ebible.org · Contents MATYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....

317

Transcript of ebible.org · Contents MATYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....

  • iiHɨm Yaaim Me God

    The New Testament in the Au language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Au long Niugini

    copyright © 1992 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: AuTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures anddocuments. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-12-03PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Dec 2019 from source files dated 22 Nov 20194e85f348-3df4-5add-b32a-49bcafe3752a

    http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/avthttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    MATYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40LUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99APOSEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125ROM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1601 KORIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1792 KORIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198GALASIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211EFESAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218FILIPAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224KOLOSI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2281 TESALONAIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2332 TESALONAIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2361 TIMOTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2382 TIMOTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243TAITAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247FAILIMON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250HIBRU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251JEMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2661 PITA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2712 PITA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2761 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2792 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2833 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284JUT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285REVELESEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287XXA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

    List . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

    iii

  • MATYU 1:1 1 MATYU 2:1

    Hɨm Yaaim Me Krais Matyu KewisɨmMau TɨweiMenmen mekre tɨwei ik

    Hɨr mɨt ne weiwɨk miutɨp ne Jisas 1:1-17Hɨmme Maria wine Jisas 1:18–2:23Hɨmme Jon Baptais 3:1-12Jon Baptais kɨkɨr Jisas 3:13-17Seten kakri han ke Jisas 4:1-11Jisas katɨp hɨm yaaim keit Galili 4:12–18:35Jisas ken Jerusalem katɨp hɨm yaaim 19:1–25:46Mɨt nenep Jisas kaa 26:1–27:66Jisas pɨke kekrit maain mɨt nɨrek 28:1-20

    Niuk me maamrer ne weiwɨk me Jisas(Lu 3:23-38)

    1 *Menmen im hi hewisɨmhɨram niukmemaam-rer yapɨrwe ne weiwɨk miutɨp me Jisas Krais,kerek hɨrak nepenyek ke mɨtɨk iuwe Devit, hɨraknepenyek hak ke maam nɨpu kaiu Ebraham.2 Ebraham kine Aisak.Aisak kine Jekop.Jekop kine Juda ketike heiyiuwerer nɨrak, kikrek

    tɨrak.3 *Juda kɨwaai ketike Tema hɨre wine Peres ketike

    Sara.Peres kine Hesron.Hesron kine Ram.4 Ram kine Aminadap.Aminadap kine Nason.Nason kine Salmon.5 *Salmon keit Rehap hɨre wine nɨkan kɨre Boas.Boas hɨrak keit Rut hɨre wine nɨkan kɨre Obet.Obet kine Jesi.6 *Jesi kine Devit hɨrak mɨtɨk iuwe king.Devit kine Solomon. Nɨpaa Solomon miye pɨrak

    hɨre mɨte pe mɨtɨk Yuraia. Yuraia epei kaa,Devit ketɨwe hɨre mɨte pɨrak.

    7 *Solomon kine Riaboam.Riaboam kine Abaisa.Abaisa kine Esa.8 Esa kine Jihosafat.Jihosafat kine Joram.Joram kine Usaia.9 Usaia kine Jotam.Jotam kine Ehas.Ehas kine Hesekaia.10 Hesekaia kine Manasa.Manasa kine Emos.Emos kine Josaia.11 *Josaia kine Jekonaia ketike kikrek nɨrak. Me

    wɨ im, mɨt ne Bebilon netike mɨt ne Isrelnenepan, hɨr neriyei mɨt ne Isrel neri nenwit kɨr.

    12 *Hɨr nari mɨt ne Isrel nen wit kɨr eik, Jekonaiakine Sialtiel.

    Siatiel kine Serababel.13 Serababel kine Abaiat.Abaiat kine Elaiakim.

    Elaiakim kine Eso.14 Eso kine Sedok.Sedok kine Ekim.Ekim kine Elaiat.15 Elaiat kine Eliesa.Eliesa kine Matan.Matan kine Jekop.16 Jekop kine Josep, mɨtɨk kerek keit mɨte Maria

    kerek wine mɨtɨk Jisas, kerek mɨt nenewekMɨtɨk Iuwe ek Krais.

    17 Nɨpaa wɨ Ebraham kepu ere mɨte wine Devit,haiu mewenhis maamrer hɨr nar hiswiyen tekyaait(14). Me wɨ Devit kepu ere mɨte wine Jekonaia, wɨkerek mɨt ne Bebilon neriyei mɨt ne Isrel neri nenwit kɨr, haiu mewenhis maamrer hɨr nar hiswiyentekyaait (14). Me wɨ im ere Maria wine Jisas kerekGod kehimɨtanek hɨrak kɨkaap haiu mɨt kaktaihis,haiu mewenhis maamrer hɨr nar hiswiyen tekyaait(14).

    Hɨmme Maria hɨre wine Jisas(Lu 2:1-7)

    18 *Menmen im hɨram hɨm me Jisas Krais miyepɨrak winaak ek. Jisas miye pɨrak Maria ap wetikeJosep neitan wen au. Hɨr nehimɨteni weinɨm tehɨre wertei hɨre nepei wepɨtu wentar God HɨmɨnYaaik kau kekrerep kewis nɨkan kekre tu kɨre te hɨrewawinaak. 19Hɨrewawine nɨkan temɨtɨk kɨre Josephan kitet hɨrak ap kɨwaai ketikerep te hɨre wepɨtu.Hɨrak mɨtɨk yaaik ap hanhan kakwepyapɨr hɨrakhan kitet hɨre wɨrɨak enum kaknipiye yɨnk enukte hɨrak kare kakɨpakɨnep kaksiuwerep wauno.20 Josep han kitet mɨte pɨrak Maria kerek epei wetu,te hɨrak kɨwaai kɨtyak te mɨtɨk ensel ke Mɨtɨk IuweGod kan ketpɨwek, “Ti nepenyek hak ke maam nɨpukit Devit ti ap enaain ti etikerep eiyɨtan eiyɨntarnɨkan kekre tu kemɨte pit GodHɨmɨnYaaik kewisɨkkekrerep hɨre wepɨtu. 21 *Hɨre sip newenep waw-ine nɨkan te ti ewis niuk mɨrak Jisas entar hɨrakkakɨkaapmɨt nɨrak ne Isrel, hɨrak kakɨsakmenmenmɨr enum.”

    22 Menmen im mamnen mamises hɨm kereknɨpaa Mɨtɨk Iuwe God katɨp mɨt profet em. Hɨrammatɨp mar im: 23 *“Yi mɨt miyapɨr eiyɨmtau imem. Maainmɨte nɨhanwawɨtuwawine nɨkan temɨtnanɨnewek niuk mɨrak Emanyuel.” Haiu meweikɨnniuk mɨrak men hɨm maiu haiu matɨp, ‘God kauketikewai.’

    24 Wanewik epei au, Josep kekrit hɨrak kisesmenmen kerek mɨtɨk ensel nepei ketpɨwek hɨrakkɨwaai kɨtyak kɨrem, te hɨrak keit Maria hɨr neitan.25 *Hɨr neitan te hɨrak ketikerep nɨran au ere hɨresip newenep hɨre wine nɨkan. Hɨre winaak epei au,Josep hɨrak kewis niuk mɨrak Jisas.

    2Mɨtɨkɨt wikak tewit hak tertei iuwe hɨrakɨt tan

    tatɨr Jisas1 Jisas miye pɨrak winaak keit wit Betlehem keit

    provins Judia. Maain kike mɨtɨkɨt hakɨt tɨr saur* 1:1 Jen 22:18; 1Kro 17:11 * 1:3 Jen 38:29-30; Rut 4:18-22 * 1:5 Rut 4:13-17 * 1:6 2Sml 12:24 * 1:7 1Kro 3:10-16 * 1:112Kin 24:12-16; 2Kro 36:10; Jer 27:20 * 1:12 Esr 3:2 * 1:18 Lu 1:27, 35 * 1:21 Lu 1:31, 2:21; Ap 4:12 * 1:23 Ais 7:14 * 1:25Lu 2:21 * 2:2 Nam 24:17

  • MATYU 2:2 2 MATYU 3:1-4metike hɨr, wit kɨrakɨt keit yanɨmɨn kerek wepnikokai kan, hɨrakɨt tɨnaaiwɨr wit kɨrakɨt ten tiunwit Jerusalem, hɨrakɨt titehi mɨt tar ik: 2 *“Nɨkankike kerek miye winaak maain hɨrak kakre MɨtɨkIuwe King kakinɨn naanmampre mɨt ne Isrel, hɨrakkeik? Haiu mɨr saur kɨrak kerek keteiknai miyewine mɨtɨk maain hɨrak kakre Iuwe. Hɨram mɨrmeke wepni kokai kan, te haiu man mamwenɨpiniuk mɨrak.” 3Mɨtɨk iuwe King Herot hɨrak kemtauhɨm kerek mɨte wine nɨkan, hɨrak han enuk kentarhɨrak han kitet maain hɨrak kakɨkrehɨr kɨrak. Mɨtyapɨrwe ne wit Jerusalem hɨr nepɨrpɨr nɨnapennentar Herot hɨrak han enuk. 4Mɨtɨk Herot kenɨnemɨt iuwe ne pris netike mɨt ne Skraip kerek nerteihɨm me Moses natɨp mɨt em, hɨrak kitorhi, “Mɨtprofet natɨp mɨte wawine Mɨtɨk Krais kerek Godkehimɨtanek kaknen hɨre wawinaak wawɨt nein?”5Hɨr mɨt newenhi netpɨwek, “Hɨre wawinaak kakɨtwit Betlehem ke provins Judia kentar im em nɨpaamɨtɨk profet Maika kewis hɨm me God mau tɨweimar im:6 *‘Yi mɨt ne wit Betlehem yeit provins Judia. Yi

    iuwe yar ke mɨt ninɨn naanmɨpre mɨt neIsrel. Yi yɨre iuwe yentar maain mɨtɨk hakkekre nɨmɨn ke yi mɨt, hɨrak kakre mɨtɨkiuwe kakinɨn naanmampre mɨt nai ne Is-rel.’ ”

    7 Hɨr netpɨwek epei au, te mɨtɨk Herot kenɨnemɨtɨkɨt kerek tɨr saur hɨrak kɨsawɨn kitɨwekɨthime wɨ marmenum te hɨrakɨt tɨr saur kerekekkɨr keteikɨn mɨte wine nɨkan kerek maain hɨrakmɨtɨk iuwe. 8 Epei au, hɨrak keriuwetet tenBetlehem hɨrak ketpɨwekɨt kar ik, “Yi eino eiyɨneiyɨneitnɨwek ere yi einapɨnek, te yi pɨke eineneiyɨtpo te hi anen awen ninɨp ewenɨpi niukmɨrak.”

    9 Hɨrakɨt temtau hɨm me Herot epei werek, tehɨrakɨt ten. Te saur kerek nɨpaa hɨrakɨt tɨrekhɨrak kɨr kepu kentar wit kerek Jisas miye winaakkɨwaairi en. 10 Hɨrakɨt tɨr saur (o hɨr) kau kentarwit te hɨrakɨt han yaaik iuwe. 11 *Hɨrakɨt tɨnɨk tenwɨnak nɨmɨn ein tɨr nɨkan Jisas ketike miye pɨrakMaria. Epei au, hɨrakɨt tewenninɨp tine han kɨrakɨtyaaik teriuwerek tatɨp hɨrak nɨkan yaaik. Epei au,hɨrakɨt tewep tanɨk mɨrakɨt tewetɨwek menmenweinɨm. Hɨrakɨt tewetɨwek menmen yaaim gol,metike frankinsens (hɨram menmen mɨre smoksmel), hɨram metike mir (hɨram menmen mɨnɨnyaaim mɨre yeirep, semi o kɨpna). 12Maain hɨrakɨttɨtyak tɨr God Haai hɨrak ketpɨwekɨt, “Yi ap pɨkeeino eitɨp Herot menmen yi epei yɨrem.” Te maainhɨrakɨt tɨnaaiwɨr wit Betlehem hɨrakɨt pɨke titetyayiwe hak hɨrakɨt pɨke ten wit kɨrakɨt eik.

    Josep ketike mɨte nɨkan nɨrɨr nen Isip13 Mɨtɨkɨt wikak epei ten, Josep kɨtyak kɨr ensel

    hak ke God ke wɨtaan kan ketpɨwek, “Ti ekrit ehɨtnɨkan ketike miye pɨrak eri erɨr enaaiwɨr in ek tieno Isip. Yi eiyu en ek ere hi etpi te yi einaaiwɨr witik e. Herot kɨnkatɨn nɨkan kakɨkɨp kaki.” 14 Josepkɨwaai kɨr ensel epei au, hɨrak kekrit ke wɨtaanketike miye nɨkan hɨr nɨnaaiwɨr wit ik nen Isip.

    15 *Hɨr nepu Isip ere maain Herot kaa. Menmen imepei man mar ke Mɨtɨk Iuwe God ketpim te mɨtɨkprofet Hosia kewisɨmmau tɨwei. Hɨram matɨp, “Hiepei enɨne Nɨkan kai kan kɨnaaiwɨr Isip.”

    Herot katɨp mɨt nɨrak hɨr nanɨnep nɨkerekhɨrakɨt teit wit Betlehem

    16Maain Herot kertei mɨtɨkɨt wikak te wit wepnikokai kan en hɨrakɨt epei temitɨwekpɨn, hɨrakɨtap pɨke tan au, hɨrak han enuk wɨsenuk. Hɨraknɨpaa ketpɨwekɨt te hɨrakɨt pɨke tatnen tatpɨwek,te hɨrakɨt ap pɨke tan au. Te hɨrak kesiuwe mɨtnanɨno wit Betlehem nanɨnep nɨkerek hɨrakɨt wenkike tar tito mar wiketerem mar ke nɨpaa mɨtɨkɨtkerek tises saur tan tetpɨwekem me wɨ saur hɨrakkinɨn kɨr keteiknor mɨte wine nɨkan ik. 17 Marim hɨm nɨpaa profet Jeremaia kewisɨm mau tɨweihɨram epei man. Hɨram matɨp mar im:18 *“Hɨr mɨt nemtau hɨmmemiyapɨr nɨkɨt neit wit

    Rama. Hɨr nemtau hɨr nɨkɨt hɨm iuwe hɨmiuwe. Nepenyerer ne Resel nɨkɨt nɨkereknɨr. Hɨr mɨt miyapɨr nanrekyi nanweni hanyaaik taau nentar nɨkerek nɨr ap nau en au.Hɨr naa.”

    Josep ketike mɨte nɨkan nɨnaaiwɨr Isip nan Isrel19 Herot epei kaa, Josep keit Isip. Wɨtaan ham

    Josep kɨwaai kɨtyak kɨr mɨtɨk ensel hak kiutɨpke God kan kɨrek kewepyapɨr hɨrekes. 20 *Hɨrakkewepyapɨr hɨrekes ketpɨwek kar ik: “Ti ekrit pɨkeehɨt nɨkan ketike miye pɨke eri eno wit ke Isrel.Mɨtɨk Herot nepei kaa te mɨt nɨrak ap te nanɨnepnɨkan ik au.” 21Ensel ketpɨwek epei au, hɨrak kekritkeit nɨkan ketike miye pɨrak keri ken Isrel. 22Hɨrakkeri ken Isrel, hɨrak kemtau Herot nɨkan kɨrak Ake-leas kekrehɨr ke haai kɨrak kɨrɨak menmen mɨraknaanmɨpre mɨt ne Judia, te hɨrak kɨnapen pɨkekaknen kaku wit Betlehem. Hɨrak kɨwaai kɨtyak kewɨtaan kɨr ensel ke God ketpɨwek hɨrak kakno withak kaku en. Te Josep kɨnaaiwɨr Judia ken provinsGalili. 23 *Hɨrak ken provins Galili ken kau wit hakkike mɨt nenewek Nasaret. Mar im hɨm nɨpaa mɨtprofet newisɨm mau tɨwei me Mɨtɨk Krais hɨramepei man. Hɨm matɨp, “Hɨr mɨt nanɨnewek mɨtɨkke wit Nasaret.”

    3Jon Baptais kerek kɨkɨr mɨt nekre tɨpar hɨrak

    katɨp mɨt hɨmme God(Mk 1:2-8; Lu 3:1-18; Jo 1:19-28)

    1-4 ***Tito yapɨrwe epei men, hɨr wen nepu witNasaret. Mewɨ immɨtɨk Johnkerek kɨkɨrmɨt nekretɨpar hɨrak kan kau wit weinɨk ke Isrel kerek mɨtap newi en. Hɨrak keriuwet kamel tepnek mɨrakmau yɨnk kɨrak, hɨrak keit yɨnk mɨram kamɨr mɨrewaai keiyɨm ketepenem mau mamɨn kɨrak. Hɨrakkaam weise metike manu nɨkim mɨram me yaankweinɨm. Menmen meiyam au. Hɨrak kɨre mɨtɨkenuk kerp weinɨm. Hɨrak katɨp mɨt hɨm me God.Hɨrak ketpor kar ik: “Yi eiweikɨn sip eiwet menmenenum, hi akɨri eikre tɨpar yi eiyises hɨm yaaim me

    * 2:6 Mai 5:2; Jo 7:42 * 2:11 Sam 72:10-15; Ais 60:6 * 2:15 Hos 11:1 * 2:18 Jen 35:19; Jer 31:15 * 2:20 Eks 4:19 * 2:23Ais 11:1, 53:2; Lu 2:39; Jo 1:45-46 * 3:1-4 Mt 4:17; Mk 1:15 * 3:1-4 Ais 40:3 * 3:1-4 2Kin 1:8

  • MATYU 3:5 3 MATYU 4:14God eiyɨntar menep te haiu mamɨr God kakɨrkeikhɨrak kakinɨnai naanmamrai.” John hɨrak mɨtɨk ikkereknɨpaaprofet Aisaia katɨpmaainhɨrak kaknen.Hɨrak katɨp kar ik:“Tɨ ik ek ap mɨt nei newik, mɨtɨk hak kɨnap katɨp

    kar ik: ‘Yi einetɨt yayiwe me Mɨtɨk Iuwe,yi eirɨakek yaaik akɨrek te hɨrak kakisesimwerek.’ ”

    5 Me wɨ im hɨr mɨt ne Jerusalem netike mɨt hannau nerer wit wit me provins Judia netike mɨt witkɨr menep mani Jodan, hɨr nan nanɨr Jon. 6 Hɨrnewepyapɨr menmen enum nɨpaa hɨr nɨrɨakemepei au, te Jon ken kɨkɨri nekre mani Jodan.

    7 *John kɨr mɨt iuwe yapɨrwe nises hɨmme Farisinetike hɨm me Sadyusi. Mɨt in hɨr mɨt iuwe natɨpmɨt han hɨr enises hɨmmeMoses markeik. Hɨr nante John kakɨkɨri te hɨrak kinɨn ketpor, “Yi enun yɨrenɨkerek ne manpen o yenmik. Yenmak te yi hankitet yi yaain hi akɨri te yi yairɨr yainopɨn yaikeipɨnmenmen enum God maain kakrɨakem skelim mɨtenun kakɨwaanki kakriuwerem a? 8 Yi eiyinɨneiweikɨn sip eiwet menmen enum yi eirɨak men-men yaaim eiteiknaiyem, haiu mamɨrtei yi yaain temaain hi akɨri eiyɨriuwe tɨpar. 9 *Yi ap han ekitetyi ap eiweikɨn sip eiwet menmen enum eiyɨntar yinepenyerer ne Ebraham, te God kaktɨp yi nɨkereknɨrak au! Hi hetpi God yaaik te kakweikɨnhis nanimmamremɨt hɨrammamɨkrehɨr ke yi nepenyererne Ebraham. 10 *In ek God kewis hɨne me yerepɨmɨwaai nu nun mɨram, te nu ap mamine nɨkimyaaim hɨrak kakman kakwɨrem mamɨkre si. 11 *Hihɨkɨr mɨt neriuwe tɨpar hentar hɨr neweikɨn sipnewet menmen enum. Mɨtɨk hak kiutɨp kakɨkarukaknen hɨrak kɨre Mɨtɨk Iuwe kinɨna hi au weinɨk.Maain hɨrak kaknen hɨrak kakweti yi mɨt men-men wik. Hɨrak kakweti God Hɨmɨn Yaaik kaktikesi. Hɨrak kewet mɨt menmen im hɨram mar ke12 *hɨrak keses rais mekre sar. Hɨrak kesesim epeiau, hɨrak kaktenwewim hɨram haas mɨram mamnopɨn, hɨrak kakɨt rais kakwisɨmmamɨkre wɨnak. Tehɨrak kakripep haas weinɨmkakwɨrem kakɨsiyem.”

    Jon kɨkɨr Jisas kekre mani(Mk 1:9-11; Lu 3:21-22)

    13 Maain wɨ ham, Jisas kɨnaaiwɨr provins Galiliken mani Jodan kewepyapɨr hɨrekes kitehi Jon tehɨrak kakɨkɨrek. 14 Te Jon hanhan kewenek hɨrakketpɨwek kar ik: “Ti henmak te ti han hitauhi tehi akɨrit? Ti iuwe hi au weinɨk. Hɨram yaaim teti ekɨra.” 15 Jisas keremirɨwekem ketpɨwek, “Mein ek ti hɨrɨakem emɨr ke hi hituthiyem hentarhawɨr ewises menmen hɨm me God mau tɨweihɨram matɨp menmen.” Hɨrak katɨp epei au, Jonkewenhi kɨkɨrek. 16 *Hɨrak kɨkɨrek epei au, Jisaskɨnaairwɨr tɨpar kehɨn kɨniu ken pɨn eik, te nepnihɨremes mewep mɨre weipɨr hɨrak kɨr God HɨmɨnYaaik kekiuwe kan main main kɨre hore tapɨ hɨrakkenterik. 17 *Epei au, God katɨp hɨm hɨram meke

    nepni man matɨp mar im: “Ik ek hɨrak Nɨkan kai hihanhan heriuwerek. Hɨrak kenipa hi han yaaik.”

    4Seten kari han ke Jisas te hɨrak kises hɨm mɨrak

    au(Mk 1:12-13; Lu 4:1-13)

    1 *Jon kɨkɨr Jisas epei au, God Hɨmɨn Yaaikkeriyaak ken yaank weinɨk mɨt ap newi, te Setenkari han kɨrak. 2 *Hɨrak kau en 40 wɨtaan ere 40wanewik, hɨrak ap kaam menmen au. Hɨrak apkaam menmen au, te nɨnpɨ maak. 3 *Hɨrak nɨnpɨmaak te Seten enuk kewisesik kan kakri han kɨrak.Hɨrak kan ketpɨwek kar ik: “Ti Nɨkan ke God ti etɨpnan im emweikɨn emre bret te ti ehɨm.” 4 *Jisas apkises hɨm mɨrak au, hɨrak ketpɨwek kar ik: “Hi aparɨakem antar hɨmmeGodmau tɨwei hɨrammatɨp,‘Mɨt miyapɨr ap te nankaap hɨras nanu nanriuwemenmen weinɨm hɨr nanɨm au. Hɨr enises hɨmmeGod te hɨr nanu werek.’ ”

    5 Hɨrak katɨp epei au, Seten keriyaak keiyɨk kenwit Jerusalem kerek mɨt nehimɨtanek wit ke God.Hɨrak keiyɨk ken kewisɨk kerp kentɨr wɨnak siup kewɨnak ke God. 6 *Hɨrak kerp kentɨr wɨnak siup kewɨnak ke God, Seten ketpɨwek kar ik: “Ti Nɨkan keGod ti ehɨtɨkɨr ehiun tɨ. Ti ap te hahi au ehɨntarhɨm me God nɨpaa mɨt newisɨm mau tɨwei matɨp,‘God kaktɨp mɨt nɨrak ensel me ti. Hɨr hismamrutte ti ap enamu hɨt mit ewenemmamniu nan taau.’ ”7 *Jisas ketpɨwek, “Hi ap arɨakem antar hɨmme Godmau tɨweimatɨpmar im: ‘Yimɨtmiyapɨr ap eiri hanke Mɨtɨk Iuwe God ki te hɨrak kakɨkepi au emɨt!’ ”

    8 Hɨrak katɨp epei au, Seten keriyaak keiyɨk kenmɨniu (o neiyɨp) kau niu keteiknɨwek wit yapɨrwememɨt newimetikemenmenmɨram yaaim. 9Hɨrakketeiknɨwekem, hɨrak ketpɨwek, “Ti ewen ninɨpewenɨpi niuk mai hi iuwe te hi ewetit menmenyapɨrwe im te ti ehinɨnnaanmamprewem.” 10*Jisaspɨke ketpɨwek, “Ti enopɨn ekeipno. Hi ap arɨakemau antar hɨm me God au tɨwei matɨp mar im: ‘Yimɨt miyapɨr eiwenɨpi niuk me Mɨtɨk Iuwe ki Godkerekek, eirɨak menmen mɨrak. Menmen hamem au emɨt.’ ” 11 *Jisas katɨp epei au, Seten kɨrɨrkɨnaiwɨrek. Te Ensel hɨr nan nekepik.

    Jisas kinɨn kɨrɨak menmen keit provins Galili(Mk 1:14-15; Lu 4:14-15)

    12 *Maain Jisas kemtaumɨt natɨpmɨt hannari Jonneiyɨk nen newisɨk kekre wɨnak enuk kentar hɨrakkenemɨtɨk iuwe King Herot. Hɨrak kemtewek nepeiau, hɨrak kɨnaaiwɨr wit ik pɨke ken provins Galili.13 *Hɨrak ap kau wit Nasaret au. Hɨrak kɨnaiwɨrekken kau wit Kapaneam kerek kɨrapɨt menep wanke Galili, nɨpaa mɨt ne weiwɨk me Sebyulan ketikeNaftalai hɨr newi. 14 Hɨrak kau in te hɨm meGod nɨpaa profet Aisaia kewisɨm mau tɨwei hɨrammamnen. Nɨpaa hɨrak kewis hɨm im:

    * 3:7 Mt 12:34, 23:33; Ro 2:5; Rev 6:16-17 * 3:9 Jo 8:33, 39; Ro 2:28-29, 4:12 * 3:10 Mt 7:19; Lu 13:6-9; Jo 15:6 * 3:11 Jo 1:26-27, 33;Ap 1:5, 13:24-25 * 3:12 Mt 13:30 * 3:16 Jo 1:32 * 3:17 Sam 2:7; Ais 42:1; Mt 12:18, 17:5; Lu 9:35 * 4:1 Hi 2:18, 4:15 * 4:2Eks 34:28 * 4:3 Jen 3:1-7 * 4:4 Diu 8:3 * 4:6 Sam 91:11-12 * 4:7 Diu 6:16 * 4:10 Diu 6:13 * 4:11 Hi 1:6, 14 * 4:12Mt 14:3; Mk 6:17; Lu 3:19-20 * 4:13 Jo 2:12 * 4:15 Ais 9:1-2

  • MATYU 4:15 4 MATYU 5:1715 *“Wit ke Sebyulan ketike wit ke Naftalai menep

    wan iuwe keit pɨnak ke mani Jodan, tɨ mauprovins Galili mɨt ap ne weiwɨk me Isrelnewi.

    16 Mɨt miyapɨr kerek newi en hɨr nɨre mɨt kereknau ne wɨtaan toto, te in ek hɨr nɨr si iuwemerhɨhe. Mɨt kerek nau enum nɨnaain hɨrnani hɨr nar kemɨt kerek nau wit toto enumim. Te in ek wanewik epei kan.”

    17 *Me wɨ im Jisas katɨp mɨt hɨm mɨrak, hɨrakkatɨp, “Yi mɨt miyapɨr eiweikɨn sip eiwet menmenenum eiyɨntar menep haiu mamɨr mamɨrkeik teGod kakinɨn naanmamprai haiu mɨt.”

    Jisas kenɨne mɨtɨkɨt tekyaait (4) tatisesik(Mk 1:16-20; Lu 5:1-11)

    18 Jisas kitet tenhaan menep wan eik ke Galili,hɨrak kɨr mɨtɨkɨt wik tariyakɨt ten tewɨr hepiniuwe tekin saauk. Niuk mɨrakɨt Saimon (niuk hamPita) ketike nɨkik kɨrak Endru. 19 *Jisas kɨret tehɨrak ketpɨwekɨt, “Yi wiketeret yi eiyisɨsa. Nɨpaayi yari saauk. Te in ek hi ateikni yi yarkeik teyi eiri han ke mɨt hɨr nanises God.” 20 *Hɨrakketpɨwekɨt epei au, in ekhɨrakɨt tɨnaaiwɨrmenmenmɨrakɨt te hɨrakɨt tisesik. 21 Hɨrak kepno kike kɨrmɨtɨkɨt wiketeret hakɨt Jems ketike nɨkik kɨrak Jon,hɨrakɨt nɨkerek hɨrakɨt temɨtɨk niukmɨrak Sebedi.Hɨrakɨt tetike haai tau bot kɨrakɨt tekerwo hepin.Jisas kenɨnewekɨt, 22 te hɨrakɨt wasenum tɨnaaiwɨrhaai kɨrakɨt ketikemenmenmɨrakɨt hɨrakɨt tisesik.

    Jisas kepno kewepyapɨr hɨm mɨrak kɨkaap mɨtmiyapɨr yapɨrwe nɨnap te hɨr nɨre yaain

    (Lu 6:17-19)23 *Hɨrak kenɨnewekɨt epei au, hɨrak ken kerer

    wit wit me provins Galili kewepyapɨr hɨm mɨrakkekre wɨnak mɨt nererik nekine hɨm me Moseshɨrak katɨp hɨm yaaim me God kinɨn naanmɨpremɨt, hɨrak kɨkaap mɨt miyapɨr kerek nɨnap o yɨnkkɨr enuk, hɨr nɨre yaain. 24 *Hɨrak kɨkaap mɨtmiyapɨr hɨr nɨre yaain te hɨm me menmen Jisaskɨrɨakem men merer wit wit me provins Siria. Tehɨr yapɨrwe newi nari mɨt miyapɨr nɨnap o yɨnkkɨr enuk hɨr neriyei neri nen Jisas. Mɨt miyapɨrhan hɨr nɨnap his hɨt enum, han en hɨr neperpernani, han en herwe mersɨsi te Jisas kekepi hɨr nɨreyaain. 25*Hɨrmɨt yapɨrwe nisesik. Mɨt in hɨr newitJerusalem provins Judia, Galili, wit Dikapolis ketiketɨ me mani Jodan pɨnak ein.

    5Jisas kerp mɨniu (o neiyɨp) katɨp mɨt miyapɨr

    hɨmmɨrak1 Jisas kɨr mɨt miyapɨr nisesik, hɨrak kɨniu mɨniu

    (o neiyɨp) ken kau ke nɨmɨn. Mɨt nɨrak disaipel hɨrnannaunetikerek. 2Hɨr nau netikerek, hɨrak kewephɨm ketpor hɨm im:

    Jisas katɨp nenmak te mɨt hɨr han yaaik nanu(Lu 6:20-23)

    3 *“Eiyɨmtau. Mɨtmiyapɨr kerek hɨr nertei hɨr apnises Godwerek werek hɨr han yaaik nanu nanɨntarGod kaknen kakinɨni naanmampror. 4 *God kenipmɨt miyapɨr kerek in ek hɨr nɨkɨt hɨr nanu wereknentar God kakɨkepi. 5 *Mɨt miyapɨr kerek hɨrnewenɨn han kɨr ke menmen, hɨr han yaaik nanunanɨntar hɨr nanɨt menmen God nɨpaa ketporhɨrak kakwetɨrem.

    6 *“Mɨt miyapɨr kerek hɨr hanhan iuwe nisesmenmenGodhanyaaikhɨr nanisesim, hɨr hanyaaiknanu. God kakɨkepi hɨr nanu werek nanisesik.

    7 *“Mɨt miyapɨr kerek hɨr hanhan neriuwe mɨtnekepi hɨr han yaaik nanu nanɨntar maain Godhanhan kakriuweri kakɨkepi.

    8 *“Mɨt miyapɨr kerek hɨr han kɨr yaaik ap nɨrɨakmenmen enum, hɨr han yaaik nanu nanɨntar maainhɨr nantike God nanu nanɨt.

    9 *“Mɨt miyapɨr kerek hɨr newen mɨt han kɨrte hɨr nankiyan nanu nanɨt hɨr han yaaik nanunanɨntar God kaktɨp hɨr nɨkerek nɨrak.

    10 *“Mɨt miyapɨr kerek mɨt han nanɨp nentar hɨrnises menmen God ketpor hɨr enisesim, hɨr hanyaaik nanu. Maain hɨr nantike God naanmampremenmen yapɨrwe.

    11 *“Mɨt hɨr netpi enum nerekyi enum naniwepnewenɨni hɨm menmen nanɨntar yi yises hɨm mai,yi han yaaik yayu. 12 *Yi han yaaik yayu yayɨntarmaain God kakweti menmen yaaim iuwe kakɨt witkɨrak. Yi yayɨt menmen im yayɨntar nɨpaa mɨtnɨrɨak enum nenep mɨt profet nɨpaa newepyapɨrhɨmmeGod, te hɨrak kakwetɨrmenmenyaaim iuwemamɨt wit kɨrak.

    Mɨt nises God hɨr nɨre sol metike si(Mk 9:50; Lu 14:34-35)

    13 “Yi mɨt yi yɨkaap mɨt ne tɨ ap nises men-men enum mɨre sol mɨkaap sak naan hɨrak apmamnɨn waswas. Te sol meweikɨn mɨre tɨpar apmamtɨn hɨmyi eirɨakmekam te hɨram pɨke tokim?Taauye! Yi eiwɨrem mamno witeik te mɨt miyapɨrnanɨntɨram, hɨram enum.

    14 *“Yi yɨkaap mɨt ne tɨ nises God yɨre si mekepime wɨtaan yitet yayiwe. Yi yɨre wit kerek mɨtnau niu. Hɨrak ap te kɨsawɨn taau, kau yaainmɨt miyapɨr nɨrek yanɨmɨn. 15 *Mɨt miyapɨr apneksiu si nɨsawɨnek kɨnɨk tɨkenup o newisɨk kɨnɨkyeno au. Hɨr newisɨk kentar yeno te hɨrak kɨriyorkekrewɨnak te hɨr kerek naunekrerek nɨrmenmen.16 *Mar immenmen yi yɨrɨakem hɨrammɨre si. Mɨtnɨrem hɨram yaaim te hɨr nanwenɨpi niuk me Haaikaiu God kerek kau keit wit kɨrak.

    Jisas katɨp me hɨm lo me God17 *“Yi ap han ekitet hi han ehɨwaank hɨm me

    God Moses ketike mɨt profet nɨpaa newisɨm mautɨwei. Hi ap han ehɨwaankem au. Hi han arɨak

    * 4:17 Mt 3:2 * 4:19 Mt 13:47 * 4:20 Mt 19:27 * 4:23 Mt 9:35; Mk 1:39; Ap 10:38 * 4:24 Mk 6:55 * 4:25 Mk 3:7-8 * 5:3Ais 57:15 * 5:4 Ais 61:2-3; Rev 7:17 * 5:5 Sam 37:11 * 5:6 Ais 55:1-2 * 5:7 Je 2:13 * 5:8 Sam 24:3-4, 51:10, 73:1; Jo 3:2-3* 5:9 Hi 12:14; Je 3:18 * 5:10 1Pi 3:14 * 5:11 1Pi 4:14; Je 1:2 * 5:12 2Kro 36:16; Ap 7:52; Hi 11:32-38; Je 5:10 * 5:14 Jo 8:12,9:5; Fl 2:15 * 5:15 Mk 4:21; Lu 8:16, 11:33 * 5:16 Ef 5:8-9; 1Pi 2:12 * 5:17 Mt 3:15; Ro 3:31, 10:4 * 5:18 Lu 16:17, 21:33

  • MATYU 5:18 5 MATYU 5:40menmen nɨpaa hɨr netpim hɨram mamnen. 18 *Hietpi werek. Hɨmmei kikemeMoses omemɨt profethɨram ap te mamɨwaank mamɨt ere tɨ mamtikenepni hɨram mamwep mamɨwaank mamɨt. Me wɨimmenmen yapɨrwe hɨram epei au mamɨsi mamɨt.19 *Mɨt kerek neweikɨn sip newet hɨm mei kike mehɨmmeMoses metike hɨmmemɨt profet, hɨr nanrihan ke mɨt te hɨr nanisesi, mɨt in niuk mɨr meitwit ke God hɨram weinɨm. Te mɨt kerek hɨr niseshɨm me God werek werek neteikɨn mɨt han hɨrenisesim, maain niuk mɨr meit wit ke God hɨramiuwe. 20Hi hetpi werek. God katɨp menmen yaaimyi yisesim yɨrɨakem ap temaminɨnmenmenmɨt neFarisi netike mɨt iuwe ne Skraip kerek ninɨn nerteihɨm me Moses natɨp mɨt em hɨr nɨrɨakem, yi apeitike God eiyu hɨrak naanmamri. Hi hetpimenmenim hentar mɨt ne Farisi netike mɨt ne Skraip hɨr apte nanu nantike God taau!

    Jisas katɨp menmen me mɨt hɨr han enuk(Lu 12:57-59)

    21 *“Nɨpaa ere in yi yemtau hɨm me God Moseskewisɨm mau tɨwei hɨram matɨp, ‘Yi mɨt ap einepmɨt han te hɨr nani au emɨt! Mɨtɨk kerek kenepmɨtɨk hak kaki, mɨt neiyɨk nanɨno mɨtɨk iuwegavman.’ 22 *Te hi hetpi. Mɨtɨk kerek han enukkeriuwe kɨrak yinak, mɨt neiyɨk nanɨno nanɨrmɨt iuwe. Mɨtɨk kerek katɨp kɨrak yinak enumketawɨnek, hɨr neiyɨk nanɨno nanɨr mɨtɨk iuwegavman. Keimɨn katɨp kɨrak yinak enum katɨphɨrak mɨtɨk enuk keweikɨn sip kewet God, te hɨraknaanempre hɨrekes te God ap kakwɨrek kakno si.

    23-24 *“Wɨ ham ti eno wɨnak iuwe ke Godewenɨpi niuk mɨrak ewetɨwek menmen mɨt en-wisɨm emɨntar kɨnaan me nan (alta), te ti ekethan menmen enum ti hɨrɨak kit yinak em, ti ewismenmen mit emwaai en, ti ehinɨn eno etike kityinak yi yewepnak yatɨp ere yi yekiyakɨt yau. Epeiau, ti pɨke enen ehɨt menmenmit ewepwarem ewetGod em ewenɨpi niuk mɨrak heriuwerem.

    25 *“Mɨtɨk hak han enuk keriuwit hanhan keryitkakno mɨtɨk iuwe gavman kakɨtpɨwek kakɨswuthɨm, ti etikerek eitɨpakɨt menmen ere yi han yaaikeiyu, o au en, yi yɨnapɨnmɨtɨk iuwe, hɨrak kakɨswuthɨm te mɨtɨk iuwe gavman kakriuwetit ti eno hisme mɨt hɨr naanmɨpre wɨnak enuk, te hɨr nanwisitekɨkrerek. 26 Ti ehu en ere ti pɨke ewetɨwek pewekemrer mɨrak ere werek, o au en, ti ehu ehɨt.

    Jisas katɨpmenmenmemɨtmiyapɨr nariyan hisnewenɨnem

    27 *“Nɨpaa ere in yi yemtau hɨm me God Moseskewisɨm mau tɨwei hɨram matɨp, ‘Yi ap eiriyan hiseiwenɨnem au emɨt!’ 28 *Te hi hetpi. Mɨtɨk kerekkɨrmɨte naanmɨrewe hɨrak hemkremenepamhan-hanep, hɨrak epei kɨwaai ketikerep kekre han kɨrak.29 *Menmen ti hɨrem heriuwe nanamɨr kit ke hisyaaim mari han kit ti hɨrɨak menmen enum, tieketim ewɨrem. Ti eket nanamɨr kit te ti ehu werek

    eno wit ke God hɨram yaaim. Hɨram enum te tinanamɨr kit hɨrak kepuwerek te kakri hankit teGodkakwɨrit ti eno si. 30His mit yaaim em hɨram miseshan kit mɨrɨak menmen enum, ti ehɨt hɨne eremirewɨrem. Ti eremir his ewɨrem te ti ehu werek enowit ke God hɨram yaaim. His mit yaaimmepuwerekte ti hɨrɨak menmen enum ti eno si hɨram enum.

    Jisas katɨp menmen me mɨtɨk kesiuwe mɨtepiutɨp wauno hɨrak kakɨt peiyap

    (Mt 19:9; Mk 10:11-12; Lu 16:18)31 *“Nɨpaa ere in yi nepei yemtau hɨm me God

    Moses kewisɨm mau tɨwei matɨp, ‘Mɨtɨk kerek ke-siuwe mɨte pɨrak wauno waunaiwɨrek, hɨrak kak-wetɨwe tɨwei hɨram matɨp nɨpaa hɨre mɨte pɨrakte in ek au hɨrak kepɨrep wen.’ 32 *Te in ek hietpi. Mɨtɨk kerek kepɨr mɨte pɨrak wɨnaiwɨrek, tehɨre ap wɨrɨakmenmen enumwetike mɨtɨk hak au,hɨrak kenipep weweikɨn sip wewet hɨm me God,me wɨ hɨre pɨke wawɨt mɨtɨk keiyak. Mɨtɨk kerekketikerep hɨr nanɨtan, hɨrak keweikɨn sip kewethɨmme God ketikerep.

    Jisas katɨp menmen me mɨt hɨr natɨp God hɨrnanises menmen

    33 *“Nɨpaa ere in yi yemtau hɨm me God Moseskewisɨmmau tɨwei matɨp, ‘Yi ap eiweikɨn sip eiwethɨm nɨpaa yi yatɨp God. Au, yi eiyisesim.’ 34-35 **Tehi hetpi. Yi ap eitɨp hɨm ham me menmen me Godmamkaap hɨmmi yi yatɨpmɨt em te yi eiyisesim auemɨt! Yi ap eitɨp ‘Tru antap’ au emɨt eiyɨntar hɨrakwit ke God. Yi ap eitɨp menmen me tɨ mamkaaphɨm mi yi yatɨp mɨt em au emɨt eiyɨntar tɨ hɨrammɨre yeno me God hɨrak kewis hɨt mentɨram. Yiap eitɨp menmen me wit Jerusalem mamkaap hɨmmi yi yatɨpmɨt em au emɨt eiyɨntar hɨrak wit kerekMɨtɨk Iuwe God kau ketike mɨt. Yi yatɨp mar im yiyatɨp niukme God. Hɨram enum emɨt! 36Yi ap eitɨpmenmenme paan ki mamkaap hɨm yi yatɨpmɨt emau emɨt eiyɨntar yi ap te eirɨak paan kei kiutɨp oyapɨrwe mau hesnu ki mamre hike o nɨpɨak taau.God kerekek kakrɨakem te hɨram mɨre ti atɨp niukme God. 37 *Yi yatɨp mɨt yi eirɨak menmen yi eitɨp,‘O, hi arɨakem,’ o ‘Au, hi hɨnapen.’ Yi eitɨp hɨmmeiyammamkaap hɨmmi te hɨr nertei yi eiyisesim,hɨram menmen enum meke Seten man. Menmenim enum emɨt!

    Jisas katɨpmenmenmemɨt hɨr nanɨpnerermɨr(Lu 6:29-30)

    38 *“Nɨpaa ere in yi yemtau hɨm me God Moseskewisɨm mau tɨwei hɨram matɨp, ‘Mɨtɨk keketutnanamɨr kit ti eketɨwek kɨrak. Mɨtɨk kenektɨnutyehes kit, ti enektɨnɨwek kɨrak.’ 39 *Te in ek hihetpi yi ap te einep mɨt mamrer me menmen mienum nɨpaa hɨr nerekyiyem au emɨt! Mɨtɨk kitepken tekep pɨnam, ti eteiknɨwek pɨnam hɨrak ekitepekwim. 40 *Mɨtɨk kerek keryit kakno mɨtɨk iuwe

    * 5:19 Je 2:10 * 5:21 Eks 20:13, 21:12; Lev 24:17; Diu 5:17 * 5:22 1Jo 3:15 * 5:23-24 Mk 11:25 * 5:25 Mt 6:14-15, 18:34-35* 5:27 Eks 20:14; Diu 5:18 * 5:28 2Pi 2:14 * 5:29 Mt 18:8-9; Mk 9:43-47; Kl 3:5 * 5:31 Diu 24:1-4; Mt 19:7; Mk 10:4 * 5:32 1Ko7:10-11 * 5:33 Eks 20:7; Lev 19:12; Nam 30:2; Diu 23:21 * 5:34-35 Ais 66:1; Mt 23:22; Ap 7:49; Je 5:12 * 5:34-35 Sam 48:2 * 5:37Je 5:12 * 5:38 Eks 21:24; Lev 24:20; Diu 19:21 * 5:39 Lev 19:18; Jo 18:22-23 * 5:40 1Ko 6:7

  • MATYU 5:41 6 MATYU 6:17-18

    gavman kakmitetpɨn kakɨtpɨwek enum me men-men yaaim ti hɨrɨakem, te hɨrak kakɨt pewek meimit ti ewetɨwekem emriuwe tanɨk. 41 Mɨt iuwe negavman nan nanitihi yi einenormenmenmɨr eiyɨmeino menep in, yi ap han enuk eikepi eiyɨm einomenep in au emɨt. Yi eiyɨm eino yanɨmɨn. 42Mɨtɨkkerek kituthi me menmen mit, ti ewetɨwekem.Mɨtɨk kerek hanhan kakri menmenmit me wɨ im temaain hɨrak pɨke kakwetut mei mɨrak mamrerim,ti ewenɨwekhi ewetɨwekem.

    Jisas katɨp me mɨt hɨr hanhan neriuwe mɨtenun nepan nɨr

    (Lu 6:27-28, 32-36)43 *“Nɨpaa ere in yi yemtau hɨm me God Moses

    kewisɨm mau tɨwei hɨram matɨp, ‘Yi hanhan yeri-uwe ni yinan, te yi han enuk yeriuwe mɨt enunnepan ni.’ 44 *Te hi hetpi yi hanhan yeriuwe mɨtenun nepan ni, yi eiyitehi God hɨrak ap skelimmɨt kerek nerekyi enum, hɨrak ekrekyor menmenyaaim. 45 *Yi yɨrɨak menmen mar im te yi eirɨakmenmen eiyɨr ke haai ki God keit wit kɨrak hɨrakkɨrɨakem. Hɨrak kenip wepni kɨr kɨkaap mɨt yaainnetike mɨt enun nɨrɨak enum. Hɨrak kɨrɨak hawɨkan kɨkaap mɨt yaain, mɨt au enun. 46 Yi mɨthanhan yeriuwe mɨt kerek hanhan neriuwi te mɨthan au, yi han kitet God kakweti menmen yaaim a?Taauye! Mɨt enun nari pewek me takis hɨr nɨrɨakmenmenmar im. Hɨrammenmenweinɨm. 47Yimɨtyenɨne mɨt han ni yinan hɨr yaain te mɨt han au yihan kitet God kakweti menmen yaaim a? Taauye!Mɨt ap ne weiwɨk me Isrel ap nises God hɨr nɨrɨakmenmen im. Hɨram menmen weinɨm. 48 *Yi yɨrɨakmɨt ni enun nepan yaain, te yi yaain eiyɨr ke Haai kiGod keit wit kɨrak hɨrak yaaik.

    6Jisas katɨp menmen me mɨt nɨkaap mɨt han ap

    netenen menmen au1 *“Yi naanempre hɨras te yi ap eirɨak menmen

    yaaim te mɨt nanri nanwenɨpi niuk mi nantɨp yiyaain au emɨt. Yi yɨrɨak menmen mar im te Haaiki God keit wit kɨrak kau niu hɨrak ap kakwetimenmen yaaim menterim taau. 2 Wɨ yi eiwet mɨtkerek hɨr netenen menmen auri eiwetɨr menmen,yi ap eiwepyapɨr menmen yi yɨrɨakem au emɨt!Mɨt enun newisesik hɨr newet mɨt menmen, hɨrnewepyapɨrem neit yayiwe o nekre wɨnak kerekmɨt nekine hɨm me Moses nekrerek, te mɨt nanɨrmenmen hɨr nɨrɨakem nanwenɨpi niuk mɨr nan-riuwerem. Hi hetpi werek, maain God ap kak-wetɨr menmen mamrerim kakɨt wit kɨrak kakɨntarmɨt nepei netpɨwek hɨm yaaim me menmen hɨrakkɨrɨakem. 3 *Yi eiyises menmen mɨr au emɨt!Yi eirɨak menmen eikaap mɨt, te yi eirɨakem ei-sawɨnem te mɨt ni yinan o mɨt han ap te nanɨremtaau. 4 Yi eirɨakem eisawɨnem te Haai ki God kerekkɨr menmen yi yɨsawɨn yɨrɨakem, hɨrak kakwetimenmen yaaim mamrerim.

    Jisas katɨp menmen me mɨt nitehi God(Lu 11:2-4)

    5 *“Wɨ kerek yi yitehi God menmen yi apeirɨakem eiyɨr kemɨt enun newisesik hɨr nɨrɨakem.Hɨr hanhan nerp nekre wɨnak kerek mɨt nekinehɨm me Moses nekrerek, o hɨr nerp yayiwe nitehiGod menmen te mɨt nanɨri han kitet hɨr yaainnanwenɨpi niuk mɨr. Hi hetpi werek, maain Godkakwetɨr menmen mamrerim kakɨt wit kɨrak taau.6 *Wɨ kerek yi yitehi God menmen, yi eino haauke wɨnak iyepet weipɨr eiyitehi God kerek mɨt apnɨrek, yi eitɨwekhi menmen. Te maain Haai kiGod kerek kɨr menmen yi yɨsawɨn yɨrɨakem hɨrakkakweti menmen yaaim mamrerim.

    7 *“Yi yitehi God menmen, yi ap eitɨp hɨmweinɨm yapɨrwe eiyɨr ke mɨt ap nertei God nererwit wit ap ne Isrel hɨr nɨrɨakem au emɨt. Hɨrhan kitet God kakɨmtau menmen mɨr kakɨntar hɨrnetpɨwek neriuwe hɨmyapɨrwe nokim nokim. 8 *Yiap eiyises menmen hɨr nɨrɨakem eiyɨntar Haai kiGod nepei kertei menmen yi yaitɨwem te maain yiyayu werek.9 *“Yi eitɨwekhi menmen yi eitɨp yayɨr ik:‘Haai kaiu God, ti kerek heit wit kit heven, ti niuk

    mitiuwe te ti enip mɨt hɨr nanwenɨpi niuk mit.10 *Haiu mituthi te ti enen ehinɨn naanmamprai

    haiumɨt, te haiumɨt yapɨrwe emises han kitmamɨr ke mɨt ensel neit wit kit heven hɨrnises han kit.

    11 Petepin ti ewetai menmen mei te haiu mamɨm.12 *Ti esak menmen enum haiu mɨrɨakem mamɨr

    ke haiu mesak menmen enum me mɨtnerekyeiyem haiu matɨp, Hɨram menmenweinɨm.

    13 *Ti ap ewis menmen enum mamri han kaiu haiumamrɨak enum au emɨt! Ti naanemprai memenmen enum.’

    14 *“Eiyɨmtau. Yi eiyɨsak menmen enum mɨtnerekyiyem yi ap han ekitetim, yi eitɨp hɨrammen-men weinɨm, te Haai ki God hɨrak kakɨsak menmenenum mi. 15 Yi ap eisak menmen enum me mɨtnerekyiyem au, te Haai ki God ap kakɨsak menmenenummi.

    Jisas katɨp menmen me mɨt hɨr nɨnpɨ maannanu

    16 *“Wɨ kerek yi yɨnaainmenmennɨnpɨmamiweite yi eiyitehi God menmen, yi ap eiwen toni emuninaan mi eiyɨr ke mɨt enun newisesik nɨrɨakemau emɨt! Hɨr newen toni mau ninaan mɨr te mɨtyapɨrwe nanɨri hɨr han kitet hɨr yaain hɨr newenɨpiniuk mɨr menterim. Hi hetpi werek, maain Godap te kakwenɨpi niuk mɨr taau. 17-18 Wɨ kerek yiyɨnaain menmen yi nɨnpɨ miwei te yi eiyitehi Godmenmen, yi ap eiwen toni waniu (o wein) au emɨt!Yi eikɨr eiwepep paan te mɨt han ap nertei yi nɨnpɨmiwei yitehi God. Te God Haai ki kerekmɨt ap nɨrek

    * 5:43 Lev 19:18 * 5:44 Eks 23:4-5; Lu 23:34; Ap 7:60; Ro 12:14, 20; 1Ko 4:12 * 5:45 Ef 5:1 * 5:48 Lev 19:2; Diu 18:13 * 6:1 Mt23:5 * 6:3 Mt 25:37-40 * 6:5 Mt 23:5; Lu 18:10-14 * 6:6 2Kin 4:33 * 6:7 1Kin 18:26-29; Ais 1:15 * 6:8 Mt 6:32 * 6:9 Jo17:6 * 6:10 Mt 7:21; 26:39; Lu 22:42 * 6:12 Mt 18:21-35 * 6:13 1Kro 29:11-13; Mt 26:41; Lu 22:40; Jo 17:15; 2Te 3:3; 2Ti 4:18; Je 1:13* 6:14 Mk 11:25-26 * 6:16 Ais 58:5-9

  • MATYU 6:19 7 MATYU 7:6au, hɨrak kertei menmen yi yɨsawɨn yɨrɨakem, temaain hɨrak kakweti menmen yaaim menterim.

    Jisas katɨp menmen me mɨt nanɨt pewekyapɨrwe

    (Lu 12:33-34)19 *“Yi ap eiri menmen mei yapɨrwe me tɨ im

    naanemprewem meit wɨnak ki au emɨt! Mesik,metike wesiun merermirɨr laplap, nɨ o heiniutmamwim te menmen mamwepep, o mɨt enunnanɨnen nanwep wɨnak nankintɨp menmen im.20 *Au, yi yɨrɨak menmen yaaim te God kakwetimenmen mɨrak yaaim meit wit kɨrak. Men-men hɨrak kakwetaiyem, mesik, wesiun o heiniutmamɨnterim ap temamɨwaankmenmen im au, mɨtenun ap te nanɨnen nantɨwem taau. 21 Menmenmɨt han kitet hɨram mamkepi nanu werek, han kɨrkakisesim. Te yi han ekitet menmen me tɨ au emɨt!Menmen me God keremem.

    Jisas katɨp menmen me nanamɨr hɨrak kɨre si(Lu 11:34-36)

    22 “Nanamɨr ki hɨrak kɨre si kakɨkaap yɨnk ki.Nanamɨr ki yaaik te yi yayɨr menmen werek werek.Han ki hɨrak kɨre nanamɨr. Yi han kitet menmenyaaim, yi eiyises God werek werek. 23Te nanamɨr kihɨrak enuk toto te yi ap eiyɨr menmen werek werekau. Han ki kekre yɨnk ki hɨrak kises menmen enum,hɨram mɨre toto, te menmen im mekrerek hɨrammamriwaank.

    Jisas katɨp menmen me mɨt han ekitet God-menmen me tɨ au emɨt

    (Lu 16:13)24 “Mɨtɨk ap kakises menmen wik werek werek

    au. Hɨrak hanhan mɨtɨk kiutɨp, hɨrak kaknapenkeiyak. Hɨrak kakɨkaap mɨtɨk kiutɨp, hɨrak kak-weikɨn sip kakwet keiyak. Yi han ki kakɨnkekakɨntar pewek ap te yi eiyises Godwerek werek au.

    Jisas katɨp menmen me mɨt han kitet menmenmamkepi nanu werek

    (Lu 12:22-31)25 *“Te hi hetpi. Yi ap han kakitet yapɨrwe me

    menmen yi yayɨm te yi yayu werek, o menmen yieimɨr emu yɨnk ki au emɨt! Han ki kinɨn men-men yi yayɨm, yɨnk ki kinɨn klos yi yaimɨr. Godkeweti yɨnk ki ketike han ki kekrerek te yi eiyisesik.Hɨrak naanmampri me menmen te yi eiyu werekwerek. 26 *Yi eiyɨr hore hɨram meniuwe men inmen ein. Hɨram apmamɨr ni mei o meket teket meimen mewisɨm mekre weisaak au. Te Haai ki Godhɨrak naanmɨprewem. Yi yinɨn hore yapɨrwe teGod naanmampri. 27Mɨtɨk kei kiutɨp kekre nɨmɨnke yi mɨt han kitet yapɨrwe te kakrɨak menmenmamkepik hɨrak kaku wɨ meiyam o tito yapɨrwe a?Taauye!

    28 “Yi ap hanhan yeriuwe menmen yi eimɨr auemɨt. Yi yayɨr timen hɨram mewo meit yayiwe.Hɨram ap mekerwo laplap o mesikek yɨwaap au.29 *Te hi hetpi. Nɨpaa mɨtɨk iuwe King Solomon

    hɨrak kamɨr klos mɨrak yaaim, te klos mɨrak apyaaim mar ke timen im au. 30 God kerekek hɨrakkenip yenkis timen weinɨm hɨram mɨre yaaim. Tehɨram mepu petepin, teipmen hɨram mami te mɨtnanɨsiyem. Yi yinɨn timen te God naanmɨprewemwerek werek hɨrak naanmampri. Yi ap yises hɨmme God werek werek au. 31 Te yi ap han ekitet emɨrim: ‘Maain hi ehɨt menmen mamtike tɨpar mamɨtnein te hi hahɨm o hi ehɨt klos mamɨt nein te hiemɨr? Menmenmar im au emɨt.’ 32 *Yi ap han kitetmenmen im au eiyɨntar mɨt ap ne weiwɨk mi Isrelkerek ap nises God hɨr hanhan neriuwe menmenim wɨsenum. Yi ap han ekitet menmen eiyɨr kehɨr han kitetim eiyɨntar God hɨrak Haai ki nepeikertei menmen yapɨrwe yi eitɨwem te yi eiyu werekwerek. 33 *Te yi mɨt miyapɨr yinɨn hanhan eiyisesGod hɨrak kinɨn naanmampri te hɨrak kakrekyi yiyaain. Yi yɨrɨak menmen im te God naanmamprime menmen meiyam te yi eiyu werek. 34 *Godnaanmampri me menmen meiyam yi eiyu werek,te yi ap hanhan eiriuwe menmen teip hekrit hɨrammamnen. Menmen teiyɨp hekrit hɨrammamnen, yiap yaiwenem taau. Hɨrammamnen. Te yi han ekitetme menmen enum petepin epei man naanemprehɨras me menmen im.

    7Jisas katɨp menmen me mɨt skelim mɨt han(Lu 6:37-38, 41-42)

    1 *“Yi ap skelimmɨt memenmen hɨr nɨrɨakem teGod ap skelim yi mɨt me menmen me yi yɨrɨakemtaau. 2 *Yi ap skelim mɨt eiyɨntar God skelim yi mɨtkakriuwe menmen yi yɨrɨak mɨt han em. Menmenyi yɨrɨakmɨt han em, God kakrekyiyem kakɨnterim.3 Ti henmak te ti hɨr kit yinak menmen kike mɨreyenkis yehes mekre nanamɨr kɨrak te ti hanhanekinɨwekem mamnopɨn mamkeipnɨwek nanamɨrkɨrak, te ti ap hanhan ekin menmen wɨsenummɨrenu heneik mekre nanamɨr kit a? 4 Hɨram enum teti atɨp kit yinak, ‘Ti ewisa hi ekinut menmen mekrenanamɨr kit emnopɨn emkeipɨn nanamɨr kit,’ te timenmen wɨsenum mamsonut nanamɨr kit te ti apehɨr ein ein werek werek taau. 5 Ti mɨtɨk enukewenɨn hɨm. Ti ehinɨn naanempre nanamɨr kitte maain ti ekaap kit yinak eriuwe nanamɨr kɨrak.Hɨrammar im: Ti ehinɨn eweikɨn sip ewet menmenenum mekre han kit te ti ehu werek. Maain tiehu werek te ti ekaap kit yinak ekweikɨn sip ekwetmenmen enummɨrak kike.

    6 *“Yi ap eitɨp mɨt enun han kɨr enuk kɨresamiyak hɨm yaaim me God au emɨt! Yi eirɨakemhɨram mamɨr ke mɨtɨk kewɨr hore haam metikepitau (o yɨnɨ) o menmen yaaim mɨwaai tɨ, sakmamnen mamɨntɨrerim mamɨwaankem. Hɨrammamɨntɨrerim mamɨwaankem nepei au, hɨrammamweikɨn mamwɨr nɨkɨn mamiwep.

    Jisas katɨp menmen me mɨt hɨr nanitehi Godmenmen werek werek

    (Lu 11:9-13)* 6:19 Je 5:1-3 * 6:20 Mt 19:21; Lu 18:22; Kl 3:1-2 * 6:25 Fl 4:6; 1Ti 6:6-8; Hi 13:5; 1Pi 5:7 * 6:26 Mt 10:29-31; Lu 12:6-7 * 6:291Kin 10:4-7; 2Kro 9:3-6 * 6:32 Mt 6:8 * 6:33 1Kin 3:10-14; Sam 37:4, 25; Ro 14:17 * 6:34 Eks 16:4, 19; Mt 6:11 * 7:1 Ro 2:1; 1Ko4:5; Je 4:11-12 * 7:2 Mk 4:24 * 7:6 Mt 10:11 * 7:7 Jer 29:13-14; Mk 11:24; Jo 14:13-14, 15:7, 16:23-24

  • MATYU 7:7 8 MATYU 8:77 *“Yi eiyitehi Godmenmen te hɨrak kakwetiyem.

    Yi eiyɨneitɨn menmen me God te yi eiyɨrem. Yieiyɨrp weipɨr eiket teruk te God kakɨkeiswiyek.8 *Hi hetpi werek. Mɨt kerek nitehi God menmenhɨrak kakwetɨrem. Mɨt kerek nanɨnantɨn menmenme God hɨr nanɨrem. Mɨt kerek nerp weipɨr neketteruk, te God kakɨkeisworek.

    9 “Mɨtɨk hak kekre nɨmɨn ke yi mɨt, nɨkan kɨrakkakitɨwekhimeniu obret, hɨrak ap kakwetɨweknante hɨrak kakɨm au. 10 O nɨkan kɨrak kakitehi haaime saauk, hɨrak ap kakwetɨwek mɨniu han enuk(o neiyɨp han) o manpen siurp (o yenmik siurp)enuk te kakɨm taau. 11 *Yi mɨt kerek yi enun yiyertei yewet nɨkerek ni menmen yaaim. Te Haai kiGod kerek keit wit kɨrak Heven hɨrak yaaik wɨsenukkakɨkaapmɨt kerek nanitɨwekhimemenmen yaaimhɨrak kakwetɨrem hɨram mamkepi.

    12 *“Te hi hetpi. Yi eiyinɨn eirɨak mɨt miyapɨrmenmen yaaim yi hanhan te hɨr pɨke nanrekyiyem.Menmen im hi hetpi yi eirɨakem hɨrammises men-men yapɨrwe mɨtɨk Moses ketike mɨt profet hɨrnewisɨmmau tɨwei hɨram matɨp yi eiyisesim.

    Jisas katɨp hɨmme weipɨr kike mɨt nanitetik tehɨr nanu werek werek

    (Lu 13:24)13 “Yi eiyitet weipɨr kike eiyɨntar ya weipɨr ke

    wit si enum hɨrak kɨhi iuwe, yayiwe kɨpɨrak, mɨtmiyapɨr yapɨrwe nitetik. 14 *Te weipɨr kerek mɨtmiyapɨr nanitetik te hɨr hɨmɨn kɨr kaku werek,hɨrak au kɨhi kike, ya enuk kike, mɨt miyapɨr niutɨpniutɨp keriyen nanitetik.

    Jisas katɨp hɨmme mɨt profet enun nemipɨn(Lu 6:43-44, 13:25-27)

    15 *“Yi mɨt miyapɨr yi naanempre hɨras me mɨtprofet enun nemipɨn. Hɨr nanɨnen nanmitipɨnnanriuwe hɨm mɨr te yi han kitet hɨr mɨt yaainGod keriuweti nan netpi menmen. Te han kɨr enukhɨr nemipɨn nanriwaank me menmen me God yiyisesim. 16 *Yi eiyɨrtei hɨr yaain o enun nanriuwemenmen hɨr nanrɨakem. Nu teketuk ap te mamrimamɨr ke hɨnaan nɨkim au. Waai wakɨn ap temamri mamɨr ke tuwaan au. 17 Nu yaaim hɨrammamri nɨkim yaaim. Nu enum ap mɨre yaaim temamri nɨkim yaaim au. Enum keremem. 18 Nuyaaim ap te mamri nɨkim enum au. Nu enum apte mamri nɨkim yaaim taau. 19 *Nu mei enum apmine nɨkim yaaim, mɨt nanman nanwɨrem mamnosi. 20*Te hi hetpi werek. Yi eiyɨrtei mɨt kerek profetenun nemipɨn neriuwe menmen hɨr nɨrɨakem.

    21 *“Yi ap han kitet mɨt yapɨrwe kerek nenewahi Mɨtɨk Iuwe yaaik, hɨr nanre nɨkerek ne God.Au, hɨr mɨt miyapɨr kerek nises menmen Haai kaiGod hɨrak hanhan hɨr nanisesim, hɨr keriyen hɨrnɨkerek nɨrak. 22 *Wɨ maain God kakɨnke mɨt, hɨryapɨrwe nanɨnen nanɨtpo, ‘Mɨtɨk Iuwe Yaaik. Haiuepei mekrehɨr kit haiumatɨpmɨt hɨmmeGod, haiu

    mepɨr herwe enummenmekeipɨnmɨt, haiumɨrɨakmenmen yaaim yapɨrwe nɨpaa mɨt ap nɨrem, haiumɨkaap mɨt nɨnap o his hɨt enum ere hɨr nɨreyaain.’ 23 *Hɨr nanɨtpo menmen im te hi tewenehɨtpor, ‘Hi hepɨtari yi neimɨn. Yi ap ne God au. Yimɨt enun yɨrɨak enum yi einopɨn eikeipno!’

    Jisas katɨp hɨmmemɨtɨkɨt wik time wɨnak wik.(Lu 6:47-49)

    24 *“Mɨt miyapɨr kerek nemtau hɨm mai hɨrnanisesim hɨr nanɨr ke mɨtɨk yaaik kime wɨnakkɨrak kau kentɨr nan. 25Maain hawɨ kanmani kɨniunɨme yuwerep mɨniu wɨsenum te wɨnak kewen au.Hɨrak mɨtɨk kimaak kentɨr nan. 26Mɨt kerek nem-tau hɨm hi hetpim hɨr ap nanisesim hɨr nanɨr kemɨtɨk kime wɨnak kɨwaai tɨ kɨre tenhaan. 27Maainhawɨ kaknen, mani kɨniu, nɨme yuwerep mɨniu,te wɨnak kewen. Wɨnak kewen mani kakɨp keiyɨkken.”

    Mɨt han kɨr kekrit keriuwe menmen Jisas ket-porem

    28 *Jisas katɨp hɨm mɨrak epei au, mɨt miyapɨryapɨrwe kerek nemtau menmen hɨrak ketpim, hɨrhan kekrit neriuwerem. 29 Hɨr han kekrit neriuw-erem nentar hɨrak ap ketpor kar ke mɨt iuwe neskraip kerek ninɨn nertei hɨm me Moses natɨp mɨtem. Au, hɨr nises hɨm me mɨt iuwe ne nɨpaa einnetporem. Te Jisas ketpor kar ik au. Hɨrak ketporkar ke Mɨtɨk Iuwe God keriuwetek kan ketpor hɨmmɨrak.

    8Jisas kɨkaap mɨtɨk enuk lepro mau yɨnk kɨrak

    hɨrak kɨre yaaik(Mk 1:40-44; Lu 5:12-14)

    1 Jisas kɨnaaiwɨr mɨniu (o neiyɨp) kekiuwe kankesiyen, te mɨt yapɨrwe nisesik. 2 Hɨrak kekiuweken kesiyen, mɨtɨk kerek enuk lepromau yɨnk kɨrakek kan kɨrek kewen ninɨp kau menep hɨt mɨrak,hɨrak han kitet hɨrak iuwe, hɨrak ketpɨwek kar ik:“Kai Iuwe, ti han kit ti ekepa hi are yaaik.” 3 Hɨrakkatɨp epei au, Jisas kesiuwe his metenenik hɨrakkatɨp, “Hi han kai ekepit ti ere yaaik.” Hɨrak katɨpepei au, wasenum mɨtɨk enuk lepro mewik hɨrakkɨre yaaik. 4 *Hɨrak kɨre yaaik, Jisas ketpɨwek, “Tiap eno etɨp mɨt han menmen hi herekyutem auemɨt! Ti eno wɨnak ke God eteikɨn mɨt pris yɨnkkit ewepwar menmen mar ke hɨm me Moses mautɨwei metput ti hɨrakem. Ti hɨrɨak menmen im tehɨr nanɨrtei God kekepit ti hɨre yaaik.”

    Jisas kɨkaap wok mɨtɨk ke mɨtɨk iuwe ke ami(Lu 7:1-10)

    5 *Maain Jisas ken kiunwit Kapaneam,mɨtɨk iuweke ami ke wit Rom kewenyipɨrek kitɨwekhi hɨmiuwe kar ik: 6 “Kai Iuwe, mɨtɨk kɨrɨak menmen maihɨrak kɨnap kɨwaai wɨnak eik. His hɨt mɨrak epeiau maa meit, yɨnk kɨrak kekek wɨsenum.” 7 Jisas

    * 7:8 Je 1:5; 1Jo 3:22, 5:14-15 * 7:11 Je 1:17 * 7:12 Mt 22:39-40; Lu 6:31; Ro 13:8-10 * 7:14 Jo 10:7, 9; Ap 14:22 * 7:15 Mt24:4, 24; Ap 20:29; 2Pi 2:1 * 7:16 Ga 5:19-22; Je 3:12 * 7:19 Mt 3:10; Lu 3:9; Jo 15:6 * 7:20 Mt 12:33 * 7:21 Mt 21:31; Lu 6:46;Ro 2:13; Je 1:22, 25 * 7:22 Jer 14:14 * 7:23 Sam 6:8; Mt 10:33, 13:41-42; 2Ti 2:19 * 7:24 Je 1:22 * 7:28 Mk 1:22; Lu 4:32; Jo 7:46* 8:4 Lev 14:1-32; Mt 9:30; Mk 7:36; Lu 17:14 * 8:5 Jo 4:46-47

  • MATYU 8:8 9 MATYU 8:34kewenhi ketpɨwek, “Hi tewen anen akepik te hɨrakkakre yaaik.”

    8 Te mɨtɨk iuwe ke ami ketpɨwek, “Mɨtɨk Iuwe,hi ap yaaik te ti enen enɨk wɨnak kai. Ti atɨphɨm weinɨk kerekek te menmen enum mamnopɨnmamkeipɨn mɨtɨk kerek kɨrɨak menmen mai hɨrakekre yaaik. 9 Hi hises hɨm me mɨtɨk hak hɨrakkinɨna hɨrak iuwe naanmɨprau. Te hi hɨrekesnaanmɨpre mɨt nai hi hinɨni. Te hi hatɨp mɨtɨkkeiyak kiutɨp: ‘Ti eno,’ hɨrak kakno. Hi hatɨpkeiyak: ‘Ti enen,’ hɨrak kaknen. Te hi atɨp mɨtɨkkerek kɨrɨak menmen mai em: ‘Ti erɨak menmeneim,’ te hɨrak kɨrɨakem. Hi hertei ti atɨp hɨm mitehɨrp in, hɨrak kakre yaaik.” 10 *Jisas kemtau hɨmkerek mɨtɨk ik ek ketpim, hɨrak han kekrit kekritkeriuwerem. Te hɨrak katɨp mɨt miyapɨr kereknisesik, “Hi apnɨpaahɨrmɨtɨk kei ke Isrel katɨphɨmmar im kises God werek werek kar hɨrak kisesik au.Hɨrak kiutɨp kerekek.”

    11 *Jisas wen katɨp: “Hi hetpi werek. Mɨt miyapɨryapɨrwe nanɨnen nanrer wit wit nanises hɨm maiwerek te hɨr nanu yeno nanɨm menmen nantikeEbraham, Aisak, tetike Jekop nanu nanɨt wit kerekGod kewiyen. 12 *Te mɨt miyapɨr kerek nɨpaamiyerer nɨr ninen hɨr ne Isrel hɨr ap nanisɨsa au,te maain God kakɨpɨri nanɨno wit enuk toto te hɨrnankɨt nanine han enuk nanɨneknen yehes mɨrnanu en.”

    13 Jisas ketpor epei au, hɨrak katɨp mɨtɨk iuwe keami ke Rom kerek kinɨn naanmɨpre mɨt han en, “Tieno. Menmenmamnenmamɨr ke ti han kitet hɨrammamnen.” Hɨrak katɨp epei au, waswas wok mɨtɨkkɨrak hɨrak kɨre yaaik.

    Jisas kɨkaap Pita mɨte pɨrak miye pɨre(Mk 1:29-31; Lu 4:38-39)

    14 *Maain Jisas kan wɨnak ke Pita eik, hɨrak kɨrPitamaampɨrak kerekwinemɨte pɨrak hɨrewɨwaaiyeno wɨnap yɨnk sisi. 15 Jisas ken ketenen his mɨre,te hɨre wɨnap yɨnk sisi epei au, hɨre wɨre yaaip. Tehɨre wekrit wɨrɨak menmen me Jisas kakɨm.

    Jisas kɨkaap mɨt miyapɨr yapɨrwe(Mk 1:32-34; Lu 4:40-41)

    16 Maain hɨnkewɨ, hɨr mɨt han neithis mɨtmiyapɨr yapɨrwe kerekherwe enummaumekre hankɨr, hɨr neriyei nan nɨr Jisas. Hɨrak kepɨr herweenum im kriuwe hɨm hɨrak ketpim, hɨrak kɨkaapmɨt miyapɨr kerek nɨnap te hɨr nɨre yaain hɨr nanuwerek. 17 *Hɨrak kɨrɨak menmen im te hɨm nɨpaaGod katɨp Aisaia kewisɨm mau tɨwei hɨram nepeiman. Hɨm immatɨp mar im: “Hɨrak kepɨr menmenenummerekyei haiu mɨnap en te haiu mɨre yaain.”

    Hɨmme mɨtɨk hanhan kakises Jisas(Lu 9:57-60)

    18 In ek Jisas kɨr mɨt miyapɨr yapɨrwe nisesikneweiknɨwek te hɨrak katɨp mɨt nɨrak, “Haiu mɨthan emno wan pɨnak ein emnaaiwɨr mɨt in.”19 Hɨrak ketpor epei au, mɨtɨk hak ke skraip kerekninɨn nertei hɨm me Moses natɨp mɨt em, hɨrak

    katɨp Jisas, “Hi apɨno wit kerek ti epnoriyen.”20 *Jisas ketpɨwek, “Miyak ke niu hɨram mɨwaaimekre nu herkip. Hore hɨrammime yaankmau niu.Te hi Mɨtɨk ke wit ke Mɨtɨk Iuwe ap wɨnak kei kepute hi eno ewaai ekrerek. Hi ap ewetut menmen au.Ti henmak te ti hanhan ehisɨsa?” 21 *Mɨtɨk disaipelhak katɨp Jisas, “Mɨtɨk Iuwe, ti ewisa hi ehinɨn anoewis haai kai kerek kaki kakɨkre hei, te hi pɨke aneneisesit.” 22 *Te Jisas ketpɨwek, “Au ti ehisɨsa. Mɨtkerek ap nises hɨmmai hɨr enwisɨk kakɨkre hei.”

    Jisas katɨp tenɨme iuwekerekmɨniuhɨrammaa(o matɨn) meit

    (Mk 4:36-41; Lu 8:22-25)23Hɨrak katɨp epei au, Jisas kehɨn kɨniu ken kekre

    bot. Mɨt disaipel nɨrak hɨr nisesik. 24 *Hɨr naunekre bot epei au, hɨr nerekir wan. Te yuwerepmɨniu mɨrɨak wan sɨr mɨniu mɨsawɨn bot, te Jisashɨrak kɨwaai. 25 Hɨrak kɨwaai hɨr nan nekotɨteknetpɨwek, “Mɨtɨk Iuwe ekepei! Bot epei kaknatɨnkakɨkre tɨpar kakno tɨ eik te haiu mami.” 26 *Jisasketpor, “Yenmak te yi yɨnapen? Yi mɨt ap hankitet menmen yaaim mai iuwe au a?” Hɨrak ketporepei au te hɨrak kekrit katɨp kewen yuwerep tewasenum nɨme metike wan tɨpar mehɨhe mɨwaaimeit. 27 Te mɨt neperper natɨpan, “Hɨrak mɨtɨk ikek hɨrak kɨre keimɨn te nɨme metike wan memtauhɨm mɨrak te hɨrak katɨp yuwerep metike nɨme tehɨram mewɨre mɨwaai meit?”

    Jisas kɨkaap mɨtɨkɨt wik kepɨr herwe enummekre han kɨrakɨt

    (Mk 5:1-17; Lu 8:26-37)28 Jisas ken kiun wan pɨnak ein, hɨrak tɨ ke

    mɨt ne wit Gadara. Hɨrak kiun ein, mɨtɨkɨtwik herwe enum mau mekreret kenipet hɨrakɨttau tekre herwe hei te hɨrakɨt tan tewenyɨpɨrJisas. Hɨrakɨt enukɨt tetaritari han ken sip tɨrɨakenum te mɨt miyapɨr nɨnaain hɨrakɨt tatnɨp tehɨr ap nanitet yayiwe kerek hɨrakɨt tewi en taau.Hɨrakɨt tewenyipɨrek hɨrakɨt 29 *tɨnap tenɨne tarik: “Nɨkan ke God, kenmak te ti han heraiwaank. Wɨap epeimanwen au te ti han arekyeimenmen enumhepɨrei mamnowit enuk kerekmenmenmamwep!”30 Sak ham yapɨrwe maam menmen meit yanɨmɨnkike eik, 31 te herwe enummitehi Jisas, “Ti ehɨpɨrei,te eriuwetei emno emɨkre sak yapɨrwe eim e.”32 Jisas ketpor, “Yi eino.” Te hɨram menke mɨrɨrmenmekre sak, te sak yapɨrwe kerememmetaritarimɨrɨr men menke matɨn mɨniu (o neiyɨp) kerekekere men mekre wan iuwe eik, tɨpar mekiuwe hɨmyipɨr mɨram hɨram maam tɨpar maa meit.

    33 Epei au, mɨt kerek naanmɨpre sak emnɨrɨr nenwit iuwe nen natɨp mɨt han netpor menmen epeiman metike menmen me mɨtɨkɨt wiketeret nɨpaaherwe mersɨset. 34Hɨr netpor epei au, mɨt miyapɨrne wit iuwe nan nanwen yipɨr Jisas. Hɨr nɨrek hɨrnɨneinɨk te hɨr nitɨwekhi hɨm iuwe eknaaiwɨr witkɨr, te hɨrak ekno wit hak.

    * 8:10 Mt 15:28 * 8:11 Sam 107:3; Lu 13:28-29 * 8:12 Mt 22:13, 25:30; Lu 13:28 * 8:14 1Ko 9:5 * 8:17 Ais 53:4 * 8:20 2Ko8:9 * 8:21 1Kin 19:20 * 8:22 Jo 5:25 * 8:24 Sam 4:8 * 8:26 Sam 89:9; Mt 14:31, 16:8 * 8:29 Mk 1:24; Lu 4:34, 41 * 9:1Mt 4:13

  • MATYU 9:1 10 MATYU 9:269

    Jisas kɨkaap mɨtɨk hak his hɨt enum(Mk 2:1-12; Lu 5:17-26)

    1 *Mɨt natɨp epei au, Jisas kehɨn kɨniu ken kekrebot kerekir wan ken wit kɨrak eik. 2 Hɨr mɨt hanneit mɨtɨk hak his hɨt mɨrak epei maa meit, hɨrneiyɨk nan hɨrak kɨwaai yeno. Jisas kɨri hɨr hankitet hɨrak iuwe kakɨkaap mɨtɨk ik kakre yaaik, tehɨrak katɨp mɨtɨk kerek his hɨt maa meit em, “Kaiyinak, ti enakɨn tokim. In ek hi esak menmen enummit ti hɨrɨakem.” 3 Jisas katɨp menmen im epeiau, mɨt han ne Skraip, kerek ninɨn nertei hɨm meMoses natɨp mɨt em, hɨr natɨpan nar ik: “Mɨtɨkik e hɨrak katɨp enum kekrehɨr ke God katɨp hiesak menmen mit enum.” 4 *Jisas kertei menmenhɨr han kitetim netpim te hɨrak ketpor, “Kenmakte yi han kitet yekre han ki hi nepei hatɨp enuma? 5 Hi hatɨp mɨtɨk kɨwaai kentar kɨnaan, ‘Hi esakmenmen enum nɨpaa ti hɨrɨakem, hɨram mamno,’yi yepɨtari hi hatɨp werek auye. Te hi hatɨp mɨtɨk,‘Ti hekrit etenen yeno eiyɨm eno,’ hɨrak kakɨkrityeno, yi eiyɨrtei hi hatɨp werek te hi esak menmenenumme yi mɨt. Hi hetpi mekam te yi han ekiteta?6 *Hi atɨpmɨtɨk ik har ik, ‘Ti ekrit eno,’ te yi eiyɨrteihi Mɨtɨk ke wit ke Mɨtɨk Iuwe han tɨ ik e Godkewisa hi ahɨsak menmen enum mɨt nɨrɨakem?”Hɨrak ketpor epei au, hɨrak katɨp mɨtɨk kerek hishɨt mɨrak maa meit em, “Ti ekrit ekin yeno miteiyɨm eno wɨnak kit eik.” 7 Hɨrak katɨp epei au,mɨtɨk ik hɨrak kekrit ken wɨnak kɨrak eik. 8 Mɨtmiyapɨr yapɨrwe hɨr nɨr menmen im hɨr neperperhan kekrit neriuwerem. Hɨr nertei God kewis Jisaskɨkaap mɨt neriuwe menmen mɨrak iuwe, te hɨrnewenɨpi niuk me God.

    Jisas kenɨne Matyu(Mk 2:13-17; Lu 5:27-32)

    9 Jisas kɨnaaiwɨr wit ik kerekek, hɨrak kakno,hɨrak kɨr mɨtɨk hak niuk mɨrak Matyu kau wɨnakkerek mɨt nari pewek me takis neitai en. Te Jisasketpɨwek, “Ti ehisɨsa erɨak menmen mai.” Hɨrakkatɨp epei au, Matyu kekrit kɨnaaiwɨr menmenmɨrak kisesik.

    10 Maain Jisas kau yeno me wɨnak kɨrak eik ekkakɨm menmen, te mɨt enun kerek nari pewek metakis em hɨr netike mɨt han enun nises menmenenumnauwɨnak nanɨmmenmen netike Jisas ketikemɨt nɨrak disaipel. 11 *Hɨr mɨt han ne Farisi, kerekhan kitet hɨr ninɨnmɨt hannises hɨmmeMoses, hɨrnɨr menmen im hɨr nitehi disaipel nar ik: “Kenmakte Mɨtɨk Iuwe ki kaam menmen ketike mɨt enunkerek nari pewek me takis netike mɨt enun nisesmenmen enum em?”

    12 Jisas kemtau hɨm im te hɨrak katɨp hɨm tokpiksa mar im: “Mɨtɨk kɨnap hɨrak dokta kaku kak-tikerek. Mɨtɨk hak han kitet hɨrak yaaik auye! 13 *Yieino han ekitet hɨm hi ehɨtpiyem hɨram mau tɨweime God. Hɨram matɨp, ‘Hi ap hanhan yi yaiwepwarsamiyak menmen yaiwetewem au. Hi hanhan yieirɨak mɨt miyapɨr yaaim.’ Hi ap han henɨne mɨt

    kerek han kitet hɨr mɨt yaain te hɨr enweikɨn sipenwet menmen enum enisɨsa au. Hi han hari hanke mɨt kerek hɨr nertei hɨr enun. Te hɨr enisɨsa.”

    Jisas katɨp hɨm ham yaaimmamɨkrehɨr ke hɨmme nɨpaa ein

    (Mk 2:18-22; Lu 5:33-39)14 *Maain mɨtɨk Jon disaipel nɨrak nan nɨrek

    nitɨwekhi, “Haiu metike mɨt ne Farisi me wɨ hamhaiu mɨnaain menmen te haiu nɨnpɨ mewei haiumitehi God. Te mɨt disaipel nit au. Hɨr nenmak?”15 *Jisas ketpor hɨm tok piksa mar im: “Mɨtɨk hakkerek kakɨt mɨte ep hɨrak eku ektike nɨrak yinan tehɨr han yaaik. Maain wɨ mamnen te mɨtɨk kerekkeit mɨte ep hɨrak kaknaaiwɨr mɨt nɨrak, te hɨr hanenuk nɨnpɨ mamɨn nanɨt.

    16 “Ap mɨtɨk keiyak keremir laplap kerek yaaimnɨmnam em kekerwewim mamu enum tokim kerekmewep em. Hɨrak kakrɨakem mamɨr em te maainhɨrak kakɨkemyetɨt, yaaim nɨmnam em mamuwepenum tokim em te mamuwep wɨsenum. 17 Apmɨtɨk keiyak keit tɨpar wain yaaimmɨrɨram keiyɨmkewenem mekre meme yɨnk mɨram kerek epeienum tokim em au. Hɨrak kakrɨakem mamɨr kere-mem te napmamniumamnan yɨnkmɨram tememeyɨnk mamwep mamriuwe nap mɨrak o tɨwerpekmɨrak te tɨpar mamno tɨ. Au, mɨt nanwenemmamɨkre yaaim wen petep hɨram mamu werekwerek.”

    Jisas kɨkaap nɨki pe mɨtɨk iuwe; hɨrak kɨkaapmɨte wetenen laplap mɨrak

    (Mk 5:22-43; Lu 8:41-56)18 Jisas wen ketpor hɨm im keremem, mɨtɨk hak

    iuwe kerek kinɨn naanmɨpremɨt han ne Isrel, hɨrakkan kewen ninɨp menep hɨt me Jisas kitɨwekhi karik: “Hi nɨki pai in ek epei waawɨwaaiweit, te ti enenewis his mit emu yɨnk kɨre te hɨre wawɨkrit wawu.”19Hɨrak katɨp epei au, Jisas ketikemɨt disaipel nɨraknekrit nisesik nen.

    20-21 *Mɨte hap piutɨp winen hemkre hekrithekrit ere tito hiswiyenwik (12) hɨrewisesik. Mekrehan kɨre hɨre watɨp, “Hi hewis his emɨntar laplapmɨrak, te hi are yaaip.” Mɨte kerepep weke sipke Jisas wan wewis his wetenen laplap hɨr mɨramkerek Jisas kamɨr em. 22 *Jisas keweikɨn kɨwaainan kɨrep. Te hɨrak ketpɨwe, “Pai yina yaaip tienakɨn tokim. Ti han kitet hi iuwe te hi akepitti hɨre yaaip.” Jisas katɨp epei au, waswas hɨrewɨre yaaip. 23 Jisas kan ere kiun wɨnak ke mɨtɨkiuwe kerek kinɨn naanmɨpre mɨt. Hɨrak kɨpiunein, hɨrak kɨr mɨt neremɨm heurek em netike hɨrmɨtmiyapɨr yapɨrwenesikeyaanmi nɨkɨt nɨki pɨraknepei waa. 24 *Jisas kɨri hɨrak ketpor kar ik: “Yieinepɨn eikeipnɨwe ap eikɨtep au emɨt! Hɨre apwaaau. Hɨre wɨwaai kerepep.” Hɨrak ketpor kar ek,te hɨr yapɨrwe nenwesɨsek enum wɨsenum. 25 Hɨrnan nepɨr mɨt miyapɨr netpaan nen epei au, te Jisaskɨnɨk ken haau nɨki wɨwaairiyen ketenen his mɨrete hɨrewekrit. 26Hɨmmemenmen imemkerek Jisaskɨkaap nɨki ip e men merer wit wit.

    * 9:4 Mt 12:25; Lu 9:47; Jo 2:25 * 9:6 Jo 17:2, 5:8 * 9:11 Lu 15:2, 19:7 * 9:13 Hos 6:6; Mt 12:7 * 9:14 Lu 18:12 * 9:15 Jo3:29 * 9:20-21 Mt 14:36 * 9:22 Mk 10:52; Lu 17:19 * 9:24 Jo 11:11

  • MATYU 9:27 11 MATYU 10:16Jisas kɨkaap mɨtɨkɨt wiketeret nanamɨr toto

    tetike mɨtɨk han aurek katɨp hɨmwerek werek au27 *Jisas kɨnaaiwɨr wit kerek ek ken. Hɨrak kitet

    yayiwe te mɨtɨkɨt wiketeret kerek nanamɨr tototisesik tenɨnewek tatɨp, “Ti nepenyek ke Devit, tihanhan heriuwawɨr.” 28 Jisas ken kɨnɨk ken wɨnak,te mɨtɨkɨt wiketeret nanamɨr toto ten tɨrek. Jisasketpɨwekɨt, “Yi wiketeret yekre han ki yatɨp hite werek arekyi yi eire yaaikɨt?” Hɨrakɨt tatɨp,“Ti Mɨtɨk Iuwe te ti werek.” 29 *Te Jisas kewishis menterwekɨt nanamɨr kɨrakɨt hɨrak katɨp: “Hierekyi yi yaaikɨt hentar yi han kiteta.” 30 *Tenanamɨr kɨrakɨt kɨr. Jisas ketpɨwekɨt hɨm manpkar ik: “Yi wiketeret naanmɨpre hɨrekses te mɨtɨkkeiyak kakɨrtei menmen im em au.” 31 Hɨrakɨtten wit eik tises menmen hɨrak ketpɨwekɨtem au.Hɨrakɨt ten terer wit wit tatɨp mɨt menmen Jisaskerekyɨwekɨtem.

    32 *Hɨrakɨt tepno te mɨt han neit mɨtɨk enukhan aurek, herwe kau kekrerek neiyɨk nan Jisas.33 *Kewaai meruri Jisas kepɨr herwe enum, mɨtɨkenuk han aurek kewepnak katɨp, te mɨt nerp en hɨrhan kekrit neriuwerek, hɨr natɨp, “Ap nɨpaa mɨtɨkap kɨrɨak menmen kar ik keit wit kaiu Isrel.” 34 *Temɨt han ne Farisi natɨp, “Mɨtɨk iuwe Seten kerekkinɨn naanmɨpre herwe yapɨrwe, hɨrak kɨkaap Jisaskepɨr herwe im e.”

    Jisas hanhan keriuwe mɨt miyapɨr yapɨrwe neIsrel

    35 *Epei au, Jisas ken kerer wit iuwe wit kike kenkekre wɨnak kerek mɨt hɨr nererik nekine hɨm meMoses mau tɨwei. Hɨrak ken en katɨp hɨm yaaimme God kaknen naanmɨpre mɨt. Hɨrak kɨkaap mɨtmiyapɨr yapɨrwe hɨr nɨnap his hɨt enum, nanamɨrtoto, menmen ham te hɨr nɨre yaain. 36 *Hɨrak kɨrmɨt miyapɨr nererik nau en, te hɨrak han tewenɨnikentar hɨr nepu enum han kekrit nɨnapenmenmenhamnɨre sipsipmɨtɨk ap naanmɨprewem. 37*Hɨrakkɨri epei au, hɨrak katɨp mɨt disaipel nɨrak kar ik:“Mɨt in hɨr nɨre menmen mau ni epei yaaim te apmɨt nei nepu te hɨr nanɨno nantɨwem. 38Yi eiyitehihaai ke ni im te hɨrak kakriuwet mɨt nanɨkreremte hɨr nanɨthis mɨt miyapɨr nanri han kɨr te hɨrenisesik.”

    10Niuk me mɨt aposel nar hiswiyen wik (12)(Mk 3:13-19; Lu 6:12-16)

    1 *Jisas kenɨne mɨt nɨrak disaipel nar hiswiyenwik (12), hɨr nan nererik. Hɨr nan nererik, hɨrakkewetɨr menmen mɨrak iuwe hɨr nekrehɨr kɨraknanɨno nanɨpɨr herwe enum nankaap mɨt miyapɨrhɨr nɨnaphis hɨt enumnanamɨr toto, menmenhamte hɨr nanɨre yaain.

    2-4 Im em hɨram niuk me aposel nar hiswiyenwik (12) nɨrak. Saimon kerek niuk mɨrak ham Pita,

    hɨrak kinɨn ketike nɨkik kɨrak Endru. Hɨrakɨt tetikeJems ketike nɨkik kɨrak Jon hɨrakɨt nɨkerek hɨrakɨtte Sebedi. Hɨrakɨt tetike Filip, Batolomyu, Tomas,Matyu kerek keitɨt pewek me takis. Hɨr netike Jemsitai kɨrak, hɨrak nɨkan ke Alfias, Tadias, Saimonkerek kises hɨm me mɨt Selot. Hɨr netike Judaske wit Keriot, mɨtɨk kerek kewepyapɨr Jisas te hɨrmɨt enun neiyɨk nen nakɨp. Mɨt in keriyen hɨr mɨtnɨrak aposel.

    Jisas keriuwetmɨt nɨrak aposel nar hiswiyenwik(12), hɨr nɨrɨak menmen

    (Mk 6:7-13; Lu 9:1-6)5 *Jisas keriuwetmɨt in nar hiswiyenwik (12) nen,

    hɨrak kinɨn ketpor hɨm im: “Yi ap eino eiyu eitikemɨt ap neweiwɨkme Isrel omɨt nau nererwitwit keSameria. 6 *Au, yi einomɨt ne Isrel keriyen. Hɨr mɨtmiyapɨr han hɨr nɨre sipsip mɨtɨk ap naanmɨprorte hɨram mɨrɨr mɨsawɨn meit yaank. 7 *Yi weneino ein yi eiwepyapɨr hɨm im: ‘God menep hɨrakkakteiknai kakɨrkeik te hɨrak kakinɨn naanmamraihaiu mɨt.’ 8 *Yi eikaap mɨt miyapɨr nɨnap hɨrenɨre yaain, yi eikɨan mɨt miyapɨr naa te hɨr pɨkenanɨkrit. Yi eikaap mɨt miyapɨr lepro mewi hɨrenɨre yaain. Hi eweti menmen mai iuwe im hɨramweinɨm te yi eiyɨm eikaap mɨt han eiriuwerem, yiap te eiyɨt pewek mamrerim au emɨt.

    9-10 **Yi ap eitenen pewek mei mamɨkre tanɨkmi au emɨt! Yi ap eitenen tanɨk iuwe yi eiwismenmen mekrerem au. Yi ap eiyɨt teipe o samiyako hɨne yipo henmik au. Yi eiyɨhis eino eiyɨntar yimɨt kerek yɨrɨak menmen me mɨt han, hɨr enkepinaanempri me menmen.

    11 “Ewaai meruri yi eino wit iuwe o kike, yi einoeiyɨneitɨn mɨtɨk hak yaaik hanhan naanempri memenmen. Yi eiyu eitikerek ere yi pɨke einaaiwɨrwit. 12 *Ewaai meruri yi eino wɨnak ke mɨtɨkhak, yi eitɨp mɨt en eiyɨr ik: ‘God kaku kaktikewinaanmampri.’ 13Mɨt miyapɨr in hɨr yaain te hɨmmimamu mamtikeri God kakɨkepi, o au en, hɨm nɨpaayi yetporem hɨram pɨke mamu mamtikewi te Godap kakɨkepi. 14 *Yi eino te mɨt han ap naanmamprime menmen o nɨnapen nanɨmtau hɨm mi yaaim yiyetpim, te yi einopɨn eikeipɨn wɨnak o wit kɨr, yieinepep toni waniu (o win) mau hɨt mi eiteiknorGod han enuk keriuweri. 15 *Hi hetpi werek. Maainwɨ God skelim mɨt, hɨrak God kaknep mɨt miyapɨrenun nɨpaa nau Sodom ketike wit Gomora kaknɨpkike. Te mɨt miyapɨr kerek nanweikɨn sip nanwethɨmmi, maain God kaknɨp iuwe kaknepi.

    Menmen enum yapɨrwe maain mamnen16 *“Yi eiyɨmtau. Hi ariuweti yi eino eiyɨkre

    nɨmɨn ke mɨt enun eiyɨr ke mɨtɨk hak kaksiuwesipsip hak kakno kakɨrp nɨmɨn ke nepere enumme yaank. Hɨram hanhan mamkɨp mamɨk. Yinaanempre hɨras me menmen yi eirɨakem eiyɨrwɨnɨni naanmɨpre hɨremes me wɨ mɨt nanmɨp

    * 9:27 Mt 20:29-34 * 9:29 Mt 8:13 * 9:30 Mt 8:4 * 9:32 Mt 12:22 * 9:33 Mk 2:12 * 9:34 Mt 12:24; Mk 3:22; Lu 11:15* 9:35 Mt 4:23; Mk 1:39 * 9:36 Nam 27:17; 1Kin 22:17; Esi 34:5; Sek 10:2; Mt 14:14; Mk 6:34 * 9:37 Lu 10:2 * 10:1 Mk 6:7; Lu 9:1* 10:5 Ap 13:46 * 10:6 Jer 50:6; Mt 15:24 * 10:7 Mt 3:2, 4:17; Lu 10:9, 11 * 10:8 Ap 20:33 * 10:9-10 Lu 10:4 * 10:9-10Nam 18:31; Lu 10:7; 1Ko 9:14; 1Ti 5:18 * 10:12 Lu 10:5-6 * 10:14 Lu 10:10-12; Ap 13:51, 18:6 * 10:15 Jen 18:20–19:28; Mt 11:24; 2Pi2:6; Ju 7 * 10:16 Lu 10:3; Jo 10:12; Ap 20:29; Ro 16:19

  • MATYU 10:17 12 MATYU 11:3hɨram mɨrɨr. Yi eirɨak menmen yaaim eikaapmɨt eiyɨr ke tɨpar nemnok mamkaap mɨt. 17 *Teyi naanempre hɨras me mɨt enun. Hɨr nantihisnanɨswi yi eino eiyɨr kaunsil kɨr, te hɨr nanɨt nɨpɨnneiyɨk naniwep nanɨt wɨnak kerek mɨt nekine hɨmme Moses nekrerek. 18 *Hɨr nantihis nanri nanɨnoninaan me mɨt iuwe o mɨt ne gavman nanɨntar yiyisɨsa. Te yi eiwepyapɨr hɨm mai yaaim eitɨp mɨtiuwe nantike mɨt ap ne weiwɨk me Isrel eitpor hɨmmai. 19 *Maain hɨr nantihis nanri yi eino eiyɨrpninaan me mɨt, yi p einapen han ekitet menmenyi eiyɨtpim maamkaap yɨnk ki au emɨt! Wɨ immamnen God kakweti hɨmmɨrak yaaim. 20 *Te GodHɨmɨn Yaaik kakweti hɨm mɨrak yaaim te hɨrakkakɨkepi yi eitɨp hɨmmɨrak. Hɨmmi au.

    21 *“Heiyiuwerer nanwepyapɨr kikrek hɨr nan-siuweri te mɨt nanɨnɨp nani. Haai kakwepyapɨrnɨkan kɨrak kaksiuwerek te mɨt nankɨp kaki.Nɨkerek nanwepyapɨrmiye haai nɨr, temɨt nanɨnɨpnani. 22 *Mɨt yapɨrwe hɨr nanɨneini nanɨntar yiyisɨsa, te neimɨn hɨr nanisɨsa ere hɨr mɨt nanɨnɨphɨr nani, maain hi etorhis hɨr nanu nantikewa.23*Maain hɨrmɨt nerekyi enumneitwit hak, yi eirɨreino wit hak yaaik eiwi. Hɨr mɨt en nanrekyi enumneit wit hak yaaik yi yewi, te yi pɨke eirɨr eino withak. Hi hetpi werek yi ap eino eirer wit wit mɨt neIsrel newi en ere hi Mɨtɨk ke wit ke Mɨtɨk Iuwe hipɨke enen.

    24 *“Sumatin hak ap te kakɨrtei menmen kakinɨntisa kɨrak au. Wok mɨtɨk ap te kakinɨn mɨtɨkkerek hɨrak kerekyɨwekmenmenmɨrak. 25*Au,mɨtsumatin o wok mɨtɨk hɨr han yaaik menmen enumnanɨwaanki nanɨr ke menmen enum nanɨwaanktisa kɨr o mɨtɨk iuwe kɨr. Mɨt epei nenewa hiBielsebul hɨram niukmei enumme Seten, te hi hɨreHaai. Maain yi mɨt kerek yisɨsa yi yɨre nɨkerek nai,hɨr nanewi hɨm enum enum.

    Mɨt hɨr ap nɨnapenmɨt han au- hɨr nanɨnapenGod

    (Lu 12:2-7)26-27 *“Te yi ap einapenmɨt au. Menmen yapɨrwe

    in ek hɨram mɨsawɨn meit, maain mɨt nanɨrteiyemhɨram mamnen mamu yaain. Menmen hi hɨsawɨnhetpiyem yi maain eiyɨrp wit iuwe eiwepyapɨremeitɨp mɨt em. 28 *Yi ap einapen mɨt kerek naniwepyi yayi eiyɨntar hɨr ap te nanɨnepi hɨmɨn ki au.Yi einapen hɨrak God kerek kakiwep epei au, hɨrakkakwɨr hɨmɨn ki kakno si tatɨkneni.

    29 “Yi mɨt han ki yi eiwɨr pewek kiutɨp yi eiyɨthore wiketeri. Hɨre hore peiyap ap te wawi wau-natɨn wawaai tɨ, te Haai kaiu ap kerteiyek au. Hɨrakkertei ye! 30 God epei kertei paan marmenummɨwapɨn paan hesnu ki. 31 *Te yi ap einapenmenmen au. Yi yinɨn hore yapɨrwe, te God Haaikaiu hɨrak naanempri werek werek.

    Hɨmmemɨt newepyapɨr hɨr nises hɨmme Jisas(Lu 12:8-9)

    32 *“Mɨt miyapɨr kerek nerp ninaan me mɨthan nanwepyapɨr hɨr nises hɨm mai, te maain hɨrnanɨrp ninaanmeHaai kaiu, hi etpor hɨr yaain niseshɨmmai, hɨr mɨt nai. 33 *Neimɨn au, te hi au.

    Jisas kan kakɨnke mɨt(Lu 12:51-53, 14:26-27)

    34 “Yi ap han kitet hi han enip mɨt te hɨr enkiyanenu enɨt. Au, hi han ehɨnkeri. 35 *Hi han enip nɨkanketike haai hɨrakɨt enukɨt tepan, o nɨki wetikemiyepɨre, o yani wetikemiye pɨre hɨr enun nepan. 36Mɨtmiyapɨr ne weiwɨk me mɨtɨk hak hɨr netikereknanɨr ke mɨt enun nepan.

    37 *“Mɨt miyapɨr kerek hɨr ninɨn hanhan miyehaai o nɨkerek nɨr te hɨr ap hanhan werek neriuwaau, hɨr ap yaain te nanisɨsa nanɨmtau hɨm mai au.38 *Mɨt miyapɨr kerek hɨr nɨnapen menmen enummamnen mamnɨp nanɨntar hɨr nises hɨm mai, hɨrap yaain te hɨr nanisɨsa au. 39 Mɨt miyapɨr kerekneweikɨn sip newet hɨmmai nanɨntarmɨt nanɨnɨp,maain hɨr ap te nanu nantike God au. Neimɨn mɨthɨr nanɨnɨp nanɨntar hɨr nisɨsa, maain hɨr nantikeGod nanu nanɨt.

    Mɨtɨk kakrɨak menmen yaaim, maain God kak-wetɨwek menmen yaaim

    (Mk 9:41)40 *“Mɨt miyapɨr kerek hɨr nantihis naanmampri

    hɨram mamɨr ke hɨr nantauhis naanmamprau. Hɨrkerek nantauhis naanmamprau, hɨram mamɨr kehɨr naanmampre hɨrak God kerek keriuweta hihan in. 41 Mɨt miyapɨr kerek naanmɨpre mɨtɨkprofet nanɨntar hɨrak profet kerekek, maain Godkakwetɨrmenmen yaaimmiutɨpnantikemɨtɨk pro-fet. Neimɨn naanmampre mɨtɨk yaaik kises hɨmme God nanɨntar hɨrak mɨtɨk yaaik kerekek, maainGod kakwetɨr menmen yaaimmiutɨp nantikemɨtɨkyaaik. 42 *Mɨt miyapɨr kerek hɨr nankaap mɨtmiyapɨr weinɨn kerek nisɨsa nanrekyor menmenkike yaaim miutɨp, maain God kakwetɨr menmenyaaim.”

    11Jon Baptais keriuwet mɨt disaipel han nen nɨr

    Jisas(Lu 7:18-35)

    1 Jisas katɨp mɨt nɨrak disaipel nar hiswiyen wik(12) epei au, hɨr nɨnaiwɨrek nen nerer wit wit. Hɨrnɨnaiwɨrek te Jisas kɨnaaiwɨr wit kerek hɨrak kewi,hɨrak ken katɨp mɨt kerek nau nɨrapɨt wit kɨrak ikhɨrak ketpor hɨm mɨrak. 2 *Me wɨ im Jon Baptaiskepu kekre wɨnak enuk. Hɨrak kau kekrerek, hɨrakkemtau menmen Jisas kɨrɨakem, te hɨrak keriuwetmɨt disaipel nɨrak nen nɨr Jisas. 3 *Hɨr nen nepɨtɨrniun Jisas hɨr nitɨwekhi nar ik: “Ti hɨrekes mɨtɨk

    * 10:17 Mt 24:9 * 10:18 Ap 25:23, 27:24 * 10:19 Lu 12:11-12 * 10:20 Jo 14:26; 1Ko 2:4 * 10:21 Mai 7:6; Mt 10:35 * 10:22Mt 24:9, 13; Jo 15:18-21 * 10:23 Mt 16:28 * 10:24 Lu 6:40; Jo 13:16, 15:20 * 10:25 Mt 9:34, 12:24; Mk 3:22; Lu 11:15 * 10:26-27Mk 4:22; Lu 8:17 * 10:28 Je 4:12 * 10:31 Mt 6:26, 12:12 * 10:32 Rev 3:5 * 10:33 Mk 8:38; Lu 9:26; 2Ti 2:12 * 10:35 Mai 7:6* 10:37 Diu 33:9 * 10:38 Mt 16:24-25; Mk 8:34-35; Lu 9:23-24, 17:33; Jo 12:25 * 10:40 Mk 9:37; Lu 10:16; Jo 13:20; Ga 4:14 * 10:42Mt 25:40 * 11:2 Mt 14:3 * 11:3 Mal 3:1; Mt 3:11; Jo 1:15

  • MATYU 11:4 13 MATYU 11:29kerek Jon katɨp ti enen o haiu mamɨmerɨr mɨtɨkkeiyak?” 4 Jisas kewenhi ketpor, “Menmen yi epeiyan yɨrem, o yi yemtewem, yi eino eitɨp Jon em.5 *Mɨt miyapɨr nanamɨr enum toto, hi enipi hɨrpɨke nɨr ein ein. Mɨt miyapɨr his hɨt enum, hɨrnɨre yaain nen ein nen ein. Mɨt miyapɨr hɨr lepromewi, hɨr yɨnk kɨr yaaik. Mɨt miyapɨr hɨr nɨkɨptoto, hɨr nɨre yaain nemtau menmen werek werek.Mɨt miyapɨr epei naa, hi hɨkɨan hɨr pɨke nekritnau. Hi atɨp mɨt miyapɨr kerek netenen menmenau, hi hetpormenmen imhɨrammenmenGod katɨpmɨtɨk hɨrak kaknen kakrɨakem. 6 *Mɨt han kerekhɨr han kiteta hi mɨtɨk kerek God keriuweta hi han,maain hɨr han yaaik nanu.”

    7 *Hɨrak ketpor epei au, mɨt ne Jon pɨke nen.Hɨr epei nanɨno, Jisas katɨp mɨt menmen me Jon.Hɨrak ketpor, “Nɨpaa yi yen yɨr Jon yi han kitetyi yayɨr mɨtɨk kɨre mekak? Hɨrak mɨtɨk keweikɨnhan yapɨrwe kɨre niyen (o tupne) nɨmemetɨtɨwemhɨrammɨrirɨr a? Taauye! 8Te yi yen yayɨr mekam?Yi yɨr mɨtɨk keriuwet klos yaaim a? Au, mɨt kerekneriuwet klos yaaim hɨr nau wɨnak ke mɨt iuwegavman. 9 Im em au, te yi yen yayɨr mekam? Yiyen yɨr mɨtɨk profet a! Hɨram werek, te hi hetpi, yiyɨr mɨtɨk hɨrak kinɨn profet. 10 *Hɨrak mɨtɨk kereknɨpaa tɨwei me God mɨtɨk kewisɨm matɨp hɨrakkaknen. Hɨmmatɨp mar im:‘Hi ariuwet mɨtɨk kai kakinɨn kaknen kaktɨp hɨm

    mai. Hɨrak kakɨmani han ke mɨt yapɨrwete hɨr nanɨmtau hɨm mit.’ 11 Hi hetpiwerek. Jon Baptais hɨrak kinɨn mɨt miyapɨryapɨrwe kerek nɨpaa ere in miyerer nɨr ni-nen. Te neimɨn hɨr mɨt weinɨn hɨr naniseshɨm me God maain hɨr nanu nantike Godnanɨt en te hɨr naninɨn Jon kerek wɨ hɨrakkau tɨ ik e.

    12 *Nɨpaa wɨ Jon kinɨn kewepyapɨr hɨrekes katɨpmɨt menmen, nɨpaa ein ere in God kewepyapɨrhɨrak kakinɨn naanmampre mɨt miyapɨr. Temɨt kerek nenehan nenepan nɨrɨakan enum hɨrneweikɨn sip newet menmen enum hɨr nises hɨmim. 13 Menmen im epei man mentar hɨm nɨpaaMoses kewisɨm mau tɨwei metike hɨm mɨt profetnewisɨm mau tɨwei hɨram matɨp me Jon kaknenkaktɨp mɨt hɨm im. 14 *Te yi han kitet hi hatɨpwerek, hi etpi Jon hɨrak mɨtɨk ik Ilaija nɨpaa yiyekinaak kau tɨwei hɨrak epei kaknen. 15 Neimɨnhɨr nemtau hɨmmai hɨr han ekitetim werek werek.16Hi ewis mɨt miyapɨr nau tɨ in ek hɨr nɨremekam?Hɨr nɨre nɨkerek nenɨnehan neit maket nemitetpɨnhɨr natɨp,17 ‘Haiumɨrɨak tukɨnmenepwekɨnp, te yi ap yɨrɨre

    au.Haiu menep tukɨn mɨtɨk hɨrak kaa te yi ap yan

    yɨkɨtek au.’ 18 *Hi hatɨp menmen im hen-tar Jon kewepyapɨr hɨrekes wɨ ham hɨraknɨnpɨ maak, hɨrak ap kaam tɨpar si enumau. Mɨt iuwe nɨrek te hɨr natɨp, ‘Herwe

    kersɨsek hɨrak han enuk.’ Hɨr ap han yaaikneriuwerek nisesik au. 19 *Hi Mɨtɨk ke witke God hi han hewepyapɨr hɨrekes hi etikemɨt haiu maam menmen maam tɨpar. Mɨtiuwe nɨra hɨr natɨp, ‘Eiyɨrek! Hɨrak kaammenmen iuwe yeunɨm, hɨrak kaam tɨpar sienum ere ketaritari. Hɨrak ketike mɨt enunnari pewekme takis netikemɨt han enunhɨrneryeiyan nen.’ Menmen God ketpawɨr hietike Jon hawɨr wisesim te yi ap han yaaikyeriuwawɨr yisesawɨr au. Menmen hawɨrwɨrɨakem hɨram meteikɨn mɨt God kerteimenmen werek werek.”

    Jisas han tewenɨn mɨt ne wit ham hɨr ap niseshɨmmɨrak

    (Lu 10:13-15)20 Hɨrak ketpor epei au, te Jisas kene mɨt nau

    nerer wit wit kerek hɨrak nɨpaa kɨrɨak menmenyapɨrwe kɨkaap mɨt keriuwerem. Hɨrak kenerikentar hɨr ap neweikɨn sip newet menmen enumhɨr nises hɨm mɨrak au. 21 *Hɨrak katɨp kar ik: “Yimɨt miyapɨr yau wit Korasin yetike mɨt miyapɨrne wit Betsaida! Maain God kakriwaank! Men-men yi yɨra hi hɨrɨakem heit wit ki, nɨpaa mɨtprofet nɨrɨakem neit wit Taia ketike wit Saidon, tehɨr waswas nanweikɨn sip nanwet menmen enumnanwen toni mamɨntar yɨnk kɨr nanteikɨn God hɨryɨnk enuk. Te yi mɨt yi ap yɨrɨakem au. 22 *Hihetpi werek. Maain wɨ kerek God skelim mɨt, hɨrakkaknep mɨt ne Taia netike mɨt ne Saidon kaknɨpkike, te yi mɨt au hɨrak kakiwep iuwe. 23 *Yi mɨtne wit Kapaneam. Yi han kitet God kaktɨp yi yaaina? Au, God kaktɨp yi mɨt enun kakwɨri yi einosi. Hi hɨrɨak menmen yaaim heit wit Sodom kereknɨpaa hɨrak kepu kar ke hi epei hɨrɨakem heit witki, te hɨr neweikɨn sip newet menmen enum te Godap kanɨp kaknepi wit weinɨk au. Hɨr wen nepu.24 *Hi hetpi werek. Maain wɨ kerek God skelim mɨt,hɨrak kaknep mɨt ne Sodom kaknɨp kike, te yi mɨtmiyapɨr au, hɨrak kakiwep iuwe.”

    Mɨt kerek nises hɨmme Jisas hɨr nanu werek(Lu 10:21-22)

    25 *Me wɨ im Jisas katɨp kar ik: “Haai ti kerekMɨtɨk Iuwe ke nepni metike tɨ, hi han yaaik heri-uwit hentar ti hɨsawɨn menmen mit yaaim te mɨtiuwe nepɨtariyem. Ti epei ewepyapɨrem heteikɨnmɨt weinɨn em. 26 Hi han yaaik heriuwit hentarti hanhan hises han kit te ti hɨrɨakem mar im.27 *Haai kai ti epei eweto menmen mit yapɨrwe tehi naanmɨprewem. Mɨt ap nertei han ke hi Nɨkankit. Ti Haai kai kerekek. Mɨt ap nertei han kit au.Hi Nɨkan kit hetike mɨt kerek hi ewepyapɨr han kiteteiknorek.

    28 *“Yimɨt miyapɨr kerek yi yɨrɨakmenmen iuweyises God, te yi han ki enuk yentar yi yisesik werekwerek au. Yi einen eiyises hɨm mai te hi akepi yieiyisesik werek werek. 29 *Yi einen eiyises hɨmmai

    * 11:5 Ais 35:5-6, 61:1 * 11:6 Mt 13:57, 26:31 * 11:7 Mt 3:5 * 11:10 Mal 3:1; Mk 1:2; Jo 3:28 * 11:12 Lu 16:16 * 11:14Mal 4:5; Mt 17:10-13; Mk 9:11-13 * 11:18 Mt 3:4 * 11:19 Mt 9:14; Lu 15:1-2 * 11:21 Jna 3:6 * 11:22 Ais 23; Esi 26:1–28:26; Joe3:4-8; Emo 1:9-10; Sek 9:2-4 * 11:23 Jen 19:24-28; Ais 14:13-15; Ju 7 * 11:24 Mt 10:15; Lu 10:12 * 11:25 1Ko 1:26-29 * 11:27 Mt28:18; Jo 1:18, 3:35, 10:15, 17:2; Fl 2:9 * 11:28 Jer 31:25 * 11:29 Jer 6:16

  • MATYU 11:30 14 MATYU 12:25te hi eteiknimenmen. Yi eiyisɨsa eiyɨntar hi ap hɨremɨtɨk atɨphɨmtokik au. Hi ewenɨnhan kai atɨpmɨthɨmyaaim. Yi eiyisɨsa te yi han yaaik, yi yayuwerekwerek. 30 *Menmen hi ahitihi yi eiyisesim eirɨakem,hɨram yaaim. Te yi ap han enuk yayisesim au. Yihan yaaik eiyu.”

    12Mɨt ne Farisi nitehi Jisasmemenmenmɨt nɨrak

    nɨrɨakem me wɨ Sabat(Mk 2:23-28; Lu 6:1-5)

    1 *Maain wɨ ham Sabat Jisas ketike mɨt nɨrakdisaipel neremir (o nitet nɨmɨn ke) ni kerek wityehes mɨram mewim. Mɨt nɨrak hɨr nɨnpɨ maante hɨr nerpesɨs yehes mɨram newenwohisem naam.2 *Mɨt han ne Farisi nɨri nɨrɨak menmen im te hɨrnatɨp Jisas, “Ei ti emtewem! Mɨt nit disaipel hɨrnɨrɨak menmen me wɨ Sabat kerek hɨm me Mosesmeriuwesɨsem.” 3 *Jisas ketpor kar ik: “Yenmakte yi ap yertei menmen werek werek nɨpaa Devitkɨrɨakem me wɨ hɨrak ketike mɨt nɨrak hɨr nɨnpɨmaan. 4 *Hɨrak ken kekre wɨnak kerek mɨt newep-war God menmen, hɨrak keit bret mɨtɨk hetpriskewetɨwekem. Mɨt epei newet God em te hɨrakketike mɨt nɨrak hɨr naam. Hɨm me God Moseskewisɨm mau tɨwei matɨp mɨt pris keriyen hɨrnanɨm. Mɨt han au. 5 *Te yi yenmak te yi apyertei menmen werek werek mekre hɨm me Mosesyi yekinaam a? Wɨ Sabat yapɨrwe miutɨp miutɨpmɨt pris hɨr nɨrɨak wok nenep samiyak nesiyemnewet God em. Hɨr ap nau yain yain nar ke hɨmme Moses matɨp mɨt enisesim te God katɨp mɨtpris hɨr yaain. Menmen im me God minɨn hɨm meMoses me wɨ Sabat. 6 *Hi hetpi werek. Menmenkau in hɨrak kinɨn wɨnak iuwe ke God. 7 *Yi yerteihɨm werek werek God kewisɨm mau tɨwei, te yi apyatɨp enum yene mɨt kerek nɨrɨak menmen enumau. Hɨm me God matɨp mar im: ‘Hi hanhan te yihanhan yeriuwe mɨt. Menmen im minɨn samiyakyi yamɨp yesiyem yewetewem.’ 8 Hi hetpi hi Mɨtɨkke wit ke God hi Iuwe naanmɨpre menmen mɨt newɨ Sabat hɨr nɨrɨakem.”

    Me wɨ Sabat Jisas kɨkaap mɨtɨk his enum hɨrakkɨre yaaik

    (Mk 3:1-6; Lu 6:6-11)9 Jisas ketpor epei au, hɨrak kɨnaaiwɨr wit ik,

    hɨrak ken wɨnak hak kɨr kerek hɨr nererik nekinehɨmme Moses metike hɨmme mɨt profet newiyen.Hɨrak ken en, 10 *mɨtɨk kiutɨp kau wɨnak ek hɨrakhismɨrakmiutɨpenummaa. Mɨt han enhɨr hanhannesiuwe Jisas me menmen hɨm me Moses metpim,te hɨr nitɨwekhi nar ik: “Hɨm me Moses haiumisesim me wɨ Sabat meriuwesɨs mɨtɨk kakɨkaapmɨtɨk kɨnap o au?” 11 *Te Jisas ketpor, “Mewɨ Sabatmɨtɨk keiyak ke yi mɨt hɨrak sipsip kɨrak kiutɨpenkerekek kakɨnke kakɨkre hei, hɨrak kakno kakɨkinɨkkakwisɨk kakɨt wit eik a? 12 *Haiu mɨt minɨn sipsip

    hɨram au menmen weinɨm. Te haiu me wɨ Sabatmamkaap mɨt te hɨr nanɨre yaain.” 13 Hɨrak katɨpepei au, hɨrak katɨp mɨtɨk his enum, “Ti esiuwe hismit.” Hɨrak kesiuwe his miutɨp mɨrak te his mɨreyaaimmar ke his mɨrak pɨnam. 14 *Hɨrak kɨrɨakem,te mɨt en ne Farisi hɨr nen witeik hɨr nɨsawɨnnatɨpan nimenɨpɨnek narkeik te hɨr nanɨnep Jisaskaki.

    Jisas kɨrɨak menmen me God kises menmenmau tɨwei kerek nɨpaa mɨt profet netpim

    15 *Jisas kertei menmen hɨr hanhan nan-rekyɨwekem te hɨrak kɨnaaiwɨr wit eik e. Mɨtyapɨrwe hɨr nɨnap hɨr nisesik te hɨrak kekepi hɨrnɨre yaain. 16 *Te hɨrak ketpor hɨm iuwe hɨr apentɨp mɨt han menmen hɨrak kerekyorem au emɨt.17 Hɨrak ketporem te menmen nɨpaa mɨtɨk profetAisaia ketpim kewisɨmmau tɨwei mamnen. Hɨm imhɨram matɨp,18 **“Mɨtɨk ik hi hehimɨtanekhɨrak kɨrɨakmenmen

    mai. Hi hanhan heriuwerek, hɨrak kenipa hihanyaaik. Hi tewen ariuwetHɨmɨnkai Yaaikkaku kakɨkre han kɨrak te hɨrak kakɨkepikkakno kaktɨp mɨt nerer wit wit menmenyaaim hi arekyorem ahɨsak menmen enummɨr.

    19 Hɨrak kaktike mɨt han ap nanɨtpepan, hɨrak apte kaknip hɨm iuwe o kakɨrp yayiwe kaktɨpmɨt hɨmmɨrak au.

    20 Hɨrak ap kakɨwaank mɨt miyapɨr hɨr nises Godyaaik kike nɨre niyen me mani hɨram maanɨme mɨniu mamwenɨnem. Mɨt miyapɨrhɨr nɨre si metnen kike maain hɨram mami,hɨrak kakɨkepi hɨr nanu werek. Hɨrakkakɨkepi ere wɨ hɨrak kakinɨn menmenenum te hɨm hɨrak kaktɨp mɨt em, hɨrammamnen.

    21 Te mɨt miyapɨr nerer wit wit ap ne weiwɨkme Isrel, hɨr enises hɨm mɨrak nanunanɨnkɨkwek ere maain hɨrak kaknekaktorhis.”

    Mɨt natɨp Bielsebul kɨkaap Jisas kepɨr herweenum

    (Mk 3:20-30; Lu 11:14-23; 12:10)22 *Maain hɨr mɨt han neit mɨtɨk enuk herwe

    kenipek nanamɨr toto, hɨrak kemesɨsɨwek hɨm apkatɨp au. Hɨr neiyɨk nan Jisas te hɨrak kepɨr herweenuk ken, hɨrak kɨre yaaik kɨr ein ein, katɨp werekwerek. 23 Mɨt miyapɨr yapɨrwe hɨr nɨrek, hɨr hankekrit natɨp nar ik: “Yi han kitet mɨtɨk ik hɨrakKrais ik Nepenyek ke Devit kerek nɨpaa God katɨphɨrak kakriuwetek kaknen?” 24 *Te mɨt han neFarisi hɨr nemtau mɨt natɨp menmen mar im hɨrnemnorem natɨp nar ik: “Hɨrak ap Nepenyek ke De-vit au. Hɨrak kepɨr herwe enum kentar mɨtɨk iuweke herwe hɨrak Bielsebul hɨrak kekepik kepɨrem.”

    25 Jisas kertei menmen hɨr han kitetim te hɨrakketpor kar ik: “Mɨt nau wit iuwe hɨr newep nau kenɨmɨn nentar menmen, te mɨt in ap nepu werek

    * 11:30 1Jo 5:3 * 12:1 Diu 23:25 * 12:2 Eks 20:10 * 12:3 1Sml 21:1-6 * 12:4 Lev 24:5-9 * 12:5 Nam 28:9-10 * 12:6 Mt12:41-42; Lu 11:31-32 * 12:7 Hos 6:6; Mt 9:13 * 12:10 Lu 14:3 * 12:11 Lu 14:5 * 12:12 Mt 10:31 * 12:14 Jo 5:16 * 12:15Mk 3:7-10 * 12:16 Mt 8:4; Mk 3:12 * 12:18 Mt 3:17 * 12:18 Ais 42:1-4 * 12:22 Mt 9:32-33 * 12:24 Mt 9:34, 10:25

  • MATYU 12:26 15 MATYU 12:47werek au. Mɨt ne weiwɨkmiutɨp o nɨkerek nemɨtɨkkiutɨp hɨr newep nau ke nɨmɨn nentar menmente hɨr ap nepu werek werek naanmɨpre wit kɨrau. Hɨr nanɨnke hasini nanɨwaank hɨras. 26 Setenhɨrak kekepa hi epɨr herwe mɨrak te hɨrak kewepkau nɨmɨn. Karkeik te hɨrak kaku werek werek a?Taau! 27 Yi yatɨp hi hepɨr herwe hentar Bielsebulkekepa. Hɨrak kekepa hi hepɨr herwe te mɨt hanne yi mɨt, neimɨn nekepi te hɨr nepɨr herwe mekrehan ke mɨt? Seten a? Au! Hɨr ap nepɨr herwenentar Seten kekepi au. God kerekek. Te menmenhɨr nɨrɨakem meteikɨn yi yetpo enum me Setenkekepa. Au, God kerekek kekepa. 28 *God HɨmɨnYaaik kerekek kekepa hi hepɨr herwe mamnopɨnmamkeipɨn. Menmen immeteikni God epei kan kaumenep kakinɨni naanmampri.

    29 *“Hi wen etpi hɨm ham. Mɨtɨk hak kaknokakɨkintɨp menmen me mɨtɨk iuwe hɨrak kakinɨnkakrɨak mekam? Hɨrak kakinɨn kaksenkek his hɨtme mɨtɨk iuwe. Hɨrak kaksenkɨkwek his hɨt mɨrak,hɨrak kakɨkintɨp menmen mɨrak keiyɨm kakno.30 *Neimɨn hɨr ap nisɨsa hɨr nar ke mɨt enun nepannai. Neimɨn hɨr ap nekepa haiu mamri han ke mɨtnanises God hɨr nar ke mɨt enun nepɨr mɨt nanisesmenmen enum heriyai heriyai.

    31 *“Te hi hetpi, menmen yapɨrwe mɨt nɨrɨakemo menmen enum hɨr netpim hɨr newepyapɨremneweikɨn sip newetɨwemmaain God kakɨsakem. Temɨt miyapɨr kerek hɨr natɨp enum me God HɨmɨnYaaik, God ap te kakɨsak menmen im au. 32 Mɨtmiyapɨr kerek hɨr natɨp enum me hi kerek MɨtɨkIuwe keriuweta hi han, maain God kakɨsakmenmenenum hɨr netpim. Te neimɨn hɨr natɨp enum meGod Hɨmɨn Yaaik, God ap kakɨsak menmen enumhɨr natɨp in o maain. Hɨr nanɨt wit kɨrak yaaik au.

    Hɨm me nu enum mari mine nɨkim mɨramenum

    (Lu 6:43-45)33 *“Nu mei hɨram yaaim te hɨram mamri

    mamine nɨkim mɨram yaaim. Nu mei enum tehɨrammamri mamine nɨkimmɨram enum. Mɨt nɨrnu nɨkim mɨram hɨr natɨp, ‘Nu im hɨram yaaim’,o au en, hɨr natɨp, ‘Nu im hɨram enum mesine’.34 *Yi mɨt enun nɨkerek ne manpen Seten. Yi apeitɨp hɨm ham yaaim eiyɨntar yi mɨt enun. Mɨtnatɨp hɨm nises menmen mekre han kɨr. 35 Mɨtɨkyaaik katɨp menmen yaaim kentar han kɨrak yaaik.Mɨtɨk enuk katɨp menmen enum kentar han kɨrakenuk. 36 Hi hetpi menmen im hentar maain wɨkerek God skelim yi mɨt, hɨrak kakitihi memenmenenum miutɨp miutɨp nɨpaa yi yetpim. 37 MaainGod kakitihi me menmen miutɨp miutɨp yi nɨpaayetpim. Te hɨm mi hɨremes maain mamteikɨn Godyi yɨre mɨt yaain o au enun.”

    Mɨt han nitɨwekhi hɨrak kɨrɨak menmen kak-teiknor God keriuwetek kan kekepik kɨrɨak men-men yaaim nɨpaa mɨt nɨrem au

    (Mk 8:11-12; Lu 11:29-32)

    38 *Hɨrak katɨp epei au, mɨt han ne Skraip, kerekninɨnnertei hɨmmeMoses natɨpmɨt em, hɨr netikemɨt ne Farisi, kerek han kitet hɨr ninɨn mɨt hannises hɨmme Moses, hɨr natɨp nar ik: “Mɨtɨk Iuwe,haiu hanhan ti hɨrekes erɨak menmen yaaim nɨpaamɨt ap nɨrɨakem au.”

    39 *Te Jisas ketpor kar ik: “Yi mɨt miyapɨrkerek yitauhi hi arɨak menmen yaaim nɨpaa mɨt apnɨrɨakem, yi mɨt miyapɨr enun ap yises God au. Hiap ateikni menmen yi yitauhiyem au. Hi ateiknimenmenhɨrammeimemɨtɨk profet Jona nɨpaa kautɨ keremem. 40 *Nɨpaa saauk wɨsenuk ke wan eikkekes Jona hɨrak kekre tu kɨrak ere wɨ wikak. Tehi Mɨtɨk kerek Mɨtɨk Iuwe keriuweta hi han in, hihahu akre hei ehɨt nɨmɨn ere wɨ wikak. 41 *Maainwɨ God skelim yi mɨt, mɨt nɨpaa nau neit Ninevananɨrp nantike mɨt nau tɨ in. Hɨr nanɨrp nantikemɨt in hɨr nantɨp, ‘Yi mɨt enun.’ Hɨr nantɨp nanɨrik nanɨntar nɨpaa Jona katɨp mɨt en hɨmme God tehɨr neweikɨn sip newet menmen enum nises hɨmme God. Mɨtɨk Iuwe kinɨn Jona hɨrak kau in te yiap yeweikɨn sip yewet menmen enum au. 42 *Maainwɨ God skelim yi mɨt, mɨte iuwe kwin hɨre nɨpaanaanmɨpre mɨt nau wit Siba, hɨre wawɨrp wautikemɨt miyapɨr nau tɨ in. Hɨre wawɨrp wautike mɨtmiyapɨr nau tɨ in ek hɨre wautɨp, ‘Yi mɨt miyapɨrenun.’ Hɨre wautɨp menmen im wawɨntar nɨpaahɨre wɨnaaiwɨr wit kɨre wen hɨt nokim (o yanɨmɨn)te wemtau hɨm yaaim mɨtɨk iuwe King Solomonketpim. Mɨtɨk Iuwe kinɨn King Solomon hɨrakkau in te yi ap yeweikɨn sip yewet menmen enumyemtau hɨmmɨrak au.

    Hɨm me herwe enuk nɨpaa kɨnaaiwɨr mɨtɨkhɨrak pɨke kan

    (Lu 11:24-26)43 “Wɨ kerek herwe enuk kenke kɨnaaiwɨr mɨtɨk,

    hɨrak kepno ein ein kerekir wit tɨpar aurek,hɨrak kɨnkatɨn wit hak te hɨrak kakwi. Hɨrakkɨnketnɨwek kɨnketnɨwek hɨrak ap kɨnapɨnek au.44 Te hɨrak han kitet kar ik: ‘Hi ap hɨnapɨn wityaaik au, te hi pɨke eno wit kai kerek nɨpaa hihewik.’ Hɨrak pɨke kepnowit kɨrak, hɨrak kɨrwɨnakherwe keiyak kewik au. Hɨrak yaaik kɨre mɨtɨkkeripep waniu yaaim. 45 *Hɨrak kɨrek epei au, hɨrakken kɨnkatɨn herwe enum mar hispɨnak wik (7)minɨnek. Epei au, hɨrak ketikeri nanɨno wɨnak eike nanu nanɨt. Nɨpaa mɨtɨk hɨrak herwe kewik hanenuk kike, te in ek hɨram herwe mamɨwaank hankɨrak enuk. Menmen mamɨr im mamnen mamnepmɨt nau tɨ im.”

    Jisas miye pɨrak wetike kikrek nɨrak nanɨnonanɨrek

    (Mk 3:31-35; Lu 2:19-21)46 *Jisas wen katɨp mɨt menmen mɨrak, te miye

    pɨrak wetike kikrek nɨrak nan nanɨrek. Hɨr nerpwiteik hanhan netpɨwek menmen. 47 Hɨr nerp en,mɨt han nerp en netpɨwek nar ik: “Emtewek. Miyewetike kikrek nit nan nanrit nanɨtput menmen.”

    * 12:28 Ap 10:38; 1Jo 3:8 * 12:29 Ais 49:24; 1Jo 4:4 * 12:30 Mk 9:40; Lu 9:50 * 12:31 1Ti 1:13; Hi 6:4-6, 10:26 * 12:33 Mt 7:16-20* 12:34 Mt 3:7, 15:18, 23:33; Lu 3:7 * 12:38 Mt 16:1; Lu 11:16; Jo 6:30; 1Ko 1:22 * 12:39 Mt 16:4 * 12:40 Jna 1:17 * 12:41 Jna3:5 * 12:42 1Kin 10:1-10; Mt 12:6 * 12:45 2Pi 2:20 * 12:46 Mt 13:55

  • MATYU 12:48 16 MATYU 13:2948 Jisas kewenɨwekhi katɨp, “Peimɨn hɨre miye pai.Neimɨn hɨr nɨre kikrek nai?” 49Hɨrak kesiuwe mɨtnɨrak disaipel his hɨrak katɨp, “Eiyɨri. Mɨt miyapɨrin hɨr nɨremiyerer nai netike kikrek nai. 50*Neimɨnhɨr nises menmen Haai kai keit wit kɨrak hɨrakhanhan hɨr nanisesim, hɨr nɨre kikrek nai, yenterernai o miye pai.”

    13Hɨmme mɨtɨk kamɨr nɨkim mekre ni(Mk 4:1-9; Lu 8:4-8)

    1 Me wɨ im keremem, Jisas kɨnaaiwɨr wɨnak ket-paan ken wit eik ken kau menep wan eik. 2 *Hɨrakkau en, mɨt miyapɨr yapɨrwe nererik menepmenepnersɨs Jisas. Te hɨrak kɨniu ken kekre bot kau en, hɨrmɨtmiyapɨr nerp tenhaannaupɨneik. 3 Jisas ketpormenmenyapɨrweme tok piksamar im. Hɨrak katɨp:“Mɨtɨk hak ken kamɨr nu


MAK and S-MAK Mini Access Kits

MAK and S-MAK Mini Access Kits

ebible.org · Contents Matiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Luka

ebible.org · Contents Matiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Luka

PNG Scriptures · 2021. 5. 8. · Contents MATYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 MAK ...

PNG Scriptures · 2021. 5. 8. · Contents MATYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 MAK ...

ebible.org Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ebible.org Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mankin Mak Mak Mankin Mak Atmospheric Dynamicsm-mak/book.pdf · Atmospheric Dynamics Mankin Mak Atmospheric Dynamics Mak Atmospheric Dynamics Mankin Mak Atmospheric dynamics is a

Mankin Mak Mak Mankin Mak Atmospheric Dynamicsm-mak/book.pdf · Atmospheric Dynamics Mankin Mak Atmospheric Dynamics Mak Atmospheric Dynamics Mankin Mak Atmospheric dynamics is a

ebible.org · 2021. 1. 8. · Contents MASYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 MAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 LUK

ebible.org · 2021. 1. 8. · Contents MASYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 MAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 LUK

THEREVELATIONOFJOHN - eBible.org

THEREVELATIONOFJOHN - eBible.org

ii - eBible.org - read and download the Holy Bible

ii - eBible.org - read and download the Holy Bible

ebible.org · Contents Matey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Lucas

ebible.org · Contents Matey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Lucas

ebible.org · Contents MATEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 MARCOS ...

ebible.org · Contents MATEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 MARCOS ...

ba-mak10 rev0.3 En - CleanAirexpress.cleanair.com/GasConditioning/pdf/Mak 10 Operating Manual.pdf · Model Modell MAK 10-1101 MAK 10-2202 MAK 10-4404 MAK 10-1112 MAK 10-2224 Number

ba-mak10 rev0.3 En - CleanAirexpress.cleanair.com/GasConditioning/pdf/Mak 10 Operating Manual.pdf · Model Modell MAK 10-1101 MAK 10-2202 MAK 10-4404 MAK 10-1112 MAK 10-2224 Number

ebible.org · Contents TUTUMATEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 TUTUMACU ...

ebible.org · Contents TUTUMATEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 TUTUMACU ...

Scanned by TapScanner - Temanggung, Kab€¦ · TROLLEY 35101 MAK MEDICINE CABINET 32902 MAK INSTRUMENT CABINET 32901 MAK WHEEL CHAIR 31303 MAK FOOD ... MAK EMERGENCY MOBILE STRETCHER

Scanned by TapScanner - Temanggung, Kab€¦ · TROLLEY 35101 MAK MEDICINE CABINET 32902 MAK INSTRUMENT CABINET 32901 MAK WHEEL CHAIR 31303 MAK FOOD ... MAK EMERGENCY MOBILE STRETCHER

ebible.org · Contents MATTHEW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 MARK ...

ebible.org · Contents MATTHEW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 MARK ...

ebible.org · 2021. 1. 8. · Contents Salmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Proverbo ...

ebible.org · 2021. 1. 8. · Contents Salmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Proverbo ...

Cartanajnda̱wecwentaannꞌa - ebible.org filematinntseiñjoomꞌnaꞌꞌonawiꞌnacwiwinomꞌyoꞌndoꞌna nluiꞌnꞌmaaⁿndyoꞌndoꞌncꞌejoꞌñequionatꞌmaⁿnꞌomꞌyoꞌ

Cartanajnda̱wecwentaannꞌa - ebible.org filematinntseiñjoomꞌnaꞌꞌonawiꞌnacwiwinomꞌyoꞌndoꞌna nluiꞌnꞌmaaⁿndyoꞌndoꞌncꞌejoꞌñequionatꞌmaⁿnꞌomꞌyoꞌ

Drum Man Bikitsha A Journalist Supremepzacad.pitzer.edu/NAM/sophia/writers/matyu/James... · 2008. 2. 19. · James Tyhilekile Matyu Today I lament the dying culture of reading in

Drum Man Bikitsha A Journalist Supremepzacad.pitzer.edu/NAM/sophia/writers/matyu/James... · 2008. 2. 19. · James Tyhilekile Matyu Today I lament the dying culture of reading in

Filim - eBible.org

Filim - eBible.org

ebible.org · Contents Génesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Éxodo

ebible.org · Contents Génesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Éxodo

DEUTERONOMY - ebible.org · 1 DEUTERONOMY Murung’ageneReKeBabyorNey Aramekechugurkongiyal’ningeth’abegirdi’nu IsraeleLul’niJordanngabarba’ngarkoledfarenamnu Kanaan.MachaneGotedepagMosesngepow’iyradnga

DEUTERONOMY - ebible.org · 1 DEUTERONOMY Murung’ageneReKeBabyorNey Aramekechugurkongiyal’ningeth’abegirdi’nu IsraeleLul’niJordanngabarba’ngarkoledfarenamnu Kanaan.MachaneGotedepagMosesngepow’iyradnga