Νοσηλεία και Έρευνα - Τεύχος 36

129ΜΆΙΟΣ - ΆΥΓΟΥΣΤΟΣ 2013 • ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 36

ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΑΪΟΣ- AΥΓΟΥΣΤΟΣ 2013

Εκδίδεται από την

Εταιρεία Νοσηλευτικών

Σπουδών (ΕΝΣ)

ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE

36

Scientific Journal, 3 Issues per Year May - August 2013

Published by the Greek

Nursing Studies Association

(GNSA)

NursingCare AND

Research

ΑΠΟΔΕΛΤΙΏΝΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ SCOPUS, EBSCO, CINAHL.

INDEXED IN SCOPUS, EBSCO, CINAHL

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

ISSN 22413960

• Προαγωγή της νοσηλευτικής πρακτικής μέσα από τη διαχείριση της γνώσης

• Μιλάμε για θέματα «ταμπού», διασφαλίζουμε την υγεία των γυναικών

• Γνώσεις, στάσεις και συμπεριφορές εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για τη σχολική ασφάλεια

• Ο ρόλος του νοσηλευτή στην προαγωγή της υγείας των ηλικιωμένων

• Το στίγμα της επιληψίας: αίτια, επιπτώσεις και στρατηγικές αντιμετώπισης

• Το θεσμικό πλαίσιο αναφορικά με τα δικαιώματα πρόσβασης των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

• Promotion of nursing practice through knowledge management

• Talking about «taboo» issues, assuring women’s health

• Knowledge, attitudes and behaviour of primary school teachers for school safety

• The role of nurses in health promotion of the elderly

• The Stigma of Epilepsy: Causes, Consequences and Coping Strategies

• The institutional framework regarding the rights of immigrants for access to health services in the European Union

130

ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣΤο τετραµηνιαίο επιστημονικό περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι συνδρομητικό και δημοσιεύει -µετά από κρίση- εργασίες αποκλειστικά των συνδρομητών του και μελών της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών. Από το Τεύχος 34 το περιοδικό εκδίδεται μόνο σε ηλεκτρονική έκδοση. Για την εγγραφή τους ως συνδρομητές, οι ενδιαφερόμενοι µπορούν να συμπληρώσουν τη φόρμα της προτελευταίας σελίδας και να την αποστείλουν στο fax: 210-7461462 ή στο e-mail: [email protected]. Τα τεύχη 29-33 είναι διαθέσιμα στην ιστοσε-λίδα www.ens-visit.gr.

νοσηλείαΚΑΙ Έρευνα

ΔΙΕΎΘΎΝΣΗ ΣΎΝΤΑΞΗΣΧρυσούλα Λεμονίδου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

ΣΎΝΔΙΕΎΘΎΝΤΕΣ ΣΎΝΤΑΞΗΣ

Ελένη Αποστολοπούλου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Ιωάννης Ελευσινιώτης, Επίκ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-λευτικής, ΕΚΠΑ

Παναγιώτα Σουρτζή, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτι-κής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

ΣΎΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Λάμπρος Ανθόπουλος, Ομότ. Καθηγητής, Τμήμα Νο-σηλευτικής, ΕΚΠΑ

Μαργαρίτα Γιαννακοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νο-σηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Λεωνίδας Γρηγοράκος Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νο-σηλευτικής, ΕΚΠΑ

Ελένη Θεοδοσοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευ-τικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Δάφνη Καϊτελίδου, Επικ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Ιωάννης Κακλαμάνος, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-λευτικής, ΕΚΠΑ

Μαρία Καλαφάτη, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, ΕΤΕΠ Τμήματος Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Αθηνά Καλοκαιρινού, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτι-κής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Ευάγγελος Κωνσταντίνου, Αναπλ. Καθηγητής Νοση-λευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Βασιλική Μάτζιου, Αναπλ Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Γεώργιος Μπαλτόπουλος, Καθηγητής, Τμήμα Νοση-λευτικής, ΕΚΠΑ

Θάλεια Μπελλάλη, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Θεσσαλονίκης

Τετραμηνιαίο Επιστημονικό ΠεριοδικόΕκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)

Κωνσταντίνος Μπίρμπας, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Γεράσιμος Μπονάτσος, Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτι-κής, ΕΚΠΑ

Παύλος Μυριανθεύς, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-λευτικής ΕΚΠΑ

Ελισσάβετ Πατηράκη, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμή-μα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Σωτήρης Πλακάς, Νοσηλευτής, MSc, PhD, Γενικό Νοσο-κομείο Αττικής “Σισμανόγλειο”

Όλγα Σίσκου, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, Επιστημονι-κή Συνεργάτις Τμήματος Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ, Γενική Γραμματέας Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΎΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nurs-ing, University of the West of England, Bristol, UK

Maria Katopodi, Assistant Professor, University of Mich-igan, USA

Κατερίνα Λαμπρινού, Επίκ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύ-πρου

Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor, University of Victoria, Canada

Αναστάσιος Μερκούρης, Αναπλ. Καθηγητής, Τμή-μα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύ-πρου

Ελισάβετ Δ.Ε Παπαθανάσογλου, Αναπλ. Καθηγή-τρια, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπι-στήμιο Κύπρου

Ευριδίκη Παπασταύρου, Επίκ. Καθηγήτρια Νοση-λευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πα-νεπιστήμιο Κύπρου

Julie Scholes, Professor of Nursing, University of Brighton, Brighton, UK

Riita Suhonen, RN, PhD, Professor, University of Turku, Department of Nursing Science, Turku, Finland


Scientific Journal, 3 Issues per YearPublished by the Greek Nursing Studies Association (GNSA)

NursingCare AND Research

EDITOR-IN-CHIEF

Chryssoula Lemonidou, RN, MSc, PhD, Professor of Nursing, University of Athens

CO-EDITORS

Eleni Apostolopoulou, RN, PhD, Professor of Nursing, University of Athens

Ioannis Elefsiniotis, PhD, Assistant Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Panagiota Sourtzi, RN, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

EDITORIAL BOARD

Lambros Anthopoulos, Emeritus Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

George Baltopoulos, PhD, Professor, Faculty of Nurs-ing, University of Athens

Thalia Bellali, RN, MSc, PhD, Associate Professor of Nursing, Technological Educational Institute of Thes-saloniki

Konstantinos Birbas, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Gerasimos Bonatsos, PhD, Professor, Faculty of Nurs-ing, University of Athens

Margarita Giannakopoulou, MSc, PhD, Associate Pro-fessor, Faculty of Nursing, University of Athens

Leonidas Grigorakos, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Dafni Kaitelidou, MSc, PhD, Assistant Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Ioannis Kaklamanos, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Maria Kalafati, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, Uni-versity of Athens

Athina Kalokerinou, RN, PhD, Αssociate Professor of Nursing, Faculty of Nursing, University of Athens

Evangelos Konstantinou, RN, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Vassiliki Matziou, RN, PhD, Associate Professor, Fac-ulty of Nursing, University of Athens

Pavlos Myrianthefs, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Elisabeth Patiraki, RN, PhD, Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Sotiris Plakas, RN, MSc, PhD, General Hospital of At-tika «Sismanoglion»

Olga Siskou, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, Uni-versity of Athens, General Secretary of the Greek Nursing Studies Association

Eleni Theodossopoulou, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

INTERNATIONAL EDITORIAL BOARD

John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nursing, University of the West of England, Bris-tol, UK

Maria Katopodi, PhD, Assistant Professor, University of Michigan, USA

Katerina Labrinou, PhD, Assistant Professor in Nurs-ing, Cyprus University of Technology

Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor, University of Victoria, Canada

Anastasios Merkouris, RN, MSc, PhD, Associate Professor of Nursing, Faculty of Nursing, Cyprus University of Technology

Evridiki Papastavrou, PhD, Assistant Professor in Nursing, Cyprus University of Technology

Elisabeth D.E. Papathanassoglou, RN, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, Cyprus University of Technology

Julie Scholes, Professor of Nursing, University of Brighton, Brighton, UK

Riita Suhonen, RN, PhD, Profes sor, University of Turku, Department of Nursing Science, Turku, Finland

132

Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)

Εκδότρια - Διευθύντρια Σύνταξης: Χρυσούλα ΛεµονίδουΓραφεία: Παπαδιαµαντοπούλου 123, 115 27 - ΑθήναΤηλέφωνο: 210-7461.485e-mail: [email protected]Τεχνικός εκδότης: Εκδόσεις Οσελότος

Ετήσια Συνδρομή της Ηλεκτρονικής ΈκδοσηςΔημόσιες Υπηρεσίες, Βιβλιοθήκες, Επιχειρήσεις, Σωματεία: € 30,00Φυσικά Πρόσωπα : € 20,00

© Copyright 2007 - 2012: Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση χωρίς γραπτή άδεια του εκδό-τη και των συγγραφέων.

Περιεχόμενα

νοσηλεία ΚΑΙ Έρευνα

Οδηγίες προς τους Συγγραφείς ...................................................134

ΑΘΡΟ ΣΎΝΤΑΞΗΣ: Προαγωγή της νοσηλευτικής πρακτικής μέσα από τη διαχείριση της γνώσης ................................................................140Ιωάννα Καραμήτρη

ΕΙΔΙΚΟ ΑΡΘΡΟΜιλάμε για θέματα «ταμπού», διασφαλίζουμε την υγεία των γυναικών ..................................................................................143Βάσω Κόλλια

ΕΡΕΎΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣΓνώσεις, στάσεις και συμπεριφορές εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για τη σχολική ασφάλεια .................................................................................................148Νίκη Σύρου, Ιωάννης Ελευσινιώτης, Αθηνά Καλοκαιρινού, Στυλιανή Τζιαφέρη, Παναγιώτα ΣουρτζήΟ ρόλος του νοσηλευτή στην προαγωγή της υγείας των ηλικιωμένων ....................................................................................166Ευσταθία Σαρλά, Παναγιώτα Σουρτζή

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣΤο στίγμα της επιληψίας: αίτια, επιπτώσεις και στρατηγικές αντιμετώπισης .....................................................180Θεοδώρα Τόλη, Βενετία – Σοφία Βελονάκη

Το θεσμικό πλαίσιο αναφορικά με τα δικαιώματα πρόσβασης των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ..............................................190Ευγενία Κούλη, Θεόδωρος Φούσκας, Μάμας Θεοδώρου, Εμμανουήλ Βελονάκης


Contents

Nursing Care AND ResearchPublished by the Greek Nursing Studies Association (GNSA)

Publisher and Editor-in-Chief: Chryssoula LemonidouAddress: 123, Papadiamantopoulou st., 115 27 - Athens, GREECETel.: +30 210-7461.485e-mail: [email protected] publisher: Ocelotos publishing

Annual Subscriptions for Εlectronic VersionPublic Services, Libraries, Companies, Organisations: € 30,00Individual Subscriptions: € 20,00

© Copyright 2007 - 2013: All rights reserved. The reproduction of articles (or parts of them) is prohibited without permission of the publisher and the writers.

Instructions to Authors ..................................................................134

EDITORIAL: Promotion of nursing practice through knowledge managment ......................................................................................140I. Karamitri

SPECIAL ARTICLETalking about «taboo» issues, assuring women’s health ...................................................................................................143V. Kollia

ORIGINAL PAPERSKnowledge, attitudes and behaviour of primary school teachers for school safety.............................................................149N. Syrou, I. Elefsiniotis, A. Kalokairinou, S. Tziaferi, P. Sourtzi

The role of nurses in health promotion of the elderly .167E. Sarla, P. Sourtzi

REVIEWSThe Stigma of Epilepsy: Causes, Consequences and Coping Strategies ..........................................................................181Th. Toli, V. Velonaki

The institutional framework regarding the rights of immigrants for access to health services in the European Union ...................................................................................................191E. Kouli, M. Theodorou, Th. Fouskas, E. Velonakis

134

ΓΕΝΙΚEΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡIΕΣ

1. Γλώσσα γραφής του άρθρου και ευρεί-ες θεματικές περιοχές Στο περιοδικό «Νοση-λεία και Έρευνα» δημοσιεύονται, ύστερα από κρίση, άρθρα στην ελληνική ή αγγλική γλώσ-σα, που συνεισφέρουν στην κατανόηση και εξέλιξη όλων των διαστάσεων της νοσηλευτι-κής φροντίδας. Η Διεύθυνση Σύνταξης αναμέ-νει άρθρα που αναφέρονται στη νοσηλευτική πρακτική, την έρευνα, την εκπαίδευση και τη διοίκηση, με επιστημονική, θεωρητική ή φιλο-σοφική βάση.

2. Είδη εργασιών Οι εργασίες που δημοσι-εύονται στο περιοδικό, εμπίπτουν σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες: α) ερευνητικές με-λέτες, β) βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις και γ) άρθρα σχετικά με τις εξελίξεις στη νοσηλευ-τική πρακτική, την εκπαίδευση και τη διοίκη-ση. Επιπροσθέτως, δημοσιεύονται επιστολές (έκτασης μέχρι 500 λέξεων), που περιλαμβά-νουν κρίσεις ή σχόλια για ήδη δημοσιευμένες εργασίες, εφόσον υποβάλλονται μέσα σε δύο (2) μήνες από τη δημοσίευση των αντίστοιχων εργασιών.

3. Παράλληλη δημοσίευση εργασιών Οι ερ-γασίες πρέπει να υποβάλλονται αποκλειστι-κά στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», δεν πρέπει να έχουν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπη ή

Οδηγίες προς τους Συγγραφείς

ηλεκτρονική μορφή, ούτε να βρίσκονται υπό κρίση από άλλο περιοδικό ή μέσο. Η Διεύθυν-ση Σύνταξης αποφασίζει για τον (ταχύτερο δυνατό) χρόνο δημοσίευσης των άρθρων και διατηρεί το δικαίωμα τροποποίησης της μορ-φής τους, ωστόσο μεγάλες ή ουσιώδεις τροπο-ποιήσεις γίνονται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη των συγγραφέων.

Οι συγγραφείς πρέπει να αποφεύγουν να υπο-βάλουν δύο (2) άρθρα προερχόμενα από την ίδια ερευνητική εργασία, χωρίς σαφή αιτιολό-γηση. Επίσης, πρέπει να μην περιλαμβάνουν σε νέες εργασίες, υλικό ανασκόπησης βιβλιο-γραφίας που έχει ήδη δημοσιευθεί (π.χ. απο-φυγή αυτο-λογοκλοπής). Όταν θεωρείται ότι προκύπτουν δύο(2) άρθρα από την ίδια ερευ-νητική εργασία, που παρουσιάζουν διαφορε-τικές διαστάσεις της έρευνας, πρέπει να υπο-βάλλονται στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευ-να», ως ανεξάρτητα και όχι ως δύο(2) μέρη του ίδιου άρθρου. Κάθε άρθρο πρέπει να είναι αυ-τόνομο και να μην περιλαμβάνει το άλλο, αν και μπορεί να αναφέρεται σε αυτό, βιβλιο-γραφικά. Όταν γίνεται πλήρης περιγραφή της ερευνητικής μεθοδολογίας στο πρώτο άρθρο, επαρκεί μία σύντομη περιγραφή της στο δεύ-τερο (με παραπομπή). Γενικά, πρέπει να απο-φεύγεται η προσπάθεια δημοσίευσης πολλών ξεχωριστών άρθρων της ίδιας μελέτης («σαλα-

Οι παρούσες οδηγίες του περιοδικού «Νοσηλεία και Έρευνα» έχουν εναρµονιστεί µε τις «Κοινές Απαι-τήσεις για τα Άρθρα τα οποία Υποβάλλονται σε Βιοϊατρικά Περιοδικά», σύμφωνα µε τη διεθνή επι-τροπή εκδοτών ιατρικών περιοδικών.

Αποστολή, Σκοπός και Αναγνώριση του ΠεριοδικούΤο Περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δέχεται άρθρα από Έλληνες και ξένους ερευνητές και συγ-

γραφείς και βασίζεται σε σύστημα κριτών. Αποστολή του περιοδικού είναι να συμβάλει στην εξέλιξη της νοσηλευτικής επιστήμης και πρακτικής στην Ελλάδα και διεθνώς.

Στόχος είναι η προαγωγή και διάχυση νέων γνώσεων και ερευνητικών δεδομένων για εφαρμογή στην κλινική πρακτική. Προς το σκοπό αυτό καλούνται συνάδελφοι νοσηλευτές και συνεργάτες άλ-λων επιστημών να συνεισφέρουν υψηλού επιπέδου μελέτες στην Ελληνική ή στην Αγγλική γλώσσα.

Στο περιοδικό δημοσιεύονται πρωτότυπες ερευνητικές μελέτες, ανασκοπήσεις, θεωρητικά ή φι-λοσοφικά άρθρα, ενδιαφέρουσες κλινικές περιπτώσεις και μεθοδολογικά άρθρα από ειδικούς.

Το «Νοσηλεία και Έρευνα» συμπεριλαμβάνεται στα περιοδικά µε εθνική αναγνώριση (ΦΕΚ, Τεύχος Β’, 1961/23-9-2008). Επίσης, το περιοδικό έγινε δεκτό και αποδελτιώνεται στις Διεθνείς Βάσεις Δεδο-μένων CINAHL και ΕΒSCO.

134


μοποίηση»), αντί της εμβάθυνσης των διαφο-ρετικών διαστάσεων και συμπερασμάτων μιας ερευνητικής προσπάθειας, σε μία ενιαία δημο-σίευση.

Εφόσον το άρθρο γίνει δεκτό για δημοσίευση οι συγγραφείς θα πρέπει οπωσδήποτε να συ-μπληρώσουν και να στείλουν μέσω φαξ στο νούμερο 0030 210 7461462 τη Φόρμα Δήλω-σης μη Δημοσίευσης της Εργασίας σε Άλλο Πε-ριοδικό, η οποία βρίσκεται στα συνοδευτικά αρχεία στο κάτω μέρος αυτής της σελίδας.

4. Συμμετοχή συγγραφέων στην εκπόνηση της εργασίας. Όλοι οι συγγραφείς που αναφέ-ρονται σε ένα άρθρο, πρέπει να έχουν συνει-σφέρει ενεργά στη σύλληψη και στο σχεδια-σμό της μελέτης και/ή στην ανάλυση και ερμη-νεία των δεδομένων και/ή στη συγγραφή του άρθρου και όλοι πρέπει να έχουν μελετήσει το περιεχόμενο και εγκρίνει την τελική έκδοση που έχει υποβληθεί προς δημοσίευση. Η συμ-μετοχή μόνο στην αναζήτηση χρηματοδότη-σης μιας έρευνας ή στη συλλογή των δεδομέ-νων δεν δικαιολογεί την αναφορά μεταξύ των συγγραφέων, η οποία υποκαθίσταται με την έκφραση ευχαριστιών. Για το λόγο αυτό, όταν υπάρχουν περισσότεροι του ενός συγγραφείς, απαιτείται επιστολή στην οποία θα αναφέρε-ται ξεχωριστά η συμβολή του κάθε συγγρα-φέα στην εργασία (π.χ μεθοδολογικός σχεδια-σμός, στατιστική ανάλυση και ερμηνεία, συγ-γραφή του τελικού κειμένου, κριτική ανάγνω-ση και διόρθωση του τελικού κειμένου, βιβλι-ογραφική ανασκόπηση κ.λπ.). Η σύνταξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα επικοινωνίας με τους συγγραφείς προκειμένου να λάβει ορι-σμένες διευκρινίσεις επί των ιδιαίτερων θεμά-των που αφορούν στην εργασία

5. Τρόπος υποβολής των εργασιών Τα κείμε-να προς δημοσίευση υποβάλλονται ηλεκτρο-νικά, στο e-mail: [email protected]. Οι εργασίες υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορ-φή, μέσω e-mail, γραμμένες σε αρχείο τύπου Word για Windows. Σχήματα, γραφικά και φω-τογραφίες υποβάλλονται σε χωριστό αρχείο τύπου .JPEG, .GIF, .TIFF, Microsoft PowerPoint ή Excel. Οι συγγραφείς πρέπει να επιβεβαιώνουν την ορθή παραλαβή των εργασιών τους, επι-κοινωνώντας με τη Γραμματεία σύνταξης κατά τις εργάσιμες ημέρες και κατά τις ώρες 10.00-14.00, στο τηλέφωνο: 0030 210 7461485. Επί-σης, πρέπει πάντα να διατηρούν αντίγραφο της εργασίας τους.

6. Περιοδικότητα έκδοσης του περιοδικού Το περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» εκδίδεται τρεις (3) φορές κάθε χρόνο (τετραμηνιαίο) και δημοσιεύονται σ’ αυτό, εργασίες αποκλειστικά των συνδρομητών του. Ο συγγραφέας ή ένας τουλάχιστον από τους συγγραφείς οποιουδή-ποτε υποβαλλόμενου άρθρου πρέπει να είναι ήδη εγγεγραμμένος συνδρομητής του περιο-δικού ή ταμειακώς τακτοποιημένο μέλος της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών για το τρέ-χον έτος.

7. Διατήρηση του υλικού Οι συγγραφείς ενη-μερώνονται ότι το υλικό που υποβάλλεται, δια-τηρείται για ένα μήνα, μετά τη δημοσίευση. Αν υπάρχει αίτημα επιστροφής υλικού, πρέπει να δι-ατυπώνεται κατά την υποβολή των εργασιών.

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗ ΎΠΟΒΑΛΛΟΜΕΝΏΝ ΕΡΓΑΣΙΏΝ

8. Δακτυλογράφηση: Τα άρθρα πρέπει να εί-ναι δακτυλογραφημένα σε διπλό διάστημα, με γράμματα μεγέθους 12΄΄ και με λευκό περιθώ-ριο 2,5 cm σε όλες τις πλευρές κάθε σελίδας Α4. Οι σελίδες πρέπει να είναι αριθμημένες στην κάτω δεξιά γωνία (κείμενο και πίνακες), και τα σχήματα, γραφικά και φωτογραφίες να υποβάλλονται σε ξεχωριστά αρχεία, με συνε-χή αρίθμηση.

9. Σελίδα Ταυτότητας: Η πρώτη σελίδα κάθε άρθρου περιλαμβάνει τον τίτλο της εργασίας (μέχρι 15 λέξεις) και τα ονοματεπώνυμα του/των συγγραφέων, στην ελληνική και στην αγ-γλική γλώσσα. Κάθε ονοματεπώνυμο συνο-δεύεται από τα τυπικά προσόντα, τον τελευ-ταίο επαγγελματικό τίτλο, τον εργασιακό φο-ρέα, την ταχυδρομική και ηλεκτρονική διεύ-θυνση και τον αριθμό τηλεφώνου επικοινω-νίας του συγγραφέα. Σε περίπτωση περισσο-τέρων του ενός συγγραφέων, ορίζεται ποιός από αυτούς είναι υπεύθυνος για την επικοινω-νία με το περιοδικό. Οι συγγραφείς συστηματι-κών ανασκοπήσεων και ερευνητικών μελετών δεν μπορεί να είναι περισσότεροι των έξι (6), παρά μόνο κατ’ εξαίρεση, όταν πρόκειται για διεπιστημονικές, μεγάλης κλίμακας ή πολυκε-ντρικές μελέτες. Οι συγγραφείς περιγραφικών ανασκοπήσεων δεν μπορεί να είναι περισσότε-ροι των δύο (2). Η σελίδα ταυτότητας παραμέ-νει και φυλάσσεται στη Γραμματεία του περι-οδικού, μέχρι την ολοκλήρωση της ανώνυμης κρίσης κάθε εργασίας, λαμβάνοντας ένα κωδι-κό αριθμό που κοινοποιείται στον συγγραφέα,

135ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

136

με e-mail. Με βάση αυτόν τον αριθμό μπορεί ο ενδιαφερόμενος να ζητεί πληροφορίες για την εργασία του, μετά την υποβολή της.

10. Σελίδα Τίτλου: Αμέσως μετά τη σελίδα ταυτότητας ακολουθεί η σελίδα τίτλου, που περιλαμβάνει ένα περιγραφικό και ένα σύντο-μο τίτλο της εργασίας. Ο σύντομος τίτλος δι-ατυπώνεται στην ελληνική και αγγλική γλώσ-σα και δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότε-ρες από πέντε(5) λέξεις. Σ’ αυτήν τη σελίδα δεν αναφέρονται τα ονοματεπώνυμα των συγγρα-φέων ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο που παρα-βιάζει την ανωνυμία τους, κατά τη διαδικασία της κρίσης.

11. Περιλήψεις και Λέξεις-Κλειδιά: Η σελίδα τίτλου ακολουθείται από δομημένες περιλή-ψεις (μέχρι 250 λέξεις) στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα, οι οποίες θα συνοψίζουν με ακρίβεια το περιεχόμενο της εργασίας. Η πε-ρίληψη περιλαμβάνει α) εισαγωγή, β) σκοπό ή σκοπούς, γ) μεθοδολογία, δ) αποτελέσμα-τα και ε) συμπέρασμα, ενώ δεν πρέπει να πε-ριλαμβάνει βιβλιογραφικές παραπομπές και συντομογραφίες. Κάθε περίληψη ακολουθεί-ται από, μέχρι έξι (6), λέξεις-κλειδιά, οι οποίες υποδεικνύουν το περιεχόμενο, το σκοπό και το επίκεντρο του άρθρου.

12. Κύριο Μέρος Εργασίας: Η έκταση του κυρίως μέρους του άρθρου πρέπει να είναι 2.000-5.000 λέξεις (εκτός των περιλήψεων, πι-νάκων και βιβλιογραφίας). Ενθαρρύνεται ιδιαί-τερα η υποβολή μικρών άρθρων (μέχρι 2.500 λέξεις κυρίως κειμένου και μέχρι δεκαπέ-ντε(15) βιβλιογραφικές παραπομπές). Η επιλο-γή αυτή προτείνεται για τη δημοσίευση μικρής έκτασης σημαντικών ερευνητικών δεδομένων, που δεν έχουν δυνατότητα επανάληψης ή γε-νίκευσης. Επιπλέον, οι εργασίες μικρής έκτα-σης έχουν αυξημένες πιθανότητες ταχύτερης δημοσίευσης.

Μια εργασία πρέπει να περιλαμβάνει ενδιάμε-σους τίτλους (επικεφαλίδες) που να δομούν το κείμενο. Οι προτεινόμενοι προς χρήση ενδιά-μεσοι τίτλοι περιλαμβάνουν: α) εισαγωγή, β) βιβλιογραφική ανασκόπηση, γ) σκοπός-οί, δ) ερευνητικά ερωτήματα ή υποθέσεις της μελέ-της, ε) δείγμα, στ) μέθοδος συλλογής δεδομέ-νων, ζ) αξιοπιστία και εγκυρότητα, η) ηθικά θέ-ματα, θ) ανάλυση δεδομένων, ι) αποτελέσμα-τα/ευρήματα, ια) συζήτηση, ιβ) συμπεράσμα-τα και σημασία για τη νοσηλευτική πρακτική,

ιγ) περιορισμοί της μελέτης, ιδ) ευχαριστίες κ.λπ. Οι ενδιάμεσοι τίτλοι πρέπει να επιλέγο-νται και να προσαρμόζονται, καθώς εξελίσσε-ται η συγγραφή του άρθρου και πρέπει να δια-κρίνεται η ιεραρχική σειρά τους. Π.χ. οι κύριοι ενδιάμεσοι τίτλοι θα αναγράφονται με κεφα-λαία γράμματα και bold, οι δευτερεύοντες με πεζοκεφαλαία και bold, οι τριτεύοντες με πλά-για κ.λπ.

ΑΝΏΝΎΜΙΑ ΎΠΟ ΜΕΛΕΤΗ ΠΛΗΘΎΣΜΟΎ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΜΕΝΗ ΣΎΓΚΑΤΑΘΕΣΗ

Στην εργασία δεν πρέπει να αναφέρονται ονο-ματεπώνυμα συγκεκριμένων ατόμων, νοσοκο-μείων η άλλων φορέων, για τη διατήρηση της ανωνυμίας, εκτός αν υπάρχει ρητή αποδοχή εκ μέρους των αναφερομένων. Επίσης, οι ασθε-νείς έχουν το θεμελιώδες δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικότητας το οποίο δεν θα πρέπει να παραβιάζεται χωρίς την πληροφορημένη συ-γκατάθεσή τους. Ωστόσο, στις περιπτώσεις που οι συγγραφείς κρίνουν ότι κάποια προσω-πικά στοιχεία των ασθενών είναι απαραίτητα για επιστημονικούς σκοπούς (όπως τα αρχικά των ονομάτων των ασθενών ή φωτογραφίες τους ή στοιχεία του νοσοκομείου όπου νοση-λεύτηκαν), θα πρέπει να ζητούν την πληροφο-ρημένη συγκατάθεση των ασθενών προκειμέ-νου να τα δημοσιεύσουν. Αυτό, σημαίνει ότι οι συγγραφείς υποχρεώνονται να δείχνουν το τελικό κείμενο της εργασίας τους (με τα συνο-δευτικά αρχεία: Εικόνων και Παραρτημάτων) το οποίο είναι προς υποβολή στο περιοδικό και να λαμβάνουν εγγράφως τη συγκατάθεση των ασθενών.Σε κάθε περίπτωση οι συγγραφείς θα πρέπει να καταβάλουν προσπάθεια για την εξασφά-λιση του μεγαλύτερου δυνατού βαθμού ανω-νυμίας των ασθενών. Για παράδειγμα, η κάλυ-ψη των ματιών σε μία φωτογραφία, δεν εξα-σφαλίζει πλήρως την ανωνυμία του εικονιζό-μενου. Οι αλλαγές σε κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ασθενών, είναι μία τεχνική που συστήνεται στους συγγραφείς, εφόσον βέβαια αυτές οι αλλαγές δεν παραποιούν-παρερμηνεύουν τα ερευνητικά αποτελέσμα-τα. Αλλαγές τέτοιου είδους θα πρέπει οπωσ-δήποτε να γνωστοποιούνται στον εκδότη του περιοδικού καθώς και να παρέχεται η διαβε-βαίωση ότι αυτές οι αλλαγές δεν επιφέρουν καμία «αλλοίωση» επιστημονικής φύσεως. Η λήψη της έγγραφης πληροφορημένης συγκα-


τάθεσης θα πρέπει να αναφέρεται στην ενότη-τα της μεθοδολογίας, στο τελικό κείμενο της προς υποβολή εργασίας.

ΤΗΡΗΣΗ ΚΏΔΙΚΑ ΑΝΘΡΏΠΙΝΏΝ ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΏΝ

Σε περίπτωση που οι συγγραφείς δημοσιεύουν αποτελέσματα πειραμάτων, τα οποία έγιναν σε ανθρώπους θα πρέπει να δηλώσουν στην ενότητα της μεθοδολογίας, το αν αυτά έγιναν βάσει των όσων αναφέρονται στη Διακήρυ-ξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ελσίνκι του 1975, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το 2004. Αν τυχόν υπάρχουν κάποιες παρεκκλίσεις στη μεθοδολογία υλοποίησης των πειραμάτων σε σχέση με τα όσα αναφέρονται στη Διακήρυξη του Ελσίνκι θα πρέπει οι συγγραφείς οπωσδή-ποτε να αιτιολογούν αυτές τις παρεκκλίσεις.Ιδιαίτερα, όσον αφορά την εκπόνηση κλινικών μελετών (παρεμβατικών και μη), θα πρέπει οι συγγραφείς να δηλώνουν, στην ενότητα της μεθοδολογίας αν αυτές διεξήχθησαν μετά από έγκριση του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ3/89292, ΦΕΚ Β1973/31-12-2003 (εναρμό-νιση με την Directive 2001/20/EC)Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι τα δεδομένα είναι ιστορικά και πρέπει να αναφέ-ρονται στον αόριστο χρόνο. Ωστόσο, ο χρόνος συλλογής των δεδομένων πρέπει να αναφέρε-ται, τόσο στην περίληψη, όσο και στο κυρίως κείμενο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των εμπειρικών (ερευνητικών) μελετών, αυτό μπο-ρεί να διατυπωθεί ως εξής: «Η συλλογή των δε-δομένων έγινε κατά τη διάρκεια του 2007» ή «Η συλλογή των δεδομένων έγινε κατά τη δι-άρκεια 18 μηνών, στο χρονικό διάστημα 2006-2007». Σημειώνεται ότι στο περιοδικό «Νο-σηλεία και Έρευνα» δεν δημοσιεύονται άρ-θρα που αναφέρονται σε δεδομένα παλαιό-τερα των πέντε(5) ετών, εκτός αν αιτιολογείται επαρκώς η τρέχουσα σχετικότητα και χρησι-μότητά τους. Στις ποιοτικές μελέτες, τα άτομα πρέπει να αναφέρονται με αριθμούς ή ψευδώ-νυμα (σε εισαγωγικά) και να υπάρχει ισορρο-πία των αναφορών σε όλο το φάσμα των απα-ντήσεων.Στην περίπτωση των ανασκοπήσεων, πρέπει να αναφέρεται το έτος που έγινε η ανασκόπη-ση και το εύρος των ετών δημοσίευσης των μελετών που ανασκοπήθηκαν. Ανάλογες λε-πτομέρειες πρέπει να αναφέρονται και στην

περίπτωση ιστορικών μελετών. Οι στατιστικές δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται, πρέπει να ορίζονται και, όπου είναι απαραίτητο, να τεκ-μηριώνονται με βιβλιογραφικές παραπομπές. Οι συντομογραφίες και τα σύμβολα πρέπει να χρησιμοποιούνται σπάνια και μόνον όταν επα-ναλαμβάνονται μεγάλα σε έκταση ονόματα ή εκφράσεις. Τα πλήρη ονόματα ή εκφράσεις θα αναφέρονται ολόκληρα κατά την πρώτη χρή-ση, ακολουθούμενα από τη συντομογραφία σε παρένθεση. Σε κάθε περίπτωση, θα ακολου-θούνται οι κανόνες που ισχύουν στις δημοσι-εύσεις του Royal Society of Medicine Press.

13. Αντικρουόμενα συμφέροντα: H εμπι-στοσύνη του κοινού στη διαδικασία κρίσης των υποβαλλόμενων άρθρων εξαρτάται εν μέ-ρει και από τον τρόπο διαχείρισης τυχόν αντι-κρουόμενων συμφερόντων κατά τη συγγρα-φή, την αξιολόγηση και τη λήψη της τελικής απόφασης εκ μέρους της διεύθυνσης σύντα-ξης για τη δημοσίευσή τους ή όχι. Αντικρου-όμενα συμφέροντα υφίστανται όταν κάποιος συγγραφέας (ή το ίδρυμα από το οποίο προ-έρχεται ο συγγραφέας), κάποιος κριτής ή ο δι-ευθυντής σύνταξης έχουν οικονομικές ή δια-προσωπικές σχέσεις που με αρνητικό τρόπο επηρεάζουν τις ενέργειές τους αναφορικά με το άρθρο που έχει υποβληθεί προς κρίση στο περιοδικό. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις κοινές απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν τα άρθρα τα οποία υποβάλλονται σε βιοϊατρικά περιοδικά (όπως αυτές έχουν εκδοθεί το Φε-βρουάριο του 2006 από τη Διεθνή Επιτροπή Εκδοτών Ιατρικών Περιοδικών) αντικρουόμε-να συμφέροντα υφίστανται όταν υπάρχουν οι-κονομικές σχέσεις (π.χ σχέσεις εργοδότη - ερ-γαζόμενου, ιδιοκτησίας περιουσίας, οικονο-μικών τιμητικών επάθλων, και αμειβόμενων εμπειρογνωμοσυνών), οι οποίες είναι οι πιο εύκολα αναγνωρίσιμες και αυτές που πιο συ-χνά υπονομεύουν την αξιοπιστία του περιο-δικού, των εκδοτών, των συγγραφέων και της επιστήμης γενικότερα. Ωστόσο, αντικρουόμε-να συμφέροντα μπορεί να προκύψουν και για άλλους λόγους, όπως οι κακές διαπροσωπικές σχέσεις, ο ακαδημαϊκός ανταγωνισμός κ.α. Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώσουν στο τέ-λος του κειμένου της εργασίας τους και πριν από τον κατάλογο της βιβλιογραφίας, αν θε-ωρούν ότι η κρίση –αξιολόγηση της εργασία τους, δύναται να επηρεαστεί ή όχι από την ύπαρξη τυχόν αντικρουόμενων συμφερόντων

138

Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας ακολουθεί το σύστημα Harvard, π.χ. γράφεται με αλφαβη-τική σειρά, με βάση το επώνυμο του πρώτου συγγραφέα. Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας πρέπει να περιλαμβάνει τα επώνυμα των συγ-γραφέων και τα αρχικά, τη χρονολογία της δη-μοσίευσης, τον τίτλο του άρθρου, το πλήρες όνομα του περιοδικού, τον αριθμό του τόμου (και τον αριθμό του τεύχους, εάν οι σελίδες του τόμου δεν είναι συνεχόμενες) και την πρώ-τη και τελευταία σελίδα του άρθρου. Όταν η παραπομπή αφορά βιβλίο, αναφέρεται ο συγ-γραφέας, η χρονολογία, ο τίτλος, ακολουθείται από τον εκδότη και την πόλη. Όταν η παρα-πομπή αφορά κεφάλαιο σε βιβλίο, πρέπει να δίνονται λεπτομέρειες για το συγγραφέα (είς) του βιβλίου, τη χρονολογία, τον τόπο δημοσί-ευσης και τον εκδοτικό οίκο. Οι παραπομπές που αναφέρεται ότι είναι «υπό δημοσίευση» («in press»), γίνονται αποδεκτές μόνον εάν συ-νοδεύονται από επιστολή αποδοχής του αντί-στοιχου περιοδικού. Παραδείγματα:Williams N. (2001). Patient resuscitation fol-lowing major thermal trauma. Nursing in Criti-cal Care: 6: 115-121Muller D, Harns P, Watley L. (1986). Nursing Children: Psychology Research and Practice. London: Harper Row.Lewis T, Hell J. (1992). Rhabdomyolysis and Myoglobinuria. In: Hall J, Schmidt G, Wood L. (eds), Principles of Critical Care, Volume 2. New York: McGraw Hill.Οι ιστοσελίδες (websites) αναφέρονται ως ακολούθως:National Institute for Clinical Excellence (2000) Final appraisal determination: Drugs for early thrombolysis in the treatment of acute myo-cardial infarction, NICE, www.nice.org.uk/arti-cle.asp?a =36672. Πρόσβαση στις 7 Οκτωβρίου 2006.

17. Πίνακες, Σχήματα, Γραφικά, Φωτογραφίες: Οι πίνακες πρέπει να αναφέρονται στο κείμενο ως Πίνακες, να αριθμούνται με τη σειρά παρά-θεσής τους, π.χ. ως Πίνακας 1, Πίνακας 2 κλπ και να ενσωματώνονται στη σωστή θέση τους στο κείμενο. Όλες οι εικόνες, συμπεριλαμβανο-μένων των φωτογραφιών, πρέπει να αναφέρο-νται στο κείμενο ως Σχήματα και να αριθμού-

όπως αυτά περιγράφονται παραπάνω.

14. Πηγές χρηματοδότησης: Οι συγγραφείς θα πρέπει να αναφέρουν τα λεπτομερή στοι-χεία (επωνυμία φορέα, στοιχεία επικοινωνίας, χορηγούμενο ποσό) όλων των χρηματοδοτι-κών πηγών από τις οποίες ενισχύθηκε η εκ-πόνηση της εργασίας τους. Παραδείγματα τέ-τοιων πηγών είναι: χρηματοδοτήσεις από εται-ρείες ιατρικού ενδιαφέροντος ή μη, υποτροφί-ες, επιχορηγήσεις προερχόμενες από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους, ενισχύσεις από επιστη-μονικούς φορείς (π.χ. επιστημονικές εταιρείες, μη κερδοσκοπικά ιδρύματα κ.λπ.). Επίσης, θα πρέπει να αναφέρεται αν η εργασία εκπονήθη-κε στο πλαίσιο κάποιου προγράμματος εθνι-κού ή διακρατικού, το οποίο χρηματοδοτή-θηκε από πόρους εθνικούς ή της αλλοδαπής. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να αναφέ-ρονται τα πλήρη στοιχεία του προγράμματος (φορέας ανάθεσης, χρονική διάρκεια, ποσό χρηματοδότησης κλπ). Τα παραπάνω στοιχεία θα πρέπει να αναφέρονται σε ξεχωριστή ενό-τητα μετά την ενότητα όπου γίνονται οι δηλώ-σεις περί αντικρουόμενων συμφερόντων.

15. Ευχαριστίες Μετά την ενότητα των χρη-ματοδοτικών πηγών ακολουθεί η προαιρετι-κή ενότητα των ευχαριστιών, στην οποία ανα-φέρονται τα ονόματα και οι ιδιότητες ατόμων που συνέβαλαν (π.χ. μέσω της παροχής πρωτο-γενών στοιχείων, ή μέσω της κριτικής ανάγνω-σης του κειμένου προς δημοσίευση ή μέσω της γνωμοδότησής τους) στην εκπόνηση της εργασίας (πέραν από τους συγγραφείς). Στην ενότητα αυτή, θα πρέπει να αναφέρονται και τυχόν χορηγοί-δωρητές υλικών και μέσων που ήταν απαραίτητα για τη διεξαγωγή της έρευ-νας.

16. Βιβλιογραφικές Παραπομπές Οι βιβλιο-γραφικές παραπομπές μέσα στο κείμενο πρέ-πει να αναφέρουν τα επώνυμα των συγγρα-φέων, ακολουθούμενα από τη χρονολογία, με χρονολογική σειρά, π.χ. (Lewis 1975, Barnett 1992, Chalmers 1994). Όταν υπάρχουν περισ-σότεροι από δύο συγγραφείς, αναφέρεται το όνομα του πρώτου συγγραφέα και ακολουθεί-ται από et al., π.χ. (Barder et al. 1994), αλλά όλοι οι συγγραφείς πρέπει να αναφέρονται στον κατάλογο της βιβλιογραφίας. Όταν στο κεί-μενο υπάρχουν εισαγωγικά, πρέπει πάντα να αναφέρεται και η σελίδα, π.χ. (Chalmers 1994, p.7). Όλες οι αναφορές πρέπει να γίνονται από τις πρωτογενείς πηγές.


νται με τη σειρά παράθεσής τους, π.χ. Σχήμα 1, Σχήμα 2 κλπ. Πίνακες και Σχήματα πρέπει να έχουν τίτλο και μπορούν να συνοδεύονται από επεξηγηματικό κείμενο (λεζάντα), που δεν θα υπερβαίνει τις τριάντα(30) λέξεις. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα προσαρμογής του μεγέ-θους των σχημάτων, για τεχνικούς λόγους.Σε περίπτωση χρησιμοποίησης υλικού (περι-λαμβανομένων των σχημάτων, πινάκων κ.λπ.) που έχει ήδη δημοσιευθεί αλλού, πρέπει να εξασφαλίζεται, πριν την υποβολή ενός άρ-θρου, η άδεια των αρχικών συγγραφέων ή αυ-τών που κατέχουν τα πνευματικά δικαιώματα του αναπαραγόμενου υλικού. Οι συγγραφείς των δημοσιευμένων άρθρων έχουν την ευθύ-νη για οποιαδήποτε επίπτωση από παραβίαση του copyright τρίτων.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΡΙΣΗΣ

18. Όλες οι υποβαλλόμενες εργασίες κρίνο-νται (ως ανώνυμες) από δύο(2) ανεξάρτητους Κριτές και, εφόσον περιλαμβάνουν σύνθετες στατιστικές δοκιμασίες, από στατιστικολόγο. Οι Κριτές αποφαίνονται αν ένα άρθρο είναι α) δημοσιεύσιμο ως έχει, β) δημοσιεύσιμο ύστε-ρα από διορθώσεις ή γ) μη δημοσιεύσιμο. Σε περίπτωση διαφωνίας των κριτών αποφαίνε-ται οριστικά η Διεύθυνση Σύνταξης, λαμβάνο-ντας υπόψη τις παρατηρήσεις και των δύο Κρι-τών. Αν οι κριτές υποδείξουν διορθώσεις, η εργα-σία επιστρέφεται από τη γραμματεία του περι-οδικού στον/στους συγγραφείς για επαναδια-τύπωση και επανυποβολή το αργότερο εντός 6 εβδομάδων από την ημερομηνία αποστολής των σχολίων του κριτή (η διάρκεια διόρθωσης των εργασιών από τους κριτές ανέρχεται συ-νήθως σε 6-8 εβδομάδες και σε κάποιες περι-πτώσεις μπορεί να φτάσει και τις 10 εβδομά-δες). Κατά την επανυποβολή ο/οι συγγραφείς θα πρέπει μέσω επιστολής προς το διευθυ-ντή σύνταξης να δηλώσει/ουν τις διορθώσεις που έχουν κάνει σύμφωνα με τις υποδείξεις των κριτών. Η διορθωμένη εργασία, εάν κριθεί αναγκαίο, ξαναστέλνεται στους Κριτές οι οποί-οι επιβεβαιώνουν ή όχι τη διόρθωση του κει-μένου σύμφωνα με τις συστάσεις τους, οπό-τε η διεύθυνση σύνταξης λαμβάνει την τελική της απόφαση για τη δημοσίευση του άρθρουΔοκίμιο, Ανάτυπο, Πρόσθετα Αντίτυπα

19. Ηλεκτρονικό Ανάτυπο Μετά τη δημοσί-ευση αποστέλλεται στο συγγραφέα που είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία, η ηλεκτρονι-κή διεύθυνση της δημοσίευσης. Ηλεκτρονικά ανάτυπα διανέμονται από αυτόν, στους υπό-λοιπους συγγραφείς. Το περιοδικό δεν εκδίδει τυπογραφικά ανάτυπα των δημοσιευόμενων εργασιών.

ΠΝΕΎΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ

20. Προϋπόθεση για τη δημοσίευση οποιασ-δήποτε εργασίας στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι η παραχώρηση από τους συγγραφείς αυτού του αποκλειστικού δικαιώ-ματος στην Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών. Μαζί με το δοκίμιο αποστέλλεται στους συγ-γραφείς ειδικό έντυπο παροχής άδειας απο-κλειστικής δημοσίευσης, το οποίο συμπλη-ρώνεται, υπογράφεται και επιστρέφεται ταχυ-δρομικά στο περιοδικό, μαζί με το διορθωμέ-νο δοκίμιο του άρθρου.Όταν ένα άρθρο προέρχεται από μεγάλη ερευ-νητική μελέτη και οι ίδιοι ή άλλοι συγγραφείς έχουν προετοιμάσει επιπλέον άρθρα (χωρι-στές παρουσιάσεις), τα οποία έχουν δημοσιευ-θεί ή υποβληθεί προς δημοσίευση σε αυτό ή άλλο περιοδικό, ο συγγραφέας που είναι υπεύ-θυνος για την επικοινωνία οφείλει να ενημε-ρώσει τη Διεύθυνση Σύνταξης, προκειμένου να διασφαλισθεί ότι δεν παραβιάζονται πνευ-ματικά δικαιώματα τρίτων. Οποιαδήποτε επί-πτωση από παραβίαση πνευματικών δικαιω-μάτων βαρύνει τους συγγραφείς των δημοσι-ευμένων άρθρων και το περιοδικό θα προβαί-νει στις ανάλογες ενέργειες.

ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ

Παρακαλούνται οι συνδρομητές που προ-ετοιμάζουν εργασίες προς δημοσίευση στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», να τηρούν σχολαστικά τις παραπάνω Οδηγίες προς τους Συγγραφείς, προς αποφυγή κα-θυστερήσεων στη δημοσίευση των εργα-σιών τους και στην κυκλοφορία των τευ-χών.

140

Οι νοσηλευτές αποτελούν το πολυπληθέστε-ρο ανθρώπινο δυναμικό των μονάδων φρο-ντίδας υγείας και συμβάλλουν σε πολύ σημα-ντικό βαθμό στην προαγωγή της υγείας, την πρόληψη της αρρώστιας, τη θεραπεία και την αποκατάσταση της υγείας των ασθενών. Είναι οι επαγγελματίες υγείας που αλληλεπι-δρούν με τους ασθενείς εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο και έχουν τη δυνατότητα να αξιολογούν τις ανάγκες τους, να θέτουν νοσηλευτικές διαγνώσεις, να σχεδιάζουν ΚΑΙ να υλοποιούν το σχέδιο της φροντίδας και να εκτιμούν την αποτελεσματικότητά της (Ghosh & Scott 2005).

Ο ρόλος των νοσηλευτών είναι δυναμικός, καθώς σχετίζεται με τον άνθρωπο και το συνεχώς μεταβαλλόμενο εξωτερικό περι-βάλλον του. Η εξατομίκευση της παρεχόμε-νης φροντίδας απαιτεί τη συνεχιζόμενη εκ-παίδευσή τους, για την απόκτηση νέων, επι-καιροποιημένων γνώσεων που θα είναι σύμ-φωνες με τις εξελίξεις στο χώρο της υγείας. Σε όλα αυτά έρχεται να «θέσει τις υπηρεσί-ες της» η έννοια της «Διαχείρισης της Γνώσης» (Knowledge Management).

Η έννοια της Διαχείρισης της Γνώσης εμφα-νίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και αξιοποιήθηκε σε τομείς, όπως στη διοί-κηση επιχειρήσεων, τη δημόσια διοίκηση, τη διαχείριση των πληροφοριακών συστη-μάτων, τη βιβλιοθηκονομία κλπ. Πρόκειται για μια έννοια που περιγράφει διαφόρων ει-

δών πρωτοβουλίες, ώστε τα άτομα να μοιρά-ζονται κοινές πηγές πληροφοριών, να έχουν πρόσβαση σε διαθέσιμα στοιχεία, να εργά-ζονται από κοινού και να διαθέτουν ομαδι-κά την εμπειρία τους, προκειμένου να υπο-στηρίζουν τους στόχους και να επιτυγχά-νουν υψηλή αποδοτικότητα σε έναν Οργα-νισμό, αλλά και να δημιουργούν νέα γνώση (Ziperer & Amori, 2011). Αφορά στον τρόπο με τον οποίο δημιουργούνται και είναι δια-θέσιμες οι γνώσεις ώστε να αξιοποιηθούν από τους εργαζόμενους, ακριβώς τη χρονι-κή στιγμή που είναι απαραίτητο, δίνοντας τη δυνατότητα ενός ανταγωνιστικού πλεο-νεκτήματος στον Οργανισμό και στις διοι-κήσεις που έχουν υιοθετήσει αυτές τις πρα-κτικές (Kothari et al 2011). Όλα αυτά επιτυγ-χάνονται αξιοποιώντας τόσο τον ανθρώπινο παράγοντα, όσο και τη σύγχρονη τεχνολο-γία. Συχνά, κατά την εφαρμογή της Διαχείρι-σης της Γνώσης χρησιμοποιούνται εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης ή τεχνικές «εξόρυξης» δεδομένων (data mining)

Οι Οργανισμοί Φροντίδας Υγείας, αλλά και η ακαδημαϊκή κοινότητα καθυστέρησαν σχετι-κά να εντάξουν αυτή τη νέα φιλοσοφία στον τομέα της υγείας. Είναι χαρακτηριστικό, ότι το 2002 υπήρχαν μόλις 21 δημοσιευμένα άρθρα στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων PubMed, με όρο αναζήτησης το «knowledge management». Ως MeSH TERM ο όρος κα-ταχωρήθηκε μόλις το 2011 με την εξής πε-

Προαγωγή της νοσηλευτικής πρακτικής μέσα από τη διαχείριση της γνώσηςΙωάννα Καραμήτρη, MSc, PhD(c), Υπεύθυνη ΚΕ.Φ.Ι.ΑΠ, Γ.Ν. ΚαλαμάταςΘάλεια Μπελλάλη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής ΑΤΕΙΘ

ΑΡΘΡΟ ΣΎΝΤΑΞΗΣ


ριγραφή: «Η μόχλευση της συλλογικής σοφί-ας στο πλαίσιο ενός οργανισμού ως καταλύτης για την αύξηση της ανταπόκρισης και της και-νοτομίας» (National Center for Biotechnol-ogy Information 2011). Αν και παρουσιάζει ορισμένες διακυμάνσεις, ο αριθμός των σχε-τικών δημοσιεύσεων στα επιστημονικά πε-ριοδικά έχει μια ανοδική τάση τα τελευταία δέκα χρόνια., με αποτέλεσμα το έτος 2012 να δημοσιευθούν 126 άρθρα, δηλαδή εξαπλά-σια σε σύγκριση με το έτος 2002. Από το πε-ριεχόμενο των παραπάνω δημοσιεύσεων δι-απιστώνεται ότι η Διαχείριση της Γνώσης εί-ναι καινοτόμα και κεντρίζει όλο και περισσό-τερο το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοι-νότητας. Δεν αφορά αποκλειστικά σε ένα συγκεκριμένο κλάδο επαγγελματιών υγείας αλλά διαπνέει τη φιλοσοφία όλου του Οργα-νισμού και μπορεί να αξιοποιηθεί από έρευ-νες με νοσηλευτικό, ιατρικό, διοικητικό ή πο-λυ-επιστημονικό προσανατολισμό.

Ωστόσο, πιθανά να αναρωτηθεί κανείς, ποια είναι η καινοτομία της Διαχείρισης της Γνώ-σης; Μήπως πρόκειται απλά για ένα νεωτε-ρισμό, ή μια παραλλαγή από προϋπάρχου-σες έννοιες; Υποστηρίζεται για παράδειγμα, ότι με τη βοήθεια της τεχνολογίας της πλη-ροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) λειτουρ-γούν ακαδημαϊκά αποθετήρια, ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και διαδικτυακές πύλες υγεί-ας, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν για να εντοπιστούν τεκμήρια στα οποία θα βα-σιστεί η διαμόρφωση κλινικών κατευθυντή-ριων οδηγιών ή κλινικών μονοπατιών. Η κρι-τική που έχει ασκηθεί στις ΤΠΕ είναι ότι πα-ραμένουν στατικές και δεν καλλιεργούν το κατάλληλο περιβάλλον για τη δημιουργία και διαμοιρασμό νέας γνώσης (Dwivedi et al 2002). Η Διαχείριση της Γνώσης ξεπερνά αυτόν το σκόπελο, διότι περιλαμβάνει πέρα από μια στατική απεικόνιση ενός γνωσιακού χάρτη, μια δυναμική διαδικασία μάθησης και βελτίωσης του ατόμου και του Οργανισμού.

Σύμφωνα με τον Nonaka (1991), η Διαχείρι-ση της Γνώσης είναι μια αδιάλειπτη διαδικα-σία τεσσάρων σταδίων που στοχεύει στη με-

τατροπή της άρρητης γνώσης -η οποία προ-κύπτει μέσα από την εμπειρία- σε ρητή, δη-λαδή σε πληροφορία που μεταφέρεται με το γραπτό και προφορικό λόγο. Η διαδικα-σία αυτή αναπαριστάται ως ένας «ατέρμων κοχλίας». Συγκεκριμένα, στο πρώτο στάδιο που ονομάζεται «κοινωνικοποίηση», η άρρη-τη γνώση διαμοιράζεται στα άτομα στο πλαί-σιο ανεπίσημων συναντήσεων μεταξύ τους, μέσα από τεχνικές, όπως ο καταιγισμός ιδε-ών και οι μαθητείες. Ακολουθεί το δεύτερο στάδιο που ονομάζεται «εξωτερίκευση» και είναι η καταγραφή και κρυσταλλοποίηση της γνώσης που μετατράπηκε πλέον σε ρητή. Το τρίτο στάδιο του «συνδυασμού» αφορά σε πιο σαφή διατύπωση αυτού που δημιουρ-γήθηκε, για παράδειγμα μέσα από μια διαδι-κασία δημιουργίας νέας στρατηγικής για την αποτελεσματικότερη φροντίδα μιας ομά-δας ασθενών. Τέλος, στο τέταρτο στάδιο της «εσωτερίκευσης» επιτυγχάνεται η μετατροπή της ρητής γνώσης σε άρρητη. Ο εργαζόμε-νος που φθάνει στο στάδιο αυτό έχει πλέον κατακτήσει τη νέα γνώση και αρχίζει να σχη-ματίζει νέες ιδέες.

Το περιβάλλον στο οποίο καλείται να λει-τουργήσει το νοσηλευτικό προσωπικό πα-ρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες. Το κυκλι-κό ωράριο, οι μετακινήσεις των νοσηλευτών σε διαφορετικά τμήματα, καθώς και οι αφυ-πηρετήσεις απειλούν συχνά τη μεταλαμπά-δευση της αποκτηθείσας γνώσης. Ο εργαζό-μενος, αποχωρώντας από ένα τμήμα, παίρ-νει πολύ συχνά μαζί και τις γνώσεις που έχει αποκτήσει, από την εμπειρία του, αλλά και από την παρατήρηση των λαθών που έκα-νε στο παρελθόν. Έρευνα που πραγματοποι-ήθηκε στην Αγγλία, σχετικά με τις αιτίες λα-θών στα νοσοκομεία όπου συμμετείχαν 129 νοσηλευτές, έδειξε ότι οι σημαντικότερες πηγές λαθών σε νοσοκομεία ήταν η έλλειψη της γνώσης, ή της πληροφορίας και η ανε-παρκής υποστήριξη από τους πιο έμπειρους νοσηλευτές (Meurier et al 1997). Σε μια άλλη έρευνα, οι Chang et al, (2012) διερεύνησαν την επίδραση του διαμοιρασμού της γνώσης

142

στην ασφάλεια των ασθενών σε ένα μεγάλο ιατρικό κέντρο της Ταϊβάν για διάστημα εν-νέα μηνών και με δείγμα 797 νοσηλευτών. Το συμπέρασμα αυτής της έρευνας ήταν ότι προϋπόθεση για το διαμοιρασμό της γνώσης αποτελεί η καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύ-νης και η αίσθηση του κοινού σκοπού. Οι νο-σηλευτές θα πρέπει να κατανοήσουν τις δια-δικασίες και τους μηχανισμούς που διασφα-λίζουν τόσο τη δημιουργία νέας γνώσης, όσο και τη διατήρηση της υπάρχουσας.

Φαίνεται ότι η Διαχείριση της Γνώσης είναι κάτι πέρα από υπολογιστικά συστήματα. Η Γνώση αποτελεί Κεφάλαιο όχι μόνο ατομι-κό, αλλά και του Οργανισμού, ο οποίος έδω-σε την ευκαιρία στον εργαζόμενο να λά-βει αυτές τις γνώσεις και να αποκτήσει αυ-τές τις εμπειρίες. Αποτελεί συγχρόνως χρέος και όφελος των διοικήσεων να υιοθετήσουν μηχανισμούς διατήρησης και εξέλιξης αυ-τής της γνώσης, με γνώμονα, πάντα την προ-σφορά ποιοτικότερων υπηρεσιών φροντί-δας υγείας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑChang CW, Huang HC, Chiang CY, Hsu CP, Chang CC.

(2012). Social capital and knowledge sharing: ef-fects on patient safety. J Adv Nurs, 68(8): 1793-1803

Dwivedi A, Bali RK, James AE, Naguib RNG, Johnston D. (2002). Merger of Knowledge Management and Information Technology in Healthcare: Opportu-nities and Challenges. In Proceedings of the Ca-nadian Conference on Electrical and Computer Engineering (CCECE): 12-15 May 2002; Winnipeg, Canada IEEE International. Los Alamitos, CA: IEEE International: 1194-1199

Ghosh B, Scott JE. (2005). Comparing knowledge management in Health Care and Technical Sup-port Organizations, IEEE Transactions on Informa-tion Technology in BioMedicine, 9(2): 162–168.

Kothari A, Hovanec N, Hastie R, Sibbald S. (2011). Les-sons from the business sector for successful knowl-edge management in health care: A systematic re-view, BMC Health Serv Res, 11: 173.

Meurier CE, Vincent CA, Parmar DG.(1997). Learning from errors in nursing practice. J Adv Nurs, 26(1): 111-119.

National Center for Biotechnology Information (2011). Knowledge Management, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/mesh/?term=%22knowledge+management%22 (Ημ. Πρόσβασης: 15/6/2013)

Nonaka, I. (1991) The knowledge creating company. Harvard Business Review, 69 (6): 96-104.

Zipperer L, Amori G. (2011). Knowledge management: an innovative risk management strategy, J Healthc Risk Manag, 30(4): 8-14.

Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών

Διοικητικό Συμβούλιο Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών

Πρόεδρος: Μαρία Χατζοπούλου Αντιπρόεδρος: Ιωάννης Ελευσινιώτης Γενικός Γραμματέας: Όλγα Σίσκου Ειδικός Γραμματέας: Φωτεινή Τολίκα Ταμίας: Μαρία Χαρχαρίδου Μέλη: Δημήτρης Παπαγεωργίου Δημήτρης Ζήκος


Μιλάμε για θέματα «ταμπού», διασφαλίζουμε την υγεία των γυναικώνΤης Βάσως Κόλλια, Γενικής Γραμματέως Ισότητας των ΦύλωνΥπουργείο Εσωτερικών

«Οι γυναίκες έχουν το δικαίωμα να απολαμβάνουν το ύψιστο δυνατό επίπεδο φυσικής και πνευματικής υγείας. Η άσκηση

αυτού του δικαιώματος είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή και την ευημερία τους, και την ικανότητά τους να συμμετέχουν σε

όλες τις πτυχές της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής»

Πρόγραμμα Δράσης Πεκίνου, Γυναίκες και Υγεία, 1995

ΕΙΔΙΚΟ ΑΡΘΡΟ

Γυναικεία κακοποίηση και ΎγείαΤο 1999, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, η 25η Νοεμβρίου ανακηρύχθηκε Δι-εθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Η απόφαση αυτή δεν ήταν τυ-χαία. Ο στόχος ήταν να αναδειχθεί ένα πρό-βλημα που τα τελευταία χρόνια έχει πάρει πα-γκοσμίως διαστάσεις μάστιγας. Πέραν από το γεγονός ότι οι πράξεις βίας κατά των γυναικών συνιστούν θεμελιώδη παραβίαση των ανθρώ-πινων δικαιωμάτων, συνδέονται με πλήθος άμεσους και έμμεσους κινδύνους που απει-λούν την υγεία ή ακόμη και τη ζωή γυναικών και κοριτσιών.

Το πρόβλημα της γυναικείας κακοποίησης και της σεξουαλικής βίας κατά των γυναικών επη-ρεάζει δυσμενώς τη δημόσια υγεία ανά τον κό-σμο. Ο κατάλογος των μορφών βίας εναντίον γυναικών είναι μακρύς. Ξεκινά από την έκτρω-ση λόγω προτίμησης φύλου και συμπεριλαμ-βάνει το φυσικό ξυλοδαρμό και άλλες «ορα-τές» μορφές βίας, φόνους «τιµής», εξαναγκα-στικό υποσιτισµό, εξαναγκασµό σε πορνεία, καταναγκαστική εργασία, έλλειψη πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη, αλλά και στη μόρφωση. Εκατομμύρια ανήλικα κορίτσια οδηγούνται κάθε χρόνο σε αναγκαστικούς γάμους, ενώ υπολογίζεται ότι περισσότερα από 30 εκατομ-μύρια κορίτσια κινδυνεύουν να υποβληθούν στην επώδυνη, επιβλαβή και ταπεινωτική πρα-

κτική του ακρωτηριασµού των γεννητικών ορ-γάνων κατά τη διάρκεια της ερχόμενης δεκα-ετίας.

Έχει διαπιστωθεί επανειλημμένα ότι η γυναι-κεία κακοποίηση δεν αποτελεί τοπικό ή πρό-βλημα περιορισμένο σε κάποιους θύλακες με κοινωνικές, αναπτυξιακές και πολιτισμικές ιδιαι-τερότητες. Αντίθετα, είναι ένα παγκόσμιο κύμα που σαρώνει εξίσου τον «πρώτο» και τον «τρί-το» κόσμο και καθιστά απαραίτητη την κινητο-ποίηση και την κατεπείγουσα αντιμετώπιση.

Αυτό δείχνει η πρώτη παγκόσμια συστηματι-κή έρευνα για τις δύο κυρίαρχες μορφές βίας κατά γυναικών, βία από το σύντροφο και σε-ξουαλική βία εκτός σχέσης ή γάμου, τα αποτε-λέσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν πρόσφα-τα. Η έρευνα εκπονήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) σε συνεργασία με τη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου και το Συμβούλιο Ιατρικής Έρευνας Ν.Αφρικής.

Τα αποτελέσματα είναι συνταρακτικά. Συνο-λικά, το 35% των γυναικών παγκοσμίως έχουν πέσει θύματα βίας είτε από το σύντροφό τους, είτε έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση από τρίτους. Είναι πραγματικά ανησυχητικό το εύρημα ότι παγκοσμίως το 38% των δολοφο-νιών με θύμα γυναίκες έχουν διαπραχθεί από το σύντροφό τους. Ειδικότερα, οι γυναίκες που βρίσκονται σε σχέση, έχουν βιώσει κάποια

144

μορφή φυσικής ή σεξουαλικής βίας από το σύ-ντροφό τους, σε ένα μέσο ποσοστό 30% που φθάνει έως και 38% κατά περιοχές. Οι γυναί-κες που έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής κα-κοποίησης εκτός συντροφικής σχέσης δυστυ-χώς αυξάνονται, καθώς σε όλο και περισσότε-ρες συγκρούσεις η σεξουαλική βία χρησιμο-ποιείται ως τακτική πολέμου.

Η έρευνα του Π.Ο.Υ. φωτίζει τον παράγοντα της βίας σε σχέση με τη γυναικεία φυσική, σε-ξουαλική/αναπαραγωγική και ψυχική υγεία. Οι γυναίκες που έχουν πέσει θύματα φυσικής ή σεξουαλικής κακοποίησης από το σύντροφό τους έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να υπο-φέρουν από ψυχικά νοσήματα, ανεπιθύμη-τες εγκυμοσύνες, αμβλώσεις και αποβολές, σε σχέση με τις υπόλοιπες γυναίκες. Ακόμη, έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν κατά-θλιψη, ή διαταραχές από την κατάχρηση αλκο-όλ. Οι γυναίκες με κάποιας μορφής αναπηρία είναι 1,5 φορά πιο πιθανό να πέσουν θύματα βίας σε σχέση με τις υπόλοιπες γυναίκες.

Επειδή ακριβώς οι γυναίκες και τα κορίτσια εί-ναι πολύ πιο πιθανό να πέσουν θύματα σεξου-αλικής βίας σε σχέση με τους άνδρες, κινδυ-νεύουν να νοσήσουν από HIV ή άλλο σεξου-αλικώς μεταδιδόμενο νόσημα κατά 1,5 φορά περισσότερο. Ειδικά οι έφηβες και οι νέες γυ-ναίκες 15 – 24 ετών έχουν διπλάσιες πιθανό-τητες να προσβληθούν από τον ιό HIV σε σχέ-ση με νέους άνδρες στην ίδια ηλικιακή ομάδα. Παρότι τα δεδομένα δεν είναι αρκετά, ωστό-σο, οι γυναίκες – θύματα σεξουαλικής βίας φαίνεται ότι συνδέονται κατά 2,3 φορές περισ-σότερο με κατάχρηση αλκοόλ και προβλήμα-τα υγείας, καθώς και κατά 2,6 φορές περισσό-τερο με κατάθλιψη ή άγχος.

Σεξουαλική κακοποίηση και υγεία των γυναικών: θέματα «ταμπού»Η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία των γυναικών δεν αποτελούν αυτονόητο δικαίωμα για τις γυναίκες του πλανήτη. Αντίθετα, αποτε-λούν πεδία κατάφωρης και καθημερινής πα-ραβίασης των δικαιωμάτων για τις περισσότε-ρες γυναίκες. Παρά την κρισιμότητα του θέμα-τος, συχνά αφήνεται στο περιθώριο των πολι-τικών σχεδιασμών από την παγκόσμια κοινό-

τητα, αποτελώντας ακόμη και για ανεπτυγμέ-νες κοινωνίες θέμα «ταμπού». Ίσως εξαίρεση αποτελούν τα θέματα που αφορούν τη μετά-δοση του ιού HIV, για τα οποία έχει επιχειρηθεί παγκοσμίως ευρεία ευαισθητοποίηση.

Παρά τη γενική παραδοχή ότι η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία διατηρούν έναν κρί-σιμο ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ανά-πτυξη των κοινωνιών, το θέμα δεν συμπερι-λήφθηκε στο πολυετές πρόγραμμα της Ευρω-παϊκής Ένωσης για την υγεία, για την περίοδο 2008-2013. Επίσης, στην πρόταση της Επιτρο-πής για τη στρατηγική υγείας 2014-2020 με τίτ-λο «Υγεία για την ανάπτυξη», δεν γίνεται μνεία στη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, στη βάση της αρχής της επικουρικότητας.

Είναι γεγονός ότι η δημόσια υγεία εμπίπτει στις εθνικές αρμοδιότητες και η ΕΕ διατηρεί συμπληρωματικό ρόλο. Ωστόσο, υπάρχει ανά-γκη παρέμβασης και άσκησης ενός εξισορρο-πητικού και συντονιστικού ρόλου. Διότι δεν πρέπει να παραβλεφθεί η ανισότητα πρόσβα-σης σε υπηρεσίες υγείας από γυναίκες-θύμα-τα βίας ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η διαφορετική αντιμετώπιση ζητημάτων και φαινομένων τόσο έντονα φορ-τισμένων πολιτισμικά, ηθικά και κοινωνικά, όπως η άμβλωση, η χρήση μεθόδων αντισύλ-ληψης, ή οι σεξουαλικές σχέσεις εκτός γάμου. Κάθε χώρα έχει διαμορφώσει τη δική της αντί-ληψη περί ορθής αντιμετώπισης θεμάτων σε-ξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας. Πιθα-νότατα, αυτός είναι και ο λόγος που παρατη-ρούνται φαινόμενα «τουρισμού αμβλώσεων» ή ακόμη και «αναπαραγωγικού τουρισμού».

Η ΓΓΙΦ στηρίζει θύματα βίας και σε-ξουαλικής κακοποίησης Στη χώρα μας, το φαινόμενο της φυσικής ή και σεξουαλικής κακοποίησης των γυναικών βρί-σκεται σε έξαρση η οποία φαίνεται να συνδέε-ται με την οικονομική κρίση που βιώνει η κοι-νωνία μας τα τελευταία χρόνια. Πραγματοποι-ούμε στη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύ-λων μία πολύ μεγάλη προσπάθεια σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοί-κησης για να στηρίξουμε τις γυναίκες που υφί-στανται βία, αλλά και να αποτρέψουμε αντί-


στοιχα φαινόμενα όσο είναι αυτό δυνατόν.

Το πρόγραμμά μας στοχεύει στη δημιουργία μιας σειράς δομών για την παροχή υπηρεσι-ών πρώτης γραμμής και ψυχοκοινωνικής στή-ριξης σε γυναίκες-θύματα βίας. Οι δομές περι-λαμβάνουν:

Την ειδική Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900, η οποία προσφέρει υποστήριξη και συμβουλές σε γυναίκες-θύματα βίας. Η γραμμή λειτουργεί σε 24ωρη βάση, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρό-νου και με πανελλαδική εμβέλεια.

15 Κέντρα Συμβουλευτικής Υποστήριξης Γυ-ναικών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, από τα οποία σήμερα βρίσκονται σε λειτουργία τα 12.

25 Κέντρα Συμβουλευτικής Υποστήριξης Γυ-ναικών που υλοποιούνται υπό την ευθύνη με-γάλων Δήμων της χώρας, από τα οποία σήμε-ρα έχουν τεθεί σε λειτουργία τα 16,

19 Ξενώνες Φιλοξενίας γυναικών-θυμάτων βίας, που υλοποιούνται επίσης από τους Δή-μους της χώρας. Από τους ξενώνες αυτούς ήδη βρίσκονται σε λειτουργία οι 8.

Επίσης, λειτουργούν 2 ακόμη ξενώνες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Οι ξενώνες αυτοί αναβαθμίστηκαν με υποστήριξη από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, ενώ ενισχύθηκε το προσωπικό τους.

Εξειδικευμένες υπηρεσίες για θέματα υγείας των γυναικών είναι σε θέση να παρέχει το Κέ-ντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης Γυναικών – ΠΟΛΎΚΕΝΤΡΟ, που λειτουργεί στο κέντρο της Αθήνας (Εξάρχεια). Το Κέντρο, σε συνερ-γασία με το Μαιευτήριο «ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ» και το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοση-μάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), παρέχει μεταξύ άλλων πληροφορίες για τη σεξουαλική και αναπα-ραγωγική υγεία και σε θέματα όπως: αντισύλ-ληψη, ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες, καθώς και θέματα που αφορούν τη μετάδοση του ιού HIV.

Σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία στην ΕλλάδαΣτις αρχές του έτους η χώρα μας έλαβε τις καταληκτικές παρατηρήσεις της Επιτροπής CEDAW του ΟΗΕ σε σχέση με την 7η Περιοδική Έκθεση της Ελλάδας για θέματα υγείας των γυ-ναικών. Οι παρατηρήσεις υιοθετήθηκαν κατά την 54η Σύνοδο της Επιτροπής στη Γενεύη, τον Μάρτιο του 2013.

Στο κείμενο των παρατηρήσεων η Επιτροπή διαπιστώνει υψηλό επίπεδο αμβλώσεων και ταυτόχρονα πολύ περιορισμένη χρήση αξιό-πιστων μεθόδων αντισύλληψης. Προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι γυναίκες στην Ελλάδα χρη-σιμοποιούν την άμβλωση ως μέθοδο οικογε-νειακού προγραμματισμού. Ιδιαίτερη ανησυ-χία εκφράζεται για τα εμπόδια που συναντούν ευάλωτες ομάδες γυναικών όπως οι γυναίκες της Μουσουλμανικής μειονότητας της Θρά-κης, οι γυναίκες Ρομά, οι γυναίκες μετανά-στριες, ή οι γυναίκες αγροτικών περιοχών, με αποτέλεσμα να αποκλείονται από την άσκη-ση βασικών δικαιωμάτων, όπως η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και κοινωνικές παροχές, η εκπαίδευση και η συμμετοχή στην πολιτική και δημόσια ζωή.

Ένα δεύτερο θέμα που προκαλεί ανησυχία εί-ναι το υπερβολικά υψηλό ποσοστό γεννήσεων με καισαρική τομή που στα δημόσια νοσοκο-μεία φθάνει το 40% και στα ιδιωτικά το 65%, χωρίς ιατρική αιτιολόγηση. Τα ποσοστά αυτά είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο, και ξε-περνούν κατά πολύ το 15% που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί επαρκές για να κα-λύψει τις περιπτώσεις που πρέπει υποχρεωτικά να καταφύγουν στην καισαρική τομή για ιατρι-κούς λόγους.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι θα πρέπει να γίνει με-γαλύτερη προσπάθεια από την ελληνική πολι-τεία, η οποία θα πρέπει να επικεντρωθεί:

Στη βελτίωση της προσβασιμότητας και αύξη-σης της χρήσης αποτελεσματικών και οικονο-μικά προσιτών μεθόδων αντισύλληψης, σε μια προσπάθεια μείωσης του αριθμού των αμβλώ-σεων ως μεθόδου οικογενειακού προγραμμα-τισμού.

Στη μείωση του αριθμού των τοκετών με και-

146

σαρική τομή, χωρίς ιατρική αιτιολογία, με την εξειδίκευση ιατρικού προσωπικού στο φυσικό τοκετό, και την εισαγωγή αυστηρότερων ελέγ-χων των ιατρικών υποδείξεων για την εφαρμο-γή της καισαρικής τομής, ώστε να πλησιάσει η χώρα μας τα ποσοστά του ΠΟΥ.

Στη βελτίωση της ποιότητας και προσβασιμό-τητας των υπηρεσιών σεξουαλικής και αναπα-ραγωγικής υγείας και την εγγυημένη πρόσβα-ση σε αυτές μειονεκτουσών ομάδων γυναικών.

Στην προώθηση της εκπαίδευσης για τη σε-ξουαλική και αναπαραγωγική υγεία και δικαι-ώματα, ειδικότερα ανάμεσα σε κορίτσια και αγόρια εφηβικής ηλικίας, προκειμένου να ανα-πτύξουν υπεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά, να αποφύγουν πρόωρες εγκυμοσύνες αλλά και τη μετάδοση σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων, συμπεριλαμβανομένου και του HIV-AIDS

Εξασφάλιση επαρκών πόρων για διάθεση στο πεδίο της σεξουαλι-κής και αναπαραγωγικής υγείας. Στην Ελλάδα εφαρμόστηκε τα τελευταία χρό-νια το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Αναπα-ραγωγική και Σεξουαλική Υγεία 2008-2012. Το πρόγραμμα αυτό επιχείρησε να βελτιώσει τους ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες που χαρακτηρίζουν το επίπεδο αναπαραγωγικής και σεξουαλικής υγείας τη χώρα.

Στο κείμενο του Σχεδίου Δράσης γίνεται σαφές ότι η επιτυχία των όποιων πολιτικών σε ζητή-ματα αναπαραγωγικής και σεξουαλικής υγεί-ας, θα πρέπει να συνδεθεί στενά με την πρω-ταρχική ανάγκη προάσπισης των αναγκών και δικαιωμάτων του ανθρώπου. Διεθνείς οργανώ-σεις, όπως η Διεθνής Ομοσπονδία Οικογενεια-κού Προγραμματισμού (Δ.Ο.Ο.Π., Ιnternational Planned Parenthood Federation – IPPF), διατύ-πωσαν σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαι-ώματα, τα οποία απορρέουν από το διεθνές δί-καιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Αναπαρα-γωγική και Σεξουαλική Υγεία 2008-2012, περι-λαμβάνεται Χάρτης των Σεξουαλικών και Ανα-παραγωγικών Δικαιωμάτων της Δ.Ο.Ο.Π. Το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τη Δημογρα-

φία (UNFPA) και ο Π.Ο.Υ. αναγνώρισαν το Χάρ-τη της Δ.Ο.Ο.Π. (IPPF) για τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα το 1995.

Ο Χάρτης βασίζεται στα ακόλουθα 12 δικαιώ-ματα:

1. Το δικαίωμα στη ζωή, που σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι η ζωή καμίας γυναίκας δεν πρέ-πει να τεθεί σε κίνδυνο λόγω μιας εγκυμο-σύνης.

2. Το δικαίωμα στην ελευθερία και ασφάλεια του ατόμου, που αναγνωρίζει ότι κανένα άτομο δεν πρέπει να υποστεί ακρωτηρια-σμό των γυναικείων αναπαραγωγικών ορ-γάνων, αναγκαστική εγκυμοσύνη, στείρω-ση ή έκτρωση.

3. Το δικαίωμα στην ισότητα και στην απελευ-θέρωση από κάθε μορφής διάκριση, που συμπεριλαμβάνει και τη διάκριση σε σχέση με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική ζωή του ατόμου.

4. Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, που σημαί-νει ότι όλες οι ιατρικές υπηρεσίες σεξουαλι-κής και αναπαραγωγικής υγείας οφείλουν να είναι εμπιστευτικές και ότι όλες οι γυναί-κες έχουν δικαίωμα να αποφασίζουν αυτό-νομα για τις αναπαραγωγικές τους επιλογές.

5. Το δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης, που συμπεριλαμβάνει την ελευθερία από την περιοριστική ερμηνεία θρησκευτικών κει-μένων, πιστεύω, φιλοσοφιών και εθίμων, ως μέσων υποτίμησης της ελευθερίας της σκέ-ψης σε σχέση με τη σεξουαλική και αναπα-ραγωγική ιατρική φροντίδα και άλλα θέμα-τα.

6. Το δικαίωμα στην πληροφόρηση και στην εκπαίδευση σε σχέση με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία για όλα τα άτομα, συ-μπεριλαμβανομένης και της πρόσβασης σε ολοκληρωμένη πληροφόρηση για τα οφέ-λη, τους κινδύνους και την αποτελεσματικό-τητα όλων των μεθόδων ρύθμισης της γονι-μότητας, ώστε όλες οι αποφάσεις να λαμβά-νονται με βάση την ολοκληρωμένη, ελεύθε-ρη και πληροφορημένη συγκατάθεση του ατόμου.

7. Το δικαίωμα επιλογής γάμου ή όχι και της δη-μιουργίας προγραμματισμένης οικογένειας.


8. Το δικαίωμα απόφασης εάν ή πότε μπορεί να αποκτήσει κάποιος παιδί.

9. Το δικαίωμα στη φροντίδα και στην προστα-σία της υγείας, που συμπεριλαμβάνει το δι-καίωμα στην καλύτερης δυνατής ποιότητας ιατρική φροντίδα των πελατών, και το δικαί-ωμα να είναι ελεύθεροι από παραδοσιακές συνήθειες που είναι επιζήμιες για την υγεία.

10. Το δικαίωμα στα οφέλη της επιστημονι-κής προόδου, που συμπεριλαμβάνει το δι-καίωμα στους χρήστες των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών υπηρεσιών υγείας να έχουν πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες που αφορούν στην αναπαραγωγική υγεία, οι οποίες να είναι ασφαλείς, αποτελεσματικές και αποδεκτές.

11. Το δικαίωμα στην ελευθερία συνάθροισης και πολιτικής συμμετοχής, που συμπεριλαμ-βάνει το δικαίωμα όλων των ατόμων να ζη-τήσουν να επηρεάσουν τις κοινότητες και τις κυβερνήσεις να θέσουν ως προτεραιότη-τα τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία και δικαιώματα.

12. Το δικαίωμα να είσαι απαλλαγμένος/η από βασανιστήρια και κακομεταχείριση, που συ-μπεριλαμβάνει το δικαίωμα όλων των γυ-ναικών, ανδρών και νέων να είναι προστα-τευμένοι από τη βία, τη σεξουαλική εκμε-τάλλευση και την κακοποίηση.

Η γυναικεία κακοποίηση και ο κλά-δος υγείαςΟ κλάδος υγείας μπορεί και πρέπει να παί-ξει έναν σημαντικό ρόλο για την αντιμετώπι-ση των θεμάτων υγείας που συνδέονται με τη βία κατά των γυναικών σε όλες τις εκφάνσεις της, είτε πρόκειται για φυσική είτε για σεξου-αλική βία, εντός ή εκτός συντροφικής σχέσης. Οι νέες κλινικές και κατευθυντήριες κατευθύν-σεις του ΠΟΥ για την ανταπόκριση του κλάδου υγείας στα θέματα της βίας κατά των γυναι-κών τονίζουν την άμεση ανάγκη να ενσωμα-τωθούν σχετικά θέματα στην κλινική άσκηση στον χώρο της υγείας. Όλοι οι πάροχοι υπηρε-σιών υγείας θα πρέπει να αντιληφθούν τη σχέ-ση μεταξύ έκθεσης στη βία και επιπτώσεων στην υγεία των γυναικών, και να είναι σε θέση

να ανταποκριθούν κατάλληλα. Χρειάζεται ευ-αισθησία, διάθεση προσφοράς και υπέρβασης στερεοτύπων στην επαγγελματική πρακτική, στο χώρο της υγείας.

Είναι σημαντικό να δημιουργηθούν ευκαιρίες ώστε οι γυναίκες που αναζητούν υποστήριξη σε περιστατικά κακοποίησης, να μπορούν ταυ-τόχρονα να έρχονται σε επαφή με ένα ευρύ φά-σμα υπηρεσιών υποστήριξης για τη σεξουαλι-κή και αναπαραγωγική υγεία (π.χ. προγεννητι-κή φροντίδα, περίθαλψη μετά την άμβλωση, οι-κογενειακό προγραμματισμό) και παράλληλα, διάγνωση για HIV, παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, έκτακτης ανάγκης και πρώτων βοηθει-ών. Μπορεί ακόμη να παρέχονται ολοκληρωμέ-νες υπηρεσίες φροντίδας σε περιπτώσεις βια-σμού, οι οποίες να είναι διαθέσιμες και προσβά-σιμες στη μεγαλύτερη δυνατή κλίμακα.

Είναι γεγονός ότι η διασφάλιση της σεξουα-λικής και αναπαραγωγικής υγείας των γυναι-κών είναι πρόβλημα δύσκολο στην επίλυσή του καθώς συνδέεται με -και έχει επιπτώσεις σε- κάθε πτυχή της ζωής των θυμάτων, την κοινωνική, τη μορφωτική, την οικονομική, την πολιτισμική και την οικογενειακή ζωή τους. Για παράδειγμα οι ανεπιθύμητες εγκυ-μοσύνες εφήβων κοριτσιών έχουν επίπτωση στις εκπαιδευτικές ευκαιρίες της μητέρας.

Επειδή ακριβώς πρόκειται για πρόβλημα πο-λυσύνθετο, καλούμε κάθε άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενο φορέα να συνδράμει το έργο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύ-λων. Καταλυτικό ρόλο για την επιτυχία ενός τέτοιου μεγάλου και οριζόντιου στόχου πι-στεύουμε όμως ότι θα πρέπει να διαδραμα-τίζει η Κοινωνία των Πολιτών.

Γιατί πρόκειται για το δικαίωμά μας στην υγεία και τη ζωή, για την ασφάλεια που θα πρέπει να απολαμβάνει αυτονόητα η μητέρα μας, η αδελφή μας, η κόρη μας.

Πληροφορίες

http://www.isotita.gr

http://www.womensos.gr/

Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900

148

ΕΡΕΎΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠερίληψηΕισαγωγή: Το σχολείο, εκτός από το ρόλο του να μεταδίδει πολιτιστικά αγαθά και γνώ-σεις, έχει ευθύνη να παρέχει ένα ασφαλές πε-ριβάλλον, στο οποίο η προαγωγή της ψυχικής και σωματικής υγείας, η εξάλειψη των παραγό-ντων κινδύνου και η πρόληψη του ατυχήματος θα αποτελούν αδιαμφισβήτητες προτεραιότη-τες.

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύ-νηση των γνώσεων, στάσεων και συμπεριφο-ρών εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευ-σης για τα θέματα ασφάλειας στο σχολικό πε-ριβάλλον.

Μέθοδος: Η παρούσα μελέτη επισκόπησης και συσχέτισης πραγματοποιήθηκε σε τυχαίο δείγμα δημοτικών σχολείων επαρχιακού νο-μού. Συμμετείχαν 405 εκπαιδευτικοί (ανταπό-κριση 75,14%). Τα δεδομένα συλλέχθηκαν με ανώνυμο ερωτηματολόγιο, το οποίο αναπτύ-χθηκε για την παρούσα μελέτη. Η ανάλυση έγι-νε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS 20.0.

Αποτελέσματα: Οι εκπαιδευτικοί βρέθηκε να έχουν μέτρια γνώση για τη σχολική ασφάλεια. Στατιστικά σημαντικά υψηλότερη γνώση εί-χαν οι άνδρες (p-value=0,055), όσοι είχαν παι-διά (p-value=0,060), όσοι είχαν ειδικότητα (p-value=0,011) και σχετική δια βίου εκπαίδευση (p-value=0,016). Ο συνοπτικός δείκτης στάσης έλαβε μέση τιμή 80,61, δηλαδή οι εκπαιδευτι-κοί είχαν θετική στάση για τη σχολική ασφά-

λεια, με τους άνδρες (p-value=0,044), τα στελέ-χη (p-value=0,000) και όσους είχαν ειδικότητα (p-value=0,003) να έχουν στατιστικά σημαντι-κότερα θετική στάση. Επίσης βρέθηκε θετική συμπεριφορά, με τους άνδρες (p-value=0,003), όσους είχαν παιδιά (p-value=0,004), τα στελέ-χη (p-value=0,000) και όσους δεν είχαν ειδικό-τητα (p-value=0,004) να έχουν στατιστικά ση-μαντικά θετικότερη. Τέλος διαπιστώθηκε θε-τική, αν και ασθενής, συσχέτιση ανάμεσα στη γνώση και στάση (r=0,146) και συμπεριφορά (r=0,199), καθώς και στη στάση και συμπερι-φορά (r=0,181) σε θέματα σχολικής ασφάλει-ας.

Συμπεράσματα: Οι εκπαιδευτικοί της πρω-τοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν ελλείψεις σε θέματα ασφάλειας του σχολικού περιβάλλο-ντος. Επειδή η σχολική ασφάλεια αποτελεί μεί-ζον θέμα για τη μείωση των ατυχημάτων, που έχουν μεγάλη επίπτωση στα παιδιά και στη χώρα μας, τα ευρήματα της παρούσας μελέ-της θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την οργάνωση κατάλληλης εκπαίδευσης για το σύνολο των εκπαιδευτικών, έτσι ώστε να μπο-ρούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στη μεί-ωση των ατυχημάτων στο σχολικό πληθυσμό.

Λέξεις κλειδιά: σχολική ασφάλεια, γνώσεις, στάσεις, συμπεριφορές, εκπαιδευτικοί πρω-τοβάθμιας εκπαίδευσης

Γνώσεις, στάσεις και συμπεριφορές εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για τη σχολική ασφάλειαΝίκη Σύρου, Σχολική Νοσηλεύτρια ΠΕ, ΜSc,PhDc Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑΙωάννης Ελευσινιώτης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑΑθηνά Καλοκαιρινού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ Στυλιανή Τζιαφέρη, Λέκτορας, Τμήμα Νοσηλευτικής Πανεπιστήμιο ΠελοποννήσουΠαναγιώτα Σουρτζή, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ

Υπεύθυνη αλληλογραφίαςΝίκη ΣύρουΣχολική Νοσηλεύτρια ΠΕ, ΜScΥποψήφια Διδάκτωρ Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Τηλέφωνα επικοινωνίας: 6947079625 - 6987772385


AbstractABSTRACT

Introduction: The school apart from its role to transmit knowledge and cultural values, also has responsibility to provide a safe environ-ment, in which the promotion of mental and physical health, the elimination of risk factors and prevention of accidents will be undeni-able priorities.

Aim: The purpose of this study was to inves-tigate primary school teachers’ knowledge, at-titudes and behaviour for safety in the school environment.

Method: This cross-sectional and correlation-al study was performed in a random sample of primary schools in a rural county. The sam-ple consisted of 405 teachers (response rate 75.14%). Data were collected with an anony-mous questionnaire that was developed for the present study. The analysis was performed with the statistical program SPSS 20.0.

Results: Teachers were found to have mod-erate knowledge about school safety. Signif-icantly higher knowledge had men (p-val-ue=0,055), those who had children (p-val-ue=0,060), those with a specialty (p-val-ue=0,011) and relevant continuous education (p-value=0,016). The mean total attitude score was 80.61; this means that teachers had a posi-tive attitude about school safety, with men (p-

value=0,044), those with responsible positions (p-value=0,000) and those with a specialty (p-value=0.003) had statistically significant more positive attitude. Behaviour was also found positive, with men (p-value=0,003), those who had children (p-value=0,004), teachers with a responsible position (p-value=0,000) and those with specialty (p-value=0,004) having statistically significant more positive behav-iour. Finally, it was found a positive, though weak, correlation between knowledge and at-titude (r=0,146) and behaviour (r=0,199) and between the attitude and behaviour (r=0,181) concerning school safety.

Conclusions: Primary school teachers were found to have gaps in their perceptions of school safety. Because school safety is a ma-jor issue for the reduction of accidents, which have great impact on children in our country too, the findings of this study could be used to organize appropriate training for all teach-ers, so that they can contribute effectively in reducing accidents in the school population.

Key words: school safety, knowledge, atti-tudes, behaviour, primary school teachers

ORIGINAL PAPER

Knowledge, attitudes and behaviour of primary school teachers for school safetyN. Syrou, School Nurse RN, MSc, PhDc Faculty of Nursing, University of Athens I. Elefsiniotis, Assistant Professor, Faculty of Nursing, University of Athens A. Kalokairinou, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of AthensS. Tziaferi, Lecturer, Department of Nursing, University of Peloponnese P. Sourtzi, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Corresponding Author:N. Syrou School Nurse RN, MSc, PhDc Faculty of Nursing, University of Athens tel: 6947079625 - 6987772385

150

ληψης Παιδικών Ατυχημάτων (ΚΕΠΠΑ), οι βα-σικότερες ελλείψεις στα ελληνικά σχολεία είναι το υλικό επικάλυψης του προαυλίου εδάφους, η κακή συντήρηση κοινόχρηστων και αθλητι-κών χώρων, οι κακοτεχνίες κλιμακοστασίων και ηλεκτρικών παροχών, η μη τήρηση προδι-αγραφών για τοποθέτηση άθραυστων και ση-ματοδοτούμενων υαλοπινάκων και η έλλειψη πυρασφάλειας. Επίσης η έλλειψη κατάλληλης κυκλοφοριακής σήμανσης, η μη χρήση ζώνης ή κράνους στο όχημα μεταφοράς και πλάνου διαδρομής προς και από το σχολείο σε συν-δυασμό με τις ανασφαλείς θύρες εισόδου στο σχολείο ευθύνονται για πολλά από τα τροχαία σχολικά ατυχήματα (Πετρίδου, 2011).

Ανασκόπηση ερευνητικών δεδομέ-νων Κατά καιρούς έχουν γίνει μελέτες στο διεθνή χώρο, που αναφέρονται σε εκτιμήσεις γνώ-σεων, στάσεων και συμπεριφορών του προ-σωπικού σχολείων σε θέματα σχολικής υγεί-ας, επαγγελματικής ευημερίας, αντιμετώπισης επειγόντων περιστατικών και άλλες που αφο-ρούν στο ρόλο του σχολικού νοσηλευτή ή που προτείνουν σχέδιο και κατευθυντήριες οδηγί-ες για τη δημιουργία ασφαλούς σχολικού περι-βάλλοντος. Oι Bosworth et al (2011) στην πε-ριγραφική ποιοτική μελέτη τους διερεύνησαν τις αντιλήψεις μαθητών και προσωπικού σχο-λείων για τη σχολική ασφάλεια. Παρατήρησαν πως εστιάζουν σε τρεις τομείς: α) στα φυσικά χαρακτηριστικά του σχολείου (φυσικό σχολικό περιβάλλον) και τα μέτρα ασφαλείας, β) στην οργάνωση και τη σχολική πειθαρχία και γ) στις σχέσεις μεταξύ μαθητών και προσωπικού σχο-λείου.

Στη διερεύνηση της σημαντικότητας της ασφά-λειας των μαθητών και στους τρόπους επίτευ-ξης αυτής αφορά και η περιγραφική ποσοτι-κή μελέτη επισκόπησης των Tabancali & Bekta (2009), με δείγμα 93 διευθυντών και 767 εκπαι-δευτικών 30 σχολείων στην Τουρκία. Τα απο-τελέσματα της μελέτης ανέδειξαν πολύ σημα-ντική την έννοια της ασφάλειας των μαθητών, ενώ οι περισσότερες αναφορές αφορούσαν στη σημαντικότητα της φυσικής ασφάλειας, στην πρόληψη ατυχημάτων και τραυματισμών στο σχολικό περιβάλλον και στην ασφαλή με-

ΕΙΣΑΓΩΓΗΤα παιδικά ατυχήματα αποτελούν στην εποχή μας πρόβλημα άμεσης προτεραιότητας για τη δημόσια υγεία, καθώς συνοδεύονται από βαρύ-τατες συνέπειες, όπως ο θάνατος ενός παιδιού, το ψυχικό κόστος και το ενδεχόμενο υπολειμ-ματικών βλαβών, που είναι δύσκολο να απο-τιμηθούν (Πετρίδου, 2011). Ο όρος ατύχημα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τα τροχαία, πνιγ-μούς, πτώσεις, εγκαύματα και δηλητηριάσεις. Τα ατυχήματα στα παιδιά ηλικίας 0-14 ετών και στους νέους ενηλίκους ευθύνονται για τους περισσότερους θανάτους από οποιαδήπο-τε άλλη νοσολογική οντότητα. Επιπλέον απο-τελούν την κύρια αιτία αναπηρίας, έχουν ση-μαντικό κόστος στις υπηρεσίες υγείας και επι-φέρουν σοβαρή ψυχοκοινωνική επιβάρυνση, που ορίζεται ως μετατραυματικό σύνδρομο (ΚΕΠΠΑ, 2007).

Ορισμένες ενδεικτικές επισημάνσεις και διαπι-στώσεις για τις συνθήκες ασφάλειας στα σχο-λεία, που πιστοποιούν και την αναγκαιότητα της παρούσας μελέτης είναι οι εξής :

• Παλαιότητα σχολικών κτιρίων, διαβρώσεις: Κίνδυνος ατυχήματος από πτώση οικοδο-μικού υλικού ή από διαβρώσεις στο εσωτε-ρικό του κτιρίου (π.χ. πτώση από διαβρω-μένα σκαλοπάτια) (Παπαρίζος 2007).

• Ύπαρξη σκουριασμένων ή αιχμηρών αντι-κειμένων (π.χ σκουριασμένα κάγκελα, σπασμένες μεταλλικές κρεμάστρες): Κίν-δυνος ατυχήματος και μετάδοσης νόσων (Σωματείο «Αντιμετώπιση Παιδικού Τραύ-ματος» 2009).

• Πλημμελής αντισεισμική θωράκιση - ελ-λιπές σχέδιο αντισεισμικής προστασίας (π.χ. έλλειψη εξόδων κινδύνου) (Φιλίνη 2008, Μπαλτάς, 2002).

• Ελλιπή μέτρα πυρασφάλειας (π.χ ανυπαρ-ξία υποδομής για την ασφαλή εγκατάλει-ψη του σχολικού κτιρίου σε περίπτωση φωτιάς) (Ημερήσιος Tύπος Θεσσαλονίκης, 2007).

• Ελλιπής ασφάλεια ηλεκτρολογικών εγκα-ταστάσεων (π.χ. εκτεθειμένα καλώδια) : Κίνδυνος ηλεκτροπληξίας (Παπαρίζος, 2007).

Τέλος, σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρό-


τακίνηση μαθητών από και προς το σχολείο.

Στην Ελλάδα έχουν γίνει κάποιες μελέτες κα-ταγραφής, κυρίως, των συνθηκών ασφάλειας και υγιεινής σε διάφορες περιοχές της χώρας (Παπαδόπουλος,1992), όπως Αλεξανδρούπο-λη (Αδαμίδης και συν.,1992), Αθήνα (Τσαμπί-ρα και συν.,1994) και Ξάνθη (Αδαμίδης,1996). Τα αποτελέσματα των μελετών αυτών έδειξαν σημαντικές ελλείψεις σε παράγοντες ασφάλει-ας (συστήματα πυρασφάλειας, προστατευτικά κιγκλιδώματα, αυτόματες ασφάλειες διαφυγής ηλεκτρικού ρεύματος, τζάμια ασφαλείας) του σχολικού περιβάλλοντος.

Tο 2010 πραγματοποιήθηκε από το Υπουρ-γείο Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (ΥΠΕΠΘ,2010) περιγραφική μελέτη επισκόπη-σης σε εκπαιδευτικούς σχετικά με την αποτί-μηση του βαθμού επάρκειας των σχολικών μο-νάδων στην κάλυψη των αναγκών υγείας των μαθητών στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστη-μα. Στη μελέτη αυτή διαπιστώθηκε ανεπάρ-κεια κατάλληλων υποδομών για τη διασφά-λιση σχολικής υγείας, ελλιπώς εξοπλισμένα σχολικά φαρμακεία, χαμηλό επίπεδο επάρκει-ας προγραμμάτων Αγωγής Υγείας και υπηρε-σιών Πρόληψης και έλλειψη συνεργασίας με-ταξύ των συναρμόδιων φορέων για την πα-ροχή ενός ολοκληρωμένου δικτύου υπηρεσι-ών σχολικής υγείας. Σε πρόσφατη μελέτη πα-ρατήρησης και καταγραφής των παραγόντων κινδύνου για σχολικά ατυχήματα (Σύρου και Σουρτζή, 2012) διαπιστώθηκαν επίσης σημα-ντικές ελλείψεις στις σχολικές υποδομές και στον εξοπλισμό.

Έχουν γίνει επίσης μελέτες με εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε μαθητές (Βεσκούκη, 1999, 2002) και σε εκπαιδευτικούς (Αλεξανδροπού-λου, 2010), προκειμένου να αξιολογηθούν οι γνώσεις τους σε θέματα Πρώτων Βοηθειών, πριν και μετά την εφαρμογή εκπαιδευτικού προγράμματος από νοσηλευτή. Βρέθηκε επί-σης μια μελέτη, που αναφερόταν σε παρέμβα-ση για την ασφαλή διαμόρφωση του σχολικού χώρου (Παπαδόπουλος & Τολμά, 1994). Η με-λέτη αυτή περιλάμβανε παρέμβαση για την πρόληψη ατυχημάτων στα σχολεία και απευ-θυνόταν σε εκπαιδευτικούς, με σκοπό να τους βοηθήσει να ανακαλύψουν τα σημεία του σχο-λείου, που εγκυμονούσαν κινδύνους για τους

μαθητές, και να προτείνει άμεσα και απλά μέ-τρα πρόληψης των σχολικών ατυχημάτων.

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣΚύριος σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση των γνώσεων, των στάσεων και της συμπεριφορών των εκπαιδευτικών δημο-τικών σχολείων για τη σχολική ασφάλεια. Οι επιμέρους στόχοι της μελέτης ήταν οι εξής:

• Διερεύνηση γνώσεων για θέματα σχολικής ασφάλειας και για παράγοντες κινδύνου για σχολικά ατυχήματα

• Διερεύνηση στάσεων σε θέματα σχολικής ασφάλειας και υγείας

• Διερεύνηση συμπεριφοράς σε θέματα σχολικής ασφάλειας

• Διερεύνηση απόψεων για τη συνεχιζόμε-νη εκπαίδευση και για τη συνεργασία με εμπλεκόμενους φορείς για θέματα σχολι-κής ασφάλειας.

ΥΛΙΚΟ-ΜΕΘΟΔΟΣΠρόκειται για περιγραφική μελέτη συσχέτισης, με συγχρονικό σχεδιασμό. Στη συγκεκριμένη μελέτη, οι μεταβλητές που μετρώνται και πε-ριγράφονται είναι η γνώση, η στάση και η συ-μπεριφορά εκπαιδευτικών για θέματα σχετικά με τη σχολική ασφάλεια, σε ό,τι αφορά στις κτιριακές εγκαταστάσεις και στον εξοπλισμό.

Ως εργαλείο μέτρησης των γνώσεων, στάσε-ων και της συμπεριφοράς των εκπαιδευτικών χρησιμοποιήθηκε ανώνυμο, κωδικοποιημένο ερωτηματολόγιο, το οποίο αναπτύχθηκε για την παρούσα μελέτη, κατόπιν ευρείας κριτικής ανασκόπησης αντίστοιχων μελετών ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας, καθώς δεν βρέ-θηκε αντίστοιχο ερευνητικό εργαλείο, που να εξυπηρετεί το σκοπό της συγκεκριμένης μελέ-της.

Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε σε τυ-χαίο στρωματοποιημένο (αστικού και ημιαστι-κού/αγροτικού τύπου) δείγμα σχολείων από το σύνολο των σχολείων της Πρωτοβάθμι-ας Εκπαίδευσης επαρχιακού νομού. Το επιθυ-μητό δείγμα των εκπαιδευτικών υπολογίστη-κε, σύμφωνα με την ανάλυση ισχύος, στα 300

152

άτομα. Στη συνέχεια εφαρμόζοντας αναλογική στρωματοποιημένη δειγματοληψία επιλέχθη-κε το σύνολο των εκπαιδευτικών των σχολείων αστικού (300x0,60=180) και ημιαστικού/αγρο-τικού τύπου (300x0,40=120), που απαιτούνταν για το δείγμα της μελέτης.

Για την πραγματοποίηση της μελέτης λήφθη-κε άδεια έγκρισης από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων με τη γνωμοδότηση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. To ερευνητικό ερ-γαλείο - ερωτηματολόγιο, που χρησιμοποιή-θηκε, ήταν ανώνυμο και κωδικοποιημένο, ενώ περιείχε στην πρώτη σελίδα έντυπο πληροφό-ρησης για το σκοπό, τη θεματολογία, τη διαδι-κασία και τα οφέλη της μελέτης, ώστε να δια-σφαλίζεται η προστασία των προσωπικών δε-δομένων και η αυτονομία των υποκειμένων αντίστοιχα. Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών του δείγματος ήταν εθελοντική και τα στοι-χεία, που συλλέχθηκαν, παρέμειναν ανώνυμα και εμπιστευτικά μέσω της χρήσης κωδικών, όπως προαναφέρθηκε.

Πριν εφαρμοστεί η κύρια μελέτη, προηγήθη-κε πιλοτική εφαρμογή και στάθμιση του ερω-τηματολογίου σε μικρό δείγμα εκπαιδευτικών διαφορετικού νομού. Ο έλεγχος της εγκυρό-τητας περιεχομένου του ερωτηματολογίου της μελέτης αυτής, επιτεύχθηκε με την παρά-δοσή του σε ομάδα ειδικών (καθηγητές τριμε-λούς επιτροπής, διδάκτορες σε αντίστοιχες με-λέτες), οι οποίοι εξέτασαν κάθε επιμέρους κα-ταγραφή του και στη συνέχεια αξιολόγησαν το βαθμό, που καθεμία καταγραφή αλλά και που στο σύνολό του το νέο ερωτηματολόγιο ήταν αντιπροσωπευτικά του περιεχομένου, που ορίστηκε αρχικά από την ερευνήτρια. Οι πα-ρατηρήσεις καταγράφηκαν και ακολούθησαν διορθώσεις, όπου απαιτούνταν. Ο έλεγχος της φαινομενικής εγκυρότητας του ερωτηματολο-γίου στην παρούσα μελέτη έγινε με την παρά-δοσή του, πριν τη μελέτη, σε ομάδα μη ειδικών (εκπαιδευτικοί δημοτικών σχολείων), οι οποίοι μετά από προσεκτική ανάγνωση και συμπλή-ρωσή του, ανέφεραν το βαθμό που το ερωτη-ματολόγιο μετρούσε αυτό που προτίθεται να μετρήσει.

Πιο συγκεκριμένα και σε ό,τι αφορά στη φαι-νομενική εγκυρότητα, κατά την πιλοτική

εφαρμογή του ερωτηματολόγιου δόθηκαν δο-κιμαστικά προς συμπλήρωση τριάντα ένα (31) ερωτηματολόγια σε εκπαιδευτικούς, προκει-μένου να ελεγχθούν ο απαιτούμενος χρόνος για τη συμπλήρωσή τους, αν υπήρχαν κάποιες ερωτήσεις περιττές, υπερβολικές ή ελλιπείς, καθώς και ο βαθμός δυσκολίας τους. Ο μέσος χρόνος συμπλήρωσης του κάθε ερωτηματο-λόγιου ήταν 20 λεπτά, ενώ σε γενικές γραμ-μές υπήρχε πληρότητα σχετικά με το περιε-χόμενο και τη θεματολογία των ερωτήσεων, οι απαντήσεις των οποίων κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα γνώσεων, στάσεων και συμπεριφορών των εκπαιδευτικών σε θέματα σχολικής ασφά-λειας. Δεν αναφέρθηκε η ύπαρξη περιττών ή υπερβολικών ερωτήσεων, ενώ ο βαθμός δυ-σκολίας από τους εκπαιδευτικούς σε ό,τι αφο-ρούσε στην κατανόηση και τη σαφήνεια λέξε-ων, εννοιών και φράσεων θεωρήθηκε μικρός. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εκπαιδευτικοί ανέ-φεραν πως η θεματολογία και το περιεχόμε-νο των ερωτήσεων άπτονταν του ενδιαφέρο-ντός τους, καθώς ανταποκρίνονταν σε ζητή-ματα υγείας άμεσα συνδεδεμένα με τη σχολι-κή πραγματικότητα - γεγονός που αυξάνει την εγκυρότητα του ερωτηματολογίου. Οι επιση-μάνσεις και τα σχόλιά τους καταγράφηκαν και έγιναν κατόπιν οι απαιτούμενες διορθώσεις.

Τη συλλογή των ερωτηματολογίων ακολού-θησε η κωδικοποίηση και η εισαγωγή τους σε βάση δεδομένων. Με το στατιστικό πρόγραμ-μα SPSS 20.0 έγινε η περιγραφική ανάλυση των δεδομένων και η στάθμιση (αξιοπιστία-εγκυ-ρότητα) του ερωτηματολογίου. Επίσης υπολο-γίστηκαν οι συνοπτικοί δείκτες στις επιμέρους κλίμακες, καθώς και η ορθή γνώση, δηλαδή το πηλίκο του αριθμού των σωστών απαντήσεων κάθε εκπαιδευτικού προς το συνολικό αριθ-μό των ερωτήσεων (Βεσκούκη,1999). Για τον έλεγχο στατιστικά σημαντικών διαφορών στις μέσες τιμές μιας ποσοτικής μεταβλητής σε δυο ομάδες ανεξάρτητων παρατηρήσεων χρησι-μοποιήθηκε ο έλεγχος t-test σε επίπεδο στατι-στικής σημαντικότητας α=0,05.

Για τον έλεγχο αξιοπιστίας (εσωτερικής συνο-χής) χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης α του Cron-bach. Στην παρούσα μελέτη ο δείκτης α του Cronbach για όλες τις επιμέρους κλίμακες του ερωτηματολογίου κυμάνθηκε από 0,72 έως 0,93 παρέχοντας σε γενικές γραμμές αυξημέ-


νη αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής στο ερευ-νητικό εργαλείο.

Ειδικότερα:

• για τις 30 ερωτήσεις της κλίμακας μέτρη-σης των γενικών γνώσεων για τη σχολική ασφάλεια υπολογίστηκε ίσος με α = 0,81

• για τις 21 ερωτήσεις της κλίμακας μέτρη-σης των στάσεων για τη σχολική ασφάλεια και υγεία υπολογίστηκε ίσος με α = 0,72.

• για τις 11 ερωτήσεις της κλίμακας μέτρη-σης της συμπεριφοράς των εκπαιδευτικών σε ό,τι αφορά στη σχολική ασφάλεια υπο-λογίστηκε ίσος με α= 0,93.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑΤο ποσοστό ανταπόκρισης των εκπαιδευτι-κών στη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων ήταν 75,14%, δεδομένου πως διανεμήθηκαν 539 ερωτηματολόγια και συλλέχθηκαν 405. Από το σύνολο των εκπαιδευτικών το 59,5% ήταν γυναίκες - όπως και στο σύνολο του πλη-θυσμού των εκπαιδευτικών του νομού, που οι γυναίκες αποτελούσαν επίσης την πλειοψη-φία (61,64%)- και σε ποσοστό 69,1% είχαν ηλι-κία 40-49 ετών. Το 85,7% ήταν έγγαμοι και το 85,9% είχε αποκτήσει παιδιά.

Όσον αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης των εκ-παιδευτικών, το 48,4% ήταν απόφοιτοι Παιδα-γωγικής Ακαδημίας με πτυχίο εξομοίωσης, το 38,3% απόφοιτοι Πανεπιστημιακής Εκπαίδευ-σης και το 13,3% απόφοιτοι μόνο Παιδαγωγι-κής Ακαδημίας, ενώ μόνο το 21% διέθετε επι-πλέον σπουδές ή εξειδικεύσεις. Άλλο πτυχίο είχε το 17%, μεταπτυχιακό δίπλωμα το 5,4% και διδακτορικό δίπλωμα το 0,5%.

Σε ό,τι αφορά στο εργασιακό τους καθεστώς, το 73,6% των εκπαιδευτικών εργάζονταν ως μόνιμοι, το 22,2% ως αποσπασμένοι το 2,7% ως αναπληρωτές και το 0,2% ως ωρομίσθιοι. Το 86,4% των εκπαιδευτικών δεν είχε θέση ευ-θύνης (στελέχους). Ειδικότητα είχε το 20% των εκπαιδευτικών, η οποία αφορούσε κυρίως στη Φυσική Αγωγή (6,4%), στην Αγγλική γλώσ-σα (5,9%) και στη Μουσική (1,96%). Ο χρό-νος προϋπηρεσίας τους σε έτη είχε μέση τιμή 15,72 και τυπική απόκλιση 8,13.

Αναφορικά με τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση

του προσωπικού, το 22,7% του συνόλου δήλω-σε ότι είχε συμμετοχή σε προγράμματα εκπαί-δευσης για τη σχολική υγεία και ασφάλεια και το 33,6% είχε συμμετοχή σε προγράμματα εκ-παίδευσης στις Πρώτες Βοήθειες. Συνεχιζόμε-νη ενημέρωση σε θέματα υγείας, πρόληψης ή αντιμετώπισης ασθενειών δήλωσε ότι είχε το 73,1%, με κύριες πηγές ενημέρωσης τη χρή-ση διαδικτύου (58,5%), τα μέσα μαζικής ενη-μέρωσης (50,6%), τα επιστημονικά περιοδικά και βιβλία (40,2%), τα σεμινάρια και συνέδρια (27,9%), τους επιστημονικούς φορείς (17%), τις επισκέψεις επιστημών στα σχολεία (16,3%), και άλλες πηγές, όπως φυσικά επιστημονικά πρό-σωπα (0,2%).

Στον Πίνακα 1, παρουσιάζονται οι γενικές γνώ-σεις, που είχαν οι εκπαιδευτικοί πάνω σε θέμα-τα σχολικής ασφάλειας. Σε υψηλό ποσοστό, δη-λαδή μεγαλύτερο του 80%, απάντησαν σωστά οι εκπαιδευτικοί στις ερωτήσεις 15 (μελέτες για τα σχολικά ατυχήματα), 25 (έλλειψη αντιολισθη-τικού υλικού στις σκάλες), 27 (χειρολαβές στις σκάλες), 36 (σήμανση και φωτισμός στις οδούς διαφυγής), 37 (αρμόδιοι για θέματα επισκευών και συντήρησης) και 45 (ασκήσεις ετοιμότητας στα σχολεία). Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% οι εκπαιδευτικοί απάντησαν λάθος στις ερω-τήσεις 13 (δυναμικό μαθητών στις αίθουσες), 19 (επικίνδυνοι χώροι τραυματισμού) και 31 (τι εί-ναι έξοδος κινδύνου). Τέλος στις ερωτήσεις 16 (κυριότερη αιτία θανάτου ατυχήματος στα παι-διά), 17(ηλικίες θανάτου από παιδικό ατύχημα), 18 (φύλο που αντιστοιχούν οι περισσότεροι θά-νατοι από παιδικό ατύχημα) και 44 (σύνταξη και η υλοποίηση προγράμματος προσεισμικού ελέγ-χου στα σχολεία), οι εκπαιδευτικοί δεν γνώρι-ζαν την απάντηση σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50%. Ο συνοπτικός δείκτης γνώσης έλαβε τιμές από 3 έως 27 για τις 30 ερωτήσεις γενι-κών γνώσεων με μέση τιμή το 16,57, δηλαδή οι εκπαιδευτικοί είχαν μέτρια γνώση για τη σχο-λική ασφάλεια. Ο δείκτης ορθής γνώσης των εκπαιδευτικών για τη σχολική ασφάλεια (συνε-χής μεταβλητή με τιμές από 0 έως 1), για τις 30 ερωτήσεις γενικών γνώσεων κυμάνθηκε από 0,1 έως 0,9 με μέση τιμή το 0,55.

Από τον έλεγχο των μέσων τιμών με το t-test παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές δια-φορές στη συνολική γνώση τους για τη σχολι-κή ασφάλεια μεταξύ:

154

Ανδρών και γυναικών με p-value= 0,055 και t=1,925, υπέρ των ανδρών (οριακά στατιστικά σημαντική διαφορά)

Με και χωρίς ειδικότητα με p-value= 0,031 και t=2,168, υπέρ των εκπαιδευτικών χωρίς ειδι-κότητα

Με και χωρίς παιδιά με p-value= 0,060 και t=-1,918, υπέρ όσων είχαν παιδιά (οριακά στατι-

Μεταβλητές Σωστόn (%)

Λάθοςn (%)

Δεν γνωρίζωn (%)

13. Το δυναμικό των μαθητών στις αίθουσες διδασκαλίας, σύμφωνα με τον ΟΣΚ χρειάζεται να είναι 30 μαθητές 43 (10,6) 244 (60,2) 118 (29,1)

14. Τα ατυχήματα αποτελούν το μεγαλύτερο κίνδυνο στα σχολεία και τη δεύ-τερη αιτία παιδικής νοσηρότητας 264 (65,2) 38 (9,4) 103 (25,4)

15. Μελέτες για τα σχολικά ατυχήματα, δείχνουν ότι στο υψηλότερο ποσο-στό τους προέρχονται από πτώσεις 326 (80,5) 7 (7,17) 72 (17,8)

16. Η κυριότερη αιτία θανάτου από ατυχήματα σε παιδιά (0-14 ετών), είναι τα τροχαία 106 (26,2) 80 (19,8) 219 (54,1)

17. Οι περισσότεροι θάνατοι από ατυχήματα στα παιδιά, εντοπίζονται στις ηλικίες 0-4 ετών 48 (11,9) 107 (26,4) 250 (61,7)

18. Η μεγαλύτερη αναλογία θανάτων από ατυχήματα στα παιδιά (0-14 ετών), σύμφωνα με στατιστικές, εμφανίζεται στα αγόρια 12 (31,4) 68 (16,8) 210 (51,9)

19. Πιο επικίνδυνος χώρος τραυματισμών στο σχολείο θεωρείται το προαύ-λιο 149 (36,8) 227 (56) 29 (7,2)

20. Τα σχολικά ατυχήματα συμβαίνουν πιο συχνά κατά το χρόνο του διαλλεί-ματος 322 (79,5) 42 (10,4) 41 (10,1)

24. Εξωτερικός χώρος του σχολείου είναι κάθε ελεύθερος χώρος, που ανα-πτύσσεται είτε μεταξύ της περίφραξης των κτιρίων είτε ανάμεσα στα κτί-ρια 274 (67,7) 59 (14,6) 72 (17,8)

25. Η έλλειψη αντιολισθητικού υλικού στις κλίμακες (σκάλες) του σχολείου αποτελεί αιτία ατυχήματος 371 (91,6) 19 (4,7) 15 (3,7)

26. Η μονοτονία στα χρώματα και στην υφή στις κλίμακες (σκάλες) του σχο-λείου αποτελεί αιτία ατυχήματος 213 (52,6) 94 (23,2) 98 (24,2)

27. Οι σκάλες θα πρέπει να έχουν και στις δυο πλευρές χειρολαβές374 (92,3) 11 (2,7) 20 (4,9)

28. Οι πόρτες των αιθουσών διδασκαλίας θα πρέπει να ανοίγουν προς τα έξω189 (46,7) 180 (44,4) 36 (8,9)

29. Οι πόρτες σε στενούς διαδρόμους δε θα πρέπει να βρίσκονται η μια απέ-ναντι στην άλλη 242 (59,8) 81 (20) 82 (20,2)

30. Οι πόρτες των εξόδων κινδύνου θα πρέπει να ασφαλίζονται μόνο από μέσα 206 (50,9) 119 (29,4) 80 (19,8)

31. Έξοδος κινδύνου είναι το άνοιγμα της θύρας κατευθείαν σε ασφαλή υπαίθριο χώρο και σε πυροπροστατευμένη οδό διαφυγής 57 (14,1) 257 (63,5) 91 (22,5)

32. Γενικά τα παράθυρα δε θεωρούνται τμήματα οδών διαφυγής284 (70,1) 69 (17) 52 (12,8)

στικά σημαντική διαφορά)

Με και χωρίς εκπαίδευση στη σχολική ασφά-λεια και υγεία με p-value= 0,011 και t= -2,552, υπέρ όσων διέθεταν εκπαίδευση

Με και χωρίς δια βίου εκπαίδευση σε θέμα-τα υγείας/ασθένειας με p-value= 0,016 και t= -2,413, υπέρ όσων είχαν δια βίου εκπαίδευ-ση

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Γενικές γνώσεις εκπαιδευτικών για τη σχολική ασφάλεια


Μεταβλητές Σωστόn (%)

Λάθοςn (%)

Δεν γνωρίζωn (%)

33. Για την ομοιόμορφη κατανομή φυσικού φωτισμού στις αίθουσες συνι-στάται να υπάρχουν αμφίπλευρα ανοίγματα 227 (56) 54 (13,3) 124 (30,6)

34. Σε κάθε σχολείο απαιτείται να υπάρχει αλεξικέραυνο τύπου κλωβού240 (59,3) 12 (3) 153 (37,8)

35. Σε όλα τα κτίρια εκπαίδευσης είναι υποχρεωτική η εγκατάσταση χειροκί-νητου συστήματος συναγερμού 244 (60,2) 11 (2,7) 150 (37)

36. Στις οδούς διαφυγής απαιτείται να υπάρχει σήμανση και φωτισμός 388 (95,8) 3 (0,7)14 (3,5)

37. Για τις δραστηριότητες συντήρησης και επιδιόρθωσης βλαβών στο σχο-λικό κτίριο είναι αρμόδια η Τοπική Αυτοδιοίκηση (Δήμοι) 324 (80) 26 (6,4) 54 (13,3)

38. Σε κάθε όροφο απαιτούνται τουλάχιστον δυο φορητοί πυροσβεστήρες 245 (60,5) 69 (17) 91 (22,5)39. Κάθε σημείο του ορόφου θα πρέπει να απέχει λιγότερο από 15 μέτρα από

τον πλησιέστερο πυροσβεστήρα 94 (23,2) 114 (28,1) 197 (48,6)40. Σε κάθε κτίριο εκπαίδευσης με 4 ή περισσότερους ορόφους πρέπει να

εγκαθίσταται μόνιμο υδροδοτικό πυροσβεστικό δίκτυο 217 (53,6) 6 (1,5) 182 (44,9)42. Αυτόματο σύστημα πυρανίχνευσης πρέπει να τοποθετείται σε κτίρια εκ-

παίδευσης με περισσότερους από 3 ορόφους, στις οδούς διαφυγής και στους επικίνδυνους χώρους καθώς και σε όλα τα κτίρια εκπαίδευσης, σε χώρους ειδικής σημασίας ανεξαρτήτως εμβαδού

229 (56,5) 63 (15,6) 113 (27,9)

43. Η Ελλάδα κατέχει από άποψη σεισμικότητας την πρώτη θέση στην Ευρώ-πη 263 (64,9) 37 (9,1) 105 (25,9)

44. Η σύνταξη και η υλοποίηση προγράμματος προσεισμικού ελέγχου των σχολικών κτιρίων, πραγματοποιείται από τον ΟΣΚ 75 (18,5) 10 0(24,7) 230 (56,8)

45. Οι ασκήσεις ετοιμότητας για τους σεισμούς στα σχολεία αφορούν στην εκκένωση του σχολικού κτιρίου αμέσως μετά το σεισμό και στην αυτο-προστασία στην τάξη κατά τη σεισμική δόνηση 36 (90,6) 32 (7,9) 6 (1,5)

46. Άσκηση εκκένωσης του σχολικού κτιρίου από το σύνολο των μαθητών και του προσωπικού, σε περίπτωση πυρκαγιάς, χρειάζεται να γίνεται με την έναρξη κάθε σχολικού έτους

203 (50,1) 159 (39,3) 4 3(10,6)

Συνοπτικός δείκτης γνώσης για τη σχολική ασφάλεια Μέση Τιμή Τυπική

απόκλιση sMin-max

16,57 4,22 3-27

Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι ειδικές γνώσεις των εκπαιδευτικών για τη σχολική ασφάλεια, δηλαδή οι γνώσεις που αφορούν στο σχολικό περιβάλλον, στο οποίο εργάζο-νταν τη χρονική περίοδο εφαρμογής της με-λέτης. Όπως φαίνεται, σε υψηλό ποσοστό οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν ότι υπήρχε φαρμα-κείο στο σχολείο τους (98,8%), ότι ήταν κα-τάλληλα εξοπλισμένο (88%) και ότι ελεγχό-ταν κατά διαστήματα από κάποιον εκπαι-δευτικό (95%). Επίσης σε ποσοστό 91,1% γνώριζαν πως υπήρχαν πυροσβεστήρες στο σχολείο τους και σε 81,6% ότι γινόταν ο κα-

τάλληλος έλεγχος και η συντήρησή τους. Το 52,8% των ερωτηθέντων δήλωσε πως δεν δι-ατηρούσαν στο σχολείο τους αρχείο κατα-γραφής ατυχημάτων, ενώ το 42,5% δεν γνώ-ριζε, αν υπήρχε τέτοιο αρχείο. Αξίζει να ση-μειωθεί τέλος, ότι μόνο το 8,9% των εκπαι-δευτικών ανέφερε ότι το σχολείο τους είχε ειδικά διαμορφωμένο χώρο παροχής υπηρε-σιών φροντίδας σε περίπτωση ατυχήματος και από αυτούς το 45,7% θεώρησε ότι ο χώ-ρος αυτός καλύπτει μέτρια τις ανάγκες τους.

156

ΠΊΝΑΚΑΣ 2. Ειδικές γνώσεις εκπαιδευτικών για τη σχολική ασφάλεια

ΜεταβλητέςΝαι

n (%)Όχι

n (%)Δε γνωρίζω

n (%)

21. Υπάρχει αρχείο καταγραφής ατυχημάτων στο σχολείο σας; 19 (4,7) 214 (52,8) 172 (42,5)21α. Εάν υπάρχει αρχείο καταγραφής ατυχημάτων, ενημερώνεται, όταν χρει-

άζεται, από κάποιον υπεύθυνο εκπαιδευτικό; 16 (84,2) 0 (0) 3 (15,8)

22. Υπάρχει στο σχολείο σας φαρμακείο για τη φροντίδα της υγείας των μα-θητών; 400 (98,8) 1 (0,2) 4 (1)

22α. Εάν υπάρχει φαρμακείο στο σχολείο σας, γίνεται έλεγχος του εξοπλι-σμού του κατά διαστήματα από κάποιον εκπαιδευτικό; 382 (95) 4 (1) 16 (4)

22β. Εφόσον υπάρχει σχολικό φαρμακείο, διαθέτει τον απαραίτητο εξοπλι-σμό; 353 (88) 22 (5,5) 26 (6,5)

23. Υπάρχει στο σχολείο σας ειδικά διαμορφωμένος χώρος παροχής υπη-ρεσιών φροντίδας σε περίπτωση ατυχήματος; 36 (8,9) 351 (86,7) 18 (4,4)

41. Διαθέτει πυροσβεστήρες το σχολείο σας; 369 (91,1) 10 (2,5) 26 (6,4)41α Εάν διαθέτει πυροσβεστήρες το σχολείο σας, γίνεται όταν απαιτείται, ο

κατάλληλος έλεγχος και η συντήρηση τους; 301 (81,6) 8 (2,2) 60 (16,3)47. Υπάρχει σχέδιο εκκένωσης του σχολείου σας και σταθμοί συγκέντρω-

σης του σχολικού πληθυσμού για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών (σεισμός, πυρκαγιά);

314 (77,5) 22 (5,4) 69 (17)

Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται οι στάσεις των εκπαιδευτικών στα θέματα σχολικής ασφάλει-ας και υγείας. Το 60,5% πίστευε ότι τα σχολεία έχουν ρόλο αυξημένης ευθύνης στην προα-γωγή υγείας και στην πρόληψη ατυχημάτων και ασθενειών. Το 62,5% των συμμετεχόντων συμφώνησε με το ότι ο σχολικός χώρος συχνά αποτελεί πηγή δημιουργίας κινδύνων για ατυ-χήματα και ασθένειες, ότι τα δημόσια σχολεία στην πλειοψηφία τους δεν διαθέτουν υποδο-μές κατάλληλες για την πρόληψη των ατυχη-μάτων και των ασθενειών (54,6%) και πως η ασφαλής διαμόρφωση του σχολικού περιβάλ-λοντος συμβάλλει αποτελεσματικά στη μείω-ση τους συχνότητας των ατυχημάτων (60,2%).

Το 40% θεώρησε ότι οι εκπαιδευτικοί είναι κα-ταρτισμένοι και εκπαιδευμένοι, ώστε να δια-κρίνουν τους παράγοντες, που υπονομεύουν την ασφάλεια και την υγεία των μαθητών, μο-λονότι ισχυρίστηκε ότι έχουν ελλιπείς γνώσεις στα θέματα σχολικής υγιεινής και ασφάλειας (47,9%). Το 54,6% διαφώνησε στο ότι οι εκ-παιδευτικοί δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τους παράγοντες κινδύνου για σχολικά ατυ-χήματα και ασθένειες. Αντιθέτως ανέφερε ότι είναι ικανοί να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην τροποποίηση των παραγόντων αυτών (65,4%) και ότι μπορούν (62,5%) και αναλαμ-

βάνουν (58,5%) δραστηριότητες, που άπτο-νται της υγείας και ασφάλειας του σχολικού πληθυσμού.

Οι εκπαιδευτικοί διαφώνησαν στο ότι κατεξο-χήν υπεύθυνοι για τη διαμόρφωση ασφαλών συνθηκών εκπαίδευσης είναι οι ίδιοι (41,7%) και οι διευθυντές (45,2%) των σχολείων. Συμ-φώνησαν όμως (51,6%) ότι η δημιουργία ασφαλούς και υγιεινού σχολικού περιβάλλο-ντος είναι αποτέλεσμα συνεργασίας όλων των συμμετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικα-σία, ενώ συμφώνησαν απόλυτα στο ότι η δια-σφάλιση επαρκούς χρηματοδότησης αποτε-λεί αναγκαία συνθήκη διαμόρφωσης ασφαλών και υγιεινών συνθηκών διδασκαλίας (52,3%).

Επιπρόσθετα το 48,1% θεώρησε ότι οι σχολικοί νοσηλευτές έχουν τις ικανότητες να διεκπεραι-ώνουν αποτελεσματικά δραστηριότητες αγω-γής και προαγωγής υγείας στη σχολική κοινό-τητα και το 44,2% ανέφερε ότι κρίνονται ανα-γκαίοι στα σχολεία, ενώ ο θεσμός τους χρειά-ζεται να επεκταθεί σε όλο το σχολικό πληθυ-σμό. Τέλος το 57,3% των εκπαιδευτικών συμ-φώνησε στο ότι η Αγωγή Υγείας αποτελεί μία εκπαιδευτική δραστηριότητα, άρρηκτα συνδε-δεμένη με τη σχολική κοινότητα αλλά και στη αναγκαιότητα σχεδιασμού και υλοποίησης στα σχολεία επιμορφωτικών προγραμμάτων


για την ασφάλεια και υγιεινή από επιστήμονες υγείας για τους εκπαιδευτικούς (53,8%).

Στις ερωτήσεις διερεύνησης των στάσεων των εκπαιδευτικών (Ν=405) για την ασφάλεια και υγεία στα σχολεία, ο συνοπτικός δείκτης στά-σης έλαβε τιμές από 60 έως 97 για τις 21 ερω-τήσεις με μέση τιμή το 80,61, δηλαδή οι εκπαι-δευτικοί είχαν θετική στάση για τα θέματα σχο-λικής ασφάλειας και υγείας.

Από τον έλεγχο των μέσων τιμών με το t-test παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφο-

ρές στη συνολική στάση τους για τη σχολική ασφάλεια και υγεία στις παρακάτω ομάδες εκ-παιδευτικών:

Ανδρών και γυναικών με p-value = 0,044 και t= 2,020, υπέρ των ανδρών

Στελέχη και μη με p-value = 0,000 και t= -3,922, υπέρ όσων αποτελούσαν στελέχη

Με και χωρίς ειδικότητα με p-value= 0,003 και t=0,-2,977, υπέρ όσων είχαν ειδικότητα.

ΠΊΝΑΚΑΣ 3. Στάσεις εκπαιδευτικών για θέματα σχολικής ασφάλειας και υγείας

Μεταβλητές Συμφωνώ απόλυτα

n (%)

Συμφωνώ

n (%)

Ουδέτερος

n (%)

Διαφωνώ

n (%)

Διαφωνώ απόλυτα

n (%)78. Οι εκπαιδευτικοί είναι καταρτισμένοι και εκπαιδευμένοι,

ώστε να διακρίνουν τους παράγοντες, που υπονομεύουν την ασφάλεια και την υγεία των μαθητών 37 (9,1) 162 (40) 95 (23,5) 99 (24,4) 12 (3)

79. Ο σχολικός χώρος συχνά αποτελεί πηγή δημιουργίας κιν-δύνων για ατυχήματα και ασθένειες 98 (24,2) 253 (62,5) 28 (6,9) 25 (6,2) 1 (0,2)

80. Κατεξοχήν υπεύθυνοι για την διαμόρφωση ασφαλών συν-θηκών εκπαίδευσης είναι οι διευθυντές των σχολείων 25 (6,2) 114 (28,1) 75 (18,5) 183 (45,2) 8 (2)

81. Κατεξοχήν υπεύθυνáοι για την διαμόρφωση ασφαλών συνθηκών εκπαίδευσης είναι οι εκπαιδευτικοί των σχο-λείων 23 (5,7) 115 (28,4) 85 (21) 169 (41,7) 13 (3,2)

82. Οι εκπαιδευτικοί δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τους παράγοντες κινδύνου για σχολικά ατυχήματα και ασθέ-νειες 6 (1,5) 77 (19) 77 (19) 221 (54,6) 24 (5,9)

83. Η Αγωγή Υγείας αποτελεί μία εκπαιδευτική δραστηριό-τητα, άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σχολική κοινότητα 123 (30,4) 232 (57,3) 38 (9,4) 11 (2,7) 1 (0,2)

84. Τα σχολεία έχουν ρόλο αυξημένης ευθύνης στην προαγω-γή υγείας και στην πρόληψη ατυχημάτων και ασθενειών 94 (23,2) 245 (60,5) 49 (12,1) 16 (4) 1 (0,2)

85. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην τροποποίηση παραγόντων, που υπονομεύ-ουν την ασφάλεια και την υγεία των μαθητών 85 (21) 265 (65,4) 43 (10,6) 12 (3) 0 (0)

86. Τα δημόσια σχολεία στην πλειοψηφία τους δε διαθέτουν υποδομές κατάλληλες για την πρόληψη των ατυχημά-των και των ασθενειών 85 (21) 221 (54,6) 51 (12,6) 46 (11,4) 2 (0,5)

87. Η ασφαλής διαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος συμβάλλει αποτελεσματικά στη μείωση της συχνότητας των ατυχημάτων 15 (38) 244 (60,2) 3 (0,7) 4 (1) 0 (0)

88. Είναι δύσκολη η διαδικασία διαμόρφωσης ασφαλών και υγιεινών συνθηκών διδασκαλίας 30 (7,4) 154 (35,8) 78 (19,3) 143 (35,3) 9 (2,2)

89. Η δημιουργία ασφαλούς και υγιεινού σχολικού περιβάλ-λοντος είναι αποτέλεσμα συνεργασίας όλων των συμμε-τεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία 173 (42,7) 209 (51,6) 16 (4) 5 (1,2) 2 (0,5)

90. Οι εκπαιδευτικοί είναι ευαισθητοποιημένοι σε θέματα ασφάλειας των μαθητών 73 (42,7) 205 (50,6) 18 (4,4) 9 (2,2) 0 (0)

158

Μεταβλητές Συμφωνώ απόλυτα

n (%)

Συμφωνώ

n (%)

Ουδέτερος

n (%)

Διαφωνώ

n (%)

Διαφωνώ απόλυτα

n (%)91. Οι εκπαιδευτικοί δραστηριοποιούνται σε θέματα ασφά-

λειας και υγιεινής του σχολικού χώρου 105 (25,9) 237 (58,5) 50 (12,3) 13 (3,2) 0 (0)92. Η εκπαίδευση του προσωπικού του σχολείου σε κανό-

νες υγιεινής μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών στο σχολικό χώρο 151 (37,3) 234 (57,8) 14 (3,5) 6 (1,5) 0 (0)

93. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αναλάβουν δραστηριότη-τες, που άπτονται της υγείας και ασφάλειας του σχολικού πληθυσμού 78 (19,3) 253 (62,5) 53 (13,1) 20 (4,9) 1 (0,2)

94. Υπάρχει έλλειψη γνώσεων στους εκπαιδευτικούς σε θέ-ματα σχολικής υγιεινής και ασφάλειας 52 (12,8) 194 (47,9) 70 (17,3) 85 (21) 4 (1)

95. Ο σχολικός νοσηλευτής κρίνεται αναγκαίος στη σχολική κοινότητα και ο θεσμός του χρειάζεται να επεκταθεί σε όλο το σχολικό πληθυσμό 130 (32,1) 179 (44,2) 77 (19) 12 (3) 7 (1,7)

96. Οι σχολικοί νοσηλευτές έχουν τις ικανότητες να διεκπε-ραιώνουν αποτελεσματικά δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας στη σχολική κοινότητα 111 (27,4) 195 (48,1) 85 (21) 8 (2) 6 (1,5)

97. Είναι απαραίτητος ο σχεδιασμός και η υλοποίηση στα σχολεία επιμορφωτικών προγραμμάτων για την ασφά-λεια και υγιεινή από επιστήμονες υγείας για τους εκπαι-δευτικούς

172 (42,5) 218 (53,8) 14 (3,5) 1 (0,2) 0 (0)

98. Η επαρκής χρηματοδότηση για την κάλυψη των σχολι-κών δαπανών αποτελεί αναγκαία συνθήκη διαμόρφω-σης ασφαλών και υγιεινών συνθηκών διδασκαλίας 212 (52,3) 173 (42,7) 18 (4,4) 2 (0,5) 0 (0)

Συνοπτικός δείκτης στάσης για τη σχολική ασφάλεια και υγεία Μέση Τιμή Τυπική απόκλιση s Min-max 80,61 6,64 60-97

Στον Πίνακα 4 περιγράφεται η συμπεριφο-ρά των εκπαιδευτικών σε θέματα σχετικά με τη σχολική ασφάλεια. Ειδικότερα σε ό,τι αφο-ρά στη συμπεριφορά απέναντι σε παράγοντες κινδύνου, που υπονομεύουν τη σχολική ασφά-λεια, οι εκπαιδευτικοί δραστηριοποιούνταν σχεδόν πάντα και σε ποσοστό άνω του 50% στις περιπτώσεις, που υπήρχαν στο σχολείο: ραγισμένες ή σπασμένες υαλωτές επιφάνειες σε προσπελάσιμους χώρους (55,8%), καλώδια ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων προσπελάσι-μα από μαθητές (58,6%), καλώδια ηλεκτρολο-γικών εγκαταστάσεων, που δεν ήταν μονωμέ-να σε όλα τα σημεία τους (56,5%) και σπασμέ-νοι λαμπτήρες, πρίζες και διακόπτες (56,3%).

Στις ερωτήσεις διερεύνησης της συμπεριφο-ράς των εκπαιδευτικών (Ν=405), σε ό,τι αφο-ρά στη σχολική ασφάλεια, ο συνοπτικός δεί-κτης συμπεριφοράς έλαβε τιμές από 0 έως 44 για τις 11 ερωτήσεις με μέση τιμή το 30,59, δη-λαδή οι εκπαιδευτικοί είχαν θετική συμπεριφο-

ρά στα θέματα σχολικής ασφάλειας.

Από τον έλεγχο των μέσων τιμών με το t-test παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές δια-φορές στη συνολική συμπεριφορά τους για τη σχολική ασφάλεια στις παρακάτω ομάδες εκ-παιδευτικών:

Ανδρών και γυναικών με p-value = 0,003 και t=3,017, υπέρ των ανδρών

Mε και χωρίς παιδιά με p-value = 0,004 και t=-2,864, υπέρ όσων είχαν παιδιά

Στελέχη και μη με p-value = 0,000 και t=-3,760, υπέρ όσων αποτελούσαν στελέχη

Με και χωρίς ειδικότητα με p-value= 0,004 και t=2,914, υπέρ όσων δεν διέθεταν ειδικό-τητα


ΠΊΝΑΚΑΣ 4. Συμπεριφορά εκπαιδευτικών σε θέματα σχολικής ασφάλειας

ΜεταβλητέςΣχεδόν ποτέ

n (%)Λίγες φορές/ Σπάνια n (%)

Μερικές φορές n (%)

Αρκετές φορές/ Συχνάn (%)

Σχεδόν πάντα n (%)

99. Δραστηριοποιούμαι για τις διαβρώσεις ή προεξοχές στο δάπεδο των χώρων του σχολείου 30 (7,4) 38 (9,4) 76 (18,8) 142 (35,1) 119 (29,4)

100. Δραστηριοποιούμαι για την έλλειψη αντιολισθητικού υλι-κού στις κλίμακες του σχολείου

71 (17,5) 64 (15,8) 71 (17,5) 122 (30,1) 77 (19)

101. Δραστηριοποιούμαι για τα εμπόδια στους χώρους κυκλο-φορίας των μαθητών 8 (2) 22 (5,4) 47 (11,6) 162 (40) 166 (41)

102. Δραστηριοποιούμαι για τις ραγισμένες ή σπασμένες υα-λωτές επιφάνειες σε προσπελάσιμους χώρους 18 (4,4) 17 (4,2) 44 (10,9) 100 (24,7) 226 (55,8)

103. Δραστηριοποιούμαι για τις αιχμηρές γωνίες σταθερών και κινητών σχολικών εξοπλισμών 10 (2,5) 24 (5,9) 49 (12,1) 133 (32,8) 189 (46,7)

104. Δραστηριοποιούμαι για καλώδια ηλεκτρολογικών εγκατα-στάσεων προσπελάσιμων από μαθητές 30 (7,4) 27 (6,7) 31 (7,7) 81 (20) 236 (58,3)

105. Δραστηριοποιούμαι για καλώδια ηλεκτρολογικών εγκατα-στάσεων, που δεν είναι μονωμένα σε όλα τα σημεία τους

44 (10,9) 24 (5,9) 28 (6,9) 80 (19,8) 229 (56,5)

106. Δραστηριοποιούμαι για σπασμένους λαμπτήρες, πρίζες και διακόπτες

30 (7,4) 39 (9,6) 33 (8,1) 75 (18,5) 228 (56,3)

107. Δραστηριοποιούμαι για την έλλειψη φορητών πυροσβε-στήρων 81 (20) 61 (15,1) 62 (15,3) 104 (25,7) 97 (24)

108. Δραστηριοποιούμαι για την ελλιπή συντήρηση φορητών πυροσβεστήρων 95 (23,5) 64 (15,8) 65 (16) 92 (22,7) 89 (22)

109. Δραστηριοποιούμαι για την ολισθηρότητα δαπέδου των χώρων υγιεινής, λόγω ύπαρξης υγρών από βλάβες στις εγκαταστάσεις ύδρευσης 44 (10,9) 40 (9,9) 59 (14,6) 104 (25,7) 158 (39)

Συνοπτικός δείκτης συμπεριφοράς για τη σχολική ασφάλειαΜέση Τιμή Τυπική απόκλιση s Min-max

30,59 10,68 0-44

Επιπλέον οι εκπαιδευτικοί ρωτήθηκαν για την ικανοποίησή τους από το χώρο εργασίας τους και από τη συνεργασία με τους αρμόδι-ους φορείς. Σε ποσοστό 36,5% οι εκπαιδευτι-κοί ήταν μέτρια ικανοποιημένοι από τη συντή-ρηση των σχολικών χώρων, ενώ αξιολόγησαν ως καλό σε γενικές γραμμές το σχολικό τους χώρο από άποψη ασφάλειας (42%). Επίσης, θεώρησαν μέτρια τη συνεργασία τους με την αρμόδια Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευ-σης (28,9%), με το Δήμο (35,6%) και με την Περιφέρεια (33,8%), που υπαγόταν το σχολείο τους. Ως καλή έκριναν τη συνεργασία τους με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων (40,7%) και τη Σχολική Επιτροπή (37%), που άνηκε το σχολείο τους. Τέλος, δήλωσαν ότι είχαν μέτρια συνεργασία με την αρμόδια Διεύθυνση Πρω-τοβάθμιας Εκπαίδευσης (30,6%), με το Δήμο (30,9%) και με την Περιφέρεια (30,1%) του σχολείου τους. Ως καλή έκριναν τη συνεργα-

σία τους με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμό-νων (35,6%) και τη αρμόδια Σχολική Επιτροπή (33,8 %).

Συσχετίσεις των μεταβλητών γνώσης, στά-σης και συμπεριφοράς

Από τον υπολογισμό του συντελεστή συσχέτι-σης (r) του Pearson διαπιστώθηκε πως υπάρ-χει θετική, αν και ασθενής, συσχέτιση ανάμε-σα στη συνολική γνώση των εκπαιδευτικών και στη συνολική στάση (r=0,146) και συμπε-ριφορά τους (r=0,199), όπως επίσης ανάμεσα στη συνολική στάση και τη συμπεριφορά τους (r=0,181) για τα θέματα σχολικής ασφάλειας.

ΣΎΖΗΤΗΣΗ

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύ-

160

νηση των γνώσεων, στάσεων και συμπεριφο-ρών εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευ-σης ως προς τη σχολική ασφάλεια. Στο σύνο-λο των εκπαιδευτικών του δείγματος παρατη-ρήθηκε πλειοψηφία γυναικών- όπως και στο σύνολο του πληθυσμού των εκπαιδευτικών του συγκεκριμένου νομού- και έγγαμων εκπαι-δευτικών με παιδιά. Στο υψηλότερο ποσοστό τους ήταν μόνιμοι, δεν αποτελούσαν στελέχη σε σχολείο και είχαν χρόνο προϋπηρεσίας τα 16 έτη. Σχετικά με την εκπαίδευσή τους η πλει-οψηφία ήταν απόφοιτοι Παιδαγωγικής Ακαδη-μίας με πτυχίο εξομοίωσης και μόνο το 1/5 δι-έθετε άλλες σπουδές ή εξειδικεύσεις ή άλλο πτυχίο. Συμμετοχή σε προγράμματα εκπαίδευ-σης για τη σχολική ασφάλεια και υγεία και για τις Πρώτες Βοήθειες είχε μικρό ποσοστό των εκπαιδευτικών, ενώ στην πλειοψηφία τους εί-χαν συνεχή ενημέρωση σε θέματα υγείας, πρό-ληψης ή αντιμετώπισης ασθενειών, με κύριες πηγές ενημέρωσης το διαδίκτυο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Γνώσεις εκπαιδευτικών για τη σχολι-κή ασφάλειαΣχετικά με τις ειδικές γνώσεις για την ασφά-λεια του χώρου του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί στην πλειοψηφία τους ήταν ενημερωμένοι για την ύπαρξη σχολικού φαρμακείου και για τον εξοπλισμό του, καθώς και για την ύπαρξη πυ-ροσβεστήρων και για τη συντήρησή τους. Οι περισσότεροι όμως απάντησαν πως το σχο-λείο τους δεν διέθετε ειδικά διαμορφωμένο χώρο παροχής υπηρεσιών φροντίδας σε περί-πτωση ατυχήματος ούτε αρχείο καταγραφής ατυχημάτων. Τα αποτελέσματα αυτά συμφω-νούν με την περιγραφική μελέτη του ΥΠ.Ε.Π.Θ. (2010), η οποία ανέφερε ανεπάρκεια κατάλλη-λων υποδομών για τη διασφάλιση της υγείας στα σχολεία.

Σε ό,τι αφορά στις γενικές γνώσεις τους για τη σχολική ασφάλεια, διαπιστώθηκε πως οι εκπαι-δευτικοί ήταν μέτρια ενημερωμένοι, με αρκε-τά ωστόσο ελλείμματα γνώσεων σχετικά με τα παιδικά ατυχήματα και με την τήρηση προδι-αγραφών ασφαλείας στο σχολικό περιβάλλον. Από τη στατιστική ανάλυση των γνώσεων τους για τη σχολική ασφάλεια διαπιστώθηκε πως οι

άνδρες, όσοι είχαν παιδιά, οι εκπαιδευτικοί χω-ρίς ειδικότητα και όσοι διέθεταν προηγούμενη εκπαίδευση σε αντίστοιχα θέματα, καθώς και δια βίου εκπαίδευση υπερείχαν. Δεν παρατη-ρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στη συνολική γνώση τους για τη σχολική ασφάλεια ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς αστικού και ημια-στικού τύπου, στελέχη και μη, με και χωρίς άλ-λες σπουδές και με και χωρίς εκπαίδευση στις Πρώτες Βοήθειες. Αν και τα παραπάνω ευρή-ματα δεν μπορούν να συγκριθούν με αντίστοι-χα προϋπάρχοντα, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι είναι αναμενόμενο οι εκπαιδευτικοί με παι-διά και με προηγούμενη σχετική εκπαίδευση να έχουν υψηλότερο επίπεδο γνώσεων.

Στάσεις εκπαιδευτικών για τη σχολι-κή ασφάλεια και υγείαΑναφορικά με τις στάσεις των εκπαιδευτικών για την ασφάλεια και υγεία, παρατηρήθηκε πως στην πλειοψηφία τους συμφώνησαν με το ρόλο αυξημένης ευθύνης των σχολείων στην προαγωγή υγείας και στην πρόληψη ατυχημά-των και ασθενειών. Η άποψη τους βρίσκεται σε αντιστοιχία με την ευρεία βιβλιογραφική ανα-σκόπηση των Liberal et al. (2005), για το ρόλο ευθύνης των σχολείων στην πρόληψη των ατυ-χημάτων και στην προαγωγή υγείας, σύμφωνα με την οποία ένα ασφαλές σχολείο θα πρέπει να φροντίζει για την αρχιτεκτονική του χώρου του αλλά και για τη προώθηση στη σχολική κοινότητα προγραμμάτων εκπαίδευσης σε θέ-ματα υγείας. Επίσης η άποψη αυτή συμφωνεί και με τη μελέτη των Tabancali & Bekta (2009), στην οποία το προσωπικό των σχολείων ανέ-δειξε πολύ σημαντική την έννοια της σχολικής ασφάλειας, με έμφαση στη φυσική ασφάλεια και στην πρόληψη ατυχημάτων και τραυματι-σμών.

Επιπρόσθετα οι εκπαιδευτικοί θεώρησαν ότι τα σχολεία συχνά αποτελούν πηγή δημιουργί-ας κινδύνων για ατυχήματα και ότι στην πλει-οψηφία τους δεν διαθέτουν υποδομές κατάλ-ληλες για την πρόληψη των ατυχημάτων. Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξαν οι με-λέτες καταγραφής των συνθηκών σχολικής ασφάλειας και υγιεινής (Παπαδόπουλος 1992, Αδαμίδης και συν. 1992, Τσαμπίρα και συν.


1994, Αδαμίδης 1996, Πετρίδου 2011, Σύρου και Σουρτζή 2012), που ανέφεραν σημαντι-κές ελλείψεις σε παράγοντες ασφάλειας των σχολικών εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού αλλά και επιπλέον μελέτη της συχνότητας των σχολικών ατυχημάτων (Sosnowska & Kostka, 2003), που έδειξε ότι τα σχολικά ατυχήματα εί-ναι συχνά και παρατηρούνται κατά τα διαλείμ-ματα (36,6%) και κατά τη γυμναστική (33,2%), στους χώρους της αυλής (29,7%), του γυμνα-στηρίου (20,2%) και στο σχολικό διάδρομο και τις σκάλες (25,2%).

Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί βρέθηκε να συμφωνούν απόλυτα με την άποψη ότι η δια-σφάλιση επαρκούς χρηματοδότησης αποτελεί αναγκαία συνθήκη για τη διαμόρφωση ασφα-λών και υγιεινών συνθηκών διδασκαλίας. Σε αντίστοιχο αποτέλεσμα οδήγησε και η μελέτη των Wong et al (2010), που ανέφερε την κυ-βερνητική στήριξη ως παράγοντα, που μειώνει την ανησυχία των εκπαιδευτικών για την υγεία στα σχολεία.

Στην πλειοψηφία τους οι εκπαιδευτικοί συμ-φώνησαν με την έλλειψη γνώσεων στα θέμα-τα σχολικής ασφάλειας και υγιεινής στο χώρο τους. Η στάση τους αυτή επιβεβαιώνεται από άλλες μελέτες διερεύνησης των γνώσεων και αντιλήψεων των εκπαιδευτικών πάνω σε ευρύ-τερα θέματα σχολικής ασφάλειας και υγείας, που αναφέρουν έλλειψη γνώσεων και εκπαί-δευσης (Σύρου και συν., 2012, ΥΠΕΠΘ, 2010, Αλεξανδροπούλου, 2010, Feng Li et al,2012, Baser et al, 2007, Sapien et al, 2001). Επίσης περισσότεροι από τους μισούς εκπαιδευτι-κούς συμφώνησαν με την αναγκαιότητα σχε-διασμού και υλοποίησης στα σχολεία επιμορ-φωτικών προγραμμάτων για την ασφάλεια και υγιεινή από επιστήμονες υγείας για τους εκπαι-δευτικούς. Η αποτελεσματικότητα των προ-γραμμάτων αυτών επιβεβαιώνεται από τη θε-τική έκβαση (αύξηση ποσοστών γνώσης) προ-γραμμάτων αγωγής υγείας, που εφαρμόστη-καν κατά καιρούς σε σχολικό πληθυσμό και αξιολογήθηκαν με οιονεί-πειραματικές μελέ-τες (Barrett 2001, Βεσκούκη 1999, 2002 και Αλεξανδροπούλου 2010). Περισσότεροι από τους μισούς εκπαιδευτικούς θεώρησαν πως η Αγωγή Υγείας αποτελεί μια εκπαιδευτική δρα-στηριότητα, άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σχο-λική κοινότητα- άποψη που συμφωνεί με τη

μελέτη των Lightfoot & Bines (2000) για τους συμπληρωματικούς ρόλους σχολικών νοση-λευτών και εκπαιδευτικών στη διασφάλιση της υγείας των μαθητών και για την καταλληλότη-τα του σχολείου, ως χώρου άσκησης νοσηλευ-τικού έργου.

Σε ό,τι αφορά στους σχολικούς νοσηλευτές περίπου οι μισοί εκπαιδευτικοί πίστευαν στις ικανότητες των σχολικών νοσηλευτών να δι-εκπεραιώνουν αποτελεσματικά δραστηριότη-τες αγωγής και προαγωγής υγείας στη σχολική κοινότητα, ενώ θεώρησαν ότι είναι αναγκαίοι και πως ο θεσμός τους χρειάζεται να επεκτα-θεί σε όλο το σχολικό πληθυσμό. Οι αντιλή-ψεις αυτές συμβαδίζουν με τα αποτελέσματα της μελέτης των Lightfoot & Bines (2000), που εστιάζουν στον ξεχωριστό ρόλο του σχολικού νοσηλευτή στην προαγωγή υγείας στα σχο-λεία. Επιπρόσθετα αναφορικά με το ρόλο τους, σύμφωνα με τον Clausson (2008), οι σχολικοί νοσηλευτές έχοντας γνώση της υγείας των μα-θητών - καθώς εργάζονται μαζί τους και τους συμβουλεύουν καθ’ όλη τη σχολική περίοδο -καθίστανται υπεύθυνοι για την περιφρούρη-ση της υγείας αυτών. Γι’ αυτό οφείλουν να ενη-μερώνουν και να συνεργάζονται αρμονικά με το υπόλοιπο εκπαιδευτικό προσωπικό και τα μέλη της ευρύτερης κοινότητας του σχολείου (Lightfoot & Bines 2000), προκειμένου να δια-σφαλίζουν στο σχολικό πληθυσμό ένα ασφα-λές και υγιεινό περιβάλλον, απαλλαγμένο από ατυχήματα και ασθένειες.

Τέλος διαπιστώθηκε πως οι άνδρες εκπαιδευ-τικοί, όσοι ήταν στελέχη και όσοι διέθεταν ει-δικότητα είχαν θετικότερη στάση για τη σχολι-κή ασφάλεια και υγεία, εύρημα που μπορεί να ερμηνευτεί με βάση το γεγονός της καλύτερης ενημέρωσης όσων έχουν αυξημένη ευθύνη.

Συμπεριφορά εκπαιδευτικών για τη σχολική ασφάλεια Μελετώντας τις απαντήσεις των εκπαιδευτι-κών για το πώς συμπεριφέρονται απέναντι σε ζητήματα σχολικής ασφάλειας οι περισσότεροι από τους μισούς ισχυρίστηκαν πως δραστη-ριοποιούνταν σχεδόν πάντα σε περιπτώσεις, που υπήρχαν στο σχολείο: ραγισμένες ή σπα-σμένες υαλωτές επιφάνειες σε προσπελάσι-

162

μους χώρους, καλώδια ηλεκτρολογικών εγκα-ταστάσεων προσπελάσιμα από μαθητές, κα-λώδια ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων, που δεν είναι μονωμένα σε όλα τα σημεία τους, και σπασμένοι λαμπτήρες, πρίζες και διακόπτες. Οι απαντήσεις αυτές συμφωνούν με τα ευρή-ματα της μελέτης παρατήρησης των παρα-γόντων κινδύνου για ατυχήματα στα σχολεία, από τα οποία προήλθε το δείγμα των εκπαι-δευτικών (Σύρου και Σουρτζή, 2012). Κατά τη μελέτη αυτή διαπιστώθηκε ότι σε ένα υψηλό ποσοστό των σχολείων (>50%), στα οποία έγι-νε η παρατήρηση, δεν βρέθηκαν πουθενά οι προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου, γε-γονός που επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό των εκ-παιδευτικών.

Σε γενικές γραμμές παρατηρήθηκε πως οι εκ-παιδευτικοί είχαν θετική συμπεριφορά στα θέματα σχολικής ασφάλειας με τους άνδρες, όσους αποτελούσαν στελέχη και όσους είχαν παιδιά και δεν διέθεταν ειδικότητα να υπερέ-χουν, εύρημα που είναι αναμενόμενο. Δεν πα-ρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφο-ρές όμως στη συνολική συμπεριφορά τους για τη σχολική ασφάλεια ανάμεσα σε εκπαιδευτι-κούς αστικού και ημιαστικού τύπου, με και χω-ρίς άλλες σπουδές, με και χωρίς εκπαίδευση στη σχολική ασφάλεια και υγεία, με και χωρίς εκπαίδευση στις Πρώτες Βοήθειες και με και χωρίς δια βίου εκπαίδευση σε θέματα υγείας/ασθένειας.

Συσχετίσεις των μεταβλητών γνώ-σης, στάσης και συμπεριφοράςΟι θετικές αλλά ασθενείς συσχετίσεις, που βρέθηκαν ανάμεσα στη γνώση, τη στάση και τη συμπεριφορά, επιβεβαιώνουν την αλληλε-ξάρτηση τους και επομένως οποιαδήποτε σχε-τική παρέμβαση πρέπει να στοχεύει ταυτόχρο-να στην αύξηση των γνώσεων και στην αλλα-γή των στάσεων, ώστε να αναμένεται αποτελε-σματικότερη πρακτική στην κατεύθυνση της δημιουργίας ασφαλούς σχολικού περιβάλλο-ντος.

Αξιολόγηση σχολικού περιβάλλο-ντος και συνεργασία με εμπλεκόμε-νους φορείςΣε ό,τι αφορά στην ικανοποίηση από τη συ-ντήρηση των σχολικών τους χώρων περίπου το 1/3 των εκπαιδευτικών δήλωσε ικανοποι-ημένο από το σχολικό του περιβάλλον αξιο-λογώντας το ως καλό από άποψη ασφάλειας (42%). Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα της μελέτης του ΥΠΕΠΘ (2010) για την ικανοποί-ηση από τη συντήρηση των σχολικών χώρων, σύμφωνα με τα οποία το 34,2% των εκπαιδευ-τικών δήλωσε πολύ ικανοποιημένο από τη συ-ντήρηση του σχολικού του κτιρίου. Στη συνέ-χεια, θεώρησαν μέτρια στο υψηλότερο ποσο-στό τους οι εκπαιδευτικοί τη συνεργασία τους στα θέματα σχολικής ασφάλειας με την αρμό-δια Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, με το Δήμο και με την Περιφέρεια. Τέλος στο μεγαλύτερο ποσοστό τους έκριναν καλή τη συνεργασία τους με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων και με τη Σχολική τους Επιτρο-πή - άποψη που συμφωνεί με τη μελέτη του ΥΠΕΠΘ (2010), στην οποία οι εκπαιδευτικοί σε υψηλό ποσοστό τους επίσης θεωρούσαν καλή τη συνεργασία τους με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΜΕΛΕΤΗΣΗ παρούσα μελέτη έχει κάποιους περιορι-σμούς, που σχετίζονται με το σχεδιασμό της. Λόγω της έλλειψης πόρων και χρόνου, αυτή περιορίστηκε σε έναν μόνο νομό και επομένως τα ευρήματά της είναι γενικεύσιμα μόνο στο συγκεκριμένο νομό. Παρ΄ όλα αυτά θεωρούμε ότι είναι ενδεικτικά της γενικότερης κατάστα-σης στα σχολεία και μπορούν να χρησιμοποι-ηθούν ως ενδείξεις για τη συγκριτική αξιολό-γηση παρόμοιων πληθυσμών εκπαιδευτικών. Επιπλέον το ερευνητικό εργαλείο, που χρησι-μοποιήθηκε στη μελέτη, είναι νέο εργαλείο και παρ΄ όλο που η αξιοπιστία και εγκυρότητά του βρέθηκαν ικανοποιητικές, θα πρέπει να χρησι-μοποιηθεί και σε άλλες μελέτες, ώστε να ελεγ-χθεί περαιτέρω η αξιοπιστία αλλά και η επα-ναληψιμότητά του.


ΣΎΜΠΕΡΑΣΜΑ-ΠΡΟΤΑΣΗ

Η παρούσα μελέτη αποτελεί πρωτότυπη προ-σπάθεια ταυτόχρονης καταγραφής γνώσε-ων, στάσεων και συμπεριφορών εκπαιδευτι-κών στα θέματα ασφάλειας των σχολικών κτι-ριακών εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού. Από τη μελέτη αυτή διαπιστώθηκαν οι ελλεί-ψεις στις γνώσεις των εκπαιδευτικών για την ασφάλεια του σχολικού χώρου και αναδύθη-καν τα πιστεύω τους για το ρόλο αυξημένης ευθύνης των σχολείων στην προαγωγή υγεί-ας και την πρόληψη ατυχημάτων αλλά και για την αναγκαιότητα σχεδιασμού και υλοποίη-σης στα σχολεία επιμορφωτικών προγραμμά-των για την ασφάλεια. Συνάμα, διαπιστώθηκε η θετική συμπεριφορά των εκπαιδευτικών στη διαμόρφωση ασφαλούς σχολικού περιβάλ-λοντος, η οποία όμως χρήζει περαιτέρω βελ-τίωσης. Τέλος αναδείχθηκαν οι ελλείψεις στη συνεργασία τους με τους εμπλεκόμενους φο-ρείς και τονίστηκε η σημαντικότητα του ρό-λου του σχολικού νοσηλευτή στην προαγωγή της ασφάλειας του σχολικού περιβάλλοντος. Δεδομένων των ευρημάτων της μελέτης κρί-νεται απαραίτητος ο σχεδιασμός, η υλοποίη-ση και η αξιολόγηση προγραμμάτων αγωγής υγείας από επιστήμονες υγείας για εκπαιδευ-τικούς, ώστε εκείνοι να μπορούν να συμβάλ-λουν αποτελεσματικά στην ελαχιστοποίηση και εξάλειψη των κινδύνων για την ασφάλεια στα σχολεία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΑδαμίδης Δ (1996) Συνθήκες Υγιεινής και Ασφάλειας

στα σχολεία της ορεινής Ξάνθης. Available at: http://argo.ekt.gr/Scripts/abekt_zgate.exe/zsearch?

ws=0&wg=0&wgt=0&lang=ELL&attrset=1&id=1276184545_771&singlexmlreqs=0. Τελευταία μέρα πρόσβασης 11.09.11.

Αδαμίδης Δ, Πούλιου Ε, Σκορδαλά Μ, Μαρτίνη Μ., Ραματάνη Α. (1992) Συνθήκες Υγιεινής και Ασφά-λειας στα δημοτικά σχολεία Αλεξανδρούπολης.Available at:

http://argo.ekt.gr/Scripts/abekt_zgate.exe/zsearch?ws=0&wg=0&wgt=0&lang=ELL&attrset=1&id=1276184545_771&singlexmlreqs=0. Τελευταία μέρα πρόσβασης 15.03.11.

Αλεξανδροπούλου Μ., Σουρτζή Π., Καλοκαιρινού Α. (2006) Σχολικές υπηρεσίες υγείας στην Ελλάδα-Η θέση του σχολικού νοσηλευτή. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ, 45 (3):308–314.

Αλεξανδροπούλου Μ. (2010) Αξιολόγηση αποτελε-σματικότητας προγράμματος Αγωγής Υγείας Πρώ-των Βοηθειών σε προσωπικό σχολείων ειδικής αγωγής. Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Νοσηλευτι-κής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθη-νών, Αθήνα, σελ. 125.

Βεσκούκη Γ (2002) Αξιολόγηση επιπέδου γνώσεων για παροχή Πρώτων Βοηθειών σε μαθητές Λυκεί-ου. Νοσηλευτική. 41 (4):451-463.

Βεσκούκη Γ (1999) Πρώτες Βοήθειες και Αγωγή Υγεί-ας. Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ.

Barrett J.C. (2001) Teaching Teachers About School Health Emergencies. The Journal of School Nursing 17: 316.

Baser M., Coban S., TasSci S., Sungur G., Bayat M. (2007) Evaluating First-aid Knowledge and Attitudes of a Sample of a Sample of Turkish Primary School Teachers. Journal of Emergency Nursing 33:428-32.

Bosworth K., Ford L., Herznandaz D. (2011) School Climate Factors Contributing to Student and Faculty Perceptions of Safety in Select Arizona Schools. Journal of School Health, Vol. 81, No. 4.

Clausson K. (2008) Schoolchildren’s health as judged by Swedish school nurses — a national survey. Scandinavian Journal of Public Health; 36, (7):690-697.

Clayton Barrett J. (2001) Teaching Teachers About School Health Emergencies. The Journal of School Nursing 17: 316.

Dougherty J., Pucci P., Hemmila M., Wahl W., Wang S., Arbabi S. (2007) Survey of primary school educators regarding burn-risk behaviours and fire-safety education. Βurns 33, 472– 476.

Eaton D., Marx E., Bowie S. (2007) Faculty and Staff Health Promotion: Results From the School Health Policies and Programs Study 2006. Journal of School Health, Vol. 77, No. 8.

Feng Li, Fan Jiang, Xingming Jin, Yulan Qiu and Xiaoming Shen (2012) Pediatric first aid knowledge and attitudes among staff in the preschools of Shanghai, China. BMC Pediatrics, 12:121.

Frederick K., Bixby Ε., Orzel Μ-Ν, Stewart-Brown S., Willett K. (2000) An evaluation of the effectiveness of the Injury Minimization Programme for Schools (IMPS). Injury Prevention, 6:92–95.

Ημερήσιος τύπος Θεσσαλονίκης (2007) Επιση-μάνσεις. Available at: http://www.minpress.gr/minpress/scriptpage.html?id=70271049. Τελευταία μέρα πρόσβασης 18.09.10.

Graxitz M., Brimo A., Jahoda M. (2007) Εισαγωγή στη Μεθοδολογία και τις Τεχνικές των Κοινωνι-

164

κών Ερευνών. Εποπτεία : Φίλιας Βασίλης, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, σελ:290-292.

Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Παιδικών Ατυχημάτων (ΚΕΠΠΑ) (2007) Παιδικά ατυχήματα: Οι αριθμητικές συνιστώσες με βάση την Πύλη Στατιστικών Δεδομέ-νων.

Available at: http://www.keppa.gr/. Τελευταία μέρα πρόσβασης 22.02.11.

Liberal EF, Aires RT, Aires MT, Osório AC (2005) Safe school. J Pediatr (Rio J)., 81 (5 Suppl):S155-63.

Lightfoot J, Bines W (2000). Working to keep school children healthy: the complementary roles of school staff and school nurses. J Public Health Med., 22 (1):74-80.

Μπαλτάς Μ. (2002). Αποκατάσταση κτιρίων - Επι-χειρησιακή, Επιστημονική και Κοινωνική Διά-σταση. Available at: http://www.tee.gr/online/afieromata/2002/2184/pg045.shtml. Τελευταία μέ-ρα πρόσβασης 10.09.10.

Παπαδόπουλος Ι. (1992) Είναι τα ελληνικά σχολεία ασφαλή;. Available at:

http://argo.ekt.gr/Scripts/abekt_zgate.exe/zsearch?ws=0&wg=0&wgt=0&lang=ELL&attrset=1&id=1276184545_771&singlexmlreqs=0. Τελευταία μέρα πρό-σβασης 20.09.10.

Παπαδόπουλος Ι., Τολμά Λ. (1994) Ολοκληρωμένη Πα-ρέμβαση για Πρόληψη Ατυχημάτων στα σχολεία. Αvailable at:

http://argo.ekt.gr/Scripts/abekt_zgate.exe/zsearch?ws=0&wg=0&wgt=0&lang=ELL&attrset=1&id=1276184545_771&singlexmlreqs=0. Τελευταία μέρα πρό-σβασης 25.08.10.

Παπάνης E (2009) Κίνδυνοι στα σχολεία: Ατυχήματα στο σχολείο.

available at:http://www.healthview.gr.Παπάνης E (2009) Σχολεία: Απαραίτητη η εφαρμογή

των προγραμμάτων υγείας. Available at: http://www.healthview.gr. Τελευταία μέ-

ρα πρόσβασης 09.02.12Παπαρίζος Μ. (2007) Με ελλείψεις στη συντήρηση τα

διδακτήρια του Αλμυρού. Available at: http://almyros.gr/el/modules/news/print.

php?storyid=1617. Τελευταία μέρα πρόσβασης 09.02.12.

Πετρίδου Ε. (2011) Πρόληψη & αντιμετώπιση σωματι-κών κακώσεων και ατυχημάτων στο σχολείο: Απλές συμβουλές για μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς.

Available at: http://www.keppa.gr/. Τελευταία μέρα πρόσβασης 11.07.11.

Σαχίνη-Καρδάση Α. (2007) Μεθοδολογία Έρευνας, Εφαρμογές στο χώρο της Υγείας. γ΄ έκδοση, Εκδό-σεις ΒΗΤΑ, Αθήνα, σελ. 19 -27.

Saaranen Τ., Tossavainen Κ., Turunen Η., Kiviniemi V., Vertio H. (2006) Occupational wellbeing in a school community- Staff’s and occupational health nurses’ evaluations. Teaching and Teacher Education, 22 σελ. 740–752.

Sapien R. Allen A. (2001) Emergency preparation in schools: A snapshot of a rural state. Pediatric Emergency Care 17:329-333.

Seeman M. and Seeman T. (1983) Health Behavior and Personal Autonomy: A Longitudinal Study of the Sense of Control in Illness. Journal of Health and Social Behavior, Vol. 24, No. 2 σελ. 144-160.

Sosnowska S, Kostka T (2003) Epidemiology of school accidents during a six school-year period in one region in Poland. Eur J Epidemiol., 18 (10):977-82.

Σύρου Ν., Σουρτζή Π. (2012) Εκτίμηση επικινδυνότη-τας για ατυχήματα σε δημοτικά σχολεία του Νομού Τρικάλων. Πρακτικά 39ου Πανελλήνιου Νοσηλευτι-κού Συνεδρίου, Βόλος 15-18 Μαΐου 2012, σελ. 12.

Σύρου Ν., Καλοκαιρινού Α., Ελευσινιώτης Ι., Σουρτζή Π. (2012) Διερεύνηση γνώσεων, στάσεων και συ-μπεριφοράς για την ασφάλεια στα σχολεία. Περι-λήψεις ανακοινώσεων 3 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Φόρουμ Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, Αθήνα 30 Νοεμβρίου-02 Δεκεμβρίου 2012 σελ 115.

Φιλίνη Α. (2008), Ανεπαρκής η αντισεισμική προ-στασία των σχολικών κτιρίων. Available at: http://portal.tee.gr/portal/page/portal/TEE_EVOIAS/ENHMEROSEIS%20TEE/Tab/ENIMEROSI_17.12.2008.doc.

Σωματείο «Αντιμετώπιση Παιδικού Τραύματος» (2009) Πρόληψη παιδικών ατυχημάτων στο σχολείο: Πώς θα αποφύγετε τα σχολικά ατυχήματα.

Available at: http://www.healthview.gr/node/12313. Τελευταία μέρα πρόσβασης 15.03.11

Τσαγκάρη Χ. (2007) Σχολικά ατυχήματα.Available at:http://archive.enet.gr/11/09/2007. Τελευ-

ταία μέρα πρόσβασης 11.08.11Τσαμπίρα Π., Παρτσουνίδου Χ., Στοικίδου Μ., Πετρίδου

Ε. (1994) Έλεγχος προδιαγραφών ασφαλείας σε 120 δημόσια σχολικά κτίρια Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευ-σης στην Αθήνα.

Αvailable: at: http://argo.ekt.gr/Scripts/abekt_zgate.exe/zsearch?w

s=0&wg=0&wgt=0&lang=ELL&attrset=1&id=1276184545_771&singlexmlreqs=0. Τελευταία μέρα πρό-σβασης 17.02.11

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΕΠΘ) (2010) Αποτύπωση και εκτίμηση αναγκών της σχολικής υγείας στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύ-στημα (2ο παραδοτέο), σελ. 150, 262-263, 271.

Faul, F., Erdfelder, E., Lang, A.-G. & Buchner, A. (2007) G*Power 3: A flexible statistical power analysis program for the social, behavioural, and biomedical sciences. Behaviour Research Methods, 39, 175-191.

Whitehead D. (2006) The health-promoting school: what role for nursing?. J Clin Nurs.;15 (3):264-71.

Wong Ε., Cheng Μ., Lo S. K. (2010) Teachers’ Risk Perception and Needs in Addressing Infectious Disease Outbreak. The Journal of School Nursing, 26: 398.

166

ΕΡΕΎΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗΕισαγωγή: Το φαινόμενο της γήρανσης των σύγχρονων κοινωνιών είναι ιδιαίτερα έντο-νο και η σύνθεση του πληθυσμού σε όλες τις χώρες αλλάζει ραγδαία. Η γήρανση του πλη-θυσμού έχει άμεση επίδραση στα συστήμα-τα υγείας όλων των χωρών, μεταξύ αυτών και της Ελλάδας. Οι νοσηλευτές που παρέχουν φροντίδα στο πλαίσιο των Κέντρων Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ) μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση της υγείας των ηλικιωμένων.

Σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνηθεί ο ρόλος και η στάση των νοσηλευτών που ερ-γάζονται σε ΚΑΠΗ ως προς την αγωγή και προαγωγή της υγείας των ηλικιωμένων και να διερευνηθούν οι παράγοντες που επηρε-άζουν τις πρακτικές τους.

Μέθοδος: Η μελέτη σχεδιάστηκε ως πιλο-τική, περιγραφική με χαρακτήρα επισκόπη-σης και συγχρονικό σχεδιασμό. Το ερωτημα-τολόγιο που χρησιμοποιήθηκε προέρχεται από παρόμοια μελέτη για κοινοτικούς νοση-λευτές στην Αγγλία και έχει μεταφραστεί και σταθμιστεί και στην Ελλάδα σε πληθυσμό σχολικών νοσηλευτών. Το δείγμα της μελέ-της ήταν ευκολίας και συμπεριέλαβε 33 νο-σηλευτές εργαζόμενους σε ΚΑΠΗ της Αττι-κής. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησι-μοποιήθηκαν περιγραφική στατιστική και μη

παραμετρικοί στατιστικοί έλεγχοι για τη διε-ρεύνηση σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών.

Αποτελέσματα: Αν και οι κοινοτικοί νοση-λευτές που εργάζονται σε ΚΑΠΗ εμφάνισαν πολύ θετική στάση ως προς την αγωγή και την προαγωγή της υγείας, γεγονός που δεί-χνει ότι την αναγνωρίζουν ως συστατικό της εργασίας τους, το γεγονός ότι βασίζουν το σχεδιασμό στις υπάρχουσες οδηγίες από τις αρμόδιες υπηρεσίες δείχνει ότι σε περίπτω-ση απουσίας αυτών μόνο ένα ελάχιστο πο-σοστό θα συμμετείχε στο σχεδιασμό. Επιπλέ-ον, το γεγονός ότι η πλειοψηφία θεωρεί ότι σπάνια παρέχονται ευκαιρίες για να επηρεά-σουν πολιτικές που σχετίζονται με τη βελτίω-ση της υγείας των ηλικιωμένων, δημιουργεί εμπόδια και έλλειψη αυτονομίας στο έργο τους.

Συμπέρασμα: Οι νοσηλευτές που εργάζο-νται σε ΚΑΠΗ θεωρούν ότι η προαγωγή υγεί-ας των ηλικιωμένων είναι σημαντικό μέρος του ρόλου τους, όμως δεν εκμεταλλεύονται επαρκώς την αυτονομία που τους παρέχει η εργασία τους στο συγκεκριμένο χώρο, ώστε να την αναπτύξουν προς όφελος των μελών των ΚΑΠΗ.

Λέξεις Κλειδιά: ΚΑΠΗ, προαγωγή της υγεί-ας, στάση, κοινοτικοί νοσηλευτές

Ο ρόλος του νοσηλευτή στην προαγωγή της υγείας των ηλικιωμένων Ευσταθία Σαρλά, Νοσηλεύτρια ΠΕ, ΜΔΕ Κοινοτική Νοσηλευτική, Υποψήφια ΔιδάκτωρΠαναγιώτα Σουρτζή, Καθηγήτρια, Τομέας Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ

Υπεύθυνος αλληλογραφίας:Ευσταθία ΣαρλάΙωλκού 4, 12133 Περιστέρι Αθήνα[email protected]+306972463053


ABSTRACTIntroduction: The ageing of the population in developed countries impacts radically not only in demographic patterns but also in the health care services provision. This is also an important issue in Greece; therefore, the nurs-es’ role that provide care for older people is vital for the improvement of their health and quality of life.

The aim of this study was to examine the health promoting role of nurses working in the Open Care Centres for Older People (KAPI) and determine the factors that influence this role.

Method: This was a pilot questionnaire study with a cross-sectional design. The question-naire used in the study was an existing one (Sourtzi 1995) which has been translated into Greek and implemented to a population of school nurses by Alexandropoulou (2005). The sample included 33 nurses that worked in KA-PIs in the grater Athens area. For data analysis descriptive statistics and non-parametric sta-tistical tests were used.

Results: Even if the community nurses that work at KAPI reveal a very positive state against the idea of health promotion (which is a fact that demonstrates that they recognise health promotion as a characteristic of their work), the fact that they base the structure of the health promotion to the relevant pub-lic authorities illustrates that if those authori-

ties were absent only a small portion of nurs-es would be willing to take part on their de-sign. Furthermore, the fact that the majority of nurses believes that chances for the influence of a central decision are only rarely provided creates obstacles and an absence of autonomy during the completion of their duties.

The conclusion is that the nurses who work at KAPI consider that health promotion of the elderly is an important part of their role, but they do not exploit adequately the autonomy that is provided to them in order to improve the health conditions for the members of KAPI.

Keywords: KAPI, health pro-action, nurses’ at-titude, community nurses

ORIGINAL PAPER

The role of nurses in health promotion of the elderlyE. Sarla, RN, BSc, MSc, PHDcP. Sourtzi, Professor, Department of Public Health, Faculty of Nursing, University of Athens

Corresponding Author:E. Sarla, RN, BSc, MSc, PHDc4 Iolkou str, Peristeri 12133, [email protected]: +306972463053

168

ΕΙΣΑΓΏΓΗΤο φαινόμενο της γήρανσης των σύγχρονων κοινωνιών είναι σήμερα ιδιαίτερα έντονο και αφορά κυρίως τις ανεπτυγμένες χώρες και –ακόμη περισσότερο- τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η χώρα μας είναι μία από τις πλέον γε-ρασμένες χώρες με το ποσοστό του πληθυσμού πάνω από 65 ετών to 2009 να αποτελεί περίπου το 18,8%, ενώ αναμένεται το 2030 να ξεπεράσει το 30% (Ελληνική Στατιστική Αρχή 2011).

Η γήρανση του πληθυσμού έχει άμεση επίδρα-ση στα συστήματα υγείας όλων των χωρών εξαιτίας της υψηλότερης επίπτωσης των χρό-νιων νοσημάτων που συνήθως απαιτούν μα-κρόχρονη φροντίδα. Οι νοσηλευτές είναι εκεί-νοι που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην παροχή της απαιτούμενης φροντίδας, για το λόγο αυτό η συμμετοχή τους στη φροντί-δα των ηλικιωμένων είναι ιδιαίτερης σημασίας (Drennan et al. 2004).

Η γήρανση είναι μια μη παθολογική βιολογική διαδικασία. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή δημι-ουργεί αλλαγές στον ανθρώπινο οργανισμό, οι οποίες μπορούν να περιορίσουν τον τρόπο ζωής που το άτομο ακολουθούσε κατά το πα-ρελθόν (Eliopoulos 1997). Με την κατάλληλη φροντίδα καθένας μπορεί να απολαύσει μα-κρά και υγιή γήρανση. Επομένως, και οι ηλι-κιωμένοι πρέπει να αποτελούν ομάδα στόχο για την υιοθέτηση πρακτικών που θα τους επι-τρέψουν να διατηρήσουν ένα υψηλό επίπεδο υγείας σε προχωρημένη ηλικία.

Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής δεν έχει αξία αν δεν παρέχονται οι προϋποθέσεις για καλή ποιότητα ζωής και στα άτομα μεγάλης ηλικί-ας. Η κατάλληλα οργανωμένη κοινωνική φρο-ντίδα για τα άτομα της τρίτης ηλικίας μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διατή-ρηση των ηλικιωμένων σε καλή φυσική και πνευματική κατάσταση. Στην Ελλάδα υπάρ-χουν ακόμη στενοί οικογενειακοί δεσμοί και σεβασμός προς τους ηλικιωμένους. Γι’ αυτό το λόγο, το μεγαλύτερο μέρος της βοήθειας και φροντίδας οι ηλικιωμένοι το λαμβάνουν από τα παιδιά τους, είτε ζώντας μαζί με αυτά στο ίδιο σπίτι, είτε λαμβάνοντας βοήθεια από αυτά όποτε τη χρειάζονται, εάν μένουν μόνοι τους. Παρ’ όλα αυτά η ύπαρξη υπηρεσιών για την προστασία των ηλικιωμένων είναι αναγκαία,

γιατί οι σύγχρονες ανάγκες των ηλικιωμένων, όπως διαμορφώνονται με τις οικονομικές, κοι-νωνικές, ιατρικές και εργασιακές αλλαγές γίνο-νται επιτακτικότερες. Οι υπηρεσίες υγείας και οι κοινωνικές υπηρεσίες που απευθύνονται στους ηλικιωμένους σήμερα στη χώρα μας είναι τα ΚΑΠΗ, οι λέσχες φιλίας, το πρόγραμ-μα «Βοήθεια στο Σπίτι», τα Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων αλλά κι άλλες υπηρε-σίες όπως οι στέγες, τα κέντρα φροντίδας της οικογένειας, οι κατασκηνώσεις και λουτροθε-ραπείες (Λαμπρινού 2005).

Οι υπηρεσίες φροντίδας υγείας υπάρχουν για να καλύ πτουν τις ανάγκες υγείας κάθε κοινω-νίας. Οι κοινωνικές συνθήκες όμως αλλάζουν και μαζί τους αλλάζουν οι ανάγκες υγείας και οι προσδοκίες του πληθυσμού για φροντίδα και περίθαλψη. Η πρωτο βάθμια φροντίδα υγείας που ως σκοπό έχει την πρόληψη και προαγω-γή της υγείας στη χώρα μας περιλαμβάνει και τις προαναφερθείσες υπηρεσίες για τη φρο-ντίδα των ηλικιωμένων στην κοινότητα (Καλο-καιρινού & Σουρτζή 2005). Η Προαγωγή Υγεί-ας για τους ηλικιωμένους στοχεύει στην καλύ-τερη ποιότητα ζωής για αύξηση του αριθμού των ετών ζωής ελεύθερων από ανικανότητα ή αναπηρία, εμψύχωση για μια πλήρη και ενεργό ζωή στην κοινότητα καθώς επίσης και παρά-ταση της καλής υγείας μέσω υγιεινών συνηθει-ών σε υποστηρικτικό περιβάλλον. Στις περισ-σότερες Ευρωπαϊκές χώρες, όπως και στην Ελ-λάδα, υπάρχουν πολλές μεμονωμένες δραστη-ριότητες στο πλαίσιο της Προαγωγής της Υγεί-ας των ηλικιωμένων ατόμων. Για παράδειγμα, η τροποποίηση των ανθυγιεινών συμπεριφο-ρών των ηλικιωμένων μετά από τη συμμετοχή σε προγράμματα προαγωγής υγείας αποδει-κνύει ότι οι ηλικιωμένοι είναι πρόθυμοι να τρο-ποποιήσουν τις βλαπτικές συμπεριφορές τους, οι οποίες οφείλονται και σε έλλειμμα γνώσεων και υποστήριξης (Velonakis et al. 1999, Σουρ-τζή και συν. 2003, Sourtzi et al. 2003). Τα μεγα-λύτερα οφέλη που αναφέρουν οι ηλικιωμένοι από τη συμμετοχή τους σε τέτοια προγράμμα-τα είναι η έγκαιρη διάγνωση ενός νοσήματος, οι γνώσεις για την αντιμετώπισή του και η κοι-νωνικοποίηση (Shellman 2000).

Ο ρόλος του κοινοτικού νοσηλευτή στο πλαί-σιο των ΚΑΠΗ είναι σημαντικός αφού μπορεί να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για την προα-


γωγή της υγείας των ηλικιωμένων όχι μόνο με την ενημέρωση και εκπαίδευσή τους, αλλά και με τη συνεχή ενθάρρυνση ώστε να διατηρούν τις υφιστάμενες υγιείς συμπεριφορές (Πατι-στέα & Καραμπότσου 2003).

ΣΚΟΠΟΣΟ κύριος σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να διερευνηθεί ο ρόλος και η στάση των νο-σηλευτών που εργάζονται σε ΚΑΠΗ σε δήμους της Αττικής ως προς την αγωγή και προαγωγή της υγείας στο χώρο της εργασίας τους.

Οι επιμέρους στόχοι της μελέτης ήταν:

Να διερευνηθεί ο βαθμός στον οποίο οι νοση-λευτές που εργάζονται σε ΚΑΠΗ σχεδιάζουν, πραγματοποιούν και αξιολογούν δραστηριό-τητες αγωγής και προαγωγής υγείας.

Να διερευνηθεί αν ανεξάρτητες μεταβλητές που αφορούν στα δημογραφικά χαρακτηριστι-κά, τα επαγγελματικά και τα εκπαιδευτικά προ-σόντα των νοσηλευτών στα ΚΑΠΗ και οι ήδη υπάρχουσες πολιτικές υγείας στο χώρο του ΚΑΠΗ επιδρούν στη διαμόρφωση της στάσης τους και στο βαθμό ενασχόλησης με δραστη-ριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας.

ΜΕΘΟΔΟΣ

Σχεδιασμός και ΜεταβλητέςΟ τύπος της μελέτης που επιλέχθηκε ήταν πι-λοτικός, περιγραφικός με χαρακτήρα επισκό-πησης και συγχρονικό σχεδιασμό. Ο συγκε-κριμένος σχεδιασμός θεωρείται κατάλληλος για τη μέτρηση στάσης και πρόσφορος για τη διερεύνηση και η καταγραφή φαινομένων σε πραγματικές καταστάσεις (Denzin & Lincoln 2000, Conkin Dale 2005).

Στην παρούσα εργασία οι ανεξάρτητες μετα-βλητές αφορούσαν σε δημογραφικά στοιχεία (φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση), επαγ-γελματικά στοιχεία (περιγραφή εργασίας, προ-ϋπηρεσία), εκπαιδευτικά προσόντα (επαγγελ-ματική κατηγορία, εξειδικεύσεις, συνεχιζόμε-νη εκπαίδευση), προσωπικά κίνητρα ενασχό-λησης με τη συγκεκριμένη εργασία, πρακτικές και δραστηριότητες που αφορούν στην αγωγή

και προαγωγή της υγείας (ενημέρωση, εκτίμη-ση αναγκών, πηγές πληροφόρησης, συμμετοχή ηλικιωμένων, σχεδιασμός, εκτέλεση και αξιολό-γηση προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής της υγείας), πολιτικές στο χώρο του ΚΑΠΗ και προσωπικές απόψεις για τη σημασία των όρων αγωγής και προαγωγής της υγείας. Οι εξαρτη-μένες μεταβλητές αφορούσαν στη στάση και στις πρακτικές που ακολουθούσαν οι νοσηλευ-τές που εργάζονταν σε ΚΑΠΗ ως προς το σχε-διασμό, την πραγματοποίηση και την αξιολόγη-ση προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής της υγείας.

ΔείγμαΗ μελέτη πραγματοποιήθηκε σε δείγμα ευ-κολίας 40 ΚΑΠΗ της Αττικής, στα οποία εργά-ζονταν 38 νοσηλευτές στους οποίους διανε-μήθηκε το ερωτηματολόγιο από την ερευνή-τρια. Όλα τα ερωτηματολόγια που συλλέχθη-καν ήταν σωστά συμπληρωμένα με συνέπεια να χρησιμοποιηθούν όλα στη μελέτη. Το πο-σοστό ανταπόκρισης των νοσηλευτών ήταν 86,84% (n=33).

Εργαλείο Συλλογής ΔεδομένωνΤα δεδομένα μελέτης επισκόπησης είναι δυνα-τόν να συλλεχθούν με πολλούς τρόπους. Στην παρούσα πιλοτική μελέτη επιλέχθηκε η μέθο-δος του ανώνυμου ερωτηματολογίου (Polit & Beck 2006).

Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι νοσηλευτές που εργάζονται σε ΚΑΠΗ είναι στην ουσία κοινοτι-κοί νοσηλευτές επιλέχθηκε το ερωτηματολόγιο που είχε χρησιμοποιηθεί σε παρόμοια μελέτη με πληθυσμό κοινοτικούς νοσηλευτές στην Αγγλία (Sourtzi 1995) και το οποίο στη συνέχεια μετα-φράστηκε και χρησιμοποιήθηκε και στην Ελλά-δα (Αλεξανδροπούλου 2005) μετά από άδεια της συγγραφέα. Το συγκεκριμένο ερωτηματο-λόγιο έχει ελεγχθεί για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του σε Αγγλικό πληθυσμό (α=0,74 για την κλίμακα στάσεων και α=0,64 για τις πρα-κτικές αγωγής και προαγωγής της υγείας) και σε Ελληνικό πληθυσμό (α=0,78 για την κλίμα-κα στάσεων και α=0,63 για τις πρακτικές αγω-γής και προαγωγής της υγείας). Στην παρούσα

170

μελέτη από τον έλεγχο προέκυψαν α=0,81 για την κλίμακα στάσεων και α=0,61 για τις πρα-κτικές αγωγής και προαγωγής της υγείας. Για τη διασφάλιση εγκυρότητας του ερωτηματο-λογίου για χρήση στο συγκεκριμένο πληθυσμό νοσηλευτών έγιναν σχετικές αλλαγές και ζητή-θηκε έλεγχος από τη συγγραφέα του πρωτότυ-που ερωτηματολογίου για πιθανές παραλείψεις ή ακατάλληλες τροποποιήσεις. Το ερωτηματο-λόγιο περιλαμβάνει 14 ερωτήσεις κλειστού τύ-που που αφορούν σε δημογραφικά, επαγγελμα-τικά και εκπαιδευτικά στοιχεία και μία ανοικτού που αφορά στις αιτίες για επιλογή καριέρας στην κοινότητα. Η δεύτερη ενότητα περιλαμβά-νει 28 ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου που σχετίζονται με δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας των κοινοτικών νοσηλευ-τών που εργάζονται σε ΚΑΠΗ, εκ των οποίων 12 αποτελούν 4βαθμη κλίμακα [πάντα (3)- συχνά (2)- σπάνια (1)- ποτέ (0)] και ομαδοποιούνται σε 5 υποκλίμακες που αναφέρονται στην:

• Εκτίμηση αναγκών (2 ερωτήσεις)

• Σχεδιασμό δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας (4 ερωτήσεις)

• Ευκαιριακή αγωγή και προαγωγή της υγεί-ας (1 ερώτηση)

• Αξιολόγηση δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας (3 ερωτήσεις)

• Πολιτικές υγείας της κοινότητας για τους ηλικιωμένους (2 ερωτήσεις)

Στην τρίτη ενότητα περιλαμβάνονται 18 προ-τάσεις που αφορούν στη στάση των νοση-λευτών ως προς την αγωγή και προαγωγή της υγείας εκ των οποίων οι μισές έχουν θετικό πε-ριεχόμενο και οι άλλες μισές αρνητικό, απα-ντώνται σε 5βαθμη κλίμακα Likert και ομαδο-ποιούνται σε τέσσερις υποκλίμακες:

Στάση των νοσηλευτών ως προς το ρόλο τους στην αγωγή και προαγωγή υγείας

Στάση των νοσηλευτών ως προς τη συμμετοχή των ηλικιωμένων σε δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής της υγείας

Στάση των νοσηλευτών ως προς τους περιο-ρισμούς που αφορούν στις δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής της υγείας

Στάση των νοσηλευτών ως προς την αγωγή και την προαγωγή της υγείας ως ιδέα.

ΔιαδικασίαΑρχικά οι νοσηλευτές που εργάζονταν σε ΚΑΠΗ προσεγγίστηκαν τηλεφωνικά για την ενημέρω-σή τους σχετικά με τη μελέτη και το σκοπό της. Στη συνέχεια και αφού αρχικά συναίνεσαν να συμμετάσχουν στην πιλοτική μελέτη τους δό-θηκε το ερωτηματολόγιο προσωπικά από την ερευνήτρια. Επίσης τους δόθηκε συνοδευτική επιστολή που περιείχε συνοπτικά πληροφο-ρίες για τη μελέτη καθώς και τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Επίσης ενημέρωνε τους κοινοτικούς νοσηλευτές ότι η συμμετοχή τους στην έρευνα ήταν εθελοντική και ότι τα ερωτη-ματολόγια ήταν ανώνυμα και το περιεχόμενό τους μετά τη συμπλήρωσή τους απόλυτα εμπι-στευτικό. Τέλος δίνονταν τα στοιχεία της ερευ-νήτριας για επικοινωνία σε περίπτωση ερωτή-σεων. Για τη μελέτη ζητήθηκε και εδόθη άδεια από την επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας του Τμήματος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ.

Ανάλυση δεδομένωνΓια τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων της μελέτης χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέ-το SPSS έκδοση 17 για Windows. Χρησιμοποιή-θηκε περιγραφική στατιστική για τα δημογρα-φικά στοιχεία και τα εκπαιδευτικά και επαγγελ-ματικά προσόντα των κοινοτικών νοσηλευτών και μη παραμετρικοί στατιστικοί έλεγχοι για τον έλεγχο σχέσεων μεταξύ συνεχών και διχό-τομων μεταβλητών (έλεγχος x2), ενώ για τον έλεγχο σχέσεων μεταξύ συνεχών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης του Spearman (rs). Για όλες τις στατιστικές δο-κιμασίες το επίπεδο σημαντικότητας του ελέγ-χου υπόθεσης ορίσθηκε ίσο ή μικρότερο του 0,05 (p≤0,05) για αμφίπλευρο έλεγχο.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑΑπό το σύνολο 33 νοσηλευτών που συμμετεί-χαν στη μελέτη 87,9% ήταν γυναίκες, 45-54 ετών που εργάζονταν με πλήρη απασχόληση (Πίνακας 1). Το 93,94% (n=31) ανέφερε ότι δι-έθεταν αναλυτική περιγραφή καθηκόντων. Σε ποσοστό 90,32% (n=28) θεωρούσαν ότι τα κα-θήκοντά τους είναι μαζί κλινικά και αγωγή και προαγωγή της υγείας. Αναφορικά με το αν χρει-


άστηκε ποτέ να αποκλίνουν από τα καθήκοντά τους, το 72,73% (n=24) των νοσηλευτών ανέ-φερε ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει αρκετά εξαιτίας έκτακτων αναγκών. Ο μέσος όρος απασχόλη-σης στον παρόντα εργασιακό χώρο ήταν 13,82 έτη, με ελάχιστο χρόνο τους 7 μήνες και μέγιστο τα 28 έτη, ενώ το 85,19% (n=23) ανέφερε προ-ϋπηρεσία σε νοσοκομείο. Η πλειοψηφία των νο-σηλευτών ανέφερε ότι ο λόγος για τον οποίο αποφάσισαν να ακολουθήσουν καριέρα στην κοινότητα ήταν σε ποσοστό 39,39% το γενικό-τερο ενδιαφέρον τους για την τρίτη ηλικία, το 27,27% των νοσηλευτών τυχαία, το 18,18% το ωράριο εργασίας, ενώ το 15,15% τις πολύ κα-λύτερες συνθήκες εργασίας στα ΚΑΠΗ από άλ-λους χώρους άσκησης της νοσηλευτικής.

ΠΊΝΑΚΑΣ 1. Δημογραφικά χαρακτηριστικά των νοση-λευτών ΚΑΠΗ (Ν=33).

Χαρακτηριστικά Μέση τιμή (Τυπική Απόκλιση)

Ηλικία σε έτη 41 (16)

Επαγγελματική εμπειρία σε έτη 13,8 (10,3)

Ν %Φύλο• άνδρας• γυναίκες

129

12,187,9

Εκπαίδευση• Πανεπιστήμιο• ΤΕΙ• Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

1311

3943

Συνεχιζόμενη εκπαίδευση 26 78,7Περιγραφή εργασίας• κλινικά καθήκοντα• προαγωγή υγείας• και τα δύο

3121

28

93,96,43,2

90,3Απόκλιση από την περιγραφή ερ-

γασίας24 72,7

Επαγγελματική εμπειρία• νοσοκομείο• κοινότητα• και τα δύο

2322

85,17,47,4

Δραστηριότητες προαγωγής της υγείας στο ΚΑΠΗΣτον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι απαντήσεις των νοσηλευτών στις ερωτήσεις δραστηριο-τήτων προαγωγής της υγείας. To 93,94% των νοσηλευτών δήλωσε ότι συμμετέχουν στην

εκτίμηση των αναγκών της υγείας των ηλικιω-μένων τους οποίους εξυπηρετούν. Σημαντικό ποσοστό 54,84% εξ αυτών δήλωσε ότι βασίζε-ται στο ατομικό ιστορικό υγείας για την εκτί-μηση των αναγκών τους, ενώ μόλις το 29,03% ανέφερε ότι στηρίζεται στις απόψεις των ίδιων των ηλικιωμένων, και το 16,13% κάνει χρήση των επιδημιολογικών δεδομένων. Η μέση τιμή της εκτίμησης των αναγκών των ηλικιωμένων από πλευράς των νοσηλευτών ήταν 3,33 και η τυπική απόκλιση 0,89, που δηλώνει ότι οι νο-σηλευτές οι οποίοι εργάζονται σε ΚΑΠΗ συμ-μετέχουν πολύ ενεργά στην εκτίμηση των ανα-γκών των ηλικιωμένων. Οι νοσηλευτές σε πο-σοστό 72,73% έχουν δημιουργήσει αρχείο υγείας των ηλικιωμένων που βρίσκονται υπό την ευθύνη τους καθώς και των προβλημά-των που αντιμετωπίζουν. Σε ποσοστό 51,52% δήλωσαν ότι κατά τη διάρκεια της καθημερι-νής πρακτικής συχνά γίνεται προσπάθεια ανα-γνώρισης των αρνητικών συνηθειών για την υγεία των ηλικιωμένων, ενώ το 57,58% των νο-σηλευτών ανέφερε ότι παρακινεί τους ηλικιω-μένους να λάβουν μέρος στην εκτίμηση των ίδιων τους των αναγκών. Η εκτίμηση των ανα-γκών σχετίζεται στατιστικά σημαντικά και θε-τικά με την συμμετοχή των ηλικιωμένων στην εκτίμηση των αναγκών τους (rs=0,68 p<0,05). Συνεπώς, όσο μεγαλύτερη είναι η συμμετοχή των ηλικιωμένων στην εκτίμηση των αναγκών τους τόσο πιο αποτελεσματική είναι η εκτίμη-ση των αναγκών αυτών από τους νοσηλευτές. Αρκετοί νοσηλευτές (39,93%) απάντησαν ότι την απόφαση για την έναρξη προγραμμάτων προαγωγής υγείας την παίρνουν αποκλειστι-κά οι ίδιοι. Το 36,36% δήλωσε ότι υπεύθυνος είναι ο προϊστάμενος του ΚΑΠΗ και το 21,21% ότι την απόφαση την παίρνει το διοικητικό συμβούλιο. Στην υποκλίμακα του σχεδιασμού δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας που αποτελείται από 4 ερωτήσεις και η βαθμολογία κυμαίνεται από 4 έως και 16, η μέση τιμή βρέθηκε 7,76 και η εκτιμώμενη τυ-πική απόκλιση 1,71, εύρημα που δηλώνει ότι οι νοσηλευτές οι οποίοι εργάζονται σε ΚΑΠΗ σχεδιάζουν σωστά δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής της υγείας. Επιπλέον ο σχεδια-σμός δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας σχετίζεται θετικά με τις υπάρχου-σες οδηγίες από αρμόδιες υπηρεσίες, αλλά και με τις εβδομαδιαίες ώρες ενασχόλησης με την

172

αγωγή και προαγωγή της υγείας. Συγκεκριμέ-να, όσο περισσότερο ακολουθούνται οι υπάρ-χουσες οδηγίες τόσο πιο σωστά πραγματοποι-είται ο σχεδιασμός δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας (r=0,36, p<0,05). Επίσης, όσες περισσότερες ώρες την εβδομά-δα αφιερώνονται στην αγωγή και προαγωγής της υγείας τόσο πιο σωστά πραγματοποιείται ο σχεδιασμός δραστηριοτήτων αγωγής και προ-αγωγής της υγείας (r=0,38, p<0,05). Τέλος δεν βρέθηκε διαφορά μεταξύ της ομάδας η οποία αναφέρει ότι υπάρχουν πρωτόκολλα για την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής υγείας και εκείνης η οποία δηλώνει ότι δεν υπάρχουν (t=1,23, p>0,05).

Το 66,67% των νοσηλευτών απάντησε ότι χρη-

σιμοποιεί αρκετά συχνά ευκαιριακή προσέγγι-ση στην παροχή αγωγής και προαγωγής υγεί-ας, ενώ πάντα το 24,24%. Στο Σχήμα 1 παρου-σιάζονται τα συνηθέστερα θέματα ευκαιρι-ακής αγωγής υγείας. Αναφορικά με τους λό-γους οι οποίοι πιθανότατα να εμποδίζουν την ευκαιριακή προσέγγιση είναι η έλλειψη χρό-νου. Οι νοσηλευτές δήλωσαν ότι συμμετέχουν ενεργά σε ομαδικά προγράμματα, με το ποσο-στό να αγγίζει το 90,91%, ενώ ο μέσος χρόνος που δήλωσαν ότι αφιερώνουν σε αυτά ήταν 8 ώρες την εβδομάδα, με τυπική απόκλιση τις 3 ώρες. Στο Σχήμα 2 παρουσιάζονται οι θεματι-κές ενότητες στις οποίες συχνότερα δήλωσαν ότι αναφέρονται τα προγράμματα προαγωγής υγείας στα ΚΑΠΗ.

Πίνακας 2. Πρακτικές των νοσηλευτών που εργάζονται σε ΚΑΠΗ ως προς την προαγωγή υγεί-ας των ηλικιωμένων.

Ερωτήσεις/μεταβλητές ποτέ σπάνια συχνά πάντα

Κατά τη διάρκεια της καθημερινής πρακτικής προσπαθείτε να ανα-γνωρίσετε τις αρνητικές συνήθειες για την υγεία των ηλικιω-μένων;

- 2 (6,06%) 17 (51,52%) 14 (42,42%)

Παρακινείτε τους ηλικιωμένους να λάβουν μέρος στην εκτίμηση των αναγκών τους;

- - 19 (57,58%) 14 (42,42%)

Ακολουθείτε τις υπάρχουσες οδηγίες από το υπουργείο ή τις εκά-στοτε περιφερειακές υπηρεσίες στο σχεδιασμό των δραστηρι-οτήτων προαγωγής υγείας;

- 2 (6,06%) 19 (57,58%) 12 (36,36%)

Συνεργάζεστε με την υπηρεσία υγείας του Δήμου στην οποία ανή-κετε στο σχεδιασμό δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής υγείας;

4 (12,12%) 2 (6,06%) 21 (63,64%) 6 (18,18%)

Συνεργάζεστε με συναδέλφους κοινοτικούς νοσηλευτές στο σχε-διασμό ευρύτερων δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής υγείας;

2 (6,06%) 21 (63,64%) 4 (12,12%)

Παρακινείτε τους ηλικιωμένους να λάβουν μέρος στο σχεδιασμό των δραστηριοτήτων προαγωγής υγείας που θα τους επηρε-άσουν;

- 2 (6,06%) 21 (63,64%) 10 (30,30%)

Χρησιμοποιείτε την ευκαιριακή προσέγγιση για να παρέχετε πλη-ροφορίες που αφορούν στην αγωγή και προαγωγή υγείας;

3 (9,09%) 22 (66,67%) 8 (24,24%)

Κρατάτε αρχείο των πληροφοριών αγωγής και προαγωγής υγείας που δίνετε στους ηλικιωμένους;

4 (12,12%) - 17 (51,52%) 12 (36,36%)

Αξιολογείτε τις δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας που οργανώνετε;

- 15 (45,45%) 12 (36,36%) 6 (18,18%)

Παρακολουθείτε τους ηλικιωμένους που παρουσιάζουν θετική αλ-λαγή στην κατάσταση υγείας τους για να ελέγξετε τη διατήρη-ση των αλλαγών;

- 3 (9,09%) 20 (60,61%) 10 (30,30%)

Η εργασία σας, σας δίνει ευκαιρίες για να επηρεάσετε πολιτικές που σχετίζονται με τη βελτίωση της καλής κατάστασης της υγείας της κοινότητας των ηλικιωμένων;

- 19 (57,58%) 13 (39,39%) 1 (3,03%)

Πιστεύετε ότι οι πολιτικές βασίζονται στις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού;

- 19 (57,58%) 11 (33,33%) 3 (9,09%)


ΣΧΗΜΑ 1. Θεματικές ενότητες ευκαιριακών προ-γραμμάτων προαγωγής υγείας.

ΣΧΗΜΑ 2. Θεματικές ενότητες προγραμμάτων προα-γωγής υγείας που απευθύνονται σε ομάδες.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι νοσηλευτές για την παροχή πληροφοριών αγωγής και προ-αγωγής υγείας στους ηλικιωμένους, ήταν στο 33,33% των περιπτώσεων η συζήτηση, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται γρα-πτό υλικό (27,27%). Στο 21,21% των περιπτώ-σεων και όταν το θέμα είναι σύνθετο χρησιμο-ποιούνται και οπτικοακουστικά μέσα, ενώ στο 18,18% των θεμάτων υπάρχει προγραμματι-σμένη διάλεξη.

Η υποκλίμακα της αξιολόγησης των δραστη-ριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγεί-ας αποτελείται από 3 ερωτήσεις Η μέση τιμή στην αξιολόγησης των δραστηριοτήτων από πλευράς των νοσηλευτών ήταν 5,70 και η τυ-πική απόκλιση 1,61, που υποδηλώνει ότι οι νο-σηλευτές οι οποίοι εργάζονται σε ΚΑΠΗ αξιο-λογούν σωστά τις δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής της υγείας. Διαπιστώθηκε θετική συσχέτιση της αξιολόγησης των δραστηριοτή-των αγωγής και προαγωγής της υγείας με την

αναγνώριση των αρνητικών συνηθειών για την υγεία των ηλικιωμένων (r=0,82), το οποίο ση-μαίνει ότι όσο πιο ξεκάθαρα αναγνωρίζονται οι αρνητικές αυτές συνήθειες τόσο υψηλότερα αξιολογείται και η δραστηριότητα αγωγής και προαγωγής της υγείας (p<0,05). Παράλληλα, η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων συσχετίστη-κε θετικά με την παρακίνηση των ηλικιωμένων να λάβουν μέρος στην εκτίμηση των αναγκών τους (r=0,57), στοιχείο το οποίο ερμηνεύεται στο γεγονός ότι όσο περισσότερο εμπλέκο-νται οι ηλικιωμένοι στην εκτίμηση των ίδιων τους των αναγκών τόσο υψηλότερα αξιολογεί-ται και η δραστηριότητα αγωγής και προαγω-γής της υγείας (p<0.05). Εξετάστηκε επίσης με τη μέθοδο του t-test κατά πόσο η μέθοδος η οποία χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας βοηθά στην εκτίμηση των αναγκών των ηλικιωμένων. Δεν βρέθηκε στατιστικά σημα-ντική διαφορά ανάμεσα στην ομάδα των νο-σηλευτών η οποία κάνει χρήση της μεθόδου του τελικού αποτελέσματος για την αξιολόγη-ση των αναγκών των ηλικιωμένων και της ομά-δας των νοσηλευτών οι οποίοι χρησιμοποιούν τόσο το τελικό αποτέλεσμα όσο και τη διαδικα-σία για την αξιολόγηση των αναγκών των ηλι-κιωμένων (t=-0,3, p>0,05).

Η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων αγω-γής και προαγωγής της υγείας από την άλλη πλευρά συσχετίστηκε αρνητικά με το κατά πόσο ακολουθούνται οι υπάρχουσες οδηγί-ες (r=0,37), το οποίο σημαίνει ότι όσο λιγό-τερο ακολουθούνται οι οδηγίες των αρμοδί-ων υπηρεσιών τόσο υψηλότερα αξιολογείται και η δραστηριότητα αγωγής και προαγωγής της υγείας (p<0,05). Επίσης, η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας συσχετίστηκε θετικά με την τήρηση αρ-χείου των πληροφοριών αγωγής και προαγω-γής της υγείας r=0,37), το οποίο σημαίνει ότι όσο πιο συχνή είναι η τήρηση ενός τέτοιου αρ-χείου και όσο πιο πληρέστερο είναι το αρχείο αυτό τόσο υψηλότερα αξιολογείται και η δρα-στηριότητα αγωγής και προαγωγής της υγείας (p<0,05). Παράλληλα, η αξιολόγηση των δρα-στηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγεί-ας συσχετίστηκε θετικά με την παρακολούθη-ση των ηλικιωμένων εκείνων οι οποίοι παρου-σιάζουν θετική αλλαγή στην κατάσταση της

174

υγείας τους (r=0,84), το οποίο σημαίνει ότι όσο πιο σωστή και ουσιαστική είναι η παρακολού-θηση των ηλικιωμένων οι οποίοι παρουσιά-ζουν θετική εξέλιξη στην υγεία τους τόσο υψη-λότερα αξιολογείται και η δραστηριότητα αγω-γής και προαγωγής της υγείας (p<0,05).

Η υποκλίμακα (ερωτήσεις 41, 42) για τις πο-λιτικές υγείας της κοινότητας για τους ηλικι-ωμένους αποτελείται από 2 ερωτήσεις και η μέση τιμή ήταν 5,03 με τυπική απόκλιση 1,05, η οποία δηλώνει ότι οι πολιτικές υγείας της κοι-νότητας για τους ηλικιωμένους σε μερικές πε-ριπτώσει θεωρούνται καλές και σε άλλες ανε-παρκείς. Δεν βρέθηκε συσχέτιση με το αν οι νοσηλευτές κρατάνε αρχείο πληροφοριών αγωγής και προαγωγής της υγείας και τις πο-λιτικές υγείας. Από την άλλη πλευρά βρέθηκε θετική συσχέτιση με την αναγνώριση των αρ-νητικών συνηθειών των ηλικιωμένων (r=0,46, p<0,05), που σημαίνει ότι όσο πιο σωστές και

ευέλικτες είναι οι πολιτικές που σχετίζονται με τη βελτίωση της υγείας των ηλικιωμένων τόσο πιο εύκολα αναγνωρίζονται και οι αρνητικές τους συνήθειες.

Η στάση των κοινοτικών νοσηλευ-τών ως προς την αγωγή και την προαγωγή της υγείαςΗ στάση των νοσηλευτών σε ΚΑΠΗ μετρήθη-κε με 5βαθμη κλίμακα Likert 18 προτάσεων και το εύρος της βαθμολογίας μπορεί να κυμαν-θεί από 18 έως 90. Η μέση τιμή της στάσης των νοσηλευτών σε ΚΑΠΗ βρέθηκε ίση με 68,73 (+6,22) τιμή η οποία δηλώνει θετική στάση χω-ρίς μεγάλη διασπορά ως προς τη γενικότερη στάση τους και το εύρος των τιμών κυμάνθηκε από 60 έως 81 (Πίνακας 3).

Προτάσεις στάσεων Συμφωνώ απόλυτα

Συμφωνώ Αβέβαιο Διαφωνώ Διαφωνώ απόλυτα

Οι κοινοτικοί νοσηλευτές δεν έχουν αρκετό χρόνο για να διεκπε-ραιώσουν δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας απο-τελεσματικά

9.1% 48.5% 12.1% 24.2% 6.1%

Στους κοινοτικούς νοσηλευτές αρέσει να διεκπεραιώνουν προ-γράμματα αγωγής και προαγωγής υγείας 24.2% 69.7% 6.1%

Οι κοινοτικοί νοσηλευτές δεν έχουν τις κατάλληλες ικανότητες, ώστε να διευκολύνουν τη συμμετοχή της κοινότητας των ηλικιω-μένων σε δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας

- 3% 15.2% 75.8% 6.1%

Η εμπλοκή σε δραστηριότητες ανάπτυξης υγειονομικού επιπέ-δου της κοινότητας εμποδίζει τους κοινοτικούς νοσηλευτές να εργαστούν κατάλληλα

12.1% 12.1% 48.5% 27.3% -

Οι κοινοτικοί νοσηλευτές δυσκολεύονται να εργαστούν με τα μέλη της κοινότητας των ηλικιωμένων - 18.2% 24.2% 36.2% 21.1%Οι κοινοτικοί νοσηλευτές μπορούν να παίξουν ενεργό ρόλο στη συμμετοχή της κοινότητας των ηλικιωμένων σε δραστηριότητας αγωγής και προαγωγής υγείας

30.3% 69.7% - - -

Οι κοινοτικοί νοσηλευτές μπορούν να παίξουν ενεργό ρόλο στη συμμετοχή κάθε ηλικιωμένου σε δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας

18.2% 81.8% - - -

Οι δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας είναι αποτε-λεσματικές όταν εφαρμόζονται σε συνεργασία με τους ηλικιω-μένους

36.4% 45.5% 18.2% - -

Ο σχεδιασμός προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής υγείας δεν είναι ευθύνη των κοινοτικών νοσηλευτών - 12.1% 27.3% 57.6% 3%

ΠΊΝΑΚΑΣ 3. Στάσεις των νοσηλευτών που εργάζονται σε ΚΑΠΗ ως προς την προαγωγή υγείας των ηλικι-ωμένων.


Η στάση των νοσηλευτών συσχετίστηκε θετικά με την εκτίμηση αναγκών (r=0,59, p<0,01), την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας που οργανώνουν (r=0,42, p<0,05), αλλά και με την ευκαιριακή προσέγγιση στην προαγωγή υγείας των ηλικιωμένων (r=0,47, p<0,01) (Πίνακας 4). Συγκεκριμένα όσο πιο θε-τική είναι η γενικότερη στάση του νοσηλευτή

τόσο περισσότερο εκτιμά τις ανάγκες προαγω-γής υγείας των ηλικιωμένων, αξιολογεί τις δρα-στηριότητες αγωγής και προαγωγής της υγείας που αυτός οργανώνει, αλλά και χρησιμοποιεί τις παρουσιαζόμενες ευκαιρίες για να την προώθη-ση δραστηριοτήτων προαγωγής υγείας.

Προτάσεις στάσεων Συμφωνώ απόλυτα

Συμφωνώ Αβέβαιο Διαφωνώ Διαφωνώ απόλυτα

Οι κοινοτικοί νοσηλευτές μπορούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στο σχεδιασμό κατάλληλων υπηρεσιών αγωγής και προ-αγωγής υγείας

15.2% 84.8% - - -

Οι κοινοτικοί νοσηλευτές δεν έχουν τις κατάλληλες ικανότητες ώστε να διευκολύνουν τη συμμετοχή των ηλικιωμένων σε δρα-στηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας

- - 21.2% 69.7% 9.1%

Οι πληροφορίες αγωγής και προαγωγής υγείας βοηθούν τους ηλικιωμένους να αναπτύξουν θετικές συνήθειες υγείας και αλ-λαγές συμπεριφοράς

18.2% 72.7% 9.1% - -

Οι ηλικιωμένοι δεν είναι ικανοί να παίξουν έναν ενεργό ρόλο στο σχεδιασμό των προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής υγείας - 12.1% 57.6% 24.2% 6.1%Οι κοινοτικοί νοσηλευτές θα έπρεπε να εμπλέκονται ενεργά σε δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής υγείας των ηλικιωμέ-νων

27.3% 66.7% 3% 3% -

Οι κοινοτικοί νοσηλευτές αισθάνονται ότι η αγωγή και προαγω-γή υγείας είναι βάρος στη δουλειά τους - 18.2% 18.2% 51.5% 12.1%Πρέπει να ζητείται η ενεργός συμμετοχή των ηλικιωμένων στην εκτίμηση των αναγκών της υγείας τους 21.2% 72.7% 6.1% - -Οι κοινοτικοί νοσηλευτές δυσκολεύονται να συνεργαστούν με άλλα μέλη του προσωπικού του ΚΑΠΗ - 12.1% 24.2% 36.4% 27.3%Δραστηριότητες αγωγής και προαγωγής της υγείας ανάλογες των ικανοτήτων των ηλικιωμένων αυξάνουν την πιθανότητα θε-τικών συνηθειών υγείας και αλλαγών συμπεριφοράς

75.8% 24.2% - - -

ΠΊΝΑΚΑΣ 4. Συσχετίσεις μεταξύ δραστηριοτήτων προαγωγής της υγείας και στάσεων των νοσηλευτών ΚΑΠΗ.

Στάση των νοσηλευτών σε ΚΑΠΗ

Εκτίμηση αναγκών 0,593**Σχεδιασμός δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής υγείας 0,203

Αξιολόγηση δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής υγείας 0,417*

Πολιτικές υγείας της κοινότητας για τους ηλικιωμένους 0,008Χρήση ευκαιριακής προσέγγισης στην παροχή υπηρεσιών/πληροφοριών αγωγής και προαγωγής υγείας 0,474**

*συσχέτιση στατιστικά σημαντική στο επίπεδο 0,05 (αμφίπλευρη)**συσχέτιση στατιστικά σημαντική στο επίπεδο 0,01 (αμφίπλευρη)

176

ΣΎΖΗΤΗΣΗΣκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να διερευ-νηθεί ο βαθμός στον οποίο οι κοινοτικοί νοση-λευτές που εργάζονται σε ΚΑΠΗ σχεδιάζουν, πραγματοποιούν και αξιολογούν δραστηριό-τητες αγωγής και προαγωγής της υγείας κατά τη διάρκεια της καθημερινής πρακτικής τους καθώς και να διερευνηθεί αν ανεξάρτητες με-ταβλητές (δημογραφικά χαρακτηριστικά, επαγγελματικά και εκπαιδευτικά προσόντα, πολιτικές υγείας) επιδρούν ποιοτικά και ποσο-τικά στην ενασχόλησή τους με δραστηριότη-τες αγωγής και προαγωγής της υγείας.

Η πλειοψηφία του δείγματος των κοινοτικών νοσηλευτών που εργάζονταν σε ΚΑΠΗ είναι έγγαμες γυναίκες 45-54 ετών και εργάζονταν με πλήρη απασχόληση ενώ οι περισσότεροι διέθεταν προϋπηρεσία σε άλλο χώρο υγείας (η πλειοψηφία αναφέρει το χώρο του νοσοκο-μείου). Το γενικότερο ενδιαφέρον των νοση-λευτών για την τρίτη ηλικία, αλλά και η τυχαία επιλογή του συγκεκριμένου χώρου εργασίας αναφέρθηκαν ως οι κυριότεροι λόγοι που τους οδήγησαν να αποφασίσουν να ακολουθήσουν καριέρα στην κοινότητα. Επίσης ως λόγοι ανα-φέρθηκαν το ωράριο εργασίας και οι καλύτε-ρες συνθήκες εργασίας στα ΚΑΠΗ από ότι σε άλλους χώρους παροχής φροντίδας υγείας, εύ-ρημα που είναι σύμφωνο και με προηγούμενη ανάλογη μελέτη (Sourtzi 1995). Όσον αφορά τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά η πλειοψη-φία ανέφερε ότι ήταν τεχνολογικής εκπαίδευ-σης ενώ η πλειοψηφία δήλωσε ότι δεν είχε πραγματοποιήσει επιπλέον σπουδές ή εξειδι-κεύσεις, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι δεν ενημερώνονταν συνεχώς, π.χ. σε συνέδρια.

Οι κοινοτικοί νοσηλευτές βρέθηκε να συμμετέ-χουν πολύ ενεργά στη συστηματική εκτίμηση των αναγκών της υγείας των ηλικιωμένων τους οποίους εξυπηρετούν ενώ χρησιμοποιούσαν αρκετές πηγές για την εκτίμηση των αναγκών και είχαν δημιουργήσει αρχείο υγείας των ηλι-κιωμένων, στοιχείο που τους βοηθούσε ακό-μα περισσότερο στην εκτίμηση των αναγκών. Η εκτίμηση των αναγκών συσχετίστηκε στατι-στικά σημαντικά και θετικά με την συμμετοχή των ηλικιωμένων στην εκτίμηση των αναγκών τους. Συνεπώς, όσο μεγαλύτερη ήταν η συμ-μετοχή των ηλικιωμένων στην εκτίμηση των

αναγκών τους τόσο πιο αποτελεσματική ήταν η εκτίμηση των αναγκών αυτών από τους νο-σηλευτές. Άλλωστε οι ηλικιωμένοι ενδιαφέ-ρονται για τα προγράμματα προαγωγής υγεί-ας (ΠΠΥ) σύμφωνα με τους Κοπανιτσάνου & Σουρτζή (2009). Επιπλέον η αποτελεσματικό-τητα των ΠΠΥ αυξάνεται όταν βασίζεται στην ενεργό συμμετοχή των ίδιων των ηλικιωμένων (Σουρτζή και συν. 2003, Sourtzi et al. 2003). Ένα καλά σχεδιασμένο ΠΠΥ μπορεί άλλωστε να επηρεάσει και να τροποποιήσει τη συμπε-ριφορά των ηλικιωμένων καθώς οι βλαβερές συμπεριφορές τους οφείλονται σε έλλειμμα γνώσεων (Velonakis et al. 1999, Σουρτζή και συν. 2003, Sourtzi et al. 2003). Όσο περισσότε-ρο εμπλέκονται οι ηλικιωμένοι στην εκτίμηση των ίδιων τους των αναγκών τόσο υψηλότερα αξιολογείται και η δραστηριότητα αγωγής και προαγωγής της υγείας. Άλλωστε θα έπρεπε να εμπλέκονται και στην εκτίμηση και στο σχεδι-ασμό σύμφωνα και με τους Help the Aged and Health for Older People (2000) και Beth John-son Foundation (2003).

Όσον αφορά στην πραγματοποίηση δραστη-ριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας η συμμετοχή κρίνεται πολύ ικανοποιητική αφού το 66,67% πραγματοποιεί δραστηριότητες είτε ευκαιριακές είτε οργανωμένες. Άλλωστε τα ΠΠΥ θεωρούν ότι αποτελούν μέρος της δου-λειάς τους (Kelley & Abraham 2007). Στα θέ-ματα περιλαμβάνονται βασικές θεματικές ενό-τητες όπως τα καρδιαγγειακά προβλήματα και η πρόληψη ατυχημάτων, τα ψυχολογικά προ-βλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα της τρί-της ηλικίας, ο διαβήτης, και η γεροντική άνοια. Γενικά οι ηλικιωμένοι ενδιαφέρονται περισσό-τερο για την άσκηση (Shellman 2000, Σουρ-τζή και συν. 2003), την απώλεια βάρους (Velo-nakis et al. 1999, Shellman 2000, Sourtzi et al. 2003) και την καλύτερη διατροφή (Holland et al. 2005, Tannenbaum et al. 2005). Ωστόσο τα ευρήματα της μελέτης συμφωνούν και με τα θέματα ενδιαφέροντος που προκύπτουν και από προηγούμενες έρευνες (Sourtzi et al. 1996, Shellman 2000, Holland et al. 2005, Tan-nenbaum et al. 2005, Runciman et al. 2006, Sourtzi et al. 2003). Ο κύριος λόγος που φαί-νεται να εμποδίζει την εφαρμογή της ευκαιρια-κής προσέγγισης στην προαγωγή υγείας είναι η έλλειψη χρόνου εύρημα που συμφωνεί και


με τις μελέτες των Kelley & Abraham (2007) και Häggström & Bruhn (2009). Αν και οι πε-ρισσότεροι νοσηλευτές οργανώνουν ομαδικά προγράμματα, που δείχνει ότι ενδιαφέρονται και γνωρίζουν, δεν βρέθηκε στατιστικά σημα-ντική διαφορά ως προς τη συμμετοχή στο σχε-διασμό δραστηριοτήτων μεταξύ της ομάδας νοσηλευτών οι οποίοι συμμετείχαν σε δραστη-ριότητες οργανωμένες για ολόκληρη την ομά-δα ηλικιωμένων και της ομάδας η οποία δεν συμμετείχε. Στην παρούσα μελέτη οι νοσηλευ-τές δήλωσαν ότι συμμετέχουν ενεργά σε ομα-δικά προγράμματα, με το ποσοστό να αγγίζει το 90,91%, σε αντίθεση με τη μελέτη των Run-ciman et al. (2006) που υποστηρίζουν ότι τα ομαδικά προγράμματα δεν είναι ιδιαίτερα δια-δεδομένα. Η ποσοτικοποίηση των δραστηρι-οτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας των νοσηλευτών έδειξε ότι στο 65% των ΚΑΠΗ τα προγράμματα διαρκούν από 5 έως και 11 ώρες την εβδομάδα γεγονός που κρίνεται ικανοποι-ητικό αν και οι ώρες είναι λιγότερες σε σύγκρι-ση με τη μελέτη των Sourtzi et al. (1996) όπου οι ώρες είναι περίπου 17.

Σε σχέση με την αρχειοθέτηση των δραστη-ριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας η πλειοψηφία των νοσηλευτών ανέφερε ότι πολύ συχνά διατηρούσαν αρχείο στο οποίο καταγράφονταν όλες οι πληροφορίες αγωγής και προαγωγής της υγείας για τους ηλικιωμέ-νους, ενώ η συνηθισμένη μέθοδος αρχειοθέτη-σης ήταν χειρόγραφα αρχεία. Από την ανάλυ-ση προέκυψε ότι όσο πιο πληρέστερο είναι το αρχείο αυτό τόσο υψηλότερα αξιολογείται και η δραστηριότητα αγωγής και προαγωγής της υγείας.

Στο στάδιο του σχεδιασμού τα πράγματα δεν βρέθηκαν ιδιαίτερα θετικά. Ενώ περίπου το 40% των κοινοτικών νοσηλευτών δήλωσε ότι ήταν αποκλειστικά υπεύθυνο για την έναρξη δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής υγεί-ας, σχεδόν το 93% των νοσηλευτών ανέφε-ραν ότι οι υπάρχουσες οδηγίες από τις αρμό-διες υπηρεσίες ακολουθούνται συχνά κατά το σχεδιασμό των δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας. Οπότε σε περίπτωση απουσίας οδηγιών μόνο το 6,06% θα συμμετεί-χαν στο σχεδιασμό. Συνολικά τα ευρήματα δεί-χνουν ότι οι νοσηλευτές οι οποίοι εργάζονται σε ΚΑΠΗ σχεδιάζουν σωστά δραστηριότητες

αγωγής και προαγωγής της υγείας και ζητούν και από τους ηλικιωμένους να συμμετέχουν ενεργά στο σχεδιασμό. Ο σχεδιασμός δραστη-ριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας γί-νεται βάσει της εκτίμησης των αναγκών, του επιπέδου υγείας, του φύλου και της ηλικίας των ηλικιωμένων και σχετίζεται θετικά με τις υπάρ-χουσες οδηγίες, αλλά και με τις ώρες που αφιε-ρώνονται την εβδομάδα στην αγωγή και προ-αγωγή της υγείας. Συγκεκριμένα, όσο περισ-σότερο ακολουθούνται οι υπάρχουσες οδηγί-ες τόσο πιο σωστά πραγματοποιείται ο σχεδια-σμός δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας. Επίσης, όσες περισσότερες ώρες την εβδομάδα αφιερώνονται στην αγωγή και προαγωγής της υγείας τόσο πιο σωστά πραγ-ματοποιείται ο σχεδιασμός δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας.

Η επιλογή της μεθόδου αξιολόγησης των δρα-στηριοτήτων αγωγής, προαγωγής της υγεί-ας δεν επηρεάζει την εκτίμηση των αναγκών. Παρατηρήθηκε από τα αποτελέσματα ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά ανά-μεσα στην ομάδα των νοσηλευτών η οποία κά-νει χρήση της μεθόδου αξιολόγησης του τελι-κού αποτελέσματος για την αξιολόγηση των αναγκών υγείας των ηλικιωμένων και της ομά-δας των νοσηλευτών οι οποίοι χρησιμοποι-ούν τόσο την αξιολόγηση του τελικού αποτε-λέσματος, όσο και την αξιολόγηση της διαδι-κασίας. Μεγάλο ποσοστό νοσηλευτών - δύο στους δέκα - ανέφερε περιορισμούς στην αξιο-λόγηση των δραστηριοτήτων αγωγής και προ-αγωγής της υγείας. Οι αιτίες των περιορισμών αυτών είναι είτε η έλλειψη διαθέσιμου χρόνου είτε η έλλειψη διευκολύνσεων. Παράλληλα, το 30,77% του δείγματος ανέφερε και την ύπαρ-ξη περιορισμών από τη διοίκηση του ΚΑΠΗ. Τα παραπάνω ευρήματα εντοπίζονται και στην έρευνα των Kelley & Abraham (2007) σχετικά με την ύπαρξη περιορισμών. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι επτά στους δέκα νοσηλευ-τές απήντησε ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένα πρωτόκολλα/πρότυπα για την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας.

Τέλος η πλειοψηφία θεωρεί ότι σπάνια του πα-ρέχονται ευκαιρίες για να επηρεάσει πολιτικές που σχετίζονται με τη βελτίωση της καλής κα-τάστασης της υγείας των ηλικιωμένων. Είναι

178

δύσκολο ειδικά στην Κοινοτική Νοσηλευτική που εξαρτάται ακόμα από πολιτικές οι νοση-λευτές να πραγματοποιούν χωρίς εμπόδια και αυτόνομα τους στόχους τους (Sourtzi 1998). Σημαντικό και ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι το 57,58% αναφέρει ότι οι πολιτικές αυτές σπάνια βασίζονται στις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού. Σύμφωνα με τους Velonakis et al. (1999) παρεμβάσεις που δε βασίζονται στις ανάγκες της κοινότητας δεν έχουν το ίδιο απο-τέλεσμα.

Η ουσία των αποτελεσμάτων είναι ότι όσο πιο σωστά εκτιμώνται οι ανάγκες των ηλικιωμένων και όσο πιο κατάλληλη είναι η χρήση της ευκαι-ριακής προσέγγισης τόσο πιο σωστά αξιολο-γούνται οι δραστηριότητες αγωγής και προα-γωγής υγείας. Από την άλλη πλευρά οι σωστές πολιτικές υγείας της κοινότητας για τους ηλικι-ωμένους οδηγούν και στη υψηλή αξιολόγηση των δραστηριοτήτων αυτών. Τέλος η καλή συ-νεργασία των φορέων της πολιτείας, των επι-στημόνων υγείας, της κοινότητας και των ηλι-κιωμένων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία του προγράμματος (Velonakis et al. 1999, Shellman 2000, Πατιστέα & Καρα-μπότσου 2003).

Τέλος οι κοινοτικοί νοσηλευτές εμφάνισαν αρ-κετά θετική στάση ως προς την αγωγή και την προαγωγή της υγείας γεγονός που δείχνει ότι την αναγνωρίζουν ως συστατικό στοιχείο της εργασίας τους και είναι θετικοί στην ενσωμά-τωση της προαγωγής της υγείας στην καθημε-ρινή πρακτική (Sourtzi 1998, Kelley & Abraham 2007). Επιπλέον, η στάση των νοσηλευτών ως προς τη συμμετοχή των ηλικιωμένων σε δρα-στηριότητες αγωγής και προαγωγής της υγείας είναι απολύτως θετική (Runciman et al. 2006). Η στάση των νοσηλευτών που εργάζονται σε ΚΑΠΗ συσχετίστηκε θετικά με τη συχνότητα πραγματοποίησης δραστηριοτήτων ευκαιρια-κής προαγωγής και αγωγής υγείας. Συγκεκρι-μένα, όσο πιο θετική ήταν η γενικότερη στάση ενός νοσηλευτή τόσο πιο συχνά πραγματοποι-ούνταν και ευκαιριακές δραστηριότητες. Επί-σης, η στάση των νοσηλευτών συσχετίστηκε θετικά με την αξιολόγηση των δραστηριοτή-των αγωγής και προαγωγής της υγείας που ορ-γάνωναν αλλά και με την παρακολούθηση των ηλικιωμένων που παρουσίαζαν θετικές αλλα-γές στην κατάσταση της υγείας τους. Συγκε-

κριμένα όσο πιο θετική ήταν η γενικότερη στά-ση τους τόσο πιο σωστά αξιολογούσε τις δρα-στηριότητες αγωγής και προαγωγής της υγείας που αυτός οργάνωνε. Επιπλέον, όσο πιο θετική ήταν η γενικότερη στάση τους τόσο πιο σωστά πραγματοποιούνταν η παρακολούθηση των ηλικιωμένων οι οποίοι παρουσίαζαν θετική αλ-λαγή στην κατάσταση της υγείας τους, αλλά και πιο σωστός ήταν ο έλεγχος και η διαδικασία διατήρησης των αλλαγών αυτών. Σύμφωνα με τις Πατιστέα & Καραμπότσου (2003) η ενθάρ-ρυνση για διατήρηση της υγείας είναι αναπό-σπαστο κομμάτι του ρόλου του νοσηλευτή. Τέ-λος, η θετικότερη στάση των νοσηλευτών οδη-γεί και σε υψηλή αξιολόγηση των δραστηριο-τήτων αγωγής και προαγωγής της υγείας (Run-ciman et al. 2006).

Στην παρούσα πιλοτική μελέτη βασικός περι-ορισμός ήταν το μικρό μέγεθος του δείγματος που δεν επιτρέπει τη γενίκευση των ευρημά-των στον πληθυσμό των κοινοτικών νοσηλευ-τών που εργάζονται σε ΚΑΠΗ.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος των κοινοτικών νοσηλευτών που εργάζονται σε ΚΑΠΗ είναι προφανής σύμφωνα με τα ευ-ρήματα της παρούσας πιλοτικής μελέτης. Πιο αναλυτικά, νομοθετημένα καθήκοντα, στρατη-γικός σχεδιασμός για δραστηριότητες προα-γωγής της υγείας και ένα πλαίσιο εργασίας για το ρόλο του κοινοτικού νοσηλευτή που εργά-ζεται σε ΚΑΠΗ είναι απαραίτητα στοιχεία για την ανάπτυξη των κοινοτικών νοσηλευτών στο ΚΑΠΗ. Επιπρόσθετα, οι κοινοτικοί νοσηλευτές θα έπρεπε να έχουν γνωστοποιήσει ακόμα πε-ρισσότερο τη συμβολή τους στην υγεία των ηλικιωμένων τόσο στο υπόλοιπο προσωπικό του ΚΑΠΗ όσο και στις αρμόδιες αρχές καθώς επίσης θα έπρεπε να εμπλέκονται περισσότερο ενεργά στη διαμόρφωση πολιτικών υγείας για τους ηλικιωμένους. Η ανάπτυξη πρωτοκόλλων αξιολόγησης και καταγραφής των δραστηριο-τήτων των κοινοτικών νοσηλευτών είναι ζωτι-κής σημασίας. Θα μπορούσαν ακόμα να πραγ-ματοποιηθούν μελέτες ελέγχου της αποτελε-σματικότητας της εργασίας των κοινοτικών νο-σηλευτών που εργάζονται σε ΚΑΠΗ, διότι θα έδιναν τη δυνατότητα να διορθωθούν λανθα-


σμένες πρακτικές, τονίζοντας το ρόλο των κοι-νοτικών νοσηλευτών ανάμεσα στο υπόλοιπο προσωπικό και σε άλλους επαγγελματίες υγεί-ας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑBeth Johnson Foundation (2003) Looking at Ageing

in New Ways. Beth Johnson Foundation, Stoke-on-Trent.

Conkin Dale J (2005) Critiquing research for use in practice. J Pediatric Health Care, 19. P: 183-6.

DeVellis R (2003) Scale Development: Theory and Ap-plication. London, Sage Publications

Denzin N, Lincoln Y (2000) Handbook of qualitative research . 2nd Edition. Sage Publications. London.

Drennan V, Ievenson R, Goodman C, Evans C (2004) The workforce in health and social care services to older people: developing an education and train-ing strategy. Nurs Educ Today, 24, 402-408.

Eliopoulos C (1997) Gerontological Nursing. 4th Edi-tion. Philadelphia, Lippincott.

Häggström E & Bruhn Å (2009) Caregivers’ attitudes to education and supervision in work with the old-er people in a nursing home. Nurse Education To-day, 29 (8). P: 850-854.

Help the Aged and Health for Older People (2000) Our Future Health: Older People’s Priorities for Health and Social Care. Help the Aged, London.

Holland SK, Greenberg J, Tidwell L, Malone J, Mullan J, Newcomer R (2005) Community-based health coaching, exercise and health service utilization. Journal of Aging and Health, 17. P: 697-716.

Kelley K, Abraham C (2007) Health promotion for people aged over 65 years in hospitals: nurses’ per-ceptions about their role. Journal of Clinical Nurs-ing, 16. P: 569-579.

Macleod Clark J, Maben J (1998) Health promotion: perceptions of Project 2000 educated nurses. Health Education Research, 13. P: 185-196.

Polit D, Beck C (2006) Essentials of Nursing Care: Methods, Appraisal and Utilization. 6th Edition. Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia.

Runciman P, Watson H, Mclntosh J, Tolson D (2006) Community nurses’ health promotion work with older people. Journal of Advanced Nursing, 55. P: 46-57.

Shellman J (2000) Promoting Elder Wellness Trough a Community-based Blood Pressure Clinic. Public Health Nursing 17. P: 257-263.

Sourtzi P (1995) Evaluation of Health Promotion Ac-tivities in Primary Health Care: Perceptions of com-munity nurses and their clients. PhD Thesis. Uni-versity of Birmingham, Faculty of Medicine and Dentistry, Department of Nursing Studies. Birming-ham. P: 15, 51.

Sourtzi P, Nolan P, Andrews R (1996) Evaluation of health promotion activities in community nursing practice. Journal of Advanced Nursing, 24. P: 1214-1223

Sourtzi P (1998) Defining health promotion: The view of community nurses. Journal of Health Education, Vol. 36, No 1. P: 9-14.

Sourtzi P, Amanatidou A, Velonakis E (2003) The role of older volunteers in promoting healthy nutri-tion for the prevention of cardiovascular diseases. IUHPE Promotion and Education, 10. P: 11-16.

Tannenbaum C, Mayo N, Ducharme F (2005) Older women’s health priorities and perceptions of care delivery: results of the WOW health survey. Canadi-an Medical Association Journal, 173. P: 153-159.

Velonakis E, Sourtzi P, Komitopoulos N, Ioannides J, Varsamis E (1999) A health promotion program for the prevention of cardiovascular diseases in the el-derly. Journal of Health Promotion Education 37. P: 26-29.

Whitehead D (2001) Health education, behaviour-al change and social phychology: nursing’s contri-bution to health promotion? Journal of Advanced Nursing, 34. P: 822-832.

WHO (1986) The Ottawa Charter for Health Promo-tion. In: Kaplun A Health promotion and chronic ill-ness. Discovering a new quality of health. Copen-hagen, WHO Regional Office for Europe. European Series No 44. P: 2.

Αλεξανδροπούλου M (2005) Ο ρόλος και η στάση των σχολικών νοσηλευτών ειδικής αγωγής της Ελλάδος ως προς την αγωγή και την προαγωγή της υγείας. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Νοσηλευτικής. Αθήνα. Σελ: 39-47.

Ελληνική Στατιστική Αρχή (2011). Απογραφή 2011. www.elstat.gr.

Καλοκαιρινού-Αναγνωστοπούλου Α, Σουρτζή Π (2005) Κοινοτική Νοσηλευτική. Εκδόσεις Βήτα. Σελ: 25, 77-86, 141-149.

Κοπανιτσάνου Π, Σουρτζή Π (2009) Απόψεις των Ηλικιωμένων για τα Προγράμματα Προαγωγής της Υγείας. Νοσηλεία και Έρευνα, 23. Σελ: 37-43.

Λαμπρινού Α (2005) Αξιολόγηση της νοσηλευτικής εκπαίδευσης Ελλάδας και Κύπρου ως προς τη φροντίδα των ηλικιωμένων. Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ.

Πατιστέα E, Καραμπότσου Σ (2003) Ηλικιωμένοι ενήλικες: Προαγωγή σε θέματα διατροφής και φυσικής άσκησης. Νοσηλευτική, 42. Σελ: 29-41.

Σουρτζή Π, Αμανατίδου Α, Βελονάκης Ε (2003) Αξιολόγηση προγράμματος εκπαίδευσης ηλικιωμένων συμβούλων υγιεινής διατροφής. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 15. Σελ: 108-115.

180

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: Η ιστορία της επιληψίας χαρακτη-ρίζεται από 4 χιλιετίες κοινωνικού στιγματι-σμού ο οποίος προκαλεί στους πάσχοντες πε-ρισσότερο φόβο, πόνο και θλίψη από ότι η ίδια η ασθένεια.

Σκοπός της ανασκόπησης είναι η περιγραφή του στίγματος που σχετίζεται με την επιληψία στο παρελθόν και στο παρόν, των αιτιών και των συνεπειών αυτού κυρίως στα παιδιά, τους εφήβους και τις οικογένειές τους και των τρό-πων περιορισμού αυτού.

Μέθοδος: Η αναζήτηση της βιβλιογραφί-ας πραγματοποιήθηκε για το διάστημα 1960-2010 σε βάσεις δεδομένων, σε μηχανές ανα-ζήτησης και σε βιβλιογραφικές παραπομπές ανευρεθέντων άρθρων. Ως λέξεις κλειδιά χρη-σιμοποιήθηκαν στα ελληνικά και τα αγγλικά οι λέξεις στίγμα, επιληψία και τρόποι αντιμετώπι-σης.

Αποτελέσματα: Από τη στιγμή που αποδί-δεται ο χαρακτηρισμός «επιληπτικός» σε ένα άτομο πυροδοτούνται κοινωνικές αντιδράσεις

οι οποίες με διάφορους μηχανισμούς υποβιβά-ζουν συστηματικά την υπόληψη και την αυτο-εκτίμησή του. Στις μέρες μας δεν είναι πλήρως κατανοητός ο μηχανισμός με τον οποίο τα παι-διά και οι έφηβοι αντιλαμβάνονται το στίγμα αλλά και πως αυτό επιδρά στην ψυχική τους υγεία και στην κοινωνική τους προσαρμογή. Με κατάλληλη προσέγγιση του κοινωνικού πε-ριβάλλοντος των εφήβων και παρέμβαση σε αυτό προάγεται η γνώση και η ανεκτικότητα στη διαφορετικότητα του ατόμου και επιτυγ-χάνεται μείωση των εντάσεων που έχουν αντί-κτυπο σε όλα τα μέλη της οικογένειας.

Συμπεράσματα: Σε διεθνές επίπεδο, το ενδι-αφέρον για τον περιορισμό του στίγματος της επιληψίας είναι συνεχώς αυξανόμενο. Στη μάχη ενάντια στους παράγοντες που επιτρέπουν την αναπαραγωγή του στίγματος και τα ολέθρια επακόλουθά του, θα πρέπει να τεθούν σε εφαρ-μογή όλες οι ιατρικές και ψυχοκοινωνικές στρα-τηγικές που είναι γνωστές μέχρι σήμερα.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Επιληψία, στίγμα, ενημέρωση, αντιμετώπιση

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Το στίγμα της επιληψίας: αίτια, επιπτώσεις και στρατηγικές αντιμετώπισης Θεοδώρα Τόλη, Νοσηλεύτρια ΠΕ, PhDΒενετία – Σοφία Βελονάκη, Νοσηλεύτρια ΠΕ, Δικηγόρος, PhD

Υπεύθυνος ΑλληλογραφίαςΘεοδώρα Τόλη[email protected]

ΕΙΣΑΓΩΓΗΚατά κοινή ομολογία, η ιστορία της επιληψί-ας χαρακτηρίζεται από 4 χιλιετίες κοινωνι-κού στιγματισμού και σκληρών διακρίσεων, οι οποίες προκαλούν στους πάσχοντες περισ-σότερο φόβο, πόνο και θλίψη από ότι η ίδια η ασθένεια από τη φύση της (Jacoby 2008,

Jacoby & Austin 2007, Ryan et al. 1980). Το στίγμα αποτελεί τυπικά μια κοινωνική διαδι-

κασία βιούμενη ή αναμενόμενη, η οποία χαρα-κτηρίζεται από αποκλεισμό, απόρριψη, μομ-φή ή υποτίμηση, που προκύπτει από εμπειρία, αντίληψη ή λογική πρόβλεψη μιας δυσμενούς κοινωνικής κρίσης για ένα άτομο ή μια ομάδα. (Scambler 2009). Από τη στιγμή που αποδίδε-ται στο άτομο που κάνει κρίσεις ο χαρακτηρι-σμός «επιληπτικός» πυροδοτούνται πλήθος κοι-νωνικών αντιδράσεων οι οποίες με διάφορους μηχανισμούς υποβιβάζουν συστηματικά την


Introduction: The history of epilepsy is characterized by 4 millennia of social stigmatism and cruel discriminations which cause to the person with epilepsy more fear, pain and grief than the disease itself.

Aim: To review the literature on the stigma of epilepsy in the past and in modern times, on its causes and consequences mainly on children, adolescents and their families and on the coping strategies for dealing with it.

Methods: The literature review was conducted for the period 1960-2010 in scientific databases, web search engines and in reference lists of related articles. Keywords used were “stigma”, “epilepsy” and “coping strategies” in Greek and English.

Results: From the moment that a person is branded as an epileptic, a myriad of social reactions are triggered, which degrade their reputation and self-esteem through several mechanisms. These days, the mechanisms with which children and adolescents perceive stigmatization and the way it affects their

mental health and social adaptation are not fully understood. By approaching the social environment and by interfering with it, we may promote awareness and tolerance of the otherness of the individual so that we can succeed in reducing the tension which affects all the members of the family.

Conclusions: At an international level, there is an increasing interest in dealing with the stigma of epilepsy. In the battle against the stigma of epilepsy and its disastrous consequences all the medical and psychosocial methods that are known to this day should be implemented.

KEYWORDS

Epilepsy, stigma, awareness, strategies, school nurse

REVIEW

The Stigma of Epilepsy: Causes, Consequences and Coping Strategies Th. Toli, RN, PhDV. Velonaki, RN, Attorney, PhD

Corresponding Author:Th. Toli, RN, [email protected]

υπόληψη και την αυτοεκτίμησή του. Δεν πρό-κειται δηλαδή απλά για ένα φαινόμενο που αποδίδεται στην κακεντρέχεια ορισμένων αν-θρώπων. Η σύνδεση μιας επιληπτικής κρίσης με την παροδική απώλεια ελέγχου, τις ασυνήθι-στες εκδηλώσεις και το φόβο ενός επικείμενου θανάτου σε συνάρτηση με την άγνοια, δημιουρ-γούν από παλιά τις βαθιά εδραιωμένες προκα-ταλήψεις έναντι των πασχόντων (Taylor 1987). Σε διεθνές επίπεδο, το ενδιαφέρον για τον περι-

ορισμό του στίγματος της επιληψίας είναι συνε-χώς αυξανόμενο, γεγονός που αντανακλά στο συνεχώς αυξανόμενο αριθμό σχετικών αναφο-ρών στις μηχανές αναζήτησης (de Boer 2010).

ΣΚΟΠΟΣΣκοπός της ανασκόπησης αυτής είναι η περι-γραφή του στίγματος που σχετίζεται με την

182

επιληψία στο παρελθόν και στο παρόν, των αι-τιών και των συνεπειών αυτού κυρίως στα παι-διά, τους εφήβους και τις οικογένειές τους και των τρόπων αντιμετώπισης αυτού, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία. Απώτερος σκοπός της ανασκόπησης είναι η ενημέρωση και ευαι-σθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας και κυρίως των νοσηλευτών σχετικά με το στίγμα, αφού με τη στάση τους μπορούν να συμβάλ-λουν σημαντικά στον περιορισμό αυτού του κοινωνικού φαινομένου.

ΜΕΘΟΔΟΣΗ αναζήτηση της βιβλιογραφίας πραγματοποι-ήθηκε σε εθνικές (www.ekt.gr, www.iatrotek.org) και διεθνείς (www.medline.com, www.cinahl.com, www.pubmed.com) βάσεις δεδο-μένων, καθώς και μέσω μηχανών αναζήτησης, για το διάστημα από το 1960 έως το 2010. Ως λέξεις κλειδιά για τη βιβλιογραφική αναζήτη-ση χρησιμοποιήθηκαν στα ελληνικά και αγγλι-κά, μόνες τους ή συνδυαστικά, οι λέξεις στίγ-μα, επιληψία, τρόποι αντιμετώπισης (stigma, epilepsy, coping strategies). Κριτήρια για την τελική επιλογή των επιστημονικών κειμένων που χρησιμοποιήθηκαν στην ανασκόπηση ήταν η χρονολογία δημοσίευσης, η ιδιαιτερό-τητα και συνάφεια του θέματος και -στην πε-ρίπτωση των άρθρων- η επιστημονική ανα-γνωρισιμότητα του περιοδικού στο οποίο δη-μοσιεύτηκαν. Επίσης για τις ανάγκες της ανα-σκόπησης χρησιμοποιήθηκαν άρθρα που δεν προέκυψαν μεν άμεσα από τη βιβλιογραφική αναζήτηση αλλά που αποτελούσαν βιβλιογρα-φικές αναφορές άρθρων που ανευρέθηκαν.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Η προκατάληψη σε περασμένες δε-καετίεςΤο επιληπτικό άτομο διαχρονικά είχε να αντι-μετωπίσει την προκατάληψη και τον κοινωνικό αποκλεισμό στην εκπαίδευση, την επαγγελμα-τική σταδιοδρομία ακόμα και την προσωπική του ζωή (Fernandes et al. 2009). Πιο συγκεκρι-μένα, πολλοί εκπαιδευτικοί αρνούνταν ακόμα και την παραμονή παιδιού με επιληψία στην

τάξη τους παρά τις διαβεβαιώσεις του ιατρού και συχνά ο σχολικός νοσηλευτής και ο σχολι-κός σύμβουλος αναλάμβαναν την υπεράσπι-ση των δικαιωμάτων του παιδιού. Επίσης, στην πλειονότητά τους οι εργοδότες παραδέχονταν ότι δε θα προσλάμβαναν άτομο με επιληψία λόγω του φόβου των κρίσεων και ζητημάτων ασφάλισης και αποζημίωσης. Η αδιάκοπη προ-σπάθειά του ατόμου με επιληψία να αποδείξει ότι δεν είναι πολίτης δεύτερης κατηγορίας και να διεκδικήσει τα δικαιώματά του οδήγησε συ-χνά σε παθολογικές ακραίες αντιδράσεις όπως επιθετικότητα, ευθιξία και ανταγωνιστικές συ-μπεριφορές (Livingston 1961).

Mέχρι το 1956 σε 17 πολιτείες της Αμερικής απαγορευόταν ο γάμος στα επιληπτικά άτο-μα και μέχρι το 1959 απαγορευόταν η πρό-σληψή τους και σε δημόσιες υπηρεσίες. Ακό-μη, μέχρι και τη δεκαετία του 1970 σε 18 χώ-ρες υποχρεώνονταν σε στείρωση και δεν τους επιτρεπόταν η πρόσβαση σε δημόσιους χώ-ρους όπως τα εστιατόρια και τα θέατρα (Kale 1997). Την ίδια εποχή, πολλοί πίστευαν ότι η επιληψία συνδέεται με τη νοητική υστέρη-ση και την παραφροσύνη, δεν επιτρεπόταν η απόκτηση άδειας οδήγησης και συχνός ήταν ο εγκλεισμός των ατόμων με επιληψία σε ιδρύ-ματα. Συγχρόνως, αρκετοί ιατροί θεωρούσαν εξαιρετικά δύσκολη έως ανέφικτη τη θεραπεία της επιληψίας, έκρυβαν τη διάγνωση από τους γονείς και χρησιμοποιούσαν τον τίτλο «κλινι-κή σπασμών» και όχι «κλινική επιληψίας» για να μη στιγματιστούν (Livingston 1961). Αν και επήλθαν αρκετές νομοθετικές αλλαγές, σε ορι-σμένες χώρες παρέμειναν σταθερές πεποιθή-σεις όπως: ότι οι επιληπτικοί έχουν συγκεκρι-μένο τύπο προσωπικότητας και ροπή προς την εγκληματικότητα, ότι δε θα έπρεπε να εργάζο-νται (Αμερική), ότι το σάλιο τους μπορεί να με-ταδώσει την ασθένεια (Ινδία) ή ότι είναι απο-τέλεσμα δαιμονικής κατοχής (Αφρική). Στον Καναδά μέχρι το 1977 απαγορευόταν η μετα-νάστευση επιληπτικών ατόμων (Murray 1977, Arangio 1975). Μολονότι στη σύγχρονη εποχή πολλά από τα ανωτέρω δεδομένα έχουν αλλά-ξει και η νομοθεσία που αφορά στα άτομα με επιληψία έχει βελτιωθεί σημαντικά, τα άτομα με επιληψία εξακολουθούν να βιώνουν περιο-ρισμούς στα δικαιώματά τους όπως για παρά-δειγμα σχετικά με την εκπαίδευση, την εργα-


σία και την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας (de Boer, 2010).

Σύγχρονα δεδομένα για την επιληψίαΜελέτες δείχνουν ότι η επιληψία είναι συνυφα-σμένη με μια αβέβαιη και πολυσύνθετη κοινω-νική πορεία η οποία μεταβάλλεται με την πά-ροδο του χρόνου και διαφοροποιείται μεταξύ των εθνών με βάση τις επικρατούσες πολιτιστι-κές και θρησκευτικές απόψεις (de Boer, 2010). Οι επιπτώσεις που σχετίζονται με τη συγκεκρι-μένη νόσο είναι δυσανάλογες, τόσο για τους πάσχοντες όσο και τις οικογένειές τους και ιδι-αίτερα όταν πρόκειται για ευπαθείς ομάδες πληθυσμών και μειονοτήτων (Birbeck et al. 2008). Για παράδειγμα οι Αφροαμερικανοί που πάσχουν από επιληψία φαίνεται ότι αντιμετω-πίζουν σημαντικά προβλήματα στην προσπά-θειά τους να αναζητήσουν φροντίδα υγείας και να γίνουν αποδεκτοί στην κοινότητά τους. Η χρονιότητα της νόσου κατά κύριο λόγο οδη-γεί στο στιγματισμό του ατόμου και της οικο-γένειάς του, σε συναισθηματική επιβάρυνση και των δύο πλευρών, σε συζυγικές και οικογε-νειακές διαμάχες, σε σχολική αποτυχία, σε ερ-γασιακά και οικονομικά προβλήματα αλλά και σε προβλήματα στη σχέση τους με άλλα άτομα (Kleinman et al. 1995, Fernandes et al. 2008).

Σε περιοχές της Αφρικής όπως είναι η Ζάμπια και το Καμερούν οι μάγοι - θεραπευτές συντη-ρούν τις παραδοσιακές αντιλήψεις που επι-κρατούν σχετικά με την αιτιολογία της νόσου και τον τρόπο μετάδοσής της κατά τη διάρκεια των σπασμών, συμβάλλοντας έτσι στην απρο-θυμία των παρευρισκομένων να βοηθήσουν το άτομο που πάσχει από επιληψία και απο-τρέποντας την αναζήτηση ιατρικής βοήθειας (Birbeck & Kalichi 2003). Έτσι, ο πάσχων αφήνε-ται αβοήθητος να πνιγεί ή να υποστεί σοβαρά εγκαύματα και άλλα ατυχήματα τα οποία πε-ριορίζουν τη λειτουργικότητά του και ακυρώ-νουν το ρόλο του στην κοινωνία. Από την άλλη πλευρά εκφράζονται φόβοι ότι η κακοποίηση και η εκμετάλλευση των γυναικών με επιληψία που ζουν απροστάτευτες και εξαθλιωμένες, κα-θώς δεν παντρεύτηκαν εξαιτίας της νόσου, ενι-σχύει τη μετάδοση του Aids (Baskind & Birbeck 2005). Στις αφρικανικές κοινωνίες η επιληψία είναι το εισιτήριο για τον αποκλεισμό του άτο-

μου που πάσχει και τη στέρηση της συμμετο-χής του στα κοινά. Ο στιγματισμός είναι τόσο έντονος που ακόμη και ο πλούτος δε μπορεί να προστατεύσει το άτομο από την προσβολή και την απόρριψη (Allotey & Reidpath 2007). Συγ-χρόνως, ο υποσιτισμός μέσω ενεργοποίησης συγκεκριμένων μηχανισμών μπορεί να ευνο-ήσει την εμφάνιση κρίσεων και ίσως και επιλη-ψίας. Αλλά και αντίστροφα, η επιληψία εξαιτί-ας των κοινωνικών και πολιτιστικών συνεπει-ών, ορισμένων αντιεπιληπτικών παραγόντων αλλά και ανάλογα με τη βαρύτητα καθορίζει τη διατροφική κατάσταση του ατόμου (Crepin et al. 2009).

Στην Ινδία, όπου υπολογίζεται ότι ζουν περί-που 5,5 – 7,8 εκατομμύρια άτομα με επιληψία, ακόμα και σε οικογένειες με υψηλό πνευματι-κό επίπεδο δεν γίνεται αποδεκτό η νύφη τους να πάσχει από επιληψία. Οι οικονομικά ασθε-νέστερες οικογένειες και αυτές που κατοικούν σε αγροτικές περιοχές συχνά καταφεύγουν σε πρακτικούς θεραπευτές και εξορκιστές ή ταξι-δεύουν πολύ για να βρουν φτηνή ή δωρεάν ια-τρική φροντίδα. Οι γυναίκες παροτρύνονται να μη φανερώσουν το μυστικό τους πριν το γάμο καθώς ακόμη και ο αρραβώνας διαλύεται αν αποκαλυφθεί ότι η κοπέλα πάσχει από επιλη-ψία. Μετά το γάμο όταν μαθαίνουν για την αρ-ρώστια η γυναίκα απειλείται με διαζύγιο έστω και αν είναι έγκυος, σε άλλες περιπτώσεις της παίρνουν την κηδεμονία όταν γεννήσει αγό-ρι ή αναγκάζεται να αποδεχτεί την παρουσία και δεύτερης γυναίκας (Nag 2000). Αντιθέτως, οι άντρες που αναζητούν ιατρική βοήθεια στις κλινικές, δεν αποσιωπούν το πρόβλημά τους πριν το γάμο και το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν αφορά στην εύρεση απο-δοτικής εργασίας.

Παρά το γεγονός ότι στο ευρύ κοινό παρατη-ρείται αύξηση του επιπέδου των γνώσεων για το συγκεκριμένο νόσημα, φαίνεται ότι αυτή η αύξηση δε συνοδεύεται από ανάλογη βελτίω-ση της κοινωνικής στάσης ή της συμπεριφο-ράς. Σε μελέτη των Baker et al (2008) σε επι-ληπτικούς ασθενείς, το 25 - 51% των ερωτηθέ-ντων ένιωθαν στιγματισμένοι και μάλιστα στο 18% των περιπτώσεων σε υπερβολικά μεγάλο βαθμό (Baker et al. 2000, Bandstra et al. 2008). Σε μακροχρόνια μελέτη που πραγματοποιή-θηκε στην Ιαπωνία αποτυπώνεται ότι η πλειο-

184

νότητα των ασθενών είχε χαμηλότερο εκπαι-δευτικό υπόβαθρο, μειωμένες επαγγελματι-κές προοπτικές και λιγότερες πιθανότητες να δημιουργήσει οικογένεια σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό (Tsuji 2004). Σε άλλες μελέ-τες υπερτονίζεται η επίπτωση της επιληψίας σε ό,τι αφορά στην οδήγηση, η οποία εξαρτάται από τη βαρύτητα των κλινικών συμπτωμάτων και αναδεικνύεται σε μείζον ζήτημα για τα άτο-μα με επιληψία (Anonymous 2000).

Παράγοντες που διαμορφώνουν τον κοινωνικό στιγματισμόΟ χαρακτηρισμός ενός ατόμου ως επιληπτι-κό, η διάκριση, ο διαχωρισμός βάσει στερεό-τυπων αντιλήψεων και η απώλεια του κοινωνι-κού γοήτρου είναι μερικά από τα στοιχεία που συνοδεύουν τον στιγματισμό. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση και συντηρούν το στίγμα της επιληψίας δεν έχουν εξακριβω-θεί πλήρως. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι δε μπορούν να κατανοήσουν τη φύση της ασθέ-νειας και την αποδίδουν σε «αδυναμία των νεύρων», θεωρούν ότι είναι κληρονομική ή ότι σχετίζεται με ψυχικά νοσήματα, επιβαρύνει το κοινωνικό προφίλ του πάσχοντος αλλά και επηρεάζει την ποιότητα ζωής όλων των μελών της οικογένειας (Jacoby et al. 2008). Στη μερο-ληπτική συμπεριφορά έναντι των ατόμων με επιληψία οδηγούν αντιλήψεις σημαντικής με-ρίδας του πληθυσμού ότι η επιληψία σχετίζε-ται με ψυχικά νοσήματα και βίαιες ή εγκληματι-κές συμπεριφορές, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ή μεταξύ των κρίσεων (Collins et al. 2007).

Προφανώς υπάρχει σημαντικό μερίδιο ευθύ-νης στους υπεύθυνους των μέσων μαζικής ενημέρωσης που διαιωνίζουν εσφαλμένες αντιλήψεις, με αποτέλεσμα να προβάλλεται με αρνητικό τρόπο το ζήτημα της επιληψίας. (Krauss et al. 2000). Ταυτόχρονα, η περιορισμέ-νη αρθρογραφία σε έντυπα ευρείας κυκλοφο-ρίας από εξειδικευμένους στην επιληψία επι-στήμονες δεν συμβάλλει ώστε να ενημερωθεί κατάλληλα το ευρύ κοινό (Obeid 2008). Οι λέ-ξεις που χρησιμοποιούνται έχουν σημασία και μπορούν να επηρεάσουν τις αντιλήψεις του κοινού και το στίγμα που σχετίζεται με την επι-ληψία. Δίνοντας έμφαση στη διάγνωση ή τα

συμπτώματα της ασθένειας, επισκιάζονται τα βιολογικά, ψυχικά, κοινωνικά και θρησκευτι-κά χαρακτηριστικά του ατόμου και άρα και η ταυτότητά του. Για το λόγο αυτό, κρίνεται πλέ-ον σκόπιμο να αποφεύγεται ο όρος «επιληπτι-κός» και να γίνεται αναφορά στο άτομο με επι-ληψία (Fernandes et al. 2009). Το στίγμα της επιληψίας φαίνεται να το βιώνει διαφορετικά το άτομο, ανάλογα με τον τύπο της προσωπι-κότητάς του, με τον τρόπο που διαχειρίζεται τα προβλήματά του και με τα περιστατικά διακρί-σεων που έχει βιώσει. (Lee et al. 2005). Γενικά τα άτομα με επιληψία θεωρείται ότι έχουν υψη-λότερα επίπεδα ψυχοπαθολογίας, γεγονός που τροφοδοτεί αρνητικά τις παρωχημένες αντιλή-ψεις της κοινωνίας (Jones et al. 2010). Ταυτό-χρονα, τα προβλήματα μνήμης, οι μαθησιακές δυσκολίες, η νοητική στέρηση, η εγκεφαλική παράλυση, οι αϋπνίες, το αίσθημα αδυναμί-ας ή οι κεφαλαλγίες κ.α. που μπορεί να συνυ-πάρχουν με τη νόσο μπορεί πράγματι να οδη-γήσουν το άτομο σε πράξεις απελπισίας αφού μπορεί να αισθανθεί ότι δεν έχει τη δυνατότη-τα να ελέγξει την κατάσταση της υγείας του, ειδικά όταν δεν διαθέτει αποφασιστική προ-σωπικότητα ώστε να συνεχίσει να παλεύει για την εικόνα του εαυτού του και την επιβίωση (Aydemir et al. 2009). Ζώντας σε ένα υποστη-ρικτικό περιβάλλον τα προβλήματα που προ-αναφέραμε αμβλύνονται και μπορούν να ενι-σχύσουν τη διάθεση του ατόμου για τη ζωή. Πάντως, το απροσδόκητο, η απώλεια ελέγχου και η εκδήλωση της ανθρώπινης αδυναμίας σε ορισμένα νοσήματα όπως είναι και η επι-ληψία φαίνεται ότι προσβάλλουν τον κοινωνι-κό και ηθικό σύστημα αξιών και εγείρουν ανα-πόφευκτα ζητήματα διακρίσεων (Ablon 2002, McEwan et al. 2004).

Οι επιπτώσεις της νόσου και του κοι-νωνικού στίγματος στους εφήβους και στις οικογένειές τουςΟι έφηβοι με επιληψία διανύουν μια κρίσι-μη περίοδο προς την ενηλικίωση και την ανε-ξαρτησία, καθώς υπόκεινται σε χαρακτηριστι-κές σωματικές αλλαγές και ανακαλύπτουν την ταυτότητά τους. Οι έφηβοι δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα πρότυπα και τις αντιλήψεις των


συμμαθητών τους και συγχρόνως αντιμετωπί-ζουν τη διάκριση και την απόρριψη πότε δια-κριτικά και άλλοτε με περισσότερο σαφείς εκ-δηλώσεις. Φαίνεται μάλιστα ότι τα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια με επιληψία γίνονται πιο συχνά στόχος επικρίσεων, αλλά και ότι οι γο-νείς αποτιμούν διαφορετικά το στίγμα από ότι τα παιδιά τους. (Dunn et al. 1999, Funderburk et al. 2007). Είναι άραγε δυνατή η απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων και η ομαλή μετάβα-ση του έφηβου στην κοινωνία τη στιγμή που θα πρέπει επιπλέον να διαπραγματευτεί για τις σχολικές δραστηριότητες στις οποίες μπορεί να συμμετέχει, τις ψυχαγωγικές δραστηριότη-τες που θα ακολουθήσει στον ελεύθερο χρόνο του, το επάγγελμα που μπορεί να ασκήσει και για το αν μπορεί να αποκτήσει δίπλωμα οδή-γησης;

Οι έφηβοι πιθανότατα ερμηνεύουν και αντα-ποκρίνονται στις αρνητικές εμπειρίες που ει-σπράττουν από την κοινότητα με ποικίλους και δυναμικούς τρόπους. Οι μελέτες που αφορούν τα παιδιά με επιληψία, δεν είναι πολλές. Ωστό-σο, φαίνεται ότι ο τρόπος που το στίγμα επι-δρά στη ζωή τους, οι μηχανισμοί άμυνας που θα αναπτύξουν και οι συναισθηματικές τους αντιδράσεις, επηρεάζονται σε κάποιο βαθμό από τη στάση που έχουν τα ίδια τα άτομα για τη νόσο (Austin & Huberty 1993, Funderburk et al. 2007). Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά που έχουν αρνητική στάση για την ασθένειά τους ή παρουσιάζουν συχνά κρίσεις είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν ανορθόδοξους μηχανισμούς αντιμετώπισης και να εμφανίσουν χαμηλή αυ-τοεκτίμηση, χαμηλή σχολική επίδοση, αρνητι-κά αισθήματα για τη ζωή και προβλήματα συ-μπεριφοράς. Ορισμένες έρευνες που έγιναν σε έφηβους δείχνουν ότι οι περισσότεροι δεν έχουν νιώσει στιγματισμένοι και ενδεχομένως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουν απο-καλύψει ακόμη το μυστικό τους, το οποίο απο-τελεί μηχανισμό άμυνας (MacLeod & Austin 2003).

Σε μια συγκριτική μελέτη που πραγματοποιή-θηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο (Λονδίνο και Λί-βερπουλ) ερευνητές εξέτασαν αρχικά τις ψυχο-κοινωνικές επιδράσεις της επιληψίας σε έφη-βους με επιληψία και υγιείς συμμαθητές τους και δευτερευόντως εάν άλλα χαρακτηριστικά όπως η γνώση για τη νόσο επηρεάζουν την

ψυχολογική κατάσταση των εφήβων με επι-ληψία (Baker et al. 2005). Στα αποτελέσματα αυτής της έρευνας φάνηκε τα νεαρά άτομα να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα, να βιώνουν την κοι-νωνική απομόνωση και μια σειρά αρνητικών συναισθημάτων με αποτέλεσμα να αποτρα-βιούνται σταδιακά από τις αγαπημένες τους κοινωνικές δραστηριότητες, να έχουν προβλή-ματα στις σχέσεις που συνάπτουν και να μη πε-τυχαίνουν τις επαγγελματικές τους φιλοδοξίες. Ειδικότερα, τα επακόλουθα της νόσου σταθμί-ζονται από μια σειρά παραγόντων όπως είναι: ο τύπος και η συχνότητα των κρίσεων, οι παρε-νέργειες της φαρμακευτικής αγωγής, το σχολι-κό και οικογενειακό περιβάλλον και η κοινω-νία γενικότερα. Ακόμη, οι έφηβοι με επιληψία παρουσίαζαν υψηλότερα επίπεδα ψυχώσεων, ενοχής, κατάθλιψης και άγχους στις συνανα-στροφές τους, χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και το χαμηλό επίπεδο γνώσεων για την επιληψία συσχετιζόταν με τα παραπάνω.

Ο Baker και οι συνεργάτες του σε μια διεθνή με-λέτη που πραγματοποίησαν το 2008, σε χώρες της Ευρώπης, της Ασίας και πολιτειών της βό-ρειας Αμερικής, μελέτησαν τις επιδράσεις της επιληψίας από την σκοπιά των παιδιών, των οι-κογενειών και φροντιστών τους και των επαγ-γελματιών υγείας. Μεταξύ των αποτελεσμά-των φαίνεται ότι τα παιδιά απουσίαζαν από το σχολείο τους από 2 έως και 18 ημέρες ετησίως εξαιτίας της νόσου και ότι οι παρενέργειες της αντιεπιληπτικής αγωγής δυσχέραιναν επιπλέ-ον τη συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική δια-δικασία. Παρόμοια με άλλες μελέτες, η επαγ-γελματική αποκατάσταση και η ανεξαρτησία τους φαίνεται να προκαλούσαν προβληματι-σμό για τα μελλοντικά τους σχέδια. Στη συγκε-κριμένη μελέτη δόθηκε έμφαση και στις επι-πτώσεις που έχει η ασθένεια σε ολόκληρη την οικογένεια. Οι γονείς απείχαν συχνά ή οριστικά από την εργασία τους, προκειμένου να φροντί-σουν το πάσχον μέλος, αποκρύπτοντας ορισμέ-νες φορές το γεγονός ότι το παιδί τους έχει επι-ληψία από φόβο ότι θα του συμπεριφερθούν με διαφορετικό από το συνηθισμένο τρόπο και ανησυχούσαν για τις παρενέργειες των φαρμά-κων (Baker et al 2008). Το έντονο στρες και ο προβληματισμός φαίνεται να μεταδίδεται και στα αδέλφια των παιδιών με επιληψία, ειδικά σε περίπτωση συχνών κρίσεων (Mims 1997).

186

Το εύρημα ότι το στίγμα της επιληψίας ελαττώ-νει την αυτοπεποίθηση του άτομου ότι μπορεί να χειριστεί αποτελεσματικά την κατάσταση, ενισχύεται από μία ακόμη μελέτη που πραγ-ματοποιήθηκε σε ενήλικες. Στη μελέτη τoυ Dilorio και των συνεργατών του (2003) βρέθη-κε ότι εξίσου άντρες και γυναίκες και μεταξύ δι-αφορετικών εθνικοτήτων βιώνουν τον κοινω-νικό στιγματισμό σαν αποτέλεσμα της νόσου. Επιπρόσθετα, έδειξαν ότι υψηλότερα επίπεδα διακρίσεων βίωναν: οι άνεργοι, οι ανύπαντροι, όσοι διέθεταν χαμηλότερο εισόδημα, όσοι πα-ρουσίασαν μία κρίση το προηγούμενο έτος και όσοι στερούνταν το δικαίωμα να διαθέτουν άδεια οδήγησης. Τέλος, έδειξαν ότι η αίσθη-ση του στίγματος οδηγεί σε απαισιοδοξία, μη συμμόρφωση των ασθενών στη θεραπεία και χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης από την επα-φή τους με γιατρούς, νοσηλευτές και άλλους επαγγελματίες υγείας αλλά και από την παρε-χόμενη φροντίδα υγείας στο σύνολό της.

Μέτρα για την εξάλειψη των επιπτώ-σεων της επιληψίαςΥπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι στρατη-γικών που μπορούν να εφαρμοστούν σε δι-αφορετικά επίπεδα. Σε προσωπικό επίπεδο πρωταρχικής σημασίας είναι: η αύξηση της γνώσης για τη νόσο, η αλλαγή της στάσης και της συμπεριφοράς του ατόμου, η ενδυνάμω-ση του ατόμου σε συνδυασμό με την εκμά-θηση δεξιοτήτων και η οικονομική ενίσχυση (Heijneders & Van Der Meij 2006). Οι συνήθεις μηχανισμοί άμυνας που μπορεί να χρησιμο-ποιήσει κάποιος (απόκρυψη του προβλήμα-τος, αποφυγή τοποθέτησης, εσωστρέφεια) δεν φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα και χρή-σιμο είναι να δώσουν τη θέση τους στη συμ-βουλευτική και υποστήριξη του ατόμου μέσα από σεμινάρια και ομάδες παρέμβασης. Σε δι-απροσωπικό επίπεδο χρειάζεται να εστιάσει κανείς στη δυναμική των σχέσεων του ατόμου με επιληψία με το στενό οικογενειακό του πε-ριβάλλον, το σχολικό ή εργασιακό του περί-γυρο και το φιλικό υποστηρικτικό δίκτυο. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να αγνοείται η πραγματικότητα, όπου οι συγγενείς του πά-σχοντος είναι γεμάτοι από ανασφάλειες, φοβί-ες και προκαταλήψεις που διαιωνίζονται εξαι-

τίας της πλημμελούς ενημέρωσης που λαμβά-νουν για το συγκεκριμένο ζήτημα (Salgado et al. 2005).

Σε επίπεδο κοινότητας η πληροφόρηση και η κατάρριψη του μύθου περί επιληπτικής προ-σωπικότητας πρέπει να αποτελούν προτεραι-ότητες για τον ιατρικό και νοσηλευτικό κλάδο, μέσα από το πρίσμα των μέσων μαζικής ενημέ-ρωσης. Από την άλλη πλευρά οι επαγγελματί-ες υγείας θα πρέπει να δημιουργήσουν σχέση εμπιστοσύνης και να ενθαρρύνουν το άτομο με επιληψία να συζητά ελεύθερα όλα τα θέμα-τα που το απασχολούν δίχως να παραβλέπουν το γεγονός ότι περίπου στο 30% των περιπτώ-σεων τα καταθλιπτικά συμπτώματα που συνυ-πάρχουν, αποτελούν εμπόδιο για την ικανο-ποιητική διαχείριση του χρόνιου προβλήμα-τος της υγείας του ατόμου (Dilorio et al. 2006). Ο σχολικός νοσηλευτής μπορεί να ενημερώσει τους μαθητές για τα συμπτώματα και την αντι-μετώπιση της νόσου, με λιγότερο απειλητικό τρόπο, με τη μορφή εκπαιδευτικού παιχνιδιού που απαρτίζεται από ερωτήσεις. Έτσι μεταδί-δεται το μήνυμα ότι οι μαθητές με επιληψία εί-ναι φυσιολογικά άτομα, απλά βιώνουν κάποιες διαφορετικές καταστάσεις. Με τον τρόπο αυτό προάγεται μια πιο θετική στάση στους μελλο-ντικούς ενήλικες (Funderburk et al. 2007).

Σε θεσμικό επίπεδο η διασφάλιση ίσων ευκαι-ριών για εργασία σε συνάρτηση με τη δημι-ουργία ενός ολοκληρωμένου και προσπελά-σιμου συστήματος υγείας μπορεί να επιφέρει τη δικαιοσύνη και ένα κλίμα αποδοχής στην κοινωνία. Απογοητευτικά κρίνονται τα αποτε-λέσματα προσπαθειών οι οποίες βασίστηκαν μόνο σε εκπαιδευτικές και ψυχολογικές πα-ρεμβάσεις (με τη χρήση έντυπου υλικού, βί-ντεο και τη συμμετοχή σε ομάδες εργασίας) για εφήβους αλλά και το γενικό πληθυσμό. Κα-τάφεραν να βελτιώσουν προσωρινά το επίπε-δο των γνώσεων αλλά δεν τροποποιήσαν μα-κροπρόθεσμα τις στάσεις των περισσοτέρων, ούτε βελτίωσαν την ποιότητα ζωής των ασθε-νών δείχνοντας με τον τρόπο αυτό ότι η εξά-λειψη των προλήψεων είναι μια ιδιαίτερα πο-λύπλοκη διαδικασία (Birbeck 2006, Jacoby et al. 2005). Επίσης απαραίτητες κρίνονται οι ατο-μικές και ομαδικές πρωτοβουλίες, όπως από οργανισμούς, συλλόγους και ινστιτούτα και με τη συνεισφορά εθελοντών για την ανάδει-


ξη της κοινωνικής αξίας των ατόμων με επιλη-ψία. Η οργάνωση ομαδικών προγραμμάτων με την ενεργή συμμετοχή ατόμων με επιληψία θα μπορούσε να συμβάλλει στη διάλυση των πα-ρανοήσεων σε σχέση με την επιληψία (Boer et al. 2008).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΑναμφίβολα η επιληψία είναι ένα προσδιορι-στικό στοιχείο της προσωπικότητας του ατό-μου και παραμένει ένα φορτίο που κουβα-λά μαζί του και επηρεάζει αρνητικά την ποιό-τητα της ζωής του (Jacoby 2002). Στις μέρες μας οι επαγγελματίες υγείας και οι ερευνητές δεν μπορούν να κατανοήσουν πλήρως το μη-χανισμό με τον οποίο τα παιδιά και οι έφηβοι αντιλαμβάνονται το στίγμα αλλά και πως αυτό επιδρά στην ψυχική τους υγεία και στην κοι-νωνική τους προσαρμογή. Με κατάλληλη προ-σέγγιση του κοινωνικού περιβάλλοντος των εφήβων και παρέμβαση σε αυτό προάγεται η γνώση και η ανεκτικότητα στη διαφορετικότη-τα του ατόμου και επιτυγχάνεται μείωση των εντάσεων που έχουν αντίκτυπο σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Στη μάχη ενάντια στους παρά-γοντες που επιτρέπουν την αναπαραγωγή του στίγματος και τα ολέθρια επακόλουθά του, θα πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή όλες οι ιατρι-κές και ψυχοκοινωνικές στρατηγικές που είναι γνωστές μέχρι σήμερα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑAblon J. (2002). The nature of stigma and medical

conditions. Epilepsy & Behavior: 3: 2-9. Allotey P., Reidpath D. (2007). Epilepsy, culture, identi-

ty and well-being: a study of the social, cultural and environmental context of epilepsy in Cameroon. J Health Psychol: 12: 431-443.

Anonymous (2000). Social aspects of epilepsy in the adult in seven European countries. Epilepsia: 41 (8): 998-1004.

Arangio A.J. (1975). Behind the stigma of Epilepsy. Washington. DC. Epilepsy Foundation of America.

Austin J.K., Huberty T.J. (1993). Development of the child attitude toward illness (CATIS) scale. J Pediatr Psychol: 18: 467-480.

Aydemir N., Trung D.V., Snape D., Baker G.A., Jacoby A. (2009). Multiple impacts of epilepsy and contribut-ing factors: Findings from an ethnographic study in Vietnam. Epilepsy & Behavior: 16 (3): 512-520.

Baker G.A., Brooks J., Buck D., Jacoby A. (2000). The stigma of epilepsy: a European perspective. Epilep-sia: 41 (1): 98-104.

Baker G.A., Hargis E., Hsih MM., Mounfield H., Arzi-manoglou A., Glauser T., Pellock J., Lund S. (2008). Perceived impact of epilepsy in teenagers and young adults: An international survey. Epilepsy & Behavior: 12: 395-401.

Baker G.A., Spector S., McGrath Y., Soteriou H. (2005). Impact of epilepsy in adolescence: A UK controlled study. Epilepsy & Behavior: 6: 556-562.

Bandstra N.F., Camfield C.S., Camfield P.R. (2008). Stig-ma of epilepsy. Can J Neurol Sci: 35 (4): 436-440.

Baskind R., Birbeck G.L. (2005). Epilepsy-associated stigma in sub-Saharan Africa. The social landscape of a disease. Epilepsy & Behavior: 7: 68-73.

Birbeck G. (2006). Interventions to reduce epilepsy-associated stigma. Psychology, Health & Medicine: 11 (3): 364-366.

Birbeck G., Chomba E., Atadzhanov M., Mbewe E., Ha-worth A. (2008). Women’s experiences living with epilepsy in Zampia. Am J Trop Med Hyg: 79 (2): 168-172.

Birbeck G.L., Kalichi E.M.N. (2003). The functional sta-tus of people with epilepsy in rural sub-Saharan Af-rica. Journal of the Neurological Sciences: 209: 65-68.

Boer H.M., Mula M., Sander J.W. (2008). The global burden and stigma of epilepsy. Epilepsy & Behav-ior: 12: 540-546.

Collins T.B.K., Camfield P.R., Camfield C.S., Lee K. (2007). People with epilepsy are often perceived as violent. Epilepsy & Behavior: 10: 69-76.

Crepin S., Godet B., Chassain B., Preux P.M., Desport J.C. (2009). Malnutrition and epilepsy: A two-way relationship. Clinical Nutrition: 28: 219-225.

de Boer H.M. (2010). Epilepsy stigma: Moving from a global problem to global solutions. Seizure: 19: 630-636.

Dilorio C., Osborne Shafer P., Letz R., Henry T., Schom-er DL., Yeager K. (2003). The association of stigma with self-management and perceptions of health care among adults with epilepsy. Epilepsy & Behav-ior: 4: 259-267.

Dilorio C., Shafer P.O., Letz R., Henry T.H., Schomer D.L., Yeager K. (2006). Behavioral, social, and af-fective factors associated with self-efficacy for self-management among people with epilepsy. Epilep-sy & Behavior: 9: 158-163.

Dunn D.W., Austin J.K., Huster G.A. (1999). Symptoms of depression in adolescents with epilepsy. J Am Acad Child Adolesc Psychia: 38: 1132-1138.

Fernandes P.T., Barros N.F., Li L.M. (2009). Stop saying “epileptic”. Epilepsia: 50 (5): 1280-1283.

Fernandes P.T., Noronha A.L.A., Sander J.W., Li L.M. (2008). Stigma scale of epilepsy. The perception of epilepsy stigma in different cities in Brazil. Arq Neu-ropsiquiatr: 66 (3-A): 471-476.

188

Funderburk J.A., McCormick B.P., Austin J.K. (2007). Does attitude toward epilepsy mediate the rela-tionship between perceived stigma and mental health outcomes in children with epilepsy? Epilep-sy & Behavior: 11: 71-76.

Heijnders M., Van Der Meij S. (2006). The fight against stigma: An overview of stigma-reduction strate-gies and interventions. Psychology, Health & Med-icine: 11 (3): 353-363.

Jacoby A. (2002). Stigma, epilepsy, and quality of life. Epilepsy & Behavior: 3: 10-20.

Jacoby A. (2008). Epilepsy and stigma: an update and critical review. Curr Neurol Neurosci Rep: 8 (4): 339-344.

Jacoby A., Austin J.K. (2007). Social stigma for adults and children with epilepsy. Epilepsia: 48 (9): 6-9.

Jacoby A., Snape D., Baker G. (2005). Epilepsy and so-cial identity: the stigma of a chronic neurological disorder. Lancet Neurol: 4: 171-178 .

Jacoby A., Wang W., Vu TD., Wu J., Snape D., Aydemir N., Parr J., Rreis R., Begley C., de Boer H., Prilipko L., Baker G. (2008). Meanings of epilepsy in its socio-cultural context and implications for stigma: Find-ings from ethnographic studies in local communi-ties in China and Vietnam. Epilepsy & Behavior: 12: 286-297.

Jones R., Rickards H., Cavanna A.E. (2010). The prev-alence of psychiatric disorders in epilepsy: a criti-cal review of evidence. Funct. Neurol: 25 (4): 191-4.

Kale R. (eds) (1997). Bringing epilepsy out of the shad-ows. Wide treatment gap needs to be reduced. BMJ: 315: 2-3.

Kleinman A. et al (1995). The social course of epilepsy: Chronic illness as social experience in interior Chi-na. Soc Sci Med: 40 (10): 1319-1330.

Krauss G.L., Gondek S., Krumholz A., Paul S., Shen F. (2000). Neurology: 54 (10): 1894-1898.

Lee S.A., Yoo H.J., Lee B.I. (2005). Factors contributing to the stigma of epilepsy. Seizure: 14: 157-163.

Livingston S. (1961). Living with epileptic seizures. Medical progress: 59 (1): 128-137.

MacLeod J.S., Austin J.K. (2003). Stigma in the lives of adolescents with epilepsy: a review of the litera-ture. Epilepsy & Behavior: 4: 112-117.

McEwan M.J., Espie C.A., Metcalfe J., Brodie M.J., Wil-son M.T. (2004). Quality of life and psychosocial de-velopment in adolescents with epilepsy: a quali-tative investigation using focus group methods. Seizure: 13: 15-31.

Mims J. (1997). Self-esteem, behavior and concerns surrounding epilepsy in siblings of children with epilepsy. J. Child Neurol. 12 (3):187-92.

Murray T.J. (1977). Epilepsy, the devil and immigra-tion. CMA: 116: 963-964.

Nag D. (2000). Gender and Epilepsy: A clinician’s ex-perience. Neurol India: 48: 99-104.

Obeid T. (2008). Stigma. An aspect of epilepsy not to be ignored. Saudi Med J: 29 (4): 489-497.

Ryan R., Kempner K., Emlen A.C. (1980). The stigma of epilepsy as a self concept. Epilepsia: 21 (4): 433-444.

Salgado P.C.B., Fernandes P.T., Noronha A.L.A., Barbo-sa F.D., Souza E.A.P., Li L.M. (2005). The second step in the construction of a stigma scale of epilepsy. Arq Neuropsiquiatr: 63 (2-B): 395-398.

Scambler G. (2009). Health-related stigma. Sociology of Health and Illness: 31 (3): 441-455.

Taylor D.C. (1987). Epilepsy and prejudice. Archives of Disease in Childhood: 62: 209-211.

Tsuji S. (2004). Social aspects of epilepsy: marriage, pregnancy, driving, antiepileptic drug withdrawal and against social stigma. Rinsho Shinkeigaku: 44 (11): 865-867.

190

ΠΕΡΙΛΗΨΗΕισαγωγή: Οι ανισότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας αποτελούν ένα σύνθε-το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα οι μετανάστες. Ωστόσο, στις χώρες της Ευρωπα-ϊκής Ένωσης δεν υπάρχει ενιαία πολιτική στη διαχείριση των μεταναστών αναφορικά με την πρόσβασή τους στις υπηρεσίες υγείας.

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας ανασκόπησης ήταν η καταγραφή των δικαιωμάτων πρόσβα-σης των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μεθο-δολογία: Βιβλιογραφική ανασκόπηση στις βά-σεις δεδομένων Pubmed, Scopus, CINAHL και ΙΑΤΡΟΝΕΤ, χρησιμοποιώντας τις εξής λέξεις κλειδιά: immigrants/migrants (μετανάστες), asylum seekers (αιτούντες άσυλο), rights (δι-καιώματα), access (πρόσβαση), health services (υπηρεσίες υγείας), European Union (Ευρωπα-ϊκή Ένωση).

Αποτελέσματα: Στις περισσότερες χώρες, οι

αιτούντες άσυλο και τα ανήλικα παιδιά μετα-ναστών δικαιούνται δωρεάν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, όπως και οι ημεδαποί. Οι με-τανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, στις περισσότερες περιπτώσεις, έχουν περιορι-σμένα δικαιώματα πρόσβασης στις υπηρεσί-ες υγείας μόνο για την αντιμετώπιση επειγου-σών καταστάσεων (π.χ. λοιμώδη νοσήματα, HIV/AIDS). Ωστόσο υπάρχουν και χώρες (π.χ. Σουηδία), όπου οι μετανάστες χωρίς νομιμο-ποιητικά έγγραφα είναι εντελώς αποκλεισμέ-νοι από τις υγειονομικές υπηρεσίες.

Συμπέρασμα: Η πρόσβαση των μεταναστών στο σύστημα υγείας επηρεάζει τη χρήση των υπηρεσιών, με αποτελέσματα που αντανακλώ-νται στο επίπεδο υγείας τους.

Λέξεις-κλειδιά: Ευρωπαϊκή Ένωση, μετανά-στες, δικαιώματα, πρόσβαση, υπηρεσίες υγεί-ας

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Το θεσμικό πλαίσιο αναφορικά με τα δικαιώ-ματα πρόσβασης των μεταναστών στις υπηρε-σίες υγείας στις χώρες της Ευρωπαϊκής ΈνωσηςΕυγενία Κούλη, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, Επιστημονική Συνεργάτιδα Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΘεόδωρος Φούσκας, Κοινωνιολόγος ΠΕ, PhD, Πάντειο ΠανεπιστήμιοΜάμας Θεοδώρου, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ανοικτό Πανεπιστημίου ΚύπρουΕμμανουήλ Βελονάκης, Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΥπεύθυνος Αλληλογραφίας:Κούλη ΕυγενίαΤμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΠαπαδιαμαντοπούλου 123, 11527 ΑθήναΤηλέφωνο: 210 7461471, Fax: 210 7461473Email: [email protected]

H παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) – Ερευνητικό Χρηματοδο-τούμενο Έργο: «ΘΑΛΗΣ – ΕΚΠΑ – Διερεύνηση, καταγραφή και ανάλυση των ανισοτήτων πρόσβα-σης των μεταναστών που ζουν στην Ελλάδα σε υπηρεσίες υγείας» MIS: 377228 KA:70/3/11671


ABSTRACTIntroduction: Inequalities in health constitute a complicated problem faced particularly by immigrants. However, among the countries of European Union, there is no uniform policy in the management of immigrants regarding their access to health services.

Aim: The present review analyzes the access rights of migrants to health services in European countries.

Methodology: Literature review in the databases Pubmed, Scopus, CINAHL and IATRONET using the following keywords: immigrants/migrants, asylum seekers, rights, access, health services, European Union.

Results: In most countries, asylum seekers and minor children of immigrants are entitled to free access to health services as nationals. In most cases, the undocumented immigrants have limited rights of access to health services

and only for urgent problems (e.g. infectious diseases, HIV / AIDS). However, there are countries (e.g. Sweden), where undocumented immigrants are totally excluded from health services.

Conclusion: The access of immigrants to health system affects their use of health services, with results that are reflected in their health status.

Keywords: European Union, immigrants, rights, access, health services

REVIEW

The institutional framework regarding the rights of immigrants for access to health services in the European UnionE. Kouli, RN, MSc, Researcher in Center of Health Services Management and Evaluation, Faculty of Nursing, University of AthensM. Theodorou, Associate Professor, Open University of CyprusTh. Fouskas, Sociologist, PhD, Panteion University E. Velonakis, Professor, Faculty of Nursing, University of AthensCorresponding Author:E. KouliFaculty of Nursing, University of Athens123 Papadiamantopoulou str., 115 27 Athens-GreeceTel: 030 210 7461471, Fax: 030 210 7461473Email: [email protected]

This research has been co-financed by the European Union (European Social Fund – ESF) and Greek national funds through the Operational Program “Education and Lifelong Learning” of the National Strategic Reference Framework (NSRF) - Research Funding Program: THALIS –UOA- The Detection, Transcription, and Analysis of Inequalities to Healthcare Access for Immigrants Living in Greece MIS: 377228 KA:70/3/11671

192

ΕΙΣΑΓΩΓΗΟι μετανάστες αποτελούν σήμερα παγκοσμί-ως ένα εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα δημόσι-ας υγείας. Η προσαρμογή τους στη χώρα μετα-νάστευσης, έτσι ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής τόσο για τους ίδιους όσο και για τους γη-γενείς αποτελεί πρόκληση για τις κυβερνήσεις.

Συνολικά, οι πολίτες που έχουν γεννηθεί εκτός Ευρώπης ανέρχονται σε 35-40 εκατομμύρια ενώ οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγ-γραφα αποτελούν κατ’ εκτίμηση το 0,4%-0,8% του πληθυσμού (περίπου 1,9-3,8 εκατομμύ-ρια). Η κοινωνική αυτή ομάδα αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες αναφορικά με την ενσω-μάτωσή της στον κοινωνικό, οικονομικό, και πολιτιστικό ιστό των κοινωνιών της Ευρώπης (Vogel 2009). Η κοινωνική πολιτική στο πλαί-σιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει λάβει σήμερα το χαρακτήρα προσδιορισμού ελάχιστα κοινά αποδεκτών κοινωνικών προδιαγραφών, λει-τουργώντας συμπληρωματικά της οικονομι-κής ολοκλήρωσης, χωρίς να συγκροτεί ξεχω-ριστό πεδίο συλλογικών κοινωνικών σχέσεων και διέπεται από την αρχή της επικουρικότητας (Σακελλαρόπουλος 2001).

Οι ανισότητες στο χώρο της υγείας, αποτελούν ένα σύνθετο πρόβλημα, που παραμένει δια-χρονικά επίκαιρο, έχοντας μάλιστα και σημα-ντικές κοινωνικές προεκτάσεις. Τα τελευταία χρόνια, με την υψηλή κινητικότητα πληθυ-σμών, τη σημαντική αύξηση της ανεργίας και την οικονομική κρίση που πλήττει κυρίως τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, όπως οι με-τανάστες, αναδεικνύεται μια διαφορετική πτυ-χή των ανισοτήτων στην υγεία, που αφορά κυ-ρίως τα εμπόδια και τις δυσκολίες πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας και την ποιότητα παρε-χόμενων υπηρεσιών.

Οι ανισότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας είναι ιδιαίτερα εμφανείς στους μετανά-στες και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό, απ’ ότι για τις άλλες ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (Mladovsky 2009). Αυτό συμβαίνει ακόμη και σε εκείνες τις περιπτώσεις που το επίσημο σύ-στημα θεωρητικά κατοχυρώνει τη δωρεάν πρόσβαση σε όλους τους μετανάστες, με τον ίδιο τρόπο που την διασφαλίζει και στο γηγενή πληθυσμό. Οι αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρω-

παϊκής Ένωσης έχουν επισημάνει ήδη το συ-γκεκριμένο πρόβλημα, τονίζοντας μάλιστα την ανάγκη εφαρμογής εθνικών πολιτικών αντιμε-τώπισής του. Ωστόσο, δεν υπάρχει ενιαία πο-λιτική μεταξύ των χωρών μελών της Ευρωπα-ϊκής Ένωσης στη διαχείριση των μεταναστών αναφορικά με την πρόσβαση και τη χρήση των υπηρεσιών υγείας (Ursula 2010).

ΣΚΟΠΟΣ Η παρούσα βιβλιογραφική ανασκόπηση απο-τελεί μια προσπάθεια διερεύνησης και αποτύ-πωσης του θεσμικού πλαισίου που ισχύει στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφορικά με την πρόσβαση των μεταναστών στις υπηρε-σίες υγείας. Σκοπός της ανασκόπησης ήταν η παροχή όλων των απαραίτητων πληροφοριών σχετικά με τα δικαιώματα που έχουν οι κύριες κατηγορίες μεταναστών (αιτούντες άσυλο, με-τανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, ανή-λικα παιδιά) για τη πρόσβαση τους στις υγειο-νομικές υπηρεσίες.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΓια τη συλλογή των στοιχείων αναφορικά με τα δικαιώματα πρόσβασης των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας, πραγματοποιήθηκε βιβλιο-γραφική ανασκόπηση στις βάσεις δεδομένων Pubmed, Scopus, CINAHL και ΙΑΤΡΟΝΕΤ, χρη-σιμοποιώντας τις εξής λέξεις κλειδιά: immi-grants/migrants (μετανάστες), asylum seekers (αιτούντες άσυλο), rights (δικαιώματα), access (πρόσβαση), health services (υπηρεσίες υγεί-ας), European Union (Ευρωπαϊκή Ένωση). Η αναζήτηση περιλάμβανε άρθρα που δημοσι-εύτηκαν στο χρονικό διάστημα 2000-2012.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Ηνωμένο Βασίλειο

Η πολιτική που αφορά την υγεία των μετανα-στών επικεντρώνεται είτε στον έλεγχο των με-ταδοτικών ασθενειών είτε στην υγεία και την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο (Health


Protection Agency 2006). Οι αιτούντες άσυλο έχουν τα ίδια δικαιώματα για πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας με τους ημεδαπούς. Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγρα-φα δεν δικαιούνται πλέον δωρεάν περίθαλψη στο νοσοκομείο και η πληρωμή συχνά ζητείται πριν από την παροχή της περίθαλψης. Για τα ανήλικα παιδιά μεταναστών χωρίς νομιμοποι-ητικά έγγραφα δεν υπάρχει ειδική προστασία και ως εκ τούτου υπόκεινται στους ίδιους περι-ορισμούς με τους γονείς τους. Για την προστα-σία των σοβαρά αρρώστων αλλοδαπών, υπάρ-χει η δυνατότητα χορήγησης έκτακτων αδειών διαμονής για ιατρικούς λόγους, με προϋπόθε-ση τη μη ύπαρξη (δεν είναι η αδυναμία πρό-σβασης) της θεραπείας στη χώρα προέλευσης του ασθενή (Médecins du Monde 2009).

Γαλλία

H πολιτική υγείας που στοχεύει ειδικά στη βελ-τίωση της υγείας των μεταναστών δεν είναι ανεπτυγμένη και εστιάζει κυρίως στην πρόλη-ψη των μολυσματικών ασθενειών, και ιδιαίτερα του HIV/AIDS και της φυματίωσης (Ministere de la Sante 2003). Οι αιτούντες άσυλο έχουν τα ίδια δικαιώματα πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη με τους Γάλλους υπηκόους, Το ίδιο ισχύει και για τους ασυνόδευτους ανήλικους, εφόσον τίθενται υπό την προστασία ενός δι-καστή και των παιδικών κοινωνικών υπηρεσι-ών. Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγ-γραφα δικαιούνται δωρεάν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη εφόσον αποδείξουν ότι κατοικούν στη Γαλλία για περισσότερους από τρεις μήνες, μέσω μιας γραφειοκρατικής διαδικασίας που συχνά παρεμποδίζει την πρό-σβαση τους στις υπηρεσίες υγείας. Οι μετανά-στες που δε μπορούν να αποδείξουν ότι ζουν στη χώρα για περισσότερο από τρεις μήνες, δι-καιούνται δωρεάν πρόσβαση σε έκτακτη περί-θαλψη (θεραπεία HIV και άλλων λοιμωδών νο-σημάτων, περίθαλψη πριν και μετά τον τοκε-τό, αμβλώσεις). Στους αλλοδαπούς που κινδυ-νεύουν από εξαιρετικά σοβαρές βλάβες στην υγεία τους χορηγείται μια «ιδιωτικής και οικο-γενειακής ζωής» άδεια διαμονής για ένα έτος, εφόσον δεν λαμβάνουν ιατρική περίθαλψη, με την προϋπόθεση ότι δεν μπορούν, στην πρά-ξη, να επωφεληθούν από κατάλληλη θεραπεία, στη χώρα καταγωγής (Médecins du Monde

2009, HUMAnetwork 2010).

Ιταλία

Οι αιτούντες άσυλο έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους ημεδαπούς. Οι μετανάστες χωρίς νο-μιμοποιητικά έγγραφα δεν έχουν δικαίωμα να εγγραφούν στο εθνικό σύστημα υγείας. Μπο-ρούν, ωστόσο, να ζητήσουν ένα προσωρινό κωδικό αλλοδαπού, ο οποίος ισχύει για έξι μή-νες (με δυνατότητα ανανέωσης) και παρέχεται από τις τοπικές υπηρεσίες υγείας, ο οποίος πα-ρέχει πρόσβαση σε επείγουσα περίθαλψη (η οποία περιλαμβάνει την πρόληψη, την προ-γεννητική φροντίδα, τον τοκετό, τη φροντίδα για τα παιδιά, τους εμβολιασμούς και τη θερα-πεία των λοιμωδών νόσων). Τα ανήλικα παι-διά μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγρα-φα δικαιούνται την ίδια φροντίδα με τα γηγενή παιδιά. Η νομοθεσία της χώρας επιτρέπει την προσωρινή παραμονή που χορηγείται για σο-βαρούς ανθρωπιστικούς λόγους. Εμπεριέχεται επίσης προστασία της εγκυμοσύνης των γυναι-κών (Médecins du Monde 2009).

Πορτογαλία

Η θέση της Πορτογαλίας, αναφορικά με τη με-ταναστευτική πολιτική είναι ακόμα στα πρώ-τα στάδια ανάπτυξής της. Αυτό απεικονίζεται σε μια έλλειψη συνειδητοποίησης και ενδιαφέ-ροντος για την κατάσταση υγείας των μετανα-στών, των αναγκών περίθαλψης, των πραγμα-τικών αναγκών χρήσης και του βαθμού ικανο-ποίησης από τις υπηρεσίες υγείας. Οι αιτούντες άσυλο έχουν την ίδια πρόσβαση στην υγειονο-μική περίθαλψη με τους ημεδαπούς. Οι αλλο-δαποί που βρίσκονται στη χώρα για διάστημα μικρότερο των τριών μηνών, ή αυτοί που δεν μπορούν να αποδείξουν ότι βρίσκονται στη χώρα για περισσότερο από τρεις μήνες, έχουν δικαίωμα μόνο για επείγουσα περίθαλψη. Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγρα-φα πρέπει να πληρώσουν για την περίθαλψη, εκτός εάν προσκομίσουν πιστοποιητικό έλλει-ψης πόρων. Τα ανήλικα παιδιά μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα μπορούν να έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλ-ψη με τους ίδιους όρους με τα ημεδαπά παιδιά. Όλοι οι αλλοδαποί που πάσχουν από ασθένεια που απαιτεί παρατεταμένη ιατρική περίθαλ-ψη και η οποία τους εμποδίζει να επιστρέψουν

194

στη χώρα καταγωγής τους λόγω των κινδύνων για την υγεία τους, μπορούν να ζητήσουν προ-σωρινή άδεια διαμονής, η οποία εφόσον χορη-γηθεί, ισχύει για ένα έτος και είναι ανανεώσιμη για μια περίοδο δύο ακόμη ετών (Médecins du Monde 2009).

Γερμανία

Σε εθνικό επίπεδο, το θέμα της υγείας των με-ταναστών και της πρόσβασης στην υγειονομι-κή περίθαλψη δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί ως ένα συγκεκριμένο θέμα πολιτικής και έχει επί-σης επικεντρωθεί κυρίως στην πρόληψη μολυ-σματικών ασθενειών. Οι αιτούντες άσυλο μπο-ρούν να έχουν ίσα δικαιώματα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας με τους ημεδαπούς και μόνο εφόσον έχουν διαμείνει 48 μήνες στη χώρα. Κατά το διάστημα αυτό έχουν, βάσει του νόμου, δικαίωμα πρόσβασης στην επείγουσα περίθαλ-ψη (συμπεριλαμβανομένης της οδοντιατρικής περίθαλψης), στις υπηρεσίες της μητρότητας, στους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς, καθώς και στις προληπτικές ιατρικές εξετάσεις. Οι μετανά-στες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και τα ανή-λικα παιδιά αυτών έχουν, θεωρητικά, δικαίωμα για τις ίδιες υπηρεσίες με τους αιτούντες άσυλο. Ωστόσο, τα μέλη της δημόσιας διοίκησης, πε-ριλαμβανομένων των κοινωνικών υπηρεσιών, έχουν την υποχρέωση να αναφέρουν τυχόν πα-ράνομους μετανάστες που συναντούν κατά τη διάρκεια της εργασίας τους στις μεταναστευτι-κές αρχές. Σύμφωνα με το νόμο για τα λοιμώ-δη νοσήματα, οι παράνομοι μετανάστες έχουν το δικαίωμα στην παροχή συμβουλών, στον έλεγχο για μολυσματικές ασθένειες και σε εξω-νοσοκομειακή περίθαλψη. Ο νόμος περιλαμβά-νει επίσης παροχή θεραπείας για το AIDS. Οι πα-ράνομοι μετανάστες μπορούν να λάβουν προ-σωρινή άδεια παραμονής για ιατρικούς λόγους. Η απέλαση μπορεί να αποκλειστεί εάν η πρό-σβαση στη θεραπεία για μια σοβαρή ασθένεια η οποία είναι απειλητική για τη ζωή, ή που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρή επιδείνωση της υγείας, δεν υπάρχει στη χώρα προέλευσης (Médecins du Monde 2009).

Ισπανία

Η ισπανική νομοθεσία ορίζει ότι όλοι οι Ισπα-νοί πολίτες, καθώς και οι ξένοι πολίτες που δι-

αμένουν στη χώρα, έχουν το δικαίωμα στην υγεία και στην υγειονομική περίθαλψη. Οι με-τανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, εφό-σον είναι κάτοχοι της ατομικής κάρτας υγείας που δίδεται σε όσους δεν μπορούν να εγγρα-φούν για κοινωνική ασφάλιση μέσω της εργα-σίας τους, έχουν την ίδια πρόσβαση στην υγει-ονομική περίθαλψη με τους Ισπανούς πολίτες και έχουν πρόσβαση σε δωρεάν εξετάσεις για τον HIV και αγωγή στο σύνολο του εθνικού συ-στήματος υγείας. Παρά τη φαινομενική απλό-τητα του συστήματος, υπάρχουν σημαντικά εμπόδια, καθώς ορισμένοι, π.χ., δεν διαθέτουν οποιαδήποτε έγγραφα ταυτότητας. Τα ανήλικα παιδιά των μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα έχουν την ίδια πρόσβαση στην υγει-ονομική περίθαλψη με τους Ισπανούς πολίτες, χωρίς να χρειάζεται να εγγραφούν στο τοπικό μητρώο για να αποκτήσουν κάρτα υγείας. Η ισπανική νομοθεσία προβλέπει τη δυνατότητα χορήγησης ενός έτους προσωρινή άδεια παρα-μονής (με δυνατότητα ανανέωσης για ακόμη ένα έτος) για ανθρωπιστικούς λόγους σε αλλο-δαπούς που πάσχουν από σοβαρή ασθένεια, η οποία διαγνώστηκε κατά τη διάρκεια της πα-ραμονής τους στην Ισπανία, και η οποία απαι-τεί ειδικές ιατρικές υπηρεσίες που δεν είναι δι-αθέσιμες στη χώρα καταγωγής τους, και η δι-αταραχή ή η έλλειψη θεραπείας θα έθετε σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία ή τη ζωή τους (Mé-decins du Monde 2009).

Βέλγιο

Στο Βέλγιο οι αιτούντες άσυλο έχουν το δικαί-ωμα για δωρεάν κοινωνικές, νομικές, ιατρικές υπηρεσίες και ψυχολογική υποστήριξη. Απο-ροι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγρα-φα που έχουν ανάγκη ιατρικής περίθαλψης μπορούν να ζητήσουν επείγουσα ιατρική βο-ήθεια από ένα κέντρο κοινωνικών υπηρεσιών, όπου είναι εγγεγραμμένοι. Τα παιδιά των μετα-ναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα έχουν τα ίδια δικαιώματα όπως και οι ενήλικες στην υγειονομική περίθαλψη μέσω της επείγουσας ιατρικής βοήθειας, και υπόκεινται επίσης στις ίδιες απαιτήσεις. Από το 2008, τα ασυνόδευτα παιδιά μεταναστών έχουν πρόσβαση στα ίδια δικαιώματα υγειονομικής ασφάλισης με τους υπηκόους, με την προϋπόθεση ότι είναι εγγε-γραμμένοι σε κάποιο σχολικό ίδρυμα για του-


λάχιστον τρεις μήνες. Οι αλλοδαποί που δια-μένουν στο Βέλγιο, οι οποίοι έχουν κάποιο έγ-γραφο ταυτότητας και οι οποίοι πάσχουν από ασθένεια η οποία ενέχει πραγματικό κίνδυνο για τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητά τους, ενώ η κατάλληλη θεραπεία δεν υπάρχει στη χώρα καταγωγής τους ή της χώρας όπου δι-αμένουν, μπορούν να υποβάλουν αίτηση για άδεια παραμονής, που τους επιτρέπει να πα-ραμείνουν στο Βέλγιο για περισσότερο από τρεις μήνες. Μετά από παραμονή πέντε ετών για ιατροτεχνολογικούς λόγους, το άτομο λαμ-βάνει απεριόριστη άδεια παραμονής στη χώρα (Médecins du Monde 2009).

Ολλανδία

Παρόλο που η Ολλανδία ξεχωρίζει στην Ευ-ρώπη για τη διαρκή και συστηματική προσο-χή στα προβλήματα της υγείας των μετανα-στών, υπάρχει σήμερα κίνδυνος στασιμότητας αυτών των πρωτοβουλιών με την επικρατού-σα άποψη στους κόλπους της Ολλανδικής κυ-βέρνησης να συνοψίζεται στη φράση ότι είναι ευθύνη των μεταναστών να προσαρμοστούν στην ολλανδική κοινωνία (Ingleby 2005). Η κάλυψη υγείας των αιτούντων άσυλο είναι πε-ρίπου η ίδια με τη συνήθη βασική ασφάλιση υγείας της χώρας. Οι αιτούντες άσυλο δεν μπο-ρούν να ασφαλιστούν οι ίδιοι για την υγειονο-μική τους περίθαλψη και η πολιτεία μεριμνά για την κάλυψη αυτής. Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα έχουν το δικαίωμα σε ιατρικά αναγκαία θεραπεία και αυτό περιλαμ-βάνει κυρίως θεραπεία για λοιμώδη νοσήματα. Ο κανόνας είναι ότι πρέπει να πληρώσουν για τις υπηρεσίες αυτές, αλλά στην περίπτωση που δεν έχουν τη δυνατότητα αυτή, οι επαγγελμα-τίες υγείας και τα θεσμικά όργανα μπορούν να λαμβάνουν μερική αποζημίωση (80% του συ-νολικού κόστους των παρεχόμενων υπηρεσι-ών) από το αρμόδιο δημόσιο ταμείο. Τα ανή-λικα παιδιά μεταναστών χωρίς νομιμοποιητι-κά έγγραφα έχουν μόνο το δικαίωμα σε ιατρι-κώς αναγκαία θεραπεία αλλά σε σχέση με τους εμβολιασμούς και την προληπτική φροντίδα έχουν την ίδια ελεύθερη πρόσβαση, όπως τα παιδιά που είναι ολλανδικής καταγωγής. Σοβα-ρά άρρωστοι αλλοδαποί μπορούν να λάβουν προσωρινή άδεια παραμονής για μέγιστο χρο-νικό διάστημα πέντε ετών, ανάλογα με τη διάρ-

κεια της θεραπείας. Οι έγκυες δεν απελαύνο-νται από αέρος έξι εβδομάδες πριν, ή μετά, τον τοκετό, όπως επίσης και αυτοί που είναι βαριά πάσχοντες και αδυνατούν να ταξιδέψουν (Mé-decins du Monde 2009).

Σουηδία

Στη Σουηδία, οι μετανάστες αντιμετωπίζουν σημαντική και σαφή διάκριση σε σχέση με τους γηγενείς, σύμφωνα με τη νομοθεσία, που διέπει την πρόσβαση στην υγειονομική περί-θαλψη. Οι αιτούντες άσυλο δικαιούνται μόνο την περίθαλψη η οποία δεν επιδέχεται αναβο-λή. Τα παιδιά των αιτούντων άσυλο έχουν τα ίδια δικαιώματα πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη με τα γηγενή παιδιά. Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και τα ανήλικα παιδιά αυτών έχουν ρητά αποκλειστεί από την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, εάν δεν καταβάλουν το σύνολο του κόστους, κάτι αδύνατο για την συντριπτική πλειοψηφία τους. Η άδεια διαμονής για ιατρικούς λόγους μπο-ρεί να χορηγείται σε αλλοδαπό μετά από μια γενική αξιολόγηση της κατάστασής του, και εφόσον αποδειχθεί ότι οι συνθήκες είναι εξαι-ρετικά δυσμενείς. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ δύσκολο να λάβουν άδεια παραμονής για ιατρικούς λόγους, αν και οι εθελοντικές ορ-γανώσεις μερικές φορές καταφέρνουν να απο-τρέψουν απελάσεις (HUMAnetwork 2010).

Πολωνία

Στην Πολωνία, οι αιτούντες άσυλο, παρόλο που δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης στην υπο-χρεωτική υγειονομική ασφάλιση, έχουν πρό-σβαση σε υπηρεσίες υγείας σε συγκεκριμένες ιατρικές εγκαταστάσεις. Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα υφίστανται σημαντι-κές διακρίσεις, σε βαθμό που η μόνη φροντί-δα, στην οποία έχουν δωρεάν πρόσβαση, είναι αυτή που παρέχεται από ομάδες βοήθειας έξω από τα νοσοκομεία σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης ή για θεραπεία λοιμωδών νόσων, που απαιτούν υποχρεωτική περίθαλψη (συμπερι-λαμβανομένης και της αντιϊκής αγωγής μετά από έκθεση σε ιό). Δεδομένης της υποχρέωσης των παρόχων υπηρεσιών υγείας να μην αρνού-νται βοήθεια σε περιπτώσεις άμεσης απειλής για τη ζωή ή την υγεία, οι μετανάστες χωρίς νο-

196

μιμοποιητικά έγγραφα μπορούν να περιθάλ-πονται στις μονάδες έκτακτων περιστατικών, αλλά πρέπει να καταβάλουν το συνολικό κό-στος. Όσον αφορά στα παιδιά χωρίς άδεια πα-ραμονής (είτε συνοδεύονται είτε όχι), η μόνη διαφορά έγκειται στο γεγονός, ότι όσα παιδιά φοιτούν σε δημόσια σχολεία λαμβάνουν δω-ρεάν ιατρικά και οδοντιατρικά προληπτικά μέ-τρα, συμπεριλαμβανομένου υποχρεωτικού εμ-βολιασμού, ιατρικών και προσυμπτωματικών ελέγχων (HUMAnetwork 2010).

Σλοβενία

Σύμφωνα με τη νομοθεσία της Σλοβενίας, οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες χωρίς νο-μιμοποιητικά έγγραφα έχουν τα ίδια δικαιώ-ματα. Μπορούν να έχουν δωρεάν πρόσβαση σε «έκτακτη, ιατρική φροντίδα και αναγκαία θεραπεία», η οποία σύμφωνα με το νόμο ερ-μηνεύεται από το ιατρικό προσωπικό ανά πε-ρίπτωση. Επιπλέον καλύπτονται η φροντίδα προ και μετά τον τοκετό, ο οικογενειακός προ-γραμματισμός και η έκτρωση. Εκτός από την πρόσβαση σε «έκτακτη, ιατρική φροντίδα και αναγκαία θεραπεία», όσοι αιτούντες άσυλο χα-ρακτηρίζονται ως ευάλωτοι (παιδιά, ασυνό-δευτοι ανήλικοι, έγκυες γυναίκες και θύματα βίας) και κατ’ εξαίρεση ορισμένοι άλλοι αιτού-ντες έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε «πρόσθε-τες ιατρικές υπηρεσίες», όπως ορίζεται από ει-δική επιτροπή, που διορίζεται από το Υπουρ-γείο Εσωτερικών. Ορισμένοι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, που δεν μπορούν να απελαθούν αποκτούν το «καθεστώς ανοχής», το οποίο αποτελεί ουσιαστικά μια έγκριση πα-ραμονής (όχι άδεια διαμονής) χορηγούμενη κυρίως σε απορριφθέντες αιτούντες άσυλο και άτομα που φεύγουν από τα κέντρα κράτησης. Αυτοί οι μετανάστες έχουν τα ίδια δικαιώματα στην υγειονομική περίθαλψη με τους αιτού-ντες άσυλο και τους υπόλοιπους μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα (HUMAnet-work 2010).

Τσεχία

Στην Τσεχία, οι αιτούντες άσυλο δικαιούνται υγειονομική περίθαλψη και έχουν πρόσβαση στις ίδιες υπηρεσίες προληπτικής και θερα-πευτικής αγωγής όπως και οι Τσέχοι υπήκοοι.

Παρόλο που εξαιρούνται από την καταβολή ασφαλίστρων, υποχρεούνται όπως και οι υπό-λοιποι ασφαλισμένοι να καταβάλουν μια μι-κρή συμμετοχή (1,2€), κάθε φορά που κάνουν χρήση των υπηρεσιών υγείας. Το ίδιο σύστημα ισχύει και για τα ασυνόδευτα παιδιά, με εξαί-ρεση την καταβολή της συμμετοχής, η οποία συνήθως καλύπτεται από το κέντρο ανηλίκων, όπου φιλοξενούνται. Οι μετανάστες χωρίς νο-μιμοποιητικά έγγραφα, δεν έχουν πρόσβαση σε δωρεάν υπηρεσίες υγείας και υποχρεού-νται να καταβάλουν το πλήρες κόστος οποιασ-δήποτε υγειονομικής υπηρεσίας. Ωστόσο, εάν αδυνατούν να πληρώσουν, δεν μπορεί σύμφω-να με το νόμο να τους στερηθεί επείγουσα πε-ρίθαλψη (η οποία ερμηνεύεται ως περίθαλψη, που είναι αναγκαία σε περιπτώσεις που απει-λείται η ζωή του ασθενή) και φροντίδα λοιμω-δών νοσημάτων , συμπεριλαμβανομένου του ιού HIV (HUMAnetwork 2010).

Ρουμανία

Σύμφωνα με την νομοθεσία, οι αιτούντες άσυ-λο δικαιούνται δωρεάν πρόσβαση σε πρωτο-βάθμια φροντίδα, έκτακτη περίθαλψη και θε-ραπεία πολύ σοβαρών χρόνιων ασθενειών, συ-μπεριλαμβανομένου του ιού του HIV, που μπο-ρεί να απειλήσουν άμεσα τη ζωή του ασθενή. Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα δικαιούνται δωρεάν φροντίδα σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, σε δυνητικά επιδημικές νό-σους, στην εγκυμοσύνη ή σε περίπτωση που χρειάζονται στήριξη ως προς τον οικογενειακό προγραμματισμό. Όλες οι υπόλοιπες υπηρε-σίες παρέχονται με πλήρη καταβολή του αντί-στοιχου αντιτίμου. Τα ανήλικα παιδιά μετανα-στών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα αντιμε-τωπίζονται ισότιμα με τους ημεδαπούς ανηλί-κους (HUMAnetwork 2010).

Κύπρος

Συνήθως για τους νόμιμα διαμένοντες μετα-νάστες υπηκόους χωρών εκτός της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγεί-ας διασφαλίζεται μέσα από ιδιωτική ασφάλιση υγείας, και αυτό είναι προαπαιτούμενο για να του χορηγηθεί δικαίωμα παραμονής και εργα-σίας (Pithara 2012). Οι αιτούντες άσυλο μπο-ρούν να έχουν δωρεάν πρόσβαση σε επείγου-


σα ιατρική περίθαλψη και σε αναγκαία φροντί-δα, μόνο εφόσον διαμένουν σε κέντρο υποδο-χής, λαμβάνουν κοινωνικές παροχές, αποδει-κνύουν αποδεδειγμένη έλλειψη επαρκών πό-ρων ή ανήκουν σε ευπαθείς κοινωνικές ομά-δες (ανήλικοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, ηλικι-ωμένοι, έγκυες γυναίκες και θύματα διαφόρων μορφών βίας). Δεν υπάρχουν νομοθετικές δια-τάξεις που να αναφέρονται στο δικαίωμα πρό-σβασης των μεταναστών χωρίς νομιμοποιητι-κά έγγραφα και τα ανήλικα παιδιά αυτών, στην υγειονομική περίθαλψη στην Κύπρο. Η μόνη φροντίδα που θεωρητικά παρέχεται δωρεάν σε μετανάστες χωρίς έγγραφα είναι η διάγνω-ση και θεραπεία του ιού του HIV και άλλων λοι-μωδών νοσημάτων (HUMAnetwork 2010).

Ελλάδα

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, οι αιτού-ντες άσυλο και οι πρόσφυγες δικαιούνται δω-ρεάν την απαραίτητη ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη, υπό την προϋπόθε-ση ότι δε διαθέτουν αρκετούς πόρους για να καταβάλουν το αντίστοιχο ποσό (εξαιρουμέ-νης της θεραπείας κατά του AIDS). Ωστόσο, μέ-χρι να αναγνωριστεί το καθεστώς τους ως αι-τούντες άσυλο εξομοιώνονται µε τους μετανά-στες χωρίς τα απαραίτητα έγγραφα σε ότι αφο-ρά την πρόσβασή τους στο σύστημα υγείας. Στην Ελλάδα τα δικαιώματα των μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα είναι πολύ πε-ριορισμένα. Η νομοθεσία απαγορεύει (με τον κίνδυνο επιβολής ποινής) την παροχή υπηρε-σιών υγείας στην ομάδα αυτή. Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα μπορούν να έχουν πρόσβαση μόνο στα τμήματα επειγό-ντων περιστατικών των νοσοκομείων για την αντιμετώπιση καταστάσεων που απειλούν τη ζωή τους. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι αλλοδαποί ασθενείς με HIV ή άλλες μεταδοτι-κές ασθένειες, οι οποίοι δικαιούνται δωρεάν νοσοκομειακή και ιατροφαρμακευτική περί-θαλψη. Η νομοθεσία δεν απαγορεύει την πα-ροχή υγειονομικής περίθαλψης στα παιδιά των μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι πρέπει να υποβάλο-νται σε προληπτική ιατρική εξέταση κατά την άφιξη τους στη χώρα, προκειμένου να υπάρχει έγκαιρη διάγνωση τυχόν ασθενειών και κατό-πιν να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες φροντί-

δας υγείας σε ισότιμη βάση με τα παιδιά πολί-τες της Ελλάδας (Altanis 2008, HUMAnetwork 2010).

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η καταπολέμηση των έντονων ανισοτήτων και των διακρίσεων που υφίστανται οι μετανάστες αναφορικά με την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και την ιατροφαρμακευτική περίθαλ-ψη αποτελούν μία πρόκληση για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Φούσκας & Οικονόμου 2011).

Ωστόσο, παρά το ότι το μεταναστευτικό κυ-ριαρχεί ως θέμα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης την τελευταία εικοσαετία, δεν φαίνε-ται να υπάρχει ομοφωνία σχετικά με τους τρό-πους αντιμετώπισης των προβλημάτων υγείας που ανακύπτουν. Οι πολιτικές αναφορικά με την παροχή υπηρεσιών υγείας στους μετανά-στες ποικίλλουν σημαντικά στις διάφορες χώ-ρες και αντί μιας συγκροτημένης και ολοκλη-ρωμένης στρατηγικής υπάρχει πολυκερματι-σμός προσπαθειών με επιμέρους πολιτικές και αποσπασματικά μέτρα.

Η βιβλιογραφική έρευνα, αναδεικνύει όλο και περισσότερο τον προβληματισμό και την συ-ζήτηση αναφορικά με το βαθμό πρόσβασης όλων των μεταναστών (νομίμων και μη) στις υπηρεσίες υγείας ενώ κατά πολλούς η χρήση όλων των υπηρεσιών δημόσιας υγείας από το σύνολο των μεταναστών είναι ουσιαστική για τη διασφάλιση της υγείας όλου του πληθυ-σμού (Davis 2010, Hernandez 2010).

Τα εμπόδια πρόσβασης των μεταναστών σε υπηρεσίες υγείας επικυρώνονται από τα στοι-χεία που αφορούν τη χρήση αυτών των υπηρε-σιών από τη συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Σύμφωνα με αρκετές μελέτες, τόσο οι μετανά-στες όσο και τα παιδιά τους είναι ασφαλισμέ-νοι σε μικρότερο ποσοστό και χρησιμοποιούν λιγότερο συχνά τις υπηρεσίες υγείας (Huang 2006, Lasser 2006, Yu 2006, Jackson 2007, Ja-vier 2007).

Η απουσία καλής γνώσης της γλώσσας της χώ-ρας μετανάστευσης αποτελεί σημαντικό πα-ράγοντα περιορισμού της χρήσης των υπηρε-σιών υγείας, αυξάνοντας το χρόνο αναμονής

198

και δυσκολεύοντας την τηλεφωνική επικοινω-νία (Pippins 2007). Επιπλέον, η απουσία καλής γνώσης της γλώσσας της χώρας μετανάστευ-σης αποτελεί σημαντικό ανασταλτικό παρά-γοντα στη χρήση των υπηρεσιών υγείας που αφορούν την ψυχική υγεία (Sentell 2007).

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το εύρημα ότι οι μετανάστες πραγματοποιούν λιγότερο συ-χνά προληπτικά παρεμβάσεις, όπως ο έλεγχος κατά Παπανικολάου, η μαστογραφία, ο έλεγ-χος του προστατικού αντιγόνου, το αντιγριπικό εμβόλιο κ.ά. (Goel 2003, Lees 2005, Echeverria 2006, Ponce 2006, Tsui 2007). Σημειώνεται ότι τα παιδιά των μεταναστών εμβολιάζονται λι-γότερο συχνά σε σχέση με τα παιδιά των γηγε-νών (Strine 2002) και γενικότερα λαμβάνουν λιγότερο συχνά προληπτική φροντίδα (Cohen & Christakis 2006).

Στην Ελλάδα, η χρήση των υπηρεσιών πρω-τοβάθμιας φροντίδας υγείας έχει περιοριστεί, καθώς σύμφωνα με μια μελέτη σε ένα κέντρο υγείας μόνο το 3,6% των συμμετεχόντων ήταν μετανάστες, ενώ το ποσοστό των μεταναστών στην περιοχή ήταν παρόμοιο με αυτό που ανα-φέρθηκε για τη χώρα. Από την άλλη, η χρήση των υπηρεσιών νοσοκομειακής περίθαλψης από τους μετανάστες φαίνεται να είναι αυξη-μένη καθώς σύμφωνα με μελέτες σε δημόσια νοσοκομεία το ποσοστό των νοσηλειών που αντιστοιχεί σε μετανάστες είναι υψηλό,φθάνο-ντας έως και 36% (Μαράτου-Αλιπράντη 2005, Κατριβέση 2007).

Το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για την πρόσβα-ση των μεταναστών σε υπηρεσίες υγείας είναι ιδιαίτερα περιοριστικό και μάλιστα στην περί-πτωση όσων δεν διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα παραμονής αγγίζει τα όρια του θε-σμικού αποκλεισμού από το σύστημα υγείας. Επιπλέον, κατά την παροχή υπηρεσιών υγεί-ας σε μετανάστες παρουσιάζονται προβλήμα-τα τα οποία συνίστανται τόσο στην αδυναμία ανταπόκρισης των φορέων υγείας στις ιδιαίτε-ρες ανάγκες των μεταναστών, όσο και στην εκ-δήλωση φαινομένων διακριτικής μεταχείρισης ή άρνησης παροχής υπηρεσιών υγείας. Ο συν-δυασμός του περιοριστικού θεσμικού πλαισί-ου με τα προβλήματα που εκδηλώνονται στην πράξη λειτουργεί πολλαπλασιαστικά όσον αφορά στη δυσκολία πρόσβασης των μετανα-

στών σε υπηρεσίες υγείας (Φούσκας & Οικο-νόμου 2011).

Επειδή, σε πολλές περιπτώσεις οι μετανάστες στερούνται δικαιωμάτων δωρεάν πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας και το κόστος της περί-θαλψης είναι για αυτούς δυσβάσταχτο, συχνά στηρίζονται στις φιλανθρωπικές πρωτοβουλί-ες και τις δράσεις των Μη-Κυβερνητικών Ορ-γανώσεων (ΜΚΟ). Η αναγκαστική προσφυγή τους σε αυτό το σύστημα προβάλλει τόσο τις επιπτώσεις της επιλεκτικής πρόσβασης, όσο και τις άτυπες πρακτικές που οι μετανάστες ωθούνται και επιλέγουν τελικά (Φούσκας & Οι-κονόμου 2011).

Είναι σαφές πως η παροχή αποτελεσματικής φροντίδας υγείας σ’ έναν πολύ-πολιτισμικό πε-ριβάλλον είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευ-χθεί, αλλά είναι απαραίτητο να καταβληθούν συστηματικές προσπάθειες προς την κατεύ-θυνση αυτή. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν ση-μαντικά και ευαίσθητα θέματα που θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν ώστε να διασφαλίζεται όσο το δυνατόν η υγεία του συνολικού πλη-θυσμού, χωρίς να καταστρατηγούνται οι προ-ϋπολογισμοί των χωρών για τον υγειονομικό τομέα.

Ωστόσο, είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι ανισό-τητες στην υγεία δεν μπορούν να αντιμετω-πισθούν μόνο από το σύστημα υγείας, καθώς απαιτείται ο καθορισμός των σχετικών κοινω-νικών και οικονομικών προσδιοριστικών πα-ραγόντων. Επομένως, η μείωση τους μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από στενή συνεργα-σία με άλλα πεδία πολιτικών. Στην περίπτωση αυτή, είναι απαραίτητη η ύπαρξη των κατάλ-ληλων δομών για να επιτευχθεί η δια-κυβερ-νητική και δια-τομεακή συνεργασία των χω-ρών της Ευρώπης αναφορικά με τη διαχείριση των προβλημάτων πρόσβασης των υπηρεσιών υγείας που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑAltanis P, Economou C, Geitona M, Gregory S, Mes-

theneos E, Triantafillou J et al. (2008) “Quality in and equality of access to healthcare services. Country re-port for Greece”, European Commission.


Cohen AL & Christakis DA (2006) Primary language of parent is associated with disparities in pediatric pre-ventive care. Journal of Pediatrics, 148:254-258.

Davis A, Basten A, Frattini Ch (2010) Migration: a social determinant of migrants’ health. Eurohealth, 16:10-12.

Echeverria SE & Carrasquillo O (2006) The roles of citi-zenship status, acculturation, and health insurance in breast and cervical cancer screening among im-migrant women. Medical Care, 44:788-792.Goel MS, Wee CC, McCarthy EP, Davis RB, Ngo-Metzger Q, Phil-lips RS. (2003) Racial and ethnic disparities in can-cer screening: The importance of foreign birth as a barrier to care. Journal of General Internal Medicine, 18:1028-1035.

Health Protection Agency. (2006) Migrant health. Infec-tious diseases in non-UK born populations in Eng-land, Wales and Northern Ireland. A baseline report.

Hernandez Cr, Jimenez Rubio D (2010) New citizens, new challenges for the Spanish National Health Sys-tem. Eurohealth, 16:24-26.

Huang ZJ, Yu SM, Ledsky R (2006) Health status and health service access and use among children in U.S. immigrant families. American Journal of Public Health, 96:634-640.

HUMAnetwork (2010) Are undocumented migrants and asylum seekers entitled to access health care in the EU? A comparative overview in 16 countries.

Ingleby D, Chimienti M, Hatziprokopiou P, Ormond M, De Freitas C (2005). In Social integration and mobil-ity: education, housing and health, IMISCOE Cluster B5 State of the art report, Estudos para o Planeamento Re-gional e Urbano nº 67, Centro de Estudos Geográficos (Eds, Fonseca L. and Malheiros J.) Lisbon, pp. 89-119.

Jackson JS, Neighbors HW, Torres M, Martin LA, Wil-liams DR, Baser R (2007) Use of mental health servic-es and subjective satisfaction with treatment among black Caribbean immigrants: Results from the Nation-al Survey of American Life. American Journal of Pub-lic Health, 97:60-67.

Javier JR, Wise PH, Mendoza FS. (2007) The relation-ship of immigrant status with access, utilization, and health status for children with asthma. Ambulatory Pediatrics, 7:421-430.

Κατριβέση Ε (2007) Η χρησιμοποίησης των υπηρεσιών υγείας από τους μετανάστες στην Ελλάδα. Μεταπτυ-χιακή Διπλωματική Εργασία, Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Lasser KE, Himmelstein DU, Woolhandler S (2006) Ac-cess to care, health status, and health disparities in the United States and Canada: Results of a cross-na-tional population-based survey. American Journal of Public Health, 96:1300-1307.

Lees KA, Wortley PM, Coughlin SS (2005) Comparison of racial/ethnic disparities in adult immunization and cancer screening. American Journal of Preventive Medicine, 29:404-411.

Μαράτου-Αλιπράντη Λ, Γκαζόν Ε, Παπαλιού Ο, Τσανίρα Ε, Φαγαδάκη Ε (2005) Μετανάστευση και Υγεία-Πρό-

νοια: Αποτίμηση της Υπάρχουσας Κατάστασης-Προ-κλήσεις και Προοπτικές Βελτίωσης. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ)/ Ινστιτούτο Μετανα-στευτικής Πολιτικής (ΙΜΕΠΟ), Αθήνα.

Μαρούκης Θ (2008) Ανεπίσημη μετανάστευση στην Ελλάδα. ΕΛΙΑΜΕΠ.

Médecins du Monde (2009) Report of the European Ob-servatory: Access to healthcare for undocumented migrants in 11 European countries.

Ministere de la Sante (2003) Programme national de lu-tte contre le VIH/SIDA en direction des etrangers/mi-grants vivant en France 2004-2006.

Mladovsky Ph (2009) A framework for analysing migrant health policies in Europe. Health Policy, 93:55-63.

Pippins JR, Alegria M, Haas JS (2007) Association be-tween language proficiency and the quality of prima-ry care among a national sample of insured Latinos. Medical Care, 45:1020-1025.

Pithara C, Zembylas M, Theodorou M (2012) Access and effective use of healthcare services by temporary mi-grants in Cyprus. International Journal of Migration, Health and Social Care, 8 (2):72 – 85.

Ponce N, Chawla N, Babey SH, Gatchell M, Etzioni DA, Spencer BA et al. (2006) Is there a language divide in Pap test use? Medical Care, 44:998-1004.

Σακελλαρόπουλος Θ (2001) Υπερεθνικές κοινωνικές πολιτικές την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

Sentell T, Shumway M, Snowden L (2007) Access to men-tal health treatment by English language proficiency and race/ethnicity. Journal of General Internal Medi-cine, 22:289-293.

Strine TW, Barker LE, Mokdad AH, Luman ET, Sutter RW, Chu SY. (2002) Vaccination coverage of foreign-born children 19 to 35 months of age: Findings from the National Immunization Survey, 1999-2000. Pediatrics, 110:e15. Τριανταφυλλιδου Α, Λαζαρέσκου Δ (2009) «Η επιρροή της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στην Μετανάστευση», CARIM.

Tsui J, Saraiya M, Thompson T, Dey A, Richardson L (2007) Cervical cancer screening among foreign-born wom-en by birthplace and duration in the United States. Journal of Women’s Health, 16:1447-1457.

Ursula K., Novak-Zezula S, Metzer B (2010) Access to health care for undocumented migrants in the EU: a first landscape of NowHereland. Eurohealth, 16:13-16.

Vogel D (2009) Size and Development of Irregular Mi-gration to the EU. Athens: Hellenic Foundation for Eu-ropean and Foreign Policy.

Yu SM, Huang ZJ, Schwalberg RH, Nyman RM (2006) Pa-rental English proficiency and children’s health servic-es access. American Journal of Public Health, 96:1449-1455.

Φούσκας Θ και Οικονόμου Χ (2011) Η πρόσβαση των με-ταναστών στις υπηρεσίες υγείας στην Ελλάδα: Η ανά-δυση μιας διακριτικής πρακτικής στο Μαγρίπλης Δ. (επιμέλεια) Πολιτισμός & Διαφορετικότητα. Εμείς & οι άλλοι. Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα, 415-436.

200

Προϋποθέσεις ΕγγραφήςΣύμφωνα με το καταστατικό της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών, μέλη του σωματείου μπορούν να είναι Έλληνες και Ελληνίδες υπήκοοι, κάτοχοι πτυχί-ων Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ή ισοτίμων Πανεπιστημιακών πτυχίων Νοσηλευτικής της ημεδαπής ή αλλοδαπής, ή Πανεπιστημιακών πτυ-χίων Ιατρικών, Βιολογικών, Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών καθώς και πτυχιούχοι άλλων επιστημών που συμβάλλουν στην προαγωγή της Νο-σηλευτικής Επιστήμης. Το ποσοστό δε των μη νοσηλευτών μελών να μην ξε-περνά το 30%. Δεκτοί γίνονται και απόφοιτοι της Σχολής Αξιωματικών Νοση-λευτικής.

Η ιδιότητα του μέλους αποκτάται από τη στιγμή της εγγραφής στο οικείο Μη-τρώο, η δε εγγραφή ως μέλος γίνεται μετά από απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου ύστερα από αίτηση του υποψηφίου και ομόφωνη πρόταση δύο ιδρυτικών ή άλλων μελών. Πέρα από τα τακτικά μέλη του σωματείου το Διοι-κητικό Συμβούλιο μπορεί να ανακηρύξει επίτιμα μέλη ή ευεργέτες, πρόσω-πα, που προσέφεραν σπουδαίες υπηρεσίες ή μεγάλες δωρεές στο σωματείο ή που έδρασαν με ιδιαίτερη ωφέλεια υπέρ των σκοπών του χωρίς να καταβάλ-λουν καμία συνδρομή.

Τα μέλη του Σωματείου δικαιούνται να μετέχουν στις Γενικές Συνελεύσεις και δύνανται να παρακολουθούν τις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου του σωματείου ενώ οφείλουν να συμμορφώνονται στις διατάξεις του παρό-ντος, στις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου και τις αποφάσεις των Γενι-κών Συνελεύσεων.

Σε περίπτωση παράβασης από υπαίτια πράξη ή από παράλειψη των διατάξε-ων του καταστατικού του σωματείου από κάποιο μέλος, επιβάλλεται μετά από αιτιολογημένη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου η ποινή της διαγραφής. Το μέλος που διαγράφηκε μπορεί να προσφύγει εναντίον της απόφασης δια-γραφής μέσα σε ένα μήνα από την ημέρα κοινοποίησης της απόφασης, ενώ-πιον της Γενικής Συνέλευσης των μελών του σωματείου.

Επίσης αρωγά μέλη ανακηρύσσονται μετά από έγγραφη αίτησή τους οι φοι-τητές των Πανεπιστημιακών Τμημάτων Νοσηλευτικής και οι φοιτητές της Σχο-λής Αξιωματικών Νοσηλευτικής. Τα αρωγά μέλη δεν έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.

Τα μέλη του σωματείου καταβάλλουν υποχρεωτικά στο Ταμείο εφάπαξ ποσό για την εγγραφή και ετήσια συνδρομή, τα ποσά των οποίων καθορίζονται από το Δ.Σ. του σωματείου. Κάθε μέλος έχει το δικαίωμα να αποχωρήσει οποτεδή-ποτε από το σωματείο με την υποβολή αίτησης διαγραφής από το μητρώο με-λών, αλλά είναι υποχρεωμένο να καταβάλλει τυχόν καθυστερημένες συνδρο-μές μέχρι την ημέρα διαγραφής του, χωρίς να έχει κανένα δικαίωμα επί της περιουσίας του σωματείου.

Μέλη, που καθυστερούν την καταβολή της συνδρομής τους, δεν έχουν δικαί-ωμα να ψηφίσουν στις συνελεύσεις. Τέλος, που έχουν καθυστερήσει την κατα-βολή της συνδρομής τους περισσότερο από δύο χρόνια, διαγράφονται μετά από προηγούμενη ειδοποίηση και απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου.


Παρακαλούμε, συμπληρώστε (ηλεκτρονικά ή σε εκτύπωση) μία από

τις παρακάτω κάρτες (Εγγραφή Συνδρομητών στο περιοδικό «Νο-

σηλεία και Έρευνα» ή Εγγραφή Μελών στην Εταιρεία Νοσηλευτικών

Σπουδών) και διαβιβάστε την στο fax: 210-7461462 ή στο e-mail:

[email protected]

Εγγραφή Συνδρομητών στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Νοσηλεία και

Έρευνα»

Κύριοι σας ενημερώνω ότι στις .............................. 2013 κατέθεσα στην

ATE BANK (Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος) – Υποκατάστημα ..............

............................... και στο Λογαριασμό 013 01 012754 20 το ποσό των

................... €, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η ακόλουθη Ετήσια Εγ-

γραφή Συνδρομητή στην Ηλεκτρονική Έκδοση του περιοδικού νοση-

λεία και Έρευνα (παρακαλούμε συμπληρώστε με κεφαλαία):

Ονοματεπώνυμο: .....................................................................................................

Επαγγελματική Ιδιότητα:........................................................................................

Διεύθυνση κατοικίας (οδός, αριθμός, ΤΚ, πόλη):

.........................................................................................................................................

Αριθμ Τηλεφώνου: ..................................................................................................

e-mail επικοινωνίας: ...............................................................................................

202

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: [email protected]

www. ocelotos. gr

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

Νοσηλεία και Έρευνα - Τεύχος 36

Health & Medicine

Transcript of Νοσηλεία και Έρευνα - Τεύχος 36