iiGos Nge Ek Ka Ei Sinim Kin Ngołum

The New Testament in the Nii Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tok ples Nii long Niugini

copyright © 1980 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: NiiDialect: Central WahgiTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

Scriptures.Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2018-04-23PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 20 Jul 2021 from source files dated 11 Jul 202157529bce-9e23-5350-904d-243a1b359818

Contents

MASYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58LUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152APOSEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196ROM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2451 KORIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2762 KORIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308GALEISIYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327EPESES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337PILIPAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347KOLOSII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3541 TESILONAIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3612 TESILONAIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3671 TIMOSII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3702 TIMOSII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377TAISIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382PAILIIMON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386EIPRU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388JEIMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4121 PIISA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4202 PIISA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4291 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4342 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4423 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443JUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445REPELEISIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

iii

MASYU 1:1 1 MASYU 1:23

Jiisas Nge Ek Ka MasyuPułum

Jiisas Nge Kupam Noł Embe(Luk 3:23-38)

1 Ei Jiisas Krais nge kupam noł tiłapei, Deipis nge tiłap. Nga Deipis eimEiparam nge tiłap ende.2 Eiparam eim kingamAisik, Aisik eimkingam Jeikop, Jeikop eim kingamJura ni angim noł pei.3 Jura eim kingam Peres kin Sara,eł ełip menjngił ei Tamar. Pereseim kingam Esran, Esran eim kingamRam, Ram eim kingam Aminarap.4 Aminarap eim kingam Neison, Nei-son eim kingam Salmon.5 Salmon eim kingam Bowas, eimmam Reiyap. Bowas eim kingamOpes, eim mam embe Rus. Opes eimkingam Jesii.6 Jesii kingam King Deipis, Deipis eimkingam Solomon. Mam ei ok Yuraiyange ambim.7 Solomon eim kingam Riyapom,Riyapom eim kingam Apaisa, Apaisaeim kingam Asa.8 Asa eim kingam Jiyasopas, Jiyasopaseim kingam Joram, Joram eim kingamYusaiya.9 Yusaiya eim kingam Josam, Josameim kingam Eiyas, Eiyas eim kingamEsekaiya.10 Esekaiya eim kingamManasa, Man-asa eim kingam Amon, Amon eimkingam Josaiya.11 Josaiya eim kingam Jekonaiya kineim angim noł, kunum ełe Esrelwumb Bapilon konu ełe kan ngii miłpunjung kongun dinga enjing ku.

12 Kan ngii mił punjung kongundinga erik kunum ei Jeikonaiya eimkingam Siyalsiyel, Siyalsiyel eimkingam Serapapel.13 Serapapel eim kingam Apiiyur.Apiiyur eim kingam Eliyakim,Eliyakim eim kingam Asor.

14 Asor eim kingam Sarok, Sarokeim kingam Akim, Akim eim kingamEliyur.15 Eliyur eim kingam Eliyeisa, Eliyeisaeim kingam Masan, Masan eimkingam Jeikop.16 Jeikop eim kingam Josep, Josep eimambim Maria, pe Maria eim Jiisasmengim, wumb eim Krais niłmin.

17 Yi mił Eiparam nge tiłap ełe opuDeipis tonu onum. Pe wumb tiłap einge engki nga kapił kapłi mulnjung.Deipis nge tiłap ei pei Bapilon konukan ngii mił punjung. Ei wumb tiłapengki nga kapił kapłi mulnjung. PeBapilon konu kan ngii eł mułanginKrais tonu om kunum ei, wumb tiłapengki kapił kapłi tonu ok mulk, yi miłmulnjung.

Maria Jiisas Krais Mengim(Luk 2:1-7)

18 Jiisas Krais nge ek poł yi to tuwunjung, mam Maria, Josep simbanik kuimi to mundnjung ninjing. Bawumb tał tep to ende endnerangił, baamb Maria Gos Gui Ka tuk wang kinamb Maria, kangił mundum. 19 Wamsimba ninjing wu Josep eim wu kunka mołpu endim. Wu ei eim kenimni ambił kangił peng kanpi, ambiłsingambił simba nipi si kindmbii ni yipiim.20 Josep eim yi piipi pupu or pimkonu, Gos nge Enjel kindang opu eimkin ek yi mił nim, “Josep nim Deipisnge kingam, nim amb Maria simbiini singambił kulerii mon! Piini! EimkangiłmołumeiGosGui Ka kangił eimkin mołum. Or kumb yi mił kenim.21 Pe eim kangi endi mengmba, kangiei embe Jiisas ninjii. Nimbił erang,kangi ei wumb pei oł kis ei kil ngopu,nga sipi orung simba ku.”

22 Epi ombu pei tonu om kin, ok ekni tor kindiłmin wumb Gos oł ekii seermba ei piipi niłim wu ei Gos gupuełe ek keimi ei pei tor omba. Gos ngeok ek ni tor kindiłmin wumb ek ei oknirim mił, tonu om.23 “Piini! Ambił ei kangi endi

mengpi nim kin kangił ei

MASYU 1:24 2 MASYU 2:16embe Emanuwel, ningii,” payi nim. (Ei pułe yi mił, ‘Gossinim kin ouni mołum.’)

24 Josep or kumb er kenim mił,angpi pupu owundu nge enjel nim ekmił piipi, pupu eim ambim sim. 25 Baeimkin tep to endnenjingił, eimkangimengim kunum ei, eim kangi ei embeJiisas nim.

2Wumb Orundung Konu Eipi Wu

Kombur Ok Kangi Kenjing1Maria Jiisas mengim konu kembis

embe Beslem ei Juriya konu owundumei konu ełe ErosKingmułumkunumei Jiisas mengim. Ekii se wu komburał mani eni tonu onum konu orungtonu ełe wu noman pim wu ombuok Jerusalem konu ok yi ninjing.2 “Kangił konj endi mam mengim eiJura wumb King mułmba nge tonuom; ei jiłi pałim? Sin kenjpin ni eimtonu om konu ełe kanjip konj ei tonuo peng kanpin eim embe ambił tonukindpin ngumun ei nge onmun,” yininjing. 3 King Eros eim ek ei piipi,tungu enim. Nga wumb Jerusalemkonu mulnjung wumb ei Eros kintungu enjing ku. 4 Pe King Eros eimkułmał kałminwumbowunduni Esrelwumb num noman pim wumb ei peineng kułou tunjung. Tangin, eim wuombu kii sim. “Gos kindim wu Kraiskonu jiłi mił tonu omba?” 5Wumb eiek yi ninjing, “Beslem konu kembis niJuriyamei owundu okwumb oł ekii setonu omba piipi niłim wu mon yi miłpułum ei pałim,” ninjing6 ‘Nim Beslem konu kembis, Jura konu

owundu wii mon. Nim konuowundu mił mulnjii. Nimbiłerang, nim kin wu owunduendi omba wu na nge tiłap ełeEsrel wumb eim ekii singii tepermba.’ ”

7 King Eros eim popuł sim, ba eimnge wu ombu ał konu orundung no-man pim wu ombu wii tang wanginkin, wu ombu kii sim. “Enim enitonu ołum konu orundung wu, enim

kanjip ei kunum nenj tonu wang ken-jing?” 8Pe King Eros ek yi nim, “EnimBeslem konu puk kin kongun dingaer andik, kangił ei kan singii. Kansik, nga orung ok na nengin kin, nayi ku pup men top ermbii,” pa nim.9 King Eros ek nim mił piik punjung.Pe nga en enim eni tonu ołum konumolk, kanjip kanik kanjip ei, en enimpungii konu kumb se pang kanik ekiise punjung. Pe kanjip ei pupu, kangipim ngii eł tonu kun pim. 10Wu ombuen enim kanjip ei nga kanik kin wuombu ka ka piinjing. 11 Pe ngii ełenirik punjung. Puk kenjing ni kangiei mam Maria kin mulnjunguł. Pewu ombu en enim mong gopsing piipolk molk, men tok erik, en enim konapsik, ond muł tuk ełe muru ka tołumepi ni, dup kiłangin muru ka tołum eini, gol ni kangi Jiisas ngunjung.

12 En enim epin or pinjing konu, orkumb kenjing ni Gos yi nim, “EnimKing Eros kin orung punerngii mon!Andłam eipi endi puk kin en enimkonu pungii,” nim. Yi neng kin, wuombu en enim andłam eipi ełe puk, enenim konu ełe orung punjung.

13 Pe wu ombu orung punjung.Pangin, Josep or pepi or kumb kenimni, Owundu nge enjel opu yi nim,“Nim angkin, kangi ei mam teł sikinEisip konu sipnjii. Enim orung ongiikunum ei, na ek nimbii. Pe King Eroseim kangi ei to kundmbii ninim,” panim. 14Pe Josep eim kangi ei kin mamteł epin tukmii memb si mengpi Eisipkonu sipim. 15 Pe Josep eim ni Eisipkonu owundumułangin kin King Eroseim kapłi kułmba.

Oł ekii se tonu omba ei piipi niłimwu ei kin Gos Owundu eim neng, ekei keimi pałim. Eim ek yi nirim, “Nakangi ei Eisip konu mołum ei na wiitamb tor omba.”

“Kangi Pei To Kundei!” Nipi, KingEros Yi Nim

16 Pe king Eros ei piim ni, eni tonuołum noman pim wumb ei, na ekei ekii sinenjing mon, yi peng kin,eim popuł kis sim. Sipi, eim wu

MASYU 2:17 3 MASYU 3:11kombur kindang puk Beslem konu nikonu orung mandi sim konu ełe puk,kangił kembis kung ngii tał o pumkangił ombu to kundngii nipi kindim.Eim yi piim wu noman pim wu ombuok ninjing kunum ei kangi endi kingmułmba nge tonu om ei, na en enimkii sinj kunum ei piik ninjing.

17 Kumb ok ek ni tor kindiłmin wuJermaiya gupu ełe Gos ek nipi torkindrim, ek ei keimi tonu om.18 “Rama konu Beslem konu owundu

endi sałim wumb ek tang-inmin dinga piinjing. Ambke owundu nik, ek kaimber ninim ni piinjing. Reseleim kingam noł piipi ke nim.Wumb eim noman er kaerngii pinerim mon. Nimbiłerang, eim nge kingam noł peimulenjing, wumb to kondukporu ninjing.”

19 Ekii se, King Eros kułang kin,Josep or pepi or kumb kenim ni, GosOwundu enjel kindang opu eim kinek yi nim. 20 “Nim kangi ei mamteł sikin, Esrel mei ełe si kind orungpui!” nim. “Wumb kangi to kundngiienjing wumb ei kolk poru ninjing,” payi nim. 21 Pe Josep eim kangi ei kinmam teł si mengpi, Esrel wumb meikonu ełe sipim.

22 Ba eim piim ni, wu Arkeloseim arim Eros mułum konu eim Kingmołum ninjing. Yi nengin kin, Josepeim konu ełe ba gał erim. Pe ngakunum endi eim or kumb er kenimni, Gos eim kin ek nim. Pe eim Galiliikonu orung pum. 23 Eim pupu konuendi ‘Nasres’ niłmin konu ełe pupumułum. Oł ekii se tonu omba piikniłmin wumb ninjing ek ei keimi tonuom ei yi mił, “Eim Nasres konu ełewu.”

3Jon Wumb Noł Pendiłim Wu, Ei Ek Ni

Tor Kindim(Mak 1:1-8, Luk 3:1-18, Jon 1:19-28)

1 Kunum ełe Jon wumb nołpendiłim wu ei opu, eim Juriya wumbkonu mei wii sim konu ełe mołpu ek

ni tor kindim. 2 Eim ek dinga nipi yinim, “Enim noman ak tungii! Nimbiłerang Gos sinim tep ermołum ei enimkin mandi onum.” 3 Jon omba nge,Gos eim ek ni tor kindiłim wu Aisaiyagupu ełe ni tor kindrim, ek yi miłnirim,“Mei wumb mulenjing konu ełe wu

endi ek dinga nipi wii topmołum. ‘Owundu nge andłamer kun erei! Owundu ombange piik, enim noman tuk erkun erik mułngii.’ ”

4 Jon eim konduk kindiłim kon,ei kung kamil ngenj ełmin kon eikindpi, kan eim kend ełe tuk si tałpiei ka ngenj ełim. Eim kuni nołumkuni ei guimbi gulnjambi ni ka piimimuł ombu nopu yi ełim. 5 Kunumełe Jerusalem wumb ni Juriya konuorung orung wumb pei noł Jorankonu orung wumb pei ok Jon mułumkonu onjung. 6 Nga en enim oł kisombu ni tor kindik erangin ni, nomanak tok erik kin Jon en enim noł Joranełe noł pendpi ngum.

7 Jon eim kenim ni, wumb kolk ngakonj onerngii piik ełmin ni Lo ek piikekii siłmin wumb ombu ok noł piminnik onjung. Ei eim kanpi ek nipi yinim, “Enim ka wembii nge kingammił noł noman kis piik enjing, wumbnii enim neng oł ekii se tonu ombaei Gos nge popuł owundu ei tungupungii nge onmun? 8 Enim nomanak tungii nge, oł kun erik, noman aktok ełmin oł ei mił kun erangin wumbkeningii,” pa nim. 9 “Enim noman tukełe yi piinerngii, ‘Eiparam ei sin ngekupenjpin,’ sin noman ak tunermin eikapłi yi ni piinerngii. Gos eim kapłiya kom ku ombu erang, Eiparam ngekingam noł mułngii. Mułangin, Gosenim topu tor kindmba. 10 Pe nga tuimer ond puł eł pałim. Ond pei mongka tunałmin, ond ombu kołmung tokdup kełngii. 11Na Jon enim nołmend-pił ełe noł pendind ei, enim noman aktangin pendind. Ba Gos kindang wuendi ekii se omba wu, ei eim dinga eidinga wii, na dinga ei kapłi enanim.

MASYU 3:12 4 MASYU 4:13Nawu kun kamołał pim kin, eim simbsu ei si kindmbii ei kapłi enand mon.Nga eim enim wumb kopur Gos GuiKa ei ngang singii ba wumb kopur Goskin pii gii ninanmin wumb ei Gos ngepopuł kis ei dup ningił ełe mułngii.12 Pe Gos kindim wu Krais, eim angiłełe ambiłpi kuni mong wiis kapor eisik sik tang, wiis tindkan si kindpiwiiskułou tołmun ngii ełe nirik kindmbamił yi ełim. Nga wiis rais tindkanei sipi dup ełe kindmba, dup kum-bułpu nga nopu yi ełim dup endimon.Kunum kunum nopu pałiłim dup.”

Jon Jiisas Noł Pendim(Mak 1:9-11, Luk 3:21-22)

13 Kunum ełe Jiisas eim Galilii konusi kindpi, noł Joran konu orundungJon kin pum. Jiisas Jon angił ełe nołpimba nge pum. 14 Ba Jon eim erangkin Jiisas eim noman ak topu pimbanipi erim, “Na nim kin noł pimbii, banim nimbił erang na kin on?” a nipiJon eim Jiisas kin ek yi nipi orungkindim. 15 Ba Jiisas ek nipi orungkindim, “Mon, pe Gos nge noman ełeoł kun pałim mił yi na kin enjii eikapłi,” nim. Yi mił neng, Jon eim ekekii sim.

16 Jiisas eim noł pepi poru nipi, nołsi kindpi sikir tonu om ni ei epin wułał pang, Gos nge Gui Ka ei mani om.Sinim kei Kurmuł ninmin ei mił opuJiisas kin mułum. 17 Pe ek endi epinkonu ełe tor om ek ei yi nim, “Kangiei, na kangił mendpił, na eim nomanngond. Na noman ka eim kin pałim,”pa nim.

4Seisen Ek Nemb Jiisas Oł Ermba Mił

Kenmbii Ni Piim(Mak 1:12-13, Luk 4:1-13)

1Kunum ełe Gos Gui Ka ei Jiisas sip-ipi wumbmulenjing konu ełe mułangkin, Seisen eim Jiisas ermba oł eikenmbii nipi ek nimba pum. 2 Jiisaseim kuni nunarpi mułum, kunum eikunum 40 epin, tinga peimułum. Mołpang, eim kuni owundu tang piipimułum. 3 Pe Seisen Jiisas kin ek nengermba oł ei kenmbii ni piim Seisen yi

piipi kin, ei Jiisas mandi tor opu eknim. “Nim Gos kingam mendpił pimkin, kapłi nim ya kom ku mołum eiek nen kin bres pengłi!” 4 Ba Jiisasek dinga nipi orung kindpi yi nim,Gos ek ka ok nirim mił yi ninim, ‘Bresmendpił ei wumb noman ełe konjngunermba mon. Ba Gos nirim ek nitor onum ek ei, wumb noman konjngonum.’ ”

5 Jiisas eim ek yi neng kin, SeisenJiisas sipipi, Jerusalem men ngiiowundu ełe ei tonu mendpił sipim.Sipipi, engndang engim. 6 Engang, eknipi yi nim, “NimGos nge kingampimkin, ełe nim puku sikin mani pan, Gosek ninim mił,‘Enjel kindang neng ok, nim enim

angił embiłangin, nim simbełe ku ni epi endi nimtunermba,’ ” pa nim.

7 Nga Jiisas ek yi nim, “Gos nge ek kanga ninim, ‘Ninim nge Gos Owunduermba oł ei kenmbii ni enerii mon!’ninim,” pa nim.

8 Nga Seisen eim Jiisas nga sipipi,komung owundu endi pim konu ełesipim. Sipipi, konu owundu orungorung pei andan topu, konu ka wiiowundu pei wu king tep er mołmunkonu ei kenjngił. 9 Nga Siesen Jiisaskanpi yi nim, “Pe nim na kin simbełe ming gopsing pii polkun, na kinmen tokun enjii, kapłi na nim konuka wii ni epi ombu pei ngumbii,” nim.10 Pe Jiisas ek yi nim, “Nim Seisen po!Gos ek ka ok nirim mił yi ninim, ‘NimGos Owundu nge embe ambił tonukindkin men tokun enjii. Erkin, eimkongun ei mendpił enjii,’ Gos nge ekka yi ninim,” pa nim.

11Yi neng kin, Seisen Jiisas si kindpipum. Pang kin, enjel ok Jiisas pakitunjung.

Galilii Konu Jiisas Kongun PułngunMondpu Erim

(Mak 1:14-15, Luk 4:14-15)12 Jiisas piim ni Jon kan ngii kind-

inmin ninjing. Nengin piipi, Galiliikonu ełe pum. 13 Pupu, Naseres konusi kindpi, Kapaniyam konu ełe pum.

MASYU 4:14 5 MASYU 5:5Kapaniyam ei noł gopu owundu ełeorundung sim. Nga konu orung Sepu-lan ni Napsalii konu tał ełe orung sim.14 Yi mił erang kin, pe ok ek ni torkindiłmin wu Aisaiya gupu ełe Gos eknirim ei yi mił nirim,15 “Sepulan mei konu ni Napsalii

mei konu ełe andłam pupunoł gopu owundu ełe pupuorung noł Joran tor punum.Galilii konu ei torung wumbeipi wumb konu. 16 Konu ełewumb noman tuk ełe emii miłpeng molk oł kis erik mul-njung wumb ei tiłang owunduei kaninmin! Nga wumb no-man tuk ei emii tuk molk kulkporu ninjing konu mił moł-mun, ba tiłang ei Jiisas enimwumb kin om, ei tiłang erangnimba. Emii konu kułngii ngemołmun, tiłang ei ok orumporu nim!”

17 Kunum ełe Jiisas kongun pułngunmondpu ek ni tor kindpiwumbngum.Ngopu, yi nim, “Gos epin konu sinimtep enim ei, enim kin mandi poruninim, kapłi enim oł kis si kindik no-man tuk ełe ak tok erngii,” pa nim.

Jiisas Wu Kapił Kapłi Eim Kin EkiiSingii Nge Wii Tum.

(Mak 1:16-20, Luk 5:1-11)18 Jiisas eim Galilii noł gopu

owundu wer ełe pupu endim. Pupukenim ni, wu angim angim tał, endiSaimon nge embe nga endi Piisa. Nimeim angim Endru teł noł gopu ełeomu kon poł simbił ni er mulnjunguł.Wu tał eł ełip omu tołmbuł kongun eierkił kin ku siłmbił. 19Pe Jiisas eimwutał kanpi kin ek yi nim, “Ełip na kinekii singił nge weł! Wangił, na ełipwumb eipi nengił na kin ekii singiinge nip ngumbii,” pa nim. 20 Kunumei mendpił omu kon ni epi si kindpił,sikir pukuł, Jiisas pum konu ekii sepunjnguł.

21Nga Jiisas nołwer ełe pupu kenimni angim tał, endi Jeimis, Sependiikingam, angim Jon teł erinjngił kin

omu kon er ka er mulnjung. Mułan-gin, ei tonu noł kanu eł molk erinjngiłSependii kin er mulnjung. Nga Jiisaseim wu tał wii tum. 22 Pe sikir wu tałerinjngił Sependii si kindił, Jiisas pumkonu ekii se punjnguł.

Jiisas Wu Amb Pei Er Ka Erim(Luk 6:17-19)

23 Jiisas eim Galilii konu orung peiendim. Andpi, en enim men ngiikonu ełe pei ek ka ni tor kindpi wumbngopu ek ei Gos sinim tep enim miłnipi ngum. Ngopu kin, eim wumbngenj ełe ening kanim kanim ening,ei er ka erim. 24 Eim erim oł ei, wumbek poł to pangin Siriya konu orungorung wumb piik, pe wumb eningkanim kanim pim wumb ni, ngenjkumbii erpi, kinj num wumb, ni kekutum wumb ni, simb angił mapi erimwumb ni gui kis tuk mułang ni eningkanim kanim pim wumb ei pei tuwunjung. Wumb ei pei Jiisas eim er kaerim. 25 Pe wumb tiłap owundu pun-jung wumb ei, Galilii konu ni Dekapo-lis konu ni, Jerusalem konu ni Juriyakonu ni noł Joran orung wumb pei okJiisas pum konu ekii se punjung.

5Jiisas Eim Tonu Komung Ełe Ek Yi

Nim1 Jiisas kenim ni wumb tiłap

owundu pei ok, eim kin ongii ngeonjung. Ok kin, pe eim komung ełetonu pupu mułum. Nga eim nge ekiisiłmin wumb eim mułum konu kułoutunjung. 2 Pe Jiisas eim ek man eknipi, eim nge ekii siłmin wu ombungum.3 “Wumb Gos Gui Ka nge simin nik wii

mulnjung wumb, ei ka piyan-gin. Gos konu ełe tep ermołum epi ei eim nge.

4 “Wumb eipi oł kis erangin kin wumbei ke nik mułngii wumb ei kapiingii. Gos wumb ombu kinnoman er ka ermba.

5 “Wumb en enim embe ambił tonukindnanmin wumb, ei ka pi-ingii. Ei en enim Ernjing Gos

MASYU 5:6 6 MASYU 5:23-24epi ka pei ngumba nirim mił,ei pei singii.

6 “Wumb kombur en enim noman ełekunum kunum ei oł kun ka ermułngii wumb ei, en enim kapiingii. Gos en enim epi peingang kapłi ermba.

7 “Wumb kombur en enim wumb eipikin kaimb singii ei ka piingii.Gos en enim kin kaimb simbaku.

8 “Wumb noman tuk kun ka simbawumb ei, en enim ka piingii.En enim Gos kapłi keningii.

9 “Wumb kombur en enim wumb eipikin noman ende pimba nikkongun dinga enminwumb, eika piingii. Gos wumb ei kin yinimba. ‘Enim nanim kingamnoł,’ pa nimba.

10 “Pe wumb en enim Gos nge ołkun erangin, wumb eipi ok enenim kin oł embin tui erngii,ei en enim ka piingii. Gossinim tep ełim konu ei enenim nge konu simba.

11 “Pe enim na ek ekii sik erik en-dangin, wumb eipi enim kin ek ngok,ek kis kanim kanim kend nik ngok,enim kin kis yi enjing kin kapłi enimka piingii. 12 Pe enim noman ka sengka piingii. Enim nge kumep ka singiiepi ka wii ei tonu epin sałim. Yi mił,wumb Gos nge oł ekii se ermba piikni tor kindiłmin wu, ombu ok kin yienjing ku,” pa nim.

Enim Wumb Dup Alam Mił Ni EpKusa Mił Mułngii

(Mak 9:50, Luk 14:34-35)13 “Pe sinim mei wumb ei ep kusa

mił mułmun. Ei pułe yi mił wumb ołkis ełmin wumb ei tonu mani kindikoł kis enerngii mon niłmin. Ba epkusa singin ei poru nim kin wumbpii gii ei ep kusa singin mił poru nisi kindim. Sinim nimbił oł eraminnga opu singin ermba? Ep kusa eisingin enermba ei wumb si kindiłmin.Si kindangin, wumb kanik, simb ełkambik ełmin.

14 “Enim mei wumb eł dup tiłangmił erang mułngii. Nga konu owundu

endi tonu komung ełe simba, ei koienermba mon ku. 15 Pe wumb dupalam kałiłmin, ei sipik peł mandringni eł kindnałmin mon. Dup ei tonupeni ełe mundangin, tiłang erangwumb ngii nirik mułngii wumb eitiłang erang keningii. 16 Yi mił ku,enim oł kun ka ełmin ei tiłang miłwumb pei andan tangin kanik, enimErnjing ei epin mołum, ei eim embeambił tonu kindngii.”

Gos Nge Lo Ek Ei Pałim17 “Na op lo ek ni Gos oł ekii se

ermba ombu piik nik ełmin wumbei to tor kindmba om nik enim yipiinerngii mon. Na op lo ek ni Gosoł ekii se ermba oł wumb pei ek nikenjing ek, ei na pułe nip ka ermbii ngeond. 18 Na ek keimi nip enim ngond,tonu epin konu nga yamani mei konuei poru nimba kunum ei, mon min ekkembis endi tuk lo ek mon eł aningaendi pimba. Ek ei am punermba mon.Lo ek yi pepimułang, epi tor opu porunimba,” pa nim. 19 Pe wu endi eimlo ek eł aninga endi sipipi, ek nipiwumb ngumba wu, ei eim embe tonuGos epin konu sinim tep enim konu ełkembis wii pimba. Ba wu endi lo ekekii sipi, nipi wumb ngopu ermba wu,ei eim embe Gos epin konu sinim tepermołumkonu eł Gos eimembe ambiłtonu kindmba. 20Na enim nind, enimlo ek kin oł kun erik erngii ei, wumblo ek połmun wumb ni lo ek piik ekiisiłmin wumb ni ełmin oł ka ei kapłi tomani kindnenjing kin kapłi enim Gosepin konu tep er mołum konu eł tukpunerngii mon.”

21 “Ok sinim kupenjpin noł sinjingek ei piik poru ninjing. Enim wumbto kundnerngii mon! Nga wu endipupu wu endi to kundum kin, wuei kos ełe ba. 22 Ba na enim kanipnga nind, wu endi eim angim kin ekmił enjngił kin, eim kos ełe ba. Ngawu endi eim angim kin ek kis nimba,‘Nim wu kis noman pinałim wu!’ eieim kaunsul owundu mołum konuba. Nga wu endi mołpu wu endi nimwu wulu mendpił nimba, wu ei dupkonu mendpił ba. 23-24 Pe ninim Gos

MASYU 5:25 7 MASYU 5:42kin kułmał kelnjii nge okun, kułmałkałiłmin konu mandi angkin piinjii nininim angnim kin ek endi pałim. Eipiikin kułmał kelnjii epi eł mond sikindkin, pukun angnim kin ek ni kunerkin poru nikin, nga orung okun, Goskin kułmał kał ngunjii.

25 “Pe wu endi nim kin kos ermbaneng, ełip andłam eł punguł konu ełnim ekii sikin eim kin noman endesekin ek kani enjii. Yi ninen kin, wu einim sipipi ek pii kun ełim wu ngang,nga ek pii kun ełimwu ei ngang, wu eisipipi opu ond wumb ngang, opu ondwumb eim sipik, kan ngii eł kindngii.26 Na nim kanip nind, pe nim ku epingo pendin, ei kopur pei ngunen kinnim kan ngii sikir tor onenjii mon!”

Wu Amb Kiłip Tonmun Oł Ei Nge(Masyu 19:9, Mak 10:11-12, Luk 16:18)

27 “Enim kin ek ei ok tor om enimpiik poru ninjing, ‘Nim wu amb eipinge ningił enenjii mon.’ 28Ba na enimkanip yi nind, wu endi eim amb eipiendi kanpi noman to piimba wu, eieim oł kis noman ełe erpi poru nim.Wu ei lo ek ei piinerim mon. 29 Nganinim ningił tundung epi endi kanpioł kis ermba, erim kin ningił tundungkopis si kindnjii. Ei mił nim oł kis eisi kindnjii. Ninim nge ngenj orungkopur kopis kindnjii ei kapłi. Monpim kin, nim ngenj ei kopis kindnenkin, nim ngenj pei mer dup konu kisełe ba.” 30 Nga ninim angił tundungoł kis endi erim kin, angił orung kiłipto kindnjii. Nimbił erang nim angiłtundung kiłip to kindan, ei epi kisba ninim ngenj orung pei dup konuba ei epi kis mendpił. Oł yi erankin nim ngenj pei mer dup konu ełepunermba.”

31 “Kumb ok lo ek endi tor orumek ei yi nirim, ‘Wu endi eim ambim sikindmba wu, ei eim ok pupu kos pipesipi amb ei ngumba,’ niłmin. 32 Ba naenim kanip nind, wu endi eim ambimsi kindmba, ei eim ambim wu eipi kinningił enermba wu ei lo ek to kindim.Nga wu endi ok ambim si kindim amb

ei, nga wu endi simba wu, ei lo ek tokindmba.”

33 “Ek endi sinim kupenjpin nołsinjing ek ei enim piinjing. Ei yi mił,enim ek keimi endi nik tonu kindikek dinga nik enjing, ei to kindnerngiimon. Ba ek keimi endi ninjing kin,enim ek kun nik Owundu kumb ełninjing ek ei yi mił erngii. 34 Bana enim kanip nind, ek keimi endinik tonu kindik dinga enerngii mon!Enim tonu epin Gos konu sik ek endinik dinga enerngii. Epin ei Gos eimmołum konu. 35 Nga mani mei eł nikek endi nik dinga enerngii ei mon.Nimbił erang mei ei mei kembis Gossimb sałim konu. Nga Jerusalem konunik ek endi ni dinga enerngii ei mon!Jerusalem konu ei King Owundu konusałim. 36 Na ek dinga endi kun keimipinerang kin, eim na peng eł tui topukołmung erpi si kindmba, pa ninjiimon. Enim peng enjin ei endi kuruerpi wu tukuimił pinermba; nga pengenjin endi ping erpi wu gał mił yienermba mon ku. 37 Ba enim wu nikmon ni owa ningii ei mendpił. Enimnganingii, ei Seisenmendpił enimkinnei neng ninmin.”

Oł Endi Erngii Er Orung KindnenjiiMon

(Luk 6:29-30)38 “Lo ek ei ok tonu om, ek ei kapłi

enim oł yi mił erngii, ‘Nim wumbningił ei si kindkin nin kin wumb nimningił ei si kindngii ku. Nga nimwumb gupu mong ei si kindkin ninkin, wumbnimgupumong si kindngiiku!’ 39 Ba na enim kanip nind, wumbendi enim tumbii ni ermba wumb, eienim eim to orung kindnerngii mon.Pe wu endi nim kon taki tum kin,nga ak tan orundung tumba ku. 40 Pewu endi nim kin kos erpi nim kumepsinerim kin, eim nim konduk simbiinim kin, nim torung muł ełim konei ouni ngunjii ku. 41 Pe wumb endieim nim kin konu mandi eł pambiłnim kin, nga nim eim nga konu turiisipnjii. 42 Nga wu endi nim epi endingui nim kin, nim eim ngunjii. Wuendi nim epi endi ngan, nga ekii se

MASYU 5:43 8 MASYU 6:10nim ngumbii nim kin, nim wu ei kinbuł ngunenjii,” pa nim.

43 “Enim lo ek ei ok tor om piinjingek, ei yi mił, ‘Wumb nii endi nimkin mandi mułmba wumb ei nomanngunjii. Nga nim nge opu orungwumbei nimeimkin kis piikinnomanngunenjii mon!’ 44 Ba na enim kanipnind, enim opu orung wumb nomanngok, nga opu orung wumb enimtumbii ni ermbawumb ei paki tok Goskin prei erik, opu orung wumb pakitungii. 45 Yi mił enjing kin, enim Gosepin konu ełe mołum ei enim Ernjingmił mułang kin, enim eim kingamnoł mił wumb eipi kin andan tanginkeningii ei enim. Gos eim eni erpikindang opu wumb kis ka mołmunkonu ełe eni pei topu tiłang enim.Nga Gos eim konu kumb erpi kindangopu wumb kis ka mołmun konu, ełeeim konu kumb kindang onum ku.46Enimwumbnomanngołmunwumbei kin noman ngunjing kin enim episinerngii mon. Pe wumb ku takissiłmin wumb ei oł yi ełmin ku. Baenim nga oł kun ka wii pei erngii.47 Nga enim nge engnjing noł kin ekka nik enim nipe epi ka wii enjing? Pewumb torung ngenj eipi wumb ei oł yiełmin ku. 48 Yi pałim ei piik en enimoł kun ka wii erik mułngii mił, enimErnjing Gos tonu epin konu kun kawiimendpił mołum mił yi mułngii.”

6Wumb Paki Tungii Oł Ei

1 “Enim pii kun erngii enim ołka endi, eramin wumb eipi ei sinkeningii nik yi enerngii mon. Pe enimoł yi enjing kin, enim Ernjing Gostonu epin mołum ei, enim kumep epika endi ngunermba.

2 “Ninim wumb epi sinerang wiimołmun wumb, ei paki topu epingumbii ni piinjii, ei nim wumb eipikanik wii top ngumbii ni yi enjii eimon. Ei yi mił, ek kend wumb menngii nirik ni andłam owundu orungełe angk prei erik wumb kanik kin,‘Sin embe ambił tonu kindngii,’ nik

ełmin mił yi enerngii. Yi ełmin ei Goskin epi ka endi sinerngii mon! Naenim kanip nind, wumb ei en enimepi sinjing poru nim, Gos nga epi endingunermba mon. 3 Pe ninim wumbepi sinermba wumb ei epi ngumbiini piinjii, ei yi mił. Nim angił taringorung nimbił oł enjii ei, nim angiłtundung orung piinermba mon. Eipułe yi mił. Nim wumb epi sinermbawumbei koi erkin epi ngunjii eiwumbkinerngii. 4 Yi mił, ninim kongunkaimb sikin enjii mił yi koi er pimba.Nga nim Arnim tonu epin mołum einimnge epi koi er pimba, ei eim kanpinim kin ngopu orung kindmba.”

Prei Ełmin Oł Ei(Luk 11:2-4)

5 “Enim kunum endi prei erngii,ei wumb ek kend tok ełmin mił yienerngii mon. Ek kend tok ełminei andłam eł ni men ngii kumb ełangkprei kinan erik pengin kinwumben enim keningii ni piik ełmin oł einge enerngii. Na ek keimi ni enimngond, wumb ombu nge kumep endiei sinjing poru ninim. 6 Pe kunum ełeninim prei enjii pimba, ei nim pukunngii nirik pukun, ondu ngokun, koi erprei enjii. Ei ninim Arnim Gos epinkonu epi koi ełe mołum ei kaninim.Nga eim epi pei koi er sałiłim eikaniłim, eim nim ngumba,” pa nim.7 “Enim prei erngii, ei torung ngenjwumb ek wii pei nik kinan kindpałmin mił enerngii. Ngenj wumbyi piinmin, ‘Nimbił erang sin ek peinemin, Gos piimba,’ nim piik yi ełmin.8 Enim wumb enmin oł ei ekii sin-erngii. Ernjing Gos enim epi siminni piimin ei Gos eim piinim. Enimeim kin kii sinerngii kunum ba eim okpiiłim. 9 Enim prei yi mił erngii:‘Sin Erinjpin Gos. Nim tonu epin

mołun. Nim embe ambiłtonu mendpił kindmin ei kawii. Gos ninim nge sin tep ermołun dinga sin kin omba.

10Ninimnge noman ełe tonu epin ekiisinmin mił yi ku sin ya mei ełekii sinmin.

MASYU 6:11 9 MASYU 6:2711 Pe sin kuni kunum kunum ełe kapłi

ngon.12Nim sin oł kis enjpin ei kil ngokun si

kindnjii. Ei mił sin yi kuwumbsin kin oł kis enjing, ei sin kilngo si kindmin ku.

13 Nim sin kin epi oł embin tuiendi tonu omba kunum, nimsin kin wakin to si kindnenjiimon. Ba wu er kis ełim wu,ei sin kin omba nim sin pakitokun, tep ka er mułii.’

14 “Piimin. Enim wumb endi enim kinoł kis ermba ei nik kun enjing kin,enim Ernjing Gos tonu epin mołum,ei nim oł kis kil ngopu si kindmba ku.15Ba enim wumb eipi oł kis ei nik kunenenjing kin, enim oł kis erngii Gosenim oł kis kil ngopu si kindnermbaku.”

Kuni Mowii Niłmin Oł Ei16 “Pe enim kuni nunarik mowii

piingii. Nimbił erang Gos eim enimkin noman ka piimba. Wumb ekkend wumb, en enim kumb dinga pukenmin. Nimbił erang wumb enimkeningii ei oł yi enjing kin, wumb yipiingii wu ombu kuni mowii pek on-jung ni kengii. Na ek keimi nip enimngond, wumb epi ekii se singii kumepepi ei pe si poru ninmin. 17 Ba nimkuni mowii piin kin, noł was, kumbningił eł erkin, kopung peng eł kalkin,yi erkin endnjii. 18 Yi mił en onjii ei,wumb nim kuni mowii pekin on niyi kinerngii. Ba Gos eim epin konumołum ei endeimmendpił eim epi koier sałim, epi ei piiłim nga kaniłim kuei kanpi kinnimkumepepi ngangopuorung kindmba.”

Epi Ka Sik Kułou Tołmun Oł Ei(Luk 12:33-34)

19 “Enim epi ka wii kan apirik yamei ełe kułou tunerngii. Mei ełe tumbjingamb ok epi ombu er kis erngii,nga waning wu opu waning simba ku.20 Ba enim oł kun ka wii ełmin oł, einge Gos eim enim kin ka piimba eitumb jingamb ni waning erngii wumbni ei epin konu eł tuk puk er kismonduk enerngii mon! Nga waning

wu pupu waning sipi ermba andłamsinałim mon ku. 21 Yi mił erang, enenim noman eł epi ka wii simba konueł enim nge noman ei ełe simba ku.”

Sinim Ngenj Eł Tiłang(Luk 11:34-36)

22 “Ningił ei sinim ngenj ełe ngedup alammił. Pe nim ningił ei ka pimkin, nim noman tuk kun ka sim kin, ołkun ka enjii ku. 23 Ba ninim ningił kismułum kin, ninim noman tuk ei peiemii owundu pimba. Nimbił erang ołkis ełmin oł ei nim kin pei sepi kin,nim noman tuk ei emii er pałim,” paJiisas yi nim.

Wu Endi Kundii Tał Kin Kongun En-ermba

(Luk 16:13)24 “Wu endi eim kongun wu

owundu tał kin enermba mon! Ngawu ei owundu tał kin kongun erimkin, eim owundu endi kin ka piipi kinnga endi kin kis piipi ermba. Ngaowundu endi kin noman ngopu endikin noman ngunarpi ermba ei mon.Yi mił sinim noman tał sepin Goskongun erpin nga ku kongun erpinkunum ende enermin mon!

Epi Pei Noman Peng, Noman NendiiPiinmin

(Luk 12:22-31)25 “Yi piik na enim kanip nind.

Enim konj molk, noman embin to yipiinerei! Nga kuni nipe numun eł yipiinerngii mon. Sinim nge ngenj ełeepi nipe tełmin? Sinim konj mołmunei epi owundu ba kuni ei epi owundumon. Yi ku sin nge ngenj ei epiowundu ba alap ei epi owundu mon.26 Enim kei kaninmin ei tonu bur niandinmin: ei kuni emb tilanmin, ngakuni tu wuk, ngii konu sinałmin. Baenim Ernjing Gos tonu epin ei kuningołum. Enim kei ombu to manikindik enim wumb mołmun. Gosenim kuni ni alap ngumba ku. 27Enimmołmun konu tuk eł, wu nii endi eimepi endi noman erang piim kin, eimkunumkinan konjmułmbii ni piimba,ei kapłi enanim.

MASYU 6:28 10 MASYU 7:1228 “Pe nimbił erang enim ngenj ełe

kondukni ei noman to piinmin? Enimandaring plawa kuk nin ond kuk tonuonum, ei er onummił nenj ei keningii.Plawa kuk ei kongun dinga enałim,nga konduk ni epi endi enałmin ku.29 Ba na enim kanip nind, ok kingSolomon eim konduk ka wii kindrim,ei ya ond kuk ka wii mił ei kindnerimmon. 30 Keimi, pe kui engimb ninepi ei en enim Gos konduk mił eika wii akip ngang kindim. Topułmer dup kałiłmin konu eł kindangdup numba. Pe nga enim konduk niepi ei kindnermba ni piinmin min?Nimbił erang Gos epi ei enim kui peingunermba nik pii gii ninanmin? 31Eipiik enim noman embin yi piinerngii.‘Sinim kuni nipe kuni endi numunda, sinim noł nik piinerngii mon.Nipe noł endi numun da ni piinerngiimon. Ei sinim konduk nipe kondukendi kindmin da ni piinerngii mon.’32Mon, oł ombu wumb torung ngenjwumb ei, kongun yi enmin. Ba enimnge Ernjing Gos tonu epin mołum eipiiłim. Enim epi ombu nge pei ngangsingii ku. 33 Ba enim oł kun ka pałimmił ka erik, Gos sinim tep er mołumni piik ekii sik er mułangin kin kapłiGos enim epi eipi ombu ngumba ku.34 Yi pałim ei piik, topuł ermin epini noman embin yi piinerngii mon.Topuł wumb endi ei eim ermbii nipiinim epi ei enim. Nga oł embin tuiendi topuł tonu omba ei, enim nomanto piinerngii mon.”

7Wumb Eipi Ełmin Oł Ei Mok Tok Yi

Enenjii Mon!(Luk 6:37-38,41-42)

1 “Enim wumb kanik ek ngok erikkos piik ełmin mił yi ninerngii. Enen-jing kin, Gos enim kin kos piinenmbaku. 2 Pe enim wumb kin erngii oł ei,Gos enim kin ermba. Nga epi wumbngołmunmił yi ku Gos enim ngumba.3 Nimbił erang nim angnim epi mołaninga ningił eł pałim ei kankin nin,ba ninim ningił eł ond owundu mił

pałim? Ei ok si kindkin, ekii se eimnge ningił eł epi moł pimba ei sikindnjii. 4 Ond owundu mił ninimningił pałim, ba ninim angnim kankinyi nin? “Engnan, nimningił eł epimołpałim, ei si kindmbii nin?” Ei pułe yimił, sinim oł kis enmin oł ei epi mołmił, sinim nge noman tuk eł pałim eisi kindinmin. 5 Nim ek kend nge wu.Ninim ok ningił eł ond owundu mił sitor kindkin, ningił ka seng, kan kunerkin, nga angnim epi moł ningił ełpałim, ei si kindnjii,” pa nim. 6 “EnimGos ek ka epi ka wii mił, ei nge wumbkis owu mił kapłi ngunerngii mon!Nga biis ni epi ka wii ei sipik, wumbGos kin ek buł ngok ełmin wumb, eikung mił ngunerngii mon ku. Monpeng, wumb kungmił, biis kawii ei enenim simb eł kamb mani kindik, ngawumb owu mił ok enim kin erik kiserngii ku,” pa nim.

Wu Endi Prei Kongun Dinga Erim(Luk 11:9-13)

7 Enim Gos kin prei er ngungii,“Enim Gos kii sik enmin ei epi enimngumba. Enim epi kuruk endngii, nikeningii. Enim Gos ngii ondu eł toteki teki nengin, aki tumba,” pa nim.8 “Wumb pei Gos kin prei ełmin, eiepi siłmin. Epi sipmin nik kurułmun,ei kaniłmin. Nga Gos ngii ondu eł toteki teki nimba wu, ei Gos eim ngiiaki tołum ku. 9 Pe wu endi kingamaka numbii nimba, eim arim kom kuendi sipi ngumbamin? Eimon. 10Ngakingam omu numbii nimba, eim arimka wembii sipi kingam ngumba min?Ei mon ku. 11 Yi mił, enim wumbkis ei kingenjing noł epi ka noman kapend kingenjing ngołmun. Pe sinimpiimin, Erinjpin Gos tonu epinmołumei sinim prei erpin kii sipin ninjpinkin kapłi epi ka ei ngumba ku.

12 “Wumb enim kin oł yi mił erngiinik piinmin oł ei, en enim wumb eipikin oł yi erngii ku. Ek ei lo ek, nga Gosnge oł ekii se ermba piik niłminwumbek ei ende pałim.”

MASYU 7:13 11 MASYU 8:4Konj Mułngii Konu Ondu Kembis Wii

Sałim(Luk 13:24)

13 “Enim epin konu andłam kembisełe pungii. Nimbił erang andłam pukkonu kis dup konu eł pungii andłamei owundu sałim. Andłam ełe wuamb ombu pei andłam ełe andik moł-mun. 14 Ba kunum kunum konj kamułngii konu, ei andłam kembis wii.Nga andłam puk konu ka eł pungii,ei kongun dinga erngii. Erik kin, wuamb endeim endeim ni andłam ei kansingii,” pa nim.

Ek Ni Tor Kindiłmin Ek Kend WumbOngii, Ei Kan Kun Er Mułngii

15 “Ek ni tor kindiłmin ek kendwumb ongii, ei kan kun er mułngii.Ek kend wumb siipsiip ngenj mił eitorung kun ka wii mił kindik ongii.Ba noman tukrung ei owu simbii miłenim kin onmun. Ok enim pii gii ei tokis erngii nge ongii. 16Nga enimmolkek ni tor kindiłmin kend kongun erongii, ei enim wumb ei nge oł kongunerik keningii. Nimbił erang wumb nołwainmong ond angił ełe gał mołułumei siłmin; min wumb ond pik mongsik, engimb min epi gał mołułum eisik yi ełmin min? Mon, ei sin kapłienałmin. 17 Yi mił ku, ond ka mongka tołum ku. Nga ond kis ei mongkis tołum ku. 18 Ond ka ei mong kistunałiłminmon ku. 19Pe nga ond endimong ka tunałim, ei kołmung tok, sikdup kałiłmin. 20 Ek ei yi mił, enim ekni tor kindiłmin kend kongun ełminwumb ei, enim keningii. Kanik, ek eipułe piingii pa nipi ngum.”

21 “Wumb kombur aninga na kin‘Owundu, Owundu,’ nik, ek dinga nikerngii wumb, Gos sinim tep ermołumkonu eł tuk pungii ba wu endi namErnan tonu epin mołum ni piipi, eimnoman eł ekii sipi endmba wu, eieim Gos kin Owundu Owundu nimbawu, ei eim Gos kin epin konu tep ermołum konu eł kapłi tuk ba. 22 Pekunum owundu tonu omba kunum,ei wu amb pei yi ningii, ‘Owundu,Owundu! Na nim nge embe eł oł

ekii se ermba mił piik niłmin mił ninjningii. Nim embe eł sin gui kis tosi kindinjpin. Nim nge embe eł sinjep oł kanim kanim enjpin,’ pa ningii.23 Kunum ełe, na ek nip orung kindipyi mił nimbii, ‘Enim na kinał. Enim ołkis wumbmendpił, na kin tuk onerei!’nimbii,” pa nim.

Ngii Takiłmin Oł Tał Ei(Luk 6:47-49)

24 “Pe wu endi na nind ek ei piipi,ekii simba wu, ei wu endi yi mił eimnoman ka peng, eim ngii tonu komku peł takiłim. 25 Pe konu kumb topumani orum, konu pop owundu topuonum, noł owundu topu ełim ei ngiimani punałim. Nimbił erang, wu eimngii ei kom ku peł ełe tonu takiłimei dinga pupu ngii eim engim. 26Wuendi na ek ei piipi, ekii sinerim wu,ei eim yi mił wu ende noman pinałimwu mołum ei mił. Pinerang, eim ngiitonu noł ku kilta takiłim. 27 Konukumbowundu topu,mani orum, konupop owundu topu orum, noł owunduto orum kunum ei ngii ei eskił tołum.Ei keimi, ngii mani pupu er kis ełim.”

28 Jiisas ek ei nipi poru neng, wumbtiłap owundu ok mulnjung ni, eimek ei wumb piik mund mong enjing.29 Nimbił erang, Jiisas eim ek nim ekei wumb noman peng niłmin lo ekei nge ninerim. Jiisas eim wu endinoman dinga, pii gii nik niłmin ek miłyi neng, wumb mund mong enjing.

8Jiisas Wu Endi Kinj Bombułum Tum

Ei Er Ka Erim(Mak 1:40-45, Luk 5:12-16)

1 Jiisas eim komung eł si kindpimani wang, wumb pei eim pum konuekii sik punjung. 2 Pangin, ngenj kinjbombułum tum wu endi opu, Jiisassimb eł ming gopsing pii połpu, kanmani kanpi yi nim, “Owundu, nim naer ka ermbii ni piin kin, kapłi enjii.”3 Jiisas eim angił wu ei ambiłpi ek yinim, “Na yi mił ermbii, nim ngenj kasimba.” Neng, wu ei kinj bombułumtum ni poru neng, wii ka mułum. 4 Pe

MASYU 8:5 12 MASYU 8:22Jiisas ek yi nim, “Oł ei, nim pukunwumb endi kankin ninenjii mon. Nimngenj ei sipkin, Gos kin kułmał kałiłimwu mołum konu ełe andan tan, okMoses nirimoł ei erkił, Gos kin kułmałkiłan, wumb nim keningii ni, nimening pim ei poru nim ni keningii,” panim.

Jiisas Opu Ełmin Tep Ełim Wu NgeKongun Wu Endi Er Ka Erim

(Luk 7:1-10)5 Jiisas pupu Kapaniyam konu tor

pang, Rom wu endi opu wumb 100pei tep ełim wu, ei opu, kii dingasipi Jiisas ngum. 6 “Owundu, na ngekongunwu ei ening topu, ngenj dingapinerang, peł ełe ngii konu pałim, eimngenj kumbii owundu ei piipi pałim,”pa nim. 7 Neng, Jiisas yi nim, “Napup, eim er ka ermbii,” pa nim. 8 Baopu ełmin tep ełim wu, ei eim yinim, “Owundu, na wu ka mon. Nimna ngii konu ełe onenjii mon! Nimek wii nen, nam nge kongun wu kamułmba. 9 Nam yi ku, wu num natep ełim wu ei na tep erang, na namnge opu wu ombu tep erip, endi ‘Pui!’nemb, pułum. Nga endi, ‘Ya wei!’nemb, ołmun. Nga nam kongun wukongun ei ‘Erii!’ nemb, kongun ełim,”pa nim. 10 Jiisas wu ei ek piipi pukusipi erim. Erang, ek nipi, wumb eimkin ekii se onjung wumb ei ngum,“Na Esrel wumb konu ełe wu endi piigii wu, yi nge endi kan sinenj mon!11 Na enim kanip nind, wumb konueipi wumb orung eni tonu ołum konu,ni eni mani punum konu, wumb eiok, Eiparam ni Aisik ni Jeikop ni kunipeł endi nok mułangin, Gos sinimtep er mołum konu ełe no mułngii,”pa nim. 12 Ba wumb Gos mołpu teperang tuk mołmun Jura wumb, eitopu tor kindpi, emii konu epi endieł kindmba. Ei en enim ke nik, gupumong kongk, kaimb er mułngii,” panim. 13 Pe Jiisas ek nipi opu ełmin tepełim wu ei ngopu yi nim, “Ninim piigii peng eramb ni pui mił yi ermba?”pa nim. Pe konu eni ełe Jiisas opuełmin tep ełim wu kin ek tengim,

kunum eł mendpił, eim nge kongunwu ei ening poru neng, ka mułum.

Jiisas Piisa Ambim Nge Mam Er KaErim

14 Jiisas pupu, Piisa ngii konu ełnirik pupu kenim ni Piisa ambim ngemam ei ening tang, peł ełe or pim.15 Pe Jiisas eim angił embłang, eningni si kindpi pum. Pang, amb ei eimJiisas kin wumb ngungii kuni nge erkun erpi onguł erpi ngurum.

16 Pe konu pou neng, wumb gui kismułum wumb pei tu wunjung. Jiisasek nipi gui kis to kindpi, wumb eningpim wumb, pei er ka erim. 17 Yi miłerang kin, Gos ok ek ni tor kindiłimwu Aisaiya gupu ełe ni tor kindrim ekei keimi pim. Ek ei yi mił nirim,“Eim sinim nge ening pim pei si

kindpi, sinim ening kanimkanim ei eim kin sim.”

Wu Nii Endi Jiisas Kin Ekii Simbii NiPiinim

(Luk 9:57-62)18 Jiisas kenim ni wumb tiłap

owundu eim mułum konu orungorung mułangin kanpi mułum. Eimek yi nim, “Sinim noł gopu orundungpamin!” nim. 19Pe lo ek kengpi tołumwu endi opu yi nim, “Ek emb tołumwu, nim konu orung orung min konuendi punjii konu, ei na nim kin ekiisip bii,” pa nim. 20 Jiisas ek yi nipiorung kindim, “Owu simbiimei tukpuełe pałiłmin. Nga kei andinmin ngiiangłim. Ba Gos wu kingam ya manimei ełe kindang, wungenj sipimołumeim nge peng sipi sałim konu endisinałim. Yi mił, wu endi na kin ekiisimba wu, ei kongun dinga pałim,”pa nim. 21 Nga eim nge ekii siłminwu endi ek nipi kii sim, “Owundu,na nim kin ekii simbii ba kumb sekapłi na kindan pup, ernan tukputumbii min?” 22 Ba Jiisas ek nipi yinim, “Mon, wumb Gos ek piinanimwumb, kułii mił wumb, ei wumb kułiier kun erngii ba nim na ond konu ekiise oi!” pa nim.

MASYU 8:23 13 MASYU 9:9

Jiisas Konu Pop Owundu Tum, Ei EkNeng, Pop Owundu Ei Poru Nim

(Mak 4:35-41, Luk 8:22-25)23 Jiisas noł kanu ełe tonu pang, eim

nge ekii se andiłminwumbekii senginouni punjung. 24 Konu pop owundutopu, noł gopu tuk pinin nipi noł kanutuk opu, noł kanu to ak tumba erim,ba Jiisas eim or pim. 25 Eim nge ekiise andiłmin wumb eim to konj kind-njing. Kindik, ek yi ninjing, “Owundu,nim sin paki to! Sin to kundmbaenim,” pa ninjing. 26 Jiisas eim ekdinga nipi eim nge ekii se andiłminwu ombu ngum, “Nimbił erang enimtungu enmin? Enim pii gii kembisninmin.” Pe eim angpi, eim konu popkin noł ei ek neng, nga ka wii mendpiłsim. 27 Jiisas eim nge ekii se andiłminwumb,mundmongerik yi ninjing, “Eiwu kanim eipi endi mołum. Eim ekneng kin, konu pop topu, noł pinin nierim, ei nga eim ek ekii sik enmin,” niyi ninjing.

Wu Tał Gui Kis Mułum Ei Jiisas ToKindim

(Mak 5:1-20, Luk 8:26-39)28 Jiisas noł gopu orundung tor

pupu, Garariin wumb konu ełe pum.Pe gui kis tuk mułum wu tał, eimkin tor onjnguł, ei wumb guimeng ełmolkuł onjnguł. Wu tał wu simbiimił. Wumb konu ełe andłam end-nałmin mon. 29 Pe wu tał wii dingatokuł yi ninjngił, “Gos kingam, nimsił kin nimbił oł enjii on? Kunumei epi poru nimba ei poru ninerangokun sił ngenj kumbii ngunjii ngeon min?” 30 Pe kung konu ełe peiorundung ei nok mulnjung. 31Gui kisombu ek dinga nik yi ninjing, “Nimsin tor kindnjii pim kin, sin kindankung mołmun konu ełe tuk bin,” paninjing. 32 Pe Jiisas ek yi nipi ngum,“Enim pei!” Pe gui kis wu tał sikindik puk, kung pei mulnjung konutuk pangin, kung ombu pei sikir puk,konu tumbułam noł gopu mołum ełemani puk, noł nok kolk poru ninjing.

33 Kung es to mulnjung wumb, ołei kanik tungu puk, konu owundu

wumb mulnjung konu kanik, wumbei ek yi ninjing. Wu tał gui kis erkindim oł, ei pei nik wumb ngunjung.34 Wumb konu owundu ełe ek ei piikok Jiisas kanik yi ninjing, “Sin mei ełemulenjii; konu eipi pui!” nik ek dingayi ninjing.

9Wu Endi Simb Angił Kis Mułum Ei

Jiisas Er Ka Erim(Mak 2:1-12, Luk 5:17-26)

1 Jiisas eim noł kanu eł nga tonupupu, noł gopu ełe nga orung pupueim konu kun tor pum. 2 Wumb wuendi eningpimwuei, tuwunjung. Wuei eim ngenj kołpu poru neng, embiłdinga pinerang, eim peł ełe or pim.Pe Jiisas kenim ni wumb ei kin pii giininjing. Kanpi, ening pim wu kin ekyi nim, “Na nim oł kis ei si kindind,”pa nim. 3 Pe lo ek piiłmin wu kombur,en enim noman ełe yi piinjing, ‘Wuei Gos kin ek ambiltim,’ ni piinjing.4 Jiisas wu kei en enim noman yipiyangin, kanpi yi nim, “Nimbił erangenim noman tuk oł kis yi piinmin?5Nipe ek ei oi mił to peng nimbii? Pena nim oł kis ei kil ngond nimbii eikapłi min? Nga nim peł ei si mengkinpui yi nimbii ei kapłi min? Ek endi nanim oł kis kil ngond ei nimbii. 6 Bana end ei enim kanik piingii nip end.Na tonu epin si kindip, mei mani op,wu kingam tels ei na noman dingapeng, wumb oł kis ei kil ngop ek nipya wu embił dinga pinernang ei kanipnind. ‘Nim angkin, ninim peł ondsikin, ninim ngii konu pui!’ nind,” panim. 7 Jiisas ek yi neng kin, wu ei eimpeł sipi, eimngii konu sipim. 8Ngawuamb ni wumb pei oł ei kanik, mundmong erik, yi piinjing, Gos wu yi ngenoman dinga, ni noman ka, wu ei kinngonumnik, yi erang Gos embe ambiłtonu kindnjing.

Jiisas Wu Masyu Wii Tum(Mak 2:13-17, Luk 5:27-32)

9 Jiisas andpi pupu kenim ni wuendi mułum ei ku takis siłim ngii ełemułum. Wu ei embe Masyu. Jiisas wu

MASYU 9:10 14 MASYU 9:26ei kanpi ek yi nim, “Na ond konu oi!”Nipi yi neng, wu ni angpi, Jiisas pumkonu ekii se pum.

10 Jiisas Masyu eim ngii konu ełemołpu kuni num. Wumb pei ku takissiłmin wumb ni oł kis ełmin ei kinmołpu kuni ende num. Eim nge ekiisiłmin wu ombu ouni nunjung. 11 Loek piiłmin wumb, ei Jiisas wumb kiskin kuni nang kanik, eim nge ekiisik ełmin wu ombu kanik yi ninjing,“Nimbił erang enim nge ek emb topngołum wu ei wumb kis ni ku takissiłmin wumb kis ni ombu kin kuninonum?” 12 Jiisas eim ek ei piipi yinim, “Wumb ening tunałim wumb ei,ening ngii ełe punałmin mon. En-ing pałiłimwumb eimendpił pułmun.13 Enim puk Gos nge ek ka ełe kanikpiingii, ‘Ka kułmał kałiłmin epi ei nanoman pinałim. Na noman kaimbsiłmin ei na noman pałim.’ Na wumbkamulnjung ei kin, paki tumbii onenj.Bawumb kismulnjung ni oł kis enjingwumb ei, paki tamb, noman ak tungiinip onj,” pa nim.

Kuni Mowii Pałmin Oł Ei(Mak 2:18-22, Luk 5:33-39)

14 Jonwumbnoł pendłimwu, ei eimnge ekii sik andiłmin wumb Jiisas kinok, ek yi kii sik ninjing. “Nimbił erangsin kin lo ek ekii siłminwumbkin kunimowii ełmin, ba nim nge wu ombukuni mowii enałmin, ei nimbił erangełmin?” 15 Jiisas ek ekin nipi orungkindpi yi nim, “Pe wu endi eim simbaermba kunum ełe, eim ngewumb puł,eim paki tołmun wumb kunum ełekapłi amb simba wu ei eim wumb kinkuni no mułmba kunum ei eim ngewumb kis piik mułngii min? Ei mon.Ba ekii se amb simba wu ei wumbkis eim konu eipi si pangin, eim ngewumb ei kapłi kuni mowii piingii,” panim.

16 Wu endi eim konduk endi piltantop kis ermba, konduk ełe alap konjendi sipi, mui tumba mił mon? Pewu endi yi erim kin, alap konj eipepi, konduk topu, kis owundu ngaermba. 17 Jura wumb kung memengenj kulk, noł wain tuk kindiłmin. Ei

kung meme ngenj konj ełe noł wainkonj kindiłmin, epi tał ka mułangił.Nga noł wain ok nge ei kung memengenj ok nge ełe kindiłmin. Nga nołwain konj ei sipik, kung meme ngenjok nge ełe kindiłmin ei noł tok nipinoł wain tor pang, kung ngenj kismołułum ku. Yi mił na ek konj ei Juralo ek ok nge ei kin ende punermba.”

Wu Num Endi Ambłam Er Konj SipiKindang Nga Amb Ambłim. Eim KondukAmbłim Amb Ei Er Ka Erim Ku

(Mak 5:21-43, Luk 8:40-56)18 Jiisas eim ek ei nipi mułang,

Jura wu num endi opu, eim simb ełeming gopsing pii połpu ek yi nim,“Na ambłam pe mendpił koltum, nimokun, eim ngenj ełe embłan, nga konjmułmba,” pa nim. 19Pe Jiisaswu ei kinpum. Pang, eim nge ekii sik andiłminwu ombu ni punjung.

20 Puk, amb endi mułum amb, eieim kunum kunum eim miiyem ei opupu minj mułang, kung ngii engkinga tał o purum. Amb ei eim opu,Jiisas buł morung ełe eim opu Jiisaskonduk embiłim. 21 Eim nge nomanełe yi piipi om. “Na pup, Jiisas kondukminjin tamb, na ening ei kapłi wiisimba, ka mułmbii,” ni piim. 22 BaJiisas eim piipi ak topu kanpi yi nim,“Ambił, nim na kin pii gii nin, ełenim ei ka seng, wii mulnjii,” pa nim.Pe kunum ełe mendpił, amb ei kamułum.

23 Jiisas opu, Jura wu num ngii ełeopu kenim ni mingał pop tok golangnik wumb ke dinga wii nik mulnjung.24 Jiisas opu ek dinga nipi yi nim,“Enim kunerei! Ambił ei kulerim baor pałim,” pa nim. Neng, wumb eimkanik tokuł enjing. 25 Pe wumb toanda kind poru nik, Jiisas eim nirikpupu, ambił ei angił ambiłpi, er konjsim. 26 Jiisas yi erim, ek ei wumb konuorung orung pei nik pangin, wumbpei piinjing.

JiisasWuTał Ningił TumbunMułum,Er Ka Erpi, Endi Ek Tinerim Ei Er Ka ErimKu.

MASYU 9:27 15 MASYU 10:927 Jiisas konu ełe si kindpi, andłam

ełe andpi pang, ningił tumbunmułumwu tał okuł wii dinga tokuł yi nin-jngił, “Nim Deipis kingam, nim sił kinkaimb sinjii.” 28 Pe Jiisas eim ngiiełe nirik pang, wu tał eim ekii sikiłonjnguł. Wangił, Jiisas ek yi nim, “Ełippii gii na kin piinjngił na oł ei ermbii.”Wu tał yi ninjngił, “Owundu, keimi siłpii gii ninmbił.” 29 Pe Jiisas eim wutał ningił ełe ambiłpi yi nim, “Ełip piigii pim mił, kapłi oł yi ku ermba,” panim. 30Wu tał ningił ka mułang, Jiisasek dinga nipi wu tał ngum. Ngopuyi nim, “Na ełip kin oł ei, wumb endikangił ek ninereł mon!” pa nim. 31Bawu tał eł ełip anda pukuł, wumb konuorung orung pei Jiisas kongun erim ołei kankił nikił punjnguł.

32 Andłam ełe bił ni erangił, ngawumb wu endi gui kis tuk mułang,eim ek tingnerim wu ei Jiisas kin tuwunjung. 33 Pe Jiisas eim gui kis eito kindpi yi erang, gupu ek tingnerimwu ni ek tangpi erim. Yi erang, wumbpeimundmong enjing yi ninjing. “OkEsrel konu oł yi endi tonu onerim,sin kinerpin,” pa yi ninjing. 34 Ba loek ekii siłmin wumb yi ninjing, “Guikis nge wu num eim kin mołpu, eimkin noman dinga ngopu, eim gui torkindnim,” nik yi ninjing. (Ei ek keimimon, Jiisas ek keimi ninim.)

Jiisas Wu Amb Kaimb Sim35 Jiisas konu owundu ni konu

orung orung pei andpi, wumb menngii ełe nirik pupu, Gos ek ka nipiwumbngopu, Gos sinim tep ermułummił nipi ngopu, wumb ngenj ełe en-ing kanim kanim pim, ei er ka erpiyi erim. 36 Jiisas eim wumb tiłapowundu ei kanpi kaimb sim. Nim-bił erang wumb noman embin piikkin, wu endi paki tumba nge kurukendnjing yi er mulnjung. Ei kungsiipsiip tep ełim wu mulałim mił, yier mulnjung. 37 Jiisas oł ei kanpi,ek nipi eim nge ekii sik andiłmin wuombu ngum. “Kuni wiis poł topu peimołum, ba tengingii kongun wumb

mon pałim. Ei yi mił, wumb Gosek ka piingii wumb ei pei mołmunba ek ni tor kindik wumb ei ngungiiwumb mon pałim. 38Yi piik kin enimkongun ei nge arim kin prei erangin,eim kongun wu kombur kindmba,” panim.

10Jiisas Nge Ek Se Andiłmin Wu Ombu

Engki Nga Tał(Mak 3:13-19, Luk 6:12-16)

1 Jiisas eimnge ekii sik andiłminwuengki nga tał, wii tangwangin, nomandinga nipi wu ombu ngum. Nomanei ni ngopu gui kis to kindik, eningni ngenj ełe oł kanim kanim ermbaei to kindngii nge nipi ngum. 2 Eimnge ek ka endngii nge engki nga tał,wu ombu embe yimił: kumna Saimonembe endi Piisa, eim angim Endru,nga Jeims ei eim Sependii kingam nieim angim Jon. 3 Pilip ni Barsolomyuni Tomas ni Masyu ku takis ok siłimwu, ni Jeims arim Sariyas. 4 SaimonSelos ni Juras wu ei Eskerios, eimJiisas opu orung wumb onjung konuJiisas mołum ei nipi andan tum wu.

Jiisas Ek Nipi Eim Ek Se Endngii WuOmbu Ngum

(Mak 6:7-13, Luk 9:1-6)5 Jiisas eim nge wu engki nga

tał, ek dinga nipi kindang punjung.Jiisas ek yi nim, “Enim wumb konueipi punerngii, nga Sameriya konuowundu ełe tuk punerngii mon!6 Enim puk Esrel wumb, kung siipsiipmił am punjung ełe pungii,” pa nim.7 Enim puk, wumb kanik, ek yi ningii:‘Gos sinim tep er mołum kunum eipei mandi omba enim,’ ningii. 8 Enimpuk, wumb ening pimba ei er ka erik,wumb kułngii, ei er konj sik, wumbgui kis mułmba ei tor kindik, wumbngenj kinj bumbułum tonum wumb,ei erangin ka mułngii. Pe enim epiei sinjing, ei epi endi ngok enjing. Yimił ngawumbkin oł yi erngii, epi endisinerngii mon,” pa nim. 9 Enim ku golni, ku silpa ni, ku kapa ni ombu endipendik epi ombu sipnerngii mon,”

MASYU 10:10 16 MASYU 10:27nim. 10 Kon andłam pungii kon ni,konduk ni nim su ni dolu ni epi ei endisipnerngii mon. Wu kongun ełim wu,ei kuni ngangin nołum, mił yi enimnungii.

11 Enim puk konu kembis minowundu endi tor pungii, ei wumb kankun erngii. Konu endi tor panginwumb konu, ełe oł kun er mułngii.Ei enim wumb ei kin molk, puk, ngaenim konu ei si kindik pungii. 12 Peenim wumb ngii endi ełe nirik pun-jung kin, wumb ngii puł wumb ei ekyi ningii, ‘Enim noman emin pengłi!’.13Wumbngii ełe tuk pangin, ek ka nikenjing kin, “Enim nge noman eminei wumb ombu kin ba. Ba wumben enim ngii konu ełe, ‘Enim nirikwei!’ a ninarik enjing kin, enim no-man emin ei wumb ei kin nomanemin ei ngunerngii. 14 Nga wumbnii endi enim nge ek piinarik minenim tuk sinarik kin kapłi enim ngiikonu ełe si kindik kunum ełe konueipi pungii kunum ei enim simb ełekułman si kindngii. 15 Na ek keiminip enim ngond. Ekii se Gos kunumowundu kos owundu piimba kunum,ełe wumb mok tumba kunum ei GosSorom konu ni Gomora konu ełe eimkaimb simba. Ba nga konu eipi ełewumb ei enim kin, ‘Weiyo,’ nik enen-jing kin, Gos konu ełe wumb kaimbsinermba mon,” Jiisas yi nim.

Oł Embin Tui Kanim Kanim TonuOmba

(Mak 13:9-13, Luk 21:12-17)16 “Piingii! Na enim kung siipsiip

mił tuk owu simbii wumb mił mul-njung konu kindind. Ei piik enim kawembii noman ka peng oł ei nge ekiisingii. Nga kei Pułmu noman eminseng ełmin oł ei nge ekii singii. 17 Peenim kan kun er mułngii! Wumbenim ambił gii nik, kos ngii sipik, enenim men ngii ełe enim kepii tok yierngii. 18 Erik, na nge ek ni na tomani kindngii nge, enim sipik king nikumb ełe sipik gapman nik erngii. Einimbił erang enim ek nik en enim kinwumb tiłap eipi ngok yi enjing konu

ełe. 19Ngawumb enim kos ełe tonu tuwangin, enimyi piingii. ‘Sinimnimbiłermin? Sinim nipe ek nimin?’ nipiikmułngii. Kunumełemendpił, Gosenim ningii ek ei nipi enim ngumbii,”pa nim. 20 Enim nge ek ninerngii, baenim Ernjing Gos nge Gui Ka ei enimkin mołum ei ek nipi tor kindmba.

21 “Nga wu endi eim angim kosełe tonu si pang to kundngii. Yi kuarim eim kingam kos ełe tonu si pangto kundngii. Nga kangił en enim,ernjing, menjing noł kin opu orungerik to kundngii ku. 22 Wumb peienim kin noman kis piingii. Ei nim-bił erang na nge embe ei enim kinpimba, ba wu endi eim ambił gii nipina kin pii gii dinga pupu mułum kin,ekii se kunum poru nimba kunum,wu ei Gos eim sipi orung simba, eiwu eim nge. 23 Pe nga wumb enimkin oł embin tui kis enjing kin, enimkonu ei si kindik, tungu puk, konuowundu endi eipi pungii. Na enimkanip nind, enim kongun endi Esrelwumb konu owundu ełe kapłi porunininang, kapłi na wu kingam tonuepin konu ełe si kindip, mani mei eisikir tor ombii,” Jiisas yi nim.

24 “Pe nga men kangił ei ek embtopu eim ngonum wu, ei to manikindmba mił mon? Nga kongunkunum kunum wii minj ełim wu, eieim ngewu owundu tomani kindmbamił mon? 25 Pe men kangił ei mołpu,ek emb topu ngumba wu ei mił kapłi,nga kongun wu ei eim wu owundumił mułmba ei kapłi. Ngii ei arimembe Biyelsipul ei ek kend wu pimkin, wumb en enim ngii ende wumbembe kis mendpił singii. Ei yi mił,wumb na Biyelsipul nik embe singii.”

Gos Owundu Kin Mund Mong Kuł-mun

(Luk 12:2-7)26 “Pe wumb enim tungii ei mund

mong enerngii. Epi pei koi er sałim,ei Gos nga peni ełe tor kindmba. Epipei kum top pałim ei ekii se wumbkeningii. 27 Ek na enim ya emii pengnind ek, ei enim tinga eni kin nik

MASYU 10:28 17 MASYU 11:3wumb ngungii. Nga en enim komełe ek piinjing ek, ei ngii ełe tonupuk, ek nik wumb ngungii. 28 Wumbnii endi enim ngenj ełe to kundngii,ei gał piinerngii. Ba ei enim nomantuk ei to kundnerngii mon. Ba enimGos eim kin gał kulk mułngii. Nimbiłerang Gos eim kapłi ngenj kin no-man tuk kin ouni topu kondpu, dupkonu ełe kindmba. 29Wumb kei Winukembis tał ku kundii ei nge endeimnga siłmin. Ba enim Ernjing Goskei endeim endi boi nipi, mani meiełe ba, ei eim piinim. 30-31 Yi piikkin, enim noman embin to piinerngiimon! Enim kei Winu kembis ku ngoksinmin ei to mani kindinmin. Yi pengkin, Gos sin tep ka er mułmba. Enimpeng enjin Gos eim gerpi, kanpi sikindpi mołum.”

Jiisas Embe Ni Tor Kindngii Oł Ei(Luk 12:8-9)

32 “Wu endi na embe ełe nipi wumbpei ningił ełe nimba wu, ei eim embena Ernan Gos ningił ełe nimbii. 33 Bawu endi na embe ei, wumb ningił ełekoi erpi ni tor kindnerim kin, wu eieim na Ernan Gos ningił ełe eim embetonu epin konu ełe ni tor kindnermbiimon ku.”

Jiisas Eim Om, Ei Opu Erngii Si TonuKindim

(Luk 12:51-53, 14:26-27)34 “Enim piik, na op mei ełe opu

enmin ei to mani kindip noman eminngumbii nge onj, ni piinerngii mon!Ba na wumb mok top noman kanimeipi eipi ngumbii nge onj. 35Na onj eiopu erngii nge onj, wu endi eim arimkin opu orung erang, eim ambłam eieim mam kin opu erang, nga amb eieim wam nge mam opu orung erngiinge onj. Ei yi mił wumb komburna kin pii gii ninerngii. Nga wumbkombur na kin pii gii ninmin. 36 Wuendi eim na kin pii gii nimba wu, eikin ngii ende wumb ei en enim eimkin opu, orung erik mułngii ku.

37 “Wumb en enim ernjing, men-jing noł noman ngok, enmin oł ei, bana kin noman ngunanmin. Wumb ei

na nge wumb puł mon. Nga wumb enenim kingenjing, embilenjing nomanngonmun, oł ei ba na kin noman ng-onanmin. Wumb ei na wumb puł miłmulerngii mon! 38 Wu endi eim ondperi ei ko wupu na kin ekii sinerimkin, wu ei na wu puł mił kapłi pin-ermba mon. 39Wu endi eim nam no-man konj kan simbii ni piipi endmbawu, ei eim noman konj ei am ba. Wuendi na kin piipi, eim nge noman konjsi kindmbawu, ei eimnomankonj ngaorung simba,” pa nim.

Wu Endi Kumep Ka Simba(Mak 9:41)

40 “Wu nii endi enim eim ngii ełenirik sim kin, eim na eim ngii ełenirik sim ku. Wu nii endi na eimngii ełe nirik sim kin wu endi ei Gosna kindang onj, ei eim ngii ełe niriksimba ku. 41 Wu nii endi oł ekii seermba piipi niłimwu, ei paki topu eimngii konu sipipi erim kin, eim oł ekiise ermba piipi niłimwunge kumep kasimba mił yi ku simba. Pe wu nii endieimkinang, wu kun ka endiwang, eimsipipi, kuni ngopu ełim wu, ei eim wukun ka, ei eim kumep ka eim ngumba.42 Pe wu nii endi eim wumb ei kanpi,eim noł jii ni kułpu tu wupu, namnge ekii sik andiłmin wu ombu ngopuermba, wu ei na ek keimi nip enimngond. Wu ei kumep simba, epi ei ampunermba mon,” pa nim.

11Jon Eim Nge “Kongun Wu Kombur

Jiisas Mułum Konu Kindim(Luk 7:18-35)

1 Jiisas eim nge ekii sik andiłminwu engki nga tał wu, ombu ek nipikongun ełe kindpi, eim konu ełe sikindpi, konu eipi pupu, wumb ek embtopu, ek ka ni tor kindpi erim.

2 Jon wumb noł pendiłim wu, eieim kan ngii pepi mołpu piim ni, Goskindang wu Krais kongun yi erpi, ołyi erpi enim nengin piipi, eim ngeekii sik andiłmin wu kindang, Jiisasmołum konu punjung. 3 Puk, Jiisaskin kii sik yi ninjing, “NimGos kindim

MASYU 11:4 18 MASYU 11:21wu Krais ei nim on, min sin wu endieipi kui er mołmun?” 4 Jiisas ek nipiwu ombu ngum, “Enim Jon mołumkonu puk, enim epi kanik piik en-min mił, ei nik Jon ningii,” pa nim.5 “Ningił tumbun mołum ei nga kaseng kaninmin. Simb kis mułum einga kun kamb andinmin. Ngenj kinjbumbułum tum wumb ei, nga ngenjka sałim. Kom ngum wumb ei ngaek piinmin. Wumb kolk, ei nga tonukonj onjung. Nga wumb epi sinerimkaimb mulnjung wumb, ei ok Gos ekka piinmin. 6 Pe wu nii endi eim piigii ei na kin dinga pim kin, wu ei eimka piyangłi!” pa nim.

7 Jon wumb noł pendpi ngołumwu, ei nge ekii se andiłmin wu sikindik orung pangin, Jiisas eim Jonnge ek ei nipi wumb ngum. “Kumbok enim wumb mulenjing konu pun-jung, ei epi nipe keningii punjung?Enim puk, wu endi gumei mił mołpukin konu pop tang ek eipi eipi nipienimwu, ei enim keningii nge punen-jing mon. 8 Enim epi nipe keningiipunjung? Enim puk, wu endi eimkonduk mon kanim kanim kindpimułum, ei keningii nge punenjingmon. Wumb konduk mon ka kanimkanim kindiłmin, ei king ngii ełemołułmun wumb,” pa nim. 9 Ba enimnimbił erang punjung? Oł ekii se tonuomba piik niłmin wu, ei keningii ngepunjung. Ba oł ekii se tonu omba piikniłmin wu kombur tonu ok wu ombu,eim to mani kindpi poru nim, eim wuowundumołum. 10Wueimendpił Gosnge ek ka ełe ek yi nim,‘Piini! Na ek se andiłim wu endi

kindamb pupu, na ek ni torkindmba Wu ei eim kumb seba. Pupu, Jiisas nim ngeandłam er ka ermba.’

11 Jiisas yi nim, “Na ek keimi nipenim ngond. Jon wumb noł pendpingołum wu, ei oł ekii se tonu ombapiik niłminwumb tonu onjungwumb,ei pei kamb mani kindim. Ba Jon eimwu endi Gos sinim tep ermołum konuełe wu num mił mon. Ba wu wii endiGos ek ka ni tor kindmba wu ei, Jon to

mani kindmba. Nimbił erang Jon eimGos ek ka aninga kopur piim, ba pesinim Jiisas kin pii gii ninmin wumb,ei Gos ek ka ei pei piik sinmin. 12 Jonwumb noł pendiłim wu tonu orumkunum ei, wang wang pe kunum ełesinim mołmun. Pe wumb kis Gossinim tep er mołum ek ei kin ek bułambilk ninjing. Pe wumb num niwumb dinga wii ei wumb eipi kin Gossin tep er mołum ei, sinerngii monnik, mani kindik si kindngii enmin.13 Gos nge oł ekii se tonu omba piikniłmin wumb ok nik, Moses lo ek omnin, pe Jon tonu om kunum ei ekombu pei Gos sinim tep er mołum ekei kin ninjing. 14 Pe enim ek ei pii giininjing kin piingii. Jon eimElainjamiłoł ekii se tonu omba piipi niłim wuei omba nge om. 15 Wu nii endi komsimba wu, ei kom se piyangłi!

16 “Pe wumb kunum ełe mołmunwumb ei, na epi nipe mił su simbii?Wumb ei yi mił, kangił tuk konu endimolk, ek dinga nik kangił komburngok yi ninjing. 17 ‘Sin gising topunenmin, ba enim golang ninanmin. Singolang kaimb er ninmin, ba enim ekninanmin mon! 18 Jon om kunum eieim noł ni kuni nunerim. Yi erangkin, wumb yi ninjing, ‘Gui kis eimkin mołum,’ pa ninjing. 19 Pe na Goskingam tonu epin si kindpi, mani meiełe opu wumb ngenj kułpu ei, enimwumb yi ninmin. ‘Wu ei kuni peinopu, noł wain pei nopu ełim wu,’nik yi ninmin. ‘Eim wumb puł eiku takis sik, nga oł kis kanim kanimełminwumb ei ngewu pułmołum,’ paniłmin. Sił epi pei enjpił ei enimpei kapiinenjingmon. Ba Gos nge noman kaei pep onum. Pe ei sinim kanpin, Gosnoman ei keimi ni piimin.”

Konu Owundu Kombur Wumb No-man Ak Tok Pii Gii Ninanmin

(Luk 10:13-15)20 Konu owundu kombur Jiisas eim

jep oł pei ok erim konu, ełe wumbnoman ak tunenjing. Yi eranginkin, kunum ełe Jiisas wumb ek ngum.21 Ngopu ek yi nim, “Enim Korasinkonu wumb ni Besaira konu wumb,

MASYU 11:22 19 MASYU 12:8kaimb piind,” pa nim. “Pe wu endiSairon konu ni Taiya konu, wu endijep oł yi na end mił ermba ei enimok enim Sairon ni Taiya ni wumb eikon alap kismił sik, dup sik ełe kunumkunummolk, nomanak tunjung. 22Bana enim kanip nind, Sairon kin Taiyakonu oł embin tui tonu om mił enimkin onermba. Enim kin oł embin tuikis wii owundu tonu opu pimba,” panim. 23 “Pe enim Kapaniyam konuwumb, enim si tonu epin konu simbani piinmin? Ei mon. Enim dup konumendpił pungii. Pe wu endi Soromkonu jep oł na enim kin end oł ei,Sorom konu ełe wumb oł yi ełanginkin wumb ei en enim pirammułułan-gin ku. 24 Ba na enim kanip nind,“Sorom konu wumb Gos to kondpukis erim mił yi enim konu wumb on-ermba. Ba enim konu ełe mołmunwumb ei kin, Gos kunum Owundutonu omba memb ei oł embin tuiowundu kis ei tonu omba,” pa nim.

Enim Na Kin Ok Kor Ka Mułngii(Luk 10:21-22)

25 Kunum ełe Jiisas eim ek yi miłnim, “Arnan, nim tonu epin konu kinmani mei konu ei kin, nim wu numowundu mołun. Na nim kin nomanka piind. Nimbił erang ninim nge epiombu ek keimi wumb noman ka piikełmin wumb, ei kin koi erpin pendin.Nga ninim nge epi ombu ek keimi,ei mendpił kangił kembis andan ton.26 Keimi, Arnan nim nge noman ei yimił pałim ei en.

27 “Na Arnan eim epi pei na angiłełe kindpi ngum. Wumb endi eimkingam ei pii poł tunanmin mon.Arim eim mendpił kingam piinim.Wumb endi Arim ei pii poł tunanminmon, kingam eim mendpił arim pi-inim. Wumb pei kingam noman ełeei arimmołumnipi andan topuwumbngum kin, wumb eim arim ei pii połtungii,” pa yi nim.

28 “Wu nii endi epi embin kowumba kis erim kin, na kin wang eimkor ngamb, kor mułmba. 29 Pe ołembin tui na pindang ełe pałim ei,enim sik enim pindang ełe ko wungii.

Ko wuk, na ek ekii sik piingii. Nimbiłerang na wumb kin oł ka ełe erip,nam embe to mani kindił. Pe enimnge noman tuk ełe kan sik kor kamułngii,” pa nim. 30 Oł embin tui eienim pindang ełe pendind, ei ka wii.Epi na enim ngopu, singii pa nimbii,ei embin owundu enałim mon.”

12Ek Ei Kor Kunum Kongun Enerngii

Mon(Mak 2:23-28, Luk 6:1-5)

1 Ekii se kor kunum endi, Jiisas kuniwiis pin tuk ełe endim. Eim nge ekiisik andiłmin wu ombu kuni tum. Petuk andik, kuni wiis mong ei tangknunjung. 2Wumb lo ekpiiłminwumb,ek nik Jiisas ngunjung, “Nim nge ekiisik andiłmin wumb ombu oł ei korkunum enmin ei mon ninjing.” 3 Jiisasek nipi yi nim, “Enim Deipis ek poł eiger piinjing min? Na nind, ei eim kineim wu ombu ei kuni tum kunum, einimbił oł enjing? 4Molk kin, Gos menngii owundu ełe nirik punjung. Puk,bres Gos ngii ełe sałiłim ei wumb eipimon niłmin. Gos kin kułmał kałiłminwumb ei minj nungii niłmin. 5 Enimek ei lo mon ełe pim, ei ger kinen-jing min? Pe kułmał kałiłmin wumbei Gos men ngii owundu ełe kongunełmin. Kor kunum mon nik ełmin ołei ełmin, ba ek endi ninałmin. 6 Pena enim kanip nind, noman dinga eiya sałim ei men ngii sałim epi ei tomani kindim. 7 Ba enim na nind ekei piingii, ‘Na kułmał kałiłmin oł ei nanoman pinałim. Na noman kun kasałim wumb ei noman enim.’ Enimwumb oł endi enjing wumb ei oł em-bin tui enerngiimon. 8NaGos kingamtonu epin si kindip mani mei ełe op,mei kingam mił tałip moł ei, na korkunum puł wu Owundu moł. Wumbnipe oł endi kor kunum erngii, ei nadinga ełe wumb oł yi mił erngii,” panim.

Kor Owundu Kunum Jiisas Wu EndiAngił Kis Mułum Ei Er Ka Erim

(Mak 3:1-6, Luk 6:6-11)

MASYU 12:9 20 MASYU 12:289 Jiisas konu ełe si kindpi, men ngii

ełe tuk pum. 10 Wu endi mułum wu,ei eim angił ełe epi endi sinałiłim.Angił kułii erim. Pe wu kombur Jiisaskos er ngonmun nik, Jiisas kii dingasinjing. “Pe sinim kor kunum eningpałim wumb ei er ka ermin min?”11 Jiisas ek nipi orung kindpi yi nim,“Enim mołmun konu, wu endi kungsiipsiip es tołum ei kor kunum kungsiipsiip endi konu tukpu endi manipupu pimba ei, kor kunum si tonusinermbamin? 12Ngawumb endi eimkung siipsiip ei to mani kindiłim yimił pe sinim lo ek ełe kapłi nipin kinsin kor kunum ełe wumb kapłi pakitumun. 13 Pe eim ek nipi wu ei ngopuyi nim, “Nim angił tun kindii!” Neng,tun kindim. Yi erang, wu ei eim angiłei ka mułum. Wu eipi endi ka mułummił yimułum. 14 Jiisas kor kunumoł eierang kanik puk kin, wumb en enimek nik piik Jiisas to kundngii nge ekninjing.

Jiisas EimGosNgeKongunWuMend-pił

15 Ba Jiisas eim ninjing ek ei piipi,konu ełe si kindpi pang, wumb tiłappei eim kin ekii se pangin, eim wumbening ombu er ka erim. 16 Jiisas ekdinga nipiwumbngopu yi nim, “Enimek nik tor kindnerii mon!” pa nim.17Gos ok oł ekii se ermba oł piipi niłimwu Aisaiya ek ni tor kindpi yi nirim.Ekii se oł yi tonu omba nirim, ek ei pekeimi pałim. Ek ei yi mił,18 “Wu ei na eim kongun ermba

nip to mundunj wu. Na eimka piip, nam noman eim kinsałim. Nam nge Gui Ka ei eimngamb, eim na kos dinga ekkun nipi, torung wumb tiłapeipi ngumba. 19 Pe eim wumbek ngopu ek dinga nipi en-ermba. Wumb eim andłamełe angpi wii topu yi erang,eim ek piinerngii. 20 Gumeiendi ek nimba er pimba, eieim to engin tunermba. Dupalam kan endi, dup kembisnopu pimba, ei eim to ku-mundpu poru ninermba. Ei

yi mił wumb nii endi en enimpii gii dinga pinermba wumbei, eim to tor kindnermba.Eim kongun ermba ei Gos eimkunum owundu tonu ombakunum ełe, na ek ka ei erangkin oł kunminj erpi pang porunimba. 21 Pe wumb torungtiłap eipi wumb eim kin pii giinik, eim kui er mułngii.”

(Gumei kin dup kan ninmin ei yi mił;wumb Gos ek ka ei piipin oł erminmiłnenj ni piik mułngii wumb ei, Jiisaseim mani opu kongun erang wumb ołka wii mendpił erik mułngii nip piipi,oł ekii se ermba nipi piiłimwu Aisaiyaek yi pułum.)

Wumb Ek Yi Ninjing, Jiisas BiyelsipulKin Kongun Enim Ninjing

(Mak 3:20-30, Luk 11:14-23)22 Kunum ełe, wumb wu endi tun-

jung wu ei gui kis tuk mułum. Wuei ningił tumbun mułang, gupu ełeek tengnerim ku. Jiisas eim wu eier ka erim. Erang, gupu ek nipi kin,ningił kanpi erim. 23 Wumb tiłap peimolk kanik puku sik yi ninjing, “Wuei Gos kindim wu Krais min mon?”Wumb en enim noman ełe yi piinjing.24 Ba lo ek piiłmin wumb ek ei piikyi ninjing, “Dinga ełe enim ei gui kisnge tep ełim owundu Biyelsipul ngedinga ełe enim,” pa ninjing. 25 BaJiisas eim wumb noman ełe piipi, eknipi yi nim, “Pe king tep erim konuendeim ełe wumb, en enim opu erngiiei, en enim konu ka dinga sinermba.Pe wumb konu ende wumb, min ngiiende wumb orung orung puk, opuerngii ei, en enim ngii konu ni konuka sinermba. 26 Pe Seisen nge wumben enim eipi eipi bin ni, erngii dingaermbamin? 27Biyelsipul na paki tangna gui kis tor kindinj, ba wumb niienim ekii sik andiłmin wumb pakitang, gui kis to kindinmin? Pe enenim kos piiłmin wu mił molk kapłienim ek kanim kanim ei nik kunerang, 28 ba Gos nge dinga ełe nagui kis top kindinj kin, enim piingii.

MASYU 12:29 21 MASYU 12:44Gos sinim tep er mołum ei, sinim kinmandi onum ni piingii,” pa nim.

29 “Nimbił erang, na pup, wu numSeisen nge wumb waning ermbii nipiind, ba ok na pup, wu num Seiseneim simb angił kan ngo pendip, ekii sena eim nge wumb ei waning simbii.

30 “Wu endi na wu puł mon, eina kin opu ermba wu. Pe wu endina kin kung siipsiip es tunermba wu,ei eim kung siipsiip topu eipi eipikindiłim. 31 Yi mił pałim ei piip naenim nip ngond. Gos eim wumbek kis nik enmin ei, kapłi oł kis kilngumba, ba wumb endi Gui Ka kinek buł ngok erngii, ei Gos wumb ołkis ei kil ngunermba mon. 32 Na Goskingam tonu epin si kindip mani op,mei kangił mił muls ei wu endi ekkis nipi, na ngumba, ei Gos kapłi kilngumba. Ba wu endi Gui Ka kin ekkis nimba wu ei, Gos eim kapłi kilngunermba mon.”

Ond Kis Ei Mong Kis Tołum Ek EkinEndi

(Luk 6:43-45)33 “Pe ond ka pimba ei, ond mong

ka tumba. Nga ondkis pimba ei,mongkis tumba ku. Wumb ond ei kanikkin, ond mong ka min kis ei kan połtołmun. 34 Enim lo ek ekii siłminwumb wembii kis Seisen nge kingamnoł, enim ek ka er ningii mił nenj?Enim wumb kis enim noman tuk ełenoman kanim kanim pałim mił, ek yigupu ełe ni tor kindinmin. 35 Wumbkun ka endi eim noman tuk ełe oł kunka kanim kanim pei pałiłim mił ei ołkun ka ei pei ni tor kindiłim. Ngawu kis endi eim noman tuk ełe oł kiskanim kanim pei pałiłim mił ei oł kisei pei ni tor kindiłim.

36 “Ba na enim kanip nind, wumben enim ek wii mił nik ełmin oł kanimkanim ombu, ekii se Gos wu ambmoktumba kunum, ei wumb pei nipi ekninjing ek ei, Gos kin ek orung kind-ngii. 37Wumb ninim ka ninjii ełe Gosnim, wu ka nimba. Pe nga ek kis ninkin, en kin Gos nim, wu kis nimba. Eininim oł erkin ek nikin enjii mił ku,Gos nim kanpi nimba,” pa nim.

Wumb Kombur Jep Oł Eran KenminYi Ninjing

(Mak 8:11-12, Luk 11:29-32)38 Pe kunum ełe, wu num lo piiłmin

ni lo ek ekii siłminwu, kombur kin ok,ek yi ninjing. “Ek emb to ngołun wu,sin nim jep oł endi eran kenmin ni on-mun,” pa ninjing. 39 Ba eim ek dinganipi yi nim, “Wu amb kunumełe oł kiser andiłmin wumb, ei na jep ei erangkenmin niłmin ei, ek ni tor kindiłimwu Jona oł ei andan top ngoł. 40Kumbok Gos ek ni tor kindiłim wu Jonaeim omu owundu kirim ełe tuk pupupim. Ei eim kunum tekliki epin, tingaouni pep mułum. Yi mił ku, na Gosnge kingam tonu epin konu si kindpimani mei ełe wu kingam mił tełim,ei eim mei ełe kunum tekliki epin,tinga ouni yi pimba,” pa nim. 41 Ekiise Gos wumb mok tumba kunum ei,wumb Ninipa konu owundu wumbtonu ok wumb pe mołmun wumbangk ei enim oł kis kanim ei ni torkindngii. Ei nimbił erang, wumb eiwu Jona Gos ek nipi ngum, ei nomanak tunjung. Pe ya epi endi mołumei wu Jona to mani kindpi, owundumendpił mołum,” pa nim. Ei Jiisaseim piipi nim, wumb endi mon, eimmendpił, ba enim wumb eim pii giininanmin. 42 Gos wumb mok tumbakunum ei, kuin owundu konu orun-dung eipi mołum ei, opu wumb ya ełemołmun wumb ei oł kanim kanim en-jing ei nipi tor kindpi ngumba. Nimbiłerang kuin owundu embe Siipa konumei orundung mołpu omba. Ei opuKing Solomon nge noman ka pengek ka nipi tor kindim, ei piimba ngeom. Ba epi endi ya ełe mołum eieim King Solomon noman ei to manikindpi, eimwu num owundumendpiłmołum.” (Ei Jiisas eim ermba oł eipiipi nim.)

Gui Kis Mułum Ei Nga Orung Om(Luk 11:24-26)

43 “Pe gui kis ei wu endi si kindpipułumei pupukonukep endimułmbiini pułum. Pepi mułmbii ni pułum bakonu endi sinałim. 44 Eim yi piiłim,‘Na ok muls ngii ełe nga orung bii,’

MASYU 12:45 22 MASYU 13:15

nipi opu kaniłim ni ngii was erik,brum er ka er sinjing. 45 Seng, kanpipupu gui kis angił orung nga tał peikanpi neng onjung, ba gui ombu oł kiswii enjing. Pe ok ngii ełe nirik pukngii ełemulnjung ok, wu oł kis aningaer mułum, ba pe am er kis mendpiłpup mułum. Oł ei nge, wu amb kis pemołmun kunum, yi ku tonu omba.”

Jiisas Mam Ni Jiisas Nge Angim Noł(Mak 3:31-35, Luk 8:19-21)

46 Jiisas ek nipi wumb ngopumułang, Jiisas eim mam ni angimnoł ok ngii andaring engnjing. Eimkin ek nimin nik ok mulnjung. 47 Pewu endi kanpi opu ek nipi yi nim,“Nim manim ni angnim noł ok nimkin ek nimin nik okmołmun,” pa nim.48 Ba Jiisas wu ei kin ek nipi orungkindpi yi nim, “Na minan ei nii? Ngana nge engnan noł ombu nii?” 49 Peeim nge ekii sik ełmin wu amb ombukin angił tuł ngopu ek yi nim, “Enimkinei! Wu amb ombu na nge engnannoł ni minan noł mił mołmun,” panim.

50 “Wu endi na Ernan Gos nomanpałim mił ekii singii wumb, ei na mi-nan ni, na engnan nga, na ainan nołmułngii,” pa nipi wumb ngum.

13WuEndi Kuni Er Sipi KuniMongWiis

Emb Kindim(Mak 4:1-9, Luk 8:4-8)

1 Pe akip kunum ełe Jiisas ngii ełesi kindpi, pupu noł gopu wer ełemułpu, ek nipi wumb ngum. 2Wumbpei Jiisas eim mułum konu ełe okmulnjung. Mułangin, pe Jiisas eimnoł kanu endi ełe tonu pupu mułum.Wumb noł wer ełe mułangin kin eimwumb kin ek nipi ngum. 3 Jiisas eimek nim ek ei pei ek ekin topu nipiwumbngum. Ngopuyi nim, “Enimpi-inmin! Wu endi kuni mong wiis embkindim. (Ei yi mił wu endi konguner sepi kinapi mong emb kindinminoł ei mił yi kindim.) 4 Pe kuni wiisemb kindpi pang, kombur pu andłamełe mani pang, kei ok sik nunjung.

5 Kuni wiis mong kombur pupu, meianinga pim, ku pei mandring mułumkonu ełe mani pum. Kuni ei sikirtonu om. Ei nimbił erang, mei aningatonu peł ełe pim. Mei pei sepi manipunerim mon. 6 Ba konu eni dingatang, kuni wiis mong ei dumbuł manipunenim. Tonu ku peł ełe pim, eikułii erpi pei kułum. 7 Pe kuni mongwiis emb kombur pupu mei sim konupum. Ei tonu omba erim ba eri ei tonuopu kuni mong wiis to mani kindim.8 Kuni mong wiis kopur pupu, mei kasim ełe mani pum. Ei tonu opu kaerpi, mong pei tum. Kombur mong100 to mułum, kombur mong 60 tomułum, kombur mong 30 to mułum.”9 Jiisas ek ei nipi poru nipi yi nim,“Wumb endi kom pimba wumb ei, ekei piyangłi!”

Jiisas Ek Ekin Tołum Oł Ei(Mak 4:10-12, Luk 8:9-10)

10 Jiisas eim nge ek se andiłminwumb ombu ok yi ninjing, “Nimbiłerang nim ek ekin to nikin wumbngon?” 11 Eim ek nipi orung kindim,“Gos enim epin konu tep er mołumkonu, ei ek koi er pim, ei nipi enimngum, ba wumb ombu mon,” pa nim.12Pe wu endi eim epi sepi mułum kin,Gos eim kin epi nga ngumba. Wu endieim epi sinerang mułum kin, nga eimnge epi kembis endi simba, epi ei amba. 13 Na ek ekin nind ek ei pułe yipałim, ‘Ningił ełe epi kaninmin ba epikinanmin. En enim kom ełe ek pi-inmin, ba mendpił piik kun enanminmon.’ 14 Wumb oł yi enmin ei, ok ekni tor kindiłim wu Aisaiya ninim ekei keimi pałim. Ei wumb ekii se oł yierngii ni piipi nirim mił keimi pałim.Nirim ek yi nirim.‘Enim piinmin ba pułe piinanmin.

Enim keningii ba epi endikinerngii. 15 Enim nomanełe pirek neng, ek piinanmin.Enim kom ełe ek piingii, kisenim. Nimbił erang en enimningił kumbuł gii ninmin. Yierik epi kinanmin. Kom ełeer piik tuk sinanmin. En enim

MASYU 13:16 23 MASYU 13:33noman ełe ek pułe pii poł tu-nanmin. Tunarik, na kin onanGos yi ninim. Wangin kin, naen enim er ka ermbii.’

16 “Ba enim ka piingii ei enim ningiłepi kanik, kom ełe ek piik yi enmin.17 Enim piingii! Na ek keimi nipenim ngond, kumb ok Gos nge oł ekiise tonu omba, ei piik niłmin wu ni,kombur wu oł kun ka ełmin ombu enenim noman ka ka piik, enim pe kanikenmin ei kenminnimulk ba kinenjingmon. Nga enim piinmin ek ei piiminni, ka piik mulk ba piinenjing.”

Kuni Emb Ek Ekin Tum Ek Ei PułeJiisas Nipi Tor Kindim

(Mak 4:13-20, Luk 8:11-15)18 “Wu endi kuni emb pani pin

kindim, ei ek ekin ei nge pułe yi pałimei enim piingii,” pa nim. 19 Wumbpei Gos tonu epin mołpu sinim tepenim ełe ek ei kuni mił, tał pendnimei pir sinanmin. Ei yi mił kuni mongwiis emb ei mani andłam ełe pang,kei sik nunjung. 20 Nga kuni mongwiis emb pupu, mei ku mułum ełemani pum ei yi mił, wumb Gos ek piik,ka piik sikir sinmin. 21 Pe kuni wiisei dumbuł mani punanim. Ei yi mił,wumb kombur Gos ek to mani kindikwu ei kin oł kis erangin, wu ei eimpii gii sikir kis mołum ei, nge pułe yipałim. 22Kunimongwiis emb komburpupu, ond kan dumbuł mułum ełemani pum. Ei pułe yi mił, wumb endiGos ek ei piim ba mei ełe oł embin tuieim kin tonu opu, Gos ek ka ei tomanikindim. (Ei yimił eimGos nge kongunenerim.) 23 Ba kuni mong wiis embei pupu, mei ka ełe mani pum ei yimił, wumb Gos piik, ekii sik, kongunyi erangin kin kuni mong 100 min,60 min, 30 yi top mułum.” (Ei yi miłwumb Gos piik, nga kongun erangin,wumb konj nga tuk ok Gos piinminmił, ek yi nim.)

Ek Ekin Ei Aka Pin Engimb Kis EndiTonu Om

24 Jiisas eim ek ekin endi nipingopu yi nim, “Gos sinim tep er kanpimołum mił yi, wu endi eim kuni emb

sipi kindim. 25 Ba epin konu emiipeng opu, orung wu endi opu, kunimongwiis pim konu engimb kismongpim, ei kindpi pum. 26 Ekii se kunimong wiis ei tonu opu, mong tumbiini erang, engimb kis endi tonu opupim. 27Pe kongun wumb puk en enimnge wu Owundu mułum konu kanik,yi ninjing, ‘Wu Owundu, sin piipinnim kuni mong wiis ka wii ei akapin kindin ni, piinjpin ni, engimb kisendi tonu opu mołum,’ pa ninjing. ‘Einimbił erang enim?’ a ninjing. 28 Eimek yi nim, ‘Opu orung wumb endi opuerim.’ Neng, kongun wumb eim kanikyi ninjing. ‘Sin pupun, engimb kisei pirpin, tor kindmin min?’ 29 Bawu owundu ei ek nipi yi nim, ‘Enimengimb kis ei er tor kindmin ni erngiiei, enim kuni mong wiis ei ouni ertor kindngii mon!’ pa nim. 30 ‘Peenimepi tał ouni kanwiik tangin tonuonkuł, pengił, ekii se kuni poł tumbakunum, ei engimb kis ei eipi or tok,kuni mong wiis ei sipik, nanim kuningii ełe kindngii, ba engimb kis ei ortok dup ełe kindngii,’ pa nim.

Ek Ekin EiMaserMongKinYiis Teł EkPoł

(Mak 4:30-32, Luk 13:18-19)31 Jiisas eim ek ekin endi eipi nipi

ngum. Ei yi mił nipi, “Gos tonu epinkonu sinim tep enim mił yi eim kunimong endi embe maser mong,” paniłmin. 32 Kuni ei wu endi eim sipipi,eim aka pin ełe tełim. Maser niłminkuni ei mong kembis wii, kuni wiiemb ombu kuni mong wiis mił kapłimon. Ba ekii se, kuni ei tonu opu,ond mił mendpił peng kei ok ond ełeambilk molk, ngii takik ełmin.”

Kuni Yiis Ek Ekin Endi Nipi Ngum(Luk 13:20-21)

33 Nga eim ek endi ekin topu nipingopu yi nim, “Epin konu tep ermołum, ei yi mił kuni yiis ei amb endisipi kin, ming endi sipi, noł kin erang,plawa owupu tonu ołum. Ei yi mił,wumb Gos ek ka ei piik wumb, pei okJiisas kin ekii sinmin.”

MASYU 13:34 24 MASYU 13:52Jiisas Ek Ekin Kunum Kunum Top

Nirim(Mak 4:33-34)

34 Jiisas eim ek ekin ombu ni torkindpi wumb pei ngum. Ek ombu peieim nipi tor kindim ei, Jiisas eim erendeim ni tor kindnerim mon; ek peiek ekin ni tor kindim. 35 Na ek ni torkindinj ei yi, ok oł ekii se tonu omba,epi ei piipi nirim ek ei keimi, tonu omwu eim ek yi nirim.“Na ek ekin top nip wumb en enim

ngumbii. Nga nam ek koier pirim ek ei nip tor kindipngumbii ei kumb ok Gos meieririm ek ei nip ngumbii,” panim.

Engimb Kis Ek Ekin Ei Pułe Nipi TorKindim

36 Pe eim wumb si kindpi ngii konupum. Nga ekii se eim nge ekii sikełmin wu ok, eim kin kii sinjing, “Nimengimb kis endi ek ekin, ei pułe nipeni ełe kindii!” pa ninjing. 37 Jiisasek nipi orung kindpi yi nim, “Wuendi kuni mong wiis ka emb kindimwu, ei wu kingam. 38 Aka pin eipułe, mei orung orung pei. Nga kuniemb ei, Gos sinim tep enim konu ełepei mołmun. Nga engimb kis ei yipałim; Seisen nge wumb, ei engimbkis mił mołmun. 39 Sinim nge opuorung wu ei, Seisen eim mołpu, eimengimb kis emb mił ei kindim. Ekii sekunum poru nimba ei, kuni ngungiikunum ei yi mił ku, muł, mei porunimba kunum ei, Gos enjel kuni eikułou tungii. 40 Engimb kis ei kułoutok, dup kelnjing ei, yi mił ku ekiise ya mei ełe poru nimba kunum eiyi pimba. 41 Gos kindim wu kingampupu, enjel kindang ok, wumb endioł kis erik oł kanim kanim yi eranginkin, wumb pii gii to kis ełim ei sik, epikanim kanim endi pii gii to kis ełminei, Gos tep ełim wumb ei kin tep tomulerngii mon. 42 Pe wumb ombu,pei olkup to dup ełe kindngii. Dupełe en enim ke nik, anmbił kongk, ermułngii. 43 Kunum ełe, wu amb kunka mułngii wumb ei, ngenj ełe eni mił

tiłang erang, en enim nge ernjing tepermba konu tukrung mułngii. Wumbendi eim kom pim kin ek ei piyengłi!”

Ek Ekin Ei Wu Endi Ku Kum Mei EłeKan Sim

44 “Gos sinim tep er mołum ei mił;wu endi ku kummei ełe peng kan sim.Ku kum ei kan sipi nga aka pin ełe ngakoi erim. Nga wu ei eim ka ka piipipupu, eim epi wumb kanim kanim peiwumb ngopu kuminj sim. Eim nge kuei sipi mei ełe nga top erpi sirim.”

45 “Gos sinim tep er mołum konu eiyimił; wu endi epi top erpi, ngawumbngopu ku sipi, eim biis ni epi mon kawii pałim ei nge kurnum. 46 Pe eimkenimni biis kawii endi kanpi eim episipipi wumb eipi kin ku sipipi biis kawii ei top erpi sim.”

47 Pe nga endi yi ku, Gos sinim teper mołum konu ei yi mił; omu kon eioł tok noł gopu, ełe mani kindik, omukanim kanim sik tor siłmin. 48Pe omukon ei piki tang sik, noł wer ełe tor tuwułmun. Tu wuk, omu ka mił ombuapir sik, ming endi ełe kindik, kis miłombu kułou tok sipik si kindiłmin.49Ekii se muł mei poru nimba kunum,ei yimił ermba. Enjel okwumbkis tukwumb ka mułngii konu tuk mułngii,to sipi tor kindngii,” pa nim. 50 Pewumb ombu pei sipi, dup konu ełekindangin, ke nik, en enim gupu an-mbił ni gupu mong ei kongk, kunumkunum dup peł ełe minj mułngii.”

Wu Endi Epi Ka Wii Nge Konj Simba51 “Jiisas eim ek nipi kii sipi yi

nim, “Enim ek ombu pei piik poruninmin?” Pe eim ek nipi ngopu yini dinga nim. Wumb eim kanik, yininjing. 52 “Gos sinim tep ełim ek eipiik poru nik ełmin wumb kin, ngiiełe ngii arim mił molk. Pe eim topngii endi ełe epi pei konj min okngeei pei sipi top simba. Ei yi mił, Gos ekoknge nim nga ek konj ei pei Jiisas nitor kindim.”

Nasares Konu Wumb Jiisas Nim EkPiinenjing

(Mak 6:1-6, Luk 4:16-30)

MASYU 13:53 25 MASYU 14:1853 Pe Jiisas eim ek ekin nipi poru

nipi, eim konu ełe si kindpi pum.54 Nga eim si kindpi pupu, eim ngemei ełe pum. Pupu, eim Gos ek nipiwumb ngopu, erang wumb Gos ngiiełe molk, piik puku sik yi ninjing.“Wu ei noman dinga ni, jep oł enim, eieim konu jiłi orung pupu sim? 55Wuei eim wu kamnda nge kingam. MamMaria ei eim nge mam. Eim ngeangim Jeims ni Josep ni Saimon niJuras wu ombu eim angim noł moł-mun. 56 Pe nga eim nge aim noł peisinim kin mołmun ba wu ei ek jiłiorung pu sim?” 57 Wumb ek yi nikkin en enim noman kis piinjing. BaJiisas eim ek nipi yi nim, “Ek ni torkindiłim wu eim konu orung orungeipi wumb eim kaimb sik, noman kulkełmin, ba eim ngii konu ni eim ngekonu ełe wumb, oł yi enałmin mon,”pa nim. 58 Pe nga eim jep oł pei konuełe enerim mon. Nimbił erang wumbeim kin pii gii ninenjing.

14JonWumbNoł PendiłimWuEiKułum(Mak 6:14-29, Luk 9:7-9)

1Kunumełe, King Eroswu owundu,eimGalilii konu tepmołumwu, ei eimJiisas ek ei piim. 2Eim ek nipi eim ngekongun wu ombu ngopu yi nim, “Wuei Jon wumb noł pendpi ngołum wuei, tukpu ełe angpi tonu om ełe dingaei eim kin kongun er mołum.”

3 Ei yi mił, King Eros ni wu ei Jonambił gii nipi sipi kan ngum. ErosiyasPilip nge ambim, ei eim kamim baeim King Eros bii nipi kin King Eroskin pum. Pang, Jon, “Mon!” pa nim,ełe nge King Eros Jon kan ngii ełekindim. 4 Kumb ok, Jon eim KingEros kanpi yi nim, “Nim amb ei sin,ei kapłi enanim,” pa nim. 5 Nga KingEros eim Jon to kundmbii nim; ba eimwumb pei kin mund mong kułum. Einimbił erang, wumb pei Jon ek ni torkindiłim wu mołum ni yi piinjing.

6 Kunum ełe wu kombur King Eroskin kułou tunjung. Tok, mam eimmengim kunum ei piik er mulnjung.

Kunum ełe Erosiyas eim nge ambłamei tuk golang nipi, non er endim.Endim ei, King Eros eim kan ka kenim.7 Kanpi, eim ek dinga nipi ambił eingopu yi nim, “Nim epi endi simbiininjii ei, na nim kapłi ngumbii,” panim. 8 Ambił ei nge eim mam einim ek mił piipi yi nim, “Nim wu Jonwumb noł pendiłim wu, ei peng mingendi kindkin tu, nam ngui!” pa nim.9 Ambił ei ek yi neng kin, King Eroseim noman embin to piim, ba ok eimek dinga nipi ngum ei piim. Pe ngaeim wu kombur eim kin kuni endenok mulnjung, ei piinjing ku. Yi pengpiipi kin, “Yi na epi ei ngei!” pa nim.10 Eim wu kombur kindang puk, Jonkan ngii pim konu, pang, “Kołmunger tu wei!” pa nim. 11Wumb puk, Jonpeng embił ei ming ełe tu wuk kindik,ambił ei ngangin kin ambił ei sipipieim mam ngum. 12 Ba Jon nge ekiisiłmin wumb ei ok, Jon ngenj sipik,tukpu tok pendik. Ekii se puk, Jiisaskanik, yi ninjing.

Jiisas Wumb 5,000 Pei Kuni Ngum(Mak 6:30-44, Luk 9:10-17, Jon 6:1-14)

13 Jiisas eim Jon ek ei piipi, konuełe si kindpi noł kanu sipi, konu eipiwumb mulenjing konu eipi ełe pum.Eim endeim mendpił pum. Ba wumbkonu owundu orung orung pei piik,eim pum konu ekii se punjung. 14 Ekiise Jiisas eim tor pupu kenim ni wumbtiłap owundu pei ok mulnjung. Eimwumb ombu noman ka ngopu, eningpim wumb ei er ka erpi yi erim.

15 Konu pou neng, Jiisas nge ekiisiłmin wumb ok eim kanik yi ninjing,“Sinim ya konu ełe wumb endi mandimulałmin; nimwumbei kindanorungpuk, kuni kan sik, nok erngii,” paninjing. 16 Ba Jiisas ek nipi orungkindpi yi nim, “Nimbił erang wumbpei orung pungii? En enim wumbei kuni ngungii,” pa yi nim. 17 Jiisaseim nge ekii siłmin wumb eim kanikyi ninjing, “Sin kuni endi pei sinałim.Bres angił orung kin, omu tałmendpiłsałim,” pa ninjing. 18 Jiisas eim eknipi, “Kuni ombu ya na moł konu tu

MASYU 14:19 26 MASYU 15:7wei!” nim. 19 Eim ek nipi, “Wumb peimani ełe mułei!” pa neng, mulnjung.Mułangin, eim bres angił orung sipi,omu tał sipi, tonu kanpi, Gos kin ekka nipi, bres engin topu, eim ngeekii siłmin wu ngang, sipik wu ambombu ngunjung. 20Wumb kuni ei nokpangin orungpeimułumei, kon engkinga tał to piki tunjung. 21 Wu kuninunjung ei 5,000, ba amb kangił ei peigerik kun enenjing mon.

Jiisas Tonu Noł Peł Ełe Pum(Mak 6:45-52, Jon 6:15-21)

22 Pe Jiisas eim nge ekii siłminwumb ei kanpi yi nim, “Kumb se enimnoł kanu ełe tonu puk, noł orundungpei! Nam wumb ei ‘Pei!’ nip kindip,ombii,” pa nim. 23 Jiisas eim wumbei pei nipi kindpi, eim mendpił tonukomung ełe tonu pupu, prei erim.Konu pou neng, eim mendpił tonukomung ełe mułum. 24 Noł kanu eipupu, tuk noł miim ełe mandi pang,konu pop owundu topu yi erim. Einoł kanu kumb ełe om. Opu, noł kanuto ak tumba erim. 25 Konu tengmbamandi erim, ba aninga kopur emii miłpim konu kenjing ni eim noł gopupeł ełe tonu opu, eim ekii siłmin wumulnjung konu mandi om. 26 Wuombumolk kenjing ni wu endi noł pełełe wang mił, wu ombu mund mongkulk, mon gui endi onum, ninjing.Nik, mund mong erik, wii dinga wiitunjung. 27 Pe Jiisas sikir tor opuyi nim, “Enim mund mong enerei!Ei na, na mendpił ond. Enim pukusinerei, mon!” pa nim. 28 Piisas eknipi orung kindpi yi nim, “Owundu, einim mendpił on kin, na nen noł pełełe op, nim mołun konu ombii,” panim. 29 “Oi!” a nipi Jiisas ek yi nim.Pe Piisa eim noł kanu ei si kindpi, nołpeł ełe pupu, Jiisas mułum konu biini pum. 30 Ba eim konu pop owundutang, eim mund mong erim. Erpi,noł ełe si mani simbii ni erim. Erpi,eim wii dinga topu yi nim, “Owundu,nim na paki to!” nim. 31 Jiisas eimsikir opu, angił mani kindpi, Piisaambił tonu sim. Sipi yi nim, “Nim piigii dinga pinałim. Nim nimbił erang

nim na kin pii gii ninan?” pa nim.32 Pe wu tał noł kanu ełe tonu pangił,konu pop owundu tum ni poru nim.33Noł kanu ełemulnjungwuombu, enenim Jiisas kinmen tok erik Gos embeambił tonu kindik, “Nim Gos kingamkeimi mołun,” pa ninjing.

Genesares Konu Jiisas Ening PimWumb Pei Er Ka Erim

(Mak 6:53-56)34 Galilii noł gopu ei orundung puk

si kindik, Genesares konu orung torpunjung. 35 Wumb konu ełe wumb,Jiisas piik poł tok yi ełmin. Erik,“Wumb ening pim wumb tu wei!”pa nik kindnjing. 36 Wumb en enimek dinga nik yi ninjing, “Wumb en-ing pim wumb ei, ok nim kondukembiłngii,” pa yi nengin, ening pimwumb ei ok Jiisas kon ełe embiłangin,ening pim wumb pei ka mulnjung.

15Gos Nge Lo Ek Ei Sinim Kupenjing Ek,

Ei To Mani Kindnim(Mak 7:1-13)

1 Kunum ełe, lo ek piiłmin wumbkombur ni lo ek emb tołmun wumbkombur ni Jerusalem konu si kindik,Jiisas mułum konu tor onjung. Okyi ninjing. 2 “Nimbił erang nim ngeekii siłmin wumb ei sinim ok kupen-jpin noł, ‘Erei!’, nik oł ei enarik, kuninungii kunum ei, angił was enanmin,”pa ninjing. 3 Jiisas ek nipi orungkindpi yi nim, “Nimbił erang en enimnge ełmin oł ei ekii sinmin. Sik, Gosnge lo ek ei si kindinmin min? 4 Gosek yi nim, ‘Nim arnim manim ningiiek ekii sik erngii,’ pa nim. ‘Pe wuendi arim mam kin ek kis nipi ngopuerim kin, eim to kundngii,’ pa nim.5 Ba en enim yi niłmin, ‘Wu endi eimepi pei sałiłim wu, ei eim arim mampaki tumba,’ ba ei eim ek yi nimba,‘Na epi ei Gos ngumbii nipi poru ninj,’pa yi niłmin. 6 Ernjing, menjing eier ka erngii mił mon nik, en enimełmin oł ei erik, Gos nge ek to manikindik, en enim ełmin oł ei ambił tonukindiłmin. 7 Enim ek kend nge wu

MASYU 15:8 27 MASYU 15:30ombu, Aisaiya Gos ek ni tor kindiłimwu enim kin ek keimi kun yi nirim.8 Eim ek yi nim,‘Wumb tiłap ombu en enim gupu ełe

na embe ambił tonu siłmin.Nga en enim nge noman ei nakin am turii sałiłim. 9 En enimwumb lo pendik ełmin ek eini tor kindik yi niłmin, Gosnge ek ni tor kindinmin,’ pa yiniłmin. ‘Yi nik kin na kin mentok wii nił nik yi ełmin,’ ” panipi ngum.

Epi Erpi Wumb To Penj Tołum(Mak 7:14-23)

10 Jiisas eim wu amb pei wii topu,“Wei!” a nim. Nipi yi nim, “Enimpiik kun erngii. 11 Wumb epi nanginmani punum ei kis mon. Mer gupuełe ek nengin tor onum ek, ei erang,wu noman tuk ei penj kun ka pinałimmon.”

12Kunum ełe eim nge ekii sik ełminwu ombu ok, eim kanik yi ninjing, “Loek piik ełmin wumb, nim nin ek eipiik, kis piinmin ninjing ek, ei nimpiin min mon?” 13 Eim yi nim, “Embepi kanim kanim endi nanim Arnantonu epin mołum ei erip tał pend-nenim, epi endi kapłi dumbuł pei pułerngii. 14 Enim kan wiik tei! Wumb einingił tumbun mułum wumb, ei puk,ningił tumbun mołum wumb komburandłamandan tungii enmin. Peningiłtumbun mułum wumb endi pupu,endi andłam andan tumbii ni ermba,ei wumb tał ouni bok tunguł,” panim. 15 Piisas ek nipi orung kindpi yinim, “Nim ek ekin ei pułe ni peni ełekindan, sin piimin,” pa nim. 16 Jiisasek yi nim, “Enim yi ku noman kunka pinałim, wumb eipi mił mołmun.17 Enim piinanmin, wumb kuni gupukindiłmin, epi nok mani kindinminei, mer kirim ełe punum. Pupu, ngasipi tor kind si kindinmin. 18 Ba epinoman tuk pałim, nik tor kindinminei, noman ełe tor onum. Epi ei mend-pił wumb erpi kis mondnum. 19 Ngawumb noman tuk ełe tor onum ei yimił, ek kis nik, epi waning erik, wumbto konduk, amb eipi ngunduk, oł kis

eipi erik, epi waning sik, ek kend tokerik, wumb kin ek buł ambił erik yiełmin. 20 Oł eipi oł ombu erpi wumber kis mondułum, ba wumb endi angiłwas enarpi kuni nołum, ei wumb erkis penj mundnałim mon,” pa yi nim.

Keinan Amb Ei Jiisas Kin Pii Gii Nim(Mak 7:24-30)

21 Jiisas konu ełe si kindpi, pupuTaiya kin Sairon konu ełe mandi torpum. 22 Keinan konu ełe wumb tiłapeipi, amb endi opu konu ełe mułum.Amb ei opu, ek dinga nipi yi nim,“Owundu, nim Deipis nge kingam,nim na kin kaimb se. Na nge ambił eigui kis ei er kis mundang mołum,” panim. 23Ba Jiisas ek endi nipi ngunerimmon. Eim nge ekii sik ełmin wu ombuok, ek dinga ninjing, “Amb ei eimwii dinga topu sinim onjpun konuonumei, nimeimorungkindanorungpangłi!” ninjing. 24 Jiisas ek orungkindpi yi nim, “Gos na kindang opEsrel wumb kung siipsiip mił am pun-jung ei, mendpił sip orung simbii ngeonj.” 25Ambni opu, eim simb ełemaniming gopsing pii połpu ek yi nim,“Owundu, nim na paki to!” 26 Jiisas eknipi yi nim, “Sinim kangił kuni sipin,owu ngunermin ei, oł kun pinałimmon.” 27 Amb ei yi nim, “Owundu,nim ek keimi nin, ba wumb en enimkuni nołmun kuni ełimmani pułumeiowu nołmun,” pa nim. 28Amb ni ek yineng kin Jiisas ek nipi yi nim, “Amb,ninim pii gii na kin ei owundu tonuom, epi ninim piin mił yi tonu omba.”Yi neng kin, kunum ełe mendpił ambei ambłam ka wii mułum.

Jiisas Ening Wumb Pei Er Ka Erim29 Jiisas konu ełe si kindpi, pupu

noł gopu Galilii niłmin konu ełe torpum. Pupu, komung endi ełe tonupupu, mei ełe mułum. 30Wumb tiłapowundu endi ok, eim mułum konuonjung. Ok, wumb ningił tumbunmułum, ni kom ngang ek piinenjingwumb, ni simb angił kismułumwumbpei sik, eim mułum konu tu wun-jung. Tu wuk, Jiisas mułum konu

MASYU 15:31 28 MASYU 16:8simb ełe mandi tuk mundangin, Ji-isas eim wumb pei er ka erim. 31 Yimił erang kin, wu amb pei nomannendii tok piinjing. Nimbił erangwumb ek tingnenjing wumb ei, ngaek tengnjing; nga simb kis mułumwumb ei nga simb ka mułum; ningiłtumbun mułum wumb ei, nga ningiłka mułang kenjing. Gos oł ei yi miłerang kin, wumb en enim Esrel ngeGos embe ambił tonu kindnjing.

Jiisas Wumb 4,000 Pei Kuni Ngum(Mak 8:1-10)

32 Jiisas eim nge ekii sik ełmin wuombu, wii tang wangin kin ek yi nim,“Wu, amb ombu na kaimb kis piind,”pa nim. “Wumb kunum tekliki pena kin mulnjung, pe wumb kuni tangpiinmin ei, na nga orung pei nimbiikaimb enim. Nimbił erang wumbei dinga sinerang, ngii konu bin nipuk, kumb kuni tang mełiłim tumba.”33 Jiisas nge ekii sik ełmin wumb okek yi nik, “Ya konu ełe orung orung eiwumbmulałmin, sinimkuni jiłi orungsipin wumb ombu kuni ngumun?”34 Jiisas eim ek nipi kii sim, “Enimbres nimberii sałim?” Wu ombu yininjing, “Sin bres, angił orung ngatał ni omu endeim endeim ni sałim,”pa ninjing. 35 Pe Jiisas ek nipi wumbngang, wumb pei mei ełe mani pukmulnjung. 36Pe eim bres pei sipi, omuombu sipi, eim Arim Gos kin prei erpingopu, kuni ombu sipi eim nge ekiisik ełmin wu ombu ngang, wu ombusik mok tok wumb mulnjung wumb,ei ngunjung. 37 Wumb pei kuni nokpangin, pinang pang kin, kuni orungmułum ei kon angił orung nga tał,takik piki tunjung. 38 Kuni nunjungwu ei 4,000 peimendpił nunjung. Ngaamb, kang ambił angił pendik tukkindnenjing mon.

39 Jiisas wumb ei pei nipi kindpi,eim noł kanu endi sipi, pupu konuorung Makaran ni konu ełe orungpum.

16Jep Oł Kenmin Nik Wii Tunjung(Mak 8:11-13, Luk 12:54-56)

1 Jura wumb wu num ombu lo ekekii sik ełmin ni wumb kolk nga konjangk tonu onerngii ni piik wumb ok,Jiisas kanik, eim nimba ek piimin nikeim ermba mił kenmin nik yi ninjing.Nik, “Eim epin konu ełe jep oł andantopu oł, endi erangłi!” ninjing. 2 BaJiisas eim ek orung kindpi yi nim,“Konu pou nipi, eni mani pang, enimmolk kunum ka simba niłmin. Einimbił erang kupu muł kundii erangkanik niłmin. 3 Konu kupiiring okriini molk, konu kupu ping erpi ełimei, enim molk konu pop topu, kumbowundu tumba, nik ełmin. Ba akipkunum ei, na jep oł kanim kanim endoł ei, enim kapłi pii poł tunanminmon. 4 Enim wumb kis molk kin ołkis ełmin. Enim molk jep oł andantopu oł kenmin ninmin, ei na kapłienermbii. Jep oł andan top ermbii ołei, Gos ek ni tor kindiłim wu Jona kinełim jep oł andan tum oł, ei mendpił.Wumb Jona ołup tok, noł ełe manikindnjing kin, ba nga Gos eim sipi,tonu orung sipi konj mundum.” Eimyi ni pendpi poru nipi, wu ombu sikindpi pum.

Lo Ek Ekii Siłmin Wumb Nin WumbKolk Nga Konj Angk Piinarik Ekii SiłminWumb Ombu En Enim Oł Kend Tok EłminEi Nge Ek Ekin Pałim

(Mak 8:14-21)5 Jiisas eim nge ekii se ełmin wu

ombu, noł gopu ełe tumb tok puk,ba en enim kuni bres ni epi endi siknungii ei, piinarik pendik puk. 6 Jiisaseim ek nipi yi nim, “Enim kan kun ermułngii! Jura wumb wu num ombu loek ekii sik ełmin wumb ni wumb kolknga konj tonu puk piinałmin wumbei kin ek kend tok ek ak mak erik eiyiis bres ełe tok kindangin opu tonuołum ei mił yi erngii. Ei enim piikkun erik mułngii. 7 Jiisas nge ekii sikełmin wu ombu ek enim kin ek nikyi ninjing, “Eim yi mił neng kin, ‘Sinbres tu wunenjpin,’ ” pa ninjing. 8 BaJiisas eim bres ni kuni epi sinałim ni

MASYU 16:9 29 MASYU 16:26piipi kin eim ekii siłmin wumb kinek yi nim, “Enim wu pii gii dingapinałimmił wu, nimbił erang enim enenim kin ek nik orung orung kindikenmin?” 9 Enim ek ei piinanminmin? Na bres angił orung ei wumb5,000 pei ngamb nunjung. Nangin,enim kuni orung mułum ei, kon nim-berii kon tunjung ei piinmin min?10 Pe nga bres angił orung nga tał eiwumb 4,000 pei ngamb nunjung. Ngakuni orung sik kon nimberii tunjung?11 Nimbił erang enim piinanmin naenim bres nga ek kun ninand mon?Na nind ei, enim Jura wumb wu numombu wumb ei ok ek kis ka pei peinik, kend tok erngii ek ei, piip nind,”pa nim. 12 Yi mił neng kin, wumb einim ek ei piinjing bres ełe kuni yiismon ek eipi endi ninmin, ni piingii,Jura wumb wu num ombu ei lo ekemb tołmun ek pei nga emb tunjung.Wumb ombu en enim oł yi mił ełminba noman tuk ka wumb eipi kin ngo-nałmin mon.

Piisa, “Jiisas Eim Krais,” Pa Nipi, “GosKindim Wu Mei Mani Om.”

(Mak 8:27-30, Luk 9:18-21)13 Jiisas pupu Sisariya Pilipai konu

ełe pum. Kunum ełe eim nge ekii sikełminwumbkii sipi ek yi nim, “Wumbpei na embe nii niłmin?” 14 Eim ngeekii sik ełmin wu ombu yi ninjing,“Wu kingam wumb kombur, ‘Nim Jonwumb noł pendiłim wu,’ ninmin; ngawumb kombur, ‘Nim Elainja,’ pa nin-min. Nga wumb kombur, ‘Nim Jere-maiya ek ni tor kindiłim wu endi,’pa ninmin. Wumb kombur molk,‘Nim Gos oł ekii se ermba oł ei pi-ikin niłim wu,’ ” pa ninmin. 15 PeJiisas eim ek nipi yi nim, “Enim nanii ninmin?” 16 Saimon Piisa ek yinim, “Nim Krais, nim Gos nge kingammolkun, wumb noman konj ngan,wumb konj mułngii,” pa nim. 17 Jiisasek nipi ngopu yi nim, “Saimon, nimJon kingam ka piinjii. Ya mei ełe wuendi nim ek ei ni neng, nim ninanmon. Na Ernan tonu epin mołum ei,nim ek ei nipi nim ngonum. 18 Piisa,

na nim kanip nind. Pe na Gos ngengii tekmbii ei, ya ku peł ełe tekmbii.Ku peł ełe tekmbii, nim embe ei pułePiisa ei ku mił. Pe wumb kułngiikonu kis ełe nge dinga ei, to manikindnermba mon. 19 Na Gos sinimtep er mołum konu ei kii wał sip, nimngumbii. Epi nim mei konu ambiłgii nin epi ei, tonu epin Gos ambiłgii nimba ku. Nim mei ełe epi endisi kindin kin, tonu epin Gos epi ei sikindmba ku.” 20 Jiisas eim nge ekiisik ełmin wu ombu kanpi kin ok yinim, “Enimwumb endi kanik na KraisGos kindim wu mei mani om, ninereimon!” nim.

Jiisas Eim Kołpu, Nga Konj Ba(Mak 8:31–9:1, Luk 9:22-27)

21 Kunum ełe Jiisas eim Jerusalemkonu ba nge pułe andan tum. “Wumbnoman peng pim wumb ni, Gos kinkułmał kałiłmin wumb, ni lo ek embtołmun wumb pei ok, eim ngenjkumbii ngungii. Ngok, to kund-ngii, tukpu konu mani pupu, epi ngakunum tekliki ełe tonu opu konj ba,ek ei ni tor kindim.” 22Piisa eim sipipitor sipi eim ek kis ngum. Ngopu ek yinim, “Owundu, nim ek keimi ninan,nim nin ek ei tonu onermba mon.”23 Jiisas kan ak topu, ek nipi Piisangum, “Seisen, nim na buł morungpui! Nim na kin ek eipi ninjii en?Nim Gos nge ermba oł ei piinan mon.Nim wumb noman ełe erngii epi eimendpił piin!” pa nim.

24 Kunum ei Jiisas eim ek nipi eimnge ekii sik ełmin wu ombu ngum,“Wumb endi na kin ekii simbii nipiimba wu, ei eim noman to piinarpikin, eim ond peri ei kou sipi, na biikonu ekii simba. 25 Wu endi eim ngenoman konj peng ka moł ni piimbawu, ei eim noman konj am ba. Wuendi na nge piipi erang, eim nomankonj am ba; ei eim noman konj einga sipi orung simba ku. 26 Wu endieim mei ełe epi piipi si kułou topuer mułang, eim noman konj kułmbaei, mei ełe epi er sipi orung simbamił nenj? Nga eim epi nipe endi eimnoman konj ei nga top er sipi orung

MASYU 16:27 30 MASYU 17:20simba ei epi sinałim. 27 Na tonu epinsi kindip, mani op wu kingam tałiponj. Kunum ei Arnan Gos nge tiłangowundu ei kin enjel ni ouni ongii.Kunum ełe, na ek keimi ni pendindmił keimi tor omba ei, en enim ołerngii mił yi ku, Gos eim enim kumeporung kindmba.” pa nim. 28 “Na ekkeimi nip enim ngond, wumb kom-bur ya ełe angiłmin wumb ei, konjmułngii. Mułangin, na wu kingam eiking mołup ombii,” pa nipi ngum.

17Jiisas Ngenj Ei Kanim Eipi Kułum(Mak 9:2-13, Luk 9:28-36)

1Pekunumangił orungnga endeimporu neng, Jiisas eim Piisa sipi, Jeimsangim Jon kin nipi, seng puk tonukomung owundu endi ełe tonu pun-jung. Komung ei am ei tonu sim konu,en enim mendpił mulnjung. 2 Jiisasnge ngenj ei nga ngenj endi eipi miłpeng kenjing. Eim kumb ningił eieni topu tiłang enim mił, yi tiłangowundu erim. Nga eim alap ełe kurumił tiłang erim. 3Moses kin Elainja tałouni tor okuł, Jiisas eim kin ek tangkkenjing. 4 Piisa ei kanpi kin eim ekyi nim, “Owundu, sinim ya mołmunei ka wii. Nim kapłi nin kin, ya ełena ngii tika tekliki tekmbii. Endi nimnge; nga endi Moses nge; nga endiElainja nge,” pa nim. 5Ek nipimułang,kupu kuru tiłang owundu erpi opu,wu kei enjing konu om. Kupu ei opuwu kei kin pełi erim. Erang, kupu tukełe Gos ek endi tor om ei yi nim, “Eina nge kingam, na eim kin noman kawii ngond. Na eim ka wii piind; ngaenim eim ek piingii.” 6 Jiisas nge ekiisik ełmin wu ek ei piik, mund mongerik, mani mei ełe puk pinjing. 7 Jiisaseim mandi opu, wu ombu embłim.Ambiłpi, ek nipi ngopu yi nim, “Enimmund mong enerei mon!” nim. 8 Pewu kei tonu angk kenjing ni, wumbendi mulenjing; ba Jiisas eimmendpiłmułum kenjing.

9 Jiisas ni wu kei kin komung eisi kindik mani puk, Jiisas eim kin ek

nipi ngum, “Enim pe kanik onmun,ei wumb eipi kanik ninerngii mon.Pepi, pang pang tonu epin si kindpimani mei ełe opu, wu kingam miłmołpu kołpu, nga opu konj pum kin,ek ei tor pangłi,” pa nim. 10 Jiisaseim nge ekii sik ełmin wu kei eim kinkii sinjing, “Nimbił erang lo ek embtokmołmunwumbei, Elainja kumb seomba ninjing?” 11 Jiisas ek nipi orungkindpi yi nim, “Ei keimi! Elainja eimkumb se omba. Opu, oł kanim kanimei er kun ermba nge omba. 12Ba enimkanip nind, Elainja ok om ba wumbeim om mił pii kun enenjing. Enarik,en enim noman ełe eim kin oł kanimkanim erik enjing. Yi mił ku, akiptonu epin si kindpi, mani mei ełe om,wu kingamei ngenj kumbii simba ku.”13 Jiisas ek yi neng kin eim nge teklikiekii sik ełmin wu ombu piinjing ei,Jon wumb noł wii pendiłim wu ei, kinninim ni piinjing.

Jiisas Kangi Endi Gui Kis Pim, Er KaErim

(Mak 9:14-29, Luk 9:37-43)14 Pe puk, wumb tiłap owundu endi

tor onjung konu ełe, wu endi Jiisaskin tor opu, ming gopsing pii połpu,eim simb ełe mani opu mołpu mei ełepim. 15Pepi, ek yi nim, “Owundu, nimna kin kaimb piin kin, nanim kangi einoman wulu mił pang, pupu dup pełełe pułum; nga noł tuk pupu, eim kamulałim mon. 16 Na sip tu wup, nimnge ekii sik ełmin wumb mulnjungkonu ninj ei, wu ombu kapłi ka enen-jing mon!” pa nim. 17 Jiisas ek nipiorung kindpi yi nim, “Enim wumbtiłap pei pii gii pinerim; nga enimnoman tuk kun ka pinerim wumb.Kunum nimberii na enim kin konguner mołamb kin, enim Gos nge nomandinga ei pii poł tungii? Enim kangi eina kin tu wei!” nim. 18 Jiisas kangini tu wangin, gui kis ni ek ngopu torkindim. Kindang, kangi ei pemendpiłka wii mułum. 19 Jiisas eim nge ekiisik ełmin wu mendpił ok, Jiisas kanikek nik kii sinjing. “Nimbił erang singui kis ei to tor kindnenjpin?” 20 Eim

MASYU 17:21 31 MASYU 18:7ek nipi orung kindpi yi nim, “Enimpii gii aninga mendpił pim. Peng kin,enim ermin ni enjing kapłi enerim.Na enim kin ek keimi nip enimngond,enim pii gii ei kuni maser mong kem-bis wii ei sem simbii mong mił yi pimkin, enim mei komung ya pałim eimon, pukun orung ełe pui,” nenginkin ba. Pe enim epi endi ermin, ni piigii, epi ei kapłi erngii. 21 Ba andłameipi endi seng, gui kis ei mił to kind-min mił mon. Ba prei erpin ngopun,kuni mowii pepin ermin ei, mendpiłpałim. Epi endi eipi kapłi enermbamon.”

Jiisas Eim Kołpu Nga Konj Ba Ek NgaNim

(Mak 9:30-32, Luk 9:43-45)22 En enim puk Galilii konu o ende

puk molk, Jiisas ek nipi eim ekii sikełmin wumb ngum. “Na tonu epinmani mei ełe op wu kingam moł.Mołamb, wumb na sik, opu orungwumb ok angił ełe ngungii ei, piipnind.” 23 Nipi yi nim, “Pe na tokundangin kułmbii; tukpu konu pepkunum tekliki opu pang, nga angiptonu op konj bii,” pa nim. Jiisas eimek yi neng, eim nge ekii sik ełmin wuombu noman embin tang piik mul-njung.

24 Ekii se puk, Kapaniyam konu ełetor punjung ni men ngii owundu ełeandik men ngii ku takis siłmin wumbei ok Piisa kii sik yi ninjing, “Enimnge ek emb topungołumwu,menngiiowunduełe ku takis tołumminmon?”a nik. 25 Piisa ek nipi orung kindpi yinim, “Owa, eim enim.” Nga Piisa eimpupu ngii ełe nirik pum, ba Jiisas Piisakin opu kii sipi ek yi nim, “Saimon,nim noman nipe noman piin? Yamani mei ełe wu num ei eim kingamamb seng kuimi ngum, ba nga wumbeipi ei wu num eim paki yi ku tum.Tum ełe wumb, nii endi epi ei ngangopu orung wu eim kin kindngii?”pa nim. 26Piisa ek nipi yi nim, “Wumbtiłap eipi kin ngołmun,” pa nim. Jiisasek nipi ngum. “Yi erpi kin, eim nge

kingam ku ni epi ngopu orung kind-nermba. Yimił, na Ernanngii konu kutakis kindnermbii ku,” pa nim. 27 “Pesinim yi eramin kin, wumb ei sin kinkis piingii ei mon. Nim pukun, nołgopu ełe omu wuk kindan, omu endiok tonu opu pim kin, sikin, gupu ełeambił aki tokun kenjii ni, ku moniiendi pimba ku ei, tu wukun wumb eingunjii. Ngunjii ku ei, wumb ei ngetiłap ouni ngunjii; ei kapłi ermba,” panim.

18Gos Sinim Tep Mołum Konu Ei Ni

Epin Tep Mołum(Mak 9:33-37, Luk 9:46-48)

1Kunumełe Jiisas nge ekii sik ełminwu ok kin ek yi ninjing, “Wu nii endiGos sinim tep er mołum konu ei wuowundu mendpił mołum?” 2 Jiisaseim kangi kembis endi tu wupu, tukmulnjung konu ełe engndim. 3 Eimek nipi yi nim, “Na ek keimi nip enimngond. Enim ok kangił kembis miłek keimi ni piik mulnjung kin, enimGos sinim tep er mołum konu ełe tukpunerngii. 4 Wu endi eim ngenj eimani kind si kindpi, eim noman topiinarpi mułmba wu ei Gos sinim teper mołum konu wumb tuk mułngii ei,to mani kindpi mołum kumb ełe ba.5 Nga wu endi na nge embe ełe piipikangił ei mił ‘Oi!’ a nipi, eim ngii ełenirik simbawu ei, na yi ku, ‘Oi!’ a nipi,eim ngii ełe nirik simba,” Jiisas eim ekyi nipi wumb ngum.

6 “Wu endi opu, na kangił mołmunei na kin pii gii peng mołmun ei tokis ermbii ni ermba wu ei, eim kumepowundu kis mendpił ei eim simba. Bawu ei kom ku owundu endi sik numgoltum ełe kan kulk sipik, ep noł miiełe to mani kindngii wu ei, kumepkembis simba,” pa nim. 7 “Mei wumbkaimb kis piind. Wumb eipi ei ok kinwumb, na kin pii gii ninjing wumbei si tor singii. Keimi, oł ei mił tonuołum. Ba wumb nii endi wumb ei ołyi mił erngii nipi si tor sim wumb ei,eim kin oł embin tui kis endi ei eimkin tonu omba.

MASYU 18:8 32 MASYU 18:248 “Pe nim simb min angił ei endi

Gos buł ngopu ermbii ni erim kin,endi kiłpi to si kindnjii. Yi erangkin, ninim simb endeimmin angił en-deim ei peng konu ka ełe punjii ei ka.Simb angił orung orung ouni pimbaei, dup konu tukpu ełe mani kindngiiei, kulałmin kunum kunum dup nomułmba. 9 Pe ninim ningił ei erangkin Gos buł ngokun si kindkin en kinkapłi ninim nge ningił kopiskin torsikin, olkup tokun si kindnjii ei, ninimkonjmulnjii. Nim ningił endeim pengkonj mulnjii ei kapłi, ba nim ningił tałpim kin, nim oł kis kanim kanim erankin, nim olkup tok dup konu kindngiiei kis.”

Kung Siipsiip Am Pum Ek Ekin(Luk 15:3-7)

10 “Enim kan kun er mułngii; tukkangił kembismołmun ei epiwiimon.Na enim kanip nind, tonu epin enenim enjel tep ełmin ei, na Ernantonu epin mołum ei mandi mołmunpiiłmin. 11 (Nimbił erang na tonu epinsi kindip, ya mani mei ełe op tełimmoł. Mołamb, wumb am punjung ei,sip orung simbii nge onj.) 12 Enimer piinmim mił nenj? Wu endi eimkung siipsiip 100 pei mulnjung ei,endeim am pum. Ei eim kurnermbamin? Ei mon. Eim kung siipsiip 99pei tonu komung ełe mond si kindpi,eim pupu, kung siipsiip endeim ampum ei kurpu ba. 13 Na ek keimi nipenim ngond, wu ei pupu, eim kungsiipsiip ei kan sim kin, eim ka wiipiimba. Nga eim kung siipsiip 99 ampunenjing ei kin ka wii piinałim mon.14 Yi mił ku, sinim Erinjpin ei tonuepin konu mołum, ei eim tuk kangiłkembis mołmun ei am punerngii nipiinim.”

Engnjing Oł Kis Ełim Ei, Nik Ka EłminOł Ei

15 “Pe ninim angnim ei oł kis nimkin erim ei, pe nim pukun eim kinmolkun, eim oł erim ei andan tunjiiba eł ełip mendpił konu koi erkił ekningił. Ek yi nen ninim, angnim nimninjii ek ei piim kin, ninim angnim

si orung sinjii. 16 Ba wu ei nim ekpiinerim kin, nim pukun nga wu tałnga sinjii. Sen, enim tep to pungii.Puk, wu tekliki ni tał ni ek ni tor kind-ngii ei, Gos nge ek ninimmił yi erngii.17Ba eim wu ombu ek piinermbii nimkin, nga pukun Gos nge tiłap menngii endi wumb mołmun ełe sipnjii.Nga eim Gos nge tiłap wumb ei ningiiek piinermbii nim kin, enim yi miłpiingii wu ei torung pii gii ninanimwu, ni ku takis sipi ełmin wu ei miłmołum.”

18 “Na ek keimi nip enim ngond. Penga enim kin yamei ełe oł endi wumberngii ei, enim buł ngok noman topiinenjing kin, ei yi ku Gos tonu epinkonu mołum buł ngopu noman topiinermba. Penga yamei ełe enimkinoł endi wumb erngii oł, enim nomanto piinjing kin, ei yi ku Gos tonu epinkonu mołum yi mił ermba. 19 Na eknganip enimngond. Enim tukmei ełemołmun ei wu tał eł ełip noman endesekił prei erkił, epi endi simbił ningił.Ei na Ernan epin mołum ei, kapłi pakitumba. Topu singił, epi ei ngumba.20 Keimi, wu tał min tekliki mił molk,na nge embe piik tuk kułou tungii ei,na op tuk ełe op mułmbii,” pa nim.

Kongun Wu Epi Sipi Nopu Pendiłim,Ei Nge Ek Ekin

21 Kunum ełe Piisa opu ek kii sipiJiisas ngum, “Owundu, kunum nim-berii na engnan opu oł kis endi nakin erang, na eim si kindip ngumbii.Kunum angił orung nga tał min?”22 Jiisas ek nipi eim ngopu yi nim,“Nim kunum angił orung nga tał ninba na nim kanip nind, kunum kunumpei eim nim kin oł kis ermba, ei kilngunjii,” pa nim. 23 “Yi mił eran,Gos sinim tep er mołum oł, ei yi miłking owunduendimołpu, eimkongunwumb eim epi se no pendngii, ei eimmołum ei er kun ka erpi, akip torsipi yi ełim. 24 Pe wu king ei eimwumb ei epi se nok pendiłmin ei, akiporung simbii nipi kongun pułngunmondup erang, wumb wu endi eimkin tu wunjung. Wu ei ku owundu

MASYU 18:25 33 MASYU 19:9kis dinga er sipi no pendim. 25 Bawu ei ku kapłi ngo orung kindmbamił pinerim mon. Yi peng kin, eimnge wu owundu king ei mołpu yi nim.“Wu ei eim ambim ni eim kingamambiłim noł nin eim epi kanim kanimpei wumb ngok, ku singii. Sengin, kuei nanim kin orung omba,” pa nim.26 Yi mił neng kin, wu ni opu, kingenimkonu simbełemanimei ełe pepi,ek dinga nipi yi nim. ‘Wu owundu,nim na kin kaimb sin kin, na kindanandip kapłi ku epi kanim kanim nasip no pendinj, ei kapłi ngo orungkindmbii,’ pa nim. 27 Pe wu owunduni eim kongun wu ek nimmił, ei piipi,kaimb sipi, ku no pendim ku ei kapłingo orung kindmba pinerim ku, einim, ‘Epi endi ngunerii mon ku!’ nim.Nipi, nga eim noman ełe to piinerimmon.

28 “Kongun wu ni eim si kindpipupu, nga eim angim kongunwu endieim ku sipi no pendim wu ni om konuambił gii nip, yi nim, ‘Na ku sikinno pendin ku, kapłi pe mendpił ngoorung kindnjii!’ pa nim. 29 Yi miłneng kin, angim kongun wu endi nimani mei ełe ming gopsing pii połpuek dinga nipi yi nim, ‘Nim na kaimbpiin kin, kapłi kui er mułan, na andipkapłi, nim ku ngo ninim kin orungkindmbii.’ 30 Ba eim mon nipi, sip-ipi kan ngii ełe pindamb, ‘Kapłi, eimnanim ku sen mił ngo orung kindpiporu nipi, kan ngii tor omba,’ nipi yinim. 31 En enim kongun wu endi ołei kanik, noman embin to kis piinjing.Piik, puk, wu owundu mułum konukanik erim oł mił pei nik, wu owundungunjung. 32 Yi mił nengin kin, wuowundu ni kongun wu ei wii to niriksipi yi nim, ‘Nim kongun wu kis, nimok na kin ke nen, na nim ku owundukis no pendin ei ngo orung kindneriimon nip, nim kaimb sip mon minj.33 Na nim kin kaimb sip ngunj, ei miłku nim kongun wu endi ombu kin, yimił ku kaimb sinjii, ba nimbił erangyi mił enen?’ 34 Yi nipi, wu owunduwu ei sipi kindang, wumb eim sipi kanngii kindnjing ełe pepi mołum. “Eim

wu owundu kin ku sim mił ngopuporu nipi, eim kapłi kan ngii ełe sikindpi tor omba,” pa nim. 35 Jiisaseim ek nipi poru nipi yi nim, “Pe enenim nge noman ełe enjing oł kis ei sikindnenjing kin, na Ernan tonu epinmołum, ei enim kin yi ku ermba,” panim.

19Jiisas Ek Nipi, “Amb Sik Nga Si Kind-

nerngii,” Ek Ei Nim(Mak 10:1-12)

1 Jiisas ek ei nipi poru nipi pendpi,Galilii konu si kindpi, pupu Juriyakonu owundu ei si kindpi, pupu nołtungun orundung Joran ni konu ełepum. 2Wumb pei eim pum konu ekiise punjung; ening pim wumb pei tuwunjung, ei er ka erpi yi erim. 3 Lo ekemb tołmun wumb ei, ok Jiisas nimbaek piimin nik, kii sik yi ninjing, “Wuendi kapłi eim ambkiłpi to si kindmbaei, sinim lo ek ełe kapłi yi ermbaninim min mon?” 4 Pe eim ek nipiorung kindpi yi nim, “Enim Gos ngeek ei ger kinenjing min? Gos epi ampei kumb ok eririm, Gos eim ei kumbokwu kin amb tał eririm.” 5Ek yi nim,“Peng kin, wu ei eimmamarim si kindopu, eim ambim kin o dambiltpi endepunjnguł. Pukuł, wumb tał nga o en-deim molkuł poru ningił. 6 Yi mił wuamb wumb tał mon, wumb endeim.Gos epi erpi ende kindpi pendnim ei,pep poru ninim ei, nga wumb endito eipi eipi kindnermba mon.” 7 Wuombu ek dinga nik yi ninjing, “Nimbiłerang Moses lo ek yi niłim, wu endiamb kiłpi tumba ei, pipe mon endieim ambim ngopu, kapłi si kindmbanirim? 8 Jiisas eim ek nipi orungkindpi yi nim, “Moses enim embnjingto tor kindngii nirim ei, nimbił erangMoses nirim ek ei enim piinarik, bułngok yi erangin kin, Moses yi nirim,ba kumb ok Gos epi kanim kanimpei eririm kunum ełe oł yi endi tonuwang enałmin mon. 9 Pe wu endi eimambim eim kin mandi mularpi, wueipi kin ningił erangwu ei eim ambimtor kindpi, nga pupu amb konj simba

MASYU 19:10 34 MASYU 19:26ei, Gos nge lo ek ei wu to kis enim, ołkun pałim mił enanim,” pa yi nim.

10 Jiisas eim nge ekii sik ełminwu ombu, ek nik ngok yi ninjing,“Oł yi pimba ei, wam ambim tał,eł ełip kongun nikił kun erngił, yipimba ei wu pupu, nga amb konjsinermba; nga amb yi ku pupu wukonj punermba mon ku.” 11 Jiisaseim ek yi nim, “Ek ei na nip ngond,‘Ei wumb pei pei kapłi erngii oł miłmon. Ba wumb Gos kapłi paki tangermba wumb ei, kapłi nanim nindek ei kapłi piyangłi,” pa nim. 12 “Pemani mei ełe wu kanim kanim ambsinałmin wu mołmun ei, puł kanimkanim pałim. Nimbił erang, komburmenjing yi mengpi pendrim mił; ngakombur wumb erangin mołmun mił;nga kombur en enim amb sinałmin einimbił erang, en enim Gos sinim tepenim kongun eii ekii sik puk mułngii.Wumb ombu ek emb tołum ek, ei piikekii sik erngii.”

Jiisas Kangił Kembis Kengip Ek KaNipi Ngum

(Mak 10:13-16, Luk 18:15-17)13 Kunum ełe, wumb kangił kem-

bis kembis kombur tu wuk ei, Jiisaseim kangił peng ełe ambiłpi, Gos kinprei erpi ngumba, ni tu wuk ba Jiisasnge ekii sik ełmin wu molk. “Kangiłtu wuk ei mon,” pa nik. 14 Jiisasyi nim, “Enim kangił ei kun eranginnam kin wangin, enimmon nik yi en-erngii mon. Nimbił erang Gos sinimtep enim oł, ei kangił yi mił mułngiiwumb ei tuk pungii,” pa nim. 15 PeJiisas eim angił peng ełe ambiłpi, Goskin prei er nipi, yi er porunipi pendpi,konu ełe si kindpi pum.

Kangi Wu Epi Pei Sim Wu(Mak 10:17-31, Luk 18:18-30)

16 Pe wu endi Jiisas pum konu toropu yi nim, “Ek emb tołum wu, na ołka nimbił oł endi erip, kapłi nomankonj kunum kunum ei sip kin, konjkunum kunum mołup simbii?” panim. 17 Jiisas yi nim, “Nim na nim-bił erang na kin epi ka ei kii sikin?Epi ka endi ermbii ek ei noman to

piikin nin, wumb endeim mendpił kamołum. Pe nim lo ek pałimmił piikin,ekii sikin kapłi noman konj kunumkunum mołum ei sinjii.” 18 Wu ni kiisipi yi nim, “Lo nipe lo?” Jiisas ekyi nim, “Lo ek yi pałim; nim wumbendi to kundnenjii mon! Nga wu ambeipi nge ngundpu sinermbamon! Ngawumb eipi nge epi waning enenjii,mon! Nga wumb endi kin kankin ekkend to ngunenjii, mon! 19 Ninimarnim manim ek piikin, ekii sinjii. Penga ninimnoman kultunmił yi wumbeipi mułngii ei, yi ku noman kulkunngunjii,” Jiisas yi nim. 20Wu kangi wuni yi nim, “Na kumb ok kangił kembiskin moł lo ek ombu ekii sip poru nił;nga na nipe epi endi nga ermbii?”21 Jiisas eim ek yi nipi ngum, “Peninim am wu kun ka mendpił mułm-bii ni piin kin pukun, ninim epi peiwumb ngo, ku sikin ku, ei tu wukunwumb ku sinerang mułngii wumb, eingunjii. Yi mił en kin, nim epi ka wiipei nga tonu epin simba sinjii; nimkapłi nanim ond konu ekii sinjii,” panim. 22 Pe wu ei eim ek ei piipi eimnoman embin to piim. Nimbił erangwuei eimepi kanimkanimpei sałiłim.

23 Jiisas eim ek nipi, eim nge ekiisik ełmin wumb ngum, “Na ek keiminip enim ngond. Wu endi epi kanimkanim pei simba wu ei, Gos sinimtep er mołum konu ełe tuk ba, baei kongun dinga wii ermba. Nimbiłerang eim epi kanim kanim ei erpi,eim sipi konuka ełe kindnermbamon.24 Na ek nga endi nip enim ngond.Kung kap endi mułmba kung, ei eimkung gui ondu ełe tuk ombii ni ermba,ei kapłi enermba mon! Nimbił erangei kung gui ondu ei dinga owii sałim.Ei yi mił ku, wu endi epi kanim kanimpei sałiłim wu ei, Gos sinim tep ermołum konu tuk ba, ei kongun dingaowii mendpił pałim,” pa nim. 25 Jiisaseim nge ekii sik ełmin wu ombu ek eipiik, puku sik yi ninjing, “Wumb niiendi kapłi noman konj kunum kunummułmba ei simba?” 26 Jiisas wu keikun kanpi yi nipi ngum, “Wumb kinepi oł yi ei kapłi enerngii ba Gos eim

MASYU 19:27 35 MASYU 20:14kapłi epi kanim kanim pei ermba.”

27 Eim ek yi neng kin, Piisa ek nipiorung kindim, “Nim kenjii, sin epi peingii konu si kindpin, nimkin ekii sipinonjpun. Ei sin nipe epi endi simin?”28 Jiisas eknipiwuombungum, “Na ekkeimi nip enim ngond. Ekii se kunumtonu omba kunum ei, na tonu epinsi kindip, mani mei ełe wu kingammoł. Mołamb, na opu tiłang owundusipi king mołułum peł ełe mułmbii.Kunum ei, enim na kin ekii sinminwu ombu ok, peł engki nga tał simbakonu ełe mułngii ku. Enim wu nummolk, Gos nge wumb ei tep erik kankun er mułngii,” pa nim. 29 “Ngawumb nii endi eim ngii konu si kindpiomba, angim aim noł nin arim mamnoł nin nga eim kangi ambił nin eimmei konu si kindpi opu, nanim kinekii sipi na kongun ermba, ei kapłieim si kindpi omba epi mił sipi, ngamering pei mendpił pendpi sipi, nganoman konj kunum kunum mułmbaei simba ku. 30 Ba wumb nii endi peopu kumb ełe bii ni piimba wumb ei,ok ekii simba. Nga ekii se ni piimbawumb endi ei ok kumb ełe ba.”

20Ond Wain Tałmin Konu Kongun Wu

Kombur Kongun Enjing1 “Keimi Gos sinim tep enim oł ei

yi mił, wu endi eim noł wain ond pinseng eim pupu kongun wu simbii nipkupiiring ok purum. Ei ok, noł wainkongun erngii nge nip purum. 2 Eimkongun wu kombur kin ek tang piipi,noman ende sipi, kunum endeim niwu endeim endeim kumep ngumbiinim. Pe wu ombu puk, wain tałiłimkonu ełe puk kongun erngii nge nipikindim. 3 Pe konu kupiiring eni 9erang, eim nga pupu kenim ni epitop ełmin konu ełe wu kombur wiiangk kongun endi enenjing. 4 Pe wuombu kanpi ek dinga yi nim, ‘Enimyi ku puk noł wain konu ełe kongunerngii,’ pa nim. ‘Erik mułangin kin naenim kongun erngii mił ku ngumbii.’5 Wumb pangin, eim nga beli kunum

12 erang, nga pou neng kunum 3erang, yi ku erpi epi top ełmin konuwumbkurpu sipi kongunngumbangepum. 6 Nga pou pou nipi emii pimbaerang kin, eim nga epi top ełmin konuełe pupu kenim ni wu kombur nga ełepiram angik mulnjung. Mułangin kineimpupuyi nipi kii sim, ‘Nimbił erangenim ya ełe angik mułangin kunumwii mił poru ninim?’ 7 Wu ombuek yi nik eim ngunjung, ‘Sin kongunngumba wu mulałim.’ Pe eim ek nipiyi nim, ‘Enimyi ku puk, nołwain konuełe kongun yi ku erngii,’ nipi kindangpunjung.

8 “Konu eni mani pupu poru nipiemii ermba. Erang, ond wain arimopu, kongunwumb tep ełimwu kanpiyi nim, ‘Nim kongunwumbwii tokun,tuk sikin, embe sikin, ku ngunjii. Bawumb ok kongun enjing wumb ei, kuekii se ngunjii, nga pe ekii se tuk okkongun enjing wumb ei, ku kumb sengunjii,’ pa nim. 9 Pe tep wu ni yinim, ‘Konu pou pou nipi emii pimbaerang ok, kongun enjing wumb eiwangin!’ Neng, ok pangin, kunumendeim pei ni ku kumep ngum. 10 Penga wumb kongun ok kumb se enjingwumb ei, en enim yi piinjing, ‘Sinkongunok enjpin, ku kopur pei simin,’ni yi piinjing ni ekii se onjung wumbku engki ngum mił yi ku en enimngum. 11Ngang sik pendik, ond wainkin kongun wumb kun tep ełim wuei kin ek kanim kanim nik ek kis nikngunjung. 12Ngok yi ninjing, ‘Wu ekiise kongun enjing ei konu eni endi peienenjing mon, ba sin kumb se konueni kopur pei kongun erpin, nga tingakonu eni dinga tum konu kongunowundu enjpin,’ nik yi ninjing. ‘Banim wumb ekii se onjung wumb kungun mił sin yi ku ngun,’ pa ninjing.13 Wu ombu ek yi nengin, ond wainarim wu ei opu, eim ek yi nipi orungkindpi kongun wu endi mołum konungum. ‘Wu puł, na nim kin oł kisendi enand mon. Ba enim na kunumendeim ni ku ngumbii ninj, ei enimna kin kapłi ninjing,’ pa nim. 14 ‘Nim

MASYU 20:15 36 MASYU 20:29ku se mengkin ninim ngii konu pui!’a nim. ‘Ekii sik ok kongun enjingwumb ei, enim ku ngunj mił, yi kungumbii end,’ pa nim. 15 ‘Pe na namku kumep ei kapłi wumb ngop, ngasip kongun epi end ermbii. Ei nakapłi ermbii min? Enim na ku ełekanik, pei simin na wu ka mołum nipiinmin min?’ ” Ond wain arim ek yinipi ngum. 16 Jiisas eim ek ei nipi porunipi yi nim, “Pe nga wumb komburen enim kumb simin ni piik mołmunwumb ei, nga ok ekii singii. Nga ekiisik ongii ni piinminwumbei, ok kumbsingii,” pa nim.

Jiisas Ek KunumTekliki Nim Ei KołpuKonj Ba Nge Nim

(Mak 10:32-34, Luk 18:31-34)17 Jiisas eim Jerusalem konu tonu

bii ni pupu, eim ekii sik ełmin wuengki nga tał sipi sipim. Andłam ełepuk, Jiisas eim ek nipi eim nge wuombu mendpił ngum. 18 “Piiyei!” anim. “Pe sinim Jerusalem konu tonubin onmun. Pamin! Na tonu epinsi kindip mani mei wu kingam moł.Mołamb, na sik sipik, kułmał kałiłminwumb nga lo ek piiłmin wumb ei kinngungii. Ngangin kin, wumb ei kospiik, nga na to kundngii nge nik piikerngii,” pa nim. 19 “Nga na wumbei sik, sipik, wumb tiłap eipi endingungii. Ngangin, wumb ei sik, nakepii tok, na kin ek kanim kanim nik,ek korum tok sipik, ond peri ełe tokundngii. Nga kunum tekliki tukpuełe pep, nga angip op konj bii,” panim.

Jeims Kin Jon Teł Menjngił Epi DingaEndi Kii Sim

(Mak 10:35-45)20 Kunum ełe, Sependii ambim eim

nge kingam tał sipi opu, Jiisas mułumkonu tu wupu, eim mei ełe minggopsing pii połpu kan, mani kan pepiprei erpi Jiisas kin epi endi kii sim.21Pe Jiisas yi nim, “Nim epi nipe sinjiinin?” Eim ek yi nipi Jiisas kin orungkindim, “Ekii se ninim king mulnjiikunum ei, na kangi tał okuł, endi nimangił tundung mułang kin, endi opunim angił taring mułang. Molkuł,

ełip Gos nge wumb tep er mułnguł.”22 Eim ek yi neng, Jiisas ek nipi orungkindpi yi nim, “Enim kii sinmin epiei, enim pii poł tunanmin, mon! Peenim kapłi na epi embin tui owundupe ko wumbii er moł mił, enim yikapłi ko wungii ku? Nga pup ondperi ełe kułmbii mił, enim yi ku kapłierngii min?” En enim kapłi ninjing,“Sin kapłi yi ermin.” 23 Jiisas ek nipingopu yi nim, “Keimi, ełip kapłi naepi embin tui ko wumbii mił nga ełipyi ku pukuł epi embin tui ko wunguł.Ko wukuł yi erngił ei kapłi. Ba okułendi angił tundung mułang kin, ngaendi angił taring mułang yi erngił, eina kongun mon! Ełip ngumbii miłpinałim. Wumb nii endi nanim Arnanok konu ełe mułngii pa nimba wumbei kapłi ok konu ełe mułngii,” pa nim.

24 Jiisas eim ekii sik ełmin wu engkikei, wu angim angim tał ek ei piikkin, wu angim angim tał kin kis piik,noman embin peng yi erik mulnjung.25 Ba Jiisas eim wu ombu wii tang,wangin eim ek yi nim, “Enim piinminya mani mei konu ełe wu king wu ei,wumb tiłap eipi ei to mani kindiłmin,en enim wu owundu ombu molk wuamb ek nik ngok yi ełmin piingii,” panim. 26 “Ba oł ei nge, ya sinim moł-mun konu ełe yi tonu onermba mon.Wu endi tuk wu owundu mułmbii nipimba ei, wumb pei paki topu, eimkongunwumendpiłmołpu, eim embeambił mani kindmba. 27 Wu endieim mołpu o kumb ełe bii ni piimba,wu endi enim mołmun konu ełe tukmułmba, ei eim kapłi kongun wu miłenim eim no kulkuł se mułangin kineim enim kanpi kun erpi se mułmba.28 Yi mił, tonu epin si kindip manimei ełe, na wu kingam mołup yi miłermbii oł. Na nam op, ei opu wumbna kin kongun erik, na paki tungii niponenj mon! Na op, wumb paki tumbiinge onj. Op, na ond peri ełe kułamb,na miyem ełe wu amb pei sip, orungsimbii nge onj,” pa nim. (Ek ei eimermba nge ei piipi nipi ngum.)

29 Pe Jeriko konu si kindik pangin,wumb tiłap pei Jiisas pumkonu ekii se

MASYU 20:30 37 MASYU 21:13punjung. 30Ningił tumbunmułumwutał, andłam wer ełe molkuł piinjngiłni Jiisas andłam ełe ek tengpi o pang,piikił wii dinga tunjnguł. Tokuł ekdinga nikił yi ninjngił, “Gos kindimwu Krais nim sin orung sinjii wu,nim Deipis nge tiłap wu sił kin kaimbsinjii.” 31 Wumb pei onjung wumb eiok kin wu tał wii tokuł yi ninjngił,“Wu ei kin ek tingneneł mon!” paninjing. Ba wu tał wii dinga tokuł ngayi ninjngił, “Owundu, nim Deipis ngetiłap wu nim sił kin kaimb sinjii,” paninjngił. 32 Jiisas angpi ek dinga nipiyi nim, “Na ełip kin nimbił oł ermbiininmbił?” 33 Wu tał ek yi ninjngił,“Owundu, nim sił ningił ei er ka enjiinipił ninmbił ninjngił.” 34 Jiisas eimwu tał kin kaimb sipi, eim wu tałningił eł embiłang, pe sikir wu tałningił ka wii seng kankił, Jiisas pumkonu ełe ekii sikił punjnguł.

21Jiisas Jerusalem Konu Wu King Mił

Pum(Mak 11:1-11, Luk 19:28-40, Jon 12:12-

19)1 Andłam andik puk Jerusalem

konu mandi puk, Bespeis ni konu ełekomung Olip ełe tor puk, Jiisas eimekii sik ełmin wu tał nipi kindang okpunjnguł. 2 Jiisas eim wu tał kin ekyi nipi ngopu kindang punjkuł. “Ełippunmbuł konu ełe alting mandi konukembis endi sałim konu ełe, kungdongkii endi wał kin, kan kulk kind-njing pałim ei, pe ełip kan poskił semengkił, na kin tu weł!” a nipi, kin-dangpunjnguł. 3“Ełip pangił, wu endiełip kii sim kin yi ningił, ‘Owundueim kongun peng simbił onmbuł paningił.’ Nengił, ngumba,” pa nipi yinim. 4 “Epi ei tonu onum ei, Gos ołekii se ermba piik niłmin wu ek yi nikpendik mił pe keimi tonu onum panipi ek dinga nim,” yi nim.5 “Enim Jerusalem mołmun wumb ei

ningii. Pe enim nge king eienim kin onum. Eim nomanemin seng kung dongkii endi

kin giiyeng giiyeng ni opu,kung dongkii wał ełe mendpiłmołpu onum.”

6 Jiisas nge wu tał kumb se pukuł,Jiisas yi ereł nim mił, pukuł enjngił.7 Wu tał kung dongkii mam, wał tałtu wukuł, eł ełip tor konduk gulktonu kung dongkii ełe kin sengił, Ji-isas eim tonu pupu peł ełe mułum.8 Pe wumb kopur pei en enim konduktor gulk sipik, andłam ełe kumbuksinjing. Wumb kombur ond onguł toksipik, andłam ełe sinjing. 9Wumb peikumb se pangin, nga kombur ekii seJiisas pum konu ełe puk, wii dingatok yi ninjing, “Deipis nge kingameim embe ambił tonu kindamin tonupangłi. Gos eim wu ei kin nomanka ngumba, wu ei Owundu nge embeełe onum. Gos embe am ei tondrungpangłi!” pa nik yi ninjing.

10 Jiisas Jerusalem konu owunduełe tuk pang, wumb kanik, puku siknoman kanim endi eipi mił piik. “Wuei nii?” yi ninjing. 11Wumb punjungwumb ei yi ninjing, “Wu Gos oł ekiise tonu omba ei piipi niłim, wu Jiisaseim Nasares konu Galilii mei konuowundu ełe wu,” pa ninjing.

Jiisas Gos Men Ngii Owundu EngimKonu Ełe Pum

(Mak 11:15-19, Luk 19:45-48, Jon 2:13-22)

12 Jiisas pupu, Gos men ngiiowundu engim konu nirik pupukenim ni wumb puk, epi top erikenjing ei, en enim kung ni kei ni epiei sik Gos kin kułmał kełngii enjing.Wumb en enim ku sik erik mulnjungei, kanpi to makrip anda kindim.Kindpi, ku tonu peł ełe ku mong erikkin, nga epi top erik, mulnjung wumbei to pułpeł topu, nga peł ambiłpi sipiak topu yi erim. Nga kei ni peł ełeku sek enjing wu ei mulnjung konupeł ełe, ambiłpi sipi ak topu, yi erpito kindang, si kindik anda punjung.13 Eim wumb kin ek dinga nipi yi nim,“Gos nge ek yi mił ninim, ‘Gos nanimmen ngii ei prei ełmin ngii ningii,’ pa

MASYU 21:14 38 MASYU 21:28nim. Ba enim ngii ei erangin kin epiwaning wumbmił ngii sałim,” pa nim.

14 Jiisas eim Gos men ngii owunduełe mołpu yi nipi mułang, wumbningił tumbunmułumwumb, ni simbak tum wumb tu wangin, Jiisas er kaerim. 15 Ba kułmał kałiłmin wumb eini lo ek piiłmin wumb ni molk piin-jing ni, eim jep oł erpi erang, kangiłnirik Gos men ngii owundu ełe molkwii dinga tok ‘Osana,’ ninjing ei, nikkin ‘Deipis nge tiłap ende kingam,’ yininjing, ei wu ombu en enim molkpiik kin kis piinjing. 16 Piik, ek nikJiisas ngok yi ninjing, “Nim ek ninminei nim piin min mon?” Nga Jiisas eknipi orung kindim, “Na piind, enimGos ek ei gerik piinenjing min? Ek eiyi ninim,‘Kangił kembis menjing am nok moł-

mun, ni kangił dinga mił moł-mun ei, Gos eim erpi gupu ełenanim embe ambił tonu kind-ngii nipi yi ninim,’ pa nim.”

17 Pe eim Jerusalem konu owundu ełemulnjung ei si kindpi, tor pupu Be-sanii konu kembis ełe emii peng pupumułum.

Jiisas Ek Neng Ond Pik Kułum(Mak 11:12-14,20-24)

18Mołpu, kupiiring ok, eim Besaniikonu kembis si kindpi tor pum, nieim kuni tum. 19 Tang, kenim niond pik mong nołmun ond endi en-gim, ei pupu kenmbii nipi andłam ełepum. Pupu kenim ni ond ei mongendi tomulerimmon! Onguł mendpiłerpi engim. Jiisas ek dinga nipi ondei ngum, “Nim nga ond mong ngatunerii mon!” Yi neng kin, ond nisikir kułum. 20 Jiisas eim nge ekii sin-jing wumb oł ei kanik puku sik end-njing. Andik ek yi ninjing, “Nimbiłerang ond ei sikir kułii enim?” 21 Jiisasek nipi eim nge ekii siłmin wumbngopu yi nim, “Na ek keimi nip enimngond. Pe enim pii gii mendpił peng,enim noman tał sinerang mulnjungkin, na ondpik ełe enj oł eimił enimyierngii. Ba enimoł yimendpił enerngiimon! Pe nga enim pii gii mendpił

molk kin komung owundu pałim ekdinga nik, ‘Komung pukun ep noł ełemani pui ningii, ei kapłi ba,’ ” pa nim.22 “Pe enim pii gii nik prei enjingkin, enim epi nipe simin nik erngii ei,kapłi singii.”

Wumb Jiisas Kii Sinjing, “Nii EndiNim Kin Noman Dinga Ngum?”

(Mak 11:27-33, Luk 20:1-8)23 Jiisas Gos men ngii owundu ełe

orung opu, ek emb topu wumb ngopumułum. Mułang kin, Jura wumb ngekułmał kałiłmin wu owundu ni Esrelwu num kombur ok eim kanik yi nin-jing. “Nim nipe noman dinga sikinkongun ei en? Wumb nii nim nomandinga ei ngum?” 24 Jiisas ek nipi yinim, “Na ku yi enim kin ek endi nip kiisimbii. Ei enim na ek ei nik ngunjungkin, na nam nipe noman dinga pengkongun end, ei nip enim ngumbii,” payi nim. 25“Jonwumb noł pendiłimwuei noman dinga ei jiłi mił orung tonuom? Pe oł ei Gos epin konu mani ommin mei mani wumb ngenj ełe om?”Pe Jura wu num ombu ei en enim eknik piik piik erik yi ninjing, “Pe sinimoł ei Gos epin nge epi epin konu ełemani om, ei ninjpin kin, eim sinimkin ek yi mił nimba; ‘Kapłi, nimbiłerang en enim Jon nge ek ei pii giininenjing? 26 Ba pe sinim nimin oł eimei mani wumb kin om ninjpin kin,sinim wumb tungii ni mund mongkułmun. Kułpun ek ni tor kindnerminyi nik piinjing. Nimbił erang, wumbeiyi ni piinjing, Jon Gos oł ekii se ermbaei piipi niłim wu,” ei yi ni piinjing.27 Wu ombu ei piik, Jiisas kin ek niorung kindnjing, “Sin piinanmin,” paninjing. Jiisas ek yi nipi wu ombungum, “Na yi ku, na noman dinganipe dinga peng kongun end ei, nipenim ngunermbii.”

Wu Endi Kingam Tał Mulnjung EiNge Ek Ekin

28 “Ba enim er piinmin mił nenj?Wu endi kangi wu tał meng sengmul-njunguł. Arim pupu, kingam kumnamułum konu kanpi ek nipi yi nim,

MASYU 21:29 39 MASYU 21:44

‘Nim pukun pani aka pin kongun erii!’nipi kindim. 29 Kingam yi nim, ‘Napunermbii,’ nim, ba nga ekii se pum.30 Arim nge pupu kingam ekii kanpiyi ku nim. Ba kingam, ‘Owa bii,’ nipi,nga ekii se punerim. 31 Pe kangi wutał kangi wu nii eim arim nim ek eiekii sim?” Wumb yi ninjing, “Kingamkumna arim nim ek ei ekii sim,” paninjing. Pe Jiisas ek nipi ngopu yinim, “Na ek keimi nip enim ngond.Ku takis siłmin wumb ni amb wueipi eipi ningił erik endnjing amb, niwumb ombu oł kis mendpił er end-njing wumb ei, nga ok Gos sinim teper mołum konu tuk pungii. Nimbiłerang en enim noman ak tok, Gos ngeek ekii sinjing ełe pungii. 32 Nimbiłerang, Jon opuoł kun erpi enimandantum, ba enim pii gii ninenjing mon.Ba wu ku takis siłmin wu, ni ambwu eipi eipi ningił erik erik endnjingamb, ni wumb ok pii gii eim kin piin-jing. Enim oł ei kanik poru ninjing,ba enim nge noman ak tok pii giininenjing mon,” Jiisas ek yi nim.

Ek Ekin Ei Wumb Kis Kombur KuniWain Pin Tep Er Mulnjung

(Mak 12:1-12, Luk 20:9-19)33 “Enim wu num wumb tep ełmin

wu ek ekin endi nga nimbii end pi-iyei!” Jiisas ek yi nim, “Wu endieim ond mong wain pin nge konuowundu endi erpi tełim, konu ełe tełmei konu orung orung pei kung guierim. Nga tukrung ełe, noł wain mingowundu endi erim er sepi ond mongwain tep mułngii ngii endi tekim, yier sim. Sepi kin, wu kombur ełekongun top siłmin wu er noł wainmułei nipi pendpi, eim konu turiiendi ełe pum. 34 Ekii se ond mongwain nungii kunum mandi erang, nołwain arim eim kongun wu komburkindang puk, wumb wain pin tep ermołmun ełe pangin eim kuni wainkombur ngungii nipi kindang pun-jung. 35Pe kongun ełe wain pin tep ermulnjung wumb ei molk, wu onjungwu ombu ambił gii nik, wu endeim tokonduk, wu endi kepii tok, wu endi

ku tok kindnjing. 36 Pe nga ekii sekuni wain arim ei kongun wu komburnga kindim. Ei ok kindim mił mon,kongun wu kombur pei kindim. Pekuni wain kongun tep er mulnjungwumb kembin ei ok oł ei ku ngaenjing. 37 Pe ekii se mendpił, eimnge kingam ek piingii ni piipi kindim.38 Ba kongun tep er mulnjung wumbeimolk kenjing ni, eim kingammend-pił wang kanik kin, ek nik piik piik en-jing. Erik yi ninjing, ‘Kang wu onum,ei eim arim epi ombu pei simba, sinimeim to kundamin! Yi erpin kin, eimkuni wain nin pan aka pin pei ei sinimsimin,’ pa ninjing. 39Nik, kangi wu omni tor sipik, kuni wain pin torung ełeto kundnjung.

40 “Pe enim er piinmin mił nenj?Ekii se kuni wain pin nge arim wu eiopu, kongun tep ermołmunwu ombukin nimbił oł ermba ei piinmin min?”Jiisas yi nim. 41 Wumb ek yi ninjing,“Kuni wain pin nge arim wu ei opu,kongun tep er mulnjung wumb kisombu ei to kundmba mendpił. Ngakuni wain pin arim wu ei pani wainpin ei sepi, wu kombur eipi konguntop siłmin er noł wain konu ełe mułeinipi pendmba. Wumb ełe ouni wainarim nge kuni wain ngungii,” pa nin-jing. 42 Jiisas ek yi nim, “En enim Gosnge ek ka mon ei gerik piinjing minmon? Ei yi nim,‘Kom ku ngii endi takinmin wumb ei

endi si tor kind si kindnjing kuei, pe ngii ekin mił orung oputonu opu ku dinga wii pałim.Ku ninim ei Jiisas eim ninim,Gos owundu eim oł ei erangtonu onumei, sinimkan kawiikaninmin.’

43 “Yi mił peng kin, na enim ka-nip nind,” Jiisas yi nim. “Gos sinimtep er mołum konu ei, enim kin sipiorung simba. Sipi, wumb tiłap eipiendi Gos sinim tep er mołum konuei wumb ngumba wumb ei, Gos ołkun ka erngii. 44 (Wumb nii endi eimbok topu pupu, ku peł ełe pim kin,eim topu pułpeł to eipi eipi kindmba,ba nga kom ku ei opu wumb endi

MASYU 21:45 40 MASYU 22:16ngenj ełe pim kin, wumb ei topu kiłpitopu pułpeł topu, dup sik mił eipi eipikindmba,” Jiisas yi nim.)

45 Pe kułmał kałiłmin wumbowundu ni lo ek piiłmin wumb Jiisaseim ek ekin ei piinjing ei eim wu keikin ninim ni piinjing. 46 Piik, eimambił gii nimin ni piinjing, ba wumbpeimołułmunnikmundmong enjing.Wu amb en enim yi piinjing, “Jiisaseim Gos oł ekii se ermba oł ei piipiniłim wu, ni piinjing.

22Ek Ekin Wu Endi Amb Simba, Kuni

Owundu Eririm(Luk 14:15-24)

1 Jiisas nga ek ekin topu ek yi nim.2 “Gos sinim tep er mołum oł ei ngeoł konj mił, king endi oł yi erim.Eim kingam amb simba erang, eimkuni owundu erim. 3 Kumb ok, wuking eim nge kongun wumb kindpi,wumb kanik yi ningii, ‘Na kangi ambsimba kunum kuni owundu er simbii,ok nungii,’ nirim. Pe kuni owundunungii kunum ei mandi erang, kingei eim nge kongun wu ombu kindang,wumb andik nengin, wangin neng,puk, wumb kanik nik, ba wumb kannirim wumb ei, ‘Onermin mon!’ nin-jing. 4 King ni nga eim kongun wukombur kindpi yi nirim, ‘Enim pukyi ningii, “Na kung kou top nui, epiowundu pei sipi, kangi amb simbakuni pei kun er sepi mołum, enimok, kuni nungii. Wei!” Nim nik pukyi nei!’ nipi kindim. 5 King ei ngekongun wumb puk, wumb kanik nikni wumb ek ei piinermin nik wumb,en enim si kindik, eipi eipi puk. Kom-bur en enim ku singii kongun erngiinge puk; nga kombur en enim akapin kongun erngii nge eipi eipi puk.6 Ba wumb kombur king nge kongunwu ombu ambił gii nik, kepii tok,kombur to konduk erik. 7 Eranginkin, king eim popuł sipi, eim nge opuwu ombu kindang puk, wumb ombuambił gii nik, ei eim kongun wumb tokundnjungwumb sik to kundngii, nga

konu orung orung pei dup kindan-gin, ‘Nangłi,’ nirim. 8 King ni eim eknipi eim kongun wumb ngopu yi nim,‘Na kuni owundu wumb nungii ninjwumb ei, kuni er kun er sinj ba wumbwii tunj ei, en enim enmin oł ei kapłienanim. 9 Yi pałim ei piik enim puk,andłam ełe molk wumb eipi ongii ei,nik tu wangin ok. Ok amb simba kuniowundu er sinj, ei nungii,’ pa nipi,kindang punjung. 10 King eim yi nipieim kongun wumb ngang, puk konuorung orung pei puk, wumb kanikninjing ei, wumb kis, ka ouni ninjing.Nengin, wumb ok eim kingam ambsimba erim konu ngii nirik molk pikitunjung.

11 “Wumbwuambokmułangin kin,king nirik pupuwumb okmulnjung eikenmba nge nirik pum. Pupu kenimni, wu endeimeimwuendi amb simbaerang konduk kindiłmin kon ei, kind-nerim mon. 12 Pe king ek nipi wu eingum, ‘Wupuł, nimbił erangnimkuniowundu wu endi amb simba erangkonu nirik on, ba konduk kindiłminkon ei kindnan?’ Ba wu ei eim eknimba ek pinerim mon. 13 King nikongun wumb kanpi kin ek yi miłnim, ‘Enim wu ei simb angił ełe kantok, olkup to anda emii enim konuełe pindangin pengłi!’ pa nim. ‘Emiikunum ełe wu ei eim ke dinga nipi,eim nge gupu mong kongpu nopumułmba,’ ” pa nipi yi nim. 14 Jiisasnga ek yi nim, “Keimi, Gos eim wumbpei ngii nirik wii tum ba wu kopurendeim endeim ni eim ngii ełe nirikwangin,” a nim.

15 Lo ek piiłmin wumb en enim eknik piik yi ninjing, “Sinim Jiisas ambiłgii nimin, ei nipe ek nipin ambił giinimin?” 16 Pe enim lo ek piiłminwumb ei nge kongun wu kombur kinKing Eros nge kongun wu kombur kinouni ok, Jiisas mułum konu kanik yininjing, “Ek mon wu, nim sin piinminnim ek keimi niłin wu, ninim ek keimiminj nikin, Gos oł kun ka ełim mił yinikin wumb ngołun. Pe nim wumbendeim kin noman ngunałin, wumb

MASYU 22:17 41 MASYU 22:41-42pei noman ende minj ngołun. 17 Penim er piin mił nenj ei ni sin ngo?Sinim Rom wu King Siisa kin ku takisngumun min mon?” 18 Ba Jiisas eimwu ombu noman tuk piik ninjing ek,ei piipi ek dinga nipi orung kindpi yinim. “Enim ek kend nge wumb, enimni ek endi nimbii min, yi piik ninminei, nimbił erang ninmin?

19 Enim ku takis tunjung ku enditu wuk, na ngangin kenmbii,” nim.Neng, takis ku endi tu wunjung. 20Tuwangin, wu ombu kii sim, “Ku minmen ni embe ei nii nge mołum?”21Wu ombu yi ninjing, “Wu King Siisange,” ninjing. Pe eim ek nipi ngopuyi nim, “Siisa nge epi ei Siisa ngungii;Gos nge epi ei Gos eim ngungii,” panim. 22 Wu onjung wu kei Jiisas ngeek piik, mundmong erik kin, si kindikpunjung.

Wumb Kolk Nge Konj Pungii Ei, ErPungii Mił Nenj?

(Mak 12:18-27, Luk 20:27-40)23-24Akip kunumeimendpił, wumb

koltmun wumb ei nge nga konj on-erngii yi niłmin wumb ok, Jiisas kinek nik kii sinjing. Sik yi ninjing, “Ekmonwu, Moses nge lo ek yi ninim, ‘Pewu endi eim kangił mulerang kułumkin, eim angim eim amb sipi, eimkingam mił endi meng simba,” panim. 25 “Kumb ok wu angim angimangił orung nga tał mulnjung, ba wukumna amb ei sipi mułum ei, kułum.Ba kangi endi mulerim. Yi erangkin, eim nge angim ei amb ei sim.26 Nga angim tuk ei yi ku erim, ngaenginjngił ekii ei yi ku erim, yi minjer puk. Pukwu angił orung nga tał peiyi mił erik kolk poru ninjing. 27-28Wuombu pei kolk poru nengin, amb eieim mendpił ekii se kułum. Pe nimne! Ekii se wumb kulnjung wumbei angk, nga konj tonu ongii kunumei, wu nii endi amb ei wam mułmba?Nim piin, wu pei amb endeim minjsinjing.”

29 Ba Jiisas ek nipi orung kindpi yinim, “Enim Gos nge ek ei piinenjingmin? Enim yi ku Gos nge noman

dinga ei piinanmin min? Yi mił enimek ninmin ei kapłi enanim. 30 Yi miłekii se kułii wumb ok nga konj pungiikunum ei, wu amb sinenjing; ni ambwu punenjing; wumb ombu Gos enjelmołmun mił yi mułngii. 31-32 Ngaenim wumb kulnjung wumb angk,nga konj mułngii ninmin ei, na enimkii simbii end. Enim Gos nge ek ei gerkenjing min mon? Eim ek ei yi miłninim, ‘Na Eiparam nge Gos, JeikopngeGos, AisakngeGos.’ Ek pułe yimił,wu ombu kulnjung, ba nga puk konjmołmun. Wumb ombu Gos ei konjkunum kunum mołum Gos ei nge,”pa nim. 33 Wu amb, wumb pei ek eipiik, mund mong erik, ek ni Jiisas eimngum.

Gos Nge Lo Ek Kumna(Mak 12:28-34, Luk 10:25-28)

34 Kunum ełe Jiisas eim ek nengwumb kolk nge konj tonu puk pi-inałmin wumb ei, gupu ełe ek tingni-nenjing ek ei lo ek piiłminwumbpiin-jing. Piik, eimmułum konu ełe mandiok mulnjung. 35-36 Wumb mulnjungkonu tuk ełe, wu endi lo ek piiłimwu mołpu, Jiisas nimba ek piimbii nipiinim, ek ei Jiisas kin kii sim. “Ekmonwu, ek nipe ek endi lo pei tomanikindpi ek ei minj owundu enim?”37 Jiisas ek nipi, wu ei ngopu yi nim,“Nim nge Owundu nge embe ambiłtonu kindkin, ninim kaimb ni, nomantuk ni, noman poru, nga noman kapei Gos Owundu ngunjii. 38 Lo ek eiendeim owundu mendpił ei, ek lo kawii mendpił. 39 Nga lo ek endi ei yimił pałim ku. Ei yi mił, ‘Nim ninimnoman ełe kuł ngonum yi ku wumberpi ei kin, ninim noman ka ngunjii.’40 Pe ek lo ek tał ei, ek pułe endeimpałim. Ek ei, Gos oł ekii se ermba eipiik niłmin wumb kin, Moses lo ek peiei yi ku pałim,” pa nim.

Jiisas Lo Ek Ekii SiłminWumbKii Sim,‘Krais Ei Nipe?’

(Mak 12:35-37, Luk 20:41-44)41-42 Lo ek piik ełmin wumbmułan-

gin kin, Jiisas ek kii sipi nipi ngum.

MASYU 22:43 42 MASYU 23:15“Enim Gos kindim wu Krais ei er pi-inmin mił nenj? Eim nii kingam?”Wumb ei kanik yi ninjing, “EimDeipisnge kupam,” pa ninjing. 43 Eim eknipi wumb ngum, “Pe nimbił erangGos Gui Ka ei Deipis kin neng, Deipismołpu wu ei, ‘Nam Owundu,’ nim?Eim yi nim,44 ‘Owundu ek nipi nam nge Owundu

ngopu yi nim: Nim na ngeangił tundung orung mulnjii.Ekii se ninim nge opu orungwumb ongii ei sipi, ninimsimb mandring ełe kindmbii,’pa nim.

45 Deipis eim nge ek ełe nipi eim,‘Na nge Owundu,’ ” pa nim. “Nimbiłerang wu ei eim nge kupam?” aninim. 46 Wu endi Jiisas nim ek einik orung kindngii mił wu endi mu-lenjing mon. Nga kunum ełe pułngunmonduk wumb eim kin kał kulk ngaek kii sinenjing mon.

23Lo Ek Emb Tołmun Wumb Nin Lo Ek

Połmun Wumb Oł Ełmin(Mak 12:38-39, Luk 11:43,46, 20:45-46)

1 Pe Jiisas ek nipi wumb pei ngopu,nga eim nge ekii sinjing wumb kinouni ngum. 2 Eim ek yi mił nim, “Loek piiłmin wumb kin, lo ek połmunwumb kin puk, Moses nge lo ek dinganik ngok mulnjung. 3 Pe enim wumbombu ei, lo ek nik ngonmun ei piik,ekii singii. Ba en enim ełmin oł ei,enim ekii sik enerngii mon. Wumbombu en enim, ek ni tor kindiłmin;ba en enim ek ei ekii sinałmin mon.4 Wumb en enim epi oł embin tuitu wuk, wumb pindang ełmin; ba enenim angił mong ełe endeim, wumbpaki tok yi enałmin mon. 5 En enimepi pei ełmin oł ei, wumb keningiini piik, yi ełmin. Nga en enim kaowundu peng ełe talk, prei ełmin.Yi mił erik, en enim konduk ełe olt,moke kanim kanim ełmin. Yi mił er-min ni piik, epi ei wumb keningii. 6Enenim noman yi piiłmin kuni owundunungii ei, ‘Sin sinim o pun, peł kumbełemułmun,’ ni piiłmin. Ngamen ngii

konu ei pupun, kumbełemułmunnik,yi piik andiłmin. 7 En enim yi piiłmin,‘Sin tuk wumb konu ełe endaminwumbmolk, sin ek mon wu, yi ningii,’ni piiłmin. Ei mon! Enim wu endeimmendpił ek mon wu, enim angimangim mułngii. 8 Ba wumb molk,enim ‘Ek mon wu,’ ninerngii mon!Wu endeim enim nge ek mon wu,nga enim angim angim yi mułngii.9 Ya mani mei ełe enim, ‘Sin erinjpinendi mołum,’ yi ninerngii mon. Enimnge Ernjing endeim mendpił, ei tonuepin konu ełe mołum. 10 Enim wumbmolk, ‘Enim wu num peng pim wu,’yi mił ninerngii mon. Enim wu numendimołum ei, Kraismendpiłmołum.11 Ba enim nge wu owundu ei, enimkin kongun wu mił yi mułmba. 12Wuendi eimembe ambił tonu kindimkin,eim nge embe ei mani ba. Wu endieim embe ambił mani kindim kin, eieim tonu ba,” pa nim.

Jiisas ‘Ek Mon Wu Oł Kis Enjing,’ EiNipi Ngum.

(Mak 12:40, Luk 11:39-42,44,52, 20:47)13 “Enim lo ek piik ełmin wumb

ni, połułmun nik ełmin wumb, enimkan kun er mułngii. Enim noman tałsek enjing wumb. Nimbił erang enimGos sinim tep er mołum ei andłamondu ngok erangin kin, wumb tuk ełepungii kapłi enanim mon! Nga enenimkonu ełe punarik, ngawumb tukbinni enmin ei, pei nik yi enanminku.

14 (“Enim lo ek piiłmin wumb ni,andłam ełe prei olt er mułamin kin,wumb keningii nik ełmin wumb nienim kan kun er mułngii! Enim kendtok nik ełmin wumb, enim amb wen-jing kulnjung amb ngii konu ełe epiwaning erik, yi ełmin. En enim preikinan erik, ei enim oł ełmin, ei ngeenim kumep kis endi singii,” pa nim.)

15 “Enim lo ek piiłmin wumb ni,andłamełe angkprei olt ermin; wumbkeningii nik ełminwumbni, enimpiikkun er mułngii! Enim nge noman tałer pałim. Enim ep noł ni, konu meiorung orung andik, wu endi seminJura nge wu mułmba nik endnjing.Andik kin, wu endi tuk sinjing wu ei,

MASYU 23:16 43 MASYU 23:29am dup konu peł ełe kun tuk ba wumołum. Ei en enim yi mił ku; ba enimeim kin nengin erpi, eim am oł kis wiierpi, enim to mani kindnim,” pa nim.

16 “Enim lo ek nga pei nik enmin,ei kun punałim mił enim; ek eipi eipinik lo ek ei ekii sik niłmin; ba Gos lo ekekii sinałmin. Enimningił tumbun kismułum; ba nga wumb andłam andanto ngungii enmin. Kapłi enim kankun er mułngii! En enim ek yi niłmin,‘Wumb endi men ngii kin, ei nipi, ekkeimi mendpił nind. Nipi, angił tonukindmba wu ei, ek wii mił nimba. Pewumb en enim lo ek eipi eipi en enimnoman ełe nik ełe, en enim ekii sik,andłam kun sałim mił punarik kin,Gos nge lo ek ei ekii sinałmin mon.En enim nge lo ek ni pendnjing eklo kembis kembis, ei nge ekii siłmin.17 Enim ningił tumbun kis mułang,noman wulu pang mołmun wumb!Epi nipe ei owundu? Min gol ei epiowundu min? Men ngii ei erang, golopu kun ka mendpił mułmba min?18 Pe nga enim wumb molk yi niłmin,‘Wu endi kułmał kałiłmin konu ełeangpi, ek tonu dinga nipi, ek keiminind niłim ek ei, enim ek wii niłmin.Nga wu endi kułmał kałiłmin epi sipi,tonu kumo ełe sepi, ek keimi nimbaei keimi, eim yi ku erpi mułangłi!’niłmin. 19 Enim ningił tumbun kismułang, ek ninmin min, epi nipeowundu? Kułmał kałiłmin epi tonukumo ełe sepi, epi owundu min? Kuł-mał kałiłim kumo ei erang, kułmał epiei kun ka mendpił min? 20 Pe wu endieim kułmał kałiłmin konu kumo ełekin, ek endi tonu nipi, dinga ermbiinipi ermba ei, tonu kumo ełe epi peimułmba epi ei kin, ouni ek dinganimba. 21Wu endi men ngii owunduek tonunipi, ek ni dinga ermba ei, eimmen ngii owundu ełe ni, Gos men ngiinirik mołpu, ku ouni ek dinga nimba.22 Wu endi tonu epin ek tonu nipi,ek endi ni dinga ermba ei, Gos pełmołum owundu ei kin, ouni ek nipidinga ermba,” pa nim.

23 “Enim lo ek piik ełmin wumbni, wumb enim lo ek andan tołmun

wumb; enim kan kun er mułngii!Enim noman tał pim wumb. En enimaka pin me min, kuni singin erang,epi engki tu wuk, endeim aninga tonuei Gos ngok yi ełmin. Ba enim lo ekpei enim si kindiłmin ek ei, nga ekiisinermin mon. Ei ek yi ek, wumbnok tumba kun ka ek ni, oł kun erngiiek ni, noman ka wumb ngungii ekni, lo ek Gos kin epi engki nga sipi,Gos ngok erngii oł ei, enim si kind-nanmin mon! Ba epi lo ek owunduei oł keimi erngii,” pa nim. 24 “Enimningił tumbun kismułumwumbmolkkin, wumb andłam kun andan tungiienmin min? Ei kapłi enanim mon!Enim epi kembis kembis noman pengkongun er molk kin, ba Gos nge epiowundu ei, enim ambił gii ninarikmołmun,” pa nim.

25 “Enim lo ek andan tołmunwumbni, lo ek piiłmin wumb; enim kankun erik mułngii! Enim noman tał erpałim wumb. Enim ngenj torung ełenoł was er ka erik mołmun; ba enimnoman tuk ei tukrung oł kis pei seng,ei penj mendpił mołmun. 26 Enimningił tumbun lo ek andan tołmunwumb! Enim ming kap tukrung okwas er ka erik, nga torung ei eim kawii konj simba ku,” pa nim.

27 “Enim lo ek andan tolmunwumbni, enim lo ek piik nik ełmin wumb;enim kan kun er mułngii! Enim no-man tał seng kin, ek tał er nik nikenmin. Ei enim wumb yi mił moł-mun ei guimeng tukpu ełe, torungkopung kuru ka kand sengin ka sałim;ba tukrung ełe wumb kułii embił pikitopu, epi kis er sałim mił enim no-man ełe yi sałim. 28 En enim yi miłku mołmun. Wumb enim ngenj ełekanik kin, enim wumb ka mołmun nipiinmin; ba noman tukrung orung epiwaning ni, lo ek to kindik, oł kis ei tukełe piki to mołmun.”

Jiisas EkNipi, Ek EmbTołmunKumepKis Singii

(Luk 11:47-51)29 “Enim lo ek piik ełmin wumb ni,

enim lo ek andan tołmunwumb, enim

MASYU 23:30 44 MASYU 24:3

kan kun er mułngii! Enim nomantał peng ek tang mulnjung wumb,enim ek ni tor kindiłmin wumb ngetukpu ełe, kung gui pok ni, kom kuka wii ełmin. Nga wumb oł kun kaełmin wumb ei nge, tukpu ka wiiełmin ku. 30 Molk ek yi niłmin, ‘Pesin ok kupenjpin noł mulk kunum ei,sin mołpun kin, kapłi sinim ek ni torkindiłmin wumb paki tamin, to kund-nałmin mon!’ 31 En enim ek ei niłminei, enim ek ni tor kindiłmin wumb tokondułmun ek ei piik niłmin. Enim ekni tor kindiłmin wumb to kundnjungwumb ei nge tiłap ende molk kin,ninmin,” pa nim. 32 “Kapłi, en enimkupenjing noł ok ełmin oł ei, erikporu ningii. 33 Enim wembii, enimwembii kis nge kingenjing noł; Gosenim kos owundu piimba kunum ei,enim dup konu mendpił pungii. Nim-bił erang enim kos ełe tungu erngii.Tungu ermin ni erngii, ei kapłi en-ermba mon. 34 Yi pałim ei piik, pena ek ni tor kindiłmin wu kombur sip,noman ka piim wu kombur kin, monek tołum wu kombur kin, Gos ek kapiik tor niłmin wu kombur kindamb,enim kin ongii ei, enim kombur tokonduk, nga kombur sik, ond peri ełeto kundngii ku. Nga kombur enimmen ngii ełe tungii. Nga wu komburkonu owundu endi ełe bułun to sipik,konu owundu endi ełe tor sipik, yierngii,” pa nim. 35 “Wu kombur meikonu wu oł kun ka mulk wu ei, enimto kundnjung ei, enim nge kumepenim kin pei owundu pimba. Gosnge tiłap wumb kumna kin, Eipel wuoł kun ei Jura wumb to kundnjung.Kułang kin, pepi, opu opu ni, ekii semendpił Sekaraiya kingam Berekaiya,eim enim tuk men ngii ka ełe kumokind sik ełe to kunduk, kumep ei pepi,opu enim ngenj ełe pałim. Ei enimpe yamei mołmunwumb ei, enim pułełe enim pe epi kis enim mei ełe mol-mun wumb ei, pe kumep kis singii,”pa nim. 36 “Na ek keimi nip enimngond. Kumep pe kis enim wumbtiłap pemołmunwumbei singii. Nim-bił erang, enimwumboł kunka enjing

wumb ei to kundnjung.”Jiisas Jerusalem Konu Ełe Wumb

Kanpi Ke Nim(Luk 13:34-35)

37 “Jerusalem konu wumb,Jerusalem konu wumb! Enim Gos ołekii se ermba oł ei piik niłmin wumb,enim to kundułmun. Nga Gos nge ekse andiłmin wumb kombur kindangku, to kundmun nik tołmun. Kunumkunum na enim nge kingenjing nołsip, kułou tumbii nip ełe, ei yi miłkei kultu mam ei kei wał ombu sipieim kong mandring kindiłim mił, nayi ermbii nip enj, ba en enim mon nipiiłmin,” pa nim. 38 “Enim piinmin!Akip enim ngii konu ełe wii simba,wumb mulerngii mon! Na enim sikindmbii. Si kindamb, kangiłmenjingmulerang mołmun, ei mił mułngii.39Keimi na ek yi mił nip enim ngond,enim na nga kinerngii mon, molk pukpuk ekii se enim ek yi ningii, ‘Goswu ei kin epi ka wii ngangłi, eim wuowundu embe ełe onum, pa ningii,’ ”Jiisas pa nim.

24Jiisas EkNipi, “GosMenNgii Owundu

Ei To Kis Mundmba,” Nim.(Mak 13:1-2, Luk 21:5-6)

1 Jiisas eim Gos men ngii owunduei, si kindpi anda pupu pum. Pang,eim nge kongun wu eim pum konuekii se punjung. Puk, eim kin ek nikGos men ngii angiłim mił nik, andantungii nge punjung. 2 Ba Jiisas ek nipiorung kindpi yi nim, “Enim epi pei eikan poru ninmin min? Na ek keiminip enim ngond, ya ku ei endi wiisinermba, pei tangin ku endi pupu, kuendi tang pei ombult mani opu porunimba.”

Oł Embin Tui Pei Tonu Omba(Mak 13:3-13, Luk 21:7-19)

3 Jiisas eim tonu komung Olip ełemułum ni, eim nge ekii siłmin wumendpił eim kin onjung. Ok ek kiisik yi ninjing, “Nim sin kankin ne!Kunumnenj kin oł ei tonu omba? Ngaoł endi ok tonu wang kenmin ei, epi

MASYU 24:4 45 MASYU 24:24nipe tonu omba? Nim orung wan, yamei ei kunum nenj kin poru nimba?”nik kii sinjing.

4 Jiisas ek nipi orung kindpi yi nim,“Enim kan kun er mułngii. Mon pengkin, wu endi opu enim kin, ek kendtopu ngumba,” pa nim. 5 “Nimbiłerang, wumb pei ok na nge embeełe ongii. Ok ek yi ningii, ‘Na namGos kindim wu Krais,’ pa ningii. Nik,wumb pei ek kend tok ngungii. 6 Peenim molk piingii ni wumb opu en-min ni piingii; nga wumb ek niktu wangin wumb opu erngii ei pi-ingii ku; ba ei kan kun er mułngii.Enim puku sinerngii mon. Epi eitonu omba ba kunum poru nimbakunum ei sikir tonu onermba mon.7 Konu mei owundu wumb tiłap endikin nga konu tongndungmei owunduendi wumb tiłap endi kin opu erngii.Nga king endi nge tiłap ei puk ngaking endi nge tiłap kin opu erngii.Nga konu kombur wumb kumb kuniowundu sengmułngii; nga konu kopuowundu pei tumba,” pa nim. 8 “Ołombu pei tonu omba ei mił amb endikangił mengmba kunum ei, eim ngenjkumbii piinim mił yi piingii,” pa nim.

9 “Kunumełe, wumbenimsikngenjkumbii ni oł embin tui enim kin tonuomba. Wang kin, enim to kundngiiku. Nga mei wumb pei enim kinnoman kis mendpił piingii. Nimbiłerang, na nge embe ełe ei wumb ołkis yi mił enim kin tonu wang erngii.10 Kunum ełe, wumb pei en enim piigii si kindngii. Si kindik, en enimengnjing noł sik, opu erii wumb ongiiei ngok; nga en enim engnjing kinopu orung erik, popuł sik erngii. 11Yierangin kin, pei ek kend wumb oł ekiise tonu omba pa nik yi erngii ei, enimwumb kanik, ek kend tungii. 12 Oł kisei opu owundu ermba, yi erang kin,wumb en enim noman ngok enminoł ei, si kindngii,” pa nim. 13 “Ba wunii endi eim dinga mołpu, Gos kunumowundu ekii se mendpił tonu ombakunum ei mułum kin, Gos eim sipieim kin orung simba. 14 Pe Gos sinim

kin tep er mołum oł konj oł ei ngeek ka ei, wumb konu orung orungmołmun wumb ei kin, ek ni tor kindngangin piik poru nengin kin, ekiise Gos kunum owundu kunum porunimba kunum ei tor omba.”

Epi Kis Mendpił Tonu Omba(Mak 13:14-23, Luk 21:20-24)

15 “Pe enim keningii ei epi oł kismendpił ei opu konu to kis erpi yiermba. Epi ei Gos oł ekii se ermba eipiipi niłim wu Danyel ek nirim mił,epi opu Gos nge konu kun ka wiiełe engmba. 16 Kunum ełe, Juriyawu amb pei Juriya konu ei si kindik,tonu komung ei tonu sikirik pungii.17 Pe wu nii endi eim tonu ngii ełemułmba wu ei, nga mani pupu eimepi sinermba mon, eim sikir ba. 18 Penga kunum ełe wu nii endi eim akapin mułmba wu, ei nge orung pupu,eim ngii konu konduk simbii ni pi-imba ei sinermba mon. 19 Nga ambkangił kembis am ngok mołmun ni,amb kangił mundii mołum amb ombukaimb er mołmun. 20 En enim prei ermulnjung kin, jii nimba kunum min,kor owundu kunum ei enim tungusikir punerngii. 21 Kunum ei oł em-bin tui owundu tonu omba, mei konjsirim kunum ei pepi opu, pe yi ku,oł embin tui ei mił ok tonu oneririmmon. Nga ekii se mendpił, oł em-bin tui owundu ei nge tonu onermbamon ku. 22 Gos eim kunum ei sikirmandi onerim kin, wumb ei pei ampungii. Ba Gos eim wumb simbii nipimundumwumb ei piipi kin, kunum eimandi omba.

23 “Kunum ei wumb molk yi ningii,‘Kinei! Gos kindim wu Krais ya manimei ełe onum!’ min ‘Orung onum,’ yanik erngii ei, enim keimi ni piik pii giininerngii mon. 24 Kunum ełe wumbkombur ok yi ningii, ‘NawuKrais,’ ngawu endi oł ekii se tonu omba epi eipiipi niłimwu; ei ek kend tok erik. Jepoł kanim kanim pei erik erngii ei, Goseim tuk sipi mundum wumb nomanei to wulu kindngii piim kin, kapłi

MASYU 24:25 46 MASYU 24:44kindngii. 25 Enim piinmin ei, na enimkanip ok ninj.

26 “Wumb ei ok ek kend tok yiningii, ‘Eim orung wumb mulałminkonu ełe mołum,’ yi ningii ei, enimpunerngii; min wumb yi ningii,‘Kinei, eim ya konu ełe koi er mołum,’ei enim pii gii ninerngii mon. 27 Enimpiinmin, kupu endi tiłang erim kupuei o pupu, wuł tiłang erpi pupu, wułmani purum mił yi, Gos mei manikindang wu kingam ei, eim orungomba kunum ei, yi mił ku ermba.

28 “Wumb ni epi kolk pengin konuełe kei Sikapi ok kułou tołmun.”

Ekii Se Gos Kindang Wu Teł im EiOmba

(Mak 13:24-27, Luk 21:25-28)29 “Kunum ei oł embin tui ei opu

poruneng, ekii se eni opu emii ermba;nga oi opu tiłang enermba; yi erangkanjip tonu muł ełe boi boi nik maniongii. Wangin, tonu muł ełe epikanim kanim pei owundu ei ołup ołupermba. 30 Kunum ełe, Gos kindangmani mei ełe wu kingam tełim wu eiomba. Erang, tonu muł ełe jep ol endierang keningii. Erang, mani mei ełewumb pei keningii. Ei molk keningiini, Gos kindang wu kingam tełim wuei tonu muł peł ełe mołpu omba. Eieim nge noman dinga owundu ni,tiłang owundu wii peng omba. 31 Eieim nge beli owundu tumba ei, ekowundu tengmba. Tengang kin, Goseim enjel pei kindang, Gos eim wumbnge, simbii ni mundum wumb ei,si kułou tok wumb pei konu orungorung mei ekin tongndung pupu,endi mei ełe molk sik orung singii.”

Ond Pik Ek Ekin Endi(Mak 13:28-31, Luk 21:29-33)

32 “Enim ond pik ei ond oi miłonguł okuł nipi, nga mun erpi enimmił piingii. Ond kirang ei noł mołpu,onguł konj tołum, ei enim piinmin.Ond pik yi niłmin, ‘Akip konu enimandi ba,’ pa niłmin. 33 Yi mił ku,ekii se enim epi ombu pei keningii.Kanik, yi ni piingii kunum poru nengomba, kunummandi enim ni piingii,”

pa nim. 34 “Na enim kanip ek keiminip enim ngond, wu amb enim akipmołmun wumb ei kularik kin, kopurkonj mułangin kin, Jerusalem konuowundu ei to kis ermba, ei wumbkombur keningii,” nim. 35 “Tonu muł,manimei ei, pei poru nimba ba Gos ekka ei poru ninermba mon.”

Wumb Endi Kunum Ełe Min Eni EłeYi Ni Piinanmin

36 “Ba ya mei ełe wu endi Jiisasnga orung omba kunum ei, wu endipii poł tunanim mon. Nga Gos ngeenjel ombupiinałmin ku. NgaGos eimkingam ei pii poł tunanim ku. ArimGos eim endeim mendpił kunum eieim piipi mołum. 37Ok wu endi Nowamultum kunum ei, wumb oł kis erikmulnjung. Mulk, oł ei nge ekii se wukingam orung omba kunum ei, wumboł yi mił ku er mułngii. 38 Kumbok noł owundu topu enerim kunumei, wumb en enim noł kuni ka nok,amb sik, oł yi er pangin opu erikporu neng, Nowa nge eim wumb sipowundu ełe tuk puk. 39 Noł owundutonu om ei, wumb piinarik mułanginkin konu topu noł opu pimmił, yi Goskindang mani mei wu kingam tełimwu ei, omba kunum ei yi omba, wumbpiinerngii ku. 40 Kunum ei wu tałaka pin kongun er mułnguł ei, Goswu endi sipi, endi sinermba. 41 Ngaamb tał kongun er talkił mułnguł ni,Gos opu amb endi sipi, endi mun-dang mułum. 42 Ei piik kin enim kankun er mułngii; nimbił erang, kunumnenj en enim nge wu owundu eiomba kunum, enim piinanmin mon.43 Enim epi ei piingii; pe wu endi eimngii konu piiłim ei waning wu endiomba ni piipi, eim ngii ełe tep erpikanpi mołum. Ei waning wu opu tukpunałim mon. 44 Yi mił peng kin, enenim er kun er mułngii. Nimbił erangGos kindang opumanimei ełe opuwukingam tełim wu ei, omba kunum eienim pii kun erik mulerngii kunum,eim omba.”

MASYU 24:45 47 MASYU 25:14Kongun Wu Kis Ełim Ei Kin Kongun

Ka Ełim Ei Nge Ek Ekin(Luk 12:41-48)

45 “Pe kongun wu ka nii endi eimnoman ka peng mołum? Wu eimkongun ei tep ka er mołum ei wuowundu nga wu ei eim nge kongunwumb pei, ‘Tep er mułii!’ nim. Nipi,‘Kuni singii kunum ei, kuni ngokunyi er mułii!’ nim. 46 Ekii se eimnge wu owundu ei eim orung opukenim ni, eim ok ek nirim mił yi ermułum. Mołang, pe kongunwu ei eimka piyengłi. 47 Na ek keimi nip enimngond, kongun wu ei wu owundu eimepi ombu pei tep er mułii neng, teper mułmba. 48 Ba kongun wu kis eieim nge noman ełe piim. ‘Na ngewu owundu ei sikir onermba,’ ni piipiyi er mułum. Ba wu owundu orungomba kunum ei eim piinerim mon.49 Pe eim kongun endi enjing wumbei kepii topu, eim pupu kuni ni nołnok, wulu pang enjing, konu ełe tukpupu er mułum. 50 Pe eim nge wuowundu ei orung omba erim kunumei piinarpi, eim wu owundu omba eikui er mulerim mon. 51 Pe kongunwu mułang, eim nge wu owundu eiopu, eim kongun wu ei kepii kis tum.Topu, sipipi wumb ek keimi ninminba ełe enmin keimi pinałim ełminwumb mulnjung konu ełe tok kis en-jing. Konu ełe, wumb ei ke dinga nik,en enim gupu mong ni anmbił kongkkiłip tok mułngii.”

25Ambił Wenip Engki Nge Ek Ekin

1 “Kunum ełe, Gos sinim tep ermołum konu eimił ambił wenip engkimulnjung. Ambił ombu en enim wuendi eim amb simba nge omba nik,en enim dup alam si mengk pun-jung. Sik puk, wu ei andłam ełe wang,kan sipin omun nik punjung. 2 Baambił angił orung en enim nomandinga pim. Nga ambił angił orungen enim noman pinerim. 3 Pe ambiłangił orung noman pinerim ombu, enenim dup alam mendpił si mengk tu

wunjung; ba nga dup alam noł kopurtu wunenjing mon. 4 Ba ambił angiłorung noman pim ambił ombu, enenim dup alam sik, ming ełe dup nołkulk sik ouni sipnjing. 5Ba amb simbaerim wu ei, sikir onerim mon. Yierang kin, ambił ombu or wang, orpingii pim.

6 “Pe or pek mułangin, epin tukmii memb, wumb wii tok onjung niyi ninjing, ‘Amb simba wu ei onum.Puk, andłam ełe puk, kan sik ongii,’pa ninjing. 7 Pe ambił ombu en enimangik, dup kalk er kun erik punjung.8 Ambił noman pinerim ambił ombu,ek nik ambił noman pim ambił ombungunjung. ‘Sin dup alam noł poruninim, enim dup noł kopur sin ngei!’a ninjing. 9 Ba ambił noman pimambił ombu, ek nik orung kindik yininjing, ‘Dup noł ei sin kindamin,nga enim kindngii ei kapłi ermba minmon da. Enim kapłi puk top ngii ełekonj top erngii,’ ninjing. 10 Yi nen-gin kin, noman pinerim ambił ombudup alam noł top ermin ni pangin,amb simba erim wu ei mandi tor om.Wang, wu omba nik kui er mulnjungei ni ambił en enim er kun er mul-njung ei ok, wu amb simba erim ełetuk punjung. Puk, kuni owundu ersim, ei ouni molk kuni nunjung. Ngangii ondu pim.

11 “Ekii se, ambił eipi nomanpinerim kombur onjung. Ok yininjing, ‘Owundu, wu owundu! Nimngii ondu aki to!’ ninjing. 12 Bawu owundu ek nipi orung kindpi yinim, ‘Enim na kin puł mendpił keimipinałim mon!’ pa nim. 13 Oł yi miłtonu omba ei piik kin, enim kui ermułngii! Kunum endi eim omba ei,tinga omba min, emii peng omba ei,enim pii poł tunanmin mon.”

Kongun Wu Tekliki Ek Ekin(Luk 19:11-27)

14 “Nga ek endi yi ku, Goswumb teper mołum konu yi mił. Wu owunduendi eim konu eipi endi ba ni piipi,eim nge kongun wu wei neng, wan-gin, eim ku nin epi mok topu eim

MASYU 25:15 48 MASYU 25:32nge kongun wu ombu ngang, kongunerngii nipi ngum. 15 Eim nge kongunwu ombu oł erik, kongun dinga erikełmin mił piipi nim kin, eim nge kuei mok topu erim. Kongun wu endiku 5,000 ngum, nga kongun wu endiku 2,000 ngum, nga kongun wu endiku 1,000 ngopu yi erim. Er pendpi,eim konu eipi endi pum. 16 Pang,kongun wu endi eim ku 5,000 ngumkongun wu ni, eim sikir kongun topełim endi erpi pupu, ku 5,000 ngumku, ei sipi nga ku 5,000 orung tuk sipikindpi se mułum. 17 Pe nga kongunwu endi eim ku 2,000 sim wu, ei eimkongun top ełim er pupu, ku 2,000nga endi sipi tuk kind sepi mułum ku.18 Ba kongun wu endi ku 1,000 sirimwu, ei eim sipipi ku ni, tukpu sipimei ełe mandring kind pendpi, wuowundu ngum mił ei mendpił pengłinipi pendim.

19 “Wu owundu ei eim kumb okpurum, nga andpi orung om. Kunumei opu, eim nge kongun wu ombu wiitopu tuk sipi, eim ku ngum ek ei nipipiipi ermbii nipi wii tum. 20 Tang,wu endi eim ku 5,000 ngurum wu niom. Opu yi nim, ‘Wu owundu, nimna kin ku 5,000 ngun ni, na top eripku 5,000 orung sip, tuk kind pendipmoł,’ pa nim. 21 Wu owundu eim ekei piipi yi nim, ‘Nim kongun wu kawii! Ninim kongun tep ka er mołunei, epi kembis tep ka mułun ei, akipnim kindamb, na epi owundu tep ermulnjii. Pe nim okun, na noman kaei siłip mok to sipił er mułmbuł,’ panim. 22 Nga wu kongun endi eim ku2,000 ngurum wu, ei opu yi nim, ‘Wuowundu, nim na ku 2,000 ngun ni,na kongun top erip er pup ku 2,000endi se tuk kindip sinj sałim,’ pa nim.23 Eim nge wu owundu ni ek nipi eimngum, ‘Nim kongun wu ka! Nim wuka, nim oł ka wii en. Erkin, ninimkongun tep ka en,’ pa nim. Nipi yinim, ‘Nim kongun kembis ei tep kamolkun ei, akip na nim epi pei tepenjii. Nim okun, na noman ka ei siłipmok to sipił ermułmbuł,’ pa nim. 24Penga wu endi ku 1,000 sim wu ni, opu

yi nim, ‘Wu owundu, nim ełin oł ei napiił. Nim ek dinga nikin ełin ei na piip,nga nim wumb kuni epi tał pendkinpukun si nołun, nga konu epi endikuni emb kindiłmin ei pukun, kuniwiis ei si nołun ełin na kanił. 25Kanipyi mił piinj. Piip, mund mong eripni ku 1,000 ngun ei, koi er pendinjpałim ei, epi nim nge ninim si!’ a nim.26 Ba eim nge wu owundu ei ek dinganipi wu ei kin ek ngum. Ngopu yinim, ‘Nimkongunwukis, nimkongunenjii kis erang kor mołułun wu. Nimkeimi na kaniłin, na pup, wu kuni epiei sip, nga pup, wu kuni wiis emb eipikindiłmin ei sip tangip ełe sił? 27Nimnga na ku ei sipkin, ku beng ngii ełekindnjii. Nimbił erang en? Yi miłer eran kin, nam orung ombii kunumełe, nam nge ku ei sip, nga ku kopurpendip simbii.’ 28 Pe wu owunduni ek yi nim, ‘Enim wu ei ku 1,000ei sik, wu endi ku 10,000 se mołumwu ei, ku 1,000 ei sik ngei!’ nim.29Nimbił erangwumb en enim epi peisek mołmun wumb ei, na epi pei ninoman ka wii nga sip ngumbii. Banga wumb endi epi pei ni noman kaei sepi mulermba wumb ei, eim epi ninoman aninga kopur simba epi ei, ngana sip orung simbii; eim wii mułmba,’pa nim. 30 Pe enim molk, kongun wukis ei sip, olkup tok torung emii enimełe kindei! Kindangin, konu ełe molkngenj kumbii sik, en enim gupumongkongk, ke nik, kunum kunum kaimber mułngii,’ ” pa nim.

Gos Epin Kindang Opu Wu KingamEim Wumb Pei Mok Tumba

31 “Ekii se, Gos kindang mani wutełim ei, omba kunum ei eim embeowundu seng kin, enjel kin ouniongii. Kunum ei, Gos eim nge kingpeł tiłang ka wii ermba konu ełemułmba. 32Kunum ei, wu amb pei ok,eim mułmba konu ełe kułou tungii.Mułangin kin, eim wumb mok topu,wumb sipi, tiłap tał ermba. Ei yimił, wu endi eim kung siipsiip sipieipi kindpi, nga kung meme sipi eipikindpi, ełim mił Gos kindim wu Krais

MASYU 25:33 49 MASYU 26:5

yi ermba. 33 Ei eim kung siipsiip sipi,eim angił tundungmondpu, nga kungmeme sipi angił taring mondłum,ei mił yi ku ermba. 34 Nga kingowundu eim mołpu yi nimba, ‘Enimna angił tundung mołmun wumb ei,Gos enim kin noman ka ngopu erimwumb ei, Gos sinim tep er mołumkonu ei enim nge Gos konu am kumbok eririm konu ełe, nirik wei!’ animba. 35 ‘Nimbił erang ok na kunitum kunum ei, enim na kuni ngoł-mun, nga na noł numbii nił ei, enimna noł ngołmun. Nga na konu eipi wuei, enim na enim ngii konu sipiłmin.36 Na alap pei sineririm kunum ei,enim na alap ngołmun. Na eningpałiłim kunum ei, enim na paki tok,kan kun er si mołułmun, nga kanngii peł kunum ei, enim ok na kanikełmin,’ a nimba. 37 Nga wumb oł kunka ełmin wumb ei ek nik orung kindikyi ningii, ‘Owundu, sin nim kunumnenj nim kuni mułun, sin nim kuningunjpun? Pe nga kunum nenj nimnoł numbii nen, sin noł tu wupun nimngunjpun? 38Kunum nenj nim wumbeipi konu mułun, sin nim sipin sinngii konu sipinjpin? Nga kunum nenjnim alap pei sinerang, sin alap nimngunjpun? 39 Kunum nenj nim eningtang pen sin nim er ka er paki tupun,nga kan ngii pen sin opun kanpinenjpin ei, kunum nenj enjpin?’ 40 Peking owundu ek nipi orung kindpi yinimba, ‘Na enim kin ek keimi nind.Enim epi endi na nge angnan noł kinendi enjing ei, na kin enjing ku.’

41 “King owundu eimek ei nipi porunipi, nga wumb angił tundung mul-njung wumb ei kin ek yi nimba, ‘Enimam pungii wumb, enim am si kindik,dup konu pungii ei poru ninermbamon. Pe dup ei, na Ernan er simkonu ełe Seisen kin eim enjel ei porudup konu ełe kunum kunummułngii,’pa nimba. 42 ‘Nimbił erang ok nakuni muls kunum ei, enim na kuningunerik mon. Nga na noł numbiinił ba enim na noł ngonałmin monku. 43 Na wu konu eipi wu mult

ba enim na sik, enim ngii konu sip-nerik. Nga alap pei sinerim kunumei, enim na alap na ngunerik mon.Nga na ening peng, kan ngii pep mulskunum ei, enim na ok kinarik napaki tunenjing mon.’ 44 Yi mił nengkin, wumb ombu ek nik orung kindikyi ningii, ‘Owundu, kunum nenj nimkuni tangmułun, sin nim kanpin kuningunenjpin? Nga kunum nenj nimnoł nuwa erang mułun, sin nim nołngunenjpin, nga nim alap pei sin-erang, sin alap ngunenjpin, nga nimening peng, kan ngii ei, sin kunumnenj sin opun kinenjpin?’ 45Wumb ekyi nengin, owundu eim ek nipi orungkindpi yi nim, ‘Ba na ek keimi nipenim ngond. Pe enim kunum endi naengnan noł paki tok enenjing kin, ngaenim na kin paki tok enanmin monku,’ pa yi nimba. 46 Pe, wumb tiłapei enim kumep kis singii ei, kunumkunumngenj kumbii sik, dup konu kismułngii. Ba wu oł kun ka ełminwumbei, en enim Jiisas Owundu kin kunumkunum konj mułngii.”

26Peng Pim Wumb Jiisas To Kundmin

Ninjing(Mak 14:1-2, Luk 22:1-2, Jon 11:45-53)

1 Jiisas eim ek ekin nipi poru nipipendpi, kunum ełe eim ek eim nge erse endim wu ombu ngum. 2 “Enimpiinmin! Kunum tał mendpił Gos Es-rel wumb paki tum kunum ei ‘Pasopa’kuni owundu nołmun kunum; niłmin,ei tonu wang kunum ełe, Gos tonuepin konu ełe mani kindang opu yamei ełe wu kingam tełim mułum ei,wumb sik, ond peri ełe to kundngii,”pa nim.

3 Kunum ełe, eim kułmał kałiłminwumb ni wumb noman pim wumbpei, en enim kułou tunjung. Eiwu Kaiyapas eim kułmał kałiłim wuowundu eim ngii ełe kułou tunjung.4Tok, “Sin nipe oł mił erpin Jiisas am-bił gii nipin, sipin koi erpin tumun?”5Ba en enimnik yi ninjing, “Sinim korkunum kuni owundu numun kunum

MASYU 26:6 50 MASYU 26:25ei yi enermin, wu amb sinim kin opuerngii,” ninjing.

AmbEndi Jiisas PengEłeKopungMurKa Wii Bein Tum

(Mak 14:3-9, Jon 12:1-8)6 Jiisas eim Besanii konu kinj num

wu Saimon ngii konu ełe mułum. 7 Peamb endi om. Opu, eim noł mił kop-ung ku ming mił epi endi ku owundumendpił pułum noł mił, kopung murka tołum ni sipipi, Jiisas kuni peł ełekuni nopumułumkonu, peng ełe beintum. 8 Jiisas nge ekii siłmin wumb ołei kanik, en enim popuł sik, ek yi kiisinjing. “Nimbił erangnołmił kopungei mur ka wii ku owundu pułum eiwii kindim? 9 Pe sinim kopung ka wiiei nge simin ni piiłamin kin, kopungei ku owundu sipin ei, wumb kurpuepi sinerang wii mołmun wumb eingołmun.” 10 Jiisas en enim ninjingek ei eim piipi, eim ek nipi wu ombungum, “Nimbił erang enim amb ekembin nik ngonmun? Amb ei eimoł ka wii na kin erim,” pa yi nim.11“Kunumkunumwumb epi sinałiłimwumb enim kin ouni mołmun. Ba naenim kin kunum kunum mulał mon!12 Amb ei eim kopung ka wii ei nangenj ełe kindim, ei eim erpi na tukpuełe mani kindmba nge erim,” pa nim.13 “Na ek keimi nip enim ngond, konuorung orung ei Gos nge ek ka ei ba.Pang, wu amb ek ei piik, wumb enenim oł ei piingii. Piik, amb ei oł yierim ni piingii,” pa nim.

Juras Eim Jiisas Sipi, Opu OrungWumb Ngumbii, Nipi Ek Dinga Nim

(Mak 14:10-11, Luk 22:3-6)14-15 Kunum ełe kii siłmin wu engki

nga tał mulnjung wu ei endi embe,‘Juras Eskeriyas’ niłmin, wu ei pupukułmał kałiłim wumb owundu mul-njung konu ełe pupu nim. “Na Jiisasenim angił ełe ngunj kin, enim nipena ngungii?” Yimił neng kin, en enimku engki tekliki beltik tor kindik, eimngunjung. 16 Kunum ełe, Juras Jiisassim kułmał kałmin wumb angił ełekindmba nge, kurpu endim.

Jiisas Eim Kin Ekii Sinjing Wu OmbuKin Kuni Pasopa Nunjung

(Mak 14:12-21, Luk 22:7-14,21-23, Jon13:21-30)

17 Kunum kumna kuni owundu Es-rel wumb bres, ‘yiis’ niłmin, epi eikindnałmin, bres wii nołmun kunumei, tonu om. Jiisas eim nge ekiisiłmin wumb ok yi ninjing, “Sin konujiłi nim kuni owundu ei yi ku Pa-sopa niłmin kuni ei, sin er kun ermułamin nunjii?” 18 Pe eim ek yinim, “Enim konu owundu Jerusalemełe tuk pungii. Puk, wu endi kanikyi ningii, ‘Sin ek emb to ngołum wuendi nge kuni numba ngii kan si ngui!Eim kunum mandi enim,’ pa ningii.‘Na nge ekii sik kongun ełmin wumbkin ouni kuni nungii ei Pasopa niłmin,kunum ei tonu wang nim ngii ełe nu-mun enmin,’ ” pa nim. 19 Pe Jiisas eimnge ekii sik ełmin wumb eim nim miłyi erik, kuni owundu Pasopa nungiinge er kun enjing.

20 Konu pou neng, Jiisas eim ngeekii sik ełmin wumb engki nga tałouni kułou tok, kuni nungii enjing.21 Molk kuni nok molk, Jiisas eim ekyi nim, “Na ek keimi nip enim ngond,sinim ya mołmun konu tuk ełe, wuendi mołum wu ei, na sipipi, opuorung wumb ongii kanpi ni ngumba,”pa nim. 22 Pe ekii sik ełmin wu ombuen enim noman embin piik, wu eipieipi eim kii sik yi ninjing, “Owundu,ei na min mon?” 23 Ba Jiisas eim eknipi orung kindpi yi nim, “Wu endina kin ouni eim bres ełe mani disełe kindim wu ei, na sipi, opu orungwumb ngumba. 24 Gos kindim wukingam na kułmbii pa ni Gos nge ekkamermon ełe yi ni pałimmił ermbii.Ba wu endi eim na sipipi, opu orungwumb ełe kanpi nipi ngum wu ei,Gos eim kin kumep kis wii ei eim kinngumba. Pe mam eim mengnenełangkin ei ka wii piłang.” 25Yi neng, Juraswu eim sipipi ni peni ełe kindmba wuei ek yi nim, “Ek mon tołum wu, ei namin?” Jiisas ek nipi yi nim, “Ninim eknin wu ei mendpił.”

MASYU 26:26 51 MASYU 26:43Jiisas Eim Ngenj Mił Bres Noł Wain Ei

Eim Nge Ekii Siłmin Wumb Ngum(Mak 14:22-26, Luk 22:15-20, 1 Korin

11:23-25)26 Kunum ełe en enim kuni nok

molk, Jiisas eim bres sipi, Gos kinnoman ka ngopu, prei erpi bres engintopu, eim nge ekii siłmin wumb wuombu ngum. Ngopu ek yi nim, “Enimsik bres, ei na nge ngenj mił mei!”27 Nga sipi ond mong noł wain mingkap ei sipi, Gos kin noman ka ek ningopu prei erpi noł wain ni ngum.Ngopu, yi nim, “Enim noł wain eipei nei!” pa nim. 28 Nipi yi nim,“Noł wain ming ei, na nge miyemmił enim nunjung. Na miyem ei ngeandan topu, Gos ek dinga nipi pendimei dinga keimi pałim, nga na miyembein top, wumb oł kis enjing ei, kilngumbii ku. 29 Na ek keimi nip enimngond; pe nga ekii se ei na noł wainendi nga nunermbii moł pup ekii seErinjpin Gos sinim tep ermołumkonuei, sinim ende mułmun kunum ei, nołwain konj numbii,” pa nim. 30En enimgolang konj endi nik poru nik, andapuk, tonu komung Olip ełe punjung.

Jiisas Ek Yi Nim, “Piisa Nim Na BułNgunjii.”

(Mak 14:27-31, Luk 22:31-34, Jon13:36-38)

31 Jiisas ek nipi eim ekii sik ełminwumb wu ngopu yi nim, “Akip emiipimba kunum ei, enim na kin pii giidinga pei pinermba ba aninga kopurpimba. Nga na si kindik konu eipi eipipungii. Nimbił erang Gos ek yi ninim,‘Na kung siipsiip tep wu to kundamb,kung siipsiip ei konu eipi eipi pungii,’ninim. 32 Ba nga na angip konj tonupup, ok Galilii konu ełe kumb se torpamb, enim ekii se ongii,” Jiisas eimyi nim. 33 Piisa eim Jiisas kin eknipi yi nim, “Nim kin ekii siłmin wuombu, en enim pii gii ei wakin tungii;ba na nim kin pii gii nind ei, wakintunermbii mon!” pa nim. 34 Jiisasek nipi Piisa ngopu yi nim, “Na ekkeimi nip nimngond, akip emii pimbakunumełe, kei kultuwii tunerang kin,

nim kunum tekliki ek yi ninjii, ‘Nawu ei na kan poł tunał,’ pa yi ninjii.”35 Piisa ek nga nipi yi nim, “Na nimkin ouni kułmbii; ba nim na kan połtunał, yi ninermbii mon!” Nga eimnge ekii sik ełmin wu pei ek yi minjnik punjung.

Gesemanii Konu Ełe, Jiisas Gos KinEim Prei Erpi Ngum

(Mak 14:32-42, Luk 22:39-46)36 Pe Jiisas kin ekii sik ełmin wumb

konu endi orung punjung, konu eiembe Gesemanii, niłmin. Konu ełe pumolk, Jiisas eim ek nipi eim wu ombungum, “Enim ya ełe mułei! Na orungpupu, prei ermbii,” nipi pum. 37Pupu,Piisa sipi, nga Sependii kingam tał kinouni punjung. Puk, eim noman tukełe endi mił erpi, eim noman embinpiim. Piipi kin, eim pii kis piim.38 Piipi, ek nipi wu kei ngopu yi nim,“Na noman embin tang, ei owunduerang kułmbii peng piind. Enim yaełe molk, na kin ouni tep er mułngii,”pa nim. 39 Nipi, aninga kopur andpipupu, eim kumb sipi, mei ełe kindpiErinjpin Gos kin prei erim. Erpi, ekdinga nipi yi nim, “Na Ernan, oł em-bin tui ei nim kapłi orung sinjii. Nimna nge noman ełe kapłi ekii sinenjii eimon; ba ninim noman ełe piinjii miłei, nim erii,” pa yi nim.

40 Jiisas eim orung pupu, eim ekiisik ełmin wumb ei kenim ni or pen-gin kin opu to konj kindim. Kindpikin, eim ek nipi Piisa ngopu yi nim,“Nimbił erang enim wu tekliki kei nakin akip eni endeim ei mendpił na kintep er mulałmin mon? 41 Enim tep kaer mułngii ni prei er mułangin, monpim kin Seisen nge epi ei enim kinsikir tor omba. Enim noman tuk ełedinga sałim ba; nga ngenj oł ei dingapinałim mon,” pa nim.

42 Kunum nga endi eim orungpupu, prei erpi ek dinga nim, “NaErnan, ya oł embin tui ngenj kumbiiei, na si kindmbii ni piind; ba nimna noman ełe ekii sinerii! Ninimnge noman oł minj erii!” pa yi nim.43 Jiisas eim nga opu kenim ni ekiise ełmin wu ombu or pek mulnjung.

MASYU 26:44 52 MASYU 26:63Mułangin, wu ombu en enimningił orpeng mulnjung.

44Ngawuombu si kindpi pupu, preierim. Ei kunum tekliki mił yi erim.Prei erim ei eim ok prei erim mił ngayi erim. 45 Ekii se eim opu, eim ngeekii sik ełmin wu ombu kanpi, to konjkindpi, ek yi mił nim. “Enim nga orpek kor mołmun min? Pe mendpiłkunum tonu om wu endi opu, Goskindangwu kingammołumwu ei sipi,oł kis ełmin wumb angił ełe pend-ngii nge ongii enmin. 46 Enim angk,mułangin sinim pamin! Wu endi naopu orung wumb kin ngumba, eim pemandi onum.”

Juras Opu Jiisas Sipi, WumbToKund-ngii Nipi Ngum

47 Jiisas eim ek nipi mułang, Juraswu ei Jiisas nge ekii sik ełmin wu en-gki nga tał, wu tuk mołmun wu, endiom. Om konu wumb tiłap owunduendi ouni onjung. Onjung wumb eitui kiłeng epi ni, kepii owundumułumepi sik si mengk onjung ei wumbkułmał kałiłmin wu ni, Jura men ngiinoman pim wu ombu wumb ei kind-njing. 48 Juras wu ei opu orung wumbngum wu Jiisas kan sipi ninj kin pupungunj kangiłpi yi enj kin, ei “Enimnoman peng onmunwu ei ermbii,” panim. “Nga enim ok kin eim ambił giinik sipngii,” pa nim. 49 Pe Juras eimopu Jiisas mułum konu mendpił kunopu yi nirim, “Ek emb tołum wu, nimkapłi mołun min?” Nipi kin, Jiisasmułum konu ełe eim ngunj kangiłim.50 Pe Jiisas ek nipi yi nirim, “Wu puł,nim enjii on oł ei sikir enjii!” Wumbpei sikir ok eim ambił gii ninjing.51 Wu endi Jiisas kin mandi mułumwu ni angił mani kindpi, tui kepiiendi sipi kułmał kałiłim owundu ngekongun wu onjung wu ei endi tangkom kiłip topu mani pum. 52 Pe Ji-isas ek nipi yi nim, “Nim tui kepii eiorung kind pim konu pend. Nimbiłerang wumb pei tui ełe opu ermin nierangin wumb pei tui mond kułngii.53 Pe nim piinan. Na Ernan wii tambeim nge enjel pei, na paki tok kindang

ongii, ei opu tiłap engki nga tałtał eito mani kindmba mił,” pa nim. 54 Bana yi mił eramb kin, Gos nge ek okełe pałim ełe nge na kułmbii nge nindei, ek pułe keimi tonu onermbamon!”pa nim.

55 Pe kunum ełe Jiisas eim ek nipi,wumb tiłap onjung wumb ei ngopu yinim, “Eim tui ni dolu epi ambilk tuwunmun na sik ei waningwu endimiłambił gii ningii enmin min? Kunumkunum na Jura men ngii owundu ełemołup ek nip wu amb ngop er mulsba enim na ambił gii ninenjing mon!56 Ba kumb ok Gos oł ekii se ermba eipiik niłmin wumb ombu ek mon okpulk ek ei keimi tonu om. Ei yi miłepi pei tonu om.” Pe Jiisas nge ekiisik ełmin wumb pei eim si kindik sikirpunjung.

Juras Jiisas Sipi Opu Orung WumbOnjung Konu Ngum

(Mak 14:53-65, Luk 22:54-55,63-71, Jon18:13,14,19-24)

57 Wumb ok Jiisas ambił gii niksipik, kułmał kałiłim wu owunduKaiyapis eim ngii ełe sipnjing. Pe loek poltmun wumb ni peng pimwumbpei kułou tok mulnjung. 58 Piisa Jiisassipnjing konu ekii se pum; ba eimturii mił yi pum. Eim pupu kułmałkałiłim wu ei ngii kung gui ełe nirikpum. Pupu, opu wu mulnjung konuouni mulnjung. Pe Piisa eim epi nipeerngii nipi kan mułum. 59Nga kułmałkałiłim wu owundu ni kaunsil wumbpei ek piik kun pinałim ek kend wuni ek nipi nik Jiisas to kundngii ek eiwu kombur kan simin ninjing. 60-61Pewumb pei ok ek kend tok yi ninjing.Ba eim to kundngii ek endi kan sinen-jing mon. Nga ekii se wu tał okuł.Ek yi ninjngił, “Wu ei, ‘Gos men ngiiowundu ei er kis mondpu, nga kunumtekliki mendpił tekmbii,’ nim,” pa yininjngił.

62 Nga kułmał kałiłim wu owunduangpi ei ek nipi Jiisas ngum, “Nim ekendi ni orung kindnenjii min? Nipeek wumb ek ei nik nim kin ngon-mun?” a nim. 63 Ba Jiisas eim ek

MASYU 26:64 53 MASYU 27:7endi ninerim. Nga kułmał kałiłim wuowundu ni ek nipi ngum, “Na nimkin nip kii simbii end ei Gos Owundunge embe ełe ni kunum kunum konjmołum ei nge nimbii end. Ei nimek nikin sin ngan piimin. Nim Goskindim wu Krais Gos nge kingam minmon?” pa nim. 64 Jiisas ek ni orungkindpi yi nim, “Nim ek ninmił ei poruninim. Ba na enim kanip nind. Ekiise kunum nga Gos kindang opu meiełe wu kingam wu ei na keningii niGos dinga owundu angił tundung ełemołup, na Gos nge epin kupu ełe peipeng mani ombii,” pa nim. 65-66 Jiisasek yimił nengkin, kułmał kałiłminwuowunduni popuł sipi eimkonduk ei topiltan to kembis kembis erim. Erpi ekyi nim, “Gos kin ek bułmorung ninim.Sin eim kin ek nga piinermin. Ek kisei enim wumb pei piik poru ninmin.Enim er piinmin mił nenj?” a nim.Wunumombueimekdinganik orungkindik yi ninjing, “Eim oł kis endierim, kumep kis sipi eim kułmba,”ninjing.

67-68 Pe enim Jiisas kumb ełe jipam-bił tok, eim tunjung. Wumb ombu enenim angił kin se andik eim tunjung.Tok ek yi ninjing, “Nim ek nikin oł ekiise tonu omba nge ek niłin ełin wu nipe nim nii kepii tonum?” a ninjing.

Piisa Ek Yi Nim, “Na Jiisas Kinał!”(Mak 14:66-72, Luk 22:56-62, Jon

18:15-18,25-27)69 Piisa eim torung mołpu, eim ngii

ełe kung gui tukrung mułum. Kunumełe pe kongun amb endi opu yi nim,“Nim wu ei Jiisas Galilii konu ełe wuni mołun,” pa nim. 70 Ba Piisa ek nipiwumb pei ngopu yi nim, “Nim ek ninek ei na pii kun enand mon,” pa nim.71 Pe nga eim anda pupu ngii tak torkindiłmin ełe mułum. Nga amb endiopu ek nipi wumb mulnjung ei kanpinim, “Wu ei Jiisas kin ouni Nasareskonu ełe mulnjunguł kenj wu,” panim. 72 Piisa nga ek dinga nipi tonukindpi yi nim, “Na ek keimi mendpiłnind, na wu ei na kinał,” pa nim.73 Ekii se wumb molk nga wu kombur

ok ek nik yi ninjing, “Keimi, nim tiłapwu ei nge ek ninim ei mił ku nim ekende nin ei sin piipin ninmin,” pa nin-jing. 74Nga Piisa eim ek dinga mend-pił nipi yi nim, “Na ek keimi mendpiłninenj kin Gos na to kundmba. Nawu ei kinał mon,” nim. Nipi poruneng, kei kultu wii tum. 75 Pe Piisamołpu piim ni Jiisas eim kanpi nirimek ei piim. Ek yi nirim, “Kei kultu wiitunerang, na nge embe kunum teklikiyi mił ninjii ei, ‘Nim na piinan.’ ” PePiisa anda pupu ke dinga nim.

27Pailos Mułum Konu Jiisas Sipnjing(Mak 15:1, Luk 23:1-2, Jon 18:28-32)

1 Konu tingang, kułmał kałiłimwumb ni wu peng pim wu pei Esrelwumb kin ek nik piik Jiisas to kund-ngii ek endi nimin ninjing. 2 Jiisaseim kan tok sipik, Pailos Rom gap-man owundu endi mułum konu sipikngunjung.

Juras Kułum Poru Nim(Aposel 1:18-19)

3 Pe Juras eim Jiisas sipi, opu orungwumbngumwuei, eimkenimni Jiisaskos erik kin, oł embin tui ngangin,Juras kanpi kin, eim noman ak topukin, ku engki tekliki se mengpi, orungtu wupu kin kułmał kałiłmin wumbni peng pim wumb mulnjung konusipi ngumbii ni tu wum. 4 Pe eimek yi nim, “Na oł kis enj. Na wu eimong endi sinerim ei ni to kindinj. Peeim to kundngii enmin,” pa nim. Bawu ombu en enim ek yi ninjing, “Eisin epi mon ei, ninim nge epi,” pa yininjing. 5 Pe Juras ni wu ei eim kuni olkup topu men ngii owundu ełetuk kindim. Kindpi, eim pupu kan tokułmbii ni pupu, kułum.

6 Ba kułmał kałiłmin wu Owunduombu ku ei sik kin ek yi mił ninjing,“Wu endi to kundmun nipin ku ngun-jpun ku ei nga ya sinim kin orungngonmun, ei men ngii ełe nirik sip-nermin. Nimbił erang ku ei miyemku.” 7Wumb ombu en enim ek endi nipiinjing, Piik yi ninjing, “Ku ei sipipin

MASYU 27:8 54 MASYU 27:29mei endi wumb niłmin mei ełe, ‘Wuendi mei ming sin ełim,’ mei ei topenjing. Konu turii, wumb ei tukpu ełesimba.” 8 Yi ninjing konu ei embe sikwumb yi niłmin, “Mei ei miyem mei,”nik konu ei pe sałim ku.

9-10 Kumb ok Gos eim ek endi ni torkindiłim wu Jeremaiya gupu ełe nengkin oł ekii se tonu omba ei piip nirimmił keimi tonu om. Eim ek yi miłnirim,“Esrel wumb ku 30 ei, Jiisas top nik

enjing mił ku ei wu endi meiming sin ełim mei ei top ersinjing. Ei Owundu nirim miłyi mił keimi tonu om porunim.”

Pailos Jiisas Kanpi Kii Sim(Mak 15:2-5, Luk 23:3-5, Jon 18:33-38)

11 Jiisas sipik Rom gapman owunduPailos mułum konu kumb ełe endind-njing. Pe Pailos ei ek nipi eim kii sim.“Nim Jura wumb king mołun min?”Jiisas ek yi nim, “Ei ninim ek yi nim.”12 Ba kułmał kałiłmin wu ni peng pimwu ombu kin ek endi nik Jiisas kinngunjung ni eim ek endi nipi orungkindpi ngunerim. 13 Pe Pailos ek nipiJiisas ngopu yi nim, “Nim kos erngiiwumb ek pei ninmin ei nim piinanmin?” 14 Ba Jiisas eim ek endi nipiorung kind ngunerim mon. Yi erangkin Pailos eim puku sipi nimbił erangenim ni piim.

Pailos Yi Nim, “Jiisas Ond Peri EłeTei!”

(Mak 15:6-15, Luk 23:13-25, Jon 18:39–19:16)

15 Nga kuni owundu ‘Pasopa’niłmin kunum ełe, kan ngii pałiłminwumb ei kung ngii endeim endeimni gapman wu owundu ei kan wu torkindpi ełim ei wumb pei en enim wuei omba nengin Pailos tor kindiłim.16 Pe kunum ei, wu kis wii endi kanngii pirim, wu ei embe ‘Barapas,’niłmin. 17Wumb kułou tok mułanginkin, Pailos ek nipi wumb kii sirim, “Nawu nii endi enim kin tor kindmbii? Pena Barapas kindmbii min? Jiisas Kraisninmin ei kindmbii?” 18 Pailos eimpiim, wumb pei Jiisas embe to mani

kindmin ni piinmin sin sinim embeto tonu ba ni piik, tu wuk kos ełe tuwunjung ni piim.

19 Pailos eim kos piipi ek nipi kunełimkonuełemułang, eimnge ambimei ek nipi kindpi yi nim: “Nim wu ołkun ka wii ei oł kis endi enerim wuei kin oł endi enerii! Na akip epinor kumb wu ei kin er kanip nomanembin tang moł,” pa nim.

20 Ba kułmał kałiłmin wumb nipeng pim wumb ei ok wu amb wiimulnjung ełe ek dinga ngok yi nin-jing. Enim Pailos kin kii sipi, “Bara-pas kindan wii pangłi nik Jiisas tokundei yi nei!” pa yi ninjing. 21 Bagapman owundu ni ek yi nim, “Yawu tał mołmbuł ei wu nii endi enimkin kindmbii?” Wumb pei molk yininjing, “Barapas wangłi!” ninjing.22 Pailos ek nipi orung kindpi yi nim,“Pe na Jiisas kin nimbił oł ermbii Kraispa ninmin ei?” Wumb pei molk yininjing, “Ondperi ełe tonu to kundii!”ninjing. 23 Ba Pailos ek yi nim, “Nim-bił erang wu ei eim oł kis nimbiłoł endi erim?” Pe wumb wii dingatok yi ninjing, “Tonu ond peri ełe tokundii!” ninjing. 24Pailos eim yi piim,“Na ek nind ei kapłi enanim, wumbek pei nik dinga enmin ei opu tonuomba,” ni yi piim. Piipi, eimwumbpeimulnjung konu ningił ełe eim angiłwas erpi yi nim, “Na wu ei kin oł kisendi erpi wu ei to kundngii ninandmon. Ei enim wumb pei en enimnoman ełe nimbił oł erngii, na mon.”25 Pe wu amb wumb pei ek ni orungkindik yi ninjing, “Ei sin oł kis enminwumb ei nge sin kangił ni sin pe pułesin sinim kin kumep kis tonu omba,”pa yi ninjing. 26Wumb yi nengin kin,Pailos Barapas tor kindang pum. PeJiisas eim opu wumb angił kindnjing,kepii tok ei sipik ond peri ełe to kund-ngii nge sipnjing.

27Pe Pailos nge opu ełminwuombuJiisas sipik gapman ngii ełe nirik sipikeim kin kułou tok mulnjung. 28Molk,eim konduk ei gulk kindik, king miłkon sakis kundii eipi endi kindnjing.29 Kindik, nga eim peng ełe peng kon

MASYU 27:30 55 MASYU 27:50mondunmun nik kan jimbiltang einge kirang ombu engin to sik kin tonueim peng ełe mundnjung. Pendikdolu endi sipik eim angił tundungełe engindnjing. Nga en enim mandiming gopsing pii poł molk eim kin seek kulsik ek paki tok yi enjing. “Jurawumb wu king owundu nim kunumkunum kinan mołułum wu,” pa nin-jing. 30 Nik, eim kumb ełe jipambiłtok, kepii sim ni sik eim peng ełe kepiitok yi enjing. 31 Eim kin se ek kulsikoł yi er poru nik, king mił kondukkundii eipi ni gulk tor sik, konduk eimnge orung kind pendnjing. Pendikeim sipik, ond peri ełe ni tungii ngesipnjing.

Jiisas Ond Peri Ełe Nil Tunjung(Mak 15:21-32, Luk 23:26-43, Jon

19:17-27)32Pe andłam ełe punjung ni Sairiini

wu endi om wu ei embe Saimon. Wuom konu, “Ond peri ei ko wii!” Nen-gin, Jiisas ond peri ei wu ni ko wum.33 Puk konu endi tor punjung konu eiembe, ‘Golkasa’ niłmin, konu ełe torpunjung. Konu ei wumb kaniłmin ni,wumb peng embił ni kumb ningił niyi mił seng kanik kin konu embe yimił niłmin. 34 Wumb noł wain endingunjung eim nopu piim ni epi endieim num ni kumbii erang piipi monnim. Nimbił erang eim noł ei nopukułii mił kołpu peng kin eim ngenjkumbii simba pinerang kin mon nim.

35 Pe Jiisas ond peri ełe nil topendik, eim nge konduk sik kin opuond wumb ku kembis mił epi ei kinj-mał erik kin wu nii endi eim konduksimba nik yi enjing. 36 Pe opu ondwu ombu mani molk kin Jiisas kintep er mulnjung. 37 Ok mon endito pendnjing konu ełe Jiisas peng ełepim. Ei kos piinjing ek ei nge nikmon polk pendnjing, “Ei Jiisas, Jurawumb nge king.” 38 Jiisas pim konuorung orung ełe wu tał opu erkił epiwaning sikił epi ełmbiłwu tał ondperiełe to pendnjing. Wu endi Jiisas angiłtundung pim. Endi angił taring orungpim.

39 Wu amb ni wumb ok Jiisas kinek buł morung nik peng ak tok orungenjing. 40 Erik yi ninjing, “Nim menngii owunduei kismułangnga kunumtekliki konj tekmbii nin wu; pe nimGos kingam keimi pim kin, tonu ondperi ei si kindkinmani wan kinamin!”yi ninjing. 41-42Yi mił ku lo ek piiłminwumb ni peng pim wumb ni kułmałkalk ełmin wumb pei molk eim kinek buł ambilk yi ninjing. “Eim wumbeipi kin paki tum; ba eim akip eimpaki tunermba mon. Eim sin Esrelnge wumb king pim kin, kapłi pe tonuond peri ełe si kindpi mani wang,sin eim kin pii gii nimin,” pa ninjing.43 “Eim Gos kin pii gii nipi kin na Goskingam moł ninim. Ei Gos eim kinnoman ngum kin, akip eim paki tangkenmin,” ninjing. 44 Pe wu tał epiwaning sikił ełmbił wu tał ond peri ełeto pendnjing wu tał Jiisas pim konumandi pinjngił wu tał ek buł ambilkiłninjngił ku.

Jiisas Eim Kułum Poru Nim(Mak 15:33-41, Luk 23:44-49, Jon

19:28-30)45 Pe konu tinga eni kunum beli

sałim kunum ei emii pim. Pep, pangpang nga konu pou neng eni teklikierim. 46Konu eni tekliki ermba erang,Jiisas eim wii dinga topu Jura ngewumb ek ełe yi nim, “Eli eli lamasambasani?” Yi nim ei pułe yi, “NaGos nim na nge Gos nim na nimbiłerang si kindin?” 47 Ba wu komburmandi molk piinjing ni yi nim, “Nengkin, wu ombu molk mon, wu ei ek nitor kindiłim wu Elainja wii tonum,”pa yi ninjing. 48 Pe sikir wu endituk mulnjung wu ni pupu omb ngenjnok sinjing ei sipi noł wain ełe manikindpi; kindang kin noł wain kopuptuk seng dolu endi sipi dolu topu sipiJiisas ngamb noł ei numba ni sipim.49 Ba wu kombur molk yi ninjing, “Anim giyeng ni moł. Eim nimbił ołermba ei kenmin, yi neng kin, Elainjaopu eim paki tonum min ei kenmin,”ninjing. 50 Jiisas ngawii dinga tum. Peeim nge noman tuk ełe kindang pum.

MASYU 27:51 56 MASYU 28:151 Kunum ełe mendpił men ngii

owundu ełe alap owundu endi tukGos nge men ngii palting ełe ondungo pendnjing konu ełe wumb tukpunałmin konu pendnjing alap eitonu piltan topu mer mani tor pum.Pupu, alap opu tał mił yi erim. Erangkin, wumbGos kinpungii nge aki tum.Topu, kunum ełe, mendpił kon kopuowundu tang kin, kom ku owundupim ni mani pupu purum. 52 Ngamermei ełewumb kułii tukpu tołmunkonu ei ombułpu aki topuwii seng kinGos eim wumb pii gii ni molk, kul-njung wumb ombu angk tonu ok konjmulnjung. 53Nga en enim mer tukpuełewakin to si kindik angk tonuok kinok Jiisas eim kołpu; nga angpi tonuopu konj mołpu, tonu konu owunduka wii ełe tuk peng wumb pei kenjingkonu ełe en enim tuk punjung.

54 Opu ełmin wumb tep ełmin wuni opu wu kombur kin mulnjung nikonu kopu topu oł kanim kanim erimni kenjing ei Jiisas pim konu tep ermulnjung wu ombu en enim oł eikanik tungu erik,” yi ninjing. “A keimiwu, ei Gos nge kingam mołum,” paninjing. 55 Amb pei mulnjung ambei Jiisas ek ekii siłmin amb ombuGalilii konu si kindik eim kin ounitu wunjung ok eim paki tunjung; okkonu turii mił angk kenjing. 56 Ambmulk konu tuk ełe amb kombur mulk,amb ei endi Mariya Makandala kinMariya endi Jeims angim kin Joseptał menginjngił kin, nga amb endiSepndii nge kingam tał eimenginjngiłkin mulnjung.

Jiisas Ngenj Ei Sipik Ku Tukpu EłePendnjing

(Mak 15:42-47, Luk 23:50-56, Jon19:38-42)

57 Konu pou neng, wu endi om wuei embe Josep, wu ei Jiisas nge ekiisiłim wu, Aramasiya konu ełe wu eimku pei sałiłim wu. 58 Josep eim opu,Pailos mułum konu kii sipi yi nim,“Jiisas ngenj ei na sipmbii min?” nipikii sim. Seng kin, Pailos eim opuwumb ei neng, Jiisas ngenj ei tu wuk

eimngunjung. 59Pe Josepniwuei eimalap konj kuru endi sipi, Jiisas ngenjełe pandi tum. 60 Pe Jiisas ngenj eisipipi eim nge tukpu konj ełe pendim.Eim tukpu ei tuk kom ku owundu ełewumb kombur sik, konu ełe Jiisas tukkind pendik, kom ku owundu endisik peri ngok sipik pendik tukpu ełependnjing. Pendik, en enim punjung.61 Mariya Makandala niłmin amb eikin, Mariya niłmin amb endi kin ounimulnjunguł. Amb tał tukpu peng ełemandi molkuł kankił mulnjunguł.

Jiisas Tukpu To Pendnjing Ełe OpuWumb Tep Er Engnjing

62 Kupiiring nga kor kunum epi erkun ałmin kunumei opu peng, kułmałkałiłmin wu ni, lo ek ekii siłmin wuni pei puk Pailos ngii konu kułou tun-jung. 63 Tok, Pailos kanik yi ninjing,“Wu owundu, sin piinmin ei, wu ekkonj mułpu ek kend wu ei, ‘Kunumtekliki mendpił tukpu ełe angip optonu bii,’ ninim ninmin,” pa ninjing.64Nga ek yi ninjing, “Nim ek yi ninjii,‘Tukpu ełe pandi dinga tok, tep kaer mułangin kin, kunum tekliki porunimba. Mon peng kin, eim nge ekiisik ełmin wu ok waning sipik wumbkanik nengin ninjing, ei eimngenj tukełe pinałim, eim angpi tonu opu konjpum.’ Ek ok ek ei op ekii seng, ekiise ek kend ei opu kumb ełe ba pałim.”65 Pailos ek nipi orung kindim, “Enimpuk tep mułngii opu wu tiłap endisingii. Sengin, puk tukpu ei pandi tokdingawii er pendngii. Enim ełminmiłerngii.” 66 Yi neng, puk tukpu pandidinga tungii punjung. Puk, tukpuełe oł endi dinga enjing ei wumb tukonerngii nik kin, tukpu ełe to dan-gndik pendnjing. Nga opuwukomburtukpu ełe, “Tep ermułei!” nengin, teper mulnjung ku.

28Jiisas Nga Angpi Tonu Konj Pum(Mak 16:1-10, Luk 24:1-12, Jon 20:1-10)

1 Kor owundu kunum poru neng,kupiiring mandi ełe amb MariyaMakandala seng kin, nga Mariya endi

MASYU 28:2 57 MASYU 28:20kin ouni okuł, Jiisas tukpu ełe kenmbiłnikił onjnguł. 2 Pe sikir konu kopuowundu tum, Gos Owundu nge enjeltonu epin si kindpi mani om. Opu, kuni ambił ak tang, ak topu orung pupupim. Peng kin, tonu peł ełe eim tonumułum. 3 Eim nge kumb ełe kupukuru mił tiłang erim. Nga konduk eikupu mił kuru mendpił pim. 4 Opuwu ombu en enim mund mong erik,puku sik wumb kułii mił mendpił pekmulnjung.

5 Ba enjel ek nipi amb tał ngopu yinim, “Ełip mund mong enereł mon!Na piind ełip Jiisas kurkuł onmbuł nipiind. Wu ei ond peri ełe to kund-njung. 6 Eim ya konu ełe mulałim,eim angpi nga konj tonu pum. Eimok ek nirim mił yi erim. Pe ełip okułeim pim konu ei keningił weł!” nim.7 Pe ełip amb tał sikir pukuł, eim ngeekii siłmin wu ombu mulnjung kankiłkin, ek yi ninjngił, ‘Eim tukpu ełesi kindpi, nga angpi konj tonu pum.Piinmin! Eim Galilii konu ek pupumułmba punum, enim ekii se puk eimkonu ełe keningii,’ pe na ek nipi ełipngunj,” pa nim. 8 Amb tał eł ełipmund mong erkił ka piikił sikir pukułtukpu si kindkił ei nge ekii siłmin wumulnjung konu kankił yi ninjngił.

9 Nikił pangił nga sikir Jiisas eimamb tał andłam ełe kan sipi ek yi nim,‘Ełip onmbuł?’ Nga amb tał eł ełip eimsimb ełe ambił gii nikił molkuł ek kanikił prei enjngił. 10 Jiisas ek nipi ambtał ngopu yi nim, “Ełip mund mongenerel! Ełip pukuł na engnan noł kanningił. Nengił kin, puk Galilii konu ełepuk mułangin kin, na konu ełe wumbei keningii,” yi nim.

Opu Ełmin Wumb Ek Poł11 Amb tał andłam ełe tuk pukuł

opu wu ombu konu owundu ełe pukkin kułmał kałiłmin wumb mulnjungkonu epi tonu ommił ek kanik onjungmił ninjing. 12 Pe kułmał kałiłminwumb ei ni peng pim wu num ombukułou tok molk ek nik, “Opu ełminwu ombu ku owundu ngumun,” payi ninjing. 13 Nik, opu wu kanik ku

owundu ngok ek yi ninjing, “Enim yiningii, ‘Sin or pinjpin kunum ei eimnge ekii siłmin wu ok eim ngenj eiwaning sipnjing,’ yi ningii,” pa nik.14 “Nga gapman wu owundu ei eim ekendi nim kin, sin eim kin ek nemin,enim kin ek endi pinermba,” pa nin-jing. 15 Yi mił nengin kin, opu ełminwumb ku ei sik kin, oł ei nik mił endiei enjing. Nga ek ei Jura wumb konuorung orung pei piik pangin, pe ek eipiinmin ku.

Jiisas Eim Kin Ekii Sik Wu Ombu KinTonu Om

(Mak 16:14-18, Luk 24:36-49, Jon20:19-23, Aposel 1:6-8)

16 Eim nge ekii sik wu engki ngaendeim ei puk Galilii komung konupunjung. Puk, ełe punjung ei Jiisasek nipi mił konu ełe punjung. 17 Puk,Jiisas kanik eim kin ek ka nik men tokerik; ba wu kombur noman tał er pim;“Ei Jiisas mendpił min wu eipi da?” nipiinjing? 18 Jiisas eim wumb mandiopu ekdinganipi eimwuombungopuyi nirim, “Gos eim mei ełe nomandinga ni tonu epin noman dinga eipei na ngum. 19 Enim ei piik, konuorung orung wumb pei kin puk, naek ka enim kin ngok, wumb ei nakin pii gii ningii ei na nge wumb peiekii sik mułngii. Wumb ei noł pingiiei, na Ernan embe ni na eim kingamembe ni Gos Gui Ka embe ełe nołpendik dambiltik ende puk ngungii.20 Enim na ek nip ngond mił yi enimpuk wumb kanik ek yi nik ngungii,enim piinmin ei na enim kin kunumkunummoł, eimoł pamb kunumporunimba,” pa nim.

MAK 1:1 58 MAK 1:18

Jiisas Nge Ek Ka MakPułum

Wu Jon Wumb Noł Pendpi NgołumWu Gos Ek Ni Tor Kindim

(Masyu 3:1-12, Luk 3:1-18, Jon 1:19-28)1 Ek ka ei nge Gos kingam Jiisas

Krais nge ek ka tonu om. 2 Wu endiembe Aisaiya, Gos ek ni tor kindiłimwu, ek kos ei nge ok yimił pułum. EimGos ek ka nipi eim kingam kin ngum,“Na wu endi nim nge ek poł kindamb

sipi nim. Ei nim andłam topuba; yi mił ekii se wumb nimonjii ni piik mułngii. 3 Wuendi wumb mulenjing konuełe wii dinga topu mołum.‘Wu owundu eim omba enim.Enim noman tuk ełe er kunerik mułngii!’ ”

4 Jon wumb noł pendpi ngołum,wu eim ełe wumb mulenjing konu,eim Aisaiya kumb ok nirim mił tonuorum. Jon eim Gos ek ka endi nipiwumb ngum. Ngang kin, “Wumbnoman ak tok pii gii nengin kin nołpendpi ngum. Ngang kin, Gos wumboł kis ombu kil ngopu si kindmba.5 Pe Jura mei owundu wumb kin,Jerusalem konu tuk mulnjung wumbkin pei punjung. Puk, Jon mułumkonu ełe tuk punjung. Puk, Jonmułum konu oł kis ombu ni tor kindikngunjung. Ngangin kin, wu Jonwumbnoł pendpi ngum. Noł ei embe Joran.

6Pe Jon eimkon endi kindiłim, kon-duk ei, kung kamil ngenj ełmin, konei kindim. Jon eim kan endi tuk kendełe, tuk sipi tełim ku. Eim guimbu kin,piimi muł kin, nopu endim. 7 Pe Jonek nipi wumb ngum, “Wu num endina ond konu ełe ekii se omba wu ei,na dinga ei kapłi si kindmba. Na wuka mon, na mei ełe wu mendpił. Naeim simb su kan ei kapłi si kindmbii,ba eimwunummołum,” pa nim. 8“Naenim noł mendpił pendpi ngond; bawu endi ekii se omba wu ei eim, Gos

Gui Ka ełe noł pendpi enim ngumba,”pa nim.

Jon Jiisas Noł Pendpi Ngum(Masyu 3:13, Luk 3:21-22)

9 Kunum ei, Jiisas Galilii Nasreskonu ełe si kindpi om. Pe Jon Jiisas nołJoran ełe noł pendpi ngum. 10Kunumełe Jiisas eim noł si kindpi, opu kenimni, tonu kupu muł wuł ał pum. Pangkin, Gos Gui Ka kei Kurmuł mił maniopu, Jiisas kin mułum. 11 Pe Gos ekka endi ei tonu muł ełe tor opu yinim, “Nim na kingam mendpił, nanim noman pałim. Na noman ka wiinim kin ngond,” pa yi nim.

Seisen Eim Jiisas Ermba Mił KenmbiiNi Erim

(Masyu 4:11, Luk 4:1-13)12 Sikir Gos Gui Ka Jiisas sipi

mei wumb mulenjing konu ełe sipikindim. 13 Jiisas mułum kunum ei40 pei mułum. Pe Seisen eim Jiisasermba mił kenmbii ni erim. Erangkin, Jiisas eim kui, ka, kei, kung simbiinin, epi mulnjung konu ełe mułum.Ba wumb mulenjing mon. Nga Gosenjel eim paki tunjung.

Jiisas Eim Kongun Pułngun MondpuErim

(Masyu 4:12-22, Luk 4:14-15, 5:1-11)14 Nga ekii se Jon kan ngii mułum,

kunum ei Jiisas Galilii konu ełe opu,Gos ek ka nipi ngum. 15Ngopu yi nim,“Gos kunum ełe tonu omba nirim petonu onum. Gos sinim tep erpi ombaenim. Enim noman tuk ak tok Gos ekka pii gii ningii,” pa nim.

Jiisas Wu Kapił Kapłi Wii Tum(Masyu 4:18-22)

16 Nga Jiisas noł gopu Galilii werełe andpi mułum. Jiisas Saimon kin,angim Endru teł kenim. Wu tał nołgop ełe omu kon polkuł mulnjunguł.Wu tał, omu kongun ełe ełmbił wu.17 Jiisas ek nipi wu tał ngum, “Ełip naond konu ekii se weł! Ełip na ek kanip ngamb, ełip wu yi mił singił,” panipi ngum. 18Pe sikir, wu tał omu konsi kindkił, onjnguł. Okuł, Jiisas pumkonu ełe ekii se punjnguł. Pukuł, ekiise, eim ek piingił nge punjnguł.

MAK 1:19 59 MAK 1:4419 Nga Jiisas aninga kopur pupu

kenim ni, wu Sependii nge kingamJeims kin, angim Jon kin, alting nołkanu ełe molkuł, omu kon er ka ermulnjunguł. 20 Pe kunum mendpił,wu tał eim “Ełip weł!” nim. Neng kin,wu tał erinjngił, Sependii kin, kongunwu kin konu ełemond si kindkił, Jiisaspum konu ełe, ekii se punjnguł.

Wu Endi Gui Kis Mułum Ei, Jiisas TorSi Kindim

(Luk 4:31-37)21 Nga enim Kapaniyam konu ełe

punjung. Kunum ei kor kunum, Ji-isas men ngii konu ełe nirik pum.Pupu, Gos nge ek ka pułngunmondpuwumb nipi ngum. 22 Nga wumb eiJiisas ek nimpiik puku sinjing. Nimbiłerang, Jiisas Gos nge ek ka kengip toł-mun wumb mił, nipi ngunerim mon;ba eim wu num endi noman dingapim mił, yi nipi ngum.

23 Nga kunum ei, wu endi menngii ełe tuk mułum wu ei gui kis tukmułang kin, wii dinga tum. 24 “NimNasares nge konu ełewu Jiisas nim sinkinnimbił oł enjii en? Nimokun sin tokis enjii on min? Na nim piind, nimGos nge wu kun ka kindang on,” panim. 25Ba Jiisas gui kis ei ek dinga nipingum, “Nim ek tingnerii! Nimwu ei sikindkin pui!” nim. 26 Pe gui kis ei wuek ei to kindpi, wii dinga tum. Topukin, wu ei topu si kindpi tor pum. 27Pewu amb pei puku sik endnjing. Andik,wumb en enimeknik, piik piik enjing.“Ei epi nipe? Ei ek konj endi nim, wuei noman dinga pałim. Nimbił erang,eim ek nipi, gui kis ngang, gui kis eimek piinjing?” pa ninjing. 28 Jiisas yimił erang, eim ek mei Galilii konu ełepei sikir pang, wumb piinjing.

Jiisas Piisa Ambim Mam Er Ka Erim(Masyu 8:14-15, Luk 4:38-39)

29 Pe men ngii si kindik anda puk,wumb Saimon kin Endru kin ngiikonu ełe nirik punjung. Jeims kinJon teł nirik punjnguł ku. 30 Pe Sai-mon ambim mam peł ełe eim ening

tang or pim. Wumb Jiisas kanik nin-jing. 31 Nengin kin, Jiisas pupu kinamb mam nge angił ambłang, engim.Angpi, ening tum ei, ening poru nim.Pe amb mam eim kuni nungii ni kałpier kun er mułum.

Jiisas Wumb Pei Er Ka Erim(Masyu 8:16-18, Luk 4:40-41)

32 Pou neng ełe, eni mani ba erang,wumb pei ening pim wumb Jiisasmułum konu ełe tu wunjung. Wumbkombur gui kis pim, kopur ening pimwumb onjung ku. 33 Konu owundu,wumb pei kułou tok, ok ngii ondu ełemandi ok mulnjung. 34Nga Jiisas eimwumb ening kanim kanim pim er kaerim. Pe eim gui kis kopur pei sikindim ku. Gui kis ombu, Jiisas eimpiyangin kin, ek yi nim, “Gui kis enimek ninerngii!” pa yi nim.

Jiisas Galilii Mei Konu Ełe Kongun ErEndim

(Luk 4:42-44)35Nga kupiiring okrii, Jiisas eim tor

pupu, konuwumbmulenjing konu ełepum. Eim Gos kin prei er mułum.36 Nga Saimon kin angim noł Jiisaspum konu ełe ekii sik punjung. 37Puk,kan sik kin, yi ninjing, “Wumbpei nimkurukmołmun,” pa yi ninjing. 38 Jiisasek nipi wumb ngum, “Sinimmei konueipi eipi endi pamin! Ya mandi naek nipi, wumb ngumbii pałim ku. Ełenge, na okrii onj.” 39 Pe Jiisas Galiliimei konu pei pupu endim. Jiisas menngii konu nirik pupu, Gos ek ka wumbnipi ngum. Eim wumb gui kis pei toptor kindim.

Jiisas Wu Endi Kinj Num Er Ka Erim(Masyu 8:1-4, Luk 5:12-16)

40 Nga kinj num wu endi opu, eimgopsing pii poł mołpu, Jiisas kanpi, kenim, “Nim noman pim kin, kapłi na erka enjii,” pa nim. 41 Jiisas wu ei kaimbsipi piim. Piipi kin, wu angił ambiłpikin, ek yi nipi ngum. “Na piind ei nimka mulnjii!” pa nim. 42 Jiisas ek nipi,wu ei ngang kin, kinj num wu ei sikirka mułum. 43 Jiisas wu ei ek dinga ningopu, sikir kindang pum. 44 Jiisas wu

MAK 1:45 60 MAK 2:17ei kin ek yi nipi ngum, “Nim wu endikankin, oł ełe ninerii mon! Ok Mosesek nirim mił nim pukun, ‘Nim ngenjmen ngii kułmał kałiłim wu konu ełeandan tunjii. Kumo kindpi, kułmałkałpi nim si kin ngunjii. Kiłang kin,nim ngenj ka erim ni keningii!” panim. Nipi, Jiisas wu ei kindang pum.45Bawuei pupu, wumbpei kanpi nipi,eim wumb mulnjung konu ełe, peikanpi, ek pol topu ngum. Yimił erangJiisas eim konu endi kanpi nim, wumbpei mulnjung konu tuk ba pinerimmon. Eim andaringminjmułum konuorung wumb mulenjing wumb konuełe orung orung wumb pei eim kinonjung.

2Jiisas Wu Endi Simb Angił Ełe Embił

Dinga Pinerang Er Ka Erim(Masyu 9:1-8, Luk 5:17-26)

1 Nga kunum kopur o pang, JiisasKapaniyam mei konu ełe nga orungom. Wumb Jiisas piinjing ni, eim ngiikonu ełe mułum. 2 Nga wumb peikułou tunjung. Pe ngii konu ełe pikitopu, poru nim. Ngii ondpuł ełe konuendi wii sinerim mon. Nga Jiisas eimek ka nipi wumb ngum. 3 Wumb wuendi ening pim wu endi eim mułumkonu tu wunjung. Wu ei miyemkułang eim embił dinga pinerim. Wukapił kapłi ening pim wu ei, ko wuktu wunjung. 4 Konu ełe wu amb peipiki tum. Pe wu ei tuk Jiisas mułumkonu tuk tu wungii pinerim. Pe Jiisasmułum konu orung, ngii engimb tokaltap ninjing. Pe wu miyem kułumwu nge peł ełe kindik mani kindnjing.5 Pe Jiisas wumb pii gii pim ei kenim.Kanpi kin, ening pim wu ei kin yinim, “Kingnan, na nim oł kis kil ngopsi kindind.” 6 Pe men mon połmunwumb mulnjung. En enim nomanełe ek dinga ni piinjing. 7 “Nimbiłoł erang wu ei Gos ek buł morung?”ninim. Nipi, “Eim Gos ek ambiltim,” aninjing. “Wu endi oł kis kil ngopu, sikindnermba mon! Ei Gos nge kongunminj pałim,” pa yi ninjing. 8 Noman

kis piik wu kei en enim noman tukełe, Jiisas piipi, eim ek yi nipi ngum,“Nimbił oł erang enim noman tuk ełeyi piinmin? 9Nipe ek endi nga embinpinałim? Na yi nimbii, ‘Na nim oł kiskil nop, si kindmbii’ ei min, ‘Nga nimpeł sikin, angkin pui!’ a nimbii? Eienim oł embin ei enim kin pałimmin?10Ba na minj ek nemb eim kamołang,enim na pii poł tungii! Wu kingam einoman dinga mei ełe pałim ei kapłi,oł kis kil ngumba.” Pe ek nipi, wu eisimb angił kis mułum wu ei ngopu,yi nim. 11 “Na nim ek nipi ngond,nim peł sikin angkin, ngii konu pui!”12 Wu ni wumb mulnjung konu sikirangpi, peł sipi, pum. Pe wumb peipuku sinjing. Sik kin, Gos embe ambiłtonu kindik yi ninjing, “Ok sin jep ołei nge endi kinenjpin,” pa yi ninjing.

Jiisas Liiwai Wii Tum(Masyu 9:9-13, Luk 5:27-32)

13 Jiisas nga noł gop ełe endim.Wumb tiłap owundu endi eimmułumkonu ełe kułou tok onjung. Pe Jiisaseim Gos nge ek ka nipi wumb ngum.14 Pe eim andpi pupu, Liiwai, Alpiyasnge kingam kenim ni, ku takis siłimwu ngii konu ełemułum. Pe Jiisas eimek yi nipi ngum, “Nim na ond konuełe ekii se oi!” a nim. Neng kin, eimangpi, Jiisas pum konu ekii se pum.

15 Jiisas Liiwai ngii konu ełe mułpu,kuni num. Nopu, wumb takis siłminwumb kin oł kis ełmin wumb pei,Jiisas kin kuni nunjung. Jiisas nge ekiisiłmin wumb eim kin kuni nunjungku. Nga yimił wumb kanim kanimpeiJiisas pułum konu ełe, ekii se pułmunku. 16Nga wumb lo ek piiłmin wumbngemon ek połmunwumb kenjing ni,Jiisas eimwumbku takis siłminwumbkin wumb oł kis ełmin wumb kin, Ji-isas kuni endenopumułum. Pewumbombu ek nik, Jiisas nge ekii siłminwumb kin ninjing, “Nimbił erang Ji-isas wumb ku takis siłmin wumb kin,wumb oł kis ełmin wumb kin, kuniende nonmun?” 17 Jiisas ek ei piipipendpi kin, eim ek nipi wumb ngum,“Wumb ening pałimwumb ondmong

MAK 2:18 61 MAK 3:5piiłmin wumb mołum konu ełe puł-mun. Wumb ening pinałim wumb,ondmongpiiłminwumbmołumkonuełe punałmin. Na wumb kun ka moł-mun wumb kin onenj mon! Na maniopu, wumb oł kis ełminwumb kin onj;enimnoman ak tok piingii,” pa yi nim.

Kuni Si Kindik, Gos Ek Ka Nik Ngoł-mun

(Masyu 9:14-17, Luk 5:33-39)18 Kunum endi Jon nge ekii siłmin

wumb kin lo ek piik ekii siłmin wumbkin kuni mowii mulnjung. Mułanginkin, wu kopur ok Jiisas kanik yi nin-jing, “Nimbił oł erang Jon nge ekiisiłmin wumb kin lo ek piik ekii siłminwumb kin kuni mowii mołmun? Banim nge ekii siłmin wumb ei kunimowii mulałmin.” 19 Pe Jiisas ek nipikii sim, “Eim kan nołumwumb pei wuendi amb simba erim kunum ei, enimkuni ende nunerngii min? Pe wu eien enim kin ende molk kin, kunumełe kuni si kindnerngii mon. 20 Ekii sewu ei angił sengił poru nimba kunum,ei eim kan nołum wumb kin tep tomulermba. Nimbił erang wumb eimsik orung sipi enjing kunum ełe, eimkan nołum wumb kuni ei kapłi mowiimułngii.”

21 Jiisas ek ekin nga yimił nim, “Wuendi alap konj tilarpi endi sipi, tukpuełe pandi tum kin, konduk ei eim yimił erim kin konduk ei piltan tumba.Alap konj ei opu kembis, ba kon oknge piltan topu kis mondpu tukpuowundu ermba. 22 Wumb ond mongwain noł sik ming konj ełe kindiłmin.Nimbił erang noł wain ei dinga ełim.Nga ming ok nge tuk kindiłmin ei nołwain dinga tor opu ming gał tołum.Pe noł wain ming gał tang, noł wainmei ełe pum.” Ek ei yi mił ninim Jiisasek ok nge kin konj kin ende pinermbanipi ek ekin yi mił tum.

“Kongun Kor Kunum Enerei!” PaNinjing.

(Masyu 12:1-8, Luk 6:1-5)23 Kor kunum Jiisas aka pin andłam

sim konu ełe andpi pum. Pe Jiisasnge ekii siłmin wumb eim kin tep tok

punjung. Puk kin, kuni kopur akapin puk andik sik nunjung. 24 Pe loek piik ekii siłmin wumb, Jiisas kanikek dinga ninjing, “Piini! Kor kunumełe kongun mowii ninjing ba nim ngeekii siłmin wumb oł ei nimbił erangenmin?” 25 Nga Jiisas ek nipi ngum,“Enim Deipis Gos ek ka enim ger pi-inenjing min? Na ek ei nind, kunumei eim kin eim wumb pei kuni siner-irim kunum nind. 26 Nimbił erangDeipis kuni tang, Gos ngii ełe nirikpum. Pang kin, kułmał kałiłim wu eimołpu bres sipi eimngum. Ngang kin,Deipis sipi nga eim wumb kin bres einunjung ku.” 27 Jiisas ek nipi wumbngum, “Gos kor kunum ei wumb pakitumbii nipi kor kunum sim. Ba wumbkor kunum paki tunerngii mon,” yinirim. 28“Yimiłwukingamepin konusi kindpi mani mei ełe opu tonu om;wu eimendpił kor kunumwuowundumułmba ku.”

3Kor Kunum Jiisas Wu Endi Angił Kis

Mułum, Er Ka Erim(Masyu 12:9-14, Luk 6:6-11)

1 Jiisas men ngii konu ełe nga nirikpum. Wu endi mułum wu ei, angiłorung kis mołpu, miyem kułii erim.2Wumb Jiisasmułumkonukanikmul-njung. Kor kunum Jiisas wu ei er kaermba min mon, ni kanik mulnjung.Molk kin, kunum ełe en enim Jiisaskin kos ermin ni piinjing. 3 Jiisas eknipi wu ei angił kis mułum wu ei kinngum, “Nim ya wa!” pa nim. 4 Jiisasek nipi wumb pei ngum, “Sinim korkunum oł ka ermin ei kapłi min?Sinim kor kunum epi kis ermin eikapłi min? Sinim wumb to kundmunmin paki tamin ka mułngii min?” Bawumb ek nik orung kindnenjingmon.5 Jiisas wumb mulnjung konu orungorung kind kenim. Kanpi kin, eimpopuł sim. Nimbił erang Jiisas wumbkanpi wumb noman tuk ełe piim.Wumb noman tuk ełe dinga peng,wumbpii gii ninenjing ei eimpiim. PeJiisas ek nipiwu ei angił kismołumwuei ngum, “Nim angił tun kindii!” nim.

MAK 3:6 62 MAK 3:27Pe wu ei angił tun kindang kin, ngakapłi ka erim. 6 Lo ek piik ekii siłminwumb ok punjung. Puk kin, Eros wuowundu wumb mulnjung konu kułoutunjung. Tok kin, en enim ek ni piikpiik erik Jiisas tumun ni piinjing.

Wumb Pei Jiisas Ekii Sik Endnjing7 Jiisas kin eim ekii siłmin wumb

konu ei si kindik, noł gop mułumkonu ełe punjung. Pe wumb pei Jiisaspum konu ełe ekii se punjung. WumbGalilii konu ełe kin, Juriya konuwumbkin pei punjung. 8 Pe Jerusalem konuełewumbkin Erumiya konu ełewumbkin, noł Joran orung, Taiya konu kinSairon konu ełe wumb, pei Jiisas erimoł, ei piik pendik Jiisas mułum konuonjung. 9 Pe Jiisas eim ekii siłminwumb kanpi yi nim, “Wumb pei moł-mun ei, na ambił gii ningii, ni pi-ind. Wumb ei na ambił gii ningii,en enim noł kanu endi tu wanginkin, na kapłi tonu pup mułmbii,” panim. 10 Pe wumb ening pim wumbei, Jiisas ambił gii ninjing. WumbJiisas ngenj ełe embiłmin nik enjing.Nimbił erang, ok Jiisas wumb eningtołmunwumb ei er ka ełim ni piik on-jung. 11Nga wumb gui kis Jiisas kanikkin, enim gopsing pii polk molk kin,ek dinga tangk yi ninjing, “Nim Gosnge kingam mołun!” pa ninjing. 12 PeJiisas ek dinga nipi ngum, “Enim guikis, na embe ełe ek ni tor kindnerngiimon!” pa nim.

Jiisas Ek Se Andiłmin Wumb EngkiNga Tał Topu Kind Mundum

(Masyu 10:1-4, Luk 6:12-16)13 Pe Jiisas komung endi ełe tonu

pum. Pupu kin, eim kin mułngii wuombu to tonu kindmbii ni piipi kinwiitang, onjung. 14 Nga eim wu engkinga tał wumb nipi tonu kind mundpuwumb, ei eim kin mułngii nipi tonukind mundum. Eim ekii siłmin wumbkindang, “Na ek ka ningii,” nipi kin-dang nge punjung. 15 Jiisas nomandinga ngamb kin, “Gui kis wumb kinmołmun ei tor kindngii!” pa nim.16 Wu engki nga tał topu mundumwumb ei yi mił: Saimon, embe eipi

endi ngum embe ei Piisa nim. 17 Penga Sependii nge kingam Jeims angimJon wu tał embe eipi endi sipi ngum,embe ei Bonesis. Embe puł yi miłnim, “Kupumuł ek tangiłim,” embe eisipi ngum. 18 Pe nga Endru kin Pilip,Basolomu,Masyu, Tomas, Alpiyas ngekingam Jeims, Tariyas, Saimon Siilas.19Ngawu Juras Eskeriyas konu ełewu,ei eim Jiisas sipi opu orung wumb kinngum.

Wumb Ek Nik, “Jiisas Nim BiyelsipulKin Kongun Ende Erngił,” Pa Yi Ninjing.

(Masyu 12:22-32, Luk 11:14-23, 12:10)20 Nga Jiisas ngii konu ełe pupu

kin, nga wumb pei ok kułou tunjungku. Yi erangin kin, Jiisas kin eim ekiisiłmin wumb kuni nungii nge kunumendi sinerim. 21 Nga Jiisas nge tiłapende wumb ek ei piinjing. Piik, okkin “Jiisas simin,” nik onjung. Wumbei ek yi ninjing, “Eim wulu punum,”ninjing.

22 Wu num kombur lo ek piik niktep ełmin wumb ei Jerusalem konuełe molk mani onjung. Ok yi ninjing,“Gui kis Biyelsipul Jiisas eim kin tukmulnjung. Ei eim gui kis owundu ngenoman dinga ei gui kis pei wumb tukmołmun ei, to tor kindim.” 23 Jiisaseim wumb mandi, “Wei!” nim. Jiisasek ekin kopur topu wumb ngopu yinim, “Yi mił Seisen eim kapłi Seisento mani kindmba min?” 24 Yi mił,king endi mołpu eim wumb tiłappalsik tał erik, “Opu erei!” nimba.Kapłi, tiłap ei dinga simba min? Eidinga sinermba mon! 25 Pe ngii endebeltik en enim opu erngii. Eranginkin, ngii ełe dinga engnermba mon.26 Pe Seisen eim wumb kin opu orungeim kin kapłi Seisen eim dinga pupumulermba mon. Eim poru nimba.

27 “Pe Jiisas ek ekin ei yi miłnim, “Wu endeim eim pupu, wuking owundu ngii endi epi simbamił pinałim mon. Simba, pim kinyi ermba. Wu owundu ei kan ngopendpi, epi ei kapłi simba. Yi miłerpi nim kin, wu num ei epi ngii nirik

MAK 3:28 63 MAK 4:12mułum, epi sipi ngii er kis mondpusimba,” pa yi nim.

28 Jiisas yi nim, “Na ek keimi nind.Gos wumb pei kapłi oł kis kil ngo sikindmba. Si kindpi, wumb kin ekbuł morung niłmin wumb ombu peikapłi kil ngopu si kindmba,” pa yinim. 29 “Ba wu endi Gos Gui Ka ekbułmorung nipi, tomani kindmbawuei, Gos eim oł kis ei kil ngopu si kind-nermba mon mendpił. Pe yi ku sinimwumb endi ek yi ninermin ek ei, ngapepi tonu omba pałim wu ei, oł kis eiporu ninermba mon; kunum kunumpepmułmba,” pa nim. 30Nimbił erangwumb ek yi ninjing, “Jiisas gui kisnge dinga eim kin mołang pałim,” paninjing.

Jiisas Mam Kin Angim Noł(Masyu 12:46-50, Luk 8:19-21)

31 Kunum ełe Jiisas mam kin angimnoł ok, andaring enginjing. Angk kinek ni kindik, “Jiisas anda omba,” paningii. 32 Wumb pei Jiisas mułumkonu orung orungmulnjung wumb eiek nik Jiisas ngunjung, “Nim manim,ainim, angnim noł ok kin andaringmolk kin, nim wii tonmun.” 33 PeJiisas ek nipi orung kindim, “Nimbił ołenim? Wumb nii na angnan, manannoł mołmun, ei enim piinmin min?”34 Jiisas orung orung kind kenim ni,wumb eim mułum konu orung orungpei mulnjung. Jiisas ek yi nim, “Yakind kinei! Wumb ya mandi mołmun,wumb ei na manan, angnan noł moł-mun,” pa yi nim. 35 “Wumb endi eimGos nge noman ełe ekii sipi erim kin,wumbei namanan, einan, engnannołmił mułmba.”

4Wu Kuni Emb Tełim(Masyu 13:1-9, Luk 8:4-8)

1 Nga Jiisas kongun nga erpi wumbkengip ek ngopu konu noł gopwer ełenipi ngum. Nga Jiisas mułum konuwumb pei ok kułou tunjung. Tanginkin, Jiisas noł kanu endi ełe tuk pum.Jiisas pupu noł kanu ełe mołang kin,noł kanu ei pupu tuk noł gop ełe

pim. Wumb pei noł gop mułum konuwer ełe mandi mulnjung. 2 Pe Jiisaseim ek ekin pei to wumb ngopu ekyi nipi wumb ngum. 3 “Enim piyei!Wu endi kuni mong pei sipi aka pinkindim. 4 Kindim, kuni mong kopurei ok andłam ełe mani pum. Pangkin, kuni ei kei ok nunjung. 5 Pe ngakuni mong kopur ku mułum konu ełemani pum mei ełe, aninga pim konuełe, kuni mong ei sikir tonu om. 6Ngaeni tonu wang kin, kuni mong ei kułiierpi kułum. 7 Nga kuni mong kopurei ond guimbin mułum konu ełe pum.Pupu kin, tonu omba konu sinerim.Sinerang kin, ond guimbin to manikindang,mong tunerim. 8Penga kunimong kopurmei ka sim konu ełe pum.Kuni mong ei tonu opu, kuni mongka tum kuni mong ei, tonu opu, kunimong 30 aninga kopur tum. Nga tumei kuni mong kopur 60 pei mił tum.Nga tum, pii kełpi topu ond kirangengin tumba ermułumei 100 pei tum.9 Wumb endi kom sepi piim kin, amdinga piyangłi!”

Jiisas Ek Ekin Tołum Mił(Masyu 13:10-17, Luk 8:9-10)

10Ekii se Jiisas eimmendpiłmułum.Pe Jiisas ekii siłmin wu engki nga tałmulnjungwumbkin tep tokmołanginwumb ei, Jiisas kii sik ninjing, “Nimek ekin ei er ton mił nenj?” a ninjing.11 Jiisas ek yi mił ni wumb ngum, “Goskoi er nim ek ei nge, Gos wumb toperpi mołum ei, enim kin andan topkonu enim pei ngond. Ba wumb andamołmun wumb ei, na nge ek ekin eiminj piik mołmun. 12Yi mił,‘Ger piinjing, ba epi ei pii poł tunen-

jing mon. Nga ek ei piinjing,ba ek pułe ei pii poł tunenjingmon. Nga ek ei piinjing, ba ekpułe ei pii poł tunenjing monku. Mon pim kin, wumb ek eipii poł tok kin, noman ak tokenjing kin, Gos en enim oł kisei kil ngopu si kindmba.’ ”

Ek Ekin Kuni Mong Yi Mił Tum(Masyu 13:18-23, Luk 8:11-15)

MAK 4:13 64 MAK 4:3113 Nga Jiisas ek nipi wumb ngum,

“Enim ek ekin ei piinanmin min? Penga enimek ekin eipi pei er piingiimiłnenj? 14Wu endi kuni mong tełim wuei, Gos nge ek ka ei tełim. Tałpi, kunimong ei Gos nge ek ka mił mołum.15 Nga kuni mong kopur andłam ełepim mił ei, wumb Gos ek ka yi miłpiinjing. Piik kin, wumb ek ei piinjingkunum ełe mendpił, Seisen sikir opu,Gos ek ka ei to ak topu eipi kindim.16 Nga kuni mong kopur pupu meiku mułum konu pupu sikir tonu opuyi mił pimba,” pa nim. “Wumb yimił enmin wumb ei, Gos ek ka sikirpiik sik kin, ka ka piiłmin. 17 Ba enenim dumbuł ei pinerang mulnjungkin, kunum aninga kopur mułanginkin, pe wumb kombur Gos ek ka tomani kindangin kin, oł embin tui tonuwang kin, wumb ei nge pii gii ei sikirto kis ermba. 18Pe ngawumb kopur yimił mułangin kin, kuni mong komburond guimbin mułum konu ełe manipunjung ei tonu omba erim; ba ondguimbin ei to mani kindim. 19 Bawumb pei ya mani mei ełe epi einoman to piinjing. Piik kin, ku ni epiei noman kulk, nga ya mani mei ełeepi ei pei bun bun kulk yi enjing epiei Gos nge ek ka ei to mani kindpipandi tum. Wumbei kunimongkawiimił endi tunerim mon. 20 Ba wumbkombur Gos ek ka piik sik kin kunimong mił mei ka wii ełe mani pum.En enim noman tuk ełe kindnjing ekka ei kindik ei, ambił gii ninjing. Pekuni mong ei tonu opu kuni mong 30mił aninga kopur tum. Nga tum kunimong ei kopur pei 60 mił tum. Ngatum kuni mong ei pii kełpi topu ondkirang engin tumba er mułum ei 100pei pei tum.”

Ek Ekin Ełe Dup Alam Kalk Peł Man-dring Pendnałmin

(Luk 8:16-18)21Nga Jiisas ek ekin endi nipi ngum,

“Wu endi dup alam kałpi, sipi manipeł ełe min kuni ming endi man-dring pendmba min? Mon; ba wu eidup kałpi sipi tonu peł ełe pindang,

tiłang erang wumb nirik ngii konu ełemułangin kin, kałpi kan kun erngii,”pa nim. 22 Epi pei koi er mołum epiei, ekii se pei peni ełe tor omba. Ngawumb pei sik ok ei er mołmun epiei, ekii se peni ełe tiłang erang enimkenjngii. 23 Pe wu endi kom pim kin,kapłi wu ei eim kom se piyangłi.

24-25 Jiisas ek nipi wumb ngum,“Enim ek piik ek ei pii kun erngii,”pa nim. “En enim ek ei piik pendikwumb eipi nik ngangin kin, Gos enimnoman ełe ek ka ngumba. Wumbkopur epi aninga se mułngii ei, Gosnga ngumba. Ei pułe yi mił pałim.Wumb kopur Gos ek aninga ambiłgii nik mulnjung kin, Gos wumb einoman ełe eim Gos ek pei ngumba. Pewumb kombur ek aninga ei nik wumbeipi endi ngunarik mulnjung kin, Gosek ei topu tor kindmba,” pa nim.

Kuni Ek Ekin Topu Nim26 Jiisas ek ekin endi nga nipi wumb

ngum, “Gos eim wumb tep enim yimił, wumb kopur enim kuni mongaka pin kindnjing. Kindangin kin,kuni mong tonu opu kuni mong tum.27 Kunum kunum emii peng, wu eior pałiłim. Tinga, wu ei eim wiiandpi mołułum. En enim kuni mongtałiłmin ei, połpu tonu opu owunduermba mił nenj? Wu ei eim ei pii połtunałim mon. 28 Nga mei eim erangkuni tonu opu, onguł tum. Topu,kuni mong topu onguł kumna tum.Topu, nga muł mondpu kin ekii sekuni mong tum. 29 Ba ekii se kunimong topu owundu erim. Erang, kunisimba kunummandi erang kin, wumbsikir tui kapera sik kiłip tołmun.”

“Kuni Embe Endi Maser,” Pa Niłmin(Masyu 13:31-32,34, Luk 13:18-19)

30 Jiisas ek nipi wumb ngum, “Nakapłi Gos sinim tep enim ei nipngamb, enim kapłi piingii min? Penipe ek ekin endi enim piingii, ek einemb piingii min mon?” 31 Gos eimwumb tep ka erang wumb pei tonuołmun ei, yi mił kuni mong embemaser, niłmin. Kuni mong maser ei

MAK 4:32 65 MAK 5:13ya mei ełe kuni mong ei endi endemił mon. Kuni mong ei kembis wii,wumb mani mei ełe taltmin. 32 Kunimong ei talk poru nengin kin, pe kunimong tonu opu, kuni kopur to manikindiłim. Kuni maser ond kirangowundu ngołum. Kapłi, kei ombuemin ełe ok ond kirang ełe ngii takikjii niłim konu ełe mołułmun.”

Jiisas Ek Nim, Ek Ekin Minj Nim33 Jiisas ek ekin pei nipi wumb

ngum, ek ei ek ekin minj nipi wumbngum; wumb noman piingii mił nipingum. 34 Jiisas ek ekin minj topunipi wumb ngum. Ek endi kun nipituk kindnerimmon; ek ekin minj nipingum. Jiisas nge ekii siłmin wumbmendpił mulnjung kunum ełe, ek eipułe nipi eimek ekii siłminwumbnipingum.

Jiisas Ek Nipi, “Pop Owundu Tum EiPoru Nengłi,” Nim.

(Masyu 8:23-27, Luk 8:22-25)35 Kunum ełe pou neng, Jiisas ek

nipi eim ekii siłmin wumb kin nipingum, “Sinim noł gop ełe orundungpamin!” nim. 36 Pe wumb pei mul-njung konu ełe si kindik pendik, Jiisasnoł kanu mułum konu ełe, Jiisas ekiisiłmin wumb tonu puk punjung. Nganoł kanu kombur ouni punjung ku.37 Nga konu pop owundu endi tum.Pe noł kanu ełe noł tuk pupu kin, nołpiki tumba erim. 38 Ba Jiisas noł kanuorung peng kiłandi erpi pim. Pengkin, eim ekii siłmin wumb Jiisas anik wii tunjung, “Ek mon wu, sinimkułmun pałim ei, nim sin kin piinminmon?” pa ninjing.

39 Pe Jiisas konj angpi, konu pop ekdinga wii nipi ngang, pop poru nim.Pe eim ek nipi noł ngum, “Noł nimmani pui!” pa yi nim. Neng kin, nołmani pang, pop poru nim. Pe nołtunarpi wii sim. 40 Nga Jiisas ek nipieim ekii siłmin wumb ngum, “Enimnimbił erang tungu enmin? Enimnimbił erang enim nga pii gii ninen-jing?” 41Pe en enimeknik piik enjing,“Wu ei noman dinga ei erpi sim miłnenj? Yi mił noł kin pop kin eim ek

piikił pendkiłmani pupu poru ninim,”pa ninjing.

5WuEndi Gui Kis TukMołang, Jiisas Er

Ka Erim(Masyu 8:28-34, Luk 8:26-29)

1 Jiisas ekii siłmin wumb kin nołgop orundung punjung. Puk kin,mei Genesares konu ełe wumb ngemei. 2 Pe kanu ełe tor wangin kin,wu endi gui kis pim endi, sikir opuJiisas kenim. Kanpi, wu ei kom kutukpu wumb sałiłmin konu mołpuom. 3Wu ei eim or guimeng ku tukpuełe pałiłim. Wumb wu ei kin kan sento pendngii ei, dinga kapłi enermbamon. 4 Yi mił kunum kunum wumbkan sen simb angił ouni to pendiłminei, topu kiłip tołum. Eim wu dingawii mołpu kin, wu kombur wu ei kapłikan tunerngii mon. 5 Kunum emiipeng, tinga, kunum kunum eim tonukomung nin ku guimeng ełe minjmołułum. Eim kunum kunum wiidinga topu, eim ngenj ku ełe topu, yiminj ełim.

6 Nga wu ei Jiisas konu turii opukenim. Kanpi kin, eim sikir opu, eimmong gopsing pii pułum. 7 Eim wiidinga topu yi nim, “Jiisas, nim Goskingam mendpił. Gos ei tonu mołpuwu dinga owii mołum ei, nim na kinnipe oł enjii?” pa nim. “Na ek keiminip, Gos embe ełe nind ei, nim na kinngenj kumbii nga ngunenjii!” pa nim.8 Nimbił erang wu ei ek dinga nipiJiisas ngum? Ngang kin, Jiisas ek nipiwu ei ngum, “Nim gui kis, nim wu eikin si kindkin pui!” pa nim. 9 Jiisas wuei kii sim, “Nim embenii?” a nim. “Naembe opu ond wumb; nimbił erangsin pei mołmun,” pa nim. 10Wu ei ekdinga nipi Jiisas ngum, “Nim gui kispei mei ełe mołum to tor kindnenjiimon!” pa nim.

11 Pe kung pei tonu komung ełekuni nok mulnjung. 12 Pe gui kis peiwii tok ek dinga nik Jiisas ngunjung,“Jiisas, nimni kindan, sin pupun kungmołmun konu ełe tuk bin,” pa ninjing.13 Pe Jiisas kapłi neng kin, punjung.

MAK 5:14 66 MAK 5:34Gui kis pei ei wu ei kin si kindikpunjung. Puk kin, kung mulnjungkonu ełe tuk punjung. Pe kung dingawii sikirik puk, konu kis endi simkonu punjung. Kung pei 2,000 yi miłmulnjung puk, noł gop mani puk kolkporu ninjing. 14 Pe wumb kung tepenjing wumb, oł ei kanik kin en enimtungu puk, konu owundu sim konupuk, wumb kanik, ek ninjing. Nenginkin, wumb ei puk oł ei kenjngii. 15Ngawumb ei Jiisasmułumkonu ełe ok, wuei kenjing. Wu ei ok gui kis pei eimkin mulnjung; ba pe eim alap tałpikin eim noman ka seng mułum. Ngawumb wu ei kanik kin tungu enjing.16 Nga wumb kung tep enjing wumbepi ei kanik kin wumb eipi kin połtok yi ninjing. “Ok, gui kis wu ei kinmułum; ba pe eim wumb kin mołpupum. Nga gui kis ei pei kung kin tukpuk kin kolk poru ninjing.” 17 Pe ngawumb Jiisas kin ek dinga nik, “Nimmei ełe sikin, mei eipi endi punjii,” paninjing.

18 Pe Jiisas kapłi noł kanu ełe tonupum kunum ei, wu endi ok gui kistuk mułum wu kii dinga sipi, “Na nimkin bii,” nim. 19 Ba Jiisas wu ei kinmon nirim. Nipi kin, Jiisas ek nipi wuei ngum, “Nim nge ngii konu wumbtiłap ende mołmun konu ełe pui! Nimpukun, Owundu oł erim ei, wumbkankin Owundu eim nim kin kaimbpiipi ngum, ek ei wumb kin ninjii,” panim. 20 Pe wu ei pupu kin Diikapoliskonu ełe pupu, Jiisas eim kin erimmiłei wumb konu orung orung wumb peikanpi ek ni tor kindpi pum. Pang kin,wumb ek ei piik kin, wumb ei nomanembin tok piinjing.

Men Tołmun Wu Owundu Endi Am-błam Kułang Kin, Jiisas, “Engnjii,” Neng,Angpi Pum.

(Masyu 9:18,19,23-26, Luk 8:40-42,49-56)

21 Pe nga Jiisas noł kanu ełe pupu,nga noł orung pum. Pupu kin, Jiisasnoł gop wer ełe mułum kin, wumbpei eim mułum konu kułou tok on-jung. 22 Pe wu owundu endi men ngiikongun tep ełimwu endi, ei eim embe

Jairas. Wu ei Jiisas mułum konu opukin, Jiisas simb ełe mong gopsing piipołpu ngum. 23Pe eim kii dinga sipi yinim, “Na ambilnan pe mandi kułmbaenim. Nim okun, eim ngenj ambiłan,eimnga konj kindpimułmba,” pa nim.24 Pe Jiisas wu ei kin pum. Pupu kin,wumb pei Jiisas pum konu ełe ekii sikpunjung ku. Yi mił peng kin, wumbJiisas mułum konu piki topu pim.

25 Nga amb endi konu ełe mołułumamb ei, eim miyem gu niłim. Niłim,amb ei eim miyem opu pupu mułangmułang kung ngii angił orung orungnga tał o pang mułum. 26 Nga ambei ngenj kumbii pei ko wupu kin, ondmong ngołmunwumbpei amb ei ken-jing. Kanik kin, eim ku pei ngangsik, ba eim ening poru ninerim mon.Nga eim ening kis nga piram pałiłim.27 Nga amb ei Jiisas oł kanim kanimerim mił piipi kin, Jiisas mułum konuełe om. Wangkin, eimwumbpei Jiisasmułum konu ełe kułou tunjung konuełe opu Jiisas nge konduk buł morungełe embiłim. 28 Nimbił erang, amb eieim yi ni piim, “Na Jiisas konduk ełeembiłamb kin, na ening poru nimba,”ni piim. 29 Yi mił erang kin, eimmiyem kołpu sikir poru nim. Nipi,eim ngenj tuk piim ni eim miyemening poru nim kin, ka moł, ni piim.30 Pe nga Jiisas yi piim ni, eim nomandinga kopur tor pum. Pupu kin, Jiisaseimkan orung kindpiwumbpei kanpiek yi nim, “Wumb nii endi na kondukembiłim?” 31 Jiisas ekii siłmin wumbek nik Jiisas eim ngunjung, “Nim kan!Wumb pei piki tonum. Nim nimbiłerang wumb endi na konduk embiłimnin?” 32 Jiisas kanpi orung kind,wumb kanpi kin wumb nii endi enimni piim. 33 Ba amb ei eim piim ni, epiei Jiisas kin enim ni piipi kin, tunguerim. Amb ei opu Jiisas mułum konuełe ming gopsing pii pułum. Połpukin, eim ek keimi pei nipi Jiisas ngum.34Nga Jiisas eim ek nipi amb ei ngum,“Ambiłan, nim pii gii je, nim er kaenim. Nimpukun, nomanka seng kin,mułnjii. Nim ening ei poru neng, kamołun,” pa yi nim.

MAK 5:35 67 MAK 6:1135 Pe Jiisas ek ei nipi mułang kin,

wu owundu endi men ngii tep ełimwu, ei eim wumb kombur onjung.Ok kin, ek yi ninjing, “Nim ambił eikoltum. Nimbił erang nim ek monwu noman embin nga ngon?” paninjing. 36 Jiisas ek ei kom se piinarpikin, ba Jiisas ek nipi men ngii tepełim wu ei ngum, “Nim ek ei piikin,tungu enenjii mon; ba nim pii giinikin mulnjii?” pa nim. 37 Nga Jiisaseim wumb eim ba konu punerngii.Wu Piisa kin Jon, Jeims angim kin wukei minj tep tok pungii. 38Nga wu keipuk, men ngii tep ełim wu ngii konuełe punjung. Puk kin, Jiisas kenimni, wumb ke dinga owundu ninjing.39Pe Jiisas ngii nirikring pupu, eim eknipiwumbngum, “Nimbił erang enimke dinga wii nik mołmun? Ambił eimendpił kulerim mon ba eim or miłpałim,” pa nim. 40 Nga wumb ei eimkin tokuł enjing. Pe Jiisas wumb peitopu tor kindim. Kindpi kin, arimmam kin, Jiisas ekii siłmin wu teklikikin, nirik puk, ambił ei pim konu ełepunjung. 41 Pe Jiisas ambił angił ełeambiłpi yi nim, “Taliisa kum!” Ek eipułe yi ninim, “Ambił kembis, na eknip ngond, nim ang!” 42 Neng kin,sikir ambił kembis ei angpi tonu om.Eim kung ngii engłi nga tał mendpił.Wumb oł ei kanik kin, puku sinjing.43 Jiisas ek dinga nipi wumb ngum,“Enim wumb oł end ei kanik kin ekninerngii mon! Enim kuni endi sik,ambił kembis ei ngei!” yi nipi wumbngum.

6Nasares Konu Ełe Wumb Jiisas Buł

Ngunjung(Masyu 13:53-58, Luk 4:16-30)

1 Jiisas konu ei si kindpi, eim ngemei konu ełe pum. Jiisas ekii siłminwumb, Jiisas pum konu ełe ekii sikpunjung. 2Nga kor kunum endi Jiisaspupu, men ngii ełe Gos ek nipi, wumbngum. Ngopu, wumb pei Jiisas eim ekei piik, puku sinjing. Sik kin, wumbek yi ninjing, “Wu ei ek ei jiłi sim?”

a ninjing. “Eim noman dinga ka ei jiłimił sim? Pe eim jep oł ei erpi, owundumił enim!” pa ninjing. 3 “Pewu ei ngiitakpi ełim wu min? Nga eim Mariakangił, angim Jeims kin, Joses, Juras,Saimon, aim kin ya sinim kinmołmunmin?” Yi nik kin, noman kis piin-jing. 4 Pe Jiisas ek nipi, wumb ngum,“Ek keimi, ni tor kindiłim wu ngeembe konu pei punum. Ba eim konumendpił, eim miyem ende wumb ngengii konu ei embe pinałim mon!” panim. 5 Nga eim jep oł endi eim konuełe ermba kapłi enanim mon; ba eimwumb kombur ening tumb wumb eiambiłpi, er ka erim. 6Nga eim nomanembin sipi yi piim. Nimbił erang wuamb eim kin pii gii ninanmin. Yi miłerang kin, pe eim pupu, mei konuorung orung andpi, eim Gos ek nipi,wu amb pei ngum.

Jiisas Nge Ekii Siłmin Wumb EngkiNga Tał Kongun Mok Topu Kindang Pun-jung

(Masyu 10:5-15, Luk 9:1-6)7 Pe Jiisas eim wu engki nga tał

eim kin wii topu, “Wei!” nim. Eimwu tał tał ni kindang, punjung. Jiisaseim noman dinga ekii siłmin wumbngum. Ngang kin, wumb gui kis tukseng kin, tor kindngii nipi, wumb einoman dinga ngum. 8 Eim ek nipi ekiisiłmin wumb ngum, “Andłam pungiidolu epił endi singii. Epi eipi endisinerngii! Enim andłam turii kepiiembilerngii! Enim kuni bres endisinerngii! Nga kon endi sinerngii; ngaku endi sinerngii mon ku. 9 Ba enimsimb kum kindngii! Kindik kin, ngaenim konduk torung tał kindnerngiimon!” 10 Pe Jiisas ek nipi wumb eingum, “Enim puk konu endi tor pukkin, ngii endi nirik pungii. Puk kin,ngii ełe minj pek wumb ek nik ngok,andik molk ekii se pungii. 11 Pe enimkonu endi pangin kin, wumb enimek piinarik kin, nga enim sik niriksinenjing kin kapłi, en enim wumbei si kindik pendik; konu eipi endipungii. Puk kin, enim simb ełe kuł-man mułmba ei si kindik pungii. Yi

MAK 6:12 68 MAK 6:29mił erangin kin, wumb en enim ełminoł kis ei kom se piingii,” pa yi nim.12 Yi mił erang, pe Jiisas nge ekiisiłmin wumb punjung. Puk kin, Gosek ka ni tor kindnjing, “Enim wumbnoman tuk ełe ak tungii,” pa ninjing.13 Pe puk kin, gui kis mułum wumbei gui kis tor si kindik, nga wumbkombur ening pim wumb ei, kopungkindik er ka erik punjung.

Jon Wumb Noł Pendpi Ngołum WuEim Kułum

(Masyu 14:1-12, Luk 9:7-9)14 Pe King Eros eim ek ombu eim

piim. Nimbił erang Jiisas nge embekonu pei andpi, kapłi erim. Wumbkopur yi ninjing, “Jon wumb nołpendiłim wu kułum ni, nga angpiorung onum. Yi mił erang kin, peJiisas eim oł dinga yi mił enim,” paninjing. 15 Ba wumb kombur eipi yininjing, “Elainja ok ek keimi ni torkindiłim wu ei pe onum,” pa ninjing.Pe wumb kombur eipi yi ninjing, “Eiek keimi ni tor kindiłim wu ei mił, ekkeimi ni tor kindiłmin mił wumb okmulnjung,” pa ninjing.

16 Ba King Eros eim pii poł tunarpi,yi ni piim, “Wu ei Jon wumb nołpendiłim wu, ok na eim peng koł-mung enj ni, nga tonu onum,” Erosyi ni piim. 17 Yi mił kumb ok, Eroswumb kombur kindang puk, Jon am-bił gii nik, kan sen tok kan ngii ełekindnjing. Nimbił erang, Eros ambErosiyas eim angim Pilip nge ambimei sim. 18 Yi mił kin, Jon ek nipi Erosngum, “Nimwu angnim ambim sin, eikapłi enanim,” pa yi nipi ngum. 19Ngaamb Erosiyas eim, “Jon to kundmbii,”nipi piim, ba ei kapłi enerim. Nimbiłerang, Eros eim Jon kin mund mongtang kin, sipi kan ngii kindim. 20 Yimił Eros eim yi ni piim, “Jon eim wuka wii nin oł kun ka ełim wu mołpukin, eim sipi kan ngii ełe tuk kindim.Eim Jon ek piipimułum, ei eimnomanembin tum; ba eim Jon ek nim ei piipika piim.

21 Ba ekii se Erosiyas, Jon tokundmba nge andłam yi mił kan

sim. Eros ei kuni owundu endierim. Eim mam mengim kunum eieim kuni erpi, wumb wu num eimkin, tep ełmin paki tunjung wumbkin, opu enjing wu num kin, Galiliiwu num kopur eim kin mulnjungwumb ei kin kuni owundu endi erim.22 Yi mił Erosiyas ambiłam opu, nonerang kin, pe Eros kin wumb eim kinkuni nunjung wumb eim kin nomanngunjung. Pe King Eros ek nipi ambiłei ngum, “Nim epi nipe sinjii? Einim na kin ek nen kin, piip na nimngumbii,” pa nim. 23 Pe Eros ek keimimendpił nim, “Nim epi endi simbiinin kin, kapłi na nim ngumbii. Na epikonu orung orung pei sałim ei, aningaorung na ngunjii nin kin, na kapłi nimngumbii,” pa yi nim. 24 Pe ambił eieim anda pupu eim mam kii sim, “Nakii sip, epi nipe endi simbii?” a nim.Eim mam ek nipi ngum, “Nim pukunyi ninjii, ‘Na Jon wumb noł pendpingołumwu ni peng simbii,’ ” pa ninjii.25 Pe ambił sikir pupu Eros wu nummułum konu om. Pe ek dinga nipiEros ni ngum, “Pe minj na piind, nimwu Jon wumb noł pendpi ngołum wuei nge, peng sikin ming endi ełe tukkindkin na ngunjii!” pa nim. 26Ambiłei yi neng kin, wu num Eros nomanembin tum. Ba eim yi piim ni, “Ok naekdingawii nipi tonukindinj.” Pe eimnoman yi piim, “Wumb eim kin kuninok mulnjung wumb, eim ambił eiek nim ei, to kindmba pinerim mon,”ni piim. 27 Pe sikir wu num Eros opuełim wu endi kindang pupu, Jon topu,peng simba nge pum. Opu ełim wu eipupu, Jon kan ngii mułum topu, pengkołmung tum. 28 Nga wu ei Jon ngepeng sipi, ming endi kind sipipi kin,ambił ei ngum. Ngopu, ambił ei sipikin mam ngum. 29 Pe kunum ełe, Jonnge ekii siłmin wumb ek ei piik, Jonngenj ei sik kin, tukpu tunjung.

Jiisas Wumb 5000 Pei Mendpił Mul-njung Ei Kuni Ngum

(Masyu 14:13-21, Luk 9:10-17, Jon 6:1-14)

MAK 6:30 69 MAK 6:5130 Jiisas nge ek se andiłmin wumb

orung ok, Jiisas kin kułou tunjung. Okkin, ek poł tok, en enim enjingmił nikJiisas ngunjung. Ngok kin, ek wumbkanik ninjing mił ok, Jiisas kanik nin-jing ku. 31 Yi mił, wumb pei ok kinpunjung kin, Jiisas kin ek se andiłminwumb kin kuni nungii kunum endisinerim. Pe Jiisas ek nipi eim ek seandiłmin wumb ngum, “Sikir, sinimwumb mulenjing konu endi pamin!Wei! Sinim pupun kor aninga muł-mun,” pa nim. 32Pe nga noł kanu endisik puk, wumb mulenjing konu ełe enenim minj puk mulnjung.

33 Pe wumb pei kenjing ni Jiisasek se andiłmin wumb kin, noł kanuełe punjung. Puk kin, wumb konuowundu nge wumb orung orung on-jung. Wumb kanik, noł orundungsikir puk, orung tor puk mułanginkin, Jiisas ek se andiłmin wumb kinnoł kanu ełe tor onjung. 34 Pe Jiisasorung tor pupu kenim ni, wumb peionjung wumb ei Jiisas kaimb piim.Wumb ei kung siipsiip mił, wumb tepełim wumb endi mulerim. Nga Jiisaseim kengpi ek pei pułngun mondpu,nipi wumb ngum. 35Nga eni mani baerang kin, Jiisas nge ek se andiłminwumb ok, Jiisas kanik, ek yi nin-jing, “Konu orung wumb mulenjingkonu mołpun kin, eni mani ba enim.36Nim wumb kindan pangin kin, pukkonu eipi eipi puk, en enim kuni toptungii,” pa ninjing. 37 Ba Jiisas ek nipieim nge ek se andiłmin wumb ngum,“En enim kuni wumb ei ngangin,nungii.” Pe en enim yi ninjing, “Sinimku pei 200mił sipin, bres top ermin, eikapłi ermba min?” pa ninjing. 38NgaJiisas ek nipi ek se andiłmin wumbngum, “Enim bres nimberii sałim?Enim puk kinei!” Kanik poru nik, ekyi ninjing, “Sin bres angił orung kin,omu tał sałim,” pa ninjing.

39 Jiisas ek dinga nipi ngum,“Wumb pei mani mułei!” pa yi nim.“Tiłap mok tok mułei!” Jiisas yi nengmulnjung. 40 Pe wumb mulnjungwumb tiłap kopur 100 mulnjung; nga

wumb tiłap kopur 50 mulnjung. 41 PeJiisas bres angił orung kin omu tałsim. Pe Jiisas kanpi, tonu epin kanpiprei erpi, Gos ngum. Pe Jiisas bresengin topu, eim nge ek se andiłminwumb ngum. Ngang kin, eim ek seandiłmin wumb sik, mok tok, wumbmulnjung wumb ei ngunjung. PeJiisas omu tał, yi ku engin topu, wumbngum ku. 42Wumb pei kuni ei nanginkin kapłi erim. 43 Pe Jiisas nge ek seandiłmin wumb bres kin omu orungkin pei sim. Orung sim kuni ei sikgerenj kon engki nga tał tok pikitunjung. 44 Nga wumb kuni bresei nunjung wu ei, 5000 pei pei tukmulnjung.

Jiisas Eim Noł Peł Ełe Pum(Masyu 14:22-23, Jon 6:15-21)

45 Jiisas eim ekii siłmin wumb kin,ek nipi tu wum. Tu wupu kin, “Nołkanu ełe tonu pei!” nim. Noł kanusik, kumb se puk noł orung pungii,”pa nim. Konu endi Beseira, wumb okkindang punjung. 46 Jiisas wumb peineng, punjung. Puk kin, eim komungendi ełe tonu pupu, prei ermbii nipiipi, pum. 47Nga pou neng, noł kanutuk noł ełe pupu pim. Pe Jiisas eimendpił minj noł orundung mei ełemułum. 48 Pe Jiisas kenim ni konupop topu, noł kanu andłam punerim.Pe mandi tengmba erang kin, Jiisasei eim noł peł ełe tonu angpi om.Opu, eim nge ekii siłmin wumb ei sikindip op bii ni erim. 49 Ba Jiisas ekiisiłmin wumb eim kenjing ni, Jiisaseim tonu noł peł ełe om. Eim ekiisiłmin wumb yi piinjing, “Ei gui endimołum,” ni piinjing. Pe enim dingawii tunjung. 50Yi mił, eim nge ek ekiisiłmin wumb pei kanik, tungu enjing.Ba sikir Jiisas eknipi eimek ekii siłminwumb ngum, “Enim noman tuk ełedinga kindei! Na mendpił ond. Enimtungu enerngii mon!” pa nim. 51 PeJiisas opu, noł kanu ełe tuk tonu pum.Pupu, eim ek ekii siłmin wumb ei kinmułang kin, konu pop ni tunerim.Nga eim ek ekii siłmin wumb mundmong tok kin, kom sek piinjing. Nim-bił erang Jiisas ekii siłmin wumb eim

MAK 6:52 70 MAK 7:13nge noman dinga ei piinenjing. 52NgaJiisas bres sipi, wumbpei nganunjungei, en enim pii poł tunenjing mon! Baen enim noman tuk ełe dinga puk kin,pii gii mendpił ninenjing mon.

Jiisas Wumb Pei Ening Pim WumbGenesares Konu Ełe Er Ka Erim

(Masyu 14:34-36)53 Wumb noł gop tumb tok orung

Geneseres konu ełe onjung. Ok kin,noł kanu ei noł wer ełe kan tunjung.54 Wumb noł kanu si kindik kin, torpunjung. Puk kin, sikir wumb Jiisaskanik kin, ei Jiisas ni piinjing. 55 Pewumb sikir puk konu orung orungmandi sim konu ełe punjung. Pukkin, Jiisas mułum konu ełe ening pimwumb Jiisas mułum konu ełe tu wun-jung. 56 Nga konu pei nin, konuowundu nin, konu eipi eipi nin, peiJiisas andpi kin kapłi wumb ening pimwumb kułou tok mulnjung. Molk kin,wumb ek dinga nik, wumb ening pimwumb Jiisas nge konduk ambiłanginkin eim er ka ermba. Wumb pei Jiisasnge konduk embilnjing wumb, ei peika molk poru ninjing.

7Kupenjing Noł Nge Kengip Ek(Masyu 15:1-9)

1 Pe lo ek piik ekii siłmin wumbkopur, kin men lo ek piik połmunwumb Jerusalem si kindik, Jiisas kinkułou tunjung. 2 Wumb ei kenjingni Jiisas nge ek ekii siłmin wumbkombur kuni nangin kin, angił ok nołkindnarik, angił ka sinerim kuni noł-mum. En enim nimbił erang sinimmen tok oł enmin oł ei enanmin?Ei en enim noman tuk ka sinałim nipiinjing.

3 Yi mił lo ek piik ekii siłmin wumbkin Jura wumb pei kin, en enim okwumb ełmin mił men tok oł ei yi en-jing. Angił noł kindnałmin kin kapłikuni nunałmin. 4 Nga kuni top ngiiełe pułmun ei, orung ok angił nołkindnałmin, ei kuni nunałmin. Pe enenim men tok oł kanim kanim ngaełmin. Ok wumb oł ei nik ekii siłmin

ku. Enim ming kin, kuni ming kinnoł ming ełe nin peł ełe ei noł kindkindiłmin ku.

5 Pe men lo ek piik ekii siłminwumb kin, men lo ek piik połmunwumb ok, Jiisas kii sinjing. “Nimbiłerang nim nge ekii siłmin wumb mentok oł ełminwumb oł eimił enanmin?En enim angił penj mułang kin kuninonmun.” 6 Pe Jiisas ek nipi wumbngum, “Ek keimi ni tor kindiłim wuAisaiya ek keimi nipi enim kin ngum.Enim oł endi piiłmin ba oł eipi ełminwumb kin Gos ek yi mił Aisaiya monenim kin pułum:‘Wumb ei na embe ninim ei gupu ełe

embe ambił tonu kindiłmin.Ba en enim noman tuk ełe kinna kin konu turii mił mołmun.7 Wumb ei men tok, na Goskin ełmin ba ei wii mił ełmin.Nga en enim nge men tołmunkengip ek ei, wumb nge mentok kengip ekGos nge ek keimimon.’

8 “Wumb en enimGos kengip ek dingaei si kindik kin, en enim wu ełmin ołminj ambił gii ninmin,” pa nim.

9 Pe Jiisas ek nipi wumb ngum, “Enenim Gos nge kengip lo ek ei ambiłgii ninarik si kindiłmin; ba en enimnoman ełe nge ekii siłmin,” pa nim.10 “Yi mił, wu Moses lo ek yi ninim,‘Nim arnim manim ek ningił ei pi-

ikin, nga ekii sinjii. Nga wuendi eim arim mam kin ekkis nimba, wu ei kułmba,’ panirim.

11 Ba enim yi niłmin, ‘Wu endi eimku ngumba wu, ei eim arimmam pakitumba; ba wu eim ek dinga nipi ngumku ei, na Gos ngumbii, nip sinj,’ paniłim. 12 Nga eim nge arim mam tełkin kapłi nga paki tumbii ni kapłi en-ermba mon. 13 Yi mił enim ok wumbełmin oł, ei enim enmin. Pe enimGos ek ei ek wii mił si kindinmin ba,en enim oł kanim kanim pei yi miłenmin. Nga en enim nge kengip ek eiwumb eipi kin ngołmun ku.”

Epi Ei Erpi Wumb Er Penj Mondum(Masyu 15:10-20)

MAK 7:14 71 MAK 7:3414Nga Jiisas eimwumbwii topu kin,

eimwumb ei kin ek nipi ngum, “Enimna ek ei kom sek piik erik mułngii!15 Epi wu ngenj torung mołum epiei, nga wu noman tuk pupu wu, eito peni ermba ei kapłi enanim mon.Ba wu noman tuk ełe kis mołum epiei, tor opu wu ei minj kapłi er penjmundmba. 16 Wumb endi kom sepipiim kin, am dinga piyangłi.”

17 Jiisas wumb ei si kindpi kin, ngiikonu ełe pum. Pe ekii siłmin wumbJiisas ek ekin ei pułe piimin ninjing.18 Jiisas ek nipi orung kindim, “Enimek ei nimbił erang pii poł tunan-min? Enim yi ku piinenjing min? Naek ei enim piyei! Epi ngenj torungełe sałim, epi ei nga wu ngenj ełetuk pupu nim kin, wu ei noman tukełe penj mulermba mon! 19 Nimbiłerang epi ei wu noman tuk ełe tukpunermba mon! Ba kuni ei kirimełe tuk pupu, nga ekii se tor onum.”(Kunum ełe, Jiisas kuni pei ka peikonj mołum.) “Kuni ombu wumbnungii ei, wumb noman tuk ełe erpenjmundnermbamon!” 20Pe eim ekyi nim, “Epi endi wu noman tuk ełemołpu tor onum, ei minj erpi wumbnoman tuk ełe er penj mondnum.21 Yi mił, epi wumb noman tuk ełemołum, epi ei tor opu, yi mił enim.22 Noman kis piik ni; oł kis erik; wuamb eipi oł kis erik; wumb eipi ngeepi waning sik, wumb to konduk; wuamb eipi nge ngunduk; wumb nge epikan bun bun kulk; oł kis kanim kanimerik; ek kend tok erik; wu amb ołkis ni piik noman ełe yi erik; wumbkin noman kis piik ngok erik; wumbkin ek kis ni ngok en enim nge embeambił tonu kindik kin, nilkeng sikerik; en enim noman kun pinerangkin, Gos kin piinenjing mon. 23 Epiombu wumb noman tuk ełe pepi kin,nga tor wang kin, epi ei wumb pei ołpenj tui ei enim.”

Piniisiya Amb Jiisas Kin Pii Gii Nim(Masyu 15:21-28)

24 Jiisas konu ełe si kindpi, pupuTaiya konu owundu ełe orung pum.

Pupu kin, ngii endi nirik pum. Ei eimwumb kin koi ermbii ni piim; ba eimkapłi enerim mon. 25 Ba amb endi ekyi piipi, Jiisas mołum ni piipi, amb eieim ambiłam gui kis tuk mułum ambni sikir opu, Jiisas mułum konu ełeming gopsing pii pułum. 26 Pe ambei wumb tiłap eipi kin eim Piniisiyakonu ełe wumb kin Siriya konu ełemułum. Mułum kin, amb ei Jiisaskin dinga kii sim, “Na ambilan guikis mołum ei, nim kil ngo tor kindii!”pa yi nim. 27 Nga Jiisas ek nipi yinim, “Kumb se, sinim kangił kuni okngumun. Nim kangił nge kuni eisikin owu kin ołup to ngonmun, eimiłenenjii mon.” 28 Ba amb ei ek nipiorung kindim, “Wu Owundu, nim ekei keimi nin; ba owu peł mandi minjmołpu kin, kangił kuni orung manipułum ei, owu nołum.” 29 Pe Jiisasek ni orung kindim, “Yi mił nim ekyi mił nin, ei kapłi, nim nga si kindorung ngii konu punjii! Gui kis ei nimambiłanim si kindpi pum,” pa yi nim.30 Amb ni eim ngii konu ełe orungpum. Pupu kenim ni, ambiłam ei eimpeł ełe pim. Peng kin, gui kis ei ambiłei si kindpi pum poru nim.

WuEndi KomNgumWuEndi Jiisas ErKa Erim

31 Pa Jiisas nga Taiya konu owunduełe si kindpi, pupu, konu Sairon konuowundu ełe orung pum. Am pupuDiikapolis konu ełe pum. Pupu, nołgopGaliliimułumkonuełemani pum.32 Pe wumb wu endi Jiisas mułumkonu ełe tu wunjung. Tu wuk kin, wuei ek tingnarpi kin, kom ngopu, wuei sik tu wunjung. Wumb Jiisas kinkii dinga sik yi ninjing. “Nim wu eiambiłan kin, kapłi eim ek tengmba,”pa ninjing. 33 Jiisas wu ei kin, ełełip mendpił wumb mond si kindkił,eł ełip mulnjunguł. Jiisas eim angiłmong sipi, wu ei nge komełe embiłim.Nga eim angiłmong ełe jipambił topu,wu gupu anmbił ełe kindim. 34 Jiisaskan tonu epin kind kanpi, eim gekdinga nim. Pe ei eim noman tuk ełeembin to piim. Piipi kin, ek yi nim,

MAK 7:35 72 MAK 8:15“Epipasa,” ek puł yi mił pałim. “Nimkom nin gupu nin ei pirek nengłi!”nim. 35 Pe wu ei kom pirek nengpiim. Nga eim anmbił ak tang kin ektengim. Tangpi kin, wu ni ek ka nipimułum. 36 Jiisas ek dinga nipi wumbngum, “Oł ei yi enim pa ni wumbni tor kindik, ba eim ek dinga nganinim, ninerngii mon! Enim ek nikwumbngonereimon!” nim. Bawumbei ek dinga nga nik tor kindnjing.37 Nga wumb mund mong tum, ek eiyi ninjing, “Epi kanim kanim eim erpiepi ka wii erim. Neng kin, wumbkom ngum wumb ei ek piinjing. Ngawumb anmbił ak topu pim wumb, eiek tengnjing,” pa ninjing.

8Jiisas Wumb 4,000 Wumb Pei Kuni

Ngum(Masyu 15:32-39)

1 Kunum ełe mandi erang kin,wumb pei Jiisas kin kułou nga tun-jung. Tok kin, wumb ei kuni sinerim,wii mulnjung. Jiisas eim ekii siłminwumb, “Wei!” a nim. Neng, wanginkin, Jiisas enim kin ek nipi ngum.2 “Na wumb ei kin kaimb sind. Nimbiłerang wumb ei kunum tekliki na kinmulnjung. Molk kin, akip wumb eikuni sinałim. 3 Pe wumb ei kunitum kin, na kindamb pungii; ba pukandłam ełe ningił sendang kin, boktungii mił pałim. Wumb kopur konuturii ełe onjung ku.” 4 Pe Jiisas ekiisiłmin wumb eim kin ek nik orung,kindnjing. “Wumb molałmin konuełe sinim kuni ei jiłi sipin wumb eikuni ngumun?” a ninjing. 5 Jiisas eimekii siłmin wumb ei kin kii sim, “Enimbres nimberii sałim?” Nga ekii siłminwumb yi ninjing, “Bres angił orungnga tał sałim,” pa ninjing.

6 Pe Jiisas ek dinga nipi, wumb peingum, “Enim mani mei ełe mułei!”nim. Neng, mołangin kin, Jiisas bresangił orungnga tał ei sipi, Gos kin preierpi ngum. Pe eim bres ei sipi, eimekii siłmin wumb ei kin ngum. Ngangkin, eim ekii siłmin wumb kuni sik,

wumb pei mołangin kin, wumb kunimok tok ngunjung. 7 Jiisas ekii siłminwumb omu kembis kembis endeimendeim ni ku se mulnjung. Jiisas omuei sipi, Gos kin prei erpi, ngopu, eimekii siłminwumbomusik, wumbmul-njung ei mok tok ngunjung ku. 8Ngawumb ei kuni nunjung, ei kapłi erim.Erang kin, kuni ei mend orung peimułum, kuni ei sik gerenj kon angiłorung nga tał tu wunjung. 9 Wumbmulnjung wumb ei 4,000 pei pei mul-njung. Pe wumb ei Jiisas, “Pei!” nim.10 Sikir, eim noł kanu ełe kin, eim ekiisiłminwumbkin, noł kanu ełe sik puk,Dalmanusa konu owundu ełe orungpunjung.

Lo Ek Ekii SiłminWuKopur Jiisas EimJep Oł Ei Erang Kin Kenmin Ni Piik, KiiSinjing.

(Masyu 16:1-4)11 Lo ek ekii siłmin wumb kombur

ok, Jiisas kin ek ełe opu mił enjing.Wumb ei ok, Jiisas oł ermba mił ken-min ni piik enjing. Wumb ei ok, Jiisaskin kii sinjing, “Jep oł ei epin konunge sin andan tan, sin kenmin,” paninjing. Wumb ei Jiisas ermba oł eikenmin ni piik, kii sinjing. 12 Jiisaseim noman tuk gui ełe dinga gek nim.Nipi kin, eim ek yi nim, “Nimbił erangenim tiłap wumb ei akip jep oł eieramb, kenmin ninmin? Na ek keiminind, na enim wumb tiłap ei kin jepoł endi kapłi enermbii mon!” pa yinim. 13 Nga eim wumb si kindpi, nganoł kanu ełe tonu pupu, noł gop ełeorundung pum.

Yiis Ni Epi Ende Ek Ekin Ei KengipNge Lo Ek Ekii SiłminWumbKinKing ErosMułum.

(Masyu 16:5-12)14 Jiisas nge ekii siłmin wumb

orung tok, bres ni epi endi sik tuwunarik wii onjung. Ok kin, bresendeim mendpił mer kanu ełe tuksim. 15 Nga Jiisas eim enim kin ekdinga nipi ngum, “Enim piik kun erikkan poł tok mułngii. Lo ek ekii siłminwumb nge bres yiis kin, Eros nge bresyiis kin, epi bres tonu opu owundu

MAK 8:16 73 MAK 8:34ołum epi ei erim pii kun erngii. Ekpułe yi mił, wumb oł kis aninga ełminba ekii se oł kis ei tonu opu owunduełim. 16 Pe Jiisas ekii siłmin wumb enenim kin ek nik piinjing, “Sinim bresendi sinałim,” pa ninjing. 17 Pe Jiisasei piipi, ek yi nipi, eim ekii siłminwumb ngum, “Nimbił erang en enimek nik piik piik enmin ei, ‘Sinim bressinałim,’ ninmin? Pe en enim nomanpinałim, mił piik enanmin min? Nim-bił erang enim noman tuk ełe dingapałim? 18-19 Enim ningił ełe pałim eiepi kinenjing min? Enim konu pałimei enim ek piinanmin min? Enim ekei wakin tok si kindnjing min kunumendi na bres angił orung sip, wumb5,000 mulnjung ei na kuni ngambnunjung? Enim kuni ngunjung kuniei, gerenj kon nimberii orung tu wun-jung?” “Engki endeim nga tał,” payi ninjing. 20 Nga kunum endi nawumb 4,000 wumb pei kuni ngunj eienim kuni mend orung enim gerenjkon nimberii tu wunjung?” Eim ekiisiłmin wumb yi ninjing, “Gerenj konangił orung nga tał tu wunjpun,” payi ninjing. 21 Jiisas ek nipi ekii siłminwumb ngum, “Enim oł ei pii poł ngatunanmin min?”

Beseira Konu Ełe Wu Ningił TumbunMułumWu Ei, Jiisas Er Ka Erim.

22 Nga Jiisas kin eim ekii siłminwumb Beseira konu ełe tor punjung.Pe wumb kombur wu ningił tumbunwu endi, Jiisas mułum konu ełe tuwunjung. Wumb ei ek dinga nik,Jiisas wu ei angił embiłang ka ermbaninjing. 23 Jiisas wu ningił tumbunmułum wu ni angił embiłim. Jiisaswu ei sipi, konu owundu ełe tor sipim.Sipang kin, eim jipambił topu, ningiłełe kindpi, eim angił tonu ambiłim,pe wu ei kii sim, “Nim epi endi kanmin?” 24 Pe wu ei tonu kindpi kenim.Kanpi kin, ba “Wumb ei ond mił angkmołmun,” pa nim. 25 Jiisas nga wu einingił ełe embiłim. Pe wu ei dingakenim ni, wu ningił ei ka mułum.Mułang kin, epi pei kanpi poru nim.26 Jiisas wu ei kindang kin, eim nge

ngii konu ełe ba nge pum. Jiisas eknipi wu ei ngum, “Ninim wumb ngekonu ełe punenjii,” pa nim.

Piisa Jiisas Nge Embe Nipi Peni EłeKindim

(Masyu 16:13-20, Luk 9:18-21)27 Jiisas ekii siłmin wumb kin tor

pupu, Sesariya Pilipai konu ełe tukpei punjung. Andłam ełe puk, Jiisaseim ekii siłminwumb ek dinga nipi kiisim, “Wumb pei na embe nii niłmin?”28 Pe eim ekii siłmin wumb yi nin-jing, “Wumbkopur nim Jonwumbnołpendiłim wu, pa niłmin. Nga wumbkopur nim Elainja, ok ek keimi ni torkindiłim wu,” pa ninjing. “Nga wumbkopur nim ek ni tor kindiłim wu eipiendi mołun,” pa ninmin ku. 29 Jiisasekii siłmin wumb ei kin kii sim, “Peenim na nii pa niłmin?” Piisa ek nipiorung kindim, “Nim Krais, Gos meikonu ełe mani kindang orun wu,” panim. 30 Pe Jiisas ek dinga nipi yi miłnim, “Enim wumb eipi kin, na embeni to kindnerngii, mon!”

Jiisas Ek Nipi, “Na Kołup, Nga Engm-bii.”

(Masyu 16:21-28, Luk 9:22-27)31 Pe Jiisas nga kengip ek mon

kindpi nipi, eim ekii siłmin wumb kinngum. “Na wu kingam mani mei ełeop, epi embin se andip, ngenj kumbiisimbii. Nga kułmał kałiłmin wumbowundu kin, men tok ełmin wu numtok, lo ek piik połmun wumb kin, wukingam ei buł ngok, tok kundngii,”pa nim. “Kunum tekliki o pang kin,nga na angip konj tonu ombii,” panim. 32Nga Jiisas ek puł nipi kun erpiwumb ngum. Pe Piisas Jiisas sipi torpupu ek ngum, “Jiisas nim ek ei nin, eikapłi enanim,” Piisa yi nim. 33Ba Jiisasak topu eim ekii siłmin wumb kenim.Kanpi kin, wu Piisa ek ngum, “NimSeisen Piisa kinmołun, ei si kind pui!”a nim. “Nim Gos noman ei nim piipoł tunan mon! Nim wumb noman eimendpił piikin mołun,” Jiisas yi nim.

34 Nga Jiisas wumb pei eim kin ekiisiłminwumbkinwii tang, eimmułumkonu ełe onjung. Eim ek nipi wumb

MAK 8:35 74 MAK 9:14ngum, “Wumb endi na kin ombii nipimba wumb, ei eim nge embe ei am-bił mani kindmba. Wu ei eim na ondperi ambił si mengpi, na ond konuełe omba,” pa nim. 35 “Yi mił, wuendi yi mił enarpi, noman konj ambiłgii nipi mułmba, wu ei eim nomankonj ei sinermba mon. Ba wu endi nakin piipi kin, na kin men topu ermbawu, ei eim nge noman konj si kindimkin, eim nga noman konj sipi kunumkunum ka mułmba. 36Yi mił, wu endieim mei ełe, epi pei noman to piipimułmba wu, ei eim noman konj eisinenmba mon!” pa nim. Jiisas yinim, “Mei ełe epi ei eim noman konjer simba mił nenj? Ei mon! 37 Yimił, wu ei epi nipe ngopu, eim nomankonj sipi orung simba? 38 Yi mił, pekunum ełe wumb oł kis kanim kanimer mołmun wu endi, na ek ei piipinipi wumb ngumba wu ei, singambiłerang mułum kin, ekii se wu kingamomba wu, ei eim kin singambił piipingumba ku. Na Jiisas kin Gos ngetiłang ka wii ei kin nga Gos eim ngeenjel ka wii pei omun kunum ei enimił topu tiłang ka wii ermba,” pa nim.

91 Pe Jiisas ek nga nipi wumb ngum,

“Na enim kin ek keimi nip ngond.Wumb kopur ya ełe angiłmin wumbei, nga kulerngii mon! Ba wumb eiGos wumb tep enim noman dinga kawii ei tonu onum ni keningii.”

Jiisas Nge Ngenj Ełe Epi Eipi Mił TonuOm

(Masyu 17:1-13, Luk 9:28-36)2 Nga kunum endi angił orung nga

endeim o pang, Jiisas Piisa kin Jon kinJeims wu kopur sipi komung owunduełe eim ei si tonu sipim. En enimminj molk kin, Jiisas nge ngenj ei ngaendi eipi mił tonu om. 3Wu kei ningiłełe kenjing ni, Jiisas wu endi eipi miłmułum. Nga eim nge alap ni epi eitiłang erang kin, ei kuru ka wii sim.Sipi kin, mei wumb endi alap ni epikapłi tiłang yi mił enermba mon! 4 Pewu tał Elainja kinMoses teł tor wangił

kin, Jiisas kin ek tengnjing. 5Piisa eimJiisas kanpi kin, ek yi nim, “Ek embtołum wu! Sin ya ełe mołmun ei kawii. Sin ngii tekliki tekmin. Tekminei, ngii endi nim nge, nga ngii endiElainja nge, nga ngii endi Moses nge;sin ngii pei tekmin,” pa nim. 6 Yi miłerang kin, wu kei mund mong enjing.Pe Piisa eim nipe ek endi nimba eipiinerim. 7 Pe kupu endi opu wu keipandi tum. Gos ek tuk kupu mułełe tor om, “Ei nam nge kingam; naeim kan ka wii piind. Enim eim ekpiiyei!” pa yi nim. 8 Pe sikir kanorung orung kind kenjing ni, wu endieipi kinenjing mon. Ba Jiisas endeimmendpił minj mułum.

9Nga komung ei si kindik kin, maniwangin kin, Jiisas ek dinga nipi wukei ngum, “Epi ei enim kenjing oł ei,enim wumb endi kanik kin ei nin-erngii mon! Pu molk kin, ekii sewu kingam mani mei ełe opu, kołpukin nga angpi, nga tonu orung ba.10 Yi mił, nga wu kei ek ei ambił giinik mulnjung. Molk kin, en enim eknik piik piik enjing, ek ei, “ ‘Kołpu,nga angpi tonu ba,’ pa ninim, ei eknipe ek ninim?” ni piik piik enjing.11Ngawu kei Jiisas kii sinjing, “Nimbiłerangmen lo ek piik połmunwumb yininmin ei, Elainja ek ni tor kindiłimwu ei kumb se omba?” 12 Nga Jiisasek nipiwu kei ngum, “Ei keimi, Elainjaok opu epi pei er ka ermba nge omba.Nimbił erang, ek endi eipi mer Gosmon ok pulk, ełe pałim, ei yi ninim?‘Wu kingam eim ngenj kumbii sipikułmba kunum ei, wumb eim kin bułngunjung?’ 13 Ba na ek nip enimngond, wu Elainja eim om poru nim.Neng kin, wumb en enim noman ełeeim kin oł kanim kanim enjing ei, Gosek ok pulk, yi mił ninim.”

Kangił Endi Gui Kis Tuk Pim Ei, JiisasEr Ka Erim

(Masyu 17:14-21, Luk 9:37-43a)14 Jiisas kinwukei ekii siłminwumb

mulnjung konu ełe orung onjung.Wangin kin, ekii siłmin wumb kinwumb pei kułou tokmulnjung. Nga lo

MAK 9:15 75 MAK 9:34ek piik niłmin wumb kopur ek dinganik, Jiisas nge ekii siłmin wumb einge ek mił ngunjung. 15 Nga wumbmolk kenjing ni Jiisas om. Wang kin,wumb ei sikir puku sinjing. Sinjingkin, wumb ei Jiisas mułum konu ełesikir puk kin, Jiisas kanik kin yi nin-jing, “Nim on?” a ninjing. 16 PeJiisas eim ekii siłmin wumb kin kiisim, “Eimwumb ei kin enim nimbił ołerang enim gupu ełe ek mił enmin?”a nim. 17 Nga wu endi tuk wumbmulnjung konu mułum wu ei, Jiisaskin ek nipi orung kindim, “Ek embtołun wu, nim na kangił gui kis endituk mułang kin, eim ek tingnałim. Nanim kin tu wund, ei nim er ka enjii,”pa nim. 18 “Nga kunum kunum guikis ei kangił ei ambiłpi, topumanimeiełe kindiłim. Pe gupu noł gupu ełetor ołum kin, nga gupu mong giikirnipi kin, eimngenj dinga punum. Ngana nim ekii siłmin wumb kanip kin,kii sip ninj, ba wumb ei kapłi er kaenenjing mon,” pa yi nim. 19 Jiisas eknipi orung kindim, “Enim wumb piigii pinałim wumb! Kunum nimberiina enim kin mułmbii? Kunum nim-berii na enim ngenj kumbii kułmbii?Enim kangił ei na kin tu wei!” panim. 20 Nga wumb kangił ei Jiisasmułum konu ełe tu wunjung. Tuwunjung kunum ełe, gui kis ei Ji-isas kanpi, kangił ei sikir to ak topu,kangił ei mani mei ełe kindang pepi,ak mak erim. Erim kin, kangił ni,gupu ełe jipambił mił epi kuru enditor om. 21 Nga Jiisas kangił arim kiisim, “Kunum nimberii eim oł yi miłerim?” Arim ek nipi orung kindim,“Kumb ok kangił kembis kin er pim.22 Nga gui kis ei kangił topu, dup ełenin noł ełe nin kindmbii ni erang kin,topu kundmbii ni erim. Ba nim sin kinkaimb sikin kin, paki tokun kapłi erka enjii!” pa nim. 23 Jiisas ek nipi wuei ngum, “Nim pii gii niłan kin, kapłi,nim epi ei pei siłan,” pa nim. 24 Sikirarim ek dinga nipi yi nim, “Na pii giinind; ba pii gii ei kapłi enanim. Nimna paki tunjii!” pa nim.

25 Pe Jiisas kenimni, wumb pei sikirok kułou tunjung. Pe Jiisas gui kis eiek dinga ni ngopu, “Pui!” nim. Nengkin, “Nim gui kis gupu ek tingnenkin, nim kom pirek ninan; na ek nipinim ngond ei, nim kangił si kind pui!Nim nga kangi ei kin nga tuk punenjiimon!” pa yi nim. 26 Pe nga gui kisei wii dinga topu, kangił ei kułii miłkołpu pepi pum. Pe wumb pei yininjing, “Kangił ni koltum,” pa nin-jing. 27 Ba Jiisas kangił ni angił ełeembiłang kin nga konj engim. 28 Ekiise Jiisas ngii konu ełe tuk pupu, eimekii siłmin wumb minj molk, eim kinkii sinjing, “Nimbił erang, sin gui kisei si kindmin ei kapłi enanim?” paninjing. 29 Pe Jiisas eim ekii siłminwumb ek nipi ngum, “Gui kis ei preierangin kin, mendpił kapłi ermba,” panim.

Jiisas Kunum Tał Ek Nipi Kołpu NgaAngpi Tonu Ba Nge Nim.

(Masyu 17:22-23, Luk 9:43-45)30 Jiisas kin eim nge ekii siłmin

wumb konu ei si kindik pendik puk,Galilii konu ełe tuk punjung. Jiisaseim yi ni piim, “Wu endi na jiłi moł nipiinerngii mon!” pa yi nim. 31Nimbiłerang Jiisas ekii siłmin wumb kanpi,eim kułmba nge kengip ek ei ngenipi ngum. Jiisas ek nga nipi ngum,“Wumb kombur na wu kingam manimei ełe op tonu onj; ba wu ei sikwumb opu erii wumb kin ngok kin,nga wumb ei na to kundngii. To kun-duk, nga kunum tekliki na angip tonuombii,” pa yi nim. 32 Ba eim kin ekiisiłmin wumb ek ei pii poł tunenjing.Tunarik kin, en enim singambił kulk,Jiisas nga kii sinenjing mon.

Nii Eim Wu Owundu Mołum?(Masyu 18:1-5, Luk 9:46-48)

33 Pe Jiisas kin ekii siłmin wumb okKapaniyam konu ełe onjung. Ok, ngiiendi nirik pangin kin, Jiisas eim ekiisiłmin wumb ei kin kii sim. “Enimandłam ełe ok, nipe ek mił endi nin-jing?” 34 Ba eim ekii siłmin wumb ekendi ninenjing. Nimbił erang andłamełe ok yi ninjing, “Wumb nii sinimwu

MAK 9:35 76 MAK 10:1num mułmba,” yi ninjing. 35 Pe Jiisasmani kan mołpu kin, eim wu engkinga tał, ‘Wei!’ a nim. Nipi kin, ek nipingum, “Wu endi ei wu num mendpiłmułmbii ni piim kin, eim embe tomani kindpi mułmba. Wu ei ekii sewumb pei paki topu ngopu mułmba,”pa nim. 36 Pe Jiisas kangił kembisendi sipi, tuk en enimmulnjung konuełe engndim. Pe eim kangił ei angiłambiłpi kin, eim ek nipi wu kei ngum.37 “Wu endi na embe ełe piipi kin,kangił kembis ei mił endi paki tumbawuei, na paki tumba. Nganapaki tumkin, wu ei na mendpił paki tunanimmon. Wu ei na Arnan paki tonum ei,na kindang onj, ei paki tonum ku.

Wu Ei Sinim Kin Opu Orung EnanimWu Ei Sinim Wu Puł

(Luk 9:49-50)38 Jon ek nipi ngum, “Ek emb tołun

wu, sin kenjpin wu endi nim embeełe nipi, gui kis si tor si kindim. Bawu ei sinim kin tep to kongun endeendnerim. Wu ei yi erang sin, ‘Eimmon!’ pa ninjpin.” 39 Ba Jiisas ek nipiJon ngum, “Enim ei yi ninerngii mon!Wu endi na embe ełe nipi, jep oł endiermba wu ei, na kin ek kis sikir nin-ermba mon!” pa yi nim. 40 “Wu endisinim kin opu orung mulerim kin, wuei sinimwu puł,” pa nim. 41“Yimił, naenim kin keimi nip ngond, wu nii endienim kin kanpi noł ming endi enimkin paki topungumbawu ei, Krais ngekongun ei piipi kin, paki topu erim.Erim kin, wu ei eim nge kumep ngangsimba ei am punermba mon.”

Oł Kis Kanim Kanim Ei Noman Pii GiiEr Kis Mondłum

(Masyu 18:6-9, Luk 17:1-2)42 “Pe wumb kombur kangił pii gii

to kis mundmun ni erngii wumb ei,num goltum ełe ku owundu endi kankulk, ep noł ełe mani kindngii. Kin-dangin kin, na ek ni piik mulnjungkangił ei, ka mułngii,” pa nim. 43 “Peenim angił ełe oł kis enjing kin, enimpii gii ei kis mułmba. Kis mułang kin,enim angił ełe orung kopus si kindangkin, enim angił oł kis enerang, nim

ka mułngii. Mon pim kin, enim angiłełe tał peng kin, enim dup konu kisełe pungii dup ei, kumblałim mon,piram nopu minj pałiłim. 44 (Konuełe, ‘Dup nopu nopu minj er mołangkin, ei kumblermba. Nga ka Pisapismił epi ei wumb ngenj ełe nołumei, poru ninermba; ba enj enj nopupimba.’) 45Pe nga enim simb ełe oł kisenjing kin, enim pii gii ei kis mułmba.Kis mułang kin, nga enim simb ełeorung kopus si kindang kin, enimsimb oł kis enerang, nim ka mułngii.Mon pim kin, enim simb ełe tał pengkin, enim dup konu kis ełe pungii.Dup ei kumblermba, piram nopuminjpałiłim. 46 (Konu ełe, ‘Dup nopu nopuer mołang kin ei, kumblermba. Peka Pisapis mił epi ei wumb ngenj ełenumba ei, poru ninermba; ba enj enjnopu pimba.’) 47 Pe nga enim ningiłełe oł kis enjing kin, enim pii gii eikis mułmba. Nga enim ningił ełeorung si kindang, enim ningił ełe ołkis enerang, enim ka mułngii. Monpim kin, enim ningił tał peng kin,enim dup konu kis ełe pungii. Dupei kumblermba mon, ba piram nopuminj pałiłim. 48 Konu ełe, ‘Dup nopunopu er mołang kin, ei kumblermba.Pe ka Pisapis mił epi ei wumb ngenjełe numba, ei poru ninermba; ba enjenj nopu pimba.’

49Yimił, pe dup ełewumb pei nopuporu nimba, ei yi ep kusa mił. 50 Epikusa ei, epi kawiimendpił. Ba ep kusange singin ei poru nim kin, kapłi epkusa ei nimbił oł erpi kin nga singinsimba? Ep kusa nge singin ei enim kinmułang kin, kapłi enimwumb eipi kinendeim endeim ni noman emin sekmułngii.

10Jiisas Amb Si Kindinmin Kengip Ek Ei

Nipi Ngum(Masyu 19:1-12, Luk 16:18)

1 Jiisas eim konu ełe si kindpi,orung pupu, orung Juriya konuowundu ełe noł Joran pum. Pupukin, wumb pei ok Jiisas mułum konu

MAK 10:2 77 MAK 10:23ełe nga kułou tunjung. Jiisas eimnge oł yi mił erpi, nga Gos ek kakengip ek nipi wumb ngum. 2 Menek piik ekii siłmin wumb kopur ok,eim ermba oł ei kenmin ni piik kiisinjing. “Sinim nge men kengip ekyi pałim ni, wu endi eim amb simei kiłip topu si kindmba min mon?”3 Jiisas ek nipi orung kindim, “OkMoses enim nipe pipe mon ek dinganipi ngum?” 4 Pe wumb ek yi ninjing,“Moses eim kapłi enimmon endi polkkin, amb kiłip to si kindmin nik, monendi polk kindik kin, kapłi amb ei sikindngii,” pa nirim. 5 Ba Jiisas ek nipiorung kindim, “Nimbił erang enimnoman tuk ełe dinga peng kin, kumbok Moses lo ek dinga endi pultum.Pułpu kin, enim noman ok wumbpałiłim mił enim yi peng kin Mosesmon yi połpu ngurum,” pa nim. 6 Bakumb ok, Gos oł pei eririm kunumełe, Gos wu kin amb teł eririm ku.7 Yi mił erang kin, nga wu ei arimmam tał si kindpi kin, eim ambimkin dambiltpi ende pupu endeim miłmułmba. 8 Pe nga wu amb tał ngenjende mił simba. Yi mił ku, wumbtał nga ngenj tał nga pinermba mon.Wumb tał ngenj endeim mił pimba.9 Yi mił Gos wu amb tał sipi, endekindpi mundmba ei, wu min amb eipiendi to kiłip tunermbamon!” pa nim.

10 Nga ekii se ngii konu ełe puk,epi ełe Jiisas nge ekii siłmin wumb,eim kin kii sinjing. 11 Jiisas ek nipiorung kindim, “Wu endi ei ambim sikindpi, nga amb konj endi sim, wu eieim ambim oł kis erpi kin, eim ambkin kiłip tonum. 12 Nga amb ei eimwam si kindpi, eim wu eipi endi pupukin, amb ei wam kin oł kis erpi, wamkin kiłip tonum.

Jiisas Kengip EkKaNipi Kangił Ngum(Masyu 19:13-15, Luk 18:15-17)

13 Nga wumb kombur kangił kem-bis Jiisasmułum konu ełe tuwunjung.Tu wuk kin, wumb ei kangił kembis eiembiłmba ni piik, ba eim ekii siłminwumb kangił tu wangin wumb ei ekngunjung. 14 Ba Jiisas oł ei kanpi, eimnoman kis piipi kin, ek nipi orung

kindim. “Kangił kembis na nganginkin enim ambił gii ninerngii! Ei yimił,wumb endi pii gii pim kin, kangił miłyi Gosmołum konu ka ełe tuk pungii,”pa nim. 15 “Na enim kin ek mendpiłnip ngond. Wumb endi Gos sinimkin tep er mołum konu ełe, kangił ełekembis mił yi sinerim kin, kapłi Gosmołum konu ełe tuk punerngii monmendpił!” 16 Nga Jiisas eim kangiłkembis embiłpi erim kin, kangił kem-bis ombu eim angił ambiłpi, kengip ekka nipi ngum.

Wu Endi Epi Pei Sałiłim Wu(Masyu 19:16-30, Luk 18:18-30)

17Nga Jiisas angpi andłam ełe pupukin, wu endi sikir opu, Jiisas mułumkonu ełe opu, mani simb ełe gopsingpii połpu, ek nipi kii sim. “Nim kawii ek mon wu, na nimbił oł erip,noman konj kunumkunum sipmułm-bii?” 18 Jiisas ek nipi orung kindim,“Nimbił erang nim na wu ka nin? Gosendeim mendpił ka mołum,” pa nim.19 “Nim lo ek pei piiłin: nim ambsikin, kiłip tokun, amb eipi sinenjii;nim wumb nge epi waning sinenjii;nim ek kend tokun wu endi ngunenjiimon! Nim ek kend tokun, wu epi eipini ngonenjii; nim arnim manim ekningił ei piinjii! Piikin, arnim manimpaki tunjii!” 20 Nga wu ei ek nipiJiisas ngum, “Ek mon wu, na kumb okkangił kembis kin moł ei, na lo ek peipiip kin, ekii sip poru nił. 21 Pe Jiisaswu ei kanpi kin ka piipi ngopu, eimek nipi wu ei ngum, “Nim epi endikapłi enenim. Nim nge epi pei sikin,wumb ngokun ku sinjii! Sikin, nimku nin epi sinerang mołmun wumbei, ngunjii! Nim epin konu ełe epi kamendpił sałim ei, sinjii! Nim na ondkonu ełe, ekii se onjii. 22Yi mił, wu eiek ei piipi kin, eim kumb dinga erim.Pe eim noman embin topu kin eimorung pum. Nimbił erang, wu ei epipei sałiłim nge wu.”

23 Nga Jiisas kanpi orung orungkind kanpi kin, eim nge ekii siłminwumb kin ek yi nim, “Pe wumb epipei mani mei ełe sałiłim wumb ei,

MAK 10:24 78 MAK 10:40kongun dinga wii erik Gos sinim teper mołum konu ełe tuk pungii,” panim. 24 Pe Jiisas ekii siłmin wumbJiisas ek ei piik kin puku sinjing. BaJiisas ek nga nipi orung kindpi yi nim,“Na nge kingnan noł, wu endi Gossinim tep er mołum konu tuk ba; baei kongun dinga erpi ba. 25 Pe kungkamil endi alap mui gal tundii ełeandłam ełe tuk ba; ba eim kongundinga erpi ba. Yi mił ku, wu endiepi pei sałim wu ei, kongun dinga wiimendpił erpi, Gos sinim tep ermołumkonu ełe tuk ba.” 26 Jiisas ekii siłminwumb ek ei piik, puku sinjing. Sik kin,enim Jiisas kin ek nik kii sinjing, “Yimił, wu nii kapłi erang, noman konjkunum kunum sipi mułmba?” 27 PeJiisas eim ekii siłmin wumb kin kankanpi, ek nipi ngum, “Ei wumb enenim kapłi enermba mon, ba Gos eimkapłi ermba. Gos eim mendpił epikanim kanim kapłi pei ermba.”

28 Ba Piisa ek nga nipi Jiisas ngum,“Kani! Sin epi pei si kindpin, nimkin ekii se onjpun.” 29-30 Pe Jiisas eknim, “Na enim kin ek mendpił nipngond, wumb endi na kin Gos nge ekka ei piik kin, ngii konu ełe si kindik;engnjing noł si kindik; einjing noł sikindik; menjing noł si kindik; ernjingnoł si kindik; kingenjing noł si kindik;aka pin kuni si kindik; na nge kongunerngii onmun kunum ełe, Gos epi 100pei ngopu orung kindmba. Ya manimei ełe mułngii kunum ełe, Gos eimenim kin ngii ni, angim ni, aim ni,mam ni, kangił ni, aka pin kuni ei,Gos enim ombu kin pei orung kindpingumba. Ngang kin, wumb komburwumb ei kin oł embin tui erik ngungiiku. Nga kunum ekii se, noman konjsik, konj kunumkunummułngii. 31Bawumb kombur wu owundu mołmunkumb se mołmun wumb ei, ekii senga wumb wii mił mułngii. Ba wumbkombur wumb wii ekii sik mołmunwumb ei, ekii se kunum ełe, kumb sewumb nummułngii.

Jiisas Ek Nipi Kunum Tekliki EimKułmba

(Masyu 20:17-19, Luk 18:31-34)

32Wumb Jerusalem konu ełe pungiipendik, andłam ełe punjung. Pe Jiisasandłam ełe andpi sikir ok pupu, Jiisasekii siłmin wumb puku sinjing. Ngawumb ekii se onjung wumb tunguenjing. Jiisas eim ekii siłmin wumbengki nga tał sipi, orung sim kin,ek pułe eim kin tonu omba ei, nipingum. 33 Jiisas ek yi nim, “Enimpiyei! Sinim Jerusalem konu ełe tonubin. Pe wumb wu kingam sipanginkin, ek emb tołmun wumb kin, Goskułmał kałiłmin wumb owundu kinngungii. Ngok kin, eim wumb ombani piik kin, kan ngok tok kundngii.Pe wu kingam ei sik, wumb eipi endingangin kin, tok kundngii nik, wumbeipi ngunjung. 34 Nga eim wumb sik,ek kulsingii, jipambił tok, kepii tokkundngii. Tok kundangin kin, pepikunum tekliki poru neng kin, angpinga konj tonu omba,” pa yi nim.

Jeims Kin Jon Teł, Eł EłipWu OwunduMołmbuł

(Masyu 20:20-28)35 Nga Sependii nge kingam tał,

Jeims, Jon teł okuł, Jiisas kin yi nin-jngił. “Ekmonwu, sił nim kin epi endikii simbił nge onmbuł. Nim epi ei siłkin enjii!” pa ninjngił. 36 Pe Jiisas eknipi, wu tał ngum, “Na ełip kin nimbiłoł ermbii?” 37 Pe wu tał Jiisas kin eknikił orung kindinjngił, “Nim ekii seking peł ełe, tiłang owundu ei ninimnoman dinga sikin onjii kunum ei,kapłi sił piinmbił ei nim sił wu tał endisikin, angił tundungmundan kin, ngaendi angił taring mundan mułmbuł,”pa ninjngił. 38 Ba Jiisas ek nipi wutał ngum, “Na kin ek ei kii sinmbił eiełip ek ei pii poł tunanmbił. Ełip kapłinoł na nond noł ming ei, kapłi nungułmin? Nga ełip kapłi na noł peł ełe ełipkapłi pingił min?” 39 Pe wu tał eimkin ek nikił, “Sił kapłi ermbił.” Jiisasek nipi wu tał ngum, “Keimi, ming eina pe noł nond, ełip ming ei kapłi nołnunguł ku. Pe na noł peł ełe, ełip kapłinoł pingił ku. 40Pe wumb nii endi eimna angił tundung min angił taring ełemułmba ei, na nge epi endi mon. Ba

MAK 10:41 79 MAK 11:8Gos ei eim peł ei eim ngumbii ni, erka er mundum wumb ei ngumba.”

41 Nga Jiisas nge ekii siłmin wumbengki orung ek ei piik, nga Jon kinJeims tał kin noman kis piinjing. 42BaJiisas eim ekii siłmin wumb eim kinwii topu, “Wei!” pa nim. Eim ek nipiwu kei ngum, “Enim piinmin, wumbembe mołum wumb num ei, tiłap eipiełe pałim ei, en enim noman dingato mani kindngii ei pałim. Pe enenim wumb owundu ombu tep dingawii ełmin. 43 Ba oł ei enim kin tukpinermba mon! Wu endi eim enimkin wu owundu mułmbii ni ermba ei,enim kin kongun wii paki tumba wumułmba. 44 Pe wu endi enim kin wuowundu endeim mułmbii ni ermba,wu ei eim enim wumb pei kin kongunwii paki tumba,” pa nim. 45 “Nimbiłerang wu kingam eim yi ku, eim opuwumbeimkin kongunpaki tungii nipionerim, mon! Eim opu wumb pakitumba nge om. Opu kin, ond periełe kołpu, eim noman konj ka ngopu,wumb pei nga sipi orung simba ngeom.”

Jiisas Wu Endi Ningił TumbunMułumWu Ei Er Ka Erim.

(Masyu 20:29-34, Luk 18:35-43)46 Pe Jeriko konu ełe onjung. Jeriko

konu ełe si kindpi pupu kin, Jiisasekii siłmin wumb kin, wumb pei eimkin punjung. Puk kin, Barsimeiyas,Tiimeiyis nge kingam ei, ningił tum-bun mołułum wu ei, andłam wer ełemołpu, wumb ku ni epi ei kenim nipisiłim. 47 Nga Jiisas Nasares konu ełewu ei orum eim piipi kin, eim wiidinga topu, “Nim Jiisas, nim Deipisnge kingam. Nim na kin kaimb singo!” pa nim. 48 Nga wumb peiwu ei ek ngok yi ninjing, “Nim ektingnerii!” Ba eim ngawii dinga topu,“Nim Deipis nge kingam, nim na kinkaimb si ngo!” pa nim. 49 Pe Jiisaseim opu yi nim, “Enim wii tanginkin, wangłi!” nim. Pe wumb wuningił tumbun mułum wu, ei wii tun-jung, “Nim noman dinga pimba. Nimangkin po! Jiisas eim nim wii tonum,”pa ninjing. 50 Kapłi, pe eim konduk

si kindpi kin, eim sikir engim. Angpikin, Jiisas mułum konu ełe pum. 51 PeJiisas wu ei kin ek nipi ngum, “Nanim kin nimbił oł ermbii?” Wu ningiłtumbun mułum wu ei, ek nipi ngum,“Ek mon wu, na ningił er ka eran,kenmbii,” pa nim. 52 Jiisas ek nipiorung kindim, “Nim po! Nim pii gii jeerang kin, nim ningił ełe ka enim.” Pewu ningił tumbun mułum wu ei, sikirerang ka mułang kenim. Kanpi kin,wu ei Jiisas andłam pum konu ełe, ekiise pum.

11Jiisas Jerusalem Konu Ełe King Mił

Pum(Masyu 21:1-11, Luk 19:28-40, Jon

12:12-19)1 Pe Jerusalem konu ełe mandi

ok kin, Bespeis kin Besanii konu ełemandi komung Olip ełe tor onjung.Pe Jiisas eim nge ekii siłmin wu tałkindang punjnguł. 2 Jiisas eim ek nipiwu tał ngum, “Ełip pukuł, konu ełekeningił konu ełe mandi mołum. Pesikir keningił ni kung dongkii wumbmulenjung kung endi kan kuł pend-njing ei, na kin tu wunguł,” pa nim.3 “Pe wu endi ełip kanpi, ‘Ełip einimbił erang enmbił?’ ” a nim kin,kapłi ełip yi ningił, ‘Sił wu owundutu weł!’ a neng kin onmbuł. Ekii seeim kung dongkii sikir sipi ya orungkindmba,” pa nim. 4 Kapłi wu tałpukuł, kenjngił ni kung dongkii endikan kuł pendnjing. Kung ngii onduełe pendnjing pim ei, kan si kindkiłnga tu wunjnguł. 5 Nga wu komburmandi angk, ek nik ngunjung. “Ełipnimbił oł erang kung dongkii ei kin-dangił punum?” a ninjing. 6 Nga wutał ek nikił wumb ngunjnguł, “Jiisasek nim mił ninjngił.” Nengił kin,kung dongkii wumb, “Kung kapłi seł!”ninjing. 7Pe ełe ełip kung dongkii wałya Jiisasmołumkonu ełe tuwunjnguł.Tu wukuł kin, konduk tukuł ei peł ełesingił. Pe Jiisas kung dongkii ełe tonupupu mułum. 8 Pe wumb pei kondukgulk, andłam ełe mundnjung. Pe nga

MAK 11:9 80 MAK 11:25wumb kombur ond onguł tok tu wuk,andłam ełe mundnjung ku. 9 Nga wuamb pei Jiisas pum konu ełe kumbse punjung. Nga wumb kombur ekiise punjung ku. Nga wumb pei pukkin wii dinga tunjung, “Wu owunduonum,” pa ninjing. “Gos wu owunduei kin eimnomankangumba. EimGosnge embe owundu ełe onum! 10 Gossinim noman ka ngopu, eim kingamwu owundu Krais kindang opu, sinimkonu orung orung tep ermba ngeonum. Kumb ok, kupam Deipis sinimtep ełim mił, yi ermba nge onum.Gos embe ambił tonu kindinmin.” paninjing.

11 Pe Jiisas Jerusalem konu ełe om.Opu kin, men ngii owundu ełe nirikpupu kin konu ełe kan andpi, pupukin epi kanim kanim kanpi poru nim.Ba konu eni mani pupu poru nim.Konu pou neng Jiisas eim ekii siłminwumb engki nga tał sipi Besanii konuełe pum.

Jiisas Ek Nipi Ond Mong TunermbaNim

(Masyu 21:18-19)12 Nga kunum endi, Besanii konu

ełe si kindik, nga Jiisas kuni tum.13Nga eim kenim ni ond pik endi turiimił engim. Pe Jiisas kenim ni, ondonguł pei mułum ni kenim. Kanpipupu kin, “Ond mong, kurup simbii,”ni piim. Ond engim konu ełe, eim ondmong endi eim kinerim mon! Ongułmendpił mułum. Nimbił erang, ondpik mong tunałim kunum ei mułum.14 Pe Jiisas ond ei nipi ngum, “Nimond mong nga tunenjii mon!” pa yinim. Pe Jiisas ekii siłmin wumb ek eipiinjing.

Jiisas Men Ngii Konu Ełe Kil Ngopu SiKindim

(Masyu 21:12-17, Luk 19:45-48, Jon2:13-22)

15 Wumb Jerusalem konu ełe pun-jung. Pe Jiisas men ngii konu ełeandaring mandi pum. Pupu, kenimni wumb men ngii konu ełe andaringmandi wumb, kei nin ku onguł sikmong top ełmin, epi pei wumb tuwuk

ya epi top erik, er mulnjung wumbei Jiisas pupu, to kindang kin, konueipi eipi tor si kindang punjung. 16 PeJiisas ek dinga nipi wumb ngum, “Epitop ei Gos ngii mandi tu wuk enerngiimon!” pa yi nim. 17 Jiisas kengipek nipi ngum, “Gos ek yi mił wumbkombur ok pulk yi ninim, na ngii eikinwumbyimił ningii, ‘Na ngii ei preinge konu ełe er mułmba,’ yi ningii; baenim wumb ek ei piinarik sik, wumbkoi erik, epi waning sik erik nge ngiimił enmin,” pa nim.

18 Nga kułmał kałiłmin wumbowundu kin, ek emb połmun wumbombu kin, Jiisas enim epi ei piik, enenim andłam endi kuruk Jiisas tumunni piinjing. Wumb ombu Jiisas kinmund mong enjing. Nimbił erangwumb pei Jiisas nge kengip ek piik,puku sik, tungu enjing.

19 Nga konu pou neng, Jiisas ekiisiłmin wumb kin Jerusalem konu ełesi kindik punjung.

Ond Pik Kengip Ek Endi(Masyu 21:20-22)

20 Pe kupiiring okrii, Jiisas kin eimekii siłminwumbandłamełe puk ken-jing ni, ond pik kułii erim. Ond ongułkin dumbuł kin pei kułii er poru nim.21 Nga Piisa eim oł endi erang piipikin, eim yi nim, “Ek emb tołun wu,keniyo! Ond Pik ei nim ek ngon, ondei kułum.” 22-23 Jiisas ek nipi orungkindpi yi nim, “Enim Gos kin pii giinik molk kin, oł ei enim kapłi erngii,”pa nim. “Na ek keimi nga nip enimngond. Pe wu endi kapłi komungei ek neng kin, kapłi pupu mani epnoł ełe ba. Pe wu endi eim nomantał pinermba mon, ba eim pii gii ełemendpił pimba. Pe eim ek ei kapłipeni ełe omba. Nga epi ełe tonuomba ei, wu endi ek nim mił mendpiłpimba. 24 Yi mił erang, ełe nge naenim kin ek nind, kunum ełe enimprei erik, epi endi simin ni kii sinjingkin, kapłi enim pii gii nik epi ei singii.Sik kin, prei erik, kii sik, epi ei enimsingii. 25 Nga kunum ełe enim angkprei erangin kin, wu endi enim kin

MAK 11:26 81 MAK 12:10oł kis erpi nim kin, enim wu ei ołkis ei kapłi si kindngii. Yi mił, enimErnjing Gos ei epin konu ełe mołum,eim enim noman kis kapłi kil ngopusi kindmba ku,” pa nim. 26 (“Ba enimwu endi oł kis ei si kindnenjing kin,kapłi Erinjpin Gos enim noman oł kisei kil ngopu si kindnermba mon ku,”pa nim.)

Jiisas Nge Noman Dinga Nii Ngołum(Masyu 21:23-27, Luk 20:1-8)

27 Wumb Jerusalem konu ełe ngaorung onjung. Wangin kin, Jiisasmen ngii konu ełe nirik andpi mułumkin, wumb kułmał kałiłmin wumbowundu kin, mon ek tołmun wumbkin, men ngii kongun ełmin wumbombu ei Jiisas mułum konu ełe on-jung. 28 Wumb ok Jiisas kin ek nikngunjung, “Nim nipe noman dingapeng oł ombu en? Pe wumb nii nimnoman dinga ngang, kongun ombumił en?” a ninjing. 29 Jiisas eknipi ngum, “Na enim ek endi kii sipngumbii. Enim na ek nik ngunjungkin, ek ei nga na enim nip orungkindmbii. Ei na kongun noman dingapeng enjmił ei nimbii ku. 30Ya noł wuJon wumb noł pendiłim oł ei; Gos ngeoł min mei ełe wumb nge oł?” Jiisasek nipi, “Ek ei nik orung kindei!” panim. 31 Pe wumb en enim ek yi ni piikpiik enjing. “Pe sinim epin konu ełeepi ninjpin kin, kapłi Jiisas yi nimba,‘Enim nimbił oł erang enim Jon piigii ninanmin?’ a nimba. 32 Pe ngasinim wumb ek epi ninjpin kin, ek eikapłi enermbamon.” Nimbił erang enenim wumb pei mułangin kin, mundmong enjing. Wumb pei Jon eim Gosek ni tor kindiłimwu ni piinjing. 33Pewumb Jiisas kin ek nik ngunjung, “Sinpiinanmin.” Pe Jiisas ek yi nim, “Na yiku enim kanip nind, na noman dingapeng yi kongun enj pa nip, ninermbiimon,” pa nipi wumb ngum.

12Jiisas Ond Mong Pin Ek Ekin Nim(Masyu 21:33-46, Luk 20:9-19)

1 Jiisas ek ekin topu wumb ngopueim ek yi nim, “Wu endi eim kan ondmong pin endi tełim. Tałpi, kunggui torung er pok erim. Erang kin,ming owundu endi yi mił er sepi kin,ond mong tangpi tuk kindmba ngeerim. Erpi kin, tep ngii endi tuk ełetakpi sim ku. Ond mong pin ei sipiwumb kongun, ‘Erngii!’ nipi, wumbkin kindim. Kindpi kin, eim pupukonu turii endi pum. 2 Tengingiikunum mandi erang kin, eim kongunwu endi kindang pupu, ond mongwumb kongun er mulnjung konu ełepum. Eim yi ni piim, ‘Ond mongpin kuni kombur numbii. Nop sipip,ku simbii,’ ni piim. 3 Pe wumb wuni ambił gii nik, kepii tunjung. Tokkin, nga wii kindangin orung pum.4 Pe nga, eim kongun wu endi ngakindang om. Wu ei yi ku tok kin, pengto tokun tunjung. Nga wu ei kin ołkis enjing. 5 Pe nga eim kongun wuendi nga kindim. Kongun wumb erikmolk, wu ei to kundnjung. Pe ngakongun wumb pei kindang onjung.Pe enim wumb kopur tok, nga enimwumb kopur tok kundnjung ku. 6 Peeim kingam endeim mendpił mułum.Mołpu kin, eim kingam ei eim nomanpiim. Piipi kin, ekii se mendpił, eimnge kingam ei kindang, pupu wumbond mong pin kongun er mulnjungkonu ełe pum. Pupu kin, ek yi nim,‘Nam nge kangi ei ek nimba ei komsingii,’ pa yi nim. 7 Ba ond mongpin kongun ełmin wumb en enim eknik piik, piik enjing. ‘Kingam eimarim nge epi eim pei simba,’ ni pi-injing. ‘Sinim sikir to kondpun kin,ond mong epi ei sin sinim simin!’ paninjing. 8Yi nik kin, tok konduk sipik,ond mong pin torung ełe kindnjing.”

9 Pe Jiisas ek nipi kii sipi wumbngum, “Pe ond mong pin ei arim opukin nimbił oł endi ermba? Eim opukin eim ond mong pin kongun ermulnjung wumb ei to kundmba. Penga ond mong pin ei sipi, wumb eipiendi ngang kin, kongun er mułngii.10 Enim ek mon endi mer poł pend-

MAK 12:11 82 MAK 12:27njing ei gernenjingmin? Gos ek yimiłninim,‘Pe ku ei ngii takiłmin wumb si kind-

njing kin ku, ei ku dinga ka wiimendpił, ngii ekin ełe engim.

11 Gos owundu eim mendpił oł eierang kin tonu onum, sin eikan ka wii kaninmin.’ ”

12 Jiisas ek ei wumb piik nik ełminwumb owundu ei pupun, Jiisas ambiłgii nimin ni piinjing; ba wumb mundmong enjing. Wumb piinjing ni Jiisasek neng kin, en enim konu ei si kindikpunjung.

Ku Takis Siłmin Ei Kii Sinjing(Masyu 22:15-22, Luk 20:20-26)

13 Lo ek piik ekii siłmin wumb kom-bur kin, Eros wumb kopur kin Jiisasmułum konu ełe punjung. Puk kin,wumb ei en enim ek endi nik Jiisassimin ni piik punjung. 14 Pe wumbei ok Jiisas kin ek dinga nik, “Ek embtołun wu, sin piinmin nim ek keiminikin nikin en wu. Pe nim wu en-deim noman ngonan. Nim wu endinoman peng ek ninmin mił ninan.Ngawu embepinałimmił ninanmon?Gos ek keimi mendpił minj nikin, wuamb pei ngon. Nim piin ei sinimermin mił nenj? Ei kapłi sinim wunum Siisa yi mił Rom tep ełmin wuowundu mił, ku takis ngumun minmon? Sinim kapłi ngumun min sinimngunermin?” 15 Jiisas ek kend tokełmin wumb ei piim. Piipi kin, Jiisasek nipi ngum, “Nimbił oł erang enimna kin ek ak mak enmin? Pe komku end tu wuk, na ngangin kin, eikenmbii,” pa nim. 16 Wumb kom kusik tu wunjung. Tu wangin kin, Jiisaswumb ei kin kii sim, “Ei min men miłku ei nii nge?” Pe wumb ek nik orungkindnjing, “Ei Siisa nge.” 17 Pe Jiisasek nipi orung kindim, “Epi Siisa ngeepi ei Siisa ngungii! Gos nge epi ei Goseim ngungii!” Pe wumb ek ei piik piipol tunarik kin, piik kun enenjing.

Wumb Kolk Nga Angnałmin(Masyu 22:23-33, Luk 20:27-40)

18 Wumb kolk nga konj punałminni piiłmin wumb kopur Jiisas mułum

konu ełe onjung. Wumb tiłap ei menek eipi mił yi niłmin, ‘Wumb kolknga konj punałmin.’ Wumb ei, Jiisaskin kii sinjing. 19 “Ek emb tołunwu, Moses lo ek yi mił połpu sinimngum. ‘Pe wu endi kułum kin, eimkangił endi mulerim ba, eim ambimei mołum. Mołum kin, amb ei eimangim sipi kin, kangił endi mengpingumba. 20 Pe wu angim angim angiłorung nga tałmulnjung. Molk kin, wukumna ei amb sim wu ni kułum ba,kangił endi mengnerim. 21 Pe angimekii amb ei sipi kin, nga wu ei kułum,ba kangił endi mulerim ku. Pe ngaangim tuk ei, amb ei eim sim, ba ngaeim kułum ku. 22 Yi mił wu angimangił orung nga tał angim ei, amb en-deim ei ku sik punjung; ba kangił endimengnenjing mon. Angim angim nipei kulnjung. Kolk kin, ekii se mend-pił amb ei kułum ku. 23 Pe kunumekii se kulnjung wumb nga angk tonuongii kunum ei, amb ei wu nii simba?Amb ei wam nii, nim piin min? Wuangim angił orung nga tał amb en-deim sinjing,” pa ninjing.

24 Jiisas ek nipi ngum, “Gos ok pul-tum ek ei, enim pii poł tunarik moł-mun. Pe enim Gos epi dinga ermba, eienim piinanmin. Pe enim ek ninminei, kun pinałim mon. 25 Wumb kul-njung wumb angk tonu ongii kunumełe, wu amb sinerngii mon, ba Gosenjel epin konu ełe mołmun mił eiyi ku mułngii. 26 Ba ek ei wumbkułii wumbnga angk tonu ongii; enimMoses nge mon mer pultum pałim eikenjing min? Dup endi ond kembisełe dup num ek poł ei Gos nipi wuMoses kin ngum,‘NawuEiparamngeGos, wuAisak nge

Gos, wu Jeikop nge Gos,’ pa yinim.

27 Gos wumb kułii wumb nge Gosmon! Gos wumb konj mołmun ngeGos mołum. Gos wumb eim kin piigii ninjing wumb ei, Gos noman konjnga, en enim ngang konj mułngii.Enim ek ei kun mendpił pinałimmon,” pa nim.

MAK 12:28 83 MAK 12:43Gos Ek Dinga Kumna Mendpił(Masyu 22:34-40, Luk 10:25-28)

28 Nga men kengip ek tołum wuendi opu moł piipi kin, Jiisas wumbkin ek mił enjing ni orung kindpi kaerim. Pe wu ei Jiisas kii sim, “Lonipe lo kumnamendpił kawii pałim?”29 Jiisas ek nipi orung kindim, “Loek kumna yi mił pałim. ‘Enim Esrelwumb pei enim piingii! Sinim Er-injpin Gos Owundu ei sinim Gos eiendeim mendpił, sinim nge Owundumołum. 30Nim Gos kin noman ka peimendpił ngokun, “Nanim Gos,” nikinmulnjii. Ninim noman tuk ełe poruGos kin ngokun; nga nim noman peiGos kin ngokun, nimnoman dinga peiGos kin ngokun er mulnjii,’ pa nim.31 Nga lo endi ei yi mił: ‘Nim wumbeipi noman ka ngunjii ei, ni ninimnoman ka ngon mił yi ngunjii.’ Ngalo eipi endi lo tał ei kamb mani kind-nanim mon,” pa nim. 32 Pe ek embtołunwu ek nipi Jiisas ngum, “Ekmonwu! Nim ek ka nin keimi mendpił,Gos endeim mendpił mołum. EimOwundu mołum. Gos eipi endi mo-lałum, mon! 33 Sinim eim kin nomanka pei ngumun; sinim noman tuk ełepei ngumun; sinim noman dinga eimkin pei ngumun; sinim wumb moł-mun noman ka ngumun. Pe sinimlo tał ei piipin kin sin sinim lo tał eiekii se punjpun kin, kapłi oł ei erpiwumb kułmał kałmin kanim kanimpei to mani kindim,” pa nim. 34 NgaJiisas piim ni, wu ei ek ka nipi orungkindim. Jiisas wu ei kin ek nipi ngum,“Nim Gos sinim kin tep er mołumkonu ełe mandi mołun,” pa nim. Yimił, nga wumb endi Jiisas kin nga kiisik mund mong erik mołmun.

Krais Eim Nii?(Masyu 22:41-46, Luk 20:41-44)

35 Pe nga Jiisas men ngii mołpu,kengip ek nipi wumb ngum, “Nim-bił erang kengip ek tołmun wumb eiKrais ei opu, wumb paki tumbii ni,omba wu ei Deipis nge kingammend-pił mołum?” pa ninmin. 36 “Gos GuiKa neng, Deipis kin ek nim,

‘Owundu nipi, na owundu ninim mił,nim na angił tundung orungmulnjii. Molkun kin, ekiise nim opu orung wumb nasipi, nim simb ełe mandringkindamb kin, nim opu orungwumb to mani kindnjii,’ panim.

37 Deipis ei eim ‘Owundu’ ninim; nim-bił erang Owundu Deipis nge kingammendpił mołum ninim?” Pe wumbtiłap owundu molk kin, eim ek ei piikkin ka piinjing.

Jiisas Lo Ek Kengip TołmunWumb ToMani Kindim

(Masyu 23:1-36, Luk 20:45-47)38 Pe Jiisas kengip ek ni ngopu yi

nim, “Enim lo ek piiłmin wumb kankun erik mułngii. En enim alap olttałpin endmin ni piiłmin. Puk kin,en enim wumb kanik kin, ‘Mułeiyo,’nik kin wumb ei kułou tołmun konuełe mołmun. 39 Nga en enim kon-duk olt kindik kin men ngii kumb ełemułngii ei ka piiłmin. Nga en enimkuni owundu nołmun ei, en enim pukpeł kumb ełe mułmun ni ka piiłminku. 40 ‘Wumb ombu amb ngii konubin ni piiłmin.’ Amb wengin mołmunkonu ełe pułmun. Puk kin, amb epingii konu epi mołum ei, pei sik poruniłmin. Nga en enim ek kend tok preiolt ełmin. Erik kin, ekii se kunum, Goswu ombu epi embin tui endi wu keikin ngumba.”

Amb Kurpu Endi Gos Kin Epi EndiNgum

(Luk 21:1-4)41 Nga Jiisas men ngii konu ełe ku

sim konu ełe wumb ku tu wuk mingełe kindiłmin konu ełe mandi mułum.Pe wumb ku sim wumb, ku pei ngun-jung. 42Pe nga amb endiwamkultum,amb ku kurpu mułum ni, ku kundiikembis ei endeim mił sipi kindim.43Nga Jiisas nge ekii siłminwumb eimwii topu kin, “Wei!” nim. Nga eimenim kin ek nipi ngum, “Na ek keiminipi enim ngond, amb ku kurpu eimwam kułum amb ei, ku owundu tukkindnim. Kindim, amb ei wumb kupei men ngii ełe ku tołmun ming ełe

MAK 12:44 84 MAK 13:19tu wunjung wumb ombu, amb ei tomani kindim. 44Pe wumb pei en enimku pei sałiłim, ba mer ming ełe peikindnałmin. Ba amb ei eim ku peipinerim, ba eim ku pei tuk kindim.Kindpi kin, pe eim nga kuni sipi nopuermba, ku sinałim,” pa nim.

13Men Ngii To Kis Ermba(Masyu 24:1-2, Luk 21:5-6)

1 Pe Jiisas men ngii si kindpi, torpupu kin, Jiisas ekii siłim wu endi eknipi, Jiisas ngum, “Ek mon wu! Kani!Ku owundu ka wii nin ngii ka wii kawii mołum,” pa nim. 2 Nga Jiisas eknipi orung kindpi yi mił nim, “Nimngii owundu ombu kan min? Pe kuendi tonu ku ełe pałim ku ei, ekii sepei to mani kindngii,” pa nim.

Epi Embin Tui Pei(Masyu 24:3-14, Luk 21:7-19)

3 Jiisas tonu komung Olip ełemułpu, men ngii owundu orungengim ni kenim. Pe Piisa, Jeims, Jon,Endru wu kei mendpił molk kin, eimkin kii sinjing. 4 “Nim ek nikin sinngon, ei kunum nenj oł embin tui eitonu omba? Nipe oł endi kumb setonu omba sin piimin? Epi ombu pemandi tonu omba min?” pa ninjing.

5 Pe Jiisas ek nipi ekii siłmin wumbngum, “Enim kanik kun er mułngii!Mon pim kin, wu endi enim ek kendtopu ngopu tor simba. 6 Wumb peiok, ‘Na embe Krais,’ ningii. Nik kin,ek yi ningii, ‘Na wu ei mendpił ond,’pa ningii. Nik kin, wumb pei ek kendtok ngok tor singii. 7Nga ekii se, enimwumb opu erngii ei piik kin, wumbopu erngii ek poł omba ei piik kin,en enim tungu enerngii! Ei epi tonuongii, ba poru nimba kunum ei, poruninanim. 8 Yi mił, wumb tiłap endipuk, wumb tiłap endi kin opu erngii.Wu king tiłap endi puk, wu king endikin opu erngii. Nga konu orung kopurkonu kopu tumba. Kopu tang kin,wumb kuni simba. Epi ei amb endikangił mengmba erang ngenj kumbiisinmin, yi mił pepi ba,” pa nim.

9 “Ba en enim mandił kan kun erikmułngii! En enim wu num ek ei kospiimba. Pe enim men ngii konu tuwuk enim kepii tungii; enim kin nintep ełim wu owundu mułngii konuełe, tu wungii enim. Na ek ka nikwumb ei ngok kin, na kongun yi miłerngii,” pa nim. 10 Pe wumb tiłapeipi eipi wumb pei Gos ek ka nenginkin, ełe ok endi piyangin kin, ekiise muł mei poru nimba kunum ei,oł embin tui tonu omba nim. 11 Pewumb kombur enim sik tu wuk, kosełe tonu tu wunjung kin, enim mundmong kulerngii. Kularik kin, sinim eknipe ek nimin noman yi to piinerngiimon! Kunum ełe, Gos enim kin ekei pei nipi enim ngumba ei, enimnik tor kindngii. Nimbił erang, ekei enim mendpił ni tor kindnerngiimon. Ba Gos Gui Ka enim kin ek einipi ngumba. 12Wumb enim engnjingsik, kos erik nga to kundngii. Ern-jing, kingenjing kin opu orung erik tokundngii. Pe kingenjing, arimmamniopu orung erik, to kundngii. 13Wumbpei enim kin noman kis piik ngungii;na ek enim piik mołmun, oł ei erngii.Ba wu endi na kin pii gii dinga pengmułum kin, kunum ełe poru nimbakunum ei, Gos eim sipi orung simba.”

Epi Kis Mendpił Tonu Omba(Masyu 24:15-28, Luk 21:20-24)

14 “Ba enim epi ei keningii, konu erkis ermba, epi kis ei konu ka mołpukonu engmba. Wu endi ek ei gerimkin, ka piyangłi! Kunum ełe Jurawumbmulnjung, tungu puk, tonu ko-mung ełe sikir tonu pungii. 15 Pe wuendi ngii tonu ełemołpu kin, nga sikirmani pupu eim epi ngii nirik mołum,epi endi sinermba mon. 16 Nga wuendi aka pin mołpu kin, kan ak topusikir pupu, konduk endi sinermbamon ku. 17 Kaimb mendpił singiiamb kangił mundii mondunmun ei,nin amb kangił am ngok kunum ei,wumb ei kaimb sik ngungii. 18 Peenim prei erangin kin, konu jii nimbakunum ei, oł ei nge tonu onermbamon. 19 Kunum ełe, oł embin tui

MAK 13:20 85 MAK 14:2owundu kumb se tonu omba. Kumbok, Gos epi pei eririm kunum, pei opum; nga pe yi ku oł embin tui ei ngeok tonu oneririm. Ekii se oł embintui, ei yi ku tonu onenmba. 20 NgaGos Owundu eim kunum ełe aningakopur wak tułang kin, wu amb peikunum ełe poru niłangin. Ba eim ngenimundumwumbni piipi kin, kunumełe aninga kopur wak topu kindangmołmun.

21 “Nga kunum ełe wu endi mołpuyi nimba, ‘Kenei! Krais ya ełe mołum.Krais wuł ełe mołum,’ yi nimba. Wuei enim kin ek yi nimba, enim piigii ninerngii mon. 22 Pe Krais ekmił ek kend tok ningii. Nga ek kendtok ni tor kindiłmin wumb ok kin,jep oł kanim kanim nin, oł kanimkanimerngii ku. Keimi kapłi erimkin,Gos mundum nipi wumb ek kend toksingii nge, erngii. 23 Ba enim kan kunerik mułngii! Na ek pei enim kin oknip poru ninj oł ei nge, endi ekii setonu om kin, enim pii poł tungii.”

Ekii Se Wu Kingam Omba(Masyu 24:29-31, Luk 21:25-28)

24 “Ba kunum ełe oł embin tui pupuporu neng kin, pe eni emii pimba; ngaoi tiłang enermba mon ku. 25 Ngamuł ełe, kanjip pei mani ongii. Ngakupumuł dinga epimołum epi ei ołupermba. 26 Nga kunum ełe, na wukingam ekii se kupumuł kin, ełemaniombii ni enim keningii! Kanik kin,na noman dinga wii kin nga tiłang kawii kin mani ombii. 27 Nga kunumełe, Gos nge eim enjel pei kindang,ongii. Ok kin, eim nge wu amb peikułou topu mundum wumb eim konuełe orung orung pei sipi orung simba.Sipi kin, mei konu ekin orung orungpei, sin epin konu ełe orung orung peisipi orung simba.”

28 “Enim ond pik ełe ek ei piingii.Kunum endi ond angił ełe noł mołpu,onguł konj tonu opu, nim kin enimpiingii ei, konu eni ba kunum tonuonum ni piingii. 29 Ei mił, ekii se naek nindmił epi yi tonu omba keningii.Enim piingii, eim mandi opu kin, ngii

ondu ełe mołum ni piingii. 30 Na ekkeimi nip enim ngond! Wu amb peikulerngii kunum ełe, na ek nind miłepi yi tonu omba. 31 Kupu muł kinmei teł poru nimba; ba na ek ei poruninermba mon,” pa nim.

Wu Endi Kunum Ełe Kin Eni Ełe NiPiinanim

(Masyu 24:36-44)32 “Ba wu endi kunum ełe kin, eni

ełe ni piinanim mon. Gos enjel eiepin konu ełe mołmun, ei pii poł tu-nanim. Nga Gos kingam yi ku, pii połtunanim. Ba Arim Gos mendpił piipoł tołum. 33 Enim kan kun erik kuierikmułngii! Enim piinanmin kunumnenj oł ei tonu omba. 34 Ei yi mił,wu endi eim ngii konu ełe si kindpikin, konu eipi orung pum. Pupu kin,eim kongun wumb eim nge epi ombutep er mułngii, ni kongun wu endeimendeim ni ngum. Ngopu kin, ngiiondu ełe tep er mułmba wu, ei eimtep ka er mułmba. 35 Yi mił, enimtep ka erik mułngii! Enim piinanminngii arim kunum nenj orung omba.Emii pang ombamin, tinga ombamin,kupiiring okrii kei kultu wii tołumkunum ełe omba min, ei enim pii połtunanmin mon. 36 Mon pim kin, eimsikir opu, kenmba ni enim or pekmułngii. 37Nga ek ei enim nip ngond,ei na wumb pei nip ngunj, ei enim tepka wii erik kin, kui erik mułngii!” panim.

14Wumb Owundu Jiisas To Kundngii(Masyu 26:1-5, Luk 22:1-2, Jon 11:45-

53)1 Pe kunum tał opu pang, ekii se

‘Pasopa Kuni Owundu’ kunum endisim. Nga kułmał kałiłmin wumbowundu kin kengip ek niłmin wumbyi ninjing, “Sinim nimbił oł erpin, Ji-isas kin ek kend nipin kin, Jiisas ambiłgii nipin, to kundmun?” a ninjing.2 Yi mił wumb ek yi ninjing, “Sinimoł ei kunum owundu sałim kunum ei,enermin mon. Mon pim kin, wumbopu tonu sik erngii.”

MAK 14:3 86 MAK 14:21Amb Endi Jiisas Peng Ełe Kopung

Kindim(Masyu 26:6-13, Jon 12:1-8)

3 Nga Jiisas eim Besanii konu ełepupu, Saimon ok kinj nang pirim, ngiikonu ełe pum. Pupu mołpu kin, kuninołmun peł ełe mułang kin amb endiom. Opu kin, amb ei ming ka wii endisipi tu wum. Tu wupu kin, ming eimur ka wii, ku owundu pułum mingei, topu gał tum. Topu kin, kopungka wii sipi, Jiisas peng ełe kindim.4 Ba wumb kombur mulnjung wumbei noman kis piinjing. Wumb en enimek ni piik piik enjing, “Nimbił erangkopung muru ka wii ei wii bein tokindnim?” ninjing. 5 “Pe sinimwumbtop erei nipin ngumun, ei ku 300 miłsimin. Sipin kin, wumb kurpu moł-mun wumb ei ngumun.” Nik kin, ambei kin ek ngunjung. 6 Ba Jiisas yi nim,“Enim amb kanik, wiik tei!” a nim.“Enim nimbił erang noman embin tuieim kin ngonmun? Ei na kin oł kaenim. 7 Kunum kunum wumb kurpuenim kin mołmun. Kunum kunumenim wumb kurpu kin paki tumun nipiinjing kin, kapłi paki tei! Ba naenim kin kunum kunum mulermbiimon. Muleramb kin, enim na kin pakitungii mił nenj?” pa nim. 8 “Amb eiepi kapłi ermba mił erim. Amb eimkopung muru ka wii sipi, na ngenj ełekełim ei na kułmbii oł erim. 9 Ngana enim kin ek keimi nind! Ei konuorung orung pei wumb Gos ek ka nikngungii. Epi nipe amb eim erim miłnik ngangin kin, wumb pei piingiiku!”

Juras Jiisas Opu Orung Wumb Ngum(Masyu 26:14-16, Luk 22:3-6)

10 Pe kunum ełe, Jiisas ekii siłminwumb engki nga tał mulnjung konuełe, wu endi embe Juras Eskeriyas eimpupu, kułmał kałiłmin wumb mul-njung konu ełe pum. Pupu kin, eimJiisas sipi, opu erii wumb ngumba ngepum. 11 Nga en enim ek ei piik JurasEskeriyas ek nim mił piik, ka piinjing.“Pe eim kom ku ngumun,” pa ninjing.

Pe Juras, “Jiisas sipi, kułmał kałiłminwumb ngumbii,” ni yi piim.

Jiisas Pasopa Kuni Eim Ekii SiłminWumb Kin Kuni Num

(Masyu 26:17-25, Luk 22:7-14,21-23,Jon 13:21-30)

12 Nga kunum kumna kunum bresyiis punałim kunum ei, tonu om.Kunum ełe, kung siipsiip wał to kon-dułmun ku. Kunum ełe Jiisas ekiisiłminwumb Jiisas kin yi ninjing, “Sinnim kuni Pasopa jiłi er ka er seminnunjii?” pa ninjing. 13 Nga Jiisaswu tał kindang punguł nge punjn-guł. Pe eim ek yi nipi wu tał ngum,“Ełip konu owundu ełe wu endi nołming owundu ełe noł kułpu tumbakonu ełe, ełip kurkuł ba konu ełe,ełip ekii se punguł. 14 Nga ekii sepukuł, eim ngii endi nirik pum kin,ełip ngii arim kin ek yi mił ningił,‘Ek mon wu yi nim, ngii palting jiłiseng, na ekii siłmin wumb kin kuniPasopa numbii?’ 15 Nga eim kapłiandan topu, konu owundu tondrungpalting ełe tuk peł simba ełe, er kuner kindang, simba ełe sinim kuni er kaer singił.” 16Pe Jiisas ekii siłminwu tałpunjnguł konu ełe owundu sim. Sengkin, epi kanim kanim Jiisas ek nimmiłkenjngił. Pe wu tał kuni Pasopa er kaenjngił.

17 Nga konu pou neng, Jiisas eimekii siłmin wumb sipi tu wum. 18Ngapeł ełe kuni nok molk kin, Jiisas eimyi nim, ‘Na ek keimi nip enim ngond,enim mołmun wu ei endi, na sipi opuorung wumb ngumba wu ei, na kinkuni ende nonum.’ 19 Pe Jiisas ekiisiłmin wumb en enim, noman embintum. Tang kin, pe wu endi nii nik eimkii sinjing, “Namin?” paninjing. 20PeJiisas ek yi nipi ngum, “Enimwu angiłorung orung nga tał endi ełe mołum.Wu ei nam kin ming ełe bres endekindinjpił. 21 Yi mił, na wu kingam ołembin tui tonu omba, ei Gos ek ełe okpolk pendik mił ninim. Wu kingamei topu tonu kindim wu, eim kaimbmendpił sim. Kapłi, wu ei mam wu eimengnerim!” pa nim.

MAK 14:22 87 MAK 14:42Jiisas Kuni EimEkii SiłminWumbKin

Num(Masyu 26:26-30, Luk 22:15-20)

22 Nga en enim kuni noł molk kin,Jiisas eim bres endi sipi, eim prei erpiGos ngum. Ngopu kin, bres engintopu, eim ekii siłminwumb kin ngum.Ngopu kin, ek yi nim, “Enim Sei! Ei nange ngenj mił.” 23 Pe eim ming wainendi sipi kin, prei erpi, Gos ngum.Ngopu kin sipi, eim ekii siłmin wumbkin ngum. Pe wumb pei noł nunjung.24 Nga Jiisas ek nipi wumb ngum, “Eimiyem mił ei, Gos ei kumb ok eimwumb ek mendpił nirim ek ei pułe,akip tonu onum. Ei yi mił, na miyemei bein tamb kin, wu amb pei pakitumba. Pułe yi mił, na kuls kin, meiwumb pei paki top ngumbii,” pa nim.25 “Na ek keimi nip enim ngond, nanga noł wain ei nga nonarip pup kin,nanim noł wain konj endi Gos mołumkonu ełe nga numbii,” pa nim. 26Ngawumb golang nik, puk tonu komungOlip ełe tonu punjung.

Piisa Jiisas Buł Ngumba Nge Nin(Masyu 26:31-35, Luk 22:31-34, Jon

13:36-38)27 Nga Jiisas ek nipi wumb ngum,

“Enim pii gii ei pei dinga mulerangkin, enim tungu pungii. Gos ek okpołmun ek ei yi mił ninim, ‘Kung si-ipsiip tep mołum wu ei to kundanginkin, kung siipsiip konu ełe eipi eipipungii.’ 28 Ba nam nga angip tonubii, pe na pup ok, Galilii konu ełebii. Enim na kin ekii sik ongii,” panim. 29 Pe Piisa ek yi nim, “Kapłi,wumb pii gii pei dinga mulerim kin,na pii gii ei dinga mułmba. Wumbkombur tungu puk kin, ba na tungupunermbii mon!” pa nim. 30 Pe Jiisasek nipi Piisa ngum, “Na ek keimi nipnim ngond, akip emii pimba kunumełe, kei kultu wii tunermba kunumtał ninim kin, nim na embe kunumtekliki kii sengin, ni tor kindnenjii,”pa nim. 31 Ba Piisa ek dinga nim, “Nanimkin ende kułmbii, ba nanimembenip koi enermbii mon mendpił!” pa

nim. Pe Jiisas ekii siłmin wumb pei yiminj ninjing.

Jiisas Gesemanii KonuEłeMołpu, PreiErim

(Masyu 26:36-46, Luk 22:39-46)32 Pe puk konu endi ełe tor pun-

jung, konu ei embe Gesemanii. NgaJiisas ekii siłmin wumb ek nipi ngum.“Enim ya ełe mułngii! Nam preiermbii!” 33 Pe eim Piisa kin Jeims kinJon sipi, eim kin punjung. Pe eimnoman tuk ełe embin tang piipi eimkis mendpił piim. 34Pe eim ek nipi wukei ngum, “Namnoman tuk ełe embintonum. Namkułmbii ni piind,” panipiwu kei ngum. “Enim ya ełe molk kin,tep ka erik mułngii!” 35Pe eim aningakopur pui mił erim. Pupu kin, mei ełemani pupu kin prei erim. Na kułmbiini piim kin, ngenj kumbii owundu eina kin si kindmba. 36 Jiisas yi nim,“O Arnan, nim epi pei kapłi enjii, nipiind. Nimnaming ei oł embin pałim,na oł embin tui ei si kindnjii, ba nimna noman ełe ekii se enenjii mon! Baninim noman ełe yi enjii.”

37 Pe eim pupu, kenim ni eim ekiisiłmin wumb or pinjing. Nga Jiisaseim ek nipi Piisa ngum, “Saimon, nimor pałin min? Nim kunum endeimkapłi na kin tepmulenjiimin? 38Enimtep ka kun erik molk kin, prei erngii!Mon pim kin, epi endi enim ermbaepi ei kan simba. Keimi, noman tukgui ei dinga piinim, ba ngenj ei dingapinałim.”

39 Pe Jiisas nga pupu kin prei erim.Pe prei ei ok erim mił, eim nga prei einge nga erim ku. 40 Pe Jiisas nga opu,ekii siłminwumbor pinjing konuopu,kenim ni or pek mulnjung. Eim ekiisiłmin wumb en enim ningił embintum. Tang kin, pe en enim ek nipe eknimin ni piinenjing.

41 Nga Jiisas nga kunum teklikipupu kin, nga orung om. Opu kin, eknipi ekii siłmin wumb ngum, “Enimor pek kor mołmun min? Ei kapłi, pekunum ei na wu kingammani mei ełesik, opu orung wumb noman kis piikwumb ngonmun. 42 Enim angangin

MAK 14:43 88 MAK 14:64kin sinim pamin! Kinei! Wu na nipikindmba wu, ya mandi onum.”

Juras Jiisas Sipi, Opu Orung WumbNgum

(Masyu 26:47-56, Luk 22:47-52, Jon18:3-12)

43Pe Jiisas ek nipimułang kin, Jurassikir opu, wu ei Jiisas ekii siłmin wuangił orung orung nga tał, ei nge wuendi eim om. Pe wumb tiłap owundueim kin onjung. Onjung kin, wumbei tui nin kepii ambił sik onjung. Wuowundu kułmał kałiłmin wumb kin,wumb mon tołmun wumb kin, mentok kongun wumb kindangin onjung.44 Pe wu endi Jiisas sipi, opu orungwumb wu ei oł erpi, nipi wumb kinngum, “Pe na wu endi kin gupu topnop ninj, wu ei Jiisas. Enim ambił giiningii! Enim tep ka molk sik sipngii!”pa nim.

45 Pe Juras opu Jiisas mułum konuełe pupu kin, ek yi nim, “Ek emb tołunwu!” Pe eim Jiisas gupu topu num.46Pewumbpei Jiisas ambił gii ninjing.47Ba en enim enjing konu ełe wu endimandi angpi mułum wu ei, tui keperasipi tor sipi, kułmał kałiłim kongunwu endi topu, eim kom kopispi manikindim. 48 Pe Jiisas ek nipi wumbngum, “Enim na singii wangin kin,pe enim tui ambilk enmin ei, waningwu endi mułum mił ambił gii ningiienmin min? 49 Kunum kunum naenim kin men ngii ełe ende mołpun,na enim ek emb top top enj, ba enimna ambił gii ninenjing,” pa nim. “BaGos ek ka ok pulk ełe, ek nim mił eimendpił keimi tonu om.” 50 Pe Ji-isas eim ekii siłmin wumb tungu puk,konu eipi eipi puk kin, en enim Jiisasbuł ngunjung.

51-52 Pe kangi wu gał ei Jiisas pumkonu ełe ekii se pum; ba eim alapkuru endi ngenj ełe tełim. Pe wumbeim ambił gii nimin ni enjing; ba eimalap kuru ei si kindpi, eim ngenj wii sikindpi tungu pum.

Wumb Jiisas Kos Enjing(Masyu 26:57-68, Luk 22:54,55,63-71,

Jon 18:13-14,19-24)

53 Pe wumb Jiisas sipi, kułmałkałiłmin wu mułum konu ełe sipn-jing. Pe wumb kułmał kałiłmin wumbkin mon tołmun wumb kin men tokkongun wumb pei ok kułou tunjung.54 Pe Piisa Jiisas pum konu ełe ekii sepum. Ba pupu kin mandi punerimmon; eim turii mił pupu mułum. Eimpupu kin, wu kułmał kałiłmin wu eikung gui ełe tuk pum. Pupu kin, petep ełminwumbmolk kin, eimduppi-ipi kin konu ełe pełe erpimułum. 55Pewumb kułmał kałiłminwumb kin Jurawumb owundu pei ok, wumb kopurwii tangin ok kin, ‘Jiisas oł nimbił ołerim ei ni piimin,’ ninjing. Ek pułe nikkanik, Jiisas to kundmun ni piinjing;ba en enim oł endi kan sinenjingmon.56 Pe wumb pei ek kend tok, ‘Jiisas ołyi erim,’ nik ninjing. Ba en enim ek eidinga punerang kin, en enim ek endepunerim mon.

57 Pe wumb kopur angk, ek kendtok, Jiisas kin ngok ninjing. 58 “Sin pi-injpin Jiisas yi mił nim, ‘Na nam menngii wumb angił kin teknjing, ei namerip kis mundmbii. Nga kunum tek-liki mendpił na ngii endi tekmbii, bawumb angił ełe teknałminmon! Enimwumb ngii ei nge kunum kapłi tekn-erngii!’ yi niłim,” pa ninjing. 59 Ba ekei ninjing ei, opu ende punerim mon.

60 Nga wu kułmał kałiłim wu eiwumb tuk ełe angpi, Jiisas kii dingasim. “Nim ek endi nikin, orungkindnenjii min? Ek nipe ek wumbnim ngenj ełe ek ambiltmin?” panim. 61 Ba Jiisas ek endi nipi orungkindnerim. Pe wu kułmał kałiłim wuek nga nipi ngum, “Nim Gos kindimwu Krais, Gos kingam mendpił min?”62 Pe Jiisas ek nim, “Ei na mendpił.Nga enim keningii ni na wu kingammani mei ełe op, Gos tonu mołumkonu ełe angił tundung orung dingawii ei pang mułmbii. Pe na tonu kupumuł epin konu ełe mołup, ombii,” panim. 63 Pe kułmał kałiłim wu ei eimkis piipi kin, eim konduk piltan topuyi nim, “Sinimwumb kopur wii taminok ełim oł ei, nga ninerngii mon!”64 Eim Gos kin ek nipi kis mondpu,

MAK 14:65 89 MAK 15:15Gos embe tomani kindimei, enimpiikporu ninjing. Pe enim er piinmin miłnenj?” Wumb pei Jiisas tungii ek yimił ninjing, “Enim oł kis endi erim,eim kułangłi,” pa ninjing.

65 Pe wu kopur tumun! Ke nik,jipambił tok enjing. Pe enim alapendi sik, ningił kum tunjung. Tok kin,Jiisas enim angił kin tok, yi ninjing,“Nim pe ek keimi mendpił niłin wu,nii kepii tonum?” Pe tep ełmin wumbsipik, eim angił kin tunjung ku.

Piisa “Jiisas Ei Na Kinał,” Nim(Masyu 26:69-75, Luk 22:56-62, Jon

18:15-18,25-27)66 Piisa mer mandring mułum,

kung gui tukrung ełe mułum. Pe wukułmał kałiłim wu nge kongun ambendi om. 67-68 Pe eim kenim ni Piisadup piipi mułum. Pe amb ei opu, Piisadinga kanpi ek nim, “Nim yi ku Jiisaskin Nasares konu ełe andkin mułun,”pa nim, “Na mon! Na piinand! Nanim ek nin ek pułe ei na piinand.” Peeim kung gui ondu mandi ełe andapum. Pang kin, kei kultu endi wiitum. 69 Pe kongun amb Piisa kenimni, nga amb ei ek nga wumb mandimulnjung wumb nipi ngum, “Wu yamołum wu ei, wumb tiłap ende,” panim. 70 Ba eim nga ek dinga nim,“Mon!” Nga ekii se nga wumb Piisakin ende mulnjung, wumb ek ninjing,“Keimi, nim wu ei kin tiłap ende,nim Galilii konuwumendpił,” pa nim.71 Pe Piisa ek dinga wii nim, “Na ekkeimi mendpił nind! Na enim ninminwu ei, na piinand.” 72Pe sikir kei kultukunum tał wii tum. Pe Piisa piimni Jiisas yi nim mił piim, “Kei kultukunum tał wii tunerang kin, pe nimek kunum tekliki ninjii, ‘Nim na kinpiinand.’ ” Pe Piisa eim ke dinga wiinim.

15Jiisas Pailos Mułum Konu Ełe Mułum(Masyu 27:1-2,11-14, Luk 23:1-5, Jon

18:28-38)1 Nga kumb kupiiring ok, wumb

kułmał kałiłmin wumb kin menkengip ek tołmun wumb kin men

tok kongun wumb kin Jura wumbowundu pei ek endi ninjing. Pe wumbJiisas kan tok, Pailos Rom tep ełim wuowundu mułum konu ełe, sipnjing.2 Pe Pailos eim Jiisas kii sim, “NimJura wumb nge king mołun min?”Jiisas ek nipi ngum, “Nim ninim ekyi mił.” 3 Pe wumb kułmał kałiłminwumb eim kin ek pei nik ngunjung.4 Pe Pailos nga Jiisas kii sim, “Nimek nikin orung kindnjii min? Nimkani! Wumb nim kin ek pei ninmin,”pa nim. 5 Ba Jiisas ek nga nipi orungkindnerim. Yi erang kin, Pailos komsepi piim.

“Jiisas Ond Peri Ełe Nil Tei!” Nim(Masyu 27:15-26, Luk 23:13-25, Jon

18:39–19:16)6 Pe kung ngii pei Pasopa kunum

ei, kuni nołmun kunum ei, Pailos eimkan ngii pałiłmin wumb endeim ninipi kindiłim. Wumben enimwuendinik wii tangin kin, kapłi Pailos eimwu ei mendpił en enim kin kindiłim.7 Pe kunum ełe wu endi kan ngii ełepim wu ei embe Barapas. Wu ei eimtep ełmin wumb kin opu erim kin, peopu ełmin wumb kan ngii ełe pendikkindnjing. Wumb tiłap ei opu erpiwu kopur to kundnjung. 8 Pe wumbpei ok Pailos mułum konu ełe, kanikninjing. “Ok nim ełin oł, ei ni pe yienjii!” pa ninjing. 9 Pe Pailos ek nipiorung kindim, “Enim Jura wumb naenim king ei en enim ngumbii min?”10 Pe eim yi piim, “Kułmał kałiłminwumb Jiisas kin noman kis sek, kosełe tu wumun,” ni piim. 11 Ba kułmałkałiłmin wumb owundu wumb pakitok nengin wumb yi ninjing, “NimBarapas kindan wumb mołmun konuwangłi!” pa ninjing. 12 Pe Pailos eknga nipi wumb ngum, “Pe enim Jurawumb nge king enim niłmin wu eikin, nipe oł endi ermbii?” pa nim.13 Wumb wii nga tu wunjung, “Eimond peri ełe nil tei!” pa ninjing. 14 PePailos ek nipi wumb ngum, “Nimbiłerang? Nipe oł kis endi eim erim?”Bawumb ek nik ngawii tunjung, “Eimond peri ełe nil to!” pa ninjing. 15 Yimił, pe Pailos wumb ek taki taki nipi,

MAK 15:16 90 MAK 15:35ka piingii ni piipi kin wumb ngum.Pe eim yi mił erim ei Barapas sipi,wumb kin kindang pum. Jiisas sipi,opu orung wumb mulnjung konu ełengum. Ngang kin, opu wumb ondperi ełe eim nil tumun, ni kepii toksipnjing.

Opu Wumb Jiisas Kin Ek Buł MorungNinjing

(Masyu 27:27-31, Jon 19:2-3)16 Pe opu wumb Jiisas sik, orung

sipik tep ełmin owundu wu nge ngiikonu ełe tuk sipnjing. Sipik kin, opuwumb kopur wii tangin kin, pei on-jung. 17Nga opu wumb Jiisas kondukkundii endi kindnjing. Nga opuwumbpeng kon endi kan gał mułum endisik enjing, peng kon ei Jiisas peng ełependnjing. 18Pe Jiisas tungii pendik yininjing, “O Jurawumbei ngeKing,” paninjing. 19Nga opu wumb goł mił epiendi sik, Jiisas peng ełe kepii tunjung.Pe wumb eim jipambił tunjung. Pe enenim eim kin men tok kend tok manimolk kin, ka wii piinjing. 20 Piik kin,pe Jiisas kin ek ngok poru nik, Jiisaskondukkundii si kindik, nga Jiisas eimkonduk nga eim kin kindnjing. Kindikkin, pe Jiisas sipik, ond peri ełe tungiinge sipnjing.

Jiisas Ond Peri Ełe Nil Tunjung(Masyu 27:32-44, Luk 23:26-43, Jon

19:17-27)21 Nga wu endi Saimon, Sairiin

konu ełe orung opu, kangi wu Alek-sandir kin Rupus tał nge arim, opukonu owundu ełe tuk bii, ni om. Opukin, pe opu wumb ek dinga yi ninjing,“Nim Jiisas ond peri ko wunjii!” paninjing. 22 Nga wumb Jiisas sipik,konu endi tor sipnjing konu ei embeGolkasa. Sinim embe ei ak topunyi ninmin, “Konu wumb peng embiłkonu.” 23Nga wumb kopur Jiisas wainkin ond mong kindnjing epi ei Jiisasngungii nge tu wunjung; ba Jiisas eiepi nunerim. 24 Pe opu wumb Jiisasond peri ełe nil tunjung. Pe eimkonduk ni epi ei opu wumb en enimmok tok sinjing. Pe opu ond wumb

ku kembis mił epi ei kinjmał erik kinkonduk ei singin nik enjing. Epi ombuni simba nge nik enjing. 25 Pe kunumeni angił orung nga kapił kapłi kupi-iring, eim ond peri ełe sik tonu kind-njing. 26 Pe tonu embe pulnjung, eimkos enjing mił embe yi mił pulnjung,“Jura Wumb King,” ninjing. 27 NgaJiisas pim konu ełe mandi wu tał ondperi ełe pinjngił. Wu tał opu erkiłkin epi waning sikił ełmbił. Wu endiJiisas angił tundung tonu kindik, niltunjung. Nga endi sik, Jiisas angiłtaring tonu kindik nil tunjung. 28 (PeGos ek ok pulkmił keimi tor onum. Ekei yi mił ninim, “Enim wumb kis kinmułum ni kenjing.”)29 Pe wumb ok puk erik, eim kin ekkis nik ngunjung. Wumb peng akmakerik yi ninjing, “Nim wu men ngiitop kis erpi, nga kunum tekliki ngatekmbii,” nin wu. 30 “Pe ninim pakito! Tokun, nimondperi ełe si kindkin,mani wa!” 31 Yi mił ku, wumb kuł-mał kałiłmin wumb kin, wumb montołmun wumb kin, ek kis nik Jiisasngunjung ku. Pe wumb en enim eknik piinjing, “Eim wumb eipi kin pakitum, ba ei eim kapłi paki tunermba!32 Kapłi, Gos kindim wu Krais ei Es-rel wumb king, eim ond peri ełe sikindkin, mani wangłi! Wang kin, sinkanpin, pii gii nimin wu ei wumbpaki tumbii ni orum ni kenmin,” paninjing. Wu tał Jiisas kin ouni niltunjung, wu tał yi ku ek nikił Jiisasngunjnguł.

Jiisas Kułum Poru Nim(Masyu 27:45-56, Luk 23:44-49, Jon

19:28-30)33Nga tinga konu beli pałim kunum

ei, mei konu orung orung pei emiipim. Emii pepi pang, konu pou nengkonu eni tekliki erim. 34 Pe pou nengkonu eni tekliki erang kin, Jiisas wiidinga tum. “Eloi, Eloi, Lama Sambak-sanii.” Sinim ek ei ak topun yi nimin,“NaGos! NaGos! Nimnanimbił erangna si kindin?” 35 Pe wumb kopurmandi mulnjung wumb ek ei piinjing.Piik ek yi ninjing, “Piyei! Wu Elainja

MAK 15:36 91 MAK 16:8ni wii tonum,” pa ninjing. 36 Pe wuendi sikir pupu, ep noł epi endi sipinoł wain ełe tuk kindim, epi kumbiiełim epi ei sipi, Jiisas ngum. Pe wuei yi nim, “Sinim tep er mołpun ki-namin, pe Elainja opu, Jiisas ond periełe sipimani simbamin?” 37Nga Jiisaseim dinga wii topu kin, eim kułum.

38Pe alap owundu endimenngii ełepim, ei tonu piltan topu,mermani torpupu topu, orung orung pum. 39 Peopu ełmin wumb tep ełim wu, Jiisaspim konu mandi opu angpi kenim niJiisas kułmba mił yi erim. Pe eimek nim, “Keimi mendpił, wu ei Goskingam,” pa nim. 40 Nga amb kopurmulnjung ei turii mił yi angk, kanikmulnjung. Molk kin, tuk endi mułumei, Mariya Makandala mułum, ngaendi Mariya Jeims mam ekii kin Josis,pe endi Salom mułum. 41 Kumb okJiisas Galilii konu multum kunum ełe,amb ombu eim kin ekii sik eim pakitołmun. Pe amb pei eipi mulnjungkonu ei, en enim Jiisas kin Jerusalemkonu ełe onjung.

Jiisas Tukpu Ełe Pendnjing(Masyu 27:57-61, Luk 23:50-56, Jon

19:38-42)42-43 Nga kunum pou neng, Josep

Arimasiya konu ełe mołpu om. “Eimkos piiłim wu num, ka wii mołum,”pa niłmin. Eim yi ku, Gos kunum tepermba omba nipi, kui erpi mołułum.Pe yi mił, Josep eim ngii ełe nirikpupu, Pailos kumb ełe engim. Pe eimmund mong kulerim mon! “Pe naJiisas ngenj simbii ond,” pa nipi pum.44 Pe Pailos noman embin top piim.Pe opu ełmin wu endi kii sim, “Eimkułum poru nim min?” 45 Eim opuwumb tep ełim wu ek piipi poru nipiom. Opu, Josep kin ek nim, “Eimngenj ei kapłi sinjii,” pa nim. 46 Josepeim alap kuru endi top erim. Pe eimJiisas ngenj sipi mani tu wum. Peeim alap kuru sipi, Jiisas ngenj ełekum tum. Pe sipipi, komung enditukpu sim, konu ełe mani kindim. Petukpu sinjing, ei ku tukpu owundupendnjing. Pe Josep eim ku endi sipi,tukpu ełe pandi tum. 47 Nga Amb

Mariya Makandala kin Mariya endiJosis mam, amb tał kan mulnjunguł.Pe tukpu ełe Josep Jiisas sipi manikindpi kankił mulnjunguł.

16Jiisas Angpi Konj Tonu Pum(Masyu 28:1-8, Luk 24:1-12, Jon 20:1-

10)1 Nga kor kunum pupu poru neng

kin, Mariya Makandala kin ambMariya Jeims mam kin Salom, enenim kopung ni epi muru ka tumepi ei top enjing. Erik, sipik Jiisasnenj kopung erngii nge sipnjing.2 Kor niłmin kunum ei opu pang kin,kupiiring eni tang, wumb en enimwumb tukpu konu ełe punjung. 3 Pukkin, en enim ek yi ninjing, “Wumbnii opu, ku owundu ei sipi ak tang,sinim wumb tukpu konu nirik bin,”pa ninjing. 4 Pe en enim kenjing ni,ku owundu tukpu ełe pim ni pinerimmon! Wu endi ku ei sipi, ak topukindim pim. Pe ku ei ku owunduwii mułum. 5 Nga wumb tukpu ełetuk punjung. Puk kin kenjing ni, wukangi wu endi angił tundung orungmułum. Mułumwu, eim konduk kuruolt endi kindim wu ei kanik, pukusinjing. 6 Pe wu ei ek nipi ngum,“Enim puku sinenei! Enim JiisasNasares konu ełe wu ei enim kurukonmun, wumb eim sik, ond peri ełenil tunjung. Ba pe eim angpi nga konjpum. Pupu kin, eim ya ełe mulałim.Kinei! Eim pendnjing konu ełe kinei!7 Ba enim puk, eim ekii siłmin wumbkanik ningii! Pe Piisa kanik ningiiku! ‘Jiisas eim ok Galilii konu ełeok pum, yi mił eim ek nipi ngurum.Enim eim keningii,’ ” pa nim. 8 Ngaamb ombu nga sikir tor punjung. Pukkin, en enim tukpu ei si kindik, tungupunjung. Puk kin, en enim mundmong tang, en enim noman tuk ełemił pinerim. Pe en enim wu endikin ek tingnenjing. Nimbił erang, enenim mund mong tum.

Mariya Makandala Eim Jiisas Kenim(Masyu 28:9-10, Jon 20:11-18)

MAK 16:9 92 MAK 16:209 Kupiiring ok mendpił kunum

kumna, Jiisas eim angpi nga tonupum. Pe eim opu Mariya Makandalamułum konu ełe pum. Amb ei ok,Jiisas gui kis angił orung nga tał totor kindim. 10 Pe Mariya eim pupu,wumb ok Jiisas ekii siłmin wu ombukanpi nim. Pewuombunomanembinerang, ke nik mulnjung. 11 Pe Mariyaek nipi wu ombu ngum, “Jiisas eimkonj mułum, na kenj,” pa nim. Peamb ei ek piik ek nim, ek ei pii giininenjing, mon!

Jiisas Nge Ekii Siłmbił Wu Tał JiisasEmeiyas Andłam Ełe Kenjngił.

(Luk 24:13-35)12Pe ekii se, Jiisas ekii siłmbiłwu tał

konu ełe si kindkił, tor punjnguł. PeJiisas wu eipimił, wu tał onjnguł konuełe tor om. 13 Pe Jiisas ekii siłmbiłwu tał nga orung pukuł. Jiisas ekiisiłmin wu kopur mulnjung konu ełekan ninjngił, ba wu ombu wu tał ek eipii gii ninenjing.

Pe Jiisas Ekii Siłmin Wumb Eim NgeKongun Ngum

(Masyu 28:16-20, Luk 24:36-49, Jon20:19-23, Aposel 1:6-8)

14 Nga ekii se, Jiisas ekii siłminwumb engki nga endeim molk, kuninok kin, Jiisas mulnjung konu ełetonu om. Jiisas ek dinga yi nim, “Enimpii gii dinga pinałim,” pa nim. “Peen enim noman pirek ninim. Nimbiłerang enim piinenjing? Wumb kopurkanik ninjing ba, ei pii gii ninenjing.”15 Jiisas ek dinga nipi eim ekii siłminwumbngum, “Enimpei konu owunduorung orung pei ełe puk, na ek kaningii. 16 Wumb kopur pii gii nik,noł pinjing kin, Gos eim paki topusipi orung simba. Ba wu ombu piigii ninenjing kin, kos owundu ombakunum ei eim oł embin tui eim kintonu omba. 17 Nga wumb komburGos kin pii gii ninjing kin, Gos eimjep oł er sipi, peni ełe kindmba. Yimił, na embe ełe ek nik gui kis ei totor kindik si kindngii,” pa nim. “Pewumb ek ei endi mił ningii. 18Wumbombu ka wembii angił ełe embiłngii,

wembii ei wumb tołum epi ei enimtunermba. Wumb kombur to kon-dułum epi tumba ei kulerngii. Wumbendi kis ermba piingii, ei enim ngenjełe embiłngii. Embiłangin kin, wumbening tumba ei poru nimba,” pa nim.

Jiisas Gos Eim Epin Konu Ełe TonuSim

(Luk 24:50-53, Aposel 1:9-11)19 Yi mił, pe Jiisas Owundu ek nipi

poru neng kin, Gos ei epin konu ełetonu sim. Pe Jiisas Gos angił tundungorung mołum. 20 Pe Jiisas ekii siłminwumb ei punjung. Puk kin, Gos ngeek ka ei konu orung orung wumb peikanik nik ngunjung. Nga Owunduen enim kin ouni kongun er endim.Nga en enim ek nik jep oł enjing ei,Owundu eim er dinga kindim ku.

LUK 1:1 93 LUK 1:21

Jiisas Nge Ek Ka LukPułum

Luk Ek Ei Połpu Tiopilas Ngum1 Nim wu owundu Tiopilas. Ok

Gos sin kin oł kombur eririm oł ei,pe keimi sin kin pe punum en enimpei angił ełe mon pulnjung. 2 Kumbok, wumb kombur gupu ełe piik kanikerik Gos nge ek ka kongun ełmin ku.Ek ei nge sin sinjpin, ekmon pulnjungwumb pei ei oł ei nge pulnjung. 3 Peakip na yi ku, ek poł ei połup nimngond. Ek ombu nge kii sip kom seppiip muls kunum kinan, na oł ei ekiisinj. Sip, ei piip kin puls ek ei oł pulkmił kun pułup ngond. 4Ek ei ek keimi,enim ok gerik piik. Yi mił erik ei enimpii kun erik mułngii. Pe ek ei yi kupołup ngond.

5 Eros eim Jura wumb king mul-tum kunum ei, wu endi Gos kin kuł-mał kałiłim wu endi multum wu eiembe Sekaraiya. Eim kułmał kałiłminwumb ei Apaisa nge tiłap ełe tep toełmin. Nga wu ei eim ambił Eronnge tiłap ełe amb ei, Elisembes paniłmin. 6 Pe wu amb yi tał eł ełip, Gosningił ełe oł ka er mulnjunguł. Pe GosOwundu nge ek dinga kanim kanim nipendim, pei ekii sikił kun kamulnjun-guł. Oł kis endi enerkił. 7 Ba wu ambyi tał kangił endi mingnenjngił mon!Eł ełip wii mendpił mulnjunguł. Wuamb tukui mendpił mulnjunguł.

8 Sekaraiya eim Gos kin kułmałkałiłim kongun ei ełim kunum ei,Sekaraiya nge tiłap wumb ei kongunełe tonu onjung. 9 Kułmał kałiłminwumb ełmin oł ei erik, Gos andantang wu ei embe pe nik wang to tonukindnjing. Kindangin kin, eim Gosngii owundu palting ka ełe mołpukin, epi muru ka tołum epi ei sipikin, dup eskił erpi kin, muru ku pi-iłmin. 10 Kunum ełe Gos kin dupeskił muru ka kałpi ełim kunum ei,wumb pei ok, andaringmolk prei erikmulnjung. 11 Pe Sekaraiya eim kenim

ni, dup kałim konu angił tundung ełeOwundu nge enjel angpi mułum eikenim. 12 Pe eim enjel kanpi eimpuku sipi, mund mong tang piim.13 Ba enjel ek nipi Sekaraiya ngopuyi nim, “Sekaraiya, nim mund mongtunerii mon! Gos nim prei en ek eipiim. Nim ambnim Elisembes eimwu kangił endi mengmba. Kangił ei,nim eim embe Jon ninjii,” pa nim.14“Mengang kin, nim noman ka peng,nim ka piinjii. Kangi ei tonu omba eiwumbpei ka piingii ku. 15Yimił kangiei wu owundu mułang, Gos Owundueim kangi ei wu nummułmba ni piim.Pe eim noł wain ni noł dinga ombununermba. Eim mam kirim ełe mul-tum kunum ei Gos Gui Ka eim kin pikito mułmba,” pa nim. 16 “Jon eim ekneng kin Esrel wumb pei noman aktok pii gii nik, Gos Owundu kin orungpungii nge nipi wumb ngumba. 17GosJon kindang opu, owundu nge ek ei nipendim. (Jon eim owundu omba ełekumb se omba). Ek ni pendpi opu eimnoman dinga piimba ei ok Elainja ekni tor kindiłim wu pirim mił yi eim yiermba. Erpi kin, arim kingam nomanto ak tungii nge nipi, wumb Gos ek tokindiłmin wumb ei neng noman kunka seng, wumb kun ka molk Owunduomba nge kui er mułngii nipi kongunyi ermba,” pa nim.

18 Sekaraiya ek nipi Gos nge enjelngopu yi nim, “Na tukui er poru ninj.Na nam amb tukui erim ku. Nimbiłerang na ek ei keimi ni piimbii?” panim. 19Pe Gos nge enjel ek yi nim, “NaGepriyel, na Gos kumb ełe kun mołupenj. Gos Eim na kindang, na op nimnimbii nge onj. Pe ek poł ka ei nimkanip nind,” pa nim. 20 “Kapłi nimpiinjii. Nim na ek ei piikin noman ełekindnen kin, nim anmbił ak tang kin,ek tingnenjii, yi pepi pang, oł ombuopu poru nimba. Na nind ek ei keimiekii se tonu omba.”

21 Wumb pei Sekaraiya anda ombani piik kui er mulnjung. Epi nipe endieim kin erang mołum ni piinjing; tukkonu Gos ngii owundu ełe ka mołum?

LUK 1:22 94 LUK 1:4522 Ekii se eim anda opu, eim wumbkanpi ek nimba pinerim. Yi erang kinwumb en enim piik, Gos ngii owundupalting ka tuk ełe epi nipe endi kenimni piinjing. Pe eim ek tingnarpi, angiłełe minj erpi ek mił tangpi erang ken-jing.

23 Ekii se Sekaraiya eim Gos ngiiowundu tuk kongun poru neng eim sikind ngii konu ełe pum. 24-25 Ekii seeim ambim Elisembes kangił mundiimułum. Pe amb ei eim koi er mułangoi angił orung o pang kin eim ek yinim. “Pe Gos Owundu na kin no-man ka ngum. Ok na kangił mu-lerim kunum ełe, na wumb kin ngenjsingambił peng muls. Ba pe nga nasingambił pinermbii,” nim.

EnjelMariyaKin Jiisas TonuOmbaEkNim

26 Pe oi angił orung nga endeimo pang, Elisembes wu kangi endimengmba ei Gos enjel Gepriyel kin-dang pupu Galilii mei owundu konuełe orung endi simkonu eiNaseres ełepui ni kindim. 27 Gos enjel kindangpupu kin, ambił endi mułum konuełe pum ambił ei, wu endi simba nikkuimi to mundnjung. Wu ei embeJosep, wu ei King Deipis nge tiłap. Peambił ei embe Mariya. 28 Pe enjel erpupu ambił kanpi ek yi nim, “Nimmołun ei? Gos Owundu nim kin eimnoman ka ngopu nim kin mołum,”pa nim. 29 Ba eim nim ek ei piipi,eim noman embin tang piim. Eimnoman ełe yi piipi, ei nipe ek ninimni piim. 30 Enjel ei ek yi nim, “Mariya,nim mund mong tunerii mon! Gosnim kin noman ka ngopu mołum.31 Nim piin min? Nim kangił mund-njii; nga kangił endi mengnjii. Kangiei embe Jiisas ninjii,” pa nim. 32 “Eimwu owundu mułmba. Pe wumb eimkanik yi ningii, ‘Gos Owundu kingammendpił,’ ningii. Nga Gos eim Kingmundang eim kupam King Deipismołułum konu ełe eim simba,” panim. 33 “Eim kunum kunum Jeikopngewumb tiłap ełe eimKingmułmba.

Pe eim tep erpi mułmba konu kunumei poru ninermba!”

34 Mariya enjel kin ek yi nim, “Ołei erpi tonu omba mił nenj? Naambił wii moł, wu endi molałim mo-lałim.” 35 Nga enjel ek ni orungkindpi yi nim, “Gos Gui Ka kapłi nimnge noman tuk ełe omba nim, GosOwundumendpił eim dinga kapłi nimkin omba. Yi erang nim kapłi kangi eiekii se mengnjii, wumb eim embe sikyi ningii. Ei King ka wii Gos Owundunge kingam yi ningii. 36 Nim piinmin? Bipanim Elisembes amb tukuisim, ba kangi endi kirim ełe mołum.Okrii wumb yi niłmin, kangił endimingnermba niłmin. Ba pe eim kangimundii mułang, oi angił orung ngaendeim o pang mołum. Pe Gos nimkin yi ku enim. 37 Epi endi Gos kapłienermba mił mon? Epi pei ei eimkapłi ermba.”

38 Mariya ek yi nim, “Piin! NamOwundu kongun ambił eim na kinnimbił oł ermbani piimba ei kapłi nimnin ei mił ermba.” Nga Gos nge enjeleim si kindpi pum.

Mariya Elisembes Kenmbii Ni Pum39 Kunum ei, Mariya eim sikir

pupu mei komung ełe tonu pum.Jura mei owundu endi sim konu ełepum. 40 Sekaraiya ngii ełe nirikpupu Elisembes kanpi, “Mułiyo!” nipiyi nim. 41 Elisembes Mariya kanpi,“Mułiyo,” nipi erim ek ei piipi eimkangił mundii mułum ei puku sipipiim ni Gos Gui Ka eim kin piki tomułum. 42Pe Elisembes eim wii dingatum. Topu yi nim, “Gos noman kanim ngum, ba amb eipi kombur no-man ka yi ngonałim mon! Pe kangimundii mołun ei Gos noman ka kangingonum. 43 Na nii epi owundu ei nakin tonu onum? Nim Owundu mamei na kin on; na kapłi enanim. 44Piini!Nim na mułiyo nin, ei piind, na kangikirim ełe mołum, ei eim noman kapiipi tonumani erang puku sim. Pukusipi, na piind nam Owundu mam mołni piind. 45 Owundu ek ei nim nengkin nim pii gii nin. Yi eran Gos nim

LUK 1:46 95 LUK 1:70kin noman ka ngonum. Ek ei ekii se yimił ermba,” Elisembes yi nim.

Mariya Nge Golang46 Pe Mariya ek yi nirim,

“Nam noman ełe Gos Owundu embeambił tonu kindind. 47 GosOwundu na kin paki tonumnam nge noman tuk ełe kapiind. 48 Na eim kongun wiiambił moł ba eim na nomanngonum. Pe ekii se wu ambpei Gos nge eim na kin nomanka ngołum pa ningii. 49 GosOwundu nge dinga wii eimoł Owundu na kin ei nim.Gos eim embe ka wii sim.50Wumb nii endi Gos Owundumendpił mołum ba sinim meiwumb minj mołmun ni piin-jing. Wumb ei Gos eim wumbombu nge kingam noł ni mer-ing kingenjing noł pei Gos eimkaimb kułum. 51 Gos kongundingawii erim; wumb en enimwumb Owundu mołum ni pi-injing wumb ei en enim no-man ełe ełmin. Wumb eiGos to kindang eipi eipi puł-mun. 52 Wumb King dingamołmun Gos wumb ei to manikindiłim. Kindpi, wumb wiimołmun wumb ei Gos wumbnum tonu kindiłim. 53 Wumbkuni tang mołułmun wumb eieim nge epi kanim kanim kawii ngołum. Wumb epi peisałiłim wumb ei Gos kindangwii punjung. 54 Eim Esrelkongun wumb eim paki tang,sinim kupenjpin noł ek keimidinga niłim. Wumb ei eim okkaimb sipi eririm. Yi mił kusinim kin kaimb sinim. 55 Yipeng piipi kin, eim ek nipisinim wumb kupenjpin nołei ngum, Eiparam nge wumbekii se tonu ongii kaimb sipingum. Nga kunumkinanmolkpungii,”

Mariya pa nim. 56 Mariya Elisembeskinmułangił oi tekliki mił o pang, ngaekii se eim ngii konu ełe orung pum.

Jon Wumb Noł Pendiłim WuMengiłmin Kunum Tonu Onum

57 Elisembes kangi mengmbakunum mandi erang, eim wu kangiendi mengrim. 58 Wumb Elisembesnge opam noł wumb kin mandimołmun wumb kin, molk piinjing niek om piinjing ei Owundu kin kaimbtopu ngum. Nga wumb en enim eimkin ka piinjing.

59 Kunum angił orung nga teklikio pang, wumb kangi ei tu wuk ngenjkopisngii nge tu wunjung. Pe kangiei embe Sekaraiya nimin ninjing eieim arim embe mił. 60 Ba kangi mameim yi nim, “Mon! Sinim kangi eiembe Jon nimin!” 61 Pe ek yi ninjing,“Nim bipanim embe endi yi pinałim.”62 Wumb ełe ek mił enjing kangi eimarim yi mił kii sinjing. Arim kangiembe nipe embe simba erim. 63 Eimku pirambi ei sipi mon endi połpuembe Jon ni pułum. Nga wumb enenimkanik puku sik kin piinjing. 64Pemendpił Sekaraiya gupu aki tang kineim anmbił kapłi erim. Eim ek nipiGos embe ambił tonu kindpi mułum.65Pe eim nge wumb konumandi mul-njungwumb,mundmong tunjung. Ołombu nge ek ombu orung orung konuJura mei owundu ni konu komung eiombu pang piinjing. 66 Wumb ek eipiik en enim noman to piik, nga enenim yi ninjing. “Ekii se kangi ek ermułmbamił nenj?” Wumbyi piinjing,“Gos Owundu eim kin mołum,” ni pi-injing.

Sekaraiya Oł Ekii Se Tonu Omba NgeNirim

67 Gos Gui Ka arim Sekaraiya kinpiki to mołpu eim paki tang yi nim.Pe eim Gos oł ekii se ermba oł piipi ekdinga nim.68 “Sinim Gos embe ambił tonu

kindmin. Eim Esrel nge Goseim opu sinim orung simbange onum. 69 Eim nge kongunwumb tiłap ei King Deipis,Gos eim Owundu dinga wiiendi mundang sinim sipiorung simba nge onum. 70 Yi

LUK 1:71 96 LUK 2:10erang Gos eim ek keimi niłminwumb ei gupu ełe ni torkindim. 71 Eim ek yi nim,sinim opuwumb dinga ełe sipiorung simba enim. Pe sinimkin noman kis piik wumber mułngii konu ełe sinimwumb ei dinga ełe sipi orungsimba. 72 Sipi pang, eim sinimkupenjpin noł kaimb se ngopupaki tołum. Pe eim kumb okek dinganipi pendpi oł ka ełimoł ei piipi kin, yi mił erim.73 Ei keimi minj nipi sinimkupenjpin Eiparam multumkonu ek keimi nipi ngurum.74 Eim sinim opu orung wumbeim nge dinga sipi orungsimba. Eim ek dinga sinimngum ei sinim eim kongun ermułmun. Sinim mund mongtunermin. 75 Kunum kunumsinim mołpun, eim kongun kaerpin, kunum kunum ka minjmułpun, oł kun ka er mołpun,eim kumb ełe mendpił erpinmułmun,” wumb kin ek yinim.

76 Nga ek yi nim, “Pe nim na kangi,ekii se nim Gos Owundumendpił nge ek ni tor kindiłimwu endi mulnjii yi ningii. Penim kumb se pukun, Owundunge kongun er kun er mulnjii.77 Nim sinim eim nge wumbek nikin wumb ngan, wumben enim oł kis kil ngangin kinwumb ei Owundu sipi orungsimba nge omba. 78 Sinim Gosnge kaimb owundu sipi, sinimkin kindpi yi er ngumba. Eimepin konu tonumendpił tiłangka wii ermba. Yi ermba ei ngeGos sinim wumb sipi orungsimba nge omba. 79 Tiłangei opu wumb kin emii tukmołmun, ni wumb mandikoltmun ni piik tungu enjing.Wumb ei tiłang ngumba sinimendmin nge andłam ei erka erang sinim noman emin

peng endmin.”80 Ekii se kangi ei tonu opu dingaerpi eim noman tuk ełe dinga pim.Peng kin, eim wumb mulerngii konumołpu Gos kongun ermba nge opu Es-rel wumb mułngii konu ełe tor omba.

2Ambił Wenip Mariya Kangi Jiisas

Mengim(Masyu 1:18-25)

1 Kunum ei, Rom wu owundu Kingmułum wu ei embe Akasas eim ek loendi yi nipi pendrim. Wumb pei enenim konu ełe mendpił ełe puk kin,en enim embe pułngii nirim. 2Kunumei kumna kin wumb embe połmunkunum ełe Sairiiniyas ei wu owunduSiriya mei owundu ełe tep er mułumkunum ei. 3 Yi erang kin, wumb enenim konu ełe punjung. Puk kin, enenim embe pułngii. Polk poru nengkin, en enim konu ełe orung punjung.

4 Josep eim King Deipis nge wumbtiłap ende. Pe Josep eim Nasereskonu ełe Galilii mei owundu si kindpi,pupu Jura mei owundu Deipis ngekonu ełe purum konu ei embe Beslemkonu niłmin. 5 Eim ambimMariya kintep to pukuł, eł ełip embe ni wumbngunguł nge pukuł. Punjnguł kunumei Mariya kangił mengmba mił mandierang pukuł. 6 Wumb tał konu ełemułangił ei Mariya kangił mengmbakunum mandi erim. 7 Pe eim kingamkumna kung kou ngii ełe mengrim.Nimbił erang wumb pałmin ngii peipiki tum. Pe alap endi sipi pandi topupindang mer kung kou kuni nołmunkonu ełe pindang pim.

Kung Siipsiip Es TołmunWumbKungSiipsiip Tep Er Mulnjung

8 Kunum ei, wu kombur kung si-ipsiip es tołmun wumb Juriya meikonu ełe andaring mulk. Wumb enenim kung siipsiip tep erik mulnjung.9 Pe Owundu nge enjel kindang om.Opu, Owundu nge dinga tiłang opu enenimmulnjung konu ełe erang wumbombu en enim mund mong enjing.10Ba Owundu nge enjel ek nipi wumb

LUK 2:11 97 LUK 2:32

ngum, “Enim mund mong tunerngii!Piik, mułei! Na enim kin ek ka enditu wund. Enim wu amb konu orungorung pei piik noman ka piingii ngeek tu wund,” pa nim. 11 “Kunum ełeKingDeipis nge konu owundu ełe ambendi kangił kembis mengnim. Kangikembis ei enim sipi orung simbawu eiKrais, ei wu Owundu Gos kindang om.12Pe na ek endi nemb enim yi mił piikkin, puk keningii. Enim keningii eikangi kembis endi alap kin tuk kindikmer kung kou kuni nołmun konu ełepałim ei keningii. Kanik kin, enimpiingii ni na ek eim kin nind ei keimipimba.”

13 Owundu nge enjel ei ek yi nengkin; pe sikir enjel pei mani ok eim kinmulnjung. Noman ka piik golang nikGos ngunjung.

14 “Gos embe ambilk tonu kindngii.Mani mei wumb noman emin pengłi!Gos eim enim noman ka ngonum.”

15 Pe enjel pei epin konu orungpunjung. Pe kung siipsiip es tołmunwumb ei en enim ek dinga ninjing.“Sinim pamin! Beslem konu sikirpupun, Owundu ek yi mił nim epitonu onum ei kinamin,” nik punjung.16Pewumbsikir puk, Josep kinMariyatełmulnjunguł kenjing. Kangi kembisei mer kung kou kuni nołmun konuełe pim kenjing. 17 Pe kan poru nik,orung puk kangił kembis ei nge ekpiinjing mił nik tor kindnjing. 18 Pewumb pei molk piinjing ni, kung siip-siip es tołmunwumbninjing ek ei piikkin, kom sek piinjing. 19 Ba Mariyaeim ek ei piipi noman ełe kindpi, komse piipi minj mułum. 20 Kung siipsiipes tołmunwumb orung puk Gos embeambilk tonu kindik punjung. Wumben enim ka piik, Gos ek piik kanikenjing. Ei Gos enjel ek nipi erim miłkenjing ku.

21 Ekii se kunum angił orung ngatekliki o pang, kangił kembis ngenjkopisnjing. Kopsik, kangił ei embe Ji-isas ninjing mił eim mam mingnerimkunum ei Owundu enjel kindang opu

nim. Ei kangił embe yi nenginnimmiłninjing.

Simion Kin Ana Teł Jiisas Men NgiiOwundu Kenjngił

22 Kunum poru neng, Mariya kinkingam kin ka mułnguł oł enjing ei,Moses lo ek niłim mił enjing. Pe arimmam teł kangił ei Jerusalem konu ełesipkił Gos Owundu kin ngunguł ngesipinjngił. 23 Ei yi mił, Gos Owundu loek yi er pendiłim mił niłmin. “Kangiłwu kumna mengiłmin kangił ei GosOwundu kongun ermba niłmin oł einge enjngił.” 24Wumb tał eł ełip Goskin kułmał kełngił eiMoses lo ekniłimmił yi mił enjngił. Ei Owundu lo ekpałim mił ermbił ni piinjngił. KeiPułmumił tał min kei wał eipi tał sikiłGos kin kułmał kełmbił ni sipinjngił.

25 Kapłi, wu endi Jerusalem konuełe mułum wu ei embe Simion. Ei wukun minj mołum wu ek piipi ełim wu,ei eim wumb Esrel wumb sipi orungsimba nge wu endi omba, ni kui ermułum. Gos nge Gui Ka ei Simion kinmułum. 26 Gos nge Gui Ka ei eim yinirim, “Simion sikir kulenjiimon!” panirim. “Nim Owundu nge kindang wuKrais kumb se kenjii,” pa nim. 27 Gosnge Gui Ka je erang Simion pupumen ngii owundu ełe nirik pum. Pekingam arim mam tał sikił tu wukułlo ek ninimmił ermbił ei Gos Owundukin ngunguł nge onjnguł. 28 Simioneim kangi ei sipi sipim. Si pang kin,Gos embe ambił tonu kindpi, yi nim.29-30 “Pe Owundu pe ni ninim kongun

wu ei er ka eran noman eminsepi piyangłi nim. Nam ningiłełe nim sin sikin orung sinjiinge on ei kanip ka piip moł.31 Nim ek ok nirim, ‘Simion,sikir kulenjii mon! NimOwundunge kindangwuKraiskumb se kenjii,’ pa nim. Wuamb pei keningii nge en. Wuei kindang sinim sipi orungsimba nge om yi nirim mił en.32Gos eim tiłangmani kindim.Kindpi, tiłang ei erang wumbtiłap eipi nim oł ei nge ekii sik

LUK 2:33 98 LUK 2:52noman tok piik erngii. Nganim nge enjel wumb embeowundu erim,”

Simion Jiisas nge ek pei nirim.33 Kangi mam arim tał Simion nim

ek ei piikił puku sikił piinjngił. 34 PeSimion Gos ek ka nipi en enim ngum.Nga ek yi mił nipi Mariya ngum, “Pi-ini! Gos eim noman ełe kangi ei yierang Esrel wumb pei bok tonmun,ba wumb kombur nga angk gii nikdinga mołmun. Eim Gos nge nomanełe tuk mundum mułmba. Mułangkin, wumb pei eim kin ek kis nik ngokerngii. 35Erangin kin, nim noman tukełe tui mił tang yi mił kaimb erangpiinjii. Eimwumb en enimnoman tukełe andan tang kin noman tuk ei to torkindmba,” pa nim.

36 Gos nge ek ni tor kindiłimamb endi mułum amb ei embe ‘Ana’niłmin. Eim arim Panul mułum; eimnge wumb tiłap Asir; amb ei ambtukui mendpił mułum. Ok, eim wamkin kung ngii angił orung nga tałmułum. 37 Ekii se wam kułang kin,eim wii mułang kung ngii 84 pei opum. Amb ei eim men ngii owundumei wak tunałim. Eim konu kunimowii nipi eim Gos kin prei tek tekełim. Ei epin, tinga Gos embe ambiłdinga kindpi kongun ełim. 38 Kunumei Jiisas arim mam teł eim tu wunjn-guł eim men ngii opu Gos kin nomanka piipi ngum. Pe eim kangi ei ngeek ni tor kindpi nim. “Kangi ei enimwumb pei kui er mulnjung wumb kinJura wumb pei sipi orung simba ngeom,” pa nim.

39 Wumb en enim Owundu nge loek niłim mił ełe enjing. En enimGalilii mei orung puk, Naseres konuełe punjung. 40 Pe kangi ei oupu tonuopu dinga er mułum. Mołpu kin, eimnoman ka wii peng mołpu, nga Goseim noman ka Jiisas ngum.

Kangi Jiisas Men Ngii Owundu EłePum

41 Kangi mam arim tał eł ełip eikung ngii endi o pułum kunum eikunum kunum Jerusalem konu ełe

pułmbuł. Kunum ei konu kor owundukunum ei yi niłmin, ‘Pasopa kuniowundu numun,’ pa niłmin kunum ei.42 Jiisas eim kung ngii engki nga tałyi mił multum kunum ei, kor owunduekii siłmin oł ei sik Jiisas arim mamni Jerusalem konu ełe punjung. 43Ekiise, ‘Pasopa kunum’ ei poru neng, ngasi kindik orung punjung; ba kangiJiisas Jerusalem konu ełe enj multum.Pe arimmamtał Jiisasmultumei piin-erkił. 44Kunum ei arim mam tał Jiisaswu amb kin onmun ni piikił. Yi ni pi-ikił okuł, nga eł ełip wumb tiłap endekin wumb puł kin endik konu kurkułendkił mon pirim. 45 Nga topultungkurkuł endkił, ba mon pirim. Yi pengkin, nga Jerusalem konu ełe orungpukuł, kur keningił nge pukuł. 46Ngakunum ei, wumb tał kurkuł andangiłkunum tekliki o purum. Nga ekiise pu kenkił ni men ngii owunduełe nirik multum kenkił. Wumb ekmon połmun wumb mulk konu ełetuk multum. Wumb ei ek ninjingek ei kii se piipi nga wumb nik ekmił piipi nipi orung kindpi multum.47Wu ombu eim ek ei piik kin, kangiłei eim noman ka peng ek nipi kiisipi erang, wu ombu en enim pukusik endnjing. 48 Arim mam tał Jiisaskankił nga puku sinjngił. Mam ek nipiyi nirim, “Kangił nim nimbił erangsił kin yi en? Nim arnim kin na kinnoman embin tang kin, nim kurpułandinmbił,” pa nim. 49 Kangi Jiisaseim ek ni orung kindpi yi nim, “Nim-bił erang, ełip na kurkuł andinmbił?Ełip piinenjngił min; na nam Arnanngii owundu konu moł?” pa yi nim.50Ba wumb tał Jiisas ek nim ei ek pułepii kun enenjngił.

51 Kapłi, mam arim tał kin orungpunjung. Nga Naseres konu ełe torpunjung. Pe mam arim tał ek ninjngiłek ei piipi ekii siłim. Pe eim mameim niłim ek ombu piipi noman ełetuk kind piip mułum. 52 Jiisas ouputonu wang, eim noman ka wii tonuom. Wang kin, wu amb eim kan kakaniłmin ei nga Gos kan ka kaniłimku.

LUK 3:1 99 LUK 3:173

Jon Wumb Noł Pendiłim Wu Gos EkWumb Ngum

(Masyu 3:1-12, Mak 1:1-8, Jon 1:19-28)1 Kung ngii engki nga angił orung

o pang Taipiriyas Siisa Rom Kingowundu mił mułum. Nga wu Pan-siyas Pailos Jura mei owundu wu nummułum. Nga Eros Galilii mei owunduwu num mułum. Pe angim PilipEsuriya kin Trakonaisis ełe wu nummułum. Pe wu endi Laiseniyas Apiliinkonu ełe wu num mułum. 2 Anaskin Kaiyapas ni wu owundu kułmałkałiłmbił wu tał mołmbuł. Kunumei Jon Sekaraiya kingam eim wumbkonu ełe mulenjing konu ełe mułum.Pe Gos ek eim kin ek nipi ngurum. 3Yierang kin, Jon eim Jura noł Joran konuwumb mulk konu ełe orung orungpum. Pupu, Gos ek piirimmił ni Joranwumb ngang, “En enim piyei! Oł kissi kindik, noman ak tok ok noł pingii,”ei mił nirim. “Pe Gos enim oł kis kilngumba,” pa nim. 4 Ek ni tor kindiłimwu endi Aisaiya eim mon ełe ok ek yimił pułum ei keimi tonu orum.“Wumb mulenjing konu ełe wu endi

wii top yi nim: ‘Owundu ngeandłam er kun erei!’ nim.5 ‘Pe mei mani pum ni ko-mung tonu pum ni, peng meikis tonu mani er punum kinandłam mapi erim ei, enimnge nipi eim er kun ermba,’pa nim. 6 ‘Wumb pei keningiini Gos kongun erpi wumb peisipi orung simba nge ermba.’ ”

7 Wumb pei wangin kin, Jon wumbnoł pendpi ngumba nge ok. Eim ek yinim, “Enim ek kend oł ełmin wembiikis mił mołmun. Enim wumb niinipi ngum, Gos nge oł ekii se enimkin tonu omba ei nge enim kapłi koierik si kindik punerngii. 8 Enim no-man ak tok onjung kin, enim nomankonj ka sik mułngii, nge nipi ngum.En enim noman piik ełe molk nik,‘Eiparam ei sin erinjpin’ ei ninereimon! Na enim kanip nind, Gos ya kuombu, kapłi erang, Eiparam kingam

noł mułngii. 9Wu endi tui maimi kinond tami tumba enimmił yi ku wumbnoman tuk to ak tunenjing kin, ondmong tunanimond ei kołmung to dupkałiłmin mił Gos eim wumb ombu kinyi ku ermba.”

10Eim ek yi neng kin, wumbpei eimkii sinjing, “Pe sin nimbił oł er wamin,nim sin noman tuk ak tunjung ni piin-jii?” 11Pe ek nipi orung kindimwumbngopu yi nim, “Wu endi konduk tałsimba wu ei wu endi ngunjii. Ngawu endi kuni sinermba ei ngunjii,” panim. 12 Wumb ku takis siłmin wumbok noł pingii nge onjung. Wumbei eim kin sinjing, “Ek emb wu, sinnimbił oł er wamin nim sin nomantuk ak tunjung ni piinjii?” 13 Ek yinipi wumb ei ngum, “Enim lo ku takissingii nimba mił sei! Nga enim kuendi pendik simin ni enerei mon!”14 Pe opu wumb ok eim kii sinjingku, “Sin nimbił oł er wamin nim sinnoman tuk ak tunjung ni piinjii?” nikkii sik ninjing. Pe Jon ek nipi ngum,“Enimwumbwii kepii tunarik, koswiienerik, kuwii sinerngii mon! En enimkongun ku ei mendpił ambilk, nomanka piingii,” pa nim.

15 Wu amb epi simin ni nomandinga piik kin, en enim noman ełekom sek yi er mulnjung. Molk, yipiinjing, Jon ei Gos kindang om wuKrais min, ni piinjing. 16 Pe Jon eknipi orung kindim, “Na noł sip enimnołmendpił pendip ngond. Ekii se wuendi omba wu ei eim dinga ei kapłiermba ei na dinga ei kapłi enanim.Eim dinga ei kapłi ermba. Na wuka mon. Na eim kongun wu eimsimb su kan ei na kapłi si kindmbii,ba na kapłi enanim. Eim wu nummołum. Eim enim Gos nge Gui Kaełe nin dup ełe kin ouni yi mił wumbnoł pendip ngumba. 17 Eim kapor sipiambiłpi kuni wiis nginamin si kindpier ka ermba. Pe kuni wiis ei sipi kuningii ełe kapłi kułou tumba. Ba wiistindkan ei dup kełmba. Dup ei nopukumbulermba mon! Piram kunumkunum nopu pimba.”

LUK 3:18 100 LUK 4:218 Jon eim ek kanim eipi eipi neng

kin wumb ek dinga ngopu, yi mił,kunum ei Jon eim Gos ek ka nipiwumb ngum. 19 Ba Jon Eros kin ekngang, Eros eim wu num endi eimnge angim nge ambim embe Erosiyassim. Eros eim oł kis kanim kanim eipierim. 20 Jon Eros kin ek nipi ngum.Ngang kin, eim Jon kan ngii pendim.Pendang, Eros mong owundu sim.

Jon Jiisas Noł Pendim(Masyu 3:13-17, Mak 1:9-11)

21Wumb pei noł pek mułangin kin,Jiisas noł pim ku. Jiisas noł pepi tonuopu, peri er mułang kin, ei kupu mułei wuł ał pum. 22 Gos nge Gui Ka eimani opu eim kin om. Gos Gui Ka eikenjing ni kei Kurmułmiłmani om. Eiepin Gos ek endi nipimani opu yi nim.“Nim na kangi! Na nim kin nomanngond. Na nim kin ka piip ngond,”nim.

Jiisas Kupam Noł Nge Embe(Masyu 1:1-17)

23 Kunum ei Jiisas eim kongunmendpił ermba erim. Nga eimkung ngii engki nga tekliki o pangeim kongun ermba erim. Wumbpiik eim Josep kingam ni piinjing.24 Elai nge kingam Josep; Masasnge kingam Elai; Liiwai nge kingamMasas; Melkai nge kingam Liiwai;Janai nge kingam Melkai; Josep ngekingam Janai; 25 Masaraiyas ngekingam Josep; Emos nge kingamMasaraiyas; Neiyam nge kingamEmos; Eslii nge kingamNeiyam; Nakainge kingam Eslii; 26 Mas nge kingamNakai; Masasaiyas nge kingam Mas;Semen nge kingam Masasaiyas; Joseknge kingam Semen; Jora nge kingamJosek; 27 Jonan nge kingam Jora; Tesange kingam Jonan; Serapapel ngekingam Tesa; Sialsiel nge kingamSerapapel; Nerai nge kingam Sialsiel;28Melkai nge kingamNerai; Endai ngekingam Melkai; Kosam nge kingamEndai; Elmaram nge kingam Kosam;Er nge kingam Elmaram; 29 Josuwange kingam Er; Eliyesa nge kingam

Josuwa; Jorim nge kingam Eliyesa;Masas nge kingam Jorim; Liiwai ngekingamMasas. 30 Saimon nge kingamLiiwai. Jura nge kingam Saimon;Josep nge kingam Jura; Jonam ngekingam Josep; Elaikim nge kingamJonam; 31Meliya nge kingam Elaikim;Mena nge kingam Meliya; Masas ngekingam Mena; Nesan nge kingamMasas; Deipis nge kingam Nesan;32 Jesii nge kingam Deipis; Oper ngekingam Jesii; Bowas nge kingamOper,Salmon nge kingam Bowas; Naisonnge kingam Salmon; 33Aminarap ngekingam Naison; Armin nge kingamAminarap; Arni nge kingam Armin;Esran nge kingam Arni; Peres ngekingam Esran; Jura nge kingamPeres; 34 Jeikop nge kingam Jura;Aisak nge kingam Jeikop; Eiparamnge kingam Aisak; Tera nge kingamEiparam; Neiyor nge kingam Tera;35 Serak nge kingam Neiyor; Tiyunge kingam Serak; Pelek nge kingamTiyu; Eper nge kingam Pelek; Sila ngekingam Eper; 36 Keinan nge kingamSila; Apaksas nge kingam Keinan;Sem nge kingam Apaksas; Nowa ngekingam Sem; Lemek nge kingamNowa; 37Mesusala nge kingamLemek;Enok nge kingam Mesusala; Jeres ngekingam Enok; Manalail nge kingamJeres; Keinan nge kingam Manalail;38 Enos nge kingam Keinan; Ses ngekingam Enos; Andam nge kingam Ses;Gos nge kingam Andam.

4Seisen Jiisas Ermba Mił Kenmbii Ni

Erim(Masyu 4:1-11, Mak 1:12-13)

1 Gos Gui Ka opu Jiisas kin pakito mułang, Jiisas eim nga noł Joransi kindpi orung pum. Pang kin, GosGui Ka eim sipi konu wumb mulen-jing konu sipim. 2 Gos Gui Ka Jiisaspaki tang mułum. Mołang kin, wumbmulenjing konu ełe mułang kunum40 o pum. Kunum ełe Seisen opuJiisas kanpi ek nipi eim ermba mił eikenmbii ni erim. Kunumełe Jiisas eim

LUK 4:3 101 LUK 4:25kuni nunerim, wii minj mułum. Ekiise kuni tang piim.

3 Seisen yi nim, “Nim Gos kingampim kin, kom ku ei nen kin breserangłi!” nim. 4Pe Jiisas ek nipi orungkindim, “Gos ok połmun ek ełe yi nim,‘Kuni bres mendpił wumb nołmun eikapłi enałim, wumb konj mulerngii,’ ”pa nim.

5 Seisen Jiisas tonu sipi sikir an-dan topu mei orung orung tep ełiłimwumb pei mołmun konu ei andantum. 6 Pe Seisen ek yi nim, “Tep ełimwumb ełe dinga pałim ei kin epi kawiiya mołum ei kin ei na nim ngumbii,”pa nim. “Epi ka ya mołum ei na epi einga kapłi nanim noman ełe wu endingumbii,” pa nim. 7 “Pe nim na kinprei en kin na epi ei pei nimngumbii,”pa nim. 8 Jiisas ek nipi orung kindpiyi nim, “Gos ok połmun ek ełe yininim, ‘Nim Gos Owundu embe ambiłtonu kindkin eim kongun eiminj enjiininim,’ ” pa nim.

9-11 Pe nga Seisen Jiisas sipipi,Jerusalem konu ełe men ngii owunduengim ełe tonu mondpu ek yi nim.“Gos ok połmun ek ełe yi ninim, ‘Gosnge enjel nim kin tep er mułngii. Ermołangin kin, enjel en enim angiłnim ambilk tonu singii. Embiłanginkin, ku endi simb ełe tunermba yimił ninim.’ Pe nim Gos kingam pimkin, nim ya ełe angkin puku si manipunjii,” pa nim. 12 Jiisas ek nipi orungkindim, “Gos ok połmun ek yi ninim,‘Nim Gos Owundu oł ei ermba nimkenjii ba oł ei nim kapłi enenjii,’ ” panim. 13 Pe Seisen ek nipi erim ołombu Jiisas ermba ni kanpi erim, bamon peng Seisen kunum endi nga opermbii ni piip si kindpi pum.

Jiisas Galilii Konu Ełe Kongun Pułn-gun Mond Erim

(Masyu 4:12-17, Mak 1:14-15)14 Gos nge Gui Ka dinga ełe Jiisas

kin mołang kin, Galilii mei ełe orungpum. Pe eim ek ka ei konu orung ełepei pang wumb piinjing. 15 Kunumei Jiisas eim, wumb men ngii ełe Gosek kunum kunumnipi wumb ngołum.

Ngang, wumb pei eim embe ambiłtonu kindiłmin.

16 Jiisas Naseres konu ełe pum.Konu ei ok Jiisas kangił kembis kinkonu ełemołpu owundu erim ei, konuełe mołum. Kor kunum ei, pupu menngii ełe pułum. Pupu, Jiisas kunumkunum Gos ek ka gerpi ełim ei wumbpiiłmin. 17 Pe wumb, Gos ek ni torkindiłim Aisaiya wu ei ok pułum eksik ngangin, ek ei gerpi kenim ni ekyi piim.18 “Gos nge Gui Ka ei na kin mułang

kin, eim na kongun ngopuenjii nipi kindim. Ei na opwumb epi sinałim wumb kinGos ek ka yi nip ngumbii ngeonj. Wumb kan puk mołmunei tor wii mułngii. Ningił tum-bun mołum wumb ei ka nikmułngii. Wumb endi nomanembin peng mołmun wumb eina paki tumbii nge onj. 19 Naop enim nip ngond, pe kunumOwundu nge wumb eim sipiorung simba nge om.”

20 Jiisas ek mon połmun ni tukkindpi, ngopu eim mani mułang,wumb men ngii ełe tuk mołanginwumb ei Jiisas kin ningił kanik minjmulnjung. 21 Pe eim ek nipi wumbngumba nge erim. “Akip Gos ek eitor onum. Yi mił enim piik poru nin-min.” 22 Pe wumb eim embe ambilktonu kindik, eim ek ka nim ni piikmulnjung. Molk, en enim ek yi nin-jing, “Wu ei Josep kingammin mon?”23 Jiisas eimpiipi kenimwumbpei eimek pii gii ninenjing. Ninerangin kin,eim ek yi nipi wumb ngum, “Ek ekinendi na kin enim yi nik na ngungii,‘Ond mong ngopu ełim wu ninim ngengenj er ka enjii. Nim Kapaniyamkonu ełe oł en ei sin piinjpin. Pe yaninim mei ełe oł ei nge enjii,’ ” panim. 24 Eim ek yi nim, “Na ek keiminip enim ngond. Wu endi ek ni torkindiłimwumołpu ek keimi nimba; eieim nge ngii konu mołmun wumb eieimek ei piinerngii. 25Naek keimi nipenim ngond ei enim piinmin. Elainjamultumkunumei Esrel ambpeimulk,

LUK 4:26 102 LUK 4:44wenjing noł kulk kunum ei kupu mułei poru nirim. Pe kung ngii tekliki opang oi angił orung nge endeim pu-rum kunum ei konu pei orung orungkumb kuni owundu sirim. 26 Ba GosElainja kindpi pupu Esrel amb weiendi mułum konu pui ni kindnerim.Mon! Gos Elainja Serepas konu ełeSairon mei orung pui nirim konu ełe,amb endi wam kultum amb ei, kunisałim konu ełe nim pui nipi kindrim.27 Gos nge ek ni tor kindiłim wu endiElainja orung kunum ei wumb kinjwumb pei Esrel konu mulk, konu eituk ełe wumb endi ka mulerik mon!Siriya konu ełe kinj wu Neimin ni wuei minj ka multum.” Jiisas nirim ek eieim ngewumb tiłap ende ei eim ek pi-inenjing. 28Wumb men ngii ełe nirikmolk ek ei piik popuł sinjing. 29 Pewumb tonu angk, Jiisas ambilk konuowundu anda kindnjing. Kindanginkin, konu owundu ei, tonu komungendi ełe sim. Pe wumb eim sik ko-mung ełe orung tonu sip komung ełeto olkup to kindngii. 30 Ba eim tukwumb onjung konu opu, tuk ełe opuam pum.

Wu Endi Gui Kis Mułum(Mak 1:21-28)

31 Eim Kapaniyam konu ełe torpupu, mei owundu endi sim ei Galiliiniłmin. Pupu, kunum ei kor kunumwumbmulnjung Gos ek ka nipi wumbngum. 32Wumb eim ek ei piik wumbtuk puku sik enjing. Nimbił erangJiisas ek ei dinga pałim. 33-34 Menngii ełe wu endi gui kis tuk mułumwu ei ngii ełe tuk mułum. Mołpu kinwii dinga topu, ek dinga nipi yi erim.“Jiisas, Naseres konu wu, nim ya ełenimbił oł enjii on? Nim sin kin tunjiion min? Nim sin kan wiik to si kind-njii! Na nim piind ei Nim Gos nge wukun kawii,” pa nim. 35Ba Jiisas ek nipiorungkindpi, ek dingangum, “Nimektingnarkin, wu ei si kind o pui!” nim.Gui kis ni wu ei to kindangmani pupuwumbmulnjung konu tuk pim. Pe guikis wu ei kin oł endi nga enerim wiisi kindpi pum. 36Wumb pei puku sik,

yi ninjing, “Ek ei nipe ek yi ninjing?Wu ei wu Owundu eim dinga sałimei eim ek dinga nipi gui kis ngangkin, gui kis pei eim ek piik wu endisi kindik punjung,” pa ninjing. 37 Ołyi mił erang kin, Jiisas eim erim ołei wumb nik pangin, wumb konu ełeorung orung pei piinjing.

Jiisas Wumb Pei Er Ka Erim(Masyu 8:14-17, Mak 1:29-34)

38 Jiisas men ngii ei si kindpi andaopu, pupu Saimon ngii engim konuełe nirik pum. Pupu, kenim ni, Sai-mon ambimmam ening owundu tangpim. Pe wumb ok Jiisas kii sengin,“Amb ei paki tunjii,” pa ninjing. 39 Peeimpupu ambmułumkonu ełemandiangpi ek dinga neng, ening tum niporu nim!” Neng kin, amb ni sikirangpi kuni wumb pei ngum.

40 Eni mani ba erang, wumb peiening kanim kanim pim wumb, Jiisasmułum konu ełe tu wunjung. Pe eimwumb kis pim wumb, peng ełe en-deim endeim ni angił ambiłpi pang,wumb pei ka mulnjung. 41 Jiisas eknipi ngum. Pe gui kis ombu wumbpei si kindik konu eipi eipi punjung.Gui kis ombu wii dinga tok yi ninjing,“Nim Gos kingam.” Ba eim gui kis ekngopu, “Ek tingnerei!” nipi ek dingangum. Gui kis ombu Jiisas nim ek piik,“Eim Krais wu endi Gos kindang om,”ni piinjing.

42 Pe kupiiring ok, Jiisas pupuwumbmulenjing konu ełe pum. Pangkin, wumb eim pum konu kanik, ekiisek punjungwumbei si kindik punen-jing mon! Eim konu eipi punermbanik, eim endim konu ekii sik punjung.43Ba eim ek nipi orung kindpi yi nim,“Pe na ek ka nip wumb ngumbii einge Gos sinim tep ermołummił ei nipwumb tiłap eipi kin nip kongun ei ngeermbii,” pa nipi kindim. 44Pe eim Jurakonu wumb, men ngii engim konu ełepupu Gos ek nipi wumb ngum.

LUK 5:1 103 LUK 5:195

Jiisas Ek Neng, Piisa Eim Ekii Sim(Masyu 4:18-22, Mak 1:16-20)

1 Kunum endi noł wer ełe mandiGenesares noł gop ełe Jiisas eim angpimułum. Nga eimwu ambpei Gos ek ningang piimin nik wumb pei eim kinok wumb piki tok mulnjung. 2 Eimkenim ni noł kanu tał noł gop werełe pinjngił, omu tołmun wumb torpunjung. Wumb omu kon polk omutołmun wumb en enim omu kon einoł was er kun erik mulnjung. 3 Jiisaseim noł kanu endi ełe tonu purum.Purum noł kanu ei Saimon nge kanu.Nga eim Saimon kanpi yi nirim, “Nimnoł kanu ei noł ełe pip to tuk kindii!”nirim. Pe eimnoł kanu ełemołpu, Gosek ka nipi wumb ngurum.

4 Eim ek ni poru nipi, ekii se eimSaimon kanpi nim, “Nim noł kanupip to sipkin, omu kon tuk noł ełemani kindkin omu sinjii nge kindii,”nim. 5 Saimon ek nipi orung kindim,“Epin kunum endi sin kongun enjpinomu tunenjpin. Pinerang, sin omuendi tunenjpin mon, ba nim nin, eikapłi nga omu kon pułmbii,” pa nipimani kindim. 6-7 Omu tołmun wumbkombur yi erangin kin, omu kon omupiki top mułum. Mułang kin, omukon kiłip tumba nge erim. Yi eranginkin, omu tołmun wumb ei en enimkongun ende ełmin wumb noł kanueipi se mulnjung ei tu wangin nikangił pinou enjing. Erangin wanginkin, noł kanu tał omu kindnjing pikitopu noł kanu tał noł ełe mandringsimba erim. 8 Saimon Piisa eim jep ołei kanpi Jiisas simb ełe mani pupu yinim, “Nim si kind po! Na oł kis ełe wumoł,” pa nim. 9Pe eim omu pei sinjingomu ei kanpi, eimpuku sim. Pewumbeim kin tep to mulnjung wumb, pukusinjing ku. 10Sependii nge kingam tał,Jeims kin Jon tał ei Saimon kin tep toandiłmin, wu tał yi ku puku sinjngił.Pe Jiisas ek nipi Saimon ngum, “Nimmund mong tunerii! Ekii se wumb naek piimin nik ongii ei nim wumb peinik tuk sikin, na ek ni wumb ngunjii

ei omu yi mił, wumb yi mił tuk ongii.”11Omu tołmun wumb ei noł kanu nołwer ełe tu wunjung. Tu wangin kin,en enim epi kanim kanimpei si kindikJiisas kin ekii sinjing.

WuEndi Kinj TumEi Jiisas ErKa Erim(Masyu 8:1-4, Mak 1:40-45)

12 Eim konu owundu ełe multumkonu ełe, nga wu endi multum. Mul-tum wu ei, eim ngenj kinj owundutum. Eim Jiisas kanpi, opu Jiisas simbełe mani mołpu prei erpi yi nirim.“Owundu, nim noman ełe erim kinkapłi, nim na er ka enjii,” pa nirim.13 Jiisas eim angił ei kinj tum wu em-biłmbii ni erpi ek yi nim. “Na nomanełe nim ka mulnjii,” pa nirim. Nengkin, kunum ełe mendpił Jiisas kinjtum wu ei er ka erim. 14 Nga Jiisasek dinga nipi eim ngopu yi nim, “Nimwu endi ek ninenjii mon! Nim ngenjsipkin Gos kułmał wu ei andan tunjii.Tan kin, ngenj ka sałimni piingii nikinkułmał kelnjii ei Moses lo ek ełe pałimmił erang, wumb yi piingii nim eningni poru nim ni piingii. Nim nga ekwumb ninenjii mon!” 15 Ba Jiisas ołerim ombu konu orung orung pei eimek pang wumb pei piinjing. Piik kin,Jiisas mułum konu ełe onjung. OkJiisas ek ei piimin nik wumb kis pimei tu wunjung kin er ka nge ermba.16Ba eimwumbmulenjing konu pupukunum ei eim prei ełim.

Wu Endi Simb Angił Kis Mułum Ei ErKa Erim

(Masyu 9:1-8, Mak 2:1-12)17Kunum endi eimwumb ei ek nipi

ngopumultumkunumei lo ek piiłminwu kombur kin lo ek emb tołmun wukombur mulk ku. Wumb ei Galiliimei orung orung kin Jura mei ninJerusalem konu owundu ełe ni wumbombu onjung. Owundu nge dingaJiisas ngang, Jiisas ening pirim wumbei er ka ermba nge om. 18Wu komburwu endi peł ełe pendik tu wuk. Wu eiembił poru, dinga pineririm wu, ei enenimnirik sipik Jiisasmułumkonuełekumb ełe mandi pendngii sipik. 19 Bakonu ełe wu amb pei piki topu pirim.

LUK 5:20 104 LUK 5:37Nga wu ening pim wu ei nirik sipngiikonu ełe tuk sineririm. Yi erang kinngii andaring ełe sipik tonu ngii bełełe ambił wuł ał kindik peł ełe pimwumani Jiisas mułum konu ełe kunmanikindik. 20 Jiisas wu ombu pii gii pirimwu ei kanpi kin yi nirim, “Wupuł, nimoł kis ei kil ngum,” pa nim. 21Wumblo ek połmun wumb ni lo ek piiłminwumb en enim noman nendii to piikyi kii sinjing. “Wu ei wu nii opu Goskin ek ambiltim? Wu endi wumb ołkis ei kil ngunermba; ba Gos endeimminj yi ermba.” 22 Jiisas wumb ombunoman ełe piipi si kindim. Pe eim eknipi orung kindpi, yi nirim, “Nimbiłerang en enim noman ełe ek eipi eipinik punmun? 23 Nipe ek endi enimnoman ełe embin tonum? Na ninj ekei embin tonum min? Na nim, ‘Oł kisei si kindind!’ min ‘Na nim angkinpui!’ nind? Pe na oł endi eramb enimkanik keimi nik piingii. 24 Ba na enimpiingii ni piind, na wu kingam nomandinga ya mei ełe sałim. Kapłi wumboł kis kil ngumba, yi erang kin eim eknipi wu endi embił dinga punerim einge er ka erim. Na nim kanip nind,‘Nim angkin, peł sikin, ninim nge ngiikonu ełe orung pui!’ ” nind. 25 Yierang, pe mendpił wu amb ningił ełeeim engim. Angpi peł sipi eim ngiikonu ełe pupu Gos embe ambił tonukindim. 26 Pe wumb pei Jiisas erim ołei ka nik puku sik enjing. Ba wumbGos embe ambił tonu kindik. En enimnoman ełe piik nik minj endnjing. Yimił ninjing, “Pe sin oł eipi minj endikenjpin,” pa ninjing.

Jiisas Liiwai Wii Tum(Masyu 9:9-13, Mak 2:13-17)

27 Ekii se Jiisas eim andłam andpipupu, kenim ni wu endi ku takis siłimwu, ei eim ku takis ngii ełe mułumwu ei embe Liiwai. Jiisas ek nipiwu ei ngum, “Nim na onj konu ełeoi!” nim. 28 Pe eim angpi epi peisi kindpi Jiisas pum konu ełe ekii sepum. 29 Liiwai eim ngii konu ełe kuniowundu endi erpi Jiisas ngum. Peku takis siłmin wumb pei kin, wumbeipi pei kułou tok wu tał kin kuni ei

nunjung. 30 Pe lo ek ekii siłmin wumbni, peng lo ek mon połmun wumbni wumb ok Jiisas nge ekii siłminwumb mulnjung konu ełe noman kispiik mulk kii sinjing. “Nimbił erangenim ku takis siłmin wumb kin nga ołkis ełmin wumb kin enim kuni endenonmun?” 31 Jiisas ek nipi wumbngopu yi nim. “Enim wumb eningendi pinałim wumb ei, ond mongngopu ełim wu kin punałmin min, baening pim wumb ei minj ond mongngopu ełim wu pangin kin ond mongngołum. 32Nawumboł kis ermołmunwumb ei oł kis kil ngop sip orungsimbii nge onj. Ba wumb kun kamołmun ni piinjing wumb, ei kin naonenj,” pa nim. “Nimbił erang na ngawumb oł kis enjing ei kin ngii konupup onermbii ku?” pa nim.

33 Pe wumb kombur ek nik Jiisasngok yi ninjing, “Jon nge ekii siłminwumb kuni mowii ełmin. Erik, Gosprei kunum kunum ełmin. Lo ek ekiisiłmin wumb nge ekii siłmin wumbombu yi ku ełmin. Ba nim nge ekiisiłmin wumb kuni nok yi ełmin. Einimbił erang ełmin?” 34 Jiisas eknipi wu ombu ngum, “Enim wu endiamb simba ełim kunum ei kapłi eiwumb puł kuni mowii erngii min? Eimon! 35 Ba ekii se opu wumb wu ambsimba er mołum wu ei si tor singiikunum ei eim kan se nołum kin tepto mulermba kunum ełe kuni mowiierngii.”

36 Jiisas ek ekin endi nipi ei ngewumb noman konj kin wumb nomanok nge ende punermba ek ei wumbngum. Eim yi nim, “Wu endi kondukkonj ei kiłip to kembis kembis erpi,aninga konj endi sipi konduk ok ngeełe mui tumba. Pe wu endi yi ermbaei eim konduk konj er kis mondpuermba ei, konduk konj ei kanim eipimił pimba. Nga konduk ok nge kanimeipi mił pimba ku. 37 Pe wu endi kungmeme ngenj ming, mił ok nge ełe nołwain konj tuk kindnałmin. Ei mon!Wu endi yi mił ermbii ni ermba wuei eim kung meme ngenj ming mił ok

LUK 5:38 105 LUK 6:18nge tok neng, noł wain konj ei torpułum. Nga kung meme ngenj mingmił nge ei kis mołułum ku. 38 Ba wuendi noł wain konj kułpu kung memengenj ming mił konj ełe tuk kindmba.39 Pe wu endi eim noł wain ok ngenołum, ‘Ei noł wain ka wii,’ pa nim.Eim noł wain konj singin ka pinałim.”

6GosKorKunumEi KongunMonNiłim(Masyu 12:1-8, Mak 2:23-28)

1 Kor kunum Jiisas eim tuk kunimong wiis pałiłim konu ełe andpimułum. Jiisas nge ekii siłmin wumbombu ok kuni wiis mong ei sik ambiłwinin tok nuk. 2 Ba lo ek ekii sinjingwu ombu yi ninjing, “Gos kor kunum,ei kongun mon niłmin kunum ei, baenim nimbił erang enmin?” 3 Jiisas ekni orung kindpi yi nirim, “Enim kingDeipis sin kupenjpin eim epi erimmiłenim piinarik na ek yi nind. Kunumei eim kin eim wumb kin kuni kul-njung. 4 Deipis eim Gos ngii owunduełe nirik pupu, bres Gos nge kumbełe sim bres ei sim. Pe bres ei wumbpei nunerngii mon nik, Gos kin kuł-mał kałmin wumb minj ambił nungiiniłmin. Ba Deipis eim bres nopu ngaeim nge wumb ei bres ngang nunjungku. Ek ei enim gerik piinjing min?”Ei kii sipi nim, “Nimbił erang enimKingDeipis kin ek ninanmin, ba na sinkin ek ninmin?” 5 Jiisas ek dinga nganipi yi nim, “Gos kindang mei ełe nawu kingam moł. Mołup, kor kunumowundu moł.”

Wu Endi Angił Kis Mułum Ei, JiisasKor Kunum Er Ka Erim

(Masyu 12:9-14, Mak 3:1-6)6 Pe nga kor kunum endi eim pupu

men ngii ełe pupu Gos ek nipi wumbngum. Kunum ei wu endi mułum wuei angił tundung orung miyem porunim. 7 Lo ek emb tołmun wumb kinlo ek ekii siłmin wumb kin ei Jiisasermba oł ei kenmin nik kui er mul-njung. Molk kin, yi piinjing ni korkunum wumb endi kis pimba er kaermba ni kanik mulnjung. Molk kin,

Jiisas kos er ngumun nik mulnjung.8 Ba Jiisas eim wumb noman tuk ełepiinim. Piipi kin, wu angił miyemporu nim wu ni, “Angkin Oi!” Neng,wu ni sikir opu wumbmulnjung konutuk engim. 9 Pe Jiisas eim ek nipiwumb ngum, “Na pe enim kii simbiiend. Sinim lo ek nipi kunum oł kaerminmin oł kis ermin, ei ninimmin?Wumb kin paki topu er ka ermin,min wumb topu er kis ermin?” anim. 10 Jiisas wumb mulnjung konutuk kanpi andpi, wu endi angił miyemporu nim ei kan sipi nim. “Nim angiłtun kindii!” Yi neng kin, wu ei yierang eim angił ni ka erim. 11 Bawumb en enim noman kis dinga piin-jing. En enim ek nik piik piik enjing.Erik, en enim yi ninjing, “Jiisas kinnimbił oł ermin,” ninjing.

Jiisas Nge Ek Se Andiłmin Wu EngkiNga Tał

(Masyu 10:1-4, Mak 3:13-19)12 Kunum ei Jiisas eim prei ermbii

ni piipi komung endi ełe tonu purum.Eim prei erpi Gos ngurum kunum eieim prei er mułang kin, konu ten-grim. 13 Tengmba erang kin, Jiisasekii sinjing wumb wangin nim. Neng,wangin wu engki nga tał sipi wumbembe ‘Ek se andiłmin wumb’ pa yinirim. 14Wu embe endi Saimon, Jiisasembe Piisa ni ngum. Nga endi Endruei Saimon nge angim. Embe nga Jeimskin Jon teł, Pilip ni Barsolomu. 15 PeMasyu ni Tomas ni Jeims Alpiyas ngekingam Saimon wu ei lo ekii siłimwu. 16 Pe Jeims nge kingam Juras ninnga Juras Eskeriyas konuwueim Jiisasopu orung wumb mulnjung konu nipeni ełe kindmba.

Jiisas Wumb Pei Kin Kongun Erim(Masyu 4:23-25)

17 Pe Jiisas wumb ei kin mani pun-jung. Nga puk konu kun sim konu eimnge ekii siłmin wumb kin pei tep toengnjing. Pe wumb pei Jura mei konuełe orung orung ni Jerusalem konuowundu ełe ep noł wer ełe konu ełeTaiya konu ni Sairon konu ni wumbpei ok mulnjung. 18 Wumb ei ok

LUK 6:19 106 LUK 6:35eim ek piimin nik onjung. Pe eimwumb ening pim wumb ombu er kaerpi, wumb gui kis tuk mułang on-jung wumb ei Jiisas wumb ombu erka erim. 19 Wumb pei angił Jiisasembiłngii enjing. Nimbił erang Jiisasdinga pupu wumb pei, wumb eningpim wumb ei Jiisas er ka eririm.

20 Jiisas eim nge ekii siłmin wumbombu kanpi ek yi nim,“Enim wumb wii epi sinerang moł-mun wumb ei, ka piyei! Gos sinim teper kanpi mołum oł ei enim nge sałim.21 “Enim kumb kuni pałmin, enim kapiyei! Ekii se enim noman ka piikmułngii. Pe enim wumb ke ninmin,ei enim ka piyei! Ekii se enim tokułerngii.22 “Ekii se wumb enim wu kingam eikin ekii se punmun ei keningii. Kanikkin, wumb en enim noman kis pengpiingii. Piik kin, enim kon si kindngiini, enim kin ek kis ningii ni, enimembe sik epi kis mił ombu nge singiikunum ei, enim ka piingii.23 “Pe wumb enim kin yi erik nin-jing kin enim ka piik noman ka sengmułngii. Enim piingii, epin konu ełeenim kumep singii ei owundu sałim.Kumb okrii enim kupenjing noł oł ei,Gos nge ek ni tor kindiłmin wumb kinyi ku ełmin. Yi mił ku enim kumep kasingii. Ei Gos nge ek ni tor kindiłminwumb kin tep to singii.24 “Ba enim kom ku ngenj ełe peng,enim noman ka piik er mułmun eienim noman ka piik erngii. Erangin,oł ei er poru nik mołmun ei enimwumb ei kan kun er mułngii.25 “Enim wumb epi pei kanim kanimsinjing kin enimnomanka simba. Ekiise enim epi sinerang kin kuni kułngii.Enim wumb pe tokuł er ka piinminwumb ei kan kun er mułngii. Ekii seenim ke nengin ningił ka mani omba.26 “Pe enim wumb pei enim embeambił tonu kindik ninjing kin enimpiikun ermułngii. Ok en enimkupenjingnoł ek kend tok, ek ni tor kindiłminkend wumb embe ambił tonu kindikełmin oł yi erngii ei kanikmułngii,” pa

nirim.WumbOpu OrungWumbKin Noman

Ngunjii Oł Ei(Masyu 5:38-48, 7:12a)

27 Ba enim na ek piik mołmunwumb ei, na ek nind ei piyei! Enimopu orungwumbmułngii, ei kapłi no-man ka ngok mułngii. Pe wumb enimnoman kis piingii, ei enim wumb eikin epi ka erngii. 28Wumbenimkin ekbultung ningii ei, enim kengip ek kanik wumb ombu noman ka ngungii.Nga wumb enim kin oł kis erngiiwumb ei, enim Gos kin prei erik pakitungii,” pa nim. 29 Wu endi nim kontaki tum kin, nga orung ak tan orungtumba ku. Wu endi nim kon takis eisimbii nipi erim kin, nim konduk eikin ouni mon ninenjii ku. 30Wu endiepi endi kii sipi nim kin, nimba epi eingui! Pe wu endi nim epi wii sipimkin, nim nga orung tu wii nikin, ekdinga ninerii! 31Enim ermin ni piingiioł ei, wumb enim kin enjing kin, ngaenim wumb ombu kin oł yi ku erngii.

32Wumb enim kin noman ngołmunwumb ei, nga enim noman nganginenim nipe noman piingii? Pe wumboł kis enmin wumb ei, wumb komburnoman ka piik ngołmun ku. 33 Peenim wumb kombur oł ka er nganginkin, nga wumb enim kin oł ka erngungii. Nga ei enim nipe nomanpiingii? Wumb noman kis piik oł kisełmin wumb ei kombur oł ka yi miłełmin. 34 Enim epi kombur wumbngunjung kin, nga orung simin ningiiei enim noman nipe noman piingii?Wumb oł kis ełmin wumb oł ka erikwumb eipi ngołmun ku. Pe wumbombu epi ende mił siłmin. 35 Ba enimopu erii wumb ei noman ka ngok,enim oł ka erik wumb ngungii. Enimwumb ngungii epi ei nga ngok orungkindmin ni piinerei! Enim oł ei erikepi ka wii owundu singii. Enim ełeyi erik molk punjung kin enim Goskingam noł mendpił mułngii. WumbGos kin noman ka piinałmin ei Goswumb ombu kin noman ka ngołum.Ngopu kin, wumb kis kin noman ka

LUK 6:36 107 LUK 7:2ngołum. Ngopu, wumb kis kin ouningołum. 36 Enim wumb eipi kaimbsingii, ei enim Ernjing Gos kaimbsiłim mił ku singii.

Wumb Eipi Kin Kos Ninmin Ei(Masyu 7:1-5)

37 Enim wu endi ek ei nge nik moktołum wu oł ei mił enerngii. Enimwumb oł kis ei si kindangin kin, Gosenim oł kis ei kil ngumba ku. Pe ngaenim epi endi mok tołum wu er kunełim mił enerngii. Yi mił enjing kinGos enim epi embin tui ei mok tumba.Wumb oł kis ei ni ka enjing kin enimoł kis ei Gos kil ngumba ku. 38 Peenim oł kanim kanim yi erngii mił yiku Gos enim kin yi ermba. Pe wumbenim kin pimba mił ngungii ei, peingungii. Ei ngok pangin piki topubein tumba ermba, ei enim ngungii.Pe enim epi wumb ngungii yi mił kuGos enim ngumba.

Jiisas Ek Ekin Nga Ngum39 Jiisas ek ekin endi nipi wumb

ngum ku. Ei yi nim, “Wu ningiłtumbun mołum wu ei, nga wu endiningił tumbunmułmbawu ei, andłamandan top simba min? Ei mon! Wutał ouni tukpu ełe bok tunguł. 40Monkangił ei ek mon wu ek nipi ngołumwu ei to mani kindnermba. Eim monkanpi poru nimba ei kapłi eim ekmonwu mił mułmba.

41 Enim wumb eipi kanik oł kunpinermba mił ermba ei ni kun en-erngii mon! Ei nimbił erang ninimoł yi nge ełin ku? Nimbił erangnim angnim ningił ełe epi moł pałimei kankin nin? Ba ninim epi mołowundu endi ningił ełe pałim ei piinmin? 42Nimbił erang nim angnim eknin? ‘Angnan, nim ningił ełe epi mołendi pałim, na si kindmbii,’ nin. Baninim ningił ełe epi owundu pałim eininim piinan min? Nim ek kend wu,nim epi owundu endi ninim ningiłełe pałim ei si kindkin, ekii se ninimangnim ningił ełe kun kankin epi mołpimba ei kapłi si kindnjii,” pa nim.

Ond Kis Ei Mong Kis Tołum(Masyu 7:16-20, 12:33-35)

43 Ond ka ei, mong kis tunałim.Yi ku ond kis ei nga mong ka tu-nałim. 44Wumb en enim ond angłimei kanik piiłmin. Piik kin, ond eiond ka min mon, ni kaniłmin. Wumben enim ond pik ei gał mołpu mongtołum ei tingnałmin. Nga ond wainyi ku, ond wain ei ond kembis angpigał mołpu mong tołum ei tingnałminmon. 45 Wu endi eim noman kapałiłim wu ei oł ka ełim ku. Erpi, ołka wii ełim. Nga wu kis ei eim nomankis piki topu peng, eim oł kis ełim.Nomanełe oł yimił pałiłim ei gupu ełetor ołum.”

Ngii Takiłmin Ei Oł Tał Pałim(Masyu 7:24-27)

46 “Nimbił erang enim na ‘Owundu,Owundu’ niłmin, ba na ek nind ek eienim piinanmin? 47 Wu endi na kinopu na ek piipi ermba wu ei na eimkanip moł. Mołup, eim ermba oł eiandan tamb enim piingii. 48Wu ei yimił, wu endi ngii tekmbii ni tukpu sipimer mani pupu, mei ełe ku owundupei kindpi siimen ełim. Ekii se ngiitonu ełe takiłim, noł owundu topungii ei nirik omba, ba kapłi onermba.Nimbił erang wu ei eim ngii dinga wiitekim. 49 Ba wu endi na ek piipi ngaekii sinermba wu ei yi mił wu endingii tonu mei peł ełe tekim. Eim meimani ei ku dinga kindnarpi siimenenerim. Ekii se noł owundu topu, nołngii ełe nirikwang kin, ngii sikir er kismułum. Nimbił erang wu ei ngii miłdinga pinerim.

7Jiisas Opu Ełmin Tep EłimWu, Ei Eim

Nge Kongun Wu Endi Er Ka Erim.(Masyu 8:5-13)

1 Jiisas ek ei nipi wumb ngopu porunipi, ekii se eim Kapaniyam konu ełepum. 2Romwu endi opu ełmin wumb100 pei opu ełmin wumb pei tep ełim,wu ei kongun wu endi mułum. Oputep ełim wu eim kongun wu eim no-man ka ngołum wu ni ening peng

LUK 7:3 108 LUK 7:21erang kułmba mandi erim. 3 Opu tepełim wu ei eim Jiisas kin ek ei piipimułum. Pe eim Jura wu num komburkindang puk ek nengin kin, Jiisas opu,na kongun wu ei er ka ermba nipikindim. 4 Wumb puk Jiisas multumkonu ełe tor puk ek dinga nik, Jiisasnik yi ninjing, “Wu ei wu ka nim wuei paki tunjii min? 5 Eim sinim Jurawumb kin noman ka ngołum. Eimmendpił men ngii ei takpi sinim ngu-rum.” 6 Pe Jiisas wu ombu kin tep topurum. Jiisas opu, opu tep ełim wueim ngii konu mandi pang kin, opuwu 100 tep ełim wu ni wu puł komburkindang puk Jiisas kin ek ningii ngepuk. Puk yi nik, opu tep ełim wu ni yinim, “Jiisas, nim wu Owundu! Nim nangii konu ombii nikin okun kis piinjii;na wu ka mon. Nim na ngii nirikonerii!” yi ninim pa nik. 7 “Pe yi ku,na wu ka pim kin, nim ngii konu ełena ombii min, ei mon. Ba nim ek einen na kongun wu ei ka mułmba,” panim. 8“Nimbił erang, na yi kuwunumkombur kongun ngokuł ełmin oł ei nakongun er moł. Pe na nge opu wumbei na ek piiłmin. Pe wu endi ‘Pui’nimbii, ei kapłi ba. Nga wu endi ya‘Oiyo!’ nimbii, ei kapłi omba. Pe namkongun wu, ‘Nim oł ei erii!’ nimbii, eikapłi ermba. Na nge wu num ombukongun ei na ngunjung mił na yi end.Ba nim noman dinga peng ening einge er ka ełin ei kapłi nim na ngekongun wu ening ei kapłi er ka enjii,”pa yi nim. 9 Pe Jiisas ek ei piipi, eimwu ei noman ka jiłi sim ni piim. Peeim ak topu wumb eim orung konuekii se ok ei kanpi yi nirim. “Na enimkanip nind, Esrel wumb pei mołmunkonu ełe wu endi noman ka peng, piigii yi mił peng na kinenj mon!” panim. 10 Opu ełmin wumb tep ełimwu, wu puł kombur kindang ok wu ninga orung puk kenik ni, kongun wukułmba erim ni nga konj multum.

Jiisas Nein Konu Ełe KangWu Endi ErKonj Sim

11 Ekii se nga Jiisas eim konuowundu endi purum konu ei embe

Nein. Jiisas eimnge ekii sinjingwumbkin, wumb pei eim purum konu puk.12 Eim pupu konu owundu ełe andłamondu pałim ełe mandi pang, wu endikultum wu ni tu wuk wu kultum ei,mam eim kingam endeim mendpiłmułum ei, kułang kui tunjung nge eitu wuk. Tu wangin kin, amb ei wamkumb ok kultum. Pe wumb konu ełewumb pei amb ei kin ouni ok. 13 JiisasOwundu amb ei kanpi, kaimb piipi yinirim. “Amb, nim ke ninerii mon!” panirim. 14Pe eimmandi pupu, wu kułiipirim konu ełe eim peł ełe embiltim.Pe wumb wu tu wuk wumb ei angikmulk. Pe Jiisas nipi yi nirim, “Kangiwu, kanpi nind, nim engnjii!” pa nim.15 Pe nga kultum wu ei tonu mułum.Mołpu, ek nipi multum. Mułang kin,Jiisas wu ei sipi mam eim ngurum.16Yi erang kin, wumb peimundmongtok, Gos embe ambilk tonu kindnjing.Wumb yi ninjing, “Gos ek nipi oł ekiise ermba wu owundu sinim konu ełetuk onum,” ninjing. Wumb ek ngayi ninjing, “Gos eim opu eim wumbsi orung simba nge opu wumb pakitopu enim,” ninjing. 17 Jiisas erimoł ei pang kin, wumb Jura mei konuni wumb konu orung orung pei piikpunjung.

Jon Wumb Noł Pendiłim Wu Eim EkiiSinjing Wu Tał Jiisas Kin Kindim.

(Masyu 11:2-19)18 Jon nge ekii sinjing wumb ei epi

pei ek nik eim ngunjung. 19 Jon eimekii sinjngił wu tał wii tum. Eim yinim, “Ełip pukuł Owundu kankił yikii singił,” pa nim. “Ok Gos wu endikindmbii neng, sin kui er mulnjpunwu ei nim min? Min sin nga wu endiomba ni kui ermin min?” 20 Wu tałJiisas kin okuł ek yi ninjngił. “Jon nołsipi wumb noł pendiłim wu, ei sił nimkin peł neng onmbuł ninjngił. Nikiłyi ninjngił, ‘Ok Gos wu endi kindmbiineng sin wu endi omba ni kui enjpinwu, ei nim wałim min?’ ” 21Kunum eiJiisas wumb ening kanim kanimpirimwumb kin, wumb ening kis pirimwumb ni, wumb gui kis tok multumwumb ei pei er ka erim. Pe wumb

LUK 7:22 109 LUK 7:38pei ningił tumbun multum ei pei erka eririm ku. 22 Pe Jiisas ek nipi wutał ngopu yi nirim, “Ełip pe pukuł Jonkonu ełe kankił, na ya pe nipe oł eripek nipe eknip erambełip piikił, kankiłenmbił ei pukuł, Jon kan ningił pełnim. Wumb ningił kis mułum wumbei, kenjing. Simb kis mułum wumb,nga ka seng andłam endnjing. Wumbkinj tum wumb ei, ka sim. Wumbkomngumwumb ei ek piingii neng ekpiinjing. Pe wumb kulnjung wumb einga ok tonu konj mołmun. Wumb epiendi sinałimwumb ei Gos ek ka ngangpiki tołum. 23 Wumb na Jiisas kin piigii ninjing, en enim pii gii ei manipunerim, wumb ei ka piingii. 24 Jon ekni kindang onjnguł wu tał nga orungpangił; Jiisas Jonnge eknipiwumbpeingopu yi nim. “Ok, enim Jon mułumkonu ełe wumb mulenjing konu ełepuk epi nipe endi kenjing? Min enimpuk konu pop tang goł kembis ei ken-jing min mon? Wu ei goł mił mon?25 Enim epi nipe kengii nge punjung?Enim wu endi epi konduk ka wii erpimułum ei keningii punjung min? Eimon! Wumb konduk ka wii kindik,en enim ngenj ełe epi ka ełmin eiKing ngii owundu ełeminjmołułmun.26 Ba enim puk epi nipe keningii ngepunjung? Enim puł wu endi Gos ołekii se ermba ei nge nipi mułumwu eikenjing min? Ei keimi; wu ei eim ngekongun ende ek ni tor kindiłimwupeito mani kindiłim. 27 Wu ei mendpiłGos nge ek yi ninim, ‘Piini! Na ekse endmba wu endi kindmbii wu ei,na ek ok sipipi nim, kumb se pupunim andłam ei to ka er sipi mułmba.’ ”28 Jiisas ek yi nim, “Na ek keimi nipenim ngond, ‘Kunum ełe Jon ya meiełe wumb pei ei kambmani kind poruninim. Ba akip kunum ełe wu endiGos sinim tep er kanpi mołum oł eiwu wii mił pii gii nim kin, wu ei Jonto mani kindnim,’ ” pa nim.

29 Wumb ek ei piik poru nik, wuamb ni wumb ku takis siłmin wumbpei ek yi ninjing, “Gos eim kun ka wiimołum wumb ei Gos noman ełe ekiisengin ok Jon angił ełe wumb noł sipi

wumb noł pendpi ngum.” 30 Ba lo ekpiiłmin wumb kin, lo ek emb tołmunwumb ei Jon angił ełe noł pinenjing yimił erik, Gos nge noman ełe wumb eibuł ngok kin, andłam andan tum ei sikindnjing.

31 Jiisas ek yi nirim, “Akip kunumei na enim wumb ekii sinenjing miłwumb sipmondup ei nimbił oł erngii?Wumb ei jiłi wumb? 32Pe wu ombu yimił, kangił kembis kombur konu endituk ełe molk, kangił kembis kombureipi kin wii tunjung. Tok yi nin-jing, ‘Sin mingał kepii tonmun nim-bił erang enim golang ninanmin?’ aninjing. ‘Pe nga sin golang kaimb erninmin ei enim ke ninanmin. Ei yimił en enim noman endi pinałim eipieipi punum.’ 33 Jon sinim noł pendpingołum wu ei tonu om. Eim opu nołwain ni bres ei endi nunerim. Peenim wumb yi ninjing, ‘Wu ei gui kistuk mołum,’ ninjing. Ei mon!” 34 Pena wu kingam op kuni nop, noł wainnop end. Pe enim wumb molk yininjing, ‘Wu ei kuni pei minj nołum,’ninjing. ‘Wu ei noł wain pei minjnopu,’ yi ełim niłmin. Nik, ‘Eimwumbku takis siłmin wumb kin wumb oł kiserik ełmin wumb ei kin puł pałim,’ paniłmin. 35Ba wumb noman ka pałiłimwumb, ei yi niłmin. ‘Gos nge nomanka ei epi ka wii niłmin.’ ”

Oł Kis Ełim Amb Endi Jiisas Simb EłeKopung Erim

36 Lo ek piiłim wu endi embe Sai-mon Jiisas kin ek nipi eim kin kuninumbuł nirim. Eim lo ek piiłim wu eingii konu ełe pupu kuni no multum.37 Amb endi oł kis ełim amb, konuowundu ełe mułum. Pe amb ei mołpupiimni Jiisas pupu lo ek piiłimwungiikonu ełe kuni nonum nik. Nengin,piipi kin amb ei eim kopung muru kaming endi sipi om. 38 Pe eim pupu Ji-isas bułmorung orung angpi, simb ełemołup ke nipi mułum. Ke nim ningiłka ei, Jiisas simb ełe purum. Ei kanpieim peng enjin olt sipi, Jiisas simb ełekil ngum. Ngopu kin, Jiisas simb ełekum su sipi er mułum. Mołpu kin,

LUK 7:39 110 LUK 8:8kopungmuru ka ni sipi, Jiisas simb ełekindrim. 39 Lo ek piiłim wu ei, Jiisaswii tang om wu ei, eim epi ei kanpieim noman yi piim. “Wu ei, Gos ołermba oł ei, keimi nipi ełim kin ambei piipi mon. Amb ei, yi ełim nimbani piim amb ei, amb oł kis ełim.” 40Yierang kin, Jiisas eim wu noman ełe,piinim ek nipi ngumbii ni piim. Piipikin, Saimon kanpi neng, “Saimon,” yinim. “Ek mon wu, nim ek ninjii pimek ei ni!” a nim. 41 Pe Jiisas ek yi nim“Wu tał, wu endi kin kom ku sikił, ngaekii se ngo orung kindmbił ni sikił, wuendi komku 100 peimił sirim. Ngawuendi, kom ku kum endeim mendpiłsirim. Wu tał kom ku yi mił si ngokuł,pendkił pirim,” pa nim. 42 Wu tałepi endi ngo orung kindngił pinerang,wu ni kan wiik turum. Yi erang kin,wu tał eim kin noman ngunjnguł wuendi nii eim noman ka wii piipi eimngumba?” 43 Saimon ek nipi, orungkindpi yi nim, “Na yi ni piind, wumbendi oł kis pei kil ngo si kindmbawumb ei,” pa nim. Neng kin, “Nimek kun nin,” pa ni Jiisas yi nim. 44 Peeim ak topu amb ei kanpi kin, ek nipiSaimon ngum. “Nim ya amb ei kanmin? Na nim ngii konu onj ei, nim nołkulkun, na simb ełe noł kindnen; baamb ei na simb ełe, noł kindpi enimei eim ke nim ke noł sipi na simbełe noł kindnim. Pe eim peng enjinsipi, na simb ełe kil ngonum,” pa nim.45 “Nim nam kin kum su sinen. Bana tuk op mułamb, pe amb ei opu,na simb ełe kum su sipi enim,” panim. 46 “Nim nam peng ełe kopungkindnen; ba amb ei eim kopung ka wiina simb ełe kindim.” 47 Yi mił pengkin, na nim kanip nind, “Eim na kinnoman ka ngum. Ngopu kin, nim eipiinjii; eim nge oł kis ei pei ełim; bana eim oł kis kil ngop poru nind, Goswu endi kin oł kis aninga er kil ngumkin, wu ei Gos noman pei ngunałim;ba aninga ngołum.” 48 Jiisas ek nipiamb ei ngum, “Na nim nge oł kis ei sikindin.” 49Wumb eim kin peł ełe endemulnjung wumb ei, en enim ek nikpiik piik enjing. Nik ek dinga nik, “Wu

ei nii, wumb oł kis ei kil ngonum?”50 Jiisas ek nipi, amb ei ngopu yi nim,“Amb, ninim nge pii gii je erpi, nim siorung sinim. Pe nim pukun, nomanemin ka peng mulnjii.

8Amb Kombur Jiisas Pum Konu Ełe

Tep Tok Punjung1Penga Jiisas konuowunduni konu

kembis andpi Gos ek ka nipi wumbngopu, Gos sinim tep er mołummił einipi wumb ngum. Jiisas eim nge ekiisiłmin wu engki nga tał eim kin andikmulnjung. 2Pe amb kombur ok, eningpim amb ombu ni, gui kis tuk mułumamb ombu, Jiisas er ka eririm. Ambombu, Jiisas pum konu ełe punjungku. Amb endi ‘Mariya’ niłmin, ei‘Mariya Makandala,’ pa niłmin. OkJiisas eim amb ei, gui kis angił orungnga tał pei tor kindrim. 3 Pe Jo Ana,Susa nge ambim wu ei King Eros ngiiełe tep er mołułum ei, eim embe Su-sana. Pe Susana ni amb pei onjung ku.Amb ombu puk, Jiisas kin, Jiisas ngeekii siłmin wu ombu, kom ku paki tokełmin amb ombu, ouni puk ku.

Pe Ek EkinWuEndi Kuni EmbKindimEk Poł

(Masyu 13:1-9, Mak 4:1-9)4 Wumb tiłap owundu endi ok,

kułou tunjung wumb ei, konuowundu eipi eipi wumb pei Jiisasmułum konu ełe onjung. Wangin kin,Jiisas ek ekin endi topu nipi ngum.

5 “Wu endi kuni wiis emb sip-ipi emb kindrim ei kombur wumbandłam endik konu ełe mani pang,wumb kimbangin, kei ok nok nok en-jing. 6Pe kuni wiis emb kombur pupu,mei ku mułum konu ełe mani pum.Pe kuni wiis ei sikir tonu om, ba meinołmuł erang, kuni ei kułii erpi, kołpuporu nim. 7 Pe kuni wiis kopur, pupukan gał pim konu ełe mani pum konuełe, kan gał mul ei tonu opu, kuni wiisei to mani kindim. 8 Pe kuni wiis embkombur mei ka ełe mani pum ei sikirtonu om. Opu kin, kuni wiis pei topumułum. Tum, ei 100 pei pei kuni wiiyi tonu mułum.” Jiisas ek yi nipi ek

LUK 8:9 111 LUK 8:25dinga wii nim, “Wu endi kom pimba,wu ei kom sepi ek ei piyangłi!”

9 Jiisas eim nge ekii siłmin wumbei, ek ekin topu ninim, “Ek ei, pułepiimin nik kii sinjing. 10 Pe eim yinim, “Gos sinim tep er mułum mił eieim ek koi er pałim ek ei piipi kinnipi enim ngonum. Ba torung wumbeim ek ekin top nim ek ei mendpiłpiinjing, ba ek ekin ei pułe pii połtunenjing. Tunarik kin, en enim konuorung orung kind keningii, ba epiendi kinenjing. Pe nga ek ei pingii, bapułe piinerngii mon!” pa nirim.

11 “Ek ekin tum ek pułe yi pałim.Kuni wiis mong ei Gos nge ek. 12 Pekuni wiis kopur pupu andłam ełemani pang kin, wumb andik kambin-min ei Gos ek wumb piinmin, ba ngaSeisen opu Gos ek ka ei topu eipikindnim. Eim yi piinim, wumb Goskin pii gii nengin kin Gos sipi orungsimba ni piipi enim. 13 Pe kuni wiisemb kombur pupu, mei ku mułumkonu ełe mani pum, ba dumbuł mermei ełe mandring punałimmon. Pułeyi mił wumb Gos ek piik sik, nomanełe kindik ka mołułmun. En enim piigii dinga ninarik mułangin kin, epiembin tui endi tonu ołum ei, wumben enim dinga mulałmin kin, bok toł-mun. 14 Pe kuni mong kombur pupu,kan gał mułum konu puł ełe manipum ei wumb Gos ek ka piik, ngakongun erik, ba mei ełe epi kanimkanim noman peng, kom ku ni epi kawii ka ka piik, yi er mułangin kin Gosek ei piinarik, to mani kindinmin. Yierangin kin, en enim kongun ei tonuopu mong tunenim mon, ba manipupu koltum. 15 Ba kuni wiis mongkombur, pupumei ka ełe mani pum eiyi mił; wumb Gos ek piik, ambił gii nikmulnjung. Molk kin, en enim nomandinga peng, kongun kunum kunum yierik mulnjung ei, kuni wiis mong peitum mił yi er mulnjung.

Dup Alam Ek Ekin Endi(Mak 4:21-25)

16Wumb endi dup alam kałpi, mingełe mani kind pendmba min? Dup

alam kałip peł mandring pendmba, eikapłi tiłang erip tor omba min? Eimon! Dup alam kalk tonu peł ełe sen-gin kin, wumb kanik nirik puk andaok yi erngii. 17 Epi pei nim kinan koier sałim ei, ekii se kenjii wumb nii ołpei koi er pendmba ei ekii se, wumbeim pii poł tungii.

18 Enim kan kun er molk, ek ka piikerngii. Wu endi eim noman dingapeng, eim piipi kun er mołpu pii giinipimułmba, wu ei Gos nga eim dingangumba. Nga wu endi eim noman kani oł kun ka ombu piipi kun enarpimułmba wu ei, Gos wu ei noman ka nioł kun aninga pimba ei Gos sipi orungsipi si kindmba.

19 Kunum ełe Jiisas nge mam niangim noł ok, ba wumb konu ełepiki topu peng kin, wumb ei mulkkonu tuk ongii konu endi sineririm.20 Wumb kombur molk yi nik, “Jiisasnim nge wumb, manim ni angnim nołok, nimkenminnik andamołmun,” panik. 21Ba Jiisas ek nipi orung kindpi yinirim, “Wumb Gos ek ka ei piik, ekiisingii wumb ei, na nge engnan noł ni,minan noł mułngii,” nirim.

Jiisas Ek Neng Konu Pop OwunduTum Ei Poru Nim

(Masyu 8:23-27, Mak 4:35-41)22 Kunum ełe Jiisas kin eim ekii

siłmin wumb, noł kanu endi ełe puk.Pe Jiisas ek yi nirim, “Sinim noł gopmołum konu ełe orundung pamin!”nirim. Neng, noł tuk ełe puk. 23 Penoł kanu sikir pang kin, Jiisas eimor pirim. Konu pop owundu endinoł gop ełe pop owundu endi turum.Topu, noł mer kanu ełe tuk pang,wumb kułngii kunum mandi eririm.24 Pe wumb en enim puku sik andikJiisas or pirim konu ełe to konj kindikyi nik, “Owundu! Owundu! Sinimkułmun pałim,” pa nik. Pe Jiisas eimangpi konu pop owundu ei kin, nołtopu tonu omba eririm ei ek dinganipi ngurum. Ngang kin, konu popkin noł owundu tumba eririm ei wiisirim. Noł ołup enerim, wii pim.25Pe Jiisas eim ek nipi, eim ekii siłminwumb ngum, “Enim pii gii ei konu jiłi

LUK 8:26 112 LUK 8:41pum?” Yi neng kin eim ekii siłminwumb en enim mund mong tok no-man embin tang mołmun. Molk kin,yi nik, “Wu ei nii? Eim ek nipi konupop kin noł ei ek neng, eim ek eipiinmbił!”

Wu Wulu Endi Ei Gui Kis Pim, JiisasTor Kindim

(Masyu 8:28-34, Mak 5:1-20)26 Ekii se Gerasiin konu ełe tor

punjung. Galilii konu noł gop ełeorundung sipim konu ei, orung sim.27 Jiisas eim noł kanu si kindpi torpum. Pang kin, konu ełe wu endi eimmułum konu ełe tor om. Wu ei guikis kombur eim kin mułum. Wu eikumb ok eim alap pandi topu tilałimmon! Eim ngii endi pinałiłim monku. Eim pupu wumb guimeng ełe pupałiłim. 28 Wu ei Jiisas kanpi, eim ekdinga nipi wii tum. Topu kin, Jiisassimb ełe mani pupu pim. Pepi ek nipi,wii dinga topu yi nim, “Jiisas, nimGos Owundu mendpił kingam. Sinimkongun ende enałmin mon. Nim nakin nimbił oł enjii on? Na nim kinprei ermbii, ei nim na ngenj kumbiingunenjii mon!” pa nim. 29 Gui kisei ek yi nim. Nimbił erang Jiisas eimek dinga nipi wu ei kin si kind kintor punjii nim. Eim ek nim mił erim.Kunum kunum gui kis ei, wu ei kinmołułum. Pe wumb wu ei ambił giinik, kan tok angił ełe, kan tok erpendiłmin ei, wu eim to kiłip tołum.Pe gui kis ei yi erpimiłwu ei simengpiwumbmulałmin konu ełe si pang, eimmołum. 30 Jiisas wu ei gui kis mułumwu, ni ek nga ngopu kii sim, “Nimembe nii?” Pe eim yi nim, “Na embe,‘opu ond wumb,’ ” nimbił erang, guikis pei eim kin pei mołułmun. 31 Pegui kis ombu wii dinga tok yi ninjing,“Jiisas nim sin konu kis ełe kindnen-jii!”

32Kung tiłap pei konu komung endiełe mandi kuni nok er mołmun. Yinik kin, gui kis ombu Jiisas kin wii tokek dinga ninjing, “Nim kapłi sin kungombu kin pei! Neng kin, bin,” ninjing.Pe Jiisas wak tang, punjung. 33Gui kis

ombu wu ei si kindik, kung mulnjungkonu ełe tuk punjung. Pe kung ombuandłam dinga sikirik puk konu kisendi ełe punjung. Punjung, konu einoł gop ełe tuk puk noł nok kulnjung.34 Kung es tok mulnjung wumb ei,oł ei kanik tungu erik punjung. Pukkin, konu kembis ni konu owundusim konu wumb kanik ninjing. 35 Pewumb pei puk, erim oł ei kenmin nipunjung. Puk kin, kenjing ni Jiisas kinwu gui kismułumwu ei kin, mulnjun-guł ei kenjing. Wu ei gui kis pei eimsi kind pangin, eim alap tałpi mułumkenjing. Pe eim noman ka peng, eimJiisas mułum konu ełe simb ełe manimułum. Wumb pei onjung wumb eikanik mund mong enjing. 36 Kung estołmun wumb ei ok kanik puk, wumbei Jiisas wu ei kin erim oł ei ek połtok er mulnjung. Ok eim gui kis eimkinmułang, Jiisas opu gui kis topu torkindang, wu ei er ka erim. 37Gerasiinkonu ełe wumb pei onjung. Wumb eiek nik Jiisas ngunjung, “Nim, sin konuełe si kindkin pui!” pa ninjing. Wumben enim mund mong erik ninjing.Nga Jiisas eim noł kanu endi ełe tonupupu, orung bii ni pum. 38-39 Gui kiswu ei si kind punjung wu ei eim preierpi yi nim, “Jiisas, na nim kin tep tobii,” pa nim. Ba Jiisas wu ei, “Orungpui!” nipi yi nim. “Ni ninim ngiikonu ełe orung pukun, Gos owundunim kin nimbił oł erim, ei nikinwumbngunjii,” pa nim. Yi neng kin, wu niorung pupu wumb konu owundu ełepupu Jiisas eim kin nimbił oł erim einipi wumb pei nipi ngum.

JiisasWuNumEi AmbiłamEr Ka ErpiNga Amb Eim Kon Embiłim Ei Er Ka Erim.

(Masyu 9:18-26, Mak 5:21-43)40 Pe Jiisas noł gop nga orung wang

kin, wumb pei ka piinjing. Nimbiłerang wumb Jiisas orung omba ni piikkui er mulnjung. 41Pe wu endi omwuei embe Jairas. Wu ei eim wu numendi, eim Jura wumb men ngii teperpi mołułum. Wu ei Jiisas simb ełemandi mani pupu, prei erpi ek dinganim. “Nim na ngii konu ełe onjii!” pa

LUK 8:42 113 LUK 9:4nim. 42 Wu ei eim ambiłam endeimmendpił multum ambił ei kung ngiiengki nga tał multum. Multum, ambiłei kułmba mandi erim.

Pe Jiisas Jairas ngii konu ełe bii nipiandłam ełe pang kin, wumb pei eimpum konu ełe ambił gii nik punjung.43 Pe amb endi mułum amb ei eimkung ngii engki nga tał, ei pei eimmiyem o tor minj pupu mułum. Pewumb endi eim miyem o tor pum,ei er ka erngii wumb endi mulenjingmon. 44 Pe amb ei Jiisas mułum konuełe mandi om. Opu, eim Jiisas kontakis ełe minjin tamb kin, “Nam ngemiyem tor pum ei kep ermba,” nipiim. Pe opu yi erang kin, sikirmiyemtor pum ni kep erpi nga tor onerimmon, ka mułum. 45 Pe Jiisas ek yinim, “Wumbnii na kon takis eiminjintonum?” Pe wumb pei molk, “Namon! Na mon!” pa ninjing. Piisa ekyi nim, “Owundu, wumb tiłap pei nimkin mołun konu ełe angik mołmun.Ei sin er kan poł tumun mił nenj?”46 Ba Jiisas ek yi nim, “Wumb endina minjin tang piinj. Piyamb kin,na dinga kombur tor pang piinj,” panim. 47 Nga amb erim amb ei koiermbamił pinerim, Jiisas eimpiim. Yipeng kin, amb ni opu, Jiisas mułumkonu ełemanimei ełe kanmani kanpimułum. Mułang kin, wumb pei kumbełe eim Jiisas kon takis minjin tang ekei pułe nipi wumb pei mulnjung konuni tor kindim. Kindpi yi nim, “Na ołei eramb kin na ening ei sikir poruninim,” pa nim. 48 Pe Jiisas ek nipiamb ei ngum, “Nim pii gii je ninimer ka enim, nim orung pukun, ninimnoman emin ka seng punjii!” pa nim.

49 Pe eim ek nipi mułang kin, wuendi om. Om wu ei Jairas wu numJura men ngii tep ełim wu num eingii konu ełe wu ei mułpu om. Opu,yi nim, “Wu num! Nim ek monwu owundu ei kongun dinga ngunen-jii! Nim ambiłanim ok kułum,” panim. 50 Ba Jiisas ek ei piipi, ek dinganipi orung kindim, “Nim mund mongtunenjii! Nim pii gii nen, ninim

ambiłanim ei konj mułmba,” pa nim.51 Pe Jiisas wu ei ngii konu ełe pum.Wumb punjung ei kan wiik tang nirikonerngii, mon nim. Jiisas kin Piisa niJon, Jeims ni eim arimmam tał mend-pił nirik punjung. Wumb ei mendpiłeim kin nirik punjung. 52 Wumb peien enim ambił ei nge nik ke dinga nikmulnjung. Jiisas opu ek nipi wumbngopu yi nim, “Ambił, ei mendpiłkulerimmon, ba eim ormił pałim,” panim. 53 Pe eim ek nim ei wumb kaniktokuł enjing. Nimbił erang, ambiłeim kułum poru nim, wumb ei kaniktokuł enjing. 54Ba Jiisas ambił ei angiłambiłpi, ek dinga nipi ngum, “Ambiłkembis, nim engii!” a nim. 55Pe ambiłei noman konj opu eim kin tuk wang,eim sikir engim. Engang kin, Jiisas yinim, “Enim kuni endi ambił kembis eingei!” pa nim. 56 Pe ambił kembis eiarim mam tał puku sinjngił. Ba Jiisasek dinga nipi wumb tał ngum, “Ełipwumb kankił na oł endi ei, kankiłninerngił mon!” pa nim.

9Jiisas Eim Ek Se Andiłmin Wu Engki

Nga Tał Eim Kongun Kindang Puk.(Masyu 10:5-15, Mak 6:7-13)

1 Pe Jiisas eim nge er se endiłimwu engki nga tał wii tum. Wan-gin kin, eim noman dinga wu ombungopu kindang puk kin wumb guikis to kindik, ening pimba wumb eier ka erik, erngii pa nipi, eim ngenoman dinga ngopu kindim. 2 Wuombu kindang, puk wumb kanik Gosek ka nik wumb ngok, nga Gos sinimtep er mołum ek ei nik, wumb eningpimba ei nengin wii mułngii pa nipkindang punjung. 3 Pe eim ek nipiwu ombu ngum, “Enim andłam turiipungii pendik, siłmin epi ei sinerngii.Pe dolu ni, kon kembis ni kom ku ni,kuni bres ni, epi endi sipnerngii. Kon-duk tał er sipnerngii mon!” pa nim.4 “Enim puk konu endi tuk puk, ngiiendi mułngii ngii ełe minj mułngii.Molk kin, ek nik wumb ngok er molkporu nik. Nga ekii se enim ngii konu

LUK 9:5 114 LUK 9:22ełe pinjing konu ei si kindik pungii.5Pe nga enim konu eipi pangin wumbenim ngii konu ełe sipnarik enjingkin, enim konu ełe si kindik pungii.Puk kin, mer simb ełe mei kułmanmułmba ei tami to kindik pungii. Yierik pangin kin, wumb en enimenjingoł ei piingii,” pa nim. 6Yi neng kin, wuombu puk konu pei andik punjung.Puk kin, Gos ek ka ei nik wumb ngok,wumb ening pepi erim, ei er ka erikpunjung.

7 King Eros eim mołpu Jiisas ngeek ombu pei piipi, eim noman embinto piim. Nimbił erang wumb komburmolk, “Jon wumb noł pendiłim wumer tukpu ełe tonu onum,” ninjing.8 Pe wumb kombur yi ninjing, “Okek ni tor kindiłim wu endi Elainjatonu onum,” ninjing. Nga kombur, yininjing, “Ok Gos oł ekii se ermba ołei piik niłmin wu ni nga endi onum,”pa ninjing. 9 Wumb yi nengin kinKing Eros yi nim, “Na Jon peng ei koł-mung enj, ba ek ei er piik ninmin miłnenj nipi opu kin, ‘Jiisas kenmbii,’ ” nipiim.

Jiisas Wumb 5,000 Pei Kuni Ngum(Masyu 14:13-21, Mak 6:30-44, Jon 6:1-

14)10 Jiisas nge ek se andiłmin wu

orung ok, en enim erik oł ombu Jiisaskanik ek poł to nguk. Pe Jiisas wueipi ombu si kindpi, en enim mendpiłBeseira konu owundu ełe punjung.11 Ekii se wumb eim ek ei piik, eimpum konu ełe ekii se punjung. Eimpum konu pangin kin, eim ka piim.Piipi, eim Gos sinim tep er mołum, ekei nipi ngum. Ngopu, wumb eningpim wumb, ei er ka erim.

12 Ekii se pou neng, eim nge er seandiłmin wu engki nga tał, orung okyi ninjing, “Nim wumb ombu kindan,en enim konu orung pungii. Puk kunisimba, kan sik nungii,” pa ninjing. “Yakonu ełe sinim mołmun, konu ei kunisinałimmon. Ngawumbkonuełemu-lałmin.” 13 Ba Jiisas ek yi nim, “Enimkuni endi wumb ei ngungii. Kuni endisałim min?” Pe eim nge er se andiłim

wumbombu yi ninjing, “Sin kuni endisinałim. Ba bres angił orung kin omutał, ei mendpił sałim,” pa ninjing.“Pe sin pei kapłi pupun, wumb peiombu nge kuni pei top ermin min?”14 Wumb pei mulnjung wu ei 5,000yi pei mulnjung. Jiisas eim nge erse andiłim wumb kanpi nim, “Enimwumb kułou konu eipi eipi wumb 50mił to mundei!” pa neng yi enjing.15 Jiisas nge er se andiłim wu ombu,eim nim mił yi enjing. Erangin kin,wumb pei mani mulnjung. 16 Jiisaseim bres angił orung ei sipi, omu tałei sipi, ei epin konu ełe kanip, Goskin prei erim. Erpi, bres engin topu,eim er se andiłim wu ombu ngum.Nga eim er se endim wumb sik, kunimok tok wumb pei mulnjung wumbei ngunjung. 17 Pe kuni ngunjungkuni ei, wumb pei nunjung. Pinangpang kin, kuni orung pei mułum eisik gerenj kon engki nga tał to pikitunjung.

18 Kunum endi, Jiisas eim mendpiłprei er mułum. Pe eim nge er seandiłim wumb ei eim kin ouni mul-njung. Mułangin kin, Jiisas ek nipi,wu ombu kii sim. “Wumb na nii, paninmin?” 19 Wu ombu ek ni orungkindik yi ninjing, “Wumb kombur,nim Jon wumb noł pendiłim wu paninmin. Nga wumb kombur, nim wuElainja paninmin. Ngawumbkomburyi ninmin, ‘Gos oł ekii se ermba ei, pi-ipi niłimwu ok kultum, nga konj tonuonum, ninmin,’ ” pa ninjing. 20 PeJiisas ek nipi, eim er se andiłim wuombu ngopu yi nim, “Enim na nii paninmin?” Piisa ek nipi orung kindpiyi nim, “Nim Gos kindim wu Krais,mendpił mołun,” pa nim.

Jiisas Eim Kołpu Nga Ngenj KumbiiSipi Ermba Nge Nim

(Masyu 16:20-28, Mak 8:30–9:1)21 Pe Jiisas ek dinga nipi eim nge

er se andiłim wu ombu ngum, “Enimwumb endeim, endeim kanik, ek eini tor kindnerngii, mon!” nipi ngum.22Pe eimek yi nim, “NaWuKingamei,

LUK 9:23 115 LUK 9:41ngenj kumbii kułmbii,” pa nim. Kuł-mał kałiłmin wumb owundu ni, lo ekpołmunwumbpei, na kin buł ngungii.Ngok kin, na to kundngii. Kundanginkin, na mei konu ełe kunum teklikipimbii. Pep, nga angip tonu ombii,”pa nim.

23 Jiisas ek nipi, eim nge er seandiłim wumb ngum, “Pe wu endina kin ekii simbii ni piimba wu, eieimnoman ełe oł kanimkanimermbiinipi piimba noman ei to mani kindpi,kunum kunum eim ngenj kumbii sipi,kongun dinga erpi, endmba ei yi miłeim ond peri ei kan sipi andpi, na ekiisimba,” pa nim. 24 “Wu endi eim no-man ełe er endmba wu ei, eim nomankonj am ba. Pe wu endi na nge nomanpiipi, eim noman ełe to kundmba nierim, ei eim noman konj punermba;ba eim kunum kunum konj mułmba.25 Pe wu endi eim, kongun owunduerpi, eimmei epi pei simba wu, ei eimnoman konj am ba. Pang kin, mei ełeepi, ei opu, eim paki tumba mił nenj?Ei kapłi enanim. 26Pewu endi na ek nitor kindnermba; eimna kin buł ngangpiipi, yi ermba wu ei, na Gos kindangna mani op wu kingam moł; na wu eikin buł ngop piimbii ku. Wu kingameim nge tiłang owundu kin, eim ngearimGos kin, Gos nge enjel kawii ouniongii kunum ei, eim kin yi ku erngii.27 Na ek keimi nip enim ngond, ‘Wukombur ya ełe angiłmin wu ombu, eikulerngii. Nga molk kin, Gos sinimtep er mołum ei nge noman dinga eikeningii.’ ”

Jiisas Nge Ngenj Ei Kanim Eipi MiłPim

(Masyu 17:1-8, Mak 9:2-8)28 Jiisas ek ei nipi, mułang kunum

angił orung nga tekliki poru neng,eim Piisa, Jon ni Jeims sipi, eim preiermba nge, komung endi ełe tonupunjung. 29 Eim prei er mułang kin,eim kumb ningił ei eipi mił kułum.Eim konduk ni kupu kuru mendpiłmił tiłang erim. 30 Pe wu tał eim kintor okuł, ek tang mulnjung. Sin okkupenjpin noł wu tał ei Moses kinElainja teł kin ek tengnjing. 31 Wu

tał tiłang owundu erim konu tor okuł,Jiisas Jerusalem konu oł endi ermba einikił, nga Jiisas mei ełe si kindpi ba,ei nikił enjngił. 32 Pe Piisa kin eimangim tał, ningił se andpi erang kin,mani pu pingii pim. Ba yi er mułan-gin kin, Jiisas nge tiłang owundu niwu tał tiłang owundu mulnjung konuełe erim. 33 Wu tał Jiisas mondkułsi kindkił punguł enjngił. Pe Piisaek dinga nipi yi nim, “Wu Owundu,sinim ya mołmun ei ka; sin ngii wiitekliki ełe tekmin. Ngii endi nim nge,endi Elainja nge, endi Moses nge,” panim. Ba Piisa eim ek ei pii poł tunarpinim. 34Pe ek ei nipi mułang kin, konukupu endi opu, wu kei kin pełi erim.Erang kin, kon kupu ei en enim panditang kin, mund mong enjing. 35Konukupu pełi erim, konu tuk ełe, ek enditor om. Ek yi nim, “Ei na kangi, na eimnomanngopmoł. Enimeimnimba ek,ei piingii,” pa nim. 36 Ek tor om, eiporu neng kin, kenjing ni Jiisas eim,endeimmendpił mułum. Mułang kin,en enim ek tinenjing. Ekii se kunumei wu kei epi endi kaninmin pa nik, yininenjing mon.

Kangi Endi Gui Kis Mułum Ei Er KaErim

(Masyu 17:14-18, Mak 9:14-27)37 Kupiiring komung ei si kindik,

mani punjung. Puk, kenjing ni wumbtiłap owundu endi andłam ełe ok Ji-isas kan sinjing. 38 Wumb onjungkonu, tuk ełe wu endi om, wu ei wiidinga topu yi nim, “Owundu! Na nimkin prei end, nim na kangił ei kenjii.Na kangił endeim mendpił mołum.39Gui kis endi, eim ambił gii nipi, sikirwii topu yi ełim. Pe gui kis ei, ołkis eim kin ełim. Erang kin, jipambiłkuru endi eim gupu ełe tor ołum. Pegui kis ei ngenj tuk, er kis mondpu,eim tor punałim,” pa nim. 40 “Pe namnimnge, er se andiłimwuombukanipnemb, to tor kindngii, nemb puk; banim nge er se andiłim wumb ei enjingkapłi enerim mon! 41 Jiisas ek dinganipi, orung kindpi yi nim, “Enim wuamb pei kunum ełe, enim pii gii dinga

LUK 9:42 116 LUK 9:61ninanmin. En enim noman ełe kunpinałim. Kunumnimberii na enimkinmołup oł embin tui ei nge, er kun ermułmbii? Nim kangił ei ya tu wa!”42Pe eim kangił ei andpi wang kin, guikis ni ełim oł ei erang, kangi ei olkuptopu kindang, am pupu bok kis topupim. Ba Jiisas eim gui kis ei ek dingangopu kindpi, kangił ei er ka erpi,arim mułum konu ngo orung kindim.43Wumb pei molk kenjing ni, Gos ngenoman dinga ełe oł ei erang, wumbpuku sik enjing. Nga epi pei erim ełenge, enim embin to piinjing.

Pe Jiisas eim er se andiłim wumbkanpi, ek dinga nipi ngum. 44 “Enimkomka sek, molk ek ei piingii. Kunumkinan mon; pe nga wu Gos kindangmani opu wu kingam ei, wu kombursipik, wumb pei angił ełe ngungii.”45Ba eimer se andiłimwumb, en enimek nim ek ei, pułe pii poł tunenjing.Tunarik kin, nga ek ei pułe koi er pim.En enim mund mong tok Jiisas kinek ei kii se piimin, min mon ni piikmulnjung.

Nii Owundu?(Masyu 18:1-5, Mak 9:33-37)

46 Jiisas nge er se andiłimwu ombu,en enim ek mił enjing. Erik, yininjing, “Sinim mołmun, tuk ełe wunii owundu mułmba?” 47 Pe Jiisaseim yi piim, en enim noman tukrungyi pałim, ni kenim. Kanpi, eimkangił kembis endi tu wum. Kangi eieim kin tep to engim. 48 Jiisas eimek nipi yi nim, “Wumb endi kangiłei kanpi nam kangił ni piipi pakitumba, ei yi mił eim na paki tum ku.Pe wu endi na paki tumba, ei GosOwundu na kindrimwu ei paki tumbaku. Kangił kembis tuk mołum ei miłwumb endi yi erpi kangił kembis no-man pałim mił, yi peng na kongun yierpi mułmba ei wu owundumendpił.”

49 Pe Jon ek ni orung kindpi yi nim,“Owundu, sin kenjpin wu endi nimnge embe ełe nipi gui kis piimwu ei totor kindrim. Ba eim sinim andinminkonu ełe ekii se onanim. Sin yi nipinkin mon ninjpin.” 50 Ba Jiisas ek nipi

eim ngum, “Enimmon nik yi enerngiimon! Wu endi enim kin ek ka nipiermba, ei enim opu orung wu mon!”

51 Gos eim Jiisas sipi, ei tonu ngaorung simba, kunum ei mandi erim.Yi erang kin, Jiisas noman dingakindpi Jerusalem konu ełe ba erim.52 Jiisas eim ba pendpi, wu kom-bur ok puk, wumb kanik ningii nge,nipi kindim. Pe wu ombu ok puk,Sameriya konu ełe ok tuk puk, eimomba nge er kun er mulnjung. 53 Bawumb konu ełe wumb, en enim ngiikonu Jiisas sipngii kis erang piinjing.Nimbił erang, wumb en enim yi miłpiinjing; Jiisas Jerusalem konu ełe baonum ni piinjing. 54 Pe Jiisas nge,er se andiłim wu tał, Jon kin Jeimsteł Sameriya konu ełe wumb oł eikankił orung onmbuł, ek nikił Jiisasngunjnguł. “Owundu! Nim er piinmił nenj? Sin ei epin konu ełe dupopu wumb ombu nangłi nimin min?”55 Ba Jiisas kan ak topu, wu tał kanpiek ngum. 56 Ek ngang kin, nga konueipi endi punjung.

Wumb Endi Jiisas Kin Ekii Singii(Masyu 8:19-22)

57 Andłam ełe andik puk, panginkin, wu endi tor opu ek yi nirim, “Nimpe punjii on konu ei na bii. Nim konueipi endi punjii konu ei, na bii ku.”58 Jiisas ek nipi wu ei ngum, “Owusimbii ei mei tukpu ełe or pałiłmin.Nga kei ei ngii sałim. Ba mei maniopu wu kingam ei, peng sipi or pimbakonu ełe sinałim,” pa nim. “Pe nimna kin kii yi sikin ekii simbii nin, eininim pii poł ton min?” 59 Pe wuendi eipi kanpi, ek dinga nipi ngum,“Nim na ond konu ełe ekii se wa!”nim. Wu ei ek yi nim, “Nim nakapłi pup arnan kułum ei, tukpu toppendip ombiimin?” 60Pe Jiisas eknipiwu ei ngum, “Wumb na noman konjsinanim ei wumb kułii mił mołmunei kapłi wu ei tukpu tungii; ba nimpukun wumb kankin, Gos sinim teperpi, mołum mił ei ninjii,” pa nim.61Wu endi opu yi nim, “Owundu! Nakapłi, ok pup nam nge wumb tiłap ei,angił sip pendip kin, na nim kin ekii

LUK 9:62 117 LUK 10:16sip ombii min?” 62 Pe Jiisas ek yi nim,“Wu endi eim andłam kun bii ni pupu,nga kan orung kindpi, nga na nomanpałim mił er nimba wu ei Gos sinimtep er mołum kongun pałim ei kapłienermba mon!”

10Jiisas Wu Engki Angił Orung Nga Tał

Gos Kongun Ełe Kindim1 Ekii se Owundu eim wu nga en-

gki angił orung nga tał to tonu kindmondpu, eim wu tał tał ni kindangpunjung. Ei ekii se eim omba konuełe ok ni kindang punjung. Eim wuombu puk konu owundu ni, konu wiini pei nipi kindim. Ekii se eim konuombu pei andpi ba nge piipi nim.2 Kindpi yi nim, “Kuni pei poł topmołum, ba kongun wu pei mulałmin.Yi piik kin, enim kuni arim ei kin preikunum kunum er mułangin kin, kuniarim eimkongunwupei kindang kunikułou tungii nge pungii,” pa nirim.3 “Piinmin! Enim pei! Na enim kungsiipsiip wał mił tuk owu simbii mul-njung konu ełe kindind. 4Enimkukonmin simb su min kon erik se mołmunei mendpił sipngii. Enim epi eipi endisipnerngii. Andłam ełe puk wumbkin ‘Wei!’ a ningii; ba enim ek kinantangk yi erik mulerngii mon!” panim. 5 “Pe enim puk, wumb ngii endiełe, nirik punjung kin, ok enim ek yiningii. ‘Enim ngii ełe wumb nomanemin seng mułngii!’ ek yi ok ningii,”pa nim. 6 Pe wu endi eim nomanemin peng, ngii ełe mułum kin, eimek noman emin ningii ek ei wu ełekin ba, min wumb endi noman yipim endi mulenjing kin, enim nomanemin ningii ek ei; nga en enim kinorung wang kin, ‘Enim kin nomanka pimba; ba wumb ei kin noman kapiinenmba, mon!’ 7 Pe en enim konuendi tuk puk kongun erangin kin, ngawumb endi enim ngii konu ełe sipikkuni mok to nungii kuni ei minj. Ngangii endi puk, endi puk enerngii mon.8Nga enimngii ełeminjmolk, kuni ni,noł ni, nipi epi endi ngungii ei nungii

minj. Nimbił erang kongun enminwumb ei ku kapłi siłmin enim ngii ełepuk yi enerngii mon! 9 Wumb kom-bur ening tang, piingii ei er ka erei!Erik yi ningii, ‘Gos sinim kin tep erpimołum, kunum ei ya mandi onum,’pa ningii. 10 Pe enim konu owundu,endi tuk pangin kin, wumb enim sikngii konu ełe sipnarik, ninjing kin,enim puk andłam wer konu owunduełe angk, molk, ek yi ningii. 11 ‘Enimnge kułman, sin simb ełe mułum, banga en enim kin orung kindinmin. Baenim piik kun erngii, Gos sinim teper mołum, omba kunummandi enim.’12 Na enim kanip nind; kunum porunimba kunum ei, Sorom konu ełe ołembin tui tonu orumya konu ełe tonuonermba. Ba konu ełe oł embin tuiowundu mendpił tonu omba.

Konu Owundu Kombur Wumb No-man Ak Tunanmin Ei Kaimb

(Masyu 11:20-24)13 Enim Korasin ni Beseira konu ełe

wumb piik kun er mułngii. Pe na jepoł yi enim kin enj oł ei Sairon konuełe kin Taiya konu ełe ok yi ełamb kin,wumb ombu molk, kon mił epi geltiikend munduk, dup sik ełe molk sik,pakik andan tok, en enim oł kis bułngok, noman to ak tunjung ni wumb,keningii nik yi ełmin. 14 Gos wumbmok tumba kunum mandi ermba ei,Taiya kin Sairon konu ełe oł embintui, tonu orum ei kembis. Ba akipoł embin tui, enim kin tonu omba ei,owundu tonu omba. Nimbił erang,enim noman ak tunenjing. 15Pe enimKapaniyam konu ełe wumb ei, epinkonu ełe ambilk tonu pungii erngiiei mon! Ba enim dup konu ełe manipungii.”

16 Pe Jiisas ek yi nipi, eim nge er seandiłim wumb ngum, “Wu endi enimningii ek ei piipi nim kin, ei na ekpiimba. Wu endi enim kin, buł ngopunim kin, ei na kin buł ngonum ku.Pe wu endi na ek piinarpi; buł ngopumułmba ei, Owundu na kindang onjei, eim kin buł ngumba ku,” pa nim.

LUK 10:17 118 LUK 10:3317 Ekii se wu engki angił orung nga

tał, 70 pei orung ok, ka piinjing. Jiisaskanik yi ninjing, “Owundu! Nimembeełe nemin, gui kis ni ombu, sin ekpiik, ekii sik tor punjung,” pa ninjing.18 Pe Jiisas Seisen eim dinga poru nipiyi nim, “Na mołup kenj ni, Seisen eiepin konu ełe kupu kuru mił, boi nimani om. Opu, gur gałi owundu nipikumb kinang erim. 19 Enim piyei! Naenim dinga ngunj. Ngamb kin, enimka wembii ni epi, enim kin tumbii niermba, ei eim piik kanik, enim opuorung wumb ongii ei, enim to manikindngii. Enim pungii konu ełe epiendi, enim to mani kindnermba mon!20 Ba enim ka piik yi ninerngii, ‘Guikis enim sin ek ekii sik, tor punmun.’pa ninerngii mon! Enim Gos kin kapiingii, Gos enim ei epin konu ełeenim embe poł pendim pałim. Nimbiłerang enimGos kingamnołmołmun.”

Jiisas Eim Ka Piipi Arim Gos Ngum(Masyu 11:25-27, 13:16-17)

21 Kunum ełe Gos Gui Ka je, Jiisaskin ka piipi ngang kin, Jiisas ka piipi,ek yi nirim, “Gos Owundu! Nim tonuepin ni mani mei ełe owundu mołun.Ei na nim kin ka piind. Nim wumbnoman ka pepi, peng pim wumb eikin, oł ka dinga ei en enim kin koierkin pendin, ba nga kangił kembismił noman yi peng mołmun ei kin, ołei andan tokun en, ei ka ninim nomanka pim mił en.

22 Na arnan eim epi pei na angiłełe pei ngołum. Eim kingam ei wumbendi pii poł tunałmin mon! Arim,eim mendpił, kingam pii poł tołum.Nga arimwumbendi pii poł tunałmin.Kingam mendpił arim piiłim. Pekingam mendpił eim noman ełe Ern-jing wumb andan tumba, wumb eiErnjing piingii.”

23 Jiisas nge er se andiłim wumbmendpił eim kin mulnjung. Molk kin,eim kan ak topu ek nim, “Enim piikkanik enmin oł ei, wumb kombur yikenjing kin, wumb ei ka piyangin.24 Na enim kanip nind, kumb ok Gosnge oł ekii se ermba oł ei piik niłmin

wumb kin, wu King ni, wumb ei ok,enim pe kaninmin oł ei nge kenminnik mulk. Ba en enim kinerik mon.Enim pe piinmin ek ei piimin ni mulk,ba en enim piinerik.”

SameriyaWu Endi EimWumbKaimbSim Ek Poł

25 Pe wu endi lo ek piipi ełim wu,ei eim yi piim. Nam ek nemb Jiisasnimba mił ei kenmbii nip nirim. “Ekandan wu! Na nimbił oł erip, nomankonj sip kunum kunum ka mułmbii?”26 Pe Jiisas ek nipi yi nim, “Gos loełe nipe ek pałim? Nim er gerin miłnenj?” 27 Pe eim ek dinga nipi orungkindpi yi nim, “Owundu, ei Gos nimnge, nim eim kin noman ka ngunjiiei, ninim noman nge ninim nomantuk, ninim dinga pei eim kin ngunjii.Pe ninim kapłi wumb nii endi ninimpiikin, nanim wumb nii ni piimbii einanim wumb ende mił na kin mandipep mołum; yi mił ninim noman kul-tun mił yi kulkun wumb ei ngunjii.”28Pe Jiisas ek nipi ngopu yi nim, “Nimek kun nin, ninim nin mił yi enjii!Erkin nim noman konj kunum kunumka sikin mulnjii.”

29 Ba lo ek piiłim wu ei, eim embeambił ka ermbii ni piim. Piipi kin, ngaJiisas kii sim. Sipi yi nim, “Na wumbnii ni piimbii ei nanimwumb endi miłna kin mandi mołum?” 30 Pe Jiisasek yi mił nipi orung kindim, “Jurawu endi Jerusalem konu ełe si kindpi,wuł mani Jeriko konu ełe pum ni,wumb waning ełmin wumb kombur,eim andłam ełe kan sinjing. Wu wan-ing ełmin wu ombu ok, eim epi peisik, eim kepii tok erik pendik, en enimpangin kin, wu pupu kułmba pengpim. 31 Pe kunum ełe kułmał kałiłimwu endi, eim andłam ełe wuł manipum. Pupu, andłam ełe pum ni wupim ei kan si kindpi pum. 32Yi ku, penga Liiwai kułmał kałiłmin paki tołumwu endi andłam ełe tor opu pum.Pupu kin, wu ei kanpi si kindpi, opuorung andłam ełe pupu pum ku. 33BaSameriya konu ełe wu endi andłamełe opu, pupu mer wu ei pim konuełe tor pum. Eim wu ei kanpi, eim

LUK 10:34 119 LUK 11:10mund mong ełe kaimb kis piim. 34 Pewuni eimmandi pupu, kepiimundumkonu ei kanpi, kopung kindpi, nołwain kindpi yi erim. Yi erpi sipi, tonusipi, eim nge kung dongkii ełe tonukindim. Kindpi sipipi, sing ngii ełependpi, tep ka er mułum. 35 Pekiłkupiiring, eim ku mong engki sipi,ngii sing ngii tep ełim wu ei ngopuyi nim. ‘Nim na wu ei tep ka ermułii! Pe nim epi endi ya wu ei kinngun kin, na ya orung ombii kunumei, na nim kum epi top orung kindngumbii,’ pa nipi eim pum. 36 Pe nimer piin mił nenj? Wu tekliki andłamełe andik onjung. Nim wumb niipiinjii ei ninim wumb endi mił nimkin mandi mułang wumb kis ei ok wuei tunjung?” 37Lo ek piiłimwu ei ek yinim, “Eim wu ei kan kaimb piipi wuei, paki tum.” Pe Jiisas ek nipi, wu eingopu yi nim, “Nim pukun oł yi kuerii!” pa nim.

Jiisas Opu Amb Masa Kin Mariya TełKenim

38 Pe andik puk, Jiisas pupu konuendi ełe tuk pum. Amb endi mułumamb ei, embe Masa. Eim Jiisas sipieim ngii konu ełe sipim. 39 Masani amb ei eim angim endi mułumamb ei, embe Mariya. Mariya eimJiisas mułum konu simb ełe mandiopu mołpu Owundu ek nim mił piipimułum. 40 Ba Masa eim kongun peierpi, kuni kełim. Pe eim noman eipieipi pum. Masa pupu, Jiisas kanpi yinim, “Owundu, na nge engnan ei, nawak tang, na mendpił kuni er ka end.Ei nimpiinanmin; eimkindan opu, napaki tumba,” pa nim. 41Ba Owundu eknipi orung kindim, “Masa! Masa! Nimnoman ełe epi kanim kanim piikinnin. 42 Ba epi endeim mendpił ka wiiei, pe Mariya epi ka ei, piipi simbaenim. Ei wumb endi eim epi ka eisinermba mon!”

11Prei Erngii Oł Ei(Masyu 6:9-13, 7:7-11)

1 Jiisas eim konu orung endi preier mułum. Ekii se prei er poru nipi

wang, eim nge er se andiłim wu endiopu yi nim, “Owundu, nim sin preiermin mił ei, andan to!” pa nim. “OkJon wumb eim se andiłim wumb preierpi eim nge kongun wu ombu andantum mił yi, sin prei ermin mił enjii,”pa nim. 2 Pe eim ek nipi ngum, “Enimprei enjing kin yi erngii.‘Sinim Erinjpin, nim embe ełe kun

ka wii mendpił tonu mułmba.Nim sin tep er mołun konu eitor omba. 3 Sin nge kuni nimkunum kunum ełe sin ngo!4 Nim sin oł kis enjpin ei kilngunjii. Nimbił erang, sin yiku, wumb oł kis sin kin erikei, ninim noman pałim mił,sin kin yi enanmin, ei pei sikindinmin. Nim sin oł em-bin tui endi tonu opu, sin kinerang kin, sin oł kis ermin eikapłi, nim sin paki to si orungsin kin, sin konu ełe mandipunenmin.’ ”

5 Pe eim ek yi nipi ngum, “Enimmołmun konu tuk ełe, eim wu angimendi mołum ei, eim pupu, epin tukmemb, ngii andaring pupu angim ekdinga nipi ngopu yi nim, ‘Engnan,nim bres tekliki na ngui!’ a nim.6 ‘Na nge wu puł endi konu turii andpiom. Na kuni ngumbii sinerang kin;na op nind,’ pa nim. 7 Angim ngiinirik pim wu ei, ek dinga nipi yinim. ‘Na angip tonu ombii pinałim;ngii ondu pałim. Na kangił kin orpałmin. Na angip, nim epi endi sipngumbii pinałim.’ 8 Kapłi, ei nimbiłoł ermba? Na ek nip enim ngond,‘Eim na engnan nipi piinarpi, epi endingunerim, eim yi piimba; wu ei wiitek tek top mołum nipi, eim kapłiangip opu, angim epi sinerang om, eipaki top ngumba.’ 9 Na enim kanipnind, nim Gos kin kii sin kin nimngumba sinjii. Enim epi endi kurukendngii ei, kapłi keningii. Enim ngiiondu, to seki ningii ei Gos kapłi akitumba. 10Wumb Gos kin prei ełmin eiepi siłmin. Wu endi epi kurpu andłimei, kan siłim. Pe wu endi Gos kinmandi mołpu, ngii ondu to teki teki

LUK 11:11 120 LUK 11:30nimba ei, Gos kapłi aki topu ngumba.11 Enim mołmun konu tuk ełe, wu niiendi eim kingam opu, kii sipi, omuendi ngumbii nimba; ba eim arim eika wembii kis endi ngumba min? Eimon! 12 Wu endi kingam ei, kei mułnumbii nimba; ba eim arim ei ka epmin, epi endi ngumba ei numba min?Ei mon ku! 13 Pe enim wumb kis, eien enim kingenjing epi ka ngołmun.Ei en enim piingii ku. Yi mił, enimErnjing ei epin konu mołum ei, enimprei erik, Gos Gui Ka simin ningii ei,enim kapłi ngumba. Ngang kin, Gossin kin oł ka pei erpi ngonum.”

Jiisas Biyelsipul Kin Kongun OuniEnim Ninjing

(Masyu 12:22-30, Mak 3:20-27)14 Jiisas wu endi gui kis mułang,

ek tingnałim ei, to tor kindim. Guikis ei pang kin, wu ei ek tangpi yier mułang kin, wumb kanik, nomanembin to piinjing. 15 Ba wumb kom-bur yi ninjing, “Eim gos kend owunduBiyelsipul nge ełe gui dinga kis ombu,to tor kindnim. Ei gui kis nge tepełim wu,” pa ninjing. 16 Pe wumbkombur eim ermba jep oł ei, kenminnik, oł endi ermin, ninjing. Nik yininjing, “Nim jep oł endi ei epin konuełe oł endi erii!” ninjing. 17 Ba Ji-isas wumb noman tuk ełe eim piim.Piipi kin, eim ek dinga nipi ngum,“Pe wumb mei ende wumb en enimeipi eipi puk, paltik opu ermin nikerngii. Ei en enim konu kunum kinanolt ka sinermba. En enim mei konukis mułmba. Nga ngii endi eskił topupupu, ngii endi ełe pimba ei ngii endieskił topu, mani ba ku. 18 Seisen ngetiłap ei ok eipi eipi puk, opu ermin nikerngii ei, kapłi ka mułngii mił nenj?Enim nik na gui kis tor kindind; einimbił erang Biyelsipul nge dinga ełegui kis ombu to, tor kindind, ninminei na nind. 19 Enim yi ninmin, “Na guikis to tor kindinj ei Biyelsipul dingaełe to tor kindinj pim kin, kapłi enenim Jura engnjing noł gui kis to torkindinmin ei kindinmin mił nenj? Yimił ku en enim ek ełe ni peni ełe

kindpi kos er ngumba. 20Gos angił ełeerang, na gui kis top kindinj pim kin,kapłi Gos sinim kin tep ermba om nipiimin.

21 Pe wu dinga endi, opu kiłengambiłpi, eim ngii ełe mułmba ei eimngii konu ka simba. 22Ba wu endi eimdinga pupu wang kin, wu ei kin opuerngił ei, wu ei kapłi, eimwu endi opukiłeng ni kumb tepii ei kapłi simba.Eim opu ermbii nip piingii ni opu, wuei topu eim epi sipi, wumb mok tongopu yi ermba pend piipi omba.

23Wu endi na kin opu ermba wu ei,na kin wu puł mon! Wu endi na ngekung siipsiip kin, tep er kun enermba,ei eim na kung siipsiip ombu, to eipieipi kindiłim.”

24 “Gui kis wu endi si kindpi pułumei, pupu mei kep ka sałiłim, konumołułum. Gui kis ei konu endi kansinałim kin, yi ni piiłim. ‘Ok nammuls, ngii konu si kindip onj konu einga bii,’ ni piiłim. 25 Pe pupu ngiiełe kurpu kenim ni, ngii ei er kuner sałmin ei sim. 26 Ka seng kanpi,pupu gui kis angił orung nga tał nipitu wum. Ei eim dinga ei to manikindik oł kis ełmin. Erik, ngii ełe nirikpuk mołułmun. Ok wu ei kis aningamułum, ba pe kis mendpił mołum.”

27 Jiisas eim ek ei nim, kunum eiwumb pei mulnjung. Konu tuk ełeamb endi mułum. Amb ei ek dinganipi wii yi mił tum. “Amb ei ok nimmengpi nim am ngurum amb ei eimka piyangłi.” 28 Jiisas ek nipi yi nim,“Ei minj mon, ba wumb Gos kin ekpiik ekii sinmin wumb ei kapłi kapiyangłi.”

Wu Kombur Jep Oł Kenmin Nik WiiTunjung

(Masyu 12:38-42)29Wumb pei ok kułou tangin, Jiisas

ek yi nim, “Akip kunum ełe, wu ambpei wumb kis mołmun. En enim kiisik ek nik, jep oł minj kenmin ninmin.Ba na jep oł endi andan tunermbii.Ei Jona nge jep oł mendpił ei andantumbii. 30 Gos kumb ok Jona Ninipekonu ełe pui nipi kindrim, ba Jona Gos

LUK 11:31 121 LUK 11:45ek nirimmił ekii sinerang kin, Gos jepoł endi erpi andan tang, omu owundueim kirim ełe tuk pupu kunum teklikipirim. Ei Ninipe konu ełe mołmunwumb keningii nipi enerim mił yi kuwu kingam mołum. Ei eim Gos oł eiermba ei akip wumb mołmun kunumełe keningii nipi ermba. 31 Ekii seGos eimwumb, mok tumba kunum ei,wumb tep er mułum amb kuin konumei orundung mułum amb ei tonuopu, wumb oł kis enjing ei ni peniełe kindpi ermba. Nimbił erang ambkuin mei wer orung mendpił mułum.Pe eim opu King Solomon eim nomanka piim ei piimba nge om. Ba pewu endi Solomon to mani kindim wuendi ya ełe mołum; ba en enim eimek piinenjing mon. 32 Ekii se Gos eim,wumb pei mok tumba kunum Ninipekonu ełe mołmun wumb kin, wumbakip kunumei wumb ouni orung tonuongii. Ok oł kis ombu nik tor kindngii.Nimbił erang Ninipe konu ełe wumbJona nirim ek ei piik, noman ak tok.Ba pe yamołumwu ei Jona ek tomanikindim, ba enim noman ak tunanmin.

Ngenj Ełe Tiłang(Masyu 5:15, 6:22-23)

33 Wumb dup alam kałiłmin ei sikngii nirik mandring, peł ełe kind-ngii ełe mandring kindik pendngii eimon! Wumb dup kalk tonu peł ełependiłmin, wumb ngii ełe nirik ongiiei, dup tiłang ei kanik ongii. 34 Nimningił, ei ninim ngenj ełe nge tiłang.Pe ninim ningił ka piimba ei ninimngenj tiłang ka ermba. Pe nim ningiłkis mułum kin, nim ngenj pei emiiermba. 35 Ei piik en enim, kan kuner mułngii. Mon pim kin tiłang no-man tuk sałim ei nga emii ermba.36Pe ninim noman tiłang pei pim kin,noman ełe emii endi pinermba mon.Ninim noman pei tiłang ermba. Eidup alam tiłang enim mił yi ninimnoman ełe tiłang erpi pimba,” pa nim.

Ek Mon Wu Ni Kułmał KałiłminWumb Oł Kis Enjing

(Masyu 23:1-36, Mak 12:38-40)

37 Jiisas ek ei nipi poru neng kin,lo ek piiłim wu endi opu, “Jiisas, namngii konu wang kuni numbuł,” panim. Yi neng kin, Jiisas pupu pełełe mułum. 38 Lo ek piiłim wu eimołpu kenim ni, Jiisas noł was enarpi,kuni ok num. Nang kanpi wu ei, eimnoman embin to piim.

39 Ba Owundu yi nim, “Enim loek piiłmin wumb enim kuni nołmunming torung was er ka ełmin wumbtukrung penj mołum. Yi mił enimnoman tuk ełe oł kis ni, waning epierngii nge piki top pałim. 40 Enimwumb noman pinałim. Gos enim ngengenj torung erim, ba eim enimngenjtukrung enerim min? 41 Ba enimnoman tuk pałim oł ka epi yi erngiingewumb kaimb ermołmunwumb eipaki tungii. Enimyi erangin kin, enimnoman tuk ka seng kin, enim wumbpaki tungii,” pa nim.

42 “Ba enim lo ek piik kin wumb,piik kun er mułngii. Enim keming nitem ni epi mok tok engki erik, epiorung endeim sik Gos ngołmun. Baenim wumb noman ngok ełmin, oł eisi kindik, andłam kun si kindik, Goskin noman ngunałmin. Enim oł eierik, nga oł endi si kindnałmin monku.

43 “Enim lo ek piik ełmin wumb,piik kun er mułngii. Enim yi miłpiiłmin, sin men ngii ełe kumb semułamin kin, wumb keningii nikełmin. Pe kunum endi, wumb kułoutołmun kunum ei, sin onmun nikangił sik, yi erangin wumb eipi, eisin keningii nik. Enim noman yi pi-iłmin wumb. Yi erngii ei kan kunerik mułngii. 44 Enim mołmun ei yimił, wumb tukpu tołmun, ba jep ołer pendnałmin, mei mandring koi erpałim ei kan kun enarik tonu peł ełeandłam andiłmin, ba mandring meikonu ełe ka sinałim mił enim yi moł-mun. Ba wumb kan kun enarik kin,nga wumb ok emin mołmun mił yi kumolk kapłi enanmin.”

45Wuendi lo ek piik nik ełminwu einge endi ek nipi orung kindpi yi nim,“Ek mon wu! Nim ek yi nikin, sin kin

LUK 11:46 122 LUK 12:7ek embiłin ku,” pa nim. 46 Pe Jiisas ekni orung kindpi yi nim, “Enim lo ekpiiłmin wu, enim kan kun er mułngii.Enim oł embin tui er wumb ngoł-mun. Ngangin kin, wumb kongundinga ełmin; ba en enim angił endituk kindik, wumb ei wurii wii pakitunałmin mon! 47-48 Enim kan kunerik mułngii! Ok enim kupenjing nołGos oł ekii se ermba oł ei piik niłminwu ombu to kundnjung. To kondukkin, tukpu ełe en enim epi kuk mokengok pendnjing. Yi enjing ei, en enimkupenjing noł enjing oł ei en enimno-man ełe kapłi en enim ni piik enjing.Keimi, nimbił erang enim kupenjingnoł Gos ek ka ni tor kindiłmin wumbto kundnjung? Nga enim tukpu sikepi kukmoke ngok enjing. Oł ei ngenjtorung oł keimi mił pim, ba nomantukrung oł keimi enenjing, mon! 49Yierangin kin, Gos eim noman ka piimek ei ok eim nim, ‘Pe na Gos oł ekiise ermbii oł ei, piip nimba wu kin,Gos ek ka ei si endngii wumb kindambongii. Ei wumb kombur konu eipi eipipangin, embii monduk to kundngii.50 Pe kunum ełe, wumb ei ok Gos ołekii se ermba ei piik ni tor kindiłmin,wumb to kunduk. Akip kunum ełe enenim oł embin tui singii. Ei ok wumbombu to konduk mił ni, pe kunum ełeerik mił singii.

51 Am kumb ok, wu Eipel kultum.Nga mering wu Sekaraiya kultum. EiGos ngii kułmał kałiłmin konu kinmen ngii konu tuk ełe kultum. Eingenj kumbii singii nim ei, pe moł-mun wumb ei keimi. Na enim kanipnind, enim wumb tiłap ei pe ngenjkumbii singii.

52 “Enim ek ka piik sinjing, bawumb kombur tuk puk ek ka simin nienjing, ba en enim singii andłam ei,enim ondu ngunjung ei, enim kapłikonu ełe tuk punerngii mon!”

53 Jiisas ngii ełe si kindpi anda pupupum. Pe lo ek połmun wumb kin,lo ek piik niłmin wumb en enim eknik, eim ngunjung. Ngok kin, eimgupu ełe ek kanim kanim kopur kiisipin, yi nimin nik piik enjing. 54 Eim

ek endi nipi ngumba min, nik kui ermulnjung. Eim Jiisas ek endi nipi nimkin, ek nipin eim kos er ngumun nipiinjing.

12Oł Kend Oł Ei Kan Kun Er Kindngii(Masyu 10:26-27)

1 Wumb pułe mam pei ok kułoutunjung, ba konu wumb pei piki topupim, wumb endi kombur kembngiipim. Kunum ei Jiisas eim ek ok, nipieim er se endim wumb ngum. “Enimkan kun er mułngii. Lo ek piik niłminwumb ei ek kend tok niłmin ei, yiisbres tuk kindiłmin mił.” Jiisas ek eipułe yi mił nirim, “Lo ek piik niłminwumb ek kend tok, ek ei wumb eipingangin piik kin en enim er kis mon-dułmun. 2 Pe epi pei koi er sałim eiekii se nga peni ełe omba,” pa nim.Epi pei kum topu pałim ei, ekii se ngapeni ełe wang wumb keningii. 3 Yipałim ei, enim ek koi erik emii pengninjing kin, ei nga kupiiring eni toputiłang enim mił ek ei tiłang erpi, peniełe wang kin, wumb piingii. Enimek aninga ngii nirikring ninjing ek ei,nga tonu ngii tondrung ełe angk niktor kindiłmin mił pimba,” pa nim.

4 “Enim na wumb puł, na enimkanip yi nind. Wumb enim ngenj eito kundngii ei mund mong tunerngii!Mon!” pa nim. “Pe nga ekii se wumbei oł endi nga kapłi enerngii mon!5 Ba na enim mund mong tungii wu,endeim na enim andan tumbii,” panim. Enim wu ei kin mund mongtungii; wu ei wumb to kondułum.Nga ekii se, eim wumb sipi dup konukis ełe kindmba ku. Na enim kanipnind, enim eim kin mund mong tokmułngii.

6 “Enim piinmin! Kei Winu angiłorung ei, ku kundii tał ngok siłminei, enim piinmin. Ba Gos kei ei peikanpi piinim. Nga endeim Gos ouruntunanimmon! 7Na ek keimi nind. Gosenim peng enjin tukrung, ei pei gerpikanpi poru ninim. Enim mund mongtunerngii! Enim kei Winu kembis mił

LUK 12:8 123 LUK 12:27ei, to mani kindinmin. Yi mił ku Gosenim kin pei tep er kanpi mołum.”

8 “Na enim kanip nind, wumb endina embe ełe ek nipi wumb kumb ełekanpi nimba wumb ei, eim na kinnimba ei wu kingam yi ku nimba. Eieim Gos enjel kumb ełe wu ei embeambił tonu kindmbii. 9 Pe wumb endina kin, wumb ningił ełe buł ngopunim kin, na eim Gos enjel ningił ełeeim buł ngumbii ku.

10 “Wumb nii endi wu kingam kin,ek ambiłpi ek kis nimbawuei, Gos eimoł kis kil ngumba. Ba wumb endi eimyi nipi Gui Ka dinga kongun owunduerim, ei embe ambił mani kindpi, yinimba wumb ei Gos kapłi ek kis yi miłnimba wu, ei kil ngo si kindnermbamon!

11 “Pe wumb enim sik sipik menngii ełe wu owundumułngii ningił ełeni, wumb num mułngii konu ningiłełe sipngii ei, enim mund mong en-erngii mon! ‘Pe sin nipe ek ei nimin?’Nik, yi ni piinereimon! 12Wumbenimkin ek ningii kunum ei mendpił, GosGui Ka, enim ningii ek ei, enim ekandan tumba. Nipi ngang kin, enimningił ek ei mił ningii.”

Ku Ni Epi Ambił Nołum Wu WuluPum Ek Ekin

13 Wumb pei mulnjung konu tukełe, wu endi opu Jiisas kanpi, ek nipingum, “Ek mon wu! Nim ek nikinna angnan ngunjii. Ngan kin, eimsił erinjpił epi ei pei mok to simbił,”pa nim. 14 Ba Jiisas ek nipi orungkind ngopu yi nim, “Nimbił erangwumb nii na ek kos mił piimbii nik totonu kindnjingmin, nga ełip erinjngiłkoł epi ełip kin mok top kapił kapiłerpi ełip ngumbii min ei kapłi enanimmon!” 15 Pe Jiisas eim ek nipi orungkindpi wumb ngopu yi nim, “Enimkan kun er mułngii. Wumb epi peisimba ei nik, kan bun bun kulerngiimon! Pe epi pei simba wumb ei, eimkułmba kunum ei, epi ombu eim pakitunerngii mon!” 16 Pe eim ek ekinendi topu wumb ngopu ek dinga nim,“Wu num endi epi ni ku pei sałiłimwu ei, eim kuni tełim ei, poł pei topu

mołum. 17 Pe wu num ei eim nomanełe piipi, ‘Na nimbił oł endi ermbii?’ni piim. ‘Na kuni tuk kindmbii ei ngiipei sinałim,’ ni piim. 18 Eim yi nim,‘Nam ermbii mił nenj?’ ni piim. ‘Nayi ermbii, kuni ngii kembis kembisombu to kis erpi, kuni ngii owundukonj tekmbii,’ nim. ‘Takip kin, kunitemni kuni kanim kanim sip namngiiełe tuk kindmbii. Nam kuni pei sałim,kung pei nop mułmbii,’ nipi kin, kormułum. 19Mołpu kin, eim ei ek nipi yinim, ‘Nim kung ngii pei kor molkun,kuni ni epi sałim. Nokun kin, ka kapiikin mulnjii,’ pa nirim. 20 Ba Gos eknipi wu ei ngum, ‘Nimwu komnomanka pinerang nikin mołun. Nim epinmendpił nim kulnjii. Kułan kin, epipei ka er sin, ei wumb nii simba?’ 21Eiyi mił, wumb en enim epi pei kułoumondułmun wumb ei, Gos kumb ełeok epi sinerii mił mołmun,” pa nim.

Gos Kin Noman Pii Gii Nimin(Masyu 6:25-34)

22 Jiisas eim er se andiłim wumbkanpi, ek dinga nim, “Na enim kanipnind, ‘Enim noman konj ełe nomanto minj kulerngii mon!’ Enim yiningii, ‘Sinim kuni nipe kuni numun?Nga enim ngenj ełe piik kin, alap niepi nipe endi kindmin,’ yi ni piin-erngii mon! 23Noman konj sikin konjmulnjii ei, kuni minj ni piinerngii;nga ngenj ełe alap minj ni piinerngii!24 Enim kei Goi ni kei kanim kanim eipiingii. Enim kei piinmin? Kei ei kunitilałmin, nga kuni kełngii ngii sinałim;nga kuni tu wuk kułou tunałmin; baGos eim kei kuni ngołum. Enim wuamb ei kei tomani kindinmin ei, enimwumb owundu mołmun. 25 Pe enimmołmun konu tuk ełe wu endi no-man dinga pimba. Ei eim nga nipi,pupu eim noman konj ei kung ngiikopur nga sipi, mułmbii ni pimba,ei kapłi enanim; ba Gos mendpił eikapłi ermba. 26 Pe enim epi kembisendi erngii ei kapłi enerim kin, Gosmendpił kapłi ermba. Nimbił erangenim epi kanim kanim pei noman topiinmin? 27 Enim epi kuk ka wii eipiin min? Ei kongun endi enałmin

LUK 12:28 124 LUK 12:45mon. Ei wii tonu onum. Pe enimalap enałmin; ba na enim kanip nind,kumb ok King Solomon, eim alap kawii kindim. Ba ei ya epi kuk ka wiiei mił alap endi kindnerim mon!” panim. 28 “Pe kuni tałiłmin konu epi kawii tonu opu mołum ei, pe mołum; batopuł tok tor kindik dup kełngii. Peepi wii ei nge Gos kan wiik tołum. Eienim kan kun erngii. Gos enim tepermba ku; ba enim wu amb pii giidinga pinałim. 29Yi piik, enim nomanembin to piinerngii. Sin nipe kuni kinnoł numun, epi nipe epi simin nik yipiinerngii mon! 30 Mei konu orungorung torung mołmun wumb ei, epipei er simin mił nenj ni piik mołmun;ba enim Ernjing ei epi ei nge singiini piinim. 31 Enim Gos enim tep ermołum oł ei, kan kun er mułngii. PeGos eim enim epi ombu kapłi ngumbaku.”

Ei Epin Konu Epi Pei Sałim(Masyu 6:19-21)

32 “Enim wumb tiłap kembis kungsiipsiip mił ombu, enim mund mongtunerngii. Enim Ernjing Gos ka piipi,eim tep er mołum konu ei, ‘Enimngumbii mułngii,’ pa nirim, ek eipałim. 33En enim epi pei wumb ngan-gin kin, wumb top tok singii ku ei,wumb wii mułngii wumb ei, paki tokngungii. Ngangin kin, enimkunin epiombu am punermba. Pe ninim konendi sinjii kon, ei sikirpi kiłip topunumun tunermba; ba kon dinga wiiseng kindnjii. Pe enim epi ka wiikanim kanim, epin konu kułou tungiiei am punermba. Konu ełe waningwumb tuk ok waning sinerngii; ngaka pila min, epi kis endi tuk ok epiombu, nok erik kismundnerngiimon!Pe enim epi ka wii, ei epin konu kułoutungii, ei am punermba. Epin konuełe waning wumb tuk onerngii; ngaka pila min, nga epi kis endi tuk on-erngii mon. 34 Enim nge epi ka konuełe sałim konu ełe, kunum kunumenim noman tuk konu ełe sałim ku.”

Kongun Wu Ek Er Kun Er Mułngii Ek

35 “Enim kan talk, dup alam si kalk,konduk kindik, nipe epi endi erik, enenim er kun erik mułngii. 36 Jiisasek nipi yi nim, “Enim mułngii ei, wuowundu endi omba. Nik kin, wumben enim or pinarik, er mołmun miłmułngii. Ei yi mił, wu ei eim kuniowundu nok erngii ei, orung ombaei si kindpi kin, opu ngii ondu toteki teki nimba, ei sikir ok aki tungii.37Wu owundu ei opu kaniłim ni, eimnge kongun wumb or pinałmin ei,wumb ka piingii. Na enim kanipnind, wu owundu eim alap sipi osiier tałpi, kan tałpi, eim nga kuni erkun er sepi yi nimba. ‘Na nge kongunwumb ok peł ełe molk, kuni owundunungii nge ngumbii,’ pa nim. 38Pe wuowundu ei epin tuk mii memb ombamin, kei kultu kumna tumba kunumei omba min, eim opu kenmba ni, eimkongun wumb or pinarik omba nik,kui mułngii wumb ei ka piingii,” panim. 39 “Enim oł ei piinmin! Wu endieim ngii konu waning wumb ongii nipiipi kin, eim ngii konu tep ka wii ermołumei, tuk punałminmon! 40Enimyi ku er kun erik mułngii. Wu kingameimomba kunumei, enimpiik kunumełe, omba ni piinerngii.”

Kongun Wu Ka Min Kongun Wu KisNge Ek Ekin

(Masyu 24:45-51)41Pe Piisa ek ekin yi nim, “Owundu,

nim sin kin ek ekin pei ni ngon min,sin wumb eipi kin ek ouni nin min?”42 Pe Owundu yi nim, “Pe tep enimei nii tep mołum? Mołpu kin, eimnoman ka pałim. Peng kin, eimkongun tep ka mołułum. Mołpu kin,owundu eim wu endi to mundangmołpu, kongun wumb tep er nimmin? Nipi kin, wumb kuni kunumsimba kunum ei ngopu erangłi nimmin? 43 Ekii se wu owundu ei orungopu, eim kongun wu ei ok ek nimmił, ei piipi kin, kongun er mołumwu ei eim ka piimba. 44 Na ek keiminip enim ngond, wu owundu eim, ‘Epipei tep er mułii!’ nimba. Neng kin,tep er mułmba. 45 Ba kongun wu eieim noman yi piim, ‘Na wu owundu ei

LUK 12:46 125 LUK 13:1sikir orung onermba,’ ni piipi, kongunwumb ei wu amb ni kepii topu kin,eim pupu kuni nopu, noł nopu, wulupang er andpi mułum. 46 Pe eimyi er mułum ei, eim wu owundu eikunum nenj omba nipi kin, kui ermulerim. Pe kunum endi eim piipoł tunarpi mułum. Pe wu owunduopu, eim kongun wu ei kepii topu,wu sipipi wumb wii molk kongunpii poł tunarik mulnjung konu ełemundum. (Konu ełe wumb pii giininenjing wumb).

47 Kongun wu ei eim wu owunduełim oł ei piiłim; ba eim wu owundunoman ełe kongun kun enarpimułum. Wu ei wu owundu opu, ekngopu kin, kepii dinga wii tumba.48 Pe kongun wu ei, eim wu owundukongun ełim oł ei piinarpi kin, oł eipier mułum kin, wu owundu ei opu,ek ngopu kin kepii aninga er tumbapałim. Wumb endi epi pei ngang simpim kin, wumb ei epi yi ku erpi kinnga pei ngo orung kindmba. Ngawumb endi ek ka min, kongun ka ni,epi pei kanim kanim ngum ei, wumbkin kongunoł yimił ku erpi ngo orungkindmba.

Jiisas Eim Wumb Tiłap Mok TumbaWu

(Masyu 10:34-36)49 “Na op dup owundu kindamb,

mei ełe opu dup numba. Nam nomandinga ni piip, nam dup ei sikir numba.50 Na noł endeim pimbii ei yi mił, nakin oł embin tui owundu endi tonuonum. Onum oł ei na kin sikiripporu nimba. Nip moł; ba sikirpi poruninerang kin, nanim noman embinenim. 51Pe enimpiinmin! Na op enimopu erik erngii oł ei (opu ond wu miłop) mon nimbii onj min? Mon. Naenim kanip nind, “Na op wumb tiłapende en enim opu erngii, nge onj.52 Akip ni, nga ekii se, wu amb kangiłkombur ngii ende mułngii wumb ei,ok eipi eipi puk, tiłap tał er mułngii.Pe tiłap endi, opu orung erpi tiłaptał ngumba. Ngang kin, nga tiłaptał opu orung er eim kin ngunguł.

53 Yi er puk kin, kangi ei arim kinopu ermba ku. Nga arim kingam kinopu ermba ku. Nga amb mam eimambiłamkin opu ermba; nga ambiłameim mam kin opu ermba ku. Pe ambmam eim kingam ambim ei kin opuorung erang; nga kingam ambim eikingammam kin opu orung erang kinyi erngii.”

Epi Nipe Tonu Omba Ei Piiłmin Oł Ei(Masyu 16:2-3)

54 Pe eim ek dinga nipi wumbngopu nim, “Enim konu eni tonuopu, mani pupu, enim konu ei konkupu endi tonu onum ei kaninmin.Kanik kin, enim yi ninmin, ‘A konukumb tumba.’ Enim yi niłmin oł eikeimi, konu kumb tołum. 55 Pe enimmułangin kin, konu pop owundu endimer ełe tołum kunum ei, enim yiniłmin, ‘A konu eni owundu pimba,’pa niłmin. Yi niłmin, oł ei keimi tonuołum. 56 Enim ek kend wumb! Enimkupu kinmei ełe oł ermba ei kan poruniłmin. Ba nimbił erang, enim Gosoł kombur pe tonu onum, nga tonuomba ei, kan kun enanmin?

PeNimGiyengNiMolkunWumbNimKin Kos Ningii Ei Er Kun Enjii.

(Masyu 5:25-26)57 Nimbił erang enim oł ei ek nik

kun kind piinarik, oł kun niłmin?58 Kunum endi nim wu endi nim kinkos er ngumbawu ei kin, tep to punjii.Ei andłam ełe pukuł, wu ei kin ek nika enjii. Mon pim kin, wu ei nim sipi,kos piiłim wu endi angił ełe ngangkin, kos piiłim wu ei nim sipi opu ondwumbangił ełe ngang, opu ondwumbnim sipik, kan ngii ełe kindngii. 59Naenim kanip nind, nim kan ngii ełesikir tor onenjii mon! Ok ninim komse piikin, ku epi owundu endi min,ku kembis pei ei ngo orung kind poruninjii,” pa nim.

13Wumb Endi Gos Kin Noman Ak

Tunermba Ei Eim Am Ba1 Kunum ełe, wumb kombur

mołangin kin, enim nik Jiisas

LUK 13:2 126 LUK 13:19ngunjung. Galilii wumb komburmołangin kin, Pailos eim kułmałkelnjing wumb ei, topu miyem sipinga kułmał kelnjing, kung miyem eisip endi kindim. 2 Jiisas ek dinga nipiorung kindpi yi nim, “Galilii wumbei er molk, Galilii wumb kombur tomani kindinmin, ni piik ninmin min?Pe Galilii wumb tiłap ei oł kis ełmin,wumb ni piik ninmin min? Ełe ngekapłi wumb ei oł embin tui sinjingmin? 3 Na enim kanip nind. Ei mon!Ba enim yi ku, noman ak tunenjingkin, enim pei yi mił ku kolk am pukporu ningii. 4Kumb ok kunum Sailomngii olt endi eskił topu mani pupuwumb engki nga kapił kapłi pei tokundum. Wumb ei oł kis erik oł ei,wumb eipi Jerusalem konu mołmunwumb oł kis ei to mani kindim nipiik ninmin min? 5 Ei mon ku! Naenim kanip nind, ‘Enim noman to aktunenjing kin, enim yi mił ku kolk ampuk poru ningii,’ pa nind.

Ond Pik Mong Tunanim Ei Nge EkEkin

6 Pe eim ek ekin endi nipi ngopuyi nim, “Wu endi eim ond pik tukkuni wain pin tałim. Ba ekii se opu,ond pik ei mong tonum min? Op,mong tang numbii ni piipi opu kin,kenim ni mon pim. 7 Mon peng kin,ek nipi eim kongun wu ngum, “Nimpiin! Kung ngii tekliki mołup op kin,ond pik mong numbii ni onj, ba mongtunerim. Pałim, ei nim kołmung tokindii! Nimbił erang ond ei mei nołwii nonum?” pa nim. 8 Kuni mongnge kongun ełim wu ei ek nipi orungkindpi yi nim. “Wu owundu! Nimkapłi nen, kung ngii endeim minj ngamułmba min? Mułang kin, na merond puł ełe mei akip kung kou enj tuwup, kindip kin, yi ermbii,” pa nim.9 “Yi erpi pindamb kin, nga kung ngiiendi ełe kapłi mong tumba. Yi erambkin, mong tunerim kin, nga kołmungtui nen kin, to si kindmbii,” pa nim.

Kor Owundu Kunum Jiisas Amb EndiEr Ka Erim

10 Kor kunum endi Jiisas Gos ek kanipi wumb ngum. Ei men ngii endiełe mołpu ek nipi ngum. 11 Kunumełe amb endi mułum, amb ei gui kisendi mułum. Gui kis ei, amb ei en-ing ngang kin, kung ngii engki ngakapił kapłi pei o pum. Gui kis eierang kin, amb ei ening kan sipi pimei eim buł engin tang kin, kun bapinerim mon. 12 Pe Jiisas amb eikanpi yi nim, “Nim ya wa!” Ambni wang kin, Jiisas ek yi nim, “Nanim ening ei er ka er poru nind,”pa nim. 13 Amb ei wang kin, Jiisasangił sipi, amb ei embiłim. Embiłangkin, amb ni sikir kun engim. Angpikin, Gos embe ambił tonu kindim.14 Ba men ngii ełe tep mołułum wuei, Jiisas amb ei kor kunum er kaerim ei, mon nipi, Jiisas kin popułsim. Sipi kin, ek dinga nipi wumb peingopu yi nim, “Kongun ermin kunumei kongun minj ermin. Kunum angiłorung nga endeim ełe kongun ermin.Enim ei ngenj er ka ermba ni pingiiwumb ei, kongun kunum wangin kin,er ka ermba. Enim ełe nge piik kin,kor kunum wumb yi nge, ya ełe tuwunerei!” pa nim. 15 Pe Owunduek nipi orung kindpi yi nim, “Enimwumb kanik ek kend nik pendik, ngapuk oł eipi eipi ełmin wu, kor kunumenim kung kou ni, kung dongkii nikonu kuni ngo pendiłmin konu ei kanposik sipik, noł ngok, nga tu wuk, yiełmin oł ei piinarkin nin min? 16 Baamb ei, Eiparam nge tiłap ambiłam,Seisen ambił gii nipimułang kin, kungngii engki nga kapił kapłi pei opupum. Ei akip kor kunum ei na eim kanmił pe mułum ei, pilngan to kindind,”pa nim. 17 Eim ek yi neng kin, opuorung enjing wumb ei singambił sin-jing. Pe wumb pei eim erim oł ka eikanik ka wii piinjing.

Ek Ekin Kombur Jiisas Wumb Ngum(Masyu 13:31-32, Mak 4:30-32)

18 Jiisas ek ekin nga topu yi nipingum, “Na nipe epi endi su sip kin,nga Goswumb tep enim ei tonu ok peimołmun ei nip ngumbii? 19 Ei yi mił,

LUK 13:20 127 LUK 13:35kuni emb kembis wii endi sinim embe‘maser,’ pa ninmin. Wu endi kuni embmaser ei sipi kin eim kuni tałim konuełe tałpi pendim. Pe kunimaser ei ekiise ond mił tonu om. Ond ei engimkonu kei ok mołułmun.”

20 Ek ekin nipi nga nim, “Na Goswumb konu orung orung wumb peitep er mołum oł ei, na epi nipe endimił su sep nimbii? 21 Ei yiis bres tukkindiłmin mił, amb endi bres plawaming owundu endi sipipi, yiis kin endikindim ei, ekii se bres plawa ei ouputonu om. Ei yiis ninmin epi ei konuorung orung pang kin, yi ełim.

Ngii Ondu Kembis(Masyu 7:13-14,21-23)

22 Jiisas eim pupu, konu owunduni konu kembis kombur sim konu torpum. Pup andpi kin, Gos ek embtopu, wumb ngopu yi erim. Erpi kin,eim Jerusalem konu ełe ba nge pum.23-24 Pang kin, wu endi opu yi nim,“Owundu, Goswumb endeim, endeimni sipi orung simba min?” Ba Jiisas eknipiwumbngopuyi nim, “Enimembiłdinga kindik, kongun dinga erik, ngiiondu kembis wii ełe tuk pungii. Eiyi mił enim kan kun er mułngii ngeGos erim. Na ek nip enim ngond,ei nimbił erang wumb pei ngii ondukembis wii nirik bin nik erngii; bakapłi enermba mon! 25 Ekii se ngiiarim ei opu kin, ngii ondu ngumba.Ngang kin, enimok andaring ok,molkyi ningii. ‘Owundu, ngii ondu aki to!’yi ningii. Pe eim ek yi nipi ngumba,‘Enim jiłi wumb, na piinand.’ 26 Ngaenim yi ningii, ‘Sin nim kin endemołpun, kuni nopun, noł nopun, nimandłam ełe andpin, ek emb topun, sinkonu owundu ngołan,’ pa ningii. 27Baeim ek yi nipi enim ngumba, ‘Enim jiłiwumb, na enim piinand. Enim oł kisełmin wumb, na moł konu kunerei!’28 Ba enim molk ke ningii ni, Eiparamni, Aisak ni, Jeikop ni, Gos ek ka ni torkindiłim wumb pei Gos konu sinimtep enim konu ełe, tuk mułngii eikeningii. Ba en enim mon, si kindiktorung mułngii. Molk kin, en enimgupu mong kongk kin ke nik mułngii.

29 Pe wumb konu eni tonu onumkonu wumb ni, eni mani punum konuwumb ei ni, ei orung wumb ni, mermani orung wumb ni, wumb ei tonuok, Gos sinim kin tep er mołum konupeł ełe, kuni owundu nok er mułngii.30 Keimi! Pe wumb kombur en enimekii se omun ni erngii wumb ei, ngaok kumb se pungii. Wumb kombur peo kumb se bin ni erngii wumb ei, amekii se mendpił ongii.

Jiisas Jerusalem Konu Ełe Kanpi KinKe Nim.

(Masyu 23:37-39)31 Kunum ełe mendpił lo ek piik

niłmin wumb kombur ok, ek yi nin-jing, “Nim konu ełe si kindkin, konueipi endi ełe pui! King Eros nimtumba enim,” pa ninjing. 32 Jiisas eknipi orung kindim, “Enim eim kanikek ningii, ‘Piimin! Akip min, topułendi, gui kis ei na to tor kindip, eningpimba wumb ei, er ka erip, ermbii.Toi na kongun poru nimba. 33 Ei yimił, pe min, topuł min, tał kunum naandip kongun ermbii. Ei nimbił erangwumb, wu endi Gos oł ekii se ermbaoł, ei piik niłmin wu, endi to kundngiiei, Jerusalem konu tu wuk minj, tokundngii.

34 “O Jerusalem konu ełe wumb!Jerusalem konu ełe wumb! Enimwumb Gos nge ek keimi nik oł ekiise ermba oł ei piik nik ełmin wumb,ei enim to kundmun. Gos kindiłimwumb ei ku tok yi ełmin. Kunumkunum na enim kei kultu mamwał ombu sipi eim kong mandringkindiłim mił, na enim yi ermbii; baen enim mon niłmin. 35 Piinmin! Gosenim konu owundu si kindpi, enimto anda kindim poru nim. Na enimkanip nind, ekii se na enim kinarik,ek yi ningii, ‘Wu endi Gos owundunge embe ełe om wu ei, eim embeambił tonu kindamin,’ ningii ei, enimna kinerngii mon.”

14JiisasWuNgenj OwumWuEndi Er Ka

Erim

LUK 14:1 128 LUK 14:191 Kor kunum endi, Jiisas pupu lo

ek ekii sik ełmin wumb nge wu numendi ngii konu kuni num ni, Jiisas eimermba oł ei kanik kui erik mulnjung.2 Wu endi simb ni angił ngenj ombupei oupu mułum wu ni, Jiisas mułumkonu ełe mandi opu mułum. 3 Jiisaswu ei kanpi kin, ek nipi, wu lo ek pi-iłminwukin lo ek ekii sik ełminwumbkin wu ombu kii sim, “Sinim lo ekkapłi ninim ni, kor kunum wu ei endiening pimba er ka ermin min mon?”4 Ba en enim ek tinarik mulnjung.Mułangin kin, Jiisas wu ni sipi, er kaer kindang pum. 5 Pe ek nipi yi nim,“Enim mołmun konu ełe wu nii endieim kingam endeim mułmba min; wuendi eim kung kou ni endi pupu kinnoł tukpu ełemani pupu pimba ei, korkunum kapłi sikir sipi kin, tonu simbamin mon?” 6 Pe wumb en enim eimnim ek ei ni orung kindnenjing.

Wumb En Enim Nge Embe Ei AmbiłMani Kindngii

7 Jiisas mołpu kenim ni, wumb kuniowundu ngungii onjung. Wumb ei pekumb se ełe konu ka wii mułmun nipiinjing, yi kanpi Jiisas eim ek ekinendi nipi, yi nim. 8 “Wu nii eim ambsimba pendpi nim kunum ełe; ‘Oi!’nimba. Ei nim pukun peł kumb ełemulenjii. Mułang kin, wu owunduendi wii tangin kin, opu peł kumb ełemułang, nim enjii mił nenj? 9 Nim‘Oi!’ nin wu ni, opu yi nim, ‘Nim pełkumb ełe sim peł ei, ya wu ei ngui!’nimba. Yi neng kin, nim singambiłowundu peng kin, pukun buł morungpeł ełe mulnjii,” pa yi nim. 10 “Bawu endi nim wii topu, kuni numbułoi nikin, nim pukun, buł morung pełełe mulnjii. Wu endi wii topu opunim kanpi yi nimba, ‘A— na wu puł,nim ya peł tonu ełe mułii!’ nimba. Yineng kin, nim embe tonu pang kin,wumbpei ningił ełe kuni ende nunjii,”pa nim. 11 “Ei yi mił, wu endi eimembe ambił tonu kindmba wu ei, wueipi endi wu ei nga to mani kindmbaku; ba wu endi eim embe to manikindmbawuei, wu eipi endi eimembeambił tonu kindmba.”

12 Pe wu ei kanpi kuni owundungumbii oi nirim wu ei, ek yi nim,“Nim kuni owundu endi en kin,angnim noł ni, wu puł ni, ninimtiłap ende wumb min, konu endewumb ku pei simba wumb ei min,pei kan ninenjii! Yi en kin, ekii sewumb ei nim wii tangin kin, nimpan kuni nunjii kuni ei, nga ngoorung kindngii!” pa nim. 13 “Mon!Pe nim kuni owundu endi en kin,pukun wumb epi sinerang kaimb wiimołmun wumb ni, wumb ningił kismułum wumb ni, wumb simb angiłkis mułum wumb ni, wumb eningpeng pimba wumb ei nge ninjii!”pa yi nim. 14 “Pe wumb ombu ngenim kuni owundu ngunjii wumb ei,nga ngo orung kindnerngii! Nimbiłerang ei ninim ekii se Gos epi ei ngoorung kindmba kunum ei, wumb kunka molk wumb ei, nga angk, tonukonj ongii kunum ei, Gos nim epi kangumba.”

Kuni Owundu Nonmun Ei Nge EkEkin

(Masyu 22:1-10)15 Pe tuk ełe wu endi en enim kuni

endi no mulnjung wu ei mołpu, piimni, Jiisas ek nim ek ei piipi, ek yimił ngum, “Wu endi Gos sinim teper kanpi mołum konu ełe, wu endikuni konu ełe nopu mułmba wu ei,ka piyangłi!” nim. 16 Jiisas wu eiek nipi ngum, “Wu endi eim kuniowundu endi er sepi kin, wumb peitung kindim wumb ei, kuni owunduełe ngungii ongii. 17 Pe kuni nungiikunum ei, eim kuni er kun er sepi kin,eim kongun wumb kindang, puk ok,eim kan nirim wumb ei wangin kin,‘Kuni er kun er sep moł,’ nirim. Nengkin, eim kongun wumb puk, ‘Kuni erkun er sim, enim wei!’ pa nik. 18 Baeim ek kanpi nirim wumb ei, pei ekyi minj ku nik, ‘Sin omun pinałimku,’ nik. Wumb endeim opu yi nirim.‘Na aka pin konj endi top enj ei, pupkenmbii pałim. Na ombii pinałim,ei kapłi min?’ pa nim. 19 Nga wuendi ek yi nirim, ‘Na kung kou kongun

LUK 14:20 129 LUK 15:3erngii nge kung engki top er sinj. Nakung kou kongun erngii kanip bii. Nakapłi bii pinałim mon!’ nirim. 20 Penga wu endi eipi ek yi nirim, ‘Na peminj amb konj sinj kin, na kapłi biipinałim,’ pa nirim. 21 Pe kongun wuni orung pupu, eim wu owundu nikanpi nirim. Pe ngii arim ni, popułsipi yi nirim. ‘Nim sikir pukun, konuandłam owundu ni, kembis ni, peipukun, wumb epi sinerang mułngiiwumb ni, simb kis mułmba wumbmin, ningił tumbun wumb ni, wumbsimb angił kiłip to pum wumb min,wii to sikin, ya na ngii ełe nirik tuwunjii pui!’ ni kindim. 22 Pe ekii sekongun wu ni, orung opu yi nirim,‘Wu owundu, nim nin ek ei na piipenj; ba ondpeł kopurwii simbapałim,’pa nim. 23 Nga wu owundu ek dinganipi kin, eim kongun wu ngum. ‘Nimpukun, andłam owundu nim konuowundu ełe tuk mołmun wumb ei, sekułou to kinan kapłi erim kin, ngakonu owundu taring wumb tałip epini, wumb mołmun ei ni, tu wunjii ku!Na ngii ełe wumb piki tumba,’ pa nipi,kindang pum. 24 ‘Na nim kanip nind;wumb kumb se kuni owundu nungiipa nir wumb ei, na kuni owundu ełe,kapłi nunerngii mon!’ pa nim.”

Wumb En Enim Ok Noman To PiikJiisas Kin Ekii Singii

(Masyu 10:37-38)25 Wumb tiłap owundu Jiisas pum

konu ełe ekii se punjung. Jiisas kan akto yi nim. 26 “Noł ei wakin to si kind-narpi, nga eim noman ełe oł kanimkanim ermbii. Nip, piimba noman eitop mani kindnerim kin, op nanimkongun wu mendpił mulermba mon.27 Wu endi eim na kin noman topiipi kin, eim ngenj kumbii sinarpi,kongun dinga enarpi, eim nge ondperi kon sinarpi yi ermba wu ei, nakin ekii se omba ei, na nge kongunwumulermbamon! 28Nimbił erang enimmołmun konu ełe wu endi ngii olttakpi ei, tonu bii ni piimba wu ei, eimmołpu kin, ngii ei ku nimberii ba ei pi-ipi kin, ermbawuei, ngii kapłi tekmba

min mon? 29 Ok eim yi ni piinarpikin, mei ełe ku simin er poru nipi kin,ngii tekmba mił pinerim. Wumb peiwu ei kanik kin, ek kulnjung. 30 Pewumb kanik yi niłmin, “A — wu eingii pułngun mond, ba eim tekim ni,ngii ei takpi poru ninerim mon!” paninjing. 31Pe kang endi eim pupu kin,king endi kin opu ermbii niłim ei, eimmołpu kin, kom sipi piipi kin, kun erpendpi, king ei opu wumb 10,000 peimendpił mołmun, (kar angił orungmił) ni piipi, eim opu wu 20,000 peinga mendpił mołmun (kar engki mił)ni seng kin, eim kin ouni pułmun.Pupu kin, eim kom se piipi kin, wuking endi ei topu kindmbii min mon,ni piim. 32 Pe king endi eim opuwu kaniłim kapłi enałim kin, wu kingendi opu wumb sipi, opu konu turiimił mołułum konu ek ni kindpi, ‘Opuenerambił,’ ek ni ka erambił nipi yiniłim. 33 Ei yi mił ku, enim mołmunkonu ełe, wu endi eim epi pei bułngunarpi mułum kin, wu ei na ngekongun wu mon.”

34 “Wu endi eim noman ełe epikanim kanim pei buł ngopu, na kinekii simba. Nga noman to orungkindpi piim kin, ei eim ep kusa kismułang kin, kongun endi pinerang sikindinminmił eim yi mołum. Ep kusaei epi ka; ba ep kusa singin ei pinarpinim kin, sinim er ka ermin mił nenj?35 Ep kusa ei nge sinim aka pin ełekindnermin. Nga ep kusa ei nge kungkou enj kin endi kindnermin ku. Epkusa ei wii si kindmin. Wumb endieim kom pim kin, ek ei piyangłi!” panim.

15Kung Siipsiip Am Pum Ek Ekin Top

Nim(Masyu 18:12-14)

1 Oł kis ełmin wumb kin, wumb kutakis siłmin wumb kin, ok Jiisas nimek piinjing. 2 Lo ek piik ekii siłminwumb kin, lo ek połułmun wumb, enenim yi ninjing, “Wu ei wumb oł kisełmin wumb kin, kuni ende nonum,”nik ek kis ninjing. 3 Yi ninjing kin,

LUK 15:4 130 LUK 15:25Jiisas eim ek ekin topu nipi wumbngum.

4 “Enim mołmun konu ełe wu endi,kung siipsiip 100 pei mułum wu ei,kung siipsiip endeim am ba; ba ei eimkung siipsiip 99 pei wii mondpu, sikindpi pupu kin, kung siipsiip endeimkurmba wu ei, eim kung siipsiip en-deim am pum ei, kur kan sipi minjomba. 5 Eim kurpu andpi kan sipikin, tu wupu, eim pepił ełe pendpitu wum. Tu wupu kin, eim ka piipimołum. 6 Sipi tu wupu kin, eim ngepuł wumb ni, wumb ngii mandi moł-munwumbei, wii tang kułou tunjung.Tangin kin, ek nipi ngum, ‘Enim nakin ouni ka piingii! Na kung siipsiipendi am pum; ba nga kur kan sip tuwunj!’ 7 Na enim kanip nind; yi miłku, tonu epin konu ełe wumb 99 peika mołmun wumb ei, nga noman aktunerngii ka piingii. Ba oł kis erpiełim wu endi, eim noman ak tumbaei, tonu epin wumb ka wii owundupiingii,” pa nim. Pe nga ek ekin yi miłnim.”

Kom Ku Amb Pum Ek Ekin8 Pe amb endi eim ku engki se

mułmba ei, kom ku endi am ba. Kapłiei eim dup alam kał pingii, nirikringbrum erpi, kur mołpu kin, kan sim.9 Amb ei eim ku kan sipi kin, eimwumb puł ni, ngii mandi mołmunwumb ei, wii top wangin kin, kułoutunjung. Tangin kin, eim ek nipiwumb ngum. ‘Enim na kin ka piikngungii; nimbił erang na ku ni kansinj.’ 10 Na enim kanip nind yi mił,‘Epin konu ełe Gos nge enjel pei, wuendi eim oł kis er andiłim wu ei, no-man ak topu wang kin, enjel wu eionumwu ei kin ka nik ka ka piiłmin.’ ”

Kangi Endi Arim Si Kindpi Pum EkEkin

11 Jiisas ek ekin nga yi nim, “Wuendi eim kingam tał mołmbuł. 12 Peeim kingam ekii ni, arim kanpi yinim; ‘Wusa, nim sił epi mok tokun siłngan kin, na nge epi mił pe simbii,’pa nim. Pe erinjngił epi ombu moktopu, kingam tał ngum. 13 Pe kunum

kinan enerang kin, kangi ekii ni eimepi pei sipi kin, konu turii eipi pupumułum. Mołpu kin, eim ku ni, epipei sipipi, oł kis erpi, wumb ngopu yiełim. 14 Eim epi sipipi, wumb ngopu,yi erpi pang kin, ku poru nim. Nengkin, kumb kuni owundu simba kunummandi erim. Pe eim epi endi sinerimmon. 15 Sinerang kin, eim pupu konuełe wu endi kin kongun eririm. Wuei eim kindang, pupu kin, kung estum. 16Wu ei kung eim aka kis ngum.Ngang kin, aka kis ei eim kirim ełenumbii, ni piim. Pe wumb endi eimkin epi endi ngunenjing mon. 17 Peeim mołpu piim ni, ‘Na ernan ngekongun wumb ei, kuni pei seng noker mołułmun; ba na kuni je kułmbiiend,’ ni piim. 18Piipi kin, yi nim, ‘Namernan kin bii,’ pa nim. Pup kin, eimkanip nimbii, ‘Wusa, na nim kin, Goskin oł kis enj,’ pa nim. 19-20 ‘Akip nawu ka endi mił onenj; na nim ngekangił pa ninenjii mon; ba na nim kinkongunwumił mułmbii,’ ” pa nim. Peeim angpi kin, eim arim kin pum.

Ba eim pupu kin, konu turii ełemułum. Mułang kin, arim eim kenim.Kanpi kin, eim kingam kaimb sipipiim. Eim kaimb kis piipi kin, eimsikir pupu, eim kingamwunj kangiłpi,gupu to num. 21 Pe kangi ni eim arimkanpi yi nim, ‘Na wu ka mon; nimna kangił pa yi ninerii mon! Na nimkin, Gos kin, na oł kis enj,’ pa nim.22 Pe arim ni, kongun wumb kanpiyi nim, ‘Enim puk kin, konduk olt kawii ni sikir tu wuk kin, kangi ei talkkindei! Kindik kin, eim simb su kindikkin angił dong eim angił ełe kindik, yieriei!’ pa nim. 23 ‘Puk kin, kung kouwał ka wii endi kanik kin to tu wanginkin, sinim kuni nopun, ka piyamin!Nimbił erang sinim eim onum nipin,ka piimin. 24 Nimbił erang, na kangiei koltum ni piinj; ba nga konj mołpukin nga orung onum. Eimammendpiłpum; ba nga orung onum,’ nik kapiinjing.

25 Pe eim kingam kumna ei aka pinełemułum. Ekii se opu kin, ngii orung

LUK 15:26 131 LUK 16:10ełe mułum. Mołpu piim ni, golangnik, ek ka nik, non enjing, eim piim.26 Pe kongun wu endi wii topu kin,kii sipi yi nim. ‘Ei nimbił oł enmin?’27 Wu ei ek yi nim, ‘Nim nge angnimni orung om. Wang kin, nim arnimkung kou wał ka wii endi to koipikin, kingam om konu ka piipi kuim.Nimbił erang, eim kingam kułum nipiim; ba nga orung wang kin, eim no-man ka piipi enim.’ 28 Ba eim kingamkumna ni popuł sipi, nirik punerim.Punerang kin, arim anda opu, ek kakombur nipi ngum. 29Kingam ek nipiarim ngopu yi nim, ‘Kung ngii kinanna nim kin kongun wii minj er moł.Na nim niłin ek ei endi to kindnałmon; ba nim kung meme wał ni, endina ngonan. Ngan kin na sip nam wupuł ombu ouni kin, kuni nok, ka piik,yi eranmin mon!’ pa nim. 30 ‘Ba nimkinganim ei, nim ngurun epi no porunipi kin, oł kis erpi, andłam amb kanandpi kin, nga orung wang kin, ninkung kouwał kawii ei to koin,’ pa nim.31 Pe arim ek nipi eim ngum; ‘Kangi!Kunum kunum nim na kin molkun,na epi ombu pei nim tep er mołułun.32Ba pe sinim ka piipin kin, noman kasimba. Nimbił erang, ninim angnimkoltumni piinjpin; ba konjmołpu kin,nga orung onum. Eim am pum; basinim si orung sinmin,’ pa nim.”

16Ek Ekin Topu Kongun Tep Er Mołuł-

mun Wu Ei Wu Kis1 Jiisas ek nipi, eim er se andiłim

wumb ngum. Ngopu kin, yi nim, ‘Wuendi ku pei sałiłim wu ei eim ngekongun wumb, eim epi pei wu enditep mondułum. Nga wumb komburok, wu num ei kanik kin, ek kis nikyi ninjing. ‘Nim tep mundun wu ei,nim epi pei wii si kindin,’ pa ninjing.2 Pe eim tep kongun wu ni, wii tangkin om. ‘Nimbił erang nim oł ei erankin na ek ei piind? Nim pukun kin,na epi pei nim kin sałim mił ei nenpiimbii,’ pa nim. ‘Nim nga na epi peini, na kongunwumb tep enenjii mon,’pa nim. 3Pe kongun tep er mułumwu

ni yi piim, ‘Na nimbił oł ermbii? Wuowundu, na kongun wumb tep mulskongun ei, na tor kindmba ninim;na pup kin, mei akip ermbii ei, nadinga pinałim. Ngawumb kuni kenimnimbii ei, na singambił enim. 4 Banam epi endi ermbii piind oł ei er-amb kin, wumb na sik, en enim ngiikonu sipngii ei, wu owundu na totor kindmba kunum ei, na wumb tepmulermbii kunum.’ 5 Pe eim wumbendeim endeim ni, wii topu yi nim,‘Enim wu owundu kin epi endi ngopendngii ei wei!’ nim. Yi neng kin,wu endi ok om. Wang kin, kongun tepwu ei kii sim, ‘Nim epi nipemił, na wuowundu ei kin ngo pendin?’ 6 Pe wuni yi nim, ‘Na wu owundu kin mingowundukopung ei nge 100 pei sinj,’ panim. Pe tep wu yi nim, ‘Nim sirin pipeei sin kin, pipe ei nge 50mingminj peisikir pułii,’ pa nim. 7 Ekii se nga wuendi om. Wang kin, kongun tep wu eikanpi yi nim, ‘Nim na ngewu owunduei kin, epi nipe mił nim sin?’ Pe wuni yi nim, ‘Na kuni mong wiis kon 100pei sinj,’ pa nim. Neng kin, tep wuni yi nim, ‘Nim pipe sirin pipe ei tuwan kin, nga 80 pei kon minj pulnjii!’pa nim. 8 Nga ekii se wu owundueim kongun tep er kis mundum wuni, embe ambił tonu kindim. Nimbiłerang, wu ei eim wumb noman kapeng enmin oł mił erim. Ba meiwumb en enim oł kis kanim kanim eipułe erngii nge noman ka peng, piikkun erik mołmun; ba Gos nge wumbtiłang erang, oł ka er mołmun wumbei yimiłmon!” Yamei ełewumboł kisełmin wumb ei nge enmin ei, wumbnoman dinga peng, enmin oł erik kin,wumb tiłang ełe mołmun wumb Gosnge wumb ei to mani kindinmin.

9Na enim kanip nind, ‘Mei ełe ku niepi ei sik, en enim wumb eipi ei ngok,yi erik kin, wumb puł ei tonu ongii.Pe ekii se ku ni epi ei poru nim kin,enim Gos mołum konu ełe puk epi kawii orung singii. 10 Pe wu endi eimepi kembis ei kan kun ermołułumkin,epi owundu ei kan kun er mułmbaku. Pe wu endi epi kembis ei, kongun

LUK 16:11 132 LUK 16:28kun er mulerim kin, epi owundu eikongun kun enermba ku. 11 Pe enimya mei ełe epi kis ełe ku ei kan kuner mulenjing kin, wumb nii enim Gosoł epi ngang ei, kan kun er mułngii?Wu endi yi erpi kin, kan kun enermbamon. 12Pe enimmei ełe epi ei kan kuner mulenjing kin, Gos ninim ngumbaepi ei, wumb ni kapłi yi nimba epiombu kan kun er se endnjii ei, nii miłendi yi nimba? Ei mon!

13 Wu endi eim noman dinga piimkin wu ei, mei ełe wumb wu owunduSeisen nge kongun ermba. Yi erimkin wu ei, Gos Owundu nge kongunkunum ende ermba ei kapłi enanim,ei mon mendpił!

14 Lo ek piik ekii siłmin wumb enenim ku nin epi noman pałiłim. Peen enim molk piinjing ni, Jiisas ek eineng kin, en enim Jiisas kin ek bułmorung opu er ninjing. 15Ba eimekningopu yi nim, “Enim oł ka enmin nik,wumb ningił ełe enmin; ba Gos enimnoman ełe kaninim. Epi endi wumben enim embe ambił tonu kindmin ei,Gos ningił ełe oł kis mendpił enmin.

16 Gos nge ek ka ni tor kindiłminwumb ek ei ok pirim; nga lo ek eiok pirim kunum ei, Jon wumb nołpendiłim wu orum; ba Jon kunum eio purum. Pe kunum ei Gos nge ek kaei opu, konu orung orung pei punum.Pang ek ei yi mił; sinim Gos sinim teper mołum konu ei, wumb pei piiminei, wumb pei konu ełe tuk bin nik,kongun dinga ełmin. 17 Ekii se mułmei ei poru nimba; ba lo ek ei ampunermba mon. Lo ek aninga wiikopur ku am punermba, ei mon!

18Wumbpei en enim amb si kindik,amb eipi sik, wu eipi amb ei wundukyi enmin. Pe wu endi eim ambim sikindrim amb ei, nga wu endi eipi simoł ei, amb sinmin lo ei wu ei to kindpikin, amb wundpu mił sim.”

Wu Endi Ku Sałiłim Wu Kin LasarasKin

19 “Ok ku ni epi pei sałiłim wu endimultum wu ei, eim konduk ka wiiminj kindiłim. Wu ei kon kundii kawii, wu king mił kindiłim; nga kunum

kunum eim kuni ka minj nołum.20Wu ku sałiłim wu ei, ngii ondu ełe,wu endi epi sinałim wu endi mułum.Wu ei eim ngenj ełe mong mołpukin, toru mił pei mułum wu ei embeLasaras. 21 Wu ei eim piiłim wu; kuni epi pei sałiłim wu ei kuni nangkin, kuni ełim ni, kuni mend ei eimnumbii ni piiłim. Nga owu ok eimngenj tonu o mułum ei, anmbił kinpen siłmin. 22 Ekii se wu endi episinałim wu ni kułum. Kułang kin, Gosnge enjel ok kin, eim sipik, Eiparamkin ende mundnjung. Pe nga wu kuni epi pei sałiłimwu ei kułum. Kułangkin, sik tukpu to pendnjing. 23 Pewu ku ni epi pei sałiłim wu ni, dupkonu kis ełe mołpu kin, ngenj kumbiiowundu sipi mułum. Mołpu kin, tonukind kenim ni, Eiparam mułum konuei turii miłmułang kin, Lasarasmandimułang kin, ouni mulnjunguł. 24 Pewu ku ni epi pei sałiłim wu ok kungenj ełe peng no endrim wu ni, wiidinga topu yi nrim. ‘Ernan Eiparam!Nim na kaimb sikin, Lasaras kindaneim angił ei noł kindpi tu wang kin,na anmbił ełe kindang jii nimba. Naya dup ełe ngenj kumbii owundu pi-ind,’ pa nim. 25 Ba Eiparam yi nim,‘Kingnan, na nim piikin ok ninimkonj multun kunum ei, nim epi kakankin si nołun; ba Lasaras epi kisminj nołum. Ba akip kunum ełe, eimnomanka sengmułang kin, nimngenjkumbii owundu piin,’ pa nim. 26 ‘Epiendi eipi yi pałim ku. Sin mołmunkonu ei, enim mołmun konu ei, Gosduł owundu endi sałim duł ei, wumbya mołmun wumb ei, enim mołmunkonu ełe onerngii mon! Nga wumborung mołmun wumb ei, nga ya sinmołmun konu ełe, onerngii mon ku!’27 Pe ok wu ku nin epi sałiłim wu niyi nim, ‘Ernan, na nim kanip nind.Nim Lasaras kindan pupu, na ernanngii konu ełe ba,’ pa nirim. 28 ‘Naengnan noł angił orung pei mołmunei Lasaras pupu, ek dinga neng kin,piingii. Mon peng kin, engnan oł einoman ak tunenjing kin, na ya ngenjkumbii sip eimoł konu ełe, ongii ku, ei

LUK 16:29 133 LUK 17:17mon!’ pa nim. 29 Ba Eiparam yi nim,‘En enim Gos ek ka ni tor kindiłminwumb nge ek ni, Moses nge ek eisałim, min mon? Seng kin, ek eipiingii,’ pa nim. 30Pengawuni yi nim,‘Wusa Eiparam! Ei kapłi enermbamon! Wumbkoltmunwuei endi pupunimba, ei kapłi piik kin, noman aktungii,’ pa nim. 31 Pe nga Eiparam eknipi wu ei ngum, ‘Pe Moses kin Gos ekka ni tor kindiłim wumb nge ek połei piinenjing kin; nga wumb kułii mertukpu ełe angk tonu ok ningii ek ei, piigii ninerngii mon ku.’ ”

17Oł Kis Erpi Wumb Pii Gii Ei To

Kindiłim(Masyu 18:6-7,21-22, Mak 9:42)

1 Pe Jiisas eim er se andiłim wumbkanpi yi nim, “Epi kanim kanim tonuomba ei je erang, wumb oł kis erngii.Ba wumb endi kis ei erang, wumboł kis je erik mulnjung. Wumb endioł kis erim wu ei, epi kis eim kintonuwang kin, eim kaimb ermułmba.2-3 Mon peng, wu ei mołpu, wumbkombur pii gii dinga pinałim wumbei kin, oł kis erpi mułmba. Enimku owundu endi sik kin, wu ei numgoltum ełe kan to pendik sipik, ep nołełe kindei!” nim. “Yi erangin kin,eim oł kis wu endi, wumb pii gii dingapinałim oł kis je erngii ei, enermba,mon mendpił! Ei en enim kan kun ermułngii!

Pe nim angnim oł kis enim kin, nimeim ek dinga ngunjii. Nga eim nomanak tum kin, eim oł kis erim ei ni, kaenjii,’ pa nim. 4 “Pe wu endi eim nimkin oł endi kunum angił orung nga tałpei erim kin, nga wu ei, orung opu,noman ak tumbii nim kin opu, kunumangił orung nga tał ermba. Yi erimkin, nim eim oł kis erim ei, kil ngo, kaenjii.”

5 Nga Jiisas nge ek se andiłminwumb, Owundu kanik yi ninjing,“Nim sin pii gii je erang opu kin, dingapimba,” pa ninjing. 6 Pe Owunduyi nim, “Enim pii gii pałim ei, kuni‘Maser,’ niłmin, mong kembis wii

mił yi pim kin; pe enim ond mongowundu tołum ond ei kanik yi ningii.‘Nim puł pei pir pukun, ep noł pełełe, nga polkun piinjii!’ Nengin kin, eikapłi; enim ek ningii mił, ekii se sipi,piipi ba.”

Kongun Wumb Ełmin Oł Ei7 “Enim konu ełe wu endi mołpu

kin, eim wu kongun wii ełim wu ei,eim kindang pupu, kung siipsiip estołum min, kongun mei ełe akiłimmin, er andpi wang kin, eim mołpu yinimba. ‘Nim sikirwa! Kuni nunjii wa!’nimba min? 8 Min pe eim kin ek yinimba; ‘Nim, na kuni er kun er sekinkin, ninim kan takin kin, na kuni simengkin tu wunjii. Tu wan kin, nakuni kin noł ok namb; nga nim kunikin noł kin ekii se nunjii.’ 9 Wu endieim kin kongunwii ermołułumwu ei,oł ka enim kin eim ka piipi ngumbamin? Ei mon! 10 Yi pałim ei enim yiku. Enim Gos ek nimba mił ei erngiiei kapłi; ba enimyi ningii, ‘Sin kongunwu wii, sin kongun ei minj enmin.’ ”

Wu Engki Kinj Tum Ei Jiisas Er KaErim

11 Jiisas eim Jerusalem konuandłam ełe andpi pum. Pupu kin,Sameriya ni konu Galilii konu ełe tukpum. 12 Pe eim opu konu endi torwang kin, ngenj kinj bumbłum tumwu engki ok, eim kan sinjing ei, enenim konu turii mił engnjing. 13Angkkin, ek nik wii dinga tok yi ninjing,“Jiisas tepwuowundu! Nim sin kaimbsinjii min?” 14 Pe eim en enim kanpiyi nim, “Enim puk, kułmał kałiłminwumb mołmun konu ełe ngenj andantungii. Tangin kin, kułmał kałiłminowundu enimkin kułmał kełangin kinwumb pei keningii.” Yi neng panginkin, en enim ngenj ei opu, ka erim.15Pe kinj bumbłum tumwumulnjungkonu ełe, wu endi eim kenim ni, eimngenj ka seng kanpi kin, sikir orungpum. Pupu kin, Gos embe ambił tonukindim. 16 Wu ei pupu, Jiisas simbełe gopsing pii poł mołpu kin, “Jiisas!Nim oł ka en!” pa nim. Wu ei eimSameriya konu ełe wu. 17 Pe Jiisas

LUK 17:18 134 LUK 18:3wu ei kanpi, yi nim, “Na piip mił,wu engki kinj bumbłum tum ni piinj;ba wu angił orung nga kapił kapłikombur jiłi mołum? 18 Pe wu komburok, Gos embe ambił tonu kindngiionanmin? Ba ya wu konu eipi wu ei,mendpił ommin?” 19Pe eim kanpi, eknipi ngum, “Nim angkin po! Nim ngepii gii je erang, er ka enim,” pa nim.

Gos Sinim Wumb Tep Erpi OmbaEnim

(Masyu 24:23-28,37-41)20 Pe lo ek piik siłmin wumb Jiisas

kii sinjing, “Kunum ngenj Gos opu,sinim tep erpi omba?” Pe Jiisas eknipi, orung kindpi yi nim, “Gos opusinim tep ermba kunum ei, omba ołei, enim ningił ełe kinerngii mon!” panim. 21 “En enim piinmin! Wumb ekyi ninerngii, ‘A ya ełe mołum, monorung mołum,’ yi piinmin. Gos sinimya tuk tep er kanpi mołum.”

22 Jiisas eim nge er se andiłim wukanpi yi nim, “Enim nge noman ełeek dinga piingii. Pe mei mani ngaopuwu kingam ei, omba oł ei kenmin;ba enim kan sinerngii mon! 23 Enimmułngii konu ełe wumb yi ningii,‘Orung ełe mołum, a mon ya mołum.Ya onum, mon wuł onum, mon ał ełeonum.’ Yi nik erngii ei, enim piik,ekii sik punerngii, mon! 24 Ei yi miłełim, kupu tiłang enim, ei tonu, wuł,ał pułum. Pe wu mei mani, nga wukingam opu mei ełe wu kingam tełimwu ei, eim omba kunum ei, sikir wangkin, wumb pei keningii. 25 Ba ok wuei, eim ngenj kumbii sipi erang kin,akip kunum ełe mołmun wumb, enenim wu ei kin, buł ngungii,” Jiisas yinim. 26 “Ok Nowa kanu mulk wumboł yi tonu orum mił; nga ekii se, wumei mani nga opu, wu kingam tełimwu ei, yi ku erngii. 27 Ok wumb peiyi erik puk, amb ngok, amb sik, kuninok, noł nok, yi er pangin kin; Nowaeim noł kanu owundu ełe tuk purumkunum ei, wumb pei kulnjung porunim. 28 Nga Los multum kunum ei,wumb yi erik ku. Noł nok, kuni nok,kongun erik, epi emb talk erik, ngii

takik, epi top erik sipik, nga wumbeipi kin ku sik, yi erik. 29 Ba Los eimSoromkonu ei si kindpi purumei, dupkin ku sulpa ni, ei konu kumb mił,muł ełim epi ei, Gos kindang orum.Opu kin, wumb pei to kundrum. 30 Peyi ku, mei mani nga opu, wu kingammołum wu ei, tor sikir omba kunumei, oł yi ku ermba,” pa nirim.

31 “Kunum ełe, wu endi ngii ton-drungmołpu; ngamani opu, nirikringeim epi simbii nipi omba ei, kapłienermba. Yi mił ku, wu endi eim akapin ełe mułmba ei, nga orung pupu,ngii konu epi endi sinermba mon!32 Enim Los ambim erim oł ei piingii.Amb ei ak to kan orung kind kanpikin, eim ku mił połpu angrim. 33 Wuendi eim noman konj kunum kunummołpu kin, eim sipi orung simbii niermba wu ei, eim noman konj amba. Pe wu endi eim nge noman konjambił gii ninarpi, mułmba wu ei, eimekii kunum kunum ka mułmba. 34Naenim kanip nind. Akip kunum ełe, wutał ngii endeim ełe or pingił ei, Goswuendi sipi, endi pindang pimba. 35 Penga amb tał eł ełip, aka pin kongunouni ełmbił ei, Gos amb endi sipi kin,endi mundang mułmba. 36 (Pe wu tałpani pin ełe mułnguł ei, Gos wu endisipi kin, wu endimundangmułmba.)”37 Jiisas eim nge kongun wumb ek eipiik, kii sik yi ninjing, “Owundu, epiei er ombamił nenj?” Pe Jiisas ek nipi,orung kindpi yi nim, “Wumb min epiendi kołpu pałim konu ełe, kei sikapipuk, kułou tok mołułmun. Yi mił ku,meimani opuwukingamtałpimułumei, sikir tor omba kunum ei, wumb peieim keningii.”

18Ek Ekin Ei Ek Pii Kun Ełim Wu Kis

1 Jiisas ek ekin endi nipi, er seandiłim wumb ngum, “En enimkunum kunum enim prei erik kin,enim ten kulk yi enerngii,” pa nim.2 Eim ek yi ni nim, “Konu owundukos piiłim wu endi mułum wu ei, Goskin men tunałim. Nga eim wumb kinkaimb piinałim ku. 3 Amb endi wam

LUK 18:4 135 LUK 18:21kultum amb ei, konu ełe mułang kin,kunum kunum amb ei opu, yi niłim.‘Na nga opu orung wumb ei onmun.Nim na paki tokun kin, na kin kospiinjii,’ pa niłim. 4Kos piiłim wu ei ok,‘Nam amb ei paki tunermbii,’ ni piim.Nga eim noman ełe yi piim ei, ‘Gos kinmund mong kulermbii; nga na wumbombu kin piinermbii ku,’ niłim. 5 ‘Baamb ei wam kultum amb ei, na kinkongun owundu ngołum ei, na eimkos ełe paki top nimbii,’ pa nim. ‘Kospiineramb kin, kunum kunum wangkin, na piip kis piimbii,’ ni piim.” 6 PeOwundu ek yi nim, “Enim kos piipikun ełim, wu kis ei, nipi ek ninim ei,enim piyei! 7 Nimbił erang Gos eimnge wumb sipi, mundum wumb ei,kunum kunum epin, tinga pei, Goskin ke minj nik mołmun. Gos wumbombu kos ełe paki tumba min mon?Pe eim kunum kinan er mołpu kin,ekii se paki tołum min mon? 8 Naek nip enim ngond. Gos eim wumbombu sikir paki tumba. Ba ekii se, wumei mani opu wu kingam wu ei, ekiise opu kenmba; ya mei ełe wumb piigii nik, prei erik, ermułngiiminmon?Ei opu kenmba.”

Kułmał KałiłminWumb Kin Ku TakisWumb Ek Ekin Ei

9 Wumb kombur en enim yi piin-min, “Sin oł ka erpin pii gii nipinmołmun,” ni piiłmin. Piik kin, wumbkombur ei, wumb kis mołmun nikpiiłmin. Ba Jiisas ek ekin topu, wumbei ngum. 10 Ngopu yi nim, “Wu tałGos kin prei erngił, pendkił pukuł,men ngii owundu ełe tuk punjnguł.Wu endi ku takis siłim wu, nga wuendi lo ek ekii sipi ełim wu, wu tałpunjnguł. 11 Pe lo ek ekii sipi ełim wuei eim eipi pupu angpi, prei yi erim,‘O Gos, na wu kombur mił mon. Nanim kin ka piip ngond. Nga wumbepi waning sik erik, oł kun enarik kin,ambwammołum ei wunduk enmin ołei, na yi enał mon! Pe na ya wu ei kutakis sipi ełim wu ei mił, na mon ku.12Kunum kunum kongun endeim tukełe, kunum tał ni ku, na kuni nonaripmowii peł. Pep kin, kuni ni epi pei ei

mok top engki erip, eipi epi kandip,endeim ni ku nim ngoł.’ 13 Ba ku takissiłim wu ei, eim konu turii engim.Angpi kin, ei epin konu kinerim mon!Nipi kin, eim pepił ełe topu ek nim,‘O Gos, na oł kis eł wu. Gos nim nakaimb se!’ a nim. 14 Na enim kanipnind; wu ei ku takis siłim wu ei, Gosnge ningił ełe wu ei, kunmołum; ba loek ekii sipi ełim wu ei mon. Wu endieim embe si tonu kindmbii ni ermbawu ei, Gos wu ei to mani kindmba. Bawu endi, eim embe to mani kindmbiini ermba, Gos wu ei, eim embe ambiłtonu kindmba.”

Jiisas Noman Ka Ek Nipi KangiłNgum

(Masyu 19:13-15, Mak 10:13-16)15 Pe kangił kembis Jiisas mułum

konu ełe to wangin kin, Jiisas angiłtonu peng ełe kindpi, ek kengipngumba ni tu wunjung. Ba Jiisas ngeek se andiłmin wu ombu kanik kin,wumb ek ngunjung. 16Pe Jiisas kangiłkembis ombu wii topu, mandi sipi, ekyi nim, “Enim kangił kembis ei kunerangin kin, na moł konu ełe wanginkin, Gos sinim tep erpi mołum oł ei,wumb pii gii pim kin, kangił mił yiGos oł ei sinmin,” pa nim. 17 “Na ekei keimi nip enim ngond. Gos sinimtep er mołum oł ei, tuk ba, ei kangił yimił; wu endi ek ei pii gii ninenim kin,Gos sinim tep er mołum konu ełe tukpunermin, mon!”

Wu Num Ei Epi Pei Mołum(Masyu 19:16-30, Mak 10:17-31)

18 Pe Jura wumb nge wu num endiJiisas kin kii sipi, ek ni ngołum. “Wuka wii, na noman konj sip kunumkunum er mułmbii mił nenj?” 19 PeJiisas ek nipi ngum, “Nim na wu kawii nin; ba Gos endeimmendpił ka wiimołum. Nimbił erang nim ek yi miłnin? Nim kan kun erkin piinjii. 20Goskengip ek Moses ngurum ek ei nimpiiłin. Ek yi niłim, ‘Ek kend tokun ni-nenjii; nim epi wangin enenjii; wumbto kundnenjii; ambwammułmba ambeiwundnenjii; ninimarnimmanimekningii ei piikin, ekii sinjii.’ ” 21 Pe wu

LUK 18:22 136 LUK 18:43num ni ek yi nim, “Na kangił kembiskin moł; pe op wu dinga moł ei, naoł ombu poru ekii sip poru nił,” panim. 22 Jiisas ek ei piipi, ek nipi, wuei ngum, “Nim epi endi sinarpi nimkin, nimepi peiwumbngokun, nga kusinjii ku ei, wumb kurpu wii mułngiiwumbei ngunjii. Nimoł yi en kin, nimepi ka wii epin konu ełe sałim epi ei,am punałimmon! Epi ei nim sinjii. Penim na ond konu ełe ekii se oi!” panim. 23 Ba wu num ni, ek ei piipi, eimnoman embin to piim. Nimbił erangwu ei, eim ku nin epi pei sim ei, wakintop si kindip punermbii ni piim.

24 Jiisas wu ei kanpi yi nim, “Wumbku pei sałiłmin wumb ei, Gos sinimtep er mołum oł ei, singii ei, kapłienermba mon! Ba wumb ei kongundinga erik singii. 25 Pe kung kamilya gal alap mui gal tundii ełe miłondu kembis ei tuk bii ni ermba; ba eikongun dinga erpi, ngenj kumbii sipituk ba pałim. Yi mił ku, wu ku ninepi pei sałiłim wu ei, Gos sinim tep ermołum oł ei, simbii ni ermba; ba eimkongun dinga wii erpi, noman embinsipi, simba pałim ku.” 26 Wumb ek eipiik, yi ninjing, “Ek mon wu, wumbnii endi epi erpi kin noman konj sipikunum kunum mułmba?” 27 Ba Jiisasek yi nim, “Epi endiwumberngii kapłienermbamon; ba ei Gos kapłi ermba,”pa nim.

28 Pe Piisa ek yi nim, “Piini! Sinkongundpun, ngii, mei, amb kangiłni, epi si kindpin, nim kin ekii seonmun.” 29 Pe Jiisas ek nipi, eim erse andiłim wu ombu ngum, “Na ekkeimi nip, enim ngond. Wumb endiGos sinim tep er mołum oł ei, kongunpaki topu erpi wu ei, eim amb angimnoł, arim mam kangił ni, epi pei sikindpi omba. 30Wuei nga akipGos epipei ngo orung kindpi oł ka erang kin,nga ekii se epin konu ka ełe, nomankonj kunum kunum sipi, ka mułmba,”pa nim.

31 Pe Jiisas eim nge ek se andiłminwu, engki nga tał sipi, ek yi nip ngum.“Enim kinei! Akip sinim Jerusalemkonu ełe tonu punmun. Ok Gos ekka ni tor kindiłmin wumb ek mon

polk, pei yi nik, wu mei mani opuwu kingam mołum wu nik, ek keimitor omba. 32 Pe nga Jura wu numkombur eim sik kin, wumb tiłap eipiendi ngungii. Ngangin kin, wumb eieim kin ek buł morung nik, oł kis erikkin, jipambił tok erngii. 33 Erik kin,kepii tok, ond peri ełe to kundanginkin, nga kunum tekliki ełe, nga konjangpi tonu ba,” pa nim. 34 Ba Jiisaseim nge ek se andiłmin wumb ei, ekei pułe pii poł tunenjing. Pe eim ek eipułe koi erim. Pe eim nge kongun wuombu, eim ek ei pii kun enenjing.

Wu Endi Ningił Tumbun Mułum WuEi, Jiisas Er Ka Erim

(Masyu 20:29-34, Mak 10:46-52)35 Pe Jiisas eim Jeriko konu ełe tor

wang, wu endi ningił tumbunmultumwu ei, andłam wer ełe mułpu kin,wumb ku nin epi ngei, ni multum.36 Pe eim mołpu piim ni, wumb peionjung. Wangin kin, eim wumb kiisim, “Ei nimbił oł enmin?” a nim.37 Pe wumb eim kanik, yi ninjing,“Jiisas Naseres konu ełe wu onum,”pa ninjing. 38 Wu ni wii dinga tum,“Jiisas, nim King Deipis nge miyemende wu. Pe nim Owundu mołun,na kaimb se!” 39 Pe wumb kumb seonjung wumb ei, eim ek ngunjung,“Nim ek tingnar!” ninjing. Ba wu ei,wii dinga nga tum. “Jiisas nim KingDeipis nge miyem ende kingam, nakaimb se!” 40 Jiisas opu angpi, wumbkanpi kin, ek yi nim, “Wu ei, ya tuwei!” nim. Wu ni mandi opu angangkin, Jiisas eim wu ni kii sim. 41 “Nanim kin, nimbił oł ermbii ni piikinnin?” Pe wu ni yi nim, “Owundu, naningił ei, ka seng, kenmbii nip nind,”pa nim. 42 Pe Jiisas wu ei kin, ek nipingum, “Nim ningił ełe tiłang ermbaei, ninim nge pii gii je, er ka enim,”pa yi nim. 43 Yi neng kin, sikir wuni, ningił ka seng kenim. Wu ei, Jiisaspum konu ełe, ekii se pupu, Gos embeambił tonu kindim. Kindpi kin, wumben enim oł ei, kanik kin, Gos embeambił tonu kindnjing ku.

LUK 19:1 137 LUK 19:2319

Jiisas Kin Sakiyas Takis Siłim Wu1 Jiisas Jeriko konu ełe tor pupu,

nga bii ni pum. 2Wu endi mułum wuei, embe Sakiyas. Wu ei, wu ku takissiłmin wumb ei, tep er mołułum. Wuei, eim ku nin epi pei sałiłim. 3 EimJiisas kenmbii ni piim; ba wumb peionjung. Sakiyas eim wu osii pengkin, Jiisas kenmba mił pinerim. 4 Peeim sikir kumb se pupu, ond endi‘Sikimor’ niłmin ełe, tonu pum. Pupu,mołpu kin, Jiisas andłam ełe, ombakenmbii ni mułum. 5 Pe Jiisas konuełe tor opu, kan tonu kindpi yi nim,“Sakiyas, nim ond si kindkin sikirmani wa! Akip na nim kin mułmbii,”pa nim. 6 Pe eim ka piipi, sikir maniom. Opu kin, Jiisas sipi, eim ngii konuełe sipim. 7 Pe wumb pei kanik kin,ek kis ninjing. Nik kin, yi ninjing,“Jiisas eim wu kis ei kin, or pimbapunum,” ninjing. 8 Pe Sakiyas eimopu wumb kumb ełe angpi, yi nim,“Owundu, akip na epi pei kułou tomondup kin, epi orung sip, wumbepi sinałim wumb ei ngumbii. Ngaorung sipip, wu endi kin epi waningerir konu ełe, wu ei kin, kunum kapiłkapłi sipi, ngo orung kindmbii,” panirim. 9 Pe Jiisas eim ek nipi ngum,“Akip nim ni ninim nge wumb, ya ngiiełe mołmun wumb ei, Gos sipi, orungsinim,” pa nim. Pe nga ek nipi, wumbngopu yi nim, “Pe wu ei Eiparam ngetiłap ende wu. 10 Wu mei mani opuwu kingam tełim wu ei, wumb ampunjung ei, sipi orung simba nge om.”

Kongun Wu Engki Ku Sinjing Nge EkEkin Ei

(Masyu 25:14-30)11 Wumb ek ei piyangin kin, Ji-

isas nga ek ekin topu ngum. Nim-bił erang Jiisas eim Jerusalem konuełe mandi om. Wumb yi ku ni pi-injing ei, Gos sinim tep er mołumoł ei, mandi tor omba enim, ni pi-injing. 12 Piyangin kin, eim ek ekinyi nim, “Wu Owundu endi konu turiiendi pupu, king owundu mundan-gin mołpu kin, nga orung omba ngepunum. 13 Wu owundu ei opu kin,

eim ku engki mił sipipi, eim kongunwu engki wii topu, ku ngond ei sik,kongun erik mułngii. Mułangin kin,“Na nga orung ombii,” pa yi nim.14 Wumb konu ende wumb ei, wuowundukin kis piinjing. Piyangin kin,wu owundu ei, eim si kind pendpipum. Pang kin, wumb kombur ekii sepunjung. Puk kin, yi ninjing, “Sin wuei king mulermba,” pa ninjing.

15 Ba mon, wu ni king mundanginkin, nga si kind orung om. Opu kin,yi nim, “Na ok ku ngunj wu ombu, wiitangin wangin,” pa nim. “Na piimbii,kongun erik ku nimberii orung sin-jing ei, piimbii,” pa nim. 16Pe wu endikumb se opu yi nim, “Wu owundu,nim ku endeim mił na ngun ei, nakongun erip pup kin, kum endeimnga sinj,” pa nim. 17 Pe king ni yinim, “Nimkongunwuka, nimkongunka en. Nim epi kembis ei tep kaen ei akip na nim kindamb pukun,konu ełe owundu orung orung sałimei, konu engki pei tep enjii,” pa nim.18 Nga kongun wu endi opu yi nim,“Wu owundu, nim ku endeim mił nangun ku ni, kongun er piip kin, kuangił orung mił sinj,” pa nim. 19 Pewu owundu yi nim, “Na nim kindambpukun kin, konu ełe owundu angiłorung pei tep er mulnjii,” pa nim.20 Pe nga kongun wu endi om. Opukin, yi nim, “Wu owundu, nim kuendeim mił ni, ya alap kin kum topendinj pałim,” pa nim. 21 “Nimbiłerang na nim kenj ni, nim wu wumbkin ek nikin ełin. Na kanip kin, nimkin mund mong kuls. Nim wumb eipiepi siłin, nga kuni wumb eipi kuniei siłin.” Nga epi eipi nge nim sikinyi ełin. 22 Pe king ei ek dinga nipi,kongun wu ei ngum, “Nim kongunwu kis, ninim nin ek ełe, na nim koser ngumbii. Keimi nim piin; na wuwumbkin ekdinganip erip, epiwumbeipi nge ei pup sip kin, kuni wumbeipi nge sip ełe nin min? 23Nim na kuei mer ku beng ełe tuk kind sen ełe,kongun er pukun, na ku endi seng,nam op kin, simbii ei, nimbił erang

LUK 19:24 138 LUK 19:46kindnen?” 24Wumb mandi mulnjungwumb ei kanpi yi nim, “Enim wu ei,ku endeim mił ei, sik sipik, wu endiku kum endeim sałim wu ei ngei!” panim. 25Pewumb yi ninjing, “Owundu,ei wu ku kumendeim sim,” pa ninjing.26Eim ek yi nim, “Na enim kanip nind.Wu endi epi pei simba wu ei, epi ngana epi pei eim ngumbii. Nga, wuendi eim epi kembis simba epi ei, nasip orung simbii,” pa nim. 27 Ba pewumb na kin opu orung er nik, ‘Sinkin king mulermba ninjing wumb ei,na ya ełe kumb ningił ełe tu wuk, tokundngii!’ ” pa nim.

Jerusalem Konu Owundu Ełe JiisasKing Mił Tuk Pum

(Masyu 21:1-11, Mak 11:1-11, Jon12:12-19)

28 Jiisas ek ei nipi pendpi, eimandłam ełe ok andpi pupu kin,Jerusalem konu ełe tor pum. 29 Peeim pupu, Bespeis ni, Besanii konuełe mandi opu, komung endi, ‘Olip,’wumb yi niłmin, konu ełe tor pum.Pupu kin, eim nge ek se andiłmbił wutał kindang, kumb se punjnguł. 30Eimwu tał kanpi, yi nim, “Ełip konu orungełe peł. Pukuł kin, konu endi tuk pukeningił ni, kung dongkii wał endi,kan kuł kindnjing pałim ei ok wumbmulenjing kung dongkii ei, kan pos simengkił, tu weł!” pa nim. 31 “Wu endiełip kii sipi, ‘Kung dongkii ei, nimbiłerngił enmbił?’ Yi nipi nimkin, ełip yiningił, ‘Sił Owundu ei, kongun pengtu weł neng, enmbił pa ningił,’ ” panim. 32Pe Jiisas wu tał kindang pukuł,kenjngił ni, Jiisas nim mił yi kenjngił.33 Pe wu tał ni, kung dongkii kan possikił, pengił. Kung dongkii arim opu,kanpi yi nim, “Nimbił erang ełip kungdongkii wał kan posinmbił?” 34Pe wutał ni, yi ninjngił, “Sił wu Owundu ei,kongun peng tuweł neng, enmbił,” paninjngił. 35 Pe wu tał kung dongkii ni,Jiisas mułum konu ełe, tu wunjnguł.Pe eł ełip konduk ei sikił kin, tonukung dongkii ełe sengił kin, Jiisastonu peł ełe mułum. 36 Jiisas kungdongkii ełe mołpu pang kin, wumb

en enim nge wu Owundu onum nipiik, en enimkonduk gulk, andłamełesengin pum. 37 Pe eim opu, komungOlip ełe mandi mani ba erang kin,pe eim nge ek se andiłmin pei wuombu, ka ka piinjing. Piik kin, “Sinjep oł pei kenjpin,” nik, wii dinga tokkin, Gos embe ambił tonu kindnjing.38 Pe enim wii dinga tok, yi ninjing,“Owundu nge embe ełe, king ei onumni, Gos embe ambił tonu kindmba,”nik yi ninjing. “Pe epin konu ełeemin ngo, ka sengłi. Seng kin, ngaGos embe tonu mendpił pangłi.”

39 Pe lo ek piik ekii sik ełmin wumbkombur, wumb tuk ełe molk ei, piikyi ninjing, “Ek mon wu Owundu, nimnge ek se andiłmin wu ombu, ek ngo.”40 Pe Jiisas ek nipi, orung kindpi yinim, “Na enim kanip nind. Ek nik wiitok yi enerangin kin, kom ku ombu,kapłi wii tok, ek tengingii,” pa nim.

41 Jiisas eim Jerusalem konu ełemandi opu, wumb ombu kanpi kin, kenim. 42 Nipi yi nim, “Pe enim oł kaombu piik, noman emin sek kin, kapiingii. Ba pe epi ombu koi er pałimei, enim kinerngii,” pa nim. 43 “Ekii sekunum endi tonu omba ei, enim ngeopu orung wumb ok, enim mułngiikonu ełe sik, pok pok erik, mei akikik,mei ngo tonu kindik monduk, enimkin opu ermin nik, yi erngii,” pa nim.44 “Pe nim kinganim noł ni, nim kintukmułngii wumb ei kin, pei to kund-ngii. Pe ku endi sik, ku endi peł ełepindnerngii! Nimbił erang enim Gosopu paki tumba kunum ei, pii połtunenjing,” Jiisas ek yi nim.

Gos Ngii Owundu Ełe Wumb Epi TopEnjing Ei Jiisas To Kindim

(Masyu 21:12-17, Mak 11:15-19, Jon2:13-22)

45 Akip Jiisas eim men ngii owunduełe nirik pupu, wumb men ngii ełeepi top er mulnjung ei, to tor kindim.46 Eim ek dinga nipi yi nim, “Gos ngeek ełe, yi ninim, ‘Na nge ngii ełe preingii simba;’ ba enim erangin kin, ngiikis mołpu kin, ngii ei, koi er seng

LUK 19:47 139 LUK 20:17kin, wumb epi waning erik kin, er kismondunmun.”

47 Pe kunum kunum eim wu ambsipi, men ngii owundu ełe, ek emb tongopu yi ełim. Erang kanik kin, loek pułmun wumb ni, lo ek piik ekiisiłmin wumb ni, wumb tep ełmin wunum ombu ni, eim to kundngii ngeandłam kurnjung. 48 Ba wumb peiJiisas eim ek piimin nik, eim endimkonu ełe wumb pei endinjing. Pe wunum ombu, eim kin ek endi nik, tokundngii nge andłam endi sinerim,mon.

20Wumb Jiisas Kii Sik, “Nim Nii To

Mundum,” Ninjing(Masyu 21:23-27, Mak 11:27-33)

1 Kunum endi Jiisas men ngiiowundu ełe ek ka nipi, wumb ngum.Pe lo ek piik ekii sik ełmin wumbni lo ek połmun wumb ni, wu numombu, nirik onjung ku. 2 Nga wumbombu, eim kanik yi ninjing, “Nim sinkankin nei! Nim dinga ei, jiłi sikinokun nin? Nim noman dinga ei, niingopu oł ei, erii nim?” 3 Pe Jiisas eknipi, wumb ombu ngopu ek nim, “Peyi ku, enim na kii sinmin oł ei nge,enim kii simbii. Enim na ek nei! 4 Jonwumb noł pendiłim oł ei, Gos epinkonu ełe dinga ngum min; ya meiwumb ełmin oł ei, dinga sipi erimmin?” 5 Pe wumb en enim yi ninjing,“Sinim ei epin epi pa yi nimin ei, kapłieim yi nimba, ‘Nimbił erang enim eimek pii gii ninenjing?’ nipi yi nimba,”yi ni piinjing. 6 Pe ‘Sinim wumb ołminj,’ pa nimin ei, wumb piik kin, JonGos ek kan ni tor kindiłim wu nik, piigii nik, sinim tungii,” pa ninjing. 7 Pewu num ombu ek nik, Jiisas ngok yininjing, “Sin pii poł tunanmin,” paninjing. “Jon wumb noł pendiłim wuei, eim nge dinga konu jiłi siłim?” 8PeJiisas ek nipi, ngopu yi nim, “Yi miłku, na enim kanip ninermbii ei, nanipe dinga pałim.”

Kongun Wumb Kis Ei Nge Ek Ekin(Masyu 21:33-46, Mak 12:1-12)

9 Pe Jiisas eim ek yi nipi pendpi, ekekin endi nipi, wumb ngopu yi nim,“Wu endi eim ond mong wain konuei tełim. Pe ond mong wain konuei sipi, wumb kombur kongun erngiiwumb ei ngang kin, ekii se wumbei, ond mong wain orung kindngiini ngum. Ngopu pendpi kin, eimkonu turii endi pupu, kunum kinanmułmba pum. 10 Pe ond mong wainei nołmun kunum mandi erang kin,ond mong wain arim ei, eim kongunwu endi kindang opu kin, wumb ondmongwain kongun ermulnjung konuełe om. Pe eim yi ni piim, ‘Kongunwuombu, ond mong kuni aninga ngan-gin kin, tu wumba,’ nipi kindang om.Ba wumb kongun ełe er mulnjung ei,kongun wu ei, kepii tok, ek ngok, wiito tor kindnjing. 11 Pe nga, wu endinga kindang om. Ba wumb yi kunga erik, wu ei tok, eim kin oł kiserik, wii pui nengin kin, pum. 12 Penga wu endi kindang om. Ba wu ei,kepii tok, miyem sik, olkup to torkindnjing. 13 Pe wumb yi erangin kin,ondmong kuni arim ei, yi ni piim. ‘Naer ermbii mił nenj?’ nim. ‘Pe na kangiendeim ei na eim noman ngoł kangiei, kindmbii ei, eim kapłi ek nimbaek ei piingii,’ pa nim. 14 Ba konguner mulnjung wumb ei, kenjing ni, wunum ni kingam om. Kanik kin, enenim ek nik, piik enjing. Erik kin,yi ninjing, ‘Wu ei, eim arim nge epieim simba wu ei, sin tamin! Topunkin, ya konu ei, sin sinim kongun ermułmun,’ pa yi nik mulnjung. 15 Pewu ni ambił gii nik, sipik tor sipik, tokundnjung.

Ek ekin top yi nim, ‘Pe wu num eiwumb kongun wumb ei kin, nipe ołermba?’ 16Wu num ei opu, ond mongwain konu ełe kongun enjing wumbei, pei to kondpu kin, ond mong wainkonu ei wumb eipi endi ngumba. Pewumb en enim ek ekin ei piik kin, yininjing; “Mon peng yi enermba,” nipiinjing. 17 Ba Jiisas eim wumb kanorung kind kanpi kin, ek yi nim. “Ekei nipe ek Gos ek połułmun ek pułe er

LUK 20:18 140 LUK 20:37piimin min mon?‘Wumb ngii tekmin wumb ei, ngii tu-

munj ei si kindik; ba tumunjei, ngii tumunj ok nge mend-pił tonu orum.’

18 Pe wumb pei ngii tumunj ełe, boktunjung kin, wumb glas ming miłtumb tumb ermba; min ngii tumunjei, mani opu wumb topu nim kin,wumb ei kułngii ngenj kinerngii, kuł-man mił ermba,” pa nim.

Jiisas Siisa Kin Ku Takis Ngumba NikKii Sinjing

(Masyu 22:15-22, Mak 12:13-17)19 Jiisas ek ekin endi nipi kin, kuł-

mał kałiłmin wumb owundu ni, lo ekpołułmun wumb ombu, piingii ngepiipi nipi ngum. Ngangkin, pe kunumełe mendpił eim ambił gii ningii miłpim; ba wumb pei mułangin kin, enenim mund mong enjing. 20 Erikkin, Jiisas ermba oł endi koi er kanmulnjung. Mułangin kin, eim oł endiermba ni kan mulnjung wumb ei, wukombur kindangin ok, Jiisas eim eknipi ermba ei, ok kan mulnjung. Okkan mulnjung wu ombu, ek kend tok,ek kun mił ninjing. Nik, “Eim ek yinim,” pa nik kin, eim ambił gii nik, ekpiipi kun ełim wu, gapman owundumułum konu epi sipngii enjing. 21 Pewumb ombu, Jiisas kii sik, ek ninjing,“Ekmonwu, nimnin ek ei sin piinminei ek kun pałim. Pe nim ek kun nikin,wumb ngokun ełin. Pe nim wumbmei ełe wumb pei, kankin ek ei, ekendeminj nikin pułun. NinimGosngeek ei mendpił nikin, wumb ngokun yiminj ełin. 22 Pe nim er piin mił nenj?Sinim Siisa wu owundu ei kin takisngumunminmon?” 23Ba Jiisas eim ołkend tui ei enjing ei, Jiisas eim piim.Piipi kin, eim ek nipi, wumb ombungum. 24 “Pe enim ku endi na andantungii. Tangin kin, ku ełe min menendi mołum ei, wumb nii mołum?”Pe wu ombu yi ninjing, “Min menei Siisa mołum.” 25 Pe Jiisas ek nipingopu yi nim, “Pe enim Siisa nge epiei Siisa ngungii. Pe nga Gos nge epiei Gos ngungii,” pa nim. 26Wumb pei

mulnjung konu ełe, ek neng kin, Jurawunumombu, kunumendi eimambiłgii ningii pinerim. Eim ek nipi, orungkindim ek ei, piik noman embin tangkin, ek nik orung kindngii pinerangkin, gupu mum to mulnjung.

Wumb Kolk Nga Konj Mołmun Nik,Jiisas Kii Sinjing

(Masyu 22:23-33, Mak 12:18-27)27-28 Pe wumb kolk nga konj tonu

piinarik piiłmin wumb tiłap komburok, ek yi niłmin. “Wumb kulnjungwumb ei nga konj tonu punerngii,”niłmin wumb ombu, Jiisas kii sik yininjing, “Ek mon wu, Moses lo ekendi yi pultum. ‘Pe wu endi ambsipi, mołpu kin, kułmba ei, eim am-bim kangił endi mulerim kin, eim ngeangim amb ei simba. Sipi kin, eimangim nge kang ambił mengpi simba.’29 Pe wu endi eim angim noł angiłorung nga tał mulnjung. Wu kumnaamb sim ei, kangił endi mingnarpikin, kultum. 30Nga angim amb ei simkin, eim kułum ku. 31Kułang kin, ngaangim endi sim ei ku, wu ni kułum.Yi mił, wu angił orung nga tał pei,amb endeim minj sik kolk, yi minj erpuk. Wu angił orung nga tał pei ok,kangił endi mingnarik kin, kolk poruninjing. 32 Nga ekii se, amb ei eimmendpił kultum ku. 33Pe wumb kułii,nga konj tonu ongii kunum ei, ambei, wu nii ambim mendpił mułmba?Wu angił orung nga tał, amb endeimełe sinjing ei, wu nii amb ei, wammendpił mułmba?’ ” pa ninjing.

34 Pe Jiisas wumb ei ek nipi ngum,“Wu amb ni, akip kunum ełe, en enimwu amb seng kin, yi enmin. 35Wumbnii endi, Gos kunum ekii se kapłikonj tonu ongii nimba wumb ei, no-man konj kunum kunum sik mułngiiwumb ei, wu amb sik erngii ei, piipoł tunałmin mon! 36 Nga wumb ei,nga kulerngii. Nimbił erang, Gos ngeenjel mołmun mił yi mułngii. Goseimwumb ei tukpu ełe, nga tonu konjsim ei, Gos eim kingam ambiłam nołmułngii. 37 Pe Moses wumb kułii ei,nga konj ok mułngii, pa yi niłim ku.

LUK 20:38 141 LUK 21:8Gos ok ek ka mer poł pendrim ekei, Moses ond kembis endi dup nangkenim. Moses Gos Owundu ni, sinimkupenjpin noł ni, ek yi nim. ‘EimEiparam nge Gos; Eim Aisak nge Gos,eim Jeikop nge Gos mołum,’ pa nim.38 Pe Gos ei wumb kułii ei nge Gosmon. Ba wumb ok pei konj mołmunwumb ei nge Gos. Eim ningił ełe,wumb pei konj mołmun.” 39 Eim eknipi ngang kin, nga lo ek pułmunwumb ek nik, orung kindik yi ninjing,“Ek mon wu, nim ek ka wii nin,” paninjing. 40Wumb eimundmond kulk,nga ek endi kii sik erngii, pinerim.

Gos Wu Endi Mei Mani Kindang OmEi Nii?

(Masyu 22:41-46, Mak 12:35-37)41 Ba Jiisas ek nipi wumb ngopu kii

sim, “Nimbił erang, wumbmolk, KraisGos wu ei kindang na op wu ei, KingDeipis ngemiyemendewu,” panimin.42 “Mer mon Sam ełe Deipis yi nirim,‘Sin Owundu na Owundu kanpi yi

nirim, Nim na angił tundungorung mułii!’ pa nirim. 43Ngaekii se, ‘Nim nge opu orungwumb sip kin, nim simb ełemani kindmbii,’ pa nim.

44 King Deipis eim Krais Gos kindangwu ei, eim ‘Owundu’ nirim. Pe nimbiłerang, Deipis eim miyem ende wuninmin?”

45 Wumb pei molk, eim nim ek eipiinjing ni, Jiisas eim ek nipi, eim ngeek se andiłmin wumb ngum. 46 “Enimlo ek piik ełmin wumb ei, ek ningii ei,enim piik kan kun erngii! En enimkonduk ełe olt endi kindik eranginkin, wumb keningii nik ełmin. Enenim yi piiłmin; oł ei erpin, wumbkonu kułou tungii ni, wumb men ngiiełe konu ka wii keningii ni piiłmin.Nga kuni owundu ei, sin sinim kumbełe pumułamin kin, wumb keningii nipiik, enim embe tonu kindik, yi ełmin.47 Pe wumb ei, en enim puk, ambwenjing kołmun amb ei, ngii konu ni,ku ni, epi ombu waning sik; ba wumbkumb ełe prei kinan er puk ełmin. Gos

wumb mok tumba kunum ei, wumbombu kos owundu singii,” pa nim.

21Amb Kurpu Endi Gos Kin Epi Pei

Ngum(Mak 12:41-44)

1 Jiisas eim men ngii mołpu kenimni, wu ku sałiłmin wu ambił ngołmunwu, en enim Gos nge men ngii kukonu ełe Gos kin noman ka ku kind-njing. 2 Pe eim kenim ni, amb endiwam kultum amb ei, epi endi sinałimamb, kurpu endi eim, ku kundii kem-bis tał, mer Gos kin noman ka piikkindnjing konu ełe, kindim. 3Pe Jiisaseim ek nim, “Na ek keimi nip enimngond. Ya amb kurpu ei, wam kułumamb ei, eim ku kindnim amb ei, enimwumb pei eipi kindnjing ku ei, tomani kindnim. 4 Pe enim wumb eipiei, enim ku pei sałim ei, enim epi wiiGos kin ka pii ngonmun. Ba amb ei,eim epi endeim sinałim; ba ei ku tuwupu ngonum. Nga eim kuni simbaku ei, sinałim, mon!”

5-6 Wumb kombur men ngiiowundu ełe nik ek ninjing, “Ngiiełe kom ku mon ka wii ngunjung.Nga wu amb Gos kin noman ka epikindnjing.” Nga Jiisas ek yi nim, “Oł eipe enim kaninmin ei, nga kis mułmbaei kunum endi simba kunum ei, kuendi tondrung peł ełe pinermba. Peier kis erpi, konu orung orung pei eipieipi mani kindmba,” pa yi nim.

Oł Embin Tui Tonu Omba Jiisas YiNim

(Masyu 24:3-14, Mak 13:3-13)7 Pe wumb eim kii sik, yi nin-

jing, “Ek mon wu, kunum nenj epi eitonu omba? Epi ei omba kunum ołendi erang kin, sin kenmin kunum ei,mandi omba, min mon?”

8 Jiisas eim ek yi nim, “Enim kankun er mułngii! Wumb kombur ok,enim kin ek kend to ngungii. Ngokkin, wumb pei ok, na embe ei singii.Sik kin, yi ningii, ‘Wu ei na ondkunum mandi enim.’ Nik kin, yierngii; ba enim ningii ek ei piik,pungii konu ekii se punerngii, mon!”

LUK 21:9 142 LUK 21:27pa nim. 9 “Wumb tiłap kembis tukełe, en enim nginmał enmin ningii,ku. Nga wumb tiłap pei konu orungorung pei opu owundu enmin nikerngii ei, enim piingii; ba enim mundmong tunerngii mon! Oł ombu oktonu omba; ba kunum poru nimbakunum ei, sikir tonu onermba,” panim. 10 Jiisas eim wumb kanpi ek nipingum, “Pe wumb tiłap endi pupu kin,wumb tiłap endi kin ermba. Pe wuking endi nge tiłap ei pupu kin, kingendi nge tiłap ełe opu erngii. 11 Pekonu kopu owundu tonu omba; ngakonu kombur kumbkuni owundu sepikin, wumb ening owundu pimba ku.Nga kupu muł ełe keningii ni, muł eiowundu erpi, oł kanim kanim erangkin, enimmundmong erngii. 12Ba epiombu tonu onerang kin, enim wumbok, enim ambił gii nik kin, oł embintui kanim kanim erngii. Erik kin,enim sik sipik, men ngii ełe kos piikkin, nga enim sik, kan ngok, yi erngiiku. Yi erik kin, enim na embe ambiłto mani kindmin ni erngii nik sipik,king ngii konu ełe gapman mułngiikonu ełe, enim sipngii,” pa nim. 13 “Yierngii kunum ełe, enim na ek ka nitor kindngii. 14 Kunum ełe en enimnoman ełe, piik dinga erik kin, nganipe ek endi ok ni orung kindmin ni,yi piinerngii mon! 15Na nam ek enimngamb ek ei, keimi ni piik, ni tor kind-ngii. Enim kin noman ka ngop ermbii,nim. Enim nge opu orung wumb ei,enim ek tok kindik, enim to manikindmin ni erngii ei, kapłi enermba.Na enim nip ngunj ek ei, kapłi dingapimba. 16 Arnim manim ni, angnimni, miyem ende wumb ni, puł wumbok, enim nge opu orung wumb kinngungii. Ngok kin, kombur en enimmułngiiwumbei, kombur to kundngiiku. 17Pe wumb pei enim kin popuł kissingii ei, nimbił erang enim na embeambił tonu kindngii. 18 Gos epi eipiinerim kin, enim nge peng enjin ei,endi am punermba mon. Gos wumbpei noman tuk piinim ku. 19 Kunumkunum en enim dinga kind er mul-

njung kin, kapłi en enim noman konjmendpił singii.

20 “Ba enimmolk kinangin kin, opuwumb ok Jerusalem konu owundu ełeorung orung onjung kin, enim pii połtungii ei, Jerusalem konu ełe owunduni, konu er kis mundngii kunumei, mandi enim ni piik mułngii,” panim. 21 “Kunum ełe, wumb Jurakonu ełe mołmun wumb, ei sikir pukkin, tonu komung ełe pungii. NgaJerusalem konu ełe owundu tuk moł-mun wumb ei, tungu puk, konu eipieipi simba konu ełe pungii. Ngawumb konu orung orung ełe torungmołmun wumb ei, nga konu ełe tukpunerngii. 22 Kunum ełe, oł kis ełminwumb ei, Gos wumb ombu kin kumepngumba ei, mer Gos mon ełe pałim ekei, pei keimi pimba. 23 Kaimb kunumełe, amb kangił am ngopu mułmbamin, kangił mułang mułmba amb ei,kaimb er mułngii! Oł embin tui ełe,konu orung orung tonuwang kin, Goseimpopuł simmił ei, eimwumbombukin kos erpi ngumba. 24Wumb ei tuipei nopu poru nimba. Nga opu orungwumb ok, kan ngok, konu eipi orungorung pei kindngii. Wumb tiłap eipisimb ei, Jerusalem konu ełe kembngii.Yi er mułangin kin, wumb tiłap eipikunum ei, Gos to mundum kunum ei,poru nimba,” pa nim.

Gos Kindmba Wu Ei, Wu KingamOmba

(Masyu 24:29-31, Mak 13:24-27)25 “Nga tonu muł ełe eni ni, kan-

jip ni, oi ombu, oł kanim kanimerngii. Mani mei ełe konu orungorung, wumb en enim, oł embin tuipeng mułangin kin, ep noł topu, gurgałi nipi ermba ei, wumb piik mundmong erngii. 26 Wumb pei en enimmei ełe tonu omba ei, noman em-bin to piingii. Pe wumb kułmun nipiik kin, noman pepi kun enerangmułngii. Nimbił erang tonu muł ełeoi ni, kanjip ni ombu, ołup, ermba.27 Oł ei tonu wang kin, molk keningiini, Gos kindang opu mei wu kingamtełim ei, eim kupu peł ełe omba. Opu

LUK 21:28 143 LUK 22:10kin, eim dinga owundu peng kin, ngaeim tiłang owundu kawii ei, erang kinomba. 28 Nga ekii se, oł ombu tonuwang kin, enim kunum ełe angk, enenim peng kan tonu kanik er mułngii.Nimbił erang, sinim kis mułamin kin,oł embin tui tonu orum ei, Gos sinimpaki tumba nge kunum ei, mandierang orum,” pa nim.

Ond Pik Ei, Konu Eni Ba, Min KumbTumba Ei, Andan Tołum

(Masyu 24:32-35, Mak 13:28-31)29 Nga Jiisas eim ek ekin endi nipi

ngopu kin, yi nim. “En enim ondmong pik kanik kin, nga ond eipi peikanik erei!” pa nim. 30 “Pe enimkinangin kin, ond ei, onguł konj topunim kin, konu eni owundu ba, enimnik, yi piingii. Akip kunum ei kunimong poł tonum. 31 Yi mił, enim ołombu kinangin yi mił erpi nim kin,en enim piingii. Gos sinim tep ermułmba kunum ei mandi omba, enimni piingii!” pa yi nim.

32 “Na ek keimi nip enim ngond.Wumb kunum ełe wumb konjmułngiikunum, ei epi ombu tor omba. 33Mułkin mei poru nimba; ba na ek ei poruninermba,” pa yi nim.

34 “Ba enim kan kun er mułngii!Monpimkin, enimnoł kunumkunumnok wulu pang kin, en enim molk,ngenj epi ełe noman piingii; ei mon!Pe enim noman ka peng mulenjingkin, Gos kindmba wu ei, wu kingamomba kunum ei, sikir tor omba. Eimomba ei yi mił; kung min, kei endi,karip tan sikir pupu kin, kei min, epimondnum mił, yi sikir omba. 35 Epiei tonu omba kunum ei, wumb moł-mun konu ełe orung orung pei tonuomba. 36 Kunum kunum en enimkan kun er mułngii! En enim Goskin kunum kunum prei er mułanginkin, Gos enim dinga ngumba. Ngangkin, oł embin tui enim kin tonu ombiini ermba; ba enim pii gii nik, dingapimba. Peng er molk kin, wu kingamGos mei mani kindrim ei, kumb ełeengingii,” pa nirim.

37 Kunum kunum Jiisas wumb peisipipi, Gos ngii owundu ełe, wumb ek

nipi ngopu, yi ełim. Ba emii peng,eim pupu, komung Olip ełe mołułum.Mołpu or pepi kin, Jerusalem konumen ngii orung om. 38 Nga wumben enim ngii konu pek, kupiiring okGos ngii owundu ełe Jiisas nge ek kapiiłmin.

22Juras Ek Dinga Nipi, Jiisas Sipi Kin,

Noman Pim Wumb Ngum(Masyu 26:1-5, Mak 14:1-2, Jon 11:45-

53)1 Pe kunum endi bres yiis punenim

kunum ei, kuni owundu, ‘Pasopa,’niłmin kunum ei, mandi erim. 2 Pekułmał kałiłmin owundu ni, lo ek pi-iłmin wumb ni, en enim wumb peimulnjung ei, mund mong tunjung.Mułangin kanik kin, en enim yi nin-jing, “Sinim Jiisas koi erpin kin, er tokundmun, mił nenj?” a ninjing.

3 Pe Seisen Juras noman ełe tukpum. Nga Juras eim ‘Eskeriyas,’niłmin. Jiisas eim nge ekii siłminwumb ende wu engki nga tał, ei ngewu. 4 Pe Juras eim pupu, kułmałkałiłmin owundu kin, menngii ełe tepmołułmun wu ombu ni, kanpi nim.Eim Jiisas sipi, wumb ngumba ei ngeer endim. 5 Yi ngang kin, wumb enenim ka piik, ku nin epi sik kin, wu eingumun, ninjing. 6 Pe Juras eim kapłinipi, eim Jiisas sipi, wumb ngumba einge, kanpi endim. Eim kunum endimołpu kenim ni, wumb pei Jiisas kinmulenjing.

Jiisas Kin Ekii Sinjngił Wu Tał, Kuni‘Pasopa’ Er Ka Enjngił.

(Masyu 26:17-25, Mak 14:12-21, Jon13:21-30)

7 Pe kunum ei, bres yiis punerimkunum ei, tonuwang kin, wumb kungsiipsiip wał endeim ni, to kałiłmin ei,‘Pasopa’ pa niłmin. 8 Pe Jiisas eimPiisa kin, Jon teł konu endi ełe kindpiyi nim, “Ełip pukuł kin, ‘Pasopa,’ kunier kun erangił, sinim kuni numun,” panipi kindim. 9 Wu tał eim kankił, yininjngił, “Nim piin! Sił konu jiłi erkun ermbił?” 10 Pe Jiisas ek yi nim,

LUK 22:11 144 LUK 22:30“Ełip konu owundu ełe tuk pangił kin,wu endi noł ming endi sipi, tu wumbakonu ełe, ekii se pukuł kin, wu ei ngiijiłi nirik ba, konu ełe, ełip nirik pun-guł. 11 Pe ełip ngii ei, arim mułmbaei, kankił ningił, ‘Ek mon wu ek yinim, Na nge ek se andiłmin wu engkinga tał ei kin, kuni numbii paltingełe, jiłi sałim?’ 12 Yi nengił kin, wu eieimngii tondrung ełe palting owunduendi sałim ei, ngang kin, ełip sinimkuni ‘Pasopa’ er kun er singił,” panipi kindim. 13 Wu tał ni punjnguł.Pukuł kin, kenjngił ni, Jiisas nim miłyi kenjngił. Kankił kin, kuni ‘Pasopa’nungii nge, er ka enjngił.

Jiisas Kin Ekii Sinjngił Wu Tał, Kuni‘Pasopa’ Er Ka Enjngił.

(Masyu 26:26-30, Mak 14:22-26, 1 Ko-rin 11:23-25)

14 Pe kuni nungii kunum seng kin,Jiisas ni, eim er se andiłmin wu kin,tonu peł ełe molk kin, kuni nok mul-njung. 15-16 Kuni nok molk kin, Jiisasyi nim, “Na ek keimi nind. Na enimkin kuni ‘Pasopa’ endi nop moł ei,na ka piind. Ekii se ngenj kumbiisimbii. Nimbił erang ‘Pasopa’ kunumnga simba ei, na enim kin, kuni endinunermbii, mon! Nga Gos sinim teper mułmba kunum ei, peni ełe wangkin, oł ei ek keimi pimba,” pa nim.17Eimming kapnołwain endi sipi kin,Gos kin prei erim. Nga eim yi nim,“Enim noł wain ming kap ei, endeimendeim ni nui!” nim. 18 “Na ek keiminind. Akip min ekii se, mering pei,na ond mong noł wain ei nunerngiimon! Nga Gos sinim tep er mułmbakunum ei tonu omba,” pa nim. 19Ngabres sipi kin, Gos kin prei erpi, ngopukin, Eim bres engin tum. Topu kin ekyi nim, “Bres ei na ngenj mił mołum.(Na ngenj ei enimpaki tond; enimnokkin, na kin piik er mułngii! 20 Nokporu nengin kin, nga yi mił ku erpi,ming kap endi, ond mong noł wainmułum ni sipi, yi ku erang kin, nokporu nengin kin, yi nim; “Noł wain ei,enim kin oł konj endi erip ngond. Yimił enim Gos nge wumb nanim kin,

tep to mołpun, o ende punmun. Ngaming kap ond mong noł wain mułumni, sipi kin, yi ku erim. Erpi kin, yinim; ming kap ond mong noł wain ei,na enim kin kondrak konj endi end ei,namiyemmił peng kin, enim kin pakito ngond.)

21 Ba wu endi na sipi kin, wumbopu orung wumb angił ełe pendmbaei, akip sił kuni ende nopuł kin, peł ełeende mołmbuł, wu ei minj. 22 Wu ei,mei mani opu wu kingam pim ei, Goseim noman piimmił yi erim. Ba wu eiwu kingam sipi kin, wumb opu orungwumb ngumba wu ei, na kaimb sind,”panim. 23 Jiisas eimek yi nengmił, wuombu en enim endeim endeim ni, eknik, kii sik, piik piik enjing. Erik kin,“Sinim kin wu nii endi oł ei ermba?”enim yi kii sinjing.

24 Pe eim nge ek se andiłmin wumbmolk kin, ek mił enjing. Erik kin, yininjing, “Sinimmołmun konu ełe, wunii owundu mołum?” 25 Pe Jiisas eknipi ngum, “Wumb king eipi ei konueipi eipi mołmun ei, king en enimnoman dinga peng kin, king owundumolk wumb tep erik, wumb yi miłninjing. Nga en enim embe ełe oł kaerik, wumbngok ełmin. 26Bawu endi,wu num mułmbii nipi ermba wu ei,wu kongun wii mił mułmba. Nga wunoman peng wu owundu mułmbii nipiimba wu ei, kongun wu mił, enimpaki topu ngopu kin, kongun erpimułmba. 27 Wu nii endi wu owundumołum? Pe wu kuni kałpi tu wułumwu ei, min tonu peł ełe mołpu kin,kuni nołum wu ei min? Nga en enimyi ku ni piik, kuni peł ełe mołpu kin,kuni nołum wu ei mendpił. Ba naenim mołmun konu ełe tuk mołupkin, kongun wu mił, enim paki topmoł,” pa nim.

28 “Epi kanim kanim oł embin tuina kin tonu onum kunum ei, enimna wak tunenjing; ba enim na kinmulnjung. 29Na nge Ernan sinim teper kanpi mołum, Eim noman dinga eina ngum. Akip na noman dinga ei,enim ngamb kin, enim mułngii,” panim. 30 “Nam enim tep er mułmbii

LUK 22:31 145 LUK 22:48noman dinga ei, enim kuni peł sengkin, nok mułngii. Pe enim ok, Kingmił molk, Esrel wumb engki nga tał,wumb tiłap ei kin, kos piiłmin wumił,mułngii.”

Piisa Nim Nam Buł Ngunjii, Nipi Ji-isas Yi Nim

(Masyu 26:31-35, Mak 14:27-31, Jon13:36-38)

31 “Saimon! Saimon! Nim piikin;pe Seisen eim enim kin kuni mongwiis ełmin oł ei mił, enim kin yi kuermba. Ei eim enim kin mok topuwumbdingamolałminwumbnin, ngadinga mołmun wumb, kapłi kongunerpi sipi, eim andłam ełe kindmbiini ermba ei, dinga mił molałmin kin,wumb wii mił mołmun. 32 Ba na preierip kin, nim Saimon paki tunj ełe ngenim pii gii ei, dinga pimba. Ekii senim noman ak tokun orung on kin,ninimangnimnoł paki tunjii,” panim.33Piisa ek yi nim, “Owundu, na er kuner moł. Nim kin kan ngii ełe ouni bił;nga nim kulnjii ei, na er kun er moł,na nim kin ouni kułmbuł,” pa nim.34 Jiisas ek nipi yi nim, “Piisa, na nimkanip nind. Akip kunum ełe epi pengkin, kei kultu wii tunenerang kin, nimek kunum tekliki ninjii, ‘Na wu Jiisasninmin, ei na kinał!’ pa ninjii.”

35 Pe Jiisas ek yi nim, “Ok na enimkindinj ei, enim ku ni, kon ni, simbsu ei sipnerei! Kunum ei, enim epiendi simin ni piinjing min mon?” Peen enim yi ninjing, “Sin oł endi yienerim mon.” 36-38 Enim Jiisas ek nipingopu yi nim, “Pe enim tuk mołmunwu endi ku kon pimba ei simba. Ngakon yi ku. Wu endi tui kepii sinerimkin, eim kon takis ei sipipi, ku sipi, tuikepii top ermba. Erpi kin, tui kepiisimba,” pa nim. Pe wumb yi ninjing,“Owundu, nim ya kan! Sin tui kepiitał sałim.” Eim yi ni piim, “Enim naek ei pii poł tunenjing. Eim yi nim,‘Ek ei kapłi poru nim,’ pa nim. Naenim kanip nind, Gos ek ok pułum yinirim, ‘Enim oł kis ełmin wumb mił,eim kułou tum,’ pa nim. Nimbił erangek ei, na nind mił, keimi tonu omba.

Gos mon ełe na ek nim ek ei, akipkeimi tonu onum.”

Gesemanii Konu Ełe Jiisas Prei Erim(Masyu 26:36-46, Mak 14:32-42)

39 Jiisas eim anda pupu, tonu ko-mung Olip ełe, ba pum ei, eim kunumkunum prei erpi, yi ełim. Oł ei erangmił, eim nge er se andiłmin wumbombu, ekii se punjung. 40Pe eim konuełe opu kin, ek nipi er se andiłmin wuombu ngum, “Enim prei erangin kin,epi kis endi erangin kin, kenmbii niptonu omba epi ei enim kin onermba,”pa nim. 41 Pe nga eim wu ombumondpu kin, eim konu eipi mandipum. Pe eim simb gopsing pii połmołpu kin, prei erim. 42 Jiisas eimwumb epi kis kanim kanim eim kintonu wang kin, eim arim kin ke nipi,ek ekin yi topu nim. “Arnan! Nim naming kap embin tui ei, na numbii nipiin kin, ninim noman ełe sinjii. Banim na noman ełe, nim ekii sinenjiimon. Ninim noman ełe piikin enjii,”pa nim. 43 Jiisas eim Gos kin prei ermułang kin, pe tonu epin konu ełeenjel endi mani opu kin, eim dingangum. 44 Jiisas eim noman embin kispiipi kin, eim prei dinga erpi mułangkin, eim kurun ei, miyemmił opu,meiełe mani pum.

45 Pe eim prei er pendpi angpi kin,eim ek se andiłmin wumb mulnjungkonu ełe pum. Pupu kenim ni, or pin-jing kenim ni, en enim noman embintang kin, piik pinjing, kenim. 46 PeJiisas ek nipi yi nim, “Enim nimbiłerang, enim or pałmin? Enim konjkind, angk prei erei! Mon pim kin, ołkis endi enim kin tonu omba,” pa nim.

Juras Jiisas Sipi, Opu Orung WumbNgum

(Masyu 26:47-56, Mak 14:43-50, Jon18:3-11)

47 Jiisas eim ek nipi mułang kin,wumb tiłap owundu endi onjung. Wuendi Juras niłmin wu ei, Jiisas ngeek se andiłmin wu engki nga tał tukmołmun wu endi eim kumb se om.Eim mandi opu kin, Jiisas kin kumbgupu to numba nge om. 48 Ba Jiisas

LUK 22:49 146 LUK 22:71ek nipi Juras ngum, “Juras, nim wukingam ei, nim eim gupu to nokunsikin kin, opu orung wumb ngunjiimin?” 49 Jiisas eim nge ek se andiłminwumb molk, kenjing ni, oł ei tonuomba enim nik, Jiisas kanik kin, yininjing, “Owundu, sin tui kepii sipinkin, wumb ei tumun, min mon?” 50Yinik kin, wu endi tui kepii tang kin,kułmał kałiłim owundu nge kongunwu ei, eim nge kom orung angił tun-dung orung, kiłip topumani om. 51BaJiisas kanpi yi nim, “Mon! Oł ei sikindei!” pa nim. Yi nipi kin, wu nikom ełe embiłang kin, kom ni, nga okpim mił, pim.

52 Pe Jiisas ek nipi, kułmał kałiłimowundu ombu ni, men ngii owunduełe tep mołułmun wu ombu ni, wumbnum pei, wumb eim ambił gii ningiinge ok wumb ei, Jiisas yi nim, “Enimtui nin, kepii epi ei sik kin, tuwunmunei, enim waning wu endi tungii ngeonmun min? 53 Na enim kin kunumkunum men ngii owundu ei mołuł-mun. Ba enim na peng ełe, enim angiłembilałmin, mon. Ba akip kunum ei,enim kunum seng enmin. Akip Seisenemii ełemołpu kin, epi kis ełim ei nge,dinga akip tor onum,” pa nim.

Piisa Ek Yi Nim, “Na Jiisas Ninmin Ei,Na Kinał.”

(Masyu 26:57,58,69-75, Mak14:53,54,66-72, Jon 18:12-18,25-27)

54 Jiisas eim ek nipi poru neng kin,wumb ombu eim ambił gii ni sipn-jing. Pe wumb ei, eim sipi kin, kuł-mał kałiłim owundu ngii konu ełe tuksipnjing konu ełe, Piisa eim ekii sepum. Pupu kin, konu turii mił mołpu,kan mułum. 55 Ngii owundu kunggui tukrung ełe engim konu ełe, dupkalk mulnjung konu ełe, Piisa tep tomulnjung ku. 56 Kongun amb endimołpu kenim ni, Piisa eim dup ełemułum kenim. Amb ni, eim kanpikin, yi nim, “Wu ei, Jiisas kin tep tomołułum wu,” pa nim. 57 Ba Piisa eknipi, “Mon!” pa nipi yi nim, “Amb, wuei, na kinał!” 58 Ekii se nga, wu endiPiisa kanpi kin, yi nim, “Nim eim nge

tiłap ende,” pa nim. Ba Piisa yi nim,“Kawukeiya! Namon!” 59Mołang kin,nga ekii se, wu eipi endi pupu yi nim,“Keimi mendpił, wu ei, eim kin tepto andiłim wu. Eim Galilii konu ełewu,” pa nim. 60 Ba Piisa ek dinga nipingopu, yi nim, “Wu, nim nin ek ei, napii poł tunand.” Piisa eim ek yi nipimułang kin, kei kultu wii tum. 61 PeOwundu eim ak topu, Piisa kenim. PePiisa eim piim ni, Owundu ek endieim kin nirim ek ei piim. Ek ełe nge,eim kei kultu wii tunermba kunum ei,nimyi ninjii, “Na Jiisas kinał, pa nikin,kunum tekliki enjii,’ ” pa nirim. 62 PePiisa eim tor pupu, ke dinga wii nim.

63 Wumb Jiisas ambił gii nik, ekngok, kepii tok enjing. 64 Pe wumbJiisas eim ningił ełe, alap pandi topendik, kepii tok, yi ninjing. “Pe nimek ni tor kindiłim wu mendpił minmon; ek ni! Wu nii nim kepii tonumei, ninjii,” pa ninjing. 65Wumb ek kiskanim kanim nik, eim kin ngunjung.

Kaunsil Wumb Ningił Ełe Jiisas KosEnjing

(Masyu 26:59-66, Mak 14:55-64, Jon18:19-24)

66 Ekii se konu eni tang kin, Es-rel wumb num ei ni, lo ek piiłminwumb ni, ek kengip tołmun wumbni, Gos kin kułmał kałiłmin wumbni, ok kułou tok molk kin, Jiisas siksipik, kaunsilmułumkonuełe sipik, yininjing. 67 “Nim sin kan kin, ‘Na Goser sałim wu kindang, Krais,’ pa niłin,ei keimi min mon?” Pe Jiisas ek nipingopu, yi nim. “Na enim kanip nim-bii; ba enim pii gii ninerngii. 68 Ngana enim kin ek kombur kii simbii nimkin, enim na ek ei ni orung kind-nerngii, pałim. 69Ba pe ekii se, kunumkunum mei mani opu wu kingam ei,eim Gos angił tundung ełe mułmbakonu ei, Gos eim dinga wii sałim,” panim. 70Pewumbyi ninjing, “Nimek einin ei, nim Gos kingam mołun min?”Pe eim ek yi nim, “Enim ninmin ek ei,na mendpił.” 71Nga wumb en enim yininjing, “Sinim nipe ek nga nipin kii

LUK 23:1 147 LUK 23:23simin? Eim gupu ełe, ek ei ninim, sinsinim piinmin, ei poru!”

23Pailos Kumb Ełe, Jiisas Kos Enjing(Masyu 27:1-2,11-14, Mak 15:1-5, Jon

18:28-38)1 Yi nik kin, wumb pei eim sipik,

Pailos mułum konu ełe sipnjing. 2 Pekos piingii nge nik, eim kin ek yininjing. “Sin wu ei kenjpin ni, eimsin wumb tiłap ełe, ełmin oł ei, eipierpi ełim. Pe eim sin ku takis Siisangołmun ei, eim mon nipi, eim ‘NamGos kindang wu Krais nipi, nam King,’pa nipi, yi ełim,” paninjing. 3PePailoseim kii sim, “Nim Jura wumb Kingmin?” Pe Jiisas eim ek nipi, orungkindpi, ek yi nim, “Ninim nin miłyi,” pa nim. 4 Pailos ek nipi, kułmałkałiłim owundu ni, wumb pei kanpiyi nim, “Na wu ei, erim oł endi kansinand, mon!” pa yi nim. 5 Ba wumbek dinga nik, yi ninjing, “Eim ek nipiwumb ngang kin, wumb eim ek piik,Jura konu ni, konu orung orung pei,mund mong ełmin. Pe Galilii konuełe, eim er opu opu ya ełe onum,” paninjing.

Nga Jiisas Sipik, Eros Kin Kos Enjing6Pailos eimek ei piipi kin, wumbkii

sim, “Wu ei Galilii konu ełe wu min?”7 Nga wumb eim kanik yi ninjing. Peeim piim ni, Jiisas nge konu ei, Galiliikonu orung ełe, Eros tep ełim konuei piinim. Kapłi Pailos ek ei piipikin, nga kindang pupu, “Eros mołumkonu ełe orung pangłi,” nim. Kunumei, Eros Jerusalem konu ełe mułum.8 Eros Jiisas kanpi kin, eim ka piim.Nimbił erang Jiisas ek ei Eros piim;ba kunum kinan, eim Jiisas kenmbiini piipi mułum. Eros eim yi piim,“Jiisas jep oł endi erang, kenmbii,”ni piim. 9 Yi piipi kin, Eros eim epipei Jiisas kin kii sim; ba Jiisas eimek endi nipi kin, orung kindnerim,mon! 10 Kułmał kałiłmin owundu ni,lo ek piiłmin wumb ei ok, mandi angkkin, Jiisas kos erngii nge, ek dingakind ninjing. 11 Eros ni, eim nge opu

ond wumb ni eim ek ngok, ek kiskanim kanim nik erik, konduk ka wiiendi mon kanim kanim mułum konei kindik kin, nga eim Pailos mułumkonu ełe orung kindnjing. 12 Kumbok, Eros eim Pailos kin opu ełmbił; bape eł ełip, ek ka nikił, ende punjnguł.

Pailos Yi Nim, “Ond Peri Ełe Nil Tei!”Nim

(Masyu 27:15-26, Mak 15:6-15, Jon18:39–19:16)

13 Pe Pailos eim kułmał kałiłminowundu ni, wu num ni, wumb peiok kułou tei nipi, wii tum. 14 Peeim ek nipi, yi nim, “Enim wu ei yasik tu wunjung ei, yi ninjing, ‘Wu eisin tiłap ełe, ek nipi wumb nomaner kis ełim,’ nik, tu wunjung. Pe nawu ei, enim kumb ełe ek nip, wu eikii sind; ba eim enim enmin ek ei,endi neng kin, na piinand. Wu ei,oł endi enerim. Sinim wu ei kin,kos ermin mił mon! 15 Nga Eros eimerim oł endi enerim, mon ku! Nga eieim orung kindang onum. Piinmin!Wu ei, oł kis owundu endi erang kin,sinim kapłi, eim to kundmun. 16 Penawu ei kepii top kindamb kin, orungpangłi,” nim. 17-19 (Ba en enim ełminoł ei, yi kor owundu kunum ei, kanngii pałmin wu ei, endi tor kindiłim.)Pe wumb pei wii tok kin, ek dinganik yi ninjing, “Wu ei to kondkun,Barapas kindan kin, sin kin wangłi!”ninjing. (Barapas eim konu owunduełe gapman kin opu erpi, wu endi tokundrum. To kundang kin, Barapassik kin kan ngii pendik.) 20 Pailoswumb nga kanpi, ek yi nirim, “Wuei Jiisas, eim orung kindamb, ba,” nipiim. 21 Ba wumb wii tok, nga yi nik,“Ond peri ełe, to kond!” Wumb peiyi ku ninjing. 22 Pe Pailos nga kunumei ngang kin, kunum tekliki mił nim,“Nimbił erang, wu ei nipe oł endierim? Na eim oł endi erim min, nipkurunj; ba oł endi erang kin, tumunei kapłi; ba, mon!” nim. “Yi piip kin,wii kepii top kindamb, ba,” pa nim.23 Ba wumb dinga puk, ek dinga nik,wii dinga tok, “Ond peri ełe kułangłi!”ninjing. Pe wii ek dinga nik, Pailos

LUK 23:24 148 LUK 23:43nimek ei, tomani kindnjing. 24Wumbek yi nengin kin, Pailos wumb kanpi,yi nim, “En enim dinga kindik, ‘Wuei tumun,’ ninmin ei, wu ei, en enimsipik, tei! Na mon minj!” 25 Wu ei,gapman kin opu erim ni, wu endi tokundmun nik, sik, kan ngii pendik,wu ei, wu amb pei si orung siminnik. Pe Pailosmani wu endi ei kindan,“Wangłi,” nik. Pe Pailos Jiisas kindangwang kin, wumb sipik.

Jiisas Ond Peri Ełe Nil Tunjung(Masyu 27:32-44, Mak 15:21-32, Jon

19:17-27)26 Pe opu ondwumb Jiisas sipik kin,

wu endi ambił gii nik wu ei, embeSaimon. Saimon ni wu ei, eim Sairiinikonu ełewu. Wuei opu, konuowunduełe tuk bii ni erang kin, wumb ondperi ełe tu wunjung. Tu wuk kin, wuei pindang ełe pindangin kowupukin,Jiisas pum konu ełe ekii se pum.

27 Pe wumb ke nik, kaimb kulk,puk kin, Jiisas pum konu ełe ekii sepunjung. 28 Ba Jiisas ak topu ambkombur kanpi kin, ek yi nim, “EnimJerusalem konu ełe amb! Enim nakin piik ke ninerei! Ke ningii pimkin, en enim nge kangił ei piik ke nikkin, en enim nge piik ke ningii,” panim. 29 “Piinmin! Ekii se ek enditonu omba ei yi pimba. ‘Amb kangiłmengnarik amb ni, kangił mengnen-jing amb ni, amb am ngunenjing ambni, amb ombu pei ka piingii.’ Nimbiłerang kunum ei, wumb mulnjung kinoł embin tui enim kin tonu omba.30 Tonu om kunum ełe wumb kom-bur komung ełe ek yi ningii. Enimkomung ombu mani ok kin, ‘Sin tei!’nimin. Nga komung kembis kembisombu yi ku, ‘Sin to pandi tei!’ nimin.31 Yi mił erang enim oł ei ond konjełe enmin; ba nga ond kułii ełe enimnimbił oł erngii?” Jiisas eim ek yi nim,“Ei oł konj ei tonu wang kin, enimkaninmin,” pa yi nim. “Nga ekii seond kułii ei, mering ekii se oł ei enimna kin piik mułngii wumb ei, oł yitonu omba ei, enim nimbił oł erngii?”pa yi nim.

32 Wumb eipi tał tu wunjung wutał, oł kis ełmbił wu tał, Jiisas tok,wu tał ouni tungii nge enjing, enjing.33Pe wumb konu endi ełe tor punjungkonu ei, embe ‘Wumb peng embił’konu ei yi niłmin. Niłmin konu ełe,Jiisas ond peri ełe tok, wu tał oł kisełmbił wu tał, nil tunjung ku. Wuendi Jiisas angił tundung orung pengkin, nga wu endi angił taring orungpim. 34 Jiisas ek nim, “Arnan, nimpiin, wumb en enim oł kis en enimei pii poł tunarik enmin. Kapłi nimwumb oł kis ei kil ngunjii,” pa nim.Pe Jiisas konduk ni alap epi ei wumbku kembis mił epi ei kinjmał erik kin,konduk ei simin nik enjing. 35Wumbmolk, kanikmulnjung; bawumb pengpim wumb ei, en enim ek ngok yininjing. “Eim wumb eipi paki topu yiełim. Pe keimi Gos eim Krais tełimwuei, kindang opu, wumb paki topu ełimpim kin, kapłi akip ei eim paki topu,ond peri ełe si kindpi, mani omba,”yi ninjing. 36 Opu ond wumb ei kinek ngok, yi ninjing ku. Yi erik kin,mandi ok, epi kumbii ełim epi ei, sipingumun ninjing. 37 Pe ek ngok kin,yi ninjing, “Nim keimi Jura wumb ngeKing pim kin, kapłi ninim paki to!”ninjing. 38 Ond peri ełe, tonu eimpeng ełe, ek mon endi yi pulnjung,“Wuei, Jurawumbei ngeKing,” panikpulnjung.

39 Epi waning ełmbił wu kis tał tukwu endi, Jiisas kin ek yi nirim. “NimKrais Gos kindang tełin wu ei min?Kapłi ninim paki tokun kin, sił kinouni paki tunjii ku!” pa nim. 40 Bawu eipi endi orung pim wu ni ek eipiipi kin, wu ek nim wu ni, ek ngum,“Nim ngenj kumbii sin mił wu ei yiku sinim. Ełe nge nim Gos kin mundmong tunan min? 41 Wumb siłip tokondunmun ei, siłip mong sinjpił ełeto kondunmun. Ba ya wu ei, eim ołkis endi enerim konu ei tonmun,” panim. 42 Pe wu ni ek yi nim, “Jiisas ekiise, nimwu King dinga owundumułunkin, na piinjii,” pa nim. 43 Pe Jiisas eknipi yi nim, “Na ek keimi nind, akipkunum ełe mendpił, nim na kin Gos

LUK 23:44 149 LUK 24:10nge konu kawii ełe ounimułmbuł,” panim.

Jiisas Kułum Poru Nim(Masyu 27:45-56, Mak 15:33-41, Jon

19:28-30)44 Pe konu eni beli seng kin, Gos

eni pandi topu erang kin, konu orungorung emii mił pepi pang kin, poumił neng kin, emii pim ei poru nim.45 Pe mendpił alap ka wii endi, Gosngii owundu ełe, pim alap ei, tuk kiłiptopu, orung orung tał pim. 46 Jiisasondperi ełe pepi, ek dinga nipi yi nim,“Arnan, na noman tuk ei, nim angiłełe kindind,” nipi eim kułum. 47 Peopu ełmin wumb ei, tep ełim wu ni,kanpi kin, Gos nge embe ambił tonukindim. Kindpi yi nim, “Keimi mend-pił, wu ei, wu oł kis endi enałim.” 48Pewu amb pei pei ok, enim mił kenminnik onjung. Ok molk, kenjing ni,epi keimi peng kanik, en enim kaimbsik, pepił ełe tok, nga orung punjung.49 Pe Jiisas nge wu puł ombu pei ni,Galilii konu ełe amb kombur kin, ekiise ok, turii angk, epi kis ei Jiisas kintonu wang kin, ei kanik mulnjung.

Jiisas Nge Ngenj Ei Sipik, Kom KuTukpu Endi Ełe Pendnjing.

(Masyu 27:57-61, Mak 15:42-47, Jon19:38-42)

50 Pe wu endi multum wu ei, eimembe Josep. Wu ei konu owundu ełemultum konu ei, Jura wumb mołuł-mun konu ełe, embe ei, ‘Arimasiya,’ paniłmin. Wu ei, wu kaunsil mołułumwu ei, oł ka ełim wu. 51 Wu ei eimkaunsil eipi ek niłmin, oł kis ełminełe, ekii sipi enałim. Eim Gos konusinim tep er mołum konu ei, ekii sepeni ełe wang kenmbii nipi, minj kuier mołułum. 52Wu ei Pailos kin pupu,“Jiisas nge ngenj ei simbii,” pa nim.53 Pe Jiisas ngenj sipi, mani tu wupu,alap kuru endi sipi, pandi tum. Topusipipi kin, tukpu endi ełemani kindimtukpu ei, komkuowundu endi tunduksik, ełe ok wu endi tuk kindnałmin,ełe kindim. Kindim tukpu andiłim ełeku owundu ondu ełe ngunjung. 54Korkunum ei, tonu omba mandi enim ei,kunum kawii kunum ei ermołułmun.

55 Amb ombu Galilii konu ełe sikindik, Jiisas kin ok, nga Josep purumkonu ełe ekii se puk. Puk kin, Jiisastukpu to pendik mił, kenmin ni pun-jung. 56 Kanik poru nik kin, en enimngii konu ełe orung puk. En enimkopung ka wii ni, epi muru ka tołumepi ei, er kun erik kin, Jiisas ngenj ełekopung ei kindngii enjing.

Kor kunum “Kor mułei!” nik miłkor mulnjung.

24Jiisas Nga Angpi Konj Tonu Pum(Masyu 28:1-10, Mak 16:1-8, Jon 20:1-

10)1 Pe kongun kunum kumna, kor

ei kupiiring ok, amb ombu en enimwumb tukpu ełe punjung. Puk kin,kopung ka wii ni, epi muru ka tołumepi sik kin, epi ei er kun er sik, mił sin-jing. 2Puk kin, kenik ni, ku endi pandito pendik ni, tukpu ełe pineririm.3 Wumb ok wumb ni, tukpu ełe tukpuk; ba Jiisas Owundungenj ei kinerikmon. 4 Pe wumb en enim noman ełepiik, mund mong erik mulk. Molkkenik ni, wu tał konduk kuru pirimwu tał, eł ełip mulkuł. Mulkuł wu tałnge konduk erang kin, wumb keningiipineririm. 5 Amb ombu en enimkeningii pinerang kin, mani mei ełekan mani kanik mulnjung. Mułanginkin, wu tał ek nikił ngunjnguł; “Nim-bił erang enim wumb tukpu konu ełewumb endi konj mołum nik kur on-mun? 6Ba eim ya molałim! Eim angpitonu pupu pum. Eim Galilii konuełe mołpu kin, enim kin nipe ek nipingum ek ei, en enim piingii? 7 Eim ekyi nirim, ‘Wu kingam ei sipik, wumboł ełmin wumb ei ngangin kin, sipi tokundangin kin, tukpu konu ełe manipu pepi kin, nga kunum tekliki pangkin, eim nga opu konj ba,’ ” nirim.8Wumb ek ei piik ni, Jiisas ok ek nirimmił piinjing. 9Wumb tukpu konu ełesi kindik, orung punjung. Puk kin, eknik, eim ek se andiłmin wu engki ngaendeim mulk, konu ełe kanik nik ei,epi kenik mił nik, wumb eipi pei ngokyi enjing. 10 Pe Mariya Makandala ni,

LUK 24:11 150 LUK 24:33Jo Ana, ni Mariya Jeims mam ni, ambombu mułangin kin, ek ei nik, Jiisasek se andiłmin wumb mulk konu ełekanik ninjing. 11 Ba wumb ei, ek ei ekwii ninmin ni piik kin, pii gii ninerik,mon. 12 Ba Piisa angpi sikir pupu,Jiisas tukpu tuk konu ełe kenmbii nipipurum. Pe eim sip topu, tukpu ełenirik pupu kenim ni, alap mendpiłsim. Seng kin, eim nga orung ngiikonu ełe pupu, epi ei kenim mił piipimułum.

Emeiyas Wumb Andłam Ełe, Wu TałJiisas Kenjngił

(Mak 16:12-13)13 Pe kunum ełe mendpił, Jiisas

pii gii ninjngił wu tał eł ełip, konuendi Emeiyas ni konu ełe punguł ngepunjnguł. Pukuł andłam ei Jerusalemkonu ełe pupu, nga Emeiyas konu ełetor pułum konu ei, angił orung ngatał turii mił sałiłim. 14 Wu tał andkiłpukuł kin, epi pei kenjngił mił ei, nikiłpunjnguł. 15Wu tał eł ełip, ek nikił, kiisikił punjnguł ei, Jiisas eim wu tał on-jnguł konu ełe ekii se omei kinenjngił.16 Ba epi endi wu tał ningił ełe pełierang kin, Jiisas kan poł tunenjngiłmon! 17 Pe eim opu, ek nipi kii sipiyi nim, “Ełip epi nipe nikił onmbuł?”Eim ek yi neng kin, wu tał ni nikił ekpiinerkił; kan mani kankił mulnjun-guł. 18 Pe wu endi embe Kliyopaswu ei, ek nipi orung kindim, “Wumbkonu orung orung pei ok Jerusalemkonu ełeminjmołmun. Pe nimmend-pił Jerusalem konu epi ei tonu onumpiinan min?” 19Nga wu ei ek yi nengkin, Jiisas wu tał kii sim, “Epi nipe?”Wu tał eim kankił yi ninjngił, “EpiJiisas Naseres konu ełe wu oł ei tonuom. Eim ek ni tor kindiłim wu mołpukin, kongun ei nga erpi, Gos ningił ełeek dinga nipiwumbngołum. 20Wumbpeng pim wumb ni, kułmał kałiłminowundu wumb ni, Jiisas sik sipik, kospiiłim wu owundu ngunjung. Pe kospiiłim wumb owundu ek nik piik kin,wumb kombur eim ond peri ełe tokundnjung. 21 Ba kumb ok sin pii giiyi ninjpin kin, wu ei Esrel wumb kismulnjung kin, oł embin tui tonu orum

kin, Gos enim paki tumba nge orum.Pe nga ek endi pałim ku. Epi ombuom ei, pe kunum tekliki kunum sałim.22 Akip sin amb kombur ok ek nenginkin, sinmundmong enmin. Kupiiringok en enim Jiisas tukpu to pendnjingkonu ełe kenmin nik punjung. 23 BaJiisas nge ngenj ei kinanmin nik, oksin kanik yi ninjing. Eim kinenjpin, baGos nge enjel ok yi ninjing, ‘Eim konjmołum,’ ninjing. 24 Nga sin wu kom-bur puk kin, keningii nge punjung ei,amb ok ninjingmił ku ninjing. Ba eimkinanmin,” pa ninjing.

25 Jiisas eim ek dinga nipi wu tałngum, “Ełip noman ełe dinga pinałimmin? Ełip ek ni tor kindiłmin wumbek pei niłmin ek ei ełip pii gii ninen-jngił. 26 Nimbił erang ełip piinanm-bił? Gos Krais tełim wu ei kindang,eim ngenj kumbii ok sipi kin, ngakunum ka seng kin, Gos nge dingatiłang owundu ngangmułmba?” 27PeeimMoses lo ek ni, ek ni tor kindiłminwumb nge ek ei nimba erim. Pe eimek nipi wu tał ngum ei, konu orungorung Gos mon ełe ek nipi eimmend-pił pa ninimei, ek pułe nimyimił nim.

28 Pe wu tał eł ełip konu ełe manipunjnguł. Pe Jiisas eim yi erpi ba ngepum. 29 Ba wu tał eim kin ya mułmunkonu ełe, emii pimba mandi enim, yinengił. Nengił kin, Jiisas wu tał kinmułum. 30 Ekii se kuni nungii pendik,Jiisas eim wu tał kin mułum. Mołpukin, eim bres sipi, Gos kin prei erpi,wu tał ngum. 31 Jiisas eim wu tał kinyi erang kin, wu tał ningił pirek nengkin, Jiisas kan poł tangił kin, nga Jiisaseim mulerim. Eim am pum. Pang kin,wu tał eim nga kinenjngił mon. 32Wutał eł ełip ek nikił piinjngił. “Siłipandłam ełe wambił kin, eim siłip kinek ka nipi ngum. Ngopu kin, Gos ngeek pułe nipi ngopu erim. Kunum ełesiłip noman pirek neng,” yi ninjngił.

33 Wu tał ek yi nikił kunum ełemendpił orung pukuł, Jerusalemkonu ełe pukuł. Pukuł ni, wu engkinga endeim mulk. Nga en enimnge puł wu kombur ouni mulnjung.

LUK 24:34 151 LUK 24:5334 Molk kin yi ninjing, “Keimimendpił, Owundu ni nga orung om,”pa nik enjing. “Eim orung om ei,Saimon eim kenim.” 35 Pe wu tał ełełip andłam ełe erim oł ei, ek połtunjnguł. Tokuł kin, yi ninjngił. “Eimbres ambił engin topu Gos kin preierang kin, sił eim kan poł tunjpuł,” paninjngił.

Jiisas Kin Ekii Sinjing Wumb JiisasKenjing Ku

(Masyu 28:16-20, Mak 16:14-18, Jon20:19-23, Aposel 1:6-8)

36 Pe en enim ek yi nik mułanginkin, Jiisas eim opu tuk, mii memb ełeengim, “Enim noman ende sek ka piikkin, mułngii!” Jiisas yi nim. 37 Ba wuen enim mund mong tok enjing. Wuombu, “Sin sinim gui endi kaninmin,”ni piinjing. 38 Pe eim ek nipi wumbngum, “Nimbił erang enim puku sikandinmin? Nimbił erang enim no-man embin to piikmulnjung? 39Enimna simb ni angił ełe kinei! Namendpiłmoł! Na gui mon! Gui ei ngenj napałim mił pinałiłim mon!” pa nim.40 Eim ek yi nipi kin, eim simb, angiłpei andan topu ngum. 41 En enim kawii piinjing; ba pii gii ninenjing. Pe enenim noman embin to piik mulnjung.Mułangin kin, eim yi nim, “Enim kunikopur ya sałim min?” yi kii sim. 42 Peen enim omu endi ni ngunjung. 43 PeJiisas eim sipi, nang kin, kenjing.

44 Eim ek nipi ngopu yi nim, “Ok,na enim kin mołup, ek nip ngunj ei,piinjing. Moses nge ek nin, ek nitor kindiłmin wumb ek poł nin, monSam ełe ek pałim ek ei, na nge ekpałim. Ekii se keimi tonu ombanirmiłtonu keimi onum.” 45 Jiisas eim ek einipi kun erang kin, wumb Gos ek eipii kun enjing. 46 Pe eim ek yi nim,“Krais Gos kindang tełim wu ei, eimngenj kumbii sipi kołpu; nga kunumtekliki eim tukpu ełe angpi, nga konjtonu opu ba,” nirim. 47 “Pang kin,eim nge embe ełe, wumb ek nik ngokerangin kin, wumb tiłap ok, nomanak tok Gos ek piingii. Piyangin kin,Gos wumb ombu oł kis kil ngumba,”

pa nim. “Akip enim Jerusalem konuełe ni, konu orung orung pei ełe puk,kongun ei erngii,” pa nim. 48 Pe enimpuk, ek ombu pei wumb kanik ningii.49 Enim piinmin! Gui Ka Gos ok enimngumbii nirim mił, Owundu ei, akipna enim ngumbii. Ba enim puk kin,Jerusalemkonuowundu ełemułanginkin, tonu epin konu ełe Gos nge dingaei enim kin kindmba,” Jiisas yi nim.

Gos Jiisas Sipi, Tonu Epin Konu EłeTonu Sipim

(Mak 16:19-20, Aposel 1:9-11)50 Eim wumb ombu sipipi, Besanii

konu ełe sipipi, eim angił tonu kindpi,noman ka ek nipi ngum. 51 Pe eimek ka nipi ngopu mułang kin, Goseim sipi epin konu ełe tonu sipim.52 Wumb en enim Jiisas embe ambiłtonu kindik, nga Jerusalem konu ełeorung puk kin, en enim ka ka piinjing.53Kunum kunumGos ngii owundu ełemolk kin, Gos embe ambił tonu kindmulnjung.

JON 1:1 152 JON 1:22

Jiisas Nge Ek Ka JonPułum

Ek Konj Ei Tonu Opu Wu Tełim1 Am kumb ok Gos nge ek ka ei

Jiisas Krais se multum. Mei eneririmkunum ei eim Gos kin ouni multum.Jiisas eim Gos Mendpił. 2 Am kumbok mendpił, Jiisas Krais eim Gos kinouni mulkuł. 3 Molkuł, eim mendpiłepi kanim kanim pei eririm. Epi endiandłam eipi endi ełe tonu enerim,mon! Eim erang tonu om. 4 Nomankonj ei eim kin pim. Pe noman konj eiwumb tiłang ngum. 5 Tiłang ei wumbnoman tuk emii konu tiłang ngołum.Emii ei erpi tiłang ełe tuk onermbamon!

6 Pe wu endi tonu om; wu ei embeJon. Gos eim wu ei nipi, kindang om.7 Wu ei opu, ek ni tor kindmba ngeom. Eim Jiisas nge tiłang ei ni torkindmba nge om; eim ekmong wumbek ei piik, ambił gii nik, pii gii ningiinge nimba nge om. 8 Jon eim tiłangei mon, eim Jiisas nge tiłang owundupałim ei ni tor kindmba nge mendpiłom. 9 Jiisas eim tiłang ei keimi. Eimtiłang ei wumb pei ngołum. Eimmanimei konu omba eim kunum ełe.

10 Gos Jiisas Krais kin mei ei eririm.Erang, Jiisas eim opumei ełe multum;ba mei wumb eim pii poł tunenjingmon! 11 Eim pupu eim nge konupum; ba eim nge wumb tiłap ei eimonum pa ninarik, eim ek ei piinenjingmon! 12 Ba wumb kombur eim ek eipiik, wumb ei Jiisas kin pii gii ninjing.Pii gii ninjing wumb, ei eim sipi Gosnge kingam ambiłam nołmułngii nipimundum. 13 Gos nge kingam am-biłam nołmułngii ei wumbmiyem ełemengk singii min; wumb nge ngenjełe mengk singii; min wu noman ełemengk singii ei ok Gos nge kingamambiłam noł mulerngii mon. Gos eimnge wumb er mondułum. Wumb eiGos nge noman ełe eim kingam am-biłam noł mendpił mułngii.

14 Jiisas eim mei mani opu wu tałpiGos nipe mił mołum, eim sinim andatum eim tuk sinim kin mołum. SinimGos nge kingam mendpił eim ngetiłang owundu ei kan poru ninjpin.Eim nge tiłang Gos Owundu kindangom. Jiisas eim noman kun ka ni ełekun ka mendpił; ei eim kin piki topmołum.

15 Jon eim ek ei nipi eim wii dingatopu yi nim, “Wu ei ok na enim kanipyi ninj, ‘Wu endi na ond konu ekii seomba wu ei, na nge Owundu. Nimbiłerang na tonu onerir kunum, ei eimkumb ok multum.’ ”

16 Sinim wumb pei, eim nge kawii epi pei sinmin ei eim kin pikito mołum. Eim nge noman ka eisinim kin am pei ngopu minj mołum.17 Nimbił erang, Gos eim lo ek eiMoses angił ełe ngurum. Ba JiisasKrais eim noman ka ngopu ni, ekkeimi mendpił ei Jiisas Krais eimsin kin tonu om. 18 Wumb endiGos endeim kinałim mon. Gos eimnge kingam endeim mendpił, ei eimmendpił Gos arim kin ouni mołułum.Ei eim Gos nge ełim oł ei, pułe ni torkindpi sinim ngołum.

JonWumbNoł PendiłimWuEkNi TorKindim

(Masyu 3:1-12, Mak 1:1-8, Luk 3:1-8)19 Jura wumb molk, Gos kin kułmał

kałiłmin wu kombur ni, Liiwai wumbmen ngii kongun paki tok ełminwumb ei, nik kindangin Jerusalemkonu si kindik ok, Jon kanik kii sin-jing, “NimNii?” 20Pe Jon eim ek ei koienerim mon. Eim ek ni tor kindpi ekdinga yi nim, “Na Krais Gos kindangwu mon!” pa nim. 21 Pe wu ombueim kii sinjing, “Pe nim Elainga Gosnge ek ni tor kindiłim wu ok multummin?” Pe eim yi nim, “Ei na mon.”Ngawu ombu kii sinjing, “Sinwu endioł ekii se tonu omba ei piipi nimbawuendi omba nipin kui er mulnjpun, wuei nim min?” Nga Jon ek nipi orungkindpi yi nim, “Ei na mon,” pa yi nim.22 Wu ombu en enim yi ninjing, “Penim nii? Wumb si kindik ninjing ekei nim nipin ngonmun. Pe ninim ek

JON 1:23 153 JON 1:44nikin, ‘Na wu ei,’ pa nen piimin,” paninjing. 23Pe Jon eimek yi nim, “Enimnoman tuk ełe er kun erei!” Ek pułe eiyi mił,‘Na wu endi eim konu wumb mulen-

jing konu ełe wii top ek dinganip,’ yi ninim. ‘Owundu ngeandłam to kun erei!’ Ei ok ekni tor kindiłim Aisaiya oł ekiise tonu omba nge piipi nirimek ei nge nimbii ond,” pa yinim.

24 Lo ek piiłmin wumb, wu ombukindangin Jon kin onjung. 25 Pe wuombu Jon kii sik yi ninjing, “Nim okwu Aisaiya oł ekii se tonu omba eipiipi niłim wu ei mon. Nga nim KraisGos kindang om mon; nga oł ekii setonu omba ei wu endi mon. Nga nimnimbił erang wumb noł pendkin en?”26 Pe Jon eim ek nipi orung kindpi yinim, “Na noł mendpił ełe wumb nołpendind. Ba enim mołmun konu tukełe wu endi angpi mołum. Ei enimpiinanminmon. 27Wu ei na ond konuekii se omba; ba na nam wu ka mon,eim simb su kan ei pos kindnermbiimon. Eim oł kis min, oł embin ei nasi kindnermbii, mon!”

28 Epi ombu pei Besanii konu orungnoł Joran ełe tonu om. Konu orungełe, Jon wumb noł pendpi ngum.

Jiisas Eim Gos Nge Kung Siipsiip WałMił

29 Jon eim topuł mołpu kenim ni,Jiisas eim mułum konu omba ngeom. Pe Jon eim yi nim, “Ei Gos ngekingam kung siipsiip wał mił wumbkułmał kałiłmin eim onum kinei! Eimonum kułangmei ełe wumb pei kis kilngumba nge onum,” pa yi nim. 30“Wuei na ek yimił nir, ‘Wu endi ond ekii seomba; bawu ei na ngewu owundunir.Nimbił erang na minan mingneririmkunum ei, eim am kumb ok mendpiłeim multum.’ 31 Na nam eim pii połtunerir mon. Ba na op wumb nołmendpił pendip ngur. Ei nge Esrelwumb Gos kingam ni piingii.”

32 Pe Jon eim ek nipi tor kindpi yinim, “Na kenj tonu epin Gui Ka keiKurmuł mił ninmin mił yi mani om.

Opu, eim kin mułum,” pa nim. 33 “Pena nam eim piip poł tunerir; ba Gosna kindang op, wumb noł mendpiłełe pendip ngur. Eim na kin ek nipingopu yi nirim. ‘Nim moł kinan GosGui Ka ei opu, wu endi kinmułum kin,wu ei wumb Gos nge Gui Ka ei, wumbnoł mił pendpi ngumba.’ 34Pe na namkanip poru nip, ek ei nip, tor kindinj.Ei Gos kingammendpił,” Jon eim ek yimił nipi kindim.

35 Nga kupiiring, Jon eim kin ekiisinjngiłwu tał ounimulnjung. 36Molkkin, Jon eim mołpu kenim ni, Jiisasandłam ełe, andpi pum. Pang kin, Joneim ek yi nim, “Gos nge kung siipsiipwał ei onum, kenei!” pa yi nim. 37Eimkin ekii sinjngił wu tał, eim ek yi miłnim ei, piinjngił! Piikił, Jiisas pumkonu ełe ekii sikił punjnguł. 38 Jiisaseim pupu, kan ak topu, wu tał kanpi,ek nipi, wu tał ngopu, yi nim, “Ełip epinipe kurkuł, onmbuł?” Pe wu tał ekni, orung kindkił. “Nim ek emb tołunwu, nim ngii jiłi sałim?” yi nikił, eimkii sinjngił. 39 Pe Jiisas eim ek nipi, yinim, “Ełip ya okuł kineł!” nim. Wu tałpukuł eim mułum konu ngii ei kankiłkin, eim kin ouni mulnjung. Nimbiłerang, konu eni kapił kapłi erim ei,eni wuł mani pupu, konu pou nim.

40 Wu tał Jon ek neng, piikił, Jiisaspum konu ełe, ekii se punjnguł wu tał,endi Endru, ei Saimon Piisa angim.41 Pe Endru eim pupu, angim Saimonkanpi, yi nim, “Sin Gos Kindim WuKrais om, kenjpin ei, sinim Krais GosKindim Wu ei, sin kenjpin,” pa nim.42 Pe Endru eim angim Jiisas mułumkonu ełe, kenmba nipi sipim. Jiisaseim kanpi, yi nim, “Nim Saimon, Jonnge kingam; ekii se, nim embe endiSiipas ningii; Griik wumb embe ei yimił niłmin. Piisa ei pułe, ‘Kom ku,’ yiniłmin,” pa nim.

Jiisas Pilip KinNasaniyel TełWii Tum43 Nga kupiiring, Jiisas eim Galilii

konu ełe bii nipi opu, Pilip kan sipi,yi nim, “Na ond konu ekii se wa!” anim. 44 Pilip ni wu ei, eim konu ełeembe Beseira konu ei, Piisa kin Endru

JON 1:45 154 JON 2:13teł konu ende. 45 Pilip Nasaniyel kurkanjpi yi nim, “Ok Moses lo ek połpu,nga ok ek ni tor kindiłmin wumb,eim kin ek polk wumb ei nge, ni wuei sin kenjpin. Eim Jiisas Nasereskonu ełe wu Josep nge kingam,” panim. 46 Pe Nasaniyel ek nipi yi nim,“Naseres konu ełe, akip epi ka enditonu omba min mon?” Pilip ek nipi,orung kindpi, yi nim, “Nim okun ken-jii; oi!”

47 Jiisas kenim ni, Nasaniyel eimkin wang kanpi, eim ek yi nim, “EiEsrel wu mendpił onum, kenei! Ekkend endi ni, eim kin pinałim, mon!”48 Nasaniyel ek nipi orung kindpi yinim, “Nim na er kaniłin mił nenj?”Pe Jiisas ek nipi orung kindpi yi nim,“Pilip nim kin ek tinerim kunum ei,nim ond mong pik puł ełe mułunni, na nim ok kenj,” pa nim. 49 PeNasaniyel ek nipi orung kindpi yi nim,“Ek emb tołun wu! Nim Gos ngekingam mendpił. Nim Esrel wumbnge King,” pa nim. 50 Jiisas ek nipiorung kindpi yi nim, “Na nim ok kenjond pik puł ełe mułun kunum ei naninj, nim pii gii nin min? Ekii se nimkenjii ei epi owundu mendpił tonuomba,” pa nim. Ei Jiisas eim ekii sejep oł piipi nim. 51 Jiisas ek nga nipingopu yi nim, “Na ek keimi mendpiłnip enim ngond. Ekii se enim molkpiingii ni, na Gos kindang mani meiełe tels wu moł; yi erang Gos ngeandłam ełe sinim. Eim kin ek tangpinpiipin ermin andłam ełe aki tum. Ekiise enim molk keningii ni, tonu epinwuł ał pang, Gos nge enjel pei, tonupuk, nga mani ok erngii ei, na kinongii. Na Gos kindang mani mei wutels wu moł.”

2Wu Endi Keina Konu Amb Sim

1 Kunum tekliki ełe, wu endi Keinakonu orung Galilii niłmin konu ełe,wu endi amb simba erim konu ełe,Jiisas mam pupu konu ełe mułum ku.2 Jiisas eim nge ekii siłmin wumb kin,Jiisas kin Keina konu ełe, wangin niktung kindnjing. 3 Ekii se noł wain

nunjung poru neng, Jiisas mam opu,Jiisas kanpi yi nim, “Nołwainnunjungporu ninim,” pa nim. 4 Pe Jiisas mamkin ek yi nim, “Amb ei nim epi mon.Na nam noman ełe, na nam andantumbii kunum ełe tonu onanimmon,”pa nim. 5 Jiisas nge mam eim ek nipikongun wii ełmin wu ombu kanpi yinim, “Jiisas eim nipe ek endi enimkanpi nim kin enim eim nimba mił,ekii sik erei!” a nim.

6 Noł ming mił owundu angił ngaendeim mił sim. Ei Jura wumb nołwas ełmin oł ei nge ming. Noł kułngiiei noł kulk ming endeim piki topmułmba ei nge su 20 ni 30 su pei sikninmin. 7 Jiisas ek nipi, “Noł mingpei ełe noł kulk piki tei!” pa nim.8 Pe Jiisas eim kongun wii ełmin wuombu kanpi yi nim, “Noł kopur beintok, sipik wu kuni wumb ngonum tepełim wu ei ngei!” nim. Yi neng kin,sipik ngunjung. 9 Pe kuni mok toputep er mułum wu ei, pe noł ei sipinopu piim ni, noł wain mendpił pim.Wu ni yi piim, “Noł wain ei jiłi orungsinjing,” ni piim. Ba kongun wu mingowundu noł kulnjung wu ombu enenim piinjing. Pe kuni mok topu teper mułum wu ei eim ek nipi wu ambsim wu ei kii sipi yi nim. 10 “Wumbpei noł wain ka mił ei ok ngok, erangwumb nok kis er mułangin noł wainkis mił ei ekii se ngołmun. Ba ni nimnoł wain ka ei ambił gii nikin, ekii setu wun,” pa yi nim.

11 Jiisas eim jep oł ei am kumnamendpił erang, eim nge noman dingatiłang ei andan tum. Kunum ełe eimnge ekii sinjing wu ombu Jiisas kin piigii ninjing.

12 Pe kunum ei poru neng, Jiisaseimmamangimnoł ni eimekii sinjingwu ombu kin Kapaniyam konu ełepuk, kunum kopur konu owundu ełemulnjung.

Gos Ngii Ełe Wumb Epi Top Er Mul-njung Ei, Jiisas Topu Tor Kindim

(Masyu 21:12-13, Mak 11:15-17, Luk19:45-46)

13 Jura wumb kuni owundu Pa-sopa nołmun kunum mandi erang,

JON 2:14 155 JON 3:9Jiisas eim Jerusalem konu ełe tonupum. 14 Nirikring, Gos nge men ngiiowundu ełe wumb kung kou ni, kungsiipsiip ni, kei ni, kom ku tiłan erik.Enjing, wumb ombu ok peł ełe molkku tiłan erikmulnjung. 15Pe Jiisas eimkan endi sipi, wumb ei kan piłangsitopu, wumb to anda kindim. Kindpi,wumb ku tiłan erik mulnjung wumbei top bein topu, ku peł ni ku ombuorung orung si kindim. 16 Jiisas kanpi,wu kei tu wuk, ku sik erik mulnjungwumb ei kanpi ek yi nim, “Enim epi eisipei! Enim na Arnan ngii yi eranginopu, top ngii mił sinermba mon!” panim. 17 Jiisas eim kin ekii siłminwumb ei, en enim yi piinjing. Gos ekendi yi pałim mił keimi tonu om. “Nakongun dinga erpi, Arnan nge menngii ka simba nipi end.”

18 Ba Jura wumb ei kanik yi ninjing,“Nim jep oł nipe jep oł endi eran, sinkenmin nimnge noman dinga peng ołyi mił en?” 19 Jiisas eim ek nipi orungkindpi yi nim, “Enim Gos men ngiiei to mani kindangin, nga na kunumtekliki mendpił ngii ei si tonu kindiptekmbii,” pa yi nim. 20 Pe Jura wumbyi ninjing, “Kung ngii 46 kinan, wumbngii ei teknjing. Ba nim kunum teklikimendpił ngii ei tekmbii nin min?”

21 Ba Jiisas eim Gos men ngii einim ek, ei eim ngenj ełe kołpu ngakunum tekliki konj angpi tonu ba eipiipi, ek ei nim. Ba wumb ek ei piipoł tunenjing mon. 22 Ei mił, Gos eimkołpu ekii se eim sipi nga konj angpiorung simba nirim ek ei, eim nge ekiisiłmin wumb ei Gos nge ek poł ei piikmił Jiisas eim yi kun nipi tor kindang,ek ei pii gii mendpił nik, mulnjung.

Jiisas Eim Wumb Pei Noman Tuk Pi-ipi Poru Ninim

23 Jiisas eim Jerusalem konu ełeJura kor owundu Pasopa kunum kaełe mułum. Mułang, wumb pei eimjep oł erim ei kenjing. Kanik, eimyi erim oł ei eim kin pii gii ninjing.24 Ba Jiisas eim wumb pii gii ninminninjing ei Jiisas eim keimi ni piinerimmon. Piinarpi, eim wumb kin bii ni

piinerim. Nimbił erang wumb pii giininenjing. Jiisas wumb noman ełekan poru niłim. 25 Wumb endi molkwumb ombu yi mił oł yi mił ełmin panik Jiisas eim ek ngunerngii mon. Ełenge nimbił erang Jiisas eim wumb peinoman tukrung nipe ełe noman pimei eim kan poru nim.

3Jiisas Eim Nikoriimas Kin Ek Nim

1 Wu endi wu num ei, eim embeNikoriimas. Wu ei eim lo ek piiłimwu.Eim Jura wumb ei tep wu nummołumwu. 2Wu ei eim epin kunum opu, Ji-isas mułum konu opu yi nim, “Ek embtokun wumb ngołun wu. Sin piin-min, nim Gos kindang, ek emb tokunwumb ngunjii nge on. Pe Gos wu endikin mulermba, ei eim jep oł en mił yikapłi enermba mon.” 3 Jiisas ek nipiorung kindpi yi nim, “Keimi mendpiłna nim kanip nind. Pe wu endi eiopu noman tuk konj kangił kembismił punerim kin, Gos sinim tep ermołum wumb ei kin konj mulermbamon.” 4 Pe Nikoriimas ek nipi orungkindpi yi nim, “Wumb tukui molknga kangił kembis mił tonu ongii miłnenj? Nga menjing kirim ełe tukpangin, nga menjing mek kindanginok konj mułngii nin min?” 5 Jiisas eimek nipi ngopu yi nim, “Keimi mendpiłna nim kanip nind. Pe wu endi eimnoł pepi, Gos Gui Ka ei sipi opu, wukonjmił punerim kin, keimi wu ei Gossinim tep ermołum ełe tuk punermbamon. 6 Wumb nii endi ngenj ełemengnim ei ngenj ełe wumb, nga GosGui Ka ełe wumb konj tonu ongii ei,Gos Gui Ka nge wumb,” a nim. 7 “Nanim kanip nind, ek ei piikin nomanembin to pinerii mon! Nim okun, ngawu konj mił mułii,” pa nim. 8 “Konupop tonum, ei eim pop top orungpupu, orung pupu enim. Konu poponum ei nim piin. Ba konu jiłi opu,nga jiłi orung punum ei nim piinan.Yi mił, wumb pei Gos Gui Ka ełe ok,wumb konj mił mulnjung kin, yi miłku,” pa nim. 9 Pe Nikoriimas ek nipiorung kindpi yi nim, “Epi ei er tonu

JON 3:10 156 JON 3:30omba mił nenj?” 10 Jiisas eim eknipi orung kindpi yi nim, “Nim Esrelwumb nge ek emb tokun ngołum wumołun, ba nimbił erang nim epi ei piikun enan?” 11 “Keimimendpił na nimkanip nind. Sin ek nipin enimngopunninmin ei, epi sin kanpin poru nipinkin, ek ni tor kindpin enim ngonmun.Ba enim ek ei piinarik, buł ngok ngokenmin,” pa nim. 12 “Na enim mei ełeepi ei, enim kanip ninj; ba ek ei enimpii gii ninanminmon! Pe na tonu epinepi ei nip enim ngumbii ei, er pii giiningii mił nenj? 13 Wumb endi tonuepin pupu kinałim mon! Gos Jiisas(Krais) kindang opu mei wu tełip ei,na nammendpił konu ei kanił. Nimbiłerang ei nga nam moł konu.”

14 “Kumb ok Moses eim mei wumbmulenjing konu ełe ka wembii endimił ond endi tonu kindpi pendim;yi mił ku Gos kingam kindang opumei wu tełim wu ei, wumb yi miłku erik; nga eim ond peri ełe tonukindik tok kundngii. 15 Kundangin,wumb pei na kin pii gii ninjing kin, enenim noman konj sik kunum kunumka mułngii. 16 Keimi, Gos eim kingamendeim mendpił mołum. Ba Goseim mei wumb pei noman mendpiłngopu, eim kingam endeim mendpiłei ngum. Gos eim yi mił erang kin,wumb pei eim kin pii gii ningii wumbei, Gos kin mułngii. Wumb ei nomankonj sik, kunum kunum konj mułngii.17 Gos eim kingam kindang om ei,wumb kos piipi, wumb ek nipi kunerpi yi ermba nge onerim mon. Goskingam ei kindang om ei, wumb sipiGos kin orung simba nge kindim.

18 Wumb eim kin pii gii ninen-jing kin, Gos kos owundu piimba.Kunum ei en enim Gos kin mulerngiimon, kunumkunumdupnokmułngii.Nimbił erang, Gos kingam endeim eikin pii gii ninenjing. Nga wumb eimkin pii gii nik mułngii wumb ei, no-man konj sik, kunum kunum konj kamułngii. 19 Gos wumb kos piimba ei,ek pułe yi pałim. Jiisas tiłang owunduei mei wumb noman tuk kin tiłang

ermba. Ba wumb en enim emii konunoman kulk, tiłang ełe onenjing mon.Nimbił erang, wumb en enim oł kiser mulnjung. 20 Wumb oł kis ełminwumb ei, en enim tiłang ei nomanngunałmin. Nimbił erang, wumb enenim oł kis peni ełe omba ni piiknge onałmin. Onarik, tiłang ełe oł kaei kin, opu orung erik buł ngołmun.21 Ba wu endi eim oł kun ełim wu,ei eim tiłang ełe opu, erang wumbkaniłmin. Wuei eimGosnge dinga ełeenim ni piiłmin.”

Jon Eim Jiisas Nge Ek Pułe Ei Ni TorKindim

22 Pe epi ei poru neng, Jiisas eimnge ekii siłmin wu ombu kin, Jurakonu orung ełe puk. Konu ełe pumolk, eim nge ekii siłmin wumb eiwumb noł pendik, ełmin. 23 Jon eim yiku wumb noł pendpi eririm, ei konuEinon ni konu ei, Salim konu mandisirim. Noł pei pim konu ełe wumb oknoł pinjing. 24 Eros Jon sipi kan ngiipindneririm kunum ei erim.

25 Jonnge ekii sikwu ei nge ombuniJura wu endi kin, tuk ek orung orungnik, wumb noł pendik ełmin oł ei ngenik. 26 Pe Jon nge ekii sik wu ombuok, eim kanik yi nik, “Ekmonwu, nimwu endi kin ok nim kin Joran konuorung molkuł, wu ei nim ek ni torkindin. Wu ei eimwumbnoł pendnimnik, wumb pei eim kin punmun,” paninjing. 27Pe Jon eimnipi yi nim, “Gostonu epin mołum ei epi endi wumbngunermba; nga wumb endi ei eimkapłi sinermba mon. Nimbił erangGos eim Krais kindang ya mani opu,wumb noł pendik ełmin oł ei ermbange om. 28 Enim ok piimin, na ek nipngunj, ‘Na Krais mon. Ba Gos na eimekii se omba konu na ok kindang ond,’pa yi ninj. 29 Pe wu endi eim ambsim kin, wu ei eim amb ei mendpiłmułmba. Pe eim nge wu angim eiangpi piim ni, eim angim wu ei ambsipi ek tingang, eim piipi ka piim.Nimbił erang wu ei amb simba wu eika piinim. Yi mił ku, na noman kaka piki top mołum. 30 Eim nge embeei am owundu ei tonu mendpił pang,

JON 3:31 157 JON 4:16na nge embe ei ammani mendpił ba,”nim.

31 “Wu endi tonu mołpu mani omkin, ei owundu mendpił mołum. Wuendi mei konu tonu om kin wu ei meiwu. Mei ełe epi ei nip ngonum, bawu endi tonu epin mani om wu ei,Jiisas epi pei tep er mołpu Owundumendpił mołum,” pa yi nim. 32 “Wuowundu eim ek niłim ei, piipi porunipi, kanpi poru nipi, ek nipi torkindiłim, ba wumb endeim endeim,endi eim nim ek ei piik, sik, ambiłgii nik, piik mulałmin min? 33Wumbendi eim ek ei ambił gii nik mułngii,wumb ei, ek ei piik ni orung kindngii.Gos ei eimek keimimendpił niłim,” paningii. 34Wu ei Jiisas Gos kindang om.Opu, Gos erim ek ei nipi tor kindim.Nimbił erang Gos eim Gui Ka ei, wuei kin dinga aninga er ngunerimmon;ba eim dinga owundu pei ngołum.35 Arim Gos eim kingam Jiisas ei no-man ngopu, eim epi pei kingam angiłełe ngopu, wu ei Jiisas epi pei tep ermołum. 36Wumb endi Gos kingam eikin pii ninjing kin, eim noman konjkunum kunum sipi mułmba. Wumbendi Gos kingamek ei pii gii ninenjingkin, noman konj ei, sinermba mon.Gos wumb ei kin kos owundu erpikindang; nga kumep kis eim kunumkunum simba.”

4Jiisas Sameriya Amb Endi Kin Ek

Tengim1 Kunum ełe lo ek piiłmin wumb

ek endi yi mił piinjing, “Jiisas eimkin ekii siłmin wu ombu ei wumbnoł pendik ngołmun. Nga wumb peiJiisas kin ekii siłmin ninjing. Jon kinwu ombu aninga ekii sek punjung,”pa ninjing. 2 Ba Jiisas eim wumbnoł pendnerim mon. Eim kin ekiisiłmin wumb ei wu amb noł pendikngunjung. 3 Jiisas eim lo ek piiłminwumb ei ek ei piinmin ni piipi, eimJura konu ei si kindpi, Galilii konuorung pum. 4 Pupu andłam endi ełeekii sipi pupu, Sameriya konu ełe tukpup ełe orundung tor bii ni pum.

5 Pe Jiisas eim pupu, Sameriyawumb konu owundu endi ełe tor om.Konu ei embe Saikar niłmin. Konuełe kumbok Jeikopmei nendii kingamJosep ngurum mei ei, konu ełe mandimił sim. 6 Noł tukpu ei kumb okJeikop siłim noł tukpu, ei konu ełesim. Jiisas eim noł tukpu ełe mandimułum. Jiisas andłam olt om eimten erim. Ei konu eni tinga beli simkunum.

7 Sameriya amb endi noł kułmbange om. Jiisas eim ek nipi amb eingum, “Noł na ngan numbii,” a nim.8 Jiisas ei kin ekii sik ok wu ombukonu owundu ełe puk, kuni top erngiinge punjung. 9 Sameriya amb niek nipi orung kindpi yi nim, “NimJura wu, na Sameriya amb. Nimbiłerang, nim na noł ngamb nin? Jurawumb kin Sameriya wumb kin teptok ende andnałmin mon!” pa nim.10 Pe Jiisas ek nipi orung kindpi yinim, “Nim Gos eim epi wii wumbngołum ei nim piin kin, kapłi nimna nii ei nim pii poł tokun kin nakii sen kin, noł ei ngamb nim nokunkonj kunum kunum mulnjii noł ei nanim ngumbii,” pa nim. Jiisas eimnoman konj ngumba ei nge piipi, eknipi amb ei ngum. 11 Amb ni ek nipiorung kindpi yi nim, “Owundu, nołming endi sinałim; pe nim noł wumbnok konj kunum kunum mułngii nołei, er sinjii mił nenj? 12 Sinim ngekupenjpin Jeikop, eim noł tukpu eisin ngum. Ok eim kingam noł nieim kung kou ni, kung siipsiip ni, eipei noł ei ngołum. Pe nim, eim tomani kindkin sin noł ka wii ngunjiimin?” 13 Jiisas eim ek nipi orungkindpi yi nim, “Wumb ya noł tukpuełe nonmun wumb ei, nga noł ełekulk nungii. 14 Noł ei kunum kunumtangpi, tonu opu topu tor wang ei no-man konj ngang konj kunum kunummułmba,” pa yi nim. 15 Amb ei eknipi Jiisas ngopu yi nim, “Nim noł eina ngo! Ngan, na noł nuwa enerang,nga ya noł tukpu ełe op kulermbii,”pa nim. 16 Jiisas eim ek nipi amb eingopu yi nim, “Nim pukun, wanim

JON 4:17 158 JON 4:39nen. Nga ya weł!” nim. 17 Amb niek yi nim, “Na wu molałim,” pa nim.Pe Jiisas ek yi nim, “Amb, nim nawu mulałim nin ei keimi nin. 18 Ok,nim wu angił orung pun. Pe nimwu endi nim kin mołum ei ninim wumendpił mon.” 19 Amb ni ek nipiorung kindpi yi nim, “Owundu na pepiind nim Gos oł ekii se ermba oł eipiikin niłin wu. 20 Sin Sameriya konuełe wumb ok kupenjpin noł mulk, eitonu komung Gerisim ełe kułou tokGos kinmen tok ełmin. Nga enim Jurawumb ei yi niłmin. Men tok erngiikonu ei Jerusalem konu ełe sałim,” paniłmin. 21 Jiisas ek nipi amb ei ngopuyi nim, “Nim na ek ei pii gii ninjii.Ekii kunumendi tonuombakunumei,mandi wumb tonu komung Gerisimełe Gos men tok enarik, nga wumbpei Jerusalem konu ełe Gos men tokenerngii ku. 22 Pe enim Sameriyakonu ełe wumb en enim Gos pii połtunarik, men tok ełmin. Nga sin Jurawumb ei Gos piiłmin eim kin men tokełmin. Ei nimbił erang, Gos ei kongunerpi, wumb sipi eim kin orung simbange wu ei, sin Jura wumb kin om.23 Kunum endi tonu omba nik, ei petonu om poru ninim. Wumb en enimGos kin men tok keimi mendpił ełminwumb ei en enim noman tuk ełe Goskin noman ka ngungii. Nga en enimmen tok keimi erik, Gos kin ngungii.24 Gos wumb mił mon! Gos eim GuiKa mołum. Wumb endi Gos kin mentok erngii ei, Gui Ka ełe erik en enimnoman ka ngok; ek keimi noman kangok ek keimi nik Gos ngungii.”

25 Amb ni ek yi nim, “Na piind, wuendi omba, ‘Krais’ niłmin. Wu ei omkin, sinim kin Gos nipi oł erim ei nipingumba.” 26 Jiisas eim ek nipi amb eingum, “Ei na; na pe nim kin ek tangmoł,” pa nim.

27 Eim ek yi neng kin eim nge ekiisik wu ombu orung onjung. Wu ombuen enim yi piinjing, “Eim amb ei kinnimbił erang, ek tangnim?” ni piin-jing. Ba wu endi opu, “Nim amb ei kinnimbił erang ek tangkin mołun? Nimnimbił oł en?” Jura wumb oł yi mił

enałmin; yi ningii wu endi onenjingnik, en enim yi piinjing. 28 Pe ambei eim noł ming ei mani kind sepi,konu owundu ełe orung pum. Pupu,wumb kanpi yi nim. 29 “Enim wu endimołumei, keningii wei!” pa nim. “Wueim na ok ełe mił pei ei nipi ngum. EiKrais min mon?” 30 Pe wumb konuowundu ełe si kindik, Jiisas mułumkonu ełe bin ni punjung.

31 Kunum ełe, eim ekii sinjing wuombu ek dinga yi ninjing, “Ek embtołum wu, nim kuni nui!” a ninjing.32 Ba Jiisas eim ek nipi ngopu yi nim,“Na kuni kombur sałim ei enim pi-inanmin,” pa nim. 33 Yi mił nengkin, Jiisas kin ekii siłmin wu ombu,ek en enim yi ninjing, “Wumb endieim kuni endi tuwuk ngunjungmin?”34 Jiisas ek nipi ngopu yi nim, “Na kuniei yamanimei ełe kunimon; ba yimił.Na Gos kindang onj; ei eim noman ełena ekii sind. Eim nge kongun ei na erporu nimbii,” pa nim. 35 “Enim ek yiniłmin, ‘Oi kapił kapłi pałim ei poruneng, sinim kuni kułou simin kunum,’pa niłmin. Na enim kanip nind, enimkan orung kind kinei! Kuni pei pol topmołum. Ei pe kunum ełe kuni singii.(Ei Jiisas eim ek ekin mił end nim.)Wumb okwumb ei pe na kin pii gii nikerngii,” pa nim. 36 “Wu nii endi eimkuni wiis kiłip topu kułou tum kin,ei eim kumep ka simba. Nga eim wuendi kuni wiis emb tełim wu ei kin,eł ełip ouni noman ka piingił. Nga yimił ku, wumb nii endi eim yi erangkin wumb na kui erik pii gii ninjingkin, eim kumep ka simba. Nga nimwu endi kin Gos ełe ka ei wumb kin ekemb topu ngum, eł ełip ouni nomanka piingił. 37Pe ek yi mił ei keimi, ‘Wuendi kuni emb tałpi pendiłim kin, wuendi opu kuni kułou topu siłim.’ 38Naenim kuni se nip kindamb punjung, eienim kongun er tilenjing; wumb epikongun dinga er tał pendnjing konu,enim puk kuni singii nge punjung.”

39 Pe Sameriya wumb pei Jiisas kinpii gii ninjing. Nimbił erang, ambei eim ok erim oł ei, Jiisas eim piipinipi tor kindim. Amb ek yi neng kin,

JON 4:40 159 JON 5:6wumb Jiisas eim kin pii gii ninjing.40 Pe Sameriya wumb ok Jiisas eimkanik, kii sik yi ninjing, “Nim sinkin mułmun min?” pa nengin kin,Jiisas eimkonu ełe kunum tałmendpiłmułum.

41 Pe kunum ei wumb pei nga Jiisasnge ek piik eim kin pii gii ninjing.42 Pe wumb ei ek yi ninjing, “Amb,nim ek ei sin pii giimendpił ninenjpinmon. Sin sinim eim ek ei piipin, ngaeim kanpin enmin. Sin piipin eim wuei mendpił mei wumb pei Gos kin sipiorung simba nge onum, pa ninjing.

Jiisas Wu Owundu Endi Eim KingamEr Ka Erim

43-44 Jiisas eim ek nipi tor kindpi yinim, “Gos oł ekii se ermba ei piipi nipitor kindpi ełim wu, ei eim konu ełeeim embe tonu punanim,” nim. Pewumb Jiisas eim ek ei piinerangin kinkonu ełe kunum tał moł pu poru nipipendpi, eim konu ełe si kindpi, Galiliikonu ełe pum. 45 Pe Jiisas eim pupuGalilii konu ełe tor pang, wumb eimonum nik ka piinjing. Nimbił erang,ok en enim kor owundu kuni owii,‘Pasopa’ niłmin kunum ei Jerusalemkonu ełe puk Jiisas nge epi kanimkanim erim ei kenjing.

46 Nga Jiisas eim opu, Galilii konuełe orung konu endi Keina niłmin ełetor om. Konu ełe ok eim noł mendpiłei erang opu noł wain mendpił pimkonu ełe. Pe Kapaniyam konu ełegapman nge epi tep ełim wu endimułum. Wu ei eim kingam eningtum. 47 Wu ei eim mołpu piim ni,Jiisas Jura konu si kindpi, Galilii konuełe onum ninjing. Wu ei yi piipi eimpupu, Jiisas kin dinga kii sipi yi nim,“Nim kapłi mani na ngii pukun, nakangi kułmba mandi enim. Ei er kaerkin se konj sinjii,” nim. 48 Jiisaseim ek nipi eim ngum, “Pe enim jepoł kanim ei kinenjing kin, enim piigii ninerngii,” pa nim. 49 Pe gapmannge epi tep er mołułum wu ni yi nim.“Owundu, nim sikir mani oi! Monpeng kin, na kangi ei kołpu ermba,”pa nim. 50 Jiisas ek nipi wu ei ngopuyi nim, “Nim po! Nim kinganim ei

konj kindpi mułmba,” nim. Wu niJiisas nim ek ei pii gii nipi pum. 51Wuni eim andłam ełe pupu peng, eimnge kongun wumb tor ok, eim kanikyi ninjing, “Nim kinganim ni ka wiimołum,” pa ninjing. 52 Pe wu ni eimkongun wu ombu kii sim, “Konu enikunum nenj eim ka wii mił mułum?”“Oltin konu eni beli orung kunumei, eim ening ei poru neng, ka wiimułum,” pa yi ninjing. 53 Yi nenginkin, arim eim piim oltin kunum ełeJiisas ek yi nim, “Nim kinganim konjmułmba,” pa yi nim, ei piim. Pe eimpii gii neng, eimngewumb tiłap ei kinouni Jiisas kin pii gii ninjing. 54 Jiisaseim Juriya konu ełe si kindpi pupu,Galilii konu om. Opu kin, Galilii konuełe, eim jep oł nga ei eririm. Jiisas eimok noł wain eririm. Nga wu ei kingamer ka erim, jep oł tał mił erim.

5Besesra Konu Ełe Noł Gop Kembis Ełe

Jiisas Wu Endi Er Ka Erim1 Pe ei poru neng kin, Jura wumb

kor owundu nge kuni owunduendi tonu onum nengin kin, Jiisaseim Jerusalem konu ełe tonu pum.2 Jerusalem konu ełe mandi kungsiipsiip ngii ondu konu ełe endisim konu ełe, noł gopu kembis endimułum. Noł ei Eipru wumb ek embeełe embe yi siłmin, ‘Besesra’ niłmin.Konu ełe ngii tika angił orung engim.3 Ngii tika ełe, wumb pei ening pimwumb ni, ningił kis mułum wumbni, simb kis mułum wumb ni, wumbngenj embił pei kułum wumb, peikonu ełemulnjung. Noł ei ołup tumbani kui er mułułmun. 4 Kunum endi,Gos Owundu nge enjel endi kindangopu, noł ełe mandring pupu, noł eiołup tang kin, wumb endi ok opumani noł ełe pułum ei, eim eningei poru nipi, ka sałiłim. 5 Wu endingii tika ełe mułum wu ei, eim eningkunum kinan tang pałiłim. Wu eikung ngii 38 pei mułum. 6 Jiisas opukenim ni, wu ei or pepi mułum. Jiisaspiinim ni wu ei ening kunum kinan

JON 5:7 160 JON 5:27tum pim. Pe Jiisas ek nipi wu eingum, “Nimngenj ei opu, ka bani piinmin?” 7Ening pimwu ei ek nipi orungkindim, “Wu Owundu, noł ei ołupełimkunumei, wu endi napaki tanginbii ei, wu endi mon. Nam bii ni ełeei, kapłi enerang, wumb na to manikindik, ok ku noł ełe puk pułmun,” panim. 8 Jiisas ek nipi eim ngopu yi nim,“Nim tonu angkin ninim peł ei sikinpui!” nim. 9 Pe sikir wu ni angpi, eimpeł ei sipi pum.

Pe kunum ełe, kor kunum. 10 Jurawumb wu ei kanik yi ninjing, “Pe korkunum ei, nim nimbił erang peł ei kowukun tuwun? Ninim nge peł tuwunei, sin nge men tołmun lo ełe monninim,” pa ninjing. 11 Ba wu eningpeng opu ka pum wu, ni ek yi nim,“Wu ei ka er ka erimwu ei eim yi nim,‘Nim peł ei sikin pui!’ nim,” pa nim.12 Pe wumb eim kii sinjing, “Wu niinim peł ełe sikin pui nim?” 13 Ba wuening pimwu opu ka pumwu ei, Jiisaspii kun enerim mon. Nimbił erang,wumb pei tuk ełe mulnjung. Jiisaseim konu eipi pum.

14 Ekii se Jiisas wu ei, men tołmunngii owundu ełe kanpi wu ei nim,“Piini! Nim pe ka mołun; nga oł kisendi enenjii. Nim nga en kin oł embintui owundu endi nim tonu omba,” panim. 15 Pe wu ni pupu, Jura wumbkanpi yi nim, “Wu endi na er ka erim,ei Jiisas.” 16 Yi neng kin, Jura wumbJiisas tumun ni piik enjing. Nimbiłerang, eim oł ei kor kunum men toł-mun lo ełe mon niłim kunum ei, Jiisaseim jep oł ei enim. 17 Ba Jiisas eknipi orung kindpi yi nim, “Na Arnanei kunum kunum kongun er mołum.Pe na yi ku kongun ei end,” pa nim.18 Yi neng kin, Jura wumb, “Jiisas tokundmun mendpił,” ninjing. Nimbiłerang, eim lo ek kor kunum pałim ekei, ekii sipi enałim. Ei ek yi ninim,“Gos ei na Arnan mendpił,” ninim ekei yi mił, “Eim Gos mił mołpu ninimmin?” a yi ninjing.

Gos Kingam Eim Dinga Peng KongunEnim

19 Pe Jiisas ek nipi orung kindpi yinim, “Na ek keimi mendpił nip enimngond. Na Gos kingam nam nomanełe oł endi enand, mon. Nam Arnanełim kanił epi ei minj end. Arnan eimełim epi pei ei, na eim kingam yi kuermbii. 20Na Arnan eim noman ka nangopu, eim epi pei enimmił na andantołum. Nga Arnan eim kin kongunowundu kombur nga na andan tumbaku. Yi mił erang kin, enim puku sikerngii. 21 Arnan eim wumb kułii eimnga noman konj ngołum. Yi mił ku,nam noman ełe wumb ombu nomankonj ngamb konj mułngii ni piił ei, nayi mił ku eł. 22 Arim, wumb oł kis en-jing kin kos piinermba. Eim kongun eimok topu, na eim kingam kos ei piipermbii nip, eim kingam ngum porunim. 23 Yi mił pałim, wumb pei Arimembeambił tonukindiłmin. Yimił ku,kingam anm embe ambił tonu kind-ngii. Wumb endi kingam nam embeambił tonu kindnenjing kin, Arim eimkindang eim embe ambił tonu kind-nerngii,” pa yi nim. (Jiisas eim kin Goseim kindang om ei, ek ekin mił nim.)

24 “Na ek keimi mendpił nip enimngond. Wumb endi na ek ni piipi nakindang onj ei, Gos kin pii gii nim kin,eim noman konj sipi kunum kunumka mułmba. Wumb ei oł kis enjing,eim kos ei tonu onermba mon! Eimwumb koltmun ngenj ei si kindpi,pe eim noman konj nga sipi kunumkunum mułmba.” 25 Jiisas ek nganipi yi nim, “Keimi mendpił na enimkanip nind. Kunum endi tonu ombamin, ei pe tonu onum ei, wumb kułiiwumb ei Gos nge kingam na ek eipiingii. Wumb na ek ei piingii wumbei, noman konj sik kunum kunum kamułngii. 26 Na Arnan, eim nomankonj nge puł wu, eim noman dingaei na eim kingam ngum. Pe kingamna yi ku, nam noman konj ka namkin pałim. Wumb Gos ek pii gii nin-jing kin, kingam na wumb ei nomankonj ei ngumbii. 27 Gos kindang opumei wu tełim ei, na eim arim eimkingam wumb oł kis enjing kos piipi,

JON 5:28 161 JON 6:5‘Erangłi!’ ni piipi ngum. 28 Enim ek eikin puku sinerngii mon. Kunum enditonu omba wumb kułii mer tukpuełe wumb ei, na ek ei nimbii piingii.29 Piik, tukpu konu ełe si kindik torongii. Wumb oł kun ełmin wumb eiangk, noman konj sik kunum kunummułngii. Wumb oł kis kanim kanimerik kulk wumb ei, angk tonu ok, ngaoł kis enjing kos ełe piik kin konu kispungii.”

WumbKombur Jiisas Nge Ek Puł Ei NiTor Kindiłmin

30 “Na nam noman ełe epi endienermbii. Na Arnan eim ek nim miłpiinj ek ei nip, wumb oł kis enjingkos ermbii. Nimbił erang, wumb kospiimbii ei kun ka sałimmił piimbii. Nakindang onj ei, eim noman ełe na ekiisip ermbii end. 31“Pe nanammendpiłek endi ni tor kindmbii ek ei, ek keimimin mon? Nii piimba? 32 Ba Arnanmołpu na ek ek ei nipi tor kindim. Pena piind, na ek ei nip keimi mendpiłpałim. 33 Ok enim Jon multum konu,ek nik, kii sik kindik ei, Jon ek keimina kin nipi tor kindrim. 34 Wumb naek ni tor kindik, na enj oł pułe nikenmin ei, piinand mon. Ba na nomanełe on ek ninim ek ei, Gos enim sipiorung simba ni piip ek ei nind. 35 Joneim dup alam mił tiłang erpi wumbngum. Enim noman ełe, dup alamei kin kunum aninga er ka piinjing,”Jiisas yi ninim. 36 “Ba epi endi ei, Jonna kin ek nirim ei to mani kindim ei,na nge pułe ni tor kindnim. Kongunpei na Arnanngumkongun ei, er porunimbii. Kongun ombu na end, nakongun ei erip, wumb andan tamb,wumb piingii nip end. Na Arnankindang onj ni piingii. 37 Na Arnanei, na kindang onj. Na Arnan, eim nange pułe nipi tor kindim. Enim eim ekendi piinałmin. Nga eim kinałmin ku.38 Eim nge ek ei, enim kin pinałim ku.Nimbił erang Arnan wu endi kindangopu, eim kin enim pii gii ninenjing.39 Gos nge ek ka mon ełe gerngii ei,enim noman konj sik, kunum kunummułngii ni piiłmin. Ek ei, na ngeek pułe ei, ni tor kindiłim,” pa nim.

40 “Ba enim na kin ok, noman konj eisimin ni piinanmin. Enim noman yipinałim,” pa nim.

41 “Wumb na embe ambił tonukindngii ni piinand. 42 Ba na enimnoman ełe piind. Enim Gos kin no-man ka ngok ngok enmin oł ei, enimnoman ełe pinałim. 43 Na Arnan ngenoman dinga ełe na onj; ba ei nanind ek ei, enim piinanmin. Ba wuendi eim nge noman dinga ełe nipiomba wu ei, eim nimba ek ei, pi-ingii. 44 Enim wumb eipi, sin embeambił tonu kindngii ni piinmin. Baenim Gos mendpił tonu mołum ei,sinim embe, ei ambił tonu kindmbani piinanmin. Pe Gos Owundu tonumołum ei, enim eim embe ełe, pii giiningii ei kapłi enanim mon. 45 Enimpiinmin mił, na Gos kin ek nip enimoł kis kos er ngumbii ni, noman topiinerngiimon! Wu endi enimkin koser ngumba wu ei, Moses. Wu ei enimpiik kin, ‘Sin paki tumba,’ ni piinmin,ba ei enim kos erpi ngumba wu,” panim. 46 Pe enim Moses nge lo ek ei piigii nik pim kin, na ek ei pii gii ningiiku. Nimbił erang, Moses eim na ngeek ei pultum. 47Ba Moses eim pultumlo ek ei pii gii ninenjing kin, kapłi nange ek ei enim pii gii ningii mił nenj?”

6Jiisas Eim Wumb 5,000 Pei Kuni

Ngum(Masyu 14:13-21, Mak 6:30-44, Luk

9:10-17)1 Jiisas eim ek ei nipi poru ni

pendpi, eim Galilii noł gopu ełe orun-dung orung pum. Pum konu ei, ngaembe, ‘Taiperiyas noł gop’ niłmin.2Pe wumb tiłap owundu ei eimwumbening pim wumb ni, eim jep oł peierim ei, kanik kin, eim pum konuełe ekii sik punjung. 3 Jiisas eim ngeekii siłmin wu ombu eim sipi kin,tonu komung ełe tonu puk mulnjung.4 Jura wumb kor kunum ka niłmin ei,‘Pasopa’ kuni owundu niłmin kunumei mandi omba enim. 5 Jiisas eimmołpu kin, kan orung orung kindkenim ni, wumb tiłap owundu endi

JON 6:6 162 JON 6:25eim kin ongii nge onjung. Pe eim eknipi, wu Pilip ngopu yi nim, “Sinimkuni min bres konu jiłi sipin wumbei kuni ngumun?” 6 Pilip ek nimbaek ei piimbii nipi kin, Jiisas eim Pilipkii sim. Jiisas eim ermba mił oł ei piiporu nipi nim. 7 Pilip ek nipi, orungkindpi yi nim, “Sinim bres top ermin,ei ku 200 mił ba pałim, ei ya mołmunwumb ei, nungii ei kapłi enermba,”pa nim. 8 Jiisas kin ekii siłmin wumbei, wu endi embe Endru ei, SaimonPiisa angim, eim ek yi nim. 9 “Kangiendi eim kuni bres embe ‘barlii’ angiłorung kin, omu tał eim se mołum. Eiya wumb tiłap owundu mołmun ei,kapłi ermba pinałim,” pa nim. 10 Jiisaseim ek yi nim, “Wumb nengin kin,mani mułngii,” pa nim. Wumb konuełe kui engimb pei pim konu ełe mul-njung. Pe wu konu ełe mulnjung wuei, 5000 pei yi mił, wu am pei mul-njung. 11 Wumb pei mani mułanginkin, Jiisas eim bres angił orung ni sipikin, Gos kin prei erpi, mok topu, eimekii siłminwumbngum. Nga eimomutał yi ku erpi ngum. Eim ekii siłminwumb kuni ei, wumb pei ngok, wumbei en enim kuni numun ni piinjingmił, nunjung. 12Wumb tiłap owunduei kuni nangin kapłi erang kin, kunimend orung pei mułum. Pe Jiisaseim ekii siłmin, wu ombu kanpi yinim, “Enim kuni orung mołum ei, sikkułou tungii. Mon peng kin, kuniei wii mił ba, ei mon!” pa yi nim.13 Pe wu ombu, bres barlii nunjungorung mułum ei sik girenj kon engkinga tał tu wunjung ei, wumb pei kuninunjung, orung mułum ei, sik girenjkon tunjung.

14 Pe wumb pei Jiisas eim jepoł erim ei kanik yi ninjing, “Keimimendpił, wu ni tor kindiłim wu eiGos kindang mei konu ełe om ei, sinpaki tumba nge om,” pa yi ninjing.15 Pe Jiisas eim piim ni, wumb ei okeim ambilk, eim en enim king mund-ngii enjing ei piipi kin, wumb pei sikindpi kin, eim endeim mendpił tonukomung ełe orung pum.

Jiisas Eim Tonu Noł Peł Ełe AndpiPum

(Masyu 14:22-23, Mak 6:45-52)16 Konu pou neng, Jiisas eim nge

ekii siłmin wu ombu noł gopu ełemani punjung. 17 Puk noł kanu ełetonu puk kin, Kapaniyam konu ełeorung bin ni piik punjung. Pe konuemii ermba erim kunum ei, Jiisas eimwu ombu kin tor onerim. 18 Pe wuombu noł kanu ełe pangin kin, konupop owundu topu, noł tuk ełe topu,pinin nipi yi erim. 19 Pe wu ombunoł kanu ełe eim dolu sik pu, konuturii mił ełe puk kenjing kin, ni Ji-isas noł peł ełe opu, mani noł kanuełe mandi om. Wang kin, wu ombuen enim mund mong enjing. 20 Ba,Jiisas eim opu yi nim, “Enim mundmong enerei! Na mendpił ond,” payi nim. 21 Wu ombu, eim noł kanuełe tuk simin nik enjing ni, noł kanuei pe mendpił, en enim pungii ni piikonjung konu ełe, kun tor om.

Wumb Pei Jiisas Kur Andik Punjung22 Nga kupiiring, wumb tiłap

owundu pei en enim yi piinjing. Jiisaseim nge ekii siłmin wu ombumendpiłnoł kanu ełe punjung. Jiisas eim nołkanu ełe, tonu pupu, punerim. Nołkanu endi konu ełe, sinałim mon.Jiisas konu ełe tor omba nik, noł gopełe orungdung wumb ei kupiiring ok,ok konu ełe mulnjung. Ba Jiisas eimnoł peł ełe andpi pum ei, wumb enenim piinenjing. 23 Taiperiyas konuełe nge noł kanu kombur ok OwunduJiisas bres sipi, Gos kin prei erpi,wumb kuni ngang nok enjing konuełe mandi onjung. 24 Pe wumb tiłapowundu ei molk kenjing ni Jiisas kineim ekii siłmin wu ombu kin, konuełe mulenjing. Pe noł kanu komburełe tonu puk, Kapaniyam konu ełepupun, Jiisas kurmun nik, Kapaniyamkonu ełe punjung.

Jiisas Eim Epin Konu Ełe Bres MiłMołum

25 Wumb tiłap ni konu ełe tor puk,Jiisas eim kenjing. Kanik kin, yi nin-jing, “Ek emb to wumb ngołun wu,

JON 6:26 163 JON 6:45nim kunum nenj ya on?” 26 Jiisas eimek nipi, wumb tiłap ei ngopu yi nim,“Na ek keimi mendpił enim kin nipngond. Enim jep oł pei enj kanik kin,nga na kuruk onanmin mon. Ba enimkuni bres ei nangin, pinang punum eipiik kin, na kuruk onmun?” pa nim.27Nga Jiisas eim yi pim, “Enim ya meiełe kuni minj numun kuni ei naminni piik, ełe nge kongun enerngii mon.Ba enimkongun erngii ei, noman konjkunum kunummułngii ei nge kongunerngii. Noman ei kunum kunum konjsałim kuni ei singii. Singii kuni ei nge,wu kingam Gos kindang mei konu ełemani opu wu tełim ei, enim ngumba.Arnan Gos eim noman dinga wii ei,na kin ngum poru nim.” 28 Pe wumbei ek yi mił ninjing, “Sin nimbił ołerpin, Gos nge kongun ei erpin bin?”29 Jiisas ei nipi orung kindpi yi nim,“Gos nge kongun ei yi pałim. EnimGos na kindang ya mei ełe op kin,na kin pii gii ningii.” 30 Wumb ei enenim yi ninjing, “Nim jep oł nipe jepoł eran, sin nim kin pii gii nimin?Pe nim kongun nipe kongun enjii?31 Kumb ok sin nge kupenjpin nołei, wumb mulenjing konu ełe kunimana ei, sik nunjung. Gos nirim ekyi mił ninim, ‘Gos tonu epin konu ełekuni ei, ngang kin nunjung.’ Pe nimkuni yi ku, sin nga numun ni piikenjing.” 32 Wumb ek yi mił nenginkin, Jiisas eim ek nipi orung kindpi yinim, “Na ek keimi nip enim ngond.Moses eim tonu epin konu ełe kunikeimi ei sipi kin enim kupenjing nołei ngunerim mon. Na nge Arnaneim tonu epin konu ełe kuni keimiei, noman konj kunum kunum enimngonum. 33Gos eim bres ei ngumbresei, tonu epin konu ełe si kindpi, maniom bres ei, mei wumb noman konjka ngomun,” pa nim. 34 Pe wumb eienim yi ninjing, “Owundu, nim bresei, sin kunum kunum ngunjii!” payi ninjing. 35 Jiisas ek yi nim, “Nanam kuni ei nge, noman konj wumbsingii sałimei nam. Wumbendi na kinomba wumb ei, nga epi endi simbii ni

piinermba mon. Ei yi mił, wumb ei,nga kuni tang piinermba. Nga wumbendi na kin pii gii nim kin, eim nołnga nuwa erang kin, piinermba mon.36 Na enim kanip ninj, enim na kanporu ninmin. Ba enim na kin pii giininenjingmon!” pa nim. 37“Pewumbpei na Arnan ngumbawumb ei, na kinekii sik ongii. Wumbendi na kin ombaei, na eim to tor kindnermbii; keimimendpił mon! 38 Na tonu epin konuełe si kindip, manimei konu ełe onj ei,nam noman ełe ekii sip, endmbii niponenj, mon! Na Arnan eim kindangonj ei, eim nge noman piimba miłei, na ekii simbii. 39 Eim noman ełeyi piipi kin, na kindang onj ei, yimił; wumb pei eim na ngopu porunim ei, na wumb endi si kindnermbiimon. Ekii se muł mei poru nimbakunum ei, nam wumb pei Gos kin,nga konj sip orung simbii. 40 Na ngeArnan ei eim noman yi pałim. Wumbpei na kangi ei kanik pii gii ninjingkin, noman konj ka sik kunum kunummułngii. Mułngii wumb ei, na kunumporu nimba kunum ełe, wumb ombuna konj sip orung simbii.”

41 Jiisas eim yi nim, “Na nam kunibres ei tonu epin konu ełe, si kindipmani onj.” Yi neng kin, Jura wumbek ei piik, popuł sik, eim ek ngok, ekpei nik eim ngunjung. 42 Pe wumben enim yi ninjing, “Wu ei Jiisas,Josep nge kingam. Sinim eim arimmam ei kaninmin. Nimbił erang eimyi ninim? Na tonu epin konu ełesi kindip mani mei konu ełe onj,’ninim?” 43 Pe Jiisas eim ek dinganipi, orung kindpi yi nim, “En enimmołmun tuk ełe, ek eipi eipi ninerngiimon! 44 Wumb endi na kin wii on-ermba, mon! Na nge Arnan ei nakindang kin, na onj. Eim wu enditu wupu, na ngum kin wumb ei, eimkunum poru nimba kunum ełe, nawumb ei, nga konj sip orung simbii.45 Ek ni tor kindi kindiłmin wumbmon ełe ek ka pałim ei,‘Gos wumb pei, ek ei emb topu wumb

ngołum. Pe wumb ei, na ngeArnan ek ei piik, ekii sik poru

JON 6:46 164 JON 6:66nik wumb ei, na kin ołmun,”pa nim.

46 Wumb endi Gos endeim kinałminmon. Na Gos kin ouni mołup kin,na kindang mei ełe onj. Na endeimmendpił, na Arnan Gos kanił. 47 Naek keimi mendpił nip enim ngond,wumb endi na kin pii gii nimba wumbei eim noman konj sipi kin, kunumkunum mułmba. 48 Na nam kuni einge, noman konj wumb singii sałimei, nanim ngoł. 49Kumb ok, enim ngekupenjing noł, wumbmulenjing konuełe kunimananiłmin kuni ei nok, kolkmon erik, poru nik. 50 Ba pe kuniei eim tonu epin konu ełe si kindpimani om kuni ei, na nam moł kuni ei,wumb endi sik nungii ei, na kin pii giiningii wumb ei, kunum kunum konjmułngii. 51 Na kuni ei, noman konjpeng kin, tonu epin konu ełe si kindip,mani onj. Pe wumb endi, kuni ei sipinim kin, eim noman konj sipi, kunumkunum mułmba nge, ei simba. Pe nakuni ei, eim ngumbii ei, nam ngambto kundangin kin, manimei ełe wumbei noman konj singii.”

52 Pe Jura wumb en enim mołmuntuk ełe ek eipi nik yi mił ninjing,“Nimbił erang eim ngenj ngopu kin,sinim ei ngenj kuni mił ei ngumba?”53 Jiisas eim ek nipi, orung kindpi yinim, “Na ek keimi nip enim ngond ei,Gos kindang mani opu mei wu tełimei, na kołup miyem bein tamb kin,wumb na kin pii gii ningii wumb ei,noman konj kunum kunum mułngiiei, singii. Ei yi mił, wumb endi kunini, noł nunjung kin kunum kunumkonj mułngii. 54 Wumb endi na ngemiyem ngenj mił epi nołmun wumbei eim noman konj sipi kin, kunumkunummułmba. Gos Owundu kunumporu nimba kunum ei, na wumb einga konj sip orung simbii. 55 Nimbiłerang, na nge ngenj kin miyem ei,noman tuk nge kuni mendpił mołum.56Wumbendi nangenj,miyemmił epiei nopu, na kin piipi, mułmba wumbei, na nam wumb ei kin mułmbiiku. 57 Arnan eim konj kunum kunummołpu kin, na kindang op, Arnan nge

noman dinga ełe nge, nam nomankonj moł. Pe yi mił ku, wumb endina ngenj mił epi ei num kin, namngenomandinga ełe, eimnomankonjkunum kunum sipi, mułmba ei, eimngumbii. 58Pe kuni ei tonu epin konuełe si kindpi mani om kuni ei, okenim kupenjing noł wumb mulenjingkonu ełe, kuni nok, kolk poru ninjing,ei kin ende mon. Wumb endi, kuniei num kin, eim noman konj sipi,kunumkunummułmba,” Jiisas yi nim.59 Kapaniyam konu ełe men tołmunngii ełe, Jiisas eim ek emb topu, wumbngopu, eim ek yi nim.

Ek Noman Konj Pimba Ek Ei JiisasNge Mendpił

60 Pe Jiisas eim kin ekii siłmin wupei ek ei piik, noman embin to piin-jing. Piik yi ninjing, “Wumb nii endiek ei piimba?” 61Ba eimekii siłminwuombu, ek ei piik kin, ek orung orungninjing ei, Jiisas ei eim noman ełe, ekei piim. Jiisas eim nge ekii siłmin wuombu ngopu yi nim, “Enim ek ei enimnoman ełe to kis enmin?” pa nim.62 “Pe Gos kindangmani mei wu tełimei, na mani onj, konu ełe nga orungepin konu ełe tonu pup kin, nimbiłoł mił piingii ei, enim kis piingii?63 Noman konj ei, Gos Gui Ka wumbngołum; ba sinim wumb noman konjsinałim. Pe sinim ngenj ei, wumbkułii mił mołum. Na ek ei nip enimngond ek ei, enim noman ełe kunimił mołum ek ei, enim noman konjngołum. 64Ba enimmołmun konu tukełe mołmun wumb ei, kombur pii giininanmin.” Kumb ok pii gii ninarikmulnjung wumb ombu ei Jiisas piim.Wumb ei, na nge opu orung wumbkonu ełe, ni tor kindmba ni yi piirim.65 Pe Jiisas ek yi nim, “Wu endi nange opu orung wumb kin na ni torkindmba ei nge na piip kin, ok ek ei,nip enim ngunj,” pa nim. “Pe na ngeArnan ei, eim dinga wu ei ngunełangkin, wu ei na kin onełang mon.”

66 Jiisas ek ei nipi, poru neng kin,wu ombu Jiisas kin ekii sik erik, wuombu Jiisas si kindik, en enim orung

JON 6:67 165 JON 7:16punjung. Puk kin, nga Jiisas kin tepto endnenjing mon. 67 Pe Jiisas eimek nipi, eim kin ekii siłmin wu engkinga tał ei, kanpi yi nirim, “Enim yiku, na si kindik, pungii enmin min?”68 Saimon Piisa eim ek nipi, orungkindpi yi nim, “Owundu, pe sin konujiłi orung bin? Nim nge ek eimendpił,noman konj kunum kunum sin kinnoman konj ngumba. 69 Sin nim kinpii gii nipin poru ninmin. Nim Gosnge oł kun ka nge puł wu ei, sin piin-min,” pa nim. 70 Jiisas ek nipi, orungkindpi yi nim, “Nimbił erang na enimwu engki nga tał wii top sinj; ba enimmołmun konu tuk ełe wu endi mołumei, Seisen gui kis eim kin mołum,” panim. 71 Jiisas ek nim ei, Juras Sai-mon Eskeriyas nge kingam ei kin piipinim. Jiisas kin ekii sinjing konu ełetuk mołmun, wu engki nga endeimmulnjung konu ełe tuk, eim mułum.Ba ekii se, wu ei eim Jiisas sipipi, opuorung wumb angił ełe ngopu kin, kusim.

7Jiisas Nge Angim Noł, Eim Kin Pii Gii

Ninenjing1 Pe ei poru neng kin, Jiisas eim

Galilii konu ełe endim. Ba Jura wumbeim tumun ni erangin kin, eim Juriyakonu ełe nga endnerim mon. 2 Jurawumb en enim kor owundu kunumendi alap ngii ełe kuni owundu noł-mun oł ei nge, kunum ei tonu ombaei, mandi enim nik enjing. 3 Pe Jiisaseim angim noł yi ninjing, “Nim yakonu ełe si kindkin Jura konu ełe pan,nim kin ekii sik ok wu ombu, nimenjii kongun ei keningii,” pa ninjing.4Wumb ombu Jiisas kin ek yi ninjing,“Pe wu endi eim peni ełe mułmbii nipiip, yi ełim ei, eim epi koi er enałimmon. Nim epi yi ermbii ni piikin kin,pukun wumb ningił ełe pei enjii,” paninjing. 5 Jiisas eim nge angim nołei, eim kin pii gii ninarik kin, ek yimił ninjing. 6 Yi nengin kin, Jiisas eknipi yi nim, “Kunum ei wumb pei napiik kanik erngii ei, tonu onanim; ba

enim kuni owundu pungii kunum ei,noman ełe pei sałim,” pa nim. 7 “Yamei wumb ei, en kin opu orung erngunerngii mon; ba na kin opu orungenmin. Ei nimbił erang, na ek nip torkindił ei, ‘En enim oł kis enmin ei,’ nani tor kindip kin, ek yi mił ei na kinopu orung enmin,” pa nim. 8 “Pe enenim kuni owundu ei puk, Jura wumbkor kunum ka niłmin kunum ei, pukkeningii. Ba pe nga, na kor kunumka ei pup kinermbii. Na bii kunumei tonu onanim. 9 Jiisas eim ek yinipi kin, eim Galilii konu ełe kunumkombur nga enj mułum.

Jura Wumb Kuni Owundu Nik EłminAlap Ngii Ełe Jiisas Pupu Kenim.

10 Jiisas nge angimnoł ei Jurawumbkułou tok ełmin konu ełe keningii ngeok punjung. Pe eim yi ku ekii se pum.Jiisas eim pum ei, peni ełe punarpikin, koi mił erpi pum. 11 Jura wumbkułou tokmulnjung kor kunum ka ełemolk. “Wu ni jiłi punum?” pa nik,kurukmulnjung. 12Pe Jurawumb eimkin ek kanim kanim ninjing. Wumbkombur molk, “Mon wu ei, wu ka,”pa ninjing. Ba wumb kombur molkyi ninjing, “Mon wu ei, eim wumbkanpi kin, ek kend topu niłim,” paninjing. 13 Jura wumb kombur Jiisaskin pii gii nik, wumb pei konu ełe tukmulnjung; ba lo ek piiłmin wumb kinmund mong enjing. Erik kin, wumbendi tonu angk, Jiisas nge ek endininenjing. Nimbił erang, wumb endieknipi, “Jiisas eiMesiya” nimbawuei,men tołmun ngii ełe, to anda kindngiiniłmin, pim.

14 Pe Jura wumb kuni owundukunumka nik ełmin kunumei, aningamandi no poru ningii, er mułanginkin, Jiisas Gos ngii owundu tuk ełeangpi, ek nipi wumb ngum. 15 PeJura wumb kenjing ni mon gerpi nim.Neng kin, wumb puku sinjing. “Eimmon konu endi pupu neng kin, kinen-jpin mon? Nga eim mon ei gernimmił nenj?” 16 Pe Jiisas wumb ei eknipi ngopu yi nim, “Na pe nip, enimngond ek ei, na nge mon. Ei Gos ngeek, eim na ‘Pui’ nipi, kindang kin, na

JON 7:17 166 JON 7:37onj. 17 Pe wumb endi, Gos ek ei piipinipi, ermba wumb ei, eim na nind ekei piipi omkin, eimGos kin ba. Min nanam noman ełe ek ei nind. 18Wu endieim noman ełe, ek ninim ei eim embetonu ba ni piipi ninim. Ba wu endikindang om ni piipi kin, eim embe ertonu kindpi kin, ek kunnipi ermbawuei, eim oł kis endi eim kin pinermba,mon! 19 Kumb ok Moses enim lo eknipi, ngurum kunum ei, enim moł-mun konu tuk ełe, wumb endi lo ek ei,ekii sinarik; ba enim na nimbił erangna to kundmun, ninmin?” 20 Wumbek nik, orung kindik yi ninjing, “Nimgui kis endi nim kin mołum. Wumbendi nim to kundnerngii mon!” paninjing. 21 Jiisas eim ek nipi, orungkindpi yi nim, “Na jep oł owundu endienj ei, enim pei puku sinjing,” pa nim.22 “Moses enim ngenj kopsingii oł ei,nipi ngum ei keimi. Pe enim oł ei,Moses kin onerim mon. Oł ei enimnge kupenjing noł kin tonu om; baenim kangił kunum tonu opu, ngenjkor owundu kunumełe kopsiłmin,” panim. 23 “Pe enim Moses nge lo ekei, am kun ekii siłmin. Ba en enimkangił ei, kor owundu kunum tu wukkin, ngenj kopsiłmin. Pe na yi ku, korowundu kunum ei, wu ening pim wuei, er ka enj; ei nimbił erang na kinpopuł sinjing? 24 Epi ningił ełe kanikkin, epi mok tunerngii! Enim epi peimok tungii ei, oł kun pałim mił kunerngii!”

Wumb Yi Ninjing, “Gos Kindim WuKrais Wu Ei Min?”

25 Pe wumb Jerusalem konu ełemołmun wumb kombur ek yi ninjing,“Nimbił erang wu ei to kundmun nin-jing wu min?” pa yi ninjing. 26 “Pekineł! Eimwumbmulnjung konupeniełe, ni tor kindnim. Nga wumb ekendi ni orung kindnanmin. Pe keimi,Jura wu num peng pim wu ombu, pi-inmin ei, Gos kindim wu Krais min?”27 Pe sinim wu ei eim nge ngii konuełe sinim piinmin. Nga Krais ombakunum ei; ba wumb endi eim nge ngiikonu ełe piinerngii. Yi peng kin Jiisasei Krais ya mon,” pa ninjing.

28 Jiisas men tołmun ngii ełe Gosek ei piipi wumb tor kindpi mułangkin, ek kombur ei piipi, eim ek dinganipi, orung kindpi yi nim, “Enim napiinmin! Na ngii konu ełe enim piin-min ku! Ba na nam noman ełe onenj,mon. Na Arnan eim na kindang kin,onj ei, oł kun mendpił pałim mił end;ba enim pii kun enanmin mon! 29 Nanam eim piind. Na Gos kin ouni muls.Gos eim na kindang kin, na mani meiełe onj,” pa nim. 30 Pe wumb eimkan ngumun ni piinjing; ba Jiisas eimkongun ei poru ninerim. Yi pengkin, wumb endi Jiisas embiłmba mił,pinerimmon. 31Pewumbpei eimnimek, pii gii nik, yi ninjing, “Gos kindangwu Krais tonu om kin, eim jep oł peierpi, ya ei enim jep oł ombu to manikindpi, kapłi piipi yi enermba mon!”yi ninjing.

Opu Ond Wu Kombur Kindangin PukKin, Jiisas Kan Ngungii Nge Punjung.

32 Lo ek piiłmin wumb ei, piinjingni wumb pei Jiisas nge ek ei eipieipi nengin kin piinjing. Lo ek ekiisik ełmin wumb ni, kułmał kałiłminwumb pei puk, opu ond wu komburnengin puk kin, eim kan ngungii ngepunjung. 33 Pe Jiisas eim ke nipi,wumb ngopu yi nim, “Na enim kinkunum aninga er moł. Nga na eimkindang onj konu ełe orung bii,” nim.34 “Na bii konu ei, enim kuruk endngiiei, na kapłi kan sinerngii, mon! Ngana bii konu ełe, enim kan sinerngiimon!” 35 Pe Jura wumb en enim eknik yi ninjing, “Eim konu jiłi pang kin,sinim eim kur andinmin ninim? Eimsinim Griik wumb konu ełe pupu kin,Griik wumb kin, ek nipi ngopu, ermbaninim min? 36 Pe eim yi ninim, ‘Enimna kuruk pungii ei, kan sinerngii,’ninim. Nga, ‘Nam bii konu ełe, enimkapłi punerngii,’ pa ninim. Ek ei pułeer pałim mił nenj?” pa yi ninjing.

Noł Konj Kunum KunumMołum37 Jura wumb kor owundu kuni

owundu simba kunum ei, mandi poruneng kin, kunum owundu mendpiłpałim. Jiisas eim angpi ek dinga yi

JON 7:38 167 JON 8:8nim, “Wumbendi na kinpii gii ninjingpim kin, kapłi na kin ok pii gii ningii.Yi mił peng kin, wumb endi noł nuwamułum kin, na kin wang, noł ngambnumba,” pa nim. 38 Ei Gos nge ek ełeyi ninim, ‘Wumb na kin pii gii ningiiwumb ei, eim noman tuk ełe noł konjmił tonu omba,’ ” pa nim. 39 Jiisas ekei, Gos Gui Ka kin ek yi nim, “Wumbna kin pii gii ningii wumb ei, eim GuiKa ei singii.” Kunum ei, Jiisas eimnge tiłang owundu ei sinarpi kin, epinkonu ełe tonu orung punerim kunumei, Gui Ka ei tor onerim.

Wumb Tiłap Tał Er Mulnjung40 Wumb kombur Jiisas ek ei piik,

“Keimi mendpił wu ei, Gos ek nitor kindiłim wu mołum,” pa ninjing.41Nga wumb kombur yi ninjing, “Wuei, Gos kindang nge wu Krais tonuom,” pa ninjing. Nga wumb komburek eipi nik yi ninjing, “Gos kindimwu Krais eim Galilii konu ełe tonuomba min? Jiisas eim Gos kindim wuKrais mon, ni piinjing. 42 Gos ngeek ełe yi nirim, “Gos kindang wu eiKrais eim Deipis nge tiłap ende. PeeimBeslemkonu ełe tonu omba nirimkonu ełe, ok Deipis multum konu eisałim.” 43Wumb ek yi nik kin, wumbtiłap tał erik, Jiisas kin eipi eipi pun-jung. 44 Wumb kombur, “Eim kanngumun,” ninjing; ba wumb endi eimembiłmba wumb endi, mulerim mon.

Jura Wu Num Ombu Jiisas Kin Pii GiiNinenjing

45 Pe opu ond wu ombu, nga orungpuk kin, lo ek piiłmin wu ni, kułmałkałiłmin wu owundu ombu ni, kanikyi ninjing, “Enim nimbił erang, wu eitu wunmun? 46 Yi nik opu ond wuombu, ek ni orung kindik yi ninjing,“Ok wu yi nge endi, opu ek wu eininimmił ei ninerimmon!” pa yi nin-jing. 47 Yi mił nengin kin, pe lo ek pi-iłmin wumb ombu ek yi ninjing, “Wuei, enim kin ek kend topu ngonum,ku min? 48 Enim kanmin ei, sin lo ekpiipin, ełmin wu ombu ni, men toł-mun wu num ombu ni, endi pii gii nikerangin kin, kenjing min? 49 Ei mon!

Ba wumb Jiisas kin pii gii ninjing yawumb ei, Moses lo ek piinarik enmin,wumb ei, Gos kos owundu singii,” paninjing. 50-51 Wu Nikoriimas ei wuombu nge men tołmun ngii kongunende ełmin wu ei, eim ok, epin tukmemb kunum ełe Jiisas kin purum.Wu ei eim ek yi nim, “Sinim lo ek eiwumb kos wii er ngumun ninim? Eimon! Sinim eim nge ek ei ok piipin,eim nimbił oł erim ei piimin,” pa yinim. 52 Pe lo ek piiłmin wu kombur,eim kin ek nik kii sinjing. “Pe nimGalilii konu ełe wu min? Lo ek ei, gerkankin, enjii. Ek ni tor kindiłim wuendi, Galilii konu ełe tonu onermba,”pa nik yi ninjing.

8Amb Endi Wu Pułum Oł Ei To Kindim

1 (Wumb pei en enim ngii konuełe eipi eipi pangin kin, nga Jiisaseim tonu komung Olip ełe tonu pum.2 Kupiiring ok eim pupu kin, mentołmun ngii owundu ełe nga pum.Pang kin, wumb pei eim kin wangineim mołpu kin, ek emb to nipi, wumbngopu kin, yi er mułum. 3 Lo ekpiiłmin wu ni, lo ek połmun wumb ni,amb sik ełmin oł ei, amb endi lo ekei to kindim nik, tu wuk kin, tuk ełeengindangin engim. 4 Engang kin, eknik Jiisas ngok yi ninjing, “Ek emb towumb ngołun wu, ya amb ei wu pukenmin oł ei to kindim ni kenjing,” payi ninjing. 5 “Moses nge lo ek ełe,wumb ombu yi erngii ei, kom ku tokonduk erngii, pa nipi pendim. Penim nipe ek ninjii?” 6Wumb en enimyi piinjing, “Sin ek yi ninmin. Eimnipe ek nimba ei, piipin kin eim ołkis kun pinermba mił ermba, ni ken-jing. Ba Jiisas eim kanmani kanpi kin,eim angił orung ei sipi, mei ełe meitumb mił nipi, mani kanpi er mułum.7 Wumb am ek nik, kii sik mułanginkin, Jiisas eim angpi, ek nipi, wumbngopu yi nim, “Enim mołmun konuełe wumb endi eim oł kis enałim wuendi mułum kin, eim amb ei ok, kutangłi,” nim. 8 Jiisas eim ek yi nipikin, nga mani mołpu kin, mei ełe mei

JON 8:9 168 JON 8:27-28tumb nipi, mani kanpi er mułum. 9Pewumb ek ei piik kin, en enim oł kiserpin ni piinjing wumb ei, pei en-deim endeim ni, anda punjung. Pukwu num ombu, kumb se pangin kin,wumb wii ekii se punjung ku. Jiisasendeim mendpił mułum. Nga eimmułum konu ełe amb ni opu, eimkumb ełe engim. 10Pe Jiisas eim angpikin, yi nim, “Amb, wumb ni jiłi moł-mun? Wumb endi, nim kin kos ermbawumb endi mołum min mon?” panim. 11 Amb ni ek yi nim, “Owundu,wumb endi mulałim mon!” Pe Jiisasyi nim, “Na yi ku, nim kos enermbii.Nim po! Pukun, nga oł kis endi eneriimon!” ni Jiisas yi nim.)

Jiisas Mei Wumb Ełe Tiłang Mołum12 Ekii se Jiisas wumb men tołmun

tuk mołmun wumb ek nipi yi nim,“Na nam mei wumb ełe tiłang moł.Wumb endi na kin pii gii nim kin, eimnoman tuk ełe, emii pinermba mon.Wumb ei, eim tiłang konu ei eim kinpimba wu ei, noman konj simba,” panim. 13 Lo ek piik ełmin wumb eiek nik, eim ngok yi ninjing, “Nimbiłerang ninim nge nikin ek ei, ni torkindin? Kindin ek ei, keimi mon,” paninjing. 14 Pe Jiisas eim ek nipi yinim, “Keimi, na nam nge ek ei nind;ba na nind ek ei keimi. Nimbił erangna nam angip onj konu ei piind. Nganam bii konu ei piip moł. Ba enimna nam ngii konu ei enim piinanmin.Nga na konu jiłi bii ei, enim yi ku,piinerngii mon! 15 Pe enim mani meioł pałim mił ei, wumb mok tonmun.Ba na wumb endi ei, mok tonał mon!16 Ba na wumb mok tułamb kin, kapłina mok kun mendpił tułamb. Nimbiłerang, na nam endeim mendpił mon.NaArnanna kindangmanimei ełe onjei kin ouni kongun erpił wumb moktumbuł. 17 Enim nge lo ek ei yi pałim,‘Pe wu tał ek ende mił, ni tor kindngiłei, ek keimi,’ pa yi niłmin. 18 Na namek ei nind. Ei na Arnan na kindang opkin, nam ek yi ku, nip tor kindind.”19 Pe wumb eim kii sik, yi ninjing,“Nim Arnim konu jiłi mołum?” Jiisas

ek nipi, orung kindpi yi nim, “Na Ar-nan, enim pii poł tunanmin ei, enimna Arnan ei enim piinerngii. Ba enimna piinjing kin, kapłi enim na Arnanei piingii ku.”

20 Men tołmun ku sałiłim konuełe ek ei nirim kunum ei, eim menngii owundu ełe wumb ek emb topungurum. Wumb endi eim sipi, kanngungii mił pineririm. Nimbił erang,Jiisas nge kongun ei poru ninerimmon!

Enim Na Bii Konu Ełe, Enim KapłiPunerngii

21 Jiisas eim ek nga nipi, wumbngum, “Na pe konu ełe bii ei, enim nakinerngii. Pe enim kułangin kin, ołkis ei enim kin pim kin, na Arnan kintonu bii konu ełe enimonerngiimon.”22 Eim ek yi neng kin, Jura wumb enenim yi ninjing, “Nimbił erang eim ekyi ninim? ‘Na eim tui min epi endisipi, eim to kundmba ninimmin? Eimkan to kułmba nge ninim min?” 23 PeJiisas eim ek nipi ngopu yi nim, “Enimya mei mani ełe wumb; ba na namtonu epin konu ełe nge wu. Enim yamei ełe wumb; ba namei konu ełe ngewu mon!” pa nim. 24 “Yi piip kin naek nip enim ngond. Pe enim kułanginkin, enim nge oł kis ei pepi mułmba.Ełe nge Gos kindim wu ei, na enim piigii ninenjing kin, pe enim kułngii; baoł kis pei ei pirampepimułmba.” 25Pewumb ek yi ninjing, “Nim wu nii?”Jiisas eknipi, orung kindpi yi nim, “Okna enim kanip ninj, wu ei mendpił namoł,” pa nim. 26“Enimełmin oł ei nge,na am ek pei pałim. Na enim ełmin ołełe, kos wu mił piip ermbii. Ba ei eim,na pui nip kindang onj ei, eim nge ekei keimi mendpił pałim. Eim nim ekei, na piip op kin, mei wumb ombukanip nind.”

27-28 Jiisas Erinjpin Gos kin ek nipingum ei, wumb en enim piinenjingmon. Piinerangin kin, Jiisas eim eknipi wumb ngopu yi nim, “Ekii seenim Gos kindang opu, mei wu tełimwu ei, na ond peri ełe, tonu kindngii.Kindngii wu ei namoł ei, enim piingii.

JON 8:29 169 JON 8:47Na nam noman ełe, ek endi ninandmon. Na Arnan nipi, andan to ngu-rum ek ei mendpił, nip enim ngond.29Na Arnan ‘Pui’ nipi kindang kin, naonj. Eim na kin ouni mołum. Naendeim mendpił mułamb kin, eim nasi kindnałim mon. Kunum kunum naeim noman ełim epi ei, minj erip yieł.” 30 Jiisas eim ek yi neng kin, wumbpei eim kin pii gii ninjing.

Wumb Wii Mołmun Wumb Nin KanNgii Mił Ambił Gii Nik Mołmun Wumb

31 Jiisas ek yi nipi Jura wumb pii giininjing wumb ei ngum, “Pe enim naek ełe mendpił ekii sik mulnjung kin,na nge ek se endngii wumb mendpiłmułngii. 32 Molk, ek keimi mend-pił ei piik er mułangin kin, ek keimienim erang tonu ok, kunum ka sengkin, wii mułngii. Oł kis ni, embintui ni, oł kanim kanim ei enim kintonu onermba. Ei yi mił enim wumbSeisen nge kongunwii erik, mulerngiimon!” 33 Wumb ek nik, Jiisas ngokyi ninjing, “Sin Eiparam nge tiłapende wumb. Sin kunum endi wumbkin kongun wii enałmin. Nim nim-bił erang sin opun, kongun ni enditonu onerang kin, kunum ka seng kin,wii mołmun nin?” 34 Jiisas ek nipi,orung kindpi yi nim, “Na ek keimimendpił nip enim ngond. Wumb peioł kis ełmin ei Seisen nge kongunwii ełmin; ba kumep pułe ei wumbkułngii. 35 Kongun wii ełmin wumbei, ngii konu ełe mulałmin mon. Arimkingam ei, mendpił kunum kunummołum. Wumb kis en enim yi niłmin,wumb endi, sin tep enermba nin-min wumb ei, en enim am mendpiłpungii. 36 Pe yi mił, Gos kingam eienim sipi, Gos kin orung sim kin, eikeimi mendpił; enim noman konj sikmułngii. Enim oł kis si kindangin kin,enim kunum ka seng mułngii. 37 Napiind ei, enim Eiparamnge tiłap ende;ba na nge ek ei enim noman tuk ełepinałim. Enim ek ei piinarik kin, nato kundmun ninmin. 38 Na ek niptor kindił ei, na Arnan nge epi peikan poru nip nind. Pe enim yi ku,

kupenjing noł ełmin oł ei enim yi kuełmin.”

Enim Nge Erinjing Ei Seisen39 Wumb ei ek ni orung kindik yi

ninjing, “Sin nge kupenjpin Eiparam,”pa ninjing. Pe Jiisas nga ek nipi,ngopu yi nim, “Pe enim Eiparamkupenjing noł mołmun; ba enimEiparam ełim oł ei mił enim enanmin,mon!” pa nim. 40 “Na ek keimi nipenim ngunj ei, na Gos nirim ek eipiip kin, nip enim ngunj; ba pe enimna to kundmun, ninmin. Ba Eiparameim oł yi nge eneririm, mon. 41 Enimkupenjing noł ełmin oł ei enmin.” Yineng kin wumb ek nik, eim ngok yininjing, “Mon, sin kupenjpin endeimmołum ei Gos. Sin eim nge kupamnołmendpiłmołpun si kindinmin,” pani yi ninjing. 42 Pe Jiisas eim ek nipi,orung kindpi yi nim, “Keimi, Gos eienim kupenjing pim kin, enim kapłina noman ngungii. Nimbił erang, naGos kin ouni mołup kin onj. Na namnoman ełe onenj mon! Gos na pui nipkindang kin, na onj. 43 Nimbił erangenim na nge ek ei pii kun enanmin?Pułe yi mił pałim, enim na ek ei piin-ermin ni piinmin. 44 Enim kupenjingei Seisen nge kupam noł mołmun. Peenim kupenjing nge noman ełe, ekiisik, dinga puk mołmun. Wu ei okwumb to kondułum oł yi erpi kin, eimoł kun mendpił pałim ei ekii sinerimmon. Nimbił erang, oł kun ei eim kinpinerim mon. Eim ek kend topu nipi,ek kunmił niłim. Eim ek kend nge pułwu, ei eim mendpił mołum,” pa nim.45 “Ba na ek mendpił ei kun nip enimngond. Nimbił erang enim na ek eiekii sinanmin? 46 Enimmołmun konutuk ełe wu endeim angpi kin, na ołkis kun pinerim mił ei en pa yi nimbamin? Monpimkin, na ekmendpił kunpim ek ei ninj. Ba nimbił erang, enimna nind ek ei pii gii ninanmin? 47Gosnge kingam noł ei, Gos nge ek pei eipiiłmin. Enim Gos nge kingam nołmolałmin mon! Nimbił erang enimGos nge ek ei piinałmin mon.

JON 8:48 170 JON 9:9Eiparam Tonu Oneririm Kunum Ei

Jiisas Kumb Ok Multum48 Jura wumb ek dinga nik, orung

kindik yi ninjing, “Sin nim Sameriyakonu ełe wu pa niłmin. Nim gui kisendi nim kin mołum, pa niłmin. Eikeimimendpił, minmon?” 49Pe Jiisasek nipi, orung kindpi yi nim, “Na guikis endi na kin mulałimmon. Na namArnan nge embe ambił tonu kindił ei,enim na embe ei to mani kindinmin,”pa yi nim. 50“Nanamembeei, tonubani, kongun ei enand mon. Wu endi nange embe ambił tonu kindmbii ni pi-inim ei, eimwumb kos piipi, kun erpi,mok tumba. Eimna kin kun ermba ku.51Keimimendpił, na enimkanip nind.Wumb endi na ek ei ekii simba wu ei,eim kulermba; ba kunum kunum konjmułmba,” pa yi nim. 52 Jura wumb ekyi ninjing, “Pe eim nim piinmin nimgui kis endi mołum. Eiparam mułumwu ei kułum; nga ek ni tor kindiłimwumb tonu onjung ei, kulnjung ku.Pe akip nim yi nin, ‘Wumb endi na ekei, ekii simba wumb ei, kularpi kin,konj kunum kunum mułmba,’ pa nin.53Nimbił oł en? Nim Eiparam sin ngekupenjpin ei, nim tomani kindkin ninmin? Eiparam eim kułum, nga ek nitor kindiłim wumb tonu ok, wumb eikulnjung ku. Pe ninim wumb nii miłtonu onjii en?” 54Pe Jiisas eim ek nipiorung kindpi yi nim, “Na nam embeambił tonu kindmbii ei, epi wii miłpimba. Ba nam nge Arnan eim naembe ei ambił tonumendpił kindnim.Pe en enim yi niłmin, ‘Sin nge Gos’niłmin. 55 Ba enim eim piinanmin.Na nam eim piip moł. Pe na nameim kinał, nimbił ei, enim ek kend tokniłminmił, yi nimbii. Eimon! Na nameim piipi poru nipi kin, eim ek kunei ekii sind. 56 Enim nge kupenjingEiparam ei eim namani mei ełe ombiikunum ei kenmbii ni, ka piipi mułumei, eim kanpi kin, eim noman ka sengmołum.” 57 Nga Jura wumb ek nik,Jiisas ngok, yi ninjing, “Nim wu gałkangi wu mołun. Pe nim Eiparamer ken mił nenj?” 58 Jiisas eim eknipi, orung kindpi yi nim, “Na ek

keimi mendpił nip enim ngond. OkEiparameim tonu oneririm kunumei,na muls.” 59 Yi neng kin, wumb komku sik, eim tumun nik enjing. Ba Jiisaseim koi erpi kin, men tołmun ngiiowundu si kindpi anda pupu pum.

9Ningił Tumbun Mułum Wu Endi Ek

Poł Tonum1 Jiisas eim andpi pupu kin, kenim

ni, wu endi ningił tumbun mułum wuendi mułum. Wu ei, kangił kembismam kirim ełe tor orum ei, yi erpirim. 2 Jiisas eim kin ekii siłmin wuombu yi ninjing, “Ek emb to ngołunwu. Pe wu ei, eim oł kis erim min,eim arimmam teł oł kis enjngił min?”3 Jiisas eim ek nipi, orung kindpi yinim, “Wu ei eim oł kis erim kin, ngaeim arim mam teł oł kis enjngił pułeei mon. Ba Gos eim kongun erpi,dinga owundu yi erang kin, eim ngepułe wu ei kin tor wang kin, wumbkeningii nipi, wu ei kin tonu om. 4 Pemendpił ei, eni kunum mił ka sałimełe, sinim Gos kongun ermin. Eim nakongun ełe kindang kin, na onj. Goseim nge kunum poru nimba kunumei, epin mendpił mił mułmba kunumei sinim kongun endi kapłi enermbamon. 5 Pe na ya mei ełe moł ei, namei wumb nge noman tuk ełe tiłangmoł.” 6 Jii Jiisas eimekyi nipi, jipambiłtopu, mani mei eł kindpi kin, mei kinjipambił dangindpi sipi, noł oimił, wuningił ełe pendim. 7 Pendpi eim yinim, “Nimpukun, noł gopu Sailomełewas enjii!” nim. Sailom ei sinim pułeyi nimin, ‘Eim kindang pum.’ Pupu,noł ełe was erpi, orung opu, ningił kaseng kin, kenim.

8 Wumb eim konu ende wumb ni,ok eim kanik wumb ni, “Wu ei okmołpu kin, wumb ku ni epi ngei nipi,mołułum wu ei min?” Wumb eimka mułang kin, kanik ek yi ninjing.9 Ba wumb kombur yi ninjing, “Wuei mendpił,” pa ninjing. Nga wumbkombur yi ninjing, “Mon, wu ei mił,wu endi mołum,” pa ninjing. “Ba wu

JON 9:10 171 JON 9:30ei, wu eipi.” Pe wu ei, eim mołpukin, yi nim, “Ei na ya moł,” pa nim.10 Yi neng kin, wumb ek nik ngok, yininjing, “Nim ningił ei opu, ka erimmił nenj?” 11 Pe eim ek nipi, orungkindpi yi nim, “Wu ei, Jiisas niłminwu ni, eim mei kin noł eningii erpisipi, na ningił ełe pendpi kin, yi nim,‘Nim pukun, noł gop ‘Sailom ełe,’ wasenjii!’ Neng kin, na pup, was erip,nam ningił ei, ka seng kin, epi kenj,”pa nim. 12 Wumb wu ei kii sinjing,“Pe wu jiłi pum?” Wu ni yi nim, “Nakinenj,” pa nim.

13 Pe wumbwu ei ok ningił tumbunmultum ni, lo ek piiłmin wumb mul-njung konu ełe sipnjing. 14 Kunumei, kor owundu kunum Jiisas noł oisipi kin, wu ei kin yi erpi kin, ningiłtumbunmułum ei, er ka erim. 15Lo ekekii siłminwumbngawu ei kii sinjing,“Nimningił ei opu, ka erimmił nenj?”Wu ni ek nipi, orung kindpi yi nim,“Eim noł oi sipi kin, na ningił ełepindang kin, na pup was eramb kin,na ningił ei tiłang erim.” 16 Pe lo ekpiiłmin wumb ek yi ninjing, “Gos wuei kindang onerim; eim kor owundukunum ei eim piinanimmin? Eim korowundu ei lo ek piiłim min mon?” Bawumb kombur ek yi ninjing, “Oł kisełim wu ei, jep oł ei ermba mił nenj?”Wumb en enim ek yi nik, en enim eipieipi puk, tiłap tał mił molk kin, ek yininjing.

17 Nik kin, nga wu ningił tumbunmułum wu ei, kii sik yi ninjing, “Penim wu ningił er ka erim wu ei, eimembe er sin mił nenj?” Wu ei, ek yinim, “Ei wu ek ni tor kindiłimwu endiGos kindim wu,” pa nim. 18 Keimi, okwu ei, eim ningił tumbun multum; bape, eim ningił ei pirek neng kenim.Ba Jura wumb oł ełe pii gii ninenjing.Pe wu ningił opu, ka pum wu ei, eimarim mam noł wii tunjung. 19 Wiitok kin, wumb ek nik, wu amb tał kiisinjing, “Wu ei ełip nge kingenjngiłmin? Mam mengrim kunum ei, wuei eim ningił tumbun multum pa nin-mbił. Ba pe, nimbił erang eim ningił

ka seng kin, epi kan kun enim?” Nikyi ninjing. 20 Arim mam teł, ek yini orung kindinjngił. “Sił piinmbił eimam mengrim kunum ei, eim ningiłtumbun moł pirim ei, sił piinmbił.21 Ba pe, eim ningił ei ka seng kin, epikanpi enim ei, sił pii poł tunanmbił.Wumbendi ni, eimningił ei er ka erimei, sił pii kun enanmbił ku. Eim wudinga mołum ei, eim kapłi enim kiisik piingii.” 22 Wu ei nge arim mamteł, Jura wumb kin mund mong erkiłyi ninjngił. Nimbił erang Jura wumbowundu ek yi mił ni pendnjing wu ei,Jiisas ei Krais Gos kindang wu ei omnimba wumb ei, men tołmun ngii ełe,to anda kindngii nik pendnjing. 23 Pearimmamteł, ek pułe nikił yi ninjngił,‘Eim wu dinga mołum ei eim kii sikpiyei!” ninjngił.

24 Pe nga wumb ek nga nik kin,wu ei ok ningił tumbun multum wuni, wii tok, se orung sik yi ninjing,“Gos eim jep oł ei erim. Nim Gos ngeembe tonu kindkin, ek keimi ninjii.Sin piinmin wu ei, oł kis ełim wu.”25 Wumb ek yi nengin kin, wu ningiłka mułum wu ni ek yi nim, “Na ningiłer ka erim wu ei, oł kis ełim wu min,ei na pii kun enand, mon! Ba epiendi na piind ei, na ok ningił tumbunmultum; ba pe tiłang erang kin, kanipei piind,” pa nim. 26 Neng kin, wumbyi kii sinjing, “Eim nim kin, nimbił ołerpi kin, nim ningił ei er ka erim?”27 Wu ni ek dinga nipi, orung kindpiyi nim, “Na enim ok kanip ninj ei,enim piinenjing min? Nimbił erangnga piimin, ninmin? Pe enim wu eikin ekii singii nge ninmin, min?” 28PeJura wumb ek kis nik, orung kindikyi ninjing, “Nim eim nge ekii sin; basin Moses kin ekii sinjpin mołmun.29Sinimpiinmin ei, Gos ek nipi, Mosesngurum. Ba wu ei, konu jiłi tonu om?Ei sin piinanmin!” pa ninjing. 30 Yinengin kin, wu ningił ka mułum wuni yi nim, “Ei oł endi eipi mił, owunduendi tonu om ei, enim piinanmin.Piinarik kin, konu jiłi wu ei tonu om;ba namningił ei erang opu, kamułum

JON 9:31 172 JON 10:8ei piind,” pa nim. 31 Nga nipi yi nim,“Sinim piinmin ei, Gos wumb oł kiserik enmin, wumb ei ninmin ek ei,Gos piinanim mon. Ba wumb Goskin men tok erik kin, Gos oł keimipałimmił ekii sik enmin ei, en enimekningii ei Gos eim piiłim. 32 Am kumbok mendpił, wu amb endi kangi endimingang ningił tumbun multum ei,wu endi opu, ei er ka eririm nenginkin, sin piinałmin ei nge ek poł. 33 PeGos ei kindnełang kin, eim oł yi ngeendi enełang mon!” 34 Lo ek piiłminwumb ek dinga nik, wu ei ngok yi nin-jing, “Nim manim nim mengim ei, ołkis enjing konu ełe nimmolkun, okuntonu on. Ei nim oł kis wu mendpiłmolkun kin, nga sin kin ek emb tokun,manmił ngunjii enmin?” Wumbek yinik, eim men tołmun ngii owundu totor kindnjing.

Noman Tuk Ełe Jiisas Nge Tiłang EiPinałim Mon

35 Jiisas eim piim ni, wu ei to andakindmin nengin kin, eim pupu, wuei kan sim. Kan sipi yi nim, “NimGos kindang opu, mei wu tełim ei kinpii gii nin, min mon?” 36 Pe wu eiek nipi, orung kindpi yi nim, “WuOwundu, Gos kindang opu, mei wutełim ei, wu nii? Nim na kan nen kin,pii gii nimbii,” nim. 37 Pe Jiisas eknipi, orung kindpi yi nim, “Nim eimkan poru nin ei, pe nim kin, ek tangmołumwuei,” pa nim. 38Wuei yi nim,“Owundu, na nim kin pii gii nind!”Nipi, mani mei ełe mołpu kin, Jiisaskin men topu erim.

39 Jiisas eim ek yi nim, “Na manimei ełe op, wumbmok tumbii nge onj.Wumb Gos ek pii poł tunenjing kin,wumb ei ningił tumbun mił mułangmułngii wumb ei, nga ka seng kin,tiłang mendpił erang kin, kanik piipoł tungii. Ba wumb ningił pe kaseng kin, ka nik, pii poł tonmun ni,wumb ei piik, nga ningił tumbun miłmułangin kin, tiłang mendpił kanikkin, pii poł tunanmin, mon.” 40 Pelo ek piiłmin wu kombur ełe mandimolk, Jiisas nim ek ei piinjing. Piik

yi ninjing, “Sin yi ku, sin ningił ełetumbun mił mołang mołpun kin, Gosek pii poł tunanmin, nin min?” ayi ninjing. 41 Jiisas ek nipi, orungkindpi yi nim, “Enimningił ei tumbunmił mulełang kin, enim kin Gos ekei pii poł tunarik kin, enim oł kisendi enenełangin mon. Ba en enim yiniłmin, ‘Sin ningił ei, tiłang mendpiłenim,’ yi niłmin ełe nge, enim kin ołkis ei mołum,” pa nim.

10Kung Siipsiip Nge Kung Gui Ei Nge Ek

Ekin1 “Ek keimi mendpił na enim ka-

nip nind. Wumb endi, kung siipsiipnge kung gui ondu ełe, tuk punermbamon; ba wu endi, konu eipi orungopu, kung gui to tangindpi tuk ołumei, wu epi waning wu opu, kung siip-siip sipi yi ełim. 2-3 Ba wu endi kungsiipsiip kung gui ondu ełe, tuk pułumwu ei, kung es tołum wu mołum.Kung gui ondu ełe, tepmołpu ełimwuei, eim kung gui ondu aki tang kin,kung siipsiip ombu, eim ek tangiłimei piiłmin. Nga eim kung siipsiippei embe sipi sipi ełim wu ei, kungsiipsiip kung gui anda siłim. 4 Eimkung siipsiip ombupei anda sipi, porunipi kin, wu ei opu kumb se pangkin, kung siipsiip ombu, eim ek eipiik kin, eim pułum konu ełe, kungsiipsiip ekii sik pułmun. 5Wumb eipiendi kin, ekii sinałmin mon. Kungsiipsiip en enim tungu ełmin. Nimbiłerang kung siipsiip wumb eipi ek eipiinałmin mon.”

6 Jiisas eim ek ekin ei nipi ngum;ba wumb eim nim ek ei, pułe pii połtunenjing, mon!

JiisasWumbKung SiipsiipMił Tep KaEłim

7 Nga Jiisas ek nipi yi nim, “Keimimendpił, na enim kanip nind. Na namkung siipsiip kung gui ondu mił moł,”pa yi nim. 8 “Wumb pei ok, kumbse onjung wumb ei, ek kend tok, epiwaning sik ełmin wumb mił onjung.Ba wumb Gos nge kung siipsiip mił

JON 10:9 173 JON 10:28mulnjung wumb ei, en enim ek kendtok ełmin; wu ombu nge ek piinenjingmon. 9 Na nam ngii ondu mił moł.Wumb endi na kin pii gii nim kin, ngiiondu ełe, opu tuk ba wumb ei Gos eimsipi orung simba. Na nge wumb ei,kung siipsiip mił tep er mułmbii ni,pupu anda opu, kuni ka wii sipi nopuermba ei, yimił ku, nawumbkuni nin,epi kanim kanim pei ngumbii. 10 Epiwaning wumb ei, epi eipi endi simbange onałim mon! Ba kung siipsiip ei,to konduk kin waning sik erngii ngepiik ołmun. Ba nameimani op, wumbpei noman konj singii nge onj. Wumbnoman konj wii mendpił sinjing kin,en enim noman ka wii peng piingii.

11 Na kung siipsiip nge tep wu kamoł. Kung siipsiip teł ka er mołułumwu ei, eim kołpu kin, kung siipsiipombu paki tumba. Jiisas eim kołpukin, wumb paki tumba ei piipi kin,ek yi mił nipi wumb ngum. 12 Wuendi ku simba nge piipi ni kongunerpi kin, kung siipsiip es tołum wu ei,kung siipsiip tep wu ka mularpi kin,kung siipsiip nge ernjing mił mularpiełim wu ei, eim mołpu kaniłim ni,owu simbii endi ołum ei, eim kungsiipsiip ombu si kindpi kin, tungupułum. Pang kin, owu simbii ei opu,kung siipsiip nopu, to eipi eipi kindpiyi ełim. 13Nimbił erangwu ku kongunełim wu erpi kin, kung siipsiip ombupiinałim mon; eim kung siipsiip sikindpi kin, pułum. 14-15Na kung siip-siip nge tep wu ka wii moł. Na namkung siipsiip ombu piyamb kin, ngakung siipsiip ombu na piiłmin ku. Eiyi mił, na nge Arnan ei, na piiłim.Nga na eim piił ku. Piip kin, namnge ngenj ełe kołup kin, kung siipsiipombu paki tumbii. 16 Na nge kungsiipsiip eipi kombur mołmun ku. Eiya ełe nge kung gui tuk ełe mulałmin.Kung siipsiip ei ya ełe tu wamb kin,nam ek ei piingii ku. Ei kung siip-siip tiłap endeim mendpił mułanginkin, nga kung siipsiip tep wu endeimmendpił mołup kin, tep ermbii.

17 “Na nge Arnan eim, na noman

ngum ei, pułe yi pałim. Na namnoman konj ei, si kindamb kin, wumbto kundangin kin, nga angip, tonu op,konj mułmbii,” pa nim. 18 “Wumbendi, na noman konj ei, sinermbamon. Na nam nge dinga ełe, namnoman konj ei, wak to kindip kin, nganam nge dinga ełe nam noman konjei eipi orung simbii kongun ei, na ngeArnan nipi ek ei na ngum,” pa nim.

19 Jura wumb ei, ek ei piik kin,wumb ok eipi eipi puk, tiłap eipi eipimił mulnjung. 20 Wumb pei molkyi ninjing, “Wu ei, eim gui kis tukmołum! Mułang kin, eimnomanwulupang kin, ek eipi eipi ninim. Nimbiłerang, enim eim nge ek piinmin?”yi ninjing. 21 Nga wumb kombur yininjing, “Ek ei, gui kis nge ek mon. Pegui kis ei pim kin, wu ningił tumbunmułum ei, kapłi er ka er kindnermbamon; ba eim wu ei er ka erim,” paninjing.

Jura Wumb Jiisas Kin Buł Ngok, OpuOrung Enjing

22 Men tołmun ngii ei ombu akitok, kor owundu kunum ka ei tonuwang kin, wumb pei Jerusalem konuełe punjung. Puk kunum ełe konu jiinirim kunum ełe pirim. 23 Men toł-mun ngii andaring ond pos olt konuełe ‘Solomon nge ngii tika,’ yi niłminkonu ełe, Jiisas eim andpi pupu, an-daring ngii ełe endim. 24 Endang kin,Jura wumb ok eim si pok erik, eimkanik yi ninjing, “Kunum nimberiinim ek nen kin, sin noman tał tonum?Pe nim Gos kindang mei mani wuKrais pin kin, ek ni tor kindan kin, sinpiimin,” pa ninjing. 25 Jiisas ek nipi,orung kindpi yi nim, “Na enim kanipninj; ba enim na pii gii ninanmin. Nakongun pei Arnan nge noman dingaełe, kongun end ei, nam nge embeełe andan tum kongun ei tonu onum.26 Ba enim kung siipsiip na nge tiłapende mon pim kin, enim na kin pii giininanmin. 27 Nam nge kung siipsiipombu, nam ek nił ei piiłmin. Nga namen enim piił. Nga en enim na nił ekei ekii siłmin ku. 28 Yi erangin kin,

JON 10:29 174 JON 11:9-10na en enim noman konj sik, kunumkunum mułngii nge ngoł ei, en enimam punerngii mon! Nga wumb endina angił ełe, kung siipsiip ombu sip-nerngii, mon ku! 29 Na nge Arnanei, wumb ei kung siipsiip mił sipi kin,na ngum. Na Arnan eim nge nomandinga ei, epi pei to mani kindiłim. Nange Arnan angił ełe, wumb endi, nawumb ei, si tor sinermba mon. 30 NaArnan kin sik ende mendpił.”

31 Jura wumb kom ku nga sik, eimtungii nge enjing. 32 Jiisas eim ek nipi,yi nim, “Na nge Arnan kongun ei nangang kin, enim kin kunumpei andantunj. Enim kongun nipe kongun naend ei ni piik kin, enim na tungiinge enmin?” 33 Jura wumb ek nik,orung kindik yi ninjing, “Sin kongunka endi en nipin kin, nim kom ku tu-mun enanmin. Ba nim Gos kin ek bułambiłin ni tumun nge enmin. Nimwuwii molkun kin, ‘Nam Gos moł,’ nin,”pa ninjing. 34-35 Nga Jiisas ek nipi,orung kindpi yi nim, “Wumb ombuok, Gos nge ek ei en enim piinjing.Gos eim ek nirim mił ei ngurum. ‘Enenim gos,’ nim. Pe Gos nge ek kaei am punermba mon! Nimbił erangninmin? Enim nge lo ek ei Gos yimił ninim. Na enim kanip ninj ei,enim Gosmił mołmun. 36Ba na ArnanGos eim na kindang, na ya mei ełemani onj. Pe na ek yi nind, ‘Na Gosnge kingam,’ pa yi nind. Pe nimbiłerang, enim yi ninmin, ‘Nim Gos kinek buł ambiłin,’ ninmin? 37-38 Pe nanamngeArnanGos nge kongun enenjkin, enim na ek ei pii gii ninerngii.Ba na Arnan Gos, eim nge kongunei na end. Pe enim na ek ei pii giininerngii pim kin, na nipe kongun enjei piik kin, enim pii gii nei! Nik kin, enenim noman pimba mił, ei piingii. NaArnan ei, eim na kin mułang, nga naeim kin moł,” pa nim.

39 Nga wumb Jiisas ambił gii nik,kan ngumun nik enjing; ba eim opu,tor pupu am pum.

40 Jiisas eim am pupu, noł Jorankonu ełe Jon ok wumb noł pendpierim konu ełe tor pupu, konu ełe

mułum. 41 Mułang kin, wumb eimmułum konu ełe wumb pei onjung.Ok kin, en enim ek yi ninjing, “Keimi,Jon eim jep oł endi enerim. Ba Jon eimwu ei nge nipi kin, ek pei nim ek eikeimi mendpił pałim,” pa yi ninjing.42 Pe konu orung ełe wumb pei Jiisaskin pii gii ninjing.

11Lasaras Kułum Poru Nim

1 Wu endi ening owundu tang pimwu ei, eim embe Lasaras. Eim Besaniikonu ełe pim. Besanii konu ełe, eimnge aim tałMariya kin angimMasa tełmulnjunguł ku. 2 Amb Mariya ei eimkopungmur ka wii tołum epi ei sipipi,Jiisas simb ełe, kopung ka wii kindpikin, nga eim peng enjin ei sipi, Jiisassimb ełe kil ngum. Ngopu, yi enimamb ei, eim aim Lasaras ei, eim eningowundu tang pim. 3 Peng kin, eimaim tał ek nikił, Jiisas mułum konuełe kindinjngił. Kindkił, ek yi nin-jngił, “Owundu, nim noman ngołumwuni, eim ening owundu tang pałim,”ninjngił. 4 Pe Jiisas ek ei piipi kin, yimił nim, “Ening ei eim kułmba eningmon! Ening ei, Gos nge embe ambiłtonu kindmba nge erim. Nga Gosnge kingam ei, na embe ambił tonukindmba erim ku.”

5-6 Jiisas eim Masa kin, Mariya kin,Lasaras ni, wumb kei noman ngołum.Jiisas eim mołpu piim ni, Lasaras en-ing owundu tang pałim, nengin kin,Jiisas eim kunum tał ngamułum konuełe enj mułum. 7Nga ekii se Jiisas eimnge ekii siłmin wu ombu kanpi nim,“Sinim Jura konu ełe orung pamin!”nim. 8 Pe Jiisas eim kin ekii siłmin wuombu yi ninjing, “Ek emb to ngołunwu! Pe mendpił, Jura wumb nim kutumunnik enjing ei piinarkin kin, ngakonu ełe bii, nin min?” 9-10 Jiisasek nipi, orung kindpi yi nim, “Konueni tonum kunum ei, wumb kongunełmin. Pe wu endi, konu eni pimkunum ei, andłam ei bok tunałim.Nimbił erang, konu eni topu mei ełetiłang erang kin, kanpi andiłim. Pe

JON 11:11 175 JON 11:34na kin yi mił ku; akip eni tonumkunum ełe, na kongun poru ninanim.Na kunum kułmbii nge kunum eitonu onanim. Ba nga wumb endi,konu emii pałiłim kunum ełe, andłamandiłim ei, bok tołum. Nimbił erang,tiłang endi, eim kin paki tang kin,andłam andnałimmon. Ba na kułmbiikunum ei tonu onenim kin, na kapłiendmbii. 11 Jiisas eim yi nipi kin, ngayi nim, “Sinimngewupuł Lasaras eimor pim kin, pe na to konj kindmbii ngebii end,” pa nim. 12 Jiisas eim kin ekiisiłmin wu ombu yi ninjing, “Owundu,pe wu ei eim or pim kin, eim ngakapłi mułmba,” ninjing. 13 Jiisas eimLasaras koltum ni piipi, nirim ek einim: ba eim ekii siłmin wu ombu,en enim yi piinjing. Lasaras eim ormendpił peng ninim ni, yi piinjing.14Ba pe Jiisas eim ek yi nipi, wu ombungopu yi nim, “Lasaras eim kułum ei,na enim kin ek ekin top ninj ei, enimeim or pałim,” ni ninjing. 15 Na enimkin ka piip kin kunum ełe, Lasaraskułum kunum ei, na eim ngii konuełe sikir punenj. Nimbił erang, akipenim na kin pii gii dinga nga ningii.Ba pe sinim eim kin bin,” pa nim.16Tomas embe endi, ‘Diriimas,’ niłminei, eim ek yi nim. “Sinim eim kin ounikułmun nge pamin!” nim.

Wumb Angk Konj Pungii Ni, WumbNoman Konj Sik Erngii Ei Jiisas Nge PułWu

17 Pe Jiisas eim pupu, Besanii konuełe tor pupu kin, piim ni, Lasaras eimkułum. Kułang kin, tukpu tunjungei, kunum kapił kapłi, o pum ni piim.18 Besanii konu ei Jerusalem konu ełeowundu mandi mił sim. 19 Pe wumbpei ok, Mariya kin Masa teł enginjngiłkułum ei, ke nik ni, kaimb mułmunnik, tep to mołmun nik onjung.

20 Amb Masa piim ni, Jiisas onumnengin kin, eim pupu, andłam ełekan simbii nipi pum. Ba Mariya eimngii konu ełe enj mułum. 21 AmbMasa pupu kin, Jiisas kanpi yi nim,“Owundu, nim ok ya ełe mułułan kin,na einan ei kulełang. 22 Nga pe napiind ku, pe nim Gos kin epi endi

simbii ni, prei enjii ei, eim kapłi nimngumba.” 23 Jiisas ek nipi, ngopu yinim, “Pe nim ainim ei nge angpi kin,konj ba,” pa nim. 24Neng kin, Masa eknipi, Jiisas kin yi nim, “Na piind, eimGos kunum ei poru nimba ełe angpikin, nga konj tonu omba,” ni piipi, yinim. 25 Jiisas ek nipi, eim ngopu yinim, “Angk kin, tonu ongii oł ei nin,nga noman konj sik ełmin ei, pułe na.Pe wumb endi na kin pii gii nim kin,eim ngenj ełe kułang kin, eim nomantuk kulermba mon! Nga tonu opu,noman konj kunum kunum mułmba.26Wumb pei konj molk, na kin pii giiningii wumb ei, am punerngii mon.En enimnomankonj ei sik kin, kunumkunummułngii ei, nimpii gii nin, minmon?” 27 Masa Jiisas kanpi yi nim,“Owundu, nanimkin pii gii nind. NimKrais, nim Gos nge kingam. Gos ok eknipi kin, nim mei konu ełe kindmbiinirim ei, nim mendpił!” pa nim.

Jiisas Eim Ke Nim28 Masa eim ek yi nipi pendpi kin,

eim pupu, angim Mariya kanpi nim,“Ek emb to ngopu ełim wu ei, opumołpu kin, ‘Nim oi! ninim,’ ” pa nim.Nipi kin, eim angim Mariya kanpi ekendi nipi ngum. 29Mariya ek ei piipi,sikir pupu Jiisas mułum konu ełe torpum. 30 Pe Jiisas Besanii konu ełetor onerim mon; ba Masa pupu eimkan seng kin, ek tangkił enjngił konuełe enj mułum. 31 Pe Jura wumb okMariya kin kaimb er mulnjung wumbei, kenjing ni, Mariya eim sikir angpikin, anda pum. Pe aim pendnjingkonu ełe ke nipi ermba punumni piik,wumb eimpumkonu ełe, ekii sik andapunjung.

32 Amb Mariya opu, Jiisas mułumkonu ełe tor opu, Jiisas kenim. Kanpiopu, Jiisas simb ełe mani pupu, pepiyi nim, “Owundu, nimyamułułan kin,na einan ei kulenenełang mon!” 33Yinipi kin, eim ke nim ei, Jiisas kenim.Nga wumb eim kin onjung wumb ei,ke ninjing ku. Pe Jiisas eim kaimb sipikin, noman ełe embin to piim. 34Piipikin, Jiisas eim yi nim, “Enim eim sipik,

JON 11:35 176 JON 11:54konu jiłi orung pendnjing?” Wumb yininjing, “Owundu, nim ya okun, ken-jii!” 35 Pe Jiisas eim ke nim. 36 Pe Jurawumb eim ke nim ei, kanik yi ninjing,“Jiisas eim wu ei noman ngołum ei,piipi kin, ke ninim,” ninjing. 37Ba Jurawumb kombur ek yi ninjing, “Jiisaseimwu endi ningił tumbunmułum ei,eim er ka erim. Pe wu kułum ei, Jiisasełang kin wu ei kapłi kulełang.

Jiisas Lasaras Nga Er Konj Sim38 Jiisas eim noman ełe embin peng

piipi kin, eim tukpu to pendnjingkonu ełe om. Pe Lasaras tukpu topendnjing ei, kom ku owundu endiełe, tunduk tuk puk. Nga ku endisik kin, tukpu ei ondu nguk. 39 PeJiisas eim yi nim, “Enim kom kuowundu ei aki tei!” nim. Wu kułumwu ei, eim aim Masa mołpu kin, yinim, “Owundu, wu ei kułum kunumkapił kapłi poru nim ei, eim kumunngonum,” pa nim. 40 Jiisas ek nipi,Masa ngopu yi nim, “Nim nimbił ołenim? Na ok nim kanip ninj ei, nimpii gii nin pim kin, kapłi Gos nge no-man dinga owundu ei kenjii.” 41-42 Pewumb ku ei tukpu ełe si kindnjing.Pe Jiisas eim kan epin konu ełe tonukanpi yi nim, “Arnan, nim na prei endei, nim piin. Kapłi na nim kin ka piipngond. Na piind ei, kunum kunumnim na prei ełe ei piiłin. Ba pe wumbya ełe na kin ouni mołmun wumb eina nim kin nind. Pe wumb yi piingiiei, nim na kindan onj ni piik wumb ei,na kin pii gii ningii,” pa nim. 43 Jiisaseim ek yi nipi kin, eim wii dinga topuyi nim, “Lasaras, nim si kindkin andawa!” nim. 44 Pe wu kułii ei, angpi kin,anda om. Eim kultum kunum, kansimb angił ełe, kan to pendik mił ni,alap kumb ełe peng to pendik mił ni,kun om. Pe Jiisas ek yi nim, “Eim alapngenj ełe pałim ei, si kindangin kin,pangłi!” pa nim.

Wumb Peng Pim Wumb Ek Nik PiikKin, Jiisas To Kundmun Ninjing.

(Masyu 26:1-5, Mak 14:1-2, Luk 22:1-2)

45Pe Jurawumb kombur ok, Mariyakin ke nikmułmunwumb ei, Jiisas jepoł owundu erang kanik kin, eim kinpii gii ninjing. 46 Ba wumb komburen enim puk kin, lo ek piik ekii siłminwumb mulnjung konu ełe puk kin,Jiisas eim oł yi erim mił ei, kanik nin-jing. 47Yi nengin kin, kułmał kałiłminwu ni, lo ek ei ekii sik ełmin wu nipuk kin, kaunsil kanik nik kin, kułoutunjung. Tok yi ninjing, “Wu ei, epijep oł kanim kanim enim ei, er erminmił nenj?” yi ninjing. 48 “Pe sinimkan wiik tamin kin, oł yi nge erpipang kin, wumb pei eim kin pii giiningii ei, nga Rom opu ełmin wumbok, sinim men tołmun ngii owunduni, sinim Jura wumb tiłap ei, to kiserngii, ei mon!” 49 Wumb mulnjungkonu tuk ełe, wu endi mułum wu ei,embe Kaiyapas. Wu ei, eim kułmałkałiłmin ei, eim tep mułum kunum.Pe eim ek yi nim, “Enim noman ełeepi endi to piik kin, enanmin mon,”pa nim. 50 “Enim yi to piinerngii mon.Wu endeim kułmba wu ei, eim wumbpei paki tumba ei ka. Mon pim kin,sinim Jura wumb tiłap pei, Rom opuond wumb ok, sinim pei to kundngii,”pa nim. 51 Eim noman ełe piim mił, eipiipi kin, ngunerim mon. Eim kułmałkałiłim owundu kongun tep ermbanik kin, ei kung ngii ełe ermba. BaGos yi erang kin, eim oł ekii se tonuomba ni piipi niłim wu yi nim. ‘Jiisaseim kołpu kin, Jura wumb pei pakitumba,’ ni yi nim. 52 Jiisas kołpu kin,Jura wumb mendpił paki tunermbamon. Gos nge kingam noł konu orungorung pei mołmun ei kin, pei kołpukin, Gos nge wumb pei sipi kin, tiłapendeim mendpił kindmba. 53 Pe Juranoman pim wumb ei, kunum ełe nipiik kin, Jiisas eim to kundmun ni piikenjing. 54 Yi mił nengin kin, Jiisasnga tuk Jura wumb kułou tok erik kin,konu peni ełe endnerim. Pe eim konuełe si kindpi kin, am pupu, wumbmulenjing konu ełe orung mandi mił,sim konu owundu ełe mułum. Pe eimmułum konu ei embe ‘Epriyam.’ Jiisaseim kin ekii siłmin wu ombu kin puk

JON 11:55 177 JON 12:14-15ełe, ouni mulnjung.

55 Jura wumb kor owundu kuni ‘Pa-sopa’ nołmun kunum ei, mandi erim.Pe ‘Pasopa’ kunum ei, mandi erangkin, wumbkonu orung eipi eipi wumbei, Jerusalem konu owundu ełe tonupuk kin, en enim noman ełe kil ngu-mun ni, oł ei pii kun erik kin, Moseslo ek niłimmił, yi kun erngii nge pun-jung. 56 Pe wumb pei, Jiisas kurngiienjing. Wumb en enim men tołmunngii nirikring ełe angk molk, yi nin-jing, “Enim er piinmin mił nenj? Eimpe kuni owundu ‘Pasopa’ ei, kanpiermba nge omba, min mon?” 57 Jurawumb kułmał kałiłmin wu owunduombu ni, lo ek piiłmin wumb ni, ekni piik enjing, “Wumb kii semin, eimjiłi mołum ei piipin kin, pe eim kanngumun,” pa yi ninjing.

12AmbMariya KopungKaWii TołumEi

Jiisas Simb Ełe Kindim(Masyu 26:6-13, Mak 14:3-9)

1 Kunum angił orung nga endeimmił molk, kor owundu kuni ‘Pasopa’nungii ei, tonu omba pim. Pe kunumełe, Jiisas eimBesanii konu ełe Lasarasnge konu ełewu ei, Jiisas eim tukpu topendnjing ei, Jiisas er konj nge simwungii konu ełe pum. 2 Besanii konu ełewumb Jiisas nge kuni er sinjing sim.Amb Masa eim kuni onguł erim. NgaLasaras eim Jiisas kin kuni nunjungwumb ei kin, ouni mulnjung. 3 Peamb Mariya eim ku owundu top erpisim kopung kaming owundumił endiei, tu wupu kin, Jiisas nge simb ełekopung bein topu kin, ngaMariya eimnge peng enjin ei sipi kin, eim simbełe kil ngum. Pe kopung muru kawii tołum ei tuk ngii ełe pei muruka tołum. 4-5 Ba Jiisas eim kin ekiisiłim wu ei, embe Juras Eskerias konuełe wu ei, ekii se Jiisas opu orungwumb onjung konu ełe nipi ngum wuei, ek yi nim. “Sinim kopung ka wiitołum ei sikin, wumb eipi ngopun,ku 300 pei mił sipin kin, wumb wiimulnjung wumb ei ku ngopun. Nim-bił erang sinim enenjpin?” pa nim.

6 Ba Juras eim ek yi nim ek ei, wumbwii mołmun wumb ei kin ek keimininerimmon. Eim waning ermba ngepiipi, yi nim. Eim ku kon ei, eimtep mundang mołpu kin, ku waningnołum. 7 Jiisas eim yi nim, “Nim ambkun eran pangłi! Ekii se, na tukpuełe pendngii kunumei, eim yi ermba,”pa nim. 8 “Wumb epi sinałim wumbei, enim kin kunum kunum mołmun.Ba na enim kin, kunum kunummulał,mon!”

Gos Kułmał Kałiłmin Wumb LasarasTo Kundmun Ninjing

9 Jura wumb pei, Jiisas Besanii konuełe mołum ni piik kin, eim mułumkonu ełe onjung. Ok kin, Jiisas mend-pił keningii nge onenjing mon. OkJiisas eim Lasaras kułum ei, eim erkonj sim ei, Lasaras kenmin nik kin,onjung. 10 Kułmał kalk ełmin wumbowundu ei, Lasaras to kundmun ku, nipiinjing. 11 Nimbił erang, Jura wumbpei Lasaras piik kin, kułmał kalk lo ekpiik ełmin wumb ei kin, si kindik kin,wumb ei Jiisas kin pii gii ninjing.

Jiisas Jerusalem Konu Ełe King MiłTuk Pum

(Masyu 21:1-11, Mak 11:1-11, Luk19:28-40)

12 Kunum endi nga, wumb tiłapowundu ei ok, ‘Pasopa,’ kunum korowundu kunum ei ok piinjing ei, Ji-isas Jerusalem konu ełe omba ni pi-injing. 13 Yi piik kin, wumb ei pukkin, ond onguł ni epi sik, andłam ełekui er mulnjung. Molk kin, wumbei, wii tok yi ninjing: “Pe Gos sinpaki tumba! Sinim Owundu Gos eimkindang onum. Eim embe ambił tonukindmin. Eim sin Esrel wumb ngeKing!” 14-15 Pe Jiisas kung dongkii wałendi, kan sipi, tonu ełemołpu kin, om.Ei Gos nge ek ka ok pułum ełe yi miłnim.“Saiyon konu owundu ełe, wumb

mund mong enerei! Pe ngaenim nge king ei onum kin,eim kinei! Eim kung dongkiiwał peł ełe mołpu, onum.”

JON 12:16 178 JON 12:33-3416 Ok Jiisas kin ekii siłmin wu ombu,Jiisas eim epi oł erim ei, pii poł tunen-jing. Ba ekii se Jiisas epin tonu ełepum, eim tiłang owundu ei seng kanikkin, en enim piinjing ni, Gos nge ekkumb ok pulk ełe pim ei, kun erangpiinjing. Nga wumb eim kin enjing ołei piinjing ku.

17 Ok Lasaras kułang paki to pendikkunum ei, wumb pei Jiisas kin molk,Jiisas eim Lasaras tukpu ełe wii tangkin, Lasaras angpi opu kin, konj ngamultum ełe wumb pei, jep oł erangkanik wumb ei, Jiisas eim oł yi eririmpa nik, ek yi ninjing. 18 Wumb peiei jep oł erpi eririm ei piik enjingwumb ei, puk kin, andłam ełe, kurukpunjung. 19 Pe lo ek piik nik ełminwumb ei, en enim ek nik, piik piik erikkin, yi ninjing. “Pe enim enjing oł eikapłi enanim. Wumb pei en enim eimkin ekii sik punmun.”

Griik Wumb Kombur Jiisas KenminNi Piik Kin, Punjung

20 Wumb pei, Jerusalem konu ełetonu puk ei, en enim kor owundukuni ‘Pasopa’ ełe puk kin, Gos kinmen tok ermin ni punjung. Nga Griikwumb kombur ełe ouni punjung ku.21 Wumb Griik wumb ei, Pilip kinonjung. Pilip eim Galilii konu ełeorung Beseira konu kembis ełe wu. Pewumb eim kii sik, yi ninjing, “Wu puł,sin Jiisas kenmin ni piinmin,” ninjing.22 Pe Pilip pupu kin, Endru kanpi ekei neng kin, pukuł Jiisas kankił yininjing. 23 Pe Jiisas eim ek nipi, yinim, “Gos na kindang mani mei wutełim ei onj. Pe na tiłang owundusimbii kunum ełe, mandi enim,” panim. 24 “Na ek keimi mendpił nipenim ngond. Pe Gos kingam Kraisei, eim mani mei ełe kindim. Pe Gosnge kingam kindang, eim mani meiełe opu kulełang kin, eim mendpiłmułułang. Ba Gos kingam mani meikonu ełe opu kułmba ei, eim wumbeim kin pii gii ninjing wumb pei, eimsipi orung simba. Ei yi mił ku, kunimong eim endi mei ełe mani kule-nenłang kin, eim mendpił mułang; bakuni emb endi mei ełe mani kułang

kin, kapłi ei kuni mong pei simba.25 Wu endi ngenj ełe bun bun kułpuermba wu ei, eim nge noman opukonj pimba ei, am ba. Ba wu endi,eim ngenj ei mendpił piinarpi kin,Gos nge ek ekii sipi, eim kongun ermułmba wu ei, eim noman konj sipikin, kunum kunum konj mułmba ei,eim am punermba mon! 26 Pe wu niiendi, na nge kongun ei erim kin, eimna kin ekii simba wu ei, na mułmbiikonu ełe, na nge kongunwu ei, eimnakin ounimułmbuł. Pewu endi, eimnakongun ei ermba wu ei, na nge Arnaneim embe ambił tonu kindmba.”

Wu Kingam Ei Wumb Ond Peri EłeTonu Kundei!

27 “Pe nam noman tuk ełe ei, embintonum. Pe na nip kin, ek nipe eknimbii? Pe nam Arnan kin yi nimbii,‘Arnan, nim epi embin tui na kin tonuomba enim ei, nim se! Na ek yimił ninermbii min? Nimbił erang, ołembin tui ei, na kin tonu omba ngenip kin, akip onj. 28 Nam Arnan ninim nge embe ei, tonu opu owundupimba.” Jiisas eim ek yi neng kin, peGos ek endi tonu epin konu ełe toropu, yi mił nim, “Na nam embe ei,wumb ambilk tonu kindnjing. Pe ngaam opu owundu ba enim,” pa nim.

29Wumb Jiisas kinmandi angkmul-njung wumb ei, ek piik kin, yi nin-jing. “Gur gaki endi enim,” ninjing.Nga wumb kombur yi ninjing, “Mon,enjel endi opu, eim kin ek tangnim,”ninjing. 30 Jiisas eim ek nipi, wumbngopu yi nim, “Gos ek ei na kinmendpił ninanim mon! Ek ei, enimkin paki tungii nge piingii, ninim,”pa nim. 31 “Pe kunum mandi enimei, Gos ya mei ełe mołmun wumbei, mok tumba. Pe Seisen mei konuełe mołmun wumb ei, tep mołumwu kis topu kindmba. 32 Pe na meiełe moł, ekii se wumb na ond periełe to kundngii kunum ei, na wumbpei sip kin, na nam kin orung sim-bii,” nim. 33-34 Jiisas eim ek yi nimei, eim kułmba nge ei, piingii ni yinim. Wumb ek orung kindik kin,yi ninjing, “Sin lo ełe piinmin ei, lo

JON 12:35 179 JON 12:50ek yi ninim, ‘Krais Gos kindang wu,mei ełe mani opu, eim kunum kunumkonj mułmba,’ ninim. Nimbił erang,nim ek yi nin, wumb wu kingam eiond peri ełe to kundngii nin? Wukingam ei nii?” a nim. 35 Jiisasek nipi, wumb ngopu yi nim, “Pekunum aninga kopur, mei wumb ngetiłang ei, na enim kin ouni mułmbii.Pe enim tiłang ełe, oł kun andik ermułngii. Mon pim kin, Seisen ngeemii dinga ei, enim sipi orung simba.Wu endi eim emii peng ba ei, eimkonu jiłi orung ba ei, eim piinermbamon! 36 Pe enim tiłang peng mołmunełe tiłang ei, na kin pii gii ningii.Enim na kin pii gii ninjing kin, enimtiłang ei nge, kingam ambiłamnołmiłmułngii. Nga enim tiłang ei, andikkin, oł kun erngii ku!” pa nim. Jiisaseim ek ei nipi, poru nipi kin, eimwumbmulnjung konu ełe, tuk ampupkin, koi erim.

Jura Wumb Jiisas Kin Pii Gii Ninen-jing

37 Jura wumb Jiisas eim jep oł peierim ei, kanik kin; ba enim Jiisas kinpii gii ninenjing mon. 38 Pe ok ek nitor kindiłimwuAisaiya nirim ek ei, pekeimi tonu pim. Ok wu ei, Aisaiya eimek yi mił nirim:“Owundu wumb nii endi, sin ek ei ni

tor kindinjpin ei, pii gii ninen-jing mon. Pe Owundu eim ngenoman dinga ei, wumb pei kinandan tang kin; ba wumb ei,pii poł tunenjing.”

39 Wumb Jiisas kin pii gii ninenjing.Nimbił erang ek ni tor kindiłim wu ei,Aisaiya ek endi nga nirimmił ei, keimipirim. Eim ek yi mił nirim.40 “Gos eim, en enim ningił ambił ak

tang kin, en enim ningił ełe,kapłi kun kinerngii mon! Nganoman erang kin, kom ku miłpeng kin, en enim noman ełe,pii kun enerngii mon! Pe ngaen enim, nanim kin wanginkin nanim paki top kin, oł yiermbii ni piik, enanmin!” pani Gos Owundu yi nim.

41 Ek ni tor kindiłimwu ei, Aisaiya eimKrais Gos kindang mei konu ełe maniwu nge tiłang owundu ei, kanpi kinKrais nge ek ka mendpił nirim.

42 Pe Jura wumb num kombur, Ji-isas kin pii gii nik kin; ba en enim loek piik nik ełmin wumb ei kin, mundmong erik kin, ek nik tor kindnenjing.Nimbił erang, lo ek piiłmin wumbei, sin men tołmun ngii ełe, to andakindngii, ni piik. 43Gos en enim embeei, ambił tonu kindmba ni piinarik,mon! Wumb en enim nge embe ei,ambił tonu kindngii, ni piik enjing.

Jiisas Wumb Kos Piimba Ek Ei44 Jiisas eim wii dinga topu kin, yi

nim, “Wumb nii endi, na kin pii giinimba ei, na kin mendpił mon! BaGos na kindang onj kin, ouni pii giinimba ku. 45Wumb endi, na kenmbaei mił ku, na Arnan na kindang onjei, kenmba ku. 46 Na nam ya meiwumb ełe, tiłang nge onj. Wumb niiendi na kin pii gii nimba wumb ei eimwumb nii endi, noman tuk emii oł kisełe, min oł ei mił mulermba wu ei, natiłang ełe ekii simba. 47Pewumbendi,na ek ei piipi, ekii sinerim kin, na eimek kos mił piip, yi enermbii. Na manimei ełe op, wu amb ek piip, kun eripkin, kos piip, ermbii nge onenj mon?Na wu amb pei, Gos kin orung simbiinge onj. 48 Pe wumb endi, na nge ekei ekii sinarpi buł ngopu erim kin, eimkin kos piipi, ermba wu endi mołum.Pe na ek nip, tor kindind ek ei, pii giininenjing kin, ekii se Gos kunumporunimba kunum ei, eim kos owundupiimba. 49Na namnoman ełe piip kin,ninand mon. Na Arnan eim na kindpikin, eim ek ei nipi, na ngopu kin, yimił nim na nind. 50 Pe na piind ei, nange Arnan ek ei, kunum kunum konjngumba nge nip kin, tonu kindiłim eiyi mił pałim. Na ek pei ni tor kindindei, na nge Arnan na kanpi nim ek ei,na nip tor kindind,” Jiisas pa nim.

13Jiisas Eim Ekii SiłminWu Ombu Simb

Ełe, Was Erim

JON 13:1 180 JON 13:201 Pasopa kuni nołmun kor owundu

ei, tonu omba mandi erang kin, Jiisaseim piim. Eim mei ełe si kindpi kin,Arim kin orung ba nge ni piim. Pi-ipi kin, eim nge wumb mei ełe manimułngii ei kin, noman ngołum. Ngaeim mei ełe wumb pei noman ngopupupu kin, kułmba kunum ei, porunim. 2Pe kunum poru neng kin, Jiisaskin ekii siłmin wu ombu kin, kuni nokmułangin kin, Seisen opu, Jura Eske-rias konu ełe Saimon nge kingam eimnoman tuk ełe pum. Pang kin, Juraseim Jiisas sipi kin, opu orung wumbongii konu ełe nipi, tor kindmba ngepiim. 3 Jiisas eim piipi, poru nim kin,eim Arim epi pei kin, noman dingaeim ngopu, poru nim. (Nga JurasEskerias Saimon nge kingam ermba ołei piim ku.) Gos eim kindang om kin,nga eim Arim Gos kin, orung ba, ku.4 Pe Jiisas eim kuni peł ei, si kindpikin, eim angpi, kon takis ei, guł topusepi kin, kon alap endi sipi, eim kendełe tałpi kin, eim kongunwumił erim.5 Eim yi erpi kin, noł sipi, ming endisim ełe noł bein to kindim. Pe nołming ni sipi, eim nge ekii siłmin wuombu simb ełe, was erpi kin, kon alapkend ełe tałpi pendim ni sipi kin, eimsimb ełe kil ngopu, yi erim. 6 Eimsimb was erpi opu kin, Saimon Piisamułum konu ełe tor wang kin, Piisaeim ek yi nim, “Owundu, nim na simbełe was enjii on?” a nim. 7 Pe Jiisaseim ek nipi, orung kindpi yi nim, “Nape oł ei, ermbii end oł ei, nim pe piipoł tunenjii. Ba ekii se, oł ei pułe,nim pii kun enjii,” pa nim. 8 Piisaek dinga yi nim, “Nim na simb wasenenjii mon!” Pe Jiisas ek nipi, orungkindpi yi nim, “Pe na nim simb ei wasenenj kin, nim na kin ouni mulenjiimon!” 9 Nga Saimon Piisa yi nim,“Owundu, nim na simb ełe mendpiłwas enerii! Ba na peng ełe ni, angiłełe, pei was erii!” pa nim. 10 NgaJiisas eim ek yi nim, “Wumb ngenjełe, noł was ok pei enjing ei, nga wasenerngii mon! Ba simb ełe mendpił,noł was erngii nge sałim ei, erngii.Pe enim noman tuk ełe ka seng kin,

mołmun. Ba enim wumb pei mon!Wu endi, Juras Eskerias wu ei, eimnoman tuk ełe oł kis sałim. 11 Jiisasek ei piipi, poru nim wu ei, eim opuorung wumb nipi, tor kindmba wu yinim, “Enim wumb pei noman tuk ełeka mulałmin,” pa nim.

12 Pe Jiisas eim kin ekii siłmin wuombu simb was er poru nipi kin, eimkon takis ei, nga kindpi kin, eim pełkonu ełe orungmułum. Mołpu kin, ekyi nim, “Na enim kin oł enj ei enimpiinmin, min? 13 Enim na ek emb tongokun ełin wu owundu niłmin. Nikkin, enim ek kun yi niłmin. Na yi miłmoł. 14 Na ek emb top wumb ngop,wu Owundu mołup kin, na enim simbei was enj. Nga enim yi ku, enimengnjing noł kin, oł yi mił erei!” nim.15Na oł ei pe erip kin, enim andan topenj oł ei, nga enim enginjing noł kinyi ku erngii. 16 Na ek keimi mendpiłenim kanip nind, ‘Kongun wu ei, eimngewuOwundu ei kapłi tomani kind-nałim. Nga wu endi kongun ermbapum wu ei, eim kindang pum wu ei,to mani kindpi kin, eim wu Owundumił mulermba mon. 17 Pe enim oł einge pułe piik kin, enim yi mił enjingkin, enim noman ka piingii.

18 “Na nam sip mundunj kin, enimwumb ombu kin nind ei, enim peimon. Ba pe epi ełe nge wumb ok puł-mun Gos nge ek nirim ei, keimi pałim.Gos nge ek yi mił nirim: ‘Wu endi,na kin ende mołpuł kuni nunjpuł wuei, na nge opu orung wu, tonu opumołum.’ 19Oł ei tonu onerang kin, nape ek ei nip, enim ngond. Pe ekii sewu ei, oł yi erang kin, enim kanik kin,na Krais Gos kindang mei wu onj kin,pii gii ningii.” 20 Jiisas eim yi nim, “Naek keimimendpił nip enim ngond. Nange kongun wu kindamb pangin kin,wumb endi sipi tuk simba wu ei, eimna kin ouni simba. Nga wu endi nasim kin, na Arnan na kindang onj ei,ouni simba ku.”

Juras Jiisas Sipi Kin Opu OrungWumb Ngumba Nge Pum

(Masyu 26:20-25, Mak 14:17,21, Luk22:21-23)

JON 13:21 181 JON 14:421 Jiisas eim ek yi mił neng kin,

eim noman tuk ełe embin tang kin,piipi yi nim, “Na ek keimi mendpiłnip enim ngond. Enim mołmun konutuk ełe wu endi mołum wu ei na opuorung wumb ongii konu ełe nipi, torkindmba.” 22 Eim ek yi mił neng kin,eim kin ekii siłmin wumb ombu, enenim kumb kin erik kanik, “Wu niiendi ninim,” ni piinjing. 23Wu endi Ji-isas kin ekii siłim wu ei, Jiisas eim no-manngołumwuei, Jiisasmułumkonuełemandiwiimułumwu ei, embe Jon.24Pe Saimon Piisa, Jon kanpi, peng kutonunimeimmandimołumei, eimkiise, Jiisas wu nii endi nimba ei, piiminni piim. 25 Pe Jon eim Jiisas mułumkonu ełe mandi pupu, Jiisas nge komsipi mołpu kin, yi mił nim, “Owundu,nim nii kin nin?” 26 Jiisas eim ek nipi,orung kindpi kin, yi nim, “Pe na kunibres sup kin kindip orung sip kin, eimngamb numba ei, wu ei mendpił. PeJiisas eimkuni bres sup kin kindpi kin,orung sipipi, Juras Eskerias, Saimonnge kingam ei ngum. 27-30 Pe Juraskuni ei sipi nang kin, Seisen Jurasnoman tuk ełe tuk pum. Pe Jiisas eimek yi nim, “Nim epi endi enjii pin kin,sikir enjii,” nim. Pe Juras kuni orungei, sipi nopu kin, sikir anda pupupum.Pe konu emii pim ei, poru nim. Jiisaseim ek ni piim; ba ei tonu peł ełe kuniende nok mulnjung wu ombu, ek eipułe pii poł tunenjing. Wu komburen enim yi piinjing. Juras ku tep ełimwu ei kin, ninim ni piinjing. Juras eimepi top ermba ni konu kor owundukunum top erpi, min wumb epi sin-erang, wii mulnjung wumb ei ngopu,yi erang kin, Jiisas piipi ninim ni, yipiinjing.

Lo Ek Konj31 Juras anda pupu pang kin, Jiisas

eim ek yi nim, “Pe Gos kindang opuwu kingam tełim, tiłang owundu sengkin, nga Gos wu kingam ei kin, tiłangowundu simba. 32PenaGos nge tiłangowundu ei, na andan top ninj kin, Goskindangmeiwu tełimei, na nge tiłangowundu andan yi ku tumba. Gos eimandan topu, sikir ermba. 33 Enim

na kangił mił, na enim kanip nind.Kunum endi ekii se aninga, enim nakurngii. Pe kunum aninga, na namenim kin ouni moł. Pe ek ei Jurawumb kan yi ku ninj ek ei, enim kanipnind ku. ‘Na bii end konu ei, enimpunerngii.’ 34 Na enim lo ek konjendi nip, enim ngond endi ei, yi mił.Enim engnjing noł noman ngungii ei,na enim noman ngoł mił, yi ngungii.35 Pe enim engnjing noł endeim en-deim ni, noman ngunjung kin, wumbpei yi piingii ei, enim na kin ekii sikendnjing wumb, ni piingii,” Jiisas yinim.

“Piisa, Nim Nam Buł Ngunjii,” NipiJiisas Yi Nim

(Masyu 26:31-35, Mak 14:27-31, Luk22:31-34)

36 Saimon Piisa ek kii sipi, yi nim,“Owundu, nim konu jiłi punjii nin?”Nga Jiisas ek nipi, orung kindpi yinim, “Pe na bii end konu ei, nim nakin ekii sikin punenjii. Ba ekii se, nimna kin ekii sinjii,” nim. 37 Piisa nga eknipi yi nim, “Owundu, nimbił erangpe, na nim kin ekii sip onermbii? Nape kołup kin, nim paki tumbii,” Piisayi nim. 38 Nga Jiisas ek kii sipi, Piisangopu yi nim, “Pe nimkolkun, na pakitumbii nin min? Na ek keimi mendpiłnip, nim ngond; kei kultu pełi wiitunermbakunumei, nimnange embeei, kunum tekliki ni tor kindnenjii,”Jiisas yi nim.

14Erinjpin Gos Kin Pungii Andłam Ei

Jiisas Mołum1 “Enim noman embin tonum, yi

enerei mon! Enim Gos kin pii gii nin-jing kin, na kin pii gii ningii ku,” Jiisaspa nim. 2 “Na nge Arnan mołum konuełe, konu pei sałim. Pe yi sinełangkin, na enim ok kanip niłamb. Nange Arnan ngii ei pup kin, enim ngekonu ełe, er kun ermbii ni pund. 3Napup konu ełe er ka er sep kin, ngaorung op, enim kin ouni bin. Ei yimił, namułmbii konu ełe, enim na kinouni mułngii ku.” 4 Jiisas eim yi nim,

JON 14:5 182 JON 14:24“Na bii end konu ełe andłam ei enimpiinmin min?” 5 Pe Tomas ek nipiyi nim, “Owundu nim konu jiłi punjiinin? Sin piinanmin. Pe nim punjiiandłam ei, sin er piimin mił nenj?”6 Jiisas ek nipi ngopu, yi nim, “Nanam Arnan mołum konu ełe, andłamei nge moł. Nga na nam ek keimi einge puł wu. Nga na nam noman konjkunum kunum ei nge puł wu moł, ku!Wumb endi na Arnan mołum konuełe andłam eipi endi punermba, mon,andłam ei, na mendpił. 7 Pe enim napiik mulnjung kin, na nge Arnan ei,enim piingii ku. Pe enim eim piikkanik enminmił, nga yi kunkanik piikerngii,” Jiisas yi nim.

8NgaPilip ek yi nim, “Owundu, nimArnim ei, andan tan, sin kapłi piimin,”a nim. 9Nga Jiisas ek nipi, Pilip ngopuyi nim, “Na enim kin kunum kinanmuls. Pe Pilip nim na pii poł tunen,min? Wumb endi na piim wumb ei,na nge Arnan piim ku. Nimbił erangnim yi nin, ‘Nim Arnim, sin andantan kenmin, nin?’ 10 Pe nim Pilip, nakin pii gii ninen, min? Na Arnan kinmoł; nga na Arnan ei nam kinmołum.Na ek nip, enim ngond ei, na namnge noman ełe nip ngunand mon. NaArnan eim na kin eim nge kongun eiend. 11 Enim na kin pii gii ningii. Nanam Arnan kin moł. Nga Arnan eimna kin mołum. Pe enim ei piik, piigii ninenjing kin, nga na kongun ni,jep oł pei erip punj ei, enim piingii.Piik kin, na kin pii gii ningii. 12 Naek keimi mendpił nip enim ngond,wumb endi na kin pii gii nim kin,eim na kongun ełe mił, yi ermba ku.Nga kongun owundu ermba ei, na enjkongun ei am tonu kindmba. Nimbiłerang, na Arnan mołum konu ełe biipund. 13Epi endi simin nik kin, na ngeembe ełe prei enjing kin, enim kapłisingii. Yi erangin kin, na Arnan eimnge kingam na kin embe ambił tonukindmba. 14 Enim na nge embe ełe ołendi ermbii nik, Gos kin kii sik, preienjing kin, na kapłi ermbii.”

Jiisas Gos Nge Gui Ka Ei Kindmbii

Nim15 “Enim na kin noman ngunjung

kin, na lo ek ei piik, ekii singii ku.16Nga na Arnan kin kii simbii Gos eimnge Gui Ka kindang, enim paki tumbawu ei, ek keimi puł wu. Ei enim kinkunum kunum mułmba. 17 Ei Gos ekka ei, ek keimi mendpił nimba. Manimei wumb pei eim singii ei, kapłienanim. Nimbił erang, eim kanik kin,pii poł tunanmin. Nga eim kongunełim mił, ei piinanmin ku. Ba enimei piinmin. Nimbił erang, ei eimenim noman tuk ełe mołum kin, ngamułmba ku.

18 “Na enim kin si kindip pambkin, enim kangił ernjing, menjingmulerang mołmun mił, yi mulerngiimon. Na enim kin orung ombii.19Manimei ełe pii gii ninenjingwumbei, na kunum aninga kinerngii mon,ba enim na keningii. Na noman konjsip, kunum kunum mułamb kin, einga enim yi ku, noman konj kunumkunum mułngii. 20 Kunum ełe, enimpiingii ei, na Arnan kin mułamb kin,yi mił ku, enim na kin mułangin kin,nga na enim kin, yi ku moł.

21 “Wumb nii endi, na nge lo ekei sipi, ekii simba wumb ei, na kinnoman ngonum. Ngang kin, na ngeArnan eim nomanwumb ei kin ngangkin, nga na wumb ei kin, nomanngumbii ku. Nga na eim mułmbakonu ełe tor wamb kin, na nam eimkin andan tumbii ku.” 22 Jiisas eim ekyi mił neng kin, wu Juras endi, eimEskerias Saimon nge kingam mon.Wu eim ek nipi, Jiisas ngopu yi nim,“Owundu, nimbił erang nim sin kin,ni ninim andan tunjii nin, ba ya manimei ełe pii gii ninenjing wumb ei kin,nim andan tunenjii nge nin, min?”23 Jiisas ek nipi, orung kindpi yi nim,“Pe wumb endi na noman ngołum ei,eim na nge ek ekii simbawu ei, na ngeArnan wumb ei, kin noman ngumbaku. Nga sił Arnan kin, na ouni o puł,wumb ei kin mułmbuł. 24Wumb endina kinnomanngunałimei, eimnangeek ei ekii sinałim ku. Pe enim piinminek ei, na nam nge ek mon. Na Arnan

JON 14:25 183 JON 15:10nge ek ei, eim na ngopu kindang kin,na onj.

25 “Pe na enimkin ounimołpun kin,na ek ombu enim kanip nind. 26 Baenim paki mendpił tołum ei, Gos GuiKa enim paki tumba. Na nge nomandinga ełe, na Arnan ei kindmba. GosGui Ka enim kin epi pei andan tumba.Tang kin, enim nge noman ełe pirekneng kin piingii ei, na enim ok nipngur ek ei, pei enim noman ełe pi-ingii.

27 “Na enim si kindip, bii peng kin,na enim noman emin ngond. Namnge noman emin kanim eipi enimngond ei, mani mei ełe pii gii ninen-jing wumb ei, en enim noman eminngok enmin oł ei nge, na enim ngu-nand mon. Enim noman embin tumkin, mund mong yi enerngii mon!28 Na enim kanip kin nip ngunj ekei, pii poru ninmin, ‘Na pe enim sikindip kin, na Arnan kin bii end. Bana nga enim kin orung ombii.’ Peenim ok na kin noman ngunjung kin,na nge Arnan kin bii nge, enim kapiingii. Ei nimbił erang, na Arnan kinbii kunum ei, Gos Gui Ka kindamb kin,enim kin mołpu kin, dinga ngumba.Nga na Arnan eim Owundu mołangkin, na mani moł. 29 Nga pe oł ei,tonu onerang kin, na ek ei, ok nipenim ngond. Pe ekii se, yi mił tonuom kin, enim na kin pii gii ningii.30 Pe na enim kin ek pei nip, enimngumbii pinałim. Nimbił erang, manimei ełe pii gii ninenjing wumb ei,Seisen noman tuk ełe mułang kin, eiongii mandi onum. Pe eim oł endi nakin ermba ei, kapłi enanim. 31Bamanimei ełe wumb pei, epi endi piingii ei,na Arnan kin noman ngop ei nge, naArnan ek nirim mił ei, na ekii sił.”

“Pe enim engngei! Sinim pamin!”Jiisas pa nim.

15Jiisas Eim OndMongWainMił Mend-

pił Mołum1 Jiisas eimekii siłminwumbeknipi

ngum, “Nam na ond wain mendpiłmił moł. Na nge Arnan ei, ond wain

pin nge tep ełim wu mił mołum. Ngawumb ei na kin pii gii ninjing wumbei, na nge ond angił mił mołmun. 2Nange angił ełe ond mong tunałim ei,na Arnan top tor kindiłim. Ei yi mił,wumb nga oł kun ka enarik wumbei, na kin pii gii ninenjing wumb ei,na Arnan wumb ei, top tor kindmba.Ond angił kombur mong tołum ei, naArnan eim kołmung topu, er ka erpierang kin, nga mong pei ka tumba. Eiyi mił, wumb oł kun ka kombur oł eiełmin; ba oł kun pinałimmił oł ei, topsi kindmba. Yi erang kin, wumb ei, ołkun ka mendpił nga erngii. 3 Na ngeek nip, enim ngond ei erang kin, enimnoman tuk ełe, kun ka wii mułngii.4 Enim na kin ouni mułangin kin, naenim kin mułmbii. Pe ond angił eipupu, ondmamełe kin pinerimkin, eiond mong tunermba. Yi mił ku enimna kin mulenjing kin, enim yi ku, ołkun ka wii enerngii mon!

5 “Na ond wain mendpił mił moł.Nga enim ond wain ei angił mił moł-mun. Wumb endi eim na kin mułangkin, na eim kinmułmbii ei, eim oł kunka wii pei ermba. Pe enim na waktunjung kin, enim oł kun ka wii endienerngii, mon! 6Pe wumb endi na kinmulerim kin, ei yi mił, ond wain angiłkułii erang kin, to tor kindinmin mił,yi erngii. Erik kin, ond angił ei, kułoutok kin, dup kałiłmin. 7 Pe enim nakin mułangin kin, na nge ek ei enimnoman tuk ełe pim kin, enim nomanełe Gos kin prei erngii ei, enim kinoł yi mił ku, tonu omba. 8 Pe enimoł kun ka wii enjing kin, na Arnanoł ełe nge, eim embe ambił tonu ba.Seng kin, enim na nge kongun wumbmendpił erik mułngii. 9 Na Arnan nanomanngołummił, yi ku, na enim kinnoman ngoł. Enim na kin mulnjungkin, na noman ełe, enim kin kunumkunum er ngumbii. 10 Pe enim nange lo ek dinga ei ekii sinjing kin,enim na nge noman kunum kunum erngumbii. Eimił ku, na namArnan ngelo ek dinga ei, kun ekii sił. Sip kin,eim nge noman kaimb ngopu ełe ei,

JON 15:11 184 JON 16:2na moł.

11 “Na nam ek ei, enim kin ngondei nge, noman ka ei enim kin pengkin, enim noman ka piik mułngii. Eienim noman tuk ełe piki to peng kin,kunum kunum ka piingii. Yi ni piipkin, na ek ei enim kin ngond. 12 Nange lo ek dinga ei yi mił pałim. Enimengnjing noł mołmun ei, noman ełengungii ei, na enim noman ngoł miłngungii. 13 Pe wumb endi eim nge wupuł pei ni, wumb endi paki tumbii ni,erpi kułmba ei, nomanngok, ngok en-minoł ei, tomani kindmba. 14Pe enimna ek dinga nind ek ei ekii sinjingkin, enimnamngewumbpułmendpiłmułngii. 15 Kongun wu ei eim ngewu owundu ermba oł ei piinałim. Peyi ku, na enim kongun wu ninermbiimon. Nimbił erang, na Arnan ngeek nipi ngurum ek ei, na enim kinnip poru ninj. Ei nge, na piip kin,enim nge wu puł mendpił nind. 16 Enenim na sik, mundnenjing mon! Bana enim sip, poru nip kin, mundunj.Mondup kin, enim kongun ełe kindinjei, enim Gos kongun erangin kin, ołkun ka wii tonu omba nge nip kind-inj. Pe enim nge kongun kun ka wiitonu wang kin, kunum kunum yi erikmułngii. Mułangin kin, enim na ngenoman dinga ełe, Gos kin prei erikna Arnan ngok epi endi simin ningiiei, enim kapłi ngumba. 17 Na enimek dinga yi mił nip ngond. Enimengnjing noł, endeim endeim ni, einoman ngungii.”

Mei Wumb Pei Jiisas Kin Ekii SiłminWu Ombu Kin, Opu Orung Erngii

18 “Ya mei ełe pii gii ninenjingwumb, enim kin opu orung enjingkin, enim piingii ei, na kin kumb se,opu orung erik, ei piingii. 19Nga enimpii gii ninenjing mei ełe wu mendpiłpiłang kin, wumb ei, enim si tuk,noman ngok siłangin. Ba enim yamei ełe nge wumb mon. Na enim piigii ninenjing wumb ei si tor kindipkin, enim nam nge sip mundunj. Ełenge, mei ełe pii gii ninenjing wumbei, enim kin opu orung erngii. 20 Na

enim kanip nind ek ei piik mułngii,‘Kongun wu ei eim nge wu owunduei, to mani kindnermba mon! Pii giininenjing wumb ei, na muls konu ełeok, na kin oł embin tui ngunjing ei,oł ei mił, enim mułngii konu ełe, yierngii ku. Na nge ek ekii sinjing pimkin, enim nge ek ei, ekii singii ku.21 Ba wumb ei, na Arnan mołpu kin,na kindang onj ei, piinenjing wumbei, enim kin oł pei yi erngii. Nimbiłerang, enim na nge ekii siłmin wumbmołmun. 22 Pe keimi onarip kin, naek wumb ei ngunenj pim kin, wumben enim oł kis enjing ei, singambiłpiinerngii. Ba pe, wumb en enim ołkis ei koi erngii konu ełe endi sinałimmon. 23Wumb endi, na kin opu orungermba ei, eim nge Arnan ei kin, opuorung ermba ku. 24Kongun ełe kanimkanim ok, wumb endi enerik oł ei nge,na enim konu tuk ełe enj. Pe keimi, najep oł ei enenj pim kin, wumb en enimoł kis ei pim kin, ei piinerngii. Ba peoł ei kanik poru nik, na nge Arnankin ouni, opu orung enmin. Nimbiłerang, enim na kin pii gii ninenjing.25 Ba en enim enmin oł ei, en enimlo ek endi, lo mon ełe poł pendnjingek ei, pei keimi tor onum. Ek ei yimił ninim, ‘Wumb en enim na kin opuorung wii enmin.’

26 “Ba paki tołum nge wu endi,enim kin erang, dinga mułngii ei, eimna Arnan kin mołum ei, na kindamb,enim kin omba. Omba wu ei Gos ngeGui Ka ei ek keimi mendpił niłim. GosGui Ka pim kin, na Arnan kin mołpukin, omba. Gui Ka ei opu, na nge ek einip tor kindmba. 27Nga enim na ngeekni tor kindngii ku. Nimbił erang, okenim na kin mułangin kin, na kongunei pułngun mondup kin enj. Nga okmolk kin, pe mołum,” Jiisas pa nim.

16Jiisas Ek Nga Eim Ekii Siłmin Wumb

Ngum1 Jiisas nga ek yi nim, “Na enim pii

gii ei, si kindik, enerngii ni piip kin,ek ei nip enim ngond. 2 Enim Jura

JON 16:3 185 JON 16:22men tołmun ngii ełe wumb enim toanda kindngii. Nga ekii se, enim Gosnge kongun paki tok ermin ni piikkin, wumb ei, ok enim to kundngii.3 Wumb en enim na nge Arnan eipiinarik kin, nga na piinarik kin, oł yimił erngii. 4 Ba na enim kin oł embintui oł ei nge, tonu omba ni piip kin, naenimkengipngopnind. Nga ekii se, ołei tonu om kin, enim ei piingii.

Na enim kin ek yi nir mił, ei piingii.Nimbił erang, ok na enim kin mołupkin, ek ei nip enim ngunerir.

Gos Nge Gui Ka Kongun Yi Ełim5 “Ba na Arnan kindang onj konu ei,

nga orung bii end. Ba enim mołmunwu ei, endi na, ‘Nim konu jiłi punjiien?’ Ek yi endi nik kin, na kii sinen-jing mon. 6 Ba na ek ei, enim kanipnemb kin, enim nge noman ełe embinmendpił enim. 7 Ba na ek keimi nipenim ngond. Na enim si kindip kin,na bii ełe nge, enimpaki tumbii. Pe napunenj kin, GosGui Ka ei, enimpaki toermba ei, enim paki tunermba. Pe napunenj kin, enim dinga paki to ermbaGos Gui Ka ei, enim kin onermba. Bana punj kin, eim kindamb kin, enimkin omba. 8 Nga Gos Gui Ka opu, yamei konu ełe, pii gii ninenjing wumbei, kongun erpi andan tang kin, enenim piingii ei, oł kis enjing pimba.Nga oł kun ka oł pałim ni, Gos en enimkos pimba ei, piingii ku. 9 Gos GuiKa andan tang kin, wumb en enimoł kis enjing pułe ei, en enim na kinpii gii ninarik kin, endnjing ei, piingiiku. 10Nga oł kun mendpił ei nge pułeandan yi mił tumba. Nimbił erangna Arnan kin nga orung bii ei, enimnga na kinerngii mon. 11 Gos wumbkos piimba ei nge pułe andan yi miłtumba. Nimbił erang, mei ełe wumbtep er mołum wu ei Seisen, eim dupowundu kin kunum kunum mułmba.Yi mił ku, wumb pii gii ninenjingwumb ei kos owundu singii ku.

12 “Na ek pei pałim ei nip enimngumbii end; ba pe na enim ngumbiiend ei, pe enim kapłi ei piinerngiipałim. 13 Ba Gos nge Gui Ka ei ek

keimi mendpił niłim ei, opu ek nipienim kin ek keimi andan tumba. Ngaeim noman ełe ek endi nipi enimngunermba mon! Ba Gos nge ek eimpiipi ek ei nipi enim ngumba. Ngopukin, nga oł ekii se tonu omba ei nipienimngumba ku. 14Gos Gui Ka eimnange ek ei sipi opu kin, enim tor pułenipi andan tumba. Oł yi ermba ełe,na embe ambił tonu kindmba. 15 NaArnan nge epi pei ei, na nge ei piipkin yi mił nind. Gos Gui Ka na ngeepi pei ei sipi opu kin, enim kin andantumba,” pa nim.

Noman Embin Tonum Ei, NgaKunum Kunum Ka Piimba

16 Jiisas nge ek yi nim, “Pe ngakunum aninga kopur enim kinerngii.Nga ekii se kunum aninga enim nakeningii!” 17 Jiisas eim kin ekii siłminwu kombur en enim ek yi mił ninjing,“Ek ei pułe sinim piimin ni, ninimmił nenj? Eim yi nim, ‘Enim pekunum aninga na kinerngii. Nim-bił erang nga nam Arnan kin bii nipund,’ pa nirim. 18 Nga ek yi ninjing,‘Pe kunum aninga,’ ninim ei nipe ekninim? Sinim eim ninim ek ei, pułepii poł tunanmin,” ninjing. 19Nik kin,Jiisas eim kii singii enjing ei, Jiisaseim piipi kin, ek nipi ngopu yi nim,“Na ninj ek ei, pułe piimin nik, kii sikorung orung er mołmun min? Na ekyimił ninj, ‘Kunumaninga pe enimnakinerngii. Nga ekii se kunum aningaenim na keningii,’ pa ninj. 20 Ei naek keimi mendpił nip enim ngond.Mani mei ełe wumb ombu pei, na tokundnjung kin, ka piingii. Ba ełe nge,enim noman embin to piingii. Nganoman embin ei, opu ka peng kin,nga enim ka mendpił piingii. 21 Ambendi kangił mengmba ei piipi kin, no-man embin to piiłim. Nimbił erangei ngenj kumbii ełim; ba eim kangiłmengpi kin, eim ngenj kumbii ngapiinerim mon. Eim kangił mengpitonu om ei, kangił kan ka kanpi semułum. 22 Ei mił pe enim nomanembin piinmin. Ba na enim nga ken-mbii kunum ei, enim ka piingii. Enim

JON 16:23 186 JON 17:8noman ka piingii ei, wumb endi toeipi kindnermba mon!

23 Kunum ełe enim epi endi na kinkii sinerngii mon! Na ek keimi mend-pił nip enimngond. Pe enimnaArnankin epi endi simin ni, prei erngii ei, nange noman dinga ełe, enim kii singiiepi ei enim ngumba. 24 Ok enim nange noman dinga ełe epi endi siminnik kin, Gos kin prei enenjing mon!Pe enim epi endi ei kii sik ei, sinjingkin, en enim noman ka mendpił sengpiingii,” pa nim.

Mei Ełe Oł Kis Ei Jiisas To ManiKindim

25 Jiisas nga ek yi nim, “Na ek ombunip ek ekin top ninj. Nga ekii sekunum endi, tonu omba ei, enim kinek ekin top nip enermbii, mon! Banam ek kun nip tor kindip kin, Arnanmołum mił eim kin nip tor kindmbii.26 Kunum ełe, enim na nge nomandinga ełe, Gos kin prei erngii; ba naenim kin ek nip yi ninenj ełe, na namprei eramb kin, na Arnan kii sip enimpaki tumba, ei mon nip end. 27Na ngeArnan enim noman ngonum. Ngangkin, nimbił erang, enim na kin nomanngonmun. Na Arnan Gos kin mołup,enim kin onj ei enim pii gii ninjing.28 Kumb ok na nam Arnan kin ounimołup, Arnan si kindip mani mei ełeonj. Pe na mei konu ełe ei si kindipkin, Arnan kin nga orung bii,” pa nim.

29 Pe Jiisas eim kin ekii siłmin wuombu en enim yi ninjing, “Pe nim ekekin tunarkin kin, ek ni tor kindin,”pa ninjing. 30 “Pe sin pii kun enminei, nim wumb endi epi kii simba ni,kui enanmon. Ninim, epi pei pii poruniłin wu ei, pe sin pii gii ninmin ei,nim Gos kin ouni molkun on,” pa nin-jing. 31 Jiisas eim ek nipi orung kindpiyi nim, “Pe enim na kin pii gii ninminmin? 32 Piinmin! Pe kunum mandienim ei, tor wang kin, wumb enim en-deim endeimmułngii konu ełe, si pokerik, en enim konu eipi eipi kindngii.Kindangin kin, enim na si kindik kin,konu ełe eipi eipi pungii. Ba na nammendpił mulermbii mon! Na Arnankin ouni mułmbuł,” pa nim. 33 “Na

nam noman ełe yi piind ei, enim nakin noman emin seng mułngii ei, naenim kin ok ek yi ninj, ‘Mani mei ełeenim oł embin tui pałim. Ba enim no-man dinga peng mułngii! Mułanginkin, na yamei ełewumbdinga oł kis eina to mani kind poru ninj,’ ” pa nim.

17Jiisas Eim Prei Erpi Kin, Eim Kin Ekii

Siłmin Wu Ombu Paki Tum1 Jiisas ek yi ni poru nipi, eim

tonu epin konu ełe tonu kanpi yinim, “Arnan, kunum tonu op poruninim. Ninim nge kinganim ei eimembe ambił tonu kindnjii. Yi miłArnan, ninim nge kinganim na, nimembe ambił tonu kindmbii. 2 Nimbiłerang, nim na noman dinga ngun,poru nim. ‘Na wumb pei tep ermułmbii,’ nin. Ninim wumb sikin kin,na ngun wumb ei, nam nge nomankonj ei, wumb ngumbii. Pe nomankonj ei ngunj, wumb ei sik, kunumkunum konj mułngii. 3 Noman konjsik, kunum kunum mułngii ei yi mił;wumb en enim piinmin. Nim Goskeimi endeim mendpił molkun kin,nam Jiisas Krais, nim mendpił na kin-dan onj ni, yi piingii. 4 Arnan, nanim nge embe ambił tonu kindip kin,ya mei ełe wumb ei, andan tunj porunim. Neng kin, nim na kongun ei eriini ngun, kongun ei, na er poru ninj.5Pe na Arnan, kumb ok mei sineririmkunum ei, na nim kin ouni mult ei,nam tiłang owundu pirim. Pe na yipiind, Arnan, ok nam tiłang owunduei na ngunjii!

6 “Nim mei wumb ełe tor sikin kin,wumb na ngun wumb ei, ninim ngenomandinga ei, na andan tunj. Ninimnge wumb ei, na ngo poru nin. Ngawumb ei nim nge ek ei ekii ka sinjing.7 Pe wumb en enim piinmin ei, Arnannim epi pei na noman dinga ngo porunin ei piik kin, nga epi ei, ninim kinonum ni piinmin ku. 8 Nim ek pei nina ngun ek ei, na nip wumb ombungunj ei piik kin, keimi na nim kinouni mołup kin, onj ni piinmin. Piik

JON 17:9 187 JON 17:26kin, nim na kindan onj ni, nim kin piigii nik mołmun.

9 Na prei eramb kin, nim wumbomba paki tunjii. Tokun kin, manimei ełe pii gii ninenjing wumb peiei kin, nim paki tunjii na prei enandmon. Ba Gos, ninim wumb sikin kin,na ngum wumb ei kin, prei erip pakitunjii. Nimbił erang wumb ei, ninimsikinmundkun eran kin pii gii ninjingwumb ei, nim nge wumb mołmun.10 Na nge wumb ei, nim nge wumbpei, nga nim nge wumb ei, na ngewumb. Pe wumb ei, na embe ambiłtonu kindinmin. 11Na nim kin ombii.Pe na mei konu ełe nga mulermbii; bawumb ei mei konu ełe mułngii. NaArnan oł kun ka nge puł wu. Arnan,ninim wumb ei, tep eran kin, ninimnge noman dinga ełe mułngii. Siłipnoman ende pałim ei mił, wumb enenim yi mił peng ku, mułngii. 12 Nawumb ombu kin, ouni muls kunumei, na tep ka eramb kin, nim ngenoman dinga ełe ka mulnjung. Nimnoman dinga endi nikin, na ngun ei,piip kin, na tep ka er mułamb kin,endi am punerim ei, ninim nge monpułun ełe, ek yi nirin mił ei, keimipimba pałim. Wu endeim mendpiłam ba. 13 Arnan, pe na nim kin ond.Na mei konu ełe mołup kin, na ekei nemb kin, na nge noman ka ei,wu ombu kin piki tang, mułngii einge, en enim noman ka peng yi ermułngii. 14 Arnan, nim nge ek ei, nanip wu ombu ngunj. Ba wumb piigii ninenjing wumb ei, wumb ombukin opu orung enjing. Nimbił erangwumben enimpii gii ninenjingwumbeimił, wumb endimon. Nga yimił ku,na pii gii ninenjing wumb ei mił endimon ku. 15 Na prei erip kin, mei ełesi tor sinjii ninand mon! Na prei eripkin nimba wumb ombu tep ka enjiinge nind. Yi eran kin, wu kis endiSeisen ei opu enim pii gii ei to eipieipi kindnermbamon. 16Nga en enimmei ełe nge wumb mon! Pe na yi ku,mei ełe nge wu mon ku! 17 Gos nimwumb ei eran kin, ninim na nge ekei, ekii singii. Ninim ek ei ek keimi

mendpił. 18Ok nim na kindan op meiełe wumb mulnjung konu ełe mulsei, yi mił ku; na wu ombu mei ełewumb mołun konu tuk ełe punmun.Punmun ei, kindind ei nge, mei wumbpei nim ek piingii. 19 Na nam ngenoman konj ngop kin, wu ombu kinpaki tumbii ei, ninim nge ek keimi ei,pii gii ninjing kin wumb ei, ninim ngeek ekii singii. Pewuombunimngewumendpił mułngii.

20 “Na wu ombu kin mendpił, preier ngunand mon! Ba wu ombu pukkin, na nge ek ei ningii wumb ei kin,wumb na kin pii gii ningii nip end ku.21 Na nim prei er ngond yi; wu ombupei noman ende sek mułngii. Arnan,nimnakinmułan, nanimkinmułambenmbił oł ei, wumb ei yi erngii. Erikkin, siłip kinpiikmułngii, ei nge,manimei ełe pii gii ninenjing wumb ei, yipiingii. Gos nim kindan onj ni piikkin, pii gii ningii. 22 Nim na embeambił tonu kindin ei mił ku, na enenim kin yi ku erinj. Ei nge, en enimnoman ende sek mułngii. Ei yi mił ku,kumb ok siłip noman ende se mułm-buł. 23 Nim na kin ende mołmbuł yiku, na en enim kin ende mołmun. Yimił ermbił ei, en enim noman endesek mułngii. Pe nga mei ełe pii giininenjing wumb ei, en enim piingiiei, Gos nim na kindan onj, ni piingii.Nimwumbei nomanngołunmił ei, nanoman ngoł.

24 “Arnan, na noman ełe yi piind.Nim wumb sikin kin, na ngum wumbei, na pu mułmbii konu ełe, ouni muł-mun nind. Ei nge, na wumb nam ngetiłang owundu ei keningii. Kumb okmei sineririm kunum ei, Gos nim nanomanngołun. Nga tiłang owundu ei,ngurun ku. 25 Na Arnan! Nim Gos ołkun ka mendpił puł wu. Mani mei ełepii gii ninenjing wumb ei, nim pii połtunerik mon! Ba na nim piił. Nga yawu ombu nim piiłmin ku. Gos nim nakindan onj ni piinjing. 26Na nim ngeoł dinga ei, wumb kanik andan tunj.Na nga andan tumbii nge wumb, enenimnomanngok enmin, oł ei piingii.Nim ei piikin kin, nimna noman ngun

JON 18:1 188 JON 18:18yi ku, wumb ei kin ngunjii. Nga yiku, na en enim kin, endemułmbii,” panim.

18Juras Jiisas Opu Orung Wumb Kin

Ngum(Masyu 26:47-56, Mak 14:43-50, Luk

22:47-53)1 Jiisas eim prei erpi ei poru neng

kin, eim kin ekii siłmin wu ombu kin,ouni puk, noł endi embe Kiron. NołKiron ełe orung puk kin, orung ondOlipmong nołmun ond pin pendnjingkonu ełe, tuk punjung. 2 Juras Jiisasnipi, opu orung wumb ngumba wuei, eim konu orung ełe ond Olip tel-njing konu ełe, eim piim ku. Nimbiłerang, kunum kunum Jiisas eim kinekii siłmin wu ombu kin, ond mongOlip telnjing konu ełe, kułou tołmunkonu ełe Juras eimpiim. 3Pe Juras eimopu wu kombur sipi kin, nga kułmałkałiłmin owundu enim nge opu ondwu kombur kindangin wu ni, lo ekpiiłminwu ei sipi, konu orung ełe, tukom. Pe wumb ombu, dup jep kandiksik, opu epi sik, ambilk tu wunjung.4 Jiisas eim kin, oł ombu pei tonuomba erim ei, Jiisas eim piipi porunim. Nipi kin, wumb onjung konu ełemandi pupu yi nim, “Enim nii kurukonmun?” pa nim. 5 Pe wumb ek nik,orung kindik yi ninjing, “Sin JiisasNasares nge konu ełe wu ei kurpunonmun,” pa ninjing. Pe Jiisas ek nipi,orung kindpi yi nim. “Ei na mendpiłmoł.”

Nga Juras eim Jiisas sipi, opu orungwumb ngumba wu ei, wumb kin ouniangk mulnjung. 6Nga Jiisas eim ek yinim, “Ei na mendpił moł!” Yi nengkin, wumbpuku sik, orung bin ni erik,mei ełe mani bok tunjung. 7 Jiisas ngaek nipi yi mił kii sim, “Enim nii kurukonmun?” Wumb ek nik yi ninjing,“Jiisas Nasares konu ełe wu ei kurpunonmun,” yi ninjing. 8 Jiisas ek nipi,ngopu yi nim, “Na enim ek poru ninjei, ‘Na mendpił moł.’ Pe enim na ku-ruk onjung kin, wu ombu wak tanginpungii,” pa nim. 9 Eim ek yi nim ek

ei, ok eim nirim ek ei, keimi pimbani piipi nim. “Arnan, nim wu ombuna ngun ei, endi wak top kindnenj.”10 Saimon Piisa eim tui kepii olt endi,se mułum ei sikir sipi, kułmał kałiłimowundu wu ei nge kongun wu endinge kom ełe, tui topu, kiłip to kindim.Tumkongunwuei, eimembe ‘Melkas’niłmin. 11 Pe Jiisas eim Saimon Piisakanpi yi nim, “Tui kepii olt ei nge,konu ełe orung kindii! Na Arnan ołembin tui ei to mundum ei, na kintonu onermba ni piin min?” pa nim.

Jiisas Anas Mułum Konu Ełe Sipnjing12 Pe opu ełmin wumb tiłap ei ni,

opu tep ełim wu ni, Jura wumb opuond wu ombu ni, enim ok Jiisas ambiłgii nik, kan ngunjung. 13Wu Kaiyapasgułum Anas mułum konu ełe ok sipn-jing kunum ełe, Kaiyapas eim kułmałkałiłim wu owundu kongun konj eierim. 14 Kaiyapas eim ok Jura wumbkanpi yi nirim, “Wu endeim kapłikołpu, sinim wumb pei paki tumba,”nirim.

Piisa Yi Nim “Na Jiisas Kinał,” Nim(Masyu 26:69-70, Mak 14:66-68, Luk

22:55-57)15-16 Saimon Piisa kin, na Jon, Jiisas

sipnjing konu ełe ekii se punjnguł.Nga wu endi eim kułmał kałiłim wuowundu ei kaniłim. Yi peng kin,wu Piisa ni pupu, Jiisas sipik enjingkonu ełe tuk pum. Pupu, kułmał kalkełmin wumb ei, ekii se pum; ba Piisaeim kung gui ondu mandi ełe torungangpi mułum. Pe na Jon, wumb on-jung konu ełe tuk ełe onj. Pe na pupkin, kung gui ondu tep mułum ambiłei kin ek neng kin, na Piisa nirik tuwunj. 17 Ambił kung gui ondu ełetep er mułum ambił ei, ek nipi, Piisangopu yi nim, “Nim wu ei kin, ekiisikin endin wu kun min?” Piisa eknipi yi nim, “Na mon!”

18Kongunwumbni, opu ondwumbei, en enim dup endi kelnjing. Nimbiłerang konu jii nim. Wumb ei, dup ełemandi dup piik mulnjung. Nga Piisaeim tuk ełe pupu angpi kin, dup ełepiipi mułum ku.

JON 18:19 189 JON 18:36Kułmał Kałiłim Wu Owundu Ei Jiisas

Kii Sim(Masyu 26:59-66, Mak 14:55-64, Luk

22:66-71)19 Kułmał kałiłim wu owundu ei,

eim Jiisas kin ekii sik ok, wu ombungekii sim. Nga eim ek nipi, wu ngopueririm ek ei mił piimbii nipi kin, Jiisaskii sim. 20 Jiisas eim ek nipi, orungkindpi yi nim, “Na wu amb pei kanipek peni ełe nip ngoł. Nga kunumkunum men tołmun ngii ełe ni, Gosngemen ngii owundu ełe, nirikwumbpei ek emb top nip, wumb ngoł ku.Konu ełe Jura wumb kułou tołmunkonu ełe, ek embe top nip ngoł. Na ekendi koi er ninałmon. 21Nimbił erangnim na kii sin? Ek emb top wumbngop ei piinjing wumb mołmun wu,kii sikin piinjii. Wumb ombu na nir ekei piik mołmun,” pa nim. 22 Jiisas eimek yi mił neng kin, opu ond wu endimandi angpi mułum ni opu, Jiisasangił misin topu, yi nim. “Nim ek yimił nikin, kułmał kałiłim wu owundungon min?” pa nim. 23 Pe Jiisas eimek nipi orung kindpi yi nim, “Pe naek kis endi nił pim kin, kapłi pe nimni tor kindan wumb pei piingii. Baek kun ninj pim kin, kapłi pe nimbiłerang nim na ton?” pa nim.

24 Pe Jiisas kan to pendnjing miłpeng kin, wu Anas Jiisas kindang, kuł-mał kałiłim wu num Kaiyapas mułumkonu ełe kindim.

Piisa Nga Yi Nim, “Na Jiisas KinałMon!”

(Masyu 26:71-75, Mak 14:69-72, Luk22:58-62)

25 Saimon Piisa eim dup piipi, angpimułang kin, wumb eim kanik yi nin-jing. “Nim wu ei kin ekii sikin wumin?” Pe eim ek kend topu yi nim,“Ei na mon!” nim. 26 Kułmał kałiłimowundu wu ei nge kongun wu endiPiisa eim wu ei kom tui kepii kin tumei nge, tiłap ende wu endi, opu yinim, “Keimi mendpił na nim kenj einim eim kin ouni tuk ond mong Olippin ełe, tuk mułun ni kenj,” pa nim.27 Piisa nga eim ek dinga nipi yi nim,“Na Jiisas kinał mon!” Yi neng kin, pe

mendpił kei kultu pełi wii tum. Wiitang kin, Piisa eim kin Jiisas ok nirimmił, ek ei piim.

Jiisas Pailos Mułum Konu Ełe Sipn-jing

(Masyu 27:1-2,11-14, Mak 15:1-5, Luk23:1-5)

28 Kułmał kałiłim wu num ombungii ei kin si kindik. Pe nga Ji-isas sipik, gapman owundu ngii ełemułum konu ełe sipnjing kunum ełe,kupiiring sipnjing. Jura wumb enenim gapman owundu ngii ełe nirikpunenjing. Nimbił erang, en enimlo ek yi mił pałim. “Sin wumb eipingii ełe nirik bin ei, sin ngenj ełe penjmułmba; ei mon!” niłmin. “Ełe nge,sin kuni owundu ‘Pasopa,’ ei nuner-min,” ni piinjing. 29Yi piik kin, torungmulnjung. Pe Pailos eim tor opu, yinim, “Enim wu ei, nimbił oł erim nik,kos erngii tu wunjung?” 30Wumb eknik, orung kindik yi ninjing, “Pe wuei, oł kis endi enełang kin, sin nimkin tu wunełamin mon,” pa ninjing.31 Pailos ek nipi, orung kindpi yi nim,“En enim wu ei sipik, en enim lopałiłim mił, kos piik erngii, sipei!” anim. Nga Jura wumb ek yi ninjing,“Sin lo ek wu endi to kundmun minniłmin, ei sin to kundmun mił mon?”pa yi ninjing. 32 Nengin kin, oł ei,Rom wumb oł yi mił ełmin oł ei ngeok, Jiisas eim ond peri kułmba nge,ei ni pendrim. Pe eim ok, wumb kannirim ek ei mił, keimi pimba erim.33Nga Pailos gapman ngii owundu ełenga nirik pum. Pupu kin, Jiisas wiitang wang kin, Pailos ek nipi, Jiisaskii sim. Sipi kin, yi nim, “Nim Jurawumb nge king min mon?” 34 Jiisaseim ek nipi, orung kindpi yi nim, “Peninimnoman ełe, ek ei piikin nin,minwumb endi eipi, na king nim ek yi miłnengin kin, nin min?” 35 Nga Pailosek nipi, orung kindpi yi nim, “Na Jurawumin? Nimbił erang ninim nge Jurawumb tiłap ei ni, kułmał kalk ełminwu num ombu ni, nim tu wuk, na mołkonu ełe ngunjung. Pe nim nimbiłoł kis endi en?” 36 Pe Jiisas ek nipi,

JON 18:37 190 JON 19:14orung kindpi yi nim, “Na nge konusinim tep er mołum konu ei, ya meiełe konu tep er mułułamb kin, keimina nge kongunwumb ei opu erik, Jurawumb endi ok, na sik, Jura wumbngunenełangin mon! Ba na sinim teper kanip mołum konu ei, ya mei ełemon!” pa nim. 37 Nga Pailos ek yinim, “Pe nim king endi min?” Jiisasek nipi orung kindpi yi nim, “Ei ninimna king pa nin. Naminan ei namei ełemengim. Na mei ełe tonu onj ełe nge,na ek nip, wumb ngop, kongun yi miłerip, ek keimi nip tor kindip eł. Wumbpei ek keimi mendpił ei ekii siłminwumb ei, na ek ei piiłmin.” 38 Pailosek nipi, ngopu yi nim, “Ek keimi nimnin ek ei nipemił?” Yi ni pendpi andapupu kin, Jura wumb kanpi kin, eknipi ngopu yi nim, “Na wu ei, oł kisendi erim ei, na kur kan sinand. Wuei kin, oł kis endi eim erim pinałim.

Pailos Yi Nim, “Jiisas Ond Peri Ełe NilTo Kundei!” Nim

(Masyu 27:15-31, Mak 15:6-20, Luk23:13-25)

39 Ba enim nge oł endi yi pałim. Ei‘Pasopa’ kunum ei, kan ngii wu en-deim ni kindmbii, niłmin. Pe na Jurawumb king ei, enim kin tor kindmbiiminmon?” 40Wumbpei ngawii dingatok, yi ninjing, “Ei mon! Nim Barapaskindan wangłi!” Barapas eim wumbto kondpu, wumb eipi epi nge waningsipi ełim wu mołum.

191-2 Yi nengin kin, Pailos ek yi neng

kin, opu wumb Jiisas sipik kepii tun-jung. Nga opu wumb kan jimbiltanggał mułum ei nge sik, king nge pengkon endimił erik, peng ełe pendik kin,king nge alapmił alap kundii endi sik,eim telnjing. 3 Talk pendik kin, opuwumb ok yi ninjing, “Jura wumb ngeking owundu mołun?” Nik, ek kulsik,angił misin tok, yi enjing.

4 Pailos nga tor opu wumb kanpi yinim, “Enim kinei! Pe na eim sip tor tuwup, enim ngamb kin, enim piingii ei,na eim erim oł ei endi, na kan sinandmon!” 5 Pe Jiisas tor om. Opu kin,

eim kan jimbiltang gał mułum ei sik,eim peng kon mił enjing, ei eim pengełe mułang kin om. Nga alap kundiiking mił talk kin, kindangin om. Opukin, Pailos wumb kin ek yi nim, “Wuei, enim kinei!” 6 Yi mił peng kin,kułmał kałiłmin wu owundu nin opuond wumb ombu nin Jiisas kenjing ni,wumb ombu wii dinga tunjung, “Eimond peri ełe nil to! Eim ond peri ełenil to,” yi wii tunjung. Pe Pailos eknipi, wumb ngopu yi nim, “En enimwu ei sik, ond peri ełe nil tei! Na wu eioł kis erim oł ei, kan sinenj mon!” panim. 7 Jura wumb ek nik orung kindikyi ninjing, “Sin lo ek endi pałim ei, loek ei yi ninim, ‘Wu ei kułmba. Nimbiłerang na Gos nge kingammoł,’ niłim.”

8 Pe Pailos ek ei piipi kin, mundmong nga erim. 9Yi erang kin, Pailoskin Jiisas nga gapman ngii owunduełe nirik punjnguł. Pukuł kin, Pai-los kin ek yi nim, “Nim jiłi molkunon?” Ba Jiisas eim ek endi nipi, orungkindnerim mon. 10 Pailos ek nipi yinim, “Nimbił erang nim na ek ei, niorung kindnan? Na dinga ełe, nimsi kindamb punjii. Nga na dinga ełe,nim ond peri ełe nil tumbii ei, nimpii poł tunan min?” 11 Jiisas ek nipi,orung kindpi yi nim, “Pe Gos tonumołum ei, nim dinga ngunełang kin,nim kapłi na to mani kindnełan mon!Nga wu ei na sipi, nim angił ełe ngumwu ei, eim nge oł kis ei nim nge ołkis en ei to mani kindim. Eim nge ołkis am tonu mendpił pałim!” 12Pailoseim ek ei piipi kin, Jiisas ek dinganip, tor kindamb ba, ni piim. Ba Jurawumbwii tok, ek dinga nik yi ninjing,“Pe nim wu ei kindan pum kin, nimRom wu owundu, Siisa nge wu pułmon!” pa ninjing. “Wu nii endi, ‘Naking’ nimba wu ei, Rom wu owundu,Siisa nge opu orung wu mułmba.”13 Pailos eim wumb ek ei piipi kin, ekyi nipi, opu wu endi Jiisas sipi andatu wum. Pe Pailos eim tonu kos piikełmin konu ełe mułum. Pailos mułumkonu ei, kom ku peł kuł sałmin konuełemułum. Nga Eipru wumb konu ełeembe yi niłmin, ‘Gapasa’ niłmin. 14Pe

JON 19:15 191 JON 19:29kunum ei, kuni owundu ‘Pasopa,’ korkunum nik, kuni er kun erik ełmin.Nga ‘Pasopa’ kunum ba konu eni belipim. Peng kin, Pailos ek yi nim, “Jurawumb en enim king ei kinei!” pa nim.15 Pe kułmał kałiłmin wu owundu ekorung kindik yi ninjing. “Sin ngeking endi eipimulałim, bawu Siisa sinnge king endeim mołum. 16 Pe ngaPailos eim Jiisas wumb nge angił ełengum. Ngang kin, wumb ombu Jiisasondperi ełe nil to pendngii ngengum.

Jiisas Ond Peri Ełe Nil Tunjung(Masyu 27:32-44, Mak 15:21-32, Luk

23:26-43)17 Yi mił peng kin, wumb ombu

Jiisas sipnjing. Sipangin kin, Jiisaseim ond peri ei ko wupu sipi kin, torpum. Pumkonu ei embe, ‘Wumbpengembił konu,’ niłmin. Konu ei embeendi Eipru ek nik, ‘Golkasa’ niłmin.18 Konu ełe, wumb ombu Jiisas ondperi ełe nil tunjung. Tok kin, ngawu eipi tał ond peri ełe tał eipi yi kunil tunjung. Wu endi Jiisas nge angiłtaring ełe nil tok kin; nga endi Jiisasnge angił tundung ełe nil tunjung.Tok nga, Jiisas wu tał kin tuk miimenb ełe nil tungung. 19 Pailos eimmon endi połpu kin, Jiisas pim ondperi ełe tonu kind pendim mon ei, ekyi mił nim, “Jiisas Nasares Konu EłeWu Ei Jura Wumb King.” yi ni połpendim. 20Konu orung ełe, Jiisas ondperi ełe nil tunjung ei, konu owunduełe mandi mił sim. Pe Jura wumb peiPailos ek pułum ei gerik piik enjing.Erik ek ei, Eipru wumb ek ni, Griikwumb ek ni, Rom wumb ek ni, eimił poł pendim. 21 Pe Jura kułmałkałiłmin wu num ombu Pailos kin ekyi ninjing, “Pailos, nim ek mon yipulerii mon! ‘Jura wumb nge king’ eimon; ba nim ek mon yi mił poł! ‘Wuei eim yi nim, na Jura wumb nge king,’yi pułii!” pa ninjing. 22 Pailos ek nipi,wumb ngopu yi nim, “Ek na puls, eipoł poru ninj ei pengłi!” pa nim.

23 Nga opu ond wumb kapił kapłiombu, Jiisas ond peri ełe nil to pendikkin, Jiisas alap ni konduk ei, moktok, en enim wu endeim endeim ni

sinjing. Nga kon takis ei sik ku; bakon takis ei mui tołmun konu endisineririm. Sinerang kin, kon ei, tonuorung orung er mani puk pirim. 24 Peopu wumb en enim ek yi nik, “Sinimkon takis ei, to piltan to yi enerminmon!” nik. “Sinim kom ku kembismił siłin kin kinjmał erpin kin, wuendeim mendpił konduk ei simba,”ninjing. Nik oł yi erik kin, Gos ngeek ok pultum yi nirim, mił keimi tonuopu poru nirim.“Na nge alap konduk ei mok to sin-

jing. Nga na kon takis ei, komku kembis mił kinjmał erikkin, wu endeim simba nik, yienjing.”

Ei keimi tonu wang kin, wumb yienjing ei Gos nge ek nirim mił keimitonu om.

25 Pe Jiisas ond peri ełe to pend-njing konu ełe, Jiisas eim mam ni,angim Mariya ei, Kliyopas nge am-bim ni Mariya Makandala ouni okengnjing. Amb ombu ok, Jiisas topendnjing ond peri ełe, mandi ok en-gnjing. 26 Jiisas eim kenim ni, mamkin, Jiisas eim noman ngopu ełim wuei, na Jon ouni mandi ond peri ełeenginjngił. Pe Jiisas eim ek nipi, mamngopu yi nim, “Wu ei, nim kinganimmił mołum.” 27 Nga Jiisas eim no-man ngołum wu, na Jon kanpi yi nim,“Amb ei, nim manim mił mołum,” panim. Pe kunum ełe, na Jon, Mariyanam ngii konu ełe orung sip kin, teper se moł.

Jiisas Kułum Poru Nim(Masyu 27:45-56, Mak 15:33-41, Luk

23:44-49)28 Pe ei poru neng kin, Jiisas eim

piim ni, eim kongun ei pei poru nim.Nga Gos nge ek mon ok pułum ei,keimi tonu orum ei, poru nipi yi nim,“Na noł nuwa enim,” nim. 29 Nołming endi piki to pim ei, epi guputołum noł wain ei kindangin kin, pikitop pim. Pe wumb endi sikir pupu,noł tuk siłim epi ei mił epi endi sipimułang kin, Jiisas numbapiipi kin, epiendi tu wupu kin, noł gupu tołum epituk kindim. Kindpi kin, goltum endi

JON 19:30 192 JON 20:3tu wupu kin, Jiisas gupu ełe pendim.30 Pe Jiisas eim noł gupu tołum nołwain ei, nopu yi nim, “Nam kunumpei ei poru ninim,” a nim. Yi miłnipi kin, eim peng to mani kindpi kin,kułum. Nga eim noman tuk gui ei,wak tang pum.

Opu Ond Wu Endi, Jiisas Demb EłeKiłeng Tum

31 Pe kunum ei, kuni owundu ‘Pa-sopa’ numun nik, kuni er kun ełmin.Nga kor owundu tonu wang kin, Jurawumb lo ek yi mił ni pendiłmin ei yimił, “Kor owundu ełe, wumb kongunendi enerngii mon!” pa niłmin. Eiyi mił peng piik kin, kulnjung wu keingenj tonu ond peri ełe mulerngii, nipiinjing. Pe wu Kombur Pailos kanikkii sik, ek yi ninjing. “Enim sikir okkin, wu kei nge simb angił ełe sikirembił engin tangin kin, sikir kułan-gin kin, si mani singii,” pa ninjing.32-33Pe opu ond wumb puk kin, wu tałJiisas kin ouni ond peri ełe nil tunjungwu tał, simb angił ełe, ambilk engintok enjing; ba puk kin, Jiisas kenjingni kułum pim. Nga eim simb angiłembił kin engin tok enenjing, mon.34 Ba opu ond wu endi Jiisas dembełe kiłeng tum. Tum konu ełe, sikirmiyem kin noł ouni tor om. 35 Pe naJon, oł ei erim, ei kanip piinj. Pe nga,na Jon ek ei nip tor kindind ei kapłi,enim pii gii ningii. Na ek nind ek ei,keimi mendpił! Na piip kin, ek nindei, ei keimi mendpił nip tor kindind.36 Epi ei tonu om ei, Gos nge ek okpułum ei nirim ei, keimi tor om. Ekei yi mił pałim,“Eim nge embił endi to engin

tunerngii mon!”37 Nga Gos nge ek ok pułum ełe, ekendi yi mił ninim,“Opu ondwu ei, kiłeng to kundumwu

ei keningii,” pa nim.Kom Ku Tukpu Ełe Jiisas Tukpu Tun-

jung(Masyu 27:57-61, Mak 15:42-47, Luk

23:50-56)38 Ei epi poru neng kin, Josep wu

ei eim Airmasiya konu ełe wu ei, eim

Jiisas kin ekii siłim wu endi om; baeim Jura wumb kin mund mong erpikin, eim pii gii ei ni peni ełe kind-nerim. Josep eim opu, Pailos kanpikin, yi nim, “Na Jiisas ngenj ei sim-bii ond,” pa nim. Pe Pailos kapłineng kin, Josep Jiisas ngenj ei sipim.39 Nikoriimas wu ei, eim ok, Jiisasmultum konu ełe epin kunum kunumorumwuei, eimomku. Omwuei, eimond kanim eipi eipi tał ei nge muruka tołum epi ei sipi tu wum. Tu wumond tał nge, epi muru ka wii tołumei ende kindik mundnjung. Pe ondkopung ei, epi embin owundu er 100mił yi kapłi erim. 40Wu tał Jiisas ngengenj ei sipinjngił. Pewu tał epimuruka tołum ei, Jiisas ngenj ełe kindikił.Nga alap ka wii pandi tokuł ei enjngiłJura wumb, wumb kułii tungii pendikełmin oł ei, enjngił. 41 Jiisas ond periełe, to pendnjing konu ełe, aka pinendi sim. Pe aka pin ełe, tukpu konjendi sim. Tukpu konj ei, ok wumbkułii endi tukpu ełe tunenjing mon.42 Pe kunum ei, kor owundu kuni ‘Pa-sopa’ kunum mandi erang kin, Jurawumb kuni er kun ełmin kunum ei,mandi poru nimba. Nga tukpu konjmandimołumei, wu tał Jiisas konuełependinjngił.

20Jiisas Nga Angpi Tonu Opu Konj Pum(Masyu 28:1-8, Mak 16:1-8, Luk 24:1-

12)1 Pe Mariya Makandala eim kor

kunum kupiiring ok tangpi kun en-erang kin, eim Jiisas pendnjing konutukpu ełe tor om. Opu, eim kenimni Jiisas eim pendik, tukpu ełe komku owundu endi, ondu ngok pend-njing; ba eim kenim ni, ondu ngokpendnjing mił pinerim. 2 Yi pengkin, eim nga sikir pupu, Saimon Piisakin wu endi Jiisas eim noman ngołumwu ei, Jon kin mulnjunguł konu ełekanpi yi nim, “Sinim Owundu tukpuełe pinałim; sipinjing pałim. Sin pi-inamin; eim sipi jiłi orung pendnjingda.” 3 Pe Piisa kin na kin sił ngii

JON 20:4 193 JON 20:25konu ełe punjkuł. 4 Pupuł kin, sikirpunjpuł; ba na Jon, Piisa eim pend sikindip na ok punj. Pup kin, Owundutukpu tunjung konu ełe, ok tor punj.5 Pup kin, mani pii połup, tukpu ełeepi sip kenj ni alap tuk sim; ba eimtuk pup kinenj. 6 Saimon Piisa ekii setor opu, tukpu ełe tuk pupu, kenimni alap ei mendpił sim kenim. 7 Ngaalap, Jiisas eim peng ełe pandi tokpendnjing alap ei, sinerim mon! Alapei simbir ka erpi, orung ełe eipi kindsim. 8 Pe na Jon ok onj, tukpu ełe tukpunj ku. Pup, epi ei kanip kin, na piigii ninj. 9 Pe kunum ei, Gos nge ek okpułum ei, sił pii kun enenjpił. Gos ngeek ei yi nirim, “Jiisas eim tukpu ełeangpi konj ba,” yi mił ninim. 10 Pe siłJiisas kin ekii siłmbił wu tał, nga ngiikonu ełe orung punjpuł.

Mariya Makandala Eim Jiisas Kenim(Masyu 28:9-10, Mak 16:9-11)

11 Pe Mariya eim, tukpu ełe, torungangpi kin, ke nipi engim. Ke ni,pendpi kin, tukpu ełe kan tuk kindkenim. 12 Kenim ni, enjel tał alapkuru kindinjngił wu tał mulnjungułni kenim. Ok Jiisas eim ngenj pimkonu ełe mulnjunguł enjel endi, Jiisasnge peng sim ełe mułang kin, endiJiisas nge simb sim konu ełe mułum.13 Pe enjel tał ek nikił Mariya ngokułyi ninjngił. “Amb, nim nimbił erangke nin?” Pe eim ek nipi, ngopu yinim, “Na nge Owundu sipnjing pałimei, eim sipik, jiłi orung pendnjing eina piinand,” nim. 14-15 Yi nipi, kanorung kind kenim ni, wu endi engim.Ba amb Mariya ei, eim wu ei Jiisas nipiinerim mon! Pe amb Mariya eim yini piim; ei eim aka pin tep mułum wuendi ni piim. Nga Jiisas eim kanpi kin,yi kii sim, “Amb nim nimbił erang kenin? Nim wumb nii kurun?” Mariyaek nipi, ngopu yi nim, “Pe nim eimsi pendin kin, na nen kin, piip eimsimbii,” pa nim. 16Pe Jiisas eim ek nipiyi nim, “Mariya!” Pe amb Mariya ngaak topu, Eipru wumb ek ełe yi nim,“Raponai!” Pułe ei yi mił, ‘Ek embto ngołum wu,’ yi nim. 17 Jiisas ek

nipi, eimngopuyi nim, “Nimna ambiłgii ninerii mon! Na Arnan kin ngaorung tonu punenj, kokuł. Nim orungpukun kin, na engnan noł kankin yininjii! ‘Na Arnan nga enim Ernjingmołum ełe tonu pund. Nga nam ngeGos ni, enimnge Gosmołum konu ełe,tonu bii pund,’ ” Jiisas yi nim. 18 Peamb Mariya Makandala eim orungpupu, Jiisas eim kin ekii siłmin wumulnjung konu ełe pum. Pupu, eknipi yi nim, “Na Owundu kan porunip ond.” Nipi, Jiisas eim kanpi, nipingum ek ei nipi, wu ombu ngum.

Jiisas Kin Ekii Siłmin Wu Ombu JiisasNga Kenjing

(Masyu 28:16-20, Mak 16:14-18, Luk24:36-49)

19 Jiisas kin ekii siłmin wu ombu,Jura tep ełmin wumb owundu kinmund mong enjing. Erik kin, en enimngii endi ondu dinga ngo pendik kin,nirik mulnjung. ‘Konu kor kunumendi, konu enimani pang kin, en enimngii nirik mulnjung. Pe Jiisas eim oputuk ełe engim. Angpi kin, yi nim,“Enim noman emin pangłi,” nim. 20Yimił neng kin, Jiisas ngenj orpuł angiłni, demb ei andan tum. Jiisas kin ekiisiłmin wu ombu, nga Owundu kanikkin, ka piinjing. 21 Jiisas ek nga nipiwumb ombu ngopu yi nim, “Enim no-man emin ka piingii. Arnan kindangonj mił, yi ku nga enim kindamb kin,nam kongun ei er pungii!” pa nim.22 Eim ek yi mił nipi kin, eim poptopu, wu ombu kin kindpi kin, yi nim,“Gos nge Gui Ka enim kin ngond,”pa nim. 23 “Na enim noman dingangond. Pe enim wumb kombur oł kisei kil ngonmun ningii; ei kapłi porunimba. Nga enimwumbkomburoł kisei pangłi ningii wumb ei, oł kis pimbaku,” pa nim.

Tomas Jiisas Kenim24 Jiisas eim kin ekii siłmin wu en-

gki nga tał mulk konu ełe Jiisas wumbei kin, nga tor orum kunum ei, wuendi tuk ełe mulerim wu ei Tomas,nga eim embe endi ‘Dirimas,’ niłmin.25Pewu eipi ombu, Jiisas kanik Tomas

JON 20:26 194 JON 21:12ninjing; ba Tomas eim ek nipi, wukombur ngopu yi nim, “Pe na Jiisasnge ngenj orpuł ei kanip, nam angiłmong ei sip ambiłip, eim angił ni,demb ełe orpuł ei kanip enenj kin,kapłi na pii gii ninermbii mon,” panim.

26 Nga ekii se, kongun endi opupang, Jiisas kin ekii siłmin wu ombukin, Tomas ni ounimulk. Molk kin, enenim Jura tep ełmin wumb kin, mundmong erik kin, ngii ondu dinga ngopendik poru nik, en enim nirik mulkkonu ełe, Jiisas opu tuk ełe engim.Angpi kin, ek yi nirim, “Enim nomanemin ka sengłi,” nirim. 27Pe Jiisas eimek nipi, Tomas ngopu yi nim, “Nimangił mong ei yi ełe pendkin kin, naangił orpuł ełe kenii!” nim. “Nga nimnge angił ei, na demb orpuł ełe, tukkindii! Pe nim pii gii ei to kindnenjii;ba nim pii gii dinga ninjii!” pa nim.28Tomas ek nipi, orung kindpi yi nim,“Nim na nge Owundu! Nim na ngeGos mendpił!” 29 Jiisas ek nipi, Tomasngopu yi nim, “Nim na kankin pii giinin min? Wumb na kinarik kin, pii giinik yi enmin wumb ei, ka piingii.”

Jon Nge Pułe Ek Ei Pultum30 Jiisas eim jep oł nga pei erpi kin,

eim nge ekii siłmin wu ombu mulk,tuk ełe erim. Ba na Jon Jiisas erim jepoł ei, peimon ełe pulenj,mon. 31Banaek poł poru ninj ei, enim Jiisas ei eimKrais Gos kindang wu eim, enim piigii ningii ei, eim Gos nge kingam. Peenim eim kin pii gii ninjing kin, kapłienim eim nge embe ełe, enim nomankonj sik, kunum kunum mułngii ngesingii.

21Jiisas Eim Kin Ekii Siłmin Wu Angił

Orung Nga Tał Jiisas Kenjing1 Ekii se nga, Jiisas eim kin ekii

siłmin wu ombu kin tor om. Opu kin,Taipiriyas konu ełe ni konu orung epnoł gop mołum konu ełe, Jiisas eimnge yi mił tor om. 2 Saimon Piisa ni,Tomas eim embe nga endi ‘Dirimas,’niłmin ei ni, Nasaniyel, Kena konu

kembis ełe, Galilii konu owundu ełewu ei ni, Sependii nge kingam tał ni,nga wu tał Jiisas kin ekii sinjngił wutał kin, ouni mulnjung. 3 Pe SaimonPiisa ek nipi, wu ombu ngopu yi nim,“Na omu tumbii pund,” nim. Wuombu ek nik, eim ngok yi ninjing,“Sin nim kin ouni bin,” ninjing. Pepuk, noł kanu ełe, tonu puk punjung.Ba kunum pei ei emii peng kin, enenim omu endi tunenjing mon. 4 Pekonu kupiiring konu eni tonu ombaerang kin, Jiisas eim pupu, noł goporung wer ełe, engim. Ba eim kinekii siłmin wu ombu ei, Jiisas ni pi-inenjing mon. 5 Pe Jiisas ek nipi, wuombu ngopu yi nim, “Kang wu kei,enim omu endi sinmin min?” Pe wuombu ek nik, orung kindik yi ninjing,“Mon.” 6-7Nga eim yi nim, “Enim omukon nga sik, noł kanu angił tundungełe kindik, omu kombur singii,” nim.Yi neng kin, omu kon pulnjung ni,omu pei sinjing. Pe omu kon ei tonusingii pinerim mon; kon ei wurupmendpił nim. Na Jon, ek nip, Piisangop yi nim, “Ei Owundu!” Pe SaimonPiisa eimkon takis gułpu sepi, kongunerim. Nga eim Owundu ek ei piipi kin,kon takis ni kindpi, puku sipi, noł ełemani pum. Pupu kin, Jiisas mułumkonu ełe sikir pum. 8 Jiisas kin ekiisiłmin wu kombur wangin kin, omumer kon ełe, piki top pim ni, ambiłgii nik tonu sinjing. Nga wu ombunoł wer ełe, turii mił mulenjing. Mulkkonu ełe ei su yimił, 300 simbmił sim.9 Pe ok noł wer ełe, tor ok kenjing ni,dup endi nopu pim. Pim konu ełe,kenjing ni omu kombur dup ełe pim.Nga bres orundung kenjing ni sim ku.10 Jiisas ek nipi wu ombu ngopu yinim, “Enim omu pe kon poł sinjing ei,kopur tu wei!” 11 Pe Saimon Piisa eimnoł kanu ełe tonu pupu, omu kon niambiłpi kin, noł peł ełe ambiłpi sipikin noł wer ełe sipim. Omu owunduowundu tuk omu kon ełe piki top pim.Omu tuk mołmun ei, omu peng yi mił153 pei mołmun. Mulnjung omu peiombumulk, ba omu kon kiłip tunerimmon. 12 Jiisas ek nipi, wu ombu ngopu

JON 21:13 195 JON 21:25yi nim, “Enim ok, kuni nei!” a nim.Pe Jiisas nim ek ei, wu endi eim kiisinerim mon, “Nim nii?” En enimpiinjing ni, “Ei Owundu,” ni piinjing.13 Jiisas eim dup konu ełe opu, bres nisipi, wu ombu ngum. Nga omu yi kuerim.

14 Jiisas eim kołpu nga tukpu ełeangpi opu kin, nga konj pupu endim.Pe eim kin ekii siłmin wu ombu kin,kunum tekliki peni ełe tor wang kin,kenjing.

Piisa “Nim Na Nge Kung SiipsiipOmbu Kuni Ngo!”

15 Kuni nok poru nik, Jiisas ek nipi,Saimon Piisa ngopu yi nim, “Saimon,nim Jon nge kingam, nim epi eipipei ełe to mani kindkin, na nomanngonmin?” Saimon ek yi nim, “KeimiOwundu, nim piin; na nim nomanngond.” Pe Jiisas ek nipi eim ngopuyi nim, “Nim na nge wumb kung si-ipsiip wał mułangin kin, na nge ekemb tokun ngunjii ei, kung siipsiipmił kuni ngunjii.” 16 Jiisas ek nganipi, Piisa ngopu yi nim, “SaimonJon nge kingam, nim na noman ngonmin mon?” Piisa ek orung kindpiyi nim, “Owundu, na nim nomanngond,” nim. Nga Jiisas ek nipi, Piisangopu yi nim, “Nim na nge pii giininjing wumb kung siipsiipmił ei, tepka er mułii!” a nim. 17 Jiisas nga ekkunum tekliki nipi, Saimon ngopu yinim, “Saimon Jon nge kingam, nim nanoman pałim min?” Pe Piisa eim no-man embin to piim. Nimbił erang peek kunum teklikimił nipi, Piisa kindpiyi nim, ‘Pe nim na noman ngokun ninmin?’ ” Pe Piisa ek nipi, Jiisas ngopunim, “Owundu, ninim epi pei piiłinwu. Nim piin, na nim noman ngoł.”Pe Jiisas nga ek yi ku nim, “Nim nangewumb kung siipsiipmił mułanginkin, na nge ek emb tokun ngunjii eikung siipsiip mił kuni ngunjii,” panim. 18 Na ek keimi mendpił nip nimngond, ok nim wu kangi wu multumkunum ei, ninim kan talkin, ninimkonu jiłi bii ni piiłin konu ełe kunumei, ninim kan talkin, ninim konu jiłibii ni piiłin konu ełe pułun. Nga ekii

se, nim tukui enjii kunum ei, nimangił tonu kindkin mułan kin, wumbnim kan kend ełe talk, ninim bii nipiinenjii konu ełe sipngii,” Jiisas yinim. 19 Jiisas ek nirim ei pułe yi mił,Piisa eim ond peri ełe kułmba oł eimiłnirim kunum ei, eim Gos nge embe eiambił tonu kindmba nge nim. Jiisaseim ek ełe nge piipi kin yi nim. PeJiisas Piisa kanpi yi nim, “Nim na biikonu ekii se!” a nim.

Jiisas Eim Noman NgołumWu Ei NgeEk

20 Piisa eim kan ak topu, kenim ni,na Jon ekii sip onj. Na ok kuni nukkunumełe, na Jiisasmultumkonu ełe,mandi mołup yi ninj, “Owundu, nimwu nii opu orung wumb ongii konuni tor kindmba?” 21 Piisa na kanpikin, ek yi nipi Jiisas ngum, “Owundu,wu Jon ei eim nipe oł mił endi eipikułmba?” 22 Pe Jiisas ek nipi, Piisangopu yi nim, “Pe nam noman ełe,eim konj mułang kin, na nga orungombii kunum, ei kapłi. Pe ei nimnge epi mon! Nim na kin ekii seonjii.” 23 Yi mił nga ek ei, angimnoł mulnjung konu ełe, eipi eipi nipiangim noł kin ngum. Ngopu, yi nim,“Ekii siłim wu ei, Jon eim kulermba.Ba Jiisas eim ‘Wu ei kulermba,’ ei, yininerimmon. Ba Jiisas eim yi nim, “Eina namnoman ełe pim kin, wu ei konjmułang kin, na orung ombii kunumei, ei nimnge epimon!” 24Ei ekii siłimwu endi, eim ek ei ni tor kindnim.Nga eim ek mon ei połpu, poru nimek mon ei, sinim piinmin ek mon ei,ek keimi mendpił ninim. 25 Ba ngaoł kanim kanim pei, Jiisas eim erimku. Kapłi wu nii endi, eim Jiisas ngeoł erim mon ei, pułmbii ni piim kin,kapłi mon pułngii ei, pei mułmba. Napiind ei, ya mei konu ełe orung orungpei mon pułułangin kin, kapłi konuendi wii sinenełang, mon!

APOSEL 1:1-2 196 APOSEL 1:15-19

Luk Mon Aposel PołpuEk Se Andiłmin WumbOł Enjing Ei Pułum

Jiisas Eim Ek Dinga Nipi, “Gos Gui KaKindmbii,” Nim

1-2 O Tiopilas, na mon ei, ok nampei puls. Jiisas eim epi pei erpi, wumbandan topu erim ek ei, na puls. Kumbok ni, pe kunum ełe, eim kongunpułngun mundum. Ekii se, eim tonuepin ba erim kunum ei, eim ek seandiłminwumb kengip ngopu nomandinga ei, Gos Gui Ka kin ngurum.Ekii se, nga Gos Jiisas tonu epin sim.3 Jiisas ngenj kumbii kułum. Kułumporu neng kin, nga ekii se, eim ek seandiłmin wu mulnjung konu konj torom. Pe eim epi ei erang kin, nam konjmoł ni piingii nipi yi nim. Pe kunum40 ełe, Jiisas eim kenjing kunum ełe,Jiisas eim Gos epi pei tep erpi, kanpimołum ei, ek nipi ngum. 4 En enimtep to molk kin, eim wumb ei eknipi ngum. Enim Jerusalem konu, ełesi kindnerngii, ba Erinjpin Gos ek yinim, “Na enim epi ngumbii ei, enimepi ei kui erik mułngii. Molk kin,na ek yi mił nip enim ngunj. 5 Jonwumb noł pendpi ngum, ba kunumendi kinan punenmba ei, Gos Gui Kaenim noł pendpi ngumba.”

6 Pe kunum ełe, Jiisas wumb kintep tok mulnjung. Molk kin, eim kiisinjing, “Jiisas Owundu! Nim Esreltiłap wumb paki tokun, Rom wumbto mani kindnjii min? Kunum ełe,Esrel wumb nga wii mułngii.” 7 Peeim ek nipi ngum, “Ei enim epi mon;pe enim kunum kunum pingii kapłienermba ei Erinjpin Gos eim ełim. Peeim enim tep mołum. 8 Ba ekii se GosGui Ka, enim kin omba. Nga eim enimnoman dinga ngumba. Ngang, na ekJerusalem konu ningii ei Juriya konuorung ni Sameriya konu ni, mei konuorung orung pei pang kapłi ermba.”

Jiisas Eim Ei Epin Konu Orung Pum

9 Jiisas eim ek ei nipi poru nim; pe enenim kanik mulnjung. Mułangin kin,Jiisas eim tonu pum. Pe kupu endieim tonu sipim. Sipang wumb kanikmulnjung ni am sipim.

10 Eim pum, pe Jiisas nge wumben enim ei muł ełe kanik enjing. Pesikir wu tał konduk kuru pim, wutał tor onjnguł 11 Wu tał okuł yi nin-jngił, “Enim Galilii wumb, enim nim-bił erang angk ei muł ełe kanik moł-mun? Ei Jiisas, pe Gos eim kin sipiorung sipi ei tonu epin sipipi, eim ngaorung omba ei enim pe kaninmin miłyi orung omba.”

Wu Endi Juras Kongun Simba Ni ToTonu Kindnjing

12 Yi erang, en enim komung eisi kindik, komung ei embe Olip, peJerusalem konu orung punjung. Ko-mung pim ei, Jerusalem konu mandipim. 13 Pe en enim konu owunduełe tuk punjung; en enim tuk mołuł-mun konu ełe tonu punjung. Pun-jung, wu embe yi mił Piisa, Jon,Jeims, Pilip, Endru, Tomas, Basolomu,Masyu, Elpiyas kingam Jeims, Jeimskingam Juras. Saimon wu endi wumbei nge Rom wumb to mani kindngiinirim. 14 Pe wu ombu en enim no-man ende kindik, prei erik mulnjung.Amb kombur ni, Mariya Jiisas mamni, Jiisas angim noł yi ku prei erikmulnjung.

15-19 Wu Juras yi mił erim. Wuei mei endi top erim ku ei kułmałkałiłmin wumb owundu ngunjung.Ngangin kin, eim oł kis er pendpi,wumb sipipi Jiisasmułumkonu andantum. Eim bok topu mani pum. Peeim nge ngenj tuk ełe engin topu eimkirim ni tułup nipi tor pum. Ekiise wumb pei Jerusalem konu mulkwumb pei ek ei piik nik punjung. Peen enim ek ełe konu ei ‘Akeltama’nik mei konu ei wumb miyem konuninjing. Wumb kułou tołmun kunumei, Piisa pii gii wumb kumb ełe angpi,ek endi nipi ngum. Pe wumb 120 miłpei mulnjung.

APOSEL 1:20 197 APOSEL 2:14Piisa ek nim, “Engnan noł, enim

piyei! Gos pipe mon endi multum,kumb ok Gos Gui Ka wu Deipis gupuełe nipi tor kindrim. Juras kin nim,pe ei eim Jiisas ba konu andłam andantang, wumb Jiisas keningii. Ek ei pepipeni ełe omba, nik pe pepi tor onum.

Ok Jiisas Juras sin kin to tonu kindmondłum. Mołpu, sin kongun ende ermułpun ełmin nipi,” Piisa yi nim.

20 Piisa yi nim, “Ek ei mer mon Samełe Jura wumb golang Deipis pułumek yi nipi nim,‘Eim ngii konu wii simba, wu endi

mulermba,’ mon Sam ełe ek yininim. ‘Pe nga wu eipi endieim kongun simba,’ pa ninim.”

21-22 “Wumb endi Jiisas nga konjtonu om kenim ni wu ei sin kintuk omba. Wu ei sinim kin teptopun endinmin. Kunum kunumJiisas eim sinim kin pupu opu ermołum. Kunum ełe Jon eim wuamb noł pendpi ngurum. Kunum ełenga Gos Jiisas sipi orung epin konusimba,” pa nim. 23 Piisa ek yi miłnim, “Kapłi wu tał embe tumun.” Wuendi Josep, Basapas ninmin wu ei,wu ei embe eipi endi pałim ku, embeendi Jasas, pewu endi embeMasaiyas.24 Pe en enim prei erik, “Owundu!Nim wumb pei noman tuk nim piin.Wu tał nii endimułmba ei nim to tonukindin ei nim sin andan to! 25 Tanwu ei Juras ełim kongun ei ermba.Juras eim kongun ei si kindpi eim dupkonu ełe pum.” 26 Pe wumb en enimprei erik, Gos wumb andan tang angiłtonu kindnjing ni Masaiyas wumb peiengki nga endeim ełe tuk kindanginkin, kongun ełe enjing.

2Gos Gui Ka Mani Om

1 Gos Gui Ka mani om kunum eiPendikos niłmin. Pasopa kunum 50poru neng, Pendikos kunum om. Piigii wumb en enim ngii endi ełe kułoutunjung. 2 Pe sikir tonu muł ełe ektengim, konu gur gałi mił, owundu

endi top ngii ełe nirik wumb mul-njung konu om. 3Pe wumbmolk ken-jing ni dup anmbił mił pei onjung. Peepi ei gał topu wumb mulnjung konueipi eipi punjung. 4 Gos Gui Ka Jiisasnge wumb mulnjung konu tuk opuporu nim. Gos Gui Ka je erang wumbpei, wumb ek eipi eipi tengnjing. EiGos Gui Ka erang yi enjing.

5 Pe Juras wumb Jerusalem konumulnjung wumb, ei Gos ek piiłminwumb konu orung orung pei onjung.6 Pe konu gur gałi owundu neng kin,wumb ok kułou tunjung. Wumb okmolk ek ei piinjing ni, Gos nge wumbek eipi eipi nik mułangin kin, nimbiłerang puku sik mulnjung. 7 Wumbpuku sik noman embin tang mul-njung. Molk, ek yi ninjing, “Nimbiłerang wumb ei ek eipi eipi nik en-min, ei Galilii wumb min? 8 Nimbiłoł erang sinim ek erinjpin menjpinnoł sinim ngopun ełe ek ei piiłminmił niłmin. Wu ombu Galilii konuwumb min? 9 Sinim wumb Parsiya nikonu Miriya ni Eilam, Mesoposemiyakonu sinim wumb konu orung orungwumb, Juriya ni Kaparosiya, ni Ponsasni Eisiya wumb mołmun. 10 Prisiyani Pampiliya, Eisip ni, wumb orungorung Aprika konu Sairiini, ni sinRom wumb ya ełe pei ya ełe moł-mun. 11 Wumb Griis ni Areipiya nisinim Jura wumb ni wumb tiłap eipiei sinim Jura ełmin oł ei enmin. Basinim wumb pei sin sinim ek piimin;Gos nge jep oł pei nipi sinim ek ełenipi ngołum.” 12 Pe puku sik, nomanembin tang mulnjung. En enim ekdinga nik piik enjing. “Epi nimbił ołenim?” 13 Ba wumb kombur en enimek buł morung nik ek dinga ninjing,“En enim noł nok wulu pang kin, ekeipi eipi ninmin,” pa ninjing.

Piisa Gos Ek Ka Ei Nipi Wumb Ngum14 Pe Piisa engki nga endeim

mulnjung konu ełe tuk angpi wiidinga topu ek dinga nipi wumbngum. “Enim Jura wumb ni wumb okJerusalem konu wumb ok mołmun;enim kom sek, oł enim ei ni ngamb

APOSEL 2:15 198 APOSEL 2:34piingii,” panim. 15“Enimwumbombunoł nok wulu punum ni piinmin bamon; akip konu kupiiring eni pim.16 Ba oł ei Gos nge ermba oł ei piipiniłim wu Joel yi ninim.17 ‘Gos ek yi nim, ekii se poru nimba

kunum mandi erang Gos GuiKa wumb pei ngamb eim Gospei ngumbii,’ pa yi nim. ‘Peenim kingenjing embiłenjingni Gos oł ekii se ermba ei piikniłminwumbek tangiłminmiłyi tengingii. Noman ka wiienim wu kangi wu mułngiikonu andan tumbii, or kumbmił er keningii. Pe wu tukuiombu piingii konu or kumbka andan tamb keningii, panim. 18 ‘Kunum ei enim wuamb kongun wumb na Gui Kapei ngumbii ku. Ngamb kinGos oł ekii se ermba ei piikniłmin wumb ei ek niłmin miłningii. 19 Pe na tonu kupumuł ełe jep oł eipi mił kom-bur ermbii. Mani mei ełe namiyem ni dup ni, dup eskiłowundu ni jep oł ermbii,’ nim.20 ‘Eni kunum ei eramb emiipimba; pe oi ei eramb, miyemmił ermba. Pe ekii se Jiisasorung omba kunum ei tangpitiłang owundu ermba,’ pa nim.21 ‘Pe wumb pei Gos embe piigii nik wii tungii wumb ei sipiorung seng kin, Gos eim ngewumb mułngii. Gos ermba ołpiipi niłim wu Joel,’ yi ninim.

22 “Enim Esrel wumb, enim ek eipiingii: na enim Jiisas Naseres wu ngenip ngumbii end. En enim kaninmin,oł dinga ni kongun erpi jep oł kanimkanim enim oł ombu enim piik kanikełmin ei, Gos eimmendpił wu ei Jiisaskindang om. 23 Wu ei Jiisas kumb okepi pei Gos Eim piipi ek nipi pendrim.Pe wu ei enim angił ełe kindim. EnimJura wumb ek kis nik enjing. Nimbiłerang tor wumb ei Jiisas ond peri ełenil to kundnjung? 24Ba Gos eim Jiisasnga er konj sim. Eim ngenj kumbiikułpu erim ei Gos eimkulnjungwumb

konu ełe si kindpi nga er konj sim.25 Ok Deipis yi mił pułum, Jiisas ekdinga nirim,‘Gos Owundu na kumb ełe kunum

kunummołum. Eimnamangiłtundung orungmułang kin naepi endi kapłi to mani kind-nermba mon! 26 Yi erang kin,na noman ka seng, gupu tokułpałim. Nam piind ei namngenj ei epi ekii se omba nipmoł. (Ba Gos kin pii gii nipmoł). Yi mił ku epi endi namngenj ei kapłi ambił gii nin-ermba. 27 Pe na noman tukei pang, Gos eim dinga ełe napaki tang, wumb kułii konumulermba mon. Pe nim ngekinganim mendpił eim ngenjpurnermba mon! 28 Nim nanoman konj bii andłam ełe an-dan to kun erngii. Nim na kinmułun na ka piip minj mułm-bii,’ Deipis ek yi nim.

29 “Engnan noł na sinim kupen-jpin Deipis multum mił nip kun kunermbii end. Deipis eim kultum tukputuk, tuk ei akip sinim mołmun konuya sałim. 30 Ba Deipis eim Gos ekii seermba oł ei piiłim ku. Gos ek dinganipi yi nim, ‘KingDeipis kinganimekiise nim peł mołun konu ełe mułmba,’nim. 31 Ba kumb ok Deipis eim Gosermba epi ei kan poru nirim. Pe yinirim,Krais Owundu wu ekii se omba

wu ei, nga konj tonu orungomba nirim. ‘Gos eim wumbkułii konu wak tunenmba.Eim ngenj purpu kumunngunermba ku.’

32 Jiisas wu ei, Gos eim sipi orung ngakonj sim. Sin wumb pei ei kanpin kinninmin. 33 Pe Jiisas eim angpi tonupupu Gos Jiisas eim angił tundung wuOwundu mundum. Pe ei Gos Gui Kasim. Ei ok Gos nirim mił yi erangkin akip Gos Gui Ka pei ngang, sinimwumb sipin kin sin ek eipi eipi ninminei enim kanik piik enmin. 34 Deipiseim ngenj ei epin konu tonu punerim.Ba ei ek nipi pułum. Gos Owundu ek

APOSEL 2:35 199 APOSEL 3:10nipi nam wu num ei ekii se omba. Yimił nipi ngum,‘Nim na angił tundung orung mulnjii.

35 Pe ekii se nim opu orungwumb ei na to mani kindmbiimendpił. Sip, nim simb ełemandring kindmbii.’

36 “Pe sinim Esrel wumb tiłap peisinim ek ei pii kun er mułmun. PeJiisas ei sinim sipin ond peri ełe tonukindpin, ei Gos eim sipi Krais wuOwundu ekii se omba ei mundangmołum!” Piisa ek yi nim.

Wu Amb Gos Ek Piik Noman Ak TokNoł Pinjing

37 Wumb en enim ek ei piinjingnoman ełe embin tum. Piisa kin wukombur kin kan yi ninjing, “Enginjpinnoł, sin nimbił oł ermin?” 38 Pe Piisaek nipi wumb ngum, “Enim nomanak tok ok Jiisas Krais embe ełe nołpingii, ei Jiisas enim noman kis kilngumba. Enim yi erangin kin Gos ngeGui Ka enim kin wii ngumba. 39 OkGos ek dinga yi nipi pendim. Enim kinen enim kangił ni wumb konu turiimołmunwumbpei ngumbii nirimmiłGos Owundu wumb ei wii tang, on-jung. Wumb ei Gos eim ek dinga nipingum.”

40 Piisa ek nga endi nipi tuk kindim;ek pei dinga nipi ngum, “Enim piikkun er mułngii; mon pim kin, enimwumb oł kis enmin wumb ei kin peiporu nimba.” 41 Yi neng kin, wumbpei Piisa ek nim mił pii gii nik nołpinjing. Pe kunumełewumb3,000 peiJiisas kin pii gii ninjing. 42 Gos ngeek se andiłmin wumb ei ek ninjing.Wumb ei dinga piinjing ei engnjingnoł paki tok, kuni ende nok, prei erikenjing.

Wumb Tuk Ok Gos Ek Piinjing WumbEi Oł Ka Enjing

43 Pe wumb pei puku sik Gos jep ołpei eim nge ek se andiłmin wumb kinerim. 44 Wumb pei Jiisas kin pii giininjing, wumb ei ende mulnjung. Peepi sałim min simba ei pii gii wumbepi ende sałim. 45 Wumb ei en enim

epi ni, mei ni, wumb ok top to sen-gin, ku ni epi ei sik, wumb eipi episinerangmołmunwumb ei ngunjung.46Wumb en enim noman ende sek, kapiik enjing. Kunum kunum en enimmen ngii owundu engim konu pukpuk ełmin. En enim kuni ngii eipi eipiełe ende nok nok ełmin. 47 Kunumkunum Gos embe ambilk tonu kindik,Jerusalem wumb yi piinjing. Wumbpii gii wumb, en enim noman tukka seng mołmun. Kunum kunumGos eim wumb kopur sipi orung sipierang, wumb Jiisas kin pii gii nik en-jing wumb ei pei pei orung sim.

3Wu Endi Eim Simb Kis Mułum Ei Opu

Ka Pum1 Piisa Jon teł tonu men ngii

owundu prei ermbił ni punjnguł.Kunum ei konu eni tekliki erangpunjnguł. 2Wu endi mułum, wu ei okmam mengrim kunum ei simb yi erpirimmił pim. Wu ei tu wukmen ngiiowundu ełe, ondu embe, “Ka wii ełemundangin,” kunum kunum mołpu,wumb ongii kom ku kenim nipi, ermułmba nik mundangin mołułum.3Wu ei mołpu kenim ni Piisa kin Jonteł men ngii owundu ełe nirik pungułnge onjnguł. Wu ei ek nipi wu tałngopu yi nim, “Epi endi na ngeł,”nim. 4 Piisa kin Jon kin wu ni dingakenjingił. Piisa ek nim, “Nim ya siłkenjii!” 5 Pe eim kan ak topu kenimni, wu tał epi endi na ngunguł ni piim.6 Ba Piisa ek yi nim, “Na ku pinałim.Banapałimepi ei ni ngumbii. Nasereskonu, Jiisas embe ełe na nind, ‘Nimangkin po!’ ” 7 Piisa angił tundungorung wu ni ambił tonu sim. Wu niJiisas dinga sipi, simb si kun er engim.8 Wu ni puku sipi angpi pum. Pe wutał kin men ngii nirik punjung; wu nimen ngii owundu pupu, puku sipi erandpi Gos embe ambił tonu kindim.9 Wumb pei mulk kenjing ni wu eiandpi Gos embe ambił tonu kindpiendim. 10 Wumb piinjing wu endimen ngii owundu ondu ka wii ełe

APOSEL 3:11 200 APOSEL 4:1-3mołpu, ku ni epi ngei nipi, kenim nimołułum, ei wumb kenjing ni wu eikeimi mułum, kanik puku sik oł erimpułe pii poł tunenjing.

Piisa Gos Ngii Owundu Ełe Gos Ek KaNi Ngum

11 Wu ei Piisa kin Jon teł punjngułkonu ekii se pum. Pe wu amb peisikir ok Solomon palting men ngiiowundu palting endi konu andaringełe onjung. 12 Piisa ei kanpi ek dinganipi wumb ngum, “Enim Esrel wumbnimbił erang, enim oł ei noman em-bin to piinmin? Nimbił erang sił kinkanik enmin? Enim yi ni piinmin, siłnge dinga ełe ni sił oł ka ełmbił ełenge wu ei erambił opu andpi punumni piingii? Ei mon!” 13 Eiparam ni,Aisak ni, Jeikop ei, Gos sinim ok sinimkupenjpin noł Gos ei, eim kongun wuJiisas eim ambił tonu kindmin. Wuei enim sik opu orung wumb ngun-jung. Ba wu num owundu Pailossi kindmbii ni piim; ba enim wumbdinga puk mon nik eim kin buł ngun-jung. 14 Enim wu ei oł kis endi enarpiwii kun ka multum, wu ei Jiisas Goskingam mendpił buł ngok, yi nik, wuendi wumb to kundum wu ni piimba,ei kindangin kin, sin kin wangłi nik.15 Jiisas Gos kingam mendpił ei sinimwumb sipi noman konj ngołum. Wuei enim to kundnjung, ba Gos nga erkonj sim. Pe sił mołpuł kenjpił, ek eini tor kindmbił nge mołmbuł. 16 SiłJiisas kin pii gii nembił kin Jiisas enim.Jiisas dinga ełe yi wu ka ełim. Enimkanik piinmin ei Jiisas eim sił pii giiełe nge erpi, enimwumbpei ningił ełeenim.

17 “Keimi na piind engnan noł enimkin wumb owundu kin pii kun enarikkin Jiisas to kundjung. 18 Ba kumb okGos eim nge ek keimi niłmin wumbek yi nik, Gos eim nge kingam Kraisngenj kumbii kułpu kułmba nirim. Peakip enim wumb oł kis enmin ei, ekni tor kindiłmin wumb ninjing opupeni ełe keimi punum. 19Pe enim piikkin noman ak tunjung kin, kapłi Goseim enim oł kis ombu kil ngopu poru

nimba. 20-21 Yi enjing kin Gos enimkin tep mułmba. Pe Gos enim nomantuk dinga ngang, ka piik mułngii. Gosok ek dinga nirim, ‘Na Krais KingOwundu enim kin kindmbii.’ Gos eimwu owundu ei sinim kin kindmba,wu ei embe Jiisas. Pe epin konuJiisas er mołum. Kunum ei Gos epipei konj nga ermba mił ok eim ekkeimi niłmin wumb en enim gupu ełeniłmin. Kunum ełe Gos Jiisas mei ełemani nga kindang eim oł ei ermba.22-23Moses ek yi nirim,‘Owundu ei enim Gos, pe enim en-

gnjing sipi, Gos eim ek keiminiłmin wu ei, nam mił yimułmba. Enim eim ek nimbamił piingii. Piik, nimba miłerngii. Pe wumb pei ek keiminiłim wu mił nimba ei piin-erngii wumb ei Gos wumb topkundmba. Pewumbei Gos ngewumb nga mulerngii, Gos yineng,’ Moses piipi nirim.

24 Gos ek ni tor kindiłmin wumb ok yinik, Samyuel kin Gos ek niłmin wumbekii se tonu onjung. Pei yi ninjing,‘Kunum ei akip sałim kunum ei,’pa ninjing. 25 Enim Gos nge ek keiminiłmin wumb ei nge kingenjing miłmułngii. Enim nge kupenjing noł Gosek dinga nipi pendrimmił sił mułngii.Gos Eiparam kanpi ek dinga nipi ngu-rum.‘Nim nge tiłap ełe wumb tiłap pei na

kengip ek ka nip ngumbii.’26 Gos eim nge kongun wu Jiisas ermundum. Pe kindang enimmulnjungkonu ok om. Opu, enim Gos ekka kengip top nipi ngumba nge om.Nimbił erang eim enimoł kis ombu kilngumba nge om.”

4Piisa Kin Jon Teł Kan Ngunjung

1-3 Wu tał wumb kankił, ek nikiłmulnjunguł; pe men ngii owundu ełewu tał wumb kankił ek yi mił ninjngił,Jiisas angpi tonu konj nga om. Peyi ku wumb kulnjung wumb ei angktonu ongii. Yi nengił, kułmał kałiłimowundu kin, men ngii tep ełim wu

APOSEL 4:4 201 APOSEL 4:25owundu kin, wumb kolk nga konjpunałmin ni, piiłmin wumb ombu ok,mon ek piik kis piinjing. Pe emiipeng wu tał ambił gii nik, kan ngun-jung. “Kupiiring ełip kos piimin,”ninjing. 4 Ba wumb pei ek ei piik, piigii ninjing. Pe wumb pii gii nenginkin, wumb pei ei yi mił 5,000 wumbmulnjung.

5-6 Topuł Jura wumb owundu ni,men ngii kongun wumb ni, lo an-dan tołmunwumb ni, Jerusalem konukułou tumun ninjing. Men ngii ełemołułmun wumb ei Anas ni Kaiyapasni Jon ni Eliksander ni kułmał kałiłimowundu, eim nge wumb pei, kułoutunjung. 7 Gos nge ek se andiłmbiłwu tał en enim kumb ełe engnjingił.Angkił, wu tał kii sinjing, “Ełip dinganipe ełip embe nii nge ełe oł ei en-jngił?” 8-9 Gos Gui Ka Piisa kin pikitop mułum; pe eim ek yi nipi ngum,“Enim Esrel wu owundu ni men ngiikongun ełmin wumb. Enim sił wuendi simb kis mułang, paki topuł en-jpił ni, sił kin ek ningii enmin min?Wu ei er ka mułum mił nenj ei enimpiinmin min? 10Yi erpi nim kin enimpei piyangin, enim Esrel wumb ei peipiingii ku. Jiisas Krais Naseres konuwu, eim embe ełe wu ei ka mołum.Mołpu, yi enim kumb ełe mołum.Enim Jiisas ond peri ełe to kundnjung,ba Gos eim Jiisas nga er konj seng opukonj pum. 11 Ond tumunj endi enimngii takiłmin wumb si kindnjing einimbił erang enim konu ełe kindngiini piinenjing. Jiisas eim ond tumunjei mił mołang kin Jiisas eim ngii tu-munj mendpił mił mołum. Eim ngiitakiłmin wumb si kindnjing. 12 Wueipi endi sinim kapłi paki tunermbamon! Ei Gos sinimwu endi eipi andantopu ngunanim. Jiisas endeim sinimsipi orung simba.

13Wumb kenjing ni Piisa kin Jon tełek dinga nikił, dinga pu mulnjunguł.Wu tał wumb kin mund mong kulen-jngił. Yi piinjing ekmon ngii punałm-bił ni piinjing. Wu tał mulnjunguł yipiik kin noman pei piinjing ei ok wu

tał ełe Jiisas kin tep to mulnjunguł nipiinjing. 14 Pe wu ei kenjing, ni wuei ka mołpu, wu tał kin angpi mułumei, wumb en enim kenjing. Pe eknik wu tał ngungii ek endi pinerim.15Wu tał kaunsil ngii si kindkił tor pełninjing. Wu tał pangił mił, en enimek nik piinjing. 16 “Pe sinim wu tałkin nimbił oł ermin? Wu tał jep ołendeim erangił kin, wumb Jerusalemwumb pei kenjing. Pe ei sinim kapłikoi erminmiłmon. 17Bamonpimkin,ek ei wumb konu pei pang piingii. Yiermba ei piikił kin wu tał kin ek dinganimin. Pe wu tał nga Jiisas embe ełenikił wumb eipi ngunerngił.” 18 Pewu tał wii to orung sik yi ninjing,“Ełip nga ek endi Jiisas embe ełe nikiłenerngił mon!” ninjing.

19 Ba Piisa kin Jon teł nikił orungkindinjngił. Pe sił Gos ek si kindpiłenim ek ningii mił piimbił. Ei Goskumb ełe kapłi ermba min? Ei enimpiingii. 20 Ba wu tał yi ninjngił, ‘Siłgupu pandi tumbuł mił mon. Epikanpił ek piipił enjpił mił ei, wumbkanpił nimbił ni piinjngił. 21 Pe kaun-sil wumb ek dinga endi nik wu tałngunjung. Wu tał si kindkił punjnguł.Pangił, kaunsil wumb andłam endikurpun, wu tał kan ngumun, ni piikenjing. Nimbił erang wumb pei Goseim embe ambilk tonu kindangin kin,kaunsil wumbwu tał kan ngumun nikenjing kapłi enerim. 22Wu ei wu tał,Gos jep oł erangił opu konj pumwu ei,kung ngii 40 pei mołum.

Gos Nge Tiłap Wumb Prei Dinga Erik,Dinga Sik Gos Ningii Enjing

23 Wu tał eł ełip wumb puł komburkin punjnguł. Pukuł, wumb ei kankiłkułmał kałiłim owundu, ni tep ełminwumb ombu ek ninjingmił wumb kanninjngił. 24 Ek ei piik poru ni pendik,en enim noman ende kindik prei yimił enjing. “Gos Owundu nim ei epinen, yamanimei en, pe epnoł en, ei peinimer sin. 25GosGui Ka je sin erinjpinDeipis ek gupu ełe tor orum.‘Ei Gos nim nge kongun wu, Gui Ka

ek nirim. Nimbił erang wumb

APOSEL 4:26 202 APOSEL 5:9tiłap eipi ei popuł sinmin. Pewumb tiłap ek yi ninjing. Sinepi owundu eramin piingii nikpiinjing; ba ei kapłi enerngii.26 Pe King pei konu orung peikui er molk opu ermin nin-jing. Pe wumb tep ełminwumb owundu kułou tok GosOwundu tomani kindmin nin-min. Eim kingam Krais eimekii se omba wu ei to manikindmin nimin.’

27 Keimi mendpił konu owundu ełe,ya Eros ni Pailos ni wumb eipi niEsrel wumb pei kułou tok Gos nimnge kongun wu ka wii, nim Krais okkindan eim ya mani om. 28 En enimkułou owundu tok, ek nik pendik, ekei dinga pimba ni Jiisas ok yi nirimmił yi erik. 29 O wu owundu, nimpiin wumb nim kin ek dinga ninmin.Ninim sin kongun wumołmun ei pakitan, sin nim ek ei sin dinga kindpinni tor kindmin. Kindpin, sin mundmong piinermin mon! 30 Nim angiłto kindan ening pimba wumb ei kamułngii. Jiisas nge embe ełe jep ołenjii. Nim nge kongun wu ka wiiJiisas.” 31 Prei er poru nengin kin ngiimulnjung ngii ei ołup erim. Pe Gui Kaen enim kin tuk opu piki to poru nim.Pe Gos embe ambilk tonu kindik Gosek dinga nik, wumb kin mund mongpiinenjing.

Gos Nge Tiłap Wumb Noman EndeSinjing

32 Pii gii wumb en enim nomanende sinjing. En enim ek endeimminj piik mulnjung. Wu endi epi eipisimba, ei na epi mendpił ninermbamon; epi sinim epi ende. 33 Jiisas ngeek se andiłmin wumb ei, Jiisas ngakonj tonu pum nik, ek ei ninjing. Enenim ek ninjing, ek ei dinga pim. Piigii ninjing wumb ei Gos nge nomanka mołpu poru nim. 34 Enim mołmunkonu wu endi kuni ni epi sinerang,ka mułmba wu ei wumb pei mei sepngii mołangin wumb, ei epi wumbeipi ngok, ku siłmin, ku ei tu wunjungwunjung. 35 Tu wangin kin, ku eisipik, Jiisas nge ek se andiłmin wumb

simb ełe kindnjing. Pe Jiisas nge ekse andiłim wu ei sik kanik, wumbkuni sinarpi ełim wumb kanik moktok ngołmun.

36 Pe wu endi Saipris konu mułumwu ei embe Josep. Eim Liiwai wuendi, Gos nge ek se andiłmin wumb,eim embe eipi endi ngunjung ei embeBanapas ninjing. Embe ei nge pułeyi, wumb noman tuk paki tołum wu.37Wu ei eim, wu eipi endi, eim mei eitop erim ku ei tuwupu kin, Gos nge ekse andiłmin wumbmulnjung simb ełekindim.

5Ananaiyas Kin Sipaira Teł

1 Ba wu endi mułum wu ei embeAnanaiyas, ambim nge embe Sapaira.Ananaiyas eim mei orung ei wu eipingopu ku sim. 2 Pe ku sirim kuaninga ei nge ambiłpi wiik top semułum. Eim ambim ei piipi mułum.Ananaiyas eim ku orung sipi tu wum.Tu wupu, Gos nge ek se andiłminwumb mulnjung konu simb ełe sim.3 Pe Piisa ek nim, “Nimbił erangSeisen nim noman kin piki topumołum. Pe nim Gui Ka kin ek kend topendkin,mei ku orung sin ku ei orungtu wun pałim. 4 Ok wumb mei topenenjing kunumei, mei ei nimnge, bamei top er poru nengin, pe ku ei nimnge sim. Nimbił erang nim nomanyi mił pałim. Nim wumb kankin ekkend ton ni piin ei mon; nim Gos kinek kend to ngon.” 5 Ananaiyas ek eipiipi, mani pupu, bok topu kułum.Pe wumb ek ei piik, mund mong kul-njung. 6Pewu kangi wu ok, wu ei alappandi to sipik, kui tunjung.

7 Ekii se eni tekliki o pang,Ananaiyas ambim opu tor om. Baoł yi eim piinenim. 8 Pe Piisa ek nipiamb ei ngum, “Nimbił oł en? Ełipmei ku sinjngił kapłi yi mił enim minmon?” Pe amb ek nim, “Ei keimi nin.Yi mił sił sinjpił.” 9 Piisa ek nga nipingum, “Nimbił erang ełip ek ni endikind pendkił Gos Gui Ka enim mił eikenmbił ni enjngił? Nim nge wanimwumb sik kui tungii sipnjing wumb ei

APOSEL 5:10 203 APOSEL 5:31ok ngii ondu ełe mołmun. En enim penim sipngii ku.” 10 Pe nga sikir ambni, Piisa simb ełe mani opu bok topukołpu pim. Ba wu kangi wu ombunirik onjung. Ok, kenjing ni amb eikołpu pim. Ok, sipik wam pim konumandi eim kui tunjung. 11 Pe Gos ngepii gii wumb konu orung orung eimulnjung wumb ei, mund mong kulkmulnjung.

12 Gos nge ek se andiłmin wumb,jep oł kanim kanim wumb pei mul-njung konu tuk enjing. Pe pii giiniłmin wumb en enim, men ngiiowundu andaring Solomon nge palt-ing ełe ek nik kułou to mołułmun.13 Pe tor wumb mund mong kulk okende mulenjing. Pe wu amb en enimpii gii wumb Gos embe ambilk tonukindnjing. 14 Wumb pei Jiisas kin piigii ninjing. Pe Jiisas nge tiłap ełewumb pei tuk onjung. 15Wumb enimkis erim wumb ei, tu wuk andłam ełependnjing. Pe peł kanim kanim tuwuk pendnjing. Pendik, yi ni piinjing,eni tang, Piisa opu kin, eim min menei wumb to tingndang wumb ombuka mułngii ni piinjing. 16Wumb konuorung orung wumb, kin Jerusalemwumb orung peimulnjungwumb, peiok kułou tunjung. Wumb ei ok mił,ening pim wumb tu wunjung. Pegui kis tuk mułum wumb kombur tuwunjung wumb ombu pei ka molkporu ninjing.

Gos Nge Enjel Kindang Ek SeAndiłmin Wu Ombu Si Tor Sim

17 Kułmał kałiłim wu owundu ni,eim ngewumb ni wumb kolk nga konjangk piinałmin wumb ni pei wumb eiJiisas nge ek se andiłmin wumb kinnoman kis piinjing. 18Pe wumb ombuok Gos nge ek se andiłmin wumb sik,er kan ngii kindnjing. 19-20 Ba epinemii peng, Gos eim enjel kindang opu,kan ngii owundu aki topu, wu ombusi tor tu wum. Tu wupu yi nim,“Enimpuk, nirikmenngii owundu ełepuk, pe noman konj ek onum ek eiwumb kanik ningii,” pa nim. 21 Gosnge ek se andiłmin wumb ek ei piik

pendik punjung. Kupiiring okrii pukmen ngii owundu ełe wumb ek niwumb ngunjung. Kułmał kałiłim wuowundu ni ei wu kombur kin onjung.Ok kaunsil ni Esrel wumb noman pimwumb kin kułou tunjung. Tok, eknik kan ngii kindik, Gos nge ek seandiłmin wu ombu kindangin, wan-gin ninjing. 22 Pe kan ngii ełe tepmołułmun wumb puk kan ngii ełekenjing ni, Gos nge ek se andiłminwumb mulenjing. Kanik, puk ek yininjing. 23 “Sin kan ngii ełe kenjpinni ngii ondu dinga ngo pendnjing.Nga kan ngii tep wumb ngii ondu ełeangk mulnjung. Pe sin kan ngii akitopun, kenjpin ni wumb endi nirikmulenjing.” 24 Men ngii owundu ełetep mołułum wu owundu ni kułmałkałiłim wu owundu ni wumb ek eipiik noman embin to piinjing. Piikyi ninjing, “Pe nga nimbił oł ermba,”ninjing. 25 Pe wu endi opu yi nim,“Enimwu kombur kan ngii kindnjing,wu ombu puk mer men ngii owunduełe wumb kanik Jiisas ek nik ngokmołmun,” pa nim. 26 Kan ngii tepełim wu ni eim wu kombur ni puk,wu ombu simin ni punjung. Puk,wu ombu kepii tunenjing. En enimmund mong kulnjung, wumb ok kusik tungii ni piinjing.

27-28 Pe wu ombu tu wuk kaunsilwumbmulnjung konu tuk ełe engind-njing. Pe kułmał kałiłim wu owunduek dinga nim. “Sin enim kanpin monninjpin, enimwumbkanik Jiisas embeei nge nik wumb ngunerei mon nin-jpin. Pe enim wumb Jerusalem konuwumb enim ek ei nge pei mołmun.Enim ek nik, sin wu ei to kundun-jpun,” ninmin. “Gos sin kin ekii sekos piimba.” 29 Ba Piisa kin Gos ekse andiłmin wu pei ek dinga ninjing.“Sin Gos nge ek ei piimin, wu ek eipiinerminmon!” pa ninjpin. 30 “EnimJiisas ond peri ełe to kundnjung. Basinim ok kupenjpin noł nge Gos opuJiisas erpi konj sim. 31 Gos eim simengpi sipi, eim angił tundung orungmundang mołum. Pe eim sinim nge

APOSEL 5:32 204 APOSEL 6:5wu owundu mołpu, sinim paki topmołum. Pe Esrel wumb noman toak topu sinim oł kis ombu kil ngopuerpi pum mołum. 32 Sin wu ombuepi pei mołum, ei nge kenjpin ni torkindpin onmun. Pe Gos nge Gui Kaek yi ninim. Gos eim ek piik pii giininmin wumb ei Gos Gui Ka wumbombu ngonum.”

Gameliyel Ek Nim Ek Se AndiłminWumb Kaunsil Ek Ka Nim

33 Pe wu owundu ombu ek ei piik,noman kis peng kin, Jiisas nge ek seandiłmin wumb to kundmun, ni piikenjing. 34 Pe kaunsil konu lo ek pi-iłmin wu endi engim. Wu ei eim lo ekpiiłimwunum,wu ei embeGameliyel.Eim wumb lo ek nipi ngang wumbeim embe ambił tonu kindiłmin. Wuei yi nim, “Jiisas nge wumb ei andakindangin pangin,” nim. 35 Eim eknipi kaunsil wumb ngum, “Enim Esrelwumb, pe enim oł endi ya wu ombuerminni enjing kin, enimEsrelwumb,en enim pii kun erik erngii,” pa nim.36 “Enim piinmin! Ok wu endi mul-tum. Embe ei Tiyuras eim yi nim, ‘Na,nam noman dinga pałim.’ Yi nengkin, wumb 400 eim ek ekii sinjing.Ba wumb eim to kundnjung. Pe eimekii sinjing wumb tungu punjung. Enenim kongun ei wii mił enjing. 37 Ekiise gapman wumb embe pułang Galiliiwu Juras eim wumb kombur nipi sim.Wumb ei Juras nim ek ei puk gapmanwumb kin opu erpin tumun ninjing.Ba eim yi ku kułum. Kułang, wumbeim kin ekii sinjing wumb, ei tungueipi eipi puk poru ninjing. 38 Yi kuakip na enim kanip nind. Enim Ji-isas ek se andiłmin wumb ombu ngekanik tungu erngii. Erik, kan wiik tomułngii. Pe wu endi eim kongun eipuł pendip ermbii ni ermba. Wumbombu ek ei keimi punermba mon nik.39Gos eim kongun ełe nge puł wu pimkin, enim andłam ondu ngunerngii.Ondu ngunenjing kin enim Gos kinopu erngii.” 40 Yi neng kin, eim nimek ei piinjing; Gos ek se andiłmin wuombu wangin tunjung. Enim Jiisas ek

se andiłmin wu ombu wangin kepiitunjung. Tok, ek yi ninjing, “EnimngaJiisas embe ełe nik enerngii mon!” ekdinga nik ninjing. Nik, si kindanginpunjung. 41 Pe Jiisas ek se andiłminwu ombu kaunsil ni wumb mulnjungsi kindik, anda punjung. Puk yi piin-jing, Gos yi nipi piim, “Sinim wumbowundu mił mołmun ni, Gos sinim totonu kind mundum. Nimbił erang,Jiisas nge embe ełe sinim singambiłpiinmin.” 42 Kunum kunum men ngiiowundu ełe ni en enim ngii konu ei,wumb kanik Gos ek nik ngok er mul-njung. Ek yi ninjing, “Jiisas wu ei ekiise omba, wu ei eim ek poł ka wii eisi kindnenjing, kongun er andik nikminj mulnjung.”

6WuAngił OrungNga Tał Jiisas Nge Se

Andiłim Wumb Paki Tunjung1 Kunum nga Jiisas nge wumb pei

tonu onjung. Wumb Jiisas nge wumbGriik ek niłmin wumb ei Eipru wumbek niłmin wumb ei kin kis piinjing.Yi niłmin, “Wumb kombur kuni niepi sinerim wumb ei kunum kunumpaki tołmun. Ba sin amb enim pakitunanmin. Amb wenjing kulnjungamb ombu sinim paki tunanmin.” 2Yierangin kin, Jiisas nge ek se andiłminwu engki nga tał molk Gos nge wumbpei wii tok, “Wei!” ninjing. “Pe sinGos nge ek ni ngołmun ei si kindpinkuni mok to mulnjupun kin ei kapłienermba mon. 3 Ba engnan noł enimwu angił orung nga tał kurngii. Wuombu en enim embe ka peng, wumbGos ek piik erangin, en enim Gos GuiKa tuk ełe mułang wumb ei ni Gos GuiKa wumb ei kin mułngii. Wumb eini peng ka pepi ermba wu ei, sin totonu kindamin sinim kongun ei teperngii. 4 Pe sinim kunum kunum preierpin Gos ek nipin, wu amb ngopunmołmun.” 5 Pe wumb pei ek ei pi-imin ni, ka piinjing. Pe wumb niktonu kindangin Siipen ni wu ei pii giiwu dinga wii, Gui Ka eim kin piki tomułum. Pe Pilip to tonu kindnjing.

APOSEL 6:6 205 APOSEL 7:10Prokoras ni Nikanor, ni Taimon, niParmenas, ni Nikolas. Nikolas eimtiłap eipi Andiyok konuwu, ba ok Jurawumb tiłap ełe tuk orum. 6 Pe wuombu Jiisas nge ek se andiłmin wumbkumb ełe engnjing. Pe Jiisas nge ekse andiłmin wu prei erik angił tonukindik enjing.

7 Pe Jiisas ek ei pang wumb pei pi-injing. Pe wumb pei Jiisas nge wumbJerusalem konu mulnjung. Jiisas kinkułmał kałiłmin wumb ei pei pii giininjing ku.

8 Siipen eim Gos nge noman ka nipieim wu dinga mułum. Pe eim jep ołpe wumb kin mołmun konu tuk ełim.9Pewumb ok Siipen kin ek opu er nik.Wumb men ngii endi engim. Wumbombu ngii takik ei Jura konu tuk ełetekik. Ek ei men ngii ełe nge “Pri-iman,” pa niłmin. Pe Jura wumb kom-bur konu Sariiniya ni Aleksandriya niSilisiya, Eisiya konuwumb onjung kinSiipen ek opu er ninjing. 10Gos Gui KaSiipen mułum konu noman ka ngum.Yi erang kin, wumbwii eimek tomanikindngii ba pinerim. 11 Pe wumb ekkend tok erangin, wumb eipi komburek ni piik punjung. Pe wumb ombu yininjing, “Sin piinjpin. Eim Moses kinGos teł ek ei nipi kis erim.” 12Wumbei ok, wu amb mulnjung konu kendtok nik, wu lo ek pułmun wumb nimen ngii kongun wumb ei kanik nik,pei mulnjung konu kanik ek kend tokninjing. Nik puk, Siipen ambił gii niksipik, kos ngii konu sipnjing. 13 Enimwu kombur kindangin kin andik angkeim kin ek kend tok ninjing wumbombu yi nik. “Kunum kunum wuei eim ek kis nipi ya Gos ngii konuełe nipi lo ek nipi ełim ku. 14 Sinpiinjpin eim yi nim, ‘Jiisas Nasereseim konu ełe kis mondpu, Moses oł oknirim ek ei topu eipi kindpi ermba,’ ”pa nim. 15 Wumb pei kaunsil ngiimulnjung wumb ei, pei wu ei minjkenjing. Pe wumb kanik mulnjung niSiipen kumb ningił ei Gos wu sinimtep ełim wu kumb ningił yi mił ngesim.

7Siipen Eim Ek Nipi Ek Pii Kun Ełmin

Wumb Ngum1 Pe kułmał kałiłim wu owundu ei

yi nim, “Ek ei keimi min?” 2 Siipenyi nim, “Erinjpin noł ni engnannoł, enim piyei! Ok sinim ku-penjpin Eiparam eim Mesoposemiyakonu owundu multum. Eran konupuneririm kunum ełe Gos eim ngetiłang ka wii ełe Eiparam kin torom. 3 Pe yi nim, ‘Nim mei konu niangnim noł si kindnjii. Pe nim pan,na mei endi nim andan to ngumbii,’nirim. 4 Pe Eiparam eim Kaltiya konusi kindpi, Eran konu pupu mułum. Peekii se eim arim kułum. Kułang, Goseim kindang opu, ya mei ełe mułum;konu pe sinim mołmun konu ei.5Gos Eiparammułmba mei konu endingang, kongun er mułmba mei konuendi ngunerim mon! Pe mei aningaendi ngumba ei ngunerim mon. BaGos ek yi nim, ‘Ekii se mei ei ngamb,nim embilnjii, ei nim tiłap ni nimkinganim noł ełe mułngii.’ Eiparamkangił mulenjing kunum ei Gos ek yinim. 6 Gos ei yi mił nim, ‘Ekii senga kinganim noł wumb mei eipi ngeełe mułngii. Nim nge kinganim nołwumb mei eipi nge ełe molk wumbmei wumb ei kongun wii er mułngii.Mułangin, wumb eipi enim oł embintui er kis mundngii, ei kung ngii 400,’pa nim. 7 ‘Nim nge kinganim nołwumb ei kin kongun wii er mułngii,ba ekii se, na wumb tiłap eipi ei kinkos er ngumbii. Nimbił erang nimnge tiłap mei ei si kindik pungii.’ 8 Baok kunum ełe Gos eim Eiparam kin,ek dinga mon endi ni pendrim. Goseim Eiparam kin ek dinga nip ekii seermba ei nirim.

9 “Ok sinim kupenjpin noł wu engkinga tał, Josep kin noman kis piik,Josep wumb eipi ngok ku sik. Pewumb ei Josep sik Eisip konu sipik. BaGos Josep paki topu multum. 10 Epiendi eim kin omba erim ei Gos eimpaki tum. Pe Gos Josep kin noman kangopu erang, Josep kongun ka erim.

APOSEL 7:11 206 APOSEL 7:35King Pero yi nim, ‘Nim Eisip konutep wu owundu molkun, na ngii konuepi pei tep mulnjii,’ nirim. 11 Ekii seEisip konu kumb kuni owundu sim.Pe Keinan konu orung orung, kuniowundu sim ku. Oł embin tui ei pim.Pe sinim kupenjpin noł ombu kuni kasi nungii mił pinerim. 12 Ba Jeikopmołpu piim ni, kuni wuł Eisip konupei mołum ninjing. Pe eim kingamnoł, sin kupenjpin noł ei kumna Eisipkonu kindang punjung. 13 Ekii se ngakindang punjung. Pe Josep eim angimnoł ek dinga nim, ‘Na Josep moł.’ Yineng kin, Pero piim Josep nge wumbtiłap ende onjung ni piim. 14 Pe Josepek nipi kindpi, ‘Arim Jeikop wangłi,’nim. Eim kin eim nge wumb tiłap ei75 mendpił ouni onjung. 15 Pe Jeikopwuł mani Eisip konu pum. Pu mołpukułum. Eim kingam noł ei sinim ku-penjpin noł kulnjung ku. 16 Pe Jeikopeim kingam noł eim sipik Sekim konukui tunjung. Ok Eiparam eim Emorwumb kin mei Sekim top er sirim.

17 “Gos kunum ei epi ei ermbii nipiirim. ‘Ok Eiparam kanpi ermba,’pa nirim. Kunum ei epi pei tonuomba enim. Esrel wumb tiłap ei Eisipkonu owundu tonu onmun ei ok Eisipkonu piki tonum. 18 Ekii se Eisipking endi tonu orum. Ei Josep piipoł tuneririm. 19 Wu King ei sinimnge wumb tiłap ełe ambił gii dinganirim. Sinim nge kupenjpin noł ołkis erpi ngum. King ei ek dinga nipiEsrel wumb, wu kangił mengingii eianda kind pindangin kolk poru ningiinirim. 20 Kunum ełe Moses tonu om.Kangi ei Gos kan ka kenim ni Goskangi ei kin noman ngum. Arimmamteł ngii konu tep ermułangił oi teklikio pum. 21 Ekii se kangi Moses eimandaring pendnjing. Pe king Peroambiłam eim kan sim. Sipipi eimkingam mił se mułum. 22 Moses eimEisip oł ełmin mił ei andan tanginer mołułum. Eim wu dinga mołpu,kongun erpi, ek dinga nipi ełim.

23 “Moses eim mołpu pang kin,kung ngii 40 pei o pang, mołpu piim.Esrel engnan noł mołmun konu pup

kenmbii ni piim. 24 Pupu kenim ni,Eisip wu endi pupu Esrel wu mułumkonu kepii tum. Pe pupu Esrel wu nipaki tum. Moses eim wu ei to orungkindim. Kindpi, Eisip wu ei to kun-dum. 25 Eim yi piim, nam tiłap Esrelwumb ende ni piim. Gos sinim Mosesangił ełe paki tonumni piingii ni piim.Bawumbyi ni piinenjing. 26Kupiiringnga wu tał opu enjngił, Moses konuełe tor om. Opu, wu tał opu enjngiłei, embii ermbii ni erim. Yi nim, ‘Ełipangimangim, nimbił erang opu erngiłenmbił?’ 27Pe wu endi angim kin opuerim wu, ei Moses ambił peri ngum.Ngopu yi nim, ‘Nim wu wumb nii nimwu owundu mundang molkun sin teperii?’ nim. 28 ‘Oltin Eisip wu endi tokundun mił, akip na to kundnjii enmin?’ 29 Wu ei yi neng kin, Mosessikir tonu pupuMiriyan konu eipi ngeełe mułum. Ekii se eim kingam tałmulnjunguł.

30 “Mułangił, eim kung ngii 40 peiopu pum. Gos kindang sinim tepenim, enjel ei nge opu ond kembisendi pim konu ełe dup erang num.Konu ełe mandi pupu dup kenmbiini piim. Dup komung Sainai maninum. Dup tukrung ełe mołpu ek endiyi nim. 31 Moses oł ei kanpi piim;eim kum sep piipi mandi pup ken-mbii ni pum. Pe Gos Owundu ek yinim, 32 ‘Na Gos nim nge kupanim nołGos moł. kupenjing Eiparam, Aisik,Jeikop, wu kei na Gos moł.’ Pe Mosespuku sim. Sipi, eim Gos kenmba gałerim. 33 Pe Owundu ek yi nim, ‘Nimsimb kum pałim ei sikind! Na Gosmoł, ya konu ełe nim angiłin konu eikonu ka wii mendpił sałim. 34Na ngewumb, Eisip konu kis er mołmun ei,na kanip moł. Na enim kei ninjingei piinj. Pe na mani op paki tumbiinge ombii. Kongun embin tui ei sikindmbii. Pe nim na kindamb Eisipkonu punjii,’ ” pa yi nim.

35 Siipen ek yi nim, “Moses ei okenim ni wu owundu mołpu sin tepmułii nim?” Yi ninjing, “Gos eimdinga ełe enjel ei kindang ond kembisMoses mandi ełe pum. Wu ei nga

APOSEL 7:36 207 APOSEL 7:52Gos kindang pupu tep wu mołpu Es-rel wumb sipi orung simba nge pum.36 Moses eim wumb sipim. Pe eimGos nge jep oł kanim kanim erim.Erpi pupu, ep noł kundii mułum konujep oł erim. Pe konu wumb mu-lenjing konu, kung ngii 40 pei opupum. 37 Esrel wumb pei mulnjung.Pe Moses eim Esrel wumb kanpi nim.Enim nge engnjing endi Gos sipi, totonu kindmba wu ei, nga Gos kongunendi, oł ekii se ermba ei piipi nipiermba. 38 Ekii se wumb mulenjingkonu ełe kułou tunjung. Pe MosesEsrel wumb kin mulnjung. Enjel eimek nikił tonu kumung Sainai komungmulnjunguł. Molkuł kin, Gos nge eksim. Ek ei ek konj ka seng kin sinimkupenjpin noł, Moses nipi ngurum.Ek ei konj seng kin, pe nga ek ei sinimsałim ku.

39 “Ba sinim kupenjpin noł eiMosesek piinermin ninjing. Nik, ‘Mon,’ panik. ‘Sinim Eisip konu orung ngapamin,’ pa nik, yi piinjing. 40 PeEsrel wumb Eron kanik ninjing, ‘Nimsin nge gos eran kin kumb se pangkanpin ekii se bin,’ ninjing. ‘Pe Moseseim sin Eisip konu tor tu wumba; baeim jiłi orung punum, sin piinanmin.’41 Kunum ełe kung kou wał endi en-jing. Pe kułmał kalk gos kend eingunjung. Pe epi ei en enim angił ełeenjing epi ei kin ka piik embe ambiłtonu kindik er mulnjung. 42 Yi eran-gin kin, Gos en enim kin buł ngum.Ngang kin, en enim oi, kanjip, eni eiembe ambił tonu kindik, epi ombu singos erngii nik, Gos erngii mermon ełeGos ek ei ekii se ermbapiiłmin. Wumbei ek pulk ek ei yi nim.‘Enim Esrel wumb enim ok ya konu

wumbmulerik kunum ei enimkung ngii 40 pei mulk, enimkung kou ni kung siipsiip niombu kułmał kalk na ngo-narik ełmin. Ba enim ek kendgos kułmał kalk ngok enmin.43 Enim kend Moluk gos ngiiełe sipnjing. Pe kanjip kin goskend Rapan ełmin. Enim epi

ombu erik embe ambilk tonukindik enmin. Pe na enimkindamb Bepilon konu orungorung pungii.’ Gos Owundu ekyi nim.”

44 Siipen ek yi nim, “Sinim kupen-jpin noł, ok wumb mulnjung mei ełemulnjung. Kunum ełe Gos ek piiminnik, alap ngii endi Gos nge alap ngiitekik, nimbił erang Gos nge eim embeambilk tonu kindngii. Erik, alap ngiiei Moses kanpi yi mił tekei, nirim.45 Kunum ekii se sinim kupenjpin nołJosua kin ok en enimwumbmei singiionjung. Wumb konu tiłap eipi ngemei sinim kupenjpin noł pangin kin,Gos wumb tiłap eipi ei to kindrim.Kunum ei, Gos nge ngii alap ei sip-njing. Sipik, alap ngii takik Gos eimembe ambilk tonu kindnjing kunumełe Deipis tonu orum. 46 Gos eimDeipis kin noman ngang, Deipis preierpi Gos Jeikop kin ngii endi tekmbiinim. 47 Ba Solomon Gos ngii enditekim.

48 “Ba Gos Owundu mendpił wumbtakiłmin ngii ei mulałim. Gos nga ekiise ermba oł ei piipi niłim wu yi nirimmił. 49Owundu ek yi nim,‘Epin konu ei na peł mił tep erip moł,

mei konu ei na simb ełe tonukind send konu tep erip kumoł. Ngii nipe ngii na ngii niktakinmin? Pe na kor mołupermbii ei konu jiłi? 50 Penga na angił ełe epi ombu peienenj min? Gos yi nim. Gosnge ek ni tor kindiłim wu endiyi mił nirim. Gos Owundumendpił eim wumb takiłminngii ei molałiłim.’

51 Enimwumb Gos ek piinałmin, enimwiimołmunwumbnoman kom, ni epipinałim. Kunumkunum enimGos GuiKa to kindik kindik enmin. Enim okkupenjing noł mulk oł ei nge enimyi mołmun. 52 Ok Gos ermba oł piipiniłim wu ei wu nii mułum? Pe enimkupenjing noł wu ei kin oł kis endienjing min mon? Mon! Wumb oktonu ok Gos ek kun pałim mił nikwu endi ekii se omba wu ei oł kis

APOSEL 7:53 208 APOSEL 8:15endi enałim mon. Yi nik erik wuombu to kunduk. Wu ei wu ka; ba peakip enim wu ei enim puk wumb opuorung mulnjung konu nengin eim tokundnjung. 53 Enim Gos nge lo ek eisik ei, enjel gupu ełe sinim kupenjpinnoł sik. Pe nga ek ei sinim piinmin ku,ba ekii sinanmin.”

Siipen Ku Tangin, Kułum54 Ek ei piinjing mił nenj noman

ełe keimi tang kin, piinjing. En enimgupu mong kongk, Siipen kin popułkis sinjing. 55 Ba Siipen, Gos nge GuiKa kin piki to mułum. Mułang kin,eim ei epin konu dinga kenim ni, Goskonu ka wii tiłang ka wii er sim konuJiisas Gos angił tundung orung engim.56 Pe Siipen ek nim, “Kinei! Na epinkonu ka wii seng kand; wu kingam Ji-isas Gos angił tundung orung angłim.”57 Yi neng kin, wumb wii dinga wiitunjung. En enim kom ambilk panditunjung. Sikir puk, Siipen ambił giininjing. 58 Pe eim konu owundu ełeto tor kindnjing. Kindangin pang,ku sik pum konu ku tunjung. Wumbok kin ek kis nik enjing, wumb enenim konduk gulk, wu kongun wuendi mułum konu mandi kindnjing.Kangi wu ei embe Sol. 59 Pe wumbSiipen ku to kundmun ni enjing. PeSiipen prei yi erim, “Owundu Jiisas,na nge noman tuk ei nim se!” 60 PeSiipen eim gopsing pii poł mołpu wiidinga tum, “Gos Owundu, nim oł kisei er orung kindnenjii.” Siipen ek yinipi, eim kułum.

8Siipen To Kundnjung Ei Sol Eim No-

man Ka Piim1-2 Siipen to kundnjung. Wumb

kombur Gos nge ek ei pii gii ninjingwumb ombu Siipen kui to pendik, keowundu ninjing. Sol noman ka piimkunum ełe Gos nge wumb Jerusalemkonu mulnjung wumb ei oł embintui enjing. Yi erangin kin, wumbGos ek piik mulnjung wumb ei tungupunjung. Puk, Jura konu ni Sameriya

konu eipi eipi punjung. Ba Jiisas ngeek se andiłmin wumb Jerusalem konuer mulnjung.

3 Pe Sol eim Gos nge wumb er kiser endim. Wumb ngii konu pei nirikpupuwu amb ni sim. Sipi, kan ngii ełekindpi ełim.

4 Pe Gos ek piinjing wumb tungupuk eipi eipi puk, Gos ek ka ei nikwumb ngunjung. 5 Pilip Sameriyakonu owundu ełe mani pum. Pupu,Jiisas nge embe Krais ekii se omba ekpuł ełe nipi wumb ngum. 6 Wumbpei Pilip Gos ek nim ei piik. PePilip ek nim ei wumb kom se piinjing.Piik, Gos jep oł erim ei kanik enjing.7 Wumb pei gui kis tuk mułum; wuonjung wii dinga tok wumb nga kamulnjung. 8 Yi erang kin wumb konuowundu ełe mulnjung wumb pei kapiinjing.

9Wuendi konuowundu ełemułum,wu ei embe Saimon. Ok eim kumkondpu oł kanim kanim ełim wu. Yierang kin, Sameriya wumb nomanpei piinjing. Eim yi niłim, “Na wuowundu.” 10 Pe wumb embe pimwumb pinerim, wumb pei Saimonei piinjing. Wumb molk yi ninjing,“Wu ei Gos nge dinga piinim,” nin-jing. Wumb eim kanik wu owundudinga wii niłmin. 11 Wumb Saimonek ei dinga piinjing. Nimbił erang eikunum kunum oł ombu erang kanik,jep oł ei keimi ni piiłmin.” 12Ba ekii sePilip eim Gos enim ek ka ei nipi, Gosnge epi kanim kanim ei andan tangkanik, Gos embe ełe nipi sinim tep ermołum ni, Jiisas embe ełe neng, pii giinik, wu amb ni ok noł pinjing. 13 PeSaimon pii gii nim ku. Pe noł pepiPilip kin ouni mułum. Saimon mołpukenim ni Gos nge jep oł kanim kanimPilip erim. Erim ei, kanpi tungu erim.

14 Jiisas nge ek se andiłmin wumbJerusalem konu molk piinjing niSameriya wumb Gos ek piinmin,ninjing. Yi nengin kin, Piisa Jonteł konu ełe kindangin punjnguł.15 Wu tał ał mani pukuł Gos kin preierangił, Gos wumb ombu paki topuGos nge Gui Ka ngumba ni punjnguł.

APOSEL 8:16 209 APOSEL 8:4016Nimbił erangGosngeGui Ka eimaniwang kin, ei sinenjing. Jiisas kin piigii nik, eim embe ełe mendpił nołpinjing. 17 Pe wu tał wumb angił tonukindangił wumb ei Gos nge Gui Kasinjing.

18 Saimon kenim ni Jiisas nge ek seandiłim wu tał wumb angił tonu kin-dangił wumb Gos Gui Ka sinjing. Yierangił kin, Saimon kom ku si ngopuwu tał kin tu wum. 19 Eim ek yi nim,“Ełip noman dinga ei nge na ngeł! Nawu endi angił tonu kindamb Gos ngeGui Ka simba,” nim. 20 Ba Piisa eknipi ngum, “Gos eim epi ei wii ngołumei, nim ku ngop simbii ni piikin ninmin? PeGos nimkin ku kin, ouni porunimba. 21 Ei nim epi mon, nim nomantuk Gos kaninim, ba ei kapłi enanimmon. 22 Nim noman to ak tokun,keimi oł kis en ei si kindkin, ninimGosOwundu kin prei enjii. Erang kin, nimnge noman kis piin ni oł ombu Gos kilngopu si kindmba. 23 Na nim kand.Nim noman tuk epi kis pei nomanpałim. Yi ku nim keimi poru nimbamendpił.” pa nim. 24 Pe Saimon eknipi orung kindpi yi nim, “Ełip Goskin prei erngił na paki tumba. Preierangił kin, epi ełip ek ninjngił epi eina kin tonu onenmba.”

25 Pe Gos nge ek se andiłmin wu tałek nikił poru ninjngił. Owundu ek niporu ni pendkił Jerusalem konu ngaorung punjnguł. Andłam ełe pukułGos ek ka Sameriya konu wumb tiłappei ni ngokuł ngokuł punjnguł.

Esiopiya WumbMulnjung Konu PilipEk Ka Nipi Ngum

26 Owundu kindang sinim tep enimenjel ei opu Pilip kin ek nim, “Nimpukun orung tor pukun Jerusalemandłam si kindkin, Geisa konu orungmani punjii.” Andłam sałim eiorung wumb mulałmin. 27 Pe Pilipangpi andłam ełe pupu kenim niEsiopiya wu endi mułum. Wu ei wuowundu mołpu, Kandesi konu Kuinkin kongun er mułum. Pe Esiopiyawu eim ku ni epi pei tep er se mułum.Wuei JerusalemkonuGos embe ambił

tonu kindim, ek piimbii ni om. 28 Peeim nga ngii konu orung ba erim. Eimkung os karis ełe mołpu, Aisaiya Gosnge ek ni tor kindiłim wu ei mon połpendim er gerpi pum. 29 Pe Gos ngeGui Ka Pilip kin yi nim, “Nim sikirtonu pukun kung os karis ei kin tepto punjii!” 30 Pe Pilip sikir pupu tonupum. Pupu, piim ni wu ei Gos Aisaiyange ek ger pum. Pilip ek nim, “Pe nimgerin ek pułe, nim piin min mon?”31 Wu ei ek yi ni orung kindim, “Pewu endi na andan tunenjing kin, naer kanip piimbii mił nenj?” Pe Pilipkanpi nim, “Nim na moł konu tonuwa!” 32 Ek ei Gos ek gerim yi miłgerim.“Eim tu wunjung ni kung siipsiip mił

to kundngii nge tu wułmunoł ei tu wunjung. Kung siip-siip wał ei enjin kopus siłminei ke ninałim. 33 Eim tomani kindik, kos er kun enen-jing mon. Wumb endi opueim tiłap wumb yi mulnjung.Mołmun nimba wu ei kapłienanim. Eim epin konu pum.”

34 Pe Esiopiya wu ei Pilip kii sim,“Gos nge ek ni tor kindiłim wu piipiyi nim ek ei nii pułum? Eim kinninim min, wumb eipi kin ninim?”35 Pe Pilip ek nipi wu ei ngum. EimGos ek nipi Jiisas ek ka ei nipi ngum.36 Andłam ełe pukuł, noł endi pimkonu punjnguł. Wu num ni yi nim,“Noł endi pałim. Epi nipe endi erangna noł pinenmbii?” 37 Pe Pilip ek nipingum, “Nim noman ełe pii gii keiminin kin kapłi. Wu ei ek dinga nim,‘Na Jiisas Krais Gos kingam ei na piigii ni moł,” wu ni yi nim. 38 Pe ekneng, kung os engim. Pe Pilip kin wunum ei kin noł ełe mani punjnguł. PePilipwu ei noł pendpi ngum. 39Wu tałnoł si kindił tonu onjnguł. Pe kunumełe mendpił Gos Owundu nge Gui Kaopu, Pilip sipim. Wu num ni Pilipeim kinenim. Pe wu num ni eim kapiipi, eim ngii konu andłam ełe orungpum. 40 Pe Pilip pupu konu Asros nikonu endi tor om. Eim pupu konuowundu sim konu orung Jiisas ek ka ei

APOSEL 9:1-2 210 APOSEL 9:22nipi wumb ngum. Ekii se pupu konuSameriya ni konu ełe tor om.

9Sol Eim Noman To Ak Top Gos Ek Pii

Gii Nipi Noł Pim(Aposel 22:6-16, 26:12-18)

1-2 Sol nge ek dinga nipi, owundunge wumb ei to kundmun ni ek nipikułmał kałiłimwumbGos ek piikmul-njung konu kindim. Pe men ngiiJura wumb mulnjung konu ei embeDamaskas. Pe pipe sipi Sol ngum, pipeek yi nim, “Pe Sol wumb kombur kin-dang Owundu nge wumb andłam ełepuk ninjing kin, kan ngopu Jerusalemtu wangłi!” nim.

3 Pe Sol andłam andpi pupuDamaskas konu ełe tor pum ni, eiepin tiłang ełe tor opu Sol om konuorung orung tiłang erpi eni mił dingatum. 4 Pe tiłang ei Sol tang mani meipepi piim ni ei epin ek endi tor om,“Sol! Sol! Nim nimbił erang na wumbtiłap ei er kis mondun?” 5 Sol ek yinim, “Owundu nim nii?” Pe eim yinim, “Na Jiisas. Nim na tiłap wumbei nimbił erang tokun en? Ei nimna tokun en ku. 6 Nim angkin konuowundu ełe tuk punjii. Pan, wu endimołum wu ei, nim oł endi enjii miłyi nipi ngumba,” pa nim. 7Wumb Solkin tep to onjung wumb ei mulnjungwumb ei ek ningii; ba ningii pinerim.Ek ei epin tor om ek ei piinjing, bawumb endi kinenjing. 8 Pe Sol angpikenmbii ni erim, ba ningił tumbunmułum. Mułang, wumb eim angiłambilk Damaskas tonu tuk sipnjing.9Kunumtekliki ningił ka enerim, kunini noł ni ombu nunerim mon.

10 Pe Jiisas nge wu endi Damaskaskonu mułum wu ei embe Ananaiyasor kumb kenim ni Gos ek nim,“Ananaiyas!” Nga eim yi nim,“Owundu na moł.” 11 Owundu ekyi nim, “Nim pukun konu embe ekyi nim, ‘Kun sałim’ konu ełe punjii.Juras ngii konu ełe kii sinjii. Wu endimułmba wu ei Tasas konu wu ei, eimembe Sol eimprei ermołum. 12Prei er

mułpu kunum ełe eim noman kindpipiim ni wu endeim angpi mułum. Wuei embe Ananaiyas. Wu ei opu eimangił tonu Sol peng ełe embiłim. Yierang kin, eim ningił er kun ermba,”Owundu yi nim. 13 Ananaiyas ek nipiorung kindim, “Owundu, na piinjwumb pei wu ei kin ek yi ninjing, ‘Wuei oł embin tui ełim, Jerusalem nimwumb mulnjung konu ełim,’ wumbyi ninjing. 14 Sol, kułmał kałiłim wuowundu kin wumb pipe sipi porunim. Wumb konu ełe wumb Gosek piik er mulnjung wumb ei, Jiisasembe ambił tonu kindik enmin.” 15BaOwundu ek nipi ngopu yi nim, “Nimpo! Wu ei akip na nge kongun wu.Na eim kongun eipi endi kindambpupu wumb tiłap eipi nge ni, Kingni mułngii konu ełe na embe nge ełenipi sipipi, Esrel wumb kin mułmbaku. 16 Pe na eim epi embin tui kanimkanim andan tamb kanpi, na ngeembe ełe ek nimba.”

17 Pe Ananaiyas eim pum. Pupu,ngii ełe nirik pupu angił Sol nge peng,tonu kindpi ek nim, “Engnan Sol, Ji-isas Owundu nim andłam ełe kenimei na kindang ond. Nimbił erang nimningił ka erang kenjii. Gos nge GuiKa nim kin piki to mułmba.” 18 Pesikir Sol ningił ełe pim epi omu kindinmił ei sikir tor pang, eim ningił ngaka seng kenim. Eim angpi pupu nołpim. 19 Ekii se Sol eim kuni nopuerpi dinga peng mułum. Damaskaskonu Sol eim Jiisas nge wumb kintep to mułum. 20 Mołpu, sikir Gosnge ngii Jura konu orung orung sim.Konu pum, eim Jiisas ek nipi wumbngopu yi nim, “Jiisas ei Gos kingammendpił.” 21 Wumb pei ek ei piik,puku sinjing. Sik, ek yi ninjing, “WueiJiisas embe ełe nge prei erik enjing eieim mon nipi, Jerusalem wumb topuełim wu mendpił.”

22 Ba Sol eim noman tuk dinga ngapang, Damaskas mulnjung wumb eimek ei piik ek ei kapłi enerang orungkindngii. Eim wumb andan ka topuyi nim, Jiisas ei Krais wu ekii se omba,niłmin ei nipi ngum.

APOSEL 9:23 211 APOSEL 9:43Jura Wumb Sol Kin Opu Orung Eran-

gin Kin Sol Tungu Pum23 Kunum pei o pang, Jura wumb

kułou tok ek ni piik, Sol to kundmun,ninjing. 24 Ba Sol wumb ninjing ek eipiim. Jura wumb konu owundu ełeandłam ełe epin, tinga, kui er molk,Sol to kundngii nge mulnjung. 25 BaSol eim ek ekii sinjing wumb, eim kungii ełe tuk tonu sipnjing. Pe Solgerenj kon owundu endi sim konumułum. Mołang, eim nge ekii sinjingwumb kan pilngan tangin, mani meiba ni enjing.

26 Ekii se Sol Jerusalem konu pum.Eim Jiisas ekii sinjing wumb kin kułoutopu nipi sipipi, wumb eim kin mundmongkulk, eim Jiisas ngewuendiminnik pii gii ninenjing. 27Ba Banapas Solnipi sipipi, Gos ek se andiłmin wumbmulnjung konu sipim. Pe eim ek połtopu Sol, Owundu Jiisas kenim mił yipoł top ngum. Pe Jiisas nge embeSol dinga nipi Damaskas konu wumbnipi ngopu erim mił ei poł tum. 28 Yierang, Sol en enim kin tep to mołpuJerusalem konu and mulnjung. GosOwundu ek ei dinga nipi wumbngopueim mund mong kulerim. 29 Sol Jurawumb Griik niłmin wumb ei kin ektangpi erim. Wumb ei kin ek miłerim. Ba wumb en enim andłam endikan sipin, eim to kundmun ninjing.30 Ekii se Sol angim noł ek ei piik, Solsi mengk Sisariya konumani sipnjing.Sipik, eim Tasas konu kindnjing.

31 Pe Jura konu ni Galilii konuni Sameriya konu ei pei orung Gosnge kułou tunjung wumb ei kunumełe ka mulnjung. Opu ni epi pin-erang kin, Gos nge wumb dinga mul-njung. Wumb en enim Gos Owunduek nim mił ekii sengin, Gos nge GuiKa en enim noman tuk to dinga erim.Wumb pei Gos ngii ełe ok Gos ekpiinjing.

32 Pe Piisa konu pei andpi pum.Pupu, Lira ngii konu ełe pum. Pupu,Gos nge wumb pii gii ninjing wumbmulnjung konu ełe pu mułum.33 Konu ełe wu endi mułum. Wu eiembe Einiyas. Wu ei ngenj dinga

punerim, wii sirim. Wu ei eim orminjpepi mułang, kung ngii angił orungnga tekliki o purum. 34Pe Piisa ek nipiwu ei ngum, “Einiyas! Pe Jiisas Kraisnim er ka ermba enim. Nim angkin,or pin peł er kun enjii!” Pe wu nisikir engim. 35 Pe Lira wumb ni Seronwumb pei noman ak tok Owundu kinpii gii ninjing.

Piisa Tapisa Nga Er Konj Sim36 Jopa ni konu ełe Gos nge amb

endi mułum, amb ei embe Tapisa.Griik wumb ek eipi Dorkas niłminAmb ei kunum kunum oł ka erpi,wumb epi sinałim ei eim wumb pakitopu ełim. 37 Kunum ei eim eningendi kan sipi kułum. Pe eim nge waser ka erik tukrung palting ełe tonukind pendnjing pim. 38 Lira ni konu eiJopa konu ełe mandi sim. Pe Gos ngewumb molk piinjing ni, Piisa eim Lirakonu ełe mołum ni piinjing. Pe wu tałkindangin pukuł ni, Piisas ek ningił,“Nim sin kin wa; mulerii!” 39 PePiisa eim tał kin sikir punjung. Piisapupu tor pang, eim sik tuk palting ełetonu sipnjing. Amb pei wenjing nołkulnjung ombu ok Piisa mułum konumandi ok ke nik mulnjung. Dorkaskonduk ni kon enim konduk ei enenim mołum epi ombu tu wuk andantok enjing. 40 Piisa amb pei andakindim. Eim gopsing pii poł mołpuprei erim. Er pendpi, kan ak top ambngenj ełe nim, “Tapisa, nim ang!” Peamb ni ningił kanpi Piisa kenim nikanpi angpi mułum. 41 Piisa amb niangił ambiłpi angndang engim. Peamb Tapisa konj mułum. Pe Piisawumb Gos kun er molk enjing wumbwii topu, amb wenjing noł kulnjungamb poru wii tum. Wangin kin,Dorkas en enim ngum. 42 Ek ei Jopakonu orung orung pang piinjing. Piik,wumb pei Gos Owundu kin pii gii nin-jing. 43 Jopa konu Piisa kunum kinanmułum. Piisa wu endi kin mułum wuei kung kou ngenj kongun ełimwu kinmułum. Wu ei embe Saimon.

APOSEL 10:1 212 APOSEL 10:2610

Enjel Opu Koniiliyas Mołum Konu EkNipi Ngum

1 Pe wu endi Sisariya konu mułumwu ei embe Koniiliyas. Wu ei opuwumb, pei 100 tep ełim. Wu opuełmin wumb ei, Rom opuwumb embeEsalii konu niłmin. 2 Wu ei eimGos ek piiłim. Eim ni ngii endepałmin wumb ombu Gos embe am-bilk tonu kindiłmin. Jura wumb epiendi sinarpi ełim, ei eim ku pei sipingołum. Kunum kunum eim Gos kinprei er ngołum. 3 Kunum ełe eni pouneng eni tekliki erang kin, epi endikenimni or kumbmił yi erim. Gos ngeenjel endi kindang, eim kin opu, ekyi nim, “Koniiliyas!” 4Koniiliyas enjelkanpi mund mong erim. Erpi kin, ekyi nim, “Owundu, ei epi nipe?” Pe en-jel ek nipi Koniiliyas ngum, “Nim preierkin wumb epi sinerim ei nim pakitokun en ei Gos piipi mołum. 5Pe nimwumb kombur kindan, Jopa konu pukwu endi kurngii, wu ei embe Saimon,wu endi embe Piisa wu ei wii tanginya omba. 6 Wu ei Saimon endi ełe,ngii konumołum. Wu kung kou ngenjkongun ełim wu. Eim ngii ep noł werełe angiłim.” 7Gos enjel Koniiliyas kinek ni pendpi pum. Pe Koniiliyas eimkongun wu tał wii topu, opu wu endiwii tum ku. Opu, wu ei eim Koniiliyaskin paki topu mołpu, Gos embe ambiłtonu kindim wu. 8 Koniiliyas enjelnim ek ei kun nipi wu tekliki ngum.Ek nipi ngopu, pe Jopa konu pei nikindang punjung.

9 Andłam ełe andik puk, emii pengor pinjing; tingang puk, Jopa konuowundu ełe mandi punjung. Kunumełe Piisa ngii ełe tonu pupu prei erimkunum ełe konu eni tinga mił sim.10Piisa eim kuni tang kin, kuni numbaerim, kuni er ka enjing epi endi Pi-isa or kumb mił er kenim. 11 Eimkenim ni ei muł ełe epi endi wuł ałpang kin, epi endi mani om. Ei alapowundu mendpił epi ei orung orungambił epi tuk si ya mei ełe mani om.12 Tukrung ełe kung ni kei ni, epi nui

nunerii, ka wembii, ni epi pei mułum.13 Pe ek endi Piisa kanpi nim, “Piisa,nim angkin kung ni epi to kał nui!”nim. 14 Ba Piisa ek nim, “Owundu, namon! Na epi nonał. Epi ei nge nanonał.” 15 Ek ei nga tor opu yi nipi,Gos ngołum. “Epi ei Gos konj erim ninonałmin nin min?” 16 Epi ei kunumteklikimani opunga eimuł tonupum.

17 Piisa noman embin to piipi, orkumb ei pułe er pałim mił nenj nipiim. Eim yi piipi mułang kin, Koni-iliyas wumb ei ngii ondu andaringełe engnjing. 18 Ok, wii dinga tok yininjing, “Saimon, eim embe endi Piisakonu jiłi mołum; ya ełe mołum minmon?” 19 Piisa eim or kumb kenimei noman embin to piim. Pe Gos ngeGui Ka ek nim, “Piisa, wu tekliki, nimkuruk onmun. 20 Pe nim pukun, wuombu kin pungii. Nim noman embinto piinenjii. Na wu ombu na kindamb,onmun.” 21Wu ombu mulnjung konuPiisa pupu yi nim, “Enim wu endi kurendnjing wu ei na. Enim er onmunmił nenj?” 22Wu ombu ek yi ninjing,“Opu ełmin wumb 100 pei tep erimwu Koniiliyas sin ‘Pei’ ni kindang on-mun. Eim wu ka mołpu Gos nge embeambił tonu kindpimołum. Jurawumbpei molk wu ei ka niłmin. Pe enjel eknipi ngum wu ei ngii konu wang kin,nim ek kombur nen piimba,” ninim.23 Pe Piisa ek nipi wu ombu, “Nirikwei!” pa nim. Eim wu ombu kin pim.Pek kin, kupiiring Piisa wu ombu kinpunjung. Jopa konu wumb pii gii nikmulnjungwumb ei, eim Piisa kin ounipunjung.

Piisa Koniiliyas Ngii Konu Pum24 Puk, andłam ełe andik punjung.

Kunum ełe endeim or pinjing. Pek,puk Sisariya konu tor bin ni punjung.Pe Koniiliyas eim wumb ongii ni kuier mułum. Eim nge wumb tiłap eiwii topu eim nge wumb puł ei wii totuk sipi er mułum. 25 Piisa ngii ełeni ei bii ni pum. Koniiliyas anda opupu, Piisa kumb ełe om. Opu, Piisasimb ełe mong gopsing pii połpu pepika piim. 26 Ba Piisa eim angił ambił

APOSEL 10:27 213 APOSEL 10:48tonu sim. Eim ek yi nim, “Na nimmił wu ende, eipi mon, na wu ku.”27 Piisa wu ei kin ek nipi nirik pun-jnguł. Pukuł, kenjngił, nirik wumbpei kułou to mulnjung. 28 Piisa ekdinga nipi yi nim, “En enim piinmin!Jura wumb endi kin wumb tiłap eipikin ende endnerngii niłmin. Pe ngawumb tiłap ei ngii wu endi ba konupunerngii niłmin ku. Ba Gos na kin ołyi erim. Na wumb endi kis mołum nipwu endi ka mołum nip yi ninenmbiimon. 29 Ei piip kin, na ek ei ni torkindind. Na enim ek nik kindnjing eipiip kin na ya ond. Pe na enim ek eito kindnenj. Ei nimbił erang, enim nawii tunjung ei piip ond?”

30 Pe Koniiliyas ek yi nim, “Epi endina kin wang pe kunum tekliki o pang,ei yi mił, na nam ngii konu mołupkonu eni tekliki erang, prei er muls.Kunum ełe, wu endi opu na kumb ełeengim. Eim alap tełim epi ei tiłangenim mił yi erim. 31 Pe eim ek yinim, ‘Koniiliyas, Gos nim prei en eipiinim. Pe Gos eim piinim, nimwumbepi sinerim wumb ei paki ton ei pi-inim. 32 Pe nim wu ombu kindan Jopakonu puk Saimon mułmba ei ningii.Wu ei embe endi Piisa. Wu ombupuk kin, Saimon wu endi ngii konuełe mołułum. Wu ei kung kou ngenjkongun ełim wu. Pe eim ep noł werełe eim ngii angiłim.’ 33 Yi neng kin,na wu ombu nim mułun konu peinemb punjung. Pe nim oł ka erkinon. Pe sin wumb pei ya Gos kumbełe o mołmun. Ei ek pei Owundu nimnipi ngum, ek ei ni sin ngan piimin,”Koniiliyas ek yi mił nim.

Piisa Koniiliyas Ngii Konu Ek Ka NiTor Kindim

34-36 Pe Piisa ek yi nim, “Keimi,pe na piind, Gos eim wumb kanpiende kindnim. Wumb eipi eipi Gosningił ełe ende mił mołmun. Wumbpei konu orung orung wumb ende ołka erpi Gos kin mund mong kułmbawumb ei noman Gos ngołum. Enimpiinmin! Gos sin Esrel wumb kin eknipi kindiłim. Kindang kin, eim ek kaJiisas Krais wu endi Gos eim kindang

om. Pe sinim pei kin Owundumołum.37 Pe en enim piinmin! Ok Jon nołpingii ek ei nipi poru nirim. Ekii se ekkanim kanim ei enim piik. Kunum ełeek ei Galilii konuopu, Jura konuorungpei piik. 38 Ek ei Jiisas Naseres ek, Goseim Gui Ka kin dinga eim ngum. Peeim konu eipi eipi pupu wumb pakitum. Gos eim kin mułang, Seisenwumb kin mołpu, wumb Seisen er kismundum wumb ei, Jiisas er ka erim.39 Sin ek ni tor kindim ek, kanpinninmin. Wumb sin konu Jura konu niJerusalem konu kindinmin wu ombu,konu pei wu ei ond peri ełe to kund-njung. 40 Pe kunum tekliki pang, Goseim nga er konj sim. Sipi peni ełekindim. 41 Pe Jura wumb pei ningiłełe kinenjing, mon! Gos eim erangsin Gos eim ok nirim wu ombu eim eknipi tor kindpin ermin. Wu eim tukpuełe angpi nga orung wang, sin eimkin kuni ende nopun, noł ende nopunenjpin. 42 Eim sin kanpi nim, ‘Enimwumb pei kanik, ek ei ni tor kindngii.Gos Owundu eim wu ei Jiisas minjmundangmołpu, wumb kułii konj peikos ermba ni mundum.’ 43 Krais wuendi Gos kindang omba wu, ei Gos ekni tor kindiłmin wumb ek dinga nikwumb ngunjung. Gos wumb ei piigii ninmin wumb ombu oł kis ei kilngumba.”

44 Piisa ek ei nipi mułang kin, Gosnge Gui Kamani opu wumb pei ei piikmulnjung konu om. 45 Pe Jura wumbpii gii pim ninjing wumb Piisa kinonjung, wumb ei puku sinjing. Nimbiłerang Gos Gui Ka erpi wumb tiłap eipiei ngonum. 46-47 Jura wumb ombumolk piinjing ni, wumb en enim ekeipi eipi nik Gos embe ambił tonukindnjing ek ei yi nengin kin, Piisa eknim, “Wumb nii endi noł pek enminei mon nimba? Wumb ei sinim GuiKa sinjpin mił sinmin.” 48 Pe ek nipiwumb ngum, “Enim Jiisas Krais embeełe noł pingii.” Pe wumb ek ninjing,“Nim sin kin kunum kopur mulnjii,”ninjing.

APOSEL 11:1 214 APOSEL 11:2811

Piisa Konu Eipi Ek Poł SipipiJerusalem Wumb Ngum

1Gos nge ek se andiłmin wumb kin,pii gii wumb Jura konu orung orungmolk piinjing ni, wumb tiłap eipi eiGos ek piinjing poru ninim ninjing.2-3Pe Piisa Jerusalem konu tonu pum.Pang kin, ngenj kopus siłmin pii giiniłmin wumb, Piisa kin ek dinga nin-jing. Nik, eim ek ngunjung. 4-5 BaPiisa epi tonu om mił nipi ngum. Ekyi nim, “Jopa konu owundu ełe muls.Mołup, prei erip mołup, or kumb miłendi enj. Epi ei alap owundu kupumuł si kindpi mani om. Epi ei orungorung kapłi pim ni, mani na mulskonu om. 6Pe namołup, epi ei mandiłkenj ni mani mei ełe, epi ei ni kawembii ni kei ni epi pei mulnjung.7 Na mołup piinj ni, ek endi yi nim,‘Piisa, nim epi ombu to kał, no!’ nim.8 Ba na yi ninj, ‘Owundu na mon! Naepi kis mołum epi endi nop nga kasim nop enał, mon!’ ninj. 9 Ei epinek ei nga tor om. ‘Epi Gos enim epiei ka sałim, ei kis ninenjii!’ 10 Epi eikunum tekliki tor om. Pe sikir epiei pei ei muł ełe tonu pum. 11 Pekunum ełe wu tekliki sin mulnjpunngii ełe tonu onjung. Sesariya wuendi, wu kei kindang na muls konuonjung. 12 Pe Gos nge Gui Ka ek nim,‘Nim wu kei kin ouni pungii,’ nim.‘Nim noman embin kulerii!’ Pe wukei kin pii gii wumb angił orung ngaendeim na kin pupun Koniiliyas ngiikonu nirik punjpun. 13 Pe wu ei eimek nipi nim, ‘Eim Gos kindang opusinim tep enim wumb ei nge kenimmił nipi sin ngum.’ Ei yi nim, ‘NimJopa konu pukun wu Saimon mołumnen omba, wu ei embe endi Piisa.14 Eim nim ek kombur nipi ngumba.Ek ełe nim Gos nim sipi orung sipi,nim ngii endi wumb ei Gos sipi orungsimba,’ yi nim. 15 Na ek nip mołambkin, Gos nge Gui Ka wumb mulnjungkonu om. Ei sinim kin ok orum miłyi om. 16 Na owundu ni eim ek einga piind, ‘Jon wu amb noł mendpił

pendpi ngum. Ba enim Gos nge GuiKa ełe noł pendmba.’ 17 Ok sinimJiisas Krais kin pii gii nemin epi ka wiisinim kin wii ngumba. Gos Gui Ka sinngurum mił ei nge akip wumb ombungonum. Nii na kapłi? Gos andłamowundu ngumbii min?” Piisa ek yinim. 18 Piisa ek nim ek ei piik, “Enenim ek ei si kindik Gos embe ambiłtonu kindik,” enjing. “Yi erangin, Goswumb tiłap eipi noman to ak tum ku,wumb ei noman konj sik mułngii ku.”

Andiok Wumb Gos Ek Piik MulnjungWumb Tonu Ok Kongun Enjing

19 Ok Siipen kołpu pang kin, oł em-bin tui owundu endi tonu om. Pe piigii wu kombur tungu puk konu eipieipi punjung. Puk, Piniisiya konu niSaipris konu ni Andiok ni konu ełepunjung. Ek nik wumb eipi Gos ekngunenjing; Jura wumb minj ek nikngunjung. 20 Ba wu kombur tuk ełemulk, Saipris konu ni Sairiini ni konuombu puk, Andiok konu puk Griikwumb Jiisas ek ka ni ngunjung ku.21Gos Owundu nge dinga ełe opu sengkin, wumb pei pii gii nik, Gos kinnoman to ak tok Gos Owundu kin piigii ninjing.

22 Jerusalem konu Gos nge tiłapek ei piik wu, Banapas Andiok konukindangin pum. 23 Eim opu kenimni, Gos wumb ombu kaimb sipi pikito mułum. Banapas opu kanpi kapiim. Pe eim Gos ek dinga nipi wumbngum. Wumb piik kin, Gos Owundukin kunum kunum mandi ok mul-njung. 24 Banapas ei wu ka, Gos ngeGui Ka eim kin piki to mułum. EnimGos kin pii gii dinga pim. PewumbpeiGos nge tiłap ełe tuk onjung.

25PeBanapas Sol kurpu, Tasas konuełe pum. 26Pupu, kur kan sipi, Andiokkonu ełe orung tu wum. Kung ngiiendeim Gos nge tiłap wumb Andiokkonu mulkuł, Gos ek ka nikił, wumbngunjnguł Andiok konu ełe Gos ngewumb ełe kumna embe, ‘Krisin’ o nin-jing.

27Kunum ełe, ekii se piik niłminwukombur Jerusalem konu si kindanginAndiok konu mani onjung. 28 Ek ni

APOSEL 11:29 215 APOSEL 12:15tor kindiłmin wumb mulnjung konu,wu endi tuk mułum wu ei embe Aka-pas. Wu ei Gos Gui Ka piki tang,orung orung pei kumb kuni owundusimba nim. Ekii se Kloriyas Kingowundu mułum kunum ełe, kumbkuni owundu simba kunum. 29 Yineng kin, Gos pii gii wumb Andiokkonu ełe ek nik piik. Jura wumbengnjing noł eipi mołmun ei paki tu-mun. Gos nge tiłap wumb endeim niyi piinjing. Ku seng kin, kongun ełeku orung paki to kindmin ni piinjing.30Ek yi ni pendik, ku ngangin Banapaskin Sol tał kindangin sipkił, peng pimwumb mulnjung konu ngunjnguł.

12King Eros Jeims To Kondpu Piisa Kan

Ngii Ełe Kindim1 Kunum ełe, wu King Eros tiłap ełe

mulnjung wumb ei topu kan ngopuoł embin tui erim. 2 Pe King ErosJeims angim Jon tui to kundum. 3KingEros Jura wumb kenim ni, erim ołei ka piinjing. Piyangin, kanpi Piisakan ngum ku. Erim, kunum ei Jurawumb bres yiis punerang nunjungkunum ełe erim. 4 Piisa ambił giinik, kan ngunjung. Piisa kan ngopu,opu wu kapił kapłi mulnjung konukindim. Kindang kin, tep ermulnjungwu kapił kapłi mulnjung konu opuwukapłi tep er mulnjung. Wu King Eroseim yi piim, Pasopa kunum ei ekii seGos wumb Jurawumb Piisa sipi wumbmułngii konu ełe kos ermbii ni piim.5 Yi erangin kin, Piisa kan ngii ełemułang kin, opu wu tep er mulnjung.Ba Gos nge tiłap ełe prei erangin kin,Gos Piisa kan ngii pałim ei paki tumbanik prei dinga kind er mulnjung.

Sinim Tep Enim Wumb Ei Piisa KanNgii Ełe Si Tor Sim

6WuKingEros ‘Piisa kos ełe tumbii,’nim, kunumełe epinding, opu ondwutał enginjngił konu ełe Piisa eim tukełe or pim. Piisa simb angił ełe kansen to pendnjing. Pe opu wu tał kanngii ondu ełe tep er ang mulnjunguł.7 Gos Owundu sinim tep enim wu ei

kindang kin, opu kan ngii nirikringwang kin, konu eni mił topu tiłangerim. Pe sinim tep enim wu ei opu,“Piisa, Piisa!” nipi, or pim to konjkindim. Kindpi, ek yi nim, “Nim sikirangkin,” kan sen angił to pendnjingei Gos nge dinga ełe wii pilngan tomani pum. 8 Pe sinim tep enim wu eiek nipi Piisa ngum, “Nim kan talkin,su kindkin er!” Neng, Piisa yi erim.Pe sinim tep enim wu ek nipi Piisangum, “Nim konduk kindkin, na ondkonu wa!” nim. 9Piisa mułum paltingei si kindpi, sinim tep enim wu eipum konu ekii se pum. Ba Gos sinimtep enim wu ei kindang opu erim ołei, keimi ni piinerim. Piisa eim yini piim, “Na or kumb end,” ni piim.10 Pe pukuł andłam ełe tep mulnjungkonu si kindkił pukuł, endi si kindkił.Ekii se, pukuł ain kin ondu dinga ngopendnjing ni, Gos nge dinga ei eimaki to sim. Ondu ei aki tok konuowundu ełe pułmun andłam ondu ełetor pukuł, andłam endi punjnguł. Pesikir enjel sinim tep enim wu ei Piisasi kindpi am pum.

11Pe Piisa nomanopengpiim. Piisaek yi nim, “Pe na piind. Gos sinimtep enimwu ei kindang, wu King Erosangił ełe na si tor sinim ni piim. Jurawumb na kin epi kis ermin ninjingei, kanpi eim nge dinga ełe na sip torsinim,” ni piim.

12 Pe ei piipi pendpi, Jon mamMariya ngii konu ełe pum. Jonei embe endi eipi ‘Mak’ pa niłmin.Wumb pei kułou to molk prei er mul-njung. 13 Piisa opu ngii ondu andar-ing ełe to teki teki ni mułum. Pekongun amb endi mułum, ambił opungii aki tumba nge om. Ambił ei embeRonda. 14 Ambił ei opu piim ni Piisaek tengim. Piisa anda ngii ondu ełeengim. Engang piipi, eim ka piipingii aki tunarpi; nga sikir orung pum.Pupu kin, wumb kanpi yi nim, “Piisaom, ngii ondu ełe mołum,” pa nim.15 Pe wumb ambił ei kanik yi ninjing,“Nim wulu pang nin min?” Ba am-bił ei ek dinga kind yi nim, “Keimi,mołum,” nim. Wumbmolk, yi ninjing,

APOSEL 12:16 216 APOSEL 13:8“Piisa nge anjel onum ninjing.” 16 BaPiisa ngii ondu ełe piram to mułum.Pe ngii ondu aki to kenjing ni Piisaangpi mułum. Kanik, puku si end-njing. 17 Piisa eim angił tonu kindpi,“Ek tingnerei!” nim. Piisa eim kanngii pim, Gos Owundu er tor tu wummił ei poł topu wumb ngum. Ngopuyi nim, “Enim Jeims kin angim noł yinei!” a nim. Piisa ek yi ni pendpi, ngaanda pupu konu eipi endi ełe pum.

18 Pe ekii se tingang, opu wumbkenjing ni Piisa mulerang opu wumbmund mong kulk Piisa jiłi pum, nikkurnjung. 19 Pe wu King Eros Piisakurumba kan sinerim. Sinarpi yi nim,“Opu wu tep mulnjung wu, ombu tokundmbii,” nim. Neng kin, opu wumbto kundngii enjing. Erik kin, wu KingEros Juriya konu si kind pupu Sisariyakonu ełe mułum.

Wu King Eros Kułum20 Wu King Eros eim Taiya wumb

kin Sairon konu wumb ei popuł kispiim. Wumbenenimok, wuKing Eroswu num endi mondułum, wu ei embeBalasis kanik yi ninjing. “Nim ek ninsin noman kis ei mani pangłi. Sin wuKing Eros konu ełe, sin wumb pei eimkin kuni si nopun mołmun.”

21 Wu King Eros eim kunum endikułou tumun ni pendrim. Kunumei, eim king ełmin epi ei sipi, kingmołułum konu ełe mołpu ek kinannipi mułum. 22 “Wumb king nim ek eipiik ek kend tok yi ninjing, ek ei eimwumb gupu ełe tor onanim. Gos gupuełe tor onum,” ninjing. 23 Wu KingEros eim Gos mendpił embe ambiłtonu kindnerim. Yi erang kin, Gossinim tep enim wu ei kindang opuKing Eros tum. tang kin, King Eroskirim kiłanj nang, eim kułum.

24 Ba Gos ek ei dinga tonu opuwumb konu orung orung ełe pei pum.

25 Banapas kin Sol tał, kongun eiJerusalem konu er poru nikił, si kindorung Andiok konu punjnguł. Pukuł,Jon ni wu ei sinjngił, wu ei embe eipiendi Mak, wu tał kin tep to punjung.

13Banapas Kin Sol Teł Gos Ek Ełe

Kongun Erngił Nge Punjnguł Wu SolKongun Kumna Erim

1 Andiok konu ełe, Gos nge wumbtiłapmulnjung konu ełe Gos oł ermba,oł ei piik niłmin wu kombur mul-njung. Pe ek embe to ngołmun wukombur mulnjung ku. Mulnjung kin,wu ombu embe yi: Banapas, Simiyon,embe endi eipi Naisa ni Lusiyas, wuei Sairiini konu ełe wu, Manain ngiiendi pałmbił wu Eros Terak, angimendi Sol wu ombu Andiok konu ełemulnjung. 2 Wumb ombu prei ermolk, kuni mowii mulnjung. Molkkin, Gos nge Gui Ka ek yi nim, “EnimBanapas kin Sol teł to tonu kindanginnam kongun wii top ngumbii kongunei erngił.” 3 Pe kuni mon nik mowiimolk, angił tonu kindik prei erik, wutał Gos kongun ełe kindnjing. Pe wutał kindangin punjnguł.

Saipris Konu Wu Tał Gos Ek Ka EiNinjngił

4 Gos nge Gui Ka ei, wu ombukindang Selusiya konu ełe punjung.Selusiya konu ełe wu ombu noł kanuowundu sik Saipris mei konu kembisełe punjung. 5Wu ombu puk, Salamiskonu ep noł wer ełe tor punjung. Puk,Jura wumb men ngii engim konu Gosek nik wumb ngunjung; wu endi JonMak wu tał paki topu mułum.

6Pewu tekliki Saipris konu ełe pun-jung. Puk, Pepos konu tor punjung.Pepos konu ełe wu endi kum kondpuoł kanim kanim ełim. Wu ei yi nim,“Na Jura tiłap ek ni tor kindił wumoł,”ba eim ek kend tum. Wu ei embe Bar-Jiisas. 7Wuei gapmanowundu kin tepto mułum gapman wu ei, eim embeSerkiyus Polas. Serkiyus Polas eimnoman ka peng, Banapas kin Sol tałwii tang okuł. “Gos ek nengił piimbii,”pa nim. 8 Ba Elimas ni wu ei eim kumkondpu, epi kanim kanim erpi ełimwu. Griik wumb ek ełewu ei embe Eli-mas ninjing. Wu ei eimwu tał tomanikindmbii ni erim. Erpi, wu gapmanowundu wu ei noman to kis eramb,

APOSEL 13:9-10 217 APOSEL 13:28Gos kin pii gii ninim ei si kindmbanipi erim. 9-10 Ba Sol eim Pol paninmin ku, ei Gos Gui Ka noman dingangum. Elimas dinga kanpi ek nipingum, “Nim Seisen nge kingam, nimoł ka ombu nim er kis mondun. Nimek kend tołun wu. Nim Gos Owunduoł ka ei er kis mundnjii en. Nimoł ei si kindnjii nimbił enim? 11 PeGos Owundu angił ełe nim tang, nimningił kis mułmba. Pe nim kinarkin,mułun kunum kopur epi ei ba,” nim.Pol ei yi nipi mułang kin, kupumił epiemii erim endi opu Elimas eim ningiłełe pandi tum. Pe Elimas eim pupu,wumb endi eim angił ambilk, andłamandan to sipngii nipi pum. 12 Wugapman owundu oł ei kanpi puku sim.Sipi, eim Gos Owundu ek pii gii nim.

Pisiriya Konu Oł Andiok Wu TałOmbu Kongun Enjngił

13 Pol kin kongun ende er mul-njung wumb, Pepos si kindik nołkanu ełe puk Perka konu Pampiliyakonu owundu ełe punjung. Ba Joneim wumb ombu si kindpi, Jerusalemkonu orung pum. 14 Perka konu sikindik, puk Pisiriya konu owundu An-diok konu tor punjung. Kunum ei,kor kunum tor punjung. Puk kin,Jura wumb Gos ngii ełe nirik pukmul-njung. 15 Gos ngii ełe wu owunduombuMoses lo ek ei gerik, Gos nge ekkeimi niłmin wumb ek ei gerik porunik, Pol kin tep to onjung wumb ei kiisinjing. “Engnan noł enim onjung. Ekendi pim kin, nengin sin noman ełetang piimin,” pa ninjing.

16 Pe Pol angpi angił tonu kindpiek nim, “Enim Esrel wumb kin, wumbtiłap eipi Gos kin mund mong kul-njung wumb, enim piingii! 17 Gos Es-rel ngewumb, okwumb sinimnge ku-penjing noł, Eisip konu mulk kunumei, Gos erang wumb tiłap owundutonu ok. Ekii se Gos nge dinga ełekonu ei si kindpi tor tu wum. 18 Peok konu wumb mułngii konu ełe ołembin tui endi tonu wang kin, kungngii 40 kinan mulnjung. Pe ok konu

wumb mułngii konu ełe Gos kupen-jpin noł paki tum; ba wumb ei Gosek piinenjing, ei nge wumb ei kungngii pei mulnjung. 19 Pe Keinan konuełe, Gos wumb tiłap angił orung ngatał topu eipi kindim. Kindpi, Esrelwumb mei ełe mulnjung. Mei ełe nomułangin kin, kung ngii 450 kinan nomulnjung.

20-21Ekii se Gos Esrelwumbkomburtep erngii nipi mundum. Mundumwu ombumułangin kin, kunum ełe ekni tor kindiłim wu Samuyel mułum.Mułum kunum ełe, king mułmba, paninjing. Kis kingam Sol, Gos sipingum wu ei, Benjamin nge tiłap ełe,pe Sol kingmułang kung ngii 40 kinanmułum. 22 Ba Gos king Sol tor kindpi,king Deipis mundum. Mołpu, wumbkanpi yi nim, ‘Na Jesii kingam kansind. Na wu ei noman ngond. Eimna noman piimba mił kongun ermba,’pa nim. 23 Gos eim ok nirim mił ołei erim. King Deipis nge tiłap ełe,Gos eim kingam Jiisas kindim. Sinimsipi orung simba wu ei, Esrel wumbmulnjung konu kindim. 24Kunum ełeJiisas oneririm kunum ei, Jon wumbnoł pendiłim, wu Gos ek nipi yi nirim.‘Enim Esrel wumb, noman ak tok, nołpingii,’ pa nirim. 25 Jon eim kongunporu nimba erang yi nirim, ‘Enim naer piinmin mił nenj? Enim kui ermulnjung wu ei na mon. Enim nanind ek ei kom se piingii! Wu endiekii se ombawu ei, na eim simb su kanei kapłi si kindnermbii mon! Eim wuowundu.’

26 “Engnan noł! Enim Eiparam ngetiłap ełe, pe wumb kombur Gos ngeek ełe mund mong kulnjung wumbei, Gos sinim sipi orung simba ei, Gosnge ek sinim kin kindim. 27 Jerusalemwumbniwumulnjungwumb ei, wu eipiinenjing. Gos epi nipe ekii se ermbaei, piik niłmin wumb ek ninjing korkunumełemongeriłmin ei piinenjingku. Wumb kis ombu Jiisas sipik koserik ngunjung. Yi mił Gos oł ermbani tor kindiłmin wumb ninjing mił yienjing. 28Wu ei mong endi sipi erang

APOSEL 13:29 218 APOSEL 13:51tungii ei kapłi, ba wumb Pailos kinwii to kundii minj ninjing. 29 Ok Gosoł ermba ei piik niłmin, wu ek połek gerik poru ninjing. Ekii se ondperi ełe, Jiisas si mani sinjing. Sik,tukpu ełe kui tunjung. 30 Ba Gos eimJiisas tukpu ełe er konj sim. 31WumbGalilii konu si kindik, Jerusalem eimkin ouni punjung wumb ei eim ken-jing. Ekii se eim nga orung wang kin,kenjing wumb ei eim nga keningii ku.32 Pe sin enim kin Gos ek ka ei yinimin. ‘Oł ei ok Gos eim Jura wumbkupenjpin kanip ngumbii,’ nirim. 33Eipe Gos eim kingam sinim ngonum.Eim Jiisas nga er konj sim, Gos ek mermon ok nge Sam 2 pułum mił ei yinim,‘Nim na kangi mendpił. Pe na nim

arnim moł.’34 Eim mer tukpu ełe er konj sim; ngatukpu ełe orung ba mił mon. Gos eimek yi nim,‘Na enim noman ka ngumbii. Ok na

Deipis ngumbii nir, ei enimkapłi pii gii ningii.’

35 Sam nga pułum ek endi yi ku nim,‘Nimkongunwukawii nga kulermba.’36 Sinim piimin! Deipis eim Gos ngenoman ełe kongun er mołpu sinimwumb mulnjung konu mei ełe tukmołpu erim. Ekii se kołpu pupu eimnge kupenjing noł mulnjung konu ełepurpu mani pum. 37 Ba wu ei JiisasGos nga er konj sim wu ei purnerim.38 Engnan noł, enim ei dinga piingii!Sin Gos ek ka ei enim kin yi ninmin.Gos wu ei Jiisas kin enim oł kis eikapłi kil ngumba. 39 Moses sinim lokengip topungurumek ei, sinimoł kiskil ngopu, sinim ka mułngii ninerimmon. Ba wu ei Jiisas eim kin pii giininjing wumb ei kanpi oł kis ei kilngopu, wumb kun ka mułngii nirim.40Enim oł kun ka erik mułngii! Epi kisei enim kin onermba; ok Gos ermba ołei piik ek dinga niłmin wumb yi nik.41 ‘Enim wumb ek, buł mong tung,

noman kis piik, enim ei epi kistonu omba. Pe na enim kinkongun endi end. Ek ei, wu

endi enim nik ngangin pii giininenjing.’ ”

42 Banapas kin Pol teł anda pungułenjngił ni, wumb ek yi ninjing. “Ngakor kunum ełip okuł, Gos ek ka einge nengił,” wumb piimin ninjing.43 Wumb pei Gos ngii si kindik andapuk punjung. Jurawumb pei ni wumbtiłap eipi ei, Gos ek pii gii ninjing ku.Jurawumbmen tok ełmin oł ei enjing.Pol kin Banapas punjnguł konu ekii sepunjung. Wu tał ek nikił ngunjnguł,wumb noman to dinga erangił, Gosnge noman ngopu, enim piikmułngii.

44 Kor kunum endi mandi erang,wumb konu orung orung wumb peiok Gos ek piimin ni ok kułou tokmulnjung. 45Ba Jura wumbmolk ken-jing ni, wumb pei ok kułou tunjung.Tangin kin, ei nge Jura wumb popułkis sik, Pol ek nim ei tomani kindmin.Pol buł morung ek ambilk mulnjung.46-47Pol kin Banapas teł ek dinga nikiłyi ninjngił, “Keimi, sił Gos ek ei enimkin ok kanpił nimbił. Ba en enim Gosek pinarik buł ngok. Yi nimin, sin Goskonu ka ełe kunum kunum mułmun.Pinałimninmin ei, enimpiingii. Sił peGos Owundu yi ninim,‘Ełip wumb tiłap eipi endi kin peł!’ pa

nim. Gos Owundu sił kin ek yinim, ‘Ełip wumbmułngii konudup mił tiłang erang mułn-guł ei nge Gos wumb pei sipiorung simba.’

48 Wumb tiłap eipi Gos ek ei piik,Gos Owundu kin ka piinjing. Wumbpei en enim ka piik konu ełe pupunkunum kunum konj mułmun. Nik,Gos ek pii gii nik mulnjung.

49 Gos Owundu ek ei konu orungorung pei pang piinjing. 50 Piikkin, Pol Banapas teł Gos ek nikił,wumb ngunjnguł. Amb kombur ni wuowundu ni ok, Gos ek piik mulnjung.Ba Jura wumb ok, wumb tiłap eipikin ek nik, kunj tangin erangin wumbok Pol kin Banapas teł ek ngunjung.‘Sin konu ełe mulerngił!’ nik, to torkindnjing. 51 Wumb yi erangin kin,wu tał wumb keningii nikił, simb su

APOSEL 13:52 219 APOSEL 14:20mei ełe tami to kindambił piingii. Sinoł kis enjpin ni piingii nikił enjngił.Er pendkił Aikoniyamkonu ełe punjn-guł. 52 Andiok konu Gos nge tiłap ełetuk onjung, wumb ei Gos nge Gui Kaek sik, ka piik mulnjung.

14Wu Tał Aikoniyam Konu Gos Kongun

Enjngił1 Aikoniyam konu wu tał, Pol kin

Banapas kin pukuł. Jura men ngiiełe nirik punjnguł. Pukuł, Gos ekka ei nikił wumb ngangił. Wumbtiłap eipi ni Jura wumb pei pii giininjing. 2 Ba Jura wumb kombur piigii ninenjing, wumb ei tiłap eipi kannengin, Gos tiłap er kis ermin nik en-jing. 3 Banapas kin Pol teł Aikoniyamkonu ełe kunum kinan mulkuł. GosOwundu ek nikił, wumb ngokuł mul-njunguł. Owundu wu tał paki dingatang kin, wu tał jep oł kanim kanimenjngił. Jep oł erangił, Gos wu tał epinoman ka ngum. Ngang kin, wumbkanik Gos ek ei keimi, ni piinjing.4 Wumb konu owundu ełe mulnjungwumb ei, sikind eipi puk, wumb kom-bur puk Jura wumb ek ninjing mił eipiinjing. Wumb kombur puk, Gos ngekongunwu tał Gos ek sinjngił konu ełepuk piinjing.

5 Ekii se wumb tiłap eipi kin Jurawumb kin wu noman pim wumb ok,“Pol kin Banapas tep tumun,” nikonjung. Wumb ombu ok, kom kusik, “Wu tał to kundmun,” ninjing.6 Wumb ek yi nengin piikił, tungupukuł konu kembis Lisra kin Derpiitał sim, konu owundu Laikoniya konuorung orung mandi sim. 7 Pe wu tałkonu ełe molkuł, Gos ek ka ei nikiłwumb ngokuł mulnjunguł.

Lisra Konu Ełe Wu Tał Kongun ErMulnjunguł

8 Lisra konu ełe wu endi mułumwu ei, simb tał ouni kis mułang,andłam endmba pinerim. Ok mamkirim tuk multum, eim yi er pengtor orum. Wu ei andłam endmbapinerim. 9Wu ei Pol ek nimmił dinga

kanpi mułum. Pe Pol wu ei dingakenim ni wu ei pii gii pim, ei eim simbka ermba, ni piim. 10 Pol ek dinganipi yi nim, “Nim angkin simb kunkamb!” neng, wu ni sikir angpi pum.11 Wumb pei Pol erim oł ei kanik,en enim Laikoniya konu ek ei dinganinjing. “Owundu wumb mił okuł,sinim konu okuł,” ninjing. 12 Banapaswumb eim embe ‘Sus’ ninjing. Polek niłim wu nik, wumb Pol embe ‘Er-mes’ ninjing. 13 Sus ngii owundu eikonu owundu ełe torung ełe engim.Sus ngii owundu ełe kułmał kałiłimwu ei, kung kou pełe kombur tuk tuwum. Pe plawa kuk wulu kindnjingei, sipi konu owundu ełe mandi om.Eim kin wumb kin kułmał kałpin wutał ngumun nik onjung. 14-15 Gosnge ek se andiłmbił wu tał, Banapaskin Pol teł ek ei piikił oł ei nge ermulnjung. Wu tał kis piikił eł ełipkonduk to kis enjngił. Erkił, sikirpukuł, wumb punjung konu ełe pukułwii tunjnguł. “Nimbił erang, enim ołei enmin? Sił wu sinim ngenj ende.Sił Gos ek ka ei nipił enim ngambiłoł yi nge si kindik Gos ek ka piikmolk Gos konu ka ełe pungii. Nipiłkonguner onmbuł. 16Keimi, okwumboł kis er endnjing ei, Gos eim kanwiik tum. 17 Ba ei koi enerim; wumbkinerngii ni enerim mon. Gos epi peikanim kanim eririm. Sinim kanin-min, eim epin konu mołpu, sinim kinkonu kumb ngopu, sinim erang, epipei ka tonu onum. Gos sinim kunika ngang, sinim noman ka seng, kapiimin.” 18Wu tał ek dinga yi nikił, pewumb eł ełip kin kułmał kełngii ełminwu ei mon nikił enjngił.

Wumb Pol Kom Ku Tunjung19Andiok konukinAikoniyamkonu

Jura wumb kombur ok, wumb mul-njung konu kunj tangin, wumb ku sikPol to kundnjung. To konduk, ngangundundii sik, konu owundu ełe torsipnjing. Sipik, yi piinjing, kułumni piinjing. 20 Pe Gos nge tiłap okorung mułangin kin, Pol angpi konuowundu ełe tuk pum. Kupiiring Pol

APOSEL 14:21 220 APOSEL 15:10kin Banapas teł Derpii konu ełe pun-jnguł.

21 Wu tał Gos nge ek ka, ei nengiłwumb pei tuk ok Gos nge kongunwumb mulnjung. Ekii se wu tał Lisrakonu ni Aikoniyam konu ni Andiokkonu ełe orung punjnguł. 22 Pukuł,Gos nge tiłap ełe mulnjung wumb ei,Gos ek nikił, wumbngangił wumbGosek pii gii nik mułngii nikił ek dinganinjngił. Enim pii gii nik mułngii.“SinimGos tep ermołumkonu tuk binei, ok sinim epi embin tui endi sinimkin omba ei ko wupun andpin bin.”23 Gos nge tiłap mulnjung wumb ei,wu tał pukuł tep wumb mułngii ngeto tonu kind mundunjnguł. Pe wu tałkuni nunarkił, prei erkił Gos ngun-jnguł, wumb Gos kin pii gii nik mul-njung wumb pei, Gos owundu angiłełe kindinjngił.

Andiok Konu Kin Siriya Konu Ełe WuTał Orung Punjnguł

24 Ekii se wu tał andkił pukułPisiriya konu tor pukuł, Pampiliyakonu ełe tuk punjnguł. 25 Wu tałpukuł mani Perka konu Gos ek kaninjngił. Nikił, ekii se pukuł Aseliyakonu punjnguł. 26Aseliya konu pukuł,noł sip ełe pukuł, Andiok konu tukpunjnguł. Ok konu ełe, Gos nge tiłapmulnjung wumb ei, wu tał Gos angiłełe tuk kindnjing. Kindangin, Goswu tał paki tumba nik ninjing. Wutał pukuł Gos kongun er pendkił, ngakonu ełe orung onjnguł.

27 Andiok konu tor okuł, Gos tiłapei nengił kułou tunjung, eł ełip Goskongun er pangił, Gos paki top erimek yi ninjngił. Gos wumb tiłap eipinoman aki tang, wumb ei Gos ekpiik pii gii ninjing. 28 Wu tał Gostiłap wumb ełe tuk onjung wumb kinkunum kinan mulnjunguł.

15Gos Nge Tiłap Ełe Mulnjung Wumb

Kułou Owundu Jerusalem Konu Tunjung1 Jura konu wumb kombur mani ok

Gos nge tiłap ełe mulnjung, wumbkanik kengip ek yi ninjing. “Enim

Moses lo ek piinarik, ngenj kopsikenenjing kin, Gos enim sipi orungsinermba,” ninjing. 2 Wumb ei ok yinengin, Pol kin Banapas teł, wumb eikin ek popuł kis sikił. Wumb ei kinwu tał kin ek opu er ninjing. Pe Gosnge tiłap ełe mulnjung, wumb ek nik,Pol kinBanapas teł kinwukombur kinkindangin, Jerusalem konu tonu puk,Gos ek se andik kongun ełmin wumbkin, wumb noman pim wumb kin, ekei nik, ka erngii ni punjung.

3 Gos nge tiłap wumb, wu ombukindangin puk, en enim Piniisa konukin Sameriya konu tuk ełe puk. Gosnge wumb konu tał ełe mulnjung,wumb ei kanik, ek yi nik. Gos wumbtiłap eipi erang, noman tuk aki tok,Gos eim ek piimin nik, Gos nge tiłapwumb noman ka piik wumb ek einik ngunjung. 4 Jerusalem konu torpangin, Gos nge tiłap wumb pei niJiisas nge kongun wumb ni, wumbpeng pim wumb kin ek tengnjing.Pe Pol kin Banapas teł Gos paki tummił nikił ngunjnguł. 5 Lo ek piiłminwumb wumb ei, ok yi ninjing. “Ełipwumb nengił, ngenj kopsik, Moses loek pałiłim mił yi erngii.”

6 Yi nengin, Jiisas ek se andiłminwumb nin, wumb noman pim wumb,ek ei nik kun erngii nge enjing. 7 Ekpei nik poru nengin, Piisa angpi eknipi yi nim. “Engnan noł, enimpiinmin ok Gos sinim kongun moktopu, na kongun Gos ek ka ei wumbtiłap eipi kin pup ek nip ngamb,wumb pii gii ningii kongun ei Gosna ngum. 8 Gos eim wumb pei no-man tuk kaninim, ei eim sinim andantopu ngonum. Ei Gos eim ka kanpisinim andan tum. Gos sinim eimGui Ka ngum mił yi wumb ngonum.9 Gos sinim kin oł eipi erpi, wumbtiłap eipi kin oł erpi yi enanim, mon!Wumb Gos kin pii gii nengin kin, Goswumb erang ka mołmun. 10 Enimnimbił erang Gos nimba mił piiminnik enmin? Enim oł embin tui ei Gostiłap ełe nimbił erang oł embin tuingonmun? Ok sinim kupenjpin noł

APOSEL 15:11 221 APOSEL 15:32oł embin tui ei nge ko wunerik, ołei nge akip sinim ko wunermin ku.Sinim pei kapłi enanim. 11 Sinim piigii nimin, Jiisas Owundu noman kangopu, Gos sinim sipi orung simba yimił ku, wumb ombu orung sinim.”

12 Piisa ek yi nim, “Sinim kułoutunjpun, ek peng endi pinałim.” Komsek mułangin, Banapas kin Pol teł eknengił piinjing. Pe Pol kin Banapasteł ek yi ninjngił, “Wumb tiłap eipimulnjung konu, Gos sił paki tang siłjep oł ełe enjpił.” 13 Wu tał ek niporu nengił, Jeims ek yi nim, “Engnannoł, enim na ek nimbii end, kom sepiyei!” 14 Saimon ek yi nim, ‘KumnaGos wumb tiłap eipi kin om. Opu, eimnge wumb tuk seng kin ok mulnjung.’15 Gos nge ek piik niłmin wumb ek eiendemił ek yi mił pulnjung. Ek ei ngeDeipis nge tiłap wumb, ok ninjing.16Owundu yi nim,‘Ekii se na orung ombii, Deipis ngii

mani pum ngii ei nga tekm-bii. Eim ngii konu ełe mułumepi, kis mułum ei nga konjermbii. 17Wumb eipi Gos namOwundu ni kurngii. Ei wumbpei, wumb tiłap eipi nam sipmundunj wumb.’ 18 Kumb okGos Owundu eim, ek nipi torkindpi,” yi nim.

19-21 “Sinim piinmin, kumb ok ekei pepi opu pe yi ku pałim. Konuowundu kembis pei orung orungsałim konu ei kor kunum Moses lo ekei ger piik minj mołmun.” Jeims eknga yi nim, “Nimbił erang na nomanełe yi pałim. Wumb tiłap eipi nomanak tok Gos ek ekii sinjing. Ei sinimnoman embin piingii ek ninermin.Sinim pipe topun yi nimin, ‘Kuni epigos kend nik kuingii epi ei nunerngii.Amb wam mułang ngunduk enmin ołei si kindik. Kung min epi nipe endikan kulk pindangin kułang, nungii einunerngii. Kung min epi nipe miyemei nunerngii ku.’ ”

Wumb Tiłap Eipi Gos Nge Tiłap EłeTuk Ok Gos Ek Piik Mulnjung Konu PipePol Kindnjing

22 Yi nik kun erik, Jiisas ek seandiłmin wumb kin, wu owundu niGos tiłap ełe mulnjung wumb pei,kułou tok yi nik. Wu tał kindanginwumb tiłap eipi, Gos nge tiłap ełetuk ok mulnjung konu punguł nik.Andiok konu Pol kin Banapas teł kinkindangin punjnguł. Pe Juras ei embeendi Basapas, kin Sailas kin kindnjing.Wu tał pukuł, Gos nge tiłap wumbmulnjung konu ełe kumna punjnguł.Pukuł, tep ermulnjunguł. 23Pipe endikindik yi ninjing, “Sin Jiisas nge ek seandiłmin wumb kin men ngii kongunwumb ombu sin enim enginjpin nołmołmun. Sin pipe ei połpun, enim tukwumb tiłap eipi tonu ok, Andiok konuni Siriya ni Silisiya konu ełe mołmun.24 Sin ek ei piinjpin, sin wu komburok ek kanim kanim nik enim nomanto wulu mił kindngii, enjing. Wumbombu ok enim noman tuk to kis en-min ei, sin yi erei ninenjpin mon.25 Sin noman ende sepin ek ka piipin,Gos ek se andiłmin wu kindmin. Wutał Banapas kin Pol teł sin nomanngołmun wu tał enim kin kindinmin.26 Wu tał eł ełip ngenj ełe piinarkił,Jiisas Krais Owundu kongun ełe embeambił tonu kind punjnguł. 27 SinJuras kin Sailas teł kindinmin. Wutał ek sikił tu wunmbuł, ek ei nengiłenim piingii. 28 Gos nge Gui Ka eisin kin mułang, sin ek ei ninmin. Sinek eipi endi nipin, enim ngunermin.Enim piinmin, ek ei minj piik mułei!29 ‘Enim kung ni epi eipi endi gos kendnik kuingii epi ei nunerei! Pe kungmiyem ni kung kan kulk pindanginkułmba ei nunerei!’ yi ninjing. ‘Wueipi embinjing ei ningił enarik, enenim ka mułngii. Pe enim ek ninminei piik ka mulnjung kin kapłi ermba,enim ka mułeiyo.’ ”

30 Gos nge tiłap wumb, ek seandiłmin wu ombu kindangin, An-diok konu ełe punjung. Puk, Gos ngetiłap wumb mulnjung konu tuk sikpipe ei wumb ngunjung. 31 Konu ełeGos nge tiłap wumb pipe ei ger kanikpiinjing; pipe ei gerik ka piinjing.32 Juras kin Sailas wu tał eł ełip Gos

APOSEL 15:33 222 APOSEL 16:13ekii se ermba oł ei piikił, wumb kankiłek ni dinga enjngił. 33Wu tał Andiokkonu ełe kopur kinan mulnjunguł. PeGos nge tiłap wumb noman ende sek,ka piik, wu tał nga orung kindanginpunjnguł. Eł ełip kindangin onjnguł,wumb mulnjung konu orung punjn-guł. 34 Ba Sailas eim punarpi, Andiokkonu ełe mułum.

35 Pol kin Banapas teł Andiok konuełe enj mulnjunguł. Pe wu tał wumbeipi kin andkił, Gos ek nikił wumbngokuł enjngił.

Pol Kin Banapas Teł Eipi Eipi Punjn-guł

36 Ekii se kunum kopur o pang, PolBanapas kanpi yi nim, “Siłip orungpupuł, enginjpił noł konu owunduorung mołmun konu ełe pupuł ken-mbił. Ok siłip Gos ek nipił wumbngunjpuł wumb, akip pupuł kenmbiłniwumbkamołmunmin kismołmun,ei pupuł kenmbił.” 37 Banapas, Jonkin eł ełip kin tep to bin ni piim.Jon embe endi Mak. 38 Ba Pol ek yinim, “Wu ei ok siłip Pampiliya konusi kindpi konu eipi pum. Siłip kinkongun ełe punerim. Pe eim siłip kinouni punermba mon!” 39 Pe wu tałek opu er ninjngił. Banapas kin Polteł noman ende punerim. Punerangkin, wu tał konu eipi eipi punjnguł.Banapas eimMak ni sipim. Pukuł, nołkanu endi ełe tonu pukuł Saipris konuełe punjnguł. 40 Sailas Pol kin pun-jnguł. Pe Gos nge tiłap wumb mul-njung konu yi ninjing, “Gos noman kapeng, ełip kin tep er mułang punguł,”ninjing. 41 Pol Sailas kin pukuł Siriya,Silisiya konu ełe tor pukuł, Pol Gos ekdinga nipi Gos tiłap mulnjung wumbngum.

16Timosii Pol Kin Sailas Kin Tep To

Punjnguł1 Pe pupu Derpii kin Lisra konu

ełe tor pum ku. Konu ełe wu endimułum, wu ei embe Timosii. Wu eiGos nge tiłap ełe tuk pupu Gos ek piipimułum. Wu ei mam Jura amb, Gosek piiłim. Arim Griik wu. 2 Gos tiłap

wumb Lisra konu kin Aikoniyam konuwumb molk, eim ełim oł ei ka nik torkindnjing. Yi ninjing, “Timosii ei wuka,” ninjing. 3 Pol Timosii kin tepto bił ni piim; pe Pol Timosii sipipingenj kopsim. Pol yi ni piim, Jurawumb konu orung ełe mołmun nipiyi erim. Nimbił erang Jura wumb ołei erim, wumb pei piinjing, Timosiiarim Griik wu. 4 Pe andik puk konuowundu ełe andik punjung. Ek eiok Jiisas nge ek se andiłmin wumbni wumb peng pim wumb, kułou tokek yi ninjing. Ek ei nik Gos tiłapmulnjung wumb, Jerusalem konu eingok yi ninjing, “Enim ek ei minj piikekii singii,” ninjing. 5 Yi nengin kin,wumb Gos tiłap wumb pei kin pii giidinga nik mulnjung. Gos nge tiłap ełetuk onjung wumb pei.

Pol Maseroniya Wu Endi Kenim6 Andik konu puk Prisiya konu

kin Galasiya konu tuk ełe and pun-jung. Gos nge Gui Ka ek neng kin,“Gos ek ełe Eisiya konu ełe ninenei!”nim. 7 Puk, Misiya konu ełe puk,nga Bisiniya konu ełe bin ni piik pun-jung. Ba Jiisas nge Gui Ka andłam ełepuneningii mon nim. 8 Pe puk Misiyakonu tonu ełe si kindik Trowas konutor punjung. 9 Epinding Pol pepi orkumb mił er kenim ni Masironiya wuendimołpu ek dinga yi nim. “Pol, nimya Maseroniya konu ełe okun sin pakitunjii.” 10 Pol or kumb er kanpi ekyi nim, “Sinim Maseroniya konu bin,”nim. “Gos sinim wii tonum. Sinimpupun, Gos ek ka ei nipi wumb konuełe wumb ngumun.”

Liriya Konu Gos Tiłap Ełe Tuk Om11 Na Luk mon ełe puls, enim na

kin tep to punjung. Yi erang kin, nołsip endi tonu puk, Samoreis konu ełetor punjung. Nga kunum endi pukNiyapolis konu tor punjung. 12 Pesin konu ełe si kindpin, pupun Pilipaikonu ełe tor punjung. Pe konu endiok Rom wumb mulk konu ełe, konuowundu embeMaseroniya ełe kunumkopur aninga mulnjpun. 13 Pe korkunum, sin konu owundu andłam ełe

APOSEL 16:14 223 APOSEL 16:35tor punjpun. Pupun, noł endi pimkonu ełe punjpun. Noł owundu ełe,konu ka seng, prei ermin ni piinjpin.Pe nołwer ełe ambkomburmulnjung,amb ombu sin kin tep to ek tangmulnjpun. 14 Amb endi embe Liriya,amb ei ek ninjpin, Gos ek ei piim. EimGos embe ambił tonu kindim; ambei konu Taiyasaira konu owundu ełeamb. Amb ei eim alap ku owundupułum ei, kongun erpi ku owundusiłim. Amb ei Gos paki tang piim,amb ei Pol ek nim mił kom sipi piim.15 Amb ei ni wumb eim ngii endewumb pei noł pinjing. Amb ei nołpepi, sin kanpi ek yi nim. “Enim naGos kin pii gii dinga nind ni piinjing,na ngii konu ongii,” pa nim. Eim ekdinga nipi yi neng kin, sin eim ekpiipin punjpun.

Pol Kin Sailas Teł Pilipai Konu KanNgii Pinjngił

16 Kunum endi sin prei ełmin konuełe punjpun. Pe wii kongun ambiłendi sin andłam ełe om kan sinjpin.Ambił gui kis pałiłim, ambił ei epi ekiise omba oł ei piipi niłim. Yi erangkin, wu amb ei tep ełmin wumb ei kupei siłmin. 17 Ambił ei sin kin andpimułum. Mołpu, wii topu ek dinganipi yi nim, “Wu ombu Gos kongunmendpił enmin. Gos owundu ek einik, sinim Gos kin orung simba ngeonmun.” 18 Kunum kunum ambił eiek yi minj nipi endang, Pol eim piipiten enim. Pe ek dinga nipi yi nim,“Gui kis, nim ambił ei si kindkin pui!Jiisas Krais nge embe dinga ełe, na eknind.” Yi neng kin, gui kis ni ambiłsikir si kindpi am pum. 19 Ambił tepełmin wumb ombu ku sik ełmin, ołei am pang kanik Pol kin Sailas tełambił gii nik. Sipik, wu num komburmulnjung konu kułou tu wunjung.20Wu tał sipik, kos piiłmin Romwumbmułum konu yi ninjing, “Wu tał Jurakonu ełe wu, sinim wumb noman erkis ermbił,” ninjing. 21 “Pe wu tałsinimRomwumbmon, ei piipin sinimełmin oł ei piinarkin enmbił,” pa nin-jing. 22 Wumb wu tał kin ek ngoknengin, kos piiłmin wumb enim ek yi

ninjing, “Wu tał konduk gulk kindikkepii tei!” ninjing. 23 Pe wu tał kepiitok tok sipnjing. Sipik, kan ngii ełekindnjing. Wumb puk, kan ngii tepełmin wu kanik ninjing, “Nim wu tałtep dinga er mułei!” ninjing. 24 Kanngii ełe tep ełim wu, ek ei piipi wu tałsipi kan ngii tukrung ełe pendim. Pewu tał simb eipi eipi sipi ond tundiiełe tuk kind to gii ni to pendim.

25 Pol kin Sailas teł mulnjunguł,epin tuk mii memb prei erkił Goskin golang nikił enjngił. Kan ngiiwumb kombur wu tał ninjngił ei piikmulnjung. 26 Pe sikir konu kopu miłowundu endi tum. Topu, kan ngiiondu tumunj, ond ei to tor kindim.Pe kan ngii ondu aki topu wii sim.Seng kin, kan sen wumb kan wumbto pendnjing, kan sen ni wii pilngantopu sim. 27Kan ngii tep wu ei kenimni kan ngii ondu ombu pei ak topu wiisim. Kanpi, yi ni piim, “Kan wumbpei tor punjung,” ni piipi eim tui kepiisipi, eim to kundmbii ni erim. 28 BaPol kanpi wii dinga topu yi nim, “Nimyi enerii! Sin kan wumb pei ya moł-mun,” pa nim. 29Kan ngii tep ełim wuei wii topu, tiłang er nipi sikir nirikom. Wu ei eimmundmong kułpu, Polkin Sailas teł mulnjunguł konu simbełe mani pupu mułum. 30 Tep wu niwu tał sipi anda sipi yi nim, “Ełip wuowundu, na nimbił oł eramb Gos ngana sipi orung sipi paki tumba?” 31 PePol kin Sailas teł yi ninjngił, “NimJiisas Owundu pii gii nin kin Gos nimsipi orung seng, eim kin mulnjii. Nimamb kangił ni yi ku mułngii.” 32 PePol kin Sailas teł Gos ek ka nikił, wu eingii ende pinjing wumb, Gos ek nikiłngunjnguł. 33 Pe kunum ełe mendpił,kan ngii tep ełim wu ni wu tał sipipikepii mundunjnguł konu noł kindpier ka erim. Erpi, kingamambiłamnoł,Gos ek piik noł pek enjing. 34 Wu niwu tał sipipi, eimngii konu sipipi kuningopu yi erim. Eim ka ka piipi, eimngii ende wumb Gos kin pii gii nikkulnjung.

35 Ekii se tingang, kos piiłmin Rom

APOSEL 16:36 224 APOSEL 17:13wumb tep wumb kombur kindanginonjung. Ok yi ninjing, “Wu tał kanngii si kindan pangił,” pa ninjing.36 Pe kan ngii tep mołułum wu ei ekei piipi Pol nimba nge om. Opu yinim, “Kos piiłmin Romwumbninmin,‘Ełip peł!’ ninjing,” pa nim. Yi nim,“Ełip noman ka seng peł,” nim. 37 BaPol ek nipi tep wu ombu ngum, “SiłRomwu, ba kos piiłmin Romwuombusił kin kos pii kun enanmin. Mon!Sił wumb kumb ningił ełe kepii tokyi enjing. Tok kin sipik, kan ngiiełe kindnjing. Pe akip sił kos piikka enarik, koi erik sił kindngii enminmin? Mon mendpił! En enim ok siłsik tor sipngii.” 38 Pe kan wumb tepełmin wumb puk, kos piiłmin Romwumb mulnjung konu puk ninjing.Kos piiłmin Rom wumb, wu tał ek eipiik mond mong kulnjung. Nimbiłerang wu tał ei Rom wu ku. 39 Pe pukkaimb sik, wu tał sik tor tu wunjung.Ok wu tał kanik yi ninjing, “Ełip yakonu ełe mulerngił, tor pukuł peł!”ninjing. 40Yi nengin kin, wu tał ngii sikindkił kin, tor pukuł Liriya ngii konupunjnguł. Pukuł kin, Gos tiłap wumbmulnjung kankił, Gos ek nik ngangiłwumb piyangin kin, konu owundu biłni punjnguł.

17Teslonaika Wumb Pol Kin Sailas Tu-

mun Ninjing1 Pol kin Sailas teł andkił pukuł,

Ampipolis konu tor punjnguł. Konuełe si kindkił pukuł, Apoloniya konuełe tor punjnguł. Konu ełe nga sikindkił, pukuł Teslonaika konu torpunjnguł. Jura wumb men ngii konuełe engim. 2 Pol eim ok ełim oł einga erim. Pol pupu wumb men ngiiełe nirik pum. Kor kunum teklikiełe enj mołpu kin, Gos ek ei andantopu wumb ngopu mułum. 3 Gos ngeek pułe nipi wumb ngopu mułum.Gos nge Krais wu endi mundum wuei kindang om ek ei, nipi ngum ku.4 Pe wumb kombur Pol kin Sailas teł,ek piik pii gii ninjing. Griik wumb

kombur Gos ek ei piik ełmin ku. Pewumb tiłap owunduwu tał ek piik ekiisiłmin ku. Pe wu num embilenjingombu yi ku wu tał ek piinjing ku.

5 Ba Jura wumb wu tał kin kis pi-injing. Yi erangin kin, wumb episinerim wumb ok, wumb mulnjungkonu ełe tuk molk punjung. Wumbombu konu ełe tuk puk, epi kis ermundnjung. Wumb ok Jeison ngiikonu si pok erik, wu tał si tor sipipinwumb ngumun nik sipnjing. 6 BaPol kin Sailas teł sinenjing. Sinarikkin, Jeison kin Gos nge tiłap mul-njung wumb ambił gii ni sipnjing.Sipik, gapman mułum konu ełe sip-njing. Sipik, gapman wu kanik yininjing, “Wumb ombu konu orungorung pei oł kis enmin,” pa ninjing.“Wumb ombu pe ya mołmun ei,” paninjing. 7 “Pe Jeison wumb ombu sipieim ngii konu sipim. Wumb pei enenim wu king owundu ek niłim, ekei piinałmin. King endi mołum ei,eim embe Jiisas. Wumb en enim yiniłmin,” pa ninjing. 8Wumb konu ełewumb ni gapman wumb ek ei piik no-man embin kulnjung. 9Yi piik, Jeisonku sik, eim kin wumb epi kombur kusinjing ku. Sik poru ni kindangin kinpunjung.

Pol Kin Sailas Teł Beriya KonuKongun Enjngił

10 Kunum ełe epinding, Gos ngetiłap wumb Pol kin Sailas teł Beriyakonu ełe kindnjing. Pol kin Sailas teppukuł Beriya konu ełe tor punjnguł.Pukuł kin, Jura wumbmen ngii engimkonu nirik punjnguł. 11 Jura wumbDerpii konu mulnjung ei, Gos ekkunumkunumpiikmulnjung. Ba Tes-lonaika konu Jura wumbmulnjung ei,Gos ek kopur piik kun erik mulnjung.Wumb ombu Gos ek piik ka piik mul-njung. Kunum kunum Gos ek gerikkanik, wu tał ei keimi ninmbił min,ni ger piik minj mulnjung. 12 Wumbpei pii gii ninjing. Griik wumb numpei pii gii ninjing ku. Wu amb pei piigii ninjing. 13 Ekii se Jura wumb kom-bur Teslonaika konu piinjing, ni Pol

APOSEL 17:14 225 APOSEL 17:31Beriya konu opu Gos ek ka nipi wumbngopumołumninjing. Yi nengin piik,konu ełe punjung. Puk kin, wumbkonu ełe wumb noman towulu kindikek kend tok ngok enjing. 14 Yi eran-gin kin, wumb Gos tiłap wumb molk,Pol mani ep noł wer ełe kindanginpum. Ba Sailas kin Timosii teł Beriyakonu mulnjunguł. 15Wumb Pol sipikandłam ełe tu wunjung wumb ombuPol sipik Asenj konu sipnjing. Sipikindik kin, orung omun ni eranginkin, Pol ek nipi kindim. Ek nipi kindpiSailas kin Timosii kin, ‘Ełip sikir weł!’nim.

Asenj Konu Pol Ek Ni Tor Kindim16 Pol Asenj konu wu tał onguł nipi

kui er mułpu kin, kenim ni konu ełewumb ek kend gos mendpił konu ełepiki topu mułum. Mułangin kin, eimnoman embin to piim. 17 Wumb yinge mułangin kanpi pupu Jura wumbmen ngii ełe pupu, wumb Gos ekniłmin wumb kin ek nipi mułum.Kunum kunum pupu wumb kułoutangin konu andpi, men ngii konuwumb kanpi nipi yi erim. 18 Pe wumbek mon wumb Epikuriyan wumb kinSoik wumb kin ek orung eim kin ekngok ninjing. Wumb kombur molkyi ninjing, “Wu ei ek owuł owuł nipiendim, wu ei nimbił erang ek eininimninjing?” Pewumbkopurmolkyi ninjing, “Eim gos konu eipi endimułang nipi onum,” ninjing. Pol eimJiisas nge ek ka nipi, Jiisas konj angpinga orung pum, ek ei nipi wumbngum. 19 Pe wumb Pol sik sipik,Ariyopakas konu kaunsilmułumkonusipnjing. “Wu ei ek konj endi nim, ekei neng sin piimin,” ninjing. 20 “Sinnim ek ei piimin. Ei ek eipi mił endipałim. Ek ei pułe er pałim mił ei sinpiimin,” ninjing. 21Asenj konu wumbkin konu eipi wumb ok Asenj konuełe mołmun wumb ei, oł eipi endienałmin mon. Ba ek konj ningii min,ek poł konj minj piik nik ełmin.

22 Yi nengin kin, Pol Ariyopakaskonu kaunsil mułum konu tuk mołpuek yi nim. “Enim Asenj wumb, na

enim kand ei Griik enim men ngii ełepuk oł ełmin oł ei dinga peng ełminpałim. 23 Ok na enim konu ombuandip, Griik enim men ngii ek nikenmin ei kanip endinj. Enim kułmałkełngii konu endi er ka er sek monyi pułmun. Ku mon endi polk pendikyi niłmin. ‘Gos endi sin pii poł tu-nanmin. Ba wii embe sipin kułmałkałmin ninjing. Ok enim gos kinarikwii noman je piik yi ełmin. 24 Akipna Gos epi pei eririm. Epi mei ełeepi kanim kanim eririm. Gos ei GosOwundu ei, epin nimanimei konu peitep ermołum. Pe Gos eimwumb angiłkin, Gos ngii tekinmin ei nirik mu-lałim. 25 Gos eim epi sinerang wumbendi epi sipi Gos ngunałim mon. Goseimmendpił, eim epi kanim kanim erpendpi, sinim wumb tep erpi, nomankonj ngopu mułang kin, sinim oł yi ermołmun. 26Wumb kupenjpin endeimmendpił nge ełe, opu opu pe sinimwumb pei mołmun. Wumb erangkonu orung orung pei mołmun; Goseimwumb kunum ełe ei konumułngiinipi er sirim. 27Wumb kuruk ok kansingii, Gos nipi piim. Wumb endi Goskan simbii nipi piimba, wu ei piipier mołpu kaninim. Gos konu turiimolałim; ya sinim wumb pei endeimendeim ni tep er mołum,” pa nim.28 “ ‘Gos eim kin sinim noman konjngołum. Ngang kin, sinim andpinmołpun enmin.’ Ei yi mił ku enim ngawumb noman piiłmin wumb komburei yi mił polk pendnjing. 29 ‘SinimGos kingam noł mołmun.’ Yi mił Goskingam noł mołamin kin, pe sinimnoman yi piinermin, Gos wu angiłełe ku ni ond ni endi er kindang,Gos mił endi mołum ni piinermin,mon! 30 Ok wumb pii poł tunarikmulnjung kunum ei, Gos eim wumbepi pei yi erangin ei, ek ninanim. Bape Gos wumb pei kanip nip, konuorung orung wumb noman ak toknam kin wei!” pa ninim. 31 “Gos eimkunum endi nipi mondpu, kunum ełewumb oł kis min ka enmin ei kanip,kun er mułmbii,” pa nim. “Gos eimwu endi Jiisas to tonu kindim, wu ei

APOSEL 17:32 226 APOSEL 18:18gupu ek nimba, ek ei piimin. Wu eieim tukpu si kindpi, tonu opu konjmołum. Mułang kin, yi mił Gos wumbpei andan topu, eim ek niłim ei keiminiłim.”

32 Piik tukpu ełe pepi nga konjangpi tonu omba ninim, ek ei wumbkombur yi ninjing, “Nim ek ei nganen piimin,” ninjing. 33 Yi nenginkin, Pol wumb ombu si kindpi pum.34 Ba wumb kombur Pol nim ek pii giininjing. Wu endi embe Daiyonisiyas,eim Ariyopakas konu ełe, kaunsil wuendi, amb endi embe Damaris. Pewumb eipi pii gii ninjing ku.

18Pol Korin Konu Kongun Erim

1 Ekii se Pol Asenj konu si kindpi,Korin konu pum. 2 Pol pupu Jura wuendi kan sim wu ei, embe Akuila. Eimngii konu embe Ponsus. Eim ambimembe Pisila. Pe Esalii mei owundumolkuł onjnguł. Nimbił erang, KingKloriyas Jura wumb pei kanpi nim,“Enim Jura wumb Rom konu owundusi kindik pungii,” pa nim. Pe Pol wuamb tał mulnjunguł konu pum. 3 Eimkin wu amb tał kongun ende ełmin.Pol eim wu amb tał kin mułum. Molkkin, kongun er mulnjung. Molk kin,alap ngii ei nge kongun er mulnjung.4 Kor kunum kunum Pol eim Jurawumb men ngii ełe pupu ek nipi tepto mułum. Pol Gos ek ka ei dinganemb, Jura wumb kin Griik wumb Goskin pii gii peng mułngii ni piim.

5 Ba kunum ekii se, Sailas kin Tim-osii teł Maseroniya konu si kindkiłmani punjnguł. Kunum ełe Pol Gosek ei kunum kunumwumb kanpi nipiminj endim. Jura wumb kanpi ekdinga nipi yi nim, “Jiisas ei Kraismendpił, Gos wu endi kindang om,”pa nim. 6Ba Pol nim ek ei piinarik, Polbuł morung ek embilnjing. Yi nen-gin kin, Pol eim konduk ełe kułmanmułum ei, sik sik topu kindim. Pol ekyi nim, “En enim oł kis erik mulnjungkin, en enim dup konu ełe pungii. Naek endi pinałim. Akip na pup wumbtiłap eipi endi kin bii,” pa nim. 7 Pol

men ngii ei si kindpi, wu endi ngiikonu pum. Wu ei embe Taisas. Wu eieim Gos kin pii gii peng mołułum wu.Eim Jura wumb men ngii engim konueim ngii konu mandi engim. 8 Jurawumb men ngii tep er mołułum wuei, embe Krispas. Wu ei eim ambimkingam noł pei Gos Owundu kin piigii ninjing. Pe Korin wumb pei Pol eknim ek ei piik, ekii sik, pii gii nik, nołpek enjing.

9 Kunum endi emii peng kin, Pol orkumb mił er kenim ni Gos Owunduek yi nim, “Nim mund mong kulerii!Gos ek ni tor kindnjii; nim gupu mumtuneriimon!” nim. 10“NaGos nimkinmoł, wumb endi nim topu enermbamon! Nam wumb konu ełe tuk peimołmun,” pa nim. 11 Pol Korin konuełe mołpu, kung ngii endeim mołpu,oi angił orungnga endeimpeimułum.Mołpu kin, Gos ek nipi wumb ngopumułum.

12Ba ekii se Rom gapmanwuGaliyoAkaiya konu ełe, wu owundu mułum.Kunum ełe, Jura wumb en enim Polkin opu orung enjing. Pe Pol kos ełetonu tuwuk yi ninjing. 13Wueiwumbek nipi ngonum, “Gos embe ambilktonu kindngii yi mił yi erei!” nim. Ekei nipi ek lo pałimmił kun er ninanimmon, ninjing. 14 Pol eim ek nimbaerang kin, Galiyo ek nipi Jura wumbngum, “Enim Jura wumb, wu ei ekkis endi nipi, lo ek endi kis erpi erim.Na enim ningii ek ei piimbii,” pa nim.15 “En enim ok na kanik ek endi ningiimin, enim lomin embe kombur ningiiei na piinermbii mon. En enim nikkun erngii. Na ek ei kos piinermbii!”pa nim. 16 Yi nipi kin, wumb kosngii ełe to anda kindim. 17 Pe wunum endi Jura wumb men ngii tep ermułum wu ni ambił gii ninjing. Wu eiembe Sosreniis kos ngii konu ełe kepiitunjung. Ba gapman wu Galiyo oł eienjing ei noman to piinerim.

Pol Andiok Kin Siriya Konu Ełe SiKind Orung Pum

18 Pol pupu konu ełe, kopur kinanmułum. Moł kin, pendpi Gos tiłapwumb mułei nipi, noł sip endi tonu

APOSEL 18:19 227 APOSEL 19:9pupu si kindpi pum. Pang sip, eipupu konu endi Siriya ni konu ełe biini pum. Pisila kin Akuila eim kintep to punjung. Puk, Senkriya konuełe, Pol eim peng pek tum. Nimbiłerang eim ek dinga nipi tonu kindim.19 Pe puk Epesas konu ełe tor pun-jung. Pol wu amb tał konu ełe sikindpi, Pol eim pupu Jura wumb menngii engim konu nirik pupu, wumbkin ek tangpi mułum. 20 Wumb Polkanik yi ninjing, “Kunum kopur sinkin mulnjii!” ninjing, ba Pol wumbninjing ek ei piinerimmon! 21Pol eimorung ba pendpi yi nim, “Gos nomanełe na orung pui nim kin, nga orungombii,” nim. Gos tiłap wumb angiłsipi, “Mułei!” nipi pum. Noł sip ełetonu pupu Epesas konu si kindpi pum.

22 Noł sip pupu Sisariya konu torpang kin, Pol Jerusalem konu Gos ngetiłap mulnjung wumb ei, kanpi mułeinipi pendpi, Andiok konu mani pum.23 Andiok konu ełe Pol kunum kinanmułum. Mołpu, nga si kindpi pum.Pupu kin, Galesiya konu kin Perkiyakonu tuk andpi, Gos nge tiłap mul-njung wumb ei kanpi ek nipi, dingaerpi endim.

24 Jura wu endi eim Aleksandriyakonu ełe wu eim opu Epesas konumułum. Wu ei embe Apolos. Wu eiek ka nipi Gos ek ei piipi nipi ełim.25Wumb kombur eim ok Gos Owunduek ei nik ngołmun. Wu ei eim no-man ka ełe dinga pim. Wu ei wumbkanpi, Gos ek ka nipi wumb ngopuyi niłim. Jiisas ełim oł ni epi ei nganipi kun er ngołum. Ba wu ei Jonwu wumb noł pendpi ngołum, ek eimendpił piiłim. 26 Wu ei eim pupu,Jura men ngii sim konu ełe tuk pupuGos ek nipi Jura wumb ngum. Gosek pałim mił kun Pisila kin Akuilateł wu ei ek dinga nikił ngunjnguł.Ekii se wu Apolos noman ka dingakindpi mułum. 27 Ekii se wu ApolosAkaiya konu ełe tor pum. Epesaskonu wumb Gos nge tiłap ełe mul-njung wumb, ombu pipe polk Akaiyakonu Gos tiłapmulnjung konu kindik,Apolos eim singii nge ninjing. Wu

Apolos Akaiya konu ełe tor wang kin,wumb Gos noman ngang mulnjungkonu pupu, wumb ombu Gos ek ka einipi ngopu, eimwumb tiłap ei paki katopu mułum. 28 Pe eim kongun dingaerpi, Jura wumb ek kanim kanim nikei to mani kindpi, “Gos ek andan kunka topu wu amb ngumbii,” nim. “Gosnge ek ełe wumb andan ka tum. Topu,Jiisas eim Krais wu endi Gos kindangom,” pa nim.

19Pol Epesas Konu Kongun Erim

1Apolos Korin konumułum kunumełe, Pol Andiok konu mołpu, Epesaskonu ełe om. Epesas konu ełe opu,Jiisas nge er se andiłmin wumb mul-njung kenim. 2 Pol opu wumb kiisim, “Ok enim pii gii ninjing kunumei, enim Gos Gui Ka sinjing min?”Pe wumb ek yi ninjing, “Mon! GosGui Ka mołum min? Sin ok ek eipiinenjpin,” ninjing. 3 Pol ek yi nim,“Enim noł nipe noł pinjing?” Wumbek yi ninjing, “Jon wumb noł pendpingołum wu ei ek yi mił nirim, ełenge sin noł pinjpin.” 4 Pe Pol ek yinim, “Ok Jon wumb noł pendiłim wuek yi mił nirim, “Enim wumb nomanak tangin kin, noł pendim. Pe enimeim om konu ekii se omba wu ei piigii ningii. Omba wu ei embe Jiisas.”5 Wumb ek ei piik kin, Jiisas owunduembe ełe noł pinjing. 6 Pol eim angiłtonu kindang kin, Gos Gui Ka wumbkin om. Pe wumb en enim ek eipi eipinik, Gos oł ekii se ermba oł ei, wumbpiik niłmin mił yi nik mulnjung. 7 Pewu mulnjung wumb ei engki nga tał,mił mulnjung.

8 Pol Jura wumb men ngii engimkonu tuk pupu, Gos ek ka nipi wumbngum. Pol eimkunumtekliki konuełemołpu, Gos ek ka nipi wumb ngum.Pol eim Gos ek nipi, Gos tep er mołumkonu ełe, ek ei nipi wumb ngum. 9 Bawumb kombur en enim noman dingapeng, noman ak tunarik molk kin,Gos ek pii gii ninarik, wumb kanikek kis nik, Gos Owundu ek ei pii kunenenjing. Yi erangin kin, Pol Gos

APOSEL 19:10 228 APOSEL 19:29nge wumb sipi sipim, wu Tiranas einge konu men ngii mił ełe, Pol wumbsipim, wumb Gos ek ka ei kunumkunum nipi ngum. 10 Yi erpi mołangkin, kung ngii tał o pum. Pe Eisiyameikonu owundu ni, Jura wumb ni Griikwumb ni wumb pei ok Pol ek nim ekei piinjing.

11 Pol angił ełe Gos nge jep ołdinga wii mendpił pei erim. 12Wumbok, Pol mułum konu alap ni epi tuwuk Pol ngenj ełe minjin tok sipik,wumb gui kis pim wumb ni eningpim wumb ei embiłangin kin, gui kisni ening pim wumb pei erpi ka erpingum. 13 Jura wumb kombur pukandik, wumb gui kis mułum konu pukkunji erik to tor kindik enjing, wumbkombur Jiisas Owundu nik embe einge nik ełmin. “Pol, Jiisas ek niłimwu embe ełe niłim, ek na nip enimngond,” yi mił niłmin. 14 Jura wuGos kin kułmał kałiłim wu ei, kingamnoł angił orung nga tał wu ei embeSkiipa. Wu ombu kongun ei ngeełmin. 15 Ba wu endi gui kis tukmułang kin, eim ek nipi orung kindpiyi nim, “Jiisas eim na piinim, Pol eimna piinim ku. Enim ei nii? Na piipoł tunand,” pa nim. 16 Pe wu eigui kis pim wu, ni puku sipi wumbombu topu topu se endim. Topu, wuombu kepii topu, wumb ngenj er kismondpu, konduk ni to piltan to er kiserim. Erang kin, wumb ei ngii ełesi kindik ngenj wii punjung. 17 Ekiise Jura wumb kin Griik wumb kinEpesas konu mulnjung wumb ei, piikmund mong kis kulk mulnjung. Molkkin, Jiisas Owundu nge embe ambiłtonu kindik mulnjung. 18 Wumb peipii gii pim wumb, kum erik, oł oknge oł kanim kanim enjing, wumbei en enim ok nik tor kindik enjing.19 Wumb pei kum konduk oł kanimkanim ełmin, mon ei tu wuk wumbmulnjung konu dup kalk enjing. Pewumb en enim mon ei ku ngok ełminei ku yi mił 50,000 mił pei. 20 Oł einge Gos Owundu nge embe opu dingapum. Pe Gos ek dinga mendpił puputonu pum.

Epesas Wumb Pol Kin Ek Kis Nik WiiTunjung

21 Ekii se, Pol Gos nge Gui Ka jePol ek nipi pendim. Pendpi kin, PolMaseroniya konu ełe andpi pupu kin,Griik konu ełe pupu Jerusalem konuełe bii ni piim. Pe Pol ek yi nim, “Konuełe pup kin, nga Rom konu ełe orungbii ku,” nim. 22 Pol eim paki tołm-buł wu tał, embe Timosii kin, Era-sus teł, Maseroniya konu ełe, kindangpunjnguł. Pol eim Eisiya konu ełekunum kopur mułum. 23 Kunum ełe,wumb kombur Gos nge tiłap wumbei, ek kanim kanim nik, wii tok, ekowuł owuł ninjing. 24 Konu ełe, wuendi mułum wu ei, eim embe Demi-isriyas, wu ei, kom ku epi kongun ełeepi kanim kanim ełim. Wu ei, eimepi kombur kom ku epi ombu erpi,Aremiyas kend gos ngii ełe nirik kindmondułum wu ei, oł yi nge ełminwumb ei, ku pei siłmin. 25 Pe wuei, eim kongun wu ombu wii topukin, wu kongun wii ełmin wu ombuwangin kin, kułou tok, Demiisriyasek nipi wumb ngum. “Wu kei sinimkongun ka ei erpin kin, ku pei wangsipin enmin. 26 Wu ei, Pol wumb peiek neng kin, wumb eim ek niłim ekei, Epesas konu ełe mendpił enerim.Enim piik kanik enmin konu orungorungni, Epesas konu ełe pei andpi, yinim, ‘Sinim gos angił ełe enmin ei gosmendpił mon?’ 27Pol ek ei je erpi kin,sinim kongun ei to mani kindmba. Yinge mon. Pol ek ei erpi, sinim nomanełe tang kin, sinim gos amb Aremiyasngii owundu ei, ni piinerim. Kumbok, Eisiya ni konu ełe orung orungpei, gos amb Aremiyas ei kin, embeambił tonu kindiłmin. Ba Pol ek eierpi, gos amb Aremiyas embe to manikindnim.”

28 Wumb ek ei piik kin, wii dingatok yi ninjing, “Sinim Epesas konu ełegos Aremiyas embe, am ei tonu kinba!” ninjing. 29 Pe wumb en enimwumb pei wii tok puk konu owunduełe tor pangin kin, wumb pei wii tokpunjung. Puk kin, wumb kułou toł-mun konu ełe kułou tunjung. Wumb

APOSEL 19:30 229 APOSEL 20:8puk kin, wu Geiyas kin Arisakas kin,ouni sik, ngii owundu ambił gii nik,tor sik punjung. Maseroniya wu tałPol kin tep to andiłmin. 30 Pol eimwumb punmun konu bii ni erim; baGos nge tiłap ełe tuk punjung wumbei, ambił gii ninjing. 31 Eisiya gap-man owundu pei, Pol kin wu puł miłmołangin kin, ek ni Pol kin kindim.Nik kin, yi ninjing, “Pol wumb kułoutonmun konu ełe nim tor punerii!”nik yi ninjing. 32Wumb tiłap owunduei, wumb noman eipi eipi peng moł-mun. Wumb kombur ek endi niknengin kin, wumb kombur wii eipitok enmin. Pe wumb pei kułou tokninmin, ek piinarik, wii ok kułou ton-mun. 33 Pe Jura wumb kombur wuAleksander ekii se kindangin pupukin, tuk ełe angpi, angił tonu kindpi,wumb ninjing ek ei, ni orung kindm-bii ni erim. 34 Ba wu Aleksander ei,wumbwuei Jurawuni piik, gupu endikindik, yi ninjing, “Sin Epesas konuełe gos Aremiyas ei, eim embe ambiłtonu kindmin,” ninjing. Nik kin, wudinga to er mułangin konu eni tał opum.

35 Ekii se Epesas konu ełe monkongun ełim wu ei, eim wu amb kinek tingnerei mon! Nipi, ek dinga nipi,yi nim, “Enim Epesas wumb, wumbnii endi Epesas konu ełe owundu senggos kend Aremiyas men ngii owunduełe Epesas konu ełe tep ełim ei wumbendi pinałim min? Pe nga tonuepin konu ełe Gos nge kom ku mowiiniłmin mani om min? 36 Wu endiek nipi, orung kindmba ei, kapłi enenim wiik to mulnjung. Enim nge epiendi sikir ermin ningii ei, enerngii,”pa nim. 37 “Enim wu tał enim tuwunjung; ba wu tał enim gos kendamb Aremiyas ngii owundu ełe, epiwaning enenjngił. Pe wu tał enimgos kend amb ei, endi ek buł morungninenjngił mon. 38 Pe wu Dimiisriyaseim kongunwumb kin, enimwu endi,ek kis nipi ermba ei, kos piingii ningiiełe kunum sałim. Pe gapman owunduombu mołmun ei, ek ei piik kin, koser kun erngii,” pa nim. 39 “Enim ek

endi ningii pimba ei, en enim kułoutołmun konu ełe ni kun erngii. 40 Pesinim kapłi kos siłmin. Pe kunum ełe,sinim mong sinmin; ba ek pułe endipinałim.” 41Nga kułou tołmunngii ełetep ełim wu ek yi nipi, kułou tunjungei to tor kindim.

20Pol Maseroniya Kin Griik Konu Ek Ka

Nipi Andpi Mułum1 Wumb ek dinga nik enjing ei,

poru neng kin, Pol eim Gos tiłap ełemulnjung wumb wii to, tuk sim. Polek ei nipi, wumb Gos tiłap wumbngopu, noman to dinga erim. Wumbek ka nipi, angił sipi pendpi kin,Maseroniya konu ełe pum. 2 Pe Polkonu ełe angpi kin, Gos nge tiłapmul-njung wumb ei, Gos ek nipi ngopu,noman to dinga erim. Erpi andpi kin,nga Griik konu ełe pum. 3 Pol pupuGriik konu ełe oi tekliki mułum. Ekiise sip endi pupu kin, Siriya konu ełebii ni piim. Pe Jura wumb kengiperik, eim to kundmun ninjing. BaPol eim noman dinga kindpi kin, ngaMaseroniya konu ełe orung bii nipiim. 4WuSopasa, Beriya konu ełewuei, eim arim Piras Pol kin tep to pum.Pe Teslonaika konu ełe wu tał, endiArisakas kin Sekandas, Geiyas ei, Der-pii konu ełe wu, Eisiya konu ełe wumbTimosii kin Tropimas wu ombu, Polkin ouni ok punjung. 5 Wumb ombukumb se puk kin, Trowas konu ełe sinomun ni, kui er mulnjung. 6 Sinimbres yiis sinałim kuni ei, nołmunkunum ei, pe Gos Esrel wumb Eisipkonu ełe sipi orung sirim kunum eisinjpin. Sipin ełe piimin, sin pupunTrowas konupunjpun ei, kunumangiłorung ełe tor punjpun. Sin kongunendeim Trowas konu ełe punjpun.

Trowas Konu Ełe Pol Yusikas Er KonjSim

7 Kor kunum sin kułou topun kuninumun. Pe Pol Gos ek nipi wumbngum. Kupiiring sin bin kunum, Polek nipi pang kin, emii pim. 8 Sin tukngii ełe kułou tunjpun konu ełe dup

APOSEL 20:9 230 APOSEL 20:29alam pei mułum. 9Wu kangi wu endiembe Yusikas. Wu kangi wu ei, eimngii ondu ełe mandi mułum. Pe Polek kinan nipi pang kin, Yusikas eimPol ek ei piipi mołpu kin, or tumeker bok tum ngii ei, tonu kin engim.Wumbmani puk kin, Yusikas simin nipunjung; ba Yusikas kułum pim. 10 PePol mani pupu, ek yi nim, “Enim no-man embin tunerii! Ke ninerii mon!Wu ei, eim konj kindpi kin, eim konjmułmba,” pa nim. 11Pol nga tonu opukuni nopu, ekii se wumb kin ek kinannipi mołpu kin konu tengim. Tingangkin, Pol si kindpi pum. 12Wukangiwuei, si pangin wu ei, konj mułang kin,wumb en enim ka piinjing.

Pol Trowas Konu Si Kindpi MilirusKonu Pum

13 Ba sin ok pupun sip ełe tonupupunkin, Asos konuełe tor punjpun.Pupun kin, Pol Asos konu ełe mułum.Sin sip ełe bin ni pamin kin, Pol eimyi ninim. “Andłam ełe andip pupAsos konu ełe bii,” nim. 14 Sinimpupun Asos konu ełe pupun Pol kansimin. Kan sipin kin, sip ełe pupun,Misiliini konu ełe punjpun. 15 Pe sinMisiliini konu ełe si kind punjpun.Pupun, singił pepin kin, tingangKiyoskonu ełe mandi tor punjpun. Ngapupun, Samos konu ełe kan sipin kinełe pinjing. Kupiiring nga pupun,Milesis konu ełe tor punjpun. 16 Poleim noman dinga ełe yi piim, “Epe-sas konu ełe si kindpin bin,” ni piim.Pol eim Eisiya konu ełe kunum ei,“Mulermbii,” ni piim. “Eim sikir bii,”ni piim. Kapłi tor punj kin, wumbGos Gui Ka mani kindrim kunum ełe,tor pup Jerusalem konu ełe wumbkenmbii ni piirim.

Pol Eim Epeses Konu Ełe Wu NumOmbu Angił Sipi Pum

17 Sin pupun Maileisas konu ełe sikindpin. Pol ek nipi Epesas wumbmulnjung konu ełe kindim. Nipiyi nim, “Gos nge tiłap ełe mołmunwumb ei, wu num kombur wangin,”nim. 18Wunumombu eimkinwanginkin, Pol eim ek dinga nipi wu numombu ngum. “En enim piinmin, na

Eisiya konu ełe ok op, erir oł ei pi-inmin. Yi erip kin, na enim kin tepto mulnjpun. 19 Enim piinmin! Jurawumb na to mani kindinmin ni eran-gin kin, na noman embin owundutum. Ba na nam ngenj ei piinarip kin,Gos Owundu nge ek ka ei kongun erippunj. 20 Na ek endi mund mong ku-larip kin, ek endi nip, enim ngunenj.Na ek ninj ei, enim paki tołum. Wumbkułou tołmun konu ni, ngii konu pei,na enim ek nip ngoł ei, enim piikmołmun. 21 Kunum kunum na Jurawumb kin, Griik wumb kanip yi miłnił, “Sinim noman ak topun Gos kinbin. Pe Jiisas sinim sipi orung simbawu ei, Jiisas kin pii gii nimin,” pa nim.22 “Pe enim piyei! Na Gos nge Gui Kaei je na Jerusalem konu ełe sipnim.Jerusalem konu ełe epi ni endi, na kintonu omba ei, na piinand. Ba Gospiinim,” pa nim. 23 “Ei na piił, konuorung orung puł ei, Gos nge Gui Ka ei,ek dinga nipi na ngołum. Nipi ngopukin, yi niłim, ‘Nim oł embin tui kansikin, kan ngii punjii,’ nipi na ngołum.24 Ba na nam ngenj ei kaimb kulenj.Na nam ngenj ei piinenj. Na namandind andłam ei, endmbii minj ni pi-inj. Nam Jiisas Owundu kongun ngumkongun ei minj erip, poru nimbii,” nipiinj. “Kongun ei, Gos ek ka nipwumbngop, wumbGos eimwumbnoman kangumba ek ei minj nip, endinj.

25 “Enim piinmin! Ok na andip,Gos kingam Jiisas ek mon nip ngunj;ba ekii se, enim pei na kineningiimon,” nim. 26 “Ei piip kin, na ek einip enim ngond. Pe tuk ełe, enimwu endi am pum kin pułe, na kinpinermba,” pa nim. 27 “Na Gos ekka wii mund mong kularip kin, enimngunenj mon! 28 En enim ka molk,Gos nge tiłap wumb mułngii ei, teper mułngii. Gos nge Gui Ka ei, enimkongun ei nge ngonum. Gos ngetiłap wumb ei ka molk kin, Gos ngewumb tep ka er mułngii. Gos eimnge kingam miyem ei, sinim oł kis kilngum. 29 Na piind, na enim si kindippund. Ekii se wumb kombur enimkin tuk ok, Gos nge tiłap wumb ei, ek

APOSEL 20:30 231 APOSEL 21:11kis nik, noman towulu kindangin kin,enim Gos keimi ek ka ei nge, pii giininerngii,” pa nim. 30 “Pe wumb kom-bur enim tuk mołmun konu ełe tiłapendi, wumb ok, ek kis kend kanimkanim nik erangin kin, Gos nge tiłapełe tuk puk mołmun. Wumb ei nge,yi ningii ek ei, piingii,” pa nim. 31 “Yipiik kunum kunum enim tep ka ermułngii. Enim oł ei piingii nip kin, naenim kin tuk kung ngii tekliki mołupkin, ek dinga wu endeim endeim ningunj. Na ningił ełe ka mani wangkin, ek ei ninj. 32 “Akip na enimGos angił ek mundamb mołmun, Goseim enim noman ka ngumba. Eimenim kapłi er dinga ermba, Gos wumbnii endi noman ka ngumbii ni piiłim.Enim wumb pei pii gii ninjing wumbei ngang kin, epin konu ełe ka pungii.33 Na nam noman ełe, alap ni, ku ni,ei wu epi pei seng mołmun ei, komse piinenj mon!” pa nim. 34 “Enimpiinmin, na angił tał ei nge, kongunerkił. Na epi endi sinerim ei, sip yieł. Wumb na kin endemołmunwumbei, paki tołum ku. 35 Na kongun peiełe kongun ei, enim andan top kin,sinim kongun ei, dinga kind er bin.Sinim kongun yi erpin kin, wu endiepi sinermba ei, paki tumun. SinimJiisas Owundu ek ni mił piipin ermin.Wumb endi eim ka ka piipi kin, eimepi wumb eipi ngumba ei, ka wii. Pewumb endi epi ngang sipi kin, ka kapiimba ei, aninga ka piipi simba.

36 “Pol eim ek ei nipi poru nipikin, eim mong gopsing pii połpu preierim. Erang kin, wu num ombu niprei ouni enjing. 37 Ekii se Pol baerang kin, wumb Pol ambilk gii nik,ke nik, kaimb sinjing. 38Pol ek yi nim,“Enim nga na kinerngii,” pa nim. Yineng kin, wumb kaimb kis sik, nomanembin tang mulnjung. Mułangin kin,noł sip ełe ouni si pangin pum.

21Pol Sip Ełe Tonu Pupu Jerusalem

Konu Ełe Ba Pum

1 Sin wumb wakin topun, sip ełepamin kin, kos konu ełe ba pum. Kunpupun pupun kunum endi, Kos konuełe tor punjpun. Nga Kos konu ełe sikindpin kin, Pasara ninjing konu ełetor punjpun. 2Sip endi, Piniisiya konuełe ba nge bin ni, kui er mulnjpun. Pesip ełe tonu pupun, punjpun. 3 Pe sinpupun, Saipris konu ełe orung pupun,si kindpin punjpun. Sin pupun, Siriyakonu ełe tor pupun, Taiya konu ełemulnjpun. Sip epi sipim ei, konu ełetor kindim. 4 Pe sin pupun, Gos tiłapmulnjung wumb kan sipin, kunumangił orung nga tał mulnjpun. GosGui Ka ei Gos tiłap wumb noman ełeek ngang kin, wumb Gos tiłap wumbmolk yi ninjing, “Pol, nim Jerusalemkonu ełe punerii!” ninjing. 5 Sin konuełe moł pendpin kin, nga punjpun.Gos tiłap ełe mulnjung wu amb kangiambił pei, sin sinim konu owunduełe tor tu wunjung. Pe ep noł werełe mołpun kin, Gos kin prei enjpin.6 Pe sin sip ełe bin, pendpin, angiłsipin, sip ełe pamin. Wumb en enimsi kindik, ngii konu ełe orung orungpunjung.

7 Sin sip ełe tonupupun, Taiya konuełe si kindpin kin pupun, Solemeskonu ełe tor punjpun. Sin Gos tiłapełe mulnjung wumb kin, kunum en-deim mołpun, nga punjpun. 8 Pepinkin, kupiiring sin konu ełe si kindpinkin, Sisariya konu ełe punjpun. Sinpupun, Gos ek ngołum wu Pilip, ngiikonu ełe punjpun. Pupun kin, eim kinmulnjpun. EimGos ngewumbmułan-gin kin, angił orung nga tał nge wuendi mulnjung konu ełe mułum. 9Wueim ambiłam kapił kapłi mulnjungambiłam wii ombu, Gos epi ermbaek ei piik niłmin. 10 Pe sin Sisariyakonu ełe, kunum pei mułmun. Gosoł ekii se ermba oł ei piipi niłim wuei, eim embe Akapus. Eim Juriyakonu ełe si kindpi kin, Sisariya konuełe mani om. 11 Eim sin kin maniopu, Pol kan mum pendim kan mumei sipi, ei eim simb angił ełe, kanmum topu, yi nim, “Gos Gui Ka ek yinim, ‘Jerusalem konu ełe Jura wumb,

APOSEL 21:12 232 APOSEL 21:28en enim kan mum arim kan, yi miłtungii,’ pa nim. ‘Yi erik sipik, wumbtiłap eipi endi ngungii,’ ” nim. 12 Sinwu amb pei ek ei piipin kin, Pol kinek dinga nik kin, “Pol Jerusalem konuełe tonu punerii!” pa ninjing. 13 BaPol ek yi nim, “Enim nimbił erang kenik? Na noman embin tungii. Na kanngii ełe bii nip er kun er mulał mon.Ba na Jerusalem konu ełe kułmbii eikapłi ku. Jiisas Owundunge embe am-bił tonu kindip eramb kin, na tungiiei nge, ngenj ełe gał kularip moł.”14 Pe sin eim noman ełe eipi enermin.Sin ek tingnarpin wiik tunjpun. Sinyi ninjpin, “Owundu eim noman ełekapłi,” ninjpin.

Jerusalem Konu Ełe Pol Eim Opu,Kongun Er Endim Mił Nim

15 Kunum kopur o pang kin, sinJerusalem konu ełe bin ni, epi er kunermulnjpun. 16Pe wumb kombur Gostiłap ełe tuk puk kin, Sesiriya konuełe mulnjung wumb ei, sin kin tep topunjung. Sin pupun, Neson ngii konuełe sipinjpinwu ei, Saipris konuwu ei,eim am kumb ok eim Gos tiłap ełe tukpurum. Eim yi piim, sin eim ngii ełemułmun ni piim.

17 Sin Jerusalem konu ełe tor pun-jpun wumb ei, Gos tiłap ełe mulnjungwumb ei, tor ok, sin kanik, ka piik,angił embilk enjing. 18 Pe kupiir-ing, Pol eim sin kin pupu kin, Jeimsmułum konu ełe pupun, kenmin nipunjpun. Pe Gos ngii engim konu ełewu num Jeims kin mulnjpun. 19 Poleimkongun er endimmił, ek poł topu,Gos eim paki topu erang kin, Pol eimwumb tiłap eipi ełe, tuk kongun erendim mił, ni wumb ngum. 20Wumbek ei piik, Gos embe ambił tonu kind-njing. Wumb ek nik, eim ngunjung,“Pol nim ek piik! Jura wumb pei, Goskin pii gii ninjing wumb ei, pei ekdinga nik, lo ek ambił gii ninjing. 21Bawumb kombur, wumb kanik nik kin,ek nim kanik ninjing. Pol eim Jurawumb kanpi, wumb tiłap eipi tuk ełemułangin kin, ek nipi, Moses lo ekei si kindngii ni ełim. Enim kangił

ngenj kopisnarik kin, ok ełmin oł ei,ekii sinerei nipi ełim. 22 Pe sinimnimbił oł ermin? Keimi, enim piikni nim ya on. 23 Pe akip sin nim eknimin ei, akip enjii, ninjing. Sin wukapił kapłi mołmun wu kei, ek keimiendi ninjing. Nik kin, tonu kindnjing.24Nimwukei kin, Jurawumbmenngiipungii. Enim ełmin oł ei, Moses lo ekei nim ekii sikin eran kin, enim peika mułngii. Pe nim wumb ombu kungan kin, wumb en enim peng enjinpek tungii,” pa nim. “Nim yi erankin, wumb molk keningii ek ei, nimkanik ek kend ni piingii. Wumb nimkin piingii wu ei, lo ek ełim ni piingii.25 Wumb tiłap eipi, Gos ek piik, tukok mołmun wumb ei, sinim pipe Polkindinjpin ei, kindpin kin, sinim ok ekni pendinjpin ek ei, nipin ngunjpun.Nipin yi nipin kin, enim kan kun ermułngii. Enim kung ni, epi eipi endi,gos kend nik kuingii epi ei, nunerei!Pe kung miyem ni, kung kan kuł pin-dangin kin, kułmba ei nunerei!” yininjpin. “Wu amb eipi ningił enerngiimon; ka mułngii.” 26 Pe Pol wu ombuseng kin, kupiiringwuombu seng kin,en enim ka mułngii er punjung. Pe yierpi opu kin, menngii owundu ełe tukom. Opu kin, Gos kin kułmał kałiłimwu ei ek nim, “Kunum nenj wumb enenim konj molk kin, en enim endeimendeim ni ok, Gos kin kułmał kełngiinge ongii?”

27 Ekii se kunum angił orung ngatał poru neng kin, Eisiya konu ełe Jurawumb ok kenjing ni, Pol tuk men ngiiowundu ełe mułum. Kanik kin, wumbpei ek dinga nik piik kin, Pol ambiłgii ninjing. 28 Pe wumb wii dinga tokninjing, “Enim Esrel wumb, sin pakitei! Ya wu ei, epi konu orung orungpei wumb andan topu ngonum. Esrelwumb to mani kindpi kin, sinim loek to mani kindpi kin, sin men ngiiowundu ek nipi kis enim,” pa ninjing.“Pe eim epi endi sinim men ngii ełetuk tu wupu kin, er penj mondpu kin,Griik wumb kombur sinim men ngiiełe nirik tu wum,” ninjing.

APOSEL 21:29 233 APOSEL 22:729 Nimbił erang, wu Tropimas Epe-

sas konu ełe wu ei, ok Pol eim konuowundu ełe tuk tuwupu kin, men ngiiowundu ełe tuk tu wupu mundum,ni piinjing. 30 Pe Jerusalem konu ełewumb ni, wumb pei sikir ok kułoutunjung. Pe Pol ambił gii nik kin, menngii owundu ełe sik, anda tuwunjung.Nga ngii ondu sikir ngunjung.

Rom Konu Ełe Opu Ełmin, Tep EłimWu Pol Sim

31 Pe wumb si andik, Pol ek tanginek ei nik kin, to kundngii enjing. Wuowundu opu ełim wu mułum konu eipiipi, wumb ek yi ninjing. Jerusalemwumb pei puku si endnjing. 32 Yierangin kin, eim opu wu kombursipi, wu opu ełmin wu tep ełmin wukombur sipi, wuł mani pangin kin,pe Jura wumb molk kenjing ni, wunum owundu opu wumb sipi, tu wangkanik kin, Pol kepii tunarik, wakintunjung. 33 Pe opu ełmin wu numni opu, Pol ambił gii nim. Nipi opu,wumb neng kin, kan sen tał tu wukkin, kan tunjung. Eim wumb kii sipi,yi nim, “Wu ei nii? Wu ei nimbił ołerim?” 34 Wumb tiłap owundu molkwumb kombur ek endi nik, wii tokerangin kin, wumb kombur ek eipinik, wii tok nengin kin, ek tał er pim.Pe wumb eipi eipi dinga nengin kin,opu ełmin wu num ni, ek ei pułe piipoł tunerim mon. Yi erangin kin, wunum ei, ek nipi, eim opu wu ngum.“Enim Pol, enim ngii dinga ełe niriksipei!” nim. 35 Pol ngii ond peri ełekamb piip tonu pum. Pang kin, wumbek dinga nik, Pol to kundngii eranginkin, opu wumb Pol ko wuk sipnjing.36Wumb tiłap owundu ekii se puk kin,wii tok yi ninjing, “Eim to kundei!Eim to kundei!” yi nik punjung.

37 Opu ond wumb en enim, Pol siksipik, en enim ngii ełe nirik sipnjing.Sipangin kin, Pol ek nipi, opuwu numni ngum, “Na kapłi, nim kin ek endinip ngumbii min?” Pe opu wu numni yi nim, “Nim Griik wumb ek piiłinmin? 38 Na piind, nim Eisip wu nipiind. Ok kembis kin nim gapman kin

opu enjii en wu 4,000 tui kepii ambiłsipinjing. Sipik puk kin, mei wumbmulenjing konu ełe punjung.” 39 BaPol ek yi nim, “Na Jura wu moł,” panim. “Na konu ełe Tasas kin Silisiyakonu ełe owundu ei, embe pułum.Na kapłi ek nip kin, wumb ngumbiimin?” 40 Pe opu ełmin wu num nikapłi neng kin, Pol angił tonu kindangkin, wumb ek tingnarik mulnjung.Pol eim Eipru wumb ek ełe, nipi yinim.

221 “Engnan noł ni, arnan noł ni,

enim wumb kom sek mułangin kin,na ek endi nip, orung kindmbii end.”2 Ek ei Pol nipi wumb ngum. Pol Jurawumb ei nipi wumb ngang kin, wumbek ei piik, kom ka sek, ek tingnarik ermulnjung.

3 Pol ek yi nim, “Na Jura wu,” panim. “Na manan, na Tasas kin Silisiyakonu ełe mengim. Na konu ełe yamołup kin, owundu enj. Pe na ek embtop ngum wu ei, Gameliyel eim, naek emb to ngum ei, sinim kupenjpinnoł ełmin oł ei kin, lo ek nipi, nangum. Yi nipi ngang kin, na Gos ekełe dinga piip muls. Yi mił ku, enimdinga puk enmin. 4 Nam pii gii ninjełe ei nge, ok wumb Gos kin pii giininjing wumb ei, se andip top eł. Wuamb ni, to kondup eł. Wumb kopurkan sen ełe top kin, kan ngii kindip yieł,” pa nim. 5 “Wumb kułmał kałiłminwumb owundu, ek pii kun ełmin wunum ni, wumb ei kapłi ek ei piingii.Wumbombu, na kin pipengangin kin,Damaskas konu ełe Jura wumb pipeto ngopu kin, na Damaskas konu ełeandip puł. Andip puł ei, wumb kansi sipip, kan sen top kin, kan ngii kanngop eł.

Pol Pii Gii Nirim Kunum Ei Ek PolTonum

(Aposel 9:1-19, 26:12-18)6 “Na andip pup kin, konu eni tonu

tuk mii memb pałim oł ei peng kin,Damaskas konu ełe mandi punj. Pesikir ei, epin dup mił tiłang dingana muls konu ełe erim. 7 Tiłang yi

APOSEL 22:8 234 APOSEL 22:29erang kin, na mei ełe mani pup pembkin, ek endi ei epin tor opu yi nim.‘Sol! Sol! Nim nimbił erang, na kinoł embin tui ngon?’ 8 Na ek yi niporung kindinj, ‘Owundu, nim nii?’ Ekna nipi yi nim, ‘Na Jiisas Naseres konuełe moł. Nim na kin oł embin tuien,’ pa nim. 9 Wumb na kin punjpunwumb ei, dup mił epi tiłang erim eikenjing. Ba wu endi na ek nipi ngumei, piinenjing, mon. 10Pe na ek yi ninj,‘Owundu, pe na nimbił oł ermbii?’ PeOwundu ek nipi, na ngopu yi nim,‘Nim angkin Damaskas konu ełe pui!’nim. ‘Konu ełe wu endi mołum wu ei,nim kongun enjiimił nipi ngumba,’ panim. 11 Pe tiłang ei, dinga erang kin,na epi kan dembin tumbii pinerim.Wumb na kin tep to onjpun wumb ei,na angił ambilk kin, Damaskas konuełe sipnjing.

12 Konu ełe wu endi mułum wu ei,eim embe Ananaiyas. Wu ei lo ekpei ekii siłim wu mułang kin, Jurawumb en enim, Damaskas konu ełemołułmun wumb ei molk kin, wu eika ni piiłmin. 13Wu ei, na muls konuełe mandi opu angpi, ek nipi yi nim,“Engnan Sol, nim ningił nga kenjii,”nim. Pe kunum ełemendpił, na ningiłka seng kin, na kan poł tunj. 14 Peeim ek yi nim, “Sinim kupenjpin nołpaki topu ełim Gos ei, eim tonu nimkindangmolkun kin, eim ermba oł piipoł tokun. Pe Krais mułmba ei, kanpoł tukun kin, ek nimba ei piikin, yienjii ni to mundum,” pa nim. 15 “Nimpe nimbił oł erang kankin kin, piikinen? Nim oł ei pukun, wumb peikankin kin, ek ni tor kindnjii. 16 Penim nimbił erang nim kui er mołun?Nim pukun noł pii nim. Nim Jiisasembe ełe nikin ke nen, Gos eim nim ołkis kanim kanim ełin oł, ei kil ngopusi kindmba,” pa nim.

Gos Pol Kindang Wumb Tiłap Ei KinPum

17 “Ekii se na Jerusalem konu ełeGos ngii op kin, Gos kin prei er mołupkin, or kumb mił endi enj. 18Or kumbmił erip kinamb kin, Gos Owundu nakin ek yi nim, ‘Sikir Jerusalem konu

ełe si kindkin po! Nim na ek ya ełeninjii ei, wumb nim ek ei, kapłi piigii ninerngii,’ pa nim. 19 Na nam ekyi ninj, ‘Owundu, na konu ełe orungorung nim ngii ełe pup kin, wumbnim kin pii gii niłmin wumb ei, monnipi, kepii topu, kan ngii ełe kindił.20 Ok Siipen nim ek se andiłim wu ei,to kundnjung kunum ełe, na eim kinmandi engir. Na orung kanip engambkin, wumb konduk gulk tungii nip,orung engir.’ 21 Ba Gos eim ek yinipi na ngum, ‘Nim po! Na nim konuturii endi kindamb pukun kin, wumbtiłap eipi endi kin mulnjii,’ pa nipikindang punj. 22 Jura wumb Pol nimek ei piik, ek dinga nik kin, “Eim tokundei” ninjing. “Wu ei nge, ya meiełe mulermba wu ei, konj mulermba,”ninjing. 23 Wumb wii dinga tok kin,en enim konduk gulk kin, mei kułmansi tonu kindnjing. 24 Yi erangin kin,wu num mołpu ek yi neng kin, Polsik sipik, opu wumb ngii ełe niriksipnjing. Wu num ei ek yi neng kin,opu wumb Pol kepii tok, Jura wumbek dinga ninmin, “Ek pułe piimin,”pa nim. 25 Pe opu ond wumb kansik kin, kan tunjung. Opu ełmin wutep ełmin wu ei, Pol engim konu ełemandi engang kin, Pol ek yi nipi wuei ngum. “Lo ek nipi, Rom wumb yikan ngei nim min? Enim ek nik, kaenarik, kepii ok tok enmin ei, kapłimin?” 26 Opu wu tep ełim wu ei, ekei piipi pupu kin, wu num owundumułum konu ełe pupu, ek dinga nipiyi nim. “Nim wu ei kin nimbił oł enjiien? Wu ei Rom wu,” pa nim. 27 Pe wunum ni, Pol mułum konu ełe ek nipiPol ngum, “Nim Rom wu min?” Polmołpu yi nim, “Na Rom wu,” pa nim.28Wu num ek yi nim, “Na ku owundungopu kin, na Rom wu moł,” pa nim.Ba Pol ek nipi, yi nim, “Na mananna Rom konu ełe ok mengim. Pe naRom wu moł.” 29 Pe wumb Pol kii sik,kepii tok enjingwumb ei, mundmongkulnjung. Wu num ni, Pol Rom konuełe wu endi kan ngumbii enj ni piipikin, gal kułum.

APOSEL 22:30 235 APOSEL 23:1530 Wu num ei, eim Pol pałim mił

ei, pułe piimbii nim. “Pol eim nimbiłoł erim ei piimbii,” nim. Yi nipi kin,kupiiring ok, eim Pol kan sen si kindpikin, wumb kułmał kałiłmin owunduwumb ni, kaunsil wumb pei ok, kułoutungii nim. Pewunumni, Pol sipi ngiiełe mani tu wupu kin, wumb ombukumb ełe engndim.

23Jura Wumb Ek Pii Kun Ełmin Wumb

Mulnjung Konu Ełe Pol Ek Nipi Ngum.1 Pol kaunsil wumbmulnjung konu

ełe dinga kanpi kin, ek nim, “Engnannoł, na Gos kumb ełe endinj. Endinjei, nam noman ka seng, andip op kin,akip ya moł. Nam oł kis endi enj nipiinand.” 2 Pol ek yi neng kin, kułmałkałiłim owundu Ananaiyas wu ei, ekyi nim, “Enim wumb Pol engim konuełemandimołmunwumb ei, Pol gupuełe angił kum tei!” nim. 3 Pe Polek nipi, Ananaiyas ngum, “Nim ngenjtorung orung ambilk ka ka en; batukrung ka sinałim. Gos ek nim kapłitumba,” pa nim. “Nim ya ełe molkunlo ek ełe piikin kin, na ek ngond; baninim lo ek ei to kindkin, wumb natei!” pa nim. 4 Wumb Pol engimkonu ełe mandi engnjing wumb ei, yininjing, “Nim Gos nge kułmał kałiłimwu owundu ei, ek kis nikin ngon,” paninjing. 5 Pol ek yi nim, “Engnan noł,na wu ei kułmał kałiłim wu owunduei na piinenj, ‘Nim wumb tiłap ełe wunum ei, ek yi ni kis enenjii mon!’ Goslo ek niłim ek ei pałim ei, na piipmoł.”

6 Pol kaunsil wumb kombur eimpiim. Piipi kin, wumb ek pii kunełmin wumb wii topu, ek dinga nim,“Engnan noł, na lo ek piił wu. Na lo ekpiiłim wu nge kingam. Na pii gii nindei, wumb kulnjung wumb ei, wii ngakonj tonu pungii ei, na pii gii nind. Ekełe nge nip wumb ngop erip endambkin, wumb na akip tu wuk, kan ngiiełe kindangin kep mił nind.” 7 Polek ei neng kin, lo ek piiłmin wumbkin wumb kolk nga konj tonu ongiini piinałmin wumb ba, tuk ełe ek mił

enjing. Yi erangin kin, en enim eipieipi punjung. 8 Pe wumb kombur enenimyi niłmin, ‘Wumbkołmunwumbei nge angk tonu punengii,’ niłminwumb ei, tepwumbmulałmin kin, guiełe mulałmin ni piiłmin. Ba wumbei, lo ek ekii sik ełmin wumb ei, ekpei pii gii niłmin. 9 Yi erangin kin,wumb wii dinga tok onjung. Lo ekpiiłmin wumb ei, eim nge tiłap ełepunjung. Puk angk kin, ek dinga nikyi ninjing, “Wu ei oł kis endi en enimmon,” pa ninjing. Guimeng sinim tepenim wumb ei, min endi opu wu eikin, ek ninim,” pa ninjing.

10 Wumb ek mił owundu enjing ei,wunumei piipi kin, ek yi nim, “Wumborung orung molk kin, Pol angił am-bilk orung seng kin Pol kułmba,” nipiim. Yi piipi kin, opu wumb nikindang puk kin, Pol sik, “Ya tuwei!”nim. Neng puk kin, Pol sipik, opuwumb en enim ngii konu ełe niriksipnjing.

11 Ekii se emii peng kin, GosOwunduPol kumbełe angpi ek yi nim.“Pol, nim noman dinga peng piinjii!Jerusalem konu ełe ek dinga nin, nimyi mił ku Rom konu ełe na ek ninjii!”pa nipi, Gos Owundu ek yi nim.

12 Tingang kin, Jura wumb ek endiyi ni pendnjing. Ek dinga nik, “Polto kundmun ninjing, ‘Sinim Pol tokundmun pendpin kin, kapłi kuninoł ni, epi nunermin, mon!” nin-jing. 13 Wumb ek keimi nik, ek eini tonu kind pendnjing. Wumb mul-njung ei, wumb pei 40 mił mulnjung.14 Pe wumb ei puk kułmał kałiłim wuowundu ni, wumb kin men ngii ełekongun wumb kin kanik, ek yi nin-jing, “Sinim Pol to kundmun kunum,kuni noł mowii piimin, wii pepin,Pol to kundamin poru nimba,” nin-jing. 15 “Enim kułmał kałiłmin wumbowundu ni, kaunsil wumb ni, enimek nik, ‘Wu num mołum konu ełenengin, Pol sipi mani tu wangłi,’ nin-jing. ‘Enim ek nga nik kii sik, Pol ekninimek pułe nga nipin piipin kin, torkindmba,’ ninjing. ‘Sin tumun nge,er kun er mołmun,’ ninjing. ‘Pol eim

APOSEL 23:16 236 APOSEL 23:35opu, enim kin opu kun enermba. SinPol to kundmun,” pa yi ninjing.

16 Pol eim aim kingam ei mułum nininjing ek ei piipi kin, opu ond wumbngii konu ełemułum konu nirik pupu,Pol kanpi, nim. 17 Pol eim opu ełmintep ełim wu ei, Pol wii tang kin, om.Wang kin, ek yi nim, “Kangi wu ei, wunum mołum konu ełe sipi, kangi ei,wu num ei kin ek endi nimbii, ninim.Kangi wu ei ek endi nipi wu num einipi ngumbii ninim,” pa nim. 18 Opuełmin tep ełimwu ni, kangi wu ni sipi,wu nummułum konu ełe sipim. “Kanpim wu Pol, na wii topu, kangi wu einim mołun konu ełe si pang kin, ekendi nimbii,” pa nipi onum. 19 Pe wunum ni, kangi wu ni angił embiłim.Ambiłpi kin, sipi orung sipim. Pukułkin, eł ełip mendpił mulnjunguł. Pewu num nipi yi nim, “Nim na kinnipe ek ninjii on?” 20 Pe wu kangiwu ni, ek nipi yi nim, “Jura wumbkengip er pendik, nim kii semin kin,Pol, kupiiring nim si mani tu wunjii,”ninjing. “Pe wumb en enim ek kendtok, ek dinga nik, Pol, eim nim ekpułe, am kii si piimin ninjing,” pa nim.21 “Ba nim wumb ombu ek pinerii!Pe wumb kopur mołmun wumb ei,kopur aninga 40 mił kopur mołmun.Wumb ei ek dinga nik, kuni noł ni, epinunarikmolk pangin kin, Pol to kund-mun kunum ei, kuni noł epi numunninjing. Pe wumb andłam ełe kui ermołmun. Pe nim en enim ek ninjii ekei, kapłi nik mulnjung. 22 Pe opu wunum ni, kangi wu ni kindang orungpum. Pang kin, ek yi nim, “Nim nakankin nin ek ei, nga wumb eipi endikan ninerii, mon!” nipi kin, kindangpum.

Opu Ełmin Tep EłimWuEi, Pol PiilikisGapman Wu Ei Kin Kindim

23 Pe opu wu num ni, opu ełmbiłwu num tał wii tang wangił, ek yinim. “Ełip opu wumb 200 sikił, kungos ełe mułngii wu 70 sikił kin, kiłengembiłngii wu 200 sikił, pukuł kin, Sis-ariya konu eni emii peng 9 erang kin,andik pei! 24 Pe enim kung os endi,

er ka er sengin kin, Pol mułmba ngeer ka er mułang kin, puk gapman wuowundu Piilikis mołum konu ełe, peineng pungii. 25 Opu wu num ni, pipeend yi pułum.

26 “Na Kloriyas Lisiyas, na pipe eipołup kin, gapman wu owundu Pi-ilikis mułum konu ełe kindind. 27 Jurawumb wu ei, ambił gii nik to kund-mun nik enjing. Ba na wu ei kii sippiinj ni, wu Rom konu ełe wu pengkin, na nge opu wu pei sip op kin,Jura wumb angił ełe si tor tu wunj.28 Na wu eim nimbił oł erim oł ei,pułe piimbii. Nip kin, kaunsil wumbmulnjung konu ełe mani sipinj. 29 Yierangin kin, na pup kenj ni, wumb enenim lo ek ełe nge piik kun enarik kin,wu ei, wii tumun, ninjing. Wu ei ołkis enerim. En enim wumb kepii tosi pipin kin, kan ngii kindpin erpin ei,kapłi enanim. 30Ek endi akip torwangkin, piind ei, wumb en enim ek koinik, wu ei to kundmun ninjing, piind.Yi nengin kin, na kanip wu sip nimkin kindind. Wumb wu ei kin ek ngokenjing ei, nim kanik ni tor kindik yierangin kin, gapman wu owundu ei,pipe ełe ek yi ninim ni pułum.”

31 Opu wu num neng kin, opuwumb Pol sik sipik, Ansiparis konuełe, emii peng sipnjing. 32 Konutingang kin, opu wu en enim ngiikonu ełe orung punjung. Pe opu ondwumb ombu, kung os ełe mulnjungwu ombu, Pol sik, Sisariya konu ełesipnjing. 33 Kung os ełe mulnjungwumb ei puk kin, pipe ni sik, wugapman owundu ni ngunjung. Ngokkin, Pol sik gapman owundu kumbełe engindnjing. 34 Pe wu gapmanowundu ni, pipe gerpi kanpi kin, Polkii sim. 35 “Wumb pei ya ok nim kinninjing ek ei nengin kin, na piimbii,”nim. Pe wu ni, ek yi nim, “Erosgapman ngii ełe kan ngo pendngii,”pa nim.

24Wumb Peng Pim Wumb Pol Kin Kos

Piinjing

APOSEL 24:1 237 APOSEL 24:211 Ekii se kunum angił orung o pang

kin, wu kułmał kałiłim owundu wuei eim embe Ananaiyas. Eim ni, wunum kombur ni, wu endi ek niłim wuendi kin onjung. Ok kin, wu ei eimembe Tursulas. Puk kin, wu gapmanowundu ei kanik, Pol kos enjing ekei piik kin punjung. 2 Gapman wuowundu ni Pol wii tang wang kin,Tursulas eim ek nipi ngumba nge om.Opu yi nim, “Wu owundu Piilikis, nimsin paki tang kin, sin ka mołmun.Mołpun kin, opu ni epi kis endi tonuonanim mon. Ninim noman ka pengkin, sinim wumb tiłap ei pei kumb okkis mołpun onjpun; ba pe opun, konupei ka seng mołmun. 3 Nim yi erankin, nim kin noman ka piipin ngopun,nim kin noman ngumun. 4 Sin nimkin ek kinan nipin kis piinjpin kin, naek aninga nip ngamb kin, nim nomanka seng kin, sin ek ei piinjii,” pa nim.5 “Sin wu kenjpin, ba wu epi pei kiserpi, wumbpei kin ek opu ngopu erimei, eim kenjpin. Jura wumb ni, konumei orung orung pei wumb kin, ekopu ngopu yi ełim wu,” pa nim. Yierpi kin, eim wu num mił mołpu kin,sin wu tiłap ei sipi, tiłap eipi Naserestiłap embe sim. 6-8 Pe wu ombu yininjing, “Pol, sin Gos ngii owundu erkis mundmbii, ni piipi ełim. Erangkin, sin eim ambił gii nipin. (Sin sinimlo ek ei nge piipin, Pol Jura wumbkos ełe tunmun. Ba wu num owunduLaisiyas ni opu kindpi kin, eim Polsin angił ełe, si tor kindnim ninjing.Eim yi nim, wumb Pol kin kos erngiiwumb ei, nim kin tonu ok, nim kanikningii,” nipi yi nim.) “Pe ninim wuei, ek nikin kii sinjii. Sin wu ei kinkos ermin enjpin ei, Tursulas ek yimiłnipi ngum. 9 Jura wumb pei paki tok,Pol ek ngok, wumb ek ninmin ek ei,keimi mendpił ninjing.

Pol Ek Nipi Piilikis Ngum10 Wu gapman owundu ni, Pol

peng tonu kindpi erang kin, Pol ekyi nipi orung kindim. “Na piind,nim kung ngii pei, wumb tiłap eikin lo pii kin mołułun. Yi erang

kin, ei na noman ka piip nim ek niorung kindind. 11 Ninim wumb kiise piin kin, ninim ek yi mił piinjii.Na Jerusalem konu ełe Gos kin preiermbii nge onj ei, kunum kinan endiop punanim kunum 12 o pum. 12 Jurawumb na men ngii owundu ełe, wuendi kin ek opu mondup ninenj. Pena wumb nip sip, kułou top, men ngiini, konu owundu ełe ni, nawumb endinip, si kułou top yi end nip enenjmon. 13 Akip ek endi nik, na kin koser ngungii ei, ek ei pułe enim piik kunenanmin. Enarik kin, ek ei ningii einimkeimi piinjii,” pa nim. 14“Ba na ekendi nip nimngumbii. En enimwumbyi mił ninjing, ‘Na ek eipi oł ełmin ołkin ekii sip, wumb en enim yi mił,’ninjing. Ek ei kend ek yi ninjing. Oł eina piip, ekii sił; ba oł ei keimimendpił.15 Na Gos kin nimbił oł ermba oł ei,kui er moł ei, wumb yi mołmun. Goswumb kulnjung wumb erang kin, ngatonu ok konj pungii. Pungii wumbka mulnjung wumb kin, wumb kismulnjung wumb ouni konj angk tonuongii. Na Gos kin kui er moł ku. 16 Yipałim ei piip kin, nam noman dingakunum kunum piip end. Nam oł kisendi, Gos kumb ełe ni wumb kumb eipei na enał; nam kun moł.

17 Na pup wumb konu eipi ełekung ngii kombur mołup kin, na nimJerusalemkonu ełe op kin, namwumbtiłap ende kin mołup yi eł. Wumbendi epi sinarpi ełim wumb ei, pakitop ngoł. Ngop kin, Gos kin kułmałnge epi tu wuł ku. 18Na kongun ei ngeerip, oł ełe erip, men ngii owundu ełemułamb kin, namngenj konj kindrim.Wumb na kaniłmin ku. Pe wumb peina kin mulałmin wumb ei, ek endi nakin ninałmin mon. 19 Ba Jura wumbEisiya konu ełe mołmun wumb ei, okna ambił gii ninjing. Wumb ei na kinek ningii pim kin, nim kumb ełe ok,na kin kos nengin piimbii,” pa nim.20 “Pe mon pim kin, wumb ombu yamołmun wumb ei, na nimbił oł enjei nengin kin, na kunum endi kaun-sil kin engir kunum ei, na erir oł einingii,” pa nim. 21 “Mon pim kin, ek

APOSEL 24:22 238 APOSEL 25:12endeim mendpił. Ok na wumb mulkkonu tukmołup kin, wumbwii tur. NaGos wumb kułii wumb ei nga er konjsimbanipi, wii topu, wumbngur konuełe, akip nim kumb ełe, na sik kos ełetu wunmun ni piind,” pa nipi Pol ek yinim.

22 Wu gapman Piilikis ek ei piimkin, Gos tiłap ełe tuk punmun wumb,wu kopur piiłim wumb gapmanowundu ek yi piipi kin, Jura wumbkanpi nim, “Enim kui er mułanginkin, opu wu num Lisiyas eim ya maniwang kin, na enim kos ei piip kunermbii,” pa nim. 23 Pe opu ełmin wuowundu ni Pol sipi kin, kan ngii ełesipim. “Pol kan dinga mił ngunerei!Pol wumb puł endi ongii ei, monninerngii! Ninarik kin, Pol paki tungiinge ongii,” pa nim.

24 Kunum kopur o pang kin, Piilikisambim Drusila kin onjnguł. Drusilani amb ei, eim Jura amb. Piilikiseim Pol wii topu, ek kombur nengpiimbii ni om. Pol Gos nge tiłap ełetuk pu molk kin, Jiisas Krais kin ekpii gii ninmin mił pułe pol topu nipingum. 25 Ba Pol ek ei piipi, oł kunełe, kun ełmin mił ku pim kin, nomanpim epi to mani kindpi, ekii se Goswumb pei kos owundu ermba. Piilikisek ei piipi kin, mund mong kułpu,“Pol, pui!” nim. “Ekii se na kunumendi sim kin, nim wii tumbii,” nim.26 Piilikis ni wu gapman owundu ei,eim noman eipi endi peng piipi kin,Pol kunum kunum neng opu kin, kuni, epi endi ngumba ni piipi, wii tangołum. 27 Ekii se, kung ngii tał o pangkin, wu eipi Porsiyas Peses ni, wu eiPiilikis kongun ełim kongun ei, wu eisipi erim. Pe Piilikis eim, Jura wumbkanip nimbii ni piipi kin, Pol kan ngiiełe enj pendngii nge, nimbii ni piim.

25“Pol Siisa Wu Num Owundu Neng,

Kos Piimba,” Pa Nim.1 Peses eim opu konu owundu ełe

kunum tekliki mołpu kin, Sisariyakonu ełe si kindpi, Jerusalem konu ełetonu pum. 2 Wumb kułmał kałiłmin

owundu wumb ni, Jura wu num ni,wumb puk kin, Pol kin ek to mondukmił nik yi enjing. 3 “Nim sin paki tun-jii, min? Tokun kin, wu ei Jerusalemkonu ełe sipnjii, ninjing. Wumb enenim ok andłam ełe koi er pek kin, Poltumunni piik, tuwunjung.” 4Ba Pesesek nipi, orung kindpi yi nim, “PolSisariya konu ełe kan ngii kan pim.Pepi kin, kunum aninga kopur mołupkin, nga Sisariya konu ełe orung bii,”nim. 5 “Enim wu num ombu, na kinouni bin,” pa nim. “Wu ei oł kis endierim kin, sin kos ni piimin.”

6 Peses eim wumb ombu kin,kunum nendii mił engki mułum.Mołpu kin, Sisariya konu ełe manipum. Pupu kin, kupiiring eim kosngii ełe mołpu kin, “Pol si tu wei!”nim. 7 Pol wang kin, Jura wumbJerusalemkonu ełe si kindik kin, manionjung wumb ei ok, Pol engim konuełe mandi angk kin, ek kis kanimkanim nik, Pol ngunjung; ba wumben enim wu owundu Peses piimba ekmendpił, endi ninenjing. 8-9 Pe Pol eknipi, orung kindim, “Na oł kis endienenj mon! Jura wumb lo ek ei mon;pe men ngii owundu ek ei mon; Romwu king owundu ei ek ei mon; na ekkis min oł kis ei endi enenj mon! Wunum Peses eim Jura wumb kin, ek nipiimba pendpi kin, yi nim, “Pol nim,Jerusalem konu ełe tonu pu mułankin, na tonu op kin, kos piimbii,” panim. 10 Pol ek nipi yi nim, “Kos ngii,ya na angił ngii, ek king owundu angiłkonu ełe mendpił, na kos piingii,”pa nim. “Nim wu owundu nim piin.Na oł kis endi Jura wumb kin enenjmon! 11Na oł kis endi erip kin, mongendi sip eramb kin, enim na kapłi tokundngii,” pa nim. Pe ek nik, na kosenmin ek ei, keimi mon! Wu endina angił ambiłpi, wumb ngunermbamon. Wu king owundu ei, na kospiimba,” pa nim.

Pol Nipe Oł Erim Ei Wu Peses KingAkripa Kii Sim

12 Peses eim kaunsil kin ek nipipendpi kin, Pol kanpi nim, “King

APOSEL 25:13 239 APOSEL 26:6owundu ei kin kos pinjii pim kin, kingowundu kin kos ełe piingii,” pa nim.

13 Kunum kopur o pang kin, kingAkripa kin, Berniis kin Sisariya konuełe okuł. Peses kanpił, angił simbiłni onjnguł. 14 Wu amb tał pukuł,Sisariya konu ełe kunum kinan mul-njunguł. Mułangił kin, Peses Pol ekombu ni, king wu owundu ei ngum.“Wu endi mołum wu ei, ok Piilikiskan ngo pendrimwu ei, piram pałim,”pa nim. 15 Ok, na Jerusalem konuełe mult kunum ei, kułmał kałiłminowundu wumb ni, Jura wumb pei, wuei ek ngok, “Na nim wu ei oł kis erim;ek eim kin ngunjii min, nik ełmin.16 Ba na ek nip, orung kindip yi ninj,‘Sin Rom wumb wii endi, kos erpinenałmin mon! Wu ei opu, kos piingiikonu ełe engmba. Angpi kin, eimkos erngii ek ei nipi, orung kindpi, yiełim. 17Wumb ei, na kin ouni onjpunkin, na op kunum kinan, kui er mulał.Kupiiring kos ngii ełe mołup kin, wuei, ‘Tu wei!’ ninj. 18 Pe wumb koser ningii, wumb ei ok, engnjing. Ekkis endi nik, wu ei ełim, oł kis nik,ngunenjing. Na piinj; ba wumb enenim ek eipi endi nik enmin ni piinj,”pa nim. 19 “Wumb en enim ek opuerik ninjing, Pol eim yi niłim, ‘Wu eiJiisas kułum wu ni, nga konj mołum.Nga men ngii ełe mołpu kin, ek nirimku.’ Ek nik sipik, Pol kin ek ngok,kos ermin ni sipnjing. 20 “Pe na wunum kos piimbii, wu yi nind. Na ekombu kii simbii ei, embin enim, ‘Einimpukun, Jerusalemkonuełemułankin, na Jerusalem konu ełe op kospiimbii min?’ 21 Ba Pol ek yi nim, ‘Nakan ngii pemb kin, Siisa king owunduei na kos piimba,’ pa nim. Neng kin,‘Na Peses kan ngii ełe nga pindambpimba. Pepi kin, Siisa king owundumołum konu ełe kindmba,’ ” pa nim.22 Pe King Akripa ni, wu num Peseskii sipi, yi nim, “Na nam wu ei ekpiimbii,” pa nim. Pe wu num Peses yinim, “Topuł piinjii,” pa nim.

23 Kupiiring, King Akripa kinBerniis kin okuł, alap epi ka sikił,onjnguł. Okuł pukuł kin, kos piik,

kułou tołmun ngii, wumb num nikonu owundu ełe opu, tep ełminwumb pei kułou tołmun ngii ełe nirikpunjnguł. Pe Peses ek yi nim, “Pol,tu wei!” nim. 24 Pe Peses ek yi nim,“Wu King Akripa ni, wumb pei kułoutok mołmun. Enim ya wu ei kenei!”a nim. “Jura wumb pei ni Jerusalemkonu ełe ya wumb pei ni enim wu eikin, ek dinga ninjing. Nga wu ei konjmołpu kin, enermba,” a nim. 25 “Bana kanip kin, eim to kundmun oł endienerim. Wu ei, eim wu owundu KingSiisa nam kos piyamb kin, ekii se, “Naeim kindmbii end,” pa nim. 26 “Naeim ek piip kin, pipe połpu, sinim wunum King mułum konu ełe kindmbiiei, na wu ei, ek endi kan sinenj, mon!”pa nim. “Wu King Akripa ni, enimwu pei mołmun konu ełe tu wambkin, sinim wu ei, ek piipin, na pipepoł kindmbii,” pa nim. 27 “Na kan wuendi, eim wu num kindamb kin, kospiipin enjpin ek ei ni, kindnermbii ei,na piind ei kapłi enanim,” pa nim.

26Pol Ek Nipi Wu King Akripa Ngum

1 King Akripa Pol kanpi yi nim,“Ninim ek endi piimbii,” pa neng kin,Pol angpi eim ek yi nim.

2 Pol yi nim, “King Akripa, nim eknin ei, na piip kin, ka piind. Jurawumb na kin ninmin ek ei, na niporung kindmbii end,” pa nim. 3 “Nimsin Jura wumb ełmin oł ei, nim piikinsi kindłin. Pe sin noman kanim eipieipi pałim ei, nimpiiłin. Nimpiikin ekei, na nip ngamb kin, nim ek ei piikinkin, ten sikir kulenjii.

4 Ok na kangił mołup op kin, pepirammoł. Mołuł kunum ei, nam ngetiłap ełe mołup kin, Jerusalem konuełe andił ei, Jura wumb na piiłmin.5Kumb ok, na ek nip eł ei, enim kanikełmin. Ełmin ei na ek nip eł mił, ni torkindngii,” pa nim. “Wumb piinmin,na wumb lo ek piik ełmin oł ei nge,mił lo ek piiłmin wumb oł ei oł endieipi mił; sinim men ngii lo ei miłkapłi sinałim mon. 6 Akip na ya ełeengamb kin, na kin kos enmin, ei pułe

APOSEL 26:7 240 APOSEL 26:24yi pałim. Na Gos kin pii gii nip kin,ok sin kupenjpin noł, Gos ek dingapiiłminwumboł ei nge, na yi piipmoł.7 Sin nge wumb tiłap engki nga tałwumb ei, Gos keimi kin, emii peng,tinga, Gos ek ei minj piiłmin. Piik kin,ek ei pii gii nik kin, kui er mołmun.Na yi ku, King owundu, na ek ei piigii nip, kułii wumb nga konj ongiinge, kui er moł. Ełe nge, Jura wumb,na sik, kos ngii ełe, tu wunmun,” panim. 8 “Nimbił erang, enim wumbkopur kulnjung wumb ei, Gos nga erkonj simba. Nimbił erang enim pii giininanmin?

9 Kumb ok, na yi piir. Nam epipei erip kin, Jiisas Naseres wu ei, eimembe to mani kindmbii, ni pir. 10 Naerip kin, ya Jerusalem konu ełe kuł-mał kałiłmin wumb owundu ei, pipena sip, yi erip kin, Gos nge tiłapełe mulnjung wumb sip, kan ngii ełekindip, wumb eipi kin yi ni piip kin,Gos nge wumb to kundmbii nip yi eł.11 Kunum kunum wumb Gos ngii ełemułangin kin, oł embin tui erip yi eł.Na erip kin, yi nił. ‘Enimpii gii ninjingkin, ek kis ni ngok, yi erei!’ pa nipkin, na yi nił. Na wumb kin kis piipkin, wumb pułmun konu ełe ekii sepup, konu owundu turii sałiłim konuełe puł ku.”

Pol Eim Gos Tiłap Ełe Tuk OmMił PolTum

(Aposel 9:1-19, 22:6-16)12 “Na kułmał kałiłmin wumb

owundu pipe sip kin, Damaskas konuełe punj. 13 King owundu konu ełeseng kin, andłam andip punj. Pupkenj ni, dup endi ei epin tonu ełemani om. Opu kin, dup mił tiłangowundu erpi kin, eni tiłang ei kapłienerim mon. Tiłang eipi mił erangkin, na kin tep to onjpun wumb eikin ouni erim. 14 Sin onjpun wumbpei, mei ełe kanpin mani punjpun.Na pep piinj ni, epin wumb ek miłei, tonu muł ełe tor opu yi nim, ‘Sol,Sol, nimbił erang, nim na embe tomani kindin? Nim Gos opu en ei yimił, nim epi mul mołum epi ełe ton

ei, ninim ngenj kumbii sinjii,’ pa nim.15 Pe na ek yi ninj, ‘Owundu, nim nii?’Owundu ek nim, ‘Na Jiisas, nim nanimbił erang ton? 16 Nim tonu simbełe angkin mułii!’ nim. ‘Na nim kinond ei, nim en oł ei kanip kin ond,’ panim. ‘Na nim kongun ngamb kin, nimna kongun enjii. Erkin kin, na endoł ei, kan mił ninjii. Ekii se, na nimepi endi andan top ngumbii,’ pa nim.17 ‘Ekii se na nim wumb angił ełe sip,wumb tiłap eipi ełe simbii ku. Na nimwumb ei mołmun konu ełe kindind.18 Nim pukun nen kin, wumb nomanak tok emii konu ełe si kindik kin,tiłang enim konu ełe ongii,’ pa nim.‘Seisen nge dinga ei, si kindik kin, Goskin ongii. Wangin kin, na wumb ołkis ełmin ei, kil ngop wumb ei na kinpii gii nik kin, na nge wumb mołmunkonu ełe ouni mułngii,’ ” pa nim.

19 Pol ek yi nim, “King Akripa, naei epin Gos ek ei piip kin, na ekei to kindnenj. 20 Mon, na ek nip,Damaskas konu ełe wumb ok ngop;ekii se Jerusalem wumb mulnjungkonu ełe pup, ni ngop; nga pup, Jurawumb konu ełe orung nip; nga pup,ek ka ei nip, wumb ngamb kin, enimwumb noman ak tok, Gos kin orungongii nge ninj. Nip yi ninj kin, enimnoman ak dinga tok, Gos kin orungongii ninj,” pa nim. 21 “Ek ełe ngemendpił, Jura wumb na men ngiiowundu ełe, ambił gii nik kin, na tokundngii nge enjing. 22 Gos Owunduna kin paki tang kin, na ek ei akipya angip nip, wumb num ni, wumbpei mulnjung konu ełe nind. Mosesgupu ełe ni, ek ni tor kindiłmin wumbgupu ełe ni, tor om ek ei minj na nind.23 Gos ek ni tor kindiłmin wumb ekyi ninjing. ‘Krais eim ngenj kumbiikułmba ninjing. Pe eim kułpu kin,nga angpi konj orung omba. Ekii sewumb kułii wumb pei eim kin tonuongii ku. Eim opu ek yi nimba, Goswumb orung simba nge tiłang Esrelwumb kin wumb tiłap eipi wumb kin,ouni ni tor kindmba,” pa nim.

24 Pol eim ek yi mił piipi nirim.

APOSEL 26:25 241 APOSEL 27:12Wu owundu Peses, Pol kin wii dingatum, “Pol, nim noman wulu punum.Nim epi kanim kanim pei piikin sinepi ei, nim to wulu kindnim.” 25 Polek yi nim, “Wu owundu Peses, nawulu punand mon! Na ek keimi nind,na noman kun peng nind,” pa nim.26 “King epi ombu pei piiłim ek ei piipkin ek pei ni poru nip kin, na mundmong kuland. Na piind ek ombu, wuking ei eim ningił ełe ke kanpi, ekpiinanim ni piinenj min? Eim piiłim.Nimbił erang epi ombu endi koi ertonu onanim? 27KingAkripa, nimGosnge ek mendpił niłmin wu ninjing, ekpii gii nin min? Na piind, nim pii giinin.” 28 Pe King Akripa ek nipi Polngum, “Kunum aninga mołpuł, nimna Gos ek andan ton ei, na Gos kintuk pup mułmbii,” pa nim. 29Pol ek yinim, “Kunum olt min aninga ei kapłiku. Enim wumb pei akip kunum ełemołpun kin, na prei er Gos ngambkin, enim wumb ya mołmun wumbei pei, na moł mił yi mułngii; ba kansen ei enim angił ełe, pendnermba nipiind,” pa nim. 30 Pol ek yi neng kin,pe king ni, wu num ni, amb Berniisni, angk mulnjung. 31Wumb pei andapuk poru nengin kin, en enimmolk ekdinga nik yi ninjing, “Wu ei sinim kinoł endi enerang kin, sinim kan ngiiełe kindmin, min to kundmun ei kapłienanim.” 32King Akripa ek nipi Pesesngum, “Wu ei Siisa kin kos piinenmbiiniłang kin, nim wu ei kindan pułang,”pa nim.

27Pol Noł Kanu Ełe Pupu Rom Konu Ba

Pum1 Wumb ek ni poru nengin kin, sin

sip ełe pupun, Rom konu ełe bin ngepunjpun. Oł ełim tep erpi, opu wu100 se andpi ełim wu mułum konuełe kan wu kombur ni, Pol ni punjungwu ei, eim embe Juliyas. Wu ei wuowundu king Siisa nge opu tep wunum mołum. 2 Sin sip endi tonupupun kin, Aramisim konu ełe pun-jpun. Pe sip ei pupu, noł wer ełeEisya mei owundu ełe tor pum. Pe

sin punjpun kin, Arisakas ni, Tesa-lonaika konu ełe ni, Maseroniya nikonu ełewu ei, sin kin tep to punjpun.3 Pe kupiiring sin Sairon konu ełe torpunjpun. Juliyas ni wu ei, Pol kin ołka endi erim. “Pol eim kapłi pupukin, wumb puł kanpi, kuni si ngopuermba,” pa nim. 4 Sin Sairon konuełe si kindpin pamin kin, konu popowundu endi topu, sip konu eipi pupukin, konu pop kembis topu, Saipriskonu ełe orung pum. 5 Pe sin epnoł pupun Pampiliya kin Silisiya konuełe pupun kin, Maira kin Lisiya konuełe tor punjpun. 6 Kunum ełe, opuełmin tep ełim wu ei, opu kenim niAleksandriya konu ełe sip endi Esaliimei owundu ełe bii ni om. Pe sin sipełe pamin neng kin, sin sip ełe tonupunjpun.

7 Pe sin sip ełe mon kind pupunpamin kin, konu pop tang, sip eiandłam punerim. Nga orung pupun,wumb sip kongun ełmin wu kongundinga erangin kin, Nairas konu ełepupun. Sin pupun, mei owundumandi pamin kin, Kriis ni Salmonikonu ełe mandi punjpun. 8 Pe sipwumb kongun dinga erangin kin, takitaki pupu, konu endi tor punjpun.Konu ei embe ‘Konu ka’ niłmin, konuełe Lasiya konu owundu ełe mandipunjpun.

9 Kunum pei o pang kunum endikonu pop owundu topu kin, nołowundu tum. Tang kunum pei poruneng kin, Pol ek nipi wumb ngopuyi nim. 10 “Enim wumb sinim pupunpamin kin, kongun owundu tonuwang kin, epi pei am ba. Ei epi ni,noł sip ni kis ermba. Sinim pei porunimba ku,” pa nim. 11 Opu ełminwumb tep ełim wu yi piim. Sip am-biłim wu ek nim piimbii, ni piim. Pesip ambłim wu ni, sip ełe tep ełim wuni, Pol nim ek ei piinenjingmon! 12Pesip tor opu, pek ełmin konu ni, konuei sip konu pop topu ermba ei, pimbamił konu ka sinerim. Pe wumb enenim sip ełe mulnjung, wumb kengiperik, “Pamin,” ninjing. “Sinim pupun,Piiniks konu ełe mułmun. Wumbkengip erik pamin,” ninjing. “Sinim

APOSEL 27:13 242 APOSEL 27:35pupun Piiniks konu ełe pupun muł-mun sip tor opu pałiłim konu ei konuka seng kin, pop onermba, konu ełepu mułmun,” pa ninjing.

Konu Pop Owundu Topu, Noł DingaOm

13 “Ekii se konu ka seng kapłi sikirpupu, en enim ninjing konu tor bin,”ni piinjing. “Pe epi embin ełim epiełe, pimba epi konu endi ni tonusik, noł ełe puk, Kriis konu bin,” nipunjung. 14 Ba ekii se konu popowundu endi opu, Kriis konu ełe torom. 15 Konu pop owundu tang kin,sip ba pinerim. Pinerang kin, popowundu topu, sip si mengpi konu ełeorung pum. 16 Sin si kindpin torpupun, noł tuk ełe mei kembis endisim konu ełe punjpun konu ei, embeKora. Sin kongun dinga erpin kin,noł kanu kembis kan kuł sipmin nienjpin. 17 Pol noł kanu kembis ei kanse andik, kan kuł gii nengin kin, sipyi ku kan kuł enjing; ba mund mongtang, er mulnjung. Molk kin, en enimyi piinjing, “Sinim konu ku mołumpupu kin, enimkonu ełe sipipi, Aprikakonu ełe simba enim nik, sip pop tosipłim alap kan ei mani pendik, tonunoł ełe enj mulnjung.” 18Konu pop ninoł owundu tang pepin kin, kupiiringsip ełe mułum epi ei, sip noł ełe sikindpin enjpin. 19 Kunum tał poruneng kin, kunum endi ełe, en enimkongun dinga erik kin, sip ełe kan epini endi si kindik. 20 Kunum kunumsin pop owundu ni, noł owundu topuełim. Erpi kin, sin eni ni, kanjip endikinałminmon. Ba sin noman pep kunenerang kin, sin konu endi ełe tor binpinałim. Sin pupun kułmun mendpiłonmun ni, yi piipin punjpun.

21Kunumkinanwumbkuni sinarik,wii mułangin kin, Pol ekii se opu, tukangpi, ek nipi wumb ngum. “Enimwuok na ek nir ek ei piik, Kriis konu ełesi kindnarik. Pe yi ku epi enim kinpei am punermba. 22 Ba pe na kanipenim nind. Enim noman ka sengłi!Sin wu endi am punermba mon. Nołkanu ei kapłi pupumani baminj. 23NaGos nge wu, na Gos nge embe ambił

tonu kindip ku moł. Pe oltin epinemii pep erangkin, Gos kindang sinimtep enim wumb ei, endi opu, na orpeł konu ełe mandi engim. 24 Pe ekyi nim, ‘Pol, nim mund mong enerii!Nim pukun, wu king owundu mołumkonu kumb ełe, pu engnjii. Nim piin!Wumb pei konu mołmun ei, Gos nimngopu poru nim; enim wumb konjmułngii,’ pa nim. 25Yi mił peng piipinkin, enim wumb mund mong kularikmułei! Gos eim epi pei ermbii nim ekei, nind ei, na pii gii nip moł. 26 Basinim sikir pupun, konumei wii sałimpunmun,” nim.

27 Kunum engki nga kapił kapłinoł sip peł ełe or pepin, wamin kin,konu eni beli sirim. Seng kin, nołsip ełe kongun ełmin wumb, en enimpiinjing ni, mei konu ełe mandi on-mun ni piinjing. 28 Puk, kan su sipinei simb 120 mił pirim. Nga pupunsu epi kindim ei simb 90 mandi miłsim. 29 Mei konu ełe mandi mił sengkin, sip kongun wumb en enim mundmong kulk, sip noł pimba nik, epiembin owundu ełim kapił kapłi epiei, mani kindnjing. Kindik kin, preierik, eni sikir tonu wangłi, nik ermulnjung. 30-31 Sip ełe kongun ełminwumb en enim andłam endi kan sipintor bin ni piinjing. Sipwurup owunduepi si to mani kindmin yi kend tokninjing. Nengin kin, noł kanu kembisełe kan topun bin ni enjing ba, Polek nipi opu ełmin tep ełim wu ei nipingum. “Sip ełe kongun er andiłminwu mulenjing kin, kapłi enim konjmulerngii,” pa nim. 32 Yi neng kin,opu ondwumb kan ni kiłip tangin kin,noł kanu kembis mani wii pum.

33 Eni tonu omba mandi erang kin,Pol wumb ek nipi ngum. Wumb tokonj kindpin, kuni endi kan si nu-mun ni piim. “Kunum engki ngakapił kapłi pepin onjpun, ba kuni endinunenjpin. Akip wii ku mołmun,” panim. 34 “Yi peng piip kin, na nind,‘Kuni nei! Neng nok kin, enim em-bił dinga pimba. Enim peng enjinei endi opu punermba. Enim wumbpei konj mułngii.” 35 Pol ek yi nipi,

APOSEL 27:36 243 APOSEL 28:14“En enim kumb ełe angpi kin, Gos kapiipi ngopu,” bres sipi, engin topu,nopu erim. 36 Yi erang kin, wumbpei noman ka peng, wumb en enimkuni nunjung ku. 37 Sin ya sip ełetuk mulnjpun wumb ei, 276 pei yimulnjpun. 38 Wumb kuni nunjungkapłi erang kin, kuni wiismułumkuniei mołpu, sip embin ermba nik kin, epnoł ełe mani si kindnjing.

Noł Sip Er Kis Mułum39 Konu eni topu erang kenjing,

ba konu ei pii poł tunenjing. Molkkenjing ni, konu ka endi sepi, tukpupu, ku kulta ka sepi erim. Ełe ngekindangin kin, ka sim konu ełe pepin;nga noł wer ełe tonu bin ni piinjing.40Epi embin owundu erim epi pei, kankuł mani kindnjing ei, kopis kiłip tokkindangin kin, ep noł ełe pim. Ok sipbuł morung kumb ełe, kan kuł kiłiptunjung. Kan ei pos kindangin kin, peendi sel tonu kindangin kin, sip ełetor ok mułangin kin, sip pupu, ep nołełe pupu pim. 41 Ba sip pupu, noł kupołpu tonu opu pim konu ełe pupupim. Sip kumb ei pupu, ku pim konuełe dinga er pim. Sip buł morung ei,noł ep noł topu, to kis erim.

42Opuwumbyi ni piinjing, “Kan ełepinjingwumb ei, angił noł si kinałminei pei to kundmun,” ni piinjing. 43 Baopu ełmin tep ełim wu ei, “Pol pakitumbii,” ni piim. Ba Pol eim opuwumbmon nipi, yi nim, “Wumb angiłnoł sik kaniłmin wumb ei puku sikkin, angił noł sik, tor pangin,” nim.44 Pe wu eipi sip epi kis mułum epi eisik, noł peł ełe pek puk, tor pungii ngepunjung.

28Pol Molta Konu Ełe Mułum

1 Sin konu ełe opun, tor opun,konu embe Molta, pa ninjing, piin-jpin. 2 Wumb konu ełe wumb, sinkin oł ka enjing. Pe konu kumb topu,sin jii neng kin, wumb ond tukuk,dup kalk, sin sik dup ełe mundanginkin mulnjpun. 3 Pol eim ond apiripkułou topu si dup kełim. Pe kawembii

endi dup muł erang kin, tor opu, Polangił ełe tumbłum. 4Wumb konu ełe,wumb molk kenjing ni, ka wembii eiPol angił ełe nop enj pim. Kanik kin,yi ninjing, “Wu ei, wumb keimi tokundum. Wu ei ep noł kularpi kin,ya piram mołum. Ba wu owundu ei,kun ełim gui ei, wu ei konj mulermbani piinim,” pa yi ninjing. 5 Ba Pol kawembii ni erang kin, pupu dup ełepeng kin, Pol eim oł endi enerim; baeim ka mułum. 6 Wumb yi ni kanik,mulnjung. Pol eim angił ei oupumaniopu pepi kin, kułmba ni kanik, mul-njung. Ba wumb kunum kinan molk,kenjing ni, Pol oł endi enenim, mon.Pe wumb en enim noman endi sek yininjing, “Wu ei gui min?”

7 Konu sim konu ełe wu num endi,eim mei ełe tep ełim wu ei, eim embePubliyas. Wu ei sin sipipi, eim ngiikonu ełe sipim. Pe wu ei, sin tep kaerpi, kuni ngopu, yi er se mułang kin,kunum tekliki o pum. 8 Pe Publiyasnge arim ei ening pengmułum. Eningtang kin, ngenj muł erang kin, enjkunum mułum. Pol wu ei mułumkonu ełe mandi pupu, ambiłpi, preierang kin, wu ni eim ka mułum. 9 Polyi erang kanik kin, wumb konu ełewumb ening peng tang pinjing wumbei wangin kin, Pol yi ku erang kin,wumb en enim ka mulnjung. 10 Yieramin kin, wumb sin kin oł ka wiienjing. Ekii se en enim sin kin epi peipaki tok sipik, sip ełe kindnjing.

11 Sin konu ełe oi tekliki moł kind-pin. Konu ełe sip endi sin tu wumkunum ei, konu pop owundu tumkunum ei, sin sip ełe sipim. Sip ei,Eleksandriya konu ełe nge, kumb ełeorung wu kangił min men tał mułumei, gos kend Sus nge er mondułmun.12 Sin pupun, Sairakus konu ełe torpunjpun. Pupun kin, kunum teklikimulnjpun. 13 Sairakus konu ełe sikindpin kin, pupun Tełim konu ełewang kin, nga kunum endi konu popowundu tum. Tang kin, nga ekiise kunum tał pupun, Pusiyolai konuełe tor punjpun. 14 Konu ełe, Gosnge tiłap wumb kombur mulnjung.

APOSEL 28:15 244 APOSEL 28:31Wumb ei molk yi ninjing, “Sinim kinkongun endeim ya ełe mułei!” nin-jing. Yi nengin kin, sin opun kin, Romkonu ełe punjpun. 15 Rom wumb Gostiłap ełe tuk pu mulnjung wumb ei,sin tor wamin ni piinjing. Pe wumbombu, ok epi top konu ełe Apiyas epitop ngii tekliki engim konu ełe tor ok,sin andłam ełe kenjing. Pol wumbombu kanpi kin, Gos kin ka piipi, eimnoman dinga piim.

16 Sin Rom konu ełe tuk punjpunkonu ełe, gapman wu kapłi nipi, ngiiendi Pol ngang kin, pinjing. Opu ondwu endi tep er mułum.

17 Kunum tekliki o pang kin, PolJura wumb num mulnjung wumb ei,wii tum. Pe wumb ok kułou tanginkin, Pol ek yi nim, “Engnan noł, naoł endi erip, sinim tiłap ei to manikindnenj, min sinim nge kupenjpinnoł ełmin oł ei, to kindnenj mon. Bawumb na wii kan ngii Jerusalem konuełe kindnjing. Rom wumb kin kind-njing. 18 Rom wumb na kin kos piin-jing. Piinjing, ba ek endi ni to kund-nenjing; nga to kundngii pinerim. Eikanik kin, na wak tunjung. 19 Ba Jurawumb ek ei piinenjing. Yi eranginkin, na bii andłam endi sinerim. Penam yi ninj, ‘Wu num owundu ei, naek ei pii kun ermba,’ ninj. Ba ei nawumb tiłap ei kin, oł kis endi ermbii nipiinenj. 20 Pe ek puł ei minj, ‘Na enimwii tamb onmun,’ pa nim. Na enimkanip ei nimbii ninj. Na pii gii nip,epi ei kui er moł, yi mił ku, sinim Jurawumb pei epi ei minj kui er mołmunoł ei, min na simb ełe kan tangin peł,”pa nim. 21Wumb ek ni Pol ngunjung,“Jura wumb endi pipe polk, ek endi yininenjing mon.” Pe Jura wu endi opuek nipi, “Nim kin ek ni kis erpi, ermbaeimon. 22Pe sin sinimnimnomanełe,ek pimbamił nenj piiminni, onmun?”pa ninjing. “Sin piinjpin, wumb konuełe orung pei wumb yi ninjing, ‘Tiłapei eipi eipi punmun,’ ” yi ninjing.

23 Kunum endi Pol pałim ngii ełe,kułou tumun nik pendik, ok kułoutunjung. Kupiiring nik pangin kin,

eniwułmani pum. Eimek ei pułe nipi,wumb ngum. Pe eim Gos sinim kanpi,ermołummił nipi, Moses lo ek ei nipi,Gos ermba oł noman ełe piik niłminwu, ek ei ngang kin, wumb Jiisas kinpii gii ninjing. 24 Wumb kombur Polnim ek ei, pii gii ninjing. Ba wumbkombur pii gii ninenjing. 25Wumb enenim, noman eipi eipi peng punjung;ba Pol ek endi, kumna ek dinga nipingum. “Gos Gui Ka ek dinga nipi,Gos ermba oł piipi niłim wu ei, Eisiyapultum ek yi nim.26 ‘Nim pukun wumb tiłap mołmun

ei, kankin yi ninjii. Pe enimei dinga piingii; ba pułe pi-inerngii,’ pa nim. ‘Pe enimepi endi dinga keningii; ba epiendi kun enerngii,’ pa nim.27 ‘Wumb noman tuk ek ei, piikun enenjing. Kom ełe, ekpiingii kis erim. Pe en enimkom ełe, ambił pelkip ninjing.Yi erangin kin, en enim ningiłełe, epi endi kinenjing; komełe ek piinenjing, noman tukek pułe piinenjing. Pe en enimpuk puk, nga noman ak tok,na kin onenjing mon. Wanginkin, na en enim er ka ermbii;ba onenjing.’

28 Pe en enim noman tuk piingii, GosOwundu eim ek ka eipi sinim wumbsipi, orung simba nge erim. Gos eimek yi nipi kindang kin, wumb tiłapeipi ei ek piingii.” 29 Pol ek ei nipiporu neng kin, Jura wumb en enimpunjung. Puk kin, wumb en enim ekopu, er monduk ninjing.

30 Kung ngii tał Pol eim ngii enditop to sim konu ełe, pep mołpu kin,wumb eim kin onjung wumb ei, oł kaerpi, ngopu mułum. 31 Pol eim Gossinim kanpi mołum ek ei nipi, wumbngopu, wumb Jiisas Krais Owundu einipi, ek dinga neng kin, wumb piin-jing. Wu endi opu, Pol ek to manikindmba pinerim mon!

ROM 1:1 245 ROM 1:15

Pol Mon RomWumbPołpu Kindim

Pol Mon Połpu Rom Wumb Konu EłeKindim Krais Nge Ek Se Andiłmin WumbNge Kongun

1 Na Pol, Krais Jiisas nge kongunwu, mon połup ngond. Gos na ekse andił wu to tonu kindpi mundum.Mondpu kin, na kindang, Gos eimnge ek ka ei nip to tor kindmbii, nipimundum.

2 Kumb ok, Gos ek keimi dinga nipipendim mił ei, eim ek nirim mił, eimnge ek keimi niłmin wumb, Gos ngeek ka mon ei, kun keimi mendpił nik.3 Gos kingam Jiisas Krais, Gos nge ekka eim kin nirim. Gos kindang opumei wu teltim ei, eim king Deipis ngekupam noł, tiłap ende ełe, tonu orum.4 Eim Gos erang kin, noman tuk guioł kun ka mołum ei, andan topu kin,peni ełe kindim. Kindpi kin, eim Gosnge kingam dinga sałim ei, Gos eimtukpu ełe erpi sipi, nga tonu konj sim.Jiisas eim sinim nge Owundu mołum.Gos eim Jiisas piipi kin, noman kasinim ngum. Ngopu kin, Krais kineim na ek se andił wu, nipi mundum.Mundang kin, wumb tiłap eipi eipi,konu orung orung wumb pei, eim kinpii gii nik, ekii sik yi erngii. 5 Gos nato tonu kindang ei, Jiisas nge nomandinga ełe, na kongun ngum. Ngangkin, na eim ek nip, tor kindip kin,wumb orung orung wumb tiłap peikopur, Gos nge ek ka pii gii nik, ekii sikerngii. 6 Ei enim yi mił ku, enim Romwumb, Gos to tonu kindpi mundangkin, Jiisas Krais nge wumb tiłap endepuk mołmun.

7 Yi mił ku, na mon ei połup kin,enimRomkonuwumbpei ngond. Gosenim noman ka ngopu, enim to tonukindpi mundang kin, eim nge wumbmułngii.

Nga sinim Erinjpin Gos kin,Owundu Jiisas Krais enim kin noman

ka ngopu, nin noman emin kangumba.

Wumb Ka Piik, Prei Erik Gos Ngungii8 Kumb se, na ek yi mił nimbii end.

Na enim piip kin, na Gos Krais Jiisaskin ka piip ngond. Nimbił erang,wumb konu orung orung pei wumbei piik kin, enim Jiisas Krais kin piigii ninjing ei piinmin. 9-10 Gos piinimei, na nipe ek ninj ei keimi. Eimpiinim, na noman tuk gui ełe dingakindip kin, eim kingam Jiisas nge ekka nip, tor kindip nind. Eim piinim,na kunum kunum, enim Gos kin preierip ngond. Na prei end ei, Gos eimnoman ełe, kunum endi, na enim kinombii ei, kapłi Gos piinim, na ombii.11 Nimbił erang, na enim mołmunkonu ełe, ombii ni piind. Na enim kinop, GosGui Ka epi ka nangumei, enimngumbii. Ngamb kin, enim nomantuk ełe dinga peng, pii gii nik, dingaerik mułngii. 12 Na ek pułe yi mił, napii gii ełe, enimpaki tumba. Nga enimpei pii gii ełe ei, na paki tumba ku. Yimił kunum endi, sinim ouni pii gii ei,dinga peng mułmun.

13 Na engnan noł, enim ei pii kunerngii ei, kunum kunum na enimmołmun konu ełe, ombii nip nip enj.Ba na andłam endi sinałim. Na yini piinj, enim wumb mołmun konuełe, na kongun enj mił, mong tang,enim Jiisas kin pii gii ningii ku. Yimił, wumb tiłap eipi wumb kopurpii gii ninjing ei, yi mił ku enim yierngii. 14 Nimbił erang, na Jiisas epiendi na ngo pendim epi ei, orungkindip wumb pei paki tumbii. Wumbkopur Griik ek niłmin wumb ni, ekeipi niłmin wumb ku; wumb kopurnoman ka wii seng, gerik piik niłminwumb, nga wumb kopur noman kasinerang kin, gerik piinarik mołmunku. Wumb pei kin, na Gos nge ek kani tor kindip paki tumbii. 15 Yi miłpeng, na noman tuk ełe dinga kindip,na enim Rom konu mołmun wumb yiku, Gos nge ek ka, na enim kin ni torkindip ngumbii ku.

Gos Nge Dinga Ei Eim Ek Ka

ROM 1:16 246 ROM 1:2716 Yi mił, Gos ek ka ei na ni tor

kindmbii ei, singambił sinand, mon.Nimbił erang, ek ka ei, Gos nge nomandinga yi erang wumb nii endi, Jiisaskin pii gii ningii wumb ei, Gos sipiorung simba. Kumb se Jura wumb,nga wumb tiłap eipi Griik wumb ku.17 Yi mił, Gos nge ek ka ei, Gos ngeoł kun ka ełim oł ei, peni ełe kindpi,sinim andan topu ngum. Ngang kin,ełe nge wumb pii gii ełe, tonu onum.Wang kin, nga pii gii ei, oł kun ka ołei, tonu onum ku. Gos nge ek ka okpułum ek ei, yi mił ninim.“Wumb nii endi Gos kin pii gii nim

kin, Gos wu ei kun ka pa nipikin, nga erang konj kunumkunummułmba.”

Gos Nge Popuł Kis Pii Gii NinenjingWumb Kin Ngumba

18-19 Yi mił, Gos nge noman popułkis sipi, epin mołum konu ełe, manimei peni ełe, wumb pei andan tum.Tang kin, wumb oł kis erik, nga ołkun ka pałim mił enarik. Nga Gosnge ek ka keimi ei to mani kindikenmin oł ei, Gos nge kumep kis ei,wumb tiłap ei kin tonu omba. Nim-bił erang Gos oł kun ka ei, wumbpei andan tum ei yi mił; Gos nge ołkun ka eim peni ełe kindim ei, wumbpiik kanik er mołmun. 20 Kumb okmendpił, Gos epi kanim kanim peieririm kunum ei, pepi wang kin, peakip yi ku pałim. Wumb pei, Goseririm epi peni ełe kindang kin, kanikpiik enjing. Erik kin, Gos nge oł kunka ni, noman dinga ei piiłangin kin,ba Gos kineniłangin mon. Yi miłerang, wumb pei en enim mong kiskanim kanim enjing; ba Gos kumbełe, koi enerngii mon. Erik kin,sin mong ei piinanmin, pa ninerngiimon. 21 Nimbił erang, wumb pei Gosmołum ei piiłmin; ba wumb ei, enenim Gos embe ambił tonu kindnen-jing kin, Gos ei Gos owundu mendpiłni piinarik kin, Gos kin noman ka piikngonałmin ku. Wumb en enim no-man ełe, wulu pupu kun pinerang kin,nga en enim noman tuk ełe, oł kis piki

topu emii er pałim. 22Wumb en enimnilkeng sik, yi ninmin, ‘Sin noman kawii pałim,’ pa ninmin: ba en enimnoman ełe, kun pinernang kin, wulupang nik mołmun. 23 Nga wumb enenim, Gos tiłang owundu ka wii sałimei, kulermba; ba konj kunum kunummułmba. Gos eim kin buł ngok, eimembe ambilk tonu kindnenjing mon.Ba en enim, Gos aki tok ya mani meiepi ku ni, ond ni, wu kułngii mił ni,kei mił ni, ka mił ni, wembii mił ni,epi wii ombu gos kend mił erik, ambiłtonu kindik, men tok ngok enjing.

Oł Kis Kanim Kanim24 Yi mił erang, Gos wumb ei kan

wiik topu en enim noman tuk nomanełe, erngii enjing oł kis kanim kanimpei ei, eranginnim. Wumbei, en enimnge ngenj ełe oł kis penj mułum oł ei,en enim kin yi enjing. 25Nimbił erangwumbei yimił ku, Gos nge ek ka keimiei si kindik, nga en enim ek kend tokpiik enjing? Wumb ei Gos epi erimepi ei embe ambił tonu kindnjing; bawumb ei, Gos mendpił mołum pułwueim buł ngok, embe ei ambił tonukindnenjing mon. Gos Owundu eimepi kanim kanim pułwu, sinim wumbsinim Gos eim embe kunum kunumambiłpi, tonu kindmin ei keimimend-pił.

26Yimił erang, wumb yimił enjing,Gos wumb ei kan wiik topu en enimnoman ełe erngii enjing oł kis penjkanim kanim pei enjing. Erik yi miłku, amb kopur en enim wenjing kinsi kindik kin amb eipi kin oł kis penjmułum ei enjing; ba en enim oł kunpim mił enenjing mon. 27 Pe nga wukombur yi mił enjing ku, wu kopuroł kun ka mił enenjing mon. Wukopur ei en enim nge embnjing ei sikindik, nga wu kopur eipi kin, oł kispenj mułum oł ei enjing. Wu kopurei, en enim noman tuk ełe, dup miłgur neng kin, oł kis kanim kanimpei penj mułum ei enjing. Yi mił ołkis enjing wumb ei, Gos kumbii kisowundu ngang singii.

ROM 1:28 247 ROM 2:928 Nimbił erang wumb ei, Gos nge

oł kun ka ei noman ełe ambił gii ni-narik. Nga ekii sinarik enjing wumbei, Gos kanpi, wiik topu mułang kin,en enim noman ełe erngii enjing ołkis kanim kanim penj mułum oł eienjing. 29-31Wumb pei noman tuk ełe,oł kis kanim kanim piki topu mołum.Wumb ei oł kun enarik; wumb eipikin oł kis erik; wumb eipi nge epiei, noman dinga kindik simin ni piik;wumb eipi kin opu orung erik; wumbeipi epi pei sałim wumb ei kin, kispiik, wumb eipi to konduk; wumb eipikin ekmił erik; wumb eipi kin ek kendtok epi sik; nga wumb eipi kin nomantuk dinga kis piik ngok; wumb eipi kinek kis dinga nik erik; wumb eipi kinek poł kis tok ni ngok; Gos kin nomankis piik, opu orung erik ngok, ek dinganik; nga wumb en enim embe ambiłtonu kindik; wumb en enim nomanełe sin sinim wumb ka wii pa nik;nga nipe oł kis kanim kanim pei konjermin ni piik; wumb erinjingmenjingnoł ei nge ek piik kin, ekii sinenjingku. Wumb en enim noman ka pinałimmon. En enim oł keimi ermin niłmin;ba ei kapłi enałmin mon. Nga wumbenenimmiyemendewumbkin kaimbsinałmin mon. Nga wumb eipi kinnoman ka piik ngonałmin mon ku.32 Wumb pei, Gos nge lo ek dinga eipiiłmin lo ek dinga ei, yi mił ninim.Wumb nii endi, oł kis yi nge enjingkin, wumb ei kolk kin, Gos kin kumepkis singii. Ba wumb en enim, epi kiskanim kanim pei er pangin kin, ngawumb eipi oł kis yi ku erangin kin,en enim ka piinmin ei, oł kis mendpiłpałim.

2Gos Nge Kos Piimba Konu Kun Ka

Mendpił Sałim1Yimił erang, enim Jura wumb pei,

wumb eipi kin kos erik ngok enminei, na enim endeim endeim kin eknip ngond. Ni ninim oł kis en ei,koi enenjii mon. Enim piinmin, enimwumb eipi kin kos erik ngołmun. Ełe

nge, en enim ekii se kos singii. Nimbiłerang, enim wumb eipi kin kos erikngołmun. Nga ni ninim oł yi ngeełin ku. 2Nga sin Jura wumb piinminei, Gos kos owundu kun ka pałim miłermba. Wumb ei oł kis enmin wumbei kin, Gos kumep kis ngumba. 3 Ngaenim Jura wumb en enim wumb eipikin, kos erik ngonmun; ba en enim ołkis yi mił enjing ku. Enim nipe ni pi-inmin? Enim Gos nge kos owundu eisi kindik kin, orung puk, wii mułngiimin? 4 Pe nga enim nipe ni piinmin?Gos nge noman ka wii owundu enimngonum ei, Gos enim kin kunum oltkinan kis kui ermołum. Nga Gos enimkin kumep kis sikir ngonanim mon.Gos nge oł kun ka ei nge, enim epiei wii mił ni piinmin min? Gos ngeoł kun ka ei nge, enim epi ei wii miłni piinmin min? Gos nge oł kun kaei erang kin, enim noman ei to aktungii nge erim ei, enim piinanminmin? 5 Ba enim nge noman tuk ei,kom ku mił dinga pałim. Peng kin,enim noman tuk ełe to ak tunenjing.Ełe nge, Gos kunum owundu kunumełe, Gos popuł kis sipi kin, nga kosowundu kun ka er ngopu, konu peniełe kindpi ermba ei, enim dup konukumbii kis owundu singii. 6 Sik kin,yi mił wumb nii endi nipe oł enjingmił oł ei nge, Gos mok topu kumepngumba. 7 Wumb kopur en enim ołkun ka minj erik punmun. Nga enenim Gos nge tiłang owundu ka wiiei, kongun dinga erik kin, kur kaniksingii. Sengin kin, Gos wumb ombunge embe ambił tonu kindmba. Ngawumb ei, noman konj kunum kunumkonj mułmun ei, kur kanik kin, singiiku. Wumb ei, Gos noman konj kunumkunum ei ngumba. 8 Ba wumb kopuren enim ngenj ełe, noman kulk kin,Gos nge oł kun ka ei ekii sinarik kin,buł ngok enmin wumb ei kin, Goskumep kis ngumba. Gos eim jiki pangkin, popuł kis sipi, kumep kis wumbei kin ngumba. 9 Kunum ełe, wumbpei oł kis enjing ei, ngenj kumbii kiskin, oł embin tui kis ei, enim kin tonu

ROM 2:10 248 ROM 2:24omba. Kumb se Jura wumb, nga ekiise tiłap eipiwumb, oł kis enjingwumbei minj, kumep kis singii. 10 Ba wumbnii endi, oł kun ka ełminwumb ei, Gosnge tiłang owundu ka wii ni, eim no-man emin ka ei ni, nga embe owundutonu kindiłim ei, Gos wumb ombu kinngumba. Kumb se Jura wumb tiłap,nga ekii se, torung wumb tiłap eipiouni ngumba ku. 11 Gos nge ningiłełe, wumb pei kanpi kin, su ende miłkindim.

12 Yi mił erang, torung tiłap eipiwumb ei, Gos lo ek Moses ngurumek ei sinenjing. Sinarik kin, Gos loek ei piinarik mulnjung wumb ei, enenim oł kis enjing wumb ei, Gos kospiipi, en enim sipi kin, dup konu ełekindang, am pungii. Ba Jura wumbtiłap ei, Gos lo ek Moses ngurum ek eisinjing. Ba wumb ombu, oł kis enjingwumb ei, Gos lo ek Moses ngurumwumb ei kin, Gos kos owundu piimba.13 Yi mił erang, wumb nii endi, Goslo ek Moses ngurum ek ei piinjing; baekii sinenjing wumb ei, Gos kin kunka mołmun wumb ei ninermba mon.Ba wumb Gos lo ek Moses ngurum ekei piik, ekii sik erngii wumb ei, Goswumb kun ka mołmun wumb nimba.14 Yi mił wumb tiłap eipi, Gos lo ekMoses ngurum ek ei sinenjing; ba enenim noman ełe, Gos lo ek Mosesngurumek ei piik, ekii sinimin kunumei, wumb en enim lo ek endi pinałim;ba en enim noman tuk ełe, lo ek miłpeng kin, en enim nipe oł erngii eipiiłmin. 15 Yi mił wumb en enimełmin oł ei, peni ełe andan tang kin,Gos lo ek wumb kongun erngii mił,en enim noman tuk ełe Gos mon połpendim. Pindang kin, wumb en enimnoman tuk gui ełe, yi mił ku peniełe, andan topu, keimi nipi ngołum.Nimbił erang, en enim noman tuk ełe,akmak erpi; nga kunumendi, en enimkos erpi ngołum. Nga kunum endi, enenim enjing oł ei kapłi nipi ngołumku. 16 Ei yi mił peng kin, Gos ek ka yimił ninim. Gos kunum owundu tonuomba kunum ełe, Krais Jiisas kin kosowundu piimba. Ei epi kanim kanim

wumb pei noman tuk ełe, koi er pałimepi ei kos piimba. Na Pol Gos ek ka eini tor kindind.

Jura Wumb Tiłap Lo Ek Ei Kapłi PakiTumba Ni Piiłmin

17 Ba enim yi mił ninmin, “SinJura Wumb.” Nga enim lo ek ambiłgii ninjing kin, ei en enim Gos kosowundu paki tumba, ni piinjing. Enenim embe ambił tonu kindik kin,sin sinim Gos nge wumb mołmun,ningii. 18 Enim Gos nge noman ełepiiłmin. Nga enim oł kun ka mił,kapłi ninjing ku. Nimbił erang Goslo ek ełe, enim piik sik, poru ninjing.19 Nga enim yi mił ni piiłmin, sin loek ełe, sin ek keimi pułe ei, sipinporu ninjpin. Nga sin kapłi ei, ningiłtumbun mołum wumb, andłam kunka andan to sipmin. Nga en enim yimił ni piinmin wumb ei, emii pałimkonu ełe mołmun wumb ei, sin tiłangmił, andłam andan to sipmin, ni pi-inmin. 20 Nga enim wumb nomankun pinałim wumb kin, wumb kangiambił kembis kin, ek mon andan tokngołmun wumb mołmun. Enim pi-iłmin, Gos lo ek ei ek keimi ni, nomandinga tuk pałim ek ei, piiłmin. 21Ngaenim wumb eipi, ek mon andan tokngołmun; ba en enim kin, ek mon ei,andan tok ngołmun min? Kunum ełe,enim lo ek ei ni tor kindinmin ei, enimwumb eipi nge, epi waning sinerngiipa niłmin; ba en enim, wumb eipi ngeepi waning siłmin min? 22 Nga enimlo ek endi yi mił niłmin. Wu eipi ngeembnjing ei, enim wu eipi ngundukenerngii, mon niłmin; ba en enimwu eipi embnjing ngundułmun! Ngaenim ek kend gos ei, wumb men toł-mun ei, enim noman kulermin mon,niłmin; ba enim wumb nge men ngiiek kend gos epi yi mił waning siłminmin? 23Nga en enim embe ambił tonukindik kin, ek yi mił niłmin. Sin Goslo ek ei sinjpin; ba enim Gos lo ekei ekii sinałmin mon. Ełe nge, enimGos embe to kis erik ełmin! 24Nimbiłerang, Gos ek ka kumb ok pułum miłyi ninim, “Enim Jura wumb Gos kin oł

ROM 2:25 249 ROM 3:10-13kis enjing oł yi nge, wumb tiłap eipioł ei kanik kin wumb ei, Gos kin ek kisnik, ek buł ambilk, yi ełmin.

25 Yi mił, enim Jura wumb Gos loek ei piik, ekii sinjing kin, kapłi enimngenj kopsik ełmin oł ei, pułe kunpimba. Ba enim Gos lo ek ei ekiisinenjing kin, kapłi enimngenj kopsikełmin oł ei, pułe ei wiimił pimba. 26Yimił, wumb tiłap eipi wumb nii endi,ngenj kopsik ełmin oł ei enałmin; baGos lo ek ei ekii sinjing, kapłi Goswumb ei kanpi kin, yi mił enim ngeJura wumb mił, ngenj kopsik ełmin ołei, ende mił ni piim. 27 Keimi, enimJura wumb Gos lo ek ełe, enim piiksinjing. Nga enim ngenj kopisnjingku. Ba enim Gos lo ek ei ekii sinenjingmon. Nga wumb tiłap eipi wumbngenj kopisnenjing wumb ei, Gos loek ei keimi ekii sinjing kin, wumb enenim enjing oł ei, enim Jura wumbkin kos erik ngungii. 28 Wumb niiendi, eim noman tuk ełe, Jura ngewumb tiłap keimi mił mulerim kin,wumb ei Jura wumb mendpił mon.Nga ngenj kopsik ełmin oł ei, ngenjtorung ełe epi mendpił, mon ku. 29Bawu endi eim noman tuk ełe, Jura wumułum kin, wu ei Jura wu mendpiłmułmba. Nga ngenj kopsik ełmin ołei, noman tuk ełe epi ei, lo ek ełemendpił mon. Epi ei, Gos Gui Ka ełeepi mołum. Wumb endi oł yi mił erimkin, wu ei wumb ningił ełe, wu nummulermba mon; ba Gos ningił ełe wunummułmba.

3Oł Kis Ei Erpi, Oł Kun Ka To Mani

Kindnermba, Mon!1 Jura wumb erpi, wumb tiłap eipi

wumb ei, to mani kindinmin miłnenj? Nga nipe epi ka endi erpi, Jurawumb ngenj kopsik ełmin oł ei tonuołum? 2 Kawukeiya! Pe Jura wumb,Gos kin epi kanim kanim paki tangkin, pei sinjing. Kumna mina ei yimił, Gos eim nge lo ek ka ei, Jurawumb ngang kin, tep ka erik mułngiinipi ngurum. 3-4 Nimbił erang, Jurawumb kopur Gos kin pii gii ninenjing.

Ba en enim oł kun pinałim mił eierik kin, Gos nge oł kun ka ei, tomani kindngii min? Ei mon mendpił.Gos endeim mendpił, ek keimi kun kakunum kunum niłim. Ba wumb pei ekkend tok niłmin. Gos ek ka kumb okmon poł pendrim ek ei, yi mił ninim,“Nim Gos ek niłin ei, ek keimi kun ka

pałiłim. Peng kin, wumb nimkos erik ngunjung kin, kapłinim dinga angkin kin, kos kunka erkin poru ninjii.”

5 Ba nipe mił sinim oł kis ełmin ołei erang kin, Gos oł kun ka mołumei, andan tang kenmin min? Sinimnipe ek nimin? Ek ei Gos oł kun kaenarpi kin, sinim kin kumep kis kunpinałim mił ngumba min? Na wumbendi mił ya mei wu, noman ełe ekiisip ek yi nind. 6 Ei mon mendpił! PeGos eim kun kamulerim kin kapłi ngaeim nipe mił erpi, ya mei wumb peikos owundu piipi, mok topu, eipi eipikindmba?

7 Ba na nam ek kend top ninj kin,kapłi Gos nge ek keimi mendpił eipeni ełe tor omba. Ełe nge, Gos ngeembe owundu ei, owundu mendpiłtonu omba. Nimbił erang na wu oł kiseł wu? Nga nipe na kos piip kumepkis ngang simbii? 8 Pe sinim ek yimił nimin? “Kapłi sinim oł kis eraminnemin kin, kapłi oł kun ka ei, tonuomba.” Kapłi oł ei sinim ermin min?Wumb kombur sin kin ek buł morungninmin wumb yi ninmin; ba ei ekkend to ninmin. Wumb ei en enimdup konu kumbii kis ei kapłi singii. Eioł kun ka mendpił.

Wumb Endeim Eim Kun Ka MulałimMon; Wumb Pei Oł Kis Ełmin

9 Pe nga sinim nipe ni piinmin? Pesinim Jura wumb tiłap mołpun kin,wumb tiłap eipi ei to mani kindminmin? Ei mon mendpił. Nimbił erangna ek yi mił nip poru ninj. Sinim Jurawumb tiłap ni, wumb tiłap eipi ounipei, oł kis dinga ei ambił gii nipi tomani kindangmołmun. 10-13Gos ek kakumb ok pultum ek ei yi mił ninim.“Wu endi oł kun ka ełim wu endi mo-

lałim, mon mendpił! Wu endi

ROM 3:14 250 ROM 3:27Gos nge oł kun ka ei, piinałimmon. Nga wu endi Gos mołumni piipi kin, kur kinałim monku. Wumb pei Gos nge oł kunka ei buł ngunjung. Ngok kin,en enim Seisen nge andłamkis ełe punjung. Wumb en-deim eim oł kun ka enerimmon. Wu endeimmendpił miłmon. En enim num goltumei, wumb kułii kui tonmuntukpu ełe, aki mił to sałim.Wumb en enim gupu anmbiłełe, wumb eipi kin ek kend tokngołmun. En enimgupungenjmandring ełe, wumb kin amek kis mendpił tuk sałim ei,wembii kis kum keming mił,wumb to kondułum epi ei, yimił ełmin. 14 Wumb en enimgupu ełe, ek mił enmin ni, ekkis penjmołumei, en enimkinpiki topu mołum. 15Wumb enenim sikir puk kin, wumb eipito kundangin kin, miyem kuiba nge punjung. 16 Wumb enenim konu orung orung pun-jung konu ełe, wumb eipi tokis monduk kin, ngenj kumbiikis ngunjung. 17 Wumb enenim noman emin ka sengmolk kin, pungii nge oł ei,enałmin mon. 18 Wumb enenim Gos kin mund mongkularik kin, Gos kin pii kunenarik kin, nga Gos nge embeambił tonu kindnałmin ku.”

19 Pe sinim yi ni piinmin. Gos lo ekei, Jura wumb ni ngurum ei, wumb niiendi Gos lo ek ei piik kin, mandringmulk wumb ei kin nirim. Yi mił nengkin, wumb endeim kapłi yi ninermba,‘Namwumbkunkamendpiłmoł,’ nin-ermbamon. Bawumbyamanimei ełewumb ei, Gos ningił ełe oł kis kun kapinałimmił oł ei, pei enjing. Wumbei,Gos kin kumep kis singii. 20Nimbił ołerang wumb endi eim Gos lo ek nirimmił erpi, ekii sipi kin, Gos ningił ełewu kun ka mulermba mon. Nimbiłerang, Gos lo ek ełe ei, sinim pei oł kisełmin oł ei, andan to tor kindnim.

Gos Kin Pii Gii Ninjing,WumbKunKaMołmun

21Ba pe Gos nge oł kun ka oł ei, peniełe tor wang kin, wumb pei keningiinge om. Ei nge lo ek ełe kin ekiisipi onerim mon; ba andłam eipi miłom. Yi mił ku, lo mon ek ei nin,Gos nge ek mon ni, tor kindiłminwumb ei kin ouni Gos nge oł kun kaoł ei nge, ek kun ka ni tor kindiłmin.22 Gos oł kun ka ei yi mił, wumb niiendi Jiisas Krais kin pii gii ninjingkin, Gos wumb ei kin kun ka mołmunwumb, ni kaninim. Jiisas wumb peieim kin pii gii ninjing wumb ei Gosek yi mił nim. Nimbił erang wumbpei Gos ningił ełe, wumb eipi eipi miłmolałmin mon; wumb ei ende miłmołmun. 23 Nimbił erang wumb peioł kis minj erik kin, nga sinim Gosnge oł kun ka tiłang owundu ei sinsinim kin kapłi enermin mon. Sinsinim Gos kin mandi molałmin monku. 24 Ba Gos wumb pei eim kaimbsipi, noman ka ngopu erim ei, wumbGos epi ka wii ei top enenjing mon;Gos wii ngum. Ei nge Krais Jiisassinim eim kin pii gii ninjpin wumbei, Gos eim sipi, orung sim. 25 GosJiisas Krais sinim kin ya mani mei ełekindim. Kindang opu kin, Jiisas eimond peri ełe kołpu, eim miyem beintopu, sinim wumb oł kis enjpin oł ei,kil ngopu, si kindmba nge om. Ełenge Krais kin pii gii ninjing wumb eimendpił, kil ngopu sipi orung sim.Seng kin, eim oł kun ka sinim kinandan topu ngum. Ngang kin, kumbok Gos eim wumb oł kis enjing ei, Goskanpi kui erpi, wiik topu kunum oltkinan mułum. Nimbił erang Gos eimwumb ei eim kin, noman ak tungiimin mon ni piipi kin, kui er mołum.26 Ba pe Gos nge oł kun ka ełe ei peniełe kindpi kin, sinimmeiwumbandantum ei nge sinim piinmin. Piipin kin,Gos eim mendpił kun ka mołum. Penga wumb nii endi Jiisas kin pii giiningii ei, Gos wumb ei kin, yi ku ‘Kunka mołmun wumb’ nimba.

27Penganipe epi endi pimkin kapłisin sinim embe ambił tonu kindmin?

ROM 3:28 251 ROM 4:13Ei epi endi mon; Gos epi endi ei ondungopu poru nim. Nipe epi endi eiondu ngum? Lo ek ełe ekii sinmin eimin? Ei mon mendpił! Yi mił pengkin, wumb Jiisas kin pii gii ninjing ei,epi ei nge mendpił. 28 Ba sinim yi miłni piiłmin. Wumbendi Jiisas kin pii giiningii ełe mendpił, Gos wumb ei kin,‘Kun ka mołmun’ nimba. Ba wumbJura lo ek ełe mendpił, ekii sik erngiiełe mon. 29 Mine Gos ei, Jura wumbtiłap nge mendpił, Gos min? Gos ei,wumb tiłap eipi nge, Gos yi ku min?Ei keimi, Gos ei wumb tiłap eipi ngeGos ku. 30 Yi mił keimi, Gos endeimmendpił mołum. Gos eim kapłi erangkin, Jura wumb ni, wumb tiłap eipipei ouni, Gos kingam Jiisas kin pii giininjing wumb ei, Gos wumb ei kin,‘Kun ka mołmun wumb,’ nimba. 31 Yimił peng piipin kin, sinim Jiisas kin piigii nimin oł ei, Jura lo ek ei, to manikindmin min? Ei mon mendpił! Bapułe eipi yi mił, sinim pii gii niłmin ołei, Jura lo ek ei keimi nipin kin, ambiłgii nimin.

4Gos Eiparam Oł Kun Ka EłimWu Nim

1 Pe nga sinim nge kupenjpinEiparam ok mułum wu ei, sinim moł-mun mił yi mułum. Yi mił peng kin,sinim eim kin nipe ek nimin? 2 Yimił, keimi Eiparam lo ek ełe ekii siłimpim kin, kapłi ełe nge eim, wu kunka tonu opu mułum ei, eim kapłi eimembe ambił tonu kindmba. Ba Gosningił ełe, eim embe kapłi ambił tonukindnermba mon. 3 Yi mił, Gos ek kaei nipe ek mił ninim? “Eiparam Goskin pii gii nirim ełe nge Gos Eiparamwu kun ka mołum,” pa nirim. 4 Penga wumb nii endi kongun ermba ei,eim kumep simba kumep ei, epi kawiiendi wii sinermba mon. Ba kumep ei,eimkongun erimmił, kumep sim. 5Bawu nii endi lo ek ełe kongun enerimba wu Gos kin pii gii nirim wu ei, Goseim wu ei oł kis erim wu ei oł kunka ełim wu nimba. Nimbił erang wuei, eim Gos kin pii gii nirim ełe nge,Gos wu ei je kun ka nipi mundrum.

6-8 Yi mił ku wu endi lo ek ełe ekiisinerim; ba Gos wu ei kin wu kun kanimba. Deipis wu ei kin yi mił nirimku. Deipis wu ei ka piyangłi nirim.Deipis yi mił nirim, “Gos wumb pei oł

kis kil ngopu si kindpi panditum wumb ei ka piingii. GosOwundu wu endi kin oł kispinerim kin wu ei eim kapiyangłi,” nirim.

9 King Deipis ok nirim ek ka ei,wumb nii endi ka piingii ei, Jurawumb tiłap ngenj kopsik ełminwumbei kin, mendpił ngumba min? Minorung wumb tiłap eipi wumb ngenjkopsinarik ełmin wumb ei kin, ounika piik singii ku min? Sinim piikun ermin! Sinim yi nipin nipin en-jpin, Eiparam Gos kin pii gii nirim ełenge, Gos Eiparam kin kun ka ełim wunipi mundrum. 10 Kunum nenj GosEiparamkinwukunkanirim? Kunumełe eim ngenj kopisnerim kunum ei,min eim ngenj kopsim kunum eimin? Keimi, eim ngenj kopisneririmkunumei Gos Eiparamkin ‘Wukan ka’nirim. 11 Eiparam ok Gos pii gii nirim.Nirim ełe nge, Gos eim kin kun ka nipimundum. Mundang kin, jep oł wumbkeningii ni epi eim ekii se ngenj kop-sim. Pe nga Eiparam sinim wumb Goskin pii gii nik kin, ngenj kopisnenjingwumb ei nge kupenjpin. Yi mił ku,sinim Gos kin pii gii ninjpin wumb ei,Gos sinim kun ka mołmun wumb panimba. 12 Eiparam eim wumb ngenjkopsik ełmin wumb ei nge, kupenjingmił mołum ku. Ba nga wumb ngenjkopsiłmin ei nge minj mon. Eiparameim ok Gos kin pii gii nipi kin, ekii sengenj kopsirim. Wumb ngenj kopsikełmin wumb ei kupenjing, Eiparamok erim mił ei pii gii nik kin, ekii sikenjing ku.

Wumb Gos Kin Pii Gii Ninjing Ełe NgeOk Gos Ngumbii Nirim Epi Ei Ngang Singii

13 Yi mił, Gos eim Eiparam kin ku-pam noł ok ek dinga nipi ngumbiinirim ei, ya mani mei pei ngumbiinirim. Gos ek dinga Eiparam kinnirim ek ei, lo ek ełe tonu onerim

ROM 4:14 252 ROM 5:1mon! Ba Eiparam Gos kin pii gii nirimei nge, Gos Eiparam wu kun ka nipimundum. Yi mił peng kin, Gos eimEiparam kin dinga ek nirim mił yieririm. 14Ei yimił, wumbpei lo ek ekiisiłmin wumb ei, Gos epi dinga nirimepi ei singii kapłi, ba pii gii ei wii mił,pimba. Nga yi ku, Gos Eiparam kinek dinga nipi pendrim ek ei, wii miłpimba ku. 15 Ei yi mił peng kin, Goslo ek ei erang kin, Gos nge popuł kiswumb kin tonu omba. Ba lo ek endipinełang kin, kapłi wumb endi lo ekendi to kis enim pa ninełangin mon.

16 Yi mił erang kin, puł ełe ngewumb Gos kin pii gii ninjing wumbei, Gos epi ngumbii nirim mił epiei, ngumba. Ngang kin, Gos eim ekdinga nirimmił epi ei, Gos nge nomanka ngołum ełe nge mendpił, keimitonu omba. Ełe nge mong keimi ekdinga ni pendrim ek ei, dinga pengkin, Eiparam kupam noł pei kin ekiise tonu omba. Ełe nge lo ek ekiisik ełmin wumb ei nge minj mon;ba wumb pei, Eiparam kin ekii sikkin, Gos pii gii niłmin ełe nge mend-pił. Eiparam eim sinim pii gii nin-jpin wumb ei nge kupenjpin mendpiłmołum. 17Yi mił, Gos ek ka ok ni pen-drim mił, yi nim. “Na nim Eiparamwumb tiłap eipi eipi pei ernjing mił,enim se mundunj,” pa nirim. Ekdinga nipi pendrim ek ei, Gos ningiłełe dinga pałim. Peng kin, EiparamGos kin pii gii nirim ei, Gos wumbkulnjung wumb ei nga si kindang kin,konj molk kin tonu ongii nge Gos.Gos ek neng kin, ełe ok sinerim epiei, Gos ek piik kin, ełe tonu onjung.18 Eiparam eim wu tukui ni, kangiłendi mengnermbii ni piinerim mon;ba eim Gos kin pii gii nipi, kui ermułang kin, Gos ek keimi ok nirimmiłei, tonu omba ni piirim. Yi mił, wumbandłam kanik poru ninjing ei mił,Eiparam Gos kin pii gii dinga nirimnge kui er mułang kin, Gos ek nirimmił, eim kapłi ermba. Pe Eiparam Goskin pii gii nirim ei, Gos ek yi nirimmił, “Nim nge kupanim noł pei, yi mił

tonu ongii.” 19Nga Eiparam eim kungngii pei 100 mił mułum ei, eim wutukui mendpił mołpu kin, eim ngenjkułmba mił erim. Nga ambim Serayi ku tukui mołpu kin, ngenj kułmbamił erim ku; ba Sera eim kangił endimingnerim mon! Eiparam ełe ngeni piipi kin, ba eim Gos kin pii giidinga peng kin, wakin tunerim mon.20 Nga Eiparam Gos ek dinga nipi,pendrim mił ni piipi kin, eim nomantał pinerang kin; eim pii gii ei ouruneng kin, wakin tunerim mon. Yierang kin, Eiparam eim Gos kin piigii dinga nipi kin, eim Gos kin nomanka piipi kin, Gos embe ambił tonukindim. 21Nimbił erang, Eiparam eimnoman dinga piirim ei, Gos ek keimidinga nirim mił ei, kapłi keimi ekiise ermba ni piirim. 22 Yi mił erangkin, Gos Eiparamkin ek yi nirim, “Nimwu kun ka mołun.” Ełe nge EiparamGos kin pii gii dinga nirim. 23-24 Baek ei, Gos nge ek ka ełe Eiparam kinni piirim. “Eim wu kun ka mołum,”ni piirim. Ba Gos ek ka ei Eiparamkin mendpił ninanim mon. Ba Gosek ka ei sinim kin ouni ninim. Sinimnge pii gii ei, Gos eim Jiisas sinim ngeOwundu tukpu ełe, nga konj tonu sim.Ełe nge Gos ni piipi kin, sinim wumbkun ka ełmin wumb ni piirim ku. 25Yipiipi kin, Gos Jiisas sinim kin, ya manimei ełe kindang opu kin, ond peri ełekołpu kin, nga eim miyem sinim ołkis enjpin ei kil ngum. Gos nga Jiisassipi tonu seng kin, nga konj mołum.Yi mił erang kin, Gos sinim pii giininjpin wumb eim ningił ełe ‘Kun kamołmun,’ wumb nimba.

5Sinim Pii Gii Wumb Gos Kin Kun Ka

Mołmun Wumb Nimba1 Pe yi mił erang, sinim Gos kin

pii gii ninjpin ełe nge, Gos sinim kinkun ka mułmun, ninim. Yi mił erang,pe sinim Gos kin noman emin pengmołamin kin, sinim nge Owundu Ji-isas Krais eim oł ei nge erang kin,sinim pii gii wumb kin tonu om.

ROM 5:2 253 ROM 5:162 Krais Jiisas eim endeim mendpił,andłam ełe aki tang kin, sinim kapłiGos kin eimnomankangołumełe, tukbin konu ełe, sinim pe mołmun. Penga sinim ka piipin, Gos ngopun kin,kui er mołamin kin, Gos nge tiłangowundu ka wii ei, eim kin ouni siminni piipin kin, kui er mołmun. 3 Penga, sinim epi ei minj, ka piinerminmon. Ba sinim oł embin tui kanimkanim sinim kin tonu omba ei kin, kapiimin ku. Nimbił erang, sinim piin-min, sinim oł embin tui ei erpi kin,sinim noman dinga ngang kin, sinimkapłi angpin, dinga kindpin, er moł-mun. 4 Nga sinim noman dinga pengmułamin kin, kapłi sinim wumb ołembin tui tonu wang kin, dinga angkmołmun oł ei mił, mułmun. Mołpunkin, sinimoł dinga angkmułmun, oł einge pim kin, kapłi sinim Gos ngumbiinirim mił, epi ei simin ni piipin kin,kui er mułmun. 5 Nga sinim Gos kinpii gii nipin kin, kui ermołmun ei nge,sinim singambił piinermin. Nimbiłerang, Gos eim noman ka wii ngangkin, sinim kin noman ełe kindang ei,piki tum. Tang kin, Gos eim nge GuiKa ei sinim paki topu kin, wii ngum.6 Kunum ełe, sinim dinga pinerimkunum ei, kun mendpił, Gos Kraiskin, Krais ya mani mei ełe opu, ondperi ełe kołpu, eim sinim mei wumbpei Gos buł ngopun kin, oł kis enjpinwumb ei, Gos sipi orung sim. 7 Na yini piind. Wu endi mołpu, wu kun kaendi kin kołpu kin, paki tumbii ni, no-man to piinim; ba eim kapłi enermbamon! Yi peng kin, wu wumb endeimendeim ni molk, en enim nge nomandinga kindik kin, kapłi erang, wu kaendi kin kolk kin, paki tungii. 8 BaGos eim noman ka wii ei, sinim kinandan topu ngum. Ngang kin, kunumei sinim oł kis piram er mułamin kin,Krais opu, eim ond peri ełe kołpu kin,sinim oł kis enjpin ei, kil ngopu sikindim. 9 Yi mił erang kin, pe Kraiskołpu kin, eim miyem sinim oł kisenjpin ei, kil ngum. Ngang kin, peGos sinim kun ka mołmun ninim. Yimił, sinim piinmin ei Krais sinim paki

tang kin, Gos popuł kis ni, kumepkis ei, sinim kin tonu onermba, mon!10 Yi mił, sinim ok Gos kin opu orungwumb mił mulnjpun kin, kunum ełe,Krais kołpu kin, sinim oł kis enjpin ei,kil ngum. Ełe nge, Krais eim sinimGoskin sipi, nga orung seng kin, pe sinimGos kin noman ende sepin mołmun.Krais nga angpi, tonu opu kin, konjmołum. Ełe nge, sinim yi mił ku, eimnoman konj ngang kin, sinim eim kinouni konj mułmun. Mułamin kin, Goseim kos owundu ei, sinim kin tonuonermba mon. 11 Ei yi mił mendpił,mon! Ba, sinim nge Owundu JiisasKrais eim erang kin, sinimGos kin ngaorung sim. Ełe nge, sinim Gos kinnoman ka pii ngonmun.

Andam Kułum Ba Krais Konj Mołum12 Yi mił erang, wu endeim Andam

oł kis erim ełe nge, oł kis mani meiełe tonu om. Wang kin, oł kis oł ei,wumb pei kułngii oł ei, pepi kin, tonuom. Wang kin, oł kis oł ei, wumb peikułngii oł ei, pepi kin, om. Yi miłerang kin, wumb pei oł kis enmin ełenge, wumb pei koltmun. 13 Yi mił,oł kis enjing oł ei, ya mani mei ełeok pim. Nga ekii se, Gos lo ek Mosesngurum. Ngang kin kapłi, ba Gos loek mulełang kin, wu endi mołpu, wuendi kin, nim oł kis yi en, pa ninełang.14 Ba Andam mułum kunum ei pupu,Moses kunum ełe, wumb pei mul-njung ei, kolk minj punjung. Wumbeipi pei, Andam oł kos erim oł endemił, enenjing; ba wumb ei pei oł kiseipi mił erik kin, kulnjung ku.

Nga wu Andam eim jep epi endiKrais ekii se omba, yi mił mułum.15 Ba Gos epi ka wii ei, wumb pei wiingopu epi ei kin, Andam oł kis erimei kin, epi ende mił mon. Ei keimi,wumb pei wu endeim Andam oł kiserim ełe nge wumb pei kulnjung; baGos noman ka, wumb pei wii ngum ei,owundu mendpił. Gos eim noman kangopu ni, epi ka wii ełe nge, wumbpei wii ngurum ei, Krais Jiisas kintonu opu kin, wumb pei paki tum.16 Gos epi ka wii wumb pei wii ngum

ROM 5:17 254 ROM 6:10epi ei kin, wu endeim Andam oł kiserim ei kin, epi ende mił mon. Yimił, wu Andam endeim kin oł kis eitonu wang kin, wu Andam Gos kosowundu piimba kunum ei, wu ei amba. Nga yi mił, wumb pei oł kis enjingku; ba Gos epi ka wii, wumb pei kinwii ngang kin, Gos wumb ei kin, kunka mołmun, nimba. 17 Ei keimi, wuendeim Andam eim oł kis erim. Ełenge, wumb koltmun oł dinga ei wumbpei tonu wang kin ełe nge, wumb peito mani kindnim. Kapłi yi mił ku nga,wu endeim Jiisas Krais kin, wumb peiGos nge noman ka ngołum ni, epi kawii ei wii ngołum epi ełe nge, Gossinim wumb kun ka niłim ełe nge,sinim wumb king mił, tep er mułmba.

18 Yi mił erang kin, wu endeimAndam oł kis erim ełe nge, kumepkis wumb pei sik kin, kułngii. Yi miłku, wu endeim Krais eim oł kun kaerim ełe nge, wumb pei oł kis enjing,eim kil ngopu, si kindpi kin, nomankonj ngurum. Ngang kin, wumb sikkunum kunum konj mułngii. 19 Yierang, Andam Gos ek ekii sinerim ełenge, wumbpei kin oł kis oł ei tonu om.Yi mił ku, Krais Gos ek ekii sirim ełenge, wumb pei Gos kin wumb kun kamołmun, nimba.

20 Pe nga, Gos lo ek wumb ngurumei erang kin, wumb en enim oł kiserik mił ei, owundu mendpił tonuom. Ba Gos nge noman ka ngopuei, wumb oł kis enjing oł ei, to manikindim. Kindang kin, Gos nge nomanka ngopu ełim oł ei, owundu mendpiłtonu opu pim. 21 Yi mił peng kin,wumb oł kis ełmin oł ei, dinga kispeng kin, wumb koltmun oł ei kin teper mołum. Ei yi mił ku, pe Gos nomanka ngopu erang kin, sinim Gos kinoł kun ka er mołmun. Mołamin kin,sinim Owundu Jiisas Krais kin, sinimnoman konj kunum kunum mułmunnge nipi ngurum. Ngang kin, Gos ngenoman ka ngopu ei, dinga owundutonu opu kin, tep er mułmba.

6Oł Kis Ełmin Oł Ei, Sinim Kulnjpun Ba

Sinim Krais Kin Konj Mendpił Mołmun1 Sinim nga nipe ek nimin? Sinim

oł kis minj er moł pamin kin, Gosnoman ka wii ei, tonu owundu mend-pił omba. Sinim ek yi mił niminmin? 2 Ei mon mendpił! Sinim oł kisełmin oł ei, sinim kulnjpun. Ei nge,sinim nimbił erpin kin, nga oł kis ermołpun bin? 3 Sinim Krais Jiisas kindambiltpin ende pupun, noł pinjpinkin, kunum ei, sinim Krais kin ounikołpun kin, eim kin ende noł pin-jpin. Enim ei piinanmin min? 4 Sinimnoł pepin ngunjpun kin, ei pułe yimił, sinim Krais kin dambiltpin endepupun, kulnjpun. Pe nga, Gos eimKrais kin, sinim ouni tukpu tum. Tangkin, Krais kołpu, nga Arim Gos eimdinga wii eim sipi, angpi tonu opu,nga konjmołum. Mułang kin, sinimyimił ku, nga sinim angpin tonu opun,nga noman konj sipin, er endmin ku.

5 Yi mił, sinim Krais kin dambiltpinende pupun, eim kułum mił, sinim yimił ku, kułmun. Keimi, yi mił ku, ngasinim eim kin ende pupun kin, eimkonj tonu om. Sinim yi mił ku, konjtonu opun mułmun. 6 Yi mił erang,sinim piinmin ei, sinim ngenj nomanok nge ei, Krais kin ouni, ond periełe nil to pendinjpin. Yi mił erang,sinim ngenj ełe oł kis ełmin oł ei nge,dinga sinim kin ambił gii ni mułumei, si kindpi kin, poru nimba. Yi miłerang, oł kis ełmin oł ei, sinim kin,nga ambił gii ni, tep enermba mon.7Nimbił erang, wumbendi kołpuporunim ei, nga oł kis dinga ełe, wu eiambił gii nga ninermba, mon! 8 Basinim Krais kin ouni kulnjpun kin,kapłi nga sinim pii gii nipin, Kraiskin ouni nga, konj kunum kunummułmun. 9 Nimbił erang, sinim yi nipiimin ei, Krais kołpu, nga angpi tonuopu kin, konj mołum. Mołpu kin, ngakulermba mon. Wumb koltmun ołdinga ei, nga Krais kin to mani kindpikin, tep mulermba, mon! 10 Yi mił,Jiisas kułum oł ełe nge, yi mił Jiisaswumb oł kis ełmin oł ei nge, dinga tomani kindpi kin, kunum endeim minjkołpu, poru nim. Ba pe akip, Jiisas eim

ROM 6:11 255 ROM 6:23noman konj mołum ełe nge, kunumkunum Gos embe ambił tonu kindpi,mołum. 11 Yi mił ku, enim komb sepiingii ei, en enim oł kis ełmin oł ełekin, kołpun mołmun. Pe oł kis dingaei, enim kin nga ambił gii ninanim,mon! Ba akip, enim Krais Jiisas kindambiltik ende puk kin, Gos embeambił tonu kindpin kin, konj kunumkunummołmun.

12 Pe nga, oł kis ełmin oł ei, enimkan wiik tangin kin, enim ngenj ełe,ambił gii nipi, nga tep enermba, mon!Yi mił peng kin, enim ok nge ngenjnoman ełe oł ei, nga ekii sinerngii,mon! 13 Nga enim nga simb angiłnin, epi ei, nga wak tangin pupu kin,oł kis nge oł ei, ekii sik kin, kapłioł kis nga enerngii, mon. Ba enimnge noman, kin simb angił ni, epipei, Gos kin ngungii. Yi mił, wumbendi Krais kin kołpu kin, nga tonukonj mołpu kin, noman konj simba.Seng kin, nga sinim nge simb angiłni, epi pei Gos ngumun ełe nge, Gosnge oł kun ka oł ei, erik kin, molkpungii. 14 Pe yi mił, oł kis ełmin ołei, nga enim kin dinga kindpi kin, tepnga enermba mon. Nimbił erang, peenim lo ek ełe nge kos owundu ngopuei, mandring mulałmin mon; ba enimGos nge noman ka ngołum ełe nge,mandring molk pungii.

Wumb Oł Kun Ka Kongun Wii Ełmin15 Yi mił, pe sinim nimbił oł er-

min? Sinim lo ek ełe nge, kos owundungopu ei, mandring pupunmulenjpinkin, sinim kin nga tep enerim mon;ba Gos noman ka ngołum ei, sinimmandring pupun mulnjpun kin, kapłisinim oł kis nga ermin min? Ei monmendpił! 16 Ei keimi, enim ei piinan-min min? En enim nge ngenj nin, epiwu eipi kin, ek ekii sik erik kin, wuei, en enim tep er mułang kin, kapłiwu ei kin, enim kongun wii wumbmiłmułngii. Ei yi mił ku, enim oł kisełmin oł ei kin, kongun wii wumb miłmułngii. Molk kin, enim kułngii oł eisingii ku. Min mon pim kin, enim Gosnge oł ekii sik kin, Gos eim kin kongun

wiiwumbmił, kun ka ermułngii. 17BaGos kin noman ka piik ngungii. Okenim oł kis ełe kin, kongun wii ermulnjung. Ba akip Gos eim enim sipiorung seng kin, eim kin mandringmołmun. Mołangin kin, enim nomantuk ełe Gos ek keimi kun ka ekii sikkin, puk er mołmun. Ełe nge, enimGos kin ka piik ngungii. 18 Pe Gosenim oł kis ełmin oł ei nge, kan ngopendnjing ei, si tor seng kin, enim wiimolk kin, Gos nge oł kun ka ełmin oł einge, kongun wii er molk pungii. 19Naenim dinga sinałmin mei wumb kin,ek yi mił nind. Nimbił erang, enimdinga sinałminmei wumb noman ełe,ekii sip nind. Ei yi mił, ok enim ngengenj orung nin, epi sipik, noman oknge oł penj oł ei, kongun wumb wiimił mulnjung kin, enim oł kis penj peipei enjing. Yi mił erang kin, pe enimngenj orung nin, epi pei ei sipik, ołkun ka oł ełe kin, kongun wii wumbmił ngok erngii. Erik kin, enim Gosnge oł kun ka oł konj mendpił, tonuwang kin, mułngii.

20 Yi mił, ok kunum ei, enim oł kisełmin oł ei, kongunwii erikmulnjung.Kunum ei, enim oł kun ka oł ei, kanngunerim, mon; ba enim oł ei kin,wii mił mulnjung. 21 Ba kunum endi,enim oł kis ełmin oł ei, nipe epi kaendi siłmin ei nge, akip enim singam-bił sinmin? Pe enim oł kis enmin ołei nge, kumep ei enim kułngii. 22 Bape, Gos enim oł kis nge, kan ngii miłmulnjung ei tor sim. Sipi kin, sinimGos eim nge kongun wii wumb miłmundum. Ełe nge, epi pułe yi miłtonu onum. Wang kin, enim oł kun kaer molk kin, nga ekii se noman konjsingii ei, kunum kunum molk pungii.23Yi mił, oł kis ełmin oł ei nge, kumepei kułngii. Ba Gos eim nge epi ka wiiei, sinim wii ngum epi ei, noman konjkunum kunum mułmba. Noman konjei, Krais Jiisas sinim nge Owundu kintonu om.

7Wu Amb Siłmin Ek Ekin Endi

ROM 7:1 256 ROM 7:151 Engnan noł, na ek ei nip enim

ngond ei, enim lo ek ełe piiłminwumbkin nind. Kunum ełe, wu endi konjmułmba kunum ełe minj, wu ei loek ełe mandring mołpu kin, tep ermułmba. Enim ei piinanmin nimin?2Kapłi yi mił, amb endi wu pang, wamkonj mułum kin, kapłi lo ek ei, ambkin wam dambiltpi ende kindnim. Bawam kułum kin, kapłi lo ek ei ok seende kindim lo ek ei, nga wu amb tałei, se ende kindnanim mon. 3 Yi mił,pe amb endi eim wam konj mułangkin, eim wam mani kind si kindpipupu kin, wu eipi endi pum kin, ambei eim oł kis erpi kin, wam kin kunka mulałim mon. Ba amb eim wamkułang kin amb ei, lo ek ei, eim ambiłgii ninermba mon. Eim wii mułmba.Mołpu kin, amb ei, eim nga wu endieipi pumkin, eimoł kis enermbamon.4 Yi mił ku, engnan noł, enim Kraiskin dambiltik ende punjung. Kunumełe, enim lo ek ełe kulnjung. Kułanginkin, lo ek ełe, enim nga ambił giininerim mon. Ei yi mił, enim wueipi kin puk mołmun. Enim wenjingmił Krais eim tukpu ełe, tonu angpiopu kin, nga konj mołum. Mołangkin, sinim Gos eim nge oł kun ka ołei, er mołamin kin, mong mił topuerang kin mułmba. 5 Yi mił ku, okkunum ełe, sinim noman ngenj oknge oł kis ełe, tonu wang kin, ekiisipin er mulnjpun. Nga kunum ełe,lo ek ełe erang kin, sinim oł kis ngapei tonu wang kin, er mulnjpun. Ełenge, sinim ngenj ełe, kongun er pangkin, sinim kułmun oł ei mong miłtopu, ei sinim kin tonu om. 6 Ba akip,sinim kułamin kin, lo ek ei, sinim ngaambił gii ninanim, mon! Sinim wiimił mołmun. Nimbił erang, sinim okkunum endi ei, lo ek dinga ei, sinimkan ngo pendim. Ba pe, sinim kongunenmin ei, sin noman tuk konj ełe ngeenmin. Ełe nge, sinim lo ek mon oknge ełe, ekii sinanmin mon. Ba pe,sinim Gos Gui Ka nge oł konj ei, sinimandan tang kin ekii sinmin.

Jura Lo Ek Kin Oł Kis Ełmin Ek Kin

7 Pe nga, sinim nipe ek endi nimin?Jura lo ek ei, oł kis nimin min? Eimon mendpił! Ba lo ek ei, na ołkis oł andan tunenełang kin, na kapłipiinenełamb. Ei yi mił, lo ek yi ninim,“Nim wu eipi nge epi ei, bun bunkulenjii mon.” Yi mił ku, lo ek ełe, nakin yi ninerim kin, kapłi na kan bunbun sinmin ei, sinenełamb. 8Ba oł kisei, lo ek ełe kin andłam ei, tonu om.Wang kin, bun bun kultmun oł kanimkanim ei, na noman tuk ełe, tonu opuer mołum. Ba lo ek ełe, pinenełangkin, kapłi oł kis ei, koltmun oł yi miłpiłang. 9 Yi mił, ok na Jura lo ek ei,na kin pinerim kunum ełe, na konjmuls. Ba ekii se, Jura lo ek na kin tonuwang kunum ei, oł kis ełmin oł ei, ngaangpi tonu opu, konj mułum. Mołpukin, na noman tuk ełe topu kundangkuls mił enim. 10 Nga Jura lo ek ełenge, wumb noman konj ngumba miłenim; ba na konj mił lo ek ei, na koserpi ngopu kin, to kundmbamił enim.11 Nimbił erang, oł kis ełmin oł ei, loek ełe kin, andłam kan sim. Sipi kin,Jura lo ek ei kongun erpi, na kin kendtopu ngum. Ngang kin, Jura lo ek yimił erpi kin, na kos owundu ngopu ei,na to kundmba nge mił enim.

12 Yi mił erang kin, Gos lo ek Jurangum ei, kun ka mołum. Nga Gos ekdinga pei ei, kun ka ni, kun ni, ka wiimołum ku. 13 Ei nipe mił pałim? Pe loek ka wii ei, na topu kundang kin, nakuls min? Ei mon! Oł kis ełmin oł ei,na to kundang, na kuls. Yi mił erang,oł kis ełmin oł ei, peni ełe tonu om.Oł kis ei, oł kis mendpił! Ei lo ek kawii ei sipi, kongun erpi kindang kin,oł kis koltmun oł ei, tonu om. Wangkin, lo ek ei, na oł kis pułe ei, andantopu ngum ei, oł kis mendpił.

Oł Kis Ełmin Oł Ei, WumbNoman TukEłe Kan Ngonum

14 Sinim piinmin, Jura lo ek ełe,Gos Gui Ka nge epi pałim. Ba nanam ngenj ei, mei wumb ngenj pałim.Peng oł kis ei, na ambił gii nipi, kanngopu, tep er mołang kin, na eim ngekongun erip moł. 15 Keimi, na end

ROM 7:16 257 ROM 8:8epi ei, pułe ei piinand. Yi mił, na epiendi noman ngop ermbii ni piind epiei, na enand mon. Ba epi, na nomanngonand epi ei, na kunum kunumend. 16 Pe nga, na epi endi enermbiini piinj epi ei, na end; kapłi na oł einge, na yi nił, ‘Lo ek ei kun ka pałim,’nił. 17 Yi mił erang, pe oł ombu kunka pinałim oł ombu, nam enenj, mon;ba oł kis ełmin oł ei, na kin tuk mołpuenim. 18 Yi mił, na yi ni piind oł kunka ełmin oł ei, na nge noman ngenjok nge ełe, tuk mulałim mon. Ba nanoman ełe piind epi oł kun ka ei, naermbii ni piind; ba na ermbii, kapłienanim mon. 19 Yi mił, na epi oł kunka ermbii ni piind oł ei, na enand. Yimił enarip kin, na epi oł kis enermbiini piind oł ei, na end. 20 Yi mił, nakunum kunum epi endi enermbii nipiind epi ei, enj kin kapłi ei na namenand mon. Ba yi mił, oł kis ełmin ołei, na noman tuk ełe mołpu enim.

21 Yi mił erang, na kenj ei, lo miłepi oł ei, kongun yi mił erim. Kunumendi, na epi nipe kun ka ermbii nipiind ei, oł kis ełmin oł ei, mendpiłmołpu kin, na kin mandi mołpu, am-bił gii neng kin, na ermbii mił nenj?Ei kapłi enanim mon. 22 Yi mił, nanam noman tuk ełe, Gos lo ek ei ekiisip, ermbii ni, noman ełe ka piind.23 Ba pe, na kand ei, lo ek eipi endina ngenj tuk ełe, aninga kopur pałim.Lo ei, na noman tuk ełe, ok pim loei kin, nga Gos nge lo ek konj, naekii sip piinj lo ek ei kin, opu orungorung enmbił. Pe lo ek oł kis ełminoł ei, na kan ngopu, ambił gii nipi,dinga erim. Nimbił erang, oł kis ełminoł ei, na ngenj tuk ełe aninga kopurpiram kongun er pałim. 24 Keimi, nawu noman embin kis pałim wu moł.Wumb nii endi, na nge ngenj kułmbangenj ei, si kindmba? 25Pe na Gos kin,sinim Owundu Jiisas Krais, na oł kisełmin oł ei, si kindang, wii mołup kin,noman ka wii piip ngond. Ei nam ołyi mił pałiłim. Peng kin, nam Gos loek ei mendpił, na noman tuk ełe, ekiisip kin moł; ba na nge ngenj ok ngeełe, lo ek oł kis ełmin oł ei, ekii sip kin,kongun er mołum.

8Gos Gui Ka Noman Konj Ka Ngołum

1 Yi mił erang, pe wumb nii endiKrais Jiisas kin dambiltpi ende kindimwumb ei kin, Gos kos owundu piipi,mok topu, oł kis nge kumep kis ei,Gos ngunermba,mon! 2Nimbił erang,Gos Gui Ka nge lo ek kongun erpi,na noman konj ka ngołum. Ngumkunum ei, na Krais Jiisas kin dam-biltipi ende kindpi kin, na lo oł kisełmin oł ei nin, koltmun oł ei nin, nasipi kin, wii kindang moł. 3 Yi mił,sinim ngenj noman ok nge ei kin, loek ełe nge dinga enenełang, Gos eimoł yi mił erim. Erang kin, lo epi ei,lo ek kun kapłi enenełang, ba Gos eieim yi erim. Erpi kin, ełe nge oł kissi kindim. Si kindpi kin, Gos eim ngekingam Jiisas kindang, mei mani opu,sinimmeiwumb tałpi erang kin, oł kisełmin wumb mił mułum. Mołpu kin,Krais nge ełe Gos sinim oł kis ełmin ołkumep ei, kołpu kin, sipi orung sim.4Gos yi mił erang kin, ełe nge lo ek ei,oł kun ka mił tonu opu pimba. Nimbiłerang, pe sinim nge ngenj noman oknge oł ei, sinim andnanmin mon. Bape sinim Gos Gui Ka kin dambiltpinende pupun kin, ouni andinmin. 5 Yimił, pe wumb nii endi, eim ngenj oknge ełe oł kis endmba ei, eim nomanełe ei, ngenj ok nge kin, minj piipiendmba. Bawumb nii endi Gos Gui Kanoman ełe, ekii sipi, oł kun ka ermbawumb ei, en enim noman ełe, GosGui Ka ek nimba mił ekii sik, piik kin,andik mułngii. 6 Pe wu endi ngenj oknge ełe oł kis ełmin oł ei, eim nomantuk ełe pim kin, wu ei kułmba. Banga wu endi, eim Gos Gui Ka nge ołei ambił gii nipi mułum kin, kapłi wuei, noman konj sipi kin, noman eminpeng mułmba. 7 Ei yi mił, wu nii endi,eim ngenj ok nge noman ełe ekii sipimułum kin, wu ei Gos kin opu orungerpi mołum. Nimbił erang, wu ei eimGos lo ek ei mandring molałiłimmon.Ei yi mił, kapłi enermbamon. 8Wumbnii endi eim ngenj ok nge ełmin ołei erpi, mułum kin, wumb ei Gos eim

ROM 8:9 258 ROM 8:22noman ełe kun ka erngii mił, ei kapłienerngii mon. 9 Ba akip, enim ngenjok nge ei, ekii sik enanmin mon. Bape enim Gos Gui Ka nge oł ełe, ekii sik,er mołmun. Mułangin kin, keimi GosGui Ka enim noman tuk ełe mułmba.Ba pe wumb nii endi, Krais nge GuiKa eim noman tuk ełe mulerim kin,wumb ei Krais nge wumb tiłap endemił mon. 10 Ba Krais enim noman tukełe mołpu nim kin, enim noman tukełe gui konj mułmba. Nimbił erang,enim Gos nge ningił ełe, wumb kunka mołmun. Yi mił ku, enim ngenj oknge ełe, oł kis ełmin oł ei, enim kinerang, kulnjung. Nimbił erang, oł kisełmin oł ei, enim kin ngenj ok nge ełepałim. 11 Pe yi mił, Gos ei eim Jiisaskołpu pim ei eim sipi kindang kin, ngaangpi konj mołum. Nga Gos nge GuiKa ei enim noman tuk ełe mułmba ei,kapłi eim Jiisas Krais kołpu konu sipikin, nga konj kindang mołum. Ei eim,enim nge ngenj ełe noman konj ei, yimił ku, enim ngumba. Ngang kin, eimGui Ka je erang enim noman tuk ełemołum.

Gos Gui Ka Erang Sinim Gos NgeKingam Noł Mołmun

12-13 Yi mił erang kin, engnan noł,enim ngenj ok nge ełe nge kumependi ngok, orung kindngii ei, endisinałim mon. Ba enim ngenj ok ngeoł ei kin, ekii sik, er endinjing kin,kapłi enim kułngii. Ba enim Gos ngeGui Ka nge dinga ei sik kin, enimngenj ok nge oł ei, to mani kindngii.Kindik kin, kapłi enim noman konjsik, kunum kunum mułngii. 14Wumbnii endi, Gos Gui Ka nimba mił ekiisipi, endim kin, wumb ei Gos ngekingamnołmendpiłmułngii. 15Keimiyi mił, enim gui endi enim sinjingei, er kan mił ngang kin, enim kinngum ei, enim sipi kindang, eim kinkongun wii enmin. Enmin kongunei, enim mund mong kulerngii, mon!Ba enim Gos Gui Ka ei enim sinjingei erang kin, enim Gos nge kingamnoł mułngii. Molk kin, Gos Gui Kange dinga ei enim kin peng, Gos kin

prei erik ngok kin, enim eim kin yiniłmin. “Arnan na nge Arnan,” paniłmin. 16 Gos Nge Gui Ka eim sinimkin noman tuk gui ei dambiltpi endepupu paki topu kin, eim ek dinga nipiyi nim. “Enim Gos nge kingam nołmołmun,” pa nim. 17Pe sinim Gos ngekingam nołmulnjpun kin, kapłi sinimErinjpin Gos nge epi, ek keimi dinganipi, ngumbii nirim mił epi ei, siminku. Keimi, sinim Gos eim epi ka wiipei simin. Sipin kin, Krais ngum epiei simin. Krais kin ouni simin. Ba ngasinim Krais eim nge ngenj kumbii simmił yi ku sinim simin. Sipin kin, sinimeim kin ouni ekii se eim nge tiłang kawii owundu ei simin ku.

Ekii Se SinimGosNge TiłangOwunduSimin

18 Na keimi ni piind, sinim ngenjkumbii sinmin ei, epi wii mił. BaGos nge tiłang owundu ka wii ei,Krais kin ngum epi ei mił, sinim yiku simin. Ełe nge, tiłang ka wii ei,ekii se Gos sinim kin andan tumba.19 Yi mił, Gos epi kanim kanim yamani mei ełe ok eririm epi ei, akipkui er mołmun. Mułamin kin, Goskunum owundu tonu omba kunumei, eim kingam noł andan tang, peniełe wang kin, enim kanik piik, erikmułngii. 20 Yi mił, Gos ya mani meiełe epi kanim kanim ok eririm epi ei,ekii se kis mołpu kin, epi wii kun miłpinerim mon. Ełe nge, en enim ngenoman ełe yi mił enerik mon. Ba Goseim nge noman ełe yi piipi eririm.Erpi kin, Gos eim kos owundu piipi,eim kin mandring kindpi mułang kin,ekii se oł tonu omba ei nge, kui erikmołmun. 21 Nimbił erang, Gos eimepi kanim kanim pei eririm epi ei,ambił gii nipi mołum epi ei, to kiserpi mołum konu ei, to tor seng kin,wii mołmun. Mułangin kin, Gos ngeeririm epi pei ei, wii kun ka molk kin,nga Gos nge kingam noł nge tiłang kawii ouni sik er mułngii. 22 Sinim yini piinmin, Gos ya mei ełe epi kanimkanim pei eririm epi ombu, ngenjkumbii sik, ke nik, tor kindinmin ei

ROM 8:23 259 ROM 8:35mił, amb kangił buł tang mengingiienmin yi mił pepi wang kin, akip yimił ku pałim. 23 Ba ya mani mei ełeepi kanim kanim pei, Gos eririm epiei mendpił mon. Ba yi ku, sinim GosGui Ka ei, sinim noman tuk ełe, kunimong kumna mił aka pin sinjpin. Pesinim yi ku, ngenj kumbii sipin, kenipin, Gos eim kin sinim kui erpinmułamin kin, Gos kunum ei sinim eimkingam noł mił erpi kindang kin, kuier mołmun. Kunum ełe Gos sinimngenj noman tuk pei erpi kindangkin, sinim sipi orung simba. 24 Gossinim sipi orung sim ełe nge, sinimkui er mołmun. Pułe yi mił, sinimepi nipe endi sinałim epi ei, simin nipiipin kui er mołmun. Ba wumb niiendi, epi endi simbii ni piimba epi eisim kin, nga kui er mułmba min? Eimon! 25 Ba pe sinim epi nipe endisimin ni noman dinga piinmin epi eikinenjpin kin, kapłi sinim nipe epiendi simin ni piipin ei, kunum oltkinan kui er mułmun.

26 Yi mił ku, sinim noman dingapinermba wumb ei, Gos nge Gui Kaei opu sinim kin paki tołum. Nim-bił erang sinim nipe oł mił endi preierpin kin, nga sinim epi nipe endikii sipin simin nipin prei ermin eisinim piinanmin. Ba Gos Gui Ka sinimnge nipi, eim prei dinga erpi kin, Goskin ngonum ei sinim piinanmin ek ei,Gos kin kii sipi ngang kin, sinim pakitołum. 27 Nga Gos eim sinim wumbnoman tuk ełe, piipi kanpi enim. NgaGos eim Gui Ka epi nipi endi piinimei, Gos piipi kanpi enim ku. Nimbiłerang Gos Gui Ka prei erpi, wumb niiendi Krais nge tiłap mołmun wumb eikin, Eim Gos noman ełe prei ermba nipiinim mił erpi kin sinim paki tołum.

28 Sinim piinmin, Gos epi kanimkanim pei sipi tikandi kindpi kin,kongun kun ka erpi, wumb nii endiGos eim kin noman ka piipi ngonmunei, yi mił enim. Wumb ei, Gos eimnoman ełe yi ni pendrimmiłwumb ei,Gos eim kin sipi orung sim. 29Nimbiłerang wumb nii endi, kumb ok Goseim ni piirim mił, eim noman ełe yi

ni pendrim ku. Gos eim si orungsipi erang kin, ok eim nge kingamJiisas mołum mił mułngii. Molk kin,Krais eim kumb se wu num mułangkin, nga wumb nii endi Gos kin pii giininjing wumb ei, eim angim noł ekiimił mułngii. 30Wumb nii endi, kumbok Gos eim si orung simbii ni pendrimmiłwumbei, eim sipi orung sim. Sengyi kuwumb ei Gos eim kin ‘Wumb kunka.’ nipi mundum. Mundum wumbei, Gos eim wumb kun ka nipi wumbei, Gos eim nge kingam noł mił, tiłangdinga ka wii ei mok to ngum ku.

Gos Noman Ka Ei Sinim Kaimb SipiNgonum

31 Gos epi kanim kanim pei sinimkin eririm ei, sinim nipe ek nimin?Pe Gos sinim kin mołpu kin, sinim epikanim kanim paki dinga topu erimkin, wumb nii endi sinim kin opuorung erpi ngumba? 32 Gos eim ngekingam eim kin, ambił gii ninerimmon. Ba Gos eim nge kingam sinimwumb pei paki tumba nge kindim. Yimił erang, Gos kingam sinim kin wiingum kin, kapłi nga eim sinim epikanim kanim pei Krais eim kin ounisinim kin epi pei ngunermba min?33 Wumb nii endi Gos eim sipi orungseng mołmun wumb ei, nga wumbeipi endi ok kapłi kos piik kin, opuorung erik ngungii min? Ei mon! Goseimmendpił sinimwumbkun kamoł-mun, ninim. 34 Yi mił, wumb nii endikapłi wumb eipi kin kos piipi, moktumba min? Ei mon! Ba Krais Jiisaseim kołpu kin, nga Gos sipi kindangkin, angpi tonu opu nga konj mołumku. Pe eim Gos kin angił tundungorung kun mołpu kin, nga sinim pakitumba nge Gos kin prei dinga erpi,ngopumołum. 35Wumbnii endi Kraisnge noman ka ei sinim kin ngum eito si kindmba? Oł embin tui sinimkin tonu ombamin; nga ngenj kumbiisimin min; nga wumb sinim kin kepiitok oł embin tui ngungii ei min; ngasinim kuni tumbamin; nga sinim alapnin, epi sinałimmin; nga epi kis kom-bur sinim kin to kis ermba min; nga

ROM 8:36 260 ROM 9:10wumb sinim kin opu erik to kundngiimin; nga oł kanim kanim ombu pei,sinim nge noman ngołum ei, sinimKrais to tor si kindngii min? Ei monmendpił! 36 Gos ek ka ei ok mon połpendim mił yi ninim.“Pe sinim Krais nge wumb tiłap

mułamin ełe nge, kunumkunum wumb eipi sinim tokundmun mił nik erik erikenmin. Yi mił, wumb ei sinimkung siipsiip to kondułmunmił sinim yi ni kaniłmin.”

37 Ei mon! Sinim dinga peng kin, ołembin tui epi ombu kanim kanim peito mani mendpił kindinjp kindinjpin.Ełe nge, Krais nge dinga ei, sinim kinngum ełe nge Krais eim kaimb sipi,sinim kin noman ka ngum. 38-39Yimiłerang, na keimi ni piind ei, epi endiGos eim noman dinga ka ei, sinim toeipi kapłi kindnermba, mon! Kułngiioł ei min; nga konj oł ei min; ngaGos nge enjel ei min; nga muł meiełe peng erik tep mołmun wumb eimin; pe sałim epi ei min; nga ekiise mendpił tonu omba epi ei min;nga dinga kanim kanim ei min; ngamei tondrung epi ei min; nga ya meimundrung epi ei min; nga epi eipiendi Gos kanim kanim ya mani meieririm epi ei min; epi ei pei, Gosnoman ka sinim wii ngum ei kapłisi kindnermba mon! Gos noman kaei Krais Jiisas sinim nge Owundu kintonu om.

9Gos Kin Eim Nge Tiłap Wumb Esrel

1 Na ek keimi nind. Na Krais ngewu na ek kend tunand mon. Gos ngeGui Ka ei, na noman tuk ełe paki topukin, na noman ngołum. Yi ku, nanoman tuk ełe piimbii ek ei, Gos GuiKa ni ngołum. 2Yi mił, na noman tukełe embin owundu pepi kin, na ngewumb tiłap miyem ende Jura wumbkin, na noman tuk ełe kumbii owundukunum kunum pepi pupu kin, poruninanim mon. 3 Yi mił, na kapłi erimkin, na en enim piip kin, na Kraiswakin top mani kind si kindip yi enj

kin, kapłi Gos na kos owundu piipikin, na sipi dup konu kis ełe kindmbaełe nge, na nge wumb tiłap miyemende Jura wumb ei, Gos sipi orungsimba. 4En enim Esrel wumb, Gos ngewumb tiłap se mundum. MundangGos eim erang kin, eim nge kingamnoł mułangin kin, eim nge nomandinga tiłang owundu ei kenjing ku.Nga Gos eim ek dinga nipi pendrimek ei ni ngopu kin, nga Gos eim lo ekni ngopu kin; nga enim Gos keimi kinmen tołmun oł ei nin; nga Gos ok ekkeimi nipi ngumbii nirim epi ei sin-jing ku. 5En enim kumb ok kupenjpinnoł Eiparam, Aisak, Jeikop nge tiłapende ełe nge, en enim tonu onjung.Ok tiłap ełe nge, Krais yamanimei ełeopu, eim mei wu mendpił, wumb einge tiłap ende mułum. Mułang kin,pe eim epi kanim kanim pei Gos teper mołum. Eim Gos mendpił! Kapłisinim eim embe kunum kunum ambiłtonu kindmin, keimi!

6-7 Ba na ek nind ei, Gos ok ekkeimi ni pendim ek ei tonu onanim,pa ninand mon. Nimbił erang, wumbtiłap kopur, Esrel wumb kin tonu on-jung. Ok wumb tiłap ei Esrel ngewumb tiłap mendpił mon. Yi miłku, Eiparam nge tiłap wumb aningakopur eim kin tonu onjung; ba wumbei, Eiparam nge kingam noł mend-pił mon. Gos ek yi nipi Eiparamngum, “Aisak nge wumb tiłap mend-pił ei, ninimngewumbkeimimendpiłmułngii,” pa nim. 8 Ei pułe yi mił,kangił ya mani mei ełe wumb ngenjełe mengk tor kindinmin kangił ei,Gos nge kingam noł mendpił mon.Ba pii gii wumb kangił ngenj ełemengk tor kindinmin ei, Gos eim okek keimi ni pendrim mił menginminei, Eiparam nge wumb tiłap keimimendpił mołmun. 9 Yi mił, Gos ok ekkeimi ni tor kind pendrim mił ek yininim. Kunum ełe, nga kung ngii ełena orung ombii ni pendinj kunum ei,amb Sera kangi endi mengmba.

10 Ba ei mendpił mon ku! Nim-bił erang, amb Riipeka nge kangi tał

ROM 9:11-12 261 ROM 9:25erinjngił endeim eim sinim kupen-jpin Aisak. 11-12 Ba Gos eim nomanełe, ok ni pendim mił mendpił, eimkangił endi to mundum. Nga Gosyi nipi, amb Sera ngurum, “Kangikumna Eiso eim mołpu kangi ekiiJeikop eim ek nimba mił ekii sipi kin,eim kin kongun erpi kin, yi ermba.“Gos kumb ok ek yi ni pendrim mił,ekii se kangi tał mengim ei, eł ełipkis min ka endi erngił ei, Gos kangiłnii endi eim noman ełe ermba ni tomundummił erim. Ei eim kongun wuJeikop, epi endi ermbamił ei piinerimmon. 13 Yi mił, Gos kumb ok, ek kamon poł pendrimmił ek yi ninim, “Nawu Jeikop kin noman ngond, ba nawu Eiso kin noman ngonarip kin, opuorung erip ngond.”

14Yi mił, sinim nipe ek endi nimin?Sinim Gos oł kun ka endi enanim panimin min? Ei mon mendpił! 15 Yimił, Gos Moses kin ek yi nirim, “Nawumbnii endi kin, noman ka ngumbiiwu ei, kapłi yi erip kin, noman kangumbii. Nga na wu endi kin kaimbsinj kin, kapłi yi mił na kaimb simbiiku.” 16 Yi mił peng kin, Gos nomankaimb siłim oł ei, wumb en enim no-man ełe, epi ei simin ni piinmin miłei, sinerngii mon. Ba Gos eim nomanełe piiłim mił, wumb kin kaimb sipingołum. 17 Yi mił, ok Gos ek ka eimon poł pendrim mił, King Pero kinnipi ngurum. “Na nim kin epi enjei, nim king owundu mołun pułe ei,na nim si kindamb mołun ei nge, nange noman dinga ei nge, andan tambkin, wumb pei keningii. Kanik kin, nange embe ei, wumb mei konu orungorung pei ambił tonu kindngii. Ełenge mendpił, na nim king mundunj,”pa nirim. 18 Yi mił peng kin, Goseim wumb nii endi kin, eim nomanka ngumbii ni piiłim mił ei, kapłi eimwumb ei kin, eim noman ka piipi kin,kaimb si ngołum. Nga Gos wumb niiendi kin, noman tuk dinga kis pengłiniłim mił, kapłi Gos eim noman ełe,wumb ei kin, noman tuk dinga kispengłi niłim mił ełim. Nga Gos eimnoman ełe ermbii ni piimba ei ermba

ku.Gos Nge Popuł Kis Kin NgaNomanKa

Kin19 Enim wumb endi na kin ek yi

nimba. “Ei yi mił kapłi nimbił erangGos wumb oł kis enmin ninim. Ngawumb nii endi Gos noman ełe to eipikindmba?” 20 Ba ei nim wu nii endidinga pukun kin, Gos kin ek ngokunek ni orung kindnjii min? Ek ekinendi yi mił pałim. Kapłi mei nganmbiming endi mił wu endi erim kin ekyi nimba? “Nimbił erang nim na yimił en?” nimba. 21 Pe wu endi meinganmbi sipi kin, ming ełim wu endieim mei aninga kopur sipi, ming tałerim. Wu ei ming endi kongun kaełim ming ka erim. Nga endi mingka mon, ei kongun wii mił ming endierim. Erim ei kapłi min mon?

22Gos oł erimmił ei kapłiminmon?Gos eim popuł kis pim popuł ei, peniełe tor kindmba enim kindang kin,wumb Gos nge noman dinga ei piikkun erngii. Pe nga, wumb ming miłwumb ei, mandi dup konu ełe ngenjkumbii singii er mołmun. Ba Goseim wumb ei kin, kunum olt kanpiwiik tang kin, wumb molk punmun.23 Yi mił erang, Gos eim noman ełe,tiłang owundu pei ka wii ei, sinimwumb pei kin noman ka andan topu,ngo tor kindrim. Kindpi kin, wumbming mił nii endi, Gos eim kin oksipi mundrum wumb ei kin, nomanka piipi, kaimb sipi ngurum wumb ei,Gos nge tiłang owundu ka wii singii.24 Sik kin, sinim mendpił, Jiisas kinpii gii ninjpin wumb ei, Gos eim kinsipi mundrum. Ba ei Jura wumb tiłapmendpił mon. Ba nga kopur torungwumb tiłap eipi, Gos eim kin sipimundrum ku. 25 Gos ok ek ka ei ekni tor kindiłim wu Osiya, mon połpendrim mił yi ku ninim.“Wumb nii endi, ok nam wumb mu-

lenjing wumb ei, akip namnge wumb mułngii, pa ni sipmundmbii. Nga wumb niiendi, ok nam nge wumb tiłapmulerangin kin, na noman kaen enim kin ngunenj wumb

ROM 9:26 262 ROM 10:5tiłap ei, akip nam nge nomanka ngo sip mundmbii.”

26Wumb en enimmulk konumendpiłełe, Gos wumb ei kin ek yi nirim.“Enim na nge wumb mulałmin konu

ełe, Gos kunum kunum konjmołułum konu ełe enim, namGos nge kingam noł mołmun,pa nimbii.”

27 Gos ok ek ka ek ni tor kindiłim wuAisaiya poł pendrim mił Esrel wumbkin wii dinga topu yi ninim.“Yi mił peng Jura wumb tiłap ełe

ep noł ku kulta mił pei moł-mun. Sinim beltmin ei kapłienanim mon; ba Gos wumbei kin aninga kopur, eim kinsipi orung simba. 28 Nimbiłerang, Gos Owundu ya manimei ełe wumb oł kis enjingei, kos owundu piipi, kumepkis ei sikirpi sipi, wumb ei kinngumba.”

29 Gos ek ka ok Aisaiya mon poł pen-drim mił yi ninim,“Gos eim wumb tonu epin pei

mułangin kin, tep er mołumGos ei, sinimwumb kupenjpinnoł tiłap aninga kopur wakintopu,mundnełangin kin, kapłisinim Sorom nin Gomorakonu tał ełe kulnjung wumbmił mułułamin.”

Esrel Wumb Gos Kin Pii Gii NinenjingMon

30 Yi mił erang, pe sinim nipe ekendi nimin? Ek yi mił endi nimin;torung wumb tiłap eipi ei, en enimGos nge oł kun ka ei, kongun dingaerik sinenjingmon. Bawumben enimGos eim kin sipi mundang kin, kunka mulnjung. Nimbił erang, wumb ei,en enim Gos eim kin pii gii ninjingei, sipi mundum. 31 Ba Jura wumbtiłap en enim kongun dinga erik, enenimGos lo ek ełe, kun ka ei ekii siminnik enjing. Ba en enim Gos nge loek ełe, ekii sik enjing ei, kapłi enerimmon mendpił! 32 Nimbił erang enenim kapłi enerim? Yi erang kin, enenim Gos kin pii gii nik, Gos nge ołkun ka oł ei simin nik enenjing mon.

Ba en enim kongun dinga erik kin,Gos nge oł kun ka simin ni piinjingwumb ei, en enim Krais ei kom kumił mołum ei, wumb ei simb kom kuełe tok bok tunjung. Tok kin, Kraiskom ku mił, eim kin pii gii ninenjingmon. 33 Kumb ok, Gos ek ka mon połpendrim mił ek ei Krais kin yi ninim.“Enim kanik piik erngii! Ya Saiyan

konu ełe, kom ku mił endipałim ei, Gos nge kom kudinga ei, wumb simb ełe keptang kin, en enim erpi tokindang kin, mani pungii nipendim. Ba wumb nii endieim Gos kindim kom ku kin,pii gii nimba wumb ei Goskindim kom ku ek kin, eimsingambił kulermba mon, badinga pupu engmba.”

10JuraWumb Tiłap En Enim Gos Nge Oł

Kun Ka Ei Sinenjing1 Na engnan noł, nam noman tuk

ełe dinga piind ei, Esrel wumb ei Gossipi orung simba. Ełe nge, na wumben enim kin prei erip Gos ngond. 2Nawumb en enim kin pii kun erip kin,ek ni tor kindind. En enim Gos kindinga pang kin, ekii simin nik enmin;ba wumb en enim noman ełe, Gos kinpiik kun ka enałmin mon. 3 Yi miłerang, wumb en enim pii kun enarikkin, Gos enim wumb kun ka nimbamił, ei pii poł tunanmin mon. Nga enenim noman ełe oł kun ka oł ei ambiłtonu kindmin ni piinmin, ba Gos enenim wumb kun ka mołmun nim mił,ei mandring punarik kin, ba en enimnoman ełe ekii sik ełmin. 4 Yi miłerang, Krais tonu wang kin, pe Juralo ek ei mani pupu poru nim. Yi mił,wumbnii endi Krais kin pii gii nik, ekiisik enjing wumb ei, kun ka mołmunwumb nimba.

Gos Wumb Pei Si Orung Simbii NiPiinim

5 Ei yi mił, Moses ok mon poł pen-drim mił yi ninim. “Wumb nii endi,Gos lo ek pei ekii simba wumb ei,Gos kin kun ka se mułmba,” pa nirim.

ROM 10:6 263 ROM 10:20

Wumb nii endi Gos lo ek nirim miłekii sipi mułmba wu ei, konj sipi ermułmba. 6Bawumben enimKrais kinpii gii ningii wumb ei, Gos kin kun kamułngii ełe nge yi ninim. ‘En enimkinnoman tuk ełe, ek yi piinerngii mon!’Wumb nii endi eim ei tonu epin konuełe tuk ba, ełe nge pupu kin, Krais yamani mei ełe tu wumba. 7 Nga enimyi mił ninerngii mon ku; ‘Wumb niiendi eim mer mei ełe mandring ba,’ełe nge pupu kin Krais kołpu pałimkonu ei, sipi orung tonu tu wumba.8 Ba Gos ek ka ei nipe ek ninim? Gosek ka ei enim kin mandi opu sałimei, enim gupu ełe kin, noman tuk ełepałim. Peng kin, Gos ek ka sinimni torkindinjpin ełe nge, enim pii gii ningii.9Yi mił, enim gupu ełe ek dinga ni torkindik yi ningii, ‘Jiisas eim Owundu,’pa ningii. Nga enim noman tuk ełepii gii nik kin, Jiisas kołpu pim kin,Gos eim sipi kindang, angpi tonu opu,nga konj mołum ełe nge. Kapłi Gosenim Jiisas kin sipi orung simba. 10Yimił erang, enim noman tuk ełe Jiisaskin pii gii ninjing kin, Gos kin kunka mułmun. Nga enim gupu ełe,ek dinga ni tor kindnjing kin, Jiisaskin pii gii nimin ełe, Gos enim sipiorung eim kin simba. 11 Gos ek kaKrais kin yi ninim, “Wumb nii endiEim kin pii gii nimba wumb ei, Eimkin singambił kulermba mon. 12 Yimił, Jura wumb kin wumb tiłap eipiwumb kin, Owundu ningił ełe molk,ende mił kindinmin. Sinim pei Gossinim nge Owundu endeim mendpiłmołum. Mołpu kin, eim nge nomanka ni, epi ka wii ei, wumb nii endieim nge embe sipi kin, kii sipi ełminwumb ei ngołum. 13 Yi mił, Gos ek kaei yi ninim, “Wumb endeim endeimni Owundu nge embe kii sik kin, mentok erngii wumb ei, Owundu eim sipiorung simba.” 14 Ba wumb nii endiJiisas kin pii gii ninełangin kin, nimbiłoł mił erik Jiisas kin wii tułangin?Nga wumb nii endi, Jiisas ek ka pi-inenełangin kin, nimbił oł mił erikkin, pii gii niłangin? Pe nga wumb

endi Jiisas ek ka ni tor kindmbawumbendi mulerim kin, kapłi nimbił oł miłerik kin, piingii? 15 Nga Jiisas eimnge ek ka ni tor kindngii wumb endikindnerim kin, kapłi nipe mił wumbJiisas ek ka ni tor kindngii? Jiisas ekka yi ninim, “Wumb Jiisas ek ka sik, tuwunmun wumb ei, oł ka wii mendpiłenmin.”

Esrel Wumb Gos Ek Ka Ekii Sinenjing16Bawumbpei Gos ek ka ei en enim

ekii sinenjingmon. Kumb ok ek ni torkindiłmin Aisaiya mon poł pendrimek yi ninim. “Sinim nge Owunduwumbnii endi, Gos ek ka ei sin ninjpinek ei pii gii ninjing? 17Yimił peng kin,sinim pii gii ninmin ei wumb ek kani tor kindnjing konu ełe piipin kin,pii gii ninmin. Nga ek ka endi sinimpiinmin ei, Krais nge ek ełe, sin ni torkindinmin.

18 Ba na ek endi kii sin. Wumb peiek ka ei enim piinenjing min? Keimi,en enim piinjing ei, Gos ok ek ka yi nipendrim mił ninim.“Wumb en enim gupu ełe Gos ek ka

wumb konu mei orung orungełe am pei ni tor kindnjing.Nga ek ka ei, wumb pei meikonu orung orung turii ełepepi pum ku.”

19 Nga na ek endi kii sind.“Esrel wumb Gos nge ek ka ei piik kun

enenjing min?”kumb se, Moses ek yi nirim,“Na enim oł yi eramb kin, enim Esrel

wumb molk kin, wumb tiłapeipi, tiłap ende mon wumb eiepi ka wii sengin kin, enimkanik, bun bun kulk kin, siminni piingii. Nga na oł yi er-amb kin, enim Esrel wumbmolk wumb tiłap wii mił, no-man kun ka pinałimmiłwumbei kin, enim popuł kis sikngungii.”

20 Pe nga, Aisaiya ok ek dinga ni pen-drim ei, mund mong topu ninerimmon; eim ek yi nim,“Ngawumbkopur en enimna kenmin

ni piinenjing wumb ei, na kansinjing. Wumb kopur na kanik

ROM 10:21 264 ROM 11:12kin, kii sinenjing wumb ei kin,na nam peni ełe tor op kin,andan tunj.”

21 Ba na Gos Esrel wumb kin, piip ekyi nind, “Na kunum olt, nam angił torkindip kin, enim nam kin ongii nipenj; ba wumb ei, na ek ekii sinarik kin,nga na kin kis piik ngok, opu orungełmin wumb mił mołmun.”

11Gos Esrel Wumb Aninga Kopur Kin

Kaimb Sipi Ngum1Na nga ek endi kii sind ei, Gos eim

nge Esrel wumb tiłap ei to tor kindimmin? Ei mon mendpił! Na Pol Esrelwumb tiłap ende wu. Nga na Eiparamnge miyem ende wu. Nga na Benjminnge tiłap ende wu ku. 2-3 Gos eimnge wumb tiłap Esrel ei eim kumb sepiipi mundum wumb ei, to tor kindmundnałim mon. Ok Gos ek ka monpoł pendrim wu Elainja Gos ek ni torkindnim wu endi kin nirim mił, eipiinanmin min? Elainja wu ei Esrelwumb kin kos er ngopu kin, Gos kinmen topu yi nim.“Gos Owundu, nim nge ek ka ni tor

kindiłmin wumb ei Esrel tokonduk poru ninjing. Nga nimnge kułmał kałiłmin konu eito kis monduk kin, mani kindsi kindnjing. Pe nga na minjmoł; ba na kuruk andik kin, nato kundngii enmin ku.”

4 Ba nipe ek endi Gos Elainja kin nipiorung kindpi ngum? Eim yi ninim,“Na nge wumb 7,000 pei mołmunwumb ei, ek kend gos Beil kin monggopsing pii polk, men tok ngunenjingwumb ei, nam kin sip tuk si mundunj.5 Pe nga akip yi mił ku, Gos Esrelwumb tiłap aninga kopur eim kin sipi,tuk si mundum. Mondpu kin, Goseim wumb ei kin kaimb sipi, nomanka ngum. 6 Ba Gos eim noman kangołumwumb ei, si tuk sipi mundum.Mundum wumb ei, kongun yi ngeenenjing mon. Sinim kongun yi ngeei enjpin kin, kapłi Gos noman kangołumoł ei, noman kamendpiłmon.

7 Yi mił, sinim nipe ek endi nimin?Gos epi ei Esrel wumb kan siminnik, dinga kindik enjing; ba epi eisinenjing mon. Gos eim wumb kopuraninga si tuk, si mundum wumb eimendpił sinjing. Ba wumb eipi kopurEsrel wumb en enim noman tuk ełeGos dinga ei erang kin, nga wumb eiepi ka ei sinenjing mon. 8 Kumb okGos ek ka mon poł pendrim mił ek eiyi ninim,“Gos eim wumb noman tuk ełe erang

kin, or mił pik. Nga Gos wumbningił ei erang kin, kengiipineririm. Nga Gos wumbkom ei erang kin, ek piingiipineririm ku. Pe en enim yiminj er molk wangin wanginkin, pe yi ku er mołmun.”

9 Pe Deipis ek nipi yi ninim,“Pe nga wumb kuni nonmun peł ełe

Gos erang kin, ka op mił nin,omu kon nin, nga kui ka nemseng pałmin mił, wumb enenim to mani kindang kin,en enim Gos kin kumep kisngumba nge ei singii.

10 Pe nga en enim ningił ei tumbunmołpu, ei emii er peng kin, enenim kinałmin mon. Nga enenim buł to ek nik; nga sik erkun enerngii mon; ba ek nipeng kunum kunummułngii.”

Gos Wumb Tiłap Eipi Wumb SipiOrung Sin

11 Yi mił, na nga kii sind kunum ei,Jura wumb tiłap oł kis enjing ełe, bokto mani punjung ei, nga Gos kin angk,tonu ongii pinerim; ei mon mendpił!Ba Esrel wumb en enim Gos kin bułngok enjing ełe nge, Gos wumb tiłapeipi si orung sim. Gos epi ka wiiei, torung wumb tiłap eipi sinjing.Sengin kin, Gos oł ei erang kin, Jurawumb epi ka wii ei, en enim kaniksimin ni piik kin, wumb kin popuł kissinjing. 12 Pe nga, Jura wumb Gos kinpii gii ninenjing ełe nge, ya mei konuełe orung orung wumb tiłap eipi pei,Gos nge epi ka ngum ei sinjing. NgaJura wumb en enim Gos nge oł ka ei si

ROM 11:13 265 ROM 11:24kindik kin, oł ełe nge, wumb tiłap eipiombu kin, oł ka ei tonu om. Pe nga,Esrel wumb pei nga Gos nge oł ka ełeekii sik kin, eim tiłap tuk punjung kin,kapłi oł ka ei nge, wumb tiłap pei kin,am oł kun ka wii tonu omba.

13 Pe na Pol ek ka ni tor kindip kin,enim torung wumb tiłap eipi wumbkin ngond. Ei na Gos nge ek se andiłwu mołup kin, wumb torung wumbtiłap eipi kin, mołup kin, kongun yiermbii. Erip kin, na nam ka piip, bongnip, Gos nge kongun ei end. 14 Na yimił erip kin, na nam nge Jura wumbtiłap ei, en enim Gos epi ka ei, bunbun kulk, simin ni piik, erngii. Ełenam nge Jura wumb kopur, en enimkapłi Gos eim kin sipi, orung sengongii nge, na Pol kongun ermbii. 15Yierang, Jura wumb tiłap ei, Gos kin bułngangin kin, to tor kindang mołmun.Ełe nge, Gos pe torung wumb eipi peikonu mei orung orung ei, Gos ngasipi orung sim. Yi mił, Gos nga Jurawumb orung sim kin, kapłi pułe yimił, wumb kolk, nga angk, tonu ok,konj mołmun yi mił mułngii.

16 Ek ekin yi ninim, kumb se, bresplawa aninga kopur sik, bres erik kin,Gos kin ngołmun. Nga bres kumnaei. Gos nge kapłi nga plawa owunduei, Gos nge ku. Nga endi yi ku, onddumbuł ei, Gos nge pim kin, kapłi ngapuł nin kirang ei, Gos nge ku. Pułeyi mił, ond dumbuł nin, bres kumnaei, wu Eiparam mił, nga ond kirangnin bres plawa ei, Esrel wumb mił.17Ba Gos ond olip kirang kopur enginto si kindim ei yi mił, Jura wumbkombur, ond olip kirang mił ei, tosi kindim. Si kindpi kin, nga wumbtiłap eipi torung wumb ei, ond olipkirang wii mił, nga erang kin, ondolip kirang mendpił konu ełe, dam-biltpi ende kindim. Kindang kin, ngaakip enim ond olip mam ełe, Gos epika wii sik, Jura wumb kirang kumnamił, enim nge konu ełe sinmin. 18 Yimił, enim Gos ok Jura wumb ond olipkirang mił, engin topu kindrim ełe,enim bong ninerngii mon. Enim ond

olip kirang ei kin, bong ninjing kin,kapłi enim kom se piik, kun erngiiełe nge, enim ond olip puł ei, enimmingnenjing mon; ba ond olip puł ei,enim mengim.

19 Ba enim yi ningii ni piind. “Goseim Jura wumb ond Olip kirang mił,eim engin topu kindim. Kindpi kin,nga eim sinim dambiltpi ende kindpikin, olip kirang ok pim nge konuełe, eim se ende kindim.” 20 Eikeimi mendpił, Gos Jura wumb ondolip kirang mił, eim enim engin topukindim. Nimbił erang, en enim Goskin pii gii ninenjing mon. Ba enimtorung wumb tiłap eipi pii gii ninjingełe ngemendpił, dinga angkmołmun.Molk kin, enim noman tuk ełe, Jurawumb kin bong nik, oł yi enerngiimon! Ba enim Gos oł erim mił, enimmund mong kulk yi erngii! 21 Yi mił,Gos Jura wumb ei, ond olip kirangmendpił mił, eim enim to tor kind sikindim. Yi erang kin, Gos enimwumbtiłap eipi ond olip kirang eipi mił ei,kan wiik tunermba mon ku! 22 Ya ełeenim kinei! Gos nge noman ka ngopukin, nga wumb kin kos owundu piipi,kumep kis ngołum ku. Jura wumb,Gos nge oł ka ei buł ngunjung kin,Gos wumb ei kin, kos owundu piipi,kumep kis ngołum. Ba enim tiłap eipiwumb, Gos kaimb sipi ngumkin, kapłienim Gos nge kaimb sipi ngołum ełenge, mandi er mułngii! Mon pim kin,Gos enim to kis erpi si kindmba ku.23 Pe yi mił, Jura wumb ok Gos wumbond olip kirangmił engin to si kindimwumb ei, Krais kin pii gii ninarik, sikindnjing kin, kapłi Gos wumb ei kin,dambiltpi ende kindang, ond olip pułełe orung pungii. Puk, Gos eim kapłidinga ełe erang kin, wumb ond olippuł ełe orung puk mułngii. 24 Enimpiinmin! Ok, enim torung wumb ondolip kirang wii mił emi pin mulnjung.Mułangin kin, Gos eim enim engintopu, si tuk sipi, ond olip mendpiłełe kin, dambiltpi ende kindim. Ondolip ei, enim nge ond mon. Yi miłerang kin, nga Jura wumb ond olip

ROM 11:25 266 ROM 12:1kirang mendpił mił ei, kapłi Gos ngasipi, orung sipi kindang kin, ond olipmendpił nge puł ełe, dambiltpi seende kindmba.

Gos Eim Noman Ka Piipi, Kaimb Sipi,Wumb Pei Ngum

25 Engnan noł! Ek keimi endi koierpi pałim ek ei, enim piingii ni piind.Mon pim kin, en enim noman ełe epiei sin sinim piinmin ni piingii. Yimił, na enim kin koi erpi pałim ekei, pułe nip ngumbii end ek ei, yimił, Jurawumb kopur en enimnomantuk ełe dinga puk mulnjung. Molkpangin kunum ełe, wumb tiłap eipi,Gos mołum konu ełe tuk ok, pei molkkapłi enjing. 26 Kapłi oł ełe nge, ngaJura wumb pei, Gos sipi orung simba.Sipi kin, Gos ek ka dinga ok mon połpendrim mił Krais kin ek yi ninim.“Saiyon konu ełe paki tołum wu ei

tonu omba. Opu wu ei, Jeikopnge wumb kupam noł oł kisenjing oł ei, pei si kindmba.”27 Ełe nge, na ek keimi dingawii nip pendind kunum ei, naenim oł kis enjing ei, na sikindmbii.”

28 Nimbił erang, Jura wumb Gos ek kaei ekii sinark mulnjung wumb ei kinGos buł ngopu yi erim. Ełe nge enimtorung wumb tiłap eipi ełe Gos pakitum. Ba Gos eim Jura wumb kin no-man ka ngopu kin, nga eim ngewumbmendpił sipi er pendim. Ełe nge Goseim ok Jura wumb kupenjing noł kinni piipi yi erim. 29 Yi mił, Gos eim okwumb eim kin sipi mundumwumb ei,Gos eim epi ka endi wii ngumbii nirimmił epi ei keimi ngołum. Ełe nge Goseim noman ełe ekii se ak topu, orungkindpi ngunermbii, ni piinałim mon.30 Enim torung tiłap eipi wumb ok,enimGos ek ka ei ekii sinarik yi ełmin.Ba akip, enim Gos noman ka piipi,kaimb sipi, Gos enim kin ngum epi kaei enim sinjing. Nimbił erang, JuraGos nge tiłap wumb ei, Gos ek nirimmił ei piinarik kin, ekii sinenjingmon.31Yimił ku, pe Jurawumb tiłap Gos ekka ei piinarik kin, ekii sinanmin mon.

Yi mił erang, akip Gos enim wumbtiłap eipi kin, noman ka piipi kin,paki tonum. Ba ełe nge, ekii se Goseim Esrel wumb kin noman ka piipi,kaimb sipi kin, paki yi mił tang singiiku. 32 Yi mił erang, Gos eim wumbpei eim nge lo ek ei ekii sinarik kin,pii gii ninenjing wumb ei, kan ngopumundum. Mundum ełe nge Gos eimwumb pei kin kaimb sipi, noman kangumba.

Sinim Wumb Pei Gos Embe AmbiłTonu Kindngii

33 Keimi mendpił, Gos eim epi kawii pei mendpił sałim ei nin, nga eimnoman ka wii mendpił ei nin, nga eimepi kanim kanim pei piinim epi ei,eim kin piki topu, owundu mendpiłmołum. Sinim mei wumb kapłi, Gosnge mok topu ełim oł ei nin, eim ngeoł kanim kanim kun ełim oł ei nin,sinim piinmin mił ei kapłi enerminmon. 34 Pe Gos kumb ok mon połpendrim mił ek ka yi ninim,“Wumb nii endi, sinim nge Owundu

eim noman ełe piinim mił epiei, sinim kapłi piimin min?Nga wumb nii endi, eim kapłiermba mił oł ei Gos kin ek ningumba min?”

35 Nga wumb nii endi, eim kunumendi Gos kin epi endi ngołum ei, Goseim kin kapłi ngo orung kindii nimbamin?” Mon mendpił! 36 Yi mił erang,Gos ya mani mei ełe epi kanim kanimpei Gos eim pułwu mołum. Nga Goseim yi ku epi kanim kanim pei se endekindpi tep er mołum. Nga epi kanimkanim pei ei Gos nge seng kin, eimembe ambił tonu kindngii. Sinim Gosnge embe kunum kunum ambił tonukindmin. Ei keimi!

12Sinim Ngenj Kin Noman Konj Ei Gos

Kin Ngumun1Ei yimił, engnannoł, nimbił erang

Gos nge noman ka ngołum ełe nge,na enim dinga to konj kindił. Enimngenj pei ei Gos kin orung ngungii.Yi mił, wumb Gos kin kułmał kalkngołmun mił enim yi erngii! Ba enim

ROM 12:2 267 ROM 12:16ngenj pei konj mułang kin, enim ołkun ka Gos kin ngungii. Ngangin kin,Gos eim noman ełe, ei eim kin enimmen tok ełmin oł ełe nge mił Gos eimsimba. Oł yi nge, ei Gos kinmen keimitołmun oł ei, sinim noman ełe yi miłpimba. 2 Peng kin, enim ya mani meiełe wumb oł kis enmin oł ei mił, enimyi enerngii mon! Ba Gos erang kin,enim noman tuk ełe konj ka mendpiłngang kin, singii. Sengin kin, yi miłenim Gos nge nipe oł kun ka endi eimnoman ełe erngii, ni piinim mił, yierngii. Erik kin, enim oł kun ka ni,Gos ngenoman enimepi ei ni; Gos ngeoł keimi mendpił pei piingii. 3Nimbiłerang Gos eim noman ka ei nge nakin dinga ngum. Ełe nge, ek na enimkin endeim endeim ni ngond. Enimwumb owundumołmun, ni piinerngiimon. Ba enim mołmun mił, yi erikpii kun erikmułngii. Enim noman tukkun ka pałim mił ni piik Gos enim piigii ningii nipi ngum mił, yi endeimendeim ni piik mułngii. 4 Yi mił ku,sinim wumb ngenj ełe pei erpi kin,kanim eipi eipi kind pendrim. Pengenj eipi eipi er pendrim mił, eipei kongun ende, endi enanmin mon.5Yi mił ku, sinim wumb pei mołmun.Ba Krais nge wumb ngenj ende minjmołmun. Nga sinim endeim endeimni, wumb eipi kin Gos dambiltpi endekindang kin, ngenj endeim mił pengmołmun. 6 Gos sinim kin noman kangołmun ełe nge, sinim endeim en-deim ni, kongun eipi eipi ermin ngedinga ngum. Ełe nge, Gos nge nomanka, epi ka wii, ei wii ngum. Ngangkin, wu endi Gos ek ka endi sim mił,ni tor kindim kin, kapłi eim pii giipałim mił, ni tor kindmba. Sinimyi mił ermin ku. 7 Kapłi wumb niiendi, eim wumb eipi paki tumba ngenoman pim kin, kapłi wu ei wumbeipi paki dinga wii tumba. Pe nga wuendi, eim ek emb tumba nge nomandinga pim kin, kapłi wu ei, wumb eipikin ek emb dinga topu ngumba. 8 Pewumb endi eim wumb eipi noman tokonj kindmba nge noman dinga pimkin, kapłi wu ei wumb eipi kin yi mił,

wumb noman to konj dinga kindmba.Nga wu endi, eim wumb eipi kin epika mok topu, ngumba nge noman yipim kin, kapłi wu ei wumb eipi kinka piipi kin, epi pei ngumba. Nga wuendi Gos nge kongun tep wu mułumkin, kapłi wu ei eim kongun ełe minjpiipi kin, dinga erpi mułmba. Nga wuendi wumb eipi kin kaimb si ngołumkin, kapłi wu ei wumb eipi kin ka piipikin, paki ka tumba.

Noman Ngołmun Oł Ei9 Enim wumb eipi kin noman keimi

ngungii. Nga enimoł kis kanimkanimpei buł ngungii. Ngok kin, enim ołkun ka ełe, ambił gii nik mułngii.10 Enim wumb eipi kin noman kangok kin, enim Krais kin pii gii nikkin, angim angim mił mułngii. Molkkin, noman dinga kindik, enim wumbeipi nge embe ambił tonu kindngii.11 Enim kongun ełe ten kulk enerngii,mon! Ba enim kongun kunum kunumdinga kindik erngii. Yi mił, enimnoman tuk gui dinga kindik kin, GosOwundu nge kongun erik mułngii.12 Enim Gos Owundu orung omba einge kui erikmułngii. Mułangin kin, ołembin tui enim kin tonu om kin, kapłienim dinga angk, kui erik mułngii.Molk kin, enimkunumkunumGos kinprei ełmin oł ei, ambił gii nik mułngii.13 Kapłi, Gos nge wumb kombur epiendi sinerang mułngii wumb ei kin,enim paki ka wii tok, ngungii. Ngakonu eipi wumb kombur enim ngiikonu ełe ongii ei, kapłi enim wumb eikin paki ka tok, tep ka erik mułngii.14 Wumb kombur enim kin oł embintui erik ngunjung kin, kapłi enim Goskin kii sik, prei erangin kin, Goswumbei kin paki ka tumba. Nga enimGos kin prei erik kin, wumb ombukin ek kis nik, prei enerngii, mon!15 Wumb nii endi ka piim kin, kapłienim wumb ei kin ka piingii ku. Ngawumb nii endi eim ke nipi, nomanembin pim kin, enim wumb ei kinke nik, noman embin to piik, ngungiiku. 16 Enim wumb endeim endeimkin, noman ende sek ngungii. Enim

ROM 12:17 268 ROM 13:7noman ełe, wu owundu mołmun nipiinerngii mon! Ba enim wumb epipei sinałim wumb ei kin, ende nokpek kin, molk pungii. Enim epi kanimkanim pei, sin piinmin, ni piinerngiimon! 17 Pe wumb endi enim kin ołkis erpi ngum kin, nga enim wumb eikin oł kis er orung kind, ngunerngiimon! Enim kapłi noman ełe ka piik,wumb pei nge ningił ełe, oł kun kaerik mułngii. 18 Pe enim kapłi no-man tok piik kin, wumb eipi kin opuermin ni piinerngii mon. Ba enimwumb eipi kin noman ende sek kin,kun ka erik mułngii! 19 Engnan noł,na noman enim ngond. Wumb niiendi eim, enim kin oł kis erim kin,enim wumb ei kin oł kis erik, orungkindik ngunerngii mon! Ba enimwumb kin ei, kapłi mering kindanginsengłi. Gos eim popuł kis wumb eikin tonu opu si kun ermba! Kumbok, Gos mon poł pendrim mił ek yininim. “Gos Owundu yi ninim, ‘Nawumb nii endi oł kis ełim kumep kisngo orung kindngii pułe ei, na mend-pił,’ ” Gos Owundu yi ninim. 20 Bakumb ok, Gos mon poł pendrim miłek yi ninim, “Enim nge opu erii wumbei, en enim kuni sinerang kin, enenim kuni tang mulnjung kin, enimkuni ngungii. Nga noł nuwa erangmulnjung kin, noł kulk ngangin kin,nungii ku. Keimi enim yi mił enjingkin, kapłi opu erii wumb en enimsingambił erang piingii.” 21 Enim ołkis ełmin oł ei, enim kambmani kind-nerangłi mon. Ba enim oł kun kapimba mił erik kin, oł kis ełmin oł eikamb mani kindngii.

13Enim Ya Mani Mei Ełe Tep Ełmin

Wumb Ei, Ek Ningii Mił Ekii Sik Erngii1 Enim wumb pei ya mani mei ełe

wumb tep ełmin wumb ek ningii mił,ekii sik erngii. Wumb tep enminwumb ei, en enim nge noman dingaełe nge molałmin mon; ba wumbei Gos nge angił ełe er kindpi kin,kongun ei mundang mołmun. Pe yamani mei ełe, tep enmin wu ei, Gos

eim mułngii neng mołmun. 2 Yi miłerang, wumb nii endi eim, ya manimei tep enmin wu ei ningii ek ekiisinarik, ek to kindnjing kin, wumbei Gos nge ek ei to kindpi kin, ekiisinanmin ku. Pe nga wumb ei, ek ekiisinenjing wumb ei, Gos kin kumep kisngang kin, singii. 3 Yi mił, pe wumbnii endi, eim oł kun ka ermba wumbei, eim ya mani mei ełe tep enminwu kin, mund mong kulerngii mon.Ba wumb nii endi, eim oł kun ka miłenerim kin, oł kis erim wumb ei, eimkin, mund mong kułmba. Enim manimei ełe tep enminwumb ei kin, mundmong kularpin kin, wii mułmun nipiinjing kin, kapłi enim oł nipe ołkun ka endi pimba mił erngii. Yi miłerangin kin, tep ełmin wumb enimembe ambił tonu kindik kin, ka piikngungii. 4 Yi mił, ya mani mei tepenmin wu ei, Gos nge kongun wu no-man dinga ngang kin, enim kin pakitang kin, kongun ka enmin. Ba enimoł kun ka pinermba mił erik ninjingkin, kapłi enim mund mong erngii.Nimbił erang mei mani tep enminwumb ei kin, Gos noman dinga ngangkin, ambilk mołmun. Molk kin, tepenmin wumb ei noman dinga ei wiisinenjing mon. Ba tep enmin wumbei, Gos nge kongun wumb mołmun.Molk puk kin, wumb nii endi eim ołkis mił erim kin, kapłi wu oł kis ełimwu ei, kumep kis ngang simba. 5 Yimił erang, sinim mei ełe tep ełim wuei kin dinga ełe mandring mułmun.Mołpun kin, sinim Gos nge kumep kisełe nge minj, mund mong kulerminmon; ba nga yi ku, sin sinim nomantuk gui ełe nge, ek nimba mił, ekiisipin er mułmun ku.

6 Ełe nge, enim mei tep ełminwumbei kin, enimku takis tołmunku.Nimbił erang, tep ełmin wumb ei, Gosnge kongunwumbmołmun; wumb ei,kunum kunum takis kongun ełe ngetep erikmołmun. 7Enimwumbpei kusinjing wumb ei ku ngo orung kindikngungii. Nga ku takis siłmin wumb eikin, enim ku takis tok ngungii. Nga

ROM 13:8 269 ROM 14:4wumb endi konu eipi epi konu endituk om kin, kapłi enim ku ngo orungkindik ngungii ku. Nga enim wu numendi mułum kin, enim wu ei kin ekekii sik, mandring molk pungii ku.Nga enim wu num endi embe ambiłtonu kindimkin, kapłi enimeimembeambił tonu kindngii ku.

Noman Ngołum Wu Ei Lo MendpiłEkii Sim

8 Enim wumb eipi endi epi endi sino pendik enerngii mon. Ba wumbeipi ngo pendiłmin oł yi mił, kunumkunum pepi mułmba. Ełe nge ołei, enim wumb eipi kin noman kangungii. Nimbił erang wumb endiwumb eipi kin noman ngołum ei, eimGos lo ek ełe keimi ekii siłim. 9 PeGos nge lo ek ei yi ninim, “Enimwu eipi embnjing ngundnerngii mon;nga enim wumb eipi endi to kund-nerngii mon; nga enim wumb eipi epiendi waning sinerngii mon; nga enimwumb eipi epi kan bun bun sik kin,simin ni yi piinerngii mon.” Nga loek eipi endi yi ninim ku. Ei lo ek eipipei si ende kindpi kin, ek peng endeimmendpił pałim. “Enim nge tiłap ełemandi mołmun wumb ei, noman kangungii ei, en enim noman ngołmunmił, yi ku ngungii.” 10Wumb nii endi,wumb eipi kin noman ngołum ei, eimwumb mandi mołmun wumb ei kin,oł kis enałim mon. Yi mił, wu endinoman ngołum wu ei, eim Gos nge loek ełe keimi ekii siłim.

Sinim Kun Ka Endmin11 Pe nga, na yimił nip enimngond.

Enimmołmun kunum ełe piinmin. Pekunum ełe mendpił, enim or pałminei, enim konj kindik mułngii. Nim-bił erang enim piinmin; ok enim piigii ninjing kunum ełe, Gos enim sipiorung simbii nim kunum ei, kunumkinan sim. Ba pe, kunum ei mandimendpił enim. 12 Konu emii pałim eimandi poru nimba enim. Nga konutiłang ei ya mandi opu sałim. Pe ngasinim emii pałim mił oł kis ełmin ołei, si kindmin. Si kindpin kin, sinimGos nge tiłang opu ełmin alap kumb

tepii mił ngum epi ei sipin kin, ołkis ei to mani kindmin. 13 Pe sinimoł kun ka, erpin endmin. Yi miłku, wumb tiłang erang ełe andinmin.Nga sinim noł nopun, wulu pang kin,nilkeng sinermin mon. Nga wu eipiembinjing kin ngundpun, nga oł kispenj mułum oł ei enermin mon. Ngasinim wumb eipi kin ek mił erpinkin, wumb eipi nge epi endi simbaei, kan bun bun sinermin mon ku.14 Ba sinim Owundu Jiisas Krais siminkonguk konj mił kindpin kin, eim ołkun ka oł erpin eim kin dambiltpinende pupun mułmun. Mołpun kin,nga sinim ngenj ok nge ełe nge nganoman ei to piinenmin mon.

14Enim Engnjing Noł Kin Kos Erik

Ngunerngii Mon!1 Pe wumb nii endi eim pii gii ei

dinga pinerim kin, wumb ei enim eimsi mengk kin, Gos nge tiłap wumb kintuk sipngii. Ba enimwuei eimngeno-man ełe piinim mił ei, enim to pułpełtunerngii mon! 2 Wu endeim eim piigii dinganipi kin, eimkungkuni ni epiendi numbii ni piiłim mił, ei nołum.Ba wu endi eim pii gii dinga pinerimkinwu ei, eim aka pin kuni ei mendpiłnołum; ba kungminj nonałim. 3Pewunii endi eim kung kuni kanim kanimpei nołumwu ei, eim wu eipi endi akapin kuni mendpił nołum wu ei kin,kis piipi ngunermba mon! Pe nga, wuendi eim aka pin kuni mendpił nołumwu ei, eim yi piipi kin, wu endi kungkuni kanim kanim pei nołumwu ei, ołkun pinałimmił enim ninermbamon.Nimbił erang, Gos wu ei eim tiłap ełetuk sipi, mundum ku. 4 Wumb niiendi, enim wumb eipi nge kongunwu endi mułmba ełe, kanik kin, nimoł ei kun ka enmin oł kun pinałimmił, oł kis en ningii min? Wu ei eimnge kongun tep wu ei opu, wu ei eimkongun kis min ka erim ei, eim kapłimok topu, piimba. Pe nga keimi, wuei eim dinga engmba. Nimbił erangOwundu Krais eim wu ei, eim kapłi

ROM 14:5 270 ROM 14:18paki tang kin, wu ei eim dinga angpimołum.

5Wuendi eimyi ni piipi kin, kunumendi ei kunum kor owundu tangpiseng kin, nga kunum kopur to manikindnim ni piinim. Nga wu endi eipiyi ni piinim; kunum kunum ei kunumende mił ni piinim. Wumb endeimendeim ni, en enim noman ełe, piikun erik mułngii! 6 Pe wumb nii endieim kunum endi ei kor owundu nipiinim wu ei, eim kunum ełe mentopu, Owundu nge embe ambił tonukindpi mołum. Nga yi ku, wu endieim kung kuni kanim kanim nołumwu ei, eim Owundu nge embe ambiłtonu kindmba. Kindpi kin, eim Goskin ka piipi kin, men topu ngopu kungkuni nołum. Pe wumb nii endi eimaka pin kuni mendpił nołum wu ei,eim Owundu kin piipi kin, kung minjkopur nonałim. Nonarpi kin, ngaeim Gos kin ka piipi kin, men topungołum ku. 7 Yi mił, enim tuk moł-mun wumb endeim endeim ni, konjmołpu kin, na noman ełe yi ermbiini, noman to piinermba mon! Nga yiku, enim tuk mołmun wumb endeimendeim ni, kułmbii ei nam nomanełe ermbii ni, noman to piinermbamon, ku. Ba Owundu nge nomanełe mendpił pałim. 8 Nga sinim konjmułmun ei kapłi, sinim Owundu nge.Nga yi ku, sinim kułmun ei kapłi,sinim Owundu nge ku. Yi mił, sinimkonj mułmun min, sinim kułmun ei,sinim Owundu nge mendpił mołmun.9Ełe ngemendpił, Krais kołpu kin, ngaangpi, tonu opu, konj mołum. Yi miłerang, sinim koltmun wumb ei ninsinim konj mołmun wumb ei nin, tałouni eim Owundu mułmba. 10 Nganim nimbił erang nim angnim noł kinkos piikin ngon? Nga nim nimbiłerang nim angnim noł kin ek kis nikinngon? Yimił sinimwumb pei Gos eimningił ełe engamin kin, Gos sinim kinkos owundu piipi ngumba. 11 Ei yi miłkumb ok Gos mon poł pendrimmił ekyi ninim,“Owundu yi ninim, ‘Na konj mołup

kin, na ek keimi nip enim

ngond. Wumb endeim en-deim ni mong gopsing piipolk, na kin men tok ngungii.Nga enim endeim endeim ni,gupu anmbił ek dinga ni torkindik kin, nam embe ambiłtonu kindik erngii.’ ”

12 Yi mił erang, sinim wumb endeimendeim ni, ya mani mei ełe nipe ołendi enjpin ei ni, tor kindpin kin, Gosngumun.

Enim Oł Yi Erangin Kin Enim Engn-jing Noł Bok Tok Oł Kis Enerngii Mon.

13 Pe enim wumb eipi endi kin, kosni ngunerngii mon; ba enim nomantok piingii. Enim engnjing noł ei kin,epi endi erangin kin, oł kis endi erngiiei min, enim andłam ondu ngok, yienerngii mon! 14 Sinim nge OwunduJiisas na andan tang moł. Mołup kin,na piind epi kanim kanim pei ei, eimkin penj mulałim; ba konj ka mołum.Bawumbnii endi eim epi endi ei, penjtonumni piinim epi ei, eimnoman ełepiinim mił epi ei, penj topu mołum.15Yi mił, enim kuni penj mułum kuninonmun ei, enim engnjing noman tukełe to kis mondunmun. Ełe nge, enimpiingii ei, enim nga wumb eipi kinnoman ngonałmin oł ełe nge andin-min. Nga Krais eim kołpu kin, ngaeim wumb yi nge, si orung simba ngekułum. Yi mił, nga enim wumb ei kinenim kuni nonmun ełe nge erang kin,wumb ei nge noman tuk kis mułmbaei, yi mił nga enerngii, mon. 16 Monpim kin, enim epi ka wii sałim nipiinmin epi ei, wumb endi epi ka wiiei kanik kin, epi ei kin, ek kis nikngungii. 17 Yi mił, kuni nok, nga nołnok ełmin oł ei, Gos eimwumb pei teper mołum konu ełe puł mił mon. BaGos wumb pei tep er mołum konu eipułe yi mił; noman emin ni, oł kunka ei ni, noman ka ka piik enmin ołei nge, Gos nge Gui Ka je erang kin,oł yi nge tonu ołum. 18 Yi mił erang,wumb nii Krais kin ekii sik, oł ombuenjing kin, Goswumb ei kin noman kapiipi ngumba. Ngawumbenimkunkamołmun wumb, pa nimba.

ROM 14:19 271 ROM 15:1119 Yi mił, nga sinim kunum kunum

kongun dinga yi mił erpin kin, wumbeipi kin paki topun eramin kin, wumbnoman emin seng molk kin, nomantuk dinga pang mułngii. 20 Yi mił,enim mowii kuni ei piik kin, wumbnoman tuk Gos nge kongun ełe, to erkis mundnerngii mon. Keimi, kunikanim kanim pei ei kun ka nungii; baenim kuni ełe erpi kin, wu endi boktopu, orung pupu, oł kis enim ei, yimił, nim en kin, ei oł kun ka mon;ei oł kis enjii. 21 Ba enim kung minjnungii min, noł wain nungii ei min,epi endi eipi erngii oł ei erangin kin,enim engnjing noł bok tok, orung pukkin, oł kis enmin oł ei, kapłi oł ei enimenenjing kin, enim oł kun ka mendpiłerngii. 22 Enim nge pii gii ei tuk enimkin mołum ei, Gos kin enim kin piigii ouni mołum ni piingii. Piik kin,wu endi eim epi ka wii ni piinim ei,eimnoman tuk ełe kos piipi, mok topuenanim; kapłi wu ei eim ka ka piipimułmba. 23 Ba wumb nii endi eimnoman tał sepi piipi kin, kuni numbawu ei, Gos kos piipi, wu ei ngumba.Nimbił erang, ei eimpii gii ninarpi kinkuni num. Yi mił, kuni ni, epi kanimkanim pei, wumb endi pii gii ełe tonuonerim kin, kapłi ei oł kis enim.

151 Sinim wumb pii gii dinga pepi

nim kin, kapłi wumb endi pii gii dingapinerim kin, sinim wumb ei pakitopun, oł embin ei sinim ko wumun.Ko wupun kin, sin sinim noman ełemendpił enermin mon. 2 Ba sinimendeim endeim ni, mandi mołmunwumb ei nge, noman ełe erngii miłermin. Eramin ełe nge, enim oł kunerangin kin, ekii sik kin, noman dingasingii. 3Yimił, Krais ei eim noman ełeekii sipi, eneririmmon. Ba eim eririmmił, kumb ok Gos mon poł pendrimmił ek yi ninim, “Wumb ek kis niłminek kis ei, Gos kin nik ngunjung. Ba ekkis ei na kin tonu om,” pa ninim. 4 Yimił, ek ka kanim kanim pei kumb okGos mon poł pendrim ei sinim andanto ngumba nge pultum. Poł pendrimmon ei, sinimnoman tuk dinga ngopu

kin, nga sinim dinga angpin, pii giinipin kin, Gos orung omba ei nge kuiermołmun. 5Penga, Gos ei eimwumbnoman tuk dinga kindang kin, dingaangk, pii gii mołmun pułwu mołum.Mołpu kin, Gos eim enim paki tang,molk pangin kin, wumb endeim en-deim kin noman ende sek kin, KraisJiisas oł kun ka ełim sinim andan topukin, enim ei ekii simin. 6 Sipin yi mił,enimpei ek nik ende kindik kin, kułoutok, Erinjpin Gos sinim nge OwunduJiisas Krais nge Arim, eim nge embeambił tonu kindpin mułmun.

Krais Eim Jura Wumb Kin TorungTiłap Eipi Wumb Kin Paki Tołum

7 Yi mił, sinim wumb endeim en-deim ni sipin kin, ek ka nipin tuksimin. Yi mił ku, Krais sinim tuk simmił, yi mił ku erngii. Erik kin, sinimpei Gos nge embe ambił tonumendpiłkindmin. 8 Na ek yi mił nind. Kraistonu opu kongun wu mił mołpu kin,wumb ngenj kopsik ełmin Jura wumbei, paki tumba nge om. Eim yimił erpikin, Gos nge ek ka keimi dinga kindpikin, keimi tonu orum. Yi mił erpi kin,Gos ek mong keimi nirim mił, keimisinim kupenjpin noł Eiparam, Aisak,Jeikop wu kei kin tonu orum. 9 Ngaełe nge, wumb tiłap eipi wumb Gosnge noman ka ei kanik kin, Gos embeambił tonu kindngii. Yi mił, Gos eimkumb ok mon poł pendrim mił, ek yininim.“Ei yi mił, na torung wumb tiłap

eipi ei kin na Gos embe tonukindip ngumbii. Nga nagolang nip kin, nim embeambił tonu kindmbii.”

10 Nga Gos ek ka endi yi ninim,“Enim torung wumb tiłap eipi ei

kin, ka piik Gos eim nge simundum Jura wumb tiłap eikin, ka piik erngii.”

11 Nga Gos ek ka endi yi ninim ku.“Enim torung wumb tiłap eipi enim

Gos Owundu nge embe ambiłtonu mendpił kindngii. Ngawumb pei Gos Owundu ngeembe ambił tonu kindngii ku.”

ROM 15:12 272 ROM 15:2512 Nga kumb ok, Aisaiya Gos ek ka nitor kindiłimwumonpoł pendrimmił,ek yi ninim ku.“Deipis nge arim Jesii nge kupam

noł ełe nge, wu endi tonuomba. Wu ei tonu opu, orungtiłap eipi wumb ei kin, tep ermułmba. Mułang kin, wumbtiłap eipi wu num ei kin, piigii nik, eim en enim sipi orungsimba nge kui er mołmun.”

13 Sinim Gos kin kui ermołmun Goseimpułwu. Eimerang kin, enimpii giiełe nge, enim noman ka ka piik kin,nga noman emin enim kin, nomantuk ełe piki topu mułmba. Mułangkin, enim Gos Gui Ka nge dinga ei sikkin, nga enim Gos sipi orung simbaei nge, kui erik mułngii. Mułanginkin, enim noman tuk ełe piki topumułmba.

Pol Gos Kongun Erim Mił Pułe Pałim14 Na nge engnan noł! Na noman

ełe piind ei, enim noman tuk ełe ołkun ka minj piki to mołum. Nga eienim kin noman dinga kanim kanimenim kin peng kin, enim kapłi wumbendeim endeim ni andan tok kin, no-man ka ngungii. 15 Ba na enim kinmon połup ngunj ei kopur ek dingamił nind. Nga na enim kin mundmong enenj mon; ba na enim no-man tuk ełe to konj kindmbii nge enj.Nimbił erang Gos eim na kin nomanka piipi ngum. 16 Ngang kin, KraisJiisas eim erang, na Pol Krais Jiisasnge kongun wu endi mił moł. Mołupkin, wumb tiłap eipi wumb kin, Gosnge kułmał kałmin oł ei nge erip kin,nga Gos ek ka ni tor kindinj. Kindipkin, nga tiłap eipi wumb ei, Gos sipiorung simba nge tu wunj. Tu wambkin, Gos nge Gui Ka ei je erang, wumbei Gos kin oł kun ka er mułngii. Yimił, wumb Gos kin kułmał ka wii mił,Gos noman ełe piim mił ngunj. 17 Yimił erang, na Krais Jiisas kin kongunerip ngunj ei, na ka ka piip kin, na Gosnge kongun erip ngunj. 18 Yi mił, nanga epi eipi endi ni tor kindnermbiimon; ba na epi endeim mendpił ni

tor kindmbii. Na ek poł Krais na kinkongun erim mił ełe, ni tor kindmbiiend. Ełe nge ek nin ełim oł ei, wumbtiłap eipi wumb ei, Gos nge ek kaełe ekii sik erngii. 19 Gos eim dingaei andan tang ei, na jep oł enj ełekenjing. Ei Gos eim nge Gui Ka ngedinga ei, na ngang kin, kongun enjełe, en enim kenjing. Yi mił nga, naJerusalem konu ełe kongun pułngunmondup kin, na Krais nge ek ka ei nitor kind erip kin, konu orung orungandip, Eiliikam konu ełe tor op eripkin, nip poru ninj. 20 Yi mił, namkunum kunum noman ełe ermbii nipiind oł ei, Krais nge ek ka ei ni torkindip kin, konu jiłi mił endi Kraisnge embe piinarik mołmun konu ełe,nimbii ni piind. Ba na konu endieipi wumb ok, Krais nge ek ka ni torkindnjing konu ełe, na ek ka ei ni tornga ninermbii mon. Ba nga na wumbKrais ek ka piinarik mołmun konu ełeek ka ei, ni tor kindmbii. 21 Ba kumbok, Gos ek ka mon poł pendim mił,Krais kin ek yi ninim,“Wumb nii endi eim nge ek ka ei

piinenjing piim kin, pe kanikpiik erngii. Nga wumb niiendi en enim eim nge ek kaei piinenjing kin, pe piik kunerngii.”

Pol Eim RomWumb Konu Ełe Bii NipiPiim

22Yimił erang, na enimRomwumbkin ombii ni piind. Ba kunum kunumna nge kongun end ei, na andłamondu ngonum. Ba na ombii kapłienanim. 23 Ba akip na ya konu ełekongun enj ei, endi nga pinałim mon.Na kumb ok kung ngii pei o pangkin, na mołup enim kin op, kenmbiini piinj. 24 Yi mił erang, ekii se naSpein konu ełe bii ni piind. Kunumełe, na enim kumb se kanip kin, ekiise Spein konu ełe bii. Na enim kinkunum kopur mołup kin, noman tukka piyamb kin, ekii se enim na simengk, Spein konu andłam ełe pakitangin kin, kapłi na Spein konu ełebii. 25 Ba akip na ku kopur si mengipkin, na Gos ngewumb Jerusalem konu

ROM 15:26 273 ROM 16:9owundu ełe mołmun ei, ku sipip, pakitop ngumbii. 26 Yi mił, Masironiyakonu wumb ni, Akeiya konu wumbei, ku nin epi ombu sik kułou tok,Jerusalem konu ełe Gos kin pii gii nin-jing wumb epi endi sinerang wumbei kin ngok, paki tumun ni piinjing.27 Wumb ombu en enim noman ełeka piik kin, oł yi enjing. Nga yi ku,en enim Jerusalem konu ełe wumbkin, ku nin epi ngo pendnjing epi eingo orung kindngii. Nimbił erang,Jerusalem konu ełe wumb, Gos GuiKa nge epi ka wii ei torung wumbkin nik ngunjung. Ngok kin, nga yiku, torung tiłap eipi wumb ei, kuninin, ngenj ełe epi ei ngo pendnjingepi ei, Jerusalem konu ełe wumb eipaki tok ngo orung kindngii ku. 28 Yimił erang, na kumb se kongun ei erporu nimbii. Nga na ku nin epi ei,Jerusalem konu ełe wumb ei angił ełekun ngop pendip poru ninj kin, kapłina enim nge andłam ełe op, enimkanip kin, ekii se na Spein konu ełebii. 29 Pe na piind ei, na enim kinombii kunum ei, Krais nge epi ka wiingum epi ei, na kin piki top mołangkin, epi ka wii ei na tu wup, enim kinngumbii.

30 Na engnan noł, na enim dingakii sind ei, enim sinim nge OwunduJiisas Krais ei kin, nga Gos Gui Ka ngedinga noman ka ei kin, enim kongundinga erik, na kin ouni men tok, Goskin kii sik ngangin kin, Gos eim napaki tumba. 31 Yi mił erangin kin,na Juriya pii gii ninenjing wumb ei,kapłi na kongun ermbii mił, na ambiłgii nik ngunerngii. Nga enim Gos kinmen tok erangin kin, Jerusalem konuełe Gos kin pii gii ninjing wumb ei,na kongun end ei noman erang piikkin, na paki tamb kongun ei singii.32 Yi mił erang, Gos eim noman ełe,na enim kin ombii kunum ei, na kaka piip ombii. Op kin, na enim kinkor aninga kopur sip kin, na nomantuk ełe dinga simba. 33 Gos eim no-man emin pułwu ei, eim enim pei kinmułmba. Ei keimi!

16Pol Eim Ek Ka Nipi Wumb Pei Ngum

1 Pe nga enim piyei; na enim kin ekendi ngamb kin, sinim nge einjpin Pi-ipii nge ek endi ni ngambpiingii. AmbPiipii eim Senkreiya konu owundu ełemen tołmunwumbpaki tołum. 2Tangkin, na yi ni piind, enimKrais Owunduni piik kin, amb Piipii ei sik tuk kin-dangin kin, enim pii gii wumb kinmułmba. Enim Gos nge wumb yi miłenjing kin, ei oł kun ka. Amb Piipiieim noman embin endi pim kin, enimkapłi paki tok nik, kun erngii. Nimbiłerang eim wumb pei paki topu kin,nga eim na paki tum ku.

3-4 Enim Priska kin, Akuila kin,‘Weł!’ a ningii ku. Nik kin, eł ełip,na kin Krais nge kongun ende ełminwu amb tał. Wumb tał eł ełip, mandikolkuł kin, na paki tunguł nge pim.Yi mił na mendpił, wumb tał kin, ekka nip ngunenjmon; ba torungwumbtiłap eipi men tołmun wumb ei yiku, wumb tał kin, ek ka nik ngołmunku. 5 Nga enim na nge ek ka ei, Gosnge men tołmun wumb tał nge ngiikonu ełe, kułou tok mołmun ełe, nikngungii ku.

Nga yi ku, enim na nge ek ka ei,Epenesas nik ngungii wu ei, na ngenoman ngoł wu ei, kumb se Eisiyakonu owundu ełe wumb kin, Krais kinpii gii nirim. 6 Na nge ek ka, ambMariya kin nik ngungii. Mariya eieim enim kin kongun dinga kind erpikin, enim paki tołum. 7 Pe enim wutał, Andronaikis kin Juniyas, kapłi ‘Kamułnguł’ a nik kin, ngungii ku. Ngokkin, eł ełip na nge wumb kin, miyemende mił ei, na kin kan ngii ełe ounipinjpin. Eł ełip ok, Krais kin pii giinengił kin, na ekii se ninj. Eł ełip Kraisnge ek se andiłmin wumb ei nge, wunummił mulnjunguł.

8 Pe enim wu Ambliyasis kapłi ‘Kamołun’ a nik ngungii ei, eim sinimngeenginjpin Owundu Jiisas kin pii giineng kin, na nge noman ka ngoł wu.9 Pe enim wu Erpanis kin, ‘Kapłi kamołun’ a nik ngungii ei, eim sinimnge

ROM 16:10 274 ROM 16:25kongun ouni wu, Krais nge kongunełim. Nga wu Sakis kin, ‘Kapłi kamołun,’ a nik ngungii ku. Ei eim nanoman ngoł wu. 10 Pe enim wu Apeliskin, ‘Kapłi kamołun,’ a nik ngungii ku.Ei eim Krais nge kongun dinga kindpiełim wu. Pe nga enim wu Arisopuluskin, eim nge ngii ende wumb kin, ekka, nik ngungii ku. 11 Nga enim wuEroriyan kin, ‘Kapłi ka mołun,’ a nikngungii ku. Ei eim nam nge wumbmiyem ende. Pe nga, Gos kin piigii ninjing wumb ei, Narsisis kin ngiiende mołmun wumb ei kin, ‘Kapłi kamołun’ a nik ngungii ku.

12 Pe enim amb tał Traipeinakin Traiposa kin, ‘Ka mołmbuł,’ anik ngungii. Amb tał Owundu ngekongun ełmbił amb. Nga yi ku, enimamb Persis kin, ‘Ka mołun,’ a nikngungii. Ei eim sinim nge Owundukin, noman ngopu kin, kongun dingaełim amb ei, na nge noman ngoł amb.13Nga enim wu Rupus sinim Owundunge kongun ka ełim wu ei kin, ngaeim mam kin, ‘Kapłi ka mołmbuł,’ anik ngungii ku. Amb ei, na nge minanmendpił mił mołum. 14 Nga enimAsinkrisis Plekon, Ermes, Pasropuskin, Ermas wu pei, ‘Enim kapłi kamołmun,’ a nik ngungii ku. Nga sinimenginjpin noł kopur, wumb ombu kinmołmun wumb pei kin, ‘Ek ka,’ a nikngungii ku. 15 Nga enim Pilolokuskin, Juliya kin, Neras kin, nga eim aimOlimpas kin Gos nge wumb kopur peien enim kin ouni mołmun ei, ‘Kapłika mołmun,’ a nik ngungii ku.

16 Nga enim Gos nge wumb peiendeim endeim ni engnjing noł kin,angił sik, kangilk tuk sik erngii ku.Nga Krais nge men tołmun wumb pei,enim kin ek ka nik ngungii.

Ek Ni Poru Nipi Kengip Ngop Ek17 Na engnan noł, na enim noman

to konj kindamb kin, enim kan kunerikmułngii. Molk kin, wumbnii endienim pii gii wumb kin, to eipi eipikindngii enmin min; nga Gos ek kaenim sinjing ei, ekii sik enanmin eimin; nga wumb ombu oł kis erangin

kin, wumb eipi bok tok kin, oł kisełmin. Enim wumb yi nge, buł ngok,ekii sinerngii mon. 18 Yi mił, wumbombu en enim, sinim nge OwunduKrais Jiisas nge kongun ei enałminmon; ba en enimngenj noman ełe ekiisipin kin, ermin ni piinmin. Piik kin,en enim gupu ełe ek ka mił nik kin,nga ek kend mił tok nik kin, wumbeipi nge noman dinga pinałim mił, eiek kend tok ngok, ełmin. 19 Yi mił,enim Gos ek ka ei ekii siłmin oł ei,wumb pei piik poru ninmin. Yi miłerang, na enim kin ka ka piip ngond;ba na noman ełe piind ei, enim oł kunka erik mułngii. Erik kin, oł kis ełminoł ei, noman to piinerngii mon! 20 Penga, Gos eim noman emin ngołumpułwu, eim kunum olt mon, Gos eimSeisen erang kin, enim nge simb ełe,kamb mani kindmba. Pe Krais sinimnge Owundu Jiisas ei, eim noman kaenim kin mułmba.

21 Wu Timosii, na kin kongun endeełmbił wu. Timosii nin, Lusiyus nin,Jeisin nin, Sosipaser nin, wumb ei nange tiłap ende wumb pei ei, ‘Enimkapłi ka mołmun,’ a nik ngonmun.

22 Na Tersiyas, na Pol gupu ełe ekneng kin, na mon ei polt. Połup kin,na Owundu nge embe ełe, ‘Enim kapłika mułei,’ a nip ngond.

23 Wu Geiyas, na Pol kanpi kun ersi mołułum wu ei, eim ‘Enim kapłika mułei,’ a nipi ngonum. Nga mentołmun wumb tep ka ełim wu ku. NgaErasus konu peni owundu ełe, ku tepełim wu ni, Korsus sin nge enginjpinkin, eł ełip, ‘Enim kapłi ka mułei,’ anikił, ngołmbuł ku.

24 (Pe sinim nge Owundu Krais Ji-isas ei, eim noman ka, enim kin peiouni mułngii; ei keimi.)

Prei Erik Gos Embe Ambił Tonu Kind-ngii

25 Pe nga, sinim Gos eim embe am-bił tonu kindinmin. Pe nga, Gos eimkapłi enim er dinga kindmba ei, naJiisas Krais nge ek ka ni tor kindinjełe, kindmba ei, Jiisas Krais nge ekka ei, kumb ok koi er pałiłim ek ei,

ROM 16:26 275 ROM 16:27pe mendpił, Gos sipi peni ełe kindim.26 Kindang kin, pe Gos ek keimi ei, ekni tor kindiłmin wumb mon polk kin,peni ełe tor kindnjing. Nga kunumkunum konj mołułum Gos, eim andantang kin, wumb tiłap pei kanik kin,piik erngii. Yi erik kin, Gos erang,wumb pei pii gii nik kin, Gos nge oł ei,ekii sik erngii.

27 Gos ei eim endeim mendpił! Eimnoman kun ka piinim nin, epi kanimkanimpiiłimpułwu. Sinim Jiisas Kraiskin, Gos eim embe ambił tonu kunumkunum kindmin; ei keimi!

1 KORIN 1:1 276 1 KORIN 1:13

Pol Mon Korin WumbKumna Połpu KindimPol Mon Kumb Se Połpu Korin Wumb

Kin Kindim Ek Ei1 Mon ek ei, na Pol połup kindinj.

Na nam Gos eim noman ełe, to tonukindpi mundang kin, Jiisas Krais ngeek se andiłmin wu mił erip moł. NgaSosenes eim sinim enginjpin ei, eimek ka yi ku, nipi kindim.

2 Kindang kin, Gos eim nge wumbtiłap Korin konu ełe mołmun wumbpei, en enim Gos erang kin, ok wumbkonj kun ka mendpił mołmun. Molkkin, nimbił erang, enim pei JiisasKrais nge wumb tiłap ende puk moł-mun. Wumb nii endi Jiisas Krais kinek ka nik, prei erik ngonmun wumbei, Gos nge oł kun ka erik molk kin,sinim Owundu kin nga enim Owundukin ouni mułmun.

3 Pe kapłi, sinim Erinjpin Gos kin,Jiisas Krais Owundu ouni, enim kapłinoman ka ngokuł, nga noman eminpei ngunguł ku.

4-6 Pe Jiisas Krais nge eim ek kaenim kin erpi kin, dinga kindangpałim. Peng kin, enim ok Jiisas Kraiskin dambiltik ok ende punmun ei,enim Gos nge oł kun ka kanim kanimpei seng kin, mołmun. Gos ek keimininmin ełe ni, Gos noman ka pałimełe mił, yi ku piinmin. Piyangin kin,na nanim kunum kunum enim piipkin, Gos kin ka piip ek ka nip ngond.Nimbił erang Gos eim noman enimngonum. Ngopu kin, noman kułpu,enim ngonum ei, nimbił erang enimJiisas Krais eim nge wumb mendpiłmołmun. 7 Pe enim Gos nge oł kunka wii ngonum ei, enim oł ełe sinarikkin, wii endi mulałmin mon. Ba peisinmin yi erik kin, nga muł mei porunimba kunum ei, Jiisas Krais Owundupeni ełe tor omba nge kui erik moł-mun. 8 Mułangin kin, sinim nge Ji-isas Krais Owundu peni ełe tor ombakunum ei, ek kend tonmun ek ei ni,

oł kis kun pinerim oł ei nge, endienim kin peng kindnermba. Nga eimenim ambił gii nipi, dinga erpi sipi,mułang pupu kin, Jiisas Krais Owundunge kunumei,mułmei tał porunimbakunum ei kapłi poru nimba. Nengkin, enim pii gii dinga pim kin, epiendi enim kin ek endi kapłi enerngii,mon! 9 Gos ei eim ek keimi mendpiłpułwu ei, enim kapłi Gos kin pii giiningii. Gos eim enim to tonu kindpisipi kin, eim kingam Jiisas Krais sinimnge Owundu kin kindang, dambiltpino pun ende pupun mułmun.

10 Pe nanim angnan noł, na enimnomanełe to konj kindip kin, ek dingayi mił nip ngond. Ngond ek ei, Ji-isas Krais sinim nge Owundu nomandinga ełe nip ngond. Enim pei kapłi,noman piik ende kindik kin, ek endeningii. Nga enim noman eipi eipipeng kin, ek eipi eipi nik, mulerngiimon. Nga enim noman ende sek kinepi kanim kanim noman to piingii ei,enim piinmin epi omba. 11 Pe ngawumb kombur amb Klowes ngii konuełe no pek mołmun wumb ei, ok yana kanik kin, ek kun ninjing. Namangnan noł ei, enim ek mił erik kin,ek kanimkanimeipi eipi ninjing. 12Pena ek yi mił piind, enim pei oł yi ngeenmin; nga wumb kombur enim moł-mun konu ełe molk kin, ek ei nge kunikmołmun. NananimPol kin ekii sipkongun paki top enj wu moł. Wumbkombur yi ku nik mołmun na namwumb kombur yi ku nik mołmun; naApolos kin ekii sip kongun paki topenj wu moł. Wumb kombur yi ku nikmołmun; na nanim Piisa kin ekii sikkongun paki top enj wu moł. Ngawumb kombur yi ku nik mołmun; nananim Jiisas Krais kin ekii sip kongunenj wu moł. 13 Enim oł yi nge kapłienerngii mon. Pe Jiisas Krais eimendeimmendpiłmołum. Ngawu endiJiisas Krais mił eipi endi mulałminmon. Na Pol ond peri ełe kularipenim oł kis kun sinerang mulnjungełe ngunenj mon? Nga enim na embePol ełe enim noł pinenjing mon ku.

1 KORIN 1:14 277 1 KORIN 1:2614 Na nanim ka piip Gos ngond ei,

na enim endi noł pendip ngunenj; bawu tał Krispis kin Geiyas mendpił nołpendip ngunj. Mon pim kin, wumbpei na kin ekii singii; ba Krais kinekii sinerngii, mon. 15 Yi mił erang,wumb torung wumb ek yi ninerngiimon. En enim Pol embe ełe noł pin-jpin kin, Pol kin ekii simin. Siminningii ek ei, kapłi enenmba mon. 16 Eikeimi na nanim Sepanis eim ambimnin, kingam ambiłim noł nin, na nołpendip ngunj; ba nga na wumb kom-bur eipi noł pendip ngunenj mon, nipiind. 17 Jiisas Krais na kindim ei,wumb noł pendkin ngunjii nipi, kind-nerimmon. Jiisas Krais eimnakindimei, eim ek ka nip, tor kindip wumbngumbii nip na kindim. Kindpi ei eknip, tor kindmbii ni, ya mani mei ełewumb noman pałim ek ei sip, endekindip; mon pim kin, Jiisas Krais opuond peri ełe kułum ek ka ei, ek wii miłendi pinermba mon. Jiisas eim ek kaei am dinga wii mendpił pimba.

Krais Nge Dinga Ei Gos Nge Dinga18 Pe wumb oł kis kun pinerim mił

erik mołmun wumb ei, Jiisas opu ondperi ełe kołpu erim oł ei, epi wii miłni piinmin. Ba wumb Jiisas kin pii giinik enmin wumb ei, Gos orung simbawumb ei ni piik kin, Jiisas ond peri ełekołpu, nga konj tonu opu erim Gos ekka ei, Gos nge noman dinga mendpiłsałim ni piinmin. 19 Yi mił erang, Goseim ek ka ełe yi ninim, ei keimi sinimpiinmin,“Na kapłi wumb noman ka wii dinga

peng mułngii ei, top erip, kismundamb, noman ka yi ngepeng mulerngii, mon!”

Pe nga,“Na nanim yi ermbii wumb nii endi,

noman peng sin sinim epi peipiinmin ni piingii wumb ei,noman eipi eipi pałim ei sip,eipi eipi kindmbii,” ninim.

20Pe nga noman piiłminwumb jiłi miłmołmun? Nga wumb Gos ek kanimkanim pei mon połmun wumb jiłi miłmołmun? Nga wumb ek mił ełmin,wumb ya mei ełe mołmun wumb ei

jiłi mił mołmun? Gos eim ya mei ełewumbpei, nomankapałimni piinminei erpi kindang kin, noman mendpiłendi pinałim mon!

21Gos eimnoman ka owundu pałimei, eim oł yi nge erang tonu om. Yamani mei ełe wumb pei en enim no-man pim ełe, Gos nge eim noman topiik enjing, ei kapłi enerim mon. Yipeng kin, Gos eim noman ka piipi yierang kin, wumb eim pii gii ninjingwumb ei sipi orung sim. Seng kin,sin Gos ek ka ei kin, noman owundupinałimmiłmei wumb ni piinjing kin,ek ka ei nipin, tor kindinjpin ełe nge,Gos wumb ei sipi orung sim. 22 NgaJura wumb Gos ek ka ełe piipin giinimin; ba sin tonu epin Gos jep ołendi kanpin kin, pii gii nimin nik, yiniłmin; nga Griik wumb noman kadinga erik simin ni piik ełmin wumbei ku. 23 Ba sin Jiisas Krais ond periełe kułum ei, sin ek ni tor kindamin.(Wumb oł kis kun pinerim er mul-njung wumb ełe, sip orung sip erimek ei, sin nipin tor kindpin ngonmun.)Jiisas ek ka ei piik kin, Jura wumbombu geltii kulk, buł ngok enjing. Bawumb tiłap eipi wumb ombu, nomanełe ek ei, ek kun pinałim mon ni, no-man yi to piinmin. 24Ba wumb ombu,Gos eim sipi orung sim wumb; Jurakin wumb tiłap eipi kin ouni, ek kaei pii gii ninmin ei, Krais eim, ei eimGos ngenomandingamołum; ngaGosnge noman ka wii ei, eim mendpiłmołum. 25 Pe Gos eim noman wii miłei, wumb noman owundu pałim ei tomani kindim. Nga Gos nge dinga eiwii mił dinga epi ei, wumb nge dingaowundu ei to mani kindnim.

26 Pe angnan noł, enim kom sepiyei! Ok enim nimbił oł mił erikmulnjung? Gos eim enim to tonukindpi mundang kin, sipi orung sim.Pe en enim ni ombu en enim mul-njung mił, ei piinmin. Enim wumbaninga kombur noman ka wii pengmulnjung. Enim wumb aninga kom-bur enim dinga peng, mulnjung. Penga enim wumb aninga kombur wunum embe pułum ei, wumb noman

1 KORIN 1:27 278 1 KORIN 2:9ełe yimił piiłmin. 27BaGos eimyameiełe wumb mendpił mił mon. Wumbwii mił wumb eipi ni piinmin ei nge,Gos eim erpi, tonu kindpi sipi, wumbnoman pałim ni piik mołmun wumbei, topu singambił sipi ngum. Pe ngaya mani mei ełe wumb wii, dingapinałim wumb ei, Gos sipi, erpi, tonukindpi, wumb dinga owii sałim wumbei, to singambił sipi ngum. 28 Goseim ya mani mei ełe epi wumb kaniksi kindinmin wumb wii mił endi sipikin, nga wumb epi sinałim wumb yiniłmin wumb ei sipi kin, nga epi endimolałim epi endi ei sipi kin, tonukindpi erpi ei, wumb noman pałimwumb nin, epi pei dinga sałim epi einin, pe sałim epi ei to mani kindpiwii mił kindang mułmba. 29 Monpim kin, wumb endi kapłi eim embeambiłpi tonu kindpi kin, Gos kumbełe mołpu yi ermba. Ei mon! 30 BaGos eim enim erpi tu wupu, JiisasKrais kin dambiltpi se ende kindpikindangmołmun. Gos eim Jiisas Kraiskindang, Jiisas eim sinim nge nomankonj ni, noman ka wii puł wu mołum.Sinim Jiisas eim kin o pun, Gos ngeoł kun ka wumb mił Gos eim sinimkaninim. Yi mił erang, Gos Gui Kasinim kin mułang kin, sinim Gos ngeoł kun ka oł ei ekii simin, nipin yiełmin. Pe nga sinim Krais kin pii giininjpin kin, Gos eim kin sinim sipiorung sim. 31 Mon pim kin, Gos eimek ok nirim mił tonu omba. “Wumbnii endi ka ka piipi kin, epi ełe embeambił tonu kindmba, ei kapłi; ba wuei ka ka piipi kin, Gos oł ka wii eririmei piipi kin, Gos Owundu embe ambiłtonu kindmba.

2Pol Ek Ka Ni Tor Kindpi Kin, Jiisas

Krais Opu Ond Peri Ełe Ek Ei, Wumb NiiNgum

1Kindang na yi ku angnan noł enimkin onj kunum ei, Gos ek keimi koierpi pim ek ei, na nip tor kindip enimngunj. Ngunj ei, na ek olt kinan kawii endi nip kin, nga noman owundupim wumb mił endi nip, enim kinngunenj mon. 2 Pe na nanim noman

to piip epi kanim kanim pei, nomanto piinenj ei, enim tep to ek nip ngopmuls; ba Jiisas Krais endeim mendpiłouru ninerim ei, eim opu ond periełe kułum ei mendpił, noman to pi-inj. 3 Pe enim kin op muls kunum ei,nanim dinga endi peng piinenj; ngananim gał owundu sip pur pur tangmuls. 4 Pe nga, nanim ek ka nip torkindip kin, na ek andan top wumbngunj ei, ya mani mei ełe wumb no-manka owundupengninminoł ei ngeninenj mon; ba Gos eim Gui Ka ełe napaki tang, dinga ngang kin, ek keiminip tor kindinj. 5Ba enimngepii gii ei,ya mani mei ełe wumb noman pałimei mił, enim pinałim; ba enim pii giiei, Gos kin eim dinga ełe pałim.

6 Peng kin, sin noman dinga pałimei nipin, wumb nii endi opu, Jiisaskin pii gii dinga nipi, mołum wumb eikin, nipin ngonmun. Ba noman dingaya mani mei ełe wumb noman dingamon; nga ya mani mei ełe tep enimwumb ei dinga mon ku; nga dinga epiendi eipi nge mon ku; dinga ombuełe am ba. 7 Pe ek noman dinga endina nip tor kindip ei, ok Gos eim ngenoman dinga koi erpi pim. Kunumełe, muł mei enerim kunum ei, yierpi pendim. Na ek nip tor kindipei, wumb kinenjing koi erpi pim ei,Gos nge tiłang ka wii sinim kanpinpiimin. 8 Ya mani mei ełe tep ełminwumb nin, wumb eipi yi ku, ei kapłiGos noman dinga ei kanik piik, kunenenjing mon. Pe en enim piiłanginkin, en enimkapłi Jiisas Krais Owundutiłang owundu puł wu ei, ond peri ełeto kundnełangin. 9 Ba Gos eim ek kaełe yi mił nirim,“Wumb endeim kapłi endi ningił ełe

piik kin, nga kanik kun enarik.Nga wumb endeim kapłi komełe piinarik; nga wumb en-deim noman ełe to piinarikepi ei mendpił, Gos eim epika wii erpi kun er mołpu kin,wumb nii endi eim kin nomankulk ngungii wumb ei mend-pił ngumba.”

1 KORIN 2:10 279 1 KORIN 3:610 Ba Gos eim koi erpi pim epi ei, GosGui Ka kin, sinim pii gii ninmin wumbandan topu ngum. Ei eim Gos Gui Kaełe yi erpi kin, epi kanim kanim peikurnum. Nga Gos eim epi mandringmendpił koi erpi ermbii ni piim epiei, Gos Gui Ka yi ku erpi kurnum.11 Pe wumb endi kapłi, noman pałimmin, nimbił oł endi ermbii ni piinimei, wumb eipi endi piinałmin mon.Ba wumb ei, eim nge noman tuk guimendpił piinim. Nga Gos eim, nipenoman endi pałim ei, Gos eim ngeGui Ka ei mendpił piinim. 12 Gos eimnge Gui Ka ei, sinim noman ka ngangsinjpin ei nge, ya mani mei ełe wumbnge noman ełe mon. Yi peng kin,sinim kapłi, Gos eim nge Gui Ka epikanim kanim pei wii ngum ei nge, piipoł tumun.

13 Ei kapłi, sinim ek ełe nipin torkindpin ei, yamanimei wumb nomanka wii pałim mił ninanmin mon! BaGos eim Gui Ka ełe nge, sinim ek pułenipin tor kindmin. Wumb nii endi,Gos nge Gui Ka noman tuk ełe mołumwumb ei, Gos nge Gui Ka ei, Gos ek kaandan topu ngum. 14 Pe nga wumbnii endi, Gos Gui Ka mulermba wuei, Gos eim oł epi kanim kanim peingonum ei, kapłi sinerngii. Nimbiłerang wumb ei Gos kingam Jiisas kinpii gii ninenjing. Eim am keimi pii połtunarpi kin, kapłi enermba mon. Enenim ombu kombur mon ni piik kin,noman to piinerngii. Nimbił erangGos Gui Ka wu ei kin, paki tunermbamon. 15Pewumbnii endi eim kin, GosGui Kamołumei oł epi kanimkanimeimok to piipi, kanpi kun enim; ba ngawumb eipi endi kapłi ok, wumb ombuoł yi ermin ni piik enmin, pa nik; moktok kanik, piik enerngii, mon. 16 Goseim ek ełe yi ninim,“Wumb endi kapłi, Gos Owundu no-

man pałim mił kapłi piin-ermba. Wumb endi kapłi, GosOwundu ‘Yi erii yi erii,’ pa nin-ermba, mon.”

Ba pe sinim pii gii ninjing wumb,Jiisas Krais eim nge noman ka ei, yimił piik mołmun.

3Gos Nge Kongun Wumb

1 Ba nanim angnan noł, nanim piigii ninjing wumb dinga Gos Gui Kamołum wumb kin mołpu kin, ek nipngunj mił, enim yi ku, nip ngumbiipinałim. Nimbił erang enim GosGui Ka mulałim wumb mił ełe, ek yimendpił nip ngond. Nimbił erangenim Jiisas Krais kin pii gii ei, kangiłkembis mił pałim; enim pii gii dingapinałim, mon. 2 Na enim ek nipngunj ek ei, ombu am to mił, dingapinałimnge kuni, dinga punummił ekyi nge mił, ende nip ngunenj. Nimbiłerang enim ek yi nge, ei piingii nge,piik kun enarik mułngii. Nga pe yiku, enim piik kun enarik mołmun.3 Nimbił erang pe yi ku, enim oł kisełminwumbmił no pekmołmun? Wuangim ek buł morung mił erik, ek miłerik, yi enmin oł ei kun pinałim miłenmin. Nga enim Gos ek pii gii yininarik, piik kun enarik kin, erik moł-mun mił, enim mei wumb yi ku erikmołmun. 4 Yi mił erang, enim wumbendi molk yi ninmin. Na nanim, “Polkin tep to endinj.” Nga endi yi ninim,“Na nanim Apolos kin tep to endinj.”Oł yi ełmin oł ei nge, ya mani mei ełenge wumb mił mołmun; ba Jiisas ngeoł kun kamendpił mił molałminmon.

5 Nimbił erang enim wumb sił Polkin Apolos teł kin ek mił enmin. SiłGos nge kongun wu mendpił mołm-buł. Sił Gos nge, eim ek ka nipił, torkindpił, wumb ngumbuł nge konguneipi eipi mił ngum. Kongun ełe eram-bił ei, enim ok pendik kin, Jiisas Kraiskin pii gii ninjing. 6 Nengin kin, nananim Pol, Gos ek ka ei kumb se nitor kindip kin, kongun yi enj. Kongunei yi mił, wumb kuni emb mei ełetaltmin. Na kumb se kongun yi eripkin, Gos eim ek ka nip tor kindinj. NgaApolos eim na erip mundunj, kongunkumb ełe, paki to erpi, tuk kindpipum ei, wumb kuni emb kumb setalk pendik kin, ekii se konu eni pangkin, noł kulk tu wuk, bein tonum mił,Apolos eim kongun yi mił erim. Ba

1 KORIN 3:7 280 1 KORIN 3:18-20Gos eim mendpił, ek ei erpi mułangkin, kuni mił połpu, tonu op mongtum. Tang kin, wumb ei eim ek piik,ekii sik, pii gii ninjing. 7 Gos ek kakun emb taltimwuei Pol, eimwunummon! Nga ekii se wu endi opu, Gos ekka ni wumb ngopu erim konu ełe pakito erim wu ei, Apolos eim wu nummon ku. Ba Gos eim mendpił, kongunerpi kanpi, sepmułang kin, opumongkeimi tang kin, wumb ok eim ek kaei pii gii ninmin ei, Gos eim endeimmendpił Owundu mołum. 8Wumb niiendi, Gos nge ek ka kongun kumb sepułngun mondpu erim ei, kuni embmił kindpi o pum. Nga ekii se wumbkombur, Gos nge ek ka kongun ełeerik mundnjung ełe nge, erik ok pun-jung ei, Gos nge ek ka ełe, emb kindikpendnjing konu ełe, noł mił kindikok punjung. En enim kongun endeenjing mił ei, kumep yi ku, se orungsingii ei nge, Gos yi ku ngumba. 9 Basił Pol kin Apolos, Gos nge kongunende wu mołmbuł. Nga enim pei meimił seng kin, Gos eim nge mei konuełe kongun enim.

Nga yi ku, enim pei ngii mił sengkin, Gos eim nge ngii ełe takpi ermołum.

Gos Nge Kongun Wu Ei Ngii TałiłminWu Mił

10 Gos eim nge noman kaimb sina kin ngopu, na ngii takip piiłimwu endi tonu op, yi mił moł. Nanam ngii tekngii konu mei nop eripsinj. Na paki mani połup kin, ngiipułngun mondup enj. Nga wu eipiendi opu, ngii tumunj ełe tonu kindpikin, ngii tekim. Ba nga wumb eipiendeim endeim nik, piik kun erik kin,ngii tekngii. 11 Gos Jiisas Krais eimond paki dinga mił połpu angndangkin, tonu peł ełe, ngii takinmin ei, naJiisas Krais eim ek ka enim kin niptor kindip ngunj. Kunum ei ekii se,nga wumb endi eipi, ond paki dingaeipi endi polk angndangin kin, tonupeł ełe, enim ngii yi teknerngii mon.12 Na ek ei nip enim wumb ngond.Wumb pii gii niłim wu endi Gos paki

dinga ełe epi ka kanim kanim sipikngii takinmin ei, ku gol mił; nga kusilpa mił; nga kom ku ka mendpiłmił; ku owundu noman kultmun kuei mił epi ei sik dinga mułmba ba;nga wumb kombur ond min; kupułengimb min; kuni wiis kilim ei sipik;ngii ełe takinmin, epi ei dinga pinarpikin, sikir poru nipi amb ba. 13 Pewu endi kongun erang mił Krais ngaorung omba kunum ełe, opu peni ełeomba kunum ełe, dup opu peni ełeomba kunum ei, Gos wumb pei moktumba kunum ełe, nipe kongun endierimei, dup opupendpi, ambił kinangwu ei kongun yi enim ei, kapłi minmon? Ei kanik kin, pii poł tungii.14 Pe wumb nii endi eim ngii ełe, Ji-isas Krais paki dinga ełe kin takpi ei,kindang kin, pepi mołum. Ekii se dupnonarpi nim kin, ngii dinga mułangkin, kongun wu ei kumep ka simba.15Ba wumb nii endi, eim kongun endiermbii ni piimba ei, eim dup nopuerpi kis mundpu nim kin, kapłi eimkumep ka sinermba; ba eim kapłi Gosse orung simba. Ei yi mił, wu ei eimepi ombu, dup numba erang, se torsengin kin, wu yi mił ka mułmba.

16 Enim epi ei, kom se piyei! Enimwumb pei Gos eim nge men tołmunngii mił mołmun. Molk kin, Gos eimGui Ka enim kin noman tuk ełe pumołum. 17Pewumbendi Gos eimmentołmun ngii ełe erik, kis monduk, nin-jing kin, Gos eim kapłi wumb ei erpikin, to kis mundmba. Nimbił erang,Gos eim men tołmun ngii ełe, eimkun ka wii mendpił mułmba. EnimKrais kin dambiltik ende puk molkninjing kin, pe enim Gos men tołmunngii mił molk pungii. 18-20 Wumbmei ełe wumb, noman ka wii sałimni piinmin ei, Gos eim ningił ełe, epiwii mił kenim ełe nge, Gos eim ekełe yi ninim, “Mei wumb, sin sinimnoman ka pałim ni piinmin ei, epikanim kanim kun pinermba mił endierngii ei, Gos eim kapłi wumb ei no-man ełe, ambił gii nipi, andłam ondungumba nge sałim.” Nga Gos eim okpułumek endi yi ninim, “Gos Owundu

1 KORIN 3:21 281 1 KORIN 4:10eim wumb noman pałim wumb ei,noman tukrung ei, eim kanpi piipikin, noman wii mił pałim ni piinim.”Pe wumb endi, ei eim ek kend topu,yi enermba mon. Wu ei yi ni piipi,‘Na nanim ya mani mei ełe, epi kanimkanim ei noman peng pei piind,’ nipiimba wu ei, eim noman yi mił piipimułmba wu ei, eim nomanwulu pangmił mułmba. Wumb yi ni piik yi eran-gin kin, kapłi wu ei nga opu, nomanpeng kapłi, epi kanim kanim pei piipoł topu, kanpi kin, kun erpimułmba.21 Yi mił erang, wu endi wumb embeto tonu kindnermba, mon. Epi kanimkanimpei ei enimnge simba. 22NaPolni, Apolos ni, Piisa ni, mei ni, epi konjni, epi kułum epi ni, pe epi mołmunni, nga ekii epi tonu omba epi ni,epi pei ombu enim nge simba. Enimepi ombu ełe enim tep erik mułngii.23 Nga enim Krais Jiisas nge wumb.Nga Krais Jiisas eim Gos nge mendpił.Yi mił erang, wu endi wumb embe totonu kindnermba, mon!

4Gos Kindim Wu Krais Nge Ek Se

Andiłmin Wumb1 Enim kapłi, sin kin piingii ei, Jiisas

Krais nge kongunwumolk piingii. Sinsinim Gos nge koi erpi pałim ek keimiei nge tep er mołpun yi erik kin, ek nitor kindpin mołmun. 2 Pe epi endeimmendpił, wu endi epi kanpi, tep erpise mołum wu ei, eim wu num nirimmił mendpił ekii sipi, erpi mułmba.3 Pe wu endi min, wumb pei, na ngeoł ei, kongun kun ka tep erip oł ei,mok tok erngii epi ei, wii mił erngii nipiind. Yi mił ku, na nge oł ei mok topenał ku. 4Na enim kin kongun erip naoł kis endi enjminmon, ei na piinand;ba Gos eim piinim. Gos Owundu en-deim mendpił, na oł kis min oł kunka enj ei, mok topu kindnim. 5 Yipeng kin, enim kapłi wumb endi oł kismin oł ka erim kin, enim sikir moktok enerngiimon! Gos Owundu orungomba kunum ei kokuł. Enim GosOwundu orung omba kunumei, kui ermułngii. Gos eim epi koi erpi mołum

epi ei, wumb noman tuk ełe ei sipipeni ełe kindmba. Nga wumb nomanełe epi erngii epi ei, peni ełe kindangkin, wumbpei piingii. Kunumełe, Gosei eimkapłi, wumbendeimendeimni,oł enjing mił ei, Gos wumb ei enimnge embe ambił tonu kindmba.

6 Nanim angan noł! Apolos kin,na nanim kin, ek nip tor kindind ei,enim piingii nip nind. Na nanim ekei nip, enim ngop ei, andan top miłnip ngond. Nga enim kapłi pii połtungii ei, nipe ek endi mił nind. Enimkapłi, Gos eim ek ełe ninim mił ei,ekii singii. Enim kapłi, wu endi eimembe ambił tonu kindik kin, nga wuendi eim embe ambił mani kindik kin,yi enerngii, mon! 7 Angnan! Enimwumb nii endi enim wu num mund-njung? Ei endi mon! Wumb pei endemił mołmun. Pe keimi, enim epi peisałim epi ei, Gos enim ngum. Ngangkin, pe enim ek yi mił ninerngii mon!“Na oł ka wii enj kin, epi ka wii tonuom ei, ni piinerngii mon!

8 Enim kunum kunum yi mił ni pi-injing, “Sin pe kapłi epi kanim kanimpei sinjpin. Nga epi endi nomanenanim mon. Sin wu king mił tonuonjpun; ba Gos nge ek se andiłminwumb andan tok ngunenjing monku.” Pe keimi, enim king mulnjungkin, na ka piimbii ku. Yi mił pim kin,kapłi sin enimkin tep to kingmiłmuł-mun. 9Pe na nanimyimił ni piip kandei, Gos eim sin ek ka se andpin nipinwumb ei, ammer sipi, ełe pim kongunei, erngii nipi ngum. Yi mił erang,sin wumb oł yi enjing nik, sipik, tokkonduk wumb mił mołmun. Wumbpe sin keningii nge nik ełmin wumbmił, sin yi mił mołmun. Ya mani meiełe wumbpei ni, tonu epin enjel pei yiku, sin minj mani kanik mołmun. Yimił, sin dinga sinałim. 10 Wumb sinkin yi mił ninmin, ‘Enim Jiisas Kraisnge kongun ermin oł ei nge enmin;’ba wumb yi ninmin, ‘Enim piik kunenarik noman pinałim wumb mił nikmołmun. Ba enim noman yi to piin-min ei, sin nomankawii pałimwumb,’ni yi piinmin. ‘Nimbił erang, sin Jiisas

1 KORIN 4:11 282 1 KORIN 5:1Krais nge wumb tiłap mołmun.’ Ngawumb sin kin yi mił ninmin. ‘Enimwumb dinga pinałim wumb; ba sinwumb dinga sałim.’ Wumb yi nipiinmin, ‘Sin wu num mołmun; baenim wumb embe pinałim wumb miłmołmun.’ 11 Sin ok kin, pe kunumkunum, Jiisas Krais eim kongun erpinendinjpin kunumei, kuni nin, noł nin,epi ei sinerang kin, wii pepin pepinenjpin. Nga alap nin, epi pei sinerangkin, wii mołpun endamin. Nga wumbsin kepii tok, ek buł ambilk, nik nikenjing. Pe nga sin ngii sinerang kin,tuk andpin andpin mulnjpun. 12 Sinsinim no pepin, andpin kongun erpinei, sin sinim angił ełe kongun dingakindpin enjpin. Nga wumb sin ek kiskun pinerimmił, ek buł ambilk enjingku; ba sin prei erpin, Gos ngopun,eim kapłi paki tang kin, noman to akto erpin piinjpin. Nga erpin kin, sinngenj kumbii ngołmun kunum ei, sinkanpin, wiik tołmun. 13 Pe wumb sinek buł ambilk, ek nik ngunjung ei,sin ek kun ka pim mił, nipin orungkindinjpin. Kindpin kin, ya manimei ełe wumb, sin kin noman yi topiinmin. ‘Sin kuni kiim nin, epi mołmił,’ ni piinmin wumb ei, enim epiwii mił endi mołmun wumb mił, endikun ka mulałmin mon! Wumb ei enenim sin kin noman yi to piinmin.14Na nanim ek ei nge połup, enim kinkindind ei, enim piik kin, singambiłsingii nge, nip ngonand mon! Ba naenim ek kengip dinga ngop kin eknip ngond. Nimbił erang, enim namkang ambił mił mołmun. Mułanginkin, enim nam noman kułup ngond.15 Pe enim 10,000 wumb pei kapłienim tep erik mołmun wumb ei miłmolk kin, Jiisas Krais nik kin, andantok wumb ngungii; ba enim ernjingpei mulałmin mon. Na nanim enimerinjing mił mendpił mołup, si kind-inj. Nimbił erang enim kumb se, Jiisaseim ek ka ei piik kin, eim nge wumbtiłap molk kin, pii gii ninjing ei, naGos eim ek ka ni tor kindip kin, enimngunj. 16 Pe yi peng kin, na enim ekdinga nip ngond ei piingii. Na nanim

noman pałim mił erip kin, andan topmundunj ełe, kapłi enim ekii sik, erikpungii. 17 Oł ełe nge, na piip kin,Timisii kindamb kin, enim mołmunkonu ełe onum. Opu kin, nanimkingam mił, na eim noman ngond.Ngop pendip kin, Owundu Jiisas Kraisnge kongun ei ambił gii nipi pum.Pupu kin, eim Jiisas Krais noman konjngang kin, na Jiisas ekii sip, kongunerip, mołup pund mił ei, eim enimnipi ngang kin, piingii. Na Gos ngetiłap wumb konu eipi eipi mołmunwumb ei, ek yi ku, nip ngoł ek kaei, eim enim kanpi kin, ni tor kindpingumba. 18 Wumb kombur en enim,wumb owundu mołmun ni piik kin,en enim embe ambilk tonu kindik kin,noman yi to piinmin ei, na Pol tunguerip, enim kin onermba ni piinmin.Nimbił erang, na Timosii enim kinkindinj. 19 Ba sinim nge Owundu eimnoman ełe kapłi ni piim kin, na enimmołmun konu ełe, si kirip ombii. Nganam nipe epi endi bong nik enminwumb ei, erngii nge kur kan simbii.Na en enim nipe epi endi ningii ek einge, mendpił mon; ba en enim dingapałim ei, kurup kenmbii. 20 NimbiłerangGos eim sinim kin tep ermołumoł ei, ek ninmin ełe nge mon; baGos eim nge dinga ełe mendpił pałim.21 Pe enim na ek piinenjing kin, naenim kin pe epi nipe endi mił, endiermbii ei nge, enim noman to piin-min? Pe na enim kin kepii tumbii ngeombii min, na noman emin sep kin,enim noman tuk giyeng ni seng kin,enim kin ombii?

5Wumb En Enim Oł Kis Men Tołmun

Ngii Ełe Enjing1 Pe wumb en enim oł kis erik moł-

mun mił, nik ngunjung. Pe wumbkombur enim mołmun konu ełe tukmolk oł kis erik ei, amb ngunduk, ołkun pinerim mił enmin. Enim wumbendeim, eim arim nge amb eim sengkin, tep tokuł, no pekił andinmbił.Oł yi nge ei, torung pii gii ninenjingwumb mołmun ei, oł yi nge ei kun

1 KORIN 5:2 283 1 KORIN 5:13pinałim mił ni piinmin. 2 Pe nimbiłerang en enim nge embe ambilk tokindik enjing? Ei mon; ba enim oł eisi kindik kin, nga kaimb sik, kei nikmułngii. Pe wu endi eim oł kis yi ngeerim ei, enim kapłi eim tuk mołumei, to tor kindangin kin, pupu torungmułmba. Mołpu kin, enim kin tep tomulermba mon! 3 Pe na enim kin tepto mulał, mon! Ba na noman tuk guiei, enim kin tep to mił mołum. Mołpukin, Jiisas Krais nge dinga ełe, na wuei oł kis kun pinerim mił, erpi mułumwu ei kin, na ek ok noman ełe piinjmił, ni tor kindip ngond. Nip kin,na enim kin tep to mołup kin, nimbiimił nind. 4 Na ok noman ełe piinjyi mił nind. Pe enim ok, Jiisas Kraisnge dinga ełe, se kułou tok, o endepungii. Kunum ei, na noman tuk guienim kin tep to mułmbii. Nga JiisasOwundu nge dinga ełe, sinim kin tepto mułmba. 5Wu ei oł kis ełim wu ei,tuk mołum ei, to tor kindangin pupukin, Seisen kin ba. Pang kin, Seisineim ngenj oł ełe, to kis mundmba. Yimił erang kin, Jiisas Owundu orungomba kunum ei, wu eim nge nomantuk gui ei, sipi orung simba.

6 Pe enim engin mił erik, embeambilk tonu kindik kin, oł yi nge en-min oł ei, kun ka mon. Enim ek eipiyei! Ek endi yi mił ninmin, ‘Breskopur owundumił owułumepi yiis ei,aninga kopur kindiłmin. Oł yi erangkin, bres o wupu owundu ełim. Eiyi mił ku, wumb oł kis kun pinałimoł enmin ei, aninga erik punmun.Nga ekii se, oł kis wumb kin orungorung punmun. 7 Pe enim oł kis kunpinałim yi nge, erik mołmun ei, yiismił bres kin orung orung pei punumyi mił si kindngii. Si kindik kin,kapłi enim bres konj yiis pinałim ei,yi mił oł kis pinerang kin, am kunka mendpił mułngii. Nimbił erangJiisas Krais eim kołpu kin, sinim kinkindim. Kindpi kin, eim Jura wumbEisip konu molk kin, kung siipsiip tokundnjungmił, eim sinimkin yi kołpungum. 8 Yi peng kin, kapłi sinim ołkis kun pinałim mił, erpin mołmun

ei, si kindmin. Ei yi mił ku, Jurawumb yiis aninga kembis kindanginkin, bres o wupu owundu ełim epi ei,kunumowundu Eisip konu ełe, Gos enenim paki topu kin, Eisip konu ełe semengpi, tor tułum ełe piik kin, breswii erik, kuni owunduwii nołmun, epiyiis endi kindnałmin mon. Nga sinimkapłi kun ka mołpun ek keimi nimin.

9Na yi nipmon połup kin, enim kinkindinj. Kindip kin, enim wu eipi ołkis kanim kanim kun pinerimmił, wueipi nge amb ngunduk ełmin wumbei kin, tep tok, ende endnerngii mon.10 Yi erang kin, enim wumb kanimkanim endi kun ka pinerim mił, yamani mei ełe wumb oł kis wu eipinge amb ngunduk enmin; nga wumbmei ełe epi kanim kanim pei simin nipiinmin; nga wumb kombur epi peiwanwaning simin ni piinmin; nga goskend men tok erik ngonum wumb ei,oł yi nge enminwumb ei si kindik kin;nga ya mei ełe epi pei si kindik kin,wumb kin wii mendpił mułngii. Nananim enim kin mon połup kindinjei, ek yi ninand mon. 11 Ba na enimkin ek nip mon połup end ei, pułe yimił. Wumb endi eim ek yi mił nimba,‘Na nanim Jiisas Krais nge tiłap ełemoł;’ ba nga eim wu eipi nge ambngunduk tep to oł kun pinałim miłerpi kin; nga epi kanim kanim pei eimminj ku simbii ni piipi kin; nga goskend kin men topu erpi ngopu kin;nga wumb kin ek buł ambiłpi kin; nganoł nok noman wulu pang kin, pengpep kun enerang kin; nga wumb eipiepi waning si kin, enim wumb yi ngeei enim kuni ende nok, tep ende tokyi enerngii, mon!

12Nimbił erang kongunei nananimkongun mon; nga enim kongun monku. Torung wumb Gos eim tiłap ełemulałminwumb ei, oł kis kun pinałimmił enmin pa nipin, wumb ei moktok enerngii mon! Ei nimbił erang, eisinim nge kongun mon. 13 Ba wumbombu Gos eim tiłap ełe, torung molkoł kis kunpinałimmił enminwumbei,Gos eim kapłi mok tumba. Ba pe nga,Gos tiłap ełe tukrung mołmun wumb

1 KORIN 6:1 284 1 KORIN 6:12ei kin, enim mok tok erngii kongunmendpił pałim. Gos ek ninim mił yierngii, “Enim wumb endi oł kis ełimwu endi enim kin mołumwu ei, to torkindei!” niłim.

6Pii Gii Wumb Engnjing Kin Kos Erik

Ngunerngii1 Pe wumb endi enim Gos nge

wumb mołmun konu wu ei, wumbeipi kin ek nimba wu ei pupu kin,wumb torung wumb kos piiłminwumb kin punermba mon. Nimbiłerang wu ei eim singambił sinerimmin? Ba wu ei eim Gos nge wumb kinkos piimba. 2 Enim ei piyei! Gos eimnge wumb tiłap ełe mołmun wumbei, ekii se kapłi enim ya mani meiełe wumb orung orung Gos kin piigii ninenjing wumb ei kin, kii sikepi kanim kanim erngii ełe piik kin,mok tok erngii. Yi mił erang keimi,enim ya mani mei ełe wumb oł kiskun pinerim mił enjing wumb eikin, enim kii sik, mok tok erik, payi ningii pim kin, nga ek nin, epikembis ombu, enim nik sipik, kunerngii ku. 3 Enim ei piingii, ekii sesimin kapłi, Gos eim enjel mołmun ei,oł endi erngii ei, sinim mołpun oł eimok topun ermin, pa nipin ngumun.Yi peng kin, sinim kapłi ya mani meiełe ek nin, epi kembis kombur kunpinerim mił erik mołmun ei, sinimkapłi nipin, mok topun kun ermin.4 Yi peng kin, sinim na mei ełe kosek nin, epi kanim kanim ełe pim kin,sinim nimbił oł erang, wumb Gos kinpii gii ninenjing wumb ei kin, epiombumok tok enmin? 5Na ek ei monpołup kin, enim singambił singii ngenip ngond. Pe keimi, wumb komburenim pii gii ninjing wumb mołmunkonu ełe wumb, noman pim wumbei, kapłi nik piik, enim oł kun enmin,nga oł kis kun pinerim mił, mok tokkos erngii ni piik; ba wu endi molałimmin? 6 Ba wumb kombur, enim Gosnge wumb tiłap mołmun ei, en enimengnjing kos ek piik nge sipik, Goskin pii gii ninenjing wumb kumb ełe

si pangin kin, wumb ei enim oł nikpiik, mok tok, kos erngii min?

7 Enim engnjing endi si mengk,kos erngii sipinmin. Oł yi nge enimto mani kindpi kin, enim oł kun kapim mił, enenjing pa nipi ngonum.Pe nga enim kapłi kanik wiik tan-gin kin, wumb enim epi waning sik;nga ek kend tok siłmin mił, yi erngii.8 Ba enim engnjing noł pii gii nin-jing wumb kos erik kin, pin pinerik, wumb eipi epi toltuk sinmin.9-10 Enim ei piyei! Wumb oł kis ełminwumb ei, Gos eim tep erpi mołumkonu ełe tuk punerngii mon. Enimwumb en enim noman ełe ek kendtok enerngii, mon. Wumb ombu Goseim tep erpi mołum konu ełe tukpunerngii. Wumb ei oł kun pinałim ołełmin wumb ei, wu eipi amb ngunduksik; nga gos kend embe ambilk tonukindik ełmin; nga wu eipi embnjingkin tep tok, no pek ełmin; nga wuendi wu eipi kin amb mił tep to pekełmin; nga wumb eipi epi waningsiłmin; nga wu endi epi kanim kanimpei sałiłim wu ei, wu eipi bun bunkułpu kin, simbii ni piiłim; nga wuendi noł nang kin, noman wulu pangmołmun; nga wumb endi eim wu eipikin ek embiłmba; nga endi yi ku wuendi wu eipi tui to pendpi eim kuni epi aninga waning siłim. Wumbyi nge ei, Gos eim tep erpi mołumkonu ełe tuk punerngii mon. 11 Peenim mołmun wumb kombur ok oł yinge erik mulnjung; ba pe, Gos kingamJiisas eimmiyem ełe, enimnoman tukełe oł kis kun pinerim, erik mulnjungoł ei, kil ngo si kindim. Nga Goseim nge Gui Ka ełe erpi sipipi kin,enim to eipi kindpi kin, nga erangok, wumb kun ka mendpił mołmun.Nimbił erang enim Jiisas Krais sinimnge Owundu ełe, pii gii ninjing.

12 Wumb kombur yi mił niłmin,“Epi kanim kanim pei, sin kapłi er-min,” ni lo yi ninanim mon; “Ba epikanim kanim pei erngii,” ei komburenim paki tunermba. Keimi, lo yininim, ‘Nga epi kanim kanim kapłi pei

1 KORIN 6:13 285 1 KORIN 7:8ermbii,’ ni piind; ba na epi ombu eina ambił gii ninarpi kin, kongun wumił kongun wii erip mulermbii, mon.13 Keimi, kuni ei sinim kirim ełe nge,nga sinim kirim pałim ei kuni ełe nge;ba ekii se Gos eim kapłi sinim kirimkin kuni kin ei Gos eim erpi kin, toporu nipi, si kindmba. Ba sinim ngenjei sipipin, oł kis kun pinerim mił, en-ermin mon. Nga ei amb ambił kin teptunarpin kin, nga or ende pepin kin,piipin andinmin, ei mon! Ba sinimngenj ei Gos Owundu eim nge ngenj;nga Gos Owundu ei eim sinim ngengenj ełemołum. 14Gos eim dinga ełemendpił, Jiisas Owundu kołpu pim ei,erpi sipi kin, nga konj kindim. Ngasinim yi ku, ei eim dinga ełe mendpił,sinim nga kułmun ei, erpi sipi kin,nga konj kindmba. Yi erang, sinimngenj konj kunum kunum mułmba.15 Pe enim kom sek piingii ei, sinimngenj pei ei, Jiisas Krais eimnge ngenjyi peng kin, nga sinim Jiisas Kraissinim eim ngenj ei, sipipin kin, ngaamb andłamowuł andiłim amb ei nge,sinim Krais ngenj ei sipipin oł yi nge,enermin ku. Ei am mon mendpił!16 Pe enim kom sek piingii. Pe wuendi eim amb ningił owuł owuł kanpiandiłim amb ei kin, tep tokuł, or endepekił erngił ei, Gos ek yi mił ninim,“Wu ngenj ei opu, amb ngenj kinopu, ende pupu, si kindpi kin, ambei kin wu ei kin ngenj ende pupumołum. 17 Ba wumb nii endi eim,Jiisas Owundu kin dambiltpi o endepupu nim kin, eim noman tuk gui kamolkuł kin, o ende punjnguł. 18Oł kisyi nge kun pinałim oł ei, buł ngok, sikindngii. Oł kis kanim kanim eipi kunpinałim enmin oł ei, ngenj torung ołenmin; ba oł kis yi nge kun pinałimoł ei, eim ngenj er kis mondpu kin,oł kis enim. 19 Enim piyei! Enimngenj noman tuk ełe ei, Gos eim GuiKa nge ngii mił, enim kin no pepimołum. Gos nge Gui Ka, ei eim enimngang kin, enim ngenj noman tuk ełemołum. Enim nge ngenj ei en enimnge mon. 20 Gos eim enim kumepowundu to pendpi kin, sipi orung sim.

Ei yi peng kin, epi kanim kanim enenim ngenj ełe erngii epi ei, Gos eimembe ambilk tonu kindngii.

7Wu Amb Siłmin Oł Ei Nge

1 Ok enim mon endi polk kindnjingei nge; pe na mon połup kin, orungkindind. Pe wu endi eim amb endisinarpi ni, epi endi enerim kin, ei ołka ermba. 2 Ba nimbił erang wumbningił eipi eipi kaniłmin wumb, peimołmun. Molk kin, oł yi ełmin oł eipiki tonum. Yi mił erang, wu ambendeim endeim ni mułangin kin, ngaamb wu endeim endeim ni mułangkin, oł yi mił erngii. 3 Wu ngenjei ambim nge ngenj kapłi eim panditunermba mon. Yi mił ku, amb ngenjei wam nge ngenj kapłi eim yi ku,pandi tunermba, mon ku. 4 Amb eimnge ngenj ei, eim tep erpi mulałimmon; ba amb wam eim nge ambimngenj tep erpi mołum. Pe nga wu eimngenj ei eim tep erpi mulałim ku; baamb eim wam nge ngenj ei eim teperpi mołum. 5 Pe wu amb eł ełip wuamb nge tep tonmun oł ei nge nomanełe tonu om kin, kapłi tep tunguł.Pe nga eł ełip, mon pa nikił, kunumełe mendpił prei erpił, yi ermbił nikiłerngił, ei kapłi; nga ekii se okuł, wuamb nge tep tumbuł ni, noman topiingił ei kapłi erngił. Mon pim kin,Seisen opu pendpi kin, kom top, monnipi kin, yi ermba. Nga eł ełip, ngenjełe sipkił kin, wumb eipi kin oł kisyi nge erngił. 6 Na enim kii sinjingkin, wu amb simba ek ei piip nind.Nind ek ei, enim wu amb singii ei, yimił erngii ei kapłi; ba ei lo ek endimon. 7 Pe na noman yi to piind. Wuamb pei na amb sinarip wii moł mił,yi mułngii; ba wumb endeim endeimni, Gos eim en enim noman dingakanim kanim yi mił ngum. Gos eimwumb kombur en enim wenjing minembnjing. Nga Gos wumb komburyi mił ngum; amb sinarik; nga wupunarik, wii mułngii. 8 Pe na ek einip wu amb sinałmin; nga amb wu

1 KORIN 7:9 286 1 KORIN 7:22punałmin; nga amb wenjing kołmunwumb ei kin nip ngond. Ngond ek ei,enim yi mołmun mił, na moł mił, yierik mułngii; ei ka wii! 9 Ba wumbendi eim ngenj kin noman ełe tepkun enermba ei, kapłi wu endi ambsimba min, amb wu endi ba ei kapłi.Mon pimkin, wumb ei eimnoman tukełe dup mił gur neng kin, oł kis endiermba. 10 Pe nga wu amb sinmin; ngaamb wu punmun wumb ei kin, na loek dinga endi nip ngond. Ngond ekei, nanim lo ek mon; ba Gos Owundulo ei nipi ngonum. Ei yi mił, ambendi eim wam mani kindpi kin, punpunermbamon. 11Pe nga ambwameimani kindpi, si kindpi pupu nim kin,amb ei, eim wii mułmba. Wu endieipi punermba mon; ba amb eim ngewamkin orung ba ei kapłi. Nga amb eiwam noman emin sepi kin, eim kapłi,eim ambim se orung simba. Nga monpa nipi kin, wu amb si kindnermbamon. 12 Nga wumb eipi kombur kin,nanim ek yi mił nip ngond. Ngondek ei, Gos Owundu nge ek ok nirimmił pułum, mon. Nanim nip enimngond. Pe nga, pii gii nim wu endi,eim ambim pii gii ninerim kin, ba eimwam kin kapłi, ‘No pep mołup bii,’pa nimba. Nimba ei, eim wam kapłimani kindpi kin, si kindnermba mon!13 Pe nga pii gii nim amb endi, eimwam pii gii ninerim kin wu ei, eimambim kin ‘Tep to no pep mołup bii,’pa nimba. Nimba ei kapłi, amb ei eimwam mani kindpi kin, si kindnermbamon. 14 Pe enim piinmin! Wu endipii gii ninerim kin wu ei, eim ambimkin tep tumba wu ei, eim oł kun kaełmin mił mułmba. Nimbił erang eimambim pii gii nirim ełe erim. Pe ngaambim eim pii gii ninerim kin, ambei eim wam pii gii nim wu kin, tep tomułmba. Nga yi ku Gos amb ei kanpikin, kun ka mił mułmba ni kaninim.Nimbił erang amb eim wam pii giinirim ełe erim. Ba yi peng kin, enimkangi ambił mengłangin kin, kapłikun ka mulenełangin. Ba nga oł yienjing pałim mił ei, oł kun ka erik miłmołmun. 15 Pe nga wumb endi eim

pii gii ninerim kin, ei eim wam min,ambimmani kind, si kindpi kin, bii panimba. Nimba ei, kapłi yi ermba mił,ei pii gii nirim wu, min amb ei, kapłieim ambił gii ninerngii. Oł yi ermbamił, Gos eim ek yi nipi, “Enim nomanemin pałim ełe, no pek mułngii,” panim. 16 Ba pe nim pii gii nin amb ei,nim pii kun eran kin, wanim kapłi piigii nimba min mon; nim piinan. Yimił nim wanim si kindnenjii mon. Pekapłi, nim pii gii wu, nim pii kun erankin, ambnim kapłi pii gii nimba min,ei nim piinan. Yi mił nim ambnim sikindnenjii mon ku.

17 Ek ełe nge wu amb simba ei Goseim wumb nii endeim endeim ni moktum. Ba epi ei kin, Gos nirim mił,wu endeim endeim ni yi mił mułngii.Mułangin mił, na lo ek yi mił nip kin,Gos tiłap wumb konu orung orungmołmun wumb nip ngunj. 18-19 Ei yimił Jura wu endi ngenj kopsik ełminwu endi mułang kin, Gos wii topu, seorung sim ei, eim kapłi ngenj kopsikełmin oł ei, si kindmbii ni enermbamon. Pe nga torung wu endi mułangkin, Gos eim wii topu se orung simkunum ei nge, enim ngenj kopsikenałmin oł ei, ermbii ni piinermbamon. Nimbił erang ngenj kopsikełmin oł ei min, ngenj kopsik enałminoł ei min, ei oł mendpił endi mon;ba oł yi erngii ei oł mendpił, Gos eimnge ek enim piik kin, ekii singii ei,oł keimi mendpił. 20 Pe wumb niikanim kanim endi ok mułangin kin,Gos en enim mok topu, wii topu seorung sim ei, en enimnii okmulnjungkin, yi ku molk pungii. 21 Pe enimwumb kombur wumb eipi kin kongunwii erik mułangin kin, enim wumbnoman embin to piinerngii. Yi mił,Gos eim enim wii topu, sipi orungsim. Ba nga kapłi enim andłam kunseng kin, enim wumb kin kongun wiierikmołmun ei, si kindik kin, en enimnoman ełe kongun ei erik mułngii.22 Wu endi wumb kin kongun wiierpi ngopu mołum ei, eim wu endieim Gos Owundu eim wii topu seorung sim. Nga wu ei, Gos kin wii

1 KORIN 7:23 287 1 KORIN 7:35mułmba. Mułmba ei, eim erpi, oł kiskun pinerim ei si kindpi, erpi kindpikin, wumb konj mił mołum wu ei,Jiisas Krais nge kongun wu mendpiłmołum. Nga orung wu eipi endi kinkongun enarpi kin, Jiisas Krais eimwiitopu, se orung sim ei, eimnge kongunwumołpu kin, kongunwii erpi, ngopumołum. 23 Gos eim sinim kumepowundu ngopu kin, sinim sipi orungsim. Pe enim yi mił no pek mei wumbkin enim noman ełe kan ngii mił molkyi mulerngii mon. 24 Na angnan noł!Sinim Gos kin mandi pupun kin, teptomułmun. Pe nga yi ku, sinimwumbendi ok mulnjpun kunum ełe, Gos sinwii topu erim kunumei, yimił Gos kinekii sipin mołmun.

AmbWuPunenjing AmbNi, WuAmbSinenjing Wu Ni, Amb Wenjing KułumAmb

25 Pe na, amb wu punarik mołmunamb ombu kin, ek yi mił nip ngond.Gos Owundu eim ek dinga endi yi nipingunerim mon; ba na nanim nomanełe piind mił, ni tor kindip ngond.Ngond ei, nimbił erang Gos Owundueim na kin kaimb owundu sipi, kołpungum. Ngang kin, kapłi enim na ekkun ka ei piik kin, ekii singii.

26 Pe akip kunum ełe, oł embin tuikanim kanim tonu onum ełe pim kin,na yi ni piind ei, kapłi enim akip moł-mun mił, yi ku mułngii! 27 Pe wumbkombur enim embnjing mołum ei,mani kind, si kindmbii ni, noman topiikin enenjii mon! Pe nga, wumbkombur enim amb sinenjing pim kin,amb endi siminni, nomanyi peng kin,noman to piinerngii, mon ku. 28Ba penga enim amb kombur sinjing kin, eienim oł kis kun pinerim mił enenjingmon. Pe nga amb kombur wu punarikmułngii amb ei, wu endi pungii nge,en enim oł kis kun pinerim mił enen-jing mon ku. Ba na enim wu ambsinjing wumb ei, ya mei ełe oł embintui epi kanim kanim enim kin ombaei, piip kin nind. Nind ek ei, wumbngenj kumbii ngang kin, wumb ngenjkumbii sinmin oł ei, piip nind. Nind

ek ei, enim kin yi tonu omba, ei mon,ni piip kin nind.

29 Angnan noł, na nam yi mił piipnind. Sinim mei mani kunum kopurkinan tangpi simba pinałim. Yi pengkin, akip kin ekii se wu amb singii wumułngii ei, en enim amb mulerngiimił kongun dinga erik mułngii. 30 Penga wumb kombur ke ningii ei nge,Gos kin kongun dinga erik ke nin-erngii wumb, yi mił mułngii. Pe ngawumb kombur ka piik mułngii wumbei nge, Gos kin kongun dinga eriknoman embin sengmołmunwumb, yimił mułngii. Pe nga wumb komburepi top tok singii wumb ei nge, Goskin kongun erik epi sinerangmołmunwumb, yi mił mułngii. 31 Pe wumbkombur mei ełe epi kanim kanimsałim ei sik, nok erik pungii ba, wumbei Gos kin kongun dinga erik kin, ngamei ełe epi ei kin, noman kulerngiimon. Nimbił erang ya mei ełe epikanim kanim ombu epi eipi mił tonuopu kin, nga am pupu poru nimba.

32 Pe na nanim noman yi pałim, epikanim kanim enim noman ei embinto piinerngii mon. Pe amb sinanminwu ombu, Gos Owundu kongun pałimmił, noman to piik er mułngii. Nimbiłerang enim Gos Owundu kin nomanka piik ngungii nge enmin. 33 Baamb sinmin wu ombu, en enim yamei ełe epi kanim kanim ombu, no-man to piinmin ku. Nimbił erang enenim embnjing kin, noman ka to piikngok, yi enmin. 34Yi peng kin, wumbkombur en enim noman tał peng erikmołmun. Yi mił ku, nga amb wupunanmin amb ni ambił ombu, enenim Gos Owundu kongun ei, nomanto piik kin, erik mułngii. Molk kin,ei enim ngenj ełe oł kun ka pałimmił erik kin, noman tuk gui ełe molkenmin. Ba wu punmun amb ombu,en enim ya mei ełe epi kanim kanimombu, noman to piinmin ku. Nimbiłerang en enim wenjing kin noman kapiimba, nik enmin.

35 Na nanim ek nind ei nip erambkin, enimpaki top kin, kun kamułngii

1 KORIN 7:36 288 1 KORIN 8:7nge end. Nga enim amb singii ngeoł, andłam ondu ngunand; ba nanimenimoł kunkapimbamił erik kin, ngaenim. Gos Owundu eim kongun ełemendpił erik kin, am eim kinmendpiłnoman to piik erngii. Nga epi eipiendi, enim noman to piinerngii mon!

36 Pe nga wu endi eim ambłam wuendi eipi simba nik, kuimi to kin-dangin kin, mułmba. Mułang kin,kung ngii pei o pang, ambił wu simbawu ei kenim ni, arim ambił ambił giini mułum. Mułang kin, arim eimkenim ni andłam eipi endi sinerangkin, kapłi eim noman ełe piipi, ambiłei wu ei ngumba. Ngang kin, oł kunpinałimmił enerimmon. Kapłi, ambiłwu ei pang kin, wu amb mułnguł.37 Ba nga arim eim dinga kindpi kin,ambłam wak tunermba. Nga epi eipiendi sikir erii erii ninermba mon; banga eim nge noman ełe, eim kun katep erpi mołum. Nga eim noman ełepiipi pendpi kin, eim ambłam kuimitomundnjung kin, ambił ei wii mułpukin, wu endi punermba mon ni piim.Yi mił wu ei ka wii erim. 38 Yi miłerang, arim ambłam wu ei kuimi tomundnjung kin, wu endi ngum kin,ei kapłi ermba. Pe nga arim endiambłam wu endi ngunerim kin, wu eika wii mendpił erim.

39 Pe amb endi wam konj mołum ei,wam kin tep tokuł mołmbuł. Ba ngaamb ei eim wam kułmba ei, eim kapłiwamkin ende punermbamon. Ba eimwu eipi endi bii ni piimba, ei kapłi ba.Ba eim pii gii ninim wu endi ba. 40 Bana nanim noman ełe pałim mił nipngond. Amb ei, eimwam kułmba; ngaei eim wu endi eipi punarpi kin, eimwii mołum mił, ei ka mendpił pimba.Pe na nanim noman to piind ei, Goseim nge Gui Ka na kin andan topumołum ku.

8Kuni Sipik Gos Kend Kin Embe Ambił

Tonu Kindik1 Pe na mon połup kindind ei nge

kuni kanim kanim kombur gos kend

kin embe ambilk tonu kindik ngun-jung. Pe enim yi mił kii sinjing ei, amkeimi mendpił. Sinim pei noman kunka peng piipin kin, erpin mołmun.Wumb en enim yi ninmin, “Nomanyi pałim ei sin epi kanim kanim peipiipin, si kindpin mołmun,” pa nin-min. Ei yi erpi, enim embe ambiłtonu kindang kin, ka ka piik enmin; bawumb noman kultmun oł ei, en enimkin pim kin, en enim kapłi erpi dingakindiłim. 2 Pe wumb nii endi eim yinoman to pimba, “Na epi kombur ammendpił piind,” ni piimba wu ei, eimnoman piimba mił, ei kapłi enanim,mon. Gos wu ei kanpi epi wii miłni piinim. 3 Ba wumb nii endi, Goskin noman kultum wu ei, Gos eim wuei piinim mił, eim nge wu mendpiłmołum.

4 Pe nga kuni kanim kanim komburgos kend kin embe ambilk tonu kindikkin, sik ngunjung ek ei, na nind. Eisinim piinmin, gos kend ei Gos keimimon! Ba ei min men wii mił; ba Goseim endeim mołum. Nga sinim pi-inmin ei, sinim Gos endeim mendpiłmołum. 5 Ba nga keimi, epi kanimkanim pei “Gosmołmun, nga owundumołmun,” pa niłmin. Yi peng kin, eitonu epin muł ełe ni, ya mani mei ełe,gos kend owundu ombu pei mołmun.6 Yi mił, ba sinim nge Gos keimi en-deimmendpił mołum. Sinim ErinjpinGos Eim endeim mendpił. Eim epikanim kanim pei eririm nge pułwu.Sinim ei eim kin tep to mułmun nipiipi eririm. Nga Jiisas Krais Owunduendeim mendpił mołum. Eim epikanim kanim pei erim ei, eim ełemendpił erim. Erang kin, sinim eimkin noman konj sipin, no pepin moł-mun. Yi mił ku, sinim piinmin ei,sinim Gos endeim mendpił mołum.

7 Ba wumb pei epi ombu pei keimi,ei pii poł tunanmin. Nga wumb kom-bur ni piik kin, en enim kuni sipik kin,gos kend kin, embe ambił tonu kindikngunjung kuni ei, en enim nunjung.Nimbił erang en enim yi piiłmin, goskend ond ku mił, keimi mołum, niyi piinjing. Piik kin, ei minj noman

1 KORIN 8:8 289 1 KORIN 9:9to piinjing. En enim noman tuk ełedinga piinenjing. Piinarik kin, kuniei nunjung. Nangin kin, noman tukełe ei dinga pinałim mił erim oł kiserpi kin, noman tuk ełe to kis mond-num. 8 Keimi, kuni numun ei, sinimerpi sipipi kin, Gos eim kin mandikindnermba mon. Pe sinim kuni einonenjpin kin, sinim embe Gos kumbełe to mani kindnermba mon. Penga kuni ei nunjpun kin, sinim embeGos kumb ełe to tonu kindnermbamon ku. Yi peng kin, kuni yi nge einunermin mon.

9 Ba enim kanik, kun erik mułngii!Pe enim kuni nok, oł yi nge enjing kin,wumb kombur pii gii dinga ninanminwumb ei, bok tok, si kindik, orungpuk kin, oł kis kun pinałimmił erngii.Mon pim kin, enim kuni nok, oł yinge enmin konu ełe mendpił, wumbkombur bok tok, si kindik, orung pukkin, oł kis nga erngii nge, enimnomantuk ełe yi ninim. 10 Ei yi mił, nim ołombu am piił ni piiłin, wu endi goskendmen tok ngii peł ełe molkun kin,kuni nun. Nun kunum ełe, wu endieim noman tuk ełe dinga pinerim wuei, nim kanpi kin, nim nun kuni ei,ekii sewu ei, gos kend kuni numba ku.11Nim kan kin, nim oł ombu piiłin wu,ninim oł ei eran kin, angnim endi no-man tuk ełe dinga pinerim wu ei, eimnoman ełe nim er kis mundun. Nimangnim wu ei, Krais ei ond peri kołpukin, wu ei sipi orung sim. 12 Ei yi miłenim oł ei erangin kin, engnjing nołnoman tuk ełe dinga pinałim ombu, eierpi kismondnum. Wumb ei kin oł kisenmin. Ba yi ku, enim oł yi nge enjingkin, Krais ei kin oł kis kun pinerimmiłerik ngonmun ku. 13Yi peng kin, kuninamb kin, nanim angnan noł bok tokenjing kin, nam kuni ei nge nga endinunermbii mon. Mon pim kin, nanimangnan noł kapłi oł kis endi oł kunpinerim mił erngii.

9Gos Nge Ek Se Andiłmin Wu Nge

Kongun

1 Pe epi endi erpi, na noman tukełe ambił gii ni se molałim mon. Pena Gos nge ek se andiłmin wu moł.Pe na Jiisas sinim nge Owundu ei nakenj ku. Jiisas Owundu nge kongunenj ei mong tum ei, enim mołmun.2 Keimi, wumb kombur yi ni piingii.Na Gos nge ek se andiłmin wu molałni piingii; ba ei keimi, na Gos ngeek se andiłmin wu moł. Ei yi erangkin, enim ok pendik, Jiisas kin pii giidinga nik mołmun. Yi ku enim kapłipiinmin ei, na enim kin Gos nge ek seandiłmin wu mendpił moł.

3 Pe wumb na kin kos mił erik, ołyi en yi en, nik enmin ei, nanim ekyi mił nip, orung kindind. 4 Pe wumbsin ek se andiłmin wumb kin kuni ninoł ngok erngii ei, sin Gos Owundunge kongun ermin ei, sin sipin kapłinumun, ei kis min? 5 Piisa kin Gosnga ek se andiłmin wumb eipi kinOwundu nge angim noł yi mił ku erik.Ei kapłi enim ek se andiłminwumb piigii amb sik, sin kin tep tokGos kongunerik andmin. Nga kapłi sił yi ku erpiłkin, nga kuni ngok ei sipił numbuł, eikismin? 6Banapas kin na kinmendpiłsił siłip, ngenj kongun erpił, kuni senopuł mołmbuł ni, na yi piind; banimbił erang sił siłip mendpił, yi miłermbił?

7Pe opu ondwu endi eim opu peng,opu ermba; ba ei eim kuni kan sipi,nopu mulermba mon! Pe nga wumbendi ond mong pin tełmba kuni ei,nga eim sipi numba ku. Pe nga kungkau es tołum wu ei, eim kung kau amto sipi, numba ku. Yi mił ełmin, ngaei nge kuni nołmun.

8 Pe epi ombu wumb oł kun pałimmił ermin ni noman yi to piinmin ei,na oł ei nge kin mendpił ninermbiimon. Nimbił erang nga Gos eim ngelo ek epi yi ku ninim. 9 Sinim GosMoses lo ek ngurum ek piinmin ei, ekyi ninim.“Pe kung kou kombur simb ełe kim-

bangin kin, kuni wiis mongtopu, konu eipi eipi pułumei, kung kou ombu gupu ełeepi endi sik, kum tok kung

1 KORIN 9:10 290 1 KORIN 9:22kou kuni nunermba nik yi en-erngii mon.”

Ei Gos kung kau ombu mendpił, no-man to piipi ninim min? 10 Gos ekyi piipi, nirim ei, sinim nge mendpiłnoman to piipi kin, ek yi mił nirim.Keimi mendpił, ei sinim piimin nipi,mon połpu pendrim. Pe wu endi kunitełngii konu mei topu ka ermba. Ngawu endi kuni mong topu mułang kin,tengmba ei, eł ełip kuni mong ełekongun erangił kin, kuni kopur simbiłni piikił kin, kongun yi mił erngił.11Pe sin Gos eim ek ka kuni mongmił,enim mołmun konu ełe kindinjpin.Kindpin kin, enimnoman tuk ełe kunimił dinga sinjing. Sik kin, sin kunumkunum no pepin mołmun ei, enim sinkin kuni ni epi ombu, sin paki tumbaepi kopur pei, enim sin kin ngungiiei, kapłi sin numun ni piinmin. Piipinkin, ei kun pinałim ni piinmin min?12 Pe nga wumb kombur enim kin epikombur simin ni piingii, ei kapłi. Basin kumb se enim kin kongun erpinkin, ei kapłi sin enim kin epi pei siminni piinjpin; ba oł yi nge, ei sin enen-jpin mon. Yi peng kin, sin sinim ołembin tui kanim kanim ei ko wupunkin, kongun erpin punjpun.

Mon pim kin, Jiisas eim ek ka ni torkindpin enjpin kin, andłam ei ondungunjpun. Yi peng kin, sin kuni ni epienim kin sinenjpin. 13 Enim ek keimimendpił piik si kindinmin. Ei menngii ełe kongun ełmin wu ombu menngii ełe ngołmun kuni ei, sik nołmun.Nga wumb kung sipik, dup kalk, Gosngołmun wu ombu, kung tongndungen enim sik, nołmun ku. 14 Yi miłku, Gos Owundu eim lo ek yi mił nipipendim. Ei wumb nii endi, Gos eim ekka nik, tor kindik kin, wumb ngungiiei, en enim kuni nin epi kanim kanimpei, Gos kongun erngii ełe nge wumbei kin, sik nok pek kin, molk pungii.

15 Ba na epi ombu endi, enim kinyi mił sip enenj mon. Pe nga monei połup kin ngond; ba oł ei nge,nanim ermbii nip, ngonand mon. Yipeng kin, kumb se na kułmbii ei kapłi.Mon pim kin, wu endi na noman ka

piind pułe ei, na enim kin ek ka niptor kindip wii ngond ei, sipi kin, torsipi si kindmba. 16 Yi mił, na Gosek ka nip tor kindind. Na kongun eimendpił Gos na buł ełe tonu kindimkin, kongun ei mendpił ermbii. Ngakongun eipi endi sinałim mon. NaGos ek ka nip, tor kindnenj kin, nanoman tuk ełe kis mendpił mułmba.Yi mił, kongun ei erip kin, na nanimembe ambił tonu kindnermbii. 17 Pekongun ei, nanim noman ełe mendpiłermbii nip ełamb kin, na nge kongunenj ełe kumep siłamb. Yi mił ermbiinip enand; ba na kongun ei end. Goseim ‘Na enjii,’ pa nipi ngum kongunei, erip moł. 18 Pe na kongun enjełe, monge ei yi mił endi sind. NaGos ek ka enim wii nip ngunj; ba namonge endi eipi sinermbii mon. Naka piind ełe nge, ei namongemendpiłsind. Sip kin ei nge, enim ek ka ei wiisinmin.

19 Pe na nanimwu endi nge kongunwu mulał mon; ba na nanim no-man ełe erip wumb pei nge kongunwu moł. Mołup kin, kongun erip,wumb pei Gos sipi, orung simba ngekongun erip kin, ek ka nip, tor kindipmoł. 20 Yi mił, Jura wumb kin mołupkongun enj ei, Jura wumb nok pekmulnjung mił, na yi ku erip kin, noppep muls. Yi erang kin, Jura wumbGos kin sip, orung simbii ngemuls. Penga, nanim Gos lo ek Moses ngurumei, na tep enanim; ba na wumb miłno pep mołup kin, Gos lo ek Mosesngurum ei ninim mił, ekii sinj. Sinjlo ei, nanim wumb kin tep to mołupkin, yi enj ei erip kin, wumb ei lo ekekii sinjing wumb ei, Gos se orungsimba nge enj. 21 Yi mił ku pe ngatorung wumb tiłap eipi wumb, Moseslo ekii sinenjing wumb ei no pek erikmulnjung mił, na yi ku enj. Ei yi eripkin, torung wumb tiłap eipi wumbGos kin sip, orung simbii nge, yi enj.Pe na oł yi nge end ei, erip kin, Goslo ek to kindip kin, ekii sinenj mon.Ba ninim Krais lo ek nipi ngum ełe,nanim ekii sip andind. 22 Wumb piigii dinga pinerim wumb ei kin, na yi

1 KORIN 9:23 291 1 KORIN 10:9ku, pii gii dinga pinerim mił ku onj.Yi erang kin, na wumb pii gii dingapinerim wumb ei, Gos kin sipi orungsimba nge enj. Pe nga wumb pei ołkanim kanim enjing mił, na yi ku oł einge enj. Yi erip kin, na wumb aningakombur Gos kin sipi, orung simba ngeenj. 23 Oł kanim kanim pei, ei na enjei, yi erip kin, Gos eim ek ka nip, torkindip kin, nga Gos embe ambił tonukindip enj. Enj ei wumb kombur ok,Gos ek piik pii gii nengin kin, Gos enenim epi ka wii ngang kin, en enimka ka piik erngii. Na nanim yi ku eripkin, ka ka piip ermbii.

24 Pe enim keimi piinmin wumbkombur sikirik puk kin, epi kawii endisingii nge punmun. Pupun kin ei, wupei sikir pułmun; ba wu pei minj pukkin, epi ka wii endi sinerngii mon.Enim ei piyei! Yi mił erang, enim yiku, sikirik dinga puk kin, Gos nge epikawii sałim epi ei, singii nge punmun.25Wumb pei sikirmin ni piingii wumbei, en enim kongun dinga erik, nomannin ngenj dinga kindik kin, nomanełe epi kanim kanim to mani kindik.Yi erik kin, kapłi dinga sikir puk kin,epi ka wii endi singii. Ba ekii se,epi ei, am ba; kunum kunum eim kintep mulermba. Ba sinim sikir dingapupun kin, epi ka wii simin epi ei,kunum kunum tep mułmba. 26 Yipeng kin, na nanim kun sikirip punj,poru niłim konu ełe pup kin, na kanipkin, orung orung kindnenj mon. Yimił ku, nanim angił ełe kum tonmunwu ei mił moł. Kunum kunum nanimangił tał ei, angił wii olkup top kin-damb kin, wii konu pop top punałimmon. 27 Ba nanim ngenj ełe, kongundinga kindip eramb kin, nanim piindnomanpałimmił, na ngenj ekii simba.Mon pim kin, nam Gos ek ka nip, torkindip, wumb ngamb kin, ekii se sikirpup, bok tamb kin, Gos epi ka wiisinenj kin, na kin ka mulermba.

10Gos Kend Kin Men Tok Erik Ngok,

Noman To Piinerngii

1 Angnan noł, na enim kin komse piingii ei, na ek nip ngond. Sinsinim Jura wumb kupenjpin noł Eisipkonu si kindik kin, Moses kin ekiisik punjung ei, kupu muł endi man-dring ełe, andan topu, en enim wumbmulenjing konu ełe molk punjung.Puk kin, ‘Ep Noł Kundii’ pim konuełe, tumb tok puk kin, orundung nołwer ełe tor punjung. 2 Pe wumb enenim kupu muł ełe nin, ep noł kundiitumb tok orundung tor punjung, Goswumb ei noł ełe noł pendpi ngum.Nga ok, Moses kin tep tok, ekii sikpunjung. 3 Pe en enim pei wumb mu-lenjing kułii konu ełe, kuni ende miłnunjung ei, Gos eim en enim ngumkuni ei, nunjung. 4 Nga wumb peinoł ende mił nunjung ei Gos ngumnoł ei, nunjung. Keimi, en enim peikom ku ełe tor om noł ei, minj nun-jung. Pe nga, sinim piinmin ei Kraiseim noł ngopu, paki topu kin wumbombu en enim kin, tep tok punjung.5 Ba Gos eim, wumb pei enjing ołei, kanpi ka piinarpi kin, nga nomankułpu ngunerim mon. Yi peng kin,kulnjungwumbpei aninga ombu,meiwumb molałmin konu orung orungełe, wumb kolk kin, molk punjung.

6 Pe oł kanim kanim ombu, sinimkenmin ni, andan topu ngonum. Yierpi kin, andan topu ngang kin, sinimoł kis yi nge, wumb ombu enjing oł yinge, noman to piinerngii mon! 7Ngagos kend embe ambił tonu kindik no-man to piinerngii. Wumb komburenjing oł ei mił, enim yi enerngii!Ei nge, Gos eim ek ka ełe yi ninim,“Wumb mani pei ełe molk, kuni nok,noł nok erik kin, nga angk tonu ok,non erik.” Yi erangin kin, gos kendkin ka piik nik enjing. 8 Nga okwumb kombur wu amb eipi ngundukkin, oł kis kun pinerim mił erik kin,yi mił erik. Oł yi nge, ei sinim yienermin mon! Wumb kombur oł yinge erik mulnjung wumb ei, kunumendeimmendpił ełe, 23,000 wumb peikulnjung. Yi erang kin, enim oł eienerngii, mon! 9 Sinim Gos Owundu

1 KORIN 10:10 292 1 KORIN 10:22ei nge, epi kuni ngumba min mon;ei oł ermba mił kenmin nik, wumbkombur enjing ei, yi mił enerngiimon. Yi erangin kin, ka wembii kisok, wumb ei tangin kin, kolk poruninjing. 10 Enim kapłi, Gos sin kin,‘Oł yi mił yi mił enjii,’ ei enim pa nikkin, wumb kombur oł yi nge enjingoł ei, yi nge enerngii mon! Wumbkombur oł yi nge enjing ei, Gos enjelwumb to kondułumnge enjel opu kin,wumb kombur to kondpu poru nim.11Pe oł kanim kanim wumb ombu kintonu om ei, wumb oł ei andan tangkin, noman to piingii, nipi enerim.Nga sinim oł yi nge enerngii nipi,andan topu kin, Gos eim ek ka ełependim pałim ei, pe muł mei, porunimba kunum ei, mandi erang kin,no pepin mołmun. 12 Yi mił erang,wumb nii endi, eim nanim Krais piigii dinga angip mułmbii ni, noman yito piimba wumb ei, eim kanpi, kunerpi kin, no pepi mułmba. Mon pengkin, eim oł kis kun pinerim mił erpikin, bok topu, si kindpi kin, orungba. 13 Pe oł erngii mił kenmba ołkanimkanimenimkin opu, kom topu,enim noman ngenj ełe yi erii yi eriinimba ei, oł konj andłam endi eipiopu, enim kin onanim. Oł yi nge, eiwumb pei kin yi tonu opu opu erim.Ba sinim Gos kin pii gii dinga nimin,kapłi Gos sinim ambiłpi gii dinga nipikin, sinim paki tumba. Nga enimGos eim kanpi wiik tang kin, opukom topu, erii erii nimba ei enim tomani kindnermba; ba enim dinga ełengang kin, dinga erngii. (Pe nga oł yierngii mił kenmba oł endi enim kinopu, kom topu, yi erii yi erii nimbaei Gos eim enim dinga ngang kapłidinga angk pendik oł yi nge omba, eikanik kun erik mułngii.) Nga Gos eimenim kapłi paki topu, andłam topuseng kin, oł yi nge, enim kin tonu omkin, enim dinga angkmołangin kin, ołerngii mił kenmba ei, enim to manikindnermba, mon!

14 Yi peng kin, nanim angnan noł!Enim kapłi, gos kend kin embe ambilk

tonu kindik, men tok erik ngok, en-min oł ei nge, buł ngok, eipi pungii.15 Na enim kun ka piiłmin wumb eikin, ek nip ngond. Nip ek ei, enim piikmok tok, pii kun erik mułngii! 16 Peming ełe noł wain mołum ei, sinim ołka epi ni, ek ka nipin, Gos ngonmun.Pe sinim ming ełe, noł wain Jiisasmiyem mił nonmun ei, sinim Jiisaskin dambiltpi, se ende kindnim. Penga bres engin to nonmun ei, Jiisasngenj mił ełe, sinim Jiisas kin dam-biltpi, se ende kindnim. 17 Yi erangkin, bres endeim sałim ei, yi mił ku,sinim wumb pei mołmun. Molk kin,bres ei, sinimwumbpei dambiltpi sipikin, ngenj ende mił kindnim. Nimbiłerang sinim wumb pei, bres endeimełe mendpił Jiisas ngenj mił engintopun se nonmun.

18 Pe enim kom sek piingii! Es-rel wumb kung kuni, nin epi ombu,dup kalk kin, Gos nguk. Ngok kinepi ei, tongndung sik, nok yi enjing.Wumb kung, nin kuni epi ei, dup kalk,Gos ngunjung wumb ei ok, Gos kindambiltik, o ende puk kin, eim embeambilk tonu kindnjing. 19 Pe na ekninj mił, ei pułe yi pałim. Ei goskend, min kuni sipik kin, gos kend kinembe ambilk tonu kindik, sik ngungiiepi tał ei, epi wii mił mołum. Eiepi keimi mon! 20 Mon! Na ek yininj. Yi mił, torung pii gii ninenjingwumbei, Gos kin noman to piinanminwumb ei, kuni nin epi tu wuk kin,gos kend kin embe ambilk tonu sik,ngok enmin ei, sipik kin, Gos keimikin ngunenjing. Yi peng kin, na enimgui kis kin ende puk, ełe tukmolk kin,kuni yi nge, ei se nunerngii mon, nipiip nind. 21Enim kapłi Jiisas Owundunge miyem mił ming wain ełe nok,nga puk kin, gui kis nge ming kinende nunerngii mon! Nga enim JiisasOwundu nge peł ełe, kuni Jiisas eimngenj mił ei nok eim kin mendpiłmen tok erik kin, nga puk, gui kisnge peł ełe, eim kuni mułmba, ei siknunerngii, mon! 22 Sinim yi eraminkin, Jiisas Owundu kin nomankis piipiermba ei, nipin ermin ei, yi enermin

1 KORIN 10:23 293 1 KORIN 11:4mon! Nga Jiisas Owundu nge dingaowundu ei nge, kapłi sinim dinga tomani kindnim.

Sinim Kunum Kunum Gos Embe Am-bił Tonu Kindmin

23 Kapłi sinim epi kanim kanim peiermin mił, yi peng kin, en enim kapłiyi mił ninmin; ba epi ombu ei, sinimpaki tunanim mon. Nga sinim epikanim kanim pei kapłi ermin mił; baepi kanim kanim ombu ei, sinim no-man tuk ełe dinga ngonanim mon!24 Wu endi eim oł endi erpi ei, eimnoman ełe mendpił to piimba, oł einge enermba mon. Ba enim wumbeipi nge oł erangin kin, noman to piikerngii nge oł ei nge paki tok erngii ku!25-26Gos eim ok ek ka yi mił nirim,“Mei nin nga epi kanim kanim pei

mołum ei, Gos Owundu eimnge epi pei mołum.”

Ei yi mił erang kin, enim kung minjnim epi kanim kanim ep top ngii ełetop tungii ei, kapłi sik nok pungii.Nga, enim kuni kaninmin ei ka minkis kii endi sik enerngii! Mon pim kin,enim noman tuk ełe embin to piingii.27 Pe nga pii gii ninerim wumb endimołpu, eim ngii konu kuni nungii,‘Wei’ a nimba. Neng kin, enim binni noman to piingii ei kapłi. Enimkuni ei ngumba kuni ei, pei nungii.Nungii kuni ei nok kin, nga kii sikenerngii! Mon pim kin, enim nomantuk ełe embin to piingii. 28Ba wu endienim kanpi kin, ek yi nimba, “Kuni eisipik, gos kend kin embe ambilk tonukindik, sik ngunjung kuni.” Yi pengkin, kuni ei nunerngii mon! Nimbiłerang wumb enim kuni sipik, yi miłenjing, pa nipi ngumba wumb ei kin,eim noman tuk ełe nipe ek nimba ei,piik kin, kuni ei nunerngii! 29 Pe naenim noman tuk ełe piip ninandmon.Bawumb endi eipi nge noman tuk ełe,kis min ka mułmba ei nge, na piipnind, ‘Enim kuni ei nunerngii mon!’Nanim kuni ei nanim noman pałimmił, na kapłi ekii sip numbii. Pe ngawumb endi na end oł ei, eim nomanełemok topu piipi kin, ei kun pinałim;

ba na nam wiik top muls. Mon pimkin, wu endi nge noman tuk ełe kismułmba. 30 Pe nga nanim kuni ełe,Gos kin ek ka nip ngop numbii. Bawu endi opu na kuni ek ka nip Goskin ngopu nunj kuni ei, na kin oł yinge yi nge en pa nimba. Ei kapłienerim. Pe nga nim kuni ei nunjii eikapłi; ba wu eipi gos kend kuni kinek endi ekii sikin enenjii mon! 31 Yimił ku, enim nipe epi endi ermbii,kuni nungii min, noł nungii min, ołepi kanimkanimpei yi erngii ei, kapłi.Enim yi erik kin, Gos embe ambilktonu kindngii nge erngii. 32Enim Jurawumb nin, wumb tiłap eipi nin, ngaGos nge pii gii ninjing wumb tiłapmołmun ei, noman to piingii. Ngaenim erngii oł ei kanik kun erik. Monpim kin, wumb ei Gos orung simbange andłam ei ondu ngunerngii mon!Nga ek kanim kanim tonu omba ei,enimpii kun erik, no pekmolk pungii.33 Pe na yi mił ku end oł ei, enim yierngii. Ei nanim epi oł kanim kanimenj ei erip kin, wumb pei noman kulkkin, ka piingii nge erip erip end. Ngana nanim erip kin, ka piip, paki top,ermba ni enand mon. Ba wumb peika piik kin, paki top ermbii oł ei, eripngond. Ngond ei yi eramb kin, Goswumb pei se orung seng kin, eim kinmułngii.

11Men Tok Kengip Ek Tok Ełmin Oł

1 Nanim Krais erpi, andan topumundum kongun ei, ekii sip end mił,enim na kanik kin, oł yi mił ku, enimna kin ekii sik erngii. 2 Na enim kinka piip kin, enim embe ambił tonukindind. Nimbił erang enim kunumkunum nam kin noman to piik kin,nga Gos oł andan top nip, enim ngunjek ei, ekii sik enmin? 3 Ba na enimpiingii ek ei nip ngond ei, Krais ei eimwu pei peng erpi kin, tep erpi mołum.Nga wu mołmun ei, en enim embin-jing kin peng erik kin, tep erik moł-mun. Nga Krais, Gos eim peng erpikin, tep erpi mołum ku. 4Yi peng kin,

1 KORIN 11:5 294 1 KORIN 11:22wu endi prei ermba min, Gos eim ekka koi erpi nipi, wumb peni ełe kułoutok mułngii konu ełe ngumba ei, ngaeim peng ełe, kum topu pendpi, yiermba. Ei erpi kin, Krais nge embeambił tonu kindnanimmon. Ba wu ei,eim singambił simba. 5 Pe nga ambendi prei erpi Gos kin ngopu ermbamin, Gos eim ek ka koi erpi pałimełe, wumb kułou tok, men tok erngiikonu ełe, nipi tor kindpi kin, wumbngumba. Nga peng ełe epi endi kumtopu, pandi tunermba. Yi erang kin,amb ei wu mił ermbii ni piinim eimwam nge embe mani kindpi kin, ngawam eim singambił simba. Pe nga,peng kum tunarpi kin, angpi ek ninimamb ei, yi mił ku, eim peng enjinpek topu kołmung tumba ei, nga eimsingambił simba. 6 Ei yi mił amb endieim men topu peng erpi, kunum ełepeng kum tunermba ei, nga eim pengenjin kołmung topu pek topu, esimbermba. Ba amb ei peng enjin kołmungtopu, nin pek esimb topu ermba ei,eim nge singambił piimba ei, kapłiamb ei peng kum tumba. 7-9 Nimbiłerang kumb se, Gos eim amb endi sipi,wu eneririmmon; ba Gos wu kumb sesipi kin, ambendi eririm. NgaGos eimamb nge piipi kin, wu eneririm mon;ba Gos wu nge piipi kin, amb eririm.10 Yi peng kin, amb en enim Gos kinprei erpi ngopu peng enjin kumpanditungii ei, epi andan tumba ei, wamkin mandring mułmba. Nimbił erangGos nge enjel oł ei keningii. 11 Ba GosOwundu kin pii gii ninjingwumbei, ołyi nge piik mołmun. Pe nga amb eimmendpił mułmba ei, kapłi enermba.Ngawu eimmendpiłmułmba ei, kapłienermba ku. 12Nimbił erang Gos eimwu sipi kin, amb kumna eririm. Ba penga wu mołmun ei, amb menginmin.Nga epi kanim kanimpei ei Gos pułwuminj mołum.

13 Enim kapłi en enim ek ei mok tokkanik kin, piik kun erngii. Oł yi nge,amb endiwumbpei kułou tok, Gos kinprei erik mułngii. Mułangin kin, ambeim peng enjin kum pandi topu, oł yinge erpi, prei erpi Gos ngumba oł ei,

kapłi min mon? Ei mon! 14 Nimbiłerang sinim wu amb pei nge oł ełminoł ei, sinim andan tonum. Pe nga, wuendi eim peng enjin olt pupumułmbawu ei, eim singambił simba. 15 Baamb peng enjin olt mołum ei, Gos eimamb ngum ei, peng pandi tungii nipingum ei, amb moke ka wii endi sałim.16Bawumb endi eim peng enjin panditołmun ek oł yi nge ninmin ei, kapłienanim pa nipi ermba ei, nanim yimił nip, orung kindmbii ei, sin sinimwumb yi mił nipin oł eipi endi andantopun ngonałmin. Nga Gos nge eimwumb tiłap konu eipimołmun ei, oł yinge oł eipi endi erik kin, Gos kin mentok erik, noman to piinałmin mon.

Jiisas Owundu Nge Kuni17 Pe nga kengip ek ei, połup nip

enim ngond ei, nip enim embe ambiłtonu kindnermbii mon. Nimbił erangenim men ngii kułou tok enmin ołei, kun ka enałmin mon. Ba enim ołka pałim aninga aninga erik enmin;nga aninga kombur oł kis enmin ku.18 Kumb se, na ek yi nimbii ei, enimtuk men tok erik, kułou tok mołmunkonu ełe, enim eipi eipi puk, tiłapeipi eipi molk Gos kin men tok erik,ngok enmin. Pe na ek ninmin piindei, kopur aninga keimi mił pałim, nipiind. 19 Yi mił, enim Gos nge tiłapwumb mołmun konu ełe, tuk tiłapeipi eipi puk enmin ei, keimi enimkin tonu omba. Yi peng kin, enimmołmun konu tuk ełe, wumb oł kunka ełminwumbei, peni ełe torwanginkin, wumb pei keningii. 20 Yi miłerang, enim ok eipi eipi kułou tok,Gos kin men tok erngii; ba enim okJiisas Owundu nge kuni simba ei, oksik nunerngii mon. Nimbił erang,enim kuni ei, oł kun ka mił non-ałmin, mon. 21 Pe enim kuni nungiierik, enim endeim endeim ni en enimkuni erik, singii mił, sikir nok pungii.Nga wumb kombur kuni tang moł-mun. Nga wumb kombur noł wainnok, wulu pang kin, andik mołmun.22 Pe en enim kuni nok, noł nok, oł yinge erngii ei, enim ngii konu sinałim

1 KORIN 11:23-24 295 1 KORIN 12:3min? Ba enim Gos eim nge wumbtiłap mołmun ei, epi wii mił mołmunni piinmin. Nga epi pei sinałimwumbei, to singambił monduk enmin. Peenim oł yi nge enmin ei, na enim kinnipe ek endi nip ngumbii, ni piinmin?Na enim oł ei enmin a nip, embeambił tonu kindnermbii, ei am mon!Na enim embe ambił tonu kindnand,mon!

23-24 Pe Jiisas Owundu eim ek einipi, andan topu, na ngum. Ek eina enim nip ngunj ek ei, Jura JiisasOwundu sipi, opu orung wumb angiłpendim. Epin kunum ełe, kumb seJiisas Owundu eim bres endi sirim.Nga Jiisas eimprei erpi, ek kanipi, Gosngopu, bres sipi, engin topu yi nim,“Bres ei nanim ngenj mił engin topu,enim paki top ngond. Ngond kuni einungii! Yi erik kin, nanim kin nomanto piingii.” 25Nok poru nik, yi mił ku,nga noł wain ming ełe multum. Jiisasei sipi, prei erpi, ek ka nipi Gos ngopu,yi nirim. “Nołwainming ei, namiyemmił ei nge, Gos nge lo ek konj enimnipngonum. Kunum nenj enim noł wainyi nge sik, nungii ei, nok kin, kunumełe, nanim kin noman to piingii.” 26Yimił erik piik mołangin kin, Jiisas ekka nik tor kindngii. Kindangin kin,Jiisas Owundu yi erik, eim ond periełe kołpu, nga oł pei ombu erim. Ngabres ei nungii min, noł wain ming einungii kunum ełe, na ek ka ei nik torkindngii ei, kunum ełe Owundu ngeorung omba ni piingii. 27Yimił erang,nga wumb nii endi, eim oł kis kunpinałim erpi eim noman tuk ełe moktopu piipi, kun enarpi kunum ełe,Jiisas Owundunge ngenj bresmił ei, sinopu, ngaming noł wain Jiisasmiyemmił ei nopu, yi ermba ei, wumb ei ołkis kun pinerim mił erpi kin, JiisasOwundu nge ngenj kin miyem ełe,ngonum. 28 Yi peng kin, wumb peien enim noman tuk ełe kumb se moktok, en enim kii sik, pii kun erik, kapłimulnjung kin, en enim bres ei nin,noł wain ming ełe mołum ei, kapłinungii. 29 Pe nga wumb endi eim ołyi nge ermba ei, bres Jiisas Owundu

nge ngenj mił ei nonum; nga noł wainming Jiisas Owundu nge miyem miłnonum; ba Jiisas ngenj pułe ei nge piipoł tunarpi kin, nonum ei, eim erpi,puł ei, sinim Gos kos owundu eimkin mendpił tonu omba. 30 Oł yi ngeenjing ei, enim wumb kombur eningpepi erangkin, ngenj simbangił dingapinałim. Nimbił erang enim nomantuk ełe oł kun ka pinałim. Nga enimwumb kombur kulnjung; ku. 31 Peen enim kumb se, kii sik, noman tukełe, mok tok piingii. Piik kin, oł kunka pimba mił kunum kunum enjingkin, ekii se Gos kos owundu enim kintonu onermba, mon! 32 Ba sinim ngeJiisas Owundu sinim kin kapłi, kospiipi, kii sipi, mok topu, orung opu,kumep kis topu, ngo orung kindmbaei, yi mił sinim Erinjpin Gos nge kangambił mułangin mił erim. Yi miłerang, sinim mei wumb pii gii ninen-jing wumb kin, Gos kos owundu tonuomba ei, piinermin mon. 33 Yi pengkin, na angnan noł! Enim kunum ełe,kułou tok, ok ende puk, men ngii ełekuni owundu endi nungii ei, wumbkombur wangin kin, enim kui erikmułangin kin, pei ok, kułou tok, endemolk nungii. 34 Ba pe, wumb endikuni tumba ei, eim ngii konu ełe kuninumba. Ei erpi kin, wumb ei, eimenim kin kuni nge nungii. Mon pimkin, nga ekii se Gos nge kumep kisenim kin tonu omba. Pe nga, epiendi kii sinjing ei, nanim enim kin opkunum ełe, na ei er kun ermbii.

12Gos Nge Gui Ka Epi KaWii WumbWii

Ngołum1 Pe Gos Gui Ka epi ka wii wumb

wii ngołum. Ngołum ełe nge nanimangnan noł enim ek keimi ei, pii połtungii ni piind. 2 Pe enim piinminei, okrii enim torungwumbmulnjungkunum ełe, Seisen nge wumb enimwunduk, gos kend kin tuk sinjing. Goskend ek ei piinarik kin, enim gos kendei kin ekii sik puk enjing. 3 Yi miłerang, na noman ełe enim ek ei keimi

1 KORIN 12:4 296 1 KORIN 12:18piingii. Piik kin, wumb nii endi GosngeGui Ka eimkinmołpukin, nga eimkin ek endi nipi erim kin wu ei, eimek yi mił ninermba, ‘Jiisas dup konuełe am bamendpił kin ek buł morung’ninermba mon. Nga wumb endi GosGui Ka mulerim kin wu ei, eim ek yininermba; Jiisas eim Owundumołum;pa ninermba mon.

4 Gos eim Gui Ka epi ka wii kanimkanim pei wumb wii ngołum. BaGos Gui Ka endeim mołpu kin, epika ombu ngonum. 5 Pe nga sinimGos Owundu nge kongun kanim eipieipi pałim mił erik mołmun; ba GosOwundu endeim mendpił mołum ei,eimkin, kongunerikmołmun. 6SinimGos nge kongun ełe, dinga kanim eipieipi sipin enmin; ba Gos endeim minjmołpu kin, eim kongun ełe wumb peisipi, dinga ngang enmin. 7 Gos eimnge Gui Ka ei, eim wumb endeim en-deim ni, andan topu ngonum. Ngangkin, Gos eim nge wumb pei mołmunełe, paki tumba nipi enim. 8 Pe Goseim epi ka wii ombu, wumb eipi eipingonum. Ngang kin, wumb endi Gosnoman ka wii mendpił pałim mił ei,Gos Gui Ka paki tang kin, nipi torkindnim. Gos Kui Ka ende ku nga,wumb endi eimGos noman ka koi erpipałiłim oł piiłim mił, dinga ngołum.9 Nga wumb endi pii gii ninmin ołei nge epi dinga oł erpi, Gos Gui Kaendemołum ei, dinga ngang sim. Ngawumb endi Gos Gui Ka dinga ngangkin, wumb ening kanim kanim pengpiingii ei, kapłi erpi sipi, konj simbange dinga sim. 10 Gos Gui Ka endeku, nga wu endi jep oł ermba ei nge,dinga sim; ngawu endi dinga sipi, Gosnge noman ełe nipi tor kindnim; ngawumb endi dinga sipi, Gui Ka min guikis kongun enim mił, nik kanik kin,pii poł tonum; nga epi Gos Gui Ka kinonumepi ei, Seisin gui kis kin onumnimok tupu, piimba epi ei sim; nga wuendi ek eipi endi piinarpi kin, kanimkanim wumb pii poł tungii mił, ek einipi Gos Gui Ka dinga ngang sim; ngawu endi eim piinermba ek ei, kanimkanim ok kep erpi, wumb ngang pi-

ingii dinga ei sim. 11 Ba ei Gos Gui Kaendeim mendpił endeim mołpu kin,epi ka wii oł kanim kanim ombu peierpi wumb ngonum. Gos Gui Ka epikanim kanimkawii pei wumb endeimendeim ngumbii ni piinim mił, yi kungang kin, wumb endeim endeim sin-min.

Ngenj Nge Ek Ekin Endi Sałim12 Yi mił Krais nge wumb eim

kin dambiltpi ende mołpu kin, ngenjende mołum; ba simb, angił, kumb,ningił epi kanim kanim ombu pepi,nga eim er kindang kin, wumb en-deim mił mołum. (Sinim yi mił kungenj, simb, angił epi kanim kanimpepi, nga sinim wumb mił erpi kin-dang kin, ngenj endeim endeim nimołmun.) 13Pe sinimmołmunwumb,kombur Jura wumb, nga komburwumb tiłap eipi pii gii ninjing wumb;nga wumb kombur wumb endi kinkongun wii erik ngołmun; nga wumbkombur en enim nge, epi kanimkanim ermin ni piiłmin. Wumb pii giininjing ei yi ełmin wumb pei ombu,ei Gui Ka endeim ełe noł pek, okdambiltik, se ende punjung. Nga Gossinim wumb pei Gui Ka endeim ełemendpił erpi, sipi kindang kin, o punende mołmun. 14 Pe sinim ngenj ełeendeimmił aninga endi pinałimmon;ba ngenj simb, angił, kumb, ningił epikanim kanim aninga pei mołum; bangenj endeim ełe mołum. 15Pe wumbendi nge eim simb ei, eim yi nimba,“Na nanim angił pinałmon. Yimił ku,“Nanim ngenj ełe aninga pinał ku,” pani simb yi nimba. Ba simb eim ngenjełe aninga mołum. 16 Pe wumb endinge eim kom ei yi nimba, “Na nanimningił pinał mon! Yi mił ku, nanimngenj ełe aninga pinał ku.” Yi nimba;ba kom eim ngenj ełe aninga mołum.17 Pe sinim ngenj pei ningił minj peppułang kin, ek tangk kin, ełangin eierik, piiłangin mił nenj? Pe nga komminj pei ngenj ełe pep pułang kin,mur top kunum ngop ełangin, epi eier piiłanginmił nenj? 18Ba ngenj ei yimił mon. Gos eim sinim ngenj ełe epi

1 KORIN 12:19 297 1 KORIN 13:1endeim endeim ni pendim ei yi mił; eieim noman to piipi, ermbii ni pirimmił, eririm. 19 Sinim ngenj ełe aningamił endi piłang kin, ei ngenj mend-pił ełe endi pinenłang mon. 20 Basinim ngenj ełe, yi mił pinałim mon.Wu amb ngenj ełe simb, angił, kumb,ningił, epi kanim kanim aninga pei,ngenj ełe pałim. Ba yi mił erang,wumb ngenj endeim pałim. Yi miłku, sinim pii gii ninjing wumb tiłapende mołmun; ba kongun eipi eipipałim. 21 Yi peng kin, wumb endinge ningił yi nipi angił kin, kapłi yininermba mon. “Na nanim mendpiłkapłi ngenj kongun ełe ermbii,” panim. “Sikind pui!” Nga wumb endinge peng yi nipi, simb kin kapłi yininermba mon ku, “Na nanim mend-pił kapłi ngenj kongun ełe ermbii,” panim. “Sikind pui!” pa nim. 22 Ei yimiłmon! Ngenj ełe aninga piinmin ei,dinga pinałim; ba ei ngenj ełe pinerimkin, ngenj ei kun ka pinermba monku. 23 Pe nga ngenj kombur sinimpiipin ei, epi mendpił mon; epi wiimił, ni piimin. Ngenj aninga ei, panditopun, er ka erpin, kanpin kin, kunerpin se andinmin. Pe nga ngenjendi ka pinałim ni piinmin ei, er kaerpin nga kanpin kin, kun erpin seandinmin. Yi peng kin, sinim ngenjełe aninga, singambił sinermin. 24 Pesinim ngenj aninga, ka mendpił sałimei kapłi, kongun endi ka erpin ngu-mun pinałim. Gos eim mendpił yierpi kin, ngenj se endi kindpi, pendimpałim. Erang kin, ngenj aninga kom-bur ełe en enim wii mił ni piinmin;ba eipi aninga kopur erpi sipi, tonukindang kin, embe tonu kindim. 25Yipeng kin, ngenj ełe aninga aningaorung orung si kindnerngii mon! Bangenj ełe aninga eipi eipi pałim ei,noman ende sek kin, endeim endeimni noman to piingii. 26 Yi mił ku,sinim pii gii wumb ei, ngenj aningaaninga mołmun. Mułangin kin, ngenjełe aninga aninga pałim ei, ngenj ełeaninga endeim kumbii sim kin, eingenj pei, kumbii minj sik pungii. Pe

nga ngenj aninga endeim nge embeambilk tonu kindnjing kin, ngenj peiyi ku ka piingii.

27 Enim pei Krais nge ngenj miłmołmun. Enim endeim endeim niKrais nge ngenj aninga aninga ełe,molk tuk tuk enmin. 28 Pe Gos eimnge wumb tiłap ei, eim kongun kawii ngang kin, erik mołmun. Kumbse mołmun ei, Gos ek se andiłminwumb; nga Gos ek ka koi erpi pałim ei,piik niłmin wumb; nga ekii se, wumbkin ek andan to ngołmun wumb;nga wumb ombu jep oł kanim kanimełminwumb ombu; ngamering eningpeng kanim kanim kapłi erik sipikkun ełmin wumb; nga wumb eipi pakitok ełmin wumb; nga wumb kongunełmin wumb nge tep ełmin wumb;nga wumb ek eipi eipi piinenjing ekei sik, nik tor kindiłmin wumb. 29 Peen enim wumb pei, Gos eim ek seandiłminwumbpeimon; nga en enimwumb pei, Gos epi ekii se ermba epiei piik niłmin wumb pei mon ku. Ngawumb pei Gos nge ek andan tołmunwumb pei mon; nga wumb pei, jepoł kanim kanim ełmin wumb pei monku. 30 Nga wumb pei ening pengkanim kanim pimba ei erik, kun erik,paki tok, ełmin wumb pei mon; ngawumbpei ek eipi eipi wumb ei piinan-min ek ei, ningii wumb pei mon; ngawumb pei ek ei kep erik sik, wumbpiingii ek ełe tuk kindang kin, piingiiei, wumb pei erngii wumb, pei monku. 31 Ba enim noman tuk ełe, dingakindik kin, Gos Gui Ka enim wii ngumepi ka wii ombu minj, noman to piiksingii. Sik kin, yi erang, andłam ełenanim andan tumbii, ekii sinjing ei,am ka wii mendpił ei nge, nomankultmun oł ei.

13Noman Kultmun Oł Ei

1 Pe na nanim wumb eipi eipi ngeek ei piip nimbii min, Gos enjel nin-min ek ei piip nimbii. Ba pe, nanimnoman kultmun oł ei, nanim kinpinerim kin, nanim ek nimbii ei, epiwii beli kepii tangin kin, gur ninim

1 KORIN 13:2 298 1 KORIN 13:13min, ond giramus kepii ngonmun eimił, nanim ek ei yi mił pimba. 2 Pe nananimGos eim epi ekii se ermba ek ei,ni tor kindiłmin oł ei dinga sip nimbiinin, Gos nge ek koi er pałim ek ei peipiimbii nin, Gos eim noman ka wiiei epi kanim kanim pei nam piił ku.Nga nam pii gii dinga pim kin, ei kapłikomung ei, orung pui nimbii, kapłiba; ba nam noman kultmun oł ei nge,nam kin pinerim kin, kapłi nam epiwii mił mendpił mułmbii. 3 Pe nanimepi kanim kanim pei seng sip kin,wumb epi sinałim wumb ngumbii.Pe nga nanim ngenj Gos opu orungwumb ngamb kin, wumb ei sik, dupkełngii; ba na nanim wumb nomankulk enmin oł ei, nanim kin pinerimkin, kapłi ei nanim paki tunermbamon.

4 Noman kulk ngok enmin oł ei,yi mił peng. Wumb eim kin ek kisnik ngok enjing; ba eim ek ka nipi,orung kindmba; nga wu ei, wumb eipipaki ka tołum; nga eim wumb eipiendi epi min ka wii epi sałim wumbei kin simbii ni piipi kin, noman kispiipi, ngonermba mon. Nga yi ku, wuei, eim embe ambił tonu kindnałimmon ku. Nga wu ei eim noman ełambił tonu kindnałim mon. 5 Pe nganoman kulk ngołmun oł ei, wumb eipikin oł kun pinałim mił, oł erpi kin,oł ei enałmin mon. Pe nga oł ei,eim nge epi mendpił eim noman topupinałim mon. Nga oł ei sikirpi jikipang wu endi kin ni epi kin ei enałimmon. Nga oł ei, wumb eim kin ołkun pinałim oł ei eim kin enmin; baei eim noman to piinałim mon. 6 Penga noman kułmun oł ei, wumb ngeoł kis kun pinałim ei kin, ka piinałimmon. Ba wumb Gos nge oł kun kaełmin oł ei kin ka piiłmin. 7 Pe nganoman kułmun oł ei, wumb nomanełe ełmin oł ei kin ka piinałim; ba eiek ni tor kindnałim embin ei kowupu,si kindnałim mon. Pe nga oł ei piigii niłim ei eim wumb kin epi ka wiiełmin, kis enałmin mon. Pe nga oł ei,eim Gos oł ermba ei piipi kin, kui ermołum. Pe nga oł ei, eim oł embin

tui eim kin tonu om; ba eim dingaangiłim.

8 Noman kułmun oł ei nge, kunumkunum pepi ba minj, poru ninermbamon. Ba nga Gos oł ekii se ermbani tor kindiłmin oł ei, poru nimba.Pe nga ek eipi eipi wumb piinałminek ei, wumb kombur sinjing; ba eikapłi nga ek tingnerngii mon; ei porunimba. Nga oł ei, noman owundu koierpi pałim oł ei, poru nipi, si kindmba.9 Ei yi mił, pe sinim oł ei, noman kawii ełe aninga kopur piiłmin. Nga pesinim oł ei, Gos epi koi erpi pałim eiekii se ermba oł ei, ni tor kindiłminaninga kopur piiłmin. 10 Pe nga ekiise sinim noman piiłmin oł kun ka wiimendpił tonu omba kunum ei, no-man piiłmin dinga oł ei aninga kopurkun ka pinałim mił, ei poru nipi, sikindmba; ba noman kultmun oł ei,kunum kunummułmba.

11 Ok kunum ełe, nanim kangiłkembis muls. Kunum ei, nanim ektenginj ei, kangił kembis mił ek teng-inj. Nga na kangił kembis mił nomanto piinj. Nga nam kangił kembis miłnoman ełe mok top piinj. Ba ekiise, pe nanim wu mołup kin, kangiłkembis noman ełe oł ei si kindip,poru ninj. 12 Kapłi pe, sinim noł ełekaninmin ei, min men ełe, ei kun kamił mon. Ei yi mił ku, sinim Gos ekkeimi aninga kopur pii poł tunanmin.Pe nga ekii se, Jiisas Owundu orungomba kunumei, sinimGos ngenomankawii piik kenmin. Yimił ku, pe sinimwumb kumb ningił kaninmin. Pe naGos ek keimi aninga kopur piind; baekii se, na Gos ek keimi pei piimbii.Ei yi mił ku, Gos eim na kin pei kanpipiinim.

13 Ba pe nga, oł kunum kunumpałiłim oł ei, tekliki mołum. Oł ei endiGos kin pii gii niłmin oł; nga oł eiendi, Gos kin kui er mołmun oł; ngaoł ei endi, noman ngołmun oł, pałim.Ba kumb se mendpił oł ełe nomanngołmun oł ei nge pałim.

14Gos Gui Ka Epi Ka Wii Kumna Wii

1 KORIN 14:1 299 1 KORIN 14:14Ngonum

1 Yi mił erang, enim wumb no-man kulk ngok ełmin oł ei, nomanam dinga nga kindik kin, to piingii.Piyangin kin, nga enim noman ełeto piik, Gos Gui Ka epi ka wii kanimkanim wii ngang kin, singii. Ba GosGui Ka epi ka wii kumna epi ei, enimnoman dinga kindik kin, singii. Singiiepi ei, Gos epi koi erpi, ek keimipałim epi ei wumb ni tor kindik kin,ningii. 2 Pe nga, wumb endi ek eipieipi piinanmin ek ei, ninim ei nipi,ya mei ełe wumb ngonanim mon; baeim ek ei nipi, Gos kin kun ngonum.Nimbił erang, wumb endi mołpu kin,ek ei piinanim. Ba Gos Gui Ka ełe nge,dinga ei, Gos ek keimi koi erpi, pałimek ei nipi, tor kindpi erim. 3Ba ngawuendi Gos eim ek keimi oł ekii se erpi,tonu omba pałim ek, ei nipi, wumbngonum. Ngopu erang kin, wumb piigii dinga erpi, nga wumb noman ełeto piik, oł kun ka pałim ei, erikmułan-gin kin, nga wumb noman tuk ełedinga sik, emin mułngii. 4 Pe wu endieim ek eipi eipi piinanim ek ei nimba,wu ei, eim noman tuk ełe mendpiłpaki topu, ngonum; ba wu endi Goseim ek keimi oł ekii se ermba oł pałimek ei nipi, wumb ngonum ei, Gos ngetiłap wumb pei nge noman tuk ełepaki topu ngonum. Yi mił, enim Gosek keimi koi erpi pałim dinga ei singii.

5 Pe nga, nanim yi ni piind. Enimpei kapłi ek eipi eipi wumb piinanminek ei, ningii ni piind; ba na enimnoman owii ngond ei, enim pei Goseim ek keimi, koi erpi pałim ek eini tor kindik ningii. Pe wumb ei,Gos eim ek keimi koi erpi pałim ekei, nipi wumb ngonmun. Nik wumbngonmun kongun ei, am epi owundumendpił pupu, pepi ba; ba nga wuendi eim ek eipi eipi eim piinanimek ei nipi, wumb ngonum. Ba penga wumb endi mołpu pendpi kin, ekei nge kep erpi ngang mulerim kin,kapłi ek ei, Gos tiłap wumb pei pakitunerim mon. Tunerang kin, wu eiek eipi eipi ni tor kindpi ermba wuei, eim kongun mani mułmba. 6 Pe na

angnannoł, na enimkin ombii kunumei, op kin, enim piinerngii ek eipi eipinip ngumbii. Ba nga na enim kinGos ek keimi konj endi nipi ngumbaei, nip enim ngunermbii min; Gos ekka pułe koi erpi pałim enim kin nipngunermbii min; Gos eim ek keimikoi erpi pałim ek ei, nipi tor kindngunermbii min; nga enim piingii ekkombur, nip andan top ngunermbiikapłi na ek eipi eipi piinand ek ei,enim kin nip ngunj kin, ei epi peienim paki tunermba mon!

7 Yi mił ku pe nga, mingał mingiisa, noman konj pinałim wumb mił,pe nga golang ek eipi eipi kun katingnerim kin, sinim golang ek mongei pii kun enanmin mon! 8 Pe nga, wuendi eim opu nginmał erngii kunumtang seng kin, wu endi wii tumba ei,kun ka tołmun mił tumba. Nga wiikun tunerim kin, wumb opu nginmałerngii nge erik, kun erik mulerngiimon. 9Nga enim yi mił ku, nga wumbendi kapłi enim ek mong eipi endiwumb piinerngii ek ei nengin kin,kapłi ek pułe ei, pii poł tunerngiimon.Ba enim ningii ek ei, konu pop topsipipi, ek wii mił endi kindang kin,punum. 10 Yi mił, mei konu orungorung ek eipi eipi pei pepi punum.Ba ek ei, ek wii mił mon. Ek ei nge,pułe eipi eipi sałim. 11Bawumbningiiek ei, na pii poł tunenj kin, ningiiwumb ei, tiłap eipi wu ni piingii; ngayi ku, wumb ek eipi ningii wumb ei,tiłap eipi ni piimbii. 12 Pe nga enimyi mił ku, Gos Gui Ka nge epi ka wii eiwii ngonum ei, simin ni piinmin. Penga, enim kapłi noman ełe to piik kin,Gos Gui Ka epi ka wii ei wii ngum episik, kongun dinga erik, Gos nge tiłapwumb pii gii dinga sek kin, ei nge Goskoi erpi pałim dinga oł ei simin.

13 Pe wu endi eim piinanim ek eipiendi nimba ei, eim Gos kin prei erpi,kii seng kin, ek ei, ak topu, ni torkindmba oł ei, Gos eim paki topungumba. 14 Pe enim ek eipi eipi pi-inanmin ek ełe nge, enim prei enjingkin, enim nge noman tuk gui ei prei

1 KORIN 14:15 300 1 KORIN 14:27erpi mołum; ba enim noman ełe preienanim mon. 15 Yi mił peng, enim ekeipi eipi piinanmin ek, GosGui Kapakitang kin, prei erngii. Enim kapłi enimnge noman tuk gui ełe, prei erngii;nga enimnoman ełe yi ku, prei erngii.Nga enim ek eipi eipi piinanmin ek,enim nge noman tuk gui ełe golangnik piingii. Nga enim noman ełegolang nik piingii ku. 16 Nim yi enenkin, pe nim noman tuk gui ełe mend-pił, ek ka nikin, Gos kin ngunjii. Penga wu endi tuk kułou tungii konu ełemołum; ba eim ek ei pii poł tunanimek ei, keimi ni ngumba; ba nim preierkin, ek ka nikin, Gos ngunjii ei, eimkapłi nimba; ba ek ei pii poł tunanim,mon ku. 17 Pe nga ninim ek ka nikin,Gos ngunjii ei, ka piim kin, wu endinim kin tep to mułmba wu ei kin,noman tuk ełe paki tunerim mon.

18 Pe na Gos kin ka piip, ek ka nipngond ei, ek eipi eipi piinand ek ei, nitor kindind. Kindind ek ei na mend-pił nip tondrung pup; nga enim peikambip, mani kindind ei, enim ek eipieipi piinanmin ek ei, ni tor kindinmin.19 Ba Gos nge tiłap wumb ei, Gos kinek ka nik ełmin kunum ełe, na nomanełe kapłi ek mong endeim endeim ni,angił orung mendpił nimbii. Nipi ekei, kapłi wumb eipi pei mułangin kin,ek ei andan top nip ngumbii. Ba na ekeipi eipi piinand ek mong 10,000 peiek mong ei, ninermbii mon. Nimbiłerang ek ei enim noman tuk ełe, pakitunermba mon.

20 Angnan noł! Enim oł ei nge,noman ełe kangi ambił kembis mił yimulerngii, mon. Ba oł kis ełe nge,kapłi enim kangi ambił kembis mił ołkis enałminmił ku, noman to piik erikmułngii ei kapłi. Ba en enim nomanełe nge, dinga pang kin, wumb dingamił mułngii. 21 Gos eim nge lo ek ełeyi mił polk, pendnjing pałim.“Wumb eipi gupu ełe nin, wumb ek

eipi niłmin wumb ombu nin,na wumb ei kin ek nemb kinwumb ei, piingii nip ninj. Bayi ku erik, nanim ek nind eipiinanmin,” Owundu yi nim.

22 Yi mił erang, wumb ek eipi eipipiinanmin ei, ni tor kindmin ek ei, Gosnge pii gii ninjing wumb nge mon; baGos nge dinga jep kin pii gii ninen-jing wumb ei kin, andan tonum. Banga Gos ek keimi koi erpi pałim nitor kindinmin ek ei, pii gii ninenjingwumb ei kin, ek mon; ba ek ei, Goskin pii gii ninjing wumb ei kin, Gosnoman ełe, andan tonum.

23 Yi peng kin, Gos nge tiłap wumbpei kułou tungii kunum ełe, ngawumb ombu pei en enim ek eipieipi piinanmin ełe, tangk ni tor torer mułngii. Pe nga wumb kombur,torung mołmun min, pii gii ninen-jing wumb kombur ok, mułngii ekei piik, en enim yi ningii, “Ei enimnoman mendpił pinałim, wulu pangkin, nik ermołmun ni,” yi ningii. 24Baenim Gos eim nge ek keimi koi erpipałim ek ka ei, nik tor kindnjing kin,wumb kombur pii gii ninenjingwumbmułngii min, torung wumb kombur,tuk ok mułngii ei, ek ei opu, nomantuk ełe kiłeng tang kin, noman akto piingii min, en enim oł kis kunpinerim mił enjing pimba ei, mok tokpiingii. 25En enimnoman tukrung koierpi pimba ei, opu peni ełe tor ombaei, en enim Gos kin ming kopsing, piipoł molk kin, Gos kin noman to piikkin, ek ka ni ngungii. Nik kin, yi ni torkindngii ei, “Gos keimi ya sinim kinmołum.”

Gos Kin Men Tok Ełmin Oł Ei Kun KaPimba

26 Angnan noł! Na yi mił ni piind,ei kunum enim o ende puk, Gos kinek ka nik erngii ei, wu endi golangnimin ni tu wułum. Nga wu endi ekandan tołum nge wu. Nga endi Gosoł erim ek ei nipi tor kindiłim ngewu. Nga wu endi ek eipi eipi piinanimek ni tor kindiłim nge wu. Nga wuendi ek eipi pułe ei ak topu, ni tortor erpi ngołum nge wu. Epi kanimkanim erngii ei Gos nge tiłap wumbpaki tołum epi minj erngii. 27 Penga wumb endi ek eipi eipi piinermbaek ei, nimba pim kin, wumb tał nin,

1 KORIN 14:28 301 1 KORIN 15:4tekliki mendpił, kapłi ningii kunumendeim wu endeim mendpił nimba.Nga wu endi kapłi ningii ek, endeimendeim ni kep erpi kindang kin, ek eipiingii. 28Pewu endi piinerim ek, eipieipi nimba wumb mułngii; ba ek kepermba wu endi mulerim kin, wu eknimbawu ei, wu yi nge ei kułou tungiikonu ełe, ek tingnermba mon. Baeim ni piipi kin, nga ek nipi konu eipipupu kin, ei eim kin Gos kin mendpiłnimba. 29 Nga wumb tał min tekliki,Gos eim nge ek ka koi erpi pałim oł einik, tor kindngii. Nga wumb komburmolk, kanik pii poł tok, ‘Yi ninminyi ninmin,’ nik mok tok erngii. 30 Banga wu endi tuk kułou tungii konuełe mołpu kin, ek nimba ek endi konjGos eim andan topu ngum. Ngangkin, wu ei piipi kin, eim kin wu endikumb se angpi ek nipi kin, tor kindpingopu mułmba wu ei, ek ninermbamon! 31 Enim pei kapłi Gos eim ekka koi erpi pałim ei nik, tor kindngii.Ba wu endeim endeim ni ku ni panginkin, wumb pei tuk mułngii ei, pakitang, piik sik kin, noman tuk ełe dingangang singii. 32-33 Pe nga Gos eim ołkun enałmin oł ei nge, pułwumon; baGos eim noman emin pułwu mołum.Yi ku, Gos eim ek koi erpi pałim ekka ei nik, tor kindik, wumb ngołmunwumb ei, en enim noman tuk gui ei,en enim tep ełmin. Yi erang kin, wuendi ek nimba, wu eipi endi, kom sengkin wu eipi nimba.

34 Yi peng kin, Gos nge tiłap wumbyi mił ku amb en enim Gos nge tiłapwumb kułou tungii konu ełe angk,ek endi nik, enerngii mon. En enimangk, ek endi tangk, nik enerik mon;ba wenjing kin ek piik, ekii sik erngii.Erik kin, Gos lo ek ełe ok, yi mił nirim.35 Pe amb en enim ek endi pii kunenarik, kii singii peng kin, amb ombuen enim ngii konu ełe puk, wenjingkin kii sik, pii poł tungii. Nga kułoutokmolk, ek ningii konu ełe, amb endiangpi, ek kii sip, yi enermba mon.Nimbił erang oł kun pinałim ei, enenim singambił singii.

36 Nimbił erang enim oł ei nge, ekiisinenjing? Gos eim ek ka ei, enim kinmendpił tor om min? Nga Gos ek kaei enim kin mendpił tonu om min?

37 Pe wumb endi eim Gos nge ekka koi erpi pałim ei nipi, tor kindpikin, wumb ngumbii ni piim kin, ngaGos Gui Ka ei ka wii epi kanim kanimwii ngonum dinga ei, endi sim pimkin, eim kapłi noman to piimba. Ełenge, na mon połup enim ngond ei,Gos Owundu eim nge lo ek dinga nipingum. 38 Pe wumb endi na Pol ek eipiinarpi, noman eipi eipi piipi endimkin, enim wu ei kin yi piingii. Wu eiGos nge ek ka koi erpi pałim ni, torkindnałim wu ni piingii.

39 Yi peng, nanim angnan noł! EnenimGos ek ka keimi koi erpi pałim ekei, ni tor kindik kin, ngungii kongunei, noman dinga kindik erngii. Baenim wu endi ek eipi eipi piinanimek ei, nimba wu ei, mon pa ninerngiimon! Nga ek pii poł tunerngii ek ełe,pinermin pa ninerngii mon! 40 Basinim Gos kin ełmin oł pei, enimam kun ka pimba mił, mendpił erikpungii.

15Jiisas Krais To Kundnjung Ba Nga

Konj Tonu Om1 Pe nanim enim kin nga nemb kin,

piingii. Angnan noł! Jiisas Krais eimek ka ei nip enim ngunj. Ngunj ek ei,enim piik sinjing ełe nge, en enim piigii ei erpi, dinga kindang kin, enimangk, dinga kind er mołmun. 2 Ek kaei, na nip tor kindip enim ngunj ei, ekka ełe Gos erpi, enim sipi orung sim.Ek ka ei enim noman tuk ełe ambilkgii nikmułngii. Ba enimpii gii ninjingei, epi wii mił pim kin, Gos enim sipiorung simba min?

3 Pe na nipe ek endi ok sinj ei, niptor kindip, enim kin ngond. Ei yi mił,ei am epi owundu mendpił, Krais eimond peri ełe kołpu, sinim oł kis kunpinerim enjpin ei, kil ngum. Ngangkin, ei tuk Gos eim nge ek ok nirimmił, yi nipi pałim. 4 Wumb Jiisas kuitunjung; nga kunum tekliki ełe nge,

1 KORIN 15:5 302 1 KORIN 15:21nga angpi, konj tonu om. Om ei, Goseim nge ek ełe yi nirim mił pałim.5 Kumb se Jiisas Piisa kin tor wangkin, Piisa eim kenrim. Nga kunumendi Jiisas ek se andiłmin wumbmulkkonu ełe tor wang kin, kenik. 6 NgaJiisas eim nge wumb tiłap 500 pei kinopu, nga kopur kin eim kenjing ei,kunum endeminj kenik, wumb kopurpei konj mołmun. Ba nga wumb kom-bur kulnjung. 7 Nga Jiisas opu, JeimsJerusalem men tołmun ngii tep erpiwu kin wang kin kenrim. Nga ekiise Jiisas eim nge ek se andiłmin wuombu kin pei wang kin kenik.

8 Am ekii se mendpił, nanim PolJiisas na kin wang kenj. Nimbił erangna ek se andiłmin wu ekii se mend-pił tonu onj. Na nam kangił kembiskun ka mił tonu onerir mon. Yi miłku, Jiisas Owundu na kin om ei, nakenj ełe ei, jep oł mił endi na kenj.Kunum ei, na Gos tiłap wumb kin ołembin tui erip ngunj. 9 Pe na namJiisas nge ek se andiłmin wu ombu eikin, wu num mon; na kembis wii miłmendpił tuk onj. Pe na nanim Jiisasnge ek se andiłmin wu, ningii wu miłmon. Nimbił erang nanim Gos ngetiłap wumb mulnjung ei, top er kismondup kin, nga sip, kan ngop kin, yienj. 10 Ba Gos eim nge noman ka nakin ngopu, sim konu ełe, na moł. Peyi nge na moł. Gos eim nge nomanka na kin ngum ei nge, mong tumbamił wii punerim mon. Na Pol kongundinga enj kin, Gos nge ek se andiłminwumb eipi, Gos nge kongun ka enjingei, to mani kindinj. Ba kongun ei, nananim nge dinga ełe enenj mon. BaGos eim nge noman ka na ngang kin,paki topu, tep to enjpił. 11Yi peng kin,Gos ek ka ei nge na kin tor wang enimpiinjing min; ek ka ei nge en enimGos ek se andiłmin wumb eipi kin torwang piinjing ei ek endi pinałimmon.Ei sin pei ek ka ei nipin, tor kindpinkin, enim ngonmun. Ek ka ełe, enimpii gii ninjing ei, ek endi ka wii pałim.

Nga Ekii Se Kułii Wumb Angk TonuOngii

12 Pe nga sin ek ka ni tor kindinminei, Krais eim kołpu, nga angpi, opukonj tonu om. Pe nimbił erang enimkombur wumb molk, kułngii wumbei nge angk, tonu ok, konj punerngiimon pa niłmin. 13 Ba pe kułii wumbangk, tonu ok konj punerngii ei, keimipim kin, ei Krais eim angpi opu, konjpunerim mon ku. 14 Krais kołpu, ngaangpi, opu konj punerim kin, sin ekka ei ni tor kindpin, enim ngumun ei,epi wii mił pimba. Nga enim pii giiningii ei, epi wii mił pimba ku. 15 Eiam keimi pimba ku; nga sin ek ni torkindpin ngonmun ei, Gos kin ek kendtopun ngonmun. Nimbił erang sinimGos eim ek ninmin yi mił, Gos eimKrais kołpu peng erpi, eim sipi konjkindim ek ei ninmin. Ei nga, Gos eimKrais erpi sipi, konj kindnerim pimkin, kapłi pe nga keimi, kułngii wumbei nga angk, tonu ok, konj punerngiimon ku. 16Pe nga Goswumb kulnjungwumb ei, nga tonu ok, konjmulenjingpim kin, keimi yi ku, Gos Krais eimangpi, tonu opu, nga konj punerimmon ku. 17 Pe Gos Krais eim angpi,tonu opu nga konj sinerim pim kin,nga enim nge pii gii ninmin ełe nge,epi paki tunermba mon. Enim nga ołkis ełmin oł ei kumep kis singii ngemołmun. 18 Ei nga yi ku, Krais nge piigii ninjing wumb ei kolk, wii puk, ampunmun. 19 Pe sinim yi mił mendpiłni piinmin ei, sinim mei ełe nomankonj mołmun kunum ełe, sinim Kraiseim kin pii gii nipin kin, orung ombange kui er mołmun. Nga wumb kom-bur wumb eipi kin kaimb kultmun ei,kembismił ba. Ngawumb ei sinim kinkaimb owundu kis kulk ngungii.

20 Ba ei keimi mendpił, Krais kołpu,nga angpi, tonu opu, nga konj tonusim. Nga wumb kolk, or mił pałminwumb ei, Krais eim konj tonu opu,eim kuni mong kumna mił topu, peniełe tor om. Ei yi mił ku, Gos wumbkolk, pałminwumbei, erang kin, angktonu ok, nga konj pungii ku. 21 Eiyi mił, wu endeim Andam mendpiłerang kin, wumb pei oł kis ełe, kułngii

1 KORIN 15:22 303 1 KORIN 15:35oł ei tonu om. Yi mił ku, nga wuendeim mendpił Jiisas erang kin, wupei kolk, nga angk, tonu ok, nga konjtonu ongii. 22Ei yi mił, kułii oł Andamerang kin, sinim wumb pei koltmun.Ei yi mił ku, nga Gos nge tiłap wumbKrais kin o ende puk, mołmun wumbei, kułngii ei erpi sipi kin, nga konjtonu simba. 23 Ba wumb pei endeimendeim ni, en enim nga angk, ok konjpuk erngii ei, en enim kunum tangpisimba mił, ku erngii. Krais eim kumbse mendpił erim. Nga mering wumbni, eim nge wumb tiłap ei, eim ngaorung omba kunum ei, wumb ei tonunga konj ongii. 24 Pe nga kunum porunimba kunum ei, epi kanim kanimpei poru nimba kunum ei, Krais eimkapłi, opu orung wumb pei tep ełminwumb ei nin, nga gapman kongunenmin ei nin, nga dinga kanim kanimełe, kongun enmin ei pei topu manikindpi, tep er mołum konu ei, peisipipi kin, Arim Gos ngumba. 25 Ei yimił, Krais eim tep erpi, mołpu pang,kunum ełe, eim opu orung wumb peito mani kindpi kin, Krais eim simbełe kamb mandring kindmba. 26 Peam ekii se mendpił opu orung epiombu ełe, wumb koltmun oł ei, tomani kindpi kin, nga ei poru nimbaku. 27 Gos nge eim ek ka ełe yi ninim,“Gos eim epi kanim kanim pei sipi,eim simb ełe kamb mandring kindpierang kin, eim epi ombu tep erpimułmba. Gos ek keimi ei peni ełepałim ei, sinim piinmin. “Epi kanimkanim pei,” ninim ek ei, Gos Kraiskin sipi to mani kindpi kin, ninanimmon. Ba Gos ei eim mendpił Kraiskin mandring mulermba mon. Ei eimepi kanim kanim pei Gos eim Kraissimb ełe kambmandring kindang kin,tep enim. 28 Ba ekii se kunum ełe,epi kanim kanim pei sipi kindang kin,Krais eim tep ermba. Erpi kin, ngakapłi Gos Kingam Krais ei eim ArimGos kin kirkar er pupu mułmba. Ok,Gos eim erang kin, Krais epi kanimkanim pei tep enim; ba pe nga, Goseim Krais nin, epi kanim kanim peitep erpimołpu kin, kumb ełemendpił

mułmba.29 Pe nga ek ei wumb kułngii

nga angk tonu konj ongii keimipinerim kin, kapłi wumb komburnoł pek wumb kulnjung wumb einge, paki tungii nge ełmin oł ei, wiimił mułmba. Pe nga keimi mendpił,wumb kułii kombur angk, tonu konjpunerngii. Mon pim kin, kapłi wumbnoł pek ei nge, wumb kułii paki tungiimił nenj? 30 Pe nga ek ei keimipinerim kin, sin sinim ek se andiłminwumb kin, ek ni tor kindmin kunumkunum ełe, sin to kis mundmba konuełe, tuk pupun pupun enmin ei, wiimił enmin min? 31Angnan noł! KraisJiisas sinim nge Owundu enim eimkin o ende puk mołmun ei nge, naenim embe ambił tonu kindip ngond.Ek ei keimi! Nga yi ku, na ek dinganip ngond, ei kunum kunum na opuorung wumb kin kułmbii erip eripend. 32 Pe na ek ekin mił nimbii end.Epeses konu owundu ełe, na wumbka simbii mił epi ombu kin ek miłerip erip enj. Epi ei nge oł enj ei,wii mił pim kin, kapłi kułngii wumbnga angk tonu konj punerngii. Banga keimi Gos wumb kułii wumb ngaangk, ok nga konj tonu punenjingpim kin, kapłi ek ei wumb niłmin miłkun ka mułmba ku. “Sinim kuni ni,noł nopun, ka piipin kin, kapłi topułsinim kułmun poru nimba,” wumb yimił niłmin.

33Enimkapłi, kanikwiik tangin kin,wumb kombur ek ei nge nik kin, enimto wulu kindik, si kindnerngii mon!Wumb oł kis ełmin wumb ei eranginkin, ngawumb oł kun ka erikmołmunwumb oł ei nge, erik kismondunmun.34 Pe enim noman wulu punum oł ei,si kindik kin, kun ka mułngii. Molkkin, oł kis enmin oł ei, nga enerngiimon! Na nind ek ei, enim piyei! Enimmołmun wumb kombur, Gos kin piipoł tunanmin. Na nind ek ei nge,enim singambił singii, nip nind.

Kolk, Nga Tonu Ok, Konj Puk, NgenjKonj Eipi Mił Singii

35 Ba wumb endi yi kii simba kolt-mun wumb ei, nga angik, tonu ok,

1 KORIN 15:36 304 1 KORIN 15:51nga konj pungii mił nenj? Kułii wumbngenj nipe ngenj endi siłangin kin,nga tonu konj ołangin?” 36Pe na enimkin ek yi mił nind. En enim nomanpinałim wumb! Pe keimi, enim kunimong endi mer mei ełe tełangin kin,ei tonu op, mun onermba; ba kumbse kuni mong ei kołpu pendpi kin,nga mun omba. 37 Pe nim mer meiełe, kuni emb endi talkin, pendin kunimong ei, ekii se mong tumba miłei mon! Pe kuni kinapi mong embendi min, kuni emb kanim eipi endi,nim tełin ei tonu opu, kuni nipe kuniendi, mong tumba nikin tełin? 38 BaGos eim kuni ei nge, nipe ngenj endisimba ei, eim noman ełe piim mił, kungonum kuni mong ombu, en enimngenj pałim mił ku ngonum.

39 Nga epi kanim kanim pei, enenim ngenj ei, pei kanim ende minjpep punanim mon. Wumb ngenj ei,en enim ngenj kanim ende pałim, ngakung kanim kanim ei ngenj endi eipipałim. Nga kei ombu, en enim ngenjpałim ei, kanim endi eipi pałim. Ngaomu ombu, en enimngenj kanim endinga eipi pałim ku.

40 Pe nga tonu epin konu ełe epiombu, ngenj sałim; nga ya mani meiełe epi ombu, yi ku ngenj sałim. Baepin konu ełe epi ombu, ngenj tiłangka wii kanim endi sałim. Nga ya manimei ełe konu epi ombu, ngenj kanimeipi sałim. 41 Nga eni ei, eim ngetiłang kanim endi sałim. Nga oi ei,eim nge tiłang eipi endi sałim; ngakor kanjip ei, eim tiłang eipi endisałim. Nga kor kanjip en enim moł-mun ombu, en enim tiłang ombu pepikin, kanimkanimkindnim ei, en enimkin pałim.

42 Ei sinim yi mił ku, kulnjungwumb nga angik, tonu ok, nga konjpungii wumb ei, ngenj sipik, tukputonmun kunum ei, ngenj ei pupu ngamei tełmba. Ba nga angk, tonu ok,nga konj mułngii ei, en enim ngenjei purnermbamon ba; kunum kunumkonj ka mułmba. 43 Pe ngenj kuitonmun kunum ei kis mołpu, ngenj

ei wumb keningii ka pinerim; ngadinga pinerim ku. Ba ngenj ngaangk, tonu ok nga konj pungii kunumei, ngenj tiłang ka simba; nga ngenjdinga pimba ku. 44 Pe ngenj kui ton-mun kunum ei, mei ełe nge ngenj; bangenj angk, tonu ok, nga konj pungiikunum ei, tonu epin konu ełe ngengenj. Nga ngenj ei ngemei ełe, keimingenj mendpił pim kin, ei yi mił ku,nga tonu epin konu ełe nge ngenj, yiku keimi simba. 45 Ei nge ku, Goseim nge ek ka ełe ok pułum yi miłninim, “Wu kumna ei, Andam ei meiełe tonu orum ei, wumb mił, no pepi,yi erpi multum. Nga ekii se AndamKrais ei, eim noman konj pułwu ei,eimwumb ei noman konj ełe ngołum.46 Ba ei tonu epin konu ełe nga epiombu ngenj ei, kumb se onanimmon;ba mei ełe nge epi ombu ngenj mend-pił ei, kumb se onum. Wang kin,nga ekii se tonu epin konu ełe ngeepi ombu ngenj ei, bultundung onum.47 Pe kumb se wu Andam nge ngenj eiGos mei mendpił sipi eririm. Ba ngaekii se wu Andam Krais ei, tonu epinGos mani kindang om. 48 Wumb yamani mei ełe wumb ei, en enim wukumb se mei ełe eririm ei, ende mił,en enim yi mił mołmun. Nga wumbtonu epin wumb ombu, en enim wuendi tonu epin mani om ende mił, enenim yi mił ku mołmun. 49 Nga pe,sinim wu kumb se mei ełe eririm ei,kumb ningił mił wu kin sinim yi miłku mołmun. Nga yi mił ku wu ekii setonu epin mani om wu Krais ei kin,sinim yi mił ku mułmun.

50 Na enim kin ek ei yi mił nind.Angnan noł! Pe mei ełe ngenj wumbei, Gos epi ka wii er ka erim ei sin-erngii, nga Gos eim tep erpi mołumkonu ełe tuk punerngii mon. Ngapurmba epi endi nin, purnermba epiendi ei nin, konu ende tuk punerngiimon.

51 Enim kom se piyei! Ek koi erpipałim ek ei, na enim kin nip ngumbiiend. Ei sinim pei kulermin. Pii giiwumb kombur mułangin kin kupamei Jiisas orung omba. Wang kin,

1 KORIN 15:52 305 1 KORIN 16:7

Gos sinim pei erang kin, sinim ngenjkanimeipimił endi sipin kinmułmun.52 Ei sikir mił sinim ningił kepii ton-mun ei, nga konu poru nimba kunumei, nga ekii se beli epin mani ei ektengmba. Ek tingang kin, koltmunwumb ei, angk tonu ok, ok konj pukkin, nga kulerngii mon! Wumb konjkunum kunum mułmun. Nga sinimkonj mołmun wumb pei, Gos erangkin o pun, ngenj kanim eipi mił endisipin kin, mułmun. 53 Ei yi mił, penga ngenj kułmba ngenj ei, Gos erang,ngenj kanim eipi mił opu, ngenj konjoł kun ka mił simba. Ei kułngii ngengenj ei, Gos erang, ngenj kanim eipimił opun simin ei, kunum kunumkonj mułmun. 54 Keimi, ngenj eipurmba; ba nga ngenj ei, Gos erang,ngenj ei kanim eipi mił opu mołpukin, kunum kunum konj mułmba.Ngenj ei kułmba ngenj ei, Gos erang,opu ngenj kanim eipi sipi ngang kin,noman konj oł kun ka er mułmba.Kunum ełe, sinim Gos ek puł pałimmił, tonu wang kenmin. Nga ek yi miłninim, “Gos eim mei ngenj kułii oł ei,to mani kindpi poru nim.”55 “Ngenj kułii oł ei nge, dinga opu,

wumb pei to mani kindmbange dinga ei, poru nimba miłnenj? Ngenj kułii oł ei, eimkiłengmul dingamiłmundumei sinim wumb nga kumbii kisngumba, mił nenj?”

56Kułngii oł ei, eimnge dinga ngenjkumbii ngopu kin, oł kis nge kumepkis ei kin sim, oł kis ei, eim nge dingaei, mer Gos lo ełe pałim. 57 Ba sinimGos kin ka piipin ngumun ei nge,sinim nge Owundu Jiisas Krais sinimdinga ngang kin, epi tał oł kis nin,kułii oł ei, to mani kindpin ermin ei,sin yi ku enjpin.

58 Yi peng kin, sinim keimi piin-min, kułii oł ei Krais to mani kindim.Nanim angnan noł, enim pii gii ełenge, dinga mendpił angk mułngii.Nga kunum kunum, en enim GosOwundu eim nge kongun ngum ei,kun ka er dinga kindik kin, erik

pungii. Nimbił erang enim piinminei, Gos Owundu eim nge kongun enimenmin ei, wii mił endi enerngii mon!

16Enim Ku Nin Epi, Gos Kin Pii Gii

Wumb Eipi Ku Sinałim Wumb Ei Ngungii1 Pe mund ka ku ei nge sipin, Gos

nge wumb tiłap Juriya konu ełe moł-mun ei paki tumun. Ei enim na ninjmił, ekii sik erngii ei, na Galeisiyamen ngii ełe pei mołmun wumb ei, naerei ninj wumb ei, yi ekii sik enjing.2 Ei yi mił, pe kor owundu kunumkunum tangip simba kunumei, wumbendeim endeim ni, en enim kapłi, kukombur mok tok, eipi kindik singii.Singii ei, wumb endi eim kongunerpi, ku simba mił, eim ngii konuełe tongndung sim mił ngumba. Yierpi kin, tongndung kindpi kin, sepmułmba. Mułmba ei, na ombii kunumei, enim ku mok tok ngunerngii mon;ba enim ok, mok tok, eipi kindikkin, singii ku ei simbii. 3 Na ekii se,enim kin op pendip kin, en enim wukombur pungii nik, to tonu kindik,mundngii. Wu ombu, mon endi ekyi mił ni puls. Enim piinmin wu ei,to tonu kindpin wu ei, epi ombu siktunmun. Nga enim ku nin epi, kawii ombu ngumun nik kin, sinjing epiombu, semengk kin, Jerusalemwumbmołmun konu ełe sipngii. 4 Pe nga,na bii mił endi pim kin, nga kapłi wuombu na kin tep topun bin.

Pol Eim Yi Ermbii Ni Noman To Piim5 Pe na enim kin ombii ei, ekii se

ombii; ba kumb se, na Mesaroniyakonu ełe tuk pup kin, nga op enimkin ombii. Ei kapłi. Nimbił erang naMesaroniya konu ełe kumb se tuk pupombii, ni piind. 6 Pe na kunum kom-bur ni, enim kin no pep mułmbii min,ngawii sepi, jii owundunimba kunumei, enim kin mułamb kin, nga kunumei poru nimba kunum ei, enimna pakitangin kin, nanim bii onj andłam eibii. Nga mering, konu jiłi mił endi biiei, ekii se bii. 7Na nanim enim kanippendip kin, nga sikir bii ni piinand,

1 KORIN 16:8 306 1 KORIN 16:23mon. Ba na enim kin Ei Gos Owundueim, na yi enjii ni piim kin, kapłi yiermbii.

8 Ba na nanim ya Epeses konu ełemułmbii ni piind. Mułamb kin, GosGui Ka mani orum kunum tonu ombakunum ełe, noman to piipin yi ermułmun. 9Nimbił erang, GosOwundueim erang kin, na kin andłam owunduaki topu kindang sałim. Seng kin,na kongun owundu peng ei, kapłi yieramb kin mong peng, wumb pei piigii niłangin kin, Gos nge opu orungwumb pei, na kongun end andłamei ondu ngumun nik enmin. Yi miłerang, na ya konu mułmbii, ni piind.

10 Kunum endi, Timisii enim moł-mun konu ełe om kin, enim kapłipiik kun erik, oi a nik, se tuk sik,yi erangin kin, eim nanim wumb kinngii konumoł ni piip kin, nomaneminpeng mułmba. Nimbił erang eim GosOwundu nge kongun erpi mołum ei,yi mił ku, na kongun yi erip end mił,eim yi ełim. 11 Yi mił kapłi, wumbendi, eim kin wu wii mił endi ni piikkin, kan mani kindik kin, buł ngokenerngii mon! Enim kapłi, eim pakitangin kin, ei nammoł konu ełe orungomba. Yi erangin kin, eim nomaneminpeng opu kin, nammoł konu ełe,angnan noł kin ouni ongii nge, kui ermoł.

12 Ei nge, sinim nge enginjpin Apo-los, na eim ‘Pui’ a nił, nga kunumkopur, eim opu, enim kenmba dinganip nił. Nił ei, angnan noł komburkin tep to ongii ba; akip kunum ełemendpił, ombii ni noman yi, to pi-inałim mon. Ba eim omba kunumendi, tangpi sepi nim kin, kapłi eimenim kin omba.

Pe Ek Nip Poru Nimbii End13 Kan kun erik molk, en enim Ji-

isas Owundu kin pii gii ełe, dingaangik, wunomandinga kindik kin, wumendpił mułngii ei, am dinga mend-pił kindik mułngii! 14 Kongun minepi kanim kanim pei enim ełe, nomankulk ngok enmin oł, yi mił erngii.

15 Angnan noł, enim piinmin ei,Sepanis kin, eim nge ambim kingamambłam noł tiłap ei, en enim Akeiyakonu ełe, pii gii kumna wumb nin-jing. En enim noman ełe, Gos ngetiłap wumb paki tok kin, Gos ngekongun dinga erik mołmun. 16 Naenim noman ełe to konj kindmbiiei nge, wumb ei, enmin oł ka einin, nga wumb kombur piki tok, teptok, kongun enmin ei nin, wumb eikongun dinga ełmin ei nge, enimmandring molk, ekii sik erngii!

17 Na nanim yi nge, ka piip, Sep-anis nin, Posunasus nin, Akaikis nakin onjung. En enim na kin ok, napaki tunjung. Nimbił erang enim yana kin mulełangin kin, enim na pakitułangin ku; ba enim na kin mulen-jing. Yi mił wumb ei sinim paki yi miłtunjung. 18 En enim na noman eminka pendnjing kin, na ka piinj. Ngaenim noman emin ka pendnjing ku.Yi mił ku, enim wumb yi nge embeambił tonu kindngii.

19 Pe Gos tiłap wumb Eisa konuowundu orung orung ya tuk mołmunwumb ombu, enim kin ek ka nik,onmun nik enmin. Nga Akuila kinambim Periska, nga Gos nge tiłapwumb kombur ngii konu ełe kułoutok enmin wumb ei, enim kin ek kanik, onmun nik kin, Gos Owundu ngeembe ełe, nik ngok enjing. 20 Nga piigii ninjpin nge enginjpin noł, ya ełepei mołmun ei, en enim yi ku, ‘Ek kanik, mułeiyo,’ nik enmin. Pe en enimengnjing endi kin nga engnjing endingunj kangilk, kaimb sik erngii. Ngaenim ‘Mułeiyo’ nik erngii. 21 Na Polwumon pułumwu ei kin, gal pipe kinei sip, na nanim angił ełe mon ei porunimba nge pułup kin, enim kin ‘Ek ka’nip, ‘Mułeiyo’ nip ngop end.

22 Wumb nii endi, eim JiisasOwundu kin noman ngunermba wuei, Gos Owundu eim omba kunum ei,top kis ermba. Jiisas Owundu eimsikir orung omba.

23 Jiisas Owundu eim nge noman kawii enim kin wii ngopu mułmba.

1 KORIN 16:24 307 1 KORIN 16:2424 Na enim Jiisas Krais kin pii gii

ninjing wumb ei kin, na noman kangond. Ei keimi!

2 KORIN 1:1 308 2 KORIN 1:13

Pol Mon Korin WumbNga Endi Połpu KindimPol Mon Nga Połpu Korin Wumb Kin

Kindim1 Na Pol Krais Jiisas nge ek se

andił wu, Gos noman ełe na to tonukindim. Nga sinim nge enginjpin,Timisii kin ouni mołpuł kin, sił enim‘Ka mułeiyo!’ kindmbił nge, Goswumb Korin konu men ngii ełe moł-mun wumb ei kin, nga Gos nge tiłapwumb Akeiya konu ełe pei mołmunwumb ombu, ek kamułeiyo kindmbił.

2 Gos sinim Erinjpin kin, nga sinimnge Owundu Krais Jiisas ouni nge no-man emin kin, noman ka ei enim kinpengłi!

Pol Eim Ka Piipi Gos Ngołum3 Pe sinim Gos kin ka piipin ngu-

mun. Nga Gos eim sinim nge OwunduJiisas Krais nge Arim, nga Gos eimsinim nge Erinjpin ei, eim sinim no-man ka ngopu kin, sinim paki tołumnge pułwu. 4 Sinim oł embin enditonu ołum kunum ei, Gos eim sinimpaki topu ngołum. Ngopu kin yiku, sinim wumb nii endi eim oł em-bin endi tonu omba kunum ei, sinimwumb ei kin kapłi paki to ngumunku. Ei sinim Gos paki tołum ngeepi ende, sin sinim Gos kin sinjpinepi ei, wumb ei kin paki tumun ku.5Nimbił erang, sinim Krais kin ngenjkumbii owundu pei ouni ko wunmunei, yi mił ku, nga sinim Krais nge pakitołum epi owundu ei, eim kin ounisimin ku. 6 Pe sinim ngenj kumbiisinjpin kin, kapłi ełe nge enim ei pakitopu kin, Gos enim si orung simba.NgaGos sin paki tumkin, kapłi nga sinenim paki tumun ku. Paki tamin kin,enim dinga ngang kin, kunum kunumdinga angk mułangin kin, oł embintui ei tonu omba ei, sin dinga pupunangpinmołmunmił, yi ku enim dingaangk mułngii. 7 Pe sin enim kin epiei kenmin ni, kui er mołmun epi ei,dinga piipin mołmun. Nimbił erang

sin piinmin ei, enim sin kin ngenjkumbii ei, ende ouni ko wunmun. PeGos sin kin paki tang sinjpin epi ei,enim sin kin ouni paki tang singii ku.

8 Yi mił, sin noman ełe enim pi-inmin ei, engnan noł sin Eisiya konuowundu ełe, oł embin tui owundusin kin tonu onum. Pe epi embinendi sin kin tonu onum epi ei, embinowundu kis mendpił. Yi erang kin,sin mołpun bin ni piinjpin; ba kapłidinga pang mołpun kin, bin pinerimmon. 9 Nimbił erang sin piinjpin ei,sinim kułmun kunum mandi sałim.Ba ei yi erang kin, sinim nge dingaei, kapłi ermin ni piinermin mon; basin Gos eim nge dinga mendpił ei,kapłi ei piimin. Nimbił erang Goseim wumb kułngii nge, si konj sipikindiłim pułwu. 10 Nga sinim konukis ei pupun kułułamin; ba Gos Kraiskin sinim sipi orung sim. Nga ekii se,eim sinim sipi orung simba ku. Pe GosKrais kin sinim sipi orung simba nidinga piyamin kin, nga eim sinim sipiorung simba ku. Nimbił erang sinimeim kin epi ka wii simin ni piinminei, nga eim kin kui er mołmun. 11 Penga enim sin kin prei erik kin, paki tongungii ku. Yi mił, wumb pei sinimkin prei enmin ei, Gos piipi kin, sinepi ka wii pei ngumba. Ngopu kin,wumb pei en enim ek nik kin, Gos kinnoman ka piik ngok, nga sinim kinpiik ngungii ku.

Pol EimKonu Endi Bii Ni Piim Ba, EimNoman Tał Sim

12 Epi ei nge, sin bong ninmin ei,sin noman tuk gui ei ek ni ngołumepi ei, sin ni tor kindpi kin, sin ołkun ka ni, noman tuk konj ka Gossin ngurum noman ei, sin ni ngonum.Nga ya mani mei ełe wumb nomandinga oł ei, sin kin tonu onanim mon.Ba Gos nge noman ka ngołum ei, sinoł yi mił erpin andinmin. Andpinkin, ya mani mei wumb kin, tuk ełeandinmin ełe nge, na enimwumb kin,oł yi mił nga erpin andinmin. 13 Pesin mon połpun, enim ngonmun ei,enim mendpił nipe puł endi pimbaei, gerik kanik piik erngii. Pe nga na

2 KORIN 1:14 309 2 KORIN 2:7piind ei, enim keimi piik poru ninmin.14 Nga ok yi ku, enim sin kin, aningakopur pii kun erik. Ba ekii se, enimsin kin, nga pii kun erngii. Eranginkin, sin enim kin bong nipin ka piipinngumun ei, yi mił enim sin kin bongnik, ka piik ngok erngii kunum ełe,Owundu Jiisas eim orung omba.

15-16 Nimbił erang ei yi mił pengkin, na noman ełe enim kin kumbse ombii ni piinj. Ei yi erip kin,enim kunum tał noman ka wii epiei, paki tamb singii ni piinj ei, nanoman ełe, enim kin kumb se ombiini piind. Nga ekii se, Masironiya konuwumb mołmun ełe, pup pendip kin,ya orung ombii ni wamb kin, enim napaki tok, Juriya konu ełe kindanginbii. 17 Ei yi mił, epi endi na nomanełe ermbii mił nip end ei, na pii kunenarip nind min? Nga na epi endiermbii ni piił epi ei, mani mei ełe wumił kapłi mił mon; kunum ende miłyi nił min? Ei mon mendpił! 18 PeGos eim keimi mendpił mołum mił,sin oł keimi ermin nimin oł ei, keimiermin ku. Yi mił ek keimi, sin nipinenim ngonmun ei, ek kapłi min monyi ninanmin mon. 19 Pe Jiisas KraisGos eim kingamnge ek ka ei, sin ni torkindpin enim ngonmun ei, Timosii ni,Sailis ni, na Pol kin ek nipin ei, kapłimin mon? Nipin yi ełmin, wu endisin ninanmin mon. Ba Krais eim Gosnge ek keimiminj nipi kin, kapłi niłimwu. 20 Ei yi mił, Krais eim Gos ekkeimi dinga ni pendiłim ek ei, kapłiminj nipi kin, oł keimi pei ekii siłimwu. Ei pułe yi mił peng kin, sinimJiisas Krais nge embe ełe ‘Ei keimi’nipin kin, sinim Gos kin ka piipin kin,eim embe ambił tonu kindmin. 21 BaGos endeim mendpił erang kin, sinenim kin ouni Krais kin dambiltpinende pupun kin, er dinga kindangmołmun. Nga Gos eimmendpił, sinimeim ek ka ei ni tor kindmin ni pendimku. 22 Gos eim sinim eim nge wumbnipi mon połpu kin, mundangmołumei, eim Gui Ka ei, sinim noman tukełe kindang mołum. Mołpu kin, Gossinim kin ngumbii ni pendrim mił,

ei keimi mendpił, sinim piinmin eimkeimi sinim ngumba.

23 Ba na Gos wii tamb kin, eimna noman tuk ełe piipi kin, ni torkindmba. Pe na Korin wumb konu ełeonenj ei, pułe yi mił pałim. Na namek dinga ei, enim wumb kin nomanembin ngumba ei, nam noman ełemon ni piind. 24 Sin enim pii giiei, tep enanmin mon; ba sin enimkin kongun ouni eramin kin, enim kapiingii. Oł yi eramin kin, enim pii giiei dinga pimba.

21 Ei na noman ełe yi ni piind. Na

nga enim kin onermbii ni piind. Nim-bił erang na enim kin wamb kin, enimnoman embin piingii ei, mon ni piind.2 Pe na enim oł yi mił eramb kin,enim noman embin to piinjing kin,wumb nii endi na erang kin, na kapiimbii? Ba na enim noman embinngunj kin kapłi enim na erangin kinna ka piimbii. 3 Nga ełe nge, na monei, ok połup enim kin kindinj ei, naenim kin ombii ni piinj; ba kunumełe, enim noman embin na ngungii nipiip kin, na enim kin onenj. Ba nanoman dinga piind ei, na ka piinj kin,kapłi enim yi ku ka piingii. 4Yi mił ei,na noman tuk ełe embin owundu kispeng kin, nga ngenj kumbii peng kin,na mon ei polt. Pe yi ku, na ke nambkin, ningił ka pei mani onum. Na ołyi eramb kin, enim noman embin topiinerngii. Ba na yi eramb kin, enimpiingii ei, na enim kin noman ka peingond.

Wumb Oł Kis Enjing Ei, Kil Ngo SiKindim

5 Ba pe wumb nii endi, enim moł-mun konu ełe wumb ei, noman embinngumbii ni ermba ei, na kinmon; ba eierpi, enim wumb kombur kin nomanembin ngang kin, enim noman embinto piingii. Pe na ek yi nind ei, eimkin oł dinga endi enermbii mon. 6 Yimił, pe kumep kis ei, wumb pei wuendeim kin, ngo orung kindnjing ei,yimił kapłi enim. 7Yimił, enimoł eipiendi erngii. Erik kin, enimwu ei oł kis

2 KORIN 2:8 310 2 KORIN 3:3kil ngok, eim paki tok, noman eminngungii. Mon pim kin, kapłi nomanembin wu ei, to mani kindmba. 8 Yierang kin, eim piimba na enim kindinga kii sind ei, enim eim kin nomanka keimi mendpił ngungii. 9 Ei pułeyi mił peng kin, na enim kin mon ei,połup ngond. Ei enim piinmin miłnenj? Na enim kenmbii pend piip kin,oł yi mił andan top end ei, enim keimiekii sinmin min mon? 10 Pe enimwumbnii endi, enim oł kis ei kil ngo sikindnjing kin, na wumb ei kin, oł kisei kil ngo si kindmbii ku. Pe na wumbendi nge oł kis endi enjing ei, na sikindinj ei, nimbił erang enim nge piipełe, na oł yi mił end. Pe Krais kaninimei, na oł kis ełmin oł ei, enim pakitop, si kindinj. 11 Sinim oł kis ełminoł ei, kil ngo si kindamin. Mon pimkin, Seisen sinim to mani kindmba.Nimbił erang, sinim Seisen eim no-man ełe, ek kend topu oł yi ełim ngepułwu mołum ei, sinim piinmin.

Trowas Konu Ełe Pol Noman EmbinTui Oł Endi Tonu Om

12Ba kunumei, na Trowas konu ełe,tor pup kin, Krais nge ek ka ei ni torkindmbii ni punj. Na piind ei, sinimnge Owundu eim nge kongun ermbiikonu ei, andłam ei aki to kindimsałim. 13 Ba na noman tuk ełe embinpałim. Nimbił erang, na angnanTaisismołum konu ełe, kur kan sinenj mon.Yi mił peng kin, na wumb Trowaskonu ełe mulnjung wumb ei, ‘Mułei’a ni pendip kin, na Maseroniya konuełe punj.

Ek Se AndiłminWumb Krais Eim NgeDinga Ełe Sik Opu Orung Wu To ManiKindnjing

14 Ba sinim ka piipin kin, Gos ngu-mun ei, Gos eim dinga ei, sinimngang sinjpin. Sinjpin ei, sinim Kraiskin dambiltpin ende pupun kin, eimsinim paki tang kin, gui kis nge no-man dinga ei, to mani kindmin. Penga Gos sinim erpi sim ei, Krais ngeek ka ei, kuni ka wii mił muru katołum. Tołum ei, wumb mei konuorung orung pei, sinim Krais nge ek

ka ni tor kindamin kin, wumb peipiingii. 15Pe sinim yi mił mołpun kin,Krais eim nge kułmał kałpi muru kawii topu kin, tonu Gos eim mołumkonu ełe ngum. Pe muru ka wii ei, totor pupu kin, wumb nii endi eim ołkis ełmin oł ei, si kindpi kin, Gos kinorung si mundang mołmun wumb eikin punumku. Ngamuru kawii ei, torpupu kin, wumb nii endi oł kis ełminoł ei nge erpi, bok to mani pupu kin,am pu mołmun wumb ei kin punumku. 16 Pe wumb koltmun sinim murukis wii mił ei, topu tor opu kin, wumbnii endi eim oł kis ełmin ei, er mułumkonu kis ełe pum. Pe wumb nomankonj sikmołmunwumb ei sinimmuruka wii mił ei topu, tor opu kin, wumbnii endi eimoł kis ełmin oł ei, si kindpikin, orung Gos kin opu kin, nomankonj mołmun wumb ei kin onum. Pewumb nii endi ei, eim kongun yi miłendi kapłi ermba? Krais sin pakitang kin, kapłi sinimkongun ei ermin.17Pe sinim wumb eipi mołmun ei mił,sinim yi mulałmin mon. Ei wumb enenim, Gos ek ni tor kindpin kin, kusimin ni piinmin. Ba sinim ek keiminimin ei, Gos eim ek ka sinim ek seandiłmin wu. Sinim Gos ek ka ni, kunka keimi ni, tor kindmin ei, Krais ngekongun wumb mołpun eim dinga ełeninmin ei, kunum kunum Gos sinimkanpi minj mołum.

3Korin Wumb En Enim Ek Konj Dinga

Endi Nik Pendnjing Pałim1 Pe sin sinim nga pułngun mond-

pun kin, sinim embe ambił tonu kind-min min? Min nga sin sinim wumbkombur eipi ende mił mołpun min?Nga sin sinimwumbkomburpipepul-njung ei, sin sinim embe ambił tonukindngii nge nipin mon ei, enim kinngumun min? Min nga en enim pipeendi yi mił pułngii ei, sin paki tumbange ngungii min? Yi mił ei mon. 2 Peen enimmołmun ei, sinim noman tukełe, sin mon mił poł pendinmin ei,wumb pei mon ei gerik piik erngii.3 Ei sinim kin peni ełe nipi ngonumei, Krais eim mon połpu sinim kin

2 KORIN 3:4 311 2 KORIN 3:18kindim. Ei enim mon połułmun epigal ei, sik kom ku ełe, mon połuł-mun ei mił mon. Ba enim wumbnoman tuk ełe, Gos Gui Ka kunumkunum konj mołułum Gos ei, mon połpendim.

4 Sinim ek yi nimin, nimbił erangsinim Gos kin pii gii ei, noman dingapałim ei, Krais nge ełe sinim oł yi miłenmin. 5 Sinim piinmin ei, sin sinimkongun ei nge, endi kapłi enanminmon. Ba Gos eim sinim paki tangkongun ei, kapłi ermin. Ei epi nipe epiendi sinim ermin ei, Gos eimmendpiłkin tonu ołum. 6Yi mił Gos eim sinimkin mon konj poł pendim ełe, sinimkapłi erang kin, ek ka ni tor kindmin.Pe sinim kin mon konj ngum ei, lo ekmon; ba Gos Gui Ka lo konj ei ngum.Nimbił erang lo ek mon poł pend-njing ei, erang kin, wumb kołułmunoł tor om; ba Gos Gui Ka nge monkonj ei erang kin, wumb noman konjngołum.

7 Pe Gos neng kin, Moses lo ektonu kom ku peł ełe, mon poł pen-drim ek ei, wumb kołułmun oł einge tonu orum. Ba Gos nge tiłangowundu Moses andan topu ngurumkunum ei, Moses kanpi sipipi kin,Jura wumb kin si pang kin, wumbMoses eim kumb ningił ełe, keningiipineririm mon. Nimbił erang tiłangei, owundu mendpił erpi multum. Banga tiłang owundu mendpił er mul-tum ei, pułngun mondpu am purum.8 Akip kunum ei, Gos Gui Ka kongunerpi kin, eim tiłang owundu dinga peinga simba ku. 9 Yi mił ku, pe Moseslo ek ei, wumb kos enjing kin, ngatiłang owundu dinga ei kongun erangkin, kapłi pe sinim Gos kin kun kamołmun wumb ei, si mundang kin,tiłang owundu mendpił nga simba.10 Pe Moses lo ek ei, tiłang owunduei, kumb ok o purum. Ba tiłang ei,pe piram pinałim mon. Ya pe, tiłangowundu mendpił konj ei, noman konjtiłang sinim simin nge onum. 11 Yimił pe, Moses lo ek ełe poru nimbamandi enim ei, tiłang pim kin, kapłinga yimił, oł konj endi kunumkunum

mułmba oł ei, tiłang owundu simbaku.

12 Yi mił, sin ek ni tor kindinminei, sin mund mong kulanmin mon!Nimbił erang sinim epi ka wii siminni, piipin kin, kui er mołmun ei, sinimKrais kin pii gii nipin ełe, ek ni torkindinmin. 13 Ei sinim Moses ełimmił ei, sinim enanmin mon. Moseseim kumb ningił ełe, alap sipi kin,pandi tum. Tang kin, Jura wumbGos Moses ngum tiłang ei, pupu porunimba erim ei, enim kinenjing mon.14Ba wumb en enim noman ełe dingapang kin piingii ei, kapłi enerimmon.Nga Jura lo ek ok nge ei kunum ełe,gerik piik erngii ei, piinenjing monku. Nimbił erang akip yi ku, epi endien enim noman ełe, pandi topu pim.Yi mił erang kin, en enim epi pandito pendnjing epi ei, Gos erang kin,Krais endeim si kindim. 15 Pe akipkunum ełe, en enim Moses Gos ngelo ek ngurum ek ei, en enim gerikpiik erngii pinerim. Nimbił erangen enim noman ełe, alap mił epi ei,pandi topu pim ku. 16 Ba kunumendi, wu endi eim Owundu kin pii giinirim kunum ei, eim alap mił epi, eimnoman tuk ełe, pandi topu pendimepi ei, Owundu si kindim. 17 Pe nga,Owundu eim Gui Ka nge pułwu. NgaGui Ka ei, wumb nii endi noman tukełe mułum kin, kapłi epi endi wu eikin, ambił gii ninermba mon. Wuei eim wii minj mułmba. 18 Ngasinim wumb pei kumb ningił ełe epiendi, pandi topu pinałim mon. Yierang kin, sinim Owundu nge tiłangowundu ei, sinim andan tang kin, nołmin men mił kaninmin. Kanpin kin,sinim min men ei, Owundu mołummił, sinim yi mił ku tonu onmun.Opun kin, sinim Owundu nge tiłangowundu ei nga, nga simin ku. Nim-bił erang epi ei, sinim kin aki topungonum ei, Owundu Gui Ka mołpukin, tonu onum.

4Ek Se Andiłmin Wumb Ei, Krais Nge

Mei Nganmbi Ming Mił Mołmun

2 KORIN 4:1 312 2 KORIN 4:141 Yi mił Gos eim sinim kin kaimb si

ngopu kin, sinim kongun ełe ngum.Ngang kin, sin kongun ei, nomantuk ełe, embin topun yi mił enanminmon. 2 Pe sinim epi koi erpin, nga ołsingambił kułpun enjpin oł ei, pei sikindmin. Sinim Gos eim ek ka ei, toeipi eipi kindpin kin, ek kend topunyi enermin mon ku. Ba sinim Goseim nge ek ka ei, keimi peni ełe nitor kindpin kin, wumb nge nomantuk gui ei, noman ełe ek keimi niłminei, tang piingii. Piik kin, wumb eisinim kongun enmin ei, Gos ningił ełekun ka mołum ei keningii. 3 Pe sinimKrais nge ek ka ei, ni tor kindinminei, keimi koi erpi pim kin, kapłi ekka ei, wumb nii endi konu kis ełe,am pungii wumb ei nge, noman tukełe mendpił koi erpi pimba. 4 Meikonu ełe, ek kend gos pułwu ei Seisen,eimwumbpii gii ninenjingwumbngeningił ełe mił, noman tuk ełe ambiłgii nipi pandi tang kin, emii pałimmił mołmun. Nga mołmun wumb ei,Krais nge ek ka ei nge, tiłang ei nin,Krais nge tiłang owundu ei, wumbnoman tuk ełe tuk punerang kin, ngawumb oł ei kinerngii mon ku. NgaGos mołummił, Krais sinim kin keimiandan tonum. 5 Yi mił, sinim ek nitor kindinmin ei, sin sinim nge ek nitor kindninanmin mon. Ba sin ek nitor kindinmin ei, Jiisas Krais sinimnge Owundu ełe, ek ni tor kindiłmin.Nga Krais nge ek ka ekii sipin kin, sinsinim enim nge kongun wu mołmunei, Jiisas embe ambił tonu kindmin.6Yimił kumbok,meiwii sirim kunumełe, Gos eim ek yi nirim, “Pe tiłang ei,emii pałim konu ełe topu tor wangłi!”Gos eim endeim ok eririm Gos, ei eimnge tiłang ei erpi kin, sinim nomantuk ełe topu kin, tiłang enim. Goseim oł yi erpi tiłang ei, sinim kinngum. Ngang kin, tiłang ei, sinim Goseim tiłang owundu ka wii ei nge, piikmołmun. Molk kin, Gos nge tiłang ei,Krais nge kumb ningił ełe, min menmił kaninmin.

7 Ba Gos eim mei nganmbi ei sipikin, sinim wumb ming wii mił eririm.

Nga Gos nge ek ka ei, eim nge no-man ełe ka wii ei, sinim kin nomantuk ełe kindang kin, eim sinim kinandan topu kin, sinim nge dinga endipinałim mon. Ba Gos eim nge dingaei, sinim noman tuk ełe kindpi ngum.8 Pe nga oł embin tui sinim kin konuorung orung pei tonu onum. Ba ołembin ei, sinim noman ełe to manikindnanimmon. Nga embin pei sinimnge noman ełe tonu wang kin, ngasinim noman ełe ei, embin pałim; basinim oł pei ombu wakin topun sikindnanmin mon. 9 Sinim nge opuorung wumb pei molk kin, sinim tokis erik, oł embin tui ngok kin, yiełmin; ba Gos sinim kin wakin tu-nałim mon. Nga wumb kombur sinimtomani kindik kin, ngenj kumbii ngokyi enmin; ba sinim to kis mendpiłerik poru ninałmin, mon. 10 Kunumkunum sinim ngenj ełe, Jiisas kultumełe nge, sinim ko wupun, sipin kin,se andinmin. Yi mił peng kin, Jiisaseim nge noman konj ei nga sin ngenjełe tuk mułum pim kin, kapłi wumbpei keningii. 11Yi mił, kunum kunumsinim konj mołamin kin, oł embintui ni koltmun oł ei, sinim kin tonuonum. Nimbił erang sinim Jiisas ngeembe ełe, ni tor kindpin ełe nge, ołembin ei sinim kin tonu onum. Yimił peng kin, Jiisas eim nge nomankonj dinga ei, sinim ngenj tuk ełemułang kin, wumb pei keningii. 12 Eipułe yi mił, koltmun oł ei nge, sin kinkongun erpi mołum. Nimbił erangsinim Owundu nge kongun ei enmin.Ba oł yi mił erang kin, Jiisas nomankonj ei, enim kin kongun erpi mołum.

13 Ba Gos kumb ok mon poł pen-drim ek ka ei, yi ninim, “Na ek ei nitor kindinj ei, na pii gii ninj ełe nind.”Ei sin pii gii ninmin ei ende mił. Pesin ek ni tor kindinmin ku. Nimbiłerang ei sin pii gii nipin ełe ninmin.14 Sinim piinmin ei, Gos eim OwunduJiisas kułang tukpu to pendik ei, sitonu angpi nga konj sim. Nga Gos eimsinim Jiisas ouni si tonu konj simbaku. Nga Gos eim sin enim kin ounitu wupu kin, Gos mołum konu ełe tuk

2 KORIN 4:15 313 2 KORIN 5:10tu wumba. 15 Yi mił epi ei, tonu opu,enim paki tumba nge om. Yi mił, ngaGos wumb kopur nga pei pei eim ngenoman ka ei wumb ngang singii. Sikkin, en enim Gos kin nga pei prei erikkin, noman ka piik ngok, Gos embeambił tonu kindik yi erngii.

Oł Embin Tui Tonu Wang Kin, TiłangOwundu Ermba

16 Ei yi mił peng kin, sinim oł eipiipin kin, Gos nge kongun ei wakintopun, si kindnanminmon. Yi eraminkin, sinim ngenj torung ei kołułum;ba sinim nge noman tuk gui mołułumkonu ei, kunum kunum konj tonuołum. 17 Yi mił peng kin, sinim mongełe ngenj kumbii ei, sinim kin tonuom ei, aninga kembis kembis kunumkombur sinmin. Ba oł ei kongundingaerang kin, Gos nge tiłang owundu kawii kunum kunum mołpu kin, sinimkin tonu wang simin. Sinim epi ka wiiei, oł embin tui ei, to mani kindmba.18 Yi mił nga sin enim epi endi, peningił ełe kaninmin epi ei sin kiner-min mon; ba epi endi sinim ningił ełekenmin epi ei, kunum aninga kopurpepi poru nimba. Ba sinim epi ki-nałmin epi ei kunum kunum pirammułmba.

5Sinim Nge Tonu Epin Er Mułmun

Konu Ełe1 Yi mił, pe sinim ngenj ei ngii

mił, ya mani mei ełe mołmun ngenjngii mił ei, to kis poru nim kin, kapłisinim piinmin ei, Gos ei eim sinim kinngenj ngii mił, eipi endi er kindimei, tonu epin konu ełe sałim. NgenjGos erim ngenj ngii mił ei, kunumkunum epin konu ełe konj mułmba.2Ya pe kunum ei, sin sinim ngenj ngiimił, tuk ełe ke nipin enmin ei, sinimngenj konj ngii mił ei, epin konu ełesałim ei, lo konduk mił, sinim panditumba ni dinga piipin kin, oł yi miłenmin. 3Yi mił peng kin, sinim ngenjei kondukmił, kindpinmułmunngenjwii mił, mulermin mon. Ei sinimngenj konj ngii mił ełe, mołpun bin.

4 Yi mił kunum ei, sinim ya manimei ełe ngenj ei, ngii mił mulnjpunkunum ei, sinim noman embin to pi-ipin kin, ek ni tor kindpin. Nimbiłerang epi ombu sinim kin dinga pim.Ba sinim noman ełe kułmun ni piipinkin, ngenj wii mulenjpin mon; ba eisinim noman ełe dinga kindpin kin,ngenj konj ngii mił sipin kindmin, nipiinjpin. Yi mił erang, sinim nomanełe yi ni piinjpin ei, ngenj ok nge ei sikindpin kin, nga sinimngenj konj ngiimił, kunum kunum mułmun ngenjei, sipin kindmin ni piinjpin. 5 Goseim mendpił sinim ngenj konj ngiimił, simin ei nge er kun erpi kindimsałim. Nga Gos eim nge Gui Ka ei,sinim ngum ei, sinim andan tang kin,eim nipe epi endi, sinim ngumba ngekindim sałim ei, keimi sinim kin tonuwang kenmin.

6 Yi mił, pe sinim kunum kunumnoman tuk ełe, dinga kindpin er muł-mun. Pe sinim piinmin ei, sinimngenj ngii mił mulnjpun kunum ei,sinim nge Owundu mołum konu ełetep to ouni mulenjpin mon. 7 Yi miłerang, sinim Jiisas kin pii gii nipiner andinmin. Ba Gos nge epi kom-bur ngumba epi ei, sinim kinarpin erandinmin ei mon. 8 Sinim piinminei, sinim noman tuk ełe dinga kind-min pałim. Nga sinim ka piinmin ei,ya mani mei ełe ngenj ei, si kindpinpupun kin, sinim nge Owundu eimmołum konu ełe, ouni tep to mułmunni piinmin. 9 Yi mił erang, sinimya mani mei ełe mułmun min, tonuGosmołum konu ełemułmun ei, kapłisinimnoman dinga kindpin erpin kin,eim nge noman ełe ekii sipin kin,ka piipin ngopun er mułmun. 10 Yimił, pe sinim pei Krais nge kumb ełeengmin ei, eim sinim kin kos owundupiipi kin, mok tumba. Topu kin, sinimendeim endeim ni, ya mani mei ełemołpun kin, sinim nipe oł kis min, kaendi enjpin mił ei, kumep ngang kin,simin.

SinimKrais KinMołpun Gos Kin EndePupun Mułmun

2 KORIN 5:11 314 2 KORIN 6:111 Nimbił erang, sinim piinmin ei,

Gos Owundu kin mund mong kułmunni yi erpin kin, sinim wumb eipi kinGos ek ni tor kindamin kin, wumbei Krais kin pii gii ningii. Ba Gossinim noman tuk ełe, pei kanpi piipiporu ninim. Nga na noman ełe piindei, enim noman tuk gui ełe, enimsinim kin piinmin ei, sinim peni ełemołmun. 12Nga ek ełe nge, sin sinimembe enimkumbełe ambił tonu kind-nanmin mon. Ba enim sin kin, wumbka ni piingii. Yi mił nga sin ek nipinpoltmun ei kin, ka piik kin, wumb eipinge ningił ełe ni ngonmun. Yi miłerangin kin, enim wumb eipi kin, ekni orung kindik kin, wumb en enimnge embe ełe, ka ka piik enmin; bawumb en enim nge noman tuk ełe, nipiinanmin mon. 13 Yi mił, sin wulupang ninjpin kin, kapłi ei sin Gos ngekongun enmin. Ba keimi, sin ek kunninjpin kin, kapłi sin enimkinpaki tu-mun nge enmin. 14Yi mił erang, Kraiseim noman ka ngołum ei, sin ngenoman tuk ełe to konj kindang kin,sin Gos nge kongun enmin. Nimbiłerang sinim ei pii kun erpin kin, sinimpiinmin ei, yimił wumb endeim sinimkin, pei piipi kułum. Yi mił erang ełenge, sinim wumb pei Krais kin ounikulnjpun. 15 Nga Krais sinim wumbendeim endeim ni piipi kułum. Yi miłerang kin, sinim wumb konj mołmunwumb ei, sin sinim noman ełe ekiisipin kin, endmin ni enermin mon;ba wu Krais eim sinim kin piipi kołpukin, nga angpi konj tonu pum ei, nipiipin kin ekii sipin andpin mułmun.

16 Yi mił, akip sinim wumb endingenj ok nge oł ei, noman to pi-inermin mon. Nga ełe nge, sinimwumb endeim endeim ni, noman ełemok topun kin, yi enermin mon ku.Ok yi mił, sinim Krais ngenj ełe ołei, noman to piipin yi enjpin; ba peyi mił nga enałmin mon! 17 Yi miłerang, pe wumb nii endi, eim Kraiskin dambiltpi ende pupu mułum kin,kapłi Gos eimerang kin, wumbei tonuopu kin, wumb ei eim konj endi eipimił mołum. Kapłi wumb ngenj oł

ok nge ei, si kindpi poru neng kin,nga wumb nge oł kun ka konj endi,tonu opu pałim. 18 Gos eim oł ombupei nge pułwu mołum. Ok sinim Gosnge opu orung wumb mulnjpun; bape Gos Krais erang kin, sinim wumbeim kin sipi orung seng kin, sinim eimkin dambiltpin ende pupun mołmun.Mołpun kin, eim sinim kongun ngangkin, sinim eim opu orung wumb eipaki topun kin, noman ende sek kin,puk mułngii. 19 Sinim ek ei yi mił, Goseim Krais kin ende mołum. Mołpukin, sinim Gos kin opu orung enminwumb ei, eim erang Gos kin, dam-biltpin pupun kin, noman ende sekmołmun. Pe nga Gos eim sinim ngeoł kis enjpin oł ei, eim noman ngato piinerim mon. Nga Gos eim sinimkin kongun endi ngang kin, sinim eimopu orung wumb sipi orung seng kin,eim kin erang, sinim noman endesipin mołmun ei nge, ek ka ni torkindmin.

20 Yi mił erang kin, pe sinim Kraisnge ek ka sipin kin, ni tor kindmin.Ei yi mił ku, Gos eim wumb pei kin,sinim nge gupu ełe ek ei, ni tor kind-nim. Nga sin nge gupu ełe, Kraisninim ek yi mił, ni tor kindinminei, sin yi mił enim noman ełe dingakindpin yi ninmin. “Enim wumb opuorung enmin oł ei si kindik kin enimGos kin dambiltik ende puk kin no-man ende sek mułngii!” 21 Yi miłerang, Krais eim oł kis endi eneririmmon. Ba Gos eim sinim oł kis enjpinoł ei sipi kin, Krais kin tonu kindim.Kindang kin, Krais eim sinim nge ołkis enjpin ei, eim sipi ko wum. Yi mił,Krais eim sinim kin yi erang kin, Gosnge oł kun ka oł ei, sinim nge nomantuk ełe kindim.

6Oł Embin Tui Ko Wunmun

1 Pe sinim Gos kin kongun endeerpin kin, sin enim kin ek dinga nipinkin, ngonmun. Enim Gos nge nomanka ei, enim sik poru ninjing. Monpim kin, enim Gos nge noman ka si

2 KORIN 6:2 315 2 KORIN 6:16kindangin kin, wii pimba. 2Yimił, Gosek ka ok ni pendrim ek yi ninim,“Nga ka wii sim kunum ei, na enim

ninjing ek ei kun piinj. Ngana Gos enim sip orung sinjkunum ei, na enim paki tunj.”

Enim piingii! Akip kunum ei, kunumkawii sałim. Nga enimpiingii ku, akipkunum ei, Gos enim sipi orung simbange kunum sałim.

3 Sin noman ełe, wumb sin kongunenmin ei, kanik kin ek kis nik kin,yi enerngii mon! Yi mił erangin kin,sin epi endi eramin kin, enim boktok kin, Gos nge ek ka pii gii nin-erngii nipin kin, yi enałmin, mon!4 Ba sin Gos nge kongun wumb moł-mun. Yi mił, sin oł kun ka kanimkanim pei erpin kin, wumb pei kinandan topun ngonmun. Ngopun kin,sin oł embin tui nin, epi sin kin erkis ełim ei nin, nga ngenj kumbiikis ngonum epi ombu kin, sin dingaangpin mołmun. 5 Nga opu orungwumb sin kepii tok kin, nga sin sipikkan ngii kindik kin, nga opu orungwumb sin kin kis piik, si pok erik;nga sin kongun dinga kis ełmin; ngasin kunum kunum epin tep er konjmołułmun; nga sin kunum kunumkumb kuni tang mołmun. 6 Nga sinoł kun ka mendpił ełmin; nga sinnoman ełe ka wii pałiłim; nga sin sikirkis piipin ngonałmin; nga sin wumbeipi kin er ka erpin kin, paki topunngołmun; nga sinGosGui Ka kindingasiłmin; nga sin wumb eipi kin nomanka keimi ngołmun. 7Nga sin ek keimini tor kindiłmin; nga sin Gos ngenoman dinga ngang kin, sin kongunełmin; nga sin oł kun ka pałim miłoł ei, angił tundung ni, angił taringełe epi endi ambiłpin kin ełe nge, sinopu orung wumb ei kin opu ełmin.8 Wumb kopur sin nge embe ambiłtonu kindinmin; ba wumb kopur sinnge embe to mani kindinmin. Ngawumb kopur sinim kin ek kis ninmin;ba wumb kopur sin kin ek ka nikngonmun. Nga wumb kombur enenim yi ninmin, sin ek kend tonmun

wumb, pa ninmin; ba sin ek keiminiłmin. 9Wumb kopur sin kin pii połtonanmin wumb mił nik enmin; bawumb kombur sin kin pii poł tonmun.Ei sin mandi kołułmun mił mołmun;ba sin konj mołmun. Gos sin kin kepiimił topu kin, sin er kun ermba enimba eim sin kapłi to kundnanim mon.10 Nga sin kin noman embin mendpiłtonu ołum; ba kunum kunum sin kapiiłmin. Nga sin wumb kurpu miłmołmun; ba sin wumb eipi kin epipei ka wii ngołmun. Nga sin epi endisinałimmił mołmun; ba sin epi kanimkanim pei sałim.

11 Enim Korin konu ełe mołmunwumb ei sin enim kin ek peni ełe nitor kindinmin. Nga sin noman ka ei,enim kin ngonmun. 12 Sin nge nomanka ei, enimkinondungunanminmon!Ba enim nge noman ka ei sin kin ondungonmun. 13 Na ek yi ni tor kindindei, enim nam nge kingam noł miłmulnjung kin, enim noman tuk ei peiaki tok kin, sin kin ngei. Enimoł yimiłerangin kin, sin enim kin enjpin oł ei,erik orung kindik ngungii.

Enim Torung Wumb Kin EndePunerngii Mon

14 Enim Gos kin pii gii ninarikkin, opu orung enmin wumb ei kin,kongun ende kindik kin, ende pukandik kin, yi enerngii mon. Pe ołkun ka ei kun, nga oł kis kun pinałimoł ei, okuł ende punguł min? Nakonu emii pałim oł ei nin; nga tiłangpałim oł ei nin, okuł ende pungułmin? Ei mon mendpił! 15 Pe KraisSeisen kin kapłi noman ende kindngiłmułnguł min? Nga pii gii niłim wuendi kin, pii gii ninałim wu endi kin,noman ende peng kin, o ende pungułmin? 16 Pe nipe oł endi erpi kin, Gosnge men ngii kin, nga ek kend gosngii kin, o ende punguł min? Yi miłerang, sinim Gos kunum kunum konjmołułum Gos, eim nge men ngii miłmołmun. Yi mił, Gos eim ok yi miłnirim,“Wumb ei en enim nam ngii konu ełe

mił seng kin, en enimmołmun

2 KORIN 6:17 316 2 KORIN 7:10konu ełe nam tuk ełe mułm-bii. Nga na en enim nge Gosmułamb kin, nga en enimnamnge tiłap wumb mułngii,” Gosyi nirim.

17 Yi mił Owundu ek yi nirim,“Enim torung wumb mułngii konu

ełe si kindik puk kin, en enimkonu eipi mułngii. Mułanginkin, enim epi penj mołumepi ei, embilenjing kin, kapłina enim simbii. 18 Nga naenim nge Ernjing mułmbii.Nga enim nam nge kingamambłam noł mułngii, pani Owundu noman dingaowundu mendpił Pułwu,” yininim.

71 Yi mił ku, sinim Gos nge ek dinga

keimi ngurum ei, sinjpin kin, kapłina nge wumb puł; sinim pei ngenjoł kis ełmin oł ni, noman tuk gui ołkis ełmin oł ombu ni, kil ngopun, sikindpin kin, sinim Gos nge oł kun kaer mołum mił, ekii sipin er mołpunkin, sinim Gos kin mund mong topunmołpun kin eim embe ambił tonukindmin.

Korin Wumb Pii Gii Nengin Kin, PolEim Ka Piim

2Enimnomanka ei, sin kinngungii.Sin wumb endi kin pund mong endienenjpin mon. Nga sin wumb endikin, er kis endi endinjpin mon ku. Pesinwumb endi kin, ek kend to ngopunkin, epi endi waning sinenjpin monku. 3 Na ek yi mił nip enim kin tomondup mił ninand mon. Ba na ekok yi ninj, ‘Sin enim kin, noman kangunjpun kin, sinim kunum kunumouni ende mułmun. Yi mił erangkin, sinim kułmun min, konj mułmunmin, ei kapłi sinim ouni ende muł-mun.’ 4 Na enim kin pii gii nip kin,ek keimi peni ełe nip ngond. Nga naenimkin kapiip kin, enimembe ambiłtonu kindin kindind. Nga oł embin tuisin kin, tonu ołum kunum ełe oł ei,na noman emin ngang kin, na ka wiimendpił piił.

5 Yi mił erang ekii se, sinMaseroniya konu ełe tor onjpunkunum ełe, sin ngenj ełe kor endimulenjpin mon. Pe sin mong kanimkanim konu orung orung pei, sin kintonu onum. Nga sin ngenj ełe opu yimił tonu wang kin, sin noman tuk ełe,embin sepi erang kin, tungu enmin.6 Ba Gos eim wumb endi noman tukełe, embin sałiłim ei, erpi kindangkin, noman emin sałim. Seng kin,nga Taisis kindang kin, sin kin opu,paki topu kin, sin noman emin ngumku. 7 Nga Taisis sin kin om ełe ngemendpił, Gos sin kin noman eminmendpił ngunerim mon. Ba nga,enim Taisis kin, noman emin nganginkin, nga eim sin kin ek ei, tu wumełe nge, Gos eim sin kin noman eminngum ku. Nga Taisis eim sin kinek nipi, enim na noman erang kin,nam keningii nipi kindim. Nga enimnoman tuk ełe, na kin kaimb sinjing.Nga enim noman ełe, na kin tep tomułmun ni piinmin. Yi mił erang, pena ka mendpił piind.

8 Yi mił, na mon połup enim ngunjei, enim noman embin piinjing kin,kapłi na akip enimkaimb sinandmon.Na piip kin, puls mon ei, enim nomanembin ngang piinmin; ba ei kunumaninga kopur mendpił pepi kin, ngaporu nimba. 9 Ba akip kunum ei, naka piind. Nimbił erang, na oł yi enj ełenge, enim noman embin piinjing ełe,na ka piinenj mon. Ba nimbił erang,enim noman embin piinjing ełe nge,enim oł kis ełmin oł ei, buł ngok kin,enimGos kinnoman tuk to ak tunjungełe nge, na ka piind. Yi mił erangkin, enim noman embin piinjing ei,Gos erang kin, sin oł enjpin ełe, enimkin to kis enerim mon. 10 Yi mił, Gosnge noman embin oł ei, Gos erangkin, sinim wumb noman tuk ełe, toak tamin kin, Gos sinim sipi orungsimba. Seng kin, nga sinim oł embinei nge, nge, sinim noman embin ngasinermin. Ba ya mani mei ełe ołembin tui, sin kin tonu wang kin, sinkis piipin eramin kin, sinim koltmun

2 KORIN 7:11 317 2 KORIN 8:7oł ei nge tonu ołum. 11Yimił, enim piikun erngii ei, Gos enim noman embinngum ei, enim kin oł ka wii kanimkanim er tonu kindim. Kindpi kin,enim noman ełe, to konj kindpi kin,wumb eipi enim oł enjing mił nik ei,er kun enmin. Erik kin, nga wumbendi eim oł kis erim ei, enimmon nik,er kun enmin. Erik kin, nga enim Gosnge kos owundu tungu enmin. Ngaenim noman ełe, dinga kindik kin, sinkenmin ni piik kin; nga enim nomanełe dinga kindik kin, wumb endi oł kisenjing ei, er kun erik kindngii. Ngaenim kongun kanim kanim pei erikełe nge, ek ninmin ei, er kun erngii.Erangin kin, oł ei nge, peni ełe wangkin, enim nge oł kis endi enim kinpinałim mon.

12 Yi mił, na mon ok połup enimngunj ei, na wumb endi oł kis erim eimin, wumb eipi endi wu ei kin, oł kiserim ni piip kin, mon ei pulenj mon!Ba na piind ei, enim nge oł kun kaei, peni ełe tonu omba. Nga Gos ngeningił ełe, enim yi piingii ei, enim sinkin noman ka ngumun ni piingii ełenge, na mon ei puls. 13 Yi mił, enimnge oł ka enjing oł ei, erpi kin, sin ngenoman ełe erpi emin ngonum.

Nga sin nge noman ełe mendpił,emin ngonanim mon; ba sin nga kamendpił piinmin ku. Nimbił erangTaisis nge noman emin seng kin, ngaeim ka wii piipi mołum. Nga oł eikanpin kin, sin nga ka mendpił piin-min. 14 Yi mił, ok Taisis kumb ełe, naenim nge embe ambił tonu kindinj ei,na enim nge ek ninj ei, na singambiłsinenj mon! Ba sin ek pei enim kinninjpin ek ei, keimi mendpił! Ei yimił ku, sin enim nge embe Taisis ngekumb ełe ambił tonu kindinmin ekei, keimi mendpił peni ełe tonu om.15 Taisis eim enim kin om kunum ełe,enim eim kin mund mong erik kin,puku sik enjing; ba eim tuk sinjing.Sengin kin, eim nim mił ek ei, enimekii sik enjing oł ei, eim piipi kin, eimenimkinnomankangangonum. 16Pena enimkin, keimi pii gii nind ei, enim

oł kun ka keimi erngii ełe nge, na kawii piind.

8Gos Nge Tiłap Wumb Paki Tołmun Oł

Ei1 Enginjpin noł! Sin noman ełe

enim kin ek ni piinmin ei, Gos eim no-man ka ei, nimbił oł endi, Maseroniyawumb men ngii konu ełe andan tummił ei enim piingii. 2 Yi mił peng,oł embin tui ei, en enim kin owundutonu opu kin oł ei, en enim erngii miłkenmba erim. Pe en enim epi endisinerang kin, en enim wii mendpiłmulnjung. Ba en enim ka ka piik moł-mun ei erang kin, wumb eipi komburnoman ngunjung. Ngok kin, en enimku nin epi aninga, kułou tok kin, enenim kongun yi erik kin, wumb eipingunjung. 3 Yi mił ni, na piip kin, naek ei peni ełe nip tor kindind. Kindindei, en enim noman ełe ekii sik kin,en enim nge ku nin epi aninga sengkin, nga min ełe pei ei sik kułou tok,wumb eipi kin ngunjung. 4Wumb enenim sin kin dinga kindik kin, kii sikkin, sin kapłi nimin ni piik kin, Gosnge tiłap ełe Jerusalem konu ełe moł-munwumb paki tumun ni piik enjing.5Nga ok sin pii gii ninjpin ei, en enimku nin, epi aninga kopur kindngii nipiinjpin; ba en enim yi mił mendpiłenenjing mon; ba kumb se, en enimOwundu ngunjung. Pe nga en enim,Gos nge noman ełe ekii sik kin, enenim sin kin yi ku ngunjung. 6 Yi miłku, sin Taisis dinga kii semin kin, eimkongun enim kin pułngun mondpuerim mił, eim yi ku, enim kin nomanka ngopu kin, kongun ei eim er porunimba ku. 7 Pe nga yi mił, epi pei ełenge, enim oł ka wii mendpił ełmin.Ei enim Gos kin pii gii ninmin; ngaenim pii gii ninmin ełe nge, kongundinga erik kin, ni tor kindik enmin;nga enim noman ełe ka wii pei sałim.Seng kin, enim Gos nge kongun ei, tokonj dinga kindik enmin; nga enimsin kin noman ka ngok enmin; nga

2 KORIN 8:8 318 2 KORIN 8:22enim noman ka ngok enmin kongunei, yi mił ku, nga pei erngii.

8 Ei na enim kin, ek dinga ‘Yierei!’ ngunand mon. Ba na enim kinnip ngond ei, wumb kombur kongunkeimi ermin ni, noman to piinminmiłnind ełe nge, na enim kin noman kakeimi ngonmun min mon; ei kenmbiinip nind. 9 Yi mił, enim piinmin ei,noman ka ei sinim nge Owundu JiisasKrais andan topu ngołum. Ngopukin, ei eim epi kanim kanim pei keimisałiłim; ba nga sinim paki tumbii nipiipi ełe, eim epi sinałiłim wu mił,endi tonu orum. Oł yi eririm ełe, enimepi kanim kanim pei sengin kin, JiisasKrais eim epi endi sinałiłim wu miłmołum.

10 Pe nam nge noman ełe, enimkin andan top ngond. Na kongun eipiip kin, kung ngii ok, enim kongunpułngun monduk erik kongun ei peer poru ningii ku. Nga kongun ei,en enim wii mił enenjing mon; ba enenim noman ełe, kongun ei ermin nipiik enjing. 11Yi mił, pe enim kongunei er poru ninjing kin, kapłi ei ka wii.Yi mił, ok enim sikir ermin ni nomanełe piinjing mił, yi ku enim sikir erporu ningii! Nga yi mił, en enim ngedinga pałim mił, kapłi enim kongunei erngii! 12 Yi mił pe wumb endieim noman ełe, epi endi ngumbii nipiimba ei, kapłi Gos eim noman ełekapłi epi ei simba. Gos eim wu ei, epipei sałim epi ei piinim. Nga Gos eimwu ei nge epi sałim ei, kapłi mok topuermba ku.

13-14 Ei pułe yi mił pinałim mon.Enim epi pei ngangin kin, nga wumbsik kin, epi aninga ngungii pa yi ni-nand mon. Ba enim epi mok tok kin,kapłi kapłi erngii pa nind. Enim epipei sałim ei, enim epi singii mił sepikin, nga kopur gulang sałim. Pe ngaenim epi kopur singii pim kin, ngawumb enim paki tok ngungii ku. Eienim wumb ei kin, epi mok tok kin,kapił kapłi erik singii. 15Gos kumb okek mon poł pendrim ek yi ninim,“Pe wumb nii endi eim kuni epi pei

sirim wumb ei, eim kuni epi

nga pei sineririm mon. Ngawumb nii endi eim kuni epianingamił sirimwumb ei, eimnga kuni epi aninga mił siner-irim mon ku. Wumb yi tał epikapłi mił sikił.”

Taisis Korin Konu Ełe Kindnjing16 Ba sin ka piipin kin, Gos ngon-

mun ei, Taisas eim noman ende sepikin, Gos sin ngum noman ei ngengang kin, enim paki tonum. 17 Yimił, sin eim kii semin kin, nga eimkapłi nirim. Nipi kin, eim ka piipikin enim paki tumbii ni om. Ba eieim noman ełe piipi kin, enim pakitumbii nipi kin, eim enim kin om.18Pe nga sin Gos nge tiłap ełemołmunwumb nge enginjpin endi kindaminkin, Taisis ouni pukuł. Enginjpin ei,eim men ngii ełe Gos nge ek ka eini tor kindiłim embe mołułum wu.19 Ei yi mił mendpił enałim mon; banga men ngii kongun ełmin wumbenginjpin ei to tonu kindik kin, sinkin ouni andpi kin, nga noman kangopu kin, nga sin nge kongun pakitopu ermba nik kindnjing. Nga sinkongun ei noman ka ngopun erpinkin Owundu nge embe ambił tonukindpin erpin kin, wumb pei andantopun eramin kin, wumb pei piingii eisin enim paki tumun ni, piipin ermin.20 Wumb endi sin kin ku nin, epi kawii ei, men ngii wumb ngopun seandinmin epi ei kin, ek orung nipi yininermba mon. Yi mił, sin enginjpinei, wu ei kin ouni kindinmin. 21Yimił,sin noman ełe oł kun ka pałim mił,ermin ni piinmin. Ei sin Owundu ngeningił ełe mendpił oł kun ka enanminmon; ba sin mei wumb ningił ełe kinouni oł kun ka enmin ku. 22 Pe sinenginjpin endi kindinmin ei, wu tałkin ouni pungii. Sin kunum kunumeim ermbamił kenmin nipin kin, oł yimił erpin kin, eim kongun ngopun yiełmin. Nga sin kaniłmin ei, eim pakitopu kin, kongun dinga kindpi ełim.Ba pe eim pii gii ninim ei, enim oł kunka yi mił ku, erngii ni piinim. Yi miłerpi kin, eim kongun ei dinga kindpi

2 KORIN 8:23 319 2 KORIN 9:11enim. 23 Pe nga Taisas eim na kinkongun ouni ni er andiłmbił wu; peeim enim kin paki topu kin, kongunermbii ni piinim ku. Pe nga sin ngeenginjpin tał Taisis kin ouni pungii ei,enim piingii ku. Wu tał ei, men ngiinge kongun ełmbił wu. Nga wu tał ełeełip, Krais nge tiłang owundu dingaei, si tonu kindiłmbił wu. 24 Yi miłerang kin, enim noman ka ei andantangin kin, wumb oł ei pułe sinim kaka piipin kin, kongun enim enmin eikeimi ni piingii. Nga men ngii wumbpei yi mił ku, sin enim kin ek ninminmił ei, keimi ni piingii ku.

9Ku Nin Epi Ka Wii Gos Nge Wumb

Paki Tołum1 Enim piinmin ei, epi ka wii paki

tołum epi ei, Gos nge wumb Juriyakonu ełe mołmun wumb ei kin ngoł-mun ei, enim piinmin. Yi mił pengkin, na mon endi połup ełe nge,ngunermbii mon. 2 Yi mił, na piindei, enim noman ełe kongun ei erminni piinmin. Yi mił piyangin kin, naMaseroniya konu ełe mołmun wumbkumb ningił ełe kanip kin en enimembe ambił tonu kindił. Na yi miłninj ei, kung ngii ok, Akaiya konu ełewumb kongun yi mił erngii pendikkin, kui er mołmun. Nga en enim pi-inmin ei, enim kongun to konj kindikermin. Ei yi mił ku, Maseroniya konuełe mołmun wumb to konj kindik kin,yi ermin ni piinmin ku. 3 Ba na piindei, sinim ek ninmin ei nipin kin, enimembe ambił tonu kindpin enmin ei,ek wii mił endi pinermba mon. Banga en enim kongun erngii nge kuier mulnjung kin, kapłi na enim kinyi mił nip ngunj. Nga na yi mił piipkin ełe nge, na engnannoł ombu enimkin kindinj. 4 Yi mił, sin enim enminoł ei, pii gii keimi ninmin, na yi mił,ni piind. Mon pim kin, Maseroniyakonu ełe mołmun wumb na kin tepto wangin kinamin kin, enim er kuner mulenjing kin, kapłi sin ełe ngesingambił simin. Nga enim yi mił ku,

singambił singii ku. 5 Yi mił pengpiip kin, na engnan noł ombu kumbse kindamb kin, enim kin ongii. Okkin, enim ku nin epi ka wii ei kułoutok, konu ełe kindmin ni, er kun erikmułngii. Nga ku nin epi ka wii ei, enenim noman ełe wii ngungii. Ba sin yimił enim kin, epi simin nipin kin, yikapłi enermin mon.

6Pe enimei, pii kun erngii. Wuendieim kuni mong aninga tełim kin, eimkuni mong aninga tełim mił simba.Nga wu endi eim kuni mong pei tełimkin, eim kuni mong tełim mił mongpei simba ku. 7 Ei yi mił ku, enimwumb endeim endeim ni, noman tukełe, pii kun erik kin, en enim ngenoman ełe ekii sik kin, enim nipe epiendi ni piingii mił, yi mił ngungii.Mon pim kin, wu endi epi ngumbiini noman embin to piimba min, ngawu endi eim kin dinga kindik kin, ołyi erii, nengin kin kindmba. Nimbiłerang Gos wumb endi epi noman kapiipi ngołum ei, Gos wumb ei kinnoman ka piipi ngołum. 8 Gos eimkapłi, enim epi pei ka wii enim singiipałim mił ngopu kin, nga pei sik, eimenim kin ngumba ku. Ngang kin,enim pei sik kin, kapłi erik mułngii.Yi mił, nga kunum kunum epi ka wiikanim kanim pei ngang kin, enimkapłi wumb eipi kin ngungii ku. Ngokkin, enim kongun kawii kapłi paki tokkin, erik mułngii. 9Gos nge ek kamonpol pendrim mił yi ninim,“Gos ek piinim wumb endi, eim epi

pei wumb kurpu wii mołmunwumb ei kin ngonum. Ngopukin, eim nge oł ka enim ełe,kunum kunum ei eim kin pepimułmba.”

10 Pe Gos eim kuni mong wumbaka pin tełngii nipi ngołum. Ngaeim wumb kin kuni nungii nipi kin,ngołum ku. Nga yi mił ku, sinim kunimongpei ngopu erang kin, kunimongpei nga tonu omba. Omba kuni ei opuenim nge oł kun ka erpi kin, kuni miłowundu mendpił tonu omba. 11 Gosenim epi pii kełip ngang kin, enim

2 KORIN 9:12 320 2 KORIN 10:10sik, wumb eipi kin pei yi ku ngungii.Nga enim epi ka wii ngunjung epi ei,sin sipin kin, wumb eipi epi ka wii eingaminkin, en enim, enimpaki tungiinge ełe, Gos kin ek ka ni ngok; ngaGos nge embe ambił tonu kindik kin,yi erngii ku.

12 Yi mił, nga enim nge kongun ełe,Gos nge wumb paki tungii. Tungii ełenge, enimwumb epi sinerangmułngiiwumb ei, si ngok kin, kapłi erngii.Nga oł ełe nge mendpił mon; ba ołełe nge, enim Gos kin noman ka piikkin, nga ngungii ku. 13 Enim kongunenmin ei erik kin, engnjing noł pakitungii nge enmin ei, en enim pii gii ei,peni ełe andan topu ngonum. Ngangkin, engnjing noł enim enjing oł eipiik kin, enim Gos ek ka ekii sik kin,Krais nge ek ka ei, ni tor kindik enminei piingii. Nga keningii ei, enim ka wiiepi owundu ei, enim wumb wii ngoł-mun. Nga wumb eipi pei ngołmun eikanik kin, Gos nge embe ambił tonukindngii ku. 14 Nga yi mił ku, piingiiei Gos nge noman ka ngołum ei, enimkin owundu pepi mołum. Yi mił pengkin, en enim, enim kin dinga kindikkin, kenmin ni piik kin, en enim Goskin prei dinga kindpin eramin kin,Gos epi ka wii ngumba ni piinjing.15Gos eim epi ka wii sinim ngołum ei,epi owundu ka wii mendpił. Yi miłerang, Gos nge ngołum oł ei, sinimpii poł tunanmin mon. Sinim Gos ngeepi ka wii ngołum ełe nge eim kin kapiipin ngumun.

10Pol Nirim Mił Gos Sinim Kin Kongun

Ei Ngum1 Na Pol, na nam enim nge noman

to konj kindip kin, enim Krais ngeełim oł ei, pii kun erngii! Erngii ei,Krais eim nge noman ełe, ambił manikindpi kin, eim wumb kin noman kangopu kin, oł kun ka ełim. Wumbkombur na kin ek to monduk kin,yi niłmin. “Pol eim sinim kumb ełemołpu kin ei, eim embe ambił tomanikindnim; ba nga Pol eim sinim kin

turii mołpu kin, eim ek dinga nipisinim ngołum. 2Ba na enim kin dingakii sip kin, na enim kin ombii kunumei, enim kan kun erik mułngii! Naenim kin ek dinga nip ngunermbiimon! Ba na ni piind ei, wumb kombursin mei konu ełe oł ei, ełmin ni piikkin, wumb ei kin, na ek dinga ni torkindip ngumbii. 3Yimił, sinmei konuełe mołpun kin, er andinmin; ba sinopu, mei konu ełe wumb ei, yi miłopu enałmin mon. 4 Yi mił, sin opuepi pei ambiłiłmin epi ei, mei konuełe epi mon. Ba sin nge opu epi ei,Gos nge noman dinga sałiłim. Sengkin, sin kapłi opu orung gui kis ngenoman dinga ei, to mani kindinmin.5 Sin wumb nge noman ełe, en enimbong nik, tonu mendpił angiłiłminepi ei, Gos kin noman tok piingii ngeandłam ei, ondu ngungii ei, sinim tomani kindpin kin, er kis ermin. Penga yi ku, sinim wumb nge nomanełe pei, ambił gii nipin kin, kan ngiimił kindamin kin, enim Krais kin ekiisingii. 6 Sin kui er mołpun kin, kapłienim sin ek ekii sik erngii. Eranginporu nim kin, kapłi wumb komburekii sinenjing kin, kapłi sin wumbombu kin, kumep kis ngumun.

7 Enim ningił ełe epi pei ngenjtorung pałim mił, kanik piingii. Pewumb endi eim pii gii dinga nim kin,eim Krais nge wu mołpu kin, eimnga eim noman kun to piipi kin, eimKrais nge wu; nimbił erang, sin wu eimołum mił, sin yi mił ku, Krais ngewumb mołmun. 8 Yi mił, pe na sinnoman dinga ei, wii ek owundu nipermbii ełe nge, sinimngeOwunduno-man dinga ei, sin ngum. Ngum dingaei enim nge pii gii ei, er dinga kindpikin, si tonu simbii nipi ngum ei, sinenim to kis ermani kindnermbiimon.Ełe nge, na singambił sinermbii mon.9 Na ninj ek ei, enim piinarik kin, naenim to puku simbii nip mon ei, pu-lenj mon. 10Yi mił, enim kopur na kinek yi ninmin, “Eimmon połpu kindimei nge, ek embin nin, ek dinga pałim.Pe nga eim ya sinim kin mułułangkin, eim ngenj ełe dinga kunum ełe

2 KORIN 10:11 321 2 KORIN 11:4sin kenpin ei, eim dinga sinenełangmon. Nga eim ek ei wii mił pałim,” paninmin. 11 Wumb nii endi, ek yi miłpii kun ermba wumb ei, eim sin monpoltmun oł ei, eipi mił enałmin mon.Ei sin ya mulełamin kunum ei, minnga sin enim kin ouni ełe mułaminkunum ei, sin oł ende mił ełamin.

12 Yi mił, sin tungu erpin kin, sinwumb eipi en enim embe ambił tonukindik ełmin wumb ei kin, sin ounikułou topun kin, en enim ełmin oł ei,mok topun ermin ei, kapłi enanim.Nimbił erangwumb ei, en enim ełminoł ei, en enim nge su ełe mok tokełmin; ba wumb endi wumb eipi kinendeim endeimni ełmin oł ei, suwumkapłi ende mił ełmin. Wumb yi miłełmin wumb ei, noman pinałim miłmołmun. 13 Ba sin ełmin oł su wumei, mił mułułamin kin, sin ek owundunipin kin, sin sinim embe ambił tonukindpin kin, yi enałmin mon; ba sinGos nge kongun ei, su mił mok topukindim mił su ei, sin ekii sipin er-min. Erpin kin, sin enim Korin konuełe mołmun wumb kin kongun yi kuermin. 14 Yi mił, pe nga sin enimkin tor onjpun kunum ełe, sin Gosnge kongun ei su mił, mok topu kin,sin kin kindim ełe, sin tor punenjpinmon. Na nge, sin sinim embe ambiłtonu owundu kindnermin mon. Basin enim kin kumb se opun kin, Kraisnge ek ka enimkin tuwunjpun. 15Ngasin ełmin oł su ei mił, ek owunduninarpin kin, sin sinim embe ambiłtonu kindnałmin mon. Kindnarpinkin, wumb eipi enim kin kongun ersinjing ełe, piipin kin, oł yi erminni enałmin mon. Ba sin dinga kindpiipin kin, enim nge pii gii ninminei, tonu opu dinga pimba ei, ni piipinełmin. Pe nga sin enim kin kongunełe tuk mołmun ei, dinga pupu kin,owundu tonu opu kin, owundumend-pił pimba ni piipin enmin. 16 Yi mił,nga sin konu eipi nge ek ka ni torkindpin kin, enim kin orundung konuełe wumb ei, ni tor kindmin. Yi miłerang, sin wumb eipi nge kongun ersinjing konu ełe, sin ek owundu nin,sin sinim embe ambił tonu kindmin

ei, kapłi enermba mon.17Gos nge ek ok ni ka pendrim ek yi

ninim,“Pe wumb nii endi eim ka piipi

kin, eim nge embe ambił tonukindmba pim kin, kapłi wu eiOwundu nge embe ambił tonukindmba nge Gos ka erim.”

18Nimbił erang wumb nii endi ei, eimembe ambił tonu kindim kin, wu eiOwundu nge ningił ełe wu wii miłmułmba. Ba wumb nii endi Owundueim wu ei, eim embe ambił tonukindmba ei, kapłi wu ei, Owundu ngeningił ełe embe keimi pimba.

11Pol Ek Se Andiłmin Ek KendWumbNi

Peni Ełe Kindim1 Na noman ełe piind ei, enim na

oł ełou yi mił erip endinj kin, enimna kan wiik tungii. Tangin kin, keiminamoł ełou yi piindmił, erip endmbii.2 Yi mił Gos eim wumb kin noman kangołum kin, eim nge wumb mendpiłmułngii ei, yi mił ku, na enim kinnoman ka ngond. Nimbił erang naenim amb kuimi mił to mondup kin,enim wu endeim mendpił Krais ngeambim mił mułngii. Na enim ambiłwenip andłam kun ka wii andiłminmił, oł kis pinałiłim yi mił, na enimKrais kin ngumbii. 3 Ba kumb ok,wembii kis Seisen, eimambEiwa ek akmak erpi kin, ek kend topu kin, oł kiserim. Erang mon pim kin, Seisen eimenim kin yi mił ku, enim nge nomanełe, ek ak mak erpi kin, ek kend topu,to eipi kindang kin, oł kis erik kinKrais kin mendpił mularik kin, keimiekii sik enerngii mon! Oł ełe nge, natungu erip moł. 4 Yi mił, wumb niiendi enim kin, tor wang kin ei, enimJiisas endi eipi ni tor kindmba; ba eisin ok ek ni tor kindnenjpinmon; minnga enim gui endi eipi konj endi singiienmin; ba ei enim ok sinenjing mon;min nga enim ek ka enim ok sinjingei, mon; ba enim ek ka endi eipi wangkin, angił ełe simin nik enmin. Pewumb endi enim kin ełe tuk opu kin,oł yi mił erang kin, kapłi enim eim

2 KORIN 11:5 322 2 KORIN 11:21wiik tangin kin, eim oł yi mił kapłiermba.

5 Pe na oł ełou ełim wu mił, na ekowundu nip kin, na nam embe ambiłtonu kindmbii end. Yi mił na ni piindei, na enim nge ek se andiłmin wunum mendpił wumb ei kin, na wukembis wii mił, wumb ei kin man-dring mulał mon. 6 Pe na ek ni torkindił oł ei, kapłi kun pinenim pimkin, kapłi ba nam nip ek endi nind ei,namnoman ełe kawii pałim. Na piindei, enim piinmin ei, akip sin enim kinpeni ełe, noman ełe epi pei andantunjpun.

7 Na enim kin, Gos nge ek ka nitor kindinj; ba enim na kin epi endingo orung kindnenjing mon. Na nammani ełe mołup kin, na enim ambiłtonukindinj. Nimbił erangna oł yi enjei, oł kis min? 8 Pe na men ngii wumbkonu eipi eipi na ku nin, epi ngokenjing ei, na sinj. Na sinj ku nin epi ei,na sip enim ngop kin, enim paki tunj.Na oł yi enj ei, na men ngii wumb ngeku nin epi ei, nawaningmił sinj. 9Ngakunum ełe, na enim kin tep to mulskunum ełe, na epi endi sinerang kinkunum ei, na wumb endi kin nomanembin ngunenj mon. Gos kin pii giininjing angim noł Maseroniya konuełe si kindik kin, Korin konu ełe toronjung wumb ei, na epi endi sinerimepi ei, pei paki tunjung. Paki tan-gin kin, yi mił er mołup kin, nga nanoman embin enim kin ngunermbiimon ku. 10 Yi mił Krais nge ek keimiei na kin tuk mołum ei mił, nga naek dinga keimi nind ei, nam embeambił tonu kindamb kin, Griis konuełe wumb konu orung orung pei, namnimbii ek ei, wumb mon ninerngiimon! 11 Nimbił erang na ek yi miłnind? Nga na enim kin na noman kaei, ngonał nind min? Ei mon! Gospiinim ei, na enim kin noman ngoł.

12 Nga na pe end mił enim kinku nin epi sinarip kin, wumb eipikin simbii end oł ei, na am piramerip mułmbii. Yi mił erip kin, ek seandiłmin wumb eipi, en enim embekapłi ambił tonu kindmin ni piik kin,

yi mił nik kin, sin wumb eipi Goskongun ende mił enmin. Erangin kin,na wumb ombu nge gupu ełe ek eipandi top kin, oł yi mił ermbii. 13 Yimił, wumb ombu ek kend tok kin, ekse andiłmin wumb molk kin, en enimkongun erik kin, ek kend tok ełmin.Nga wumb ombu, en enim ngenj ełe,to eipi mił kindik kin, Krais nge ek seandiłmin wumb mił yi erik mołmun.14Nga sinim oł ei kin puku sinermin!Nimbił erang Seisen ei kapłi eim ngengenj ei, to eipi kindpi kin, eim ngenjełe Gos nge enjel tiłang ełim ei mił,eim yi er mołum. 15 Yi mił erang kin,Seisen nge kongun wumb en enimngenj ełe, yi ku to eipi kindik kin, Gosnge kongun oł kun ka ełmin wumbmił, yi ku tonu onjung oł ei nge, pukusinermin. Nimbił erang kunum porunimba kunum ei, Seisen nge kongunwumb ombu, oł enjing mił, kumep eisingii.

16 Na ok ninj mił, na pe nga nind.Wumb endi noman to piipi kin, nawulu wu endi moł ni piinim, ba eimon! Ba enim yi piinjing kin, na wuluwumił nind ek ei, enim piik, wiik tan-gin kin, yimił, kapłi na namembe am-bił tonu aninga mił kindmbii. 17Pe nanimbii end ek ei, sinim nge Owundunge noman dinga ełe, nimbii enandmon. Ba na ek ełou niłim wu ei mił,nam ek owundu nip pup kin, na namembe ambił tonu kindmbii end. 18 Bawumb kopur pei mei konu ełe oł ei,ekii sik kin, ek owundu nik kin, enenim embe ambił tonu kindiłmin. Nayi ku, oł ei ekii sip kin, ek owundu nipkin, nam embe ambił tonu kindmbiiku. 19 Yi mił, en enim noman ngeka wii sengin kin, enim wulu wumbnge ek wii mił nengin kin, enim piikwiik tangin kin, ka piinjing. 20 Yi mił,wumb endi enim kongun wii ełminwumb kindmbii ni piipi kin, nga enimnge epi pei ei, sipi poru nimbii nipiipi kin, nga enim eim sipi, owundumołpu kin, enim to mani kindpi kin,nga eim enim nge kumb ningił ełe,kon taki tum kin, kapłi enim eim kinwakin tangin kin, oł yi mił ełim. 21 Yi

2 KORIN 11:22 323 2 KORIN 12:2mił, sin nge dinga sinerang kin, enimoł enjing mił ei, sin enanmin mon! Yimił peng kin, na singambił sip kin, ekei ni tor kindmbii end.

Ba wumb endi eim dinga pupu kin,ek owundu ni tor kindim kin, kapłina yi ku, ek owundu ni tor kindmbiiei, wulu wu mił ek yi na nam embeambił tonu kindmbii end. 22 Wumbei Eipru wumb min? Kapłi na Eipruwu ku moł. Wumb ei Esrel wumbmin? Kapłi na Esrel wu ku moł.Wumb ei Eiparam nge tiłap wumbmin? Kapłi na Eiparam nge tiłapwu ku moł. 23 Wumb ei Krais ngekongun wumb min? Kapłi na Kraisnge kongun wu mołup kin, wumbombu to mani kindinj kongun ei end.Pe na wulu wumił ek nind ei, na Kraisnge kongun dinga wii enj; nga wumbna kan ngii kunum kunum kindnjing;nga wumb na kunum kunum pei yakepii tunjung; nga kunum kunum peiwumb na to kundngii enjing mił, bana pe na konj moł. Yi mił peng kin, ołełe nge, na wumb pei to mani kindinj.24 Kunum angił orung, Jura wumbna engki kapił kapłi mił, kan kepiimił tunjung. 25 Kunum tekliki, Romwumb na kepii tunjung. Nga kunumendeim, wumb na kom ku tunjung.Nga kunum tekliki, noł kanu owunduełe er kis mułang kin, na ep noł ełemani punj. Pup kin, na epin tingakunum endeim olt mił, ep noł ełepinj. 26Nga na kunum pei andłam oltmił ełe, na mei ełe punj; nga na nołełe mani am bii mił enj; nga waningwumb, na to kis erngii mił enjing; nganam nge Jura wumb, na to kis erngiimił enjing ku. Nga wumb tiłap eipiendi, na to kis erngii mił enjing ku.Nga konu owundu ełe wumb ei, nato kis erngii mił enjing ku. Nga meiełe wumb mulenjing konu ełe wumbmin, epi endi, na to kis ermba mił,erim ku. Nga na ep noł kanu owunduełe muls ei, na to kis ermba mił kuerim. Nga ek kend tołmun angnannołangił ełe, na to kis erngii mił enjingku. 27 Na kongun dinga wii erip kin,

enimb tum. Kunum pei emii peng,na kongun erip kin or pinał. Ngakunum pei, na kuni owundu topu, nołnuwa erip ełim. Kunum pei, na kunisinałiłim. Nga kunum pei, na kondukni epi sinerang kin, na konu jii kułułku. 28 Nga oł ei mendpił mon. Ngakunum kunum pei, oł embin tui nakin tonu wang kin, ei na ko wuł epiei, na men ngii wumb konu orungorung pei, tep kun ka ermbii ni, no-man to piind. 29 Nga wumb nii endi,eim dinga pinałiłim ei, yi mił ku, nadinga pinałiłim min? Nga wumb niiendi, eim bok topu, mani pupu, oł kiserim kin, kunum ei na noman kis topiinermbii min? Oł ełe nge pei wumbeipi pei andan top keningii mił, naKrais nge kongun wu mendpił moł.

30 Nga na ek owundu nip kin, namembe ambił tonu kindmbii andłameipi endi pinerim kin, kapłi namnge dinga pinałim andłam ełe, na ekowundu ełe nam embe ambił tonukindmbii. 31 Erinjpin Gos sinim ngeOwundu Jiisas nge embe ełe, sinimkunum kunum eim ambił tonu kind-min ei, eim piinim ei, na ek kend tu-nand mon. 32 Nga na Damaskes konuełe muls kunum ei, gapman owunduking Areses, eim nge konu owunduełe, eim wumbmundangmolk kin, nato kan ngungii mił enjing. Ba na mergerenj kon ełe, tuk pinj kin, wumb nakonu owundu kung gii ondu ełe, na totor kindik kin, na wu king eim angiłełe am punj.

12Pol EimOr KumbMił Er KenimEi, Gos

Koi Erpi Andan TumMił Kenim1 Na ek owundu nip kin, nam embe

ambił tonu kindmbii; ba oł ei na pakitunałimmon. Ba akip na or kumbmiłkenj epi ei kin, sinimngeOwundu eimepi endi koi erpi andan topu kin, nangum epi ei, ni tor kindmbii. 2Na pi-indwu ei, endi Krais kin pii gii nimwuei, kung ngii engki nga kapił kapłi opang kin, wu ei tonu epin Gos mołumkonu ełe, si pang kin pum. Pumwu ei,

2 KORIN 12:3-4 324 2 KORIN 12:14eim nge ngenj kin pum min, eim no-man tuk gui ei kin pum min, ei na piipoł tunand, mon; ba Gos eimmendpiłpiinim. 3-4 Na piind wu ei, tonu epinGos mołum konu ka wii ełe, si pangkin pum. Pang kin, eimngenj kin pummin, eim nge ngenj si kindpi pummin, ei na pii poł tunand; ba Gos eimmendpił piinim. Pe nga epin konu ełepeng kin, wu ei, eim koi erpi oł kun kawii epi endi piipi kin, wumb endi ekni tor kindmba ei kapłi enermbamon.Enerang kin, mei wumb endi kapłi ekei ninermba mon! 5Nga na wu ei kin,ek owundu nip kin, eim embe ambiłtonu kindmbii end. Ba na nam embeambił tonu kindnermbii mon! Ba nanam dinga pinałim ełe nge, na ekowundu nip kin, nam embe ei, ambiłtonu kindmbii. 6Pe na ek owundu nipkin, nam embe ambił tonu kindmbiini piiłamb kin, kapłi na wulu wu miłek yi ninenełambmon; ba na ek keiminiłamb. Nimbił erang wumb endi nawu ka wii endi moł ni, yi piinermbamon! Ba na piind wu ei, na oł end miłei, kanpi kin, nga eim na ek nind miłei piiłim. Yi mił peng kin, wu ei na kinkun mendpił piimba.

7 Nimbił erang Gos nge koi er pimek ei, na andan tum ei, na kenj epikeimi kun ka wii mendpił yi mił pengkin, Gos eim piipi kin, na nam embeambił tonu kindmbii ni, eim nomanełe to piinerim mon. Nga yi mił pengkin, Gos eim na kin epi gal mił epi eingang kin, na ngenj ełe połułum ngengum. Ngum epi ei, Seisen nge ek seandiłim wu mił, na tumba nge ngum.Epi ełe nge, na to mani kindpi kin,na nam embe ambił tonu kindmbii ei,na kapłi enanim. 8 Kunum tekliki, naOwundu kin prei erip kii sinj ei, eimna ngenj ełe epi kis ei, si tor simba ngekii sinj. 9 Ba Owundu eim na kin ek yinim, “Na nimngenj kumbii galmił epiei, si tor sinermbii. Nimbił erang, nanam noman ka ngoł ei, nim kin kapłipaki top ełim. Nimbił erang, nam ngenoman dinga ei, kun ka wii kongunerpi kin, wumb endi dinga pinerangmułmba wumb ei kin, kapłi kongun

ełim,” Owundu yi nim. Yi mił pengkin, na ek owundu nip kin, na nomandinga pinerang ełe nge, na ka ka piindełe nge, Krais nge noman dinga ei,na kin kongun er mułmba. 10 Yi mił,na noman dinga ei pinerang kin ełenge, na ka ka piip moł. Nga wumbna kin oł kis mił endi erngii; nga ołembin tui pei na kin tonu wang kin;nga wumb na kin oł embin ei ngungii;nga oł dinga endi na kin tonu wangkin, na ko wup kin, Krais nge kongunpaki top eł. Nimbił erang kunum ełe,na nge noman dinga pinerim kunumei, na Krais kin, dinga mendpił simbii.

Pol Korin Pii GiiWumbKinNomanToPiim

11 Na oł enj ei, wulu wu mił enj.Ba enim na kin yi mił erangin kin,na oł ei enj. Enim na embe ambiłtonu kindiłangin kin, ei kapłi kunmendpił piłang; ba enim oł yi miłenenjing mon. Nimbił erang na wuwii mił mołup kin, na enim nge ekse andiłmin wumb owundu mołmunmił mandring ei, na molał mon. 12Naenim mołmun konu ełe tuk mołupkin, kongun dinga erip kin, ek keiminge se andił wu, jep oł kanim kanimenim kin, na dinga kindip er muls.Mułamb kin, na enim kin jep oł kanimkanim ni, oł wumb puku siłmin oł eini, wumb Gos nge noman dinga oł eikeningii mił, na eim nge ek se andiłwu mołup kin, enj. 13 Yi mił, menngii wumb eipi pei epi nipe senginkin, na enim kin epi endi paki tunenj?Ei epi ełe nge mendpił, na enim kinpaki tunenj ei, na enim kin ku nin epikombur ambiłip kin, sinenj mon. Nakaimb kuł kapłi, enimna ngemong ei,er kun erik, si kindngii.

14 Akip kunum tekliki, na enim kinombii ni piip kin, er kun erip moł.Nga na enim kin epi embin endi ni,ngunand mon. Ei na enim ku ninepi ei, na simbii ni enand mon. Bana enim mendpił simbii nip end. Yimił erang kin, kang ambił ombu enenim kongun dinga erik kin, epi peikułou tok kin, menjing ernjing noł

2 KORIN 12:15 325 2 KORIN 13:5epi ei, paki toł ngunałmin mon. Bamenjing, ernjing noł, en enim kapłi,epi pei kułou tok kin, kang ambiłpaki tok kin, epi ngołmun. 15 Na kamendpił piip kin, na epi pei sałim epiei, enim ngop si kindmbii. Nga namnoman konj yi ku ngop kin, enim ngenoman tuk ełe paki tumbii. Pe enimna noman ka aninga ngunjung kin, naenim noman ka pei ngumbii ei kapłimin? 16 Ba enim wumb kombur nakin ek yi ninmin. Keimi mendpił, wuei sinim kin epi endi peni ełe sinałimmon. Ba wu ei epi kenim wu. Ngaeimekkend top top ełe nge, eim sinimek kumb kulu ełe topu kin, sinim eimkin ek ełe nge, ekii simin ei nge nim.17 Ba nimbił erang na enim kin wumbkombur kindinj wumb ei epi endi, ekkend tok kin, enimkin epi endi sinjingmin? 18 Na Taisis kii dinga sinj kin,enim kin ba ninj. Nga na angim endieim kin kindamb kin, ouni punguł.Pukuł kin, Taisis enim kin ek kendtopu kin, epi endi enim nge angił ełe,epi endi sim min? Pe nga, na kinTaisis kin ouni er andiłmbił ei, Gosnge Gui Ka endeim se andiłmbił min?Sił andłam ende ei andiłmbił min?

19 Pe enim kunum kunum, nomanyi to piinmin ei, sin pułpun ek ei,sinim oł ei, enim ningił ełe, er kunełmin min? Ba ei mon mendpił! SinGos ningił ełe, Krais kin dambiltpiende kindang mołpun kin, ek yi miłninmin. Sin enginjpin noł sin no-man ka ngołmun wumb ei kin, sinek nemin kin, kapłi enim paki taminkin, enim nge pii gii ninmin ei, dingamendpił pimba. 20 Yi mił, na nammund mong tonum ei, nam enim kinombii kunum ei, enim mułngii ni pi-ind mił, ei mularik kin, ba enim eipimił mułngii ni piind. Nga enim kakeningii ei, namułmbii ni piinminmiłei, mularip kin, na eipi mił mułmbii.Na nam mund mong tonum ei, nakenmbii ei; enim ek mił erik, wumbeipi nge epi, kan bun bun sik kin, no-man kis tonu wang kin, wu endi eimnoman ełe mendpił piiłim mił ełim,wumb eipi kin ek buł morung nik kin,

ek waim ełmin, en enim wumb nummołmun ni piik kin, oł kun pinałimmił erik kin, mong sik yi ełmin. 21Namund mong tonum ei, na enim konuełe, nga op ninj kin, nam Gos na enimningił ełe, to mani kindmba. Monpim kin, na wumb pei kin ke nip kin,ok wumb ombu, en enim oł kis erikkin, en enim noman tuk ełe to aktunenjing mon! Wumb ei, oł kis penjtui nin; ngawu ambngunduk nin; ngawumb wumb eipi kin noman kis pengkin, oł kis yi ełmin.

13Korin Wumb En Enim Pii Gii Ei Pii

Kun Erngii1 Pe akip kunum tekliki, na enim

kin bii ond. Pe wumb endi oł kis erimpim kin, kapłi wumb tał min tekliki,noman ende sek kin, ek ni tor kindan-gin pa ni, Gos ek ka yi ninim. 2 Okwumb oł kis enjing kin, nga pe enimyi ku, oł kis enim enmin wumb ei ok,na enim kin ek yi mił ninj, “Enim piikun erngii.” Pe nga na enim kin ekdinga nindmił, na ok kunum tał yimiłninj. Pe nga ekii se, na enimkin orungombii kunum ei, oł kis enjing wumbei, na wakin tunermbii mon! Na enimkin kumep kis ngumbii. 3 Enim epipei piimin ni piinmin ei, Krais na kingupu ełe ek ni tor kindim. Nga Kraisenim kin mok topu ermba kunum ei,eim temb ninermba mon! Ba eimnge dinga ei, enim kin tuk ełe kongunełim. 4 Yi mił, Krais eim ond periełe to kunduk kunum ei, eim dingapineririm. Ba pe Arim Gos nge dingaei ngang kin, pe eim konj mołum. Yimił, sinim eim kin dambiłpin endepamin kin, sinim dinga pinerim ku.Ba sinimGos nge dinga ełe sinjpin kin,sinim eim kin konj mułmun. Mołpunkin, sin enimkin tuk ełeGos nge dingaandan tumun.

5 Enim en enim noman tuk ełe, kiisik piingii ei, enim pii gii ei, dinga am-bił gii nikmołmun,minmon? Enimołei, en enim kur keningii. Enim keimipiinmin ei, Krais Jiisas enim nomantuk ełe mołum min? Mon pim kin,

2 KORIN 13:6 326 2 KORIN 13:14kapłi enim Krais kin pii gii pinerangkin, enim oł kis pei piki tonum. 6 Bana piip nind ei, enimpiinmin ei, sinimKrais kin pii gii keimi ninmin. 7Ba sinGos kin prei erpin ngamin kin, enimoł ełoumin, kun pinermba oł mił endienerngii mon! Mon pim kin, sin enimandan topun kin, sin kin oł kun katonu onum ni, piinerngii mon. Baenim oł kun pimbamił erngii. Bamonpeng kin, sinim wumb pii gii pinerimmił, wumb tonu omun ei kapłi. 8 Yimił, pe sinim epi endi ermin ei, ekkeimi kin, to mani kindnermin mon;ba sinim ek keimi ei mendpił pakitonmun. 9 Yi mił, sin ka piinminkunum ełe, sin dinga pinerang kin,enim dinga pałim. Nga sin Gos kinprei eramin kin, enim am oł kun kawii kapłi molk pungii. 10 Yi mił, pułei peng piip kin, na nam ya konu turiiełemołup kin, mon ei połup kin, enimkin kindind. Yi mił erang kin, namombii kunum ei, enim kin embin tuinguneramb kin, Gos Owundu nge no-man dinga ei nam ngum. Ngum dingaei, tu wup kin, enim to mani kindipkin, kis mundmbii ei, kapłi enermbiimon. Ba nam noman dinga ei, enimpii gii ei, paki topu dinga ngumba ngeend.

Ek Mandi Poru Ninim11 Pe akip angnan noł! Enim ka

mułeiyo! Na nind ek ei, enim piikkin, enim wumb dinga puk kin, kunka molk kin, endi nimba ek ei, enimendeimni noman ende sek kin, yi erikkin, enim noman emin seng mułngii!Nga Gos eim noman ka ngołum kin,noman emin pułwu ei, enim kin ounimułngii. 12 Enim wumb endeim en-deim ni ‘Oiyo,’ nik kin, enim wumb eingunj kangilk kin, angił sik, Owundukin ka piiłim mił yi erngii.

13 Gos nge oł kun ka ełmin wumbpei enim kin ‘Mułeiyo’ nik kin, ek kani kindinmin. 14 Sinim nge OwunduJiisas Krais nge sinim paki tołum eikin, Gos nge eim sinim noman kangołum ei kin, Gos nge Gui Ka sinimkin dambiltpi ende pumołpu kin, Gostekliki, enim pei kin tep to mułngii.

GALEISIYA 1:1 327 GALEISIYA 1:17

Pol Mon GaleisiyaWumb Połpu KindimGaleisiya Wumb Mulnjung Konu Pol

Mon Endi Połpu Kindim1 Na Pol, Gos nge ek se andił wu.

Wumb endi na to tonu kindangin kin,onenj mon. Nga wumb endi, na Gosnge ek ei se andił ni kin, kindnenjingmon. Ba Jiisas Krais kin, Arim Goseim Jiisas Krais tukpu ełe tor sipi kin,er konj kindim. Ei eim na kongunełe enjii nipi kin, kindang pup end.2 Na Pol ni, engnan noł kin ouni yamołpun kin, sin pipe ei połpun, enimGaleisiya konu ełe, Gos nge tiłap ełewumb mulnjung konu ełe kindinmin.

3 Sinim nge Erinjpin Gos ni, JiisasKrais Owundu eim, enim kin nomanka ngopu, noman emin ngang kin,mułngii.

4 Jiisas Krais eim Arim Gos nge no-man ełe ekii sipi kin, kongun erim.Erpi kin, eim nge noman konj ei, sikindpi kin, sinim nge oł kis ei, kilngopu si kindim. Si kindpi kin, eimya mani mei ełe, oł kis sinim kinpinermba ni, si kindim. 5Yi mił peng,piipin kin, sinim eim embe kunumkunum ambił tonu kind mułmun ei,keimi pimba.

Gos Ek Ka Endeim Mendpił Pałim6 Enim enmin oł ei, na piip kin,

mund mong end. Yi nge, Krais ngenoman ka ngopu kin, Gos enim sipi,nga orung sim. Pe sikir enim eim ekka buł ngok, si kindik kin, ek ka kanimendi eipi ei piik kin, ekii sinmin. 7 Baek ka eipi endi pinałim mon. Wumbkombur enim nge noman ełe to eipieipi kindik kin, ek kanim kanim nikenmin. Nga Krais nge ek ka wii ei nikeim eipi eipi kindmin nik enmin. 8 Basin sinim ek ka yi mił pałim ei, ni torkindpin ermin ei min, tonu epin ngeenjel endi opu ek ka nimba ei, sin okGos nge ka ei, enim kin ni tor kindpinmił kapłi, pinerim kin, wu ei eim amba. 9Kumb ok, sin ek ni poru nipin kin

ek ei nge, yi mił pe, na nga nip enimngond. Pe wu endi enim kin ek kanipi, enim ngumba ei nipi ngang kin,sin Gos ek ka ok enim kin ngunjpunmił ei, endi pinarpi nim kin, wu ei eimam ba ku.

10 Yi erang kin, na pe nind ek ei,enim wumb na kin noman ka piik,ngungii min; Gos na kin noman kapiipi ngumba min; nga na wumb no-man ełe kom tunj min; na wumb ngakom tunj pim kin, kapłi na Krais ngekongun wu mulermbii mon.

Gos Eim Pol To Tonu Kindang Kin,Eim Nge Kongun Wu Mołum

11 Engnan noł, na enim ek kun ka-nip nip ngond ek ka ei, na enim okkanip ninj mił ek ei, wu endi nge ekka ei mon. 12 Na wumb endi kin ekka ei sinenj mon. Nga wumb endi naandan topu ngunerim mon mendpił;ba Jiisas Krais eim koi erpi pim ek kaei, na andan topu ngum.

13 Na kumb ok erir oł ei, enim piin-min; kunumei, Jurawumbełmin oł ei,ekii sip enj ei, enim pii poru ninjing.Na Gos nge tiłap wumb ei, oł embintui erip ngoł. Ngop kin, na noman ełe,nga top kis er poru nił ku. 14 Ei namnge wu su ende ombu men tok ełminoł ei, to mani kindił; na nge wumbtiłap ende ei si kindip kin, Jura wumbełmin oł ei, ekii sił. Nam nge kupnannoł men tok ełmin oł ei minj, dingapup ekii sip puł.

15-16 Ba kumb ok, na nam minanmingnerim kunum ei, Gos na to tonukindpi mundrum. Ei nga, Gos ngenoman ka na kin ngopu kin, na wiitopu, sipi orung sim. Yi mił peng kin,eimkapiipi kin, eimnge kingamei, naandan tum. Tang, na piip kin, wumbtiłap eipi ei, ek ka ei, nip ngumbiinge ngum. Eim na andan tum kunumei, na wumb endi na nipe epi miłendi ermbii ei, kii sip yi enenj mon.17 Na Jerusalem konu owundu ełe, okpuneramb kin, wu kopur na nge ekse endngii wu kombur, ok mulnjungei, kii sip punenj mon; ba na Areipiyamei konu owundu ełe, ok punj. Nga

GALEISIYA 1:18 328 GALEISIYA 2:9orung op kin, Damaskas konu ełeorung onj. 18 Ekii se kung ngii teklikio pang kin, Jerusalem konu ełe tonupup, wu endi embe Piisa eim mułumkonu ełe ek tang mułambił. Mułam-bił kin, kongun tał nga angił mongendeim o pum. 19 Ba na Gos nge ekse andiłmin wu nga endi kinenj; baJeims ei eim Jiisas Owundu nge angimmołum. Mołum ei, Jeims kin Piisa tałmendpił na kenj.

20 Ek ei na akip połup kin, enimngond ei keimi! Gos eim na kanpimołum. Na enim kin ek kend topngunand mon.

21-22 Ekii se nga na pup, Siriya konuełe pup kin, nga Silisiya konu ełe tonupunj. Ba Juriya mei konu ełe Gosnge tiłap wumb ełe, Krais kin tuk okmołmun. Wumb na Pol nge kumbningił ełe kan kun enenjing. 23 Baen enim ek yi mił mendpił piiłmin.“Kumb ok wu ei, eim sinim pii giiwumb oł embin tui ngum. Ba pe eimpii gii nipi kin, er endrim ek ei, akipGos nge ek ka ei ni tor kindim pii giiei, ok to kis er endim ek ei nim.” 24Yimił erang, Gos na kin erim mił ei, naenj wumb piinmin. Yi erang kin, Goseim embe ambił tonu kindinmin.

2Gos Nge Ek Ka Se Andiłmin Wumb Ei

Ok, Pol Kin Noman Ende Kindnjing.1Na kung ngii engki nga kapił kapłi

moł kindip, na Banapas kin Jerusalemkonu ełe nga sił tonu bił ni punjpuł.Pe na Taisis sini, kin sin ouni pun-jpun. 2Gos eim na andan tang, “Pui!”neng, na punj. Nga eim nge ek ka eina nip wumb tiłap eipi ngumbii ngepunj. Gos eim na andłam ełe andantopu ngum ei, na wumb peng pepinoman pim. Wumb ombu kin ek nipandan top ngunj ei, na nam yi ni piinj.Mon pim kin, nam kongun tiłap eipiwumb kin, pe end ei kin, nga ok enjkongun ei, wii mił ba ni piind. 3 BaTaisis eim na kin ouni mołum wu ei,Griik wu mołum. Kunum ei, sin kułoutunjpun ei, Taisis ngenj kopisngii ek

dinga ei, wumb ninenjing mon. 4 Banimbił erang enginjpin noł mił, ekkend wumb kombur, koi erik kin, tukołmun ku. Ok Jiisas Krais nge oł, sinimwii mołmun ngum oł ei, waning kansingii nge onjung. Jiisas Krais eim,sinim nge lo ek ei, kan ngopu ambiłgii ni mułum ei, tor sipi kindang kin,sinim wii mołmun. Wumb ombu nga,sinim Krais kin wii mołmun ei, ngakan ngungii nge enmin.

5 Ba kunum olt mon, sin Taisiseim ngenj kopsik erngii andłam ełe,aki topun ni ngonenjpin mon. Ngasin en enim ek ei, endi ekii sinen-jpin mon ku. Yi mił erang, sin yipiinmin, Jiisas nge ek ka ei, dingapepi mołpu kin, enim kin kunumkunum pepi mułmba. 6 Wu komburen enim, wu num mołmun wumbni piinjing wumb ei, en enim nipeembe pałim wumb ei, na kin epi wiimił pałim ni piind. Gos eim wumbnum embe pałim wumb ei, ni kinałimmon. Wumb pei ende mił mołmunni kaninim. Wumb ei embe pałimwumb ombu, ek nga nik kin, na pakitok, ek nga nik ngonałmin mon. 7 Eimon mendpił! Ba en enim piik poruninmin. Pe Gos na kindang pup kin,wumb tiłap eipi kin, Gos eim ek kaei nip kin, ngumbii nge kindang, naonj. Yi mił ku, Gos Piisa kindangkin, Jura wumb kin ek ka nimba ngepum. 8 Yi mił ku, Gos eim Piisa dingangang pupu kin, Jura wumb kin ekka se andiłmin wu mił, kongun erpimułmba nipi kindim. Nga na Gos eimyi ku, na dinga ngang kin, wumb tiłapeipi kin, ek ka se andiłmin wu mił,kongun ermbii nipi kindim. 9 Yi ku,Jeims ni, Piisa ni, Jon en enim Gos ngetiłap wumb kin wu num, paki dingamił wumb, yi ni piinjing. Piik kin, enenim pii poru nik enjing ei, Gos eimna kin noman ka ngopu kin, eim nakongun ermbii nge ngum. Yimił pengkin, en enim Banapas kin, na teł angiłsinjing ei, enginjpin noł mendpił mił,angił sinjing. Sin noman ende kindpiipin kin, ek yi ninjpin. Sił, PolBanapas teł, kapłi wumb tiłap eipi kin,

GALEISIYA 2:10 329 GALEISIYA 3:2pu mołpuł kin, kongun ermbił ei, Gosek ka ni tor kindmbił. Nga en enimyi mił ku, Jura wumb kin puk, Gos ekka ni tor kindik erngii ku. 10Wu numombu en enim, ek endeimmendpił siłkin yi ninjing. Ełipwumbepi sinerangmołmun wumb ei kin, kaimb singił ołei nge, na noman ngunj. Yi mił erang,na kongun dinga yi nge ermbił.

Piisa Oł Kis Ełim Mił Er Pol Piipi NiTor Kindim

11 Pe Piisa Andiok konu ełe omkunum ei, na Pol eim kun kanip kin,ek to kindinj. Nimbił erang Piisa eimmong sim. 12 Mong seng kin, Jeimseim nge wumb kombur kin sipi, tuwunerim kunum ei, Piisa eim wumbtiłap eipi kin kuni ende nołum. Ba pe,Jeims wumb tiłap tor wangin kin, Pi-isa eim mund mong erpi kin, nga eimwumb tiłap eipi kin mulerim, mon.Nimbił erang eim tungu erpi kin, Gosnge tiłap wumb ngenj kopsik ełminoł ei nge, wumb tiłap eipi wumb eikin, dinga kindik, erngii enjing. 13Ngaeipi Jura wumb Piisa kin, en enim ołkend tok, yi ełmin ku. Erik kin, ngaekii se Banapas si pangin kin, oł kisombu erangin kin, Banapas eim ekiisipi erimku. 14Bana kenj ni, wumbenenim andłam kun endnarik kin, Gosnge ek keimi ei, ekii sinenjing ku. PePiisa wumbmulnjung konu ełe, kanipyi nind. “Piisa nim Jura wu; ba wumbtiłap eipi ełmin oł ei, nim ekii se en. Einim Jura wumił mulałinmon! Pe nimnimbił erang, wumb tiłap eipi ei, Jurawumb ełmin oł mił ei, erei nin?”

Wumb Endi Eim Jiisas Kin Pii GiiNimba Ei Wu Kun Ka Mendpił Mułmba

15 Keimi, sinim Jura wumbmenjpinmengim tonu onjpin mił mołmun.Sinim wumb yi mił mołmun wumbtiłap eipi oł kis ełmin wumb ei, yimił sinim mon. 16 Ba sinim piinmin;Gos eim sinim lo ek ei, ekii sinminei nge, oł kun ka mił wumb kinanimmon! Nga lo ek ekii sinmin ei, Gos eimwumb ei, wumb kun pa ninanimmon.Ba wumb endi eim Krais Jiisas kin piigii nimba ei, Gos eimwumbei kin, kun

ka pa yi nimba. Pe sinim Krais Jiisaskin pii gii ni poru ninjpin ei nge, Gossinim wumb kun ka mołmun nimba.Ei nge, Krais kin pii gii nimin ei, loełe nge mon! Nimbił erang wumbendi, eim lo ek ei endi ekii sipi erimkin, ełe nge, Gos eim wu endi ei, wukun ka mołum, pa ninermba mon!17 Ba sinim Krais kin pii gii ninjpinkin ei nge, kapłi Gos eim sinim kunka kenmba ni, yi piimin. Nga ekii se,sinimwumb tiłap eipimił, oł kis erpinmołmun. Kapłi kunum ei, sinim yinimin, Krais eim oł kis ei nge, kongunełim wu nimin min? Ei mon mendpił!18 Pe na lo ek endi, ambił piltan topsi kindmbii ei, nga er ka sikir enj kin,wumb en enim yi piingii, ‘Wu ei, oł kisełim wu,’ ni piingii. 19 Yi erang, lo ekei na tang, na kołup poru ninj lo ek ei,nga na kan ngunermba mon. Ełe nge,na Gos kin konj ouni mułmbii. Pe naKrais Jiisas kin ond peri ełe, ouni kulsporu nim. 20 Pe akip na konj kunumkunum moł konj ei, na nge mon; baKrais eim na noman tuk ełe mułangkin, na konj kunumkunummoł. Pe naya mei ełe and moł ei, pii gii peng andmoł. Mołup kin, Gos kingamkin pii giinemb kin, Gos eim kingam ei, na kinkaimb sipi, eim nge noman konj ei, sikindpi kin, na paki tum. 21Na Gos ngenoman ka ei, na wak tunand mon. Pelo ek ei erpi kin, wumb Gos kin kun kamulnjung kin, Jiisas kołpu poru nirimei, eim wii mił kołpu poru nirim min?Ei mon!

3Lo Ek Kin Pii Gii Oł Ei Ekii Siłmin

1 Enim Galeisiya wumb owuł owułmendpił mołmun. Sin enim JiisasKrais andan to poru ninjpin. Ei mił,eim ond peri ełe kułum ei, enim yimił kenjing. Pe wumb nii endi enimneng kin, enim noman wulu pangmołmun? 2 Na enim kin, epi endikii simbii end. Enim Gos nge Gui Kasinjing ei, er sinjingmił nenj? Enim loek ei, ekii sik ei nge, enim sinjingmin?Nga enim Gos nge ek ka ei piik sik kin,pii gii nik ei nge Gos nge Gui Ka ei nge

GALEISIYA 3:3 330 GALEISIYA 3:17sinjing min? 3 Pe enim wumb nomanwulu pang mił mołmun min? Enimkumb se Gos nge Gui Ka ełe nomankonj er sinjing; ba pe enim ngenj oknge kin, wumb dinga tonu ok kin, erporu ningii enmin min? 4 Pe ok ołowundu kanim kanim enim kin tonuorum ei, enim wii sinjing min? Ba nani piind ei, enim oł ei, wii mił enerikmon. 5Nimbił erang, Gos eim nge GuiKa ei, enim ngopu kin, nga enim kinjep oł endi andan topu erim ei, enimlo ełe nge kongun enmin min? Ngaenim eim nge ek ka ei, pii gii ninjingmin? 6Gos nge ek ka yi ninim,“Eiparam Gos kin pii gii neng kin, Gos

eim yi nim, ‘Eiparam nim piigii ei je erang kin, nim wu kunmendpił mołun,’ ” pa nirim.

7 Yi mił ku, enim piingii ei, Gosnge ek ka ełe pii gii ningii wumb ei,Eiparam kingam ambiłam noł mend-pił mułngii. 8 Kumb ok, Gos eimpiirim wumb tiłap eipi endi, Gos eimnge ek ka ełe, ekii se pii gii ningii nipiirim. Gos wumb ei kin, wumb kunka mołmun, yi nimba ni piirim. Yimił peng, Gos Eiparam kin, eim ek kaei, ok nipi ngurum. Nga Gos ek ka yinirim,“Eiparam, nim pii gii ełe, nim wumb

tiłap eipi orung orung pei, Gosnge epi ka wii singii.”

9 Pe yimił, wumb nii endi pii gii ningiiwumb ei, pii gii wu Eiparam kin ouni,Gos nge epi ka wii ei singii.

10 Ba wumb pei en enim yi ni piin-min, lo ek ekii siłmin oł mendpił ei,epi pei to mani kindnim ni piinmin.Ba wumb yi nge, dup konu kis ełengenj kumbii singii. Keimi, Gos ngeek ka yi ninim,“Wumb pei Gos nge ek ka pałim ek ei,

pei ekii sinenjing kin, wumbombu pei ei, dup konu kis ełe,ngenj kumbii singii.”

11 Gos nge ek ka yi ninim,“Wu endi eimGos kin pii gii nimbawu

ei, Gos wu ei kin, wu kun kamułun,”

pa nimba. Wu ei, eim noman konjkunum kunum sipi mułmba. Yi mił

pałim ei, sinim piipin pol tumun. Wuendi eim lo ek ekii seng kin, Gos wuei, wu kun ka, yi nimba, andłam endisinałim mon. 12 Lo ek ei, pii gii endemił mon! Gos nge ek ka yi ninim,“Wu endi eim lo ek ombu pei ekii sipi

endim wu ei, eim noman konjsipi, kunum kunummułmba.”

13 Krais eim sinim lo ek ełe, ngenjkumbii sinim ełe, eim kin tonu wangsim. Sipi kin, sinim paki topu kin, Goskin sipi orung sim. Keimi, Gos ek ka yininim,“Wumb nii endi wu ei, ond peri ełe

tonu pim kin, wu ei singambiłsipi kin, ngenj kumbii dingakis sipi kułmba.”

14 Gos eim yi mił erang, Jiisas Kraiseim kin, Eiparam nge epi ka wiingołum ei, wumb tiłap eipi kin, tonuwang singii. Gos yi mił erang kin,sinim eim nge ek ka ei, pii gii nipinkin, Gos ok nirim mił, eim nge Gui Kasimin.

Gos Eim Ek Dinga Nipi Pendrim Ek Ei,Gos Nge Lo Ek To Mani Kindnerim Mon.

15 Engnan noł! Na sinim wumbełmin oł ei nge, piip kin nind. Pe wuendi eim kułmba peng kin, eim ngekingam noł ei, ni piipi kin, eim pipepołup sirim mił, eim epi ombu, moktopu yi erim. Erpi kin, pipe ei nge,wumb endi eim pipe pułum mił ei, tokis erik kin, eipi mił pulerngii mon.Nga ek nimba ek ei endi, paki tok kin,yi er ninerngii mon ku. 16 Pe Gos eimyi nim, “Na ek ninj mił, keimi ekiise tonu omba.” Pe ek dinga ei, Goseim ek nipi, Eiparam kingam kin ounimendpił, nipi ngurum. Eim ek endi yimił nipi kin, eim kingam noł nguner-irim mon! Nga kangił kin, pei nipinineririmmon ku. Ba eim wu endeimkin mendpił nipi kin, eim ek dinganipi yi nirim. “Nim nge kinganimmendpił ei,” eim embe Krais. 17 Nanind ek pułe ei, yi mił pałim. Ok,Gos eim mon endi ei, oł dinga wiiendi er pendrim. Nga ekii se, kungngii 430 pei o purum. Pang kin, ekiise, lo ek ei tonu orum. Pe lo ek ei,

GALEISIYA 3:18 331 GALEISIYA 4:5ekii se tonu om ei, Gos eim nge ekdinga nipi pendrim ei, lo ek kapłi tomani kindnermba mon. 18 Pe sinimlo ek ei, ekii siłmin oł ei, ekii sinjpinkin, lo ek ei, Gos eim sinim simin nipendrimepi ei, kapłi Gos sinimkin epingumbii nirim epi ei, simin ni piimin.Nga sinim eim nge dinga ełe pendrimepi ei, sinanmin mon. Ba Gos eim ekdinga nirim mił ei, eim Eiparam kinmendpił nipi pendrim mił, epi ka wiingum.

19Pe lo ek ei, nimbił oł erangpałim?Ei yi mił, Gos eim yi ni piirim lo ekełe erang kin, oł kis ei, peni ełe toromba, ni piirim. Piipi kin, lo ek ekiise kindang orum. Nga lo ek ei pepimułang kunum ełe, kangi ei mei ełeomba. Ok, Gos eim ek dinga ni pen-drimmił tonu orum. Ok Gos eim enjelni, wu endi tuk mołum wu ei ni, ninguk. 20Wu tukmołumwu ei, eimwuendeim mendpił, kongun pinermbamon. Ba Gos endeimmendpił mołum.

Lo Ek Ei, Sinim Erinjpin Ekii Mił Ei,Sinim Krais Mołum Konu Simba

21 Pe yi mił, Gos eim ok ek dinganipi pendrim ei, lo ek opu orung enimmin? Ei mon! Pe lo ek ełe, sinimnoman konj simin nemin, ngułangkin, Gos kin oł kun ka enmin oł ei, loek pałim mił yi ekii si ngułamin; ba eikapłi enenełang! 22 Ba pe Gos nge ekka yi ninim, “Oł kis pei ombu, wumbkung gui mił poł tuk sipi mundum.Eim yi mił erang kin, sinim wumbJiisas Krais kin pii gii nipin mulnjpunkin, Gos eimngepii giiwumbngumbiinipi, ek dinga ni pendrim epi ei, sinimsimin.

23 Ok sinim pii gii ek ei, pii kunenenjpin kunum ei, lo ek ełe ambiłgii ni moł punjpun. Moł pamin kin,pii gii nimin ek ei, sinim kin peni ełetor orum. 24 Yi mił erang, lo ek sinimerinjpin ekii mił erang kin, lo ei sinimsipipi kin, Jiisas Krais kin tu wunum.Tu wang kin, sinim Gos eim nge ekka ei, pii gii nemin kin, Gos eim sinimwumb kun ka mił nimba. 25 Pe pii giiek ei, sinim kin opu poru neng kin, pe

sinim erinjpin ekii mił, lo ek ełe, ngamandring mulełamin mon!

Enim Pii Gii Ninmin Ei, Gos KingamNoł Mendpił Mołmun

26 Enim pei Krais Jiisas kin pii giininmin ełe nge, enim Gos nge kingamnoł mendpił mołmun. 27 Enim wumbKrais kin noł pik wumb ei, enim peiKrais kin dambiltik ende puk kin,enim Krais nge oł kun ka erik moł-mun. 28 Yi erang kin, Jura wumbendi mon; nga Griik wumb endi mon;nga kongun wii ełmin wumb endimon; nga wumb endi eim noman ełeepi ełim wu endi mon; nga wu endimon; nga amb endi mon. Ba akipenim Krais kin dambiltik ende pukkin, wumb ende pupunmołmun. 29Peenim Krais nge wumb mulnjung kin,pe enim Eiparam nge kingam am-biłam noł mułngii ku. Pe nga, enimmołmun wumb ei, Gos ok Eiparamkin ngumbii ni dinga nirim mił epi ei,enim pe akip singii.

4Gos Nge Kingam Noł Mołmun

1 Na nge ek ei yi mił, Arim nge epikanim kanim, eim kingam eim pei,sipi poru nimba. Pe kingam ei, eimArim nge epi pei tep erpi mołum. Baeim kangił gał mił multum kunumei, eim nge kongun wii wu, ende miłmultum. 2 Ba wu num mołpu, tonukindiłim wu ni, wumb tep erik moł-mun wumb ei kin, ek nipe ek niłminei, kangi ekii sipi, yi er mołpu, pangpang kin, arim nipi pendrim kunumełe, poru nimba. 3 Pe sinim yi ku,sinim kangił mił mułpun kunum ei,sinim yameimani ełe epi ei, pei sinimkan mił ngurum. 4 Ba kunum ei kapłierang kin, kapłi Gos eim nge kingamkindang opu kin, amb Mariya eimmengim. Nga eim lo ek ełe ekii sipi,er mułum. 5 Nimbił erang, eim opu,sinim lo ek ełe mandring mulnjpunwumb ei, sipi orung simba nge om.Yi mił erang kin, Gos sinim sipi kin,sinim eim nge kingam ambiłam nołmił mułmun.

GALEISIYA 4:6 332 GALEISIYA 4:256 Pe enim Gos nge kingam ambiłam

noł mołmun. Yi peng kin, Gos eimkingam nge, noman Gui ei kindangopu kin, sinim noman tuk ełe opu kin,dinga wii tonum. Wii topu, “Wusa,Wusa,” yi nim. 7 Yi erang kin, nimkongunwuwiimił, mulałinmon. NimGos nge kingam. Pe Gos nim sim kin,nim eim kingam mił mulnjii. Mułunkin, pe nim Gos eim epi ombu sinjiiku.

Pol Galeisiya Wumb Ei Kin Eim No-man Embin To Piim

8 Ba ok, enim Gos mołum ni piinen-jing mon. Piinarik kin, ya mani meiełe epi ni, gui kengii ni, epi ombuni, eiGos kendmił kan ngang kin endnjing.9 Ba pe enim Gos ei piinmin. Na enimkanip nind, Gos eim enim kanpi poruninim. Pe enim nimbił erang, enimnga Gos kin buł ngok, ak tok, orungpuk kin, mei ełe gui kis ei, nga ekii sik,nga kongun owundu wii mił ei, ngasik, erngii punmun min? 10 Kunumowundu endi, enim kaniłmin kunumei min, oi konj er tołum kunum eimin, kuni owundu tonuwang nołmunkunum ei min, kung ngii konj tonuołum kunum ei min, enim epi kanimkanim kaniłmin. 11 Na enim piip kin,mund mong end. Mon pim kin, naenim kin kongun dinga enj ei, wii miłba, ni piip moł.

12 Engnan noł! Na enim kin piip kenip, enim ok na moł mił, yi mułngii.Na enim mołmun mił, na op poru nipmoł. Enim na kin pund mong endienenjing mon. 13Enim piinmin; ok nanam ngenj ełe ening pirim. Yi erangkin, kumna na op enim kin, Gos ngeek ka ei nip, enim ngur ei, na kumnaor. 14 Yi peng kin, na nge ngenj ełeening ei, enim kin oł embin mił tonuorum, ba enim na kin buł ngunenjingmon. Nga enim na kin ten kulenjingmon ku. Ba enim na sik, ngii konusipnjing ei, enim Gos nge enjel endimił yi sipnjing. Nga enim Krais Jiisasmił, yi na sinjing. 15 Pe enim nomanka ka ni, jiłi orung pałim? Na enimełmin oł ei nge, keimi kanip nind. Pe

kunum ełe, enim kapłi erim kin, enimnge ningił akik tor singii. Sik kin, nangungii; ba enim oł ei, kapłi enerngii.16Nimbił erang na ek keimi nip enimngunj ełe nge, na enim kin, opu orungerip enim ngunj min?

17 Wumb kombur enim, oł yi, yierei, ningii ei, am ek ka wii ningii;ba enim Krais nge wumb si tor siminni piik, yi ningii ei, enim wumb enenim, embe ambił tonu kindngii, nipiik, niłmin ku. Ba ei oł kun ka mon.Ei oł kis. 18 Pe sin sinim ek ka ninjpinkin, ei ka! Kunum kunum sinim yi miłermin, ei kapłi. Pe sinim ende mulen-jpin kin, oł kun ka ei, enim si kind-nerngii mon. 19 Enim na nge kingamnoł mołmun! Na ngenj kumbii ngasind ei, amb endi kangił mengmbapeng sinim mił, na sind ei, sip pambkin, Krais enim noman tuk ełe, opumułang kin, poru nimba. 20 Na enimkin noman enim ei, pe na enim kinkunum ełe, mułmbii end. Na ek endieipi mił nip enim ngumbii end. Naenim enmin oł ei, na noman embin topiind.

Eikar Kin Sera Teł Ek Ekin21 Enim lo ek ełe, ekii simin ni pi-

injing kin, pe enim na nengin piimbii.Pe enim lo ek piinenjing min? 22 Gosnge ek ka yi mił ninim. Eiparam eimkingam tał mulnjunguł. Amb kongunwii mił ełim amb Eikar ei, kangi endimengim; nga amb wii kongun enałimamb Sera ei, kangi endi mengim ku.23Amb kongunwii mił ełim amb Eikarei, kingam mengim ei, wu amb teptołmun oł ei, kangi ei mengim. Baamb kongun wii enałim amb Serakingam ei, Gos nge ek dinga nipi pen-drim mił, Gos eim paki tang kin, Serakangi mengim. 24 Pe ek ekin ei, pułeyi pałim. Amb tał oł erkił ei, Gos kinoł dinga wii ni pendrim mił, ende erpendkił. Amb endi Eikar ei, yi miłandan topu kin, komung Sainiyai ełe,lo ek dinga nipi, Gos ngurum. Amb einge kingam noł tonu ok ei, wumb kinkongunwiimił erngii pirim. AmEikaroł yi mił andan turum. 25 Sainiyai

GALEISIYA 4:26-27 333 GALEISIYA 5:10ei komung endi, Arepiya mei konuowundu ełe mołum, niłmin. Pe ambEikar ei, Jerusalem lo konu ek ełemił mołum. Jerusalem konu ełe ambei, eim kongun wii ełim nge, kingamnoł kin ouni mił mołmun. 26-27 BaJerusalem konu ełe, endi tonu epinkonu ełe sałim ei amb Sera ei sinimnge menjpin ei, eim wii mołum mił;sinim yi mił mołmun. Gos nge ek kayi nipi, Jurawumbkin tiłap eipiwumbkin, nipi ngonum.“Nim amb nim kirim kep seng kangił

mingnałin ei, nim kapłi peka piinjii. Nim amb kangiłmengnjii mił piikin kin, ngenjkumbii sinałin ei, nim gupuaki tokun kin, wii dinga tokun,ka piinjii. Nga amb endiwenjing molałim amb ei, eimkingam noł pei mołmun. Baamb wenjing mołum amb ei,kangił mengnim ei, pei mo-lałmin mon.”

28 Na nge engnan noł! Enim wuAisak mił yi mołmun. Ei nge Goseim ek dinga nipi pendrim mił ełe,akip enim Gos nge kingam noł moł-mun. 29 Ba pe kangi endeim mammengim ei, wu amb menginmin oł eimił mengim. Ei ok kangi endi kin, ołembin tui ngurum kangi ei, eim mamGos nge Gui Ka ełe mengrim. Pe oł yimił ku pałim. Pii gii ninenjing wumbei, Gos Gui Ka noman tuk ełe mołumwumb ei kin, oł embin tui ngołmun.30Ba Gos nge ek ka nipe ek ninim? Ekka ei yi ninim,“Amb kongun wii ełim amb ei kin,

kingam tał to eipi kindangin,pangił. Nimbił erang kongunwii ełim amb eim kingam ei,amb endi eim wii mił mołpukin, mengrim kingam ei, eimnge arim epi pei ei, kumb sekangi ei, sinermba, mon,” Gosnge ek ka yi ninim.

31 Yi mił ku, angnan noł, sinim ambkongun wii ełim amb Eikar ei, eimnge kingam noł mon. Ba sinim amb

kongun wii enarpi mołum amb Seraei, eim nge kingam noł mołmun.

5SinimWiiMił ErMułmun Ei, AmKun

Mił Mułmun1 Krais eim sinim kan ngii mił ełe

si tor sim. Seng kin, sinim wii kunka er mułmun. Sinim am dinga wiiangpin er mułmun. Sinim wumbnga kan ngii mił epi, si tuk siminni enermin mon; ba angk dinga ermułmun. 2 Piinmin, na Pol na enimkin ek nip ngond. Pe enim ngenj eikan wiik tangin kin, kopisnjing ełenge, Gos enim sipi orung simba, nipiingii ei, Krais nge kongun ei, enimkin endeim endeim ni, paki tunermbamon! 3 Enim kan wiik tangin kin,enim nge ngenj kopisnjing kin, na ekei nip peni ełe tor kindmbii end. Peenim oł ei enjing kin, kapłi enim loek am pei ei kin, ekii singii. 4 Peenim lo ek, ekii simin ełe nge, Goswumb kun ka nimba ni piinjing kin,kapłi enim Krais si kindik poru nin-min. Pe lo ek ełe, Gos enim wumbkun ka mołmun ninermba mon! Ngaenim Gos nge noman ka ngołum ei, sikindinmin ku. 5Gos nge Gui Ka dingaełe nge, sinim Gos kin pii gii ninmin.Nipin kin, Gos sinim kin wumb kunka mołmun, nimba ei nge, sinim kuier mołmun. 6 Pe wu endi eim KraisJiisas kin dambiltpi ende pu mułumkin, kapłi ngenj kopsik enmin oł ei,oł wii mił pimba. Nga wu endi ngenjkopsipi oł yi enermba ei, kapłi oł ei,wii mił ku pimba. Ba pii gii ei yi erangkin, wumb eipi kin noman ngungiiełmin oł ei, oł mendpił pałim.

7 Ok enim oł kun ka er andiłmin.Pe nga wumb nii endi, enim ekkeimi mendpił ei, ekii singii nipi kin,andłam ondu ngonum? 8 Gos eimenim to tonu kindpi mundum ei; baenim noman to piik kin, ekii sinminek ei nge mon. 9 Bres ołum epi yiisei aninga endi kindiłmin ei, bres peiowupu owundu ełim. 10 Na JiisasOwundu kin pii gii nind ei, enim nanoman ełe ekii singii. Sik kin, enim

GALEISIYA 5:11 334 GALEISIYA 5:24noman endi eipi ekii sinerngii mon!Wu endi enimnoman embin to ngopukindnim ei, eim embe na piinand. Wuei, eimmong kis enim ełe, eim ekii se,kumbii kis simba.

11 Na angnan noł! Nimbił erangna ngenj kopisngii oł ei nge, na nitor kindnand ei nge, enim na kin ołembin tui ngonmun. Pe na ek oł ełenge ninenj mon; ba Jiisas ond peri ełekułum ek ni tor kindind ei nge, wumbpii gii ninenjing wumb ei, noman tokis piik erngii. 12Nanomanełe, wumbombu enim noman to kis erik kin,enim ngenj kopismin oł enmin wumbei, en enim nge ngenj orung pei endikopsik kin, si kindngii ei kapłi.

13 Na angnan noł! Gos enim totonu kindpi sim ei, enim Gos eim ngekingam noł molk kin, enim kan ngiimił, ngamulerngii mon! Enimwii miłmułngii. Ba mon peng kin, enim ngenoman yi mił piingii. Sin sinim kamołmun ni piyangin kin, noman oknge tonu omba. Enim noman yi nge,ni piinerngii mon. Ba enim engnjingnoł kin, noman ka ngungii. Ngokkin, wumb ei kin kongun wu mił, kaerik mułngii. 14 Lo ek pei ei, ya tuklo ek endeim mendpił ełe pałim. Loek yi ninim, “Enim mułngii konu ełemandi mułngii wumb ei, noman kangok, paki tungii. Ei ni ninim nomanka piiłin mił, yi mił paki tołun en-jii.” Pe enim mułngii konu ełe mandimołmun wumb ei kin, noman ngok,paki ka tunjung kin, kapłi enim lo ekpei ekii sinmin. 15 Ba en enim kungsimbii wumb nołum mił, wumb endikongk nunjung kin, enim ek kis nikkin, en enim op tuk erik ei, kan kunerik mułngii. Kom se piyei! Mon pimkin, enim pei to kis erik kin, am puk,poru ningii.

Gos Gui Ka Nge Oł Ei Nin NomanNgenj Ok Nge Oł Ei Nge

16 Ba na ek ei yi mił pałim. EnimGos Gui Ka nge, oł yi mił erik endnjingkin, kapłi enim noman ngenj ełe oknge ei, ekii sinerngii mon! 17 Yi miłku, noman ngenj ok nge ei, Gui Ka oł

ei to mani kindmbii nip enim. NgaGui Ka ei, eim wumb ngenj nomanok nge ei, to mani kindmbii ni piipienim ku. Pe tał eł ełip, opu orungouni ełmbił. Yi mił erang, sinim epiendi erminni piimin ei, kapłi enerminmon. 18 Pe sinim Gos nge Gui Ka oł eiekii sinjpin kin, kapłi sinim nga lo ekełe, mandring mulermin mon.

19-21 Enim noman ngenj ok nge ołei, pei kanik poru ninmin. Ei yi mił,wu amb ningił owuł owuł kanik ełminoł ei ni, oł kis ełmin ei ni, noman tukpenj mołum oł ei ni, wu amb nomanełe oł kis ni piik mił, sikir noman ełetonu wang ełmin. Nga gos kend kinekii sik ełmin oł ni, nga kum kemingełmin oł ei ni, opu orung ełmin oł eini nga ek mił ełmin oł ei ni, wu endikin epi bun bun sik ełmin oł ei ni,nga noman tuk kis piik ełmin oł eini, en enim noman ełe mendpił ekiisiłmin oł ei ni, mok tok tiłap tał eipieipi puk ek mił ełmin oł ei ni, siłapende poł sik, eipi punmun oł ei ni; ngawumb kin noman kis piik ełmin oł eini, nga noł nok, wulu puk ełmin oł eini, noł nok, non kis erik, golang kisnik, oł ei ni; oł kis kanim kanim yimił ełmin. Kumb ok na enim kanip ekdinga nir mił, pe yi ku, na nga enimkanip ek dinga nind ei, am wumb pei,konu orung orung pei, oł yi minj erikpunmun wumb ei, Gos sinim tep ermołum konu ełe wumb ombu nge, tukpunerngii mon mendpił!

22 Ba Gos nge Gui Ka ei yi erangkin, mong to er peni ełe ei, yi miłkindiłim wumb eipi kin noman ngok;nga noman ka piik; nga noman eminpeng; nga wumb en enim tumun nipiik erngii ei, kan wiik tok; nga wumbeipi kin oł ka erik ngungii; nga wumbeipi paki tok; nga kunum kunum ołkun ka minj er endngii! 23Nga wumbeipi noman kun ełe oł takił takił erik;nga en enim noman ngenj ełe ok ngeei to mani kindik; oł ombu nge loek endi, yi enerei mon; nipi pendimpinałim mon. 24 Wumb Krais kin piigii niłmin wumb ei, wumb eipi epikan bun bun sinmin epi ei nin, ningił

GALEISIYA 5:25 335 GALEISIYA 6:15ełe oł kis ermin ni piik kin, kan kapiinmin oł ei nge nin, noman ngenjok nge ei sipik kin, ond peri ełe nilto poru ninjing. 25 Gos nge Gui Ka ei,sinim kin noman konj ka ngum kin,kapłi nga sinim yi ku, Gos nge GuiKa ełe nge, oł kun ka ei, ekii sipin ermułmun ku. 26 Sinim nge embe ei,wii mił ambił tonu kindnermin mon!Nga enginjpin noł noman tuk ełe, erkis erpin ngunerminmon. Nga wumbeipi epi nge ei, sinim ni piipin kin, yimił piinermin mon ku.

6Sinim Enginjpin Noł Paki Topun Oł

Embin Tui Ko Wumun1 Angnan noł! Enim kinangin; wu

endimon simkin, enimGui Kamułumwu endi, enim wu ei kin, ek ei nomanemin ngok kin, taki taki nik, paki tokerngii ei, Gos kin mong sim. Enimpei endeim endeim ni, kan kun erikmułngii! Mon pim kin, Seisen enimmong, ‘Yi sei, yi sei!’ nipi ermbaku. 2 Engnjing noł, enim ngenj ełeembin endi pim kin, kapłi enim pakika tungii. Oł yi nge erngii ei, enimKrais nge lo ek ełe, piik kin, ekii sikporu ningii. 3 Pe wu endi eim yipiimba, ‘Na embe pałim,’ ni piimbawu ei, eim embe pinermba mon! Wuei, eim noman tuk ełe, ek kend topungonum. 4Wumbpei en enimkongunenmin mił ei, mok tok, erngii kongunei; ka min kis? Wu endi eim oł yi miłerim kin, eim oł ełe nge, ka piimba.Mon pim kin, wumb eipi erngii oł einin, eim enim oł ei sipi, ende kindpikin,mok topu ermba. 5Wumbendeimendeim ni, en enim oł embin tui ei, enenim pei ko wungii.

6Wuendi eimGos nge ek ka ei, embto sirim kin, eim nge epi ka wii peimok topu kin, ek emb to ngurum wuei ngumba.

7-8 Mon pim kin, en enim nomantuk ełe ei, ek kend tok erngii ei, wumbendi, Gos kin ek kend topu ngumbamił, pinałim mon. Pe wu endi eimkuni emb aka pin tełmba mił kuni ei,nga tonu op kin, mong tang simba.

Nga kuni eipi endi mon. Pe wu endieim noman ngenj ok nge ei, kunimong kismił tełim kin, wu ei eim kunimong kis tengmba. Nga wu ei, eimdup konu kis ełe, kumbii kis simba. Bawu endi eimGos Gui Ka ełe kunimongka mił tełim kin, wu ei Gos nge GuiKa erang kin, wu ei eim kuni mongka mił, noman konj sipi kin, kunumkunum konj ka mułmba. 9 Yi pengpiipin kin, sinim oł kun ka ei, tenkułpun oł yi enermin mon. Pe sinimoł kun ka ermin ei, ten kularpin yi miłenjpin kin, kunum ka simba kunumei, sinim kuni mong keimi mił simin.10 Yi mił ku, pe sinim kunum endi,andłam endi kan sinjpin kin, pe sinimwumb pei kin, oł kun ka minj ermin.Ba sinim noman ełe kun ka peng kin,enginjpin noł Jiisas Owundu kin pii giinik, mołmun wumb ei kin mendpił, ołkun ka mendpił ermin.

Pol Eim Krais Nge Ond Peri Ei KoWupu Ka Piim

11 Enim keningii! Nam angił ekmon ei, na owundu połup kin, enimngond. 12 Wumb kombur dinga pukkin, enim ngenj ełe kopisngii enmin.Nimbił erang oł yi mił enmin? Ei enenim, wumb eipi nge kumb ełe, sinsinim embe tonu ba, ni piik enjing. Enenim yi mił piinjing. Mon pim kin,wumb kombur sinim Jiisas Krais ngeond peri ełe kułum ei, pii gii ninminei nge, sinim oł embin tui ngonumnik enmin. 13Yi peng kin, Jura wumbngenj kopsik ełmin oł ei, en enim lo ekkun ka ekii sinałmin mon. Ba wumben enim yi ni piinmin ei, enim ngenjei, kopispin ei nge piik kin, wumb enenim ngenj ełe kanik kin, sin sinimembe tonu ba, ni yi mił piinmin. 14Bana nam epi eipi endi, embe ambiłtonu kindnermbii mon! Ba na namJiisas Krais sinim Owundu nge embeei mendpił, ambił tonu kindmbii. Eimond peri ełe kułum ei nge, na nomanka piip ngond. Krais eim nge ondperi ełe ei, na ningił mei ełe oł pei,kołpuporunim. Penanammeiwumbningił ełe, kułii wumb mił moł. 15 Yi

GALEISIYA 6:16 336 GALEISIYA 6:18peng kin, ngenj kopsik ełmin oł ei,oł wii mił pałim. Nga wumb komburngenj kopisnałmin oł ei, oł wii miłku. Ba Gos sinim erang kin, sinimwumb konj mił mołmun wumb ei, ołam keimi mendpił! 16 Wumb pei enenim na ek ninj mił oł ei, noman ełeambił gii nik, ekii sinjing kin, wumbei noman tuk ełe, Gos noman ka nin,noman emin seng kin, nga Esrel Gosnge wumb ei kin ouni mułngii.

17 Pe nga ekii se, wumb endi na kin,noman embin nga endi ngunerngiimon. Nimbił erang wumb Jiisas tukngenj kus ei, na nge ngenj ełe pałim.

18 Angnan noł! Sinim nge OwunduJiisas Krais nge noman ka ei, enimnge noman gui ełe kin, kunumkunummułmba.

EPESES 1:1 337 EPESES 1:14

Pol Mon Epeses WumbPołpu Kindim

Pol Mon Połpu Epeses Wumb Mul-njung Konu Ełe Kindim

1 Na Pol Gos eim nge noman ełe,na to tonu kindang kin, Krais Jiisasnge er se andiłim wu moł. Na monpołup kin, Gos nge wumb ombu, Epe-ses konu owundu ełe mołmun wumbni, enim Gos nge ekii siłmin wumb eingond. Wumb ombu en enim, JiisasKrais kin pii gii dinga nik kin, eim ngekongun dinga kindik, erik mołmun.

2Gos sinim Erinjpin kin, Jiisas Kraissinim nge Owundu nin, kapłi enimkin noman ka ngopu kin, nga nomanemin piipi ngumba.

3 Sinim Owundu Jiisas Krais ngeErinjpin Gos eim, sinim noman ek kanipin ngumun. Nimbił erang eim ngeGui Ka sinim kin, epi ka wii kanimkanim pei epin konu ełe mani kindpiwii ngum. Ngang kin, kunum ei,sinim Krais ei kin, tep to mołpun kin,dambiltpin ende punmun. 4-5 Kumbok, Gos mei konu eneririm kunumei, Gos wu Krais kindang kołpu erangkin, sinim eim nge wumb mił to tonukindim. Kindpi yi erang kin, Goseim sinim kanpi mołum ei, sinim ołkun ka mił erpin mołpun kin, oł kisendi eramin, eim ningił ełe pinermba.Nimbił erang, Gos Krais kin, sinimnoman kułpu ngonum ei, Gos kumbok noman to piipi kin, Jiisas Krais,ei kin, sinim sipi orung sim. Sim ei,Gos eim nge noman ełe ni, noman kangołum ełe, sinim eim nge kingamnoł mił mołmun. 6 Sinim kapłi Gosembe ambił tonu kindmin. Kindpinkin, nimbił erang Gos eim nge nomanka ngopu ei, owundu ka wii mend-pił mołum? Mołpu kin, eim kingamendeim mendpił, noman kułułum ei,sinim wii mendpił ngum.

7-8 Jiisas Krais ond peri ełe kołpukin, eim miyem bein topu kin, sinimoł kis pei kil ngopu, si kindim. Si

kindang kin, eim sinim paki tang kin,sinim kun ka mił mołmun. Mułaminkin, oł ombu sin kin kongun endipinałim mon. Sin piipin kin, Gos eimnoman ka owundu mendpił sinim kinngum. Ngang kin, eim nge nomanka wii piipi kin, owundu mendpił epipei kanim kanim piipi kin, sinim kinsi kindnim. 9 Piipi si kindpi kin, Gosnge noman ka wii ełe ni, oł ekii setonu omba ni piim oł ei, ermbii nipiirim; ba koi erpi ermbii ni pendrimei, sinim kin andan tum. Andan tangkin, Krais om ei, Gos oł ei erpi, endekindpi kin, poru nimba. 10 Gos oł eiermbii ni pendrim ei, eim kunum kunpimba kunum ełe, eim eririm wumbni epi kanim kanim pei dambiltpi seende kindpi kin, tonu epin konu ełeni, mani mei epi kanim kanim peimołum ei, Krais eim tep erpi kin, eimpeng erpi mułmba.

11 Pe nga epi pei ombu, Gos nge no-man ka wii ełe oł ei, ermbii ni piirimmił tonu omba. Sinim Krais kin opunkin, dambiltpin ende punmun. Gosam kumb ok, sinim Jura wumb eimnge wumb to tonu kindrim. Nimbiłerang, kumb ok Gos oł ei ermbii nipiirim ei, eim noman ełe eririm. 12 Pesin sinim Jura wumb ombu, Krais eimkin kumb se pii gii ninjpin. Sinimwumb Gos eim nge tiłang owundupałim ei eim embe ambił tonu kind-min.

13 Pe nga yi ku, enim torung wumbtiłap eipi, enim Gos ek ka ei piik nin-jing. Enim Krais kin pii gii ninjingkunum ei, Gos eim enim sipi orungsim. Sim kunum ei, Gos enim nanimwumb nipi, to tonu kind mondpu,andan topu yi erang kin, eim ok GuiKa ngumbii nirim mił, yi erpi ngum.14 Gos Gui Ka ekii se ngumbii nipiok nirim ei, Gos nge ek keimi pałim.Peng kin, sinim Gos nge wumb eimekii se ngumbii nipi ok nirim ei, eimnoman konj kunum kunum mołmunei, sinim Gos eim nge wumb pei no-man konj kunumkunumei ngang kin,wumb ombu sengin kin, Gos eim pakitang kin, oł kun ka wumb mułngii;oł kis endi enanmin. Sinim Gos eim

EPESES 1:15-16 338 EPESES 2:7nge tiłangowundupałimei, eimembeambił tonu kindmin.

15-16 Gos epi ka pei, sinim pei wiingum ełe, na piind ei, enim JiisasOwundu kin pii gii nik kin, nga enimGos nge wumb kin noman ka ngon-mun ei, na piinj. Oł ei nge, na piipkin, na kunum kunum Gos kin preierip kin, enim enmin oł ei, ka nip Gosngond. 17Na Jiisas Owundu Krais ngeArim Gos tiłang owundu ka wii Pułwukin prei erip, kii semb kin, eim ngenoman dinga enim ngumba. Ngangkin, eim enim noman ka wii kapłi,enim Gos eim oł koi er pałim oł ei, piipoł tungii. 18Na Gos kin prei erip, kiisini kin, Gos enim kin noman tuk ełeeim tiłang ka wii singii. Yi mił erang,enim epi ei kui erikmułangin kin, Goseim tep erpi mołum konu ełe enimsipi, orung simba nge, noman to piikkun erngii. Pe nga, enim Gos tiłangka wii owundu epi eim nge, wumb oknirim mił singii nge sałim ei, kapłi piipoł tungii. 19-20Na nga prei erip ngopkin, enim piingii nge, Gos eim ngenomandingawii ei, sinim Jiisas kin piigii ninjing wumb kin, noman tuk ełekongun ermołum. Mołpu kin, nomandinga ei, Gos nge dinga wii mendpiłende mołum. Ei yi ku, Krais kułangkin, Gos nge noman dinga ei erpi,sipi kin, nga konj sim. Sipi kin, Goseim epin konu ełe kindang kin, eimangił tundung mundang mołułum.21 Pe Krais eim Gos epin konu ełeangił tundung dinga ełe, akip teper mołum. Mołpu kin, tep ełminwumb ni, noman dinga pałim wumbni, wu owundu noman pałim wu ni,wumb num embe pałim ni, wumbombu akip kunum kunum mei konuełe mołmun, nga ekii kunum kunumepin konu ełe mułngii ku. Jiisas eieim epi ombu pei to mani kindpi kin,eim wu owundu mendpił tonu pupumołpu ba. 22-23 Gos epi pei kanimkanim eririm ei, Krais nge nomandinga ełe, epi ombu tep er mułangkin, Gos nge pii gii wumb pei eim kinngo mandring tuk kindang kin, eimepi kanim kanim pei eririm epi ei, wu

num mołpu tep enim. Gos nge pii giiwumb, Krais kin dambiltik ende pukkin, Krais ngenj embił mił mołmun ei,Krais eim wu num mołpu kin, wumbombu tep er mołum. Mołpu kin, eimepi kanim kanim konu orung orungpei tep ermołumkonu ełe, eimmołpukin, kapłi epi pei erpi, er kun erpi erka ełim.

2Gos Sinim Wumb Kolk Poru Ninjpin

Wumb Ei Erang Kin Krais Kin Ouni TonuKonj Mołmun

1 Ok enim tiłap eipi wumb nomaneipi eipi peng kin, Gos kin buł ngok,oł kis kanim kanim erik kin, Gos kinmolk, ende punałmin. 2 Kunum ełeenimmei konu ełe oł kis kanim kanimekii sik kin, enim mei konu ełe nge,tep ełim gui kis dinga wii ei Seisen,eim ek piik ekii sinjing. Sik kin, oł kiskanim kanim tep ełim gui kis dingawii ei Seisen, eim Gos ek piik kin, ekiisinanmin wumb ei kin kongun enim.

3-5 Ei yi mił ku, sinim wumb peisinim noman nge oł ermbii ni pi-inim oł ei, ekii sipin kin, ngenj ełeoł kis kanim kanim enmin. Sinimmei wumb pei kumb se, oł kis kanimkanim ełmin ei nge, Gos sinim kinkumep kis ngumba. Ba Gos eim kaimbowundu kułpu ni, noman ka dingawii sinim ngum ei, owundu mendpił.Kunum ełe, sinim oł kis ełe, sinimwumb kułii mił mulnjpun ei, Gos kinende punałmin mon. Sinim Gos ekto kindinjpin; ba Gos Krais kin sinimnga eim kin ende pupun kin wumbnoman konj mił mołmun. Mułanginkin, Gos eim noman ka wii sinim kinngopu, sinim sipi orung sim. 6 Sengkin, sinim pii gii wumb Krais Jiisaskin dambiltpin ende pamin. Ok sinimoł kis ełe, wumb kułii mił mulnjpun;ba Gos nge noman dinga ei erpi, sikonj sipi kin, Krais kin to ende kindim.Akip Krais Gos kin tonu epin konu ełe,tep er mołum konu ełe, Krais mołum.Yi mił ku, akip sinim Krais dinga ełeei, oł kis oł ei tep erpin mołmun.7 Gos yi mił erim ni, epi kanim kanim

EPESES 2:8-9 339 EPESES 2:19-20ka wii pei owundu, eim nge nomanka wii mendpił tuk pałim mił, sinimkin kunum kunum ekii se tonu ombakunumełe, andan tumba. Andan tangkin, Krais Jiisas kin Gos nge noman kasinim kin, andan top ngum. 8-9 Ei yimił, Gos nge noman ka enim ngangkin, enim oł kis ełe, si kindik kin, Goskin orung onjung ei nge, en enim piigii ełe nge, Gos enim sipi orung sim.Seng kin, nga en enim kongun endienenjing mon! Ba Gos eim nomanka wii ngopu kin, enim sipi orungsim. Seng kin, Gos eim noman kaenim wii ngurum. Nimbił erang enimkongun erik sinenjing; ba kongun erikGos nge noman ka ei siłangin kin, enenim Gos nge noman ka ei sinjpinni piik kin, en enim nilkeng siłangin.10 Nimbił erang Gos sinim mei wumbpei eririm ei, sinim pii gii wumb Goseim erpi sipipi kin, eimKrais Jiisas kindambiltpi ende kindim. Kindang kin,sinim eim kin kongun kun ka erpinngumun. Gos eim ok yi nge, erngii nipiipi eririm mił, sinim kapłi yi ermin.

Krais Kin Ende Mołmun11 Yi mił erang, enim tiłap eipi

wumb kom se piingii! Kumb ok, enimtorung wumb Gos kin noman to pi-inenjing. Ba Jura wumb enim, kunyi mił embe siłmin wumb ei, ngenjkopisnarik kin, Gos kin noman to pi-inarik ełmin wumb, pa niłmin. Enenim embe yi siłmin wumb en enimngenj torung kopisiłmin oł ei, yi er-pin kin, Gos kin noman to piiłminwumb, pa niłmin. 12 Enim piinminkunum ełe, enim tiłap eipi wumbKrais kin pii gii ninenjing. Enimtorung wumb; ba Gos nge eim Jurawumb, to tonu kindpi mundum ei,enim yi mon. Kumb ok, Gos Eiparameim kingam noł Jura wumb kin, ekdinga endi nipi ngurum oł ei, “Keimiermbii,” pa nirim. Nipi kin, Gos eimJura wumb kin kindmbii pa nirim ołkeimi; ei enim wumb eipi kin mon.Enim ya mei mani ełe mulnjung; baenim epi ka wii simin nge piik kin, kuier mulenjing kin, enim Gos Owundu

molałim ku. 13 Ba akip, enim wumbKrais kin pii gii nik kin, Krais kindambiltik ende puk mołmun. Kumbok, enim Gos kin mandi punenjingmon! Ba akip enimGos eim kinmandipuk molk kin, tuk punjung ei, Kraisond peri ełe sinim kin, kołpu kin,eim miyem sinim oł kis kil ngopukin, enim sipi Gos kin mandi tu wum.14Yimił erang, Krais eimnoman eminpułwu, eim Jura wumb kin, tiłap eipiwumb kin, noman se ende kindim. OkJura wumb kin, tiłap eipi wumb kin,opu erii wumb mulnjung. Ba Kraiskołpu kin, oł ei si kindpi kin, eim enimdambiltpi se ende kindim. 15 Kunumei, Krais eim ond peri ełe kołpu kin,wumb tiłap tał opu erii oł ei, to manikind poru nim. Eim Jura lo ek ni, ekdinga pei to mani kind poru nipi kin,eim tiłap wumb tał sipi kin, wumbkonj tiłap endi, noman ende erpi kin,eim kin dambiltpi se ende kindim.16 Nga Krais eim ond peri ełe kołpukin, wumb tiłap tał opu erii oł ei, tomani kindpi poru nim. Poru nipi kin,eim tiłap tał sipi kin, wumb konj tiłapendi kindpi kin, Gos kin sipi orung tuwum. 17 Pe nga Krais opu kin, Gosek ka nge noman ende se kindpi kin,enim Jura wumb torung wumb kin,Gos kin molk mandi punjung wumbkin, Gos nge noman ende kindpi nipingum. 18 Yi mił, pe sinim Jura wumbkin tiłap eipi wumb pei, Krais ngekongun dinga erim ełe, sinim wumbtiłap tał ei, Gos Gui Ka endeim ełe,sinim wumb pei paki tang kin, kapłisinim prei ermin kunum ełe, sinimErinjpin Gos mołum konu ełe tuk bin.

19-20 Pe nga enim tiłap eipi wumb,enim torung wumb kin, wii mołmunwumb mił mulk; ba akip enim yi miłmulałmin mon! Akip enim pii giiwumb ei, Gos nge tiłap wumb kin,Gos nge oł kun ka ełmin wumb tepto mołmun. Wumb ei, Gos nge tiłapende mołmun. Enim yi ku, pii giiwumb ei, Gos nge men ngii ei, Goseim tuk mołum. Mołpu kin, men ngiiei, Gos eim tekrim; ba enim pii giiwumb, ek se andiłmin wumb kin, Gos

EPESES 2:21 340 EPESES 3:14-15ek ni tor kindiłmin wumb kin, ngiipułngun mond takik, munduk konuełe, enim peł ełe takik tonu sipinjing.Si pangin kin, ngii tumunj ei, KraisJiisas ngii ełe, eim ngii tumunj kawii mendpił angpi kin, ngii ei pei semołum. 21 Nga Krais eim men ngiimił wumb ei, eim kin dinga dambiltpiende kindim. Kindpi kin, ngii wumbei, tiłap owundu oł kun ka erik tonuongii ei, Gos nge eim men ngii mił,wumb tiłap mułngii. 22 Enim pii giiwumb yi ku, Gos kindim wumb ei,eim kin dambiltpi ku, Gos eim kindambiltpi ende kindim. Kindang kin,Gos enim pii gii wumb eipi kin, peise ende kindpi kułou topu kin, eimmen ngii owundu ełe, ende mił enimmułngii. Nimbił erang Gos eim Gui Kaełe, enim noman tuk ełe opumułmba.

3Pol Wumb Tiłap Eipi Kin Kongun

Erim1-2 Nimbił erang na Pol Krais nge

kongun wu, kan ngii ełe pał ei, enimwumb tiłap eipi nge, enim kin konguneł. Pipe na enim wumb tiłap eipi kinei nge, Gos kin prei erip kin, ngopmoł. Keimi, enim wumb yi piinjingei, Gos nge noman ka ngopu kongunei, na enim paki tumbii nge ngum.3Ok na enim kin, mon kembis aningaendi połup ngunj ei, Gos nge oł eikoi erpi kin, eim na kin andan tumei, połup ngunj. 4 Pe enim kin namon ok aninga puls, gerik piingii ei,na noman ełe piind ei nge, Krais kinoł ei koi erpi pim ei, Gos andan topungum ei piingii. 5 Kumb ok wumbei, Gos nge oł ei, koi erpi pirim ei,andan tunerim; ba akip Gos Gui Kaeim nge oł kun ka ełmin wumb ei,ek se andiłmin wumb kin, ek ni torkindiłminwumbkin, oł ei koi erpi pimei, andan topu ngum. 6 Gos nge ołkoi er pałim ei yi nge, Gos nge ek kaełe, enim wumb tiłap eipi kin, Jurawumb tiłap ei kin, dambiltpi ende pukmolk kin, Gos epi ka wii kanim kanimwii ngonum ei, en enim Jura wumbkin sinmin. Nga en enim, Gos eim

men tołmun wumb ende ełe, eim ngewumb tiłap mołmun. Mułangin kin,wumb ei, Gos nge epi ngumbii nirimepi ei, Krais Jiisas kin singii.

7 Gos kongun ei, na ngopu kindangkin, eim ek ka ni tor kindnjii nipi kin,wumb tiłap eipi ngumbii. Gos eimnoman ka ni, noman dinga ei na kinngang kin, kapłi kongun ei ka ermbii.8 Gos nge wumb pei mołmun mił, nayi mił mułał. Na wu owundu min,wu num mendpił mon! Na wu wiimendpił moł; ba Gos eim noman kaowundu, na kin ngum. Ngopu kin,kongun ei, Gos nge ek ka ni, Kraisoł ka ni, epi ka wii kanim kanim ni,wumb tiłap eipi wumb ei kin, na nipngumbii. 9 Gos Pułwu ei, eim epikanim kanim pei eririm oł ei, koi erpikin, eim oł kanim kanim ermbii nipiipi noman ełe, yi kis erpi pendrimei, ok noman yi pirim ei, koi minjer pirim; ba akip nanim wumb pei,andan top, eramb kin, wumb piingiiei, Gos eim oł koi erii kanim kanimombu, eim erpi, koi er kindang pirim.10 Ok Gos eim oł ei, koi er pendrim;ba akip kunum ełe, Gos eim kongunei men tołmun wumb pei ngum ei,eim noman ka wii kanim kanim ei, nitor kindangin kin, epin konu ełe tepełmin wumb kin, noman dinga pimwumb kin, ei eim noman dinga wiiei, andan tungii ei keningii. 11 Goskumb ok, eim noman ełe oł yi ermbiini pirim oł ei, Krais Jiisas sinim ngeOwundu ełe ni pendrim. 12 Sinim piigii wumb Krais Jiisas kin dambiltpiendepunjpun. Jiisas kin pii gii ninjpinei nge, sinim Gos kin erpin kin, eimmołum konu ełe, sinim noman ełe wiipiipin tuk bin andłam ei, gał kułpunkin, pii poł tumun ei, Krais ei eimandłam mendpił. 13 Enim wumb tiłapeipi, na enim dinga kii sip nind ei,enim noman embin to piinerei! Nim-bił erang na enim kin ngenj kumbiisip ngond ełe nge, enim paki tumba.

Jiisas Krais Nge Noman Ka Ngołum14-15 Gos oł ei, koi erpi Krais kin

mołum ełe nge, na mong kopsing piipołup kin, Erinjpin Gos kin prei dinga

EPESES 3:16 341 EPESES 4:11ermbii end. Sinim mei wu amb tałkin eł ełip, kingam ambiłam noł, enenim nge ngii ende pii gii ninjingwumb ni, epin konu ełe yi ku wumbngii ende wumb ei, Erinjpin Gos ngekingam noł mołmun ei, Erinjpin Goskin embe keimi siłmin. 16 Na Goskin prei erip kii sind ei, Gos nge no-man ka wii dinga owundu ni, eimepi kanim kanim ka wii sałim ei, Gosnge Gui Ka kin, enim noman tuk eidinga ngumba. 17 Nga prei end eienim Krais kin pii gii nengin ełe nge,Krais eimenimnoman tuk ełe, kunumkunum mułmba. Mołang kin, enimnoman ka ei, dinga pimba ei, wumbeipi ngungii. 18 Nga oł ei nge, enimGos nge wumb pei kin, tep to nomandinga pendim pałim ei, piingii ei nge,Krais eim noman ka ngołum oł ełenge, yi mił pałim ei piingii! Piingiiei, wuł ał, nga tonu mani, ei owundumendpił ngołum ei, wumb kapłi piipoł tungii. 19Nga enimkapłi Krais eimnge noman ka wii mendpił ngonumei piingii; ba ei kapłi, pei piik, poruninerngii mon. Ba nga Gos nge oł kunka kanim kanim oł ei, enim nomantuk ełe piki tumba.

20 Pe nga Gos eim nge noman dingawii sinim pii gii kin, noman tuk ełekongun ermba ei, kapłi prei erngiimin, kii singii ei kambmani kindmba.Gos eimngedingawii ei, kapłi kongunerpi kin, tondrung ba. 21 Yi mił ku,Gos men tołmun wumb pei, kunumkunum Krais Jiisas kin, Gos embe am-bilk tonu kindngii ei, yi minj ekii se,kunum kunum pepi ba. Ei keimi!

4Krais Nge Pii Gii Ninjing Wumb No-

man Ende Pałim1 Na Owundu nge kongun enj konu

ełe, kan ngunjung wu mołup kin,enim kin ek dinga nip ngo ngond.Ngond ei, Gos enim erngii ni piinimoł ei, enim kapłi kongun erik kin, pekmolk pungii. 2 En enim embe ambiłmani kindik kin, nga enim kunumkunumwumb kin noman ka ngok kin,

ek dinga ninarik kin, giyeng giyengnik erngii. Enim engnjing noł kin,er orung kindnarik kin, kan wiik tokmułngii. Enim noman ka wumb ngokkin, wumb endi endi paki tang kin,nga endi endi paki tang kin, yi miłerngii. 3 Enim noman ende sek kin,kongun dinga erik mułngii. Mułanginkin, Gos Gui Ka enim kin yi mił erangkin, enim sipi ende kindang kin, enimnoman emin peng mułngii. 4 Jiisasnge wumb tiłap endeim mołum. NgaGos Gui Ka ei endeim mołum ku. Eiyi mił ku, Gos enim wii topu sipimei nge, enim epi ka wii endeim singiinge, piik kin, kui erikmołmun. 5 JiisasOwundu ei endeim mołum. Nga eimnge pii gii oł ei, endeim pałim. Nga yiku, noł pendik ngungii oł ei, endeimpałim ku. 6Sinim pii gii ninjpinwumbnge, Erinjpin Gos Owundu endeimmołum. Eim sinim kin pei epin konuełe tonu tep er mołpu kin oł kun kasinim kin pei kongun erpi kin, ngasinim kin noman tuk ełe mołum.

7Krais sinim endeim endeimni eimnge dinga mok topu, wii ngang kin,eimkongunpaki topu kin, epi ei sinimkin ngum. Ei nge mił, sinim mei ełemaniwumb ombu kin, Krais sinim kineim noman ka ełe yi mił ku ngum.8Gos ek ok pułum ek yi mił ninim,“Kunum ełe, Krais epin konu ełe tonu

pum kunum ei, eim wumbSeisen kan mił ngopu kin, eimangił ełe kindang mulnjungwumb ei, epin konu ełe tonueim kin sipim. Eim Seisen,to mani kindpi kin, eim ngewumb ei kin, eim nge nomanka wii pei wii ngum.”

9 Nga ek ei yi mił ninim, eim tonupurum ei, pułe pałim mił nenj? Bakumb se nge, eim mani orum ei,kumna kin mani pupu mei ełe man-dring sałim ełe purum. 10 Nga Kraiseim, mei ełe mani orum wu ei, yiku, nga tonu epin konu ełe tondrungpurum. Eim oł ei erpi kin, mei konuełe orung orung pei, eim sipi konuełe ombu pei, mondpu si kindim.11 Nga Krais eim wumb kin epi ka

EPESES 4:12 342 EPESES 4:28wii ngum. Ngang kin, wu kombur,ek se andiłmin wumb dinga ngangkin, mułngii; nga wu kombur, Gosepi koi erpi pałim oł ei piik kin, nitor kindiłmin wumb dinga ngang kinmułngii; nga wu kombur, Gos ek torkindmin konu orung orung pungiiwumb, dinga ngang kin, mułngii; ngawu kombur, men tołmun wumb tepełmin ni, Gos ek emb tołmun wumbdinga ngang kin, mułngii. 12 Eim yimił erpi kin, Gos nge tiłap wumb ei,paki topu, er ka erim. Erpi kin wumbei, Gos kongun kun ka erangin kin,eim nge wumb noman se ende dingakindim. 13Kindpi kin, sinimpei o pun,noman ende pupun kin, sinim Jiisaskin pii gii nipin kin, Gos nge kingamJiisas nge oł kun ka ei piipin kin, ngawu dinga mił peng mułngii. Molkkin, Krais eim nge oł kun ka wii dingapei ei kin, yi mił ku, enim wumb peitonu ongii. 14 Nga sinim kangi ambiłnoman ełe, ek eipi eipi piik kin, ekiisingii. Ei yi mił, noł kanu konu poptopu kin, konu ełe orung orung manipurum. Nga yi mił, ek kend tonmunwu ei, wumb andłam eipi andan tokenmin. Erangin kin, wumb ei epi kunka oł pałim mił enanmin. Ei nge,enim yi mił enerngii. 15 Ei mon, sinimek keimi mendpił nipin kin, wumbeipi noman ka ngumun. Sinim pii giininjpin wumb nge wu num owunduKrais, eim nge oł kun ka oł ei, sinim eiekii semin kin, wumb dinga peng kintonu wangin kin Krais mił mułmun.16Krais eim sinimnge peng ermołum.Nga sinim pii gii ninjpin wumb ei,Krais nge ngenj embił mił dambiltpiende pupun mołmun. Mułamin kin,Krais sinim wumb endeim endeim ni,kongun eipi eipi pendpi ngum. Sinimwumb pei dambiltpin ende pupunkin, Krais nge kongun noman endesepin ermin. Ei nge, Krais sinimwumb pei si tikandi kindpi kin, teper mołum. Ei yi mił erang, Jiisas ngetiłap wumb kin, wumb eipi noman kangangin kin, Gos eim tiłap wumb eimngenj embił mił molk kin, dinga tonuwangin kin, oł kun ka erik mułngii.

Noman Konj Krais Kin Mołum17 Pe Jiisas owundu nge noman

dinga ei nge, na ek dinga endi nim-bii end. Enim kunum nga olt endi,wumb eipi torung wumb erik moł-mun, yi mił ku, enim yi mulerngiimon! Wumb tiłap eipi wumb ei nge,noman ełe kun ka pinałim ei, wiimił yi erik mołmun! 18 Pe torungwumb tiłap eipi ei, noman ełe emiimił pałim. Enim wumb ei, Gos ngenoman konj ei, kunum kunum konjmułmba noman ei, sinenjing. Nimbiłerangwumb ei, Gos ek ka piinarik kin,noman tuk dinga peng kin, Gos kinturii puk mołmun. 19 En enim ngasingambił kulałmin! En enim nomantuk ełe penj mendpił mołum. Mułangkin, pe wumb ei en enim noman topiik kin, oł kis kanim kanimpei ełmin.

20 Ei nge enimKrais nge oł kun ka ołei piinenjing. 21 Enim Krais nge oł eini, ek enim piik enjing. Erangin kin,enim eim nge oł ei, ekii sik kin, ngaenim Jiisas nge ek keimi ei, piinjingku. 22 Pe enim noman ok nge ołei, si kindngii. Nimbił erang nomanok nge oł ei, enim kin mołpu erangkin, enim oł kis kanim kanim enjingei, si kindngii. 23 Enim noman kin,noman tuk ełe, Gos erang kin, amkonjmendpił tonu wangłi. 24 Enim Gosnoman konj sik kin, Gos eim nomankonj mił, yi peng erik mułngii. Penoman konj yi erang kin, enim Goskin kun ka mendpił mułngii. Molkkin, eim oł kun ka ei, mił erngii.

25 Pe nga enim ek kend tok ełminoł ei, nga enerngii mon! Enim wumbendeim ni, ek keimi nipin kin, erpinngumun. Nimbił erang sinim pii giininjing wumb pei ei, Gos na Krais Ji-isas nge tiłapwumbdambiltpi se endekindim. 26Enim jikii kis pang, piinjingkin, enim noman kis tok piinerngiimon! Enim jikii kis pang piinjing pimkin, enim enimani ba kunum ei, enimkin mulermba mon! Ba kumb se jikiikis ei, poru nimba. 27 Enim Seisen kinkunum se ngangin kin, enim oł kisendi enerang mon! 28 Pe wu endi ok

EPESES 4:29 343 EPESES 5:11epi waning siłim wu ei, nga waningsinermba mon! Pe wu ei angił ełekongun erpi kin, eim ku sipi kin, eimkuni ni, alap ni, epi top erpi kin,nga wumb epi sinałim wumb ei, pakitumba ku. 29 Enim ek kis endi nin-erngii mon! Enim ek ka paki tumbaek minj ningii! Enim ek yi nenginkin, wumb eipi paki topu kin, nomanka ngopu kin, ek kun ka nengin kin,wumb ek piingii wumb ei, nomanka ngok erngii! 30 Pe enim Gos GuiKa kin, noman embin to ngunerngii!Nimbił erang Gos Gui Ka enim kinmułang, Gos nge ek keimi ok nirimmił, enim wumb na nanim nge wumbei, to tonu kind mundunj. Mundambkin, Gos Gui Ka enim kin mułang, ngaekii se Gos kunumowundu tonu ombakunum ei, Jiisas orung opu enim sipi,orung simba kunum ełe, oł kis yamani mei ełe enmin oł ei, sinim kinpinermba mon; poru nimba. 31 Enimnoman tuk ełe, kis piik kin, noman ełekis piik kin, enim jikii pang kin, wumbeipi kin ek dinga wii tok kin, ngawumb eipi kin ek kis ngok kin, nganoman kis min, ek kis kanim eipi endienim pim kin, ei si kindngii! 32 Enimnga yi mił ku erngii! Enim enginjingnoł kin, noman ka ngok, nga wumbkin oł kun ka wii pałim mił erngii!Nga wu endi enim mołmun konu ełemołpu kin, nimkin oł kis erimei, kapłienim kanik wiik tok kin, eim oł kis eikindngii. Gos nge Jiisas Krais, sinim ołkis pei kil ngopu, si kindpi, poru nim.Ei yi mił ku, enim wumb eipi oł kisenim kin enjing ei, enim wumb ei, ołkis ei si kindpi poru nimba ku.

5Enim Gos Nge Oł Kun Ka ErikMułngii

1 Ei yi erang, enim Gos nge kangiambił mołmun. Nimbił erang Gosenim wumb eim noman ka ngołum einge, enim Gos nge oł kun ka ełim ołyi ku, ekii sik kin, kongun dinga erikmułngii! 2Enimnoman konj ei, wumbeipi noman ka ngangin ei, yi mił ku,Krais Jiisas sinim kin noman ka ngum.

Ngang kin, eim kołpu kin, noman konjei kindpi kin, sinim wumb paki topu,Gos kin kułmał mur ka wii mił topukin, Gos Krais kanpi kin, kan ka wiikenim.

3Nimbił erang enim Gos nge wumbmołmun. Mołmun ei, enim ya manimei ełe oł kis kanim kanim amb eipikin, oł yi mił si kindngii! Wumbeipi nge epi kan bun bun sinmin ołei ni, oł penj tui kun pinałim oł eini, yi enerngii, mon! 4 Enim ek kispenj ninmin; nga ek wii pułe pinałimek ni, nga ek kun pinałim ek ei, peininmin ei ninerngii mon! Ba enimyi mił erik kin, enim Gos kin ek kanik ngungii. 5 En enim ei kan kunerngii! Enim mei noman oł kis epikanim kanim wumb kin ni, ei oł kunpinałim mił ni, nga wumb eipi ngeepi kan bun bun sinmin ei nge, goskend mił epi sik, erik enmin. Wumbyi mił enjing kin, wumb ei Krais kin,Gos tep er mołmbuł konu ka wii tukełe, punerngii mon!

6 Enim kan kun erik mułngii!Wumb ek kend tok, nga ek wii pułepinałim ek endi enim kin ningii; bawumb ei nge, ek ei ekii sinerngiimon! Nimbił erang epi ei nge, Gospupuł kis wumb ei kin, tonu omba.Wumb ei, Gos kin buł ngok kin, ekiisinenjing. 7 Yi mił pim kin, enimwumb ei kin, epi endi enerngii monku! 8 En enim ok, noman tuk ełe emiipeng oł kis er mulnjung; ba akip enimKrais Owundu ngewumb tonu onjungkin enim Jiisas kin dambiltik ende pumolk kin, pe nga enim noman tuk ełetiłang pałim mił, kapłi enim oł kun kaei, yi mił ku erngii! 9 Pe enim nomantuk ełe, tiłang yi erang ei, kuni mongka wii pei, yi mił tonu omba. Wangkin, enim oł ka ni, oł kun pałim oł ni,nga ek keimi oł pei yi erngii! 10 Enimnipe epi endi enim noman ełe, erminni erngii ei, Krais Owundu nge eimnoman pałim yi mił erngii! 11 Ngawumb epi wii endi pułe pinałim epiełmin ei nge, enim enerngii mon!Nimbił erang epi ei, oł kis emii pałimmił, kun pinałim yi erngii mił ei, ekii

EPESES 5:12 344 EPESES 5:32sik enerngii mon! Ba enim torungoł ei nge tiłang pałim ełe, tu wanginerngii! 12 Ei epi koi erik enmin ołei, sin ek ninmin ei, am singambiłkultmun! 13 Ba Jiisas nge ek ka tiłangmił, wumb oł kis kanim kanim enjingei, si peni ełe tor wang kin, epi eiwumb keningii. En enim ełmin oł ei,konu peni ełe andan tang kin, wumbpei keningii. 14Nipe oł kis epi peni ełetor omba ei, emii pinermba mon; baei tiłang erang mułmba. Ei mił pengkin, eim ek yi mił nirim,“Enim or pałmin ei, pinerngii! Enim

angk konj kindikmułngii! Ngaenimwumb kułii ei, angk tonuok, konj mułei! Mułangin kin,Krais enim tiłang ngumba.”

15 Enim er mołmun oł ei, enim kankun erikmułngii! Enimwumb nomankun pinałim wumb ełmin oł ei, enimyi enerngii mon! Enim wumb nomanka wii pałim mił, oł ei erngii! 16 Enimkunum kunum pei sałim mił ei, oł kaerngii! Nimbił erang akip kunum ełe,wumb oł kis enmin. 17 Yi mił pengkin, enim wumb noman kun pinałimwumb mił, yi enerngii mon! Ba enimkur keningii ei, nipe epi endi Owundunge noman ełe pałim mił, yi erngii!

18 Enim noł wain nunerngii mon!Nok kin, enim noman ei wulu pangkin, enim oł kun pimba mił enerngiimon! Ba enim noman tuk ełe, GosGui Ka piki to mułmba. Mułang kin,enim oł kun ka pimba mił erngii.19 Enim Gos ek ka nik kin, wumb eipingungii. Ngok kin, Gos ek nik golangkindik, Gos Owundu embe ambił tonukindik, Gos Gui Ka giisa ni, mingałkepii kin tok, golang nik ei, enimnoman tuk ełe, ka ka piik kin, GosOwundu ngungii. 20 Kunum kunumErnjpinGos sinimkin epi kawii kanimkanim pei ngum. Ngang kin, sinimGos kin noman ka wii piipin ngumunei, Krais Jiisas nge embe ełe ngumun.

Wu Amb Simba Nge Ek21 Wumb eipi en enim ningii ek ei

piik kin, ekii singii. Nimbił erang

sinim Krais nge wumb, eim nomanpałim mił ermin.

22 Amb enim wenjing noł ningii ekei piik kin, ekii singii. Yi mił erikkin, Krais Owundu kin ekii sik erngiiku. 23Wu endi ei eim ambim kin teper mołum ei, yi mił ku Krais ei eimnge tiłap wumb kin tep er mołum.Mołpu kin, eim tiłap wumb ei, eimngenj endeim kin, kołpu sipi, orungsimba nge om. 24 Nga embnjing noł,en enim wenjing noł ningii ek kanimkanim pei ei, am ekii singii. Sik kin, yimił ku, Gos nge tiłap wumb ei, Kraisnge ek ka ei pei, ekii singii ku.

25 Wenjing noł, enim embnjing nołkin, noman ka piik ngungii! Yi miłku, Krais nge wumb tiłap ei, nomanka piipi kin, eim kołpu eim nomankonj wumb ngopu paki tum. 26Yi miłerang, Krais eim nge tiłap wumb sipikin, eim ek ka ełe oł kis kil ngopu kin,noł pendpi ngum. Yi er ngopu kin,eim nge tiłap wumb sipi kin, Gos kinkindim. 27 Eim yi erang kin, en enimkonj mendpił mułngii! Molk kin, ołkun ka minj erik, oł kis ei enerngii!Enerangin kin, eim ningił ełe, kan kawii mendpił mił kenmba. Kanpi, yimił erpi, eim nge tiłap wumb ei, kunka wii mił sipi kin, eim kin tuk simba.28 Wu en enim nge ngenj noman kangok kin, kaimb sik ngonmun ei, yimił, en enim nge embnjing kaimb sikkin, noman ka piik, ngungii! Wunii endi eim ambim kaimb kułpu kin,noman ka ngumba ei, eim nge ngenjkaimb kułpu, noman ka yi ku ngołum.29 Yi mił erang, wumb endi eim ngengenj kis piipi kin, noman ngunałimmin, oł yi enałim mon. Yi ermbamił, eim kuni ngopu kanpi kin, ka erkun er si mołułum. Nga Krais ngewumb tiłap yi mił ku ełim. 30 Nimbiłerang sinim Krais eim nge ngenj todambiltpi se ende kindim. 31 Ei yimił, Gos eim nge ek ka yi nirim pułyi mił peng kin, “Wu eim nge arimmam tał wakin topu, ambim kin okułende punguł ei nge, wumb tał eł ełipende mułnguł.” 32 Gos ek ka ełe ei,

EPESES 5:33 345 EPESES 6:14ek ekin owundu endi, ek keimi ni torkindim. Na yi mił, ni piinj pułe ei,Krais kin eim nge wumb tiłap endemołum. 33 Ba ek ei nge, enim kinninim ku. Enim pei endeim endeimni wenjing noł, kaimb sik, noman kangok, embnjing ngungii ei mił, enenim ngenj ełe kaimb sik, noman kangok ełmin mił. Nga enim embnjingpei wenjing ek ningii ek ei, ekii sikkin, enim wenjing embe ambił tonukindik, yi erngii.

6Kangi Ambił Ni Menjing Ernjing Nge

Ek1 Kangi ambił, enim menjing ern-

jing ek ei piik kin, ekii singii! Nimbiłerang, ei oł kun ka peng kin, Kraiseim noman to piinim mił yi erngii!2 Enim kangi ambił, menjing ernjing,nge embe, ambilk tonu kindik kin,nga noman ka ngok yi erngii! Ei Goslo ek kumna ek dinga nirimmił pałim.3Yi enjing kin, enim kun ka molk kin,nga enim ya mei ełe kunum kinanmolk pungii.

4 Ernjing enim kingenjing noł kin,enim oł noman embin tui kunumkunum erangin kin, jikii pupu, kispiingii oł ei, enerngii mon! Ba oł yienarik kin, enim kingenjing noł ei,Krais nge oł kun ka andan tungii.

Kongun Wii Ełmin Wumb KinKongun Tep Ełmin Wumb

5 Enim kongun wii ełmin wumb ei,kongun tep wu ek nimba ek ei ekii sikkin, noman ka ngok, ei mund mongtok, kongun dinga kindik erngii. Erikkin, enim noman tuk ka piik enminmił, yi ku erngii! Enim kongun eierik ełe nge, enim Krais kin kongunmił erngii! 6 Enim kongun tep wumbenim kanik kin, tep ermułngii kunumei mendpił, kongun ermin ni piin-erngii mon! Ba yi ku, enim Krais ngekongun erik kin, Gos eim erngii ni no-man peng piinim mił, yi erik kin, eimnoman tuk ełe pei kongun wii erikmułngii ku. 7 Enim kongun wii erik

kin, noman ka ka piik erngii! Enimkongun yi mił erngii ei erik, ya manimei wumb mendpił ngunanmin; basinim nge Owundu ngonmun. 8 Enimpiingii ei, Jiisas Owundu enim wuendeim endeim ni kumep ngumba.Ngang kin, enim kongun kumep sin-jing wumb min, kongun wii erik kin,kumep sinenjing wumb ei, kongun kaerngii! Wumb ei pei pei, yi mił singii.

9 Enim kongun tep wumb kunumkunum oł kun ka pimba mił erikkin, enim kin kongun wii er ngon-mun wumb ngungii. Enim wumb kinkongun embin tui ngok kin, oł dingaenerngii mon. Nimbił erang enimpiinmin ei, enim kongun wii enminwumb ei ni, kongun tep wumb ei ni,tep wu endeim mendpił ei tonu epinkonu ełe mołum. Eim wumb endeimendeim nimok tumba ei eim endemiłmok tumba.

GosNgeDingaOpuEłminKumbTepii10 Ek ni poru nip nind! Enim

Krais kin ok ende puk dambiltikmolk,dinga singii. Nimbił erang eim no-man dinga owundu sałim. 11 Pe enimGos opu erngii epi kanim kanim peingumba epi ei, tapik sik se endngii.Ei nimbił erang, enim Seisen wu kisenim kin, ek kend topu ermba kunumei, enim dinga angk kin, eim kin opuorung erngii. 12 Ei sinim mei wumbkin, opu orung enanmin mon. Basinim opu orung kindpin gui kis ei,tonu epin konu ełe ni, yamanimei ełemołmun. Nga tep erpi, noman dingasep kin, dinga kis emii enim konu ełemołum, gui kis pei ombu ei sinim kinopu orung enmin. 13 Nimbił erangenim akip Gos nge opu epi ngumba ei,si tapik mułngii. Nga kunum endi, epikis tonu omba kunum ei, enim kapłidinga angk kin opu orung wu enimtumba ermba kunum ei, eim kambmani kindngii. Nga ekii se, opu erporu ningii kunum ei, enim angk kin,dinga puk engingii.

14 Enim oł kun erik engingii ei, Gosek ka keimi pii gii dinga nik, mumtulanmił, kend ełe talk kin, nga oł kun

EPESES 6:15 346 EPESES 6:24ka erik erngii ei, kumb tepii mił enimpepił ełe tepngii. 15Nga enim simb ełesimb kum mundngii mił ei, Gos ngeek ka emin ni tor kindngii ei, yi miłer kun er mułngii. 16 Kunum kunumenimpii gii dingapeng ełe, kumb tepiimił, ambilk si endngii ei, yi mił erikkin, enim opu mong ei dup mił sengkin, Seisen wu gui kis eim tumba ei,enim si tor sengin kindngii. 17 Gossinim sipi orung simba ei, sinim pengełe, peng kon mił epi ei, si mundmun.Nga Gos ek ka ei, Gos Gui Ka tui jikmił ei, ambił gii nik mułngii! 18 Oł eipei erngii ei, Gos kin kii sik nganginkin, enim paki tumba. Enim kunumkunum pei, Gos Gui Ka enim andantumba kunum ei, enim prei erngii! Yimił peng kin, enim kunum kunum orpinarik, konj molk kin, prei erik, kankun erik mułngii. Nga enim Gos ngewumb kunum pei, prei erik kin, dingangok mułngii. 19 Yi ku, enim na kinprei erik kin, Gos ngungii. Nganginkin, Gos na eim nge ek ka nimbii ei,gupu aki topu seng kin, mund mongtunermbii. Gos ek ka koi erpi pengkin, wumb piinanmin ek ei, na niptor kindamb kin, piingii. Enim preierangin kin, na ek kun pimba mił nipngumbii. 20 Pułe yi mił peng, na Gosnge ek se andiłmin wu, eim ek ka nitor kindmbii. Ei nge na kongun ełe enjei, konu kan ngii ełe peł. Enim na kinprei erik, Gos ngangin kin, na Gos ekka ei, mund mong tunarip kin, dingani tor kindip nimbii ek ka ei, nip minjmułmbii.

Poru Nimba Ek21 Wu Taikiikis sinim enginjpin

wumb noman ka ngołmun ei, eim kinKrais nge kongun ka ełim wu ei, nakongun ei mił, na moł mił ek ei ni torkindpi enim ngumba. 22 Ei yi mił, nawu ei enim kin kindind. Wu ei enimkin sin enmin oł pei ei, enim kin ni torkindang piingii. Piik kin, enimnomantuk ełe, dinga ka seng kin, mułngii.

23 Erinjpin Gos kin, Gos Krais JiisasOwundu kin ouni, sinim enginjpin nołpei kin, noman emin ka sepi kin, nga

noman ka seng kin, nga pii gii dingapeng kin, ngang singii. 24 Pe Gos ngenoman ka eimwumbnii endi OwunduKrais Jiisas kin noman ka ngungii eidinga ka ei ekii poru ninermba.

PILIPAI 1:1 347 PILIPAI 1:17

Pol Mon Pilipai WumbPołpu Kindim

Pol Pipe Połpu Pilipai Wumb Mul-njung Konu Ełe Kindim

1 Pol kin Timosii teł Krais Jiisas ngekongunwumołpuł kin, pepe ei połpułkin, enim Gos nge wumb Pilipai konuełe wumb mołmun. Enim Krais Ji-isas kin dambiltik ende pukmulnjungwumb ei ni, tep er mołułmun wumbni, men ngii kongun ełmin wumbenim pei sił pipe ei ngopuł kindmbił.

2 Sinim nge Erinjpin Gos ni,Owundu Jiisas Krais ouni enim kinnoman emin wii enim ngang kin,enim noman emin ka seng mułngii.

Pol Noman Ka Piipi Gos Ngum3 Kunum kunum ełe, na enim kin

piip kin, Gos kin noman ka piip ngoł.4 Na enim kin kunum kunum Gos kinprei erip kunum ei, na ka piip ngond.5 Nimbił erang enim na Gos kongunenjingił mił, kumb se paki toł ni, pepaki tumun ku. 6Yi mił erang, na piipporu nind ei, yi mił pałim. Gos enimnoman tuk ełe kin, kongun ka wiienim kin pułngun mondpu erim. Goseim kongun ei, erpi pang kin, JiisasKrais kunum Owundu simba kunumei, poru nimba. 7 Pe na noman yi miłpiip kin, enim ngond ei, kapłi kun kaminj mołum. Nimbił erang na enimkin noman ka ngoł. Ei yi mił, enimpei Gos nge noman ka ei, na kin ngumei, enim pei na kin noman ka ounisinjing. Kunum tał pei, na kan ngiiełe mult kunum ei ni, kunum ei naGos ek ka ni tor kindip ełe nge, dingaangip endinj. Kunum ełe, enim nakin ouni erik kin, paki tok mulnjung.8Gos mendpił eim kanpi piinim ei, naek keimi mendpił nip, yi mił ngond.Na noman dinga kindip op kin, enimkenmbii ni piip mił piinand mon. Nanoman ka ngołum oł ei, enim kinngop ełe, Jiisas Krais na kin ngum.

9 Na enim kin Gos prei erip kin,kii sip ngop ei, yi mił, Na prei eripkin, enim nge noman ka wumb kinngołum oł ei, dinga tonu ok, nga enimnoman ka wii keimi ni, oł kun kaełmin oł ei piik kin, kun erngii ku.10 Ei mił, en enim kapłi oł kun kaełmin oł ei, mok tok kin, piik kunka mendpił erngii. Nga Krais ombakunum owundu ełe, enim Krais ningiłełe, oł kun ka wii molk kin, oł kis endienim kin mulerngii mon. 11Mułanginkin, Krais Jiisas eim enimkin oł kun kaei, enim andan topu erang kin, oł kunka oł ei, enim noman tuk ełe kin, ampiki top mułmba ei mułang kin, enimGos nge embe ambił tonu kindngii ei,am ei tonu pupu pimba.

Pol Kan Ngii Ełe Pim Ei, Gos Ek KaPaki Mił Tum

12 Engnan noł! Na noman piip miłei, enim piingii ei, oł embin tui na kintonu om ei, ek ka nge andłam ei, ondungunerim mon! Ei ek ka ei am pengłi;wumb piinjing ni, oł yi mił erim. 13Ołyi mił erim ei, Sisa ngii ełe tep ermołmun wumb, opu wu ombu ni, ngawumb eipi pei ya mołmun wumb ei,na Jiisas Krais nge kongun wu ełenge, kan ngii pir ei, wumb na piinjingku. 14 Wumb ombu, na kan ngii pinjei, piik kin, poru ninjing. Yi erang,enginjpin noł kombur pei, Owundukin pii gii ninmin ku. Nga en enimngenoman ełe dinga sik kin, mund mongei si kindik kin, am Gos nge ek ka ei,am nik dinga kindik endnjing.

15 Keimi, wumb kombur na embepunumnik kin, na kin nomankis piin-jing. Piik kin, na to mani kindmin nikenjing. Pe oł ełe nge, Krais eim ek ei nitor kindnjing. Nga wumb kombur naPol kin, noman ka piik ngok kin, Kraisnge ek ka ni tor kindik kin, paki tokełmin ku. 16Ngawu ombupiinmin, naya kan ngii mołup kin, dinga kindip,opu orung mił erip, Gos nge ek kadinga ni tor kindip mił ei piik kin, nanoman ngonmun. Ngok kin, ek ka eini tor kindiłmin. 17 Ba wumb komburen enim nge embe eł nge, piik niłmin.

PILIPAI 1:18 348 PILIPAI 2:2Nga Krais nge ek niłmin ei, nomankun pałim mił ei, ni tor kindnałminmon. Na kan pir ek embin tui ombutui mił, nik tuk kindik kin, oł yi miłełmin.

18 Pe nga ei epi nipe? Ei minj ołpei ełmin ei, oł keimi mendpił min,oł kend yi mił ełmin ku. Ei nge nikkin, Krais nge ek ka ei, nik wumbngołmun. Oł ełe nge na ka piind. Eiam ka minj piimbii.

Pe Na Konj Muls Kin, Krais Kin OuniMułmbii

19 Nimbił erang na piip poru ninjei, enim kunum kunum prei erik kin,na paki to ngołmun. Ngangin kin,Jiisas Krais nge Gui Ka ei nge, dingana ngołum. Pe na piind epi ei, tonuonum ei, na paki tang kin, na am kawiimułmbii. 20Pe yimił erang kin, epiei tonu omba ni, ka piip moł ek ei, ekka wii tonu omba ełe nge, kui er moł.Ei tonu wang kin, ei nge na ek nip torkindinj na singambił kulermbii mon!Ermbii oł ei yi mił, na nam eł oł ei,yi ku, erip mułmbii. Mułamb kin, pena konj mułmbii kunummin, kułmbiikunum ei, na nge ngenj ei, Krais ngeembe ełe tonu omba. 21Keimi, na ngenoman ełe yi mił pałim. Pe na nomanei konj ka pep nim kin, na Krais ngeembe ambił tonu kindmbii ei kapłi. Bape, nga na kuls kin, na epin konu ełenoman konj simbii ei, ka wii mendpił.22Nga na ya mei ełe konj muls kin, nakongun end kongun ei, epi keimi tonuomba. Ba na nipe andłam endi ekiisip ermbii ei, na piinand. 23-24Na namnoman tuk ełe tał pałim. Na kołuppup kin, Krais kin epin konu ełe ounimułmbii ei, am ka wii. Ba na enim kinya mei ełe muls kin, ei nga na enimpaki tumbii ei, ka wii ku. 25 Na piigii dinga nip kin, na piip poru ninjei, nga na enim kin ouni mułup kin,enim paki tamb kin, enim pii gii dinganik kin, ka wii piik mułngii. 26 Yi miłpałim ei piip kin, na nga op enim kinombii. Nga enim na kin ka piik kin,Krais nge embe ambił tonu kindngii.

Pilipai Wumb Enim Pol Kin Tep TokEnde Pu Molk Opu Erngii

27 Ba enim andłam endngii oł ei,am kun ka erik andik kin, Jiisas Kraisnge ek ka ełe mił, ekii sik wumb eipiandan tok, yi mił erngii. Nga na openim kenmbii min, nga na enim kinonermbii min, ei epi wii mił, ba naenimnge ek ei piimbii ełe ei, enimno-man ende sek kin dinga angk mułan-gin kin piimbii. Molk kin, nomanende sek kin, wumb paki tok, kongundinga erik yi erangin kin, Krais ngeek ka ełe, pii gii dinga nik mułngii.28 Na piimbii end ek ei, enim ngeopu orung wumb ek endi ningii ei,mund mong enenjing. Pe enim mundmong enenjing kin, pe wumb en enimpiingii ei, en enim dup konu kis ełengenj kumbii kis singii. Ba Gos enimandan yi mił tumba ei, Gos eim erangkin, enim sipi orung simba. 29Nimbiłerang Gos enim Krais nge kongun kaerngii nipi kin, enim noman ka ngum.Enim Krais kin pii gii ningii nge nipkin, eim dinga ełe mendpił ngunerimmon; ba enim Krais nge embe ełe,ngenj kumbii singii nipi kin, enim eimdinga ngum ku. 30 Na pii gii ełe nge,ok opu dinga erir ei, enim kenik. Penga na opu end mił ełe nge, ei enimpiinmin. Pe enim piinmin ei, na opuend mił oł ei, sinim ouni tep topun ermułmun.

2Sin Sinim Nge Noman Ełe To Mani

Kindpin Enginjpin Noł Noman Ngumun1 Pe enim Krais kin mołmun ei eim

kin, noman tuk ełe dinga siłmin min?Pe enim eim noman ka sik piik kin,enim noman emin ka mołmun min?Enim Gos Gui Ka nge noman konj ełe,ende mołmun min? Nga enim wumbeipi kin noman ngok, kaimb sik, yiełmin min mon? 2 Pe yi mił pim kin,pe enim na kin noman ka mendpiłpiik ngungii ei nge, tonu omba ołyi mił pałim. Enim noman ende sikkin, wumb eipi kin noman ka ngokei, oł endeim mendpił pimba. Peng

PILIPAI 2:3 349 PILIPAI 2:19kin, noman ende sek mułngii. 3 Enenim noman ełe, embewii ambił tonukindnerngii mon! En enim nomanełe, to mani kindik kin, nga wumbeipi nge embe, to tonu kindngii wumbei, ka wii ni piik erngii. 4 En enimnge noman ełe epi ei mendpił, teper mulerngii mon! Ba enim wumbeipi nge noman ełe, epi ei tep ka ermułngii ku.

Krais Eim Embe ToMani Kindang KinGos Eim Embe Ambił Tonu Kindim

5 Krais Jiisas nge noman endeimsirim mił ei nge, enim noman ende yimił mendpił singii.

6 Kumb ok, Jiisas Gos kin endemendpił multum. Ba Jiisas eim Gosnge noman dinga tep er mołum oł einge, dinga ambił gii ni piinerim mon.Eim Gos kin ekii sipi kin, mandringmułum. 7Mon! Eim nge oł dinga ei sikindpi kin, nga eim mei wu mił maniom. Opu kin, eim kongun wu wii mił,yi er mułum. 8Wumb kenjing ei, eimmei wu mił mendpił mułum. Eim ngenoman ełe embe ei, to mani kindim.Kindpi kin, Gos nge noman ełe ekiisipi erim. Oł yi nge pepi pang kin,eim kułum kunum ei, poru nim. Pepipang kin, keimi ond peri ełe kułum.9 Kułang ełe nge mendpił, Gos Jiisasnga konj sipi kin, eim to tonumendpiłkind mundum. Nga Gos eim embe kawii mendpił endi ngum ei, wumb ngeembe pei to mani kindim. 10 Kindrimembe ei, Jiisas pa nipi ngum. Ngangembe ei, tonu epin konu ełe wumb ni,ya mei ełe wumb ni, mei mandringełe wumb ni, wumb ni pei, Jiisas eimendeim ambił tonu kindngii. Kindikkin, nga mong gopsing pii polk kin,eim embe ełe ek ka nik kin, eim ngeembe ambił tonu kindngii. 11 Wumbpei gupu ełe ek yi mił ningii. “JiisasKrais ei Owundu,” pa ningii. Yi miłnengin kin, Erinjpin Gos nge embe eiam tonu ba.

Enim Tiłang Mił Tuk Wumb Pei KinMułngii

12 Kapłi, na nge wumb puł ei yimił, ok na enim ek ninj ekii sinjing

ei, pe yi mił ku erngii. Na enim kinmuls kunum ełe, enim epi erngii ek eininandmon! Ba pe, na konu turii mołkunumełe, enimna ek ekii sik kin, amoł yi nge erngii. Gos enim sipi orungsim ei nge, mundmong erik kin tunguerngii. Yi erik kin, kongun dingaerik mułangin kin, Gos enim nomankonj ka epi enim ngumbii nirim epiei, ngang singii. 13 Enim piinmin ei,Gos enim noman tuk ełe kongun erpimołum. Nga Gos eim noman ełe,enim noman tuk ełe kindim. Kindangkin, nga Gos eim noman pałim mił, yikongun erik mułngii. Yi erik mułan-gin kin, Gos enim kan ka kenmba.

14 Enim epi pei enmin oł ei nge ekmił enmin oł ei ni, kis piik, kii sikenmin oł ei ni, pei si kindik kin, ermułngii. 15-16 Yi mił erang, enim ołyi mił erik kin, enim kun ka mułngii.Nga pund mong endi, enim kin pin-ermba mon! Enim Gos kingam nołmendpił mułngii. Nga enim nomantuk ełe, orpułmił endi pinermbamon.Enim ek wumb noman konj ngołumek ei, ambił gii nik mułngii. Ei molkkin, wumb tiłap eipi pii gii ninenjingwumb ełe, enim tuk molk kin, dupmił tiłang erang kin, ya mei ełe wumboł kis ełmin wumb ei, kin mułngii.Mułangin kin, ngaKrais Owundu tonuomba kunum ei, na enim kin pei kapiimbii. Piip kin, na noman ełe yipiimbii ei, na kongun wii mił erip kin,nga nam nge dinga ei, wii mił kindipermbii mił mon!

17-18 Enim nge pii gii ei, Gos kin kuł-mał kałiłminmił yi pałim. Nga kułmałkałiłmin poru nimba epi ełe, noł wainbein tołmun. Yi peng kin, na miyemełe, noł wain mił bein tok, enim kuł-mał kałiłmin poru nimba erang beintok kin, tonu kindnjing pim kin, ei epiwii mił. Ei na ka piimbii. Keimi, naenim kin ka piip ngumbii. Nga enimyi mił ku, ka piingii. Enim na kin ounika piipin mułmun.

Timosii Nge Ek19 Ba na Jiisas Owundu pii gii ninj

kin, kapłi Jiisas eim noman ełe yi

PILIPAI 2:20 350 PILIPAI 3:7piim kin, kunum olt mon, na Timosiikindamb kin, enim kin omba. NgaTimosii orung opu, enim ek na kanpineng piimbii. Piip kin, na ka piimbii.20Na nge wu Timosii mił, nga wu endimulałim mon! Eim na kin nomanende sep ngołum. Ngopu kin, eimnge noman tuk ełe enim paki tumbiini dinga piiłim. 21Wumb eipi pei, enenim noman ełe epi ei, minj tep ka ermołułmun. Molk kin, Jiisas Krais ngekongun ei, tep ka enałmin mon. 22 Baenim wu Timosii ełim oł ei piinmin.Timosii eim oł kun ka ełim wu. Eimna Krais nge ek ka kongun erir konuełe, eim na paki tołum wu. Ei eim yierim ei, wu endeim kingam ei, eimarim paki tołum mił, Timosii na kinyi ełim. 23-24 Pe na kan ngii ełe torop piip kin, na Timosii kindamb kin,enim kin sikir omba. Pe na pii gii nindei, Jiisas Owundu eimandłamendi topsimba. Nga kunumaninga kopur na yiku, mołup kin, nga enim kin ombii.

Wu Epaproraisis Nge Ek25Na nam piip kin, wu Epaproraisis

kindamb kin, enim kin omba ei, sinimnge enginjpin. Na kongun endewu ei,sił opu ende ełmbił wu. Ok enim eimkindangin kin, na kin opu ei, enimngemen ek niłim wu ei, na paki tołum.26 Eim nge noman ełe, enim kin opukenmbii ni piipi kin, noman embintopu mołum. Eim ening pałim enimpiinmin ei nge, eim noman embin topiinim. 27 Keimi, ok eim ening pim.Peng kin, eim kułmbamandi erim. BaGos eimkin kaimb sim. BaGos eimkinmendpił, kaimb sinerim mon! Gos nakin kaimb sim ku. Gos eim oł embintui ei, na kin pei tonu omba ei, mon nipiipi kin, na paki tum. 28Yi mił ku, nanam noman ełe, na Epaproraisis eimkindamb wang kin, enim nga kan kakanik piingii. Ka piyangin kin, namnoman embin ei, aninga mani mił baku. 29 Gos Owundu kin ka piik ngokkin, wu Epaproraisis omba nge, kapiik sik kin, enim eim kin noman kapiingii. Wu yi nge, enim embe ambiłtonu kindngii. 30 Wu ei, Krais ngekongun er pupu kin, kułmba mandi

erim. Eim konj mułmbii ni piinerimmon! Eim kongun ei piipi kin, enimkapłi na paki tunenałangin kin, eimnipiipi kin, na kongun paki topu poruniłang.

3Krais Kin Pii Gii NinimWu EiWuKun

Ka Mendpił1 Angnan noł! Na ek ei yi mił połup

poru nimbii end. Enim Jiisas Owundukin noman ka piingii. Na pipe ei ngapolt ei nge, na noman embin topupoland mon. Nimbił erang na pipenga ei, połup enim ngond ei, na enimkin paki top ngond. 2 Wumb kungowu mił, oł kis kanim kanim ełminwumb mołmun ei, enim kanik kunerik mułngii! Nga wumb ei nge, loek ekii sik kin, ngenj kopsik ełminwumbei enimkanik kun erikmułngii!Wumb ei ngenj kopsik ełmin oł ei, an-dan tonum wumb ei, Gos nge wumb.3 Ba sin sinim noman tuk ełe Gos ngeGui Ka ełe mułang kin, sinim andantopu kin, sinim Gos nge wumb moł-mun. Yi mił Gos embe ambił tonukindpi kin, nga Krais Jiisas kin ouniembe ambił tonu kindmin. Sinimngenj kopispin oł ei, sinim nge pii giiei, paki tunanim mon. 4 Pe na ngenoman ełe yi pim kin, ngenj ełe oł ei,na Gos sipi orung simba nge andłamendi sałim ei, na kapłi paki tumba.Nga wumb kombur ngenj ełmin ołei, sin kapłi paki tumba ni, pii giininmin ku. Ba na nam noman ełe, ammendpił, yi mił to piimbii. 5 Piyambnimbił erang kunum angił orung ngatekliki o pang kin wumb kombur nangenj kopsik. Na Esrel nge wu. NaBenjamin nge tiłap wu moł. Eipruwumb ei na miyem ende. Na lo ek ei,na am keimi ekii sił wu. Ba oł ombuei nge, na Gos sipi orung sinermbamon. 6 Gos nge kongun ełe, na dingakindip kin, ekii sip enj. Na Gos ngewumb ei, oł embin tui ngop endinj.Nga yi ku, na wu endi na lo ek ekiisiłim min, nip kii simba ei, na mongendi pinermbamon. 7Ba epi pei sałim

PILIPAI 3:8 351 PILIPAI 4:1ni, na embe ambił tonu kindngii ei,epi wii mił ni piind. Nimbił erang,Krais mendpił mołum ni piind. 8 Jurawumb oł ei nge, na piip ninenj mon.Nimbił erang Krais Jiisas eim na ngeOwundu mołum ei na piind. Pe na nipiind ei, Krais kin pii gii nipin enminei, keimi ni piind. Na Krais nge ołei ekii sił. Sip kin, oł eipi eipi pei sikindip, epi pei ombu, epi moł wii mił,ni piind. Yi erip kin, na Krais eim,am ambił gii nimbii ni piind. 9 Pe naKrais kin dambiltip ende pup moł. Loek ełe, na wu kun ka eł wu nimba ei,na piinermbii mon! Nam oł yi nge eł,embe kun ka piimba ni piind. Piip kin,Krais kin pii gii nind ełe nge, Gos eimna pii gii nind ei, eim na wu kun kanimba. 10Na Krais am pii pol tumbii.Nga eim angpi konj tonu om. Kunumełe, na Krais eim nge dinga ei, na kenj.Na eim nge dinga ei, pii pol tumbiini piind. Na Krais eim kin ende pupkin, eim ngenj kumbii sinim ei, ounisimbii ni piind. Eim Gos kin ekii sipi,piipi kultum epi ei nge, na eim piipkin, yi ku ermbii ni ambiłip gii nipmoł. 11Na dinga kapłi erim kin, na ołyi mił erip kołup kin, nga tukpu ełe,nga op konj pup kin, Krais kin epinkonu ełe bii ni piind ku.

Pol Eim Sikir Pupu Kin, Epi KaWii OkSiłim

12 Na yi mił ni piinand. Nam Kraisnge ełimoł kun ka pei sip poru ninandmon! Ba oł ei nge, na kongun dingaerip ambił gii nip moł. Yi erang kin,Krais Jiisas eim yi mił erpi kin naambił gii nip mołum. 13 Engnan noł!Krais nge oł ei, sip poru nip moł ni,piinand mon. Ba na noman endeimmendpił pałim. Na oł ok nge kanimkanim pei enj ei, si kindip poru ninj.Si kindip kin nam kongun dinga eripekii se, epi ka wii tonu omba epi ei,simbii ni piip end. 14Na andłam dingasikrił ei nge, sikir pup kin, epi kawii eiyi mił, Krais Jiisas nge noman konj kawii ełe mendpił, simbii ni piind. Ngaepi wii endi mon. Gos Krais kin na wiitopu sipi kin, orung sim ei, na epinkonu ełe tonu bii ni, wii topu sim.

15 Pe sinim nge noman ełe, Gos kinnoman dinga Gos nge wumb mendpiłmił pim kin, pe na ek ninj mił ei,ekii singii. Ba enim noman endi eipipim kin, pe Gos eim enim noman ełe,kapłi andan topu kin, er kun ermbaku. 16 Ba sinim Krais nge oł kun kawii sinjpin oł ei, am ambił gii nipinmułmun.

17 Engnan noł! Enim pei na end miłoł ei, pei ekii sik, erik poru nei. Nikkin, wumb oł kun ka yi nge enminei, kanik kun erik kin, enim oł eiekii sik, yi er mułngii ku. 18 Na ok,enim kunum kunum kanip ek ninj ekei, nga enim kanip nind ku. Pe naningił ełe ke nind. Wumb pei Kraisnge ond peri ełe kułum ei, wumb opuorung mił enmin. 19 Wumb ei, enenim nge ngenj noman ełe, gos mił totonu kindmin ni, yi piinmin. Wumboł singambił pałim epi ei, en enimnoman ełe, ka ka piik enmin. Erikkin, nga mei ełe epi kis ombu, nomanto piik er andinmin; ba wumb ombunge, dup konu ełe, ngenj kumbii dingasingii. 20 Ba sinim, epin konu nge,wumb mendpił mołmun. Owundu,Jiisas Krais tonu epin si kindpi kin,mani mei ełe omba nge, enim kuier mołmun. Mułangin kin, opu eimsinim sipi, orung simba ei nge, sinimkui er mołmun. 21 Pe nga Krais opukin, sinim nge ngenj wii ei erang kinKrais nge ngenj konj ka wii, yi miłsimba. Seng kin, sinim Krais ngetiłang owundu ei mił, sipin mułmun.Nga eim nge dinga ełe erang kin, epipei ei, eim kin mandring mułanginkin, eim tep er mołum.

4En EnimNoman Ende Sek, Noman Ka

Piik, Noman Ka Singii1 Angnan noł! Krais nge oł yi mił

pałim ei piik kin, enim Jiisas Owundukin dinga angk mułngii! Na ek nindmił mułngii. Na enim kin nomanngoł. Ngop kin na enim kin kaimbsił, nga enim na kin noman ka piik

PILIPAI 4:2 352 PILIPAI 4:18ngangin kin, enim na nge noman kapuł mił, wumb ka mołmun.

2 Ełip Yuoriya kin Sindikii ełip ambtał ełip piyeł. Ełip Jiisas Owundu kinnoman ende singił. 3 Pe nim na ngekongun ende wu mendpił. Na nimkanip ek nind. Nim amb tał ei pakito! Amb tał na kin, Gos nge ek ka eł,tep topun kongun ka er endinjpin. PeKlemin ni, na nge kongun endewumbni, amb tał kin kongun ende enjing.En enim nge embe ei, noman konjsingii pipe ełe pałim.

4 Kunum kunum enim JiisasOwundu kin dambiltik ende puk einge, ka piik ngungii. Na ek nga nindei, enim Jiisas kin ka ka piingii!

5 Wumb pei enim kin piingii. Enimwumb eipi kin, oł emin ka ełmin.Nimbił erang Jiisas Owundu mandiorung omba enim. 6 Enim epi endikin, noman embin kulerngii mon! Baenim eipi epi endi simin ni piik erngiiei, enim Gos kin prei erik, kii sik,eim kin kunum kunum noman ka piikngok, yi erngii. 7 Gos nge nomanemin ka oł ei, sinim ngołum ei, meiwumb pei noman dinga ei to manikindnim. NgaGos ngenoman emin kaoł ei, sinim Krais kin dambiltpin endepupun mołmun nge, noman tuk ełeni, noman ei Gos tep ka er mułmba.

8 Engnan noł! Na ek endi nga nim-bii end. Oł pei ei oł keimi ni, pe ngaoł ei nge, noman ka wii er pałim ni,nga oł kun ka ni, nga oł kis endi penjmulałim oł ei ni, nga oł ka wii ni, ngaoł kun ka ei nge embe ka pałim. Nga ołombu pei, eim oł kumb ełe oł pałim eini, nga oł ombu peiwumb embe ambiłtonu kindinmin, oł ombunge pimkin,enim kunum kunum noman ełe piikermułngii. 9Oł ombu pei, na enimnipandan top ngunj ei, sik poru ninjing.Nga oł epi pei piik kanik, er poruninjing oł yi nge, enim kunum kunumyi erngii. Yi erangin kin, Gos nomanemin ka sinim ngołum ei, enim kinouni mułmba.

Pilipai Wumb Epi Ka Ei, Wii Ngun-jung Ei, Pol Eim Noman Ka Piipi Ngum

10 Na noman ka owundu piip kin,sinim nge Owundu ngond. Pe ngaenim na kin noman nga to konj keimiok, enim na piik; ba enim ongii ngeandłam endi sineririm. 11Na epi endisinałim nip kin, yi kii sinand mon!Na oł yi nge, ei piip poru ninj. Pe ołkanim kanim na kin tonu om kin, naoł ei nge, noman to piinermbii mon.Na noman ełe epi ombu ei, kapłi nipiił. 12 Na wu endi epi sinałim mił,yi na ka piip muls. Mołup kin, naepi pei ambił gii ni ka piip muls ku.Wumb kuni pei nołmun oł ei, na kapiip moł. Nga wumb kuni tołum ołei, na ka piip moł ku. Wumb epi peiseng mołmun oł ei, na piind ku. Ngawumb epi sinerang er mołmun oł ei,na piind ku. Na kunum kunum konuorung orung pei, na kapłi oł pei ei,kapłi ni ka piip moł. 13 Krais eim amdinga ngołum. Nga eim nge dinga ełe,na epi pei kapłi ermbii.

14 Ba enim oł ka erik kin, na kinpaki tok kin, na embin tui ko wupunei sinmin. 15 Pe enim Pilipai konu ełewu amb, en enim yi mił ni piinmin.Ok na Gos nge ek ka ni tor kindipendinj kunum ei, na na andip pup kin,Maseroniya konu ełe tor punj kunumei, Gos nge tiłap wumb endi, nga nakin o ende punenjpin mon. Nga epika ngok ełmin oł ei, endi enenjpinmon ku. Ba pe enim mendpił, oł yienmin. 16Keimi, na Tesalonaika konuełe muls kunum ei, enim yi ku nakunumendeimpaki tunjung. Nga ekiise, enim na paki tunjung ku. 17 Pe nanam ka wii epi endi enim kin simbiinip kin, kan sinenj mon. Na nomanełe ei, enim nge oł ka ei, Gos ngeepi ka wii enim ngumba. Ngang kin,enim epi kawii ei singii. Nimbił erangenim na paki tunjung. 18 Ba am epipei, na kin am kapłi er sałim ei, nasinj poru nim. Na ngii konu ei, epipei piki to mołum. Enim nge ka epiwii ngok kindnjing ei, Epaproraisisngangin kin, tuwumei, na sinj. Epi kawii ngunjung ei, Gos kułmał kałiłminmuru ka tołum mił, yi pałim. Epiei, enim Gos ngunjung ei, Gos eim

PILIPAI 4:19 353 PILIPAI 4:23epi yi nge siłim. Pe Gos eim nomanełe ka piiłim. 19 Na nge Gos ei, eimepi kanim kanim ka wii Krais Jiisaskin sałim. Pe nga enim epi endisinarpi nim kin, Gos eim kapłi enimkin ngumba. 20 Gos ei Gos, sinim ngeErinjpinGos. Yi pengpiipin kin, sinimGos eim embe kunum kunum ambiłtonu kindmin, ei keimi!

Ek Aninga Kopur Nga21 Krais Jiisas nge wumb ei kin, na

ek ka nip ‘Mułeiyo’ nind! Angnan noł!Na kinmołmun ei, enim kin ek ka nik,‘Mułei,’ a nik ngonmun. 22Gos nge wuamb ni, wumb pei enim kin noman kapiik ngok, “Enim mułeiyo!’ ninmin.Wumb kombur king owundu Sisa ngiiełe kongun ełmin wumb ei, en enimdinga puk kin, ‘Enim mułeiyo!’ nik yienmin.

23 Jiisas Krais Owundu nge nomanka ei, enim kin mołpu kin, enim no-man tuk gui ełe, paki tang kin, ounimułngii.

KOLOSII 1:1 354 KOLOSII 1:17

Pol Mon Kolosii WumbPołpu KindimPol Mon Połpu Kolosii Wumb Ngum

1 Na Pol Gos eim nge noman ełe,na to tonu kind mundang kin, KraisJiisas nge ek se andiłim wu, Timosiisinim enginjpin. 2Mon ei połpuł kin,Gos nge wumb Kolosii konu owunduełe mułmun ei ngonmbuł. Sinim en-ginjpin en enim Krais kin pii gii nikmołmun. Pe Gos sinim Erinjpin eimenim noman ka ngopu kin, nga no-man emin ngołum.

Prei Ełmbił Kunum Ei Ek Ka Nipił GosNgołmbuł

3 Sił prei enmbił kunum ei, ekka nipił, enim kin Erinjpin Gos ngesinim Owundu Jiisas Krais ngonmbuł.4 Nimbił erang sin piinjpin ei, enimKrais Jiisas kin pii gii nik kin, ngaenim Gos wumb tiłap ełe pei nomanngonmun. 5 Kunum ełe, ek keimi Gosek ka kumna opu, enim kin orum.Wang kin, enim piik ei, epi ka enimsimin ni piik mulk, epi ei ngurum.Kapłi enim pii gii kin, noman ngon-mun oł, enim simin ni piik mulnjungepi ei, tonu pel ełe pałim ei, enimsingii nge tonu epin konu ełe sałim.6 Gos ek ka ei, epi ka nipi, tu wangnge pupu kin, mei ełe wumb konu ełeorung orung pei punum. Pamb kin,yi mił, enim kin kunum kumna ek kapiinjing ei, Gos enim kin noman kangum ei, enim ok piinjing ei, keimipim. 7 Enim ek ka ei, Epapras kin,piik kan sinjing ei, sin noman ka eimkin ngamin kin, sin kongun ende wu,eim sin kin kongun ermin mił, Kraiskin kongun dinga ka erpi kin, kunumkunum ngonum. 8 Epapras eim siłkin ek yi nipi ngum. Ngum ei, enimnoman kulnjung ei, Gos Gui Ka enimngum.

9 Puł ełe nge, sił kunum kunumenim kin prei enjpił ei, enimmułmunpa ninjing kunum ei, sił Gos kin kii

sinjpił ei, eim noman ełe erngii ołei, paki tang piingii. Nga Gos GuiKa enim kin epi kanim kanim ngum.10 Nga enim pek kin, mulk pungii ei,Owundu eim noman pimba mił eran-gin kin, Gos eim kunum kunum kapiimba. Enim kongun kanim kanimka wii erangin kin, mong oł kun kawii tumba. Nga enim kapłi oł kun kaei, Gos kin piyangin kin, enim nomanełe piki top mułmba. 11 Enim kapłi ei,Gos nge noman dinga ka wii kapłi erdinga kindmba ei, kapłi paki tang kin,enim epi kanim kanim tonu omba ei,enim dinga puk kin, kui erik mułngii.12 Nga enim ka piik, ek ka nik kin,Erinjpin Gos ngungii ei, eim enim totonu kindim ei, kapłi enim eim episingii pa nim, epi ei singii. Enim kapłisingii ei, Gos eim kin pii gii ninjingwu amb ei, sinim tiłang enim konuełe mołmun. 13 Gos eim sinim emiiowundu pim konu ełe oł kis erpinmulnjpun ei, eim sipi orung tu wum.Nga eim sinim eim kingam Jiisas Goseim noman ngołum kangi ei, tep ermołułum konu ełe tuk kindim. 14 Goskingam eim sinim se orung sim. Ngasinim oł kis si kindpi, kil ngang kin,sinim kun ka wii mołmun.

Krais Eim Nge Oł Nin Eim NgeKongun

15 Sinim Gos eim kinanmin; baJiisas kaninmin ei, eim Gos miłku mołum. Krais eim Gos kingamkumna ei, kumb ok mendpił multum.Mułang kin, eim epi kanim kanimendi sineririm. 16 Gos eim epi kanimkanim pei eririm ei, Jiisas kin ounimolkuł eririm. Nga tonu epin konuełe, nin mani mei ełe epi pei eririmei, epi kanim kanim kanmin epinin, kinanmin epi nin, ei pei eririm.Gui mił noman dinga pałim sinimkinaminwumbni, nga owunduwumbni, nga tep enmin noman dinga pałimwumb ni, nga konu orung orungmei ni epi pei Gos eim neng kin,Krais eririm ei, eim nge epi eririm.17 Epi kanim kanim endi er sineririmkunum ei, Jiisas eim ok multum. Epikanim kanim Krais eim dambiltpi se

KOLOSII 1:18 355 KOLOSII 2:2ende kindnim ei, eim dinga ełe, epikanim kanim ombu erang kin, tonuonjung. 18 Jiisas eim Gos nge pii giiwumb tep er mułang kin, kongun kunenmin. Gos nge pii gii wumb ei, eimnge wumb tiłap ei, men tołmun ngiimił mołmun. Gos nge pii gii wumbnoman konj ei, eim pułe mołum.Wumb Jiisas kumna kui tok pendnjingkonu ełe si kindpi kin, nga angpi tonuopu, konj mułum. Ei nge eim mołpukumb ełe kindpi kin, wu num mołpukin, epi kanimkanimombungopu tepełim. 19 Ei nge, Gos eim noman ełe,epi kanim kanim pei kun mendpił,Jiisas kin erim. Ei yi mił ku, Gos eimoł ei nge, Jiisas kin kindang, piki tomołum. 20 Jiisas ełe nge, Gos eim meiwumb orung orung pei ni, tonu epinepi kanim kanim pei ni, eim kin sipi,orung simbii ni piim. Ei nimbił erang,eim ond peri ełe to kundnjung. Jiisasond peri kułum ei, Gos eim nomanemin peng ełe, ya mani mei ełe wumbni, nga tonu epin ełe wumb ni peikanim kanim eim kin sipi orung eimkin simba erim.

21Ok kunumendi, enimGosmołumkonu ełe, enim eim kin turii enj mul-njung. Mułangin kin, enim nomantukrung ełe, eim kin opu orung erikmulnjung. Nimbił erang enim nomankis to piik, er mulnjung. 22Ba pe Jiisaseim ngenj ei ond peri ełe kułum ei,Gos eim enim kin erpi sipi kin, eimkin orung seng kin, eim kand nołumwumb mulnjung. Yi er pendpi kin,ek kend ende enim kin pinerang ełe,eim mołum konu ełe, enim kun tuksimba. 23 Enim kapłi pii gii ambił giinik, dinga erik mułngii! Mon pengkin, enim pii gii ninjing ełe, kapłi nganoman epi to piinerngii mon! Ngaenim kumna kin ek ka piik, pii gii nin-jing, pii gii ei, kapłi wakin tunerngiimon! Ek ka ei nge, na Pol kongun wumołup kin, ek ka ei, wumb mei orungorung konu pei ni tor pum.

Gos Eim Pol Kindang Pupu KolosiiWumb Tiłap Paki Tum

24 Pe na Pol, na ka piip kin, ngenjkumbii ei, enim kin sip kin ngond ei,na kapłi Krais eim, sinim peng embiłmiłmołum. Sinimpii giiwumbei, eimngenj simb angił pei kułpun ngopunmołmun. Krais eim ngenj kumbiisim ei, poru ninerim ełe, na paki toperip kin, poru nimbii nip end ei, eimnge pii gii wumb ełe, na oł yi miłend. 25 Gos eim na kin kongun ngumei, enim nge paki tumbii kongun ei,Gos ek ka mong keimi ei pei ni torkindił. 26 Ek ka ei, kumb ok wumbmulk kunum ei, koi er pirim. Ba akipeim nge wumb tiłap ningił ełe peniełe opu, poru ninim. 27 Gos ek pii giininenjing wu amb enim andan topungang kin enim kapłi piingii. Piik kin,ek koi er pim ek ei, ka wii mendpiłpim konu ełe ba ni, tiłang owundumendpił ni, eim nge wumb tiłap pakitang kin, piingii ei, eim embe tonu ba.Pang kin, ek koi er pim ek ei yi mił;Krais enim kin tep to tuk mołum ei,enim kapłi eim kin kui er mułanginkin, kapłi enim embe ambił tonu sipingumba. Nga Gos nge tiłang epi kawii pei ei, enim Krais kin yi ku singii.28Kapłi sin Krais nge ek ka ni tor kind-pin andan topun kin, enim wumb peingonmun ei, sin noman dinga kanimkanim nipin kin, andan to ngonmun.Ngopun yi erpin kin, Gos eim mołumkonu ełe, wumb endeim endeim tuwunmun. Tu wangin kin, Krais kindambiltpi se ende molk kin, dingakindngii. 29 Yi mił, na kongun dingawii end ei, Krais eim noman dingakis na ngonum ei, tuk na kin kongunenim.

2Enim Kapłi Pii Gii Dinga Nik, Ek Kend

Buł Ngok, Jiisas Kin Ekii Singii1 Pe na enim kanip ek nimbii nind

ei, na kongun dinga erip kin, enimkin ngunj. Nga Leiyorisiya konu ełemołmun wumb kin, nga wumb epipei na kin kanik, piik enenjing wumbombu, yi ku nip ngond. 2 Na yi er-amb kin, en enim noman tuk kapłidinga peng mułngii. Nga en enim

KOLOSII 2:3 356 KOLOSII 2:17wumb endi ongii ei, noman ngok yierngii. Na yi piind ei, enim noman kapeng ełe, kapłi enim pii gii er dingakindmba. Na noman yi pałim ei, enimkapłi Gos ek koi er pałim ek ei, pułepiingii ei, Krais eim, ek ei koi er pałimek ei nge, pułe eim. 3 Ku kon ełe pikitopu mołum ei, yi mił ku. Gos ngenoman kanim kanim ka wii pałim ni,eim noman ełe ek keimi kun ka pałimni, noman koi er pałim ei, Krais eimkin piki to mołum.

4 Na enim kanip nind ei, wu endienim ek ka ka nipi kin, noman to aktumbii ni ermba ei, kapłi enermba. Yipeng kin, na ek ei nind. 5Na enim kintep to mulał; ba na noman tuk enimkin moł. Nanim enim kin ka piip kin,enim kanip moł ei, enim kongun kunerik, noman ende sek molk kin, ngaKrais kin, pii gii nik dinga kindinmin.

SinimKapłi Krais Kin Tep ToMołpun,Noman Konj Simin.

6 Enim Krais Jiisas Owundu pii giinik kin, enim noman tuk ełe sinjing.Yi mił ku, nga enim eim kin dambiltikse ende puk mułngii. 7 Enim Kraiskin dambiltik se ende puk kin, dingapuk angik mułngii! Mułngii ei yi mił,ond dumbuł połpu, mer mani meiełe pupu kin, dinga angiłim. Enimkapłi ek ka ei, sin enim kin andanto nipin kin, ngunjpun ei mił, enimpii gii dinga nge sik mułngii! Ngakunumkunumenimek kanik kin, Gosngungii.

8 Enim kanik kun erik mułngii!Mon peng kin, wu endi ek kend topuek nipi kin, mei wumb ek nipi enimngumba. Eim ek keimi nipi enimngunermba mon! Wu yi nge, ei ekok kupenjing niłmin oł ei, yi nik kin,nga pii gii ninanmin wumb en enimnoman ełe piik ełmin oł ei, ek yi miłningii ku. En enim nga Krais kin ek kanik tor kindnałmin. 9 Enim piinmin;epi kanim kanim oł kun ka ni, nomankonj ei, Gos eim nge oł kun ka wii ei,Krais eim ngenj ełe mołpu kin, pikitonum. 10 Eim mołpu kin, Gos eim wunum kumb ełe kindpi kin, lo ek kanimkanim pei kin, noman dinga kanim

kanim pei, nga eim endeim mendpił.Nga enim Gos kindpin kin, wu Kraiskin dambiltik se ende pu molk kin,eim nge noman konj kunum kunumepi keimi epi ei sinjing.

11 Enim Krais kin dambiltik se endepuk kin, nga enim oł keimi erik kin,ngenj kopisiłmin ei Gos wumb moł-mun nik kin, oł yi ełmin. Krais oł erimełe, sinim ok enjpin oł kis ngenj ełe,epi dinga si kindpin kin, poru ninjpin.Krais nge oł ei, oł keimi. 12Noł pinjingkunum ełe, Krais kin dambiltik ok,se ende puk mulnjung. Nga enimnoł mandring punjung ei, enim eimkin kui mił tunjung. Nga enim tonuonjung ei, enim Gos nge noman dingaenim Krais kin pii gii ningii. Nik kin,ei eim Jiisas tukpu ełe, er konj kindim.Nga noł pinjing ełe, Gos eim enimJiisas kin, er se konj ende kindim.13 Enim ok kunum endi, kułii wumbmił mulnjung. Nimbił erang enim ołkis kanim kanim enjing. Erangin kin,enim Jura wumb mon; ba wumb tiłapeipi molk kin, lo endi pinałim. Ba Gospe enim erpi sipi kin, Jiisas kin endekindpi kin, nga si konj sim. Gos eimsinim oł kis kil ngopu, si kindim. 14 Loek kanim kanim mon ełe mułum ei,sinim to mani kindmba erim ei, Goseim si kindim. Ek ei yi nirim, “Sinimwumb kis mulnjpun; ba Gos lo ek ei,to pułpeł topu kin, Jiisas sipi ond periełe nil topu, poru nim.” 15 Mei wunum dinga kin, nga emii peng dingamulnjung dinga ei, Gos Krais kin eimsipi, si kindim. Eim dinga wu num ei,mei wumb pei andan topu kin, ondperi ełe, Gos wu ombu topu, kambiipimani kindim. Kindpi kin, ei wumb peiningił ełe, wu ombu en enim, epi wiimił mołmun.

16 Yi mił, wu endi nga ek wiinipi kin, enim kin lo ek ekii sikkin, kuni nin noł nungii ełe; ngakunum owundu tonu omba kunum;nga oi konj tonu omba kunumkuni biinungii; nga kor kunum piik erngii ekei, piinerngiimon. 17Lo ek ombumin,men mendpił ekii se omba epi andantonum; baKrais eimOwundumendpił

KOLOSII 2:18 357 KOLOSII 3:8mołum. 18 Enim wumb eipi kin koserngii. Nga oł endi kun punermbaei, nemin er kun erngii pa ninerngiimon. Nimbił erang si sinim or kumbmił epi kenjpin ełe, ermin nik enmin.Nga enim sin si mani kindamin kin,enjel kin men tok kin, er ngumunnik erngii. En enim oł ei nge piikkin, enim bong ninanmin ni piik kin,enimkin andan tonmun. Nga en enimoł yi enmin; wumb ei en enim bongninmin. Nimbił erang en enimnomantuk ełe, oł kis ermin ni piik enminoł ei nge, mei wumb noman piiłminoł ei nge piinmin. 19 Wumb yi nge,Krais wumb tiłap mon. Krais ei sinimpeng embił mił mołum ei, sinim piigii wumb ei eim ngenj simb angił peikułpun ngopun kin, mołmun. Sinimdambiltpin se ende pu mołmun ei,eim ngenj simb angił pei dambiltpinngenj ende pupun mołmun. Sinimngenj dinga sinim ei, Gos eim dingaełe opu, ba ni piinim mił punum.

Sinim Krais Kin Ende Koł Poru Nin-jpin

20 Enim Krais kin tep to kolk poruninjing. Nga mei wumb noman ełeepi kis dinga peiwakin to si kindnjing.Nimbił erang enim wumb lo ei ekiisinmin. 21 Lo ek ombu yi ninim, “Nimangił epi ełe embilnjii mon!” Ngaepi ei, “Nim gupu ełe tuk kindnenjiimon?” Nga epi ei, “Nim angił tuł epiełe ngunenjii mon!” 22 Epi ombu sikkongun erik kin, yi erangin kin, poruninim. Sinim wu lo ek nimin ek ei,sinim piipin kin, ekii simin. 23 Enenim lo ek ei, epi ka ni piik kin, sinsinim men topun ek nipin kin, ekiisipin, tep ermin ni enmin. Nga ei,en enim ngenj ełe, dinga kindpin kin,oł ei ermin, ni piik enmin. Nga sinsinim bong ninarpin ełe, oł yi erminnik enmin. Ba en enim oł ei enminei, paki tunanim mon! Nimbił erangenim epi ok ełmin epi ei, piram enimkin tuk pałim. Nga en enim ngenj ełe,oł kis enmin oł ei nge, mani kindpinkin, si kindnanmin mon.

3Gos Sinim Krais Kin Ouni Er Konj Sim

1 Pe nga enim Krais kin ouni ersi kindang kin, angik nga konj on-jung. Ok kin, kapłi enim nomantuk ełe, tonu epin epi ka wii ei, piiker mułngii. Nimbił erang tonu epinkonu ełe, Krais eim Gos angił ełetundung mandi ełe, eim king mołum.2Kunum kunum enim tonu epin konuepi ełe, noman to piingii! Enim yamani mei ełe epi kapłi noman to pi-inerngii mon! 3Nimbił erang enim oknge oł kis ełmin oł ełe nge poru nengkin, kulnjung. Nga enim noman konjei, pe Krais kin koi er pałim ei, Goskin mandi pałim. 4 Krais eim sinimnoman konj kunum kunum mołmunei, pułwu mołum. Ekii se, eim konupeni ełe orung omba kunum ei, enimyi ku, eim kin ouni peni ełe, eim ngetiłang dinga owundu enim konu ełeongii.

Sinim Noman Ok Nge Si KindpinWumb Konj Tonu O Mołmun

5 Yi mił, enim ya mani mei ełe ołkis oł ei, poru neng kin, to kundngii.To konduk kin, ei enim kin mołumei, amb eipi kin ngundmun ni nomanpałim ei nin, nga wumb en enim ołkis ermin ni piik noman ełe yi pengpiinmin ei nin, nga oł kis ełe erambnip noman yi pałim ei nin, nga kaniknuwa sinmin ei nin, nga wumb enenim noman ełe kan simin ni piik bunbun sinmin, oł yi nge, ei gos kend kinmen tok er ngonmun. 6 Wumb oł yiełmin wumb ei kin, Gos kapłi kumepkis to ngopu, orung kindmba. Nimbiłerang wumb ei, Gos ek ekii sinenjing.7 Okrii en enim, oł kis ombu nge erik,molk endik oł kis ei nge, enim teperpi, se endrim. Se endang kin mulk,nga enim oł ei pei enjing.

8 Pe enim oł kis ei yi enjing ei, sikindngii ku. Ei yi mił, noman kistonu onum; nga jikii pang piinim; ngawumb endi kin noman kis piik ngon-mun; nga ek ninmin ei, wumb epi piikkis piik noman kis pałim; nga ek kispenj mułum ei, ninmin yi enerngii

KOLOSII 3:9 358 KOLOSII 3:21

mon! 9 Enim enjing kin, ek kendtunerngii. Enim ok, oknge enjing ołkis ei, mer noman tuk ełe pałim ei, sitor kind, si kindnjing. 10 Pe enim wukonjmił, tonu ok porunik kin, si kind-njing ei, Gos enim kin noman konj tukełe wumb konj mił, ei erpi mundum.Nga kunum kunum Gos eim nomanka ngopu kin, Gos eim mił er kindangmołmun. Nga Gos Pułwu eim erangkin, wu ei tonu opu, wu konj mołpu,yi erang kin, Gos eimmołummił, ei piigii nik kin, pii poł tungii. 11 Oł yi miłenjing ei, enim ninanmin mon! EnimJura wumb mon; ba pe Jura wumbkin ende mołmun. Nga ngenj kopsikełmin ei, Gos nge wumb ei kin, ei ngeninanmin ei pinałim. Nga wu endingenj kopisnarik ełmin wumb ei ngeninamin ku. Nga wumb kombur amei tonu ond pin ełe mołmun wumbni, wumb eipi ei wumb ombu en enimkung simbii mił kapłi molk andiłminwumb ni, nga kongun wii er ngokkin ku sinałmin wumb ei nge, wumbwii mił molk kin, en enim noman ełeermin ni piiłmin oł ei ełmin. Nga wutał ende mołmbuł. Krais oł kanimkanim pei erang kin, opu ende miłpałiłim. Nga Krais eim tuk wumb eipieipi kin, pei mołpu si kindnim.

Sinim Wumb Noman Ngonmun Oł EiSimin

12 Pe nga Gos enim to tonu kindimmołmun. Nga enim eim nge wu ambmułangin kin, nga eim enim. kin no-man kułpu ngonum. Yi mił, nga enimoł yi nge, ei sik kin, nga enimyi erngii.Enim wumb pei kaimb sik kin, wumbpei kin oł ka erngii. En enim nomanełe kapłi ambił mani kindik kin wumbkin oł dinga pałim mił, erangin mon!Nga enim kin oł ende erik ninjingkin, kan wiik tangin erngii. 13 Penga wu endi enim mołmun konu ełemołpu kin, eim oł kun pinerim ołendi erang enim kin mong endi tonuomba. Enim angnan noł kapłi kin wiitangin kin, eim oł erim ei si kindmba.Gos Owundu enim oł ei si kindpi porunim. Yi mił ku, enim wumb eipi oł

kis enjing kin, oł ei si kind yi erngii!Nimbił erang sinim nge Owundu eimsinim oł kis enjpin ei, si kindim. Sikindpi kin, ei mił ku sinim yi ermin!14 Pe nga wumb noman koltmun ołei erpi, tondrung pupu kin, oł kanimkanim pei ngonum. Nga oł ei, epikanim kanim ombu, ambił sipi kin, seende kindmin. Pe enimwumb nomankultmun oł ei nge singii. 15 Kraiseim enim noman emin pii ngołum.Nga noman emin pii ei nge, enim no-man ełe tep er mołpu kin enim dingangumba. Gos eim enim to tonu kindmundum ei, ngenj ende mułmun ei,noman emin ngungii oł ei singii. Ngaenim kunum kunum kapłi ek ka nikkin, Gos kin kunum kunum ngungii.16Krais ek keimi kapłi, enim kin keiminoman ełe tuk mułmba. Enim kapłi,wumb endeim endeim kin andan tokkin, er kun erik ngungii! Enim kapłi,noman ełe ek ka nik kin, Gos kin ngokkapłi Sam golang nik, men tok golangnik Gui Ka er dinga kindmba golang einik, yi erik kin, Gos kin noman ka piikngungii. 17 Nga epi kanim kanim peiek tangk kin, kongun erik erngii ei,enim kapłi Jiisas embe Owundu dingaełe erngii. Nga eim embe ełe, kapłienim ek ka nik Erinjpin Gos ngungii.

Wu Amb Tał Kangi Ambił Kin Oł Ei18 Enim amb, wenjing ek nimba ei,

enim piik ekii singii! Sik kin, oł yierngii ei, Gos kin pii gii ninjing wumboł pałim mił erngii.

19 Enim wu, kapłi en enim embn-jing noman ngungii! Nga enim kapłiyi erik embnjing noł kin, ek dinganik kin, noman embin pimba oł ei,enerngii mon!

20 Enim kangił kapłi, ernjing men-jing ek kanim kanim pei ningii ek ei,ekii singii. Gos Owundu oł yi enminei, noman ngonum.

21 Enim ernjing menjing kapłi,enim kingenjing noł ek dinga kunumkunum ei ngunerngii mon! Yierangin kin, enim kingenjing noł ołkis ei si kindik kin, oł kun ka minj nik

KOLOSII 3:22 359 KOLOSII 4:11enerngii mon; ba kangił noman kispimba.

Kongun Wu Kin Wu Owundu Moł-mun Ek

22 Enim kongun wii ełmin wumbenim kapłi, wu num enim kin tep ermułmun kunum ei mendpił, kongunenerngii mon; ba enim tep enerngiikunum ei, enim kunum kunumkongun erngii ku. Nga enim kapłi,Gos Owundu kin mund mong kulkkin, eim embe ambił tonu kindikkin, nga enim noman kongun erngiiełe, kun peng mułngii! 23 Nga enimepi pei erngii ei, enim dinga kindikerngii. Erik kin, yi mił, enim kongunerik kin, ya mani mei ełe wumb kinmendpił mon; ba enim kongun erikkin, Gos Owundu kin ngonmun ku.24 Enim piinmin, ekii se Gos Owunduenim kongun ka yi enjing ełe, kumepto ngopu kin, orung kindmba. Eimepi ei nge singii nipi kin, to tonukindpi sim sałim ei, eim nge wumbsingii. Nimbił erang enim kapłi KraisOwundukin kongun er ngokmołmun.25 Nga wumb endi oł kun pinermbamił ermba ei, eim oł yi mił erim ei,eim kumep simba. Sinim kapłi Goskin ek ka ka nipin kin, yi erii ninerminmon.

41 Enim wu num kongun wu tep

enmin ei, enim kapłi en enim kongunwumb kin, oł ka kun pałim mił erngii.Enim piinmin, enim nge Owundutonu epin konu ełe wu nummołum.

Prei Dinga Erik, Nga Andłam KunAndik Erngii

2 Enim prei dinga kindik ełmin ołei, ambilk gii nik mułngii! Enim preierngii ełe nge, enim kapłi noman kato piik kin, Gos kin ek ka nik ngungii.3Enim kapłi prei erik kin, Gos ngungiikunum ełe, sin kin prei erik ngungiiku. Gos eim kapłi sin paki topu kin,eim nge ek ka nipin kin, wumb ngu-mun konu endi andan tang nipin kin,ngumun ei, Krais ek koi er pałim ek ei,nipin ngumun. Pułe ełe nge, na kan

ngii pał. 4Enim kapłi prei erangin kin,na kapłi ek ei koi er pałim ek ei, niperip kin, kun eramb kin, piingii ei mił,na kapłi ermbii.

5 Enim kapłi, oł kanim kanimtorung ngenj wumb mułngii konuełe oł kun ka pimba mił, erik end-ngii. Enim kongun erngii eni endi wiipunerangłi eni endi simba kunum ei,kongun erik minj mułngii! 6 Enim ekningii ek ei, singin erang kin, wumbpiimin ku ni piinmin ek ei, wumb peinoman ngungii. Nga nim kapłi kii sikerngii mił, kun ka erkin kin, Gos ek kani orung kindkin, wumb pei ngunjii.

Pol Eim Tikikas Onisimas Kin Tep ToKindim

7 Wu Tikikas kapłi, enim kanpinimba ei, na kongun pei enj miłnimba. Tikikas ei, sinim enginjpinkeimi, nga eim Gos Owundu kongunwu ka kunum kunum ełim wu ei, eimsinim kongun endewu. 8Na eim enimkin kindinj ei puł ełe, enim sin nimbiłoł er mułmun ei, enim piik kun ermułngii! Yi erik kin, enim sin nomandinga ngopu kin, paki tumba ni piiker mułngii. 9 Na Onisimas Tikikaskin tep to kindind ei, Onisimas sinimenginjpin keimi. Nga eim enim ngekongun endewu; wu tał kapłi sin ya ołkanim kanim enjpin oł ei, enim kankiłni ngunguł.

Pol Eim Ek Ka Nipi Kolosii WumbNgum

10 Arisakas eim na kin kan ngii tepto pałmbił wu ei, eim ek ka nipi enimngonum. 11Nga wu Mak kin Banapastał, eł ełip, angim angim; nga eł ełiperinjngił tał angim angim ku ei, eimek ka nipi, enim ngonum. Nga eimenim kin opu, enim kin ‘Kapłi Oi!’ anik, sik tuk singii ei, nanim ek enimkin ok, nip kindinj. Nga Jiisas eimembe ende Jasis niłmin ei yi ku, ekka nipi enim ngonum. Wu tekliki keimendpił, Jurawumb tiłap ełemołmunwumb ei, pii gii ninjing wumb ei, nakin paki tok kin, Gos kongun wumbtep ermołum konu ełe, Gos wumb teper mołum kongun ambił tonu sik kin,

KOLOSII 4:12 360 KOLOSII 4:18en enim kongun yi enjing. Erik kin,nanim noman dinga ngopu kin, pakiowundu mendpił tonum ei, kapłi namułmbii.

12 Epapras eim ek ka nipi enimngonumei, eimenimngewumbende,nga eim Krais Jiisas nge kongun wu.Kunum kunum eim prei dinga kinderpi, Gos ngang kin, kapłi enim pakitumba. Eim Gos kin prei er ngang kin,Gos kapłi noman pałim ei piik kin, Gosek ekii sik, keimi ni piik er mułngii.13 Na eim piip kanip, si kindip kin,na yi nip tor kindind. Eim kongundinga erpi kin, enim paki topu kin,nga Leiyorisiya kin, Erapolis wumbkin, pei paki topu ngonum. 14 Luksinim nge ond mong ngołum wu ka,eim kin wu Diimas wu tał, ek ka nikił,enim ngonmbuł.

15 Enim kapłi, na ek ka nip kindindei, enim nik kin, na Gos kin pii giininjing ei, engnan noł Leiyorisiyakonu owundu ełe mołmun ei ngungii.Nga nimba kin pii gii ninjing wumbpei, amb eim ngii ełe kułou tok mentok kin, kunum kunum erik enjing.16 Pe nga mon ek ei, enim gerik poruninjing kin, nga pipe ei, Leiyorisiyamen to ngołmun ei, Gos tiłap ełemołmun wumb ei ngungii. Nganginkin, wumb ei gerngii ku. Nga kunumełe, Leiyorisiya wumb enim mon piikkin ngungii ei, enim gerik piingii.17 Pe enim Akipas kanik kin, yi miłningii, “Owundu nimngurumkongunei, dinga ambił gii ni mułngii!”

18 Ok mon pułum ei, na kongunpaki tołum wu pułum; ba akip na Pol,na nam pipe ei połup kin, enim ‘Kamułeiyo!’ ek ei nip enim ngond. Enimpiyei! Nga enim na kin noman topiingii ei, na kan ngii ełe pepmoł. Gosnge noman kaimb sim ei, enim kinpengłi.

1 TESILONAIKA 1:1 361 1 TESILONAIKA 2:4

Pol Mon TesilonaikaWumb Kumna PołpuKindim

Pol Gos Ek Kumna Połpu TesilonaikaGos Kin Pii Gii Ninjing Wumb MulnjungKonu Kindim

1 Sailas Timosii ni, na Pol sin pipiei połpun, enim Tesilonaika konu ełe,Gos tiłap ełe tuk mulnjung wumbngomun. Sinim Erinjpin Gos OwunduJiisas Krais kin tep to mołmun. Gosenim noman ka ngang kin, enim no-man emin ka seng mułngii.

2Kunum kunum sin Gos kin nomanka piinmin, pa yi nipin kin, enimngołmun. Sinmołpun kin, enimembesipin kin, Gos kin prei erpin, ngopun,yi ełmin. 3Sin Erinjpin Gos kin kunumkunum prei erpin kin, enim pii giiei dinga peng kin, kongun enjing ei,opu dinga pim kin, nipin yi ełmin. Peen enim kongun dinga erik kin, no-man ka peng kin, Owundu Jiisas Kraisorung omba kenmin nik kin, kui erikmołmun. 4 Enginjpin noł! Gos enimkin ka piipi noman ka ngang kin, sinpii poru ninjpin. Gos enim tuk sengkin, enim eim nge mendpił mołmun.5 Sin Gos ek ka ei tu wunjpun ni, ekwii mił mon! Ek ei, dinga tonu opu,Gos Gui Ka opu enim noman dingangang kin, enim pii gii nik nomanende kindikmołmun. En enimpii ngiiei, sin enim kin paki topun kin, sinnimbił oł endi enjpin ei piingii. 6Enimsin enjpin oł ei, ekii sik erik kin GosOwundu nge oł ei erik kin, Gos ekpiik, ekii sik mułangin kin, enim kinoł embin tui pei tonu om. Ba Gos ngeGui Ka ei opu, enim noman ka ngangkin, nga enim noman ka peng kin, kapiik mułngii. 7 Nga en enim oł kunka ei oł embin tui pei tonu om kin,enim noman ka piik mulnjung yi erikkin pii gii wumb Maseroniya konu ni,Akeiya konu pei mulnjung ei, enim ołei andan tok, yi enjing. 8Gos Owundu

nge ek ka ei, enim nengin kin, wumbkonu pei piik punmun. Maseroniyani, Akeiya konu pei pang kin, wumbkonu orung orung pei, enim Gos kinpii gii ninjing. Nik kin, ek poł ei wumbpei pii poru, nik pangin kin sin ngaek nimin pinałim mon. 9 Kunum ei,sin enim kin pamin kin, enim sin ekpiik ekii sik kin, epi nipe endi tonuorum ei, en enim piinmin. Piik kin,poł tok nik mołmun. Mułangin kin,wumb ek poł tok, enim gos kend sikkindik enjing oł ei, en enim ni piik,er mołmun. Enim Gos kin nomantuk ełe ak tok puk kin ei akip enimGosmendpił konjmołum ei nge, enimkongun wu mendpił mołmun. 10 Pewumb ek poł yi nik kin, enim Goskingam kindang ei, epin konu ełe sikindpi kin,mani ombange kui ermoł-mun, ninjing. Nik ek ei, eim kułangkin, nga Gos eim sipi, orung sim. Goskingam Jiisas, nga kindang opu kin,wumboł kismołmunwumbei, kumepkis ngopu ermba kunum ei, sinim sipiorung simba.

2Pol Tesilonaika Konu Kongun Erim

1 Jiisas kin pii gii ninjing wumb ei,enginjpin noł enim piimin. Piik kin,ok sin enim konu ełe onjpun kunumei, epi endi wii punerimmon. 2Ok sinPilipai konu ełe ngenj kumbii kułpun.Wumb sin ngenj to kis enjing ei, enimpiimin. Ba sinim Gos ei sin nomanełe er dinga erang kin, sin opu orungwumb kin, mund mong kulenjpinmon. Sin dinga pupun kin, Gos ngeek ka ei, nipi enim ngunjpun. 3 Sin eknipin enim ngunjpun ei, ek opu kunpunermba ek endi nipin, ngunenjpin.Ngunarpin kin, pei oł kis endi enen-jpin; min ek kend topun kin, ek akmak erpin kin, enim ngopun yi enen-jpinmon. 4Gos sin kinmołpu kin, eimsin noman tuk ełe kanpi kin eim sinkin kongun ei nirim. Yi mił ku, sinek ni tor kindiłmin ei, wumb nomanełe kongun enanminmon. Ba Gos eimnoman ełe sin kongun erpin kin, eim

1 TESILONAIKA 2:5 362 1 TESILONAIKA 2:18ek ka ei, eimwumb nik ngungii nirim.Nga Gos eim sin noman tuk kanpikin, sin nipe oł ermin ei, kenmbapend piipi nirim. 5 Enim piinmin, sinenim kin epi endi simin nipin kin, ekka ninanmin mon. Gos eim piinim;sin epi endi bun bun kułpun kongunenenjpin mon. 6 Wumb sin embeambił tonu kindngii ni, yi piinenjpin.Nga wumb en enim, yi enengii monku. Nga wumb tiłap eipi kin mon ku.Keimi, sin Jiisas nge ek se andiłminwu, sin enim kin ek dinga kind nin-min. Nipin kin, sin embe tonu banimin ei kapłi ba. 7 Ba kumb ok, sinenim kin kangi ambił ka se mołułummił, yi sin eim kin erpin mulnjpun.8 Sin enim kin noman ka ngołmun ei,piipin kin, Gos ek ka ei nipin enimngonmun. Pe nga ei nge minj mon.Sin kołpun kin, enim paki tumun nipiinjpin ei, nimbił erang sin enim kinnoman ngunjpun. 9 Sin enginjpinnoł; enim piinmin. Sin kongun dingaenjpin ei, enim piinjing. Sin kongundinga wii erpin kin, Gos nge ek ka einipin kin, enim ngunjpun. Nga sinngenj kongun ni, Gos ek kongun ei,epin tinga er punjpun ei, enim kunini epi endi, sin simin nge punenjpinmon.

10 Enimpiinmin, nga Gos piinim ku;sin enim pii gii wumbmulnjung konuełe sin kongun er punjpun ei, Goseim ka piimba oł ei mił sik, kongunka wii er punjpun. Pupun kin, Goseim oł kun ka wii minj er punjpun.Pupun kin, oł kis endi enenjpin mon.11Enim piinmin, wu endi, eim kingamnoł kin ek ka nipi ełim oł ei, yi miłku, sin enim kin, endeim endeim niyi mił enjpin. Erpin kin, enim nomanto pirek nipin erpin kin, ek ni torkindinjpin. 12 Sin ek ni tor kindpinkin, enim pii kun erngii ek ei nipinkin, enim noman dinga pimba ek ei,ni ngunjpun. Sin yi ninmin; enim Gosoł kun ka pałim mił, ei yi erik kin,kun erngii pa ninjpin. Gos eim sinimtep ermołum konu ełe tiłang owundusałim ei, tuk ongii nipi mołum.

En Enim Pii Gii Ei Ni, Oł Embin TuiTonu Om Ei Ni, En Enim Dinga KindikMulnjung

13 Kunum kunum, sin Gos kin preierpin kin, ka pii ngopun oł ei, tonuomba nipin prei ełmin ku. Kumb ok,enim Gos ek sin gupu eł piiłmin ei,sinim wumb mendpił, ek mił mon.Enim Gos ek mendpił piinjing ek ei,enim pii gii wumb, noman ełe pupukin, enim pii gii wumb ei, kunumkunum dinga ngołum. 14 Enginjpinnoł, enim Gos nge tiłap ełe tuk okmułmun ei, enim Jura wumb Gos kinpii gii ninjing wumb ei, enginjpin nołmołmun mił, enim yi ku mołmun, nipiinjing. Enim Krais Jiisas kin pii giinik kin, enimwu amb ei, Gos ngemoł-mun. Enim ngenj kumbii en enim en-ginjing noł erangin kin, ngenj kumbiipiinmin yi mił ku, Jura enginjpin nołwumb angił ełe, Jura wumb Gos kinpii gii ninjing wumb kombur, enimpiimin ei, oł embin tui ei, ok yi mił pi-injing ku. 15 Jurawumb, Jiisas owundukin, Gos nge ek ni tor kindiłminwumbsik, to kunduk. To kunduk kin, sin totor kindik yi erik kin, Gos piirim oł eito kindik kinwumbpei kin, opuorungerik yi mił enjing. 16Wumb sin konueipi eipi bin ei, mon nik kin, andłamei, ondu ngungii enjing. Yi eranginkin, wumb Gos ek nipin kin, wumbtiłap eipi ngumun; ba kongun dingawii pałim. Gos wumb eipi ombu,sipi orung simba ni piik kin kunumkunum, sinim kin oł kis owundu erikkin, tonu minj ek kulnjung. Ba Gosnge popuł sipi, wumb ombu piipi kin,kumep kis singii ei, pe kunum ełemendpił singii. Sik kin, kunum endisinałim mon; ei poru ninim.

17Gosnge tiłap ełemulnjungwumbei, enim sin enginjpin noł, Jura wumbok, sin enim kinmulnjpun ei sipnjing.Pe kunum aninga, sin kangił ernjingmenjing mulałim mił, yi mulnjpun.Keimi sin enim kinenjpin; ba no-man ełe enim ngopun mulnjpun. Sinyi piipin kin, andłam kurpun, opunkin, enim kenmin ni piinjpin. 18 Sinyi piipin kin, na Pol kunum kunum

1 TESILONAIKA 2:19 363 1 TESILONAIKA 4:3andłam kurunj; ba Seisen sin andłamełe ondu ngum. 19 Ekii se, sin ngeOwundu, Jiisas orung om kin, eimkumb ełe sinim ouni tep to engmin.Engmin kunum ei, sin epi endi siminni pipin kin, kui er mołmun. Pe sinenim kin noman ka wii piinmin ei,enimGos tiłap ełe tuk semin. Ok enimGos Owundu kin pii gii ninjing ełe,sin ka piinmin. 20 Keimi, sin kongunenjpin ełe piik kin, Gos kin pii giininmin ei, enim sin kin bong nik kin,noman pa piik enmin.

3Timosii Pupu Ek Neng, Wumb Dinga

Mułngii Nim1 Sin kunum kinan er mułmun kis

erang kin, sił Sailas teł mendpił, Asenjkonu ełe mułmbuł, ninjpił 2 Nembiłkin, sił Timosii, sinim enginjpin, Kraisnge ek ni tor kindiłim wu ei, Gos ngekongun wu. Sił wu ei kindinjpił opukin, enim kanpi kin, Gos ek ka nipi,dinga erpi, yi erang kin, enim Jiisaskin pii gii dinga peng mułngii. 3Molkkin, enim kombur oł embin tui ei, piikkin, mund mong kulk, yi enerngii!EnimGos kin pii gii dinga nikmułngii!Ei nimbił erang, en enimpiinmin. Gosnoman ełe ei, sinim oł embin tui yinge, sinim ngenj ełe pimba. 4 Keimi!Ok sin enim kin mołpun kin, enimkanpin ek yi ninjpin. Ekii se, sinimngenj kumbii simin, ninjpin. Pe yi miłtonu onum ei, enim piinmin. 5 Yi miłpeng kin, na kui er mulermbii. Na wuendi Timosii kindang kin, enim pii giipałim mił ei, opu neng kin, piimbii.Mon pim kin, wu endi Seisen, enimkom topu ełim wu ei, opu enim komtang kin, sin kongun erpin kongun ei,wii mił am ba.

6 Pe Timosii enim ei kindpi kin, yape sin kin tor onum. Opu kin, eimenim kin ek ka nipi kin, sin ngonum.Enim pii gii peng molk kin, wumbeipi kin noman ngok mułngii, ninim.Kunum kunum, enim sin kin ka piikkin sin kenmin ni piik mulnjung. Ngasin yi ku, enim ek nimin ni mul-njpun. 7 Sin nge enginjpin noł, sin

enim pii gii nik mołmun ei, piipinkin, sin oł embin tui pei tonu ombaei, sin kapłi, sipin ko wupun, muł-mun. 8 Ei yi mił, pe Gos Owundu kindinga mulnjung kin, sin konu tiłangkonj, kunum kunummułngii konu ełemułmun. 9 Sin Gos ningił ełe enimpii gii ninjing ei, sin ka piiłmin. Pesin Gos kin noman ka pii ngopun kin,prei er mułmun. Mułamin kin, eimsin kin noman ka ngonum. 10 Konuepin tinga kunum kunum, sin enimkenmin nipin kin, am prei minj ermołmun. Pe nga enim nge pii giiei, mani ba erim kin, sin prei dingaeramin ei opu, kapłi ermba.

11 Sin yi piinmin, sinim Gos kinOwundu Jiisas eim, sin andan toputu wupu kin, enim kin tor tu wumba.12 Sin noman ełe yi piinmin. GosOwundu enim noman ka ngang kin,enim wumb eipi kin, noman kangungii. Ngok kin, enim noman katuk piki to peng kin, wumb nomanngungii. Ngok kin, engnjing noł ni,wumb pei noman ka piik, ngungii.Ngok kin sin enim kin noman ka piingołmun, yi erngii. 13 Sin piimin, Gosyi mił ermba. Erpi kin, enim nomanełe to dinga ermba. Ekii se, OwunduKrais Jiisas eim orung om kunum ei,ok wu ka ombu kin, ouni tep to ongii.Ongii kunum ełe, enim am kun ka wiimolk kin, Erinjpin Gos nge ningił ełe,kun ka mułmun.

4Gos Eim Wumb Yi Mił Endngii Ni

Piinim1 Enim Gos kin pii gii ninjing wumb

enginjpin noł ei, sin enim kin kiidinga sinmin. Nimbił erang enimsinimngeOwundu Jiisas kinmolk kin,Gos eim noman tuk ełe enim kin kapiimba oł ka ei mił, yi erik mułngii.Na ek enim kanip ninj ei, enim Goskin oł kun ka minj er mułngii! 2 Enimpiinmin, sin Jiisas Owundu nge no-man dinga ełe, sin ek pei nipin kin,enim ngo poru ninjpin. 3 Gos ngenoman ełe yi pałim. Enim am oł kun

1 TESILONAIKA 4:4 364 1 TESILONAIKA 5:3ka er molk pungii. Enim amb oprałamb mił, mulerngii mon! 4 Pe ambsin enmin oł ka wii, ei pii kun erik!Wu amb sinmin mił oł ei nge mił kunka singii! 5 Enim amb endi kan bunbun kulerngii mon! Oł ei nge, wumbGos ek piinarik kin, er mołmunmił, yiełmin. 6 Nga enim engnjing noł kin,ek kend tok, oł kis ermin nik kin, yienerngii mon! Gos Owundu, wumboł kanim kanim ełmin ei, wumb ołembin tui ngołum ku. Sin enim ok,ek ombu ni tor kindpin kin, enimpiik mułngii. 7 Gos sinim wii topusim ei, sim oł kis endi ermin nipi,wii topun, sinerim mon. Ba eimandłam sałim mił, kun ka mułngiipa nipi kin, sinim tuk sim. 8 Pe yipałim, wumb endi ek ei buł ngumbaei, Gos nge ek kongun wumb kin bułngunermba mon. Wumb ei, Gos kinbuł ngumba. Pe Gos eim nge Gui Kaei, enim ngonum.

9 Na enim engnjing noł kin, nomanngok enmin oł ei nge, nip pułmbii eimon! Nimbił erang, Gos enim oł einge, andan top nip, ngop poru nim.10Pe enimMaseroniya konu ełewumbei, noman ngok kin, konu ełe orungorung noman ngołmun. Ba enginjpinnoł, sin ek dinga nga nipin, enimngonmun. Enim am oł ei nge, eranginkin, tonu opu dinga ermba. 11 Enimnoman emin ka peng, er molk kin,enim noman dinga piik kin, en enimnge epi ombu tep ka erik mułngii!Molk kin, en enim angił ełe, kongunerngii. Sin oł enim kin, yi mił nipinngunjpun. 12 Yi erik kin, enim wumbGos tiłap ełe tuk punenjing wumb ei,enim embe ambił tonu kindik kin, ołyi mił erngii. Enim kun ka erik end-ngii, kunum ei, enim epi endi simin nipiinerngii mon! Enim epi pei kapłi ersałim.

Jiisas Owundu Orung Opu Kin, SinimSi Orung Simba

13 Sin enim enginjpin noł niminenmin ei, enimwumb koltmunwumbei, pii poł tungii nge, ek ei ninmin.Wumb endi kułangin kin, enim kaimb

sik, ke nik kin, yi mił er mulerngii.Gos pii gii ninenjing wumb ei, molkkin, enmin mił ni pingii; ei mon!14 Jiisas eim kołpu kin, nga angpi konjpum ei, sinim pii gii nimin. Nipinkin, sinim piimin, Gos nge dinga ełe,Jiisas sipi orung sim. Gos wumb molkkulnjung ei, eimGoswumb ei ni, Jiisaskin ouni sipi, orung simba kunum ei,pei orung ongii. 15 Sinim nge GosOwundu nge ek ei, enim kanpin yininmin. Ekii se Owundu nga orungomba kunum ei, sinim pe konj moł-mun wumb ei, ok kulnjung wumbei, si kindpin kin, ok punermin mon.16 Gos Owundu ek dinga yi neng kin,enjel Owundu wii dinga tang kin, Gosnge beli ei ek tengmba. Yi ermbakunum ei, Owundu tonu epin konuełe, eim si kindpi kin, mani omba.Wang kin, wumb Jiisas kin pii gii nikkin, wumb ok kulk wumb ei, ok angkkin tonu ongii. 17 Kunum ełe, sinimkonj mołmun wumb ei, Gos Owundusinim simba ei, wumb ok kulk wumbei ni, ouni simba. Owundu sinim tonukupu ełe, tonu simba. Si pang kin,sinim Owundu kenmin. Yi mił ermbakunumei, Owundukin kunumkunumouni mułmun. 18 Pe enim wumb en-gnjing noł kanik kin, ek ei nengin kin,noman dinga piik mułngii.

5Sinim Gos Owundu OmbaNge Er Kun

Erpin Kin Kui Er Mułmun1 Enim sin enginjpin noł; sin ek

endi nga połpun kin, epi endi kunumełe, omba nipin, yi ninermin mon.2 En enim piimin! Jiisas Owundu ngekunum owundu omba ei, konu epinwaningwumił, yi omba. Ba eim ombakunum ei, sinim piinanmin mon! 3 Pewumb molk yi ningii, “Pe kunumka sałim ei, sinim ka mułamin,” nikerngii! “Jiisas orung omba kunumełe mendpił, sinim to ak to er kismundmba oł ei, sikir tonu omba.Omba kunum ełe, ngenj kumbii siminei, amb endi kangił mengmba pengkin, ngenj kumbii sinim ei mił, yitonu omba.” Nga wumb epi ełe nge,

1 TESILONAIKA 5:4 365 1 TESILONAIKA 5:24

tungu pungii ei, kapłi enermba mon!4 Ba enim enginjpin noł, Gos ngetiłang ełe mołmun ei, epi waning wumił, enim puku sik erik mułngii ei,enim kin tonu onermba mon! 5 Enimwumb pei, eni kin Gos tiłang owundunge ełe mołmun wumb ei, konu epinmił, Seisen nge emii konu ełe, sinimtiłang wumb ei, tuk punermin mon.6 Mon peng kin, sinim wumb eipi orpałmin mił, pepin mułmun ei mon!Sinim ningił ełe kanpin kin, nomanka seng kin, piipin mułmun. 7 Yi miłsinim piinmin, wumb pei or pałminei epin kunum ku or pałmin. Nga yiku, wumb noł dinga nołmun wumbombu, epin kunum ei ku, noł dinganok kin, wulu pułum. 8 Ba sinim enitopu, tiłang erang mołmun wumb ei,sinimnomanka seng kin, tiłang erangmułmun wumb ei, Gos ek ambił giinipin kin, pii gii nipin. Sinim wumbnoman ngopun erpin kin, opu kumbtepiimił kindmin. Sinim dinga pupunmułmun ei, Gos sinim orung simba.Seng kin, sinim peng ni, ngenj ełepei, sinim er dinga erang mołmun ei,Jiisas Owundu omba kunum ei, kuier mołmun! 9 Gos eim wumb oł kisełmin wumb ei, kumep kis ngumba.Ngumba kunum ei, sinim kumep ei,Gos sinim simin ni piinerim mon. Basinim eim erpi kin Jiisas Krais sinimnge Owundu ei, sinim sipi orungsimba ni pendim pałim. 10 Ok Jiisaseim kołpu kin, sinim paki topu yi erpikin, sinim konj mułmun min kułmunei, sinim eim mołum konu ełe, ounikonj kunum kunum mułmun. 11 Yimił erang piik kin, pe nemin oł eimił, yi puk, ek ka nik kin, enginjingnoł ngok, wumb endeim endeim pakitok kin, noman tuk ełe dinga kindikerngii! Erik kin, enmin oł ei mił, yipuk erngii!

12 Enginjpin noł! Sin enim ek dingani ngonmun ei, enim kin wumb tukkongun erik wumb ei kin, ka piikkin ek ka nik erngii ei, ekii singii!Owundu eim, enim konu ełe wu nummundum wu ombu, ek nik kin, enimnoman ełe kun pendngii. 13 Enim

mulk wumb, en enim kongun erngiiei, kanik kin, noman ka ngok erikmułngii. Molk kin, Gos nge kongun eitep er molk kin, angim angim nomanende sek kin, emin ka mułngii.

14 Sin enim kin ek dinga ninminwumb ei, ten kulk kin, er mołmunei, enim wumb ei kin ek dinga ningii!Wumb en enim mund mong kulk ermołmun ei, enim wumb ei kin, eknik dinga erngii! Wumb dinga pin-erang er mołmun wumb ei, enim pakitungii! Tok kin, enim wumb pei kin,kongun ka ei ni kunum kunum erikmułngii. 15Mon peng kin, enim tok ołkis erik wumb ei kin, nga enim oł kiserik wumb ei kin, orung kindik kin,yi enerngii mon! Kunum kunum Goskin pii gii ninjing enim engnjing nołei kin, wumb pei oł kun ka ei erik kin,kongun dinga erngii!

16 En enim kunum kunum kaimbtok er mułngii. 17 Enim kunumkunum prei erik Gos ngungii. 18 Epikis min ka enim kin tonu ombakunum ei, enim ek ka nik kin, ka piikngungii. Ngok kin, Jiisas Krais ngedinga ełe Gos oł ei nge erngii ni piiłim.

19 Enim Gos nge Gui Ka dinga ei bułngok kin, to mani kindnerngii mon!20 Gos nge ek ka ni tor kindik ełminwumb ni enim ngungii ei, buł ngokkin, to mani kindnerngii mon. 21 Baenim epi kanim mok tok kin, epi kunka mił ei, ambił gii nik mułngii. 22 Epioł kis kanim kanim ei si kindngii! Sikindik kin, buł ngok, eipi puk kin, yierngii.

23 Gos eim noman emin pułwu ei,eim enim erang kin, enim noman tukełe oł kun ka mendpił tonu omba.Wang kin, en enim noman tuk gui eini, noman tuk ełe ei ni, ngenj ei niombu pei, kun ka mendpił mułanginkin, sin nge Owundu Jiisas Krais ngaorung omba kunum ei, sinim oł kisendi peng kin, kinermba mon. 24 Goseim ek keimi niłim nge pułwu ei, eimok ek nirim mił kunum kunum ełim.Ełe nge, sinim eim kin kapłi pii gii

1 TESILONAIKA 5:25 366 1 TESILONAIKA 5:28nimin. Nipin kin, eim enim kingamnoł wii topu tuk sim.

25 Enginjpin noł, enim sin Gos kinprei erik ngungii.

26 Sinim Gos nge wu amb mołmunei, angił sipin kin, ek kanipin, ‘Weiyo!’nipin yi ermin.

27 Owundu nge noman dinga ełe,na ek dinga nip enim ngond. Enimpipe ei enim enginjing noł pei ni, tuksik, kułou to molk kin, pipe ei gerikpiingii!

28 Sinim Jiisas Krais Owundu ngenoman ka ei, enim kin ouni pengmułngii.

2 TESILONAIKA 1:1 367 2 TESILONAIKA 2:2

Pol Mon TesilonaikaWumb Nga Endi PołpuKindim

Pol Pipe Endi Nga Połpu TesilonaikaKonu Kindim

1 Sailas, Timosii, na Pol, sin wu keipipe nga połpun kin, enim Tesilon-aika konu ełe wumbGos tiłap ełemoł-mun wumb ei, kin kindinmin. EnimErinjpin Gos ni, Owundu Jiisas Kraiskin, ouni mołmun.

2 Erinjpin Gos ni, Owundu JiisasKrais enim kin noman ka ngang kin,enim noman emin peng ka mułngii.

3 Enim sin enginjpin noł piipin kin,kunumkunumGos kin prei er ngopunmołmun. Nimbił erang enim pii gii eidinga pałim. Pe enim wumb endeimendeim ni, noman ka ngangin kin, amopu ka ba. 4 Sin sinim nge piipin kin,sin Gos tiłang wumb mołmun konuełe embe ni, tonu kindpin enmin. Er-pin kin, sin wumb eipi kanpin nin-min ei, enim nge opu orung wumb ołembin tui tonu onum ei, piipin yi miłninmin ku. Tesilonaika wumb ei, piigii dinga pengmolk kin, ngenj kumbiioł kis kanim kanim ni, oł embin tuitonu onum ei, dinga kindik mołmunei, piipin ninmin.

5 Nemin oł ei, sinim yi mił andantopu ngonum ei, Gos eim nge kospiimba ei, kun ka mendpił mołum. Ołełe nge, enim oł embin tui ei, enimkin tonu omba; ba enim dinga pukkin, Gos sinim tep ermołum konu ełe,enim tuk puk mułngii ni pendim. Eikeimi, enim kapłi pungii. Puk kin,Gos sinim tep er mołum konu ełe,tuk puk mułngii. 6 Gos oł kun ka yimił ermba. Wumb enim kin oł kisenjing wumb ei, Gos nga enim kinerpi, orung kindmba. 7 Kunum ei,Owundu Jiisas orung omba kunum ei,Gos eim pe enim oł embin tui pałimei, to eipi kindmba. Kindang kin,enimkonu ka ełe kormułngii ei, sinimouni mułmun. Gos nge enjel dinga

ei, ombu kin, Jiisas kin, epin konuełe si kindik kin, mani ongii. Ok kin,konu peni ełe tor ongii kunum ei,dup owundu kin, Gos kos piimba epiei, ouni ongii. 8 Kunum ełe, wumbsingindmba kunum ei, wumb Gos loek ekii sinarik enmin wumb ei, peniełe ongii. Jiisas Owundu eim wumbombu topu, eim gupu ełe neng kin,poru nimba. 9Wumb ei, kumep kis yimił singii. En enim Gos kumb ełe mu-larik konu ełe, turii eipi molk. Molkkin, Owundu nge tiłang ei kinarik kin,eim oł dinga wii ei kinarik kin, ammendpił pungii. 10Wumb ombu nge,Jiisas omba kunum ei, am pungii. Pukkin, kunum owundu ełe, Jiisas wangkin, wumb Gos nge mułngii wumb ei,Gos embe ambił tonu kindngii. Ngawumb Gos eim kin pii gii nik mułngii.Molk kin, sin wumb nge ek tuk enimkonu ełe ninjpin; ba enim pii gii dinganinjing.

11 Sin oł ei tonu omba ni piipinkin, kunum kunum sinim Gos ei, eimenim paki tumba nipin kin, Gos kinprei er ngopun mułmun. Sin pii giinipin kin, kongun keimi minj er poruningii. 12 Yi pałim ei piik kin, kunumełe, sinim nge Owundu Jiisas embeenim ambił tonu kindngii. Yi eran-gin kin, nga eim enim embe ambiłtonu kindmba ku. Nga sinim Goskin, Jiisas Krais ouni nge noman eminka ngumba. Ngang kin, enim yi miłerngii.

2Lo Ek Pinarpi Ek To Kindiłim Wu Kis

Endi1 Enginjpin noł, akip sinim nge

Owundu Jiisas Krais orung omba ngeek nimin enmin. Ei eim orung ombaei, sinim eim kin tep to mułmun ekdinga ei, nipin ngonmun. 2 Pe wumbenim kanik kin, Owundu nge kunumowundu tonu om poru ninim ningii.Nga ek ni tor kindiłmin wumb mend-pił ei, wumb niłmin mił, ek ni torkindiłim kend endi opu yi nimba. Ngawu endi opu, sin enim kin pipe yi

2 TESILONAIKA 2:3 368 2 TESILONAIKA 3:1polk kindnjing nik, yi erngii ei, enimsikir noman embin to piik kin, nomaneipi eipi sek enerngii mon! 3 Wukombur ok oł ek kend tok erik kin,ningii ek ei, enim kom sek piinerngiimon! Kunum owundu Jiisas orungomba kunum ei, wii onermba. Kumbok wumb pei, en enim Gos ek piinarikkin, Gos buł ngok enjing. Pe lo ek tokindpi kin, oł kis nge kanim kanimełim wu ei, opu peni ełe tor omba.Wang kin, ekii se, eimdup konukis ełeporu nimba kunum ei, Owundu Jiisasorung omba ei, eim ok yi ermba. 4 Epikanim kanim, wumb en enimmen tokełmin epi ei, Seisen nge wu kis ei, eimepi ombu pei erpi, kis erpi kin, am epiombu kin, opu orung erpi, ngopu yiermba. Epi ombu pei to mani kindpikin, eim pupu Gos men ngii owunduełe nirik pupu mołpu kin, ek yi miłnimba; na Gos mendpił moł.

5 Ok na enim kin mołup kin, ek einge, nip enim ngunj ek ei, enim sikindnjing min, piik mołmun. 6 Enimpiinmin; akip lo ek to kindpi ełim wuei omba; ba pe epi endi, eim andłamełe ondu ngonum ei piinmin. Kunumendi, kun simba kunum ei, lo ek tokindiłim wu kis ei, tor opu, peni ełemułang kin keningii. 7 Enim piin-min; lo ek to kindik enmin oł ei, pekongun dinga pałim. Pe oł kis ngepułwu ei, koi er pepi mułang kin, pewumb nii endi, eim andłam ełe ondungo pendim ei, eim orung wu kis ei,ei peni ełe mułmba. 8 Kunum ełe,lo ek to kindpi ełim wu ei, tor opupeni ełe opu mułmba. Mułang kin,Owundu Jiisas eim gupu mułung je,pupu tang kin, lo ek to kindpi ełimwuei kułmba. Kułang kin, Owundu tororung omba kunum ei, tiłang owunduermba konu ełe kun Gos nge ek tokindpi kin, lo ek to kindpi ełim wu ei,eim am to kis mendpił ermba. 9 Loek to kindpi ełim wu ei, Seisen ngedinga ełe kongun ełim. Pe Seisen ngedinga ełe, ek kend oł ei ni, oł dingawii kombur ełim. Nga Seisen ngedinga ełe, jep oł kanim kanim ełimku. 10 Erpi kin, lo ek to kindpi ełimwu ei, eim ek kend topu, oł kis kanim

kanim erpi kin, wumb konu kis ełe,am pungii nipi ermba. Am ek kendmami topu, wumb ngopu ełim. Pewumb ei, en enim ek keimi ei piikmułangin kin, Gos wumb ombu sipiorung tiłang ermba; ba en enim ek einoman ngunarik kin, buł ngunjung.11 Yi erangin kin, Gos eim ek kenddinga wii endi topu, wumb ei ngangkin, wu kis ei, eim nimba ek ei mił, piigii dinga nik mułngii. 12Pe wumb Gosek mendpił ei, pii gii ninerik; ba oł kisei ermin ni, ka ka piik enmin. Wumbei, Gos kos erpi, kumep tumba kunumei, ngenj kumbii owundu singii pałim.

Gos Enim Sip Orung Simbii NipPendim Pałim

13 Ba enginjpin noł, Owundu enimnomanngopu yi erang kin, sin kunumkunum enim kin, prei er Gos ngopunmołmun. Kumb ok Gos enim sipi,orung sipi kin, orung simbii nipi pen-drim, ek ei pałim. Gos nge Gui Kaei, enim Gos nge wumb mendpił nipipendim. Enim Gos ek keimi ei, piigii mendpił ninjing oł ei nge, Gosenim sipi orung simba. 14 Sinim ngeOwundu Jiisas Krais tiłang owundu ei,Gos enim ngumba. Sin enim Gos ekka ni ngupun kunum ei, Gos enim wiito sirim. 15 Yi piik kin, enim sin eng-injpin noł; enim dinga angk mułngii.Gos nge ek pei, enim kin nipin ngun-jpun kin, nga pipe kindinmin ei, ekiisik, andik mołmun ei, piipin ninmin.

16 Jiisas Krais sinim nge Owundu ni,sinim Erinjpin Gos ei, eim sinim no-man ngołum. Nga eim noman eminka ei, sinim kin ngang kin, sinim kinek ka wii endi simin ni piipin kin,kui er mołmun ei, Gos orung ombakunum ei, simin. 17 Nga Gos enimnoman dinga ngang kin, eim enimpaki tang kin, eim enim oł pei ka erimkin, ek ka minj nik, yi erngii!

3Enim Gos Kin Prei Erangin Kin Sin

Paki Tumba1 Enginjpin noł, sin enim kin ek nga

kombur sałim. Ei yi mił, enim Gos

2 TESILONAIKA 3:2 369 2 TESILONAIKA 3:18Owundu kin prei erangin kin, Gos sinpaki tumba. Tang kin, Gos ek ka eikonu orung orung pei pang kin, ek eiembe tonu ba; ba enim konu ełe yimił noman tuk ełe punum. 2EnimGosOwundu kin prei erangin kin, wumbkis ok sin kin oł kis enjing ei, Gos kapłipaki topu kin, si kindmba ei, enimpiinmin. Wumb pei, Gos kin pii giininenjing wumb pei mołmun.

3 Ba Gos Owundu eim ek keimidinga mendpił niłim oł eipi yi miłermba. Eim enim paki topu kin, enimtep dinga ermba. Yi erang kin, Seisenenim mułngii konu ełe tuk onermba.4Owundu sin noman dinga ngang kin,sin enim kin ek yi mił ninmin; epipei sin enim erei ninmin ei, enim yiełmin. Ekii se enimyiminj ermułngii.

5 Sin noman yi piinmin; Gos enimnoman ambił kun erang kin, enimGosenim noman ngopu eririm ei piingii.Nga Jiisas Krais eim dinga pupu kin,ngenj kumbii sirim ei, enim pii giininmin ku.

6 Enginjpin noł, sinim nge OwunduJiisas Krais embe ełe, sin enim kin ekdinga yi mił ninmin. Enim nge Goskin pii gii nik enginjing endi sin okni ngupun ek ei, piinarpi wii mułumkin, enim wu ei omba ei, kanik kin,ok eipi puk, yi erngii. 7 Enim piinmin;enim sin erpin oł ei erngii. Ok sinenim kin mułpun, kunum ei, sin wiimulerpin mon. 8 Sin enim angił ełe,kuni wii si nunerpin mon. Sin topminj erpin. Sin kongundinga erpin ei,kongun epin, tinga pei, kongun erpin.Nimbił erang sin oł embin tui endi,enim ngenj ełe, embin endi kindner-pin. 9 Yi mił, sin enim kin kuni ni,epi si nułamin; ba yimił enerpinmon!Nimbił erang sin oł yi eramin kin,enim sin enmin oł ei kanik kin, ekiisingii ni piipin erpin. 10 Enim piin-min, kumb ok sin enim kin mułpunkunum ei, sin enim lo ek ni ngupun.Ei yi mił, wu endi kongun enerim kin,eim kuni nunermba niłmin.

11 Nimbił erang sin ek yi mił nipin?Ei yi mił, enim mulk konu tuk ełe,wumb kombur wii mołmun nengin

piipin kin nipin. Ei kongun enarikkin, wiiminjmołmun nik; ba en enim,ek eipi eipi, wumb eipi epi ei, sinsinim epi nik ełmin. Ba en enim epimendpił mon. 12 Sinim nge OwunduJiisas nge embe ełe, sin lo ek nipinkin, wu ombu nge ngupun. Sin ek yienmin piik kin, oł yi erngii ni piipinnipin ełmin. En enim mandi ełe, kunkamolk kin, kongun erik kin, en enimnge kuni tonu wang kin, nungii ngenipin ełmin.

13 Ba enginjpin noł, enim oł kaenmin oł ei, ei kindmin ninerei mon!14Pe wu endi, sin pipe połpun ninminek ei, ekii sinerim kin, enim wu eikin, andan to kun er ngok mułngii.Molk kin, eim omba konu ei, ek tangngunarik erangin kin, eim singambiłerang piimba. 15 Sin kin opu orungwu nik kin, ek ngok yi enerngii mon!Enim yi piingii, sin enginjpin nik,ngungii.

16 Gos Owundu eim noman emin kange pułwu ei, eim kunum kunum eimenim kin, epi pei enim noman eminka ngopu kin, Owundu eim enim kinkunum kunum tep er mułmba.

17 Na Pol, na nam ek ei połup kin,enim ngond. Enim ka mułeiyo! Napipe pei nampołup kin, enimngoł. Ekyi mił, ni połup kin, enim ngoł.

18 Sinim nge Owundu Jiisas Krais ei,eim nge noman ka ełe enim kin peimułangłi!

1 TIMOSII 1:1 370 1 TIMOSII 1:18

Pol Mon Timosii KinKumna Połpu Kindim

Pol Kumna Pipe Ei Połpu TimosiiNgum

1 Na Pol, na Krais Jiisas nge ek seandił wu. Gos eim kin sinim sipiorung sim kin, Krais Jiisas sinim kui ermołmun ei, eim na eim ek ka se endiinim.

2 Timosii na Gos ek nip nim ngambkin, pii gii nirin. Ełe nge na nimarnim mił moł. Na pipe ei połup nimngond. Sinim Owundu Jiisas Kraisni, Erinjpin Gos ni, wumb kaimb sipi,wumb noman emin ka ngopu, wumbnoman ka ngopu, yi ełim nge pułwu.Eim nim kin mułangłi.

3 Kumb ok na Maseroniya konu ełebii pendip kin, na nim kanip ek ninjmił yi ku, akip nind. Nim Epeses konuełe molkun, wumb kombur kindanpuk kin, wumb ek kend tok nik, wumbngok erngii ei, mon ninjii! 4Wumb enenim, kupenjing noł nge embe pei, ekkanim kanim ninmin ei, ek poł wii niek ei ninerngii! Wumb eipi ek ei nge,piik kun enarik kin, noman eipi eipiseng kin, Gos kin pii gii ninarik kin,Gos kongun ei, enenjing ku. 5Ba pe nalo ek ei nip nim ngond ei, wumb ekiisik enjing kin, kapłi en enim nomanemin pup, noman ka seng kin, Jiisaspii gii mendpił ningii. Pe en enimwumb eipi kin, noman ngok, enmin ołei erngii. 6 Ba wumb kombur, Gos ekka ei piinarik, si kindik kin, ek wii eipiik owuł owuł yi erik mołmun. 7 Pewumb en enim, Gos nge lo ek ei, ekmon wu mołpun kin, wumb ek embto ngopun, yi ermin ni piiłmin. Ba enenim ek ei piinarik kin, ek pułe pii połtunanmin ku.

8 Sin piinmin, Gos lo ek ei kunka pałim. Nimbił erang sin kongunkun ermin ei, Gos nirim mił ermin.9-10 Wumb lo ek to kindik, oł kis erik

kin, Gos kin buł ngok, Gos ek piin-ermin mon nik, wumb num ek pi-inarik kin, ernjing menjing to kon-duk, wumb eipi to konduk; nga wueipi tok ełmin ku. Wu endi pupu kin,amb eipi kin ningił erang kin amb eipipupu, wu eipi kin ningił erang kin, ołkis kanim erik yi mił ełmin. Nga wukombur wumb epi waning sik, oł eiełmin. Nga wumb ek kend tok nik;nga ek kend tok, keimi mił nik ełmin.Lo ek ka ei yi ełim. Nga oł kis ei,eipi kanim kanim ei, Gos ek keimi kin,opu orung ełim ku. 11 Ek keimi ei,ek ende mił, Gos ek ka ni ngopu, “Yininjii!” nim; ei ni tor kindind. Ekka ei, nipi sinim ngopu yi ninim. Gostiłang owundu ei, pułe yi minj, ka piikmułngii.

12 Na ka piip kin, Krais Jiisas sinimnge Owundu ngond ei, eim na dingangopu kin, eim noman ełe piim. Yimił, eim kongun ei kapłi ermbii. Nanoman ka piip eim kin ngond. Ei eimyi piimmił, na eimek ka ei nimbii end.13 Keimi, ok na Gos embe ełe, ek nikis mondup kin, Gos nge wumb tiłapełe tuk mołmun ei, top ek piinaripyi eł. Ba na ek puł ei, na Gos kinpii gii ninarip kin, yi erip mult. BaGos eim nge tiłang ei, na andan topukin, na kaimb sim. 14 Owundu na kinnoman ka ngang kin, na Krais Jiisaskin pii gii nip kin, noman ka ngond.15 Krais Jiisas eim ya mei ełe maniopu kin, sinim oł kis enmin wumb ei,sipi orung simba nge om. Om ei, ekkeimi ek ei piik kin, wumb pei pii giiningii. Nik kin, oł kis enmin ei, napuł pendip eł. 16 Ba Krais Jiisas eimnoman ka ei, ok na oł kis owundu ełwu, kin ngum. Ngang kin, na wumbpei andan tunj oł ei, wumb kanikkin, Gos kin pii gii nik kin, kunumkunum konj ka mułngii. Yi pimba eipiipi kin, Gos ok, na kaimb sipi ngum.17Ngang kin, eim king kunum kunumtep mołułum wu; nga kulałiłim ei,eim nge tiłang owundu ni, noman kawii ni, eim embe owundu ei, eim kinkunum kunum pimba. Ei keimi!

18 Timosii nim na arnim nind. Gos

1 TIMOSII 1:19 371 1 TIMOSII 3:3ek mon ok połpu kin, eim ek ni torkindiłim wumb nirim mił, nim kinpulnjung ei, na nim kin nga ngop ekei, pii kun erkin kin, nim ambił giinikin mulnjii. 19 Ei nim pii gii dingapeng kin, nim noman tuk ka seng kin,moł punjii. Wumb kombur en enimnoman tuk ełe, ek niłim mił, buł ngokenjing wumb ei, en enim pii gii ei, ngapinerang kin, poru nim. 20Aimeniyaskin Eliksander tał yi enjngił. Nawu tałsip kin Seisen nge angił ełe kindinj ei,pukuł kin Seisen ek piikił. Piikił kin,nga Gos kin ek ambilk erngii ei, monnip kindamb kin, punjnguł.

2Prei Ełmin Oł Ei

1-2 Akip kumna kongun ei, na nimandan top nemb kin enjii. Ek kumnapałim ei yi mił. Enim Gos kin nomanka ngok, prei erik kin, wumb eipipaki tumba nik kin, Gos eim kin kiisik yi erangin kin, wumb pei pakitumba. Pe king ni, gapman ni, yi ku,enim Gos kin, prei erik ngangin kin,sinim noman emin peng kin, sinimGos andłam kun ka ełe, ekii sipin bin.3 Prei yi nge ermin ei, Gos piipi kin,ka piimba. Sinim paki topu, nomanka ngopu kin, sinim orung sipi minjmołum. 4 Eim wumb pei sipi, Gos kinorung seng kin, eim ek keimi pałim ei,pułe piingii ni piinim. 5Sinimpiinminei, Gos endeim mendpił mołum. Pewu endeim tuk Gos kin wumb tukoi ełe angłim. Angłim wu ei, KraisJiisas mołum. Mołpu kin, eim wumbsipi, Gos kin orung simba nge angłim.6 Pe Jiisas kunum poru neng kin, eimnoman konj eim wumb pei topu er siorung sim. Sipi kin, Gos piim mił, eieim er tor kindim ei, Gos eim wumbpei sipi kin, orung simbii ni, peni ełeer tor kindim. 7 Gos eim yi nim, “Polnim ek ei se endii,” nim. Neng kin,na se andip, eim ek ei, ni tor kindipend. Na ek keimi nind; na ek kendtunandmon. Gos eim na kindang pupkin, wumb tiłap eipi kin, ek nip ngoperamb kin, wumb ek keimi ei, pii giiningii, nipi kindim.

8 Yi pałim ei, na piip kin nind ei, enenim wumb konu orung orung wumbpei, Gos kin angił ełe tonu kindikkin, prei erik, Gos ngok kin, kun kamułngii. Molk kin, noman kis ni, ekmił erik enmin ei, si kindik kin preiminj erik mułngii!

9 Na noman ełe yi pałim; amb enenim konduk ni, epi ełmin mił ei, kunka erngii. Amb en enim peng enjinełe epi kanim kanim erik kin, biis golni, epi tiłang erpi, biningał erpi, kuowundu pupu kin, enim epi ei sik kin,moke enerngii mon! 10 Amb en enimGos nge ambiłam mułmun ni piingiiamb ombu, en enim kongun ka kanimkanim erik mułngii. Amb ombu, enenim ngenj ełe, konduk ka wii miłpeng mułngii. 11 Amb wu ek ei piikkin, en enim ek tingarik kin, wii molk,Gos ek piingii. 12Na amb endi, wu kinek emb top kin, ermba nip mundnał.Amb en enim kom sek molk kin, ekminj piingii, nił. 13 Nimbił erang Goskumna Andam erpi kin, ekii se Eiwaeririm. 14 Nga Andam ek kend ei, piigii nineririm; ba amb ei, eim ek kendei, pii gii nipi kin, Gos lo ek piinarpi,ekii sinarpi kin, oł kis eririm. 15 Baamb en enim kongun ei, kangił minjmengk mułngii. Molk kin, en enimnoman ka seng kin, oł kun ka erik kin,Gos kin pii gii nik kin, wumb nomanngok mułngii. Molk kin, Gos en enimsipi orung simba.

3Gos Nge Tiłap Tep Enmin Wumb Ek

1 Ek ei keimi, wu nii endi eimwumbGos tiłap ełe tuk o mołmun wumb ei,tepmułmbii ni piimba ei, eim kongunka simba. 2 Pe tep ermba wu ei, eimkongun kun ermba ei, eim oł endierang kin, kanik nik enerngii; ba eimkongun ka ermba. Eim amb endeimnge wammułmba. Pe eim noman ełe,kun ka erpi mułmba! Eim noman kapiipi kin, oł kun ka erpi ba. Eimwumbpei kanpi kin, ek ka nipi kin, eimngii konu ełe sipipi kin, kuni ngumba.Ngopu kin, nga wumb kin ek emb katop ermba. 3 Eim noł dinga nopu,

1 TIMOSII 3:4 372 1 TIMOSII 4:2wulu punermba mon! Eim nomankis sikir piipi kin, yi enermba mon!Wumb pei kin mandił ka mułmba.Eim wumb kin opu enarpi kin, ku ninepi ei, noman to piinarpi mułmba.4 Eim nge ambim, ni kangił ei pei,tep ka ermba. Erpi kin, eim kingamnoł, eim nimba ek ei, piik kin, ekiisik erngii. 5 Wu endi eim kingam,ambim noł tep ka mulermba wu ei,Gos tiłap ełe tuk ok mułmun wumbei, tep enermba mon ku! 6 Wumbkonj, Gos tiłap ełe onjung wumb ei,tep wumb mulerngii. Mon pim kin,eim noman kis pepi erang kin, Goswumb ei to tor kindpi kin, Seisen kinkindpi ermba. 7Nga wu endi Gos ngeembe ełe oł kun ka erpi kin, wumbtorung mułngii konu ełe erang wumbei, eim oł kun ka wii enim nik kin,eim embe ambił tonu kindik, yi miłerngii. Erik kin wu ei, Gos tiłap wumbmułngii konu ełe tep wu mundanginkin mułmba. Pe eim embe ka pinerimkin, eim singambił piipi mołpu kin,Seisen nge omu kon ei mił, ełe tuk ba.

Gos Nge Tiłap Wumb Tuk Paki Toł-mun Wumb

8Yiminj, Gos nge tiłap ełe tukmolkpaki tołmun wumb ei, noman ka piikkin, kongun kun ka erngii. Erik kin,enim ek gupu tał yi er ninerngii mon!Noł dinga nok kin, wulu punerngiimon! Nga enim wumb eipi epi siminni piinerngii mon! 9 En enim nomankonj ka seng kin, ek keimi ei, ambiłgii nik kin, pii gii dinga peng mułngii.10 Enim Gos nge tiłap ełe wu num ni,peng pim wu ni molk keningii. Wukombur Gos nge tiłap ełe kongun pakitok mułngii wumb ei, kanik kin, kapłienjing kin, ekii se mundangin kin,kongun paki tok er mułngii. 11 Yi miłku, amb en enim oł kun pałim mił, ołei erngii. Wumb ningii ek ei sipik kin,ek waim ninerngii mon. Pe noł dinganunjung kin, nołmunmił piik nei. Nikkin, kunum kunum oł keimi kun kaminj erik mułngii. 12 Gos nge tiłapełe kongun paki topu mułmba wu ei,eim amb endeim minj mułmba. Eimambim kingam noł pei, tep ka erpi

mułmba. 13 Gos nge tiłap ełe kongunerngii wumb ei, kongun ka eranginkin, en enim ei tonu ba. Pang kin,Krais Jiisas nge ek ka ei, wumb enenimpii gii nik kin, dinga kindik, angknik kin, wumb eipi ngungii ku.

Gos Nge Ełim Oł Pułe14Keimi, na enimkin kunummandi

ołamb; ba na mon ei połup kin, enimngond. 15 Pe na sikir enim kin toronenj kin, enim pipe ek ei kanik kin,Gos nge tiłap wumb ei, noman konjsik mułngii. Molk kin, Gos nge tiłapwumb mułngii ei, Gos nge men ngiimił mułułangin. Gos eim noman konjkunum kunum mołułum nge pułwu.Enim ngii tumunj mił dinga pengmolk kin, Gos ek keimi ei, ambilk tonukindik ermułngii. 16Keimi, ek pułe ei,Gos ełim oł ei nge, owundu ei, wumbendi ei, to mani kindnerngii pałim!Ek ei yimił, “Krais Jiisas eimmanimei

ełe opu kin, wu mendpił tałmołpu tor om. Wang kin, GosGui Ka ei, ek keimi mendpiłnipi, ek pułe ni tor peni ełekindim. Gos enjel eim ken-jing ei, eim ek ei, wumb konuorung orung pei piinjing. Piikkin, mani mei ełe wumb eimek ni tor kindang kin, pii giininjing. Nik kin, Gos eimtiłang owundu sipi, tonu epinsipipi kin, tiłang owundu eimkin ngum.”

4Ek Emb TokWumbNgok Ek Kend Tok

Niłmin1 Gos nge Gui Ka ek nipi, tor kindpi

yi ninim. “Ekii se wumb kombur piigii ek ei, si kindik kin, ek kend guinimba ek ei, ekii sik pungii. Nga guikis ek ei piingii ku.” 2 Ek kend wumbei, ek kend tok oł yi mił ełmin wumbei, en enim noman tuk ełe piinenjing.Piinarik kin, en enim noman tuk ełe,ek kend pei to tor kindinmin. Kind-inmin ei, en enim yi ni piinmin; sinnoman tuk ełe oł kun ka enmin, nipiinmin. Ba en enim noman tuk ełe

1 TIMOSII 4:3 373 1 TIMOSII 5:6wulu pang mił molk kin, en enim ołkis ełmin oł ei ni piinałminmon! 3Wuamb sinermin mon nik kin, wumbkuni mon nik mowii ełmin. Ba Gosek keimi, pii gii nipin enmin wumbpiinmin ei, Gos er sim sałim epi ei,sinim eim kin noman ka pii ngopunkin simin 4 Sinim piinmin, epi pei Goser sirim sałim ei ka. Sinim epi ei, sikindnenmin mon! Ei sinim sipin kin,Gos kin noman ka piipin kin ngumun.

Krais Jiisas Nge Kongun Wu Ka5KeimiGos eimekka ełe, sinimprei

eramin kin, eim sinim kin epi endiermin epi ei, kun ka mułmba.

6 Pe nim ek emb ka tokun angnimnoł ngun kin, nim Krais Jiisas ngekongun wu ka mulnjii. Nga nim no-man ełe, ek ka ei, dinga pii gii ekdinga ei sikin kin, oł tał ei, nim dingangangił kin, Gos kongun ei, ekii sinjii.7 Ba amb mam ombu, ek siimał eimałwii ei nik kin, ek jerił ningii ek ei,nim buł ngokun kin, nim Gos oł kunpałimmił ei, kun ermulnjii. 8Nim pinkin, sinim ngenj ełe kongun ermin ei,aninga er paki tumba. Ba Gos nge ołkun ka ermin ei, sinim paki owundutumba. Ei pe sinim konj mołmunei, paki topu nga ekii se, eim sinimkunum kunum paki tang kin, konjmułmun. 9 Ek ei, ek keimi mendpił,sinimwumbpei piipin kin pii gii nipinermin pałim. 10Gos eim wumb pei siporung simbii ni piinim ei, sinim wuamb Gos eim kin pii gii ni mułmunei, keimi sim. Gos kunum kunumkonj mołułum pułwu eim kin, sinimpii gii keimi nipin kin, Gos sinim sipiorung simba ni, kui er mułmun. Ełenge piipin kin, sinim kongun dingaenmin.

11Nimek ei nikin kin, emb towumbngo! 12 Wumb nim keningii ei, nimwu kang wu mił, keningii. Ba nim wuwii mił ni piinerngii mon! Nim Gostiłap ełe molkun kin, ek ka nikin, oł eierkin andłam andkin kin, oł enjii miłei wumb keningii. Pe nga oł kun erikenmin oł ei ni, wumb pii gii nik enminoł ei, erkin andan tokun kin, wumbkeningii. 13 Kunum ełe, nim na kui er

mulnjii kunum ei, wumb kankin kin,Gos ek ei erkin nikin wumb ngokunkin, kongun dinga ei enjii. Erkin kin,wumb oł yi mił erngii nikin kin, ekka ni wumb ngan piingii. 14 Gos ngedinga ełe, Gos Gui Ka ek ei nipi, nimngum ei, nim ten kulkun enenjii. Gosnge tiłap ełe tep ełmin wumb oł eierik kin, nim angił peng ełe ambilkkin, pui nik kindngii ei, si kindnenjiiku. 15 Kunum kunum nim kongunei, tep ka erkin kin ninim kongun ełekunumkunumermułan kin, nimenjiikongun ei, ka mułang kin, wumb peikeningii. 16 Nim noman ełe ka pengkongun erkin kin, ek nikin wumbngokun enjii ei, pii kun erkin kin,ninjii. Kunum kunum nim kongundinga kindkin enjii. Pe ninim yi ermułan kin, ninim kongun ei, Gos kinkun ka er mułan kin, nga wumb nimgupu ełe ek piingii wumb ei, pei kunka mułngii ku.

5Pii Gii Wumb Kin Oł Ka Erngii

1Nimwumam endi kin ek ngunen-jii mon. Ninim arnim kin ek ka niłinyi mił ku ek ka ninjii. Nga wu kangwu, ninim angnim noł kin, ek ka niłinmił yi ku, ek ka ninjii. 2Ninim manimnoł kin, ek ka niłin mił ku, amb tukuiombu kin ek ka ni ngokun yi enjii.Ambił mułngii ei, ninim einim nołkin, ek ka niłin mił ku, ek ka nikin ołka enjii. 3 Pe amb endi wam kułangkangił endi mulerang kin, eim ambwei mendpił mułmba ei, eim kin ołka erkin kin, paki tunjii. 4 Ba ambwei endi eim kingam min, kupamnoł mułngii ei, enim piik kun erngii!Kongun kumna ei yi mił, ninim arnimmanim noł kin paki tokun kin, epipei sinjii ei, ngo orung kindkin kin,tep ka erkin mulnjii. Keimi, Gos oł einge, noman peng piinim. 5 Amb endiwam kułang kin, eim endeimmultumamb ei, eim yi mił ełim. Eim Gos kinpii gii nipi kin, kunum kunum epintinga, prei minj er mołułum. 6 Baamb endi eim wam kułang kin, eim

1 TIMOSII 5:7 374 1 TIMOSII 5:21Gos nge ek piinarpi kin, eim ngenjełe epi ka kanim kanim sipi kin, kuninipe kuni endi numbii ni piipi kin, yier mułmba. Amb ei eim nge nomankonj ka ei, nga sinermbamon. Sinarpinoman konj ka ei, am kułii mił kołpukin, am mendpił ba. 7 Nim ek ei ekiisikin kin, amb ni, wumb kan neng kin,en enim epi endi ngenj ełe pinerangkin, kaminjmułngii. 8Bawu endi eimnge tiłap ende ei, kan kun enarpi, eimnge miyem ende ei, kan kun enarpikin, yi ermba wu ei, Gos kin pii giisi kindpi kin, wumb Gos ek piinarikmołmun wumb ei, mił mon. Eim amwumb ei, to mani kindpi kin, eim amwu kis wii mołum. 9-10 Kumb ok, wuamb wenjing noł kulk ei, nim ambombu nge embe yi minj pulnjii. Ambnii endi, kung ngii engki ei nge angiłorung nge endeim multum amb ei,eim wam endeim mendpił kin mul-tum ei, eim embe polkun pindan kin,Gos tiłap wumb eim paki tungii. Ngaeim kongun ka kanim kanim ermbaei piipi ełim. Erpi kin, eim ok eimkingam noł tep ka eririm. Erangkin, wumb konu eipi wumb ok, kuningumba ngurum. Nga Gos nge tiłapełe tuk mulk wumb ei, oł ka ełim. Ngaening kis pim wumb paki tołum ku.Nga eim kongun kanim kanim erpi,kumep sinarpi kin, wumb wii pakitopu kin, oł ka ełim amb ombu kankinkin, en enim embe pulnjii.

11 Ba nim amb gał mił, wenjing kul-njung amb ombu nge, embe puleriimon! Amb ombu Krais nge ek ei, piikun enarik kin, nga wu konj puk kin,yi erngii ei, nim embe pulerii! 12 Oken enim ek dinga nik pendinjing ei,si kindik kin, oł ełe enjing ei nge, enenim pułe keningii. 13 Nga oł eipiendi ełmin ku. En enim ten kulkkin, wumb ngii eipi nge ełe pułmunei, en enim wii punałmin mon. Enenim wumb eipi niłmin ek ei piik kin,waning sipiłmin. Sipik kin, wumbeipi nengin ek kanim kanim niłminek ei, sinim ninermin mon. 14 Ei nayi piip kin, amb gał mił ombu ngawu puk kin, kangił mengk ngii konu

ełe, kongun er mułngii. Pe amb ombuyi mił enjing kin, sinim opu orungwumb endi sinim kin tonu opu kin, ekkis nipi, onermba mon. 15 Nim piin,amb kombur Jiisas nge andłam ka ei,si kindik kin, Seisen andłam ełe ekiisinmin. 16PewukomburGos nge tiłapełe molk kułangin kin, amb mendpiłmułngii. Mułngii amb ei, Gos kin piigii nirim amb mam endi mułum ei,eim opu kin, amb ombu, paki topu,yi er mułang kin, Gos nge tiłap ełemułngii ei, noman embin pinermbamon. Nga Gos tiłap ende mułngiiwumb ei, amb endi wam mulerangkin, eim mendpił mułmba ei, pakitungii ku.

17 Pe wumb num kongun ka erngiiei, enim Gos nge tiłap ełe mołmunwumb ei, wumb ombu nge embe am-bił tonu kindngii. Na wumb num ei,kongun dinga erik kin, Gos ek ei nikkin, wumb ngungii nip nind. Wumbei, kumep ka wii kapłi singii. 18 Sinimpiinmin, nimbił erang Gos ek ka monpoł pendrim ei, wumb kongun enminełe ek yi ninim,“Kung kou kuni wiis kembimba

kunum ei, nim kung kou gupuełe kan tunenjii.” Nga ek yinim, “Kongun enmin wumbei, en enim wumb kumepsingii.”

19 Pe wu endi yi nimba, men ngii tepełim wu ei, oł kis endi erim. Erimnimba ek ei, nim piinenjii mon! Wutał tekliki mił, ok ek yi ninjing kin,nim kii sikin piinjii. 20Pemen ngii tepełmin wu kombur, oł kis enjing kin,nim men ngii tep ełmin wu komburwii tan kułou tangin kin, wu ombupei mułngii oł kis erik enjing oł ei, nikun eran kin, wu eipi ombu kanik kin,mund mong kulk kin, oł kis enerngiimon.

21 Gos ni, Krais Jiisas ni, Gos ngeenjel ei, kumb ełe nim nind. Nimkongun ei, tep ka wii erkin mułii!Wumb eipi oł kis erngii ei, nim ekdinga nikin kin, nga ninim nge wupuł min, kongun ende wu endi oł kis

1 TIMOSII 5:22 375 1 TIMOSII 6:11ermba ei, kan wiik tokun kin, koi erpindnenjii mon! Nim wumb endeimendeim oł kis erngii ei, ek kun minjnikin kin, er kun enjii. 22 Nim wu ei,ka mołum ni piikin kin, tep wu sikirmundmbii, ni enenjii. Yi en kin, wu ei,epi oł kis ei, nim kin pimba. Ninim kamulnjii nge, pii kun erkin kin mulnjii.

23 Nim noł wii minj nunenjii! Nimnoł wain aninga kopur kin ouni nun-jii. Nan kin, kirim tuk ełe paki tumba.Nimbił erang nim kunum kunum en-ing pałim ei, nga pinermba mon.

24 Wumb kombur oł kis ełmin ei,Gos wumb ei kin, kos ermba. Erangkin, kos ełe sikir punmun. Oł kisełmin ei, kos erangin kin, wumb peisikir kaniłmin. Ba wumb kombur ołkis erik enmin oł ei, koi er pepi ekii se,tor wang kin kaninmin. 25 Yi mił ku,oł ka enmin ei, sikir tor onum. Ngawumb kombur oł ka enmin ei, sikirtor wang kin, kinenjii; ba oł ei kunumkunum koi er pinermba mon.

6Kongun Wumb Nge Ek

1 Wumb kongun wii enmin wumbei, yi mił piinmin. Na kongun tepenim wu ei, wu ka ni piił. Piip kin wuei, embe ambił tonu kindip, yi erambkin, wumb eipi ombu, Gos ek sin nitor kindpin ni, Gos nge wumb tiłap ołpałim mił erik kin, oł kis endi enarikkin, kun ka enmin, ni piingii. 2 Gosnge tiłap ełe molk kin, kongun wiienmin ei, noman yi piinerngii. Tepenim wu ei, na engnan noł ku, ni piipek ningii ei, to kindmbii ni, yi piineriimon! En enim yi piinmin ei, Gos ngetiłap ełe mołum ei, na eim nomanka ngumbii ni piimin. Piik kin, naeim kin kongun ka eramb kin, eim nakongun ełe epi ka sinim. Seng kin,en enim yi piik kin, kongun ka wiimendpił er punmun. Puk kin, kunumkunum nim wumb kongun wii ei nge,andan tan kanik kin, wumb en enimkongun oł ka ei, erngii.

Oł Mendpił Gos Epi Pei Keimi Siłmin

3-5 Sinim nge Owundu Jiisas Kraisnge ek ei, sinim Gos nge oł ei, kanipi andan tonum. Pe wu endi, eimJiisas nge ek kun ei ninarpi, si kindpikin, ek eipi nipi, wumb ngumba ei,kun pinermba. Wu ei ek to kindpikin, yi enim ei eim noman ka pinałimmon! Na nam wu ka ni piiłim; ba eimnoman kis peng kin, eim ek ka endininałim mon. Eim wumb ek mił erikkin, ek kis nik erngii ei nge, nomanngopu, yi ełim. Ełim ek ei nge, ołyi mił ełim. Wumb eipi kin nomankis peng, opu erik kin, wumb ek bułambilk kin, engnjing kin, ek kis nikełmin. Erik kin, kunum kunum ekmił erik yi ełmin. Erik kin, en enimnoman eipi peng kin, Gos ek keimi eiambił gii ninałmin. Ninarik piik kin,yi piiłmin; Gos nge oł ei, epi pei singiinge, ełmin ni piiłmin.

6 Keimi, wu endi Gos nge piimba ołei, ekii simba wu ei, Gos epi pei simbaku. Ei yi mił, pe wu endi eim Gosnge oł ka ei erpi mołpu kin, nam episałim ei, kapłi ni piimba wu ei, eimepi ka pei eim kin simba. 7Sinim piin-min, sinim menjpin mei ełe mengimkunum ei, sinim epi endi sipin tuwunenjpin mon. Yi mił ku, ekii sesinimmei konu ełe si kindpin kin bin.Bin kunum ełe, epi endi sipin kin,punermin mon. 8 Pe sinim kuni ni,alap ni, epi pei mułang kin, yi nimin;sin epi pei sałim pa yi nimin. 9 Bawumb nii endi, epi pei simbii ni piiłimwumb ei, epi simbii ni erpi kin, boktołum. Ei yi mił, wumb ka tumunniłminwumbei, kamili kuł pindanginkin tołum. Yi mił, wu endi epi peisimbii ni piimbawuei, eimnoman tukełe, epi eipi eipi noman to piipi kin,bok topu, konu kis mendpił ełe ba.10Wu endi eim ku nin epi pei simbii nipiiłimwu ei, eim oł kis ei nge pułmampendpi kin, eim oł kis kanim kanimełim. Wu kombur en enim, ku ninepi noman peng kin, yi mił erngii wuombu, en enim pii gii ei, si kindik kin,en enim noman tuk ełe embin pengpiingii.

11 Ba nim Gos nge wu ei, oł ombungokun kin, si kind kin, eipi punjii.

1 TIMOSII 6:12 376 1 TIMOSII 6:21Gos nge oł kun ka ei, dinga erkin kin,andłam pimba mił punjii. Pukun piigii nikin kin, wumb eipi noman kangokun wumb ei, nim tungii ei dingaangan kin, tungii. Tungii oł ei nomanemin ka er wumb ngunjii. 12 Wumbnii endi Jiisas kin pii gii pimba wu ei,eim yi mił; wumb ka wii epi wii singiinengin kin, sikir punmun oł ei mił,yi erik singii. Singii ei mił ku, nimTimosii yi mił ku enjii. Nim kongunei dinga kind erkin kin, Gos nim kanwiik to mundang kin, kunum kunumnoman konj sinjii. Sikin kin, nim piigii peng kin, wumb ningił ełe angkinkin, ek dinga ni tor kindkin wumbngunjii! 13 Gos wumb ni, epi pei eimnoman konj ngołum. Pe Krais Jiisaseim ek pułe, Pondiyas Pailos kumb ełeni tor kindrim. Gos kin, Krais Jiisasnge kumb ełe, na nim Timosii kongunei ngond. 14Nim Gos nge ek ka dingaełe tep ka er nikin mulnjii. Molkunkin, wumb ek kis penj, tui nin, wumbek kis ni ngok kin Gos ek ka ei kin yienerngii mon. Nim kongun kunumkunum erkin kin, tep er mułan kin,Krais Jiisas orung omba kunum ei,opu tor omba. 15 Gos nge kunumsirim kunum ei, tonu wang kin, Ji-isas kindang tor omba. Gos endeimmendpił noman ka piik kin enmin ołei nge, pułwu. Nga eimmendpił dingapeng kin, tep er mołułum. Mołpu kin,mani mei ełe wu num ei, moł manikindangin kin, Gos wu num moł tonupunum. Pupu kin, nga king mani meiełe king ei, moł mani pangin kin, GosKing moł tonu pupu mołum. 16 Ei eimmendpił kulałiłim; eim tiłang owundumołułum. Pe sinim eim kin mandibin mił mon. Ok wumb endi, Goskinałim mon. Pe wumb endi yi kuGos kinanminmon ku. Keimi eim ngeembeowundumendpił ni, eimnomandinga owundu ei ni, kunum kunumpimba, ei keimi!

Wumb Epi Pei Sałiłim Wumb17Wumb ya mei konu ełe, epi sałim

wumb ei kankin, ek dinga ninjii. Manimei ełe epi sikir kis mołpu ełim epi ei

kin, noman ngok kin, pii gii ninerngiimon. Ninarik kin oł kis kanim kanimerik kin, ek piinarik erngii ei, monnikin kin, Gos mendpił kin, pii giiningii, ei kapłi ninjii. Gos eim sinimepi ka pei, kunum kunum ngang kinsinim ka piiłmin. 18 Wumb epi peisałiłim ei, kankin ninjii! Enim kongunka pei erik kin, en enim kongun pei ołkun ka enmin ni piik kin, ka piingii.Piik kin, kunum kunum en enim epiei, mok tokwumb eipi eipi epi sinałimwumb ei kin, ngungii. 19 Pe wumb enenim oł yi enjing kin, ekii se epi pei ei,en enim paki tumba. Yi erik kin, enenim kunum kunum konj mendpił sikkin, Gos konu ełe mułngii. 20 Timosiinim Gos nim ngum kongun ei, nimtep kun ka er mulnjii! Wumb ek wiinik erngii ek ei, nim piinarkin kin,nim ek ei buł ngunjii. Nga wumbkombur molk kin ek kend tok ek kunpałim ningii. Ningii ek ei nge sinsinim noman ka wii pałim, pa niłmin.Niłmin ek ei nge Gos kin opu orungek mił pałiłim. 21 Wumb kombur enenim yi ninmin, “Sin sinim nomanka pałim,” pa niłmin. Nik kin, Gosek keimi pii gii ningii andłam ei sikindiłmin.

Gos nge noman ka enim ngang kin,enim kin mułmba.

2 TIMOSII 1:1 377 2 TIMOSII 1:16

Pol Mon Timosii KinNga Endi Połpu Kindim1 Na Pol, na Krais Jiisas nge ek ei

se andił wu. Gos eim ek dinga yi nipendim. Jiisas Krais nge kongun ełe,Gos eim noman konj ei, sinim meiwumb ngumbii nirim. Nipi kin, eimnoman ełe, “Na ek se endii,” nim.

2 Timosii nim na nge kingam mił,na pipe ei połup nim ngond. Sinimnge Erinjpin Gos ni, Krais JiisasOwundu nim kin kaimb sipi nimnoman ka ngang kin nimnoman eminka peng mulnjii.

3 Na nge kumb ok kupnan nołwumb mulk wumb ei, Gos nge oł eiekii siłmin oł ei nge, kunum na nimkin piip kin, na Gos kin prei epin tingakunum kunum erip kin, noman kapiip ngoł. 4Nim ningił ka mani orumei na piip kin, na nim kanip kin, kapiimbii ni piind. 5 Nim pii gii nin ei,na keimi ni piind. Ei kend mon. Pii giinin oł ei, nim apinim Lois ełim oł einim en. Nga ninimmanimYunis yi kuełim. Pe na piind ei, na pii gii ei nge,nim kin pałim ku. 6Ei na piip kin, nimnip ngond. Gos nge epi wii ngurumei, nim noman pirek neng piinjii. Okna nim peng ełe, angił tonu kindinjkunum ei, Gos eim nim noman ka ei,epi wiimił nimngurum. Pe ninimGosnoman ka epi wii ngurum ei, piikinkin enjii. Eran kin, nim noman kasirim ei, am opu owundu ermba. Eiyi mił, wu endi eim dup kałpi kin,pup tang kin, nimbił oł ełim? Ei sikirnopu owundu ełim ei mił, yi enjii ku.7Nim piin; Gos sinim kin Gui Ka ngumei, sinim kulermin. Ba Gos Gui Kasinim noman dinga ngum. Ngangkin, sinim wumb noman ka ngopunkin, sin sinim tep ka er mułmun ngengum.

8 Ei piikin kin, owundu nge ek eisingambił piikin kin, ninerii! Nimna kin singambił piinerii ku! Na Gosnge wu moł. Nim Gos nge dinga

ngang kin, nim oł embin tui tonuomba ei ko wukun kin, na kin wan,siłip kongun ende erpił kin, Gos ek kani wumb ngumbuł. 9 Gos eim sinimsipi orung seng kin, nam nge wumbmułngii nim. Pe sinim eimkin ouni kaendi eramin kin, Gos sinim sip orungsinerim mon. Eim nge noman ełe,sinim noman ka ngopu kin, sinim wiito sim. Kumb ok, muł mei eneririmkunum ei, Krais Jiisas eim sinim kinnoman ka ngurum. 10 Ba akip kunumełe, Krais Jiisas sinim sip orung simbange tor onum. Eim nge kongun ełe,Gos nge noman ngurum. Ei tor wangkin sinim piinmin, Krais Jiisas eimwumb koltmun oł ei nge, to manikindpi, si kindim. Si kindpi kin, Gosnge ek ka ni tor kindim. Ei yi mił,noman konj ei nga poru ninermba; bakunum kunum konj pimba.

11 Gos eim na kongun ngopu kin,ek ka ei ninjii ni mundum. Na mołupkin, ek nip, wumb ngop, ek se andipkin, wumb ek emb top, wumb ngopnip kin, ermbii ni mundum. 12 Gos ekka ei minj, na ngenj ełe, oł embin tuitonu omba. Oł pułe ełe peng kin, naoł embin tui ei, ngenj ełe tonu onum.Ba ełe nge, na ngenj singambił piin-ermbiimon. Nawu ei kin, pii gii dingapeng moł ei, na pii poru nind. Eim naangił ełe kongun ngurum ei, kunumkunum ka pep ba. Pang kin, eimkunum owundu sirim kunum ei tonuomba. 13 Na ek kun nip, nim andantop ngunj mił, nim wumb kankin kin,ek ka ni ngan piingii. Nim Krais Jiisaskin pii gii dinga peng kin, ek ninimmił piikin kin, Jiisas eim noman kangokun kin, ek ei ambił gii ni mulnjii.14Gos nim kin epi ka angił ełe pendimei, piikin kin, tep ka ermulnjii. Pe GosngeGui Ka sinimkin tuk ełemołumei,nim noman dinga ngopu kin, kongunei paki tang kin, kongun ei kun ka ermułngii.

15 Nim piin kin, Eisiya konuowunduełe, Jiisas kin pii gii nik enjingwumb ni, Piselas ni, Emosenis ni wutał kin, wumb pei na si kindinmin.16 Na Gos Owundu kin prei ermbii ni,

2 TIMOSII 1:17 378 2 TIMOSII 2:15wu Onesiporas ni eim amb kangił ei,Gos paki tumba ni piind. Kunum pei,Onesiporas eim na kin noman ka piingołum. Na kan ngii pir kunum ei,eim na kin singambił pinerim mon.17 Eim Rom konu owundu ełe opu kin,eim na kur kan simbii nipi orum. Opukin, na kan sirim. 18 Na Gos Owundukin prei eramb kin, Jiisas orungomba ni pendrim kunum owundukunum ełe, Gos Owundu opu kin,wu Onesiporas kaimb sipi ngumba.Ngopu kin Onesiporas eim na Epeseskonu ełe epi kanim kanim erpi kin, napaki tołum; ei ninim piiłin.

2NimKrais Jiisas Nge OpuWuKaMul-

njii1 Pe nim na nge kingam mołun.

Krais Jiisas nim kin to dambiltpi seende kind pendim ełe, eim nim kinnoman ka ngopu kin, noman dingaka wii ngumba ei, nim kunum kunumsinjii. 2Pe ek pei na nip kin, wumb peikumb ełe ngunj ek ei, nim piin. Piikinkin, ek ei nikin, wu kombur ngan kin,dinga piik erngii. Wumb ei, ambił giinikmołmunwumb ombu kin, kapłi eknik kin, wumb emb to ngungii ku.

3 Nim Krais Jiisas nge opu ond wuka wii dinga molkun kin, oł embintui endi tonu omba ei, nim dingamolkun kin, Jiisas Krais nge opu ondwu mendpił mulnjii. 4 Opu ond wuendi, opu pałiłim kunum ei, pupukin, kongun eipi kanim kanim endienałim, mon! Opu dinga kind erpi,yi er mułang kin, opu ond wumb tepełim wu ei, kanpi ka piiłim. 5Wu episimin nik kin, sikirik punmun ei, lopałim mił ei, ekii sinarik punmun wuei, epi endi sinermba mon. 6 Wumbnii endi eim kongun dinga kind erpułum, wumin amb ei, eim kuni tonuwang kin, eim kuni ei, eim kumb senumba. 7 Na nind ek ei, nim kom sepiinjii! Owundu nim noman er kunerang kin, nim ombu pułe pei pii poruninjii.

8 Kunum kunum nim molkun kin,piinjii ei, Jiisas kołpu kin, nga tonu

opu konj pum ei, piinjii. Eim Deipisnge tiłap ende mołpu kin, ek yi mił,na Gos ek ka nip tor kindip eł, ei nimpiin. 9 Na Gos nge ek ka ei, minj niperambkin, wumbnawukis nik kin, naoł embin tui kanim kanim ngołmun.Keimi, na sip kan ngii eł kindiłmin; baGos ek ka ei, kan kapłi pinermbamon.Ba pu nip konu ełe orung orung eipieipi ba. 10 Ei nam yi piip kin, nomanełe dinga kindip kin, oł embin tui eipiip ko wup eł. Eł ei, erip kin, Goseim nge wumb tiłap ei, paki toł. Namyi eramb kin, wumb Krais Jiisas kinnoman konj kunum kunum sik kin,kunum kunum eim kin ouni nomandinga tiłang ei sik kin, ka mułngii nipkin, oł yi mił end. 11 Sinim ek ei piigii mendpił ninjpin kin, ei keimi nipiimin,“Sinim Jiisas eim kin kołpun kin,

sinim eim kin ouni nomankonj kunum kunum sipin kin,ouni tep to mułmun. 12 Sinimeim kin piipin kin, oł em-bin tui tonu omba kunum ei,sinim dinga kind mołpun kin,eimkingmułmba konu ełe, sineim kin ouni king mił tep tomołmun ku. Pe sinim eim bułngunjpun kin, kapłi eim yi ku,sinim buł ngumba. 13Pe sinimGos eim ek ei piimin nimin;ba ek ei ekii sinarpin enjpin.Ba Krais Jiisas eim mendpiłek ei, eim keimi piipi mołum.Krais Jiisas eim ek endi nipikeimi mendpił mułmba. Nim-bił erang ei eim ek kend ei,kapłi tunermba mon.”

KongunWuMendpił Ei Gos Kin EmbeKołułum

14 Kunum kunum nim wumb no-man pirek nimba piingii ek ei ninjii.Gos nge ningił ełe, ek dinga nikin kin,wumbekmił erik kin, ek kanimkanimnik erngii ei, mon nikin. Nikin kin,oł ei nge, wumb endi paki tunermbamon. Wumb to kisminj ełmin. Wumbek ei nge piiłmin wumb ei yi ełmin.15 Nim kongun dinga kind erkin kin,nim kongun wu mendpił mułan kin,

2 TIMOSII 2:16 379 2 TIMOSII 3:4Gos nim kin ka piip ngumba. Ngopukin, nim Gos ek ei, kun ni wumb nganpiingii ei, nim Gos kin singambił pengpiinenjii. 16 Ek eipi eipi nik kin, ekwii mił nik erngii ei, enim mandi pukpiinerngii mon. Ek ei ek pułe pinałimek ei nge, wumb nik si pangin kin, Gosek buł ngok, ek ei piik kin, andłamkis punmun ei nge, enim punerngiimon! 17 Wumb ek ei, sinim ngenjkinj kis nopu owundu pułum ei mił,Aimeniyas kin Pailesis wumb ei nge,tiłap ełe ek yi pałiłim. 18Wuombungeek keimi ei, pii dembin tunarik kin,wu ombu ek yi mił niłmin kin, sinimkołpun. Nga konj mołmun poru nin-min; nga ekii se endi enermin mon.Enarpin kin, ek ełe nge nik kin, wumbkombur nge pii gii ei, er kis monduł-mun ku. 19 Ba Gos eim ngii tumunjdinga endi, poł engindrim dinga wiiangiłim. Pe ond pos ełe Gos ek monendi, yi nip mołum. Gos eim nge wuamb ei, piipi kanpi poru nipi mołum.Pe nga mon endi pałim ku. Wumbpei, Gos embe siłmin wumb ei, oł kissi kindik kin, buł ngok, ka mułngii.

20 Pe ngii owundu endi angiłimkonu ełe, nirikring ming ombu kanimeipi eipi pei sałim. Pe ming kopur,ku silpa ni, gol ni, yi ełmin. Ngaming kopur ond ni, mei nganmbi ni yiełmin. Ełmin ming ombu nge kopur,kongun ka pałim mił ełmin; nga mingkopur eipi kongun wii pei ełmin. 21 Eiyi mił, wumb nii endi eim oł kis ełminoł ei, Gos eim pei kil ngo si kindangkin, kun ka mułmba wumb ei, eimkongun mendpił, ka endi pałim mił,kongun ei ermba. Wumb ei, eimmingku silpa min, ku gol ka mił, yi mołum.Nimbił erang wumb ei, eim ngenj ni,noman tuk pei, Gos kil ngo si kindangkin, eim kongun ermba nge, er kunerpi mołum. 22 Wu kangi wu nomanełe kis tonu wang kin ek kis nik erngiiwumb ei kin, nim punenjii. Punarkinkin, nimoł kun ka ei erkin, pii gii pengkin, noman emin ka peng kin, wumbnoman ka ngan kin; wumb nomanemin ka peng kin; Gos owundu kin

prei erkin, kii se ngokun kin mulnjii.23 Wumb wulu pang kin, ek eipi eipinik kin, erngii ei piinenjii. Piinarkinkin wumb noman ka pinerang kin ekei nge, nik opu minj ełmin. 24Gos ngekongunwu ek opu enermbamon. Eimwumb kin oł ka ermba. Eim wumbek emb ka to ngołum kunum kunumkui er mołpu kin, kongun ka ermba.Erang kin, wumb eim oł kis erngiimin, oł embin ko wupu kongun minjerpi kin, Gos ek nipi kin, wumb ngopuminj mułmba. 25 Wumb eim ek tokindik erngii ei, ek taki taki nipi erangkin, Gos eimwumbei, paki topu erangkin, noman ak to ok kin, ek keimiei piingii. 26 Ok Seisen eim, wumbei omu kon mił połpu kin, tuk sirim.Seng kin, eim ek ei piik kin, ekii singii;ba nga ekii se, Gos ek keimi ei piik kin,noman ak tok kin, Seisen si kindngii.

3Kunum Poru Nimba Mandi Erang Oł

Kis Tonu Omba1 Ba nim oł yi mił piinjii, kunum

poru nimba kunum ei, oł embin tuikanim kanim tonu omba. 2 Pe wumben enim mendpił piingii. Piik kin, kunin epi noman kulk kin; nga en enimembe ambił tonu kindik kin, oł kiserik kin; nga Gos kin wumb eipi ek kisnik kin, yi nge nik ngomun. En enimernjing menjing ek niłmin ei piinarikkin, nga en enim ek ka ni ngunałmin;nga en enim oł kun ka pałim mił ei,ekii sinarik kin, buł ngok enmin. 3 Pewumb en enim miyem ende nomanka ngonarik kin; nga ek kis ei si kind-narik kin; nga en enim wumb eipi kinek buł ambilk kin; nga en enim ngengenj ełe noman tep ka enarik kin;ngawumbwulu pang kin, kung simbiimił andik molk noman pinałim, miłerik kin; nga en enim oł kun ka ei kinopu orung ku ełmin. 4 Nga en enimnge wumb puł sik kin, opu erii wumbngok kin; nga en enim oł kis ei sikirekii sik erik kin; nga sin sinim wunum ni piik yi erik kin; nga en enimngenj ełe oł ei ka ka piik erik kin; nga

2 TIMOSII 3:5 380 2 TIMOSII 4:3en enim Gos kin noman ngunałminmon. 5 En enim ngenj ełe ambił tonukindik kin Gos nge oł ei mił ni piikerik; ba Gos nge noman Gos nge tiłapełe wumb mił dinga ei en enim bułngok ełmin. Erik kin nim wumb ei yierngii wumb ei kin nim tep to andkinpunenjii mon! 6Wu kombur en enimandik, noman eipi eipi sek kin, yiełmin. Erik kin en enim amb ombunoman kis kanim kanim pałiłim ambombu kin, kanik kin, amb ombu ngiikonu ełe, en enim nirik puk kin, enenim noman embin pałim ei, en enimnoman ełe epi oł kis mił to eipi eipikindik kin ambił gii nik yi ełmin. 7Erikkin, amb ombu nge, kunum kunumek keimi ei ni, kan simin ni ełmin;ba kapłi enałim. 8 Ok wu Janis kinJambris wu tał, Moses tep erim oł ei,to mani kindmbił ni piikił kin, jep ołkanimkanimkunpinałim oł ei ełmbił.Ełmbił oł yi nge, pe wumb ek keimiei, to mani kindik yi ermin ku. Enenim noman kun pinałim, yi eranginkin, pii gii pinerang kin andinmin. Bawumb en enim pii gii ei, kapłi pimbamił pinałim mon. 9 Ba wumb enminoł ei, opu owundu punałim mon! Pewumbkeningii ei, ołwulupuimił endiok, wu Janis kin Jambris teł erkił oł jiienmin ni keningił.

10 Ba nim na kin kunum kunumandkin kin, ei na ek nip kin, wumbandan top enj. Nga andłam andip ełmił ei, nim piiłin; nga na eł oł ei, pułenim piiłin ku. Nim na piin kin, na Goskin pii gii dinga nił. Na wumb eipikin noman ngop kin, kunum kunumnam dinga kind mołup kin, Gos ngekongun eł, end ku. 11 Nim piin ei,wumbna kin oł embin tui ngołmun ei,nim piin. Piikin kin, nga ngenj kumbiikonu ełe orung Andiok ni, Aikoniyamni, Lisra konu ełe ombu pei piił. Nimpiin ei, wumb na kin ngenj kumbii ołkanim kanim ełmin; ba Gos Owundueim nga ełe si tor sim. 12 Keimiwumb pei Krais Jiisas kin dambiltikse ende puk, Gos nge oł ni, ek kaei, ekii simin ni erngii wumb ei, opuorungwumb tangin kin, ngenj kumbii

yi singii. 13 Wumb kis ni, ek kendwumb ei, wumb ek kend to ngołmun.Ngangin kin, nga Seisen nge ek kendtang owundu pułum ku. Wumb enenim oł kis owundu mendpił ełmin.Nga wumb eipi en enim kin, ek kendtok ngołmun ku. 14 Nimbił erangwumb ei, nim ek ei nik ngunjung ei,pii kun er mulnjii! Mułan kin, nimpii gii nikin ek ei, na nim emb top,nip ngur ek ei, dinga ambił gii ninjii.15 Pe nim ei piinjii ku, ok nim kangiłkembis kin molkun kin, nim Gos ekka ei nim piiłin. Piikin kin Gos ek kaei, nim noman ngang kin nga pii giinikin mułan kin, Gos ni Krais Jiisasnim sipi orung simba. 16Gos nge monek ka ei, Gos kin mendpił om. Opukin, Gos mon ek ka poł pendpi ek ei,Gos ek keimi mendpił pałim. Peng ekei, sinim kin pii si kindpin kin, Gui Kaandan topu ngonum ek ei piipin kin,Gos oł kun ka ekii se bin. 17 Gos ek kaei, sinim Gos nge wumb erpi, kun kaerang kin, sinim Gos kongun ka wii ei,ermin nge, er kun erpin mułmun.

4Nim Gos Ek Nikin Wumb Ngunjii

1 Krais Jiisas eim, wumb kułii konjpei, mok tumba. Topu kin, eim Gosningił ełe ni, Krais Jiisas nge ningiłełe, na ek nip kin, nim dinga ngond.Ngop kin, Jiisas ekii se orung ombaei, opu kin, wu king kunum kunumtep mułmba ei, na ek dinga nip nimngond. 2 Nim Gos ek ka ei piikin ekei, ni wumb ngunjii ku. Ngokun kinwumb ek ei piimin min piinermin nikermułngii; ba nimKrais Jiisas ek ka ei,kunum kunum ek dinga ningii! Nikinkin, wumb en enim oł kis ełmin oł eini piik kin, Gos oł kun ka ei ekii sinarikełmin. Erik kin, ei nim nen kin, Gosoł kun ka pałim mił, ei ekii singii. Sikkin, kunum kunum nim kongun erkinkin, kui er mułun kin, wumb kin ekka ni ngokun kin, paki dinga tokunenjii. Yi eran kin, wumb ei, noman toak tok kin, oł kis si kindik kin, Gos ołkun ka pimba mił erngii. 3 Piini! Ekiise wumb ek keimi ei piinerngii mon.

2 TIMOSII 4:4 381 2 TIMOSII 4:22Ba wumb en enim noman ełe piik kin,ek emb tołmun wumb pei, sik erngii.Erik kin, wu ombu ek eipi ningii ei,kom se piik kin ekii singii. 4Wumb eiGos nge ek keimi mendpił, ei si kindikpiinarik kin, ek połwii ni, siimał eimałombu nge, kom sek piik erngii. 5 Baninim kunum kunum kun ka piinjii!Piik kin, oł embin tui tonu omba; banim embin ei ko wukun kin, Gos ekka ei nikin kin, wumb ngunjii. Ngawumb paki tan kin Gos nge kongunwu mił endi kongun kun ka enjii.

6 Nim piin ei, pe nam noman konjei, enim kin ngop si kindip pendipkin, nam ya mani mei ełe wakin topsi kindip bii kunum ei, mandi enim.Ei yi erip kin, nam kułmał mił kałipkin, nam ngemiyem ei, enim kin beintop ngop pendip kin bii. 7 Na namkongun dinga kindip erip, sikirip pupkin, tor punj ei yi mił; Gos nam ngumkongun ei, dinga kindip, er poru ninj.Na pii gii ei wakin top kindnenj mon.8 Na pe na simbii epi ei er kun ersałim. Sałim epi ei, yi mił ninim, peGos Owundu ningił ełe, na wu kun kanimba. Akip kunum ei, Owundu nammendpił epi ka wii ei na ngunermbamon; ba wumb eim tor wang kin,kenmin ni, kui er mułngii wumb ei, yiku singii.

9 Nim na kin ombii nikin kin, erka erkin kin, na kin sikirkin onjii.10 Piikin kin mułii! Wu Diimas eimna wakin topu kin, eim mei ełe ołei, noman peng kin, na si kindpi kinTesalonaika konu ełe pum. Nga wuKresenj eim Galeisiya konu ełe pum.Nga wu Taisas eim Dalmeisiya konuełe pum. 11 Wu Luk mendpił eim nakin mołum. Nim wu Mak nen kin,ouni weł! Wu Mak eim kongun kaełim ei, na kongun paki tumba. 12Nawu Tikikas eim Epeses konu ełe puinip, kindamb kin pum. 13 Nim onjiien kin, na konduk muł ełim kon takisei ni, wuł Trowas konu ełe, wu Kapasngii konu ełe sałim ei, sikin mon ni,mon kombur, ka ngenj sik ełmin ei,sikin tui ku.

14 Eliksander wu ei, eim kapa epi

ełim wu ei, na kin oł embin tui ngopuerim. Ekii se Owundu eim enim oł eimił, eim kin kumep kis orung yi erangkin, piimba ku. 15Nim yi ku, wu ombukonu ełe, kan kun er mulnjii. Mulnjiiwu ei, sin ek pei to mani kindmbaerim.

16 Kumna ei, na kos ek nip, orungkindinj kunum ełe, wu endi na kintep to ngop ninj. Ninj kin, oł kismił enmin ei, “Nim piinerii, mon!”ninj. 17 Ba Gos Owundu na kin teper mułum. Mołpu erang kin, na Gosek ka nip, wumb torung mulnjungwumbei, ni ngunj. Kung simbiiwumbnołum konu ełe pamb kin, Gos kułiikonu ełe si tor sim. 18 Wumb na kinoł kis ermin ni enjing; ba Gos Owundueim na kin oł kis kanim kanim na kintonu omba ei si tor sipi kin, nga Goseim sinim tep er mołum konu ełe,eim na sipi kin orung simba. Gos kintiłang owundu nin, embe owundu einin, kunum kunummułmba; ei keimi!

Ek Poru Ninim19 Nim Pisila kin Akwila tał kin,

wu Onesiporas nge kingam ambiłamnoł ni, wumb ombu kankin yi ninjii.Na enim wumb ei kin, ‘Noman kapiip ngond,’ yi mił niyo! 20 Erasuseim Korin konu ełe enj mołum. NgaTropiimas eim ening peng kin, naeim Mailisas konu ełe mond si kindiponj. 21 Nim erkin kin, sikir onjii.Yi er mułan kin, pop topu, jii nipełim kunum ei tor omba. Yupulusni, Purenj ni Lainas ni Kloriya ni wuombu, ni wu angim angim pei nimkin noman ka ngonum ei, ‘Nim kamułiyo!’ ninmin.

22 Gos Owundu nim nge noman tukgui ełe ouni mułmba. Gos eim ngenoman ka ngopu enim oł ei, enim kinmułmba.

TAISIS 1:1 382 TAISIS 1:13

Pol Mon Taisis KinPołpu KindimPol EimMon Endi Połpu Taisis Ngum

1 Na Pol, na Gos nge kongun wumołup kin, nga na Jiisas Krais ngekongun ek ka se andił wu moł. Goseim wii to si mundum wumb ei, Gosna kindang op kin, wumb ombu ngepii gii ei, er dinga ermbii nge ond. Ngawumb paki tamb kin, wumb ek keimiei piik kin, Gos nge oł kun ka pałimmił, ei ekii singii. 2 Na kongun erpikin, wumb pii gii ei, er dinga erambkin, wumb en enim ka ka piik kin,kunum kunum konj mułngii nge, kuier mułngii. Molk kin, kumb ok, Goseim epi endi eneririm kunum ei, eimenim noman konj ei, ngumbii nirim.Nipi kin, eim ek kend tunałim mon.3Nga ekii se, eimnipi pendrimkunumei, eim wu kombur neng tonu ok kin,eim nge ek ka ei, ni tor kindngii.Kindik kin, oł ełe nge; eim ek nipi peniełe tor kindang kin, Gos eim sinim sipiorung sim. Seng kin, pe eim na kin eknipi poru neng kin, eim nge kongunei, na erii nipi ngum.

4 Na Taisis mon ei połup kin, nimngond. Nim na nge pii gii nge kingammołum. Nim nipe pii gii pałim ei,sin pei yi mił pałim ku. Erinjpin Gossinim nge paki tołum wu, Krais Jiisaseim nim noman emin ngopu kin, nimkin noman ka piipi ngumba.

5 Na nim si kindip pamb kin, nimKriis konu ełe enj mułun ei, pułe ełemendpił. Na yi ni piind, nim kongunkun ka pinerim kongun ei, am er kunka enjii. Erkin kin, Gos nge tiłap ełemułngii wu kombur, to tonu kindankin, wumb ermułngii konu ełe, orungorung pei, yi mił ok, na nim kanipnir. 6 Pe wu endi wumb ningił ełe,oł kis endi enerim kin wu ei, eim ngeambim endeimmendpił mułmba; ngaeim nge kingam noł, Krais kin pii giinik oł kis ei enarik kin, nga ernjingmenjing ek ekii sik piik er mułngii

wu ei nge, kanik to mundangin kin,wu num mołpu kin, wumb erpi, Gosoł kun ka pimba mił, yi er mułmba.7Nimpiin; Gos nge tiłap ełewumb tepermba wu ei, Gos nge kongun ełe teperpi kin, eim andłam kun ka endmba.Andpi kin, wumb eim oł ołou endierang kin, wumb kinerngii mon. Ngaeim popuł endi sipi enermba mon!Eimpopuł kis sikir piinermba; nga nołnopu noman wulu pupu, yi enermba;nga wumb owuł owuł tunermba; ngawumb eipi epi kan bun bun sinarpi;nga ku nin epi ombu ni noman topiinermba. 8 Ba wumb konu ełe eipiwumb ongii ei, oł ka ermba. Erpi kin,eim oł pei ka minj erpi, noman kapiimba. Eim am kun ka mołpu kin,Gos nge oł ei pei ka ekii simba. Eimngenoman tuk ełe am tep kamułmba.9 Nga eim ek keimi kun ka nik ngukek ei, eim am andan tok mił piipimułmba. Mołpu kin, wumb ek nipidinga erpi kin, wumb noman ek kunka pimba mił nipi ermba. Erpi kin,wumb ek to kindik erngii ei, eim ekdinga nipi kin, wumb kii sipi erangkin, wumb en enim oł kis enjpin nipiingii.

Kriis Konu Ełe Ek Kend Wumb PeiMulnjung

10 Keimi, wumb pei ek kun ka ei,ekii sinałmin. En enim ek kend tokkin, ek kanim kanim noman ełe ekkend tok wii mił niłmin. Nik kin,sin ngenj kopsiłmin wumb mił moł-mun ei, en enim ek kend tok ełmin.11 Wumb ombu nge, oł kend tok erikwumb ei, ku ni epi ei simin nik ełmin.Erik kin, sin sinim enermin oł nik kin,wumb andan to ngołmun. Ngok kin ołei nge, wumb kombur to wulu kindikkin, kangi ambił ni pei ełmin. Erik kinoł yi mił erngii ei, nim piikin kin, wuei nge, to tor kindan ba. 12 Ok Kriiskonu ełe wu endi, en enim nge wunum ei, ek yi mił nim. Ok Kriis wumbei, wumb ek kend wumb mulnjung.Nga pe yi ku mołmun ei, kung owusimbii nił mołmun. Molk kin, kunipei nok molk kin, nga ten ełim. 13 Ekei keimi, nim piiłin mił, wumb kin

TAISIS 1:14 383 TAISIS 2:14ek dinga ni ngunjii! Ngan kin wumbnoman ełe, ek dinga nen, tang piikkin noman ak tok ok kin, nim ek ei,pii gii mendpił kun pimba. 14 Jurawumb ek poł min, siimał eimał ek połwii ei nge, kom se piinerngii! Ngalo ek kanim kanim nik erangin kin,ek keimi ei, buł ngok erngii ei, piikongnduk mułngii. 15Wumb en enimnoman ełe, kuru ka simba. Ba wumboł kis erik ełmin wumb ei, Krais kinpii gii ninanmin. Ninarik kin, en enimendeim ka mulałmin mon. En enimnge noman tuk ełe ei, pei kis erpi kin,penj moł poru nim. 16 En enim gupuełe, ek yi mił niłmin, ‘Gos ei na piind,’niłmin. Ba en enim andiłmin konuei, Gos buł ngołmun. Ngok kin, enenim Gos ek piinarik kin, nga oł kunka keimi endi enałmin.

2Wu Amb Tukui Nge Kengip Ek

1 Ba nim kengip ek kun ka nikinngołun ei, nim oł kun ka andan tongołun, yi nikin kin, wumb ngunjii.2 Ngo nikin kin, wu mam ombu, nołnok wulu puk, enarik kin, en enimoł kun pałim mił piik kin, en enimnoman ka seng mułngii. Molk kin,pii gii ninmin ek ei piik kin, nomanka ngok enmin oł ei, ekii sik kin, ołembin tui tonu omba ei, dinga kindmolk erngii ei, piingii. 3Nga yi ku nimnikin kin, ambmamombu, en enim ołkun ka er andik mułngii. Molk kin, ekbułmorungninarik kin; nga noł dingaełe nge, noman to piik kin; kongunwii mił er mulerngii mon! En enimek mon tołmun mił molk kin, kongunkunka erik kin, oł kun ka andan tungiiei, oł ka wii. 4 Enim ambił kembiskembis ombu, enim oł yi erngii mił,nik kin, andan to ngungii. En enimnge wu ni, kang ambił ni, noman kangok kin, oł yi mił erngii. 5 En enimnge noman ełe, tep ka mułngii. Molkkin, am kun ka mułngii! Nga en enimnge ngii konu ełe tep ka mułngii!Molk kin wenjing noł kang ambił ampei, tep ka ermułngii! Ngawenjing ek

ningii ek ei ekii sik kin, oł yi mił erngiiei wumb Gos kin buł ngok, Gos kin ekkis nik yi enerngii mon!

6-7 Nga yi ku, kangił kembis kembisen enim noman to piik kun ka erikmułngii! Oł ombu nge nim pei erngiioł ei, nim min men mił er endnjii ei,keningii. Kanik kin, nim oł kun ka eiekii sik kin, oł kun ka kanim kanim eiminj erik endngii. 8 Nga nim kongunwu kankin kin, ek yi mił ninjii! Ngaek kun ka minj ninjii! Oł yi mił enjiiei, wumb nim oł endi en, ni piinerngiimon! Oł yi mił eran kin, sinim ngeopu orung wumb ei, ok kanik kin,singambił singii.

9 Nga kongun wumb kankin kin, ekyi ni ngunjii. Ngokun kin, epi peiwumb tep er mołmun ełe, mandringkamułngii! Molk kin, enimkongunkaerangin kin, enim tep ermbawumbei,enim kanpi noman ngumba. Ngangkin, wumb puk en enim nge wu numtep ermba wu ei kin, ek nik ngungii.10 Nga wumb epi orung endi waningsimin ni piinerngii mon, ba en enimek ei, am ekii singii! Nga tep wumbnoman keimi kun piingii. Pe kongunwumb oł ełe nge erangin kin, siminek ka ni tor kindiłmin ei, Gos nge eksimin nengin kin, paki tołum.

Sinim Ka Mołpun Jiisas OmbaKunum Kui Er Mułmun

11 Sinim piinmin, Gos nge nomanka eim ngopu kin, enim oł ei peniełe tor opu poru ninim. Pe ełe nge,eim wu amb pei sipi orung simba.12 Gos nge noman emin ei, sinim an-dan topu kin, sinim Gos buł ngu-mun oł ei si kindpin kin, mei ełenoman kanim kanim ei, buł ngopunkin, sinim andłam kun endmin ngepiipin kin, Gos nge oł ełe ekii siminei, kunum pei sałim. 13 Gos eim ngenoman emin ei, sinim andan tołum.Tang kin, sinim epi sipin ka ka piiminei, sinim pii gii dinga peng keimi,Gos eim nge tiłang owundu ei, sinimpaki tumba. Tumba kunum ełe, KraisJiisas eim opu peni ełe, tor omba.14Krais eim nge noman konj si kindpi

TAISIS 2:15 384 TAISIS 3:12kin, sinim lo ek to kindpin kin, ekpiinarpin ełmin oł ei, Jiisas sinim sipiorung sim. Seng kin, eim noman ka eisinim kil ngopu kin, sinim sipi orungseng kin, sinim eim ngemendpił moł-mun. Pe sinim kongun dinga erpinkin, oł kun ka minj ermin.

15 Nga kunum kunum nim Gos ekka nikin kin, wumb ngunjii. Ngokunkin, nim ek ninjii ek ei, wumb ekiisingii nge ninjii. Nga ek dinga nikinkin, wumb ngokun wumb oł ełe, ekiisinerngii mon ninjii! Mon pim kin,wu endi mołpu wu ei, wu wii nipi yiermba, ei mon!

3Oł Kun Ka Ełe Sinim Dinga KindMuł-

mun1 Nim enim kin kunum kunum no-

man to piik kin tep ełmin wumb numni, eim nge kongunwumb ni, lo ek ełemandring puk erikmułngii. Molk kin,ek ningii ek ei, kapłi ekii sik erngii.Erik kin, oł kun ka ei, kongun erngiinge, er kun erik piik mułngii. 2 Ngawu endi kin, ek kis ngok yi enerngiimon! Nga opu enmin oł ei enerngiimon. En enim noman emin ka pengmułngii. Kunum kunum wumb ningiłełe, oł emin ka ngungii ei, er mułan-gin kin, keningii. 3 Yi mił nim piinkin, ok sinim noman ka yi nge, endipinerim mon! Sinim ek to kindpinkin, ek gupu ełe topun. Tamin kinSeisen sinim to wulu kindang kin,sinim wulu pang andiłmin. Sinimngenj noman ok nge, kan ngii mił tukmulnjpun. Nga sinim noman ngenjok nge, kanim kanim tonu wang kin,sinim nge ngenj ełe ka ka piinmin.Sinimwumb eipi kin, kis piinmin; ngasinim wumb eipi epi ei kan bun bunsipin enmin; nga wumb eipi sin kinopu orung erangin kin, nga tuk sinsinim opu orung orung er mulnjpunku. 4 Ba Gos sinim sipi orung simbange pułwu ei, sinim wumb kin oł ka eierpi kin, sinim kin noman ka ngołum.Ngopu kin, ekii se eim nge oł ei, peniełe tor orum ełe nge, sinim sipi orung

sim. 5 Nga sinim nge oł kun ka sinimenjpin ełe nge, sinerim mon, ba eimnge noman kaimb ełe, piipi kin, sinimsipi orung sim. Sipi kin eim sinim no-man tuk ełe, kukuł top konj ka erangkin, sinim kangił ninangił konj miłmołmun. Mołamin kin, Gos nge GuiKa ei sinim noman konj ngum. 6 Goseim nge Gui Ka ei sinim kin pei beintang kin, Jiisas Krais kin eim sinimsipi orung sim. Seng kin, Gos Gui Kasinim nge noman tuk ełe kin piki topmołum. 7 Yi mił erang kin, eim ołyi mił erpi kin, sinim wumb kun kamołmun nipi, Krais Jiisas nge nomanemin ka ei, eim sinim sipi mondpukin, eim nge noman konj sik kin, konjkunum kunum mułmun ei, sinim piigii nipin kin, kui er mułmun.

8 Ek ei ek keimi, na piind ei, nimek dinga nikin kin, wumb ngunjii.Ngokun nen, wumb pii gii nik kin, ołkun ka pimba mił ei, pei ekii sik kin,Gos nge kongun ełe piik kin am dingakind mułngii. Molk kongun oł yi ngeerngii ei, kongun ei kapłi wumb pakitumba. 9 Ba wumb owuł owuł kanimei, kii sik nik kin; en enim nge ku-penjing ek ei, ni tonu kindik kin; opuerik kin; ek mił erik kin; lo ek ei ngenik kin; ek opu erik enmin oł ei, nimkankin si kindnjii! Pe sinim piinmin;oł ei sinim kapłi paki tunermba mon!Nga oł ełe nge, epi mendpił ka endi,tonu onermba mon. 10 Wu endi Gosnge men ngii ei, er kis ermba min;wumb tiłap kin ek kis nipi ermba eimin, eim nim kunum endeim min tał,wu ei kin ek nikin kin, noman er kunenjii! Nim ek nen kin, eim nim ekninjii ek ei, piinarpi erim kin, eim kinbuł ngungii! 11 Nim piin! Wumb einge, andłam ka ei si kindinmin. Sikindik kin, en enim nge oł kis ei, enenim to kis mondnum.

Ek Kumb Aninga12Nga ekii se, na wu tał Aremas nin

Tikikas kindamb kin, nim kin ongułkunumei, nim sikir okun kin, Nikopo-lis konu ełe onjii. Nim piin, na eknip poru nir. Nemb kin, na Nikopolis

TAISIS 3:13 385 TAISIS 3:15konu ełe ep nołmił owundu kis tumbakunum ei, na konu ełe mułmbii nir.13 Nim kan kun er molkun kin, wu loek piiłim wu ei, paki tunjii! Siinaskin Apolos teł, andłampunguł kin, epipaki tokun ngunjii! Ngan kin pungułei, epi endi andłam ełe kurkuł kin, yienerngił mon. 14 Sinim nge wu ambombu, en enim kongun dinga erikkin, oł kun ka ei, andan tangin kin,wu amb kombur epi sinarpi ermba ei,paki tok erngii mił, ei andan tei! Monpim kin, wumb ei wii mił molk kin,Gos nge oł kun ka ei, tonu opu kapłienermba mon!

15 Wumb pei, wu amb na kin moł-mun wumb ei pei, nim kin noman kapiik ngonmun. Nim kin, wu amb pułGos kin oł kun ka pimba er mułngiiwumb ei, enim sin noman ka piik kinkindei! Gos Owundu nge noman kawii ei, enim kin pengłi!

PAILIIMON 1 386 PAILIIMON 16

Pol Mon Pailiimon KinPołpu Kindim1 Na Pol kin Timosii tał, nim Paili-

imon noman ka ngonmbuł. Na kanngii wu mił moł. Nimbił erang naJiisas Krais kin ekii sip, eim kongunenj konu ełe kan ngunjung. Timosiina kin tep to mołpuł kin eim siłipenginjpił. Sił nim noman ngunmbułPailiimon. Nim sił kongun enmbiłmił yi en. 2 Sił nga noman ka Apiyasinim einginjpin kin, Arkipas kin piigii wumb nim ngii konu ełe, kułouto mołmun. Arkipas eim wu dingamendpił, Gos kongun dinga kindpikin, sił enmbił mił yi ełim wu ei, Paili-imon nim ngii konu ełe mołum.

3 Sinim Erinjpin Gos Owundu nim,eim kingam Jiisas Krais kin, kapłi nimkin noman ka ngambił kin, nga no-man ngangił kin, nim noman eminpeng mulnjii.

4 Na Gos Owundu nim kin, nomanka pii ngop kin, na ekii sip kin, ekka nip end. Eramb kin, na kunumkunum ełe, na nim kin Gos kin preier ngond. 5Nimbił erang na piind ei,nim pii gii wumb pei, noman kulkunkin, nga nim Jiisas Owundu kin piigii nikin ekii sin. 6 Nga na prei endei, nim kapłi wumb Jiisas kin pii giininmin wumb ei kin, noman endekindan kin, kapłi enimpaki top kin, erdinga kindmba. Nim okun kin kapłi,epi ka ombu piin mił, sin yi ermin.Erpin kin kapłi, sinim Jiisas embe am-bił tonu kindmin. 7Na angnan, na kamendpił piip kin, nga nim noman kaei, na ngun ei, na paki tonum. Tangkin, nga nim noman ka ei, wumb piigii niłmin wumb pei noman tuk ełekunum kunum paki tonum ku.

Pailiimon Onisimas Orung Simba8 Yi mił erang, na kapłi ek dinga

kindip nimbii end. Nimbił erang naJiisas nga tiłap ełe mołup kin, na ekdinga mendpił kii sip nind kin, kapłinim oł kun pimba mił yi enjii. 9 Ba

na ek yi mił ninermbii mon. Wumbkin noman ngołmun oł ei sił ambił giininim. Neng kin, na nim kin kii simbiiend. Keimi, na Pol Gos nge ek se andipnip wumb ngop yi eł wu tukui moł.Mołup kin, pe na kan ngii ełe pał ei,nimbił erang Jiisas Krais kin pii giinip kin, ekii sip kin Gos ek nipi wumbngunj konu ełe na kan ngunjung.10 Na nim kin kii sind ei, wu Onisimasnge nip kin kii sind. Sipi kin, eim nakangi mił mułum. Mułang kin na eimarim mił mołup kin, na eim Jiisas kinpii gii ek ei, emb top ngunj kunum ei,na kan ngii ełe pep kin yi enj. 11Okriiwu Onisimas eim kongun ka wii endinim kin kun enerim mon; ba pe eimkapłi sił ouni paki topu kin, kongun kaenim.

12 Pe na eim nim kin, ngo orungkindind ei, na noman tuk orung eimkin ouni ngond. 13Na noman yi piinjei, eim ya nanim kin tep to mułmbani piinj. Mołpu kin, kapłi na kanngii pał mił, eim na paki topu kin,enim konu ełe sipi kin, enim kongunmił yi ermba. Erpi kin, na kan ngiipał ei, nimbił erang na Gos ek ka nipkin, wumb ngunj konu ełe, kan ngun-jung. 14 Ba na kapłi oł kanim kanimendi erip kin, eim kapłi, yi nanim kinmułmba ni piind; ba nim kapłi kumbse piikin kin, ninjii. Nikin kin, nanim kin oł yi erii nip kin, enermbii;ba nim ninim wu Onisimas sikin kin,orung sinjii ei, nimbił erang ninim ołyi ermbii ni piin kin, ei yi mił ku enjii.

15 Nimbił erang, wu Onisimas eimnim kin si kindpi pupu kin, kunumkinan multum. Mołpu kin, ełe ngeeim orung omba ei, nim kin kunumkinan olt kis ei, nim eim ambił giini se mułmba ni piind. 16 Ok eimnim kin kongun wii kunum kunumer mułum; ba pe Onisimas eim wiimendpił mołpu kin eim kongun wuwii endi mulałim mon. Eim siłip ngeenginjpił. Siłip eim noman ngumbułei, eim na angnan mił eim na nomanmendpił ngond. Nim kapłi, eim no-man mendpił ngun. Nimbił erang ok

PAILIIMON 17 387 PAILIIMON 25eim nim kin kongun kunum kunumwii er ngołum. Ba pe eim kongun wumendpił mon; ba Jiisas nge embe ełeeim nim angnim mił mołum.

17 Yi mił pe nim na kin Krais ngekongun endewu ni piin kin, kapłi nimwu Onisimas nim se orung sin ei mił,kapłi yi mił ku nim na sinjii. 18 Sikinkin, eim okrii nim kin oł kun pinałimmił endi erim kin, kapłi nga nim epiendi ei, eim nim kin ngo pendim kin,kapłi nim na kin ngo orung kindnjii.19Na Pol nanim angił ełe, mon ei pulsełe, ei keimi nind. Na kapłi eim nimkin epi endi sipi no pendim kin ei,kapłi na nim kin ngo orung kindmbii;ba na nim epi na ngunjii ei ninandmon! Nimbił erang nim na kin no-man konj pei ngunjii ei, na ninandku. Nimbił erang na nim arnim miłmołup kin Jiisas nge ek ka nip kin,nim ngamb kin, nim eim kin pii giinin. 20 Keimi angnan; na kapłi nimoł ei erkin kin, na kin paki to ngunjii.Nimbił erang siłip, Jiisas Owundu kinpii gii nipił mołmbuł. Nim kapłi eknikin kin, na noman tuk er dingakindkin kin, kaimb se ngunjii. Ngankin, siłip Jiisas Krais kin pii gii nipiłkin, angim angim mołmbuł.

21 Na piip kin, na mon ei połup kinnim kin ngond ei, na nim kin kii sipenjii pa ninj mił, nim am ekii sinjii.Ei na ni piind ei, nim kapłi oł kunka na kii sinj mił, am erkin erndingpukun kin, nga na kii sinjmił, enjii en.22 Kunum ełe, nim Onisimas se orungsinjii kunum ei, nim na pimbii konuełe endi er kun enjii. Nimbił erangna namin nim kin ombii ni piind.Nimbił erang enim Gos na kin prei erngonmun ei, Gos piipi kin, na enimkin orung kindmba.

Ek Osii Endi23 Epapras eim nim kin noman ka

ngonum ei, eim na kin kan ngii ełeouni pałmbił. Nimbił erang eim KraisJiisas kin pii gii nim ku. 24 Nga yi kuMak ni, Arisakas ni, Diimas ni Luk niwu kei en enim, yi ku enim kin nomankangonmun. Ngok kin en enimna kin

kongun tep to erpin erpin enjpin wukei mołmun.

25 Kapłi Jiisas Krais Owundu ngenoman ka ei enim noman tuk gui ełe,tep to mułangłi!

EIPRU 1:1 388 EIPRU 1:12

Gos Mon Endi EipruWumb Kin KindimGos Eim Ek Ka Nipi Eim Nge Kingam

Ngang Kin Sinim Kin Tor Kindim1Kumb ok, Gos eim oł kanim kanim

pei ni, ek kunum kunum pei nipikin, sinim Jura wumb kin, sinim ngekupenjpin noł kin nirim. Ek ei, Gosnge epi ekii se tonu omba piik nik torkindiłmin wumb kin, nipi ngurum.Ngang kin, sinim kin ngunjung. 2 Baakip kunum poru nimba kunum ei,Gos eim kingam Jiisas kin, ek ka nipi,sinim kin ngurum. Pe Gos eim ngekingammondpukin, epi kanimkanimpei sipi kin, eim nge epi tep erpimułmba. Ei eim Gos kin ouni molkułkin, mei nin, epi kanim kanim peierkił. 3 Jiisas nga eim Gos nge tiłangowundu nge, min men andan topukin, nga Gos nge oł kun ka mołummił, oł ei min men mił andan tonum.Nga Gos eim nge noman dinga ngeek ełe, epi kanim kanim pei eririmei, ambił gii nipi tonu embiłim. Ekiise, eim wumb nge oł kis enjing oł ei,kil ngopu si kindim. Si kindpi porunim kin, kapłi eim tonu epin konuełe, Gos nge eim angip tundung dingaełe, kun mołum. Gos eim nge nomandinga ełe, tep ełim konu ełe kin, ounimołum.

Gos Eim Nge Kingam Ei OwunduMołpu Kin, Nga Enjel Ombu Ngonum

4 Nga Gos eim nge kingam JiisaseimOwundumendpił, mołpu kin, eimenjel ombu ngonum. Nga Jiisas ngeembe ei am Owundu mendpił tonupupu kin, enjel nge embe ei to manikindnim. Nga Jiisas nge embe ka wiimendpił. 5 Yi mił, Gos eim enjel kinek endi nipi, ngunerim mon,“Nam nge kingam. Akip, na nim nge

arnim mił mułmbii.”Nga Gos ek yi mił endi nipi kin, enjelngunerim mon ku.“Na eim nge arim mułmbii. Nga eim

nam nge kingam mułmba.”

6 Nga kunum ełe, Gos eim ngekingam kumna ei, ya mani mei ełekindim kin, eim ek yi nim ku.“Nga naGos nge enjel pei eimkinmen

tok erngii.”7 Ba ei Gos eim enjel kin ek yi nirim,“Na Gos na nge enjel ei er kindip kin,

konu pop mił tonu om. Ngana nge kongun wumb ombuer kindip kin, dup anmbił miłmulnjung.”

8 Ba nga eim kingam kin Gos eim eknga yi nim,“Gos nim nge king peł konu owundu

ełe, kunum kunum mulnjii.Na nim oł kun ka ełin oł eikin, nim nge king peł konuełe nim wumb tep ka mulnjii.9Nim oł kun ka oł ei kin, ka pi-ikin kin, noman ngołun. Nganim wumb lo ek to kindiłimoł ei, nim noman enanimmonmendpił. Yi mił erang, na nimnge Gos nim kin kopung beintop kindind. Kindamb kin,nim wu owundu to kindambkin, nim ka piiłin. Nga nimangnim noł ei, ka piik, yi miłenerngii mon.”

10 Eim nga ek yi nim ku,“Nim kumb ok mendpił, nim Owundu

molkun kin, mei ełe eririn.Nga nim nge angił ełe kupumuł ei eririn ku. 11 Ngamuł mei ei kunum kunummulerngił mon; ba nimkunum kunum mulnjii. Ngamuł mei ouni, kon alap oknge mił, tonu omba. 12 Ngawumb endi konduk okngeambiłpi, mikim makim erpi, sikindmin. Si kindpi kin kondukeipi endi konj kindim ei yi mił,nim muł mei ak tokun kin,yi enjii. Ba ni ninim kunumkunum mołun mił, yi minjmolkun kin, nim oł eipi miłenenjii mon. Nga nim ngekung pani ei, poru ninermbamon!”

EIPRU 1:13 389 EIPRU 2:1013 Nga Gos eim ek endi nga nipi eimnge enjel endi kin ngunerim mon; baeim nge kingam kin yi nirim.“Nim ya na moł konu ełe, angił

tundung dinga ełe mulnjii.Molkun kin, na nim nge opuorung wumb ei eramb kin,nim nge simb ełe, peł epi miłmandring mundmbii.”

14 Enjel ei nipe mił mołmun? Ei enenim owundu mił molałmin mon; baen enim Gos nge gui mił molk kin, enenimGos nge kongun erik. Yi eranginkin, eim kindang ok, wumb nii endi,en enim Gos sipi orung simba ngewumb, paki tungii nge onjung.

2Gos Wumb Sipi Orung Simba Ei Epi

Owundu1 Ei yi mił peng kin, sinim Gos nge

ek ka keimi ei, Jiisas nirim mił, piin-jpin kin, kapłi sinim nga kom sepinkin, dinga ambił gii ni, ekii sipin ermułmun. Mon pim kin, simin nomantemb nipin kin, sinim Gos ek ka eisi kindpin punmun. 2 Yi mił kumbok, enjel pei Gos nge ek ka ei kun nitor kindik ei, keimi andan tok, enjingkin, kapłi wumb nii endi, lo ek ekiisinarik kin, Gos ek ei piinarik enjingkin, Gos eim wumb ei kin kumep kisei kun ngum. 3 Ngopu kin, sinimnimbił oł erpin kin, Gos nge kumepkis ei sinermin ei, nga sinim eim kinsipi orung simba nge ninim ek kaei, buł ngopun kin, piinenjpin kin,kapłi sinim yi ku kumep kis simin.Nga kumb se, sinim nge Owundu eimsinim sipi orung simba nge ek ei, nitor kindim. Pe nga, wumb en enim,eim ek ka ei piinjing wumb ei ni, eknik tor kindik, sinim ngok ek ei keimi,pa ninmin. 4Nga kunum ełe endi ku,Gos eim ek ni tor kindpi kin, epi dingakopur andan tum. Topu kin, eim ołka kopur ni, jep oł kanim kanim erpikin, to tor kindim. Nga Gos nge GuiKa epi ka wii ngołum epi ei, eim ngenoman ełe ngum ei, sinim andan topukin, Gos ek ka ei keimi nipi ngum.

Jiisas Sinim Sipi Orung Simba NgePułwu

5 Pe nga sinim mei konu eipi ełe,ekii se tonu omba ei ninmin. Goseim nge enjel ei er kindang molk kin,mei konu ełe, tep erngii ninerimmon;ba Gos eim kingam kin yi mił nirim.6 Wumb endi eim Gos nge ek ka okpułum mił yi ninim,“Wu nipe wu peng kin, Gos wu ei

kin nim noman ngołun? Minwu ei nipe wu peng kin, Gosnim wu ei kin noman to piikinkin, tep ka en? 7 Gos nim wueririn kunum ei, aninga kopurmani kembis erpi kin, enjelkin mandring kindrim. Ngaekii se, nim wu ei kin tiłangowundu nin, embe ambił tonukindkin kin, ngokun en. 8Nganim epi pei wu ei nge simbełe mandring kindkin kin, tepermba nge mundun.”

Keimi, Gos eim epi pei wu kin man-dring kindpi kin, tep ermba ngemundum. Mondpu kin, Gos epi endiwu kin mandring kind pendpi kin,endi sinermba mon. Ba akip kunumei, sin kinanmin ei, wu eim epi peitep enim ei mon! 9 Ba pe, sinimJiisas kaninmin. Eim kunum kopuraninga, mani kembis enjel kin man-dring mundang mułum. Mułang kin,Gos eim king mił tiłang owundu nin,eim embe ambił tonu kindim. Nim-bił erang eim kołpu kin, eim ngenjkumbii sim ełe, oł yi mił erim. Yi miłerang, Gos eim noman ka ngopu kin,Jiisas wumb pei kin, kułmba nge pakitopu erim. 10 Gos erim oł ei, ei oł kunkamendpił. Nimbił erang Gos eim epipei nge pułwu. Eim epi pei ombu, eimembe ambił tonu kindngii nge eririm.Gos eim noman ełe kangił ombu peitu wupu kin, eim nge tiłang owunduka wii ei ouni singii. Yi mił erangkin, eim Jiisas ngenj kumbii sim ełenge, Gos eim wiik turum. Topu Jiisaserang kin, sinim sipi orung simba ngekumna mendpił nin, oł kun ka wiimendpił tonu om.

EIPRU 2:11 390 EIPRU 3:7-811 Yi mił, Jiisas eim wumb oł kun

ka ełim wu ei kin, nga wumb enenim oł kun ka wumb tonu onjungei kin, Ernjing Gos ende mołum. Yimił erang ełe nge, Jiisas eim wumbei, angnan noł nimba ei, singambiłkulerim mon. 12 Nga Jiisas eim ekyi mił ninim, “Na nim Gos nge embeełe nip kin, ek ni tor kindip kin, namangnan noł ngumbii. Na golang nitor kindip kin, enim wumb pei kułoutungii konu tuk mii memb ełe, nimembe ambił tonu kindmbii,” pa nim.13 Eim nga ek yi nim, “Na nam angimnoł kin ouni Gos kin pii gii nimbii.”Eim nga ek yi nim ku, “Na ya ełemoł, Gos na ngum kangił ombu kinouni ni mołmun.” 14 Yi mił erangkin, kangił ei ngenj miyem wumb miłmołmun. Mułangin kin, Jiisas eim yimił ku, wumb nge ngenj miyem ełesipi tonu opu mułum. Eim oł yi miłerim ei, eim kułmba nge erim. Erpikołpu kin, Seisen wumb koltmun ołei nge dinga sałim wu ei, eim to kiserpi mani kindmba. 15Nga Jiisas oł yierpi kin, wumb kan ngii mił kunumkunum molk kin, kongun wii erikmulnjung wumb ei, eim sipi orungseng kin, wii mulnjung. Nimbił erangwumb ei, en enim kułngii oł ei nge,mund mong erik mulnjung. 16 Yi miłerang kin keimi Jiisas eim enjel eiwumb mił mon; ei eim paki tumbiini pinerim mon; ba eim Eiparam ngesinim tiłap wumb ei, paki tumbii nipiinim. 17 Ei yi mił, Jiisas eim ngeangim noł mołmun ei mił, oł kanimkanim pei ełmin ei mił ku, eim kintonu omba. Wang kin, eim kapłi, Goskin kułmał kałiłimwunummołpukin,Gos nge kongun ermba. Erpi kin, eimwumb kin kaimb sipi kin, eim kongunkun ka mendpił er mułmba. Mułangkin, eim kapłi wumb pei nge oł kis ei,kil ngopu si kindmba. 18Nimbił erangei eim ngenj kumbii ei, eim kin tonuwang kin, oł ermba mił, kenmbii nipiipi erim. Yi mił erang kin, ngenjkumbii wumb kin tonu wang kin, ołermba mił, kenmbii ni piipi erim ei,

eim kapłi dinga peng kin, wumb eikin, paki topu ermba.

3Jiisas OwunduMołpuMoses Ngonum

1NangeKrais kin pii gii ninminngeangnan noł, enim Gos epin konu ełe,mołpu kin en enimmundang eim ngewumb mołmun. Enim Jiisas mołummił, pii kun erik, eim Gos nge ek seandiłim wu nin, kułmał kałiłim wuowundunin, enimeimkinpii gii nipinkin, eim embe ni tor kindngii. 2 Jiisasei mołum mił Gos eim mondpu kin,eim nge kongun kun ka erpi kin, Gosek nirim mił ei, ekii sipi, keimi ełim.Ei yi mił ku, Moses eim Gos ngii ełe okkongun erim mił, eim Gos nge wumbtiłap kin, oł kun keimi ełim. 3 Ba Goseim ni piim mił, Jiisas eim kapłi eimembe owundu tonu pang kin, Mosesnge embe mani pum. Nimbił erangwumbendi Jiisas eimngii tekimwuei,eim embe tonu pang kin, nga Mosessinim mei wumb mendpił ngii mił,eim embe ei mani punum. 4 Yi mił,ngii endeim endeim ni, wumb endieim takiłim; ba Gos eim epi kanimkanim pei eririm pułwu mołum. 5 Penga Moses eim Gos ngii pei kongunwu mołpu kin, kongun kun ka erim.Erpi kin, Gos nge kongun wu mołpukin, Gos nge epi kanim kanim ekii seek nimba mił, ek ei Gos tiłap wumbEsrel kin ni tor kindim. 6 Ba Kraiseim Gos nge kongun wuminj mon; baeim Gos kingam mołum ku. Mołpukin, eim Gos nge ngii ei tep er mołumwu owundu ei kun ka tep ełim. Penga sinim pii gii ninjpin kin, ambiłgii dinga nipin kin, eim kin ka piipinkin, Owundu orung omba nge kuier mułpun kin, kapłi sinim eim ngewumb ngii mił eim tep er mołummił,sinim mułmun ku.

Gos Nge Wumb Kor Kunum Singii7-8 Yi mił erang kin, Gos nge Gui Ka

ek nirim mił pii kun ermin.“Akip kunum ei enim Gos ninim ek ei,

piik enjing kin, kapłi enim no-man tuk ełe dinga kindnerngii

EIPRU 3:9 391 EIPRU 4:3mon! Ei yi mił, Esrel wumbkumb ok, na nge ek to kindikkin, nga na kin ek kis ninjingkunum ei, mei wii sim konuełe molk kin, na oł ermbii mił,kenmin ni enjing. Erik kunumełe, en enim noman tuk ełe,dinga kindik enjing. 9 Na ołka wii kanim kanim enj miłei, kanik kin, kung ngii engkikapłi kapłi opu purum. Bangamei wii sim konu ełe enimnge kupenjing noł ombu, naermbii mił kenmin ni enjing.10Yimił erangin kin, nawumbei kin popuł kis sip kin, ngana ek yi ninj. ‘Enim wumbei, kunum kunum ei, enimnge noman tuk ełe, oł kis erikpunjung. Puk kin na nge ołkun ka noman enerang kin,ekii sinenjing mon.’ 11 Penam popuł kis sip kin, na ekkeimi dinga nip, tonu kind-inj. ‘Wumb ei en enim namoł konu ełe, tuk ok na ngekor konu ka wii ełe mulerngii,mon mendpił!’ ”

12 Na nge angnan noł, enim kankun erik mułngii! Mon pim kin,wu endi enim mołmun konu ełe, tukmołpu kin, eim noman tuk ełe, kispiipi kin, pii gii ei si kindpi kin, eimGos kunum kunummołum Gos ei kin,buł ngopu, ermba. 13 Ba enim kapłikunum kunum enim wumb endeimendeim ni paki tołum ek ka ei, nikngungii. Ngok kin, Gos pe akip kunumei, akip mołum mił, yi erngii. Monpim kin, wu endi enim tuk mołmunkonu ełe mołpu kin, oł kis ek kendtopu oł ei erang kin, wu endi ngenoman tuk ełe, dinga kindpi ermba.14 Yi mił, sinim kumb se Krais kin piigii ninjpin kin, kapłi pe pii gii ei, ambiłgii ni mołpun kin, kapłi kunum porunimba kunum ei, yi mił enjpin kin,kapłi sinim Krais kin ouni ende keimipupun mułmun.

15 Ei Gos nge ek ka ei ek yi ninim,“Akip kunum ei, enim Gos nge ek ka

ei pii gii ningii. Nik kin, kapłi

enim noman tuk ełe ambił giidinga ninerngii mon! Ei yi miłerang, kumb ok Esrel wumbnam ek to kindik kin, nga nakin ek kis ninjing.”

16 Wumb nii endi, Gos ek piik kin,nga buł ngok ekii sinenjing wumb ei,eim nge wumb Moses Eisip konu ełemulnjung wumb ei, si kindik kin, tortu wum wumb ei mendpił, oł yi miłenjing. 17 Ei wumb nii endi, Gos enenim kin kung ngii engki kapił kapłipei popuł kis sim? Ei eim nge wumboł kis enjing ełe nge, en enim kin eimpopuł kis sim wumb ei, en enim konuwii sim konu ełe, mani puk kulnjung?18 Pe wumb nii endi, Gos ek dingani tonu mendpił kindpi kin, yi nim.Wumb ei na kor konu ka wii ełe, tukpu mulerngii mon? Ei wumb nii endikin ek ninim? Ei wumb kopur enenim, Gos ek to kindik, ekii sinarikenmin wumb ei kin ninim. 19 Yi miłnga, sinim piinmin ei, wumb en enimGos kor konu ka wii ełe, kapłi tukpunerngii mon. Nimbił erang wumben enim, Gos kin pii gii ninenjingmon.

4Gos Nge Wumb Ei Gos Nge Kor Ka Ei

Singii1 Pe sinim kin Gos eim ek dinga

keimi nipi kin, sinim eim kin konu kaełe kor mułngii nim konu ei, pe piramsałim. Pe sinim wumb kopur mundmong ermin. Mon pim kin, sinimwumb kopur mołmun konu ełe, wuendi tuk mułum kin, Gos konu ka ełe,kor mułmun konu ełe, kapłi enerimkin, tuk punermba. 2 Yi mił, sinimKrais nge ek ka ei piinjpin mił, Esrelwumb ok yi ku piinjing. Ba Krais ngeek ka ei, enim piinjing ei, enim pakitunerim. Nimbił erang en enim, ekka ei piik enjing; ba en enim pii giininenjing mon! 3 Ba pe sinim wumbnii endi Gos kin pii gii ninjpin kin, Gosnge kor konu ka wii ełe, tuk pupunkin, Gos kin ouni kor mułmun. NgaGos eim ek yi nirim,

EIPRU 4:4 392 EIPRU 4:16“Na nam wumb nge oł kis ełe popuł

sip kin, ek keimi dinga tonukindip yi nir. ‘Pe wumb ombuen enim ya tuk nam kor konuka wii ełe ok kor mulerngiimon!’ ” Gos eim ek yi nirim.

Neng kin, ei eim mei ni, epi peikongun er poru nirim kunum ei, kormułmbii nirim mił, pe piram mołum.Mołpu kin, Gos kor konu ka wii pirampałim ełe nge eim yi ninim. 4 Yi miłpe Gos nge ek ka ok mon poł pendrimkunumełe angił orungnga tał, ełe ngeek yi nirim.“Pe Gos eim nge kongun kunum angił

orungnga endeimełe, konguneririm. Nga kunum endeimełe Gos eim kor multum.”

5 Pe nga Gos ek ka ełe nge yi nirim,“Enim wumb ei nam kor konu ka ełe

tuk ok na kin kor mulerngiimon mendpił!” pa nirim.

6 Yi mił erang, wumb nii endi, Gos ekka ei piinmin wumb ei, Gos kor konuka wii mołum konu ełe piram mołumei, aki topu seng kin, tuk pungii. Ngawumb en enim Gos nirim ek ka ei,ok piinjing; ba Gos nge kor konu kamołum konu ełe, tuk punenjing mon.Nimbił erang wumb ei Gos eim ekka dinga keimi nirim ek ei piik; banga ekii sinenjing mon. 7 Pe ngaGos kunum endi tonu kindmbii nirim,“Akip kunum ei mendpił tonu kindm-bii,” nirim. Nga kindpi erpi kin, Gosek yi nipi, Deipis kin ngurum ei, kungngii pei o purum mił, yi ku ekii senirim.“Akip kunum ei Gos nge ek ei piik

enjing kin, kapłi enim no-man tuk ełe dinga kindnerngiimon! Enim Gos ek ei ekiisingii!”

8 Ba Josuwa wumb ei tep er sipipiwumb ei kor konu ka ełe, si pangkin kor mułułangin kin, kapłi Gos ngakunumendi, ekii se kor kawiimułngiinge, ninenełang mon. 9 Yi mił erangkin, Gos nge wumb ei, en enim Gosnge kor konu ka wii mułngii kunumełe piram sałim. 10 Yi mił, wumb niiendi Gos kor konu ka ełe tuk pum

kin, kapłi wu ei, eim nge kongun erimmił, kor mułmba. Ei yi mił, Gos eimkongun erpi kin, nga kor mułum miłwu ei, yi mił ku mułmba. 11 Yi miłerang, sinim noman dinga kindpinkin, Gos nge kor konu ka wii ełe, tukbin nipin ermin. Mon pim kin, wumbendi Gos ek ekii sinarpi mułum kin,ok wumb enjingmił, yi mił ku Gos korkonu ka wii ełe, tuk punermba mon!

12 Yi mił, Gos nge ek ka ei nirimmił piram pałim kunum kunum konjmułang kin, noman dinga peng kin,wumb kin kongun enim. Gos nge ekka ei, tui jik anmbił tał tukum sałimmił ei, to mani kindim. Kindang kin,ek ka ei wumb noman tuk ełe, tukmendpił punum. Pupu kin, ei tuk miimemb noman tuk ełe nin, noman tukgui ei ni, wumb yimił kumok gopsingni, embił sikin ei ni, mok topu kapłiełim. Nga Gos ek ka ei, noman tukełe noman to piingii nin noman tuknge noman enimmił ei, mok topu kunenim. 13 Nga epi endi Gos eririm epiei, Gos ningił ełe, kapłi koi ermba miłmon. Ba epi pei ei peni ełe, aki topusałim ei, Gos ningił ełe, kanpi poruninim. Neng kin, Gos sinim enmin ołpei, kanpi piipi kin, mok topu ermba.

Jiisas Sinim Nge Kułmał Kałmin NgeOwundu Mołum

14 Pe nga sinim nge kułmał kałminowundu Jiisas Gos nge kingamei, epinkonu ełe tuk mendpił pupu kin, Goskin mołum. Yi mił erang, kapłi sinimnge Owundu Jiisas ei, eim kin pii giinipin kin eim ambił gii nimin. 15 Yimił, sin sinim noman dinga ei pin-erang kin, sinim nge kułmał kałiłimowundu ei, eim sinim kin kaimb sipipiinim. Piipi kin sinim kin ermba miłkenmbii ni piipi erim mił, oł enminoł ei, kanim kanim pei Owundu kin,yi mił ku tonu om; ba eim oł kis endieneririmmon! Yimił erang, eim kapłisinim paki tumba. 16Yimił erang nga,sinim Gos nge king peł ełe, nomanka ngołum konu ei, tungu enarpinkin,mandi pupunprei erpinmułmun.Mołpun kin, sinim Gos nge kaimb sipikin, noman ka ngopu kin, oł ei, sinim

EIPRU 5:1 393 EIPRU 5:14nge embin simba ei, paki tang kin eisimin.

5Sinim Nge Kułmał Kałiłim Owundu

Jiisas Kaimb Sipi Ngonum1 Yi mił peng kin, sinim oł yi mił

ełmin. Sinim Jura men ngii kułmałkałiłim owundu pei, wumb tuk moł-mun wumb ei tonu kindik monduł-mun. Eim wumb kin, Gos kin tukmii memb mołpu kin, Gos kongunerpi kin, wumb paki tołum. Tangkin, eim wumb oł kis ełmin oł ei kin,kułmał kałiłim oł ei nin, epi ka wiiei, Gos kin ngołum ei nge, oł kis kiłngopu, si kindmba. 2 Nga eim wumbnii endi, eim Gos oł kun ka pii kunenarpi kin, nga Gos nge oł kun kaekii sinermba wumb ei kin ek dinganinarpi kin, giyeng nipi ełim. Nimbiłerang ei, eim wu endi ku, eim ngengenj dinga pinerang kin, eim kapłiwumb pei paki tumba? 3 Nga nim-bił erang eim nge ngenj min, nomandinga pinerang kin, kapłi eim Gos kinkułmał kałpi ei, eim nge oł kis erimei eim mendpił ngunermba mon; banga wumb eipi nge oł kis enjing kin,kułmał kałpi ouni ngumba ku. 4 Ngakułmał kałiłim owundu nge, kongunembe sałim. Seng kin, wu endeimei, eim embe ambił tonu kindpi kin,eim noman ełe kongun ei, ermbii nipiinerim mon. Ba Gos ei eim mend-pił, wumb ei to tonu kindpi mundangkin, kongun ełmin. Gos ok erang yiku, Eron kułmał kałiłim owundu ngekongun ei, wii topu kin, oi nipi kin,tonu kindpi mundum.

5 Ei yi mił ku, Krais ei eim embeambił tonu kindpi kin, kułmał kałiłimowundu mułmbii, pa ninerim mon.Ba Gos ei eim to tonu kindpi mondpukin, kongun ei ngum. Ngopu kin,Krais kin ek yi nipi ngum,“Nim nam nge kingnan. Akip kunum

ei, na nim arnimmoł,” pa nim.6 Nga eim mon eipi endi ełe, ek yinirim ku.“Nim Gos nge kułmał kałiłim wu

endi kunum kunum molkun

kin, wuMelkisirek eim kułmałkałpi ełim mił, nim yi ku ekiisikin er mołun,” pa nim.

7 Pe Jiisas eim ya mani mei ełemultum kunum ei, prei erpi, kii sipikin ke dinga pei nipi kin, ningił kamani opu kin, Gos ngurum. Ngangkin, eim piim ni Gos eim kapłi eimkułmba oł ei, si tor simba ni piim. NgaJiisas prei erim mił, Gos piipi mołpukin, paki tum. Nimbił erang eim Gosnoman ełe, ekii sim. 8 Jiisas eim Gosnge kingam; ba eim ngenj kumbii simełe, oł yi mił erim ku. Erang ełe nge,andan keimi mendpił topu, Gos eknirimmił, ekii sipimendpił ermołum.9 Pe eim oł kun ka mendpił erang kin,wumb Gos kin sipi orung simba. Sipikin, eim kunum kunum konj mułngiinge pułwu tonu om. Wang kin, wumbeim kin pii gii nik kin, ekii sik erngiiwumb ei nge, sipi orung simba. 10NgaGos Jiisas eim kułmał kałiłim owunduei, to tonu kindpimundum. Mundangkin, eim Melkisirek kułmał kałiłim ołei, yi mił ku ekii sipi er mułmba.

Wumb Gos Kin Buł Ngok Kin, OrungPungii Ei Nge, Kan Kun Erik Mułngii

11 Pe sinim Melkisirek ek ei nge,ek pei pałim ni piinmin; ba ek ei erkun erpin ni, andan topun kin, enimngumun ei, ngumunmił nenj? Nimbiłerang ek dinga puł ei, enim pii kunerngii nge, noman pinałimwumbmił,tonu onjung. 12 Yi mił pe, sin enimwumb kin kengip ek kunum olt andantopun kin, enim wumb eipi kin, kapłiandan tungii. Ba wumb endi enimkin kengip ek ei, andan topu kin, Gosek ka mong kumna ei, andan topuenim ngumba. Ei yi mił, pe enimkuni mendpił mił nungii; ba enimkapłi enanim mon. Ba enim yi mił,am to nok ei, minj nok molk pungii.13 Yi mił, wumb nii endi am to noknumba wumb ei, eim dinga pinerangkin, kangił kembis mił, pirammołum.Nga wumb ei, Gos nge oł kun ka ołei, piik kun enanmin mon. 14 Bakuni mendpił nołmun wumb ei, enenim tonu wangin kin, wumb dingamołmun. Nga wumb dinga ei, kapłi oł

EIPRU 6:1-2 394 EIPRU 6:13kis min, ka sałim oł ei, kenmin ni piikenjing. Nimbił erang en enim oł kunka ełe, minj molk pułmun.

6Sinim Krais Kin Pii Gii Ei, Ambił Gii

Nipin Mułmun1-2 Yi mił pe, sinim Krais nge ek

ka kumna nge kengip ek kembis kem-bis ei, piram mularpin nga ek kadinga pułe ei, piipin kin, er mułmun.Mułamin kin, wumb dinga mił tonuopunmułmun. Sinim ngii tumunj miłkunum kunum pulanmin mon. Pułeei yi mił, sinim kumna ek ka kembiskembis ei, noman tuk ełe ak topunpiimin ni, ek ka ei, sinim buł ngopunkin, oł kis enjpin oł ei, noman konj kapinałimmił ełe pirammulerminmon.Nga ek ka kembis kembis kumna eiGos kin pii gii nimin ni; ek ka ei,kengip ek kanim kanim noł was niwumb peng noł pendik ngok enminoł ei ni; nga angił tonu peng ełe am-bilk Gos Gui Ka simin ni prei erngiiei ni; nga enim wumb kolk kin; ngakonj tonu ok angk mołmun ei ni; ngakos owundu piipi kumep kis kunumkunum singii nge ek ei mendpił piikkin, mulerngii mon. 3 Sinim oł yiminj ermułmun ei, Gos eim sinimngeandłam ei aki topu nim kin, kapłi oł yiermin. 4 Yi mił, wumb en enim ngenoman tuk aki tok kin, Gos kin orungongii ei, kapłi enanim. Wumb ombuen enim Gos ek ka keimi ei, piinjingwumb ei, en enim Gos noman ka epiei, tonu epin konu ełe sałim ei sinjing.Sik kin, nga en enim Gos nge Gui Kaepi ka wii ei, mok to sinjing ku. 5Ngaenim Gos ek ka ei piinjing kin, ei kawii ni piingii. Nga Gos nge mei ka wiiełe, noman dinga ei, tonu ombamił nipiinjing ei, ka wii ku ni piingii. 6 Bawumb en enim Gos kin buł ngok kin,en enim oł kis enjing ei, kaimb si piikkin, buł ngok, si kindnanmin. Nimbiłerang wumb kopur en enim, Gos eimkingam ei, ond peri ełe birim bupmił,nga to kundnjung. Nga eim wumbmulnjung konuełewumbei, kumbełe

nga ambił gii nik erangin kin, singam-bił sipi piim. 7 Ei yi mił peng kin,mei konu kembis endi sim ei, konukumb pei topu, mani om. Opu kin,mei er ka erpi tonu wang kin, kunimong ka topu kin tonu opu mułmba.Mułang kin, aka pin kuni ei, wumbtelnjing wumb ei, paki tang kin, Goseim erang kin, aka pin ka wii mił tonuomba. 8 Ba aka pin ei, kan gal kanimkanim ei tonu wang kin, kapłi ei meier kis enim. Erpi kin, Gos nge ningiłełe mandi topu, kis erpi kin, ekii semendpił dup mił nopu poru nimba.Mei poru nipi kin, yi mił ku, wumb ołkis ełmin wumb ei, poru nimba ku. Bawumb oł kun ka ełmin wumb ei, Goskin epi ka wii singii. 9 Ba pe sin ekembin endi enimkin yi ninjpin kin, nange wumb puł ombu enim, Gos ek kaei, enimbuł ngok, si kindnerngiimon;ba sin keimi piinmin ei, epi ka wii ołei nge, Gos enim sipi orung simba.10 Yi mił, Gos eim oł kun ka ełim ngepułwu mołpu kin, en enim kongun okenjing oł ei, Gos eim ouru ninermbamon. Nga enim noman ngonmun ołei nge, andan tok, eim kin ngunjungkin, enim engnjing noł, Gos kin pii giininmin wumb ei, paki tok kin, nga yiku erik mołmun. 11 Pe sinim nomanowundu endi to piimin ei, enim en-deim endeim ni, noman dinga kindikei, minj pepi pang kin, kunum porunimba kunum ei, poru nimba. Peenim Gos nge ka wii endi kenmin ni,piinmin kui erik mołmun ei, keimitonu omba ei kenmin. 12 Yi mił enimkongunenarik kin, ten kulerngiimon.Ba enim wumb pii gii nik kin, tenkularik enmin oł ei, yi mił enim ekiisik erngii. Erik kin, Gos ok ek nipingumbii nirim mił epi ei, kunum oltkui er molk pangin kin, ngang singii.Nga enim yi ku, wumb ombu ełminmił erngii.

Gos Eim Keimi Piipi Kin, Ek KeimiDinga Ełe Nge Pii Gii Nimin

13 Kumb ok, Gos ek keimi dinganipi, Eiparam ngurum ek ei, oł nipeoł endi ermbii ni piirim oł ei, nga Gos

EIPRU 6:14 395 EIPRU 7:5eim kin nirim. Kunum ełe wumb endieim owundu mołpu kin, Gos kambmani kindneririm mon. Kindnarpinkin, nga eim ek keimi dinga ni pen-drim ei, eim nge embe ełe piipi kin,nirim. Nirim ełe nge, dinga ngołum.14 Ngang kin Gos eim Eiparam kinek yi nirim, “Na ek keimi dinga nimkin ni pendinj ei, na ek ka wii endinip ngamb kin, nim nge kupanim nołwumb tiłap ei, pei tonu ok mułngii,”pa nim. 15 Nga wu Eiparam eimkunum olt ten kularpi kin, kui ermołpu kin, Gos eim kin ek keimi dingani pendrim mił, epi ngumbii ninimepi ei, ngang sirim. 16Pe wu endi, eimek keimi mendpił dinga tonu kindpiendi ermbii niłim ei, eim wumb endi,eim embe tonu pułum wu owundu eikin ek dinga ouni piipi niłim. Pe ekkeimi mendpił niłmin ek dinga ei, enenim wumb kin ek orung orung miłniłmin ek ei, pandi tok poru ningii.17 Yi mił erang, kumb ok Gos eimnoman eł oł endi ermbii niłim oł ei,eim nipi peni ełe kindpi kin, wumbniiendi ek keimi dinga nipi kin, nipe epiendi simba niłim oł ei, si kindnałimmon mendpił. Yi mił peng, eim ekkeimi dinga ni nga eim nge embe nipendiłim ek ei, epi ka ei kin, pepende kindiłim. 18 Yi mił, pe epi keidinga sałim epi ei, to eipi eipi kindpikin, enermba mon. Gos eim ek keimidinga mendpił nipi, tonu kindpi kin,nga eim ek kend topu enermba, monmendpił! Oł ei, sinim wumb nomantuk ełe, er dinga kindang kin, sinimsikir pupun kin, Gos mołum konu ełemandi pupun mułmun. Yi mił erang,sinim nge noman tuk ełe, Gos nirimmił epi ka wii ei, ambił gii nipin kin,kui er mułmun. 19 Pe Gos ngumbiinirim epi ka wii ei, yi mił noł sip sipendngii erik kin, epi wurup nipi, kankin ambił gii niłmin epi ei mił, Gosngumbii nirim epi ka wii ei, sinimnoman tuk ełe, yi mił ambił gii nipi,dinga ngumba. Ngopu kin sinim kuier mołmun epi ei, nga ambił gii niłimwu owundu ei yi mił eim pupu kin,Gos nge men tołmun ngii owundu

nge, palting ka wii mendpił ei nge,alap owundu tukrung pandi to simkonu ełe pum. 20 Pupu kin, paltingka wii ei, Jiisas kumb se, men ngiiełe tuk pupu kin, andłam aki topuseng kin, sinim kin paki tumba ngepum. Pupu kin, nga yi ku, eim kułmałkałiłimwu owunduMelkisirek kułmałkałiłimnge tiłap endemił, eimkunumkunum tonu opu mułum.

7Gos Nge Kułmał Kałiłim Wu Owundu

Melkisirek1 Yi mił ku, wu ei Melkisirek eim

Seilim konu ełe wumb ombu ngewu king mołpu kin, nga Gos ngekułmał kałiłim wu owundu ei, eimGos Owundu eim am ei tonu mołpukin, Gos nge kongun ełim. Nga wuEiparam eim, kumb ok opu erpi kin,king wumb to kondpu kin, eim ngiikonu orung pum. Pang kin, wu Melk-isirek eim andłam ełe, Eiparam kanpikin, nga noman epi ka wii ei ngurum.2 Ngopu kin, Eiparam eim opu erpiepi orung sim epi pei engki sałiłimełe ei, endeim sipi kin, Melkisirekngurum. Pe nga wu ei, Melkisirekei, eim embe pułe yi mił niłmin, “Wuking kun ka wii mołułum wu” paniłmin. Pe nga eim Seilim konu ełenge wumb king multum ku. Ngaeim embe puł nga endi yi mił pałimku. “Wu king noman emin ngołumwu,” pa niłmin. 3 Pe Melkisirek ngemam arim tał ei nge, endi molałmbiłmon. Nga eim nge kupam noł ei nin,am kangił kembis kunum molk endikei, endi mulerik mon ku. Nga kulkkunum ei, endi mulerik mon ku. Baeim Gos nge kingam mił, eim Gosnge kułmał kałiłim wu kunum kunummołułum. 4 Pe enim keningii ni, eimwu owundu mołum mił, ei keningii.Nimbił erang Eiparam sinim nge ku-penjpin owundu ei, epi nipe epi engkisim epi ei, endeim Melkisirek ngopuporu nim. 5 Nga Liiwai nge kingamnoł ei, wumb kopur en enim kułmałkałiłmin kongun ei, lo ek ełe yi nik

EIPRU 7:6 396 EIPRU 7:19ngołmun ei, en enim wumb tiłap ei,epi engki sałiłim epi ei, endeim Esrelwumb kin ei siłmin. Nga Esrel wumbei, en enim wumb mei tiłap endewumb ei, en enim epi yi ku siłmin.Nga en enim Eiparam nge kingam nołmołmun. Ba Liiwai nge wumb ei,Esrel wumb kin engki epi sałiłim niepi endeim ni yi ku siłmin. 6 Ba wuei Melkisirek wu owundu mołpu kineim Liiwai nge tiłap ende mił mon;ba epi engki sałiłim eim epi endeimsipi kin, Eiparam wu owundu yi kuepi ka wii ngum ei, Gos ek keimidinga nipi ngumbii nirim mił, ngangsim. 7 Yi mił sinim piinmin, wumbendi eim epi ka wii ngołum ei, wumbmolk tonu owundu pułmun. Ngawumb endi eim epi ka wii siłim wu ei,mołpu kin, mani mił pułum. 8 Ya ełenge, Gos kin kułmał kałiłmin owundukunum kunum konj molałmin wumbei, epi endeim siłmin. Ba nga wueipi endi, Melkisirek Gos nge ek kamon poł pendnjing ei, eim kin yininim. Eim wu konj kunum kunummołułum wu nga ei epi endeim siłimku. 9 Nga Eiparam eim epi engkisałiłim epi ei, Melkisirek kin, kumependeim ni ngołum. Nga sinim yi miłnimin; Liiwai nge wumb ei, Eiparamkingam noł kin epi engki sałiłim epiei, endeim siłmin ei, Eiparam kinkumep endeim ngo pendik kin, epi eisiłmin ku. 10 Nimbił erang, pe Liiwaieim mengnerik kunum ełe, oł yi miłerik. Ba eim ek nirim ei, eim kupamnoł, Eiparam nge ngenj ełe, tukrungmił multum kunum ei, ek nirim ei,Eiparam eim Melkisirek kin, andłamełe kan sikił kunum ei, ek ei nikił.Yi mił nikił, wu Liiwai eim epi engkisałiłim ei, endeim epi sipi kin, wuMelkisirek yi mił ngurum ku.

Jiisas Melkisirek Mił Mołum11 Kumb ok, Liiwai nge tiłap ei,

Gos nge kułmał kałiłmin wumb molkkunum ełe, lo ek nipi kin, Esrel wumbngurum; ba wumb ombu oł kun kaoł ei, enałmin mon. Pe Liiwai ngetiłap wumb ei, Gos kułmał kałiłmin

wumb molk kin, kongun erangin kin,kawiimołpunimkin, kapłi ngawumbeipi endi opu kin, Gos nge kułmałkałiłim wu owundu endi mulermbamon. Ba nga wumb nii endi, Gosnge wu owundumułum ei, Melkisirekeim mułangłi nim mił, ei mołum; baLiiwai nge tiłap ei Eron nge tiłap miłmon. 12 Yi mił nga, Gos nge kułmałkałiłim wu owundu ei, to eipi eipikindpi nim kin, kapłi kułmał kałiłimwu owundu nge, eipi endi tonu omba.Opu kin, kapłi nga lo ek ei, to eipieipi kindpi kin, kongun ei, tep ermbaku. 13Yi mił, sinim nge Owundu Jiisasepi ombu nge, ek ninim ei, eim wumbtiłap eipi endi ngemołmun. Molk kin,wumb tiłap ei kin, Gos nge kułmałkałiłim wu owundu nge kongun tonuok kin, endi mulałmin mon. 14Yi mił,pe wumb pei piinmin ei, sinim ngeOwundu ei, Jura nge wumb tiłap ełetonu om. Wang kin, Moses eim wumbtiłap ei kin, Gos nge kułmał kałiłminwumb mułngii, pa ninerim. Ba Jiisaskułmał kałiłim wu owundu lo ek konjendi ei tep er mołum.

Nga Gos Nge Kułmał Kałiłim WuOwundu End Eipi Ei, Melkisirek MiłMołum

15 Yi mił, sinim kun keimi piinminei, wu endi eipi tonu opu kin, Melk-isirek kułmał kałiłim wu owundu ei,mił mołum. 16Mołumwu ei, tiłapminmiyem ende wu ei, to tonu kindik kin,kułmał kałiłim wu owundu ni tonukindik kin, lo ek nirim mił mundnen-jingmon. Ba eim nge noman dinga ei,konj kunum kunum mołułum ełe ngeerpi kindang kin, kułmał kałiłmin wumił mułum. 17 Yi mił, Gos nge ek kamon poł pendnjing ei, eim kin ek yininim,“Nim Gos nge kułmał kałiłim owundu

kunum kunum mołun ei,Gos nge kułmał kałiłim wuowundu Melkisirek multummił, ekii sikin mołun.”

18 Nga sinim piinmin ei, lo ek ok ngeei, orung kind si kindim. Nimbiłerang ei dinga pinałim nin, nga sinimpaki tunałim, mon ku. 19 Yi mił,

EIPRU 7:20 397 EIPRU 8:2

Moses nge lo ek ei epi endi kapłi erkun mendpił enermba mon. Pe ngaGos eim andłam konj endi ei, sinimkui er mułamin kin, sinim kin tuk tuwunum. Tu wupu kin, andłam ei, loek ei to mani kindim. Kindang ełenge, sinim kapłi Gos kin mandi opunmułmun.

20Nga Gos eim Jiisas kułmał kałiłimwu owundu nipi kin, to tonu kindpimundum ei, wii mił to tonu kindpi,mundnerim mon. Eim ek keimi nitonu kind pendpi kin, to tonu kindpimundum. Mundang kin, kułmałkałiłmin wumb ok nge ei, ei yi miłmon. 21 Ba Jiisas eim, Gos nge kułmałkałiłim wu owundu tonu opu, yi miłmułang kin, Gos eim ek keimi nipi kin,er kindpimundum. NgaGos Jiisas kin,ek yi nim,“Owundu ek keimi ka ni, tonu kind

er pendim. Eim nga eim no-man ełe, nga ak topu kin,endi eipi mił, endi pinermbamon. ‘Nim Gos nge kuł-mał kałiłim owundu kunumkunummołun.’ ”

22Yi mił, sinim keimi ni piimin ei, Gosnge ek dinga konj ni pendrim mił ei,Jiisas kin nirim. Nirim ek ei, keimimendpił ka wii mendpił pałim. Pepikin, Gos Eiparam kin nirim ek dingaok nge ei, to mani kindnim.

23 Nga kumb ok, kułmał kałiłminwumb endeim endeim ni tonu ok,kolk nga eipi tonu ok, yi erik peimulnjung; ba en enim kunum kunumkongun kapłi enanmin. Nimbił erangen enim kołułmun. Kolk kin, ngakunum kunum konj molałmin. 24 Bape Jiisas eim kunum kunum mołum.Nga Gos nge kułmał kałiłim owundunge kongun ei nge sipi kin, wumbeipi endi kin, ngunermbamon; ba eimendeim kunum kunum erpimołułum.25 Yi mił nga, eim oł yi mił kapłiermba. Erpi pe nin, nga kunumkunum, wumb nii endi ei, eim kinok Gos kin mandi ongii wumb ei, sipiorung simba. Nimbił erang, Jiisas eimkunum kunum mołpu kin, Gos kin

prei erpi kin, wumb ongii wumb ei,paki topu mołułum.

26 Yi mił, pe Jiisas eim Gos ngekułmał kałiłim owundu mołpu kin,sinim kin epi endi simin ni piimbaei, paki tołum. Nimbił erang Jiisaseim wu kun ka wii mendpił mołpukin, nga eim oł kis endi ei, eim kinpinałim mon. Jiisas eim wu kun kamendpił mołum. Mołpu kin eim ołkis endi enarpi kin, Gos eim wumboł kis erik mołmun wumb ei kin, toeipi kindpi mandi molałim mon. Goseim epin konu ełe, to tonu mendpiłkindang mołum. 27 Kumb ok, kuł-mał kałiłmin wu owundu ei, kunumendeim endeim ni kułmał kałiłmin.Kumb se, kułmał kałiłmin wumb enenim oł kis ełmin ei kin, kalk ngoł-mun. Nga wumb pei nge, oł kis enjingmił kulk oł kis ei, si kindngii nge, erikngołmun. Ba Jiisas ei, oł yi nge enerimmon. Eim kułmał kunum endeimmendpił, wumb oł kis enjing ei ngemendpił, kałpi ngum. Ngum ei, Goskin ei eim mendpił, noman konj kałpikin, Gos kin ngum. 28 Moses nge loek ei wumb nii endi Gos nge kułmałkałiłmin owunduwumbmiłmułanginei, dinga pinałiłim wumb ei to tonukindrim. Ba Gos nge ek ka keimi nipendrim ei, lo ek ekii sipi kin, tonuopu kin, nga Gos nge kingam eim totonu kindpi mundang kin, eim kapłimendpił, kun ka mendpił tonu wangkin, kunum kunummołułum.

8Jiisas Sinim Nge Kułmał Kałiłim

Owundu Mołum1 Pe kapłi kumna ek pułe sinim

ninmin ei yi mił; sinim nge Gos kinkułmał kałiłim owundu na ninj mił,owundu yi mił mołum. Mołpu kin,pe Jiisas eim Gos Owundu king ngepeł kumb ełe nge, angił tundung ngedinga ełe, tonu epin konu ełe mołum.2 Pe Jiisas eim Gos nge kułmał kałiłimOwundu mołpu mił, palting konu kawii ełe mołpu kin, kongun er mołum.Er mołpu kin, kongun ei Gos mentołmun ngii keimi epin konu ełe sipi

EIPRU 8:3 398 EIPRU 8:12tonu kindim. Kindpi kin, ei wumbendi kapłi angił ełe kongun ei, si tonukind enenjing mon. Ba Owundu ei,eim mendpił men ngii ei erpi kin,tonu kindang engim.

3 Yi mił erang, Gos nge kułmałkałiłim Owundu mei konu ełe, si tonukindpi mundum kin, wumb pei enenim ka wii epi ni, nga kung ni,epi kułmał kalk Gos ngołmun. Ei yimił ku, sinim nge Gos kułmał kałiłimowundu ei, eim epi endi sipi kin, kuł-mał kałpi, Gos kin ngumba ku. 4 Pe Ji-isas eim yamani mei konu ełe, mułm-bii niłang kin, eim Gos nge kułmałkałiłim owundu mulełang. Nimbiłerang wumb en enim Gos nge kułmałkałiłmin wumb en enim nga mułan-gin kin, epi ka wii ei, Jura wumb lo ekełe nirim mił, yi ełmin. 5 Pe wumb enenim Gos nge kułmał kałiłmin wumbei, en enim ei tonu epin konu ełe, menngii kun ka ełe min men mon ełe nge,piik kin ełmin. Ei yi mił, Moses eimoł ende mił ełim kunum ełe, eim alapngii tonu kindpi kin, tekmba eririm.Eririm kunum ełe, Gos Moses kin ekni ngopu yi nirim,“Pe nim epi kanim kanim pei enjii

ei, nim pii kun erkin enjii ei,yi mił epi pei na nim tonukomung ełe mułun konu ełe,na mon endi andan tunj ni, yimił enjii.”

6 Ba akip Krais Gos nge kułmał kałiłimOwundu nge kongun mundum ei, amtonu pupu mołpu kin, ok nge wumbeipi Gos nge kułmał kałiłmin wumbmołmun ei ngonum. Nimbił erangJiisas eim wumb kin Gos kin mołmunkonu ełe, tuk mii memb ełe mołpukin, Gos ek dinga nipi kin, pendrimei, kun erpi kin, ei am ka wii mend-pił mołum ei, lo ek ok nge, to manikindim. Nimbił erang Gos eim ek nipendrimmił, ekii se tonu omba epi kawii mendpił erpi kin, oł nge lo ek ei tomani kindim.

7 Yi mił, pe kumb se ek dinga nipendrim mił wumb pendnjing kunmendpił piłang kin, nga ekii se ekdinga ni pendrim mił, konj endi ei

enenełang. 8Ba Gos eim nge wumb ołkun pinerimmił, oł kis enjing ei kanpikin, eim kunum ełe ek yi nim,“Nga ekii se kunum endi tonu omba

ei, na Esrel wumb tiłap ni, Jurawumb tiłap ouni kin, ek nipendip kin, ek konj endi nipngumbii,” ni Owundu yi nim.9 “Ba na ek konj ni pendip kin,ek ei, en enim nge kupenjingnoł kin, na ek dinga ni pendirei, yimiłmon. Pe kunumendi,na nam en enim Eisip wumbnge mei konu ełe angił ełe, sitor sip kin, sipir. Nga wumbei, en enim na ek dinga nipendir ei, ekii sik piik enen-jing mon. Yi mił, pe wumbei, en enim oł yi mił eneran-gin kin, na en enim kin bułngur,” pa ni, Owundu eim ekyi ninim. 10 Nga Owundu eknga yi ninim, “Akip kunum eiporu neng kin, kapłi nam ekdinga ei, Esrel wumb kin nipngumbii ei, ek konj dinga yimił. ‘Nam nge lo ek konj ei,en enimkinnomanełe kindm-bii. Nga nam lo ek konj ei, enenim noman tuk ełe, mon połpendmbii ku. Pe nga, na enenim nge Gos mułmbii. Ngawumb ei, en enim nam ngewumb mułngii.’ 11 Nga wumbendeim endeim ei nge, enenim wumb ende paki tok ekemb tok ngunerngii mon. Ngaen enim mei ełe, angnim nołwumb ende, ek ni ngunerngiimon. Enim Owundu ngepiingii! Nimbił erang wuendi enim nipi ngunerim; baenim na kin piingii. Piikkin, kangił kembis nin, wumbdinga mendpił ouni, na kinminj piingii. 12 Yi mił, nawumb en enim pund mongenjing ei, na kaimb kułup kinkil ngumbii. Nga na en enimoł kis enjing ei, na si kindipkin, nga noman to piinermbii

EIPRU 8:13 399 EIPRU 9:12mon!” Owundu yi nim.

13 Pe Gos ek dinga ni pendrim mił,ek konj ei nge, Gos ek dinga kumnaei erang kin, ok nge mił tonu om.Pe epi nipe epi endi ok nge pim ei,tukui aninga kopur pepi pupu kin,poru nimba. Nga yi ku kumna dingaek ok nge mił tonu om ei, poru nimbaku.

9YaManiMei Ełe Nin, Tonu Epin Konu

Ełe Nin, Men Tołmun Oł1 Pe kumb se ek dinga ni pendrim

mił nge, men tołmun oł dinga ei nge,ni ngurum nin nga Gos men tołmunngii ei, ya mani mei ełe sałim ku.2 Yi mił nga alap ngii endi angłiłim.Angpi, alap ngii ei andaring konu ełepalting kun ka niłmin ei sałim. Sepikin, palting tuk ei, dup alam nin pełendi nin, bres ei, Gos kin ngołmunei nge, peł ełe sałim. 3 Nga erndingtuk ełe, alap nga endi sałim. Paltingei, am konu ka wii mendpił niłmin eisałim. 4 Seng kin, palting tuk konuełe kułmał nge kumo ei, eskił mur katołum epi ei, ku gol sik ełmin. Nga tukond pous ełe nge, Gos nge ek dingani pendrim ełe, ku gol pei torung ełe,kum to pandi tum. Nga ond poustukrung ełe, ming endi ku gol ełminei, tukrung ełe kuni kembis ‘mana’niłmin, kuni ei nin, Eron nge doluendi ei, mun mił ołułum ei nin, komku tał kun mendpił sałim ei, Gos ngemon lo ek Moses ngurum ei ni, polpendrim nge sałim. 5 Nga tondrungond pous peł ełe, enjelmił tałmoke kawii ngokuł Gos mołum konu ełe mił,ni piikił pandi tonmbuł. Tokuł kin,enjel mił nge kong mandring ełe, ołkis enjing ei nge miyem ei, kil ngopusi kindmba mił, konu ełe sałim. Bape oł epi ombu ei kin, puł pei ni torkindip kin, mon pulermbii mon!

6 Pe epi ombu pei poru neng kin,Jura wumb kułmał kałiłim wumb enenim alap ngii ełe, palting andaringełe nirik puk kin, nga anda ok erikkin, en enim nge kongun erik kin, Gos

kin men tok ełmin. 7 Ba kung ngiiendeim ni kunum ełe, men tołmunngii kułmał kałiłmin owundu ei, eimendeim mendpił, alap ngii paltingka wii mendpił am ei, eim nirikringpułum; ba eim tuk ełe wii punałimmon. Nga eim kungmiyem ei, Gos kinkułmał kałpi ngołum. Ngopu kin, eimoł kis ełim ni, nga wumb oł kis pii kunenarik ełmin ei, kil ngopu si kindmbange men tołum. 8 Ełe nge Gos ngeGui Ka ei, sinim men tołmun ngiipułe ełe andan topu ngonum. Ngangkin, sinim wumb pei piinmin ei, alapngii palting kumb ełe kongun pirampałim kapłi sinim piinmin ei, mentołmun ngii palting kun ka mendpiłei, ondu ei aki tunerim mon. 9 Ngamen tołmun alap ngii ei, akip ngeminmen kunumełemił, sinim andan topungonum. Ngopu kinmen tołmun alapngii kułmał kałiłmin wumb kung nin,epi ka wii ei, dup kalk kin, Gos oł kissi kindmba nik ngonmun. Ba oł ombupei men tołmun wumb nge nomantuk ełe, oł kun ka mił erpi kin, pakitopu ei, kapłi enermba, monmendpił!10 Ba oł ok nge kułmał kałiłmin ołei, lo ek ei epi nipe epi endi nołmunkuni min, noł nungii min, nga wumbngenj noł was kanim kanim erngiimin, oł eipi kopur enerngii ngeniłminoł ei, ngenj torung minj ełe nge, loek niłmin. Oł ei nge erik mułanginkin, ekii se Gos Krais kułmał kałiłimOwundu to tonu kindpi mundang kin,oł kun ka wii oł mił erpi kin, to tonukindim.

Krais Eim Nge Miyem Kułmał Kełim11 Ba kunum ełe, wu Krais ei eim

kułmał kałiłim owundu mołpu kin, ołkawii epi ei, Gos eim ek keimi dinga nipendimmił, tonu om. Wang kin, Kraiseim alap men ngii mił konj endi, tukpum men ngii ei, Gos kin pungii ngengii ei, ka wii mendpił. Ok nge alapmen ngii ei, mił mon. Nga men ngiikonj ei, wumb angił ełe enenjingmon.Nga ya mani mei ełe nge epi monku. Ba Jiisas men ngii ei, Gos mołumkonu ełe sałim. 12 Pe nga Krais eim

EIPRU 9:13 400 EIPRU 9:23men ngii nge palting kun ka mendpiłełe mił tuk pum; ba eim kung memenin, kung kou wał nge miyem ełe,tuk men ngii ełe sipi punerim mon.Ba eim kołpu kin, eim nge miyemmendpił mił, kułmał kałiłim ełe nge,kunum endeimmendpił, men ngii ełesipi kin tuk pum. Pupu kin, sinimGos kin sipi orung sim ełe nge, sinimkunum kunum konj mołmun. 13 Yimił peng kin, kung meme nin, ngakung kou pełe miyem ei kin, kungkou wał ei, dup kalk, dup sik kin, Gosngangin kin, wumb oł kis enjing ei,kil ngo si kindmba mił nik enjing.14 Ba Krais eim miyem dinga ei, ołyi nge ei, to mani kindim. Kindpikin, eim oł kun pinałim oł ei nge,eim endi pinerim kin, Krais eim dingaGos Gui Ka kunum kunum mołum ei,eim kin sipi kin, Gos kin kułmał kałpikin, noman konj ngum. Ngopu kinyi mił, Krais eim miyem dinga sinimngenj torung ełe kil ngonerim mon;ba eim miyem ei, sinim noman tukgui ełe epi konj epi pinałim ei, kilngopu si kindim. Yi mił erang, Goskunum kunum konj mołułum Gos ei,eim sinim dinga ngang kin, eim ngekongun er mułmun.

15Yimił erang, Krais eimGoswumbkin tuk mii memb ełe, paki tołum ngepułwu mołum. Mołpu kin, eim ekkonj keimi dinga er pendim ek ei nipikin, er dinga kindim. Kind erpi kin,eim kołpu, enim Gos kin sipi orungsim. Sipi kin, wumb enim oł kis oł oknge ei, ek ni pendrimmił ermulnjpunei, si kindpi kunum ełe, wumb peiGos ni pendrim mił wumb ei, Gos ekiisik onjung. Wangin kin, wumb eiGos noman konj ngumbii nirim mił,ei ngang sik kin, kunum kunum kamułngii.

16 Pe wu endi eim ekii se kułm-bii ni piipi kin, eim ek dinga nipikin, kingam nii endi, na nge epi peisimba ni piipi kin, eim embe endipoł pendiłim mił, ek dinga keimi nipendrim mił kingam ei siłim. Ngaeim arim ek ni pendrim mił, wumb

pei piyangin kin, eim arim kułang kin,kapłi eim arim nge epi eim ei, kingampei simba. 17Nimbił erang wu endi ekni mon poł pendrim mił, wu ei kułumkin, ek mon ei, mong keimi pimba. Bawu ei ek ni mon poł pendrim mił wuei, konj mułum kin, eim ek dinga nipendrim ekmon dinga ei, wii mił pepikin, kingam paki tunermba mon. 18 Eiyi mił ku, oknge ek dinga ni pendrimmił, kung endi konj piram peng kin,kapłi ek dinga eiwiimił pim; bawumben enim ka endi tok kin, miyem sik,bein tok kin, kumb se ek ni pendiłminmił ek mon ei, er dinga kindmin nikełmin. 19 Pe nga kunum ełe, Moseseim Jura nge lo ek ei, pei ni tor kindpikin, wumb ngang kin, kapłi eim kungmeme nin, kung kou wał to kondpukin, miyem ei sipi kin, noł se endekindpi kin, nga eim ond kirang kanimendi mił sipi kin, nga kan kundii miłepi endi sipi kin, miyem nin epi loek mon ełe ni tonu wumb pei ngenjełe aninga aninga bein topu kindim.20 Kindpi kin, pe Moses eim ek yinim, “Pemiyem ei, enim nge ek dingakeimi konj Gos ngurum ek ei, dingakindang kin, ekii sik erngii.” 21Nga ołyi mił eim erim ku, Moses eim kungmiyem ei sipi kin, tonu alap men ngiiełe nin, nga ming nin epi sim konuełe, pei miyem kindpi kin, men tokełmin oł ei nge aninga aninga bein totonu kindim. 22 Pe keimi Jura nge loek ełe, epi aninga peimił kopur kanimpei ei, kungmiyem bein topu kin, kunka mił simba enim. Ba nga wumb epiendi kung mił to kondpu kin, miyemei mani onenełang kin, kapłi Gos eimwumb oł kis ełmin oł ei, kil ngopu sikindnenełang mon.

Krais Ei Eim Kułmał Kałpi Ngołum23Keimi, yimił erangwumb kułmał

kałiłmin oł ei, epi kanim kanim peiepin konu ełeminmenmonmił keimiepi ei, kil ngo si kindmin ni enjing. Baepin konu ełe kułmał kałiłmin keimiepi pei ei, oł kun ka mendpił mołum.Mułang kin, epin konu epi ombu ei,mei ełe epi ombu, to mani kindpi kin,

EIPRU 9:24 401 EIPRU 10:8kułmał kałiłmin oł kun ka Jiisas ei,kapłi epin konu ełe epi pei, kil ngopuer kun erpi sim. 24 Yi mił, Krais eimmen ngii ełe, wumb angił ełe takin-min men ngii min men mił ei, eimtuk punerim mon. Ba eim epin konuełe min men keimi ei, tuk pum. Pupukin, pe eimArimGosmołumkonu ełe,angił tundung orung dinga ełe mołpukin, sinim paki topu ermołum. 25 Juramen ngii kułmał kałiłmin owundu ei,eim men ngii ełe palting kun ka ełekung ngii endeim endeim ni tuk puł-mun. Pangin kin, eim kungmiyem sikkin, Gos ngumun nik ełmin. Ba Kraiseim oł yi mił, kunum kunum enałimmon; ba Krais ei eim kunum endeimmendpił kałpi erim. 26 Yi mił, Kraiseim nga kunum kunum ei, eim ngenjkumbii sipi kułułang kin, kunum ełeGos muł mei pułngun mondpu kin,eririm kunum ei opu kin, pe tonuonum kunum ełe ełang. Ba ei mon;poru nimba kunum ei, mandi enim.Krais eim ya mani mei ełe, kunumendeim mendpił tonu om. Opu kin,Krais ei eim kułmał kałpi, Gos ngopukin, sinim nge oł kis pei ei, eim kilngopu si kindim. 27 Ei yi mił ku, Goserang kin wumb pei kunum endeimmendpił kułngii. Kolk kin, ekii se Goskin kos owundu piingii nge kunumełe, tonu omba. 28 Yi mił ku, Kraisei eim kułmał kałpi kunum endeimerpi kin, wumb pei oł kis enjing ei, kilngopu si kindim. Si kindpi kin, eimorung omba kunum ełe, wumb oł kisenjing eł, nga oł endi enermba, mon.Ba wumb nii endi, eim omba ni, dingakui erik ka piik mułngii wumb ei, eimsipi orung simba.

10Kumb Ok Kułmał Kałiłmin Oł Ei,

Wumb Oł Kis Ełmin Ei, Kapłi Kil Ngo SiKindnermba

1 Yi mił, Jura wumb lo ek ei, minmen mon mił epi ka endi ei, ekii setonu omba mił ei kaniłmin. Ba minmen mon ei, kun mił mularpi kin, epikeimi mił mon. Jura lo ek ełe yi miłerpi kin, wumb en enim kung ngii

endeim endeim ni ełe, kułmał endemił kełngii nge ełmin. Yi mił lo ekei, wumb nii endi eim Gos kin mandiomba wu ei, eim er kun ka ermba ei,kapłi enerim mon. 2 Nimbił erangpe Jura lo ek ei, wumb er kun kaełang kin, nga en enim kułmał nga kilenełangin mon. Nga wumb men ngiiełe ołangin kin, kułmał ende mił kalkkun ka mułułangin kin, nga en enimoł kis endi noman tuk ełe, noman em-bin to piinenełangin ku. 3 Ba wumben enim kung ngii endeim endeim ni,kułmał kalk ngok enjing ei, en enim ołkis enjing ei, kunumkunumnoman topiik kin, nga noman to piingii ku. 4Yimił, nga kung meme nin, kung koupełe to konduk kin, miyem ei, wumboł kis enjing ei, kil ngopu, si kindmbani enjing ei, kapłi enermba mon. 5 Eiyimił, Krais eimyamanimei ełe ombakunum ełe eim Gos kin yi nim.“Wumb nge kung mendpił nin, kuł-

mał kalk ełmin epi ka wii ei,nim ngonmun ei, nim Gos no-man enanim niłin. Ba nimoł konj endi eran kin, na ngengenj ei, er kun eran kin, na yamani mei ełe mułmbii. 6 Ngawumb kung tok kułmał kalkngok kin, nga dup kalk epika wii en enim oł kis ei, sikindmba nik enmin oł ei ngemendpił, nim Gos nim nomanenałim mon. 7 Pe nga na nimkinganim ek yi nind ei, ‘Na yaop ninim noman ełe, na nipeoł endi ermbii nim kin, Gos nipiin oł ei ermbii ond. Op kin,nim lo ek ei, na kin mon połpendnjing pałim mił ei, nimnoman ełe minj mendpił naermbii.’ ”

8 Nga kumb se, Krais eim ek yi nim,“Pe nim Gos wumb kung tok kin, kuł-

mał kalk ełmin ni, nga nomanka epi wii ngok nin, nga kungnin, epi dup ełe kałiłmin epiei nin, nga en enim nge oł kisei, si kindmba nik enmin oł ei,nim noman enanim mon.”

EIPRU 10:9 402 EIPRU 10:24Nga Jura wumb oł ei nge, Moses ngelo ek ei, ekii sik ełmin oł ei nge, nimGos noman enanim, mon ku. 9 Pe ngaekii se, Jiisas Gos kin ek yi nim,“Na ya onj ei, nim noman ełe nipe oł

endi na ermbii ni piin kin, oł eikapłi ermbii.”

Neng kin sinim piinmin ei, Gos eimwumb en enim oł ok nge erik mentok ełmin oł ei nge, si kindpi kin, ngaoł konj endi men tok erngii oł endini pendim oł konj ei, Krais eim ondperi kołpu kin, eim Gos nge kułmałkałiłmin oł ei erim. 10 Nimbił erang,Krais eim Gos nge noman ełe ekii sipikin, eim ngenj ei kułmał kałiłmin miłkunum endeim mendpił, kałpi ngum.Ngang kin, ełe nge, sinim oł kis enjpinoł ei, Krais eim kil ngopu si kindangkin, sinim oł kun ka mendpił tonu opun mołmun.

11 Pe nga kułmał kałiłmin wumbpei kunum kunum kułmał kalk yi erikkin, kunum kunum kułmał ei, minjkalk mołmun. Ba kułmał ei, wumben enim nge oł kis kil ngopu, kapłi sikindnermba mon. 12 Ba kunum ełe,Krais eim kunum endeim mendpił,kołpu kin, wumb en enim oł kis enjingei kil ngopu si kindim. Si kindpi kin,kułmał ei, kunum kunum paki topukin, piram dinga pimba. Peng kin,Krais eim tonu pupu kin, Gos kin angiłełe tundung dinga ełe mołum. 13 PeKrais eim kui erpi mułang kin, Goseim opu orung wumb ei, eim simbełe mandring puk mułangin kin, opuorung wumb ei, kamb mani kindmbange Owundu Jiisas eim kui er mołum.14 Yi mił erang, Jiisas ei eim kunumendeim mendpił, kułmał kałpi ngum.Ngum ełe nge, wumb pei oł kis ełminei, pei kunum kunum kil ngopu sikindim. Si kindang kin, wumb piigii ninjing wumb ei, Gos ningił ełe,wumb kun ka kunum kunummułngii.

15 Pe nga Gos nge Gui Ka ei, eim ekka dinga ngang kin, sinimkin ek ni torkindpi kin, yi mił ku nipi ngonum.16 “Kunum ei poru neng kin, kapłi

na enim kin ek konj dinga

keimi endi ni pendinj ei, nipngumbii,” pa ni Owundu yininim. “Na nam nge lo ekdinga ei, en enim kin no-man tuk ełe, kind pendm-bii. Pendip kin, nga na tonuen enim noman ełe, mon połpendmbii ku,” Owundu yi nim.

17 Pe eim nga ek yi ninim,“Na en enim oł kis enjing ei nin, lo ek

to kindik enjing oł ei, na nganoman to piinermbii mon.”

18Yi mił peng, Gos wumb oł kis enjingei, kil ngo si kindim kin, kapłi ngaełmin oł eipi endi erik kin, kułmałkalk kin, oł kis enjing ei, kil ngopu sikindmba nik kin, nga endi enerngiimon.

Sinim Gos Eim Mołum Konu EłeMandi Opun

19 Yi mił erang engnan noł, Ji-isas eim kołpu kin, miyem bein tumełe nge, sinim kapłi Gos nge paltingmołum konu kun ka wii mił ełe, pii giidinga nipin kin, mund mong enarpinkin tuk bin. 20 Pe sinim kapłi, Gosnge palting kun ka wii mołum konuełe, tuk bin andłim ei, konj kunumkunummołułum andłam ei, Jiisas eimaki tum. Topu kin, eim oł kun ka wiikonu ełe alap ei, ondu mił eim tukmił pum. Pum alap mił ei, eim ngenjmił, kułmał kałpi Gos kin ngum. 21 Yimił, pe sinim Gos nge kułmał kałiłimOwundu ei, eimGos nge tiłapwumbeitepmołum. 22Pe sinim Gos kinmandibin. Pupun kin, sinim noman tuk ełe,kun ka wii seng kin, nga sinim Goskin pii gii dinga peng kin, nga sinimnoman tuk gui nge oł kis ełe, Kraiseim miyem kin kil ngopu, si kindpikin, nga sinim ngenj ełe, noł konjka wii ei, noł kindpi kin, kil ngopumił si kindim. 23 Sinim pii gii ełe,ni tor kindpin epi ka wii ei, siminni kui er mołmun ei, dinga ambił giinipin kin, si kindnermin mon. Nimbiłerang Gos eim ermbii ni pendrim miłei, eim keimi mendpił ermba. 24 Ngasinim enginjpin noł, endeim endeimni nipe mił erpin kin, noman to konj

EIPRU 10:25 403 EIPRU 10:38kindamin kin, nga en enim wumbeipi kin noman ngonmun oł ei, ngokkin, oł kun ka erngii nipin ermin.25Nga sinim enginjpin noł kin, kułoutopun men topun enmin oł ei nge,wak tunermin. Yi mił, wumb komburkułou tok, men tok enałmin mił, yienerngii mon. Ba enim enginjingnoł kin endeim endeim ni, en enimnoman tuk ełe, paki tok kin, er dingaerngii ei, yi mił nga pei erngii. Nimbiłerang sinim piinmin ni, Krais kunumowundu kos piipi ermba kunum ei,mandi tonu omba enim.

26 Pe yi mił, sinim Krais nge ekkeimi pii sipin kin, nga sinim nomanełe oł kis ełe piram er endinjpin kin,kapłi kułmał eipi endi nga, kapłi sinimoł kis kil ngopu kin, si kindmba endipinałim mon. 27 Ba sinim Gos kosowundu piipi kin, tonu omba ei mundmong ermin. Nga dup konu kis ei mułerpi kin, Gos nge popuł kis kumep ei,opu orung wumb kin tonu opu nopuporu nimba. Ełe nge, sinim piipinkin, oł kis enermin mon. 28 Nga okwu endi eim Moses lo ek ekii sinerimwu ei, wumb eim kin kaimb sinerikmon. Sinerangin kin wu ei kułmba.Nimbił erang wu tał min, tekliki wuei, oł kis eririm ei, ni tor kindinjing.29Yi mił, pe wu endi Krais kin eim bułngopu nim kin, enim wu ei kin, nipemił ni piimin? Wu ei, eim kumep kisowundu simba ni piimin. Krais eimnge miyem ei, Gos ek konj keimi nipendrim ek dinga ei erang kin, wu eioł kun ka mił erim. Ba wu ei, eim Gosnge ek konj keimi ni pendrimek dingamiyem ei, wii mił ni piiłim. Nga wu ei,Gos nge Gui Ka noman ka ngołum ei,eim kin ek kis nipi ngum. 30Yi mił, pesinim piinmin ni, Gos eim ek yi nim,“Pe wumb nii endi oł kis erim wu ei

kin, na nam kumep kis ngoorung kindmbii nge pułwu,”Gos eim yi nim.

Eim nga ek yi nim,“Owundu ei, eim nge wumb eim

kos piiłim wu mił mołpu kin,wumb ei mok topu kos piipingumba.”

31 Gos eim kunum kunum konjmołułum pułwu ei, eim wumb oł kisełmin wumb ei, Gos noman dingamułang kin eim keimi kumep kisngumba. Ngopu kin, eim epi kismendpił ermba. Ełe nge ni piipin kinkun ka ermin.

32 Ba kumb ok, enim pii gii dingaendi ninjing ei, enim kom se piingii.Ok kunum ełe, enim Gos nge ek kaei, enim nge noman tuk ełe Gos ngetiłang andan tum sinjing kunum ei,enim kongun dinga erik kin, ngawumb ngenj kumbii pei enim ngan-gin sinjing. Ba enim dinga angkmulnjung. 33 Kunum kopur, wumbkombur enim sik kin, wumb eipi ngekumb ełe angndik kin, enim kin ekkis nik nin, oł embin tui ngok ełmin.Nga kunum kopur, wumb eipi piigii nik enjing ei, oł embin tui kowunmun wumb ei kin, enim tep tokende puk kin, oł embin tui ko wukkin, paki tołmun ku. 34 Yi mił enimwumb ei, en enim pii gii nik kin, kanngii ełe pałmin wumb ei kin, kaimbkulk ngunjung. Pe nga, wumb kisenim epi endi sengin kin, enim kapiik kin, kan wiik tunjung. Nimbiłerang enim piinmin ei, enim ei tonuepin konu ełe, epi ka wii endi singiiei, kunum kunum simba. 35 Yi miłerang, pe enim pii gii ei, wii mił wiiktunerngiimon. Nimbił erang pii gii ei,enim kumep ei, owundu ngang singii.36 Yi mił, enim pii gii dinga kindikkin, ambił gii nik kin, angk mułngii!Molk kin, Gos nge noman ełe, ekii sikerik mułngii! Nga ekii se, enim Gosngumbii ni pendrim mił epi ka wii ei,ngang singii. 37 Singii ełe nge, yi mił,“Pe kunum aninga kopur piram pałim

ei, enim wu owundu endiomba nik kin, kuruk mołmunomba wu ei, eim kunum kinankui er mulermba mon. 38 Banam nge wumb na kin, kunka mołmun wumb ei, pii giinik mulnjung kin, wumb ei,enj enj konj mułngii. Ngawumb ei, ekii se buł ngok

EIPRU 10:39 404 EIPRU 11:10orung punjung kin, kapłi nawumb ei kin, noman ka piipngonermbii mon.”

39 Ba sinim wumb kopur, en enim bułngok kin, am pungii nge wumb ei,ende kin molałmin mon. Ba sinimwumb pii gii dinga nipin kin, sinimnoman tuk ełe, konj kunum kunummułmun ei nge simin.

11Pii Gii Niłmin Oł Ei Nge Pułe

1 Pe pii gii ninmin oł ei yi mił, sinimnoman tuk ełe, keimi dinga ambił giini peng kin, Gos ngumbii nirim epika wii ei, keimi tonu omba ni, kunumolt kui er mołmun. Pe sinim epi nipeepi endi ningił ełe kinałmin epi ei,noman ełe pii poru ninim. 2 Nimbiłerang kumb ok wu kombur mulk ei,Gos kin pii gii nik kin wu ei, Gos eimkin yi nirim, “Wu kombur ei, oł kun kaełmin wu,” nirim.

3 Pe sinim pii gii mendpił ełe nge,sinim piinmin ni, Gos eim ek nengmendpił, muł mei ni, konu pei tonuopu pirim. Yi mił, pe sinim kaninminepi ei, Gos sinim kinenełamin epi eikin eririm.

4 Pe wu Eipel ei, ok pii gii nipi kin,Gos kin ka endi kułmał kapłi ngum.Ngum kułmał ei, angim Kein kułmałkamb mani kindpi kin, eim kułmał kawii mendpił ngum. Ngopu kin keimi,Eipel Gos kin pii gii nim pułe ełe nge,Gos Eipel kin, “Wu kun ka,” nim. Nipikin, Gos eim Eipel kin, epi ka ei wiingum ei, Gos sipi kin, ka piim. NgaEipel kułang kin, ba eim pii gii ełe,akip yi ku, ek mił nga tangpi pałim.

5 Ei yi mił ku, ok wu Einok Gos kinpii gii nim ełe nge, Gos eim konj sipikin, ei tonu epin konu ełe sipim; baeim kulerim mon. Nga wumb endieim kuruk; ba eim kan sinerik mon.Nimbił erang, Gos eim mendpił, eitonu sirim. Pe Gos nge ek ka ei,mon poł pendim ek ei, yi ninim, “PeEinok Gos sipi kin, tonu epin konuełe sinerim kunum ełe, Einok eimGos nge noman ełe ekii sipi, endangkin, Gos Einok kin ka piipi ngum.

6 Pe wumb nii endi Gos kin pii giininerim kin, kapłi Gos wu ei kin, kapiipi ngunermba mon. Nimbił erangwumb nii endi, eim Gos kin mandiomba wumb ei, eim Gos kinanim; baGos mołum ei, eim pii gii nimba. Ngaeim pii gii nipi kin, Gos kumep kawumb eim kin kuruk, kan simin nierngii wumb ei kin ngumba.

7 Pe yi mił ku, wu Nowa ok eim Goskin pii gii nirim kunum ełe, Gos eimepi kis endi, ekii se tonu omba epi ei,Nowa kineririm epi ei, Gos eim Nowakin yi nirim. Pe Nowa eim Gos nirimek mił ei, eim pii gii ni ekii sipi kin,noł kanu endi, eim ambim kingamambiłamnoł ni, tuk pungii mił eririm.Pe nga Nowa nin, eim ngewumb ei, tokis eneririm mon; konj ka mulk. NgaNowa eim nge pii gii ełe nge, pii giininenjing wumb kin kos mił owundupiipi kin, kis erpi ngurum. Nga Nowange pii gii ełe nge, Gos Nowa kin “Wukun ka,” nirim.

8 Pe Eiparam ok, eim Gos kin piigii nim kunum ełe, Gos eim kin eknirim mił ei, ekii sim. Pe Gos eimEiparam eim nge mei si kindpi kin,nga mei konu tongndung ełe eipi, banipi kin, Gos ngumbii ni, ek keimidinga ni pendim konu ełe ba. Peeim ngii konu mendpił ei, si kindpikin, konu eipi endi, Gos Eiparam banim konu ei, pii poł tunerim mon;ba eim Gos kin pii gii nipi kin, konuełe pum. 9 Pe Eiparam eim pii giinirim ełe nge, Gos eim wumb kumbkan kun enałmin konu ełe pupu kin,Gos eim kin ngumbii ni, ek keimidinga ni pendrim konu ełe mułum.Mułang kin, EiparamkingamAisak ni,Aisak kingam Jeikop ni, wu kei meikonu eipi endi, wumb gulka mił, pukmulnjung. Molk kin, Gos eimngumbiini, ek keimi dinga ni pendrim ei, endesik ku. Nga en enim wu tekliki kei,tuk alap ngii ełe minj, nok pek mulk.10Yimił, Eiparam kanpi kin, kui dingaerpi kin, konu owundu ełe nge, ngiitumunj dinga ei, kenmbii ni piirim.Nimbił erang, Gos eim konu owunduełe, ngii takpi kin, er ka er sirim.

EIPRU 11:11 405 EIPRU 11:2511 Yi mił ku, amb Sera, ok Gos

kin pii gii nirim. Nga eim tukuimołpu kin, kangił mengmba kunumei, poru nirim; ba eim Gos kin piigii nirim. Neng kin, Gos eim nomandinga ngang kin, eim kapłi kangiłmengmba. Mengpi kin, amb Sera yi nipiirim, Gos eim ek keimi ni pendrimmił, kapłi na kangił mengmbii ni, yipiirim. Nimbił erangGos eim ek keimimendpił niłim ek ei, ni piirim. 12 Yimił ku, Eiparam eim endeim multumei, tukui erpi kin, kułmba kunummandi sirim; ba eim kangi endeimmengrim ełe nge, wumb pei kanjippei mił, mer noł ku kulta mił, tonuok pei mulk. Molk kin, wumb endi,Eiparam nge wumb tiłap pei mołmunei kemb tungii ei, ei kapłi enanimmon.

13 Pe wumb ei, pei en enim pii giinik kin, nga wumb ei, ekii se pei kulk.Kulk wumb ei, pei en enim Gos eim ekkeimi dinga nipi kin, singii nirim epiei, sinenjing mon. Ba en enim konuełe turii enj ok kin, en enim kanik kin,ka ka piinjing. Piik kin, ni tor kindikyi ninjing, “Sin ya mei ełe wumb ei,gulka mił, o pun mołmun,” pa nin-jing. “Sin ya mei ełe, kunum aningamołmun,” pa ninjing. 14 Sinim kunpiinmin! Pe wumb ombu, en enim ekei nge ninjing wumb ombu, en enimnge mei mendpił ei, kuruk endnjing.15 Nga en enim noman ełe, mei konuełe, ok si kindik kin, onjung konu ełe,noman to piiłangin kin, kapłi en enimmei konu ełe, orung pungii ei, andłamkun endi siłang. 16 Ba en enim oł yimił, ni piik enenjing mon. Nimbiłerang en enim noman ełe, mei ka wiiełe, pu poru nim konu ei, epin konuełe mendpił, kan simin ni piik pungii.Yi mił erang, Gos eim singambił sipikin, en enim Gos ningii, pa ninerimmon. Nga Gos eim wumb ei kin,konu owundu ełe, er kun ka er kindimsałim.

17 Pe Eiparam Gos kin pii gii nimełe, eim Aisak kułmał kałpi kin, Gosngumbii ni erim. Pe kunum ełe, Goseim Eiparam oł endi ermba mił, ken-

mbii ni, oł endi eririm. Pe Eiparameim Gos eim kin epi ka wii ngangkin, ek keimi dinga nipi pendrim miłsirim. Ba pe Eiparam eim nge kingamendeimmendpił, Gos kin kułmał kałpikin, ngumbii ni erim. 18Kumb ok, Gosek nipi kin, Eiparam ngopu yi nirim,“Pe kinganim Aisak kin, nim ngekinganim noł pei, tonu ok mułngii.”19 Pe Eiparam eim pii gii nirim ei, Goskapłi Aisak kułmba ei, nga sipi kin,orung konj simba ni piipi kin, eimkingam Aisak kułmał mił kałpi, Goskin ngurum. Yi mił erang, sinim ekekin yi nimin ei, Gos Aisak nga tukpuełe, sipi orung sirim, yi nimin.

20 Pe nga, Aisak Gos kin pii gii nimełe, Aisak eim Jeikop kin, Eiso tał, ekkeimi dinga nipi kin, noman ka epikangił tał, ekii se singił ni pendrim.

21 Yi mił nga ku, Jeikop eim Goskin pii gii nipi kin, eim kułmba erpikin, Jeikop eim Josep kingam noł ei,noman ka epi ka wii endi, endeimendeim ni, ok ngui ni pendrim miłngum. Nga eim dolu kumb ełe, am-biłpi mołpu kin, kan mani kanpi kin,Gos kin men topu kin, ka pii ngopukin, kułum.

22 Pe nga, Josep Gos kin pii gii nirimełe, eim kułmba mandi erpi kin, eimek nipi kin, Esrel wumb Eisip konu ełesi kindik kin, Esrel nge konu ełe ekiise pungii, pa nirim. Nga eim wumbkin ek ni tor kindpi kin, eim embił ei,tukpu tungii mił, pa nirim.

23 Pe Moses nge mam arim teł, Goskin pii gii niłmbił ełe, mam arim tełMoses kenkił ni, kangił kawiimendpiłei, ekii se wu owundu mułmba, nipiikił. Yi mił peng kin, eł ełip, kangiMoses sipkił kin, oi tekliki mił, koierkił pendkił. Wumb tał eł ełip Goskin pii gii nikił kin, wu king lo ek eimund mong kulerkił mon.

24 Yi mił ku, Moses eim Gos kinpii gii nirim ełe, ekii se Moses eimowundu erpi, tonumołpu kin, eimwuKing Pero nge ambłam kingam mił,mułmbii ni, noman to piinerim mon.25 Nga Moses wumb oł kis ełmin ołei nge, kunum aninga kopur, ka ka

EIPRU 11:26 406 EIPRU 11:37piipi mułmbii ni, noman to piinerimmon. Ba Moses eim, Gos nge wumbkin ouni, ngenj kumbii simbii ni piim.26 Pe eim piipi kin, nam Krais ngeembe ełe, ngenj kumbii sinj kin, oł einge, Eisip konu ełe epi ka wii, ku ninepi sałimmił ombu, tomani kindmba.Nimbił erang eim noman to piipi kin,ekii se Gos epi kawii ngang kin, simbiini piim.

27PeMoses eimGos kin pii gii nirimełe, eim Eisip konu ełe si kindpi kin,Eisip konuełe kingngepopuł kis sirimei, mund mong erpi kin, piineririmmon. Wu endi eim, Gos ningił ełeak topu kin, Gos kinermba. Nimbiłerang Moses eim Gos min men miłmołpu kin, kenrim mił, pii gii dinganipi kin, ambił gii ni mułpu kin, eimmund mong eneririm.

28 Pe Moses eim Gos kin pii giinirim ełe nge, eim erang kin, kuniowundu ‘Pasopa’ ni, oł ei erpi kin,kung siipsiip wał miyem ei sipi kinandan topu kin, ‘Yi erei!’ neng kin,Esrel wumb ngii ondpuł ełe, mund-njung. Moses eim pii gii nirim ełenge mundangin kin, enjel kułii endiopu kin, Esrel wumb kangił kumnamengnjing kangił ombu, to kundmbaei nge, kapłi to kundnermbamon nik,yi enjing.

29 Yi mił ku, pe Esrel wumb Gos kinpii gii ninjing. Nik kin, en enim ‘EpNoł Kundii’ niłmin ei, tumb tok pun-jung ei, mei kep er seng kin, punjung.Ba Eisip wumb en enim, oł ei ekii sikkin, ermin nik kin enjing; ba noł nokkin, kolk poru ninjing.

30 Pe nga Esrel wumb Gos kin piigii ninjing. Nga Esrel wumb en enim,Jeriko konu owundu ełe, andik kin,si pok er mułangin kin, kunum angiłorung nga tał o pum. Pang kin, konuowundu ełe nge, kom ku kung gui erpendnjing ei, engin topu mani pum.31 Yi mił ku, ok oł kis er andłim ambReiyap ei, eim Gos kin pii gii nirim.Nirim ełe nge, eim wumb komburkonu ełe, kan poł tungii nge onjungwumb ei, tuk sipi paki tang kin, pii

gii ninenjing wumb eipi, eim to kund-mun ni enjing; ba amb ei kapłi tokundnenjing mon.

32 Pe na nga nipe ek endi nimbii?Nimbił erang pe na kunum pei sengkin, kapłi na wu ombu, Giriyon ni,Barak ni, Samson ni, Jepsa ni, Deipisni, Samuyel ni, nga Gos oł ekii setonu omba nge, piik nik ełmin wumbombu nge, pii gii nik ek ei, nimbii;ba kunum endi sinałim mon! 33 Pewumb ombu pei, en enim Gos kin piigii ninjing. Nik kin, wumb eipi ngeking kin, opu erik kin, opu tok orungkindik kin, yi enjing. Pe en enim, ołkun ka pirimmił enjing. Nga en enim,Gos ek keimi dinga nipi kin, ngumbiinirim epi ei, ngang kin sik. Ngawumbeipi, en enim pii gii ei je erang kin,Gos kung simbii laiyon gupu ełe eimambił kum tum ku. 34 Pe dup owundukis nołum ei, wumb nga en enim piigii ełe, to kumbułułmun. To kumbulkkin, nga wumb en enim, tui jik ei, tokundngii ełmin ei, nung nik kin, ampułmun ku. Pe wumb ei, en enimdinga sineririm; ba nga ekii se, enenim Gos dinga ngang kin sik endik.Andik kin, en enim dinga wii pu molkkin, opu wumb konu eipi wumb ei, tokindangin kin, nung nik pułmun.

35 Pe wumb kulnjung wumb ei, ngaangk kin, konj tonu wangin kin, enenim embnjing noł ei, pii gii nik ełenge, sik orung sinjing. Nga wumbkopur, en enim kan ngii mił ełemułangin kin, en enim ngenj ełe,kepii to kundmun ni enjing. Nimbiłerang, wumb en enim, Gos kin opuorung erik kin, buł ngułangin kin,kapłi opu orungwumb kindangin kin,pułangin. Ba nga opu orung wumbkin, ek ei ekii sinenjing mon. Oł yimił enjing ełe nge, en enim tukpu ełe,angk kin, noman konj nga ka wii ei,simin ni piinjing. 36 Pe wumb eipikopur en enim, ek buł ambilk ngun-jung. Nga wumb kopur en enim kepiitunjung. Tok kin, nga wumb kopur,kan tok kin, kan ngii ełe pendnjing.37Pe opu wumb kopur, en enim pii gii

EIPRU 11:38 407 EIPRU 12:7ninjing wumb ei kin, kom ku tunjung.Tok kin, nga wumb ombu, en enimkin tui to kołmung erik kin, tał enjing.Nga wumb ombu, en enim tui sik tokundnjung ku. Pe wumb kombur enenim alap sinerang kin, kung siipsiipni, kung meme ni, ngenj ei sik kin,konduk mił, kindik andiłmin. Ngawumb kombur, en enim nge ngenjełe, epi endi sinerang kin, wii mul-njung. Pe wumb en enim kin, ngenjkumbii kanim kanim ngok kin, oł em-bin tui kanim kanim ngunjung ku.38 Pe ya mani mei konu ełe wumb ei,wumb kis; ba pii gii ninjing wumb ei,en enim ka wii mendpił. Pe wumb piigii ninjing wumb eipi si kindik kin, enenim konu ełe mei wumb mulenjingkonu ełemeiwii simkonu ełe komungni, tuk kom ku tukpu ni, mei tukpusim konu ełe ni, koi er pek punjung.

39 Pe wumb ombu pei, en enim Goskin pii gii ninjing. Nik kin, Gos ningiłełe, embe ka wii sinjing. Ba Gos enenim kin, ek keimi dinga ni ngumbiinirim epi ei kunum ełe sinenjing; baen enim kulnjung. 40Nimbił erang, okGos eim noman ełe, ekii se sinim kinermbii ni piirim oł ei, er kun er simsałim. Yi mił, ok pii gii ninjing wumbei, kumb se oł kun ka ełminwumbmił,tonu onerngii mon ba; sinim en enimkin ouni, Gos erang kin, sinim pei ołkun ka ełmin wumb mił, tonu omun.

12Gos Eim Sinim Nge Erinjpin

1 Nga yi mił pii gii ninjing wumbok nge, sinim si pok erik mołmunei, pei tiłap owundu, konu kupu mił,sinim si pok enmin. Erik kin, en enimsinim kanik kin, kui er mołmun. Molkkin, nga sinim oł embin tui kis kanimkanim nin, oł kis embin simba epi pei,sinim oł kun ka ermin ei, ambił giini, pimba ei si kindmin. Si kindpinkin, sinim noman dinga kindpin kin,kunum olt mił sikir pupun kin, ngasinim Gos epi ka wii endi, simin nipiipin kin, dinga sikir bin. Pupun kin,Gos nge epi ka wii ei simin. 2Pe sinim

sikir pupun kin, Jiisas kin kun kanpinmułmun. Pe eim kin pii gii ninminei nge pułwu. Nga eim erang kin,sinim pii gii ei, tonu dinga opu kin,kun ka mendpił simba. Pe nga, Jiisaseim yi ku, pii gii dinga nipi kin, eimnoman ka wii ei, eim piipi kin, eimond peri ełe, dinga kindpi kin, dingaerang mułum. Mołpu kin, eim wu kismił, ond peri ełe, singambił ei, epi wiimił ni piim. Piipi kin, ekii se Jiisas eimGos nge king peł ełe, angił tundungełe dinga ełe mołum.

3 Enim Krais oł kun ka erim mił,enim pii kun erngii! Pe wumb oł kisełmin wumb ei, en enim Jiisas kin ołkis erik kin, ek kis ninjing. Nik kin,wumb ei eim kin oł kis enjing; baeim dinga kindpi mułum. Mołpu kin,sinim Krais nge ek ei piipin kin, sinimeim kongun erpin, ten kularpin kin,sinim noman tuk ełe dinga ei, wakintunermin mon ku. 4 Pe en enim ołkis enmin oł ei, to mani kindmin nikkin, opu orung enmin. Ba enim oł kisenmin oł ei nge, opu erik kin, en enimnge miyemmendpił ei, endi mani on-erang kin, wumb Krais to kundnjungmił, en enim yi mił kulenjing mon!5Mon peng kin, Gos enim noman tukełe, ek ka dinga nipi, paki topu kin,enim eim nge kingam noł mił, ek ningum ei, enim ouru nimba.“Na kingnan noł, Owundu enim kin oł

endi erpi kin, er kun ermbii nierim kin, kunum ełe enim epiei wii mił ni piinerngii mon!Pe enim eim oł endi er kunermbii ni erim kin, kapłi enimngenoman tukdinga ei, wakintunerngii mon!” 6 Nimbiłerang, pe Owundu eim wumbkin noman ngonum wumb eikin mendpił, er kun ełim. Pewumb kopur en enim, eimkingam noł mołmun wumb eikin, kepii mił topu kin, er kunełim.

7 Pe enim dinga angk mułangin kinełe nge, Gos kapłi enim er kun ermba.Erpi kin, Gos eim enim mił ei, eimkingamyimił ku ełim. Erpi kin, kangił

EIPRU 12:8 408 EIPRU 12:21

endi eim oł kis erang kin, eim arimeim kin, er kun ełim. 8Ba ernjing eimnge kingenjing noł ei, er kun ełim.Nga Erinjpin Gos eim nge kingam nołsinim eim er kun enerim kin, kapłisinim kangił ei eim nge kingam nołmendpił mon; ba kangił ei, ernjingmolałim yi mił mułngii. 9 Yi mił, penga sinim ya mani mei ełe erinjpin ei,sinim kin er kun erangin kin, sinimen enim ka piipin kin, ek ei kom sipinpiiłmin. Ba yi mił, nga sinim ei tonuepin konu ełe Erinjpin Gos, eim Guimołum ei, eim ek nirim mił ekii sipinermin. Erpin kin, kapłi sinim no-man konj kunumkunummułmunngesimin. 10 Yi mił, sinim ya mani meiełe erinjpin ei, kunum aninga kopur,sinim erinjpin er kun er ngumbii ni,piiłim mamb, kunum ei ngołum. BaGos sinim keimi er kun erpi kin, sinimpaki topu kin, sinim Gos eim kun kawii mołum mił yi ku mułmun nipiełim. 11Yimił, sinimerinjpin ei, sinimkin kumbii kis ngonum ei, sinim erkun ermba nge ngonum; ba kunumełe, sinim oł ei nge ka piinałmin mon.Nga sinim nge noman ełe, embin kutołum; ba ekii se, sinim kumbii kisei, er kun erang kin ełe nge, sinimnoman emin ka seng kin, oł kun kaełmin.

Sinim Dinga Angpin Mułmun12 Pe yi mił, enim angił dinga

sinałim ei, tonu dinga kindik kin, Gosnge kongun dinga erngii. Nga enimsimb dinga sinarpi nim kin, enimsimb ełe dinga kindik angk kin, Gosnge kongun erngii. 13Nga enim simbełe andłam ei, er kun ka erik panginkin, nga simb endi kis mułum kin,kapłi simb gopuł ei, nga pong sin-ermba mon; ba ei nga kun ka mołpukin, Gos oł ekii simba.

14 Pe enim wumb pei kin, nomanemin ka sengmułngii. Pe enim oł kunka oł ei, kongun dinga erik mułngii.Nimbił erang wumb nii endi, eim ołkun ka enerim kin, kapłi wumb ei GosOwundu kindermba mon. 15 Pe enimkan kun erik mułngii! Mon pim kin,

enim mołmun konu ełe, wumb endieim Gos nge noman ka ngum epi ei,buł ngopu sinermba. Nga mon pimkin, enim mołmun konu ełe, wu endiepi kumbii kis enimmił, tonu opu kin,mong kumbii kis tumba. Yi mił topukin, enim kin embin ngopu kin, enimoł kis penj tui epi endi, Gos ningiłełe erpi, ngumba. 16 Mon pim kin,enim mołmun konu ełe wu endi, ambngunduk enminmin; Gos kin buł ngokkin, pii gii ninarik enmin oł ei, wu Eisook eririm mił, enmin. Wu Eiso eimkunum endi, eim angim Jeikop kinkuni endeim mendpił, top erpi kin,eim kangi kumna nge ek ka nipi kin,ngum epi ka wii ei, buł ngopu wii miłsi kindim. 17 Yi mił, pe enim piinminekii se ei, eim arim nge noman ekka epi ka wii ei ngang kin, eim ngasimbii ni piipi kin erim; ba Gos monnirim. Pe nga wu Eiso eim ke dinganipi kin, epi kawii epi ei, orung simbiini piirim; ba eim noman tuk ełe, aktołmun andłam endi, sinałim mon.

Komung Saiyon Ka Wii18 Yi mił, enim Gos nge konu ka wii

ełe onjung kin enim Esrel wumb enenim komung Sainai konu ełe ołmunmił, enim angił minjin tungii mił,onanmin mon. Ba konu ełe komungSainai konu ełe dup nopu kin, mułerang piiłmin mił ni, nga konu emiiełim oł ei ni, nga konu pop owunduołum oł ei nge, erang kin piinmin.19 Nga beli mił epi endi, ek tingangpiyangin kin, nga Gos eim ek tingangpiinjing ku. Pe wumb en enim mundmong erik kin, Moses kin ke nik kin,Gos ek nga ni tor kindnerangłi monninjing! 20 Yi mił erang, wumb ei,en enim Gos ek dinga nipi ngang kin,mund mong enjing. Gos eim ek yinim,“Pe nga wumb endi min, kung endi

yi ku, tonu komung Sainai ełe,minjin tok ninjing kin, kom kuto kundngii.”

Yi neng piik kin, wumb mund mongenjing. 21 Pe epi nipe endi erim epi

EIPRU 12:22 409 EIPRU 13:3

ei yi ku, Moses eim kenmbii mił, kapłienanim. Moses eim yi nim,“Namoł ei kanip kin, mundmong end

ku,” pa nim.22 Ba enim ekii se tonu onjung

wumb ei kin, Gos oł eipi endi erangkin, enim konu ka wii ełe komungSaiyon ni, konu owundu, Gos kunumkunum konj mołum konu ełe, epinJerusalem konu owundu ełe ni, konuełe enjel pei pei kułou tok kin, ka kapiik ełmin konu ełe enim kin ounionjung. 23 Nga enim ok Gos nge piigii wumb nge, kingam noł kumnamił mołmun konu ełe, kułou tok kin,noman ka ka piik mołmun. Pe wumbombu en enim ei, tonu epin konu ełe,embe mon poł pendrim pałim. Peenim ok, Gos eim wumb kos owundupiimba wu mołum konu kumb ełeonjung. Nga enim wumb noman tukgui ei, Gos nge wumb oł kun ka erangkin, tonu ok mulnjung wumb ei, pemołmun konu ka wii ełe enim onjungku. 24 Pe nga enim Jiisas kin onjung.Wangin kin, Jiisas eim enim mołmunkonu ełe, tuk mii memb nge, wu eimenim kin, ek dinga konj ni pendrimpałim. Pe enim nga Jiisas kołpu kin;miyem ei, ok enim kin bein topu kin,ek dinga konj ni pendrim ei, er dingakindim kunum ełe, eim mołum ku.Nga eim miyem ei, epi ka wii endi an-dan topu ngum. Ngum epi ei wu endiEipel to kondpu, kumep kis ngum wuei, Eipel nge miyem epi ei, ende miłmon. Jiisas ngemiyemkawiimendpiłei, Eipel nge miyem to mani kindim.

25 Pe enim kan kun erik mułngii!Mon peng kin, enim Jiisas ek ninimek ei, kom ambił pandi tok kin, eimek piinerngii. Yi mił, kumb ok yamani mei ełe wumb ei, Gos ek dinganipi ngurum ek ei, tok kindik kin,buł ngunjung wumb ei, oł kis kumepei, kamb mani kindik kin, nung nikpunerngii mon. Yi mił erang, ekii seGos tonu epin konu ełe mołpu kin, ekdinga nipi sinim kun ngonum. NgasinimGos eimnge ek ei, buł ngunjpunkin, kapłi sinim oł kis kumep ei, kambmani kindpin kin, nung nipin kin, bin

min? Ei mon mendpił! 26 Ok kunumełe, tonu komung Sainai ni konu ełe,Gos ek neng kin, mei kopu turum. BaGos akip ek dinga keimi yi ninim,“Kunum endi nga, nam ya mani mei

konu ełe mendpił, ambił ołupenermbii mon; ba tonu epinkonu ełe ambił ołup ermbiiku,” pa nim.

27 Pe “nga kunum endi” ek ei, sinimkin andan topu ngonum. Ngonum ei,Gos eim epi kanim kanim pei eririmombu nge Gos eim epi ei, ołup erpi,to kis erpi kin, si kindmba. Si kindpikin, Gos erang epi ka wii dinga ombu,ołup enerimkin, kapłi epi kawii dingaombu nga piram mułmba.

28 Yi mił erang, pe sinim ka pi-ipin kin, Gos ngumun. Nimbił erang,sinim Gos eim sinim tep er mołumkonu ka ei, sinim sinmin ei, ołupenenmba mon! Pe nga, sinim Gos kinka pii ngopunkin, eimkin embe ambiłtonu kindpin kin, oł kun ka ełe, mentopun nipin kin, Gos nge noman enimmił, ekii sipin ngopun mund mongermin. 29Nimbił erang sinim ErinjpinGos eim, dup mendpił kindang kin,epi pei dup nopu kin, topu kis er porunimba pułwu eim mołum.

13Gos Noman Enim Mił Ermin

1 Pe enim engnjing noł endeim en-deim ni, noman ngołmun oł ka minjerik kin, Krais nge wumb mułngii.2 Pe enim konu eipi wumb enim ngiikonu ongii ei, “Wei!” a ningii ei,enim ouru ninermba. Nimbił erangenim piinmin; ok wumb kombur yimił enjing ei, en enim Gos nge enjelsik kin, en enim ngii konu ełe, tuktep erik kin, se mulnjung. Ba enjelonjung ei, en enim piinenjing; ba enenimwumbmendpił kombur onmun,ni piinjing. 3 Pe enim pii gii wumbkopur, kan ngii konu ełe pałmin ei,piingii yi mił, enim wumb ei kin, ounikan ngii ełe mił pingii. Nga enimwumb kopur ei, en enim Krais kin piigii nik ełe nge, ngenj kumbii sinminei, enim piingii. Nimbił erang enim

EIPRU 13:4 410 EIPRU 13:17piinmin ei, en enim ngenj ei, wumbombu mił, yi pałim ku.

4Pewu endi amb simba oł ei, wumbpei oł ei, ambił tonu kindik kin, kapiingii. Nimbił erang wu ei, eimamb simba oł ei, Gos ningił ełe, ołkun ka wii mendpił simba. Nimbiłerang enim piinmin ei, ekii se Gos kosowundu piipi kin, kumep kis ngopukin, wu endi amb ngunduk kin, ngawu eipi amb kin oł kis erik enmin eikin, ngumba.

5 Pe enim ku nin epi siłmin oł einge, noman kulerngii mon! Ba Gosenim paki tang kin, nipe epi endienim kin sim sałim epi ei mendpił,ka piik mułngii. Nimbił erang, Goseim ek ok yi nirim, “Nam enim kanipwiik tunarpi kin, nga na enim wakintunermbii mon ku!” 6 Pe sinim eknimin ei, pii gii nipin kin, ek ni torkindpin ei,“Owundu eim na paki tołum. Pe

wumb en enim, na kin nipe ołendi erngii ei, na mund mongtunermbii mon!”

7 Pe enim nge tep ełmin wumbenim kin ok kin, Gos ek ka ni torkindik nguk ei, enimpiingii. Pewumbei, oł kun ka erik endik ei, enim no-man to piingii! Piik erik kin, Gos kinpii gii nik ei, ekii sik kin, er endngii.8 Jiisas Krais eim nin, eim ek ka eiok multum; pe mołum ku, nga ekiise kunum kunum mułmba ku. Eimende minj piram mołpu ba. Nga eimek ka piram mułmba ku. 9 Mon pimkin, kengip ek eipi eipi enim nomanełe, to eipi eipi si tor simba. Seng kin,en enim Gos nge oł kun ka si kindikkin pungii. Nga enim noman tuk ełe,Gos nge noman ka ngołum oł ei, dingangang kin, ei ka wii mendpił mołum.Ba enim noman tuk ełe kuni mowii loek kanim kanim ełe, ekii sik ełmin ołei, wumb endi paki tunałmin mon.

10 Pe Gos nge kułmał kałiłminwumb ei, Jura wumb alap men ngiiyi ełmin wumb ei, sinim nge kuł-mał kałmin kumo kuni ei, nungii;ba dinga sinermin ni piik kin, kapłinunałmin mon. Nimbił erang Jiisas

eim sinim nge kułmał kałmin kunimił mołum. 11 Yi mił, Jura wumbnge kułmał kałiłim wu owundu ei,eim kung miyem ei, tu wupu kin, tukkonu ka wii mendpił sałim konu ełe,kułmał kałpi wumb en enim oł kisełmin ei, kil ngumba nipi ełim. Bakungngenj ei, konu owundu andaringełe, dup kałiłmin. 12Pe yimił ku, Jiisaseim konu owundu nge, ondu torungełe kułum. Pe Jiisas eim kołpu kin,eim nge miyem ełe, wumb pei oł kisenjing ei, kil ngopu si kindim. Sikindang kin, wumb ei Gos ningił ełe,oł kun ka wumb mułngii. 13 Yi miłku, sinim konu owundu ełe, torungpupun kin, sinim Jiisas eim singambiłsipi kułum. Yimił ku, sinim singambiłsipin kin, eim kin ouni ko wupun ermułmun. 14 Pe ya mani mei konu ełe,sinim kunum kunum mułmun nge,konu owundu ełe endi sinałim mon;ba kunum kunum mułmun nge, konuowundu ełe ka wii endi, tonu ombaei, sinim kui er mołpun kin, kurpunandinmin. 15Pe sinim Jiisas nge embekin, kunum kunum Gos kin ka kapiipin ngopun kin, eim embe ambiłtonu kindmin. Nimbił erang Jiisaseim sinim kin kułmałmił, kałpi ngum.Ngang kin sinim gupu ełe, Gos kinka piipin ngopun kin, eim embe ełe,sinimekni tor kindpin kin, wumbeipingumun. 16 Pe enim wumb eipi episinerang mołmun wumb ei kin, pakitok kin, oł ka erngii ei nge, ouruntunerngii mon! Nimbił erang enimkułmał kalk kin, yi mił enmin oł ei,Gos eim noman ka piiłim.

17 Pe enim nge tep wumb ek ningiimił ei, ekii sik ni, mandring molkpungii. Puk kin, enim noman tuk ełetep molk erik kin, wumb mił ei nikkin, beltik, ekii se ni tor kindik kin,Gos kin ngungii. Pe enim tep ełminwumb oł yi mił enjing ei, enim ekiisik kin, kapłi en enim ka piik kin, enenim kongun ełmin kongun ei nge,ambił gii nik kin, ermułngii. Mon pimkin, enim noman embin to piinjingkin, enim oł ei nge paki topu kin,ngunermba mon ku.

EIPRU 13:18 411 EIPRU 13:2518 Pe enim sin kin prei erik kin, Gos

ngangin kin, sin paki tumba. Yi mił,sin noman tuk gui ełe piinmin ei, Gosningił ełe, sin kun ka mołmun keimidinga ni piinmin. Sinim piipin kin,sinim noman ełe, oł kun ka kunumkunum er endmin, ni piinmin. 19 Pena enim dinga kii sind ei, enim nakin Gos prei erangin kin, Gos na ngaorung sikir kindang kin, enim kin nganirik ombii.

Prei Ełmin Oł Ei Nge20 Pe sinim nge Gos noman emin

pułwu; Gos ei, eim sinim nge OwunduJiisas kultum ei, eim nga sipi orungkonj sirim. Seng kin, Jiisas eimsinim kung siipsiip tep ełmin nge wuowundu mendpił mołum. Pe Jiisaseim nge miyem ei, sinim kin ek dingakeimi ni pendrim andłam konu ei,topu sim sałim. 21 Seng kin, Gos eimsinim epi kanim kanim nipe epi endisinerang mułmun ei, ngumba. Ngangkin, kapłi sinim Gos noman ełe ekiisipin kin, endmin. Nga Gos nge no-man ełe oł ei, sinim noman tuk ełe,eim noman ka piinimmił eim kongunerpimułmba. NgaKrais kin, sinimno-man tuk ełe kongun erpi mołpu kin,Krais eim tiłang owundu nin, embeowundu kunum kunum pepi mołpuba. Ei keimi!

22 Pe angnan noł; na enim kin ekdinga nip ngond. Enim na Gos eknind ei, kom se piik kin, noman dingakindip ngumbii nge end. Yi mił, namon połup ngond ei, ek osii mił, ningond. 23 Pe na enim piingii nind ei,sinim nge enginjpin Timosii ei, eimkan ngii ełe si kindpi tor om. Pe sikireimna kin opunimkin, na Timosii kinouni opuł kin, enim kenmbił.

24 Pe sin nge ek ka nipin mołmun,pa ninmin ek ei nik kin, enim ngewumb tep wumb kin, nga Gos ngewumb mołmun ei kin, nik ngungii.Pe enim nge engnjing noł Esilii konuełe wumb ei, enim kin, “Mułeiyo,” nikngonmun.

25 Pe Gos nge noman ka ngołumoł ei, enim kin pei ouni mułmba. Eikeimi!

JEIMS 1:1 412 JEIMS 1:15

Jeims Mon Endi PołpuGos Wumb Kin Kindim

Jeims Mon Endi Połpu Ngum1 Na Jeims, na Gos kin, Owundu

Jiisas Krais nge kongun wu moł. Namonei połup kin, enimGos ngewumbtiłap engki nga tał pei oł embin tuitonu wang kin, en enim Esrel mei sikindik kin, mei eipi konu ełe orungorung pei punjung. Na enim kin ek kanip ngond.

Oł Embin Tui Omba Ei, Sinim Pii GiiKapłi Erpi Dinga Kindmba

2 Na nge angnan noł! Kunum ełe ołembin tui kanim kanim enimkin tonuomba ei, enim kapłi ka piik mułngii.3 Nimbił erang, enim piinmin oł em-bin tui ei, enim kin tonu wang kin,kapłi oł ei, enim paki tang kin, enimnge pii gii ombu, dinga angik mułngii4Molk kin, kapłi oł dinga angk kindikkin, oł embin tui ei, ko wuk dingaangk puk kin, kapłi enim wumb piigii dinga tonu wang kin, oł kun kaei, erik mułngii. Molk kin, enim ngaepi endi sinerngii mon; ba enim kapłimendpił, oł kun ka erik mułngii.

Noman Ka Wii Sinerang Kapłi PreiErngii

5 Pe nga enim wumb nii endi, eimnoman ka dinga pinerim kin, kapłieim Gos kin prei erpi, kii seng kin,kapłi Gos eim wumb ei kin, nomandinga ngumba. Nimbił erang Gos eimwumb pei kin, epi pei wii ngołum.Ngopu kin, nga Gos wumb ei kin, ekngopu enermbamon. 6Bawumbei piigii ninjing kin, Gos kin prei erik kin,kii sik erngii ei, wumb ei nga pii giiei, si kindik kin, kembis mił enerngiimon! Nimbił erang wumb nii endinoman tał to piimba wumb ei Gos kinprei ermba ei, ep noł pop topu mił,topu se andpi kin, orung orung enim,wumb ei yi mił, ku enmin. 7-8Wumbei nge, eim epi ei ermbii min, epi eipiermbii ei, ni piinanimmon. Wumb ei,

noman tałmił pengmołum. Wumbei,eimGosOwundukin epi endi simbii nipiipi kin, nomanyi to piinermbamon!

Epi Pei Simba Wu Nin, Epi Endi Sin-ermba Wu Ni

9 Nga wumb nii endi, epi endi sin-ermba wumb ei, Gos eim embe am-bił tonu kindang kunum ei, eim kamendpił piimba. 10 Pe nga wumbnii endi, epi pei simba wu ei, ka pi-ipi mułang kin, Gos eim embe am-bił mani kindmba. Nimbił erang epikanim kanim pei simba ei, yi mił ondkuk simbii ka endi, top mułang kin,enim ołup erangin kin, boi boi nipipułpeł topu kin, eipi eipi punum oł eimił, epi kanim kanim pei simba wu ei,yi mił ku ermba. 11 Yi erang kin, enitonu opu, dinga tang kin, muł erpi,mei ełe połpu pałim epi ei kułii erpikin kuk ka topu mołum ei, kułii erpikin, boi boi nipi mani pułum. Pupukin, kuk ka ei er kis mołułum. Yi miłku, epi pei sałim wu ei, kongun erpiepi pei nga sipi pupu kin eim kułangkin, eim nge epi kanim kanim pei,pułpeł topu kin, eipi eipi am ba.

12 Wumb nii endi, eim oł embin tuikanim kanim eim to mani kindmbaerang kin, eim dinga angpi kin, kowupu mołum ei, eim ka piimba. Ngaeim oł ei, to mani kindim kin, kapłiGos ei konj kunum kunummułngii ei,eim nirim mił, epi ka wii ei, wumbnii Gos kin noman ngołum wumb eikin, eim epi ka wii ei wii ngumba.13 Pe wumb nii endi, eim kin oł kisendi, eim to mani kindmba erang kin,eim ek yi ninermba mon. Oł ei, nato mani kindim epi ei, Gos erim. Yininermba mon! Oł kis ei, Gos tomani kindnermba mon! Nga yi kuGos eim wumb endi kin, oł kis ei,“Yi erii!” ninermba mon ku! 14 Bape wumb nii endi, nipe oł endi, eimto mani kindpi erang kin, oł ei, eimnoman to piyang kin, eim noman kisełe oł, “Yi erii!” ninim. 15 Ek ekinendi yi mił ninim. Wumb nii endi,oł kis kangił mundii mił, eim nomankis ełe tonu wang kin, kapłi eim ołkis kanim kanim mengmba. Nga oł

JEIMS 1:16 413 JEIMS 2:1kis ei mengpi kindang kin, tonu ok,owundu mił mułang kin, kapłi eimkangił mił, kułii oł mengmba. Wumbei, dup konu ełe ngenj kumbii kiskunum kunum singii.

16 Nanim nge angnan noł mend-pił! Enim piyangin, Gos oł min ekendi, enim kin nim kin, ek kend tongunermba mon! 17 Ngunerang kin,epi kawii ei, wii ngołum epi ei nin, epikun ka wii ngołum epi ei, tonu epinkonu ełe Erinjpin Gos sinim kin manionum. Wang kin, Erinjpin Gos ei,epin konu ełe, tiłang kanim kanim peieririm tiłang ei, eipi eipi, mił punum.Pupu kin, Gos ei, eim nge oł ei, eipieipi enałim mon mendpił! Ei eimminj piram mołum. Mułang kin, emiipałim konu ełe, min men mił ełe, Gosmulałim mon. 18 Ei eim noman ełepiipi neng kin, eim ek keimi ni pen-drim mił, sinim tonu o pun yi enmin.Yi mił erang, Gos epi kanim kanimeririm epi ei, sinim o pun kin, eim ngekingam ambłam noł kumna mołmun.

Gos Ek Piik Kin, Nga Ekii Sik Erngii19 Nanim nge angnan noł, enim ek

ei pii kun erngii! Wumb pei kapłi, eksikir piik singii! Ba ningii ei, sikir piiksingii mił, ninerngii mon! Nga sikirnoman kis ei, tonu onermba mon!20 Wumb jikii pang noman kis tonuonum ei, Gos nge oł kun ka oł ei,enałmin mon! 21 Yi mił erang, ołkis kun pinałim mił epi ni, epi kanimkanim noman tuk kis mołum ei, ampei erik sipik, tor kindik kin, si kind-ngii. Pe enim noman ełe, to manikindik kin, Gos kinmandringmułngii.Nga eim ek endi, enim noman tukełe emb mił topu kin, kindim pałimei singii. Eim ek ei kapłi, enim ngenoman tuk ełe, sipi orung simba.

22 Ba enim kapłi Gos eim ek ninimmił, ekii sik erngii! Ba enim piikpendik kin, nga ekii sinanmin ei, enenim noman ełe ek kend tok ngon-mun. 23 Yi mił, wumb nii endi, eimGos ek ninim mił piinim; ba Gosek ninim mił, ekii sipi enermba wuei, eim ouru ninim yi mił, wumb

endi eim kirapi ełe kaninim ei, eimkumb ningił sałim mił, yi ku seng kinkaninim. 24Yi mił ei, eim kumb ningiłkin pei, mon kindpi kin, kan pendpikin nga punum; ba ekii se, nga eimkumb ningił pei seng kin, kenim miłni, sikir eim nge kumb ningił kenimmił, ouru ninim. 25 Ba wumb nii endieim Gos lo ek kun ka pałim ełe, ołkis kan ngii mił, si kindpi, nga kanpikin nga am ełe, minj kanpi kin nomanto piipi kin, erpi mułmba wu ei, eimpiipi kin, nga ouru neng piinerim; baek ninim mił, ekii sipi kin, kongun yienim. Enim wu ei, oł yi erpi mołumwu ei, eim kapłi ka ka piipi kin, eimepi pei enim.

26 Pe nga wumb endi yi ni piipi,‘Na nam pii gii nip kin; nga na wuka mendpił moł kin; nga na Gos kinmen top keimi erip ngoł,’ nimba. Bawu ei, eim gupu anmbił ełe, ek kiskanim kanim tor wang kin; kapłi eieim noman kin ek kend to ngopu kin,nga eimek kuls sim, eim ‘Men top enj,’nim; ba eim pii gii ei epi wii mił; epikeimi endimon! 27Pii gii keimi niłminoł ei nin, Gos kin keimi men tok ełminoł ei, Gos eim ningił ełe kun ka mend-pił pim kin, nga oł penj endi pinałim.Pinerang kin, Erinjing Gos nge oł kunka mendpił sałim ei, yi mił; kangi am-bił menjing erinjing koltmun ei pakitok kin, kanik kun erik se mułngii!Amb ombu wenjing kułangin kin, wumołmunombupaki tok kin, kanik kunerik kin, semułngii! Pe Gos nge oł kunka mendpił sałim ei, enim mei kin,kanim kanim oł penj ombu, buł ngokkin enimamoł kunkamendpił, yi erikkin molk pungii.

2Wumb Pei Ende Mił, Kaimb Sik

Ngungii1 Nanim nge angnan noł! Enim

Jiisas Krais sinim nge Owundu ełe, piigii ninmin ei, eim Owundu nge tiłangowundu pułwu mołum. Mołpu kin,eim kin pii gii ninjing kin, enimwumbkombur embe punumwumb ei kin, oł

JEIMS 2:2 414 JEIMS 2:14ka erik ngok kin, nga embe punanimwumb ei kin, buł ngok kin, noman topiinarik kin, paki tunanmin. Yi mił ołei, enerngii mon! 2 Pe nga, wu endiepi kanimkanimpei sałimwuei, angiłmong ku gol mondpu kin, konduk epika wii kindpi opu kin, enim men toł-mun ngii nirik omba. Pe nga, wu endiepi kanim kanim pei sinałim wu endi,konduk ni epi, ka wii kindnarpi, opukin enimmen tołmun ngii nirik ombaku. 3 Wangił kin, enim wu epi ka wiikindpi, omba wu ei kin, noman ngokkin yi ningii, “Ya kumb ełe, peł ka ełe,okun kin mułii,” a ningii. Yi ningii; bakonduk ni, epi ka kindnarpi, ombawuei kin, yi ningii, “Engnjii min, manimei ełe okun kin, na simb sałim konuełe okun kin mulnjii.” 4 Pe enim oł yinge enjing kin, en enim enjing oł ei,en enim noman yi mił mok tonmunmin? Enim mok to kapłi kapłi kindikkin, oł kun pim mił enanmin mon! Eienim mok tok erik kin, wumb nomanerik kin, kun pindnanmin mon; baenim noman kis ni piik kin, wumbmok tok ełmin.

5 Na nam nge angnan noł mendpił;enim piyei! Gos eim wumb mei ełeepi kanim kanimpei sinałimwumb ei,to tonu kindpi mundang kin ok enimpii gii ełe nge, Gos ngumba nge epikanim kanim pei sałim mił, en enimyi mułngii! Yi mił molk kin, Gos okriieim ek dinga nipi kind pendrim pałimei, yi mił wumb nii, eim kin nomanngonmun wumb ei, Gos eim sinimtep er mołum konu ełe, eim enim tukkindang mułngii. Yi peng kin, eimepi kanim kanimpei sinałimwumb ei,eim kin topu tonu kindpi, mundangkin mułngii. 6 Ba enim epi kanimkanim pei sinałim wu ei, enim tosingambił sinmin. Ba wumb nii, enimoł embin tui ngok sipik kin, kos ngiisipnjing? Sipik kin, wumb epi kanimkanim pei sałiłim wumb ei mendpił.7 Wumb epi pei sałiłim wumb ombumendpił, enim embe ka endi, Jiisaskin sinjing ei, ek buł morung nik kin,yi enmin min? Ei wumb ombu mend-pił, oł yi nge enmin.

8 Enim wumb nge king lo ek nipendim mił ełe nge, Gos nge ek ka ełenipi tor kindnim ei, yi mił ninim.“En enim kaimb sik kin, noman kult-

mun mił, wumb enim kinmandi mołmun wumb ei kin,kaimb yi ku sik kin, nomanngungii!”

Kapłi, enim lo ei, ekii sinjing kin, enimoł kun ka erngii. 9Ba nga enim wumbeipi eipi ngenj torung keningii mił,wumbmok tok erik ngołmun ei, enimoł kis, kun pinerim mił erngii. Nga loełe, ek ninimmił, enim noman tuk ełetum. Tang kin, enim lo ek ei, to kindikkin, ekii sinarik, yi enmin ku. 10 Yimił wumb nii endi, eim lo ek endeimnimbamił, ekii sinerim kin, kapłi ei yimił, eim lo ek pei ekii sinałim. 11 Yimił ku, Gos eim ek yi ninim, “Wu eipinge embnjing ei, ngundnenjii mon!”Nga eim yi ku ninim, “Wumb endito kundnenjii mon!” Pe nga nim wueipi nge embnjing ngundnenjii ba ngawumb endi to kundun kin; kapłi nimlo ek ninim mił, ekii sinan mon. Nganim lo ek pei to kiłip to poru nin kin,nga lo ek ei, nim noman tuk ełe tum.12 Yi mił erang, Gos wumb mok topu,yi ermba mił, eim nge lo ei, oł kis ngedinga ei, tomani kindiłim. Kindpi kin,lo ei nge, wumb wii kindang mułngii.Molk piik kin, enim ek nin, oł erngiimił oł kun ka ei, er andikmolk pungii.13 Pe Gos eim kos piipi kin, kii sipiorungombakunumei, wumbnii endi,eim wumb eipi kin kaimb sipi kin,nomankulerimwumbei, Gos kos piipikin, kii sipi, orung omba kunum ei,eim kin kaimb sipi oł yi nge enermbamon! Ba nga wumb kombur, wumbeipi kin, kaimb sik, noman kulk kin,kapłi Gos eim kos piipi kin, kii sipi,orung omba kunum ei, en enim yi ku,kaimb sipi ngumba.

Pii Gii PimbaMił, Nga Oł Yi Ku Erngii14 Nanim angnan noł! Wumb endi

eim yi nimba, “Nam Jiisas kin pii giidinga pałim,” ba eim oł kanim kanimerim ełe, ek yi nimba mił, pinerimmon. Kapłi eim oł erpi pii gii nim

JEIMS 2:15-16 415 JEIMS 3:2mił, eim paki tumba min? Nga eimpii gii ełe, kapłi eim erpi kin, se orungsimba min? 15-16 Yi mił, enim en-gnjing noł Jiisas kin pii gii ninjingwumb ei, alap ni, kuni ni, epi sine-nang mułngii wumb ombu kin, enimek yi mił ningii, “Gos enim kapłi pakitumba. Topu kin, kuni ka ngopu kin,ngenj ełe alap pandi tang kin, mułerang mułngii!” Ba enim epi endi,wumb ombu nge sinerang mułngiiwumb ei, epi ombu ngunerngii. Ngu-narik kin, kapłi enim wumb ei nge,paki tangin kin, er mułngii mił nenj?17 Yi mił ku, Jiisas kin pii gii pałimningii ei, yi mił. Pii gii ei, wii mił pimkin, nga oł endi enerim kin, kapłi piigii ei, wii kułii mił, epi pimba.

18 Ba wumb endi ek yi nimba, “Nimpii gii pałim. Nga na oł ka wii eł.”Kapłi, na Jeims ek nip, orung kindipkin yi nind. “Nim nge pii gii ei, naandan tan; ba nim nge oł endi ełinei, na andan tunen mon. Nga nange oł ka wii eł ei kin, na pii gii ei,nim kin andan top ngamb kin, nimkenjii.” 19 Enim pii gii ninmin ei, Gosendeim mendpił mołum piingii ei, kamendpił! Pe nga gui kis pii gii ninminei, Gos endeim mendpił mołum ku.Ba en enim yi piik kin, en enim pukusik kin, piik mołmun. Wumb endi piigii nimba ei mendpił, ei kapłi enanim.20 Enim noman pinałim wumb! Peenim pii gii eimendpił peng kin, enimoł ka wii endi enenjing kin, kapłienim pii gii ei, epi wii mił pimba. Peenim ek pułe ei, pii poł tungii min?21Kumb ok, sinim kupenjpin Eiparamei, eim Gos nge kongun erpi kin, Gosningił ełe, eim kun ka wu multummił nenj? Ei eim kongun ełe mendpiłeririm kunum ei, eim kingamAisak tokondpu kin, kułmał mił kapłi kin, Goseim ngumba nge piipi eririm. 22 Enimoł ei nge, kanik kun erngii! Erikkin, eim pii gii nirim mił ei kin, ngaeim kongun erim oł ei kin, tał ouniokuł ende punmbuł. Eim pii gii ełenge erpi kin, opu oł kun ka mendpiłpurum. Pang kin, ei eim kongun erpi

kin andan turum ełe nge, eim pii giiam mendpił eririm. 23 Kumb ok, Goseim ek keimi nirim mił, keimi tonuorum. “Eiparam eim Gos kin pii giidinga nirim ełe nge, Eiparam eim ołkun ka ełim wu,” ni Gos yi nirim. Ngaekii se, wumbyi niłmin, “EiparameimGos nge puł.” 24Kapłi pe enimpiinminei, wumbendi Gos kin kun kamołmunwumb ełe nge, eim oł kun ka erpi kin,nga eim pii gii nipi kin, ouni ermba.Ba wu ei, pii gii mendpił nipi kin, Goswuei, kunka ełimwu, ninermbamon!

25 Yi mił ku, amb Reiyap eim ok wukin ningił erpi kin, nilkeng sipi kin,nga wu kanim kanim se nirik sengkin, ende pułmun amb multum. Bape ei eim Josuwa kindang kin, Jurawumb konu ełe sirim mił kenmin ni,ok wumb ei paki topu kin, yi mił kuningopu, pandi koi erpi kin nga andłameipi endi kindang puk kin, en enimnge konu ełe orung punjung. Oł yierim ełe nge, Gos amb ei kin, “Kunka mołum amb,” ninim. 26 Yi mił,ngawumbendimułmbawumbei, eimnoman tuk gui eim kin mulerim kin,wu ei wu kułii mił mołum. Nga piigii pimba ełe nge, nga kongun kun kaerpi, andan tunerim kin, pii gii ei kułiimił pimba ku.

3Anmbił Epi Dup Mił Pałim

1 Nanim angnan noł! Enim wumbmołmun konu ełe, Gos nge ek emb tokngołmun wumb pei mił mulerngii.Nimbił erang enim piinmin ei, Gossinim mok topu kin, kii sipi orungomba kunum ełe, sinim ek emb toł-mun wumb epi ngumun ei, Gos ambkii dinga owundu sipi kin, mok topuermba; ba Gos pii gii ninjing wumbeipi, Gos enim kin mok topu kin,giyeng ni, yi mił ermba. 2 Yi mił,sinim wumb pei mołmun ei, kunumkunum oł kun pinałim mił ełmin. Pewumb nii endi, eim ek kanim kanimnimba mił, eim oł kun pinałim miłendi enerim kin, eim wumb kun kamendpił mułmba. Mołpu kin, eimkapłi yi ku, eim ngenj pei, tep ka

JEIMS 3:3 416 JEIMS 3:17erpi kin, se mułmba. 3 Yi mił ku,kung os gupu ełe, ain mił epi endituk kindik pendik kin, kan ełe am-bił bu nik kin, bin nik piiłmin konuełe, ambilk orung orung sengin kin,ekii sipi pułum. Yi mił erang, sinimkung os ambił ak topun kin, pei orungorung andłam sałim mił, ni piipinkin, punmun. 4 Yi mił nga, noł sipowundu ei, am owundu ei ni piingiiku. Noł sip ei, am owundu kis pałim;ba nga konu pop owundu topu kin,sip ei, ep noł konu ełe tuk sipłim. Banga tuk sip owundu ełe, tep erpi kin,kongun erpi kan se mołułum wu ei,eim bii ni piiłim konu ełe, epi ambiłkun erpi kin, epi kembis endi pałimełe, ambiłpi kun kindpi kin, simbii nipiiłim konu ełe, sipłim. 5 Ei yi mił,nga anmbił ei, ngenj ełe epi kembismendpił pałim; ba ek pei owundu kisnipi kin, na nam kapłi epi owundumendpił ei, ermbii ni tangłim.

Nga dup kembis endi, kapłi erpipepi, nopu gur nim kin, ond owundunin, epi kanim kanim pei, nopu poruniłim. 6Pe anmbił ei, dupmił pałim ei,nga anmbił ei, oł kis kun ka pinałimmił ei, piki topu mołum. Ngenj ełeei, dup mił pei piki top mołpu kin,pe oł kis kanim kanim erpi kin, ngenjpei erpi kis mondnum. Anmbił minjerpi kin, enim ngenj nin, no pep moł-mun ełe, kui dupmił, kindang nonumei, dup konu kis dup ei, opu kin, yimił nonum. 7 Wumb ya mei ełe epikanim kanim pei, ka nin, kei nin, omunin, ka wembii nin, epi pei ombu,wu en enim noman ełe pałim piiłminmił ombu, erangin kin ekii sik ełmin.8 Ba wumb endeim kapłi, eim anmbiłnanim piind oł ei, “Erii!” a neng kin,ekii sipi kapłi enermba mon! Anmbiłei, epi ka mon! Ei ek kis nipi torkindiłim. Yi peng kin, anmbił ei, wiikor pimba mił, pinałim mon! Ba eiepi kis kunj men mił, wumb kułngiiepi tuk ełe, piki top mołułum ei, torołum. 9 Sin sinim anmbił ei kin, sinimekkanipin kin, ErinjpinGosnge embeambił tonu kindmin. Kindpin kin,nga anmbił ende, yi mił ku, ek bułambiłpin, ek kis nipin kin, wumb kin

nipin wumb ei, Gos ei eim mił erpimundum wumb ełe nge, ngonmun.10 Gos kin ek ka ni ngok kin, nga ekkis ni ngok kin, gupu anmbił endeimełe, tor ołum. Opu kin, nanim Gosnge wumb angnan noł! Enim enminoł ei, oł kun ka pinałim mił, yi en-erngii mon! 11 Pe nga noł tukpu endimułmba ei, noł ka tor wang kin, nganoł kis tor wang kin ouni, onguł min?12 Nam angnan noł, nga ond pik kin,ond olip kin, mong ende top mułmbamin? Ngaondwain, ondpikmong topmułmba min? Ei kapłi mon! Yi miłku, nga noł tukpu ełe, noł ka nin, nołkis nin ouni, tor wang kin, nunerngiimon.

Noman Ka Dinga Ei, Gos Kin Onum13 Enim mołmun konu ełe, wumb

nii endi, noman ka wii nin, nomandinga peng mołum min? Wumb endieim no pepi andpi mułum kin, kapłieim oł kun ka er andpi kin, andantopu ngumba. Ngopu kin, ei eim no-man ka pałim mił, giyeng ni erpi kin,oł ei andan tumba. 14 Ba enim wumbeipi kin, ek ngonum kin, nga en enimoł kanim kanim erik ełe nge, en enimembe ambił tonu kindik erngii. Erikkin, en enim noman tuk ełe pim kin,kapłi en enim noman ka wii ei, ambiłtonu kindik kin, yi enerngii. Enarikkin, nga enim ek keimi ninmin ełe, ekkend tok, ngunerngii mon. 15Nomanei nge, ei Gos kin onanim mon! Banoman ei nge, ya mei ełe wumb no-man. Nga noman ngenj ełe nge kin,tonu onum. Nga yi ku, oł kis ei, Seisenkin, puł arim pendpi kin, tonu om.16 Yi mił, wu endi wumb eipi kin ekngonum kin, nga oł kis kanim kanimerik kin, nga en enim embe ambiłtonu kindmin ni piik kin, kongundinga oł kanim kanim erik kin, yi ermołmun. Wumb yi nge, oł kun kapałim mił, yi enerik; ba oł kis kanimkanim mił ełmin. 17 Ba wumb nomanka wii ei, Gos kin tonu epin konu ełe,mani wang siłmin ei, kumb se, amoł kun ka mendpił. Nga wumb kinnoman emin ende sek ngołmun; nga

JEIMS 3:18 417 JEIMS 4:10en enimwumb kin ek taki taki nik kin;nga wumb eipi ek kom ka sek piiłmin;nga wumb eipi kin noman kaimb sikkin, oł ei piki topu mułangin kin, ołkun ka mendpił ełmin; nga noman kawii oł ei, wumb endeim endeim ni,noman ende mił nik ngołmun; ngaoł ei, kun ka nin, oł keimi mendpiłełmin. 18 Pe nga sinim wumb eipi kin,noman emin ende se mulnjpun kin,kapłi ei oł yi mił; sinim kunimong akapin taltmin ei mił; nga noman eminende sek ngołmun oł ei, oł kun ka ei,kuni mong ka tonu wang kin, sinminmił, yi er mułmun.

4Mei Konu Ełe Noman Ngołmun

Wumb Ei, Gos Nge Opu Orung WumbMołmun

1 Pe enim opu nginmał enmin oł einin, nga ek mił enmin ei, jiłi mił tonuonum? En enim noman ełe ek kistonu onum ei, en enim kin mendpiłpałim min? Pepi kin, en enim nomanełe kin, ngenj ełe aninga kopur ełekin, opu nginmał ełmin. 2 Enim epikanim kanim simin ni piik enmin;ba epi ombu sinanmin. Yi mił piikkin, enim wumb ei to kundmun nipiimin. Nga enim wumb eipi ngeepi, bun bun kułułmun; ba enim epiei kapłi sinerngii. Yi mił peng kin,enim ekmił erik kin, nga opu owunduełmin. Enim simin ni piinmin; ba epiei sinanmin. Nimbił erang, enim Goskin prei erik kii sik kin, epi ei siminnik kin, yi enanmin mon. 3 Pe ngaenim epi simin nik kin, prei enmin;ba epi ei sinałmin mon. Nimbił erangenim Gos kin prei erik kin, kii sinminoł ei, kun ka pinałim mon. Ełe nge,enim ku nin epi ei sik kin, enim no-man ngenj ełe nge, olkup to kindminmił ni ełmin. 4 Pe enim yi mił, ambendi eim wam kin, ka mularpi pupukin, wu eipi kin ningił erpi kin, nomankułpu erpi, andnim oł ei mił, enim yierik pendik kin, ya mei ełe wumb ołkis epi kanim kanim pei, noman ngokkin, oł ei ełmin. Erik kin, wumbombu,en enim, Gos nge opu orung wumb

mendpił mołmun min? Pe wumb niiendi, eim erpi kin, ya mei ełe wumboł kis epi kanim kanim noman kuł-mun oł ei, erpi kin, eim Gos nge opuorungwumendpiłmułmba. 5Pe enimpiinmin ei, Gos ek ka keimi ei, ek yininim mił ei, enim epi wii mił endi,ni piinmin min? Pe Gos Gui Ka sinimkin kindim ei, sinim noman tuk ełe,no pepi mułmba ni kindim ei, Goseim noman ełe dinga kindpi ei, eimnge mendpił sinim tep erpi sepi kin,kanpimułmbii ni piinim. 6Ba Gos eimsinim kin noman ka ngołum oł ei, amowundu mendpił pałim. Yi mił, Goseim ek ka ełe, yi ninim,“Gos eim wumb nii endi ei, eim

embe ambił tonu kindpi kin,yi ermba wumb ei kin, Gos bułngopu kin, mon pa nimba. Bawumb nii endi ei, eim nomanełe to mani kindim kin, kapłiwumb ei kin, Gos paki topukin, noman ka ngumba.”

7 Yi mił peng kin, enim noman ełeto mani kindik kin, Gos kin mandringmolk pungii. Puk kin, enim Seisenopu orung wu ei, si kindik, pui a nikkin, dinga angangin kin, kapłi eimenim si kindpi kin, tungu pupu ba.8 Enim kapłi molk kin, Gos eim kinmandi punjung kin, kapłi Gos eimmołpu kin, enim kin mandi omba ku.Enim angił noł kindik kin, was eran-gin kin, enim oł kis kun pinałim mił,er mulnjung wumb ei, yi mił erngii.Enim noman tuk ełe kil ngok kin, erkun erngii. Enim wumb ombu, yamei ełe nge, oł kis kun pinałim mił,ekii sik kin, nga Gos nge oł kun kakunum endi ekii simin nik enmin ei,noman tał sek enmin. 9Erik kin, enimnoman tuk ełe, embin tok kin, kaimbsik kin, nga ke owundu ningii. Peenimwumb tokuł enmin ei, ak tok kinke ningii. Pe nga enimwumb ka ka pi-imin ei, nga ak tok kin, noman embinto piingii. 10 Enim Gos Owundu kumbełe, kapłi embe ambilk mani kindngii.Kindik yi enjing kin, kapłi Gos eimenim embe ambił tonu kindmba.

Enginjpin Kin Ek ToMondpun Niner-

JEIMS 4:11 418 JEIMS 5:8min

11 Engnjing noł! Enim wumbeipi endeim endeim kin, ek kis nikkin, ngunerngii mon. Nga wumbendi pupu kin, angim kin ek kis ningopu kin nga ek to mondpu kin nipingumba ei, eim Gos nge lo ek ełe, ekkis nipi ngonum. Nga wu endi ei,Gos lo ek ełe, ek to mondpu kin, moktonumku. Ba nga nimGos lo ek ełe, tomondkunkin,mok tokunenkin, kapłinim lo ek ei, kun ka ekii sinan mon!Ba nim lo ek ei, mok tołun wu mił,endi mołun. 12 Gos ei eim mendpił,lo ek ngołum wu mołum. Nga eimmendpił mok tołum wu endi mołumku. Ei eim mendpił, kapłi wumb endidup konu kis er mondpu kin, nga eimwumb endi, sipi orung konj simba ku.Ba nim wumb nii, nim wumb mandimołmunwumbei, kapłimok tołunwuendi mił, mołun min?

13 Pe enim wumb kombur ek yiniłmin wumb ei, na ek piingii! “Akipmin topuł, sinim kapłi pupun kin,konu owundu ełe tuk pupun kin, paniendeim mołpun kin, kongun erpinkin, ku owundu se orung simin.” 14Baenim topuł, epi endi tonu omba epiei, pii poł tunanmin. Pe enim nomankonj ei, nipe mił pałim? Enim yimił; enim kupu kuru endi ei, kunumaninga kopur pepi kin, sikir poruninim ei, enim noman konj yi mił kupałim. 15 Mon pim kin, enim yi miłningii, “Pe Gos Owundu eim nomanełe, kapłi ni piim kin, kapłi sinim konjmołpun kin, oł yi mił ermin min, ołeipi mił ermin.” 16 Ba yi peng kin, enenim embe ambił tonu kindik, “Sinsinim wumb owundu mołmun,” ni pi-inmin. Piik kin, nomanowundupałimni piik kin, nilkeng sinmin oł ei, oł kismendpił pałim. 17 Pe wumb nii endi,eim oł kun ka ełim ni piinjing; ba eimoł kun ka ei, ekii sipi enałimwuei, eimoł kis ełim. Sinim ek ei, pii kun ermin!

5Epi Pei SałimWumbEi, Pii Kun Erngii

1 Nga enim epi pei sałim wumbombu, pii kun erngii! Oł embin tui

kanim kanim enim kin tonu ombaenim. Enim ngenj kumbii sik kin kedinga ningii! 2 Pe enim epi kanimkanim pei sałim ombu, purpu kumunngopu kin, kis mułmba. Nga enimkonduk alap nin, ka kindinmin ombuei, epi jingambombu, nokporuningii.3 Pe enim ku gol nin, ku mong ei, oiwurał ei tałpi kin, si kindmba. Nga oiwurał ei, enim oł kis mołum ei erpikin, peni ełe kindpi kin, andan topungumba. Nga epi ei, enim ngenj ełe,dup mił nopu kin, tika nimba. Enimkom ku ni, epi ka wii ei pei, akip porunimba kunum ei nge, kułou tunjung.4 Enim piingii! Wu kombur enim kinkongun erik mulnjung wu ombu, enenim nge mong aninga kopur, ambiłgii ninjing. Ninjingmonge ei, Gos eimpiipi kin nga kongun wumb komburke ninmin ei pupu kin, Gos Owundueim opu wumb epin konu ełe, moł-mun tep er mołum Owundu nge, eimkom ełe, pang piinim ku. 5 Pe enimya mei ełe mołmun kunum ei, epikanim kanim pei, seng se nok kin, kapiik kin, er mołmun. Molk kin, enimkuni ka pei nok pangin pangin mił,ni piik kin, enmin. Erik mułanginkin, Gos kunum owundu tonu ombange, mandi enim. 6 Enim mendpił,wumb kun ka mulnjung wumb ombu,ek ngok kin, to kundnjung wumb ei,enim kin kan wiik tok kin, nga enimopu orung erik kin, ngunenjing mon.

Kunum Olt Kui Erik Molk Kin, Prei ErMułngii

7 Yi mił erang, angnan noł, enimnoman tuk dinga kindik kin, oł embintui ko wuk kin, Jiisas nga orung ombange kui erik mułngii. Pe enim piingii!Kuni taltim wu ei, kuni ka tonu ombange kui er mołum. Mołpu kin, eimkonu kumb kumb se nin, konu kumbekii se tumba ei nge, kui er mołum.8 Enim yi ku, noman dinga kindik kin,oł embin tui ko wuk kin, kui erikmułngii! Enim noman tuk ełe, dingato piik mułngii. Nimbił erang, Jiisasorung omba kunum mandi enim. Yimił erang, enim noman dinga kindikkin, kui er mułngii!

JEIMS 5:9 419 JEIMS 5:209 Angnan noł, enim kapłi wumb ei

min, wumb ei “Oł yi mił, yi mił enim,”pa nik, yi ninerngii mon! Mon pimkin, mok top ełim wu ei, enim kumepkis ngumba. Enim piyei! Mok topuermba Owundu ei, eim ngii ondu ełemołpu kin, kui er mołum. 10 Nanimangnan noł! Enim piingii ei, Gosoł ekii se ermba oł ei, piik niłminwu ombu, en enim Gos Owundu ngeembe ełe, nik tor kindik kin, kongunyi erik. Erik kin, ngenj kumbii sik kin,oł embin tui to wuk kin, dinga angkkin, kongun erik mulnjung. Molk kin,ei enim andan mił topu ngonum ei,kapłi piik, tuk sik kin, noman to piikmułngii. 11 Enim piingii! Sinim yiniłmin, “Wumb oł embin tui ko wukkin, dinga angk kin, mołmun wumbei, ka piingii. Enim kumb ok, wu Jopnge ek poł piiłminwu ei, nomandingakindpi kin, oł embin tui ei, ko wupukin, kui er mułum. Mułang kin, Goseim noman ełe erang kin, Jop nomanka ngopu oł ei nin, kaimb sipi ełimoł ei, sinim piinmin. Keimi sinimpiinmin! Pe Gos Owundu sinim kinkaimb sipi kin, noman ka ngołum ku.

12 Ba angnan noł! Epi endi kumnaermin ei yi mił. Enim muł mei nin,epi eipi endi keimi mendpił nik kin,to tonu kindnerngii mon! Ba enimkapłi ningii ei, kapłi minj ningii. Ngaenimmonninjing kin, kapłimonminjningii. Mon peng kin, enim ek ni tonukindangin kin, ekii se Gos kumep kisenim ngang singii.

13 Pe enimmołmun konu ełe wumbnii endi, eim embin pimba min, ngenjkumbii endi sinim min? Ei eim kapłi,Gos kin prei ermba. Pewumbnii endi,enimkinmołmunei, eimkapiimba ei,kapłi eim Gos kin ka piipi ngopu kin,golang nipi ngumba. 14 Pe nga enimmołmun konu ełe, wumbnii endi, eimening peng tonum min? Ei eim kapłi,wumb men tołmun ngii ełe, kongunpaki tok kin, tep erik mołmun wumbei, wii tang ok, eim kin Gos prei erikngungii. Enim Gos kin embe kii sikpendik kin, ening peng ermba wumbei kin, kopung mur tumba kopung

ei, sik kin, wumb ei ngenj ełe, beintok kin, kopung kindngii. 15 Nga piigii peng prei enjing kin, ening pimbawumb ei opu kin, konj pupu wii kamułmba. Pe nga Gos Owundu eimkapłi wumb ei erpi, sipi kindang kin,nga opu ening kindpi kin, konj kamułmba. Pe nga wumb ei, eim oł kiskun pinerim endi erim kin, kapłi Goseim paki topu kin, oł kis kil ngopu sikindmba. 16 Yi mił peng kin, enimoł kis kun pinerim mił erngii ei, endiernjing noł kin nik, tor kindik kin,ngungii. Nga enim endeim endeimkin prei erangin kin, kapłi ernjing nołkin paki tumba. Topu kin, Gos enenim er ka ermba. Wumb endi kunka mołum wumb ei, prei ermba ei,dinga pimba. Peng kin wu ei, Gos kinprei erpi ngopu kin, kapłi Gos piipi,orung kindpi kin, ngołum. 17 Ngangkin, wu Elainja sinimmeiwumbngenjkumbii siłmin oł ei, ngenj endemend-pił mołmun mił, eim wu ok yi mul-tum. Mołpu kin, eim prei dinga erpikin, Gos ni ngopu kin, konu kumbtunermba ni piirim. Yi piipi ni ngangkin, kung pani tekliki, nga oi angiłorung nga endeim opu pum. Pangkin, konu kumb endeim mani opu,tuneririm mon. 18 Pe nga, Elainja Goskin prei erpi kin, kapłi konu kumbmani opu, tumba nipi eririm. Erangkin, konu kumb owundu mani oputang kin, mani mei ełe kuni kanimkanim tonu orum.

19 Nanim angnan noł! Pe wu niiendi, enim mołmun konu ełe Gos ekkeimi ei, si kindik punjung kin, ngawumb endi, eim erpi kin, nga sipiorung tu wumba. 20 Pe wu ei, eimyi piimba ei, wumb endi oł kis kunpinerim mił erpi endang kin, eimpupu pendpi kin, se orung tu wumbawumb ei, eim kołpu konu kis ełe bange er mułum; ba nga erpi kin, seorung sim. Sipi erpi kin, oł kis kunpinerimmił oł kis kanim kanim pei ei,pandi topu si kindim.

1 PIISA 1:1 420 1 PIISA 1:11

Piisa Mon KumnaPołpu Gos Wumb KinKindim

Piisa Kumna Kin Mon Połpu Kindim1 Na Piisa Jiisas Krais nge ek se

andił wu. Na mon ei połup kin,enim Gos nge wumb en enim konuełe keimi si kindik kin konu eipi pun-jung. Puk Ponsus konu owundu ninGaleisiya, nin Kaparosiya nin Eisiyanin Bisiniya konu owundu pei ełemulnjung. 2 Kumb ok, enim ErinjpinGos eim nge noman ełe enim to tonukindpi mundum. Mondpu kin eimpiim ei, enim eim nge Gui Ka ełeje erang kin, enim ok wumb kun kamendpił molk. Molk kin, Jiisas Kraisnge ek ka ekii sengin kin, kapłi eimmiyem ełe je erang kin, enim oł kiskil ngopu si kindrim. Si kindpi kin,Gos noman ka ełe oł ei, nin nga eimnoman emin pałim oł ei, kapłi enimkin piki to pep mułmba.

Konj Kunum Kunum Ka Mułngii EiSingii Nge Tonu Epin Konu Ełe Kui ErMołum

3 Pe sinim kapłi ek ka nipin kin,Jiisas Krais Owundu nge Arim Gosngumun. Nimbił erang eim sinimkin kaimb sipi kin, eim nge kunumkunum konj ngołum oł ei Jiisas Kraiserpi sipi kin, tonu konj kindim eisinim piipi kin, yi erim. Erpi kin, eimsinim paki tonum ei, kui er mulnjpunei, sinimnimbił erang Jiisas eim erangkin, sinim opun konj pupun mołmun.4Mołpun kin, nga sinim kapłi Gos ngeepi owundu eim nge wumb singii nipikindim sałim. Seng kin, epi ei kapłisinim singii nipi kin epin konu ełekindim sałim. Seng kin, ei kapłi erpikis mulerang kin, nga oł kun ka topułpeł tok kin, eipi eipi kindnerngiimon; kinarik kin, oł ei nga pupu,am pupu kin poru ninermba mon ku.5Nga epi ombu, enimngemendpił, piigii ninjing wumb ombu mendpił, Gos

eim nge dinga ełe er kanpi, se mułangkin, en enim ka mołmun. Mułanginkin, eim enim se orung simba nge eimer kun er mołum ei, muł mei porunimba kunum ełe, opu peni ełe ba.

6 Enim oł ełe nge ka piiłmin; baakip kunum aninga kopur mendpiłka piiłmin. Ba nga Gos noman ełeerang kin, oł embin tui kanim kanimenim kin ngenj kumbii ngang kin,enim ngenj kumbii singii. 7 Nimbiłerang ełe nge, oł embin tui kanimkanim enim kin onum ełe nge, enimpii gii dinga pałim min, pinałim eierpi kenmba onum. Opu kin, ku golepi ei to kis ełim; ba wumb ku goldup ełe kalk kenmin nik kelnjing. Banga pii gii ei, ku gol mił mon. Pii giiei ku gol to mani kindpi kin, ka wiimendpił tonu ołum. Yi mił, nga piigii pałim mił kenmbii nipi kin, enimepi ei erpi kin, pii gii to dinga ełim.Nga ekii se Jiisas Krais peni ełe orungomba kunum ei, sinim pii gii ei erangkin, sinim embe owundu nin, tiłangowundu nin, embe ka wii ei simin.8 Enim eim kinałmin; ba enim eimnoman kulk ngołmun. Nga pe enimeim kinałmin; ba enim eim kin piigii nik kin, ka ka piik ngołmun. Kapiik ngołmun ei, owundu pepi kin,ya mani mei ełe, ka piinmin ei, tomani kindnim. Nga ka piinmin ei,sinimgupu ełe ni tor kindmin ei, kapłienanim mon. 9 Ba enim nge pii gii ei,mong tonum ei yi mił, Gos eim enimnge noman tuk ełe orung sipi kin,noman konj kunum kunum mułngiinge ngonum.

10 Oł ekii se tonu omba piik niłminwu ombu, kumb kor Gos nge nomanka enim kin epi ei wii ngumba epi eiyi mił nik tor kindiłmin. Nga orungok konj kunum kunummułngii ei, sikerngii andłam ei, kuruk kin, pułe kansimin nik enmin. 11 Nga Krais ngeGui Ka ei, en enim kin noman tuk ełemułum. Mołpu kin, en enim kin nitor kindang kin, Krais kołpu kin ngenjkumbii sipi kin, nga ekii se, embeowundu sim. Sim ei piik kin, kii sik

1 PIISA 1:12 421 1 PIISA 1:24kin, kunum nenj tonu omba? Ngaepi nipe endi kunum ełe tonu omba?12Gos eimwuoł ekii se tonu ombapiikniłmin, wu ombu kin, oł yi mił erpikin, peni ełe andan tum. Nga en enimkongun ei erik kin, endi paki topuermba mił mon. Ba nga en enim Gosek kanikngonmunek ei nge, enimkinnik kin, tor kindik ngonmun. Nga ekse andiłmin wumb ei nengin piinminnik, ni tor kindangin kin, Gos Gui Kaei, tonu epin konu ełe, mani kindangkin, om ei dinga ngołum. Ngopukin, Gos ek ka ni tor kindnjing. NgaGos enjel mołmun ei, en enim dingakindik kin, Gos ek ka ei, pii poł tungiinge nik enjing.

Gos Eim Enim Wii Tang, Oł KunKa Mendpił Pek Molk Kanik, Kun ErikMułngii

13 Pe kapłi enim noman ełe piikkin, kun erik molk kin, oł ka piinminmił, erik kanik kin, kun erik mułngii.Mołangin kin, enim Jiisas Krais orungopu peni ełe omba kunum ei, pii kunerik kin, noman ka ambił gii nik, ermułngii! Nga noman ka ei, enim kinkunum ełe tonu omba. 14 Nga enimkangił endi, eim arim mam ek ekiisinim mił, enim Gos kin yi erik kin,ekii singii! Ok enim noman piinarikmułangin kin, wumb kombur ‘Oł yierii yi erii,’ ninjing; ba pe enim kanwiik tangin kin, enim enjing oł eienerngii mon! 15 Ba pe Gos eim ołkun ka ełim Gos ei, eim enim wii topusim. Seng kin, enim Gos eim kun kamendpił mołum oł ei mił, enim yi miłku erik mułngii. 16 Yi mił Gos eim ekkeimi ełe yi ninim,“Enim kapłi kun ka mendpił mułngii!

Nimbił erang nanim kun kamendpił moł mił, enim yi miłku, erik molk pungii!”

17Kapłi, enim Erinjing kin prei erik,‘Wusa’ niłmin ei, enim Erinjing ei,enim embe ełe, piipi kin mok topuenermba mon. Ba ei, eim enim en-deim endeim ni, oł enjing mił ełe nge,mok topu ermba. Yi mił erang, enimpii kun erik mułngii! Mułngii mei ei,

enim enj enj mułngii mei, mon; baenimoł kun ka erik,molk pungii. 18Peenim piinmin ei, enim okrii oł kis kunpinerim ełe, no pek molk kin en enimkupenjing noł kin, oł kis ei sinjing. BaGos eim enim kumep topu kin, oł kiskun pinerim oł er mulnjung ełe nge,eim se orung sim. Sipi kin, eim enimkumep to se orung sim ei, mei ełe epiku gol nin, silpa epi to kis ermba epiei kin, si orung sinerim mon. 19 BaGos eim enim kumep to se orung simei, Krais eim miyem ka wii ełe enimsi orung sim. Sim, miyem ei, enimepi endi ngo orung kindmin ei, kapłimon. Krais ei eim kung siipsiip wałka wii ei mił nga eim orpuł nin, eriiendi ngenj ełe pinerim mon. 20 Goseim muł mei eneririm kunum ei, Goseim Krais kongun ei nge, ermba nipimundum. Ba Krais eim peni ełeomba kunum ei, ekii se mendpił opukin, eim sinim paki tumba nge omba.21 Krais eim enim erpi, paki tang kin,Gos kin pii gii ninmin. Gos eim erpi,Jiisas sipi, konj kindpi kin, nga tiłangowundu ngołum. Yi mił enim Gos kinpii gii ninmin wumb ei, ka piik, kuierik mułangin kin, eim enim si orungsimba.

22 Pe nga enim ek keimi ninmin ełenge, ekii sinjing. Sinjing ełe nge, enenim noman tuk penj mułum ei, erkun ka enjing. Nga enim engnjing nołkin, endeim endeim ni noman kulkngungii. Ngok kin nga enim nomankultmun oł ei, am keimi mendpił kulkngungii. 23 Pe enim noman konj tonuwang mołmun. Yi mił, aka pin kunimong ka wii tonu onum ei, yi miłmołmun. Nga kuni mong topu kismołum kuni ei, enim erpi sineririmmon. Ba kuni mong kunum kunumkonj mołum kuni mong ei mendpił,enim erpi seng kin, tonu ok mołmunkuni ei, Gos nge ek ka kunum kunumkonj pepi ba. 24 Gos eim ek ka ełe yininim,“Wumbpei en enimkupuł engimbmił

mołmun. Nga wumb en enimmoke ei epi kui engimb kukmił mołmun. Nga kui engimb

1 PIISA 1:25 422 1 PIISA 2:10kułii erang kin, nga epi kukei boi nipi kin, mani pup sikindnim. 25 Ba Gos Owundunge ek ka ei, kunum kunumkonj pep ba.”

Ba ek ei ek keimimendpił, enim kinnipi ngonum.

2Jiisas Owundu EimKomKuDingaMił

Konj Sałiłim1Yimił erang en enim piik kun erik

kin, oł kis ombu si kindngii! Si kindikkin, enim ek kend kun pinałim miłtonmun ni, nga ek kend eipi nomantał mił sałim ei ni, nga wumb endi, epipei sałiłim ei kanik kin, sin yi sengłini, kanik bun bun sinmin ni, nga ekbuł ambilk, buł morung ninmin ołombu, akip enim si kindngii! 2 Ei yimił, kangił kembis mengk kindanginpałim ei, eim mam nge am nomankultum. Kułpu ei yi mił ku, enimam ka wii mendpił noman kułngii.Kułngii am ei, Gos nge Gui Ka ngeam mił nok puk kin, enim kapłi owuktonu puk kin, pii gii nik molk kin,nga ełe sipi orung seng kin, kunumkunumGos kinmolk pungii. 3Gos eimek keimi ełe yi ninim,“Enim Owundu nge noman ka ełe, pii

poł tonmun ei, singin ka wiimił enim.”

4 Enim Jiisas owundu kin ongii eiyi mił, eim kom ku mił konj dingapałim. Ya mei wumb en enim, eimkom ku kis, ni piik kin, si kindnjing.Ba Gos eim tonu kindpi mundum komku ei, dinga ka wii mendpił, Gos eimnoman ełe yi ni piinim. 5 Nga enimkom ku konj kindpi sałim mił, yi moł-mun. Molk kin, Gos je erang kin,en enim wak tangin kin, ngii ełe, sikkin, kongun erngii ei, Gos eim Gui Kange, men ngii ku dinga ełe, kułmałdup kałiłmin ei, oł kun ka wumb miłmułngii. Molk kin, nga erim Gos kinkułmał kalk ngok kin, eim noman ełe,simba mił kalk kin Jiisas Krais kinngungii. 6Yi mił, Gos eim ek ka ełe yininim,

“Piyei! Nanim kom ku konj dingaka wii mendpił ei, to tonukindinj. Kindinj ku ei, tu-munj mił ełe, ambił gii nipimułmba. Mułmba kom ku ei,Saiyon konu ełe, mani kindipsinj. Nga wumb nii endi eimkin kom ku ka wii mił pii giinimba wu ei, eim kapłi ku eikin singambił sinermba mon.”

7 Kom ku ei enim pii gii ninminwumb ei kin, kapłi Krais kom ku ei kawii mendpił. Ba wumb pii gii ninan-min wumb ei, kom ku kis nik kin ngiitakiłmin wumb si kindnjing ei, pe ngaopu pendpi kom ku ei, ngii tumunjmił ełe pepi dinga erpi kin, ngii peiambiłpi gii ni se mołum. 8 Nga Goseim ek ka ełe, wumb pii gii ninenjingwumb ei yi ninim,“Kom ku ei andłam ełe, pep tang kin,

wumb simb ełe, kimbangin aktang kin, bok tungii. Tungii ei,en enim Gos ek ka ekii sinen-jing. Wumb kom ku ełe boktok kin, mani punjung.”

Punjung ei ok kin Gos ek keimi ełe nipendrim mił, en enim oł yi erngii.

9 Ba enim Gos eim to tonu kindpikin, mundum ei, enim Gos nge wumbmołmun. Molk kin, enim king nge wuamb tiłap ełe, kułmał kałiłmin wumbmołmun. Molk kin, enim wumb tiłapkun ka mendpił mołmun. Molk kin,enim Gos eim nge wumb mendpiłmołmun. Molk kin, en enim eim oł kaełim mił ei, ni tor kindik kin, wumbngungii. Ei yi mił, enim oł kis emiipim konu ełe mulnjung ei, Gos enimto tu wupu kin eim tiłang ka mend-pił ełe, kindang mołmun. 10 Molkkin, ok enim mulnjung ei, enim Gosnge wumb mulenjing mon; ba peenim Gos nge wumb mendpił moł-mun. Molk kin, ok enim mulnjungkunum ei, Gos eim enim kin kaimbsipi kin, ngopu ei sinenjing mon. Bape Gos eim enim kin, kaimb si ngopukin, eim enim si orung sim.

Sinim Gos Nge Kongun Wumb MiłMołmun

1 PIISA 2:11 423 1 PIISA 2:2311 Nanim nge wumb puł mił, enim

wumb konu eipi wumb mił, ok moł-mun. Molk kin, nga enim kunumaninga kopur mendpił, ya mei ełemułngii. Mołangin kin, na enimkanipkin, ek dinga yi nind, enim kapłi okenim ngenj noman oknge ełe, ‘Oł yierii, yi erii!’ ngengin kin, enjing oł ei,akip enim buł ngok kin, nga enerngiimon. Enarik oł ei, enim ngenj nomanoknge kis seng kin, oł yi enjing. Erik ołei, enim noman tukrung ełe, opu miłerpi ngonum. 12 Enim torung ngenjwumb molk kin, Gos ek piik kin, ekiisinarik mołmun wumb ei, oł kun kapimba mił erik endngii. Erik andikkin, wumb ombu molk kin, enim kinek ngok yi nik erik kin, enim oł kunkeimi pinałim mił, oł kis yi enminningii! Kapłi wumb ei enim kanik piikerngii ei, enim oł kun ka mendpił en-jing peng kin, en enim Gos eim embeambił tonu kindngii kunum ei, Jiisaseim orung omba kunum ełe yi erngii.13 Enim kapłi Jiisas Owundu nge no-man to piik kin, mei wumb lo ek nikpendik kin, ekii singii. Nga king wuowundu mołpu kin, kumb ełe kind-nimei, eimnimba ek ei, ekii sik erngii.14 Nga gapman wumb owundu molkninmin ek ei, ekii singii! Sik kin, ngaking wumb owundu mołmun ei, Gostonu kind mundang, molk kin, wumbei, oł kis kun pinałim mił enmin ełenge, ekii se, orung ok kin, kumep kisto orung kindik ngungii. Nga wumbendi, eim oł kun kamił ermba ei, kapłigapman wumb ei, eim embe ambiłtonu kindngii. 15 Yi mił, Gos eimnoman ełe, enim oł yi mił erngii nipiinim, “Enim oł kun ka pałim miłenmin ei, enim kapłi, wumb ombunoman kun pinałim mił erik kin, ektengngii ei, mon pa nik, gupu ambiłkum tungii.” 16 Enim kapłi, wu wiimił andikmułngii ei, kan ngokmund-njungwumił, enimyimulerngiimon!Pe nga enim wu wii mił, mołmun nipiik kin, oł kis kun pinerim ełe erikkin, pandi tunerngii mon! Ba enimkunumkunumGos nge kongunwumbmił, molk pungii. 17 Enim kapłi wumb

pei kin, embe ambił tonu kindngii!Nga enim pii gii ninjing wumb kinnoman kulk ngungii. Nga enim Goseim kin gał sik men tok kin, eim embeambił tonu kindngii. Nga wu num enenim mei ełe tep er mołpu kin, kumbełe kindnim ei, eim embe ambił tonukindngii.

Krais Eim Ngenj Kumbii Sipi AndanTum Oł Ei Enim Kapłi Ekii Singii

18 Enim kongun wumb enim kapłien enim nge tep wu mołum ei, man-dring molk kin, eim embe ambił tonukindik erngii! Ngawu tep ka erpi ełimwu ei nin, wu endi enim kin oł dingaenermba wu ei kin mendpił mon; banga enim tep wu endi ek dinga kindnipi kin, nga oł dinga pimba mił ełimwu ei kin, mandring puk mułngii ku.19 Kapłi enim Gos kin noman to piikandangin kin, wumb endi enim ngenjkumbii wii ngang kin, enim ngenjkumbii ko wunmun ei, Gos eim ołyi nge, noman enim. 20 Kapłi enimoł kis erangin kin, wumb enim kepiitunjung kin, enim wiik tangin kin,enim nipe mił embe singii? Ba ngaenim oł kun ka erangin kin, wumbenim kepii tunjung kin, enim wiiktangin enim tungii ei kapłi, Gos eimnoman ełe piiłim ei, kapłi mendpił.21 Gos eim enim ok wii tołum oł yinge, ekii sik erngii, pa nirim. Nimbiłerang enim ngenj kumbii singii mił,Krais eim enim nge ngenj kumbii kowupu, sipim. Sipim ei erpi kin, enimyi erngii nipi kin, erpi andan topu,sim sałim. Seng kin, enim kapłi eimerimmił oł ei, ekii sik kin, erik pungii.22 Krais eim oł kis endi enerim mon!Nga eim gupu ełe ek kend end torwang kin, wumb piinenjing mon ku.23 Wumb eim kin ek buł ambilk kin,ek kis ni ngok enjing; ba eim nge ekyi ninjing ełe nge, ek yi ku nipi kin,ek top to, orung kindnerim mon. Eimoł embin ei ko wupu kin, nga eimek dinga endi nipi kin, orung kindpiwumb ei kin enerim mon. Ba ei eimsipipi kin kos piipi kin, kun ka moktopu ełim wu owundu nge angił ełe

1 PIISA 2:24 424 1 PIISA 3:10kindim. 24 Eim ngenj ełe, sinim ngeoł kis ei ko wupu sipipi kin, ond periełe, tonu sipik to kundnjung. Yi erangkin, sinim oł kis ei buł ngopun kin, ołkun ka pałim mił erpin kin, no pekmolk pungii. Wumb eim ngenj tokis mundn mundnjung ełe nge, eimsinim erang kin, sinim ngenj nga konjka mołum. 25 Nimbił erang ok enimkung siipsiip mił, am puk kin, andłamełe kan sinarik mulnjung; ba pe enimse mengk kin, orung ok kung siipsiiptep ełim wu ei kin, enim nge nomantuk ełe tep ełim wu ei kin, orungonjung.

3Wu Amb Sinmin Nga Amb Wu Pun-

mun Ek Ei Nge1 Yi mił ku, enim wu punmun amb

kapłi wenjing kinmandringmolk kin,eim nimba ek ei, ekii sik erngii! Ngawumb nii endi, Gos eim ek ka ełe, piigii ninarik kin, ekii sinenjing wumbei, enim amb oł yi erngii ełe kanik kin,kapłi se orung sengin ok kin, Gos kinpii gii keimi ningii! Ba enim ek endi,nik enerngiimon! 2Nimbił erang amben enim wenjing noł nge, embe ambiłtonu kindiłmin ni oł kun ka ełmin ełenge, kanik kin, kapłi noman ak tok kinpii gii keimi ningii. 3 Pe enim ngenjtorung epi kamoke enmin eimendpił,yi enerngii mon! Nga moke ei, yi miłerik kin, peng enjin ambilk ka erikkin, ku gol angił elting ełe, epi mon-duk kin, nga ngenj torung ełe, konalap ka mendpił kindinmin, ei mon!4 Ba kapłi enim noman tuk ełe, mokengungii. Ngungii moke ei, kis mołpuyi enermbamon! Ei yimił, noman tukemin ni, noman kun ka sałim. Ei Gosnge ningił ełe kanpi ka kaniłim. 5 Yimił, ok amb kombur Gos kin pii gii nikkin, am kun ka mendpił molk kin, ołyi mił ełmin. Amb ombu ngenj ełe,epi ka ngenj ełe, moke ngołmun ei,en enim wenjing kin, mandring molkkin ek ekii sik yi ełmin. 6 Yi mił, Serani, amb ei, oł yi mił eririm. Erangkin, eim Eiparam nirim ek ełe, ekii

sipi kin, eim Eiparam nanim nge wuowundu nipi kin, yi embe sirim. Penga, enim pei oł kun ka erik kin, ngaepi endi enim gał sinarik enjing kin,kapłi enim Sera nge ambiłam noł miłmułngii.

7 Yi mił ku, enim amb sinjing wuei, enim embnjing kin, no pek kamolk pungii. Enim piinmin ei, enimembnjingnoł ngenj ełe, dinga pinałimmon. Yi mił peng kin, enim embnjingei, paki tok kin, noman kulk ngungii!Ngok kin, nimbił erang amb enim kinkonj kunum kunum mułngii ei, Goseim wii ngumba ei, enim kin tep tosinjing. Pe enim oł yi nge, ekii sinjingkin kapłi enim prei erngii ełe nge, epiendi pepi, ondu ngunermba mon.

Sinim Noman Ende Sepin Mułmun8 Pe na ek ei, ni poru nip kin, yi

nimbii end. Enim pei noman endekindik kin, wumb pei kin kaimb sikkin, noman kulk ngungii. Enim kapłien enim engnjing noł kin, nomanngungii. Nga enim noman ka piingok kin, nga enim noman ełe, tomani kindik kin, yi mił erngii. 9 Penga wumb endi, enim kin oł kis kunpinerim mił, endi enjing kin, kapłienim oł yi ku erik kin, wumb ei kinorung kindik kin, ngunerngii mon!Pe nga wumb enim kin ek ngok ekkis nik enjing kin kapłi enim wumbei kin oł yi ku erik ngo orung kind-nerngii mon! Ba enim oł yi erikngo orung kindngii ei, Gos kin preierik kii sengin kin, epi ka wii ngopuorung kindmba. Kindpi kin, oł ełe ngemendpił, Gos eim enim wii tang kin,enim kapłi ok epi ka wii ei, yi singiinipi kin, eim enim wii topu sim. 10 Yimił Gos eim ek ełe yi ninim,“Pe nga wumb endi, eim konj kunum

kunum ka tonu omba ei, no-man yi to piim kin, nga eimkunum ka tang seng kin, ken-mbii ni piim kin, kapłi ei eimgupu anmbił ełe, ek kis endininermbii, pa ni pendpi kin,nga eim gupu ełe ek kendtunermbii pa ni pendpi kin,

1 PIISA 3:11 425 1 PIISA 4:1eim yi ermba. 11 Eim kapłi ołkis kun pinałim ełe buł ngopukin, nga oł kun ka pałimmił yiermba. Nga eim noman eminpałim oł ei kur kan sipi kin,ekii sipi, er mułmba. 12Nimbiłerang Gos Owundu eim ningiłełe, wumb oł kun ka pałimmił enmin wumb ei, kanpiwumb ombu paki tołum. Ngawumb prei enmin kunum ei,Gos eim kom se piipi mołum.Ba Owundu eim wumb oł kiskun pinałim mił erngii ei, eimkanpi mołum. Mołpu kin, eimwumb ei kin popuł kis si piipikin, kumep kis topu kin ngoorung kindmba.”

13 Pe enim oł kun ka pałim miłdinga kindik kin, ermin ni piinjingkin, wumb nii endi opu kin, enimtopu erpi kis mundmba? Ei monmendpił! 14 Ba nga enim oł kun kapałim mił erik kin, nga enim ngenjkumbii ełe sinjing kin, kapłi enim kaka piingii. Nga wumb enim kin ołendi enjing kin, kapłi oł ei kin, mundmong enerngii! Nga enim nomantuk ełe embin to piinerngii ku mon.15 Ba en enim noman tuk ełe KraisOwundu kindangin mołpu kin, eimtep erpi mułmba. Nga kunum kunumenimkui ermułang kin epi tonu ombaek pułe ei, wumb nii endi enim kiisipi nim kin, kapłi enim er kun ermołmun pa nik orung kindngii. Baenim ek nik kin, orung kindngii ek ei,ek tak tak nik kin kun ka mił ningii.16 Enim noman tuk gui ei, kun kamułmba. Kapłi wumb enim kin ek bułmorung ninjing kin, enim Krais ngeoł kun ka ełmin oł ei, ni tor kindikandan tangin kapłi kin wumb oł kisenjing ei, singambił singii. 17 NgaGos nge noman pałim mił erngii ei,enim oł kun ka pałim mił erik kin,ngenj kumbii sik enmin ei, oł kun kamendpił. Ba nga, enimkunkapinałimmił erik kin, ngenj kumbii sinjing ei,epi kis mendpił pałim. 18Yimił erang,Krais eimondperi ełe, kunumendeimmendpił kułum. Kołpu kin, enim

oł kis pei ełe, erik mulnjung ełe kilngopu si kindim. Si kindpi kin eimwukun ka endi mołpu kin, sinim wumbkis kułmun konu ełe, Krais eim sim.Sipi kin sinim tu wupu Gos mołumkonu ełe tu wum. Tu wupu kin eimmei wumb mił mułum. Nga ekii seeim ngenj ełe to kundnjing; ba eimnoman tuk gui ka je erang kin, opukonj mołum ei, kunum kunummołpuba. 19 Krais nge Gui Ka ełe, pupu kin,gui kombur kan ngok mił kindanginkin mulnjung konu ełe pupu kin, ekka nipi kin, tor kindpi ngum. 20 Ngaam kumb ok, wu Nowa eim multumkunum ei, wumb mulnjung wumb eiGos nge ek piinarik to kindik kin, ekiisinałmin; ba Gos eimwumb noman toak tok kin, pii gii ningii nge, kui ermułum ei, kunum ełe, Nowa eim nołkanu owundu endi tekrim. Takpi kin,noł owundu topu kin, wumb pei tokondpu poru nirim kunum ełe, wumbangił orung nga tekliki mendpił, kamulk kin, noł ełe am punerik; ba nołen enim to tonu kindang kin, kamulk.21 Noł ei yi mił, wumb noł pałmin ołei, ek ekin mił nipi ngonum. Ei yi mił,enim sipi orung simba. Noł ei, enimngenj penj mołum ei, kil ngopu kin, sikindmba ei nge mon. Ba ei en enimnoman tuk gui ełe, Gos je erang kin,kun ka mendpił seng kin, nga enimkapłi, Gos kin wii tok kin, Jiisas Kraiseim kołpu kin, nga opu konj pum ełemendpił, enim sipi orung sim. 22NgaJiisas eim mendpił epin konu ka ełe,tonu pum. Pupu kin, Gos nge angiłtundung dinga ełe mołum. Mołpukin, enjel nin, wumb embe pałim nin,nga dinga owundu sałim wumb ei ninombu Krais kin mandring mołmun.

4Jiisas Kin Ekii Sinmin Pułe Ei Ngenj

Kumbii Ko Wumun1 Yi erang kin, Krais eim ngenj ełe,

kumbii sirim; yi mił ku, enim no-man dinga kindik kin, Krais eim ngenjkumbii sirim mił, enim yi ku singii.Nimbił erang wu nii endi, eim ngenjełe, kumbii sim kin, kapłi eim oł kis oł

1 PIISA 4:2 426 1 PIISA 4:16ei, si kindpi poru nim. 2 Yi mił erangkunum ełe, eim ngenj ełe kin mołpupupu kin, eim nga oł kun pinałim miłoł ei, ekii sipi enerim mon. Nga meiwumb enmin oł ei mił, enerim mon;ba eim Gos nge noman pałimmił, ekiisipi eririm. 3 Yi mił, ok kunum ełeenim torung wumb noman ełe ełminoł kis kanim kanim noman peng kin,erik endnjing. Oł kis kanim kanimei yi mił, wu amb ngundułmun oł einin; nga oł kis erngii ei, noman ełesikir tonu onum ei nin; nga noł nok,wulu pang andinmin oł ei nin; ngakuni owundu nangin kin, kunum oltmił ei nok nok mołmun ei nin; nganoł dinga pei nok kin wulu pang ołkis kanim kanim ei nin; nga Gos lo ekei to kindik kin, gos kend kin men tongonmun ombu pei, enim poru ni sikindngii. 4 Pe enim wumb ombu kin,oł kis kanim kanim nga erik ngonan-minmon. Yimił erangin kin, puku sikkin, nga enimkin ek kis nik ngonmun.5 Ba ekii se, wumb en enim kos piiłimwu owundu kin oł yi enjing mił, pułeei yimił nik kin, orungkindik ngungii.Kos piiłim wu owundu ei, eim kui ermołum. Mołpu kin, wumb kułii nin,konj wumb kos piipi kin, mok topu,ermba nge mołum. 6Ok Gos nge ek kani tor kindik kulnjung wumb ombu,ngunjung ei pułe yi mił. Ełe nge,tonu ok kos piingii ei, ngenj kin peiok kin, wumb yi mił ongii. Ba enenim gui konj mułngii ei, yi mił Goskonj mołum mił, yi mułngii. 7 Epikanim kanim poru nimba kunum ei,tangpi mandi enim. Yi mił erang,enim kanik kun erik kin, noman ełekun ka seng kin, enim kapłi kunumkunum prei erik mułngii. 8 Enimkapłi wumb endeimendeimni nomanngomun oł ei, ambilk gii nik mułngii!Noman ngomun oł ei erpi oł eipi ei, tomani kindnim. Nimbił erang nomanngonmun oł ei, erpi oł kis pei kapłipandi tonum. 9 Pe wumb endi opu,enim kin mułmba ei, enim tep ka erikmułngii! Enim oł yi nge erngii ei, kispiik enerngii mon. 10 Enim endeim

endeim ni, Gos eim epi ka wii kanimkanim wii ngum epi ei, sinjing. Yi miłerang, kapłi enim epi ka wii sinjingełe nge, enim erinjing noł kin pakitungii. Oł ełe nge, enim Gos ngekongun wumb ka wii molk kin, Gosepi ka wii ngum epi ei, tep ka erikmułngii! 11 Kapłi wumb nii endi, ekni tor kindmba wu ei, kapłi wu ei Gosek ka ni tor kindmba. Nga wumb niiendi, eim wumb eipi kin paki topuermba ei, kapłi wu ei, Gos eim dingangum ei kin, paki topu ermba. Yimił erang kin, Jiisas Krais kin Gosembe owundu seng kin, kongun ełetonu omba. Eim tiłang ka wii ni,embe owundu ni, noman dinga eimkin kunum kunum pepi ba. Ei keimi.

Pii Gii Wumb Keimi Molk NgenjKumbii Sik Mułngii

12 Nanim nge wumb puł dup miłepi embin tui owundu endi enim kintonu opu kin kenmba mił enim; ngaenim puku sik kin, epi eipi endi enimkin tonu onum ni piinerngii mon.13 Ba oł embin tui ei, enim Krais kinouni ngenj kumbii sik kin, embin tuiowundu ei ko wunjung. Yi peng kin,kapłi enim am ka mendpił piingii.Nimbił erang ekii se eim nge tiłangowundu peni ełe, omba kunum ełe,enim nga ka mendpił piingii! Nganoman ełe ka piik ngungii ku. 14 Penga enim Krais nge wumb mułanginkin wumb enim kin ek kis ninjing kin,kapłi enim kamendpił piingii! NimbiłerangGos eimGui Ka enimkinmołumei, Gui Ka tiłang owundu pałim ei,enim kin dinga ngopu, paki tumba.15Monpimkin, enimnge tukmołmunwu endi, wumb endi to kundmbamin,wumb eipi nge epi waning simbamin,oł kis kanim kanim ermba min, kanpieipi eipi kindpi kin, mong simba ngeer endmba. Erang kin, wu endi eimkumep kis ngo orung kindngii. 16 BaKrais nge wumb endi mułum kin, ołełe nge ngenj kumbii sim kin, kapłieim singambił sinermba mon. Ba eimKrais kin pii gii nim ełe nge, Gos embeambił tonu kindmba.

1 PIISA 4:17 427 1 PIISA 5:1017 Gos kos owundu piipi kin, kii

sipi, orung omba kunum ełe, manditonu opu poru ninim, Kapłi kos sinimGos nge wumb kin, kumb se tonu omkin, kapłi pe nga nipe oł embin tuiendi Gos ek ka ełe ekii sinarik kin,pii gii ninanmin wumb ei kin, tonuopu poru nimba? 18 Pe nga wumb ołkun ka ełmin wumb ei kongun dingaerik kin kapłi Gos wumb ei sipi orungsimba pim kin, kapłi nimbił oł erpikin, wumb Gos kin buł ngok kin, ngaoł kis enmin wumb ei, jiłi mił tonuongii? 19 Yi peng kin Gos nge no-man ełe wumb nii endi oł embin tuiowundu ko wuk kin, ngenj kumbii sikenjing kin, wumb ei oł kun ka erikandik kin, en enim nge noman tukei sipik kin Gos Pułwu nge angił ełengumun. Ngopun kin, Gos eim sinimeririm ei, eim kunum kunum ek keiminiłim ei, eim sinim tep ka er mułmbaku.

5Enim Wumb Num Gos Nge Wumb

Siipsiip Mił Tep Ka Erik Mułngii1 Na ek ei nip, enim Gos nge wumb

tep erik kin, kanik se mołmun wumbei ngond. Na namyi ku, enim kin ouniGos nge wumb tep erip kin, kanipse moł. Na nam Krais Jiisas ngenjkumbii owundu sipi kin, ond peri ełekułum oł ei, keimi tonu om. Wangkin, na nam ningił ełe, kenj ni, ek einip tor kindind. Yi ku Krais eim yamei ełe orung omba kunum ei, eimtiłang owundu simba kunum ei, na yiku enim kin ouni simin. 2Pe enim Gosnge wumb mołmun ei, kung siipsiipmił, enim tep ka erik kin, kanik semułngii! Gos enim kongun ei, erngiinip ngum kongun ei, enim ka piikkin, noman monduk erngii ei, Gosenim yi erngii ni piinim ei, enim kusimin nik kin, kongun enerngii mon!Ba kongun ei, noman ełe keimi erikkin, Gos kin ngok mułngii. 3 Gos eimwumb sipi kin, enim angił ełe kindimwumb ei, enim tep ka erik kin, Kraisnge oł kun ka andan tok mulnjungkin, kapłi wumb pei enim ełmin oł ei,

ekii singii; ba enim tep erik mołmunwumb ombu, enim to kambik manikindik kin, en enim wu num mił, teperik kin yi enerngii mon! 4Nga ekii setep ełimWuOwundu nga orung ombakunum ełe, enim kapłi embe owundutiłang mił, epi topu kis ernermba epiei, enim singii.

5 Yi mił ku, enim kang ambił gał,enim kom sek kin, tep ełminwumb ekningii ei, ekii singii. Enim pei kapłi enenim noman ełe, to mani kindik kin,enim endeim endeim ni paki tok kin,nga mandring puk mułngii. Nimbiłerang Gos wumb en enim embe ambiłtonu yi kindik kin, wumb ei buł ngopukin, kanpi si kindiłim; ba en enimembe to mani kindik kin, en enimnoman ełe, to piinanmin wumb ei kinGos kaimb sipi kin, noman ka ngołum.6 Yi mił erang, en enim noman ełeto mani kindik kin, nga en enim Gosnge noman dinga ełe mandring pukmułngii. Yi mił, nga Gos nge kunumei, eim enimambił tonu kindmba. 7Penga enim noman embin kanim kanimei, Gos kin angił ełe pendngii. Nimbiłerang eim enim kanpi kun erpi kin,tep er mołum.

8 Enim noman konj kindik kin,kanik kun erik mułngii! Enim ngeopu orung wu kis Seisen ei kui wusiisimbii owundumił, kei dinga niłim ei,eim koi erpi andpi kin, wumb endi kurkanjip numbii mił ni piiłim. 9 Enimpii gii dinga nik kin, dinga angik kin,Seisen opu kom topu kin, nimba ek eipiinerngii mon! Nimbił erang enimpiinmin ei, enim engnjing noł meikonu ełe orung orung mołmun ei, ołembin tui enim kin tonu onum oł ei,en enim kin yi ku tonu ołum. 10 Baenim kunum aninga kopur oł embintui tonu wang kin, ngenj kumbii sin-jing ei, Gos eim noman ka ngołumpułwu ei, eim enim dinga ngumba.Gos enim Krais Jiisas kin wii tang kin,enim eim tiłang ka wii mendpił singii.Sik kin, Gos eim enim erpi kun kamendpił kindang kin, je erang kinenim dinga angk mułangin kin, eimenim dinga ngang kin, enim dinga

1 PIISA 5:11 428 1 PIISA 5:14angk mułngii! 11 Gos eim kin mend-pił noman dinga kunum kunum pepmołpu pangłi! Keimi, am yi minj,kapłi pengłi!

Ek Kombur Aninga Nga12 Na ek aninga kopur połup kin,

enim ngond ei wu Silpeinis na pakitum. Na piind ei, enim engnjing keimimił mołum. Pipe ełe, na enim kinnoman to konj kindamb kin, Gos ngenoman ka ei, keimi na ninj mił ei,enim singii. Ei nge, na nam pii porunip kin keimi ni tor kindamb kin,enim dinga angk mułngii.

13 Enim engnjing men tołmunngii Bapilon konu ełe owundu sałimwumbmołmun ei, ek ka nik pii ka piikkin, enim ngonmun. Gos wumb ei,enim kin ouni wii topu kin, noman kawii ngopu yi ku ełim. Nanim kingamMak yi ku, enim kin ka piipi kin, ek kanipi ngonum.

14 Enim kapłi, Gos nge wumb peiangił sik kin, noman kultmun oł eimił erik kin, andan tok ngungii! EnimKrais kin dambiltik ende puk mul-njung kin, enim noman emin ka sengmułngii!

2 PIISA 1:1 429 2 PIISA 1:12

Piisa Mon Nga EndiPołpu Gos Wumb Kin

KindimPiisa Nga Mon Endi Połpu Ngum

1 Na Saimon Piisa, na Krais Jiisasnge kongun wu ni ek ka se andił wumoł. Na pipe ei połup kin, enimwumbpii gii ka wii ninjing ei, yi mił sinimpii gii ende wumb mołmun konu ełengond. Ełe nge sinim nge Gos JiisasKrais eim sinim sipi orung simba ngepułwu ei, eim kin oł kun ka ełmin oł eisinjing.

2 Pe sinim nge Gos kin, Jiisas Kraiskin noman ka wii ei, sinmin. Oł ełenge, Gos Owundu nge noman ka nin,noman emin ei, enim kin am owundutonu opu ba.

Gos Eim Nge Wumb Topu Mundum3 Keimi, Gos eim nge dinga ełe,

epi kanim kanim sinim ngang kin,am sinim kapłi erang kin, sinim konjmołpun kin, Gos nge oł kun ka pałimmił, erik pungii. Gos eim nge nomankawii sinimngopu kin, sinimwii topumondpu kin, eim nge tiłang ka wiinin, eim nge oł kun ka oł ei, sinimngumba nge ouni simin. 4 Pe eimnge noman dinga nin, tiłang ka wiiowundu ei nge, eim sinim kin komburam owundu nin, epi ka wii mendpiłei, kumb ok, eim sinim ngumbii ni,pendrim mił ngurum. Yi mił erangnoman oknge oł kis ei, sinim meiwumb kin tonu wang kin, pułe ełenge sinim oł kis enmin. Ba epi kawii kanim kanim ei, pei Gos sinimngum ei, sinim paki tum. Yi miłsinim tungu pupun kin, epi kis ermbaei, si kindpin bin. Pupun kin, sinimnoman konj sipin kin, Gos eim nge ołei ekii simin. 5 Ełe nge, enim nomanto piingii! Piik kin, enim kongundinga wii erik kin, oł kun ka ei pii giikin, ende pendik mułngii! Molk kin,noman ka wii sik kin, oł kun ka ołei kin, ende sek kin, pendik mułngii

ku. 6 Nga en enim noman ka ei kin,ngenj ełe nimbił oł endi erngii ei, tepka mułngii! Molk kin, noman ka ei,se ende kindik, pendngii! Nga enimdinga angk kin, oł embin tui ko wukkin mułngii. Molk kin, oł ei sik kin,ngenj tep ka ełmin oł ei, ende sik kin,kindngii. Kind pendik kin, enim Gosnge oł kun ka oł ei nge, singii. Sikkin, dinga angk kin oł embin tui kowunmun ei nge, ende kind pendiksingii. 7 Nga enim engnjing noł kin,noman ka ngok erngii! Erik kin, ołei nge sik kin, Gos nge oł kun ka eikin, ende kindngii. Nga engnjing noł,noman ka ngok kin, enmin oł ei ngesik kin, wumb kin noman ngonmunoł ei kin, ende kind pendik singii!8 Sinim Jiisas Krais piinmin ei, eimsinim nge Owundu mołum. Mołumei nge oł ka wii ei enim kin pep tonuowundu om kin, kapłi enim Jiisas kinnoman ka ei wii pinermba mon. Baei mong oł kun ka mił, pei tonu opupimba. 9Ba wu endi eim sipi kin, oł yinge pei pinerim kin, kapłi eim ningiłtumbun wu mił mołpu kin, epi turiisimba ei, kan poł tunernmba mon!Keimi, Gos eim oł penj tui ni, oł kisei, ok kil ngopu poru nim ei, eim komngonum.

10 Yi mił erang, angnan noł, Gosenim to tonu kindpi mundum wumbei, nam nge wumb mołmun. Yi miłenim kongun dinga erik kin, oł eienim kin dinga ambił gii nik mułngii!Nga enim oł yi mił enjing kin, kapłienim oł kis erik kin, si kind orungpunerngii mon! 11Yi mił erang, enimoł ei nge, ekii sinjing kin, kapłi Gosandłam aki tang puk kin, Gos mołumkonu ełe, kun pungii. Gos konu ei,sinim nge Owundu nin, nga sinimsipi orung simba wu ei, Jiisas Kraismołum.

12 Yi mił keimi, enim epi ełe piin-min; nga enim ek keimi ei sik kin,poru ninjing. Nga ełe nge, ek keimiei dinga ambił gii nik mulnjung. Banga na kunum kunum enim kin eknip ngumbii end ei, enim noman to

2 PIISA 1:13 430 2 PIISA 2:5konj kindip kin ngumbii end. 13 Napiind ei na enim to konj kindip kin,oł ei, oł ka pałim. Peng kin, kunumkunumnangenj ełe, yi ku pengmołupkin, ek ka keimi nga nip kin, enimnoman to konj kindip, ngumbii end.14 Nimbił erang na piind ei, kunumaninga kopur na ngenj ei, enim kin sikindmbii. Si kindmbii ełe nge, sinimnge Owundu Jiisas Krais ei, eim ek okna kin ni tor kindpi kin, andan topungurum. 15 Yi mił na kongun dingaerip kin, ek nip enim kin, ngumbiiend. Nga ekii se, na kułmbii porunimba kunum ei, ekii se enim kapłikunum kunum poł tok kin oł ei piikminj mułngii!

Sinim Krais Nge Tiłang Ka WiiOwundu Kenjpin

16 Sin enim kanpin kin, ek ni ngoporu ninjpin ei, sinim nge OwunduJiisas Krais ei, eimnge dinga ełe jemeikonu ełe nga orung omba. Ba sin ekpoł min, siimał eimał ek wii nipin kin,sinim nge Owundu Krais nge ek nipinkin, yi ninanmin mon! Sin Jiisas eimnge tiłang kawii owundu ei, sin ningiłełe, kenjpin ei, piipin kin ninmin.17Yi mił keimi, Erinjpin Gos Jiisas ngeembe ei, am ambił tonu kindpi kinGos eim tiłang ka wii owundu eimngum. Ngopu kin, Gos eim tiłangka wii ełe mołum ek dinga ei, Jiisasmani mondpu kin, ek yi nim, “Ei nange kangim mendpił! Na eim nomanngond. Nam nge noman ei, eim kinmołum,” pa nim. 18 Sin Jiisas kin tonuoł kun ka komung mulnjpun kunumełe, ek yi mił tonu epin konu ełe maniom.

19 Yi mił pałim ek ei, sin wumb Gosoł ekii se ermba ei, piik niłmin wumbek ei pii gii nipin kin, ekii siłmin. Ngaenim yi ku ek ei keimi, dinga ambiłgii nik mulnjung kin, ei ka wii simba.Nimbił erangGos oł ermbapiik niłminwumb nge ek ei, konu emii erangkonu ełe dup alam kiłangin kin, tiłangenim ei yi mił; konu tengmba erangkin, nga kupiiring ok kanjip ei, enimnoman tuk ełe, pep onum ei yi mił

onum ku. 20 Ba enim ek ei, ok piikpendik kin, sin sinim noman ełe ekendi piipin kin, Gos nge oł ermba piikniłmin wumb nge, ek pułe yi mił endipiipin kin yi ninermin mon. 21Nimbiłerang kumb ok, wu endi eim nomanełe kin, Gos oł ermba oł ei, piipi kin,ni tor kindnałimmon. Ba Gos eim ngeGui Ka ei, wumb ombu ei kin ek ei nipingang kin Gos eim oł ermba oł ei, piikkin, ni tor kindiłmin.

2Mon Ek Kend Polk Kin Nik Ełmin

Wumb1 Ba kumb ok, ek kend ni tor

kindiłmin wumb ei Esrel wumb tukmołmun konu ełe tonu onjung. Yimił ku, enim wumb kin, ek kend montołmun wumb ei, enim mołmun konuełe tonu onjung ku. Wangin kin, ekkend wumb ei, koi erik kin, ek kendkanim kanim ei, enim kin to kis erngiinge tonu om. Ba Jiisas Owundu enimsipi orung sim ei kin, buł ngunjungku. Oł yimił erangin kin, sikir en enimerpi kin kis ermba nge tu wunjung.2Ngawumbpei puk en enimngenj ełeoł kis kanim kanim pei ekii sik erngii.Yi mił erik puk kin, pe wumb komburmolk ek kis nik kin, andłam kun keimiseng kin, ek kun piinmin ek keimi eikin, ek kis ni ngok yi erngii. 3 Erikkin, wumb eipi nge epi kanim kanimei, kan bun bun siłminwumb eimił okkin, ek kend pei nik, enim ngok kin,enim ku nin epi ei, singii nge ningii.Ba am kumb ok, Gos eim wumb kospiipi kin, wumb am pungii konu kisełe, er kun er sirim konu sałim. NgaGos opu kin, wumb to kis mondpuermba ei, or mił pinałim mon! Eim erkun kun erpi kin, kui er kanpimołum.

4Yimił Gos nge enjel kombur ok, ołkis erik ei, Gos eim kan wiik tunerimmon. Ba eim enjel ombu, sipi kin,tukpu olt emii er sim konu kis ełemundum. Pe kan ngopu kindang kinGos nge kos owundu piimba kunumei, kui erik mołmun. 5Wu amb kumbokmulkwumbei, GosOwundukin bułnguk; ba Gos kanpiwiik tunerimmon.

2 PIISA 2:6 431 2 PIISA 2:16Gos eim erang kin, noł owundu tonuopu kin, wumb ombu pei, to kondpuporu nim. Ba Nowa eim ek kun ka nitor kindiłim wu ei kin, eim nge wumbangił orung nga tał ei, Gos eim tepka er se mułum. 6 Nga Sorom ninGomora konu ełe Gos kos owundu pi-ipi kin, konu owundu tał ełe, Gos dupkindang kin, dupnumkunumei, konutał ełe dup sik mendpił sim. Sengkin, konu owundu tał ełe nge wumbpei, Gos eimkumepkis owunduorungkindpi ngurum. Yi mił ku, nga ekiise wumb Gos kin buł ngunjung kin,wumb kos owundu oknge ei, piingiiku. Kos owundu ei, ekii tonu omba einge, Gos andan topu ngumba. 7 NgaGos wu Los eim oł kun ka ełim wuei, sipi orung sim. Seng kin, eim kamułum. Wu Los eim noman embinpiipi kin, wu amb ngunduk oł kisenjing ełe nge piim. 8 Yi mił wu ei,eim wumb oł kis enjing konu ełe, tukkun ka mułum. Mołpu kin, wumb ołkis enjing ei kanpi kin, nga kunumkunum wumb ek kis ninjing ei, piipierim ku. Nga eim noman kun ka pepimułumkin, nga eimpuku sipi kin, eimnoman tuk embin peng kin, wumboł kis enjing ełe nge, lo ek buł ngokenjing ei nge piim. 9 Yi mił ku, Gosnge ek ekii sik mołmun wumb ei kin,oł embin tui kanim kanim tonu omkin, kapłi Gos Owundu eim pii porunipi oł embin tui ei kin, sipi orungsimba. Nga Gos eim wumb oł kisełmin wumb ei piipi kin, kumep kisngo orung kindmba. Pe akip kunumnin, nga ekii se kunum pepi kin, kosowundu kunum ei tonu omba.

10 Opu kin, wumb kombur en enimam kumep kis singii. Singii wumbei, oł kis yi nge, wu amb ngundukkin, oł kis penj mułum ełe nin, ngaGos nge ek nin, wumb owundu ngeek ei, wii mił ni piiłmin. Wumb ei enenim noman ełe ekii sik kin, en enimnoman ełe, ambił tonu kindik enminwumb ei, en enim Gos nge enjel kin,ek buł morung nik kin, mund mongenałmin. 11 Ba enjel pei wumb einge tomani kindikmołmun. Mołmun

enjel ei, am noman dinga mendpiłsałim. Ba enjel en enim wumb eikin ek buł morung nik kin, nga Gosningił ełe kos piik, yi enałmin mon.12 Ba wumb ombu, kung owu ni, epinoman pinałimmił, wumb yimiłmoł-mun. Molk kin, en enim nge ngenjełe, noman pałim oł ei nge ekii sikkin ełmin. Erik kin, menjingmengrimei, en enim singii nge nik kin, nga enenim to kundngii ni mengrim. Men-gang kin, en enim epi endi piinałminepi ei kin, nga ek kis ni ngok ełmin.Erik kin, nga en enimkung owuni, epikolk ełmin mił, yi ku wumb ei kułngiiku. 13Wumb en enimmong kis kanimkanim pei enjing. Yi erangin kin,wumbeipi okmong kis ende, er orungkindik ngunjung. Ngok kin en enimtinga kuni ni, noł ei pei numun nipiik kin, noman ka ka piik ełmin. Banga enim kin kuni ende nunjung kin,wumben enimoł penj tui ei, orpułmiłtuk enim kin yi erik ngonmun. Ngokkin, en enim nge oł kis enim kin ekkend mił, enmin ni piik ka piik ełmin.14 Ei yi mił, en enim nge ningił ei,se andpi kin, wu amb ngunduk oł kisełmin ei, nga en enim ningił ełe, oł kiserngii oł ei nge si kindmba pinerimmon. Nga wu kombur noman dingapinałim wumb ei kin, ek ka nik kin,oł kis erngii nge, yi ku ełmin. Nga enenim nge noman ei, kan bun bun sikenmin oł ei nge, ok andan tok ngoł-mun. Ba Gos eim wumb ombu nge,am to kis mendpił, er poru nimba.15Wumb ei Gos nge andłam kun ka ołka ełe buł ngok si kindik kin, en enimwulu pang kin, tuk oł kis kanim kanimerik andiłmin. Andik kin, wumb enenim Biyor nge kingam Beilam eim,oł kis ełim mił ekii siłmin. Nga eim ołkis erpi kin, oł kis kumep sipi kin, ngaeim noman ngołum mił yi ku ełim.16 Ba kung dongkii ei, ek tingnałimmon; ba kung dongkii endi, wumb ektanginmin oł yi mił tangpi ek nipi kin,Beilam ngopu ek ngum. Ngopu kin,eim oł kis ełim ełe nge piipi kin, kungdongkii ei, wu ek ni tor kindiłim wu

2 PIISA 2:17 432 2 PIISA 3:7ei nge, oł ermba erim ełe nge, ondungum.

17 Wumb ei nge ombu, noł tukpuełe, noł mani tukpu ełe mulałiłim yimił mołmun. Molk kin, nga wumbei kupu kuru mił, konu pop owundutopu kin, pop to orung orung kindnimyi mił ełim. Erang kin, Gos eim konuemii owundu kis endi, er sim sałimei, am emii owundu pałim ełe pungiinge, konu ei sałim. 18 Wumb ombunge, ek dinga wii nik kin, ek mongpinałim mił, ek kis ninmin. Nik pukkin, wu kombur kin oł kis erngii ngenoman kin ei, sikir tonu wang kin,nga puk amb eipi eipi ngunduk kin,ngenj ełe, oł kis kanim kanim ei nge,noman to piik enmin. Erik kin, ołkis ełe nge erik kin wumb kombur pemendpił oł kis ei nge, si kindik kin,tuk puk mołmun. Molk kin, ei torungwumb kin, to tor singii nge enmin.19Wumb kis ombu, en enim ek dinganik yi ninjing. Epi endi enim nomanełe ermin ni piik enmin epi ei, kapłiondu ngunermba mon. Enim wii miłmułngii; ba wumb ombu en enim, boktok kin andłamkis ełe pungii oł ei nge,kongun wumb mił er andiłmin. Ei yimił; pe epi endi wumb endi, to manikindim kin wu ei, eim to mani kindimepi ełe nge, eim epi ełe kongun wumił mułmba. 20 Yi mił keimi, wumben enimOwundunge sinim sipi orungnga simba nge, Jiisas Krais kin nomanka ei, sinmin noman ka ełe nge, enenim tungu puk kin, mei ełe epi penjmołum ei, si kindinmin. Nga oł ei,nga demb nim kin, nga oł kis ełe nge,en enim kan ngopu mondnum ei, yiminj molk pungii. Puk kin kumb se,oł kis ambił gii nim kin, ei wumb kismił mułngii. Ba nga ekii se, oł kis ngaambił gii nim kin, ei am kis mendpiłmułngii. 21 Pe nga en enim Gos ngeoł kun ka ełmin oł ei, pii kun enarikenjing kin, ei kapłi ni piininełangin.Nimbił erang, pe nga andłam ei ngepiik kin, oł kun ka lo ek ei mił sinjpinni piiłangin. Ba en enim oł ei nge, bułngo poru ninjing. 22Oł ei ek ekin endi,

en enim kin tonu om ei, Gos oknge ekkeimi mendpił endi yi ninim. “Owu eieim nge mek si mundum konu ei, ngaorung ba nge pum.” Nga Gos oknge ekkeimi endi yi ku ninim, “Kung endi,eim noł was ka er om; ba nga pupukin, noł oi ełe pepi kin ak mak enim.

3KeimiMendpił Owundu Orung Omba

1 Enim na nge wumb puł mendpił,na nga pipe ei połup kin, enim kinkindind. Kindip kin pipe tał kindinjei, en enim nge noman keimi to konjkindik kin, noman tuk konj simba.Ełe nge enim noman nga to piingii.2 Yi erang kin, en enim molk kin, ekei noman to piingii! Piik kin, ek ei,oł ekii se tonu omba ni, na ninj mił,ek ei piingii! Piik kin Gos oł ekii seermba ei nge, piik niłmin, wumb eiGos ek yi mił ni tor kindinj. Kindipkin, pe Owundu kin sinim paki tołumwu ei nge, lo ek en enim Gos nge ekse andiłminwumb ek ningii ei, piiminku. Piipi kin, en enim yi ku nomanto piingii! 3 Kumb se en enim ekei pii kun erngii! Ekii se muł meiporu nimba kunum ei, wumb enimkin ek buł morung nik enmin wumbei, ok en enim nge noman ngenj ełe,ekii sik erngii. Ba en enim ek bułambilk kin yi ningii. 4 Nik kin ekdinga nik yi ningii. Nik kin, ei eknipi, nga orung omba min, da nin-jing? Pe eim jiłi mołum? Ya onanim;ba ok kupenjpin noł molk kulk ei,moł wangin kin pe sinim mołmun.Mołamin kin, epi sałim ei, ok sirimmił sałim ei Gos eririm. 5 Erang kin,en enim noman ełe epi ei piik kin,kanik erngii pinałim. Pinerang kin, okGos neng kin, gupu mułang je kupumuł pirim. Peng kin nga mei ei, tuknoł ełe tonu opu kin, ei mei pirim.6 Ba Gos eim ek yi neng kin, noł tonuom ei noł owundu mei ełe tonu om.Opu kin, mei orung orung pei pirimei to kis eririm. 7 Erang kin, Gos ekei mendpił neng kin, muł mei tał pemołmbuł ełe dup tonu omba ni, kui

2 PIISA 3:8 433 2 PIISA 3:18er mołmbuł. Molkuł muł mei ei, kospiimba kunumnenj ni kui ermołmbułku. Nga wumb Gos kin buł ngołmunwumb oł kis ełmin ei Gos kos owundupiimba kunum ełe wumb oł kis enjingwumb konu kis ełe am pungii. 8 Bana nge wumb puł mendpił; enim epiei, endeim mendpił si kindnarik kinnoman to piik mułngii! Molk kin,Owundu eim piinim kunum endeimei, kung ngii 1000 pei mił ni piinim.Nga kung ngii 1000 pei ei kunum en-deim mił ni piinim. 9 Gos Owundueim ek ni pendrim mił, tonu ombaełe nge ei, taki taki nipi pindneririmmon. Yi mił, wumb kombur kongunmonmon kindpi kin enim ni piinmin,ei mon! Eim yi piinim; wumb endiam punerngii ni pendrim pałim. Goseim noman ełe yi piinim ei, wumb ampei, noman to ak tok kin, yi erngii nipiinim. Yi mił Gos Owundu enim kinpiipi kin, eimamkunumkinanoltmił,kui er mołum.

Muł Mei Tał Poru Nimba Kunum10 Gos Owundu nga orung omba

kunum ei, epi waning wu mił ombaei, sinim pii kun enermin! Enarpinmułmun kunum ełe, muł ełe bultuowundu nipi kin am ba. Pang kin,nga epi kembis kembis ei am dup noporu nimba. Nipi kin, nga mei ełenin, epi er mundngii epi ei, yi ku, dupnopu poru nimba. 11 Yi mił erangkin, epi ombu yi mił erpi kin, porunimba. Nipi kin, enim wumb ombu,er mołmun mił nenj? Pe enim oł kunka erik kin, Gos nge oł ka wii ei erikekii sik mułngii! 12 Ełe nge, enim Gosnge oł ei erik kin, Gos orung ombakunum ei, kui er mułmun! Mołpunkin, Gos nge kongun dinga erik kin,Gos orung omba kunum ei sikir tonuwangłi ningii! Nik kin, kunum ełedup opu kin, tonu muł ełe, nopuporu nimba. Nga dup muł dinga wiierang kin eim epi kembis kembis epidup nang kin, epi ombu opu noł miłermba. 13 Ba Gos eim ek yi nipi kinmuł mei konj tał ermbii ni pendimmił, yi ermba. Erpi kin, nga konu konj

ełe Gos eim nge oł kun ka ei, minjpep mułmba. Mołpu kin, sinim oł einge, ei tonu omba ni kui er mułmun!14 Yi mił erang, na nge wumb pułmendpił enim epi ei nge, omba nikui er mołmun! Mułangin kin, peenim am ka wii molk kin, oł kun kadinga erik kin, nga orpuł ni epi kisendi enim kin pinermba mon! EnimGos kin noman ende sek kin nomanemin mułngii. Molk kin, nga ekiise Gos enim kenmba kunum ei enimkun ka mułngii! 15 Nga Owundu eimsinim kin wiik topu kin, kui erpi kin,sinim kin taki taki erpi mołum. Yimił erang, enim piingii ei, Gos sinimsipi orung simba er mołum ełe nge,sinim piipin mułmun! Mołpun kin,Gos eim noman ka ei, sipi kin, sinimenginjpin Pol ngurum. Ngang kin,nga Pol eim ek yi nge mon połpu kin,enim ngurum ku. 16 Keimi Pol eimnge oł ombu pei epi ei nge ku, ek nipingołum. Ngopu kin, ek kombur yamon ełe pałim ei, kun ka molałminwumb ei, en enim kongun dinga erikepi ei singii pałim. Peng kin, en enimGos nge ek ka ei, nik kin, nga ek kanimeipi eipi ombunge ek ei, niłminwumbei nge, en enim am pungii. 17 Nange wumb puł mendpił, enim ok piikporu ninjing ei, oł ombu epi ei, ekiise tonu omba. Yi mił erang kin, enenim kan kun erik kin, tep ka wii erikmułngii! Mon pim kin, wumb enimnoman to eipi eipi kindngii. Kindan-gin kin, wumb lo ek ekii sinarik kin,ek kanim kanimnik erangin kin, enimnga dinga angk mulerngii mon! 18 Baenim sinim nge Owundu nin, sinimsipi orung simba wu, Krais Jiisas ngenoman ka ngołum wu ei nin, nomankawiimendpił ei kin, wumbdingamiłtonu okmułngii! Pe nga Krais eim kintiłang kawii nin, embeOwundu ambiłtonu kindpin kin, akip nin, nga ekii sekunumkunumouni, ampepi ba ku! Eikeimi!

1 JON 1:1 434 1 JON 2:4

Jon Mon Kumna PołpuGos Wumb Kin Kindim

Konj KunumKunumMołułumPułwuEi Krais

1 Sin Jiisas nge er se endim wumbmon ei połpun kin, enim ngonmun ei,konj kunum kunum ek Pułwu JiisasKrais eim kumb ok kunum kunummułum. Mołpu kin, sin eim ek nimpiinjpin. Piipin kin, eim sin sinimningił ełe kenjpin ei, keimi sin eimmendpił kenjpin kanpin kin nga sisinim angił ełe eim ngenj ei embil-njpin ku. 2 Nga konj kunum kunummołułum pułwu Jiisas Krais ei, eimpeni ełe wang kin, sin sinim kenjpinkin, nga eim ek ka piipin kin, enim kinnoman konj kunum kunum mołułumek ei, ni tor kindinjpin. 3 Kindpinkin, sin Krais eim kin ek nipin kin,peni ełe kindinjpin ei, sin kanpin kin,nga piipin enjpin epi ei, pei nipin kin,enimkin ngonmun. Ngopun kin sin yiku, enim kin pei kun ka pepinmołpunkin, noman dampiltpin se ende kind-pin kin, Erinjpin Gos kin, nga eimkingam Jiisas Krais kin, noman endesepin mułmun. 4 Nga sin mon ek eipołpun kin, enim ngonmun ei, sinimpei noman ka seng mułmun ei, sinimnge noman ełe piki tumba.

Sinim Gos Nge Tiłang Ełe AndpinMołmun

5 Pe sin ek ei, Gos nge kingamkin piipin kin enim kin ni ngupun.Ngumun ek ei, Gos eim tiłang pułwumołum. Mołum konu ei, emii endi,eim mołum konu ełe, pepi mandipunanimmon! 6Pe nga sinimmołpunyi nimin, “Sin Gos kin dambiltpin oende punmun,” nimin; ba emii pałimmił, oł kis kanim kanim ermin ei,sin sinim gupu ełe, ek kend topunkin nga oł ende enmin ei, ek kendpałim ku. Nga sinim oł kun ka keimiandłam ełe andnałmin mon! 7 Ba ngasinim tiłang enim mił, oł kun ka yipepinmołmunei, Gos eim tiłang enim

konumołummił, nga sinim enginjpinnoł kin, dambiłpin o ende pupun kin,pepin mołpun andpin yi erpin muł-mun. Mułamin kin, nga Gos kingamJiisas miyem ełe, kapłi sinim oł kiskanim kanim kil ngopu kin, kunumkunum si kindmba.

8 Pe sinim yi nimin, “Sin nomantuk ełe, oł kis ełmin oł endi pinałim,”nimin ei, sin sinim kin ek kend topunngonmun. Ngopun kin, nga ek keimiei, sinim ekii sinenjpin kin, nga ekkeimi ei sinim noman tuk ełe, pinałimku. 9 Ba pe nga, sinim oł kis kanimkanim enmin oł ombu ni, peni ełetor kindpin Gos ngunjpun kin, kapłiGos oł kun ka ełim Gos, eim oł kisombu pei, kil ngopu kin, si kindpiporu nimba. 10 Pe nga “Sinim oł kiskanim kanim enenjpin,” pa nimin ei,“Gos ek kend wu” pa nimin. Nga Goseim ek keimi ei, sinim noman tuk ełepinerang kin, nga sinim ekii sinerminmon ku.

2Jiisas Krais Ei Sinim Paki TołumWu

1 Na mon ei pułup kin, enim kinngond. Na Gos ek ka ninj ei, pii giininjing kangi ambił mołmun ei, Gostiłap ełe mołmun ei kin, ek nip kin,mon pułup ngond. Ei enim oł kiskanim kanim enerngii; ba wumb endioł kis kanim kanim endi enjing kin,sinim nge mołmun wu oł kun ełimendi mołum ei, Jiisas Krais ei kapłi,eim nimba mił ei, dinga nip kin, Er-injpin Gos sinim kin ngumba. 2 Sinimoł kis enjpin ei, Gos sinim kin popułsim kumep kis ei, Krais eim kołpu kin,Gos nge popuł kis ei eim sim. Sipi kin,sinim nge oł kis mendpił mon; ba yamani mei wumb oł kis pei enjing einge, oł yi mił erim.

3 Pe nga sinim Gos nge ek dinga ełeekii sinjpin kin, sinim pii poł tumunei, sinim eim kin keimi piipin kanpinkin, pii poł topunmołmun. 4Pewumbnii endi yi nimba, “Nanim eim piipoł toł” nimba; ba Gos eim ek dingaełe, ekii sinarpi nim kin, wumb eieim ek kend wumb mendpił mołum.

1 JON 2:5 435 1 JON 2:17Mołpu kin, Gos ek keimi ei, eim kinpinałim mon. 5 Ba wumb nii endi,eim Gos ek dinga ełe, ekii simba ei,kapłi Gos noman kultumoł ei erpi kin,kun mendpił kindpi pałim. Peng kin,sinimpii poł tumunełe nge, sinimGoskin dambiltpin ende pupun kin eimnge wumbmołmun. 6Wumb nii endi,“Nanim Gos kin dambiltpi ende moł,”pa nimba, ei eim kapłi, Jiisas Kraiskongun erpi pepi, mołpu pum mił, yimił ku, wumb ei eim yi ermba.

Ek Dinga Konj7Nanim nge wumb puł; ek dinga ei,

na pułup nip kin, enim kin ngond ei,ek konj endi mon; ba enim ek dingaoknge ei, enim ok piik sik erik ekdinga ei, enim ok ek dinga ei piik sikindik kin piik poru nik. 8 Nik kin,nga ek dinga ełe na połup kin, enimngond ei, ek konj endi pałim. Pengkin, ek dinga konj ei, ek keimi ei Kraisnge oł kun ka ełim oł ei nin, nga enimenmin oł kun ka ei nin, sin kenjpinku. Nimbił erang emii pim oł kis ei, sikindpi punum. Pang kin, nga oł kunka keimi ei, pe tiłang erang kin, oł eipeni ełe onum.

9 Wumb nii endi, eim yi nimba,“Nanim tiłang enim oł kun ka ermoł,”pa nimba; ba eim angim kin nomankis pii ngopu kin, yi ermba ei, eim ołkis emii pałim konu ełe piram mołpuandpi kin, akip yi ku, konu ełe piramer mołum. 10 Pe nga, wumb nii endi,eim angim noman ngołum wu ei, eimtiłang kun ka konu ełe mołum. Mołpukin, nga eim tiłang kun ka konu ełepiram mołpu kin, kapłi oł kis min epiendi eim kin pinerang kin, kapłi eimmin wu eipi endi, bok tok kin oł kisendi erngii ei, pinałim mon. 11 Bawumb nii endi, eim angim kin nomankis piimba wu ei, eim emii pim konukis ełe pirammołpu kin andpi punum.Pupu kin, eim konu jiłi mił ba konuei, eim kan kun enerim. Nimbił erangemii pim konu oł kis ei je erpi kin,eim ningił ełe to tumbun mił mun-dang kin, eim emii konu ełe andpi ermołum.

12Namon ei połup kin nanim kangiambił noł enim kin ngond. Nim-bił erang enim oł kis kanim kanimenjing ombu, Krais Jiisas nge embeełe, enim oł kis ei, eim kil ngopusi kindpi, poru nim. 13 Na mon eipołup kin, enim ernjing kin ngond.Nimbił erang enim Jiisas piinmin ei,eim kumb ok kumna kin multum ei,pe piram mołum ku. Na mon połupkin, enim wu kangi wu kin ngond.Nimbił erang enim dinga peng kin,wu kis Seisen kamb mani kindik kin,enim dinga angk mołmun.

14 Na mon połup nip kin, enimkangił ngond. Nimbił erang enimErinjpin pułwu eim pii poł tok moł-mun. Na mon połup nip kin, enimernjing ngond. Nimbił erang enimJiisas kumb ok kumna multum ei, pepirammołum ei piinmin. Nga namonpołup kin enim wu kangi wu ombungond. Nimbił erang enimdinga angkmołmun. Molk kin, Gos ek ka enimnoman tuk ełe pepi mołum. Mołpukin enim dinga peng kin, Seisen wukis kamb mani kindnim.

15 Enim ya mei ełe pii gii ninenjingwumb nin, mei oł kanim kanim ełminoł ei nin, enim noman kulerngii mon!Pe nga wumb nii endi mei ełe pii giininenjing wumb nin, mei oł kanimkanim oł ei, noman ngum kin, wumbei Erinjpin Gos kin noman kultmun ołei, eim kin pinerim mon. 16Yi mił, piigii ninenjing wumb oł kanim kanimpei ełmin oł ei nin, nga epi oł kiskanim kanim simin nik noman pałimei nin, nga wumb kanik kin siminni piinmin oł ei nin, nga epi kanimkanimmei ełe sałim ei wumb en enimnilkeng sinmin ku. Epi kanim kanimombu ei, Gos kin tonu onanim mon;ba epi ombu pei, yamei ełe wumb ngenoman ełe tonu onum. 17 Nga meiełe wumb nin, nga epi kanim kanimwumb simin ni piinmin epi ombu ei,am pupu poru nimba; ba wumb niiendi, Gos nge noman enim epi eienjing kin, kapłi enim konj kunumkunummolk pungii.

1 JON 2:18 436 1 JON 3:2Krais Nge Opu Orung Wu Kis Endi

Omba18 Nanim kingnan ambiłan noł;

sinim muł mei poru nimba kunum ei,mandi enim. Nga enim piik enjingni, Krais nge opu orung wu kis endiomba. Yi mił peng kin, Krais nge opuorung wu kis pei peni ełe tor onmunei, wumb ombu kanik yi enmin. Erikkin, sinim piinmin ei, muł mei porunimba kunum ei, mandi erpi poruninim. 19 Yi mił, opu orung wumbombu sin nge pii gii ninjing wumbtiłap ei, ende mił mon. Yi peng kin,opu orung wumb ombu sinim kin sikindik punjung. Puk wumb ombusinim nge tiłap ende piłang kin, kapłisinim kin tep to mułułamin; ba enenim si kindik punjung ei, pangin kin,sinim piinmin ei, wumb ombu sinimnge tiłap ende mon.

20 Ba Krais enim kin Gos Gui Kabein tang kin, nga pe enim pei ekkeimi piik poru ninmin. 21 Na enimkin mon konj endi połup kin, enimngonand mon. Nimbił erang enim ekei, piinałmin ełe nge mon; ba enim ekkeimi piiłmin. Piik kin, nga ek kendendi, ek keimi kin tor onałim mon nipiiłmin.

22 Wumb nii endi, ek kend tołumwu mołum. Mołum wu ei, “Jiisasei Krais Gos kindim wu mon,” panimba wumb ei, eim ek kend tołumwu mołum. Mołum wu ei Gos kingamJiisas kin ouni buł ngopu kin, ek ningiłei, ekii sinarpi kin, Gos kindim wuKrais nge opu orung wu mołum. 23 Pewumb nii endi, Gos kingam kin, bułngopu ekii sinanim ei, yi ku ErinjpinGos kin buł ngopu kin ekii sinanim ku.Nga wumb nii endi, Gos kingam kinpii gii nipi kin ni tor kindnim ei, eimErinjpin Gos kin pii gii nipi kin ni torkindnim ku.

24 Enim ok piinjing ek ka piik kunerik mułngii! Enim ok piik ek ka eipiram ambił gii nik kin, pii gii nik,mulnjung kin, kapłi yi mił ku, enimErinjpin Gos kin eim kingam Jiisaskin dambiltik se ende pu molk kin,pungii. 25 Nga Krais eim ek dinga ni

pendrim mił yi ninim, “Enim nomankonj kunum kunum mułngii ei ngengumbii,” pa nirim.

26 Na mon ek ei połup kin, enimkin ngond ei, Jiisas nge opu orungwumb ei, enim kin ek kend tok ngokoł kun pinałim mił erngii. 27 Ba Krais,eim nge Gui Ka enim kin bein topungum ei, eim enim kin noman tuk ełetep to mołmbuł. Pe nga enim wumbepi eipi endi enim andan topu kin,yi enermba mon. Yi mił erang, GosGui Ka enim kin epi kanim kanim peiandan top ngonum. Ngang kin, sinnoman tuk ełe ni piipin kin, Gos GuiKa eim andan tonum epi ombu ei, ekkeimi kun mendpił pałiłim. Pepi kinnga ek kend endi pinałiłim mon. Yimił peng kin, Gos Gui Ka enim andantum epi ombu, ekii singii. Sik kinKrais kin dambiltik se ende pu molkkin pungii. 28 Nga pe nanim kingnannoł; enim Krais kin dambiltik se endepu molk kin ekii sik erngii. Eranginkin, sinim noman dinga sik erik molkkin, kunumełe, Krais eimorung ombakunum ei, sinim singambił peng kin,nga koi erpin yi enenminmon! 29Ngaenim piinjing kin, Krais eim wu kunka mendpił mułum kin, kapłi enimyi mił keimi ni piik kin, wumb en-deim endeim ni pei oł kun kamendpiłenjing kin, kapłi wumb ei, Gos ngekingam noł mułngii.

3Gos Nge Kangi Ambił Noł

1 Enim piyei! Sinim Erinjpin Gossinim kin noman ka owundu ngołum.Ngang kin, sinim kin noman ka ngopuei, owundumendpił ngołum. Yi erangkin, sinim eim kangi ambił noł moł-mun. Keimi sinim Gos nge kingamambiłam noł mendpił mołmun. Bamei ełe pii gii ninenjing wumb ei, Goskin kanik kin pii kun enarik mołmun.Pii kun enarik kin, yi ku, sinim kinkanik kin, pii kun enałmin mon ku.2 Nanim angnan noł; pe sinim Gosnge kingam ambiłam noł mołmun; baekii se sinim wumb mułmun mił ei,

1 JON 3:3 437 1 JON 3:16sinim pii kun enanmin. Ba sinim piin-min ei, Jiisas eim orung omba kunumei, sinim eim keimi kenmin. Kanpinkin, nga eim mułmba mił ei, sinimyi ku mułmun. 3 Nga wumb nii endiKrais eim orung omba ni kui er piipimułmba wumb ei, eim kapłi kun kamendpił mułmba. Mołpu kin, Jiisaseim kun ka mendpił mołum mił ei,yi ku mułmba. 4 Wumb nii endi, ołkis kun pinałim mił ermba wu ei, Goslo ek ełe pałim mił, ekii sinarpi kin,lo ek ei to pułpeł to kindim. Oł kisenim wu ei Gos lo ek ełe ei to torkindnim. 5Enim piinmin ei, Krais eimopu kin, wumb oł kis ei kil ngopu sikindmba nge orum. Orum ei, Kraiseim oł kis endi eim kin pineririm.Pinerang kin, Krais eim kapłi, oł kiskil ngopu si kindmba. 6 Nga wumbnii endi, eim Krais kin pii gii nipikin, dambiltpi se ende pumułmba wuei, eim oł kis kun pinerim mił, endienermba mon! Ba wumb nii endi,eim kunum kunum oł kis ełim wuei, eim Jiisas kinarpi kin, nga piipipoł topu enałim mon ku! 7 Nga namkingnan noł; enim wumb endi, kanwiik tangin kin, enim kin ek kend toksipik, andłam kun sinermba konu ełesipnerngii mon! Wumb nii endi, ołkun ka pałim mił, ełim wumb ei, eimkun ka mendpił mołum. Mołpu kin,eim Krais eim kun ka mendpił mołummił ei yi mił ku mołum. 8 Nga wumbnii endi, eim oł kis, kun pinałim miłerpi mołum wumb ei, eim Seisen ngewumb mendpił mołum. Nimbił erangSeisen eim ok kumna kin, oł kis kunpinałim mił eririm? Yi mił erang, Goseim kingam ya mani mei ełe orumei, ei pułe yi mił, Seisen kongun ei,to pułpeł to si kindmba nge orum.9 Nga wumb nii endi, eim Gos ngewumb endi tonu opu mułmba ei, eimoł kis kun pinerim mił ei enermbamon! Nimbił erang Gos eim nge ołkun ka oł ei wumb ei kin, nomantuk ełe mołum. Mołpu kin, nga Goseim arim kun ka mołum mił ei, eimkapłi Gos kingam tonu opu kin, eimoł kis kun pinerim oł ei, nga kunumkunum enermba mon! 10 Ełe nge yi

mił, ni piinmin ei, Gos nge kingamnoł nii ombu mołmun. Nga Seisennge kingam noł nii ombumołmun ku.Kapłi wumb nii endi, eim oł kun kamił enałim ei, eim Gos nge kingammił molałim mon ku. Nga eim angimnoł noman kularpi kin, yi ermba wuei, eim Gos eim nge kingam molałimmon ku; ba Seisen nge kingam wumbmendpił mołum.

Wumb Endi Kin Noman Kultmun Oł11Yimił ek ełe nge, kumnamendpił

kunum ei, enim ek ei piik enjing miłei, sinim wumb endi noman kultmunoł ei, nga wumb ei sinim kin, nomankułangin yi ermin. 12Nga sinim kapłiAndam kingamKein eririmmił, sinimyi enermin mon! Eim Seisen ngewu mołpu kin, eim angim mendpił tokundrum wu ei, eim oł kis mendpiłeririm. Nimbił erang Kein eim angimmendpił Eipel to kundrum? Nimbiłerang eim eririm oł ei, kun pineririm;ba eim angim nge eririm oł ei, kun kapirim. 13 Yi mił nanim angnan noł;wumbpii gii ninenjingwumb ei, enimkin ek kis nik kin, opu orung erik yierngii ei, enim noman to piinerngiimon! 14 Yi mił sinim ni piinmin ei,sinim wumb kułii konu ełe si kindpinkin, nga sinim noman konj sinjpin.Nimbił erang sinim enjpin noł kinnoman kułułmun. Nga wumb nii endieim wumb kin noman kulałim wu ei,eim wumb kułii konu ełe mił pirammołum. 15 Nga wumb nii endi, eimangim kin ek kis nipi kin, nga eim no-man kularpi ermba, wu ei, eimnomantukrung ełe, wu angim ei to kundmbamił pim. Pe nga enim ni piinminei, wu endi eim wumb to kondnumwu ei, eim noman tuk ełe kin nomankonj kunum kunum sałiłim ei, pirammulałim mon. 16 Ełe nge yi mił, sinimni piinmin ei, wumb noman kultmunoł ei, pułe yi mił pałim ei sinim pi-inmin. Nimbił erang, Krais eim no-man konj sinim kin ngopu kin, ondperi ełe kułum. Kułang kin, pe sinimkapłi, Krais enim oł ei mił ku, sinimenginjpin kin, yi erpin kin, sinim no-man konj ei, wumb kin paki topun

1 JON 3:17 438 1 JON 4:5ngumun. 17 Ba pe wu endi, eim meiełe, epi kanim kanimpei seng kin, ngawu angim endi, epi sinerang mułmbawu ei, eim kanpi kaimb sipi kin, pakitunarpi yi ermba wu ei, eim Gos no-man ngołum oł ei, nipe mił wu ei, eimnoman tuk ełe piram pałim? 18 Yimił nanim kingnan noł mił mołmun!Sinim wumb noman kultmun pa nigupu ełe ni, mon ek yi ninerminmon;ba wumb noman kultmun, pa niminei, keimi pimba nin, nga oł keimiermin yi ku ermin.

Pii Gii Wumb Gos Ningił Ełe Gał Ku-lałmin Mon

19 Oł ełe nge, sinim piinmin ei,sinim Gos nge ek keimi ełe mołmunni piinmin. Piipin kin, sinim Gos ngekumb ełe angpin mołmun ei, sinimnoman emin pei tonuwang kin, dingapupun engmin. 20 Pe nga, sinim no-man tuk ełe, sinim kin kos er ngopuerim kin, kapłi sinim Gos kumb ełeangpin kin, sinim noman emin sepinpiipin mułmun. Yi mułamin kin, Goseimowundumendpiłmołpu kin, tonupupu kin, eim sinim kin noman tukełe ngołum ku. Nga Gos eim epikanim kanim pei piiłim ku. 21 Yi miłangnan noł! Pe sinim noman tuk ełe,sinim kin kos er ngopun yi enenjpinni piim kin, kapłi sinim Gos kumbełe engnim ełe, gał kulermin mon; basinim kapłi eim kii simba ei, sinimek nipin orung kindmin. 22 Kindpinyi enjpin kin, eim ek dinga nim ełenge, nga eim noman ełe pałim eimił enjpin kin, kapłi sinim nipe epiendi eim kin kii sinjpin kin, kapłi eimsinim ngumba. 23 Nga Gos eim ngeek dinga nim ei yi mił, “Sinim eimkingam Jiisas Krais embe ełe, pii giinipin kin, nga sinim wumb eipi eipinoman kultmun ei yi erngiimił,” pa niKrais eim ek dinga nipi kin, sinim kinyi ni ngurum. 24Yimił wumb nii endi,Gos eim ek dinga nim ek ei, ekii sikninimmił erngii wumb ei, eimGos kindambiltpi se ende pumołum. Mułangkin, nga Gos eim kin mołum ei, eimnge Gui Ka sinim kin ngopu kin, eim

sinim kin kunum kunum mułang kin,sinim kapłi Gos eimmołummił pii połtumun.

4Gos Gui Keimi Endi Kin Gui Kend Endi

Kin1 Nanim angnan noł mołmun. Pe

wu kombur ok, enim kanik kin, ekendi yi mił ningii. Sin Gos nge Gui Kasinjpin yi ningii ei, enim pii gii nin-erngii mon; ba kumb se, enim kapłi,ek ełe kii sik, mok tok kin, kanik piipoł tungii ei, ek kun keimi ninmingui ei, Gos kin onum min, ek kendtonmun. Yi mił erang, wumb peikombur andik kin, ek kend tołmunwumb ei, oł ekii se tonu omba ni torkindiłmin wumb molk kin, ek kendkun pinałim mił nik kin, mei konu ełeorung orung andik pułmun. 2 Oł ełenge, enim ni piinmin ei, Gos Gui Kaei ek nipi ngołum. Ngopu kin, wumbnii endi, opu kin yi nimba ei, “Goseim kingam ya mani mei ełe orum ei,eim wu keimi ngenj ełe sinim pałimmił, yi ku pirim. Kapłi, Gos Gui Ka ei,wu eim noman tuk ełe mołum wu ei,Gos ek keimi nipi tor kindnim.” 3 Banga wu nii endi opu kin, yi nimba ei,“Jiisas Krais eim Gos kin mani mei ełeopu kin, ngenj ełe keimi pinerim,” panipi wu ei, eim Gos Gui Ka eim kinmulerim mon. Mularpi kin, wu eiJiisas Krais nge opu orung wumołum.Mołpu kin, enim piinjing ek ei nge, yamei ełe tonu omba ninjing mił, pe yamei ełe, keimi mendpił tonu onum.

4 Ba nanim kingnan ambiłan noł;enim Gos nge wumb tiłap mendpiłmołmun. Molk kin, ya mei ełe, ekkend tok ni tor kindiłmin wumb Ji-isas nge opu orung wumb ei, dingamołmun; ba Gos nge Gui Ka enim kinmołpu kin, dinga mendpił ngołum.Dinga ngang kin, enim Gos ek piimmił, ek kend niłmin wumb ei, to manikindinmin. Nimbił erang, Gos GuiKa enim noman tuk ełe mołum ei,dingamendpił mołum. 5Wumb ombuek kend tok niłmin wumb ei, pii giininenjing mei ełe wumb molk kin, ya

1 JON 4:6 439 1 JON 4:18mei ełe, ek kend tok pii gii ninenjingwumb kin, ngok enjing ei, piik ermulnjung. Nimbił erang ek ei ngepii gii ninenjing wumb pei mołmunei, en enim ek kend tok niłmin ek eipiiłmin. 6 Ba sinim Gos nge wumbtiłap ełe mołmun. Molk kin, pe ngawumb nii endi, Gos pii poł topu kin,pe nga sinim ek nipin ek ei, eim ekiisimba ku. Pe wumb nii endi, eimGos nge wumb tiłap ełemulerang kin,wumb ei yi ku, sinim ek nemin kin,ekii sinermba mon ku. Oł yi erngii ei,sinim kapłi, kanpin kin, pii poł topunerpin kin, wumb ei keimi, Gos Gui Kange tor orum min, ek kend tołum guini tor opukin, sinimkanpin kinpii połtumun.

Gos Eim Wumb Noman Ngołum7 Nanim angnan noł; sinim kapłi

wumb eipi eipi endi kin nomankołpun yi ermin! Erpin kin, ei nimbiłerang, noman kultmun oł ei Gos eimkin tor orum. Wang kin, wumb niiendi wumb noman kultmun oł ei,ermba wumb ei, eim Gos nge kingammendpił mołpu kin, nga eim Gos piipoł topu mołum. 8 Wumb nii endi,eim wumb noman kultmun oł eienanim ei, eim Gos pii poł tunanimmon ku. Nimbił erang Gos eim wumbnoman kułułum pułwu mołum. 9 Ołei nge Gos sinim kin noman kułpukin, eim kingam endeim mendpił,ya mani mei ełe kindang, opu kin,ond peri ełe kołpu kin, sinim ngum.Ngang kin, sinim kapłi konj kunumkunum sipin kin, mołpun bin ei, eimkin sinjpin. 10 Noman kułułmun ołei, pułe yi mił pałim. Gos eim kumbse, sinim kin noman kultum. Kołpukin, nga sinim eim kin, ekii se nomankułmun. Ba eim kumb se sinim kinnoman kułpu kin, eim kingam JiisasKrais kindang kin, ya mani mei ełeopu kin, ond peri ełe kołpu kin sinimoł kis kun pinerim oł enjpin ei, Gossinim kumep kis ei Krais kin kindangkin, Krais eim je sinim oł kis kil ngopusi kindim. 11 Nanim angnan noł; Goseim kingam endeimmendpił kindangkin, mani mei ełe opu kin, sinim

kin kułmba nge om. Yi erang opukin, Gos sinim kin noman kułpu yierpi kin, sin sinim kapłi wumb endi,endi ni noman kułang kin, yi mił kueramin! 12 Sinim wumb endi kapłi,Gos kinanmin mon! Ba sin sinimendeim endeim ni, noman kułangkin, yi ermin ei, kapłi Gos eim sinimnoman tuk ełe mołum. Mołpu eimsinim kin, kongun yi erang kin, wumbnoman kultmun oł ei, am ka wii tonuwang kin, sinim noman tuk ełe ermułmba. 13 Oł ełe nge, sinim piinminei Gos eim Gui Ka sinim noman ełetuk kindang kin, opu mołum. Mołpukin, sinim kapłi piinmin ei, Gos sinimkin noman tuk ełe mołum. Nga sinimeim kin dambiltpin se ende mołpunkin, molk punmun. 14 Nga sinimkenjpin kin, wumb eipi kin ni torkindpin kin, “Gos eim kingam meiełe mani kindang kin opu pendpi kin,mei konu ełe wumb pei, sip orungsimba nge om.” Opu kin, sinim ek połei, pe ek ni tor kindpin kin, wumbngonmun. 15 Pe nga wumb nii endi,ek ni tor kindmba ei, eim “Jiisas Goskingam endeim mendpił mołum,”nimba wumb ei, Gos eim wumb eikin mułang kin nga wumb ei Gos kinmoł mandi pupu kin mołum. 16Yi miłerang, sinim piipin kin, pii gii nipinei, Gos sinim kin am noman mendpiłkultum. Kołpu kin, Gos eim nomankultum pułwu mołum. Nga wumb niiendi eim wumb kin noman kultumwumb ei, Gos eim kin tep to mułangkin, nga eim Gos kin tep to mołumku. 17 Oł ełe nge pe Gos sinim kintep to mołpu kin, eim erang sinimwumb noman kultmun oł ei, kun kakeimi tonu onum. Opu kin, ei nge,ekii se Gos eim wumb mok topu kin,kos piimba kunum owundu ei, sinimkapłi Gos kin, mund mong kulerminmon. Nimbił erang, Gos eim wumbnoman kultum mił, sinim ya mei ełemulnjpun kunum ei, Krais ei eimkin noman kułpun yi enjpin. 18 Yimił erang, mund mong kultmun ołei, ende tuk ełe noman kultmun ełepep ende kindnałim mon. Ba Gos kin

1 JON 4:19 440 1 JON 5:10noman kultmun kun ka oł ei pepi kin,mund mong kultmun oł ei top torkindnim. Kindpi kin wumb nii endimund mong kulk mułngii ei, Gos kinnoman kultmun oł ei tuk ełe, wumbei kin, pinałim mon. Ba eim mundmong kułpu kin, Gos kos piipi kinwumb mok topu ermba kunum ełe,noman to piinim ei, Gos kin nomankultmun oł ei tuk ełe pinałim mon.

19 Sinim Gos kin noman kultmunei, pułe yi mił pałim. Gos eim sinimkin kumb se noman kultum. 20 Kułpukin, wu nii endi, eim angim kanpi kin,kan kis kaninim ei, eim kin nomankulermba ei, nga Gos eim kinanim einoman kułmba mił nenj? Yi ermbamił pinałim mon. Pe nga wu niiendi eim yi nimba, nanim Gos kinnoman kult, pa yi nimba; ba eimangim kin noman kułmba ei, eim ekkend wu, mendpił mołum. 21 Yi miłerang, sinim kin Krais ek dinga endi,yi mił nipi ngum, “Wumb nii endi,eim Gos kin noman kułum kin, nga yiku, wu angim kin yi ku noman kułpungumba.”

5Pii Gii Ninmin Wumb Ei Mei Ełe

WumbOłKis KanimKanimOmbuKambikMani Kindinmin.

1 Wumb nii endi, Jiisas eim Goskindim wu Krais ni pii gii nimbawumb ei, Gos eim nge kingam am-biłam noł mendpił mołmun. Pe ngawumb nii endi, eim arim ei nomankułpu wumb ei, arim nge kingam no-man kułmba ku. Yi mił ku, wumbendi sinim Erinjpin Gos kin, nomankułum kin, nga eim nge kingam kinyi ku noman kułpu ngumba ku. 2 Ołełe nge pe sinim piinmin ei sinim Gosnge kingam ambiłam noł noman kult-mun ni piimin? Piipin kin, kunumełe, sinim Gos kin noman kułpun kin,pii gii nipin kin, nga eim ek dinganipi ngum ei, ekii sipin ermin. 3 Yimił erang, sinim keimi am Gos eimkin noman kułpun kin, pułe yi mił.Kapłi sinim Gos ek dinga nipi ngumek ei, sinim ekii sipin ermin. Erpin

kin, nga eim ek dinga nipi ngum ei,sinim piipin kin, ek dinga ei, sinimkin embin pinermba mon. 4 Yi miłerang, kingam noł Gos nge mołmunpei ei, kapłi Gos eim ek dinga nipingum ei, ekii sik erngii. Erik kin,wumboł kis kanimkanimombu, kapłikambik mani kindik kin, mei wumboł kis kanim kanim ei, to tor kindikkin, si kindngii. Kindik kin, pe sinimJiisas kin pii gii nipin kin Gos eim eknirim mił ei, ekii sinjpin kin, sinimkapłi ya mei ełe wumb oł kis kanimkanim tonu omba ei, kapłi to manikindmin. 5 Yi mił, wumb nii endi,kapłi eim ya mei ełe wumb oł kiskanim kanim tonu omba ei, to manikindmba. Kindmba wumb ei, eimJiisas eim Gos nge kingam mendpił nipii gii nimba. Wumb ei, eim mendpiłkapłi mei ełe, oł kis ombu, kapłi tomani kindmba.

Jiisas Krais Eim Mei Ełe Opu KongunErim Ek Ei, Ni Tor Kindim

6 Jiisas Krais eim ya mani mei ełeorum. Opu kin, eim noł pirim. Pepikin, ond peri ełe kołpu kin, eimmiyem ei bein turum. Topu ku, eimnoł mendpił pimba nge onerim; banoł pepi kin, ond peri ełe kołpu kineim miyem bein turum. 7 Nimbiłerang oł erim ełe, sinim piinmin ei,eim Gos nge Gui Ka oł kun keimimendpił pułwu ei, eim oł ei ni torkindrim ek ei keimi nipi mołum. 8GosGui Ka ei kin, noł pim ei kin, Jiisaseimngeondperi ełe kołup kin,miyembein tum ei kin, epi tekliki kei ombu,ek ende mił keimi nik tor kindinmin.9 Yi mił, sinim wumb ninmin ek eipii gii ninjpin kin, kapłi Gos ninimek ei pii gii nimin ku. Nimbił erangGos ninim ek ei, ek dinga mendpił ei,eim ninim ek ei, eim kingam Jiisas kinek ei nipi tor kindrim. 10 Wumb niiendi, eim Gos nge kingam Jiisas kinpii gii nim kin, eim kin noman tukełe pimba ei, Jiisas eim Gos kingamkeimi ni piimba; ba wumb nii endi,Gos ek ninim ei, pii gii ninenjingkin, Gos eim nanim kingnan Jiisas panirim ek ei, ek kend tum ni yi piingii.

1 JON 5:11 441 1 JON 5:21Nimbił erang eim Gos eim kingamJiisas kin nirim ek ei, pii gii ninen-jing mon. 11 Nga ełe nge, Gos eimsinim kin ni tor kindiłim yi mił nirimei, Gos noman konj kunum kunummołułum ngurum ei, noman konj ei,eimkingam Jiisas pułwuei, eimngangkin sinim simin. 12 Pe nga wumbnii endi, eim Gos nge kingam Jiisaskin pii gii nimba wumb ei, eim no-man konj kunum kunummołułum ei,sipi mołum. Pe nga wumb nii endi,eim Gos nge kingam Jiisas kin pii giininermba wumb ei, eim konj kunumkunum mołułum ei, wumb ei eim kinmulermba mon.

Konj Kunum KunumMołułum13 Na mon ei połup kin enim kin

ngond ei, wumb nii endi, eim Goskingam embe ełe, pii gii ninjing kin,kapłi enim piingii ei, enim nomankonj kunum kunum mołułum ei sin-jing. 14 Kapłi pe sinim Gos nge kumbełe, omun kunum ei, sinim tunguenanmin. Nimbił erang sinim keimipiinmin ei, sinim nipe epi endi, Gosnge noman pałim mił, ekii sipin kin,kii simin ei, kapłi Gos kom se piipi kin,ekii se eim sinim kapłi epi ei ngumba.15 Pe sinim pii gii keimi ninmin ei,eim piinim ni piimin ei, kapłi sinimsimin ni kii sinjpin kin, epi ei ngangkin simin. 16 Pe wumb nii endi, eimkinang pii gii ninjing wumb angimendi, oł kis kun pinerim mił endi erpikin, dup konu kis ełe punermba miłendi pim kin, kapłi eim prei erpi kin,Gos kii seng kin, kapłi Gos wumb eikin paki top kin, sipi orung sipi kin,noman konj kunum kunum mołułumei, ngang simba. Ba wumb komburGos Gui Ka kin ek buł ambilk ek kisngungii ei, er sipipi kin dup konu kisełe kindang kin, pungii er mułngii ei,na enim prei erik kin, Gos ngungii ei,na ninand mon. 17 Pe oł kanim kanimkun pinałim mił enmin oł ombu ei, eioł kis ombu pałim; ba oł kis komburenmin ei, dup konu kis ełe punerngiimił endi pałim. 18 Sinim piinmin ei,Gos nge kingamendi tonu opumułum

ei, oł kis kun pinałim mił ei, kunumkunum enałim mon. Nimbił erangGos nge kingam Jiisas wumb ei tep kaerpi, paki tang kin, pii gii dinga ni ermułmba. Yi ermułang kin, Seisen eimwumb ei kin mandi pupu ambiłpi kin,to kis ermba pinerim mon. 19 Sinimpiinmin ei, sinim Gos nge kingam nołmendpił mołmun. Mołangin kin, ngapii gii ninenjingwumb pei, en enim ołkis pułwu Seisen nge angił ełe molkkin, eim dinga ełe, kongun erik kin,andik puk mołmun. 20 Nga sinimpiinmin ei, Gos nge kingam ya manimei ełe om ei opu kin, sin paki topusinim noman ka wii ngang kin, Goskin keimi mendpił pii poł tonmun.Nga sinim eim kingam Jiisas Krais eimkin dambiltik se ende puk mołmun.Nga yi mił ku, sinim Gos keimi eimkin dambiltik se ende puk mołmun.Mołpun kin, Gos eimGos keimimend-pił; nga Gos eim konj kunum kunumpułwu mołum ku. 21 Nanim kingnannoł! Enim Gos kin pii gii dinga pengmolk kin, enim ek kend gos kinmandipu mulerngii.

2 JON 1 442 2 JON 13

Jon Mon Nga EndiPołpu Gos Wumb Kin

KindimJon Mon Endi Nga Pułum

1 Mon ei men ngii pii gii ninjingwumb ełe, tep er peng erip moł wu ei,na Jon mon ei, połup kin enim ngondei, menngii amb endi kin, eimkingamambiłam noł mił mołmun ei, nomankult. Kułup kin na endeim mendpiłmon; ba wumb pei nii endi, eim ekkeimi ei, pii gii ninim wumb ei, yiku enim kin noman kultmun. 2 Naenim kin noman kult. Nimbił erangek keimi ei, sinimkinpałim, nga sinimkin kunum kunum pepi mołpu ba.

3 Erinjpin Gos kin, eim kingam Ji-isas Krais sinim kin, noman ka ngon-mbuł ei ni, nga noman kaimb siłmbiłoł ei ni, nga noman emin ngołmun ołei ni, oł ombu pei sinim kin erangiłkin, nga sinimwumb kin noman ngokoł ei ni, ek keimi oł ei er minj erik kin,yi er mułngii.

Ek Keimi Nin Noman Kultmun Oł4 Nanim ka piip kin, kurup kanip

piind ei, enim pii gii ninjing wumbkombur en enim, oł kun keimi ei,sin Erinjpin Gos ek dinga ninim miłei, ekii sik yi enmin. 5 Pe nga naenimpii gii ninjingwumbkin, namonendi połup kin enim ngunand mon.Nga ek dinga konj endi nip ngunandmon ku. Ba kumna kin, ek dingaendi enim kin kii sip kin ngond ekei, yi mił wumb endeim endeim ninoman kułang kin, yimił erngii. 6Nganoman kultmun oł ei, pułe yi mił,Gos eim ek lo dinga nipi pendim ełe,sinim piipin kin, ekii sipin mułmun.Mołpun kin, ek dinga ei, enim kumnakin, yi mił piinjing ei mił, enim kapłiwumb noman kultmun oł ei mił, yierik mułngii. 7 Yi mił wumb komburpei ek kend tok, kun pinałim niłminwumb ei, sinim kin si kindik kin, meiorung orung ełe punjung ei, ende

mułmun ei, en enim Jiisas Krais, eimwu mił ya mei mani ełe orum pa nik,yi ninałmin mon. Ninarik kin, wumbyi nge, ek kend tok ełmin wumb eien enim Jiisas Krais nge opu orungwumb mołmun. 8 Yi mił, en enimkanik kun erik mułngii! Mon pimkin, enim kongun dinga enjing ei wiimił punermba; ba enim kongun dingaenjing nge kumep ka Gos ngang kin,kapłi singii. 9Nga wumb nii endi, eimJiisas Krais ek ka ei ambił gii ninarpi,si kindpi kin, am ernding pupu ermbawu ei, eim Gos kin tep to mulermba.Ba wumb nii endi, eim Jiisas Kraiseim ni andan topu ngum ek ei, ekiisinjing kin, kapłi wumb ei ErinjpinGos kin, eim kingam Jiisas kin, tep tomułngii. 10 Pe wumb nii endi, Kraisnge ek ka ni tor kindnermba wu ei,enim ngii konu ełe nirik sinarik kin,nga or pii nik, yi enerngii mon. Penga yi ninerngii, “Noman emin nimkin pengłi,” ninerngii mon ku. 11 Pewumb nii endi, eim noman emin nimkin pendpi kin, nga oi a nip, yi ermbawumb ei, eim wumb ei, oł kis ełimmiłei, oł kis ełim mił ei, eim kin tep tomułmba. 12 Pe na epi kanim kanim ekkombur pei nga na nip ngumbii end;ba ei pipe nin, noł triindi ełe, pułupkin, ngunermbii; ba nanim piind ei,enim kin op kanip kin, bii ni piind.Piip op kin, endeim endeim ni kanipnimbii. Nemb kin, sinim pei pupunopun kin, ka piimin ei, tonu owunduopu pimba.

13 Pe Gos to tonu kindang pii giininjing wumb ei, nge kinganim noł yamołmun wumb ei, enim kin ek ka nik,“Ka mułei!” a nik enmin.

3 JON 1 443 3 JON 14

Jon Mon Ekii Se PołpuGos Wumb Kin Kindim

Pe Jon Mon Endi Nga Połpu Kindim1 Mon ei men ngii pii gii ninjing

wumb tep er peng er moł wu ei, naJon, wu Gaiyas, na noman kułup ngołei kin, mon ei pułup ngond.

2 Nanim wu puł mendpił; na yi nippiind ei, wumb kin nim epi kanimkanim nimin kin, pei kapłi ka mołunyi ni piind. Nga na ni piind ei, ninimnoman tuk ełe ka seng mułun kin, yimił ku, ninim ngenj ełe ka seng kinmulnjii. 3Yi mił na nanim ka mendpiłpiinj kunum ei, wu enginjpin komburna kin ok pendik kin, ek yi ni torkindnjing; “Nim ek keimi ninim mił,ekii sikin kin kongun dinga erkin kin,nga ek keimi nin mił, ninim yi ku ołkun ka erkin kin, no pekin mołun,”pa yi ninjing. 4 Nik kin, epi eipi endioł yi mił erang kin, na pe ka piind ołei mił, na piinermbii mon. Piinaripkin, nanim ek keimi nin, pii gii ninjingkingam noł ei, ek keimi ninim mił yiku, en enim oł kun ka ekii sik kin, nopek mołmun.

Geiyas Eim Embe Tonu Pum5 Nanim nge wu puł mendpił; nim

kongun keimi ka erkin kin, sinim ngeenginjpin noł paki tokun, yi en ei,pii gii ninjing wumb ei, kumb ningiłkan poł tunen; ba nga nim paki tun.6 Tokun kin, en enim pii gii wumbkułou tunjung wumb ya ełe ok pendikkin, nim en enim kin, en oł ei mił, nitor kindnjing. Kapłi, nim am en enimandłam ełe, ok pungii ei yi ku, andantokun eran kin, Gos kanpi ka pimba ołei, yi ku enjii. 7 Yi mił erang en enimandłam ełe, andik punmun ei, JiisasKrais nge kongun erngii nge punmun.Puk kin, nga torung wumb mołmunei, epi ngok kin, paki tok erngii ni, yipiinałmin mon! 8 Kapłi pe, sinim piigii ninjpin wumb ei, kapłi Gos kongunwumb ombu paki topun kin, kan kun

erpin se mułmun. Mołpun yi enjpinkin, sinim kapłi en enim ek keimi ełe,kongun ei, ende kindpin enmin mił,sinim oł yi enmin ełe, kongun yi kuermin.

Diyosrepiis Kin Diimiisriyas EnimKanik Kun Erik Mułngii

9 Na mon osii endi ok połup kin,men ngii pii gii ninjing wumb moł-mun wumb ei kin kindinj; ba Diyos-repiis eim, wu nummołpu kin, wumbombu tep ermbii ni noman to piirim.Piipi kin, ya na ek ninj ei, eim ekiisinałim mon. 10Yi mił pe na enim kinombii kunum ei, op kin, eim epi kiskanim kanim erim ei mił nip, peni ełeni tor kindmbii end. Pe eim sin kinam kis nipi kin, nga eim ek kend kunpinałim, yi nipi ełim. Erpi kin eim, ołyi ełim ei, am kapłi enałim. Nga wuangim noł kombur ongii ei, “Onmun,”a nipi kin, enim sipi kin, paki topuenałim mon ku. Nga wumb komburwu ombu sik kin, paki tok ermin nierngii ei, “Mon!” pa nipi kin, nga“Enim yi enerngii,” nipi kin, nga menngii ełe, “Enim kapłi tuk onerngii,enim si kindik kin tor pei!” pa niłimku.

11 Nanim wu puł mendpił; nim ołkis kun pinałim mił ei, ekii sinenjiimon, ba oł kun ka pałim mił ekii sikinenjii. Wumb nii endi, eim oł kun kapałim mił ełim wumb ei eim Gos ngewu mułmba. Nga wumb nii endi, eimoł kis kun pinałimmił, ekii sipi ermbaei, eim Gos endeim kinanim mon!

12 Diimiisriyas eim kongun enim,“Nim nga oł ka enim,” pa ni wumbpei yi ninmin. Nga ek keimi pim mił,eim piipi kin, ekii sipi kin oł kun pimmił kunumkunumermułum. Mułangkin, nga sin pupun kin, kanpin enjpinmił, nipin tuk ku kindinmin. Nganim piinjii ei, sin ninmin ek ei, keimipimba.

13 Na ek kanim kanim pei enim kinnimbii ni piind; ba nanim pipe ełe ninoł triindi ełe, połup kin ngunermbiimon. 14Na enim kin op kin kenmbii nipiind. Wamb kin, kapłi sin sinim kinmendpił ek nipin piimin.

3 JON 15 444 3 JON 1515Noman emin ei, enim kin pengłi!

Ninim nge wumb puł nin, kand sinołum wumb ombu, nim kin, “Ek ka,”nik kindmin. Nga sin nge wumb pułnim kand si nołum wumb ombu kin,ek yi ku, nikin ngunjii.

JUS 1 445 JUS 9

Jus Mon Endi PołpuGos Wumb Kin Kindim

Jus Pułum Mon Ei1 Na Jiisas kin ekii sip kin, eim nge

kongun wu mołup kin, nanim Jeimsnge angim moł. Na mon ei połupkin, wumb ombu Gos eim wii topu“Nanim kin ekii sik nanim nge wumbmułngii,” pa ninim, wumb ei kinnognd. Ngop kin, wumb ombu enim,Erinjpin Gos nge noman ngołum oł einge, piram mułangin kin, nga enimJiisas Krais eim angił ełe tep ka erangmołmun.

2 Pe Gos eim kapłi enim kin kaimbsipi kin, nga eim erang enim nomantukrung emin ka seng kin, nga eimam enim kin noman kułpu ngołum ołombu ei, enim kin pei mendpił tonuopu pengłi!

Gos Nge Ek Ka Opu Orung Wumb3 Na angnan noł mendpił, nanim

enim kin noman to piip kin, monpułmbii ni piinj mon ei, pe puls. Pulsmon ei, Gos eim sinim si orung simbaei, pe na mon ei połup kin, enimkin ngond. Na nemb enim paki tangkin, enim nge pii gii ei ambił gii nikdinga kindik kin wumb ek kend tokkun pinałim mił nik kin, andan tongołmun wumb ei kin kan kun erikmułngii. Molk kin, kunum endeimmendpił Gos eim sinim pii gii wumbpei kin ngum pii gii ei, tep ka erpinkin dinga kindpin kin, pii gii ei ambiłgii ni mułmun. 4 Nanim ek ei miłnip ngond ei, nimbił erang wumbkombur ek kend kun pinałim wumbei koi erik molk kin, en enim, enimkin tep to mułmun. Molk kin en enimoł kun pinałim mił erngii ei, sinimGos nge noman ka ngołum oł ei kinen enim to eipi eipi kindik kin ołeipi endi ełmin. Erik kin, en enimoł kis kanim kanim ngenj noman kułngumba ni piik ełmin. Erik kin enenim sinim Jiisas Krais Owundu sinimtep er mołum Owundu ei, en enim

buł ngok kin yi ełmin. Kumb ok Gosnge ek ka si, ni tor kindpi kin yinirim. Wumb oł kis ełmin ełe ngeGos kos owundu simba kunum ei enenim kumep kis singii ei sim sałim.5 Pe nga na enim nemb piingii ei nge,enim ok piik kin, kanik enjing ei,Gos eim Esrel wumb Eisip mulnjungkonu ełe, eim paki to se mengpi kin,Eisip konu tor tu wum. Tu wang kin,wumb ombu, eim kin pii gii ninenjingwumb ei, ekii se, eim to kondpu kiser si kindim. 6 Nga enim piingii ei,enjel en enim Gos ngopu kin, tep erikmułei, a nirim konu ełe, si kindik, yierangin kin, Gos eim en enim ambiłpi,sipi kin, konu endi kindang mołmun.Molk kin, ekii muł mei poru nimbakunum ełe, Gos eim sipi kan ngii miłkindang konu kis ełe, kunum kunummułngii. Nimbił erang en enim Gosngum kongun ei, mandi ełe erik mu-lenjing. Mularik kin, nga Gos en enimdinga ngopu ełe molk kin, tep erei,nirim ei mił, si kindnjing. Si kin-dangin kin, en enim Gos kos owundupiimba kunum owundu ei, eim enimkonu kis ełe kindmba. 7 Ei yi mił ku,Sorom kin Gomora konu owundu tałnin, nga konu kombur orung orungmandi sirim ei, enjel erik kin, oł kisenjing ei, dup opu nopu kin, konukin, wumb ni pei, to kis erpi eipi eipikindrim. Kindang kin, sinim nomanto piipin mułmun ei, Gos wumb niiendi oł kis kun pinałimmił er andiłimei, Gos eim wumb ei kin, oł yi ku erpingumba. Ngumba ei dup konu kisełe, kunumkunumpiramnopmułangkin, en enim ngenj kumbii kis singii.8 Yi mił ku, wumb oł yi enjing miłku, wumb ombu en enim or kumbmin men mił kenjing ei, en enim ngengenj ełe ok kis erik ełmin. Nga yiku sinim Owundu nge noman dingaei, en enim ek buł ambilk kin tołułełmin. Nga yi ku, en enim tonu epinkonu ełe enjel ei nge, se ek kul sikyi erik ełmin. 9 Ba ok enjel owunduMaikel mołpu kin, kunum endi eimGos nge opu orung wu kis Seisen kin

JUS 10 446 JUS 20ek mił erkił kin, Moses nge ngenj einikił, ek mił erkił, ba enjel owunduMaikel eim, ek endi nipi kin, Gos ngeopu orung wu kis Seisen, “Nim oł kiskun pinałim mił en” pa ninerim mon;ba eim yi nirim, “Owundu eim nim ekdinga mendpił nipi kin oł kis en ełenge ngonum,” nipi yi nirim. 10 Ba wuombu en enimpei ei epi ombu, pii kunenałmin ełe nge, en enim ek kis nikkin, nga en enim epi pii kun enminepi kanim kanim ombu, en enim kungowu mił, oł kanim enim ełe yi pałimei, noman to piik enałmin mon. Ołełe nge, en enim kin kumep kis ngopukin to kis ermba. 11 Yi mił en enimkan kun erik mułngii! Nimbił erangen enim Gos kin ekii sinerim wu Kein,eim erim oł ei, en enim yi ku ełmin.Nga en enim ku nin epi simin ni piikkin, en enim erik oł ei mił wu Beilimyi ku piipi eririm. Nga yi ku kumbok wu Kora eim ek dinga piipi kinekii sineririm ei mił ku, en enim yi kuerik kin, Kora eririm oł ei mił Gos eimerpi kumep kis ngurum mił yi ku enenim am puk kin, konu kis ełe pungii.12 Yi mił wu ombu en enim mundunming penj mołum ei mił mołmun.Molk kin, enimmenngii kuni owunduendi nungii ei nge, en enim singambiłkulanmin. Kularik kin, en enim ngemendpił noman to piik kuni en enimmendpił nonmun. Nok kin, en enimyi mił kupu muł endi, jipił topu kin,nga konu tunarpi kin, konu pop topu,sipnim ei mił; nga yi mił ku, ond endiangpi, onguł pei topu kin, tengngiikunum mong top mulałim ei mił ku;nga ond dumbuł pei kułii erpi kin,kołpu numenj tonum ei, mił mołmun.13Nga en enim yi mił ep noł topu kin,ko wupu onum mił, en enim oł kiskun pinałim mił enmin ei yi mił. Enenim noł wer ełe, noł milali kindpimołum ei mił, en enim singambił sikkin, oł kis yi erik mołmun. Molk kinen enim yi mił kor kanjip endi pupukin ełe pepi ełe pepi, enim mił, yierikmołmun; ba Gos konu endi er simsałim ei emii mendpił peng mułngii.

14-15Nga Einok eim ok yi mił nirim,

wu ombu ek kend tok kun pinałimninmin wu ombu kin tonu omba ekei, piipi nirim. Andam tonu opu mul-tum nga Einok eim tonu opu mołpukin, ek nipi eririm ei, Andam ngebuł morung wumb tiłap angił orungnga tał tonu ok mulk kunum ełe, eimtonu opu mołpu kin ek ni tor kindpikin, yi nirim. Eim yi nirim, “Enimpiyei! Owundu eim kin, eim nge enjelpei tonu, kanjip mołum ei mił, yi peimendpił kapłi ongii,” pa nim. Yi erpiopu kin, eim kapłi wumb pei kii siorung kindpi kin, kos piimba. Piipikin, eim pii gii ninanmin wumb ei,oł kis kanim kanim enjing ei, kii sipikin, kos piimba. Piipi kin, nga ek kiskanim kanim endi, Gos kin ninjingkin, yi ku kii si ngopu kin kos piimba.16 Wu ombu en enim kunum kunumnu gultam nik kin, en enim ełmin ołei sipik kin, wumb eipi ełmin pa nikełmin; nga en enim noman ełe, oł kiskun pinałim mił erii niłim ei, ekii sikełmin. Pe nga en enim ek dinga nikkin, wumbpiingii ei, “Sin sinimwumbowundu mołmun,” ni piingii nik yiełmin. Nga en enim wumb eipi ngeepi endi simin ni piik kin, kenim niełmin.

Enim Pii Gii Ambił Gii Ningii17 Ba nanim nge wumb puł mił

ei, enim piyei! Ok enim Jiisas KraisOwundu nge ek se andiłmin wu ombuek ni tor kindnjing ek ei piingii!18Wumb ombu enim, enim kin yi nin-jing, “Muł mei poru nimba kunum ei,wu kombur ongii ok pendik kin, enimkin tokuł erik ngungii. Ngok kin,noman to piinarik kin, oł kis ombu,ekii sik pungii,” pa ninjing. 19 Wu yinge ombu, en enim erik kin, wumbsipik tiłap eipi eipi kindik kin, eranginmułngii. Molk kin, en enim nomanya mei ełe, wu noman pałim mił, ekiisik erik kin, punmun ei, Gos Gui Kaei, en enim kin mulałim mon. 20 Baenim nanim angnan noł; enim nomantuk ełe dinga kindik kin, en enim piigii kun ka pałim mił, dinga kindikmułngii! Molk kin, enim kunum

JUS 21 447 JUS 25kunum prei erngii ei, Gos Gui Ka ełenge, prei erngii! 21 Nga en enim Gosnoman kultum oł ełe nge, enim kapłino pek mułngii! Yi erik kin, nga JiisasKrais sinim Owundu nge kaimb sipikin, sinim ngołum oł ei, peni ełe toromba kunum ei, enim kunum kunumkui er mułngii.

22 Nga enim wumb kombur pii giidinga pinerangmołmunwumb ei kin,kaimb sik kin paki tok yi erngii. 23Ngawumb ombu en enim dup konu kisełe mił mołmun ei, kapłi enim sikirerik, si orung singii. Sik kin, enimkapłi gał kulk kin, kaimb sik enminoł ei nge, wumb kombur kin yi erikngungii. Ngok kin, konduk ok ngepenj mendpił mołum ei mił nomantuk oł kis sałimei, enimkanik kun erikkin, buł ngok kin gał kulk mułngii.

Prei Erpin Ek Ka Nipin Gos Ngumun24 Pe nga Gos eim kapłi enim kan

kun erpi kin, se mułang kin enimbok tok orung puk kin, oł kis kunpinałim mił yi enerngii mon! Eimkapłi enim si mengpi opu kin, eimtiłang dinga owundu ermba kumb ełetu wumba. Tu wang kin, enim nge ołkis endi pinerang kin, enim ka mend-pił piik mułngii. 25 Gos ei Gos endeimmendpił mołum ei sinim se orung simpułwu ei, eim Jiisas Krais sinim ngeOwundu ei, eim kongun erim ełe nge,sinim se orung sipi kin, eim kin sim.Seng kin, sinim kapłi eim embe kapłiambił tonu kindmin. Kindamin kin,eim kapłi King Owundu mułmba ei,kapłi dinga owundu mendpił sałim;nga eim epi kanim kanim pei ei eimpeng tep erpi mołum ei pułwu. Eimkumb okmołułum. Pe eimmołum ku;nga ekii ei eim kunum kunum mołpuba ku. Ei keimi!

REPELEISIN 1:1 448 REPELEISIN 1:11

Gos Nge Oł Koi Er PałimEi Jon Kin Andan Tum1 Mon ei ek ninim mił koi er pim

ei, Jiisas Krais andan tum ei, GosKrais kin ngurum. Ngurum ełe nge,eim andan topu kin, Gos eim kongunwumb kin, nipe epi endi, mandi tonuomba ei nge, eimnipi ngurum. Ngopukin Krais eim oł yi erpi, andan topukin, eim nge kongun wu Jon kin, eimnge enjel kindang om. 2 Nga Jon eimkenim ei mił, ni tor kindim ei, eim ekni tor kindpi kin, Gos nge ek ka ei,peni ełe nipi tor kindpi kin, Gos ngenoman to piipi kin, Gos nge ek keimiJiisas Krais eim kin andan tum ei,kenim mił nim. 3Wumb nii endi monei germba wumb ei, eim ka piimba.Nga wumb nii endi, eim ek ei kom sepiimba wumb ei, eim ka piimba. Piipikin, eim nipe epi endi mon ei, monpoł pendnjing ei piipi kin, ekii simbawumb ei, ka piimba. Nimbił erangmandi ermba kunum ei, oł pei keimiei tonu omba.

Jon Ek Ka Nipi Men Tołmun NgiiAngił Orung Nga Tał Nge Wumb Ngołum

4 Pe na Jon mon ei, angił orungnga tał połup kin, Eisiya konu owundumen tołmun wumb ngii ełe kindir.Kindamb kin Gos nge noman ka nin,eim noman emin ei nin, enim kinmułang kin; Gos ei Gos eim pemołum;nga Gos kumb ok mendpił mołułum;nga Gos eim ekii se omba ku. NgaGui Ka ei angił orung nga tał, Goseim konu peł kumb ełe, mołmun ei,noman emin nin; noman ka enimngungii ku. 5 Nga Jiisas Krais keimidinga kindpi kin, ni tor kindnim.Kindpi kin, eim kumb se mengk kangiei, eim kołpu kin, nga angpi tonu opukin, nga konj purum. Pupu kin wumbei, eim ya mani mei ełe king ei, eimtep enim ku.

Erpi kin, eim sinim kin nomanngopu kin, nga eim kołpu kin, ngaeim miyem sinim oł kis enjpin ei, kil

ngopu si kindang kin, sinim wumb ołkis pinałim mił wii mołmun. 6 NgaJiisas eim sinim yi erang kin, sinimtep ełmin wumb mił mołmun. Molkkin nga sin kułmał kałiłminwumbmiłmołpun kin Gos kongun er mułaminkin, eim nge Arim Gos kin kongunwumb mił mołmun. Pe nga Ji-isas Krais eim kin, tiłang owundukin noman dinga ei, kunum kunummułmba; ei keimi!

7 Enim kenei! Jiisas eim konu kupukin ouni onum. Onum ei, wumb peieim keningii. Kanik kin, nga eimtunjung wumb ei, keningii ku. Yamani mei ełe wumb pei, eim kanikkin, en enimnoman embin tok, kaimbsik kin, kei dinga ningii. Yi mił, eikeimi, yi ermba.

8 Gos Owundu yi ninim, “Na namkumb se mendpił nin, nga ekii semendpił ouni.” Gos Owundu yi nipi,pemołum; nga eimkumbokmołułumku, nga ekii se kunum endi eim ombaku. Gos mendpił, eim noman dingamendpił pałim.

Jon Gos KindimWu Kingam Ei Kenim9 Na nam Jon enim nge enginjing

moł. Nga sinim Jiisas kin dambiltpinse ende pupun mołmun. Mołpun kin,na enim kin oł embin tui nin, ngenjkumbii ei sipin kin, nga Gos sinimwumb tep er mołum konu ełe, naenimkin tuk ełemoł. Pe nga sinimpeioł embin tui ei dinga ko wupun kin,Pasmos ni konu pokumełe, kindanginmoł. Nimbił erang na Gos ek ka nitor kindinj konu ełe, ni ek keimi ei,Jiisas andan topu na ngum. Ngangkin, ek ei, na ni tor kindinj konu ełenge, na to tor kindinjing. 10 Pe sinimnge Owundu nge kunum ei, Gos ngeGui Ka ei, na kin dinga tonu om. Wangkin, na nge buł morung ełe piinj ni,ek dinga endi tengim ei yi mił, beliowundu endi turum. 11Ek ei yi ninim,“Nim ninim epi nipe endi ken miłei, mon poł mani kindnjii. Kindkinkin, nga men tołmun wumb ngii angiłorung nga tał ełe, mon ei, kindnjii.Kindnjii konu ei, Epeses kin, Simerna

REPELEISIN 1:12 449 REPELEISIN 2:5kin, Perkama kin, Taiyasaira kin, Sariskin, Pilarelpiya kin, nga Leiyorisiyakin, konu ombu ełe kindnjii.

12 Pe nga, na kan orung kindip kin,wumb nii endi, na ek ei nirim miłei, kenmbii end. Erip orung kindipkin, na kenj ni, dup alam kałiłminepi gol angił orung nga tał tuk ełe,mundangin mułang kin na kenj. 13 Pedup alam tuk mii memb ełe Gos manikindim wu kingam mił, wu endi en-gim. Engim wu ei, konduk endi kin-dang kin, mer simb ełe tor pum. Pangkin, nga ond kinemb owundu mił, golepi ei, eim pepił ełe kan sim. 14 Ngaeim peng enjin ei, kuru erpi kin, kungsiipsiip enjin kurumiłmin, konukupukuru yi mił pim. Peng kin, nga eimningił ei, dup anmbił mił gur nim.15 Nga eim simb ełe tiłang owunduerim. Erpi kin, yi mił gol epi dupowundu kiłangin kin, tiłang enim yimił erim. Erang kin, nga na piinj ni,eim nim ek ei, noł kułup dinga tonumei, yi mił ek tengim. 16 Pe nga eim korkanjip angił orung nga tał eim angiłtundung orung ełe embiłim. Embiłpikin, nga eim tui jik mił, tukum orungorung anmbił tał ouni tukum mołumei mił eim gupu ełe tor om. Eimkumb ningił ełe, konu tinga eni, toputiłang owundu enim, oł ei mił erim.17 Pe kunum ei, na eim kanip kin,na nam mani mei ełe, mani pup kin,wumb kolk pałmin oł ei nge mił naerip pinj. Ba eim angił tundung orungełe na ambiłpi kin, ek yi nim, “Nimmund mong tunenjii mon! Na namkumb se mendpił mołup kin nga ekiise mendpił ełe mołup end ku,” pa yinim. 18 “Pe na nam konj moł! Okna kuls; ba nga nim na ken ei, namkunum kunum konj mołuł. Na ya meiełe wumb koltmun oł ei nin, dup konukis ei nin, na noman dinga ełe nge,kii wał mił dinga ei, na ambił se moł.19 Pe nim kan epi ei, nga mon endipulnjii! Polkun kin, ei pe kan epi einin, nga epi endi ekii se tonuomba epiei, nin pei pulnjii ku. 20Yimił, epi pułekoi erpi pałim epi ei, tor omba ei nge,

kor kanjip angił orung nga tał, nimna angił tundung mołum ei nin, ngagol dup alam kalk angindiłmin epi ei,angił orung nga tał ei nim kan. Kanei pułe yi mił: kor kanjip angił orungnga tał ei, men tołmun ngii ełe nge,angił orung nga tał enjel; nga gol miłdup alam kałiłmin epi ei, men tołmunngii angił orung nga tał mił, mołmunku.

2Gos Ek Ka Epeses Konu Ełe Kindim

1 Wu endi Jon kin nim, “Nim Jonmon polkun kin, Epeses men tołmunwumb nge enjel ełe, mon ei kindnjii.“Wu endi kor kanjip angił orung ngatał angił tundung ambiłpi sipi kin,nga eim dup alam gol kałiłmin epiangił orung nga tał ełe, tuk mii membandiłim ei, na ek yi nip nognd. 2 Napiind ei, enimnipe oł endi enjing. Ngaenim kongun dinga erik kin, nga ołembin tui ko wuk kin, nga kunum oltkui er mulnjung ei, na piind. Nga napiind ei, enim wu endi oł kis erim wuei, noman ngunerngii mon! Nga napiind ei, enim wu nii endi, eim naGos kongun kindim wu, ni piinmin.Nga enim wumb ei ek piik kin, moktok poru ninmin. Nga enim wumboł ei enmin pułe ei, piik enmin. Ngaenim wumb ei, ek kend tok ełminwumb, ni piingii. 3 Yi ku, na piindei, wumb oł kis ełmin wumb enimkaninmin ei, enim na embe ambił giinik mołmun. Nga wumb ombu, enimkin ngenj kumbii ngonmun; ba enimdinga angk kin, oł embin tui ei kowunmun. Nga enim kongun dingaei, ten kulk enanmin mon; ba enimkunum olt kui erik mulk ei, na piind.4 Ba na ek endeim endi, enim kinnimbii end. Enim kumb se, na kin piigii ninjing kunum ei, na kin nomanmendpił ngunjung; ba pe yi mił nga,enim noman ngunanminmon. 5Enimpiinmin, ok enim oł kun ka enjing; bape enim oł kun ka ei si kindik kin,bok tonmun. Yi mił, enim nga ok ołenjing oł ei, pii kun erngii! Pe enimnoman ak tok kin, oł kis buł ngok kin,

REPELEISIN 2:6 450 REPELEISIN 2:17ok enjing mił yi erngii! Mon pim kin,enim noman ak tunenjing kin, kapłina enim kin op kin, enim dup alam ei,na si tor simbii. 6Ba enimoł ka endi ei,piram pałim. Enim Nikolaisan wumbełmin oł kis ei, enim ka piinanminmon. Na yi ku, na en enim enmin ołei, ka piinand ku.

7 “Kapłi enim kom pim kin, kapłienim Gos Gui Ka ek nipi kin, mentołmun wumb ngii pei ngonum ek ei,kapłi piingii.

“Nga wumb nii endi, Gos kin pii giidinga nimba wu ei, kapłi na Gos eimnge ond mong noman konj kunumkunum mołułum, eim nge pani akapin pałim ei, ngumbii,” pa nirim.

MonPoł Endi Simerna KonuMenToł-mun Kindim

8 Wu ei Jon kin nirim, “Nim monei polkun kin Simerna konu owunduełe men tołmun wumb nge enjel eingunjii. Ngunjii ek ei, yi mił: “Wunii endi, eim mołpu kumb ełe kindpikin nga mołpu, ekii kindpi, kołpu kin,nga angpi tonu opu kin, konj mołpuełimwu ei, na ek nip ngond,” yi nirim.9 “Na enim ngenj kumbii nin, embintonu onum ei, na piind. Na piindei, enim wumb kurpu mołmun; baenim piram epi pei sałim. Na piind ei,wumb kopur enim kin ek buł morungoł niłmin ei, na piind. Wumb ei yininmin, ‘Sin Jura wumb mołmun,’ paninmin. Ba wumb ei, ek kend tokninmin; en enimGos kin ekii sinałminJura wumb; ba en enim, Seisen kinekii siłminwumbmołmun. 10Pe enimngenj kumbii singii ei nge, mundmong kulerngii mon! Enim piingii!Seisen enim wumb kopur olkup topukin, mer kan ngii mił ełe kindpi kin,erngii mił ei, kenmbii ni piipi erim.Nga enim kunum engki pei ełe, enimngenj kumbii kowuk noman embin topiingii. Ba enim pii gii ei, dinga ambiłgii ni, molk puk kułngii. Kułangin kin,na enim noman konj kunum kunummołułum epi ei nge, ngumbii.

11 “Enim kom pim kin, enim nipeepi endi, Gos Gui Ka ek nipi kin, mentołmun wumb pei ngonum ei piingii.

“Piik kin, wumb nii endi, kopur enenimpii gii dinga nim kin, kapłi wu ei,eim dup konu kis ełe, pungii kunumei, eim dup konu ełe punermbamon!”

Mon Poł Endi Perkama Konu EłeWumb Kindim

12 “Jon nim ek ka endi, Perkamakonu ełe men tołmun wumb nge en-jel kin mon endi polkun kin kindnjii.Kindnjii ek ei yi mił:

“Wumb nii endi, eim ek ei, tui jikmił tukum orung orung anmbił ełe tałouni mołum ei mił, na ek ei ngond.13 Na enim pałmin konu ełe, na piindei wumb kis mołmun konu ei Seiseneim tep er mołum konu ełe mołum.Ba enimna nge embe kin, keimi ambiłgii nik mołmun. Nga enim na kin piigii ei, dinga pałim ku. Nga na ngepii gii niłim wu Andipas ei, eim nange ek ka keimi ni tor kindiłim wuei, enim kin mołum. Nga konu ei,Seisen mołułum konu ełe, to kund-njung. To konduk kunum ełe, enimpii gii dinga pim ei, koi enenjingmon.14 Ba ya ełe, na ek aninga kopur, enimkin nimbii end. Nga enim Perkamawumb kopur, Beilam ek ei piik kinekii siłmin. Sik kin, Beilam wu ei,eim oł endi wu Beilek ek nipi ngangkin, Esrel wumb kin er kindang kin,ek kend topu ngang kin, gos kend kin,kuni ngunjung kuni ei, Esrel wumbnok kin, oł kis ei, en enim kin pim ku.Nga amb eipi ngunduk oł yi eranginkin, oł kis ei, en enim kin pałiłim ku.15 Nga yi mił ku, enim wumb kopurtuk mołmun konu ełe, Nikolaisans ekninjing oł kis ełe, ekii siłmin. 16Yimił,enim oł kis buł ngok kin, noman tukełe ak tungii! Monpimkin, ngamandikunumendi, na enim kin op kin, enimek dinga wii, tui jik mił, gupu ełe toronum wumb ei kin, opu orung enminwumb ei kin, opu ermbii.

17 “Pe enim kom pim kin, kapłienim Gui Ka ek nipi kin, men tołmunwumb pei ngonum ek ei, enim piingii!

“Wumb kopur en enim pii gii dingapim kin, kapłi wumb en enim ‘mana’kuni ka wii mił epi ei, epin konu ełekoi er pałim ei, Jiisas eim epi ka wii

REPELEISIN 2:18 451 REPELEISIN 3:2mił ei, ngumbii. Nga na en enim komku ei, ka wii kuru endi, embe konjendi połup kin, ngumbii. Ngamb kin,wumb eipi endi piinerngii; ba simbawumb ei, eim mendpił piimba.”

Mon Poł Endi Taiyasaira Konu EłeKindim

18 “Nga nim Taiyasaira konu ełe,men tołmun wumb nge enjel kin monendi polkun kindnjii.

Kindnjii ek ei, ‘Na Gos nge kingamek ka ei, kindamb kin onum. Na ningiłełe, dup sengmił, gii dinga ninim; ngana simb kum ei, er ka erpi seng kin,gol mił tiłang er sałim. Seng kin, naek ei, enim kin kindind. 19 Yi mił naenim nipe kongun enmin ei, na piił.Piił ełe nge, enim wumb eipi nomanngołmun oł ei nge kin, pii gii dinganinmin ei kin, nga Gos nge kongundinga enmin ei kin, nga oł embin tuiei dinga angk kin, kui kinan enminei na piił ku. Nga na piind ei, enimok enjing ei, ka wii mił pim; ba peenim oł ka wii mendpił nga enmin.20 Ba ya ek ełe, na enim kin ek nimbiiend. Nip kin, enim amb owunduJesepel amb kis endi kan wiik tan-gin kin, enim kin mołum ei, eim ‘NaGos ek se andił amb,’ pa nirim. Nipikin, eim ek ni tor kindpi kin, na ngekongun wumb ei, andłam eipi endiandan topu kin kindang puk kin, ambeipi nge ngunduk kin, nga en enimgos kend kin kuni ngok erik kin, kuniei nołmun. 21 Yi mił na eim kunumkopur wii tamb kin, eim oł kis ełimei, buł ngopu kin noman ak tumba; baamb ei, eimoł kis ombu, si kindmbii nipiinałimmon. 22Eimił pałim, kapłi napiip kin, amb eim ening owundu kisngumbii. Ngamb kin, nga pe wumbkopur amb eim kin oł kis erik kin,amb eipi nge wunduk enmin oł einge, ngenj kumbii kis kunum kunumsingii. Mon pim kin, en enim oł kiskun pinałim enmin oł ei, buł ngok sikindik kin, orung pungii. Puk kin,kałpi en enim buł ngok si kindnenjingkin, en enim ngenj kumbii kis ngambkin singii. 23 Nga na amb ei, eim

kingam noł ei to kundmbii ku. Ngawumb na oł yi eramb piik kin, mentołmun wumb pei, na wumb nge no-man tuk ełe nin, nga en enim nomanełe piinmin mił ei, na piind ni piingii.Nga nawumb endeim endeimni, nipeoł endi enjing mił ei, erip kin kumepto orung kindmbii.’ ”

24-25 “Ba enim Taiyasaira konu ełewii mołmun wumb ei, ek kis ni ngon-mun ek ei, ambił gii nik kin, ekiisinałmin. Si kindik kin, enim wumbkombur Seisen nge ek koi er pałimmił ek ei, ni ngonmun ek eipi ei, ekiisinałmin ku. Na ek enim kin nind ei,na enim kin epi oł embin tui endi,enim kin kindamb kin, tonu onen-mba mon. Ba enim pe ambiltmin ołka wii ei, ambił gii ni mułangin kin,orung ombii. 26-28 Wumb nii endi,eim kongun erpi kin, pii gii dinga pimkin, nga eim na nge oł kun ka ei, ekiisi mołpu pupu kin, na orung ombiikunumei, na en enimnomandinga ei,nam nge Arnan ngum noman dingaende ei, na enimngumbii. Ngambkin,wumb konu orung orung pei ei, teperik mułngii. Molk kin, tep ermba ei,kepii aiyon dinga wii mił, opu nurpułtopu kin, mei nganmbi ming ei, nur-puł tonum mił, yi ermba. Nga na enenim kupiiring kanjip ei mił, tiłang kawii ei, ngumbii ku.

29 “Pe nga, enim kom pim kin,wumb nii endi Gui Ka ek nipi kin,men tołmun wumb pei ngonum ek eipiingii!”

3Saris Konu Ełe Mon Poł Kindim

1 “Nga nim Saris konu ełe mentołmun wumb nge enjel, mon endipolkun kindnjii. Ek ei yi mił ninim:

“Na Gos nge Gui Ka angił orung ngatał na kin mołum. Nga na kanjip angiłorung nga tał na ambiłip moł. Mołupkin, na ek ei nip enim ngond. ‘Enenim nipe oł endi enmin ei, na piił.Na piind ei, enim konj molk pungiiwumb ek ei ninjing; ba enim kułii miłmołmun ei,’ na piind. 2 Pe enim konj

REPELEISIN 3:3 452 REPELEISIN 3:13kind molk kin, nga en enim nipe epiendi si mołmun epi ei, dinga kindikkin se mułngii. Nga en enim pii giiei kulerngii mon! Nimbił erang nakenj ei, enim nipe epi endi enjingoł ei, na nge Gos kumb ełe, kun kamendpił molałim mon. 3 Enim piingiiei, enim nipe epi endi, ek ka andantok kin, nga nimbił mił erik sik kin,piik enjing ek ei, nga ambił gii nik kin,oł kis buł ngok kin, noman ak tok yierngii. Erik kin, pe nga enim konjkindik, mulenjing kin, na waning wumił enim kin ombii. Nga na ombiikunum ei, enim piinerngii mon! 4 Baenim wumb aninga kopur, Saris konuełe wumb ei nge konduk mił oł ei,erik kin, penj tunenjing mon! Tu-narik kin, enim konduk kuru mił endikind pendik kin, na kin wangin kin,ouni bin. Nimbił erang enim kun kamołmun oł ei, yi erngii! 5 Ba wumbnii endi, eim na kin pii gii dinga pimkin, kapłi na wumb ei, konduk kuruendi ngamb kin, kindmba. Kindpi kin,nga na eim nge embe ei, mer wumbkunum kunum konj mołułmun konuei, pe molk pungii mon ełe, embepolk pendinj ei, kil ngopu kin, si kind-nermbii mon. Si kindnarip kin, nganam nge Arnan nge, kumb ełe kin,eim nge enjel kumb ełe kin, ni torkindip kin, ‘Ei na nam nge wumb,’ panimbii.

6 “Pe enim kom pim kin, kapłiwumb nii endi, enim Gui Ka ek nipikin, men tołmun wumb kin ninim ekei piingii!”

Pilarelpiya Konu Ełe Mon Poł Kindim7NganimPilarelpiya konu ełe, men

tołmun wumb nge enjel mon pulkunkindnjii. Kindnjii ek ei yi mił:

“Na nam oł kun ka ełe pułwunin, nga na nam keimi kun mendpiłpułwu. Nga na nam Deipis nge kiiwał ambiłip moł. Nga na ondu akitoł wu moł; ba wumb endi, eim kapłiondu ngunermba mon! Nga na ondungoł wu moł; ba wumb endi, kapłi akitunermba mon ku! 8 Na enim nipeoł endi enmin oł ei, na piił. Pe enim

noman dinga kembis kopur pałim ei,na piił ku. Nga enim na ek emb tunjei, pii gii nik kin, ekii sinjing. Sikkin, nga enim, na embe koi enenjingmon ku! Na enim kin ngii ondu ei, akitopu, sinj sałim. Nga wumb endi kapłiondu ei ngunermba mon! 9 Piyei!Wu amb en enim, Seisen nge mentołmun wumb mołmun. Molk kin, yiniłmin, ‘Sin sinim Jura nge wumb,’ panik. Ba en enim ek kend tok ełmin;nga enim Gos kin ekii sinanmin monku. Piyei! Na nam wumb ei, tu wuperamb kin, ok enim kin ming gopsingpii polk kin, kan mani kanik kin, mentok yi erngii. Erik kin, nga en enimpiingii ei, na enim kin noman ngond.10Nimbił erang enimna ek dinga nindek ei, piik ekii sik kin dinga angkkin, oł embin tui ko wuk mulnjung.Molk kin, nga enim kin oł embin tuitonu omba kunum ei, na enim ka tepmułmbii kunum endi, oł embin tui einge, wumb konu orung orung pei eikin, tonu omba ei opu kin, ya manimei ełe wumb pei erngii mił, kenmbiini piip kin, kindang omba. Wangkin, kunum ei, na enim kin, ka tepmułmbii. 11 Na enim kin pe sikiriporung ombii! Pe enim pii gii ei, ambiłgii nik kin, kamołmunmił, yimułngii.Yi erangin kin, wumb eipi enim ngeepi kawii ei, wii singii nge, kui ermoł-mun epi ei, waning sipnerngii mon!12 Wumb nii endi, eim na kin pii giinipi kin, ambił gii ni kui er mołumwuei, na oł yi eramb kin, eim Gos ngemen tołmun ngii konu ełe, tumunjdinga mił, ambił gii nipi kin, kunumkunum mułmba. Mołpu kin, nga eimGos men tołmun ngii ełe, si kindpikin, tor punermba mon. Punarpi kin,nga Gos embe eim kin, mon połuppendmbii. Pendamb kin nga wu eikin, Gos nge konu owundu embe ełe,‘Jerusalem konj,’ pułmbii ku. Połupkin, nga Jerusalem konu ei, tonu epinkonu ełemani omba ei, na nge Gos kinomba. Wang kin, nga eim kin, namnge embe konj ei, pułmbii ku.

13 “Yi mił pe enim kom pim kin

REPELEISIN 3:14 453 REPELEISIN 4:3kapłi Gos Gui Ka ek nipi kin, mentołmun wumb ngonum ek ei, enimpiingii!” pa nim.

Leiyorisiya Konu Ełe Wumb Mon PołKindim

14 “Nga nim Leiyorisiya konu ełenge enjel ei, mon polkun kin, mentołmun wumb kin kindnjii. Kindnjiiek ei yi mił:

“Na ei keimi nił wu, nga na Gosek ka kun, ni tor kindił wu. Ngana kunum kunum ek keimi nił pułwumoł; nga na Gos epi kanim kanim peieririm ei nge, na pułwu moł ku; ngana ek ei nip ngond. 15 Na enim nipeoł endi enjing ei, na piił. Pe enim piigii ei yi mił; enim muł enanim nin,jii ninanim ei, na piił. Ba na piindei, enim jii ninim min, muł enim ei,kapłi na piił. Ba na piind ei, enimjii ninim min, muł enim ei, kapłi napiił ku. 16 Ba nimbił erang, pe enimmuł mił enim ei, enim molk kin, penga enimmuł enanimmin jii ninanimmonku. Yimił erang, na nampe enimkin, jipambił nam gupu ełe tumbiipałim. 17 Yi mił enim yi ninmin, ‘Sinku nin epi pei sałim,’ niłmin; nga‘Sin ka wii mołmun,’ yi ninmin; nga‘Sin epi endi sinerang kin, wii moł-mun,’ yi ninałmin mon. Ba enim amkis mendpił mołmun yi mił; wumbenim kin kaimb sik ngołangin; ngaenim epi sinerang wii mendpił moł-mun; nga enim nge ningił tumbunmił mołułum; nga enim ngenj wiimił mołułmun. Ba nga enim oł eipiinałmin mon. 18 Yi mił erang, naenim kanip nind. Enim pii gii ei yi miłku; enim na nge ku gol ei top er singiinind. Nip kin, ku gol ei, dup nopukuru ka er sałim ei, sengin kin, enimepi pei simba nind. Nip kin, nga enimkonduk kuru ka ei, na kin top erikkin, en enim konduk kindnarik wiimołmun ei, kindik pandi tok kin, enenim singambił pałim ei, piinermbamon! Nga enim ond mong kopungei, top er sik kin, en enim ningił ełekindngii. Kindik kin, enim ningił ełe,ka seng kin, epi pei keningii. 19 Kapłi

nam wumb kombur, noman erim kin,kapłi nam wumb ei ek ngop kin, ngaenmin oł ei, er kun erip erip enj. Yieramb kin, en enim kom si piik kin,en enim oł kis buł ngok, si kindikkin, noman ak tok kin, orung ongii.20 Piingii! Na enim ngii ondu ełe,angip kin, to seki seki nind. Nip kin,pe wumb nii endi, eim ei piipi kin,ngii ondu aki tang kin, na eim nomantuk ngii mił ełe, nirik op kin, eim kinkuni numbii. Namb kin, nga eim nakin kuni ouni numbuł. 21Pe wumb niiendi, eim na kin pii gii dinga pim kin,na kapłi nemb kin, wumb ei, eim opukin, na kin tonu epin konu ełe namking peł ka ełe mułmba. Mołpu kin,ei yi mił ku, ok nam oł kis pei ei, kambmani kindip kin, akip nam Arnan kin,eim epin konu peł ka wii ełe kun moł.22 Pe enim kom pim kin, Gos nge GuiKa ek nipi kin, men tołmun wumbngonum ek ei, kom ka se piingii!”

4Epin Konu Ełe Gos Kin Ka Men Toł-

mun1 Oł ei poru neng kin, na or kumb

mił epi endi kenj ni, epin konu ełeondu aki topu kin, wii sim. Sengkin, nga epi endi beli mił ek tengim.Tangpi kin, nga ek nipi, na ngopu ekyi nim, “Nim ya tonu ełe wan kin,na nim epi nipe endi, ekii se tonuomba ei, andan top ngumbii. 2 Pekunum ełe mendpił, Gos Gui Ka ei, nadinga tep erim. Erpi kin, nga tonuepin konu ełe kenj ni, king peł endisim. Seng kin, peł konu ełe, wumbendi tonu ełe mułum. 3 Mołpu kin,nga wumb eim kumb ningił ełe, komku am ka wii mendpił ei, tiłang kawii erpi, ku owundu top ełmin ku eimił sim. Sim kom ku ei, ku ka wiimendpił ei, eim kin konu orung orungpałim kom ku ei, embe ‘jasper kinkorniiliyan’ niłmin. Nik kin, nga eieimkonukumbgiipimpołpu kin, kingpeł ełe, si pok erim. Erang kin, nakenj ni, kumb giipim ei, mon kanimkanim konj mił, tiłang eipi eipi komku, ‘emral’ niłmin, yi mił tiłang erim.

REPELEISIN 4:4 454 REPELEISIN 5:34 Nga king peł ełe mił engki tał ngakapłi kapłi king peł ełe ka wii ei, sipok enjing. Erangin kin, nga pełełe, men tołmun wumb num, engkitał nga kapłi kapłi peł ełe mołmun.Molk kin, wumb num ei, konduk kurukindik kin, nga king peng kon ełe kugol peng ełe mundnjung. 5 Nga kingpeł ełe, kumbkinangmił erim. Erpi ektangpi kin, nga gur gałi nim. Nga kingpeł kumb ełe, dup jep angił orung ngatał ei, nopu tiłang erpi kin, peł konuka ełe, mandi mołum. Mołpu kin, dupjep angił orung nga tał ei, Gos nge GuiKamołum. 6Nga king peł kumb ełe ei,ep noł kirapi mił, tiłang erpi sałim.

Seng kin, nga king peł sałim konuełe, orung orung kumb ełe, epi konjmołułum epi ei, kumb ni, buł morungni ełe, ningił pei pałiłim. 7 Peng kinnga kumb se epi konj mołułum epiei, wusii simbii owundu mendpił mił,epi endi mołum. Mołpu kin, nga konjmołułum epi ei, kung kou pełe mił,endi mułum. Mołpu kin, nga konjmołułum epi ei, wu mił endi, kumbningił pałiłim epi endimułum. Mołpukin nga konj mołułum epi ei, kei duowundu mił, endi tonu mendpił burnipi kin, andiłim mił mułum. 8 Ngaepi konj kapłi kapłi mołułum epi ei,endeim endeim ni, kong angił orungpepi, nga endeim pałim. Peng kin,nga konj epi ombu ei, enim ningiłombu, pei pałim ei, tukrung kin,torung kin ouni pałim. Peng kin, peepi konj ombu, en enim epin tingaouni, kunumkunumgolang nik kin, sikindnałmin mon. Pe en enim golangyi mił niłmin,“Oł kun ka! Oł kun ka! Oł kun ka!

Gos ei, eim sinim nge OwunduGos dinga owundu mendpiłmołułum. Mołpu kin, ei eimkumb ok mendpił mołułum.Nga ei eim pe mołum ku. Ngaei eim ekii se, orung omba ku,”pa nik kin, golang yi niłmin.

9 Pe nga, en enim epi konjmołułmun epi, kapłi kapłi ei, enenim golang nik kin, “Gos kin peł

ełe mołułum ei, eim tiłang owundusałim,” pa nik. Nik kin, “Nga eimembe ambił tonu kindik kin, nga eimkin ka piik ngok kin, eim peł ełe,tonu mołpu kin, eim kunum kunumkonj mołułum, epi konj mołum ei,”pa niłmin. 10 Pe nga, Gos nge mentołmun wu num engki tał nga kapłikapłi ombu wumb ei, Gos peł ełe kawii mołpu kin, eim kin, ming gopsingpii polk kin kan mani kanik kin, eimkin prei enjing, wu ei, eim kunumkunum konj mołułum wu ei kin,wumb ombu en enim, king nge pengkon mił epi ei, wu endi nge peł ełe kawii mołum wu ei kin, olkup to kindikkin, golang yi ninjing.11 “Nim sin nge Owundu Gos. Nim

oł kun ka wii er mołun. Nimkapłi wumb ka pii ngok kin,nim embe ambił tonu kindminoł ei ni, nga nim noman dingawii ei sinjii,” pa nik yi enmin.“Nimbił erang nim epi kanimkanim pei eririn. Nga nim ngenomanełe, epi kanimkanimeikonj molk punmun. Nga nimnge noman dinga wii ei, epipei tonu opu mołum.”

5Jon Mon Endi Ekii Se Tonu Omba Epi

Tuk Pim Ei Kenim1 Na kenj ni, Gos King peł ełe,

mołułum konu angił tundung orungełe pipe mon endi kimbrik senginsirim. Sirim mon ei, tukrung ni,torung mon pei mołum. Mołpu kin,nga mon ei, kan mił epi ei, kan tokpendnjing kan ei, angił orung nga tałpirim. 2Nga enjel dinga wii endi kenjni, eim ek dinga ni tor kindpi kin, yinim. “Wumb nii endi ei, eim kun kawii mołum wu ei, kapłi eim kan ei,to kiłip topu kin, pipe mił mon ei,aki topu kin kindang simba?” 3 Bawumb endi epin konu ełe ei nin, ngamani mei konu ełe nin, nga mani meimandring ełe ei nin, pepi mił monełe, aki topu seng kin, tuk ełe keningiini, wumb endi kapłi enermba mon.

REPELEISIN 5:4 455 REPELEISIN 5:134Nga na kand ei wumb endi eim kapłipipe mił mon ei, aki topu kin, tukełe kenmbamił, wumb endimołałminmon. Yi mił peng kin, na ke dingawii nind. 5 Pe nga, wumb kopur enenim Gos nge men tołmun wu nummołmun ombu, wu endi tuk mołpukin, na kin ek yi nim, “Nim ke ninenjiimon! Nim kenjii ni ka wusii simbiiowundu mił tep ełim wu ei, Jura ngewumb tiłap ei, Deipis nge kupam nołtiłap owundu ełe, tonu opu kin ei eim,oł kis kamb mani kindirim ełe nge, eieim mendpił kapłi kan mił epi angiłorungnga tał ei, pipemiłmon ełe, kanto pendnjing pim ei, kapłi kiłip topukin aki tumba nge om,” pa nim.

6 Na kenj ni, kung siipsiip wał miłendi ei, eim tonu peł konu ełe, tukmii memb ełe, to kundnjung mił en-gim. Angpi kin, nga epi konjmołułumepi kapłi kapłi nin, nga Gos nge mentołmun wumb num ombu en enim,orung orung se pok erik mołułmun.Molk kin nga kung siipsiip wał mił ei,eim girman mił epi ei nin, nga eimningił ei, angił orung nga tał pałim ełenge, ei Gos nge Gui Ka ei, eim angiłorung nga tał ei, eim ya mani meikonu ełe orung orung pei ełe kindangkin, punjung. 7Nga kung siipsiip wałmił ei, eim pupu kin, Gos king peł ełemołum ei, eim nge angił tundung ełepipe mił mon ei sim. 8 Sipi kin, ngamon mił epi ei seng kin, kapłi konjmołułmun epi kapłi kapłi ei kin, ngaGos men tołmun wumb num ombu,engki tał nga kapłi kapłi ei, kung si-ipsiip wał mołum konu peł kumb ełe,kan mani kanik kin, ming gopsing piipołmun. Polk kin, nga konjmołułmunepi nin, wumb ombu en enim, endeimendeim ni, giisa mił epi endi ni, ngaku gol ming mił epi endi ei ni, ambilkmołmun. Molk kin, nga ming mił epiei, dup kiłangin kin, mur ka wii tołumepi ei, yi mił piki topu mułum epi ei,Gos nge wumb ombu en enim, Goskin prei ełmin ek ei, tuk andan topungołum. 9 Ngang kin, pe en enimgolang konj endi yi mił ninjing,

“Pe nim kapłi mendpił, nim pipemił mon ei sikin kin, nga kanmił pei to pendnjing ei, kiłiptokun kin, nga tumb ei, tokołmung topun tokun kin, akitunjii. Nimbił erang wumbnim to kundnjung. To kondukkin, nga nim nge miyem ełebein topukin, wumbpei top ersikin kin, wumb Gos kin orungtu wukun ngun. Ngan kin,wumb pei ełe, wumb tiłap eipieipi ni, nga ek eipi eipi ni, ngawumb ngenj eipi eipi ni, ngamei konu ełe orung orung eipieipi mołmun wumb ei, Goskin sikin orung sin. 10 Sikineran kin, sinim nge OwunduGos kin, kułamł mił kałiłminwumb ei en enim, Gos kinkongun ełmin. Erik kin, ngaen enim king mił ya mani meikonu ełe, orung orung wumbpei, king mił molk kin, teperngii.”

11 Pe nga, na kenj ni, enjel pei ekninjing ei, ni piinj. Piip kin, nga enjelam pei pei mendpił ok kin, tonu kingpeł ełe nin, epi konj mołułmun epi einin, nga men tołmun wu num pei einin, enjel pei si pok erik kin golangnik kin, angk mulnjung. 12 Molk kin,nga en enim golang dinga nik kin, torkindik yi ninjing,“Kung siipsiip wał ei, ok to kund-

njung ei, eim kapłi mendpił,ei eim noman dinga wii sałim;nga epi kanim kanim ka wiipei sałim; nga eim noman kawii, ni dinga owundu ei sałimku; nga eim nge embe ambiłtonu kindngii ku. Nga tiłangowundu ni tor kindngii; ngaeim nge oł ka wii erim oł ei,ambił tonu kindngii ku.”

13 Pe nga, na piinj ni, ei epin konuełe Gos erim wumb nin, wumb miłkanimkanimkonjmołmun ei nin, ngaya mani mei ełe wumb ei nin, nga yamani mei mandring mołmun wumbkułii ei nin, nga ep noł mandring

REPELEISIN 5:14 456 REPELEISIN 6:8mołmun wumb kułii nin epi ombunin, nga epi konj mołmun epi kanimkanim pei, en enim konu orung orungpei epi ei, ek yi ninjing.“Gos ei eim king peł ełe, tonu

mołułum; nga kung siipsiipwał yi ku mołułum. Mułangiłkin, eł ełip nge embe, ambiłtonu kindik kin, nga tiłangowundu nin, nga nomandinga nin, nga oł kanimkanim eririm oł kun ka wii ei,ambił tonu kindik kin, kunumkunum yi minj, pepi ba!”

14 Nga epi kapłi kapłi konj mołułmunepi ek nik kin, “Ei keimi!” pa ninjing.Nga Gos kin men tołmun wumb numombu en enim, kan mani kanik kin,ming gopsing pii polk kin, men tun-jung ei, Gos nin, kung siipsiip wał kin,men tok ngunjung.

6Mon Mił Epi Ei Kan Mił To Pendnjing

Epi Ei Pałim1 Nga na kenj ni, kung siipsiip wał

mił wu ei, mon mił epi ei embiłim.Ambiłpi kin, epi ei, angił orung ngatał kan mił epi ei, to pendnjing ei,kumb se endeim eim kiłip topu kin,aki tum. Tang kin, nga na piinj ni, epikonj mołułmun epi ei, endeim ni ek yinipi kin, ek ei konu gur gałi mił nim,“Ya wa!” a nim. 2Nga na kenj ni, kungos kuru endi mułum. Mołpu kin, ngakung os ei, tonumułumwumb ei, eimopu ond endi kowupumułum. Mołpukin, nga eim wu king peng monduł-mun epi ei nge, endi ngunjung. Ngokkin, pe nga eim pupu kin, eim wumbto mani kindpi kin, nga dinga kindpikin, nga opu erpi pułum.

3 Pe nga, kung siipsiip wał mił wuei, pupu kin, pipe mił mon epi ei kanmił ombu tupu to pendnjing ei, ngaendi kiłip topu kin aki tum. Topukin, nga na piinj ni, konj mołułum epiei, nga endi ek yi nim, “Ya wa!” anirim. 4Pe nga, kung os kundii mend-pił endi tor orum. Opu kin, kung oskundii ei nge, tonubuł ełe, wumbendi

multum wumb ei, opu ermba nge,noman dinga ngang kin, ya mani meiełe orum. Opu kin, wumb nge nomanemin orung seng kin, wumb en enimeipi eipi tok kundngii ni punjung. Pukkin, nga wu ei tui jik mił epi owunduendi ngang kin, sipi kongun ermbange tu wurum.

5 Pe nga, kung siipsiip wał mił wuei, eim pupu kin pipe mił mon epi ei,kan tekliki to pendnjing ei, kiłip tangkin, aki tum. Tang kin, na piinj ni,konj mołułum epi ei, eim ek yi nim,“Ya wa!” nirim. Neng kin, na kenj ni,kung os ping endi mułum. Mołpu kinnga kung os ping buł ełe, tonumułumwumb ei, eim kuni mok tołmun mingmił epi ei nge, endi eim angił ełeambiłpi mułum. 6 Nga na piinj ni,epi endi ek tengim mił ei, tuk ełe epikonj mołułum epi kapłi kapłi kei mił,ok ek tengnjing. Tingangin kin, kuniowundu seng kin, kuni mandi porunimba enim. Ei ek yi ninjing, “Nimkuni wiis mong ming kembis kunumendeim ełe, ku sen mił mok tunjii.Nga nim kuni balii mongming kembiskunum tekliki, ku sen mił mok tunjiiku. Ba ond olip kopung ni, ond wainnoł ei, to kis mundnenjii mon!”

7 Pe nga, kung siipsiip wał mił wuei, eim pupu kin, pipe mił mon ełeei, kan mił epi ei to pendnjing epi ei,kiłip tang kin, kapłi kapłi mił aki tum.Tang kin, nga na piinj ni, epi konjmołmun epi endi nga ei, ek yi nirim,“Yawa!” nirim. 8Nga na kenj ni, kungos endi eim ngenj ełe, mon mulerimmił endi mułum. Mołpu kin nga kungos ei, buł ełe tonu mułum wu ei, eimembe ‘Wumb kułii’ pa niłmin ei pim;nga sikił ‘Dup konu kis,’ eim kin ekiise mandi om. Wang kin, nga eł ełip,noman dinga ełe sikił kin, ya manimei wumb kopur aninga ełe, to kund-nguł nga aninga tekliki mił mołmunełe nge; tui jik mił epi endi, nga kumbkuni owundu sim; nga ening owunduni epi sałim; nga ya mani mei ełekung simbii ni, oł ombu pei erang kin,wumb to kundngii.

REPELEISIN 6:9 457 REPELEISIN 7:29 Pe nga, kung siipsiip wał mił wu

ei eim pupu kin, pipe mon kan miłendi to pendnjing angił orung ei, kiłiptopu kin, aki tum. Tang kin, ngamandring orung, na kenj ni, kułmałkałiłmin konu ełe kułii wumb ei, enenim noman tuk ełe mandring mul-njung. Molk nimbił erang, en enimGos kin pii gii dinga nik kin, Gos ekka ni tor kindik kin, wumb ngun-jung konu ełe, opu orungwumbngenjkumbii ngok kin, to kundnjung. 10 Tokonduk wumb ei, wii dinga tok kin,ek yi ninjing, “O sinim nge Owundu,nim dinga wii mendpił pałim nin, ołkun ka ełin wu nin, ek keimi mend-pił pułwu mołun. Mokun kin, ngasin kunum kinan nimberii mułaminkin, nim sinim opu orung ya manimei ełe mołmun wumb ei, kos pi-ikin, mok tokun kin, sinim ngemiyembein tum ełe nge, kumep kis orungngunjii?” 11 Pe nga, en enim endeimendeim ni, konduk kuru ngang kindikkin, nga ‘En enim aninga kopur, kuier mułei,’ pa nirim. Yi neng kin,en enim to kundnjung wumb ei miłmułangin kin, nga en enim engnjingnoł kin, kongun ende enjing wumbei, to kundnjung yi mił ku, enim tokundngii. To konduk kin, ekii se enimnimberii mił kapłi erang kin, kapłiGos eim enim nge miyem kumep ei,kumb se orung kindpi ngumba.

12 Pe nga, kung siipsiip wał mił wuei, kin eim pupu piłe mił mon epi eikan mił epi to pendnjing epi angiłorung nga endeim ei kiłip topu kin,aki tum. Tang kin, nga na kenj ni,konu kopu owundu mendpił ełe tangkin, eni ei ping erpi kin, ei yi mił,kon alap dup nang kin, ping enim yimił ełim. Erang kin, nga oi ei, amkundii mendpił erpi perim ei, miyemkundii mił, topu pirim. 13 Nga korkanjip ei, tonu kupumuł ełemani opukin, mei ełe om. Opu kin, ei yi mił,ond pik mong pol tunerang kin, ondei konu pop owundu tang kin, mongmani ołum oł ei mił, kor kanjip manionjung. 14Nga kupumuł ei ampunum

mił, ei pipe mił ok mon połułmun epiei, simbirpi am pum. Pang kin, ngakomung nin, nga mei kembis kembispei, en enim konu eipi puk kin, enenim konu ełe pinenjing mon. 15 Penga, ya mani mei konu ełe wumb wuking nin, ngamei ełewunumnin, ngaopu ełmin tep er mołmun wu numnin, nga noman dinga pałim wumbnin, nga wumb ku pei sałiłim wumbnin, nga kongun wii ełmin wumb nin,nga wumb wii en enim kongun ełminwumb ombu, en enim pei ku nem nin,nga ku tukpu nin, nga tonumei tukpuełe, en enim koi enjing. 16 Erik kin,nga en enim wii dinga tok yi nin-jing, enim tonu komung nin, nga kuowundu nin, konu ełe nin, wii tok yininjing. “Enim mani ok kin, tonu sinmołmun konu ełe, sin pandi tok kin,koi erangin kin, Gos eim tonu kingpeł ełe konu ka wii ełe mołum ei, eimnganingił ei, sin kinermbamonmon.”pa ninjing. Nik kin, nga kung siipsiipwał mił wu ei, eim sin kin, popuł kissinim ei, sin kin tonu onermba monku! 17Nimbił erang eł ełip kumep kisnin, popuł ei singił kunum ei, kunumowundu endi tonu orum. Yi mił peng,wumb nii endi, kapłi eim Gos kingamteł kin, kumb ełe engmba? Ei kapłiengnerngii mon!”

7Esrel Wumb 144,000 Wumb Pei Pei

Mulnjung1Oł ei poruneng kin, nga na kenj ni,

enjel kapił kapłi en enim tonu mei ei,mer, wuł, ał, kapił kapłi oł kumb ełeangk mulnjung. Angk molk kin, meioł kapił kapłi, ei ambilk mulnjung.Molk yi erik kin, konu pop tunermbanik enjing. Erik kin, nga mani mei ełemin, ep noł ełe min, nga ond ełe poptunermba mon. 2 Pe nga na kenj ni,enjel eipi endi, ał eni tonu ołum konuełe, tonu pum. Pang kin, Gos eimkunum kunum mołułum pułwu ei,eim nge mon mił epi ei ambił tu wu-rum. Tu wang kin, nga eim wii dingatopu kin, enjel kapił kapłi mołmun ei

REPELEISIN 7:3 458 REPELEISIN 7:15nge, Gos eim noman dinga ngang kin,ep noł ni, mei ei, to kis erngii nge,nipi mundrum. 3 Mundang kin, ngaenjel eipi, eim yi nirim, “Enim meimin, ep noł min, ond min, ei sikirer kis mundmun nik kin, yi enerngiimon! Ba enim wiik to mułangin kin,sin Gos nge kongun wumb kombur,to tonu kind mundamin kin, en enimmei embił ełe, Gos nge mon mił epiei pend kindmba. Kindang kin, ekiise, enim er kis mundngii. 4 Pe nga napiinj ni, Gos ngemonmił epi ei, wumbpei sinjing. Sik kin wumb ei 144,000wumb pei, en enim Esrel nge wumbtiłap pei, Gos mon mił epi ełe sinjing.5 Sik kin, nga wumb 12,000 ei Jura nge

wumb tiłap ei, mei embił ełe,Gos ngemonmił epi ei sinjing;nga wumb kopur ei, Rupunnge tiłap wumb ei 12,000 ełesinjing; nga wumb 12,000 ei,Gas nge wumb tiłap ełe sin-jing. 6 Nga wumb ei, 12,000Aser nge wumb tiłap ełe sin-jing; ngawumb ei, 12,000Nap-salii nge wumb tiłap ełe sin-jing; ngawumb ei 12,000Man-asa ngewumb tiłap ełe sinjing.7 Nga wumb ei 12,000 Simionnge wumb tiłap ełe sinjing;nga wumb ei 12,000 Liiwainge wumb tiłap ełe sinjing;nga wumb ei 12,000 Esakarnge wumb tiłap ełe sinjing.8Nga wumb ei 12,000 Sepulannge wumb tiłap ełe sinjing;nga wumb 12,000 ei Josep ngewumb tiłap ełe sinjing; ngawumb 12,000 ei Benjamin ngewumb tiłap ełe sinjing. Wumbei pei, Gos nge mon mił epi eipei sinjing.

Nga Wumb Tiłap Owundu Endi Moł-mun

9 Oł ei poru neng kin, na nga kenjni, wumb tiłap owundu endi kułoutok mulnjung wumb ei, wumb endikapłi beltngii mił mon. Beltik wumbei, ngenj mon eipi eipi mił pałim nin,nga wumb tiłap kanim eipi eipi pei

nin, nga wumb ek eipi eipi pim wumbnin, nga mei konu eipi eipi wumb eipei, Gos kin peł kumb ełe kin, kungsiipsiipwałmiłwu eimołumkumbełeangk kin, mulnjung. Molk kin, kon-duk kuru kindnjing; nga ond ongułwumbombuen enim, angił ełe ambilkmulnjung. 10 Mołangin kin, en enimwii dinga tok ek yi ninjing, “SinimngeGos Owundu king peł ełe mołułum;nga eim kung siipsiip wał mił wu ei,eim kin mandi mołum. Sinim sipiorung simba nge oł ei, eł ełip kinpałim.” 11Pe nga, enjel pei ei, king pełełe, si pok erik kin, nga men tołmunwu num nin, nga epi kapił kapłi konjmołułmun epi ei si pok erik engnjing.Angk kin, nga en enim pei ming gops-ing pii polk kin, king peł ełe Gos kinmen tok ngok yi enjing. 12 Erik kin, yininjing, “Ei keimi mendpił; nga sinimGos kin men topun kin, ka piipinngumun. Ngopun kin, ei eim tiłangowundu ka wii ei, ni tor kindmin;nga eim noman ka wii mendpił pałim;nga sinim eim kin ka piipin ngumun.Ngopun kin, eim embe ambił tonukindmin. Kindpin kin, eim nomandingamendpił pałim; keimi eimdingaei owundu mendpił pałim. Peng kin,oł ombu ei, Gos kin kunum kunummułmba. Ei keimi!

13 Pe nga, men tołmun wu numendi, na kii sipi kin, ek yi nirim,“Wumb kopur en enim konduk kurukindik enmin wumb ei, wumb nii?Nga wumb ei, konu jiłi onjung?” anirim. 14 Pe na eim kin ek orungkindip yi ninj, “Na nge owundu nimpiin.” Nga eim na kin ek yi nirim,“Wumb ombu en enim, opu ondwumb kin, oł embin tui owundu erikngunjung. Ngok kin, nga en enim ołei kin, si kindik kin tor onjung. Okkin, nga en enim, konduk ni epi ei,kung siipsiipwałmił wu ei ngemiyemełe sinim noman tuk ełe was eririm.Erang kin, sinim konduk mił nomantuk ełe kuru kun ka mendpił erim.15Yi mił erang, en enim Gos eim kingpeł kumb ełe angk kin, epin tinga tał,Gos nge epinmen tołmun ngii mił ełe,

REPELEISIN 7:16 459 REPELEISIN 8:11

Gos kin men tołmun. Nga Gos eimking peł ełe, tonu en enim kin mołpukin, eim wumb ombu kin, tep ka erkanpi mołum. 16 Nga en enim kuninga tunermba mon; nga noł nuwanga enermba ku. Nga en enim konueni tumba kunum, ei mił erpi kin,nga epi endi dup mił nopu kin, yinga enermba mon. 17 Nimbił erangkung siipsiip wał mił wu ei, eim pełełe, tonu tuk mii memb ełe mołułum.Mołpu kin, eim kung siipsiip tep wumołpu kin, en enim tep erpi mułmba.Mołpu kin, en enim noł nok kunumkunum konj mołułum noł ei, andantang kin nungii. Nga Gos eim en enimningił ka mani onum ei, kil ngopukin, si kindmba, nga en enim nga keninerngii mon.”

8Nga Kan Mił Epi Pipe Mił Mon Pend-

njing Ei Angił Orung Nga Tał Kiłip Tum.1 Nga kunum ei, kung siipsiip wał

mił wu ei, eim pupu kin, pipe monepi ei, kan mił epi ei to pendnjingei, angił orung nga tał pim epi ei, tokiłip topu ei poru nirim. Neng kin,epin konu ełe, ek tingnarik mułanginkin, eni kopur o purum. 2 Pe nga,na kenj ni, enjel angił orung nga tałpei en enim, tonu Gos eim kumb ełeengnjing. Angk kin, nga en enim belitołmun epi ei nge, angił orung nga tałngunjung ku.

3 Pe nga enjel eipi endi opu kin, eimkułmał kałmin konu ełe engim. Angpikin nga eim dup kalk ełmin epi, nołming gol mił, mur ka wii epi ei, opusim ełe engim. Angpi kin, nga wumbkopur eim kin, mur ka wii tołum epipei ngunjung. Ngok ełe nge, si endekindpi kin, Gos nge wumb prei ełminełe, si ende kindim. Kindpi kin, ngaeim Gos kin kułmał kałmin konu ełe,gol mił erpi kin, Gos nge king pełkumb ełe engim. 4 Angpi kin, ngaeskił epi ka dup nopu kin, muru katołum epi ei nin, Gos nge wumb Goskin prei erik enjing ełe, tał ouni ei,enjel angił ełe, dup eskił si kindpi kin,

Gos nge kumb ełe tonu purum. 5 Penga kunum ełe, enjel ei, eim noł mingsipi kin, dup kułmał kałmin konu ełe,dup kopur sipi kin, piki topu olkuptopu kin, mer mei ełe mani kindim.Kindang kin, kałpi konu ełe, gur gałinipi kin, ek tangpi kin, nga kumbkinang erpi kin, nga konu kopu tum.

Enjel Kapił Kapłi Beli Mił Epi PupTunjung

6 Pe nga, enjel angił orung nga tałen enim, beli ei, nga angił orung ngatał ei, beli pup tungii nge, er kun ersinjing sałim.

7 Pe kumb ełe enjel ei, eim beli miłepi ei beli pup tum. Tang kin, dupseng kin, konu dindaming kin, miyemkin ombu, pei sik kin, orung orungerik. Erpi kin, bein topu kin,manimeiełe kindim. Kindpi kin, nga mani meianinga kopur ei, dup nopu kin, ondaninga kopur ni, kui engimb aningakopur pei mołum epi ei, pei dup nopuporu nirim; ba aninga tał am miłkopur mei konu ełe, dup nunerimmon.

8 Pe nga, enjel nga endi, eim belimił epi ei beli tum. Tang kin, nga nakenj ni, epi komung owundu mił epiei, dup nopu topu kin, olkup topu kin,mer ep noł ełe, mani kindim. Kindangkin, ep noł aninga kopur ei kumbiipikin, miyem topu pum. 9 Pang kin,nga yamani ep noł ełe, konjmulnjungepi aninga kopur ei, ep noł tuk ełe,kulnjung. Kolk kin, nga noł kanuaninga kopur topu kin, kis mundumku. Ba aninga kopur tał ammił, ep nołełe epi ei, to kis enerim mon.

10 Pe nga, enjel tekliki ei endi, eimbeli mił epi endi beli tum. Tang kin,kor kanjip mił epi owundu ei, dupnum ei, dup jep kaltmin mił yi nu-rum. Nopu kin, nga tonu kupu mułełe, mani opu mer noł aninga kopurpim konu ełe purum. Nga noł pirpiraninga kopur pim konu ełe pum ku.Ba aninga kopur tał am mił noł konuełe puneririm mon. 11 Pe kor kan-jip ei embe ‘Kumbii kis ełim’ niłmin.Nga noł aninga kopur ei, noł kumbii

REPELEISIN 8:12 460 REPELEISIN 9:12ełim. Nga wumb pei, noł ei nok kinkulk. Kulk ei nimbił erang, noł ei eimkumbii kis ełim. Ba aninga kopur, tałam mił, noł ełe to kis eneririm mon.

12 Nga enjel kapił kapłi endi ei, eimbeli mił epi ei, beli pup tum. Tangkin, nga eni aninga kopurni, oi aningakopur ni, kor kanjip aninga kopur ni,epi ombu en enim nge tiłang erpipim ei tangin kin, yi mił erang, emiianinga kopur pirim. Nga tinga aningakopur emii pirim ku. Nga epin kunumendi, oi tiłang ermba kunum ei, yiemii pirim ku.

13 Pe nga na kenj ni, kei du endi,bur ni pupu kin, am ei tonu epin burni purum. Pupu kin, ek dinga nipikin wii topu yi nim, “Mong owundu!Mong owundu! Mong owundu kistonu omba!” nirim. Pe nga, oł embintui oł ei, wumb en enim ya mani meiełe mołmun wumb ei kin, yi mił tonuomba. Nimbił erang enjel eipi ngateliki ei, en enim nge beli mił epi eipup tungii nge enmin.

9Nga Angił Orung Enjel Ei Beli Mił Epi

Ei Pup Tum1 Nga angił orung nge enjel ei, eim

beli mił epi ei beli pup tum. Tang kin,ngana kenj ni, kor kanjip ei tonu kupumuł konu ełe, mani opu kin, mer meiełe orum. Opu kin, nga kor kanjipei, kii wał sipi kin embiłim ei, mermani tukpu owundu kis tukpu ełe,sip pinałim, kii wał sirim. 2 Nga korkanjip ei, mer mani, ‘Tukpu owundukis,’ ondu ei, aki tum. Tang kin, dupeskił opu kin, tor tonu om. Opu kindup eskił om ei, mer dup owundu ełe,dup kiłangin kin nopu ping mendpiłnopu pim ei, mermani tukpu owundukis ełe tor orum. Opu kin, eni kin popei, eskił erang kin, emii erim. 3Pe ngaka guimbi owundu pei, mer dup eskiłnopu pim ełe, mei ełe tor orum. Opukin, nga ka guimbi ei, wusimb mił epiei, olt pim epi kis endi ei, wumb kon-gang kin, kumbii kis siłmin epi endiei, eim dinga ngołum. 4Nga ka guimbiowundu en enim, kui engimb ni endi,

epi ombu ei to kis enerei mon niłmin.Nik kin, nga epi kanim eipi eipi peiendi, emb talk pendiłmin epi ei, konjmołum ei, to kis enerei mon niłmin.Ba wumb nii endi, eim Gos nge monmił, eim mei embił ełe pinerim kinwumb ei mendpił, kongingii, niłmin.5 Kongk kin, nga ka guimbi owunduei, wumb to kundngii ei, mon niłmin;ba oi angił orung ełe mendpił ei kin,kongmba ei, kumbii kis singii niłmin.Nga en enim ngenj kumbii siłmin ei,wu en enim ka wusimb mił ei kin, epikongang kin, ngenj kumbii siłmin ołei nge siłmin. 6 Nga oi angił orung opang kin, wu kopur en enim, kułmunnik kin, kuruk andinmin; ba en enimkuruk sinałmin mon. Nga en enimkułmun ni piinmin; ba kułngii ei sikindpi kin, am ba.

7Ngaka guimbi owunduei, en enimkung os mił molk kin, en enim opuerngii nge, er kun er mołmun ei, enenimpeng ełewu king peng konmon-dułum epi, ku gol mił epi mundanginkin, en enim kumb ełe, wumb miłkumb ningił sałiłim.

8 Seng kin nga en enim peng en-jin ei, amb peng enjin mił mołułum.Mołang kin, nga en enim gupu mongei, wusii simbii owundu ei, gupumong mił pałiłim. 9 Peng kin, nga enenim pepił ełe epi, kumb tepii kapamił, pandi topu pirim. Peng kin, ngaen enim kong, ełe ek tengnjing miłei, kung os keris pei mił siłmin ektangnimmił molk kin, opu erngii ngepunjung. 10Puk kin, nga en enim nge,ei yi mił ei, ka wusimb mił, kumbii kisngang molk kin, en enim dinga pengkin, wumb kumbii kis ngołmun ei, oiangił orung pei ngołmun. 11Ngok kin,nga en enim nge king endi mołpu kin,en enim tep ełim. Erpi kin king ei,enjel ei tukpu owundu kis sip pinałimei, mer mani ełe tep ełim. Erang kin,nga eim embe ‘Apandon’ ei Eipru ngeek; nga eim embe ‘Apoliyon’ Griik ngeek; ek tał ouni pułe yi pałim, ‘Wumb tokis mondułum,’ niłmin.

12 Pe mong owundu kis endi ei,

REPELEISIN 9:13 461 REPELEISIN 10:4

poru nirim. Nga mering mongowundu kis tał, nga omba.

Angił Orung Nga Endeim Enjel BeliMił Epi Ei Pup Tum

13 Nga angił orung nga endeim en-jel ei, eim beli mił epi ei beli puptum. Tang kin, nga na piinj ni, gol miłepi kułmał kałmin konu oł ełe, kapiłkapłi nge, girman mił epi ei, angiłimkonu ełe, Gos nge kumb ełe mołumkonu ei, ek endi tor om. 14Wang kin,nga ek endi tor opu kin, angił orungnga endeim enjel endi, beli mił epiei beli pup topu kin, se mułum konuełe yi nim, “Nim enjel kapił kapłi enenim, noł owundu endi Yupreisiis ninoł ełe, kan ngii mołmun wak tanginkin, wii molk pungii,” pa nim. 15 Yimił kapłi, enjel ei, enjel kapił kapłikei en enim, kan ngii mił mulnjungwak tum. Wak tang kin, en enimwumb aninga kopur, to kundngii ngeenjing; ba aninga kopur tał am miłto kundnenjing mon. To kundnarikkin, nga enjel ei en enim, er kan erikkin, eni nin, kunum nin, oi nin, kungpani ei kin, kui erik kin, oł ei ngeerngii nge mołmun. 16 Molk kin ngaenjel kapił kapłi nge, opu ełmin wu200,000,000 pei pei mendpił, en enimkung os ełe, ap tok onjung ei, na nipiinj. 17 Pe nga na nam or kumb miłendi kenj ni, kung os nin, kung ostonu ełe wumb ap tunjung wumb eikin, ouni kenj. Kenj ni nga wumben enim pepił ełe, konduk kapa miłpirim. Pim epi ei, mon kundii ni, mukni, terim pirim. Peng kin, nga kungos peng ełe ei, wusii simbii owundupeng mił pirim. Peng kin, nga enenim gupu ełe dup eskił kin, dup kin,komkudupnonummił, en enimgupuełe tor orum. 18 Wang kin, nga ołembin tui ei, dup ni, dup eskił ni, dupmon terim dup nołum epi tekliki eipei, wumb aninga kopur to kis er poruninjing; ba aninga kopur tał am mił,to kis enenjing mon. Epi ombu, merkung os gupu ełe tor orum. 19 Wangkin nga kung os nge dinga ei, mer enenimgupuełe ni, en enimei ełe, dinga

pałim. Peng kin, en enim nge ei ełe,wembii mił pałim; nga peng pałim ku.Peng ełe nge, wumb to kis ełmin ku.

20 Nga wumb eipi kopur en enim,dup ni, dup eskił ni, dup nopu ełimepi ei tekliki pei, en enim to kund-nerim wumb ei, en enim noman ełe,epi nipe endi enjing nin, gui kis mentołmun oł ei kin, noman ak tok kin,buł ngunenjing mon. Pe en enimangił ełe enjing epi ei, ek kend gos ełenge, gol nin, silpa nin, aiyon nin, kunin, ond epi ombu ei, ningił kinenjingepi nin, ek piik ninenjing epi nin,andłam endnenjing epi nin, epi kendtołmun epi ombu ei, men tołmun ei,wakin tunenjing mon! 21Tunarik kin,nga wu ombu en enim, wumb eipito kundnjung; nga kunj men enjingnin, wu ambeipi ngengundnjungnin,wumb eipi nge epiwaning sinjing nin,wumb ombu en enim oł kis ei, nomanak tok kin, buł ngunenjing mon!

10Enjel Endi Pipe Mił Mon Epi Endi,

Angił Kin Embiłim1 Pe nga, na kenj ni enjel endi dinga

owundu pałim enjel ei, tonu epinkonu ełe mani orum. Wang kin, eimkonu kupu mił epi ei, kum tum. Tangkin, nga konu kumb giipim poltumei mił, eim nge peng ełe, tonu połpupirim. Peng kin, eim kumb ełe, enimił topu pirim. Peng kin, nga eimsimb ełe, dup sengi mił, nopu pirim.2 Peng kin, nga pipe mon simbirpikin, endi kembis ei tonu, eim angiłełe, aki topu kin, sepi mułum. Mołpukin, nga eim simb mong tundung ei,mer ep noł ełe, mani kindpi sirim.Seng kin, nga simb taring ei, mer meiełe, mani kind sirim. 3 Seng kin, ngaeim ek dinga tangpi kin, ke nim ei,wusii simbii owundu ke niłim ei, yimił nirim. Neng kin, kunum ełe, ngaangił orung nga tał, gur gałi nirim.4 Nga ek nengin kin, na mon pułmbiienj; ba na nga piinj ni, ei tonu epinek endi, ni tor kindpi kin, yi nim,“Nga konu gur gałi angił orung nga

REPELEISIN 10:5 462 REPELEISIN 11:6tał ninjing ek ei, noman tuk ełe koier pendnjii; ba mon poł pendnenjiimon.”

5 Nga na kenj ni, enjel tonu ep nołełe kin, nga mei ełe kin, engim wuei, eim angił tundung ei, tonu epinkonu ełe kindim. 6Kindpi kin, nga eimek keimi kun ka ni tor kindpi kin, ekkeimi Gos eim piiłim. Piipi kin, ngaGos eim kunumkunumkonjmołułumGos ei, eim tonu epin konu ni, nga epikanim kanim pei tuk ełe eririm. Ngamei erpi kin, epi kanim kanim pei tukełe eririm. Nga ep noł erpi ełe kin, epikanim kanim pei tuk ełe eririm. Ngaenjel ei, eim ek yi nirim, “Akip kunumei, mandi poru nimba enim, Gos ngakui enermba mon,” pa nirim. 7 “Baangił orung nga tał nge enjel endi ei,eim beli mił epi pup tumba kunumełe, Gos nge eim epi koi er pim epiei, ni tor kindmba. Kindpi kin, ngaeim nge ek ka ni tor kindiłmin wumbombu, eim ek ni ngurum ek ei, keimitonu orum.”

8 Pe nga, tonu epin konu ełe, ekendi ni tor kindrim ei, na nga piinjni, ek nipi yi nirim, “Nim pukun kin,enjel endi, eim simb mong tundungełe, ep noł ełe kambpi kin, nga eimsimb mong taring ełe, mani mei ełekambpi mołum enjel ei, eim angił ełe,pipe kimbrii kembis endi ambiłpi kin,puru nipi mołum pipe mon ei sinjii,”pa nim. 9 Kapłi na pup kin, enjelei, kii sip kin, eim pipe kimbrii monpipe endi, angił ełe sałim ei, ngangłininj. Nemb kin, nga eim ek yi nipi,na ngum, “Nim epi ei sikin nunjii,”pa nirim. “Nan kin, nim kirim ełe,ak mak erpi kin, mek sinjii mił, yiermba,” pa nirim. Ba nim gupu ełe,mułang kin, ei singin ermba ei, piimimuł noł ei, singin enim ei mił, yiermba,” pa nim. 10 Pe nga, na pipekimbrii mon sałim ei, eim angił ełe,sip kin, nunj. Namb kin, piimi mułnoł singin enim mił, yi singin eririm.Ba ekii se, na nop dumung kindambkin, mer nam nge kirim tukrung ełeakmak erpi kin, mek simbiimił pirim.

11 Pe nga eim ek yi nipi na ngum,“Nim nga Gos nge ek ka ei, ni torkindkin kin, wumb pei ngokun kin,nga wumb tiłap eipi eipi pei ngokunkin, nga ek eipi pim wumb, kanimkanim pei ngokun kin, nga king pei,ngunjii ku,” pa nirim.

11WumbMił Epi Tał Ek Ni Tor Kindiłm-

bił1 Pe nga, na su simbii epi endi

ngunjung ei, epił mił epi endi ngokkin, yi ninjing, “Nim tonu angkin kin,kapłi nim Gos nge men tołmun ngiiwumb kin, mołmun ei mił nga kułmałkałmin konu ełe, su sinjii. Sikin kin,nga nim men tok mołułmun wumbei, kapłi kemb tunjii ku. 2 Ba nimmen tołmun ngii pułpun ełe, torungkung gui konu ełe ei, su sinenjii mon.Nimbił erang konu ei, torung pii giininałmin wumb ei nge konu pałim.Peng kin nga wumb ei, en enim konuowundu ełe kun ka wii Jerusalemkonu konj ełe, erik kin, kis mondukpangin kin, oi engki kapił kapłi ngatał ei, kapłi erngii. 3 Erik kin, ngananim wu tał kin, dinga ngamb kin,nanim nge ek, ni tor kindngił. Kindkiłkin, nga wumb tał ei, kon mił epi endingambkin, alapmił tełngił. Talkił kin,na nge ek ni tor kindkił kin, pangiłpangił kin, 1,260 kunum pei pei opuba.

4 Ełe nge wumb tał, eł ełip ek nitor kindngił ei, ond olip tap mił, ngadup alam tał mił ei ya mani meiełe Owundu eim kumb ełe engim.5 Angang kin, nga wumb kombur okkin, wu tał kin, er kis mundmun nienjing kin, kapłi eł ełip gupu ełe, duptor opu mołpu kin, opu orung wumbei, top kis mundmba. Mondpu kin,keimi wumb kombur wu tał kin, erkis ermin nik enjing kin, kapłi ełe ngemendpił, wumb ei kułngii. 6 Kapłieł ełip dinga seng mołmbuł dinga eikapłi kupu muł ondu ngang kin, konukumb tunermba kunum ei, eł ełip Gosek ka ni tor kindinjngił. Pe nga eł ełip,

REPELEISIN 11:7 463 REPELEISIN 11:17-18yi ku dinga pałim ei, noł ei erangił kin,noł miyem mił tangpi omba. Pe ngaeł ełip dinga sałim ei, yi ku ya manimei wumb epi kanim kanim oł embintui ei, tonu opu kin, to kis erngił. Ngaeł ełip noman ełe, oł ombu ermbił nipiingił kunum ei, kapłi erngił.

7 Pe nga eł ełip Gos ek ka ei, ni torkind poru nikił, er mołang kin, kapłinga epi kung simbii owundu endi,tukpu owundu sip pinałim ełe, tonutor wang kin, wu tał kin opu erngii.Erik kin, eł ełip to mani kindpi kin,to kundmba. 8 To kundang kin, ełełip ngenj ei, konu owundu ełe, tukandłam ełe pimba. Peng kin, nga ełełip nge Owundu ei, eim ond peri ełeto kundnjung konu ełe, eł ełip ngenjombu mołum; ba konu owundu eiek ekin nipin kin, yi niłmin, ‘Konuembe Sorom nin Eisip,’ yi mił niłmin.9 Yi mił erang, ngenj eipi eipi wumbnin, nga wumb tiłap eipi eipi nin, ekkanim eipi eipi wumb nin, mei konuorung orung wumb ei, pei ok pendikkin, en enim ngenj ei keningii kunumtekliki, nga kunum tongnde mendpiłporu nimba. Neng kin, nga wumb eieł ełip ngenj ei kui tunenjing mon;ba kanik kin, wiik tok kindangin kin,pinjngił. 10 Pekił kin, mei mani ełewumb pei en enim, ka piik kin, wumbtał kułnguł ełe nge, en enim ka ka piikkin golang nik kin, nga en enim epika kombur sipik kin, wumb puł ngokyi ełmin. Yi ełmin ei, nimbił erangek ni tor kindiłmbił wu tał eł ełip,mei wumb pei ngenj kumbii owundungołmbuł. 11 Ba kunum tekliki ngakunum tongnde poru neng kin, kapłiGos eim ngemołułum konj ei kindangopu kin, wu tał tonu enginjngił. En-gangił kin, opu wumb pei ombu, wutał tonu onjnguł ei, kanik kin, mundmong enjing. 12 Erik kin, pe ngawu tał eł ełip molkuł kin, piinjngiłni, ek owundu endi tonu epin toropu kin, eł ełip kin yi mił nim, “Yatonu ełe weł!” Nga eł ełip nge opuorung wumb kanik mulnjung ni, ełełip kupu muł endi, se mengpi kin,

tonu epin konu ełe, tuk sipim. 13 Sipang kin nga kunum ełe mendpił,konu kopu owundu endi tum ei, konuowundu tongnde endi topu erpi kin,kis mundum; ba angił orung nga kapiłkapłi ei to kis enerim mon. Ngakunum ełe mendpił, wumb 7,000 peikonu kopu ei erpi kin, to kundum.To kundang kin, wumb kombur eipimulnjung wumb ei, en enim mundmong erik kin, Gos eim Owundu epinkonu ełe mołum ei, eim embe ambiłtonu kindnjing. 14 Kindik kin, pe epioł embin tui owundu tał tonu om ei,poru nirim; ba piyei! Kunum aningakopur opu pang kin, epi oł embin tuiowundu nga endi tonu omba.

Enjel Angił Orung Nga Tał Nge BeliMił Epi Tum

15 Pe nga angił orung nga tał ngeenjel ei, beli mił epi pup tum. Tangkin, kapłi ek owundu kombur tonuepin konu ełe, tor opu kin, ek yi nirim,“Pemani mei ełe, tep erik erik, enjingdinga ei, akip sinim nge Owundu eimseng kin, nga eim se orung simba wuei, Krais kin ouni, eim king kunumkunum minj tep erpi kin, mołpu ba!”16 Pe nga, men tołmun wu num engkitał nga kapił kapłi en enim, king pełełe Gos kumb ełe, mołułmunwumbei,kumb ełe kan mani kanik kin, Gos kinmen tok ngunjung. 17-18Ngok kin, ekyi ninjing,“Gos owundumendpił! Nim dinga wii

mendpił sałim. Seng kin, nimpe mołun, nga kumb ok nimmołułun. Sin sinim ka piipinkin, nim kin ek ka ni ngołmun.Pe ninim nge dinga Owunduei sikin kin, piikin kindkin kin,epi kanim kanim pei, tep en-jii kongun pułngun mondkunełin. Pe nga, torung pii giininenjing wumb ei en enim,nim Gos kin noman ełe, popułkis erang piinjing; ba Gos Nimnoman popuł kis ei, wumb eikin tonu ołum. Opu kin, ngape kulnjung wumb ei, en enimkos owundu piik kin, kumepsik erngii nge kunum ei, tonu

REPELEISIN 11:19 464 REPELEISIN 12:10ołum. Pe nga ninim ngekongun wumb ei, nim ek nitor kindiłmin wumb nin; nganim nge oł kun ełmin wumbpei nin, nga wumb nim kinmandringmolk kin, nim embeambił tonu kindiłminwumb einin; nga wumb num nin, ngawumb kembis nin ouni wumbei, nim kumep ka ngunjii. Penga, ya mani mei ełe wumb ei,to kis enjing wumb ei, to kisenjii ku.”

19 Pe nga kapłi, ek nik poru nenginkin, kapłi Gos nge men ngii owunduei, tonu epin konu ełe mołum ei, akitunjung. Tok kin, pe nga, Gos eimek dinga lo ek ei, tuk kindiłmin ondkiyembi ei, eim men ngii tuk ełe simkenjing. Kanik kin, pe nga kumbkinangin er tiłang erim. Erpi kin,nga gur gałi neng kin; nga konu kopuowundu tum; nga konu kumb din-daming owundu top kin mani orum.

12Amb Endi Kin Wembii Owundu Simb

Angił Pałim Ei Kin1 Jep oł owundu tonu epin konu

ełe tor orum. Opu kin, ei yi mił,amb endi mołum amb ei, konu eni eialap mił, ngenj ełe tełim. Tałpi kin,nga eim simb mandring ełe oi pirim.Peng kin, nga tonu eim peng ełe, korkanjip engki nga tał, tonu peng ełe,peng kon mił mundrum. Mondpukin, amb ei, eim kangił mundrum.2 Mondpu kin, nga eim kangił bułtang kin, eim ngenj kumbii dingasipi kin, mengmba kunum ełe mandieririm. Erpi kin, eim ke dinga nipikin, tor kindrim. 3 Kindang kin, ngajep oł owundu endi, epin konu peniełe tor orum. Opu kin, jep oł eiyi mił, wembii kundii owundu simbangił pałim epi endi, tor orum. Orumwembii owundu ei, peng embił ei,angił orung nga tał pirim; nga girmanengki pirim. Nga peng kon mił epiking mondułum epi ei, angił orung

nga tał, tonu peng ełe, endeim en-deim ni mołpu poru nirim. 4 Nipikin, nga wembii nge ei ełe, ei sipi kin,kor kanjip kombur, owundu pirim korkanjip ei, topu kindang kin, manimei ełe orum. Wang kin, kor kan-jip tał kopur owundu mił, tonu epinkonu ełe pirim. Peng kin, wembiiei, eim amb kangił mengmba eririm,konu amb ei, eim kumb ełe engim.Angpi kin, amb ei kangił mengpi, torkindang kin, topu numba nge erpimułum. 5Mołpu kin, pe amb ni, kangiendi mengim ei, eim mei konu ełeorung pei ei, eim dolu dinga ambiłpikin, wumb tep ermba. Erpi kin, pekangił ei mam mengim; ba kangi eisikir se mengk kin, orung sipik kin,Gos eim king peł mołum konu ełekindnjing. 6 Kindik kin, amb ei, eimsi kindpi kin, tungu pupu kin, meiwii simwumbmulenjing konu ełe pu-rum. Pupu kin, Gos eim amb mułmbanipi konu endi, er kun er sim konu ełepurum. Pupu kin, konu ełe, eim kuningok kin, kan kun erik se mułanginkin, kunum 1,260 opu ba.

7 Pe nga, tonu epin konu ełe, opuowundu tonu orum. Opu kin, enjelMaikel kin, eim nge enjel ok kin, kawembii kundii owundu ei kin, opuenjing. Erik kin, nga kawembii kundiiowundu ei kin, eim nge enjel ombukin, opu erik kin, to orung kindnjing;8 ba enjel Maikel kin, eim nge enjelombu kin, opu dinga erik molk kin,ka wembii kundii owundu ei kin, eimnge enjel ombu, tomani kindnjing. Yierangin kin, ka wembii owundu kin,eim nge enjel kin, tonu epin konu ełenga mulenjing mon. 9 Mularik kin,nga kawembii kundii owundu ei, epinkonu ełe to mani kindnjing. Kindikkin, ka wembii owundu ei, kumb okmołułum wembii embe Seisen, ei eimmei wumb pei kin, ek kend to ngopuełimpułwumołum. Mołpukin, nga kawembii owundu ei kin, eim nge enjelpei ouni, to mani mei ełe kindnjing.

10 Pe nga na nam piinj ni, ei epinkonu ełe, ek endi tor opu kin, yi nirim.“Pe sinim nge Gos eim sinim se orung

REPELEISIN 12:11 465 REPELEISIN 13:2sinim. Sipi kin, nga eim nge dingaei, ya peni ełe tor onum. Opu kin,pe Gos eim nge dinga king mołpu kin,sinim andan topu ngonum. Ngopukin, pe eim nge kindim wu Krais ei,eim dinga sinim andan topu ngonumku. Ngopu kin, nimbił erang wu kisSeisen eim, sinim nge enginjpin nołei, ek nipi ngopu ełim ei kos piipiełim. Erpi kin, pe ei eim, Gos eimkumb ełe, epin, tinga, kunum kunumkos piiłim; ba pe, eim epin konu ełe,to tor kindangin kin, mei ełe maniorum. 11 Opu kin, nga sinim ngeenginjpin noł, en enim nge dinga ei,kung siipsiip wał mił wu ei eim Kraisnge miyem ełe, dinga sinjing. Sikkin, nga ek keimi ni tor kindnjing ełenge, en enim opu orung wu ei, tomani kindnjing. Kindik kin, nga eimen enim, Gos nge kongun ei erik pukkin, en enim mei ełe oł ei, noman topiinenjing mon; ba wiik to mułanginkin, opu orung wumb ei, en enim tokundnjung. 12 To konduk kin, tonuepin konu ełe, wumbmolk kin, no pekenmin wumb ei, en enim ka piingii.Ba ya mani mei ełe kin, ep noł kin,wumb ei, en enim ei piik kin, kun erikmułngii! Molk kin, oł embin tui ei,enim kin tonu omba enim. Erpi kin,Seisen ya mani enim kin orum. Opukin, nga eimnomankunpinerang kin,dupmił nop tonu orum. Nimbił erangeim piinim ei, eim nge kunum peitangpi, simba pinałim.

13 Pinerang kin, pe nga, ka wembiiowundu ei, eim noman to piinim ei,eim to mani mei ełe kindnjing pim.Peng kin, pe nga, eim amb ei kangiendi mengim amb ei, eim bułun topukin, se endrim. 14 Se endrim; ba Gosamb ei, eim kei du owundu kong tałmił ngang kin kapłi eim bur ni pupukin, mei wii sałim wumb mulenjingkonu ełe purum. Pang kin, konu ełe,eim kuni ngok kin, kan kun erik semułangin kin, kung ngii tekliki ngatongnde om; ba kawembii owundu ei,opu kin, tumbii ni ermba ei, eim kapłienermba mon. 15 Enarpi kin, nga ka

wembii owundu ei, eim gupu ełe, nołowundu mił, endi erang kin topu tororum. Opu kin, ei erang to pupu kin,amb ei pum konu ełe, ekii se purum.Pupu yi erang kin, amb ei, noł tosimba ni eririm. 16 Eririm; ba mei ełeerpi kin, amb ei paki turum. Tang kin,pe noł ei, ka wembii owundu gupu ełeorum ei, mei eim gupu aki topu se, oltkindpi kin poru nirim. 17Neng kin, penga, ka wembii owundu ei, eim ambei kin, noman kis peng piyang kin,dup mił nopu tonu orum. Opu kin, peeim pupu kin, amb ei nge kingam nołkopur kin, opu ermbii ni piirim. Piipikin, kingam noł ei pei en enim, Gos loek pei ekii siłmin. Nga Jiisas eim ek ei,ni tor kindik kin, wumb ngok kin, enenim eim kin, ekii siłmin. 18 Pe nga,ka wembii owundu ei, eim ep noł werełe, angpi mułum.

13Epi Simbii Tał Tonu Onjkuł

1 Pe na nam kenj ni, epi simbiiowundu endi, mer ep noł ełe, tonuopu kin, tor om. Opu kin, kung simbiiei, girman engki pim; nga peng embiłangił orungnga tał pirim. Nga girmanengki ełe, king nge peng kon engkiełe, tonu mułum. Mułang kin, pengombu, embe kanim kanim mułum.Mołpu kin, embe ei pułe yi mił, Goskin ek buł ambilk kanim kanim nik,mundnjung. 2 Monduk kin, epi kungsimbii owundu ei, na kenj ni, eimngenj kui wusii simbii owundu mił,‘lepa,’ niłmin ei, mombuł mombułnopu pim. Pim simbii owumdu ngesimb ełe ei, ka owundu endi ‘ber,’niłmin, ka simb ei yi mił pim. Pimkung simbii owundu nge gupu ei, yimił epi kui wusii owundu kung endi,‘laiyon,’ niłmin, ka ei gupu yi mił pim.Peng kin, epi kung simbii owunduei, ka wembii owundu ni, eim ngedinga ei, ni ngum. Ngopu kin, eimmołpu, king mił tep erim ka wembiiowundu nge konu ełe, nga epi ei, ‘Nimmolkun kin, tep erii,’ nim; nga eimdinga owundu ei, epi simbii ei nga

REPELEISIN 13:3 466 REPELEISIN 13:14ngurum. 3 Ngopu kin, pe epi simbiiei, eim peng ambił endi to kundnjung;ba tunjung konu ełe kis mołpu kin,erii erpi pim ei, nga kułii erpi kin, kasim. Seng kin, mei ełe wumb pei eikanik kin, puku sik kin, noman ak topiik kin, epi simbii owundu ei kin, ekiisik punjung. 4 Puk kin wumb pei enenim ka wembii owundu ei kin, mentok erik, ngunjung. Ngok kin, nim-bił erang ka wembii owundu ei, eimdinga ei, epi kung simbii owundu eingurum. Ngok kin, nga en enim yi ku,epi kung simbii owundu ei kin, mentok enjing ku. Erik kin, ei yi ninjing,“Wumb endi epi kung simbii owunduei mił endi molałim mon. Nga wumbendi epi kung simbii owundu ei kin,opu ermba endi molałim mon ku.

5 Pe nga, Gos kan wiik tang kin, epikung simbii owundu ei, gupu ełe ekkanim kanim dinga nipi kin, nga Goskin ek buł ambiłpi ek kis nim; ek eikis mendpił nim. Nipi kin, nga eimdinga owundu nga sipi, pepi pang kin,oi 42 opu purum. 6 Pupu kin, kungsimbii owundu ei, eim gupu aki topukin, Gos kin nipi kis mondpu kin, ngaGos eim embe kin, nga Gos eim nopepi mołum konu ełe kin, nga tonuepin mołmun wumb ei kin, yi ku nipikis mundrum. 7Mondpu kin, nga Goseim kanpi wiik tang kin, kung simbiiowundu ei, Gos nge oł kun wumb kinopu eririm. Erpi kin, Gos nge wumbkambpi mani kindang kin, top kindpiei, eim dinga owundu sirim. Sipi kin,eim king mił tep erpi wumb tiłap peinin, nga mei orung orung wumb peinin, nga ek kanim kanim pałimwumbpei ei nin, nga ngenj kanim kanimpałim wumb ei pei, king mił mołpukin, tep eririm. 8 Erpi kin, wumb peiya mani mei ełe mołmun wumb ei,kapłi epi kung simbii owundu ei kin,men tok erik ngołmun. Ngok kin,wumb ei, Gos kumna kin, mei eririmwumb ei, en enim embe ełe, merwumb konj kunum kunummołułmunnge pipe mon ełe pinałim. Pinerangkin, pipe mon ei, kung siipsiip wał

mił, wu ei Krais, eim to kundnjung einge mon.

9 “Enim piingii! Pe wumb nii endikom pim kin, kapłi ek ei kom sepiingii! 10 Pe wumb nii endi, kanngungii nge pim kin, kapłi wu ei kanngungii! Ngok kin, pe nga wu endi,wu eipi endi tui jik kin to kundumkin,kapłi wumb tui jik sik kin, wu ei tokundngii ku. To konduk kin, pe ngaoł kanim kanim yi nge tonu om kin,kapłi en enim Gos nge oł kun ełminwumb ei, enim dinga angk molk kin,nga pii gii dinga nik kin, ambił gii nikmułngii!”

11 Pe nga, na kenj ni, epi kungsimbii nga endi mer mei ełe, tonu tororum. Opu kin, kung simbii ei, eimgirman tał mułum ei, kung siipsiipwał girman tał, mił mułum. Mołpukin, nga ek tengim ei, ka wembiiowundu ei mił, ek tengim. 12 Tangpikin, pe epi kung simbii ei, nga ekii setonu orum. Opu kin, ei eim epi kungsimbii owundu kumb se om, epi kungsimbii ei kin, dinga owundu pei sirim.Sipi kin, dinga ei kin, eim kongundinga eririm. Erpi kin, ei epi kungsimbii owundu kumb se tonu orumnge, kumb ełe eririm. Erpi kin, ekiise, tonu om epi simbii owundu ei,kongun dinga kind erpi kin, mei ełenin wumb pei erang kin, kung simbiikumb se tonu om ei eim kin, mentok enjing. Erik kin, epi kung simbiiei, okrii to kis erpi kin, to kundmbaeririm; ba nga konj mołum. 13Mołpukin, pe nga epi kung simbii ekii setonu om epi ei, jep oł owundu kiskanim kanim erpi kin, andan tum jepoł endi, yi mił eim eririm. Erpi kin,nga wumb pei kumb ełe, dup mił endierang kin, tonu epin tor opu kin,manimei ełe orum. 14Opu kin, nga Gos eimepi kung simbii ei, kanpi wiik tangkin, jep oł owundu kanim kanim erpikin, epi simbii owundu kumb se tonuom ei, eim kumb ełe erpi kin, andantum. Tang kin, oł kanim kanim ełeeririm ei, eim mei wu amb pei, ekkend topu ngurum. Ngopu kin, wu

REPELEISIN 13:15 467 REPELEISIN 14:7amb ombu kin yi nirim, “Enim kapłi,epi kung simbii kumb se ei kin, ondkin kel tok erik kin, eim embe ambiłtonu kindngii! Kindik kin, epi kungsimbii ei, ok tui tok kundnjung; banga opu konj mołum. 15Nga Gos eimkanpi wiik tang kin, kung simbii ei,eim pop kindang kin, ond mił enjingepi ei, kung simbiimił konjmołpu kin,ek tengim. Tangpi kin, pe nga yi kuondmił kung simbii ei, eim erang kin,wumb kombur kung simbii mił epi eikin, men tunenjing kin, kapłi wumbei to kundmba. 16 To kondpu kin, peepi kung simbii ekii se tonu om epiei, yi erang kin, epi mon endi, angiłtundung erikmin, nga endimei embiłełe erik kin, wumb pei yi enjing. Erikkin, ei embe pinerim wumb nin, ngaembe pirim wumb nin, pei yi enjing.Erik kin, nga ku epi ei, pei sim wumbnin, nga epi pei sinerim wumb nin,nga wumb kongun wii ełmin wumbnin, nga wumb mei embił ełe kongunełmin wumb nin, ei pei, en enim monełe, angił tundungmin, ngamei embiłełe, pimba nirim. 17Nipi yi mił erangkin, wumb endi, epi kung simbii ngemon embe ełe, mulerim kin, yi miłerang, kapłi eim wumb ei kin, epi topenerngiimon. Nga eim epi, wumb topto erik kin, sinerngii mon ku.

18 Sinarik kin, sinim ek ei pii kunermin! Nga wu endi noman ka pimkin, kapłi wu ei, kung simbii nge monei beltmba. Beltpi nimbił erang, monei wumb embe mił pałim ei, 666 monembe yi mił pałim.

14Wumb 144,000 En Enim, Golang Konj

Endi Ninjing1 Pe nga na nam kenj ni, kung si-

ipsiip wał mił wu ei, Krais eim Saiyonkomung ełe engim. Angpi kin, ngawuamb 144,000 pei, eim kin tep to angkmulnjung. Molk kin, kung siipsiip wałmił wu ei, Krais eim nge embe nin,nga eim Arim nge embe ei, wumb enenim mei embił ełe, Gos eim pułum.2 Pe nga, na nam piinj ni, ei tonu epin

konu ełe ekmił mu nipi kin, tor orum.Opu kin, ei noł owundu topu kin, munipi ełim mił, yi eririm. Erpi kin, ngayi mił, konu gur gałi owundu niłimmił, yi nipi tor orum ku. Opu kin, ngaepi mu nipi orum ei, piinj ni, ei giisamił epi tangin kin, mu niłim mił, yinirim. 3Nipi kin, wumb ombu 144,000en enim, Gos king owundu mołumkonu peł kumb ełe, golang konj endinik kin, engnjing. Angk kin, en enimepi simbii kapił kapłi konj mołułumombu nin, nga men tołmun wu numengki tał nga kapił kapłi wu kei kumbełe angk kin, 144,000 pei, wumb ombuen enim, golang konj endi ninjing.Ninjing wumb ei, pei Gos eim meiełe wumb pei kin, sipi orung sirim.Sim wumb ei mendpił, golang konjendi ei piik kin, nik enjing; ba ngawumb eipi endi, golang ei piik kin, nikenerngii mon. 4 Pe nga wumb ombuen enim, amb ambił kin, oł kis penjmułum oł ei, endi enenjing wumbei, en enim oł kun ka mendpił erikmulnjung. Mulnjung wumb ei, kungsiipsiip wał mił wu ei, Krais eim biini piipi pułum konu ei, wumb ei enenim, ekii sik pułmun. Pułmunwumbei, Gos eim mei ełe wumb pei kin, sipiorung sirim. Sim wumb ei, Gos kin,eim kung siipsiip wał mił wu ei Kraiseim nge tiłap kumna ei, sipi orungseng mołmun. 5 Mołmun wumb ei,en enim ek kend endi, gupu ełe toronałim mon. Nimbił erang, en enimGos king peł kumb ełe, oł kun pinałimoł ei, endi pinałim mon.

Enjel Tekliki6 Pe nga nanim kenj ni, enjel nga

endi epin konu ełe tonu kupu man-dring ełe, bur ni purum. Pang kin,ek ka kunum kunum pepi ba ek ei, yamani mei ełe wumb epi mulnjung ei,nipi ngumba nge sipirim. Sipipi kin,ei konu orung orung pei nge wumbnin, nga wumb tiłap endeim endeimnin, nga ek kanim kanim endeim en-deim nge wumb nin, nga wumb ngenjeipi eipi pei, nipi ngumba. 7 Ngopukin, eim wii dinga topu yi nirim,

REPELEISIN 14:8 468 REPELEISIN 14:18“Enim Gos eim ekii sik kin, nga eimembe ambił tonu kindngii! Nimbiłerang, Gos eim mei ełe wumb kanimkanim kos piipi kin, mok topu ermbakunum ei, tangpi sałim. Seng kin,enim Gos eim kin mong gopsing piipolk kinmen tok erik ngungii. Nimbiłerang Gos ei eim tonu epin konu ełenin, nga ya mani mei ełe nin, ngaep noł ełe nin, nga noł kułup to tangpunum ei, Gos eim pei eririm.”

8 Pe nga, enjel endi kumb se pumenjel ei, ekii sipi, opu kin, ek yi nirim,“O Bapilon konu owundu ei, bok topumani punum; keimi eim bok topu kisełim. Konu owundu ei erang kin,wumb tiłap pei ei, amb ngunduk en-min oł ei, andan tang kin, dinga pepipułum ei yi mił, eim wumb pei, nołwain dingamił pułumnoł wain ngangkin nunjung.

9 Pe nga, enjel endi nga, enjel tałpunjnguł konu ełe ekii se opu kin, ekdinga kindpi yi nirim. “Pe wumb niiendi, eim epi kung simbii ei kin, eimond mił enjing gos ei, endi er mund-njung epi ei kin, men tok erik kin, ngamon epi mei embił min, angił tun-dung ełe erik kin, kapłi wumb ei eim,Gos nge noł wain ei numba. 10Numbanoł wain ei, Gos eim nge popuł kisngumba. Ngopu kin, nga Gos eimnoł wain ei noł kin, si ende kindpikin, ngunerim mon. Ba Gos eim nołwain dinga ei, popuł kis mendpił mił,bein topu kin, kumep kis ngumba.Ngopu kin, wu ei noł wain ei numbawumb ei, kapłi Gos nge enjel nin,kung siipsiip wał mił wu ei Krais eimkin mułngii konu kumb ełe, dup nokmułngii. Molk kin, ei kom ku muł ermołum ełe, nok mułngii. 11Molk kin,pe dup nang kin, dup eskił ermba eiwumb ngenj kumbii kis ngumba ei,tonu kunum kunum minj pupu kin,mułmba kunum ei, wii mułngii ei,tangpi kin, emii pepi enermba mon.Enarpi kin, nga wumb ombu epi kungsimbii kin, ond mił epi enjing goskend endi kin,men tok erik ngunjung.Ngunjung wumb ei, mon embe sik

enjing wumb ei, kunum kunum dupkonu ełe kumbii kis singii.”

12 Yi mił erang, oł embin tui ei nge,tonu om kin, kapłi Gos nge oł kun kaełmin wumb ei, dinga angk kin, Gosnge lo ek ei ekii sik kin, nga Jiisas kinpii dinga nik kin, er mułngii!

13 Pe nga na piinj ni, tonu epinkonu ełe ek endi tor opu kin, yi nirim.“Nim mon yi pulnjii” nirim. Nipi kin,“Wumb kombur pe koltmun wumbnin, nga kułngii wumb ei, Jiisas ngekongun ełmin wumb ei, en enim kapiingii! Keimi yi ka piingii!” Gos GuiKa yi nim, “Wumb en enim kongundinga enjing ei, si kindik kin kormułngii ei, en enimkongundinga erikkin, kor mułngii! Nimbił erang enenim oł kun ka enjing oł ei, en enimkin epin konu ełe ekii se tonu ołmun.”Oł kun ka enjing oł ei, Gos epin konuełe mołum ei, eim oł ei, ni piimba.

Ya Mani Mei Ełe Kuni Poł TonumKunum Si Kułou Tungii

14 Pe nga na kenj ni, konu kupukuru ełe, wumb mił, epi endi multumei, wu mił endi multum. Multum wuei, ku gol king peng kon ei mił, endipeng ełemondpu kin, nga tui jik endi,angił ełe ambiłpi mułum. 15 Mułangkin nga enjel endi, men tołmun ngiiełe, si kindpi anda pupu kin, wii dingatop kin, kupu kuru ełe multum wuei kin, yi nirim. “Nim tui jik sikinkin, mei ełe kuni poł topu mołum ei,sikin kin, kułou tunjii. Nimbił erangya mani mei ełe kuni poł top mołumei, tengnjii kunum sałim.” 16 Yi miłerang, wu endi, tonu kupu kuru ełemultum ni, ei eim tui jik ambiłpi sipikin, kuni poł tonumkuni ei, tami topusirim. Sim kuni ei, mei ełe pei sekułou turum.

17 Tang kin, nga na kenj ni, enjelendi, Gos men tołmun ngii tonu epinkonu ełe tor orum. Opu kin, ei eim yiku tui jik endi ambiłpi multum.

18 Mułang kin, nga enjel endi, kuł-mał kałmin konu ełe, si kindpi kintor orum. Orum enjel ei, eim duptep ermba nge dinga pirim. Peng

REPELEISIN 14:19 469 REPELEISIN 15:8kin, ei eim wii dinga topu kin, en-jel endi, tui jik endi ambiłpi multumenjel ei kin, yi nim. “Nim tui jikei, sikin kin, nim na mani mei ełe,ond mong wain poł topu mołum ei,tami tokun kin, kułou tunjii. Tunjiikuni mong ei, poł topu poru nirim.19 Yi mił erang, enjel ei, eim tui jikmił epi endi, mei ełe kupis kapis nim.Nipi kin wain mong tengim ei sipikin, kułou tum. Topu sipi kin, wainmong teningii ełmin konu ełe, ołup tokindim. Kindpi kin, ei yi mił Gos ngepopuł kis owundu simba nge konu ełekindim. 20Kindang kin, Gos nge popułkis owundu erang kin, wain mongteningii ełmin konuełe, konuowundutorung konu ełe, ambił sii tum. Siitang kin, wainmongmiyem si tołmunkonu ełe, noł kui owundu mił, pupukin tor orum. Opu kin, miyem ei, su200 mił konu turii mendpił pang kin,su angił orung mił mur sirim.

15Enjel Angił Orung Nga Tał, Oł Embin

Tui Kis Ełe Angił Orung Nga Tał Embil-njing

1 Pe nga jep oł owundu mendpiłendi, tonu muł ełe tor wang kenj.Kenj ni, Gos nge enjel angił orungnga tał en enim, oł embin tui owunduangił orung nga tał ei, wumb to kisermba nge sik kin, tu wunjung. Tuwangin kin, oł embin tui ei minjmendpił, poru neng ei, Gos popułkis owundu ei, poru nimba ku. 2 Penga na kenj ni, epi tor om ei, epnoł owundu kirapi mił, epi ełe dupse ende kindik kin, enjing. Erik kin,na kenj ni, wumb opu erik kin, kungsimbii owundu kin, eim ond mił epienjing ei kin, nga eim embe mon pul-njung epi ei, wumb tomani kindnjing.Kindik kin, wumb ombu en enim, epnoł kirapi mił, pim konu wer ełe angkmulnjung. Molk kin, Gos giisa miłepi ei ngang kin, wumb ei ambilkmulnjung. 3Molk kin, Moses Gos ngekongun wu, golang niłim golang eikin, kung siipsiip wał mił wu ei Krais

ei eim nge golang ninjing. Nik kin,golang ei yi mił ninjing.“Owundu, Gos Dinga Owundu pałim.

Nim en oł kanim kanim ombuoł ei, owundu ka wii mend-pił pałim. Nim wumb konuorung orung mołmun wumbei, king owundu mołun. Nimoł kanim kanim ełin oł ei,keimi, nga kun ka mendpiłpałim. 4 Owundu wumb peinim kin mandring molk kin,nim embe ambił tonu kind-ngii! Nimbił erang nimmend-pił, oł kun ka minj ełin ngepułwu mołun. Wumb konuorung orung muł oł ełe moł-mun wumb ei ok kin, enimembe ambilk men tok erikngungii! Nimbił erang, nimoł kun ka minj ełin oł ei, peniełe tor wang kin wumb peikaninmin.”

5 Pe nga ekii se, na kenj ni, Gosngemen tołmun ngii mił konu ełe Gosmołułum palting konu kawii mendpiłtuk mołpu kin epin konu ełe sałim ei,aki owundu tang kin, kenj. 6 Pe ngaGos nge enjel angił orung nga tał ei,Gos nge men tołmun ngii mił konuełe, en enim oł embin tui owunduangił orung nga tał ei sik kin, andaonjung. Ok kin, en enim konduk kuruka wii tiłang erim konduk ei, kindikkin, nga ku gol ond kinemb mił enditunjung epi ei, en enim pepił ełe, kankulk pendnjing. 7 Pendik kin, ngaepi kapił kapłi konj mołułmun epi ełe,endeim mołpu kin, enjel angił orungnga tał mulnjung konu ełe enjel ei, kugol ming ombu, angił orung nga tałngurum. Ngang kin, Gos eim kunumkunum konj mołułum pułwu ei, eimpopuł kis owundu ming ombu, pikitopu pirim. 8 Peng kin, nga Gos ngetiłang owundu ka wii kin, eim nomandinga owii ei erang kin, Gos men toł-mun ngii mił konu ełe, dup eskił miłepi ei, piki topu pirim. Yi mił erangkin, wumb endi, Gos men tołmunngii mił konu ełe, nirik onermba miłpirim. Pirim, kunum ełe, enjel angił

REPELEISIN 16:1 470 REPELEISIN 16:14orung nga tał, en enim oł embin tuiowundu angił orung nga tał ambilkkin, poru nimba kunum ei, kapłi porunirim.

16Gos Eim Nge Popuł Kis Ei, Ya Mani

Mei Ełe Wumb Kin Tonu Omba1 Pe nga na piinj ni, ek nipi, wii

dinga topu kin, men tołmun ngiiowundu ełe, tor opu kin, enjel angiłorung nga tał ngurum. “Enim pukkin, Gos nge popuł kis ei, angił orungnga tał nge ming ei sipik kin, manimei ełe wumb mołmun konu ełe beintei!” a nirim.

2Neng kin, kumb se enjel endi, eimopu kin, Gos nge popuł kis ming ei,bein topu kin, mei mani ełe kindim.Kindang kin, erii ni, erii dinga kisei, wumb kung simbii nge mon embepim wumb ei nin, nga wumb ond miłepi erik, men tok ngok enjing wumbei kin, erii kis ei, wumb ei kin tonuorum.

3Wang kin, nga enjel tał ei, eim Gosnge popuł kis ming ei, bein topu kin,mani ep noł ełe kindrim. Kindpi kin,nganoł ei, eimwumbkułiimiyemmił,tonu orum. Wang kin, nga epi kanimkanim mer ep noł konj mulnjung epiombu ei, pei kolk kin, poru ninjing.

4Nik kin, nga enjel tekliki nge enjelei, eimGos nge popuł kisming ei, beintopu kin, mer noł ełe nin, nga nołpirpir om konu ełe kindrim. Kindangkin, ei nga miyem mił, topu kin, tonuorum. 5 Pe nga na piinj ni, enjelendi, eim noł ełe tep ełim enjel ni, ekyi nirim, “Gos nim wumb kos piikin,ngołun ełin ei, oł kun ka pałim miłełin. Nim oł kun ka wii mendpił ermołułun; nga nim ok mołułun nin;pe mołun ku.” 6 Yi mił erang kin,wumb en enim Gos nge oł kun kaełmin wumb nin; nga Gos epi ekii setonu omba piik niłmin wumb ei, tokundangin kin, miyem bein tok kind-njing. Kindik ei yi mił peng kin, Gosnimnoł pirpirmiyem tonu ommiyemei sikin kin, wumb kis ei ngan kin,

nungii. Nungii ei, en enim kumep kiskun siłmin!” 7Pe nga, na piinj ni, tonukułmał kałiłmin konu ełe, ek endi nitor kindpi kin, yi nirim. “OwunduGos, nim dinga owundu pałim! Keimi,nim kos piikin nikin ełin ei, ei amkeimi kun ka ełin,” pa nim.

8 Pe nga, enjel kapił kapłi nge enjelei, eim Gos nge popuł kis ming ei,eni ełe, bein topu kindrim. Kindangkin, Gos eim kanpi, wiik tang kin,eni ei, wumb dup dinga mił nurum.9 Nang kin, eni dup ei, muł owundueririm. Erpi kin, wumb ei, nopu kismundrum. Mundang kin, wumb ei,Gos nge embe ek buł embilnjing; baGos nge dinga ei, kapłi oł embin tuikis ei, to mani kindiłang; ba en enimnoman ełe, to ak tunarik kin, Gos ngeembe ambił tonu kindnenjing mon.

10 Pe nga enjel angił orung ngeenjel ei, eim Gos nge popuł kis mingei, kung simbii nge king peł ełe, beintopu kindrim. Kindang kin, wumbkung simbii nge, ek ekii sik mandringpuk mulnjung wumb ei, konu emiipirim. Peng kin, Gos nge kumepkis wumb ei sinjing. Sik kin, enenim gupu anmbił kongk mulnjung.11 Molk kin, nga en enim tonu epinkonu ełe Gos kin ek ngok enjing.Erik kin, nimbił erang en enim ngenjkumbii sik kin, nga ngenj erii erpierim konu ełe, en enim oł yi mił en-jing; ba en enim oł kis enjing oł ei, bułngok si kindnenjing mon.

12 Si kindnarik kin, nga enjel angiłorung nga endeim ei, eim Gos ngepopuł kis ming ei, noł owundu,‘Yupresis Noł,’ niłmin noł ełe, beintopu mani kindrim. Kindang kin, nganoł ei, eim jenjip kep er poru nim. Ołyi mił erang kin, wu king kopur, ałeni tonu ołum ełe, omba nge er kuneririm. 13 Erpi kin, nga na kenj ni,gui kis tekliki ei, dok mił ei, mer kawembii kis nin, kung simbii owundunin, ek kend ni tor kindiłim wu epiei nge gupu ełe, gui kis dok mił, toronjung. 14 Onjung gui kis epi ombu,en enim gui kismendpił. Nga en enim

REPELEISIN 16:15 471 REPELEISIN 17:4-5jep oł ei nge, kanim kanim ełmin.Erik kin, pe gui kis tekliki en enim,tor ok kin, king konu mei ełe orungorung pei, puk kin, se ende kindik kin,Gos Owundu noman dinga ei, owundupeng kin, kunum owundu tonu ombakunum ełe, wang kin, owundu erngii.

15 “Piingii! Na Jiisas waningwumił,kapłi orung ombii. Op kin, wumb niiendi, eim or pinarpi kin, nga kondukkun ka kindpi kin, nga eim ngenj ełe,wii endnermba. Endnarpi kin, kapłieim wumb eipi kin singambił sinarpikin, yi erpi endim kin, kapłi eim kapiipi mułmba.”

16 Pe nga, gui kis tekliki en enim,king ombu si ende kindik kin, Eipru ekendi embe, ‘Armakeron,’ niłmin konuełe, kułou tunjung.

17 Kułou tok kin, nga enjel angiłorung nga tał nge enjel ei, eim Gosnge popuł kis ming ei, bein topu kin,konu pop ełe kindrim. Kindpi kin,nga ek endi, tonu king peł ełe mołpukin, men tołmun ngii owundu miłkonu ełe, ni tor kindpi kin, yi nirim.Nipi kin, kapłi, oł ei poru nirim,” panim. 18 Neng kin, nga konu kumbkinang erpi kin, tiłang erpi kin, ektengim. Tangpi kin, ei konu gur gałinipi kin, nga konu kopu owundu topukin, mei ołup ołup eririm. Erpi kin,nga wumb er mundrum kunum ei,konu kopu endi, yi mił ok, tunałimmon. Ba kunum ełe, konu kopuowundu kismendpił topu kin, mei peiołup ołup eririm. 19 Erang kin, ngakonu owundu Bapilon ei, tuk gurpukin, konu tekliki mił seng kin, wumbmulnjung ei, to kis erpi kin, nga konuowundu mei ełe orung orung pei tokis eririm. Erpi kin, Gos eim Bapilonni, konu owundu ei piirim. Piipi kin,oł yi erang kin, noł wain mer noł noł-mun ming ełe multum. Multum nołwain ei, Gos nge popuł kis ei, Bapilonkonu owundu ełe, nok poru ninjing.20Poru nik kin, nga konu kembis kem-bis ombu pei am purum. Pang kin,nga konu komung pei pupu kin, porunimba ku. 21 Poru neng kin, nga konu

kumb dindaming owundu ombu, em-bin ełim ei kopii kon owundu mił,dindaming endeim endeim ni, embinyi mił eririm. Erpi kin, nga tonu kupumuł konu eł, mani opu kin, wumbmulnjung konu ełe orum. Opu kin,nga wumb en enim, Gos kin ek ngokkin, ek kis ninjing. Nimbił erang,dindaming owundu ombu, mani konuełe, wangin kin, am oł embin tui kisowundu mił, tonu opu kin, wumb peito kis eririm.

17Oł Kis Ełim Amb Ei Kumep Kis Siłim

1 Pe nga enjel angił orung nga tałnge enjel endi, ming endi ei ambiłpisipi kin, na kin opu kin, ek ekin topukin, yi mił nirim. Nipi kin, “Nim yawan kin, na nim ambwakin oł kis ełimamb mił, Bapilon konu owundu ełe,noł pei ełe mołum amb ei, eim kumepkis owundu simba nge ełim. Erpi kin,oł ei nge, na nim kin andan top kin,ngumbii end. 2 Erip kin, nga ya manimei ełe, wu king kopur pei, amb miłBapilon konu owundu ei kin, oł kiskanim kanim ombu, eim kin enjing.Erik kin, nga wumb ya mani mei ełe,konu orung orungwumb pei, en enimamb ei kin, oł kis enjing ku. Erik kin,noł wain mił, nok kin, wulu mił pangkin, en enim noman ełe oł kis pei yierik mulnjung.

3 Molk kin, pe Gos nge Gui Ka ei,na kin dinga ngopu kin, na si mengpikin, wumb mulenjing wii sim konuełe sipiłim. Si pang kin, pe na kenjni, amb endi, eim tonu kung simbiikundii endi, pim konu ełe multum.Mołpu kin, nga kung simbii kundii ei,eim mon embe kanim kanim ei, eimngenj ełe, piki topu multum. Multummon kanim kanim ei, Gos kin ek bułambiłpi mundrum. Mundum kungsimbii ei, eim nge peng ei angił orungnga tał pirim; nga girman ei nge,engki pei pirim. 4-5Peng kin, nga ambei, eim konduk kundii mendpił nin,kundii mił king kindiłim endi kindpikin, nga ku gol mił epi ei kin, nga komku ka wii nin, nga biis ka wii ka wii

REPELEISIN 17:6 472 REPELEISIN 17:14ei, ku owundu pułum ku epi ombu eikin, ngenj ełe tałpi pendrim. Pendpikin, nga amb ei, eim angił ełe kenj ni,nołming endi ku gol kin, oł kis kumunngum epi ei, Gos ningił ełe, pei pikitopu pirim. Pang kin, nga oł kis penjnin, oł kis wu amb ngunduk ełmin ołei, ming ełe piki topu pirim. Peng kin,amb ei eim mei embił ełe, mon endipoł pendim pirim. Pirim mon ei, ekekin endi pirim. Pirim mon ei yi mił,Bapilon konu owundu ełe amb ei, ołkis mam arim pendpi ełim. Erpi kin,nga oł kis ei, amb ei wumb kin, meikonu ełe orung orung pei, mam arimpendpi kin oł kis owundu ełim. 6 Ełimamb ei, eim Gos nge wumb to kondpukin, nga Jiisas kin pii gii nik kin, eimek ni tor kindik enjing wumb ei, tokundrum. To kondpu kin, nga ambei, wumb ombu nge miyem nopu kin,wulu pang kin multum. Mułang kin,na oł ei kanip kin, puku sip kin, tunguenj muls.

7 Ba pe nga, enjel endi, na kin kiisipi kin yi nirim, “Nimbił erang nimnoman embin tokun piin? Kapłi nanim kanip kin, epi koi er pałim epiei, pułe nip kin, nim ngumbii end.Erip kin, ei amb oł kis er andiłim einge, ek pułe nimbii end. Erip kin, ngakung simbii epi ei nge, peng embił eiangił orung nga tał; nga girman epiei nge, engki pei pałim epi simbii ei,eim amb ei sipirim. 8 Si pang kin,nga kung simbii epi ei, nim kan epi ei,eimkunumokendi, eimkonjmultum.Ba pe eim molałim. Mularip kin, ekiise, sip pinałim tukpu ełe, si kindpikin, tor opu kin, tonu omba. Opukin, kung simbii ei, am ba. Pang kin,pe wumb kombur en enim, ya manimei ełe, mulnjung wumb kopur, Gosmuł mei eririm kunum ei, eim wumbembe, mon mił epi kunum kunumkonj mołułum ei, pulerim wumb ei,en enim kung simbii mił epi ei, kanikkin, en enim noman embin to piingii.Nimbił erang ok, kung simbii mił epiei multum; ba pe molałim. Mularpikin, nga ekii se, tonu omba.

9Wang kin, kałpi pe wumb nii endi,

eim noman ka pim kin, eim kapłi epiei piipi kin, kun ermba. Erpi kin, ngapeng ei angił orung nga tał ei, yi miłkomung owundu angił orung nga tałpirim. Peng kin, nga amb ei, eimkomung angił orung nga tał pim konuełe, tonumultum. 10Mołpu kin, nga eiyi mił ku, peng angił orung nga tał ei,ei yi mił, king angił orung nga tał mił,andan tołum. Tang kin, king angiłorung am puk kin, poru ninjing. Nikkin, nga king endi pe mołum. Mołpukin, nga king endi, tonu onerim mon;kołuł enim. Erang kin, ekii se tonuomba kunum ei, eim kunum aningakopurmołpu kin, poru nimba ku. 11Yimił, pe nga kung simbii ei, okmultum;ba pe eim molałim mon. Mularpi kin,kung simbii ei, angił orung nga teklikimił king ei, angił orung nga tał ngeking endemiłmulnjung; ba pe king ei,am pupu kin poru nimba.

12 Nipi kin, nga kom girman en-gki ken ei, yi mił king engki mił, baen enim king nge dinga ei sinenjing.Sinarik kin, nga ekii se, en enm kungsimbii kin ouni, king nge dinga eisingii. Sik molk pangin kin, kingengki ei, eni aninga kopur king, kungsimbii kin ouni mułngii. 13 Molk kin,king engki ei noman ende sek mul-njung. Molk kin, nga en enim ngedinga nin, noman dinga ei, en enimkin pirim. Peng kin, en enim ngedinga ei, kung simbii ei ngunjung.14 Ngok kin, king engki nin, kungsimbii ei, kung siipsiip wał mił wuei, Krais eim kin opu erngii. Eran-gin kin, kung siipsiip wał mił wu ei,Krais ei eim kung simbii nin, kingengki ei, to mani kindmba. Nimbiłerang kung siipsiipwałmiłwuei Kraisei, eim wumb owundu nge Owundumołułum. Mołpu kin, nga eim meiwumb king pei ei nge king mołułum.Mołpu kin nga wumb eim kin molkkin, eim nge ek ekii sik ełmin wumbei, eim nge wumb nipi mondrum; ngawumb ei eim ek keimi ekii sik ełminwumb ei, kung siipsiip wał mił wu eiKrais kin, tep tok opu enjing ei, dinga

REPELEISIN 17:15 473 REPELEISIN 18:7kindik enjing.

15 Erik kin, nga enjel ei, eim ek yiku nipi kin, na ngurum. Ngopu kinyi nim, “Pe noł ei, nim kan noł ei,amb oł kis ełim amb mił ei, eim tonumołum noł ei, wumb mei konu ełeorung orung wumb nin, nga tiłap eipieipi pei kułou tokmołmunwumb nin,nga wumb ngenj eipi eipi nin, ngaek kanim kanim pim wumb ei, kułoutok mołmun. 16 Molk kin, pe girmanengki ei king engki mił epi ei, nim kenei kin, nga kung simbii epi ei kin, seende puk kin, amb oł kis ełim ambmił, konu owundu ei kin, kis piik kin,opu orung erik ngunjung. Ngok kin,pe en enim amb mił ei, eim to kiserik kin, eim epi konduk nin, epi ei topiltan tok kin si kindngii. Si kindikkin, nga en enim amb ngenj ei nokkin, nga ngenj sik kin, dup konu ełekełngii. 17 Kalk kin, yi mił pe, Goseim erang kin, en enim noman tukełe mułang kin, noman ende sek kin,Gos eim noman ełe piim mił oł ei mił,erik tonu kindnjing. Kindangin kin,oł endi enjing ełe, kung simbii mił epiei, en enim noman dinga ngangin kin,tep ełim. Yi er mułangin kin, nga Gosnge ek nirim mił, keimi tonu orum.

18 Opu kin, nga amb ei, nim kenambmił ei, Bapilon konu owundu miłseng kin konu ya mani mei ełe, konuorung orung wumb nge king eim tepełim.

18Bapilon Konu Owundu Kis Mołpu Kin

Poru Nim1Pe nga ekii se, na kenj ni, enjel nga

endi, ei tonu epin konu ełe tor opukin mani orum. Opu kin, nga ei eimnoman dinga owundumendpił pirim.Peng kin, eim tiłang ka wii ei, ya manimei konu ełe pei tiłang eririm. 2 Erpikin, nga eim ek dinga nipi yi nirim,“Nga Bapilon konu owundu ei, manipupu kin, kis mołpu kin, si kindrim.Si kindang kin, Bapilon konu ei, guikis kin, kun ka pinałim oł ei, piki topumultum. Mołpu kin, nga gui kis penjmułum nin, nga kei kis penj mułum

nin, kei kis mendpił ei, pei eim kinmołmun. 3 Molk kin, nimbił erangkonu orung orung wumb pei, Bapilonkonu owundu ełe kin, oł kis kanimkanim enjing ei yi mił, en enim Bapi-lon konu ełe kin, noł wain dinga miłei nunjung. Nok kin, nga ya mani meiełewuking ei, eimamboł ka ełimambei kin, oł kis ełmin oł ei, ouni ni enjingku. Erik kin, nga ya mani mei wumbkongun kanim kanim ełmin wumb ei,amb eimkin kongun yi erik kin, ku peisik kin kongun owundu erik kin, oł kiskanim kanim yi enjing. 4 Erik kin, ngana piinj ni, ei tonu epin konu ełe, ekeipi endi yi nirim,“Na nge wumb, enim amb oł kis

ełim amb mił konu owunduei kin, si kindik kin, tor wei!Mon pim kin, enim oł kis ełimamb ei kin, oł kis erim ei,yi ku erngii. Nga mon pimkin, enim amb eim nge oł kiserim ełe nge, enim kumep kissingii. 5 Yi mił, eim oł kisełim oł ei nge, am ei tonupupu kin, epin konu ełe mił,kapłi er pałim. Peng kin, ngaGos amb ei, eim oł kis kunpinerim oł eririm ei, Gos pi-iłim. 6 Yi mił nga, amb ei, eimoł kis ełim mił, enim yi miłku, kumep kis orung kindikkin, ngungii. Ngok kin, ngaeim oł kis kanim kanim pei,se ende kindpi, erim ei, yi miłku, enim eim kin kumep kisei, pei se ende kindik kin, eimkin ngungii ku. Ngok kin, pułeei yi mił, eim noł wain dingakis sipi kin tengingii erim yimił, enim eim kin kumep kisming ełe, tengingii erik kin,noł wain dinga kis mił ngan-gin kin, numba. 7 Nopu kin,nga amb ei, eim embe ambiłtonu kindpi kin, nilkeng sipikin, oł kis kanim kanim peiełim. Yi mił ku, enim eimkin ngenj kumbii kis owundungungii. Ngok kin, kapłi eimoł kis erpi kin, nilkeng simmił

REPELEISIN 18:8 474 REPELEISIN 18:15-17ngungii. Ngok kin, enim eimkin erangin kin, ngenj kumbiipei sipi kin, ke dinga nimba.Nipi kin, eim noman tuk ełeeim yi ni piiłim. ‘Na namkuin mołup kin, kuin peł ełemoł,’ yi ni piiłim. ‘Piipi kin,nga na nam amb endi, wamkułang kin, wii mołum ei, yimił mulermbii. Mularip kin,ełe nge, noman embin ei, nakin tonu onerang kin, na keninermbii mon,’ pa yi nirim.8 Nipi kin yi mił erang, ołembin tui kanim kanim peieim kin kunum endeim tonuomba. Opu kin, oł embin tuiei, wumb pei kułangin kin,wumb pei ke dinga wii nenginkin, nga kuni owundu simba.Seng kin, ekii se dup owundukis, Bapilon konu owundu peinopu kin, poru nimba. Yimił, Gos Owundu ei, eim dingaowundu kis pałim ei, Bapilonkonu owundu ełe, kumep kisngopu kin, kos piipi kin, moktopu ermba.”

9 Pe nga, ya mani mei ełe wu kingombu, amb ei kin oł kis erik kin,nga king wu ombu, en enim nilkengkanim kanim sik kin, ełmin. Erik kin,yi mił king wu ombu, amb ei, konuowundu Bapilon ei, dup nopu kin,eskił erang kin, kanik kin, ke nik kin,pepił ełe kepii tok kin, yi ełmin. 10Erikkin, nga ambei, ngenj kumbii owundukis seng kin, en enimmundmong erikkin, en enim konu turii ełe angk kin,yi ninjing. “Sin kaimb siłmin, Bapilonkonu owundu ei, sin kaimb siłmin.Nim konu owundu kis dinga sałim.Seng kin, nim eni endeim mendpił ei,nim oł kis en ełe nge, kumep kis nimkin tonu orum.”

11 Pe nga, ya mani mei ełe wumb,kongun owundu erik kin ku nin epipei sik erik kin, mołmun wumb ei,amb ei nge piik kin, ke nik kin, nomanembin tang kin, piik mołmun. Nimbiłerang wumb en enim nge epi ka einge, amb ei nga top enermba mon.

12-13 Enarpi kin, nga wumb nii endi,eim kapłi ku gol ni, ku silpa nin, komku ka wii ei nin, nga kom ku miłepi endi, biis mong ku tonu pendikkin, singii epi nin, nga konduk kuruka wii nin, nga konduk kundii mił,kanim kanim ei nin, nga konduk kawii mendpił ei nin, nga ond kanimkanim mur ka wii tołum ond ei nin,nga epi kanim kanim pe ombu, kungelepenj girman sik ełmin ei nin, ngaond ku owundu top ełmin ond ei nin,nga kapa nin, nga ain nin, nga komku mon sałiłim ku ei nin, epi singinmur ka wii tołum epi tał, kuni ełekindiłmin ei nin, nga dup kiłanginnopu kin, mur ka wii tołum epi einin, nga kanim kanim kopung murtołum nin, nga mur ka wii tołum epiei nin, noł wain nin, nga kuni kałiłminkopung nin, nga kuni plawa nin, kuniwiis nin, nga kung kou nin, nga kungsiipsiip nin, nga kung os nin, kung oskeris nin, epi kowuk sipik kin, kongunwii ełmin wumb nin, epi ombu pei yikapłi top er nga sinerngii mon! 14Ngakongun owundu erik kin, ku owundusiłmin wumb ei, amb eim kin ek yininjing, “Nga epi ka kanim kanimnim simbii ni piikin kin, noman topiinjii epi ei, nim sinenjii mon; am ba.Pang kin, nga epi kanim kanim pei kutonu pendik kin, sin epi ei nin, ngaepi ka wii ngenj moke en epi ei, ampupu kin, poru nirim. Nipi kin, ngawumb nim kin, epi ei ngenj ełe pengkin, kinerngii mon!” 15-17Kinarik kin,wumbombu en enimkongun owunduerik kin, ku sik ełmin wumb ei, enenim konu owundu ełe, kongun erikkin, en enimkunin epi pei sinjing. Sikkin, nga en enim konu turii angkmul-njung. Molk kin, nimbił erang wumbei, en enim amb ei ngenj kumbii sinimei, kanik kin, mund mong ełmin. Erikkin, pe en enimke nik kin, noman em-bin to piik kin, erik molk kin en enimek yi ninjing, “Nim kaimb siłmin, nimkaimb sipin kin, konu owundu ełengołmun. Ngok kin, ok amb ei, eimalap kuru ka wii kindpi kin, nga alap

REPELEISIN 18:18 475 REPELEISIN 19:2kundii kanim kanim tałpi kin, eim kugol nin, kom ku ka wii nin, biis kawii nin, epi ku owundu pułum epiei, ngenj ełe moke erpi mundrum; baeni endeim ełe, epi ombu pei er kismondpu kin poru nirim.”

Nipi kin, pe noł kanu nin, nga nołkanu masin ambiłiłim wu nin, nganoł kanu ełe kongun ełminwumbnin,nga noł kanu ełe top erik kin, konueipi pungii onjung wumb ei nin, ngaep noł kongun erik kin, ku sik ełminwumb ei nin, en enim konu turiimendpił angk molk. 18 Molk kenjingni, konu dup nopu kin, eskił erangkanik kin, en enim ke dinga nik kin,yi ninjing. “Bapilon konu owundusałim! Yi mił, konu eipi endi sinałimmon!” ninjing. 19 Nengin kin, pe enenim mei kułman ei, sik kin, en enimtonu peng ełe kindnjing. Kindik kin,nga en enim ke nik kin, noman em-bin to piik yi ninjing, “Kaimb siłmin!Kaimb siłmin! Bapilon konu wounduei, dup nonum ei, sin kaimb siłmin.Sik kin, konu owundu ełe, am wumbpei en enim, noł kanu nin, epi ei epnoł ełe wumb kom ku nin, epi kanimkanim pei sirim. Sipi kin, nga eniendeimmendpił ełe, konu owundu ei,kis mołpu kin, poru nirim.

20Pe ei tonu epin konu ełewumbkapiingii! Nga Gos nge pii gii wumb nin,nga Gos nge kongun ełmin wumb nin,nga Gos nge ek ka ni tor kindiłminwumb nin, ei pei en enim amb ei, nipeoł endi ełim konu ei, Gos kos piipi kin,kumep kis ngum ełe, ka wii piinjing.

21 Pe nga enjel noman dinga pałimenjel ei, eim kom ku owundu ei, kowupu kin, tonu sipi olkup topu kin,mer ep noł ełe mani kindrim. Kindpikin, nga eim ek yi nirim, “Oł yi ełimei, yi mił ku, Bapilon konu owunduei, olkup dinga to kindang kin, wumbnga kinerngii mon! 22Nga golang niknin, giisa tok ełmin ei nin, mingał miłepi ei nin, beli mił epi ei ke niłimei, nga nim amb mił konu owunduełe, wumb nga piinerngii mon! Pi-inarik kin, nga kongun kanim kanimełmin wumb endi, nga nim Bapilon

kin, kur kan sinerngii mon! Nga komku owundu endi wiis ełe, si pok pokerang kin, ek tangnimyimił endi, nimamb owundumił ei kin, ek tingang pi-inerngii mon ku! 23Nga dup jep endinopu kin, tiłang erang enim ei, nimkin nga yi mił, endi kinerngii mon!Nga kangi amb simba min, ambił wuba ełmin oł ei, nga endi nim kin, ngapiinerngii mon! Piinarik kin, yi mił,ok nim nge wumb kongun owunduerik kin, ku sik ełmin wumb nin wuombu, en enim noman dinga owunduei, yamanimei ełe, konu orung orungpei peng kin, mulnjung. Molk kin,nga nim kunj men, ek kend tokun kin,ngan ełmin oł ei, enim ya mani meikonu ełe orung orung pei wumb kin,yi ełin.”

24 Nga Bapilon konu owundu to kismundrum. Nimbił erang, Gos nge ekkani tor kindiłminwumbnin, ngaGoseim nge pii gii nik kin, oł kun ełminwumb pei ei nge, miyem ya mani meiełe konu owundu ełe mułang kin, kansinjing. Sik kin, wumb nii endi, enenim ya mani mei ełe, tok kundnjungwumb ei nge miyem ei, nim Bapilonkin, kan sinjing ku.

19Gos Nge Wumb Bapilon Konu

Owundu DupNopu Kis Ełim Ei Ka Piinjing1 Nga ekii se, ei na piinj ni, ei tonu

epin konu ełe wumb pei mił molk kin,ek tangk kin, wii dinga tok molk kin,en enim ek yi ninjing, “Gos nge embeambił tonu kindiłmin. Sinim nge Gosei, eim sinim sipi orung sim. Ngaeim nge tiłang owundu pałim. Ngaeim dinga owundu pałim ei, Gos eimnge mendpił pałiłim. 2 Peng kin, yimił Gos eim kos piinim ei, am kunka nin, keimi mendpił piiłim. Piipikin, nga amb oł kis ełim konu owunduełe, amb mił ei, eim mei ełe wumbkin, oł kis erpi kin, to kis ełim. Erangkin, Gos eim amb mił ei kin, kos piipingurum. Ngopu kin, nimbił erangamb ei, eim Gos nge kongun wumbei, to kundrum. Kundang kin, Gos

REPELEISIN 19:3 476 REPELEISIN 19:15eim kumep kis ełe, konu ei amb miłkonu ei kin ngurum. 3 Ngopu kin,wumb pei en enim, nga wii dingatok kin, yi ninjing, “Gos nge embenga ambił tonu kindamin! Dup eskiłBapilon konu owundu ełe nopu kintonu kunum kunum purum.” 4 Pengamen tołmunwunumwumbengkitał, nga kapił kapłi ei nin, nga konjmołułmun epi kapił kapłi ei nin, enenimGos king peł kumb ełe, kanmanikanik kin, ming gopsing pii polk kin,Gos kin men tok ngok kin, yi ninjing,“Ei keimi! Sinim Gos nge embe ambiłtonu kindamin!”

5 Pe nga, Gos king peł ełe, ek nipikindang opu kin, yi nirim. “Sinimnge Gos ei, eim embe ambił tonu kin-damin! Enim Gos nge kongun wumbpei nin, nga wumb num nin, ngawumb kembis nin, nga enim Gos kinmund mong erik kin, eim kin ekii sikkin, enim pei, Gos nge embe ambiłtonu kindngii!” 6 Pe nga na kom sepiinj ni, wumb pei kułou to molk kin,ek tengnjing ei, noł kułup ek tangnimmił nin, nga konu gur gałi dinga niłimmił ek tengim. Tangpi kin, na piinj ni,en enim ek yi ninjing, “Gos nge embeambił tonu kindamin! Owundu ei,sinim nge Gos, eim dinga wii mendpiłpeng kin, eim sinim nge king teper mołułum.” 7 Pe sinim noman kasepin nin, noman ka ka piipin kin,Gos Owundu mołułum ei, eim embeambił tonu kindamin! Nimbił erang,Gos nge kingam, kung siipsiip wał miłmołpu kin, amb mił simba kunum ei,tonu orum. Opu kin, nga amb ei, piigii ninjing wumb ei, eim wu ba ngekonduk kindpi kin, er kun er mołpukin, poru nirim. 8Nipi kin Gos amb ei,eim konduk am ka wii ngang kindpikin, er kun er mołum konduk ei, amkuru nin, konj ka wii sałim ei, oł kunka ełmin. Erik kin, oł yi mił erim ei,Gos nge pii gii niłmin wumb ei, oł kunka oł yi mił ełmin.”

9 Erik kin, nga enjel ek yi nipikin, na ngurum, “Mon, yi mił pułii!Wumb nii endi en enim, Gos kingameim kung siipsiip mił mołpu kin, amb

simba nge kuni nungii nge nipi kin,wii topu kin, tu wum wumb ei, kapiik mułngii!” Nga enjel ei, na kin yinim, “Gos nge ek ei, ek keimi mendpiłpałim.” 10 Pe nga na enjel simb ełe,kan mani kanip men tumbii enj; baeim ek yi nipi na ngum, “Nim yi eneriimon! Na nam, nim nge angnim nołkin, nim kongun ende wumoł. Mołupkin, na enimkin, Jiisas nge ek keimi ei,ambił gii nik mołmun. Molk kin, peJiisas ek keimi ei, Gos nge Gui Ka epiei, Jiisas nge ek ka wii ni tor kindiłminende mił mołmun. Molk kin, nim Goskin men tokun kin, eim embe ambiłtonu kindnjii!”

Wumb Endi Tonu Kung Os Kuru EłeAp To Mułum

11 Pe nga, na kenj ni, tonu epinkonu ełe aki topu sirim. Sipi kin, konuełe kung os kuru endimultum. Mołpukin, pe kung os ap tołum wu ei, eimembePii Gii NiłimPułwunin, Oł KeimiEłim Pułwumołułum. Mołpu kin, eimoł kun ka erpi kin, kos piipi kin, opuermba oł ei, kun ka ełim. 12 Erpi kin,pe eim ningił ei, dup anmbił mił, gurnirim; nga eim peng ełe king pengkon ei nge, pei mondułum. Mondpukin, nga embe endi ei tonu eim meiembił ełe, mon poł pendrim; ba monei, wumbendi pułe ei, pii kun enałminmon! Eim mendpił mon ei, pułe pi-iłim. 13 Nga eim konduk olt kindrimełe, miyem topu pirim. Peng kin, ngaeim embe ei yi niłmin, “Gos nge EkKa,” pa niłmin. 14 Nga ei tonu epinkonu ełe, opu ondwumb en enim, eimkin ekii sinjing. Sik kin, tonu kungos kuru ełe molk kin, en enim ngenjełe, konduk ka wii kuru kindik kin,punjung. 15 Puk kin, nga kumb ełenge wu ei, eim gupu ełe tui jik tukummułum tui ei, tor orum. Opu kin, eimtui ei, wumb pei to kundmba. Topukin, nga eim ain dinga endi, ambiłpikin, wumb mei konu ełe orung orungpei wumb ei, tep er mułmba. Mołpukin, eim ond wain mong ei, ambił siitopu kin, mer noł wain sii tołmunkonu ełe noł wain ei mił, Gos dingaowundumendpił ei, eimngepopuł kis

REPELEISIN 19:16 477 REPELEISIN 20:4owundu tor kindmba. 16 Kindpi kin,eim nge alap ei kin, muła peł ełe, monembe yi mił pirim, “King Mołmunełe moł ei, Kumb ełe Kindiłim Wu;nga Wu Owundu mołmun ełe moł ei,Kumb ełe Kindiłim Wu ku.”

17-18 Pe nga, na kenj ni enjel endieni pim konu ełe, angpi multum.Mołpu kin, eim wii dinga topu kin,kei sikapi mił kei kanim kanim peiei, tonu muł ełe bur nik kin, punjungkonu kindrim. Kindpi kin, yi nim,“Enim pei kułou tangin kin, Gos enimkuni owundu ngumba weiyo! Ok kin,wu king nin, nga opu tep ełmin wunin, nga opu ond wu dinga nin, ngakung os nin, nga kung os ap tołmunwumb nin, nga wumb ngenj pei nin,nga kongun wii ełmin wumb nin, ngakongun wii enałmin wumb nin, ngaowundu nin, kembis ouni, ngenj ełepei enim nungii wei!” a nirim.

19 Pe nga na kenj ni, kung sim-bii owundu kin, mei konu ełe kingpei kin, en enim opu ond wumbpei kupou tok kin, ya eim kung oskuru endi ap tonu multum wu ei kin,eim opu ełmin wumb ei kin, opuerngii nge mulnjung. 20 Mulk, bakung simbii owundu ei kin, ek ni torkindiłim ek kend wu endi, eim jepoł kanim kanim kung simbii owundukumb ełe erpi ei, paki topu ełim wu einin, wumb nii endi, eim kung simbiiowundu ei, mon embe ambił tonukindik nin, eim nge ond mił epi ei,men tok ełmin wumb ei kin, oł kendto ngopu ełim wu ei kin, kung simbiiowundu ei tał, to kan ngurum. Ngopukin, wu tał ei, olkup topu kin, nołgopu dup ełe, muł owundu kis kunumkunum nopu ełim konu ełe kindrim.21 Kindpi kin, nga wu endi, kung oskuru ap to multum wu ei, eim gupuełe tui jik tor orum tui ei, sipi kin,wumb eipi ei, pei to kundrum. Kun-dang kin, kei pei ok kin, wumb minjngenj ei pei, no poru nimin nik kin,nunjung. Nangin kin, kei en enimpinang purum.

20Seisen Kan Ngii Kung Ngii 1,000 Mił

Pei Mułum1 Pe na kenj ni, enjel endi epin konu

ełe mani orum. Opu kin, eim angiłełe, kii wał endi tukpu sip pinałimnge kii endi kin, nga kan sen dingawii embin owundu erim endi, sipikin er tu wurum. 2 Tu wang opukin, ka wembii owundu ei ambił giinirim. Nipi kin, wembii ei, kumb okriimołpu kin, ołum wembii ei, eim guikis mendpił Seisen multum. Mołpukin enjel ei, kan sen dinga ełe, to kanngopu pindang kin, kung ngii 1,000pei o purum. 3 Pupu kin, pe enjel ei,eim ka wembii owundu ei, olkup topukin, mer tukpu sip pinałim tukpu oltełe, mani kindrim. Kindpi kin, ondungopu kin, nga lok to dinga pendrim.Pendpi yi erang kin, Seisen ei eim,wumb muł oł konu pek punmun ei,eim ek kend topu, ngunarpi mułangkin, kung ngii 1,000 pei o purum. Opang kin, ekii se, eim kan posik, waktangin kin, eim kunum aninga kopurwii andpi kin, mułmba nge purum.

4 Pe na kenj ni, king mołułmunpeł ełe nge, wu kopur ei, sim konuełe wu kombur mulnjung. Mulnjungwu ombu, Gos kongun ngang wumbkin, kos owundu piik kin, mok tokerngii nge mulnjung. Molk kin, penga wumb nii endi en enim, Jiisas kinpii gii nik kin, wumb ni ngok kin, Gosnge ek ka ei, ambił gii dinga nik enjingwumb ombu, en enim min men miłwu ombu, kenj ni mulnjung ku. Molkkin, nga opu orung wumb, Gos ngewumb ei, to kundnjung. To kondukkin, nga na kenj ni, en enim kung sim-bii owundu ei kin, nga eim ondmił epienjing ei kin, ei men tok ngunenjing.Ngunarik kin, kung simbii kis ei, eimnge embe mon ei, wumb mei embiłełe nin, angił ełe mon to mundnen-jing. Mundnarik kin, wumb ombu enenim, konj mułngii nge noman konjei, sik pendik kin, en enim king mił,Jiisas kin tep to mułangin kin, kungngii 1,000 pei ombu nge mulnjung.

REPELEISIN 20:5 478 REPELEISIN 21:25Mułangin kin, nga wumb kułii kom-bur, en enim konj mułngii nomanei, kunum ełe sinenjing wumb ei, enenim kolk mułangin kin, kung ngii1,000 pei omba nge mulnjung. Molkkin, ei am kumna mina kin, wumbkułii angk kin tonu ongii nge kunum.6Wumbnii endi, eimkołpu kin kumnaangpi kin, tonu omba wumb ei, enenim ka piik kin, oł kun ka ermułngii.Molk kin, nga ekii se kułngii wumbei, dinga peng kin, kumb se kulnjungwumb ei, to mani kindnerngii mon!Ba nga wumb ei, Gos Krais teł nge,kułmał kełngii wumb mił mułngii.Molk wumb ei, Krais kin king 1000kung ngii pei, tep er mułngii.

Gos Seisen To Kis Erim7 Kung ngii pei 1,000, ei poru neng

kin, Seisen eim kan ngii ełe, kanngok pendnjing ei, tor kindangin kin,omba. 8 Omba ei, opu wumb meikonu ekin angiłmong kapił kapłi porusałim wumb ei, ek kend to ngumbange omba. Opu kin, wumb tiłap ei,Gos konu kin, Mekok konu teł, Seisenei pupu kin, wumb si ende kindangkin, opu mił erngii nge ba wumb ei,wumb ep noł wer ełe, ku kulta mołumei mił, yi kapłi mułmun. 9 Molk kin,nga opu ond wumb en enim, meikonu orung orung pei, tonu puk kin,Gos nge wumb si pok erik kin, Gosnge mei kaimb sipi kin, eim wumbnoman ngopu mei konu owundu ei,opu orung wumb pei si pok enjing; badup endi epin konu ełe, Gos kindangmani opu kin, wumb ei pei nopu kin,er kis er poru nirim. 10 Nipi kin, ngaSeisen wumb pei kend topu ngurum.Ngang kin, Gos Seisen eim olkup topukin, mer noł gopu dup ełe, mani kin-drim. Kindrim konu ełe, kung sim-bii owundu kin, ek kend topu ni torkindiłim wu ei kin, mer dup konu ełeok mulnjunguł. Mułangił kin, nga wukis tekliki ombu, epin tinga kunumkunum dup konu ngenj kumbii kis sikkin, kunum kunummułngii.

Kos Mendpił Tonu Om

11 Pe nga na kenj ni, king mołułumpeł kuru owundu endi sim konu ełe,wu endi multum. Mołpu kin, wuei kumb ełe, muł mei tał, wu ei kinsi kind punjnguł. Punguł kin, ngamułnguł konu endi sineririm. 12 Ngana kenj ni, kulnjung wumb owundukembis tałmił ombu, en enimking pełsim konu ełe ok kin, angk mulnjung.Molk kin nga mon kombur aki turum.Topu kin, nga mon endi aki turumku. Aki topu mon ei, konj mułngiinge mon. Pe nga kulnjung wumb enenim, oł nimbił oł erik puk oł ei, mermon ombu kanpi kin, en enim mokturum. 13 Pe nga ep noł kułii wumbmulnjung wumb ei, ngopu orung kin-drim. Kindpi kin, pe noman tuk giikułii oł ei kin, nga kułii ngenj mił meikonu sałim ei yi ku, kułii si orungkindinjngił. Si kindangił kin wumbombu en enim, oł kanim kanim erikkin, endnjing eimił piipi, kanpi yi erpikin, kos piipi kin, mok topu ełim. 14Penga noman tuk gii kułii oł ei nin, kułiingenj mił nge mei ei kin, pei olkuptopu kin, mer noł gopu dup ełe, tukkindrim. Kindpi kin, noł gopu dupełe, ei kułii oł nga endi, tonu ombaei, ngenj kumbii kunumkunumsingii.15 Pe nga wumb nii endi, en enimembe mer konj mułngii nge mon ełemulerimkin, wumbei pei, tomani nołgopu dup ełe, muł owundu erpi pimkonu ełe, olkup to kindrim.

21Muł Mei Konj

1 Pe nga na epin konu ełe kin, yamani mei konu ełe konj sim kenj.Nimbił erang epin konu ełe ok ngekin, mei konu ełe oknge kin, ouniam pupu kin, poru nirim. Nipi kin,nga ep noł pinerim mon ku! 2 Penga na kenj ni, oł kun ka ełmin konuei, Jerusalem konu konj ei, tonu epinkonu ełe Gos kin mani orum. Konuei, yi mił amb endi ei, eim wu ba ngewam omba. Opu nipi kin, eim mokeerpi kin, er kun er mołpu kin, eimwam omba nge kan simbii ni piipi

REPELEISIN 21:3 479 REPELEISIN 21:15kin, multum ei mił, yi mani orum.3 Wang kin, nga na kom sip piinj ni,ek owundu endi ei, Gos nge king pełełe nipi kin, tor orum. Piini! Pe Gosnge mołułum konu ei, wumb kin ounimołmun. Molk kin, nga Gos eim, enenim kin ouni mułmba. Mołpu kin,nga wumb en enim, eim nge wumbmendpił mułngii. Mułangin kin, Goseim, en enim kin ouni mołpu kin, ngaGos ei eim, en enim nge Gos mendpiłmułmba. Mołpu kin, Gos eim, wumbei nge ningił ka onum ei, kil ngopukin, si kindmba. 4 Kindpi kin, ngaen enim nga, kulerngii mon! Kularikkin, nga en enim noman embin topiinerngii mon! Piinarik kin, nga kenik kin, ngenj kumbii sik ełmin oł ei,enerngii mon! Nga en enim oł ok ngeei, am pupu kin poru nimba.

5 Pe nga wu endi, eim tonu king pełełe multum wu ei, eim ek yi nirim.“Piini! Na epi pei konj minj end! Ngaeim ek nipi kin, na ngopu yi nirim,“Ek ei nge mon pulnjii! Nimbił erangek ei, ei keimi mendpił! Kapłi wumben enim, ek ei pii gii ningii.” 6 Ngaeim ek na kin nga nipi kin yi nirim,“Ei tonu opu kin, poru nirim. Nanam kumb ełe mołup kin, nga ekiiełe mołuł ku. Na epi kanim kanimei nge pułwu mołuł. Nga epi peiporu nimba kunum owundu ei ngepułwu mołuł ku. Mołup kin, wumbnii endi, eim noł nuwa ermba wumbei, na eim noł konj kunum kunummołułum noł pałim noł ei, wii kułngamb kin numba. 7 Nopu kin, ngawumb nii endi, eim opu erpi kin, kamundmba wumb ei, eim na kin epi kawii simba. Sipi kin, nga na eim ngeGos mułamb kin, eim na nge kingammułmba. 8Mołpu, ba wumb endi, eimgał kułpu kin, tungu erpi orung pupukin, pii gii ninarpi kin, oł kis kanimkanim oł penj tui erpi kin, wumb endito kondpu kin, wu eipi nge ambim ei,waning nonmbuł kin, kunju men ołei erpi kin, gos kend kin, men topungopu kin, ek kend minj topu kin, ołombu er endmba wumb ei, eim nołgopu dup ełe, muł owundu er pałim

konu ełe, eim mułmba konu sałim ei,konu kułii konu ełe, nga kułii enditonu omba.

Jerusalem Konj9 Pe nga enjel angił orung nga tał

mulnjung enjel ei nge, endeim endiei, eim oł kis embin tui oł ei, mingepi angił orung nga tał piki tang kin,se multum wu ei, eim na kin opuyi nirim. “Wa! Na nim amb miłkokuł ei eim nim andan tumbii ei,kung siipsiip wał mił wu ei, Krais eimkokuł ei nge ambimmił ei, nim andantumbii.” 10 Pe nga Gos nge Gui Kaei, eim na dinga ngang kin na eimsi mengpi kin, komung olt endi pimkonu ełe, ei tonu sipirim. Sipipi kineim na Jerusalem konu ka wii ełe,na andan tum konu ei, eim Gos kinmuł konu ełe mułum mił, tor orum.11 Jerusalem konu ei, Gos nge tiłangowundu ełe, piki topu pirim. Tiłanger pirim ei, am kom ku kombur, kutonu pułum kom ku ei mił, yi endpirim. Pirim kom ku, ‘jaspa’ niłminku ei, kirapi konj mił, tiłang er pirim.12 Pe nga konu owundu ei, kung guiolt owundu mendpił pirim. Peng kin,nga kung gui ełe, ondu engki nga tałpirim. Pirim konu ełe, enjel engkinga tał angk kin, tep erik mulnjung.Molk kin, nga kung gui ondu ełe, Esrelwumb tiłap nge, engki nga tał embeei, połpu kin mundrum. 13 Mondpukin, kung gui ondu tekliki ei, ał enitonu ołum konu ełe pirim. Peng kin,nga ei orung ełe, kung gui ondu tek-liki pirim Peng kin, nga mer orungełe, kung gui ondu tekliki pirim. Pengkin, nga eni mani pułum konu ełe,kung gui ondu tekliki pirim. 14 Pengkin, nga konu owundu nge kung guiei, engki nga tał ei, kom ku dingamandring polk engindnjing. Engin-dangin kin, kom ku engki nga tał ei,kung siipsiip wał mił wu ei, Krais eimnge ek se andiłmin wu, engki nga tałnge embe poł pendrim.

15 Pe nga enjel ei, na kin ek nipikin, eim dolu gol su epi endi ei, eimangił ełe pirim. Peng kin, eim su dolu

REPELEISIN 21:16 480 REPELEISIN 22:1ei, se andpi kin, konu owundu ei kin,nga konu ei nge kung gui kin, kunggui ondu kin, su simba nge ambiłpiengrim. 16 Engrim konu owundu ei,am kun mendpił su endi sirim. Sipikin, nga wuł ał nin, ei mer nin, ngatonu mani ei, su ende mił sirim. Sipikin, nga enjel ei, eim konu owunduełe dolu sipi kin, su sim ei, 1500 turiimił purum. Pang kin, konu owunduełe wuł ał nin, ei mer nin, tonu manipei ei, su ende 1500 turii mił, su endemił ku pirim. 17Peng kin enjel ni, eimsu dolu ni sipi kin, su si kenrim ni,wu endi su siłmin su ei, yi mił endesirim. Sipi kin, nga enjel ei, kung guisu sirim ei, su ei nge minj sirim. Sengkin, kung gui ei, su simb 216 simb pei,alt pirim. 18Peng kin, konu owundu einge kung gui ei, Gos eimkomkukawiiendi, ‘jaspa’ niłmin, ei kin eririm. Erpikin, nga Gos eim ku gol sipi kin, konuowundu ełe, gol kin eririm. Erang kin,konu ei gol ei am tiłang ka owunduerpi kin, kirapi mił eririm. 19 Erangkin, konu owundu nge kung gui ei,pułe ei yi mił, Gos kom ku kanimkanim ku owundu top ełmin mił, sipikin, moke ngurum. Ngopu kin, komku endi ka wii ei embe ‘jaspa’ niłmin.Nga kom kumuk endi embe, ‘sapaiya’niłmin. Nga kom ku kuru endi embe,‘ałes’ niłmin. Nga kom ku jambi endiembe ei, ‘emeral’ niłmin. 20 Pe ngakom ku endi, kundii kuru tał ei, ‘sa-roniks’ niłmin. Nga kom ku kundiiendi, ‘karniilon’ niłmin. Nga kom kuendi terim ei, ‘kraisolais’ niłmin. Ngakom ku endi jambi mił endi, ‘beril’niłmin. Nga kom ku terim mił endi,‘topas’ niłmin. Nga kom ku endi,jambi kin terim mił ‘krisopas’ niłmin.Nga kom ku endi muk mił endi, ‘jesin’niłmin. Nga kom ku endi kundii eipiendi, ‘amisis’ niłmin. 21 Pe nga konuowundu nge ondu, engki nga tał ei,engki nga tał biis kuru ka wii, kuowundu top ełmin yi mił pirim. Pengkin, ondu endeim ei, biis kuru endeimgelsi kirał mił, epi ei nge, endeim niowundu ka wii mił, yi er pendrim.

Pendpi kin, ondu endeim endeim yimił er pendrim. Pendpi kin, ngakonu owundu ełe andłam ei, am golniłmin, ku ei mendpił, andłam ełeeririm. Erpi kin, ei am er kindangkin, biningał er kirapi mił, erpi pirim.22 Pe nga, na Gos nge men tołmunngii endi, konu owundu ełe tuk sengkin, endi na kinenj. Nimbił erang GosOwundu nge eim noman dinga wiiseng kin, nga eim kung siipsiip wałmił wu ei, Krais ei eim kin, eł ełipGos ngemen tołmun ngii owundumiłpirim. 23 Pe nga, konu owundu ełe,oi eni tał, tiłang erkił kin tuk ongułmił pineririm mon. Nimbił erangGos nge tiłang owundu mendpił eiminj erang kin, konu orung orung ełetiłang ei, erpi pirim. Peng kin, ngakung siipsiip wał mił wu ei Krais eieim dup alam mił multum. 24 Mołpukin, wumb konu muł oł ełe moł pun-mun ei, Gos eim nge tiłang owunduełe mendpił, kanik kin, andłam end-ngii. Andik kin, mei konu ełe wukingmoł punmun ombu, en enim ngemoke si mengk ełe, tuk sipngii. 25Ngakonu owundu ełe kung gui ondu ngopendnjing ei, kunum kunum aki minjtop sałiłim ondu ei, tuk punermbamon. Pe nga, emii endi pepi kin tukonermba mon! 26 Pe nga wumb ngenjepi ka wii nin, ku ka wii nin, epiombu wumb kon muł oł ełe mołmunwumb ei, pei si mengk kin, ełe tuksipngii. 27 Ba oł kis penj mołum epiei nin, oł kis kanim kanim ei nin,nga wumb ek kend tok niłmin ombunin, Gos eim konu mołułum konu ełe,tuk punerngii mon! Ba wumb niiendi, eim embe mer kung siipsiip wałmił wu ei, Krais ei nge mon ełe konjkunum kunum mołułmun mon ełe,pułumwumb ei minj mendpił, tuk ełepungii.

22JerusalemKonuKonj Ei Nge EkKopur

1 Pe nga enjel ei, eim na noł ei,wumb no konj kunum kunum mołuł-mun noł ei, andan turum. Topu

REPELEISIN 22:2 481 REPELEISIN 22:14kin, noł ei, kirapi mił tiłang eririm.Eririm noł ei, eim Gos kin kung siip-siip wał mił wu ei Krais ei kin, mulkułking peł konu ełe, tor orum. 2 Opukin, noł ei, konu owundu ełe ka wiiandłam beris kin ełe, tuk mii membełe, kun opu purum. Pupu kin, nganoł wer ełe, orung orung ombu, ondwumb nok konjmołułmun ond ombu,angiłim. Engrim ond ei, kung ngiiendeim ełe, mong topu kin, engkinga tał kanim kanim eipi eipi tołum.Tołum ond ei, oi endeim ełe, ondmong ku tołum. Topu kin nga, ondonguł wumb konu ełe orung orungpei, pe pułmun wumb ei, er ka ełmin.3 Pe nga, Gos eim epi pei, eim nomanenałim ni piiłim epi ei, Gos kin mandimulermba mon! Ba Gos kin kungsiipsiip wał mił wu ei, Krais ei eimmułnguł konu ei mendpił, king pełkonu owundu ełe tuk simba. Sipi kin,nga Gos nge kongun wumb ei, Gos kinmen tok ngungii. 4 Ngok kin, wumbGos eim kumb ningił kinangin kin,nga eim embe ei, en enim mei embiłełe pułmba. 5 Pe nga emii endi, konuełe nga pinermba mon! Pe nga jeptiłang min, eni tiłang ei nge, kongunnga sinermba mon! Nimbił erangOwundu Gos eim, en enim nge tiłangmułmba. Mułang kin, wumb en enimking mił kunum kunum tep er molkpungii.

Jiisas Eim Sikir Orung Omba6 Nga enjel ei, na kin ek yi nirim.

Nirim ek ei ek keimi mendpił, ngaam ek dinga wii, pii gii ningii nge ekpałiłim. Peng kin kumb ok OwunduGos eimnge ek ni tor kindiłminwumbkin, eim nge Gui Ka kindrim nge Gosei, eim enjel endi kindang opu kin,eim nge kongun wumb ombu, meringekii se tonu ombamandi erang kin epiei, andan tumba nge kindrim.

7 Pe nga Jiisas yi nirim, “Piyei! Nasikrip orung ombii end. Wumb niiendi, eim Gos nge oł ekii se ermbange ek ei, mon ełe piik kin, ekii singiiwumb ei, ka piingii!”

8 Ei na Jon niłim wu ei mendpił,mołup kin, epi ei kanip kin, nga piipenj wu moł. Mołup kin, na epi pei ei,kan poru nip kin, pe nga enjel ei, naepi kanim kanim andan topu eririmwu ei, eim simb ełe, mong gopsingpii poł muls. Mołup, na eim kin,men top kin, eim embe ambił tonukindip kin, ngumbii end. 9 End, baeim na kin ek nirim, “Mon! Nim yimił enenjii! Na nim kin kongun endewu moł nga nim angnim noł nin, Gosnge ek ni tor kindiłmin wumb ok ngeei kin, wumb ende moł. Mołup kin,nga wumb nii endi, ek mon ya monełemołumei nga, ekii sik ełminwumbei nge, wumb ende moł. Mołup kin,nim pukun kin, Gos embe ambił tonukindkin kin, men to ngokun kin, eimkin mendpił yi enjii.” 10 Nga enjel ei,eim na kin ek piipi kin, yi nirim, “Monełe ek mon oł ei, ekii se tonu ombange ek mołum mon ei, nim pandi togii ninenjii! Ninenjii oł ei mendpiłnga mandi tonu omba enim. 11 Yimił erang, wumb oł kis kanim kanimełmin wumb ei, wiik tangin kin, oł kisminj erik mułangin kin, nga wumb ołpenj tui ni piik ełmin wumb ei, wiiktangin kin, oł penj tui ngamin ełe piikerngii. Nga wumb Gos nge oł kun kaerik wumb ei, wii tan kin, Gos nge ołkun ka erik mułangin kin, nga Gos kinkun ka mołmun wumb ei, wii tanginkin, Gos kin kun ka ku mułngii!”

12 Jiisas ek yi nirim, “Piyei! Nape mandi ombii end. Na wumbnge kumep eipi eipi tu wup kin,wumb kongun kanim kanim enjingmił kumep ei, wumb endeim endeimni mok top ngumbii. 13 Na minj moł,kumb ełe kindip kin, nga mołup kin,ekii kindip eł wu moł. Moł ei, na epikanim kanim nge pułwu moł. Moł ei,na epi kanim kanim erip porun tunjpułwu moł.”

14Yimiłwumbnii endi, eimalap oltendi, was erpi kin, konj mił mułmbawumb ei, eim ka piipi kin, mułmba.Mułang kin, wumb ei kapłi, ond no-man konj kunum kunum mołułumond ei nge, mong nungii. Nok kin,

REPELEISIN 22:15 482 REPELEISIN 22:21kung siipsiip wał mił kangił miyem eije kil ngum wumb ei, en enim konuowundu ka wii nge ondu ei, kapłi tukełe pungii. 15Nga konu owundu kawiiei, torung wumb ka owu mił mołmunwumb ombu nin, wumb kunju mentołmun wumb nin, nga wu amb wan-ing nołmun wumb ei nin, nga wumb,wumb eipi to konduk ełmin wumb einin, nga gos kend embe ambił tonukindik ełmin wumb ei nin, nga wumbpei ek kend tui andłamei nomanpendkin, ekii sik ełminwumb ei nin, wumbombu en enim, Gos nge konu ka wiiowundu ełe torung mułngii! 16 “NaJiisas, na nge enjel enim kin kindambopu kin, eim ełe enim men tołmunwumb ombu kin, ek ei nipi tor kin-drim. Kindpi kin, na wu Deipis ngepułwu moł; nga na eim kupam nołmoł ku. Nga na konu kupiiring korkanjip tiłang ka wii ełim kanjip ei mił,na moł ku.” 17 Gos nge Gui Ka kin,kung siipsiipwałmił wu ei nge ambimmił ei, pii gii niłmin wumb ei kin, ekyi ninjngił, “Oiyo!” Nga wumb niiendi, ek ei piimba wumb ei kindangopu kin ek yi nimba, “Nim Oiyo!”Nga wumb nii endi, noł nuwa ermbawumb ei, eim omba ku. Nga wumb nii

endi, eim noł no konj kunum kunummołułmun noł ei, numbii ni piim kin,noł ei numba ku. Nopu kin, epi ei, Gosnge epi ka wii ei, wii ngurum. 18 Yimił, wumb nii endi, eim Gos nge monek ninim oł ei, ekii se tonu omba ekei, piimba wumb ei, na ek dinga nipngond. Ngopu kin, pe wumb nii endi,eim Gos mon ełe, ek pinałim mił nipikin, nga tuk kindmba wumb ei, Gosnga eim kin, oł embin tui mer monełe, ek ninim mił ei, Gos erpi kin, wuei kin tonu kindmba. 19 Nga wumbnii endi, Gos ke mering ekii se tonuomba ek ninim mon ei, to si kindpikin ermba wumb ei, nga Gos eim kinyi ku ermba. Erpi kin, nga wumbei, eim ond no konj kunum kunummołułmun ond ei, angiłim ei, nunarpikin, nga konu owundu ka wii konuei mon ełe, ninim konu ei, wumb eieim tuk ełe punermba mon ku. 20NgaJiisas eim ek oł ekii se tonu omba ekei, ni tor kindrim ei, nga ek yi nirim,“Keimi! Na ombii kunum pe mandienim!” Ei keimi! Ei kapłi, yi minjpengłi! Owundu Jiisas nim wa! 21 PeJiisas Owundu ei, eim noman ka ei,sinim oł kun ka ełmin wumb pei kinouni mułmba. Ei keimi!