Plan Amsterdam - Sport de stad in

Sport de stad in

Plan

De stad als speelveld De olympische allure van de Sportas Sportvoorzieningen in de stadsuitbreidingen van Amsterdam Oost

Amsterdam

with English captions and summary

Bringing sport into the city

03| 2015

infographics Waar sport men en populairste sporten in Amsterdam. / Where do people practise sports, and most popular sports in Amsterdam.Bron: Sportmonitor 2013

kaart Aandeel regelmatige sporters per stads-deel. / Percentage of regular sports participants per city district.Bron: Sportmonitor 2013

1 The city as a venue: de stad zelf is het stadion, zoals bij de marathon van Amsterdam waarvan het parcours door de onderdoorgang van het Rijks-museum voert. / The city as a venue: the city itself is the stadium, as with the Amsterdam Marathon route, which passes through the Rijksmuseum passageway.Foto: Amsterdam Rent, Rob Nelisse

58%

76%67%55%

80%58%

79%

44% in eigen buurtin own neighbourhood

fitnessgym/keep-fit

zwemmenswimming

hardlopenrunning

17% elders in eigen stadsdeelelsewhere in own city district

23% elders in Amsterdamelsewhere in Amsterdam

12 3

03 | 2015 03

Auteurs van dit nummer

Nelleke PenninxEsther ReithStella MarcéHugo Hilgers

Colofon

Plan Amsterdam is een uitgave van Gemeente Amsterdam. Het vakblad informeert over ruimtelijke thema’s, projecten en ontwikkelingen in de stad en de metropoolregio. Het verschijnt zeven keer per jaar, waarvan twee keer in het Engels. (Eind)redactie en coördinatieStella Marcé, Edwin Raap en Judith van LaarhovenVormgeving Beukers Scholma, HaarlemHoofdbeeld coverEdwin van EisFoto’s en beelden binnenwerkzie bijschriftKaartenGemeente Amsterdam, tenzij anders vermeld in bijschriftVertaling Andrew May Lithografie en druk OBT-Opmeer, Den Haag

Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van afbeeldingen of heeft u andere vragen, neem dan contact op met de redactie via [email protected] of 020 2551550.Een gratis abonnement is aan te vragen via [email protected]. Jaargang 21, nr 3, augustus 2015

Ook te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam

Sporten: sommigen kunnen niet zonder, anderen zien er als een berg tegen op. Steeds meer Amsterdammers horen bij de eerste categorie. Bewegen is gezond en zorgt voor een langer, fitter leven. Het brengt mensen naar buiten en bij elkaar. Het liefst sporten Amsterdam-mers dicht bij huis, op sportvelden, in gymzalen, parken of op het water. Bezoek op een willekeurige dag het Vondelpark en het kan u niet ontgaan: bewoners en bezoekers, jong en oud, komen hier niet alleen om te recreëren maar werken zich ook massaal in het zweet.

Omdat meer mensen vaker willen sporten terwijl de druk op elke vierkante meter in Amsterdam toeneemt, investeert de gemeente in sport en bewegen. In het eerste artikel leest u wat Amsterdam doet om de sport voor iedereen toegankelijk en bereikbaar te maken en nieuwe vormen van sport de ruimte te geven. Dankzij kleine ingrepen kunnen sportaccommodaties intensiever gebruikt worden en zijn ze geschikt voor verschillende sportieve activiteiten. Aanpassingen in de openbare ruimte verleiden mensen om wat vaker de fiets te nemen of de wandelschoenen aan te trekken. Niet alleen in het Vondelpark, maar ook in minder voor de hand liggende gebieden.

Amsterdam telt immers vele mooie plekken om te sporten en recreëren. Bijvoorbeeld de Sportas in Amsterdam Zuid, die zich uitstrekt tot in Amstelveen. Het gebied herbergt iconen als het Olympisch Stadion en de Bosbaan. In het tweede artikel leest u hoe dit gebied aantrekkelijker, herkenbaarder en beter bereikbaar wordt gemaakt, ook voor de niet-sporter. Organisaties uit de sportwereld, wetenschap en het bedrijfsleven dragen hier in grote mate aan bij.

Dat ook bewoners een belangrijke rol hebben bij het ontwikkelen van sportfaciliteiten in hun buurt, laat het derde artikel zien. Bij de aanleg van het Oostelijk Haven-gebied en IJburg zijn voorzieningen gerealiseerd die in de praktijk niet altijd aansloten bij de behoeften van bewoners. De inspanningen van ondernemende kanoërs, hockeyers, voetballers en tennissers in stadsdeel Oost hebben bijzondere sportvoorzieningen opgeleverd. En meer dan dat: ze hebben ook het improvisatiever-mogen en de flexibiliteit van de overheid gestimuleerd, mensen samengebracht en het belang van sport in de stad onderstreept.

De redactie

1

Sport als stedelijke activiteit

Plan Amsterdam04

‘Sporten is bij uitstek een stedelijke activiteit’, schreef Zef Hemel, voormalig adjunct-directeur van Dienst Ruimtelijke Ordening (nu Ruimte en Duurzaamheid Gemeente Amsterdam), in 2009 in Bloed, zweet en tranen, een uitgave in de reeks Nieuwe Openingen over sport in Amsterdam. Sport was lange tijd juist sterk verbonden met het groen. De contouren hiervan werden voor het eerst voorzichtig geschetst in het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) van 1934. In het plan werden omvangrijke parken voor de sport getekend in Oost, Zuid, Noord en West, als onderdeel van de grotere groengebieden. Sport werd in die tijd vooral gezien als ‘een gezonde activiteit in de openlucht’, dus in het groen, als tegenwicht voor de fabrieksarbeid in de industriële stad. Tegenwoordig wordt de sport meer en meer bedreven in de ‘boezem’ van de grote stad en is het een wezenlijk onderdeel van het stedelijk leven geworden. Volgens Hemel is het nodig de sporter zicht-baarder te maken in de stad en dat vraagt om andere accommodaties, een andere ligging en combinaties met andere functies.

Verstedelijking van de sportSindsdien is de sport steeds verder verstedelijkt en nog meer verweven geraakt met de stad. Het sport-

landschap wordt steeds diffuser. Het lijkt wel of sport ‘ontsport’ en zijn basiskenmerken verliest. Sport manifesteert zich bovendien steeds meer als een leef-stijl, een ontwikkeling die ook ruimtelijk invloed heeft. Het park wordt een sportpark; het sportpark een park. Het rondje Vondelpark is het drukst belopen rondje van Amsterdam. ’s Ochtends en ‘s avonds maken grote groepen bootcampers, fitte moeders en kettlebell beoefenaars, die hun lichaam trainen met gewichten, van het park de grootste sportschool van Amsterdam.

De freerunners en andere urban sporters belichamen bij uitstek de verstedelijking van de sport. Voor hen is de stad zelf het sportveld, waarin zij bankjes, hekken, stoepranden en trappen gebruiken als sporttoestellen. Lid van een vereniging of sportschool zijn ze niet, maar ze vormen een hechte gemeenschap, verbonden door de sport en vooral door een gezamenlijke leefstijl.

De sportparken zelf worden steeds meer onderdeel van het stedelijk weefsel. Soms vormen ze zelfs letterlijk het hart van een nieuwe wijk, zoals de Laan van Spartaan tegen de Ring A10 aan in Amsterdam-West en de nieuwe Sportheldenbuurt op Zeeburgereiland. Elders zijn de gebruikelijke hekken verdwenen, zoals in sport-park Middenmeer waar groene openbare routes, speel-

1 Illustratie uit het Algemeen Uitbreidingsplan van 1934 met in vogelvlucht de geplande, maar nooit gerealiseerde sportvelden bij de Nieuwe Meer. / Illustration from the 1934 General Extension Plan with a bird’s-eye perspective of the planned but unrealized sports fields near the Nieuwe Meer lake.Bron: Algemeen Uitbreidingsplan 1934

De stad als speelvelddoor Nelleke Penninx [email protected]

Sport verstedelijkt en raakt steeds meer verweven met de stad. Wat betekent

dat voor de stad? Hoe geef je daar ruimte aan als de druk op diezelfde

ruimte alleen maar groter wordt? En hoe speel je als gemeente in op de

dynamiek van de sport? Het Sportaccommodatieplan 2015-2022, dat op

10 juni 2015 is vastgesteld, probeert hier een antwoord op te geven door

de verwevenheid van sport en stad juist te benadrukken. In het plan wordt

sport niet meer binnen de hekken en muren van de sportparken en –hallen

geplaatst, maar als stedelijk fenomeen benaderd.

0503 | 2015

plekken en moestuintjes zijn aangelegd en de velden vrij toegankelijk zijn tijdens niet-verenigingsuren. Zelfs op de duurste grond van Amsterdam, de Zuidas, blijft ruimte voor sport.

En steeds vaker ontdekken organisatoren van grote sportevenementen hoe aantrekkelijk het decor van de stad zelf is, voor zowel deelnemers, toeschouwers als sponsoren. ‘The city as a venue’: de stad zelf is het stadion, zoals bij de jaarlijkse City Swim door de Amsterdamse grachten, de Marathon van Amsterdam waarvan het parcours onder het Rijksmuseum door loopt, het recente WK Beachvolleybal op de Dam en de EK Atletiek in 2016, waarbij het Museumplein de locatie wordt voor het speer- en discuswerpen. Ook worden er steeds meer lokale hardloopevenementen georganiseerd, die de specifieke kenmerken en kwaliteiten van een buurt in de schijnwerpers zetten. De Groene van Amsterdam in Amsterdam Nieuw-West is een marathon langs alle groene plekken in het gebied. Het is niet alleen een sportief evenement, maar ook bedoeld om Nieuw-West en vooral het groen in dat stadsdeel op de kaart te zetten.

De verstedelijking uit zich ook in een individualisering van de sport. Steeds meer mensen kiezen ervoor te sporten waar en wanneer het hen uitkomt. Een mooi fenomeen in dit verband is het ‘snack sporten’, beschreven door Gijsbregt Brouwer als een van de sporttrends van 2015 op de site sportnext.nl: ‘We heb-ben het met zijn allen veel te druk. (…) Naast de coffee-to-go en het thuisbezorgen van boodschappen, komt er een vorm van gecondenseerde sport aan. Workouts met extreme efficiëntie beloven in een half uur te berei-ken, wat vroeger anderhalf uur duurde. De gestage opmars van hardlopen is een voorloper van deze trend. Het verschil tussen bruto en netto sporttijd (reizen, wachten, afspreken, omkleden) is bij die sport het laagst en de sport kan overal beoefend worden. Dit wordt het prototype van de stedelijke sport: kort en krachtig.’

Ruimte voor sport en bewegingWat betekent die geschetste verstedelijking van de sport en hoe geef je daar ruimte aan in een stad, waar juist de druk op diezelfde ruimte alsmaar groter wordt?

1

>

‘Het park wordt een sportpark; het sportpark een park.’

Plan Amsterdam06

2 Voor freerunners is de stad zelf het ultieme sportveld. / For freerunners the city itself is the ultimate sports field.Foto: Janus van den Eijnden

3 Het park wordt sportpark: in het Westerpark en de Brettenzone liggen populaire hardlooproutes. / Park becomes sports park: there are popular running routes through Westerpark and the Bretten ZoneFoto: Amsterdam Rent, Rob Nelisse

4 Impressie van de Europese Kampioenschappen Atletiek, die in 2016 in Amsterdam worden gehouden. / Impression of the European Athletics Championships, which will be staged in Amsterdam in 2016.Impressie: Stichting EK Atletiek

2 3

4

03 | 2015 07

5 The city as a venue: de stad zelf is het stadion, zoals bij het WK Beachvolleybal op de Dam in 2015. / The city as a venue: the city itself is the stadium, as with the Beach Volleyball World Championships at the Dam in 2015.Impressie: TIG Sports

6 The city as a venue: de stad is zelf het stadion, bijvoorbeeld voor breedtesportevenementen zoals de Homeless Cup. / The city as a venue: the city itself is the stadium, as with grassroots sports events such as the Homeless Cup.Foto: Edwin van Eis

5

6

Plan Amsterdam08

Het aantal Amsterdammers groeit; al die mensen moeten ergens wonen, werken, naar school gaan en boodschappen doen, maar zij willen ook sporten. Bovendien wordt sporten steeds populairder: in 2013 sportte 67% van de Amsterdammers regelmatig, in 2009 was dit nog 61%, zo blijkt uit de Sportmonitor 2013 van Amsterdam. De verwachting is dat deze ontwikkeling verder doorzet. Dat geldt niet alleen voor de populairste – en individueel te beoefenen – sporten, fitness en hardlopen, maar ook voor traditionele verenigingssporten zoals voetbal. Tegen de landelijke trends in kreeg Amsterdam er in 2014 60 voetbalteams bij. Bij hockey, tennis en turnen zijn er lange wachtlijsten, mede veroor-zaakt door een gebrek aan velden en banen en geschikte ruimte in sporthallen.

Amsterdam wil daarom investeren in sport en in bewegen. Passie voor sport is een van de pijlers van het coalitieakkoord: ‘Sporten verbetert de gezondheid en is een belangrijk wapen in de strijd tegen overgewicht. Ook zorgt sport voor een versterking van sociaal contact tussen Amsterdammers en is het een belangrijke vorm van recreatie. Voor jong en oud. Daarnaast zijn met name topsportevenementen een belangrijk visite-kaartje voor Amsterdam, en bieden ze ons de kans om ons internationaal te profileren als aantrekkelijke stad’. Door zich niet alleen te richten op traditionele sporten, maar juist ook op nieuwe vormen die sterk in populariteit toenemen, speelt het gemeentebestuur in op de veranderingen in de sport zelf.

Wethouder Van der Burg zet nog een stap verder en wil van Amsterdam een bewegende stad maken met als doelstelling om nu en in de toekomst alle Amsterdammers niet alleen tot sporten, maar vooral ook tot bewegen aan te zetten. Want meer nog dan sporten is bewegen essentieel voor een goede gezondheid. De inrichting van de stedelijke ruimte kan daar een belangrijke rol in spelen: het kan beweging stimuleren door ruimte te geven aan voetgangers en fietsers of uitdagende speel-plekken voor kinderen aan te leggen. Of juist belemmeren, bijvoorbeeld als wandel- of fietsroutes doorkruist worden door doorgaande wegen of door hun inrichting een gevoel van onveiligheid oproepen. De bewegende stad is een stad die iedereen uitnodigt om meer te bewegen en daardoor (langer) fit te blijven.

Slim investerenInvesteren in sport betekent ook investeren in ruimte voor de sport en vooral: slim investeren. Als we zoveel mogelijk mensen aan het sporten en bewegen willen krijgen, zullen er extra vierkante meters bij moeten komen om aan de toenemende vraag te voldoen. Maar minstens zo belangrijk is een kritische blik op de huidige verdeling en het huidige gebruik van bestaande sportvoorzieningen. De vierkante meters voor sport zijn in Amsterdam ongelijk verdeeld, met een flink areaal aan velden en banen in de stadsdelen Nieuw-West, Zuid en Oost en slechts één buitensportpark met één korfbalveld in stadsdeel Centrum, dat bovendien ook voor buurttennis wordt gebruikt. Deze verdeling is overigens deels terug te voeren op het eerder genoemde AUP, waarin de grote sportparken aan de randen van de stad gesitueerd werden, in het groen. Dat verklaart ook de ligging van veel van deze sportparken in de Hoofdgroenstructuur, ondanks het feit dat veel van de oorspronkelijke grasvelden inmiddels vervangen zijn door kunstgras.

Naast de verdeling is ook de bezetting van de velden niet gelijk verdeeld: in de stadsdelen Zuid en Oost zijn de accommodaties over het algemeen goed bezet en soms zelfs overbezet. In Nieuw-West en Noord is eerder sprake van onderbezetting en zijn de afgelopen jaren zelfs om die reden velden uit exploitatie genomen of parken gereorganiseerd. Het realiseren van extra vier-kante meters kan dus niet zonder kritisch te kijken naar de spreiding van accommodaties en druk. En het gaat hand in hand met het creëren van ruimte voor nieuwe vormen van sport.

In het nieuwe Sportaccommodatieplan speelt de gemeente in op die groeiende behoefte aan sport-voorzieningen én op de veranderingen in de vraag. Met het plan kiest Amsterdam voor een andere koers ten opzichte van het vorige plan, dat dateert van 2006. Dit plan was in eerste instantie een behoefteraming van de basissportvoorzieningen: de gemeentelijke sport-parken, sporthallen en –zalen en de zwembaden. De focus lag op de formele, georganiseerde sport. Het besef dat de openbare ruimte en commerciële sportvoorzieningen een belangrijk onderdeel vormen van de sportinfrastructuur was er wel, maar werd verder

7 Gemeentelijke binnensportaccommodaties in Amsterdam / Municipal indoor sports facilities in Amsterdam. gymzaal / gym sportzaal / sports centre sporthal particulier / gym (commercial) sporthal vereniging / sports hall (club / association) sporthal gemeente / sports hall (municipal) sporthal in aanbouw/voorbereiding / Sports hall (under

construction / planned)

binnenzwembad (incl. zwemscholen) / Indoor swimming pool (with swimming lessons)

buitenzwembad / outdoor swimming pool

binnen- en buitenzwembad / indoor and outdoor swimming pools

8 Gemeentelijke buitensportaccommodaties in Amsterdam / Municipal open-air sports facilities in Amsterdam. voetbal / football

hockey / hockey

tennis / tennis

atletiek / athletics

rugby/amarican football / rugby/american football

honkbal/softbal / baseball/softball

cricket / cricket

wielrennen / cycle racing

handbal / handball

W watersport / water sports

>

7

8

Plan Amsterdam10

9a

9c

9b

niet uitgewerkt in het plan. In het nieuwe plan zijn de gemeentelijke voorzieningen nog steeds belangrijk, maar gaat het juist ook om andere vormen van en andere plekken voor de sport. Tot en met 2018 heeft het gemeentebestuur hiervoor een bedrag vanc 20 miljoen beschikbaar gesteld.

Toegankelijk en bereikbaarDe sport in Amsterdam moet toegankelijk en bereikbaar zijn. Vooral voor de jeugd en 65-plussers is dit van groot belang. Het nieuwe plan voorziet in een lokaal, klein-schalig en divers netwerk van sportvoorzieningen zodat

sport voor iedereen dichtbij is. Afgesloten sportvoorzie-ningen kunnen ontsloten worden door openbare routes over parken aan te leggen en de veiligheid rond deze parken te verbeteren. Toegankelijkheid en bereikbaar-heid betekent ook het wegwerken van de wachtlijsten in de sport. Bij hockey en tennis zijn deze terug te voe-ren op een structureel tekort aan accommodaties tegenover een groeiende populariteit van deze sporten. De eerste nieuwe hockeyvelden worden in 2015 al gerealiseerd in de stadsdelen Oost en Noord. Bij turnen en vecht- en verdedigingssporten zijn er wachtlijsten omdat er onvoldoende geschikte ruimte is en bestaande

03 | 2015 11

ruimte niet efficiënt benut wordt. Meer ruimte creëren voor sport en de bestaande ruimte beter benutten, daar gaat het om. Door bijvoorbeeld een gymzaal bij een school anders in te richten, wordt deze ook geschikt voor turnen of judo.

Kansen in de openbare ruimteDe openbare ruimte vormt een essentieel onderdeel van de sportinfrastructuur in de stad en het belang van de openbare ruimte voor de sportbeoefening wordt alleen maar groter. De gemeente wil daarom het netwerk van sportieve routes in de stad verbeteren en uitbreiden. In 2014 is op de Zuidas het Rondje Zuidas gerealiseerd. Dit is een hardlooproute van 10 kilometer langs delen van de Sportas en de Amstel. De gemeen-telijke Agenda Groen, die voorziet in groene sportieve routes in de stad, is hierbij een belangrijke evenknie. Ook het netwerk aan openbare plekken waar gesport kan worden en het areaal aan kleinschalige openbare sportveldjes, onmisbaar voor de buurtsport, worden verder uitgebreid.

Een belangrijke doelstelling is om het gebruik van de bestaande ruimte voor de sport zoveel mogelijk te intensiveren. Dit wordt mogelijk door te kiezen voor velden die intensiever bespeeld kunnen worden of voor meerdere sporten te gebruiken zijn. Een voorbeeld hiervan zijn de korfbalvelden van Blauw-Wit in Amsterdam West, die met een simpele ingreep om te bouwen zijn tot tennisbanen. Ook het gebruik van de velden door scholen en voor naschoolse activiteiten draagt bij aan een beter gebruik. Onderbezetting van sportfaciliteiten en leegstaande sportvelden dragen niet bij aan de kwaliteit van de stad. De discussie hierover kan niet los gezien worden van de zoektocht naar ruimte in de stad. Sport kan een integraal onderdeel zijn van gebieds-ontwikkeling, dat heeft een aantal projecten bewezen. Soms is sport zelfs leidend in de planvorming, zoals bij de Sportas in Amsterdam-Zuid en Amstelveen en bij het nieuwe ontwerp van Centrumeiland IJburg waar het stimuleren van bewegen en sporten een van de leidende thema’s is. Ook bij andere gebieden in ontwikkeling kan een meer integrale benadering kansen bieden, zoals bij Riekerhaven in stadsdeel Nieuw-West, sportpark Sloten en op termijn wellicht het Marine-terrein in het centrum van de stad.

De urban sports nemen een aparte plek in. Urban sports is een verzamelnaam voor een aantal spectaculaire sporten, zoals skaten, bmx-en, boulderen (ongezekerd klimmen) en freerunning. De huidige outdoorvoor-zieningen in Amsterdam zijn vaak klein en liggen versnipperd in de stad. Een indoorvoorziening is er op dit moment niet. Om deze sporters het hele jaar door een plek te bieden, werkt de gemeente samen met skaters plannen uit voor een ‘urban sportszone’, een grote outdoorvoorziening in het hart van de Sport-heldenbuurt op Zeeburgereiland, en een aparte indoor-voorziening elders in de stad.

Midden tussen de mensenDe sportwereld is voortdurend in beweging en uiter-mate gevoelig voor nieuwe ontwikkelingen en trends. Als afgeleide van traditionele sporten ontstaan nieuwe vormen. Dit kunnen snelle attractieve, kleinschalige varianten van een sport zijn, zoals 5-a-side voetbal en 3x3 basketbal, of juist mengvormen van sporten zoals padel tennis. Bij een gezonde sportinfrastructuur hoort ruimte voor innovatie en flexibiliteit. Het vraagt ook om fysieke ruimte in de stad voor deze nieuwe vormen van sport, als onderdeel van bestaande sport-accommodaties of nieuwe plekken. Met hun klein-schaligheid en attractiviteit, in combinatie met intensief en multifunctioneel gebruik van de voorzieningen, dragen deze sporten bij aan de verbreding en versterking van de sportinfrastructuur.

Het Sportaccommodatieplan speelt in op de veel-zijdigheid van sport en erkent de waarde van sport als stedelijke activiteit. Het biedt Amsterdam een basis voor een stedelijke en daarmee toekomstbestendige sportinfrastructuur. En het geeft sport de plek die het verdient: niet verstopt achter de hekken en de lijnen van het sportpark, maar midden tussen de mensen in de stad. Het maakt de sport zichtbaar en brengt sport dichtbij. Voor de sporter is de hele stad zijn speelveld.

9a-c Goed toegankelijke en bereikbare sportvoor-zieningen zijn vooral voor kinderen en senioren van groot belang. / Accessible sports facilities within easy reach are especially important for children and senior citizens.Foto: Edwin van Eis (a), Frans Boom (b), Gabriella Magnolfi (c)

‘Meer ruimte creëren voor sport en de bestaande ruimte beter benutten, daar gaat het om.’

Plan Amsterdam12

Digitalisering van de sport

Een grote uitdaging is inzicht te krijgen in het

werkelijke gebruik van openbare sportvoorzieningen.

Bij de velden en hallen geven bespelingsoverzichten

en uitdraaien uit het verhuursysteem een goed

beeld. Bij openbare sportvoorzieningen bestaan

deze overzichten niet. De digitalisering van

de sport biedt hier kansen: apps als Strava en

Runkeeper worden door steeds meer mensen

gebruikt. Deze apps leveren real data op waaruit

blijkt waar, wanneer en hoe lang mensen sporten.

Dit kan een basis zijn voor een real time planning

van sportvoorzieningen in de openbare ruimte.

In hun onderzoek Running Amsterdam analyseren

Mart Reiling en Thijs Dolders, studenten Land-

schapsarchitectuur aan de Universiteit van

Wageningen, het netwerk van hardlooproutes in

Amsterdam. Op basis van de analyses doen ze

voorstellen voor concrete ontwerpoplossingen

voor het verbeteren van routes.

1a-b Voorlopige resultaten van het onderzoek Running Amsterdam: de kaarten laten zien welke routes sporters in de stad gebruiken voor afstanden tot 4,5 km (a) en voor afstanden groter dan 9 km (b). / Provisional results of the Running Amsterdam study: the maps reveal the routes used by sportspeople in the city for distances up to 4.5 km (a) and for distances greater than 9 km (b).aandeel activiteiten / share of activities

0,1-0,5% 0,5-1% 1-2% 2-4% 4-6% 6-8% 8-10% 10%

3.078 activiteiten / activities

6.183 activiteiten / activities

1a

1b

03 | 2015 13

2a-b Voorlopige resultaten van het onderzoek Running Amsterdam: de heatmaps laten de verdeling van de hardloopactiviteiten over het jaar en over de dag zien door de week en in het weekend. / Provisional results of the Running Amsterdam study: heatmaps reveal the running activity throughout the year, subdivided into weekdays and over the weekend. Kaarten: Mart Reiling en Thijs Dolders, Wageningen University

a hardloopactiviteiten doordeweekse dagen in Amsterdam 2010-2015 / weekday running activities in Amsterdam 2010-2015

0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 90-100 100-110 110-120 120-130 130-140 140-150

b hardloopactiviteiten weekend in Amsterdam 2010-2015 / weekend running activities in Amsterdam 2010-2015

0-2 2-4 4-6 6-8 8-10 10-12 12-14 14-16 16-18 18-20 20-22 22-24 24-26 26-28 28-30

november

oktober

september

augustus

juli

juni

mei

april

maart

februari

januari

december

4.30

5.30

6.30

7.30

8.30

9.30

10.3

0

11.3

0

12.3

0

13.3

0

14.3

0

15.3

0

16.3

0

17.3

0

18.3

0

19.3

0

20.3

0

21.3

0

22.3

0

23.3

0

00.3

0

01.3

0

november

oktober

september

augustus

juli

juni

mei

april

maart

februari

januari

december

4.30

5.30

6.30

7.30

8.30

9.30

10.3

0

11.3

0

12.3

0

13.3

0

14.3

0

15.3

0

16.3

0

17.3

0

18.3

0

19.3

0

20.3

0

21.3

0

22.3

0

23.3

0

00.3

0

01.3

0

2a

2b

Plan Amsterdam141

>

1 De route van de Electric Run, een magisch verlicht hardloopevenement, start op het plein voor het Olympisch Stadion en voert door het Amsterdamse Bos. / The route of the Electric Run, a magically illuminated running event, starts at the square in front of the Olympic Stadium and passes through Amsterdam Forest Park.Foto: Electric Run Nederland

Amsterdam wil investeren in sport en bewegen, als een natuurlijk onderdeel van de stad en het stedelijk leven. Met sportvoorzieningen, cultureel aanbod, natuur en recreatiemogelijkheden binnen handbereik trekt Amsterdam bovendien de talentvolle mensen die de stad nodig heeft om te groeien en economisch te floreren. Het gebied van de Sportas beschikt over al deze ingrediënten en heeft al sinds de Olympische Spelen in 1928 een bijzonder sportief karakter. De Sportas verbindt hét sporticoon van Amsterdam, het Olympisch Stadion, met het Sportpark Amsterdamse Bos. De gemeente Amsterdam en organisaties uit de sportwereld, weten-schap en bedrijfsleven willen de volledige potentie van dit gebied beter benutten. Door het aantrekkelijker, herkenbaarder en beter bereikbaar te maken, verandert het van een mooie doorgaande route naar Amstelveen in een verblijfs- en ontmoetingszone met allure, waar sport de verbindende factor is.

Onontdekte plekkenDoor het gebied loopt een route van het Vondelpark via het Olympisch Stadion richting de Bosbaan met het Olympisch Trainingscentrum voor roeien, tot aan een andere sportklassieker, het sportpark Amsterdamse Bos met het Wagener Stadion. Verspreid langs deze route liggen talrijke andere sportaccommodaties: het Frans Ottenstadion, de Sporthallen Zuid, de voetbalvelden

van Arsenal met een inloopbaan voor atletiek, het jachthavengebied met watersportfaciliteiten, tennis- en squashbanen, sporthotel Spa Zuiver en een manege. Sportgerelateerde bedrijven vestigen zich er daarom graag en ook wetenschap en onderwijs zijn er met de Vrije Universiteit en het VU Medisch Centrum goed vertegenwoordigd. De Sportas is bereikbaar via Station Zuid, de metro en de ringweg A10 en ligt bovendien pal naast de Zuidas.

De route volgt grotendeels het tracé van de Museum-tramlijn, die van het historische Haarlemmermeerstation naar Aalsmeer rijdt. Parallel aan de tramlijn ligt een fietsverbinding die de vele sportaccommodaties aan elkaar rijgt. Van noord naar zuid zien fietsers en tram-reizigers het bebouwde stedelijke landschap langzaam overgaan in het metropolitane landschap van het Amsterdamse Bos en de Nieuwe Meer. Onderweg passeren zij prachtige plekken om te recreëren of te sporten, de moeite van een af- of uitstap waard, maar nog grotendeels aan het zicht onttrokken. Het is een gebied van onontdekte plekken. Het jachthaventerrein aan het Jollenpad is een van deze pareltjes, een toegangspoort tot de verborgen schoonheid van de Nieuwe Meer. Het afgesloten karakter van het terrein verleidt passanten niet om een afslag te nemen en op een van de pieren aan het water te gaan zitten. Hier kan verandering in komen door de bestaande kwaliteiten

De olympische allure van de Sportasdoor Esther Reith en Stella Marcé [email protected] / [email protected]

De Sportas in Amsterdam Zuid is een gebied met potentie. Het bevindt zich

op een strategische positie in de Ringzone en heeft alles in zich om een plek

te worden waar mensen graag zijn en blijven. En het mooie is: het ligt er al.

Het enige wat nog moet gebeuren, is de ontbrekende schakels toevoegen

en de openbaarheid verbeteren.

Plan Amsterdam16

2 Verspreid langs de route van de Sportas liggen tal van sportaccommodaties. Op de voorgrond het Olympisch Stadion, op de achtergrond het Amsterdamse Bos. / There are numerous sports facilities dispersed along the Sportas. The Olympic Stadium can be seen in the foreground, Amsterdam Forest Park in the background.Foto: Mirande Phernambucq

3 Het Olympisch Stadion uit 1928, het icoon van de Sportas. / The Olympic Stadium from 1928, icon of the Sportas.Foto: Bas Koppers

4 De route richting het Amsterdamse Bos volgt grotendeels het tracé van de Museumtramlijn, van het Haarlemmermeerstation richting Aalsmeer. / The route towards Amsterdam Forest Park essentially follows the route of the Museum Tramline from Haarlemmermeer Station to Aalsmeer.Foto: Gemeente Amsterdam

2

3 4

03 | 2015 17

5a-b Van noord naar zuid passeren fietsers langs de route prachtige plekken om te recreëren of te sporten, deze plekken zijn nu grotendeels aan het zicht onttrokken. / From north to south, cyclists pass by wonderful spots for recreation or practising sports along this route, spots which are now largely hidden from view.Foto: Bas Koppers (a), Gemeente Amsterdam (b)

6 Het jachthavengebied biedt kansen voor meer openbare plekken aan het water van de Nieuwe Meer. / The Marina Zone presents opportunities for more public waterside spaces around the Nieuwe Meer lake.

Foto: Bas Koppers

7 De Schinkeleilanden bieden nu al mooie verblijfsplekken aan de Sportas. / The Schinkel Islands already offer wonderful spots to relax along the Sportas.Foto: Gemeente Amsterdam

5a 5b

6

7

Plan Amsterdam18

>

van het gebied te verbeteren en openbaar te maken. De recreatieve en sportieve waarde wordt nog groter als er ontbrekende schakels worden toegevoegd, zoals een waterspeeltuin en een open water zwemstation.

Uitnodigend en herkenbaarDat met relatief weinig inspanning veel bereikt kan worden, bewijzen de ingrepen bij Manege Nieuw Amstelland in het Amsterdamse Bos. De manege lag verscholen achter bomen en water en was alleen bereikbaar via een klein weggetje. Door het bos uit te dunnen en een nieuwe toegang naar de manege aan de fietsroute te maken zijn de gebouwen en activiteiten inmiddels tussen de boomstammen door goed te zien voor passanten. Zij nemen nu gemakkelijker een kijkje en gebruiken een consumptie op het terras.

Kleine, laagdrempelige ingrepen in de openbare ruimte kunnen er dus voor zorgen dat de Sportas goed ingericht en herkenbaar is als sporten recreatiegebied én aantrekkelijk genoeg wordt om te verblijven.

Andere voorbeelden hiervan zijn de aanleg van een Wi-Fi-netwerk en diverse watertappunten langs nieuwe hardlooproutes en bootcamp voorzieningen. Langs de Bosbaan krijgt het talud een nieuw fundament en verrijst een permanente tribune van betonelementen, landschappelijk ingepast in het grastalud. Dit vergroot de recreatiemogelijkheden wanneer er geen roeiwed-strijden zijn. Er liggen ook plannen voor de kop van de Bosbaan, de belangrijkste toegang tot het Amsterdamse Bos. Wat nu nog een openbare parkeerplaats is,

moet een groene entree en ontmoetingsplek worden, goed bereikbaar voor alle weggebruikers. De sporten recreatiemogelijkheden aan de oever van de Nieuwe Meer, achter sporthotel Spa Zuiver, worden uitgebreid met een yogaheuvel, een paviljoen en een zwem-strandje. Er liggen verder plannen om de huidige accommodatie en de tennisvelden daar meer op de Sportas te oriënteren en zichtbaarder te maken. Ingewikkelder is de opgave om verschillende andere sportaccommodaties en -voorzieningen langs de route meer naar buiten te richten. Toegangspoorten tot sportvelden liggen nu nog vaak verscholen achter het groen; de entrees van gebouwen van de Sportas afgekeerd. Dit is weinig uitnodigend en komt boven-dien het veiligheidsgevoel in het gebied niet ten goede.

Voor de inrichting van de Sportas als samenhangend en herkenbaar gebied is de ruimtelijke vormentaal van het Amsterdamse Bos een inspiratiebron. De houten banken en hekken, groene borders, eenduidige bestrating en bewegwijzering dragen bovendien bij aan de aan-trekkelijkheid van het gebied.

BereikbaarAanpassingen in de infrastructuur zijn cruciaal om het gebied bij elkaar te houden en goed toegankelijk te maken. Een groot knelpunt is de smalle fiets- en tram-tunnel onder de Ring A10, die met een verlichtingsplan op korte termijn veiliger en aantrekkelijker moet worden. In 2018 wordt de onderdoorgang in het kader van de

8a-b Door kleine ingrepen, zoals een nieuwe toe-gang, is de manege in het Amsterdamse Bos beter bereikbaar en zichtbaar. / Small interventions, such as a new entrance, have increased the accessibility and visibility of the riding school in Amsterdam Forest Park.Foto’s: Gemeente Amsterdam

9 Een tribune van betonelementen langs de Bosbaan vergroot de recreatiemogelijkheden. / A grandstand of concrete elements alongside the Bosbaan rowing lake increases the recreational options.Foto: Bas Koppers

10 Plan voor de tribune van de Bosbaan door Blauw Architecten. / Plan for the Bosbaan grandstand by Blauw Architecten.Impressie: Blauw architecten

8a 8b

03 | 2015 19

11 De vormentaal uit het Amsterdamse Bos, waar-onder de kenmerkende witte hekken, is de inspiratie voor de inrichting van de Sportas. / The formal features of Amsterdam Forest Park, including the characteristic white fencing, served as inspiration for the layout of the Sports Axis.Foto: Bas Koppers

12a-b Inspiratieschets voor een open groene ruimte aan de kop van de Bosbaan, in plaats van het huidige parkeerterrein. / Inspirational sketch for an open green space at the head of the Bosbaan, replacing the car park.Schets: Bibhup Telenga

9

10 11

12a 12b

Plan Amsterdam20

13 De smalle fiets- en tramtunnel onder de ring A10 is een knelpunt voor een goede bereikbaarheid van de Sportas. / The narrow bike and tram tunnel under the A10 ring road is a bottleneck to the accessibility of the Sports Axis.Foto: Bas Koppers

14a-b Inspiratieschetsen voor een brede, goed verlichte fiets- en tramtunnel onder de ring A10. / Inspirational sketches for a spacious, well-lit cycle and tram tunnel under the A10 ring road.Schets: Bibhup Telenga

15 Montage van het toekomstperspectief voor de Sportas als een samenhangend, goed bereikbaar gebied. / Montage of the perspective for the Sportas as a cohesive, easily accessible zone.Montage op foto: Bibhup Telenga

14b

14a

15a

13

03 | 2015 21

aanleg van het Zuidas-dok getransformeerd tot een bredere en goed verlichte passage. Ook zijn er plannen om de route die de Sportas verbindt met Amsterdam en Amstelveen te verbeteren en te verbreden. Het groene karakter van de Sportas zou doorgetrokken kunnen worden naar de inrichting van de zijstraten van de Amstelveenseweg. Hierdoor zal de Sportas niet alleen beter bereikbaar worden, maar ook nog meer het karakter krijgen van een samenhangend gebied. Voor bewoners en gebruikers van de Zuidas is er nog geen goede verbinding met de Sportas. Een fiets- en voetgangersbrug over de Amstelveenseweg zou het gebied voor hen extra aantrekkelijk kunnen maken.

In bewegingDe afgelopen jaren hebben veel sportgerelateerde bedrijven zich langs de Sportas gevestigd, zoals The Bootcamp Club en Fysiomed rond de Sporthallen Zuid. Met de aanleg van twee tijdelijke padel courts naast het Olympisch Stadion heeft Amsterdam een

nieuw sportief concept omarmd: padel, een combinatie van tennis en squash. Op het Stadionterrein zijn de oude Citroëngarages getransformeerd tot pop-up restaurants en is de ontwikkeling en herinrichting van het tegen-overliggende Stadionplein in volle gang. De noord-oever van de Nieuwe Meer zal vanaf volgend jaar onderdeel zijn van het Amsterdamse Bos, waardoor de Sportas zich over een nog groter gebied kan gaan uit-strekken. De verwachting is dat de aantrekkingskracht van het gebied nog verder zal toenemen naarmate het beter bereikbaar wordt en steeds meer een eigen identiteit uitstraalt. Het vormgeven van deze ontbrekende schakels is een proces dat nog jaren zal duren, maar de Sportas is inmiddels flink in beweging en verleidt nu al door zijn olympische allure.

Faciliterende overheid

De Sportas wordt voor het eerst als gebied met

potentie aangewezen in 2007 en komt nog pro-

minenter in beeld als Amsterdam na begint te

denken over een olympische ambitie. Door de

economische crisis zijn er echter onvoldoende

opbrengsten om de plannen voor de openbare

ruimte te bekostigen. De gemeente besluit het

in 2012 op een andere manier aan te pakken en

kiest voor een nieuwe strategie. Niet de

gebiedsontwikkeling, maar de ontwikkeling van

de verschillende sportaccommodaties en –loca-

ties komt centraal te staan. Nieuwe investeer-

ders en samenwerkingspartners verbinden zich

aan het project. Onder hen zijn niet alleen orga-

nisaties uit de sportwereld te vinden, ook

wetenschap, cultuur, bedrijfsleven en retail zijn

vertegenwoordigd. De aanvankelijke focus op

sport maakt gaandeweg plaats voor het bre-

dere perspectief van de ruimtelijke opgave met

als doel de volledige potentie van het gebied te

benutten. Het project is opgenomen in het

Sportplan en is een uitwerking van de Structuur-

visie 2040.

De nieuwe strategie heeft alleen kans van slagen

als alle betrokken partijen goed samenwerken.

Dat vraagt een andere opstelling van de overheid:

stimulerend, verbindend en flexibel. Partijen met

initiatieven en ideeën die op een positieve manier

bijdragen aan de versterking van de Sportas, kun-

nen aan de slag. De gemeente stimuleert hen en

helpt bij de concrete uitwerking van hun ideeën in

projecten. Ze zorgt ervoor dat alle belanghebben-

den – bewoners, bezoekers, het bedrijfsleven,

sportverenigingen en de overheid – een bijdrage

kunnen leveren. Om dit te begeleiden, richt de

gemeente het Programmabureau Sportas op. De

gemeente Amstelveen, de Zuidas en de Sportraad

zijn belangrijke partners in het programma.

Spelregels

Door de andere aanpak ontstaat dynamiek in het

gebied en worden verschillende initiatieven naast

elkaar onderzocht en ontwikkeld. De gemeente

bepaalt niet wat er precies waar moet gebeuren,

maar zorgt wel voor samenhang tussen de ver-

schillende activiteiten. Samen met betrokkenen

stelt ze ruimtelijke spelregels voor de Sportas op;

niet rigide en dwingend, maar richtinggevend,

ondersteunend en inspirerend. Zo zijn er bijvoor-

beeld spelregels voor de inrichting en het beheer

van de groene bermen in het hele gebied. Door

de bermen op een andere manier te maaien,

bloeien er veldbloemen en kruiden langs de

belangrijkste routes van de Sportas. Deze en

andere spelregels zorgen voor samenhang in de

ruimtelijke inrichting en dragen zo bij aan een her-

kenbare Sportas.

‘Partijen met initiatieven en ideeën die bijdragen aan de versterking van de Sportas kunnen aan de slag.’

Plan Amsterdam22

1

>

1 Binnensportaccommodaties zoals gymzalen en sporthallen zijn zeer gewenst in het Oostelijk Havengebied, ook vanwege hun belangrijke sociale functie. / Indoor sports facilities such as gyms and sports halls in the Eastern Harbour District are highly desirable, in part because of their key social function.Foto: Edwin van Eis

2 In het Oostelijk Havengebied kwamen veel meer kinderen wonen dan verwacht. / Many more children than anticipated came to live in the Eastern Harbour District.Foto: Edwin van Eis

Steeds meer Amsterdammers doen regelmatig aan sport, dus bij toekomstige stadsontwikkeling is het belangrijk om direct ruimte voor sport in de plannen mee te nemen. Bij de ontwikkeling van het Oostelijk Havengebied zijn, behalve drie gymzalen, geen sport-voorzieningen ingepast. De bewoners maken nood-gedwongen gebruik van de reeds bestaande accommo-daties in Oost. In de plannen voor IJburg is wel voorzien in sport. De ontwikkeling van IJburg en de geplande sportaccommodaties liep echter vertraging op, waar-door er zeker voor de eerste bewoners een tekort aan sportvoorzieningen was. De volgende lessen uit de praktijk illustreren dat via publiek-private samen-werking toch veel mogelijk is.

Het Oostelijk HavengebiedHet Oostelijk Havengebied is dicht stedelijk gebied. In de wijk, waarvan de ontwikkeling twintig jaar geleden is gestart, kwamen veel meer kinderen wonen dan in eerste instantie werd verwacht. Op basis van de verwachte bevolkingssamenstelling waren bij de ontwikkeling van het gebied drie gymzalen ingepast. Het werd al snel duidelijk dat dit ontoereikend was.

De bewoners hadden niet alleen behoefte aan meer, maar vooral ook aan verschillende soorten sportvoor-zieningen. Zo waren de gymzalen niet geschikt voor grote, startende sportverenigingen, terwijl deze zeer gewenst zijn in een wijk vanwege hun belangrijke sociale functie. Het achteraf creëren of vinden van ruimte voor deze verenigingen bleek in de praktijk een lastige opgave.

Het omliggende water van het IJ bood de bewoners van het Oostelijk Havengebied wel mogelijkheden. Een groep enthousiaste bewoners richtte kanovereniging Zeeburg op. De club begon op de begane grond van een loods aan de Entrepothaven. Toen die verlaten moest worden in verband met de bouw van woningen (die vanwege de economische crisis nog niet gebouwd zijn), huurde de vereniging 12 zeecontainers die moesten dienen als onderkomen en opslagruimte. Het bleek erg lastig om ruimte te vinden waar de containers permanent konden worden geplaatst. Nadat de containers op meerdere locaties hadden gestaan, vond de gemeente na locatie-onderzoek een bouwkavel op een smalle strook aan de achterzijde van het bedrijventerrein Veemarkt.

Sportvoorzieningen in de stadsuitbreidingen van Amsterdam Oostdoor Hugo Hilgers [email protected]

In de stadsuitbreidingen van stadsdeel Oost – het Oostelijk Havengebied en

IJburg – bleken de geplande sportfaciliteiten door onvoorziene omstandig-

heden niet toereikend. De ervaringen daar laten zien dat bewoners, sport-

verenigingen en ondernemers een grote bijdrage kunnen leveren aan het

vinden en creëren van ruimte voor sport.

2303 | 2015

3 Gemeentelijke binnen- en buitensportaccommodaties in Amsterdam stadsdeel Oost / Municipal indoor and open-air sports facilities in the City District of Amsterdam-East.binnensportaccommodaties / indoor sports facilities gymzaal / gym sportzaal / sports centre sporthal particulier / gym (commercial) sporthal vereniging / sports hall (club / association) sporthal gemeente / sports hall (municipal)

sporthal in aanbouw/voorbereiding / Sports hall (under construction / planned)

binnenzwembad (incl. zwemscholen) / Indoor swimming pool (with swimming lessons)

buitenzwembad / outdoor swimming pool

binnen- en buitenzwembad / indoor and outdoor swimming pools

buitensportaccommodaties / open air sports facilities

voetbal / football

hockey / hockey

tennis / tennis

atletiek / athletics

rugby/amarican football / rugby/american football

honkbal/softbal / baseball/softball

cricket / cricket

wielrennen / cycle racing

handbal / handball

W watersport / water sports

1 2

3

Plan Amsterdam24

4 Kanovereniging Zeeburg is opgericht door actieve bewoners. Na een ontwikkelproces van tien jaar heeft de vereniging sinds 2015 een nieuw club-gebouw van zeecontainers. / Zeeburg kayaking club was established by active residents. After a decade of development, the club opened a new clubhouse built of shipping containers in 2015 Foto: Kanovereniging Zeeburg

5 Tijdens het watersportevenement ‘Oost het Water Op’ maken kinderen kennis met kanoën en andere watersporten in de IJhaven. / The ‘East Takes to the Water’ event introduces children to canoeing and other aquatic sports in the IJhaven dock basin. Foto: Kanovereniging Zeeburg

6 Ook de grachten in de binnenstad van Amsterdam nodigen uit tot watersport. / Even the canals in Amsterdam city centre are an invitation to take up water sports. Foto: Kanovereniging Zeeburg

4

5 6

03 | 2015 25

In september 2015 opent de vereniging, na een ontwikkel-proces van tien jaar, de nieuwe accommodatie. De 150 leden van de club, die wil groeien naar 300 leden, zijn erg actief in de wijk en zijn vorig jaar gestart met een jeugdafdeling.

In het gebied zijn ook enkele particuliere sportscholen en een vaarschool gevestigd. Deze ondernemers zijn maatschappelijk betrokken en bedienen een breed publiek. Zo heeft één van de ondernemers een hard-looproute door de wijk ontwikkeld en organiseert de vaarschool zeillessen voor leerlingen van de plaatselijke basisscholen. Zij oefenen eerst in een gymzaal en gaan vervolgens het water op.

Compensatie voor het relatief beperkte areaal aan sportvoorzieningen zoekt het stadsdeel ook in de inrichting van de openbare ruimte, zoals met de aanleg van een door de jeugd langgewenst kunstgras trap-veldje. Hoewel de vraag naar dit soort plekken om te sporten groot is, stuiten nieuwe plannen vaak op grote bezwaren van direct omwonenden. Een plan om een speelplein aan te leggen op een groot ponton kon niet doorgaan om die reden. Wel zijn er op dit moment concrete plannen om in 2016 het Rietlandpark, ten zuiden van de Oostelijke Handelskade, aan te passen. De inpassing van sport staat daarbij hoog op de agenda.

>

7 Het Rietlandpark, ten zuiden van de Oostelijke Handelskade, biedt kansen om nieuwe sport-voorzieningen voor bewoners van het Oostelijk Havengebied te creëren. / Rietland Park, to the south of the Eastern Harbour District, presents opportunities to create new sports amenities for the area’s residents.Foto: erwin bolwidt@flickr

7

‘Bij toekomstige stadsontwikkeling is het belangrijk om direct ruimte voor sport in de plannen mee te nemen.’

Plan Amsterdam26

IJburg Op IJburg is bij de planvorming aanvankelijk een goede inschatting gemaakt van de hoeveelheid en diversiteit aan sportvoorzieningen die nodig zijn voor het gebied. In het Diemerpark en op het Centrumeiland waren sportparken gepland en in het plan waren drie sport-hallen opgenomen. Ook was het indertijd de bedoeling om een zwembad te realiseren en watersport de ruimte te geven.

De realisatie van de sportaccommodaties liep alleen niet gelijk op met de oplevering van de eerste woningen. Zodra de eerste bewoners zich op IJburg hadden gevestigd, meldden ze zich al bij het stadsdeel met de vraag waar de sportvoorzieningen bleven. Tegelijkertijd liep de gemeente tegen een aantal onvoorziene omstandigheden aan. De locatie in het Diemerpark waar het grote sportpark moest komen, bleek nog niet geschikt omdat de grond niet vlak genoeg kon worden gemaakt. De velden die voorzien waren voor de tweede fase van de aanleg van IJburg raakten uit beeld omdat de ontwikkeling van IJburg 2 vertraagd werd. Ook de bouw van de eerste sporthal in het Centrum Voor Vrije Tijd (CVT) liep door omstandigheden jaren uit op de planning. Al deze ontwikkelingen hadden tot gevolg dat er te weinig sportaccommodaties waren voor de bewoners van IJburg. Zij wilden graag sporten en voerden de druk op de gemeente op.

Ondertussen zochten en vonden de pioniers alterna-tieve locaties voor hun sportbeoefening. Met hulp van het stadsdeel zijn de hockey- en voetbalverenigingen IJburg opgericht. De verenigingen waren populair: in een mum van tijd hadden ze honderden leden, lange wachtlijsten, maar geen accommodaties. De hockeyers en voetballers trainden noodgedwongen in parken. Het was improviseren: omkleden deed men onder een partytent, geplast werd er tegen de net aangeplante bomen, ouders namen klapstoeltjes en kannen koffie mee. Deze geïmproviseerde sportaccommodaties hadden hun charme, maar het was duidelijk dat de sporters behoefte hadden aan betere faciliteiten. Omdat de grond in het Diemerpark nog steeds niet geschikt was om de geplande kunstgras sportvelden aan te leggen, besloot het stadsdeel er een tijdelijk

sportveld van natuurgras aan te leggen. Al snel was dat veel te klein en, vanwege de massaal in het park aan-wezige konijnen, zeer matig van kwaliteit. De druk op de verantwoordelijke bestuurders om kunstgras aan te leggen werd steeds verder opgevoerd. Zij besloten het risico te nemen en lieten twee kunstgras velden aanleggen. De hockey- en de voetbalverenigingen konden volwaardig van start gaan en aan de competitie deelnemen.

Omdat de eerste twee velden ondanks de onregelmatige ondergrond in goede staat bleven, konden er nog twee velden worden aangelegd. In september 2015 wordt de laatste fase van de aanleg van het sportpark afgerond. In totaal liggen er dan zes velden waarmee 2500 sporters gefaciliteerd worden. Ondanks deze uitbreiding zijn er nog steeds wachtlijsten. Ook de twee sportvelden die worden aangelegd op het nabijgelegen Zeeburgereiland zullen de wachtlijstproblematiek voor veldsport op IJburg niet oplossen. De verwachting is dat deze velden volledig benut zullen worden door de nieuwe bewoners van het Zeeburgereiland en het vlakbij gelegen Oostelijk Havengebied.

Publiek-private samenwerking op IJburg Ook aan tennisbanen is op IJburg, net zoals in de rest van Oost, een aanzienlijk tekort (bron: Sportaccommodatie-plan 2015). De twee grote tennisverenigingen die het dichtst bij IJburg liggen, VVGA en Tiebreakers, hebben al jaren wachtlijsten. In de plannen voor IJburg was een tennispark op het Rieteiland-Oost opgenomen, maar toen de eerste bewoners er zich vestigden, was er nog geen visie over hoe en wanneer het ontwikkeld moest worden. Drie IJburgers meldden zich bij het stadsdeel om hun onvrede hierover kenbaar te maken. De toen-malig portefeuillehouder Sport, Fatima Elatik, hoorde hun betoog aan en vroeg: ‘Waarom gaan jullie het tennis-park zelf niet ontwikkelen?’ De bewoners besloten het avontuur aan te gaan en gingen samen met de gemeente aan de slag. In drie weken tijd had de club 2500 leden. Het oprichtingstoernooi werd gehouden op geïmproviseerde baantjes op het Joris Ivensplein, achter het winkelcentrum.

De realisatie van de tennisbanen op het Rieteiland-Oost was geen eenvoudig proces. De club wilde snel met de aanleg aan de slag en had grote moeite met alle

>

8 Op IJburg wordt een extra hockeyveld aangelegd naast de twee bestaande velden. / On IJburg an extra hockey pitch is being realized next to the two existing pitches. Foto: Stella Marcé

9 Tegelijk met de aanleg van het derde hockeyveld wordt in het Diemerpark op IJburg het geplande derde voetbalveld aangelegd. / A new football pitch is being realized in Diemer Park on IJburg at the same time as the planned third hockey pitch. Foto: Stella Marcé

10a-b Artist’s impressions van het nieuwe club-huis bij het tenniscomplex op het Rieteiland-Oost, IJburg. / Artist’s impressions of the new clubhouse for the tennis complex on Rieteiland-East, IJburg. Impressies: MVRDV

8

10a

9

10b

Plan Amsterdam28

weten regelgeving. Meerdere keren dreigden de initiatiefnemers de handdoek in de ring te gooien. Toen de uitvoering in 2011 eindelijk van start ging werden rugstreeppadden op de kavel ontdekt en moest het werk worden stilgelegd. Voor de club betekende dit een enorme strop, omdat vrijwel een volledig speelseizoen verloren ging en er tienduizenden euro’s inkomsten werden misgelopen. Ook deze hobbel namen zij, met als resultaat dat het park in 2012 kon worden geopend. Op 22 augustus 2015 opent de vereniging een clubhuis dat is ontworpen door architectenbureau MVRDV. De financiering van het tenniscomplex wordt vrijwel volledig uit de exploitatie gedekt. De gemeente heeft een relatief kleine incidentele bijdrage geleverd aan de stichtingskosten.

Sport in de openbare ruimte op IJburg Ook als er in een wijk voldoende sportvoorzieningen zijn ingepland, is het nog maar de vraag of deze voorzieningen voldoende aansluiten op de – soms veranderende – behoeften van bewoners. Op IJburg bleken sportvoorzieningen in het centraal gelegen Ed Pelsterpark, bestemd voor spelen en actieve recreatie, overlast te veroorzaken voor omwonenden. In het ontwerp was onder meer een Johan Cruyff Court opgenomen, een multifunctioneel kunstgras trapveldje van 28 x 42 meter. Het veld was vanaf de eerste dag erg populair. Honderden kinderen maakten er dagelijks tot laat in de avond gebruik van. Het had ook een grote aantrekkingskracht op de jongeren van IJburg, die elkaar op en rond het veld ontmoetten. Een aantal omwonenden ondervond overlast van het intensieve gebruik; anderen vonden het veld juist een geweldige voorziening. De situatie escaleerde en de voor- en tegenstanders kwamen lijnrecht tegenover elkaar te staan. De uitkomst van een lang proces was dat het bestuur van het stadsdeel besloot het plein opnieuw in te richten. Het Johan Cruyff Court werd verkleind. De capaciteit die verloren ging is gecompen-seerd door meerdere kleine kunstgras veldjes verspreid over IJburg aan te leggen. Ook deze voorzieningen worden zeer intensief gebruikt.

Watersport rond IJburgIJburgers wonen aan en tussen het water. De vraag naar kleinschalige watersport, toegankelijk voor een breed publiek, is groot. Direct na oplevering van de eerste woningen zijn een watersportvereniging, een kano-vereniging en een surfschool opgericht. Deze initiatieven hebben behoefte aan een locatie aan het IJmeer van waaruit zij activiteiten kunnen faciliteren. In de buurt van de IJburgbaai, waar stadsstrand Blijburg de afgelopen jaren tijdelijk was gevestigd, komt binnenkort een locatie voor kleinschalige watersport. De verwachting is dat dit een enorme impuls aan de watersport zal geven.

Lessen uit de praktijkSport is populair in Amsterdam en zeker ook in Amsterdam Oost. De vraag naar faciliteiten is de afgelopen jaren sterk toegenomen en de verwachting is dat deze trend zal doorzetten. In uitbreidingsgebieden is de sportpartici-patie bovengemiddeld omdat er relatief veel kinderen wonen en veel mensen die een nieuwe stap zetten in hun wooncarrière. Zij zoeken in hun nieuwe omgeving naar nieuwe sociale netwerken en sport is daarvoor een goed middel. Bij toekomstige stadsontwikkeling is het dus belangrijk om voldoende sportvoorzieningen in te passen. Uit de praktijk blijkt dat dit er door onvoorziene omstandigheden toch onvoldoende kunnen zijn. Als de opvangmogelijkheden in omringende gebieden ook klein zijn, ontstaan snel wachtlijsten en onvrede bij de bewoners. De druk op de politiek om met oplossingen te komen kan fors oplopen, maar het alsnog inpassen van accommodaties is vaak lastig of zelfs helemaal niet mogelijk.

De markt kan een substantieel deel van de vraag opvangen, als daarvoor op de juiste locaties ruimte geboden wordt. Commerciële sportinitiatieven verdienen dus ook een plek in stedenbouwkundige plannen. Maar de belangrijkste les uit de praktijk is misschien wel dat de gemeente publiek-private samenwerking op moet zoeken. De ervaringen in stadsdeel Oost bewijzen dat met de energie en inzet van enthousiaste bewoners bijzondere sportaccommodaties kunnen ontstaan die voorzien in hún behoefte.

11 In het Diemerpark, tussen IJburg en Diemen, liggen veel mooie routes voor skaters, fietsers en hardlopers. / There are many beautiful routes for skaters, cyclists and runners in Diemer Park, between IJburg and Diemen. Foto: Rob Nelisse 12 De surfschool van Surfcenter IJburg is gevestigd op een strandje aan het IJmeer. / The Surfcenter IJburg windsurfing school is based at a beach bordering the IJmeer expanse of water. Foto: Edwin van Eis

13 Centraal op IJburg ligt het Ed Pelsterpark waar dagelijks vele kinderen spelen en sporten. Op de achtergrond het Centrum voor Vrije Tijd (CVT) met indoor sportvoorzieningen. / Ed Pelster Park, where many children play and practise sports every day, occupies a central location on IJburg. The CVT recreation centre with indoor sports facilities stands in the background. Foto: Stella Marcé

14 Langs de populaire hardlooproutes op IJburg zijn sporten speeltoestellen geplaatst. / On IJburg, sports and play equipment have been installed alongside popular running routes. Foto: Stella Marcé

14

11

12

13

Plan Amsterdam

Summary

30

The city as playing fieldFor many years sports were seen and planned as a healthy activity in the midst of greenery, but nowadays sports activities are increasingly being pursued in the ‘bosom’ of the metro-polis. Sports have become an essential aspect of city life and are manifest as a lifestyle, a development which also has a spatial impact. Park becomes sports park; sports park becomes park. Major sports events are staged against the backdrop of the city itself. ‘The city as a venue’: the city itself serves as the stadium, as with the recent Beach Volley-ball World Championships at Dam Square. What are the implications of this urbanization of sports for the city? How do you allow room for them if the pressures on space are only increasing?

In its new ‘Sports Facilities Plan’ (Sport-accommodatieplan), which was ratified in June 2015, the City of Amsterdam responds to the growing demand for sports facilities as well as changes to that demand. Municipal facilities are still important, but it is also about sports in other forms and in different places. The Sports Facilities Plan aims to establish the basis of a sports infrastructure that is easily accessible for everyone, is sustainable and allows leeway for renewal and innovation. The City Council is devoting 20 million to this process through until 2018. The plan includes several spearheads, such as accessibility, strengthening and expanding the network of sports routes, intensification of the use of existing space and accommodation of urban sports. The plan gives sport the place that it deserves – not hidden behind the fences and sidelines of the sports park, but right in the midst of people in the city.

The Olympic allure of the SportasThe Sportas in Amsterdam-South connects the sports icon of Amsterdam, the Olympic Stadium, with the Amsterdam Forest Sports Park. There are many sports facilities spread along the route. The Sportas occupies a

strategic position within the ‘Ring Zone’ in the vicinity of Amsterdam’s orbital motorway and boasts everything to become an area where people are keen to spend time. It is also an area of yet-to-be-discovered spots. Making it more attractive, more recognizable and more easily accessible will transform it from being an attractive uninterrupted route to Amstelveen into an inspiring zone to spend time and meet up where sport is the binding factor.

Small and easily accessible interventions in the public space can ensure that the Sportas is designed well and recognizable as a sports and recreation area, as well as making it attractive enough for people to simply spend time there. These interventions might include installing a wifi network, water taps, new running routes and boot-camp facilities. To increase its distinctiveness, the layout of the Sportas elaborates upon Amsterdam Forest Park’s spatial features. Adaptations to the infrastructure, such as a wider underpass beneath the A10 ring road and improved links with the Zuidas District, are crucial to the area’s cohesion and easy accessibility. There are also plans to improve and widen the route that connects the Sportas with Amsterdam and Amstelveen.

In recent years many sport-related enterprises have established themselves in the vicinity of the Sportas. Expectations are that the area’s gravitational pull will increase even further as accessibility improves and its identity becomes increasingly unique. This is a process that takes years, but the Sportas project is now being activated and is already attractive because of its Olympic allure.

Sports facilities in Amsterdam-East’s urban expansion areasAmsterdam has the ambition to encourage sports and physical activity wherever possible by making sports more accessible. How is this taking shape? In the expansion areas of the

City District of Amsterdam-East – the Eastern Harbour District and IJburg – it became evident that the need for space for sports is great. Hardly any sports facilities were integrated into the Eastern Harbour District’s development – the three realized gyms were inadequate. Many more children came to live there than expected, and they not only needed more sports facilities but above all different kinds of amenities. The neighbouring expanses of the IJ waterway offer more possibilities and are being used by a kayaking club and a sailing school. The district council is seeking to compensate for the relatively limited area of sports facilities in its design of public spaces. With the renovation of the Rietland Park in 2016, the integration of sports is a high priority.

Plans for IJburg certainly included sports, but the area’s development and its planned sports facilities were delayed, so for the earliest residents there was a shortage of amenities. After a slow start, on IJburg one now finds tennis courts, football and hockey pitches, and several small pitches of artificial turf. Enthusiastic and enterprising residents have played an important part in this.

In future urban developments the City Council must anticipate the great demand for sports facilities; inserting them afterwards is often difficult, even impossible. The experience in Amsterdam-East demonstrates that by working in conjunction with the energy and commitment of local residents it is possible to establish unique sports facilities that meet their needs.

Bringing sport into the city

03 | 2015 31

Plan Amsterdam is een uitgave van Gemeente Amsterdam en is te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam

Auteurs van dit nummer

Nelleke Penninx (1971)– Is afgestudeerd als planoloog aan de Radboud Universiteit Nijmegen– Werkt voor de gemeente Amsterdam als beleidsadviseur bij het team Nieuwe

Opgaven van Ruimte & Duurzaamheid en bij het team Sportbeleid van Sport en Bos

– Is verantwoordelijk voor het Sportaccommodatieplan 2015-2022– Werkt al sinds 2008 aan diverse sportprojecten voor Amsterdam, zoals de

Sportas en het Olympisch Plan 2028– Houdt zich ook bezig met het project Gezond Ingerichte Stad, gericht op het

stimuleren van bewegen in de fysieke ruimte– Was hoofdredacteur van ‘Bloed, zweet en tranen’, Nieuwe Openingen over

sport in de stad (2009)– Won als roeister (vrouwen acht) Olympisch zilver in 2000 in Sydney

Esther Reith (1964)– Is hoofd stedenbouwkundige bij Ruimte en Duurzaamheid Gemeente Amsterdam– Studeerde stedenbouwkunde aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam– Werkt op dit moment aan het project Sportas, Gebiedsvisie Schiphol Schinkel

en Zorg & Ruimte– Werkte aan diverse projecten die een relatie hebben met de Sportas , zoals

Olympische Ambitie 2028, het stedenbouwkundig plan voor het Stadionplein en Verkenning Citroën garages

– Was projecttrekker van onder andere de Structuurvisiekaart Amsterdam 2040, de Hoogbouwvisie en Atelier Ringzone

Stella Marcé (1971)– Studeerde Engels en Russisch aan het Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken

in Antwerpen en Cultuur, Organisatie en Management aan de Vrije Universiteit Amsterdam

– Werkt sinds 2003 als interim organisatie/communicatieadviseur en tekstschrijver/ eindredacteur voor diverse organisatieonderdelen van de gemeente Amsterdam

– Is sinds mei 2015 samen met Edwin Raap verantwoordelijk voor de eindredactie van Plan Amsterdam

Hugo Hilgers (1957)– Volgde diverse opleidingen in de sport, management en beleidskunde– Trad in 1982 bij de gemeente Amsterdam in dienst als derde zwemmeester

in het Zuiderbad en werkte tot 1992 als sportinstructeur in gemeentelijke sport-accommodaties

– Gaf daarna leiding aan de afdeling sport van stadsdeel Zeeburg– Werkt nu als senior adviseur in Amsterdam Oost en houdt zich bezig met de

ontwikkeling en exploitatie van sportaccommodaties zoals avonturenspeel-plaats Jeugdland, de ontwikkeling van tennispark Valentijnkade en de sport-parken Midden/Voorland en Drieburg

2

1

1 De behoefte aan ruimte om te sporten in Amsterdam is groot. / In Amsterdam, the need for space for sports is great.Foto: Amsterdam Rent, Rob Nelisse

2 De stad biedt de stedelijke sporter genoeg uitdaging. / The city offers the urban sportsperson plenty of challenges.Foto: Amsterdam Rent, Rob Nelisse

Stadsbeeld 03/15Agenda Groen 2015-2018

Investeren in de tuin van de Amsterdammer Het vele groen in Amsterdam krijgt er nieuwe functies bij. Met meer en beter groen maken we Amsterdam economisch sterker, maken we de stad beter bestand tegen hitte en hevige regen en helpen we de drukte in de stad te spreiden. Vooral stadsparken moeten toene-mende drukte beter aankunnen. Ook willen we het groen nog beter inrichten voor recreatie, biodiversiteit en gezondheid.

Op basis van die uitgangspunten is de Agenda Groen: Investeren in de tuin van de Amsterdammer tot stand gekomen. Het huidige gemeentebestuur erkent de grote waarde die de groene stad heeft

voor al zijn bewoners. Amsterdammers willen meer groen in de buurt en voor meer doeleinden: ontspannen, natuur snuiven, om in te wer-ken, af te spreken, te sporten, te spelen of om iets te vieren. Het is de tuin van alle Amsterdammers. De gemeente investeert met de Agenda Groen €20 miljoen in groenprojecten, het dubbele in vergelij-king met de voorgaande jaren. Bovenstaande infographic geeft weer waar de komende jaren de focus ligt. We nodigen ondernemers, bewoners, non-profitorganisaties en overheden uit om samen met ons de stad groener te maken.

Wouter van der Veur en Geertje Wijten, opstellers Agenda Groen

Illustratie: DSGN.FRM

ON

DE

RN

EM

ER

S

NO

N-P

RO

FIT-

OR

GA

NIS

ATI

ES

OV

ER

HE

DE

N

BE

WO

NE

RS

POSTZEGELPARKENERBIJ

OPLOSSEN VAN 80 ECOLOGISCHEKNELPUNTEN VOOR MEER BIODIVERSITEIT

STADSPARKEN KRIJGEN ER VOORZIENINGEN BIJ

VERBINDINGEN TUSSENGROENGEBIEDEN

STADSPARKEN VERBETEREN

+ 15 NATUURLIJKE SPEELPLAATSEN ERBIJ

GROEN DAK ERBIJ

VERBETEREN ENTREES VAN STADSPARKEN

+ 50.000 M2

20

MEER SCHOOLPLEINENVERGROENEN

De gemeente Amsterdam heeft € 20 miljoen aan Groengelden. Met z’n allen maken we Amsterdam groener.

Stadsparken

Parken zijn beter ingericht op intensief gebruik en natte omstandigheden. De bezoekersdrukte is verspreid over de stad.

Klimaat en biodiversiteit

Er is meer en beter groen in de stad, wat helpt tegen de extremere buien en hogere temperaturen.

Groen in de buurt

Alle Amsterdammers hebben groen naast de deur en sporten en bewegen meer door de goede voorzieningen in de buurt.

Verbindingen en toegankelijkheid

Het bestaande groen in en om de stad wordt beter benut. Er zijn meer routes in en tussen groengebieden.

Groen landschap 25 min 15 minCentrum Groen landschap

BETER BESTAND TEGEN HEFTIGE BUIEN







GROEN DAK ERBIJ


+ 50.000 M2

20



Stadsparken




Groen in de buurt






Investeren in de tuin van de AmsterdammerAgenda Groen, 2015 – 2018

Kijk opamsterdam.nl/groen

ON

DE

RN

EM

ER

S

NO

N-P

RO

FIT-

OR

GA

NIS

ATI

ES

OV

ER

HE

DE

N

BE

WO

NE

RS







GROEN DAK ERBIJ


+ 50.000 M2

20



Stadsparken




Groen in de buurt












GROEN DAK ERBIJ


+ 50.000 M2

20



Stadsparken




Groen in de buurt






Investeren in de tuin van de AmsterdammerAgenda Groen, 2015 – 2018

Kijk opamsterdam.nl/groen

Plan Amsterdam - Sport de stad in

Documents

Transcript of Plan Amsterdam - Sport de stad in