politikuri institutebi: analizi - CSS
Transcript of politikuri institutebi: analizi - CSS
socialur mecnierebaTa seria
politikuri
institutebi:
analizi
momzadebulia socialur mecnierebaTa centris
akademiuri stipendiis safuZvelze
intensiuri seminari
socialuri mecnierebebis magistraturisaTvis
gia JorJoliani
Tbilisi
2006
socialur mecnierebaTa seria
mTavari redaqtori: marine CitaSvili
enobrivi redaqtori: lia kaWarava
dakabadoneba, ydis dizaini: giorgi bagrationi
© socialur mecnierebaTa centri, 2006
© Center for Social Sciences, 2006
q. Tbilisi, 0108, T. WoveliZis q. # 10
el. fosta: [email protected]
internet gverdi: www.ucss.ge
wigni momzadebulia da gamocemulia `socialur mecnierebaTa
centris” (Center for Social Sciences) mier, fondis OSI – Zug, budapeStis Ria sazogadoebis institutis umaRlesi ganaTlebis
mxardaWeris programis (HESP) finansuri xelSewyobiT
The book has been published by the Center for Social Sciences, sponsored by the OSI-Zug Foundation and the Higher Education Support Program (HESP) of the Open Society Institute-Budapest.
ISBN: 99940 - 872 - 8 - 2
Week IV Institutions in transforming societies: Changing Institutions
Required reading: 1. Power, Timothy J. and Mark J. Gasiorowski, “Institutional Design and Democratic
Consolidation in the Third World, “_ Comparative Political Studies, 1997, 30, pp. 123-155.
2. Lijphart, Arend,and Carlos H. Waisman, “Institutional Design and Democratization”, _ in: Institutional Design in New Democracies, eds. Arend Lijphart and Carlos H. Waisman, Boulde, CO: Westwiew Press, 1996, pp/ 1-11.
3. Claus Offe, “Designing Institutions in Eastern European Transitions”, _ in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
4. Building Democracy in Georgia, Discussion papers series, International IDEA, 2003
5. M.Muskhelishvili Democracy as Communism: Methodological Limitations in Democratization Studies and democratization Policies, “Epoch”, N 3, CSS, 2003 (in Georgian)
6. Wolfgang Gaul, Designing and adopting constitution in Georgia, IRIS, 2002
7. G.Jorjoliani “Transition to democracy and trends towards formation of nation-states in Transcaucasia” - in: “Post-communist Democratic Changes and Geopolitics in the Transcaucasia”, conference papers, Tbilisi, 1998 (in Russian)
8. (Дуглас Норт, Вклад неоинституционализма в понимание проблем переходной экономики. _ http://www.wider.unu.edu)
Recommended reading: 1. J. J.Linz, A. Stepan. Problems of Democratic Transition and Consolidation. Southern
Europe, South America and Post-Communist Europe. The John Hopkins University Press, 1996
2. Guillermo A O'Donnell, Democracy, Law and Comparative Politics, Studies in Comparative International Development, New Brunswick, Spring 2001
3. M.Muskhelishvili The Avant-guarde of “Democratization”. in: “Public Image of Non-governmental organizations in Georgia”, Discussion Series, 2(8) CIPDD, CAP, Tbilisi, 2003
4. G.Jorjoliani Democratization. Societies in Transitional periods - Democratization in a Modern World (co-author, with M.Muskhelishvili and T.Berekashvili). Textbook for post-graduate students, OSGF, Tbilisi, 2001 (in Georgian)
5. Th.Hnaf, Gh.Nodia. Georgia - Lurching to Democracy. From Agnostic Tolerance to Pious Jacobinism: Societal Change and People's Reactions. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, 2000
Requirements and grading
Attendance – 20%
Participation in discussions _ 30%
Presentations – 50%
42
s a r C e v i
seminaris aRwera.................................................................................................................... 4
I kvira
ra aris institutebi da rogor muSaoben isini ........................................ 6
Sesavali ............................................................................................................................. 6
meTodologiuri SeniSvnebi:
formaluri da araformaluri institutebi .............................................. 7
II kvira
politikuri institutebi sazogadoebisa da
politikis gadakveTaze: politikuri partiebi ................................... 11
Sesavali ........................................................................................................................... 11
partia: funqcia, struqtura da organizacia .................................................... 12
racionalizacia ............................................................................................................ 13
partia rogorc mTeli................................................................................................. 14
partia-saxelmwifos sistema (party-state system) .................................................. 15
partia Signidan; fraqciebi, dajgufebebi da tendenciebi ......................... 15
partiis problema “axal demokratebSi” .............................................................. 17
III kvira
xalxidan saxelmwifomde: saxelmwifo,
misi institucionalizacia da warmomadgenloba................................ 20
saxelmwifo ..................................................................................................................... 20
konstituciuri saxelmwifo da institutebi.................................................... 21
mmarTvelobis sistemis konstituciuri institutebi .................................. 23
warmomadgenloba.......................................................................................................... 24
IV kvira
politikuri institutebi gardamaval
sazogadoebebSi: institutTa cvlilebebi .............................................. 28
Sesavali ........................................................................................................................... 28
rogor icvlebian institutebi ............................................................................... 28
postkomunisturi transformacia da institucionaluri gamowveva ..... 30
bibliografia ..................................................................................................................... 33
Bibliography ............................................................................................................................ 33
POLITICAL INSTITUTIONS ANALYZE ................................................................................ 36
3
seminaris aRwera
komunizmis dacemam aRmosavleT evropasa da yofil sabWoTa kavSirSi, iseve
rogorc demokratiaze gadasvlam samxreT evropasa da laTinur amerikaSi, axali
biZgi misca debatebs politikuri institutebisa da maTi rolis Sesaxeb rogorc
saxelmwifoebriv mSeneblobaSi da efeqturi ekonomikuri Sedegebis miRwevis
saqmeSi, aseve moqalaqeTa warmomadgenlobis uzrunvelyofasa da “kargi”,
efeqturi mmarTvelobis CamoyalibebaSi.
seminari arsebiTad fokusirebulia politikur institutebze.
seminaris pirveli kvira eZRvneba imis analizsa da Seswavlas, Tu ras warmo-
adgenen institutebi zogadad, rogor iqmnebian da funqcionireben isini, ra
gansxvavebaa formalur da araformalur institutebs Soris, ra zegavlenas
axdenen institutebi ekonomikuri da politikuri aqtivobis Sedegebze.
seminaris meore nawili (2-3 kvirebi) eZRvneba uSualod politikuri insti-
tutebis analizs. am nawilis mTavari mizania, warmoaCinos Tu rogor SeiZleba
institutebis zogadi Teoria gamoyenebul iqnes konkretuli da ZiriTadi
politikuri institutebis analizisaTvis.
Sesabamisi midgomis safuZvelze ganxilulia: politikuri institutebis le-
gitimaciis sakiTxi; politikuri institutebi sazogadoebisa da politikis
mijnaze: politikuri partiebi; warmomadgenlobis principi; saxelmwifo da misi
institucionalizacia;saxelmwifo da konstituciuri mmarTveloba.
seminaris bolo kvira eZRvneba instituciuri cvlilebebis analizs funda-
menturi sazogadoebrivi transformaciis periodSi da gansakuTrebiT fokusire-
bulia postkomunistur realobaze.
specialuri analizis sagani iqneba postsabWoTa saqarTvelos institucio-
naluri ganviTareba — institutTa legitimuroba, efeqturoba; warmoamdgenlo-
biTobisa da monawileobis uzrunvelyofis problema institucionalur mSeneb-
lobaSi.
4
13. Holmes, Stephen, “Pre-commitment and the Paradox of Democracy”, in: Jon Elster and Ruth Slagstad, eds., Constitutionalism and Democracy, New York, Cambridge University Press, 1988.
14. Stephan, Alfred and Cindy Skach, “Constitutional Frameworks and Democratic Consolidation”, World Politics, 1993, 46, pp.1-22.
15. Mueller, Dennis C. Constitutional Democracy, Oxford, Oxford University Press, 1996.
16. Jon Elster, Ways of constitution-making, in: Democracy’s Victory and Crisis, ed. by Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997
41
Week III From people to the state: political institutions of representation, formal
institutions in a systemic unity: state and constitutionalism
Required reading: 1. Bernard Manin, The Principles of Representative Government, Cambridge University
Press, 1997, ch.6, pp.193-235
2. Yoram Barzel, A Theory of the State, Economic Rights, Legal Rights, and the Scope of the State, Cambridge, 2002, pp.198-266.
3. Bringing the State Back in ., Ed. by Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer, Theda Skocpol., Cambridge, 2002, pp.3-39, 169-191,
4. Kenneth A.Shepsle, Mark S.Bonchek; Analyzing Politics, Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp.166-194 (chapter: Voting Methods and Electoral Systems)
5. Sartory, Giovanni., Comparative Constitutional Engineering. An Inquiry into Structures, Incentives and Outcomes. London, Macmillan, 1994
6. Poggi, Gianfranco, The Development of the Modern State. A Sociological Introduction. Stnaford University Press, 1978, pp.117-152
Recommended reading: 1. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997, pp. 166-196.
2. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp. 299-312.
3. Donald L Horowitz, Constitutional Design: An Oxymoron? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp. 253-284.
4. Philip Petit, Democracy, Electoral and Contestatory, _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp.105-146.
5. Stephan Haggard and Mathew D. Mccubbins, Introduction: Political Institutions and the Determinants of Public Policy, _ “Presidents, Parliaments, and Policy”, Ed. by Stephan Haggard, Mathew Mccubbins, University of Cambridge, 2001, pp. 1-20
6. Pippa Norris, Institutions Matter: Electoral rules and Voting Choices. New book with draft chapters available at www.pippanorris.com
7. Powell, Jr. G.Bingham, Elections as Instruments of Democracy, Yale University Press. 2000.
8. Lijphart, Arend, Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990, Oxford, OUP, (Chapters2-3).
9. Gallagher, Michael, Michael Laver, and Peter Mair, Representative Government in Modern Europe. 3rd ed., London, McGraw Hill.
10. Powell, G.Bingham, Jr. “Constitutional Design and Citizen Electoral Control,” Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2), pp.107-130.
11. Ainsworth, S. Representation and Institutional Stability Journal of Theoretical Politics, 1997, 9(2), pp.147-165.
12. Joel Migdal, Strong Societies and Weak States., Princeton University press, 1988.
40
seminaris mizani
seminaris mizania studentebma miiRon Teoriuli codna institutebis Sesaxeb,
aiTvison ZiriTadi midgomebi da meTodebi institutebis SedarebiTi analizisa
da SeZlon maTi gamoyeneba konkretul politikuri institutTa da sistemaTa
analizisaTvis. studentebma unda SeiZinon unar — Cvevebi mocemul Temebze
analizis werilobiTi formiT warmodgenisaTvis.
meTodika
TiToeuli Sexvedra grZeldeba 2 saaTis ganmavlobaSi (kviraSi orjer)
struqtura yvela
SexvedrisaTvis:
SHOW, EXPLAIN, EMULATE, DRILL
struqtura agebulia Semdegi principebis
dacviT _ martividan rTulisaken.
KNOWLEDGE, COMPREHENSION, APPLICATION
pirvel sesiaze: jgufis
gacnoba da muSaobis wesebis
dadgena. yvela sxva
Sexvedrisas xdeba
Teoriuli nawilis
prezentacia.
KNOWLEDGE codna
leqtori TiToeul
Tematikaze aZlevs Teoriul
codnas, rac mTliani drois
30-40%-s ikavebs.
Teoriuli nawilis
damuSaveba. interaqtiuli
swavleba. mcire da did
jgufSi diskusia
COMPREHENSION gageba
leqtori amzadebs masalebs
axsnili masalis gasagebad da
savarjiSod. iyenebs mcire da
did jgufebSi diskusias,
(interaqtiul meTodebs).
jgufi miyavs daskvnamde da ar
awvdis daskvnas. miaqvs drois
30%.
warmodgenili masala,
romlis ganxilvac xdeba da
Semdgom davaleba
damoukidebeli
muSaobisTvis am Sexvedraze
ganvlil TematikasTan
dakavSirebiT.
APPLICATION gamoyeneba
TiToeul wevrs eZleva
davaleba konkretuli
proeqtis mosamzadeblad da
Semdgom igi akeTebs
prezentacias jgufSi. iyenebs
jgufs, rogorc peer review. am
saqmianobas ukavia drois 30%.
seminaris struqtura (4 kvira — 16 saauditorio saaTi, 4 krediti)
seminaris Temebi ganawilebuli iqneba kvirebis mixedviT. TiToeul kviraSi
Catardeba 4 sT saauditoro Sexvedra — 2 + 2 saaTi. seminaris muSaobis periodSi
studentebi valdebulni arian waikiTxon aucilebeli literatura, monawileoba
miiRon diskusiebSi. TiToeulma studentma calke an mcire jgufis (2-3 studenti)
SemadgenlobaSi unda moamzados da warmoadginos proeqti.
Sefaseba: daswreba _ 20%
diskusiebSi monawileoba _ 30%
proeqti: Sesruleba da prezentacia _ 50 %
5
I kvira
ra aris institutebi da rogor muSaoben isini
Sesavali
II msoflio omis Semdgomi periodi politikur mecnierebaSi, gansakuTrebiT
aSS-Si, SeiZleba daxasiaTdes rogorc periodi, rodesac am disciplinaSi wamyvani
adgili daikava orma Teoriulma midgomam, romelic efuZneboda individualizms:
biheviorizmma da racionaluri arCevanis Teoriam. orive es midgoma gulisxmobs,
rom individTa moqmedeba avtonomiuria (rogorc calkeuli individebisa) da rom
igi (moqmedeba) efuZneba socio-fsiqologiur maxasiaTeblebsa da Tvisebebs, da
maTi personaluri sargeblis racionalur gaangariSebas. orive SemTxvevaSi,
politikuri procesis mimarT preferenciebi egzogenuria.
am Teoriulma da meTodologiurma midgomebma institutebi, rogorc poli-
tikuri mecnierebis centraluri Tema, ukana planze gadawia.
XXs-is 80-iani wlebidan institucionalizmi kvlav ibrunebs wamyvan adgils
politologiur kvlevebSi. amave dros, aRsaniSnavia, rom politikuri da sazo-
gadod socialuri mecnierebebisaTvis sul ufro misaRebi da damaxasiaTebeli
xdeba komplementarizmi Teoriul da meTodologiur midgomebSi: arc erTi
calke aRebuli midgoma ver uzrunvelyofs politikis fenomenebis met-naklebad
srulfasovan gagebasa da axsnas.
axali institucionalizmisaTvis damaxasiaTebelia, agreTve: 1. koncentrire-
ba, ara mxolod formalur, aramed araformalur institutebzec; da 2. insti-
tucionaluri axsna gamoiyeneba ara mxolod mTavrobaTa da maTi politikis
(Policy) Seswavlisas, aramed individualuri qcevis donezec.
Tavad institucionalizmic Tavis SigniT ar SeiZleba CaiTvalos erTian
monoliTur mimdinareobad: is SeiZleba warmovidginoT met-naklebad gansxva-
vebuli “institucionalizmebis” krebulad, komplementarulobis gansxvavebuli
midrekilebebiT, romelTac aerTianebT interesi institutTa Seswavlisadmi da
maTi mniSvnelobis aRiareba.
b.gi petersi Zveli institucionalizmis mTavar maxasiaTeblebad miiCnevs
legalizms (igi dakavSirebulia kanonTan da marTvaSi kanonis centralur
rolTan), struqturalizms (struqtura gansazRvravs qcevas da amdenad
centralur adgils ikavebs politikuri sistema _ antibihevioristulia),
holizms (aqcenti ufro mTeli sistemebis ganxilvaze, vidre calkeuli
institutebisa), istoricizms (sistemis gasagebad aucilebelia gavigoT misi
ganviTarebis modeli, wesi), normatiul analizs (analizis mimarTeba tradiciuli
politikuri mecnierebis cenralur sakiTxTan _ “kargi mmarTveloba”).
bihevioristulma da “racionalurma” (“racionaluri arCevanis”) revoluciam
didi zegavlena moaxdina axal institucionalizmze, romelic damokidebulia am
revoluciaze rogorc pozitiuri (aiTvisa misgan garkveuli Teoriuli midgomebi
da koncefciebi), aseve negatiuri (misi kritikis safuZvelze Camoayaliba
axleburi midgomebi da koncefciebi) TvalsazrisiT. am revoluciisaTvis
damaxasiaTebeli iyo: antinormatiuli safuZveli, meTodologiuri indivi-
dualizmi, “infuTizmi” (Input _ “Senatani”, anu reversireba da koncentrireba
sazogadoebis “Senatanze” politikur sistemaSi _ ix. mag, d.istoni).
axal institucionalizmSi b.gi petersi gamoyofs Semdeg mimdinareobebs:
1. normatiuli institucionalizmi;
2. racionaluri arCevanis Teoriis sinTezi institucionalizmTan;
3. istoriuli institucionalizmi;
4. empiriuli institucionalizmi;
5. sociologiuri institucionalizmi;
6. interesTa warmomadgenlobis institucionaluri analizi;
6
Week II Political institutions on the edge of society and politics: political parties
Required reading: 1. Richard Hofferbert, Introduction: Party Structure and Party Performance in New and Old
Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 1-9.
2. David M. Olson, Party Formation and Party System Consolidation in the New Democracies of Central Europe _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 10-42.
3. Gabor Toka, Party Appeals and Voter Loyalty in New Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 167-188.
4. Dalton, Russell J. and Martin Wattenberg, Ed, Parties without Partisans. New York, Oxford University Press, 2001, Ch.1.
5. Duverger, Maurice, Political parties. Their organization and Activity in the Modern State, London, Methuen, 1964. ch.1-2
6. Sartory, Giovanni, Parties and Party System: A Framework for Analysis, vol.1., CUP (Chapt.1-4).
Recommended reading: 1. Kenneth Janda and Tyler Colman. Effects of Party Organization on Performance during
the “Golden Age” of Parties _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 189-210.
2. Rachel Gibson and Robert Harmel _ Party Families and Democratic Performance: Extraparliamentary versus Parliamentary Group Power _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 211-228.
3. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Unthinkable Democracy: Political Change in Advanced Industrial Democracies _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp.3-18.
4. Susan E. Scarrow, Parties without members? Party Organization in a Changing Electoral Environment. _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp. 79-101.
5. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Political Change and the Democratic Process, _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp. 261-285.
6. Lijphart, Arend., Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990., Oxford, Oxford University Press, 1994,
7. Schmitt, Hermann and Suren Holmberg., “Political Parties in Decline?” in: Citizens and the State, eds. H-D. Klingemann and D.Fuchs, New York, Oxford University Press, 1995, pp.95-133.
8. Arend Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in 36 Countries, 1999, Ch.5, 8.
9. Scott Mainwaring, “Party systems in the Third Wave, in: Larry Diamond and Marc Plattner, eds. The Global Divergence of Democracy, Johns Hopkins, 2001.
39
Week I Institutions: Concepts and performance
Required reading: 1. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance,
Cambridge, CUP, 1990, Chapters 1-2. (Pp.3-69)
2. March, James, Olsen, Johan P., Rediscovering Institutions. New York, Free Press, 1989. Chapter 1.
3. Shepsle, Kenneth, “Studying Institutions: Some Lessons from the Rational Choice Approach,” Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2), pp.131-147
4. Peters, B.Guy “Political Institution, Old and New” in: Robert E. Goodin and Hans Dieter Klingemann, eds, A New Handbook of Political Science, Oxford, Oxford University Press, 1996.
5. Джеффи Ходжсон, Экономическая теория и институты, М., 2003, pp. 9-13, 35-59.
Recommended reading: 1. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997, pp. 15-38.
2. Brooke A. Ackerly, Designing Democratic Institutions: Political or Economic? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp. 285.
3. Karol Soltan, Institutions as Products of Politics, _ “Institutions and Social Order”, Eds. Karol Soltan, Eric M. Uslaner, Virginia Haufler; University of Michigan, 1998, pp. 45-66.
4. Robert E.Goodin, “Institutions and their Design”, in: Robert Goodin (ed.) The Theory of Institutional Design, Cambridge University Press, 1990.
5. Ostrom, Elinor, Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, 1990. pp. 1-102
6. Elias, Khalil, “Organizations vs. Institutions”, Journal of Institutional and Theoretical Economics, 1995, 151, pp.445-466.
7. John Druzek, “The Informal Logic of Institutional Design”, in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
8. Russell Hardin, Institutional Morality”, in: Goodin R., (ed.), The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
9. Itai Sened, The Political Institution of Private Property, 1997.
10. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge, CUP, 1990, Part 3, pp.107-140
11. Itai Sened, On the Social Contract. Caucasus US context, Issue 1, Tbilisi, 2003
12. H. de Soto, The Mystery of Capital, Basic Books, 2000
13. Tsebelis, George., Veto Players: Foundation of Political Analysis. Princeton, Princeton University Pres, Ch. 1-6.
14. Ken Shepsle, “political Deals in Institutional Settings”, in: Goodin, R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
38
rasakvirvelia, es dayofa garkveulwilad pirobiTia da bevri mniSvnelovani
Teoria, midgoma Tu kvleva ganTavsebulia am mimdinareobaTa gadakveTaze.
ZiriTadi sakiTxebi, romelTa Seswavlasa da ganxilvas awarmoebs axali
institucionalizmi (rogorc Teoria, aseve konkretul institutTa kvleva)
Semdegia:
- ra aris instituti, ras warmoadgens, risgan Sedgeba;
- rogor iqmneba instituti, institucionalizacia da deinstitucionalizacia;
- rogor icvleba instituti, gamiznuloba, cnobieri faqtori;
- rogor urTierTqmedeben institutebi da individebi;
- rogor aixsneba qceva;
- rogoria institutis (institutebis) dizaini;
- rogoria “kargi instituti”;
meTodologiuri SeniSvnebi:
formaluri da araformaluri institutebi
antikuri droidan moyolebuli politikuri Teoria dakavebuli iyo poli-
tikuri institutebis sakiTxebze msjelobiT, mTavari sakiTxi iyo: rogor
politikur institutebs SeuZliaT uzrunvelyon ukeTesi (kergi) tipis sazo-
gadoebisa da adamianis Camoyalibeba (Seqmna). XVIIIs-is bolodan da gansakuTrebiT
XIXs-Si sakiTxma politikuri institutebis mSeneblobis Sesaxeb SeiZina praq-
tikuli ganzomileba aqtiuri konstitucionalisturi procesebis gamoisobiT —
momdinareobda axali, industriuli sazogadoebis, axali ekonomikisa da axali
tipis saxelmwifos — eri-saxelmwifos institucionalilizaciis procesi.
XXs-is politikur mecnierebaSi utilistaristuli, bihevioristuli tenden-
ciebis da viwrodgagebuli racionaluri arCevanis Teoriis momZlavrebis
pirobebSi, institutebis Seswavlac am midgomebis kalapotSi warimarTeboda da
institutebis normatiuli aspeqti praqtikulad ignorirebuli iyo.
gasuli saukunis 70-iani wlebidan da, gansakuTrebiT 80-iani wlebidan
moyolebuli politikuri institutebi kvlav ikaveben centralur adgils
politikur TeoriaSi. es pasuxia im cvlilebebze, romlebsac “dasavluri”
sazogadoeba ganicdis modernidan postmodernis epoqaSi gadasvlisas, im
krizisze, romelsac dasavluri sazogadoebrivi da politikuri institutebi
(mag, “sazogadoebrivi sferos krizisi”, “legitimurobis krizisi”, “delibera-
tiuli demokratia” — habermasi) ganicdian, im cvlilebebze, romlebsac
Rirebulebrivi orientirebi ganicdian (roulzi — “samarTlianobis Teoria”,
uolceri, elsteri...- Teoria; ingleharti — modernizacia da postmodernizacia
— empiria...). evrogaerTianebis farglebSi mimdinare intensiuri
institucionaluri mSenebloba am gamowvevaze pasuxad SeiZleba iqnes miCneuli.
Tavad imanenturi ganviTareba mecnierebisa, gansakuTrebiT ekonomikaSi da
zogad socialur mecnierebaSi erTi Zlieri stimulatori iyo institutebisadmi
mibrunebisa (kouzi, olsoni, norti...).
80-iani wlebis bolodan iwyeba institucionaluri mSeneblobis bumi —
praqtikulad axladformirebad yofil socialistur da sabWoTa saxelmwifo-
ebSi. magram miuxedavad imisa, rom am qveynebSi kostitucionalisturi procesi
SeiZleba mivamsgavsoT XXs-Si dasavleT da centralur evropaSi mimdinare
procesebs, maT erTi arsebiTi ram ganasxvavebT: ukanasknel process (XIXs-is 80-
ian wlebs) Tan ar sdevda da miT umetes win ar uswrebda Teoriuli gaazreba da
analizi arc institutTa raobisa da arc institucionaluri mSeneblobis
pirobebisa; arc institutTa mimarTebisa sxva socialur da politikur
fenomenebTan. sxva, naklebmniSvnelovan mizezebTan erTad, es, upirveles
yovlisa, imiT iyo ganpirobebuli, rom arsebobda iluzia, rom SesaZlebelia e.w.
“dasavluri demokratiis modelis” (romelic TavisTavad sinamdvileSi ar
arsebobs, miT umetes formalizebuli institucionaluri sistemis saxiT, da
romelic met-naklebad erTian — mravalvariantul Zalian Teoriul da zogad
modelad SeiZleba warmovidginoT mxolod) nebismier qveyanaSi implimentacia.
7
bolo TxuTmeti wlis ganmavlobaSi warmarTulma procesebma naTlad aCvena
amgvari mcdelobebis warumatebeli Sedegebi da Tu gvsurs, ise rogorc antikur
droSi “ukeTesi (kargi) sazogadoeba” SevqmnaT, unda mivubrundeT institutebis
bunebisa da institucionaluri mSeneblobis SesaZleblobaTa fundamentur
Seswavlas.
imisTvis, rom amgvari kvlevebi efeqturi da azriani iyos, saWiroa, upirveles
yovlisa, sicxadis Setana im cnebebis Sesaxeb, romelnic iqneba gamoyenebuli
sakvlevi fenomnebis aRwerisas.
qvemoT me Sevecdebi warmovaCino ramdenime, Cemi azriT, saintereso
mimarTuleba institucionalisturi kvlevebisa.
daviwyoT TeoriiTa da cnebebiT.
institutebi amcirebs gaurkvevlobas!
institutebi aris TamaSis wesebi sazogadoebaSi, an ufro formalurad, isini
aris adamianis (adamianTa, adamianurad) mier gansazRvruli (gamogonili)
SezRudvebi, romlebic aZleven formas adamianur urTierTobebs.
duglas nortis (North) es gansazRvreba Tanabrad exeba rogorc politikur,
aseve socialur da ekonomikur institutebs. igive ganmarteba ar asxvavebs
erTmaneTisgan formalur da araformalur institutebs.
instituti, es aris termini, romelic farTod gamoiyeneba socialuri
praqtikis aRsawerad, romelic regularulad da gangrZobiTad meordeba da aris
sanqcirebuli da mxardaWerili socialuri normebiT. (Socilogy, Penguin Dictionary)
aqac formalur da araformalur institutebs Soris gansxvaveba ar aris.
igive North-i asxvavebs institutebsa da organizaciebs (rac iSviaTia sxva
avtorebTan): Tu institutebi es aris wesebi, organizaciebi es aris warmonaqmnebi
(socialuri), romlebic warmoiqmnebian da funqcionireben am wesebis mixedviT:
e.i. mag, warmomadgenlobiTi sakanonmdeblo xelisuflebis formirebisa da
funqcionirebis wesi iqneba instituti, xolo parlamenti - organizacia (wess ara
aqvs materialisturi Semadgeneli, organizacia Sedgeba adamianebisagan. wesi
SeiZleba iyos yovelTvis erTi da igive, erTnairi, organizacia - SeuZlebelia..).
aq me, upirveles yovlisa, vilaparakeb institutebze, e.i. wesebze da ara
organizaciebze. institutebi mniSvnelovnad gansazRvraven ara mxolod
organizaciebis formasa da Sinaarss, CarCoebs, aramed im adamianebis tipsac
(motivacias, qcevis wess, miswrafebebs), romlebic avseben organizaciis CarCos.
ganvasxvaoT erTmaneTisgan formaluri da araformaluri institutebi.
bunebriv enaSi SeiZleba amas Seesabamebodes Semdegi gamonaTqvamebi - dawerili da
dauwereli kanonebi.
SemoviRoT kidev ori cneba:
normebi Rirebulebebi
normebi aris molodinebi
Sesabamisi (misadagebuli-
misaRebi-damaxasiaTebeli-
appropriate) qcevis (moqcevis) Sesaxeb, romelic emsaxureba
(serve) rogorc sazogado
warmmarTveli
(saxelmZRvanelo xazi - common
guidlines) socialur moqmedebas.
- normebi gulisxmobs
arsebobas legitimurobisa,
Tanxmobisa da
winaswargansazRvrulobisa.
Cveulebriv asxvaveben Rirebulebebs (values),
romlebic ganixileba rogorc permanentuli
da mniSvnelovani sazogadoebisaTvis, da
damokidebulebebs (attitudes), romlebic aris
warmavali (fleeting) da arastabiluri. maSin
rodesac adamianTa damokidebulebebi xSirad
icvleba, sazogadoeba damokidebulia met-
naklebad stabilur Rirebulebebze.
Rirebulebebi aris zogadi, gaziarebuli
Sexedulebebi, romlebic ganixileba rogorc
legitimurobis mimcemi da SemzRudveli
(binding); isini moqmedeben (arian - act) rogorc
standartebi, romelTa gaTvaliswinebiTac
SeirCeva moqmedebebi (moqmedebis gezi)
(Parsons)
8
Seminar objectives Students get theoretical knowledge about political institutions; acquire approaches and
methods to the comparative analyses of institutions; use theory and comparative analyses while analyzing concrete political institutions and systems. Students get experience of written analyses on the above-mentioned topics.
Methodology
Each meeting will last for two hours (twice a week)
Structure for each meeting: SHOW, EXPLAIN, EMULATE, DRILL
The structure is constructed on a basis of following principles – from simple to comprehensive. KNOWLEDGE, COMPREHENSION, APPLICATION
On first session: introductory, setting rules for further work. All other meetings will include presentation of theoretical part.
KNOWLEDGE
At each theoretical issue the group will be provided with the theoretical knowledge. It will take about 30-40% of time.
Working on theory. Interactive learning. Discussions in big and small groups.
COMPREHENSION
Materials, illustrating and explaining theoretical issues are prepared by the lecturer. Method of group discussions in big and small groups is used (interactive method). The group is led to conclusion, rather than provided ready-made conclusion. It takes 30% of time.
The material will be presented, which then will be analyzed. Then students will get task for independent work, related to the thematic of the meeting.
APPLICATION
Each student will get task for independent work – he/she should prepare independent project and make its presentation for the group. The group takes role of peer review. 30% of time.
Structure of the seminar (4 weeks – 16 hours, 4 credits) Topics of the seminar will be organized according to the weeks of study. Each week
students will get 2 hours theoretical lecture and 2 hours seminar work. Students are required to read required literature before classes and to participate in discussions. Each student should prepare and present project, separately or as a member of small team (2-3 students).
Evaluation Attendance – 20% Participation in discussions – 30% Project presentation – 50%
37
Gia Jorjoliani
POLITICAL INSTITUTIONS ANALYZE Intensive Seminar
Seminar description The fall of communism in Eastern Europe and in the ex-Soviet Union, as well as the
recent transition to democracy in Southern Europe and Latin America, have given new impetus to the debate about the role of political institutions, and in particular democratic ones, in the field of state-building, in generation of economic outcomes, adequate channeling of citizens representation and creation a “good” and effective governance.
The focus of this course is on political institutions, First part of the seminar is devoted to description and analyses of what are institutions in general, how they are created and how they function, what is the difference between formal and informal institutions, what is the influence of political institution on performance, including economic one.
Second part of the seminar (2-3weeks) will focus on the analyses of concrete political institutions. This part aims to unfold, how it is possible to use general theory of institutions for analyses of concrete essential political institutions.
At the basis of this approach following topics will be considered: problems of legitimating of political institutions; political institutions linking society and politics; political parties; principles of representation; state and its institutionalization; state and constitutional government.
Last week of the seminar will be devoted to the analyses of institutional change in a period of fundamental transformations of society; specific focus will be done on a post-communist reality.
Special attention will be devoted to the Institutional development of post-Soviet Georgia. It will be considered from the following perspectives: legitimacy, stability and efficiency of developing institutions; problems of representation and participation in institution building.
36
parsonsis mixedviT socialuri wesrigi upiratesad ganpirobebulia
Rirebulebebis arsebobiTa da maTi funqcionirebiT.
sqematurad warmovidginoT formaluri institutebis, araformaluri
institutebis, normebisa da Rirebulebebis urTirTmimarTebebi. formaluri
institutebisa da Rirebulebebis urTierTmimarTeba SeiZleba warmovidginoT
gaSualebulad araformaluri institutebisa da normebis meSveobiT.
form. inst. araform. inst. normebi Rirebulebebi
* * * *
yvelaze efeqturad formaluri institutebi funqcionirebs, Tu daculia
ganpirobebulobis (gansazRvrulobis) motanili sqema.
ra urTierTmimarTebebi SeiZleba warmovidginoT zemoT motanili
fenomenebisa?
formaluri da araformaluri institutebis urTierTmimarTeba arsebiTia
socialuri wesrigis uzrunvelyofisaTvis Tanamedrove sazogadoebaSi!
1. formaluri da araformaluri institutebi ramdenadac ufro uaxlovdeba
erTmaneTs, imdenad ufro garkveuli, mtkice, stabiluri da mkafioa normebi da
isini (normebi) miiswrafian universalobisaken (farTod gavrcelebisaken).
2. formaluri da araformaluri institutebi ramdenadac ufro daSorebulia
(Sordeba) erTmaneTisagan, miT ufro myife, aramkafio, araganmeorebadi da
arastabiluria, naklebad universaluria (naklebad gavrcelebulia erTiani)
normebi - isini (normebi) miiswrafan partikularulobisaken (varireben
calkeuli jgufebisa da SesaZloa individebis doneze).
3. formaluri da araformaluri institutebis urTierTzemoqmedeba:
a) formalur institutebs, Tu isini efeqturad moqmedeben (mag, kanonebi
sruldeba), SeuZliaT Secvalon (moaxdinon transformireba) araforma-
luri institutebi, rac Tavis mxriv (es cvlileba), midrekili iqneba
gangrZobiTobisken jer normebis da Semdeg Rirebulebebis mimarTulebiT.
am SemTxvevaSi SeiZleba iTqvas formaluri institutebi gansazRvraven
socialur wesrigs. (miesadageba rogorc diqtaturas, aseve demokratias!)
b) formalur institutebs, Tu isini araefeqturad, araadekvaturad moq-
medeben (mag. kanonebi ar sruldeba), ar SeuZliaT Secvalon araformaluri
institutebi da Sesabamisad, maTi zemoqmedeba ar vrceldeba arc normebze
da arc Semdgom, Rirebulebebze.
formaluri institutebis moqmedebis areali TandaTanobiT izRudeba,
xolo araformaluri institutebi ikaveben maT adgilsac da asruleben
realurad socialuri wesrigis ganmsazRvrel funqcias!
g) rodesac socialuri wesrigis ganmsazRvreli funqcia ukaviaT arafor-
malur institutebs (anu cxovreba mimdinareobs araformaluri wesebis
mixedviT), myardeba specifikuri urTierTdamokidebuleba formalur da
araformalur institutebs Soris.
institutebis nebismieri dispoziciis SemTxvevaSi socialuri wesrigis mqone
sazogadoeba (miT umetes raimegvari Tanamedrove saxelmwifo) ver warmoidgineba
formaluri institutebis ararsebobis pirobebSi. magram im SemTxvevaSi, rodesac
wamyvani adgili ukaviaT araformalur institutebs, formaluri institutebis
funqcia xdeba mxolod gaformeba im gadawyvetilebebisa, romlebic araformaluri
wesebis safuZvelze miiReba: mag., araformalurad moqmedebs instituti - wesi, rom
mTavrobas (an romelime jgufs, romelic sinamdvileSi warmoadgens mTavrobas)
SeuZlia dapatimreba nebismieri (misTvis ar misaRebi) pirisa, magram arsebobs
formaluri SezRudvebi. mTavroba arRvevs nawils aseTi SezRudvebisa (mag, udebs
iaraRebs, an narkotikebs dasapatimrebel pirs) da misdevs meore nawils formaluri
wesebisa (kanonebi moqmedebs ise, rogorc unda emoqmeda, Tu marTlac napovni
iqneboda iaraRi an narkotikebi). igive sqema imoqmedebs ekonomikis sferoSi -
gadasaxadebis argadaxdis, an nawilobriv gadaxdis SemTxvevaSi da sxva.
9
TandaTan xdeba institucionalizeba arsebuli urTierTdamokidebulebebisa
(formalur da araformalur institutebs Soris), yalibdeba erTgvari
sinTezuri institutebi, romelic, rasakvirvelia, araformaluria, magram Tavis
TavSi Seicavs formalur institutebsac, romlebic srulad formalurad ar
funqcionireben.
msgavs viTarebaSi specifikur formebs iReben moqmedebis orientirebi,
iseTebi, rogoricaa magaliTad, racionaluri arCevani, samarTlianoba,
Tanasworoba da sxva.
me vfiqrob, rom orientirTa da institutTa kvleva maTi sxvadasxva
konfiguraciis pirobebSi da kerZo, calkeuli institutebis (organizaciebis)
detaluri analizi, Seqmnis SesaZleblobas ukeT gaviazroT is mwvave
institucionaluri krizisi, romelic ara mxolod Cveni sazogadoebisTvis aris
damaxasiaTebeli. ra Tqma unda, es gaazreba da codna tendenciebisa mxolod ver
SeZlebs Tavidan agvacilos arasasurveli tendenciebi institucionalur
transformaciebSi, magram xels namdvilad ar SegviSlis.
savaldebulo sakiTxavi literatura:
1. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge, CUP, 1990, Chapters 1-2. (gv.3-69)
2. March, James, Olsen, Johan P., Rediscovering Institutions. New York, Free Press, 1989., Chapter 1. 3. Shepsle, Kenneth, “Studying Institutions: Some Lessons from the Rational Choice Approach,”
Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2), pp.131-147 (eleqtronuli). 4. Peters, B.Guy “Political Institution, Old and New” in: Robert E. Goodin and Hans Dieter
Klingemann, eds, A New Handbook of Political Science, Oxford, Oxford University Press, 1996. 5. Джеффи Ходжсон, Экономическая теория и институты, М., 2003, gv. 9-13, 35-59.
damatebiTi sakiTxavi literatura:
1. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp. 15-38.
2. Brooke A. Ackerly, Designing Democratic Institutions: Political or Economic? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp. 285.
3. Karol Soltan, Institutions as Products of Politics, _ “Institutions and Social Order”, Eds. Karol Soltan, Eric M. Uslaner, Virginia Haufler; University of Michigan, 1998, pp. 45-66.
4. Robert E.Goodin, “Institutions and their Design”, in: Robert Goodin (ed.) The Theory of Institutional Design, Cambridge University Press, 1990.
5. Ostrom, Elinor, Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, 1990. pp. 1-102
6. Elias, Khalil, “Organizations vs. Institutions”, Journal of Institutional and Theoretical Economics, 1995, 151, pp.445-466.
7. John Druzek, “The Informal Logic of Institutional Design”, in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
8. Russell Hardin, Institutional Morality”, in: Goodin R., (ed.), The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
9. Itai Sened, The Political Institution of Private Property, 1997. 10. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge,
CUP, 1990, Part 3, pp.107-140 11. Itai Sened, On the Social Contract. Caucasus US context, Issue 1, Tbilisi, 2003 12. H. de Soto, The Mystery of Capital, Basik Books, 2000 13. Tsebelis, George., Veto Players: Foundation of Political Analysis. Princeton, Princeton
University Pres, Ch. 1-6. 14. Ken Shepsle, “political Deals in Institutional Settings”, in: Goodin, R., (ed.) The Theory of
Institutional Design, CUP, 1990.
10
53. Power, Timothy J. and Mark J. Gasiorowski, “Institutional Design and Democratic Consolidation in the Third World, “Comparative Political Studies, 1997.
54. Adam Przeworski, Mike Alvarez, Jose Antonio Cheibub and Fernando Limongi. Democracy and Development: Political Regimes and Economic Performance in the World, 1950 -1990; 2000
55. Sartory, Giovanni, Parties and Party System: A Framework for Analysis, vol.1, CUP (Chapt.1-4). 56. Sartory, Giovanni, Comparative Constitutional Engineering. An Inquiry into Structures,
Incentives and Outcomes. London, Macmillan, 1994 57. Susan E. Scarrow, Parties without members? Party Organization in a Changing Electoral
Environment. - “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002.
58. Schmitt, Hermann and Suren Holmberg., “Political Parties in Decline?” in: Citizens and the State, eds. H-D. Klingemann and D.Fuchs, New York, Oxford University Press, 1995.
59. Itai Sened, The Political Institution of Private Property, 1997. 60. Itai Sened, On the Social Contract. Caucasus US context, Issue 1, Tbilisi, 2003 61. Shepsle, Kenneth, “Studying Institutions: Some Lessons from the Rational Choice Approach,”
Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2). 62. Ken Shepsle, “political Deals in Institutional Settings”, in: Goodin, R., (ed.) The Theory of
Institutional Design, CUP, 1990. 63. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997. 64. Kenneth A.Shepsle, Mark S.Bonchek; Analyzing Politics, Rationality, Behavior, and Institutions,
New York, 1997, pp.166-194 (Tavi: Voting Methods and Electoral Systems) 65. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997, pp. 166-196. 66. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997, pp. 299-312. 67. Schmitt, Hermann and Suren Holmberg., “Political Parties in Decline?” in: Citizens and the
State, eds. H-D. Klingemann and D.Fuchs, New York, Oxford University Press, 1995. 68. Skocpol, Theda., “Bringing the State Back in: Strategy in Current Research.” in: Evans,P.;
Rueschenmeyer, D.; Skocpol, T., eds. Bringing the State Back in., Cambridge, CHP, 1985. 69. Karol Soltan, Institutions as Products of Politics, _ “Institutions and Social Order”, Eds. Karol
Soltan, Eric M. Uslaner, Virginia Haufler; University of Michigan, 1998. 70. H. de Soto, The Mystery of Capital, Basik Books, 2000
71. Stephan, Alfred and Cindy Skach, “Constitutional Frameworks and Democratic Consolidation”, World Politics, 1993.
72. Gabor Toka, Party Appeals and Voter Loyalty in New Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
73. Tsebelis, George., Veto Players: Foundation of Political Analysis. Princeton, Princeton University Pres.
74. Weingast, Barry R., “The Economic Role of Political Institutions: Market-Preserving Federalism and Economic Development”, Journal of Low, Economics and Organization, 1995.
75. g.JorJoliani. demokratizacia: sazogadoebebi gardamaval periodebSi _
demokratizacia Tanamedrove msoflioSi (m.musxeliSvilisa da T.bereka-
Svilis TanaavtorobiT) saxelmZRvanelo, Tbilisi, 2001. 76. m. musxeliSvili. demokratia rogorc komunizmi: meTodologiuri SezRudvebi
demokratizaciis Seswavlasa da demokratizaciis praqtikul gan-
xorcielebaSi. “epoqa”, N 3, sazogadoebis kvlevis centri, 2003
77. Г.Жоржолиани, Демократические изменения и стремление к формированию наций-государств в Закавказье. материалы конференции, Тбилиси, 1998
78. Джеффи Ходжсон, Экономическая теория и институты, М., 2003. 79. (Дуглас Норт, Вклад неоинституционализма в понимание проблем переходной экономики.
_ http://www.wider.unu.edu)
35
24. Donald L Horowitz, Constitutional Design: An Oxymoron? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000.
25. Kenneth Janda and Tyler Colman. Effects of Party Organization on Performance during the “Golden Age” of Parties _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
26. J. J.Linz, A. Stepan. Problems of Democratic Transition and Consolidation. Southern Europe, South America and Post-Communist Europe. The John Hopkins University Press, 1996
27. Arend Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in 36 Countries, 1999.
28. Lijphart, Arend., Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990., Oxford, Oxford University Press, 1994,
29. Lijphart, Arend, Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990, Oxford, OUP.
30. Lijphart, Arend,and Carlos H. Waisman, “Institutional Design and Democratization”, in: Institutional Design in New Democracies, eds. Arend Lijphart and Carlos H. Waisman, Boulde, CO: Westwiew Press, 1996.
31. Scott Mainwaring, “Party systems in the Third Wave, in: Larry Diamond and Marc Plattner, eds. The Global Divergence of Democracy, Johns Hopkins, 2001.
32. Bernard Manin, Adam Przeworski; and Susan Stokes, “Elections and Representation” in: Adam Prezeworski, Susan C. Stokes and Bernard Manin, eds., “Democracy, Accountability, and Representation,” Cambridge: Cambridge University Press, 1999.
33. Bernard Manin, The Principles of Representative Government, Cambridge University Press, 1997 34. March, James, Olsen, Johan P., Rediscovering Institutions. New York, Free Press, 1989. 35. Migdal, Joel S. Studying the State. in: Lilbach, Mark Irving; Zuckerman, Alan S.; eds.
Comparative Politics, Rationality, Culture and Structure. New York, CUP, 1997. 36. Joel Migdal, Strong Societies and Weak States., Princeton University press, 1988. 37. Mueller, Dennis C. Constitutional Democracy, Oxford, Oxford University Press, 1996. 38. Pippa Norris, Institutions Matter: Electoral rules and Voting Choices. New book with draft
chapters available at www.pippanorris.com 39. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge,
CUP, 1990 40. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge,
CUP, 1990 41. Guillermo A O'Donnell, Democracy, Law and Comparative Politics, Studies in Comparative
International Development, New Brunswick, Spring 2001 42. C. Offe, Political Economy: sociological aspects. in: A New Handbook of Political Science, ed.
by Robert E. Goodin, Hans-Dieter Klingemann, Oxford University Press, 1996 43. Claus Offe, “Designing Institutions in Eastern European Transitions”, in: Goodin R., (ed.) The
Theory of Institutional Design, CUP, 1990. 44. David M. Olson, Party Formation and Party System Consolidation in the New Democracies of
Central Europe _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
45. Mancur Olson, Dictatorship, Democracy and Development, American Political Science Review, 87(3) September 1993
46. Ostrom, Elinor, Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, 1990.
47. Peters, B.Guy “Political Institution, Old and New” in: Robert E. Goodin and Hans Dieter Klingemann, eds, A New Handbook of Political Science, Oxford, Oxford University Press, 1996.
48. B.Guy Peters, Institutional Theory in Political Science. The “New Institutionalism”, Lond., 2001. 49. Philip Petit, Democracy, Electoral and Contestatory, _ “Designing Democratic Institutions”, Ed.
by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000. 50. Poggi, Gianfranco, The Development of the Modern State. A Sociological Introduction. Stnaford
University Press, 1978. 51. Powell, G.Bingham, Jr. “Constitutional Design and Citizen Electoral Control,” Journal of
Theoretical Politics, 1989, 1 (2). 52. Powell, Jr. G.Bingham, Elections as Instruments of Democracy, Yale University Press. 2000.
34
II kvira
politikuri institutebi sazogadoebisa da
politikis gadakveTaze: politikuri partiebi
Sesavali
partiebTan tradiciulad asocirebulia fundamenturi funqciebi, romlebic
ganapirobeben Tavad arsebobas liberaluri demokratiisa: xalxis nebis
gamoxatvis struqturireba, xalxis (amomrCevelTa, sazogadoebis) integracia da
mobilizacia, interesTa agregireba (da delkarireba), liderTa rekrutireba
sajaro Tanamdebobebze, saxelmwifo politikis (sajaro politikebis) formu-
lireba (formireba). aqedan gamomdinare, Tanamedrove demokratiuli mmarTve-
loba SeiZleba ganxilul iqnes, rogorc partiuli mmarTveloba da (didwilad)
swored amgvarobis gamo iRebs igi aRiarebas da legitimizirdeba: partiebi
gamodian (xdebian) ZiriTad instrumentad institucionaluri legitimaciisa
(demokratiuli mmarTvelobisa). amave dros, politikur sistemaSi partiaTa
legitimaciis sakiTxi ganuyofelia Tavad maTi legitimurobis sakiTxisagan.
mxolod im SemTxvevaSi, Tu (an rodesac) legitimurni arian Tavad partiebi,
SeiZleba legitimurad CaiTvalon (aRiarebul iqnan) maT mier rekrutirebuli
liderebi, maT mier formulirebuli programebi (da politikebi _ olicy) da maT
mier Seqmnili (kontrolirebuli) mTavrobebi. partiaTa legitimurobis (erT-
erT) umTavres safuZvels aqamde (dRevandelobamde) dasavleTSi warmoadgenda
maTi masiuroba. partiebi gamoxatavdnen xalxis (sazogadoebriv) nebas da
uzrunvelyofdnen gadamwyvet kavSirs moqalaqeebsa da saxelmwifos Soris _ da
amas axorcielebdnen rogorc masobrivi organizaciebi, ramdenadac swored
rogorc aseTebi miekuTvnebodnen isini sazogadoebas, romlisganac iyvnen
warmoSobilni (warmoqmnilni). masobriobis (da Sesabamisad legitimurobis)
umTavres maxasiaTeblad miiCneoda maTi wevrTa raodenobrioba, eleqtoratis
mniSvnelovani segmentebis stabiluri mxardaWera, partiis wevrebisa da msxvili
interesTa jgufebis gavlena partiuli politikis formirebaze, da, agreTve,
materialuri damokidebuleba (partiis arsebobisa da funqcionirebisa) nebayof-
lobiT aqtivobasa da finansur wyaroebze, romlebic warmoadgenda wevrTa
Senatanebsa da institucionalur Semowirulobebs, rac Tavis mxriv uzrun-
velyofda damoukideblobasa da Tavisuflebas qmedebaSi.
Tanamedrove viTarebaSi mniSvnelovani cvlilebebi aRiniSneba mTeli rigi
mimarTulebebiT. sul ufro izrdeba mniSvneloba e.w. marketinguli fenomenisa,
romelic principulad cvlis urTierTmimarTebas da urTierTqmedebas, erTi
mxriv, partiebsa da maT (rekrutirebul) kandidatebs Soris, da meore mxriv,
partiebsa (da kandidatebs) da amomrCevlebs Soris. adrindeli mobilizaciur-
ideologiuri sqemis mixedviT partiebi (da kandidatebi) cdilobdnen “moeqciaT
Tavis rwmenaze” rac SeiZleba meti moqalaqe, daerwmunebinaT isini sakuTar
simarTleSi, im SemTxvevaSic ki, Tu es iqneboda sarisko uaxloesi eleqtoraluri
Sedegis TvalsazrisiT. qcevis am tips SeiZleba vuwodoT misioneruli,
ramdenadac is gulisxmobda “gauTviTcnobierebeli” amomrCevlebis “ganaTlebas”
da maTTvis politikosTa (partiaTa da maT kandidatTa) mier SemuSavebuli
(formulirebuli) maTive (amomrCevelTa) interesebis gagebis axsna-ganmartebas.
marketinguli (anu sabazro) paradigmis mixedviT, piriqiT, swored eleqto-
raluri warmateba, rogorc mTavari mizani, gansazRvravs yvela danarCen para-
metrs, maT Soris SeTavazebuli politikuri saqonlis parametrebsa da kon-
kurentuli brZolis formebs. produqti (saqoneli), romelic waredgineba
(miewodeba) amomrCevel-momxmarebels (myidvels), damzadebulia (Seqmnilia)
samomxmareblo moTxovnis (anu amomrCevelTa preferenciebis) Seswavlis safuZ-
velze da konkretuli arCevnebisaTvis (konkurentuli bazrisTvis). swored amiT
unda aixsnas dRevandelobisaTvis TiTqmis sayovelTaod gavrcelebuli zrda
populisturi tendenciebisa, rogorc miswrafeba dakmayofilebul iqnes amomr-
Cevlis moTxovnebi, rogorc momxmareblisa. Tavis mxriv, araTanmimdevrulobasa
11
da gacnobierebul gadaxras marketinguli midgomidan mivyavarT danaxarjebis
zrdasTan da maTi efeqturobis SemcirebasTan. amave dros, gasaTvaliswinebelia,
rom amgvari, pirobiTad rom vTqvaT, “komivoiaJeruli” (marketinguli) qcevis
tipi dasaSvebs xdis vaWrobas imgvari nimuSebiT (saqonliT, produqtiT), romlis
xarisxic ara yovelTvis Seesabameba reklamirebuls (an sxvagvarad: rekla-
mirebuli nimuSi ar Seesabameba seriul produqcias): reklamirebuli da, rogorc
Sedegi, amomrCevelTa (momxmarebelTa) mier SeZenili produqti _ xelisufleba
(tipi-nimuSi), realurad SesaZloa Zlier gansxvavdebodnen erTmaneTisgan.
partia: funqcia, struqtura da organizacia
ganvixiloT partiis sami tipi: 1) partia, romelic rCeba ucxo gareT mTav-
robisgan da ar ereva mis saqmianobaSi 2) romelic monawileobs sistemaSi magram
ar marTavs 3) mmarTveli partia. sxvadasxvaa partia mTavrobaSi da partiuli
mmarTveloba.
Tavidan XVIII s-Si inglisSi iyo ara partiuli mmarTveloba, aramed pasuxis-
mgebeli mTavroba, ris Semdegac ganviTarda partiuli sistema. Tavidan ki
warmomadgenlebi kontrolis funqcias asrulebdnen xalxisTvis, rac ar niSnavs
kontrols xalxis mier. warmomadgenloba iyo virtualuri da ara eleqto-
raluri. partia iyo aristokratuli, mas ar sWirdeboda xmebi. mTavroba
pasuxismgebeli iyo palatebis mimarT. roca is pasuxismgebeli gaxda xalxis mier
arCeuli partiebis, anu xalxis mimarT, is gaxda reagirebadic. es procesi zemodan
daiwyo, roca warmomadgenlebma CaTvales, rom maT xmas meti wona eqneboda, Tu
isini ufro daukavSirdebodnen xalxs, anu gaxdebodnen ufro eleqtoruli. es
saarCevno uflebebis gazrdiT gamoixata. amrigad, saarCevno uflebebis gazrda
parlamentisa da mTavrobis paeqrobis rezultati iyo. ara marto parlamenti,
aramed mTavrobac mimarTavda amomrCevlebis mxardaWeris arsebobas parlamentis
gverdis avliT. es ar niSnavs, rom es mxolod zemodan iyo gatarebuli, qvemodanac
iyo zewola. am procesis Sedegi aris 1) partiis gamyareba (solidification), anu
partiebi Sekrulebi xdebian ara marto principebis safuZvelze, aramed imitomac,
rom maTi stabiluroba eleqtoraluri warmatebebis sawindaria; da 2) mTavroba
pasuxismgebelidan gardaiqmneba reagirebad mTavrobad (responsible responsive), an
am oris kombinaciad. SeiZleba mTavroba iyo reagirebadi da ara pasuxismgebeli,
anu uaryofdes mxolod mis pasuxismgeblobas. SeiZleba vivaraudoT, rom
reagirebadi mTavroba niSnavs partiul mTavrobas, radgan Tu partiebs ar
eqnebaT marTvis saSualeba, isini ver SeZleben eleqtoratis moTxovnebis
cxovrebaSi gatarebas, Tumca meore mxriv, Tu es partiebi ar gaatareben TavianT
programebs, maSin partiuli mTavrobis saWiroeba ar arsebobs.
eleqtoraluri sistemis gafarToeba qmnis xmebisTvis mebrZoli partiebis
fenomens, es eleqtoratis winaSe pasuxismgebel partiebs, partiul mTavrobas _
reagirebad mTavrobas. anu partiuli sistema iqneba ufro gvian vidre partiebi,
mxolod mas Semdeg rac saarCevno uflebebis gazrda im dones miaRwevs, roca
xelisuflebisTvis brZolaSi eleqtoratis mxardaWera partiebisTvis
gadamwyveti xdeba, aristokratuli partiebi iqcevian demokratiul partiebad,
masiur partiebad (mass party, es ar Seexeba Tavad partiis zomas). Tanmimdevrobaa:
pasuxismgebeli mTavroba __> arCvenebis “realoba” __> partiuli sistemis
Camoyalibeba.
12
bibliografia Bibliography
1. Brooke A. Ackerly, Designing Democratic Institutions: Political or Economic? _ “Designing
Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000.
2. Ainsworth, S. Representation and Institutional Stability Journal of Theoretical Politics, 1997, 9(2),.
3. Yoram Barzel, A Theory of the State, Economic Rights, Legal Rights, and the Scope of the State, Cambridge, 2002.
4. Blais, Andre and Louis Masicote, “Electoral Systems” (Chapter 2), in: Laurence Le Duc, Richard G. Niemi, and Pippa Norris, eds., Comparing Democracies: Elections and Voting in Comparative Perspective., London, Sage, 1996.
5. Building Democracy in Georgia, Discussion papers series, International IDEA, 2003 6. Dalton, Russell J. and Martin Wattenberg, Ed, Parties without Partisans. New York, Oxford
University Press, 2001. 7. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Unthinkable Democracy: Political Change in
Advanced Industrial Democracies _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002.
8. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Political Change and the Democratic Process, _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002.
9. Downs, Anthony., “The Statics and Dynamics of Party Ideologies”, _ in his: An Economic Theory of Democracy., Harper Collins Publisher, 1957.
10. John Druzek, “The Informal Logic of Institutional Design”, in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
11. Duverger, Maurice, Political parties. Their organization and Activity in the Modern State, London, Methuen, 1964. ch.1-2
12. Elias, Khalil, “Organizations vs. Institutions”, Journal of Institutional and Theoretical Economics, 1995.
13. Jon Elster, Ways of constitution-making, in: Democracy’s Victory and Crisis, ed. by Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997
14. Bringing the State Back in ., Ed. by Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer, Theda Skocpol., Cambridge, 2002
15. Gallagher, Michael, Michael Laver, and Peter Mair, Representative Government in Modern Europe. 3rd ed., London, McGraw Hill.
16. Wolfgang Gaul, Designing and adopting constitution in Georgia, IRIS, 2002 17. Rachel Gibson and Robert Harmel _ Party Families and Democratic Performance:
Extraparliamentary versus Parliamentary Group Power _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
18. Robert E.Goodin, “Institutions and their Design”, in: Robert Goodin (ed.) The Theory of Institutional Design, Cambridge University Press, 1990.
19. Stephan Haggard and Mathew D. Mccubbins, Introduction: Political Institutions and the Determinants of Public Policy, _ “Presidents, Parliaments, and Policy”, Ed. by Stephan Haggard, Mathew Mccubbins, University of Cambridge, 2001
20. Russell Hardin, Institutional Morality”, in: Goodin R., (ed.), The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
21. Th.Hnaf, Gh.Nodia. Georgia - Lurching to Democracy. From Agnostic Tolerance to Pious Jacobinism: Societal Change and People's Reactions. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, 2000
22. Richard Hofferbert, Introduction: Party Structure and Party Performance in New and Old Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
23. Holmes, Stephen, “Pre-commitment and the Paradox of Democracy”, in: Jon Elster and Ruth Slagstad, eds., Constitutionalism and Democracy, New York, Cambridge University Press, 1988.
33
damatebiTi sakiTxavi literatura:
1. J. J.Linz, A. Stepan. Problems of Democratic Transition and Consolidation. Southern Europe, South America and Post-Communist Europe. The John Hopkins University Press, 1996
2. Guillermo A O'Donnell, Democracy, Law and Comparative Politics, Studies in Comparative International Development, New Brunswick, Spring 2001
3. M.Muskhelishvili The Avant-guarde of “Democratization”. in: “Public Image of Non-governmental organizations in Georgia”, Discussion Series, 2(8) CIPDD, CAP, Tbilisi, 2003
4. Th.Hnaf, Gh.Nodia. Georgia - Lurching to Democracy. From Agnostic Tolerance to Pious Jacobinism: Societal Change and People's Reactions. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, 2000
32
pasuxismgebeli mTavroba saparlamento partia
(Responsible government) (SigniT orientirebuli)
(Parliamentary party (inward oriented))
saarCevno uflebis eleqtoraluri (xmebisTvis
pirveli gafarToeba mebrZoli) partia
(First enfranchisement) (Electoral (vote seeking) party)
reagirebadi mTavroba
(Responsive government)
partiuli mTavroba partiis gamyareba
(Party government) (Party Solidification)
partiuli sistema
(Party System) saarCevno uflebis masiuri partia
didi gafarToeba (gareT orientirebuli)
(Large enfranchisement) (Mass party (outward oriented))
racionalizacia
partiis ZiriTadi parametrebia: (racionaluri midgoma es ar aris yovelTvis
realuri)
1. partiebi ar arian dajgufebebi (factions)
2. partia aris mTelis nawili (parts of a whole)
3. partiebi arian eqspresiis arxebi (chennels of expression)
1. dajgufebebi gamoxataven mxolod viwro, personalur interesebs. es ar
niSnavs, rom partiis wevrebs aseTi interesebi ar gaaCniaT, magram misi qceva ver
iqneba am motivaciis Sesabamisi, rasac sistemis meqanizmebi uzrunvelyofs.
mokled rom vTqvaT, partiebi funqcionaluri institutebia, dajgufebebi ki ara.
Tumca, ar unda dagvaviwydes, rom partiebi dajgufebebisgan warmoiSvnen da
safrTxe yovelTvis arsebobs, rom maTi funqciebis dakargva da kvlav
dajgufebebad gadaqceva moxdes.
2. partia aris pluralistuli mTelis nawili, mTeli Sedgeba nawilebis
urTierTqmedebisagan da ar SeiZleba gaigivebul iqnes mxolod erT nawilTan. am
SemTxvevaSi, arc nawili, arc mTeli iqneba mTeli. rac Seexeba partias, is aris
nawili (part), romelic ar SeiZleba ganvixiloT mTelTan kavSiris gareSe. Tu is
ar iRwvis marTos mTelis sasargeblod, maSin is ar aris partia da aris
dajgufeba. partia aris nawili, magram misi qmedeba araa nawilis, aramed mTelis
sakeTildReod. Tumca, “mTelis interesi” abstraqtuli da fardobiTi cnebaa da
es interesebi sxvadasxvanairad SeiZleba iqnes gagebuli, magram maTi
gancalkeveba SesaZlebelia partikularistuli, piradi interesebisagan. ufro
swori iqneba gansazRvreba daviwyoT ara imiT, Tu ra aris saerTo interesi,
aramed, Tu ra ar aris. ar unda gvqondes imis iluziac, rom partiebi
altruistuli gaerTianebebia. aq ubralod mTavaria balansi kerZo da sazogado
interesebs Soris da es balansi mniSvnelovan wilad damokidebulia im
imperativis efeqturobaze, romlis mixedviTac sazogado partikularulze
maRla dgas.
3. partiebi arian xalxis warmomadgenlobis institutebi maTi moTxovnebis
13
gamoxatvis gziT. es yovelTvis ase ar iyo da es politikuri sistemis
demokratiuli ganviTarebis bunebrivi Sedegia, razec adre gvqonda saubari.
amrigad, dRes partiebi aris 1) warmomadgenlobis da 2) gamoxatvis (expression)
instrumentebi. pirveli sakmaod bundovania da sakamaTo, ramdenad warmoadgenen
Tavis amomrCevlebs partiebi da ara sakuTar wevrebs. garda amisa,
warmomadgenlobisaTvis ar aris aucilebeli partiebis arseboba. wina planze
gadmodis eqspresiuli funqcia. isini arian komunikaciis saSualebani
moqalaqeebsa da mTavrobas Soris. Tumca, Tu maT mxolod informaciis miwodeba
evalebaT xelisuflebisaTvis, maSin amas Tavad moqalaqeebic kargad SeZlebdnen
raime sxva formiT (mag. opinion polls). mTavari aris is, rom partiebi gadascemen
moTxovnebs mTavrobas garkveul zewolasTan erTad, da garda amisa, isini axdenen
am moTxovnebis erT arxSi moqcevas (channel) maTi garkveulwilad formirebis,
koreqtirebis, sistematizaciis saSualebiT. xSirad es moTxovnebi Tavad
partiebis moRvaweobis Sedegad aris generirebuli.
partia rogorc mTeli
arapartiuloba erTpartiulobis winaaRmdeg
Cven partia rogorc mTelis erTi nawili ganvsazRvreT. erTpartiuli
sistemis ganxilvisas Cndeba kiTxva: Tu aris mxolod erTi nawili, romelic Tavs
mTelTan aigivebs, SeiZleba ki mas ewodos partia? mTeli yovelTvis ufro metia,
vidre Tundac mxolod erTi nawili (imitom rom partia yvelas ver gaaerTianebs),
magram am SemTxvevaSi mTeli aRar dgas nawilebze maRla. nawili miiswrafis
mTelTan gaigivebasTan (maT Soris mis Sida struqturaSi). amrigad, erTi partiis
sistemis racionalizacia gansxvavdeba mravalpartiuli sistemisagan. Tu erTi
nawili cdilobs sxvebis ganadgurebas, maSin ratom ar yalibdeba sabolood ara
arapartiuli sistema da rCeba erTi partia? aq jer gamovyoT arapartiuli
sistemebis (no-party system) 2 tipi: 1) upartio (partyless) da 2) antipartiuli (antiparty).
pirveli es aris ZiriTadad prepartiuli qveynebi (saudis arabeTi, iemeni,
iordania, avRaneTi, nepali...) da meore, ZiriTadad samxedro reJimebi.
hantingtoni tradiciuli sazogadoebis modernizacias (arademokratiuls)
Tvlis partiuli sistemis evoluciisas ZiriTad faqtorad. modernizaciis
Sedegad partiuli sistema Semdegnairad viTardeba: upartio (partyless) __>
antipartiuli (antiparty) __> erTpartiuli (uniparty). es ukanaskneli cvlis
antipartiulobas, imitom, rom modernizaciis garkveul doneze igi ufro
efeqturi da stabiluria, vidre partiis ararseboba. es niSnavs, rom yvela
erTpartiulma sistemam ganviTarebis es gza gaiara. rogorc wesi,
erTpartiuloba cvlis multipartiul sistemas, magram hantingtonis modeli
xsnis ufro imas modernizaciis mocemul doneze avtoritarizmis tendenciebi ra
sistemisken aris mimarTuli: antipartiulisken Tu erTpartiulisken.
Tu partiuli pluralizmis piroba iyo saarCevno uflebebis gazrda,
erTpartiulobis _ sazogadoebis politizireba. iqac ki, sadac partiebi ar
arsebobdnen an SezRudulni iyvnen, naTeli gaxda rom sazogadoebis, romelic
sul ufro metad iTxovda politikur cxovrebaSi CarTvas, ugulvebelyofa
arasasurveli iyo. SeiZleba partiuli pluralizmi aikrZalos, magram es ar
Secvlis socialuri politizaciis obieqtur realobas, saWiroa masebis
mobilizacia reJimis sasargeblod. partiis gareSe sistema ver axerxebs
modernizebuli sazogadoebis efeqtur kontrols, aucilebeli xdeba
organizacia, romelic moaxerxebs masebis dakavSirebas reJimTan. es kavSiri
(channelment) ar niSnavs, rom yovelTvis eqspresiis process emsaxureba, is
arademokratiul, erTpartiul sistemebSi sxva funqcias atarebs. igi
kontrolis, mobilizaciis, propagandis meqanizmia, romelsac arapartiuli (no-party) sistema moklebulia.
14
nomikur moqnilobas axali pirobebisa da SesaZleblobebisadmi adaptaciisaTvis.
aseTma adapturad (adaptaciis TvalsazrisiT) efeqturma institutebma unda
uzrunvelyon stimulebi (gaaCinon isini) swavlebisa da codnisadmi,
inovaciebisadmi, gaaaqtiuron agentebi (ekonomikuri, politikuri), romelnic
midrekilni arian riskisa da inovaciebisaken. ganusazRvrelobisa da informaciis
arasrulyofilebis samyaroSi aravin icis swori (marTebuli) gadawyveta
problemisa, romelsac Cven vixilavT (ix. haieki). amdenad, institutebma xeli
unda Seuwyon (mxari dauWiron) siaxleebs (axals), da amave dros gaasworon
(Seasworon, gamoasworon) Secdomebi. aqedan logikurad gamomdinareobs daskvna,
rom aucilebelia gadawyvetilebaTa miReba decenralizebulad. es SesaZleb-
lobas miscems sazogadoebas ganixilos da gamoikvlios (Seiswavlos) gadawyvetis
alternatiuli SesaZleblobebi da airCios saukeTeso. aseve qmnis ukeTes SesaZ-
leblobas gaTvaliswinebul iqnes warsuli Secdomebi da viswavloT maTze
(Secdomebze). amgvarad, institutebma ara marto unda Seamciron danaxarjebi
sakuTrebis uflebaTa specifikaciisa, agreTve danaxarjebi sakuTrebis ufle-
baTa specifikaciisa, agreTve danaxarjebi sxvadasxva kanonTa (gadawyvetilebaTa)
miRebisa (Sedgenisa) da realizebisa, aramed xeli Seuwyon gadawyvetilebaTa
decentralizebul miRebas da konkurentul bazarTa efeqturobas.
mTavari problema mdgomareobda politikuri ekonomiis arasakmarisad da
araRrmad gagebaSi. jerjerobiT ar aris naTeli, rogor unda Seiqmnas efeqturi
politikuri bazrebi. isini (es bazrebi) moiTxovs ara mxolod formaluri wesebis
krebuls, aramed damatebiT normebs, romelnic mxars dauWeren (xels Seuwyoben,
gaamyareben, ganamtkiceben) maT (am wesebs), da, agreTve, marTvisa da kontrolis
meqanizmebs.
es yvelaferi ar arsebobda postsabWoTa qveynebSi, ramac Sedegad migviyvana
maRal transaqciur danaxarjebTan, sakuTrebis uflebebis arasrul specifi-
kaciasTan da ekonomikuri procesebis mcire jgufebis (klanuri, mafiozuri) mier
regulirebasTan.
arsebiTad, SeiZleba iTqvas, rom jer ar arsebobs Sesabamisi (gamosadegi)
Teoriuli modelebi mesame samyaros qveynebisa da gardamavali (transformirebadi
postsabWoTa) ekonomikebisaTvis (ekonomikuri da politikuri sistemebisaTvis).
arsebul TeoriebSi damakavSirebeli rgoli ekonomikasa da politikas Soris jer
kidev aris (imyofeba) primitiul doneze, da misi ganviTareba uaRresad aucilebelia,
Tu gvinda miznebis Sesabamisi politikis ganxorcieleba.
savaldebulo sakiTxavi literatura:
1. Power, Timothy J. and Mark J. Gasiorowski, “Institutional Design and Democratic Consolidation in the Third World, “ Comparative Political Studies, 1997, 30, pp. 123-155.
2. Lijphart, Arend,and Carlos H. Waisman, “Institutional Design and Democratization”, in: Institutional Design in New Democracies, eds. Arend Lijphart and Carlos H. Waisman, Boulde, CO: Westwiew Press, 1996, pp/ 1-11.
3. Claus Offe, “Designing Institutions in Eastern European Transitions”, in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
4. Building Democracy in Georgia, Discussion papers series, International IDEA, 2003
5. m. musxeliSvili. demokratia rogorc komunizmi: meTodologiuri SezRudvebi
demokratizaciis Seswavlasa da demokratizaciis praqtikul
ganxorcielebaSi. “epoqa”, N 3, sazogadoebis kvlevis centri, 2003
6. Wolfgang Gaul, Designing and adopting constitution in Georgia, IRIS, 2002
7. Г.Жоржолиани, Демократические изменения и стремление к формированию наций-государств в Закавказье. материалы конференции, Тбилиси, 1998
8. (Дуглас Норт, Вклад неоинституционализма в понимание проблем переходной экономики. _ http://www.wider.unu.edu)
31
magram, yvela formaluri institutis SemoReba SeiZleba ar dasruldes misi
realuri damkvidrebiTa da adekvaturi funqcionirebiT:
_ formaluri institutis SemoRebidan normebisa da Rirebulebebis cvli-
lebebamde yvela SemTxvevaSi arsebobs drois monakveTi, romlis xangrZlivoba
mraval faqtorze SeiZleba iyos damokidebuli. mag.: informaciis gavrceleba da
diskusiis warmarTva SemoRebamde (SeCveva); SemoRebidanve efeqturi da adek-
vaturi ganxorcieleba Zalis (mTavrobis, moxeleebis...) meSveobiT (Zala); aSkara
sargeblianoba aqtorebisaTvis (utilitaruloba); momavali aqtorebis aqtiuri
monawileoba institutis gansazRvraSi; misi siaxlove/siSore adrindel insti-
tutTan; transaqciuri xarjebis simcire/metoba, da sxva.
postkomunisturi transformacia
da institucionaluri gamowveva
axali demokratiebisaTvis damaxasiaTebelia TiTqmis totaluri ararseboba
eqsperimentirebisa axal insituttTa formirebisas. isini (axali demokratiebi)
upiratesad orientirebulni arian mibaZvaze imisa, rac Cveulebriv ganixileba
rogorc demokratiuli norma, romlis efeqturoba da vargisianoba TiTqosda
dadasturebulia dasavluri gamocdilebiT. xSir SemTxvevaSi aseTebad (aseT
normebad, an normatiul modelebad) miiCneva Tanamedrove dasavluri
demokratiebis rutinuli praqtika, romelic (aseve xSirad) Tavad imyofeba mwvave
krizisis (dacemis) pirobebSi (mdgomareobaSi). dasavlur nimuSTa kopirebis
konformistuli ganwyobis pirobebSi axali demokratiebi, ukeTes SemTxvevaSi,
SeiZleba Camoyalibdnen, rogorc mxolod dasavluri institutebis
arasrulfasovani imitaciebi (Sdr. originali da kopio mxatvrobaSi).
sinamdvileSi, rasakvirvelia saqme gvaqvs bevrad ufro rTul viTarebasTan.
demokratiuli institutebis efeqturobis dadastureba sakmaod rTuli
piroblemaa, rogorc Teoriuli, aseve praqtikuli TvalsazrisiT. ar SeiZleba
winaswar da TavisTavad efeqturad iqnes miCneuli instituti. institutebma unda
daadasturon Tavisi efeqturoba da unari sazogadoebis winaSe mdgomi
problemis (gamowvevis) gadawyvetisa; mxolod amis Semdeg iReben isini masiuri
jgufebis mxardaWeras, sazogadoebriv aRiarebasa da legitimurobas, rac
aucilebel pirobas warmoadgens maTi konsolidirebisa da ramdenadme grZel-
vadiani funqcionirebisaTvis (rac urTierTganpirobebulobis mimarTebaSi
imyofeba legitimurobasa da efeqturobasTan). institutTa formirebisa da
transformirebis istoriuli gamocdileba adasturebs, rom am uaRresad rTuli
gzis gamartiveba praqtikulad (didwilad Teoriuladac) SeuZlebelia.
postkomunisturi demokratiebi dganan specifiuri amocanebisa da
gamowvevebis winaSe, romlebic radikalurad gansxvavdeba Sesabamisi dasavluri
istoriulad arsebuli amocanebisgan. rogorc vnaxeT, institucionaluri
mSenebloba SesaZlebelia ganxorcieldes mxolod istoriuli tradiciebis,
kulturisa da Tanamedrove gamowvevebis gaTvaliswinebiT, rac yvela
gansxvavebuli konfiguraciisas gansxvavebul Sedegebamde migviyvans.
mxolod da swored amgvari SemoqmedebiTi qmedebebis (racionalizmis,
kulturis, istoriisa da Tanamedrove amocanaTa sinTezis safuZvelze _
rogorc praqtikis, aseve refleqsiis) safuZvelze iqmnebodnen da
transformirdebodnen institutebi Tavad dasavlur demokratiebSic.
efeqturi bazrebi (rogorc ekonomikuri, aseve politikuri) warmoiqmneba
institutTa funqcionirebis gamoisobiT (Sedegad), romelnic uzrunvelyofen
transaqciur da kontraqtis Sedgenis danaxarjTa Semcirebas drois garkveul
(gansazRvrul) momentSi. magram Cven gvainteresebs amgvari maxasiaTeblebis mqone
bazrebi ara romeliRac calkeul momentSi, aramed Cven gvsurs, rom bazarTa
(politikur, ekonomikur) efeqturoba arsebobdes droSi mudmivad. amisaTvis
aucilebelia institutebi, romlebic uzrunvelyofdnen politikur da eko-
30
partia-saxelmwifos sistema (party-state system) 2 SekiTxvas unda gaeces pasuxi: 1) ramdenad marTebulia erTpartias ewodos
partia da 2) ramdenad SesaZlebelia erTpartiul saxelmwifoSi ganvixiloT
partiuli sistema.
pirvel SekiTxvasTan dakavSirebiT, saWiroa gavarCioT partia sapirispiro
nawilebis gareSe (party without counter party) partiisagan, romelic Tavad aris nawili
(party as party). realurad, partiul pluralizms da erT partias Soris gansxvaveba
exeba ufro sistemas, vidre partias, romelic inarCunebs igive meqanizms da
struqturas, rac pluralistur sistemaSi, anadgurebs sxva partiebs, magram
Tavad rCeba partiis msgavs organizaciul iaraRad. rac Seexeba sistemas, aq
cxadia, rom es sistema ver iqneba partiuli sistema, erT partias ar SeuZlia amis
warmoqmna. Tu vivaraudebT, rom es aris erTi partiis sistema, maSin Semdegi
sirTuleebia: sistemis koncefcia unda akmayofilebdes minimum or moTxovnas: 1)
mas unda gaaCndes atributebi, romlebic ar ekuTvnis sistemis Semadgenel arc
erT calke aRebul komponents; 2) is unda Sedgebodes misi komponentebis
sqematizirebadi urTierTqmedebebisgan, romelTac garkveuli CarCo aqvT;
erTpartiuli sistema ki ver pasuxobs pirvel moTxovnas, radgan es da misi
atributebi emTxveva partias da mis atributebs, xolo meores imitom, rom
urTierTqmedeba xdeba ara sistemis CarCoSi, aramed mis gareT, radgan sistemis
da komponentis sazRvari erTi da igivea. ase rom, ar aris swori davuSvaT sistema
partiaze maRla, maSin is unda veZeboT Tavad partiaSi, partia rogorc sistema. am
SemTxvevaSic ar viqnebiT koreqtulebi. Secdoma SemdegSia: Cven sistemis
partiaSi daSvebisas vcvliT analizis dones, gadavdivarT ra sistemis analizidan
partiis analizze. sad aris maSin sistema? Tu erTi partia aris ukve ara nawili,
aramed mTeli, iseve rogorc saxelmwifo, maSin logikurad gamomdinareobs, rom
ori mTeli ver iarsebebs Tu isini erTmaneTs ar emTxveva. amrigad, sworia termini
partia-saxelmwifos sistema (party-state system), iqneba es saxelmwifo, romelic
cdilobs partiis absorbirebas, Tu piriqiT. unda isic aRvniSnoT, rom yovelTvis
sadac erTi partiaa ar SegviZlia vilaparakoT partia-saxelmwifos sistemaze.
ubralod, am SemTxvevaSi Cven vaqvs an am tipis sistema, an saerTod ar aris raime
mniSvnelovani sistema. am sistemis mTavari funqcionaluri maxasiaTebelia
subsistemuri avtonomiisaTvis xelis SeSla, rac mas partiebis gareSe
sistemisgan gamoarCevs. SeiZleba erTgvari terminologiuri uzustoba iyos,
roca aq viyenebT sityva “partias”, romelic TavisTavad ar SeiZleba iyos mTeli,
radgan mxolod nawilia, magram sxva terminis ararsebobis pirobebSi Cven
SegviZlia davuSvaT am terminis gamoyeneba monopoliur partiasTan mimarTebaSi,
Tu mkafiod ganvasxvavebT sistemis Taviseburebebs. erTpartiuli sistema ar
arsebobs. partiuli sistemebi mxolod pluralistur reJimebs axasiaTebT.
unipartizmis SemTxvevaSi sistema erTia _ partia-saxelmwifo.
partia Signidan
fraqciebi, dajgufebebi da tendenciebi
partia Tavad aris miniaturuli politikuri sistema xelisuflebis
struqturiT, warmomadgenlobiTi procesiT, eleqtoraluri sistemiT da sxva.
partiebis, rogorc sistemis Seswavlisas ZiriTadad 2 midgoma gamoiyofa: 1)
Sidapartiuli demokratiis Seswavla da 2) organizaciuli midgoma. pirveli
midgoma saTaves iRebs mixelsis naSromidan “oligarqiis rkinis kanoni”. am
midgomaSi ZiriTadi problema “demokratiis” Sefasebis meTodebSia. meore
midgoma iwyeba diuverJedan. organizaciuli struqturebis Seswavla
garkveulwilad Seexeba Sidapartiuli demokratiis sakiTxsac, ramdenadac
demokratiuli procesi moiTxovs garkveul konkretul struqturebs, Tumca
15
organizaciuli midgoma miznad ar isaxavs gaarkvios, Tu ramdenad demokratiuli
an arademokratiulia esa Tu is struqturebi. partia, TviT totalitarulic ki,
ar aris monoliTi. masSi aris formaluri an araformaluri suberTeulebi (sub-units), romlebic partiis sistemaSi iseTive doneze unda ganvixiloT, rogorc
partiul sistemaSi partiebi. garkveul sirTules warmoadgens im terminis
gansazRvra, riTac am sub-erTeulebs aRvniSnavT. termini “dajgufebis” (faction)
gamoyeneba aq, albaT, ar iqneboda koreqtuli, ramdenadac am termins aqvs
SefasebiTi datvirTva. garda amisa, dajgufebebi Tavisi Tavdapirveli
mniSvnelobiT jer kidev arseboben mTel rig ganviTarebad qveynebSi da igive
terminis gamoyeneba partiuli sub-erTeulebis klasis aRsaniSnavad gaugebrobas
gamoiwvevda. saWiroa sxva termini _ fraqcia, rasac ar aqvs iseTi SefasebiTi
datvirTva, rogorc dajgufebas (fraqcia SeiZleba iyos dajgufeba, SeiZleba
ara). Sidapartiuli struqturis kvleva ar iqneba sruli Tu ar SemovitaneT
tendenciis cneba. riCard rouzis azriT, fraqciebsa da tendenciebs Soris
gansxvaveba maT organizaciul doneebSia. fraqcia aris pirvel rigSi konkretuli
jgufi, tendencia ki stabiluri etitudia. sartori: organizaciuli momenti ar
aris mTavari ganmasxvavebeli. SeiZleba fraqcia ar iyos konkretuli jgufi,
arsebobs individualuri fraqcionalizmi, xolo tendenciam Seqmnas garkveuli
organizebuli erToba raRac sakiTxTa garSemo, magram es ar iyos fraqcia.
tendencia aRniSnavs ufro farTo, araerTgvarovan sub-erTeuls (mag, memarcxene
da memarjvene tendenciebi), xolo fraqcia ufro erTgvarovan, mWidrod Sekrul
suberTeuls.
fraqciebi sxvadasxva saxis arian da sxvadasxva fraqciebi sxvadasxvanair
zegavlenas axdenen 1) partiis erTianoba-fragmentaciaze da 2) Sidapartiul
urTierTobebsa da dinamikaze. SeiZleba iTqvas, rom fraqciebis buneba
gansazRvravs partiis bunebas. msgavsi ideologiis da struqturis mqone
partiebi SesaZlebelia mniSvnelovnad gansxvavdebodnen, Tu maTi fraqciebis
buneba gansxvavebulia.
1) organizacionaluri, 2) motivaciuri,
3) ideologiuri da 4) memarcxene-memarjvene.
1. organizaciuli mimarTuleba. gamodis pirvel planze, ramdenadac partias
da dajgufebas Soris gansxvaveba mniSvnelovanwilad maTi organizaciis
doneebSia gamoxatuli, Tumca dRes Cven viciT, rom zog SemTxvevaSi suberTe-
ulebi SeiZleba ufro metad iqnen organizebuli, vidre mTlianad partia.
suberTeulebis avtonomiurobis xarisxi partiasTan mimarTebaSi aris indi-
katori, Tu analizis romel doneze iqneboda mocemul SemTxvevaSi ufro mar-
Tebuli _ partiul Tu subpartiul doneze. organizacionaluri mimarTuleba
aseve migviTiTebs Sidapartiuli fraqcionalizaciis xarisxze. am mimarTulebis
gamoyenebisas ar unda gamogvrCes Semdegi fenomenis gaTvaliswineba: fraqciebis
organizebuloba “gadamdebia”, Tu garkveuli fraqciebi metad organizebulni
xdebian, danarCenebi mihyvebian maT magaliTs, raTa efeqturad gauwion maT
metoqeoba. amrigad, organizacionaluri cvladi SeiZleba Seicvalos, magram
fraqciebi darCnen igive sxva parametrebis mixedviT.
2. motivaciuri mimarTuleba. ufro pirdapir Seexeba sxvadasxva tipis
suberTeulebis gansxvavebebs. hiumi ansxvavebda ori tipis dajgufebebs: inte-
resis da principis safuZvelze. interesiT motivirebul dajgufebebSi SeiZleba
2 saxeoba gamoiyos: 1) Zalauflebis dajgufebebi (power factions,
Zalaufleba_mizani), 2) “nadavlis” dajgufebebi (spoils factions, ufro garkveul
sargebelze orientirebuli, vidre Zalauflebaze). rac Seexeba hiumis principze
dafuZnebul jgufebs, dRevandeli “principis fraqciebic” SeiZleba or nawilad
davyoT: ideologiuri jgufebi da ideis jgufebi (idea groups), anu jgufebi,
romlis ideebi, Sexedulebebi ar iziareben ideologiuri jgufebis sxva
maCveneblebs. es dayofa mniSvnelovania evropul literaturaSi arsebul
16
varianti I _
- calkeul individs ecvleba Rirebulebebi _ TavisTavad (an/gare
cvlilebebis Sedegad)
- normebis cvlileba gamoixateba imiT, rom isini kargaven Zalas
(akldebaT Zala) _ vidre axali araformaluri institutebi ar
formirdeba. normebi ver iReben met-naklebad mkafio da stabilur saxes,
romlis gareSec maTi funqcionireba izRudeba. normebis amgvari tipi
(arastabiluri, aramkafiio) xels uSlis Rirebulebebis gamkafioebasa da
gastabilurebas.
- araformaluri institutebi, iseve, rogorc normebi kargaven Zalas,
ver iRebs mkafio da stabilur saxes, sruliad Sordeba formalur
institutebs, mcirdeba maTi efeqturoba, izrdeba transaqciuri xarjebi.
maTi stabilurobis zrda urTierTdamokidebulebaSi imyofeba normebis
stabilurobis zrdasTan, rac aseTsave mimarTebaSia TavisTavad Rire-
bulebebis gastabilurebasTan.
magram, saboloo jamSi, TandaTan icvleba normebic da araformaluri insti-
tutebic, magram es xdeba nela, SeiZleba araefeqturad da araracionalurad,
izrdeba gaurkvevloba da izRudeba Tavisufleba.
viRebT Semdeg debulebaTa mwkrivs:
1. Tu Rirebulebebi ar Seicvala, normebi ar Seicvleba! Tu normebi ar
Seicvala, araformaluri institutebi ar Seicvleba!
2. Tu araformaluri institutebi myari (stabiluri) ar aris, normebi ar
myardeba.
Tu normebi myari (stabiluri) ar aris, araformaluri institutebi ar
myardeba
Tu mormebi da araformaluri institutebi myari (stabiluri) ar aris,
Rirebulebebi ar myardeba;
3. formaluri institutebis efeqturoba mudmivad ecema aseT viTarebaSi
1. _ amgvari arastabilurobis pirobebSi transaqciuri danaxarjebi
mudmivad miiswrafis zrdisaken!
2. _ qmedebaTa efeqti miiswrafis Semcirebisken
3. _ socialuri wesrigi praqtikulad iRebs uwesrigobis saxes
(anarqiuli sazogadoeba?)!
4. _ izRudeba qmedebis Tavisufleba.
amgvari gaurkvevlobis, arastabilurobisa da arasimyaris Semcireba SesaZ-
lebelia formalur institutebSi cvlilebebis SetaniT, cvlilebebisa, romleb-
sac aqvT bma kavSiri realobaSi momxdar cvlilebebTan. aseTi formaluri
instituciuri cvlilebebi SesaZloa, gaamyarebs erT nawils (albaT) Rirebu-
lebrivi da normatiuli, da Sesabamisad, araformaluri institucionaluri
cvlilebebisa, da Seasustebs meore nawils (mxars dauWers cvlilebebis zogierT
tendencias, da SeewinaaRmdegeba sxvas).
ratom ar SeiZleba gaaZlieros yvela tendencia erTad (mTlianad)?
1. Tu cvlilebebi mudmivia (permanentulia), nebismieri damkvidrebuli
formaluri instituti, Tundac garkveuli droiT mainc, SeewinaaRmde-
geba axal cvlilebas. tempi formaluri instituciuri cvlilebebisa
ver daemTxveva _ CamorCeba _ realobis cvlilebaTa temps.
2. Rirebulebrivi cvlilebebi sazogadoebaSi (romlebic gamowveulia
realobis cvlilebebiT), SeuZlebelia iyos srulad erTnairi da erTi
veqtorisken mimarTuli, sazogadoebis sruli erTgvarovnebis
SeuZleblobis gamo.
aqedan gamomdinare, nebismieri axali formaluri institutis realuri dam-
kvidreba da adekvaturi funqcionireba gamoiwvevs araformaluri institutis
(institutebis), romelic masTan SexebaSi aRmoCndeba, modificirebas, garkveuli
normebisa da Rirebulebebis gamyarebas, xolo sxvebis (zogis) Sesustebas.
29
IV kvira
politikuri institutebi gardamaval
sazogadoebebSi: institutTa cvlilebebi
Sesavali
sazogadoebis ganviTarebisa (da transformaciis) strategiebSi SeiZleba ga-
moiyos mimarTulebebi, romlebic erTmaneTTan konfliqtur damokidebulebaSi
arian. erTi aseTi konfliqti gamovlindeba SejaxebaSi, erTi mxriv, konstruqti-
vistuli mimarTulebisa (midgomisa), romelic igebs (xsnis, aRiqvams) politikas,
gansakuTrebiT demokratiuls, rogorc process sazogadoebis gardaqmnisa
(gadawyobisa, rekonstruirebisa), xolo, meore mxriv, “Rrmad konservatuli”
(pirobiTad) midgomisa, romelic iRebs sazogadoebas iseTs, rogoric is aris, mis
realurad arsebul formebSi.
meore konfliqtad SeiZleba warmovidginoT konfliqti zRvrulad ganzo-
gadebuli, Semajamebeli nimuSisadmi (modelisadmi) _ xSirad utopiuris an
miTuris (Temuris) _ miswrafebasa, rac warmogvidgens (igebs) politikas xistad
(uaRresad mkacrad) konstruqtivistulad, da pluralistur pozicias Soris.
pluralizmi (an pluralistuli midgoma) ar uaryofs aucileblobiT konstruq-
tivistul midgomas politikisadmi, magram is moiTxovs (an: iwvevs Sedegad)
cxovrebis organizebis modelebis mravalgvarobis aRiarebas, rac uzrunvel-
yofs Sesabamisad am modelebis CarCoebSive arsebuli da ganviTarebadi tra-
diciebisa da sazogadoebrivi interesebis gagebisa da interpretaciis
mravalgvarobis aRiarebasac.
es konfliqti arsebiTi aRmoCnda postkoministuri transformaciisTvisac.
rogor icvlebian institutebi
Cvens garSemo mudmivad xdeba cvlilebebi, romlebic Cvenze (Cvens cxov-
rebaze) zemoqmedebs _ icvleba Cveni garemomcveli realoba. es cvlilebebi
Cvengan damoukidebelia, ar aris calkeuli individis racionaluri mizan-
mimarTuli qmedebis da survilis Sedegi _ igi uamravi, rogorc erTi, aseve
sxvadasxva veqtorebiT warmarTuli qmedebisa da survilis Sedegia: miznisa da
Sedegis sruli Sesabamisoba praqtikulad miuRwevelia, Tu ar warmovidgenT
absoluturad monistur, totalitarul, gaqvavebul da izolirebul samyaros
(ara mxolod sazogadoebas, aramed mis garemomcvel bunebasac), an absolutis
(RmerTis) qmedebas...
es cvlilebebi ar iwvevs maSinve da avtomaturad Sesabamisad cvlilebebs
Cvens ganwyobebSi, miswrafebebSi, miznebSi, normebSi, RirebulebebSi.
magram es cvlilebebi aucileblad moaxdens zemoqmedebas Cvenze, Cvens
cxovrebaze da aucileblad gamoiwvevs mis (cxovrebis) cvlilebas SemdgomSi.
Tu socialuri wesrigis zemoT motanil sqemas mivubrundebiT, warmovid-
ginoT, rogori iqneba gare cvlilebebis masze zegavlena.
cvlileba TavisTavad aucileblad Seexeba araformalur institutebs, nor-
mebs da Rirebulebebs. TavisTavad, cvlileba aucileblobiT ar Seexeba for-
malur institutebs _ anu isini formalurad ar Seicvlebian, magram funqci-
onalurad ganicdian cvlilebas, rogorc Semadgeneli (nawili) araformaluri
institutebisa.
magram isini (formaluri institutebi) eqvemdebarebian racionalur da
gamiznul cvlilebebs, maSin, rodesac sxva sami Semadgeneli Cveni socialuri
wesrigis sqemisa amgvar (pirdapir) Carevas ar eqvemdebareba. magram, formaluri
institutebis Secvlis meSveobiT, Cven SegviZlia SevitanoT maTSic (araform.
instit., norm. Rireb.) cvlilebebi (ix.zemoT); (amave dros, rom es sami Semadgeneli
mainc ganicdis cvlilebebs gare cvlilebebis zemoqmedebis Sedegad).
warmovidginoT, rogor SeiZleba es ganxorcieldes:
28
sakiTxTan _ ideologiur partiebTan da Sexedulebis partiebTan (opinion party)
mimarTebaSi. am mimarTulebis gamoyenebisas sirTules warmoadgens is faqti, rom
interesis safuZvelze gaerTianebuli jgufebi xSirad iniRbebian efeqturobis,
ideologiis da sxva safars ukan, rac legitimaciisken swrafviT aixsneba. rom ar
SevideT SecdomaSi, aq unda CavrToT garkveulwilad organizacionaluri
mimarTuleba da gavarkvioT ramdenad gaaCnia ama Tu im fraqcias
klientelisturi qseli da ramdenad aris misi funqcionireba klienteruli
tipis. Tumca, aqac aris sirTule _ klientelistuli struqturis arseboba-
ararseboba mniSvnelovanwilad damokidebulia imaze, Tu ra Zalauflebas flobs
es jgufi. motivaciuri mimarTulebis gamoyeneba unda Seicavdes mTel rig
indikatorebs, periodul dakvirvebebs da reputacionalur meTods.
3. ideologiuri mimarTuleba. es mimarTuleba garkveulwilad SexebaSia
motivaciur mimarTulebasTan, ramdenadac ideologia erT-erTi mniSvnelovani
motivaciuri Zalaa, magram motivaciebi ideologiiT ar Semoifargleba, es sxva
ganzomilebaa. motivaciuri kontiniumi mdebareobs wminda dauintereseblobidan
wminda egoizms Soris, ideologiuri kontiniumi mdebareobs ideologiur
fanatizms da pragmatizms Soris. es ori mimarTuleba amrigad SesaZlebelia
damoukideblad icvlebodes. maTi gamoyofa erTmaneTisagan dagvexmareba im
SemTxvevebis Seswavlisas, rodesac piradi interesebiT motivirebuli dajgufeba
ideologiuri kamufliaJis miRma imaleba. kidev erTi mniSvneloba am
mimarTulebis aris is, rom igi miuTiTebs kulturul faqtorze, politikis
saerTo daZabulobis doneze mocemul kulturul konteqstSi.
4. memarcxene-memarjvene mimarTuleba. es yvelaze naklebad sando
kategoriebia, Tumca maTi gamoricxva ar iqneboda marTebuli, ramdenadac,
rogorc farTo sazogadoeba, aseve elitebi xSirad am konteqstSi aRiqvamen
politikas. aseve es mimarTuleba kargad arTmevs Tavs tendenciebis, damou-
kidebeli poziciebisa da atomizirebuli konfiguraciebis identifikacias.
sirTule aq isaa, rom Znelia mravalmxrivi mimarTulebebis am sqemiT daxasiaTeba,
amitom es sqema unda gamoyenebul iqnes mas Semdeg, rac gamoyenebuli iqneba
motivaciuri da ideologiuri mimarTulebebi, ris Semdegac sufTa saxiT es
kategoriac damoukidebeli cvladi iqneba. ar unda dagvaviwydes isic, rom es
mniSvnelovanwilad subieqturi kategoriaa da rodesac romelime jgufze vam-
bobT, rom es memarcxene an memarjvene jgufia, Cven vambobT, rom is ase aRiqmeba
zogadad.
partiis problema “axal demokratebSi”
rac ufro naklebad aris ganviTarebuli organizebul interesTa jgufebis
sistema, miT ufro sustia (an ara tradiciul-dasavluria) mobilizaciis
meqanizmebi da Sesabamisad politikuri partiis instituti (da mTlianobaSi
partiuli sistema aqedan gamomdinare), miT ufro savaraudoa (sxva pirobebis
igiveobis SemTxvevaSi) aRmasrulebeli xelisuflebis dominireba da politikuri
procesebis araformaluri regulireba.
sazogadoebis mravalganzomilebiani da Zlieri (xSiri) fragmentacia, da
Sesabamisad, SeuZlebloba sazogadoebaSi fesvgamdgari (sazogadoebrivi Rrma da
mtkice sayrdenis mqone) politikur organizaciaTa formirebisa, warmogvidgens
konstituciuri liberaluri demokratiebisagan sruliad gansxvavebul politi-
kur institutTa dizains. es institutebi, Cveulebriv, ar axorcieleben warmo-
madgenlobisa da interesTa gamSualebel (transmisiis arxis) funqcias.
TavisTavad gamSualebeli arxis vakuumis gaCena xels uwyobs populistur da
plebiscistur mmarTvelobas, romelic tradiciuli dasavluri institucio-
naluri demokratiis nacvlad uaxlovdeba avtoritaruli prezidentebis
(mmarTvelebis) “saxalxo demokratiebs”.
SeiZleba ganvixiloT ramdenime SemTxveva.
17
I _ aRmasrulebeli xelisufleba akontrolebs nacionalur partiul
sistemas kargad organizebuli mmarTveli (saprezidento) partiis meSveobiT.
amave dros, aseTi partia masTan dakavSirebuli dainteresebuli jgufebis
meSveobiT axdens nacionaluri masStabiT asociaciaTa (sxvadasxva tipis viwro an
SedarebiT farTo interesTa jgufebis) kolonizirebas da uwevs maT
mfarvelobas. am SemTxvevaSi SeiZleba ar Seiqmnas vakuumi (Tumca umeteswilad es
asociaciebi sazogadoebis uaRresad mcire jgufebis interesebs gamoxataven),
magram saxelmwifo axdens Tavissa (saxelmwifos) da sazogadoebas Soris
arsebuli sivrcis okupirebas (aseT magaliTad, Cveulebriv moyavT Tujmanis
xorvatia. Sdr. saqarTvelos viTareba)
II _ am Soris sivrceSi araformalurad SeaRweven klientelisturi partiebi
da asociaciebi. formaluri institucionaluri wesebisa da samarTlebrivi
saxelmwifos sisuste aq kompensirdeba Sidaelituri qselebiT. am viTarebaSi
liberalur-konstituciuri formaluri institutebi ganidevnebian am Sorisi
sivrcidan da stabilizacia da gadawyvetilebaTa miRebis politikur
proceduraTa moqniloba uzrunvelyofili xdeba politikur sistemaSi inte-
resTa araformaluri CarTvis (warmodgenis) meSveobiT. amgvari araformaluri
institutebi (an: institucionaluri wesebi) praqtikulad auqmeben
demokratiuli warmomadgenlobis normebsa da institutebs, pasuxismgeblobisa
da angariSvaldebulebebis Sesabamis wesrigs.
savaraudoa, rom amgvari sistemebi stabilurobas SeinarCuneben mxolod
moklevadian perspeqtivaSi, xolo grZelvadiani perspeqtivis TvalsazrisiT
mosalodnelia Tundac arsebuli susti demokratiuli institutebis, kerZod,
gamSualebeli institutebis _ partiebis (transmisiis arxi) kidev ufro
dasusteba, an sruli degradacia.
savaldebulo sakiTxavi literatura:
1. Richard Hofferbert, Introduction: Party Structure and Party Performance in New and Old Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 1-9.
2. David M. Olson, Party Formation and Party System Consolidation in the New Democracies of Central Europe _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 10-42.
3. Gabor Toka, Party Appeals and Voter Loyalty in New Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 167-188.
4. Dalton, Russell J. and Martin Wattenberg, Ed, Parties without Partisans. New York, Oxford University Press, 2001, Ch.1.
5. Duverger, Maurice, Political parties. Their organization and Activity in the Modern State, London, Methuen, 1964. ch.1-2
6. Sartory, Giovanni, Parties and Party System: A Framework for Analysis, vol.1., CUP (Chapt.1-4).
damatebiTi sakiTxavi literatura:
1. Kenneth Janda and Tyler Colman. Effects of Party Organization on Performance during the
“Golden Age” of Parties _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 189-210.
2. Rachel Gibson and Robert Harmel _ Party Families and Democratic Performance: Extraparliamentary versus Parliamentary Group Power _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 211-228.
18
magram arc erT qveyanaSi evropaSi dReisaTvis ar aris sistema, romlis
mixedviTac amomrCeveli “brmad”, mxolod partiasTan asocirebis gamo irCevs
“warmomadgenlebs”, romelnic qmnian parlamentis 2/3-s (verc erTi amomrCeveli,
rasakvirvelia, warmodgenil 100-kacian siebs ver aRiqvams da masSi warmodgenil
pirovnebebs _ anu Tavis warmomadgenlebs irCevs praqtikulad “brmad”). Ziri-
Tadad, yvelgan, sxvagan, sadac proporciuli arCevnebia _ aris mravalmandatiani
olqebi _ TiTo olqSi Cveulebriv airCeva 5-dan 15-mde deputati. garda amisa,
xSiria preferencia. (rac niSnavs imas, rom amomrCeveli Tavis rigiTobas aniWebs
asarCev kandidatebs...).
aqedan cxadia, rom angariSvaldebulebisa da pasuxismgeblobis done uaR-
resad dabalia.
yovelive amis Sedegad, sazogadoebrivi sferosa da politikuri sferos dis-
kursebi absoluturad sxvadasxvaa, mTlianad parlamentis warmomadgenlobiToba
da angariSvaldebuleba ki _ uaRresad dabali.
savaldebulo sakiTxavi literatura:
1. Bernard Manin, The Principles of Representative Government, Cambridge University Press, 1997, ch.6, pp.193-235.
2. Yoram Barzel, A Theory of the State, Economic Rights, Legal Rights, and the Scope of the State, Cambridge, 2002, pp.198-266.
3. Bringing the State Back in ., Ed. by Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer, Theda Skocpol., Cambridge, 2002, pp.3-39, 169-191,
4. Kenneth A.Shepsle, Mark S.Bonchek; Analyzing Politics, Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp.166-194 (Tavi: Voting Methods and Electoral Systems)
5. Sartory, Giovanni., Comparative Constitutional Engineering. An Inquiry into Structures, Incentives and Outcomes. London, Macmillan, 1994
6. Poggi, Gianfranco, The Development of the Modern State. A Sociological Introduction. Stnaford University Press, 1978, pp.117-152
damatebiTi sakiTxavi literatura:
1. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp. 166-196.
2. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp. 299-312.
3. Donald L Horowitz, Constitutional Design: An Oxymoron? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp. 253-284.
4. Philip Petit, Democracy, Electoral and Contestatory, _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp.105-146.
5. Stephan Haggard and Mathew D. Mccubbins, Introduction: Political Institutions and the Determinants of Public Policy, _ “Presidents, Parliaments, and Policy”, Ed. by Stephan Haggard, Mathew Mccubbins, University of Cambridge, 2001, pp. 1-20
6. Gallagher, Michael, Michael Laver, and Peter Mair, Representative Government in Modern Europe. 3rd ed., London, McGraw Hill.
7. Powell, G.Bingham, Jr. “Constitutional Design and Citizen Electoral Control,” Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2), pp.107-130.
8. Ainsworth, S. Representation and Institutional Stability Journal of Theoretical Politics, 1997, 9(2), pp.147-165.
9. Holmes, Stephen, “Pre-commitment and the Paradox of Democracy”, in: Jon Elster and Ruth Slagstad, eds., Constitutionalism and Democracy, New York, Cambridge University Press, 1988.
10. Jon Elster, Ways of constitution-making, in: Democracy’s Victory and Crisis, ed. by Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997
27
(programul-ideologiur-platformul TanxvedrasTan erTad) gansazRvravda
partiis kavSirs sazogadoebasTan, sazogadoebrivi Sexedulebebi emTxveoda
partiul Sexedulebebs; parlamenti warmoadgenda adgils, sadac sxvadasxva
SexedulebebiT (partiaTa) Sejaxebebisa da SeTanxmebebis (sul erTia
maJoritaruli, Tu konsensusuri) Sedegad yalibdeboda qmedebebis programa
(gadawyvetilebebi), romlebic realizdeboda administraciebis mier.
(Cven specialurad ar ganvixilavT arasaparlamento variants _ magaliTad,
bolSevizmi, faSizmi, sxvadasxva tipis avtoritarizmi, ramdenadac es variantebi
TiTqos sabolood dagmobili da uaryofilia).
TiToeuli zemoT CamoTvlili maxasiaTebeli rom ganvixiloT, vnaxavT, rom
isini ar Seesabamebian Cveni sazogadoebis realobebs (sazogadoebis dayofa ar
aris klasobrivi, fragmentulia, grZelvadiani identurobebis [ideuri,
platformuli...] nacvlad _ identurobebi sakiTxebis mimarT, Sedegad
araplatformuli partiebi, sazogadoebrivi Sexedulebebi ar Seesabameba
partiebisas [an, SeiZleba iTqvas ar arsebobs], da sxv.).
magram, vidre analizi gaRrmavdebodes, aucilebelia yuradReba SevaCeroT
or fenomenze: warmomadgenlobiToba da pasuxismgebloba.
TiTqmis sayovelTaod gavrcelebuli mcdari azris sawinaaRmdegod unda
iTqvas, rom warmomadgenlobiToba ar aris identuri demokratiisa (miT umetes
masobrivi demokratiisa), da metic, XVIII da XIX s-is dasawyisSi moazrovneebi (maT
Soris amerikis konstituciis Semoqmedni) warmomadgenlobiTobas
upirispirebdnen demokratias. Cven SegviZlia avirCioT mmarTvelebi, romlebic
ar iqnebian Cveni warmomadgenlebi (funqciurad, formalurad, Sinaarsobrivad).
im periodSi, romelzec Cven zemoT vlaparakobdiT (pirobiTad vuwodoT
“partiuli demokratiebi” _ b.maninis mixedviT) es terminebi
(warmomadgenlobiToba da demokratia = masobrivi) erTmaneTs daukavSirda, rac
ganpirobebuli iyo, rogorc zemoT CamoTvlili, aseve sxva argumentebiT.
warmomadgenloba daukavSirda identurobasa da interesebis Tanxvedras da maTi
gatarebisaTvis zrunvas (moqmedebas). magram Tu es safuZvlebi ar arsebobs
(rogorc Cven vfiqrobT), maSin ras niSnavs warmomadgenlobiToba da rogor unda
iqnes igi uzrunvelyofili.
masiur demokratiebamde warmomadgenlobiToba gulisxmobda Semdegs:
moqalaqeni (bevrad ufro cotani, vidre masiuri demokratiebisas) arCevis an
SerCevis gziT gamoyofdnen warmomadgenlebs (mmarTvelebs), romelnic
moqmedebdnen ara amomrCevlis (an jgufis) interesebis Sesabamisad (partiuli
demokratiebi _ identuroba, interesebi), aramed saerTo saqmis Tvalsawieridan
_ es aris respublikanizmi da ara demokratia.
am SemTxvevaSi arCevans ganapirobebs ndoba _ ara dafuZnebuli identurobasa
da Tanxvedraze, rogorc “partiuli demokratiebisas”, aramed _ ndoba
dafuZnebuli arCeulis moralur Rirebulebaze, keTilSobilebaze.
Cvens SemTxvevaSi arsebobs politikuri sistema, romelic miesadageba im tipis
warmomadgenlobiT demokratias, romelsac, Cven vuwodebT “partiul
demokratiebs”. mxedvelobaSi gvaqvs saarCevno sistema _ amomrCeveli xmas
aZlevs partias _ 150-dan 100 adgili, anu 2/3 parlamentisa ase ivseba.
Tu daveTanxmebiT zemoT gamoTqmul mosazrebas, rom is safuZveli, romelic
uzrunvelyofs sazogadoebrivi sferos funqcionirebas “partiuli demokra-
tiis” pirobebSi (identuroba, sazogadoebis dayofa, saz. Sexedulebisa da part.
Sexeduleba-platformis Tanxvedra...) ar arsebobs anu sruliad sxvagvaria (ara-
klasobrivi, fragmentul araplatformuli...), unda vaRiaroT, rom politikuri
sistema (partiebi da saarCevno sistema) ar aris mowodebuli (absolururad
unars moklebulia) uzrunvelyos transmisiac da warmomadgenlobiTobac.
metic, parlamentis wevrTa warmomadgenlobiToba TiTqmis sruliad ispoba
saarCevno sistemis erTi Taviseburebis gamo, romelic unikaluria mTel
dRevandel evropaSi, romelic samSobloa e.w. “partiuli demokratiebisa”. es aris
CvenSi damkvidrebuli proporciuli sistemis tipi. saerTod proporciuli
sistema advilad dasanaxia, rom miesadageba “partiul demokratias” da igi
upiratesad swored im qveynebSi damkvidrda istoriulad, sadac Zlierebi iyvnen
e.w. masiuri partiebi (umeteswilad memarcxene _ social-demokratebi).
26
3. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Unthinkable Democracy: Political Change in Advanced Industrial Democracies _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp.3-18.
4. Susan E. Scarrow, Parties without members? Party Organization in a Changing Electoral Environment. _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp. 79-101.
5. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Political Change and the Democratic Process, _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp. 261-285.
6. Lijphart, Arend., Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990., Oxford, Oxford University Press, 1994,
7. Schmitt, Hermann and Suren Holmberg., “Political Parties in Decline?” in: Citizens and the State, eds. H-D. Klingemann and D.Fuchs, New York, Oxford University Press, 1995, pp.95-133.
8. Arend Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in 36 Countries, 1999, Ch.5, 8.
9. Scott Mainwaring, “Party systems in the Third Wave, in: Larry Diamond and Marc Plattner, eds. The Global Divergence of Democracy, Johns Hopkins, 2001.
19
III kvira
xalxidan saxelmwifomde:
saxelmwifo, misi institucionalizacia
da warmomadgenloba
saxelmwifo
1950-ian da 60-ian wlebSi sazogadoeba-centrirebuli axsna politikisa da
mTavrobis aqtivobisa iyo gansakuTrebiT damaxasiaTebeli pluralistuli da
struqturul-funqcionalisturi midgomisa (perspeqtivisa), rac dominirebda
imndroindel politikur mecnierebasa da sociologiaSi, gansakuTrebiT aSS-Si
(ramdenime gamonaklisi iyo s. hantigtoni, r. bendiqsi, s. eizenStadti da sxva). am
midgomaSi saxelmwifo ganixileboda, rogorc Zvelmoduri koncepti, dakavSi-
rebuli xist da martiv legalur-formalur kvlevasTan nacionaluri gansakuT-
rebuli konstituciuri principebisa (midgomis ZiriTadi principi ix. d.
istonTan, g. almondTan, j. s. kolemanTan da sxva). "mTavroba" ganixileboda,
upirveles yovlisa, rogorc arena, romelSic ekonomikuri interesTa jgufebi an
normatiuli socialuri moZraobebi urTierTqmedebdnen da ukavSirdebodnen
erTmaneTs, raTa SeeqmnaT CarCo (SesaZlebloba) sajaro politikis gadaw-
yvetilebaTa warmoebisaTvis (SemuSavebisa da miRebisaTvis). kvleva koncentrir-
deboda societalur "Senatanebze" (input) mTavrobaSi da "Sedegebisa" distri-
buciul efeqtebze.
60-iani wlebis bolodan Tavad am mimarTulebaTa SigniT, iseve rogorc sxva
mimdinareobebSi (mag, neomarqsizmi) xdeba mibruneba saxelmwifosken, rogorc
kvlevis obieqtis, politikis umniSvnelovanesi aqtorisa da institutisaken.
wminda mecnierulis garda, praqtikuli ganviTarebis procesebmac (keinsianizmi
xdeba wamyvani ekonomikuri politika, axali saxelmwifoebis formireba
dekolonizaciis Sedegad da sxva) Seuwyves xeli saxelmwifosadmi interesis
gaRvivebas, mis kvlevas da saxelmwifo-centrirebuli axsnis farTod
damkvidrebas socialur mecnierebebSi (ara mxolod totalitaruli saxelmwifos
SemTxvevaSi da axlad industializebadi qveynebis Seswavlisas, rac TavisTavad
bunebrivia, aramed iseTi qveynebis politikis Seswavlisasac, rogoricaa aSS da
didi britaneTi).
Tanamedrove saxelmwifos (politikuri reJimebis) instituciuri evolucia
(maT Soris konstituciur-demokratiulisa) asaxavda evropaSi teritoriuli
saxelmwifos Camoyalibebisa da axali tipis (sazogadoebrivi) erTobebis
formirebis process. am procesisaTvis damaxasiaTebeli iyo Zlieri fokusireba
teritoriul sazRvrebze, saxelmwifosa da sazogadoebas Soris axleburi urTi-
erTobebis ganviTareba (sabolood: samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibeba), da
paraleluri, Tanamdevi transformacia politikuri procesebisa da Tanamedrove
sabazro ekonomikebis Camoyalibeba. es instituciuri gardaqmnebi xorciel-
debodnen politikuri da samxedro urTierTqmedebis pirobebSi. amgvari
konsolidaciis umniSvnelovanesi Semadgeneli iyo resursebis mobilizacia
samxedro miznebisaTvis, romelic amzadebda, agreTve, niadags evropis sazRvrebs
gareT eqspansiisaTvis.
Tanamedroveobis programa efuZneboda ukve arsebul inteleqtualur tra-
dicias da sazogadoebriv gardaqmnaTa gamocdilebas _ antikuri politikuri
Teoriidan respublikur warmodgenebamde (aRorZinebisa da reformaciis
epoqisa), romelic Tavis TavSi moicavda reformaciis periodSi Camoyalibebul
xelSekrulebiT koncefciebs. meore umniSvnelovanesi konponenti am ideolo-
giuri programisa modis ideidan mmarTvelTa pasuxismgeblobisa (angariSval-
debulebisa) uzenaesi kanonis winaSe _ zeciuri mandati. msgavsi wesi legi-
timaciisa damaxasiaTebeli iyo TiTqmis yvela ZiriTadi civilizaciisaTvis, maT
Soris evropulisTvisac. kidev erTi, uaRresad mniSvnelovani komponenti iyo
aqcenti individis avtonomiurobaze da amasTan dakavSirebuli legitimacia
20
romelic damaxasiaTebelia postmodernuli sazogadoebisaTvis.
ra mimarTebaSia sazogadoeba da politika saqarTveloSi, anu ramdenad
uzrunvelyofilia sazogadoebrivi da politikuri cxovrebis warmarTva xalxis
(qveynis) nebis, survilis, interesebis Sesabamisad.
gamovyoT ramdenime sakiTxi:
1. monawileobs Tu ara sazogadoeba sazogadoebrivi (sazogadoebriv-
politikuri) sakiTxebis ganxilvaSi _ an sxvanairad davsvaT sakiTxi:
mimdinareobs Tu ara saerTod sazogadoebrivi cxovreba _ anu miaCniaT Tu ara
moqalaqeebs saerTo (sazogado) mniSvnelobis sakiTxebi Tavisi kompetenciis
(ganxilvis) sagnad, an kidev ufro pirdapir: fiqrobs (msjelobs) Tu ara
sazogadoeba (moqalaqeebi) imaze, Tu rogor (sworad, samarTlianad, kargad)
mimdinareobs misi (sazogadoebis) cxovreba?
aseTi fiqri da msjeloba SeiZleba dasruldes orgvarad:
1. mxolod viTarebis SefasebiT: pozitiuri, negatiuri, neitraluri,
nihilisturi. 2. SefasebiTa da moqmedebiT, romelic orientirebuli iqneba
viTarebis gaumjobesebaze (cvlilebebze).
1. sazogadoebriv cxovrebaze msjeloba SeiZleba mimdinareobdes
sazogadoebrivi qselis institutebSi (sazogadoebrivi sfero funqcionirebs
Sesabamisi qselis meSveobiT), rogoricaa asociacia-gaerTianebebi,
profkavSirebi, saganmanaTleblo qseli (dawesebulebebi), religiuri Temebi,
zogadad adgilebi, sadac interesebi da Rirebulebrivi orientirebi xdeba
ganxilvis sagani.
aseTi adgilebi (institutebi) saqarTveloSi ar arsebobs (mag. profkavSirebi,
realuri biznes an profesiuli asociaciebi,...), an romlebic arsebobs (mag.
saganmanaTleblo dawesebulebebi) dawerili da dauwereli kanonebis safuZvelze
gamoTiSulia am saqmianobidan _ igulisxmeba e.w. depolitizaciis moTxovna,
romelmac sinamdvileSi SeuZlebeli (an TiTqmis) gaxada sazogadoebrivi sferos
funqcionirebis am erT-erTi umTavresi institutis (adgilis) Sesabamisi mizniT
amoqmedeba, xolo is amocana ki, romelsac igi unda momsaxureboda _
departizacia, sazogadoebaSi urTierTdapirispirebis (gansakuTrebiT mwvave
formebiT) gaqroba (an Sesusteba) _ ver Seasrula.
2. davuSvaT, rom sazogadoeba axdens refleqsias _ anu daiwyo aseTi
refleqsia (anu gaxada Tavisi msjelobis sagnad sazogadoebrivi cxovreba _ an
daiwyo amoqmedeba sazogadoebrivma sferom!).
am msjelobam transmisia unda ganicados, anu gaxdes politikuri qmedebis
sagani, unda moxdes nafiqrisa da namsjelis realizeba cxovrebaSi. rasakvirvelia
es permanentuli procesia da ar sruldeba _ fiqri, msjeloba da diskusia
grZeldeba ara sxva sferoSi (politikur sferoSi), aramed xdeba am (politikuri)
sferos CaTrevac, CarTva diskusiaSi, msjelobaSi. iqmneba erTiani
sazogadoebriv-politikuri diskursi.
aseTi erTiani diskursis Seqmnis gareSe sazogadoebrivi sfero ver
funqcionirebs _ kvdeba motivacia.
aseTi gadatanis (transmisiis) arxebad Cveulebriv warmoidgineba politikuri
partiebi _ politikuri instituti, romelic, erTi mxriv, dakavSirebulia
sazogadoebasTan (impulsebs iRebs, asaxavs sazogadoebriv interesebs, asaxavs
sazogadoebriv dayofas da a.S.), xolo meore, mxriv administraciasTan (qmnis
administracias da axorcielebs sazogadoebric-politikuri diskursis
Sesabamis qmedebas administraciuli berketebis meSveobiT).
SeuZlia Tu ara am instituts (politikur partias) dRes, Tanamedrove epoqaSi
am Tavisi umTavresi daniSnulebis Sesruleba saqarTveloSi? (Tumca es eWvi
mxolod saqarTvelos ar exeba).
argumentacia, rom transmisia amgvarad unda ganxorcieldes, upiratesad
eyrdnoboda im Teorias (demokratiis Teorias), romelic asaxavs sruliad
garkveuli droisa da adgilis sazogadoebis funqcionirebis kanonzomierebebs
_ es aris ZiriTadad dasavleT evropa XIX s-is 70-iani wlebidan XX s-is 70-ian
wlebamde _ es aris klasobrivi sazogadoebebi, masiuri demokratiebi, sadac
partiebi axasavdnen sazogadoebriv dayofas, moqalaqeTa TviTidenturoba
25
demokratiuli institutebisa da procedurebis mimarTulebiT ganviTarebis
perspeqtivas uCndeba sxva, bevrad ufro Zlieri (mosalodneli) alternativebi.
magaliTi ilustraciisaTvis: Zalauflebis Secvla saqarTveloSi: formaluri
da araformaluri institutebisa da meqanizmebis simbiozi.
1990 wlidan moyolebuli dRemde saqarTveloSi Zalaufleba Seicvala samjer:
1990 wlis oqtomberSi zviad gamsaxurdiam (da misma blokma) Secvala komunisturi
partia, Semdeg Tavad zviad gamsaxurdias cvlis eduard SevardnaZe da bolos,
2003 wels xelisulebaSi modis mixeil saakaSvili da “nacionaluri moZraoba”.
formaluri institucionaluri TvalsazrisiT, arsebobs xelisuflebis
cvlilebebis mxolod erTi gza _ sayovelTao arCevnebi.
magram, realurad, sinamdvileSi xelisufleba icvleboda araformaluri we-
sebis (institutebis) _ mag, revolucia, ajanyeba, SeTqmuleba (Zalis, rac ara-
formaluria da ara arCevnebis, rac formaluria) _ meSveobiT, da mxolod maTi
Semadgeneli erTi (araganmsazRvreli) nawili iyo formaluri (arCevnebi, rogorc
gaformeba, arCevnebis “gayalbebis Cveneba”, rogorc formaluri mizezi...).
warmomadgenloba
postkomunisturi tranzitis ganvlili periodi seriozuli analizisa da
kritikis sagani gaxda dRevandel rogorc akademiur literaturaSi, aseve
sazogadoebriv azrSi (opinion).
magram, miuxedavad Zalian mniSvnelovani gamokvlevebisa (romelTagan
davasaxelebT mxolod zogierTs: O’Donnell, Linz-Stepan, Капустин, Offe, Carothers…), specialuri analizis sagani ar gamxdara iseTi mniSvnelovani sakiTxi, rogoricaa
warmomadgenlobiTobis sakiTxi, da Sesabamisad politikuri sistema, romelmac,
wesiT, unda uzrunvelyos warmomadgenlobiToba.
Cven SevecdebiT am TvalsazrisiT CamovayaliboT zogierTi mTavari
problema, postkomunisturi saqarTvelos viTarebis analizis magaliTze.
rogor uzrunvelyofs saqarTvelos politikuri sistema warmomadgenlobi-
Tobas?
sakiTxis ganxilvisaTvis mcire Teoriuli eqskursi unda ganvaxorcieloT
sazogadoebis TviTrefleqsiis Sesaxeb.
politikuri pluralizmi dRes sxvanairia, vidre adre. Sexedulebebis plu-
ralizmi Secvlilia ZalauflebisaTvis mebrZoli jgufebis (partiebis)
pluralizmiT _ saxezea Politics without Policy.
ratom Camoyalibda politikuri sistema, romelSic mTavari politikuri
institutis rols asruleben partiebi? an sxvanairad ra aris am sistemis
legitimaciis safuZveli?
Sinagani (imanenturi) legitimacia (socialuri safuZveli) am sistemas ar
gaaCnia. misi legitimaciis mTavari safuZvelia e.w. “dasavluri demokratiis”
modelis aRiareba erTaderT misaReb (legitimur) modelad (sistemad).
magram, aRiarebas safuZvlad edo ara TavisTavad sistemis (an modelis) raci-
onaluri gansjis Sedegad miReba-mowoneba, aramed rwmena misi efeqturobisa, rwmena
imisa, rom amgvarad mowyobili politikuri sistema uzrunvelyofda im politikuri,
socialuri da ekonomikuri miznebis miRwevas, romliskenac miiswrafodnen yofili
komunisturi qveynebis moqalaqeni. rogorc vaSingtonis konsensusze dafuZnebul
neoliberalur ekonomikas unda uzrunveleyo materialuri siuxve, aseve mis
Tanmdev politikur “demokratiul proeqts” unda aeSenebina samoqalaqo sazoga-
doeba, samarTlebrivi saxelmwifo da daemkvidrebina politikuri pluralizmi.
politikuri sistemis araefeqturoba, rac dRes sruliad ueWvelia gvibiZgebs
imisken, rom veZeboT gzebi dRevandeli (arsebuli) realobis Sesatyvisi,
adekvaturi politikuri institutebis Camoyalibebisa. amave dros, es insti-
tutebi qmediTi da efeqturi iqneba im SemTxvevaSi, Tu maTi legitimacia myar
safuZvels daeyrdnoba.
postkoministuri saqarTvelos sazogadoeba bevri im niSniT xasiaTdeba,
24
kerZo interesebisa. aseve, uaRresad mniSvnelovania utopiuri komponenti
(esxatologiuri) _ rac gulisxmobda idealuri sazogadoebrivi mowyobis
(wesrigis) Ziebas, rac aseve ZiriTad civilizaciaTa tradiciebSi poulobda
sawyis safuZvlebs.
da bolos, umniSvnelovanes konponentad iqca (Camoyalibda) tradicia
warmomadgenlobisa da warmomadgenlobis institutebi, romlebic yalibdeba
ukve Sua saukuneebis evropaSi. amgvari institutebi saTaves iReben
sxvadasxvagvar sakrebuloebSi, parlamentebSi da wodebriv krebebSi, romelTa
didi nawilic eyrdnoboda Tavis mxriv tomTa sabWoebis rCevebs.
konstituciuri saxelmwifo da institutebi
araliberalur demokratiebSi konstituciis samarTlebrivi normebis Ria
darRveva da mudmivi gadaxra (gadaqaCva) prerogativebisa (Zalauflebis
resursebisa) sakanonmdeblo da sasamarTlo xelisuflebidan aRmasrulebeli
xelisuflebis sasargeblod Sedegia araformaluri institutebis dominirebisa,
maTi rolis zrdisa formalur institutebTan SedarebiT. Tavad am rolis zrda
ki aris ara pirdapiri Sedegi avtokratiuli memkvidreobisa (rogorc es xSirad
warmoudgeniaT), aramed aqtorTa racionaluri strategiebisa: igulisxmeba iseTi
praqtikebi, rogoricaa personalizmi, klientelizmi, sayovelTao korufcia,
arakonstituciur CarCoebSi Seqmnili aqtorTa kartelebi da sxva. amgvari
viTareba warmoiqmneba ekonomikuri, politikuri da socialuri krizisebis dros,
rodesac aqtorebi iZulebulni arian imoqmedon maRali (donis) ekonomikuri da
politikuri ganusazRvrelobis pirobebSi. ganusazRvrelobis pirobebSi ara-
formaluri wesebi SesaZleblobas aZlevs aqtorebs dawion (daadablon) ara-
prognozirebadi aqciebis xarjebi. rodesac ar aris naTeli, ramdenad Sedegiania
(efeqturia) axali demokratiuli da konstituciur-samarTlebrivi institu-
tebi, gansakuTrebiT Zlierdeba (Zlieri xdeba) stimulebi araformaluri wesebis
SeqmnisaTvis, xolo danaxarjebi moqmedebebze (aqciebze), romelnic arRveven
(angreven) samarTlebriv da sakonstitucio saxelmwifos normebs, _ gan-
sakuTrebiT dabali.
amgvari wesebi SeiZleba Camoyalibdes, rogorc formaluri institutebis
CarCoebis gareT (“paraleluri institutebi”), aseve maT SigniT. araformaluri
qmedebebi formaluri institutebis CarCoebSi, SesaZleblobas aZlevs aqtorebs
moaxdinon kombinireba araformaluri wesrigis (gare aqtorTa gamoTiSva, molo-
dinTa garantireba, maRali moqniloba gadawyvetilebaTa miRebisas) da for-
maluri demokratiuli institutebis (demokratiuli legitimuroba) sargeb-
lebisa. saboloo jamSi, daZabulobam formalur da araformalur institutebs
Soris SeiZleba miaRwios iseT dones, rom warmoiqmneba axali formaluri wesebi,
romlebic ufro metad Seesatyvisebian arsebul formalur praqtikebs da
pasuxoben mniSvnelovani aqtorebis moTxovnilebebsa da interesebs (magaliTad,
calkeuli firmebisTvis sagadasaxado SeRavaTebis dakanoneba).
formaluri da araformaluri politikuri (socialuri) institutebi SeiZ-
leba gaimijnos Semdegnairad. formaluri institutebi — es aris konstituciebi,
kanonebi, administraciuli normebi da sxva amgvari (dawerili-dadgenili). isini
gansazRvraven politikuri sistemis formalur struqturebs da legitimuri
Zalauflebis meqanizmebs. saxelmwifo institutebi uzrunvelyofen formaluri
wesebis dacvas darwmunebis (idealSi), muqarisa (molodinis) da sanqciebis
(dasjis) meSveobiT. araformalur socialur (politikur) institutebs mie-
kuTvneba “dauwereli kanonebi”, tradiciebi, Cvevebi, religiuri rwmenebi
(rogorc wesebi), Rirebulebrivi sistemebi (mowesrigebuli — pozitiuri da
negatiuri urTierTmimarTebebiTurT) da sxva wesebi (normebsa da Rirebulebebze
dafuZnebuli) grZelvadiani (maRali stabilobis mqone) urTierTobebisa.
formaluri institutebi iqmneba, icvleba da inergeba garedan ZalisxmeviT, xolo
araformaluri institutebi warmoiqmneba (wamoizrdeba) socialuri urTierT-
qmedebis TviTorganizebadi dinamikis safuZvelze. formalur institutebs qmnis
21
saxelmwifo, araformaluri institutebi ki generirdeba socialurad. for-
maluri institutebi atareben (miiswrafian mainc) sayovelTao universalistur
xasiaTs, araformalurebi ki _ partikularistuls (miiswarfian mainc). gadaw-
yvetilebaTa miRebis formaluri procesebi mimdinareobs biurokratizebul
instanciebSi da dadgenili procedurebis mixedviT. araformaluri institutebi
da procesebi gadainacvleben am instanciebidan paralelur struqturebSi da
mimdinareoben monawile aqtorTa Soris “molaparakebaTa sistemis (wesrigis)”
saxiT.
sakvanZo (Zireuli) gansxvaveba liberalur (efeqturad funqcionirebad) da
araliberalur (“defeqtur”) demokratiebs Soris dakavSirebulia ara maTSi
formaluri da araformaluri institutebis arsebobasTan (isini arseboben
orive tipis saxelmwiofebSi _ sazogadoebebSi), aramed imasTan, Tu rogor (ra
wesiT da formiT) Seezrdebian araformaluri institutebi formalurebs.
liberalur konstituciur-samarTlebriv demokratiul saxelmwifoSi orive
forma institutebisa (foraluri da araformaluri) avsebs erTmaneTs im azriT,
rom formaluri institutebi eyrdnoba araformaluri institutebis damatebiT
mxardaWeras. es aniWebs formalur institutebs moqnilobas da elastiurobas,
rac aZlevs maT SesaZleblobas miesadagon sazogadoebrivi da politikuri
procesis moTxovnebs. wesebis interpretirebisa da molaparakebaTa procesis
amgvari deformalizacia ar aZlevs demokratiis (demokratiuli saxelmwifos)
liberalur konstituciur-samarTlebriv Senaarss vidre mxolod kompetenturi
da konstituciur-samarTlebrivi formiT (wesiT) legitimirebuli organoebi
iReben saboloo gadawyvetilebebs.
araliberalur (arasamarTlebriv-defeqtur) demokratiaSi (demokratiul
saxelmwifoSi) araformaluri wesebi da paternebi (nimuSebi) arRveven (angreven)
da zRudaven formaluri, demokratiulad (da samarTlebrivad) legitimirebuli
formaluri institutebis funqcionirebis wesrigs. isini arRveven formalur
institutTa funqcionalur kodebs, amaxinjeben da ganagdeben (ganTesaven) maT,
rogorc mniSvnelobis mqone (maRali an ubralod relevanturobis mqone)
gadawyvetilebaTa miRebis procedurebsa da praqtikebs. araformaluri
institutebi SeaRweven (SeiWrebian) formalur institutTa garsSi da avseben mas
Tavisi funqciuri logikis Sesabamisad.
am SemTxvevaSi gadawyvetilebaTa miRebis doneze demokratia (demokratiuli
saxelmwifo) funqcionirebs araformaluri da aralegitimirebuli institu-
tebisa da wesebis Sesabamisad, romlebic winaaRmdegobaSi modis samarTlebrivi
(demokratiuli) saxelmwifos principebTan. amgvari Secvla (Canacvleba) moqme-
debis formaluri wesebisa araformaluriT SeiZleba ganxorciledes rogorc
zevidan, ise qvevidan.
praqtikaSi araformaluri SezRudvebi (wesebi) zemodan xSirad “Seerevian” im
araformalur SezRudvebs (wesebs), romlebic warmoiqmnebian qvemodan da
piriqiT. es aris ormxrivi procesi, rodesac erTi mimarTuleba meores “kvebavs”,
axdens mis stimulirebas. amgvari “Sereva-aTqvefis” Sedegi SeiZleba iyos imgvari
saxelmwifo (defeqturi demokratia), romelSic politikuri elitis segmentebi
Tanaarseboben sazogadoebis segmentebTan araformaluri, magram stabiluri
(SeiZleba konsolidirebuli) simbolur-klientelisturi kavSirebis meSveobiT.
am viTarebaSi, konstituciurad gansazRvruli warmomadgenlobis meqanizmebi
ziandeba da nawilobriv an droebiT kargavs Zalas (Tumca ki formalurad
arseboben). am SemTxvevaSi, politikur gadawyvetilebaTa miRebis defor-
malizacia (wa)arTmevs demoss mis suverenitets, romelic garantirebulia
warmomadgenlobiT.
22
mmarTvelobis sistemis konstituciuri institutebi
araliberaluri kavSirSia araformalurTan. medisonisa da hamiltonis
Sexedulebebis sawinaaRmdegod, Tanamedrove samyaroSi demokratiis TviTrRveva
(TviTganadgureba) dakavSirebulia ara upiratesad parlamentTan, aramed mis
(parlamentis) Zalauflebisgan CamoSorebasTan populisturi da kvaziplebis-
cisturi legitimirebuli prezidentebis mier. mmarTvelobis saprezidento
sistemebs, arakonsolidirebul demokratiebSi (demokratiul saxelmwifoebSi)
aqvT tendencia konfliqtis provocirebisaken parlamentsa da prezidentis
aRmasrulebel xelisuflebas Soris. krizisul viTarebebSi prezidents eniWeba
sagangebo politikuri uflebamosilebebi da gadawyvetilebebis miRebis uf-
lebebi. es uflebebi SeiZleba gamoyenebul iqnes konstituciis arsis (sulis)
sawinaaRmdegod. prezidenti iwyebs marTvas brZanebulebebis meSveobiT. pre-
zidents eZleva SesaZlebloba gverdi auaros (nawilobriv mainc) xelisuflebis
konkurentul da makontrolebel Stoebs swored am brZanebulebebis (dek-
retebis) meSveobiT. am viTarebaSi aRmasrulebeli xelisufleba Tavisken
gadaqaCavs mniSvnelovan sakanonmdeblo uflebamosilebebs. gadawyvetilebaTa
miRebis politikuri procesi xdeba aragamWvirvale da gadadis (gadaecema)
formaluri institutebidan araformalur jgufebSi.
sxva politikur aqtorTa gamoricxva da saxelisuflebo uflebamosilebaTa
mTeli (sruli) moculobis gamoyeneba warmoSobs “zepolitikur” da “zepartiul”
mmarTvelobis stils, rodesac politikuri gadawyvetilebebi miiReba da
(reformebi) xorcieldeba ara parlamentTan da partiebTan erTad, aramed maT
sawinaaRmdegod (xSirad). iqmneba arakonstituciuri “kabinetebi” da “ojaxebi”.
(mag.; elcinis ruseTi, an menemis argentina da sxv.) amas xSirad mivyavarT
Zalauflebis “borotad” gamoyenebasTan da ganxorcilebuli politikuri “re-
formebi” realurad mimarTulia ara politikuri sistemis gaumjobesebisken,
aramed Zalauflebis ganmtkicebisken, aRmasrulebeli xelisuflebis gaZli-
erebisken da sxva politikuri aqtorebisa da institutebis (maT Soris
parlamentis) mizanmimarTuli neitralizaciisken. amgvari wesiT miRebuli
gadawyvetilebebi ar realizdeba (an mxolod mcire nawilSi realizdeba),
ramdenadac xvdeba winaaRmdegobas saxelmwifo (da ekonomikuri) biurokratiis
mxridan an/da ar miiReba (ar aRiardeba) sazogadoebisa da ekonomikis mier.
amdenad uaRresad izrdeba araformaluri institutebis (wesrigis) roli.
[cxadia, araformaluri wesrigis damkvidreba politikur gadawyvetilebaTa
miRebis proceSi SesaZlebelia saparlamento sistemebSic. amave dros, isic
naTelia, rom araformaluri institutebis da araliberaluri wesrigis
warmoSobisa da damkvidrebis Sansi saprezidento sistemebSi, mniSvnelovnad
damokidebulia viTarebaze politikuri sistemis sxva nawilebSi.]
sxva (meore) gza araformalur institutTa damkvidrebisa da dominirebisa
aris elituri jgufebis klientelistuli struqturebis “CarTva” (“Cawera”,
“CaSeneba”...) mTavrobis, sasamarTlosa da parlamentis formalur institutebSi.
amis Sedegad, konstituciurad legitimirebuli institutebi an izRudebian
(“iqcevian”, “xdebian”) individTa an elitur jgufTa (kartelTa) sargeblis
maqsimizaciaze orientirebuli strategiiT, an srulad (TiTqmis srulad)
kargaven Zalas. aseT viTarebaSi politikuri liderebi Tavisufldebian (Tavs
aRweven) demokratiuli da konstituciur-samarTlebrivi kontrolisagan.
Tumca, araformaluri praqtikebis SeRwevam formalur samarTlebriv
institutebSi SesaZloa mianiWos politikur sistemas fardobiTi stabiluroba,
magram misi ganmtkiceba (Zlierad konsolidireba) problematuria. stabiluroba
damokidebulia, upirveles yovlisa, aqtorTa da maT strategiaTa specifiur
konfiguraciaze, xolo aRweril viTarebaSi es konfiguracia eqvemdebareba xSir
cvlilebebs, ramdenadac ar aris Camoyalibebuli (dadgenili) formaluri
institutebis saxiT (grZelvadiani tradiciiTurT). Sua da grZelvadian
perspeqtivaSi araformaluri institutebis sicocxlisunarianobis SenarCuneba
negatiurad moqmedebs sistemis konsolidaciaze da mis reformatul unarze.
rasakvirvelia, am viTarebaSi, liberalur konstituciur-samarTlebrivi da
23
saxelmwifo, araformaluri institutebi ki generirdeba socialurad. for-
maluri institutebi atareben (miiswrafian mainc) sayovelTao universalistur
xasiaTs, araformalurebi ki _ partikularistuls (miiswarfian mainc). gadaw-
yvetilebaTa miRebis formaluri procesebi mimdinareobs biurokratizebul
instanciebSi da dadgenili procedurebis mixedviT. araformaluri institutebi
da procesebi gadainacvleben am instanciebidan paralelur struqturebSi da
mimdinareoben monawile aqtorTa Soris “molaparakebaTa sistemis (wesrigis)”
saxiT.
sakvanZo (Zireuli) gansxvaveba liberalur (efeqturad funqcionirebad) da
araliberalur (“defeqtur”) demokratiebs Soris dakavSirebulia ara maTSi
formaluri da araformaluri institutebis arsebobasTan (isini arseboben
orive tipis saxelmwiofebSi _ sazogadoebebSi), aramed imasTan, Tu rogor (ra
wesiT da formiT) Seezrdebian araformaluri institutebi formalurebs.
liberalur konstituciur-samarTlebriv demokratiul saxelmwifoSi orive
forma institutebisa (foraluri da araformaluri) avsebs erTmaneTs im azriT,
rom formaluri institutebi eyrdnoba araformaluri institutebis damatebiT
mxardaWeras. es aniWebs formalur institutebs moqnilobas da elastiurobas,
rac aZlevs maT SesaZleblobas miesadagon sazogadoebrivi da politikuri
procesis moTxovnebs. wesebis interpretirebisa da molaparakebaTa procesis
amgvari deformalizacia ar aZlevs demokratiis (demokratiuli saxelmwifos)
liberalur konstituciur-samarTlebriv Senaarss vidre mxolod kompetenturi
da konstituciur-samarTlebrivi formiT (wesiT) legitimirebuli organoebi
iReben saboloo gadawyvetilebebs.
araliberalur (arasamarTlebriv-defeqtur) demokratiaSi (demokratiul
saxelmwifoSi) araformaluri wesebi da paternebi (nimuSebi) arRveven (angreven)
da zRudaven formaluri, demokratiulad (da samarTlebrivad) legitimirebuli
formaluri institutebis funqcionirebis wesrigs. isini arRveven formalur
institutTa funqcionalur kodebs, amaxinjeben da ganagdeben (ganTesaven) maT,
rogorc mniSvnelobis mqone (maRali an ubralod relevanturobis mqone)
gadawyvetilebaTa miRebis procedurebsa da praqtikebs. araformaluri
institutebi SeaRweven (SeiWrebian) formalur institutTa garsSi da avseben mas
Tavisi funqciuri logikis Sesabamisad.
am SemTxvevaSi gadawyvetilebaTa miRebis doneze demokratia (demokratiuli
saxelmwifo) funqcionirebs araformaluri da aralegitimirebuli institu-
tebisa da wesebis Sesabamisad, romlebic winaaRmdegobaSi modis samarTlebrivi
(demokratiuli) saxelmwifos principebTan. amgvari Secvla (Canacvleba) moqme-
debis formaluri wesebisa araformaluriT SeiZleba ganxorciledes rogorc
zevidan, ise qvevidan.
praqtikaSi araformaluri SezRudvebi (wesebi) zemodan xSirad “Seerevian” im
araformalur SezRudvebs (wesebs), romlebic warmoiqmnebian qvemodan da
piriqiT. es aris ormxrivi procesi, rodesac erTi mimarTuleba meores “kvebavs”,
axdens mis stimulirebas. amgvari “Sereva-aTqvefis” Sedegi SeiZleba iyos imgvari
saxelmwifo (defeqturi demokratia), romelSic politikuri elitis segmentebi
Tanaarseboben sazogadoebis segmentebTan araformaluri, magram stabiluri
(SeiZleba konsolidirebuli) simbolur-klientelisturi kavSirebis meSveobiT.
am viTarebaSi, konstituciurad gansazRvruli warmomadgenlobis meqanizmebi
ziandeba da nawilobriv an droebiT kargavs Zalas (Tumca ki formalurad
arseboben). am SemTxvevaSi, politikur gadawyvetilebaTa miRebis defor-
malizacia (wa)arTmevs demoss mis suverenitets, romelic garantirebulia
warmomadgenlobiT.
22
mmarTvelobis sistemis konstituciuri institutebi
araliberaluri kavSirSia araformalurTan. medisonisa da hamiltonis
Sexedulebebis sawinaaRmdegod, Tanamedrove samyaroSi demokratiis TviTrRveva
(TviTganadgureba) dakavSirebulia ara upiratesad parlamentTan, aramed mis
(parlamentis) Zalauflebisgan CamoSorebasTan populisturi da kvaziplebis-
cisturi legitimirebuli prezidentebis mier. mmarTvelobis saprezidento
sistemebs, arakonsolidirebul demokratiebSi (demokratiul saxelmwifoebSi)
aqvT tendencia konfliqtis provocirebisaken parlamentsa da prezidentis
aRmasrulebel xelisuflebas Soris. krizisul viTarebebSi prezidents eniWeba
sagangebo politikuri uflebamosilebebi da gadawyvetilebebis miRebis uf-
lebebi. es uflebebi SeiZleba gamoyenebul iqnes konstituciis arsis (sulis)
sawinaaRmdegod. prezidenti iwyebs marTvas brZanebulebebis meSveobiT. pre-
zidents eZleva SesaZlebloba gverdi auaros (nawilobriv mainc) xelisuflebis
konkurentul da makontrolebel Stoebs swored am brZanebulebebis (dek-
retebis) meSveobiT. am viTarebaSi aRmasrulebeli xelisufleba Tavisken
gadaqaCavs mniSvnelovan sakanonmdeblo uflebamosilebebs. gadawyvetilebaTa
miRebis politikuri procesi xdeba aragamWvirvale da gadadis (gadaecema)
formaluri institutebidan araformalur jgufebSi.
sxva politikur aqtorTa gamoricxva da saxelisuflebo uflebamosilebaTa
mTeli (sruli) moculobis gamoyeneba warmoSobs “zepolitikur” da “zepartiul”
mmarTvelobis stils, rodesac politikuri gadawyvetilebebi miiReba da
(reformebi) xorcieldeba ara parlamentTan da partiebTan erTad, aramed maT
sawinaaRmdegod (xSirad). iqmneba arakonstituciuri “kabinetebi” da “ojaxebi”.
(mag.; elcinis ruseTi, an menemis argentina da sxv.) amas xSirad mivyavarT
Zalauflebis “borotad” gamoyenebasTan da ganxorcilebuli politikuri “re-
formebi” realurad mimarTulia ara politikuri sistemis gaumjobesebisken,
aramed Zalauflebis ganmtkicebisken, aRmasrulebeli xelisuflebis gaZli-
erebisken da sxva politikuri aqtorebisa da institutebis (maT Soris
parlamentis) mizanmimarTuli neitralizaciisken. amgvari wesiT miRebuli
gadawyvetilebebi ar realizdeba (an mxolod mcire nawilSi realizdeba),
ramdenadac xvdeba winaaRmdegobas saxelmwifo (da ekonomikuri) biurokratiis
mxridan an/da ar miiReba (ar aRiardeba) sazogadoebisa da ekonomikis mier.
amdenad uaRresad izrdeba araformaluri institutebis (wesrigis) roli.
[cxadia, araformaluri wesrigis damkvidreba politikur gadawyvetilebaTa
miRebis proceSi SesaZlebelia saparlamento sistemebSic. amave dros, isic
naTelia, rom araformaluri institutebis da araliberaluri wesrigis
warmoSobisa da damkvidrebis Sansi saprezidento sistemebSi, mniSvnelovnad
damokidebulia viTarebaze politikuri sistemis sxva nawilebSi.]
sxva (meore) gza araformalur institutTa damkvidrebisa da dominirebisa
aris elituri jgufebis klientelistuli struqturebis “CarTva” (“Cawera”,
“CaSeneba”...) mTavrobis, sasamarTlosa da parlamentis formalur institutebSi.
amis Sedegad, konstituciurad legitimirebuli institutebi an izRudebian
(“iqcevian”, “xdebian”) individTa an elitur jgufTa (kartelTa) sargeblis
maqsimizaciaze orientirebuli strategiiT, an srulad (TiTqmis srulad)
kargaven Zalas. aseT viTarebaSi politikuri liderebi Tavisufldebian (Tavs
aRweven) demokratiuli da konstituciur-samarTlebrivi kontrolisagan.
Tumca, araformaluri praqtikebis SeRwevam formalur samarTlebriv
institutebSi SesaZloa mianiWos politikur sistemas fardobiTi stabiluroba,
magram misi ganmtkiceba (Zlierad konsolidireba) problematuria. stabiluroba
damokidebulia, upirveles yovlisa, aqtorTa da maT strategiaTa specifiur
konfiguraciaze, xolo aRweril viTarebaSi es konfiguracia eqvemdebareba xSir
cvlilebebs, ramdenadac ar aris Camoyalibebuli (dadgenili) formaluri
institutebis saxiT (grZelvadiani tradiciiTurT). Sua da grZelvadian
perspeqtivaSi araformaluri institutebis sicocxlisunarianobis SenarCuneba
negatiurad moqmedebs sistemis konsolidaciaze da mis reformatul unarze.
rasakvirvelia, am viTarebaSi, liberalur konstituciur-samarTlebrivi da
23
demokratiuli institutebisa da procedurebis mimarTulebiT ganviTarebis
perspeqtivas uCndeba sxva, bevrad ufro Zlieri (mosalodneli) alternativebi.
magaliTi ilustraciisaTvis: Zalauflebis Secvla saqarTveloSi: formaluri
da araformaluri institutebisa da meqanizmebis simbiozi.
1990 wlidan moyolebuli dRemde saqarTveloSi Zalaufleba Seicvala samjer:
1990 wlis oqtomberSi zviad gamsaxurdiam (da misma blokma) Secvala komunisturi
partia, Semdeg Tavad zviad gamsaxurdias cvlis eduard SevardnaZe da bolos,
2003 wels xelisulebaSi modis mixeil saakaSvili da “nacionaluri moZraoba”.
formaluri institucionaluri TvalsazrisiT, arsebobs xelisuflebis
cvlilebebis mxolod erTi gza _ sayovelTao arCevnebi.
magram, realurad, sinamdvileSi xelisufleba icvleboda araformaluri we-
sebis (institutebis) _ mag, revolucia, ajanyeba, SeTqmuleba (Zalis, rac ara-
formaluria da ara arCevnebis, rac formaluria) _ meSveobiT, da mxolod maTi
Semadgeneli erTi (araganmsazRvreli) nawili iyo formaluri (arCevnebi, rogorc
gaformeba, arCevnebis “gayalbebis Cveneba”, rogorc formaluri mizezi...).
warmomadgenloba
postkomunisturi tranzitis ganvlili periodi seriozuli analizisa da
kritikis sagani gaxda dRevandel rogorc akademiur literaturaSi, aseve
sazogadoebriv azrSi (opinion).
magram, miuxedavad Zalian mniSvnelovani gamokvlevebisa (romelTagan
davasaxelebT mxolod zogierTs: O’Donnell, Linz-Stepan, Капустин, Offe, Carothers…), specialuri analizis sagani ar gamxdara iseTi mniSvnelovani sakiTxi, rogoricaa
warmomadgenlobiTobis sakiTxi, da Sesabamisad politikuri sistema, romelmac,
wesiT, unda uzrunvelyos warmomadgenlobiToba.
Cven SevecdebiT am TvalsazrisiT CamovayaliboT zogierTi mTavari
problema, postkomunisturi saqarTvelos viTarebis analizis magaliTze.
rogor uzrunvelyofs saqarTvelos politikuri sistema warmomadgenlobi-
Tobas?
sakiTxis ganxilvisaTvis mcire Teoriuli eqskursi unda ganvaxorcieloT
sazogadoebis TviTrefleqsiis Sesaxeb.
politikuri pluralizmi dRes sxvanairia, vidre adre. Sexedulebebis plu-
ralizmi Secvlilia ZalauflebisaTvis mebrZoli jgufebis (partiebis)
pluralizmiT _ saxezea Politics without Policy.
ratom Camoyalibda politikuri sistema, romelSic mTavari politikuri
institutis rols asruleben partiebi? an sxvanairad ra aris am sistemis
legitimaciis safuZveli?
Sinagani (imanenturi) legitimacia (socialuri safuZveli) am sistemas ar
gaaCnia. misi legitimaciis mTavari safuZvelia e.w. “dasavluri demokratiis”
modelis aRiareba erTaderT misaReb (legitimur) modelad (sistemad).
magram, aRiarebas safuZvlad edo ara TavisTavad sistemis (an modelis) raci-
onaluri gansjis Sedegad miReba-mowoneba, aramed rwmena misi efeqturobisa, rwmena
imisa, rom amgvarad mowyobili politikuri sistema uzrunvelyofda im politikuri,
socialuri da ekonomikuri miznebis miRwevas, romliskenac miiswrafodnen yofili
komunisturi qveynebis moqalaqeni. rogorc vaSingtonis konsensusze dafuZnebul
neoliberalur ekonomikas unda uzrunveleyo materialuri siuxve, aseve mis
Tanmdev politikur “demokratiul proeqts” unda aeSenebina samoqalaqo sazoga-
doeba, samarTlebrivi saxelmwifo da daemkvidrebina politikuri pluralizmi.
politikuri sistemis araefeqturoba, rac dRes sruliad ueWvelia gvibiZgebs
imisken, rom veZeboT gzebi dRevandeli (arsebuli) realobis Sesatyvisi,
adekvaturi politikuri institutebis Camoyalibebisa. amave dros, es insti-
tutebi qmediTi da efeqturi iqneba im SemTxvevaSi, Tu maTi legitimacia myar
safuZvels daeyrdnoba.
postkoministuri saqarTvelos sazogadoeba bevri im niSniT xasiaTdeba,
24
kerZo interesebisa. aseve, uaRresad mniSvnelovania utopiuri komponenti
(esxatologiuri) _ rac gulisxmobda idealuri sazogadoebrivi mowyobis
(wesrigis) Ziebas, rac aseve ZiriTad civilizaciaTa tradiciebSi poulobda
sawyis safuZvlebs.
da bolos, umniSvnelovanes konponentad iqca (Camoyalibda) tradicia
warmomadgenlobisa da warmomadgenlobis institutebi, romlebic yalibdeba
ukve Sua saukuneebis evropaSi. amgvari institutebi saTaves iReben
sxvadasxvagvar sakrebuloebSi, parlamentebSi da wodebriv krebebSi, romelTa
didi nawilic eyrdnoboda Tavis mxriv tomTa sabWoebis rCevebs.
konstituciuri saxelmwifo da institutebi
araliberalur demokratiebSi konstituciis samarTlebrivi normebis Ria
darRveva da mudmivi gadaxra (gadaqaCva) prerogativebisa (Zalauflebis
resursebisa) sakanonmdeblo da sasamarTlo xelisuflebidan aRmasrulebeli
xelisuflebis sasargeblod Sedegia araformaluri institutebis dominirebisa,
maTi rolis zrdisa formalur institutebTan SedarebiT. Tavad am rolis zrda
ki aris ara pirdapiri Sedegi avtokratiuli memkvidreobisa (rogorc es xSirad
warmoudgeniaT), aramed aqtorTa racionaluri strategiebisa: igulisxmeba iseTi
praqtikebi, rogoricaa personalizmi, klientelizmi, sayovelTao korufcia,
arakonstituciur CarCoebSi Seqmnili aqtorTa kartelebi da sxva. amgvari
viTareba warmoiqmneba ekonomikuri, politikuri da socialuri krizisebis dros,
rodesac aqtorebi iZulebulni arian imoqmedon maRali (donis) ekonomikuri da
politikuri ganusazRvrelobis pirobebSi. ganusazRvrelobis pirobebSi ara-
formaluri wesebi SesaZleblobas aZlevs aqtorebs dawion (daadablon) ara-
prognozirebadi aqciebis xarjebi. rodesac ar aris naTeli, ramdenad Sedegiania
(efeqturia) axali demokratiuli da konstituciur-samarTlebrivi institu-
tebi, gansakuTrebiT Zlierdeba (Zlieri xdeba) stimulebi araformaluri wesebis
SeqmnisaTvis, xolo danaxarjebi moqmedebebze (aqciebze), romelnic arRveven
(angreven) samarTlebriv da sakonstitucio saxelmwifos normebs, _ gan-
sakuTrebiT dabali.
amgvari wesebi SeiZleba Camoyalibdes, rogorc formaluri institutebis
CarCoebis gareT (“paraleluri institutebi”), aseve maT SigniT. araformaluri
qmedebebi formaluri institutebis CarCoebSi, SesaZleblobas aZlevs aqtorebs
moaxdinon kombinireba araformaluri wesrigis (gare aqtorTa gamoTiSva, molo-
dinTa garantireba, maRali moqniloba gadawyvetilebaTa miRebisas) da for-
maluri demokratiuli institutebis (demokratiuli legitimuroba) sargeb-
lebisa. saboloo jamSi, daZabulobam formalur da araformalur institutebs
Soris SeiZleba miaRwios iseT dones, rom warmoiqmneba axali formaluri wesebi,
romlebic ufro metad Seesatyvisebian arsebul formalur praqtikebs da
pasuxoben mniSvnelovani aqtorebis moTxovnilebebsa da interesebs (magaliTad,
calkeuli firmebisTvis sagadasaxado SeRavaTebis dakanoneba).
formaluri da araformaluri politikuri (socialuri) institutebi SeiZ-
leba gaimijnos Semdegnairad. formaluri institutebi — es aris konstituciebi,
kanonebi, administraciuli normebi da sxva amgvari (dawerili-dadgenili). isini
gansazRvraven politikuri sistemis formalur struqturebs da legitimuri
Zalauflebis meqanizmebs. saxelmwifo institutebi uzrunvelyofen formaluri
wesebis dacvas darwmunebis (idealSi), muqarisa (molodinis) da sanqciebis
(dasjis) meSveobiT. araformalur socialur (politikur) institutebs mie-
kuTvneba “dauwereli kanonebi”, tradiciebi, Cvevebi, religiuri rwmenebi
(rogorc wesebi), Rirebulebrivi sistemebi (mowesrigebuli — pozitiuri da
negatiuri urTierTmimarTebebiTurT) da sxva wesebi (normebsa da Rirebulebebze
dafuZnebuli) grZelvadiani (maRali stabilobis mqone) urTierTobebisa.
formaluri institutebi iqmneba, icvleba da inergeba garedan ZalisxmeviT, xolo
araformaluri institutebi warmoiqmneba (wamoizrdeba) socialuri urTierT-
qmedebis TviTorganizebadi dinamikis safuZvelze. formalur institutebs qmnis
21
III kvira
xalxidan saxelmwifomde:
saxelmwifo, misi institucionalizacia
da warmomadgenloba
saxelmwifo
1950-ian da 60-ian wlebSi sazogadoeba-centrirebuli axsna politikisa da
mTavrobis aqtivobisa iyo gansakuTrebiT damaxasiaTebeli pluralistuli da
struqturul-funqcionalisturi midgomisa (perspeqtivisa), rac dominirebda
imndroindel politikur mecnierebasa da sociologiaSi, gansakuTrebiT aSS-Si
(ramdenime gamonaklisi iyo s. hantigtoni, r. bendiqsi, s. eizenStadti da sxva). am
midgomaSi saxelmwifo ganixileboda, rogorc Zvelmoduri koncepti, dakavSi-
rebuli xist da martiv legalur-formalur kvlevasTan nacionaluri gansakuT-
rebuli konstituciuri principebisa (midgomis ZiriTadi principi ix. d.
istonTan, g. almondTan, j. s. kolemanTan da sxva). "mTavroba" ganixileboda,
upirveles yovlisa, rogorc arena, romelSic ekonomikuri interesTa jgufebi an
normatiuli socialuri moZraobebi urTierTqmedebdnen da ukavSirdebodnen
erTmaneTs, raTa SeeqmnaT CarCo (SesaZlebloba) sajaro politikis gadaw-
yvetilebaTa warmoebisaTvis (SemuSavebisa da miRebisaTvis). kvleva koncentrir-
deboda societalur "Senatanebze" (input) mTavrobaSi da "Sedegebisa" distri-
buciul efeqtebze.
60-iani wlebis bolodan Tavad am mimarTulebaTa SigniT, iseve rogorc sxva
mimdinareobebSi (mag, neomarqsizmi) xdeba mibruneba saxelmwifosken, rogorc
kvlevis obieqtis, politikis umniSvnelovanesi aqtorisa da institutisaken.
wminda mecnierulis garda, praqtikuli ganviTarebis procesebmac (keinsianizmi
xdeba wamyvani ekonomikuri politika, axali saxelmwifoebis formireba
dekolonizaciis Sedegad da sxva) Seuwyves xeli saxelmwifosadmi interesis
gaRvivebas, mis kvlevas da saxelmwifo-centrirebuli axsnis farTod
damkvidrebas socialur mecnierebebSi (ara mxolod totalitaruli saxelmwifos
SemTxvevaSi da axlad industializebadi qveynebis Seswavlisas, rac TavisTavad
bunebrivia, aramed iseTi qveynebis politikis Seswavlisasac, rogoricaa aSS da
didi britaneTi).
Tanamedrove saxelmwifos (politikuri reJimebis) instituciuri evolucia
(maT Soris konstituciur-demokratiulisa) asaxavda evropaSi teritoriuli
saxelmwifos Camoyalibebisa da axali tipis (sazogadoebrivi) erTobebis
formirebis process. am procesisaTvis damaxasiaTebeli iyo Zlieri fokusireba
teritoriul sazRvrebze, saxelmwifosa da sazogadoebas Soris axleburi urTi-
erTobebis ganviTareba (sabolood: samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibeba), da
paraleluri, Tanamdevi transformacia politikuri procesebisa da Tanamedrove
sabazro ekonomikebis Camoyalibeba. es instituciuri gardaqmnebi xorciel-
debodnen politikuri da samxedro urTierTqmedebis pirobebSi. amgvari
konsolidaciis umniSvnelovanesi Semadgeneli iyo resursebis mobilizacia
samxedro miznebisaTvis, romelic amzadebda, agreTve, niadags evropis sazRvrebs
gareT eqspansiisaTvis.
Tanamedroveobis programa efuZneboda ukve arsebul inteleqtualur tra-
dicias da sazogadoebriv gardaqmnaTa gamocdilebas _ antikuri politikuri
Teoriidan respublikur warmodgenebamde (aRorZinebisa da reformaciis
epoqisa), romelic Tavis TavSi moicavda reformaciis periodSi Camoyalibebul
xelSekrulebiT koncefciebs. meore umniSvnelovanesi konponenti am ideolo-
giuri programisa modis ideidan mmarTvelTa pasuxismgeblobisa (angariSval-
debulebisa) uzenaesi kanonis winaSe _ zeciuri mandati. msgavsi wesi legi-
timaciisa damaxasiaTebeli iyo TiTqmis yvela ZiriTadi civilizaciisaTvis, maT
Soris evropulisTvisac. kidev erTi, uaRresad mniSvnelovani komponenti iyo
aqcenti individis avtonomiurobaze da amasTan dakavSirebuli legitimacia
20
romelic damaxasiaTebelia postmodernuli sazogadoebisaTvis.
ra mimarTebaSia sazogadoeba da politika saqarTveloSi, anu ramdenad
uzrunvelyofilia sazogadoebrivi da politikuri cxovrebis warmarTva xalxis
(qveynis) nebis, survilis, interesebis Sesabamisad.
gamovyoT ramdenime sakiTxi:
1. monawileobs Tu ara sazogadoeba sazogadoebrivi (sazogadoebriv-
politikuri) sakiTxebis ganxilvaSi _ an sxvanairad davsvaT sakiTxi:
mimdinareobs Tu ara saerTod sazogadoebrivi cxovreba _ anu miaCniaT Tu ara
moqalaqeebs saerTo (sazogado) mniSvnelobis sakiTxebi Tavisi kompetenciis
(ganxilvis) sagnad, an kidev ufro pirdapir: fiqrobs (msjelobs) Tu ara
sazogadoeba (moqalaqeebi) imaze, Tu rogor (sworad, samarTlianad, kargad)
mimdinareobs misi (sazogadoebis) cxovreba?
aseTi fiqri da msjeloba SeiZleba dasruldes orgvarad:
1. mxolod viTarebis SefasebiT: pozitiuri, negatiuri, neitraluri,
nihilisturi. 2. SefasebiTa da moqmedebiT, romelic orientirebuli iqneba
viTarebis gaumjobesebaze (cvlilebebze).
1. sazogadoebriv cxovrebaze msjeloba SeiZleba mimdinareobdes
sazogadoebrivi qselis institutebSi (sazogadoebrivi sfero funqcionirebs
Sesabamisi qselis meSveobiT), rogoricaa asociacia-gaerTianebebi,
profkavSirebi, saganmanaTleblo qseli (dawesebulebebi), religiuri Temebi,
zogadad adgilebi, sadac interesebi da Rirebulebrivi orientirebi xdeba
ganxilvis sagani.
aseTi adgilebi (institutebi) saqarTveloSi ar arsebobs (mag. profkavSirebi,
realuri biznes an profesiuli asociaciebi,...), an romlebic arsebobs (mag.
saganmanaTleblo dawesebulebebi) dawerili da dauwereli kanonebis safuZvelze
gamoTiSulia am saqmianobidan _ igulisxmeba e.w. depolitizaciis moTxovna,
romelmac sinamdvileSi SeuZlebeli (an TiTqmis) gaxada sazogadoebrivi sferos
funqcionirebis am erT-erTi umTavresi institutis (adgilis) Sesabamisi mizniT
amoqmedeba, xolo is amocana ki, romelsac igi unda momsaxureboda _
departizacia, sazogadoebaSi urTierTdapirispirebis (gansakuTrebiT mwvave
formebiT) gaqroba (an Sesusteba) _ ver Seasrula.
2. davuSvaT, rom sazogadoeba axdens refleqsias _ anu daiwyo aseTi
refleqsia (anu gaxada Tavisi msjelobis sagnad sazogadoebrivi cxovreba _ an
daiwyo amoqmedeba sazogadoebrivma sferom!).
am msjelobam transmisia unda ganicados, anu gaxdes politikuri qmedebis
sagani, unda moxdes nafiqrisa da namsjelis realizeba cxovrebaSi. rasakvirvelia
es permanentuli procesia da ar sruldeba _ fiqri, msjeloba da diskusia
grZeldeba ara sxva sferoSi (politikur sferoSi), aramed xdeba am (politikuri)
sferos CaTrevac, CarTva diskusiaSi, msjelobaSi. iqmneba erTiani
sazogadoebriv-politikuri diskursi.
aseTi erTiani diskursis Seqmnis gareSe sazogadoebrivi sfero ver
funqcionirebs _ kvdeba motivacia.
aseTi gadatanis (transmisiis) arxebad Cveulebriv warmoidgineba politikuri
partiebi _ politikuri instituti, romelic, erTi mxriv, dakavSirebulia
sazogadoebasTan (impulsebs iRebs, asaxavs sazogadoebriv interesebs, asaxavs
sazogadoebriv dayofas da a.S.), xolo meore, mxriv administraciasTan (qmnis
administracias da axorcielebs sazogadoebric-politikuri diskursis
Sesabamis qmedebas administraciuli berketebis meSveobiT).
SeuZlia Tu ara am instituts (politikur partias) dRes, Tanamedrove epoqaSi
am Tavisi umTavresi daniSnulebis Sesruleba saqarTveloSi? (Tumca es eWvi
mxolod saqarTvelos ar exeba).
argumentacia, rom transmisia amgvarad unda ganxorcieldes, upiratesad
eyrdnoboda im Teorias (demokratiis Teorias), romelic asaxavs sruliad
garkveuli droisa da adgilis sazogadoebis funqcionirebis kanonzomierebebs
_ es aris ZiriTadad dasavleT evropa XIX s-is 70-iani wlebidan XX s-is 70-ian
wlebamde _ es aris klasobrivi sazogadoebebi, masiuri demokratiebi, sadac
partiebi axasavdnen sazogadoebriv dayofas, moqalaqeTa TviTidenturoba
25
(programul-ideologiur-platformul TanxvedrasTan erTad) gansazRvravda
partiis kavSirs sazogadoebasTan, sazogadoebrivi Sexedulebebi emTxveoda
partiul Sexedulebebs; parlamenti warmoadgenda adgils, sadac sxvadasxva
SexedulebebiT (partiaTa) Sejaxebebisa da SeTanxmebebis (sul erTia
maJoritaruli, Tu konsensusuri) Sedegad yalibdeboda qmedebebis programa
(gadawyvetilebebi), romlebic realizdeboda administraciebis mier.
(Cven specialurad ar ganvixilavT arasaparlamento variants _ magaliTad,
bolSevizmi, faSizmi, sxvadasxva tipis avtoritarizmi, ramdenadac es variantebi
TiTqos sabolood dagmobili da uaryofilia).
TiToeuli zemoT CamoTvlili maxasiaTebeli rom ganvixiloT, vnaxavT, rom
isini ar Seesabamebian Cveni sazogadoebis realobebs (sazogadoebis dayofa ar
aris klasobrivi, fragmentulia, grZelvadiani identurobebis [ideuri,
platformuli...] nacvlad _ identurobebi sakiTxebis mimarT, Sedegad
araplatformuli partiebi, sazogadoebrivi Sexedulebebi ar Seesabameba
partiebisas [an, SeiZleba iTqvas ar arsebobs], da sxv.).
magram, vidre analizi gaRrmavdebodes, aucilebelia yuradReba SevaCeroT
or fenomenze: warmomadgenlobiToba da pasuxismgebloba.
TiTqmis sayovelTaod gavrcelebuli mcdari azris sawinaaRmdegod unda
iTqvas, rom warmomadgenlobiToba ar aris identuri demokratiisa (miT umetes
masobrivi demokratiisa), da metic, XVIII da XIX s-is dasawyisSi moazrovneebi (maT
Soris amerikis konstituciis Semoqmedni) warmomadgenlobiTobas
upirispirebdnen demokratias. Cven SegviZlia avirCioT mmarTvelebi, romlebic
ar iqnebian Cveni warmomadgenlebi (funqciurad, formalurad, Sinaarsobrivad).
im periodSi, romelzec Cven zemoT vlaparakobdiT (pirobiTad vuwodoT
“partiuli demokratiebi” _ b.maninis mixedviT) es terminebi
(warmomadgenlobiToba da demokratia = masobrivi) erTmaneTs daukavSirda, rac
ganpirobebuli iyo, rogorc zemoT CamoTvlili, aseve sxva argumentebiT.
warmomadgenloba daukavSirda identurobasa da interesebis Tanxvedras da maTi
gatarebisaTvis zrunvas (moqmedebas). magram Tu es safuZvlebi ar arsebobs
(rogorc Cven vfiqrobT), maSin ras niSnavs warmomadgenlobiToba da rogor unda
iqnes igi uzrunvelyofili.
masiur demokratiebamde warmomadgenlobiToba gulisxmobda Semdegs:
moqalaqeni (bevrad ufro cotani, vidre masiuri demokratiebisas) arCevis an
SerCevis gziT gamoyofdnen warmomadgenlebs (mmarTvelebs), romelnic
moqmedebdnen ara amomrCevlis (an jgufis) interesebis Sesabamisad (partiuli
demokratiebi _ identuroba, interesebi), aramed saerTo saqmis Tvalsawieridan
_ es aris respublikanizmi da ara demokratia.
am SemTxvevaSi arCevans ganapirobebs ndoba _ ara dafuZnebuli identurobasa
da Tanxvedraze, rogorc “partiuli demokratiebisas”, aramed _ ndoba
dafuZnebuli arCeulis moralur Rirebulebaze, keTilSobilebaze.
Cvens SemTxvevaSi arsebobs politikuri sistema, romelic miesadageba im tipis
warmomadgenlobiT demokratias, romelsac, Cven vuwodebT “partiul
demokratiebs”. mxedvelobaSi gvaqvs saarCevno sistema _ amomrCeveli xmas
aZlevs partias _ 150-dan 100 adgili, anu 2/3 parlamentisa ase ivseba.
Tu daveTanxmebiT zemoT gamoTqmul mosazrebas, rom is safuZveli, romelic
uzrunvelyofs sazogadoebrivi sferos funqcionirebas “partiuli demokra-
tiis” pirobebSi (identuroba, sazogadoebis dayofa, saz. Sexedulebisa da part.
Sexeduleba-platformis Tanxvedra...) ar arsebobs anu sruliad sxvagvaria (ara-
klasobrivi, fragmentul araplatformuli...), unda vaRiaroT, rom politikuri
sistema (partiebi da saarCevno sistema) ar aris mowodebuli (absolururad
unars moklebulia) uzrunvelyos transmisiac da warmomadgenlobiTobac.
metic, parlamentis wevrTa warmomadgenlobiToba TiTqmis sruliad ispoba
saarCevno sistemis erTi Taviseburebis gamo, romelic unikaluria mTel
dRevandel evropaSi, romelic samSobloa e.w. “partiuli demokratiebisa”. es aris
CvenSi damkvidrebuli proporciuli sistemis tipi. saerTod proporciuli
sistema advilad dasanaxia, rom miesadageba “partiul demokratias” da igi
upiratesad swored im qveynebSi damkvidrda istoriulad, sadac Zlierebi iyvnen
e.w. masiuri partiebi (umeteswilad memarcxene _ social-demokratebi).
26
3. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Unthinkable Democracy: Political Change in Advanced Industrial Democracies _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp.3-18.
4. Susan E. Scarrow, Parties without members? Party Organization in a Changing Electoral Environment. _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp. 79-101.
5. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Political Change and the Democratic Process, _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp. 261-285.
6. Lijphart, Arend., Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990., Oxford, Oxford University Press, 1994,
7. Schmitt, Hermann and Suren Holmberg., “Political Parties in Decline?” in: Citizens and the State, eds. H-D. Klingemann and D.Fuchs, New York, Oxford University Press, 1995, pp.95-133.
8. Arend Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in 36 Countries, 1999, Ch.5, 8.
9. Scott Mainwaring, “Party systems in the Third Wave, in: Larry Diamond and Marc Plattner, eds. The Global Divergence of Democracy, Johns Hopkins, 2001.
19
I _ aRmasrulebeli xelisufleba akontrolebs nacionalur partiul
sistemas kargad organizebuli mmarTveli (saprezidento) partiis meSveobiT.
amave dros, aseTi partia masTan dakavSirebuli dainteresebuli jgufebis
meSveobiT axdens nacionaluri masStabiT asociaciaTa (sxvadasxva tipis viwro an
SedarebiT farTo interesTa jgufebis) kolonizirebas da uwevs maT
mfarvelobas. am SemTxvevaSi SeiZleba ar Seiqmnas vakuumi (Tumca umeteswilad es
asociaciebi sazogadoebis uaRresad mcire jgufebis interesebs gamoxataven),
magram saxelmwifo axdens Tavissa (saxelmwifos) da sazogadoebas Soris
arsebuli sivrcis okupirebas (aseT magaliTad, Cveulebriv moyavT Tujmanis
xorvatia. Sdr. saqarTvelos viTareba)
II _ am Soris sivrceSi araformalurad SeaRweven klientelisturi partiebi
da asociaciebi. formaluri institucionaluri wesebisa da samarTlebrivi
saxelmwifos sisuste aq kompensirdeba Sidaelituri qselebiT. am viTarebaSi
liberalur-konstituciuri formaluri institutebi ganidevnebian am Sorisi
sivrcidan da stabilizacia da gadawyvetilebaTa miRebis politikur
proceduraTa moqniloba uzrunvelyofili xdeba politikur sistemaSi inte-
resTa araformaluri CarTvis (warmodgenis) meSveobiT. amgvari araformaluri
institutebi (an: institucionaluri wesebi) praqtikulad auqmeben
demokratiuli warmomadgenlobis normebsa da institutebs, pasuxismgeblobisa
da angariSvaldebulebebis Sesabamis wesrigs.
savaraudoa, rom amgvari sistemebi stabilurobas SeinarCuneben mxolod
moklevadian perspeqtivaSi, xolo grZelvadiani perspeqtivis TvalsazrisiT
mosalodnelia Tundac arsebuli susti demokratiuli institutebis, kerZod,
gamSualebeli institutebis _ partiebis (transmisiis arxi) kidev ufro
dasusteba, an sruli degradacia.
savaldebulo sakiTxavi literatura:
1. Richard Hofferbert, Introduction: Party Structure and Party Performance in New and Old Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 1-9.
2. David M. Olson, Party Formation and Party System Consolidation in the New Democracies of Central Europe _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 10-42.
3. Gabor Toka, Party Appeals and Voter Loyalty in New Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 167-188.
4. Dalton, Russell J. and Martin Wattenberg, Ed, Parties without Partisans. New York, Oxford University Press, 2001, Ch.1.
5. Duverger, Maurice, Political parties. Their organization and Activity in the Modern State, London, Methuen, 1964. ch.1-2
6. Sartory, Giovanni, Parties and Party System: A Framework for Analysis, vol.1., CUP (Chapt.1-4).
damatebiTi sakiTxavi literatura:
1. Kenneth Janda and Tyler Colman. Effects of Party Organization on Performance during the
“Golden Age” of Parties _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 189-210.
2. Rachel Gibson and Robert Harmel _ Party Families and Democratic Performance: Extraparliamentary versus Parliamentary Group Power _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 211-228.
18
magram arc erT qveyanaSi evropaSi dReisaTvis ar aris sistema, romlis
mixedviTac amomrCeveli “brmad”, mxolod partiasTan asocirebis gamo irCevs
“warmomadgenlebs”, romelnic qmnian parlamentis 2/3-s (verc erTi amomrCeveli,
rasakvirvelia, warmodgenil 100-kacian siebs ver aRiqvams da masSi warmodgenil
pirovnebebs _ anu Tavis warmomadgenlebs irCevs praqtikulad “brmad”). Ziri-
Tadad, yvelgan, sxvagan, sadac proporciuli arCevnebia _ aris mravalmandatiani
olqebi _ TiTo olqSi Cveulebriv airCeva 5-dan 15-mde deputati. garda amisa,
xSiria preferencia. (rac niSnavs imas, rom amomrCeveli Tavis rigiTobas aniWebs
asarCev kandidatebs...).
aqedan cxadia, rom angariSvaldebulebisa da pasuxismgeblobis done uaR-
resad dabalia.
yovelive amis Sedegad, sazogadoebrivi sferosa da politikuri sferos dis-
kursebi absoluturad sxvadasxvaa, mTlianad parlamentis warmomadgenlobiToba
da angariSvaldebuleba ki _ uaRresad dabali.
savaldebulo sakiTxavi literatura:
1. Bernard Manin, The Principles of Representative Government, Cambridge University Press, 1997, ch.6, pp.193-235.
2. Yoram Barzel, A Theory of the State, Economic Rights, Legal Rights, and the Scope of the State, Cambridge, 2002, pp.198-266.
3. Bringing the State Back in ., Ed. by Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer, Theda Skocpol., Cambridge, 2002, pp.3-39, 169-191,
4. Kenneth A.Shepsle, Mark S.Bonchek; Analyzing Politics, Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp.166-194 (Tavi: Voting Methods and Electoral Systems)
5. Sartory, Giovanni., Comparative Constitutional Engineering. An Inquiry into Structures, Incentives and Outcomes. London, Macmillan, 1994
6. Poggi, Gianfranco, The Development of the Modern State. A Sociological Introduction. Stnaford University Press, 1978, pp.117-152
damatebiTi sakiTxavi literatura:
1. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp. 166-196.
2. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp. 299-312.
3. Donald L Horowitz, Constitutional Design: An Oxymoron? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp. 253-284.
4. Philip Petit, Democracy, Electoral and Contestatory, _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp.105-146.
5. Stephan Haggard and Mathew D. Mccubbins, Introduction: Political Institutions and the Determinants of Public Policy, _ “Presidents, Parliaments, and Policy”, Ed. by Stephan Haggard, Mathew Mccubbins, University of Cambridge, 2001, pp. 1-20
6. Gallagher, Michael, Michael Laver, and Peter Mair, Representative Government in Modern Europe. 3rd ed., London, McGraw Hill.
7. Powell, G.Bingham, Jr. “Constitutional Design and Citizen Electoral Control,” Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2), pp.107-130.
8. Ainsworth, S. Representation and Institutional Stability Journal of Theoretical Politics, 1997, 9(2), pp.147-165.
9. Holmes, Stephen, “Pre-commitment and the Paradox of Democracy”, in: Jon Elster and Ruth Slagstad, eds., Constitutionalism and Democracy, New York, Cambridge University Press, 1988.
10. Jon Elster, Ways of constitution-making, in: Democracy’s Victory and Crisis, ed. by Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997
27
IV kvira
politikuri institutebi gardamaval
sazogadoebebSi: institutTa cvlilebebi
Sesavali
sazogadoebis ganviTarebisa (da transformaciis) strategiebSi SeiZleba ga-
moiyos mimarTulebebi, romlebic erTmaneTTan konfliqtur damokidebulebaSi
arian. erTi aseTi konfliqti gamovlindeba SejaxebaSi, erTi mxriv, konstruqti-
vistuli mimarTulebisa (midgomisa), romelic igebs (xsnis, aRiqvams) politikas,
gansakuTrebiT demokratiuls, rogorc process sazogadoebis gardaqmnisa
(gadawyobisa, rekonstruirebisa), xolo, meore mxriv, “Rrmad konservatuli”
(pirobiTad) midgomisa, romelic iRebs sazogadoebas iseTs, rogoric is aris, mis
realurad arsebul formebSi.
meore konfliqtad SeiZleba warmovidginoT konfliqti zRvrulad ganzo-
gadebuli, Semajamebeli nimuSisadmi (modelisadmi) _ xSirad utopiuris an
miTuris (Temuris) _ miswrafebasa, rac warmogvidgens (igebs) politikas xistad
(uaRresad mkacrad) konstruqtivistulad, da pluralistur pozicias Soris.
pluralizmi (an pluralistuli midgoma) ar uaryofs aucileblobiT konstruq-
tivistul midgomas politikisadmi, magram is moiTxovs (an: iwvevs Sedegad)
cxovrebis organizebis modelebis mravalgvarobis aRiarebas, rac uzrunvel-
yofs Sesabamisad am modelebis CarCoebSive arsebuli da ganviTarebadi tra-
diciebisa da sazogadoebrivi interesebis gagebisa da interpretaciis
mravalgvarobis aRiarebasac.
es konfliqti arsebiTi aRmoCnda postkoministuri transformaciisTvisac.
rogor icvlebian institutebi
Cvens garSemo mudmivad xdeba cvlilebebi, romlebic Cvenze (Cvens cxov-
rebaze) zemoqmedebs _ icvleba Cveni garemomcveli realoba. es cvlilebebi
Cvengan damoukidebelia, ar aris calkeuli individis racionaluri mizan-
mimarTuli qmedebis da survilis Sedegi _ igi uamravi, rogorc erTi, aseve
sxvadasxva veqtorebiT warmarTuli qmedebisa da survilis Sedegia: miznisa da
Sedegis sruli Sesabamisoba praqtikulad miuRwevelia, Tu ar warmovidgenT
absoluturad monistur, totalitarul, gaqvavebul da izolirebul samyaros
(ara mxolod sazogadoebas, aramed mis garemomcvel bunebasac), an absolutis
(RmerTis) qmedebas...
es cvlilebebi ar iwvevs maSinve da avtomaturad Sesabamisad cvlilebebs
Cvens ganwyobebSi, miswrafebebSi, miznebSi, normebSi, RirebulebebSi.
magram es cvlilebebi aucileblad moaxdens zemoqmedebas Cvenze, Cvens
cxovrebaze da aucileblad gamoiwvevs mis (cxovrebis) cvlilebas SemdgomSi.
Tu socialuri wesrigis zemoT motanil sqemas mivubrundebiT, warmovid-
ginoT, rogori iqneba gare cvlilebebis masze zegavlena.
cvlileba TavisTavad aucileblad Seexeba araformalur institutebs, nor-
mebs da Rirebulebebs. TavisTavad, cvlileba aucileblobiT ar Seexeba for-
malur institutebs _ anu isini formalurad ar Seicvlebian, magram funqci-
onalurad ganicdian cvlilebas, rogorc Semadgeneli (nawili) araformaluri
institutebisa.
magram isini (formaluri institutebi) eqvemdebarebian racionalur da
gamiznul cvlilebebs, maSin, rodesac sxva sami Semadgeneli Cveni socialuri
wesrigis sqemisa amgvar (pirdapir) Carevas ar eqvemdebareba. magram, formaluri
institutebis Secvlis meSveobiT, Cven SegviZlia SevitanoT maTSic (araform.
instit., norm. Rireb.) cvlilebebi (ix.zemoT); (amave dros, rom es sami Semadgeneli
mainc ganicdis cvlilebebs gare cvlilebebis zemoqmedebis Sedegad).
warmovidginoT, rogor SeiZleba es ganxorcieldes:
28
sakiTxTan _ ideologiur partiebTan da Sexedulebis partiebTan (opinion party)
mimarTebaSi. am mimarTulebis gamoyenebisas sirTules warmoadgens is faqti, rom
interesis safuZvelze gaerTianebuli jgufebi xSirad iniRbebian efeqturobis,
ideologiis da sxva safars ukan, rac legitimaciisken swrafviT aixsneba. rom ar
SevideT SecdomaSi, aq unda CavrToT garkveulwilad organizacionaluri
mimarTuleba da gavarkvioT ramdenad gaaCnia ama Tu im fraqcias
klientelisturi qseli da ramdenad aris misi funqcionireba klienteruli
tipis. Tumca, aqac aris sirTule _ klientelistuli struqturis arseboba-
ararseboba mniSvnelovanwilad damokidebulia imaze, Tu ra Zalauflebas flobs
es jgufi. motivaciuri mimarTulebis gamoyeneba unda Seicavdes mTel rig
indikatorebs, periodul dakvirvebebs da reputacionalur meTods.
3. ideologiuri mimarTuleba. es mimarTuleba garkveulwilad SexebaSia
motivaciur mimarTulebasTan, ramdenadac ideologia erT-erTi mniSvnelovani
motivaciuri Zalaa, magram motivaciebi ideologiiT ar Semoifargleba, es sxva
ganzomilebaa. motivaciuri kontiniumi mdebareobs wminda dauintereseblobidan
wminda egoizms Soris, ideologiuri kontiniumi mdebareobs ideologiur
fanatizms da pragmatizms Soris. es ori mimarTuleba amrigad SesaZlebelia
damoukideblad icvlebodes. maTi gamoyofa erTmaneTisagan dagvexmareba im
SemTxvevebis Seswavlisas, rodesac piradi interesebiT motivirebuli dajgufeba
ideologiuri kamufliaJis miRma imaleba. kidev erTi mniSvneloba am
mimarTulebis aris is, rom igi miuTiTebs kulturul faqtorze, politikis
saerTo daZabulobis doneze mocemul kulturul konteqstSi.
4. memarcxene-memarjvene mimarTuleba. es yvelaze naklebad sando
kategoriebia, Tumca maTi gamoricxva ar iqneboda marTebuli, ramdenadac,
rogorc farTo sazogadoeba, aseve elitebi xSirad am konteqstSi aRiqvamen
politikas. aseve es mimarTuleba kargad arTmevs Tavs tendenciebis, damou-
kidebeli poziciebisa da atomizirebuli konfiguraciebis identifikacias.
sirTule aq isaa, rom Znelia mravalmxrivi mimarTulebebis am sqemiT daxasiaTeba,
amitom es sqema unda gamoyenebul iqnes mas Semdeg, rac gamoyenebuli iqneba
motivaciuri da ideologiuri mimarTulebebi, ris Semdegac sufTa saxiT es
kategoriac damoukidebeli cvladi iqneba. ar unda dagvaviwydes isic, rom es
mniSvnelovanwilad subieqturi kategoriaa da rodesac romelime jgufze vam-
bobT, rom es memarcxene an memarjvene jgufia, Cven vambobT, rom is ase aRiqmeba
zogadad.
partiis problema “axal demokratebSi”
rac ufro naklebad aris ganviTarebuli organizebul interesTa jgufebis
sistema, miT ufro sustia (an ara tradiciul-dasavluria) mobilizaciis
meqanizmebi da Sesabamisad politikuri partiis instituti (da mTlianobaSi
partiuli sistema aqedan gamomdinare), miT ufro savaraudoa (sxva pirobebis
igiveobis SemTxvevaSi) aRmasrulebeli xelisuflebis dominireba da politikuri
procesebis araformaluri regulireba.
sazogadoebis mravalganzomilebiani da Zlieri (xSiri) fragmentacia, da
Sesabamisad, SeuZlebloba sazogadoebaSi fesvgamdgari (sazogadoebrivi Rrma da
mtkice sayrdenis mqone) politikur organizaciaTa formirebisa, warmogvidgens
konstituciuri liberaluri demokratiebisagan sruliad gansxvavebul politi-
kur institutTa dizains. es institutebi, Cveulebriv, ar axorcieleben warmo-
madgenlobisa da interesTa gamSualebel (transmisiis arxis) funqcias.
TavisTavad gamSualebeli arxis vakuumis gaCena xels uwyobs populistur da
plebiscistur mmarTvelobas, romelic tradiciuli dasavluri institucio-
naluri demokratiis nacvlad uaxlovdeba avtoritaruli prezidentebis
(mmarTvelebis) “saxalxo demokratiebs”.
SeiZleba ganvixiloT ramdenime SemTxveva.
17
organizaciuli midgoma miznad ar isaxavs gaarkvios, Tu ramdenad demokratiuli
an arademokratiulia esa Tu is struqturebi. partia, TviT totalitarulic ki,
ar aris monoliTi. masSi aris formaluri an araformaluri suberTeulebi (sub-units), romlebic partiis sistemaSi iseTive doneze unda ganvixiloT, rogorc
partiul sistemaSi partiebi. garkveul sirTules warmoadgens im terminis
gansazRvra, riTac am sub-erTeulebs aRvniSnavT. termini “dajgufebis” (faction)
gamoyeneba aq, albaT, ar iqneboda koreqtuli, ramdenadac am termins aqvs
SefasebiTi datvirTva. garda amisa, dajgufebebi Tavisi Tavdapirveli
mniSvnelobiT jer kidev arseboben mTel rig ganviTarebad qveynebSi da igive
terminis gamoyeneba partiuli sub-erTeulebis klasis aRsaniSnavad gaugebrobas
gamoiwvevda. saWiroa sxva termini _ fraqcia, rasac ar aqvs iseTi SefasebiTi
datvirTva, rogorc dajgufebas (fraqcia SeiZleba iyos dajgufeba, SeiZleba
ara). Sidapartiuli struqturis kvleva ar iqneba sruli Tu ar SemovitaneT
tendenciis cneba. riCard rouzis azriT, fraqciebsa da tendenciebs Soris
gansxvaveba maT organizaciul doneebSia. fraqcia aris pirvel rigSi konkretuli
jgufi, tendencia ki stabiluri etitudia. sartori: organizaciuli momenti ar
aris mTavari ganmasxvavebeli. SeiZleba fraqcia ar iyos konkretuli jgufi,
arsebobs individualuri fraqcionalizmi, xolo tendenciam Seqmnas garkveuli
organizebuli erToba raRac sakiTxTa garSemo, magram es ar iyos fraqcia.
tendencia aRniSnavs ufro farTo, araerTgvarovan sub-erTeuls (mag, memarcxene
da memarjvene tendenciebi), xolo fraqcia ufro erTgvarovan, mWidrod Sekrul
suberTeuls.
fraqciebi sxvadasxva saxis arian da sxvadasxva fraqciebi sxvadasxvanair
zegavlenas axdenen 1) partiis erTianoba-fragmentaciaze da 2) Sidapartiul
urTierTobebsa da dinamikaze. SeiZleba iTqvas, rom fraqciebis buneba
gansazRvravs partiis bunebas. msgavsi ideologiis da struqturis mqone
partiebi SesaZlebelia mniSvnelovnad gansxvavdebodnen, Tu maTi fraqciebis
buneba gansxvavebulia.
1) organizacionaluri, 2) motivaciuri,
3) ideologiuri da 4) memarcxene-memarjvene.
1. organizaciuli mimarTuleba. gamodis pirvel planze, ramdenadac partias
da dajgufebas Soris gansxvaveba mniSvnelovanwilad maTi organizaciis
doneebSia gamoxatuli, Tumca dRes Cven viciT, rom zog SemTxvevaSi suberTe-
ulebi SeiZleba ufro metad iqnen organizebuli, vidre mTlianad partia.
suberTeulebis avtonomiurobis xarisxi partiasTan mimarTebaSi aris indi-
katori, Tu analizis romel doneze iqneboda mocemul SemTxvevaSi ufro mar-
Tebuli _ partiul Tu subpartiul doneze. organizacionaluri mimarTuleba
aseve migviTiTebs Sidapartiuli fraqcionalizaciis xarisxze. am mimarTulebis
gamoyenebisas ar unda gamogvrCes Semdegi fenomenis gaTvaliswineba: fraqciebis
organizebuloba “gadamdebia”, Tu garkveuli fraqciebi metad organizebulni
xdebian, danarCenebi mihyvebian maT magaliTs, raTa efeqturad gauwion maT
metoqeoba. amrigad, organizacionaluri cvladi SeiZleba Seicvalos, magram
fraqciebi darCnen igive sxva parametrebis mixedviT.
2. motivaciuri mimarTuleba. ufro pirdapir Seexeba sxvadasxva tipis
suberTeulebis gansxvavebebs. hiumi ansxvavebda ori tipis dajgufebebs: inte-
resis da principis safuZvelze. interesiT motivirebul dajgufebebSi SeiZleba
2 saxeoba gamoiyos: 1) Zalauflebis dajgufebebi (power factions,
Zalaufleba_mizani), 2) “nadavlis” dajgufebebi (spoils factions, ufro garkveul
sargebelze orientirebuli, vidre Zalauflebaze). rac Seexeba hiumis principze
dafuZnebul jgufebs, dRevandeli “principis fraqciebic” SeiZleba or nawilad
davyoT: ideologiuri jgufebi da ideis jgufebi (idea groups), anu jgufebi,
romlis ideebi, Sexedulebebi ar iziareben ideologiuri jgufebis sxva
maCveneblebs. es dayofa mniSvnelovania evropul literaturaSi arsebul
16
varianti I _
- calkeul individs ecvleba Rirebulebebi _ TavisTavad (an/gare
cvlilebebis Sedegad)
- normebis cvlileba gamoixateba imiT, rom isini kargaven Zalas
(akldebaT Zala) _ vidre axali araformaluri institutebi ar
formirdeba. normebi ver iReben met-naklebad mkafio da stabilur saxes,
romlis gareSec maTi funqcionireba izRudeba. normebis amgvari tipi
(arastabiluri, aramkafiio) xels uSlis Rirebulebebis gamkafioebasa da
gastabilurebas.
- araformaluri institutebi, iseve, rogorc normebi kargaven Zalas,
ver iRebs mkafio da stabilur saxes, sruliad Sordeba formalur
institutebs, mcirdeba maTi efeqturoba, izrdeba transaqciuri xarjebi.
maTi stabilurobis zrda urTierTdamokidebulebaSi imyofeba normebis
stabilurobis zrdasTan, rac aseTsave mimarTebaSia TavisTavad Rire-
bulebebis gastabilurebasTan.
magram, saboloo jamSi, TandaTan icvleba normebic da araformaluri insti-
tutebic, magram es xdeba nela, SeiZleba araefeqturad da araracionalurad,
izrdeba gaurkvevloba da izRudeba Tavisufleba.
viRebT Semdeg debulebaTa mwkrivs:
1. Tu Rirebulebebi ar Seicvala, normebi ar Seicvleba! Tu normebi ar
Seicvala, araformaluri institutebi ar Seicvleba!
2. Tu araformaluri institutebi myari (stabiluri) ar aris, normebi ar
myardeba.
Tu normebi myari (stabiluri) ar aris, araformaluri institutebi ar
myardeba
Tu mormebi da araformaluri institutebi myari (stabiluri) ar aris,
Rirebulebebi ar myardeba;
3. formaluri institutebis efeqturoba mudmivad ecema aseT viTarebaSi
1. _ amgvari arastabilurobis pirobebSi transaqciuri danaxarjebi
mudmivad miiswrafis zrdisaken!
2. _ qmedebaTa efeqti miiswrafis Semcirebisken
3. _ socialuri wesrigi praqtikulad iRebs uwesrigobis saxes
(anarqiuli sazogadoeba?)!
4. _ izRudeba qmedebis Tavisufleba.
amgvari gaurkvevlobis, arastabilurobisa da arasimyaris Semcireba SesaZ-
lebelia formalur institutebSi cvlilebebis SetaniT, cvlilebebisa, romleb-
sac aqvT bma kavSiri realobaSi momxdar cvlilebebTan. aseTi formaluri
instituciuri cvlilebebi SesaZloa, gaamyarebs erT nawils (albaT) Rirebu-
lebrivi da normatiuli, da Sesabamisad, araformaluri institucionaluri
cvlilebebisa, da Seasustebs meore nawils (mxars dauWers cvlilebebis zogierT
tendencias, da SeewinaaRmdegeba sxvas).
ratom ar SeiZleba gaaZlieros yvela tendencia erTad (mTlianad)?
1. Tu cvlilebebi mudmivia (permanentulia), nebismieri damkvidrebuli
formaluri instituti, Tundac garkveuli droiT mainc, SeewinaaRmde-
geba axal cvlilebas. tempi formaluri instituciuri cvlilebebisa
ver daemTxveva _ CamorCeba _ realobis cvlilebaTa temps.
2. Rirebulebrivi cvlilebebi sazogadoebaSi (romlebic gamowveulia
realobis cvlilebebiT), SeuZlebelia iyos srulad erTnairi da erTi
veqtorisken mimarTuli, sazogadoebis sruli erTgvarovnebis
SeuZleblobis gamo.
aqedan gamomdinare, nebismieri axali formaluri institutis realuri dam-
kvidreba da adekvaturi funqcionireba gamoiwvevs araformaluri institutis
(institutebis), romelic masTan SexebaSi aRmoCndeba, modificirebas, garkveuli
normebisa da Rirebulebebis gamyarebas, xolo sxvebis (zogis) Sesustebas.
29
magram, yvela formaluri institutis SemoReba SeiZleba ar dasruldes misi
realuri damkvidrebiTa da adekvaturi funqcionirebiT:
_ formaluri institutis SemoRebidan normebisa da Rirebulebebis cvli-
lebebamde yvela SemTxvevaSi arsebobs drois monakveTi, romlis xangrZlivoba
mraval faqtorze SeiZleba iyos damokidebuli. mag.: informaciis gavrceleba da
diskusiis warmarTva SemoRebamde (SeCveva); SemoRebidanve efeqturi da adek-
vaturi ganxorcieleba Zalis (mTavrobis, moxeleebis...) meSveobiT (Zala); aSkara
sargeblianoba aqtorebisaTvis (utilitaruloba); momavali aqtorebis aqtiuri
monawileoba institutis gansazRvraSi; misi siaxlove/siSore adrindel insti-
tutTan; transaqciuri xarjebis simcire/metoba, da sxva.
postkomunisturi transformacia
da institucionaluri gamowveva
axali demokratiebisaTvis damaxasiaTebelia TiTqmis totaluri ararseboba
eqsperimentirebisa axal insituttTa formirebisas. isini (axali demokratiebi)
upiratesad orientirebulni arian mibaZvaze imisa, rac Cveulebriv ganixileba
rogorc demokratiuli norma, romlis efeqturoba da vargisianoba TiTqosda
dadasturebulia dasavluri gamocdilebiT. xSir SemTxvevaSi aseTebad (aseT
normebad, an normatiul modelebad) miiCneva Tanamedrove dasavluri
demokratiebis rutinuli praqtika, romelic (aseve xSirad) Tavad imyofeba mwvave
krizisis (dacemis) pirobebSi (mdgomareobaSi). dasavlur nimuSTa kopirebis
konformistuli ganwyobis pirobebSi axali demokratiebi, ukeTes SemTxvevaSi,
SeiZleba Camoyalibdnen, rogorc mxolod dasavluri institutebis
arasrulfasovani imitaciebi (Sdr. originali da kopio mxatvrobaSi).
sinamdvileSi, rasakvirvelia saqme gvaqvs bevrad ufro rTul viTarebasTan.
demokratiuli institutebis efeqturobis dadastureba sakmaod rTuli
piroblemaa, rogorc Teoriuli, aseve praqtikuli TvalsazrisiT. ar SeiZleba
winaswar da TavisTavad efeqturad iqnes miCneuli instituti. institutebma unda
daadasturon Tavisi efeqturoba da unari sazogadoebis winaSe mdgomi
problemis (gamowvevis) gadawyvetisa; mxolod amis Semdeg iReben isini masiuri
jgufebis mxardaWeras, sazogadoebriv aRiarebasa da legitimurobas, rac
aucilebel pirobas warmoadgens maTi konsolidirebisa da ramdenadme grZel-
vadiani funqcionirebisaTvis (rac urTierTganpirobebulobis mimarTebaSi
imyofeba legitimurobasa da efeqturobasTan). institutTa formirebisa da
transformirebis istoriuli gamocdileba adasturebs, rom am uaRresad rTuli
gzis gamartiveba praqtikulad (didwilad Teoriuladac) SeuZlebelia.
postkomunisturi demokratiebi dganan specifiuri amocanebisa da
gamowvevebis winaSe, romlebic radikalurad gansxvavdeba Sesabamisi dasavluri
istoriulad arsebuli amocanebisgan. rogorc vnaxeT, institucionaluri
mSenebloba SesaZlebelia ganxorcieldes mxolod istoriuli tradiciebis,
kulturisa da Tanamedrove gamowvevebis gaTvaliswinebiT, rac yvela
gansxvavebuli konfiguraciisas gansxvavebul Sedegebamde migviyvans.
mxolod da swored amgvari SemoqmedebiTi qmedebebis (racionalizmis,
kulturis, istoriisa da Tanamedrove amocanaTa sinTezis safuZvelze _
rogorc praqtikis, aseve refleqsiis) safuZvelze iqmnebodnen da
transformirdebodnen institutebi Tavad dasavlur demokratiebSic.
efeqturi bazrebi (rogorc ekonomikuri, aseve politikuri) warmoiqmneba
institutTa funqcionirebis gamoisobiT (Sedegad), romelnic uzrunvelyofen
transaqciur da kontraqtis Sedgenis danaxarjTa Semcirebas drois garkveul
(gansazRvrul) momentSi. magram Cven gvainteresebs amgvari maxasiaTeblebis mqone
bazrebi ara romeliRac calkeul momentSi, aramed Cven gvsurs, rom bazarTa
(politikur, ekonomikur) efeqturoba arsebobdes droSi mudmivad. amisaTvis
aucilebelia institutebi, romlebic uzrunvelyofdnen politikur da eko-
30
partia-saxelmwifos sistema (party-state system) 2 SekiTxvas unda gaeces pasuxi: 1) ramdenad marTebulia erTpartias ewodos
partia da 2) ramdenad SesaZlebelia erTpartiul saxelmwifoSi ganvixiloT
partiuli sistema.
pirvel SekiTxvasTan dakavSirebiT, saWiroa gavarCioT partia sapirispiro
nawilebis gareSe (party without counter party) partiisagan, romelic Tavad aris nawili
(party as party). realurad, partiul pluralizms da erT partias Soris gansxvaveba
exeba ufro sistemas, vidre partias, romelic inarCunebs igive meqanizms da
struqturas, rac pluralistur sistemaSi, anadgurebs sxva partiebs, magram
Tavad rCeba partiis msgavs organizaciul iaraRad. rac Seexeba sistemas, aq
cxadia, rom es sistema ver iqneba partiuli sistema, erT partias ar SeuZlia amis
warmoqmna. Tu vivaraudebT, rom es aris erTi partiis sistema, maSin Semdegi
sirTuleebia: sistemis koncefcia unda akmayofilebdes minimum or moTxovnas: 1)
mas unda gaaCndes atributebi, romlebic ar ekuTvnis sistemis Semadgenel arc
erT calke aRebul komponents; 2) is unda Sedgebodes misi komponentebis
sqematizirebadi urTierTqmedebebisgan, romelTac garkveuli CarCo aqvT;
erTpartiuli sistema ki ver pasuxobs pirvel moTxovnas, radgan es da misi
atributebi emTxveva partias da mis atributebs, xolo meores imitom, rom
urTierTqmedeba xdeba ara sistemis CarCoSi, aramed mis gareT, radgan sistemis
da komponentis sazRvari erTi da igivea. ase rom, ar aris swori davuSvaT sistema
partiaze maRla, maSin is unda veZeboT Tavad partiaSi, partia rogorc sistema. am
SemTxvevaSic ar viqnebiT koreqtulebi. Secdoma SemdegSia: Cven sistemis
partiaSi daSvebisas vcvliT analizis dones, gadavdivarT ra sistemis analizidan
partiis analizze. sad aris maSin sistema? Tu erTi partia aris ukve ara nawili,
aramed mTeli, iseve rogorc saxelmwifo, maSin logikurad gamomdinareobs, rom
ori mTeli ver iarsebebs Tu isini erTmaneTs ar emTxveva. amrigad, sworia termini
partia-saxelmwifos sistema (party-state system), iqneba es saxelmwifo, romelic
cdilobs partiis absorbirebas, Tu piriqiT. unda isic aRvniSnoT, rom yovelTvis
sadac erTi partiaa ar SegviZlia vilaparakoT partia-saxelmwifos sistemaze.
ubralod, am SemTxvevaSi Cven vaqvs an am tipis sistema, an saerTod ar aris raime
mniSvnelovani sistema. am sistemis mTavari funqcionaluri maxasiaTebelia
subsistemuri avtonomiisaTvis xelis SeSla, rac mas partiebis gareSe
sistemisgan gamoarCevs. SeiZleba erTgvari terminologiuri uzustoba iyos,
roca aq viyenebT sityva “partias”, romelic TavisTavad ar SeiZleba iyos mTeli,
radgan mxolod nawilia, magram sxva terminis ararsebobis pirobebSi Cven
SegviZlia davuSvaT am terminis gamoyeneba monopoliur partiasTan mimarTebaSi,
Tu mkafiod ganvasxvavebT sistemis Taviseburebebs. erTpartiuli sistema ar
arsebobs. partiuli sistemebi mxolod pluralistur reJimebs axasiaTebT.
unipartizmis SemTxvevaSi sistema erTia _ partia-saxelmwifo.
partia Signidan
fraqciebi, dajgufebebi da tendenciebi
partia Tavad aris miniaturuli politikuri sistema xelisuflebis
struqturiT, warmomadgenlobiTi procesiT, eleqtoraluri sistemiT da sxva.
partiebis, rogorc sistemis Seswavlisas ZiriTadad 2 midgoma gamoiyofa: 1)
Sidapartiuli demokratiis Seswavla da 2) organizaciuli midgoma. pirveli
midgoma saTaves iRebs mixelsis naSromidan “oligarqiis rkinis kanoni”. am
midgomaSi ZiriTadi problema “demokratiis” Sefasebis meTodebSia. meore
midgoma iwyeba diuverJedan. organizaciuli struqturebis Seswavla
garkveulwilad Seexeba Sidapartiuli demokratiis sakiTxsac, ramdenadac
demokratiuli procesi moiTxovs garkveul konkretul struqturebs, Tumca
15
gamoxatvis gziT. es yovelTvis ase ar iyo da es politikuri sistemis
demokratiuli ganviTarebis bunebrivi Sedegia, razec adre gvqonda saubari.
amrigad, dRes partiebi aris 1) warmomadgenlobis da 2) gamoxatvis (expression)
instrumentebi. pirveli sakmaod bundovania da sakamaTo, ramdenad warmoadgenen
Tavis amomrCevlebs partiebi da ara sakuTar wevrebs. garda amisa,
warmomadgenlobisaTvis ar aris aucilebeli partiebis arseboba. wina planze
gadmodis eqspresiuli funqcia. isini arian komunikaciis saSualebani
moqalaqeebsa da mTavrobas Soris. Tumca, Tu maT mxolod informaciis miwodeba
evalebaT xelisuflebisaTvis, maSin amas Tavad moqalaqeebic kargad SeZlebdnen
raime sxva formiT (mag. opinion polls). mTavari aris is, rom partiebi gadascemen
moTxovnebs mTavrobas garkveul zewolasTan erTad, da garda amisa, isini axdenen
am moTxovnebis erT arxSi moqcevas (channel) maTi garkveulwilad formirebis,
koreqtirebis, sistematizaciis saSualebiT. xSirad es moTxovnebi Tavad
partiebis moRvaweobis Sedegad aris generirebuli.
partia rogorc mTeli
arapartiuloba erTpartiulobis winaaRmdeg
Cven partia rogorc mTelis erTi nawili ganvsazRvreT. erTpartiuli
sistemis ganxilvisas Cndeba kiTxva: Tu aris mxolod erTi nawili, romelic Tavs
mTelTan aigivebs, SeiZleba ki mas ewodos partia? mTeli yovelTvis ufro metia,
vidre Tundac mxolod erTi nawili (imitom rom partia yvelas ver gaaerTianebs),
magram am SemTxvevaSi mTeli aRar dgas nawilebze maRla. nawili miiswrafis
mTelTan gaigivebasTan (maT Soris mis Sida struqturaSi). amrigad, erTi partiis
sistemis racionalizacia gansxvavdeba mravalpartiuli sistemisagan. Tu erTi
nawili cdilobs sxvebis ganadgurebas, maSin ratom ar yalibdeba sabolood ara
arapartiuli sistema da rCeba erTi partia? aq jer gamovyoT arapartiuli
sistemebis (no-party system) 2 tipi: 1) upartio (partyless) da 2) antipartiuli (antiparty).
pirveli es aris ZiriTadad prepartiuli qveynebi (saudis arabeTi, iemeni,
iordania, avRaneTi, nepali...) da meore, ZiriTadad samxedro reJimebi.
hantingtoni tradiciuli sazogadoebis modernizacias (arademokratiuls)
Tvlis partiuli sistemis evoluciisas ZiriTad faqtorad. modernizaciis
Sedegad partiuli sistema Semdegnairad viTardeba: upartio (partyless) __>
antipartiuli (antiparty) __> erTpartiuli (uniparty). es ukanaskneli cvlis
antipartiulobas, imitom, rom modernizaciis garkveul doneze igi ufro
efeqturi da stabiluria, vidre partiis ararseboba. es niSnavs, rom yvela
erTpartiulma sistemam ganviTarebis es gza gaiara. rogorc wesi,
erTpartiuloba cvlis multipartiul sistemas, magram hantingtonis modeli
xsnis ufro imas modernizaciis mocemul doneze avtoritarizmis tendenciebi ra
sistemisken aris mimarTuli: antipartiulisken Tu erTpartiulisken.
Tu partiuli pluralizmis piroba iyo saarCevno uflebebis gazrda,
erTpartiulobis _ sazogadoebis politizireba. iqac ki, sadac partiebi ar
arsebobdnen an SezRudulni iyvnen, naTeli gaxda rom sazogadoebis, romelic
sul ufro metad iTxovda politikur cxovrebaSi CarTvas, ugulvebelyofa
arasasurveli iyo. SeiZleba partiuli pluralizmi aikrZalos, magram es ar
Secvlis socialuri politizaciis obieqtur realobas, saWiroa masebis
mobilizacia reJimis sasargeblod. partiis gareSe sistema ver axerxebs
modernizebuli sazogadoebis efeqtur kontrols, aucilebeli xdeba
organizacia, romelic moaxerxebs masebis dakavSirebas reJimTan. es kavSiri
(channelment) ar niSnavs, rom yovelTvis eqspresiis process emsaxureba, is
arademokratiul, erTpartiul sistemebSi sxva funqcias atarebs. igi
kontrolis, mobilizaciis, propagandis meqanizmia, romelsac arapartiuli (no-party) sistema moklebulia.
14
nomikur moqnilobas axali pirobebisa da SesaZleblobebisadmi adaptaciisaTvis.
aseTma adapturad (adaptaciis TvalsazrisiT) efeqturma institutebma unda
uzrunvelyon stimulebi (gaaCinon isini) swavlebisa da codnisadmi,
inovaciebisadmi, gaaaqtiuron agentebi (ekonomikuri, politikuri), romelnic
midrekilni arian riskisa da inovaciebisaken. ganusazRvrelobisa da informaciis
arasrulyofilebis samyaroSi aravin icis swori (marTebuli) gadawyveta
problemisa, romelsac Cven vixilavT (ix. haieki). amdenad, institutebma xeli
unda Seuwyon (mxari dauWiron) siaxleebs (axals), da amave dros gaasworon
(Seasworon, gamoasworon) Secdomebi. aqedan logikurad gamomdinareobs daskvna,
rom aucilebelia gadawyvetilebaTa miReba decenralizebulad. es SesaZleb-
lobas miscems sazogadoebas ganixilos da gamoikvlios (Seiswavlos) gadawyvetis
alternatiuli SesaZleblobebi da airCios saukeTeso. aseve qmnis ukeTes SesaZ-
leblobas gaTvaliswinebul iqnes warsuli Secdomebi da viswavloT maTze
(Secdomebze). amgvarad, institutebma ara marto unda Seamciron danaxarjebi
sakuTrebis uflebaTa specifikaciisa, agreTve danaxarjebi sakuTrebis ufle-
baTa specifikaciisa, agreTve danaxarjebi sxvadasxva kanonTa (gadawyvetilebaTa)
miRebisa (Sedgenisa) da realizebisa, aramed xeli Seuwyon gadawyvetilebaTa
decentralizebul miRebas da konkurentul bazarTa efeqturobas.
mTavari problema mdgomareobda politikuri ekonomiis arasakmarisad da
araRrmad gagebaSi. jerjerobiT ar aris naTeli, rogor unda Seiqmnas efeqturi
politikuri bazrebi. isini (es bazrebi) moiTxovs ara mxolod formaluri wesebis
krebuls, aramed damatebiT normebs, romelnic mxars dauWeren (xels Seuwyoben,
gaamyareben, ganamtkiceben) maT (am wesebs), da, agreTve, marTvisa da kontrolis
meqanizmebs.
es yvelaferi ar arsebobda postsabWoTa qveynebSi, ramac Sedegad migviyvana
maRal transaqciur danaxarjebTan, sakuTrebis uflebebis arasrul specifi-
kaciasTan da ekonomikuri procesebis mcire jgufebis (klanuri, mafiozuri) mier
regulirebasTan.
arsebiTad, SeiZleba iTqvas, rom jer ar arsebobs Sesabamisi (gamosadegi)
Teoriuli modelebi mesame samyaros qveynebisa da gardamavali (transformirebadi
postsabWoTa) ekonomikebisaTvis (ekonomikuri da politikuri sistemebisaTvis).
arsebul TeoriebSi damakavSirebeli rgoli ekonomikasa da politikas Soris jer
kidev aris (imyofeba) primitiul doneze, da misi ganviTareba uaRresad aucilebelia,
Tu gvinda miznebis Sesabamisi politikis ganxorcieleba.
savaldebulo sakiTxavi literatura:
1. Power, Timothy J. and Mark J. Gasiorowski, “Institutional Design and Democratic Consolidation in the Third World, “ Comparative Political Studies, 1997, 30, pp. 123-155.
2. Lijphart, Arend,and Carlos H. Waisman, “Institutional Design and Democratization”, in: Institutional Design in New Democracies, eds. Arend Lijphart and Carlos H. Waisman, Boulde, CO: Westwiew Press, 1996, pp/ 1-11.
3. Claus Offe, “Designing Institutions in Eastern European Transitions”, in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
4. Building Democracy in Georgia, Discussion papers series, International IDEA, 2003
5. m. musxeliSvili. demokratia rogorc komunizmi: meTodologiuri SezRudvebi
demokratizaciis Seswavlasa da demokratizaciis praqtikul
ganxorcielebaSi. “epoqa”, N 3, sazogadoebis kvlevis centri, 2003
6. Wolfgang Gaul, Designing and adopting constitution in Georgia, IRIS, 2002
7. Г.Жоржолиани, Демократические изменения и стремление к формированию наций-государств в Закавказье. материалы конференции, Тбилиси, 1998
8. (Дуглас Норт, Вклад неоинституционализма в понимание проблем переходной экономики. _ http://www.wider.unu.edu)
31
damatebiTi sakiTxavi literatura:
1. J. J.Linz, A. Stepan. Problems of Democratic Transition and Consolidation. Southern Europe, South America and Post-Communist Europe. The John Hopkins University Press, 1996
2. Guillermo A O'Donnell, Democracy, Law and Comparative Politics, Studies in Comparative International Development, New Brunswick, Spring 2001
3. M.Muskhelishvili The Avant-guarde of “Democratization”. in: “Public Image of Non-governmental organizations in Georgia”, Discussion Series, 2(8) CIPDD, CAP, Tbilisi, 2003
4. Th.Hnaf, Gh.Nodia. Georgia - Lurching to Democracy. From Agnostic Tolerance to Pious Jacobinism: Societal Change and People's Reactions. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, 2000
32
pasuxismgebeli mTavroba saparlamento partia
(Responsible government) (SigniT orientirebuli)
(Parliamentary party (inward oriented))
saarCevno uflebis eleqtoraluri (xmebisTvis
pirveli gafarToeba mebrZoli) partia
(First enfranchisement) (Electoral (vote seeking) party)
reagirebadi mTavroba
(Responsive government)
partiuli mTavroba partiis gamyareba
(Party government) (Party Solidification)
partiuli sistema
(Party System) saarCevno uflebis masiuri partia
didi gafarToeba (gareT orientirebuli)
(Large enfranchisement) (Mass party (outward oriented))
racionalizacia
partiis ZiriTadi parametrebia: (racionaluri midgoma es ar aris yovelTvis
realuri)
1. partiebi ar arian dajgufebebi (factions)
2. partia aris mTelis nawili (parts of a whole)
3. partiebi arian eqspresiis arxebi (chennels of expression)
1. dajgufebebi gamoxataven mxolod viwro, personalur interesebs. es ar
niSnavs, rom partiis wevrebs aseTi interesebi ar gaaCniaT, magram misi qceva ver
iqneba am motivaciis Sesabamisi, rasac sistemis meqanizmebi uzrunvelyofs.
mokled rom vTqvaT, partiebi funqcionaluri institutebia, dajgufebebi ki ara.
Tumca, ar unda dagvaviwydes, rom partiebi dajgufebebisgan warmoiSvnen da
safrTxe yovelTvis arsebobs, rom maTi funqciebis dakargva da kvlav
dajgufebebad gadaqceva moxdes.
2. partia aris pluralistuli mTelis nawili, mTeli Sedgeba nawilebis
urTierTqmedebisagan da ar SeiZleba gaigivebul iqnes mxolod erT nawilTan. am
SemTxvevaSi, arc nawili, arc mTeli iqneba mTeli. rac Seexeba partias, is aris
nawili (part), romelic ar SeiZleba ganvixiloT mTelTan kavSiris gareSe. Tu is
ar iRwvis marTos mTelis sasargeblod, maSin is ar aris partia da aris
dajgufeba. partia aris nawili, magram misi qmedeba araa nawilis, aramed mTelis
sakeTildReod. Tumca, “mTelis interesi” abstraqtuli da fardobiTi cnebaa da
es interesebi sxvadasxvanairad SeiZleba iqnes gagebuli, magram maTi
gancalkeveba SesaZlebelia partikularistuli, piradi interesebisagan. ufro
swori iqneba gansazRvreba daviwyoT ara imiT, Tu ra aris saerTo interesi,
aramed, Tu ra ar aris. ar unda gvqondes imis iluziac, rom partiebi
altruistuli gaerTianebebia. aq ubralod mTavaria balansi kerZo da sazogado
interesebs Soris da es balansi mniSvnelovan wilad damokidebulia im
imperativis efeqturobaze, romlis mixedviTac sazogado partikularulze
maRla dgas.
3. partiebi arian xalxis warmomadgenlobis institutebi maTi moTxovnebis
13
da gacnobierebul gadaxras marketinguli midgomidan mivyavarT danaxarjebis
zrdasTan da maTi efeqturobis SemcirebasTan. amave dros, gasaTvaliswinebelia,
rom amgvari, pirobiTad rom vTqvaT, “komivoiaJeruli” (marketinguli) qcevis
tipi dasaSvebs xdis vaWrobas imgvari nimuSebiT (saqonliT, produqtiT), romlis
xarisxic ara yovelTvis Seesabameba reklamirebuls (an sxvagvarad: rekla-
mirebuli nimuSi ar Seesabameba seriul produqcias): reklamirebuli da, rogorc
Sedegi, amomrCevelTa (momxmarebelTa) mier SeZenili produqti _ xelisufleba
(tipi-nimuSi), realurad SesaZloa Zlier gansxvavdebodnen erTmaneTisgan.
partia: funqcia, struqtura da organizacia
ganvixiloT partiis sami tipi: 1) partia, romelic rCeba ucxo gareT mTav-
robisgan da ar ereva mis saqmianobaSi 2) romelic monawileobs sistemaSi magram
ar marTavs 3) mmarTveli partia. sxvadasxvaa partia mTavrobaSi da partiuli
mmarTveloba.
Tavidan XVIII s-Si inglisSi iyo ara partiuli mmarTveloba, aramed pasuxis-
mgebeli mTavroba, ris Semdegac ganviTarda partiuli sistema. Tavidan ki
warmomadgenlebi kontrolis funqcias asrulebdnen xalxisTvis, rac ar niSnavs
kontrols xalxis mier. warmomadgenloba iyo virtualuri da ara eleqto-
raluri. partia iyo aristokratuli, mas ar sWirdeboda xmebi. mTavroba
pasuxismgebeli iyo palatebis mimarT. roca is pasuxismgebeli gaxda xalxis mier
arCeuli partiebis, anu xalxis mimarT, is gaxda reagirebadic. es procesi zemodan
daiwyo, roca warmomadgenlebma CaTvales, rom maT xmas meti wona eqneboda, Tu
isini ufro daukavSirdebodnen xalxs, anu gaxdebodnen ufro eleqtoruli. es
saarCevno uflebebis gazrdiT gamoixata. amrigad, saarCevno uflebebis gazrda
parlamentisa da mTavrobis paeqrobis rezultati iyo. ara marto parlamenti,
aramed mTavrobac mimarTavda amomrCevlebis mxardaWeris arsebobas parlamentis
gverdis avliT. es ar niSnavs, rom es mxolod zemodan iyo gatarebuli, qvemodanac
iyo zewola. am procesis Sedegi aris 1) partiis gamyareba (solidification), anu
partiebi Sekrulebi xdebian ara marto principebis safuZvelze, aramed imitomac,
rom maTi stabiluroba eleqtoraluri warmatebebis sawindaria; da 2) mTavroba
pasuxismgebelidan gardaiqmneba reagirebad mTavrobad (responsible responsive), an
am oris kombinaciad. SeiZleba mTavroba iyo reagirebadi da ara pasuxismgebeli,
anu uaryofdes mxolod mis pasuxismgeblobas. SeiZleba vivaraudoT, rom
reagirebadi mTavroba niSnavs partiul mTavrobas, radgan Tu partiebs ar
eqnebaT marTvis saSualeba, isini ver SeZleben eleqtoratis moTxovnebis
cxovrebaSi gatarebas, Tumca meore mxriv, Tu es partiebi ar gaatareben TavianT
programebs, maSin partiuli mTavrobis saWiroeba ar arsebobs.
eleqtoraluri sistemis gafarToeba qmnis xmebisTvis mebrZoli partiebis
fenomens, es eleqtoratis winaSe pasuxismgebel partiebs, partiul mTavrobas _
reagirebad mTavrobas. anu partiuli sistema iqneba ufro gvian vidre partiebi,
mxolod mas Semdeg rac saarCevno uflebebis gazrda im dones miaRwevs, roca
xelisuflebisTvis brZolaSi eleqtoratis mxardaWera partiebisTvis
gadamwyveti xdeba, aristokratuli partiebi iqcevian demokratiul partiebad,
masiur partiebad (mass party, es ar Seexeba Tavad partiis zomas). Tanmimdevrobaa:
pasuxismgebeli mTavroba __> arCvenebis “realoba” __> partiuli sistemis
Camoyalibeba.
12
bibliografia Bibliography
1. Brooke A. Ackerly, Designing Democratic Institutions: Political or Economic? _ “Designing
Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000.
2. Ainsworth, S. Representation and Institutional Stability Journal of Theoretical Politics, 1997, 9(2),.
3. Yoram Barzel, A Theory of the State, Economic Rights, Legal Rights, and the Scope of the State, Cambridge, 2002.
4. Blais, Andre and Louis Masicote, “Electoral Systems” (Chapter 2), in: Laurence Le Duc, Richard G. Niemi, and Pippa Norris, eds., Comparing Democracies: Elections and Voting in Comparative Perspective., London, Sage, 1996.
5. Building Democracy in Georgia, Discussion papers series, International IDEA, 2003 6. Dalton, Russell J. and Martin Wattenberg, Ed, Parties without Partisans. New York, Oxford
University Press, 2001. 7. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Unthinkable Democracy: Political Change in
Advanced Industrial Democracies _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002.
8. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Political Change and the Democratic Process, _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002.
9. Downs, Anthony., “The Statics and Dynamics of Party Ideologies”, _ in his: An Economic Theory of Democracy., Harper Collins Publisher, 1957.
10. John Druzek, “The Informal Logic of Institutional Design”, in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
11. Duverger, Maurice, Political parties. Their organization and Activity in the Modern State, London, Methuen, 1964. ch.1-2
12. Elias, Khalil, “Organizations vs. Institutions”, Journal of Institutional and Theoretical Economics, 1995.
13. Jon Elster, Ways of constitution-making, in: Democracy’s Victory and Crisis, ed. by Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997
14. Bringing the State Back in ., Ed. by Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer, Theda Skocpol., Cambridge, 2002
15. Gallagher, Michael, Michael Laver, and Peter Mair, Representative Government in Modern Europe. 3rd ed., London, McGraw Hill.
16. Wolfgang Gaul, Designing and adopting constitution in Georgia, IRIS, 2002 17. Rachel Gibson and Robert Harmel _ Party Families and Democratic Performance:
Extraparliamentary versus Parliamentary Group Power _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
18. Robert E.Goodin, “Institutions and their Design”, in: Robert Goodin (ed.) The Theory of Institutional Design, Cambridge University Press, 1990.
19. Stephan Haggard and Mathew D. Mccubbins, Introduction: Political Institutions and the Determinants of Public Policy, _ “Presidents, Parliaments, and Policy”, Ed. by Stephan Haggard, Mathew Mccubbins, University of Cambridge, 2001
20. Russell Hardin, Institutional Morality”, in: Goodin R., (ed.), The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
21. Th.Hnaf, Gh.Nodia. Georgia - Lurching to Democracy. From Agnostic Tolerance to Pious Jacobinism: Societal Change and People's Reactions. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, 2000
22. Richard Hofferbert, Introduction: Party Structure and Party Performance in New and Old Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
23. Holmes, Stephen, “Pre-commitment and the Paradox of Democracy”, in: Jon Elster and Ruth Slagstad, eds., Constitutionalism and Democracy, New York, Cambridge University Press, 1988.
33
24. Donald L Horowitz, Constitutional Design: An Oxymoron? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000.
25. Kenneth Janda and Tyler Colman. Effects of Party Organization on Performance during the “Golden Age” of Parties _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
26. J. J.Linz, A. Stepan. Problems of Democratic Transition and Consolidation. Southern Europe, South America and Post-Communist Europe. The John Hopkins University Press, 1996
27. Arend Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in 36 Countries, 1999.
28. Lijphart, Arend., Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990., Oxford, Oxford University Press, 1994,
29. Lijphart, Arend, Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990, Oxford, OUP.
30. Lijphart, Arend,and Carlos H. Waisman, “Institutional Design and Democratization”, in: Institutional Design in New Democracies, eds. Arend Lijphart and Carlos H. Waisman, Boulde, CO: Westwiew Press, 1996.
31. Scott Mainwaring, “Party systems in the Third Wave, in: Larry Diamond and Marc Plattner, eds. The Global Divergence of Democracy, Johns Hopkins, 2001.
32. Bernard Manin, Adam Przeworski; and Susan Stokes, “Elections and Representation” in: Adam Prezeworski, Susan C. Stokes and Bernard Manin, eds., “Democracy, Accountability, and Representation,” Cambridge: Cambridge University Press, 1999.
33. Bernard Manin, The Principles of Representative Government, Cambridge University Press, 1997 34. March, James, Olsen, Johan P., Rediscovering Institutions. New York, Free Press, 1989. 35. Migdal, Joel S. Studying the State. in: Lilbach, Mark Irving; Zuckerman, Alan S.; eds.
Comparative Politics, Rationality, Culture and Structure. New York, CUP, 1997. 36. Joel Migdal, Strong Societies and Weak States., Princeton University press, 1988. 37. Mueller, Dennis C. Constitutional Democracy, Oxford, Oxford University Press, 1996. 38. Pippa Norris, Institutions Matter: Electoral rules and Voting Choices. New book with draft
chapters available at www.pippanorris.com 39. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge,
CUP, 1990 40. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge,
CUP, 1990 41. Guillermo A O'Donnell, Democracy, Law and Comparative Politics, Studies in Comparative
International Development, New Brunswick, Spring 2001 42. C. Offe, Political Economy: sociological aspects. in: A New Handbook of Political Science, ed.
by Robert E. Goodin, Hans-Dieter Klingemann, Oxford University Press, 1996 43. Claus Offe, “Designing Institutions in Eastern European Transitions”, in: Goodin R., (ed.) The
Theory of Institutional Design, CUP, 1990. 44. David M. Olson, Party Formation and Party System Consolidation in the New Democracies of
Central Europe _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
45. Mancur Olson, Dictatorship, Democracy and Development, American Political Science Review, 87(3) September 1993
46. Ostrom, Elinor, Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, 1990.
47. Peters, B.Guy “Political Institution, Old and New” in: Robert E. Goodin and Hans Dieter Klingemann, eds, A New Handbook of Political Science, Oxford, Oxford University Press, 1996.
48. B.Guy Peters, Institutional Theory in Political Science. The “New Institutionalism”, Lond., 2001. 49. Philip Petit, Democracy, Electoral and Contestatory, _ “Designing Democratic Institutions”, Ed.
by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000. 50. Poggi, Gianfranco, The Development of the Modern State. A Sociological Introduction. Stnaford
University Press, 1978. 51. Powell, G.Bingham, Jr. “Constitutional Design and Citizen Electoral Control,” Journal of
Theoretical Politics, 1989, 1 (2). 52. Powell, Jr. G.Bingham, Elections as Instruments of Democracy, Yale University Press. 2000.
34
II kvira
politikuri institutebi sazogadoebisa da
politikis gadakveTaze: politikuri partiebi
Sesavali
partiebTan tradiciulad asocirebulia fundamenturi funqciebi, romlebic
ganapirobeben Tavad arsebobas liberaluri demokratiisa: xalxis nebis
gamoxatvis struqturireba, xalxis (amomrCevelTa, sazogadoebis) integracia da
mobilizacia, interesTa agregireba (da delkarireba), liderTa rekrutireba
sajaro Tanamdebobebze, saxelmwifo politikis (sajaro politikebis) formu-
lireba (formireba). aqedan gamomdinare, Tanamedrove demokratiuli mmarTve-
loba SeiZleba ganxilul iqnes, rogorc partiuli mmarTveloba da (didwilad)
swored amgvarobis gamo iRebs igi aRiarebas da legitimizirdeba: partiebi
gamodian (xdebian) ZiriTad instrumentad institucionaluri legitimaciisa
(demokratiuli mmarTvelobisa). amave dros, politikur sistemaSi partiaTa
legitimaciis sakiTxi ganuyofelia Tavad maTi legitimurobis sakiTxisagan.
mxolod im SemTxvevaSi, Tu (an rodesac) legitimurni arian Tavad partiebi,
SeiZleba legitimurad CaiTvalon (aRiarebul iqnan) maT mier rekrutirebuli
liderebi, maT mier formulirebuli programebi (da politikebi _ olicy) da maT
mier Seqmnili (kontrolirebuli) mTavrobebi. partiaTa legitimurobis (erT-
erT) umTavres safuZvels aqamde (dRevandelobamde) dasavleTSi warmoadgenda
maTi masiuroba. partiebi gamoxatavdnen xalxis (sazogadoebriv) nebas da
uzrunvelyofdnen gadamwyvet kavSirs moqalaqeebsa da saxelmwifos Soris _ da
amas axorcielebdnen rogorc masobrivi organizaciebi, ramdenadac swored
rogorc aseTebi miekuTvnebodnen isini sazogadoebas, romlisganac iyvnen
warmoSobilni (warmoqmnilni). masobriobis (da Sesabamisad legitimurobis)
umTavres maxasiaTeblad miiCneoda maTi wevrTa raodenobrioba, eleqtoratis
mniSvnelovani segmentebis stabiluri mxardaWera, partiis wevrebisa da msxvili
interesTa jgufebis gavlena partiuli politikis formirebaze, da, agreTve,
materialuri damokidebuleba (partiis arsebobisa da funqcionirebisa) nebayof-
lobiT aqtivobasa da finansur wyaroebze, romlebic warmoadgenda wevrTa
Senatanebsa da institucionalur Semowirulobebs, rac Tavis mxriv uzrun-
velyofda damoukideblobasa da Tavisuflebas qmedebaSi.
Tanamedrove viTarebaSi mniSvnelovani cvlilebebi aRiniSneba mTeli rigi
mimarTulebebiT. sul ufro izrdeba mniSvneloba e.w. marketinguli fenomenisa,
romelic principulad cvlis urTierTmimarTebas da urTierTqmedebas, erTi
mxriv, partiebsa da maT (rekrutirebul) kandidatebs Soris, da meore mxriv,
partiebsa (da kandidatebs) da amomrCevlebs Soris. adrindeli mobilizaciur-
ideologiuri sqemis mixedviT partiebi (da kandidatebi) cdilobdnen “moeqciaT
Tavis rwmenaze” rac SeiZleba meti moqalaqe, daerwmunebinaT isini sakuTar
simarTleSi, im SemTxvevaSic ki, Tu es iqneboda sarisko uaxloesi eleqtoraluri
Sedegis TvalsazrisiT. qcevis am tips SeiZleba vuwodoT misioneruli,
ramdenadac is gulisxmobda “gauTviTcnobierebeli” amomrCevlebis “ganaTlebas”
da maTTvis politikosTa (partiaTa da maT kandidatTa) mier SemuSavebuli
(formulirebuli) maTive (amomrCevelTa) interesebis gagebis axsna-ganmartebas.
marketinguli (anu sabazro) paradigmis mixedviT, piriqiT, swored eleqto-
raluri warmateba, rogorc mTavari mizani, gansazRvravs yvela danarCen para-
metrs, maT Soris SeTavazebuli politikuri saqonlis parametrebsa da kon-
kurentuli brZolis formebs. produqti (saqoneli), romelic waredgineba
(miewodeba) amomrCevel-momxmarebels (myidvels), damzadebulia (Seqmnilia)
samomxmareblo moTxovnis (anu amomrCevelTa preferenciebis) Seswavlis safuZ-
velze da konkretuli arCevnebisaTvis (konkurentuli bazrisTvis). swored amiT
unda aixsnas dRevandelobisaTvis TiTqmis sayovelTaod gavrcelebuli zrda
populisturi tendenciebisa, rogorc miswrafeba dakmayofilebul iqnes amomr-
Cevlis moTxovnebi, rogorc momxmareblisa. Tavis mxriv, araTanmimdevrulobasa
11
TandaTan xdeba institucionalizeba arsebuli urTierTdamokidebulebebisa
(formalur da araformalur institutebs Soris), yalibdeba erTgvari
sinTezuri institutebi, romelic, rasakvirvelia, araformaluria, magram Tavis
TavSi Seicavs formalur institutebsac, romlebic srulad formalurad ar
funqcionireben.
msgavs viTarebaSi specifikur formebs iReben moqmedebis orientirebi,
iseTebi, rogoricaa magaliTad, racionaluri arCevani, samarTlianoba,
Tanasworoba da sxva.
me vfiqrob, rom orientirTa da institutTa kvleva maTi sxvadasxva
konfiguraciis pirobebSi da kerZo, calkeuli institutebis (organizaciebis)
detaluri analizi, Seqmnis SesaZleblobas ukeT gaviazroT is mwvave
institucionaluri krizisi, romelic ara mxolod Cveni sazogadoebisTvis aris
damaxasiaTebeli. ra Tqma unda, es gaazreba da codna tendenciebisa mxolod ver
SeZlebs Tavidan agvacilos arasasurveli tendenciebi institucionalur
transformaciebSi, magram xels namdvilad ar SegviSlis.
savaldebulo sakiTxavi literatura:
1. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge, CUP, 1990, Chapters 1-2. (gv.3-69)
2. March, James, Olsen, Johan P., Rediscovering Institutions. New York, Free Press, 1989., Chapter 1. 3. Shepsle, Kenneth, “Studying Institutions: Some Lessons from the Rational Choice Approach,”
Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2), pp.131-147 (eleqtronuli). 4. Peters, B.Guy “Political Institution, Old and New” in: Robert E. Goodin and Hans Dieter
Klingemann, eds, A New Handbook of Political Science, Oxford, Oxford University Press, 1996. 5. Джеффи Ходжсон, Экономическая теория и институты, М., 2003, gv. 9-13, 35-59.
damatebiTi sakiTxavi literatura:
1. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp. 15-38.
2. Brooke A. Ackerly, Designing Democratic Institutions: Political or Economic? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp. 285.
3. Karol Soltan, Institutions as Products of Politics, _ “Institutions and Social Order”, Eds. Karol Soltan, Eric M. Uslaner, Virginia Haufler; University of Michigan, 1998, pp. 45-66.
4. Robert E.Goodin, “Institutions and their Design”, in: Robert Goodin (ed.) The Theory of Institutional Design, Cambridge University Press, 1990.
5. Ostrom, Elinor, Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, 1990. pp. 1-102
6. Elias, Khalil, “Organizations vs. Institutions”, Journal of Institutional and Theoretical Economics, 1995, 151, pp.445-466.
7. John Druzek, “The Informal Logic of Institutional Design”, in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
8. Russell Hardin, Institutional Morality”, in: Goodin R., (ed.), The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
9. Itai Sened, The Political Institution of Private Property, 1997. 10. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge,
CUP, 1990, Part 3, pp.107-140 11. Itai Sened, On the Social Contract. Caucasus US context, Issue 1, Tbilisi, 2003 12. H. de Soto, The Mystery of Capital, Basik Books, 2000 13. Tsebelis, George., Veto Players: Foundation of Political Analysis. Princeton, Princeton
University Pres, Ch. 1-6. 14. Ken Shepsle, “political Deals in Institutional Settings”, in: Goodin, R., (ed.) The Theory of
Institutional Design, CUP, 1990.
10
53. Power, Timothy J. and Mark J. Gasiorowski, “Institutional Design and Democratic Consolidation in the Third World, “Comparative Political Studies, 1997.
54. Adam Przeworski, Mike Alvarez, Jose Antonio Cheibub and Fernando Limongi. Democracy and Development: Political Regimes and Economic Performance in the World, 1950 -1990; 2000
55. Sartory, Giovanni, Parties and Party System: A Framework for Analysis, vol.1, CUP (Chapt.1-4). 56. Sartory, Giovanni, Comparative Constitutional Engineering. An Inquiry into Structures,
Incentives and Outcomes. London, Macmillan, 1994 57. Susan E. Scarrow, Parties without members? Party Organization in a Changing Electoral
Environment. - “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002.
58. Schmitt, Hermann and Suren Holmberg., “Political Parties in Decline?” in: Citizens and the State, eds. H-D. Klingemann and D.Fuchs, New York, Oxford University Press, 1995.
59. Itai Sened, The Political Institution of Private Property, 1997. 60. Itai Sened, On the Social Contract. Caucasus US context, Issue 1, Tbilisi, 2003 61. Shepsle, Kenneth, “Studying Institutions: Some Lessons from the Rational Choice Approach,”
Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2). 62. Ken Shepsle, “political Deals in Institutional Settings”, in: Goodin, R., (ed.) The Theory of
Institutional Design, CUP, 1990. 63. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997. 64. Kenneth A.Shepsle, Mark S.Bonchek; Analyzing Politics, Rationality, Behavior, and Institutions,
New York, 1997, pp.166-194 (Tavi: Voting Methods and Electoral Systems) 65. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997, pp. 166-196. 66. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997, pp. 299-312. 67. Schmitt, Hermann and Suren Holmberg., “Political Parties in Decline?” in: Citizens and the
State, eds. H-D. Klingemann and D.Fuchs, New York, Oxford University Press, 1995. 68. Skocpol, Theda., “Bringing the State Back in: Strategy in Current Research.” in: Evans,P.;
Rueschenmeyer, D.; Skocpol, T., eds. Bringing the State Back in., Cambridge, CHP, 1985. 69. Karol Soltan, Institutions as Products of Politics, _ “Institutions and Social Order”, Eds. Karol
Soltan, Eric M. Uslaner, Virginia Haufler; University of Michigan, 1998. 70. H. de Soto, The Mystery of Capital, Basik Books, 2000
71. Stephan, Alfred and Cindy Skach, “Constitutional Frameworks and Democratic Consolidation”, World Politics, 1993.
72. Gabor Toka, Party Appeals and Voter Loyalty in New Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998.
73. Tsebelis, George., Veto Players: Foundation of Political Analysis. Princeton, Princeton University Pres.
74. Weingast, Barry R., “The Economic Role of Political Institutions: Market-Preserving Federalism and Economic Development”, Journal of Low, Economics and Organization, 1995.
75. g.JorJoliani. demokratizacia: sazogadoebebi gardamaval periodebSi _
demokratizacia Tanamedrove msoflioSi (m.musxeliSvilisa da T.bereka-
Svilis TanaavtorobiT) saxelmZRvanelo, Tbilisi, 2001. 76. m. musxeliSvili. demokratia rogorc komunizmi: meTodologiuri SezRudvebi
demokratizaciis Seswavlasa da demokratizaciis praqtikul gan-
xorcielebaSi. “epoqa”, N 3, sazogadoebis kvlevis centri, 2003
77. Г.Жоржолиани, Демократические изменения и стремление к формированию наций-государств в Закавказье. материалы конференции, Тбилиси, 1998
78. Джеффи Ходжсон, Экономическая теория и институты, М., 2003. 79. (Дуглас Норт, Вклад неоинституционализма в понимание проблем переходной экономики.
_ http://www.wider.unu.edu)
35
Gia Jorjoliani
POLITICAL INSTITUTIONS ANALYZE Intensive Seminar
Seminar description The fall of communism in Eastern Europe and in the ex-Soviet Union, as well as the
recent transition to democracy in Southern Europe and Latin America, have given new impetus to the debate about the role of political institutions, and in particular democratic ones, in the field of state-building, in generation of economic outcomes, adequate channeling of citizens representation and creation a “good” and effective governance.
The focus of this course is on political institutions, First part of the seminar is devoted to description and analyses of what are institutions in general, how they are created and how they function, what is the difference between formal and informal institutions, what is the influence of political institution on performance, including economic one.
Second part of the seminar (2-3weeks) will focus on the analyses of concrete political institutions. This part aims to unfold, how it is possible to use general theory of institutions for analyses of concrete essential political institutions.
At the basis of this approach following topics will be considered: problems of legitimating of political institutions; political institutions linking society and politics; political parties; principles of representation; state and its institutionalization; state and constitutional government.
Last week of the seminar will be devoted to the analyses of institutional change in a period of fundamental transformations of society; specific focus will be done on a post-communist reality.
Special attention will be devoted to the Institutional development of post-Soviet Georgia. It will be considered from the following perspectives: legitimacy, stability and efficiency of developing institutions; problems of representation and participation in institution building.
36
parsonsis mixedviT socialuri wesrigi upiratesad ganpirobebulia
Rirebulebebis arsebobiTa da maTi funqcionirebiT.
sqematurad warmovidginoT formaluri institutebis, araformaluri
institutebis, normebisa da Rirebulebebis urTirTmimarTebebi. formaluri
institutebisa da Rirebulebebis urTierTmimarTeba SeiZleba warmovidginoT
gaSualebulad araformaluri institutebisa da normebis meSveobiT.
form. inst. araform. inst. normebi Rirebulebebi
* * * *
yvelaze efeqturad formaluri institutebi funqcionirebs, Tu daculia
ganpirobebulobis (gansazRvrulobis) motanili sqema.
ra urTierTmimarTebebi SeiZleba warmovidginoT zemoT motanili
fenomenebisa?
formaluri da araformaluri institutebis urTierTmimarTeba arsebiTia
socialuri wesrigis uzrunvelyofisaTvis Tanamedrove sazogadoebaSi!
1. formaluri da araformaluri institutebi ramdenadac ufro uaxlovdeba
erTmaneTs, imdenad ufro garkveuli, mtkice, stabiluri da mkafioa normebi da
isini (normebi) miiswrafian universalobisaken (farTod gavrcelebisaken).
2. formaluri da araformaluri institutebi ramdenadac ufro daSorebulia
(Sordeba) erTmaneTisagan, miT ufro myife, aramkafio, araganmeorebadi da
arastabiluria, naklebad universaluria (naklebad gavrcelebulia erTiani)
normebi - isini (normebi) miiswrafan partikularulobisaken (varireben
calkeuli jgufebisa da SesaZloa individebis doneze).
3. formaluri da araformaluri institutebis urTierTzemoqmedeba:
a) formalur institutebs, Tu isini efeqturad moqmedeben (mag, kanonebi
sruldeba), SeuZliaT Secvalon (moaxdinon transformireba) araforma-
luri institutebi, rac Tavis mxriv (es cvlileba), midrekili iqneba
gangrZobiTobisken jer normebis da Semdeg Rirebulebebis mimarTulebiT.
am SemTxvevaSi SeiZleba iTqvas formaluri institutebi gansazRvraven
socialur wesrigs. (miesadageba rogorc diqtaturas, aseve demokratias!)
b) formalur institutebs, Tu isini araefeqturad, araadekvaturad moq-
medeben (mag. kanonebi ar sruldeba), ar SeuZliaT Secvalon araformaluri
institutebi da Sesabamisad, maTi zemoqmedeba ar vrceldeba arc normebze
da arc Semdgom, Rirebulebebze.
formaluri institutebis moqmedebis areali TandaTanobiT izRudeba,
xolo araformaluri institutebi ikaveben maT adgilsac da asruleben
realurad socialuri wesrigis ganmsazRvrel funqcias!
g) rodesac socialuri wesrigis ganmsazRvreli funqcia ukaviaT arafor-
malur institutebs (anu cxovreba mimdinareobs araformaluri wesebis
mixedviT), myardeba specifikuri urTierTdamokidebuleba formalur da
araformalur institutebs Soris.
institutebis nebismieri dispoziciis SemTxvevaSi socialuri wesrigis mqone
sazogadoeba (miT umetes raimegvari Tanamedrove saxelmwifo) ver warmoidgineba
formaluri institutebis ararsebobis pirobebSi. magram im SemTxvevaSi, rodesac
wamyvani adgili ukaviaT araformalur institutebs, formaluri institutebis
funqcia xdeba mxolod gaformeba im gadawyvetilebebisa, romlebic araformaluri
wesebis safuZvelze miiReba: mag., araformalurad moqmedebs instituti - wesi, rom
mTavrobas (an romelime jgufs, romelic sinamdvileSi warmoadgens mTavrobas)
SeuZlia dapatimreba nebismieri (misTvis ar misaRebi) pirisa, magram arsebobs
formaluri SezRudvebi. mTavroba arRvevs nawils aseTi SezRudvebisa (mag, udebs
iaraRebs, an narkotikebs dasapatimrebel pirs) da misdevs meore nawils formaluri
wesebisa (kanonebi moqmedebs ise, rogorc unda emoqmeda, Tu marTlac napovni
iqneboda iaraRi an narkotikebi). igive sqema imoqmedebs ekonomikis sferoSi -
gadasaxadebis argadaxdis, an nawilobriv gadaxdis SemTxvevaSi da sxva.
9
bolo TxuTmeti wlis ganmavlobaSi warmarTulma procesebma naTlad aCvena
amgvari mcdelobebis warumatebeli Sedegebi da Tu gvsurs, ise rogorc antikur
droSi “ukeTesi (kargi) sazogadoeba” SevqmnaT, unda mivubrundeT institutebis
bunebisa da institucionaluri mSeneblobis SesaZleblobaTa fundamentur
Seswavlas.
imisTvis, rom amgvari kvlevebi efeqturi da azriani iyos, saWiroa, upirveles
yovlisa, sicxadis Setana im cnebebis Sesaxeb, romelnic iqneba gamoyenebuli
sakvlevi fenomnebis aRwerisas.
qvemoT me Sevecdebi warmovaCino ramdenime, Cemi azriT, saintereso
mimarTuleba institucionalisturi kvlevebisa.
daviwyoT TeoriiTa da cnebebiT.
institutebi amcirebs gaurkvevlobas!
institutebi aris TamaSis wesebi sazogadoebaSi, an ufro formalurad, isini
aris adamianis (adamianTa, adamianurad) mier gansazRvruli (gamogonili)
SezRudvebi, romlebic aZleven formas adamianur urTierTobebs.
duglas nortis (North) es gansazRvreba Tanabrad exeba rogorc politikur,
aseve socialur da ekonomikur institutebs. igive ganmarteba ar asxvavebs
erTmaneTisgan formalur da araformalur institutebs.
instituti, es aris termini, romelic farTod gamoiyeneba socialuri
praqtikis aRsawerad, romelic regularulad da gangrZobiTad meordeba da aris
sanqcirebuli da mxardaWerili socialuri normebiT. (Socilogy, Penguin Dictionary)
aqac formalur da araformalur institutebs Soris gansxvaveba ar aris.
igive North-i asxvavebs institutebsa da organizaciebs (rac iSviaTia sxva
avtorebTan): Tu institutebi es aris wesebi, organizaciebi es aris warmonaqmnebi
(socialuri), romlebic warmoiqmnebian da funqcionireben am wesebis mixedviT:
e.i. mag, warmomadgenlobiTi sakanonmdeblo xelisuflebis formirebisa da
funqcionirebis wesi iqneba instituti, xolo parlamenti - organizacia (wess ara
aqvs materialisturi Semadgeneli, organizacia Sedgeba adamianebisagan. wesi
SeiZleba iyos yovelTvis erTi da igive, erTnairi, organizacia - SeuZlebelia..).
aq me, upirveles yovlisa, vilaparakeb institutebze, e.i. wesebze da ara
organizaciebze. institutebi mniSvnelovnad gansazRvraven ara mxolod
organizaciebis formasa da Sinaarss, CarCoebs, aramed im adamianebis tipsac
(motivacias, qcevis wess, miswrafebebs), romlebic avseben organizaciis CarCos.
ganvasxvaoT erTmaneTisgan formaluri da araformaluri institutebi.
bunebriv enaSi SeiZleba amas Seesabamebodes Semdegi gamonaTqvamebi - dawerili da
dauwereli kanonebi.
SemoviRoT kidev ori cneba:
normebi Rirebulebebi
normebi aris molodinebi
Sesabamisi (misadagebuli-
misaRebi-damaxasiaTebeli-
appropriate) qcevis (moqcevis) Sesaxeb, romelic emsaxureba
(serve) rogorc sazogado
warmmarTveli
(saxelmZRvanelo xazi - common
guidlines) socialur moqmedebas.
- normebi gulisxmobs
arsebobas legitimurobisa,
Tanxmobisa da
winaswargansazRvrulobisa.
Cveulebriv asxvaveben Rirebulebebs (values),
romlebic ganixileba rogorc permanentuli
da mniSvnelovani sazogadoebisaTvis, da
damokidebulebebs (attitudes), romlebic aris
warmavali (fleeting) da arastabiluri. maSin
rodesac adamianTa damokidebulebebi xSirad
icvleba, sazogadoeba damokidebulia met-
naklebad stabilur Rirebulebebze.
Rirebulebebi aris zogadi, gaziarebuli
Sexedulebebi, romlebic ganixileba rogorc
legitimurobis mimcemi da SemzRudveli
(binding); isini moqmedeben (arian - act) rogorc
standartebi, romelTa gaTvaliswinebiTac
SeirCeva moqmedebebi (moqmedebis gezi)
(Parsons)
8
Seminar objectives Students get theoretical knowledge about political institutions; acquire approaches and
methods to the comparative analyses of institutions; use theory and comparative analyses while analyzing concrete political institutions and systems. Students get experience of written analyses on the above-mentioned topics.
Methodology
Each meeting will last for two hours (twice a week)
Structure for each meeting: SHOW, EXPLAIN, EMULATE, DRILL
The structure is constructed on a basis of following principles – from simple to comprehensive. KNOWLEDGE, COMPREHENSION, APPLICATION
On first session: introductory, setting rules for further work. All other meetings will include presentation of theoretical part.
KNOWLEDGE
At each theoretical issue the group will be provided with the theoretical knowledge. It will take about 30-40% of time.
Working on theory. Interactive learning. Discussions in big and small groups.
COMPREHENSION
Materials, illustrating and explaining theoretical issues are prepared by the lecturer. Method of group discussions in big and small groups is used (interactive method). The group is led to conclusion, rather than provided ready-made conclusion. It takes 30% of time.
The material will be presented, which then will be analyzed. Then students will get task for independent work, related to the thematic of the meeting.
APPLICATION
Each student will get task for independent work – he/she should prepare independent project and make its presentation for the group. The group takes role of peer review. 30% of time.
Structure of the seminar (4 weeks – 16 hours, 4 credits) Topics of the seminar will be organized according to the weeks of study. Each week
students will get 2 hours theoretical lecture and 2 hours seminar work. Students are required to read required literature before classes and to participate in discussions. Each student should prepare and present project, separately or as a member of small team (2-3 students).
Evaluation Attendance – 20% Participation in discussions – 30% Project presentation – 50%
37
Week I Institutions: Concepts and performance
Required reading: 1. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance,
Cambridge, CUP, 1990, Chapters 1-2. (Pp.3-69)
2. March, James, Olsen, Johan P., Rediscovering Institutions. New York, Free Press, 1989. Chapter 1.
3. Shepsle, Kenneth, “Studying Institutions: Some Lessons from the Rational Choice Approach,” Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2), pp.131-147
4. Peters, B.Guy “Political Institution, Old and New” in: Robert E. Goodin and Hans Dieter Klingemann, eds, A New Handbook of Political Science, Oxford, Oxford University Press, 1996.
5. Джеффи Ходжсон, Экономическая теория и институты, М., 2003, pp. 9-13, 35-59.
Recommended reading: 1. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997, pp. 15-38.
2. Brooke A. Ackerly, Designing Democratic Institutions: Political or Economic? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp. 285.
3. Karol Soltan, Institutions as Products of Politics, _ “Institutions and Social Order”, Eds. Karol Soltan, Eric M. Uslaner, Virginia Haufler; University of Michigan, 1998, pp. 45-66.
4. Robert E.Goodin, “Institutions and their Design”, in: Robert Goodin (ed.) The Theory of Institutional Design, Cambridge University Press, 1990.
5. Ostrom, Elinor, Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, 1990. pp. 1-102
6. Elias, Khalil, “Organizations vs. Institutions”, Journal of Institutional and Theoretical Economics, 1995, 151, pp.445-466.
7. John Druzek, “The Informal Logic of Institutional Design”, in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
8. Russell Hardin, Institutional Morality”, in: Goodin R., (ed.), The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
9. Itai Sened, The Political Institution of Private Property, 1997.
10. North, Douglass C, Institutions, Institutional Change, and Economic performance, Cambridge, CUP, 1990, Part 3, pp.107-140
11. Itai Sened, On the Social Contract. Caucasus US context, Issue 1, Tbilisi, 2003
12. H. de Soto, The Mystery of Capital, Basic Books, 2000
13. Tsebelis, George., Veto Players: Foundation of Political Analysis. Princeton, Princeton University Pres, Ch. 1-6.
14. Ken Shepsle, “political Deals in Institutional Settings”, in: Goodin, R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
38
rasakvirvelia, es dayofa garkveulwilad pirobiTia da bevri mniSvnelovani
Teoria, midgoma Tu kvleva ganTavsebulia am mimdinareobaTa gadakveTaze.
ZiriTadi sakiTxebi, romelTa Seswavlasa da ganxilvas awarmoebs axali
institucionalizmi (rogorc Teoria, aseve konkretul institutTa kvleva)
Semdegia:
- ra aris instituti, ras warmoadgens, risgan Sedgeba;
- rogor iqmneba instituti, institucionalizacia da deinstitucionalizacia;
- rogor icvleba instituti, gamiznuloba, cnobieri faqtori;
- rogor urTierTqmedeben institutebi da individebi;
- rogor aixsneba qceva;
- rogoria institutis (institutebis) dizaini;
- rogoria “kargi instituti”;
meTodologiuri SeniSvnebi:
formaluri da araformaluri institutebi
antikuri droidan moyolebuli politikuri Teoria dakavebuli iyo poli-
tikuri institutebis sakiTxebze msjelobiT, mTavari sakiTxi iyo: rogor
politikur institutebs SeuZliaT uzrunvelyon ukeTesi (kergi) tipis sazo-
gadoebisa da adamianis Camoyalibeba (Seqmna). XVIIIs-is bolodan da gansakuTrebiT
XIXs-Si sakiTxma politikuri institutebis mSeneblobis Sesaxeb SeiZina praq-
tikuli ganzomileba aqtiuri konstitucionalisturi procesebis gamoisobiT —
momdinareobda axali, industriuli sazogadoebis, axali ekonomikisa da axali
tipis saxelmwifos — eri-saxelmwifos institucionalilizaciis procesi.
XXs-is politikur mecnierebaSi utilistaristuli, bihevioristuli tenden-
ciebis da viwrodgagebuli racionaluri arCevanis Teoriis momZlavrebis
pirobebSi, institutebis Seswavlac am midgomebis kalapotSi warimarTeboda da
institutebis normatiuli aspeqti praqtikulad ignorirebuli iyo.
gasuli saukunis 70-iani wlebidan da, gansakuTrebiT 80-iani wlebidan
moyolebuli politikuri institutebi kvlav ikaveben centralur adgils
politikur TeoriaSi. es pasuxia im cvlilebebze, romlebsac “dasavluri”
sazogadoeba ganicdis modernidan postmodernis epoqaSi gadasvlisas, im
krizisze, romelsac dasavluri sazogadoebrivi da politikuri institutebi
(mag, “sazogadoebrivi sferos krizisi”, “legitimurobis krizisi”, “delibera-
tiuli demokratia” — habermasi) ganicdian, im cvlilebebze, romlebsac
Rirebulebrivi orientirebi ganicdian (roulzi — “samarTlianobis Teoria”,
uolceri, elsteri...- Teoria; ingleharti — modernizacia da postmodernizacia
— empiria...). evrogaerTianebis farglebSi mimdinare intensiuri
institucionaluri mSenebloba am gamowvevaze pasuxad SeiZleba iqnes miCneuli.
Tavad imanenturi ganviTareba mecnierebisa, gansakuTrebiT ekonomikaSi da
zogad socialur mecnierebaSi erTi Zlieri stimulatori iyo institutebisadmi
mibrunebisa (kouzi, olsoni, norti...).
80-iani wlebis bolodan iwyeba institucionaluri mSeneblobis bumi —
praqtikulad axladformirebad yofil socialistur da sabWoTa saxelmwifo-
ebSi. magram miuxedavad imisa, rom am qveynebSi kostitucionalisturi procesi
SeiZleba mivamsgavsoT XXs-Si dasavleT da centralur evropaSi mimdinare
procesebs, maT erTi arsebiTi ram ganasxvavebT: ukanasknel process (XIXs-is 80-
ian wlebs) Tan ar sdevda da miT umetes win ar uswrebda Teoriuli gaazreba da
analizi arc institutTa raobisa da arc institucionaluri mSeneblobis
pirobebisa; arc institutTa mimarTebisa sxva socialur da politikur
fenomenebTan. sxva, naklebmniSvnelovan mizezebTan erTad, es, upirveles
yovlisa, imiT iyo ganpirobebuli, rom arsebobda iluzia, rom SesaZlebelia e.w.
“dasavluri demokratiis modelis” (romelic TavisTavad sinamdvileSi ar
arsebobs, miT umetes formalizebuli institucionaluri sistemis saxiT, da
romelic met-naklebad erTian — mravalvariantul Zalian Teoriul da zogad
modelad SeiZleba warmovidginoT mxolod) nebismier qveyanaSi implimentacia.
7
I kvira
ra aris institutebi da rogor muSaoben isini
Sesavali
II msoflio omis Semdgomi periodi politikur mecnierebaSi, gansakuTrebiT
aSS-Si, SeiZleba daxasiaTdes rogorc periodi, rodesac am disciplinaSi wamyvani
adgili daikava orma Teoriulma midgomam, romelic efuZneboda individualizms:
biheviorizmma da racionaluri arCevanis Teoriam. orive es midgoma gulisxmobs,
rom individTa moqmedeba avtonomiuria (rogorc calkeuli individebisa) da rom
igi (moqmedeba) efuZneba socio-fsiqologiur maxasiaTeblebsa da Tvisebebs, da
maTi personaluri sargeblis racionalur gaangariSebas. orive SemTxvevaSi,
politikuri procesis mimarT preferenciebi egzogenuria.
am Teoriulma da meTodologiurma midgomebma institutebi, rogorc poli-
tikuri mecnierebis centraluri Tema, ukana planze gadawia.
XXs-is 80-iani wlebidan institucionalizmi kvlav ibrunebs wamyvan adgils
politologiur kvlevebSi. amave dros, aRsaniSnavia, rom politikuri da sazo-
gadod socialuri mecnierebebisaTvis sul ufro misaRebi da damaxasiaTebeli
xdeba komplementarizmi Teoriul da meTodologiur midgomebSi: arc erTi
calke aRebuli midgoma ver uzrunvelyofs politikis fenomenebis met-naklebad
srulfasovan gagebasa da axsnas.
axali institucionalizmisaTvis damaxasiaTebelia, agreTve: 1. koncentrire-
ba, ara mxolod formalur, aramed araformalur institutebzec; da 2. insti-
tucionaluri axsna gamoiyeneba ara mxolod mTavrobaTa da maTi politikis
(Policy) Seswavlisas, aramed individualuri qcevis donezec.
Tavad institucionalizmic Tavis SigniT ar SeiZleba CaiTvalos erTian
monoliTur mimdinareobad: is SeiZleba warmovidginoT met-naklebad gansxva-
vebuli “institucionalizmebis” krebulad, komplementarulobis gansxvavebuli
midrekilebebiT, romelTac aerTianebT interesi institutTa Seswavlisadmi da
maTi mniSvnelobis aRiareba.
b.gi petersi Zveli institucionalizmis mTavar maxasiaTeblebad miiCnevs
legalizms (igi dakavSirebulia kanonTan da marTvaSi kanonis centralur
rolTan), struqturalizms (struqtura gansazRvravs qcevas da amdenad
centralur adgils ikavebs politikuri sistema _ antibihevioristulia),
holizms (aqcenti ufro mTeli sistemebis ganxilvaze, vidre calkeuli
institutebisa), istoricizms (sistemis gasagebad aucilebelia gavigoT misi
ganviTarebis modeli, wesi), normatiul analizs (analizis mimarTeba tradiciuli
politikuri mecnierebis cenralur sakiTxTan _ “kargi mmarTveloba”).
bihevioristulma da “racionalurma” (“racionaluri arCevanis”) revoluciam
didi zegavlena moaxdina axal institucionalizmze, romelic damokidebulia am
revoluciaze rogorc pozitiuri (aiTvisa misgan garkveuli Teoriuli midgomebi
da koncefciebi), aseve negatiuri (misi kritikis safuZvelze Camoayaliba
axleburi midgomebi da koncefciebi) TvalsazrisiT. am revoluciisaTvis
damaxasiaTebeli iyo: antinormatiuli safuZveli, meTodologiuri indivi-
dualizmi, “infuTizmi” (Input _ “Senatani”, anu reversireba da koncentrireba
sazogadoebis “Senatanze” politikur sistemaSi _ ix. mag, d.istoni).
axal institucionalizmSi b.gi petersi gamoyofs Semdeg mimdinareobebs:
1. normatiuli institucionalizmi;
2. racionaluri arCevanis Teoriis sinTezi institucionalizmTan;
3. istoriuli institucionalizmi;
4. empiriuli institucionalizmi;
5. sociologiuri institucionalizmi;
6. interesTa warmomadgenlobis institucionaluri analizi;
6
Week II Political institutions on the edge of society and politics: political parties
Required reading: 1. Richard Hofferbert, Introduction: Party Structure and Party Performance in New and Old
Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 1-9.
2. David M. Olson, Party Formation and Party System Consolidation in the New Democracies of Central Europe _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 10-42.
3. Gabor Toka, Party Appeals and Voter Loyalty in New Democracies _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 167-188.
4. Dalton, Russell J. and Martin Wattenberg, Ed, Parties without Partisans. New York, Oxford University Press, 2001, Ch.1.
5. Duverger, Maurice, Political parties. Their organization and Activity in the Modern State, London, Methuen, 1964. ch.1-2
6. Sartory, Giovanni, Parties and Party System: A Framework for Analysis, vol.1., CUP (Chapt.1-4).
Recommended reading: 1. Kenneth Janda and Tyler Colman. Effects of Party Organization on Performance during
the “Golden Age” of Parties _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 189-210.
2. Rachel Gibson and Robert Harmel _ Party Families and Democratic Performance: Extraparliamentary versus Parliamentary Group Power _ “Parties and Democracy”. Ed. By Richard Hofferbert, Blackwell Publishes, Oxford, 1998. pp. 211-228.
3. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Unthinkable Democracy: Political Change in Advanced Industrial Democracies _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp.3-18.
4. Susan E. Scarrow, Parties without members? Party Organization in a Changing Electoral Environment. _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp. 79-101.
5. Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Political Change and the Democratic Process, _ “Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies”. Ed. by Russell J. Dalton and Martin P. Wattenberg, Oxford University Press, 2002, pp. 261-285.
6. Lijphart, Arend., Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990., Oxford, Oxford University Press, 1994,
7. Schmitt, Hermann and Suren Holmberg., “Political Parties in Decline?” in: Citizens and the State, eds. H-D. Klingemann and D.Fuchs, New York, Oxford University Press, 1995, pp.95-133.
8. Arend Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in 36 Countries, 1999, Ch.5, 8.
9. Scott Mainwaring, “Party systems in the Third Wave, in: Larry Diamond and Marc Plattner, eds. The Global Divergence of Democracy, Johns Hopkins, 2001.
39
Week III From people to the state: political institutions of representation, formal
institutions in a systemic unity: state and constitutionalism
Required reading: 1. Bernard Manin, The Principles of Representative Government, Cambridge University
Press, 1997, ch.6, pp.193-235
2. Yoram Barzel, A Theory of the State, Economic Rights, Legal Rights, and the Scope of the State, Cambridge, 2002, pp.198-266.
3. Bringing the State Back in ., Ed. by Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer, Theda Skocpol., Cambridge, 2002, pp.3-39, 169-191,
4. Kenneth A.Shepsle, Mark S.Bonchek; Analyzing Politics, Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp.166-194 (chapter: Voting Methods and Electoral Systems)
5. Sartory, Giovanni., Comparative Constitutional Engineering. An Inquiry into Structures, Incentives and Outcomes. London, Macmillan, 1994
6. Poggi, Gianfranco, The Development of the Modern State. A Sociological Introduction. Stnaford University Press, 1978, pp.117-152
Recommended reading: 1. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and
Institutions, New York, 1997, pp. 166-196.
2. Kenneth A. Shepsle, Mark S. Bonchek, Analyzing Polities: Rationality, Behavior, and Institutions, New York, 1997, pp. 299-312.
3. Donald L Horowitz, Constitutional Design: An Oxymoron? _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp. 253-284.
4. Philip Petit, Democracy, Electoral and Contestatory, _ “Designing Democratic Institutions”, Ed. by Ian Shapiro and Stephen Macedo, New York University Press, New York and London, 2000, pp.105-146.
5. Stephan Haggard and Mathew D. Mccubbins, Introduction: Political Institutions and the Determinants of Public Policy, _ “Presidents, Parliaments, and Policy”, Ed. by Stephan Haggard, Mathew Mccubbins, University of Cambridge, 2001, pp. 1-20
6. Pippa Norris, Institutions Matter: Electoral rules and Voting Choices. New book with draft chapters available at www.pippanorris.com
7. Powell, Jr. G.Bingham, Elections as Instruments of Democracy, Yale University Press. 2000.
8. Lijphart, Arend, Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990, Oxford, OUP, (Chapters2-3).
9. Gallagher, Michael, Michael Laver, and Peter Mair, Representative Government in Modern Europe. 3rd ed., London, McGraw Hill.
10. Powell, G.Bingham, Jr. “Constitutional Design and Citizen Electoral Control,” Journal of Theoretical Politics, 1989, 1 (2), pp.107-130.
11. Ainsworth, S. Representation and Institutional Stability Journal of Theoretical Politics, 1997, 9(2), pp.147-165.
12. Joel Migdal, Strong Societies and Weak States., Princeton University press, 1988.
40
seminaris mizani
seminaris mizania studentebma miiRon Teoriuli codna institutebis Sesaxeb,
aiTvison ZiriTadi midgomebi da meTodebi institutebis SedarebiTi analizisa
da SeZlon maTi gamoyeneba konkretul politikuri institutTa da sistemaTa
analizisaTvis. studentebma unda SeiZinon unar — Cvevebi mocemul Temebze
analizis werilobiTi formiT warmodgenisaTvis.
meTodika
TiToeuli Sexvedra grZeldeba 2 saaTis ganmavlobaSi (kviraSi orjer)
struqtura yvela
SexvedrisaTvis:
SHOW, EXPLAIN, EMULATE, DRILL
struqtura agebulia Semdegi principebis
dacviT _ martividan rTulisaken.
KNOWLEDGE, COMPREHENSION, APPLICATION
pirvel sesiaze: jgufis
gacnoba da muSaobis wesebis
dadgena. yvela sxva
Sexvedrisas xdeba
Teoriuli nawilis
prezentacia.
KNOWLEDGE codna
leqtori TiToeul
Tematikaze aZlevs Teoriul
codnas, rac mTliani drois
30-40%-s ikavebs.
Teoriuli nawilis
damuSaveba. interaqtiuli
swavleba. mcire da did
jgufSi diskusia
COMPREHENSION gageba
leqtori amzadebs masalebs
axsnili masalis gasagebad da
savarjiSod. iyenebs mcire da
did jgufebSi diskusias,
(interaqtiul meTodebs).
jgufi miyavs daskvnamde da ar
awvdis daskvnas. miaqvs drois
30%.
warmodgenili masala,
romlis ganxilvac xdeba da
Semdgom davaleba
damoukidebeli
muSaobisTvis am Sexvedraze
ganvlil TematikasTan
dakavSirebiT.
APPLICATION gamoyeneba
TiToeul wevrs eZleva
davaleba konkretuli
proeqtis mosamzadeblad da
Semdgom igi akeTebs
prezentacias jgufSi. iyenebs
jgufs, rogorc peer review. am
saqmianobas ukavia drois 30%.
seminaris struqtura (4 kvira — 16 saauditorio saaTi, 4 krediti)
seminaris Temebi ganawilebuli iqneba kvirebis mixedviT. TiToeul kviraSi
Catardeba 4 sT saauditoro Sexvedra — 2 + 2 saaTi. seminaris muSaobis periodSi
studentebi valdebulni arian waikiTxon aucilebeli literatura, monawileoba
miiRon diskusiebSi. TiToeulma studentma calke an mcire jgufis (2-3 studenti)
SemadgenlobaSi unda moamzados da warmoadginos proeqti.
Sefaseba: daswreba _ 20%
diskusiebSi monawileoba _ 30%
proeqti: Sesruleba da prezentacia _ 50 %
5
seminaris aRwera
komunizmis dacemam aRmosavleT evropasa da yofil sabWoTa kavSirSi, iseve
rogorc demokratiaze gadasvlam samxreT evropasa da laTinur amerikaSi, axali
biZgi misca debatebs politikuri institutebisa da maTi rolis Sesaxeb rogorc
saxelmwifoebriv mSeneblobaSi da efeqturi ekonomikuri Sedegebis miRwevis
saqmeSi, aseve moqalaqeTa warmomadgenlobis uzrunvelyofasa da “kargi”,
efeqturi mmarTvelobis CamoyalibebaSi.
seminari arsebiTad fokusirebulia politikur institutebze.
seminaris pirveli kvira eZRvneba imis analizsa da Seswavlas, Tu ras warmo-
adgenen institutebi zogadad, rogor iqmnebian da funqcionireben isini, ra
gansxvavebaa formalur da araformalur institutebs Soris, ra zegavlenas
axdenen institutebi ekonomikuri da politikuri aqtivobis Sedegebze.
seminaris meore nawili (2-3 kvirebi) eZRvneba uSualod politikuri insti-
tutebis analizs. am nawilis mTavari mizania, warmoaCinos Tu rogor SeiZleba
institutebis zogadi Teoria gamoyenebul iqnes konkretuli da ZiriTadi
politikuri institutebis analizisaTvis.
Sesabamisi midgomis safuZvelze ganxilulia: politikuri institutebis le-
gitimaciis sakiTxi; politikuri institutebi sazogadoebisa da politikis
mijnaze: politikuri partiebi; warmomadgenlobis principi; saxelmwifo da misi
institucionalizacia;saxelmwifo da konstituciuri mmarTveloba.
seminaris bolo kvira eZRvneba instituciuri cvlilebebis analizs funda-
menturi sazogadoebrivi transformaciis periodSi da gansakuTrebiT fokusire-
bulia postkomunistur realobaze.
specialuri analizis sagani iqneba postsabWoTa saqarTvelos institucio-
naluri ganviTareba — institutTa legitimuroba, efeqturoba; warmoamdgenlo-
biTobisa da monawileobis uzrunvelyofis problema institucionalur mSeneb-
lobaSi.
4
13. Holmes, Stephen, “Pre-commitment and the Paradox of Democracy”, in: Jon Elster and Ruth Slagstad, eds., Constitutionalism and Democracy, New York, Cambridge University Press, 1988.
14. Stephan, Alfred and Cindy Skach, “Constitutional Frameworks and Democratic Consolidation”, World Politics, 1993, 46, pp.1-22.
15. Mueller, Dennis C. Constitutional Democracy, Oxford, Oxford University Press, 1996.
16. Jon Elster, Ways of constitution-making, in: Democracy’s Victory and Crisis, ed. by Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997
41
Week IV Institutions in transforming societies: Changing Institutions
Required reading: 1. Power, Timothy J. and Mark J. Gasiorowski, “Institutional Design and Democratic
Consolidation in the Third World, “_ Comparative Political Studies, 1997, 30, pp. 123-155.
2. Lijphart, Arend,and Carlos H. Waisman, “Institutional Design and Democratization”, _ in: Institutional Design in New Democracies, eds. Arend Lijphart and Carlos H. Waisman, Boulde, CO: Westwiew Press, 1996, pp/ 1-11.
3. Claus Offe, “Designing Institutions in Eastern European Transitions”, _ in: Goodin R., (ed.) The Theory of Institutional Design, CUP, 1990.
4. Building Democracy in Georgia, Discussion papers series, International IDEA, 2003
5. M.Muskhelishvili Democracy as Communism: Methodological Limitations in Democratization Studies and democratization Policies, “Epoch”, N 3, CSS, 2003 (in Georgian)
6. Wolfgang Gaul, Designing and adopting constitution in Georgia, IRIS, 2002
7. G.Jorjoliani “Transition to democracy and trends towards formation of nation-states in Transcaucasia” - in: “Post-communist Democratic Changes and Geopolitics in the Transcaucasia”, conference papers, Tbilisi, 1998 (in Russian)
8. (Дуглас Норт, Вклад неоинституционализма в понимание проблем переходной экономики. _ http://www.wider.unu.edu)
Recommended reading: 1. J. J.Linz, A. Stepan. Problems of Democratic Transition and Consolidation. Southern
Europe, South America and Post-Communist Europe. The John Hopkins University Press, 1996
2. Guillermo A O'Donnell, Democracy, Law and Comparative Politics, Studies in Comparative International Development, New Brunswick, Spring 2001
3. M.Muskhelishvili The Avant-guarde of “Democratization”. in: “Public Image of Non-governmental organizations in Georgia”, Discussion Series, 2(8) CIPDD, CAP, Tbilisi, 2003
4. G.Jorjoliani Democratization. Societies in Transitional periods - Democratization in a Modern World (co-author, with M.Muskhelishvili and T.Berekashvili). Textbook for post-graduate students, OSGF, Tbilisi, 2001 (in Georgian)
5. Th.Hnaf, Gh.Nodia. Georgia - Lurching to Democracy. From Agnostic Tolerance to Pious Jacobinism: Societal Change and People's Reactions. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, 2000
Requirements and grading
Attendance – 20%
Participation in discussions _ 30%
Presentations – 50%
42
s a r C e v i
seminaris aRwera.................................................................................................................... 4
I kvira
ra aris institutebi da rogor muSaoben isini ........................................ 6
Sesavali ............................................................................................................................. 6
meTodologiuri SeniSvnebi:
formaluri da araformaluri institutebi .............................................. 7
II kvira
politikuri institutebi sazogadoebisa da
politikis gadakveTaze: politikuri partiebi ................................... 11
Sesavali ........................................................................................................................... 11
partia: funqcia, struqtura da organizacia .................................................... 12
racionalizacia ............................................................................................................ 13
partia rogorc mTeli................................................................................................. 14
partia-saxelmwifos sistema (party-state system) .................................................. 15
partia Signidan; fraqciebi, dajgufebebi da tendenciebi ......................... 15
partiis problema “axal demokratebSi” .............................................................. 17
III kvira
xalxidan saxelmwifomde: saxelmwifo,
misi institucionalizacia da warmomadgenloba................................ 20
saxelmwifo ..................................................................................................................... 20
konstituciuri saxelmwifo da institutebi.................................................... 21
mmarTvelobis sistemis konstituciuri institutebi .................................. 23
warmomadgenloba.......................................................................................................... 24
IV kvira
politikuri institutebi gardamaval
sazogadoebebSi: institutTa cvlilebebi .............................................. 28
Sesavali ........................................................................................................................... 28
rogor icvlebian institutebi ............................................................................... 28
postkomunisturi transformacia da institucionaluri gamowveva ..... 30
bibliografia ..................................................................................................................... 33
Bibliography ............................................................................................................................ 33
POLITICAL INSTITUTIONS ANALYZE ................................................................................ 36
3