1

ราง ทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 ป

กองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

โดย ส านกพฒนานโยบายและยทธศาสตร (สนย.)

Version 1.0

3 มนาคม 2564

2

บทสรปผบรหาร

3

สารบญ

หนา บทท 1 แนวโนมของสถานการณทสงผลตอสขภาวะใน 10 ป ขางหนา

1.1 แนวโนมสถานการณส าคญ 1.2 สขภาวะของคนไทยและแนวโนมดานสขภาพ 1.3 การสงเสรมสขภาพของตางประเทศ 1.4 ความสอดคลองของยทธศาสตรและแผนระดบชาต 1.5 สรปประเดนทาทายตอการสรางเสรมสขภาวะในทศวรรษหนา

บทท 2 การวเคราะหสภาพแวดลอมของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 2.1 ภารกจของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 2.2 การวเคราะหสภาพแวดลอมของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 2.3 กรอบการสรางเสรมสขภาพ (Health Promotion Working Model)

บทท 3 วสยทศนและพนธกจในการสรางเสรมสขภาพ 3.1 วสยทศน 3.2 พนธกจ 3.3 คานยม 3.4 ยทธศาสตรการสรางเสรมสขภาพ 3.5 เปาหมายและขอบเขตการด าเนนยทธศาสตร

บทท 4 กลไกและระบบสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 4.1 การก ากบ ตดตาม และประเมนผล 4.2 การพฒนาศกยภาพบคลากร 4.3 การจดการความรและระบบขอมล 4.4 การพฒนาระบบเทคโนโลยสารสนเทศและดจทล 4.5 รปแบบการสนบสนนทน (Funding Modalities)

บทท 5 โครงสรางแผนการด าเนนงานและการจดท าแผนล าดบรอง 5.1 โครงสรางแผนการด าเนนงาน 5.2 กระบวนการวางแผนยทธศาสตรของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

4

บทท 1 แนวโนมของสถานการณทสงผลตอสขภาวะใน 10 ปขางหนา 1.1 แนวโนมสถานการณส าคญ แนวโนมการเปลยนแปลงทส าคญของโลกทเรยกวา “Megatrends” ก าลงเขามามบทบาทส าคญอยางมากตอเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และความเปนอยของคนไทย ซงจากการวเคราะหแนวโนมการเปลยนแปลงใน พ.ศ. 2563 – 2573 อาจจะสงผลกระทบตอชวตประจ าวนและสขภาวะของคนไทย ดงน 1.1.1 การเปลยนแปลงอ านาจทางเศรษฐกจ การเพมขนของจ านวนประชากรเปนหวใจส าคญของการเปลยนแปลงอ านาจทางเศรษฐกจ ประเทศก าลงพฒนาจะมการเปลยนแปลงทางธรกจ สงคมและวธการลงทนอยางมาก เปลยนจากการคาเสรกบทกประเทศในโลกมาเปนการแสวงหาผลประโยชนสวนตนใหมากทสดของแตละประเทศและหนมามงเนนในการเจรจาทวภาคกบพหภาคแทน เพอเปนกลไกและชองทางในการสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และการเมองใหมากขน ซงคาดวาภายใน พ.ศ. 2593 เศรษฐกจโลกจะขยายมากกวาเทาตว จนจะเปนมหาอ านาจใหมของโลก มขนาดเศรษฐกจใหญเปนอน 1 คดเปนประมาณรอยละ 20 ของ GDP และกลมประเทศเศรษฐกจอบตใหม หรอ E7 อนไดแก ประเทศจน อนเดย บราซล เมกซโก รสเซย อนโดนเซย และตรกจะเพมสวนแบงของ GDP โลกจากประมาณรอยละ 3 เปนเกอบรอยละ 50 รวมทงภมภาคเอเชยจะมการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจสงเมอเทยบกบภมภาคอน เนองจากมทรพยากรและความหลากหลากหลายทางนเวศวทยาสง1 ส าหรบประเทศไทยใหความส าคญกบการพฒนาความรวมมอระหวางประเทศของไทยกบนานาชาตทงในรปของทวภาคและพหภาค และนบวามความกาวหนาไปมากโดยเฉพาะอยางยงภายใตกรอบแผนงานการพฒนาเศรษฐกจ 3 ฝาย (The Indonesia-Malaysia-Thailand Growth Triangle : IMT-GT) ความรวมมอทางเศรษฐกจอนภมภาคลมแมน าโขง 6 ประเทศ (Greater Mekong Sub-region : GMS) และสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Association of South East Asian Nations : ASEAN) ในสาขาตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงในดานความเชอมโยง (Connectivity) ระหวางกน และการผลกดนใหเกดการพฒนาเปนแนวระเบยงเศรษฐกจรวมกนนน มความคบหนาเปนรปธรรมมากขน อนจะเปนการสรางโอกาสทางเศรษฐกจแกประชาชนในพนทและเกดการพฒนาเชงพนทตาง ๆ ทกวางขวางขน นอกจากนคาดวาประเทศไทยจะมเศรษฐกจใหญทสดอนดบ 22 ของโลกใน พ.ศ. 2593 และขนาดเศรษฐกจของประเทศไทยคาดวาจะเตบโตมากกวา 4 เทา จาก 1.87 แสนลานเหรยญสหรฐใน พ.ศ. 2553 เปน 8.56 แสนลานเหรยญสหรฐใน พ.ศ.2593 หากมการน าเศรษฐกจดจทลเปนกลไกส าคญในการพฒนาประเทศ 1

1.1.2 การเปลยนแปลงทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ความกาวหนาทางเทคโนโลยปจจบนจะเปลยนโลกไปอยางสนเชงมการผสมผสานระหวางโลกดจทลกบโลกทางกายภาพและชวภาพ เชนการวจยดานพนธวศวกรรมทกาวหนาสามารถท าใหเกดการบ าบดและปรบแตงพนธกรรม รวมถงมการฝงและใชอปกรณควบคมระดบกจกรรมทางรางกายและสารเคมในเลอดได แนวโนมทางเทคโนโลยทงหมดจะหลอมรวมโลกกายภาพ โลกดจทลและโลกชวภาพเขาดวยกน และพลกโฉมระบบ 1 Frost & Sullivan. การคาดการณอนาคตเทคโนโลยดจทลประเทศไทย 2035. [online] n.d. [cited 1 Oct 2020] Available from

https://www.depa.or.th/storage/app/media/file/Second%20Deliverable%20RevVer%20TH%20V12%20140819%20FIN.pdf

5

ตาง ๆ ของโลกไปอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงปญญาประดษฐ (Artificial Intelligence: AI) ระบบอตสาหกรรมใหมและงานบางอยางมแนวโนมวาถกแทนทดวยเครองจกร หนยนต และ AI นอกจากนขอมลจะเปนเครองมอส าคญในโลกยคปจจบนและอนาคต ทง Big data และ Data analytics จากรายงาน Data Age 2025 คาดวาปรมาณขอมลจะเตบโตอยางมาก จาก 33 เซตตะไบต ใน พ.ศ. 2559 เพมขนเปน 175 เซตตะไบต ใน พ.ศ. 2568 ดวยอตราการเตบโตรอยละ 61 ตอปตลอดชวงการคาดการณส าหรบประเทศไทยมปรมาณการรบสงขอมลเพมขนถง 6 เทา ประเมนจากการใหบรการดานขอมลในป พ.ศ. 2557 ถง ป พ.ศ. 2560 โดยมปรมาณขอมลตอผใชงาน 1 รายเฉลยอยท 4.11 กกะไบตตอเดอน และเมอบรการในระบบ 5G เขามาในประเทศไทย การรบสงขอมลจะเพมขนเปนทวคณ โดยเฉพาะจากอปกรณ IoT (Internet of Things) รวมทงเมอมการน าเทคโนโลย 5G และการพมพแบบ 3 มต (3D Printer) มาใชในอตสาหกรรม Healthcare อนจะน าไปสการใหบรการดานสขภาพแบบอจฉรยะ (Smart Healthcare) ในดานตางๆ เชนการตรวจตรา เฝาระวงสขภาพ รวมถงการกระตนเตอนใหมการท ากจกรรมสรางเสรมสขภาพแบบตางๆ ผานโทรศพทมอถอและอปกรณสวมใสแบบ Real time ซงสามารถเชอมตอซงกนและกนเปนเครอขายในการท ากจกรรมตางๆ รวมกนได โดยเฉพาะอยางยงการใช Virtual Reality (VR) หรอเทคโนโลยโลกเสมอนจรงในอตสาหกรรมและธรกจการบรการทเพมขน [2] [3] จะสงผลตอการพฒนาประเทศและคณภาพชวตของประชากรในประเทศอยางกาวกระโดด 1.1.3 การเปลยนแปลงทางสงคมและโครงสรางประชากร ประชากรโลกเกอบ 3,000 ลานคน อาศยอยภายในประเทศจน อนเดย และในกลมประเทศอาเซยน [4] ซงเปนประเทศทก าลงพฒนา ประชากรชนชนกลางของกลมประเทศเหลานขยายตว มก าลงซอจ านวนมหาศาล ซงจ านวนประชากรของประเทศทก าลงพฒนาจะเปนแรงขบเคลอนใหเกดการเปลยนแปลง ทส าคญตอการพฒนาประเทศโดยตรงอยางหลกเลยงไมได [5] รวมทงการทประชากรมอายยนมากขน ภมภาคเอเชยก าลงเขาสส งคมผส งอาย เรวทสดในโลก ประเทศไทยจะเปนประเทศก าลงพฒนาประเทศแรก ทกลายเปนสงคมผสงอายระดบสงสดภายใน พ.ศ. 2593 [1] โดยทกประเทศทกาวเขาสสงคมสงอายในระยะนไดกาวพนกบดกรายไดปานกลางแลว แตประเทศไทยยงคงตดอยในกบดกน ทงนหากประเทศไทยไมสามารถยกระดบรายไดในอนาคตไทยจะ “แกกอนรวย” และการปรบตวอาจไมทนกบเทคโนโลยทเปลยนแปลงไปอยางเรว นอกจากนสมาชกในครอบครวยงมองคความรและเครองมอทจ ากดในการดแลบดามารดาในชวตประจ าวน ตองแบกภาระดแลทงบตรและบดามารดา ยงไปกวานนผดแลก าลงแกตวลงเชนกน สมาชกในครอบครวจงเผชญความเครยดสง โดยเฉพาะอยางยงเมอตองดแลผปวยตดเตยง สงผลใหครอบครวจ านวนมากหนไปใชบรการ [2]

Krungthai Compass. จาก 5G สอนาคตของ Smart Healthcare. [ออนไลน] มนาคม 2563 [อางเมอ 24 ธนวาคม 2563] จาก: https://krungthai.com/Download/economyresources/EconomyResourcesDownload_4455G_26_03_63.pdf [3]

ธนาคารกรงเทพ. เทคโนโลย AR-VR กบการใชงานในธรกจ. [ออนไลน] 13 กนยายน 2562 [อางเมอ 24 ธนวาคม 2563] จาก: https://www.bangkokbanksme.com/en/technological-ar-vr [4] M.G. Miniwatts. The world population and the top ten countries with the highest population. Manostaxx [online] 2017 [cited 1 Oct 2020] Available from http://internetworldstats.com.stats8.htm [5]

สเมธ สถตบญอนนต และปรดา จนทวงษ. แนวโนมและทศทางการเปลยนแปลงปจจยในระดบมหภาคทสงผลตอการยกระดบการพฒนาประเทศไทยในอตสหากรรม 4.0. วารสารวชาการพระจอมเกลาพระนครเหนอ 2562; 29(1): 175-184

6

สขภาพภาคเอกชนเพมขน สงคมเปลยนแปลงท าใหคนมการศกษาแตงงานนอย มเดกเกดนอยลง สงผลตอธรกจรวมถงผลผลตทลดลง แรงงานนอยลง ท าใหคนกลม Gen Y อาย 20-35 ป ทเกดมาพรอมกบเทคโนโลยทจะมถงครงหนงของก าลงแรงงานในอนาคตและจะมภาระมากขนอนเปนผลจากความคาดหวงจากผสงอาย [2] นอกจากนครอบครวไทยยงมขนาดเลกลงและมรปแบบทหลากหลาย มครอบครวเลยงเดยวและครอบครวขามรนเพมมากขน ซงเปนครอบครวทมความเปราะบางมากกวาครอบครวประเภทอนและจะสงผลตอคณภาพการเลยงดเดก รวมทงคณภาพของประชากรไทยในอนาคตดวย อยางไรกตาม ภาวะสงคมผสงอายไมเพยงแตสงผลในแงลบเทานน แตยงน ามาซงโอกาส ในดานตาง ๆ เชน โอกาสทางธรกจ โดยใหน ากลไกการเปลยนแปลงของตลาดและมองผสงอายประเภทตาง ๆ ในฐานะผบรโภคใหเปนสนทรพยมากกวาเปนภาระตอสงคมเนองจากประชากรสงอายทเพมขนในประเทศไทย เทคโนโลยดจทล เชน Automation ปญญาประดษฐ IoT Nano Technology ในรปแบบของ NanoBot การวเคราะหขอมล การสอสารโทรคมนาคมยคใหม ความปลอดภย เทคโนโลยความสมจรง และ Cloud Computing จะมบทบาทส าคญในการพฒนาคณภาพชวต มการพฒนาระบบการรกษาผาน Telemedicine หรอ mHealth รวมถงการท าธรกรรมประจ าวนทจ าเปนโดยใชอปกรณพกพาทมความมนคงปลอดภยสง ดงนนเทคโนโลยดจทลน าเสนอโอกาสทดในการทภาครฐ ภาคเอกชนและสงคม สามารถสนบสนนและเพมขดความสามารถของประชากรสงอายทจะน าไปสการตอบสนองความตองการและมชวตทมสขภาพดได [1]

ดงนน ประเทศไทยจงควรเตรยมพรอมเพอรบมอกบสงคมสงวยทงในดานก าลงแรงงานในอนาคต ความมนคงดานรายไดของคนทกชวงอาย สงอ านวยความสะดวกในการด ารงชวตของผสงอาย การประสานนโยบายทกดาน และแนวโนมในการด าเนนธรกจเพอตอบโจทยสงคมทเปลยนไป รวมทงการน าเทคโนโลยหนยนตจะเขามามบทบาทในภาคอตสาหกรรมเพอลดการขาดแคลนแรงงานและใชในการดแลผสงอาย

1.1.4 การเปลยนแปลงสการเปนมหานครอยางรวดเรว ภายใน พ.ศ. 2568 ประชากรโลกเกอบรอยละ 58 จะตงถนฐานอยในศนยกลางเมอง และภายใน พ.ศ. 2593 พนทโลกจะแบงเปนเขตเมอง 2 ใน 3 และชนบท 1 ใน 3 ดวยอตราการขยายตวของเมองในปจจบน [1] อตราการเตบโตดงกลาวมากถงรอยละ 90 จะเกดขนในทวปเอเชยและอาฟรกา จ านวน “มหานคร” ทวโลกเพมขน 3 เทา [2] โดยมหานคร (Mega Cities) 1 แหง จะรองรบประชากรมากกวา 8 ลานคนและมผลตภณฑมวลรวมเบองตนNominal GDP) ตงแต 2.5 แสนลานเหรยญสหรฐขนไป นอกเหนอจากการเตบโตของเมองเปนมหานคร การเตบโตของภมภาคกจะขยายตวออกเปน “มหาภมภาค (Mega Regions)” นนคอเมองตาง ๆ จะขยายอาณาเขตรองรบพนทชานเมองใกลเคยง เพอจดตงเปนมหาภมภาค ภมภาคเหลานจะรองรบประชากรเมองมากกวา 15 ลานคน ส าหรบมหาระเบยง (Mega Corridors) จะเปนระเบยงเชอมระหวางมหาภมและมหาระเบยง มพฒนาการตามอตราการขยายตวของประชากรหรอเกดขนจากการวางแผนโดยอาศยการลงทนในดานการขนสง อสงหารมทรพยและพลงงาน [1] เมอประชากรอาศยอยในเมองหลวงมากกวาเขตชนบท ธรกจในเมองเตบโตไดงายขน รายไดของประชากรในเมองไดมากกวาชนบทสองเทา เศรษฐกจในเมองดจงใจใหประชากรนยมโยกยายเขาไปอยอาศยในเขตเมอง เกดการกระจายทรพยากรอยางไมเทาเทยม สงผลใหเมองตาง ๆ จะมการใชเทคโนโลยเพอปรบปรงประสทธภาพโครงสรางพนฐานและการบรการใหม

7

ระบบการดแลสขภาพตองไดรบการพฒนาเพอรองรบการเพมขนของประชากร โดยน าเทคโนโลยทางการแพทยมาใชมากขน ในชวง 30 ปทผานมา การขยายตวของเมองในประเทศไทยเพมขนอยางตอเนอง แตสวนใหญยงคงกระจกตวอยในเมองใหญไมกแหง โดยเฉพาะกรงเทพมหานคร เชยงใหม ภเกต นครราชสมาและขอนแกน ประเทศไทยมประชากรในเขตเมอง รอยละ 53 ของประชากรทงหมด [1] อกทง กรงเทพฯก าลงกลายเปนมหานครแหงใหมของโลก เมองหลวงของไทยทก าลงขยายโครงสรางพนฐานอยางมนยส าคญ การขยายตวอยางรวดเรวของระบบรถไฟใตดนในกรงเทพจะท าใหเกดการเปดพนทใหม รวมถงเพมโอกาสใหกบอตสาหกรรมการเดนทางและการทองเทยวอยางมหาศาล ดงนน เมองอจฉรยะและโครงการระบบนเวศอจฉรยะอน ๆ ทผสานเทคโนโลยดจทลตาง ๆ จะมบทบาทส าคญ เพอรองรบอตราการขยายตวของเมองและจ านวนคนเมองทเพมขนอยางรวดเรว เพมประสทธภาพการใหบรการสาธารณะและการรบมอกบปญหาตาง ๆ ของเมอง ตลอดจนเตรยมความพรอมในดานโครงสรางพนฐานของเมองในอนาคตและตองปรบปรงมาตรฐานการครองชพของคนไทยใหดขน

1.1.5 การเปลยนแปลงของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทรพยากรขาดแคลนเนองจากประชากรมการขยายตวและความเจรญเขามาแทนทอยางรวดเรว น าไปสความตองการพลงงาน น าและอาหารทเพมมากขน ในขณะททรพยากรมจ ากด ระบบการเกษตรของโลกยงไมสามารถจดหาอาหารและน าจดใหเพยงพอส าหรบทกคน รวมทงการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดทเพมขนท าใหโลกรอนขน สภาวะโลกรอนมแนวโนมสงขนตงแตปลายศตวรรษท 19 และยงคงด าเนนตอไป สาเหตหลกคอการเผาเชอเพลงฟอสซล รวมไปถงการทกาซคารบอนไดออกไซดและกาซอน ๆ ถกปลอยบนชนบรรยากาศ ท าใหระดบกาซคารบอนไดออกไซดสงขนตงแตมการปฏวตอตสาหกรรมและไมมสญญาณวาจะลดลง คาดการณวาจะเพมขนมากกวาสององศากอน พ.ศ. 2643 [2] ซงจะสรางความเสยหายตอทรพยากรโลกอยางมหาศาล การเปลยนแปลงสภาพอากาศเปนประเดนทมความส าคญตอประเทศกลมอาเซยนรวมถงไทย และประเทศไทยยงตดอนดบ 10 ประเทศแรกทมความเสยงสงสดในโลก ทจะเกดภยพบตทางธรรมชาต ทงภยแลง น าทวม สงผลกระทบตอกา รเพาะปลกและผลผลตทลดลง ตวอยางเชน ใน พ.ศ. 2554 ประเทศไทยประสบปญหาน าทวมเลวรายทสดทเคยบนทกไว สรางความเสยหายมลคา 4.6 หมนลานเหรยญสหรฐ เพอซอมแซมและฟนฟประเทศ และโดยเฉพาะกรงเทพฯ คดเปนมลคาความเสยหาย 8 พนลานเหรยญสหรฐ ภยน าทวมสงผลกระทบตอประชากรมากกวา 13 ลานคนและสงผลใหมผเสยชวตมากกวา 680 ราย และจากการศกษาเชงเศรษฐศาสตรทมงเนนแนวโนมสภาพอากาศรนแรงตามแนวลมแมน าเจาพระยา คาดการณวาใน 2 ทศวรรษขางหนา ภยแลงรนแรงอาจกอใหเกดการเพาะปลกขาวชวงฤดแลง สงผลใหระดบการผลตทงหมดจะลดลงถงรอยละ 30.9 [1]

อยางไรกตามภาครฐไดตงเปาหมายทจะลดการปลอยกาซเรอนกระจกลงจาก 555 ลานตนเหลอ 444 ลานตนหรอประมาณรอยละ 20 ภายใน พ.ศ. 2593 [6] โดยการใชพลงงานหมนเวยนแทนพลงงานฟอสซล ซงคาดการณวาประเทศไทยจะสามารถผลตกระแสไฟฟาไดรอยละ 20 จากแหลงพลงงานหมนเวยนภายใน พ.ศ. 2579 [1] ดงนน การน าเทคโนโลยดจทลมาใชเพอยกระดบและเพมประสทธภาพสนทรพยและเครอขายพลงงานของประเทศไทย ผสานกบการตดตงกงหนกาซทมประสทธภาพสงสด เทคโนโลยถานหนทส าคญ และการยกระดบ [6]

Patpon Sabpaitoon. Govt urged to ramp up action on greenhouse gas emissions. [online] 2018 [cited 2 Nov 2020] Available from https://www.bangkokpost.com/thailand/general/1554970/govt-urged-to-ramp-up-action-on-greenhouse-gas-emissions

8

โรงงานไปจนถงเครอขายสงและจายก าลงไฟฟาทมอย อาจท าใหประหยดไดถง 6,000 ลานเหรยญสหรฐ ในขณะทการเพมประสทธภาพดจทลสามารถเพมมลคาอก 2,600 ลานเหรยญสหรฐ ตลอดวงจรชวตของสนทรพยการผลต การสงและการจ าหนายกระแสไฟฟาทมอยและก าลงจะเกดขนในประเทศไทย จะชวยใหประหยดเงนและลดการปลอยกาซคารบอนไดอยางมหาศาล [7] นอกจากนนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทสงผลใหเกดภยพบตธรรมชาตทมความถและความรนแรงเพมขน และยงสงผลตอธรรมชาตนเวศวทยาของสตวน าโรคและสงแวดลอมเปลยนแปลงไป สงผลใหเกดการระบาดของโรคตดตออบตใหมและอบตซ า ซงก าลงเปนปญหาทวโลก เนองจากทก ๆ ป จะมโรคตดตออบตใหมเกดการระบาดขน ปจจยเสยงตอการระบาดมความซบซอน และสงผลกระทบตอการพฒนาทางสงคมและเศรษฐกจอยางรนแรง ทงนพบวาในชวง 3 ทศวรรษทผานมา มโรคตดเชอเกดขนใหมจ านวนมาก โรคตดตออบตใหมทส าคญในปจจบน ไดแก โรคทางเดนหายใจตะวนออกกลาง โรคไขหวดนก โรคตดเชอไวรสอโบลา โรคตดเชอไวรสซกา โรคตดเชอไวรสโคโรนา 2019 เปนตน ส าหรบสถานการณการระบาดของโรคตดเชอไวรสโควด-19 (COVID – 19) ทระบาดไปยงหลายประเทศทวโลกรวมทงประเทศไทย ซงถกประกาศใหเปนภาวะฉกเฉนดานสาธารณสขระหวางประเทศ โดยเรมร ะ บ า ด ต ง แ ต ช ว ง เ ด อ น ธ น ว า ค ม พ . ศ . 2562 ซ ง จ า ก ก า ร แ พ ร ร ะ บ า ด ข อ ง โ ร ค ต ด เ ช อ ไ ว ร ส โคโรนา 2019 ท าใหหลายประเทศตองประกาศปดเมองเพอควบคมการแพรระบาดของโรค สงผลกระทบตอเศรษฐกจโดยเฉพาะอยางยงภาคการทองเทยว และเกดผลกระทบเปนลกโซทงธรกจบรการ อตสาหกรรม และธรกจตาง ๆ ตามมา ท าใหแรงงานมความเสยงตอการถกเลกจางทงสน 8.4 ลานคน [8] รวมทงเกดวถชวตใหมและเศรษฐกจยค new normal กลมประชากรเปราะบางจะกลายเปนกลมเสยงดานสขภาวะ กลมทเคยประสบกบปญหาตงแตตนกมกจะพบวาเกดปญหาในระดบทรนแรงและซบซอนมากยงขนทงปญหาสขภาพและปญหาเศรษฐกจ แนวโนมและการเปลยนแปลงทส าคญของโลกในทศวรรษหนาจะเปนทงโอกาสและความทาทายส าหรบประเทศไทยในการทจะพฒนาไปสเปาหมายทพงประสงคในระยะยาว ดงนนการสรางเสรมสขภาวะของประชาชนจ าเปนอยางยงทตองค านงถงผลกระทบจากแนวโนมและการเปลยนแปลงในระดบมหภาคขางตน ไมวาจะเปนการเปลยนแปลงอ านาจทางเศรษฐกจ ทรพยากรเสอมโทรม การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การใชประโยชนจากขอมลปรมาณมหาศาลในการปฏ วต อตสาหกรรมคร งท 4 ปญญาประดษฐ จะเขามามบทบาทตอการด ารงชวต การเปลยนแปลงโครงสรางประชากรเปนสงคมสงวย ความขดแยงทางการเมอง การขยายตวของเมองขนาดใหญ เพอก าหนดทศทางและยทธศาสตรการสรางเสรมสขภาวะของประชาชนใหสอดคลองกบแนวโนมและทศทางการเปลยนแปลงของสภาพสงคม เศรษฐกจ สงแวดลอม และเทคโนโลย ซงจะสงผลใหการสรางเสรมสขภาพประสบความส าเรจอยางยงยน

[7]

สถานเอกอครราชทตไทย ณ กรงวอชงตน. GE believes Thailand 4.0 will reduce carbon emissions. [online] 2018 [cited 2 Nov 2020] Available from https://thaiembdc.org/2017/09/25/ge-believes-thailand-4-0-will-reduce-carbon-emissions/ [8]

BBC News. โควด-19 : สภาพฒนฯ เผยไตรมาสแรกป 63 มคนวางงานเกอบ 4 แสนคน. online] 2018 [cited 2 Nov 2020] Available from https://www.bbc.com/thai/international-52829935

9

1.2 สขภาวะของคนไทยและแนวโนมดานพฤตกรรมสขภาพ 1.2.1 อายคาดเฉลยเมอแรกเกด (Life expectancy at birth: LE) และอายคาดเฉลยของการมสขภาพด (Health Adjusted Life Expectancy: HALE) สถานะสขภาพของคนไทยในปจจบนมแนวโนมดขนเมอเทยบกบอดต เหนไดจากการมอายคาดเฉลยเมอแรกเกด (LE) และอายคาดเฉลยของการมสขภาพด (HALE) ทมแนวโนมเพมขนเรอย ๆ ทงเพศหญงและชาย โดยพบวาใน พ.ศ. 2561 อายคาดเฉลยเมอแรกเกด (LE) ของประชากรไทยเทากบ 76.9 ป โดยชายและหญงม LE อยท 73.2 ป และ 80.7 ป ตามล าดบ ในขณะทอายคาดเฉลยของการมสขภาพด (HALE) ใน พ.ศ. 2559 ของประชากรไทย คอ 66.8 ป โดยชายและหญงม HALE อยท 64.0 ป และ 69.8 ป ตามล าดบ[9] ซง LE และ HALE ของประชากรไทยมแนวโนมเพมขนอยางตอเนอง โดยคาดการณวา ใน พ.ศ. 2573 ประชากรไทยม LE เทากบ 77.5 ป โดยประชากรชายเทากบ 75 ป และประชากรหญงเทากบ 80.3 ป สวน HALE เทากบ 73.1 ป ประชากรชายเทากบ 71.6 ป และประชากรหญงเทากบ 74.7 ป [10] ภาพท 1.1 อายคาดเฉลยเมอแรกเกดและอายคาดเฉลยของการมสขภาพด

ทมา: WHO, World health statistics 2020: monitoring health for the SDGs, sustainable development goals (2020); กองยทธศาสตรและแผนงาน กระทรวงสาธารณสข, การสาธารณสขไทย 2559-2560. (2562) 1.2.2 การเสยชวตกอนวยอนควร (Premature Mortality) อตราการตายของประชากรไทยเพมสงขนจาก 685.8 ตอประชากรแสนคน ใน พ.ศ. 2558 เปน 754.1 ตอประชากรแสนคน ใน พ.ศ. 2562 โดยสาเหตการเสยชวตจากปจจยภายนอกทส าคญ ไดแก อบตเหต (30.2 ตอประชากรแสนคน) ฆาตวตาย (9.0 ตอประชากรแสนคน) จมน า (5.0 ตอประชากรแสนคน) และถกท า

[9]

WHO. World health statistics 2020: monitoring health for the SDGs, sustainable development goals. [online] 2020 [cited 2020 Nov 20] Available from https://www.who.int/publications/i/item/9789240005105 [10]

ส านกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. รายงานการศกษา พยากรณอายคาดเฉลยทมสขภาวะของประชากรไทย พ.ศ. 2558-2573 (Health Adjusted Life Expectancy: HALE). [ออนไลน] 2560 [อางเมอ 1 มถนายน 2563] http://bodthai.net/download/พยากรณอายคาดเฉลยท-3/.

10

ราย (1.7 ตอประชากรแสนคน) สวนสาเหตการเสยชวตจากโรคไมตดตอเรอรง ไดแก มะเรงทกชนด (125.0 ตอประชากรแสนคน) ปอดอกเสบ (53.3 ตอประชากรแสนคน) โรคหลอดเลอดในสมอง (53.0 ตอประชากรแสนคน) และโรคหวใจขาดเลอด (31.4 ตอประชากรแสนคน) [11] ภาพท 1.2 สาเหตการตายทส าคญ พ.ศ. 2562

ทมา: กองยทธศาสตรและแผนงาน. สถตสาธารณสขไทย พ.ศ. 2562 (2563) นอกจากนอตราการตายของมารดาและเดกของประเทศไทย พบวา อตราตายของมารดาลดลงจาก 24.6 ตอการเกดมชพแสนคน ใน พ.ศ. 2558 เปน 22.5 ตอเกดมชพแสนคน ใน พ.ศ. 2562 ส าหรบอตราตายของทารกแรกเกด (ต ากวา 28 วน) มแนวโนมลดลงจาก 3.5 ตอการเกดมชพพนคน ในพ.ศ. 2558 เหลอ 3.1 ตอการเกดชพพนคนใน พ.ศ. 2562 และอตราตายของทารก (อายต ากวา 1 ป) ลดลงจาก 6.2 ตอการเกดมชพพนคนใน พ.ศ. 2558 เหลอ 5.7 ตอการเกดมชพพนคน ใน พ.ศ. 2562 นอกจากนพบวาอตราตายเดกอายต ากวา 5 ป

[11]

กองยทธศาสตรและแผนงาน. สถตสาธารณสข พ.ศ. 2562. [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 20 พฤศจกายน 2563 จาก http://bps.moph. go.th/new_bps/sites/default/files/statistic62.pdf

11

ลดลงจาก 8.6 ตอการเกดมชพพนคน ใน พ.ศ. 2558 เปน 7.9 ตอการเกดมชพพนคน ใน พ.ศ. 2562 [14] และเมอเปรยบเทยบกบประเทศทพฒนาแลว พบวา อตราตายมารดาและอตราตายทารกของไทยสงกวาประเทศทพฒนาแลว รวมทงอตราตายของทารกในไทยยงคงเปนปญหาทตองหาแนวทางแกไข เนองจากจ านวนทารกตายไมเพยงบงบอกถงปญหาทางสาธารณสขเทานน หากยงเปนปจจยทสะทอนถงปญหาดานสงคมและเศรษฐกจอกดวย 1.2.3 การสญเสยปสขภาวะของประเทศ (DALYs) เมอพจารณาถงปสขภาวะทสญเสยจากการตายกอนวยอนควร จ าแนกตามเพศ ใน พ.ศ. 2557 ประชากรชายไทยมการสญเสยปสขภาวะจากการตายกอนวยอนควรประมาณ 6.2 ลานป และประชากรหญงไทยมการสญเสยปสขภาวะจากการตายกอนวยอนควรประมาณ 3.9 ลานป โดยสาเหตทท าใหเกดความสญเสยสงสดส าหรบเพศชาย ไดแก อบตเหตทางถนน รอยละ 13.4 รองลงมา คอ โรคหลอดเลอดสมอง การตดเชอเอชไอว/เอดส และโรคมะเรงตบ ตามล าดบ สวนสาเหตทกอความสญเสยสงสดใน เพศหญง คอ โรคหลอดเลอดสมอง รอยละ 9.5 รองลงมาไดแก โรคเบาหวาน โรคหวใจขาดเลอด และการตดเชอเอชไอว/เอดส ตามล าดบ [12] ทงน เมอจ าแนกสาเหตสามอนดบแรกของการสญเสยปสขภาวะในแตละชวงวย ไดดงน

เดกกลม 0-14 ป: เพศชาย คอ น าหนกแรกเกดต า (Low birth weight) ทารกขาดอากาศแรกเกด (Birth trauma & asphyxia) และโรคหอบหด ตามล าดบ สวนเพศหญงจะเปน ทารกขาดอากาศแรกเกด น าหนกแรกเกดต า และโรคหอบหด ตามล าดบ

อาย 15 – 29 ป: ในเพศชาย คอ อบตเหตทางถนน การเสพตดเครองดมทมแอลกอฮอล และการตดเชอเอชไอว/เอดส สวนในเพศหญง คอ อบตเหตทางถนน การตดเชอเอชไอว/เอดส และโรคซมเศรา

อาย 30-59 ป: ในเพศชาย คอ อบตเหตทางถนน การตดเชอเอชไอว/เอดส และโรคหลอดเลอดสมอง ตามล าดบ ส าหรบในเพศหญง คอ โรคเบาหวานโรคหลอดเลอดสมอง และการตดเชอเอชไอว/เอดส ตามล าดบ

อาย 60 ปขนไป: ในเพศชาย คอ โรคหลอดเลอดสมอง โรคปอดอดกนเรอรง และโรคหวใจขาดเลอด สวนเพศหญง คอ โรคหลอดเลอดสมองโรคเบาหวาน และโรคสมองเสอม ภาพท 1.3 การสญเสยปสขภาวะของประเทศ (DALYs)

[12]

ส านกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. รายงานภาระโรคและการบาดเจบของประชากรไทย พ.ศ. 2557. [ออนไลน] 2560 [อางเมอ 1 มถนายน 2563] จาก http://bodthai.net/download/รายงานภาระโรคและการบาด

12

ทมา: ส านกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ (2560) 1.2.4 สถานะสขภาพคนไทย ใน พ.ศ. 2559 โรคไมตดตอเรอรงเปนสาเหตการตายอนดบหนงของคนไทย คดเปนรอยละ 72 ของการเสยชวตทงหมดและเพมขนอยางตอเนอง โดยในชวงเวลาจากป พ.ศ. 2557 ถง พ.ศ. 2559 มจ านวนผเสยชวตจากกลมโรคไมตดตอเรอรงทกชนดเพมขน (relative increase) รอยละ 58 (จาก 233,797 คนเปน 368,870 คน) และอตราการเสยชวตตอแสนประชากรเพมขนรอยละ 49 (จาก 380 เปน 568 ตอแสนประชากร) ส าหรบภาระโรคทวดดวยจ านวนปสขภาวะทสญเสยไป (DALY) และอตราของภาระโรคตอแสนประชากรของกลมโรคไมตดตอทกชนดเพมขนอยางตอเนองในชวงเวลา 15 ป จาก พ.ศ. 2542 ถง พ.ศ. 2557 โดยจ านวนปสขภาวะทสญเสยไป (DALY) ของกลมโรคไมตดตอทกชนดเพมขนรอยละ 89.0 (จาก 5.56 เปน 10.53 ลาน DALYs) และอตราของภาระโรคตอแสนประชากรเพมขนรอยละ 80.0 (จาก 9,000 เปน 16,200 DALYs ตอแสนประชากร) ทงนโรคไมตดตอเรอรงทพบมากทสดคอ โรคหลอดเลอดสมอง รองลงมาคอโรคหวใจขาดเลอด โรคทางเดนหายใจอดกน เบาหวาน และความดนโลหตสง ตามล าดบ [13] อตราผปวยนอกตามกลมสาเหตการปวย 10 ล าดบแรก พบวากลมโรคทมอตราสงทสดเปน ล าดบท 1 คอ โรคระบบไหลเวยนเลอด พบวา ใน พ.ศ. 2562 มอตรา 682.99 ตอประชากรพนคน ในขณะทกลมโรคทพบสงเปนล าดบท 2 คอ กลมโรคเกยวกบตอมไรทอ โภชนาการ และเมตาบอลซม มอตรา 632.34 ตอประชากรพนคน รองลงมาคอ โรคระบบยอยอาหาร รวมโรคในชองปาก 468.16 ตอประชากรพนคน ส าหรบอตราผปวยใน พบวา ใน พ.ศ. 2562 กลมโรคทมอตราผปวยในสงทสดคอ ความผดปกตของตอมไรทอโภชนาการและเมตะบอลกอน ๆ รองลงมาคอ ความดนโลหตสงทไมมสาเหตน า และเบาหวาน ตามล าดบ นอกจากน ยงพบโรคตดตอทยงเปนปญหาของประเทศไทย ไดแก โรคระบบทางเดนหายใจ ทองรวง ซงพบวาเพศชายมอตราผปวยในสงกวาเพศหญง และเมอพจารณาอตราผปวยในตอประชากรแสนคน (รวมทกการวนจฉยโรค) จ าแนกตามกลมอายใน พ.ศ. 2562 พบวา กลมอาย 60 ปขนไป มอตราผปวยในสงทสด รองลงมาคอ กลมอาย 0 - 4 ป กลมอาย 15-59 ป กลมอาย 15-24 ป และกลมอาย 5-14 ป ตามล าดบ และเมอเปรยบเทยบตามกลมอายและเพศ พบวา เพศชายมอตราผปวยในมากกวาเพศหญงในกลมอาย 0 – 4 ป กลมอาย 5 – 14 ป และกลมอาย 60 ปขนไป สวนกลมอายทเพศหญงมอตราผปวยในมากกวาเพศชาย คอ กลมอาย 15 – 24 ป และกลมอาย 15 – 59 ป [14] นอกจากนสถานะสขภาพตามกลมวยทส าคญ มดงน (1) เดกปฐมวย (0 – 5 ป)

[13] กองยทธศาสตรและแผนงาน กระทรวงสาธารณสข. การสาธารณสขไทย 2559-2560. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 1 มถนายน 2563]. จาก http://bps.moph.go.th/new_bps/sites/default/files/thailand% 20health%20profile%202016_2017.pdf. [14] กองยทธศาสตรและแผนงาน กระทรวงสาธารณสข. สรปรายงานการปวย 2561. [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 5 ตลาคม 2563] จาก https://bps.moph.go.th/new_bps/sites/default/files/ill_2562_full_20200921.pdf

13

เดก 0-5 ป มพฒนาการสมวยครงแรกและหลงการตดตามเพมขน จากรอยละ 78.0 ใน พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 87.1 ใน พ.ศ. 2562 อยางไรกตามมขอสงเกตวา เดกปฐมวยทมพฒนาการลาชาไดรบการกระตนพฒนาการดวย TEDA4I มความครอบคลมเพยงรอยละ 53.1 ใน พ.ศ. 2562 ส าหรบพฒนาการดานสงดสมสวนเพมขนอยางตอเนองจากรอยละ 49.1 ใน พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 58.9 ใน พ.ศ. 2562 ในสวนของความครอบคลมการไดรบวคซนขนพนฐานในเดกอาย 0-5 ป มแนวโนมเพมขน [15] (2) เดกวยเรยนและวยรน เดกวยเรยนม IQ ต ากวาเกณฑ และมพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคนอยกวารอยละ 50 จากรายงานของกรมสขภาพจต พบวา เดกไทยมระดบสตปญญาเฉลย 94.6 ใน พ.ศ. 2554 และเพมขนเลกนอยเปน 98.2 ใน พ.ศ. 2559 ซงต ากวาคาเกณฑมาตรฐานสากล (IQ=100) มความฉลาดทางอารมณอยในเกณฑปกตขนไป รอยละ 83.3 ใน พ.ศ. 2561 และเดกอาย 6-14 ป สงดสมสวน ลดลงจาก รอยละ 65.6 ใน พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 62.4 ใน พ.ศ. 2562 มพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคดานการบรโภคอาหาร กจกรรมทางกาย และทนตสขภาพ รอยละ 46.6 ใน พ.ศ. 2560 ส าหรบสขภาพฟนในเดกไทยกลมอาย 12 ป ทไดรบการตรวจ พบวา ฟนดไมมผเพมขนจากรอยละ 71.7 ใน พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 83.5 ใน พ.ศ. 2562 สวนอตราการเขาถงบรการการตรวจสขภาพในชองปากของเดกเพมขนเลกนอย จากรอยละ 42.2 ใน พ.ศ. 2561 เปนรอยละ 43.1 ใน พ.ศ. 2562 เดกอายต ากวา 15 ป มอตราการเสยชวตจากการจมน าลดลงจาก 6.3 ตอประชากรแสนคนใน พ.ศ. 2560 เปน 4.9 ตอประชากรแสนคน ใน พ.ศ. 2562 [18] วยรนสงดสมสวนลดลงและมพฤตกรรมสขภาพทไมพงประสงค จากการรายงานของกระทรวงสาธารณสข พบวา เดกวยรนสงดสมสวนลดลง จากรอยละ 67.8 ใน พ.ศ. 2560 เปน รอยละ 59.2 [18] สวนพฤตกรรมการใชถงยางอนามยในการมเพศสมพนธของวยรนกบแฟนหรอคนรกมไมถงรอยละ 50 ขณะทการใชถงยางอนามยในการมเพศสมพนธกบทกประเภทคนอนเพมขน โดยผชายอยระหวางรอยละ 50-70 สวนผหญงอยระหวางรอยละ 53-56 [16] สงผลใหอตราปวยดวยโรคตดตอทางเพศสมพนธเพมขนจาก 127.1 ตอประชากรแสนคน ใน พ.ศ. 2558 เปน 174.6 ตอประชากรแสนคน ใน พ.ศ. 2562 [18] ส าหรบอตราการคลอดมชพตอพนประชากรหญง อาย 15-19 ป ลดลงจาก 44.8 ตอพนประชากรหญง อาย 15-19 ป ใน พ.ศ. 2558 เหลอ 31.3 ตอพนประชากรหญงอาย 15-19 ป ใน พ.ศ. 2562 [14] ผลกระทบจากการเปนแมวยรนสงผลตอคณภาพการเลยงดบตร และปญหาทางเศรษฐกจและสงคมอน ๆ ตามมา (3) วยท างาน โรคไมตดตอเปนสาเหตส าคญของการเจบปวยในชวงวยท างาน โรคไมตดตอยงเปนสาเหตส าคญทสดของความสญเสยในชวงวยท างาน โดยสาเหตอบดบหนง คอ โรคมะเรง รองลงมา คอ โรคหวใจและหลอดเลอด และโรคเบาหวาน ปญหาทส าคญของกลมวยท างานดานการสรางเสรมสขภาพ เกยวของกบโรคไมตดตอเรอรงและปจจยเสยงหลกทกอใหเกดโรคมาจากพฤตกรรมเสยงตาง ๆ ทส าคญ ไดแก การสบบหร ดมเครองดมแอลกอฮอล ไมออกก าลงกาย เปนตน อกทงประชาชนวยท างานอาย 30 -44 ป มคาดชนมวลกายคงท

[15]

กองยทธศาสตรและแผนงาน กระทรวงสาธารณสข. รายงานผลการพฒนาครงแผนยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2560-2564. [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 23 ธนวาคม 2563] จากhttp://bps.moph.go.th/new_bps/monitoringandevaluation [16]

ส านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค. รายงานผลการเฝาระวงพฤตกรรมทสมพนธกบการตดเชอเอชไอวกลมนกเรยน ประเทศไทย ป พ.ศ. 2561. กรงเทพมหานคร: สานกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน; 2562

14

รอยละ 51.8-52.8 ใน พ.ศ.2560-2562 และวยท างานมการตรวจคดกรองความดนโลหตสง เบาหวาน มะเรงเตานม เพมขน ขณะทตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกไดเพยงรอยละ 56.4 ใน พ.ศ. 2562 [18] นอกจากนประชากรวยท างานมความเสยงทางสขภาพ จากโรคอวนทเกดจากการขาดการออกก าลงกายและการรบประทานอาหารทมน าตาลมากเกนไป โรคเรอรง เชน ความดนโลหตสง เบาหวาน โรคหวใจและหลอดเลอด ซงมผลตอเนองมาจากโรคอวน โรคจากการดมเครองดมแอลกอฮอลและสบบหรน าไปสการเกดมะเรงตบ มะเรงปอด มะเรงกลองเสยง หลอดเลอดสมอง และเสอมสมรรถนะภาพทางเพศ โรคเครยดเสยงตอการฆาตวตายซงมสาเหตมาจากเรองเงนและงาน โรคเอดสเกดจากการมเพศสมพนธทไมปลอดภยและการใชสารเสพตดชนดฉดเขาเสน โรคจากการประกอบอาชพ และอบตเหตทางถนนเนองจากการเมาแลวขบและการขบรถเรว [17] (4) วยสงอาย ประเทศไทยมจ านวนและสดสวนของผสงอายเพมขนอยางรวดเรวและตอเนอง จากรายงานการส ารวจผสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2560 ผสงอายประเมนภาวะสขภาพรางกายโดยรวมของตนเองในระหวาง 7 วนกอนวนสมภาษณ พบวา ผสงอายสวนใหญ (รอยละ 43.2) ประเมนวาตนเองมสขภาพปานกลาง รองลงมา มสขภาพด และสขภาพไมด (รอยละ 39.3 และ 13.5 ตามล าดบ) สวนผสงอายทประเมนตนเองมสขภาพดมากและไมดมาก มเพยงรอยละ 2.4 และ 1.6 ตามล าดบ ส าหรบสดสวนของผสงอายชายประเมนวาตนเองมสขภาพดสงกวาผสงอายหญง (รอยละ 43.4 และ 36.0 ตามล าดบ) และผสงอายวยตน (อาย 60 -69 ป) ประเมนวาตนเองมสขภาพดสงกวาวยกลาง (อาย 70 – 79 ป) และวยปลาย (อาย 80 ปขนไป) รอยละ 48.2, 31.1 และ 19.7 ตามล าดบ ส าหรบพฤตกรรมเสยงสขภาพของผสงอาย พบวา ผสงอายรอยละ 7.3 สบบหรเปนประจ า รอยละ 2.3 ดมสรา/เครองดมทมแอลกอฮอลเปนประจ ารอยละ 1.2 สบบหรและดมสรา/เครองดมทมแอลกอฮอลเปนประจ า และพฤตกรรมทสงเสรมสขภาพ พบวา การออกก าลงกายของผสงอายลดลงเหลอ รอยละ 26.5 การรบประทานผกผลไมเปนประจ า รอยละ 67.7 และดมน าสะอาดอยางเพยงพอเปนประจ า รอยละ 59.8 [18] รวมทงจากการส ารวจของกรมอนามย พบวา ผสงอายมพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคลดลง จากรอยละ 54.4 ใน พ.ศ. 2561 เปนรอยละ 51.2 ใน พ.ศ. 2562 ซงผสงอายทมพฤตกรรมเสยงดงกลาวจะสงผลใหปวยเปนโรคไมตดตอเรอรง เชน โรคระบบหวใจและหลอดเลอด ความดนโลหตสง เบาหวาน อวน อวนลงพง เมแทบอลกซนโดรม [18] 1.2.5 พฤตกรรมสขภาพ สวนพฤตกรรมเสยงส าคญของการเกดโรคและเสยชวต ไดแก การสบบหร การบรโภคเครองดมแอลกอฮอล ความดนโลหตสง ภาวะน าหนกเกน พฤตกรรมการบรโภคโซเดยมและน าตาลสง พฤตกรรมการบรโภคผกและผลไมไมเพยงพอ เปนตน สงผลใหเกดโรคไมตดตอเรอรง ไมวาจะเปน โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหลอดเลอดสมอง โรคหวใจขาดเลอด เปนตน จากการส ารวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและการบาดเจบ (BRFSS) ครงลาสด พ.ศ. 2561 พบวา ความชกภาวะน าหนกเกน (BMI>25.0 kg/m2) รอยละ 22.7 ลดลงจาก พ.ศ. 2558 (รอยละ 30.5) ภาวะอวน (BMI>30.0 kg/m2) รอยละ 7.8 เพมขนเลกนอยจาก พ.ศ. 2558 (รอยละ

[17] Hfocus. กรมอนามยเผย 10 ความเสยงรมเราสขภาพวยท างาน [ออนไลน] 2558 [อางเมอ 14 มถนายน 2563] จาก https://www.hfocus.org/content/2015/05/9895. [18]

ส านกงานสถตแหงชาต. รายงานการส ารวจประชากรสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2560. [ออนไลน] 2559 [อางเมอ 30 พฤศจกายน 2563] จาก http://www.nso.go.th/sites/2014/DocLib13/ดานสงคม/สาขาประชากร/ประชากรสงอาย/2560/รายงานฉบบสมบรณ.pdf

15

7.5) การสบบหรในปจจบนรอยละ 16.38 และมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง การดมเครองดมแอลกอฮอลใน 1 ปทผานมา พบรอยละ 23.3 ลดลงจาก พ.ศ. 2558 (รอยละ 36.2) การดมเครองดมแอลกอฮอลแบบ Heavy drink ภายใน 30 วนทผานมารอยละ 5.9 และการรบประทานผกและผลไมเฉลยมากกวา 5 หนวยมาตรฐานตอวนภายใน 7 วนทผานมารอยละ 24.3 ใน พ.ศ. 2558 ส าหรบการมกจกรรมทางกายทเพยงพอ รอยละ 36.1 ลดลงจากการส ารวจใน พ.ศ. 2558 เนองจากเปลยนขอค าถามจาก Global Physical Activity Questionnaire (GPAQ) เปน BRFSS Physical Activity Question 2008 [19] ภาพท 1.4 ความชกปจจยเสยงและพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอในประชากรอาย 15 ปขนไป พ.ศ. 2547, 2548, 2550, 2553, 2558 และ 2561

ทมา: รายงานการส ารวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและการบาดเจบ พ.ศ. 2547, 2548, 2550, 2553, 2558 และ 2561 *หมายเหต 1. ป 2558 ไมรวมกรงเทพมหานคร 2. ป 2548, 2550, 2553, 2558 บอกน าหนกและวดสวนสงของตนเอง ป 2558 ชงน าหนกและวดสวนสงจรง 3. GPAQ : Global Physical Activity Questionnaire, CDC : BRFSS Physical Activity Question 2008 1.4 ความสอดคลองของยทธศาสตรและแผนระดบชาต การจดท าทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 (พ.ศ. 2565 – 2574) กองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพถกก าหนดใหเปนไปตามพระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 และขอบงคบกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ วาดวยหลกเกณฑและวธการการจดสรรเงนเพอการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2562 รวมทงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 หมวดท 6 แนวนโยบายแหงรฐ มาตรา 65 ไดบญญตไววา “รฐพงจดใหมยทธศาสตรชาตเปนเปาหมายการพฒนาประเทศ 19 ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค. รายงานผลการส ารวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและการบาดเจบ พ.ศ. 2561. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน; 2561 .

16

อย า งย งย น ตามหล กธรรมาภบาล เ พอ ใช เป นกรอบในการจดท าแผนต า ง ๆ ให สอดคล องและ บรณาการกนเพอใหเกดเปนพลงผลกดนรวมกนไปสเปาหมายดงกลาว” โดยหนวยงานของรฐทกหนวยงานจ าเปนจะตองปฏบตตามยทธศาสตรชาตดงกลาว ตงแตระดบนโยบาย แผนตาง ๆ และงบประมาณประจ าป เพอใหบรรลเปาหมายตามทยทธศาสตรชาตไดก าหนดไว และท าใหประเทศไทยสามารถบรรลตามวสยทศน “ประเทศไทยมความมนคง มงคง ยงยน เปนประเทศพฒนาแลว ดวยการพฒนาตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” ดงนนการจดท าทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตรระยะ 10 ปในครงนจงตองน ายทธศาสตรชาต แผนแมบทภายใตยทธศาสตร แผนการปฏรปประเทศ และแผนอน ๆ ทเกยวของมาใชเปนกรอบในการก าหนดทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตรฯ เพอใหมความสอดรบกบแนวทางในการพฒนาประเทศตอไป โดยมแผนแมบททเกยวของ ดงตอไปน 1.4.1 แผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาต แผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาตทมเปาหมายและตวชวดทสอดคลองโดยตรงกบของกองทนฯ คอ ประเดนท 13 การเสรมสรางใหคนไทยมสขภาวะทด เปนแผนแมบททใหความส าคญกบการพฒนาทรพยากรมนษยใหมความพรอมทงดานรางกาย จตใจ และสขภาวะ จงมงเนนการเสรมสรางการจดการสขภาวะในทกรปแบบ ทน าไปสการมศกยภาพในการจดการสขภาวะทดไดดวยตนเอง พรอมทงสนบสนนใหทกภาคสวนมสวนรวมในการสรางเสรมใหคนไทยมสขภาวะทด และมทกษะดานสขภาวะทเหมาะสม การพฒนาระบบบรการสขภาพททนสมยสนบสนนการสรางสขภาวะทด การกระจายบรการสาธารณสขอยางทวถงและมคณภาพ รวมถงการพฒนาและสรางระบบรบมอปรบตวตอโรคอบตใหมและอบตซ าท เกดจากการเปลยนแปลงภมอากาศ ทประกอบดวย 5 แผนยอย คอ (1) การสรางความรอบรดานสขภาวะและการปองกนและควบคมปจจยเสยงทคกคามสขภาวะ (2) การใชชมชนเปนฐานในการสรางสภาพแวดลอมทเออตอการมสขภาวะทด (3) การพฒนาระบบบรการสขภาพททนสมยสนบสนนการสรางสขภาวะทด (4) การกระจายบรการสาธารณสขอยางทวถงและมคณภาพ และ (5) การพฒนาและสรางระบบรบมอปรบตวตอโรคอบตใหมและอบตซ า และยงสอดคลองกบประเดนท 14 ศกยภาพการกฬา ทมงเนนการสงเสรมการใชกจกรรมกฬาและ นนทนาการบนฐานของวทยาศาสตรการกฬา เปนเครองมอในการเสรมสรางสขภาวะของประชาชนอยางครบ วงจรและมคณภาพมาตรฐาน การสรางนสยรกกฬาและมน าใจเปนนกกฬา ประกอบดวย 3 แผนยอย คอ (1) การสงเสรมการออกก าลงกาย และกฬาขนพนฐานใหกลายเปนวถชวตและการสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในกจกรรมออกก าลงกาย กฬาและนนทนาการ (2) การสงเสรมการกฬาเพอพฒนาสระดบอาชพ และ (3) บคลากรดานการกฬาและนนทนาการ ทงน การด าเนนงานของกองทนยงสอดคลองทางออมกบประเดนอนของแผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาตดวย เนองจากเปนประเดนทสงผลตอปจจยการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของประชาชน ไดแก ประเดนการเกษตรในแผนยอยเกษตรปลอดภย ประเดนอตสาหกรรมและบรการแหงอนาคตในแผนยอยอตสาหกรรมและบรการทางการแพทยครบวงจร ประเดนพนทและเมองนาอยอจฉรยะ ประเดนโครงสรางพนฐาน

17

ระบบโลจสตกสและดจทล ประเดนการพฒนาศกยภาพคนตลอดชวงชวตในทกแผนยอย ประเดนพลงทางสงคมทมเปาหมายใหประเทศไทยมความเทาเทยมและความเสมอภาคในสงคม ประเดนการเตบโตอยางยงยนในทกแผนยอย นอกจากน รฐบาลไดประกาศใชแผนแมบทเฉพาะกจภายใตยทธศาสตรชาตอนเปนผลมาจากสถานการณโควด 19 พ.ศ. 2564 – 2565 ประกอบดวย 3 มต และ 4 ประเดนการพฒนา โดย 3 มตการพฒนา ไดแก (1) การพรอมรบ (Cope) สามารถบรหารจดการภายใตสภาวะวกฤต ยนหยดและตานทานความยากล าบาก รวมถงฟนคนกลบสสภาวะปกตไดอยางรวดเรว (2) การปรบตว (Adapt) คอ ปรบทศทาง รปแบบและแนวทางการพฒนาสอดรบกบความเปลยนแปลง กระจายความเสยงและปรบตวอยางเทาทนแสวงหาประโยชนจากสงทเกดขน (3) การเปลยนแปลงเพอพรอมเตบโตอยางยงยน (Transform) เปลยนแปลงเชงโครงสรางและปจจย พลกวกฤตใหเปนโอกาส โดยม 4 ประเดนการพฒนาทใหความส าคญเปนพเศษในระยะ 2 ปขางหนา ไดแก (1) การเสรมสรางความเขมแขงของเศรษฐกจฐานรากภายในประเทศ (Local Economy) ลดความเสยงในการพงพาตางประเทศ (2) การยกระดบขดความสามารถของประเทศเพอรองรบการเตบโตอยางยงยนในระยะยาว (Future Growth) สงเสรมอตสาหกรรมและบรการทประเทศไทยมโอกาสและศกยภาพภายใตกระแสการเปลยนแปลงและบรบทโลกใหมทปรบเปลยนไป (3) การพฒนาศกยภาพและคณภาพชวตของคนใหเปนก าลงหลกในการขบเคลอนการพฒนาประเทศ (Human Capital) ยกระดบ ปรบทกษะแรงงานใหสอดคลองกบความตองการของตลาดแรงงานและโครงสรางเศรษฐกจทปรบเปลยนไป พรอมทงเยยวยาผทไดรบผลกระทบจากภาวะวกฤต และ (4) การปรบปรงและพฒนาปจจยพนฐานเพอสงเสรมการฟนฟและพฒนาประเทศ (Enabling Factors) ใหสอดรบกบกระแสการเปลยนแปลงทจะสงผลกระทบตอศกยภาพของประเทศ [20]

1.4.2 แผนการปฏรปประเทศ แผนการปฏรปประเทศ (ฉบบปรบปรง) เปนแผนระดบท 2 ตามนยมตคณะรฐมนตรเมอวนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2560 โดยตองสงผลตอการบรรลเปาหมายของยทธศาสตรชาต และแผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาต โดยแผนการปฏรปประเทศจะด าเนนการคขนานไปกบเลมแผนการปฏรปประเทศฉบบเดมทประกาศใชเมอเดอนเมษายน 2561 โดยมประเดนการปฏรปประเทศ ทง 13 ดาน [21] ไดแก ดานการเมอง ดานการบรหารราชการแผนดน ดานกฎหมาย ดานกระบวนการยตธรรม ดานเศรษฐกจ ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ดานสาธารณสข ดานสอสารมวลชนเทคโนโลยสารสนเทศ ดานสงคม ดานพลงงาน ดานการปองกนและ

[20] ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. แผนแมบทเฉพาะกจภายใตยทธศาสตรชาตอนเปนผลมาจากสถานการณ โควด – 19 พ.ศ. 2564 – 2565. [21]

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (ราง) แผนการปฏรปประเทศ (ฉบบปรบปรง)

18

ปราบปรามการทจรตและประพฤตมชอบ ดานการศกษา และสดทายดานวฒนธรรม กฬา แรงงาน และการพฒนาทรพยากรมนษย โดยประเดนปฏรปประเทศภายใตแผนการปฏรปประเทศทมเปาหมายและเกยวของโดยตรงกบภารกจและการด าเนนงานของ สสส. ม 2 ประเดน ดงน แผนการปฏรปประเทศดานสาธารณสข ทมเปาประสงคเพอใหผปวย ผเสยงโรคและผสงอายไดรบบรการทมประสทธภาพ ประสทธผล และทนสมย มความรอบรดานสขภาพเพมขน สามารถปองกนและลดโรคทสามารถปองกนได พรอมทงผสงอายสามารถดแลสขภาพตนเองและไดรบการบรบาลและรกษาพยาบาลทม คณภาพทบานและในชมชน โดยก าหนดกจกรรมปฏรปประเทศ จ านวน 5 กจกรรม ไดแก กจกรรมการปฏรปการจดการภาวะฉกเฉนดานสาธารณสขรวมถงโรคระบาดระดบชาตและโรคอบตใหม กจกรรมการปฏรปเพอเพมประสทธภาพและประสทธผลของการสรางเสรมสขภาพ ความรอบรดานสขภาพ การปองกนและดแลรกษา โรคไมตดตอส าหรบประชาชนและผปวย กจกรรมการปฏรประบบบรการสขภาพผสงอายดานการบรบาลการรกษาพยาบาลทบาน/ชมชน และการดแลสขภาพตนเองในระบบสขภาพปฐมภมเชงนวตกรรม กจกรรมการปฏรประบบหลกประกนสขภาพและกองทนทเกยวของใหมความเปนเอกภาพบรณาการ เปนธรรม ทวถง เพยงพอและยงยนดานการเงนการคลง และกจกรรมการปฏรปเขตสขภาพใหมระบบบรหารจดการแบบบรณาการ คลองตว และการรวมรบผดชอบดานสขภาพระหวางหนวยงานและทองถน แผนการปฏรปประเทศดานสงคม มเปาประสงคเพอแกไขปญหาความยากจนและความเหลอมล าในสงคม การคมครองกลมเปราะบางในสงคม ตลอดจนการสรางความเปนธรรมในการเขาถงทรพยากรและแหลง ทนของประชาชน โดยก าหนดกจกรรมปฏรปประเทศ จ านวน 5 กจกรรม ประกอบดวย 1) การมระบบการออมเพอสรางหลกประกนรายไดหลงวยเกษยณทเพยงพอและครอบคลมในกลมแรงงานทงในและนอกระบบ 2) ผลกดนใหมฐานขอมลทางสงคมและคลงความรในระดบพนท 3) การปฏรปการขนทะเบยนคนพการ เพอใหคนพการไดรบสทธสวสดการและความชวยเหลอไดอยางครอบคลมและทวถง 4) การสรางกลไกทเออใหเกดชมชนเมองจดการตนเอง และ 5) การสรางมลคาใหกบทดนทรฐจดใหกบประชาชน 1.4.3 พระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 และกฎหมายทเกยวของ ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ หรอ สสส. จดตงขนตามพระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 เรมด าเนนงานมาตงแตเดอนพฤศจกายน 2544 โดยเปนหนวยงานของรฐทมใชสวนราชการหรอรฐวสาหกจ ภายใตการก ากบดแลของนายกรฐมนตร เปนองคกรทมหนาทหลกในการท าหนาทรเรม ผลกดน กระตน สนบสนน และรวมกบหนวยงานตาง ๆ เพอสรางเสรมสขภาพ โดยมงหมายใหคนไทย มสขภาพกาย จต ปญญา และสงคมทด โดยการกระตนใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรม ความเชอ และสภาพแวดลอมใหเอออ านวยตอคณภาพชวต ลดอตราการเจบปวยและเสยชวตกอนวยอนควรของคนไทย อนจะสามารถกอใหเกดการลดภาระทางเศรษฐกจ และสงคมของประเทศได ทงน ทนหลกไดรบมาจากภาษสรรพสามตยาสบและสราในอตรารอยละ 2 ตอป โดยใหกองทนฯ เปนนตบคคลและมวตถประสงคในการกอต งกองทนฯ เพอ [22] (1) สงเสรมและสนบสนนการสรางเสรมสขภาพใหประชากรทกวยตามนโยบายสขภาพแหงชาต [22] พระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544

19

(2) สรางความตระหนกเรองพฤตกรรมการเสยงจากการบรโภคสรา ยาสบ หรอสารหรอสงอนทท าลายสขภาพ และสรางความเชอมนในการสรางเสรมสขภาพแกประชาชนทกระดบ (3) สนบสนนการรณรงคใหลดบรโภคสรา ยาสบ หรอสารหรอสงอนทท าลายสขภาพ ตลอดจนใหประชาชนไดรบรขอกฎหมายทเกยวของ (4) ศกษาวจยหรอสนบสนนใหมการศกษาวจย ฝกอบรม หรอด าเนนการใหมการประชมเกยวกบการสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (5) พฒนาความสามารถของชมชนในการสรางเสรมสขภาพโดยชมชน หรอองคกรเอกชน องคกรสาธารณประโยชน สวนราชการ รฐวสาหกจ หรอหนวยงานอนของรฐ (6) สนบสนนการรณรงคสรางเสรมสขภาพผานกจกรรมตาง ๆ ในลกษณะทเปนสอเพอใหประชาชนสรางเสรมสขภาพใหแขงแรง ใชเวลาวางใหเปนประโยชนและลดบรโภคสรา ยาสบ หรอสารหรอสงอนทท าลายสขภาพ นอกจากนขอบงคบกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ วาดวยหลกเกณฑและวธการการจดสรรเงนเพอการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2562 ไดก าหนดให สสส. จดท าทศทางและเปาหมายกองทนฯ ซงจะแสดงใหเหนรายละเอยดของวสยทศน พนธกจ เปาหมาย และยทธศาสตรในระยะเวลา 10 ป โดยเปนเอกสารหลกส าหรบจดท าแผนหลก[23] และแผนการด าเนนงานประจ าป [24] โดยทศทางและเปาหมายกองทนฯ จะตองมรายละเอยดสอดคลองกบวตถประสงคของการจดตงกองทนและกจการของกองทน โดยใหจดท าเปนระยะเวลา 10 ป และใหทบทวนใหสอดคลองกบสถานการณทก 3 ป และจดท าฉบบใหมในปท 10[25] แผนเฉพาะดานทเกยวของ นอกจากยทธศาสตรและแผนระดบชาตแลว ยงมแผนเฉพาะดานทเกยวของกบเปาหมายและการด าเนนงานของ สสส. ดงน (1) แผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 -2564) แผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 12 เปนแผนภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 และมความสอดคลองกบเปาหมายยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป และแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 ดานสขภาพ เพอน าไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรม โดยมวสยทศน “ระบบสขภาพไทยเขมแขง เปนเอกภาพ เพอคนไทยสขภาพดสรางประเทศใหมนคง มงคงและยงยน” และมเปาประสงค คอ (1) ใหประชาชน ชมชน ทงถน และภาคเครอขายมความรอบรดานสขภาพเพมมากขน สงผลใหการเจบปวยและตายจากโรคทปองกนไดลดลง (2) คนไทยทกกลมวยมสขภาวะทด ลดการตายกอนวยอนควร (3) เพมขดความสามารถของระบบบรการสขภาพทกระดบ ใหประชาชนสามารถเขาถงบรการไดอยางสะดวก เหมาะสม (4) มบคลากรดานสขภาพทดแลประชาชนในสดสวนทเหมาะสม และ (5) มกลไกการอภบาลระบบสขภาพแหงชาตทเหมาะสม มประสทธภาพและประสทธผล [23] แผนหลก หมายความวา แผนการด าเนนงานของกองทนตามมาตรา 21 (1) ซงจะแสดงรายละเอยดของเปาหมาย ยทธศาสตร วตถประสงค ตวชวด แผน และกรอบงบประมาณ ในระยะ 3 ป โดยเปนเอกสารหลกส าหรบจดท าแผนการด าเนนงานประจ าป [24] แผนการด าเนนงานประจ าป หมายความวา แผนการด าเนนงานของกองทนตามมาตรา 21 (2) ซงจะแสดงรายละเอยดของเปาหมาย ยทธศาสตร วตถประสงค ตวชวด แผน กลมแผนงานและงบประมาณ ในระยะเวลา 1 ป [25] ขอบงคบกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ วาดวยหลกเกณฑและวธการจดสรรเงนเพอการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพ

20

(2) แผนยทธศาสตรการปองกนและควบคมโรคไมตดตอระดบชาต 5 ป (พ.ศ. 2560 – 2564) ยทธศาสตรควบคมโรคไมตดตอเพอตอบสนองตอการด าเนนงานปองกนและควบคมโรคใหบรรล 9 เปาหมายโลกทปรบใหสอดคลองกบสถานการณของประเทศไทย รวมทงสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 และแผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (ดานสาธารณสข) โดยมวส ยทศน “ประชาชนสขภาพด ปลอดจากภาระโรคไมตดตอทปองกนได” เปาประสงคเพอลดภาระการปวย การตาย และความพการทปองกนได อนมผลสบเนองจากโรคไมตดตอ ดวยวธการรวมมอระหวางภาคภาคสวนหลากหลายสาขาและการประสานงานในระดบชาต ภมภาค และระดบโลก ทงน แผนระดบชาตดงกลาวขางตนมความเชอมโยงเปาหมายของแตละแผนใหมความสอดคลองเปนไปในทศทางเดยวกนกบยทธศาสตรชาต และหนนเสรมการท างานของหนวยงานรฐใหมการบรณาการการท างานรวมกนโดยยดประชาชนเปนศนยกลาง ซงในการจดท าทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 ป (พ.ศ. 2565-2574) กองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพฉบบนจะตองก าหนดวสยทศน พนธกจ เปาหมาย และยทธศาสตรทมความสอดรบกบยทธศาสตรและแผนระดบชาตขางตน เพอใหคนไทย มสขภาพกาย จต ปญญา และสงคมทด ซงเปนสวนส าคญในการขบเคลอนใหประเทศไทยบรรลวสยทศน “ประเทศไทยมความมนคง มงคง ยงยนเปนประเทศพฒนาแลว ดวยการพฒนาตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง”

1.5 สรปประเดนทาทายตอการสรางเสรมสขภาวะในทศวรรษหนา จากกระแสโลกาภวฒน ทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทงทางดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมและความเปนอยของคนในสงคม รวมทงความกาวหนาของเทคโนโลยและดจทล ทอ านวยความสะดวกใหกบประชาชนในการด ารงชวต ท าใหวถการด ารงชวตของประชาชนเปลยนไป อาจท าใหประชาชนมพฤตกรรมเส ยงสขภาพทส งผลใหป วยเปนโรคทสามารถปองกนได เ พมขน ท งน สามารถสรปประเดนทาทาย ทส าคญตอการสรางเสรมสขภาวะ ไดดงน 1.5.1 การสบบหร ขอมลการส ารวจพฤตกรรมการสบบหรและการดมสราของประชากรไทย ป พ.ศ.2560 พบวา ในจ านวนประชากรทมอาย 15 ปขนไปทงสน 55.9 ลานคน เปนผสบบหร 10.7 ลานคน (รอยละ 19.1) โดยในภาพรวม พบวา ในชวงป พ.ศ. 2547 -2560 อตราการสบบหรมแนวโนมลดลง (จากรอยละ 23 เปนร อ ย ล ะ 19.1) ท ง น จ า น ว น ผ ส บ บ ห ร เ ป น ค ร ง ค ร า ว ก ล บ ม แ น ว โ น ม เ พ ม ข น เ ร อ ย ๆ ต ง แ ต พ.ศ. 2534 – 2560 โดยใน พ.ศ.2534 มผสบบหรเปนครงคราว เพยง 590,528 คน เพมขนเปนจ านวนถง 1,251,695 คน ภายในรอบ 26 ป และอายเฉลยทเรมสบบหรครงแรกของผทสบบหรเปนประจ าเพมขนมาเพยงเลกนอยจาก 17.8 ป ในป 2557 เปน 18 ป ในป 2560 [26] โดยผชายสบบหรขณะอยในบรเวณบานมากถงรอยละ 42 และมครวเรอนทมคนสบบหร 4,962,045 ครวเรอน ท าใหมคนทไมสบบหรไดรบควนบหรมอสองในบานโดยเฉลยสงถง 10,333,653 คน [27] ภาพท 1.5 แนวโนมการสบบหรของประชากรอาย 15 ปขนไป จ าแนกตามเพศ พ.ศ. 2547-2560 [26]

ส านกงานสถตแหงชาต. การส ารวจพฤตกรรมการสบบหรและการดมสราของประชากร พ.ศ. 2560. บรษท พมพดการพมพ จ ากด: นนทบร; 2561. [27]

Hfocus. ศจย.เผยสถตคนไมสบ! รบควนบหรมอสองในบานสงถง 10,333,653 คน. [ออนไลน] 2559 [อางเมอ 30 ธนวาคม 2563] https://www.hfocus.org/content/2020/08/19867

21

ทมา: การส ารวจพฤตกรรมการสบบหรและการดมสราของประชากร พ.ศ. 2560 หมายเหต : พ.ศ. 2549 2552 2556 และ 2558 จากผลการส ารวจอนามยและสวสดการ แมวาสถานการณแนวโนมการสบบหรของคนไทยจะลดลงอยางตอเนอง อยางไรกตามประเทศไทยยงคงเผชญกบความทาทายทงจากผลกระทบจากควนบหรมอสองและสาม การน าเขาบหรผดกฎหมาย ถงแมจะเสยงตอการเสยคาปรบซงในแตละปมมลคาหลายลานบาท มาตรการการชะลอการขนภาษยาสบ และการแพรกระจายผลตภณฑยาสบอเลกทรอนกสในชองทางการสอสารออนไลนทผดกฎหมาย 1.5.2 การดมเครองดมแอลกอฮอล จากการส ารวจพฤตกรรมการดมเครองดมแอลกอฮอลของประชากรไทยอาย 15 ปขนไป ใน 1 ปทผานมา ใน พ.ศ. 2560 พบวา มการดมทลดลงจากรอยละ 34.0 ใน พ.ศ.2558 เหลอ รอยละ 28.4 ใน พ.ศ. 2560 โดยผชายเรมดมเมออายประมาณ 19 ป สวนผหญงเรมดมเมออาย 24 ป ซงการดมใน 1 ปทผานมา กลมอายทมสดสวนการดมมากทสดอยในชวง 25-44 ป [41] นอกจากนปรมาณการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรตอปของประชากรอาย 15 ป ขนไป มแนวโนมเพมสงขน ตงแตป 2556-2561 มปรมาณการดม 6.89, 6.91, 6.95, 7.12, 7.33 และ 8.3 ลตรแอลกอฮอลบรสทธ/คน/ป ตามล าดบ ซงสงเกนกวาคาเปาหมาย 6.54 ลตรแอลกอฮอลบรสทธ/คน/ป ในยทธศาสตรนโยบายแอลกอฮอลระดบชาต [28],[29] และเมอพจารณาในกลมวยรนไทยอาย 15 - 19 ป กลบพบวาแนวโนมความชกของการดมแอลกอฮอลแทบจะไมเปลยนแปลง กลาวคอจากรอยละ 14.0 ในป 2554 เปนรอยละ 13.6 ในป 2560 สะทอนวา มาตรการควบคมเครองดมแอลกอฮอลทผานมาไมสามารถลดจ านวนนกดมหนาใหมไดเทาทควร หรออาจเปนผลจากการรกคบของอตสาหกรรมแอลกอฮอลโดยเฉพาะอยางยงเครองดมประเภทเบยรทเนนการเชญชวนกลมเปาหมายทเปนเยาวชนมากขน ดงนนการปองกน [28]

นตยา พรมกนทา และคณะ. รายงานวจยฉบบสมบรณ โครงการส ารวจสถานะของเปาหมายการพฒนาทยงยนในบรบทประเทศไทยและทางเลอกมาตรการทางเศรษฐกจ สงคม และกฎหมาย ส าหรบเปาหมายท 3 สรางหลกประกนวาคนมชวตทมสขภาพดและสงเสรมสวสดภาพส าหรบทกคนในทกวย. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 8 มกราคม 2564] จาก https://www.sdgmove.com/wp-content/uploads/ 2020/04/final-report-sdgs-goal-3.pdf. [29] WHO. World health statistics 2020: monitoring health for the SDGs, sustainable development goals. [online] 2020 [cited 2020 Nov 20] Available from https://www.who.int/ publications/i/item/9789240005105

22

การเขาถงเครองดมแอลกอฮอลในประชากรอายต ากวา 20 ป จงมความส าคญมากเนองจากพบวาผ ทเรมดมสราตงแตอายนอยมความเสยงตอการเกดผลกระทบทางสขภาพและความผดปกตทางจตเวชทเกยวของกบการดมแอลกอฮอล เชน มความเสยงตอพฤตกรรมการดมแบบเสยงเพมโอกาสในการใชสารเสพตดอน ๆ สงผลตอความสามารถในประสาทการรคด (neurocognitive performance) และสงผลตอปญหาสงคมและพฤตกรรมเสยงตาง ๆ ตามมา ภาพท 1.6 แนวโนมการดมสราหรอเครองดมแอลกอฮอลของประชากรอาย 15 ปขนไป จ าแนกตามเพศ พ.ศ. 2547-2560

ทมา: การส ารวจพฤตกรรมการสบบหรและการดมสราของประชากร พ.ศ. 2560 หมายเหต : พ.ศ. 2549 2552 2556 และ 2558 จากผลการส ารวจอนามยและสวสดการ นอกจากนยงพบวาสดสวนนกดมหนกเพมจากรอยละ 31.4 ใน ป 2554 เปนรอยละ 41.9 ในป 2560 สดสวนของนกดมทดมแลวขบขกเพมจากรอยละ 31.5 ในป 2554 เปนรอยละ 40.6 ในป 2560 และสดสวนน ก ด ม ป ร ะจ า ค อนข า ง ค งท [30] ส ะท อน ให เ ห น ว า ม าต รก า ร รณรงค ก า ร เ ล ก ด มท ด า เ น น ก า ร ใน วงกวาง (air war) อาจมผลกระตนใหผทไมไดดมสราเปนประจ าหรอดมสราเพยงเลกนอยตดสนใจหยดดมสราไดเทานน แตมผลนอยมากกบผทดมเครองดมแอลกอฮอลแบบเสยง ซงเปนกลมทควรไดรบมาตรการทเขมขนและจ าเพาะกบปญหา เชน มาตรการคดกรองและบ าบดผตดสรา มาตรการดมไมขบ 1.5.3 ยาเสพตด จากรายงานของศนยการปองกนและปราบปรามยาเสพตด กระทรวงสาธารณสข ใน พ.ศ. 2562 มผตดยาเสพตดทไดรบการบ าบด (เฉพาะผเสพ ผตดและผใช) จ านวน 252,116 ราย เปนผใช 11,303 ราย ผเสพ 157,625 ราย ผตด 81,386 ราย และไมระบ 1,802 ราย โดยผตดยาเสพตดทไดรบการบ าบดรกษาโดย [30]

อธบ ตนอารย, พลเทพ วจตรคณากร. สถานการณการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลและดชนความเสยงตอปญหาแอลกอฮอลของจงหวดในประเทศไทย: ขอมลการส ารวจ พ.ศ. 2560. วารสารวจยระบบสาธารณสข 2562; 13(14): 353 – 367.

23

สมครใจเพมมากขน ในป 2557 มนอยมากรอยละ 0.02 ท งนตงแตป 2558-2562 ผตดยาเสพตดเขารบการบ าบดรกษาโดยสมครใจเพมมากขนจาก รอยละ 30.64 ใน พ.ศ. 2558 เปน รอยละ 42.97 ใน พ.ศ. 2562 ไดรบการบ าบดรกษาโดยบงคบมนอยลง จากรอยละ 58.32 ใน พ.ศ. 2558 ลดลงเหลอ รอยละ 45.92 ใน พ.ศ. 2562 และไดรบการบ าบดโดยการตองโทษคอนขางคงท อยทรอยละ 11.04 ใน พ.ศ. 2558 และ รอยละ 11.11 ใน พ.ศ. 2562 และพบวา ชวงอายวยรน 18-24 ป เปนกลมทไดรบการบ าบดรกษามากทสดตงแต พ.ศ. 2557-2561 รอยละ 21.92 ใน พ.ศ. 2557 และเพมสงขนเปน รอยละ 32.88 ใน พ.ศ. 2561[31] นอกจากน ยาเสพตดยงคงเปนสาเหตการกระท าผดของเดกและเยาวชนไทยทสงสด ใน พ.ศ. 2562 มเดกและเยาวชนทท าผดและถกจบกมในฐานความผดเกยวกบยาเสพตดใหโทษสงถงรอยละ 50.4 โดยกลมเยาวชนอาย 15-24 ป ถอเปนกลมหลกทเขามาเกยวของซงพบทงทอยในสถานศกษาและนอกสถานศกษา โดยกลมนกเรยนระดบชนมธยมศกษาตอนตนและระดบประถมศกษาเปนสองกลมทมโอกาสเขามาเกยวของกบยาเสพตดมากกวากลมอน ๆ รวมทงเยาวชนนอกสถานศกษาโดยเฉพาะกลมอาย 15-19 ป พบวามถงรอยละ 77.7 ทไมไดอยในระบบการศกษา ถอเปนกลมเสยงส าคญทตองเฝาระวงอยางใกลชดเพราะมโอกาสเขาไปเกยวของกบยาเสพตดทงการคาและเสพยาเสพตด 1.5.4 กจกรรมทางกาย สถานการณภาพรวมดานการมกจกรรมทางกายของประชากรไทยเปนไปในเชงบวก และพบวาแนวโนมการมกจกรรมทางกายจะลดลงเมอมอายมากขน โดยระดบการมกจกรรมทางกายทเพยงพอเพมขนจากรอยละ 66.3 ใน พ.ศ. 2555 เปนรอยละ 74.6 ใน พ.ศ. 2562 หรอเพมขนรอยละ 8.3[32]อยางไรกตามพบวาใน พ.ศ. 2563 ทมการแพรระบาดของโรคตดเชอไวรสโคโรนา 2019 ในชวงเดอนมนาคม – พฤษภาคม พบวา ประชาชนมกจกรรมทางกายลดลงเหลอเพยง รอยละ 55 นอกจากน จากการส ารวจพฤตกรรมเนอยนงในประชากรไทยระหวางป 2555-2563 แสดงใหเหนวา ระยะเวลาเฉลยในการมพฤตกรรมเนอยนงสะสมตอวนของประชากรไทยในภาพรวมยงไมสามารถบรรลเปาหมายดงกลาวได โดยป พ.ศ.2563 มระยะเวลาเฉลยสงทสดคอ 14 ชวโมง 32 นาท ขณะทในป พ.ศ.2556 มระยะเวลาเฉลยต าทสดคอ 13 ชวโมง 15 นาท[50] ภาพท 1.7 รอยละการมกจกรรมทางกายทเพยงพอของประชากรไทย ระหวางป พ.ศ.2555-2563

[31] ศนยอ านวยการปองกนและปราบปรามยาเสพตด กระทรวงสาธารณสข. Drug Treatment Network. [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 1 มถนายน 2563] จาก https://antidrugnew.moph.go.th/ Runtime/Runtime/ Form/FrmPublicReport/. [32] ปยวฒน เกตวงศา, กรกนก พงษประดษฐ, บรรณาธการ. ฟนกจกรรมทางกายในประเทศไทยหลงวกฤตโควด-19: Regenerating physical activity in Thailand after COVID-19 pandemic. พมพครงท 1. นนทบร: ภาพพมพ; 2563

24

ทมา: โครงการพฒนาระบบเฝาระวงตดตามพฤตกรรมดานกจกรรมทางกายของประชากรไทยป 2555-2563 ศนยพฒนาองคความรดานกจกรรมทางกายประเทศไทย (TPAK) สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล หมายเหต: ขอมลในป 2563 เปนขอมลจากการส ารวจในชวงสถานการณการแพรระบาดของเชอไวรสโควด 19 ระหวางเดอนมนาคม – พฤษภาคม พ.ศ. 2563 ภาพท 1.21 สดสวนวยรนและเยาวชนทมกจกรรมทางกายเพยงพอ รวมทงจากสถานการณการแพรระบาดของโรคตดเชอไวรสโคโรนา 2019 พบวา รปแบบการมกจกรรมทางกายของคนไทยเปลยนไป เชน ออกก าลงกายทบานเพมมากขน มการออกก าลงแบบเวอรชวลและออนไลนรวมกบเพอน ๆ บนโลกออนไลน พกหนากากและเจลแอลกอฮอลเม อไปออก าล ากายทสวนสาธารณะ เปนตน นอกจากนยงพบวาเดกตดหนาจอเพมมากขน โดยเดกและเยาวชนอายระหวาง 5 -17 ป มระยะเวลาการใชหนาจออเลกทรอนกส เฉลยสงถง 4 ชวโมง 11 นาทตอวน เพมจากชวงเวลาเดมในปทผานมาประมาณ 1 ชวโมง ซงเดกและเยาวชนมพฤตกรรมใชหนาจอสงสดถง 19 ชวโมง 50 นาทตอวน[50] ทงนความแตกตางของการมกจกรรมทางกายทเพยงพอ ไมไดเปนเรองเฉพาะของแตละบคคลเทานน แตมปจจยทเกยวของในการเออใหมกจกรรมทางกายหลายปจจยดวยกน เชน บรบททางสภาพแวดลอม สงคม และวฒนธรรม การสนบสนนใหกลมวยรนและเยาวชนมกจกรรมทางกายใหมากขน ความพรอมของสถานทใหมกจกรรมทางกาย เปนตน ดงนนจงจ าเปนตองเขาใจบรบทแวดลอมและหนวยงานทเกยวของตองสนบสนนและสงเสรมใหสรางสภาพแวดลอมทเออตอการมกจกรรมทางกาย ภาพท 1.8 พฤตกรรมการใชหนาจอเพอความบนเทงของคนไทยยคโควด-19

25

ทมา: โครงการพฒนาระบบเฝาระวงตดตามพฤต กรรมดานกจกรรมทางกายของประชากรไทยป 2555-2563 ศนยพฒนาองคความรดานกจกรรมทางกายประเทศไทย (TPAK) สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล หมายเหต: ขอมลในป 2563 เปนขอมลจากการส ารวจในชวงสถานการณการแพรระบาดของเชอไวรสโควด 19 ระหวางเดอนมนาคม – พฤษภาคม พ.ศ. 2563 1.5.5 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร พบวา ประชากรไทยอาย 10-24 ป รบประทานอาหารครบ 3 มอรอยละ 93.9 โดยสาเหตทรบประทานไมครบมอ คอ ไมมเวลา ตองการลดน าหนก และอน ๆ ซง เพศชาย (รอยละ 74.7) จะไมมเวลาทานไมครบมอมากกวาเพศหญง (รอยละ 55.5) ในขณะทเพศหญง (รอยละ 24.4) รบประทานอาหารไมครบมอเนองจากตองการลดน าหนกมากกวาเพศชาย (รอยละ 2.7) สวนการบรโภคผกผลไม พบวา ประชากรอาย 10-14 ป บรโภคผกผลไมสดเปนประจ าทกวนรอยละ 23.4 และเพมขนเมออายเพมขน โดยประชากรอาย 15-19 ป บรโภคผกผลไมสดเปนประจ าทกวนรอยละ 32.6 และอาย 20-24 ป บรโภคผกผลไมสดเปนประจ าทกวนรอยละ 35.2 เพศหญงมสดสวนของผทกนผกและผลไมเพยงพอมากกวาเพศชาย (รอยละ 27.6 และรอยละ 24.1 ตามล าดบ) เชนเดยวกน ผทอาศยในเขตเทศบาลกนผกและผลไมเพยงพอมากกวาผทอาศยนอกเขตเทศบาลเลกนอย (รอยละ 26.3 และรอยละ 25.6 ตามล าดบ[33] ปญหาทางโภชนาการทพบไดทกประเทศทวโลกและพบไดในทกกลมวย มสาเหตมาจากพฤตกรรมการบรโภค ความสะดวกในการเลอกซออาหาร เทคโนโลยเขามามบทบาทในการเชอมตอระหวางรานอาหารและผบรโภค แอปพลเคชนสงซออาหาร ซงสงผลตอพฤตกรรมการกนของวยรนและเยาวชนไทยตอไปในอนาคต รวมทงความชอบสวนบคคล ทมกรบประทานอาหารทมรสจด เปรยว เคม มน หรอแมกระทงขนมหวานของเดกอยางลกอม ขนมกรบกรอบทไมคอยสารอาหารและมโซเดยมสง หากรบประทานเกนขนาด สงผลใหเกดโรคไมตดตอเรอรงทก าลงเปนปญหาส าคญดานสขภาพ ไดแก โรคเบาหวาน ภาวะความดนโลหตสง มะเรง โรคหวใจและ

[33]

ส านกงานสถตแหงชาต. การส ารวจพฤตกรรมการบรโภคอาหารของประชากร พ.ศ. 2560 . [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 1 มถนายน 2563] http://www.nso.go.th/sites/2014/DocLib13 /ดานสงคม/สาขาสขภาพ/Food_consumption_behavior_of_the_ population/2560/รายงานฉบบสมบรณ.pdf

26

หลอดเลอด และจากรายงานการส ารวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและการบาดเจบ พ.ศ. 2561 พบวา ความชกของภาวะอวน (BMI ≥25 kg/m2) ในประชากรไทยอาย 15 ปขนไปเพมขนจาก รอยละ 15.3 ใน พ.ศ. 2547 เปนรอยละ 22.7 ใน พ.ศ. 2561 และความชกของภาวะอวน (BMI ≥-30 kg/m2) ในประชากรไทยอาย 15 ปขนไปเพมขนจากรอยละ 2.6 ใน พ.ศ. 2547 เปนรอยละ 7.8 ใน พ.ศ. 2561 [22] 1.5.6 สขภาพจต ปญหาสขภาพจตและจตเวชเปนปญหาดานสขภาพทพบบอย มการคาดการณวาประชากรทวโลกถง 1 ใน 4 หรอจ านวน 450 ลานคน มปญหาจตเวชในชวงใดชวงหนงของชวต ปญหาสขภาพจตนนเกดผลกระทบตอความสามารถในการใชชวต การอยรวมในสงคมและสงผลตอคณภาพชวต ซงจากรายงานผลการส ารวจ กลมตวอยางใน 23 ประเทศทวโลก พบวา ประเทศไทยเปนประเทศมความเครยดสง เปนอนดบ 5 ของโลก และรอยละ 91 ยอมรบวาตนเองมความเครยด แตมเพยงรอยละ 13 เทานน ทเขาพบ นกจตวทยา หรอ จตแพทย เพอปรกษาปญหาความเครยดของตนเอง [34] วยรนและเยาวชนอาย 15-24 ป มระดบสขภาพจตต าทสดเมอเปรยบเทยบกบกลมชวงอายอน โดยรวมมคะแนน 31.2 (เตม 45 คะแนน) ซงต ากวาคะแนนเฉลยของประเทศทมคะแนนอยท 31.6 ปญหาทวยรนและเยาวชนโทรปรกษาสายดวนของกรมสขภาพจต 1323 พบวา สวนมากเปนเรองความเครยดหรอวตกกงวล ปญหาความรก ตามดวย ปญหาซมเศรา 51 นอกจากน พบวา พ.ศ. 2562 มอตราผปวยซมเศราเขาถงบรการสขภาพจต เพยงรอยละ 68.2 เทานน สวนปญหาสขภาพจตผสงอาย กลมเสยง (โรคเรอรง ผสงอายตดบาน ตดเตยง) จากการคดกรองภาวะซมเศรา จ านวน 3,190,546 คน พบวามเสยงตอภาวะซมเศรา จ านวน 27,601 คน ไดรบการสงตอเพอประเมนซมเศราและดแลชวยเหลอทางสงคมจตใจ จ านวน 24,564 คน คดเปนรอยละ 88.9935 นอกจากนจากสถตของการฆาตวตายส าเรจในคนไทย พบวา ใน พ.ศ. 2561 มคนฆาตวตาย 4,137 คน คดเปน 6.3 ตอประชากรแสนคน โดยเปนผชายมากกวาผหญงประมาณ 4 เทา และวยทฆาตวตายส าเรจสงสด คอ วยแรงงาน ชวงอาย 25-59 ป รอยละ 74.7 รองลงมาเปนวยสงอาย อาย 60 ปขนไป รอยละ 22.1 และวยเดก อาย 10-24 ป รอยละ 3.2 นอกจากนยงพบจ านวนผทท ารายตนเองจนเสยชวต เฉลยอยท 345 คนตอเดอน และมผฆาตวตายส าเรจเฉลยวนละประมาณ 11-12 คน ส าหรบสาเหตปจจยของการฆาตวตายส าเรจ สวนใหญมาจากปญหาดานความสมพนธ ไดแก ความนอยใจ ถกดดาต าหน การทะเลาะกบคนใกลชด พบรอยละ 48.7 ความรก หงหวง รอยละ 22.9 ตองการคนใสใจ ดแล รอยละ 8.36 สวนปญหาดานการใชสราและยาเสพตด พบวามปญหาการดมสรา รอยละ 19.6 , มอาการมนเมาระหวางท ารายตนเอง รอยละ 6 และปญหาดานการเจบปวยทางจต พบภาวะโรคจต รอยละ 7.45 โรคซมเศรา รอยละ 6.54 และมประวตการท ารายตนเองซ า รอยละ 12 [36] ภาพท 1.9 สถตของการฆาตวตายส าเรจในคนไทย

[34] สยามรฐออนไลน. ลดมายาคต. ออนไลน] 2562 [อางเมอ 1 มถนายน 2563]. จาก https://siamrath.co.th/n/133319 [35] กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข. รายงานประจ าป 2561. กรงเทพฯ : ละมอม; 2562 [36]กรมสขภาพจตวอนสอระวงเสนอขาวฆาตวตาย หวนคนเลยนแบบ. ขาวไทยทบเอส. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 3 มถนายน 2563] จาก https://news.thaipbs.or.th/content/283373.

27

1.5.7 การบาดเจบจากอบตเหตทางถนน อบตเหตจราจรทางถนน (RTI: Road Traffic Injury) ซงเปนปญหาส าคญของประเทศไทยและเปนอนดบหนงในสามอนดบแรกของปญหาสาธารณสขมาโดยตลอด จ านวนผบาดเจบ ผเสยชวต และผพการมแนวโนมเพมมากขนทกป รวมทงเปนสาเหตอนดบหนงของประชากรชายไทยทมการสญเสยปสขภาวะจากการตายกอนวย จากขอมลจาก Global Status Report on Road Safety 2018 ขององคกรอนามยโลก จดใหประเทศไทยเปนประเทศทมอตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนน เปนอนดบท 9 ของโลก และเปนอนดบท 1 ในเอเชย อาเซยน และ SEARO แตสดสวนการเสยชวตจากเหตทเกดกบรถจกรยานยนตของประเทศไทยนนยงสงเปนอนดบ 3 ของโลก คดเปน รอยละ 74.4 ซงประเทศไทยมยอดผเสยชวตสงถง 22,491 ราย เฉลย 60 คนตอวน [37] ทงนอบตเหตทางถนนของประเทศไทยสวนใหญจะเกดขนในชวงเทศกาลส าคญ ไดแก วนปใหม วนสงกรานต เปนตน ในป พ.ศ. 2557-2561 มผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาลปใหมและสงกรานตมผบาดเจบ เฉลยปละ 17,339 คน และ 28,085 คน เสยชวตเฉลยปละ 462 คน และ 458 คน คดเปนความสญเสยทางเศรษฐกจ เฉลยปละ 5,095 ลานบาท และ 5,114 ลานบาท ตามล าดบ [38] นอกจากนขอมลพฤตกรรมความปลอดภยในการสวมหมวกนรภยเมอใชรถจกรยานยนตใน พ.ศ. 2561 พบวา สดสวนผใหญคนไทยทสวมหมวกนรภยมเพยงรอยละ 48 หรอไมถงครง แตสดสวนนกลบนอยลงไปอกเมอพจารณาในกลมวยรนและเยาวชนซงมเพยงรอยละ 22 เทานน [51]

อกทงจากการคาดการณใน พ.ศ. 2573 ภาพรวมสถานการณการบาดเจบจากอบตเหตจราจรทางถนน (RTI) พบวาสงผลตอการเสยชวตของผใชถนนสงเปนอนดบ 5 และเปนสาเหตใหพการหรอทพพลภาพเปนอนดบท 17 ของโลก

[37]

WHO เผยไทยตาย จยย.อนดบ 1 ของโลก"อบตเหตทางถนน"ไตลงอนดบ 9. หนงสอพมพเดลนวส. 20 ธนวาคม 2561 [ออนไลน] [อางเมอ 11 มกราคม 2564] จาก https://www.dailynews.co.th/economic/683587 [38]

ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. สถานการณความปลอดภยทางถนน Road Safety for All 2562. [ออนไลน] [อางเมอ 5 ธนวาคม 2563] จาก http://www.ThaiNcd.com

28

ทงนมความเปนไปไดทสถานการณการบาดเจบจากอบตเหตดงกลาวมแนวโนมสงขนอยางมนยส าคญในภมภาคแปซฟกตะวนตก แอฟรกา และเอเชยตะวนออกเฉยงใต[39] ภาพท 1.10 แผนภมแสดงสถตขอมลจากอบตเหตทางถนนชวงเทศกาลปใหมและสงกรานต ป พ.ศ. 2557-2561

ทมา: ส านกโรคไมตดตอ (2562) 1.5.8 มลพษอากาศ จากรายงานขององคการอนามยโลก (WHO) ใน พ.ศ. 2559 พบวามลพษทางอากาศเปนสาเหตท าใหคนทอาศยในเขตเมองและชนบทเสยชวตกอนวยอนควรสงถง 4.2 ลานคนทวโลก

[39] สเมธ สนธกล. รายงานโครงการจดท าชดความรการบาดเจบจากการใชรถจกรยานยนตในเดก ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต. ส านกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, 2559.

29

ซงนบวาเปนมลพษทสรางความเสยหายสงสดเมอเทยบกบมลพษประเภทอน ๆ โดยรอยละ 92 ของผเสยชวตกอนวยอนควรทงหมดนอยในประเทศทมรายไดต าและปานกลาง และภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตรวมถงแปซฟกตะวนตกมจ านวนผเสยชวตมากทสด[40] ทงนใน พ.ศ. 2562 ประเทศไทยมคาเฉลย PM2.5 ในอนดบท 28 จาก 98 ประเทศ โดยมคา PM2.5 ท 24.3 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ลดลง 5 อนดบ จากอนดบท 23 จาก 73 ประเทศ ในป พ.ศ. 2561 (26.4 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) ในขณะทหากเปรยบเทยบเปนรายจงหวด/เมอง ประเทศไทยอยอนดบท 33 โดยจงหวดทมคา PM2.5 โดยเฉลยสงทสดคอ กรงเทพฯ (22.8 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) ลดลงจากอนดบท 24 ในป พ.ศ. 2561 (25.2 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) และ เมอเปรยบเทยบคาเฉลย PM2.5 ในกลมประเทศอาเซยน พบวา คาเฉลย PM2.5 ของประเทศไทย อยในล าดบท 4 รองจากอนโดนเซย เวยดนาม และเมยนมา[41] อยางไรกตามแมคาเฉลย PM2.5 ตอปของเมองจะดขนในชวง 3 ปทผานมา แตกรงเทพฯ ยงคงมคาเฉลยสงกวาเปาหมายขององคการอนามยโลกถงสเทา สงผลตอสขภาพของประชาชนในกลมโรคระบบทางเดนหายใจ โรคระบบหวใจและหลอดเลอด โรคผวหนง ระบบตา และมะเรงโดยเฉพาะอยางยงใ นกลมเสยง เชน ผปวยดวยโรคเรอรง สตรมครรภ เดก ผสงอาย เปนตน ซงจากรายงานการศกษาเรอง “มลพษทางอากาศ: การประเมนการสมผสและภาระโรค” ประจ าป 2559 ขององคการอนามยโลก พบวาประชากรไทย จ านวน 22,375 คน เสยชวตจากมลพษทางอากาศ [16]

สาเหตการเกด PM2.5 คาดวาจะมสาเหตมาจาก ควนพษจากการจราจรและการคมนาคม ปจจบนในกรงเทพ มจ านวนรถยนตเพมมากขน โดยควนทเกดจากทอไอเสยรถยนตเปนสาเหตหลกทปลอย PM2.5 ควนและฝนจากการเผาในทโลง ฝนละอองจากภาคอตสาหกรรมและการกอสราง และหมอกควนขามแดน นอกจากนมลพษทางอากาศสวนใหญขนอยกบฤดกาล โดยจะสงสดในชวงฤดแลงตงแตเดอนธนวาคมถงเมษายน [42] โดยประเทศไทยไดก าหนดการแกไขปญหามลพษดานฝนละอองเปนวาระแหงชาต ไดจดท าแผนปฏบตการขบเคลอนวาระแหงชาต“การแกไขปญหามลพษดานฝนละออง” เพอเปนแนวทางปฏบตในการด าเนนการแกไขปญหาฝนละอองในภาพรวมของประเทศ และในพนทวกฤต โดยการบรณาการการด าเนนงานรวมกนในทกภาคสวน ผาน 3 มาตรการส าคญ ไดแก (1) การเพมประสทธภาพในการบรหารจดการเชงพนท (2) การปองกนและลดการเกดมลพษทตนทาง (แหลงก าเนด) และ (3) การเพมประสทธภาพการบรหารจดการมลพษ [43] 1.5.9 โรคตดตออบตใหมและอบตซ า ก าลงเปนปญหาทวโลก เนองจากทก ๆ ปจะมโรคตดตออบตใหมเกดการระบาดขน ปจจยเสยงตอการระบาดมความซบซอน และสงผลกระทบตอการพฒนาทางสงคมและเศรษฐกจอยางรนแรง พบวา [40] วษณ อรรถวานช. ตนทนของสงคมไทยจากมลพษทางอากาศและมาตรการรบมอ. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 3 ธนวาคม 2563] จาก https://www.pier.or.th/wp-content/uploads/2019/04/aBRIDGEd_2019_007.pdf [41] IQAir AirVisual. 2019 World Air Quality Report Region & City PM2.5 Ranking. [online] 2020 [cited 23 Dec 2020] Available from https://www.greenpeace.org/static/planet4-thailand-stateless/2020/02/91ab34b8-2019-world-air-report.pdf [42]

Tada Ratchagit. กลบมาอกครงกบฝน PM 2.5 HR ควรมมาตรการปองกนและรบมอใหกบพนกงานอยางไร. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 5 ธนวาคม 2563] จาก: https://th.hrnote.asia/tips/th-190118-whatshoulddoforpm25/ [43]

กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. แผนปฏบตการขบเคลอนวาระแหงชาต“การแกไขปญหามลพษดานฝนละออง” [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 5 ธนวาคม 2563] จาก https://www.deqp.go.th/new/แผนปฏบตการขบเคลอ/

30

ในชวง 3 ทศวรรษทผานมา มโรคตดเชอเกดขนใหมจ านวนมาก โรคตดตออบตใหมทส าคญในปจจบน ไดแก โรคตดเชอไวรสโคโรนา 2019 โรคทางเดนหายใจตะวนออกกลาง โรคไขหวดนก โรคตดเชอไวรสอโบลา และโรคตดเชอไวรสซก เปนตน จะเหนไดวาโรคตดตออบตใหมในปจจบนมแนวโนมเพมมากขน สวนใหญเปนโรคตดตอระหวางสตวและคน โรคเหลานมกมตนก าเนดมาจากสตว หรอสตวปาและมปจจยเสยงตอการเกดโรค ไดแก การเคลอนยายของประชากร ความชกชมของสตวพาหะน าโรค ประชาชนขาดความรความเขาใจและความตระหนกในการปองกน ควบคมโรค ปฏบตตนไมถกตองตามหลกสขอนามย อยรวมกนอยางหนาแนน ผทมภมตานทานโรคต า เชน เดกอายต ากวา 5 ป ผสงอาย ผปวยโรคเรอรง หญงตงครรภ หรอมโอกาสสมผสโรคมาก เชน เกษตรกรผเลยงสตว คนท างานในโรงฆาสตว คนช าแหละเนอสตว รวมถงกลมทมโอกาสแพรโรคหรอรบโรคไดงาย เชน กลมผปกครอง ผดแลเดก หรอกลมผเดนทางไปตางประเทศ [44] จากรายงานของส านกโรคตดตออบตใหม พบวา โรคทางเดนหายใจตะวนออกกลาง มจ านวนผปวยทวโลก 2,103 ราย เสยชวต 733 ราย จาก 27 ประเทศ ในประเทศไทย พบ 3 ราย (ก.ย. พ.ศ.2555 - ต.ค. พ.ศ.2560) โรคไขหวดใหญ มจ านวนผปวยทวประเทศ 192,593 ราย เสยชวต 55 ราย และ (ม.ค. พ.ศ.2560 - ธ.ค. พ.ศ.2560) และโรคไขหวดนก มจ านวนผปวยทวประเทศ 25 ราย เสยชวต 17 ราย (พ.ศ. 2547 - 2549) [45]ส าหรบสถานการณการระบาดของโรค COVID - 19 ทระบาดไปยงหลายประเทศทวโลก รวมทงประเทศไทย ซงถกประกาศใหเปนภาวะฉกเฉนดานสาธารณสขระหวางประเทศ โดยเรมระบาดตงแตชวงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2562 โดยมผทตดเชอสะสมทวโลกจ านวน 108 ,727,001 ราย เสยชวต 2 ,394,015 ราย และพบผตดเชอสะสมในประเทศไทยจ านวน 24,405 ราย และเสยชวต 80 ราย (ขอมล ณ วนท 13 กมภาพนธ 2564) [46]ซงจากการแพรระบาดของโรคเชอไวรสโคโรนา 2019 ท าใหหลายประเทศตองประกาศปดเมองเพอควบคมการแพรระบาดของโรค สงผลกระทบตอเศรษฐกจโดยเฉพาะอยางยงภาคการทองเทยว และเกดผลกระทบเปนลกโซตามมาทงธรกจบรการ อตสาหกรรม และธรกจตาง ๆ ตามมา สงผลใหมผตกงานจ านวนมาก ประชาชนขาดรายไดและเกดภาวะเครยด มอตราฆาตวตายเพมสงขน ภาพท 1.11 สถตการปวยและเสยชวตดวยโรคอบตใหม

[44]

กองยทธศาสตรและแผนงาน กระทรวงสาธารณสข. แผนปฏบตราชการ ประจ าปงบประมาณ พ.ศ. 2564 ของกระทรวงสาธารณสข. [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 5 ธนวาคม 2563] จาก https://bps.moph.go.th/new_bps/sites/default/files/plan_moph64.pdf [45]

กองยทธศาสตรและแผนงาน. แผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (พ.ศ. 2560 - 2579) ดานสาธารณสข ฉบบปรบปรง ครงท 2 (พ.ศ.2561). [ออนไลน] 2561 [อางเมอ 1 มถนายน 2563] จาก http://bps.moph.go.th/new_bps/sites/default/files/EbookMOPH20yrs Plan2017_version2.pdf [46]

Snook. อปเดตสถต COVID-19. [ออนไลน] 2564 [อางเมอ 13 กมภาพนธ 2564] จาก https://www.sanook.com/covid-19/

31

รปท 11 สถตการปวยและเสยชวตดวยโรคอบตใหม จากการส ารวจความกงวลใจในสถานณการแพรระบาดของโรคตดเชอโคโรนาไวรสในเดกและเยาวชน ทท าโดยองคการยนเซฟรวมกบสภาเดกและเยาวชนแหงประเทศไทย เกบขอมลผานแบบสอบถามออนไลนวนท 27 มนาคม ถง 6 เมษายน 2563 จากเดกและเยาวชนอาย 6 ป ถง 25 ปขนไป จ านวน 6,771 คนทวประเทศ พบวา ความกงวลใจของเดกและเยาวชนรอยละ 80.74 คอเรองปญหาการเงนของครอบครว รองลงมาเปนเรองการเรยนและการสอบ (รอยละ 53.98) กงวลวาคนใกลตวหรอตวเองจะตดไวรส (รอยละ 52.55) กงวลเรองโอกาสในการศกษาตอ (รอยละ 47.82) และมความเครยดจากการตองอยแตในบาน (รอยละ 46.27) ขณะทรอยละ 84.66 ชวาผลกระทบและความกงวลใจในวงกวางคอเรองของสถานะทางการเงนของครอบครวทไมสามารถท างานไดตามปกต [47] ซงผลกระทบเกดกบเดกทกกลม แตนาจะมความรนแรงเปนพเศษตอนกเรยนในกลมยากจน ครอบครวเปราะบาง มปญหาความรนแรง ยาเสพตด นกเรยนกลมการศกษาพเศษ นกเรยนผพการ ผมความบกพรองทางการเรยนรในดานตาง ๆ ทตองการการดแลจากครอยางใกลชด นอกจากนครอบครวทไดรบผลกระทบทางเศรษฐกจ ท าใหผปกครองมความเครยดสงขน อาจจะเกดความรนแรงในครอบครวได อกประการหนง เดก ๆ จะเขาสสงคมออนไลนมากขน มความเสยงในการถกชกจง ลอลวงจากผไมหวงดทแฝงมาในสงคมออนไลนไดเพมมากขน 1.5.10 ความเหลอมล าทางสขภาพ ทรพยากรมนษยทเปนปจจยส าคญตอการขบเคลอนการพฒนาของประเทศยงมคณภาพทแตกตางกนอยางเหนไดชด คนไทยตองเผชญความเหลอมล าทางโอกาสตงแตยงอยในครรภมารดา โดยเดกทเกดจากพอแมทมความรนอย มทนทรพยนอย มกจะมน าหนกต ากวาเกณฑตงแตแรกเกด เมอโตขนมากมโอกาสเขาถงการศกษา บรการสขภาพ เทคโนโลย และทรพยากรตาง ๆ แตกตางกน เดกจากครอบครวยากจนมโอกาสเขาศกษาตอในระดบอดมศกษานอยกวาเดกจากครอบครวทมฐานะด เกอบท งหมดมโอกาสศกษาตอใน

[47]

Nattatiti K. “ปญหาการเงนของครอบครว” ท าเดกไทยกงวลทสดในชวง “โควด-19”. [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 1 กมภาพนธ 2564] จาก https://www.sanook.com/news/8082527/

32

ระดบอดมศกษา [48] รวมทงการบรการทางสาธารณสขทมการกระจายของแพทยไมครอบคลม โดยบคลากรทางการแพทยมการกระจกตวอย ใน พนท ภาคกลาง โดย เฉพาะกร ง เทพมหานคร ในขณะท พนท ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมบคลากรทางการแพทยนอยทสด [49] สงผลใหประชากรกลมทมรายไดนอยและอยในพนทหางไกลไมสามารถเขาถงเทคโนโลยและบรการตาง ๆ ไดอยางเทาเทยมกบประชากรกลมทมรายไดสง จากผลการส ารวจสขภาพโลกในประเทศทรายไดนอย พบวา ประชากรกลมทจนทสดรอยละ 26 เสยชวตจากการสบบหร ขณะทประชากรกลมทรวยทสดรอยละ 12 เสยชวตจากการสบบหร โดยคนจนและคนยากจนทสด คอผทไดรบผลกระทบจากการใชยาสบ เพราะอตราการสบบหรสงกวาประชากรกลมรายไดอน ทงยงเขาถงการรกษาเพอเลกสบหรอรกษาโรคทเกดจากบหรไดนอย ขณะทประชากรไทยทสบบหรทงหมด จบการศกษาระดบประถมศกษาหรอต ากวารอยละ 60 รวมทงประชากรไทยทสบบหรในกลมฐานะยากจนทสดจ านวน 1.33 ลานคน มรายไดเฉลย 1,982.50 บาทตอเดอนตอคน เสยคาซอบหรซองทผลตจากโรงงานตอเดอนคนละ 426.80 บาท ซงคดเปน 1 ใน 5 ของรายไดทงหมด [50] นอกจากนความเหลอมล าในเรองความปลอดภยบนถนนของประเทศไทยยงคงเปนปญหาทมความซบซอน ทงการใชทางมาลายขามถนน ระบบโครงสรางคมนาคม การแบงแยกระหวางเมองและชนบทท าใหเกดการขาดแคลนระบบคมนาคมสาธารณะในตางจงหวด คนทใช BTS หรอ MRT คอคนมเงนหรอชนชนกลาง การบงคบใชกฎหมายทไมมประสทธภาพ รวมทงการเมาแลวขบทเปนปจจยหนงของการเสยชวต เนองจากผดมแลวขบมโอกาสทางสถตทจะเกดอบตเหตบนทองถนนสงกวาผไมดมถง 8 เทา ทงน จากการเกบสถตการดมเหลาของคนจนทจะดมเหลาทมดกรแอลกอฮอลแรงกวาคนรวย แตคนรวยจะดมแลวขบมากกวา ในขณะทคนจนกลบเกดอบตเหตบนถนนมากกวา [51]

ส าหรบประเดนภาวะขาดแคลนสารอาหารและโภชนาการเปนอกหนงเรองส าคญทท าใหเกดความเหลอมล าอยางชดเจน ซงปญหาเหลานพบมากโดยเฉพาะในกลมเดก ๆ ในพนทตามแนวชายแดน อยางเชนในพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใต ทพบวาเดกๆ มอาการขาดสารอาหารมากกวา รอยละ 10 [52] และมารดาในภาคใตมความเสยงตอการเสยชวตทเกยวของกบการตงครรภมากกวาคนกรงเทพเกนกวา 3 เทาในป พ.ศ. 2557 สะทอนใหเหนถงความเหลอมล าทางสขภาพของไทยทมตอกลมคนเปราะบางอนเนองมาจากอายและถนทอยอาศย[53

[48]

TNN ชอง 16. COVID-19 ซ าเตม ความเหลอมล าของไทยรนแรงขน. [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 6 ตลาคม 2563] จาก https://news. trueid.net/detail/N6WJz58dngvq [49]

กองยทธศาสตรและแผนงาน ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. รายงานขอมลทรพยากรสาธารณสข ประจ าป 2562. [ออนไลน] 2563 [อางเมอ 6 ธนวาคม 2563] จาก https://bps.moph.go.th/new_bps/sites/default/files/Report%20Health%20Resource%202019.pdf [50] Teach For Thailand. บหร = ความเหลอมล า. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 11 ธนวาคม 2563] จาก https://www.facebook.com/ TeachForThailand/posts/2498265430185286/ [51] ผศ.ดร.นพพล วทยวรพงศ. ความเหลอมล าบนทองถนนไทย. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 11 ธนวาคม 2563] จาก https://www.chula. ac.th/cuinside/22611/ [52] Socialgiver. ความเหลอมล าทางสงคมทเรมตงแตเดก. [ออนไลน] ม.ป.ป. [อางเมอ 11 ธนวาคม 2563] จาก https://lifestyle. socialgiver.com/th/child-inequality/ [53]

TDRI. ชวยกนลดความเหลอมล า. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 11 ธนวาคม 2563] จาก https://tdri.or.th/2019/07/reducing-inequality/

33

ในขณะทปญหาสงแวดลอมเปนปญหาททวความรนแรงมากขน และท าใหเหนความเหลอมล าไดชดเจนมากยงขน มงานวจยระดบโลกหลายชนไดกลาวถงความแตกตางทางรายไดและความเสยงตอมลพษทางอากาศวาคนกลมทรายไดนอยจะไมใชผกอมลพษหลก แตมคนบางกลมมความจ าเปนตองเผชญมลพษทางอากาศจากลกษณะของการท างานกลางแจงเวลาท างาน และลกษณะสถานทพกอาศยทไมไดเป นตวอาคารปด และไมมรายไดมากพอทจะยายถนฐานไปเมองอน โดยกลมผมรายไดสงจะใชเวลาอยในอาคารมากกวากลมผมรายไดนอยถงปานกลาง ซงสามารถเขาถงอปกรณปองกนมลพษไดมากกวาอยางชดเจน[54] ภาพท 1.12 ความเหลอมล าทางสขภาพ

จากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และเทคโนโลยอยางรวดเรว เปนปจจยส าคญทสงผลทงเชงบวกและลบตอปญหาสขภาวะในทกมตและศกยภาพในการจดการปญหา การสรางเสรมสขภาพจงจ าเปนตองปรบรปแบบการท างาน โดยเฉพาะอยางยงการน าเทคโนโลยมาชวยในการสรางเสรมสขภาพ เนนการสรางนวตกรรมใหม ๆ ในการแกไขปญหา ออกแบบนโยบายเพอปรบเปลยนพฤตกรรม สนบสนนการขยายผลตนแบบใหมการปรบใชอยางแพรหลาย แกไขหรอเพมเตมกฎหมายทเปนอปสรรคหรอหนนเสรมสขภาวะ รวมทงขยายภาคเครอขายใหม ๆ ดงกลมคนรนใหมเขามารวมเพมเตมความหลากหลายทางดานความคดและการคดนอกกรอบใหมากยงขน พรอมทงสรางพนธมตรในทกระดบและทกมต เพอรบมอกบการเปลยนแปลงทจะเกดขน รวมทงใหความส าคญกบการลดความเหลอมล าทางสขภาพ เพอใหประชาชนทกคนสามารถเขาถงบรการสรางเสรมสขภาพทมคณภาพ ไดอยางทวถง เปนธรรม และมประสทธภาพ รวมทงอยในสงคมทเออตอการมสขภาวะทด [54]

รตนศร กตตกองนภางค. ฝนพษ PM2.5 และความเหลอมล าของเมองใสหนากาก. [ออนไลน] 2562 [อางเมอ 11 ธนวาคม 2563] จาก https://www.greenpeace.org/thailand/story/1979/air-pollution-and-inequality/

34

บทท 2 การวเคราะหสภาพแวดลอมของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ เพอใหการจดท าทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 ป (พ.ศ. 2565-2574) สามารถก าหนดเปาหมายและผลลพธไดเหมาะสมกบบทบาทและภารกจของ สสส. จงไดมการวเคราะหสภาพแวดลอมทเปนองคประกอบส าคญในการด าเนนงาน โดยมประเดนการวเคราะหทส าคญ ดงน 2.1 ภารกจของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 2.1.1 วตถประสงค ตามพระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 ไดก าหนดวตถประสงคทสอดคลองกบแนวทางการด าเนนการสรางเสรมสขภาพตามกฎบตรออตตาวา ดงน (1) สงเสรมและสนบสนนการสรางเสรมสขภาพในประชากรทกวยตามนโยบายสขภาพแหงชาต (2) สรางความตระหนกเรองพฤตกรรมความเสยงจากการบรโภคสรา ยาสบ สาร หรอสงอนทท าลายสขภาพ และสรางความเชอในการสรางเสรมสขภาพแกประชาชนทกระดบ (3) สนบสนนการรณรงคใหลดบรโภคสรา ยาสบ หรอสารหรอสงอนทท าลายสขภาพ ตลอดจนใหประชาชนไดรบรขอกฎหมายทเกยวของ (4) ศกษาวจยหรอสนบสนนใหมการศกษาวจย ฝกอบรม หรอด าเนนการใหมการประชมเกยวกบการสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (5) พฒนาความสามารถของชมชนในการสรางเสรมสขภาพโดยชมชน หรอองคกรเอกชน องคกรสาธารณะประโยชน สวนราชการ รฐวสาหกจ หรอหนวยงานอนของรฐ (6) สนบสนนการรณรงคการสรางเสรมสขภาพผานกจกรรมตางๆ ในลกษณะทเปนสอ เพอใหประชาชนสรางเสรมสขภาพใหแขงแรง ใชเวลาวางใหเปนประโยชน และลดบรโภคสรา ยาสบ หรอสารหรอสงอนทท าลายสขภาพ 2.1.2 ลกษณะองคกรของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ สสส. มโครงสรางและกลไกการบรหารงานทมความคลองตว ยดหยน สามารถปรบเปลยนการท างานตามสถานการณไดดและเออตอการด าเนนการสรางเสรมสขภาพ ทเกดจากลกษณะองคกร ดงน (1) สสส. เปนองคการมหาชนทจดตงตามกฎหมายเฉพาะ การด าเนนงานสรางเสรมสขภาพตามแนวทางของกฎบตรออตตาวานนจ าเปนตองด าเนนงานรวมกบทกภาคสวน ทงหนวยงานของรฐ องคกรปกครองสวนทองถน ภาคสวนทดแลสขภาพ ภาคเศรษฐกจและสงคม ภาคอตสาหกรรม ภาคเอกชน องคกรอาสาสมคร และสอมวลชน ตลอดจนประชาชนทกเพศทกวย ลวนมบทบาทส าคญตอสขภาพในแงของตวบคคล สมาชกครอบครว และสมาชกชมชน ดงนน การด าเนนงานสรางเสรมสขภาพจงไมสามารถขบเคลอนผานระบบราชการ (Bureaucratic) ทมงเนนการใชอ านาจรฐแตเพยงอยางเดยว การจดตง สสส. จงอาศยรปแบบองคการมหาชนเพอใหสามารถด าเนนการรวมกบทกภาคสวนไดอยางมประสทธภาพและคลองตว เปนอสระจากระบบราชการ และไมอยภายใตการก ากบดแลของสวนราชการ อยางไรกตาม เนองจากคณะรฐมนตรไดมมตเมอวนท 9 สงหาคม 2559 มอบหมายใหคณะกรรมการพฒนาและสงเสรมองคการมหาชน (กพม.) ท าหนาทก ากบดแล สสส. ในฐานะองคการมหาชนทจดตงตาม

35

พระราชบญญตเฉพาะ เชนเกยวกบการก ากบดแลองคการมหาชนทจดตงตามพระราชกฤษฎกา ดงนน การบรหารกจการและการด าเนนงานของ สสส. จงตองถอปฏบตตามหลกเกณฑหรอแนวทางท กพม. ก าหนดในบางเรอง (2) สสส. เปนกองทนหมนเวยน พระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 มาตรา 11 ก าหนดให สสส. มรายไดหลกจากเงนบ ารงกองทนทจดเกบจากผมหนาทเสยภาษตามกฎหมายวาดวยสราและกฎหมายวาดวยยาสบในอตรารอยละ 2 ของภาษทจดเกบ ในลกษณะการจดเกบภาษเพมจากภาษปกต (Surcharge Tax) โดยไมใชการแบงมาจากภาษสรรพสามตทรฐจดเกบเขาคลง และมาตรา 10 ก าหนดใหเงนรายไดของ สสส. ไมตองน าสงเปนรายไดของแผนดน ท าให สสส. มสถานภาพเปนทนหมนเวยนตามพระราชบญญตทนหมนเวยน พ.ศ. 2558 ดงนน การบรหารกจการและการด าเนนงานของ สสส. จงตองถอปฏบตตามหลกเกณฑหรอแนวทางทคณะกรรมการนโยบายการบรหารทนหมนเวยนก าหนดเปนบางเรอง อยางไรกตาม หากมเรองใดทพระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 ก าหนดไวเปนการเฉพาะแลว สสส. กสามารถด าเนนการตามบทบญญตดงกลาวได 2.2 การวเคราะหสภาพแวดลอมของ สสส. จากแนวโนมและกระแสการเปลยนแปลงของโครงสรางทางสงคมทจะมประชากรผสงอายเปนกลมหลกของประเทศ เมองมการขยายตวอยางรวดเรวและเทคโนโลยเขามามบทบาทในการด ารงชวตมากขน ท าใหประชากรบางกลมไมสามารถเขาถงเทคโนโลยได สงผลใหเกดความไมเทาเทยมทงในมตทางสงคม เศรษฐกจ และสขภาพ ปญหาทางเศรษฐกจและสงคมทมความซบซอนมากขน รวมทงพฤตกรรมดานสขภาพของประชาชนจะเปลยนแปลงไปตามบรบทของสงคม จะท าให สสส. ท างานดานการสรางเสรมสขภาพไดยากขนเชนกน นอกจากน สสส. มโครงสรางองคกรแบงเปนหลายส านกหลายฝายและมประเดนงานมาก ท าใหขาดการบรณาการการท างานระหวางกน การท างานเชงประเดนยงขาดการบรณาการและขาดเปาหมายในการท างานรวมกนระหวางภาคเครอขาย ท าใหการผลกดนไปเปนนโยบายท าไดคอนขางยาก การขยายผล องคความรและตนแบบนวตกรรมมจ ากดไมถกน าไปใชประโยชนอยางแพรหลาย ทงน สสส. ตองเนนการสอสารในเชงนโยบายกบภาคการเมอง เพอผลกดนใหเกดกฎหมายและนโยบายสาธารณะส าหรบจะใชเปนเครองมอในการขบเคลอนสงคมใหมากขน รวมทงตองเรงพฒนาระบบขอม ลสารสนเทศของ สสส. ใหเชอมตอเปนระบบเดยวกนแบบเรยลไทม (Real time) ทสามารถใหการตอบสนองขอมลไดอยางรวดเรว และระบบตดตามประเมนผลใหสอดคลองกบการบรบทการขบเคลอนงานสรางเสรมสขภาวะ คณะกรรมการประเมนผลตองมศกยภาพและเปนอสระจากคณะกรรมการบรหาร เพอใหสามารถตดตามและประเมนความคมคาและผลกระทบ (Impact evaluation) ทเกดกบประชาชนไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล ตารางท 2.1 การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และอปสรรค ของ สสส.

จดแขง (Strength) จดออน (Weakness) 1. ม พ.ร.บ. รองรบการด าเนนงาน และมโครงสราง กลไกการบรหารงานทมความคลองตว ยดหยน สามารถปรบเปลยนการท างานตามสถานการณไดด

1. สสส. มโครงสรางองคกรแบงเปนหลายส านกหลายฝายและมประเดนงานมาก ท าใหขาดการบรณาการการท างานระหวางกน

36

2. กรรมการมความเขมแขง สามารถสานพลงกบภาคเครอขายทเกยวของไดอยางด 3. มระบบงบประมาณทมนคงและตอเนอง ท าใหมความคลองตวสงในการวางแผนการท างาน 4. สสส. สงสมประสบการณและฐานองคความรทางวชาการด านการสร า ง เสรมสขภาพ รวมท งมภาพลกษณองคกรทด ท าใหภาคเครอขายอยากท างานรวมกบ สสส. 5. บคคลากรมสมรรถนะและมความตงใจในการท างานสง 6. มภาคเครอขายทหลากหลายและเขมแขง 7. มกระบวนการท างานทเปดกวางและท างานในลกษณะทเปนหนสวนกบภาค ท าใหภาคเครอขายเขามามสวนรวมในการสรางสรรคองคความร ตนแบบ และนวตกรรมใหม ๆ 8. สามารถใช Social marketing ในการขบเคลอนงานสรางเสรมสขภาพไดส าเรจเปนรปธรรมในหลายประเดน

2. การท างานเชงประเดนยงขาดการบรณาการและขาดเปาหมายในการท างานรวมกนระหวางภาคเครอขาย เนองจากความเขาใจในการสรางเสรมสขภาพไมตรงกน 3. การขยายผลองคความรและตนแบบนวตกรรมมจ ากด ไมสามารถขยายพนทไดอยางแพรหลาย เนองจากหนวยงานทเกยวของไมน าไปขยายผลตอ 4. ยงขาดการสอสารกบภาคการเมองในการผลกดนกฎหมายและนโยบายสาธารณะในการขบเคลอนสงคมดานการสรางเสรมสขภาพ 5. ระบบการตดตามประเมนผลยงมประสทธภาพไมเ พยงพอและผลการประเมน ไม ได ถกน า ไปใชเท าท ควร รวมท งผ ประเมนขาดทกษะในการประเมนผล 6. ขาดความยดหยนในการปรบทศทาง/เปาหมายระยะ 10 ป 7. ระบบขอมลไมเชอมโยงเปนระบบเดยวกน ไมสะดวกตอการใชงานของภาคเครอขาย ท าใหไมสามารถใชประโยชนจากขอมลไดอยางเตมททงในการบรหารงาน การประเมนผลการด าเนนงาน และการวเคราะหแนวโนมปญหาสขภาพ 8. ภาคเครอขายทรบงบประมาณพบปญหาเรองภาษอาจสงผลใหภาคไมอยากรวมงานกบ สสส.

โอกาส (Opportunity) อปสรรค (Threat) 1. กระแสตนตวตอการดแลสขภาพของประชาชน 2. ยทธศาสตรชาตและแผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาตซ งเปนกรอบทศทางการพฒนาประเทศ ใหความส าคญในการสรางเสรมสขภาพของประชาชน สงผลใหหนวยงานทเกยวของมเปาหมายรวมกน 3. มภาคเครอขายทมศกยภาพทงในประเทศและตางประเทศ ท าใหเกดการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน และเปนโอกาสในการขบเคลอนงานไปยงประเทศอน ๆ 4. ความกาวหนาทางเทคโนโลยและดจทลท าใหชองทางการสอสาร ประชาชาสมพนธทหลากหลาย

1. ความไมเทาเทยมดานการศกษา ดานเศรษฐกจ และเพศสภาพของประชาชน รวมทงการเลอกปฏบต สงผลใหประชากรบางกลมไมสามารถเขาถงชดความรดานสขภาพได และ สสส. ท างานดานการสรางเสรมสขภาพไดยากขน 2. ปญหาสงคมและเศรษฐกจมความซบซอนมากขน อาจสงผลกระทบตอปญหาสขภาพมากขน โดยเฉพาะ อยางยงปญหาดานสขภาพจต 3. กระแสโลกาภวฒน ท าใหกฎระเบยบในประเทศและระหวางประเทศ สงครามทางการคา อาจสงผลตอการบรหารงานของ สสส. มความซบซอนและ

37

เขาถงประชากรกลมเปาหมายไดสะดวก และรวดเรว 5. เทคโนโลยและดจทลชวยสรางนวตกรรมในการขบเคลอนการท างานดานการสรางเสรมสขภาพใหมประสทธภาพมากยงขน

ยงยากมากกวาเดม 4. การขาดเสถยรภาพและความขดแยงทางเมอง สงผลใหการผลกดนกฎหมายและนโยบายสาธารณะท าไดยากขน

2.3 รปแบบการสรางเสรมสขภาพ (Health Promotion Working Model) กระบวนการสรางเสรมสขภาพมความส าคญในการสนบสนนใหประชาชนมศกยภาพในการจดการปจจยแวดลอมเพอการมสขภาพดไดดวยตนเอง ซงจะชวยลดภาระคาใชจายดานสขภาพของประชาชนและของประเทศในระยะยาว และเนองจากการท างานสรางเสรมสขภาพเปนกระบวนการท างานทมงปรบเปลยนพฤตกรรมเดมทกอผลเสยตอสขภาพ ซงเปนความคนชนของประชาชนหรอมปจจยแวดลอมทไมเออตอการปรบเปลยนพฤตกรรมดงกลาว กระบวนการท างานสรางเสรมสขภาพท สสส. พฒนาจาก 5 มาตรการ ตามกฎบตรออตตาวา (Ottawa Chartered) มาเปนรปแบบการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพของ สสส. (Thai Health Working Model) สามารถแสดงองคประกอบและความสมพนธของการด าเนนมาตรการทจ าเปน เพอบรรลเปาหมายการมสขภาพและสขภาวะทดของประชาชนไดดงน ภาพท 2.1 รปแบบการสรางเสรมสขภาพ (Health Promotion Working Model)

38

สขภาพทดของประชาชนตองเกดขนโดยตวประชาชนเอง เปนหลกการส าคญตามรปแบบการสรางเสรมสขภาพ (สวนกลางของภาพ) ซงเปนเปาหมายหลกของการท างานสรางเสรมสขภาพทเกดจากการปรบเปลยนพฤตกรรมหรอวถชวตของบคคล ซงเปนผลจากการเปลยนแปลงเชงสงคมและสงแวดลอมทจะเกดขนไดดวยการขบเคลอนและเชอมประสานการท างานของหลายภาคสวน ทง (1) การขบเคลอนใหเกดนโยบายสาธารณะทเออตอการมสขภาวะ (2) การปรบระบบบรการดานสงคมและสขภาพใหสอดคลองกบปรชญาการท างาน “สราง น า ซอม” โดยการท างานเชงรกไปทตนเหตของปญหา (3) การพฒนาขดความสามารถของบคคลและชมชนเพอสรางการเปลยนแปลงอยางยงยน โดยมมาตรการสอสารรณรงคทใชองคความรดานการตลาดเพอสงคมชวยชน า เพอสรางความตระหนกร ความเขาใจ และสรางแรงสนบสนนตอการสรางเสรมสขภาพท าใหเกดการยอมรบในการพฒนานโยบายหรอกฎหมายทจะสรางการเปลยนแปลงเชงสงคมและสงแวดลอม ซงจะสงผลตอการมสขภาพดของประชาชนในทายทสด ภาพท 2.2 ภาพรวมทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 ป (พ.ศ. 2565 - พ.ศ. 2574)

39

หากเปรยบทศทางและเปาหมายการด าเนนงานของ สสส. ในระยะ 10 ป ขางหนากบภาพของบานหลงหนงดงภาพท 2.2 ตวบานจะประกอบดวยสวนส าคญ 3 สวนคอ

สวนท 1 สวนบนของตวบาน แสดงเปาหมายสดทายทตองการคอการทบคคลมสขภาพดสมบรณพรอมทง 4 มต คอการมสขภาพกายด สขภาพจตด สขภาวะทางปญญาด และมสงคมทด และล าดบตอมาคอเปาหมายหลกทางสขภาพ 8 เรอง (7+1) จากการวเคราะหปจจยเสยง สถานการณและแนวโนมส าคญสงผลกบสขภาพ คอ 1) การควบคมยาสบ 2) การควบคมเครองดมแอลกอฮอลและสงเสพตด 3) ความปลอดภยทางถนน 4) อาหารเพอสขภาวะ 5) การสงเสรมกจกรรมทางกาย 6) สขภาพจต 7) การควบคมมลพษทางอากาศ และ 8) เหตอบตใหมและปจจยเสยงอน โดยการด าเนนงานในทกประเดนจะตองค านงถงความบรบททแตกตางของพนทและกลมเปาหมาย เปนการด าเนนการเพอลดชองวางและตองไมกอใหเกดความเหลอมล าทางสขภาพทมากขน

สวนท 2 สวนกลางของบาน แสดงวถการท างานวสยทศนของและยทธศาสตรการด าเนนงาน ซงประกอบดวยยทธศาสตรหลกไตรพลงเพอการขบเคลอนสงคม และยทธศาสตรเฉพาะเพอการสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 5 ดาน

สวนท 3 สวนลางของตวบาน แสดงการจดโครงสรางแผนและกลไกสนบสนนการท างานทส าคญ โดย สสส. ไดจดโครงสรางแผนเพอการบรหารจดการออกเปน 4 กลมเพอความเหมาะสมกบบรบทของงานและเสรมการบรณาการระหวางแผนคอ 1) แผนเชงประเดนเนนการท างานเชงลกในแตละประเดนการสรางเสรมสขภาพและควบคมปจจยเสยง 2) แผนเชงกลมประชากรและองคกร 3) แผนเชงพนท และ 4) แผนเชงระบบและกลไก

รายละเอยดของแตละสวนถกอธบายเพมเตมในบทท 3

40

บทท 3 วสยทศนและพนธกจในการสรางเสรมสขภาวะ การด าเนนงานภายใตทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 ป (พ.ศ. 2565-2574) ของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ไดก าหนดวสยทศนและพนธกจไวดงน 3.1 วสยทศน “ทกคนบทแผนดนไทยมวถชวต สงคม และสงแวดลอม ทเออตอสขภาวะ” หมายถง ทกคนบนผนแผนดนไทย ไมแบงแยกเชอชาต สญชาต สถานะทางเศรษฐกจและสงคม มพฤตกรรมทางสขภาพและวถชวตทสงผลใหสขภาวะทด ภายใตสงคมและสภาพแวดลอม ทงทางกายภาพ คานยม วฒนธรรม จารตประเพณ กฎระเบยบ และระบบสขภาพโดยรวมของไทย สนบสนนใหทกคนบนแผนดนไทยมสขภาวะดถวนหนา จากกระบวนการทบทวนการด าเนนงานของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพในทศวรรษทผานมา พบวาวสยทศนการด าเนนงานของกองทนฯ ในระยะ 10 ป ขางหนา (พ.ศ.2565 -2574) ยงคงมความมงหวงให “ทกคนบนแผนดนไทยมวถชวต สงคมและสงแวดลอมทเออตอสขภาวะ” ซงมความหมายครอบคลม ถงประชากรทกคนทอยบนผนแผนดนของประเทศไทย โดยไมแบงแยก อาย เชอชาต สญชาต เพศสภาพ ความพการ ถนทอย ศาสนา วฒนธรรม จารตประเพณ ความเชอและอดมการณทางการเมอง รวมทงการไมแบงแยกตามสถานะทงทางเศรษฐกจและสงคม ใหเกดวฒนธรรมดานสขภาวะทดทงตนเอง และครอบครว โดยมสงคมและสงแวดลอมทงกายภาพ คานยม วถชวต และระบบสขภาพองครวมของประเทศไทยทสามารถสนบสนนใหทกคนมสขภาวะดถวนหนา 3.2 พนธกจ “จดประกาย กระตน สาน และเสรมพลงบคคล ชมชน และองคกร ใหมขดความสามารถและสรางสรรคระบบสงคมทเออตอการมสขภาวะ” การก าหนดพนธกจของกองทนฯ พจารณาโดยใชกรอบวตถประสงคตามพระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ.2544 มาตรา 555 เพอใหบรรลจดมงหมายของกองทนฯ และสอดคลองกบวสยทศน 3.3 คานยมของ สสส. (Core Value)

55 พระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ.2544 มาตรา 5 วตถประสงค 1.สงเสรมสนบสนนการสรางเสรมสขภาพในประชากรทกวยตามนโยบายสขภาพแหงชาต 2.สรางความตระหนกเรองพฤตกรรมการเสยงจากการบรโภคสรา ยาสบ หรอสารอนทท าลายสขภาพและสรางความเชอในการสรางเสรมสขภาพแกประชาชนทกระดบ 3.สนบสนนการรณรงคใหลดบรโภคสรา ยาสบ หรอสาร หรอสงอนทท าลายสขภาพ ตลอดจนใหประชาชนไดรบรขอกฎหมายทเกยวของ 4.ศกษาวจยหรอสนบสนนใหมการศกษาวจย ฝกอบรมหรอด าเนนการใหมการประชมเกยวกบการสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 5.พฒนาความสามารถของชมชนในการสรางเสรมสขภาพโดยชมชน หรอองคกรเอกชน องคกรสาธารณประโยชน สวนราชการ รฐวสาหกจ หรอหนวยงานอนของรฐ และ 6.สนบสนนการรณรงคสรางเสรมสขภาพผานกจกรรมตางๆในลกษณะทเปนสอเพอใหประชาชนสรางเสรมสขภาพใหแขงแรง ใชเวลาวางใหเปนประโยชนและลดบรโภคสรา ยาสบ หรอสาร หรอสงอนทท าลายสขภาพ

41

แนวทางการด าเนนงานของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพมความสอดคลองกบทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตรระยะ 10 ป แผนหลก 3 ป และแผนการด าเนนงานประจ าป เพอใหเกดการตดตามและประเมนผลอยางตอเนองโดยอาศยหลกการท างานของกองทนทก าหนดเปนวธท างานแบบ สสส. (Thai Health Way) ทประกอบดวยคณคาหลกขององคการ (Core values) น าไปสความส าเรจผานการท างานทขบเคลอนโดยหลายภาคสวนรวมกน คณคาหลกของกองทน ประกอบดวย

(1) Innovation”คดใหม สรางสรรค” คอ การพฒนานวตกรรมทงในลกษณะของแนวคดและวธการใหม ๆ เพอใหไดความรทสามารถสรางการเปลยนแปลงเพอการสรางเสรมสขภาพได นวตกรรม (Innovation) หมายถง การท าสงตางๆ ดวยวธการ/แนวคด/กระบวนการใหม ทแกไขปญหา เพอน าไปสการเปลยนแปลง สงคมสงแวดลอมทเกยวของกบสขภาวะ โดยมองคประกอบทส าคญ ไดแก ใหม สามารถใชในการแกปญหา และสรางการเปลยนแปลง (2) Collective impact “รวมคด รวมสราง” คอ การสนบสนนใหเกดผลกระทบจากการเสรมพลงรวม ผลกระทบจากการเสรมพลงรวม (Collective impact) หมายถง การสรางและสนบสนนเครอขายการท างานทมเปาหมายรวมโดยแตละสวนมการรบรบทบาทหนาทของตนเอง มกลไกสนบสนนกลาง เพอใหเกดการด าเนนงานรวมกนทบรรลเปาหมาย เกดเจาภาพหลกในการสรางความเขมแขงในการประสานการด าเนนงาน/บรหารกลไกกลางอยางตอเนอง โดยมองคประกอบทส าคญ คอ (ก) มเปาหมายรวม มขอตกลง/พนธะผกพนในเปาหมายรวมกน (ข) การรบรบทบาท หนาท ของตนเอง มการแบงหนาท และกระจายบทบาทความรบผดชอบทชดเจน (ตองเขาใจบทบาทของตนเองและภาค) และ (ค) มกลไกสนบสนนกลาง คอ มกลไกการท างานรวมกนและสอดคลองกนเปลยนเรยนรมการแลกเปลยนรวมกน มการวดผลและใชผลรวมกน (3) Sustainable change “ตอยอด ตอเนอง” คอ การสรางการเปลยนแปลงทยงยน โดยแนวคดในการด าเนนงานทง 3 ดาน อยภายใตการด าเนนงานแบบ การเปลยนแปลงอยางยงยน (Sustainable change) หมายถง การสรางเสรม และสนบสนนใหประชาชน หรอกลมเปาหมายมการเปลยนแปลงพฤตกรรม และมสงแวดลอมทน าไปสการมสขภาวะของสงคมอยางยงยน โดยมองคประกอบทส าคญ ไดแก (ก) มนโยบาย/กฎหมาย (ใหม/ปรบปรงจากเดม) ทไดรบการน าไปใชในการสงเสรมสขภาวะและเสมอภาค (ข) ชมชนมความสามารถในการสรางเสรมสขภาวะของคนในชมชน และ (ค) ประชาชนมความรอบรดานสขภาพ และสามารถเปลยนแปลงพฤตกรรมดานสขภาพ

42

(4) Proactive“กาวล า เชงรก” คอ การท างานแบบมวสยทศน มองเหนทงงานและคนทเกยวของชดเจนจนสามารถเปนผน า รเรมการขบเคลอนงานได รวมกบอกสองคณลกษณะบคลากรทใสใจสขภาพ (Health conscious) และ จตสาธารณะ (Public mind) การท างานเชงรก (Proactive) หมายถง ลกษณะของการด าเนนงานดานนวตกรรม ผลกระทบจากการเสรมพลงรวม และการเปลยนแปลงอยางยงยน เปนการปองกนปญหาทอาจเกดขน หรอลดความรนแรงของปญหา โดยการแสวงหาโอกาส และรเรมการด าเนนงาน เพอปองกนหรอลดปญหาหรอแก ระยะยาว ดวยกระบวนการมสวนรวมของภาค โดยมองคประกอบทส าคญคอ (ก) การระบปญหาและการแสวงหาโอกาส (ข) การรเรมด าเนนงาน และ (ค) การมสวนรวมของภาค 3.4 ยทธศาสตรการสรางเสรมสขภาพ

3.4.1 ยทธศาสตรหลก ยทธศาสตร “สานสามพลง” ประกอบดวย พลงปญญา พลงทางสงคม และพลงนโยบาย เปนยทธศาสตรหลกส าหรบขบเคลอนการเปลยนแปลงและแกไขปญหาสขภาวะทส าคญในสงคมไทยอยางสรางสรรคและเพอใหเกดผลลพธตามวตถประสงค ยทธศาสตรสานสามพลงประกอบดวย (1) พลงปญญา คอ การขยายพนททางปญญา (Wisdom space) อยางกวางขวางในการสรางเสรมสขภาพใหบรรลผลส าเรจ โดยอาศยองคความรจากทกภาคสวนรวมกบการพฒนาองคความรตอเนองทเทาทนตอสถานการณอยางเหมาะสมกบกลมเปาหมายและบรบทขององคความร กอใหเกดการปฏบตงานทตรงเปาหมาย ขยายผลไดอยางรวดเรว และเสรมพลงปญญาในทศทางเดยวกน

43

(2) พลงนโยบาย คอ การขยายพนทการมสวนรวมในกระบวนการนโยบายสาธารณะ (Space of participatory policy process) อยางกวางขวาง โดยนโยบายจะกอใหเกดระบบและโครงสรางทเปนองคประกอบส าคญของการสรางเสรมสขภาพ และสงผลกระทบในวงกวางตอประชาชน (3) พลงทางสงคม คอ การขยายพนททางสงคม (Social space) อยางกวางขวาง โดยการระดมพลงเครอขายทางสงคมทมบทบาทส าคญในการท างาน การรณรงค และการเฝาระวงในการสรางเสรมสขภาพอยางตอเนอง ซงจะสงผลใหการขยายพนททางสงคมในการสรางเสรมสขภาพ 3.4.2 ยทธศาสตรเฉพาะ (1) พฒนาศกยภาพบคคลและองคกรใหเทาทนพลวตของปจจยตางๆ ทกระทบตอสขภาพ รวมทงใหมขดความสามารถในการท างานเชงรก ทงทเปนงานเฉพาะดานและบรณาการเชอมโยงขามภาคสวน (รฐ วชาการ เอกชน ประชาสงคม องคกรปกครองสวนทองถน ชมชน ฯลฯ) ขามประเดนและขามพรมแดนในการสรางเสรมสขภาพในระดบภมภาคและระดบโลก (2) พฒนางานวชาการและนวตกรรม เพอใหมกลไกและวธการใหมในการตอบสนองตอปญหาและความตองการทหลากหลายของทกภาคสวน ทงนวตกรรมดานมาตรการ ปฏบตการ และกจการสงคม (3) สานเสรมพลงเครอขาย พฒนาศกยภาพเครอขายการสรางเสรมสขภาพ ชมชนและทองถน สนบสนนกจกรรมเพอการพฒนาความเขมแขงเชงระบบและการมสวนรวมของชมชนและทองถน อนรวมถงผน า กลม องคกร ชมชนทงในเชงพนทและในลกษณะอน (4) พฒนาระบบและกลไกทางสงคมและสถาบนทเออตอการสรางสขภาวะ ทงระบบและกลไกเชงนโยบาย กฎหมาย และกลไกทางสงคม ทเออตอการลดความเหลอมล าดานสขภาวะ (5) พฒนากระบวนการเรยนรและสอสารสาธารณะ โดยเนนการพฒนาศกยภาพในดานการจดการความร ขอมล การสอสาร และเทคโนโลยสารสนเทศ ทเหมาะสมบนบรบทการสอสารใหม ทงในสวนของ สสส. และภาคเครอขาย

44

3.5 เปาหมายหลกและขอบเขตการด าเนนงาน การก าหนดเปาหมายและขอบเขตการด าเนนงานภายใตทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร 10 ป (พ.ศ. 2564-2573) เปนการพฒนาจากแนวโนมส าคญทงในระดบนานาชาตและระดบชาต ทสงผลตอสขภาวะและพฤตกรรมสขภาพของคนไทย และค านงถงความสอดคลองของกฎหมาย ยทธศาสตร และแผนระดบชาต ตามทศทางการขบเคลอนสขภาพของประเทศไทย โดยมเปาหมายและขอบเขตการด าเนนงานทเนนการท างานในรปแบบการกระตน สาน และเสรมพลง เพอสนบสนนใหภาพรวมผลลพธทางสขภาพของประเทศ เปาหมายและขอบเขตการด าเนนยทธศาสตรแบงออกไดเปนเปาหมายหลก และเปาหมายทรองรบตอเหตอบตใหมทอาจเกดขนเพอสรางความยดหยนในการด าเนนยทธศาสตร (7+1 เปาหมาย) มรายละเอยดดงน 3.5.1 การควบคมยาสบ บหรเปนปจจยเสยงทมผลรนแรงและกอใหเกดผลกระทบดานสขภาพมากกวาปจจยเสยงดานการดมเครองดมแอลกอฮอล การไมออกก าลงกาย และการรบประทานอาหารทไมถกตอง โดยพบวา บหรเพมความเสยงตอการเปนโรคหวใจและหลอดเลอด 2-4 เทา และเพมความเสยงตอการเกดมะเรงปอดถง 25 เทา ขอมลจากองคการอนามยโลก พ.ศ. 2562 พบวา ทวโลกมผสบบหรประมาณ 1,100 ลานคน โดยรอยละ 80 อยในกลมประเทศทรายไดปานกลาง-ต า และในแตละปจะมผเสยชวตจากการสบบหรประมาณ 8 ลานคน โดยเสยชวตโดยตรงจากการสบบหรกวา 7 ลานคน และอกประมาณ 1.2 ลานคน เสยชวตจากการไดรบควนบหรมอสอง นอกจากนนแลว ยงพบวา ทวโลกมเดกประมาณ 165,000 คน เสยชวตกอนอาย 5 ป โดยมสาเหตมาจากการตดเชอทางเดนหายใจสวนลางทเกดจากการไดรบควนบหรมอสอง56 นอกจากนบหรยงท าใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจจ านวนมาก ขอมลจากส านกงานสถตแหงชาต พ.ศ. 2560 พบวา คาใชจายในการซอบหรของคนสบบหรทงประเทศ มจ านวนถง 93,268 ลานบาทตอป มการประเมนผลกระทบทางเศรษฐกจทเกดจากการสบบหรของประเทศไทยในป พ.ศ. 2560 พบวา การสบบหรสงผลใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจปละ 87,250 ลานบาท (ค านวณเปนความสญเสย 42 บาทตอบหร 1 ซอง) โดยรวมแลวความสญเสยทางเศรษฐกจจากการสบบหรคดเปนรอยละ 0.56 ของ GDP และคดเปนรอยละ 15 ของคาใชจายดานสขภาพของประเทศทงหมด โดยรอยละ 88 ของตนทนทงหมดเปนตนทนจากการเสยชวตกอนวยอนควร 77,173 ลานบาท และรอยละ 10 ของตนทนทงหมดเปนตนทนคารกษาพยาบาลจากโรคทเกดจากการสบบหร 8,891 ลานบาท นอกจากนนยงมตนทนจากเหตอคคภยทเกยวของกบการสบบหรถง 66 ลานบาท57

เปาหมาย ลดอตราการสบบหรและยาสบ กรอบการด าเนนงาน

แผนควบคมยาสบไดใชกรอบของแผนยทธศาสตรการควบคมยาสบแหงชาต ในการก าหนดยทธศาสตรการด าเนนงานของแผนฯ โดยก าหนดยทธศาสตร 4 ดานส าคญ ไดแก (1) การพฒนานโยบายสาธารณะและการบงคบใชกฎหมาย (2) การพฒนาวชาการและระบบขอมลขาวสาร (3) การพฒนาเครอขาย การรณรงคประชาสมพนธ และขยายสถานทปลอดบหร (4) การสนบสนนบรการบ าบดรกษาการตดนโคตน

56 รวบรวมและเรยบเรยงโดยมลนธรณรงคเพอการไมสบบหร, 2563 57 วเคราะหขอมลโดยศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ, 2563.

45

3.5.2 การควบคมเครองดมแอลกอฮอลและสงเสพตด จากขอมลสดสวนนกดมในปจจบน สดสวนการดมในระดบอนตราย ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลตอประชากรตอป และคาใชจายในการบรโภค ท าใหเหนวาพฤตกรรมการดมในชวง 10-15 ปทผานมานน มแนวโนมในทางคงทหรอลดลง ทงนในชวงเวลาเดยวกนมลคาของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศตอหวประชากร (per capita GDP) ของไทย จาก 2,568.2 เหรยญสหรฐฯ ในป พ.ศ. 2540 เพมเปน 7,273.6 เหรยญสหรฐฯ ใน พ.ศ. 2559 คดเปน 2.9 เทา ซงจากรายงานขององคการอนามยโลกไดชวา สดสวนของผดมในปจจบนเพมขนในกลมประเทศทมรายไดสงขน ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรตอปถอเปนตวชวดสถานการณการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลทส าคญอกตวหนง เนองจากเปนปจจยทมความสมพนธกบปญหาจากการดมแอลกอฮอลอยางชดเจน โดยทคาเปาหมายของปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรตอปทถกก าหนด ไวเพอบรรลใน พ.ศ. 2563 คอ 7.32 ลตรตอคนตอปหรอต ากวา ซงจะเหนไดวาปรมาณการ บรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรตอปมปรมาณสงกวา 8 ลตรตอคนตอไปในชวงกอนทจะมการบงคบใชพระราชบญญตควบคมเครองดมแอลกอฮอล พ.ศ. 2551 ลดลงอยางชดเจนมาอยท 6.13 ในป พ.ศ. 2551 ซงมการประกาศใชพระราชบญญตควบคมเครองดมแอลกอฮอล หลงจากนนคอนขางคงทอยระหวาง 6.71 ถง 7.33 ลตรตอคนตอป อยางไรกด มการลดลงอยางมาใน พ.ศ. 2561 มาอยท 5.99 ลตรตอคนตอป ดงนนการทแนวโนมการดมในประเทศไทยคอนขางคงทและมแนวโนมลดลง รวมถงการทมสดสวนผดมแบบอนตรายทลดลงชดเจนทง ๆ ทสดสวนดงกลาวมกไมเปลยนแปลงตามระดบรายไดของประเทศ บงชวาเปนผลมาจากมาตรการควบคมเครองดมแอลกอฮอล ทงน มาตรการส าคญของภาครฐในชวงเวลาดงกลาว คอ การลดการเขาถงเชงกายภาพซงมการออกมาตรการเพมเตมออกมามากขน โดยอาศยอ านาจตามพระราชบญญตควบคมเครองดมแอลกอฮอล พ.ศ.2551 เชน การหามขายในวนพระใหญ (พ.ศ. 2552) การหามขายและหามดมในโรงงาน หนวยงานราชการ และรฐวสาหกจ (พ.ศ. 2555) การหามดมบนถนน และบนยานพาหนะ (พ.ศ. 2555) การจ ากดเวลาขาย หามดมตามสถานขนสงประเภทตางๆ (พ.ศ. 2558) เปนตน

เปาหมาย ลดอตราการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลและสงเสพตด กรอบการด าเนนงาน

การด าเนนงานของแผนควบคมเครองดมแอลกอฮฮลและสงเสพตดจะด าเนนการสอดคลองกบแผนปฏบตการดานควบคมเครองดมแอลกอฮอลระดบชาต ระยะท 2 (พ.ศ.2564-2570) ใน 6 ประการหลก ไดแก (1) การควบคมการเขาถงเครองดมแอลกอฮอล (2) การควบคมพฤตกรรมการขบขหลงการดม (3) การบ าบดรกษาผตดแอลกอฮอล (4) การควบคมการโฆษณา สงเสรมการขาย การใหทนอปถมภ (5) การขนราคาผานระบบภาษ และ (6) การสรางคานยมเพอลดการดม

46

3.5.3 ความปลอดภยทางถนน อบตเหตทางถนน (road traffic injuries) เปนปจจยส าคญทน ามาสผลกระทบและความสญเสยเปนวงกวางทวโลก องคการอนามยโลก (world health organization: WHO) ไดรายงานวา ในแตละปมประชากรทวโลกกวา 1.35 ลานคนทตองเสยชวตจากอบตเหตทางถนน ทงยงเปนสาเหตการเสยชวตอนดบ 1 ของกลมเดกและเยาวชนอายระหวาง 5 – 29 ป ทงน อบตเหตทางถนนเกนกวาครงหนงเกดในกลมผเปราะบางบนถนน (vulnerable road users: VRU) ไดแก คนเดนเทา ผใชจกรยาน และจกรยานยนต การลดอตราผเสยชวตจากการบาดเจบจากอบตเหตทางถนนเปนหนงในตวชวดของเปาหมายการพฒนาทยงยน (SDGs: The Sustainable Development Goals) แสดงใหเหนวาทวโลกและประเทศไทยควรตองใหความส าคญทจะจดการและแกไขปญหานใหส าเรจ ซงหากสามารถท าไดจะสงผลกระทบสงตอการพฒนาประเทศและจะชวยเพม GDP ของประเทศ และลดความสญเสยในหลากหลายมต เพอน าไปสการสรางความปลอดภยทางถนนในประเทศไทย ในแตละปจะมประชากรกวา 21,000 คนเสยชวตจากอบตเหตทางถนน หรอคดเปนวนละ 60 คนโดยเฉลย เมอจ าแนกรายป จะเหนวาการเสยชวตลดลงอยางตอเนอง คอ 21 ,996 คน 20,790 คน 21,745 คน 21,097 คน และ 19,931 คน ในป พ.ศ. 2554 พ.ศ. 2557 พ.ศ. 2559 พ.ศ. 2560 และ พ.ศ. 2561 ตามล าดบ (แผนภมท 1) และลาสด ป 2562 เทากบ 19,904 คน คดเปนเสยชวต 30 คนตอแสนประชากร และเมอพจารณาขอมลจาก บรษทกลางฯ พบวา อบตเหตทางถนนท าใหเกดผพการรายใหมเพมขนทกป โดยในป พ.ศ. 2557 มผพการจ านวน 910 ราย และมแนวโนมเพมขน เปน 738 ราย 1,212 ราย และ 1,515 ราย ในป พ.ศ. 2558 พ.ศ. 2559 และ พ.ศ. 2560 ตามล าดบ58 ซงเมอพจารณาถงสดสวนผเสยชวตตามประเภทยานพาหนะ พบวา ผเสยชวตสวนใหญรอยละ 85.0 เปนผเปราะบางบนถนน (vulnerable road user: VRU) โดยจ าแนกเปน ผใชรถจกรยานยนต รอยละ 74.0 คนเดนเทา รอยละ 8.0 และคนขจกรยาน รอยละ 3.0 สะทอนใหเหนวาสถานการณอบตเหตทางถนนในประเทศไทยยงอยระดบสงและตองเฝาระวงอยางตอเนอง โดยกลมเสยงตอการเกดอบตเหตและการเสยชวตจากอบตเหตทางถนน กยงคงเปน กลมวยรน กลมผใชรถจกรยานยนต กลมผชาย และกลมแรงงาน

เปาหมาย ลดอตราผเสยชวตจากการบาดเจบจากอบตเหตทางถนน กรอบการด าเนนงาน

แผนการจดการความปลอดภยทาง ไดแบงการด าเนนงานภายใต ออกเปน 4 ดานส าคญ ดงน (1) ดานการพฒนาระบบขอมลสารสนเทศและจดการความรดานอบตเหตจราจร (พลงปญญา) (2) การพฒนาเครอขายภาคภาคประชาชนและการรณรงคประชาสมพนธ (พลงสงคม) (3) การพฒนานโยบายและสรางเปาหมายรวม (พลงนโยบาย) (4) ดานการพฒนาโครงสรางและการบรณาการการปองกนและลดอบตภยทางถนนในระดบพนท (เนนการบรณาการในระดบพนท ทงพลงนโยบาย พลงวชาการ รวมถงพลงสงคม)

58 บรษท กลางคมครองผประสบภยจากรถ จ ากด. ออนไลน. รายงานสถตการใชสทธ พรบ.ทงประเทศ , สบคนไดจาก http://rvpreport.rvpes ervice.com/ viewrsc.aspx?report=0475&session =16

47

3.5.4 อาหารเพอสขภาวะ (1) สถานะความมนคงทางอาหาร องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO, 2008) ไดนยามความมนคงทางอาหารวาหมายถงสถานการณททกคนในทกเวลาสามารถเขาถงอาหารไดทงดานกายภาพ สงคม เศรษฐกจ อยางเพยงพอ ปลอดภย มคณคาทางโภชนาการและตรงกบความพงพอใจของตนเองเพอการมสขภาพทด ซงตามแนวคดขององคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาตนนความมนคงทางอาหารจะตองมองคประกอบส าคญ 4 ประการ (1.1) การมอาหารเพยงพอ (Food Availability) หมายถงการมอาหารในปรมาณทเพยงพอและมคณภาพทเหมาะสม ทงจากการผลตภายในประเทศ และ/หรอการน าเขา (1.2) การเขาถงอาหาร (Food Access) หมายถงการเขาถงทรพยากรทเพยงพอของบคคลเพอใหไดมาซงอาหารทเหมาะสมและมคณคาทางโภชนาการ ทรพยากรทวาหมายถงความสามารถของบคคลทจะก าหนด ควบคมสนคาหนงๆไดภายใตบรบททางกฎหมาย การเมอง เศรษฐกจ และสงคมของชมชนทอาศยอย (1.3) การใชประโยชนจากอาหาร (Food Utilization) หมายถงการใชประโยชนจากอาหารในการบรโภค โดยมปรมาณอาหารทเพยงพอ มนาสะอาดในการบรโภคอปโภค มสขอนามยและการดแลสขภาพทด ทาใหความเปนอยทางกายภาพไดรบการตอบสนองอยางเพยงพอ เพอใหอยในสถานภาพทไดรบคณคาทา งโภชนาการทดบรรลความตองการทางกายภาพ (1.4) การมเสถยรภาพดานอาหาร (Food Stability) หมายถงประชาชน ครวเรอนหรอบคคลตองเขาถงอาหารอยางเพยงพอตลอดเวลาไมมความเสยงในการเขาถงอาหารเมอเกดความขาดแคลนขนมาอยางกะทนหน หรอเหตการณทเกดขนเปนวฏจกร เสถยรภาพดานอาหารเกยวของกบมตความมนคงอาหารทงในเรองของการมความพอเพยงและการเขาถงอาหาร สถานะความมนคงทางอาหารยงสามารถสะทอนไดจากขอมลอตราการพงพาตนเองดานอาหาร หรอ Self-sufficiency ratio (SSR; หนวยเปนรอยละ) เปนตวชวดทแสดงถงสดสวนของปรมาณผลผลตทผลตไดในประเทศตอปรมาณผลผลตทตองใชบรโภคในประเทศทงป ซงจากการรวบรวมประมวลขอมลของส านกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ รายงานคา SSR ของประเทศไทยส าหรบอาหารแตละชนดเฉลย 4 ป ระหวางป 2555-2558 ดานพชมคา SSR เกนกวารอยละ 100 ในทกรายการ ยกเวนขาวโพดเลยงสตว ถวเหลอง กระเทยม และหอมหวใหญ ทไมเพยงพอตอความตองการบรโภคภายในประเทศ ส าหรบดานปศสตวเปนไปในทศทางเดยวกน คอมความสามารถในการผลตไดครบและเพยงพอเกอบทกชนด จากขอมล SSR ดงกลาว ถอไดวาประเทศไทยมความมนคงทางอาหารและมความสามารถในการพงพาตนเอง (Food Self- sufficient) อยางไรกตาม มแนวโนมทความส าคญของภาคการเกษตรตอระบบเศรษฐกจของประเทศจะลดลง ตามการลดลงของพนททางการเกษตร อนเปนผลทเกดจากการขยายตวเมองและการพฒนาอตสาหกรรม ประกอบกบพฤตกรรมการบรโภคอาหารของประชากรเปลยนแปลงไปจากเดมอยางรวดเรว และมการเปลยนแปลงเปนสงคมเมองสงขน ซงอาจท าใหมความเสยงตอความมนคงทางอาหารในระยะยาว ดงนน หากยงไมมการบรหารจดการดานการเกษตรและอาหารทดและยงยน จงมแนวโนมวาในอนาคตอาจเผชญกบปญหาความไมเพยงพอทางอาหาร (Food Availability) และการเขาถงอาหารได (Food Accessibility) โดยเฉพาะประชาชนทอาศยอยในพนทชนบทหางไกลความเจรญและประชาชนทมฐานะยากจน ซงประเทศในกลมอาเซยนทมลกษณะเชนเดยวกนน ไดแก ไทย มาเลเซย ฟลปปนส อนโดนเซย และเวยดนาม

48

(2) คณภาพและความปลอดภยของอาหาร องคการอนามยโลก (WHO) และองคการเกษตรและอาหารแหงสหประชาชาต (FAO) (1983) สรปสาเหตสวนใหญของการเจบปวยจากการบรโภคอาหารวาเกดจากอาหารทปนเปอนเชอจลนทรยและสารเคม เชน สารเคมทใชในการก าจดศตรพช ยาปฏชวนะและยาทใชในการเลยงสตว วตถเจอปนอาหาร รวมไปถงสารพษจากจลนทรย และสารเคมปนเปอนจากโรงงานอตสาหกรรม ซงนอกจากจะสงผลกระทบโดยตรงตอสขภาพของผบรโภคแลวยงสงผลตองบประมาณและเศรษฐกจของประเทศ พบการปนเปอนของอนตรายในผลตภณฑทงโดยตงใจและไมตงใจ เชน การตกคางของสารเคมปองกนและก าจดศตรพชและยาสตว การปนเปอนของสารพษจากเชอรา รวมถงพบอาหารทมคณภาพไมตรงตามมาตรฐาน เชน การใชวตถเจอปนอาหารเกนปรมาณทก าหนด หรอการใชสวนประกอบทยงไมอนญาตหรอเปนสารหามใช นอกจากนยงมภยอบตใหมทอาจปนเปอนในอาหาร เชน เชอดอยาทมอาหารเปนพาหะ เปนตน ซงไมเพยงสงผลกระทบโดยตรงตอสขภาพผบรโภคแตยงสงผลกระทบตอการคาและภาพลกษณของประเทศดวย ดงจะเหนไดวามการแจงเตอนและสงคนสนคาจากประเทศคคาอยเปนระยะ (3) ภาวะสขภาพและโภชนาการ จากการส ารวจจ านวนของประชากรไทยทขาดสารอาหารของ FAO ในป 2553 พบวามผขาดสารอาหารจ านวน 19.8 ลานคน จากนนลดลงเหลอ 6 และ 5 ลานคนในป 2555 และ 2558 ตามล าดบ หรอคดเปนสดสวนของประชากรทขาดสารอาหารรอยละ 8.9 และ 7.4 ตามล าดบ อยางไรกตาม แมวาจะมประชากรบางสวนอยในภาวะทพโภชนาการ แตอกดานหนงกลบมแนวโนมภาวะโภชนาการเกนทมากขน รวมถงการเกดโรคไมตดตอเรอรงทเปนผลจากพฤตกรรมการบรโภคทไมถกตองเปนหนงในปญหาสขภาพในปจจบนทมแนวโนมทวความรนแรงมากขนในอนาคต ซงจากขอมลการส ารวจภาวะสขภาพโดยการตรวจสขภาพ ครง 5 (พ.ศ.2556-2558) แสดงใหเหนวาภาวะสขภาพและโรคทมความชกเพมขน ไดแก ภาวะอวน เบาหวาน ความดนโลหตสง และแมทาบอลซมซนโดรม ซงเปนปญหาทเกดจากพฤตกรรมทางสขภาพทไมพงประสงค โดยพฤตกรรมการบรโภคอาหารทไมเหมาะสมเปนหนงในปจจยกอใหความเสยงสขภาพดงกลาว ถงแมวาประชาชนจะมพฤตกรรมทางสขภาพบางประการดขน เชน การกนผกและผลไมไดตามขอแนะน า แตเปนการเพมขนในจ านวนไมมากนกเมอเปรยบเทยบจากการส ารวจครงท 4 นอกจากนการเกดโรคไมตดตอเรอรงไมเพยงแตกระทบการใชชวตอยางมสขภาวะและเปนสาเหตของการเสยชวต แตยงเปนภยคกคามตอเศรษฐกจของประเทศดวย เนองจากภาระทางเศรษฐกจของโรคไมตดตอเรอรงไมเพยงแตสมพนธกบคาใชจายทเกยวของกบการรกษาสขภาพ แตรวมไปถงการเกดขนของคาใชจายจากการขาดงาน การสญเสยผลผลต ความพการ การเกษยณกอนวยอนควร การเสยชวตกอนวยอนควร และคาใชจายจากการตองมผดแล59 คาเปาหมายในสถานการณปจจบน (1) ป 2562 พนทการท าเกษตรกรรมยงยน 4,379,887.52 ไร (2) ความชกของภาวะความไมมนคงทางอาหารของประชากรในระดบปานกลางหรอรนแรงโดยใชเครองมอ FIES ป 2562 พบวาครวเรอนตวอยางมความชกของความไมมนคงทางอาหารระดบปานกลางหรอรนแรงเทากบรอยละ 3.7 และมความชกของความไมมนคงทางอาหารระดบรนแรงรอยละ 0.160

59 คณะกรรมการอาหารแหงชาต, (ราง) กรอบยทธศาสตรการจดการดานอาหารของประเทศไทย ฉบบท 2 พ.ศ. 2560-2579, กนยายน 2560. 60 มลนธเพอการพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ และ สสส., โครงการสถานการณความไมมนคงในอาหารเดกต ากวา 5 ป ของประเทศไทย รวมกบการส ารวจสถานการณเดกและสตรในประเทศไทยเพอสงเสรมสขภาพและพฒนาการสมวย.

49

(3) คาเปาหมายในสถานการณปจจบนตามแผนปฏบตการดานโภชนาการระดบชาต 5 ป พ.ศ. 2562-2566 ภายใต (ราง) กรอบยทธศาสตรการจดการดานอาหารของประเทศไทยฉบบท 2 พ.ศ. 2560– 2579 ไดรายงานคาเปาหมาย ป 2559 ดงน รอยละของเดก 0-5 ป มภาวะเตย เทากบ 10.5% (ป 2562 เทากบ 13.3%) รอยละของเดก 0.5 ป มภาวะผอม เทากบ 5.4% (ป 2562 เทากบ 7.7%) รอยละของเดก 0-5 ป มภาวะอวน Over Weight เทากบ 8.2% สวนสงของเดกอาย 12 ป ชายเทากบ 148.36 ซม. หญงเทากบ 149.59 ซม. ประชาชนไทยอาย 15-59 ป มคา BMI อยในเกณฑปกต (18.5–22.9) เทากบ 49.1%

เปาหมาย คาเปาหมายสากล (1) เปาหมายการพฒนาอยางยงยน (Sustainable Development Goals: SDGs) เปนแผนแมบทของโลกส าหรบการด าเนนงานทจะท าใหเกดการพฒนาอยางยงยนทงในดานสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม โดยก าหนดระยะเวลาด าเนนการ 15 ป ตงแตป 2015 (พ.ศ. 2558) ถงป 2030 (พ.ศ. 2573) โดยเปาหมาย SDGs ทเกยวของกบประเดนอาหารโดยตรง ไดแก เปาหมายท 2: ยตความหวโหย บรรลความมนคงทางอาหารและยกระดบโภชนาการและสงเสรมเกษตรกรรมทยงยน (End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture) ประกอบดวย 2.1) ยตความหวโหยและสรางหลกประกนใหทกคน โดยเฉพาะทยากจนและอยในภาวะเปราะบางอนรวมถงทารกไดเขาถงอาหารทปลอดภย มโภชนาการและเพยงพอตลอดทงป ภายในป 2573 2.2) ยตภาวะทพโภชนาการทกรปแบบและแกไขปญหาความตองการสารอาหารของหญงวยรนหญงตงครรภและใหนมบตร และผสงอาย ภายในป 2573 รวมถงบรรลเปาหมายทตกลงรวมกนระหวางประเทศวาดวยภาวะแคระแกรนและผอมแหงในเดกอายต ากวา 5 ป ภายในป 2568 2.3) เพมผลตภาพทาง การเกษตรและรายไดของ ผผลตอาหารรายเลก โดยเฉพาะผหญง คน พนเมอง เกษตรกรแบบ ครอบครว คนเลยงปศสตว ชาวประมง ใหเพมขนเปน 2 เทา โดยรวมถงการเขาถง ทดนและทรพยากรและ ปจจยนาเขาในการผลต ความร บรการทางการเงน ตลาด และโอกาสส าหรบการเพมมลคาและการจาง งานนอกฟารม อยาง ปลอดภยและเทาเทยมภายในป 2573 2.4) สรางหลกประกนวาจะมระบบการผลตอาหารทยงยนและด าเนนการตามแนวปฏบตทางการเกษตรมภมคมกนทจะเพมผลตภาพและการผลต ซงจะชวยรกษาระบบนเวศ เสรมขดความสามารถในการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ภาวะอากาศรนแรง ภยแลง อทกภยและภยพบตอนๆและจะชวยพฒนาทดนและคณภาพดนอยางตอเนองภายในป 2573 2.5) คงความหลากหลายทางพนธกรรมของเมลดพนธ พชทใชเพาะปลกในไรนา และสตวทเลยงตามบานเรอน และชนดพนธตามธรรมชาตทเกยวของกบพชและส ตวเหลานน รวมถงใหมธนาคารเมลดพนธและพชทมการจดการทดและม ความหลากหลายทงในระดบประเทศ ระดบภมภาคและระดบนานาชาตและสรางหลกประกนวาจะมการเขาถงและแบงปนผลประโยชนทเกดจากการใชทรพยากรทางพนธกรรมและองคความรทองถนทเกยวของอยางธรรมและเทาเทยม ตามทตกลงกนระหวางประเทศ ภายในป 2573 เปาหมายท 3 สรางหลกประกนวาคนมชวตทมสขภาพดและสงเสรมสวสดภาพส าหรบทกคนในทกวย (Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages) ประกอบดวย 3.1) ลด

50

อตราการตายของมารดาทวโลกใหต ากวา 70 ตอการเกดมชพ 1 แสนคนภายในป 2573 3.2) ยตการตายทปองกนได ของทารกแรกเกดและเดกอายต ากวา 5 ป โดยทกประเทศมงลดอตราการตายในทารกลงใหต าถง 12 คน ตอ การเกดมชพ 1,000 คน และลดอตราการตายในเดกอายต ากวา 5 ป ลงใหต าถง 25 คน ตอการเกดมชพ 1,000 คน ภายในป 2573 3.3) ยตการแพรกระจายของเอดส วณโรค มาลาเรยและโรคเขตรอนทถกละเลยและตอสกบโรคตบอกเสบ โรคตดตอทางน า และโรคตดตออนๆ ภายในป 2573 3.4) ลดการตายกอนวยอนควรจากโรคไมตดตอใหลดลงหนงในสามผานทางการปองกนและการรกษาโรคและสนบสนนสขภาพจตและความเปนอยทดภายในป 2573 3.5) เสรมสรางการปองกนและการรกษาการใชสารในทางทผด ซงรวมถงการใชยาเสพตดในทางทผดและการใชแอลกอฮอลในทางอนตราย3.6) ลดจ านวนการตายและบาดเจบจากอบตเหตทางถนนทวโลกลงครงหนง ภายในป 2563 3.7) สรางหลกประกนวามการเขาถงบรการขอมลการใหการศกษาเกยวกบอนามยเจรญพนธโดยถวนหนา รวมถงการวางแผนครอบครวและการผสานอนามยเจรญพนธในยทธศาสตรและแผนงานระดบชาต ภายในป 2573 3.8) บรรลการมหลกประกนสขภาพถวนหนารวมถงการปองกนความเสยงทางการเงน การเขาถงการบรการสาธารณสขจ าเปนทมคณภาพ และเขาถงยาและวคซนจ าเปนทปลอดภยมประสทธภาพ มคณภาพ และมราคาทสามารถซอหาได 3.9) ลดจ านวนการตายและการปวยจากสารเคมอนตรายและจากการปนเปอนและมลพษทางอากาศ น า และดน ใหลดลงอยางมากภายในป 2573 เปาหมายท 12 สรางหลกประกนใหมรปแบบการผลตและการบรโภคทยงยน (Ensure sustainable consumption and production patterns) ประกอบดวย 12.1) ด าเนนการใหเปนผลตามกรอบการด าเนนงานระยะ 10 ป วาดวยการผลตและการบรโภคทยงยนทกประเทศน าไปปฏบต โดยประเทศพฒนาแลวเปนผน าโดยค านงถงการพฒนาและขดความสามารถของประเทศก าลงพฒนา 12.2) บรรลการจดการทยงยน และการใชทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพภายในป 2573 12.3) ลดขยะเศษอาหารของโลกลงครงหนงในระดบคาปลกและผบรโภคและลดการสญเสยอาหารจากกระบวนการผลตและหวงโซอปทาน รวมถงการสญเสยหลงการเกบเกยว ภายในป 2573 12.4) บรรลเรองการจดการสารเคมและของเสยทกชนดตลอดวงจรชวตของสงเหลานนดวยวธทเปนมตรตอสงแวดลอมตามกรอบความรวมมอระหวางประเทศทตกลงกนแลว และลดการปลดปลอยสงเหลานนออกสอากาศ น า และดน อยางมนยส าคญ เพอจะลดผลกระทบทางลบตอสขภาพของมนษยและสงแวดลอมใหมากทสดภายในป 2563 12.5) ลดการเกดของเสยโดยใหมการปองกนการลดปรมาณการใชซ าและการน ากลบมาใชใหม ภายในป 2573 12.6) สนบสนนใหบรษทโดยเฉพาะบรษทขามชาตและบรษทขนาดใหญรบแนวปฏบตทยงยนไปใชและผนวกขอมลดานความยงยนลงในวงจรการรายงานของบรษทเหลานน 12.7) สงเสรมแนวปฏบตดานการจดซอจดจางของภาครฐทยงยนตามนโยบายและการใหล าดบความความส าคญของประเทศ 12.8) สรางหลกประกนวาประชาชนในทกแหงมขอมลทเกยวของและความตระหนกถงการพฒนาทยงยนและวถชวตทสอดคลองกบธรรมชาตภายในป 257361 (2) 9 Global NCDs Target ป 2554–2568 เกยวของกบประเดนอาหาร 4 เปาหมายจาก 9 เปาหมาย ดงน62

61 เขาถงไดจากเวบไซต www.sdgmove.com, 3 กมภาพนธ 2564. 62 กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, แผนยทธศาสตรการปองกนและควบคมโรคไมตดตอระดบชาต 5 ป (พ.ศ. 2560 - 2564), พฤษภาคม 2560.

51

(2.1) อตราตายดวยโรคหวใจและหลอดเลอดโรคมะเรง โรคเบาหวาน (และ/หรอ) โรคปอดเรอรง ของประชากรอายระหวาง 30 – 70 ป ลดลงรอยละ 25 (2.2) ลดปญหาจากการดมแอลกอฮอลลงรอยละ 10 (2.3) ความชกของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ ลดลงรอยละ 10 (2.4) คาเฉลยปรมาณการบรโภคเกลอ/โซเดยมในประชากร ลดลงรอยละ 30 (2.5) ความชกของการบรโภคยาสบในประชากรทอายมากกวา 15 ปขนไป ลดลงรอยละ 30 (2.6) ความชกของภาวะความดนโลหตสง ลดลงรอยละ 25 (2.7) ความชกของภาวะน าตาลในเลอดสง/โรคเบาหวาน และโรคอวนในประชากร อาย 18 ปขนไป ไมเพมขน (2.8) ประชากรอาย 40 ปขนไป ทมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดไดรบค าปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสมและรบยาเมอมขอบงชเพอปองกนโรคหวใจและโรคหลอดเลอดสมอง (รวมถงยาควบคมระดบน าตาลในเลอด) ไมนอยกวารอยละ 50 (2.9) การมยาทจ าเปนและเทคโนโลยขนพนฐานส าหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอทส าคญในสถานบรการรฐและเอกชนรอยละ 80 (3) Global Nutrition Targets ภายในป 2568 (WHA Global Nutrition Targets 2025) (World Health Organization, 2559) ประกอบดวย เปาหมาย 6 ตวชวด63 ไดแก (3.1) หญงตงครรภและหญงวยเจรญพนธ (อาย 15 - 49 ป) ทมภาวะโลหตจางลดลงรอยละ 40 (3.2) เดกทมน าหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม ลดลงรอยละ 30 (3.3) สดสวนแมทเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน อยางนอยรอยละ 50 (3.4) ภาวะเตยในเดกอายต ากวา 5 ป ลดลงรอยละ 50 (3.5) ภาวะผอมในเดกอายต ากวา 5 ป ไมเกนรอยละ 5 (3.6) ภาวะน าหนกเกนในเดกอายต ากวา 5 ป ไมเพมขน คาเปาหมายระดบชาต

(1) พนทการท าเกษตรกรรมยงยน (2) อตราการพงพาตนเอง (Self-Sufficiency Ratio: SSR) (3) เปาหมายโภชนาการ ไดแก รอยละของเดก 0-5 ป มภาวะเตย รอยละของเดก 0-5

ป มภาวะผอม รอยละของเดก 0-5 ป มภาวะอวน Over Weight สวนสงของเดกอาย 12 ป ประชาชนไทยอาย 15-59 ป มคา BMI อยในเกณฑปกต

กรอบการด าเนนงาน (1) ขบเคลอนระบบอาหารเพอสขภาวะบนพนฐานของหลกการและแนวคด “ระบบหวงโซอาหารสขภาวะ”

63 ส านกโภชนาการ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, แผนปฏบตการดานโภชนาการระดบชาต 5 ป พ.ศ. 2562-2566, มถนายน 2562.

52

(2) ขบเคลอนงานดานความมนคงทางอาหาร อาหารปลอดภย และโภชนาการเชงรกตลอดทกชวงวย (3) ผลกดนและใหขอเสนอแนะเชงนโยบายดานอาหารเพอสขภาวะ (4) ขยายความรวมมอภาคเครอขาย และองคกรพนธมตรทมสวนเกยวของ หรอเปนผมสวนไดเสยตอการขบเคลอนระบบอาหาร (5) พฒนาระบบและกลไกการตดตามและเฝาระวงทางดานอาหารภาคประชาชน (6) สรางความเขมแขงทางดานวชาการ และการตดตามประเมนผล (7) วางกลยทธการสอสารเพอสรางการเปลยนแปลงเชงพฤตกรรมของประชาชน (8) การเปดพนทหรอโอกาสการพฒนาเชงนวตกรรม โมเดล หรอแนวคดทเกยวของกบการสงเสรมระบบอาหารสขภาวะในบรบทชวตวถใหม

53

3.5.5 การสงเสรมกจกรรมทางกาย การมกจกรรมทางกายทเพยงพอสงผลดทงในมตของการปองกนโรคและการสรางเสรมสขภาพ จงนบเปนปจจยทส าคญตอการยกระดบการมสขภาวะของประชากรในสงคม เรมตงแตประชากรชวงวยเดก การมกจกรรมทางกายสามารถสงเสรมพฒนาการทางดานสมองทสงผลตอการรบร ความจ า และสมาธ จงมความสมพนธเชงบวกกบผลสมฤทธดานวชาการ สงเสรมพฒนาการดานอารมณ และทกษะในการเขาสงคม และสงผลดอยางชดเจนตอความแขงแรงของกระดกและกลามเนอท าใหรางกายมความแขงแรงและคลองแคลว ในขณะเดยวกนยงชวยลดความเสยงในการเปนโรคอวนและโรคไมตดตอในอนาคต ส าหรบประชากรวยท างาน การมกจกรรมทางกายในระดบทเพยงพอจะชวยใหระบบตางๆ ของรางกายท างานอยางมประสทธภาพ สามารถชวยปองกนและลดความเสยงในการเกดโรคหลายชนด ทงโรคตดตอ และโรคไมตดตอ ทงชวยใหจตใจผอนคลาย ท าใหสามารถลดภาวะเครยดจากการท างาน ในขณะทกลมประชากรวยสงอาย กจกรรมทางกายนบเปนเครองมอส าคญทจะชวยขยายชวงของการมสขภาวะทด ท าใหผสงอายด าเนนชวตประจ าวนไดอยางเปนปกต สามารถชวยเหลอตนเองได ทงยงลดความเสยงตอการบาดเจบและการหกลมในการท ากจกรรมในชวตประจ าวนอนอาจน าไปสภาวะการปวยแบบตดเตยง ส าหรบในกลมผสงอายทเปนโรคตดตอไมเรอรงแลว กจกรรมทางกายยงสามารถชวยบรรเทาอาการเจบปวย สงเสรมใหเกดสขภาพจตทด ปองกนภาวะซมเศรา และการเขารวมกจกรรมทางสงคมดวยโดย องคการอนามยโลกแนะน าวา ประชากรทมอายตงแต 18 ปขนไป ควรมกจกรรมทางกายระดบปานกลางอยางนอย 150 - 300 นาทตอสปดาห หรอระดบหนก 75 นาทตอสปดาห ขณะทประชากรวยเดก (อาย 5-17 ป) ควรมกจกรรมทางกายระดบปานกลางขนไปอยางนอย 60 นาททกวน การมกจกรรมทางกายไมเพยงพอ (Physical Inactivity) เปนหนงใน 5 ปจจยเสยงหลกดานสขภาพทน าไปสการเจบปวยและเสยชวตกอนวยอนควรจากกลมโรคไมตดตอ (Non-communicable Diseases, NCDs) ของทวโลก รวมกบการบรโภคเครองดมแอลกอฮอล ยาสบ และอาหารทไมเหมาะสมตามหลกโภชนาการ และการสมผสกบมลพษทางอากาศ อนจะน าไปสการเกด 5 โรค ไดแก โรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวาน โรคระบบทางเดนหายใจเรอรง และภาวะทางสขภาพจต

เปาหมาย ประชากรไทยมกจกรรมทางกายอยางเพยงพอ กรอบการด าเนนงาน

แผนสงเสรมกจกรรมทางกายมยทธศาสตรการด าเนนงานเพอสงเสรมใหประชาชนไทยมกจกรรมทางกายทเพยงพอ โดยเพมอตราการมกจกรรมทางกายของประชากรไทย ลดพฤตกรรมเนอยนง และเพมพนทสขภาวะ

54

3.5.6 สขภาพจต (อยระหวางการทบทวนเปาหมายและขอบเขต) ปญหาสขภาพจตและจตเวชเปนปญหาดานสขภาพทพบบอย มการคาดการณวาประชากรทวโลกถง 1 ใน 4 หรอจ านวน 450 ลานคน มปญหาจตเวชในชวงใดชวงหนงของชวต ปญหาสขภาพจตนนเกดผลกระทบตอความสามารถในการใชชวต การอยรวมในสงคมและสงผลตอคณภาพชวต โดยป 2561 ประเทศไทยมผปวยโรคจตเวชเขาถงบรการรกษาแลว 2 ลาน 6 แสนกวาคน ในสวนของสขภาพจตของวยรนไทยอางองจากงานวจยเรองความชกของภาวะซมเศราและความเสยงฆาตวตาย ทไดส ารวจขอมลจากวยรนอายระหวาง 11-19 ปทวประเทศ จ านวนทงสน 5,345 คน ระหวางเดอนมถนายน-กนยายน พ.ศ.2561 พบวาวยรนกลมตวอยาง 2 ใน 3 มภาวะซมเศรา แบงเปนซมเศราเลกนอยรอยละ 49.8 ซมเศราปานกลางรอยละ 13.2 ซมเศรามากรอยละ 3.2 และซมเศรารนแรงรอยละ 0.7 โดยเพศหญงจะมความเสยงเปนภาวะซมเศรามากกวาเพศชาย นอกจากน ยงพบวาวยรนมความคดอยากฆาตวตาย รอยละ 20.5 เคยคดฆาตวตายรอยละ 5.1 และเคยพยายามฆาตวตายรอยละ 6.4 รวมทงยงพบความสมพนธระหวางภาวะซมเศราและความเสยงจะฆาตวตายโดยวยรนทมความเสยงจะฆาตวตายมโอกาสจะมภาวะซมเศรามากกวาวยรนทไมมความเสยงจะฆาตวตายถงเกอบสบเทา ส าหรบสาเหตของการฆาตวตายไมไดเกดจากสาเหตใดสาเหตเดยว แตเกดจากหลายปจจยเขามาเกยวของ โดยมสาเหตหลก คอ สมพนธภาพในครอบครวและการทะเลาะเบาะแวง รอยละ 51 ปญหาความเครยดจากเศรษฐกจ รอยละ 36 ปญหาความเครยดจากการเจบปวยเรอรง รอยละ 30 และปญหาการตดแอลกอฮอล รอยละ 22 ทงน สถานการณการระบาดของไวรสโควด-19 ทมผลกระทบในดานเศรษฐกจ สงผลใหปจจยความเครยดจากเศรษฐกจเพมขนและยงเปนปจจยกระตนใหเกดปญหาสมพนธภาพในครอบครว ตลอดจนสงผลตอความวตกกงวลเรองเรยนของเดกวยเรยน ปญหาความรนแรง และยาเสพตด โดยเฉพาะนกเรยนกลมยากจนและครอบครวเปราะบาง ปญหาสขภาพจตผสงอาย กลมเสยง (โรคเรอรง ผสงอายตดบาน ตดเตยง) พบวามเสยงตอภาวะซมเศรา จ านวน 27,601 คน ไดรบการสงตอเพอประเมนซมเศราและดแลชวยเหลอทางสงคมจตใจ จ านวน 24,564 คน คดเปนรอยละ 88.99 (กรมสขภาพจต, 2562) นอกจากนปญหาสขภาพจตเพมขนสวนหนงมาจากการเปดเขตพฒนาเศรษฐกจพเศษและประชาคมอาเซยน กอใหเกดการเคลอนยายประชากรและแรงงานตางดาวเขามาในประเทศไทย ซงมความหลากหลายทางคานยม ความเชอ วฒนธรรม ตลอดจนการใชชวต ท าใหอาจจะเกดความเครยดและขดแยงระหวางคนทอยในพนทกบประชากรทเคลอนยายเขามา และนกทองเทยว ซงอาจท าใหปญหาสขภาพจตเพมขน

เปาหมาย สงเสรมใหประชาชนมปญญา อารมณด และมความสข มความสามารถในการจดการปญหาในการด ารงชวตของตนได อยในสงคมอยางทรงคณคา

กรอบการด าเนนงาน เนองจากการขบเคลอนงานสขภาพจตเปนเรองใหมและยงไมมการก าหนดผลลพธทชดเจน จงก าหนดเปาหมายใหสอดคลองกบแผนพฒนาสขภาพจตแหงชาต ฉบบท 1 พ.ศ. 2561-2580 (แผน 20 ป) แผนพฒนาประชากรขององคการสหประชาชาต และยทธศาสตรไทยแลนด 4.0 เพอใหมทศทางการท างานและพฒนาขบเคลอนงานสขภาพจตใหมประสทธภาพ ลดปจจยเสยง เพมปจจยคมครองดานสขภาพจต สงเสรมใหประชาชนมความตระหนกและความเขาใจตอปญหาสขภาพจต รวมทงสรางความเขมแขงของภาคเครอขายในการลดอคตตอผมปญหาสขภาพจต

55

3.5.7 การควบคมมลพษทางอากาศ สถานการณมลพษทางอากาศโดยเฉพาะฝนละอองขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอนในประเทศไทย จากผลงานวจยของมหาวทยาลยชคาโก ประเทศสหรฐอเมรกา ดานมลพษทางอากาศมผลตอสขภาพ (Air Quality Life Index : AQLI) พบวาประเทศไทยมมลพษทางอากาศอยอนดบ 28 ของโลกจากทงหมด 235 ประเทศทวโลก ท 20.8 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร โดยเมอเทยบกบคามาตรฐาน PM2.5 องคการอนามยโลกก าหนด 10 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ท าใหคนไทยมโอกาสอายสนลงเฉลย 1.1 ป64 ฝนละอองขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอน (PM2.5) ไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา ท าใหสามารถรอดพนการดกจบของจมกและหลอดลมเลกใหญ จงเขาไปสถงลมฝอยทอยปลายทางไดและยงสามารถซมผานผนงของถงลมฝอยเหลานเขาสกระแสเลอดไดโดยตรง ซงผลกระทบของฝนละออง PM2.5 จงเกดขนได ทงกบ “อวยวะภายนอก” ไดแก ตาและผวหนง และ “อวยวะภายใน” ไดแก ระบบทางเดนหายใจ ตงแตเยอบโพรงจมก ล าคอ หลอดลม หลอดลมยอยในปอด ถงลมฝอย ระบบภมคมกน และระบบอนๆในปอด รวมถงระบบเสนเลอด โดยเฉพาะเสนเลอดในอวยวะทส าคญอยางหวใจและสมอง และในป 2556 องคการอนามยโลกจดให PM2.5 อยในกลมสารกอมะเรง ท าใหมโอกาสเปนโรงมะเรงปอดอกดวย65 สาเหตและแหลงก าเนดของมลพษทางอากาศ อนดบแรก ไดแก ภาคการขนสงและยานยนต จากขอมล พบวา จ านวนรถยนตสะสมทงประเทศ เพมจาก 21.08 ลานคนในป พ.ศ.2552 มาเปน 30.03 ลานคนในป พ.ศ.2562 หรอเพมขนกวา 20% เพยงสบปเฉพาะ กทม. มรถยนตสะสมมากกวา 10.7 ลานคน และขอมลการจดทะเบยนทงประเทศ พบวา รถยนตสวนบคคลเปนเครองยนตเบนซน 70% และเครองยนตดเซล 26% ส าหรบรถบรรทกเพอการขนสงเปนเครองยนตดเซล 76%66 และมแนวโนนการใชรถดเซลเพมขนถง 3.32% และในหองปฏบตการ พบวา เครองยนตดเซลกอใหเกดเขมาและฝนมากกวาเครองยนตเบนซน67 โดยมปจจยเสรมทท าใหมลพษทางอากาศมความรนแรงมากยงขน ไดแก ลกษณะภมประเทศ สภาพอตนยมวทยาและสภาวะอากาศ สาเหตและแหลงก าเนดของมลพษทางอากาศ อนดบสอง ไดแก ภาคการเกษตร/การเผาในทโลง และสาเหตและแหลงก าเนดของมลพษทางอากาศ อนดบสาม ไดแก ภาคปาไม/ไฟในปา

เปาหมาย จ านวนวนทฝนละอองอยในเกณฑมาตรฐานในชวงวกฤต เพมขน กรอบการด าเนนงาน

สรางความเขมแขงดานวชาการสงแวดลอมใหกบทกภาคสวน เพอสรางการตระหนกร ท าความเขาใจเพอปองกนและดแลสขภาพจากผลกระทบของมลพษทางอากาศ สอสาร รณรงคสรางจตส านกการมสวนรวมในการแกไขมลพษทางอากาศ เสรมขดความสามารถของหนวยงานในการพฒนานโยบาย กฎหมาย ขอบงคบเพอลดการปลอยมลพษทางอากาศ และการแกไขปญหามลพษทางอากาศทมผลตอสขภาพ ขบเคลอนเชงนโยบายอยางบรณาการระหวางหนวยงาน รวมพลงสงคม เพอสรางเสรมสงแวดลอมทท าใหประชาชนในประเทศมสขภาวะทด 64 เขาถงไดจากเวบไซต https://aqli.epic.uchicago.edu/the-index/ 65 เขาถงไดจากเวบไซต https://storage.googleapis.com/planet4-thailand-stateless/2020/08/9f177db4-clean-air-blue-paper.pdf 66 กลมสถตการขนสง กองแผนงาน กรมการขนสงทางบก. 67 DailydriveThailand, เขาถงไดจากเวบไซต https://fb.watch/3vi8EP0lvm/.

56

3.5.8 เหตอบตใหมและปจจยเสยงอน สถานการณและแนวโนม

ปจจบนแนวโนมของการเกดเหตอบตใหมมเพมขน ประกอบกบปจจยแวดลอมทงในดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และเทคโนโลย ทลวนสงผลตอพฤตกรรมทางสขภาพของประชาชน รวมทงการสอสารและการคมนาคมในยคโลกาภวตนจงกอใหเกดผลกระทบอยางรวดเรวและกวางขวาง เชน กรณการระบาดของไวรสโควด-19 ทเกดผลกระทบอยางรนแรงตอระบบสาธารณสข เศรษฐกจ และพฤตกรรมการใชชวตของประชาชน หรอ อาจเกดเหตอบตใหมในอนาคตทเกดจากปจจยเสยงทอาจมแนวโนมเกดขนจากสถานการณปจจบน เชน สถานการณฝนละอองขนาดเลก PM 2.5 ทอาจมปรมาณเพมขนจนกระทงสงผลตอการด าเนนกจกรรมกลางแจง หรอ อาจเกดเหตอบตใหมจากปจจยเสยงอนทยงไมมแนวโนมทจะเกดขนไดในปจจบน ดงนน เพอใหทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร 10 ป ของ สสส. ในทศวรรษหนา มแนวทางการด าเนนงานทครอบคลมและสามารถตอบสนองตอเปาหมายไดทกมต จงไดมการก าหนดเปาหมายทนอกเหนอจาก 7 เปาหมายหลก เพอรองรบตอการเกดเหตอบตใหมและปจจยเสยงอน

เปาหมาย (1) เพอสรางความตอเนองใหการด าเนนงานและลดผลกระทบทอาจเกดขนจากการด าเนนงานตามเปาหมายหลก (2) เพอก าหนดแนวทางการด าเนนงานทสามารถรองรบและตอบสนองตอเหตอบตใหมและปจจยเสยงอนไดอยางทนทวงท

กรอบการด าเนนงาน (1) สนบสนนและประสานงานใหเกดการตดตามและเฝาระวงเหตอบตใหมและปจจยเสยงทสงผลตอพฤตกรรมทางสขภาพของประชาชน รวมทงเหตอบตใหมและปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการด าเนนงานตามทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร 10 ป (พ.ศ. 2564-2573) ของ สสส. (2) สนบสนนใหเกดการพฒนาองคความรเชงวชาการ เพอเตรยมความพรอมตอการรบมอเหตอบตใหมและปจจยเสยงอน (3) สนบสนนใหเกดการพฒนานโยบาย มาตรการ และแนวทางการจดการ เพอลดผลกระทบจากเหตอบตใหมและปจจยเสยงอน (4) สนบสนนใหเกดการด าเนนงานตามนโยบาย มาตรการ และแนวทางการจดการ เพอปองกนผลกระทบตอพฤตกรรมทางสขภาพของประชาชนและการด าเนนงานตามทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร 10 ป (พ.ศ. 2564-2573) ของ สสส.

57

บทท 4 กลไกและระบบสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 4.1 การก ากบ ตดตาม และประเมนผล ภารกจการด าเนนงานของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ตองอาศยฐานความร การท างานดวยวธเชอมประสาน และการขบเคลอนนโยบาย เพอสรางเสรมสขภาพและกอใหเกดการเปลยนแปลงสถานการณปญหาสขภาวะในสงคมไทย 4.1.1 คณะกรรมการประเมนผล พระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. ๒๕๔๔ มาตรา ๓๗ ไดก าหนดใหม “คณะกรรมการประเมนผล” ทมาจากการแตงตงของคณะรฐมนตรโดยการเสนอแนะของรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง เพอท าหนาทประเมนผลการด าเนนงานของ สสส. ทงในระดบนโยบายและการด าเนนกจกรรมในภาพรวมของ สสส. โดยโครงสรางคณะกรรมการประเมนผลการด าเนนงานของกองทนมจ านวน 7 คน ประกอบดวย ประธานกรรมการ กรรมการผทรงคณวฒ จ านวน 6 คน 4.1.2 อ านาจหนาทของคณะกรรมการประเมนผล ตามพระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. ๒๕๔๔ มาตรา ๓๘ ไดก าหนดอ านาจหนาทของคณะกรรมการประเมนผลการด าเนนงานของกองทน ไวดงน (1) ประเมนผลดานนโยบายและการก าหนดกจกรรมของกองทน (2) ตดตาม ตรวจสอบ และประเมนผลการด าเนนงานของกองทน (3) รายงานผลการปฏบตงานพรอมทงขอเสนอแนะตอคณะกรรมการในทกรอบป และมอ านาจเรยกเอกสารหรอหลกฐานทเกยวของกบกองทนจากบคคลใด หรอเรยกบคคลใดมาชแจงขอเทจจรงเพอประกอบการพจารณาประเมนผลได ทงน คณะกรรมการประเมนผลอาจแตงตงคณะอนกรรมการเพอพจารณาและเสนอความเหนในเรองหนงเรองใดหรอมอบหมายใหปฏบตการอยางหนงอยางใดไดตามทเหนสมควร 4.1.3 การด าเนนการก ากบ ตดตาม และประเมนผล ทามกลางการเปลยนแปลงทเกดขนอยางรวดเรวในโลกปจจบน การบรหารองคการใหสามารถด าเนนงานเพอบรรลเปาหมายและตอบสนองสถานการณไดอยางรวดเรวเปนสงส าคญ และตองด าเนนการควบคไปกบการพฒนาระบบตดตามและประเมนผลองคกร ใหสามารถสะทอนผลการด าเนนงาน ปญหา อปสรรคและขอจ ากดอยางตรงไปตรงมา จงจะน าไปสขอเสนอแนะแนวทางในการพฒนา/ปรบปรงการท างานใหมประสทธภาพและเกดประสทธผลอยางแทจรง คณะกรรมการประเมนผล ไดก าหนดประเดนการประเมนผลการด าเนนงานส าคญทครอบคลมถงการบรหารจดการทด โดยมงเนนพฒนาระบบตดตามและประเมนผล การพฒนาฐานขอมลตดตามการเปลยนแปลงในระดบผลลพธและผลกระทบ โดยคณะกรรมการประเมนผลมภารกจทส าคญ ดงน (1) การประเมนนโยบายระดบองคกร เปนการประเมนตามแผนการด าเนนงานของ สสส. ไดแก ระยะสน (รายป) ตามแผนการด าเนนงานประจ าป ระยะกลาง (ระยะ 3 ป) ตามแผนหลก สสส. ระยะยาว (ระยะ 10 ป) ตามทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 ป

58

(2) การประเมนผลการด าเนนงาน ไดแก การประเมนตามตวชวดองคกร ผลสมฤทธตามแผนการด าเนนงาน และการประเมนอนทเกยวของ (3) การประเมนคณธรรมและความโปรงใส เปนการประเมนผลดานการบรหารจดการทดตามหลกธรรมาภบาล (Good Governance) (4) การพฒนากรอบการประเมน เพอใหการประเมนผลตรงตามวตถประสงคและบรบทการด าเนนงานของ สสส. (5) การประเมนผลการด าเนนงานภาพรวมตามโอกาสพเศษ (by Occasion) เชน การประเมนองคกรในวาระครบรอบ 20 ป นอกจากน คณะกรรมการประเมนผล ยงสนบสนนใหเกดกลไกการน าผลการประเมนผลและขอเสนอแนะไปใชปรบปรงการด าเนนงานขององคการ เพอให สสส. ไดน าผลการและประเมนและขอเสนอแนะไปใชในการปรบปรงและพฒนาประสทธภาพการด าเนนงานและการบรหารจดการอยางตอเนอง 4.2 การพฒนาศกยภาพบคลากร การยกระดบบคลากรใหมประสทธภาพในการเปนนกสนบสนนการสรางเสรมสขภาพมออาชพ เปนกลไกส าคญในการด าเนนการเพอบรรลผลลพธสดทายตามทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 ปฯ เนองจากบคลากรเปนทรพยากรส าคญในการขบเคลอนการด าเนนกจกรรมเพอใหเกดผลผลตและผลลพธตามวตถประสงค 4.2.1 การพฒนาศกยภาพบคลากรของ สสส. เพอใหบคลากรของ สสส. เปนนกสนบสนนการสรางเสรมสขภาพมออาชพ จงได วางแนวทางการพฒนาศกยภาพบคลากร ดงน (1) การพฒนาบคลากร โดยการจดท าแผนพฒนาและฝกอบรมบคลากรประจ าป โดยเปนการจดท าแผนการด าเนนงานเพอพฒนาศกยภาพของบคลากรตามกรอบ Health Promotion Enabler Development Roadmap เพอใหเกดการเรยนรทกษะทจ าเปนตอการสรางเสรมสขภาพอยางเปนระบบ ผานเครองมอทงการอบรมหลกสตรภายใน (In-house Training) และหลกสตรภายนอก (Public Training) และการพฒนาระบบการเรยนรผานสออเลกทรอนกส (e-Learning) รวมทงการจดท าระบบพเลยงสอนงานและคมอการปฏบตงานส าคญตางๆ ตลอดจนการพฒนาผบรหารตามระบบการพฒนาผน า (Leadership System) (2) การเสรมสรางวฒนธรรมองคกร โดยการจดท าเอกสารถอดบทเรยนจากกระบวนการท างานจรงเพอใชถายทอดความรใหแกบคลากร เพอใหบคลากรเขาใจถงความเปน สสส. (Brand Attribute) ผานเครองมอและกจกรรมตางๆ (3) การพฒนาระบบการบรหารงานบคคล โดยการจดท าระบบการประเมนผลการปฏบตงานใหเชอมโยงและสอดคลองกบภารกจและเปาหมายของ สสส. 4.2.2 การสงเสรมการเรยนรเพอการสรางเสรมสขภาพ

59

นอกจากการพฒนาศกยภาพบคลากรแลว สสส. ไดจดตงสถาบนการเรยนรการสรางเสรมสขภาพ เพอเปนกลไกสนบสนนการพฒนาศกยภาพบคคลดานการสรางเสรมสขภาพ ทงบคลากร สสส. บคลากรของภาคเครอขาย และบคคลทวไป โดยมบทบาทหนาททส าคญ ดงน (1) สนบสนนแลสนบสนนและด าเนนการ พฒนาหลกสตร ศกษาวจย เอกสารทางวชาการ และสอการเรยนรทเกยวของกบการพฒนาศกยภาพของบคคลดานการสรางเสรมสขภาพ รวมทงเผยแพรและสนบสนนใหเกดการใชประโยชน (2) สนบสนนและด าเนนการ ฝกอบรม การจดการเรยนรตลอดชวต และการด าเนนกจกรรมอนทเกยวของ รวมทงสงเสรมและสนบสนนใหผปฏบตงานของ สสส. หรอบคคลทมความรหรอประสบการณไดท าหนาทเปนวทยากรและปฏบตงานอนทเกยวของใหแกสถาบน (3) ใหบรการทางวชาการ ใหค าปรกษาแนะน า และใหความชวยเหลอแกภาคเครอขายทงในประเทศและตางประเทศ เกยวของกบการพฒนาศกยภาพของบคคลดานการสรางเสรมสขภาพ (4) สงเสรมและสนบสนนความรวมมอกบหนวยงานภาครฐและภาคเอกชนทงในประเทศและตางประเทศ เกยวของกบการพฒนาศกยภาพของบคคลดานการสรางเสรมสขภาพ 4.3 การจดการความรและระบบขอมล การเปลยนแปลงของโลกปจจบนเปนไปอยางรวดเรว สงผลใหการด าเนนงานตองตดสนใจและท างานบนองคความรและขอมลทมาจากทงแหลงภายใน และแหลงภายนอกซงสงผลกระทบตอการด าเนนงานของ สสส. อยางหลกเลยงไมได ดงนน เพอใหการด าเนนงานของ สสส. บรรลเปาหมายตามทไดวางไว จงจ าเปนตองมการจดการองคความรและระบบขอมล เพอผลกดนใหทง สสส. ภาคเครอขาย และผทเกยวของ สามารถใชและเขาถงความรและขอมลไดตลอดเวลา 4.3.1 การจดการความร เพอใหการด าเนนงานของ สสส. บรรลเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ จงไดมแนวคดในการจดการความรดวยกระบวนการคนหา สราง รวบรวม กลนกรอง จดเกบ ความรอยางเปนระบบเพอใหบคลากรทตองการใชเขาถงความรนนไดตลอดเวลา บคลากรทงหมดตองมการเรยนร มการสรางและใชความรในการท างานอยางสม าเสมอและตอเนอง ภายใตแผนแมบทการจดการความรทมหลกการและแนวคดส าคญ ดงน (1) คน (People) เปนองคประกอบทส าคญทสด เนองจากเปนทงแหลงความร คนหาความร และน าความรไปใชประโยชน ตลอดจนการพฒนาระบบการจดเกบความร (2) กระบวนการจดการความร (Process) เปนกระบวนการบรหารจดการเพอรวบรวมองคความรทกระจดกระจายในองคกรใหเปนระบบ เพอใหคนสามารถเขาถงและน าความรไปใชประโยชนไดตลอดเวลา (3) เทคโนโลย (Technology) เปนเครองมอในการบรหารจดการและรวบรวมองคความร เพอใหคนสามารถคนหา จดเกบ แลกเปลยน เขาถง และน าความรไปใชประโยชนได 4.3.2 ระบบฐานขอมล ขอมลนบเปนสงส าคญและมคณคาในยคปจจบนทองคกรทงภาครฐและภาคเอกชนตางมการบรหารงานและการใหบรการผานระบบดจทล สสส. จงไดใหความส าคญกบขอมลทไดมาจากหลายแหลง ทงจากการจดการความรภายใน และขอมลทไดจากการคนหาและรวบรวมจากภายนอก ดงนน การพฒนาระบบ

60

ฐานขอมลจงเปนกลไกส าคญตอการจดการความร เนองจากเปนเครองมอในการบรหารจดการและรวบรวมองคความร เพอใหสามารถน าขอมลความรตางๆ มาใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพ และยงเปนกลไกส าคญตอการวางกรอบการด าเนนงานตามเปาหมาย ตลอดจนการประเมนผลการด าเนนงานไดอยางเปนรปธรรม 4.4 การพฒนาระบบเทคโนโลยสารสนเทศและดจทล ความกาวหนาทางเทคโนโลยกอใหเกดการเปลยนแปลงทงการท างานและการใหบรการ ระบบเทคโนโลยสารสนเทศและดจทลเปนเครองมอส าคญทชวยสนบสนนการด าเนนงานใหบรรลวตถประสงคไดอยางมประสทธภาพ ดงนน การขบเคลอนทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตร ระยะ 10 ปฯ ใหบรรลเปาหมายไดตามทก าหนดจงจ าเปนตองอาศยระบบเทคโนโลยสารสนเทศและดจทลในการอ านวยความสะดวกและสนบสนนการด าเนนงาน สสส. ไดน าเทคโนโลยดจทลมาใชในการยกระดบประสทธภาพการท างานและการใหบรการตอผมสวนเกยวของ เพอสรางมาตรฐานการท างานทสะดวก รวดเรว และเขาถงไดงายบนพนฐานของขอมลทแมนย า รวมทงการเกบขอมลการท างานเพอวเคราะหและประเมนผลสมฤทธในการด าเนนงาน โดยการพฒนาระบบเทคโนโลยสารสนเทศและดจทลเปนการด าเนนงานภายใตแผนปฏบตการดจทลทจดท าขนเปนประจ าทกๆ 3 ป ทมการวเคราะหสถานการณปจจบนเพอน าไปสการออกแบบสถาปตยกรรมในการน าระบบดจทลมาใชงาน โดยมวตถประสงคเพอปรบเปลยนไปสการเปนองคกรดจทลไดอยางเหมาะสม คมคาในระยะยาว ตามแนวทางส าคญดงน (1) การจดสรรทรพยากรใหเหมาะสมกบความตองการ เพอใหเกดความสะดวก มประสทธภาพ และสรางความคมคา (2) การแขงขนกบความตองการดานเทคโนโลยสารสนเทศและดจทล (3) การฝกอบรมทกษะดจทลทเหมาะสม (4) การก ากบดแลตามกฎหมายและมาตรฐานทเกยวของ 4.5 รปแบบการสนบสนนทน (Funding Modalities) เนองจาก สสส. เปนหนวยงานในรปแบบกองทนหมนเวยน ทมภารกจใหทนเพอการสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ทนจงเปนทรพยากรทส าคญตอการด าเนนงานใหบรรลภารกจตามเปาหมายและวตถประสงคของกองทน ระบบและรปแบบการสนบสนนทนจงเปนเครองมอหลกทใชจดสรรและสนบสนนทนใหเกดผลลพธทตองการ ดงนน การมระบบและรปแบบการสนบสนนทนทสอดคลองและเหมาะสมกบเปาหมายและวตถประสงคของกองทน จะกอใหเกดการเพมทงประสทธผลและประสทธภาพจากการน ารปแบบของการสนบสนนทนรปแบบทเหมาะสมมาใชเพอก าหนดล าดบความส าคญของการจดสรรและสนบสนนทน รวมทงสามารถใชก าหนดลกษณะความรวมมอเพอขบเคลอนการด าเนนงานตามเปาหมายไดหลากหลายรปแบบ ตามทก าหนดไวในขอบงคบกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพวาดวยหลกเกณฑและวธการจดสรรเงนเพอการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2562 ซงแบงวธการด าเนนงานออกเปน 3 รปแบบ ไดแกการสนบสนนทนใหแกภาค การสนบสนนทนรวมกบภาคและการใหบรการหรอปฏบตภารกจโดยสวนงานภายใน สสส.

61

ประเภทขอเสนอทจะขอรบการสนบสนนทนเพอการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพใหกบภาค สามารถด าเนนการได 2 แบบ คอ 1) การพฒนารวมกบภาคเครอขายทเกยวของหรอผมสวนไดเสย (Stakeholder) โดย สสส. และภาคทเกยวของจะรวมกนศกษา วเคราะห และคนหาแนวทางทจะพฒนาหรอแกไขปญหาทมผลกระทบตอสขภาวะของประชาชนรวมกนในลกษณะพนธมตรหรอหนสวนสรางเสรมสขภาพ (partnership) รวมทงจะจดประชมเพอเปดโอกาสใหประชาชนและองคกรทกภาคสวนไดเขามามสวนรวมในการด าเนนการแกไขปญหาตางๆ ทมผลกระทบตอสขภาวะ 2) การประกาศเปดรบทวไปจากภาคหรอประชาชนทสนใจ โดย สสส. และคณะกรรมการบรหารแผนทเกยวของจะรวมกนก าหนดประเดนและชวงเวลาทจะประกาศเปดรบขอเสนอจากภาคหรอประชาชนทสนใจเพอใหผทสนใจไดมโอกาสยนขอเสนอเขามาขอรบการสนบสนนทนเพอเปนคาใชจายในการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพตามประเดนทตนเองสนใจ

62

บทท 5 โครงสรางแผนการด าเนนงานและการจดท าแผนล าดบรอง 5.1 โครงสรางแผนการด าเนนงาน ตามขอบงคบกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพวาดวยหลกเกณฑและวธการจดสรรเงนเพอการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพ พ.ศ.256268 ระบนยามความหมายทเกยวของกบการด าเนนงานของกองทน ดงน 5.1.1 ทศทางและเปาหมายกองทน คอ เอกสารทชทศทางและเปาหมายของกองทนซงจะแสดงรายละเอยดของวสยทศน พนธกจ เปาหมาย และยทธศาสตร ในระยะเวลา 10 ป โดยเปนเอกสารหลกส าหรบการจดท าแผนหลก และแผนการด าเนนงานประจ าป ในการจดท าทศทางและเปาหมายของกองทนคณะกรรมการกองทนฯ จะแตงตงคณะอนกรรมการเพอด าเนนการศกษา ว เคราะห และจดท าผานกระบวนการมสวนรวมของคณะกรรมการบรหารแผน ภาค และบคคลทเกยวของอยางกวางขวาง กอนเสนอคณะกรรมการกองทนฯ พจารณาใหความเหนชอบ 5.1.2 แผนหลก (Master plan) คอ แผนการด าเนนงานของกองทนตามมาตรา 21 (1) ทจดท าขนตามทศทางและเปาหมายของกองทน ซงจะแสดงรายละเอยดของเปาหมาย ยทธศาสตร วตถประสงค ตวชวด แผน และกรอบงบประมาณในระยะเวลา 3 ป โดยเปนเอกสารหลกส าหรบการจดท าแผนการด าเนนงานประจ าป โดยแผนหลกจะมการจดท าทก 3 ป และอาจทบทวนใหสอดคลองกบสถานการณไดทกป เวนแตในปสดทายของเอกสารทศทางและเปาหมายกองทน สสส. จะชะลอการจดท าแผนหลกไวจนกวาเอกสารทศทางและเปาหมายของกองทนระยะตอไปจะแลวเสรจ ทงน การจดท าแผนหลก ผจดการและผบรหาร สสส. จะรวมกนพฒนาสาระส าคญของแผนหลกผานกระบวนการจดประชม รบฟงความคดเหน และขอเสนอแนะ จากคณะกรรมการบรหารแผนและภาคทเกยวของ กอนเสนอคณะกรรมการกองทนฯ พจารณาเหนชอบภายในเดอนสงหาคมของปทพจารณา 5.1.3 แผนการด าเนนงานประจ าป คอ แผนการด าเนนงานของกองทนตามมาตรา 21 (2) ทจดท าขนตามแผนหลก ซงจะแสดงรายละเอยดของ เปาหมาย ยทธศาสตร วตถประสงค ตวชวด แผน กลมงาน และงบประมาณภายในระยะเวลา 1 ป รวมทงกรอบวงเงนงบประมาณรายจายประจ าปทจดท าขนตามขอบงคบกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพวาดวยการงบประมาณ การเงน และทรพยสนของกองทน พ .ศ. 2562 โดยการจดท าแผนการด าเนนงานประจ าป ผจดการและผบรหาร สสส. จะรวมกนพฒนาสาระส าคญของแผนการด าเนนงานประจ าป ผานกระบวนการจดประชม รบฟงความคดเหน และขอเสนอแนะจากคณะกรรมการบรหารแผนและภาคทเกยวของ กอนเสนอคณะกรรมการกองทนฯ พจารณาเหนชอบภายในเดอนสงหาคมของทกป ภายใตแผนหลกและแผนการด าเนนงานประจ าป ประกอบดวยแผนตามลกษณะเฉพาะดงน (1) แผนเชงประเดน (Issue-based) มเปาหมายเพอพฒนากลไกทลดปจจยเสยงทางสขภาพ (2) แผนเชงพนทและกลมเปาหมาย (Area and Setting-based) มเปาหมายเพอพฒนากลไกลดปจจยเสยงทางสขภาพ โดยเพมความสามารถบคคล ชมชน องคกร สถาบน ทเออตอการมสขภาวะ (3) แผนเชงระบบ (System-based) มเปาหมายเพอสรางกลไกการเรยนร ขยายโอกาส พฒนาศกยภาพในการสรางนวตกรรมการสรางเสรมสขภาวะ 68 เอกสารขอบงคบกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพวาดวยหลกเกณฑและวธการจดสรรเงนเพอการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพ พ.ศ.2562

63

5.2 กระบวนการวางแผนยทธศาสตรของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ การก าหนดวตถประสงค สเปาประสงค และแผนการด าเนนงานของกองทน ทมความเกยวของกบภาคสวนตางๆ ในการสานและเสรมพลงของหนวยงานทรบผดชอบโดยตรง รวมถงภาคเครอขายภาครฐ เอกชน และภาคประชาสงคมใหเกดการด าเนนงานเพอน ามาสการบรรลประโยชนรวมกน ท าใหกระบวนการวางแผนยทธศาสตรของกองทน โดยมกระบวนการดงน ภาพท 5.1 กระบวนการวางแผนยทธศาสตรของ สสส.

ภาพท 5.1 กระบวนการวางแผนยทธศาสตรของ สสส. 5.2.1 การใชองคความรในการทบทวนเปาหมายรวม หากยงไมมเปาหมายรวมตองมการวเคราะหประโยชนรวมและประโยชนเฉพาะของผมสวนเกยวของ (Stakeholder analysis) ทมความสอดคลองกบทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตรระยะ 10 ป ทงในมตของดานเศรษฐศาสตร การเมอง หรอสงคมทเกยวของกบสขภาวะ กอนน ามาสการก าหนดเปาหมายรวมผลลพธหลกทตองการใหเกดขน 5.2.2 การทบทวนยทธศาสตรรวมกนกบผรบผดชอบ เพอท าความเขาใจบทบาทและพนธกจของผรบผดชอบในแตละสวน รวมถงทรพยากรตลอดจนแผนปฏบตงานของผรบผดชอบนน โดยในการวางยทธศาสตรรวมนนจ าเปนตองน าความรทางกฎหมาย นโยบาย สถานการณ ขอมลวชาการหรอการถอดองคความรจากผทมประสบการณในการท างานรวมประกอบการวางยทธศาสตรดวย 5.2.3 การวเคราะหยทธศาสตรและแผนระดบชาตทเกยวของ เพอหาชองวางของการด าเนนงานดานสขภาวะ (Gap analysis) ทสอดคลองกบบทบาทของกองทนฯ

64

5.2.4 การจดท าแผนล าดบรองของกองทน ประกอบดวย การจดท าแผนหลก 3 ป และแผนด าเนนงานประจ าป ใหมความสอดคลองเชอมโยงกบทศทาง เปาหมาย และยทธศาสตรระยะ 10 ป และตอบสนองกบทศทาง ยทธศาสตร แผนการด าเนนงานของประเทศในภาพรวม การด าเนนงานเพอตอบสนองเปาหมาย หรอผลลพธหลกนน จะตองการการบรณาการการท างานและการสนบสนนจากทกแผนงานภายในของกองทน แผนทเปนเจาภาพหลกจงตองมการวเคราะหการจดท าแผนททางเดน รวมถงการบรณาการการท างานระหวางแผนดวย 5.2.5 การวเคราะหเพอจดท าแผนทน าทาง (Roadmap) รวมกบแผนงานอนๆ ทเปนเจาภาพรวม โดยค านงถงขอบเขตการท างานในแตละแผนตามตวแบบการท างานระดบองคกรของกองทนฯ (Thai Health Working Model) 5.2.6 การตดตามและประเมนผล กองทนฯ มแนวทางในการก ากบดแลแผน แผนงาน และโครงการ ผานกลไกการบรหารโดยแตงตงคณะกรรมการบรหารแผน ท าหนาทในการก ากบดแลแผนการด าเนนงานภายในของกองทนฯ มคณะอนกรรมการหรอคณะกรรมการก ากบทศทาง ซงแตงตงโดยคณะกรรมการบรหารแผนในการก ากบดแล ชแนะ ก ากบทศทางก าหนดกรอบในการประเมนผลแผนงาน ชดโครงการ หรอโครงการ ตามวงเงนงบประมาณทก าหนดตามขอบงคบของกองทนฯ นอกจากนนกองทนฯ ยงมการพฒนาระบบกลไกการก ากบตดตามแผนงาน โครงการใหเปนไปอยางมประสทธภาพ ทงการตดตามประเมนผลภายในและภายนอกโครงการตามทก าหนดไว