cua cai cua cac quoc gia o dau - World Bank · 2016-07-10 · LÚÂINHAÂXUÊËTBAÃN Cuãa caãi...

CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU?

Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI(SAÁCH THAM KHAÃO)

NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIAHAÂ NÖÅI - 2008

iii

34855

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Cuãa caãi cuãa caác Quöëc gia úã àêu? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXIWhere is the Wealth of Nations? Measuring Capital for the 21st Century

© 2006 Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín quöëc tïë/Ngên haâng Thïë giúái.1818 H Street, NW Washington, DC 20433Telephone 202-473-1000Internet: www.worldbank.orgEmail: [email protected]

Giûä moåi baãn quyïìn

1 2 3 4 09 08 07 06

Nhûäng phaát hiïån, kiïën giaãi vaâ kïët luêån àûúåc thïí hiïån trong cuöën saách naâylaâ cuãa caác taác giaã vaâ khöng nhêët thiïët phaãn aánh nhûäng quan àiïím cuãa Höåiàöìng Giaám àöëc àiïìu haânh cuãa Ngên haâng Thïë giúái hay caác chñnh phuã maâhoå àaåi diïån.

Ngên haâng thïë giúái khöng baão àaãm tñnh chñnh xaác cuãa nhûäng dûä liïåu àûúåcsûã duång trong cuöën saách naây. Àûúâng biïn giúái, maâu sùæc, viïåc goåi tïn vaânhûäng thöng tin khaác àûúåc thïí hiïån trïn bêët cûá baãn àöì naâo trong cuöën saáchnaây khöng haâm yá möåt sûå xaác nhêån hay thûâa nhêån naâo àöëi vúái caác àûúângbiïn giúái, hoùåc võ thïë phaáp lyá cuãa bêët cûá laänh thöí naâo tûâ phña Ngên haângThïë giúái.

Quyïìn vaâ Giêëy pheáp

Têët caã caác tû liïåu trong êën phêím naây àïìu coá baãn quyïìn. Viïåc sao cheáp hoùåcchuyïín taãi tûâng phêìn hoùåc toaân böå êën phêím maâ khöng àûúåc pheáp laâ viphaåm phaáp luêåt hiïån haânh. Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín Quöëctïë/Ngên haâng Thïë giúái khuyïën khñch viïåc truyïìn baá vaâ cho pheáp taái baãnêën phêím cuãa Ngên haâng. Quyïìn taái baãn êën phêím seä àûúåc cêëp pheáp möåtcaách nhanh choáng.

Àïí àûúåc pheáp sao cheáp vaâ in laåi bêët cûá phêìn naâo cuãa cuöën saách naây haäygûãi àïì nghõ vúái thöng tin àêìy àuã àïën: Copyright Clearance Center, Inc.,222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400,fax 978-750-4470, www.copyright.com.

Moåi cêu hoãi khaác vïì quyïìn vaâ giêëy pheáp kïí caã quyïìn àûúåc múã chi nhaánh phaãigûãi vïì: Office of the Publisher, World Bank, 1818 H Street, NW, Washington,DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail [email protected].

LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN

Cuãa caãi cuãa quöëc gia laâ möåt yïëu töë hïët sûác quan troång cho sûå phaáttriïín cuãa möîi nûúác. Noá laâ nïìn taãng cho saãn xuêët phaát triïín, àöìngthúâi laâ nhên töë taåo ra tùng trûúãng kinh tïë vaâ phuác lúåi xaä höåi.

Vêåy cuãa caãi cuãa caác quöëc gia nùçm úã àêu? Noá göìm nhûäng thaânh töënaâo? Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä chó ra àûúåc caác nhên töë quan troångcho viïîn caãnh phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác quöëc gia trïn thïë giúái.

Trïn cú súã nghiïn cûáu gêìn 120 quöëc gia trïn thïë giúái trong giaiàoaån bûúác ngoùåt thûåc hiïån Muåc tiïu Thiïn niïn kyã, caác taác giaã cöngtrònh hònh thaânh nïn khaái niïåm àaánh giaá cuãa caãi Thiïn niïn kyã, ûúáclûúång giaá trõ bùçng tiïìn caác nguöìn cuãa caãi: giaá trõ saãn xuêët, giaá trõ tûånhiïn, giaá trõ nguöìn nhên lûåc, giaá trõ vö hònh - nhûäng ngûöìn giaá trõlaâm nïn sûå phaát triïín.

Caách tiïëp cêån múái vïì cuãa caãi trong cuöën saách cung cêëp phûúngphaáp ào sûå biïën àöång cuãa caãi, möåt nhên töë quan troång cuãa tñnh bïìnvûäng, àïí tûâ àoá nhêën maånh caác quöëc gia cêìn coá chiïën lûúåc duy trò vaâsûã duång nguöìn cuãa caãi cuãa mònh möåt caách húåp lyá nhùçm àaåt àûúåcmuåc tiïu tùng trûúãng bïìn vûäng.

Xuêët baãn cuöën saách Cuãa caãi cuãa caác quöëc gia úã àêu? Ào lûúângnguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI, chuáng töi muöën giúái thiïåu àïën baån àoåcnhûäng nghiïn cûáu cuãa caác taác giaã thuöåc Ngên haâng Thïë giúái.

Nöåi dung cuöën saách göìm 9 chûúng nùçm trong 4 phêìn, trong àoánïu lïn caách àaánh giaá vöën thiïn niïn kyã; ûúác lûúång cuãa caãi; têìmquan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu: khai thaác taâi nguyïn,nguöìn nhên lûåc vaâ baão vïå möi trûúâng. Ngoaâi ra cuöën saách coân baogöìm phêìn phuå luåc tham khaão.

Àêy laâ cuöën saách coá giaá trõ nghiïn cûáu, tham khaão töët cho caácnhaâ nghiïn cûáu, hoaåch àõnh chñnh saách, nhêët laâ àöëi vúái nhûäng nûúácàang phaát triïín, àang thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá. Nhûäng nöåi dungcuãa cuöën saách àaä àûúåc dõch theo àuáng nguyïn baãn tiïëng Anh, Ngên

v

haâng Thïë giúái xuêët baãn nùm 2006. Trong cuöën saách coá nhiïìu khaáiniïåm múái, tuy àaä cöë gùæng Viïåt hoaá song cuäng khoá traánh khoãi khiïëmkhuyïët. Nhaâ xuêët baãn rêët mong nhêån àûúåc yá kiïën àoáng goáp cuãa baånàoåc àïí lêìn xuêët baãn sau àûúåc hoaân chónh hún.

Xin trên troång giúái thiïåu cuöën saách vúái baån àoåc.

Thaáng 6 nùm 2008NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA


vi

MUÅC LUÅC

Lúâi noái àêìu ix

Lúâi caãm ún xi

Caác tûâ viïët tùæt xii

Tòm kiïëm cuãa caãi quöëc gia – Sú àöì tû duy xiv

Baáo caáo toám tùæt xv

Phêìn 1: Haåch toaán cuãa caãi 1Chûúng 1: Giúái thiïåu: Àaánh giaá Vöën thiïn niïn kyã 3Chûúng 2: Ûúác lûúång giaá trõ cuãa caãi 21

Phêìn 2 – Thay àöíi cuãa caãi 37Chûúng 3. Ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc gêìn àêy 39Chûúng 4. Têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu

tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn: Qui tùæcdanh nghôa Hartwick 55

Chûúng 5. Têìm quan troång cuãa xu hûúáng tùng trûúãng dên söë: Nhûäng thay àöíi vïì cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi 69

Chûúng 6: Kiïím àõnh tiïët kiïåm àñch thûåc 79Phêìn 3 –Cuãa caãi, Hoaåt àöång saãn xuêët vaâ sûå phaát triïín 95

Chûúng 7. Giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh: Vai troâ cuãa vöënnhên lûåc vaâ caác thïí chïë 97

Chûúng 8: Cuãa caãi vaâ saãn xuêët 111Phêìn 4 – Kinh nghiïåm quöëc tïë 131

Chûúng 9. Xêy dûång vaâ sûã duång taâi khoaãn möi trûúâng 133Phuå luåc: Nguöìn vaâ phûúng phaáp 157

Phuå luåc 1: Xêy dûång caác ûúác lûúång cuãa caãi 159Phuå luåc 2: Ûúác lûúång cuãa caãi cho tûâng quöëc gia, 2000 179Phuå luåc 3: Ûúác lûúång tiïët kiïåm àñch thûåc cho tûâng quöëc

gia, 2000 183Phuå luåc 4: Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi, 2000 189

Taâi liïåu tham khaão 195

vii

LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU

Cuöën saách naây àùåt ra möåt vêën àïì quan troång: Taâi saãn caác quöëc giaúã àêu? Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä chó ra àûúåc caác nhên töë quan troångvïì viïîn caãnh phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác quöëc gia trïn thïë giúái.Nhûäng ûúác tñnh vïì töíng giaá trõ cuãa caãi – bao göìm giaá trõ saãn xuêët, taâinguyïn thiïn nhiïn, vaâ taâi nguyïn con ngûúâi vaâ giaá trõ thïí chïë chothêëy rùçng taâi nguyïn con ngûúâi vaâ giaá trõ thïí chïë (àûúåc ào búãi phaápquyïìn) laâ cêëu thaânh quan troång nhêët trong töíng giaá trõ cuãa hêìu hïëtcaác quöëc gia.

Àiïìu ngaåc nhiïn laâ úã chöî caác nguöìn lûåc tûå nhiïn àoáng goáp àïën¼ töíng cuãa caãi cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, chiïëm tó lïå lúán hún sovúái giaá trõ saãn xuêët. Àiïìu naây cho thêëy viïåc quaãn lyá töët hún hïå sinhthaái vaâ nguöìn lûåc tûå nhiïn seä laâ chòa khoáa àïí duy trò sûå phaát triïínkhi caác quöëc gia àêìu tû phaát triïín cú súã haå têìng, nguöìn nhên lûåc vaânùng lûåc thïí chïë. Àaáng chuá yá laâ phêìn diïån tñch àêët tröìng troåt vaâàöìng coã chiïëm àïën gêìn 70% nguöìn cuãa caãi tûå nhiïn úã caác nûúácngheâo. Vò vêåy caác nûúác cêìn quan têm nhiïìu àïën viïåc duy trò chêëtlûúång àêët àai.

Caách tiïëp cêån múái vïì cuãa caãi trong cuöën saách naây cung cêëpphûúng phaáp ào sûå biïën àöång cuãa caãi, möåt nhên töë quan troång cuãatñnh bïìn vûäng, möåt caách toaân diïån. Coá nhiïìu vñ duå minh chûáng sûåphuå thuöåc vaâo nguöìn lûåc cuãa caác quöëc gia, vñ duå nhû Böëtxoana, möåtnûúác àaä sûã duång nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn laâm noâng cöët cho tyãlïå tùng trûúãng kinh tïë gêy ngaåc nhiïn cuãa mònh. Bïn caånh àoá, kïëtquaã nghiïn cûáu chó ra rùçng giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn tñnh trïn àêìungûúâi coá xu hûúáng tùng cuâng vúái mûác tùng cuãa thu nhêåp khi sosaánh caác nûúác vúái nhau. Phaát hiïån naây dûúâng nhû mêu thuêîn vúáinhûäng hiïíu biïët lêu nay cho rùçng sûå phaát triïín thûúâng phaãi àaánhàöíi bùçng sûå xuöëng cêëp cuãa möi trûúâng thiïn nhiïn.

Tuy nhiïn, kïët quaã nghiïn cûáu cuäng chó ra rùçng, tñnh trïn àêìungûúâi, hêìu hïët caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïìu chûáng kiïën sûå suygiaãm trong töíng giaá trõ cuãa caãi cuäng nhû nguöìn giaá trõ tûå nhiïn. Àêy

ix

laâ möåt tñn hiïåu xêëu nhòn tûâ goác àöå möi trûúâng lêîn goác àöå röång húnvïì sûå phaát triïín.

Tùng trûúãng laâ àiïím mêëu chöët nïëu caác nûúác àang phaát triïín àùåtmuåc tiïu àaåt àûúåc Caác Muåc tiïu Phaát triïín Thiïn niïn kyã vaâo nùm2015. Tuy nhiïn, sûå phaát triïín seä laâ aão tûúãng nïëu chó dûåa trïn khaikhoaáng, khai thaác caån kiïåt nguöìn lúåi rûâng vaâ thuãy saãn. Baãn baáo caáonaây cung cêëp nhûäng chó tiïu cêìn thiïët àïí quaãn lyá danh muåc àêìu tûphuåc vuå quaá trònh phaát triïín. Vúái nguöìn thöng tin naây, caác nhaâhoaåch àõnh chñnh saách coá thïí dêîn dùæt tiïën trònh phaát triïín hûúángàïën caác muåc tiïu bïìn vûäng.

Ian Johnson François BourguignonPhoá chuã tõch Phoá chuã tõch cao cêëpBan Phaát triïín Bïìn vûäng Kinh tïë trûúãng


x

LÚÂI CAÃM ÚN

Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? Laâ cuöën saách àûúåc viïët búãi möåt àöåi nguächuyïn gia göìm Kirk Hamilton, Giovanni Ruta, Katharine Bolt,Anil Markandya, Suzette Pedroso-Galinato, Patricia Silva, M.SaeedOrdoubadi, Glenn-Marie Lange, vaâ Liaila Tajibaeva. Ûúác lûúång caácthaânh töë cuãa caãi dûåa trïn kïët quaã nghiïn cûáu cuãa Susana Ferreira,Liying Zhou, Boon-Ling Yeo, vaâ Roberto Martin-Hurtado.

Cöng trònh nghiïn cûáu naây cuäng nhêån àûúåc sûå goáp yá sêu sùæc tûâcaác nhaâ phï bònh Marian Delos Angeles vaâ Giles Atkinson. Vaâ àùåcbiïåt laâ sûå àoáng goáp cuãa Milen Dyoulgerov, Liadvard Gronnevet vaâPer Ryden.

Chuáng töi thûåc sûå biïët ún nhûäng chuyïn gia trong vaâ ngoaâiNgên haâng Thïë giúái àaä goáp yá cho cöng trònh nghiïn cûáu. Chuáng töigûãi lúâi caám ún túái Dina Abu-Ghaida, Dan Biller, Jan Bojo, JuliaBucknall, Richard Damania, John Dixon, Eric Fernandes, AlanGelb, Alec Ian Gershberg, Tracy Hart, James Keith Hinchliffe,Julien Labonne, Kseniya Lvovsky, William Sutton, Walter Vergaravaâ Jian Xie.

Àùåc biïåt, chuáng töi rêët caãm kñch sûå höî trúå taâi chñnh cuãa Chñnhphuã Thuåy Sô.

Cuöën saách naây tûúãng nhúá àïën David Pearce-giaáo sû, nhaâ cöë vêën, ngûúâi baån vaâ laâ ngûúâi khúãi xûúáng cöng trònh nghiïn cûáu naây.

xi

DANH MUÅC CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT

CES Àöå co giaän thay thïë khöng àöíiEA Taâi khoaãn möi trûúângeaNDP Saãn phêím roâng quöëc nöåi àiïìu chónh nhên töë möi trûúângENRAP Dûå aán Haåch toaán Taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Möi trûúângEPE Chi tiïu baão vïå möi trûúângEU Liïn minh chêu ÊuEurostat Cú quan Thöëng kï chñnh thûác cuãa Uyã ban chêu ÊuFAO Töí chûác Nöng nghiïåp vaâ lûúng thûåc Liïn húåp quöëcGDP Töíng saãn phêím quöëc nöåigeGDP Töíng saãn phêím quöëc nöåi xanhGNI Töíng thu nhêåp quöëc dênGNIPC Töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâiIO Àêìu vaâo - Àêìu raIUCN Liïn minh Baão töìn Thiïn nhiïn Quöëc tïëMFA Taâi khoaãn roâng nguyïn vêåt liïåuNAMEA Ma trêån haåch toaán quöëc gia göìm caã taâi khoaãn möi trûúângNDP Saãn phêím roâng quöëc nöåiNPV Giaá trõ hiïån taåi roângPIM Mö hònh kï khai thûúâng xuyïnPPP Ngang bùçng sûác muaPVC Giaá trõ hiïån thúâi cuãa biïën àöångOECD Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïëOLS Bònh phûúng nhoã nhêët thöng thûúângSAM Ma trêån haåch toaán xaä höåiSEEA Hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúângSNA Hïå thöëng taâi khoaãn quöëc giaSNI Thu nhêåp quöëc dên bïìn vûängSOEs Doanh nghiïåp Nhaâ nûúácSRRI Lúåi suêët xaä höåi trïn vöën àêìu tûTMR Töíng nhu cêìu nguyïn vêåt liïåu

xii

UNEP-WCMC Chûúng trònh Möi trûúâng Liïn húåp quöëc - Trungtêm Giaám saát Baão töìn toaân cêìu

WDI Chó söë Phaát triïín toaân cêìuWDPA Cú súã dûä liïåu toaân cêìu vïì caác khu vûåc àûúåc baão höå

Ghi chuá: Têët caã caác giaá trõ tiïìn tïå bùçng àöìng àö-la haâm nghôa Àö-la Myä trûâ khiàûúåc àïì cêåp riïng.

DANH MUÅC CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT

xiii

TÒM KIÏËM CUÃA CAÃI QUÖËC GIA - SÚ ÀÖÌ TÛ DUY

xiv

Ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi

Chûúng 1. Giúái thiïåu: Àaánhgiaá Cuãa caãi Thiïn niïn kyã

Trònh baây töíng quan kïët quaãnghiïn cûáu, têåp trung vaâo

caác kiïën nghõ chñnh saách chocaác nhaâ hoaåch àõnh chñnh

saách

Chûúng 2: Ûúác lûúång giaátrõ cuãa caãi.

Phaác thaão phûúng phaápluêån ûúác lûúång vaâ mö taã caác

phaát hiïån troång yïëu

Laâm thïë naâo àïí àolûúâng cuãa caãi möåt

caách toaân diïåntrong taâi khoaãn

quöëc gia?

Chûúng 3- Ûúáclûúång tyã lïå tiïët

kiïåm àñchthûåc gêìn àêy.Àõnh nghia, Sosaánh khu vuåcvaâ caác nhoám

thu nhêåp Chûúng 4-Têìmquan troång cuãa viïåc

àêìu tû caác nguöìnthu tûâ khai thaác taâi

nguyïn thiïnnhiïn: Qui tùæc danh

nghôa Hartwick Chuyïån gò seä xaãy ravúái cuãa caãi khi quaá

trònh khai thaáckhöng àûúåc àêìu tû

thñch àaáng?

Chûúng 7. Lyá giaãiphêìn dû vöën vöhònh: Vai troâ cuãavöën nhên lûåc vaâ

caác thïí chïëPhên raä nguöìn vöënvö hònh. Têìm quan

troång cuãa nguöìnnhên lûåc

Chûúng 9.Xêy dûång vaâsûã duång taâikhoaãn möi

trûúâng Kinh nghiïåm

quöëc tïë

Chûúng 8. Cuãacaãi vaâ Saãn xuêët. Saãn xuêët giaá trõphuác lúåi laâ kïëtquaã cuãa viïåcquaãn lyá danh

muåc àêìu tû. Caácûúác lûúång taâi saãntrong nghiïn cûáunaây cho pheáp liïnkïët taâi saãn vaâ viïåctaåo thu nhêåp vaâkiïím àõnh khaã

nùng thay thïë cuãacaác thaânh töë taåo

nïn cuãa caãi

Chûúng 6. Kiïímàõnh tiïët kiïåm

àñch thûåcLiïn kïët giûäa tiïëtkiïåm vaâ nhûängthay àöíi trong

tiïu duâng tûúnglai

Chûúng 5. Têìmquan troång cuãa xuhûúáng tùng trûúãng

dên söë: Nhûängthay àöíi vïì cuãa caãitñnh trïn àêìu ngûúâi

Phên tñch nhûängthay àöíi cuãa caãi

trong sûå phaát triïíncuãa dên söë

Nhûäng nguöìn taâisaãn naâo àoáng vai

troâ then chöët trongviïåc taåo nïn giaá trõ

phuác lúåi

Coá hay khöng viïåcthay àöíi cuãa caãi aãnh

hûúãng àïën viïåcphaát sinh giaá trõ

phuác lúåi?

BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT

Vúái cöng trònh nghiïn cûáu naây, Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? Ngênhaâng Thïë giúái xuêët baãn cöng trònh coá thïí hònh thaânh nïn khaái niïåmàaánh giaá cuãa caãi thiïn niïn kyã: ûúác lûúång giaá trõ bùçng tiïìn caác nguöìncuãa caãi: giaá trõ saãn xuêët, giaá trõ tûå nhiïn vaâ giaá trõ vö hònh – nhûängnguöìn giaá trõ laâm nïn sûå phaát triïín. Mùåc duâ coân nhiïìu haån chïë, cöngtrònh naây veä nïn möåt bûác tranh toaân diïån vïì cuãa caãi cuãa 120 quöëcgia trong giai àoaån bûúác ngoùåt thûåc hiïån Muåc tiïu Thiïn niïn kyã,giuáp chuáng ta hiïíu roä hún möëi liïn hïå giûäa caác kïët quaã cuãa sûå phaáttriïín vúái giaá trõ vaâ thaânh töë cuãa cuãa caãi.

Hònh 1 vaâ 2 cung cêëp cho chuáng ta caái nhòn thêëu àaáo vïì vai troâcuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn taåi caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp (ngoaåi trûâcaác nûúác saãn xuêët dêìu moã, núi khoaãn thu tûâ nguöìn taâi nguyïn naâychiïëm hún 20% töíng saãn phêím quöëc nöåi [GDP]. Thöng àiïåp quantrong àêìu tiïn noái rùçng nguöìn lûåc tûå nhiïn àoáng vai troâ quan troångtrong töíng giaá trõ cuãa caãi, lúán hún phêìn àoáng goáp cuãa giaá trõ saãnxuêët.1 Àiïìu naây gúåi yá cöng taác quaãn lyá nguöìn lûåc tûå nhiïn phaãiàûúåc xem troång trong caác chiïën lûúåc phaát triïín. Cêëu thaânh nguöìnlûåc tûå nhiïn úã nhûäng quöëc gia ngheâo nhêën maånh têìm quan troångcuãa àêët nöng nghiïåp, nhûng caác taâi saãn dûúái mùåt àêët, nguöìn lúåi tûârûâng sinh thaái vaâ rûâng lêëy göî chiïëm àïën möåt phêìn tû töíng giaá trõcuãa caãi tûå nhiïn.

Tyã troång rêët lúán cuäng nhû cêëu thaânh cuãa nguöìn cuãa caãi tûå nhiïntrong töíng giaá trõ cuãa caãi thïí hiïån vai troâ quan troång cuãa caác nguöìnlûåc möi trûúâng trong giaãm ngheâo, chöëng àoái, vaâ haå thêëp tyã lïå tûãvong úã treã em. Nghiïn cûáu naây àûúåc bùæt àêìu bùçng viïåc mö taã töíngquan cuãa caãi cuãa caác quöëc gia àïí tûâ àoá phên tñch vai troâ quan troångcuãa cöng taác quaãn lyá nguöìn lûåc thöng qua tiïët kiïåm vaâ àêìu tû.Nghiïn cûáu naây cuäng phên tñch vai troâ quan troång cuãa nguöìn nhênlûåc, hïå thöëng quaãn lyá vaâ sûå tham gia cuãa hïå thöëng taâi chñnh trongtiïën trònh xêy dûång möåt kïë hoaåch toaân diïån trong àoá àaánh giaá àuáng

xv

vai troâ quan troång cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong cöng taác hoaåchàõnh chñnh saách.

Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? têåp trung nghiïn cûáu 3 vêën àïì chñnh.Möîi chûúng àïì cêåp àïën möåt phûúng diïån cuãa phûúng trònh cuãacaãi – mûác söëng vaâ veä nïn caác cêu chuyïån qua caác con söë vaâ caáckhuyïën nghõ chñnh saách liïn quan. Trûúác khi ài sêu vaâo tûâng vêënàïì, chûúng 1 vaâ chûúng 2 giúái thiïåu vúái ngûúâi àoåc cêëu truác cuãa cöngtrònh nghiïn cûáu, caác kïët quaã, vaâ caác khuyïën nghõ chñnh saách cuãacuöën saách.

Chûúng 1 cung cêëp möåt caái nhòn töíng quan vïì nhûäng ûúác tñnhgiaá trõ cuãa caãi vúái troång têm laâ àûa ra caác khuyïën nghõ chñnh saáchcho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách. Chûúng naây cuäng giúái thiïåuquan àiïím vïì sûå phaát triïín nhû möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåcàêìu tû-möåt khuön khöí haânh àöång àêìy quyïìn lûåc. Möåt söë loaåinguöìn taâi saãn coá thïí bõ caån kiïåt vaâ chó coá thïí àûúåc chuyïín àöíi sangdaång thûác giaá trõ khaác thöng qua àêìu tû cho thuï nguöìn lûåc. Möåtsöë nguöìn cuãa caãi khaác coá thïí àûúåc taái taåo vaâ coá thïí baão àaãm viïåckhai thaác möåt caách bïìn vûäng. Caác phên tñch kinh tïë coá thïí gúåi yá vïìquyïët àõnh duy trò quy mö töëi ûu cuãa caác nguöìn cuãa caãi trongdanh muåc.

Caác ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi cho thêëy phêìn giaá trõ cuãa caãi vö hònhbao göìm giaá trõ nguöìn nhên lûåc vaâ chêët lûúång hïå thöëng thïí chïë


xvi

chñnh thûác vaâ khöng chñnh thûác chiïëm vai troâ vûúåt tröåi. Bïn caånhàoá, tyã troång cuãa giaá trõ saãn xuêët dûúâng nhû rêët öín àõnh giûäa caácnhoám nûúác phên theo thu nhêåp vaâ tyã troång naây cao hún tûúng àöëiúã nhoám nûúác thu nhêåp vûâa. Phêìn àoáng goáp cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïntrong töíng taâi saãn coá xu hûúáng giaãm theo thu nhêåp trong khi phêìnàoáng goáp cuãa vöën vö hònh tùng. Àêy laâ möåt phaát hiïån rêët coá yá nghôa:Caác nûúác giaâu lïn nhúâ kyä nùng cuãa nguöìn nhên lûåc vaâ chêët lûúångcuãa hïå thöëng thïí chïë höî trúå cho caác hoaåt àöång kinh tïë.

Chûúng 2 giúái thiïåu cho ngûúâi àoåc phûúng phaáp luêån àûúåc sûãduång àïí ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi, giaã thñch caác phûúng phaáp vaâ giaãàõnh àûúåc duâng. Caác ûúác lûúång töíng giaá trõ cuãa caãi ûúác tñnh trongcuöën saách Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? àûúåc xêy dûång dûåa trïn sûå kïëthúåp hai caách tiïëp cêån tûâ trïn xuöëng vaâ tûâ dûúái lïn. Töíng giaá trõ cuãacaãi, dûúái goác àöå lyá thuyïët kinh tïë, àûúåc àõnh nghôa laâ giaá trõ hiïån taåicuãa caác khoaãn chi tiïu trong tûúng lai. Giaá trõ saãn xuêët àûúåc ûúác tñnhtûâ caác söë liïåu àêìu tû trong quaá khûá sûã duång mö hònh kï khai thûúângxuyïn (PIM). Giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn àûúåc tñnh dûåa trïn giaá trõhiïån hûäu vaâ ûúác lûúång giaá trõ khai thaác dûåa trïn mûác giaá thïë giúái vaâcaác khoaãn chi phñ phaát sinh úã àõa phûúng. Giaá trõ cuãa caãi vö hònhàûúåc ào bùçng sûå khaác biïåt giûäa töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ töíng giaá trõsaãn xuêët vaâ giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn. Do sûå haån chïë cuãa söë liïåu, giaátrõ ûúác tñnh nguöìn lûåc tûå nhiïn khöng bao göìm giaá trõ thuyã saãn cuängnhû phêìn taâi saãn dûúái mùåt nûúác. Caác dõch vuå möi trûúâng àoáng vaitroâ noâng cöët trong àúâi söëng xaä höåi vaâ nïìn kinh tïë khöng àûúåc àomöåt caách xaác thûåc.

Thaão luêån vïì phûúng phaáp luêån ûúác lûúång cuãa caãi vaâ caác kïët quaãphên tñch trong 2 chûúng àêìu tûâng bûúác dêîn dùæt àïí ài sêu vaâo giaãithñch 3 vêën àïì chñnh cuãa cuöën saách naây. Phêìn troång têm cuãa cuöënsaách Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? àûúåc böë trñ úã tûâ chûúng 4 àïën chûúng7. Trong khi thaânh phêìn cêëu thaânh nïn cuãa caãi, xeát trïn khña caånhnaâo àoá coá thïí xaác lêåp caác phûúng thûác phaát triïín cuãa möåt quöëc gia,thò chêët lûúång cuãa sûå phaát triïín laåi phuå thuöåc rêët lúán vaâo caách maânguöìn lûåc cuãa caãi thay àöíi nhû thïë naâo qua thúâi gian. Nguöìn lûåc tûånhiïn coá thïí àûúåc chuyïín àöíi thaânh daång cuãa caãi khaác miïîn laâ quaátrònh àêìu tû khai thaác àûúåc thûåc hiïån coá hiïåu quaã.


xvii

Thay àöíi cuãa caãi coá taåo ra phuác lúåi?

Taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ haâng hoaá kinh tïë àùåc biïåt vò chuáng takhöng thïí saãn xuêët ra chuáng. Do àoá, taâi nguyïn thiïn nhiïn seä

mang laåi lúåi nhuêån kinh tïë - thuïë taâi nguyïn- nïëu quaãn lyá töët. Caácnguöìn thu naây coá thïí laâ möåt nguöìn taâi chñnh phaát triïín quan troång.Caác nûúác Böëtxoana vaâ Malaysia àaä sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïnhiïåu quaã theo caách naây. Khöng coá moã kim cûúng naâo laâ vônh viïîn,nhûng coá nhûäng nûúác coá moã kim cûúng coá thïí khai thaác bïìn vûäng.ÊÍn sau khùèng àõnh naây laâ giaã thuyïët cho rùçng coá thïí chuyïín daångtû baãn naây sang daång tû baãn khaác – vñ duå tûâ kim cûúng trong loângàêët chuyïín thaânh caác toaâ cao öëc, maáy moác hay vöën con ngûúâi.

Tiïët kiïåm roä raâng laâ vêën àïì noâng cöët cuãa phaát triïín. Nïëu khöngtaåo ra khoaãn dû àïí àêìu tû, thò caác quöëc gia khöng coá caách naâo thoaátra khoãi tònh traång mûác söëng thêëp. Sûå phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn laâmcho viïåc ào lûúâng caác nöî lûåc tiïët kiïåm trúã nïn phûác taåp vò sûå suythoaái cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn khöng phaãi laâ taâi saãn hûäu hònhtrong taâi khoaãn tiïu chuêín quöëc gia. Tiïët kiïåm roâng coá àiïìu chónhhay laâ tiïët kiïåm àñch thûåc ào mûác tiïët kiïåm thûåc cuãa möåt quöëc giasau khi khêëu hao vöën saãn xuêët; caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn lûåc conngûúâi (àûúåc tñnh theo kinh phñ giaáo duåc); sûå suy thoaái cuãa khoaángsaãn, nùng lûúång, rûâng; caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõaphûúng vaâ trïn toaân thïë giúái cuäng àûúåc tñnh àïën. Chûúng 3 miïu taãcaác ûúác tñnh vïì tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh. Chûúng naây cuäng giúáithiïåu vaâ baân àïën caác tñnh toaán thûåc nghiïåm mûác tiïët kiïåm àñch thûåctrïn 140 quöëc gia.

Phaát triïín àûúåc xem nhû laâ möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìutû. Nguyïn tùæc Hartwick vïì phaát triïín bïìn vûäng thêåt ra àaä uãy thaácrùçng, àïí khai thaác bïìn vûäng, caác nûúác nïn àêìu tû caác nguöìn thuïëtûâ taâi nguyïn thiïn nhiïn. Dûåa vaâo dûä liïåu thöëng kï vïì caác loaåithuïë taâi nguyïn trong voâng 30 nùm khi ûúác tñnh tiïët kiïåm roâng àaäàiïìu chónh, chûúng 4 àaä àûa ra luêån cûá kiïím chûáng nguyïn tùæcHartwick: Liïåu caác quöëc gia coá thïí giaâu coá nhû thïë naâo vaâo nùm2000 nïëu hoå tuên theo mö hònh cuãa Hartwick tûâ nùm 1970? Caác ûúác


xviii

tñnh thûåc nghiïåm trong chûúng naây kiïím àõnh hai biïën trong quytùæc Hartwick: Quy tùæc tiïu chuêín thûåc chêët laåi giûä cho khoaãn tiïëtkiïåm àñch thûåc chó bùçng 0 taåi möîi thúâi àiïím, vaâ möåt quy tùæc giaãthiïët rùçng khoaãn tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt hùçng söë dûúng taåi möîithúâi àiïím. Trong nhiïìu trûúâng húåp, nhûäng kïët quaã naây mêu thuêînvúái nhau. Caác pheáp tñnh cho thêëy thêåm chñ möåt nöî lûåc tiïët kiïåmtrung bònh, tûúng àûúng vúái nöî lûåc tiïët kiïåm vûâa phaãi cuãa nhûängnûúác ngheâo nhêët trïn thïë giúái cuäng coá thïí tùng àaáng kïí vöën cuãanhûäng nïìn kinh tïë phuå thuöåc taâi nguyïn thiïn nhiïn. Vaâo nùm2000, Nigiïria, möåt nûúác xuêët khêíu dêìu lúán leä ra àaä coá thïí dûå trûävöën saãn xuêët tñnh theo àêìu ngûúâi gêëp nùm lêìn mûác àaåt àûúåc trongnùm àoá. Hún nûäa, nïëu caác khoaãn àêìu tû naây àûúåc sûã duång, dêìumoã coá thïí àoáng möåt vai troâ nhoã hún trong nïìn kinh tïë Nigiïriangaây nay, vúái nhûäng taác àöång coá thïí coá lúåi àïën caác chñnh saách coáaãnh hûúãng àïën caác ngaânh khaác trong nïìn kinh tïë. Nûúác Cöång hoâaVïnïduïla àaáng ra àaä coá thu nhêåp cao gêëp 4 lêìn nhû thïë. Tñnhtheo àêìu ngûúâi, nhûäng nïìn kinh tïë maånh vïì dêìu moã nhû Cöånghoâa Bö livia, Vïnïduïla, Triniàaát vaâ Töbagö, vaâ Gabon, àaä coá thïícoá vöën saãn xuêët dûå trûä xêëp xó 30.000 àö la Myä/ngûúâi, tûúng àûúngvúái Haân Quöëc.

Tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh giúái thiïåu trong chûúng 3 laâ caách tñnhnöî lûåc tiïët kiïåm roâng toaân diïån hún. Tuy vêåy, nïëu dên söë khöng àöíi,thò àoá roä raâng laâ mûác thu nhêåp maâ chñnh saách cêìn hûúáng túái àïí duytrò. Trong khi àoá tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh traã lúâi möåt cêu hoãi quantroång- töíng thu nhêåp tùng lïn hay giaãm ài trong giai àoaån kï khai?Chûúng 4 khöng trûåc tiïëp àïì cêåp àïën sûå bïìn vûäng cuãa caác nïìn kinhtïë trong böëi caãnh àang gia tùng dên söë. Chûúng 5 seä baân àïën vêën àïìnaây. Nïëu mûác tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt giaá trõ êm, thò roä raâng laâ caãtöíng thu nhêåp vaâ thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi àïìu àanggiaãm. Tuy nhiïn, àöëi vúái möåt söë nûúác, töíng mûác tiïët kiïåm àñch thûåccoá thïí laâ möåt giaá trõ dûúng nhûng bònh quên thu nhêåp trïn àêìungûúâi laåi àang giaãm. Nhûäng nûúác coá töëc àöå gia tùng dên söë cao seäbõ cuöën vaâo guöìng quay luêín quêín vaâ nhu cêìu taåo ra nguöìn thunhêåp múái àïí duy trò mûác thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi. Noáichung, kïët quaã naây gúåi ra nhûäng khoaãng tröëng lúán trong tiïët kiïåm


xix

úã caác nûúác chêu Phi Haå Sahara khi tñnh àïën sûå gia tùng dên söë.Khöng kïí àïën caác nûúác saãn xuêët dêìu moã, caác khoaãng tröëng tiïët kiïåm(mûác tùng trûúãng tiïët kiïåm cêìn coá àïí duy trò mûác thu nhêåp bònhquên theo àêìu ngûúâi hiïån taåi) trong nhiïìu nûúác phaãi nùçm trongkhoaãng tûâ 10%-50% töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI). Nùçm ngoaâikhoaãng naây duâ chó vaâi % trong töíng thu nhêåp quöëc dên cuäng àuã chothêëy sûå quaãn lyá tiïu duâng cuãa chñnh phuã rêët vêët vaã vaâ thûúâng gùåpcaác hiïím hoaå vïì chñnh trõ. Chó riïng nhûäng chñnh saách kinh tïë vô möcoá veã khöng àuã àïí lêëp àêìy khoaãng tröëng naây.

Caác lyá thuyïët kinh tïë cho rùçng mûác tiïët kiïåm roâng hiïån nay coáthïí tûúng àûúng vúái nhûäng thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai,àùåc biïåt laâ sûå xuêët hiïån cuãa caác thay àöíi vïì giaá trõ tiïu duâng trongtûúng lai. Chûúng 6 kiïím àõnh giaã thuyïët naây. Viïåc kiïím tra tiïëtkiïåm sûã duång caác söë liïåu sùén coá àûúåc baáo caáo trong êën phêím naâychó ra möåt biïën thïí àùåc biïåt cuãa tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt cöng cuådûå baáo töët cho nhûäng thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai. Biïën thïínaây laâ töíng tiïët kiïåm àñch thûåc khöng kïí chi phñ cho giaáo duåc, thiïåthaåi tûâ nhûäng ö nhiïîm khñ caác bö nñch, vaâ hêåu quaã cuãa gia tùng dênsöë. Do àoá, tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt chó baáo quan troång tiïìm nùngàïí àiïìu chónh chñnh saách phaát triïín. Phên tñch coân bao göìm caã möåtkïët quaã quan troång: khi mêîu chó giúái haån trong caác nûúác coá thunhêåp cao, thò seä khöng coá quan hïå thûåc nghiïåm hiïín nhiïn naâo giûäatiïët kiïåm roâng hiïån taåi vaâ thu nhêåp trong tûúng lai. Àiïìu naây laâmtùng àiïím khaác biïåt quan troång giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àangphaát triïín. Roä raâng laâ khi têët caã caác nûúác àïìu àûúåc kiïím tra, thò sûåtñch luäy tû baãn àûúåc cho laâ hiïín nhiïn quyïët àõnh mûác söëng trongtûúng lai khöng phaãi möåt hïå söë quan troång úã nhûäng nûúác giaâu. Kïëtquaã kiïím tra thêåt sûå kinh ngaåc. ÚÃ caác nûúác giaâu nhêët, roä raâng laâ thayàöíi cöng nghïå, caãi caách thïí chïë, hoåc têåp thöng qua thûåc haânh, vaâvöën xaä höåi coá thïí àûúåc kïí ra nhû laâ nhûäng nhên töë cú baãn quyïëtàõnh àïën nïìn kinh tïë.

Trong khi tiïët kiïåm laâ cú súã cuãa phaát triïín bïìn vûäng, thò sûå kïëthúåp caác nguöìn vöën quyïët àõnh möåt loaåt phûúng aán àûa ra cho chñnhphuã. Cêu hoãi quan troång thûá hai quan saát nhûäng hònh thaái cuå thïícuãa vöën vaâ vai troâ cuãa chuáng.


xx

Nguöìn vöën naâo àoáng vai troâ chuã chöët trongviïåc taåo ra phuác lúåi?

Nhû àaä trònh baây, hêìu hïët cuãa caãi cuãa möåt quöëc gia laâ vöën vöhònh. Chûúng 7 laâ chûúng quan troång vò noá phên tñch thaânh

phêìn cuãa vöën vö hònh. Xeát vïì thaânh phêìn cêëu taåo, vöën vö hònh baogöìm nhûäng taâi saãn khöng àûúåc tñnh àïën khi ûúác lûúång vöën tûå nhiïnvaâ vöën saãn xuêët. Taâi saãn vö hònh bao göìm nhûäng kyä nùng vaâ bñquyïët cuãa lûåc lûúång lao àöång. Khaái niïåm naây cuäng bao göìm vöën xaähöåi, sûå tin tûúãng lêîn nhau cuãa nhûäng ngûúâi trong cuâng möåt xaä höåivaâ khaã nùng laâm viïåc cuâng nhau vò muåc àñch chung. Giaá trõ thùångdû cuãa taâi saãn vö hònh cuäng tñnh àïën caác yïëu töë vïì quaãn lyá thuác àêíynùng suêët lao àöång. Chùèng haån, nïëu möåt nïìn kinh tïë coá hïå thöëng tûphaáp rêët hiïåu quaã, quyïìn súã hûäu, vaâ quaãn lyá hiïåu quaã, kïët quaã seä laâtöíng thu nhêåp cao vaâ do àoá thùång dû cuãa vöën vö hònh cuäng cao hún.Phên tñch höìi quy trong chûúng naây cho thêëy rùçng vöën con ngûúâivaâ quy tùæc vïì luêåt giaãi thñch cho phêìn lúán sûå biïën àöíi cuãa vöën vöhònh thùång dû. Àêìu tû trong giaáo duåc, chûác nùng hïå thöëng tû phaáp,vaâ nhûäng chñnh saách àûúåc hûúáng túái thu huát nguöìn vöën laâ cöng cuåquan troång nhêët àïí tùng vöën vö hònh trong töíng taâi saãn quöëc gia.

Trong chûúng 2 chuáng töi àaä quan saát àûúåc laâ khi caác nûúác trúãnïn giaâu coá hún, sûå quan troång tûúng ûáng cuãa giaá trõ saãn xuêët vaâvöën vö hònh tùng lïn àïën möåt tyã lïå nhû cuãa taâi saãn tûå nhiïn. Do àoá,quaá trònh phaát triïín àoâi hoãi sûå tùng trûúãng cuãa caác ngaânh saãn xuêëtvaâ dõch vuå hiïån àaåi phuå thuöåc quaá nhiïìu vaâo caác daång vöën vö hònhtrong töíng tû baãn. Tuy vêåy, giaá trõ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn tñnhtheo àêìu ngûúâi khöng giaãm khi thu nhêåp tùng lïn, àùåc biïåt laâ giaá trõcuãa àêët nöng nghiïåp. Chûúng 8 kiïím àõnh giaã thuyïët rùçng: trongthûåc tïë, àêët vaâ caác taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác laâ yïëu töë noâng cöët àïíduy trò viïåc taåo ra thu nhêåp. Taâi khoaãn naâo cuäng chûáa möåt haâm söësaãn xuêët êín. Noá laâ àöì thõ miïu taã sûå kïët húåp cuãa caác nguöìn lûåc khaácnhau maâ tûâ àoá chuáng ta àaåt àûúåc möåt giaá trõ nhêët àõnh. Caác àöì thõàûúåc viïët dûúái daång möåt haâm toaán hoåc mö taã chñnh xaác möëi quanhïå giûäa khaã nùng huy àöång cuãa caác nguöìn lûåc nhû nguöìn lûåc vêåt


xxi

chêët vaâ nguöìn lûåc con ngûúâi úã caác giaá trõ khaác nhau, vaâ kïët quaã töëiàa coá thïí àaåt àûúåc tûúng ûáng vúái caác giaá trõ naây. Sau àoá ngûúâi tatñnh mûác thay thïë giûäa caác nguöìn lûåc àêìu vaâo theo àöå co giaän thaythïë nguöìn lûåc. Kïët quaã cho thêëy möåt söë phaát hiïån thuá võ. Khöng coádêëu hiïåu naâo cho thêëy àöå co giaän thay thïë nguöìn lûåc giûäa taâi nguyïnthiïn nhiïn (taâi nguyïn àêët) vaâ caác nguöìn lûåc khaác laâ rêët thêëp. ÚÃ bêëtkyâ núi naâo maâ àêët àai nöíi lïn nhû möåt nguöìn lûåc quan troång, thò úãàoá àöå co giaän thay thïë xêëp xó bùçng hoùåc coá thïí lúán hún 1. Möåt mùåt,kïët quaã naây xaác nhêån rùçng cú höåi cho caác quöëc gia khöng phaãi laâ kïëtquaã têët yïëu cuãa sûå àêìu tû vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn. Mùåt khaác, noámang laåi hiïåu lûåc cho têìm quan troång cuãa quy tùæc Hartwick vïì tiïëtkiïåm nguöìn lûåc sùén coá tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn nïëu chuángta hûúáng àïën muåc tiïu taåo ra mûác thu nhêåp öín àõnh.

Töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ nhûäng thay àöíi cuãa noá àûúåc tñnh nhû thïë naâo trong

Taâi khoaãn quöëc gia?

Nguyïn lyá trung têm cuãa êën phêím naây laâ sûå cêìn thiïët phaãi coámöåt caách nhòn nhêån thûåc tïë vïì phaát triïín bïìn vûäng, coi àoá nhû

möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Khi àaä gùæn vúái muåc tiïuphaát triïín bïìn vûäng, caác chñnh phuã phaãi àöëi mùåt vúái möåt söë thaáchthûác ngoaâi nhûäng vêën àïì cöë hûäu vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaânhûäng cú quan möi trûúâng. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách möitrûúâng cêìn nhêån thûác àûúåc sûå aãnh hûúãng coá thïí coá àöëi vúái nïìn kinhtïë tûâ caác tiïu chuêín möi trûúâng, ngûúåc laåi caác nhaâ hoaåch àõnh chñnhsaách kinh tïë cêìn xem xeát tñnh bïìn vûäng cuãa saãn xuêët vaâ tiïu duânghiïån taåi vaâ dûå baáo tûúng lai. Sûå thöëng nhêët vaâ tiïëp nhêån khaái niïåmphaát triïín bïìn vûäng cuãa caác chñnh phuã àaä laâ àöång lûåc cho viïåc phaáttriïín taâi khoaãn möi trûúâng. Chûúng 9 àûa ra böëi caãnh àïí khaám phaásûå hûäu ñch cuãa hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúângnhû möåt khung lyá thuyïët àïí àiïìu chónh sûå öín àõnh vaâ sûã duång caácchñnh saách. Chûúng naây töíng kïët laåi 4 thaânh phêìn chñnh trong taâi


xxii

khoaãn möi trûúâng. Thïm vaâo àoá, chûúng 9 àûa ra töíng quan vïì möåtvaâi ûáng duång chñnh saách cuãa taâi khoaãn möi trûúâng úã caác nûúác cöngnghiïåp hoaá vaâ caác nûúác àang phaát triïín.. Chûúng naây cuäng chó racaác ûáng duång tiïìm nùng coá thïí chûa àûúåc khai thaác triïåt àïí taåi thúâiàiïím naây.

Kïët luêån

ÚÃ caác nûúác àang phaát triïín, viïåc haåch toaán dûåa trïn tû baãn toaândiïån vaâ sûå thay àöíi cuãa noá coá veã nhû laâ chó baáo hûäu ñch nhêët àïí àiïìuchónh chñnh saách. Bùçng chûáng àûa ra trong êën phêím naây chó ra rùçngàêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, nguöìn lûåc con ngûúâi vaâ viïåc quaãn lyá, kïëthúåp vúái caác nöî lûåc tiïët kiïåm nhùçm buâ àùæp cho sûå caån kiïåt cuãa taâinguyïn thiïn nhiïn, coá thïí laâm tùng taâi saãn tûúng lai úã nhûäng nûúácàang phaát triïín.

Bûúác chuyïín tûâ tiïët kiïåm àïën àêìu tû laâ hïët sûác quan troång. Nïëuàêìu tû khöng mang laåi lúåi nhuêån, aãnh hûúãng cuãa noá àïën nguöìn lûåcàûúåc thïí hiïån úã mûác tiïu duâng, nhûng seä khöng taåo ra àûúåc mûácthu nhêåp theo kõp mûác tiïu thuå. Àïí chuyïín àûúåc tûâ tùng trûúãngphuå thuöåc taâi nguyïn thiïn nhiïn àïën tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ cênbùçng cêìn coá möåt loaåt thïí chïë coá khaã nùng quaãn lyá àûúåc taâi nguyïnthiïn nhiïn, thu thuïë taâi nguyïn, vaâ sûã duång caác khoaãn thuïë naâythaânh àêìu tû coá hiïåu quaã. Chñnh saách nguöìn lûåc, chñnh saách taâichñnh vaâ chñnh saách kinh tïë chñnh trõ àïìu coá vai troâ trong bûúácchuyïín naây.

Chuá thñch

1. Vöën vö hònh, phêìn giaá trõ lúán nhêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi, bao göìmnguöìn lûåc con ngûúâi, quaãn lyá vaâ caác nhên töë khaác, laâ caác nhên töë rêëtkhoá àïí xaác àõnh giaá trõ thûåc.


xxiii

PHÊÌN 1

HAÅCH TOAÁN CUÃA CAÃI

Chûúng 1: Giúái thiïåu: Àaánh giaá Cuãa caãi Thiïn niïn kyã

Chûúng 2. Ûúác lûúång Giaá trõ Cuãa caãi

1

Chûúng 1

GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI

THIÏN NIÏN KYÃ

Coá thïí duy trò giaãm ngheâo bïìn vûäng àûúåc khöng? Cuöëi thïë kyã XXàaä chûáng kiïën caác cam kïët caãi caách àïí xoaá ngheâo trong Muåc tiïuphaát triïín Thiïn niïn kyã. Tuy nhiïn, caác quan ngaåi vêîn coân töìn taåilaâ tyã lïå caån kiïåt vaâ suy thoaái cuãa caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïncoá thïí phaá hoãng bêët kyâ möåt tiïën böå naâo àaä àaåt àûúåc. Àïí àaåt àûúåckïët quaã bïìn vûäng cêìn phaãi duy trò nguöìn lûåc àïí phaát triïín nhû vöënsaãn xuêët, vöën con ngûúâi, taâi nguyïn thiïn nhiïn.

Dûåa trïn nöî lûåc tûâ nhiïìu nùm, bao göìm caã cuöën “Múã röång phaåmvi taâi saãn” (World Bank 1997), êën phêím naây xaác àõnh nguöìn lûåc cuãacaãi thïë giúái trong nùm 2000. Khi noái àïën nguöìn lûåc chuáng ta quay trúãlaåi vúái quan àiïím cuãa caác nhaâ kinh tïë hoåc kinh àiïín, nhûäng ngûúâicoi àêët àai, sûác lao àöång vaâ vöën saãn xuêët laâ caác nhên töë chñnh cuãasaãn xuêët. Caác chûúng trònh baây chi tiïët caác mûác àöå vaâ nhûäng thayàöíi cuãa caác nhên töë saãn xuêët khaác nhau naây dûåa theo diïîn biïën thïëgiúái àaä vaâ àang phaát triïín.

ÊËn phêím naây giúái thiïåu nhiïìu thaânh tûåu gêìn àêy nhêët trong möåtchûúng trònh daâi haån àaánh giaá cuãa caãi vaâ nhûäng thaânh phêìn cuãa noátrïn möåt mêîu lúán göìm nhiïìu nûúác trïn thïë giúái. Noá hoaân thiïån cöngtrònh “Múã röång phaåm vi ào lûúâng cuãa caãi” thöng qua viïåc múã röångphaåm vi quöëc gia vaâ ûúác lûúång giaá trõ saãn xuêët vaâ nguöìn lûåc tûånhiïn dûåa trïn böå dûä liïåu bao quaát nhiïìu thöng tin hún. Chi tiïët vïìquaá trònh ûúác lûúång àûúåc mö taã roä trong phuå luåc 1. Höåp 1.1 seä trònhbaây lyá thuyïët cú súã cho cuöën saách naây.

Sûå hònh thaânh vöën thay àöíi theo khu vûåc vaâ àùåc biïåt laâ theo mûácthu nhêåp. Trong khi sûå chïnh lïåch naây coá thïí laâ dïî thêëy khi so saánhMalawi vaâ Thuåy Àiïín, caác chûúng sau àaánh giaá chñnh xaác sûå khaác

3

biïåt naây bùçng caách àûa ra àöì thõ cuãa 120 nûúác trïn thïë giúái vïì giaá trõtheo àêìu ngûúâi cuãa àêët nöng nghiïåp, khoaáng saãn, rûâng, vöën saãnxuêët, vaâ möåt têåp húåp caác taâi saãn1 àûúåc goåi laâ vöën vö hònh. Vöën vöhònh bao göìm lao àöång thö, nguöìn lûåc con ngûúâi, vöën xaä höåi, vaâ caácyïëu töë khaác nhû laâ chêët lûúång cuãa caác thiïët chïë. Baãng 1.1 vaâ 1.22 giúáithiïåu möåt bûác tranh lúán vïì sûå hònh thaânh vaâ tyã lïå tû baãn chia theoàêìu ngûúâi theo nhoám thu nhêåp vaâ trïn toaân thïë giúái3.

Baãng 1.1 Töíng tû baãn, nùm 2000— bònh quên àêìu ngûúâi (USD) vaâ tyã lïå —

Nïëu phaát triïín àûúåc tiïëp cêån nhû möåt quaá trònh quaãn lyá taâi saãn,thò caác biïíu àöì chó roä rùçng caã mûác àöå lêîn caác thaânh phêìn trong danhmuåc vöën àêìu tû thay àöíi rêët lúán dûåa theo mûác thu nhêåp. Viïåc quaãnlyá möîi thaânh phêìn trong danh muåc àêìu tû töët vaâ viïåc chuyïín àöíi tûbaãn tûâ daång naây sang daång khaác möåt caách hiïåu quaã nhêët laâ caác vêënàïì mêëu chöët trong chñnh saách phaát triïín.

Nhûäng sûå thay àöíi vïì taâi saãn thûåc sûå quyïët àõnh viïîn caãnh thõnhvûúång trong tûúng lai. Theo àoá, möåt yïëu töë quan troång trong phêntñch keâm theo laâ phûúng phaáp àaánh giaá tiïët kiïåm àñch thûåc hoùåc tiïëtkiïåm roâng àaä àiïìu chónh. Àaánh giaá mûác tiïët kiïåm trong hún 140 quöëc


4

Nhoám thu nhêåp

Nguöìn lûåc tûå nhiïn

Giaá trõ saãn xuêët

Vöën vö

hònh

Töíng giaá trõ

cuãa caãi

nguöìn lûåc tûå nhiïn

Tyã lïå giaá trõ saãn xuêët

Tyã lïå vöën vö hònh

Caác nûúác thu nhêåp thêëp

1,925

1,174

4,434

7,532

26%

16%

59%

Caác nûúác thu nhêåp trung bònh

3,496

5,347

18,773

27,616

13%

19%

68%

Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD)

9,531

76,193

353,339

439,063

2%

17%

80%

Toaân thïë giúái 4,011 16,850 74,998 95,860 4% 18% 78%

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi chuá: khöng bao göìm caác nûúác saãn xuêët dêìu moã. OECD: Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë.

gia cho thêëy tñch luyä tû baãn trong töíng saãn phêím quöëc nöåi (GNI) úãcaác nûúác giaâu cao hún rêët nhiïìu so vúái caác nûúác ngheâo. Àiïìu naâyàùåc biïåt àuáng khi chuáng ta àûa sûå gia tùng dên söë vaâo phên tñch.Caác chûáng cûá chó roä caâng phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thò caâng coá mûáctiïët kiïåm àñch thûåc thêëp. Chûúng 3 vaâ chûúng 5 trònh baây chi tiïëtnhûäng kïët quaã naây.

Trong khi caác phên tñch loeá lïn aánh saáng cuãa phaát triïín bïìn vûängthò noá laåi trûåc tiïëp liïn quan àïën cêu hoãi vïì tùng trûúãng. Tùngtrûúãng laâ cêìn thiïët nïëu caác quöëc gia ngheâo nhêët chó hûúáng túái viïåchûúãng thuå thu nhêåp. Tuy nhiïn, tùng trûúãng seä trúã nïn haäo huyïìnnïëu noá àûúåc taåo ra chuã yïëu búãi sûå tiïu thuå nguöìn lûåc cú súã cuãa nïìnkinh tïë nhû dinh dûúäng àêët.

Sûå kïët nöëi giûäa nhûäng thay àöíi vïì phaåm vi taâi saãn thûåc tïë vaâ taâisaãn trong tûúng lai chó àûúåc liïn kïët nïëu caác phaåm vi taâi saãn thñchhúåp toaân diïån. Àêy laâ àöång lûåc àêìu tiïn àïí múã röång phaåm vi taâi saãnbao göìm möåt phaåm vi caác nguöìn lûåc tûå nhiïn vaâ vöën vö hònh. Bûáctranh khùæc hoaå taâi saãn giaâu coá hún naây cuäng múã caánh cûãa cho caácchñnh saách can thiïåp coá thïí laâm tùng vaâ duy trò sûå tùng trûúãng.

CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ

5

Baãng 1.2 Nguöìn lûåc tûå nhiïn, nùm 2000— bònh quên àêìu ngûúâi (USD)—

Nhoám thu nhêåp

nguyïn khoaáng

saãn

Taâi nguyïn

göî

NTFR

Caác khu baão

töìn

Àêët canh

taác

Àöìng

coã

nguöìn lûåc tûå nhiïn

Caác nûúác thu nhêåp thêëp

325

109

48

111

1,143

189

1,925

Caác nûúác thu nhêåp trung bònh

1,089

169

120

129

1,583

407

3,496

Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD)

3,825 747

183

1,215

2,008

1,552

9,531

Toaân thïë giúái 1,302 252 104 322 1,496 536 4,011

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi Chuá: NTFR: Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî. Khöng bao göìm caác nûúác saãn xuêët dêìu moã.

Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu?

Nhûäng àaánh giaá töíng giaá trõ cuãa caãi baáo caáo úã àêy dûåa trïn sûå kïëthúåp cuãa caách tiïëp cêån tûâ dûúái lïn vaâ tûâ trïn xuöëng . Nhûäng

àaánh giaá naây àûúåc trònh baây vùæn tùæt úã chûúng tiïëp theo vaâ cuå thïí húntrong phuå luåc 1. Trong lyá thuyïët kinh tïë, töíng tû baãn àûúåc àaánh giaátheo giaá trõ hiïån taåi cuãa mûác tiïu thuå trong tûúng lai. Vöën saãn xuêëtbùæt nguöìn tûâ caác dûä liïåu àêìu tû trûúác àoá coá sûã duång mö hònh kï khaithûúâng xuyïn. Giaá trõ taâi nguyïn thiïn nhiïn dûå trûä dûåa trïn caác dûäliïåu quöëc gia vïì söë lûúång taâi saãn vêåt chêët, vaâ caác ûúác tñnh vïì thuïë taâinguyïn thiïn nhiïn dûåa trïn giaá caã thïë giúái vaâ chi phñ trong nûúác.Sau àoá vöën vö hònh àûúåc tñnh nhû laâ sûå khaác biïåt giûäa töíng taâi saãnvúái caác vöën saãn xuêët vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác.

Baãng 1.1 chó ra cuãa caãi bònh quên theo àêìu ngûúâi trïn thïë giúáixêëp xó 96.000 àö la Myä. Giaá trõ bònh quên naây roä raâng àaä che giêëu sûåkhaác biïåt. Kïët quaã thu àûúåc tûâ thu nhêåp theo nhoám chûáa àûångnhiïìu thöng tin hún.

Cuãa caãi theo àêìu ngûúâi giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúácàang phaát triïín roä raâng laâ khaác biïåt rêët lúán. Coá 3 trong rêët nhiïìu caácchó söë àûúåc thïí hiïån úã Baãng 1.1:

● Giaá trõ saãn xuêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi laâ hùçng söë thûåc tïëtheo nhoám thu nhêåp.

● Nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng giaá trõ cuãa caãi giaãm theo thunhêåp, trong khi tyã troång cuãa vöën vö hònh tùng lïn.

● Giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn theo àêìu ngûúâi úã caác nûúác giaâu öínàõnh hún úã caác nûúác ngheâo, trong khi tyã troång cuãa nguöìn lûåctûå nhiïn laåi thêëp hún.

Caác ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi chó ra rùçng daång cuãa caãi coá ûu thïënhêët laâ vöën vö hònh, möåt kïët quaã ngoaâi mong àúåi vaâ giuáp chuáng tahiïíu hún hoåc thuyïët cuãa Adam Smith. Vöën vö hònh tñnh theo àêìungûúâi àaä thay àöíi lúán theo mûác thu nhêåp. Khi àûa chó söë vöën vöhònh vaâo giaá trõ saãn xuêët àaä àûa ra möåt hiïíu biïët khaác: chó söë naâythay àöíi tûâ 3,8 úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïën 3,5 úã caác nûúác thu


6

nhêåp trung bònh vaâ 4,6 úã caác nûúác thu nhêåp cao - möåt sûå khaác biïåtkhaá nhoã. Àiïìu naây giaã àõnh trong quaá trònh phaát triïín kinh tïë vöënvö hònh vaâ giaá trõ saãn xuêët àûúåc tñch luyä gêìn nhû tûúng àûúngnhau, vúái khuynh hûúáng têåp trung vaâo giaá trõ saãn xuêët úã mûác thunhêåp trung bònh vaâ têåp trung vaâo vöën vö hònh úã mûác thu nhêåp cao.

Tyã lïå 2% cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng cuãa caãi àöëi vúái caácnûúác coá thu nhêåp cao coá àöìng nghôa vúái viïåc taâi nguyïn thiïn nhiïnhoaá ra laåi khöng quan troång àöëi vúái caác nûúác naây? Baãng 1.2 àûa racêu traã lúâi laâ khöng. Giaá trõ bònh quên theo àêìu ngûúâi cuãa tûâng loaåitaâi nguyïn thiïn nhiïn – taâi nguyïn khoaáng saãn, taâi nguyïn göî, taâinguyïn rûâng ngoaâi göî, caác khu baão töìn vaâ àêët nöng nghiïåp - úã caácnûúác giaâu laåi cao hún úã caác nûúác ngheâo. Lûúång tû baãn tûå nhiïn thêëpchó ra rùçng quaá trònh phaát triïín trûúác hïët àoâi hoãi tùng trûúãng trongcaác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå hiïån àaåi, trong khi caác ngaânh troångyïëu thò gêìn nhû giûä nguyïn. Caác àaánh giaá vïì tû baãn tûå nhiïn trònhbaây trong cuöën saách naây cuäng bõ haån chïë vïì dûä liïåu; vñ duå, giaá trõnguöìn caá khöng àûúåc tñnh àïën khi ûúác lûúång tû baãn, trong khi caácdõch vuå möi truúâng thiïët yïëu cho xaä höåi vaâ kinh tïë thò laåi khöngàûúåc tñnh toaán roä raâng.

Taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Sûå phaát triïín

Taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ haâng hoaá kinh tïë àùåc biïåt vò chuáng takhöng thïí saãn xuêët ra chuáng. Do àoá, taâi nguyïn thiïn nhiïn seä

mang laåi lúåi nhuêån kinh tïë - thuïë taâi nguyïn- nïëu quaãn lyá töët. Caácnguöìn thu naây coá thïí laâ möåt nguöìn taâi chñnh phaát triïín quan troång.Caác nûúác Böëtxoana vaâ Malaysia àaä sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïnhiïåu quaã theo caách naây.

Khöng coá moã kim cûúng naâo vônh viïîn, nhûng coá nhûäng nûúác coámoã kim cûúng coá thïí khai thaác bïìn vûäng. ÊÍn sau khùèng àõnh naây laâgiaã thuyïët cho rùçng coá thïí chuyïín daång tû baãn naây sang daång tûbaãn khaác – vñ duå tûâ kim cûúng trong loâng àêët sang caác toaâ cao öëc,maáy moác hay vöën con ngûúâi. Àïí àaåt àûúåc sûå chuyïín àöíi naây cêìn


7

phaãi coá caác thïí chïë àöìng böå coá khaã nùng quaãn lyá àûúåc taâi nguyïnthiïn nhiïn, thu thuïë taâi nguyïn, vaâ chuyïín caác khoaãn thuïë naâythaânh caác àêìu tû coá lúåi nhuêån. Chñnh saách taâi nguyïn, chñnh saách taâichñnh, caác nhên töë chñnh trõ, thiïët chïë vaâ cêëu truác quaãn lyá àïìu coá vaitroâ àöëi vúái sûå chuyïín àöíi naây.

Caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi möåt khi àaä bõ khaithaác chó coá thïí trúã nïn suy thoaái. Do àoá sûã duång thuïë taâi nguyïn tûâcaác nguöìn taâi nguyïn coá thïí caån kiïåt thûåc ra cuäng laâ sûã duång nguöìnlûåc. Àêy cuäng laâ xuêët phaát àiïím cho nguyïn tùæc Hartwick vïì chñnhsaách cho phaát triïín bïìn vûäng - àêìu tû thuïë taâi nguyïn vaâo caác daångtû baãn khaác.

Caác nguöìn lûåc söëng laâ rêët hiïëm vò chuáng laâ nguöìn lûåc bïìn vûängtiïìm êín cho thuïë taâi nguyïn – vaâ thêåt sûå laâ moán quaâ cuãa taåo hoaá.Quaãn lyá bïìn vûäng nhûäng nguöìn lûåc naây seä laâ chñnh saách töëi ûu,nhûng vêën àïì mûác àöå dûå trûä töëi ûu laåi rêët phûác taåp. Vñ duå, phaárûâng àïí lêëy àêët canh taác coá phaãi laâ töëi ûu nïëu àõa tö úã diïån tñch àêëtrûâng bõ phaá cuäng tûúng àûúng vúái töíng giaá trõ kinh tïë thu àûúåc tûâkhu rûâng?

Taâi nguyïn àêët laâ möåt taâi nguyïn bïìn vûäng nïëu biïët quaãn lyá töët.Àêët àai àùåc biïåt quan troång úã nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët thïë giúáivò noá laâ nguöìn lûåc trûåc tiïëp cho viïåc duy trò sûå söëng úã nhiïìu höångheâo. Nhû baãng 1.2 àaä àûa ra, àêët canh taác vaâ caác thaão nguyïnchiïëm 70% tû baãn tûå nhiïn vaâ chiïëm 18% töíng tû baãn úã caác nûúác thunhêåp thêëp .

Taâi nguyïn thiïn nhiïn coá 2 vai troâ cú baãn trong phaát triïín:

● Thûá nhêët, aáp duång cho hêìu hïët caác nûúác vaâ caác cöång àöìngngheâo nhêët trïn thïë giúái: taâi nguyïn thiïn nhiïn àoáng vai troâlaâ nguöìn taâi nguyïn nïìn taãng baão àaãm cho sûå sinh töìn.

● Vai troâ thûá 2 cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ möåt nguöìn lûåc chotaâi chñnh phaát triïín. Nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn thûúngmaåi coá thïí laâ möåt nguöìn lûåc quan troång cho lúåi nhuêån vaâ giaothûúng quöëc tïë. Thuïë khai thaác taâi nguyïn khöng phuåc höìi,taâi nguyïn coá thïí taái taåo vaâ caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí khaithaác bïìn vûäng coá thïí àûúåc duâng àïí àêìu tû taâi chñnh dûúái möåt


8

hònh thûác khaác cuãa nguöìn lûåc. Àöëi vúái trûúâng húåp caác nguöìntaâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi, nguöìn thuïë naây phaãi àûúåcàêìu tû nïëu töíng tû baãn khöng giaãm.

Nïëu caác chûúng trûúác têåp trung vaâo lúåi ñch do thiïn nhiïn manglaåi, thò chûúng 3 cuäng seä trònh baây têìm quan troång cuãa viïåc àaánh giaánhûäng aãnh hûúãng xêëu àïën möi trûúâng dûúái daång caác thiïåt haåi tûâ önhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân cêìu.

Sûå ö nhiïîm khöng xuêët hiïån trûåc tiïëp trong caác ûúác tñnh dûå trûätû baãn. Ö nhiïîm tiïìm êín dûúái daång taái saãn xuêët sûác lao àöång thêëpdo sûác khoãe yïëu. Noá laâm giaãm ài thu nhêåp, haån chïë tiïu duâng vaâdo àoá, haån chïë töíng tû baãn.

Xeát tûâ quan àiïím phaát triïín, thöng àiïåp chñnh trong baãng 1.1laâ taâi nguyïn thiïn nhiïn chiïëm möåt phêìn lúán trong töíng tû baãn úãcaác nûúác thu nhêåp thêëp – 26%- thûåc chêët lúán hún tyã lïå giaá trõ saãnxuêët. Viïåc quaãn lyá töët nhûäng nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn naây coáthïí höî trúå vaâ duy trò phuác lúåi cho caác nûúác ngheâo, vaâ ngûúâi ngheâotrong caác nûúác naây, khi caác nûúác naây tiïën àïën àûúåc nêëc thang cuãaphaát triïín.

Chñnh saách vaâ thïí chïë

Phên tñch úã àêy têåp trung chuã yïëu vaâo viïåc àûa caác giaá trõ kinhtïë vaâo nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn dûå trûä vaâ nhûäng thay àöíi

cuãa caác giaá trõ àoá trong nguöìn dûå trûä naây. Thöng tin àûúåc duâng àïílaâm saáng toã vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn trong phaát triïín, àùåcbiïåt laâ úã nhûäng nûúác ngheâo. Phên tñch chó ra sûå thay àöíi trong caáchquaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ cêìn thiïët àïí tùng trûúãng kinh tïë,vaâ yïu cêìu thay àöíi naây seä dêîn túái caác caãi caách chñnh saách vaâ thïí chïë.

Xeát tûâ goác àöå kinh tïë, sûå khai thaác taâi nguyïn khöng hiïåu quaã coáthïí tiïìm êín nguy cú khai thaác quaá mûác hoùåc khöng khai thaác triïåtàïí. Trong thûåc tïë, khuyïën khñch quaãn lyá nguöìn lûåc nhòn chung laåilaâ khuyïën khñch hoaåt àöång khai thaác quaá mûác. Àiïìu naây seä laâmgiaãm mûác tiïët kiïåm àñch thûåc liïn quan àïën mûác khai thaác keám hiïåu


9

quaã. Hoaåt àöång caãi caách quaãn lyá taâi nguyïn coá thïí àoáng möåt vai troâàaáng kïí trong viïåc thuác àêíy tiïët kiïåm úã caác nïìn kinh tïë phuå thuöåcnhiïìu vaâo taâi nguyïn.

Toaân böå taâi liïåu cuãa caác chñnh saách vaâ thïí chïë vïì taâi nguyïn thiïnnhiïn àïì cêåp àïën nhiïìu vêën àïì khaác nhau theo caách tiïëp cêån múãhoùåc caách tiïëp cêån thöng thûúâng, khai thaác taâi nguyïn khöng thïí taáitaåo nhû khoaáng saãn vaâ nùng lûúång, quaãn lyá nguöìn taâi nguyïn söëngnhû rûâng vaâ caá. Caác taâi liïåu naây àaä tòm hiïíu kyä caâng caác vai troâ maâcaác hònh thûác khaác nhau cuãa caác cöng cuå chñnh saách, quyïìn súã hûäuvaâ cêëu truác thiïët chïë coá thïí coá trong viïåc baão àaãm quaãn lyá taâinguyïn hiïåu quaã. Nghiïn cûáu naây khöng cöë gùæng toám tùæt hoùåc böísung nhiïìu vaâo taâi liïåu naây.

Tuy nhiïn, möåt thïí chïë quan troång – böå taâi chñnh vaâ kho baåc-thûúâng coi nheå caác vêën àïì vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn. Do vêåy, chñnhsaách taâi chñnh vïì quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn úã caác nûúác àangphaát triïín cêìn phaãi àûúåc tòm hiïíu.

Tiïët kiïåm vaâ àêìu tû

Tiïët kiïåm laâ khña caånh cöët loäi cuãa phaát triïín. Nïëu khöng taåo raàûúåc möåt khoaãn dû ra àïí àêìu tû, thò caác quöëc gia khöng coá caách

naâo thoaát ra khoãi tònh traång mûác söëng thêëp. Tiïët kiïåm roâng coá àiïìu chónh hay laâ tiïët kiïåm àñch thûåc àaánh giaá

mûác tiïët kiïåm thûåc tïë úã möåt quöëc gia sau khi khêëu hao vöën saãn xuêët;caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn lûåc con ngûúâi (àûúåc tñnh laâ chi phñ giaáoduåc); sûå suy thoaái cuãa khoaáng saãn, nùng lûúång, vaâ rûâng; vaâ caác thiïåthaåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân thïë giúái. Lyáthuyïët kinh tïë chó ra rùçng tiïët kiïåm roâng hiïån taåi coá thïí tûúng àûúngvúái thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai, cuå thïí laâ giaá trõ hiïån coácuãa caác thay àöíi vïì tiïu duâng trong tûúng lai (Hamilton vaâHartwick 2005).

Phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn laâm cho viïåc àaánh giaá nöî lûåc tiïët kiïåmtrúã nïn phûác taåp do sûå suy thoaái möåt nguöìn taâi nguyïn coá thïí


10

khöng àûúåc nhòn ra khi kï khai taâi saãn quöëc gia. Nhû àaä thêëy trongchûúng 3, viïåc khöng tiïët kiïåm gùæn liïìn vúái suy thoaái taâi nguyïn laâmöåt vêën àïì àùåc thuâ úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp.

Caác kiïím àõnh tiïët kiïåm sûã duång dûä liïåu sùén coá àûúåc nïu trongchûúng 6 chó ra möåt biïën àùåc thuâ cuãa tiïët kiïåm àñch thûåc – ngoaâichi phñ giaáo duåc, thiïåt haåi tûâ khñ cacbon, vaâ aãnh hûúãng tûâ gia tùngdên söë - laâ möåt chó baáo töët cho sûå thay àöíi vïì mûác söëng trongtûúng lai.

Tiïët kiïåm úã caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín

Caác phên tñch trong chûúng 6 chó ra möåt kïët quaã quan troång nûäa:nïëu mêîu chó göìm caác nûúác coá thu nhêåp cao, thò seä khöng coá möëiquan hïå giûäa tiïët kiïåm roâng vaâ sûå thõnh vûúång trong tûúng lai.Àiïìu naây taåo ra sûå khaác biïåt quan troång giûäa caác nûúác phaát triïínvaâ caác nûúác àang phaát triïín. Roä raâng laâ, khi kiïím àõnh úã têët caã caácquöëc gia, yïëu töë quyïët àõnh hiïín nhiïn àïën sûå thõnh vûúång trongtûúng lai laâ tñch luäy tû baãn, laåi khöng phaãi laâ möåt nhên töë àaángkïí àöëi vúái caác nûúác giaâu. Kïët quaã naây mang laåi möåt yá nghôa vûúåtquaá mong àúåi - úã nhûäng nûúác giaâu nhêët thïë giúái, khi àiïím tïnmöåt söë nhên töë quyïët àõnh àïën tùng trûúãng, thò àoá laâ sûå thay àöíivïì kyä thuêåt, caãi caách thïí chïë, hoåc thöng qua laâm, vaâ hiïåu quaã cuãathïí chïë.

Do àoá, úã caác nûúác àang phaát triïín, tiïët kiïåm àñch thûåc dûúângnhû laâ möåt chó baáo hûäu duång àïí àiïìu chónh chñnh saách. Nhûchûúng 3 vaâ chûúng 5 seä trònh baây, caác nûúác ngheâo nhêët coá mûác tiïëtkiïåm àñch thûåc thêëp nhêët. Kiïím àõnh vïë tiïët kiïåm àñch thûåc chó racaác khoaãn àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, kïët húåp vúái nöî lûåc tiïët kiïåmnhùçm traánh suy thoaái taâi nguyïn thiïn nhiïn coá thïí àûa túái sûå thõnhvûúång trong tûúng lai cho caác nûúác àang phaát triïín.

Cuöëi cuâng, bûúác chuyïín tiïëp tûâ tiïët kiïåm sang àêìu tû cûåc kyâquan troång. Nïëu àêìu tû khöng mang laåi lúåi nhuêån, aãnh hûúãng cuãanoá àïën nguöìn lûåc àûúåc thïí hiïån úã mûác tiïu duâng, nhûng seä khöngtaåo ra àûúåc mûác thu nhêåp theo kõp mûác tiïu duâng.


11

Chñnh saách taâi chñnh vaâ cuãa caãi toaân diïån

Múã röång phaåm vi tû baãn bao göìm caã taâi nguyïn thiïn nhiïn àaälaâm tùng thïm têìm quan troång cuãa caác vêën àïì taâi chñnh liïn

quan àïën thu nhêåp, chi phñ, khöng gian taâi chñnh, chu kyâ thõnh vaâsuy, vaâ caác aãnh hûúãng taâi chñnh cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác(SOEs). Giaãi quyïët caác vêën àïì naây khöng phaãi laâ biïën caác böå trûúãngtaâi chñnh thaânh caác nhaâ möi trûúâng, nhûng viïåc têåp trung vaâo khñacaånh taâi chñnh quaá nhiïìu seä coá aãnh hûúãng àaáng kïí àïën sûå cên bùçngvô mö vaâ nïìn kinh tïë úã nhiïìu nûúác.

Vêën àïì thu nhêåp liïn quan àïën taâi nguyïn thiïn nhiïn thûúngmaåi àûúåc hiïíu rêët roä. Chñnh phuã vúái tû caách laâ chuã súã hûäu taâinguyïn, coá thïí àaánh thuïë taâi nguyïn thiïn nhiïn khi caác doanhnghiïåp tû nhên sùén saâng boã vöën àïí khai thaác. Mûác thuïë naây aápduång nhû nhau àöëi vúái khoaáng saãn, rûâng, vaâ àaánh bùæt caá. Àöëi vúáitaâi nguyïn rûâng vaâ thuãy haãi saãn, coân möåt vêën àïì liïn quan àïën phaáttriïín bïìn vûäng: nïëu chñnh saách ngaânh khuyïën khñch khai thaác taâinguyïn, thò thu nhêåp taâi chñnh tûâ ngaânh coá thïí khöng öín àõnh. Cuöëicuâng, töìn taåi vêën àïì liïn quan àïën nguöìn thu thuïë tûâ khaách du lõchnûúác ngoaâi. Nïëu möåt nûúác coá taâi nguyïn thiïn nhiïn thu huát khaáchdu lõch nûúác ngoaâi, thò thuïë tham quan vaâ khaách saån laâ caác cöng cuåquan troång àöëi vúái nguöìn thu thuïë.

Caác vêën àïì vïì chi phñ chñnh phuã xoay quanh viïåc sûã duång nguöìnthu nhêåp. Vïì nguyïn tùæc, chñnh phuã nïn tòm kiïëm thuïë taái àêìu tûvaâo caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi úã möåt hònh thûácnguöìn lûåc khaác – tûâ àoá duy trò töíng giaá trõ cuãa caãi quöëc gia. Nguyïntùæc cú baãn cuãa luêåt naây laâ àêìu tû cöng cöång phaãi coá lúåi nhuêån. Vêënàïì vïì lúåi nhuêån coá thïí àûa àïën cêu hoãi vïì khaã nùng thu huát vöën –khaã nùng cuãa chñnh phuã taåo ra nhûäng dûå aán àêìu tû hiïåu quaã -thûúâng bõ haån chïë cuãa caác nhên töë sùén coá nhû lao àöång tay nghïì caovaâ cú súã haå têìng. Caác nûúác coá khoaãn núå lúán coá sûå lûåa choån àêìu tûthuïë taâi nguyïn vaâo viïåc traã núå. Caách naây coá phaãi laâ möåt caách àêìutû töët hay khöng phuå thuöåc vaâo caác taác àöång xaä höåi ngûúåc trúã laåi àöëivúái dûå aán àûúåc lûåa choån töët nhêët. Thïm vaâo àoá, caác hònh thûác nhêët


12

àõnh cuãa chi phñ phaát triïín nhû cöng viïn quöëc gia, coá thïí khöngàûúåc coi nhû laâ möåt lúåi nhuêån àùåc thuâ xeát tûâ goác àöå taâi chñnh; tuynhiïn möåt quan àiïím khaác thoaáng hún coá thïí chó ra rùçng khoaãn àêìutû vaâo cöng viïn seä laâm cho ngaânh du lõch tùng trûúãng hún vaâ tùngthu nhêåp taâi chñnh tûâ du lõch.

Hiïån tûúång tùng trûúãng vaâ suy thoaái taâi chñnh laâ bònh thûúâng àöëivúái caác nûúác xuêët khêíu taâi nguyïn. ÚÃ caác nûúác naây thu nhêåp cuãachñnh phuã thûúâng phuå thuöåc nhiïìu vaâo thuïë taâi nguyïn. Àöìng tiïìndïî kiïëm dûúái daång thu nhêåp taâi nguyïn caám döî caác chñnh phuã tùngchi phñ tiïu duâng khi giaá caã tùng. Thûúâng thò rêët khoá àïí kiïím soaátcaác kinh phñ naây khi khuãng hoaãng haâng hoáa chùæc chùæn xaãy ra, dêîntúái viïåc mêët cên bùçng taâi chñnh. Nhòn chung, àêìu tû caác nguöìn thuthuïë àoâi hoãi möåt hïå thöëng giuáp cho chñnh phuã öín àõnh caác nguöìnthu taâi nguyïn, cuäng nhû laâ nhûäng cöng cuå, vñ duå nhû khuön khöíchi tiïu trung haån, àïí àiïìu haânh nhûäng khoaãn chi phñ.

Caác taâi khoaãn tû baãn toaân diïån giuáp tòm hiïíu caác vêën àïì vïì khönggian taâi chñnh. Àoá laâ khaã nùng maâ chñnh phuã coá thïí tùng kinh phñ maâkhöng laâm giaãm khaã nùng thanh toaán caác khoaãn vay. Nhòn chung,àaánh giaá sûå thay àöíi cuãa möåt chñnh phuã trong lêåp trûúâng vïì taâichñnh laâ sûå thay àöíi trong giaá trõ roâng cuãa noá. Àiïìu naây chó ra rùçngthu nhêåp tûâ thuïë taâi nguyïn khöng phuåc höìi khöng hoaân toaân múãröång khöng gian taâi chñnh búãi vò möåt phêìn thuïë naây àaåi diïån chomûác tiïu thuå nguöìn tû baãn tûå nhiïn. Trong khi àoá thöng tin chorùçng khöng gian taâi chñnh khöng àûúåc ûúác tñnh nhû caác nguöìn lûåckhaác seä khöng àûúåc caác nhaâ taâi chñnh àöìng yá, vaâ caác chñnh phuã seälûu yá àïën caác thöng tin sai lïåch naây.

Caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác thûúâng coá chung caác nguöìn lûåc vaâtûå xem xeát nguy cú taâi chñnh. Hiïåu quaã thêëp cuãa caác doanh nghiïåpnaây coá thïí laâm tùng thïm caác khoaãn núå. Nïëu doanh nghiïåp khönglêåp ngên saách, thò caác khoaãn núå taâi chñnh naây khöng àûúåc tñnh trongquan àiïím ngên saách cuãa chñnh phuã. Nïëu doanh nghiïåp lêåp ngênsaách, hoå thûúâng khöng phaãi nöåp caác nguöìn thu bïn ngoaâi cho ngênkhöë taâi chñnh; kïët quaã laâ nhu cêìu àêìu tû cuãa caác doanh nghiïåp nhaânûúác trúã thaânh möåt phêìn trong ngên saách phaát triïín cuãa chñnh phuã.Trong trûúâng húåp naây, coá nguy cú laâ caác doanh nghiïåp nhaâ nûúáckhöng àûúåc cêëp àuã vöën.


13

Böëtxoana laâ möåt vñ duå vïì quaãn lyá töët nhiïìu vêën àïì taâi chñnh liïnquan àïën taâi nguyïn kim cûúng. Böå taâi chñnh ûúác lûúång möåt khoaãnngên saách öín àõnh quyïët àõnh kinh phñ tiïu duâng coá àûúåc taâi trúå ngoaâithuïë taâi nguyïn hay khöng àïí tûâ àoá àiïìu chónh chi tiïu möåt caách húåplñ. Nûúác naây cuäng coá àûúåc thu nhêåp tûâ kim cûúng tûâ biïín nhùçm giaãiquyïët caác vêën àïì vïì thu huát vöën, öín àõnh thu nhêåp, vaâ taác àöång “dõchHaâ Lan” aãnh hûúãng tûâ sûå tùng giaá trong lûu thöng tiïìn tïå.

Àêìu tû vaâo Phêìn dû Vöën vö hònh

Nhòn tûâ goác àöå chñnh saách thò coá thïí naãy sinh vêën àïì vïì tñnh toaánàöëi vúái phêìn dû vöën vö hònh giaá trõ lúán nhû vêåy. Vò phêìn dû

luön göìm nhiïìu taâi saãn ñt hûäu hònh hún, vñ duå nhû lao àöång thö,nguöìn vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi, hoùåc chêët lûúång thïí chïë, nïn cêuhoãi àùåt ra laâ liïåu bêët cûá phêìn naâo cuãa möåt khoaãn chi tiïu cöng coá thïíàûúåc xem nhû laâ möåt daång àêìu tû khöng. Àïí tòm hiïíu cêu hoãi naâydûåa trïn söë liïåu cheáo, Chûúng 7 ûúác tñnh nhûäng nhên töë chuã yïëuàoáng goáp vaâo phêìn dû vöën vö hònh vaâ Baãng 1.3 vaâ 1.4 thïí hiïånnhûäng kïët quaã chñnh.

Baãng 1.3: Caác nhên töë giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh

Bêët cûá mö hònh cuãa phêìn dû vö hònh naâo cuäng chó göìm caác nhêntöë khöng àûúåc tñnh àïën trong giaá trõ cuãa vöën vaâ taâi nguyïn thiïnnhiïn taåo ra, vò nhûäng nhên töë naây àaä àûúåc loaåi trûâ khoãi töíng taâi saãnàïí tñnh phêìn dû. Baãng 1.3 àïì cêåp àïën 3 nhên töë nhû vêåy - söë nùm ài


14

Nhên töë Hïå söë co giaän Söë nùm hoåc theo àêìu ngûúâi 0,53 R2 0,89 Chó söë phaáp quyïìn 0,83 Chuyïín tiïìn theo àêìu ngûúâi 0,12

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi chuá: Caác hïå söë coá yá nghôa úã mûác tin cêåy 5%.

hoåc trung bònh trïn àêìu ngûúâi, chó söë phaáp quyïìn, chuyïín tiïìnnhêån àûúåc trïn àêìu ngûúâi – giaãi thñch àûúåc 89% biïën thiïn phêìn dûcuãa caác nûúác.

Vò vêåy, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá thïí khaá chùæc chùæn rùçngcaác khoaãn àêìu tû vaâo giaáo duåc vaâ hïå thöëng tû phaáp, cuäng nhû caácchñnh saách nhùçm thu huát chuyïín tiïìn, laâ nhûäng phûúng tiïån quantroång laâm tùng phêìn vöën vö hònh trong töíng taâi saãn. Hïå söë co daänthïí hiïån trong Baãng 1.3 cho thêëy trung bònh 1% tùng trong chó söëphaáp quyïìn àem laåi nhûäng khoaãn lúåi lúán, laâm tùng vöën vö hònh lïn0.83%; 1% tùng cuãa söë nùm ài hoåc hoùåc chuyïín tiïìn trïn àêìu ngûúâilaâm tùng vöën vö hònh lïn tûúng ûáng laâ 0,53% vaâ 0,12%.

Baãng 1.4 thïí hiïån caác mûác hiïåu quaã biïn trung bònh àöëi vúái 1%tùng cuãa 3 nhên töë naây úã möîi mûác thu nhêåp. Tùng söë nùm ài hoåctrung bònh àêìu ngûúâi lïn 1 nùm seä laâm tùng töíng taâi saãn lïn gêìn 840àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, 2000 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåptrung bònh; vaâ hún 16.000 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp cao. Sûå chïnhlïåch lúán naây phaãn aánh hiïåu quaã truyïìn àöång dêîn àïën vöën saãn xuêët lúánhún úã caác mûác thu nhêåp cao hún, cuäng nhû viïåc sûã duång tó giaá danhnghôa. Chó söë phaáp quyïìn tùng 1% (trïn mûác 100%) laâm tùng töíng taâisaãn lïn hún 100 àöla úã caác nûúác thu nhêåp thêëp, hún 400 àöla úã caácnûúác thu nhêåp trung bònh, vaâ gêìn 3000 àöla úã caác nûúác thu nhêåp cao.

Khöng tñnh àïën nhên töë nhoã nhêët laâ chuyïín tiïìn, thò àaáng phaãixem xeát caác böå taâi chñnh coá thïí àêìu tû vaâo caác nhên töë chuã yïëu quyïëtàõnh mûác vöën vö hònh. Chi tiïu cho giaáo duåc hiïín nhiïn coá thïí giûävai troâ nhêët àõnh, nhûng nhûäng khoaãn chi tiïu naây phaãi coá hiïåu quaã


15

Nhoám

Söë nùm hoåc trïn àêìu ngûúâi

Chó söë phaáp quyïìn

Tiïìn gûãi trïn àêìu ngûúâi

Caác nûúác thu nhêåp nhêëp 838 111 29 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 1,954 404 39 Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 16.430 2.973 306

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi chuá: Söë liïåu thïí hiïån phêìn tùng cuãa phêìn dû vöën vö hònh tûúng ûáng vúái 1 àún võ tùng cuãa nhên töë àaä cho.

Baãng 1.4: Hiïåu quaã biïn cuãa caác nhên töë

thûåc sûå taåo ra vöën nhên lûåc. Coân àêìu tû vaâo hiïåu lûåc phaáp luêåt laåiroä raâng laâ phûác taåp. Chùèng haån nhû caác vêën àïì vïì lûúng böíng cuãahïå thöëng tû phaáp coá thïí trúã nïn quan troång. Tuy nhiïn, vêën àïì lúánhún laâ xêy dûång caác thïí chïë phaáp luêåt chùåt cheä, àaáng tin cêåy, tûâ àoátaåo àûúåc sûå tin tûúãng trong dên chuáng vaâ doanh nghiïåp rùçng quyïìnlúåi cuãa hoå seä àûúåc baão vïå. Laâm àûúåc nhû vêåy seä coá thu àûúåc nhûänglúåi ñch tiïìm nùng lúán nhû trònh baây trong Chûúng 7.

Kïët luêån

Quan niïåm coi phaát triïín laâ quaãn lyá chûúng trònh àêìu tû laâ rêëthúåp lyá. Möåt söë taâi saãn trong chûúng trònh àêìu tû àûúåc duâng

hïët vaâ chó coá thïí àûúåc chuyïín sang caác taâi saãn hûäu ñch khaác nhû cúsúã haå têìng hoùåc vöën nhên lûåc, tuây theo àêìu tû vaâo nguöìn naâo. Caáctaâi saãn khaác thò coá thïí phuåc höìi àûúåc vaâ coá thïí mang laåi doâng thunhêåp bïìn vûäng. Phên tñch kinh tïë coá thïí àõnh hûúáng cho nhûängquyïët àõnh liïn quan àïën qui mö töëi ûu cuãa caác taâi saãn naây trongchûúng trònh àêìu tû. Möåt söë taâi saãn nhû vöën saãn xuêët thûúâng haomoân theo thúâi gian. Tiïët kiïåm quöëc gia coá thïí àûúåc sûã duång àïí àêìutû vaâo caác taâi saãn thiïn nhiïn, vöën saãn xuêët, hoùåc vöën nhên lûåc. Lûåachoån àêìu tû seä phuå thuöåc vaâo taâi saãn coá hiïåu quaã biïn cao nhêët àöëivúái àêìu tû, möåt nguyïn lyá chuêín cuãa taâi chñnh cöng.

Möîi nùm, coá tûâ 10 àïën 20 nûúác àang phaát triïín coá tó lïå tiïët kiïåmthûåc tïë êm. Vêåy nïn coá chñnh saách gò àïí àöëi phoá? Caác chñnh saách taâichñnh tiïìn tïå àïìu aãnh hûúãng àïën haânh vi tiïët kiïåm vaâ sûå thêëu chicuãa khu vûåc cöng coá thïí laâ muåc tiïu chñnh cuãa chñnh saách. Nïëu àêìutû vaâo vöën nhên lûåc àûúåc ào bùçng tiïët kiïåm thò nhûäng nöî lûåc tùngcaác khoaãn chi tiïu giaáo duåc möåt caách hiïåu quaã coá thïí laâm tùng töíngtiïët kiïåm. Àöëi vúái caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn, àún thuöëcchung laâ khöng àún giaãn chó giaãm lûúång khai thaác, maâ coân giaãm caácàöång lûåc gêy ra khai thaác quaá mûác maâ thöng thûúâng àoâi hoãi nhûängcaãi caách trong caác ngaânh sûã duång taâi nguyïn.

Caác bùçng chûáng trònh baây úã nhûäng chûúng sau cho thêëy rùçng


16

mûác tiïët kiïåm thêëp hoùåc nhoã hún 0 ban àêìu laâ möåt vêën àïì úã caácnûúác thu nhêåp thêëp vaâ caác nûúác thu nhêåp trung bònh coá nïìn kinh tïëphuå thuöåc vaâo taâi nguyïn. Àöëi vúái nhûäng nûúác thu nhêåp trung bònhphuå thuöåc vaâo taâi nguyïn naây, tiïët kiïåm êm hêìu nhû luön laâ sûåphaãn aánh chi tiïu quaá mûác cuãa chñnh phuã cho tiïu duâng. Ngûúåc laåi,àöëi vúái nhûäng nûúác ngheâo nhêët, phûúng thuöëc nhùçm tùng tiïët kiïåmbùçng caách giaãm tiïu duâng roä raâng laâ khöng thuá võ gò. Chñnh saách àöëiphoá töët hún laâ tùng hiïåu suêët cuãa têët caã caác taâi saãn, göìm caã taâinguyïn, úã nhûäng nûúác naây thöng qua chñnh saách vaâ caãi caách thïíchïë, dêîn àïën chu kyâ tùng tiïu duâng vaâ tiïët kiïåm.


17

HÖÅP 1.1 Lyá thuyïët vïì Cuãa caãi, Phuác lúåi vaâ Phaát triïín Bïìn vûäng

Cuãa caãi, phuác lúåi vaâ sûå bïìn vûäng liïn hïå mêåt thiïët vúái nhau. Pezzey (1989) àaä àõnhnghôa dïî hiïíu vïì sûå bïìn vûäng: àûúâng phaát triïín laâ bïìn vûäng nïëu àöå thoaã duångkhöng giaãm taåi bêët kò àiïím naâo trïn con àûúâng naây. Dasgupta (2001) àïì xuêët àõnhnghôa töíng quaát hún: àûúâng phaát triïín laâ bïìn vûäng nïëu phuác lúåi xaä höåi khöng giaãmtaåi bêët kò àiïím naâo trïn àûúâng naây. Trong àoá phuác lúåi xaä höåi àûúåc àõnh nghôa laâ giaátrõ hiïån taåi cuãa àöå thoaã duång doåc àûúâng phaát triïín – laâ thûúác ào mûác àöå thõnh vûúångliïn thúâi gian.

Àöå thoaã duång laâ khaái niïåm hûäu ñch nhûng khöng thïí quan saát àûúåc trûåc tiïëp. Àiïìunaây dêîn àïën thûã thaách vïì ào lûúâng: liïåu chuáng ta coá khaã nùng xaác àõnh àûúåc möåtchó söë caác àaåi lûúång coá thïí ào lûúâng maâ àaä àûúåc chûáng minh laâ coá liïn quan àïënphuác lúåi xaä höåi khöng? YÁ kiïën cho rùçng töíng cuãa caãi coá thïí àaåi àiïån cho chó söë àoáthïí hiïån trong baâi viïët cuãa Samuelson (1961): “…caách tñnh xêëp xó duy nhêët àïí àolûúâng cuãa caãi laâ tñnh àöå lúán nhûäng thûá tûúng tûå nhû cuãa caãi chûá khöng phaãi tñnh àöålúán cuãa thu nhêåp.” Theo Samuelson, baâi viïët cuãa Irving Fisher (1906) àaä hûúáng dêîncaách tñnh: cuãa caãi hiïån taåi phaãi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai.Hamilton vaâ Hartwick (2005) cho rùçng töíng caác giaá trõ cuãa möåt têåp húåp caác taâi saãnàöìng nhêët (töíng cuãa caãi) bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai. Nhûängquan niïåm nhû vêåy vïì cuãa caãi vaâ phuác lúåi taåo cú súã cho viïåc tñnh toaán cú baãn töíngcuãa caãi trong cuöën saách naây.

Theo àoá nïëu töíng cuãa caãi coá liïn quan àïën phuác lúåi xaä höåi thò nhûäng thay àöíi trongcuãa caãi phaãi coá yá nghôa àöëi vúái sûå bïìn vûäng – àêy laâ suy luêån theo trûåc giaác cuãa


18

Pearce vaâ Atkinson (1993). Theo kinh tïë töëi ûu, trong caác nïìn kinh tïë maâ ngûúâi lêåpkïë hoaåch coá thïí thuác eáp sûå töëi àa hoáa phuác lúåi xaä höåi, thò caác kïët quaã cho thêëy möëiliïn hïå möåt caách roä raâng (àiïìu naây àûúåc ngêìm thûâa nhêån trong baâi viïët cuãaWeitzman [1976] nhûng khöng àûúåc chûáng minh). Aronsson vaâ caác taác giaã khaác(1997, phûúng trònh 6.18) àaä sûã duång hïå söë chiïët khêëu thuêìn tuáy thay àöíi theo thúâigian àïí chûáng minh tiïët kiïåm roâng tñnh theo söë àún võ thoaã duång bùçng giaá trõ hiïåntaåi cuãa caác thay àöíi trong àöå thoaã duång, Hamilton vaâ Clemens (1999) cho rùçng mûáctiïët kiïåm roâng hoùåc “thûåc tïë” phuâ húåp vúái sûå caån kiïåt taâi nguyïn, nhûäng thiïåt haåi doö nhiïîm taâi nguyïn vaâ sûå tñch luäy nguöìn vöën nhên lûåc bùçng mûác thay àöíi trong phuáclúåi xaä höåi tñnh theo àöla; hoå cuäng lêåp luêån rùçng mûác tiïët kiïåm thûåc tïë êm coá nghôalaâ àöå thoaã duång trong tûúng lai seä nhoã hún àöå thoaã duång hiïån taåi taåi möåt söë quaängthúâi gian. Àêy laâ àöång cú thuác àêíy cho viïåc têåp trung phên tñch tiïët kiïåm úã Chûúng3 dûúái àêy.

Nhûäng kïët quaã naây dûåa trïn giaã àõnh rùçng caác chñnh phuã töëi àa hoáa phuác lúåi xaä höåi.Dasgupta vaâ Mäler (2000), khöng dûåa trïn sûå töëi àa hoáa maâ chó aáp duång cú chïëphên böí nguöìn lûåc àïí xaác àõnh sûå hònh thaânh nguöìn vöën tûúng lai tûâ nguöìn ban àêìuvaâ caác doâng chaãy trong nïìn kinh tïë, cho rùçng àêìu tû roâng bùçng mûác thay àöíi trongphuác lúåi xaä höåi. Kïët quaã naây phuå thuöåc vaâo caác mûác giaá haåch toaán cho caác taâi saãnàûúåc xaác àõnh bùçng nhûäng thay àöíi biïn trong phuác lúåi xaä höåi xuêët phaát tûâ sûå giatùng cuãa möîi taâi saãn (nghôa laâ caác giaá haåch toaán laâ caác àaåo haâm riïng cuãa haâm phuáclúåi xaä höåi). Arrow vaâ caác taác giaã (2003a) phaát hiïån ra vêën àïì naây dûúái caác cú chïëphên böí nguöìn lûåc khaác nhau.

Trong cuöën saách naây nguöìn taâi nguyïn vaâ sûå caån kiïåt taâi nguyïn àûúåc àõnh giaábùçng caách sûã duång caác mûác giaá thïë giúái vaâ caác mûác chi phñ khai thaác vaâ chiïët xuêëttrong nûúác. Viïåc sûã duång giaá biïn giúái khöng phuâ húåp vúái caách àaánh giaá caác dûå aánkhi aáp duång phên tñch lúåi ñch chi phñ xaä höåi, nhûng cuäng khöng hùèn coá liïn hïå vúáicaác giaã àõnh vïì tñnh töëi ûu hoùåc cú chïë phên böí nguöìn lûåc nhêët àõnh naâo nhû theoDasgupta vaâ Mäler (2000).

Hartwick (1977) cung cêëp qui tùæc kinh àiïín cho sûå bïìn vûäng trong caác nïìn kinh tïëphuå thuöåc vaâo nguöìn taâi nguyïn – nïëu tiïët kiïåm thûåc tïë laâ 0 úã möîi möëc thúâi gian(nghôa laâ tiïët kiïåm roâng theo truyïìn thöëng bùçng àuáng mûác phuâ húåp vúái taâi nguyïncaån kiïåt), thò tiïu duâng coá thïí àûúåc duy trò vö haån, ngay caã khi caác nguöìn taâi nguyïnlaâ coá haån vaâ cöng nghïå khöng thay àöíi. Hamilton vaâ caác taác giaã trong baâi nghiïncûáu (sùæp cöng böë) chó ra rùçng qui tùæc naây coá thïí töíng quaát hoáa thaânh qui tùæc àöëi vúái


19

tiïët kiïåm thûåc tïë dûúng cöë àõnh; qui tùæc nhû vêåy seä dêîn àïën tiïu duâng khöng giúáihaån. Chûúng 4 tñnh vöën saãn xuêët cuãa caãi caác nûúác theo qui tùæc khaác cuãa Hartwicktrong nhûäng nùm 1970–2000; caác con söë naây sau àoá àûúåc àem so saánh vúái vöënthûåc tïë nùm 2000.

Nïëu dên söë tùng theo thúâi gian nhû úã hêìu hïët caác nûúác àang phaát triïín thò nhûängthay àöíi trong töíng cuãa caãi phaãi tñnh àïën caã sûå thay àöíi dên söë. Dasgupta (2001)chó ra rùçng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi laâ thûúác ào àuáng cho phuác lúåi xaä höåi nïëu thoaãmaän caác àiïíu kiïån nhêët àõnh: (i) dên söë tùng theo tó lïå khöng àöíi; (ii) tiïu duâng trïnàêìu ngûúâi khöng phuå thuöåc vaâo qui mö dên söë; vaâ (iii) saãn xuêët khöng àöíi theo quimö. Trong saách naây, cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi àûúåc xem nhû laâ thuúác ào sûå thõnhvûúång xaä höåi theo caác giaã àõnh cuãa Arrow vaâ caác taác giaã (2004). Caách tñnh mûác thayàöíi trong cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi lêëy tûâ Chûúng 5 dûúái àêy coá bao göìm àiïìu chónhhiïåu ûáng bêìn cuâng hoáa cuãa sûå tùng dên söë. Arrow vaâ caác taác giaã (2003b) xaác àõnhchó söë cuãa caãi àuáng trong caác trûúâng húåp töíng quaát hún.

Cuöëi cuâng, kïët quaã nöëi kïët tiïët kiïåm roâng vúái nhûäng thay àöíi cuãa phuác lúåi xaä höåitrong nghiïn cûáu cuãa Aronsson vaâ caác taác giaã (1997) coá thïí àûúåc múã röång àïí chóroä tiïët kiïåm hiïån taåi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng trongcaác nïìn kinh tïë töëi ûu hoáa. Dasgupta (2001) cuäng thûâa nhêån quan niïåm nhû vêåy laâàuáng trong caác nïìn kinh tïë khöng töëi ûu vúái caác mûác giaá haåch toaán àûúåc àõnh nghôanhû trïn. Hamilton vaâ Hartwick (2005) cho rùçng möëi liïn hïå naây chó àuáng trong nïìnkinh tïë töëi ûu, nhûng sûå kiïím chûáng cuãa hoå chó àoâi hoãi nïìn kinh tïë coá tñnh caånhtranh. Möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåm hiïån taåi vaâ giaá trõ hiïån taåi cuãa caác mûác thay àöíicuãa tiïu duâng trong tûúng lai àûúåc phaát hiïån trong pheáp thûã tiïët kiïåm thûåc tïë úãChûúng 6.

Chuá thñch

1. Vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi vaâ möåtsöë nhên töë quan troång khaác nhû chêët lûúång caác thïí chïë.

2. Àöla nhùæc àïën úã àêy laâ àöla Myä.

3. Caác hònh thaái cuãa dêìu (trong àoá tiïìn thuï àûúâng öëng dêìu vûúåt quaá

20% GNI) khöng àûúåc tñnh àïën vaâ àûúåc thaão luêån riïng trong caácchûúng sau. Do coá caác nguöìn taâi nguyïn rêët lúán nïn caác nûúác naâykhöng thuöåc àöëi tûúång phên tñch vïì cuãa caãi.

4. Pritchett (2000) tranh luêån rùçng caác khoaãn àêìu tû tñch luäy theo möhònh naây coá thïí nêng cao vöën cuãa caác nûúác àang phaát triïín, vò möhònh khöng giaãi thñch khaã nùng sinh lúâi cuãa nhûäng khoaãn àêìu tû.

5. Viïåc sûã duång tó giaá höëi àoaái danh nghôa giaãi thñch möåt phêìn mûác biïënthiïn cao naây. Ngang bùçng sûác mua (PPP) thöng thûúâng àûúåc duâng àïíso saánh phuác lúåi giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín. Ào lûúângphuác lúåi khöng phaãi laâ möëi quan têm chñnh trong cuöën saách naây, vöënchó têåp trung vaâo sûå biïën thiïn trong cêëu truác phuác lúåi úã caác mûác thunhêåp, sûå thay àöíi cuãa caãi vaâ vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn àöëi vúáiquaá trònh phaát triïín.

6. Trong Tòm hiïíu vïì Baãn chêët vaâ Nguöìn göëc Cuãa caãi cuãa Caác nûúác, AdamSmith (1776) àaä viïët “Lao àöång haâng nùm cuãa möîi nûúác laâ nguöìn banàêìu cung cêëp cho nûúác àoá têët caã nhûäng thûá cêìn thiïët vaâ tiïån nghi chocuöåc söëng maâ nûúác àoá duâng möîi nùm.” Smith àaä nhêån ra “kyä nùng, sûåkheáo leáo vaâ oác phaán àoaán […] bao göìm trong lao àöång” laâ àiïìu kiïåntiïn quyïët taåo ra nguöìn cung cêëp “bêët kïí laâ àêët, thúâi tiïët hoùåc sûå múãröång laänh thöí cuãa bêët kò quöëc gia naâo.”

7. Töíng giaá trõ kinh tïë trong vñ duå naây bao göìm tiïìn thuï àûúâng öëngkhai thaác bùçng göî bïìn vûäng/ vêåt liïåu khaác, chi phñ taách carbon vaâ sûå tûånguyïån thanh toaán cuãa àõa phûúng (vaâ toaân cêìu) cho caác dõch vuå bïnngoaâi maâ rûâng cung cêëp.


20

Chûúng 2

ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI

Caái gò taåo nïn cuãa caãi? Sûå chuá yá thûúâng àûúåc têåp trung vaâo vöënsaãn xuêët nhû laâ caác toâa nhaâ, maáy moác, thiïët bõ vaâ cú súã haå têìng.Caách ûúác lûúång cuãa caãi àûúåc giúái thiïåu dûúái àêy múã röång caácthûúác ào naây bùçng caách tñnh àïën caã caác nguöìn taâi nguyïn coá thïícaån kiïåt, caác taâi nguyïn coá thïí taái phuåc höìi vaâ àêët nöng nghiïåp.Caác ûúác lûúång cuäng tñnh àïën vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö,vöën nhên lûåc (caác kyä nùng vaâ bñ quyïët saãn xuêët), vöën xaä höåi vaâchêët lûúång caác thïí chïë.

Hoåc thuyïët kinh tïë cho thêëy coá möëi liïn hïå chùåt cheä giûäa nhûängthay àöíi cuãa caãi vaâ tñnh bïìn vûäng cuãa sûå phaát triïín – nïëu möåt nûúác(möåt höå gia àònh) coá taâi saãn ñt dêìn ài thò nûúác/ höå àoá àang ài trïncon àûúâng khöng bïìn vûäng. Tuy nhiïn, àïí möëi liïn hïå naây àûúåcduy trò, khaái niïåm cuãa caãi phaãi thêåt sûå toaân diïån. Àêy laâ àöång lûåcchñnh àïí múã röång thûúác ào cuãa caãi.

Chuáng ta cuäng quan têm àïën nhiïìu vêën àïì cú baãn liïn quan àïëncuãa caãi quöëc gia:

● Thaânh phêìn quan troång nhêët cuãa cuãa caãi laâ gò úã möîi quöëc gia?

● Tó troång caác loaåi cuãa caãi khaác nhau thay àöíi nhû thïë naâo theothu nhêåp? Giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn tùng hay giaãm khi nïìn kinhtïë phaát triïín?

Nhûäng vêën àïì naây vaâ vêën àïì khaác àûúåc xem xeát úã dûúái àêy.Chûúng naây trònh baây caác ûúác lûúång cuãa caãi cuãa 120 nûúác phaát

triïín vaâ àang phaát triïín nùm 2000. Chi tiïët qui trònh ûúác lûúång cuãacaãi vaâ söë liïåu caác nûúác úã Phuå luåc 1 vaâ 2.

21

Caác nûúác giaâu nhêët vaâ ngheâo nhêët

Ûúác lûúång cuãa caãi trung bònh cuãa 10 nûúác giaâu nhêët vaâ 10 nûúácngheâo nhêët àûúåc trònh baây úã Baãng 2.1 vaâ 2.2. Nhûäng con söë naây

khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn. Thuåy Sô dêîn àêìu danh saách trong àoácaác nûúác thuöåc Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë (OECD) giûä võtrñ cao nhêët. Caác nûúác chêu Êu – 2 nûúác trong baán àaão Scandinavi –chiïëm ûu thïë cuâng vúái Myä vaâ Nhêåt Baãn. Kïët cêëu cuãa caãi rêët nhêëtquaán úã caác nûúác, ngoaåi trûâ Na Uy vaâ Nhêåt Baãn. Vò vöën tûå nhiïn cuãaNa Uy göìm taâi nguyïn dêìu khñ tûâ Biïín Bùæc, chiïëm 12% töíng cuãa caãi.Coân Nhêåt Baãn coá tó troång vöën saãn xuêët lúán – 30% töíng cuãa caãi.

Danh saách 10 nûúác ngheâo nhêët thïí hiïån úã Baãng 2.2. Nïëu ChêuÊu àûáng thûá nhêët trong 10 nûúác dêîn àêìu danh saách, chêu Phi HaåSahara àûáng thûá nhêët trong 10 nûúác úã cuöëi danh saách. Caác nûúáctrong Baãng 2.2 coá àùåc àiïím lûúång vöën tûå nhiïn cao, töëi thiïíu chiïëm25% töíng cuãa caãi. Ïtiöpia coá töíng cuãa caãi nhoã nhêët vaâ tó troång vöënsaãn xuêët rêët thêëp. Tûúng tûå nhû vêåy àöëi vúái Burundi, Nigiï, Saát vaâMaàagaxca. Nepan laâ quöëc gia duy nhêët trong Baãng khöng thuöåcchêu Phi Haå Sahara.

Baãng 2.1 Töíng cuãa caãi 10 nûúác giaâu nhêët, 2000


22

(xïëp theo cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi giaãm dêìn)

Cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi ($)

Vöën tûå nhiïn (%)

Vöën taåo ra (%)

Vöën vö hònh (%)

Thuåy Sô 648.241 1 15 84 Àan Maåch 575.138 2 14 84 Thuåy Àiïín 513.424 2 11 87 Myä 512.612 3 16 82 Àûác 496.447 1 14 85 Nhêåt Baãn 493.241 0 30 69 AÁo 493.080 1 15 84 Na Uy 473.708 12 25 63 Phaáp 468.024 1 12 86 Bó -Luxembourg 451.714 1 13 86

Nguöìn: Caác taác giaã.

Baãng 2.2 Töíng cuãa caãi 10 nûúác ngheâo nhêët, 2000

Vöën vö hònh mang dêëu êm trong möåt söë trûúâng húåp, laâ tiïìm nùngkinh nghiïåm nïëu nhû àûúåc ûúác tñnh nhû laâ möåt phêìn dû – chïnhlïåch giûäa töíng cuãa caãi vaâ nguöìn taâi nguyïn tûå nhiïn vaâ taâi nguyïnsaãn xuêët. Höåp 2.1 cho thêëy phêìn dû vöën vö hònh êm nghôa laâ gò.

Cú súã Ûúác lûúång Cuãa caãi

Ào lûúâng vöën laâ möåt nhiïåm vuå phûác taåp. Vöën coá thïí àûúåc ûúáctñnh bùçng caách sûã duång hai phûúng phaáp chñnh:

● Laâ töíng caác phêìn tùng thïm, trûâ ài caác phêìn giaãm ài theo thúâigian so vúái lûúång vöën ban àêìu – vñ duå nhû cöång döìn töíng giaátrõ cuãa caác khoaãn àêìu tû vaâ trûâ khêëu hao cuãa vöën saãn xuêët.

● Hoùåc laâ vöën àûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi thuêìn (NPV)cuãa thu nhêåp taåo ra theo thúâi gian. Àêy laâ khoaãn tiïìn maâ möåtnhaâ àêìu tû sùén saâng traã cho möåt haâng hoáa vöën.

CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI

23

(xïëp theo cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi giaãm dêìn)

Cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi ($)

Vöën tûå nhiïn (%)

saãn xuêët (%)

Vöën vö hònh (%)

Manàagaxca 5,020 33 8 59 Saát 4,458 42 6 52 Mödùmbñch 4,232 25 11 64 Ghinï - Bñtxao 3,974 47 14 39 Nïpan 3,802 32 16 52 Nigiï 3,695 53 8 39 CH Cöng gö 3,516 265 180 –346 Burunài 2,859 42 7 50 Nigiïria 2,748 147 24 –71 Ïtiöpia 1,965 41 9 50


Vïì mùåt thûåc haânh, chuáng ta duâng phûúng phaáp thûá nhêët, coân goåi laâphûúng phaáp kï khai thûúâng xuyïn (PIM), àïí ûúác tñnh giaá trõ vöën saãnxuêët trong khi phûúng phaáp thûá hai duâng àïí ûúác tñnh nguöìn taâinguyïn thiïn nhiïn. Hònh 2.1 trònh baây caác bûúác ûúác lûúång caácthaânh phêìn cuãa caãi.

Hònh 2.1 Ûúác lûúång Caác thaânh phêìn Cuãa caãi


24

Vöën saãn xuêët bùçng töíng cuãa maáy moác, thiïët bõ vaâ caác cöng trònhkiïën truác (kïí caã cú súã haå têìng). Àêët àö thõ khöng àûúåc tñnh laâ möåt taâinguyïn thiïn nhiïn, do àoá àûúåc göåp vúái vöën saãn xuêët khi ûúác lûúångcuãa caãi. Giaá trõ cuãa àêët àö thõ coi nhû laâ möåt phêìn giaá trõ maáy moác,thiïët bõ vaâ caác cöng trònh kiïën truác.

Vöën tûå nhiïn bùçng töíng caác taâi nguyïn khöng phuåc höìi àûúåc(bao göìm dêìu, khñ tûå nhiïn vaâ caác taâi nguyïn khoaáng chêët), àêëttröìng troåt, àöìng coã, diïån tñch àêët phuã rûâng (göìm caác diïån tñch duângàïí khai thaác göî vaâ caác saãn phêím rûâng khaác göî) vaâ diïån tñch àêët àûúåcbaão vïå. Giaá trõ cuãa taâi nguyïn rûâng khaác göî vaâ diïån tñch àêët àûúåcbaão vïå chó àûúåc ûúác tñnh sú saâi. Trong trûúâng húåp caác saãn phêímrûâng khaác göî, tó troång cuãa diïån tñch àêët phuã rûâng cuãa möåt nûúácàûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ trung bònh toaân cêìu cuãa phuác lúåi cho möîihecta, coá phên biïåt giûäa nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín (theoLampietti vaâ Dixon 1995). Diïån tñch àêët àûúåc baão vïå àûúåc ûúác tñnhdûåa trïn caác giaá trõ maâ tûâng nûúác aáp duång cho möîi hecta àöëi vúái àêëttröìng troåt hoùåc àöìng coã (mûác naâo thêëp hún). Vñ duå caách ûúác tñnhnaây àõnh giaá quaá thêëp vuâng Àöìng bùçng Serengeti nhûng coá thïíàõnh giaá cao möåt söë khu vûúân úã Cûåc Bùæc.

Nhû àaä lûu yá úã trïn, hêìu hïët caác taâi nguyïn thiïn nhiïn àûúåc ûúáctñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng khoaãn tiïìn thuï – lúåi nhuêånkinh tïë tûâ viïåc khai thaác taâi nguyïn – tñnh cho àïën hïët thúâi gian khaithaác giaã àõnh. Trong khi rûâng cú baãn coá thïí mang àïën lúåi ñch vônhviïîn nïëu àûúåc quaãn lyá möåt caách bïìn vûäng, chuáng ta ûúác tñnh sûå khaithaác quaá mûác dûåa trïn tuöíi thoå thûåc cuãa taâi nguyïn vúái mûác thuhoaåch hiïån taåi.

Bûúác tiïëp theo laâ ào lûúâng töíng cuãa caãi. Coi töíng cuãa caãi nhû laâtöíng caác thaânh phêìn cuãa noá laâ caách hiïíu trûåc quan, nhûng caách hiïíunaây laåi bõ giúái haån búãi nhûäng haån chïë vïì söë liïåu vaâ phûúng phaáp.Chùèng haån nhû chuáng ta coá ñt cöng cuå töët àïí ûúác tñnh vöën nhên lûåc,caâng ñt cöng cuå hún àïí ûúác tñnh vöën thïí chïë vaâ vöën xaä höåi. Àöëi vúáicaác trûúâng húåp khaác nhû ngaânh àaánh bùæt caá, àún giaãn laâ chuáng tathiïëu söë liïåu. Phûúng phaáp thay thïë laâ dûåa trïn hoåc thuyïët kinh tïëmaâ àõnh nghôa töíng cuãa caãi laâ giaá trõ hiïån taåi thuêìn cuãa tiïu duângtrong tûúng lai. Vò vêåy chuáng ta tñnh töíng cuãa caãi vúái giaã àõnh doâng


25

tiïu duâng trong tûúng lai vaâ tñnh giaá trõ hiïån taåi thuêìn trong nùm2000. Tuy nhiïn, möåt söë nûúác coá mûác tiïu duâng khöng öín àõnh, thïíhiïån úã mûác tiïët kiïåm thûåc hay tiïët kiïåm roâng êm (xem Chûúng 3).Trong nhûäng trûúâng húåp nhû vêåy tiïu duâng giaãm ài möåt lûúångbùçng lûúång tiïët kiïåm êm àïí àaåt mûác tiïu duâng cên bùçng.

Vöën vö hònh àûúåc tñnh nhû möåt phêìn dû, laâ chïnh lïåch giûäa töíngcuãa caãi vaâ töíng vöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët. Vò phêìn dû naây baogöìm têët caã caác taâi saãn khöng phaãi tûå nhiïn cuäng nhû khöng phaãi saãnxuêët nïn noá nhêët thiïët phaãi göìm vöën nhên lûåc – töíng caác kiïën thûác,kyä nùng vaâ bñ quyïët saãn xuêët cuãa dên chuáng. Phêìn dû cuäng bao göìmnïìn taãng thïí chïë cuãa möåt nûúác cuäng nhû vöën xaä höåi – mûác àöå tintûúãng giûäa caác caá nhên trong xaä höåi vaâ khaã nùng kïët húåp vúái nhaugiûäa hoå vò nhûäng muåc tiïu chung. Cuöëi cuâng, phêìn dû coân göìm caáctaâi saãn taâi chñnh nûúác ngoaâi roâng thïí hiïån qua lúåi nhuêån taåo ra tûâ caáctaâi saãn naây. Vñ duå nhû nïëu möåt nûúác laâ con núå thò caác khoaãn thanhtoaán laäi suêët àöëi vúái núå nûúác ngoaâi laâm giaãm tiïu duâng cuãa nûúác àoá,dêîn àïën giaãm töíng cuãa caãi vaâ vò vêåy phêìn dû vö hònh giaãm.

Coá möåt haån chïë àöëi vúái vöën tûå nhiïn. Vò ûúác lûúång cuãa caãi tñnhàïën rêët nhiïìu taâi saãn, caách tñnh naây coân xa múái àaåt túái mûác hoaânchónh. Caác taâi saãn maâ söë liïåu vïì chuáng coân thiïëu nhû nûúác úã têìngàêët caái, moã kim cûúng vaâ ngaânh àaánh bùæt caá. Chûâng naâo caác nûúáccoân hûúãng lúåi tûâ nhûäng taâi nguyïn naây, giaá trõ cuãa chuáng roä raângvêîn nùçm trong töíng cuãa caãi vaâ vò vêåy thuöåc phêìn dû vöën vö hònh.

Caác dõch vuå cung cêëp búãi hïå sinh thaái nhû chûác nùng thuãy hoåccuãa rûâng vaâ sûå thuå phêën cuãa cön truâng vaâ chim khöng àûúåc tñnhàïën trong giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn, cuå thïí úã giaá trõ àêët tröìng troåt vaâàöìng coã, nhûng cuäng khöng coá ûúác tñnh riïng cho giaá trõ cuãa dõchvuå tûâ hïå sinh thaái naây do giúái haån söë liïåu. Hònh 2.2 toám tùæt nhûänggò àûúåc tñnh vaâ khöng àûúåc tñnh trong ûúác lûúång cuãa caãi.

Söë liïåu cuãa ngaânh caá thiïëu coá thïí àùåc biïåt quan troång úã möåt söënûúác. Söë liïåu cuãa Töí chûác Lûúng thûåc vaâ Nöng nghiïåp Liïn hiïåpquöëc (FAO) cho thêëy gêìn 90 triïåu têën caá àaánh bùæt coá giaá trõ saân 78tó àöla möîi nùm. Töíng giaá trõ kim ngaåch xuêët khêíu thïë giúái vïì caávaâ caác saãn phêím ngaânh caá (kïí caã nuöi tröìng thuãy saãn) laâ 58,2 tóàöla nùm 2002. Nûãa trong söë naây xuêët phaát tûâ caác nûúác àang phaát


26

triïín, trong àoá nhiïìu nûúác coá thïm nguöìn thu nhêåp àaáng kïí tûâviïåc cêëp pheáp cho nûúác ngoaâi thêm nhêåp ngaânh caá úã nûúác mònh.

Tûúng tûå, thiïëu söë liïåu vïì moã kim cûúng aãnh hûúãng nghiïmtroång àïën ûúác tñnh cuãa caãi úã caác nûúác nhû Böëtxoana. Lange vaâ caáctaác giaã (2003) àaä ghi nhêån àûúåc nguöìn kim cûúng trõ giaá 7.400 àölatrïn àêìu ngûúâi úã Böëtxoana nùm 1997. Taâi nguyïn naây chùæc chùæn laâmtùng giaá trõ vöën tûå nhiïn cuãa Böëtxoana lïn gêìn 10.600 àöla/ngûúâi(chiïëm 25% töíng cuãa caãi) vaâ laâm giaãm vöën vö hònh xuöëng coânkhoaãng 21.000 àöla/ngûúâi (chiïëm 52% töíng cuãa caãi).

Vò nhiïìu thaânh phêìn cuãa caãi àûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåithuêìn cuãa doâng phuác lúåi, nïn viïåc tñnh toaán àoâi hoãi giaã àõnh vïì truåc


27

thúâi gian vaâ tó lïå chiïët khêëu. Trong suöët quaá trònh tñnh toaán, chuángta giaã àõnh truåc thúâi gian 25 nùm, truâng húåp vúái 1 thïë hïå. Vñ duå nhûtöíng cuãa caãi àûúåc tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi thuêìn cuãa tiïu duâng bïìnvûäng tûâ nùm 2000 àïën 2025. Vïì chiïët khêëu, vò têåp trung vaâo sûå phaáttriïín bïìn vûäng, tó lïå chiïët khêëu laâ tó lïå maâ chñnh phuã choån khi phênböí caác nguöìn taâi nguyïn qua caác thïë hïå. Luêån àiïím naây uãng höåviïåc duâng tó lïå chiïët khêëu xaä höåi hún laâ tó lïå chiïët khêëu tû nhên. Ûúáctñnh Tó lïå Sinh lúâi Xaä höåi cuãa Àêìu tû (SRRI – coân goåi laâ tó lïå chiïëtkhêëu xaä höåi) cuãa caác nûúác cöng nghiïåp hoáa ghi nhêån tó lïå tûâ 2 àïën4% (Pearce vaâ Ulph 1999). Chuáng ta giaã àõnh SRRI bùçng mûác giúáihaån trïn laâ 4%. Tó lïå naây coá thïí quaá thêëp àöëi vúái caác nïìn kinh tïëtùng trûúãng nhanh nhû Trung Quöëc, cuäng coá thïí quaá cao àöëi vúáinhûäng nïìn kinh tïë tùng trûúãng chêåm nhû chêu Phi Haå Sahara.Chuáng ta choån tó lïå chiïët khêëu thöëng nhêët cho têët caã caác nûúác àïítiïån so saánh.

Söë liïåu Noái gò

Sau khi giaãi thñch phûúng phaáp vaâ haån chïë trong ûúác lûúång cuãacaãi, phêìn coân laåi cuãa Chûúng naây daânh cho töíng quan vïì ûúác

lûúång cuãa caãi. Caác chûúng tiïëp theo giaãi quyïët nhûäng khña caånh cuåthïí vaâ ài vaâo phên tñch sêu hún. Vêën àïì baân luêån úã àêy têåp trungvaâo ûúác lûúång töíng cuãa caãi theo vuâng vaâ nhoám thu nhêåp, coân Phuåluåc 2 thïí hiïån ûúác lûúång cuãa caãi cuãa caác nûúác.

Baãng 2.2 toám tùæt töíng cuãa caãi theo vuâng vaâ nhoám thu nhêåp. Trïnphaåm vi toaân thïë giúái, vöën tûå nhiïn chiïëm 5% töíng cuãa caãi, vöën saãnxuêët chiïëm 18%, vaâ vöën vö hònh chiïëm 77%. Möåt cöng dên trungbònh coá töíng cuãa caãi 90.000 àöla, mûác tûúng àûúng vúái töíng cuãa caãitrïn àêìu ngûúâi cuãa Braxin (87.000 àöla), Libia (89.000 àöla) hoùåcCroatia (91.000 àöla). Phêìn lúán lûúång cuãa caãi naây úã dûúái daång vöënvö hònh. Caác taâi saãn vö hònh göìm vöën saãn xuêët, töíng cöång laâ 16.000àöla vaâ vöën tûå nhiïn 5.000 àöla. Vöën tûå nhiïn göìm chuã yïëu laâ taâinguyïn àêët (àêët tröìng troåt, àöìng coã vaâ phêìn àêët àûúåc baão vïå),


28

chiïëm 51% töíng taâi nguyïn thiïn nhiïn (xem Baãng 2.4 trong àoá cuãacaãi tûå nhiïn àûúåc chia thaânh caác taâi nguyïn tûå nhiïn). Têìng àêët caáichiïëm 41% vaâ taâi nguyïn göî vaâ taâi nguyïn rûâng khaác göî chiïëm 8%coân laåi cuãa vöën tûå nhiïn.


29

Baãng 2.3 Cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi theo vuâng vaâ nhoám thu nhêåp, 2000

Vuâng

Töíng cuãa caãi

Vöën tûå nhiïn

Vöën taåo ra

Vöën vö hònh

Vöën tûå nhiïn

Vöën taåo ra

Vöën vö hònh

Chêu Myä Latinh vaâ Vuâng Caribe 67.955 8.059 10.830 49.066 12 16 72 Chêu Phi Haå Sahara 10.730 2.535 1.449 6.746 24 13 63 Nam AÁ 6.906 1.749 1.115 4.043 25 16 59 Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng 11.958 2.511 3.189 6.258 21 27 52 Trung Àöng vaâ Bùæc Phi 22.186 7.989 4.448 9.749 36 20 44 Chêu Êu vaâ Trung AÁ 40.209 11.031 12.299 16.880 27 31 42 Nhoám thu nhêåp Caác nûúác thu nhêåp thêëp 7.216 2.075 1.150 3.991 29 16 55 Caác nûúác thu nhêåp tûâ thêëp àïën trung bònh 23.612 4.398 4.962 14.253 19 21 60 Caác nûúác thu nhêåp tûâ trung bònh àïën cao 72.897 10.921 16.481 45.495 15 23 62 Caác nûúác thu nhêåp cao OECD

439.063 9.531 76.193 353.339 2 17 80

Thïë giúái 90.210 4.681 16.160 69.369 5 18 77

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi chuá: Söë liïåu trong baãng naây bao göìm caác nûúác xuêët khêíu dêìu.

Baãng 2.4 Cêëu truác Vöën tûå nhiïn theo vuâng vaâ nhoám thu nhêåp, 2000

Àûúng nhiïn duâng mûác trung bònh cuãa toaân thïë giúái seä laâm lumúâ nhûäng khaác biïåt quan troång. Lûúång töíng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâivaâ sûå phên böí caác daång cuãa caãi khaác nhau rêët nhiïìu giûäa caác nûúácvaâ nhoám thu nhêåp.


30

Vuâng

Vöën tûå nhiïn

Têìng àêët caái

nguyïn göî

rûâng khaác göî

àûúåc baão vïå

tröìng troåt

Àöìng coã

Chêu Myä Latinh vaâ Vuâng Caribï 8.059

3.845 48%

359 4%

424 5%

411 5%

1.942 24%

1.077 13%

Chêu Phi Haå Sahara 2.535

979 39%

225 9%

129 5%

64 3%

925 36%

213 8%

Nam AÁ 1.749 189 11%

53 3%

13 1%

109 6%

1.183 68%

202 12%

Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng 2.511

710 28%

140 6%

43 2%

79 3%

1.415 56%

125 5%

Trung Àöng vaâ Bùæc Phi 7.989

6.002 75%

14 0%

14 0%

58 1%

1.510 19%

390 5%

Chêu Êu vaâ Trung AÁ 11.031

6.532 59%

225 2%

688 6%

779 7%

1.622 15%

1.185 11%

Nhoám thu nhêåp Caác nûúác thu nhêåp thêëp 2.075

487 23%

119 6%

49 2%

104 5%

1.134 55%

182 9%

Caác nûúác thu nhêåp tûâ thêëp àïën trung bònh 4.398

1.933 44%

159 4%

182 4%

189 4%

1.526 35%

409 9%

Caác nûúác thu nhêåp tûâ trung bònh àïën cao 10.921

7.031 64%

265 2%

206 2%

463 4%

1.872 17%

1.084 10%

Caác nûúác thu nhêåp cao OECD 9.531

3.825 40%

747 8%

183 2%

1.215 13%

2.008 21%

1.552 16%

Thïë giúái 4.681 1.933 41%

247 5%

134 3%

343 7%

1.477 32%

547 12%

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi chuá: Söë liïåu trong baãng naây göìm caác nûúác xuêët khêíu dêìu. Söë liïåu laâ àöla/ngûúâi vaâ %

Baãng 2.4 cho thêëy taâi saãn vöën tûå nhiïn khaác àaáng kïí giûäa caácvuâng trïn thïë giúái. Taâi saãn têìng àêët caái coá rêët nhiïìu úã vuâng TrungÀöng vaâ Bùæc Phi, Chêu Êu vaâ Trung AÁ, Chêu Myä Latinh vaâ vuângCaribe. Àêët nöng nghiïåp (àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã) coá vai troâ khaáquan troång úã Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng, Nam AÁ vaâ chêu Phi HaåSahara.

Tûâ phêìn phên tñch múã röång naây vïì ûúác lûúång cuãa caãi, möåt söënhên töë mö phoãng trúã nïn nöíi bêåt hún.

Vöën vö hònh - phêìn lúán nhêët trong töíng cuãa caãi

Khña caånh nöíi bêåt nhêët cuãa ûúác lûúång cuãa caãi laâ giaá trõ lúán cuãavöën vö hònh. Gêìn 85% caác nûúác trong mêîu cuãa chuáng ta coá tó

troång vöën vö hònh trong töíng cuãa caãi lúán hún 50%. Kïët quaã naây cöngnhêån trûåc giaác cuãa caác nhaâ kinh tïë cöí àiïín rùçng vöën nhên lûåc vaâ caácphêìn vö hònh khaác giûä vai troâ chuã chöët trong phaát triïín kinh tïë. Vöënvö hònh thay àöíi nhiïìu qua caác nhoám thu nhêåp vaâ vuâng.

Trong caác nûúác àang phaát triïín, chêu Myä Latinh vaâ vuâng Caribecoá mûác vöën vö hònh cao nhêët, 49.000 àöla/ngûúâi. Mûác thêëp nhêëtthuöåc vïì Nam AÁ, 4.000 àöla/ngûúâi vaâ chêu Phi Haå Sahara ñt hún7.000 àöla/ngûúâi.

Chûúng 7 duâng haâm saãn xuêët àïí chia phêìn dû vöën vö hònhthaânh caác phêìn nhoã hún àïí giaãi thñch sûå khaác nhau vïì phêìn dû naâygiûäa caác nûúác. Vöën nhên lûåc (ào bùçng söë nùm ài hoåc) vaâ quaãn lyá cuãachñnh phuã (ào bùçng chó söë phaáp quyïìn) giaãi thñch àûúåc gêìn 90%mûác biïën thiïn cuãa vöën vö hònh.

Vöën vö hònh taåo nïn 80% töíng cuãa caãi cuãa caác nûúác coá thu nhêåpcao. Noá cuäng gêìn bùçng 0 vaâ thûúâng laâ söë êm úã caác nûúác xuêët khêíudêìu chuã yïëu nhû Nigiïria, Angiïri vaâ Vïnïduïla. Coá gò àùåc biïåt vïìcaác daång dêìu? Höåp 2.1 cung cêëp caác thöng tin naây.


31


32

Höåp 2.1 Taåi sao vöën vö hònh êm

Nhû trònh baây trong Baãng 2.2 úã Phuå luåc 2, möåt söë nûúác coá vöën vö hònh êm. Àoá laâtrûúâng húåp Cöång hoâa Cöng gö, Nigiïria, Angiïri, Cöång hoâa Syrian Arab vaâ Gabon.Duâ laâ söë dûúng, giaá trõ lûúång vöën vö hònh rêët thêëp úã nûúác Cöång hoâa Bolivariana deVïnïduïla, Moldova, Guyana vaâ Liïn bang Nga (xem Baãng úã trang sau).

Mûác vöën vö hònh êm coá thïí do xêy dûång vò phêìn naây àûúåc tñnh nhû möåt phêìn dû -chïnh lïåch giûäa töíng cuãa caãi (giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai) vaâ töíngvöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët. Vêën àïì cêìn thiïët laâ laâm sao giaãi thñch mûác vöën êmhoùåc cûåc kyâ thêëp nhû vêåy.

Vöën vö hònh vaâ caác Thaânh phêìn Cuãa caãiúã Caác nûúác phuå thuöåc nhiïìu vaâo Taâi nguyïn


Vúái töíng cuãa caãi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng bïìn vûäng, giaá trõ vöën vö hònh êmhoùåc thêëp cho biïët mûác GNI quaá thêëp úã caác nûúác naây. Nïëu vöën vö hònh cao hún,mûác tiïu duâng trïn àêìu ngûúâi cao hún coá thïí àûúåc duy trò vaâ giaá trõ cuãa caã töíng cuãacaãi lêîn cuãa caãi vö hònh seä lúán hún. GNI quaá thêëp úã caác nûúác naây thïí hiïån úã chöî laâhoå thu àûúåc tó lïå lúåi nhuêån cûåc kyâ thêëp tûâ vöën thïí chïë vaâ nhên lûåc cuäng nhû vöën saãnxuêët. Àêy laâ triïåu chûáng cöí àiïín cuãa tai hoåa taâi nguyïn nhû àaä ghi cheáp trong taâiliïåu búãi Auty (2001) vaâ Gylfason (2001)

Nûúác

Vöën vö hònh trïn àêìu ngûúâi ($)

Vöën tûå nhiïn Vöën saãn xuêët

Vöën vö hònh

Liïn bang Nga 6,029 44 40 16 Guyana 2,176 65 21 14 Moldova 1,173 37 49 13 CH B, de Venezuela 4,360 60 30 10 Gabon –3,215 66 41 –7 CH Syrian Arab –1,598 84 32 –15 Algeria –3,418 71 47 –18 Nigeria –1,959 147 24 –71 CH Cöng gö –12,158 265 180 –346

Giaá trõ cao nhûng Tó troång thêëp cuãa Vöën tûå nhiïn úã Caác nûúác giaâu hún

Caác nûúác thu thêåp cao coá tó lïå taâi nguyïn thiïn nhiïn trïn töíngtaâi saãn tûúng àöëi thêëp so vúái caác nûúác ngheâo hún. Thu nhêåp úã

caác nûúác ngheâo hún coá bõ haån chïë búãi mûác phuå thuöåc cao vaâo taâinguyïn thiïn nhiïn khöng? Khöng coá phên tñch sêu hún thò khöngthïí kïët luêån khaái quaát vïì möëi liïn hïå nhên quaã giûäa cêëu truác taâi saãnvaâ thu nhêåp. Hiïån tûúång caác nûúác thu nhêåp thêëp phuå thuöåc vaâo taâinguyïn thiïn nhiïn nhiïìu hún caác nûúác giaâu hún dûúâng nhû laâ àùåcàiïím baãn chêët cuãa quaá trònh phaát triïín.

Caác nûúác giaâu hiïín nhiïn àûúåc bao phuã búãi nhiïìu rûâng hún vaâcoá nhiïìu àöång vêåt hoang daä cuäng nhû nguöìn caá döìi daâo hún trongquaá khûá, àiïím nöíi bêåt laâ ngaây nay giaá trõ vöën tûå nhiïn trïn àêìungûúâi úã caác nûúác thu nhêåp cao vêîn cao hún úã caác nûúác thu nhêåpthêëp vaâ trung bònh. ÚÃ caác nûúác thu nhêåp cao, coá leä sûå ûu tiïn gùænliïìn vúái thu nhêåp cao àoáng vai troâ chuã chöët trong viïåc thuác àêíyquaãn lyá cêín troång hún àöëi vúái vöën tûå nhiïn, trong khi giaá trõ cao húncuãa caác daång vöën khaác – chùèng haån kiïën thûác chuyïn mön hoáa vaâmûác àöå cú khñ hoáa cao hún – laåi laâm tùng thu hoaåch tûâ àêët tröìng troåtúã caác nûúác giaâu so vúái caác nûúác ngheâo.

Caác nûúác ngheâo hún phuå thuöåc vaâo Taâi nguyïn Àêët

Vúái vai troâ nhû vêåy cuãa vöën tûå nhiïn trong cuãa caãi caác nûúácngheâo, caác tiïíu phêìn cuãa möîi thaânh phêìn trong cuãa caãi àaáng

àûúåc quan têm xem xeát. Ngoaåi trûâ caác nûúác xuêët khêíu dêìu lúán,taâi nguyïn àêët rêët quan troång úã caác nûúác thu nhêåp thêëp, chiïëm tótroång 75% cuãa caãi tûå nhiïn (trong àoá 69% laâ àêët tröìng troåt vaâàöìng coã), sau àoá laâ têìng àêët caái chiïëm 17%. ÚÃ caác nûúác thu nhêåptrung bònh, taâi nguyïn àêët chiïëm 61% vöën tûå nhiïn, trong khitêìng àêët caái chiïëm 31%. Hònh 2.3 toám tùæt nhûäng kïët quaã naây.


33

Têìm quan troång cuãa taâi nguyïn àêët (àêët tröìng troåt, àöìng coã vaâphêìn àêët àûúåc baão vïå) giaãm theo mûác thu nhêåp. Àiïìu naây giaã àõnhcho caái bêîy ngheâo-àêët-phuå thuöåc dïî rúi vaâo caác nûúác thu nhêåp thêëp,caác nûúác maâ taâi nguyïn àêët chiïëm hún 1/3 töíng cuãa caãi nhû Nigiï,Burundi vaâ Moldova, àïìu thuöåc nhoám caác nûúác thu nhêåp thêëp.

Ngûúåc laåi, caác nûúác thu nhêåp thêëp laåi khöng phuå thuöåc àùåcbiïåt vaâo taâi saãn têìng àêët caái. Coá thïí tòm thêëy caác nûúác giaâu taâinguyïn khoaáng saãn vaâ nùng lûúång nùçm trong tûâng nhoám thunhêåp khaác nhau.

Kïët luêån chñnh vïì Cuãa caãi

Xïëp loaåi caác nûúác theo töíng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi nhû trongPhuå luåc 2 khöng khaác biïåt lúán so vúái xïëp haång theo töíng saãn

phêím quöëc nöåi (GDP) trïn àêìu ngûúâi. Nïëu khaác biïåt thò thêåt àaángngaåc nhiïn vò GDP laâ lúåi nhuêån thu àûúåc tûâ töíng cuãa caãi. Coá nhûäng


34

ngoaåi lïå cho kïët luêån naây, àùåc biïåt àöëi vúái caác nïìn kinh tïë phuå thuöåcnhiïìu vaâo taâi nguyïn nhû trong Höåp 2.1. Nhûng möëi quan têmhaâng àêìu khi ào lûúâng cuãa caãi khöng phaãi laâ xïëp haång caác nûúác.Möëi quan têm úã àêy laâ àïí hiïíu roä hún cêëu truác cuãa caãi vaâ cêëu truácnaây khaác nhau nhû thïë naâo giûäa caác mûác thu nhêåp.

Caác kïët luêån chñnh tûâ phêìn phên tñch cuãa caãi naây göìm:

● Caác nûúác thu nhêåp thêëp phuå thuöåc nhiïìu vaâo taâi nguyïn tûånhiïn. Tó troång vöën tûå nhiïn lúán hún tó troång vöën saãn xuêët úãnhûäng nûúác naây.

● Àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã chiïëm tó troång lúán nhêët, gêìn 70% cuãacaãi tûå nhiïn úã caác nûúác ngheâo (trûâ caác nûúác xuêët khêíu dêìu).

● Nhòn chung vöën vö hònh chiïëm phêìn tröåi hún trong cuãa caãicuãa têët caã caác nûúác, vúái tó troång tùng lïn theo thu nhêåp. Viïåcsûã duång rêët keám hiïåu quaã caác taâi saãn vö hònh vaâ taâi saãn saãnxuêët trong hêìu hïët caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo taâi nguyïndêîn àïën hêåu quaã bêët thûúâng laâ tó troång vöën vö hònh êm úã caácnïìn kinh tïë naây.

● Mûác cuãa caãi tûå nhiïn trïn àêìu ngûúâi thûåc sûå tùng lïn theo thunhêåp. Àiïìu naây traái ngûúåc vúái caách nghô thöng thûúâng rùçngquaá trònh phaát triïín nhêët thiïët àoâi hoãi sûå huãy diïåt möi trûúângvaâ caác taâi nguyïn thiïn nhiïn.

Tó troång ngaây caâng giaãm cuãa cuãa caãi tûå nhiïn khi thu nhêåp tùngkhöng phaãi laâ luêån àiïím thïí hiïån caác taâi nguyïn thiïn nhiïn duâ saocuäng khöng quan troång – lûúng thûåc, súåi, göî, khoaáng chêët vaâ nùnglûúång àïìu rêët cêìn àïí duy trò sûå söëng vaâ caác nïìn kinh tïë, nhûng mûácàöå quan troång cuãa chuáng tûúng àöëi giaãm. Àiïìu chuã chöët laâ caác nûúácthu nhêåp thêëp coá mûác phuå thuöåc cao vaâo caác taâi nguyïn thiïn nhiïntrong thúâi àiïím hiïån taåi. Nhûäng taâi nguyïn naây àûúåc quaãn lyá nhû thïënaâo seä aãnh hûúãng caã phuác lúåi hiïån taåi lêîn tiïìn àöì phaát triïín cuãa caácnûúác ngheâo.


35

PHÊÌN 2

THAY ÀÖÍI CUÃA CAÃI

Chûúng 3. Ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc gêìn àêy

Chûúng 4. Têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn:

Qui tùæc danh nghôa Hartwick

Chûúng 5. Têìm quan troång cuãa xu hûúáng tùngtrûúãng dên söë: Nhûäng thay àöíi vïì cuãa caãi tñnh

trïn àêìu ngûúâi

Chûúng 6. Kiïím àõnh tiïët kiïåm àñch thûåc

37

Chûúng 3

ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅMÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY

Tuy nhiïn, cêìn àõnh nghôa thïë naâo laâ phaát triïín bïìn vûäng, vaâ vêën àïìtrung têm laâ àaåt àûúåc quaá trònh duy trò taâi saãn cho thïë hïå tûúng lai.Cuãa caãi hiïíu theo nghôa röång khöng chó bao göìm nhûäng con söëtruyïìn thöëng laâ vöën, vñ duå nhû vöën àïí saãn xuêët vaâ nguöìn lûåc conngûúâi, maâ coân bao göìm taâi saãn tûå nhiïn. Vöën tûå nhiïn bao göìmnhûäng taâi saãn nhû àêët àai, rûâng vaâ nguöìn taâi nguyïn dûúái loâng àêët.Têët caã ba loaåi taâi saãn vöën laâ vöën saãn xuêët, nguöìn nhên lûåc vaâ taâinguyïn thiïn nhiïn laâ caác nguöìn àêìu vaâo chñnh duy trò tùng trûúãngkinh tïë.

Caác taâi khoaãn quöëc gia tiïu chuêín ào lûúâng sûå thay àöíi cuãa caãicuãa möåt quöëc gia chó têåp trung vaâo caác taâi saãn saãn xuêët. Dûå trûä cuãamöåt quöëc gia cho tûúng lai àûúåc ào bùçng töíng tyã lïå tiïët kiïåm cuãaquöëc gia àoá. Khoaãn muåc naây thïí hiïån töíng àêìu ra cuãa saãn xuêëtnhûng vêîn chûa àûúåc tiïu thuå. Tuy nhiïn, töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëcdên cuäng chûa noái àûúåc gò nhiïìu vïì tùng trûúãng bïìn vûäng, vò taâi saãnkhêëu hao theo thúâi gian. Tiïët kiïåm quöëc dên roâng bùçng töíng tiïëtkiïåm quöëc dên trûâ ài khêëu hao vöën cöë àõnh vaâ àêy laâ möåt bûúác tiïëngêìn túái ào lûúâng tñnh bïìn vûäng. Bûúác tiïëp theo àïí coá thïí ào lûúângtñnh bïìn vûäng laâ àiïìu chónh tyã lïå tiïët kiïåm roâng theo mûác tñch luyäcuãa caác taâi saãn khaác nhû – nguöìn nhên lûåc, möi trûúâng vaâ taâinguyïn thiïn nhiïn – caác yïëu töë naây seä cuãng cöë sûå phaát triïín.

Chûúng naây giúái thiïåu khaái niïåm tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc (tïngoåi chñnh thûác laâ tyã lïå tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh); thuêåt ngûänaây àûúåc giúái thiïåu lêìn àêìu tiïn búãi Pearce vaâ Atkinson (1993), vaâHamilton (1994). Sau àoá, chuáng töi seä trònh baây vaâ thaão luêån caác

39

kinh nghiïåm tñnh toaán caác mûác tiïët kiïåm àñch thûåc úã hún 140 nûúác(àûúåc kï thaânh baãng úã phuå luåc 3). Tiïët kiïåm àñch thûåc cung cêëpcho chuáng ta möåt chó söë röång hún vïì tñnh bïìn vûäng bùçng caách àõnhgiaá nhûäng thay àöíi vïì nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn, chêët lûúångmöi trûúâng vaâ nguöìn nhên lûåc, cuâng vúái phûúng phaáp ào lûúângtruyïìn thöëng nhûäng thay àöíi vïì taâi saãn saãn xuêët do tiïët kiïåm roângmang laåi.

Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm ngêìm àõnh rùçng töíng cuãa caãi àanggiaãm; caác chñnh saách dêîn àïën hêåu quaã tiïët kiïåm àñch thûåc liïn tuåcêm laâ nhûäng chñnh saách khöng bïìn vûäng. Ngoaâi viïåc àûúåc sûã duångnhû möåt chó söë vïì tñnh bïìn vûäng, tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc coân coá ûuàiïím trònh baây caác vêën àïì vïì nguöìn vaâ möi trûúâng giuáp cho caác böåtaâi chñnh vaâ kïë hoaåch phaát triïín coá thïí hiïíu àûúåc vêën àïì. Àiïìu naâylaâm roä quan hïå buâ trûâ giûäa tùng trûúãng vaâ caác vêën àïì vïì möitrûúâng, vò nhûäng quöëc gia hiïån nay theo àuöíi muåc tiïu tùng trûúãngkinh tïë vaâ chêëp nhêån chõu thiïåt haåi vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn seä coátyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc giaãm àaáng kïí. Trong söë 140 nûúác coá tyã lïåtiïët kiïåm àñch thûåc àûúåc ûúác lûúång trong nùm 2003, hún 30 nûúác coátyã lïå naây êm.

Tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc

HÒnh 3.1 laâ biïíu àöì miïu taã caác bûúác chñnh trong quaá trònh tñnhtoaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc. Ài tûâ phêìn trïn cuâng cuãa hònh

3.1, viïåc tñnh toaán bùæt àêìu vúái töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên. Töíngtyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên laâ mûác chïnh lïåch giûäa töíng thu nhêåp quöëcdên (GNI) vaâ töíng chi tiïu cuãa khu vûåc cöng cöång vaâ tû nhên cöångvúái caác giao dõch chuyïín dõch vöën roâng. Kïët quaã thu àûúåc seä àûúåctrûâ búát ài phêìn vöën cöë àõnh vaâ cho chuáng ta kïët quaã laâ tyã lïå tiïëtkiïåm quöëc dên roâng tñnh theo phûúng phaáp truyïìn thöëng. Sûã duångvöën cöë àõnh laâ viïåc thay thïë giaá trõ vöën àûúåc sûã duång trong quaátrònh saãn xuêët.

Trong caách tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên roâng theo phûúng


40

phaáp truyïìn thöëng, chó coá phêìn vöën àûúåc sûã duång cho giaáo duåcàûúåc tñnh laâ vöën cöë àõnh (vñ duå nhû xêy dûång trûúâng hoåc) vaâ àûúåccoi laâ möåt phêìn cuãa tiïët kiïåm; caác phêìn coân laåi àûúåc coi laâ tiïu duâng.Theo quan àiïím múã röång caách tñnh toaán taâi saãn thò caách tñnh nhûvêåy roä raâng laâ chûa thoaã maän àûúåc yïu cêìu. Vò thïë, àïí dûå tñnh möåtcaách àún giaãn, ngûúâi ta thïm caác chi phñ hoaåt àöång cho giaáo duåcbao göìm tiïìn lûúng, khöng bao göìm àêìu tû vöën vaâo xêy dûång vaâthiïët bõ, vaâo tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên roâng.2.

Sau àoá, trûâ ài phêìn tiïu töën taâi nguyïn thiïn nhiïn. Giaá trõ

CHÛÚNG 3. ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY

41

nguöìn taâi nguyïn bõ tiïu töën àûúåc tñnh laâ töíng tiïìn thu àûúåc tûâ khaithaác taâi nguyïn, trong àoá tiïìn thu àûúåc laâ söë chïnh lïåch giûäa giaá trõsaãn xuêët tñnh theo giaá thïë giúái vaâ töíng chi phñ saãn xuêët, bao göìmkhêëu hao vöën cöë àõnh vaâ thu nhêåp trïn vöën. Nguöìn nùng lûúång baogöìm khñ ga tûå nhiïn, dêìu, vaâ than, coân kim loaåi vaâ khoaáng chêët baogöìm bauxite, àöìng, vaâng, quùång sùæt, chò, niken, phöët pho, baåc, thiïëcvaâ keäm.

Laâ möåt nguöìn taâi nguyïn söëng, taâi nguyïn rûâng vïì cú baãn hoaântoaân khaác vúái taâi nguyïn nùng lûúång, kim loaåi vaâ khoaáng chêët. Doàoá, viïåc àiïìu chónh yïëu töë naây so vúái tyã lïå tiïët kiïåm roâng khöng chóàún thuêìn úã chi phñ khai thaác göî maâ phaãi laâ tyã lïå göî àûúåc khai thaácvûúåt mûác tùng trûúãng tûå nhiïn. Nïëu tyã lïå tùng trûúãng lúán hún tyã lïåkhai thaác thò con söë cêìn àiïìu chónh naây bùçng 0.

Viïåc tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuäng bao göìm giaá trõ bõhao töín do ö nhiïîm khöng khñ. Caác giaá trõ bõ hao töín do ö nhiïîm coáthïí àûúåc tñnh vaâo caác taâi khoaãn quöëc gia bùçng möåt söë caách khaácnhau. Mùåc duâ vïì lyá thuyïët, giaá trõ hao töín caác taâi saãn saãn xuêët do önhiïîm àûúåc tñnh trong caác con söë vïì khêëu hao, nhûng trïn thûåc tïëhêìu hïët caác hïå thöëng thöëng kï àïìu khöng àuã chi tiïët àïí nùæm bùætàûúåc yïëu töë naây.

AÃnh hûúãng cuãa ö nhiïîm àöëi vúái giaá trõ àêìu ra – vñ duå nhû thiïåthaåi muâa maâng – àaä àûúåc phaãn aánh trong caác taâi khoaãn quöëc giachuêín, mùåc duâ khöng roä raâng.

Tiïëp theo laâ viïåc àiïìu chónh caác giaá trõ bõ thiïåt haåi do carbondioxide, bùçng caách sûã duång chó söë hû haåi biïn toaân cêìu bùçng 20$(lêëy giaá nùm 1995) möåt têën meát carbon àûúåc thaãi ra (Fankhauser1994).3 Chó söë naây thïí hiïån giaá trõ hiïån taåi cuãa thiïåt haåi biïn àöëi vúáimuâa maâng, cú súã haå têìng vaâ sûác khoeã con ngûúâi trong thúâi gian car-bon dioxide thaãi ra lan toaã trong khöng khñ – trong 100 nùm.

Cuöëi cuâng, chuáng ta seä trûâ ài giaá trõ sûác khoeã bõ töín haåi do caác yïëutöë ö nhiïîm vò phoáng xaå. Ö nhiïîm khöng khñ do caác chêët phoáng xaågêy ra coá thïí ùn sêu vaâo hïå hö hêëp vaâ gêy töín haåi àïën sûác khoeã, thêåmchñ gêy chïët non. Tyã lïå bònh quên gia quyïìn theo dên söë trung bònhcuãa chêët phoáng xaå (PM10)(coá àûúâng kñnh dûúái 10 micromeát) àûúåcdûå tñnh cho têët caã caác thaânh phöë trong möîi quöëc gia coá dên söë hún


42

100.000 ngûúâi. Thiïåt haåi do ö nhiïîm vò phoáng xaå àûúåc tñnh bùçng khaãnùng sùén saâng traã chi phñ àïí giaãm ruãi ro tûã vong do chêët phoáng xaåPM10 (Pandey vaâ caác taác giaã khaác 2005). Kïët quaã cuöëi cuâng cuãa têëtcaã caác con söë àiïìu chónh naây chñnh laâ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc.

Diïîn giaãi caác giaá trõ ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåmàñch thûåc

Taâi saãn coá thïí bïìn vûäng maäi maäi nïëu nhû töíng mûác tiïët kiïåmbùçng àuáng töíng mûác khêëu hao caác taâi saãn saãn xuêët, mûác tiïu

hao taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ thiïåt haåi do ö nhiïîm möi trûúâng. Àêychñnh laâ qui tùæc Hartwick rêët nöíi tiïëng.

Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön êm ngêìm àõnh rùçng möåt quöëc giaàang trïn con àûúâng phaát triïín khöng bïìn vûäng vaâ phuác lúåi seä giaãmtrong tûúng lai.

Tuy nhiïn, chuáng ta cuäng cêìn thêån troång khi diïîn giaãi tyã lïå tiïëtkiïåm àñch thûåc dûúng. Coá möåt söë taâi saãn quan troång bõ boã qua khiphên tñch vò möåt söë nguyïn nhên mang tñnh phûúng phaáp luêån vaâthûåc tïë. Àiïìu naây coá nghôa laâ veã bïì ngoaâi thò tyã lïå tiïët kiïåm coá thïídûúng. Thûá nhêët, thuyã haãi saãn coá thïí laâ möåt nguöìn taâi nguyïn àaángkïí cho nïìn kinh tïë àõa phûúng vaâ quöëc dên. Tuy nhiïn, khoá coá thïíào lûúâng àûúåc trûä lûúång thuyã haãi saãn vaâ phên böí theo súã hûäu cuãamöîi quöëc gia, hoaân toaân khöng phaãi vò tñnh àöång cuãa nguöìn taâinguyïn naây. Xoái moân àêët àai cuäng laâ möåt vêën àïì khaác hïët sûác quantroång, àùåc biïåt àöëi vúái caác nïìn kinh tïë tröìng troåt. Àïí gaán cho hiïåntûúång xoái moân àêët àai möåt giaá trõ naâo àoá cêìn phaãi coá caác dûä liïåu cuåthïí cuãa tûâng àõa phûúng maâ nhûäng dûä liïåu naây laåi khöng sùén coá.Cûåc kyâ khoá coá thïí gúä chi phñ kinh tïë cuãa hiïån tûúång xoái moân àêët àaikhoãi nhûäng mêët maát thiïåt haåi thûåc sûå (xem Baãng 3.1). Kim cûúng laâmöåt nguöìn taâi nguyïn quan troång àöëi vúái möåt söë quöëc gia, àùåc biïåtlaâ Ùnggöla, Bötswana, Cöång hoaâ Cöng Gö, Namibia, Liïn bang Ngavaâ Nam Phi. Nhûng kim cûúng laåi khöng àûúåc àûa vaâo phên tñchvò thiïëu dûä liïåu vaâ thiïëu giaá trïn thõ trûúâng tûå do.


43


44

Höåp 3.1 Sûå thoaái hoaá cuãa àêët àai vaâ thay àöíi taâi saãn

Thêåt laâ lyá tûúãng nïëu chuáng ta coá thïí àûa giaá trõ taâi nguyïn àêët bõ thoaái hoaá vaâ xoáimoân vaâo giaá trõ tiïët kiïåm àaä àûúåc àiïìu chónh roâng hay giaá trõ tiïët kiïåm àñch thûåc vòyïëu töë naây chiïëm 18% töíng taâi saãn cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Tuy nhiïn, tñnhso saánh vaâ khaã nùng sùén coá cuãa nhûäng dûä liïåu naây khöng cho pheáp chuáng ta àûayïëu töë naây möåt caách coá hïå thöëng vaâo phêìn phên tñch tyã lïå tiïët kiïåm.

Àöëi vúái nhiïìu quöëc gia coá thu nhêåp thêëp vaâ phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïnàïí phaát triïín, hiïån tûúång thoaái hoáa àêët àai coá thïí laâ möåt vêën àïì chñnh. Höåi nghõcuãa Liïn húåp quöëc vïì cuöåc àêëu tranh chöëng hoang maåc hoaá laâ möåt lúâi phaãn höìimang tñnh chñnh saách àöëi vúái xu hûúáng naây, vaâ têåp san àûúåc xuêët baãn gêìn àêy“Àaánh Giaá Hïå Sinh Thaái Thiïn Niïn Kyã” (2005) àaä nhêën maånh túái hiïån tûúång xoáimoân àêët àai úã nhûäng vuâng àêët khö haån, àùåc biïåt laâ úã Chêu Phi vaâ Trung Phinhûng laâ möåt trong nhûäng thaách thûác chñnh àöëi vúái cöång àöìng quöëc tïë. Rêët nhiïìunûúác ngheâo nhêët thïë giúái àang phaãi àöëi mùåt vúái caác vêën àïì thoaái hoaá àêët àainghiïm troång.

Thöng tin thöëng kï vïì chi phñ thoaái hoaá àêët àai khöng àûúåc phöí biïën röång raäi vòaãnh hûúãng cuãa hiïån tûúång xoái moân hïët sûác phûác taåp khöng thïí ào lûúâng chñnhxaác àûúåc. Nïëu chó ào lûúâng aãnh hûúãng àöëi vúái caác nöng trang thò chûa àuã vò hêåuquaã tûâ bïn ngoaâi cuãa hiïån tûúång naây cuäng rêët àaáng kïí. Nhûäng aãnh hûúãng tiïucûåc cuãa hiïån tûúång xoái moân àêët àai àöëi vúái caác nöng traåi bao göìm hiïån tûúånglùæng buân trong caác àêåp nûúác, muöëi hoaá àêët àai vaâ mêët ài sûå àa daång sinh hoåc.Nhûng hiïån tûúång xoái moân àêët àai cuäng coá möåt söë aãnh hûúãng tñch cûåc, vñ duå nhûnhûäng vuâng àöìng bùçng nhû Àöìng bùçng söng Nil vaâ Bùng La Àeát laåi phuå thuöåcvaâo böìi àùæp àêët haâng nùm vaâ dûúäng chêët do caác con söng mang vïì laâm cho àêëtàai maâu múä.

Tuy nhiïn, giaã àõnh rùçng hiïån tûúång xoái moân àêët àai vûúåt quaá mûác àöå tûå nhiïncoá thïí coá aãnh hûúãng khöng töët túái nïìn kinh tïë laâ möåt giaã àõnh tûúng àöëi antoaân. Thöng qua caác trûúâng húåp nghiïn cûáu thûåc tïë àöëi vúái 7 nûúác àang phaáttriïín úã Chêu Phñ, Chêu AÁ vaâ Chêu Myä Latinh, ngûúâi ta àaä ûúác tñnh àûúåc rùçngcaác vêën àïì vïì quaãn lyá àêët àai bïìn vûäng laâm giaãm GDP nöng nghiïåp cuãa möåtquöëc gia tûâ 3 àïën 7% (Berry vaâ caác taác giaã khaác 2003). Möåt nghiïn cûáu cuãaUÁc (Gretton vaâ Salma1996) ûúác lûúång àêët àai bõ mêët maâu múä tûúng àûúng vúái6% giaá trõ saãn xuêët nöng nghiïåp. Nhû vêåy laâ nhûäng thiïåt haåi vïì àêët àai coá thïícuäng hïët sûác lúán.

Tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc: Vñ duå taåi möåt quöëc gia

Hònh 3.2. cho chuáng ta thêëy caác bûúác tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåmàñch thûåc cuãa Bölivia, möåt trong nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët

Chêu Myä Latinh vúái tyã lïå GDP trïn àêìu ngûúâi dûúái 1000 USD.Bölivia coá taâi saãn bao göìm taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû khoaángchêët, dêìu vaâ trûä lûúång khñ tûå nhiïn khöíng löì àûúåc tòm thêëy vaâocuöëi nhûäng nùm 1990.

Cöåt àêìu tiïn cuãa hònh 3.2 phaãn aánh töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dênúã Bölivia theo phûúng phaáp tñnh toaán truyïìn thöëng, vúái töíng thunhêåp quöëc dên (GNI) nùm 2003 àaåt 12%. Sau khi trûâ ài khêëu hao


45

vöën saãn xuêët cho chuáng ta möåt tyã lïå tiïët kiïåm roâng thêëp hún, dûúái3%. Àêìu tû vaâo giaáo duåc àûúåc ûúác tñnh bùçng khoaãng 5% GNI,khiïën cho tyã lïå tiïët kiïåm tùng lïn gêìn 8% nhû phaãn aánh úã cöåt 3 cuãahònh 3.2.

Tiïëp theo, chuáng ta seä àiïìu chónh caác khoaãn tiïu töën taâi nguyïnthiïn nhiïn. Chuáng ta trûâ ài chi phñ khai taác àêët àai vaâ khñ gas cuängnhû chi phñ khai thaác vaâng, baåc, chò, keäm vaâ thiïëc cuãa Bölivia. Tiïuhao nùng lûúång, kim loaåi vaâ khoaáng chêët chiïëm hún 9% GNI. Trongkhi naån phaá rûâng laâ möåt vêën àïì àöëi vúái Bölivia, thò caác dûä liïåu sùéncoá laåi cho chuáng ta thêëy khai thaác taâi nguyïn rûâng roâng bùçng 0. Saukhi trûâ ài têët caã caác giaá trõ tiïu hao naây, tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãaBölivia êm.

Cuöëi cuâng, sau khi trûâ ài caác khoaãn thiïåt haåi do ö nhiïîm, chuángta ài túái doâng cuöëi cuâng cuãa biïíu àöì àoá laâ giaá trõ ûúác lûúång tyã lïå tiïëtkiïåm àñch thûåc cuãa Bölivia vaâ tyã lïå naây laâ êm 3,8%. Bölivia hiïånàang trïn con àûúâng phaát triïín khöng bïìn vûäng.

Sûå mêët cên bùçng giûäa caác khu vûåc

Viïåc tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc töíng thïí cuãa caác vuâng chothêëy sûå khaác biïåt àaáng ngaåc nhiïn giûäa caác vuâng trïn thïë giúái nhû

àûúåc minh hoaå trong hònh 3.3. Khu vûåc Trung Àöng vaâ Bùæc Phi bõ loaåira ngoaâi vò tyã lïå tiïët kiïåm luön luön êm, phaãn aánh thûåc tïë laâ caác khuvûåc naây phuå thuöåc chuã yïëu vaâo viïåc khai thaác dêìu lûãa. Tuy nhiïn,khöng phaãi têët caã caác quöëc gia trong khu vûåc àïìu coá tyã lïå tiïët kiïåm êm.Jordano, Maröëc vaâ Tuynidi coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön dûúngtrong giai àoaån nghiïn cûáu naây, vaâ tyã lïå naây laâ hún 15% cuãa GNI.

Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa caác khu vûåc rêët nhaåy caãm àöëi vúáinhûäng thay àöíi giaá dêìu lûãa trïn thïë giúái. Cuöåc caách maång úã Iran tûânùm 1978 àïën 1979 tiïëp nöëi laâ cuöåc chiïën tranh Iran-Irùæc vaâo nùm1980 àaä khiïën giaá dêìu thö gêìn nhû tùng gêëp àöi tûâ 14$ nùm 1978 lïn35$ nùm 1981. Àiïìu naây àûúåc thïí hiïån roä trong hònh 3.3 – tyã lïå tiïëtkiïåm àñch thûåc trong khu vûåc naây giaãm maånh, chuã yïëu laâ do tiïu


46

töën quaá nhiïìu vaâo dêìu lûãa trong khi giaá dêìu laåi tùng quaá maånh. Hoaân toaân traái ngûúåc vúái khu vûåc Trung Àöng vaâ Bùæc Phi laâ khu

vûåc Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng, vúái töíng caác tyã lïå tiïët kiïåm àñch


47

30

10

210

20

0

220

230

240

Nùm

Nùm

% G

NI

% G

NI

30

10

210

20

0

220

230

240

Chêu Myä Latinh vaâ Caribï Nam AÁ Chêu Êu vaâ Trung AÁ

Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng

Trung Àöng vaâ Bùæc Phi Chêu Phi Haå Sahara

1970 1980 1990 2000

1970 1980 1990 2000

Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái 2005

Hònh 3.3 Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc theo khu vûåc

thûåc gêìn àêy àaåt gêìn 30% chuã yïëu laâ nhúâ Trung Quöëc. Khu vûåc àadaång naây gêìn àêy coá sûå phaát triïín kinh tïë rêët nhanh choáng vaâ tiïëptuåc àaåt kïët quaã trong cöng cuöåc xoaá àoái giaãm ngheâo. Tûâ nùm 1999àïën 2004, söë lûúång nhûäng ngûúâi dên Trung AÁ söëng dûúái mûác 2 àölamöåt ngaây àaä giaãm tûâ 50% xuöëng coân 34%, hay noái caách khaác laâ giaãmkhoaãng 250 triïåu ngûúâi. Sûå buâng nöí trong phaát tróïín kinh tïë tûâ nûãasau cuãa thêåp kyã 80 cho túái khi xaãy ra cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnhvaâo nùm 1997 cuäng àûúåc phaãn aánh trong tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc,vaâ chuã yïëu laâ do tùng töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên.

ÚÃ khu vûåc chêu Phi Haå Sahara, khu vûåc ngheâo nhêët thïë giúái, söëlûúång ngûúâi söëng dûúái mûác ngheâo àoái àaä tùng gêìn nhû gêëp àöi, tûâ164 triïåu ngûúâi vaâo nùm 1981 lïn túái 314 triïåu ngûúâi vaâo thúâi àiïímhiïån nay. Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc trong khu vûåc naây dao àöångquanh mûác 0%. Con söë töíng thïí che àêåy sûå mêët cên bùçng lúán giûäacaác quöëc gia trong khu vûåc naây. Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng úãmöåt söë quöëc gia nhû Kïnya, Tandania vaâ Nam Phi àûúåc buâ trûâ búãityã lïå tiïët kiïåm êm rêët lúán cuãa caác quöëc gia phuå thuöåc vaâo taâi nguyïnthiïn nhiïn nhû Nigiïria vaâ Ùngöla. Hai quöëc gia naây coá tyã lïå tiïëtkiïåm àñch thûåc êm 30%.

Nam AÁ coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön luön rêët lúán. Töíng tyã lïåtiïët kiïåm àñch thûåc giao àöång giûäa 10% vaâ 15% tûâ nùm 1985, trongàoá chuã yïëu laâ do tyã lïå cuãa ÊËn Àöå. Nïpan laâ möåt quöëc gia trong khuvûåc múái nöíi lïn vïì tiïët kiïåm vúái tyã lïå àaåt gêìn 30% nùm 2003. Töíngmûác tiïët kiïåm quöëc dên cuãa Nïpan àaä tùng nhanh tûâ nhûäng nùm 90cho túái thúâi àiïím hiïån nay.

Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa caác nûúác chêu Myä Latinh tûúng àöëiöín àõnh trong thêåp kyã 90. Caác nïìn kinh tïë lúán trong khu vûåc nhûMïhicö vaâ Braxin coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng vaâo khoaãng hún5%. Tuy nhiïn, cêu chuyïån vïì tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa quöëc giasaãn xuêët dêìu lúán nhêët trong khu vûåc naây laâ Cöång hoaâ Vïnïduïla laåihoaân toaân khaác. Nhû nhiïìu quöëc gia saãn xuêët dêìu khaác, Vïnïduïlacoá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön luön êm kïí tûâ cuöëi thêåp kyã 70.

Chuáng ta chó coá söë liïåu vïì tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa khu vûåcÀöng Êu vaâ Trung AÁ kïí tûâ nùm 1995. Tyã lïå tiïët kiïåm àaä giaãm tûâ hún7,7% vaâo nùm 1995 xuöëng coân 1,7% vaâo nùm 2003. Trong söë 23 quöëc


48

gia trong khu vûåc naây coá söë liïåu thò 17 quöëc gia coá tyã lïå tiïët kiïåm àñchthûåc dûúng vaâo nùm 2003, chiïëm khoaãng 10% GNI. Tuy nhiïn, caácquöëc gia coá dêìu lûãa nhû Adeácbaigian, Cadùæcxtan, Udúbïkixtan,Tuöëcmïnixtan, vaâ Liïn bang Nga coá tyã lïå tiïët kiïåm thûåc tïë luön êmkhiïën cho töíng tyã lïå cuãa khu vûåc bõ keáo xuöëng.

Chi phñ sûã duång taâi nguyïn

Trûä lûúång caác nguöìn taâi nguyïn àang ngaây bõ caån kiïåt nhû dêìulûãa laâ möåt nguöìn taâi trúå phaát triïín tiïìm nùng. Cêu hoãi àùåt ra

vúái nhûäng quöëc gia coá nguöìn taâi nguyïn thiïn phuá laâ nïn sûã duångnhûäng nguöìn taâi nguyïn naây àïí coá phuác lúåi cho xaä höåi hiïån taåinhûng seä laâ chi phñ cho caác thïë hïå tûúng lai hay nïn àêìu tû vaâo khaithaác caác taâi saãn khaác. Hònh 3.4 phaãn aánh tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc sovúái tyã lïå khai thaác nùng lûúång vaâ khoaáng chêët úã caác nûúác giaâu taâinguyïn thiïn nhiïn (àêy laâ nhûäng nûúác coá nguöìn taâi nguyïn thiïnnhiïn lúán hún 1% GNI).

Hònh 3.4 cho thêëy khi tyã lïå sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïntùng dêìn theo tyã lïå cuãa GNI, thò tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc coá xuhûúáng giaãm dêìn. Àiïìu naây ngêìm àõnh möåt tyã lïå àaáng kïí taâinguyïn thiïn nhiïn àang bõ khai thaác chûá khöng phaãi àûúåc àêìutû vaâo saãn xuêët.

Chûúng 4 seä tiïëp tuåc nghiïn cûáu caác vêën àïì naây vaâ cho thêëy viïåctiïu hao thay cho viïåc àêìu tû vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ möåt hiïåntûúång hïët sûác phöí biïën úã caác nûúác giaâu taâi nguyïn thiïn nhiïn.

Thu nhêåp vaâ tiïët kiïåm

Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc ûúác lûúång cho thêåp kyã 70 phaãn aánh möåt xuhûúáng àaáng lo ngaåi: Caác quöëc gia giaâu àaä coá tyã lïå tiïët kiïåm cao àaáng

kïí so vúái caác quöëc gia ngheâo. Àiïìu naây chûáng toã sûå khaác biïåt rêët lúán vïì


49

thu nhêåp vaâ taâi saãn giûäa caác quöëc gia coá thu nhêåp cao vaâ caác quöëc giacoá thu nhêåp thêëp. Vaâo nùm 1970, caác quöëc gia coá thu nhêåp cao tiïët kiïåmàûúåc nhiïìu hún caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp laâ 15% GNI.

Töíng tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp laâdûúng nhûng chó bùçng 4% GNI. Tuy nhiïn, hònh 3.5. cho chuáng tathêëy tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc qua caác nùm àïìu àöìng qui. Trïn thûåc tïë,nùm 2003, caác quöëc gia coá thu nhêåp cao tiïët kiïåm (tñnh theo tyã lïå GNIcuãa hoå) àûúåc ñt hún caác quöëc gia coá thu nhêåp vûâa vaâ thêëp. Tyã lïå tiïëtkiïåm cuãa caác quöëc gia coá thu nhêåp cao giaãm dêìn theo thúâi gian, trongkhi tyã lïå naây cuãa caác quöëc gia coá thu nhêåp vûâa vaâ thêëp laåi tùng dêìn.

Tiïët kiïåm vaâ tùng trûúãng

Hònh 3.6 hiïín thõ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc (tñnh theo % cuãa GDP)so vúái tùng trûúãng GDP nùm 2003. Caác quöëc gia nùçm úã cung


50

phêìn tû phña trïn bïn phaãi coá tyã lïå tùng GDP dûúng vaâ tyã lïå tiïëtkiïåm àñch thûåc dûúng. Caác nïìn kinh tïë naây àang phaát triïín, vaâ theonhû caách tñnh tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc, thò caác nïìn kinh tïë naây àangtùng trûúãng khöng phaãi bùçng chi phñ cuãa caác thïë hïå tûúng lai. Àiïìunaây chûáng toã möåt tûúng lai khaã quan àöëi vúái nhûäng quöëc gia nhûBöëtxoana, Trung Quöëc vaâ Gana. Têët caã caác quöëc gia naây àïìu coá nïìnkinh tïë tùng trûúãng maånh vaâ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng. Caácquöëc gia nùçm úã cung phêìn tû bïn trïn bïn phaãi cuãa hònh 3.6 laânhûäng nïìn kinh tïë àang thu heåp laåi vúái tyã lïå GDP giaãm dêìn. Tuynhiïn, caác quöëc gia naây coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng, chûáng toãhoå àang àêìu tû cho tûúng lai.

Caác chó söë tùng trûúãng kinh tïë mang tñnh truyïìn thöëng coá thïí chopheáp chuáng ta nhêån àõnh rùçng caác quöëc gia úã goác phaãi phña dûúáicuãa hònh 3.6 cuäng àang tùng trûúãng töët – tyã lïå tùng trûúãng kinh tïëdûúng. Tuy nhiïn, khi xem xeát tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc, cêu chuyïånlaåc quan naây laåi thay àöíi. Caác quöëc gia nhû Nigiïria, Anglola,


51

Udúbïkixtan, vaâ Adeácbaigian àïìu laâ nhûäng nïìn kinh tïë àang tùngtrûúãng, nhûng tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm laåi coá thïí gêy nguy hiïímcho caác thïë hïå tûúng lai.

Caác quöëc gia nùçm úã cung phêìn tû phña trïn bïn traái phaãi àöëi mùåtvúái nhûäng thaách thûác lúán nhêët. Nïìn kinh tïë cuãa caác quöëc gia naâyhiïån àang chao àaão, àöìng thúâi phuác lúåi cho tûúng lai àang giaãmdêìn vò tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm. Cöång hoaâ Vïnïduïla laâ möåt vñduå àiïín hònh – tyã lïå tùng trûúãng kinh tïë luön êm 4 vaâ tyã lïå tiïët kiïåmàñch thûåc cuäng luön êm àaä veä nïn möåt bûác tranh àaáng lo ngaåi vïìphuác lúåi tûúng lai cuãa quöëc gia naây.

Kïët luêån

Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt chó söë vïì tñnh bïìn vûäng. Coá rêëtnhiïìu quöëc gia coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm (xem phuå luåc

3). Hún nûäa, caác quöëc gia vúái tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng úã


52

mûác thêëp coá thïí àang theo àuöíi möåt chñnh saách höîn húåp coá thïídêîn àïën hiïån tûúång giaãm dêìn phuác lúåi, vò viïåc tñnh toaán tyã lïåkhêëu hao caác taâi saãn cú baãn coá thïí khöng àûúåc phaãn aánh trungthûåc do thiïëu möåt söë dûä liïåu vaâ do nhûäng haån chïë cuãa phûúngphaáp tñnh toaán.

Theo hònh 3.3, tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc töíng thïí rêët khaác nhaugiûäa caác khu vûåc trïn thïë giúái. Thûåc tïë cho thêëy trong khi caác nûúácgiaâu taâi nguyïn coá tiïìm nùng àïí àaåt àûúåc mûác phaát triïín bïìn vûängnïëu nhû hoå coá sûå àêìu tû phuâ húåp vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn, thò rêëtnhiïìu nûúác àaä khöng laâm àûúåc nhû vêåy (xem Hònh 3.4).

Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc rêët hûäu duång àöëi vúái nhûäng nhaâ lêåpchñnh saách khöng chó vò àêy laâ möåt chó söë vïì tñnh bïìn vûäng, maâ coânlaâ möåt phûúng tiïån phaãn aánh caác vêën àïì vïì nguöìn vaâ möi trûúângtrong möåt khuön khöí rêët quen thuöåc àöëi vúái caác böå nhû böå taâi chñnhvaâ böå kïë hoaåch phaát triïín. Noá nhêën maånh túái nhu cêìu tùng cûúângtiïët kiïåm trong nûúác, vaâ do àoá, nhêën maånh vaâo sûå cêìn thiïët phaãi coácaác chñnh saách vô mö vûäng chùæc. Chó söë naây cuäng chó roä nhûäng khñacaånh vïì taâi chñnh cuãa quaãn lyá möi trûúâng vaâ caác nguöìn lûåc, vò vêåyviïåc thu tiïìn thuï moã khai thaác taâi nguyïn vaâ thu thuïë ö nhiïîm möitrûúâng laâ caác phûúng phaáp cú baãn àïí huy àöång nguöìn taâi chñnh chosûå phaát triïín cuäng nhû baão àaãm viïåc khai thaác möi trûúâng möåt caáchcoá hiïåu quaã.

Chuá thñch

1. Xem Pearce (1993) coá bònh luêån vïì àõnh nghôa thïë naâo laâ phaát triïínbïìn vûäng.

2. Àïí coá thïm caác yá kiïën tranh luêån vïì kïë toaán nguöìn vöën nhên lûåctrong tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc, xem cuöën Ngên haâng Thïë giúái(1996).

3. Tol (2005) xem xeát hún 100 con söë ûúác tñnh chi phñ thiïåt haåi biïn dokhñ thaãi carbon dioxide gêy ra. Taác giaã cuäng tòm àûúåc möåt khoaãng giao


53

àöång rêët röång: Chi phñ trung võ (median) tòm àûúåc laâ 14 àöla möåt têëncarbon vaâ giaá trõ trung bònh (mean) laâ 93 àöla/tC. Àïí cên àöëi, chuáng tacoá thïí sûã duång mûác ûúác tñnh cuãa Fankhauser (1994) laâ 20 àöla/tC, consöë naây coá veã húåp lyá. .

4. GDP cuãa Cöång hoaâ Vïnïduïla àaä giaãm 11% trong thúâi gian tûâ nùm1993 àïën 2003.


54

Chûúng 4

TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅCÀÊÌU TÛ CAÁC NGUÖÌN THU

TÛÂ TAÂI NGUYÏN THIÏN NHIÏN:QUI TÙÆC DANH NGHÔA

HARTWICK

Möåt cuöën taâi liïåu vïì tònh hònh thûåc tïë ghi laåi tai hoaå cuãa nguöìn taâinguyïn hay laâ nghõch lyá cuãa sûå thûâa thaäi.1 Caác quöëc gia giaâu taâi nguyïncoá lúåi thïë trong quaá trònh phaát triïín, nhûng tyã lïå tùng trûúãng GDPcuãa caác quöëc gia naây sau nùm 1970 laåi thêëp hún tyã lïå tùng trûúãngGDP cuãa caác nûúác keám hoå vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn. Chuáng töi àaäàûa ra möåt söë giaãi thñch vïì hiïån tûúång naây nhû sau:

● Nhûäng àöìng tiïìn bõ laåm phaát coá thïí caãn trúã sûå phaát triïín cuãakhu vûåc xuêët khêíu phi dêìu lûãa (àêy àûúåc goåi laâ hiïån tûúång“cùn bïånh Haâ Lan”).

● Tiïìn kiïëm àûúåc quaá dïî tûâ viïåc cho thuï moã khai thaác taâinguyïn coá khaã nùng laâm giaãm caác chñnh saách ûu tiïn thûåchiïån caãi caách kinh tïë cêìn thiïët.

● Giaá taâi nguyïn biïën àöång coá thïí laâm tònh hònh quaãn lyá kinhtïë vô mö thïm phûác taåp, laâm trêìm troång thïm nhûäng xungàöåt vïì chñnh trõ trong viïåc chia seã vaâ quaãn lyá caác nguöìn thutûâ taâi nguyïn.

Trong nhûäng vñ duå cûåc àoan nhêët, mûác àöå phuác lúåi úã caác quöëc giagiaâu taâi nguyïn hiïån nay thêëp hún nùm 1970 – phaát triïín khöng bïìnvûäng. Qui tùæc Hartwick (Hartwick 1977; Solow 1986) cung cêëp cho

55

chuáng ta möåt qui tùæc cú baãn vïì tñnh bïìn vûäng úã nhûäng nïìn kinh tïëàang bõ caån kiïån dêìn nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn – coá thïí duy tròmöåt mûác tiïu thuå khöng àöíi nïëu giaá trõ àêìu tû bùçng giaá trõ thu àûúåctûâ viïåc khai thaác taâi nguyïn úã tûâng thúâi àiïím. Àöëi vúái nhûäng quöëcgia phuå thuöåc vaâo nhûäng taâi saãn àang bõ phung phñ nhû vêåy, qui tùæcnaây qui àõnh vïì phaát triïín bïìn vûäng, vaâ qui àõnh naây àaä àûúåcBöëtxoana, möåt quöëc gia giaâu kim cûúng theo àuöíi thûåc hiïån (Langeand Wright 2004).

Nïëu chûúng 3 têåp trung vaâo chuöîi dûä liïåu 30 nùm vïì viïåc khaithaác sûã duång taâi nguyïn, thò chûúng naây laåi xêy dûång qui tùæc danhnghôa Hartwick: Caác quöëc gia seä trúã nïn giaâu coá nhû thïë naâo vaâonùm 2000, nïëu nhû hoå thûåc hiïån quy tùæc naây tûâ nùm 1970? Hai vñ duåthûåc tïë dûúái àêy thûã nghiïåm hai phûúng aán cuãa qui tùæc Hartwick –qui tùæc tiïu chuêín. Möåt phûúng aán laâ giûä cho tyã lïå tiïët kiïåm àñchthûåc chñnh xaác bùçng 0 vaâo moåi thúâi àiïím, coân phûúng aán coân laåi giaãàõnh tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön dûúng vaâo moåi thúâi àiïím. Trongnhiïìu trûúâng húåp, kïët quaã mang laåi rêët nhiïìu àiïìu ngaåc nhiïn.

Ûúác lûúång giaá trõ caác nguöìn vöën theo giaã thiïët

Phûúng phaáp cú baãn thûã nghiïåm caác quöëc gia seä trúã nïn giaâu coánhû thïë naâo, nïëu nhû hoå thûåc hiïån quy tùæc Hartwick nhùçm so

saánh caác giaá trõ ûúác lûúång cuãa caác nguöìn vöën saãn xuêët cho nùm 2000àûúåc nïu trong chûúng 2 vúái qui mö coá thïí coá cuãa caác nguöìn vöënnaây nïëu nhû caác quöëc gia thûåc hiïån qui tùæc Hartwick hoùåc caácphûúng aán cuãa qui tùæc naây tûâ nùm 1970.

Àïí cho àún giaãn, chuáng ta giaã àõnh rùçng têët caã caác nguöìn thu tûâtaâi nguyïn àûúåc àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, mùåc duâ theo lyá thuyïët thògiaã àõnh mang tñnh töíng húåp hún coá nghôa laâ caác nguöìn thu tûâ khaithaác taâi nguyïn àûúåc àêìu tû vaâo möåt söë caác taâi saãn khaác nhau, baogöìm nguöìn nhên lûåc vaâ traã núå nûúác ngoaâi. Nïëu bêët kyâ quöëc gia naâotrong söë caác quöëc gia àûúåc nïu dûúái àêy àaä àêìu tû nguöìn thu tûâkhai thaác taâi nguyïn vaâo phaát triïín nguöìn nhên lûåc3 hoùåc taâi saãn


56

nûúác ngoaâi (nhûng hoå hoaân toaân khöng laâm nhû vêåy vúái mûác thunhêåp àêìu ngûúâi vaâ cöng núå nhû vêåy), thò phûúng phaáp naây seä taåora möåt bûác tranh sai lïåch vïì kïët quaã àêìu tû cuãa hoå. Hún nûäa, vòphên tñch cuãa chuáng ta chó haån chïë úã viïåc àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët,cho nïn trong phêìn tiïëp theo àêy seä tham chiïëu àïën tyã lïå àêìu tû thûåctïë chûá khöng phaãi tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc.

Àïí kiïím tra möåt söë caác yïëu töë phi thûåc tïë, 4 söë liïåu ûúác tñnh vïìvöën saãn xuêët àaä àûúåc taåo ra tûâ viïåc sûã duång caác dûä liïåu tûâ nùm1970-2000:

● Nguöìn vöën ranh giúái àûúåc tñnh tûâ chuöîi söë liïåu àêìu tû vaâ Möhònh haâng töìn kho vônh viïîn (PIM)— àêy cuäng laâ con söë àûúåcbaáo caáo úã Chûúng 2

● Nguöìn vöën àûúåc tñnh tûâ viïåc aáp duång chùåt cheä qui tùæcHartwick tiïu chuêín.

● Nguöìn vöën àûúåc tñnh tûâ qui tùæc àêìu tû thûåc tïë khöng àöíi

● Nguöìn vöën àûúåc tñnh tûâ tyã lïå àêìu tû roâng töëi àa vaâ tyã lïå àêìutû cêìn thiïët theo qui tùæc àêìu tû thûåc tïë khöng àöíi. Têët caã caácchuöîi söë vïì àêìu tû vaâ thu tûâ khai thaác taâi nguyïn àûúåc tñnh vúáityã lïå höëi àoaái danh nghôa khöng àöíi cuãa àöìng àö la nùm 1995.

Vúái mûác àêìu tû thûåc tïë laâ IG, mûác àêìu tû roâng laâ N, khêëu hao vöënsaãn xuêët laâ D, vaâ tiïu hao nguöìn taâi nguyïn laâ R, chuáng ta luön coácöng thûác kïë toaán cú baãn sau àêy:

Vúái mûác tiïët kiïåm àñch thûåc khöng àöíi chuáng ta coá thïí ûúác lûúångchuöîi söë danh nghôa cuãa vöën saãn xuêët cho tûâng quöëc gia bùçng caáchtñnh töíng caác khoaãn àêìu tû roâng:

CHÛÚNG 4. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅC ÀÊÌU TÛ...

57

I I D RG ≡ − −N I D I RG≡ − = +

K K I R

K K

Gt

t2000 1970

1971

2000

2000 197

* ( )

* *

= + +

=

=∑

001971

2000

+ +=∑ max( , )N I Rt

Gt

t

I G,

ÚÃ àêy K1970 laâ nguöìn vöën ranh giúái àûúåc tñnh tûâ Mö hònh kïkhai thûúâng xuyïn (PIM). Hai phûúng aán K* àûúåc tñnh toaán nhûsau: - möåt phûúng aán vúái V* (qui tùæc Hartwick tiïu chuêín), vaâphûúng aán thûá hai vúái tûúng àûúng 5% GDP cuãa nùm 1987khöng àöíi.

Viïåc lûåa choån möåt tyã lïå àêìu tû thûåc tïë cuå thïí àïí phên tñch mangtñnh chêët ngêîu nhiïn. Chuáng töi sûã duång 5% GDP cuãa nùm 1987 vònhûäng lyá do sau àêy: Coá möåt söë àiïím logic trong caách choån àiïímgiûäa cuãa chuöîi dûä liïåu theo thúâi gian tûâ nùm 1970 àïën nùm 2000;1987 laâ möåt lûåa choån töët hún möåt chuát, vò nùm 1987 rúi vaâo ngay saucuöåc khuãng hoaãng cuãa giai àoaån àêìu thêåp kyã 80, sau khi giaá dêìu rúátvaâo nùm 1986, vaâ trûúác cuöåc khuãng hoaãng vaâo àêìu thêåp kyã 90; vaâtyã lïå àêìu tû thûåc tïë 5% chñnh laâ tyã lïå trung bònh àaåt àûúåc búãi caácnûúác coá thu nhêåp thêëp trong giai àoaån naây.

Mûác tiïu hao taâi nguyïn àûúåc ûúác lûúång bùçng töíng giaá trõ thuàûúåc tûâ viïåc khai thaác caác loaåi taâi nguyïn sau àêy: dêìu thö, khñ gastûå nhiïn, than, bauxit, àöìng, vaâng, sùæt. chò, ni-ken, phöët pho, baåc vaâkeäm. Caác dûä liïåu naây laâ cú súã àïí ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåcàûúåc trònh baây úã Chûúng 3. Trong khi theo lyá thuyïët cuãa qui tùæcHartwick thò tiïìn thu àûúåc tûâ viïåc khai thaác taâi nguyïn khan hiïëmchñnh laâ nhûäng gò chuáng ta cêìn phaãi àêìu tû (coá nghôa laâ giaá cöång chiphñ khai thaác cêån biïn), thò dûä liïåu cuãa Ngên haâng Thïë giúái laåikhöng bao göìm thöng tin vïì chi phñ khai thaác cêån biïn. Àiïìu naây seädêîn àïën sai lïåch tùng caác ûúác söë vïì nguöìn vöën giaã thiïët theo caác quitùæc vïì tyã lïå àêìu tû thûåc tïë.

Khi so saách caác con söë ûúác lûúång vïì tyã lïå vöën saãn xuêët cuãa caácquöëc gia khaác nhau, chuáng ta cêìn chuá yá laâ Mö hònh kï khai thûúângxuyïn PIM àaánh giaá thêëp ài nguöìn vöën cuãa caác quöëc gia vúái cú súãhaå têìng rêët cuä kyä, vñ duå nhû hêìu hïët caác nûúác Àöng Êu. Giaá trõ cêìu,àûúâng vaâ nhaâ cûãa àûúåc xêy dûång caách àêy nhiïìu thêåp kyã thêåm chñhaâng thïë kyã khöng àûúåc tñnh trong mö hònh PIM. Pritchett (2000)laåi coá möåt quan àiïím hoaân toaân khaác, àoá laâ tyã lïå thu nhêåp trïnàêìu tû thêëp chûáng toã mö hònh PIM àaä àaánh giaá quaá cao giaá trõvöën úã caác nûúác àang phaát triïín. Phûúng phaáp cuãa chuáng töi giaãàõnh rùçng caã mö hònh PIM cuäng nhû tyã lïå àêìu tû roâng luäy kïë trïn


58

I G,

thûåc tïë àïìu laâm tùng thïm caác khoaãn àêìu tû hûäu ñch. Àöëi vúái nhûängtrûúâng húåp khaác, mûác vöën ûúác lûúång úã caác nûúác àang phaát triïínphaãi thêëp hún. Nhûng muåc tiïu chñnh úã àêy laâ so saánh mûác vöënthûåc tïë úã möåt quöëc gia vúái mûác vöën danh nghôa taåi chñnh quöëc giaàoá, àïí xem mûác vöën naây coá tuên theo qui tùæc vïì tñnh bïìn vûängkhöng. Àiïìu naây laâm giaãm búát têìm quan troång vïì tñnh hiïåu quaãtûúng àöëi cuãa àêìu tû úã caác quöëc gia.

Kïët quaã thûåc nghiïåm

Caác quöëc gia seä trúã nïn giaâu coá nhû thïë naâo vaâo nùm 2000, nïëunhû hoå tuên theo qui tùæc Hartwick tûâ nùm 1970? Trïn cú súã

phûúng phaáp trïn àêy, baãng A4.1 (xem phuå luåc) cho chuáng ta thêëynguöìn vöën saãn xuêët nùm 2000 vaâ nhûäng thay àöíi cuãa nguöìn vöënnaây coá thïí dêîn àïën nhûäng qui tùæc àêìu tû khaác nhau. Caác quöëc giaàûúåc hiïín thõ trong baãng naây laâ nhûäng quöëc gia vûâa coá nguöìn taâinguyïn bõ kiïåt quïå laåi vûâa coá àuã chuöîi dûä liïåu trong thúâi gian daâivïì töíng mûác àêìu tû vaâ töíng mûác thu tûâ khai thaác taâi nguyïn. Àïítham khaão, baãng naây cuäng cung cêëp cho chuáng ta tyã lïå thu tûâ khaithaác taâi nguyïn so vúái GDP kïí tûâ nùm 1970 àïën nùm 2000. Nhûängsöë êm trong baãng ngêìm àõnh rùçng caác quöëc gia naây thûåc tïë àaä àêìutû nhiïìu hún theo qui tùæc chñnh saách.

Àöëi vúái qui tùæc Hartwick chuêín, hònh 4.1 biïíu thõ sûå phuå thuöåcvaâo nguöìn taâi nguyïn, vaâ àûúåc tñnh bùçng tyã lïå trung bònh nguöìnthu tûâ khai thaác taâi nguyïn bõ kiïåt quïå trong GDP so vúái tyã lïå phêìntrùm chïnh lïåch giûäa mûác tñnh luyä vöën thûåc tïë vaâ mûác tñch luyä vöëndanh nghôa. Vúái mûác 5% àûúåc sûã duång laâ mûác ngûúäng àöëi vúái caáctrûúâng húåp phuå thuöåc cao vaâo nguöìn taâi nguyïn, hònh 4.1 chia caácquöëc gia thaânh 4 nhoám. Hai cung phêìn tû trïn cuâng bïn phaãi vaâdûúái cuâng bïn traái bao göìm hêìu hïët caác quöëc gia trong choån mêîucuãa chuáng töi, thïí hiïån möëi quan hïå ngûúåc chiïìu rêët cao giûäa sûå dûthûâa taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ söë chïnh lïåch giûäa mûác tñch luyä vöënthûåc tïë vaâ vöën danh nghôa - chó möåt haâm höìi qui àún giaãn coá thïí chothêëy khi mûác phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn tùng thïm 1%


59

thò mûác chïnh lïåch giûäa vöën danh nghôa vaâ vöën thûåc tïë tùng 9%. Roäraâng laâ caác quöëc gia úã cung phêìn tû trïn phña bïn phaãi khöng tuêntheo qui tùæc Hartwick. Caác nïìn kinh tïë vúái tyã lïå tñch luyä vöën thêëp vaâtyã lïå khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn cao bao göìm Nigiïria (dêìulûãa), Cöång hoaâ Vïnïduïla (dêìu lûãa), Triniàaát vaâ Töbagö (dêìu lûãa vaâkhñ àöët), vaâ Dùmbia (àöìng). Trûâ Triniàaát vaâ Töbagö, têët caã caác quöëcgia naây àïìu coá tyã lïå thu nhêåp thûåc tïë/àêìu ngûúâi giaãm tûâ nùm 1970àïën 2000. ÚÃ cung phêìn tû àöëi diïån, caác nïìn kinh tïë coá tyã lïå khai thaáctaâi nguyïn thiïn nhiïn thêëp nhûng tyã lïå tñch luyä vöën cao bao göìmHaân Quöëc, Thaái Lan, Braxin vaâ ÊËn Àöå. Möåt söë quöëc gia coá thu nhêåpcao cuäng nùçm trong nhoám naây. Hònh 4.1 cho thêëy khöng coá quöëc gianaâo vúái tyã lïå khai thaác taâi nguyïn cao hún 15% GDP tuên theo quitùæc Hartwick. Trong nhiïìu trûúâng húåp, sûå chïnh lïåch rêët lúán.Nigiïria, möåt quöëc gia xuêët khêíu dêìu lúán coá thïí coá mûác tñch luäy vöënsaãn xuêët cao hún mûác vöën thûåc tïë 5 lêìn. Hún nûäa, nïëu thûåc sûå coánhûäng khoaãn àêìu tû nhû vêåy thò dêìu lûãa seä àoáng vai troâ nhoã hún


60


nhiïìu trong nïìn kinh tïë cuãa Nigiïria hiïån nay, vúái nhûäng taác àöångcoá lúåi túái caác lônh vûåc khaác cuãa nïìn kinh tïë.

Cöång hoaâ Vïnïduïla coá thïí coá mûác vöën saãn xuêët nhiïìu hún 4lêìn. Nïëu tñnh theo àêìu ngûúâi, thò hiïån nay caác nïìn kinh tïë nhûGabon, Cöång hoaâ Vïnïduïla, Triniàaát vaâ Töbagö, têët caã àïìu rêëtgiaâu vïì dêìu lûãa, coá thïí coá mûác tñch luyä vöën saãn xuêët tûúng àûúngkhoaãng 30.000 USD/ngûúâi, so vúái Haân Quöëc (xem hònh 4.2).

Viïåc sûã duång chûá khöng phaãi laâ àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khaithaác taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ möåt hiïån tûúång phöí biïën úã caác nûúácgiaâu taâi nguyïn thiïn nhiïn, tuy nhiïn cuäng coá möåt söë trûúâng húåpngoaåi lïå. ÚÃ cung dûúái phña bïn phaãi cuãa hònh 4.1 laâ nhûäng quöëc giaphuå thuöåc rêët cao vaâo nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Caác quöëc gianaây àêìu tû nhiïìu hún vaâo viïåc khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn.Trung Quöëc, Ai Cêåp, Inàönïxia, vaâ Malaysia àûáng ngoaâi nhoám


61

naây, trong khi Chilï vaâ Mïhicö laåi tuên thuã rêët hiïåu quaã qui tùæcHartwick — Tùng trûúãng vöën saãn xuêët hoaân toaân àûúåc buâ trûâ búãinguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn.

Trong söë caác quöëc gia coá tyã lïå phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïnnhiïn tûúng àöëi thêëp vaâ tyã lïå vöën danh nghôa cao hún, chuáng tathêëy coá Ghana (vaâng vaâ bö-xñt) vaâ Dimbabuï (vaâng). Àiïìu naâychûáng toã mûác tñch luyä vöën cuãa caác nïìn kinh tïë naây rêët thêëp.

Hònh 4.3 laâ caác quöëc gia àêìu tû nhiïìu hún vaâo nguöìn thu tûâ taâinguyïn thiïn nhiïn (caác söë êm hiïín thõ phña bïn phaãi cuãa hònh),nhûng àaä thêët baåi trong viïåc duy trò tyã lïå àêìu tû thûåc tïë khöng àöíiúã mûác töëi thiïíu laâ 5% GDP nùm 1987 (xem caác söë phña bïn phaãi cuãahònh). Caác nûúác àang phaát triïín trong nhoám naây bao göìmAÁchentina, Camïrun, Búâ Biïín Ngaâ vaâ Manàagaxca. Möåt söë nûúác coáthu nhêåp cao cuäng xuêët hiïån trong hònh naây. Thuåy Àiïín àaä coá thïícoá mûác tñch luyä vöën tùng thïm 36% nïëu nhû quöëc gia naây duy trò tyã


62

lïå àêìu tû thûåc tïë úã möåt muåc tiïu cuå thïí. Mûác chïnh lïåch naây tûúngûáng úã Anh laâ 27%, Na Uy laâ 25% vaâ Àan Maåch laâ 22%4. Tyã lïå àêìu tûthûåc tïë thêëp úã caác nûúác Bùæc Êu laâ möåt àiïìu hïët sûác ngaåc nhiïn. Liïåucoá phaãi caác quöëc gia naây duâng mûác vöën tñch luyä giûäa caác thïë hïå àïíbuâ trûâ cho mûác vöën tñch luyä giûäa caác khu vûåc hay khöng? Chuáng tacêìn phaãi tiïëp tuåc nghiïn cûáu àïí tòm àûúåc cêu traã lúâi cho cêu hoãi naây,möåt cêu hoãi nùçm ngoaâi phaåm vi cuãa chûúng naây.

Cöåt bïn caånh cöåt cuöëi cuâng cuãa baãng A4.1 cho ta thêëy sûå thay àöíitaâi saãn saãn xuêët cuãa caác quöëc gia nïëu nhû tyã lïå àêìu tû thûåc tïë cuãa hoåtöëi thiïíu bùçng 5% GDP nùm 1987. Caác söë dûúng chûáng toã têët caã caácquöëc gia , trûâ Xingapo, trong thúâi gian tûâ nùm 1970 àïën 2000 àïìucoá ñt nhêët möåt nùm trong àoá tyã lïå àêìu tû thûåc tïë thêëp hún mûác cöëàõnh àaä àùåt ra.

Kïët luêån

AÁp duång qui tùæc tiïu chuêín Hartwick àïí xêy dûång chñnh saáchphaát triïín coá thïí laâ cûåc àoan. Qui tùæc naây ngêìm qui àõnh tyã lïå

tiïët kiïåm roâng luön luön bùçng 0. Ngûúåc laåi, qui tùæc tiïët kiïåm àñchthûåc khöng àöíi laåi cam kïët taåo dûång cuãa caãi cho quöëc gia úã moåi thúâiàiïím. Trong möåt thïë giúái nhiïìu ruãi ro, àêy coá thïí laâ möåt chñnh saáchphaát triïín dïî chêëp nhêån hún.

Nhûäng tñnh toaán theo Qui tùæc Hartwick danh nghôa cho thêëythêåm chñ chó möåt nöî lûåc tiïët kiïåm hïët sûác khiïm töën, tûúng àûúngvúái tyã lïå tiïët kiïåm trung bònh cuãa nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët trïnthïë giúái cuäng coá thïí dêîn àïën sûå tùng trûúãng bïìn vûäng cuãa caãi cuãacaác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn. Têët nhiïn, àöëivúái hêìu hïët caác quöëc gia phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn nhûNigiïria, tyã lïå àêìu tû khöng hïì nhoã. Theo qui tùæc àêìu tû thûåc tïëkhöng àöíi, tyã lïå àêìu tû thûåc tïë cuãa Nigiïria nùm 1987 tûúng àûúng36,1% GDP.

Caác qui tùæc tiïët kiïåm àûúåc aáp duång úã àêy rêët thuyïët phuåc úã tñnhàún giaãn. Duy trò möåt tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc khöng àöíi seä taåo ra


63

möåt con àûúâng phaát triïín trong àoá tyã lïå tiïu duâng seä luön tùng, kïícaã trong trûúâng húåp dûå trûä taâi nguyïn giaãm. Thïë giúái thûåc tïë vöënphûác taåp hún nhiïìu. Caác quöëc gia ngheâo phaãi chõu chi phñ cho viïåcduy trò möåt tyã lïå tiïu duâng naâo àoá vúái aãnh hûúãng bêët lúåi cho tiïëtkiïåm – vaâ möåt trong nhûäng chi phñ àoá coá thïí laâ sûå àoái ngheâo. Àöìngthúâi, khuãng hoaãng taâi chñnh, mêët öín àõnh xaä höåi, vaâ thiïn tai cuängàïìu coá taác àöång xêëu àöëi vúái tiïët kiïåm. Duy trò àûúåc möåt chñnh saáchàún giaãn trong nhûäng hoaân caãnh nhû vêåy quaã laâ möåt kyâ cöngkhöng nhoã.

Nöî lûåc tiïët kiïåm hiïín nhiïn khöng phaãi laâ toaân böå cêu chuyïån vïìphaát triïín bïìn vûäng. Tiïët kiïåm phaãi àûúåc chuyïín thaânh àêìu tû coáhiïåu quaã, giuáp tñch luyä phuác lúåi cho tûúng lai, chûá khöng nïn laânhûäng dûå aán coá têìm cúä lúán nhûng kïët thuác laåi khöng coá lúåi. Theo taâiliïåu cuãa Sarraf vaâ Jiwanji (2001), sûå thaânh cöng cuãa Böëtxoana trongviïåc traánh nhûäng thaãm hoaå vïì taâi nguyïn àûúåc xêy dûång trïn cú súãmöåt loaåt caác chñnh saách ngaânh vaâ kinh tïë vô mö vûäng chùæc, cuâng vúáimöi trûúâng kinh tïë chñnh trõ khaã quan.

Chuá thñch

1. Xem Auty (2001), chûúng 1, àïí biïët roä nöåi dung töíng quan. Möåttrong nhûäng nghiïn cûáu súám nhêët vïì vêën àïì naây laâ cuãa Sachs vaâWarner (1995).

2. Xem taâi liïåu cuãa Hamilton vaâ Hartwick (2005). Chûúng naây àûúåcxêy dûång trïn cú súã taâi liïåu cuãa Hamilton vaâ caác taác giaã khaác (sùæp xuêëtbaãn).

3. Àïí khùèng àõnh quan àiïím laâ nguöìn thu cao tûâ khai thaác taâi nguyïnthiïn nhiïn khöng nhêët thiïët phaãi àêìu tû vaâo nguöìn nhên lûåc,Gylfason (2001) àaä chûáng minh rùçng chi phñ cöng cöång cho giaáo duåcso vúái thu nhêåp quöëc dên vaâ töíng chi phñ cho viïåc tuyïín giaáo viïn cêëphai coá quan hïå ngûúåc chiïìu vúái tyã lïå vöën tûå nhiïn trong töíng cuãa caãiquöëc gia cuãa têët caã caác quöëc gia. Vöën tûå nhiïn laâm giaãm vöën àêìu tûcho nguöìn nhên lûåc.


64

4. Möåt pheáp thûã tñnh nhaåy caãm àaä chûáng toã caác kïët quaã naây phöí biïënúã hêìu hïët caác quöëc gia trong nhoám. Khi thay àöíi qui tùæc àêìu tû 4%GDP nùm 1987, chó coá aãnh hûúãng vïì söë lûúång àöëi vúái nhûäng quöëc giacoá thay àöíi tûúng àöëi nhoã vïì vöën saãn xuêët: Hungary, Phêìn Lan vaâInàönïxia.


65

Phuå luåc

Baãng A4.1 Thay àöíi taâi saãn saãn xuêët theo qui tùæc biïën àöíityã lïå àêìu tû thûåc tïë (IG)


66

Vöën saãn xuêët nùm 2000 tyã

USD (àö la nùm

1995)

IG = 0 % chïnh

lïåch

IG = 5% cuãa GDP nùm 1987 % chïnh

lïåch

IG >= 5% cuãa GDP nùm 1987 % chïnh

lïåch

thaác taâi nguyïn/

GDP trung bònh% (1970–2000)

Nigïria 53,5 358,9 413,6 413,6 32,6 Cöång hoaâ Vïnïduïla 175,9 272,1 326,1 326,1 27,7 Cöång hoaâ Cöng Gö 13,9 57,0 78,0 116,9 25,2 Mauritania 3,0 112,3 153,7 154,0 25,0 Gabon 19,7 80,3 105,5 130,4 24,1 Triniàaát vaâ Töbagö 13,7 182,1 238,3 239,1 23,6 Angiïri 195,4 50,6 80,9 83,9 23,3 Bölivia 13,7 116,1 169,8 177,5 12,8 Indonesia 540,6 –26,5 3,8 32,1 12,5 Ecuador 37,7 95,3 158,0 158,3 11,6 Dùmbia 7,5 312,3 383,4 388,0 11,5 Guyana 2,1 149,3 185,6 191,2 11,4 Trung Quöëc 2,899,4 –62,1 –45,0 5,1 10,8 Ai Cêåp 159,7 –12,9 28,1 36,2 9,5 Chilï 151,4 –3,0 31,6 54,0 9,5 Malaysia 305,2 –52,7 –31,4 6,6 8,3 Mïhicö 975,5 –1,5 35,3 42,2 8,2 Pïru 132,3 37,2 98,1 103,9 7,5 Camúrun 24,1 –9,3 54,8 67,6 6,5 Nam Phi 349,5 50,7 109,3 115,8 6,5 Jamaica 13,4 39,9 87,8 99,6 5,7 Colombia 198,0 –19,7 30,4 39,3 5,3 Na Uy 456,6 –14,3 24,6 33,0 4,3 ÊËn Àöå 965,4 –52,9 –18,3 8,6 3,4 Zimbabwe 14,9 9,1 64,8 89,1 3,3 Myä 16,926,7 –39,8 12,9 26,1 2,7 AÁchentina 569,6 –6,9 49,4 53,9 2,6 Tögö 3,6 –26,8 22,7 55,1 2,6


67

Vöën saãn xuêët nùm 2000

tyã USD (àö la nùm

1995)

IG = 0 % chïnh

lïåch


lïåch


lïåch

Thu tûâ khai thaác taâi

nguyïn/GDP trung bònh% (1970–2000)

Pakixtan 125,6 –50,7 –1,7 11,1 2,2 Hunggari 149,1 –43,5 8,7 22,3 2,2 Maröëc 93,8 –59,1 –16,3 7,8 2,0 Brazil 1,750,5 –59,0 –6,6 9,1 1,9 Anh 2,400,1 –32,7 27,3 32,8 1,6 Cöång hoaâ Döminica 33,8 –73,0 –27,9 1,2 1,6 Philippines 195,0 –58,4 –14,5 10,6 1,5 Honduras 12,3 –66,9 –29,7 8,9 1,5 Ga- na 16,1 30,6 73,2 76,7 1,0 Phigi 3,6 –36,5 26,9 59,3 0,9 Bïnanh 4,6 –72,7 –21,7 10,6 0,8 Xïnïgan 10,0 –44,0 14,2 27,5 0,7 Thaái lan 520,6 –86,3 –63,6 3,0 0,7 Haiti 2,8 –62,7 109,2 109,5 0,6 Haân Quöëc 1,607,6 –93,5 –68,6 0,9 0,6 Israel 215,8 –72,8 –31,3 4,2 0,5 Búâ Biïín Ngaâ 16,1 –21,2 71,1 108,7 0,5 Bangladesh 89,7 –59,0 –12,9 15,5 0,5 Rwanda 3,9 –83,2 –6,9 24,6 0,4 Thuyå Àiïín 508,0 –31,1 35,6 36,1 0,4 Nicaragua 6,9 –34,9 8,1 44,8 0,3 Têy Ban Nha 1,623,6 –58,9 –15,1 6,1 0,3 Àan Maåch 437,2 –33,0 21,9 28,7 0,2 Phaáp 3,724,7 –55,0 –1,9 6,9 0,1 YÁ 2,711,2 –44,8 7,5 10,2 0,1 Phêìn Lan 347,6 –40,9 11,6 23,3 0,1 Bó 681,9 –48,0 2,3 10,4 0,1 Niger 3,0 9,7 95,2 136,1 0,1 Burundi 1,6 –87,3 10,1 30,2 0,1 Böì Àaâo Nha 308,8 –71,0 –30,8 5,7 0,0 Cöxta Rica 24,1 –80,0 –30,6 3,6 0,0

Coân tiïëp

Nguöìn: Caác taác giaã .Ghi chuá: Caác söë êm coá nghôa laâ taâi saãn saãn xuêët theo giaã thuyïët thêëp hún taâi saãn tñnh theo qui tùæc àõnh trûúác.


68

xuêët nùm 2000,

tyã USD (àö la nùm

1995)

IG = 0 % chïnh

lïåch


lïåch


lïåch

Thu tûâ khai thaác taâi

nguyïn/GDP trung bònh% (1970–2000)

Enxanvaào 17,1 –59,7 –2,5 24,6 0,0 Höìng Cöng, Trung Quöëc 445,9 –88,6 –56,4 0,9 0,0 Kïnia 20,1 –51,9 2,0 20,8 0,0 Manàagaxca 4,9 –26,9 62,4 65,5 0,0 Sri Lanka 41,2 –88,1 –55,4 1,0 0,0 Malauy 4,6 –26,8 9,4 68,2 0,0 Uruguay 29,9 –55,5 22,1 37,2 0,0 Luyáchxùmbua 43,3 –63,2 –22,0 15,7 0,0 Paragoay 23,7 –88,6 –46,6 3,0 0,0 Lïxöthö 5,7 –95,7 –79,9 0,1 0,0 Xingapo 314,8 –92,7 –73,2 0,0 0,0

Baãng A4.1 (tiïëp)

Chûúng 5

TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA XUHÛÚÁNG TÙNG TRÛÚÃNG DÊN SÖË:NHÛÄNG THAY ÀÖÍI VÏÌ CUÃA CAÃI

TÑNH TRÏN ÀÊÌU NGÛÚÂI

Khaái niïåm vïì tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh hay tiïët kiïåm àñch thûåc àaäàûúåc giúái thiïåu úã Chûúng 3. Vúái vai troâ àaánh giaá nöî lûåc tiïët kiïåmroâng coá tñnh khaái quaát hún, bao göìm àaánh giaá vïì sûå caån kiïåt taâinguyïn thiïn nhiïn vaâ suy thoaái möi trûúâng, khêëu hao taâi saãn saãnxuêët vaâ àêìu tû vaâo nguöìn nhên lûåc, tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc àûa ramöåt chó söë hûäu ñch vïì phaát triïín bïìn vûäng. Hoåc thuyïët àang nghiïncûáu (Hoåc thuyïët Hamilton vaâ Clemens 1999) cho thêëy tyã lïå tiïët kiïåmàñch thûåc êm seä laâm giaãm tñnh hûäu duång trong tûúng lai cuâng vúáicon àûúâng phaát triïín töëi ûu cuãa nïìn kinh tïë. Trong thûåc tïë, nhûängkïët quaã mang tñnh hoåc thuyïët naây thïí hiïån möåt khaái niïåm chung laânïëu tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön luön êm cuöëi cuâng nhêët àõnh seädêîn àïën hêåu quaã suy giaãm vïì phuác lúåi. Xem Hònh 1.1 àïí coá bûáctranh töíng thïí vïì cöng trònh mang tñnh hoåc thuyïët liïn hïå tyã lïå tiïëtkiïåm roâng vúái nhûäng thay àöíi vïì phuác lúåi.

Nïëu dên söë khöng thay àöíi, thò roä raâng chñnh saách phaãi nhùçm muåcàñch duy trò tyã lïå phuác lúåi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Tiïët kiïåm àñch thûåcàaánh giaá sûå thay àöíi thûåc tïë giaá trõ töíng taâi saãn hún laâ thay àöíi vïì taâisaãn tñnh trïn àêìu ngûúâi. Tiïët kiïåm àñch thûåc traã lúâi cho cêu hoãi quantroång: Töíng cuãa caãi tùng hay giaãm trong suöët kyâ haåch toaán? Tuynhiïn, tyã lïå naây khöng ài thùèng vaâo cêu hoãi vïì khaã nùng duy trò tñnhbïìn vûäng cuãa caác nïìn kinh tïë khi dên söë tùng. Nïëu tyã lïå tiïët kiïåm àñchthûåc êm thò roä raâng töíng cuãa caãi vaâ cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi àïìugiaãm. Tuy nhiïn, àöëi vúái möåt söë quöëc gia, töíng tyã lïå tiïët kiïåm àñchthûåc coá thïí dûúng nhûng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi laåi giaãm.

69

Möåt cöng thûác àún giaãn giaã thiïët rùçng tùng trûúãng dên söë laâ yïëutöë ngoaåi sinh laâm cho viïåc tñnh toaán trúã nïn roä raâng. Nïëu kyá hiïåutöíng cuãa caãi laâ W, dên söë laâ P, vaâ töëc àöå tùng trûúãng laâ g, thò tyã lïåthay àöíi cuãa caãi tñnh theo àêìu ngûúâi coá thïí àûúåc trònh baây nhû sau:

Nïëu chuáng ta coi ΔW laâ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc thò àùèng thûác àêìutiïn cho thêëy tyã lïå thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi bùçng tyã lïåtiïët kiïåm àñch thûåc trïn àêìu ngûúâi trûâ ài möåt söë haång Malthusian,tñnh bùçng caách nhên tyã lïå tùng dên söë vúái töíng cuãa caãi tñnh trïn àêìungûúâi. Tùng dên söë coá nghôa laâ cuãa caãi hiïån coá phaãi chia seã cho möåtnhoám ngûúâi múái tham gia cöång àöìng. Bùçng trûåc quan coá thïí nhêånthêëy àùèng thûác thûá hai trong hònh 5.1 cho biïët töíng cuãa caãi tñnh trïnàêìu ngûúâi seä tùng hay giaãm tuyâ thuöåc vaâo tyã lïå tùng trûúãng töíngcuãa caãi (ΔW/W) cao hún hay thêëp hún tyã lïå tùng dên söë.

Chûúng naây sûã duång cöng thûác tñnh toaán nhûäng thay àöíi giaá trõcaãi tñnh trïn àêìu ngûúâi theo phûúng trònh 5.1 dûåa trïn cú súã dûä liïåuvïì cuãa caãi cuãa nùm 2000. Sûå taác àöång qua laåi giûäa aãnh hûúãng cuãatiïët kiïåm vúái tùng trûúãng dên söë laâ hïët sûác quan troång.

Tñnh toaán thay àöíi tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi: Möåt vñ duå úã Ghana

Àïí coá thïí ûúác lûúång àûúåc tyã lïå tiïët kiïåm vaâ cuãa caãi tñnh trïn àêìungûúâi cêìn phaãi coá nhûäng thay àöíi trong caách tñnh toaán nhû

àûúåc trònh baây taåi Chûúng 2 vaâ 3. Àêìu tiïn laâ chuáng ta chó muöënàaánh giaá töíng giaá trõ cuãa caãi hûäu hònh, khöng kïí vöën vö hònh khitñnh toaán sûå thay àöíi tyã lïå caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Noái chung, àùçngsau dên söë coá êín dêëu rêët nhiïìu vöën vö hònh.

Cêìn àiïìu chónh caách tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìuchónh. Caách tñnh toaán àang nghiïn cûáu giaã àõnh rùçng khi àûa vaâoxem xeát tyã lïå khñ carbon dioxit bõ thaãi ra búãi möåt quöëc gia naâo àoá thò


70

ΔΔ ΔW

PWP

gWP

WP

WW

g⎛⎝⎜

⎞⎠⎟

= − ⋅ = −⎛⎝⎜

⎞⎠⎟

(5.1)

hiïån tûúång tùng dên söë do yïëu töë Malthusian nïu úã trïn phaãi laâmtùng tyã lïå tiïët kiïåm tñnh trïn àêìu ngûúâi. Àiïìu naây coá thïí buâ àùæp chonhûäng aãnh hûúãng àöåc haåi cuãa caác chêët thaãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Vòkhöng coá dûä liïåu vïì lûúång carbon dioxide thaãi ra úã möîi quöëc gia nïnchuáng ta àún giaãn hoaá phûúng phaáp tñnh toaán bùçng caách boã qua giaátrõ cuãa yïëu töë àöåc haåi do chêët thaãi tñnh trïn àêìu ngûúâi.

Baãng 5.1 Ghana: Tñnh toaán sûå thay àöíi cuãa caãi — USD trïn àêìu ngûúâi —

Baãng 5.1 mö taã caách tñnh toaán chi tiïët sûå thay àöíi vïì tyã lïå cuãa caãi tñnhtrïn àêìu ngûúâi úã Ghana, möåt quöëc gia coá töëc àöå tùng dên söë 1,7%/nùm. Cöåt bïn traái cho laâ caác taâi saãn taåo ra cuãa caãi hûäu hònh cöång laåiàïí tñnh töíng cuãa caãi hûäu hònh tñnh trïn àêìu ngûúâi. Cöåt bïn phaãi chobiïët caách tñnh mûác tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh. Töíng mûác tiïëtkiïåm quöëc dên cöång vúái chi tiïu cho giaáo duåc cho chuáng ta töíngmûác tiïët kiïåm; sau àoá lêëy töíng naây trûâ ài tiïu hao vöën cöë àõnh vaâtiïu hao taâi nguyïn thiïn nhiïn seä cho chuáng ta mûác tiïët kiïåm roângtrïn möîi ngûúâi dên Ghana. Con söë naây laâ 16 USD. Sau àoá lêëy tyã lïåtùng dên söë nhên vúái cuãa caãi hûäu hònh (theo mö hònh Malthusian).Lêëy mûác tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh trûâ ài àûúåc kïët quaã naây

CHÛÚNG 5. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA XU HÛÚÁNG TÙNG TRÛÚÃNG...

71

Cuãa caãi hûäu hònh Tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh Taâi saãn àêët àai 65 Töíng tyã tiïët kiïåm quöëc dên 40 Nguöìn göî 290 Chi tiïu cho giaáo duåc 7 NTFR 76 Vöën cöë àõnh cho tiïu duâng 19 Nhûäng khu vûåc àûúåc baão vïå

7 Caån kiïåt nùng lûúång 0

Àêët tröìng maâu 855 Caån kiïåt khoaáng saãn 4 Àêët tröìng coã 43 Caån kiïåt taâi nguyïn rûâng roâng 8 Vöën saãn xuêët 686 Töíng cuãa caãi hûäu hònh 2022 Tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh 16 Tùng trûúãng dên söë 1.7% ΔCuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi –18

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi chuá: Dûä liïåu trong nùm 2000: NTFR: Taâi nguyïn rûâng khöng coá göî.

chuáng ta coá mûác thay àöíi vïì cuãa caãi úã doâng cuöëi laâ -18 USD trïn möîingûúâi dên Ghana. Tyã lïå thay àöíi töíng cuãa caãi thûåc tïë (16 USD/2.022 USD= 0,8%) thêëp hún tyã lïå tùng dên söë.

Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi úã möåt söë nûúác Chêu Phi

Baãng 5.2 toám tùæt kïët quaã tñnh toaán cú súã dûä liïåu cuãa caãi úã möåt söënûúác chêu Phi. Trong baãng naây ngûúâi ta àûa ra töíng thu nhêåp

quöëc dên (GNI) tñnh trïn àêìu ngûúâi vaâ chó söë vïì töëc àöå tùng dên söëàïí tham khaão. Tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh khöng bao göìm chiphñ do thaãi khñ carbon dioxide nhû mö taã trïn àêy.

Baãng naây àûa ra möåt chó söë múái, àoá laâ mûác chïnh lïåch tiïët kiïåmtñnh theo tyã lïå phêìn trùm cuãa GNI. Chó söë naây cho biïët möåt quöëcgia cêìn phaãi tiïët kiïåm thïm bao nhiïu àïí àaåt àûúåc àiïím hoaâ vöënvúái mûác thay àöíi vïì cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi laâ 0. Chó söë naây àûúåctñnh bùçng caách xaác àõnh nhûäng thay àöíi êm vïì cuãa caãi tñnh trïnàêìu ngûúâi cuãa möåt quöëc gia. Con söë naây cho chuáng ta thêëykhoaãng caách cuãa quöëc gia àoá so vúái àiïím hoaâ vöën, sau àoá chia söënaây cho GNI tñnh trïn àêìu ngûúâi. ÚÃ àiïím naây, Nam Phi laâ nûúáccoá hiïåu quaã vò quöëc gia naây taåo ra cuãa caãi vûâa àuã àïí buâ àùæp chotyã lïå tùng dên söë.

Baãng naây cuäng cho thêëy töëc àöå tùng dên söë cao noái chung taåi caácnûúác Chêu Phi thïí hiïån úã möåt söë ñt nûúác coá cuãa caãi tñnh trïn àêìungûúâi tùng nhû – Botswana1, Mauritius, Namibia, Seychelles vaâSwaziland. Nhûäng vñ duå thûåc tïë trïn àêy cho thêëy kïët quaã tñnh toaántheo mö hònh Malthusian laâ vêîn coá thïí traánh àûúåc. Caác chñnh saáchvïì nguöìn lûåc àuáng àùæn kïët húåp vúái caác chñnh saách kinh tïë vô mö húåplyá coá thïí taåo ra cuãa caãi.

Chuáng ta thêëy möåt danh saách daâi caác nûúác Chêu Phi coá mûác tiïëtkiïåm roâng dûúng tñnh trïn àêìu ngûúâi nhûng tyã lïå töíng cuãa caãi tñnhtrïn àêìu ngûúâi laåi giaãm. Àoá laâ Bïnanh, Buöëckina Phaxö, Caápve,Ghana, Kïnia, Manàagaxca, Mali, Mödùmbñch, Ruanàa, Xïnïgan


72


73

Baãng 5.2 Chêu Phi: Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi vaâo nùm 2000

— USD trïn àêìu ngûúâi —

GNI Trïn àêìu

ngûúâi

Töëc àöå tùng dên söë (%)

roâng àiïìu chónh trïn àêìu ngûúâi

Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi

Chïnh lïåch tiïët kiïåm (%

GNI) Bï nanh 360 2,6 14 –42 11,5 Botswana 2,925 1,7 1,021 814 Buöëckina Phaxö 230 2,5 15 –36 15,8 Burundi 97 1,9 –10 –37 37,7 Camúrun 548 2,2 –8 –152 27,7 Cape Verde 1,195 2,7 43 –81 6,8 Chad 174 3,1 –8 –74 42,6 Comoros 367 2,5 –17 –73 19,9 Cöång hoaâ Cöng Gö 660 3,2 –227 –727 110,2 Búâ Biïín Ngaâ 625 2,3 –5 –100 16,0 Ethiopia 101 2,4 –4 –27 27,1 Gabon 3,370 2,3 –1,183 –2,241 66,5 Cöång hoaâ Gambia 305 3,4 –5 –45 14,6 Ghana 255 1,7 16 –18 7,2 Kïnia 343 2,3 40 –11 3,2 Manàagaxca 245 3,1 9 –56 22,7 Malauy 162 2,1 –2 –29 18,2 Mali 221 2,4 20 –47 21,2 Mauritania 382 2,9 –30 –147 38,4 Mauritius 3,697 1,1 645 514 Mödùmbñch 195 2,2 15 –20 10,0 Namibia 1,820 3,2 392 140 Nigiï 166 3,3 –10 –83 50,3 Nigïria 297 2,4 –97 –210 70,6 Ruanda 233 2,9 14 –60 26,0 Xïnïgan 449 2,6 31 –27 6,1 Seychelles 7,089 0,9 1,162 904 Nam Phi 2,837 2,5 246 –2 0,1 Xoadilen 1,375 2,5 129 8 Togo 285 4,0 –20 –88 30,8 Dùmbia 312 2,0 –13 –63 20,4 Dimbabuï 550 2,0 53 –4 0,7

Nguöìn: Taác giaã.Ghi chuá: Àöìng àöla tñnh theo tyã giaá thõ trûúâng.

vaâ Dimbabuï. Tyã lïå tùng dên söë àang vûúåt xa tyã lïå tùng trûúãng cuãacaãi úã nhûäng quöëc gia naây.

Caác quöëc gia dêìu moã nhû Cöång hoaâ Cöngö, Gabon vaâ Nigïrianöíi bêåt úã Baãng 5.2 do mûác chïnh lïåch tiïët kiïåm lúán (hún 100%GNI trong trûúâng húåp cuãa Cöång hoaâ Cönggö). Nhûäng quöëc gianaây vûâa bõ suy kiïåt vïì töíng taâi saãn (thïí hiïån úã mûác tiïët kiïåm roângàûúåc àiïìu chónh êm) vûâa chõu aãnh hûúãng töìi tïå cuãa töëc àöå tùngdên söë cao.

Thay àöíi tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi úã möåt söë quöëc gia

Hònh 5.1 vaâ 5.2 toám lûúåc sûå thay àöíi tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìungûúâi úã 118 nûúác. Hònh àêìu tiïn cho biïët sûå thay àöíi cuãa caãi

tñnh trïn àêìu ngûúâi theo tyã lïå phêìn trùm cuãa GNI so vúái GNI tñnhtrïn àêìu ngûúâi. Muåc àñch laâ so saánh xem tiïët kiïåm coá quan hïå thïënaâo vúái thu nhêåp. Hònh thûá hai xem xeát möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåmroâng tñnh trïn àêìu ngûúâi vúái tyã lïå tùng dên söë.

Hònh 5.1 cho chuáng ta bûác tranh töíng thïí laâ nûúác giaâu thò caânggiaâu lïn trong khi àoá nûúác ngheâo laåi ngheâo ài. Phên böë trong hònhcoá xu hûúáng ài lïn vaâ phêìn lúán caác nûúác coá GNI dûúái 1.000USD/àêìu ngûúâi àïìu coá hiïån tûúång giaãm tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìungûúâi. Mûác tiïët kiïåm thêëp úã nhûäng nûúác ngheâo laâ möåt hiïån tûúångphöí biïën, nhûng yïëu töë tùng trûúãng dên söë laåi laâm cho xu hûúángnaây caâng trúã nïn roä raâng hún.

Xu hûúáng ài xuöëng taåi hònh 5.2 cho thêëy töëc àöå tùng dên söë caocoá quan hïå vúái hiïån tûúång giaãm tyã lïå tñch luyä cuãa caãi roâng tñnh trïnàêìu ngûúâi. Theo thûåc chûáng, phêìn lúán caác nûúác coá töëc àöå tùng dênsöë trïn 1,5%/nùm àang bõ giaãm cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Hònhnaây cho thêëy möåt söë nûúác coá töëc àöå tùng dên söë úã mûác 2-3% vaâ tyã lïåtñch luyä cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi dûúng. Caác nûúác nhû Namibia,Philippin vaâ Giooácàani cho thêëy kïët quaã tñnh theo cöng thûácMalthusian nhû trònh baây úã trïn laâ coá thïí àöíi khaác àûúåc.


74

Baãng trong Phuå luåc 4 cho chuáng ta kïët quaã thay àöíi tyã lïå cuãa caãitñnh trïn àêìu ngûúâi vaâ chïnh lïåch tiïët kiïåm úã têët caã caác quöëc giatrong baãng dûä liïåu, sûã duång cêëu truác nhû baãng 5.2.

Caác quöëc gia saãn xuêët dêìu nùçm trong danh saách caác nûúác coá mûácchïnh lïåch tiïët kiïåm cao (trïn 10% GNI) bao göìm Siria, Iran,Ïcuaào, Angiïri, Cöång hoaâ Vïnïduïla, Triniàaát vaâ Töbagö. Xeát vïìtöíng thïí vaâ tñnh trïn àêìu ngûúâi thò nhûäng quöëc gia naây àang bõ suygiaãm taâi saãn. Nghiïn cûáu caác dûä liïåu lõch sûã cho thêëy caác quöëc giaphuå thuöåc nhiïìu vaâo khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ coá tyã lïå tiïëtkiïåm roâng êm àïìu chêåm phaát triïín so vúái nhûäng quöëc gia khaác(Atkinson vaâ Hamilton, 2003).

Cuöëi cuâng, nhiïìu nûúác úã Àöng Êu vaâ Trung AÁ coá söë lûúång dênsöë giaãm àïìu coá tyã lïå tiïët kiïåm tñnh trïn àêìu ngûúâi tùng theo cöngthûác tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm. Nhûäng quöëc gia naây göìm coá Bungari,Extönia, Georgia, Hunggari, Laátvia, Mönàöva, Rumani vaâ Liïnbang Nga. Tuy nhiïn, vïì nguyïn tùæc, khi dên söë giaãm seä laâm tùngtaâi saãn tñnh trïn àêìu ngûúâi, nhûng khöng thïí baão àaãm rùçng àiïìunaây seä laâm tùng phuác lúåi tñnh trïn àêìu ngûúâi nïëu nhûäng taâi saãn naâykhöng àûúåc sûã duång möåt caách coá hiïåu quaã.


75

Kïët luêån

Trûúác khi ài àïën caác kïët luêån chñnh tûâ nhûäng phên tñch trïn àêy,cêìn phaãi ghi nhêån nhûäng mö hònh khaác nhau vïì tyã tiïët kiïåm

roâng àûúåc àiïìu chónh. Trûúác hïët, möåt trong nhûäng nhên töë tiïìmnùng nhêët coá thïí buâ àùæp cho hiïån tûúång khöng coá tiïët kiïåm laâ sûåthay àöíi vïì cöng nghïå. Nïëu thay àöíi cöng nghïå coá thïí àûúåc xem laâyïëu töë ngoaåi sinh thò hiïåu quaã cuãa yïëu töë tùng trûúãng töíng nùng lûåcsaãn xuêët phaãi àûúåc gùæn vaâo viïåc phên tñch tiïët kiïåm. Trong khi àöëivúái nhûäng nûúác coá thu nhêåp cao viïåc àiïìu chónh tiïët kiïåm coá thïí rêëtlúán2, thò mûác tùng trûúãng töíng nùng lûåc saãn xuêët úã nhûäng nûúác coáthu nhêåp thêëp laåi rêët thêëp hoùåc êm.

Thûá hai, nïëu tùng dên söë mang tñnh nöåi sinh thò àiïìu naây coá thïícoá aãnh hûúãng tiïìm nùng túái triïín voång vïì phuác lúåi tûúng lai cuãa möåtquöëc gia. Vñ duå, nïëu khaã nùng sinh saãn coá quan hïå ngûúåc chiïìu vúáicuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi, thò nhûäng quöëc gia coá tyã lïå thay àöíi cuãa


76

caãi trïn àêìu ngûúâi êm coá khaã nùng phaãi àöëi mùåt vúái tyã lïå sinh caohún vaâ xu hûúáng giaâu coá giaãm dêìn. Àiïìu naây nhêën maånh vaâo têìmquan troång cuãa caác con söë trònh baây úã àêy.

Vñ duå trûúâng húåp Ghana cho thêëy thûåc tïë coá thïí coá mûác tiïët kiïåmàñch thûåc dûúng xeát vïì töíng thïí nhûng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâilaåi giaãm. Caác quöëc gia coá töëc àöå tùng dên söë cao thûåc tïë àang phaãichõu nhiïìu gaánh nùång vaâ cêìn phaãi taåo ra cuãa caãi múái chó àïí duy tròtyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi hiïån coá.

Baãng 5.2 cho thêëy sûå chïnh lïåch tiïët kiïåm rêët lúán úã khu vûåc caácquöëc gia chêu Phi Haå Sahara khi xeát àïën hiïån tûúång tùng dên söë.Trûâ nhûäng quöëc gia dêìu moã, chïnh lïåch tiïët kiïåm úã nhiïìu nûúác theothûá tûå tûâ 10 àïën 15% GNI. Tuy nhiïn phaãi xaác àõnh rùçng chó cêìntùng tiïu duâng cuãa chñnh phuã thïm vaâi phêìn trùm GNI cuäng laâ àiïìuhïët sûác khoá khùn vaâ thûúâng nguy hiïím vïì mùåt chñnh trõ. Nïëu chó aápduång caác chñnh saách kinh tïë vô mö thò khöng coá khaã nùng xoaá boãàûúåc sûå chïnh lïåch naây.

Baãng trong Phuå luåc 4 cho thêëy chïnh lïåch tiïët kiïåm lúán khöngphaãi laâ hiïån tûúång cuãa riïng khu vûåc chêu Phi Haå Sahara. Möåt söënûúác úã Trung AÁ vaâ Bùæc Phi, Myä Latinh, Caribï, Àöng AÁ vaâ Nam AÁcuäng coá mûác chïnh lïåch tiïët kiïåm àaáng kïí. Mùåc duâ caác dûä liïåu vïìcuãa caãi coân thiïëu nhûng trïn cú súã tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm lúán(theo baáo caáo taåi Chûúng 3) vaâ töëc àöå tùng dên söë vûâa phaãi thòdûúâng nhû caác quöëc gia dêìu moã úã Trung AÁ (Adeácbaigian,Kadùæcxtan vaâ Udúbïkixtan) cuäng phaãi àöëi mùåt vúái mûác chïnh lïåchtiïët kiïåm lúán.

Àöëi lêåp vúái bûác tranh tûúng àöëi aãm àaåm naây laâ möåt söë quöëcgia mùåc duâ phaãi àöëi mùåt vúái töëc àöå tùng dên söë cao nhûng àaä cöëgùæng àaåt àûúåc tyã lïå tñch luyä cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi dûúng.Roä raâng laâ chñnh saách coá yá nghôa lúán caã vïì lônh vûåc nguöìn lûåc lêînlônh vûåc kinh tïë vô mö. Chûúng tiïëp theo seä duâng caác dûä liïåu lõchsûã àïí kiïím tra xem mö hònh tiïët kiïåm trònh baây taåi àêy coá quaáchùåt cheä trong caác giaã thiïët vïì aãnh hûúãng cuãa hiïån tûúång tùngdên söë hay khöng.


77

Chuá thñch

1 Böëtxoana coá tyã lïå tùng dên söë tûúng àöëi thêëp vaâ tyã lïå tùng cuãa caãitñnh trïn àêìu ngûúâi khaá cao, nhûng thiïëu dûä liïåu vïì kim cûúng trongcú súã dûä liïåu vïì cuãa caãi, do àoá àêy laâ möåt bûác tranh bõ boáp meáo nhiïìu.

2 Weitzman vaâ Loerfgren (1997) tñnh toaán tyã lïå tùng trûúãng GDP cuãaHoa Kyâ vaâo khoaãng 40% nhúâ nhûäng thay àöíi trong caác yïëu töë vïì cöngnghïå mang tñnh ngoaåi sinh. Yïëu töë töíng nùng lûåc saãn xuêët àaánh giaá sûåàoáng goáp cho tùng trûúãng kinh tïë. Yïëu töë naây khöng thïí chó tñnh riïngcho khaã nùng tñch luyä vöën saãn xuêët hay sûác lao àöång.


78

Chûúng 6

KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC

Bùçng trûåc giaác chuáng ta coá thïí thêëy rùçng tiïët kiïåm ngaây höm nay seäàem laåi hiïåu quaã cho hoaåt àöång kinh tïë mai sau, vaâ thûåc tïë nghiïncûáu vïì phên tñch tùng trûúãng kinh tïë úã caác nûúác àaä chûáng minh àiïìunaây (Sala-i-Martin 1997; Hamilton 2005; Ferreira vaâ caác taác giaã khaác2003; Ferreira vaâ Vincent 2005). Taâi liïåu vïì tiïët kiïåm àñch thûåc àûara möåt dûå baáo hoaân toaân coá thïí kiïím àõnh àûúåc: tiïët kiïåm hiïån taåibùçng thay àöíi vïì giaá trõ hiïån taåi cuãa sûå thõnh vûúång tûúng lai cuângvúái àûúâng phaát triïín kinh tïë töëi ûu trong kyâ haåch toaán. Giaã thiïët vïìtiïët kiïåm roâng bùçng thay àöíi vïì sûå thõnh vûúång àaä àûúåc chûángminh trong caác taâi liïåu nghiïn cûáu. Xem chi tiïët trong Höåp 1.1.

Kiïím àõnh thûåc chûáng vïì dûå baáo naây sûã duång chuöîi thúâi giantrïn 30 nùm vïì tiïët kiïåm àñch thûåc nhû mö taã taåi chûúng 3 vaâ àûúåccöng böë haâng nùm trong Chó söë phaát triïín toaân cêìu (WDI) (Ngên haângThïë giúái 2005). Vúái nhûäng dûä liïåu lõch sûã naây coá thïí àùåt cêu hoãi rùçngtiïët kiïåm àñch thûåc theo àaánh giaá vaâo nùm 1980 coá thûåc sûå bùçng giaátrõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng àûúåc tñnh toaán trongchuöîi thúâi gian vïì tiïu duâng hay khöng. Trong khi caác söë liïåu naâycoá thïí khöng hoaân toaân phuâ húåp vúái lyá thuyïët úã möåt nûúác riïng leãnaâo àoá thò ngûúâi ta laåi tiïën haânh phên tñch úã nhiïìu nûúác àïí xem vïìmùåt thöëng kï coá sûå tûúng thñch húåp lyá naâo giûäa caác söë liïåu àoá vúái lyáthuyïët khöng.

Khoá khùn trong viïåc thiïët kïë möåt kiïím àõnh thûåc chûáng liïnquan túái haån chïë vïì mö hònh kinh tïë. Nhiïìu mö hònh trong caác taâi

79

liïåu nghiïn cûáu vïì tiïët kiïåm vaâ sûå bïìn vûäng àûa ra giaã thiïët vïìsûå töëi ûu theo nghôa nïìn kinh tïë thûåc sûå töëi àa hoaá giaá trõ hiïån taåicuãa sûå thõnh vûúång xaä höåi taåi möîi thúâi àiïím, cuäng nhû laäi suêët cöëàõnh vaâ thu nhêåp khöng àöíi theo quy mö. Möîi giaã thiïët naây coáthïí bõ vi phaåm trong caác nïìn kinh tïë thûåc, àiïìu naây laâm haån chïëtñnh khaã thi cuãa viïåc kiïím àõnh caác mö hònh kinh tïë vúái caác dûäliïåu lõch sûã.

Mùåc duâ coá nhûäng khoá khùn nhû vêåy, caác biïån phaáp kiïím àõnhtiïët kiïåm trúã nïn quan troång nïëu thuyïët phuåc àûúåc caác nhaâ hoaåchàõnh chñnh saách sûã duång möåt biïån phaáp tiïët kiïåm àñch thûåc àïí àaánhgiaá hiïåu quaã nïìn kinh tïë.

Àõnh daång kiïím àõnh thûåc chûáng

Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy vïì mùåt lyá thuyïët àûa ra möåt mö hònhliïn kïët giûäa tiïët kiïåm vaâ sûå thõnh vûúång tûúng lai, trong àoá

àûa ra nhûäng haån chïë vïì mùåt lyá thuyïët cuãa caác nghiïn cûáu trûúác àoá(Hamilton vaâ Hartwick 2005; Hamilton vaâ Withagen 2004). Coá haigiaã thiïët cú baãn àûúåc nïu ra nhû sau:

● Caác nïìn kinh tïë àïìu coá tñnh caånh tranh theo nghôa caác nhaâ saãnxuêët tûå do töëi àa hoaá lúåi nhuêån trong khi caác höå gia àõnh tûå dotöëi àa hoaá sûå thõnh vûúång cuãa hoå;

● Caác yïëu töë ngoaåi lai àaä àûúåc àöìng hoaá. Chùèng haån, thuïë önhiïîm àûúåc aáp duång àïí baão àaãm rùçng giaá caã phaãn aánh nhûängthiïåt haåi maâ caác nhaâ saãn xuêët gêy ra cho caác höå gia àònh khithaãi ra möåt chêët gêy ö nhiïîm.

Giaã thiïët àêìu tiïn coá cùn cûá àöëi vúái nhiïìu nïìn kinh tïë. Giaã thiïëtthûá hai coá cùn cûá àöëi vúái tûúng àöëi ñt nïìn kinh tïë nhûng taâi liïåu thûåcchûáng vïì nhûäng thiïåt haåi do ö nhiïîm gêy ra cho thêëy rùçng quy möcuãa aãnh hûúãng laâ nhoã úã hêìu hïët caác nïìn kinh tïë.

Theo nhûäng giaã thiïët naây coá thïí xaác àõnh möëi quan hïå cú baãngiûäa sûå thay àöíi trong töíng cuãa caãi thûåc tñnh trïn àêìu ngûúâi G vúái


80

nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng tñnh trïn àêìu ngûúâi C nhû sau:

Trong àoá N laâ töíng dên söë, r laâ tyã lïå chiïët khêëu, vaâ T laâ khoaãngthúâi gian phên tñch. Biïíu thûác naây cho biïët thay àöíi hiïån taåi trongtöíng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thayàöíi trong tiïu duâng tñnh trïn àêìu ngûúâi.

Giaã sûã möëi liïn hïå naây àûúåc duy trò thò coá thïí kiïím àõnh vïì mùåtkinh tïë lûúång nhû sau:

Trong àoá Gi laâ möåt trong nhûäng biïån phaáp tiïët kiïåm àöëi vúái àêëtnûúác i, PVCi laâ giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duângtûúng lai nhû àïì cêåp taåi biïíu thûác trïn àêy. Nïëu dûä liïåu naây phuâhúåp vúái lyá thuyïët thò chuáng ta kyâ voång α = 0 vaâ ß = 1.

Chuöîi thúâi gian cuãa Ngên haâng thïë giúái vïì söë liïåu tiïët kiïåm chopheáp kiïím àõnh nhûäng biïån phaáp tiïët kiïåm khaác nhau. Coá böën biïånphaáp àûúåc kiïím àõnh nhû sau:

● Töíng tiïët kiïåm bùçng töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI) trûâ ài töíngtiïu duâng trong lônh vûåc tû nhên vaâ cöng cöång – àêy laâ giaá trõsaãn lûúång khöng àûúåc tiïu duâng trong möåt nùm bêët kyâ. Töíngtiïët kiïåm laâ con söë àûúåc böå taâi chñnh baáo caáo vaâ sûã duång.

● Tiïët kiïåm roâng bùçng töíng tiïët kiïåm trûâ ài khêëu hao vöën saãnxuêët.

● Tiïët kiïåm àñch thûåc hoùåc tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh bùçng tiïëtkiïåm roâng trûâ ài sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ thiïåt haåido ö nhiïîm gêy ra.

● Tiïët kiïåm Malthusian1 ào lûúâng thay àöíi trong töíng cuãa caãi thûåctñnh trïn àêìu ngûúâi nhû àõnh nghôa taåi chûúng 5 - bùçng tiïëtkiïåm àñch thûåc tñnh trïn àêìu ngûúâi trûâ ài töëc àöå tùng dên söënhên vúái giaá trõ cuãa caãi hûäu hònh tñnh trïn àêìu ngûúâi.

CHÛÚNG 6. KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC

81

Gr

CN

CNt

t

Tt

t

t

t0

1

1

1

11

=+

⋅ −⎛

⎝⎜⎞

⎠⎟=

−

−∑ ( ) 6.1

PVC Gi i i= + ⋅ +α β ε 6.2

Söë liïåu vaâ phûúng phaáp ûúác lûúång

Dûä liïåu theo chuöîi thúâi gian duâng àïí phên tñch – bao göìm GNI,töíng tiïët kiïåm, tiïu duâng vöën cöë àõnh2 vaâ sûå caån kiïåt taâi

nguyïn thiïn nhiïn (sûå caån kiïåt nùng lûúång, khoaáng saãn vaâ rûângroâng) - àûúåc lêëy trûåc tiïëp tûâ WDI (Ngên haâng Thïë giúái 2005). Töíngcuãa caãi hûäu hònh sûã duång trong tñnh toaán tiïët kiïåm Malthusian laâkïët quaã cuãa viïåc sûã duång mö hònh kï khai thûúâng xuyïn (PIM) àïítñnh caác giaá trõ ûúác lûúång vïì tñch luäy vöën saãn xuêët (mö hònh naâycuäng àûúåc sûã duång àïí tñnh toaán töíng cuãa caãi trong nùm 2000 trònhbaây úã chûúng 2 vaâ möåt söë chûúng khaác); caác giaá trõ hiïån taåi cuãa viïåcthuï khoaáng saãn vaâ nùng lûúång; vaâ giaá trõ hiïån taåi cuãa viïåc thuïrûâng, ngû nghiïåp vaâ nöng nghiïåp, têët caã àïìu àûúåc tñnh toaán bùçngàöìng àöla theo giaá nùm 1995 (Ferreira vaâ caác taác giaã khaác, 2003).

Chi tiïu cöng vïì giaáo duåc khöng àûúåc tñnh àïën trong caác thûúácào tiïët kiïåm Malthusian vaâ tiïët kiïåm àñch thûåc. Ngûúâi ta thêëy rùçngnhûäng khoaãn chi tiïu naây coá kïët quaã rêët keám trong caác kiïím àõnhkinh tïë lûúång vïì tiïët kiïåm trûúác àoá cuãa Ferreira vaâ Vincent (2005).Coá möåt söë lyá do giaãi thñch cho kïët quaã töìi naây, àoá laâ:

● Àêy laâ caác giaá trõ ûúác lûúång àêìu tû töíng thïí chûá khöng phaãigiaá trõ roâng.

● Caác chi tiïu giaáo duåc tû nhên bõ loaåi trûâ.

● Chi tiïu laâ möåt biïën àaåi diïån cho kïët quaã keám àöëi vúái viïåc hònhthaânh vöën nhên lûåc, àùåc biïåt úã nhûäng nûúác àang phaát triïín(Prichett 1996).

Nhûäng thiïåt haåi do viïåc thaãi carbon dioxide gêy ra cuäng àûúåcloaåi trûâ ra khoãi caác thûúác ào vïì tiïët kiïåm. Àiïìu naây möåt phêìn laâ donhûäng thiïåt haåi xaãy ra trong khoaãng thúâi gian daâi, ngoaâi ra coân dokhöng coá möåt thoaã thuêån raâng buöåc vïì viïåc phaãi böìi thûúâng, chonïn nhûäng thiïåt haåi gêy ra cho nhûäng nûúác khaác (aãnh hûúãng lúáncuãa viïåc thaãi carbon dioxide) khöng coá taác àöång túái tiïu duâng trongtûúng lai úã nûúác thaãi khñ.


82

Möåt trong nhûäng lûåa choån chñnh khi ûúác lûúång biïíu thûác tiïëtkiïåm laâ lûåa choån thúâi kyâ àïí tñnh toaán nhûäng thay àöíi trong tiïuduâng. Lyá thuyïët àang nghiïn cûáu cho rùçng vïì nguyïn tùæc coá möåtgiúái haån thúâi gian khöng xaác àõnh. Tuy nhiïn, trong thûåc tïë, söë liïåuvïì tiïët kiïåm àñch thûåc giúái haån trong thúâi gian tûâ 1970 – 2000, coân söëcuãa nhûäng nùm àêìu cuãa thêåp kyã 70 rêët ñt.

Lûåa choån húåp lyá vïì giúái haån thúâi gian laâ voâng àúâi trung bònh cuãatñch luyä vöën saãn xuêët, khoaãng 20 nùm (voâng àúâi cuãa maáy moác thiïëtbõ thûúâng ngùæn hún, khoaãng 10 nùm nhûng nhaâ xûúãng vaâ haå têìngcú súã coá voâng àúâi khoaãng vaâi chuåc nùm). Viïåc choån 20 nùm coá yánghôa laâ hiïåu quaã cuãa tiïët kiïåm seä àûúåc nhêån thêëy trong voâng àúâicuãa vöën saãn xuêët dûå tñnh seä àûúåc àêìu tû. Àêy laâ giaã thiïët àûúåc sûãduång dûúái àêy vaâ kiïím àõnh ûúác lûúång trong khoaãng thúâi gian 10nùm àûa ra nhûäng kïët quaã keám hún (vïì sûå biïën thiïn coá giaãi thñch,xaác suêët loaåi boã möëi quan hïå tuyïën tñnh giûäa caác biïën phuå thuöåc vaâàöåc lêåp vaâ yá nghôa cuãa caác hïå söë tiïët kiïåm).

Coá möåt quyïët àõnh khaác cêìn thiïët cho viïåc ûúác lûúång liïn quanàïën tyã lïå chiïët khêëu. Lyá thuyïët àang nghiïn cûáu (Ferreira vaâ caác taácgiaã khaác, 2003) cho rùçng tyã lïå naây phaãi bùçng saãn phêím vöën cêån biïntrûâ ài caác tyã lïå khêëu hao cuãa vöën saãn xuêët, trûâ ài töëc àöå tùng dên söë,maâ thûúâng coá giaá trõ thêëp. Chuáng töi sûã duång möåt tyã lïå thöëng nhêëtlaâ 5%, vaâ kiïím àõnh caác phûúng aán cho thêëy caác giaá trõ ûúác lûúång ñtnhaåy caãm vúái nhûäng thay àöíi nhoã vïì tyã lïå chiïët khêëu.

Do àoá, àöëi vúái viïåc coá ñt söë liïåu àêìu nhûäng nùm 19705, phûúngtrònh höìi quy àaä àûúåc ûúác lûúång bùçng caách sûã duång phûúng phaápbònh phûúng nhoã nhêët thöng thûúâng (OLS) trong caác giai àoaån 20nùm liïn tuåc tûâ 1976 àïën 1980. Nhûäng kïët quaã naây vaâ caác phûúngphaáp khöng chñnh thûác khaác àûúåc trònh baây dûúái àêy.

Caác kïët quaã thûåc chûáng

Àïí tòm hiïíu dûä liïåu, trûúác hïët chuáng töi phên taán giaá trõ hiïån taåicuãa nhûäng thay àöíi vïì tiïu duâng theo cú súã böën biïån phaáp tiïët


83

kiïåm khaác nhau trong nùm 1980 taåi caác hònh tûâ 6.1 àïën 6.4. Bûáctranh töíng thïí laâ khöng coá sûå caãi thiïån àaáng kïí naâo vïì sûå phuâ húåpvúái lyá thuyïët khi caác biïån phaáp tiïët kiïåm aáp duång ngaây caâng chùåthún. Thûåc tïë, hïå söë tiïët kiïåm àaä giaãm tûâ töíng tiïët kiïåm xuöëng coântiïët kiïåm roâng vaâ sûå biïën thiïn giaãm ài àaáng kïí. Àöëi vúái tiïët kiïåmàñch thûåc, hïå söë tiïët kiïåm cao hún vaâ àaåt gêìn bùçng 1. Cuöëi cuâng, àöëivúái tiïët kiïåm Malthusian, hïå söë tiïët kiïåm giaãm xuöëng túái mûác thêëpnhêët trong söë böën biïån phaáp, trong khi àoá sûå biïën thiïn àaåt giaá trõcao nhêët.

Hònh 6.5 trònh baây hònh thûác phên taán tûúng tûå àöëi vúái caác quöëcgia coá thu nhêåp cao. Nhû chuáng ta àaä thêëy trong nghiïn cûáu cuãaFerreira vaâ Vincent (2005) vaâ Ferreira vaâ caác taác giaã khaác (2003), sûåphuâ húåp cuãa mö hònh àùåc biïåt keám úã nhûäng nûúác naây. Caác kiïímàõnh tiïëp theo cho biïët hïå söë tiïët kiïåm khöng coá yá nghôa trong khiàoá sûå biïën thiïn rêët thêëp.


84


85


86

Baãng 6.1 Caác kïët quaã höìi quy cuãa PVC = alpha + beta

Baãng 6.1 trònh baây kïët quaã caác giaá trõ ûúác lûúång OLS khaác nhaucuãa mö hònh cho möîi thúâi kyâ 5 nùm vaâ böën biïån phaáp tiïët kiïåm.Baãng naây cho biïët giaá trõ cuãa caác hïå söë vúái thöëng kï t-, R bònhphûúng, bêåc tûå do, xaác suêët loaåi boã quan hïå tuyïën tñnh (khoãi söë liïåuthöëng kï F) vaâ möåt kiïím àõnh t- hai chiïìu àún giaãn àïí xem hïå söë tiïët


87

1976 1977 1978 1979 1980 beta alpha beta alpha beta alpha beta alpha beta alpha Töíng tiïët kiïåm

Hïå söë, tstat R2 Df Pr > F beta = 1

1,0152 –0,0737 3,0335 –0,9511 0,1479 53 0,0037 0,0445

0,7596 –0,0338 2,4358 –0,4628 0,0803 68 0,0175 –0,7595

1,0484 –0,1212 3,7257 –1,8992 0,1598 73 0,0004 0,1697

1,2325 –0,1743 4,7372 –2,8601 0,2351 73 0,0000 0,8814

0,8319 –0,0751 3,6416 –1,4656 0,1469 77 0,0005 –0,7264

Tiïët kiïåm roâng Hïå söë tstat R2 Df Pr > F beta = 1

0,6634 0,0606 1,7723 1,0787 0,0560 53 0,0821 –0,8823

0,2161 0,1047 0,6471 2,0414 0,0061 68 0,5198 –2,3125

0,6485 0,0209 1,9740 0,4433 0,0507 73 0,0522 –1,0555

0,9835 –0,0293 3,2791 –0,6574 0,1284 73 0,0016 –0,0542

0,7066 0,0116 2,7943 0,3102 0,0921 77 0,0066 –1,1451

Tiïët kiïåm àñch thûåc Hïå söë tstat R2 Df Pr > F beta = 1

1,2803 0,0483 4,5524 1,4442 0,2811 53 0,0000 0,9780

0,8532 0,0677 3,4246 2,1915 0,1471 68 0,0010 –0,5808

1,2553 0,0131 4,9943 0,4654 0,2547 73 0,0000 1,0019

0,7815 0,0580 4,2716 2,3469 0,2000 73 0,0001 –1,1781

0,9882 0,0568 4,9187 2,3175 0,2391 77 0,0000 –0,0578

Tiïët kiïåm Malthusian Hïå söë tstat R2 Df Pr > F beta = 1

0,7757 0,1337 3,8801 5,1418 0,2785 39 0,0004 –1,0937

0,5741 0,1200 3,2489 5,0664 0,1772 49 0,0021 –2,3613

0,4663 0,1061 4,0371 5,0553 0,2352 53 0,0002 –4,5343

0,3599 0,1117 3,7425 5,2683 0,2030 55 0,0004 –6,5358

0,5221 0,1249 5,1265 6,1294 0,3194 56 0,0000 –4,6100


kiïåm coá bùçng 1 hay khöng (caác giaá trõ lúán hún 2 haâm yá hïå söë naâykhaác 1 vúái àöå tin cêåy 5%). Mùåc duâ coá sûå khöng àöìng nhêët trong kïëtquaã, coá nhûäng kïët luêån chung nhû sau:

● Kïët quaã trong nùm 1977 laâ xêëu nhêët trong 5 nùm, vúái R bònhphûúng thêëp, xaác suêët loaåi boã möëi quan hïå tuyïën tñnh cao húnso vúái nhûäng nùm khaác, vaâ hai giaá trõ ûúác lûúång cuãa hïå söë tiïëtkiïåm coá yá nghôa vaâ khaác 1 (mùåc duâ hïå söë cuãa tiïët kiïåm roângkhöng coá yá nghôa). Àiïìu naây cho thêëy möåt söë cuá söëc coá hïåthöëng do söë liïåu cuãa nùm naây.

● Kïët quaã tiïët kiïåm roâng noái chung laâ keám nhêët trong söë 4 biïånphaáp tiïët kiïåm àûúåc kiïím àõnh, vúái caác hïå söë tiïët kiïåm khöngcoá yá nghôa úã mûác tin cêåy laâ 5% trong nùm 1976 vaâ 1977, vaânhòn chung R bònh phûúng thêëp vaâ xaác suêët loaåi boã möëi quanhïå tuyïën tñnh cao hún so vúái caác biïån phaáp khaác.

● Tiïët kiïåm Malthusian thïí hiïån sûå phuâ húåp keám nhêët so vúáilyá thuyïët, vúái caác hïå söë tiïët kiïåm thêëp nhêët trong söë 4 biïånphaáp, àöìng thúâi coá yá nghôa vaâ khaác 1 taåi 4 trong 5 nùm àûúåckiïím àõnh.

● Töíng tiïët kiïåm vaâ tiïët kiïåm àñch thûåc cuäng coá kïët quaã tûúng tûåvúái caác hïå söë tiïët kiïåm àïìu coá yá nghôa vaâ khöng coá yá nghôakhaác 1 trong têët caã caác nùm. Tiïët kiïåm àñch thûåc giaãi thñchnhiïìu hún vïì sûå biïën thiïn töíng thïí taåi 4 trong söë 5 nùm vaâ thïíhiïån xaác suêët loaåi boã möëi quan hïå tuyïën tñnh thêëp hún trong 4nùm àoá, àiïìu naây cho thêëy sûå phuâ húåp hún vúái lyá thuyïët.

Phên tñch àõnh lûúång cho thêëy lúåi thïë cuãa viïåc sûã duång tiïët kiïåmàñch thûåc àöëi vúái viïåc dûå baáo phuác lúåi tûúng lai trïn cú súã 1 àiïímphêìn trùm thay àöíi tiïët kiïåm seä dêîn àïën 1 phêìn trùm thay àöíi giaátrõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi tiïu duâng tûúng lai. Hònh 6.1 vaâ 6.3àïì xuêët möåt kiïím àõnh mang tñnh àõnh tñnh hún. Trong hònh 6.1 coáthïí nhêån thêëy rùçng töíng tiïët kiïåm àûa ra nhiïìu sai söë loaåi I dûúái hònhthûác tiïët kiïåm nùm cú súã laâ dûúng dêîn àïën kïët quaã phuác lúåi êm – àêylaâ nhûäng àiïím phên taán nùçm trong goác phêìn tû bïn phaãi phña dûúáicuãa hònh veä. Tûúng tûå, nhûäng àiïím nùçm trong goác phêìn tû bïn traái


88

phña trïn cuãa hònh 6.3 thïí hiïån nhûäng sai söë loaåi II - nhûäng nûúác maâtiïët kiïåm àñch thûåc êm úã nùm cú súã êm coá liïn quan àïën sûå tùngtrûúãng vïì phuác lúåi.

Baãng 6.2 Sai söë liïn quan àïën nhûäng thay àöíi tiïu duâng trong tûúng lai (tyã lïå)

Baãng 6.2 têåp húåp nhûäng tyã lïå sai söë loaåi I vaâ sai söë loaåi II4 cuãa têëtcaã caác thûúác ào tiïët kiïåm, cho têët caã caác nùm vaâ söë trung bònh cuãamöîi thûúác ào tiïët kiïåm tñnh theo troång söë cuãa söë nûúác coá sai söë loaåiI hoùåc sai söë loaåi II. Möåt söë nhêån xeát àûúåc ruát ra nhû sau:

● Tiïët kiïåm Malthusian coá tyã lïå sai söë loaåi I thêëp nhêët, nhûngtrong thûåc tïë phêìn lúán caác nûúác coá tiïët kiïåm Malthusiandûúng laâ nhûäng nûúác phaát triïín. Do àoá, kïët quaã naây khöngàaáng ngaåc nhiïn. Thûúác ào tiïët kiïåm naây cuäng coá tyã lïå sai söë


89

1976 1977 1978 1979 1980 Trung bònh coá troång söë

Töíng tiïët kiïåm

Sai söë loaåi I 0,241 0,246 0,320 0,360 0,267 0,294

Sai söë loaåi II 1,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,167 Tiïët kiïåm roâng

Sai söë loaåi I 0,226 0,250 0,275 0,338 0,209 0,266

Sai söë loaåi II 0,500 0,500 0,167 0,250 0,167 0,231 Tiïët kiïåm àñch thûåc

Sai söë loaåi I 0,188 0,200 0,226 0,293 0,154 0,218

Sai söë loaåi II 0,429 0,400 0,231 0,412 0,407 0,378 Tiïët kiïåm Malthusian

Sai söë loaåi I 0,043 0,080 0,037 0,077 0,043 0,056

Sai söë loaåi II 0,611 0,615 0,464 0,452 0,600 0,543 Nguöìn: Caác taác giaã.

loaåi II cao nhêët, àiïìu naây phuâ húåp vúái kïët quaã cuãa viïåc phêntñch àõnh tñnh.

● Töíng tiïët kiïåm vaâ tiïët kiïåm roâng coá tyã lïå sai söë loaåi II thêëp,nhûng àiïìu naây thïí hiïån úã rêët ñt quöëc gia (chó möåt trûúâng húåpàöëi vúái töíng tiïët kiïåm) trong têët caã caác nùm. Coá rêët ñt quöëc giacoá töíng tiïët kiïåm hay tiïët kiïåm roâng êm.

● Tiïët kiïåm àñch thûåc coá tyã lïå sai söë loaåi I thêëp hún so vúái töíngtiïët kiïåm hay tiïët kiïåm roâng, nhûng àiïìu naây àûúåc cên bùçngbúãi tyã lïå sai söë loaåi II cao hún.

Kïët luêån

Lyá thuyïët tùng trûúãng taåo cú súã cho viïåc kiïím àõnh chùåt cheä àöëivúái viïåc tiïët kiïåm coá chuyïín thaânh phuác lúåi trong tûúng lai hay

khöng. Chûúng naây àöëi chiïëu lyá thuyïët vúái söë liïåu thûåc tïë - cho caáckïët quaã tñch cûåc àöëi vúái caác thûúác ào töíng tiïët kiïåm vaâ tiïët kiïåm àñchthûåc. Ngay caã khi khöng cùn cûá vaâo caác mö hònh lyá thuyïët, ngûúâi tacuäng coá thïí àùåt ra cêu hoãi rùçng khi tiïët kiïåm àûúåc möåt àöìng àö lataåi sao noá khöng àûúåc sûã duång vaâo saãn xuêët hay tiïu duâng trongtûúng lai. Coá thïí coá nhiïìu cêu traã lúâi cho cêu hoãi naây:

● Tiïët kiïåm coá thïí àûúåc ào lûúâng khöng chñnh xaác.

● Nguöìn vöën daânh cho àêìu tû cöng coá thïí àaä khöng àûúåc àêìutû trong thûåc tïë do caác vêën àïì vïì quaãn trõ.

● Coá thïí caác khoaãn àêìu tû, àùåc biïåt laâ àûúåc thûåc hiïån búãi khuvûåc cöng, laâ khöng hiïåu quaã.

Viïåc lûu yá nhûäng haån chïë liïn quan àïën phên tñch naây laâ rêëtquan troång. Trûúác hïët, sai söë ào lûúâng coá thïí rêët lúán, nhêët laâ àöëi vúáiviïåc sûã duång vöën cöë àõnh (ûúác tñnh cuãa Chñnh phuã coá thïí khöngàuáng), sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn (ûúác tñnh cuãa Ngên haângThïë giúái vïì viïåc thuï nguöìn lûåc dûåa vaâo viïåc thiïëu söë liïåu vïì chiphñ vaâ phûúng phaáp luêån coá thïí laâm tùng giaá trõ cuãa sûå caån kiïåt taâi


90

nguyïn àöëi vúái nhûäng quöëc gia coá trûä lûúång taâi nguyïn lúán), vaâûúác tñnh vïì töíng cuãa caãi (àùåc biïåt laâ vöën saãn xuêët úã nhûäng quöëc giaàang phaát triïín núi àêìu tû cöng coá thïí àùåc biïåt keám hiïåu quaã[Pritchett 2000]).

Sûå sai lïåch do thiïëu biïën cuäng coá thïí laâ möåt vêën àïì. Mùåc duâ vöënnhên lûåc khöng àûúåc xeát àïën trong quaá trònh phên tñch vò nhûäng lyádo nïu trïn, nhûng vïì nguyïn tùæc àêìu tû roâng vaâo vöën nhên lûåcphaãi laâ möåt nhên töë quan troång àöëi vúái phuác lúåi tûúng lai. Tuynhiïn, taác àöång ngûúåc chiïìu cuãa chi tiïu cho giaáo duåc trong viïåcphên tñch tiïët kiïåm vaâ phuác lúåi tûúng lai trong Ferreira vaâ Vincent(2005), vaâ Feirreira vaâ caác taác giaã khaác (2003) coá thïí laâ möåt biïíu hiïånkhaác vïì taác àöång nhoã hoùåc taác àöång ngûúåc chiïìu cuãa chi tiïu chogiaáo duåc cöng taåi caác nûúác àang àang phaát triïín theo phên tñch cuãaPrichett (1996). Ngoaâi ra, àöëi vúái möåt söë quöëc gia, viïåc loaåi trûâ caácnguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû kim cûúng vaâ caá coá thïí laâ möåtthiïëu soát lúán.

Nhûäng cuá söëc ngoaåi sinh coá thïí gêy khoá khùn cho viïåc kiïímàõnh lyá thuyïët tiïët kiïåm vaâ phuác lúåi xaä höåi. Khoaãng thúâi gian phêntñch trong chûúng naây bao göìm cuöåc khuãng khoaãng vïì dêìu lûãa lêìnthûá hai vaâo nùm 1979 vaâ cuöåc suy thoaái toaân cêìu nùm 1981. Tuynhiïn, Ferreira vaâ caác taác giaã khaác (2003) khöng tòm thêëy bêët kyâ aãnhhûúãng àaáng kïí naâo cuãa sûå biïën àöång tyã giaá trong phên tñch lyáthuyïët cuãa hoå.

Cêìn lûu yá rùçng lyá thuyïët àûúåc kiïím àõnh àùåc biïåt chùåt cheä vò noáhaâm yá viïåc àaánh giaá tiïët kiïåm dûúng hay êm úã möîi thúâi àiïím dêîn àïënphuác lúåi tûúng lai cao hún hoùåc thêëp hún so vúái phuác lúåi hiïån taåitrong caác khoaãng thúâi gian. Trong thûåc tiïîn, möåt cuá söëc ngoaåi sinhtñch cûåc (nhû sûå caãi thiïån vïì àiïìu khoaãn thûúng maåi) trong nùmngay sau khi tiïët kiïåm bõ êm coá thïí dïî daâng xoaá ài aãnh hûúãng cuãatiïët kiïåm êm, vaâ ngûúåc laåi àöëi vúái tiïët kiïåm dûúng vaâ nhûäng cuá söëctiïu cûåc.

Quay trúã laåi vúái kïët quaã phên tñch, chuáng töi thêëy rùçng caác thûúácào tiïët kiïåm khaác nhau cho kïët quaã keám trong viïåc àûa ra dûå baáovïì nhûäng thay àöíi tûúng lai cuãa phuác lúåi taåi nhûäng nûúác phaát triïín,tûúng tûå nhû phaát hiïån cuãa Ferreira vaâ Vincent (2005) vaâ Ferreira vaâ


91

caác taác giaã (2003). Àiïìu naây coá thïí phaãn aánh nhûäng nhên töë khaácchûá khöng phaãi tñch luäy vöën laâ chòa khoaá cho viïåc tùng trûúãng cuãanhûäng nïìn kinh tïë naây: cuå thïí laâ sûå caãi tiïën cöng nghïå, hoåc hoãi quathûåc haânh, taåo ra vöën thïí chïë, vv…

Àöëi vúái têët caã caác nûúác noái chung, chuáng ta thêëy rùçng àöå phuâhúåp cuãa caã tiïët kiïåm roâng vaâ tiïët kiïåm Malthusian àöëi vúái lyá thuyïëtàïìu rêët keám. Caác hïå söë rêët thêëp cuãa tiïët kiïåm Malthusian cho thêëyrùçng thûúác ào naây àaánh giaá quaá mûác aãnh hûúãng cuãa sûå tùng trûúãngdên söë àöëi vúái sûå tñch luyä cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Töíng tiïët kiïåmvaâ tiïët kiïåm àñch thûåc àïìu cho kïët quaã töët vúái nhûäng hïå söë àûúåc ûúáclûúång khöng khaác biïåt lúán so vúái caác giaá trõ dûå àoaán vaâ xaác suêët loaåiboã möëi quan hïå tuyïën tñnh giûäa caác biïën àöåc lêåp vaâ phuå thuöåc thêëphún so vúái caác thûúác ào khaác. Tiïët kiïåm àñch thûåc cho kïët quaã töëthún so vúái töíng tiïët kiïåm xeát vïì sûå phuâ húåp.

Vïì vêën àïì coá tñnh àõnh tñnh hún cuãa caác sai söë loaåi I vaâ sai söë loaåiII, tiïët kiïåm àñch thûåc coá tyã lïå sai söë loaåi I thêëp hún so vúái töíng tiïëtkiïåm tñnh bònh quên (22% caác nûúác coá tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng taåithúâi àiïím phuác lúåi giaãm so vúái 29% caác nûúác coá töíng tiïët kiïåmdûúng). Ngûúåc laåi, tñnh bònh quên, tiïët kiïåm àñch thûåc êm àûa ra dûåbaáo sai vïì sûå suy giaãm phuác lúåi tûúng lai taåi 38% trûúâng húåp.

Cuöëi cuâng, tiïët kiïåm àñch thûåc, ngoaåi trûâ nhûäng àiïìu chónh vïìtùng dên söë vaâ chi tiïu cho giaáo duåc, laâ möåt yïëu töë dûå baáo töët vïìnhûäng thay àöíi trong phuác lúåi tûúng lai àûúåc àaánh giaá bùçng tiïuduâng tñnh trïn àêìu ngûúâi. Kïët quaã naây khöng coá yá nghôa àöëi vúáinhoám caác nûúác coá thu nhêåp cao, theo àoá caác nhên töë khaác chûákhöng phaãi tñch luyä taâi saãn coá taác àöång roä raâng túái phuác lúåi tûúnglai. Àöëi vúái nhûäng nûúác àang phaát triïín, quaá trònh tñch luyä taâi saãnsaãn xuêët vaâ sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn roä raâng aãnh hûúãngtúái triïín voång vïì phuác lúåi cuãa hoå.

Chuá thñch

1. Mùåc duâ tiïët kiïåm Malthusian khöng phaãi laâ möåt thûúác ào tiïët kiïåm


92

tiïu chuêín trong saách vúã thò thuêåt ngûä naây vêîn hûäu ñch vaâ coá liïn quanàöëi vúái muåc àñch cuãa chûúng naây.

2. Ferreira vaâ caác taác giaã khaác (2003) sûã duång caác söë liïåu ûúác tñnh àöëivúái tiïu duâng vöën cöë àõnh àûúåc lêëy tûâ mö hònh kiïím kï thûúâng xuyïnduâng àïí ûúác lûúång töíng söë vöën saãn xuêët. Viïåc kiïím tra caác söë liïåu naâycho thêëy coá rêët nhiïìu con söë ûúác tñnh bêët thûúâng.

3. Tûâ 1970 àïën 1975 coá dûúái 40 nûúác coá söë liïåu cêìn thiïët vaâ nhûäng nûúácnaây chuã yïëu laâ nhûäng nûúác phaát triïín.

4. Àêy roä raâng laâ möåt kiïím àõnh àöåt xuêët, nhûng caác nhaâ hoaåch àõnhchñnh saách cuäng nïn quan têm.


93

PHÊÌN 3

CUÃA CAÃI, HOAÅT ÀÖÅNG SAÃN XUÊËT VAÂ

SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN

Chûúng 7. Lyá giaãi phêìn dû vöën vö hònh: Vai troâ cuãa vöën nhên lûåc vaâ caác thïí chïë

Chûúng 8. Cuãa caãi vaâ Saãn xuêët

95

Chûúng 7

LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH:VAI TROÂ CUÃA VÖËN NHÊN LÛÅC

VAÂ CAÁC THÏÍ CHÏË

YÁ nghôa cuãa Vöën Vö hònh

Chûúng 2 àaä cho thêëy rùçng vöën vö hònh laâ phêìn lúán nhêët trongtöíng giaá trõ cuãa caãi úã hêìu hïët caác quöëc gia. Vöën vö hònh göìm

nhûäng gò trong caác giaá trõ ûúác lûúång cuãa caãi? Vïì cú cêëu, vöën vö hònhgöìm têët caã caác taâi saãn chûa àûúåc tñnh àïën. Àoá laâ vöën nhên lûåc, kyänùng vaâ bñ quyïët tiïìm êín trong lûåc lûúång lao àöång. Àoá laâ vöën xaä höåi,tûác laâ, loâng tin cuãa ngûúâi dên trong xaä höåi vaâ khaã nùng húåp taác cuãahoå vò caác muåc àñch chung. Vöën vö hònh coân bao göìm caác yïëu töëquaãn trõ coá vai troâ thuác àêíy nùng suêët cuãa nïìn kinh tïë. Vñ duå, nïëumöåt nïìn kinh tïë coá hïå thöëng phaáp lyá rêët hûäu hiïåu, caác quyïìn vïì taâisaãn àûúåc quy àõnh roä raâng, vaâ möåt böå maáy chñnh quyïìn hoaåt àöånghiïåu quaã thò kïët quaã laâ töíng giaá trõ cuãa caãi seä tùng lïn vaâ do àoá phêìndû vöën vö hònh cuäng tùng lïn.

Laâ phêìn dû, nïn vöën vö hònh nhêët thiïët phaãi bao göìm caác taâi saãnkhaác maâ do thiïëu söë liïåu chûa àûúåc tñnh àïën trong giaá trõ ûúác lûúångvïì cuãa caãi. Nhû àaä àïì cêåp úã chûúng 2, möåt daång cuãa caãi laâ taâi saãntaâi chñnh nûúác ngoaâi roâng. Khi möåt quöëc gia thu laäi tûâ traái phiïëunûúác ngoaâi maâ mònh súã hûäu, àöìng nghôa vúái viïåc thuác àêíy tiïuduâng vaâ do vêåy cuäng laâm tùng töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ phêìn dû vöënvö hònh. Lêåp luêån tûúng tûå cuäng àûúåc aáp duång vúái caác nghôa vuå núånûúác ngoaâi roâng—úã khña caånh phaãi traã laäi cho ngûúâi nûúác ngoaâi, khi

97

àoá phêìn dû seä giaãm ài. Do vêåy, trong khi khöng coá söë liïåu töíng húåpgiûäa caác quöëc gia vïì taâi saãn taâi chñnh nûúác ngoaâi roâng thò biïën söënaây àûúåc àaánh giaá ngêìm trong phêìn dû cuãa caãi vö hònh àöëi vúái möîiquöëc gia.

Cuöëi cuâng, phêìn dû vöën vö hònh coân bao göìm caác sai soát vaânhûäng yïëu töë bõ boã qua trong khi tñnh toaán vöën saãn xuêët vaâ vöën tûånhiïn. Caác yïëu töë bõ boã qua chuã yïëu bao göìm lônh vûåc ngû nghiïåpvaâ nûúác ngêìm.

Trïn cú súã nhûäng lêåp luêån trïn àêy, muåc tiïu cuãa chûúng naây laâphên taách phêìn dû vöën vö hònh thaânh caác cêëu phêìn chñnh. Viïåc boãqua taâi saãn taâi chñnh nûúác ngoaâi vaâ möåt söë taâi nguyïn thiïn nhiïnkhöng mang tñnh hïå thöëng, thïí hiïån úã chöî coá thïí coá sûå khaác nhaulúán giûäa caác quöëc gia vïì lûúång taâi saãn naây. Do àoá, chuáng ta seä têåptrung vaâo caác cêëu phêìn coá tñnh hïå thöëng cuãa phêìn dû vöën vö hònh,


98

nhû vöën nhên lûåc vaâ chêët lûúång thïí chïë. Viïåc phên tñch riïng tûângcêëu phêìn àoá trong caác phêìn tiïëp theo àêy giuáp chuáng ta coá thïí àaánhgiaá àûúåc phêìn dû vöën vö hònh dûúái daång taâi saãn coá cuå thïí; àïí röìi tûâàoá coá thïí xêy dûång nhûäng biïån phaáp chñnh saách cuå thïí àöëi vúái caáctaâi saãn naây.

Trong söë caác cêëu phêìn cuãa vöën vö hònh, coá leä vöën nhên lûåc laâ cêëuphêìn àûúåc phên tñch nhiïìu nhêët trong caác taâi liïåu kinh tïë . Vñ duå, baãng7.1 phaãn aánh mûác tùng saãn lûúång bònh quên àêìu ngûúâi taåi caác nûúácthuöåc Töí chûác Húåp taác Phaát triïín Kinh tïë (OECD) so vúái mûác tùng giaátrõ àêìu vaâo vaâ so vúái nùng suêët cuãa töíng yïëu töë. Mûác tùng chêët lûúånglao àöång laâ yïëu töë quan troång lyá giaãi cho tyã lïå tùng trûúãng cao vïì saãnlûúång àêìu ra, nhûng mûác tùng nùng suêët vêîn laâ yïëu töë chñnh.

Baãng 7.1 Tùng trûúãng saãn lûúång àêìu ra vaâ àêìu vaâobònh quên àêìu ngûúâi úã caác nûúác OECD (phêìn trùm)

Höåp 7.1 trònh baây töíng quan sú böå vïì àõnh nghôa vöën nhên lûåcvaâ viïåc àaánh giaá loaåi vöën naây.

Trong phêìn tiïëp theo, chuáng ta seä xem xeát khaái niïåm phêìn dû vöënvö hònh röång hún vaâ loaåi boã taác àöång cuãa giaáo duåc vaâ caác biïën khaác,bao göìm caã yïëu töë quaãn trõ. Phêìn naây seä cung cêëp chó söë àêìu tiïn cuãatêìm quan troång tûúng àöëi cuãa caác loaåi taâi saãn taåo nïn phêìn dû naây.

CHÛÚNG 7. LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH...

99

1960–95 Myä Canada Anh Phaáp Àûác Italy Nhêåt Tùng trûúãng saãn lûúång trïn àêìu ngûúâi 2,11 2,24 1,89 2,68 2,66 3,19 4,81 Tùng trûúãng vïì vöën trïn àêìu ngûúâi 1,35 2,35 2,69 3,82 3,76 4,01 3,49 Tùng söë giúâ lao àöång trïn ngûúâi 0,42 0,14 –0,50 –0,99 –0,67 –0,17 0,35 Tùng trûúãng chêët lûúång lao àöång 0,60 0,55 0,44 0,85 0,43 0,31 0,99 Tùng nùng suêët 0,76 0,57 0,80 1,31 1,33 1,54 2,68 Nguöìn: Jorgensen vaâ Yip 2001.


100

Höåp 7.1 Àaánh giaá vöën nhên lûåc

Mùåc duâ hiïån nay chûa coá thuúác ào tñnh bùçng tiïìn vïì vöën nhên lûåc, nhûng nhûängnghiïn cûáu vïì lônh vûåc naây hûáa heån seä coá nhiïìu kïët quaã àaáng khñch lïå. Behrman vaâTaubman (1982, 474) àõnh nghôa vöën nhên lûåc laâ “têåp húåp nùng lûåc saãn xuêët kinh tïëcuãa con ngûúâi”. Vöën nhên lûåc coá thïí àûúåc tùng thöng qua viïåc tùng chi tiïu cho giaáoduåc, àaâo taåo taåi chöî, vaâ àêìu tû vaâo y tïë vaâ dinh dûúäng. Nhûäng khoá khùn trong viïåcàaánh giaá vöën nhên lûåc gùæn liïìn vúái thûåc tïë laâ vöën nhên lûåc àûúåc tñch luäy dûúái nhiïìuhònh thûác. Khöng phaãi têët caác caác yïëu töë goáp phêìn hònh thaânh vöën nhên lûåc àïìu coáthïí àûúåc àaánh giaá dïî daâng. Kïí caã trong caác trûúâng húåp coá thïí tñnh àûúåc, chùèng haånsöë nùm hoåc, thò taác àöång cuãa noá lïn giaá trõ cuãa vöën nhên lûåc coá thïí khaác nhau giûäacaác quöëc gia.

Caác chó tiïu àõnh lûúång àaánh giaá vöën nhên lûåc

Chó tiïu cú baãn nhêët àïí àaánh giaá vöën nhên lûåc laâ söë nùm àûúåc àaâo taåo bònh quêncuãa lûåc lûúång lao àöång. Schultz (1961) vaâ Becker (1964) laâ nhûäng ngûúâi khúãi xûúángquan àiïím coi giaáo duåc laâ khoaãn àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc. Schultz (1988) àûa raphên tñch töíng húåp vïì möëi quan hïå giûäa caác khoaãn àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc vaâ thunhêåp. Caác pheáp haåch toaán tùng trûúãng cho thêëy trònh àöå giaáo duåc cao lyá giaãi chomûác saãn lûúång cao. Söë liïåu dûúái àêy phaãn aánh àiïìu naây qua viïåc khai thaác söë nùmhoåc trung bònh tñnh trïn töíng thu nhêåp quöëc gia (GNI) bònh quên àêìu ngûúâi.


101

Hûúáng túái àaánh giaá vöën nhên lûåc bùçng tiïìn

Vöën nhên lûåc laâ kïët quaã cuãa àêìu tû vaâo nêng cao kyä nùng vaâ kiïën thûác cuãa lûåc lûúånglao àöång. Do àoá, möåt bûúác chuã yïëu àïí ài àïën àaánh giaá vöën nhên lûåc bùçng tiïìn laâ phaãiûúác lûúång thu nhêåp trïn caác khoaãn àêìu tû àoá. Psacharopoulos vaâ Patrinos (2004) àûara caác phûúng phaáp àaánh giaá töíng húåp khaã nùng sinh lúâi cuãa àêìu tû vaâo giaáo duåc úãcaác nûúác. Möåt trong nhûäng phaát hiïån cuãa hoå laâ giaáo duåc tiïíu hoåc taåo ra thu nhêåp caonhêët úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Baãng dûúái àêy töíng húåp kïët quaã theo nhoám thunhêåp. Caác söë liïåu trong baãng phaãn aánh thu nhêåp trïn möåt àöìng àö la tùng thïm chogiaáo duåc. Thu nhêåp giaãm ài theo cêëp hoåc - tûác laâ, möåt àöìng àö la chi cho giaáo duåc tiïíuhoåc taåo ra thu nhêåp cao hún möåt àöìng àö la chi cho cêëp giaáo duåc cao hún - vaâ thunhêåp cuäng giaãm ài theo mûác thu nhêåp trïn àêìu ngûúâi. Caác taác giaã cho thêëy rùçng àêìutû vaâo giaáo duåc laâ möåt lûåa choån chñnh saách coá khaã nùng sinh lúâi rêët cao.

Tyã lïå Thu nhêåp trïn Àêìu tû trong Giaáo duåctheo caác cêëp hoåc

Nguöìn: Psacharopoulos vaâ Patrinos 2004.

Taác duång cuãa tyã lïå thu nhêåp tûâ giaáo duåc àûúåc nghiïn cûáu hïët sûác kyä lûúäng. Chùènghaån, sûã duång söë liïåu vïì Thuyå Àiïín, Bjorklund vaâ Kjellstrom (2002) phaát hiïån rùçngcaác kïët quaã coá thïí chõu aãnh hûúãng cuãa cêëu truác sûã duång trong mö hònh ûúác lûúång.Cêìn coá caác nghiïn cûáu thïm àïí hoaân thiïån caác pheáp tñnh toaán naây.

Kïí caã khi coá sùén caác söë liïåu vïì tyã suêët thu nhêåp thò viïåc tñnh toaán vöën nhên lûåc vêîncêìn coá möåt cú súã, tûác laâ möåt mûác khúãi àiïím maâ trïn cú súã àoá chuáng ta coá thïí cöångthïm caác khoaãn àêìu tû kïë tiïëp vïì vöën nhên lûåc, nhùçm tñnh àûúåc töíng giaá trõ vöën nhênlûåc taåi bêët cûá thúâi àiïím naâo cho trûúác. Tiïìn lûúng àöëi vúái lao àöång giaãn àún laâ möåtmûác cú súã coá thïí nhêån biïët àûúåc vïì mùåt lyá thuyïët, nhûng söë liïåu coá thïí so saánh giûäacaác quöëc gia laåi khöng sùén coá.

Tyã lïå thu nhêåp xaä höåi trïn àêìu tû vaâo giaáo duåc, % Nhoám nûúác Tiïíu hoåc Trung hoåc Cao hún Caác nûúác thu nhêåp thêëp 21,3 15,7 11,2 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 18,8 12,9 11,3 Caác nûúác thu nhêåp cao 13,4 10,3 9,5 Thïë giúái 18,9 13,1 10,8

Phên tñch höìi quy vïì phêìn dû vöën vö hònh

Phêìn dû vöën vö hònh buöåc chuáng ta phaãi nghô àïën têët caã caác yïëutöë goáp phêìn taåo ra cuãa caãi ngoaâi vöën saãn xuêët vaâ vöën tûå nhiïn.

Nhûäng yïëu töë coân laåi laâ caác taâi saãn vö hònh hún vaâ khoá coá thïí àolûúâng.

Phên tñch höìi quy coá thïí giuáp chuáng ta xaác àõnh caác yïëu töë chñnhcuãa phêìn dû vöën vö hònh.

Vöën nhên lûåc roä raâng phaãi laâ möåt phêìn quan troång cuãa viïåc xaácàõnh bêët cûá mö hònh naâo. Möåt àaåi diïån coá sùén cuãa vöën nhên lûåc laâhoåc vêën. Söë nùm hoåc tñnh trïn àêìu ngûúâi laâ möåt thûúác ào khönghoaân chónh vïì vöën con ngûúâi búãi vò yïëu töë naây khöng tñnh àïën chêëtlûúång giaáo duåc cuäng nhû loaåi hònh àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc nhû àaâotaåo taåi chöî. Caác sai söë trong àaánh giaá kiïíu naây chûa hùèn àaä laâm sailïåch hïå söë naây, nhûng cuäng coá taác àöång àaáng kïí. ÚÃ àêy söë nùm hoåcbònh quên àêìu ngûúâi àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá do thiïëu caác söë liïåutöët hún.

Möåt daång àùåc biïåt cuãa vöën nhên lûåc àûúåc thïí hiïån úã söë cöngnhên laâm viïåc úã nûúác ngoaâi vaâ gûãi tiïìn vïì cho gia àònh dûúái daångkiïìu höëi. Kïí caã khi nhûäng cöng nhên naây khöng hiïån diïån trongnûúác, hoå vêîn àoáng goáp vaâo thu nhêåp cuãa quöëc gia vaâ do vêåy hoå laâmöåt phêìn trong töíng cuãa caãi quöëc gia. Vò lyá do naây, chuáng ta cuängàûa yïëu töë kiïìu höëi vaâo trong mö hònh naây.

Chêët lûúång thïí chïë laâ möåt yïëu töë quan troång khaác cêìn xem xeát.Kaufmann, Kraay, vaâ Mastruzzi (2005) cung cêëp söë liïåu vïì saáuphûúng diïån cuãa quaãn trõ:

● Quyïìn phaát ngön vaâ traách nhiïåm

● ÖÍn àõnh chñnh trõ vaâ khöng coá baåo lûåc

● Hiïåu quaã cuãa chñnh phuã

● Chêët lûúång cuãa quy chïë, chñnh saách

● Phaáp quyïìn

● Kiïím soaát tham nhuäng


102

Mö hònh dûúái àêy sûã duång chó tiïu phaáp quyïìn. Chó tiïu naâyàaánh giaá mûác àöå tin tûúãng vaâ chêëp haânh luêåt phaáp cuãa caác taác nhêntrong xaä höåi. Noá bao göìm sûå tön troång cuãa cöng dên vaâ nhaâ nûúácàöëi vúái caác thïí chïë quaãn lyá vaâ àiïìu haânh caác hoaåt àöång tûúng taáccuãa hoå. Mùåc duâ chûa coá lyá do xaác àaáng àïí ûu tiïn lûåa choån yïëu töëquaãn trõ naây so vúái yïëu töë quaãn trõ khaác, nhûng lêåp luêån nghiïng vïìchoån lûåa chó tiïu phaáp quyïìn laâ do chó tiïu naây chûáa àûång möåt söëàùåc trûng vïì vöën xaä höåi cuãa möåt quöëc gia. Paldam vaâ Svendsen (sùæpxuêët baãn) kïët húåp vöën xaä höåi vúái loâng tin, vaâ àûa ra baáo caáo vïì chótiïu loâng tin töíng húåp cuãa 20 quöëc gia. Giûäa loâng tin noái chung vaâphaáp quyïìn coá sûå tûúng quan chùåt cheä, nhû thïí hiïån úã baãng 7.21.Viïåc diïîn giaãi caác hïå söë trong phên tñch dûúái àêy seä tuyâ thuöåc vaâoyïëu töë haån chïë laâ coá möåt söë yïëu töë cú súã giaãi thñch cho möëi tûúngquan giûäa phaáp quyïìn vaâ phêìn dû vöën vö hònh.

Baãng 7.2 Ma trêån tûúng quan giûäa Vöën Xaä höåivaâ chó tiïu Quaãn trõ


103

Loâng tin Quyïìn

phaát ngön ÖÍn àõnh Hiïåu quaã chñnh phuã

lûúång Chñnh saách

Phaáp quyïìn

soáat tham nhuäng

Loâng tin 1,000 Quyïìn phaát ngön 0,397 1,000 ÖÍn àõnh 0,309 0,675 1,000 Hiïåu quaã chñnh phuã 0,482 0,506 0,868 1,000 Chêët lûúång Chñnh saách 0,240 0,450 0,807 0,878 1,000 Phaáp quyïìn 0,514 0,560 0,908 0,945 0,868 1,000 Kiïím soaát tham nhuäng 0,517 0,595 0,892 0,965 0,865 0,975 1,000 Nguöìn: Chó tiïu loâng tin àûúåc lêëy tûâ Paldam vaâ Svendsen (nïu trïn). Saáu yïëu töë cuãa quaãn trõ àûúåc lêëy tûâKaufmann, Kraay, vaâ Mastruzzi (2005).Ghi chuá: Tiïëng noái: Tiïëng noái vaâ traách nhiïåm giaãi trònh; ÖÍn àõnh: ÖÍn àõnh chñnh trõ vaâ khöng coá baåo lûåc; Hiïåuquaã CP: Hiïåu quaã cuãa chñnh phuã; Chêët lûúång chñnh saách: Chêët lûúång cuãa caác quy chïë, chñnh saách; KSTN:Kiïím soaát tham nhuäng.

Mö hònh cuãa chuáng ta phaãn aánh phêìn dû laâ möåt haâm cuãa vöënnhên lûåc nöåi àõa, thïí hiïån úã söë nùm hoåc bònh quên trïn söë ngûúâi laoàöång; vöën nhên lûåc úã nûúác ngoaâi, thïí hiïån úã söë tiïìn kiïìu höëi nhûängngûúâi lao àöång úã nûúác ngoaâi chuyïín vïì; vaâ vöën quaãn trõ/xaä höåi,àûúåc thïí hiïån úã chó tiïu phaáp quyïìn. Chuáng ta xem xeát möåt haâmCobb-Douglas àún giaãn:

trong àoá R laâ phêìn dû vö hònh, A laâ hùçng söë, S laâ söë nùm hoåc bònhquên trïn möîi lao àöång, F laâ söë tiïìn kiïìu höëi tûâ nûúác ngoaâi vaâ L laâchó tiïu phaáp quyïìn (àûúåc ào theo thang àiïím tûâ 1 àïën 100). Caác hïåsöë αi phaãn aánh àöå co daän cuãa phêìn dû vúái caác biïën giaãi thñch úã vïëphaãi cuãa phûúng trònh trïn àêy. Do vêåy, vñ duå, αS laâ tyã lïå phêìn trùmtùng thïm cuãa R nïëu söë nùm hoåc tùng thïm 1 phêìn trùm. Coân coámöåt böå caác biïën giaã thuöåc nhoám thu nhêåp coá tñnh àïën nhûäng chïnhlïåch vïì phêìn dû liïn quan àïën caác mûác thu nhêåp.

Àöå co daän

Nhû thïí hiïån úã Baãng 7.3, mö hònh naây phuâ húåp vúái caác söë liïåu. Caácbiïën àöåc lêåp giaãi thñch cho 89 phêìn trùm thay àöíi vïì phêìn dû.

Baãng 7.3 Àöå co daän cuãa Vöën Vö hònh vúái söë nùm hoåc,kiïìu höëi vaâ phaáp quyïìn


104

R AS F LS F L= α α α(7.1)

Söë nùm hoåc 0,53 0,2162 Kiïìu höëi 0,12 0,0472 Phaáp quyïìn 0,83 0,3676 Biïën söë giaã thu nhêåp thêëp –2,54 0,4175 Biïën söë giaã thu nhêåp dûúái trung bònh –1,90 0,2911 Biïën söë giaã thu nhêåp trïn trung bònh –1,55 0,2693 Hùçng söë 7,24 1,6005

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi chuá: Biïën phuå thuöåc: log cuãa vöën vö hònh. Töíng söë quan saát bao göìm: 79. R-bònh phûúng: 0,89. Biïëngiaã bõ loaåi: caác nûúác thu nhêåp cao. Têët caã caác hïå söë àïìu coá yá nghôa thöëng kï taåi mûác 5 %.

Têët caác caác hïå söë naây àïìu khaác 0 àaáng kïí1 taåi mûác 5% vaâ àïìudûúng. Giaá trõ ûúác lûúång naây phaãn aánh söë nùm hoåc tùng 1% seä laâmtùng phêìn dû vöën vö hònh thïm 0,53%. Mûác tùng 1% cuãa chó tiïuphaáp quyïìn ài àöi vúái tyã lïå tùng 0,83% phêìn dû. Hïå söë nhoã hún 1trong mö hònh trïn àêy coá nghôa laâ thu nhêåp biïn giaãm dêìn so vúáithûâa söë tûúng ûáng - vñ duå, viïåc tùng thïm möåt nùm hoåc mang laåi thunhêåp cao hún úã caác nûúác coá mûác àöå giaáo duåc thêëp hún. Ngoaâi ra, têëtcaã caác hïå söë giaá vïì thu nhêåp àïìu laâ söë êm. Àiïìu àoá coá nghôa laâ caácnûúác thuöåc möîi nhoám thu nhêåp coá mûác phêìn dû vöën vö hònh thêëphún so vúái caác nûúác coá thu nhêåp cao. Chuáng ta cuäng àaä thûã nghiïåmgiaã thuyïët cho rùçng töíng cuãa caác hïå söë nùm hoåc, kiïìu höëi, vaâ phaápquyïìn bùçng 1. Vïì mùåt thöëng kï, khöng thïí baác boã giaã thuyïët naây.Noái caách khaác, nïëu chuáng ta tûúãng tûúång ba biïën söë phuå thuöåc laâcaác àêìu vaâo taåo ra vöën vö hònh thò haâm saãn xuêët naây thïí hiïån lúåi tûáckhöng àöíi theo quy mö.

Thu nhêåp biïn

Sûã duång caác hïå söë co daän tñnh àûúåc trong phûúng trònh höìi quy naây,coá thïí tñnh àûúåc thu nhêåp biïn, tûác laâ mûác thay àöíi àún võ cuãa phêìndû do thay àöíi möåt àún võ cuãa biïën giaãi thñch. Trong trûúâng húåphaâm Cobb-Douglas, thu nhêåp biïn, hoùåc caác àaåo haâm riïng seä dïîdaâng tñnh àûúåc khi:

Lûu yá rùçng khi àöå co daän αx khöng àöíi, thu nhêåp biïn phuåthuöåc vaâo mûác àöå cuãa R vaâ X. Chuáng ta àaä tñnh thu nhêåp biïn bùçngcaách sûã duång ûúác lûúång trung bònh vïì R vaâ X trong möîi nhoám thunhêåp. Thöng tin naây àûúåc töíng húåp trong baãng 7.4.

ÚÃ mûác söë nùm hoåc trung bònh, cûá möîi nùm hoåc tùng thïm úã caácnûúác thu nhêåp thêëp seä laâm phêìn dû tùng tûúng ûáng 838 USD. So saánhvúái viïåc caác nûúác thu nhêåp thêëp chi gêìn 51 USD cho möîi hoåc sinh möîinùm úã trûúâng tiïíu hoåc (Ngên haâng Thïë giúái 2005). Thöng tin naây rêëtcoá yá nghôa àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách, àùåc biïåt laâ khi


105

δδ

αRX

RXX= (7.2)

so saánh chi phñ vaâ lúåi ñch cuãa chñnh saách àùåt ra. Vïì biïën phaáp quyïìn,yá nghôa vïì mùåt hoaåch àõnh chñnh saách ñt roä raâng hún búãi vò àaåo haâmriïng tuyâ thuöåc vaâo thang àiïím tñnh chó söë phaáp quyïìn (1 àïën 100trong trûúâng húåp naây), chûa kïí àïën nhûäng khoá khùn trong viïåc gaáncho chó söë àoá yá nghôa gò - vïì mùåt thay àöíi caác thïí chïë thûåc sûå - àïítùng hiïåu quaã phaáp quyïìn thïm möåt àiïím trïn thang àiïím naây.

Thu nhêåp tûâ giaáo duåc coân tuyâ thuöåc vaâo caác àùåc àiïím cuå thïíkhaác cuãa tûâng quöëc gia. Xem caác cöåt cuãa Baãng 7.4 theo chiïìu tûâ trïnxuöëng, thu nhêåp biïn trïn giaáo duåc dûúâng nhû cao hún úã caác mûácthu nhêåp cao hún. Kïët quaã naây coá thïí do caác àùåc àiïím chûa àûúåcquan saát cuãa caác nûúác, àûúåc thïí hiïån úã caác biïën giaã trong mö hònh.Tûâ phûúng trònh 7.1 coá thïí thêëy roä rùçng caác àùåc trûng cuãa quöëc giaseä aãnh hûúãng àïën mûác cuãa söë haång khöng àöíi A. Àiïìu chuáng taquan saát àûúåc úã Baãng 7.4. laâ böën haâm khaác nhau cuãa vöën vö hònh,möîi haâm tñnh theo möåt nhoám thu nhêåp.

Giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh

Daång haâm Cobb-Douglas cho pheáp chuáng ta tiïën thïm möåtbûúác bùçng viïåc phên tñch thaânh phêìn sau àêy khoãi phêìn dû

vöën vö hònh:


106

Baãng 7.4 Sûå thay àöíi vöën vö hònh do sûå thay àöíicuãa möåt àún võ cuãa biïën giaãi thñch, theo nhoám thu nhêåp

(USD/ àêìu ngûúâi)

trïn söë nùm

hoåc trïn phaáp

quyïìn Thu nhêåp biïn trïn kiïìu höëi

Caác nûúác thu nhêåp thêëp 838 111 29 Caác nûúác thu nhêåp dûúái trung bònh 1.721 362 27 Caác nûúác thu nhêåp trïn trung bònh 2.398 481 110 Caác nûúác OECD thu nhêåp cao 16.430 2.973 306 Nguöìn: Caác taác giaã.

Do àoá, phêìn dû naây coá thïí àûúåc phên tñch thaânh cêëu phêìn hoåcvêën, cêëu phêìn kiïìu höëi, vaâ cêëu phêìn quaãn trõ. Cêëu phêìn thûá tû, goåilaâ Z, phaãn aánh sûå chïnh lïåch giûäa vöën vö hònh vaâ giaá trõ àoáng goápriïng leã cuãa caác biïën giaãi thñch. Trong daång haâm cuãa chuáng ta, nïëutöíng cuãa caác tyã lïå co giaän αS, αF , αL bùçng 1 - àiïìu khöng thïí phuãnhêån vïì mùåt toaán kinh tïë - thò Z bùçng 0.

Giaã sûã Z bùçng 0, vïì mùåt toaán kinh tïë, chuáng ta coá thïí ûúác lûúångphêìn àoáng goáp cuãa hoåc vêën, kiïìu höëi vaâ phaáp quyïìn vaâo phêìn dûvöën vö hònh (hònh 7.2). Phaáp quyïìn laâ cêëu phêìn lúán nhêët, chiïëmtrung bònh 57% töíng giaá trõ phêìn dû. Hoåc vêën cuäng laâ yïëu töë quantroång vúái tyã lïå 36% trïn töíng giaá trõ phêìn dû. Kiïìu höëi chiïëmkhoaãng 7%.

Vñ duå vïì ba quöëc gia

Vñ duå vïì ba quöëc gia coá thïí laâm chuáng ta hiïíu roä hún vïì thaânh phêìncuãa cuãa caãi vö hònh: El Salvador, Peru, vaâ Thöí Nhô Kyâ

Trong khi àïìu coá mûác töíng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi tûúng àûúngnhau vaâ mûác phêìn dû vöën vö hònh rêët cao, nhûng sûå chïnh lïåch vïì


107

RRSS

RFF

RLL Z= + + +

δδ

δδ

δδ

(7.3)

taâi saãn tûúng ûáng trong vöën vö hònh úã ba quöëc gia naây laâ rêët lúán.Baãng 7.5 aáp duång cöng thûác 7.3 àïí phên tñch thaânh phêìn cuãa phêìndû vöën vö hònh. Thöí Nhô Kyâ, nùçm úã khu vûåc chêu Êu vaâ Trung AÁ,laâ nûúác giaâu nhêët trong 3 quöëc gia àûúåc xem xeát, vúái töíng thu nhêåpquöëc gia theo àêìu ngûúâi àaåt 2.980 USD. Nhû phaãn aánh úã phuå luåc 2,trong töíng giaá trõ cuãa caãi cuãa nûúác naây göìm 18% vöën saãn xuêët vaâ 7%vöën tûå nhiïn (àùåc biïåt laâ àêët nöng nghiïåp). Phaáp quyïìn laâ yïëu töëchñnh àoáng goáp vaâo giaá trõ phêìn dû vöën vö hònh rêët lúán. Chó söë phaápquyïìn cao trïn mûác trung bònh trong khu vûåc Pïru, nùçm úã chêu MyäLatinh, coá töíng thu nhêåp quöëc gia theo àêìu ngûúâi àaåt 1.991 USD.Tûúng àöëi giaâu coá vïì taâi nguyïn khoaáng saãn, Peru coá vöën tûå nhiïnchiïëm 9% töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ möåt mûác vöën saãn xuêët chiïëm 14%cuãa caãi (xem phuå luåc 2). Trong khi phaáp quyïìn úã mûác thêëp húnnhiïìu so vúái Thöí Nhô Kyâ, söë nùm hoåc trung bònh laåi cao hún. Do àoá,hoåc vêën laâ yïëu töë giaãi thñch cho phêìn àoáng goáp lúán vaâo phêìn dû vöënvö hònh (47%) En Xanvaào, thuöåc Trung Myä, laåi coá thaânh phêìn


108

Baãng 7.5 Thaânh phêìn cuãa Phêìn dû vaâ caác mûác hoåc vêën, kiïìu höëi, phaáp quyïìn

Thaânh phêìn cuãa Phêìn

dû Caác mûác Quöëc gia

Khu vûåc

Töíng cuãa caãi (USd

/àêìu ngûúâi)

Phêìn dû vöën vö

hònh (%)

Hoåc vêën (%)

Phaáp quyïìn

(%)

Kiïìu höëi (%)

Hoåc vêën (nùm/àêìu

ngûúâi)

Phaáp quyïìn

(chó söë)

Kiïìu höëi (USD/àêìu

ngûúâi)

Thöí Nhô Kyâ

Chêu Êu vaâ Trung

AÁ 47,858 75 31 63 6 5 51 68

Pïru Chêu Myä

Latinh 39,045 77 47 51 3 8 39 28

En Xanvaào Chêu Myä

Latinh 36,476 86 28 47 24 5 41 284 Caác nûúác thu nhêåp dûúái trung bònh 23,612 60 36 57 7 6 44 84


phêìn dû khaác. Nûúác naây coá töíng thu nhêåp quöëc gia trïn àêìu ngûúâiàaåt 2.075 USD vaâ phêìn dû chiïëm 86% töíng cuãa caãi. ÚÃ àêy, kiïìu höëichiïëm vai troâ chuã àaåo (24% phêìn dû), phaãn aánh phêìn lúán vöën nhênlûåc cuãa El Salvador nùçm úã nûúác ngoaâi. Söë liïåu úã baãng 7.5 cho thêëyrùçng khöng coá möåt quy luêåt chñnh saách naâo coá thïí phuâ húåp vúái têëtcaã caác nûúác. Thaânh phêìn khaác nhau cuãa vöën vö hònh úã ba nûúác naâycho thêëy caác lûåa choån chñnh saách rêët khaác nhau. ÚÃ Thöí Nhô Kyâ, giaáoduåc laâ ûu tiïn haâng àêìu. Mûác tùng giaáo duåc trïn àêìu ngûúâi úã ThöíNhô Kyâ thïm möåt nùm seä laâm tùng phêìn dû lïn gêìn 10%. ÚÃ Peru,viïåc caãi thiïån hïå thöëng tû phaáp túái mûác ngang bùçng vúái AÁchentinaseä laâm tùng phêìn dû thïm 25%.

Viïåc quaãn lyá caác khoaãn kiïìu höëi laâ vêën àïì chñnh úã El Salvador.Adams vaâ Page (2003) cho thêëy rùçng caác khoaãn kiïìu höëi tûâ nûúácngoaâi coá taác àöång lúán vïì mùåt thöëng kï àöëi vúái viïåc giaãm ngheâo, taácàöång naây coá thïí seä maånh hún nïëu caác chñnh saách khuyïën khñch àêìutû àûúåc aáp duång thay vò khuyïën khñch tiïu duâng tiïìn kiïìu höëi.Trong daâi haån, viïåc tùng cûúâng tñnh nùng àöång cuãa nïìn kinh tïë ElSalvador seä taåo ra àöång lûåc àöëi vúái vöën nhên lûåc vaâ caác nguöìn taâichñnh seä quay trúã laåi quöëc gia naây.

Kïët luêån

Hiïån chûa coá sùén caác thûúác ào bùçng tiïìn vïì vöën nhên lûåc giûäacaác nûúác. Yïëu töë chñnh caãn trúã viïåc àaánh giaá vöën nhên lûåc bao

göìm sûå sùén coá söë liïåu vïì tiïìn lûúng vaâ khaã nùng so saánh söë liïåu vïìgiaáo duåc. Khi coá sùén thò caác söë liïåu naây cuäng khoá àûúåc kïët húåp àïíso saánh giûäa caác nûúác do nhûäng khaác biïåt vïì àõnh nghôa, phûúngphaáp àaánh giaá vaâ caác giaã àõnh. Phêìn dû vöën vö hònh tñnh àûúåc tûâviïåc ûúác lûúång giaá trõ cuãa caãi seä taåo cú höåi àïí àûa cöng taác nghiïncûáu vïì lônh vûåc naây tiïën thïm möåt bûúác.

Ngoaâi ra, trong khi coá rêët nhiïìu taâi liïåu sûã duång caác chó tiïu quaãntrõ vaâ thïí chïë laâm caác biïën giaãi thñch trong caác haâm höìi quy vïì sûåtùng trûúãng giûäa caác nûúác, vêîn chûa coá nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu


109


110

vïì viïåc gaán caác giaá trõ kinh tïë cho caác yïëu töë nhû chêët lûúång thïí chïë.Viïåc phên tñch thaânh phêìn cuãa phêìn dû cuãa caãi vö hònh laâ nhûängbûúác ài àêìu tiïn theo hûúáng naây.

Danh muåc caác taâi saãn coá àoáng goáp chuã yïëu vaâo phêìn dû bao göìmvöën nhên lûåc, vöën xaä höåi, vaâ chêët lûúång thïí chïë. Phên tñch höìi quycho thêëy rùçng söë nùm hoåc trïn àêìu ngûúâi vaâ phaáp quyïìn chiïëmphêìn lúán nhêët trong phêìn dû: úã mûác àöå töíng húåp, phaáp quyïìnchiïëm gêìn 60% sûå thay àöíi cuãa phêìn dû, trong khi vöën nhên lûåcchiïëm 35%. Caác kïët quaã naây gúåi yá möåt cöng thûác àaáng khñch lïå chochñnh saách xaä höåi. Thïm vaâo àoá, chuáng ta hy voång rùçng caác kïët quaãnaây seä thuác àêíy caác nghiïn cûáu múái.

Chuá thñch

1. Nïëu àûa Liïn bang Nga vaâ Inàönïxia ra khoãi mêîu naây, hïå söë tûúngquan giûäa quyïìn lûåc luêåt phaáp vaâ loâng tin seä bùçng 0.73, trong khi hïå söëtûúng quan giûäa kiïím soaát tham nhuäng vaâ loâng tin seä tùng lïn àïën 0.70.

2. Vïì mùåt thöëng kï, khi noái möåt hïå söë khaác 0 àaáng kïí úã mûác 5% tûác laâcoá túái 95% cú höåi laâ hïå söë naây khaác 0.

Chûúng 8

CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT

Möåt trong nhûäng chuã àïì àûúåc nhùæc àïën nhiïìu trong caác taâi liïåu vïìsûå bïìn vûäng laâ sûå húåp lyá cuãa viïåc sûã duång möåt khuön khöí kinh tïëàïí lyá giaãi taâi nguyïn thiïn nhiïn. Nhûäng ngûúâi phï phaán phûúngphaáp tiïëp cêån naây cho rùçng viïåc haåch toaán cuãa caãi giaã thiïët rùçngnhûäng taâi saãn saãn xuêët nhû vöën nhên lûåc vaâ vöën vêåt chêët coá thïí thaythïë taâi saãn taâi nguyïn thiïn nhiïn trïn cú súã quy àöíi cuâng àún võtñnh. Hoå lêåp luêån rùçng, àiïìu naây khöng thïí hiïån mûác àöå haån chïë àöëivúái khaã nùng thay thïë nhû vêåy. Viïåc mêët möåt söë vöën tûå nhiïn nhûtoaân böå hïå sinh thaái chùæc chùæn seä khöng thïí thay thïë bùçng viïåc tùngvöën vêåt chêët nïëu nhû chñnh cú súã cuãa töìn taåi xaä höåi vaâ sûå thõnhvûúång bõ huyã hoaåi taåi nhûäng khu vûåc chõu taác àöång cuãa hïå thöëngàoá. Àiïìu naây khiïën hoå hoaâi nghi vïì loaåi taâi khoaãn cuãa caãi maâ chuángtöi xêy dûång trong taâi liïåu naây.

Trong khi chuáng töi khöng hy voång coá thïí gúä boã àûúåc toaân böåcaác vêën àïì cuãa lêåp luêån naây, thò ñt nhêët chuáng töi cuäng coá thïí bùætàêìu bùçng viïåc têåp trung vaâo mûác àöå thay thïë giûäa caác taâi saãn khaácnhau. Àùçng sau bêët cûá taâi khoaãn cuãa caãi naâo cuäng êín möåt haâm saãnxuêët, àoá laâ möåt kïë hoaåch chi tiïët vïì sûå kïët húåp caác loaåi taâi saãn khaácnhau nhùçm àaåt àûúåc möåt mûác àöå àêìu ra nhêët àõnh. Nhûäng kïëhoaåch naây thûúâng àûúåc viïët dûúái daång möåt haâm toaán hoåc, trong àoámö taã quan hïå chñnh xaác giûäa söë lûúång sùén coá cuãa caác yïëu töë àêìu vaâonhû vöën nhên lûåc vaâ vöën vêåt chêët, vaâ àêìu ra töëi àa maâ caác yïëu töëàêìu vaâo àoá coá thïí taåo ra. Khaã nùng thay thïë giûäa caác yïëu töë àêìu vaâoàûúåc ào bùçng àöå co daän thay thïë. Noái chung, àiïìu naây giuáp taåo

111

àiïìu kiïån dïî daâng, theo àoá viïåc giaãm möåt yïëu töë àêìu vaâo naây coá thïíbuâ laåi bùçng viïåc tùng thïm möåt yïëu töë àêìu vaâo khaác trong khi àêìura khöng thay àöíi. Möåt caách chñnh xaác hún, noá ào lûúâng mûác àöåthay àöíi cuãa hïå söë hai àêìu vaâo (vñ duå: vöën vêåt chêët vaâ àêët àai) khigiaá tûúng àöëi cuãa chuáng thay àöíi (vñ duå, giaá àêët tùng so vúái giaávöën)1. Àöå co daän caâng lúán thò caâng dïî thay thïë viïåc thiïëu huåt nguöìnlûåc naây bùçng viïåc sûã duång möåt nguöìn lûåc khaác. Noái chung, àöå codaän nhoã hún 1 cho thêëy khaã nùng thay thïë haån chïë.

Möåt haâm saãn xuêët thöng duång coá àöå co daän giûäa caác yïëu töë àêìuvaâo bùçng 1 laâ haâm saãn xuêët Cobb-Douglas, àûúåc viïët nhû sau:

Thu nhêåp hay àêìu ra (Y ) àûúåc biïíu diïîn laâ möåt haâm cuãa yïëu töëàêìu vaâo vöën (K ), yïëu töë àêìu vaâo lao àöång (L), yïëu töë ngoaåi sinhcöng nghïå (A) vaâ caác tham söë α vaâ β, thïí hiïån tûúng ûáng mûác thunhêåp cuãa vöën vaâ lao àöång. Nïëu caác lûåa choån saãn xuêët cuãa quöëc giaàûúåc biïíu diïîn bùçng möåt haâm nhû vêåy, bao göìm caã vöën tûå nhiïn,thò coá thïí àûa ra nhiïìu haâm yá vïì tñnh bïìn vûäng. Trûúác hïët, noá àûara haâm yá vïì khaã nùng thay thïë giûäa vöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët,vaâ àiïìu naây úã möåt mûác àöå naâo àoá laâm haâi loâng nhûäng ngûúâi lêåpluêån rùçng chuáng ta coá thïí mêët möåt söë vöën tûå nhiïn nïëu chuáng takhöng nghiïm tuác xem xeát sûå thõnh vûúång cuãa chuáng ta.

Haâm naây coân xaác nhêån nguyïn tùæc Hartwick cho rùçng khi khaithaác taâi nguyïn thiïn nhiïn, thò tiïu duâng coá thïí àûúåc duy trò úã mûáccao nhêët nïëu tiïët kiïåm roâng bùçng viïåc ài thuï tûâ viïåc khai thaác caácnguöìn lûåc àoá (Hartwick 1977; Hamilton 1995). Nguyïn tùæcHartwick laâ möåt chñnh saách hûäu ñch vïì sûå bïìn vûäng búãi vò noá àïí múãviïåc kiïím tra theo doäi. Chuáng ta coá thïí kiïím tra nguyïn tùæc àoá coáàûúåc thûåc hiïån khöng.

Caác nhaâ kinh tïë àaä àoáng goáp nhiïìu cöng sûác trong viïåc ûúáclûúång àöå co daän naây cho caác yïëu töë àêìu vaâo nhû vöën, lao àöång, vaânùng lûúång, maâ khöng phaãi taâi nguyïn thiïn nhiïn. Tuy nhiïn, tûânhûäng nùm 1970, àaä coá caác nghiïn cûáu lyá thuyïët trong àoá lêåp möhònh tùng trûúãng kñnh tïë tên cöí àiïín vúái caác yïëu töë àêìu vaâo saãn xuêëtlaâ vöën phi saãn xuêët vñ duå taâi nguyïn thiïn nhiïn (Stiglitz 1974a, b;


112

Y AK Lt t= α β (8.1)

Mitra 1978)2 . Uúác lûúång thûåc chûáng cuãa nhûäng haâm saãn xuêët nhûvêåy chûa àûúåc thûåc hiïån chuã yïëu do thiïëu dûä liïåu.

Chûúng naây muöën àûa ra nhûäng nöî lûåc ban àêìu theo hûúáng àoá.Nhû àaä àïì cêåp úã caác chûúng trûúác, cú súã dûä liïåu cuãa caác ûúác lûúångmúái vïì cuãa caãi àaä àûúåc xêy dûång, bao göìm caã vöën saãn xuêët vaâ vöën phisaãn xuêët - nguöìn lûåc àûúåc taái sinh vaâ khöng àûúåc taái sinh vaâ nguöìnnhên lûåc – cho pheáp chuáng ta ûúác lûúång möåt haâm saãn xuêët bao göìmcaác yïëu töë àêìu vaâo laâ caác dõch vuå tûâ caác nguöìn lûåc khaác nhau naây.Nhû vêåy, chûúng naây kiïím tra quan hïå giûäa töíng cuãa caãi vaâ thu nhêåpàûúåc taåo ra vaâ sûã duång caác giaá trõ ûúác lûúång múái vïì cuãa caãi àïí ûúáclûúång haâm saãn xuêët dûåa trïn möåt têåp húåp nhiïìu taâi saãn hún. Phêìn 2trònh baây viïåc ûúác lûúång haâm saãn xuêët. Phêìn 3 àûa ra caác kïët luêån.

Ûúác lûúång Haâm Saãn xuêët coá àöå co daän khöng àöíi löìng gheáp (nested CES)

Viïåc ûúác lûúång úã àêy sûã duång dûä liïåu cêëp àöå quöëc gia vïì töíngthu nhêåp quöëc dên (GNI) hoùåc töíng saãn lûúång kinh tïë vaâ xem

xeát mûác àöå maâ nhûäng thay àöíi vïì GNI giûäa caác nûúác taåi bêët cûá thúâiàiïím naâo àûúåc giaãi thñch búãi sûå sùén coá vöën saãn xuêët, nguöìn nhênlûåc, taâi nguyïn thiïn nhiïn (nùng lûúång vaâ àêët àai) úã cêëp àöå quöëcgia. Haâm saãn xuêët Cobb-Douglas coá daång nïu trïn khöng phuâ húåpcho viïåc ûúác lûúång naây do noá haån chïë mûác àöå co daän giûäa caác yïëutöë àêìu vaâo bùçng 1. Thûåc tïë, möåt trong nhûäng muåc tiïu cuãa chuángtöi laâ ûúác lûúång àöå co daän thay thïë giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo hay caácnhoám yïëu töë àêìu vaâo. Möåt daång haâm coá àöå co daän khöng thay àöíinhûng cho pheáp nhêån caác giaá trõ khaác 1 laâ haâm saãn xuêët coá àöå codaän thay thïë khöng àöíi (CES). Cuå thïí, chûúng naây sûã duång haâmsaãn xuêët CES löìng gheáp.

Vñ duå, haâm saãn xuêët CES löìng gheáp hai cêëp vúái 3 yïëu töë àêìu vaâocoá daång sau:

CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT

113

X F X A B CAB= [ ( , ), ] (8.2)

Trong àoá, X laâ töíng àêìu ra; A, B, vaâ C laâ caác yïëu töë àêìu vaâo; vaâXAB laâ sûå kïët húåp cuãa caã A vaâ B vaâo saãn xuêët. Ûúác lûúång àún cêëpliïn quan àïën A vaâ B; trong khi cêëp hai lêåp mö hònh saãn xuêët àêìura bùçng XAB vaâ C. Möåt àùåc àiïím àùåc biïåt cuãa haâm saãn xuêët CESlöìng gheáp laâ cöå co daän thay thïë giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo úã daång àúncêëp, A vaâ B, coá thïí khaác vúái àöå co daän thay thïë giûäa caác yïëu töë àêìuvaâo cuãa cêëp hai, XAB vaâ C. Noái caách khaác, bùçng viïåc sûã duång taâinguyïn thiïn nhiïn vaâ caác yïëu töë àêìu vaâo khaác vaâo caác cêëp àöå khaácnhau cuãa haâm naây, chuáng ta coá thïí thêëy caác mûác àöå thay thïë khaácnhau. Nhû vêåy, taâi saãn tûå nhiïn coá thïí úã àiïím túái haån (khaã nùngthay thïë thêëp) trong khi caác yïëu töë àêìu vaâo khaác àûúåc pheáp thay thïënhiïìu hún.

Coá möåt söë nghiïn cûáu àaä ûúác lûúång haâm saãn xuêët CES löìng nhaugiûäa ba hoùåc böën yïëu töë àêìu vaâo saãn xuêët nhû vöën, lao àöång, nùnglûúång, vaâ caác nguyïn vêåt liïåu phi nùng lûúång úã cêëp àöå doanhnghiïåp (Prywes 1986; Manne vaâ Richels 1992; Chang 1994; Kemfert1998; Kemfert and Welsch 2000).

Möåt vêën àïì quan têm chung cuãa nhûäng nghiïn cûáu naây laâ kiïímtra sûå thay thïë vöën-nùng lûúång trong caác ngaânh saãn xuêët chïë taåo.Chùèng haån, Manne vaâ Richels (1992) àaä ûúác lûúång khaã nùng thaythïë giûäa vöën vaâ lao àöång vúái nùng lûúång laâ 0,4; trong khi Kemfert(1998) ûúác lûúång giaá trõ cuãa hïå söë tûúng tûå laâ 0,5. Mùåt khaác, Prywes(1986) àaä phaát hiïån àöå co daän thay thïë giûäa vöën vaâ nùng lûúång vúáilao àöång nhoã hún 0,5.

Trong chûúng naây chuáng töi sûã duångcaác biïën liïn quan àïíûúác lûúång caác haâm saãn xuêët úã cêëp àöå quöëc gia. Caác biïën sûã duångbao göìm:4

● Vöën saãn xuêët (K) laâ töíng söë caác thiïët bõ, nhaâ xûúãng, vaâ àêët àaiúã àö thõ.

● Vöën nhên lûåc (H) coá hai thûúác ào thay thïë nhau—vöën nhên lûåcgùæn liïìn trònh àöå àaâo taåo vúái nùng suêët lao àöång (HE); hoùåcphêìn dû vöën vö hònh (HR) laâ phêìn chïnh lïåch giûäa töíng söëcuãa caãi cuãa möåt quöëc gia vaâ töíng taâi saãn tûå nhiïn vaâ taâi saãnsaãn xuêët. Möåt phêìn cuãa phêìn dû vöën vö hònh bao göìm vöën


114

nhên lûåc dûúái hònh thûác lao àöång thö sú vaâ têåp húåp caác kyänùng. Àïì nghõ xem thïm thöng tin vïì biïën naây vaâ cú súã sûãduång biïën naây úã chûúng 2 vaâ chûúng 7.

● Saãn xuêët vaâ nhêåp khêíu roâng caác nguöìn nùng lûúång khöng taái sinh(E) bao göìm dêìu, khñ tûå nhiïn, than àaá, vaâ than non.5

● Taâi nguyïn àêët (L) àïì cêåp àïën töíng giaá trõ cuãa àêët canh taác, àêëtàöìng coã, vaâ nhûäng khu vûåc àûúåc baão höå. Àêët àai àûúåc àaánhgiaá theo giaá trõ hiïån taåi cuãa thu nhêåp maâ maãnh àêët àoá taåo rachûá khöng tñnh theo giaá trõ thõ trûúâng.

GNI vaâ têët caã caác nhên töë àêìu vaâo nïu trïn àêy àïìu àûúåc tñnhtheo giaá trõ àêìu ngûúâi theo giaá nùm 2000 vaâ àûúåc thûåc hiïån úã cêëp àöåquöëc gia cho 208 nûúác. Söë liïåu GNI àûúåc lêëy tûâ Caác Chó söë Phaát triïínToaân cêìu (Ngên haâng Thïë giúái 2005). HE àûúåc tñnh dûåa trïn nghiïncûáu cuãa Barro vaâ Lee (2000);

E laâ möåt thûúác ào theo doâng vaâ àûúåc lêëy tûâ cuâng nguöìn dûä liïåulaâm cú súã cho caác ûúác lûúång vïì cuãa caãi; caác biïën coân laåi K, HR, vaâ Llaâ caác thaânh phêìn cuãa cuãa caãi nhû mö taã trong chûúng 2.

Quan hïå giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo saãn xuêët vúái thu nhêåp àûúåc thïíhiïån trong caác haâm saãn xuêët CES löìng nhau nhû mö taã trong phêìnphuå luåc cuãa chûúng naây. Ba phûúng phaáp tiïëp cêån CES löìng khaácnhau àaä àûúåc kiïím tra:

● Haâm àún cêëp vúái hai yïëu töë àêìu vaâo

● Haâm hai cêëp vúái ba yïëu töë àêìu vaâo

● Haâm ba cêëp vúái böën yïëu töë àêìu vaâo

Sûå kïët húåp caác biïën trong caác phûúng phaáp tiïëp cêån CES khaácnhau àûúåc thay àöíi nhùçm àiïìu tra khaã nùng vïì sûå khaác nhau giûäacaác àöå co daän thay thïë cho tûâng cùåp yïëu töë àêìu vaâo.

Phûúng phaáp tiïëp cêån haâm saãn xuêët àaä thûåc hiïån cho àïën nay boãqua möåt têåp húåp quan troång caác yïëu töë coá taác àöång taåo ra sûå khaácnhau trong thu nhêåp quöëc dên. Nhûäng yïëu töë naây liïn quan àïëntñnh hiïåu quaã cuãa viïåc sûã duång vaâ kïët húåp caác taâi saãn saãn xuêët, vaâbao göìm caã yïëu töë thïí chïë vaâ yïëu töë kinh tïë. Trong nghiïn cûáu naây,


115

chuáng töi xem xeát caác chó tiïu thïí chïë phaãn aánh tñnh hiïåu quaã maânhúâ àoá hoaåt àöång saãn xuêët coá thïí diïîn ra, àöìng thúâi xem xeát caác chótiïu kinh tïë phaãn aánh hiïåu quaã cuãa möåt töí chûác kinh tïë:

● Caác chó tiïu phaát triïín thïí chïë—caác chó söë vïì quyïìn phaát ngönvaâ traách nhiïåm (VA), sûå bêët öín chñnh trõ vaâ baåo lûåc (PIV), hiïåuquaã cuãa chñnh phuã (GE), gaánh nùång cú chïë (RB), phaáp quyïìn(RL); vaâ kiïím soaát tham nhuäng (CC). Bêët cûá chó söë naâo tùnglïn àïìu thïí hiïån sûå caãi thiïån cuãa möåt chó tiïu liïn quan. Doàoá, nhûäng chó söë naây àûúåc kyâ voång laâ coá taác àöång tñch cûåc túáithu nhêåp vaâ coá thïí caã tùng trûúãng nûäa (Kaufmann vaâ caác taácgiaã khaác 2005).6

● Caác chó tiïu kinh tïë—múã cûãa thûúng maåi (TOPEN) àûúåc tñnhbùçng hïå söë cuãa nhêåp khêíu vaâ xuêët khêíu trïn GDP (Ngênhaâng Thïë giúái 2005); vaâ tyã troång cuãa tñn duång trong nûúác cuãamöåt quöëc gia cêëp cho khu vûåc tû nhên tñnh trïn GDP(PCREDIT), hïå söë naây phaãn aánh àêìu tû vaâo khu vûåc tû nhên(Beck vaâ caác taác giaã khaác 1999).7

Coá hai phûúng phaáp àaánh giaá taác àöång cuãa caác chó tiïu kinh tïëvaâ thïí chïë naây. Phûúng phaáp thûá nhêët lêëy phêìn dû tûâ viïåc höìi quyhaâm saãn xuêët CES löìng nhau. Phêìn dû laâ möåt phêìn cuãa thu nhêåpkhöng àûúåc giaãi thñch búãi caác cêëu phêìn cuãa caãi - vöën vêåt chêët, vöënnhên lûåc, taâi nguyïn àêët, vaâ nguöìn nùng lûúång, vaâ àûúåc höìi quytrïn caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë àaä àûúåc xaác àõnh. Tuy nhiïn,bùçng viïåc sûã duång phûúng phaáp naây, möëi tûúng quan coá yá nghôathöëng kï giûäa phêìn dû vaâ bêët cûá chó tiïu naâo haâm yá rùçng caác biïënliïn quan àaä bõ boã soát trong quaá trònh ûúác lûúång haâm saãn xuêët CESlöìng gheáp naây. Nhû vêåy, caác hïå söë ûúác lûúång cuãa haâm saãn xuêët CESlöìng gheáp nhêån àûúåc trûúác kia seä bõ sai lïåch vaâ khöng hiïåu quaã(Greene 2000). Do àoá biïån phaáp coân laåi àûúåc coi laâ phuâ húåp hún.Taác àöång cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë àöëi vúái thu nhêåp seäàûúåc àûa vaâo tham söë hiïåu quaã cuãa haâm saãn xuêët, A (xem phuå luåc2). Tuyâ thuöåc vaâo söë liïåu sùén coá cuãa caác biïën cuãa haâm saãn xuêët CESlöìng gheáp, söë lûúång caác quöëc gia vaâo khoaãng tûâ 67 àïën 93 quöëc gia.Trong phûúng phaáp thûåc hiïån töíng thïí àöëi vúái phûúng phaáp tiïëp


116

cêån CES löìng gheáp naây, viïåc giaãm söë lûúång quöëc gia laâ do chónghiïn cûáu xem xeát nhûäng quöëc gia khöng bõ mêët caác quan saát àöëivúái caác biïën àöåc lêåp vaâ biïën giaãi thñch tûúng ûáng.8

Kïët quaã höìi quy

Caác haâm saãn xuêët CES löìng gheáp àûúåc ûúác lûúång bùçng caách sûãduång phûúng phaáp ûúác lûúång phi tuyïën tñnh.9 Quy mö cuãa mêîutrong möîi phûúng phaáp tiïëp cêån CES àïìu khaác nhau do nhûängquöëc gia khöng coá caác quan saát trong bêët cûá biïën naâo àïìu bõ loaåi.Baãng A8.1.1 trong phuå luåc 1 cho biïët caác àöå co daän thay thïë àûúåcûúác lûúång tûúng ûáng vúái trûúâng húåp trong àoá vöën nhên lûåc laâ möåtphêìn cuãa phêìn dû vöën vö hònh àaä àûúåc ào lûúâng (HR). Têët caã caácgiaá trõ ûúác lûúång àöå co daän thay thïë coá yá nghôa thöëng kï àïìu coá dêëudûúng, tûác laâ coá dêëu hiïåu khñch lïå.10 Mûác thêëp nhêët laâ àöå co daänthay thïë giûäa K vaâ E laâ 0,37 trong haâm saãn xuêët 3 cêëp. Möåt àiïím thuávõ nûäa cêìn lûu yá àoá laâ hêìu hïët àöå co daän thay thïë coá yá nghôa àïìugêìn 1.

Voâng höìi quy thûá hai àûúåc thûåc hiïån bùçng caách sûã duång thûúácào khaác cuãa vöën nhên lûåc, tûác laâ thûúác ào liïn quan àïën àaâo taåo vaânùng suêët lao àöång, HE. Baãng A8.1.2 trong phuå luåc 1 cho biïëtnhûäng àöå co daän thay thïë coá yá nghôa thöëng kï maâ coá dêëu dûúng.Hêìu hïët caác haâm löìng gheáp àïìu cho kïët quaã àöå co daän thay thïë xêëpxó bùçng 1.

Kïët quaã naây cho thêëy möåt söë phaát hiïån thuá võ. Trûúác hïët, khöngcoá dêëu hiïåu naâo cho thêëy àöå co daän thay thïë giûäa taâi nguyïn thiïnnhiïn (àêët àai) vaâ caác yïëu töë àêìu vaâo khaác laâ rêët thêëp. Trong caáctrûúâng húåp àêët àai laâ möåt yïëu töë àêìu vaâo coá yá nghôa, thò noá àïìu coáàöå co daän thay thïë gêìn bùçng hoùåc lúán hún 1. Thûá hai, biïën HE coá kïëtquaã töët hún trong caác phûúng trònh ûúác lûúång so vúái biïën HR. Thûába, caác daång haâm àûúåc xaác àõnh töët nhêët vúái têët caã caác tham söë àïìucoá yá nghôa laâ caác daång haâm sûã duång HE, bao göìm böën yïëu töë àêìuvaâo vaâ coá caác hònh thûác kïët húåp:


117

● K, HE, vaâ L àûúåc löìng vúái nhau vaâ sau àoá kïët húåp vúái E, hoùåc

● K, HE, vaâ E àûúåc löìng vúái nhau vaâ sau àoá kïët húåp vúái L.

Rêët khoá phên biïåt giûäa hai phiïn baãn naây, do àoá caã hai àûúåc sûãduång àïí tiïëp tuåc phên tñch nhû trònh baây dûúái àêy.

Viïåc ûúác lûúång haâm saãn xuêët CES löìng gheáp cho caác kïët quaã ûúáclûúång vïì àöå co daän cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë. Baãng A8.1.3vaâ baãng A8.1.4 trong phuå luåc 1 trònh baây kïët quaã cuãa caác haâm saãnxuêët böën yïëu töë [(K,HE,L)/E] vaâ [(K,E,HE)/L] tûúng ûáng cuãa baãngA8.1.2.Trong caã hai baãng, caác biïën vïì viïåc múã cûãa thûúng maåi vaâàêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên àïìu coá yá nghôa thöëng kï. Ûúác lûúång vïìàöå co daän cuãa hai biïën naây khöng khaác nhau nhiïìu lùæm. Kïët quaãnaây haâm yá rùçng möîi phêìn trùm múã cûãa thûúng maåi, töíng thu nhêåpquöëc dên trïn àêìu ngûúâi (GNIPC) seä tùng lïn khoaãng 0,5 phêìntrùm. Mùåt khaác, khöng coá chó tiïu thïí chïë naâo coá giaá trõ ûúác lûúångàöå co daän coá yá nghôa thöëng kï.11

Mö phoãng

Giaá trõ dûå baáo cuãa biïën phuå thuöåc coá thïí tñnh toaán bùçng caách sûãduång caác giaá trõ ûúác lûúång cuãa hïå söë cuãa haâm saãn xuêët vaâ giaá

trõ trung bònh cuãa caác biïën giaãi thñch. Thöng qua phûúng phaáp naây,chuáng töi cöë gùæng dûå baáo àiïìu gò seä xaãy ra vúái saãn lûúång kinh tïë trïnàêìu ngûúâi (GNIPC) nïëu taâi nguyïn thiïn nhiïn bõ caån kiïåt. Taâinguyïn thiïn nhiïn trong phêìn naây àûúåc coi laâ taâi nguyïn àêët (L);vaâ caác haâm saãn xuêët CES löìng gheáp vúái 4 yïëu töë àêìu vaâo àûúåc sûãduång laâ [(K,HE,L)/E] vaâ [(K,E,HE)/L] trong baãng

A8.1.2. Baãng A8.1.5 taåi phuå luåc 1 trònh baây giaá trõ dûå baáo trungbònh cuãa GNIPC, cuäng nhû sûå thay àöíi vïì GNIPC khi giaãm söëlûúång taâi nguyïn àêët, trong khi caác yïëu töë khaác khöng thay àöíi.Dûåa trïn haâm saãn xuêët [(K,HE,L)/E], saãn lûúång kinh tïë giaãm 50phêìn trùm khi L giaãm khoaãng 92 trong khi caác yïëu töë khaác khöngthay àöíi. Tuy nhiïn, àöëi vúái haâm saãn xuêët [(K,E,HE)/L], yïëu töë L


118

giaãm ài vúái tyã lïå tûúng tûå trong khi khöng thay àöíi caác yïëu töë khaácseä giaãm möåt nûãa saãn lûúång kinh tïë so vúái mûác cú baãn.

Kïët luêån

Trong chûúng naây, chuáng töi xem xeát tiïìm nùng thay thïë giûäa caácyïëu töë àêìu vaâo khaác nhau trong viïåc taåo ra GNI. Trong söë caác

yïëu töë àêìu vaâo naây coá àêët àai laâ möåt taâi nguyïn thiïn nhiïn quantroång nhêët. Nghiïn cûáu naây thûåc hiïån ûúác lûúång möåt daång haâm saãnxuêët phöí biïën, cho pheáp caác àöå co daän thay thïë khaác. Caác kïët quaãvïì àöå co daän liïn quan àïën taâi nguyïn àêët (giûäa L vaâ caác yïëu töë àêìuvaâo khaác nhû vöën vêåt chêët, vöën nhên lûåc, vaâ nguöìn nùng lûúång) noáichung úã mûác xung quanh 1 hoùåc lúán hún 1, àiïìu naây haâm yá khaãnùng thay thïë tûúng àöëi cao. Ngoaâi ra, kïët quaã naây coân xaác nhêånviïåc sûã duång quy tùæc Hartwick vïì viïåc tiïët kiïåm tiïìn thuï tûâ khaithaác taâi nguyïn thiïn nhiïn nïëu chuáng ta ài theo con àûúâng tiïuduâng bïìn vûäng töëi ûu khöng àöíi.

Khöng ngaåc nhiïn laâ kïët quaã naây cuäng coá nhiïìu haån chïë. Taâinguyïn àêët àûúåc ào lûúâng úã àêy bao göìm àêët canh taác, àêët àöìng coã,vaâ caác khu vûåc àûúåc baão vïå. Möîi loaåi àûúåc àaánh giaá theo giaá trõ hiïåntaåi cuãa luöìng thu nhêåp àûúåc taåo ra. Tuy nhiïn, caác luöìng thu nhêåpàoá khöng mö taã chñnh xaác têìm quan troång, chùèng haån têìm quantroång cuãa caác khu vûåc àûúåc baão vïå, trong viïåc cung cêëp caác dõch vuåphi tiïìn tïå quan troång nhû caác dõch vuå duy trò hïå sinh thaái khöngàûúåc àïì cêåp úã àêy. Cêìn coá nghiïn cûáu thïm àïí àûa caác giaá trõ naâyvaâo, vaâ nïëu àiïìu àoá àûúåc thûåc hiïån, vaâ nïëu chó tiïu àaánh giaá GNIàûúåc àiïìu chónh theo caác luöìng thu nhêåp naây, thò caác kïët quaã ûúáclûúång cuãa àöå co daän thay thïë coá thïí thay àöíi töët hún. Chuáng töi dûåàõnh tiïëp tuåc nghiïn cûáu theo hûúáng àoá àïí hoaân chónh caác ûúáclûúång àaä thûåc hiïån trong nghiïn cûáu naây.

Möåt haån chïë khaác cuãa phûúng phaáp aáp duång taåi àêy laâ söë lûúånghaån chïë caác yïëu töë àêìu vaâo trong phêìn ûúác lûúång göëc. Viïåc taåo rathu nhêåp quöëc dên khöng phuå thuöåc vaâo taâi saãn maâ vaâo söë lûúång


119

nguöìn taâi saãn àûúåc sûã duång cho saãn xuêët vaâ caách thûác chuáng àûúåcsûã duång. Àöëi vúái vöën nhên lûåc vaâ vöën vêåt chêët vaâ àêët àai, chuáng töigiaã thiïët rùçng mûác àöå sûã duång theo tyã lïå ûáng vúái nguöìn taâi saãn. Giaãthiïët naây cêìn àûúåc hoaân chónh àïí cho pheáp caác tyã lïå sûã duång khaácnhau.

Cuöëi cuâng, chûúng naây coân kiïím tra caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïíchïë coá taác àöång nhû thïë naâo àïën viïåc taåo ra GNI. Caác kïët quaã ûúáclûúång cho thêëy viïåc taåo ra thu nhêåp bõ aãnh hûúãng lúán búãi nhûängthay àöíi vïì sûå múã cûãa thûúng maåi vaâ àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên.Tuy nhiïn, caác chó tiïu thïí chïë khöng coá taác àöång thöëng kï àùåc biïåtàöëi vúái viïåc taåo ra thu nhêåp.


120

Phuå luåc 1 Baãng biïíu

Baãng A8.1.1 Àöå co daän thay thïë ( ), sûã duång nguöìn nhên lûåc (HR)


121

σ̂ i

Àöå lïåch Caác yïëu töë àêìu vaâo chuêín R2 R2 àiïìu chónh Cúä mêîu A, Hai yïëu töë (Haâm saãn xuêët CES àún cêëp) (1) K/HR 1,00* 3,88E-10 0,9216 0,9131 93 (2) K/E –0,48 2,02 0,9958 0,9951 78 B, Ba yïëu töë (Haâm saãn xuêët CES hai cêëp ) (1) (K,HR)/L 0,9375 0,9290 93

K/HR 6,79 13,92 (K,HR)/La 1,00* 4,33E-10

(2) (K,HR)/E 0,9089 0,8916 70 K/HR –0,78 1,31 (K,HR)/Ea 1,00* 5,37E-10

(3) (K,E)/HR 0,87667 0,8533 70 K/E 0,65 0,69 (K,E)/HRa 1,00* 3,96E-09

C, Böën yïëu töë (haâm saãn xuêët CES 3 cêëp) (1) (K,HR,L)/E 0,3435 0,1911 70

K/HR –0,90 0,70 (K,HR)/La 0,97* 0,01 (K,HR,L)/E b 1,00* 5,46E-12

(2) (K,HR,E)/L 0,9958 0,9951 78 K/HR –0,13 0,17 (K,HR)/E a 0,93* 0,18 (K,HR,E)/Lb 1,00* 6,52E-09

(3) (K,E,HR)/L 0,9350 0,9200 70 K/E 0,37* 0,20 (K,E)/HRa –0,64 0,55 (K,E,HR)/Lb 1,00* 1,27E-09

Nguöìn: Caác taác giaã.Lûu yá:K=vöën vêåt chêët; HR=vöën nhên lûåc (göìm lao döång thö sú vaâ caác kyä nùng); L= taâi nguyïn àêët; E= nguöìn nùng lûúång.Caác yïëu töë trong ngoùåc àún haâm yá chuáng àûúåc löìng gheáp.a. Hai yïëu töë àêìu vaâo trongmöåt haâm löìng gheáp.

b. Ba yïëu töë àêìu vaâo trong möåt haâm löìng gheáp.(*) thïí hiïån yá nghôa thöëng kïë úã mûác 5 phêìn trùm.Àöå co daän thay thïë vaâ caác àöå lïåch chuêín tûúng ûáng àûúåc laâm troân àïën phêìn trùm gêìn nhêët..

σ̂ i

Àöå co daän thay thïë

Baãng A8.1.2 Àöå co daän thay thïë ( ), sûã duång vöën nhên lûåc liïn quan àïën àaâo taåo (HE)


122

σ̂ i

Àöå lïåch

Yïëu töë àêìu vaâo chuêín R2 R2 àiïìu chónh Cúä mêîu A, Hai yïëu töë (haâm saãn xuêët CES àún cêëp) (1) K/HE 1,00* 2,50E-08 0,9061 0,8942 81 B, Ba yïuá töë (haâm saãn xuêët CES hai cêëp) (1) (K,HE)/L 0,9203 0,9076 81

K/HE 1,01* 0,01 (K,HE)/La 1,00* 2,23E-10

(2) (K,HE)/E 0,8952 0,8742 67 K/HE 1,65* 0,12 (K,HE)/Ea 1,00* 6,76E-11

(3) (K,E)/HE 0,7674 0,7209 67 K/E 0,17 0,19 (K,E)/HEa 1,00* 8,22E-08

C, Böën yïëu töë (haâm saãn xuêët CES ba cêëp) (1) (K,HE,L)/E 0,9037 0,8081 67

K/HE 1,78* 0,11 (K,HE)/La 1,14* 0,02 (K,HE,L)/E b 1,00* 2,52E-12

(2) (K,HE,E)/L 0,9059 0,8828 67 K/HE –8,55 12,61 (K,HE)/Ea 0,48* 0,17 (K,HE,E)/Lb 1,00* 4,60E-11

(3) (K,E,HE)/L 0,9062 0,8831 67 K/E 1,57* 0,37 (K,E)/HEa 0,92* 0,02 (K,E,HE)/Lb 1,00* 6,41E-11

σ̂ i

Nguöìn: Caác taác giaã.Lûu yá:K=vöën vêåt chêët; HE=vöën nhên lûåc gùæn liïìn trònh àöå àaâo taåo vúái nùng suêët lao àöång; L= taâi nguyïn àêët; E= nguöìn nùng lûúång.Caác yïëu töë trong ngoùåc àún haâm yá chuáng àûúåc löìng gheáp.a. Hai yïëu töë àêìu vaâo trong möåt haâm löìng gheáp.b. Ba yïëu töë àêìu vaâo trong möåt haâm löìng gheáp.(*) thïí hiïån yá nghôa thöëng kïë úã mûác 5 phêìn trùm; (**) yá nghôa thöëng kïë mûác 10 phêìn trùmÀöå co daän thay thïë vaâ caác àöå lïåch chuêín tûúng ûáng àûúåc laâm troân àïën phêìn trùm gêìn nhêët.

Àöå co daän thay thïë

Baãng A8.1.3 Ûúác lûúång àöå co daän cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâthïí chïë, sûã duång haâm saãn xuêët [(K, HE, L)/E]

Baãng A8.1.4 Ûúác lûúång àöå co daän cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë, Sûã duång haâm saãn xuêët [(K, E, HE)/L]


123

Biïën Àöå co daän Àöå lïåch chuêín Thöëng kï t TOPEN 0,4 0,1 4,5PCREDIT 0,5 0,1 4,2VA 0,0 0,0 0,2PIV – 0,0 –GE 0,0 0,1 0,4RB 0,0 0,0 0,3RL – 0,1 –CC 0,0 0,0 0,1

Nguöìn : Caác taác giaã.Lûu yá: TOPEN=múã cûãa thûúng maåi; PCREDIT= biïën àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên; VA=quyïìn phaát ngön vaâtraách nhiïåm; PIV=bêët öín chñnh trõ vaâ baåo lûåc; GE=hiïåu quaã cuãa chñnh phuã; RB=gaánh nùång cú chïë; RL= phaáp quyïìn; vaâ CC = kiïím soaát tham nhuäng.

Biïën Àöå co daän Àöå lïåch chuêín Thöëng kï t TOPEN 0,5 0,0 5,2PCREDIT 0,5 0,1 4,8VA 0,0 0,0 0,4PIV – 0,0 –GE 0,0 0,0 0,6RB 0,0 0,0 0,3RL – 0,0 –CC – 0,0 –

Nguöìn : Caác taác giaã.Lûu yá: TOPEN=múã cûãa thûúng maåi; PCREDIT= biïën àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên; VA=quyïìn phaát ngön vaâtraách nhiïåm; PIV=bêët öín chñnh trõ vaâ baåo lûåc; GE=hiïåu quaã cuãa chñnh phuã; RB=gaánh nùång cú chïë; RL= phaáp quyïìn; vaâ CC = kiïím soaát tham nhuäng.

Baãng A8.1.5 Mûác Töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi khi giaãm möåt lûúång àêët àai


124

Tyã lïå giaãm khi giaãm söë lûúång àêët àai laâ Haâm saãn xuêët Mûác cú súã* 20% 50% 75% 92% (K,HE,L)/E 8.638,10 8.068,84 7.019,27 5.774,25 4.297,16 Khaác biïåt so vúái mûác cú súã** (–7%) (–19%) (–33%) (–50%) (K,E,HE)/L 9.096,20 8.540,27 7.477,97 6.147,62 4.455,06 Khaácbiïåt so vúái mûác cú súã** (–6%) (–18%) (–32%) (–51%)

Nguöìn: Caác taác giaã.Lûu yá:*Dûå baáoGNI trïn àêìu ngûúâi taåi giaá trõ trung bònh cuãa caác biïën giaãi thñch.**Laâm troân àïën söë nguyïn gêìn nhêët. Quy mö mêîu cuãa möîi haâm saãn xuêët = 67.

Phuå luåc 2: Ba phûúng phaáp tiïëp cêån haâm CESkhaác nhau

1. Haâm saãn xuêët CES truyïìn thöëng vúái hai yïëu töë àêìu vaâo àûúåcviïët nhû sau:

(a) Vöën vêåt chêët (K) vaâ vöën nhên lûåc (H)

(b) Vöën vêåt chêët (K) vaâ nguöìn nùng lûúång (E)

Trong àoá Y laâ töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi. A laâ thamsöë hiïåu quaã. a vaâ b laâ caác tham söë phên böí nùçm giûäa khöng vaâ möåtvaâ β laâ tham söë thay thïë. Àöå co daän thay thïë (σ) àûúåc tñnh nhû sau:σ = (1/[1 + β]). Giaá trõ cuãa β phaãi lúán hún –1 (giaá trõ nhoã hún –1khöng coá yá nghôa kinh tïë, mùåc duâ noá àûúåc thïí hiïån trong möåt söënghiïn cûáu [Prywes 1986]). Nïëu β > –1, àöå co daän thay thïë àûúngnhiïn seä coá dêëu dûúng.

A, tham söë hiïåu quaã, àûúåc giaã thiïët laâ möåt haâm cuãa caác chó tiïu kinhtïë (TOPEN vaâ PCREDIT ) vaâ chó tiïu thïí chïë àûúåc mö taã trong phêìnnöåi dung cuãa chûúng. Hai daång haâm cuãa A àaä àûúåc thûã nghiïåm:

Trong àoá daång haâm thûá hai cuãa A àûúåc àaánh giaá laâ phuâ húåphún.

TOPEN laâ múã cûãa thûúng maåi; PCREDIT laâ biïën àêìu tû cuãa khuvûåc tû nhên; VA, quyïìn phaát ngön vaâ traách nhiïåm; PIV, bêët öín chñnhtrõ vaâ baåo lûåc; GE, hiïåu quaã cuãa chñnh phuã; RB, gaánh nùång cú chïë;RL, phaáp quyïìn; vaâ CC, kiïím soaát tham nhuäng. Àiïím cuãa möîi chótiïu thïí chïë nùçm trong khoaãng –2,5 vaâ 2,5, trong àoá àiïím cao húntûúng ûáng vúái kïët quaã töët hún.


125

Y A aK bH= +( )− − −β β β1 (A.1)

Y A aK bE= +− − −( )β β β1 (A.2)

A e TOPEN PCREDIT VA PIV GE RB= + + + + + +λ λ λ λ λ λ λ1 2 3 4 5 6 77 8RL CC+λ (A.3)

A TOPEN PCREDIT VA PIV GE

RB

= + + + ++ +λ λ λ λ λ

λ λ1 2 3 4 5

6 7RRL CC+ λ8

(A.4)

2. Haâm saãn xuêët CES löìng gheáp hai cêëp vúái ba yïëu töë àêìu vaâo àaäàûúåc nghiïn cûáu cho ba trûúâng húåp:

(a) K vaâ H trong möåt haâm löìng gheáp, XKH thay thïë cho taâinguyïn àêët (L):

(b) K vaâ H trong möåt haâm löìng gheáp, XKH thay thïë cho nguöìnnùng lûúång

(c) K vaâ E trong möåt haâm löìng gheáp. XKE thay thïë cho vöën nhênlûåc (H):

Trong àoá αi vaâ βi laâ caác tham söë thay thïë.3. Haâm saãn xuêët CES löìng gheáp ba cêëp vúái böë yïëu töë àêìu vaâo àaä

àûúåc nghiïn cûáu cho ba truúâng húåp:(a) K, H, vaâ L trong möåt haâm löìng gheáp vaâ E thay thïë cho XKHL:

(b) P, H, vaâ E trong möåt haâm löìng gheáp, vaâ L thay thïë cho XKHE:

(c) K, E, vaâ H trong möåt haâm löìng gheáp, vaâ L thay thïë cho XKEH:

Trong àoá αi’, ρi’, βi laâ caác tham söë thay thïë; vaâ 0 < ai’, bi’, ci < 1.


126

Y A a bK b H a L1 1 1 1 1 11 1

1 111 1= + −( ) + −⎡

⎣− − −α α β α β( ) ( )⎢⎢

⎤⎦⎥

−1 1β(A.5)

Y A a b K b H a E2 2 2 2 2 22 2

2 221 1= + −( ) + −⎡

⎣− − −α α β α β( ) ( )⎢⎢

⎤⎦⎥

−1 2β

(A.6)

Y A a b K b E a H3 3 3 3 3 33 3

3 331 1= + −( ) + −⎡

⎣− − −α α β α β( ) ( )⎢⎢

⎤⎦⎥

−1 3β

(A.7)

Y A a b c K c H

b L

4 4 4 4 4 4

4

4 4 4 41

1

= + −

+ −

− −

−

{ [ ( )( )

( )

α α ρ α

ρρ β ρ β β4

4 44

4

1 4

1] }( )+ − − −a E

(A.8)

Y A a b c K c H

b E

5 5 5 5 5 5

5

5 5 5 51

1

= + −

+ −

− −

−

{ [ ( )( )

( )

α α ρ α

ρρ β ρ β β5

5 55

5

1 5

1] }( )+ − − −a L

(A.9)

Y A a b c K c E

b H

6 6 6 6 6 6

6

6 6 6 61

1

= + −

+ −

− −

−

{ [ ( )( )

( )

α α ρ α

ρρ β ρ β β6

6 66

6

1 6 6

1] }( )+ − − −a L

(A.10)

Àöå co daän thay thïë àöëi vúái caác phûúng phaáp tiïëp cêån CES naây coáthïí àûúåc mö taã nhû sau:

Haâm saãn xuêët CES löìng gheáp àûúåc ûúác lûúång bùçng caách sûã duångphûúng phaáp ûúác lûúång phi tuyïën tñnh thöng qua chûúng trònhSTATA. Chûúng trònh ûúác lûúång phi tuyïën tñnh sûã duång quy trònhlùåp laåi àïí tòm caác giaá trõ cuãa tham söë trong möëi quan hïå taåo ra töíngbònh phûúng phêìn dû (SSR) laâ nhoã nhêët. Quy trònh bùæt àêìu bùçngviïåc àoaán giaá trõ tham söë (coân goåi laâ giaá trõ bùæt àêìu), vaâ tñnh toaánphêìn dû röìi sau àoá laâ SSR. Caác giaá trõ bùæt àêìu laâ töíng húåp caác giaá trõngêîu nhiïn vaâ caác ûúác lûúång hïå söë cuãa möåt haâm saãn xuêët CES löìng


127

Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K vaâ H khi i = 1,2,4,5Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K vaâ E khi i = 1,6Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H vaâ L khii = 4Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H vaâ E khii = 5Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/E vaâ H khii = 6Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H vaâ L khii = 1Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H vaâ E khii = 2Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/E vaâ H khii = 3Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H/Lvaâ Ekhi i = 4Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H/E vaâ Lkhi i = 5Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/E/H vaâ Lkhi i = 6

σ αα ii

= +11

σ ρρii

= +11

σ ββii

= +11

gheáp. Vñ duå: giaá trõ bùæt àêìu cuãa phûúng trònh (A.1) laâ ngêîu nhiïn.Möåt têåp húåp caác con söë àûúåc thûã cho àïën khi àaåt àûúåc sûå höåi tuå.Mùåc khaác, caác giaá trõ bùæt àêìu cuãa phûúng trònh (A.5) dûåa trïn caácûúác lûúång hïå söë cuãa phûúng trònh (A.1).

Tiïëp theo, thay àöíi möåt ñt möåt trong caác giaá trõ cuãa tham söë vaâtñnh toaán laåi phêìn dû xem SSR nhoã hún hay lúán hún. Quaá trònh lùåplaåi naây seä tiïëp diïîn cho àïën khi àaåt àûúåc sûå höåi tuå - tòm àûúåc giaá trõtham söë maâ khi thay àöíi möåt ñt theo bêët cûá hûúáng naâo, thò SSR seätùng. Nhû vêåy, caác giaá trõ tham söë naây laâ caác ûúác lûúång bònh phûúngnhoã nhêët trong nöåi dung phi tuyïën tñnh.

Chuá thñch

1. Khi giaá khöng àûúåc xaác àõnh, chuáng töi ào lûúâng sûå thay àöíi tronghïå söë caác yïëu töë àêìu vaâo do kïët quaã cuãa möåt sûå thay àöíi tyã lïå cêån biïn,theo àoá möåt yïëu töë àêìu vaâo coá thïí thay thïë cho möåt yïëu töë àêìu vaâokhaác (Chiang 1984).

2. Viïåc soaån thaão thû muåc caác nghiïn cûáu coá thïí tòm thêëy trong Wagner(2004). Möåt ngoaåi lïå àöëi nhêån àõnh rùçng coá ñt nghiïn cûáu thûåc chûáng laâBerndt vaâ Field (1981), laâ ngûúâi àaä xem xeát sûå thay thïë haån chïë taâinguyïn thiïn nhiïn giûäa vöën, lao àöång, nùng lûúång, vaâ nguyïn vêåt liïåu.Tuy nhiïn, hoå khöng coi àêët àai laâ möåt yïëu töë àêìu vaâo theo caách chuángtöi thûåc hiïån úã àêy. Hoå cuäng khöng sûã duång söë liïåu cêëp àöå quöëc gia.

3. Mö hònh naây coân àûa ra giaã thiïët vïì khaã nùng phên tñch võ tûå bêåc thêëpàöëi vúái caác nhoám yïëu töë àêìu vaâo. Khaã nùng phên tñch võ tûå bêåc thêëp coánghôa laâ tyã lïå thay thïë cêån biïn giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo trong möåt nhoámnhêët àõnh khöng phuå thuöåc vaâo saãn lûúång vaâ mûác àöå caác yïëu töë àêìuvaâo nùçm ngoaâi nhoám àoá (Chiang 1984).

4. Sûã duång giaá trõ àöla trïn àêìu ngûúâi theo giaá danh nghôa nùm 2000.

5. Àöëi vúái nùng lûúång, viïåc lêëy giaá trõ tñch luyä cuãa taâi saãn laâ khöng phuâhúåp vò àiïìu phuâ húåp cho saãn xuêët laâ doâng nùng lûúång sùén coá àöëi vúáinïìn kinh tïë. Àiïìu naây àûúåc thïí hiïån bùçng saãn xuêët cöång vúái nhêåp khêíu


128

roâng. Àöëi vúái caác taâi saãn khaác (K, H, vaâ L) chñnh thûúác ào doâng quantroång, nhûng seä húåp lyá hún nïëu giaã thiïët rùçng thûúác ào doâng tyã lïå vúáigiaá trõ tñch luyä. Tuy nhiïn, chuáng töi cuäng àaä lûu yá trong phêìn kïët luêånrùçng ngay caã giaã thiïët naây cuäng cêìn àûúåc thay trong caác nghiïn cûáutûúng lai.

6. Dûä liïåu coá thïí lêëy tûâ website: http://www.worldbank.org/wbi/governance/pubs/govmatters4.html.

7. Hnatkovska vaâ Loayza (2004) sûã duång múã cûãa vaâ tñn duång laâm thûúácào àöå sêu vïì taâi chñnh vaâ hoå tòm thêëy taác àöång tñch cûåc àöëi vúái tùngtrûúãng. Dûä liïåu cho chó tiïu naây coá thïí lêëy tûâ website sau àêy:http://www.worldbank.org/research/projects/finstructure/data-base.htm.

8. Möåt phûúng phaáp thay thïë àaä àûúåc thûã àïí thay vaâo caác giaá trõ bõ thiïëuúã möåt söë quöëc gia nhùçm baão àaãm coá têët caã 208 quöëc gia trong ûúáclûúång. Tuy nhiïn, hêìu hïët caác hïët quaã àïìu khöng thñch húåp. Chùènghaån, giaá trõ thay thïë cuãa vöën vêåt chêët àöëi vúái möåt quöëc gia coá thu nhêåpthêëp laåi quaá cao so vúái giaá trõ trung bònh cuãa vöën vêåt chêët cuãa nhoám coácuâng thu nhêåp. Do àoá, phûúng phaáp thay thïë khöng àûúåc sûã duång vònoá dêîn àïën caác khoá khùn trong viïåc ûúác lûúång nhiïìu hún laâ sûã duångmöåt phûúng phaáp àaánh giaá trûúâng húåp àêìy àuã.

9. Xem chi tiïët trong phuå luåc 2.

10. Àöå co daän thay thïë êm khöng coá yá nghôa vïì mùåt kinh tïë - noá haâm yáviïåc giaãm möåt yïëu töë àêìu vaâo coá thïí thay thïë bùçng viïåc giaãm caác yïëu töëàêìu vaâo khaác. Tuy nhiïn, möåt söë nghiïn cûáu vïì haâm saãn xuêët àaä chocaác kïët quaã giaá trõ êm.

11. Trong phêìn höìi quy khi caác phêìn dû àûúåc biïíu diïîn laâ möåt haâm cuãacaác biïën thïí chïë, chuáng töi phaát hiïån caác giaá trõ coá yá nghôa àöëi vúái möåtsöë ñt biïën thïí chïë, àùåc biïåt laâ phaáp quyïìn, kïët quaã naây àaáng khñch lïå búãibiïën naây cuäng coá yá nghôa quan troång trong caác àaánh giaá khaác vïì sûåkhaác biïåt giûäa caác nûúác trong nghiïn cûáu naây. Àaáng tiïëc laâ kïët quaã naâykhöng àûúåc duy trò khi phûúng phaáp phuâ húåp hún àûúåc sûã duång.


129

PHÊÌN 4

KINH NGHIÏÅM QUÖËC TÏË

Chûúng 9. Xêy dûång vaâ sûã duång taâi khoaãn möi trûúâng

131

Chûúng 9

XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNGTAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG

Khi cam kïët àaåt sûå phaát triïín bïìn vûäng, caác chñnh phuã phaãi àöëi mùåtvúái möåt söë thaách thûác vûúåt ra ngoaâi caác möëi lo ngaåi thöng thûúângvïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ caác cú quan möi trûúâng. Möåt trongnhûäng yïëu töë quan troång nhêët trong söë naây laâ viïåc kïët húåp caác chñnhsaách kinh tïë vúái caác chñnh saách quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâmöi trûúâng. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách àùåt ra tiïu chuêín möitrûúâng cêìn nhêån thûác àûúåc nhûäng kïët quaã coá thïí xaãy ra àöëi vúái nïìnkinh tïë, trong khi caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách kinh tïë phaãi cênnhùæc tñnh bïìn vûäng cuãa caác phûúng thûác saãn xuêët vaâ tiïu duâng hiïåntaåi vaâ tûúng lai.

Viïåc kïët húåp vaâ aáp duång phûúng chêm phaát triïín bïìn vûäng nhûvêåy cuãa caác chñnh phuã àaä vaâ àang laâ àöång lûåc cho viïåc phaát triïínhaåch toaán möi trûúâng. Caác taâi khoaãn möi trûúâng coá thïí cung cêëpcho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách nhûäng yïëu töë sau:

● Caác chó baáo vaâ thöng tin thöëng kï àïí giaám saát sûå tûúng taácgiûäa möi trûúâng vaâ nïìn kinh tïë, vaâ hûúáng túái caác muåc tiïumöi trûúâng.

● Cú súã àõnh lûúång àïí lêåp quy hoaåch chiïën lûúåc vaâ phên tñchchñnh saách àïí xaác àõnh hûúáng phaát triïín bïìn vûäng vaâ caác cöngcuå chñnh saách húåp lyá àïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu naây.

Sau khi trònh baây hoaân caãnh àïí khai thaác ñch lúåi cuãa Hïå thöënghaåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng (SEEA) laâm böå khung hoaåtàöång àïí giaám saát tñnh bïìn vûäng vaâ viïåc aáp duång chñnh saách cuãa hïå

133

thöëng naây, chûúng naây töíng húåp böën cêëu phêìn chung cuãa caác taâikhoaãn möi trûúâng.1 Phêìn thûá hai cuãa chûúng naây seä xem xeát möåt söëûáng duång chñnh saách haåch toaán kinh tïë (EA) úã caác nûúác cöng nghiïåphoaá vaâ caác nûúác àang phaát triïín vaâ chó ra caác ûáng duång tiïìm nùng,maâ coá thïí hiïån nay chûa àûúåc khai thaác hïët.

Xêy dûång Taâi khoaãn Möi trûúâng: Töíng quan

Haåch toaán nguöìn lûåc vaâ möi trûúâng àaä phaát triïín kïí tûâ nhûängnùm 1970 thöng qua nhûäng nöî lûåc cuãa caác nûúác riïng leã hoùåc

caác nhaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn trong viïåc phaát triïín caác khuön khöí vaâphûúng phaáp luêån cuãa riïng mònh, thïí hiïån caác ûu tiïn möi trûúâng.Kïí tûâ àêìu nhûäng nùm 1990, UÃy ban Thöëng kï Liïn húåp quöëc, Liïnminh Chêu Êu (EU), Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë (OECD),Ngên haâng Thïë giúái, caác töí chûác thöëng kï trong nûúác, vaâ caác töí chûáckhaác àaä coá nhûäng nöî lûåc chung àïí chuêín hoaá khuön khöí vaâ caácphûúng phaáp luêån naây. Liïn húåp quöëc (UN) àaä xuêët baãn möåt cuöënsöí tay vïì haåch toaán möi trûúâng nùm 1993 (UN 1993), cuäng nhû möåtcuöën söí tay hoaåt àöång (UN 2000). Cuöën thûá nhêët àûúåc sûãa àöíithaânh Hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng 2003(SEEA). Phêìn trònh baây dûúái àêy mö taã caác phûúng phaáp luêån khaácnhau vaâ möëi liïn quan cuãa chuáng vúái SEEA àûúåc sûãa àöíi.

Caác taâi khoaãn möi trûúâng coá böën phêìn chñnh:

● Taâi khoaãn taâi saãn taâi nguyïn thiïn nhiïn, chuã yïëu theo doäi caácnguöìn tñch luäy taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ têåp trung vaâo àiïìuchónh laåi baãng cên àöëi kïë toaán cuãa hïå thöëng caác taâi khoaãnquöëc gia (SNA).

● Taâi khoaãn lûu lûúång chêët thaãi vaâ nguyïn vêåt liïåu (nùng lûúång vaâcaác taâi nguyïn), cung cêëp thöng tin úã cêëp àöå ngaânh vïì viïåc sûãduång nùng lûúång vaâ nguyïn vêåt liïåu laâm àêìu vaâo saãn xuêët vaânhu cêìu cuöëi cuâng, vaâ taåo ra chêët thaãi nûúác vaâ chêët thaãi rùæn. Caáctaâi khoaãn naây liïn kïët vúái nhau àïí cung cêëp vaâ sûã duång caác baãngcuãa SNA, duâng àïí xêy dûång caác baãng àêìu vaâo-àêìu ra (IO).


134

● Caác khoaãn chi tiïu baão vïå möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc,xaác àõnh caác khoaãn chi tiïu trong SNA cöí àiïín cuãa ngaânh,chñnh phuã vaâ caác höå gia àònh àïí baão vïå möi trûúâng hoùåc quaãnlyá nguöìn lûåc.

● Caác töíng giaá trõ kinh tïë vô mö àûúåc àiïìu chónh nhên töë möitrûúâng, bao göìm caác chó tiïu bïìn vûäng nhû Saãn phêím roângquöëc nöåi àiïìu chónh nhên töë möi trûúâng (eaNDP).

Taâi khoaãn Möi trûúâng vaâ caác khaái niïåm vïì tñnh bïìn vûäng

Nhû àaä thaão luêån úã caác chûúng trûúác, rêët nhiïìu möëi lo ngaåi vïìcaån kiïån taâi nguyïn vaâ suy thoaái möi trûúâng àûúåc phaãn aánh

trong khaái niïåm phaát triïín bïìn vûäng, àûúåc àõnh nghôa laâ “... sûå phaáttriïín àaáp ûáng caác nhu cêìu cuãa hiïån taåi maâ khöng laâm töín haåi àïënkhaã nùng cuãa caác thïë hïå tûúng lai àaáp ûáng caác nhu cêìu cuãa chñnhhoå” (Uyã ban Thïë giúái vïì Möi trûúâng vaâ Phaát triïín 1987). Nhêët quaánvúái quan àiïím cuãa Hicks vïì thu nhêåp (Hicks 1946), tñnh bïìn vûängàoâi hoãi caác mûác dûå trûä vöën khöng giaãm ài cuâng thúâi gian, hoùåc úãcêëp àöå caá nhên, nguöìn vöën trïn àêìu ngûúâi khöng giaãm ài. Caác chótiïu vïì tñnh bïìn vûäng coá thïí dûåa trïn giaá trõ töíng taâi saãn tûâng thúâikyâ, hoùåc biïën àöång vïì cuãa caãi vaâ viïåc tiïu thuå vöën (khêëu hao) trongcaác taâi khoaãn quöëc gia cöí àiïín. Tñnh bïìn vûäng kinh tïë coá thïí àûúåcàõnh nghôa laâ maånh hoùåc, phaãn aánh sûå tranh caäi vïì mûác àöå maâ yïëumöåt daång vöën naây coá thïí thay thïë daång vöën khaác. Tñnh bïìn vûängyïëu àoâi hoãi chó duy nhêët möåt àiïìu laâ giaá trõ töíng húåp cuãa têët caã taâisaãn àûúåc giûä khöng àöíi. Tñnh bïìn vûäng maånh dûåa trïn khaái niïåmlaâ vöën tûå nhiïn laâ möåt thaânh phêìn böí sung cuãa vöën saãn xuêët, chûákhöng phaãi laâ thay thïë. Do vêåy, möåt chó baáo cuãa tñnh bïìn vûäng caoàoâi hoãi têët caã vöën tûå nhiïn phaãi àûúåc àaánh giaá thaânh àún võ vêåtchêët. Möåt daång ñt cûåc àoan hún vïì tñnh bïìn vûäng maånh chêëp nhêånmöåt mûác àöå thay thïë naâo àoá giûäa caác taâi saãn, nhûng cöng nhêån rùçngcoá möåt söë taâi saãn quan troång khöng thïí thay thïë àûúåc. Thûúác ào

CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG

135

tûúng ûáng vïì tñnh bïìn vûäng naây seä laâ möåt phêìn bùçng tiïìn mùåt (àöëivúái caác taâi saãn, saãn xuêët vaâ tûå nhiïn, khöng quan troång vaâ coá thïíthay thïë àûúåc) vaâ möåt phêìn bùçng vêåt chêët, àöëi vúái taâi saãn tûå nhiïnquan troång.

Taâi khoaãn Taâi saãn

Taâi khoaãn Taâi saãn taâi nguyïn thiïn nhiïn tuên theo cú cêëu taâikhoaãn taâi saãn cuãa SNA, vúái söë liïåu vïì tñch luäy àêìu kyâ, tñch luäy cuöëikyâ vaâ phaát sinh trong nùm. Caác phaát sinh xaãy ra trong kyâ àûúåcchia thaânh caác phaát sinh tûâ hoaåt àöång kinh tïë (vñ duå: khai thaáckhoaáng saãn hoùåc khai thaác rûâng) vaâ caác phaát sinh tûâ quaá trònh tûånhiïn (vñ duå: tùng trûúãng, múái sinh, vaâ chïët). Coá möåt söë tranh caäivïì viïåc xûã lyá caác phaát hiïån múái vïì khoaáng saãn nhû thïë naâo: laâ phaátsinh kinh tïë (kïët quaã cuãa hoaåt àöång khai thaác) hay nhû laâ möåtphêìn cuãa caác phaát sinh vïì khöëi lûúång khaác. Taâi khoaãn tiïìn tïå theodoäi caác nguöìn lûåc coá möåt cêëu phêìn böí sung nhû vöën saãn xuêët àïíàaánh giaá laåi.

Viïåc àaánh giaá vöën vêåt chêët coá thïí khùæc phuåc àûúåc vêën àïì àaánhgiaá caái gò cuäng nhû vêën àïì àaánh giaá nhû thïë naâo. Trong möåt söëphiïn baãn trûúác àêy cuãa caác taâi khoaãn taâi saãn khoaáng saãn, chó coánhûäng tñch luäy àûúåc chûáng minh laâ coá tñnh kinh tïë múái àûúåc àûavaâo taâi khoaãn taâi saãn. Möåt söë nûúác àaä sûãa àöíi àiïìu naây bùçng caáchàûa vaâo möåt phêìn tñch luäy coá thïí coá, dûåa trïn khaã nùng söë vöën naâyseä trúã thaânh khaã thi kinh tïë àïí àûúåc khai thaác. Caác taâi nguyïn nhêëtàõnh nhû ngû nghiïåp, khöng àûúåc quan saát trûåc tiïëp vaâ àoâi hoãi phaãicoá caác mö hònh sinh hoåc àïí ûúác lûúång trûä lûúång tñch luäy vaâ nhûängthay àöíi vïì trûä lûúång.

Hai phûúng phaáp àaä àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá taâi saãn: Giaá trõhiïån taåi thuêìn (NPV) vaâ giaá thuêìn (àuáng bùçng töíng giaá trõ cho thuïnguöìn lûåc trïn möåt àún võ nguöìn lûåc). Phûúng phaáp NPV àoâi hoãiphaãi coá caác giaã àõnh vïì giaá trong tûúng lai vaâ caác chi phñ khai thaác,tyã lïå khai thaác vaâ tyã lïå giaãm trûâ. Ngûúâi ta thûúâng giaã àõnh rùçng giaáthuêìn vaâ mûác khai thaác laâ khöng àöíi, mùåc duâ khi biïët thöng tin vïìkïë hoaåch khai thaác hoùåc giaá dûå kiïën trong tûúng lai, thò coá thïí àûa


136

caác thöng tin naây vaâo. Caác nûúác khaác nhau sûã duång möåt loaåt caác tyãlïå giaãm trûâ khaác nhau.

Trong nhiïìu cöng trònh trûúác àêy vïì haåch toaán möi trûúâng(Repetto vaâ caác taác giaã khaác 1989; Bartelmus vaâ caác taác giaã khaác1992; van Tongeren vaâ caác taác giaã khaác 1991; UN 1993), phûúngphaáp giaá thuêìn thûúâng àûúåc sûã duång àïí tñnh giaá trõ taâi saãn chûákhöng phaãi laâ phûúng phaáp NPV. Phûúng phaáp giaá thuêìn chó àúngiaãn aáp duång giaá thuêìn trong nùm cho trûúác trïn toaân böå giaá trõ tñchluäy coân laåi. SEEA sûãa àöíi àaä àïì xuêët sûã duång NPV, vaâ phûúng phaápnaây àaä àûúåc sûã duång röång raäi hún phûúng phaáp giaá thuêìn trong caáccöng trònh gêìn àêy.

Taâi khoaãn doâng nguyïn vêåt liïåu vaâ ö nhiïîm

Taâi khoaãn doâng nguyïn vêåt liïåu (bao göìm nùng lûúång vaâ nguöìn lûåc)vaâ ö nhiïîm theo doäi viïåc sûã duång nguyïn vêåt liïåu vaâ nùng lûúång vaâtònh traång gêy ö nhiïîm cuãa tûâng ngaânh vaâ khu vûåc tiïu duâng cuöëicuâng. Caác doâng giaá trõ naây àûúåc liïn kïët thöng qua viïåc sûã duångpheáp phên loaåi ngaânh vaâ haâng hoaá thaânh caác baãng Àêìu vaâo – Àêìu ravaâ caác ma trêån haåch toaán xaä höåi (SAMs), nhû minh hoaå úã ma trêånhaåch toaán cuãa Haâ Lan, bao göìm böå khung caác taâi khoaãn möi trûúâng(NAMEA), àaä àûúåc Eurostat (Cú quan thöëng kï chñnh thûác cuãa UÃyban Chêu Êu) vaâ SEEA sûã duång.

Nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu vïì taâi khoaãn möi trûúâng àaä àûúåccaác nûúác cöng nghiïåp ài tiïn phong thûåc hiïån vaâ phaãn aãnh möëiquan têm chuã yïëu vïì chñnh saách cuãa caác nûúác naây.

Taâi khoaãn vêåt chêët

Caác taâi khoaãn coá sùén nhêët laâ caác taâi khoaãn vïì nùng lûúång vaâ khñ thaãi,àùåc biïåt laâ khñ thaãi tûâ viïåc sûã duång nhiïn liïåu hoaá thaåch. Caác taâikhoaãn nùng lûúång àûúåc nhiïìu nûúác xêy dûång kïí tûâ khi giaá dêìu tùngmaånh trong thêåp kyã 1970, vaâ do coá nhiïìu chêët gêy ö nhiïîm khöngkhñ liïn quan àïën viïåc sûã duång nùng lûúång, nïn viïåc múã röång caáctaâi khoaãn naây àûa thïm caác yïëu töë gêy ö nhiïîm laâ àiïìu khaá àúngiaãn. Caác doâng chêët ö nhiïîm khöng khñ xuyïn quöëc gia gêy ra mûa


137

a-xit laâ möëi lo ngaåi chñnh úã trïn toaân Chêu Êu trong hún hai thêåpkyã qua. Múái àêy, möëi lo ngaåi vïì thay àöíi khñ hêåu àaä àùåt viïåc theodoäi khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh lïn ûu tiïn haâng àêìu. Coân nhiïìutaâi khoaãn àûúåc lêåp àïí theo doäi caác khñ thaãi khaác, chêët thaãi nûúác, chêëtthaãi rùæn, vaâ caác daång huyã hoaåi möi trûúâng khaác nhû lúã àêët. Ngaâycaâng coá nhiïìu quöëc gia, nhêët laâ caác quöëc gia khan hiïëm nûúác (UÁc,Böëtxoana, Chilï, Phaáp, Mönàöva, Namibia, vaâ Têy Ban Nha) àùåt ûutiïn haâng àêìu cho viïåc lêåp caác taâi khoaãn vïì nûúác.

Taâi khoaãn tiïìn tïå theo doäi sûå suy thoaái cuãa möi trûúâng

ÚÃ nhiïìu nûúác, viïåc gaán möåt giaá trõ kinh tïë cho caác lúåi ñch vaâ thiïåt haåivïì möi trûúâng coá thïí àûúåc coi laâ coá hiïåu quaã nhêët taác àöång àïënchñnh saách, nïëu nhû khöng noái laâ caách hiïåu quaã nhêët àïí xêy dûångchñnh saách. Tuy nhiïn, vêîn coá sûå tranh caäi vïì vêën àïì liïåu caác giaá trõûúác lûúång bùçng tiïìn naây coá phaãn aánh àuáng taâi khoaãn möi trûúânghay laâ phaãi sûã duång möåt phên tñch riïng vïì caác taâi khoaãn (vêåt chêët)naây. Tuy vêåy, hêìu hïët caác nûúác àïìu sûã duång möåt trong hai phûúngphaáp khaác nhau àïí àaánh giaá (hoùåc àöi khi laâ caã hai phûúng phaáp,àïí so saánh):

● Phûúng phaáp Chi phñ Duy trò hoùåc Phoâng traánh, duâng àïíàaánh giaá chi phñ cho caác biïån phaáp giaãm ö nhiïîm xuöëng möåtmûác nhêët àõnh.

● Phûúng phaáp chi phñ thiïåt haåi, duâng àïí àaánh giaá thiïåt haåi thûåctïë gêy ra búãi ö nhiïîm, vñ duå nhû giaãm nùng suêët nöng nghiïåpdo lúã àêët, tùng hiïån tûúång baâo moân do mûa axit, hoùåc thiïåt haåiàöëi vúái sûác khoeã con ngûúâi do nguöìn nûúác bõ ö nhiïîm.

Sûå sùén saâng chi traã coá thïí àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá caác chi phñthiïåt haåi mùåc duâ hiïån nay noá khöng àûúåc caác nûúác sûã duång röång raäitrong haåch toaán möi trûúâng. Viïåc àaánh giaá caác thiïåt haåi do ö nhiïîmgêy ra laâ hoaân toaân khöng dïî daâng - mùåc duâ vïì mùåt lyá thuyïët àêylaâ phûúng phaáp töët nhêët àïí xûã lyá yïëu töë ö nhiïîm trong caác taâi khoaãnnaây, nhûng noá khöng àûúåc sûã duång thûúâng xuyïn nhû Phûúngphaáp Chi phñ Duy trò hoùåc Phoâng traánh.


138

Taâi khoaãn Tiïìn tïå theo doäi caác nguöìn lûåc khöng àûúåc muabaán

Caác vêën àïì àaánh giaá àûúåc baân àïën trong SEEA chuã yïëu têåp trungvaâo sûå suy thoaái möi trûúâng, nhûng caác haâng hoaá vaâ dõch vuå khaáckhöng àûúåc àem ra mua baán trïn thõ trûúâng cuäng cêìn àûúåc àaánhgiaá. Viïåc sûã duång caác haâng hoaá nhû cuãi àöët hoùåc caác saãn phêím thõtthuá rûâng vïì nguyïn tùæc àïìu àûúåc àûa vaâo SNA, vaâ nhiïìu nûúác àaäàûa möåt vaâi giaá trõ ûúác lûúång vïì caác nguöìn taâi nguyïn naây vaâo caáctaâi khoaãn quöëc gia thöng thûúâng. Nguöìn nûúác, mùåt khaác, laåi laâ möåtvñ duå vïì nguöìn lûåc quan troång vïì mùåt kinh tïë nhûng thûúâng khöngàûúåc àõnh giaá hoùåc àûúåc àõnh giaá khöng saát vúái giaá trõ kinh tïë thûåccuãa noá.

Taâi khoaãn Baão vïå Möi trûúâng vaâ Quaãn lyá Nguöìn lûåc

Cêëu phêìn thûá ba naây cuãa SEEA khaác vúái caác cêëu phêìn khaác úã chöînoá khöng böí sung thïm bêët cûá thöng tin naâo vaâo caác taâi khoaãn quöëcgia, maâ töí chûác laåi caác khoaãn chi tiïu trong SNA cöí àiïín coá liïnquan chùåt cheä vúái viïåc baão vïå möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc.Muåc àñch laâ àïí laâm cho caác khoaãn chi tiïu naây roä raâng hún, vaâ tûâ àoáseä coá ñch hún àöëi vúái viïåc phên tñch chñnh saách. Vïì nghôa naây, caác taâikhoaãn naây tûúng tûå nhû caác taâi khoaãn vïå tinh khaác, nhû taâi khoaãngiao thöng vêån taãi hoùåc du lõch, maâ khöng nhêët thiïët phaãi böí sungthïm thöng tin, chó cêìn töí chûác laåi caác thöng tin hiïån coá. Loaåi taâikhoaãn naây göìm ba phêìn hoaân toaân khaác nhau:

● Chi tiïu baão vïå möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc, phên theokhu vûåc cöng vaâ khu vûåc tû nhên

● Hoaåt àöång cuãa caác ngaânh cung cêëp dõch vuå baão vïå möi trûúâng

● Caác khoaãn thuïë hoùåc trúå cêëp möi trûúâng vaâ nguöìn lûåc

Chi tiïu baão vïå möi trûúâng (EPE) phaãn aánh phêìn nöî lûåc cuãa xaähöåi trong viïåc ngùn chùån hoùåc giaãm thiïíu caác aáp lûåc àöëi vúái möitrûúâng, nhûng caác chó tiïu cuãa caác taâi khoaãn EPE coá thïí mang tñnhmú höì. Khaái niïåm EPE àûúåc aáp duång phuâ húåp nhêët vúái cöng nghïå


139

cuöëi àûúâng öëng, cöng nghïå giaãm búát ö nhiïîm, trong àoá möåt khoaãnchi phñ saãn xuêët böí sung phaãi àûúåc sûã duång àïí giaãm ö nhiïîm. Xuhûúáng quaãn lyá möi trûúâng àang ngaây caâng phaát triïín laâ têåp trungvaâo ngùn chùån ö nhiïîm thöng qua viïåc thiïët kïë laåi caác quy trònh saãnxuêët cöng nghiïåp chûá khöng phaãi laâ cöng nghïå cuöëi àûúâng öëng. Coáthïí seä coá cöng nghïå múái àûúåc aáp duång trong quaá trònh thay thïë vaâmúã röång nùng lûåc saãn xuêët thöng thûúâng seä laâm giaãm ö nhiïîm. Tuynhiïn, chûa hïì coá sûå thöëng nhêët naâo vïì caác thaânh phêìn cuãa EPE.Trong möåt söë trûúâng húåp, caác biïån phaáp tiïën trònh thñch húåp laâmgiaãm ö nhiïîm coá thïí seä laâm giaãm chi phñ vaâ ö nhiïîm àöìng thúâi. EUàang phaãn ûáng vúái vêën àïì naây bùçng viïåc thu thêåp söë liïåu vïì viïåc sûãduång caác cöng nghïå tiïën trònh thñch húåp. Caác cuöåc àiïìu tra vïì hoaåtàöång taái chïë cuäng àûúåc thûåc hiïån.

Caác chó tiïu kinh tïë vô mö

Möîi taâi khoaãn trong söë ba taâi khoaãn trïn àïìu àûa ra möåt loaåt chótiïu, nhûng, ngoaåi trûâ taâi khoaãn taâi saãn, caác chó tiïu naây khöng trûåctiïëp aãnh hûúãng àïën caác chó tiïu kinh tïë vô mö thöng thûúâng nhûTöíng saãn phêím quöëc nöåi (GDP) vaâ Saãn phêím quöëc nöåi roâng (NDP).Nhiïìu nhaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn àaä tòm àûúåc möåt caách àïí àaánh giaátñnh bïìn vûäng bùçng caách sûãa laåi caác chó tiïu kinh tïë vô mö thöngthûúâng hoùåc bùçng caách taåo ra caác chó tiïu vô mö thay thïë tñnh bùçngàún võ vêåt chêët.

Caác chó tiïu vêåt chêët

Caác chó tiïu kinh tïë vô mö àûúåc àaánh giaá bùçng caác àún võ vêåt chêëtàûúåc coi nhû giaá trõ thay thïë cho caác chó tiïu bùçng tiïìn hoùåc àûúåcsûã duång gùæn liïìn vúái caác töíng tiïìn trong viïåc àaánh giaá hiïåu quaãkinh tïë. Caác chó tiïu vêåt chêët phaãn aánh phûúng phaáp ào tñnh bïìnvûäng rêët hiïåu quaã. Hai nguöìn chñnh cuãa chó tiïu kinh tïë vô mö laâthaânh phêìn NAMEA cuãa caác taâi khoaãn doâng SEEA vaâ taâi khoaãndoâng nguyïn vêåt liïåu (MFA), coá liïn quan chùåt cheä vúái caác taâikhoaãn möi trûúâng.

NAMEA cung cêëp caác chó tiïu kinh tïë vô mö cho caác maãng chñnh


140

saách möi trûúâng chñnh: thay àöíi khñ hêåu, axit hoaá bêìu khñ quyïín,baão vïå nguöìn nûúác, vaâ chêët thaãi rùæn. Caác chó tiïu naây àûúåc lêåp bùçngcaách tñnh töíng caác chêët thaãi liïn quan vúái viïåc sûã duång möåt àún võào chung naâo àoá, nhû lûúång cacbon àiöxit tûúng àûúng vúái khñ thaãigêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh. Caác chó tiïu naây sau àoá seä àûúåc so saánh vúáimöåt tiïu chuêín quöëc gia - nhû mûác muåc tiïu vïì khñ thaãi gêy hiïåuûáng nhaâ kñnh - àïí àaánh giaá tñnh bïìn vûäng. Tuy nhiïn, NAMEA laåikhöng àûa ra möåt chó tiïu chung coá giaá trõ àún nhêët àïí tñnh töíng têëtcaã caác maãng àoá.

MFA cung cêëp möåt söë chó tiïu vô mö. Nöíi bêåt nhêët laâ Töíng nhucêìu nguyïn vêåt liïåu (TMR) (Bartelmus vaâ Vesper 2000; Viïån Taâinguyïn Thïë giúái 2000). TMR tñnh töíng têët caã caác nguyïn vêåt liïåuàûúåc sûã duång trong nïìn kinh tïë theo troång söë, kïí caã caác doângnguyïn vêåt liïåu êín, bao göìm caác nguyïn vêåt liïåu àûúåc àaâo lïn hoùåcbõ xaáo tröån trong quaá trònh khai thaác caác nguyïn vêåt liïåu mongmuöën, nhûng khöng àûúåc àûa vaâo nïìn kinh tïë. Ngûúåc vúái caác chótiïu NAMEA, TMR taåo ra möåt chó tiïu coá giaá trõ àún nhêët chung chotoaân böå viïåc sûã duång nguyïn vêåt liïåu.

Caác chó tiïu tiïìn tïå

Muåc àñch cuãa hêìu hïët caác pheáp tñnh töíng kinh tïë vô mö vïì möi trûúânglaâ cung cêëp möåt caách tñnh chñnh xaác hún vïì thu nhêåp bïìn vûäng.

Phûúng phaáp thûá nhêët sûãa àöíi caác chó tiïu kinh tïë vô mö cöí àiïínbùçng caách böí sung thïm hoùåc loaåi trûâ búát caác yïëu töë möi trûúâng phuâhúåp ra khoãi SEEA, sûå caån kiïåt vöën tûå nhiïn, vaâ sûå suy thoaái möitrûúâng (O’Connor 2000). Àa phêìn caác nhaâ kinh tïë hoåc vaâ caác nhaâthöëng kï, vïì nguyïn tùæc, àïìu chêëp nhêån àiïìu chónh NDP àïí tñnh sûåcaån kiïåt taâi saãn, mùåc duâ chûa coá sûå thöëng nhêët vïì caách tñnh chó tiïunaây. Tuy vêåy, möåt söë nhaâ kinh tïë hoåc vaâ nhaâ thöëng kï àaä phï phaánNDP àûúåc àiïìu chónh theo möi trûúâng (eaNDP) úã chöî kïët húåp caácgiaá trõ thûåc tïë (NDP cöí àiïín) vúái caác giaá trõ mang tñnh giaã thuyïët (giaátrõ bùçng tiïìn cuãa sûå suy thoaái möi trûúâng). Nïëu caác chi phñ vïì tònhtraång suy thoaái möi trûúâng àûúåc chi traã thò giaá liïn quan trïn caã nïìnkinh tïë seä thay àöíi, qua àoá seä aãnh hûúãng àïën haânh vi nïìn kinh tïë,


141

vaâ cuöëi cuâng seä taác àöång àïën mûác àöå vaâ cú cêëu cuãa GDP vaâ NDP.Möåt chó tiïu vô mö liïn quan àïën eaNDP laâ tiïët kiïåm thuêìn àûúåc

àiïìu chónh (tiïët kiïåm thûåc sûå), àûúåc baáo caáo trong Chó tiïu Phaáttriïín Thïë giúái, êën phêím àûúåc xuêët baãn thûúâng niïn cuãa Ngên haângThïë giúái (Kunte vaâ caác taác giaã khaác 1998; Hamilton 2000; Ngênhaâng Thïë giúái 2005), vaâ àaä àûúåc àïì cêåp cuå thïí úã chûúng 3. Viïåc phïphaán eaNDP dêîn àïën viïåc xêy dûång möåt phûúng phaáp thûá hai àïíxêy dûång caác chó tiïu. Àiïìu naây àùåt ra cêu hoãi: GDP hoùåc NDP seänhû thïë naâo nïëu nïìn kinh tïë bùæt buöåc phaãi àaáp ûáng caác tiïu chuêínvïì tñnh bïìn vûäng? Caác chó tiïu naây vïì möåt nïìn kinh tïë trïn giaãthuyïët àûúåc ruát ra thöng qua viïåc lêåp mö hònh kinh tïë. Coá haiphûúng phaáp lêåp mö hònh àaä àûúåc phaát triïín:

● Thu nhêåp Quöëc gia bïìn vûäng cuãa Hueting (SNI), ûúác tñnhmûác thu nhêåp quöëc gia seä laâ bao nhiïu nïëu nïìn kinh tïë àaápûáng caác tiïu chuêín möi trûúâng bùçng viïåc sûã duång cöng nghïåhiïån coá (Verbruggen vaâ caác taác giaã khaác 2000)

● Saãn phêím roâng quöëc nöåi xanh (geNDP), ûúác tñnh nïìn kinh tïëseä phaãn ûáng nhû thïë naâo nïëu nhû caác chi phñ duy trò ûúáclûúång àûúåc àûa vaâo nïìn kinh tïë.

Kinh nghiïåm quöëc tïë

Möåt söë nûúác xêy dûång taâi khoaãn möi trûúâng trïn cú súã thûúângxuyïn vúái phaåm vi úã nhiïìu mûác àöå khaác nhau, sûã duång möåt

hoùåc möåt söë phûúng phaáp nïu trïn. Baãng 9.1 nïu tïn caác nûúác thûåchiïån haåch toaán möi trûúâng

(EA) trïn cú súã diïîn tiïën taåi caác cú quan thöëng kï cuãa hoùåc caác böåkhaác. Hêìu hïët cöng viïåc naây àûúåc tiïën haânh úã UÁc, Canaàa, chêu Êu,vaâ möåt söë ñt nûúác àang phaát triïín. Trong söë caác nûúác àang phaáttriïín, Bötxoana, Namibia, vaâ Philippin laâ quan troång nhêët vò phêntñch chñnh saách àûúåc àûa vaâo thiïët kïë dûå aán EA. Coá vö söë caác cöngtrònh nghiïn cûáu khaác nûäa, nhûng chó möåt söë ñt trong àoá àûúåc àïìcêåp trong phêìn hai cuãa chûúng naây.


142


143

Baãng 9.1 Caác nûúác coá Chûúng trònh Haåch toaán Möi trûúâng

nhiïîm vaâ nguyïn vêåt liïåu Taâi saãn Vêåt chêët Tiïìn tïå

möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc

Töíng lúán

Caác nûúác cöng nghiïåp hoáa UÁc X X X Canada X X X Àan Maåch X X X Phêìn Lan X X X Phaáp X X X Àûác X X X X X Italy X X X Nhêåt Baãn X X X X X Na uy X X Thuåy Àiïín X X X X X Anh X X X Myä X X Caác nûúác àang phaát triïín Böëtxoana X X Xa Chilï X Xa X Haân Quöëc X X X X X Mïhicö X X X X X Mönàöva Xa Namibia X X Xa Philippin X X X X X Caác nghiïn cûáu riïng Cölömbia X X X Cöëtta Rica X EU-15 X Inàönïxia X Nam Phi X X Xa

Nguöìn: Caác taác giaã.Ghi chuá: Caác nûúác Chêu Êu khaác cuäng xêy dûång taâi khoaãn möi trûúâng nhûng khöng àûúåc nïu trong baãngnaây búãi vò phên tñch chñnh saách vïì caác taâi khoaãn coân haån chïë. EU-15: Liïn minh Chêu Êu.a. Taâi khoaãn riïng vïì nguöìn nûúác.

ÛÁng duång vaâ sûã duång chñnh saách cuãa SEEA

Noái möåt caách khaái quaát, coá hai loaåi ûáng duång haåch toaán möitrûúâng. ÛÁng duång thûá nhêët gêìn vúái thöëng kï truyïìn thöëng vaâ

liïn quan àïën viïåc xêy dûång caác chó tiïu vaâ thöëng kï cuå thïí vïì caáclônh vûåc khaác nhau. ÛÁng duång thûá hai phaãn aánh caác phên tñch chñnhsaách cuå thïí coá thïí àûúåc dûåa trïn caác kyä thuêåt do SEEA cung cêëp nhûthïë naâo. Phên tñch chñnh saách thûúâng àoâi hoãi tñnh chuyïn sêu trongcaác kyä thuêåt phên tñch kinh tïë vaâ lêåp mö hònh maâ möåt söë cú quanthöëng kï coân àang thiïëu.

Sûã duång Taâi khoaãn Taâi saãn àïí Giaám saát vaâ Hoaåch àõnhChñnh saách

Möåt trong nhûäng chó tiïu cú baãn vïì cuãa caãi cuãa möåt quöëc gia laâ giaátrõ cuãa caãi cuãa quöëc gia àoá theo thúâi gian. Nhûäng yá kiïën thaão luêånvïì tñnh bïìn vûäng àaä chó ra rùçng coá nhûäng quan àiïím khaác nhau vïìcaách ào lûúâng cuãa caãi, tûác laâ liïåu têët caã caác daång cuãa caãi àïìu coá thïíàûúåc ào bùçng tiïìn (tñnh bïìn vûäng thêëp) hoùåc trong möåt kïët húåp naâoàoá giûäa caác àún võ tiïìn tïå vaâ vêåt chêët (tñnh bïìn vûäng cao). Caác taâikhoaãn taâi saãn coá thïí goáp phêìn giaám saát hiïåu quaã hún cuãa caãi quöëcgia. Chuáng cuäng coá thïí àûúåc sûã duång àïí caãi thiïån viïåc quaãn lyá vöëntûå nhiïn.

Giaám saát Töíng giaá trõ Cuãa caãi vaâ nhûäng biïën àöång vïì Vöën Tûånhiïn

Taâi khoaãn taâi saãn cung cêëp caác chó tiïu cú baãn àïí giaám saát tñnh bïìnvûäng - giaá trõ cuãa caãi vaâ biïën àöång cuãa noá tûâ thúâi kyâ naây sang thúâikyâ khaác thöng qua hiïån tûúång khêëu hao hoùåc tñch luyä. Mùåc duâ töíngtaâi saãn vaâ taâi saãn bònh quên àêìu ngûúâi, àûúåc múã röång bao göìm caãtaâi saãn saãn xuêët vaâ taâi saãn tûå nhiïn, laâ caác chó tiïu hûäu ñch, nhûngchûa coá nhiïìu nûúác sûã duång caác con söë naây. Thay vaâo àoá, nhiïìunûúác àaä têåp trung vaâo lêåp caác taâi khoaãn phên theo caác nguöìn lûåcriïng leã, àöi khi àïí ûúác lûúång sûå caån kiïåt vöën tûå nhiïn, àûúåc sûã


144

duång àïí àûa ra möåt pheáp tñnh toaân diïån hún vïì khêëu hao hún laâàûúåc thïí hiïån trong caác taâi khoaãn quöëc gia cöí àiïín.

Taâi khoaãn taâi saãn vêåt chêët. Caác taâi khoaãn taâi saãn vêåt chêët cungcêëp caác chó tiïu vïì tñnh bïìn vûäng sinh thaái vaâ caác thöng tin chi tiïëtdaânh cho quaãn lyá nguöìn lûåc. Vñ duå, cêìn phaãi coá söë liïåu khoaáng saãndûå trûä àïí lêåp kïë hoaåch khai thaác vaâ chó ra xem quöëc gia àoá coá thïídûåa vaâo nguöìn khoaáng saãn cuãa mònh trong thúâi gian bao lêu nûäa.Söë lûúång caá hoùåc saãn vêåt lêm nghiïåp, nhêët laâ khi àûúåc phên loaåitheo àöå tuöíi, seä giuáp xaác àõnh lúåi tûác bïìn vûäng vaâ caác chñnh saáchkhai thaác phuâ húåp vúái lúåi tûác àoá.

Caác taâi khoaãn taâi saãn theo doäi nhûäng biïën àöång vïì trûä lûúång theothúâi gian vaâ chó ra dêëu hiïåu caån kiïåt. Do vêåy, caác taâi khoaãn naây coáthïí phaãn aánh caác taác àöång cuãa chñnh saách nguöìn lûåc àöëi vúái trûälûúång vaâ coá thïí àûúåc sûã duång àïí thuác àêíy sûå thay àöíi chñnh saách.Vñ duå, sûå caån kiïåt sinh hoåc vïì trûä lûúång caá cuãa Namibia kïí tûâ nhûängnùm 1960 àaä cho thêëy möåt bûác tranh rêët roä raâng àöëi vúái caác nhaâhoaåch àõnh chñnh saách vïì taác àöång phaá huyã cuãa hoaåt àöång àaánh caátuyâ tiïån, khöng àûúåc kiïím soaát (Hònh 9.1). Caác taâi khoaãn tûúng tûåvïì sûå caån kiïåt taâi nguyïn (hoùåc tñch luyä) àaä àûúåc xêy dûång vïì rûâng


145

úã UÁc, Braxin, Canaàa, Chilï, Inàönïxia, Malaixia, Philippin, vaâphêìn lúán EU.

Caác taâi khoaãn taâi saãn tiïìn tïå, caác taâi khoaãn vêåt chêët vïì caác taâi saãnriïng leã coá thïí àûúåc sûã duång àïí giaám saát tñnh bïìn vûäng sinh thaái.Tuy nhiïn, giaá trõ kinh tïë cuãa möåt nguöìn lûåc cuäng cêìn phaãi àûúåctñnh àïën àïí àûa ra àaánh giaá àêìy àuã hún. Giaá trõ bùçng tiïìn cuãa caáctaâi saãn khaác nhau, saãn xuêët hoùåc phi saãn xuêët, coá thïí àûúåc töíng húåplaåi àïí àûa ra möåt con söë phaãn aãnh töíng cuãa caãi quöëc gia. Con söë naâycoá thïí àûúåc phên tñch àïí àaánh giaá tñnh àa daång cuãa cuãa caãi, phênphöëi súã hûäu cuãa noá, vaâ biïën àöång cuãa noá do biïën àöång vïì giaá, möåtàùåc trûng quan troång àöëi vúái caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo caáchaâng hoaá chûa qua chïë biïën.

Hêìu hïët caác nûúác coá taâi khoaãn taâi saãn vïì vöën tûå nhiïn àïìu xuêëtbaãn caác taâi khoaãn naây riïng cho tûâng nguöìn lûåc vaâ chûa tñnh töíngvöën tûå nhiïn (töíng cuãa têët caã caác nguöìn lûåc), töíng cuãa caãi quöëc gia(töíng vöën saãn xuêët vaâ vöën tûå nhiïn). Trong söë caác nûúác àang phaáttriïín, Bötxoana (Lange 2000a) vaâ Namibia (Lange 2003a) àang thûåchiïån nhû vêåy. Trong söë caác nûúác cöng nghiïåp hoaá, UÁc (Uyã banThöëng kï UÁc 1999) vaâ Canaàa (Thöëng kï Canaàa 2000) àaä töíng húåptaâi saãn tûå nhiïn phi saãn xuêët vúái taâi saãn saãn xuêët trong baãn cên àöëikïë toaán cuãa mònh.

Quaãn lyá caác nguöìn lûåc: Hiïåu quaã kinh tïë vaâ Tñnh bïìn vûäng

Trong nhûäng ngaây àêìu thûåc hiïån haåch toaán möi trûúâng, giaá trõ chothuï nguöìn lûåc àûúåc sûã duång àïí tñnh giaá trõ taâi saãn nhûng sûå hûäuñch cuãa noá vúái vai troâ möåt cöng cuå quaãn lyá nguöìn lûåc laåi chûa àûúåccöng nhêån. Cöng trònh cuãa Na Uy (Sorenson vaâ Hass 1998),Eurostat (2000) vïì taâi saãn khoaáng saãn, trong Dûå aán Haåch toaánNguöìn lûåc vaâ Möi trûúâng Philipin [ENRAP] 1999; Lange 2000b,Bötxoana (Lange 2000a), Namibia (Lange and Motinga 1997; Lange2003a), vaâ úã Nam Phi (Blignaut and others 2000) àaä tñnh àïën phêntñch chi tiïët giaá trõ cho thuï nguöìn lûåc. Giaá trõ cho thuï àaä àûúåc sûãduång àïí àaánh giaá viïåc quaãn lyá nguöìn lûåc vïì mùåt hiïåu quaã kinh tïë,tñnh bïìn vûäng, vaâ caác muåc tiïu kinh tïë - xaä höåi khaác, nhû sûå cöngbùçng giûäa caác thïë hïå.


146

Taâi khoaãn Doâng Vêåt chêët vïì Ö nhiïîm vaâ Sûã duång nguyïnvêåt liïåu

Söë liïåu cuãa caác taâi khoaãn doâng vêåt chêët àûúåc sûã duång àïí àaánh giaáaáp lûåc àöëi vúái möi trûúâng vaâ àaánh giaá caác lûåa choån thay thïë nhùçmgiaãm aáp lûåc lïn möi trûúâng.

Taâi khoaãn Doâng Vêåt chêët

ÚÃ daång àún giaãn nhêët, taâi khoaãn doâng vêåt chêët xem xeát xu hûúángtheo thúâi gian cuãa viïåc sûã duång nguöìn lûåc, gêy ö nhiïîm, vaâ huyãhoaåi möi trûúâng, caã theo ngaânh vaâ theo töíng chung. Vñ duå, möåtmûác chêët thaãi tùng lïn seä laâ dêëu hiïåu caãnh baáo roä raâng vïì caác vêënàïì möi trûúâng.

Töíng quan vïì caác xu hûúáng möi trûúâng seä giuáp àaánh giaá viïåc coáàaåt àûúåc caác muåc tiïu quöëc gia vïì mùåt töíng söë chêët thaãi hoùåc sûãduång nguyïn liïåu hay khöng. Rêët nhiïìu cöng viïåc àaä àûúåc thûåchiïån úã caác nûúác cöng nghiïåp hoaá nhùçm xêy dûång caác taâi khoaãn theothúâi gian vïì chêët thaãi ö nhiïîm vaâ sûã duång nùng lûúång. Caác cöngtrònh tûúng tûå cuäng àûúåc thûåc hiïån àöëi vúái nguöìn nûúác búãi möåt söënûúác, göìm Bötxoana, Chilï, Phaáp, Mönàöva, Namibia, Philippin,Nam Phi, vaâ Têy Ban Nha. Vñ duå vïì Bötxoana cho thêëy mûác sûãduång nûúác bònh quên àêìu ngûúâi giaãm vaâ mûác sûã duång nûúác cuãanïìn kinh tïë giaãm (àûúåc tñnh bùçng GDP trïn meát khöëi nûúác àaä sûãduång), nhûng khöëi lûúång nûúác sûã duång vêîn tùng lïn vò dên söë vaâtùng trûúãng GDP vûúåt quaá lúåi ñch vïì hiïåu quaã (baãng 9.2).

Phên tñch chñnh saách

Taâi khoaãn lûu lûúång (flow accounts) àûúåc sûã duång röång raäi àïí phêntñch chñnh saách, vñ duå nhû àïí àaánh giaá taác àöång cuãa caãi caách thuïëmöi trûúâng, xêy dûång caác cöng cuå kinh tïë àïí giaãm búát chêët gêy önhiïîm, vaâ àïí àaánh giaá khaã nùng caånh tranh theo caác chñnh saách möitrûúâng múái coá troång têm hún. EU laâ khu vûåc sûã duång nhiïìu taâikhoaãn nhêët vaâ sûã duång chuã yïëu àïí giaãi quyïët hai vêën àïì ûu tiïn: khñthaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh vaâ mûa axit.


147

Na-uy sûã duång taâi khoaãn lûu lûúång àïí theo doäi nùng lûúångvaâ khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh àïí àaánh giaá chñnh saách maânhiïìu nûúác hiïån àang xem xeát: thay àöíi cú cêëu thuïë àïí tùng thuïëàaánh vaâo chêët thaãi vaâ sûã duång nguöìn lûåc, trong khi giaãm ngaycaác thuïë khaác vúái giaá trõ tûúng àûúng àïí vêîn àaãm baão tñnh öínàõnh cuãa chïë àöå thuïë, àûúåc goåi laâ “lúåi tûác keáp”. Na-uy sûã duångmö hònh cên bùçng töíng quaát àa ngaânh cuãa mònh àïí xem xeát cuåthïí viïåc tùng thuïë carbon lïn 700 NKr trïn möåt têën cac-bon ài-ö-xit ài àöi vúái viïåc giaãm thuïë quyä lûúng àïí cên bùçng. Caác nhaâhoaåch àõnh chñnh saách úã Nauy muöën biïët caãi caách thuïë naây seä coátaác àöång nhû thïë naâo vïì mùåt phuác lúåi kinh tïë. Sûã duång mö hònhcên bùçng töíng quaát, ban àêìu Na-uy phaát hiïån rùçng viïåc laâm vaâphuác lúåi kinh tïë seä tùng lïn khi chêët gêy ö nhiïîm giaãm xuöëng.Tuy nhiïn, viïåc phên tñch kyä caâng hún vïì caác kïët quaã àaä chó rarùçng caãi caách thuïë naây seä dêîn àïën thay àöíi cú cêëu cú baãn trongnïìn kinh tïë — caác ngaânh sûã duång nhiïìu nùng lûúång trong ngaânhkim loaåi, hoaá chêët vaâ loåc dêìu bõ taác àöång àùåc biïåt maånh meä búãiloaåi thuïë naây, vaâ hoå seä giaãm saãn lûúång cuäng nhû viïåc laâm vúái söëlûúång àaáng kïí.


148

Khöëi lûúång nûúác àaä sûã duång

1,00

1,01

1,03

0,99

1,04

1,05

Mûác sûã duång nûúác trïn àêìu ngûúâi

1,00

0,99

0,98

0,92

0,94

0,93

GDP trïn m3 nûúác sûã duång

1,00

1,02

1,06

1,18

1,22

1,26

Baãng 9.2 Chó söë Sûã duång nûúác, Tùng trûúãng GDP, vaâ tùng trûúãng dên söë úã Bötxoana, 1993 àïën 1999

(1993 = 1.00)

Nguöìn: Lange and others 2000.Ghi chuá: m3 = meát khöëi.

Taâi khoaãn Quaãn lyá Taâi nguyïn vaâ Baão vïå Möi trûúâng

Caác taâi khoaãn naây coá möåt söë thaânh phêìn hoaân toaân khaác nhau, baogöìm:

● Chi tiïu baão vïå möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc búãi khu vûåccöng vaâ tû nhên

● Hoaåt àöång cuãa caác ngaânh cung cêëp dõch vuå baão vïå möi trûúâng

● Thuïë hoùåc trúå cêëp àöëi vúái möi trûúâng vaâ nguöìn lûåc

Taâi khoaãn Chi tiïu Baão vïå Möi trûúâng

Trong söë ba cêëu phêìn thuöåc phêìn naây cuãa caác taâi khoaãn, taâi khoaãnEPE àûúåc sûã duång úã nhiïìu nûúác nhêët, chuã yïëu laâ úã Hoa Kyâ, Canaàa,EU, Nhêåt Baãn vaâ UÁc. Möåt söë nûúác àang phaát triïín cuäng àaä thiïët lêåpcaác taâi khoaãn EPE, àoá laâ Chilï, Cölömbia, Haân Quöëc vaâ Philñpin.Eurostat àaä xuêët baãn möåt cuöën söí tay danh saách caác chó tiïu coá thïílêëy àûúåc tûâ taâi khoaãn EPE, tûâ nhûäng chó tiïu khaái quaát nhêët (vñ duå,xu hûúáng thúâi gian cuãa EPE theo ngaânh vaâ lônh vûåc) àïën nhûäng chótiïu cuå thïí nhêët (vñ duå, chi tiïu trong caác ngaânh phên theo vuâng).Taâi khoaãn EPE cuãa Myä phaãn aãnh chi tiïu theo tyã lïå phêìn trùm GDPàûúåc duy trò khöng àöíi trong khoaãng 1,7 vaâ 1,8 phêìn trùm. Trongsöë böën nûúác àang phaát triïín coá lêåp taâi khoaãn EPE, thò phaåm vi aápduång khaác nhau giûäa caác nûúác. Chó coá Cölömbia vaâ Haân Quöëc aápduång EPE cho têët caã caác ngaânh. Costa Rica vaâ Philipin chó thûåc hiïånEPE theo chñnh phuã.

Ngaânh dõch vuå möi trûúâng

Trong khi caác taâi khoaãn EPE àoâi hoãi nhûäng chi phñ rêët lúán, chuángcuäng taåo ra nhiïìu cú höåi: caác ngaânh hoaân toaân múái àaä ra àúâi àïí àaápûáng nhu cêìu vïì dõch vuå möi trûúâng. Phêìn thûá hai cuãa caác taâi khoaãnEPE xaác àõnh roä raâng caác ngaânh dõch vuå möi trûúâng cuäng nhû àoánggoáp cuãa ngaânh dõch vuå naây vaâo GDP, viïåc laâm vaâ xuêët khêíu.

Àöëi vúái möåt söë nûúác, ngaânh dõch vuå möi trûúâng àaä trúã thaânh möåtngaânh xuêët khêíu quan troång, trong khi caác nûúác khaác laåi trúã thaânh


149

caác nûúác nhêåp khêíu caác dõch vuå naây. Vñ duå, úã Phaáp, ngaânh dõch vuåmöi trûúâng chiïëm 2,3% GDP vaâ 1,4% viïåc laâm trong nùm 1997. Húnnûãa söë viïåc laâm thuöåc lônh vûåc quaãn lyá chêët thaãi rùæn vaâ nûúác thaãi(Desaulty vaâ Templeá 1999).

Thuïë nguöìn lûåc vaâ möi trûúâng

Phêìn thûá ba cuãa taâi khoaãn EPE bao göìm caác loaåi thuïë vaâ phñ dochñnh phuã thu àöëi vúái chêët gêy ö nhiïîm vaâ sûã duång nguöìn lûåc, nhûthuïë khoaáng saãn, lêm nghiïåp, hoùåc ngû nghiïåp. Caác loaåi thuïë vaâ trúåcêëp möi trûúâng laâ caác cöng cuå chñnh saách quan troång àïí àaåt sûå bïìnvûäng. Nhiïìu nûúác Chêu Êu àang khai thaác khaã nùng thay thïë thuïëxanh bùçng caác daång thuïë khaác àïí àaåt àûúåc lúåi tûác keáp. Cêëu phêìnthuïë cuãa taâi khoaãn EPE coá thïí rêët hûäu ñch trong viïåc àaánh giaá liïåuchïë àöå thuïë coá taåo ra àöång lûåc cho viïåc phaát triïín bïìn vûäng haykhöng, vaâ liïåu caác khoaãn thuïë coá phaãn aánh thûåc sûå nguyïn tùæc aigêy ra ö nhiïîm ngûúâi àoá phaãi chõu thuïë maâ nhiïìu nûúác aáp duång haykhöng. Thuïë aáp duång àöëi vúái caác taâi nguyïn thiïn nhiïn nhêët àõnhvaâ viïåc sûã duång thuïë trong quaãn lyá nguöìn lûåc àaä àûúåc baân trongphêìn taâi khoaãn taâi saãn.

Caác chó tiïu Phaát triïín Bïìn vûäng trong toaân böå nïìn kinh tïë

Nhiïìu nhaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn àaä tòm kiïëm phûúng phaáp àaánh giaátñnh bïìn vûäng bùçng viïåc sûãa àöíi caác chó tiïu kinh tïë vô mö cöí àiïínhoùåc bùçng caách àûa ra caác chó tiïu múái tñnh bùçng àún võ vêåt chêët.Caác chó tiïu möi trûúâng töíng quaát àûúåc ào bùçng àún võ vêåt chêëtàûúåc ruát ra tûâ cêëu phêìn NAMEA cuãa SEEA. Caác chó tiïu vêåt chêëtnhùçm àïí sûã duång cuâng vúái caác chó tiïu kinh tïë cöí àiïín àïí àaánh giaátiïën böå kinh tïë vaâ sûå laânh maånh cuãa möi trûúâng. Nhiïìu nûúác laåi tñnhmöåt söë töíng tiïìn vïì möi trûúâng àûúåc sûãa àöíi; têët caã àïìu àaä àûúåc baânàïën trong phêìn SEEA sûãa àöíi. Lêìn naây, khöng coá sûå nhêët trñ vïì caácchó tiïu seä àûúåc sûã duång. Búãi vò möîi chó tiïu phuåc vuå möåt muåc àñchchñnh saách khaác nhau nïn viïåc lûåc choån chó tiïu tuyâ thuöåc vaâo vêënàïì chñnh saách.


150

Caác chó tiïu Vêåt chêët vïì Hiïåu quaã Vô mö

NAMEA cung cêëp caác chó tiïu vêåt chêët cuãa kinh tïë vô mö cho caácvêën àïì chñnh saách möi trûúâng chñnh: thay àöíi khñ hêåu, axit hoaá bêìukhñ quyïín, baão vïå nguöìn nûúác, vaâ chêët thaãi rùæn. Caác chó tiïu naây coáthïí àûúåc so saánh vúái tiïu chuêín quöëc gia - nhû caác mûác muåc tiïu vïìkhñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh cuãa quöëc gia, xeát trong muåc tiïuthuöåc Nghõ àõnh thû Kyoto, coá thïí coá ñch.

Coá thïí khöng dïî daâng khi àaánh giaá möåt söë vêën àïì nhû baão vïånguöìn nûúác, do noá coá thïí coá aãnh hûúãng cuãa àõa phûúng nhiïìu húnso vúái tiïu chuêín quöëc gia. NAMEA khöng cung cêëp chó tiïu coá giaátrõ àún nhêët khaái quaát cho têët caã caác vêën àïì.

Caác taâi khoaãn doâng nguyïn vêåt liïåu cung cêëp möåt têåp húåp chótiïu kinh tïë vô mö vêåt chêët khaác, trong söë àoá phöí biïën nhêët laâ TMR.TMR cöång töíng toaân böå viïåc sûã duång nguyïn liïåu trong nïìn kinhtïë tñnh theo troång söë. Muåc àñch cuãa noá, tûúng tûå nhû caác töíng tiïìnkhaác, laâ àïí cung cêëp möåt chó tiïu chung àïí àaánh giaá sûå phi vêåtchêët hoáa - taách riïng tùng trûúãng kinh tïë khoãi viïåc sûã duångnguyïn vêåt liïåu.

Nghiïn cûáu cuãa Viïån Taâi nguyïn Thïë giúái vïì MFA àöëi vúái 5nûúác cöng nghiïåp hoáa àaä phaát hiïån möåt sûå taách baåch roä raâng: tûânùm 1975, cûúâng àöå vêåt chêët trong GDP úã caã 5 nûúác àïìu giaãm 20%xuöëng coân 40% (Hònh 9.2). Àêy laâ kïët quaã cuãa nhûäng nöî lûåc nhùçmgiaãm khöëi lûúång chêët thaãi rùæn vaâ dõch chuyïín tûâ nhûäng ngaânh sûãduång nhiïìu nùng lûúång vaâ nguyïn liïåu sang caác ngaânh dõch vuå vaâdûåa trïn tri thûác. Cûúâng àöå vêåt chêët trïn àêìu ngûúâi khöng giaãm úãhêìu hïët caác nûúác trong thúâi kyâ naây. Chó coá nûúác Àûác cho thêëy mûácgiaãm 6%.

Saãn phêím roâng quöëc nöåi àiïìu chónh nhên töë möi trûúâng (eaNDP)

Chó tiïu àûúåc biïët àïën nhiïìu nhêët trong nhoám naây laâ eaNDP.Repetto vaâ àöìng nghiïåp cuãa öng àaä tñnh toaán chó tiïu naây trongcöng trònh nghiïn cûáu ban àêìu cuãa mònh vïì haåch toaán möi trûúângtheo hûúáng löi keáo sûå chuá yá cuãa caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâotêìm quan troång cuãa tònh traång suy thoaái cuãa möi trûúâng vaâ caån kiïåt


151

vöën tûå nhiïn. Cöng trònh cuãa Repetto úã Inàönïxia (vïì xùng dêìu,rûâng vaâ tònh traång xuöëng cêëp àêët àai) vaâ Cöëxta Rica (vïì rûâng, ngûnghiïåp, xuöëng cêëp àêët àai) àûúåc tiïëp tuåc vúái nhûäng nghiïn cûáu thñàiïím tûúng tûå úã Papua Niu Ghinï vaâ Mïhicö do Liïn húåp quöëc vaâNgên haâng Thïë giúái taâi trúå.

Múái àêy, möåt söë nûúác àaä tñnh eaNDP àiïìu chónh möåt phêìn, göìmÀûác, Nhêåt, Haân Quöëc, Philipin vaâ Thuåy Àiïín. Nhûäng khaác biïåt lúánvïì phaåm vi aáp duång vaâ caách thûác thûåc hiïån phûúng phaáp chi phñduy trò àaä khiïën cho viïåc so saánh kïët quaã giûäa caác nûúác trúã nïn khoákhùn. Vñ duå, Haân Quöëc àaä giaã àõnh chi phñ nhùçm giaãm ö nhiïîmgiöëng nhau úã têët caã caác ngaânh, trong khi caác nûúác khaác laåi ûúác lûúångàûúåc chi phñ nhùçm giaãm ö nhiïîm cuå thïí cuãa tûâng ngaânh.

eaNDP cuãa Thuåy Àiïín, àûúåc goåi laâ thu nhêåp thûåc sûå, phaãn aánhthay àöíi ñt nhêët so vúái NDP cöí àiïín, chó chïnh lïåch 0,6%. Möåt lyá docuãa con söë rêët thêëp naây, mùåc duâ àaä trûâ möåt söë khoaãn chi tiïu baãovïå möi trûúâng, maâ caác nûúác khaác khöng laâm, laâ úã chöî con söë naây


152

chó àaánh giaá sûå suy thoaái cuãa möi trûúâng do sun-phua vaâ ni-tú.Thuåy Àiïín cuäng loaåi boã sûå suy thoaái chûa àûúåc àûa vaâo trong caácàaánh giaá NDP cöí àiïín, trong khi caác nghiïn cûáu khaác, àaáng chuá yálaâ nghiïn cûáu cuãa Haân Quöëc vaâ Philipin, àaä khöng giaãi quyïët roäraâng vêën àïì tñnh toaán bõ lùåp. Àiïìu chónh àöëi vúái Nhêåt Baãn vaâ Àûáclaâ khaá lúán, chuã yïëu do caác nûúác naây àaä tñnh caã chi phñ ûúác lûúångcho viïåc giaãm khñ thaãi carbon (vaâ àöëi vúái Nhêåt Baãn laâ chlorofluo-rocarbons). Caác nghiïn cûáu khaác khöng àïì cêåp àïën caác chêët gêy önhiïîm toaân cêìu naây.

Caác phûúng phaáp xêy dûång mö hònh cho caác chó tiïu kinh tïë vô mö

Möåt söë nhaâ nghiïn cûáu àaä phï phaán eaNDP vò kïët húåp caác giaá trõthûåc tïë (GDP vaâ NDP cöí àiïín) vúái caác giaá trõ coá tñnh giaã thuyïët (giaátrõ bùçng tiïìn cuãa tònh traång suy thoaái möi trûúâng). Àaáp laåi phï phaánnaây laâ viïåc xêy dûång möåt böå chó tiïu múái nhùçm ûúác lûúång thu nhêåpquöëc dên bïìn vûäng laâ bao nhiïu nïëu nïìn kinh tïë phaãi thay àöíi àïíthñch ûáng vúái caác haån chïë cuãa möi trûúâng. Hai phûúng phaáp chñnhàaä àûúåc phaát triïín - SNI cuãa Hueting vaâ geNDP.

SNI cuãa Hueting laâ thu nhêåp töëi àa coá thïí giûä bïìn vûäng maâkhöng cêìn phaát triïín cöng nghïå (trûâ viïåc sûã duång caác taâi nguyïnkhöng thïí taái taåo). Khi sûã duång mö hònh cên bùçng töíng quaát ûángduång, tônh SNI àûúåc ûúác lûúång cho Haâ Lan nùm 1990 (Verbruggenvaâ caác taác giaã khaác 2000). Caác taác giaã nhêån thêëy rùçng seä phaãi coánhûäng thay àöíi to lúán àïí àaáp ûáng caác tiïu chuêín vïì tñnh bïìn vûängtrong ngùæn haån: SNI thêëp hún 56% so vúái thu nhêåp quöëc dên trongnùm cú súã; tiïu duâng cuãa höå gia àònh giaãm 49%, tiïu duâng cuãa chñnhphuã giaãm 69%, vaâ àêìu tû thuêìn giaãm 79%.

Phûúng phaáp thay thïë, geNDP, ûúác lûúång thu nhêåp quöëc dênbùçng viïåc xem xeát tûúng lai coá tñnh giaã thuyïët trong àoá phaát triïínkinh tïë phaãi àaáp ûáng caác tiïu chuêín möi trûúâng nhêët àõnh. Taácàöång àöëi vúái nïìn kinh tïë àûúåc ûúác lûúång bùçng viïåc àöìng hoáa caác chiphñ cho viïåc giaãm suy thoaái cuãa möi trûúâng. Muåc àñch cuãa phûúngphaáp naây laâ cung cêëp cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách nhûäng chó


153

dêîn vïì caác taác àöång coá thïí coá cuãa con àûúâng phaát triïín thay thïë vaâcaác cöng cuå àïí àaåt àûúåc caác taác àöång àoá. Trong caác mö hònh naây,cöng nghïå vaâ caác thöng söë mö hònh khaác khöng phaãi luön luön giúáihaån úã nhûäng yïëu töë sùén coá. Giaá trõ ûúác lûúång cuãa Haâ Lan àûúåc DeBoer vaâ nhûäng ngûúâi khaác (1994) thûåc hiïån. Viïån Nghiïn cûáu Kinhtïë Quöëc gia Thuåy Àiïín (NIER) (2000) àaä tiïën haânh möåt nghiïn cûáutûúng tûå têåp trung cuå thïí vaâo chêët thaãi carbon dioxide.

Nhêån xeát chung

Taâi khoaãn möi trûúâng àûúåc sûã duång nhiïìu úã caác nûúác cöngnghiïåp hoáa, àùåc biïåt laâ UÁc, Canaàa vaâ Chêu Êu. Taâi khoaãn taâi

saãn àûúåc hêìu hïët caác nûúác lêåp ra nhûng nhòn chung chûa àûúåc sûãduång àïí àaánh giaá tñnh bïìn vûäng. Taâi khoaãn lûu lûúång àûúåc sûãduång röång raäi, kïí caã trong xêy dûång chó tiïu vaâ laâm àêìu vaâo chomö hònh chñnh saách. Viïåc thiïët lêåp caác chó tiïu vô mö möi trûúâng vaâtiïìn tïå coân haån chïë vaâ khöng roä laâ caác chó tiïu naây coá àûúåc sûã duångnhiïìu khöng.

Ngoaâi ra, coân coá böën àiïìu quan saát àûúåc liïn quan àïën vêën àïìcaác taâi khoaãn möi trûúâng coá lúåi ñch thïë naâo vïì mùåt chñnh saách:

● Mùåc duâ möåt söë nûúác khaá tñch cûåc sûã duång caác taâi khoaãn möitrûúâng, nhûng caác taâi khoaãn naây vêîn chûa àûúåc sûã duångàuáng mûác, àùåc biïåt laâ úã caác nûúác àang phaát triïín.

● Rêët ñt nûúác coá taâi khoaãn möi trûúâng töíng húåp thûåc sûå.

● So saánh vïì mùåt quöëc tïë laâ quan troång nhûng chûa thïí thûåchiïån àûúåc do nhûäng khaác biïåt vïì phûúng phaáp luêån, phaåmvi, tiïu chuêín möi trûúâng vaâ caác yïëu töë khaác.

● Àïí möåt quöëc gia coá thïí àaánh giaá àêìy àuã taác àöång möitrûúâng cuãa mònh, quöëc gia àoá cêìn phaãi coá caác taâi khoaãn theodoäi sûå di chuyïín qua biïn giúái cuãa caác chêët gêy ö nhiïîmtrong khöng khñ vaâ nûúác, cuäng nhû caác taâi khoaãn daânh chocaác àöëi taác thûúng maåi chñnh cuãa mònh àïí tñnh toaán sûå ö


154

nhiïîm vaâ haâm lûúång vêåt chêët cuãa caác saãn phêím maâ quöëc giaàoá nhêåp khêíu.

Taâi khoaãn taâi saãn àûúåc sûã duång àïí giaám saát tñnh bïìn vûäng bùçngnhiïìu caách, nhûng nhiïìu nûúác chûa khai thaác hïët tiïìm nùng cuãamònh àïí giaám saát caác àùåc àiïím cuãa caãi vaâ nhûäng biïën àöång vïì cuãacaãi theo thúâi gian. Àêy coá thïí laâ do thiïëu chuá troång vaâo caác taâi khoaãntaâi saãn cöí àiïín vaâ caác thûúác ào cuãa caãi. Viïåc thiïëu thöëng nhêët trongSEEA àûúåc sûãa àöíi liïn quan àïën phûúng phaáp àaánh giaá chi phñnhùçm giaãm búát ö nhiïîm cuäng laâ möåt yïëu töë tiïu cûåc. Caác taâi khoaãntaâi saãn cuäng coá thïí àûúåc sûã duång röång hún àïí höî trúå cho hoaåt àöångquaãn lyá taâi nguyïn. Kïí caã nhûäng phên tñch àún giaãn nhû so saánh giaátrõ thuï nguöìn vúái thuïë trïn giaá trõ thuï nguöìn lûåc vaâ vaâ caác chi phñquaãn lyá taâi nguyïn, cuäng khöng àûúåc thûåc hiïån úã nhûäng nûúác coálêåp taâi khoaãn taâi saãn àïí theo doäi vöën tûå nhiïn.

Caác taâi khoaãn lûu lûúång àûúåc sûã duång nhiïìu hún trong viïåc xêydûång caác chó tiïu, höì sú möi trûúâng vaâ phên tñch. Coá nhiïìu hiïåntûúång truâng lùåp xuêët hiïån giûäa SEEA vaâ caác chó tiïu bïìn vûäng doLiïn húåp quöëc, OECD vaâ caác töí chûác khaác àûa ra. Caác möëi liïn kïëtchùåt cheä hún giûäa caác phûúng phaáp khaác nhau coá thïí seä phaát huytaác duång.

Sûå tûúng thñch vïì mùåt quöëc tïë

Viïåc so saánh trïn diïån quöëc tïë laâ rêët hûäu ñch cho caác nûúác trong viïåcàaánh giaá hoaåt àöång quaãn lyá taâi nguyïn cuãa mònh. Viïåc so saánh caáctaâi khoaãn nûúác úã Nam Phi hoùåc chi phñ laâm haåi möi trûúâng úã ChêuÊu, chùèng haån, àïìu coá giaá trõ höî trúå to lúán vïì mùåt chñnh saách. Choàïën nay, viïåc so saánh caác taâi khoaãn vaâ caác chó tiïu giûäa caác nûúácnhòn chung laâ khöng thïí thûåc hiïån àûúåc do coá nhiïìu àõnh nghôa,phaåm vi röång, vaâ phûúng phaáp luêån khaác nhau àûúåc caác nûúác khaácnhau sûã duång. Caác taâi khoaãn tiïìn tïå coá thïí khaác nhau nhiïìu hún caáctaâi khoaãn vêåt chêët do caác phûúng phaáp àaánh giaá khaác nhau, tiïuchuêín möi trûúâng khaác nhau, vaâ caác giaã thiïët khaác àïí àaánh giaá cuängkhaác nhau. Ngoaåi trûâ chó tiïu tiïët kiïåm thûåc sûå, chûa thïí so saánh caácchó tiïu vô mö möi trûúâng giûäa caác nûúác.


155

Möåt söë nghiïn cûáu úã Chêu Êu cho thêëy rùçng lûúång chêët ö nhiïîmàûúåc xuêët nhêåp khêíu qua khöng khñ vaâ nûúác laâ rêët lúán. Khi thiïëucaác thöng tin chñnh xaác vïì khöëi lûúång naây, viïåc sûã duång caác taâikhoaãn möi trûúâng phuåc vuå cöng taác chñnh saách seä bõ haån chïë. Tûúngtûå nhû vêåy, coân möåt lûúång rêët lúán chêët ö nhiïîm vaâ taâi nguyïn àangtiïìm êín trong thûúng maåi quöëc tïë. Nghiïn cûáu cuãa Thuåy Àiïín phaãnaánh rùçng caác hïå söë möi trûúâng (duâ laâ khñ thaãi ö nhiïîm hay sûã duångtaâi nguyïn) àïìu coá thïí khaác biïåt rêët lúán giûäa caác nûúác, vaâ viïåc àaánhgiaá chñnh xaác taác àöång möi trûúâng cuãa viïåc nhêåp khêíu cuãa möåt nûúácchó coá thïí àûúåc thûåc hiïån nïëu coá thöng tin vïì caác hïå söë möi trûúângcuãa àöëi taác thûúng maåi cuãa nûúác àoá, tûâ taâi khoaãn möi trûúâng cuãaàöëi taác àoá. Ngoaâi ra, viïåc quaãn lyá caác vêën àïì möi trûúâng khu vûåchoùåc toaân cêìu, nhû thay àöíi khñ hêåu hay mûa axit, àïìu àoâi hoãi phaãicoá taâi khoaãn möi trûúâng coá thïí so saánh àûúåc àöëi vúái tûâng quöëc gia.

Chuá thñch:

1. Chûúng naây chuã yïëu lêëy tûâ Lange (2003b) vaâ chûúng 11 cuãa SEEA.


156

PHUÅ LUÅC

NGUÖÌN VAÂ PHÛÚNG PHAÁP

Phuå luåc 1: Xêy dûång caác Ûúác lûúång vïì Cuãa caãi

Phuå luåc 2: Ûúác lûúång Cuãa caãi cho tûâng Quöëc gia,2000

Phuå luåc 3: Ûúác lûúång Tiïët kiïåm àñch thûåc cho tûângQuöëc gia, 2000

Phuå luåc 4: Thay àöíi Cuãa caãi tñnh trïn Àêìu ngûúâi,2000

157

159

Phuå luåc 1

XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌCUÃA CAÃI

Phuå luåc naây giúái thiïåu chi tiïët viïåc xêy dûång caác ûúác lûúång vïì cuãacaãi vaâ tiïët kiïåm thûåc tïë.

Ûúác lûúång vïì cuãa caãi bao göìm caác thaânh phêìn sau:

● Töíng cuãa caãi

● Vöën saãn xuêët● Maáy moác vaâ cöng trònh xêy dûång● Àêët àö thõ

● Vöën tûå nhiïn● Taâi nguyïn nùng lûúång (dêìu, khñ tûå nhiïn, than àaá thö,

than non)● Taâi nguyïn khoaáng saãn (bauxite, àöìng, vaâng, sùæt, chò, nick-

en, phosphate, baåc, thiïëc, keäm)● Taâi nguyïn göî ● Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî ● Àêët canh taác● Àêët àöìng coã● Caác khu vûåc àûúåc baão höå

Vöën vö hònh àûúåc tñnh laâ phêìn dû, hiïåu söë giûäa töíng cuãa caãi vúáitöíng vöën saãn xuêët vaâ vöën tûå nhiïn.

Töíng cuãa caãi

Töíng cuãa caãi coá thïí àuúåc tñnh bùçng ; trongàoá Wt laâ töíng giaá trõ cuãa caãi, hoùåc vöën, trong nùm t; C(s) laâ tiïu

W C s e dstr s t

t= ⋅

∞

∫ ( ) – ( – )


160

duâng trong nùm s; r laâ tyã suêët doanh thu tûâ àêìu tû cuãa xaä höåi.1 Tyãsuêët doanh thu tûâ àêìu tû cuãa xaä höåi bùçng: ; trong àoá ρ laâtyã suêët ûu àaäi theo thúâi gian (the pure rate of time preference), η laâàöå co daän cuãa sûå thoaã duång àöëi vúái tiïu duâng.

Vúái giaã thiïët h= 1, vaâ tiïu duâng tùng vúái möåt tyã lïå khöng àöíi, thòtöíng cuãa caãi coá thïí àûúåc biïíu diïîn bùçng:

Giaá trõ hiïån taåi cuãa töíng cuãa caãi taåi thúâi àiïím t laâ möåt haâm tiïuduâng taåi thúâi gian t vaâ tyã suêët ûu àaäi theo thúâi gian.

Biïíu thûác (A.1) giaã thiïët rùçng tiïu duâng nùçm trïn möåt àûúâng bïìnvûäng, tûác laâ mûác àöå tiïët kiïåm àuã àïí buâ àùæp sûå caån kiïåt nguöìn taâinguyïn thiïn nhiïn.Viïåc tñnh toaán töíng cuãa caãi yïu cêìu phaãi xemxeát caác yïëu töë dûúái àêy khi tñnh toaán mûác àöå tiïu duâng ban àêìu:

● Tñnh chêët thay àöíi cuãa tiïu duâng. Àïí giaãi quyïët vêën àïì naây,chuáng töi àaä sûã duång söë liïåu tiïu duâng trung bònh cuãa 3 nùm.

● Tyã lïå êm cuãa tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh. Khi tiïët kiïåm roângàûúåc àiïìu chónh laâ söë êm, caác quöëc gia àang tiïu duâng taâinguyïn thiïn nhiïn, gêy nguy hiïím cho triïín voång tiïu duângtrong tûúng lai. Cêìn àûa ra möåt thuúác ào vïì tiïu duâng bïìnvûäng trong trûúâng húåp naây.

Nhû vêåy, nhûäng àiïìu chónh sau àêy àaä àûúåc thûåc hiïån:

● Viïåc tñnh toaán cuãa caãi xem xeát caác chuöîi söë liïåu tiïu duângtrong giai àoaån 1998–2000.

● Àöëi vúái nhûäng nùm maâ tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh laâ söëêm, thò tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh bõ trûâ khoãi tiïu duâng àïí coágiaá trõ tiïu duâng bïìn vûäng, tûác laâ mûác àöå tiïu duâng laâm chotöíng lûúång vöën khöng bõ aãnh hûúãng.

● Caác chuöîi tiïu duâng àûúåc àiïìu chónh àûúåc thïí hiïån theo giaácöë àõnh nùm 2000.

● Giaá trõ trung bònh cuãa tiïu duâng theo giaá àö la khöng àöíi tûâ1998 àïën 2000 àûúåc sûã duång laâm mûác tiïu duâng ban àêìu.

rCC

= +ρ η

W C t e dsts t

t= ⋅

∞

∫ ( ) – ( – )ρ (A.1)

PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI

161

Àïí phuåc vuå cho caác muåc àñch tñnh toaán, chuáng töi giaã thiïët tyãsuêët ûu àaäi theo thúâi gian laâ 1,5 phêìn trùm (Pearce vaâ Ulph 1999),vaâ giúái haån thúâi gian trong voâng 25 nùm. Khoaãng thúâi gian naâytûúng àûúng vúái möåt thïë hïå. Chuáng töi sûã duång khoaãng thúâi gian25 nùm trong suöët quaá trònh tñnh toaán cuãa caãi.

Maáy moác, Thiïët bõ, vaâ Cöng trònh xêy dûång

Àïí tñnh toaán töíng lûúång vöën vêåt chêët,coá thïí xem xeát möåt söë quytrònh ûúác lûúång. Trong àoá coá möåt söë quy trònh, chùèng haån tñnh

töíng lûúång vöën tûâ giaá trõ baão hiïím hoùåc giaá trõ haåch toaán hoùåc tûâ caácsöë liïåu àiïìu tra trûåc tiïëp, dêîn àïën nhûäng khoaãn chi phñ rêët lúán vaâgùåp khoá khùn vïì thiïëu dûä liïåu. Caác quy trònh ûúác lûúång khaác, chùènghaån caác phûúng phaáp tñch luyä, vaâ àùåc biïåt laâ phûúng phaáp kï khaithûúâng xuyïn (PIM), reã hún vaâ dïî sûã duång hún búãi vò nhûängphûúng phaáp naây chó yïu cêìu thöng tin vaâ dûä liïåu àêìu tû vïì voângàúâi hûäu duång cuãa taâi saãn vaâ caác mö hònh khêëu hao. Nhûäng phûúngphaáp naây taåo caác chuöîi söë liïåu vïì vöën tûâ caác chuöîi tñch luyä àêìu tûvaâ laâ phûúng phaáp phöí biïën nhêët. PIM laâ phûúng phaáp àûúåc sûãduång búãi hêìu hïët caác nûúác OECD - nhûäng quöëc gia tiïën haânh ûúáclûúång töíng lûúång vöën (Bohm vaâ caác taác giaã khaác 2002; Mas vaâ caáctaác giaã khaác 2000; Ward 1976).

Trong phêìn ûúác lûúång cuãa chuáng töi vïì töíng lûúång vöën, chuángtöi cuäng sûã duång PIM. Biïíu thûá c phuâ húåp àïí tñnh toaán Kt, töínglûúång vöën taåi thúâi kyâ t laâ:

trong àoá I laâ giaá trõ àêìu tû theo giaá khöng àöíi vaâ a laâ tyã lïå khêëu hao.Trong phûúng trònh (A.2) chuáng töi giaã thiïët thúâi kyâ tñch luyä (hoùåcvoâng àúâi hûäu duång) laâ 20 nùm.2 Phûúng phaáp chiïët khêëu tñnh theophûúng phaáp hònh hoåc vúái α = 5 phêìn trùm àûúåc giaã thiïët laâ khöngàöíi giûäa caác quöëc gia vaâ theo thúâi gian.3 Cuöëi cuâng, xin lûu yá rùçng

K It t ii

i

==∑ – ( – )1

0

19

α(A.2)


162

phûúng trònh (A.2) haâm yá mö hònh khêëu hao One-Hoss- Shay —giaá trõ cuãa möåt taâi saãn giaãm vïì 0 sau 20 nùm.

Àïí ûúác lûúång phûúng trònh (A.2), chuáng töi cêìn chuöîi thúâi gianàêìu tû daâi hoùåc thay bùçng töíng lûúång vöën ban àêìu.4 Àaáng tiïëc laâkhöng coá söë liïåu vïì töíng lûúång vöën ban àêìu cho têët caã caác quöëc giatrong phêìn ûúác lûúång cuãa chuáng töi, vaâ thêåm chñ ngay caã trong caáctrûúâng húåp coá dûä liïåu cöng böë (chùèng haån möåt söë nûúác OECD) thòviïåc sûã duång söë liïåu naây coá thïí dêîn àïën khoá khùn khi so saánh vúáicaác quöëc gia khöng coá söë liïåu àoá.

Chuöîi àêìu tû cuãa 65 quöëc gia coá àêìy àuã söë liïåu keáo daâi tûâ 1960àïën 2000. 16 quöëc gia khöng coá söë liïåu àêìy àuã vïì chuöîi àêìu tû,nhûng nhûäng nùm khöng coá söë liïåu vïì àêìu tû chuáng töi laåi coá söëliïåu vïì saãn lûúång, chi tiïu tiïu duâng cuöëi cuâng (chi tiïu cöng cöångvaâ tû nhên), xuêët khêíu, vaâ nhêåp khêíu.

Vúái thöng tin naây chuáng töi coá thïí tñnh caác chuöîi àêìu tû tûâ àùèngthûác haåch toaán quöëc gia Y = C + I + G + (X - M) bùçng caách lêëy töíngtiïët kiïåm trong nûúác trûâ ài xuêët khêíu roâng. Trong têët caã caác trûúânghúåp, hïå söë àêìu tû àûúåc tñnh toaán theo caách naây vaâ àêìu tû ban àêìutaåi nhûäng nùm maâ caã hai chuöîi àïìu coá hoùåc gêìn saát 1. Tuy nhiïn, àïíbaão àaãm khaã nùng so saánh giûäa caác chuöîi àêìu tû, chuáng töi chia caácgiaá trõ ûúác lûúång àêìu tû àûúåc lêëy tûâ àùèng thûác haåch toaán cho söëtrung võ cuãa hïå söë naây tñnh theo tûâng quöëc gia.

Vúái caác chuöîi àêìu tû cho 81 quöëc gia trong thúâi kyâ 1960–2000,thêåm chñ coá thïí tñnh toaán giaá trõ ûúác lûúång cuãa caác chuöîi vöën tûâ nùm1979. Àöëi vúái nhûäng quöëc gia coân laåi maâ khöng coá àêìy àuã söë liïåu vïìcaác chuöîi àêìu tû ban àêìu (do thiïëu dûä liïåu vïì viïåc hònh thaânh töíngvöën cöë àõnh hoùåc theo caác yïu cêìu àïí aáp duång àùèng thûác haåch toaánquöëc gia trong thúâi kyâ 1960–2000), chuáng töi cöë gùæng khùæc phuåc viïåchaån chïë söë liïåu bùçng caách sûã duång phûúng phaáp tiïëp cêån tûúng àöëithêån troång. Chuáng töi keáo daâi chuöîi àêìu tû bùçng caách höìi quy logacuãa hïå söë saãn lûúång àêìu tû theo thúâi gian, nhû trong nghiïn cûáucuãa Larson vaâ caác taác giaã khaác (2000). Tuy nhiïn, chuáng töi khöngthûåc hiïån ngoaåi suy saãn lûúång, maâ chó giúái haån viïåc keáo daâi caácchuöîi àêìu tû trong nhûäng trûúâng húåp khöng coá quan saát vïì saãnlûúång tûúng ûáng.


163

Àêët àö thõ

Trong quaá trònh tñnh toaán giaá trõ vöën vêåt chêët cuãa möåt quöëc gia,caác ûúác lûúång vïì vöën vêåt chêët cuöëi cuâng bao göìm giaá trõ cuãa caác

cöng trònh xêy dûång, maáy moác vaâ thiïët bõ vò giaá trõ töíng lûúång vöënàûúåc lêëy tûâ dûä liïåu hònh thaânh töíng vöën (sûã duång mö hònh kiïím kïthûúâng xuyïn) àûúåc tñnh tûâ caác yïëu töë naây. Tuy nhiïn, trong caác söëliïåu àêìu tû, chó riïng sûå caãi thiïån vïì àêët àai khöng àûúåc thïí hiïån.Do àoá, ûúác lûúång cuöëi cuâng cuãa chuáng töi vïì vöën hoaân toaân khöngphaãn aánh giaá trõ cuãa àêët àö thõ.

Dûåa trïn nghiïn cûáu cuãa Kunte vaâ caác taác giaã khaác (1998) àêët àöthõ àûúåc àaánh giaá laâ möåt tyã lïå cöë àõnh cuãa giaá trõ vöën vêåt chêët.Lyátûúãng nhêët laâ caác hïå söë naây àûúåc lêëy theo tûâng quöëc gia. Tuy nhiïn,trong thûåc tïë, khöng coá thöng tin chi tiïët trïn baãng cên àöëi kïë toaánquöëc gia duâng àïí tñnh toaán caác hïå söë naây. Do àoá, tûúng tûå nhûKunte vaâ caác taác giaã khaác (1998), chuáng töi sûã duång tyã lïå khöng àöíibùçng 24 phêìn trùm:5

Ut = 0.24Kt (A.3)

Taâi nguyïn Khoaáng saãn vaâ Nùng lûúång

Phêìn naây mö taã phûúng phaáp sûã duång àïí ûúác lûúång giaá trõ cuãacaác taâi nguyïn khöng taái sinh. Ñt nhêët coá ba lyá do àûúåc àûa ra

àïí giaãi thñch cho nhûäng khoá khùn vïì viïåc tñnh toaán naây. Thûá nhêët,têìm quan troång cuãa viïåc àûa taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâo hïå thöëngtaâi khoaãn quöëc gia chó múái àûúåc thûâa nhêån trong nhûäng thêåp kyãvûâa qua, vaâ mùåc duâ àaä coá nhiïìu nöî lûåc cho viïåc múã röång caác taâikhoaãn quöëc gia, nhûäng hoaåt àöång àoá hêìu nhû chó haån chïë úã caác töíchûác quöëc tïë (nhû Liïn húåp quöëc hoùåc Ngên haâng Thïë giúái). Thûáhai, khöng coá thõ trûúâng tû nhên cho caác trêìm tñch taâi nguyïn dûúáiloâng àêët àïí thöng tin vïì giaá trõ cuãa nguöìn cung cêëp naây. Thûá ba,quy mö cuãa nguöìn dûå trûä àûúåc àõnh nghôa theo thuêåt ngûä kinh tïë -


164

nguöìn dûå trûä laâ “phêìn trûä lûúång taâi nguyïn coá thïí khai thaác vïì mùåtkinh tïë hoùåc saãn xuêët taåi thúâi àiïím xaác àõnh - vaâ, do àoá, noá tuyâthuöåc vaâo caác àiïìu kiïån kinh tïë hiïån taåi, àoá laâ cöng nghïå vaâ giaá6.

Mùåc duâ coá nhûäng khoá khùn naây, giaá trõ àöla àûúåc êën àõnh chocaác trûä lûúång taâi nguyïn nùng lûúång chñnh (dêìu, khñ, vaâ than7) vaâ10 loaåi kim loaåi vaâ khoaáng saãn (bauxite, àöìng, vaâng, quùång sùæt, chò,nickel, àaá phosphate, baåc, thiïëc vaâ keäm) cho têët caã caác quöëc gia coásöë liïåu saãn xuêët.

Phûúng phaáp tiïëp cêån àûúåc sûã duång trong ûúác lûúång cuãachuáng töi dûåa trïn nguyïn tùæc kinh tïë àaä coá tûâ lêu, àoá laâ giaá trõ cuãataâi saãn phaãi àûúåc ào lûúâng theo giaá trõ chiïët khêëu hiïån taåi cuãa lúåinhuêån kinh tïë trong voâng àúâi cuãa taâi nguyïn. Àöëi vúái möåt quöëcgia vaâ nguöìn taâi nguyïn cuå thïí, giaá trõ naây àûúåc thïí hiïån bùçngbiïíu thûác sau:

Trong àoá, πi qi laâ lúåi nhuêån kinh tïë hoùåc töíng tiïìn thuï taåi thúâi giani (πi thïí hiïån àún giaá thuï vaâ qi biïíu diïîn viïåc saãn xuêët), r laâ tyã lïåchiïët khêëu xaä höåi, vaâ T laâ voâng àúâi cuãa nguöìn taâi nguyïn.

Ûúác lûúång Tiïìn thuï trong tûúng lai

Mùåc duâ phûúng phaáp tiïëp cêån naây àûúåc hiïíu rêët roä vaâ ñt khi coá cêuhoãi àùåt ra nhûng phûúng phaáp naây vêîn ñt àûúåc sûã duång àïí ûúáclûúång giaá trõ taâi saãn tûå nhiïn trong thûåc tïë vò noá àoâi hoãi kiïën thûác vïìgiaá trõ tiïìn thuï thûåc tïë trong tûúng lai. Thay vaâo àoá, sûã duång phiïnbaãn àún giaãn hoaá (A.4) trong àoá dûå baáo tiïìn thuï tûúng lai dûåa trïncaác giaã thiïët ñt nhiïìu haån chïë hún (chùèng haån töíng tiïìn thuï khöngàöíi, sûå töëi ûu trong quaá trònh khai thaác) .

Phiïn baãn àún giaãn hoaá úã àêy giaã thiïët rùçng àún giaá thuï tùngtrûúãng vúái töëc àöå g :

trong àoá ∈ = 1,15 laâ àöå döëc cuãa haâm chiphñ, àûúåc giaã thiïët laâ coá àöå co daän bùçng nhau (nhû

V q rt i ii t

t Ti t= +

=

+−∑ π

–( )/( )

1

1 (A.4)

ππ ε

= =+ +

g rr T1 1 1( – )( )

,

r rr g

g*, * –

=+1


165

trong nghiïn cûáu cuãa Vincent 1996). Sau àoá, tyã lïå chiïët khêëu thûåctïë laâ:

Biïíu thûác naây àûúåc sûã duång àïí tñnh giaá trõ cuãa nguöìn taâi nguyïnkhi viïåc khai thaác seä keáo daâi àïën sau nùm 2000.

Lûåa choån T

Àïí hûúáng dêîn lûåa choån möåt giaá trõ thúâi gian caån kiïåt, chuáng töitñnh toaán caác hïå söë trûä lûúång/saãn xuêët cho têët caã caác quöëc gia, caácnùm vaâ caác nguöìn lûåc8.

Baãng A1 cung cêëp trung võ cuãa caác hïå söë naây àöëi vúái caác taâinguyïn khaác nhau.

Baãng A.1 Söë nùm trung võ cuãa voâng àúâi

Ngoaåi trûâ than, bauxite, vaâ sùæt coá trûä lûúång lúán, caác hïå söë trûälûúång/saãn xuêët àïìu coá xu hûúáng trong khoaãng tûâ 20 àïën 30 nùm.Nhû trong nghiïn cûáu cuãa Ngên haâng Thïë giúái (1997), chuáng töi lûåachoån giaá trõ nhoã hún T = 20 cho têët caã caác taâi nguyïn vaâ caác quöëc gia.Theo quan àiïím thûåc duång, viïåc lûåa choån thúâi gian caån kiïåt daâi húncoá thïí àoâi hoãi phaãi tùng khoaãng thúâi gian àïí dûå baáo töíng tiïìn thuï

V qr r

t t t T= +

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ +

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟π 1

11

1

1*–

( *)(A.5)

Nùng lûúång Kim loaåi vaâ khoaáng saãn Dêìu 17 Bauxite 178 Khñ 36 Àöìng 38 Than àaá 122 Vaâng 16 Than non 192 Quùång sùæt 133 Chò 18 Nickel 27 Phosphate 28 Thiïëc 28 Baåc 22 Keäm 17


166

(phuåc vuå phûúng trònh A.4]). Mùåt khaác, tiïìn thuï nhêån àûúåc trongtûúng lai coá troång söë thêëp hún do chuáng àûúåc chiïët khêëu nhiïìu hún.Cuöëi cuâng, mûác àöå khöng chùæc chùæn caâng tùng lïn khi khoaãng thúâigian caâng daâi. Sûå khöng chùæc chùæn laâm cho caác cöng ty vaâ caác chñnhphuã khoá coá khaã nùng phaát triïín trûä lûúång àïí baão àaãm khai thaáctrong voâng hún 20 nùm.

Taâi nguyïn göî

Cöng duång kinh tïë chuã yïëu cuãa rûâng laâ nguöìn taâi nguyïn göî.Nguöìn cuãa caãi naây àûúåc tñnh laâ giaá trõ hiïån taåi roâng cuãa caác

khoaãn tiïìn thuï tûâ hoaåt àöång saãn xuêët göî troân. Khi àoá, viïåc ûúác lûúångàoâi hoãi caác söë liïåu vïì saãn xuêët göî troân, àún giaá thuï vaâ thúâi gian àïënkhi caån kiïåt taâi nguyïn rûâng (nïëu khöng àûúåc quaãn lyá bïìn vûäng).

Söë liïåu vïì doâng saãn xuêët göî troân haâng nùm àûúåc lêëy tûâ cú súã dûäliïåu cuãa Töí chûác Lûúng thûåc vaâ Nöng nghiïåp cuãa Liïn húåp quöëc(FAOSTAT).9 Viïåc tñnh toaán tiïìn thuï seä phûác taåp hún. Vïì mùåt lyáthuyïët, giaá trõ cuãa lûúång göî hiïån nay bùçng vúái giaá tñnh theo tuöíi cêytrong tûúng lai maâ chuã rûâng thu àûúåc sau khi trûâ caác chi phñ chùmsoác cêy àïën khi trûúãng thaânh. Trïn thûåc tïë, giaá tñnh theo tuöíi cêythûúâng khöng coá sùén, vaâ chuáng töi àaä tñnh àún giaá tûác laâ tñch cuãagiaá bònh quên gia quyïìn nhên vúái giaá thuï.

Giaá bònh quên gia quyïìn cuãa taâi nguyïn göî hiïån taåi àûúåc ûúáclûúång laâ söë trung bònh cuãa ba loaåi giaá (àûúåc tñnh theo troång söë saãnxuêët: (1) àún giaá xuêët khêíu cuãa göî troân cöng nghiïåp thuöåc hoå tuângbaách; (2) àún giaá xuêët khêíu cuãa göî troân cöng nghiïåp khöng thuöåchoå tuâng baách; vaâ (3) giaá ûúác lûúång bònh quên toaân thïë giúái cuãa göîlaâm nhiïn liïåu. Söë bònh quên gia quyïìn theo khu vûåc àûúåc sûã duångtrong trûúâng húåp khöng coá söë liïåu vïì caác mûác giaá úã cêëp quöëc gia.10

Söë liïåu vïì chi phñ saãn xuêët lêm nghiïåp khöng coá sùén àöëi vúái têëtcaã caác nûúác. Do àoá, giaá thuï theo khu vûåc ([giaá-chi phñ]/giaá) àûúåcûúác lûúång dûåa trïn caác nghiïn cûáu sùén coá vaâ tham khaão yá kiïën caácchuyïn gia lêm nghiïåp cuãa Ngên haâng Thïë giúái.


167

Vò chuáng töi aáp duång giaá trõ thõ trûúâng àöëi vúái taâi nguyïn göî hiïåntaåi, nïn cêìn phên biïåt giûäa diïån tñch rûâng àaä sùén saâng vaâ diïån tñchrûâng chûa sùén saâng cung cêëp göî vò möåt söë loaåi göî hiïån taåi khöng thïítiïëp cêån àûúåc hoùåc coá giaá trõ söëng coân vïì mùåt kinh tïë. Diïån tñch rûângsùén saâng cung cêëp göî àûúåc ûúác lûúång laâ nhûäng khoaãng rûâng nùçmtrong baán kñnh 50km tñnh tûâ cú súã haå têìng.

Tiïìn thuï àûúåc vöën hoaá bùçng viïåc sûã duång giaá trõ chiïët khêëu 4%tñnh vaâo nguöìn vöën taâi nguyïn göî. Khaái niïåm sûã duång taâi nguyïnrûâng bïìn vûäng àûúåc àûa ra thöng qua viïåc lûåa choån khoaãng thúâigian trong àoá doâng taâi nguyïn àûúåc vöën hoaá. Nïëu lûúång göî troân thuhoaåch nhoã hún giaá trõ roâng tùng lïn haâng nùm, tûác laâ, rûâng àûúåc khaithaác bïìn vûäng, thò khoaãng thúâi gian naây laâ 25 nùm. Nïëu lûúång göîtroân thu hoaåch lúán hún giaá trõ roâng tùng lïn haâng nùm, thò thúâi gianàïën khi caån kiïåt seä àûúåc tñnh. Thúâi gian àïën khi caån kiïåt dûåa trïn giaátrõ ûúác lûúång taâi nguyïn rûâng chia cho hiïåu söë giûäa saãn xuêët vaâ giaátrõ tùng thïm. Khoaãng thúâi gian nhoã hún 25 nùm vaâ thúâi gian àïën khicaån kiïåt sau àoá seä àûúåc sûã duång laâm voâng àúâi cuãa nguöìn taâi nguyïn.

Söë liïåu saãn xuêët göî troân vaâ göî nhiïn liïåu laâ söë liïåu nùm 2000,àûúåc lêëy tûâ söë liïåu trûåc tuyïën vïì ngaânh lêm nghiïåp cuãa FAOSTAT.Söë liïåu vïì göî troân cöng nghiïåp (göî thö) thuöåc hoå tuâng baách vaâkhöng thuöåc hoå tuâng baách àûúåc thu thêåp tûâ niïn giaám cuãa Töí chûácLûúng thûåc vaâ Nöng nghiïåp Liïn húåp quöëc (UNFAO 2000): Saãnphêím lêm nghiïåp 1997–2001. Söë liïåu vïì giaá göî nhiïn liïåu àûúåc lêëytûâ söë liïåu trûåc tuyïën vïì ngaânh lêm nghiïåp cuãa FAOSTAT. Giaá xuêëtkhêíu göî troân àûúåc tñnh tûâ söë liïåu tûâ Saãn phêím lêm nghiïåp1997–2001 cuãa UNFAO.

Caác nghiïn cûáu àûúåc sûã duång laâm cú súã àïí ûúác lûúång giaá thuïtaâi nguyïn laâ Fortech 1997; Whiteman 1996; Tay vaâ caác taác giaã khaác2001; Lopina vaâ caác taác giaã khaác 2003; Haripriya1998; GlobalWitness 2001; Eurostat 2002.

Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî

Nguöìn thu tûâ göî khöng phaãi laâ àoáng goáp duy nhêët cuãa rûâng.Nhûäng lúåi ñch ngoaâi göî cuãa rûâng nhû caác lêm saãn khaác, sùn


168

bùæn, giaãi trñ, baão vïå nguöìn nûúác, vaâ caác giaá trõ khaác laâ nhûäng lúåi ñchto lúán thûúâng khöng àûúåc haåch toaán. Àiïìu naây laâm cho taâi nguyïnrûâng chûa àûúåc àaánh giaá àuáng mûác. Möåt nghiïn cûáu töíng quan vïìlúåi ñch cuãa rûâng ngoaâi göî úã caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïíncho thêëy lúåi tûác trïn möåt hecta trong möåt nùm tûâ caác lúåi ñch naây thayàöíi tûâ 190 àöla trïn möåt hecta úã caác nûúác phaát triïín àïën 145 àölatrïn möåt hecta úã caác nûúác àang phaát triïín (theo Lampietti vaâ Dixon1995 vaâ Croitoru vaâ caác taác giaã khaác 2005, vaâ àûúåc àiïìu chónh theogiaá nùm 2000). Chuáng töi giaã àõnh rùçng chó möåt phêìn mûúâi diïån tñchrûâng úã möîi nûúác laâ coá thïí tiïëp cêån àûúåc, do àoá, lúåi ñch haâng nùm seäàûúåc tñnh bùçng caách lêëy giaá trõ trïn möîi hecta naây nhên vúái möåtphêìn mûúâi diïån tñch rûâng úã möîi nûúác. Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göîsau àoá àûúåc tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi roâng cuãa caác lúåi ñch trong suöëtthúâi gian thu höìi vöën laâ 25 nùm.9

Àêët canh taác

Söë liïåu vïì giaá àêët nöng nghiïåp cuãa caác quöëc gia khöng àûúåc cöngböë röång raäi vaâ kïí caã khi söë liïåu naây coá sùén thò ngûúâi ta vêîn cho

rùçng thõ trûúâng àêët àai bõ boáp meáo gêy khoá khùn cho viïåc so saánhmöåt caách coá yá nghôa giûäa caác nûúác. Do vêåy, chuáng töi àaä choån caáchûúác lûúång giaá trõ àêët àai dûåa trïn giaá trõ chiïët khêëu hiïån taåi cuãa giaáthuï àêët, giaã thiïët rùçng caác saãn phêím tûâ àêët àûúåc baán theo mûác giaáthïë giúái.

Lúåi tûác tûâ àêët àai àûúåc tñnh laâ söë chïnh lïåch giûäa giaá trõ thõtrûúâng cuãa saãn lûúång thu hoaåch vaâ chi phñ saãn xuêët theo tûâng loaåicêy tröìng. Chñn loaåi cêy tröìng àaåi diïån àûúåc choån, chuã yïëu dûåatrïn têìm quan troång cuãa chuáng vïì diïån tñch gieo tröìng, saãn lûúång,vaâ doanh thu. Vúái ba yïëu töë naây, chñn loaåi cêy tröìng àaåi diïån sauàêy àaä àûúåc xem xeát: ngö, luáa, luáa myâ, chuöëi, nho, taáo, cam, àêåunaânh vaâ caâ phï. Ngö, luáa, vaâ luáa myâ àûúåc tñnh riïng tûâng loaåi búãivò caác cêy tröìng naây chiïëm hêìu hïët taâi nguyïn àêët nöng nghiïåpcuãa thïë giúái. Chuöëi, nho, taáo vaâ cam àûúåc sûã duång laâm caác àaåi


169

diïån cho caác nhoám cêy tröìng laâ rau quaã. Àêåu naânh vaâ caâ phï àûúåcsûã duång laâm àaåi diïån cho caác nhoám cêy tröìng lêëy dêìu vaâ àöì uöëng.Caác loaåi cêy lêëy cuã, haåt vaâ caác loaåi cêy tröìng khaác àûúåc tñnh laâphêìn dû cuãa töíng giaá trõ àêët canh taác trûâ ài diïån tñch gieo tröìngcuãa chñn nhoám trïn.

Lúåi tûác kinh tïë haâng nùm tûâ àêët àûúåc tñnh bùçng tyã lïå phêìn trùmcuãa doanh thu tûâ saãn xuêët möîi loaåi cêy tröìng, coân àûúåc goåi theocaách khaác laâ tyã lïå lúåi tûác cho thuï. Tyã lïå lúåi tûác cho thuï àûúåc lêëy tûâmöåt loaåt caác nghiïn cûáu vïì ngaânh. Vñ duå: tyã lïå lúåi tûác cho thuï àöëivúái cêy luáa sûã duång thöng tin vïì caác tyã lïå lúåi tûác cho thuï cuãa Cöånghoaâ Dên chuã Nhên dên Laâo (67,6 phêìn trùm), Ai Cêåp (30,6 phêìntrùm), vaâ Inàönïxia (56,1 phêìn trùm) àïí tñnh tyã lïå lúåi tûác cho thuïcuãa thïë giúái laâ 51%. Caác tyã lïå lúåi tûác cho thuï khaác àûúåc sûã duånggöìm 30 phêìn trùm àöëi vúái ngö (Trung Quöëc, Ai Cêåp, Yïmen), 34phêìn trùm àöëi vúái luáa mò (Ai Cêåp, Yïmen, Möng cöí, Ïcuaào), 27phêìn trùm àöëi vúái àêåu naânh (Trung Quöëc, Braxin, AÁchentina), 8phêìn trùm àöëi vúái caâ phï (Nicaragoa, Pïru, Viïåt Nam, Cöëtxta Rica),42 phêìn trùm àöëi vúái chuöëi (Braxin, Cölömbia, Cöëtxta Rica, Búâ biïínngaâ, Ïcuaào, Martinique, Suriname, Yïmen), 31 phêìn trùm àöëi vúáinho (Mönàöva, AÁchentina), 36 phêìn trùm àöëi vúái taáo vaâ cam (giaá trõnaây dûåa trïn söë trung bònh giûäa taáo vaâ cam vò chûa coá nghiïn cûáuvïì ngaânh àöëi vúái hai loaåi cêy naây).

Caác hïå söë theo loaåi cêy tröìng naây sau àoá seä àûúåc nhên vúái giaá trõsaãn xuêët taåi mûác giaá thïë giúái. Àiïìu naây coá taác duång gùæn giaá thuï àêëtcao hún vúái caác loaåi àêët coá nùng suêët cao hún. Tuy nhiïn, viïåc aápduång caác tyã suêët trung bònh theo loaåi cêy tröìng theo caách naây coá thïíseä àaánh giaá thêëp giaá trõ cuãa nhûäng diïån tñch àêët coá nùng suêët caonhêët vaâ àaánh giaá quaá cao giaá trõ cuãa nhûäng diïån tñch àêët coá nùngsuêët thêëp nhêët trong àõa baân möåt quöëc gia.

Giaá thuï àêët chung cuãa möåt quöëc gia àûúåc tñnh laâ söë bònh quêngia quyïìn (lêëy troång söë theo diïån tñch gieo tröìng) cuãa giaá thuï àêëtàöëi vúái 10 nhoám cêy tröìng nïu trïn. Lúåi tûác tûâ àêët àai cuãa nhoám thûámûúâi (cuã, haåt vaâ caác loaåi cêy tröìng khaác) àûúåc tñnh theo caách khaác.Vò khöng coá loaåi cêy tröìng àaåi diïån cho nhoám naây nïn giaá thuï àêëtàûúåc tñnh bùçng 80 phêìn trùm cuãa söë bònh quên gia quyïìn (lêëy troång


170

söë theo diïån tñch gieo tröìng) cuãa ba loaåi nguä cöëc chñnh. Àiïìu naâydûåa trïn giaã àõnh caác loaåi cuã, haåt vaâ caác loaåi cêy tröìng khaác thu lúåitûác thêëp hún trïn möåt hecta àêët.

Àïí phaãn aánh tñnh bïìn vûäng cuãa hoaåt àöång canh taác hiïån nay, lúåitûác nùm 2000 àûúåc duâng àïí dûå baáo lúåi tûác cho nùm 2020 dûåa trïnsûå tùng trûúãng saãn xuêët (diïån tñch àêët àûúåc giaã àõnh laâ khöng àöíi).Trong khoaãng giûäa 2020 vaâ 2024, giaá trõ saãn xuêët àûúåc giûä khöngàöíi. Tyã lïå tùng trûúãng úã caác nûúác phaát triïín laâ 0,97%, úã caác nûúácàang phaát triïín laâ 1,94% (Rosengrant vaâ caác taác giaã khaác 1995). Giaátrõ hiïån taåi chiïët khêëu cuãa doâng lúåi tûác naây sau àoá àûúåc tñnh theo tyãlïå chiïët khêëu 4%.

Àêët àöìng coã

Àêët àöìng coã àûúåc tñnh giaá trõ bùçng caác phûúng phaáp tûúng tûå nhûaáp duång àöëi vúái àêët canh taác. Lúåi tûác tûâ àêët àöìng coã àûúåc giaã àõnhlaâ tyã lïå cöë àõnh cuãa giaá trõ saãn xuêët. Trung bònh chi phñ saãn xuêët laâ55% doanh thu, vaâ do vêåy, lúåi tûác tûâ àêët àöìng coã àûúåc giaã àõnhbùçng 45% giaá trõ saãn lûúång. Giaá trõ saãn lûúång àûúåc tñnh trïn saãnlûúång thõt boâ, thõt cûâu, sûäa, vaâ len àûúåc àaánh giaá theo giaá quöëc tïë.Cuäng nhû àöëi vúái àêët canh taác, phêìn giaá trõ cho thuï cuãa giaá trõsaãn lûúång àûúåc aáp duång àöëi vúái saãn lûúång cuãa àêët àöìng coã theotûâng nûúác àûúåc tñnh theo mûác giaá thïë giúái. Giaá trõ hiïån taåi cuãadoâng giaá trõ naây sau àoá àûúåc tñnh theo tyã lïå chiïët khêëu 4% trongthúâi gian 25 nùm.

Àïí phaãn aánh tñnh bïìn vûäng cuãa hoaåt àöång chùn thaã gia suác hiïåntaåi, lúåi tûác nùm 2000 àûúåc duâng àïí dûå baáo lúåi tûác túái nùm2020 dûåatrïn töëc àöå tùng trûúãng saãn xuêët (diïån tñch àêët àûúåc giaã àõnh laâkhöng àöíi). Trong khoaãng giûäa 2020 vaâ 2025, giaá trõ saãn xuêët àûúåcgiûä khöng àöíi. Tyã lïå tùng trûúãng úã caác nûúác phaát triïín laâ 0,89%, úãcaác nûúác àang phaát triïín laâ 2,95% (Rosengrant vaâ caác taác giaã khaác1995). Giaá trõ hiïån taåi chiïët khêëu cuãa doâng lúåi tûác naây sau àoá àûúåctñnh theo tyã lïå chiïët khêëu 4%.


171

Caác khu vûåc àûúåc baão höå

Caác khu vûåc àûúåc baão höå mang laåi möåt söë lúåi ñch tûâ giaá trõ baãotöìn àïën giaá trõ giaãi trñ. Caác khu vûåc naây coá thïí mang laåi nguöìn

thu nhêåp to lúán tûâ ngaânh du lõch maåo hiïím. Caác giaá trõ naây àûúåc thïíhiïån úã mong muöën chi traã ngaây caâng tùng lïn àöëi vúái caác lúåi ñch naây.Viïåc thiïët lêåp vaâ duy trò töët caác khu vûåc àûúåc baão höå laâ möåt nguöìntaâi saãn cho tûúng lai, vaâ do àoá caác khu vûåc àûúåc baão höå taåo thaânhmöåt phêìn quan troång trong giaá trõ ûúác lûúång vïì vöën tûå nhiïn. Mongmuöën chi traã àïí baão töìn caác vuâng tûå nhiïn laâ rêët khaác nhau, vaâkhöng coá söë liïåu so saánh vêën àïì naây.

Giaá trõ cuãa caác khu vûåc àûúåc baão höå (Caác nhoám I–VI thuöåc Liïnminh Baão töìn Thiïn nhiïn Quöëc tïë [IUCN]) àûúåc tñnh bùçng giaá trõthêëp hún giûäa lúåi tûác trïn möåt hecta àöìng coã vaâ lúåi tûác tûâ möåt hectaàêët canh taác – tûúng tûå nhû chi phñ cú höåi. Sau àoá, lúåi tûác naây àûúåcvöën hoaá trong thúâi gian 25 nùm, sûã duång tyã lïå chiïët khêëu 4%. Viïåcgiúái haån giaá trõ cuãa caác khu vûåc àûúåc baão höå úã chi phñ cú höåi cuãa viïåcbaão töìn coá leä seä chó thïí hiïån giaá trõ töëi thiïíu chûá khöng phaãi giaá trõàêìy àuã cuãa caác khu vûåc àûúåc baão höå.

Söë liïåu vïì caác khu vûåc àûúåc baão höå àûúåc lêëy tûâ Cú súã dûä liïåuToaân cêìu vïì caác Khu vûåc àûúåc baão höå (WDPA), àûúåc Trung têmGiaám saát Baão töìn Thïë giúái thuöåc Chûúng trònh Möi trûúâng cuãa Liïnhúåp quöëc (UNEP-WCMC) xêy dûång. Vúái viïåc thûúâng xuyïn cêåpnhêåt cú súã dûä liïåu, söë liïåu àûúåc sûã duång laâ cuãa nùm 2003. Trong caáctrûúâng húåp thiïëu söë liïåu vïì caác khu vûåc àûúåc baão höå, söë liïåu naâyàûúåc giaã àõnh bùçng 0.

Tñnh toaán Tiïët kiïåm Roâng àûúåc Àiïìu chónh

Tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh ào lûúâng sûå thay àöíi vïì giaá trõcuãa möåt loaåt taâi saãn cuå thïí, tûác laâ àêìu tû/thöi khöng àêìu tû

thöng qua caác bùçng caác loaåi hònh vöën khaác nhau (vöën saãn xuêët, vöën


172

nhên lûåc, vöën tûå nhiïn). Caác kïët quaã tñnh toaán khöng àêìy àuã vòkhöng bao göìm möåt söë nguöìn thöng tin quan troång vïì sûå suy thoaáicuãa möi trûúâng nhû caån kiïåt nguöìn nûúác ngêìm, hoaåt àöång ngûnghiïåp khöng bïìn vûäng, vaâ suy giaãm chêët lûúång àêët àai. Àiïìu naâylaâ do thiïëu söë liïåu coá thïí so saánh giûäa caác nûúác, chûá khöng phaãi docöë tònh boã qua. Viïåc mö taã chi tiïët vïì phûúng phaáp luêån àïí tñnh tiïëtkiïåm roâng àuúåc àiïìu chónh coá thïí tòm thêëy taåi trang web Kinh tïëMöi trûúâng cuãa Ngên haâng Thïë giúái

Baãng A.2 Tñnh Tiïët kiïåm Roâng àûúåc Àiïìu chónh

Muåc Àõnh nghôa Cöng thûác Nguöìn Ghi chuá kyä thuêåt Quan saát Töíng tiïët kiïåm quöëc gia (GNS)

Hiïåu cuãa GNI vaâ tiïu duâng cöng cöång vaâ tû nhên, sau àoá cöång vúái giaá trõ chuyïín dõch vöën roâng

GNS = GNI – Tiïu duâng tû nhên – tiïu duâng cöng + giaá trõ chuyïín dõch vöën roâng

WDI, OECD, UN

Khêëu hao (Depr)

Giaá trõ thay thïë cuãa vöën àûúåc duâng hïët trong quaá trònh saãn xuêët.

(söë liïåu lêëy trûåc tiïëp tûâ nguöìn hoùåc söë ûúác lûúång)

UN Trong trûúâng húåp khöng coá söë liïåu quöëc gia, giaá trõ naây àûúåc ûúác lûúång nhû sau. Söë liïåu sùén coá vïì khêëu hao dûúái daång tyã lïå phêìn trùm trïn GNI àûúåc höìi quy trïn log cuãa GNI bònh quên àêìu ngûúâi. Höìi quy naây sau àoá àûúåc sûã duång àïí ûúác lûúång nhûäng söë liïåu vïì khêëu hao coân thiïëu. Höìi quy: Dep/GNI = a + (b* Ln(GNI/cap)). Höìi quy àûúåc ûúác lûúång trïn cú súã 5 nùm (tûác laâ, höìi quy nùm 1970 àûúåc sûã duång àïí ûúác lûúång khêëu hao tñnh theo tyã lïå phêìn trùm GNI trong caác nùm 1970–1974.) Trong trûúâng húåp chó thiïëu söë liïåu cuãa möåt söë nùm, tyã lïå khêëu hao giöëng nhau seä àûúåc aáp duång.

Söë liïåu cuãa UN khöng coá sau nùm 1999 àöëi vúái hêìu hïët caác nûúác. Caác söë liïåu coân thiïëu àaä àûúåc ûúác lûúång.


173

Muåc Àõnh nghôa Cöng thûác Nguöìn Ghi chuá kyä thuêåt Quan saát Tiïët kiïåm quöëc gia roâng (NNS)

Hiïåu söë giûäa töíng tiïët kiïåm quöëc gia vaâ sûã duång vöën cöë àõnh.

NNS = GNS – Depr

Chi tiïu cho giaáo duåc (EE)

Chi tiïu hoaåt àöång thûúâng xuyïn cuãa khu vûåc cöng cho giaáo duåc, bao göìm lûúng vaâ khöng bao göìm caác khoaãn àêìu tû cú baãn vaâo nhaâ cûãa vaâ thiïët bõ.

(söë liïåu àûúåc lêëy trûåc tiïëp tûâ nguöìn hoùåc àûúåc ûúác lûúång)

Chi tiïu thûúâng xuyïn cho giaáo duåc (cöng): UNESCO

Trong trûúâng húåp thiïëu söë liïåu, viïåc ûúác lûúång àûúåc thûåc hiïån nhû sau: (1) àöëi vúái nhûäng söë liïåu bõ thiïëu giûäa hai thúâi àiïím lêëy söë liïåu, thöng tin bõ thiïëu àûúåc tñnh bùçng söë trung bònh giûäa hai thúâi àiïím lêëy söë liïåu; (2) àöëi vúái nhûäng söë liïåu bõ thiïëu sau thúâi àiïím lêëy söë liïåu cuöëi cuâng, thöng tin coân thiïëu àûúåc tñnh dûåa trïn giaã àõnh rùçng chi tiïu cho giaáo duåc laâ möåt phêìn khöng àöíi trong GNI.

Biïën naây khöng bao göìm àêìu tû tû nhên vaâo giaáo duåc. Noá chó bao göìm chi tiïu cöng coá söë liïåu coá thïí so saánh giûäa caác nûúác. Lûu yá: söë liïåu chi tiïu cho giaáo duåc chó coá cho àïën nùm 1997. Chi thûúâng xuyïn möåt àö la cho giaáo duåc khöng nhêët thiïët seä mang laåi lúåi tûác chñnh bùçng möåt àö la vöën nhên lûåc (vñ duå, xem Jorgensen vaâ Fraumeni 1992). Tuy nhiïn, cêìn àiïìu chónh caác taâi khoaãn tiïu chuêín quöëc gia. Trong caác taâi khoaãn quöëc gia, chi tiïu khöng phaãi vöën cöë àõnh cho giaáo duåc àûúåc haåch toaán nhû tiïu duâng. Nïëu vöën nhên lûåc cuãa möåt quöëc gia àûúåc coi laâ taâi saãn giaá trõ, thò chi tiïu àïí hònh thaânh nïn vöën naây phaãi àûúåc coi nhû möåt khoaãn àêìu tû.


174

Muåc Àõnh nghôa Cöng thûác Nguöìn Ghi chuá kyä thuêåt Quan saát Caån kiïåt nùng lûúång (ED)

Tñch cuãa àún giaá thuï taâi nguyïn vaâ khöëi lûúång nùng lûúång thûåc tïë àûúåc khai thaác. Bao göìm than àaá, dêìu thö, vaâ khñ àöët tûå nhiïn.

ED = saãn lûúång * giaá thõ trûúâng quöëc tïë bònh quên * àún giaá thuï taâi nguyïn

Khöëi lûúång: OECD, Dêìu khñ Anh quöëc, Cú quan Nùng lûúång Quöëc tïë, Baách khoa Dêìu khñ Quöëc tïë, Liïn húåp quöëc, Ngên haâng Thïë giúái, caác nguöìn quöëc gia. Giaá: OECD, Dêìu khñ Anh quöëc (British Petroleum), caác nguöìn trong nûúác. Chi phñ: IEA,Ngên haâng Thïë giúái, caác nguöìn quöëc gia

Caån kiïåt nùng lûúång àïì cêåp àïën dêìu thö, khñ àöët tûå nhiïån, vaâ than àaá (than àaá thö vaâ than non). Àún giaá thuï taâi nguyïn àûúåc tñnh bùçng (àún giaá thïë giúái – chi phñ bònh quên)/ àún giaá thïë giúái. Lûu yá: chi phñ biïn cêìn àûúåc sûã duång thay cho chi phñ bònh quên àïí tñnh chi phñ cú höåi thûåc sûå cuãa viïåc khai thaác. Tuy nhiïn, khoá coá thïí tñnh àûúåc chi phñ biïn.

Giaá laâ giaá quöëc tïë chûá khöng phaãi giaá trong nûúác, àïí phaãn aánh chi phñ xaä höåi cuãa viïåc khai thaác caån kiïåt nùng lûúång. Àiïìu naây khaác vúái caác phûúng phaáp luêån taâi khoaãn quöëc gia maâ coá thïí sûã duång giaá trong nûúác àïí ào lûúâng GDP nùng lûúång. Sûå khaác biïåt naây giaãi thñch nhûäng sai biïåt cuöëi cuâng vïì giaá trõ àöëi vúái viïåc khai thaác caån kiïåt nùng lûúång vaâ GDP nùng lûúång.

Caån kiïåt khoaáng saãn (MD)

Tñch cuãa àún giaá thuï taâi nguyïn vaâ khöëi lûúång khoaáng saãn thûåc tïë àûúåc khai thaác. Bao göìm thiïëc, vaâng, chò, keäm, àöìng, nickel, baåc, bauxit, vaâ phöt-phat.

MD = saãn lûúång * giaá thõ trûúâng quöëc tïë bònh quên * àún giaá thuï taâi nguyïn

Khöëi lûúång: Niïn giaám khoaáng saãn USGS (2005). Giaá: Baãn tin giaá haâng hoáa haâng thaáng UNCTAD. Chi phñ: Ngên haâng Thïë giúái, caác nguöìn quöëc gia

Caån kiïåt khoaáng saãn àïì cêåp àïën thiïëc, vaâng, chò, keäm, àöìng, nickel, baåc, bauxit, vaâ phöt-phat. Àún giaá thuï taâi nguyïn àûúåc tñnh bùçng (àún giaá thïë giúái – chi phñ bònh quên)/ àún giaá thïë giúái. Lûu yá: chi phñ biïn cêìn àûúåc sûã duång thay cho chi phñ bònh quên àïí tñnh chi phñ cú höåi thûåc sûå cuãa viïåc khai thaác. Tuy nhiïn, khoá coá thïí tñnh àûúåc chi phñ biïn.

Giaá laâ giaá quöëc tïë chûá khöng phaãi giaá trong nûúác, àïí phaãn aánh chi phñ xaä höåi cuãa viïåc khai thaác caån kiïåt khoaáng saãn. Àiïìu naây khaác vúái caác phûúng phaáp luêån taâi khoaãn quöëc gia coá thïí sûã duång giaá trong nûúác àïí ào lûúâng GDP khoaáng saãn. Sûå khaác biïåt naây giaãi thñch nhûäng sai biïåt cuöëi cuâng vïì giaá trõ àöëi vúái viïåc khai thaác caån kiïåt khoaáng saãn vaâ GDPkhoaáng saãn.


175

Giaá trõ roâng cuãa sûå caån kiïåt taâi nguyïn rûâng (NFD)

Tñch cuãa àún giaá thuï taâi nguyïn nhên vúái hiïåu söë giûäa saãn lûúång khai thaác göî troân vaâ tùng trûúãng tûå nhiïn

NFD = (saãn lûúång göî troân – giaá trõ tùng thïm) * giaá bònh quên * giaá thuï

Saãn lûúång göî troân: Cú súã dûä liïåu vïì lêm nghiïåp FAOSTAT. Giaá trõ tùng thïm: Ngên haâng Thïë giúái, FAO, UNECE, WRI, nguöìn lûåc quöëc gia. Giaá thuï: Nhiïìu nguöìn khaác nhau

ÚÃ möåt quöëc gia coá giaá trõ tùng thïm lúán hún saãn lûúång khai thaác göî, khöng thûåc hiïån àiïìu chónh tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh cho duâ con söë khai thaác laâ khöëi lûúång hay giaá trõ göî. Giaá trõ tùng thïm trïn möîi hecta àêët rûâng coá giaá trõ saãn xuêët àûúåc àiïìu chónh theo caác àùåc àiïím cuå thïí cuãa tûâng nûúác trong ngaânh cöng nghiïåp göî.

Giaá trõ roâng cuãa sûå caån kiïåt taâi nguyïn rûâng khöng phaãi laâ giaá trõ tñnh bùçng tiïìn cuãa viïåc phaá rûâng. Söë liïåu vïì saãn lûúång göî troân vaâ göî nhiïn liïåu khaác vúái söë liïåu phaá rûâng, vò phaá rûâng phaãn aánh sûå thay àöíi vônh viïîn viïåc sûã duång àêët, vaâ do àoá khöng thïí so saánh àûúåc. Caác vuâng rûâng bõ chùåt àöën vúái muåc àñch taái sinh khöng àûúåc àûa vaâo söë liïåu phaá rûâng (xem àõnh nghôa phaá rûâng cuãa WDI), maâ àûúåc coi laâ viïåc khai thaác caån kiïåt nguöìn göî àang phaát triïín. Giaá trõ roâng cuãa sûå caån kiïåt taâi nguyïn rûâng chó bao göìm giaá trõ göî chûá khöng bao göìm viïåc mêët ài caác lúåi ñch cuãa rûâng ngoaâi lúåi ñch vïì khai thaác göî vaâ caác lúåi ñch phi sûã duång.

Thiïåt haåi do CO2 (CO2D)

Con söë thiïåt haåi biïn toaân cêìu 20 USD trïn möåt têën carbon khñ thaãi, theo Fankhauser (1994).

CO2D = Lûúång khñ thaãi CO2 (têën)* 20 USD

Coá thïí lêëy söë liïåu khñ thaãi carbon tûâ WDI

Thiïëu söë liïåu trong möåt söë nùm, do àoá caác söë liïåu coân thiïëu àaä àûúåc ûúác lûúång. Àiïìu naây àûúåc thïí hiïån bùçng viïåc lêëy tyã suêët giûäa lûúång khñ thaãi trung bònh cuãa ba nùm coá söë liïåu gêìn àêy chia cho GDP bònh quên cuãa ba nùm gêìn àêy tñnh theo àún võ tiïìn tïå quöëc gia khöng àöíi. Tyã suêët naây sau àoá àûúåc aáp duång àöëi vúái GDP cuãa caác nùm coân thiïëu àïí ûúác lûúång lûúång khñ thaãi carbon dioxit. Troång lûúång nguyïn tûã cuãa carbon laâ 12 vaâ cuãa cacbon dioxit laâ 44, vaâ cacbon chó chiïëm (12/44) lûúång khñ thaãi. Thiïåt haåi àûúåc ûúác lûúång trïn möîi têën nhûng söë liïåu vïì khñ thaãi laåi àûúåc tñnh bùçng têën - kilo. Söë liïåu vïì khñ thaãi do àoá àûúåc nhên vúái 20*(12/44)*1000.

Thiïåt haåi do CO2 bao göìm chi phñ xaä höåi cuãa nhûäng thiïåt haåi vônh viïîn do khñ thaãi CO2 gêy ra. Söë liïåu naây coá thïí khaác (àöi khi khaác rêët nhiïìu) so vúái giaá trõ thõ trûúâng cuãa viïåc giaãm khñ thaãi CO2 àûúåc giao dõch trïn thõ trûúâng khñ thaãi.


176

Chuá thñch

1. Bùçng chûáng vïì giaá trõ hiïån taåi cuãa cuãa caãi bùçng vúái giaá trõ hiïån taåiroâng cuãa tiïu duâng coá thïí tòm trong nghiïn cûáu cuãa Hamilton vaâHartwick 2005.

2. Viïåc lûåa choån voâng àúâi hûäu duång 20 nùm mong muöën phaãn aánh sûåkïët húåp cuãa caác cöng trònh xêy dûång lêu daâi vúái maáy moác vaâ thiïët bõngùæn haån trong töíng lûúång vöën vaâ caác chuöîi àêìu tû. Trong möåt nghiïncûáu àûa ra giaá trõ ûúác lûúång vöën cho 62 quöëc gia, Larson vaâ caác taác giaãkhaác (2000) cuäng sûã duång voâng àúâi hûäu duång trung bònh 20 nùm chotöíng àêìu tû.

Muåc Àõnh nghôa Cöng thûác Nguöìn Ghi chuá kyä thuêåt Quan saát Thiïåt haåi PM10 (PM10D)

Mong muöën chi traã cho tûã vong vaâ bïånh têåt do khñ thaãi coá chêët phoáng xaå.

PM10D = söë nùm söëng bõ mêët ài àuúåc àiïìu chónh theo tyã lïå thûúng têåt do khñ thaãi coá chêët phoáng xaå * WTP

Tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh (ANS)

Tiïët kiïåm roâng quöëc gia cöång chi tiïu cho giaáo duåc vaâ trûâ giaá trõ caån kiïåt nùng lûúång, caån kiïåt khoaáng saãn, giaá trõ roâng caån kiïåt taâi nguyïn rûâng, thiïåt haåi do cacbon dioxit, vaâ thiïåt haåi do khñ thaãi coá chêët phoáng xaå.

ANS = NNS + EE – ED – MD – NFD – CO2D – PM10D



177

3. Vúái lûåa choån tyã lïå khêëu hao 5 phêìn trùm, chuáng töi mong muöën phaãnaánh sûå àa daång cuãa taâi saãn àûúåc tñnh trong caác chuöîi töíng àêìu tû.

4. Nghôa laâ,

5. Kunte vaâ caác taác giaã khaác (1998) ûúác lûúång giaá trõ àêët àö thõ dûåa trïnthöng tin chi tiïët cuãa baãng cên àöëi kïë toaán quöëc gia cuãa Canada. Àêët àöthõ àûúåc tñnh laâ 33 phêìn trùm cuãa giaá trõ caác cöng trònh xêy dûång, maâcaác cöng trònh xêy dûång àûúåc ûúác tñnh bùçng 72 phêìn trùm töíng giaá trõvöën vêåt chêët.

6. Àõnh nghôa theo Àiïìu tra Àõa chêët cuãa Myä. Roä raâng laâ viïåc tùng giaádêìu hoùåc giaãm chi phñ khai thaác seä laâm tùng khöëi lûúång dêìu “coá thïíkhai thaác vïì mùåt kinh tïë” vaâ do àoá laâm tùng trûä lûúång. Thûåc tïë, viïåc saãnxuêët dêìu cuãa Myä àaä vûúåt vaâi lêìn so vo vúái trûä lûúång àûúåc chûáng thûåcnùm 1950.

7. Than àûúåc chia thaânh hai nhoám: than cûáng (Antraxit vaâ bitum) vaâthan mïìm (than non vaâ than aá bitum).

8. Cú súã dûä liïåu cuãa Ngên haâng Thïë giúái cung cêëp söë liïåu vïì saãn xuêët14 loaåi taâi nguyïn. Söë liïåu vïì trûä lûúång dêìu vaâ khñ tûâ caác söë phaát haânhcuãa Taåp chñ Dêìu Khñ cuäng tûúng àöëi àêìy àuã. Tuy nhiïn, söë liïåu vïì trûälûúång than tûâ Höåi nghõ Nùng lûúång Thïë giúái vaâ vïì kim loaåi vaâ khoaángsaãn tûâ Baáo caáo toám tùæt haâng hoaá khoaáng saãn cuãa Cuåc Khoaáng saãn cuãaMyä khöng àûúåc àêìy àuã. Thûåc tïë, do haån chïë vïì söë liïåu, nïn chó tñnhàûúåc tyã lïå trûä lûúång/saãn xuêët cuãa 10 loaåi kim loaåi vaâ khoaáng saãn tûânùm 1987 àöëi vúái möåt söë ñt quöëc gia.

9. Khi khöng coá söë liïåu vaâ nïëu diïån tñch rûâng cuãa möåt quöëc gia nhoã hún50 km2 , thò giaá trõ saãn xuêët àûúåc giaã àõnh bùçng khöng.

10. Sau khi tham vêën vúái caác chuyïn gia lêm nghiïåp cuãa Ngên haângThïë giúái, möåt söë mûác giaá quöëc gia àûúåc thay thïë bùçng mûác trung bònhcuãa khu vûåc.

K I K tt t ii

i

t= − + <−=∑ ( ) .1 2000

α for

Phuå luåc 2

ÛÚÁC LÛÚÅNG CUÃA CAÃICHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000

Ûúác lûúång cuãa caãi cho tûâng quöëc gia, 2000, USD trïn àêìu ngûúâi

179

Tïn nûúác Dên söë

Taâi saãn dûúái mùåt àêët

Taâi nguyïn göî

NTFR

PA

Àêët tröìng troåt



Giaá trõ saãn xuêët + àêët àö thõ

Vöën vö hònh

Töíng cuãa caãi

Albania 3.113.000 300 38 72 247 1.660 1.574 3.892 1.745 11.675 17.312 Algeria 30.385.000 11.670 68 16 161 859 426 13.200 8.709 –3.418 18.491 Antigua vaâ Barbuda

72.310

0

0

28

0

1.003

468

1.500

38.796

91.554

131.849

Argentina 35.850.000 3.253 105 219 350 3.632 2.754 10.312 19.111 109.809 139.232 Australia 19.182.000 11.491 748 551 1.421 4.365 5.590 24.167 58.179 288.686 371.031 Austria 8.012.000 485 829 144 2.410 1.298 2.008 7.174 73.118 412.789 493.080 Bangladesh 131.050.000 83 4 2 9 810 52 961 817 4.221 6.000 Barbados 267.000 988 0 0 0 190 210 1.388 18.168 127.181 146.737 Belgium- Luxembourg

10.690.000

20

254

20

0

575

2.161

3.030

60.561

388.123

451.714

Belize 240.000 0 344 1.272 0 5.201 133 6.950 9.710 36.275 52.935 Benin 6.222.000 15 321 96 207 603 90 1.333 771 5.791 7.895 Bhutan 805.000 0 1.888 849 1.291 589 328 4.945 2.622 180 7.747 Bolivia 8.428.000 934 100 1.426 232 1.550 541 4.783 2.110 11.248 18.141 Botswana 1.675.000 246 172 1.681 299 55 730 3.183 8.926 28.483 40.592 Brazil 170.100.000 1.708 609 724 402 1.998 1.311 6.752 9.643 70.528 86.922 Bulgaria 8.170.000 244 126 102 217 1.650 1.108 3.448 5.303 16.505 25.256 Burkina Faso 11.274.000 0 239 142 100 547 191 1.219 821 3.047 5.087 Burundi 6.807.000 4 23 3 7 1.130 44 1.210 206 1.443 2.859 Cameroon 15.117.000 914 348 357 187 2.748 179 4.733 1.749 4.271 10.753 Canada 30.770.000 18.566 4.724 1.264 5.756 2.829 1.631 34.771 54.226 235.982 324.979 Cape Verde 435.000 0 0 44 0 585 82 711 3.902 28.329 32.942


180


Taâi saãn dûúái

mùåt àêët

Taâi nguyïn

göî

NTFR

PA

Àêët tröìng troåt



Giaá trõ saãn xuêët + àêët àö

thõ Vöën vö hònh

Töíng cuãa caãi

Chad 7.861.000 0 311 366 80 787 316 1.861 289 2.307 4.458 Chile 15.211.000 5.188 986 231 1.095 2.443 1.001 10.944 10.688 56.094 77.726 China 1.262.644.992 511 106 29 27 1.404 146 2.223 2.956 4.208 9.387 Colombia 42.299.000 3.006 134 266 253 1.911 978 6.547 4.872 33.241 44.660 Comoros 558.000 0 17 3 0 872 75 967 1.270 5.792 8.030 Congo. Rep. of

3.447.000

7.536

0

1.450

3

329

13

9.330

6.343

–12.158

3.516

Costa Rica 3.810.000 2 629 117 657 5.811 1.310 8.527 8.343 44.741 61.611 Cöte d’Ivoire 15.827.000 2 367 102 11 2.568 72 3.121 997 10.125 14.243 Denmark 5.340.000 4.173 211 25 1.377 2.184 3.775 11.746 80.181 483.212 575.138 Dominica 71.530 0 .. 146 0 5.274 553 5.973 15.310 37.802 59.084 Dominican Republic

8.353.000

286

27

37

461

1.980

386

3.176

5.723

24.511

33.410

Ecuador 12.420.000 5.205 335 193 1.057 5.263 1.065 13.117 2.841 17.788 33.745 Egypt. Arab Rep. of

63.976.000

1.544

0

0

0

1.705

0

3.249

3.897

14.734

21.879

El Salvador 6.209.000 0 105 4 4 404 395 912 4.109 31.455 36.476 Estonia 1.370.000 384 1.382 341 490 1.114 2.572 6.283 18.685 41.802 66.769 Ethiopia 64.298.000 0 63 16 167 353 197 796 177 992 1.965 Fiji 812.000 77 0 227 0 1.381 522 2.208 4.192 38.480 44.880 Finland 5.172.000 58 6.115 1.259 1.090 843 2.081 11.445 61.064 346.838 419.346 France 58.893.000 87 307 77 1.026 2.747 2.091 6.335 57.814 403.874 468.024 Gabon 1.258.000 24.656 1.570 841 1 1.480 37 28.586 17.797 –3.215 43.168 Gambia. The 1.312.000 0 0 83 4 345 81 514 672 5.179 6.365 Georgia 5.262.000 66 0 129 66 737 802 1.799 595 10.642 13.036 Germany 82.210.000 269 263 39 1.113 1.176 1.586 4.445 68.678 423.323 496.447 Ghana 18.912.080 65 290 76 7 855 43 1.336 686 8.343 10.365 Greece 10.560.000 318 82 101 57 3.424 573 4.554 28.973 203.445 236.972 Grenada 101.400 0 0 0 0 572 67 640 16.128 38.544 55.312 Guatemala 11.385.000 301 517 57 181 1.697 218 2.971 3.098 24.411 30.480 Guinea- Bissau

1.367.000

0

195

362

0

1.180

121

1.858

549

1.566

3.974

Guyana 759.000 1.147 680 2.886 12 5.324 252 10.301 3.333 2.176 15.810 Haiti 7.959.000 0 8 3 3 668 112 793 601 6.840 8.235 Honduras 6.457.000 24 727 189 282 1.189 595 3.005 3.064 5.497 11.567 Hungary 10.024.000 536 152 42 366 2.721 1.131 4.947 15.480 56.645 77.072

PHUÅ LUÅC 2: ÛÚÁC LÛÚÅNG CUÃA CAÃI CHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000

181



mùåt àêët

Taâi nguyïn

göî

NTFR

PA Àêët tröìng

troåt

Àêët àöìng

coã



thõ Vöën vö

hònh Töíng cuãa

caãi India 1.015.923.008 201 59 14 122 1.340 192 1.928 1.154 3.738 6.820 Indonesia 206.264.992 1.549 346 115 167 1.245 50 3.472 2.382 8.015 13.869 Iran. Islamic Rep. of

63.664.000

11.370

0

26

109

1.989

611

14.105

3.336

6.581

24.023

Ireland 3.813.000 385 222 51 172 1.583 8.122 10.534 46.542 273.414 330.490 Israel 6.289.000 10 0 6 1.350 1.757 877 3.999 44.153 246.570 294.723 Italy 57.690.000 361 0 51 543 2.639 1.083 4.678 51.943 316.045 372.666 Jamaica 2.580.000 856 157 29 609 824 152 2.627 10.153 35.016 47.796 Japan 126.870.000 28 38 56 364 710 316 1.513 150.258 341.470 493.241 Jordan 4.887.000 9 16 4 89 580 234 931 5.875 24.740 31.546 Kenya 30.092.000 1 235 129 113 361 529 1.368 868 4.374 6.609 Korea. Rep. of 47.008.000 33 0 30 441 1.241 275 2.020 31.399 107.864 141.282 Latvia 2.372.000 0 1.155 279 668 1.506 1.877 5.485 12.979 28.734 47.198 Lesotho 1.744.000 0 4 2 1 239 269 515 3.263 11.699 15.477 Madagascar 15.523.000 0 174 171 36 955 345 1.681 395 2.944 5.020 Malawi 10.311.000 0 184 56 26 474 45 785 542 3.873 5.200 Malaysia 23.270.000 6.922 438 188 161 1.369 24 9.103 13.065 24.520 46.687 Mali 10.840.000 0 121 276 44 1.420 295 2.157 621 2.463 5.241 Mauritania 2.508.159 1.311 14 29 21 1.128 480 2.982 1.038 3.938 7.959 Mauritius 1.187.000 0 0 3 0 577 62 642 11.633 48.010 60.284 Mexico 97.966.000 6.075 199 128 176 1.195 721 8.493 18.959 34.420 61.872 Moldova 4.278.000 0 3 17 52 2.435 752 3.260 4.338 1.173 8.771 Morocco 28.705.000 106 22 24 7 993 453 1.604 3.435 17.926 22.965 Mozambique 17.691.000 0 340 392 9 261 57 1.059 478 2.695 4.232 Namibia 1.894.000 46 0 962 260 204 881 2.352 5.574 28.981 36.907 Nepal 23.043.000 0 233 38 81 767 111 1.229 609 1.964 3.802 Netherlands 15.919.000 2.053 27 7 527 1.035 3.090 6.739 62.428 352.222 421.389 New Zealand 3.858.000 3.596 1.648 611 11.786 5.824 19.761 43.226 36.227 163.481 242.934 Nicaragua 5.071.000 9 475 146 184 867 410 2.092 1.719 9.403 13.214 Niger 10.742.000 1 9 28 152 1.598 187 1.975 286 1.434 3.695 Nigeria 126.910.000 2.639 270 24 6 1.022 78 4.040 667 –1.959 2.748 Norway 4.491.000 49.839 573 586 1.339 567 1.925 54.828 119.650 299.230 473.708 Pakistan 138.080.000 265 7 4 94 549 448 1.368 975 5.529 7.871 Panama 2.854.000 0 176 228 726 3.256 664 5.051 11.018 41.594 57.663 Paraguay 5.270.000 0 882 1.005 78 2.193 1.215 5.372 4.480 25.747 35.600 Peru 25.939.000 934 153 570 98 1.480 341 3.575 5.562 29.908 39.046


182



mùåt àêët

Taâi nguyïn

göî

NTFR

PA Àêët

tröìng troåt Àêët àöìng

coã



thõ Vöën vö

hònh Töíng cuãa

caãi Philippines 76.627.000 30 90 17 59 1.308 45 1.549 2.673 15.129 19.351 Portugal 10.130.000 41 438 107 385 1.724 934 3.629 31.011 172.837 207.477 Romania 22.435.000 1.222 290 65 175 1.602 1.154 4.508 8.495 16.110 29.113 Russian Federation

145.555.008

11.777

292

1.228

1.317

1.262

1.342

17.217

15.593

5.900

38.709

Rwanda 7.709.000 2 81 9 27 1.849 98 2.066 549 3.055 5.670 Senegal 9.530.000 4 238 147 78 608 196 1.272 975 7.920 10.167 Seychelles 81.131 0 0 84 0 0 0 84 28.836 96.653 125.572 Singapore 4.018.000 0 0 0 0 0 0 0 79.011 173.595 252.607 South Africa 44.000.000 1.118 310 46 51 1.238 637 3.400 7.270 48.959 59.629 Spain 40.500.000 50 81 105 360 2.806 971 4.374 39.531 217.300 261.205 Sri Lanka 18.467.000 0 58 24 166 485 84 817 2.710 11.204 14.731 St. Kitts and Nevis

44.286

0

0

0

0

0

0

0

35.711

64.457

100.167

St. Lucia 155.996 0 0 13 0 3.394 108 3.516 13.594 49.090 66.199 St. Vincent 111.992 0 0 12 0 2.106 109 2.228 10.486 36.518 49.232 Suriname 425.000 4.451 293 1.173 7.626 2.113 210 15.866 5.818 25.444 47.128 Swaziland 1.045.000 0 314 113 0 372 467 1.267 3.628 22.844 27.739 Sweden 8.869.000 263 2.434 908 1.549 1.120 1.676 7.950 58.331 447.143 513.424 Switzerland 7.180.000 0 493 50 2.195 809 2.396 5.943 99.904 542.394 648.241 Syrian Arab Rep.

16.189.000

6.734

0

6

0

1.255

730

8.725

3.292

–1.598

10.419

Thailand 60.728.000 469 92 55 855 2.370 96 3.936 7.624 24.294 35.854 Togo 4.562.000 7 163 25 21 649 50 915 800 5.394 7.109 Trinidad and Tobago

1.289.000

30.279

42

46

112

444

54

30.977

14.485

12.086

57.549

Tunisia 9.564.000 1.610 27 12 8 1.546 736 3.939 6.270 26.328 36.537 Turkey 67.420.000 190 64 34 86 2.270 861 3.504 8.580 35.774 47.859 United Kingdom

58.880.000

4.739

44

14

495

583

1.291

7.167

55.239

346.347

408.753

United States

282.224.000

7.106

1.341

238

1.651

2.752

1.665

14.752

79.851

418.009

512.612

Uruguay 3.322.000 0 0 88 22 3.621 5.549 9.279 10.787 98.397 118.463 Venezuela. R. B. de

24.170.000

23.302

0

464

1.793

1.086

581

27.227

13.627

4.342

45.196

Zambia 9.886.000 134 276 716 78 477 98 1.779 694 4.091 6.564 Zimbabwe 12.650.000 301 211 341 70 350 258 1.531 1.377 6.704 9.612 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: NTFR: Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî; PA: Khu vûåc àûúåc baão vïå.

Phuå luåc 3

ÛÚÁC LÛÚÅNG TIÏËT KIÏÅMÀÑCH THÛÅC CHO TÛÂNG QUÖËC GIA,

2000

Giaá trõ tiïët kiïåm, 2000, % cuãa GNI

Tïn nûúác


quöëc gia Chi cho taâi saãn cöë àõnh

Tiïët kiïåm quöëc gia

roâng

Chi tiïu cho giaáo

duåc

Giaá trõ nùng lûúång

khai thaác

Giaá trõ khoaãng saãn khai

thaác

Giaá trõ khai thaác

rûâng roâng

Taân phaá do khñ PM10*

Taân phaá do caác bö nñc

Tiïët kiïåm àñch thûåc

Afghanistan ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Albania 19,4 9,0 10,4 2,8 1,4 0,0 0,0 0,1 0,4 11,4 Algeria 41,1 11,2 29,9 4,5 39,7 0,1 0,1 0,7 1,0 –7,3 American Samoa ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Andorra ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Angola 54,8 10,6 44,2 4,4 55,9 0,0 0,0 ,, 0,5 ,, Antigua and Barbuda 19,4 12,6 6,8 3,7 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Argentina 13,4 12,1 1,3 3,2 2,4 0,1 0,0 1,6 0,3 0,1 Armenia 4,0 8,1 –4,2 1,8 0,0 0,1 0,0 2,0 1,1 –5,4 Aruba ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Australia 19,5 16,1 3,4 4,9 1,8 1,5 0,0 0,1 0,5 4,3 Austria 22,0 14,5 7,5 5,6 0,1 0,0 0,0 0,2 0,2 12,5 Azerbaijan 18,1 14,9 3,2 3,0 54,5 0,0 0,0 1,0 3,5 –52,7 Bahamas, The ,, 13,2 ,, 3,8 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Bahrain 27,1 12,7 14,4 4,4 17,6 0,0 0,0 ,, 1,5 ,, Bangladesh 25,8 5,9 19,9 1,3 1,3 0,0 0,8 0,3 0,4 18,5 Barbados 12,1 12,4 –0,4 7,2 0,6 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Belarus 23,8 9,2 14,5 5,4 2,9 0,0 0,0 0,0 2,7 14,3 Belgium 24,3 14,4 9,9 3,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,3 12,5 Belize 9,2 6,0 3,2 6,2 0,0 0,0 0,0 ,, 0,6 ,, Benin 10,4 7,7 2,7 2,7 0,2 0,0 1,4 0,3 0,4 3,1 Bermuda ,, ,, ,, 3,3 ,, ,, ,, ,, ,, ,, Bhutan 32,9 9,3 23,6 2,4 0,0 0,0 5,2 ,, 0,5 ,, Bolivia 11,1 9,2 1,8 4,8 4,8 0,8 0,0 0,7 0,8 –0,6 Bosnia and Herzegovina

20,8

8,7

12,0

,,

0,2

0,0

0,0

0,4

2,4

,,

183


184

Tïn nûúác




roâng


duåc


khai thaác


thaác


rûâng roâng




Botswana 41,9 12,1 29,8 5,6 0,0 0,5 0,0 ,, 0,5 ,, Brazil 17,8 11,0 6,8 3,7 2,0 0,8 0,0 0,2 0,3 7,2 Brunei ,, ,, ,, 2,9 ,, ,, ,, ,, ,, ,, Bulgaria 13,0 9,8 3,2 3,0 0,3 0,6 0,0 2,1 2,0 1,1 Burkina Faso 11,0 7,1 4,0 2,4 0,0 0,0 0,0 0,5 0,2 5,6 Burundi 0,9 6,1 –5,2 4,0 0,0 0,0 8,7 0,1 0,2 –10,2 Cambodia 14,1 7,6 6,5 1,4 0,0 0,0 1,2 0,1 0,1 6,6 Cameroon 14,6 8,9 5,7 2,3 9,4 0,0 0,0 0,7 0,5 –2,5 Canada 24,6 13,1 11,5 6,9 4,9 0,2 0,0 0,2 0,4 12,7 Cape Verde 9,2 9,5 –0,3 3,9 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Cayman Islands ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Central African Republic

6,7

7,3

–0,6

1,6

0,0

0,0

0,0

0,4

0,2

0,5

Chad 0,7 6,8 –6,1 1,4 0,0 0,0 0,0 ,, 0,1 ,, Channel Islands ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Chile 21,3 10,0 11,3 3,5 0,3 6,0 0,0 1,0 0,5 7,0 China 38,8 8,9 29,8 2,0 3,6 0,3 0,1 1,0 1,6 25,5 Colombia 15,5 10,2 5,3 3,1 8,4 0,3 0,0 0,1 0,4 –0,9 Comoros –1,2 7,6 –8,9 4,2 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Congo, Dem, Rep, of –4,6 6,9 –11,5 0,9 3,3 0,3 0,0 0,0 0,4 –14,6 Congo, Rep, of 41,0 12,6 28,4 5,9 68,2 0,5 0,0 ,, 0,5 ,, Costa Rica 13,6 6,2 7,4 5,0 0,0 0,0 0,4 0,3 0,2 11,5 Cöte d’Ivoire 8,4 9,1 –0,7 4,5 4,1 0,0 0,6 0,6 0,6 –2,1 Croatia 18,1 11,1 7,0 ,, 1,3 0,0 0,0 0,3 0,6 ,, Cuba ,, ,, ,, 6,1 ,, ,, ,, ,, ,, ,, Cyprus ,, 10,6 ,, 5,3 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Czech Republic 24,5 11,5 13,0 3,9 0,1 0,0 0,0 0,1 1,3 15,4 Denmark 23,5 15,4 8,1 7,9 0,9 0,0 0,0 0,1 0,2 14,8 Djibouti –2,4 8,5 –10,9 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Dominica 5,7 12,2 –6,6 5,0 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Dominican Republic 19,2 5,4 13,8 2,0 0,0 0,6 0,0 0,2 0,8 14,2 Ecuador 28,3 10,2 18,1 3,2 25,6 0,0 0,0 0,1 1,0 –5,5 Egypt, Arab Rep, of 16,7 9,5 7,2 4,4 5,6 0,1 0,2 1,4 0,8 3,6 El Salvador 13,9 10,2 3,7 2,4 0,0 0,0 0,7 0,2 0,3 5,0 Equatorial Guinea ,, 31,2 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Eritrea 28,1 5,3 22,8 1,4 0,0 0,0 0,0 0,5 0,5 23,2 Estonia 23,2 14,2 9,0 6,3 0,5 0,0 0,0 0,2 1,8 12,8 Ethiopia 10,5 6,0 4,5 4,0 0,0 0,1 12,4 0,3 0,5 –4,8

PHUÅ LUÅC 3: ÛÚÁC LÛÚÅNG TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC CHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000

185

Tïn nûúác




roâng


duåc


khai thaác


thaác


rûâng roâng




Faeroe Islands ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Fiji 4,9 10,4 –5,4 4,6 0,0 0,2 0,0 ,, 0,3 ,, Finland 28,3 16,4 12,0 7,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,3 18,6 France 22,0 12,6 9,4 5,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 14,3 French Polynesia ,, 12,6 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,1 ,, Gabon 16,6 12,6 4,0 2,7 41,8 0,0 0,0 0,1 0,5 –35,7 Gambia, The 3,4 7,9 –4,4 3,4 0,0 0,0 0,5 0,7 0,4 –2,6 Georgia 12,7 15,6 –2,9 4,3 0,8 0,0 0,0 2,5 1,2 –3,0 Germany 20,3 14,9 5,4 4,3 0,1 0,0 0,0 0,1 0,2 9,3 Ghana 15,6 7,3 8,4 2,8 0,0 1,5 3,3 0,2 0,7 5,6 Greece 19,1 8,7 10,4 3,1 0,1 0,1 0,0 0,7 0,5 12,2 Greenland ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Grenada 24,1 11,9 12,3 5,4 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Guam ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Guatemala 12,6 9,8 2,8 1,6 1,1 0,0 1,1 0,2 0,3 1,7 Guinea 17,2 8,0 9,1 2,0 0,0 3,7 1,9 0,6 0,3 4,8 Guinea-Bissau –15,1 6,9 –22,1 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,8 ,, Guyana 7,9 9,6 –1,7 3,3 0,0 7,2 0,0 ,, 1,4 ,, Haiti 27,7 1,8 25,9 1,5 0,0 0,0 0,8 0,2 0,2 26,1 Honduras 25,9 5,6 20,3 3,5 0,0 0,1 0,0 0,2 0,5 23,0 Hong Kong, China 31,8 13,1 18,7 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 21,4 Hungary 23,1 11,8 11,3 4,9 0,7 0,0 0,0 0,4 0,7 14,4 Iceland 14,8 13,5 1,2 5,2 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, India 24,2 9,6 14,6 3,9 2,3 0,4 0,9 0,7 1,4 12,9 Indonesia 21,0 5,6 15,4 1,4 12,5 1,4 0,0 0,5 1,1 1,3 Iran, Islamic Rep, of 38,0 9,1 28,8 4,0 41,7 0,2 0,0 0,7 1,8 –11,5 Iraq ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Ireland 29,5 11,9 17,6 5,7 0,0 0,1 0,0 0,1 0,3 22,7 Isle of Man ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Israel 17,2 15,1 2,1 6,8 0,0 0,1 0,0 0,0 0,3 8,5 Italy 20,1 13,7 6,5 4,4 0,1 0,0 0,0 0,2 0,2 10,3 Jamaica 22,5 11,0 11,6 5,9 0,0 1,5 0,0 0,3 0,8 14,8 Japan 28,4 15,9 12,5 3,1 0,0 0,0 0,0 0,4 0,1 15,1 Jordan 21,0 10,6 10,4 5,0 0,3 1,3 0,0 0,7 1,1 11,9 Kazakhstan 23,3 9,9 13,4 4,4 41,5 1,0 0,0 0,4 4,2 –29,2 Kenya 13,4 7,7 5,7 6,0 0,0 0,0 0,1 0,2 0,5 10,9 Kiribati ,, 4,8 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Korea, Dem, People’s Republic of

,,

,,

,,

,,

,,

,,

,,

,,

,,

,,


186

Tïn nûúác




roâng


duåc


khai thaác


thaác


rûâng roâng




Korea, Rep, of 34,0 12,2 21,7 3,1 0,0 0,0 0,0 0,8 0,5 23,6 Kuwait 40,0 6,5 33,5 5,0 48,7 0,0 0,0 2,0 0,6 –12,9 Kyrgyz Republic 15,5 7,8 7,7 3,4 1,3 0,0 0,0 0,2 2,1 7,4 Lao PDR 21,1 7,7 13,4 1,8 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 14,8 Latvia 18,2 10,7 7,5 5,1 0,0 0,0 0,0 0,3 0,5 11,8 Lebanon 2,1 10,2 –8,1 2,5 0,0 0,0 0,0 0,6 0,5 –6,6 Lesotho 16,9 6,4 10,5 7,3 0,0 0,0 2,1 0,4 ,, ,, Liberia ,, 8,5 ,, ,, 0,0 8,0 2,3 0,0 0,6 ,, Libya ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Liechtenstein ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Lithuania 13,9 10,2 3,7 5,2 0,5 0,0 0,0 0,7 0,6 7,1 Luxembourg 36,0 13,4 22,6 3,7 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Macao, China 47,2 12,6 34,6 3,6 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Macedonia, FYR 23,5 9,9 13,6 4,9 0,0 0,0 0,0 0,3 1,9 16,3 Madagascar 9,0 7,3 1,7 1,8 0,0 0,0 0,0 0,2 0,4 2,9 Malawi 3,0 6,8 –3,8 4,4 0,0 0,0 1,6 0,2 0,3 –1,4 Malaysia 40,1 11,8 28,3 4,7 11,4 0,0 0,0 0,1 1,0 20,5 Maldives 36,8 10,6 26,2 6,1 0,0 0,0 0,0 ,, 0,5 ,, Mali 13,9 7,1 6,8 2,1 0,0 0,0 0,0 0,5 0,1 8,3 Malta 15,4 7,5 7,9 4,9 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Marshall Islands ,, 7,8 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, ,, ,, Mauritania 16,7 7,5 9,1 3,7 0,0 19,9 0,8 ,, 1,9 ,, Mauritius 25,1 10,8 14,2 3,3 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Mayotte ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Mexico 21,0 10,6 10,4 5,0 5,9 0,1 0,0 0,5 0,4 8,4 Micronesia, Federated States of

,,

8,9

,,

,,

0,0

0,0

0,0

,,

,,

,,

Moldova 15,6 7,1 8,6 3,5 0,0 0,0 0,0 0,5 2,9 8,7 Monaco ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Mongolia 29,1 10,8 18,3 5,7 0,0 1,9 0,0 0,5 4,7 16,8 Morocco 22,9 9,4 13,4 4,8 0,0 0,6 0,0 0,2 0,7 16,8 Mozambique 11,2 7,4 3,8 3,8 0,0 0,0 0,0 0,4 0,2 7,0 Myanmar ,, ,, ,, 0,9 ,, ,, ,, ,, ,, ,, N, Mariana Islands ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Namibia 27,5 13,1 14,4 7,4 0,0 0,3 0,0 0,2 0,3 21,0 Nepal 21,8 2,4 19,5 3,2 0,0 0,0 3,3 0,1 0,4 18,9 Netherlands 26,1 14,7 11,4 4,9 0,5 0,0 0,0 0,4 0,2 15,1 Netherlands Antilles ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,,

PHUÅ LUÅC 3: ÛÚÁC LÛÚÅNG TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC CHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000

187

Tïn nûúác




roâng


duåc


khai thaác


thaác


rûâng roâng




New Caledonia ,, 12,4 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, New Zealand 17,7 10,9 6,8 6,9 1,3 0,1 0,0 0,0 0,4 11,8 Nicaragua 17,3 9,1 8,2 3,7 0,0 0,1 0,9 0,0 0,6 10,3 Niger 2,6 6,7 –4,0 2,3 0,0 0,0 4,1 0,4 0,4 –6,7 Nigeria 25,7 8,4 17,3 0,9 50,8 0,0 0,0 0,8 0,6 –33,9 Norway 36,9 16,2 20,7 6,1 8,0 0,0 0,0 0,1 0,2 18,5 Oman 29,9 11,7 18,1 3,9 47,8 0,0 0,0 ,, 0,6 ,, Pakistan 19,9 7,8 12,1 2,3 3,1 0,0 0,8 1,0 0,9 8,6 Palau ,, 10,9 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 1,2 ,, Panama 24,9 7,9 17,0 4,5 0,0 0,0 0,0 0,3 0,3 20,8 Papua New Guinea ,, 8,9 ,, ,, 17,8 11,7 0,0 0,0 0,4 ,, Paraguay 14,5 9,5 5,0 3,9 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 8,2 Peru 18,1 10,2 7,8 2,6 1,4 1,6 0,0 0,6 0,3 6,5 Philippines 26,7 8,2 18,5 2,8 0,0 0,1 0,8 0,4 0,6 19,5 Poland 18,8 11,0 7,8 6,3 0,5 0,1 0,0 0,7 1,1 11,7 Portugal 18,8 15,3 3,5 5,7 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 8,5 Puerto Rico ,, 11,2 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,1 ,, Qatar ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Romania 15,5 9,7 5,8 3,6 4,4 0,1 0,0 0,2 1,4 3,3 Russian Federation 37,1 10,0 27,1 3,5 39,6 0,4 0,0 0,6 3,4 –13,4 Rwanda 12,7 7,1 5,6 3,5 0,0 0,0 3,0 0,0 0,2 5,9 Samoa ,, 9,5 ,, 4,0 0,0 0,0 1,8 ,, 0,3 ,, Saäo Tomeá and Principe

–3,3

8,0

–11,2

,,

0,0

0,0

0,0

,,

1,2

,,

Saudi Arabia 29,4 10,0 19,5 7,2 51,0 0,0 0,0 1,0 1,2 –26,5 Senegal 11,6 8,1 3,5 3,7 0,0 0,1 0,3 ,, 0,6 ,, Serbia and Montenegro

–2,6

8,7

–11,3

,,

2,3

0,3

0,0

0,2

3,5

,,

Seychelles 19,5 9,5 10,1 6,3 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Sierra Leone 2,7 6,4 –3,8 3,9 0,0 0,0 6,3 0,4 0,5 –7,1 Singapore 47,7 14,0 33,7 2,3 0,0 0,0 0,0 0,4 0,4 35,2 Slovak Republic 22,9 11,0 12,0 4,0 0,1 0,0 0,0 0,1 1,1 14,7 Slovenia 23,8 12,0 11,8 5,4 0,0 0,0 0,0 0,2 0,5 16,5 Solomon Islands ,, 8,5 ,, 3,8 0,0 0,1 10,4 ,, 0,3 ,, Somalia ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, South Africa 15,7 13,3 2,4 7,5 0,0 1,0 0,3 0,2 1,6 6,9 Spain 23,0 12,9 10,1 4,4 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 13,7 Sri Lanka 21,9 5,2 16,7 2,9 0,0 0,0 0,5 0,3 0,4 18,4 St, Kitts and Nevis 32,9 12,9 20,0 3,9 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,,


188

Tïn nûúác




roâng


duåc


khai thaác


thaác


rûâng roâng




St, Lucia 16,3 11,7 4,6 7,7 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, St, Vincent 19,3 11,1 8,2 4,7 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Sudan 7,6 9,2 –1,5 0,9 0,0 0,1 0,0 0,6 0,3 –1,6 Suriname –0,6 9,1 –9,7 ,, 12,1 2,1 0,0 ,, 1,4 ,, Swaziland 13,4 9,1 4,3 5,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 9,1 Sweden 22,3 14,0 8,3 7,7 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 15,8 Switzerland 32,8 14,5 18,3 4,9 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 22,9 Syrian Arab Rep, 24,3 9,6 14,7 3,5 34,5 0,1 0,0 0,8 1,9 –19,1 Taiwan, China 25,6 12,3 13,3 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Tajikistan 1,7 7,0 –5,3 2,0 0,7 0,0 0,0 0,2 2,5 –6,7 Tanzania 12,4 7,4 5,1 2,4 0,0 0,2 0,0 0,2 0,3 6,8 Thailand 30,9 14,9 15,9 3,6 1,6 0,0 0,3 0,4 1,0 16,3 Togo 0,9 7,5 –6,6 4,2 0,0 0,2 4,3 0,3 0,8 –7,9 Tonga –13,7 9,6 –23,3 4,7 0,0 0,0 0,1 ,, 0,4 ,, Trinidad and Tobago 28,7 12,4 16,3 4,2 29,7 0,0 0,0 0,0 2,1 –11,4 Tunisia 24,3 10,0 14,3 6,4 4,8 0,6 0,2 0,3 0,6 14,1 Turkey 20,1 6,8 13,2 3,1 0,3 0,0 0,0 1,2 0,7 14,1 Turkmenistan 50,5 8,9 41,6 ,, 182,7 0,0 0,0 0,3 7,7 ,, Uganda 15,0 7,3 7,7 1,9 0,0 0,0 6,1 0,0 0,2 3,4 Ukraine 25,6 19,4 6,2 6,4 7,4 0,0 0,0 1,0 6,7 –2,5 United Arab Emirates ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, 0,0 ,, ,, United Kingdom 15,0 11,5 3,5 5,3 1,1 0,0 0,0 0,1 0,2 7,3 United States 17,4 11,7 5,7 4,2 1,2 0,0 0,0 0,3 0,3 8,2 Uruguay 11,2 11,6 –0,4 2,7 0,0 0,0 0,0 1,9 0,2 0,2 Uzbekistan 18,2 8,4 9,8 9,4 42,1 0,0 0,0 0,6 5,2 –28,6 Vanuatu ,, 9,8 ,, 6,9 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Venezuela, R, B, de 28,5 7,2 21,3 4,4 27,3 0,3 0,0 0,0 0,8 –2,7 Vietnam 31,7 7,9 23,8 2,8 8,7 0,1 1,0 0,4 1,1 15,5 Virgin Islands (U,S,) ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, West Bank and Gaza –5,5 8,2 –13,6 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, ,, ,, Yemen, Rep, of 34,4 8,9 25,5 ,, 43,2 0,0 0,0 0,5 0,6 ,, Zambia 4,0 7,9 –3,9 2,0 0,0 2,5 0,0 ,, 0,4 ,, Zimbabwe 11,9 8,5 3,3 6,9 0,0 0,6 0,0 0,5 1,3 7,8 Nguöìn: Caác taác giaã. *Dûä liïåu cho nùm 2001 .. nghôa nghôa laâ khöng quan saát àûúåc.

Phuåc luåc 4

THAY ÀÖÍI CUÃA CAÃITÑNH TRÏN ÀÊÌU NGÛÚÂI, 2000

Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi, 2000, USD trïn àêìu ngûúâi

189

Tïn nûúác

GNI àêìu

ngûúâi

% Tyã lïå tùng

dên söë

Tiïët kiïåm àñch thûåc àêìu ngûúâi

Thay àöíi cuãa caãi

àêìu ngûúâi

Khoaãng tröëng tiïët kiïåm % cuãa GNI

Albania 1.220 0,4 145 122 Algeria 1.670 1,4 –93 –409 24,5 Antigua and Barbuda 8.700 2,0 911 94 Argentina 7.718 0,9 154 –109 1,4 Australia 19.703 1,1 963 46 Austria 23.403 0,2 3.032 2,831 Bangladesh 373 1,7 71 41 Barbados 9.344 0,3 588 520 Belgium-Luxembourg 21.756 0,3 2.811 2,649 Belize 3.230 2,7 303 –150 4,6 Benin 360 2,6 14 –42 11,5 Bhutan 532 2,9 111 –111 20,9 Bolivia 969 2,0 9 –127 13,1 Botswana 2.925 1,7 1.021 814 Brazil 3.432 1,2 265 64 Bulgaria 1.504 –1,8 80 238 Burkina Faso 230 2,5 15 –36 15,8 Burundi 97 1,9 –10 –37 37,7 Cameroon 548 2,2 –8 –152 27,7 Canada 22.612 0,9 3.006 2,221 Cape Verde 1.195 2,7 43 –81 6,8


190

Tïn nûúác

GNI àêìu

ngûúâi

% Tyã lïå tùng

dên söë



àêìu ngûúâi


Chad 174 3,1 –8 –74 42,6 Chile 4.779 1,3 406 129 China 844 0,7 236 200 Colombia 1.926 1,7 –6 –205 10,6 Comoros 367 2,5 –17 –73 19,9 Congo, Rep. of 660 3,2 –227 –727 110,2 Costa Rica 3.857 2,1 464 107 Cöte d’Ivoire 625 2,3 –5 –100 16,0 Denmark 29.009 0,4 4.376 4.014 Dominica 3.344 –0,3 –53 7 Dominican Republic 2.234 1,6 341 198 Ecuador 1.170 1,5 –51 –293 25,1 Egypt, Arab Rep. of 1.569 1,9 91 –45 2,9 El Salvador 2.075 1,5 113 37 Estonia 3.836 –0,5 570 681 Ethiopia 101 2,4 –4 –27 27,1 Fiji 2.055 1,4 –23 –109 5,3 Finland 22.893 0,1 4.334 4.236 France 22.399 0,5 3.249 2.951 Gabon 3.370 2,3 –1.183 –2.241 66,5 Gambia, The 305 3,4 –5 –45 14,6 Georgia 601 –0,5 4 16 Germany 22.641 0,1 2.180 2.071 Ghana 255 1,7 16 –18 7,2 Greece 10.706 0,3 1.431 1.327 Grenada 3.671 0,7 650 533 Guatemala 1.676 2,6 37 –123 7,3 Guyana 870 0,4 –49 –108 12,4 Haiti 503 2,0 133 106 Honduras 897 2,6 213 53 Hungary 4.370 –0,4 676 765 India 446 1,7 67 16 Indonesia 675 1,3 20 –56 8,4

PHUÅ LUÅC 4: THAY ÀÖÍI CUÃA CAÃI TÑNH TRÏN ÀÊÌU NGÛÚÂI, 2000

191

Tïn nûúác

GNI àêìu

ngûúâi

% Tyã lïå tùng

dên söë



àêìu ngûúâi


Iran, Islamic Rep. of 1.580 1,5 –142 –398 25,2 Ireland 21.495 1,3 4.964 4.199 Israel 17.354 2,6 1.540 268 Italy 18.478 0,1 1.990 1.947 Jamaica 2.954 0,8 471 371 Japan 37.879 0,2 5.906 5.643 Jordan 1.727 3,1 236 28 Kenya 343 2,3 40 –11 3,2 Korea, Rep. of 10.843 0,8 2.694 2.415 Latvia 3.271 –0,8 412 551 Madagascar 245 3,1 9 –56 22,7 Malawi 162 2,1 –2 –29 18,2 Malaysia 3.554 2,4 767 227 Mali 221 2,4 20 –47 21,2 Mauritania 382 2,9 –30 –147 38,4 Mauritius 3.697 1,1 645 514 Mexico 5.783 1,4 545 155 Moldova 316 –0,2 38 56 Morocco 1.131 1,6 200 117 Mozambique 195 2,2 15 –20 10,0 Namibia 1.820 3,2 392 140 Nepal 239 2,4 46 2 Netherlands 23.382 0,7 3.673 3.176 New Zealand 12.679 0,6 1.550 1.082 Nicaragua 739 2,6 81 –18 2,4 Niger 166 3,3 –10 –83 50,3 Nigeria 297 2,4 –97 –210 70,6 Norway 36.800 0,7 6.916 5.708 Pakistan 517 2,4 54 –2 0,4 Panama 3.857 1,5 829 585 Paraguay 1.465 2,3 131 –93 6,4 Peru 1.991 1,5 148 15 Philippines 1.033 2,3 211 114


192

Tïn nûúác

GNI àêìu

ngûúâi

% Tyã lïå tùng

dên söë



àêìu ngûúâi


Portugal 10.256 0,6 943 750 Romania 1.639 –0,1 80 89 Russian Federation 1.738 –0,5 –164 4 Rwanda 233 2,9 14 –60 26,0 Senegal 449 2,6 31 –27 6,1 Seychelles 7.089 0,9 1.162 904 Singapore 22.968 1,7 8.258 6.949 South Africa 2.837 2,5 246 –2 0,1 Spain 13.723 0,7 1.987 1.663 Sri Lanka 868 1,4 166 116 St. Kitts and Nevis 6.746 4,7 1.612 –63 0,9 St. Lucia 4.103 1,5 507 253 St. Vincent 2.824 0,2 365 336 Swaziland 1.375 2,5 129 8 Sweden 26.809 0,1 4.278 4.191 Switzerland 37.165 0,6 8.611 8.020 Syrian Arab Republic 1.064 2,5 –175 –473 44,5 Thailand 1.989 0,8 351 259 Togo 285 4,0 –20 –88 30,8 Trinidad and Tobago 5.838 0,5 –541 –774 13,3 Tunisia 1.936 1,1 291 176 Turkey 2.980 1,7 476 273 United Kingdom 24.606 0,3 1.882 1.725 United States 35.188 1,1 3.092 2.020 Uruguay 5.962 0,6 137 20 Venezuela, R. B. de 4.970 1,8 –94 –847 17,0 Zambia 312 2,0 –13 –63 20,4 Zimbabwe 550 2,0 53 –4 0,7

Nguöìn: caác taác giaã. Ghi chuá: Quöëc gia coá khoaãng tröëng tiïët kiïåm laâ nhûäng nûúác coá giaá trõ thay àöíi cuãa caãi êm.

TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO

Adams, Richard H. Jr., and John Page. 2003. “International Migration,Remittances and Poverty in Developing Countries.” Policy ResearchWorking Paper 3179, World Bank, Washington DC.

Aronsson T., P.-O. Johansson, K.-G. Lofgren. 1997. WelfareMeasurement, Sustainability and Green National Accounting. Cheltenham:Edward Elgar Publishing Ltd.

Arrow, K. J., P. Dasgupta, and K.-G. M#ler. 2003a. “Evaluating Projectsand Assessing

Sustainable Development in Imperfect Economies.” Environmental andResource Economics 26 (4): 647–85.

———. 2003b. “The Genuine Savings Criterion and the Value ofPopulation.” Economic Theory 21(2–3): 217–25.

Arrow, K. J., and others. 2004. “Are We Consuming Too Much?”Journal of Economic Perspectives 18 (3): 147–72.

Atkinson, G., and K. Hamilton. 2003. “Savings, Growth and theResource Curse Hypothesis.” World Development 31:1793–1807.

Australian Bureau of Statistics. 1999. Consolidated Balance Sheet. ABS:Canberra.

Auty, Richard M., ed. 2001. Resource Abundance and EconomicDevelopment. Oxford: Oxford University Press.

Barro R., and J. W. Lee. 2000. “International Data on EducationalAttainment: Updates and Implications.” CID Working Paper 42,Center for International Development, Harvard University,Cambridge MA.

193

Bartelmus, P., E. Lutz, and S. Schweinfest. 1992. “IntegratedEnvironmental and Economic Accounting: A Case Study for Papua-New Guinea.” Environmental Working Paper 54, World Bank,Washington, DC.

Bartelmus P., and A. Vesper. 2000. “Green accounting and materialflow analysis: Alternatives or complements?” Wuppertal Institute PaperNo. 106.

Beck, T., A. Demirgü#-Kunt, and R. Levine. 1999. “A New Database onFinancial

Development and Structure.” World Bank Economic Review 14 (3):597–605.

Becker, G. S. 1964. Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis,With Special Reference to Education. New York: National Bureau ofEconomic Research (NBER), Columbia University Press.

Behrman, Jere R., and Paul J. Taubman. 1982. “Human Capital.” InEncyclopedia of Economics, ed. Douglas Greenwald, 474–76. New York:McGraw-Hill Book Company.

Berndt, E. R., and B. C. Field., eds. 1981. Modeling and Measuring NaturalResource Substitution. Cambridge MA: MIT Press.

Berry L., J. Olson, and D. Campbell. 2003. “Assessing the Extent, Costand Impact of Land Degradation at the National Level: Findings andLessons Learned from Seven Pilot Countries.” Photocopy. Paper com-missioned by the Global Mechanism of the UN Commission to CombatDesertification. Rome: Global Mechanism of the UNCCD.

Bjorklund, Anders, and Christian Kjellstrom. 2002. “Estimating theReturn to Investments in Education: How Useful Is the StandardMincer Equation?” Economics of Education Review 21: 195–210.

Blignaut, J. N.; R. M. Hassan. 2001. “A Natural Resource AccountingAnalysis of the Contribution of Mineral Resources to SustainableDevelopment in South Africa.” South African Journal of Economic andManagement Sciences, N.S. v0, n.0 (Supplement April 2001)

Bohm, B., A. Gleiss, M. Wagner, and D. Ziegler. 2002. “DissagregatedCapital Stock Estimation for Austria—Methods, Concepts andResults.” Applied Economics 34: 23–37.

Caselli, F. Forthcoming. “The Missing Input: Accounting for Cross-


194

Country Income Differences.” In Handbook of Economic Growth, ed. P.Aghion and S. Durlauf. Amsterdam: North Holland.

Chang, K. 1994. “Capital-Energy Substitution and the Multi-Level CESProduction Function.” Energy Economics 16 (1): 22–26.

Chiang, A. C. 1984. Fundamental Methods of Mathematical Economics. 3rdedition. Singapore: McGraw-Hill Book Company.

Croitoru L., P. Gatto, M. Merlo, and P. Paiero., ed. 2005. ValuingMediterranean Forests— Towards the Total Economic Value. Rome: CABIPublishing.

Dasgupta, P. 2001. Human Well-Being and the Natural Environment.Oxford: Oxford University Press.

Dasgupta, P., and K.-G. M#ler. 2000. “Net National Product, Wealth,and Social Well- Being. Environment and Development Economics 5:69–93.

De Boer, B., M. de Haan, and M. Voogt. 1994. “What would NetDomestic Product have been in an environmentally sustainable econo-my?” Presented in Papers and Proceedings of the Meeting on NationalAccounts and the Environment, 16-18 March, London.

Desaulty, D. and P. Templeá. 1999. “In 1997, France Spent 145 BillionFrancs on Environmental Protection.” Les donneáes de l’environnement—Economie, No. 46, Orleans: Institut Fran#ais de l’Environnement.

Dixit A., P. Hammond, and M. Hoel. 1980. “On Hartwick’s Rule forRegular Maximum Paths of Capital Accumulation and ResourceDepletion.” Review of Economic Studies 47 (3): 551–56.

Dixon, J., K. Hamilton, and A. Kunte. 1997. “Measuring the Wealth ofNations,” Expanding the Measure of Wealth: Indicators ofEnvironmentally Sustainable Development. EnvironmentallySustainable Development Studies and Monographs, Series 17. Washington,DC: World Bank.

ENRAP (Environment and Natural Resources Accounting Project).1999. ENRAP- SHELF (Searchable Hyperlink Electronic Library of Files)CD-ROM. CD containing all accounts and technical reports from thePhilippine Environmental and Natural Resource Accounting Project.Manila: ENRAP.


195

Eurostat. 2000. Accounts for Sub-Soil Assets: Results of Pilot Studies inEuropean Countries. Luxembourg: Eurostat.

———. 2002. Natural Resource Accounts for Forests. Detailed Tables.Luxembourg: European Communities.

Fankhauser, S. 1994. “The Social Costs of Greenhouse Gas Emissions:An Expected Value Approach.” Energy Journal 15 (2): 157–84.

Ferreira, S., K. Hamilton, and J. Vincent. 2003. “Comprehensive Wealthand Future Consumption.” Photocopy. World Bank, Washington, DC.

Ferreira, S., and J. Vincent. 2005. “Genuine Savings: Leading Indicatorof Sustainable Development?” Economic Development and CulturalChange 53: 737–54. Fisher, I. 1906. Nature of Capital and Income. NewYork: Macmillan.

Fortech—Dames & Moore Company. 1997. “Marketing of PNG ForestProducts Milestone 2 Project: Logging and Processing Costs in PapuaNew Guinea.” Australia: Forestry Technical Services Pty, Ltd.

Global Witness. 2001. “Taylor-made: The Pivotal Role of Liberia’sForests and Flag of Convenience in Regional Conflict.” UnitedKingdom: Global Witness Limited.

Greene, W. 2000. Econometric Analysis. 4th edition. Upper SaddleRiver, NJ: Prentice Hall. Gretton, Paul, and Umme Salma. 1996. “LandDegradation and the Australian Agricultural Industry.” IndustryCommission Staff Information Paper, Government of Australia,Camberra.

Gylfason, Thorvaldur. 2001. “Natural Resources, Education andEconomic Development.” European Economic Review 45: 847–59.

Hamilton, K. 1994. “Green Adjustments to GDP.” Resources Policy 20(3): 155–68.

———. 1995. “Sustainable Development, the Hartwick Rule andOptimal Growth.” Environmental and Resource Economics 5: 393–411.

———. 2000. “Greening the National Accounts: Formal Models andPractical Measurement.” In Greening the Accounts, ed. J. L. R. Proopsand S. Simon. Cheltenham, U.K.: Edward Elgar Publishers.

———. 2005. “Testing Genuine Saving.” Policy Research WorkingPaper 3577, World Bank, Washington, DC.


196

Hamilton, K., and M. Clemens. 1999. “Genuine Savings Rates inDeveloping Countries.” World Bank Economic Review 13 (2): 333–56.

Hamilton, K., and J. M. Hartwick. 2005. “Investing ExhaustibleResource Rents and the Path of Consumption.” Canadian Journal ofEconomics 38 (2): 615–21.

Hamilton, K., and C. Withagen. 2004. “Savings, Welfare and Rules forSustainability.” Photocopy. World Bank, Washington, DC.

Hamilton, K., G. Ruta, and L. Tajibaeva. Forthcoming. “CapitalAccumulation and Resource Depletion: A Hartwick RuleCounterfactual.” Environmental and Resource Economics.

Haripriya, G.S. 1998. “Forest Resource Accounting: PreliminaryEstimates for the State of Maharashtra.” Development Policy Review 16:131–51.

Hartwick, John M. 1977. “Intergenerational Equity and the Investing ofRents from Exhaustible Resources.” American Economic Review 66:972–74.

Hicks, J. R. 1946. Value and Capital. 2nd Edition. Oxford: OxfordUniversity Press. Hnatkovska, V., and N. Loayza. 2004. “Volatility andGrowth.” In Managing Volatility and Crises: A Practitioner’s Guide, ed. B.Pinto and others. Washington, DC: World Bank.

Jorgensen, D. W. and B. M. Fraumeni. 1992. “The Output of theEducation Sector.” In Zvi Griliches, ed., Output Measurement in theService Sectors. Chicago: University of Chicago Press.”

Jorgensen, Dale W., and Eric Yip. 2001. “Whatever Happened toProductivity Growth.” In New Developments in Productivity Analysis, ed.Charles R. Hulten, Edwin R. Dean, and J. Michael Harper. NBERStudies in Income and Wealth 63. Chicago and London: University ofChicago Press.

Kaufmann, D., A. Kraay, and M. Mastruzzi. 2005. “GovernanceMatters IV: Governance Indicators for 1996–2004.” Policy ResearchWorking Paper 3630, World Bank, Washington DC.

Kemfert, C. 1998. “Estimated Production Elasticities of a Nested CESProduction Function Approach for Germany.” Energy Economics 20:249–64.


197

Kemfert, C., and H. Welsch. 2000. “Energy-Capital-Labor Substitutionand the Economic Effects of CO2 Abatement: Evidence for Germany.”Journal of Policy Modeling 22 (6): 641–60.

Kent, A. 1972. “Optimal Growth When the Stock of Resources is Finiteand Depletable.” Journal of Economic Theory 4 (2): 256–67.

Kunte, A., K. Hamilton, J. Dixon, and M. Clemens. 1998. “EstimatingNational Wealth: Methodology and Results.” EnvironmentDepartment Paper 57, World Bank, Washington, DC.

Lampietti, J., and J. Dixon. 1995. “To See the Forest for the Trees: AGuide to Non- Timber Forest Benefits.” Environment DepartmentPaper 13. World Bank, Washington DC.

Lange, G.-M. 1997. “Strategic Planning for Sustainable Development inInàönïxia Using Natural Resource Accounts.” In Economy andEcosystems in Change: Analytical and Historical Approaches, ed. J. van denBergh and J. van der Straaten. Aldershott, U.K.: Edward ElgarPublishing.

———. 2000a. “The Contribution of Minerals to Sustainable EconomicDevelopment in Botswana.” Report to the Botswana Natural ResourceAccounting Programme, National Conservation Strategy Agency andMinistry of Finance, Central Statistics Office. Gaborone, Botswana.

———. 2000b. “The Use and Policy Applications of the PhilippineSystem of Environmental and Natural Resource Accounts.” Report forthe Philippines National Statistical Coordinating Board. Manila.

———. 2003a. “Fisheries Accounting in Namibia.” In Natural ResourceAccounting and Economic Development: Theory and Practice, ed. C.Perrings and J. Vincent. Cheltenham, U.K.: Edward Elgar Publishers.

———. 2003b. “Policy Application of Environmental Accounting.”Environment Department Paper 88. Washington DC: World Bank.

Lange, G., and D.J. Motinga. 1997. “The Contribution of ResourceRents from Minerals and Fisheries to Sustainable EconomicDevelopment in Namibia, 1980 to 1995. Research Discussion Paper 19.Directorate of Environmental Affairs, Ministry of Environment andTourism: Windhoek, Namibia.

Lange, G.-M., J. Arntzen, S. Kabaija, and M. Monamati. 2000.


198

“Botswana’s Natural Resource Accounts: The Case of Water.” Reportto the Botswana Natural Resource Accounting Programme, NationalConservation Strategy Agency and Ministry of Finance, CentralStatistics Office. Gaborone, Botswana.

Lange, G.M., R. Hassan, and K. Hamilton. 2003. EnvironmentalAccounting in Action: Case Studies from Southern Africa. Cheltenham:Edward Elgar Publishing.

Lange, G.-M., and M. Wright. 2004. “Sustainable Development inMineral Economies: the Example of Botswana.” Environment andDevelopment Economics 9 (4): 485–505.

Larson, Donald F., Rita Butzer, Yair Mundlak, and Al Crego. 2000. “ACross-Country Database for Sector Investment and Capital.” The WorldBank Economic Review 14 (2): 371–91.

Lopina, Olga, Andrei Ptichnikov, and Alexander Voropayev. 2003.Illegal Logging in Northwestern Russia and Exports of Russian ForestProducts to Sweden. Russia: World Wildlife Fund.

Manne, A., and R. Richels. 1992. Buying Greenhouse Insurance: TheEconomic Costs of CO2 Emission Limits. Cambridge MA: MIT Press.

Mas, Matilde, Francisco Perez, and Ezequiel Uriel. 2000. “Estimation ofthe Stock of Capital in Spain.” Review of Income and Wealth 46 (1):103–16.

Mitra, T. 1978. “Efficient Growth with Exhaustible Resources in aNeoclassical Model.” Journal of Economic Theory 17 (1): 114–29.

Millennium Ecosystem Assessment. 2005. Ecosystems and Human Well-Being: Synthesis. Washington, DC: Island Press.

NIER (National Institute for Economic Research). 2000. EnvironmentalImpacts of Swedish Trade-Results of a pilot study. Stockholm.

O’Connor, M. 2000. “Toward a Typology of Environmentally-AdjustedNational Sustainability Indicators: Key Concepts and PolicyApplications.” Working Paper 95.2000. Milano: Fondazione Eni EnricoMattei.

Paldam, Martin, and Gert Tinggaard Svendsen. Forthcoming. “SocialCapital Database for a Cross-Country Study.” In Trust, Social Capitaland Economic Growth: an International Comparison, ed. M. Paldam and G.


199

T. Svendsen. Cheltenham, U.K.: Edward Elgar Publishing.

Pandey, K., K. Bolt, U. Deichman, K. Hamilton, B. Ostro, and D.Wheeler. 2005.“The Human Cost of Air Pollution: New Estimates forDeveloping Countries.” Development Research Group andEnvironment Department, World Bank, Washington, DC.

Pearce, D. W. 1993. “Blueprint 3: Measuring SustainableDevelopment.” Earthscan: London.

Pearce, D. W., and G. Atkinson. 1993. “Capital Theory and theMeasurement of Sustainable Development: An Indicator of WeakSustainability.” Ecological Economics 8 (2): 103–108.

Pearce, D. W., and D. Ulph. 1999. “A Social Discount Rate for theUnited Kingdom.” In Environmental Economics: Essays in EcologicalEconomics and Sustainable Development, ed. D. W. Pearce, 268–285.Cheltenham: Edward Elgar Publishing.

Pezzey, J. 1989. “Economic Analysis of Sustainable Growth andSustainable Development.” Environment Department Working Paper15, World Bank, Washington, DC.

Pritchett, L. 1996. “Where Has All the Education Gone?” PolicyResearch Working Paper 1581, World Bank, Washington, DC.

———. 2000. “The Tyranny of Concepts: CUDIE (Cumulated,Depreciated, Investment Effort) is Not Capital.” Journal of EconomicGrowth 5 (December): 361–84.

Prywes, M. 1986. “A Nested CES Approach to Capital-EnergySubstitution.” Energy Economics 8: 22–28.

Psacharopoulos, George, and Harry Anthony Patrinos. 2004. “Returnsto Investment in Education: A Further Update.” Education Economics 12(2): 111–34.

Repetto, R., W. Magrath, M. Wells, C. Beer, and F. Rossini. 1989.Wasting Assets: Natural Resources in the National Accounts. Washington:World Resources Institute.

Rosengrant, M. W., M. Agcaoili-Sombilla, and N.D. Perez. 1995.“Global Food Projections to 2020: Implications for Investment.” Food,Agriculture, and the Environment Discussion Paper 5, InternationalFood Policy Research Institute, Washington DC.


200

Sachs, J., and A. Warner. 1995. “Natural Resource Abundance andEconomic Growth.” Development Discussion Paper 517a. HarvardInstitute for International Development, Cambridge, MA.

Sala-i-Martin, X. 1997. “I Just Ran Two Million Regressions.” AmericanEconomic Review 87 (2): 178–183.

Samuelson, P. 1961. “The Evaluation of ‘Social Income’: CapitalFormation and Wealth.” In F. A. Lutz and D. C. Hague (eds.), TheTheory of Capital. New York: St. Martin’s Press.

Sarraf, M., and M. Jiwanji. 2001. “Beating the Resource Curse: The Caseof Botswana.” Environment Department Working Paper 83,Environmental Economics Series, World Bank, Washington, DC.

Schultz, T. W. 1961. “Investments in Human Capital.” AmericanEconomic Review 51 (1): 1–17.

Schultz, T. P. 1988. “Education Investments and Returns.” In Handbookof Development Economics, Volume 1, ed. H. Chenery and T. N.Srinivasan. Amsterdam: Elsevier Science Publishers, B.V.

Smith, Adam. 1776. An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth ofNations. Chicago: University of Chicago Press, 1977.

Solow, R. 1986. “On the Intergenerational Allocation of NaturalResources.” ScandinavianJournal of Economics 88 (1): 141–49.

Sorensen, K. and J. Hass. 1998. Norwegian Economic andEnvironmental Accounts Project. Statistics Norway: Oslo.

Statistics Canada. 2000. “Agricultural Land Use and Supply.” Ottawa:Statistics Canada.

Stiglitz, J. E. 1974a. “Growth with Exhaustible Natural Resources:Efficient and Optimal Growth Paths.” Symposium on the Economics ofExhaustible Resources. Review of Economic Studies 41: 123–37.

———. 1974b. “Growth with Exhaustible Natural Resources: TheCompetitive Economy.” Symposium on the Economics of ExhaustibleResources. Review of Economic Studies 41: 139–52.

Tay, John, John Healey, and Colin Price. 2001. “Financial Assessmentof Reduced Impact Logging Techniques in Sabah, Malaysia.” InApplying Reduced Impact Logging to Advanced Sustainable ForestManagement. Bangkok, Thailand: UNFAO.


201

Tol, R. 2005. “The Marginal Damage Cost of Carbon DioxideEmissions: An Assessment of the Uncertainties.” Energy Policy 33:2064–2074.

United Nations. 1993. Integrated Environmental and EconomicAccounting. Series F 61. New York: United Nations.

———. 2000. Handbook of National Accounting: Integrated Environmentaland Economic Accounting—An Operational Manual. New York: UnitedNations.

———. 2003. Handbook of National Accounting: Integrated Environmentaland Economic Accounting—An Operational Manual. New York: UnitedNations.

UNFAO (United Nations Food and Agriculture Organization). 2000.

“Global Forest Resources Assessment 2000: Main Report.” ForestryPaper 140, Rome, UNFAO.

USGS (U.S. Geological Survey). 2005. Mineral Commodity Summaries.Washington, DC: U.S. Government Printing Office.

———. Web page: www.usgs.gov.

van der Hout, Peter. 2000. “Testing the Applicability of ReducedImpact Logging in Greenheart Forest in Guyana.” International ForestryReview 2 (1). Oxford: Commonwealth Forestry Association.

van Tongeren, J., S. Schweinfest, and E. Lutz. 1991. “IntegratedEnvironmental and Economic Accounting: A Case Study of Mexico.”Environment Working Paper 50, World Bank, Washington, DC.

Verbruggen, H., R. Dellink, R. Gerlagh, and M. Hofkes. 2000.”Calculations of a sustainable national income: Four variants.” In H.Verbruggen, ed., Final Report on Calculations of a Sustainable NationalIncome according to Hueting’s Methodology. Institute for EnvironmentalStudies. Vrije Universiteit: Amsterdam, The Netherlands.

Vincent, J. 1996. “Resource Depletion and Economic Sustainability inMalaysia.” Development Discussion Paper 542, Harvard Institute forInternational Development, Cambridge, MA.

Wagner, G. 2004. “Environmental Macroeconomics Bibliography.”Available at http://www.gwagner.net/work/environmental macro-economics.html. Ward, M. 1976. The Measurement of Capital: The


202

Methodology of Capital Stock Estimates in OECD Countries. Paris: OECD.

Weitzman, M. L. 1976. “On the Welfare Significance of NationalProduct in a Dynamic Economy.” Quarterly Journal of Economics 90 (1):156–62.

Weitzman, M.L. and K.-G. L#fgren. 1997. On the Welfare Significanceof Green Accounting as Taught by Parable, Journal of EnvironmentalEconomics and Management 32:139-53.

Whiteman, Adrian. 1996. “Economic Rent and the Appropriate Levelof Forest Products Royalties in 1996.” Jakarta, Inàönïxia: U.K. TropicalForest Management Programme, Jakarta, Inàönïxia.

World Bank. 1996. Monitoring Environmental Progress: A Report on Workin Progress. Washington, DC: World Bank.

World Bank. 1997. Expanding the Measure of Wealth: Indicators ofEnvironmentally Sustainable Development. Environmentally SustainableDevelopment Studies and Monographs Series No. 17. Washington,DC: World Bank.

———. 2002. World Development Indicators 2002. Washington, DC:World Bank.

———. 2004. World Development Indicators 2004. Washington, DC:World Bank.

———. 2005. World Development Indicators 2005. Washington, DC:World Bank. World Commission on the Environment andDevelopment (WCED). 1987. Our Common Future. Oxford: OxfordUniversity Press.

WRI (World Resources Institute). 2000. The Weight of Nations: MaterialOutflows from Industrial Economies. Washington DC.


203

Chõu traách nhiïåm xuêët baãnTS. NGUYÏÎN DUY HUÂNGChõu traách nhiïåm nöåi dungTS. KHUÊËT DUY KIM HAÃI

Biïn têåp nöåi dung: NGUYÏÎN KHÙÆC BAÁTVUÄ THANH NHAÂN

Trònh baây bòa: NGUYÏÎN THANH CÛÚÂNGChïë baãn: BÑCH LIÏÎUSûãa baãn in, àoåc saách mêîu: THANH NHAÂN

Maä söë: 3.30CTQG-2008

In 2.000 cuöën, khöí 15,5 x 23,5 cm, taåi Nxb. Chñnh trõ quöëc gia.Söë àùng kyá kïë hoaåch xuêët baãn: 27-208/CXB/120-60/NXBCTQG.Quyïët àõnh xuêët baãn söë: 2362, cêëp ngaây 26-6-2008.In xong vaâ nöåp lûu chiïíu thaáng 6-2008.

204

cua cai cua cac quoc gia o dau - World Bank · 2016-07-10 · LÚÂINHAÂXUÊËTBAÃN Cuãa caãi...

Documents

Transcript of cua cai cua cac quoc gia o dau - World Bank · 2016-07-10 · LÚÂINHAÂXUÊËTBAÃN Cuãa caãi...