Short Story about the olive genetic resources in Albania · Resurset gjenetike kane interes...

Short Story about the olive genetic resources in Albania

Hairi Ismaili : Albania Gene Bank. Agricultural University of Tirana. Tirana Albania 2015 . [email protected]

Histori e shkurter rreth resurseve gjenetike te ullirit ne Shqiperi

Short story about the olive genetic resources in Albania

Hairi Ismaili Banka Gjenetike, Tirane

Summary

Genetic resources have economic and social interest for the development of olive groves; therefore they must be preserved and protected. The resources are the common property of the

nation which should be maintained, exploited and inherited from generation to generation. Olive (Olea europaea L. subsp. Europaea var. Europaea) is an important tree and has been foundation

in every agricultural system, are important in the rural plan, cultural and economic. The olive tree is old that there is over 40 thousand years distributed around the Mediterranean basin. Albania is a typical Mediterranean country with rich genetic diversity, including the sylvestris.

Different researchers have shown that the genetic resources of the olive have two distinct origins: one part of them derive from the cultivated form, whereas others derive from wild forms.

Institutions study of genetic resources:

1971-1984: It is created the Central Station of arboriculture in Vlora, It has created the first state

field Collection comprised of 48 species and 656 varieties, and area 32 hectares. 1984-1992: Research Institute of Olive and citrus in Vlora

1995-2000: The National Institute of fruit trees in Vlora 2011: The Albania Genetic Bank. The progressive exploring fund is 176 olive and citrus, in composition; Olea europaea sativa 148, Olea europaea oleaster 22, Olea europaea sylvestris 6.

Actually, the field collection comprises 45 autochthonous varieties, administered by the Albania Gene Bank. The main objectives are: the exploration and identification, inventory, the creation

and evaluation of collection ex and in situ, characterization, documenting and commercing.

Author dedication:

This short story is nostalgic, for the great contribution of the Albanian scientists, for the development

of orchards and olive. For their research and implementation of the construction of modern olive

groves plantations throughout Albania. Thank you.



Te pergjitheshme: Resurset gjenetike kane interes ekonomik dhe shoqeror per zhvillimin e ullikultures prandaj ato duhen ruajtur dhe mbrojtur, eksperimentuar, vleresuar dhe vene ne dizpozicion te seleksionereve dhe kerkuesve te institucioneve publike. Aktivitetet per administrimin e resurseve gjenetike jane detyrime te institucioneve kerkimore. Kordinimi eshte realizuar nepermjet Ministrise se Bujqesise i bazuar mbi principin universal sipas te cilit resurset jane

pasuria e perbashket e kombit te cilat duhet te ruhen shfrytezohen, mireadministrohen dhe te trashegohen brez pas brezi.

Erozioni gjenetik Para viteve 90t politikat bujqesore produktiviste, nepermjet importit te variteteve te reja kane bere qe materiali gjenetik i vendit te humbas sepse u nenvleftesua. Nderkohe, shpyllezimet per krijimin e tokave te reja dhe mungesa e ligjeve sollen erosion te resurseve te pemtarise ne teresi.

Pas viteve 90t, resurset ishin perseri nen trysnine e shkaterrimit, sepse njerzit braktisen ne menyre masive fshatin, lane rrenjet dhe kapitalet e tyre dhe prishen lidhjet me natyren.

Resurset Gjenetike ne periudhen 1953-2015

Ministria e bujqesise ka mbeshtetur kerkimin dhe gjurmimin e vazhdueshem te resurseve gjenetike konform normativave shkencore per te inventarizuar dhe identifikuar potencialet e

tyre ne tre drejtime proiritare: Kultivar te vendit te njohur dhe te rrezikuar ne zhdukje e siper sepse jane braktisur ne

favor te perhapjes e kultivareve te ri me vlera te larta perdorimi.

Rraca te egra ose ½ te permiresuar, te ngjashme me disa raca te kultivuara qe jane ne zona te identifikuara si qendra te diversitetit gjenetik.

Disa specie te cilat nuk jane kultivuar por qe kane interes per punen selseksionuese.

1953-1971: Sektori i pemetarise ne Institutin e kerkimeve Bujqesore Lushnje, I cili ka funksionuar deri ne vitin 1971. Specialistet pergjegjes kane qene Taso Nini dhe Llazar Seva,

Vasil kaliva

1971-1984: U krijua Stacioni Qendror i Pemtarise Vlore. Ka menaxhuar te gjithe sektoret e pemtarise. Kryesishte; administrimin e resurseve gjenetike te pemtarise, studimi dhe vleresimi I tyre. Drejtor kane qene Taso Nini dhe Llano Llanaj.



1984-1995: Instituti Ulli – Agrume- Vlorë Stacioni i Frutikulturës u shndërrua ne Institutin e

Kërkimeve Ulli -Agrume. Organizimi ne rang instituti dhe profilizimi për ulli dhe agrumet është

një faze me e avancuar qe do te kërkonte rritje te nivelit te punës shkencore për dy sektorë te

rëndësishëm bujqësisë. Me kontribut te dukshëm te drejtorit Llano Llanaj u zgjerua struktura

shkencore dhe ajo administrative.

Ne 1987 u ngrit Stacioni Eksperimental i Lukovës(Sarande) për agrumet, baza eksperimentale e Elbasanit

për ullirin dhe u forcuan tre bazat ekzistuese te Vlorës - Jonufra për agrumet, baza e Pusit-Mezinit për

prodhimin e fidanëve dhe baza Shamogjinit për pemët frutore, vreshtarinë dhe ulli. Secila nga bazat

kishte personelin e saj dhe programin e punës, por qe ishin ne varësi te IKUA. U ngritën sektorët

shkencore te agroteknikes, seleksionim-shumëzimit, byroja per rikonstruksion dhe sistemimet si dhe

laboratori i analizave kimike. Organizata ndërkombëtare si FAO, COl dhe institute kërkimore si Cordova

ne Spanje, Instituti i Ullirit te Kretës-Greqi, instituti shumëzimit te dru frutoreve Firence-Itali nisen te

interesohen për aktivitetin e IKUA dhe te krijojnë lidhje bashkëpunimi. Me financim te FAO u ndërtua

serra e pare e prodhimit te fidanëve te ullirit me nebulizim. Teknologjia ishte moderne, parimet e te cilës

zbatohen edhe sot, duke revolucionarizuar metodat e shumëzimit. IKUA u përfshi ne rrjetin botëror te

ullirit, gjë qe nxiti punën kërkimore jo vetëm për teknologji por edhe ne fushën e studimit te kultivarëve

dhe përmirësimit te tyre. Filloi periudha e specializimeve ne institute kërkimore jashtë vendit te

punonjësve kërkimorë për Ullirin dhe agrumet. IKUA mori pjese aktive dhe kontribuues kryesor ne

studimin dhe inventarizimin e ullirit se bashku me Institutin Bujqësor ( sot UBT) ne vitin 1988 . Eshte

merita e drejtoreve Llano Llanaj, Ejup Mita dhe e specialisteve Hairi Ismaili, Edmond Pavli, Ipokrat Fiku,

Qemal Celoaliaj, Kosta Stavro, Dhimiter Koca, Tomson Hodo etj, qe me përkushtimin dhe punën e tyre

Instituti te behej i njohur brenda e jashtë vendit. Ne maj te vitit 1990 Instituti i bashkohet me NB Vlora

duke krijuar një drejtori te përbashkët me drejtor Ejup Mita. zëvendës drejtor Llano Llanaj per

prodhimin dhe Hajri Ismaili zevendes drejtor për punën shkencore. Ndryshimet ekonomike shoqërorë u

shoqëruan me një tranzicion te vështire, pjesa me e madhe e specialisteve u larguan ne emigracion për

arsye ekonomike, shume prona te IKUA do te duhet te privatizohen, goditja e frutikulturës dha efektet

edhe ne punën e institutit. Ne vitin 1992 Istituti shkeputet nga NB Vlora, e cila kaloi ne privatizim dhe



Instituti vazhdoi punën si institucion kërkimor me drejtor Hairi Ismailin. Puna kërkimore u fut ne

programet kombëtare te Kërkim-Zhvillim me financime nga Komiteti i Shkencave dhe Ministria e

bujqesise.

1995-2000: u krijua Instituti Kombetar I Pemtarise ne Vlore mbi transformimin e IKUA, I cili kishte mission administrimin e resurseve gjenetike, teknikat moderne te shumezimit, tekniknikat e prodhimit dhe ekstensioni. Drejtoret ishin: Hairi Ismaili dhe me pas Dhimiter Todi.

Instituti i kerkimeve te ullirit dhe agrumeve ne Vlore



Prefekti I Vlores Bahri Shanaj, Ministri I Bujqesise Hasan Halil i , Drejtori i IP Dr.Hairi Ismaili, Prof Vito Savino IAM-

Bari gjate nje konference nderkombetare per pemtarine ne 12 mars 1996

Ruajtja ex situ.

Ne periudhen 1971–1984. Stacioni i frutikultures ka ngritur per here te pare koleksionin shteteror te pemtarise i perbere nga 48 specie dhe 656 varitete. Koleksiioni perbehej prej 312 kultivar hardhie, 258 peme frutore berthamore dhe farore, 56 varitete te agrumeve dhe 43 varitete ulliri. Koleksioni zinte nje siperfaqe prej 32 hektar dhe gjendej ne shamogjin ndersa 11 hektar ne Jonufer te Vlores. Ne vitin 1982 u ngriten 2 koleksione zonale per hardhine ne Pogradec me 82 aksesione dhe

Vrisera te Gjirokastres per toka gurishtore me 64 aksesione te shartuar mbi tre nenshartesa. Koleksionet mirembaheshin sipas nje plani financiar dhe me personeli puntor perbere nga 45

njers. Tete specialist kerkues ushtronin cdo vit 36 eksperimente per studimin e sjelljes varietore, studime agrobiologjike dhe ampelografike. Stacioni i Frutikultures ka shkembyer

material gjenetik me Instucione kerkimi te huaja si; Bullgari, France, Itali, Greqi, Rumani, Vietnam, Kine, Kore, etj.



Koleksioni fushor i ullirit, pemeve frutore dhe hardhise ne Shamogjin te Vlores

Ne vitin 1994, ne Vlore u krijua per here te pare Repozitori i burimeve gjenetike autoktone, ne ruajtje te 92 aksesione ulliri me dy homolog, 170 aksesione hardhie dhe 58 aksesione agrume. Ne vitin 1996, u krijua koleksioni i ri i pemeve frutore me 192 aksesione te huaja dhe 66 varitete ulliri te prodhuar ne Bari te Italise. Paralelishte eshte ndertuar nje Screen House 200m2 qe ruante material gjenetik pre-baze te seleksionuar dhe kontrolluar. Ne sherbim te vleresimit te resurseve gjenetike kane funksionuar 3 Laborator: laboratory Kimik, mbrojtjes se bimeve dhe in vitro.



Pamje e pjeseshme e Screen hause per materialin gjenetik te ullirit. viti 1995.

Ruajtja in Situ. Ne periudhen 1972 deri 1998 instucioni ka realizuar te njejten metode per eksplorimin dhe

identifikimin e resurseve gjenetike te specieve te pemtarise. Kane funksionuar ekspeditat e perbera nga Pomologu pergjegjes, dhe tre bashkepuntor, nje ose dy specialist shume te kualifikuar. Kane qene rregullisht 4 ekspedita specifike te cilat minimalishte kane punuar 40 dite/vit.Per ullirin jane identifikuar 117 aksesione autoktone. Nepermejt Inventarizimit te ekspedites ruse dhe ekspeditat e IKUA per agrumet japin 192 aksesione me vlera specifike. Ndersa te tjerat sot gjenden ne pronat e fermereve ende pa shumezuar dhe ruajtja e te cilave nuk eshte e garantuar. Informacioni per gjendjen fizike te tyre mungon.

Permiresimi gjenetik.

Ne periudhen 1972-1998 ka funksionuar plani I permiresimit gjenetik. Perzgjedhja klonale Hibridizimi, krijimi I mutanteve me rrezatime dhe variacione te ndryshme sythore kane qene

menaxhuar nepermjet nje sektori permiresimi qe ka funmksionuar ne vazhdim. Ne vitin 1993 instituti ndertoi nje screen house ne te cilin ruante ne suporte metalik 110 klone

te cpecieve te ndryshme. Ne vitin 1995 u ndertuan prej IAM-Bari 2 screen hause te tjere te cilet ishin modern dhe ruhej

materiali pre-baze I seleksionuar sipas nje protokolli shkencor. Ka patur koleksione te kloneve

per Ullirin ne Lukove dhe per agrumet ne Bunec.



Qendra e parashumezimit e IP-Vlore, investuar nga FAO dhe Qeveria Italiane ne vitin 1987 dhe 1995

Mardhenie nderkombetare dhe bashkepunim bilateral Ulliagrumikultura e Shqiperise per resurset gjenetike eshte perfaqesuar nga ky institucion ne organizma dhe institucione te huaja. Per ullirin ka bashkepunuar me projektin rajonal te zhvillimit te ullirit, FAO ne periudhen 1986-

1994 si antar. Ka qene antar ne perberje te kater grupeve te rrjetit europian te kerkimeve te ullirit. Ka qene antar I rrjetit te agrumikultures mesdhetare ne periudhen 1992-1998

Ka patur 2 projekte bilateral dhe shkembim material gjenetik me: Institutin e kerkimeve te ullirit Cordova, Spanje. Institutin e ullirit ne Kania Krete, Institutin Sperimental I Olivikultures ne

Kozenca Itali, Institutin e shumezimit te specieve frutore dhe drurit Firence itali, Institutin mesdhetar te Barit Itali, Institutin Acereale te agrumeve ne Sicili, Universitetin agronomic te

Firences, Universitetin Davis Kalifornia USA, Institutin Elaiotecnia ne Pescara Itali. IPGRI FAO Itali.



Profesor Nicola Lombardo ne Institutin e Ullirit te Vlores

Nga ky Institut jane derguar perfaqesues zyrtar te shqiperise ne dy kongrese te FAOs per resurset Gjenetike , ne vitin 1996 ne Leipzig, ne vitin 1997 ne Adana per citruset.

FAO, ne vitin 1987 nepermjet nje projekti ka ndertuar nje sere moderne; mist-propagation per

kerkime shkencore, me vlere 1.1 milon dollar pa perfshire shpenzimet lokale 40%.

Foto 1996 Specialist te Universitetit Davis, USA me specialist te IP-Vlore ne perberje te projektit te prodhimit biologjik te vajit te ullirit.



Qeveria Italiane, ne vitet 1994-1997 ka investuar 4.6 milion dollar. Ka ndertuar 10 objekte nga

te cilet me te rendesishem: laboratori in vitro, sere shume moderne per aklimatizimin, dy

screene hause, sere e hijezuar, ambjent sterilizimi, 5 zyra, 4 magazina, dhe struktura te tjera

ndihmese. Laboratori in vitro ka kapacitet 40 mij eksplant te rrenjezuar ne vit.

Nepermjet projektit IAM-Bari, eshte bere inventarizimi i blloqeve, u kryen perzgjedhja klonale e

kultivareve kryesor, u krye kontrolli sanitar, shendetesimi, ndertimi i fondit pre-baze, baze i

shumezimit, u ngriten 4 koleksione te nen dhe mbi shartesave, etj.

Instituti me Laboratoret kimik dhe zyrat, koleksionet zonale per testim varietal, cdo vitka kryer

10.000 analiza kimke, aciditeti, perokside, sapune, lende e thate, analiza foljare,analiza toke

NPK Ca dhe Mg. vitamina, e mjaft tregues te tjere. Nderkohe ne ate qender Instituti ka

prodhuar dhe tregetuar cdo vit 30-50 mij fidan ulliri dhe agrume, 20 mij nenshartesa in vitro etj,

Kryente rreth 50 eksperimente shkencore ne vit.

Viti 1994. Drejtori ekzekutiv COI, Fausto Luchetti vizite ne Institutin e kerkimeve te Ullirit ne Vlore. Foto Hairi Ismaili, Angjelina Belaj, Sali Metani.

Banka gjenetike 2011-2015 Qendra kryesore e ruajtjes se resurseve Gjenetike

Pas transformimit te institutiteve te kerkimit pergjegjesiste per administrimin e resurseve gjenetike jane transferuar ne Banken gjenetike.



Eksplorimi dhe identifikimi i germoplazmes: Eksplorimi ka qene veprimtaria me e rendesishme, qe ka konsistuar per realizimin e procedurave te hulumtimit dhe zbulimit te resurseve gjenetike te ullirit dhe agrumeve ne teritorin e vendit. Fondi progresiv i eksploruar gjithesej eshte 176 genotype ulliri dhe agrume., tabela-1 , ne perberje te kesaj vlere jane; 148 genotipe Olea europaea sativa, 22 genotipe Olea europaea oleaster, 6 genotype Olea europaea sylvestris. Ndersa ne Gjinine citrus jane evidentuar 18 genotipe te cilat perfshijne 8 specie.

Tabela 1, Aktiviteti progresiv i kryer per Resurset gjenetike te Ullirit dhe Agrumeve, Dhjetor 2014

Aktivitete

Specia

Eksplorim –Identif- In situ Koleksioni Fushor Karakterizim

2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014

ULLIRI 67 31 6 11 20 10 5 5 22 9 10 5

agrume 15 12 9 4 - 5 5 3 - 2 3 2

Gjithesej 82 43 15 15 20 15 10 8 22 11 13 7

Shumezimi: Ne vijim te punes per grumbullimin e resurseve me te dobishme, jane kryer

eksperimente per njohjen e aftesise rrenjezuese te materialit me metoden mist-propagation.

Koleksioni fushor: ne koleksionin fushor i ullirit perbehet nga 45 aksesione autoktone. Ne

vijueshmeri jane bere perpjekje jo vetem per krijimin por dhe mirembajtjen, nderkohe per vleresimin e sjelljes se materialit gjenetik eshte vepruar sipas nje metodike te miratuar mbi

standardet e vlerësimit te Rezegen dhe Upov.

Karakterizimi i ullirit: Eshte kryer karakterizimi morfologjik sipas Rezegen dhe Upov per 55

aksesione te koleksionuar. Te dhenat jane modeluar ne software; Perdorimi i katalogeve te

karakterizimit morfologjik te resurseve qe jane identifikuar dhe koleksionuar in situ, ka vijuar ne

3 cikle te njepasnjeshem vjetore. Jane kryer analiza morfologjike. Per te gjitha Karaktere

sasiore - vrojtimet qe permbajne matje, pesha ose preshkrime, jane kryer mbi nje minimale

statistikishte te pranueshme.

Karakterizimi molekular : ne vijim te viteve jane analizuar me ssr marker 42 kultivar



Literatura

A Jimenez, M Uceda. 2005: Characterisation of virgin olive oil of Italian olive cultivars: ‘Frantoio’ and

‘Leccino’, grown in Andalusia. Food Chem 89: 387–391

AA.VV. (1997) – Metodologia per la descrizione delle varieta di olivo. Progetto RESGEN 96/9, COI – CE (documento

COI).

Baldoni, L. Tosti, N. Ricciolini, C. Belaj, A. Arcioni, S. Pannelli, G. Germana, A. Mulas, A., and Porceddu,

A. 2006: “Genetic Structure of Wild and Cultivated Olives in the Central Mediterranean Basin,” Annals of

Botany, Vol. 98, No. 5, pp. 935-942.

Bartolini, G. 2006. Olive germoplasm cultivars and world-wide collections FAO Belaj A., Zlatko S., Ismaili H., Panajoti Dh., Rallo L.,2003: RAPD genetic diversity of Albanian olive

germoplasm and its relationships with other Mediterranean countries. Euphytica 130. 387-395, 2003

C. CANTINI., CIMATO A., SANI G., (2000) – Multivariate analysis of the Toscan Olive Germoplasm. Proc. 4 th.

International Symposium on Olive Growing (Valenzano BA, 25-30 september), Acta Horticulturae, 586:

101-104.

C. CANTINI ., CIMATO A., SANI G. (1999) – Morphological Evaluation of olive Germoplasm present in Tuscany

Region. Euphytyca, 109: 173-181.

CABALLERO J.M., Eguren J., 1986 Agonomic characteristics of a world collection of olive cultivars. Olea

17: 77-83.

Damigella, P. 1960. Variabilità dei caratteri biometrici dell'olivo e impiego delle funzioni discriminanti. La

Riv. Scientifica 4:522-530.

Diva-Gis. 2008: Diva-Gis (Bioclim/Domain) Modeling method 2008 IPGRI. FAO.

FREZZOTI G., 1930. L’olivicoltura e l’oleificio in Albania. Oleum. 28 Febbraio 1930-VIII.

Forbes, H. and Foxhall, L. 1978. The queen of all trees. Preliminary notes on the archaeology of the

olive. Expedition, 21: 37-47.

H.Ismaili, A.Cimato. H.Fiku; Genetic Improvement of Kaninjot Variety from Clonal Selection. Albanian Journal of Agricultural Sciences,(AJAS); 2012, Nr.1/ 11. 53-59

H.Ismaili, B.Ruci; The Influence of Foliar Nutrients in the OliveSaplings Olea Europaea L. IJGHC; 2014, 3(2); 580-585.



H.Ismaili, B.Gixhari, B.Ruci; Assessment of the olive territory thrung bio-morphological and geographical analysis. Albanian j. agric. sci. ISSN: 2218-2020; 2013, 12(4), 715-719 Hairi Ismaili., Claudio Cantini, Giuseppe Ianni, Ismet Lloshi. Exploration and selection of the wild ol ive

genotypes. J.Int. Environmental Application & Science. Vol. 7(5): 841-846 (2012)

SAS. 2008: SAS users guide; SAS/STAT, version 2008. SAS Institute Inc., Cary, N.C. Velitzelos, E. and Velitzelos, D. 2005. Geohistorical evidence on the evolution of plants in the Aegean

Sea. In Biodiversity and natural heritage in the Aegean, Eds., Karamanos, A.J. and C.A. Thanos. The

Agricultural University of Athens, pp: 133-148.

Short Story about the olive genetic resources in Albania · Resurset gjenetike kane interes...

Documents

Transcript of Short Story about the olive genetic resources in Albania · Resurset gjenetike kane interes...