Een inleiding Transities & Transitiemanagement · 2010. 8. 30. · 15 Transitie nodig in de zorg De...
10
© DRIFT 2006 - Afbeeldingen: Beeldbank V&W / www.beeldbankvenw.nl (m.u.v. p 2,10&14) Burg. Oudlaan 50 3062 PA Rotterdam Faculteit Sociale Wetenschappen Erasmus Universiteit Rotterdam Postbus 1738 3000 DR Rotterdam T. 010-4088775 F. 010-4089039 [email protected] www.drift.eur.nl Een inleiding Transities & Transitiemanagement
Transcript of Een inleiding Transities & Transitiemanagement · 2010. 8. 30. · 15 Transitie nodig in de zorg De...
© D
RIFT
200
6 -
Afbe
eldi
ngen
: Be
eldb
ank
V&W
/ w
ww
.bee
ldba
nkve
nw.n
l (m
.u.v
. p
2,10
&14
)
Bu
rg.
Ou
dla
an 5
030
62 P
A R
ott
erd
am
Facu
lte
it S
oci
ale
We
ten
sch
app
en
Era
smu
s U
niv
ers
ite
it R
ott
erd
am
Post
bu
s 17
38
3000
DR
Ro
tte
rdam
T.
010
-408
8775
F. 0
10-4
0890
39d
rift
@fs
w.e
ur.
nl
ww
w.d
rift
.eu
r.n
l
Een
inle
idin
g
Tran
siti
es &
Tr
ansi
tiem
anag
emen
t
1
In
dit
bo
ekje
is
ge
trac
ht
een
ee
rste
in
leid
ing
te
geve
n
over
tr
ansi
ties
en
tr
ansi
tiem
anag
emen
t.
Het
D
utc
h
Res
earc
h I
nst
itu
te F
or T
ran
siti
ons
(DR
IF T
) is
één
van
de
ond
erzo
eksi
nst
itu
ten
d
at
hie
r d
e ko
men
de
jare
n
verd
er
ond
erzo
ek n
aar
zal
doe
n.
Dit
gez
amen
lijk
on
der
zoek
vin
dt
voor
een
gro
ot d
eel p
laat
s bi
nn
en h
et K
enn
isn
etw
erk
Syst
eem
In
nov
atie
s en
tra
nsi
ties
(K
SI).
Uit
dag
inge
n v
oor
het
inte
rdis
cip
lin
aire
on
der
zoek
van
DR
IF T
li
ggen
met
nam
e op
het
geb
ied
van
het
her
ken
nen
en
ver
klar
en
van
pat
ron
en in
tran
siti
es, h
et a
fbak
enen
van
tran
siti
efas
es e
n
het
an
alys
eren
van
de
mog
elij
khed
en v
oor
het
beï
nvl
oed
en e
n
stim
ule
ren
van
tra
nsi
ties
naa
r ee
n d
uu
rzam
e sa
men
levi
ng.
Van
weg
e h
et in
leid
end
e ka
rakt
er v
an d
it b
oekj
e, is
er
nie
t die
p
inge
gaan
op
de
ond
erli
ggen
de
wet
ensc
hap
pel
ijke
vra
gen
. Wil
t u
mee
r w
eten
ove
r h
et w
eten
sch
app
elij
k on
der
zoek
en
ad
vies
va
n D
RIF
T e
n K
SI in
tra
nsi
ties
en
tra
nsi
tiem
anag
emen
t, k
ijk
dan
op
:
DR
IF T
: w
ww
.dri
ft.e
ur.
nl
KSI
:
ww
w.k
sin
etw
ork.
nl
Tot
Slot
161
Om
de
har
dn
ekki
ge p
robl
emen
in
on
ze m
aats
chap
pij
aan
te
pak
ken
, zi
jn i
ngr
ijpen
de v
eran
deri
nge
n n
odig
. D
RIF
T (
Dut
ch
Res
earc
h I
nst
itut
e Fo
r T
ran
siti
ons)
on
derz
oekt
en
beg
elei
dt d
it
soor
t bre
de, m
aats
chap
pel
ijke
ver
ande
rin
gen
, ook
wel
‘tra
nsi
ties
’ ge
noe
md
. M
et d
it b
oekj
e w
il D
RIF
T e
en b
egri
jpel
ijke
in
leid
ing
in t
ran
siti
es g
even
en
lat
en z
ien
dat
tra
nsi
ties
noo
dza
keli
jk z
ijn
voor
een
duu
rzam
ere
maa
tsch
appi
j. D
e be
lan
grij
kste
beg
ripp
en
van
d
e tr
ansi
tiet
heo
rie
wor
den
u
itge
legd
en
ge
ïllu
stre
erd
m
et
prak
tijk
voor
beel
den
(o
p
de
lin
kerp
agin
a’s)
.
Lez
ers
die
ee
n
gede
tail
leer
de,
wet
ensc
hap
pel
ijke
be
sch
rijv
ing
van
de
tr
ansi
tiet
heo
rie
zoek
en,
verw
ijzen
we
naa
r an
dere
pub
lica
ties
va
n D
RIF
T.
Wa
aro
m T
ran
siti
es?
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
.3T
ran
siti
e n
odig
in d
e Z
org
Wa
t zi
jn T
ran
siti
es..
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..5
De
omsl
ag v
an z
eile
n n
aar
stoo
m
De
‘Tra
nsi
tieb
ril’
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
...
7D
e tr
ansi
tie
van
‘afv
al a
ls la
st’ t
ot ‘a
fval
als
gro
nds
tof’
Tra
nsi
tiem
an
ag
emen
t ..
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
9D
e N
eder
lan
dse
ener
gies
ecto
r be
gele
iden
naa
r du
urz
aam
hei
d
Tra
nsi
tie
Are
na
’s .
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
...1
1P
arti
jen
sam
enbr
enge
n v
oor
een
du
urz
aam
Par
ksta
d L
imbu
rg
Tra
nsi
tie
Ag
end
a’s
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
...1
3Sa
men
wer
ken
voo
r du
urz
ame
mob
ilite
it
Tra
nsi
tie
Ex
per
imen
ten
...
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
...1
5In
dust
riël
e re
stw
arm
te v
oor
verw
arm
ing
To
t S
lot
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
16
Inho
ud
Voor
af
15
De
zorg
kam
pt m
et sn
el st
ijge
nde
kost
en,
onte
vred
en
pati
ënte
n en
kn
elle
nde
bure
aucr
atie
. Ze
lij
kt
daar
mee
ni
et
klaa
r vo
or
grot
e ui
tdag
inge
n zo
als
verg
rijz
ing
en e
en s
teed
s la
nger
, m
aar
onge
zond
er
leve
nde
bevo
lkin
g.
Een
radi
cale
ver
ande
ring
is n
odig
.
Prob
lem
en
volg
en
elka
ar
al
dece
nnia
op
in
de
zo
rg.
In
de
jare
n ta
chti
g be
gren
sde
de o
verh
eid
de
uitg
aven
va
n zi
eken
huiz
en
uit
angs
t vo
or
kost
enex
plos
ies.
D
it
leid
de t
ot k
wal
itei
tsve
rlie
s en
lan
ge
wac
htlij
sten
. In
de
jare
n ne
gent
ig i
s er
doo
r de
ove
rhei
d 14
milj
ard
Euro
in
kw
alit
eits
verb
eter
ing
geïn
vest
eerd
, m
aar
de
prob
lem
en
zijn
ni
et
of
nauw
elij
ks
min
der
gew
orde
n.
De
rege
ring
he
eft
daar
om
nu
geko
zen
via
mar
ktw
erki
ng
de
prob
lem
en
op
te
loss
en.
Dit
le
idt
mog
elij
k to
t ko
sten
redu
ctie
s,
maa
r za
l go
ede
sam
enw
erki
ng in
de
zorg
bem
oeili
jken
. A
rtse
n w
orde
n im
mer
s el
kaar
s co
ncur
rent
. A
an e
lke
hand
elin
g m
oet
een
prij
skaa
rtje
wor
den
geha
ngen
en
dit
verg
root
de
bure
aucr
atie
. O
m d
e pr
oble
men
in
de z
org
bij
de w
orte
l aa
n te
pa
kken
, zi
jn
gele
idel
ijke
ve
rand
erin
gen
ni
et
vold
oend
e.
De
stru
ctuu
r,
cult
uur
en
wer
kwij
ze
binn
en d
e zo
rgse
ctor
zal
ste
rk m
oete
n ve
rand
eren
.
Tran
siti
e no
dig
in d
e zo
rg
2
Na
da
t d
uu
rza
am
heid
svis
ies
en
tra
nsi
tiep
ad
en
zijn
on
twik
keld
, is
er
een
bee
ld v
an
mog
elij
ke r
icht
ing
en v
oor
ma
ats
cha
pp
elij
ke
vern
ieu
win
g.
Er
best
aa
t d
an
ec
hter
n
og s
teed
s on
zeke
rhei
d o
ver
de
pre
ciez
e op
loss
ing
en v
oor
pro
blem
en.
Om
te
le
ren
ov
er
vers
chil
len
de
inn
ova
tiev
e op
loss
ing
en
en
om
nie
uw
e sa
men
wer
kin
gsv
erba
nd
en
te
stim
ule
ren
, moe
t g
eëxp
erim
ente
erd
wor
den
in d
e p
rakt
ijk.
Tra
nsi
tie-
exp
erim
ente
n
zijn
p
rakt
ijke
xper
imen
ten
m
et
een
hoo
g ri
sico
, d
ie m
ogel
ijk
een
gro
te b
ijd
rage
aan
een
tr
ansi
tie
kun
nen
lev
eren
. In
een
exp
erim
ent
wor
dt
gele
erd
ov
er
vern
ieu
win
gen
op
te
chn
olog
isch
, so
ciaa
l, m
ilie
u
en
econ
omis
ch g
ebie
d. D
e ex
per
imen
ten
moe
ten
pas
sen
bin
nen
d
e on
twik
keld
e vi
sies
, d
oels
tell
inge
n
en
tran
siti
epad
en.
Tra
nsi
tie-
exp
erim
ente
n h
ebbe
n d
e vo
lgen
de
ken
mer
ken
:-
verk
enn
en v
an o
plo
ssin
gen
voo
r h
ard
nek
kige
pro
blem
en-
geri
cht
op
lere
n
over
ve
rsch
ille
nd
e as
pec
ten
va
n
een
p
robl
eem
(ge
dra
g, t
ech
nol
ogie
, reg
els,
etc
.)-
pu
blie
ke e
n p
riva
te p
arti
jen
sam
enbr
enge
n
- m
ogel
ijke
bij
dra
ge a
an v
ern
ieu
win
g va
n s
yste
em
Om
dat
tr
ansi
tie-
exp
erim
ente
n
een
h
oog
risi
coge
hal
te
heb
ben
, is
de
kan
s op
su
cces
kle
in.
Een
su
cces
vol
tran
siti
e-ex
per
imen
t is
ee
n
exp
erim
ent
waa
rin
ve
el
gele
erd
is
en
w
aari
n v
eran
der
inge
n d
oorw
erke
n i
n a
nd
ere
gebi
eden
. O
m
de
kan
s op
su
cces
te
verg
rote
n,
is h
et b
elan
grij
k om
voo
raf
leer
doe
lste
llin
gen
te
form
ule
ren
en
de
men
sen
die
met
de
resu
ltat
en a
an d
e sl
ag m
oete
n,
al v
roeg
in
het
exp
erim
ent
te b
etre
kken
. D
aarn
aast
is
het
bel
angr
ijk
om v
eran
der
inge
n
te v
olge
n (
‘mon
itor
en’)
, st
eed
s te
eva
luer
en e
n a
ctie
s aa
n t
e p
asse
n. D
it is
de
kern
van
tran
siti
eman
agem
ent:
beï
nvl
oed
en,
aan
pas
sen
en
bij
stu
ren
.
Tran
siti
e-Ex
peri
men
ten
Bij
de i
ndus
trië
le p
rodu
ctie
in
de Z
uidv
leug
el v
an d
e Ra
ndst
ad k
omen
dag
elij
ks
grot
e ho
evee
lhed
en w
arm
te v
rij.
Ben
utti
ng v
an d
eze
war
mte
voo
r ve
rwar
min
g va
n na
bijg
eleg
en w
onin
gen,
kas
sen
en k
anto
ren
bepe
rkt
het
gebr
uik
van
foss
iele
br
ands
toff
en e
n du
s de
em
issi
es a
an fi
jn
stof
, CO
2 en
NO
x. B
oven
dien
bie
dt h
et
kans
en v
oor
ruim
telij
ke e
n ec
onom
isch
e on
twik
kelin
g in
de
regi
o.In
ee
n ar
ena
(‘R3
’)
van
vers
chill
ende
ov
erhe
idso
rgan
isat
ies,
ee
n w
onin
gcor
pora
tie
en g
rote
bed
rijv
en u
it d
e re
gio
is o
p ba
sis
van
een
lang
e te
rmij
n vi
sie,
een
tra
nsit
iepa
d ‘r
estw
arm
tege
brui
k’ o
ntw
ikke
ld
dat
is g
eric
ht o
p he
t op
tim
aal
benu
tten
van
alle
res
twar
mte
met
als
do
el u
itei
ndel
ijk
een
half
milj
oen
huis
houd
ens
op d
eze
man
ier
van
war
mte
te
voor
zien
. Ee
n ee
rste
sta
p op
dez
e w
eg is
de
opri
chti
ng
van
het
War
mte
bedr
ijf
Rott
erda
m in
200
5.
In
dit
tra
nsit
ie-e
xper
imen
t w
ordt
gele
erd
over
de
beno
digd
e sa
men
wer
king
s-ve
rban
den,
te
chno
logi
eën,
in
fras
truc
tuur
en
w
et-
&
rege
lgev
ing.
Zo
w
ordt
er
bi
jvoo
rbee
ld
gele
erd
over
de
vo
or
het
tran
siti
epro
ces
zo
nodi
ge
sam
enw
erki
ng
met
an
dere
le
vera
ncie
rs
en
de
vers
chill
ende
afn
emer
s va
n w
arm
te (
zoal
s w
onin
gbou
wco
rpor
atie
s en
on
dern
emer
s in
de
tu
inbo
uw).
O
ver
enke
le
jare
n is
de
jaa
rlij
kse
CO2
uits
toot
met
70
000
ton
verm
inde
rd,
dat
is g
elij
k aa
n de
uit
stoo
t va
n 20
000
hui
zen.
Maa
r er
zij
n no
g ve
el
mee
r ka
nsen
vo
or
rest
war
mte
benu
ttin
g,
en
de
verw
acht
ing
is
dat
deze
ka
nsen
na
het
suc
ces
van
het
War
mte
bedr
ijf
en
de h
ieri
n op
geda
ne e
rvar
inge
n oo
k ec
ht
benu
t ga
an w
orde
n.
Ha
rdn
ekki
ge
pro
blem
en
zijn
d
iep
g
ewor
teld
in
on
ze
ma
ats
cha
pp
ij. Z
e zi
jn n
iet m
et s
imp
ele
ma
atr
egel
en o
p te
loss
en.
Bre
de,
ma
ats
cha
pp
elij
ke v
era
nd
erin
gen
zij
n n
odig
. A
llee
n z
o ka
n d
uu
rza
am
heid
wor
den
ber
eikt
.
Ned
erla
nd
is
een
wel
vare
nd
, go
ed g
eorg
anis
eerd
lan
d.
Toc
h
erva
ren
men
sen
dag
elij
ks p
robl
emen
, zo
als fi
les,
sch
rijn
end
e to
esta
nd
en i
n d
e zo
rg e
n e
en s
lech
te l
uch
tkw
alit
eit.
Daa
rnaa
st
wor
den
w
e re
gelm
atig
op
gesc
hri
kt
doo
r cr
isis
sen
, zo
als
veez
iekt
en, w
ater
over
last
en
hog
e ol
iep
rijz
en.
Sim
pel
e op
loss
inge
n
klin
ken
aa
ntr
ekke
lijk
en
d
aad
krac
hti
g,
maa
r fa
len
mee
stal
. Mee
r as
falt
tre
kt b
ijvo
orbe
eld
mee
r ve
rkee
r aa
n e
n d
at v
erer
gert
de
luch
tver
vuil
ing.
De
NS
is g
epri
vati
seer
d,
maa
r re
izig
ers
blij
ven
on
tevr
eden
. Er
is 1
4 m
ilja
rd E
uro
ext
ra in
zo
rg g
esto
ken
, maa
r d
e p
robl
emen
bli
jven
.
Syst
emen
zo
als
ons
verv
oers
syst
eem
, en
ergi
esys
teem
of
zo
rgsy
stee
m
zull
en
in
hu
n
geh
eel
en
stru
ctu
reel
m
oete
n
vera
nd
eren
om
de
pro
blem
en o
p t
e lo
ssen
. A
ls s
lech
ts é
én
ond
erd
eel w
ord
t aan
gep
akt,
dan
zal
dat
tot p
robl
emen
bij
an
der
e on
der
del
en le
iden
.
Zu
lke
bred
e m
aats
chap
pel
ijke
ver
and
erin
gen
, oft
ewel
tra
nsi
ties
, ku
nn
en a
llee
n i
n g
oed
e ba
nen
wor
den
gel
eid
met
een
nie
uw
e m
anie
r va
n k
ijke
n n
aar
dez
e p
robl
emen
en
een
nie
uw
e m
anie
r va
n h
and
elen
en
beï
nvl
oed
en.
D
aar
wil
D
RIF
T
aa
n
bijd
rage
n.
DR
IF T
is
ee
n
nie
uw
on
der
zoek
sin
stit
uu
t d
at d
e ke
nn
is o
ver
tran
siti
es v
ergr
oot
doo
r w
eten
sch
app
elij
k on
der
zoek
en
doo
r te
wer
ken
in
de
pra
ktij
k.
DR
IF T
ad
vise
ert o
verh
eid
, bed
rijv
en e
n a
nd
ere
orga
nis
atie
s ov
er
tran
siti
es.
Waa
rom
Tra
nsit
ies?
314
Indu
stri
ële
rest
war
mte
voo
r ve
rwar
min
g va
n w
onin
g, k
as e
n ka
ntoo
r
In e
en p
erio
de v
an r
uim
hon
derd
jaar
(178
0-19
20)
is h
et s
yste
em v
oor
verv
oer
over
wat
er g
elei
delij
k om
gesl
agen
van
zei
len
naar
sto
om.
Nie
t al
leen
he
t ty
pe s
chep
en,
maa
r oo
k de
inf
rast
ruct
uur
(sch
eeps
wer
ven,
ha
vens
, ne
twer
k va
n ko
lenb
unke
rs)
en s
ecto
rpra
ktij
ken
(ver
zeke
ring
, pr
ijsa
fspr
aken
) ve
rand
erde
n aa
nzie
nlij
k.
Doo
r de
gro
ei v
an d
e w
erel
dhan
del n
am
de v
raag
naa
r ve
rvoe
r ov
er w
ater
aan
het
ein
de
van
de 1
8e ee
uw s
terk
toe
. H
ierd
oor
onts
tond
ru
imte
om
te
expe
rim
ente
ren
met
een
nie
uw
soor
t sc
hip.
D
e M
arin
e ex
peri
men
teer
de
in
1820
met
zij
n ee
rste
sto
ombo
ot.
Vana
f di
e ti
jd
wer
d oo
k in
de
ocea
anva
art
geëx
peri
men
teer
d m
et
geco
mbi
neer
de
zeil-
stoo
msc
hepe
n.
De
vraa
g na
ar v
ervo
er o
ver
wat
er n
am n
a 18
48
nog
verd
er t
oe d
oor
de s
terk
toe
nem
ende
em
igra
tie
vanu
it
Euro
pa
naar
A
mer
ika.
St
oom
bote
n w
erde
n ge
leid
elij
k do
min
ant
door
ee
n co
mbi
nati
e va
n fa
ctor
en
(inn
ovat
ies,
m
arkt
wer
king
, to
enem
ende
ke
nnis
, et
c.).
Be
gin
twin
tigs
te
eeuw
w
erde
n ui
tein
delij
k al
le
bela
ngri
jke
zeils
chep
en
verv
ange
n do
or
grot
e st
oom
bote
n.
De
omsl
ag v
an z
eile
n na
ar s
toom 4
De
lan
ge-
term
ijn
d
uu
rza
am
heid
svis
ies
moe
ten
ve
rta
ald
w
ord
en n
aa
r co
ncr
ete
sta
pp
en o
p d
e m
idd
ella
ng
e te
rmij
n.
Dit
geb
eurt
doo
r co
ali
ties
te
vorm
en t
uss
en p
ubl
ieke
en
p
riva
te p
art
ijen
die
bij
het
pro
blee
m b
etro
kken
zij
n.
Sam
en
form
ule
ren
zij
pla
nn
en e
n s
tell
en z
ij m
idd
elen
ter
besc
hikk
ing
vo
or
pro
ject
en
die
ku
nn
en
leid
en
na
ar
een
d
uu
rza
me
toek
omst
.
De
dee
lnem
ers
aan
d
e tr
ansi
tie-
aren
a m
oete
n
bela
ng-
heb
ben
den
bin
nen
hu
n e
igen
net
wer
ken
ove
rtu
igen
van
het
ge
zam
enli
jke
bela
ng
van
de
du
urz
aam
hei
dsv
isie
doo
r h
en
te b
etre
kken
bij
de
ontw
ikke
lin
g va
n m
idd
ella
nge
-ter
mij
n
pla
nn
en
en
pro
ject
en
voor
ee
n
bep
aald
e re
gio
of
sect
or.
Zo
onts
taan
coa
liti
es v
an ´
stak
ehol
der
s´ d
ie g
esti
mu
leer
d
wor
den
de
eige
n a
gen
da
op t
e p
akke
n o
m t
ran
siti
epad
en t
e fo
rmu
lere
n:
tuss
end
oels
tell
inge
n d
ie k
un
nen
lei
den
naa
r d
e la
nge
-ter
mij
n d
uu
rzaa
mh
eid
svis
ie.
D
e p
lan
nen
, p
roje
cten
en
bes
chik
bare
mid
del
en v
orm
en
sam
en d
e tr
ansi
tie-
agen
da.
De
dee
lreg
io´s
en
dee
lsec
tore
n d
ie
in z
o´n
gez
amen
lijk
e tr
ansi
tie-
agen
da
ben
oem
d w
ord
en, z
ijn
d
e ‘p
roef
tuin
en’ w
aarb
inn
en d
e ve
rsch
ille
nd
e tr
ansi
tiep
aden
ve
rken
d w
ord
en.
De
ontw
ikke
lin
g va
n e
en t
ran
siti
e-ag
end
a vr
aagt
om
:·
over
tuig
ings
krac
ht
en le
ider
sch
ap·
een
‘sen
se o
f u
rgen
cy’ o
nd
er b
elan
gheb
ben
den
· ko
pp
elin
g tu
ssen
toe
kom
stvi
sie
en h
uid
ige
bela
nge
n·
com
mit
men
t va
n s
take
hol
der
s in
reg
io e
n s
ecto
r
DR
IF T
bie
dt
ond
erst
eun
ing
bij d
e on
twik
keli
ng
van
tra
nsi
tie-
agen
da´
s in
ve
rsch
ille
nd
e re
gio´
s en
se
ctor
en
en
doe
t on
der
zoek
naa
r le
ider
sch
ap e
n m
ach
tsve
rhou
din
gen
tu
ssen
p
ubl
ieke
en
pri
vate
par
tije
n.
Tran
siti
e A
gend
a’s
13
De
Ned
erla
ndse
bu
rger
lij
dt
onde
r fi l
es,
een
slec
hte
bere
ikba
arhe
id,
luch
tver
vuili
ng,
verk
eers
onge
valle
n, g
elui
dsov
erla
st e
n st
ijge
nde
olie
prij
zen.
Dez
e pr
oble
men
leid
en to
t soc
iale
en
pol
itie
ke s
pann
inge
n en
tas
ten
zow
el d
e ec
onom
ie a
ls h
et m
ilieu
aan
. Ve
rsch
illen
de r
egio
´s
ontw
ikke
len
een
tran
siti
e-ag
enda
om
dez
e pr
oble
men
inte
graa
l aan
te
pakk
en.
In
de
Zuid
vleu
gel
van
de R
ands
tad
wor
den
met
de
tran
siti
e-aa
npak
coa
litie
s ge
vorm
d tu
ssen
ove
rhed
en,
bedr
ijve
n en
ken
nisi
nste
lling
en.
Gez
amen
lijk
zett
en z
ij
stap
pen
in d
e ri
chti
ng v
an e
en d
uurz
ame
toek
omst
voo
r de
reg
io.
Ruim
telij
ke
orde
ning
w
ordt
ge
kopp
eld
aan
de
regi
onal
e en
lo
kale
ve
rkee
rs-
en
verv
oers
plan
nen.
Zo
w
orde
n co
ncre
te
tran
siti
epad
en
ontw
ikke
ld
voor
duu
rzam
e m
obilt
eit.
Zoa
ls n
ieuw
e tr
einv
erbi
ndin
gen
tuss
en
sted
en e
n he
t bo
uwen
van
nie
uwe
woo
n en
wer
kloc
atie
s in
de
buur
t va
n tr
eins
tati
ons.
Ook
wor
dt g
ewer
kt a
an
de c
reat
ieve
tra
nsfo
rmat
ie v
an d
e Ro
tter
dam
se
Hav
en d
oor
vero
uder
de s
tads
have
ngeb
iede
n te
ben
utte
n vo
or w
oon,
wer
k, r
ecre
atie
en
ver
plaa
tsin
g ov
er h
et w
ater
.
Sam
enw
erke
n vo
or d
uurz
ame
mob
ilite
it in
de
zuid
elij
ke R
ands
tad
12
Mee
sta
l ve
ran
der
en m
aa
tsch
ap
pel
ijke
sys
tem
en –
zoa
ls h
et
ener
gie
-, o
f zo
rgsy
stee
m –
nie
t of
sle
chts
sta
psg
ewij
s. D
oord
at
ied
eree
n e
n a
lles
in
zo’
n s
yste
em s
terk
va
n e
lka
ar
afh
an
keli
jk
is, h
eeft
men
na
uw
elij
ks b
eweg
ing
sru
imte
. Som
s ve
ran
der
t ee
n
ma
ats
cha
pp
elij
ke s
yste
em e
chte
r in
gri
jpen
d v
an
str
uct
uu
r. D
it
noe
men
we
een
tra
nsi
tie.
In
alle
d
elen
va
n
de
maa
tsch
app
ij
vin
den
va
n
tijd
to
t ti
jd
tran
siti
es p
laat
s. V
oorb
eeld
en v
an t
ran
siti
es i
n m
obil
itei
t, z
org,
af
val,
ener
gie
en r
egio
nal
e on
twik
keli
ng,
sta
an b
esch
reve
n o
p d
e li
nke
rpag
ina’
s va
n d
it b
oekj
e.
M
eest
al d
uu
rt h
et 1
tot
2 g
ener
atie
s (2
5-50
jaa
r) v
oor
een
sy
stee
m v
eran
der
d i
s. D
ie v
eran
der
inge
n g
aan
vaa
k m
et h
orte
n
en s
tote
n: d
an is
het
wee
r ee
n p
aar
jaar
sti
l en
dan
(bi
jvoo
rbee
ld
na
een
cri
sis)
kom
t al
les
inee
ns
wee
r in
bew
egin
g.
DR
IF T
on
der
zoek
t tr
ansi
ties
om
be
ter
te
begr
ijp
en
hoe
ze
ve
rlop
en.
Zo
blij
kt
dat
on
dan
ks
de
gril
ligh
eid
, vr
ijw
el
alle
tr
ansi
ties
in
fas
en v
erlo
pen
. D
it w
ord
t h
et m
ult
i-fa
se m
odel
ge
noe
md
.
Tra
nsi
ties
be
gin
nen
m
et
een
la
nge
vo
or-o
ntw
ikke
lin
gsfa
se,
waa
rin
h
et
bese
f gr
oeit
d
at
het
h
uid
ige
syst
eem
n
iet
mee
r vo
ldoe
t,
nie
uw
e id
eeën
on
twik
keld
w
ord
en
en
de
ee
rste
p
ion
iers
exp
erim
ente
ren
. In
de
take
-off
fas
e ko
mt
er s
teed
s m
eer
maa
tsch
app
elij
ke s
teu
n v
oor
een
ver
and
erin
g en
beg
inn
en
ontw
ikke
lin
gen
zi
chze
lf
te
vers
terk
en.
D
aard
oor
kom
t d
e tr
ansi
tie
vaak
in e
en v
ersn
elli
ngs
fase
. In
dez
e fa
se v
ind
t de
grot
e,
stru
ctu
rele
om
slag
pla
ats.
In
de
laat
ste
fase
, d
e st
abil
isat
iefa
se,
kom
t h
et s
yste
em w
eer
tot
rust
in e
en n
ieu
w e
ven
wic
ht.
Wat
zij
n tr
ansi
ties
? 5
In e
en p
erio
de v
an r
uim
hon
derd
jaa
r (1
780-
1920
) is
het
sys
teem
voo
r ve
rvoe
r ov
er w
ater
gel
eide
lijk
omge
slag
en
van
zeile
n na
ar
stoo
m.
Nie
t al
leen
he
t ty
pe
sche
pen,
m
aar
ook
de
infr
astr
uctu
ur
(sch
eeps
wer
ven,
hav
ens,
net
wer
k va
n ko
lenb
unke
rs)
en
sect
orpr
akti
jken
(v
erze
keri
ng,
prij
safs
prak
en)
vera
nder
den
aanz
ienl
ijk.
Doo
r de
gro
ei v
an d
e w
erel
dhan
del
nam
de
vraa
g na
ar
verv
oer
over
w
ater
aa
n he
t ei
nde
van
de
18e
eeuw
ste
rk t
oe.
Hie
rdoo
r on
tsto
nd r
uim
te o
m
te
expe
rim
ente
ren
met
ee
n ni
euw
so
ort
schi
p.
De
Mar
ine
expe
rim
ente
erde
in
18
20
met
zi
jn
eers
te s
toom
boot
. Va
naf
die
tijd
wer
d oo
k in
de
ocea
anva
art g
eëxp
erim
ente
erd
met
geco
mbi
neer
de
zeil-
stoo
msc
hepe
n. D
e vr
aag
naar
ver
voer
ove
r w
ater
na
m
na
1848
no
g ve
rder
to
e do
or
de
ster
k to
enem
ende
em
igra
tie
vanu
it
Euro
pa
naar
Am
erik
a. S
toom
bote
n w
erde
n ge
leid
elij
k do
min
ant
door
ee
n co
mbi
nati
e va
n fa
ctor
en
(inn
ovat
ies,
m
arkt
wer
king
, to
enem
ende
ke
nnis
, et
c.).
Beg
in t
win
tigs
te e
euw
wer
den
uite
inde
lijk
alle
be
lang
rijk
e ze
ilsch
epen
ve
rvan
gen
door
gro
te s
toom
bote
n.
De
omsl
ag v
an z
eile
n na
ar s
toom Si
nds
de j
aren
vij
ftig
zij
n w
e ri
jker
gew
orde
n en
m
eer
gaan
con
sum
eren
. In
rap
tem
po k
wam
en e
r m
eer
en g
rote
re v
uiln
isbe
lten
die
doo
r ge
mee
nten
be
heer
d w
erde
n. S
inds
de
jare
n ze
vent
ig w
erd
dit
stee
ds m
eer
als
een
prob
leem
gez
ien
en k
wam
en
er a
lter
nati
even
op.
To
ch k
wam
pas
in
de j
aren
tac
htig
een
ni
euw
e st
ruct
uur
voor
ee
n he
el
ande
r so
ort
afva
lpra
ktij
k op
. D
e na
tion
ale
over
heid
en
de
m
arkt
part
ijen
kr
egen
ee
n st
erke
re
rol,
te
gelij
kert
ijd
wer
d er
ste
eds
min
der
gest
ort
en s
teed
s m
eer
verb
rand
en
gere
cycl
ed.
Ook
kw
am e
r st
reng
ere
rege
lgev
ing.
Uit
eind
elij
k bl
eek
veel
afv
al z
elfs
win
stge
vend
om
als
br
ands
tof
of
gron
dsto
f te
ge
brui
ken.
O
nder
staa
nde
afbe
eldi
ng
geef
t w
eer
wel
ke
mic
ro,
en
mac
rokr
acht
en
de
stru
ctuu
r op
m
eson
ivea
u he
bben
ve
rand
erd.
kri
ng
loo
p-
win
ke
lsP
ap
ier
recycli
ng
Gla
sre
cycli
ng
Nie
uw
eV
erb
ran
din
gs-
tech
no
log
ie
Opko
mst
pla
stic
etc
.
Lo
ka
al
ve
rze
t te
ge
nvu
iln
isb
elt
en
Meer
consu
mptie
Mili
eu
bew
ust
zijn
ge
me
en
ten
vu
iln
isb
elt
en
stre
ng
ere
reg
elg
evin
g
Na
tio
na
leo
ve
rhe
id
Co
mm
erc
iele
ve
rwe
rke
rs
he
rge
bru
ik
‘afv
al
als
la
st’
‘afv
al
als
gro
nd
sto
f’
Mic
ro
Meso
Macro
Een
vers
impe
lde
wee
rgav
e ho
e on
twik
kelin
gen
op m
eerd
ere
nive
aus
hebb
en
plaa
tsge
vond
en b
ij
de a
fval
tran
siti
e.
Tran
siti
e va
n ‘a
fval
als
last
’
naar
‘af
val a
ls g
rond
stof
’
6
Tra
nsi
tiem
an
ag
emen
t vr
aa
gt
om
act
ieve
be
trok
ken
heid
va
n
vers
chil
len
de
pa
rtij
en:
over
hed
en,
bed
rijf
slev
en,
un
iver
site
iten
, a
dvi
esbu
rea
us
en
ma
ats
cha
pp
elij
ke
org
an
isa
ties
. A
l d
eze
pa
rtij
en h
ebbe
n v
ersc
hill
end
e id
eeën
en
vis
ies.
Ech
ter,
om
ma
ats
cha
pp
elij
ke v
ern
ieu
win
g n
aa
r d
uu
rza
am
heid
in
ga
ng
te
zett
en,
zijn
gem
een
scha
pp
elij
ke
lan
ge-
term
ijn
vis
ies
nod
ig.
Om
d
eze
zoge
naa
md
e ‘d
uu
rzaa
mh
eid
svis
ies’
te
ku
nn
en
ontw
ikke
len
, is
de
eers
te s
tap
in
tra
nsi
tiem
anag
emen
t h
et
inri
chte
n v
an e
en ‘t
ran
siti
e-ar
ena’
. Een
tra
nsi
tie-
aren
a is
een
ve
rnie
uw
ings
net
wer
k ro
nd
om e
en b
epaa
ld tr
ansi
tiev
raag
stu
k.
Bij
voor
beel
d d
e tr
ansi
tie
naa
r d
uu
rzam
e en
ergi
e of
du
urz
ame
lan
dbo
uw
.
In d
e tr
ansi
tie-
aren
a w
ord
en v
ern
ieu
wen
de
‘kop
lop
ers’
bij
el
kaar
en
bij
men
sen
met
in
vloe
d g
ebra
cht.
Het
doe
l va
n d
e ar
ena
is o
m d
e ve
rsch
ille
nd
e op
vatt
inge
n o
ver
het
pro
blee
m
en d
e m
ogel
ijke
op
loss
ings
rich
tin
gen
bew
ust
met
elk
aar
te
con
fron
tere
n.
Na
dez
e co
nfr
onta
tie
wor
den
in
de
tran
siti
e-ar
ena
ged
eeld
e p
robl
eem
opva
ttin
gen
en
du
urz
aam
hei
dsv
isie
s on
twik
keld
. D
uu
rzaa
mh
eid
svis
ies
sch
etse
n
uit
dag
end
e to
ekom
stbe
eld
en d
ie r
ich
tin
g ge
ven
aan
de
te o
ntw
ikke
len
tr
ansi
tie-
acti
vite
iten
.
De
kop
lop
ers
die
in
d
e ar
ena
dee
lnem
en
zijn
vi
sion
airs
, ‘fr
iski
jker
s’ o
f in
nov
atie
ve p
arti
jen
. Zij
moe
ten
sam
en:
· ov
er c
omp
lexe
pro
blem
en k
un
nen
den
ken
· ov
er d
e gr
enze
n v
an e
igen
ach
terg
ron
d h
een
kij
ken
· ee
n z
eker
e au
tori
teit
gen
iete
n·
in s
taat
zij
n v
isie
s te
ku
nn
en u
itd
rage
n·
kun
nen
‘sam
end
enke
n’
· w
ille
n v
ern
ieu
wen
.
Tran
siti
e A
rena
’s
11
10
Sind
s he
t sl
uite
n va
n de
mij
nen
kam
pt d
e re
gio
Park
stad
Lim
burg
met
een
eco
nom
isch
e,
soci
ale
en e
colo
gisc
he a
chte
rsta
nd.
In 2
001
is d
aaro
m h
et i
dee
onts
taan
om
een
vis
ie
op t
e st
elle
n vo
or e
en b
rede
maa
tsch
appe
lijke
ver
ande
ring
in
de r
egio
. O
p ba
sis
van
de
tran
siti
e-aa
npak
is
een
kern
groe
p in
het
lev
en g
eroe
pen,
bes
taan
de u
it p
erso
nen
uit
dive
rse
hoek
en v
an d
e sa
men
levi
ng.
In
dez
e tr
ansi
tie-
aren
a in
Par
ksta
d Li
mbu
rg k
wam
en v
erni
euw
ers u
it b
edri
jfsl
even
, ke
nnis
inst
ellin
gen
en m
aats
chap
pelij
ke o
rgan
isat
ies
bij
elka
ar.
Geb
ruik
mak
end
van
de
vers
chill
ende
ach
terg
rond
en e
n op
vatt
inge
n va
n de
dee
lnem
ers,
is
een
geza
men
lijke
vi
sie
ontw
ikke
ld o
p ee
n du
urza
am P
arks
tad
Lim
burg
. Bi
j he
t ve
rtal
en v
an d
e vi
sie
in
conc
rete
act
iepl
anne
n is
een
gro
ot a
anta
l pa
rtij
en u
it d
e re
gio
betr
okke
n. D
e kr
acht
van
de
ont
wik
keld
e vi
sie
op e
en d
uurz
aam
Par
ksta
d Li
mbu
rg i
s da
t he
t ee
n ge
zam
enlij
ke
rich
ting
gee
ft a
an d
e ve
rsch
illen
de l
open
de e
n ni
euw
e pr
ojec
ten
in d
e re
gio.
De
in d
e tr
ansi
tiea
rena
bet
rokk
en a
ctor
en z
ijn
de a
anja
gers
gew
orde
n va
n de
ze o
msl
ag.
Park
stad
is
form
eel e
en r
egio
gew
orde
n en
ove
rhed
en, b
edri
jven
en
ande
re o
rgan
isat
ies
drag
en o
ok
stee
ds m
eer
de r
egio
geda
chte
uit
.
Part
ijen
sam
enbr
enge
n vo
or d
e tr
ansi
tie
naar
een
duu
rzam
e Pa
rkst
ad L
imbu
rg
10
Om
tr
an
siti
es
bete
r te
be
gri
jpen
, he
lpt
het
met
be
pa
ald
e a
na
lyti
sche
‘bri
llen
’ te
kijk
en o
m z
o ho
ofd
- en
bij
zaa
k te
sch
eid
en.
De
bela
ng
rijk
ste
‘bri
llen
’ zij
n h
et a
l bes
pro
ken
mu
lti-
fase
mod
el
en h
et m
ult
i-le
vel m
odel
.
Het
mu
lti-
leve
l mod
el k
ijkt
naa
r m
ense
n, i
dee
ën, a
ctiv
itei
ten
, etc
. in
dri
e n
ivea
us.
Gro
te tr
end
s va
n h
oger
niv
eau
wor
den
bes
chou
wd
op
het
mac
ro-n
ivea
u.
Voo
rbee
lden
zij
n k
lim
aatv
eran
der
ing
en
glob
alis
erin
g. D
it s
oort
tre
nd
s ve
rlop
en v
aak
traa
g en
zij
n n
iet
of
nau
wel
ijks
te
beïn
vloe
den
.
Op
het
mes
o-n
ivea
u w
ord
en d
e m
eest
dom
inan
te st
ruct
ure
n (z
oals
bi
jvoo
rbee
ld r
egel
s) e
n p
arti
jen
van
het
sys
teem
bes
chou
wd
. V
aak
onts
taan
pro
blem
en o
md
at d
e re
lati
es o
p d
it n
ivea
u z
o h
ech
t w
ord
en d
at n
iem
and
mee
r be
weg
ings
ruim
te h
eeft
. D
it
maa
kt h
et s
yste
em s
tar.
E
r zi
jn e
chte
r oo
k al
tijd
ver
nie
uw
ers
acti
ef. Z
ij w
erke
n v
aak
veel
kl
ein
sch
alig
er e
n z
ijn
bez
ig m
et e
xper
imen
ten
en
in
nov
atie
s.
Ze
beh
oren
nie
t to
t d
e h
oofd
stru
ctu
ur
van
het
sys
teem
, m
aar
zijn
wel
bel
angr
ijk
om v
eran
der
inge
n t
e w
eeg
te b
ren
gen
. D
eze
elem
ente
n w
ord
en b
esch
ouw
d o
p h
et m
icro
-niv
eau
.
Om
dat
het
mes
o-n
ivea
u s
tar
is,
kom
en t
ran
siti
es o
p g
ang
doo
r d
ruk
van
het
mac
ro-n
ivea
u e
n v
ern
ieu
win
gen
van
het
mic
ro-
niv
eau
. Een
tra
nsi
tie
bree
kt m
eest
al p
as e
cht
doo
r ( t
ake-
off)
als
on
twik
keli
nge
n o
p m
icro
- en
mac
ron
ivea
u g
ekop
pel
d w
ord
en.
De
star
re s
tru
ctu
ur
wor
dt a
fgeb
roke
n e
n e
r ko
mt e
en a
lter
nat
ieve
st
ruct
uu
r d
ie b
eter
aan
de
maa
tsch
app
elij
ke e
isen
vol
doe
t.
De
‘Tra
nsit
iebr
il’
7
8
Onz
e hu
idig
e en
ergi
ebro
nnen
(ol
ie,
gas
en k
olen
) zi
jn o
nduu
rzaa
m.
Ze
leid
en
tot
luch
tver
ontr
eini
ging
en
kl
imaa
tver
ande
ring
en
ze
m
aken
on
s af
hank
elij
k va
n ei
ndig
e, f
ossi
ele
bron
nen
en i
nsta
biel
e re
gio’
s.
Er i
s m
omen
teel
gee
n be
taal
bare
, be
trou
wba
re o
plos
sing
voo
r di
t pr
oble
em. O
verh
eid
en b
edri
jven
zul
len
sam
en a
an e
en o
plos
sing
m
oete
n w
erke
n.
H
et
Min
iste
rie
van
Econ
omis
che
Zake
n pr
obee
rt
daar
om e
en ‘
Ener
giet
rans
itie
’ op
gan
g te
bre
ngen
. D
aart
oe
heef
t zi
j ve
rsch
illen
de
part
ijen
sa
men
gebr
acht
, di
e ee
n to
ekom
stvi
sie
hebb
en o
pges
teld
. Ze
con
clud
eren
o.
a.
dat
het
nieu
we
ener
gies
yste
em
“sch
oon,
be
taal
baar
en
betr
ouw
baar
” m
oet
zijn
. D
at k
an o
p ve
rsch
illen
de m
anie
ren.
Bij
voor
beel
d vi
a de
inz
et
van
biob
rand
stof
fen
(uit
bi
jv.
kool
zaad
),
het
opsl
aan
van
CO2
in l
ege
aard
gasv
elde
n, m
aar
ook
via
ener
gieb
espa
ring
do
or
inte
nsie
ve
sam
enw
erki
ng t
usse
n be
drij
ven.
Ron
d de
ze
zoge
naam
de
‘pad
en’
zijn
co
alit
ies
van
bedr
ijve
n,
onde
rzoe
kers
e.
a.
gevo
rmd.
D
e pa
den
wor
den
nu
verk
end
met
ex
peri
men
ten.
D
e pa
rtij
en
die
betr
okke
n zi
jn b
ij d
e vi
sie,
pad
en e
n ex
peri
men
ten
lere
n vo
ortd
uren
d va
n el
kaar
. La
ngza
mer
hand
za
l du
idel
ijk
wor
den
wel
ke p
aden
ee
n op
loss
ing
bied
en e
n w
ordt
st
eun
voor
de
ze
pade
n op
gebo
uwd.
De
Ned
erla
ndse
ene
rgie
sect
or n
aar
duur
zaam
heid
beg
elei
den
8
In h
et v
erle
den
heb
ben
vee
l tr
ansi
ties
pla
atsg
evon
den
. T
ran
siti
es
zijn
ech
ter
nie
t alt
ijd d
uurz
aam
, oft
ewel
een
str
uctu
rele
ver
bete
rin
g
op s
ocia
al,
econ
omis
ch e
n m
ilieu
gebi
ed.
Om
de
kan
s da
t ee
n
tran
siti
e n
aar
een
duu
rzam
e sa
men
levi
ng
optr
eedt
te
verg
rote
n,
is
stur
ing
nod
ig.
Tra
nsi
ties
zi
jn
wel
te
st
uren
, m
aar
noo
it
volle
dig
te b
ehee
rsen
.
Tra
nsi
tiem
anag
emen
t is
een
nie
uwe
stur
ings
aan
pak
die
er v
anui
t ga
at d
at t
ran
siti
es t
e st
uren
zijn
doo
r be
ïnvl
oede
n,
aan
pass
en e
n
bijs
ture
n.
Cen
traa
l in
de
aan
pak
staa
t he
t op
kle
ine
scha
al z
oeke
n
naa
r en
le
ren
ov
er
oplo
ssin
gen
vo
or
groo
tsch
alig
e pr
oble
men
. T
ran
siti
eman
agem
ent g
eeft
‘weg
wijz
ers’
voo
r di
t zoe
k en
leer
proc
es.
Dez
e w
egw
ijzer
s zi
jn s
amen
te
vatt
en i
n v
ier
hoof
dact
ivit
eite
n (
zie
fi guu
r). E
r ge
ldt e
en a
anta
l vui
stre
gels
: ·
dive
rse
part
ijen
betr
ekke
n (m
ulti
-act
or)
· st
uren
op
vers
chill
ende
niv
eaus
( mul
ti-l
evel
)·
afst
emm
en v
an b
elei
d op
ver
schi
llend
e te
rrei
nen
( mul
ti-d
omei
n)·
lang
e-te
rmijn
vis
ie k
oppe
len
aan
kort
e-te
rmijn
act
ies
· in
zett
en o
p ve
rnie
uwin
g (i
nnov
atie
) én
verb
eter
ing
(opt
imal
isat
ie)
· ve
rsch
illen
de o
ptie
s op
enho
uden
·
al d
oend
e le
ren
en a
l ler
ende
doe
n
De
tran
siti
eman
agem
ent
cycl
us
vat
een
aant
al b
elan
grij
ke
acti
vite
iten
sam
en o
m
tran
siti
es n
aar
duur
zaam
heid
in
gan
g te
zet
ten
en b
ij t
e st
uren
. Ee
n de
rgel
ijke
cyc
lus
moe
t ve
le m
alen
her
haal
d w
orde
n om
eff
ect
te h
ebbe
n op
de
tran
siti
e.
deTransitie
Management
Cyclusvo
rming
& arena opzet transitiepaden encoalities
&mobiliserenvannetwerken&(sociaal)
leren
prob
leemstr
ucturering, visie- ontwikkeling tranisitie-agenda
experimentenopzettenenuitvoerenevaluatie,monitorin
g,ad
aptat
ie
Tran
siti
eman
agem
ent
9
