l,orrden: de tuinsteden, rgo5 -rg25

| )t'dag dat ik aan het hood van een koninkrijk sta, zou mijn grootste wens zijn er( ( n cottage te bezitten.'

\\':rarom aandacht voor Welwyn en Hampstead? De tuin- cn satellietstad,rls verstedelijkingsproces cn eroei-opvang is opnieuw uitgevonden en uit-qt'probeerd in Eneeland in het bcgin van de twintigstc eeuw. Wat ook het( )ntstaan en de kontckst van dc produktic crvan mogen zijn, dit verstedelij-liingsproccs trad 'thcoreties' tcn tonelc in rBgB, dc vcrschijningsdatumr':rn het boek van Howard, Tomorrow, a peaceful path to real reform. Vanaf dattijdstip kunnen we de stappcn in het op gang komcn van dit proces preciesllilgaan:r

:.itt,.t)t..'().\\,titrNt)t(;t,t\tst..\Nt)t(;l',:l)1,:NINT,oNDENAANHETEINDEVANt)t. N t,.(;t,.N I ll,:t\ | )t, t,.t,,t rw'l'rrss.rr rtl'1''

tlritlrlr'lPrrrrl r',ttt ltr'l rlr'lr,rt i.rrr rlr.r.rrqr.lst'stt.tlt'5.uwers in het begin van

l*,StJ.tiiirl*rift

:r:if!i!;:i!:rti

t:{;iii

?!tt

Jtsa{rtgFo{{,-qd!ao

uEsuUo.Lt(

q

IIa

R. Unwin en B. Parker, Hampstead Garde n SuburbEersteplan voorde tuinwijk, februari rqoq. Met

name rondom Hampstead Hearh zijn a. r;i." ,lgesrtucerd dat er zoveel mogelijk uiizicht op het

1

:,i.:.'\ /t./'.i

i8 !:;t'itq IIFtdaF;gEt1Fi:F

li. Urrwirr

l'i;,'ll,l]1,,".1i,,'ll,'( \ t'r'rrir ()''| ( ( ,, ;,,r.rr sr lrr'rs.rr (ll:r' van Raymond(irrflt.cr.,zrxl:rrrlt. l)r

lt1)r'l)) /'tkrx4tl .t tl:ttt tt.q lwt'ctcrreinenbijinEton

sr,.:r,r (i,r*r,,, ,.,,,,,,,,1i11,r.:lii,:;,iiilll,lli,l;;iii:.$.r"."rJ.;i;r' I)at p('rs()r('rr'irrr rtties plan dat laat zien hoe door eenprr'< iczc situcrir)s cen zo sroot mogelijk aantal hui_zcrr rrilzir'lrl lrr.r''l op t.r'rr opcrr nrinrle olecn park.'

,1 i'{}"E ?':ttf.

H.antpstcad Garden Suburb, Central Squarc('I-ekening r.an E. Lutycns).

Kadastrale kaart van lg75 die het waaiervormisstra.tenpatroon buitcn de srenzc. vun het o.rsp.un-kelijk plan laat zicn, dat een voorrzerting is vari clcklassicke kompositie r.an hct plcin.

l),ur()rama's of doorkijkjes zouden moeten zijn oP lrt't orrrlinrlt'n(l(' plattc-l,rrrrl'. Het merendeel van de huizen is dus soqr()(.1)('('r'(l r'()u(l()nl Il('t parkr,rrr Hampstead, en z neergezet dat het park t(.zicrr is. t' l)t.rnccstc algc-rr( n(' \,oorzieningcn heeft Unwin in ccn dicht r:t.nt|urn lckonccntrecrd,r, r rvijl hij kleinc lokale centra plant voor de wijkvorirziorinscn. De sche tsl.(,nrt echter niet vcrder dan het stadium van dc bcstcmmingen, met lJn-'r

irr schipperend tusscn zijn cieen theorien en de vcrlangcns van zijnL l iirrrtc.

llt'l planuan rgog

\ rr rvat hce n cn wccr ecschuif wordt mcn hct ecns ovcr ccn nicuw plan. Ditr'. \ ('cl meer gcstrukturccrd. lVc zicn hicr dc grotc thcma's van Unwin naarr ,,r't'n kome n: dc omvattcndc struktuur, ccn dicht ccntrum cn afwisselendcrr,rongcbicdcn, dc hirarchic van dc ruimtc cn dc r-rotic valt bcsrcnzing:lrct park van Hampstcad, bukrrz()nc voor de londcnsc voorstcclen, dcr)nrur tusscn hct park cn dc stad, dc voldocnde duidclijkc cn spccifiekerrr:rrkcring van dc ingangcn. Naast dczc omvattendc struktuur doet del,r'lrandelins van dc ondcrdclcn mcer konccssics aan hct pittoreske (kon-( { ssics die prccics dc inzct vormcn van het verschil tussen de nivo's van.rrnlyse cn ontwerp). Hampstead lijkt dus op een katalogus van pittorcskcl,t handclingen. Maar dc divcrsitcit in deze behandeling en in architcktcn,lir. cr vorm aan gcvcn, gctuigt van ccn kernopvatting van Unwin: dc stc-,lt'lijkc realitcit komt allecn tot uitdrukking in het bestaan van strukrurck'rrivo's en van verschillcndc cn gchirarchiseerde lezingcn. Op erorrci r':rrr:rrralyscs van vcrschillcndc curopcsc stcdelijke strukturcn scci LJrrwrnrrrruwkcurige regcls aan: ecn hcldcrc omvattende struktuur, opecbouwrlrrit dichtc cn gemakkclijk hcrkenbarc ccntra, morfologics gcdiIercnticurclcrrijken, ccn beindiging cn grens aan dc groei van de stad, assen, hcrkcn- .ninespunten (uitzonderingcn als ingang enzovoort); daarnaast staat eenlokalc, meer pittoreske struktuur, dic op dit nivo dc denkbeelden van Ca-rrrillo Sitte weer opncemt.

.

Het plan van rgog is in zijn gehccl uitgevoerd. Dc financierinesproble-nicn hebben deze socialc wijk echter omgevormd tot ccn woonwijk voor dcrncer gegoede klasse.38 Hocwel deze verschuiving nict zichtbaar is bij eensimpele leziiig van het plan, spcclt zij een grotc rol in de waarncming vanlrct eeheel door de bezoeker en in de praktijk van dc bewoners.

Hampstead heeft zich later belangrijk uitgebreid naar het noord-oosten,w,aarbij het de grenzen van het oorspronkelijke plan overschrecd. Wc zien('cn systcmaties gebruik van de instrumenten van IJnwin: close, spron-g('n,... Mct ccn aanzicnlijkc rcduktie echter van de pittoreske behandeling

Bovcndien heeft het latente klassi.kr. rrr,rrrrrrrt,.tarisme van centralSquare een grootse kompositie in wir:rit.r r.,,r.nr l()t qcvolg, die op de schaalvan de rijtjeshuizen die er lanes srrr;r. lrt'r:rr.rrt'lijk wordt. Dit nomeen iseen duidelijke uitdrukkins v.rr rrilr's *,rrt

Hampstead, r,an hct park naar Ccntral Squarc, clereeks vanafHeathsate

De losse opzct r.:rn dc qclrorru.r'n rlic rrict rrcrkr.lijkdcrttimtctarr (lcslfirirl t.;rsllcqgt.rr. ts ln |(,q(,ltsl)tiutk

' '1'"r'I

mct dc bcdoclinecn van het plan. De subtiliteit vanrlc nr:rrkcrirrqcn cn r.an de afu ijkinqen in dc rooilijnvt'rrlrvijrrt orr

-d rr-

t----a a.l=r.l.aa,

R. Unwin, 'I'ypokrgicsc var-iatics o1t hct tltcma vande closc ( uit: Tou'n- P lanni\q in pract ice).a. Watcrloo Courr (archirekr Baillic Scrrtt).b. Close aan Hampstcad Way.c. Closc aan Main Road.d. Gckoppeldc closcs aan Main Road (MorlanclClosc en Romney Close ).c. Nie t uitgcvoerdc closc in t.-r,orm, waarr.an hetprincipe wcer overgenomen zal worden voor AsmunPlace.

De door Unwin beproede en gepublicccrclc indc_lingsvormen zullen de instrumcnlcn worclt,rr vrxrr dcvormgevine van de cngclse l>uitorwijkr.rr tol rlt.Tweedc Wcrcldoorl,,q.

Ir

Hampstc:t

rl;rrr .r'rr l.ssr.r.rrrrr. rr.rrr rr.(.r,r) (rr..rs r:rrr rrt.t.rrst, mct een iets vooruit_sJr.irret rr

s00sq,$)#)00

P!-Ns ':*-*L j =;..}: "r -jt*_**, r.(\ai ..".*

"-^*

,rrlkcnt, dan reproduceert hij op zijn minst dt'\'oor lrt t trrrtlrtiont'lc lrkrk,rllouwdetegenstcllingtusscnvoorenachtcr,zr'll;rlstlt'zt voolkarrt rrictr,rl dc stad verwijst maar naar ccn'buurtgcrtrt'r.rrst lurp'. .'\;rrr rlt'r'uinlt(:-

1,11't'tcecnstelling dic in de muur tusscn dc huizt'n t'rr in Irt'l strlrticlt'spclrr tocgangen tot dc achtcrpadcn konkretc vorm allnll('('ll)t, lrcantrvoordtr tcscnstclling in gcbruik. Als men hct ccns is nrct dt'zc hvpothcsc, is

,,, c1 tc zicn hoe in dczc erocpcring het achtcrpad ccn omkcrins \,'zrn hctlrcrna tcwecgbrcngt. Dc tocgeieendc ruimtc komt tcrug aan dc voor-rnt \An dc closc cn dc rcprcsr-rrlalicruimtc wordt doordc tuirrcn o\(.rq(.-

rl,)rf r('n. Ecn ncutralc opcnbarc ruimtc gccft dc closehc bccld r.'an ccn sc-lrlcl.

]., I,I,WYN GARDEN C]I1'Y

'\, ,'lrv1'n ligt er km vzrn Londcn, nct voorbij Hatficld Ncw 'I'own als mcn, , r' de e- l naar hct noordcn gaat. Er is ccn trcinvcrbinding mct LondcnK irrq's Clross Station) cn hct ma:rkt dccl uit van dc ring van nicuwc stcdcn

,lrl in hct plan voor Groot-[,ondcn dc groci van dc crgclsc hoodstad mocst, r1rViIllSC1.

\:r de oorloe van rgr4-r9r8 wordt r:r door Howard cn zijn vriendcni )slrorn, Purdom cn Taylor'1 I ccn kampagnc gcvocrd voor dc aanlcg varrr rculve tuinstcdcn, dczc kccr scfinancicrd door de regering. De argumcn-r, rt ic in dczc kampagnc steunt op hct sukscs van Lctchworth ( r qo4) cn op,l( noodzaak om rond Londen in hoog tcmpo woningcn te bouwcn. In r t1 rr;l.r'rrrt het parlcment de krcdictcn voor dc wcderopbouw gocd; lrinncn cli(l,:r

Oorspronkelijk plan voor Welwyn Garden City vanLouis de Soissons.

Ten westen van de spoorbaan, cvenwijdig daar-aan, ligt het centrum mct winkcls cn allc krrllrrrclt.vOorzieninqen. H('t ('('nlrurrr wor

Welwyn Gardcn City, luchtftrto varr rlt. lrrxril-rrs

t('cft de voorkeur aan een bij de maatschappij ruutg('sl()l('n lrttto t:n bc-ilocmt Louis de Soisson, eenjonge architekt dic vrxrr (l('lr1('('rit talcntvoller:rn de nieuwe generatie doorging, tot hoodarchitt'kt.

Er wordt onmiddellijk me t de bouw begonncn. Er wordt'n riolcringen enIt'idingen aangelegd langs de bestaande wegen, dc grotc avenue en eenpaar andere straten worden uitgezet en de industriezonc wordt bouwrijpqcmaakt.

De eerste huizen voor de arbeiders van de stad worden met kerstmisrtyzo in gebruik genomen; in november rg22 volgen er 50 huizen, in meir()24 weer 95, enzovoort.42

De eerste huizen worden gcbouwd ondcr de Addison Act van tgt9,rnaar in het grootste deel van de financierins wordt door de Housing Actvan r92r voorzien.

llel algemeen plan

'...wie de opdracht krijgt ccn stad tc ontwe rpen, moet allereerst he t ge biedin alle richtingen doorlopen ... tijdens zijn wandeltochten maakt hij eenschets van wat de natuurlijkc groci van dc stad zou zijn als die aan zichzelftln zljn ovcrgelaten. Hij probeert zich de richting voor te stellen die der'

rr. rlrr lrllrr.rrl r.rr

il:ill;;:,,fi;-;;;,;i:iJ,,,',1:1,,,1 ,;1,,,1, ,,,,

',, ,,,,,,,,1,,,,,,,,,,

)).:'t""(,.r,r,I rr( irrr r1|r,|,r,rr,., \,,rr,rtr,.,,,t,tr Illr'lt.t \,lt rlr., 1,,..,.

\'r'rtr'liikirrq rrrll rlc r.rr r,rlr.\ \.ur I irrrr rrr l.r,rr zrr.rrIrrx rlt. cr.rrt r.lrlr. t rtilrt{. lrit{li jt. l )r. r l,,sr. r\ nrr.t rr..1('clr t)('nnl(.t.1)n.tittir, \,:tl rlr. lro t,rrr lrr.t l.rrrrllrrris, rdc bocrdt'rij, nrr:rl t,r.n rrr;rrrireen scric hu;zc. ,,,,, r;;.; ;;;;;. ,',1,'::l i:;:.i1,:,li:l;;;il

....-----1

I'iI

I

\rrn de ruimte waar te nemen als in de Quurllirrrlr.. llt t is zr.ls rrreal,,lrmerkelijk te zien hoe door een haag van brxrrrryrjt's r.lk. r'isrrt'lt. krnrrnu-rrikatie verhinderd wordt tussen de straat cn clt'at lrtt.r'trrirrcrr r,itrr rlc lrt:idclruizen die de ingang van de close vormen Dr:zc lririru lrt.t.li lxrvt,rrdicn totq('volg dat de hele close wordt afgesloten cn dat dc lrirrrrr.rrluirntc clc plaats\.n een zeer nadrukkelijke kollektieve tocigc'ri.g lijkt tc wordcn. (Bijrvijze van anekdote: de schrijver van deze regcls durLrc dc closc niet bin-.cn te gaan, omdat hij dacht een bijzondere intimitcit tc verstoren.) Deze,bservatie moet vergeleken worden met die welke wilmott in Dagenhamtlced, waar hij het bestaan van zekere kollektieve praktijken binnen be-Paalde closes aan het licht bracht.a6 Het ligt dus voor de hand de bijzonde-r.c morfologie van de close in verband te brengen met deze vorm van kollek-tief gebruik. De afgesloten ruimte van de close vormt op zijn minst eensteunmiddel, dat er zich bijzonder voor leent het brandpunt te vormen vanrlcze in de engelse kultuur latente groepspraktijken (vergelijk ook in ditvcrband de studies van Wilmott over de matrilokaliteit).

Wat hier voldoende duidelijk wordt, en wat de observaties in Hamp-stead bevestigt, is de noodzaak van hct bestaan van een ruimtclijke diffe-.cntiatie die een gedifercntieerd gebruik (van hct type priv-openbaar)rnogelijk maakt. Als de ruimte geen rekening houdt met deze noodzaak,lrrengt de bewoner zclf veranderingen aan i' zijn ruimte , zorangdat moge-lijk is. Dat betekent ook dat een van de kwaliteiten van de voorgesteldeluimte in Welwyn is, dat zij deze veranderingen toelaat.

r)E cLosE: vAN opENBARE RUIMTE ror pnrv-nulurnI)c reduktie van hetgesloten bouwblok tot de close kan wilrekeurie liikcn:immers, in welwyn ner zo goed als in Hampstead blijft het blok los un dcclose bestaan. Maar de close introduceert een nieuwe hirarchie in ver-houding tot het traditionele blok: de semilopenbare ruimte van de doodlo-pende straat produceert een nivo van ongebruikelijke relaties en praktij-ken. De afstand die er is tussen de ruimte van de voo,rkant en de stad, islundamenteel: de close hceft een zekere autonomic en hij zou opgevat kun-nen worden als een eenheid. zowel in Hampstcad als in wclwyn is hetblok de kombinatie van aonderlijke pcrcelen en closes. Deze kombinatieeehoorzaamt in de eerste plaats aan algemene regels: de dichthcid en hetvoortbewegen. In de tweede plaats probeert ze het verschil tussen open-baar en priv te respekteren. op dit nivo brengt de close een onderscheidaan: funktionerend als eenheid staat de binnenruimte van de close tegen-over de specifiek openbare ruimte van de straat door een bijzondere afslui-ting: een vernauwing, een haag ofzelfs een poort. En de tegenstelring open-

B9

W:lr" "".0.n City, de euadringle en Handsicte

Bouen De Quadringle, de binnenkun, uun d. .1o...Onder Oorspronkelijk plan.

Schema van de huidige toestand waarop de toevoe-gingen te zien zijn. Tussen de huizen zijn garages,aldaken ofmuren gebouwd (zwart op de tekening),waardoor een kontinue afsluiting terugkomt tussende ruimte van de close en de achtertuinen.

g^-d\* :\^'(\r \t\,

Welwyn Carden City. de closr,. \.oorrzelins cnreduktie van het type.

Door tocneming van de almctinge n en herhalinsvan groeperingen van identieke huizen, dezellile ande closes als aan de aanerenzenclc straten, \.,erliestde close zijn specificke karakter. I)e tuinwiik ver-qlijdr in de pir roreske verkavelinq van rwce_ondcr_een-kap huizen.

i,.rrrr-priv funktionccrt opnicuw binnen dc ckrst', nuriu nr('t