Turkish Studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03262/2018_26/2018_26_ACARHI.pdf · 22 Halil...

Turkish Studies Social Sciences

Volume 13/26, Fall 2018, p. 19-41

DOI: 10.7827/TurkishStudies.14280

ISSN: 1308-2140

Skopje/MACEDONIA-Ankara/TURKEY

Research Article / Araştırma Makalesi

A r t i c l e I n f o / M a k a l e B i l g i s i

Received/Geliş: Ekim 2018 Accepted/Kabul: Aralık 2018

Referees/Hakemler: Prof. Dr. Nasi ASLAN - Prof. Dr. Davut YAYLALI

This article was checked by turnitin.

KUR’AN’A GÖRE KADIN VE SİYASET

Halil İbrahim ACAR*

ÖZET

İnsanlar için vazgeçilmez haklar vardır. Bu temel hakların hepsi

insan hakları kavramı içinde yer alır. Gelişmiş batılı ülkeler de dâhil hemen hemen tüm ülkelerde, bireylerin sahip olduğu hak ve özgürlükler

konusundaki tartışma ve belirsizliklerin yoğunlaştığı temel noktalardan

birini insan hakları kavramı içinde yer alan “kadın hakları”

oluşturmaktadır.

Pozitif hukukun kadınlara tanıdığı veya tanıması gereken hak ve özgürlüklerin toplum tarafından kabul görmesi, kadınlara bu hakların

tanınması ve kullanılmasında toplum ve hukuk tarafından konulmuş

olan engellerin kaldırılması, kadınların biyolojik konumları nedeniyle özel

bazı haklardan yararlanmaları ve her alanda kadınlara karşı ayrımcılığın

kaldırılması “kadın hakları” kavramı içinde ele alınmaktadır.

Gelişmiş ülkelerde kadın hakları deyimi, kadınların siyasal haklarını ifade etmek için kullanılır. Buna mukabil geri kalmış ve

gelişmekte olan ülkelerde kadın hakları deyimi ile kadının toplumdaki

yeri, kadın-erkek eşitliği ve kadının siyasal hakları birlikte anlaşılır. Bu

alt başlıkların her biri detayları ile incelenmesi gereken önemli çalışma

konularını teşkil etmektedir. Bu durumu ve makalenin hacmini de dikkate alarak, öncelikle kadının siyasal haklarının Kur’an açısından

tespit edilmesinin yararlı olacağı kanaatindeyim. Sünnet ve Hz.

Peygamber sonrası İslâm kültüründe kadın ve siyaset konularını nasip

olursa derginin sonraki sayılarında yayımlama düşüncesindeyim. Eksik

kalan kısmının sonradan tamamlanacağı ümidiyle makalemizin

konusunu “Kur’an’a Göre Kadın ve Siyaset” şeklinde belirledik.

Kadınların siyasal hakları ile kastımız, seçmen, politikacı ve benzer

konumlarda katılımları, dolayısıyla devlet başkanı, bakan, milletvekili

* Prof. Dr. Bursa Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Hukuku ABD, El-mek: [email protected]

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.

mailto:[email protected]

https://orcid.org/0000-0003-1581-7171

20 Halil İbrahim ACAR

Turkish Studies Volume 13/26, Fall 2018

gibi ülke yönetiminde veya siyasetin diğer alanlarında aktif rol

almalarıdır.

Anahtar Kelimeler: Kur’an, Kadın, Siyaset.

WOMEN AND POLITICS ACCORDING TO THE QUR'AN

ABSTRACT

There are indispensable rights for people. All of these fundamental

rights are included in the concept of human rights. In almost all

countries, including the developed western countries, one of the main

points of discussion and uncertainty about the rights and freedoms of

individuals is women rights.

The acceptance of rights and freedoms granted to women by

positive law is considered within the concept of women's rights. It should

also be examined in this concept removing the obstaclesimposed by

society and law aboutrecognition and use of these rights. The elimination

of discrimination against women in every field and women's rights arising from their biological differences have toexamined within this subject.

Women rights in developed countries are used to express women's

political rights. On the other hand, the role of women in the society, the

equality of women and men and the political rights of women are

considered as the same terms in the underdeveloped and developing

countries. But each of these subheadings are important study topics that should be examined in detail. Considering this situation and the length

of the article, I believe that it would be beneficial to determine the political

rights of women in terms of Qur'anfirstly. In the next issues of the

magazine I would like to publish the topic of women and politics after Hz

Prophet period. In the hope that the missing part will be completed later,

we have determined the subject of our article as “Women and Politics According to Qur'an”.

Women's political rights refer to participation in elections as a voter,

politician or similar positions, and thus they can take an active role in

the administration of the country, such as the president, minister,

deputy, or in other areas of politics.

STRUCTURED ABSTRACT

According to Islam, men and women are equal. Women and men

are considered equal in terms of some rights and duties in Islam. There is no difference between men and women about education. Women, are

also obliged to take education like men. The great importance is

attributed to education tin the Qur'an and the Sunnah and there is no

distinction between women and men. Some women went to Hz.

Muhammad and made the following claim.” Can you settle us a day for

education?”. Then, Hz. The Prophet appointed them one day. This approach of the Prophet shows that Islam also cares about women to

learn science.

Kur’an’a Göre Kadın ve Siyaset 21


There is also equality in terms of working. Women and men are

obliged to work by God. During the time of Prophet Muhammad, women

worked in various fields like in trading, participated in wars beside men,

family affairs etc.

Women also undertook some public duties during the caliphs. For example, Şifa bint Abdillah ve Semra bint Nuheyk el-Esediyye were

assigned to market inspections. These women were wandering the

bazaars and commanding goodness and avoiding evil.

On the other hand, whether women can be judge or not is one of

the controversial issues. According to the Hanafis, women can be judge in all cases other than in criminal cases such as Qisas and Hudud etc.

The common feature of these exceptions is that women’s testimony are

not accepted. On the other hand, according to İbn Cerîr et-Taberî and İbn

Hazm, women can be judge in all cases.

Islam considered men and women equal in terms of religion,

responsibility, punishment and reward in the world and hereafter. Women and men are obliged for worship and other religious provisions

without any discrimination. They are also equal in Qisas and Hudud

punishments. As a matter of fact, according to verse 92 of surah of Nisa,

there is no distinction between men and women in terms of “Diyyah” due

to manslaughter. An equal amount of diyyah is paid by men and women.

As for politics that is one of the most important public event, there

is no conclusive provision in Quran. In this area, different opinions have

been declared about whether women can take an active role like men. For

example, Maverdi did not mention being a man among the conditions

sought in being caliph. Today, Muhammad Hamidullah, Hamza Aktan,

Yunus Vehbi Yavuz, Hayreddin Karaman, Suleyman Ates and many scholars sustain that women can be the head of state.

According to the scholars like Muhammed Reşid Rıza, Mahmud

Şeltut, Muhammed Yusuf Musa, Mustafa Siba’î, Abdulkadir Udeh,

Behiyyu’l-Hûlî, M. Said Ramazan el-Bûtî, Islam did not deprive women of

active politics other than the presidency. They argue that they have to be men to become a president. In addition, according to them, the society

has not yet ready for obtaining these rights for women.

It is a fact that, in the history of society, there have been times when

women were equal or even superior to men, but they were generally seen

in the second plan by men for centuries. As a natural consequence of

this, they were not able to obtain equal rights and freedoms. Throughout history, women's roles in political and social life remained tight, and in

many cases they had to live with legal, social and political constraints.

The woman in the Arab thought is the servant of her house, carry

out all kinds of family work and her mind is not working well. As a result

of this, it was not possible for the woman to be a manager. Islam completely refuted this opinion in theory and gave women elective

franchise. Because neither the Qur'an nor Hz. Prophet. Because in the

Qur'an and the Prophet's practices, there is no issue appropriate with the

aforementioned Arab conception.

Islam has made great changes in the social and legal status of

women and emphasized that their social and legal status are equal with men. But this equality is not absolute equality. The idea of absolute



equality of men and women, in other words, the desire of being man,

differentiates woman from their human characteristics. Beyond the areas

of compulsory equality, the idea that men and women are complements

of each other should be taken as basis.

Women have capacity to act in public. They can be curator, witness or guardians of young children and people that have partial disablement.

Women perform these duties against both men and women.

Keywords: Qur'an, Women, Politics

GİRİŞ

İslâm nezdinde kadın ve erkek birbirine eşittir. İslâm, kadınla erkeği muhtelif hak ve görevlerde

eşit kılmıştır. Hiçbirinin diğerinden farkı yoktur. (Nahl, 16/97).) Örneğin, eğitim alanında aralarında

eşitlik söz konusudur. Erkekler gibi kadınlar da eğitimle mükelleftir. Kur’ân ve sünnette ilme büyük

ehemmiyet atfedilmekte olup, bu konuda kadın erkek ayırımı yapılmamıştır.

İlim talebinde bulunan kadınlar “Ya Rasulallah, erkeklerden bize meydan kalmıyor,

kendiliğinden bize bir gün tahsis et” dediklerinde, Hz. Peygamber kendilerine bir gün tayin etmiştir.

(Buhârî, İlim, 36.). Hz. Peygamber’in bu ifade ve benzer yaklaşımları, İslam’ın ilim öğrenmek için

kadınları önemsediğini göstermektedir.

Erkeklerle kadınlar arasında çalışma hususunda da eşitlik söz konusudur. Allah, erkek ve kadını

çalışmakla mükellef kılmıştır. (Mülk, 67/15; Tevbe, 9/105.) Hz. Peygamber zamanında da kadınlar

muhtelif alanlarda, aileyi ilgilendiren konularda, evde ve ev haricinde çalışmış, ziraatle uğraşmış, ticaret

yapmış, Allah yolunda cihad yapmış, erkeklerle birlikte savaşlara katılmışlardır.

Kadınlar, halifeler döneminde bazı kamu görevlerini de üstlenmişler. Hz. Ömer zamanında Şifa

bint Abdillah, Hisbe görevini ifâ etmiştir. Hz. Peygamber’e yetişen ve ondan sonra da uzun süre yaşayan

Semra bint Nuheyk el-Esediyye de çarşı-pazar denetlemelerinde görevlendirilmiştir. Bu hanım çarşıları

dolaşır, aynı zamanda iyiliği emredip insanları kötülükten sakındırırdı. (İbn Abdilberr, IV, 1863.).

Hâkimlik konusuna gelince; kadının hâkim olup olamayacağı hususu ihtilaflı konulardan

birisidir. Hanefilere göre şahitliklerinin kabul edilmediği had ve kısas gibi ceza davaları dışında diğer

bütün davalarda kadınlar, hâkim olabilir.(Kâsâni, VII, 3; Mergînânî, III, 107.). Hanefiler kadınların ceza

davaları hariç diğer konularda hâkim olabileceği görüşünü ileri sürerken yargıyı şehadete kıyas

etmişlerdir. Buna göre kadınlar şehadette bulunmaya ehil olduğuna göre yargı görevini ifa etmeye de

ehil sayılır. (Aslan, s. 40) Hz. Peygamberle ilk iki halife döneminde kadının had ve kısas gibi ceza

davalarında şahitliğinin caiz görülmediği nakledilmektedir.( Ebû Yusuf, s. 164.)

Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelilere göre kadınlar hâkim olamaz. Hâkimin erkek olması gerekir. (Bâci,

V,182 vd; İbn Rüşd, II, 384; İbn Kudâme, IX, 41; Şirbini, IV, 151.). İbn Cerîr et-Taberî ve İbn Hazm’a

göre ise kadınlar bütün davalarda hâkim olabilirler.( İbn Hazm, IX, 395; İbn Rüşd, II, 384.). Kadının

hâkim olamayacağını söyleyenler şu hadisi delil getirmektedir. “işlerini kadına tevdi eden bir kavim

asla felah bulamaz” (Buhâri, Fiten, 18; Megâzi, 82) Bu görüş sahipleri ayrıca erkeklerin bulunduğu

ortamlarda kadınların bulunmasının doğru olmayacağını ve bunun fitneye sebep olacağından endişe

edildiğini belirtirler. (Aslan, s. 40)

Kadınların hâkimlik yapamayacakları konusunda nas bulunmamaktadır. Eşyada asıl olan mübah

olduğundan kadınlar hâkimlik görevini üstlenebilir. Nitekim Asr-ı Saadette kadınlar amme velâyeti

kabilinden olan muhtesiplik görevini üstlenmişler. Ayrıca Hz. Aişe beraberinde sahâbînin

seçkinlerinden Talha, Zübeyr ve Abdullah b. Zübeyr olduğu halde Cemel’de ordunun başında

bulunmuştur. Müslümanlar o zaman bir kadının önderliğini hiç garip karşılamamışlardı. Ayrıca Hz.

http://tureng.com/tr/turkce-ingilizce/partial%20disablement



Aişe, zekâsı, engin deneyimi ile kadın erkek hemen herkesin kendisine danıştığı, irşad ve tavsiyelerine

kulak verdiği bir kadın idi.( Erul, s.110.).

İslâm, kadınlarla erkekleri dini açıdan, mes'uliyet bakımından, dünya ve ahirette ceza ve

mükâfat bakımından eşit kabul etmiştir. (Nahl, 16/97; Nisâ, 4/32, 124; Mâide, 5/38) Kadınlarla

erkekler, hiçbir ayırım söz konusu olmadan ibadet ve diğer dînî hükümlerle mükelleftir. (Tevbe, 9/71.)

Kadın ve erkekler kısas ve diyet cezalarında birbirine eşittir. Erkek, kadını öldürdüğünde veya

kadın erkeği öldürdüğünde her iki durumda da kısas vaciptir. Diyet konusunda da taraflar arasında eşitlik

söz konusudur. Nitekim Nisâ suresi 92. ayete göre hata ile meydana gelen ölüm sebebiyle ödenecek

diyet bakımından kadın ile erkek arasında bir ayırım gözetilmediğinden diyet eşit miktarda ödenir.

Yaralamalarda da eşitlik söz konusudur. (Geniş bilgi için bkz. Acar, s.148-158.)

Siyaset konusuna gelince, bu mevzuda naslarda sarih bir hüküm bulunmadığından, bu alanda

kadınların erkekler gibi aktif rol alıp alamayacakları hususunda farklı görüşler beyan edilmiştir.

Hâricîler, özellikle kaderiyenin kollarından biri olan Şebîbiyye fırkası devlet başkanlığı dâhil

olmak üzere siyasi faaliyet alanına giren bütün görevlerde kadınların vazife alabileceklerini ileri

sürmektedir. Maverdi halife1 (İmâmet-i Kübrâ) da aranan şartlar arasında erkek olmayı zikretmemiştir.

(Maverdi, s.6.). Asrımızda ise Muhammed Hamidullah, Hamza Aktan, Yunus Vehbi Yavuz, Hayreddin

Karaman, Süleyman Ateş ve diğer birçok âlim de kadının devlet başkanı olabileceği kanaatini

taşımaktadır. (Karaman, İslâm’da Kadın ve Aile, s.55,90; Ateş, I, 140-141; Yavuz, Kadın Hak ve

Özgürlüğü, s.166.).

Muhammed Reşid Rıza, Mahmud Şeltut, Muhammed Yusuf Musa, Mustafa Siba’î, Abdulkadir

Udeh, Behiyyu’l-Hûlî, M. Said Ramazan el-Bûtî gibi âlimlere göre ise İslâm, kadınları devlet başkanlığı

dışında aktif siyaset yapmaktan mahrum bırakmamıştır. Zira kadınlar imam olamaz, Cuma ve Bayram

namazı kılamazlar. Devlet başkanı olmak için erkek olmak gerekir. Ayrıca kadının ısrarla ve bir takım

teşebbüslerle bu hakları elde etmesi hususunda toplum henüz hazır hale gelmemiştir. (Reşid Rıza,

Tefsiru’l-Kur’âni’l-Hâkim (Tefsiru’l-Menâr), II, 375; Şeltût, Mahmûd, el-Kur’ân ve’l-Mer’e, s.3, 87;

Uveys, s.314; Sıba’î, s. 151-156, 167; Udeh, I, 27-29, Bûtî, el-Mer’e, s. 69-70; Behiyyu’l-Hûlî, s. 122-

140.) Bütün bu âlimlerin kendilerine Kur’an’dan mesnet kabul ettikleri delilleri şu şekilde sıralamak

mümkündür.

A-KADIN VE SİYASET KONUSUNA OLUMLU YAKLAŞANLARIN KUR’AN’DAN

DELİLLERİ

a-Velâyet-i Âmme

Konuyla ilgili olarak Kur’ân’da; “Mü’min erkekler ve mü’min kadınlar birbirlerinin velileridir,

iyiliği emreder, kötülükten alıkoyarlar, namaz kılarlar, zekât verirler, Allah’a ve Peygamberine itaat

ederler...“ (Tevbe, 9/71.) buyrulmaktadır. Bu âyet, kadının siyasî faaliyetlerde bulunabileceğine dair

ileri sürülen âyetlerden biridir. Âyette geçen “velî” kelimesi esas itibariyle dost, arkadaş ve yardımcı

gibi anlamlara gelmekle beraber (Kurtubî, VIII, 203; Reşid Rıza, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Hâkim, X, 627.)

isim tamlaması olarak bir kimsenin işlerini idare edip ihtiyaçlarını karşılayan kimse manalarında da

kullanılmaktadır.

Âyette velâyet, hem erkek hem de kadınlar için söz konusu edildiğinden, erkeklerle kadınlar

siyasî faaliyetlere katılma ve idari görevler üstlenmede eşit kabul edilmektedir. Çünkü “ ...birbirlerinin

velileridir... “ ifadesine göre kadınlar da erkekler gibi amme velâyeti de dâhil olmak üzere her türlü

velâyet hakkına sahiptir. Nitekim kadınlar küçük ve nakıs ehliyet sahiplerine vasi olabilir, malların

tasarruf ve idaresi konularında vekil olabilirler. Ayrıca velâyet kapsamına girdiğinden şahit ve ihtilaflı

1 Klasik fıkıh kitaplarında devlet başkanının adı halife olarak zikredilmektedir. Namazdaki imamet ile karışmaması için

devlet başkanlığına İmâmet-i Kübrâ da denmektedir.



olmakla birlikte hâkim de olabilirler. Nitekim daha önce zikredildiği gibi Ebû Hanife’ye göre kadınlar,

bazı durumlarda velâyet kabilinden olan hâkimlik görevini üstlenebilir.

Bu âyete göre kadınlar da erkekler gibi iyiliği emredip kötülükten insanları nehyetme hakkına

sahiptir. Erkekler nasıl emrediyor ve nehyediyorlarsa benzer şekilde kadınlar da emreder ve nehyederler.

Kadın erkek ayırımı olmadan herkes el birliği ile toplumdan zulmü, fuhşu, toplumsal ve bireysel bütün

hastalıkları, fesâd sebeplerini kaldırmaya çalışırlar. Siyasetle uğraşanların meşguliyetleri de emir bi’l-

ma’rûf nehiy ani’l münker kabilindendir. Kısacası siyaset bir bakıma bu işi millet adına, memleket

sathında yapmaktan ibarettir. Toplumun hedeflerine ulaşması bakımından kadınlara bu hususta

mesuliyetin verilmesi, kendilerine verilen en önemli görevlerden biri olacaktır.

İslâm, kadınları seçme ve seçilme hakkından mahrum bırakmamıştır. Diledikleri takdirde

parlamento üyesi olabilirler.(Aktan, s.260-261.) Kur'ân-ı Kerîm'de kadının yönetici olamayacağına dair

hiçbir nas bulunmamaktadır. Aksine Nisa suresinin 59.2 ve 83. âyetleri3 kadının devlet başkanı

olabileceğinin delili olduğu ifade edilmektedir. Bu görüş sahiplerine göre, âyetlerde zikredilen

“idareciler“ ifadesi, hem kadını hem de erkeği kapsamına almaktadır. İkinci âyette geçen “yetki

sahipleri“ ifadesi de hem ilmen hem de siyaseten yetkiyi kapsamaktadır. Bu nedenle kadının toplum

adına siyasal yetki sahibi olmasına engel olacak bir delil bulunmamaktadır. (Yavuz, Kadın Hak ve

Özgürlüğü, s. 169-170.).

Tevbe suresi 71. ayetten de anlaşılacağı üzere kadınlar seçme ve seçilme hakkına sahip olduğu

gibi, yeterli bilgi, beceri, kabiliyet ve iradeye sahip oldukları takdirde kamu görevlerinde de görev

alabilirler. İslâm, tam ehliyet sahibi kadınların siyasi vazife üstlenmelerini yasaklamamıştır. Bu

bağlamda onların içerisinde yer alabilecekleri aktivitelerden bazıları şöyle sıralanabilir. Başbakanlık,

Meclis başkanlığı, Bakanlık, Milletvekilliği, siyasî danışmanlık ve parti içindeki diğer görevler.

Reşid Rıza’ya göre âyette geçen velâyet kelimesi ile, mü’min erkeklerin yanısıra mü’min

kadınlara da amme velâyeti tanınmıştır. Çünkü velâyet terimi mü’minler arasında kardeşlik, sevgi,

merhamet ve yardımlaşmanın gerçekleştirilmesini içermektedir. Bu anlamda Hz. Peygamber

mü’minleri bir cesed gibi görmektedir. (Reşid Rıza, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Hâkim, X, 627-628; Hukuku’n-

Nisa, s.12.)

Hamza Aktan, yukarda meâlini verdiğimiz Tevbe suresi 71. âyete atıfta bulunarak kadınla erkek

arasında eğitim ve öğretim açısından herhangi bir farklılık olmadığından bilgi ve tecrübesiyle öne çıkmış

kadınların politika dâhil her konuda fikir beyan edebileceklerini, politikada aktif olmalarını

engelleyecek cinsiyetlerinden kaynaklanan bir ehliyetsizliklerinin söz konusu olmadığını

söylemektedir.( Aktan, s.260-261.).

Hayreddin Karaman, kadının devlet başkanlığı ve gerektiğinde diğer kamu görevlerini

yapabileceğine dair deliller arasında aynı âyeti zikretmekte ve âyetin herhangi bir sınırlama getirmeden

erkekler gibi mü’min kadınlara da “velâyet“ hakkını getirmekte olduğunu, belirtmektedir. Karaman’a

göre âyet, kadının bu vazifeyi kadın erkek ayırımı yapılmadan herkese karşı yerine getirmek durumunda

olduğuna delil teşkil etmektedir. Bununla birlikte Allah, erkek ve kadına birbirini tamamlayan farklı

özellik ve kabiliyetler verdiğinden, bu kabiliyetlerde ihtiyaç bulunmadıkça öncelikler sistemini

beraberinde getirdiğinden, devlet başkanlığının öncelikle erkeğe ait olduğunu söylemek mümkündür.

Ancak ihtiyaç ve zaruret bulunduğunda bu görevi kadınlar da yüklenebilirler. (Karaman, İslâm’da Kadın

ve Aile, s.89-91.).

2 “ Ey İman edenler! Allaha itaat edin.Peygambere ve sizden olan idarecilere de ( Ulü’l-Emr ) itaat edin....” 3 “Kendilerine güven ve korku hususunda bir haber geldiğinde onu yayarlar. Halbuki o haberi Peygamber’e ve

kendilerinden olan yetki sahiplerine ( Ulü’l Emr )götürselerdi onlardan sonuç çıkarma yetkisine sahip olanlar onu

bilirdi....”



Yunus Vehbi Yavuz’a göre, “ Tevbe suresi 71. ayette zikredilen “velâye “ kelimesi yönetim ve

hâkimiyet anlamlarına geldiğinden kadınlar da erkekler üzerinde velâyet hakkına sahiptir. Bu velâyet

hakkının birincisi; iyilikleri emredip kötülüklerden sakındırmak, böylece toplum adına hizmette

bulunmak, ikincisi; bedensel ve mali ibadetleri yerine getirmek, üçüncüsü; Allah ve resulüne itaat

etmek, yani devlete itaat etmektir. Ayette geçen “Evliyau bağd“ ifadesi, diğer bir deyimle velâyet hakkı

aynı zamanda kadınların siyasî ve askeri sahalardaki velâyet haklarına işaret etmektedir. (Yavuz, Kadın

Hak ve Hürriyeti, s. 20; bkz. Yavuz, Çalışma Hayatı ve İslâm, İstanbul, 1992, s. 247.)

Kurtubî, ayetteki “evliya” kelimesini, kalplerin sevgi ve muhabbet konusunda bir olması

şeklinde; İbn Kesir, birlik ve beraberlik içerisinde yaşamaları, destek ve yardımlaşmaları şeklinde; Razî

ise, yakınlık çerçevesinde yorumlamıştır. (Kurtubî, VIII, 203; İbn Kesir, II, 369; Râzî, XVI, 131.). Bu

ve benzeri yorumlarda görüldüğü gibi, modernleşme çabaları öncesine rastlayan tefsirlerde “evliya“

kelimesi genel olarak siyasî velâyet anlamında değil, mü’minlerin birbirine destek çıkmaları, dostluk

kurmaları ve yardımlaşmaları şeklinde izah edilmektedir. Dolayısıyla bu yorumlarda kelimenin lugavi

olarak içerdiği işleri yürütmek ve idareci olmak gibi olguların tefsirine girilmediği görülmektedir.”

(Karslı, s. 244.).

Tevbe suresi 71. ayete göre Allah katında kadın ve erkekler, kul olma sorumlulukları ile değer

ve hak yönünden birbirine eşittir. Kadın ile erkek, dost olarak her alanda birbirlerine yardım etmeli,

yaşamları boyunca el ele vererek işbirliği yapmalı ve sorumlulukları da birlikte paylaşmalıdır.

Bu ayetin aynı zamanda mü’minlerin ahlâki değerlere dayalı bir toplumsal yapıyı

oluşturmalarını öngördüğü söylenebilir. Enfâl suresi 73. ayette inançsız kimselerin birbirinin dostu

olduklarına işaret edilmekte, mü’minler de bu haslete sahip olmaya çağrılmaktadır. Aksi takdirde tevhit,

adalet ve barışa dayalı bir topluluk oluşturmalarının mümkün olmadığı belirtilmektedir. (Karslı, s. 242.)

Velâyet konusundaki umumi ifadeyi tahsis eden; Hz. Peygamber’in; “işlerini kadına tevdi eden

bir kavim asla felah bulamaz” şeklindeki sözü sebebiyle İslâm hukukçularının çoğunluğu, kadınların

devlet başkanlığına getirilmelerinin doğru olmayacağı kanaatinde birleşmişlerdir. Bu görüş sahiplerine

göre İslâm, kadının parlamento üyesi olmasını kabul etmemektedir. Çünkü parlamento üyesi olmak

velâyet-i âmme’dendir. Velâyet-i âmme, parlamentonun önemli organlarındandır. Kadınlar ise bu hakka

sahip değillerdir. Bu durum, kadınlarda bulunan bir noksanlıktan değil, yaratılışlarından

kaynaklanmaktadır.

İslâm’ın ilk yıllarında, faziletli ve kültürlü birçok kadın bulunmasına rağmen birçok şartları

gerektiren bu görev erkeklere hasredilmiştir. Hz. Peygamber ordu komutanı ve vali olarak daima

erkekleri tayin etmiştir. Zira velâyet hakkı daha ziyade dışa dönük temsil ve korumayla ilgili

olduğundan, özellikleri göz önüne alınarak bu konularda erkeğe öncelik verilmiştir. Ayrıca kadınlar

böyle taleplerde bulunmadıkları gibi kendilerinden de talepte bulunulmamıştı.

b- Kadın ve Erkeklerin Birbirlerine Üstün Olması

“And olsun ki, biz insanoğullarını üstün kıldık....” mealindeki İsra suresi 70. Âyette, erkek ve

kadınların birlikte üstün kılındığı zikredilmekte, sadece erkeklerin üstün kılındığıyla ilgili bir kayıt

bulunmamaktadır.

Bilindiği gibi İslâm, renk, ırk, ve cinsiyet farklılığına üstünlük atfetmez. Dünyanın neresinde

yaşarsa yaşasın, hangi millete mensup olursa olsun, cinsiyet ayırımı yapılmadan kadın-erkek bütün

insanlara eşit hakları yalnızca Hz. Peygamber’in tebliğ ettiği din vermiştir.

Diğer bazı âyetlerde de şöyle buyrulmaktadır:” Ey İnsanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan, ondan

eşini var eden ve ikisinden pek çok erkek ve kadın meydana getiren Rabbinize hurmetsizlikten

sakınınız...”( Nisâ, 4/ 1.);“ Ey İnsanlar! Doğrusu biz sizleri bir erkekle bir dişiden yarattık. Sizi milletler

ve kabileler haline koyduk ki, birbirinizi kolayca tanıyasınız. Şüphesiz Allah katında en değerliniz, ona

karşı gelmekten en çok sakınanızdır...”(Hucurat, 49/ 13.).



Bu ve benzeri ayetler, kadınların erkeklerle eş değerde olduğunu göstermektedir. Bunun neticesi

olarak da kadınlar erkekler gibi siyasî faaliyetlerde bulunabilir.

c-Sebe Kraliçesi Belkıs’ın Devlet Başkanı Olması

Hz. Süleyman zamanında Sebeliler’in lideri durumunda olan Sebe Kraliçesi Belkıs’ın;“ Ey İleri

gelenler! Vereceğim emir hakkında bana fikrinizi söyleyin, siz benim yanımda bulunmadıkça bir iş

hakkında kesin bir hüküm vermem “ şeklindeki sözüne karşılık kendisine verilen; “ Biz güçlü kimseler

ve zorlu savaş adamlarıyız, emir senindir, sen emretmene bak “(Neml, 27/32-33.) şeklindeki cevap da

kadınların siyasî konularda verilecek hüküm için erkeklerle bir araya gelebileceğine, idari işlerini şûrâ

ile mümârese edebileceklerine ve görüşlerini açıklayabileceklerine işaret etmektedir.

Bilindiği gibi Kur’ân’da kadının devlet başkanı olamayacağını bildiren bir âyet yoktur. Aksine,

Hz. Süleyman’ın çağdaşı, Yemen’deki Sebe Kraliçesi Belkıs’tan bahsedilmiş, hiçbir önemli kararı

danışma meclisine getirmeden almayan bu kadın başkanın isabetli sözleri, uzunca bir şekilde

nakledilmiş ve kadın olmasından dolayı onun başkanlığının aleyhinde bir îmâda dahi bulunulmamıştır.

Kur’ân, Hz. Süleyman’ın Belkıs’a gönderdiği mektup ve kraliçenin buna cevabını anlatarak

sonunda onun hidayete erişini müslümanlara örnek bir tavır olarak hikâye etmektedir. (Neml, 27/26-

44.). Buna göre Belkıs, Sebeliler’in başında bir kadın hükümdar olarak bulunuyordu. Bunlar Allah'ı

bilmiyor, güneş'e tapıyorlardı. (Neml, 27/24.). Hz. Süleyman, durumlarını öğrenince, bir mektup

yazarak Belkıs ve kavmini Hak Din’e davet etti. Şayet kabul etmezlerse ülkelerini istilâ edeceğini

bildirdi. (Neml, 27/ 29-31.). Toplumun yükümlülüğünü üzerinde taşıyan Kraliçe Belkıs, istişaresiz bir

şey yapmayacağını söyleyerek, danışma meclisine danışmış ve sorumluluğu üstlenerek sulh yoluyla

anlaşmak için girişimde bulunmuştu. Danışma meclisinde bulunan ileri gelenler kendilerinin güçlü

kimseler olduklarını, savaş konusunda kendilerine güvendiklerini, zorlu savaş adamı olduklarını, ifade

ettiler. Belkıs bu görüşlere mukabil, hükümdarların bir ülkeye girdikleri zaman orayı bozacakları ve

onurlu insanları zelil edeceklerini söyler. Daha sonra da tepkisini ölçmek gayesiyle Hz. Süleyman’a bir

hediye göndermeye karar verir. ( Neml, 27/ 34-35.). Hz. Süleyman, Allah'ın kendisine hem maddî hem

de manevî yönden çok yüksek mevkiler verdiğini söyleyerek hediyeyi reddeder. (Neml, 27/ 36-37.)

Kıssa bu şekilde devam etmekte ve neticede kraliçe Hak Din’i kabul ederek müslüman olmaktadır.

(Neml, 27/ 44.).

Belkıs, burada başarılı bir idarecilik örneği göstermektedir. Süleyman peygamber, gönderdiği

mektupla kendisini tehdit etmiştir. Ancak o, mahiyetinde bulunan memur ve askerlerin kuvvetle karşı

koyma şeklindeki tekliflerine rağmen, hissiyatına mağlüp olmamış, aksine akıl ve mantık dairesinde

hareket ederek konuyu istişare ederek çözümleme yoluna gitmiştir. Belkıs bu nedenden dolayı konunun

anlatıldığı ayetlerin devamında övgüye lâyık görülmüştür.

Belkıs’ın parlamentosundan ve orada yapılan tartışma ve fikir teatisinden bahseden Kur'ân,

bunu bazı ibret ve anlamların çıkarılması için anlatmıştır. Güneş'e tapması dışında, Kraliçe Belkıs'ın

toplumun ileri gelenlerine danışması, savaşma tavsiyesine rağmen sağduyusu ve ileri görüşlülüğü ile

karşı tarafa elçi göndererek anlaşmak istemesi, Hz. Süleyman'ın uyarısı ile gerçekleri görüp Yüce

Allah'a teslim olması, yöneticiliği bakımından olumlu bulunmuştur. Bu anlatılanlardan ortaya çıkan

sonuç, kabiliyet ve yeterlilik özelliklerine sahip kadınların gerektiğinde siyaset yapabileceği ve devlet

başkanı olabileceğidir.

Belkıs, büyük bir milleti yönetmiş olmasına rağmen, müslümanların çoğu, liderliği kadın için

uygun görmemektedir. Halbuki Kur’ân, yöneticilik konumunun kadın için uygunsuz olduğunu îmâ eden

hiçbir ifade kullanmadığı gibi yöneten bir kadın olarak Belkıs’la ilgili hiçbir farklılık, sınırlama, fazlalık,

kısıtlılık ve özellikten bahsetmemektedir. Tam aksine, Neml suresindeki kıssa Belkıs’ın hem siyasî hem

de dini uygulamalarından övgüyle bahsetmektedir.( Amine Vedûd, s. 79.).



Kur’ân’ın haber verdiği Sebe melikesinin kişiliğini, meziyetlerini, Hz. Süleyman’ın kendisine

ve kavmine karşı mektupla yaptığı davete ve tehdide karşın takınılacak tavrın konuşulması için

maiyetindekilerle toplanması ve onlarla istişare etmesinde görmekteyiz. İstişareye yönelmesi onun

üstün bir akla sahip olduğunu göstermektedir. Çünkü, kraliçe olarak tüm yetki elinde bulunduğu halde

doğrudan değil, görüşlerine başvurulabilecek kimselerle istişare yaptıktan sonra karar

vermişti.(Neml,27/29-32.). Nihai olarak Sebe kraliçesinin kararlarını aklın ölçülerini kullanarak vermiş

olması onun akıllı, ölçülü ve ince hesap yapan kişiliğini göstermektedir. Kraliçenin erkekleri yönetecek

düzeye ulaştığını anlatan Kur’ân, bir takım işleri idare ederken takınılması gereken tavır ve düşünce

yapısına olumsuz etkide bulunan kadınlığın zaaflarının aşılabileceğinin bir resmini sunarak bu zaafların

kadının kaderi olmadığına, onlardan kurtulabilme imkânının olduğuna işaret etmektedir.

Maverdi, Ahkâmu’s-Sultâniyye adlı eserinde halifeliğe ehil olanlarda aranan şartlar başlığı

altında, halifenin adil ve içtihadda bulunabilecek seviyede ilim sahibi olması, organ sakatlığının

olmaması, halkı idare edebilecek fikir ve bilgiye, güç, kuvvet ve cesarete sahip olması gibi şartları

zikretmiş, ancak erkek olup olmama şartına hiç temas etmemiştir. Bu durum Maverdi’nin kadının devlet

başkanı olabileceği kanaatinde olduğuna işaret etmektedir. (Maverdi, s. 6.).

Hayreddin Karaman, Belkıs örneğini kadının devlet başkanı olabileceği konusunda delil kabul

etmekte ve şunları söylemektedir. “Bu tarihi hadise İslâm öncesine ait bulunmakla beraber, Kur’ân-ı

Kerim’de anlatılmakta, müslümanların bundan ibret ve örnek almaları istenmekte, Belkıs yönetiminin

aleyhinde hiçbir şey söylenmemekte, onun bilgisini, ileri görüşlülüğünü, yönetim becerisini gösteren

sözleri ve davranışları nakledilmektedir. Tam yeri geldiği ve münasebeti düştüğü halde, bir ülkeyi

kadının yönetmesinin kötü sonuçlar doğuracağına ait bir işarete yer verilmemektedir. “ (Karaman,

İslâm’da Kadın ve Aile, s. 55,90; Kadının Şahitliği, s.291.).

Süleyman Ateş, Kur’ân’ın hikâye ettiği bu kıssadan hareket ederek kadının devlet başkanı

olabileceği sonucuna varmaktadır.( Ateş, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, I, 140 –141.).

Musa Carullah’a göre de kadınların idareci olmaları caizdir. Zira kadınların siyasî hakları sadece

oy vermek veya oy almak, seçmek ve seçilmekten ibaret değildir. Verdikleri bütün söz ve teminatlar da

geçerli ve bağlayıcıdır.( Carullah, s. 55.).

Klâsik dönem yorumlarını incelediğimizde ise, Belkıs’ın güneşe tapan gayr-i müslim bir şahıs

olduğu ileri sürülerek, müslümanlara örnek olamayacağının belirtildiği görülmektedir. Meselâ, Alusi,

ilahi bir dine mensubiyeti olmayan Belkıs’la ilgili örneğin müslümanların oluşturduğu bir toplumda

kadının devlet başkanlığı yapabileceği konusunda delil olarak ileri sürülemeyeceğini kaydetmekte,

devamında da Hz. Peygamber’in; ““işlerini kadına tevdi eden bir kavim asla felah bulamaz” hadisini

nakletmektedir. (Alûsî, XIX, 282-283.).

İbnü’l-Arabî; aynı hadise atıfta bulunarak kadının devlet başkanı olamayacağını ifade

etmektedir. Ona göre kadının toplantılara katılıp erkeklerin arasına karışması ve onlarla birlikte olması

caiz değildir.( İbnü’l-Arabî, III, 483 )

Nakledilen bu yorumlardan sonra sonuç olarak şunları söylemek mümkündür. Klâsik dönem

yorumlarında kraliçe Belkıs’ın idaredeki yeterliliğine vurgudan ziyade ileri görüşlü, akıllı, bütün işlerini

keyfi idareye kaçmadan oluşturduğu meclis aracılığıyla yürütüp meşruiyet geleneğini sürdüren, olaylar

karşısında sabır ve metanetini koruyabilen, barışsever birisi olarak tavsif edildiği görülmektedir.

(Kurtubî, XIII, 196, 207; bkz., Yazır, VI, 141-145.). Bununla birlikte Kur’ân, Belkıs’ın devlet

başkanlığını haber verdiğine ve bu durumu eleştiri konusu yapmadığına göre, kadınların devlet başkanı

olabileceğini söylemek mümkündür. Ayrıca Kur’ân’ın; "Kesinlikle Allah size, emanetleri ehil olanlara

vermenizi emretmektedir..." (Nisa, 4/58.) meâlindeki âyetine göre idarenin ehil olana verilmesi gerekir.

Cinsiyet farkının bir önemi olmamalıdır. Kadın, gerekli liyakat ve dirayeti göstermesi halinde erkek gibi

devlet başkanı olabilmelidir.



d- Hak ve Görevler Hususunda Erkeklerle Kadınların Eşit Olması

Sarih nasla zikredilenler dışında hak ve görevler hususunda erkekle kadın arasında bir ayırım

yapılmamıştır. Her iki cins arasında bu hususta eşitlik söz konusudur. Ayrıca erkeğin kadın üzerinde

olan her hakkına karşılık kadının da erkek üzerinde hakkı vardır. Bakara suresi 228. ayette “...

erkeklerin ( meşru surette ) kadınlar üzerinde hakları olduğu gibi, kadınların da onlar üzerinde hakları

vardır....“ buyrulmaktadır. Burada kastedilen mana ile kadın ve erkeğin sahip olduğu haklar ve

üstlendikleri sorumluluklar ifade edilmektedir.

e- Kadınların Hz. Peygamber’e Biat Etmesi

Lider konumunda bulunan bir şahısla diğerleri arasında sözlü olarak gerçekleştirilen bir anlaşma

ve sözleşmeyi ifade eden biat, Hz. Peygamber döneminde daha çok dini hükümlere bağlı kalmak ve

Resulullah’a itaat etmek anlamında kullanılıyor iken, Hz. Ebû Bekir’in halife seçilmesinden itibaren

siyasî bir mahiyet kazanmış, devlet başkanını seçme veya seçilmiş ya da bu makama herhangi bir yolla

gelmiş devlet başkanına bağlılık sunma anlamında kullanılmaya başlanmıştır. (Kallek, VI, 121.)

Liderlerin belirlenme biçimi dikkate alındığında, İslâm’da modern anlamda “seçim” kavramıyla

ilişkilendirilebilecek bir uygulama dikkat çekmektedir. “Biat” adı verilen bu uygulama ile “halk”, kendi

idarecilerini seçebilmekte ve bir çeşit sözleşme ile karşılıklı yükümlülük ve sorumluluk altına

girebilmektedir.” (Kapar, s. 74.)

Biat, idare edenle idare edilen arasında karşılıklı taahhüt olduğuna göre, idare edilenin kimin

idaresine razı olduğunu beyan etmesi anlamına gelen seçme hakkının kadına da tanındığı konusunda

ittifak vardır. İslâm’ın ilk yıllarında erkekler Hz. Peygamber’e biat ettikleri gibi kadınlar da biat

etmişlerdir. Bu bey’at alış, bizzat Kur’an’ın emri gereği idi. Mümtahine suresi 12. Âyet kadınların

biatıyla ilgili olup, kadının seçme hakkının olduğunun açık delilidir.

Bu âyet, açıkça kadının yöneticisini seçebileceğini ve yönetimin iyi ve meşru işler yapması

halinde onlara karşı gelmemesi gerektiğini açıklamaktadır. Bunun sonucu olarak kadının, meşru sahada

itaatle vazifeli olduğu, iyi bulmadığı bir yönetime karşı koyma, bu hususta görüş belirtme hakkına sahip

olduğu da anlaşılmaktadır.

Hz. Peygamber, ashabın kadın ve erkeklerinden defalarca biat almıştır. Bunun misallerini akabe

biatlarında, Medine’ye hicretten sonra ve Mekke’nin fetih gününde görmekteyiz. Bu biatlar dini olduğu

gibi siyasî olma özelliğine de sahip olduğundan, kadınlar biat etmek suretiyle devlet yönetimine aktif

olarak iştirak etmişlerdir. Bu durum devletle toplum arasındaki ilişkilerde kadın-erkek ayırımına

gidilmediğini, yöneticilerin seçiminde kadına söz hakkı tanındığını göstermektedir.

Mümtahine suresi 12. âyette Hz. Peygamber’e hitaben kullanılan; “...uygun olanı işlemekte sana

karşı gelmemek şartı ile...” şeklindeki sözler, Rasulullah’ın devlet başkanlığı ile alâkalı iş ve emirlerini

ihtiva eder. Zira O, peygamber olduğu gibi aynı zamanda devlet başkanı idi. Bu âyete dayanarak

kadınların erkekler gibi siyasal etkinlikler gösterme hakkına sahip olduklarını söyleyebiliriz. Çünkü biat,

siyasal bir iş olup otoriteyi Hz. Peygamber’e tahsis etmek, ona bağlanmak, onun direktiflerini

tereddütsüz kabul etmek anlamını taşır. Siyasal biat da budur. Ancak, devlet başkanının adalet ve

hukuktan ayrılması halinde, kendisine yapılan biat bağlayıcı niteliğini kaybeder. (Maverdi, s. 21.)

Devlet başkanı durumundaki Hz. Peygamber’e yapılan bu vatandaşlık akdi ile kadınlar,

erkeklerle eşit siyasî haklara sahip oluyordu. Örneğin, müslüman bir erkek, bir yabancıya sığınma hakkı

(eman) verip onun hayatını garanti altına alabildiği gibi, kadın da aynı şeyi yapabiliyordu. Müslüman

bir kadının yaptığı anlaşmaya diğer müslümanların saygı göstermeleri zorunluydu. (Hatiboğlu, s. 234.).

Mümtahine süresinin 12. âyetinde, 15 asır önce kadına seçme hakkı bahşedilmiş olmasına

rağmen, Hz. Peygamber’den sonra Kur’ân’ın kendilerine vermiş olduğu seçme, yönetimi belirleme

hakkından kadınların mahrum bırakıldıklarını görmekteyiz. Bu geleneksel İslâmi anlayış ile Kur’ân’ın



ilkelerini birbirine karıştırmamak gerekir. (Yavuz, Kadın Hak ve Özgürlüğü, s. 166; Abdulhamîd İsmâil

el-Ensâri, X, 541.).

Kişinin fikir ve görüş sahibi olması, bilgi ve tecrübeye dayalı bir konu olduğuna ve kadınların

eğitilme ve öğrenim konusunda erkeklerden farklı bulunmadığına göre, bilgisi ve tecrübesiyle temayüz

etmiş kadınların politik konularda görüş beyan etmelerine engel bir durum söz konusu değildir. Tevbe

suresi 71. âyet, doğru ve iyi olanın tavsiye ve telkini görevinde, kadınla erkek arasında bir farklılık

bulunmadığını ifade etmektedir. Kısaca erkekten eksik hiçbir tarafı olmayan kadın için İslâm’ın bu

konuda koyduğu bir yasak bulunmamaktadır.

Kadınlar, Hz. Peygamber’e biat ederek devlet yönetimine aktif olarak katılmışlardı. Ayrıca Hz.

Peygamber, siyasî konular da dâhil olmak üzere hanımlarının görüşlerine kapalı olmamış, zaman zaman

onların telkin ve tavsiyelerini kabul etmiştir. Keza raşid halifeler de Hz. Peygamber’in zevcelerine

danışmışlardı. Hz. Ömer’in, vefatından sonra halife seçimiyle görevlendirilen Abdurrahman b. Avf,

halife seçiminde Medine halkının, bu arada bazı kadın ve kızların fikirlerini de almış olması, mevzuya

ışık tutan bir sahâbî tatbikatıdır. (Hamidullah, s. 149).

Kadınların biatıyla ilgili olarak Ümeyme bint Rukayka’dan şu rivayet nakledilmektedir. Ensar

kadınlarıyla birlikte Resulullah’a gittim ve Ey Allah’ın Resulü, biz hiçbir şeyi Allah’a ortak koşmamak,

hırsızlık yapmamak, zina yapmamak, çocuklarımızı öldürmemek, bilerek iftira ve suçlamada

bulunmamak, ma’ruf olanda karşı gelmemek üzere sana biat ediyoruz dedik. Bunun üzerine Hz.

Peygamber; “ Gücünüzün yettiği kadar “ deyince, Allah ve Resulü bize bizden daha merhametlidir,

hadi sana biat edelim Ya Rasulellah, dedik ve kendisine biat ettik.( Ahmed b. Hanbel, VI, 357.).

Modern zamanlara geldiğimizde Mümtahine suresi 12. ayetine atıfta bulunularak idarecilerin

seçiminde kadının oy hakkına sahip olduğu hususunun birçok yorumcu tarafından ileri sürüldüğü

görülmektedir. Zira ayetin getirdiği düzenleme, kadınların devlet yöneticisini seçme ve onunla doğrudan

sosyal mukavele akdetme haklarını tescil etmektedir. Ancak Kur’an’ın “uygun olanı işlemekte sana

karşı gelmemek şartı ile...” şeklindeki ifadesi dikkate alındığında şu durum karşımıza çıkmaktadır.

Seçilenlerin zulme ve kötülüğe sapmaları halinde kendilerine halkın vermiş olduğu onay geçerliliğini

yitirir ve demokratik karşı çıkma süreci başlar. Kadın, bütün bu oluşum ve gelişmelerin içinde aktif bir

unsur olarak yer alır. (Karslı, s. 239.).

B- KADIN VE SİYASET KONUSUNA OLUMSUZ YAKLAŞANLARIN KUR’AN DAN

DELİLLERİ

Klasik dönem âlimlerinin çoğunluğuna göre kadınların devlet başkanı, bakan, milletvekili vb

diğer siyasi faaliyetlerde aktif olarak bulunmaları aşağıda zikredilecek deliller sebebiyle caiz değildir.

a-Erkeklerin Kadınlar Üzerinde Hâkim Olması

“Allah kimini kimine üstün kılmasından ötürü ve erkeklerin mallarından sarf etmelerinden

dolayı, erkekler kadınlar üzerine hakimdirler” (Nisâ,4/34.) meâlindeki âyeti, kadınların siyasî

faaliyetlerde bulunamayacakları şeklindeki görüşlerine mesnet kabul eden âlimler, burada zikri geçen

“kavvam“ kelimesini erkeklerin kadınlar üzerinde yönetici, onları koruyup kollayıcı, ihtiyaçlarından

sorumlu ve ailenin reisi oldukları şeklinde yorumlamışlardır. Müfessirlerin büyük bir kısmı bu

çerçevede erkeklerin çalışıp kazanmaları, hanımlarının mehirlerini vermeleri, ailenin geçimi için

mallarından harcamada bulunmaları, hanımın ve çocukların bakım, terbiye ve gözetimlerinden sorumlu

olmaları gibi nedenleri dikkate alarak erkeklerin kadınlara hâkimiyetini kabul etmişlerdir. (Taberî, VIII,

290-291; Cessâs, II,188; İbnü’l-Arabî, I,531; Kurtubî, V,169; İbn Kesir, I, 491;Yazır, II, 556- 557.).

Ayrıca insanlık tarihi boyunca aile fertlerini dış tehlikelerden koruyan erkekler olduğu gibi, ülkelerin ve

yerleşim yerlerinin güvenliğini sağlayan ve bunun için gerektiğinde savaşan ordular da hep erkeklerden

oluşmuştur. Buna göre eş ve çocuklarının dünyevi ve uhrevi tüm işlerini titizlikle yürütmek, onları

görünen, görünmeyen her türlü tehlikeden olanca güçleriyle korumak, maddi ve manevi menfaatlerini



ihtimamla kollamak görevi erkeklere verilmiştir. Vazifelerini yapmadıkları takdirde davranışlarından

sorumlu olacaklardır.

Bu ayette erkeklerin kadınlar üzerine “kavvam” yani hakim oldukları bildirilmektedir.

Erkeklerin kadınlara hakim olmaları, vazife ve görevlerinin dağılımındaki adalet bakımındandır. Çünkü

taraflar, fıtratlarının gereği olarak yüklenebilecekleri kadar mesuliyet altına girerler. Ancak Kur’ân,

“kavvame “lik hakkına bir sınır getirmediğinden bu durum aile reisliğine şamil olduğu gibi imamlık,

cihad, devlet başkanlığı ve milletvekiliği gibi görevleri de kapsar.( bkz.Râzî, X, 88; Ebüssuûd, II, 173.).

Siyasî faaliyetlerde bulunabilme imkânının kadınlara tanınması halinde, “kavvam” nev’inden olan ve

erkeklerin yapması gereken bir görev, kadınlar için de caiz kılınmış olacaktır. Devlet başkanı olduğu

düşünülen kadın nasıl kocasının idarecisi olacaktır? Bu durum, söz konusu ayete tamamen zıttır. En

küçük idare birimi olan ailenin reisliği kadına verilemiyorsa, devlet başkanlığı görevi nasıl verilecektir,

(Beşer, s. 92, bkz, Cessas, III, 149; Kurtubî, V, 169; Beyzâvi, I, 218.). şeklinde yapılan yorumlar, kadına

özel alanı gösterip ötesine geçmemesini gerekli kılmaktadır.

Diğer taraftan Bakara 228. âyette de; “....Kadınların hakları örfe uygun bir şekilde vazifelerine

denktir. Erkeklerin onlardan bir üstün derecesi vardır.“ buyrulmaktadır. Bu âyette zikredilen “derece“

kelimesi, erkeklerin kadınlara egemenliği ve üstünlüğü çerçevesinde yorumlanmaktadır. Alusi’ye göre

“derece“ kelimesi, erkeklerin daha şerefli olduklarına işaret etmektedir. Çünkü onlar, kadınlara yönetici

ve koruyuculuk yapmakla mükellef kılınmışlardır. (Alûsî, II, 135.). Bir başka ayette de; “Allah’ın sizi

birbirinizden üstün kıldığı şeyleri özlemeyin. Erkeklere kazandıklarından bir pay, kadınlara da

kazandıklarından bir pay vardır... “ (Nisâ, 4/32) buyrulmaktadır.

Buraya kadar zikredilen âyetlerden anlaşıldığına göre, ister aile içerisinde olsun, ister toplum

içerisinde olsun güç, kuvvet, ilim, kâmil akıl, temyiz gücü, dini yönden olgunlaşma ve nafaka ile

mükellef olma gibi nedenlerle erkekler kadınlardan fıtraten daha üstündür. Nitekim kadına göre erkeğin

aklı daha kâmil ve temyiz gücü daha fazladır. Ayrıca erkeklerin peygamber ve imam olabilmeleri, cihad

yapmakla, nafaka ve mehir vermekle mükellef olmaları, kısas ve had cezalarını gerektiren konularda

şahitlik yapabilmeleri, mirastan kadınlara nispetle daha fazla hisse almaları, miras konusunda asabe

olmaları, erkeklerin kadınlardan üstün olduklarının nedenleridir. Buna göre velâyet zorla değil, faziletle

elde edilir. Kısaca, erkeklerin yapmakla mükellef oldukları faaliyetler “kavvam“ makamına kaim

olduğundan, siyaset, çalışma sahalarının en yorucusu olduğundan ve herkesin altından kolaylıkla

kalkamayacağı tarzda yoğun gayret gerektirdiğinden, kadınların siyasetle meşgul olmaları söz konusu

değildir.

Klâsik dönemlerde aile hayatında kocanın eşi üzerindeki yetki ve otoritesine vurgu yapan bu

yorumların, fakihlerin nikâh terimine yükledikleri anlamla ilgili olduğunu söylemek mümkündür. Zira

bu anlayışa göre nikâh akdi, dinin koyduğu ölçüler çerçevesinde kadının cinselliğinden yararlanma

imkânına sahip olma şeklinde tarif edilmektedir. Dolayısıyla bu tarifle bir anlamda erkeğin aile

içerisinde sahip olduğu yetki ve insiyatifine işarette bulunulmaktadır. Nikâh konusundaki bu anlayışın,

ailede erkeğin yöneticiliği ve üstünlüğü konularında belki de mübalağalı diyebileceğimiz yorumların

ileri sürülmesinde etkili olduğunu söylemek mümkündür.( Karslı, s. 153.)

Musa Carullah, bu şekilde kadınla ilgili sorunlarla, kadın hakkında oluşan yanlış düşünce ve

telakkilerin sadece şark toplumlarının yahut sadece İslâm toplumlarının sorunu olmadığını, aslında

bütün insanlığın sorunu olduğunu söylemekte ve bunun nedenini şöyle açıklamaktadır. Kadınla erkek

arasında mevcut bulunan biyolojik farklılığın toplumsal ve kültürel bir farklılığa dönüştürülmesi, bin

yılların ötesinden günümüze kadar intikal etmiş, zamana ve değişime karşı en dayanıklı bir ideoloji

olarak karşımıza çıkmıştır. (Carullah, s. VII.).

Bu görüşlere mukabil kadınların siyaset yapmalarına şer’i bir engel olmadığını iddia eden

âlimlere göre Nisa suresi 34. âyetin konuyla ilgili kısımları dikkatle incelendiğinde, erkeklerin kadınlar

üzerine hâkim oldukları yani onları gözeten, koruyup kollayan ve onların geçiminden sorumlu kimseler



oldukları anlaşılmaktadır. Ancak bu yetkilerin verilmesi, âyetin devamından da anlaşılacağı üzere,

antropolojik durum ve ekonomik konumunun sağladığı avantajdan kaynaklanmaktadır. Diğer bir ifade

ile erkeklerin kadınlara nispetle zorluklara karşı bedensel yönden daha dayanıklı olmalarından ve ailenin

ihtiyaçlarını temin etmekle yükümlü tutulmalarından, dolayısıyla mallarından aile fertleri için harcama

yapmalarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle âyette ifade edilen yetkiler, erkeklerin şeref ve

faziletinden dolayı değil, biyolojik farklılık ve bunun neticesi olarak kadın ve erkeklerin önceliklerinin

farklı tespit edilmesinden ötürü verilmiştir. (Râzî, X,87-88; Yazır, II,557.). Yoksa erkeklerin kadınlara

üstünlükleri söz konusu değildir.4 Biyolojik farklılıkları da ‘üstünlük’ vesilesi kılmak doğru değildir.

Nitekim âyetler incelendiğinde erkeklerle kadınlar arasında insanlık açısından eşitliğin bulunduğu

görülür. Dini sorumluluk, mükâfat ve ceza, hukukî ehliyet, temel hak ve hürriyetler bakımından ilkesel

tarzda kadın erkek ayrımı söz konusu değildir.( bkz. Ahzab, 33/35; Nahl, 16/97; Nisâ, 4/ 32, 124; Nur,

24/2; Mâide, 5/38. ). Bir cinse, diğerinin aleyhine sınırsız bir değer atfetmek, Kur’ân'ın bütünüyle, kişi

veya fert bazında ortaya koyduğu eşitlik fikriyle çelişmektedir.

Erkeklerin “kavvam” olmalarının ilk şartı olarak zikredilen “ ... Allah’ın kimini kimine üstün

kılmasından ötürü....” meâlindeki ayetin ifadesi, kadın-erkek ayırımı yapmamakta, gerek erkek ve

gerekse kadının yaratılıştan birbirlerinden üstün özelliklere sahip bulunduklarına dolayısıyla kadınların

da erkeklerden üstün özelliklere sahip olduklarına işaret etmektedir. Buna göre erkekler kadınlarda

bulunmayan, kendilerinde yaratılıştan var olan bir takım üstünlüklere sahip oldukları gibi, kadınlar da

erkeklerde bulunmayan, fakat yaratılıştan kendilerinde var olan bazı üstün vasıflara sahiptir. (Yazır, II,

557.). Bu çerçevede yüce bir görev olan çocuğun doğumu ve bakımı ile öncelikli olarak çocukların

terbiye edilerek yetiştirilmesi, yuvada huzur ve sükûnetin temininde duygusal gayret gibi üstünlükleri

zikretmek mümkündür. Ayrıca nice kadınlar vardır ki bilgi, iş görme kabiliyeti ile beden gücünde birçok

erkekten üstündür ve nice erkekler de aynı şekilde meziyetleri itibariyle birçok kadından üstündür. Bu

bakımdan erkekleri kadınlarla tek tek mukayese etmek bizleri doğru neticelere götürmez. Bazı erkekler

muhtelif yönlerden bazı kadınlardan üstün oldukları gibi bazı kadınlar da muhtelif yönlerden bazı

erkeklerden üstündür. Fakat cins olarak erkek cinsinin kadın cinsinden biyolojik farklılıklara, fazla adale

kuvvetine sahip olduklarını, dolayısıyla zorluklara karşı daha dayanıklı kılındıklarını söylemek

mümkündür. Şayet fiziki bakımdan daha güçlü olmaları ve zorluklara karşı dayanıklı kılınmaları dışında

başka nedenlerden dolayı erkeklerin kadınlardan üstün oldukları kabul edilseydi, Kur’ân; “Allah

erkekleri kadınlara üstün kılmıştır” şeklindeki bir ifade ile mutlak üstünlüğü erkeklere tahsis ederdi.

Kur’ân’da, bu şekilde bir tahsis olmamakla birlikte erkeklerin doğal liderler olduğu fikrini destekleyen

herhangi açık bir ifade, hatta îmâ bile yoktur. Buna mukabil; “...Allah’ın kimini kimine üstün

kılmasından ötürü....” ifadesi yer almaktadır. (Yazır, II, 557.). Şayet ayetdeki “kavvam“ kelimesini,

yönetici şeklinde anlayacak olursak o zaman bu ayeti şu şekilde yorumlamak mümkündür. Ailede

kavvâm, yani hizmet eden yönetici baba, itaat edilen yönetici ise annedir. (Carullah, s. 77.).

Kadın ve erkeğin yaratılıştan kaynaklanan farklılık ve üstünlükleri, hak açısından birinin

diğerine egemenliği sonucunu doğurmaz. Nisa Suresi 34. Ayet de geçen “Kavvâm” kelimesinin

manasını yalnız yönetici, yöneten kabul etmek ve dolayısıyla erkeğe kadın üzerinde bir hak tanımak,

Kur'ân'ın ruhuna ve adaletine ters düşer. Biyolojik farklılıkların ‘üstünlük’ vesilesi kılınmaması gerekir.

Ancak toplumsal şartlar, insanları zorunlu olarak belli şekillerde hareket etmeye zorladığından, geçmişte

âlimler sosyo-kültürel şartların da elverişli olması sebebiyle hemen hemen her bakımdan erkeğin kadına

üstün olduğu görüşünü benimsemişler ve yorumlarını bu doğrultuda yapmışlardır. (Akdemir, s. 268.).

Kur'ân'da ailenin idaresi, bağımsız olarak ne erkeğe ve ne de kadına verildiğine dâir kesin bir

ifade yoktur. Ancak aile düzeninin sağlıklı işleyişini temin maksadıyla erkeğin aileden sorumlu kişi

olduğu belirtilmektedir. Sorumlu olma, erkeğe, kadına karşı baskı ve zorbalık söz konusu olmadan

inisiyatif sağlamaktadır. Bu inisiyatif de erkeğin aile reisi olması ve eşler arasında ihtilafın bulunması

4 Islam, likayati sorumluluğun temeli kılmıştır; bir işi kim lâyıkıyla yapabiliyorsa, o işin sorumluluğu o kişiye aittir.

Liyakatin ölçüsü ise işin tabiatından çıkarılır.



halinde kullanılabilir. Burada bahsedilen aile reisliği, “sen sözünü geçirirsin”, “zulüm yapabilirsin”

manasında olmadığından, bu durum erkeğin tahakküm edeceği anlamına gelmez. Hak ve sorumluluk

sahibi olduklarından evin yönetimini birlikte eşit haklar ile yürütmelidir. Karı-koca ile ailenin tüm

bireyleri karşılıklı danışma ve fikir alışverişinde bulunarak sorunların çözümü noktasında doğru kararlar

alınması için çalışma yapmalıdır. Nitekim Kur'ân, tüm iş ve yönetimlerin şûra ile yapılmasını

emretmektedir. (Şûra, 42/38.). Ailenin idaresi de kader birliği yapmış eşler tarafından birlikte

yürütülmeli, tüm aile bireylerinin katılımı ile şûra oluşturulmalıdır. Böylelikle her konuda sorunlar

karşılıklı saygı ve sevgi çerçevesinde birbirinin hak ve sorumluluklarına uyumluluk içinde çözülecek,

bunun sonucu olarak da aile yuvasında ahenk ve huzur sağlanacaktır. Ancak bir sorunun çıkması ve

aralarında anlaşamamaları halinde nihâi kararı, bu tasvire göre evlilik müessesesinden her anlamda

sorumlu olan erkek verecektir.

Ayetin devamında ikinci şart olarak; “... mallarından sarf etmelerinden dolayı...“ ifadesi yer

almaktadır. İslâm hukukuna göre ailenin geçimini temin etmek erkeğe vaciptir. Erkek, sahih nikâhın

akdedilmesinden sonra ailesinin geçimini temin etmekle mükelleftir. Erkeğin fakir veya hasta olması bu

mükellefiyetine tesir etmez. Mali durumu ne olursa olsun, kadın her türlü durumda kocasına karşı nafaka

alacaklısıdır.

Unutmamak gerekir ki, Kur’ân’ın aile içinde erkeğe “kavvam”lık statüsünü vermesi, yukarda

da ifade edildiği gibi bazı şartlara bağlanmıştır. Bu şartlar ortadan kalktığında erkeğin inisiyatifinin de

ortadan kalkacağından kuşku etmemek gerekir. Zira hüküm illete bağlıdır. İllet kalkınca hüküm de

kendiliğinden ortadan kalkar. Şayet toplumsal şartların gelişmesi sonucu, erkek, âyette söz konusu

edilen şartları yerine getiremezse, “kavvam”lık görevine hak talep edemez. Ayrıca kadın, çalışıp

kazanmakla veya bir şekilde maddi yönden bağımsız hale gelir ve evin geçimine katkıda bulunursa

erkeğin bu yönden üstünlüğü o ölçüde azalır.

Bilindiği gibi evlenme, kadın ve erkeğin birlikte yaşamayı kararlaştırdıkları, hak ve görevler

üstlendikleri bir sözleşmedir. Aile hayatının karşılıklı sevgi, saygı ve merhametle yürütülmesi temel

ilkedir. Kur'ân, aileyi kuran bireylerin hak ve görevlerini net olarak belirleyip ayrıntıya girmemiştir.

Görevler, yaratılıştan kaynaklanan kabiliyetler doğrultusunda, ihtiyaç ve geleneklerin gerektirdiği

yükümlülüklerdir. Zorunluluk hallerinde, zaman ve şartlara göre eşler, öncelikli görevlerini

değiştirebilecekleri gibi, birbirinin işlerini de üstlenebilir. Örneğin ihtiyaç halinde erkek, ev işlerine ve

çocuklarına bakabileceği gibi, kadın da ailenin geçim ihtiyaçları için çalışabilir. Ancak ailenin fiziksel

koruması, geçim ve ekonomik giderlerin temini öncelikli olarak erkeğe ait olduğundan, erkek bu

görevleri yerine getiremediğinde “kavvam”lık yetkisini kaybeder. Hatta bu durum kadının boşanması

için meşru bir sebep de sayılabilir. (Cessas, III, 188; İbnü’l-Arabî, I, 416; Kurtubî, V, 169.).

Gelenekçi yorumlar, erkek egemen ekonomik yapının ilelebet devam edeceğine inandıkları için,

erkeğin aile içi egemenliğinin devam edeceği kanaatini taşımaktadır. Hâlbuki bir kadın, meselâ miras

yoluyla veya çalışıp kazanmakla ekonomik yönden ailenin geçimine katkıda bulunursa, erkeğin bu

yönden olan üstünlüğü o ölçüde azalmalıdır. Dolayısıyla ailede erkeğin yöneticiliğine ilişkin ileri

sürülen bu illet, toplumsal gelişmelere bağlı olarak değişebilir. Yani kadının eğitim seviyesinin tarihsel

ve toplumsal değişme neticesinde yükselmesi ve ekonomik özgürlüğünü kazanmasına paralel olarak,

ileri sürülen bu gerekçeler geçerliliklerini yitirebilir. Bu da aile de erkeğin önderliği ve üstünlüğünün

aşağıya çekilmesi veya tamamen kaldırılması sonucunu doğurabilir. (Fazlurrahman, s.127.).

Yapılan bu açıklamalardan anlaşıldığına göre Nisa suresi 34. ayette zikredilen “kavvam“

kelimesi, gözeten, koruyan ve muhafaza eden anlamlarında kullanılmıştır. Ayrıca bu âyet kadınların

siyaset yapıp yapamayacakları konusunda hüküm içermekten ziyade, aile içi düzenlemeler hakkında

bizleri aydınlatmaktadır. İzzet Derveze de “kavvame“ ile ilgili olarak şunları söylemektedir. ”Bununla

ifade edilen manaya göre erkek hakimiyeti sadece aile içi hakimiyettir. Onun otoritesi kadının diğer



medeni, sosyal, siyasal ve ekonomik haklarına mani değildir. Bu hakların tamamı kadın için saklı kalır.

(Derveze, II, 211.).

Bütün bunlarla birlikte “ kavvam “ifadesi, erkeklere hak ve sorumluluk yüklediğinden şeref

olmaktan önce bir yükümlülük ve fedakârlıktır. Çünkü erkeklerin kadınlar üzerine “kavvam” olmaları,

onları gözetmeleri, koruyup kollamaları, kısacası sorumlu olmalarını gerektirir. Ne kadın erkeğe ve ne

de erkek kadına egemenlik kuramaz, her ikisi de birbirini tamamlamak için eşit hak ve sorumluluklarla

Yüce Allah tarafından yaratılmıştır Bu noktada erkeğin “kavvam” olması, toplumsal düzenin kendine

özgü tabiî gerekleri olduğundan asli olan eşitliği ortadan kaldırmaz.

İslâm, liyakati sorumluluğun temeli kılmıştır. Liyakatin ölçüsü ise işin tabiatından çıkarılır.

Örneğin devlet başkanlığı görevinin liyakat ölçüleri ile, öğretmenlik ya da ebelik görevlerinin liyakat

ölçüleri birbirinden farklıdır. Bu görevlere getirilme, o kişilerin diğerlerinden üstün oldukları anlamına

değil, kendilerine tevdi edilen görevleri onlardan daha iyi yapacakları anlamına gelir.

“Kur’ân, kadınların ne başka kadınlar, ne de hem erkekler hem de kadınlardan oluşan

topluluklar üzerinde otorite sahibi olmasına herhangi bir sınırlama getirmez. Fakat açığa çıkan husus

şudur ki, Kur’ân, toplumdaki işlerin en iyi şekilde icra edilmesini ister. Ne kadınlar, ne de erkekler

toplumdaki her iş için her zaman eşit derecede en uygun olma özelliğine sahip değillerdir. Bununla

birlikte yürürlükte olan işler için en uygun kişiyi seçmek dinamik bir süreçtir. Var olan durumun sürekli

değerlendirmeye tabi tutulması herhangi bir işi ifa etmek için gerekli nitelikler hakkında yeterli bilgi

sahibi olmayı gerektirir. Daha bağımsız ve sağduyulu bir kadın, insanları gelecekle ilgili çabalarında

daha iyi yönlendirebileceği gibi, bazı durumlarda bir baba çocuklarına karşı daha sabırlı olabilir. Kısaca

liderlik, erkeklerin ezeli ve ebedi bir özelliği değildir.” (Amine Vedûd, s. 151- 152.) Kadınlar, erkekler

gibi siyasî faaliyetlerde bulunabilir ve gerektiğinde de lider olabilirler. Bu görüşe engel olduğu iddia

edilen “kavvam” kelimesinin hakim ve yönetici şeklinde izah edilmesi yerine koruyucu, gözetici,

nezaret edici ve sorumlu kelimeleriyle yorumlanması ve erkeğin eşine karşı sorumluluğunu öne alan

kelime ve tabirlerin seçilmesi daha uygun olacaktır. (Yazır, II, 556.).

b- Kadınların Erkekler Üzerinde Hakları Olması

Konuyla ilgili olarak Kur’ân’da; “... erkeklerin ( meşru surette ) kadınlar üzerinde hakları

olduğu gibi, kadınların da onlar üzerinde hakları vardır.Yalnız erkekler kadınlar üzerine (mehir ve

nafaka bakımından) daha üstün bir dereceye sahiptirler....“ (Bakara, 2/228.) buyrulmaktadır. Buna göre

erkekler, fıtrat itibariyle kadınlardan daha güçlü oldukları gibi “kavvam“ olmaları itibariyle aile ve

toplum içerisinde emirlerine itaat, infak vb. konularda kadınlardan daha üstün dereceye sahip

olduklarından umûmî işlerin üstlenilmesinde ve siyasî faaliyetlerde bulunulmasında kadınlardan daha

önceliklidirler. (bkz. İbn Kesir, I, 271.)

Bakara Suresi’nin 228. ayeti, tüm sosyal ortamlarda erkek ve kadınlar arasında bir “derece”

olduğu şeklinde anlaşılmıştır. Fakat bu ayetin öncesinde ve sonrasında yer alan ayetler dikkatle

incelendiğinde, ayetin bağlamının eşler arasındaki münasebetler çerçevesinde boşanma olduğu ve

“derece”nin sadece bu konuyla sınırlandırılması gerektiği anlaşılabilir. Erkeklerin bu noktada kadınlara

nazaran bir avantajı vardır. Bu avantaj, erkeklerin yardımcı veya aracı olmaksızın bireysel olarak

karılarını boşayabilmeleridir. Diğer taraftan kadınlar, ağırlıklı olarak hâkimin müdahalesiyle

boşanabilirler.

Ayrıca “kavvam“ kelimesi açıklanırken işaret edildiği gibi, “derece“ kelimesi de siyasî haklar

konusunda erkeğin üstün olmasından ziyade, ailenin sorumluluğunu yüklenmesi, eşini gözeten, koruyan

ve geçimini temin eden olması vs. özellikleri sebebiyle eşi ile arasındaki farklılığa temas etmektedir.

Nisa suresi 34. ayet ve Bakara suresi 228. ayetin ifadelerine göre, erkeklerin riyasetleri, velâyet-i

nazariyedir. Yani nazarî esaslara, şefkat ve merhamet esaslarına göre verilen bir reisliktir. Bu gibi

reisliklerde hakimlik unsuru değil hizmet unsuru gâliptir.(Carullah, s. 77-78.)



Aslında bu ayete göre hak ve ödevlerde kadın ve erkek birbirine eşittir. Kadın da erkeğin sahip

olduğu haklara sahiptir. Erkek kadar sorumluluğu vardır. Ayetin devamında yer alan ve üzerinde farklı

yorumlar yapılan, erkeklerin kadınlar üzerine daha üstün bir dereceye sahip olmaları şeklinde erkeğe

sağlanmaya çalışılan hususiyet, Nisa Suresi 34. ayetle sınırlandırılmaktadır. Burada verilen üstünlük

sorumluluk karşılığıdır. Ayrıca bu ayetler dikkate alınarak yapılan açıklamalar çerçevesinde ailede,

ortak iş ve meselelerde erkeğin kadına karşı bir derece üstünlüğü var ise de her birinin özel mesele ve

işlerinde bu türden üstünlükleri söz konusu değildir. Bu gibi durumlarda her ikisi de eşittir. (Udeh, I,

26-27.).

c- Kadınların Evde Oturması

Kur’ân’da zikredilen; “Evlerinizde oturun, eski cahiliyede olduğu gibi açılıp saçılmayın”

(Ahzâb, 33/33.) mealindeki âyetle, kadınların mekânı ev olduğundan, evde oturmalarının gerekli

olduğuna, umumun işleri için dışarı çıkmamaları gerektiğine, tesettüre uymakla emrolunduklarına ve

erkeklerle karışık bir şekilde aynı ortamda bulunmamalarına işaret edilmektedir. Buna göre kadının tabii

mekânı ve kalması gereken yer evidir. Hâlbuki siyasetle meşgul olan kadınların, temsil ettikleri halka

ve ülkelerine hizmet etmek için zaman zaman muhtelif beldelere gitmeleri ve erkeklerle beraber

toplantılara katılmaları ve erkeklerle resmi ilişkilerinin olması gerekmektedir. Milletvekili, bakan vb.

görevlerde bulunmaları durumunda da aynı hususların mevcut olacağı muhakkaktır.

Kadınların siyaset yapamayacağını ileri süren âlimlere göre; “Evlerinizde oturun; eski

cahiliyyede olduğu gibi açılıp saçılmayın....” meâlindeki Ahzâb Suresi’nin 33. ayeti, kadınların zaruret

olmadıkça evlerinden dışarı çıkmamalarına işaret etmektedir. Çünkü bu âyetin muhatabı hem Hz.

Peygamber’in eşleri, hem de bütün mü’min hanımlardır. Hitap her ne kadar Hz. Peygamber’in

hanımlarına yapılıyorsa da, mânâ itibariyle bu hitap bütün kadınları içine almaktadır. Hükmün

bağlayıcılığı konusunda Hz. Peygamber’in eşleriyle diğer mü’min kadınlar arasında herhangi bir ayırım

söz konusu değildir. Bu anlamda âyetin içerdiği hükümlerden bütün mü’min kadınlar aynı derecede

sorumludur. Bu böyle olmasaydı Peygamberin hanımlarının dışında diğer kadınların ilk cahiliyye

döneminde olduğu gibi teberrüçleri yani açılıp saçılmaları ve erkeklerin mahremi olmayan kadınlarla

birlikte olmaları sahih olurdu. (Kurtubî, XIV, 179; Alûsî, XXII, 6; İbn Kesir, III, 482.). Bu nedenle Allah

Teâlâ, Hz. Peygamber’in hanımlarının ve onların nezdinde diğer kadınların evlerinde oturmalarını

istemektedir.

Ayrıca âyet metninde geçen “vekarne“ kelimesi, “karar” masdarından türetilmiş olup bu

kelimedeki “kaf” harfi Asım ve Nafi’ye göre fetha ile okunması gerektiğinden mananın evlerinizde

oturun, ihtiyacınız olmadıkça dışarı çıkmayın“ şeklinde anlaşılması gerekmektedir. (Râzî, X,88;

Kurtubî, XIV, 178-179; İbn Kesir, III,482.). Hz. Peygamber’in hanımları da kendisi hayatta iken ve

vefat ettikten sonra ihtiyaç ve zaruret gereği dışarı çıkmışlardır.

Ayrıca kadınlar, erkeklerle ihtilat halinde bulunmamakla mükellef kılınmışlardır. Hâlbuki

siyasetle meşgul olan kadınların Devlet başkanı, Milletvekili veya Bakan olmaları durumunda erkeklerle

ihtilat halinde olacakları muhakkaktır. Bu durum, kadının tabii mekânı ve kalması gereken yerin evi

olduğunu göstermektedir.

Hz. Peygamber;“Kadın bütünüyle avrettir. Bu yüzden dışarı çıktığında şeytan onu gözetler.”

(Tirmizî, Rada’, 18.). buyurmuştur. Bu hadis, kadının ev dışında çalışmamasını gerektirir. Oysa siyaset

ve buna bağlı görevler, günün çoğunun, hatta bazı zamanlarda tamamının dışarıda geçirilmesini

gerektirir.

Bir kısım âlimler, “vekarne“ kelimesindeki “kaf“ harfini her ne kadar fetha ile okumuşlarsa da

cumhur âlimler bunu kesra ile okumuşlardır. Kesra ile okunması sonucuna göre âyetin Hz.

Peygamber’in eş ve kızlarına şamil olması hususu ve “evlerinizde vakarlı olun“ manası öne

çıkmaktadır. Buna göre âyet ağır başlılık ve istikrar ifade etmektedir.



Bu âyette zikri geçen “Evlerinizde oturun...“ emri ile bir önceki ayette geçen; “Ey Peygamberin

hanımları sizler herhangi bir kadın gibi değilsiniz.... “(Ahzâb, 33/32.). şeklindeki niteleme Hz.

Peygamber’in hanımlarına hitaben gelmiştir. Âyetin ihtiva ettiği hüküm de onlara yöneliktir. Bu emirler

Rasulullah’ın aile fertleri olması hasebi ile kızlarını da kapsamaktadır.“ (Yazır, VI, 310. ).

İbn Aşûr, âyette geçen talebin, saygınlıklarını muhafaza etmeleri için Hz. Peygamber’in eşlerine

özgü vacip bir emir olduğunu ifade etmektedir. Diğer mü’min kadınların böyle bir talebi yerine

getirmeleri ise, onların hesabına faziletli bir amel olacaktır.( İbn Aşûr, XXII, 10-11.).

Ahzâb suresi 32. ayetin devamında; “...Eğer takva sahibi olmak istiyorsanız, (yabancı

erkeklerle karşı) eda ile konuşmayın. Yoksa kalbi bozuk olan kimse kötü şeyler ümit eder. Daima ciddi

ve ağırbaşlı söz söyleyin.” buyrulduğundan Hz. Peygamber'in hanımları, dolayısıyla bütün kadınlar

yürüyüşlerine ve ses tonlarına dikkat etmeli ve konuşmalarını ağırbaşlılıkla yapmalıdır.

Kur'ân, Hz. Peygamber'in evine giren müminleri de şöyle uyarıyor. “Ey iman edenler!

Peygamber'in evlerine yemeğe çağrılmaksızın vakitli vakitsiz girmeyin.Fakat davet edilirseniz girin ve

yemeği yiyince dağılın.Sohbet etmek için de girip oturmayın.... Peygamberin eşlerinden bir şey

isteyeceğinizde, onu perde arkasından isteyin. Bu, hem sizin kalpleriniz için, hem de onların kalpleri

için daha temiz bir yoldur...“ (Ahzâb, 33/53.). Yüce Allah'ın onlar hakkında bu şekilde farklı uygulama

öngörmesinin sebebi, davranışların toplum içinde büyük fitnelere yol açmasına imkân vermek

istemeyişidir. Zira Hz. Aişe’nin başından geçen "ifk" hadisesi, Medine'de büyük çalkantılara yol

açmıştır.

Yüce Allah, Hz. Peygamber’in hanımları ile ilgili özel yasa çıkarmıştır. Bu yasa yalnızca O’nun

eşleri ile ilgiliydi. Çünkü onlar, hem Hz. Peygamber'in eşleri ve hem de müminlerin anneleri konumunda

olduklarından ayrı bir özellik taşıyorlardı.5 Şu halde, fitneye imkân verilmemesi bakımından onlara

düşen görev, mecbur kalmadıkça evlerinden çıkmamaları, çıkmak zarureti söz konusu olduğunda ağır

başlı biçimde konuşmalarıdır. Hz. Peygamber'in hanımlarından bu şekilde istenen davranışların bir

fedakârlık olduğu açıktır. Onlar, bu fedakârlıkların karşılığında, dünyada müminlerin anneleri olma

şerefine nail olmuşlar ve böylece kötü gözlerden ve düşüncelerden uzak bir şekilde herkesin hürmetini

kazanmışlardır. Bununla birlikte yaptıkları hataların cezası ve iyiliklerin mükâfatı, şu ayetlerle diğer

kadınların iki katına çıkarılmıştır. “Ey Peygamber'in hanımları! Sizden kim apaçık bir hayâsızlık

yapacak olursa, onun azabı iki kat olur. Bu Allah'a kolaydır. Sizlerden kim de Allah'a ve Peygamberine

itaat etmeye devam eder ve salih amel işlerse, ona da mükâfatını iki kat veririz. Ona cömertçe rızık

hazırlamışızdır.” (Ahzâb, 33/ 30-31.).

Hz. Ömer, Ahzâb Suresi 33. ayeti Hz. Peygamber’in hanımlarına mahsus bir hüküm ifade

ettiğinden, zamanın çoğunu evlerinde geçirmeleri gerektiği ve bu ayetin diğer müslüman hanımları

kapsamadığı düşüncesinden hareketle, evlerinden dışarı çıkan Peygamber’in hanımlarına ikazda

bulunma cesaretini göstermiştir. Nitekim Hz. Ömer, örtünme âyeti nazil olduktan sonra ihtiyacı için

evden dışarı çıkan Sevde’yi görünce6 itiraz kabilinden şöyle demişti: “Ey Sevde, şunu bil ki vallahi sen

bizce tanınmamış değilsin. Düşünsene sen ne cesaretle evinin dışına çıkıyorsun.” Bunun üzerine Sevde

derhal evine geri dönüp,” Ey Allah’ın elçisi, bazı ihtiyaçlarım için dışarı çıktım, Ömer, bana şöyle şöyle

söyleyerek itiraz etti.” Dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber’e vahiy geldi. Vahiy hali geçtikten sonra

Sevde’ye şöyle dedi. “İhtiyacınız için evinizden çıkmanıza izin verildi.“(Buhârî, Vudu, 13, Nikâh, 116.).

Kadın ihtiyaç duyduğunda evin dışına çıkacaktır. Kasas suresinin 23. ayeti buna delildir.7 Asr-i

saâdet döneminde Rasulullah’ın hanımları ve sahâbî hanımları ihtiyaç duyduklarında evlerinin dışına

5 “ ...Onun( Hz. Peygamber’in ) eşleri onların anneleridir ...” (el-Ahzab, 33/ 6). 6 Resulullah’ın hanımı Sevde yatsı vaktinde tuvalet ihtiyacı için Men’ası denen yere çıkmıştı. Hz. Ömer onu görmüş ve

itiraz etmişti. 7 Ayetin meali şu şekildedir. “Medyen suyuna geldiğinde davarlarını sulayan bir insan topluluğu buldu. Onlardan başka

hayvanlarını sudan alıkoyan iki kadın gördü. Onlara: Derdiniz nedir? dedi. Çobanlar ayrılana kadar biz sulamayız.



çıkmışlar ve bu konuda yukarda zikredildiği gibi gelen vahiy sebebiyle kendilerine herhangi bir olumsuz

görüş beyan edilmemiştir.( bkz. Buhârî, Vudu, 13; Müslim, Selam,17.). Bu durum, ihtiyaç halinde

kadınların değişik maksatlarla dışarıya çıkmalarının caiz olduğunu göstermektedir. İbn Battal da bu

hadisin kadınların her türlü mubah işler için dışarı çıkabileceklerini ifade ettiğini söylemiştir. (Aynî,

XX, 218.).

Ahzâb suresinin 33. ayetinden Hz. Peygamber hanımlarının ve diğer mü’min kadınların asla

dışarı çıkmamaları gerektiği anlaşılmaz. Ayetteki emir, özelde Hz. Peygamber’in hanımları, genelde ise

bütün mü’min kadınlar için aslolan mekânın ev olduğuna, ihtiyaçları olmadıkça evin dışında

bulunmamaları gerektiğine işaret etmektedir. Fukaha, kadının evden ayrılması ve evi dışında çalışmasını

gerektiren zorlayıcı şartlar arasında, kadının akrabalarını ziyareti, ebelik gibi aciliyeti bulunan ve

başkalarınca yerinin doldurulma imkânı bulunmayan meslek icrası, genel seferberlik durumunda

gerekiyorsa ordunun geri hizmetlerine katılma gibi sosyal hakların ferdin haklarına tercih edildiği

durumları saymışlardır. Kadın, bu tür faaliyetlere kocasının izni olmadan katılabilir.

Ahzâb suresi 33. ayetle mü’min kadınların dışarı çıkmaları yasaklanmadığından, sosyal ve

siyasal faaliyetlerde bulunabilecekleri sonucu ortaya çıkar. Hz. Peygamber ve daha sonraki dönemlerde

kadınların dışarı çıkmaları, sosyal aktivitelerde bulunmalarının yasaklanmaması da bu görüşü teyit

etmektedir. Çünkü kadınlar, faaliyetleri ne olursa olsun hedeflerine ulaşabilmek için evlerinden dışarı

çıkmak durumundadır.

Müslüman hanımların ilim taleplerinin de bir biçimde giderilmesi gerekmektedir. Bunun,

mevcut koşullar altında evde gerçekleştirilmesinin imkân dâhilinde olmadığı, izaha bile gerek olmayan

bir husustur. Hal böyle iken, müslüman hanımların evlerinde oturmaları gerektiğini ısrarla söylemenin

anlaşılır bir tarafı olamaz.

Öte yandan İslâm Tarihi kaynaklarının ortaya koyduğuna göre peygamber eşlerinin hem kendi

sağlığında hem de vefatından sonra, Raşid halifeler döneminde, eğitim siyaset vb toplumsal

etkinliklerden kendilerini soyutlamadıkları görülmektedir. Onlar sahip oldukları kültürel birikim ve

dirayetleri ölçüsünde sosyal faaliyetlere katılmışlardır.( bkz. Fayda, II,201-205. ).

Hz. Peygamber’in eşleri, dini ilke ve prensiplerin insanlara ulaştırılmasında kendisine destek

çıkmışlar, savaşlarda cephe gerisinde askerlere yardımcı olup yaralılara hizmet etmişlerdir. O’nun

vefatından sonra ise, özellikle Hz. Aişe’nin tefsir, hadis ve diğer ilim dallarında bir otorite haline geldiği,

siyasî ve toplumsal meselelerde sözü dinlenen ve görüşüne itibar edilen bir şahsiyet olarak temayüz

ettiği dikkat çekmektedir. Ayrıca halife seçiminde etkili olduğu, hatta onların yönetim ve icraatlarını

yakından takip edip gerektiğinde yanlışlarını onlara hatırlattığı, bu çerçevede tavsiye ve önerilerde

bulunduğu bilinmektedir. Hz. Aişe, dinin aslına uygun bir şekilde anlaşılmasında önemli hizmetler

vermiş, resmi bir görevi olmadığı halde fiilen siyasetin içerisinde bulunmuş, bu çerçevede hayatı

boyunca çevresindekilerin her zaman görüş ve fikirlerine başvurduğu bir şahsiyet olmuştur. (Savaş, s.

188, 244-245; İbn Aşur, XXII, 11-12.).

Müslüman hanımların evde oturmalarının gereğine inananlar için, Hz. Aişe’nin ‘evde

oturmamış oluşunu açıklamak pek mümkün değildir. Ya da eğer müslüman hanımlara evde oturmaları

tavsiye edilecekse, o hanımların da bunu talep edenlere karşı, en azından Hz. Aişe kadar dışarıda

bulunduktan sonra eve dönmeyi talep etme hakları olmalıdır. Belki Hz. Aişe kadar ilim ya da toplumsal

etkinlik sahibi olduktan sonra, evet ancak bu şart gerçekleştikten sonra, kendilerinden evlerinde

oturmaları talebinde bulunulursa, o zaman bu talepte bir mantık aranabilir. Aksi takdirde, bu yöndeki

taleplerin islâmi dayanağı olmadığı rahatlıkla söylenecektir. Ya da müslüman hanımlar, Hz.

Peygamber’in dönemindeki müslüman hanımlar gibi, haklarını savunma konusunda Halife Hz. Ömer’e

üstelik toplumsal bir mekân olan cami’de eleştiri getirebilecek bir düzeye çıkarılmadıkça kendilerinden

Babamız çok yaşlıdır. Onun için bu işi biz yapıyoruz” dediler.



toplumsal hayata katılmama talebinden bulunulmasının aklî, fıtrî, tarihsel ve tabii ki islâmi bir dayanağı

olamaz.

Şu halde kadının toplumsal statüsü noktasında önümüzde iki somut ve herkesçe bilinen örnek

vardır: Hz. Aişe ve Belkıs. Bu iki örneğin iyi değerlendirilmesi durumunda, müslüman hanımların

toplumsal ve siyasal hayattaki konumları hususunda net sonuçlara ulaşmak mümkündür. Her iki örneğe

baktığımızda, bize açıkça ‘toplumsal’ içerikli mesajlar gönderdikleri sonucuna ulaşabiliriz.

Şayet âyetin sadece Hz. Peygamber’in hanımlarına değil de bütün mü’min kadınlara şamil

olduğu görüşünün doğru olduğu kabul edilecek olunursa, bu durumda ilahi hitabı kayıtsız şartsız,

gayesiz bir şekilde kadınların dışarı çıkmalarını yasakladığı şeklinde anlamak gerekir.

Müslüman kadına biçilen rolde; "Evlerinizde okunan Allah’ın ayetlerini ve hikmetini hatırda

tutun...» (Ahzâb, 33/ 34.). ayeti unutulmuş, "Evlerinizde oturun...." (Ahzâb, 33/33.). ayeti hatırlanmıştı.

Bir bütün olan bu ayetler, Kur’ân'ın tümünde emredildiği gibi müslüman kadına bir hayat programı

öngörüyor. Bu âyetlerin kasdı yıllar yılı eve hapsolup başıboş bir şekilde, cahil kalarak, pasif ve atıl bir

halde oturmak değildir. Bu yorum Kur’ân'ın mesajına da aykırıdır.

Kur’ân, “kültürüyle, ilmiyle, terbiyesiyle müslüman kadını önümüze koymaktadır. Önümüze

konulan kadın tipi Kur’ân'ın çizdiği, Allah ve Rasulünün razı olduğu müslüman kadın tipidir. İslâm'ın

terbiyesinden geçmiş bu müslüman kadın temiz, canlı ve girişkendir. Gözünü haramdan sakınır ve

sözünü edeplice söyler. O güçlüdür uyanıktır, talim ve terbiyeden geçmiştir, meşru süslenme ile

çevrenin dikkatini üzerinde toplama zaafını birbirine karıştırmaz. Dininde derin anlayış sahibidir,

ilmihalini bilir. Kitabın ve peygamberin talimatlarını kaynaklarından öğrenir.

Müslüman kadının ferasetini besleyen "hikmet"in anlamı, önüne çıkan sorunları anlayıp

çözebilmede Allah ve Rasulünün yol göstericiliğine tabi olmasıdır. O, okuyan, yazan, düşünen, duyan,

bildiklerinden kıyasla bilmediklerini çıkarandır, İslâmî yönetim usülünü ve islam'a göre adil yöneticinin

hangi durumlarda fasık ve zalim sayılacağını bildiği gibi, şeriatın ve fıkhın kendisini ve toplumu

ilgilendiren kanunlarını ayrıntılarıyla bilir. İslâm dışı yönetimleri ilzam edip, müslüman bir toplumun

nasıl yönetileceğini verdiği mücadele ve mücahedesiyle herkese anlatır. Emir bi'1-ma'ruf nehiy ani'l-

münker yapar.

Müslüman kadın, ideal islâm toplumunda, müslüman erkekle birlikte hayatı paylaşan diğer

yarımküredir, hayatın yarısıdır. Kur’ân, birbirini tamamlayan bu iki yarımı peş peşe zikretmektedir.

“Doğrusu erkek ve kadın müslümanlar, erkek ve kadın mü’minler, boyun eğen erkekler ve kadınla,

doğru sözlü erkekler ve kadınlar, sabırlı erkekler ve kadınlar, gönülden bağlanan erkekler ve kadınlar

sadaka veren erkekler ve kadınlar, oruç tutan erkekler ve kadınlar, iffetlerini koruyan erkekler ve

kadınlar, Allah'ı çok anan erkekler ve kadınlar işte Allah bunların hepsine mağfiret ve büyük ecir

hazırlamıştır.” (el-Ahzâb, 33/ 35.).

“Kur’ân'ın özelliklerini saydığı müslüman kadının bu net tablosu müslümanların Kur’ân'dan

uzaklaştıkları asırlar boyunca dahi -kimi istisnalar dışında- değişmemiş ve tahrif olmamıştır. Şimdilerde

bu tablo kırık döküktür. Müslüman kadın silik, cahil, hissi ve idraki geri kalmış, hikmetini yitirmiş,

şuursuz, toplumun yedeğinde, şaşkın bir halde bir köşeye sinmiş, garip ve zavallı bir mahlûka

dönüşmüştür.

Bu Allah'ın çizdiği kadın tipinin tahrifi, "kadının hürriyeti" hedefînin İslâmî manasından

sapmasına sebep olmuştur. Hürriyet mücadelesi vermeye en fazla müslüman kadın lâyıkken bayrak

başkalarına kaptırılmıştır. Bu acı sonuç, müslüman âlimlerin, kadının şuurlandırılması hamlesinde

öncülük rolünü üstlenmekte ve onun meşru haklarını savunarak Kur’ân'ın çizdiği eşsiz tablonun

renklerini yeniden donanması ve şerefli hür müslüman kadının iman temelleri üzerinde kültür ve fikir

mirasını bir abide gibi dimdik yükseltme davasında, öncülük yapmakta geç kalmalarının bir sonucu

olmuştur.”( Safinaz Asri, s. 32.)



İslâmı kendi bencil nefisleri istikametinde yorumlayarak değiştirenler, yalnızca Hz.

Peygamber'in hanımları için öngörülmüş olan özel hükümlere; uydurma hadisler ilâve ederek hedef

şaşırtmışlar. Oysa Kur'ân'da, Allah Resul'ünün eşleri ile ilgili özel hükümler dışında, kadınların eve

kapatılması, öğrenim görmemeleri ve çalışmamaları ile ilgili hiçbir âyet olmadığı gibi, aksine çalışıp

ilim sahibi olunması için birçok teşvik edici naslar bulunmaktadır. Hz. Peygamber’den sonraki

devirlerde eve kapatılarak, çalıştırılmayarak kadınlara büyük zulümler yapılmış, onların cahil

kalmalarına sebep olunmuştur.

“Vakarlarınızla evlerinizde oturun“ emrinin bir anlık bütün mü’min hanımları kapsadığını

düşünmüş olsak bile bu ayet, mutlak anlamda evlerinizde oturun, asla evinizden dışarı çıkmayın

manasına gelmez. (İbn Kesir, III, 482.). Âyetteki emir özelde Hz. Peygamber’in hanımları, genelde ise

bütün mü’min kadınlar için asıl olan mekânın ev olduğunu bildirmektedir. Bu görüşe temel teşkil edecek

bazı hadisler şu şekilde rivayet edilmiştir. “ Kadınları mescidlere gitmekten alıkoymayın. Evleri ise

onlar için daha hayırlıdır.” (Şevkânî, III, 130.).“Kadınların en hayırlı mescidi evlerinin içidir.

“(Ahmed İbn Hanbel, VI, 301.).

Asr-i saâdet ve raşid halifeler döneminde kadınların cuma ve bayram namazları dâhil beş vakit

namaz için mescide devam etmiş olmaları göz önüne alındığında, sahabi kadınların Hz. Peygamber’in

tavsiyesine aykırı davranmamaya özen gösterecekleri düşünülmektedir. Buna rağmen kadınların Asr-i

Saâdet’te mescidte ibadet yapmak ve diğer ihtiyaçlarını temin için dışarı çıktıklarını görüyoruz.

Kadınların mescide gitmelerine engel olunmaması hususunda Rasulullah şöyle buyuruyor.“Birinizin

hanımı mescide gitmek için izin isterse ona mani olunmasın “(Buhârî, Nikâh, 116.) Bir başka

hadislerinde de “Kadınların geceleyin mescide gitmelerine engel olmayın.“ (Buhârî, Cuma,13.). diyerek

kadınların geceleyin de olsa mescide gitmelerine engel olunmaması gerektiğini söylemektedir. Bununla

birlikte Rasulullah’ın vefatından sonra Hz. Aişe validemizin “Resulullah, kadınların kendisinden sonra

neler yaptıklarını görmüş olsaydı, onları mescide gitmekten menederdi.“ (Müslim, Salat, 30; Ebû

Dâvud, Salat, 54; Tirmizî, Salat, 388.). dediği de bize gelen rivayetler arasındadır.

Prensip olarak Asr-i saâdette kadınların mescide gitmelerine cevaz verilmekle birlikte, bunların

mescide girip çıkarken giyim kuşamlarına, ziynet ve makyajlarına dikkat ederek fitneye ve uygunsuz

davranışlara sebep olmamaları istenmiştir. Sırf anılan sebepten dolayı Hz. Peygamber mescide giden

kadınların koku sürünmemesini istemiş, (Müslim, Salât, 30.). yine aynı endişeden dolayı, Rasulullah,

kadınların girip çıkması için Mescid-i Nebevi’ye ayrı bir kapı yaptırmıştır.

Bilindiği gibi insan, sosyal bir varlıktır. Çevresiyle sürekli ilişki halinde olmalıdır. Kadının

evinde mutlak olarak oturması fıtrata ters düşmektedir. Bu durumu akıllı bir insanın kabul etmesi veya

onaylaması mümkün değildir. Kaldı ki ilgili âyetin devamında; “... ilk cahiliye dönemi kadınların

dışarıya çıkışı gibi çıkmayın.” buyrularak gerektiğinde evinden dışarı çıkacak olan kadının takınacağı

tavrın tespiti yapılmıştır. Bu durum, kadının sınırsız bir şekilde evinin dışına çıkması anlamına da

gelmemelidir.

Bir mefsedetin oluşması durumunda kadının evden dışarı çıkmasının büyük günah olacağı

hususunda İslâm hukukçuları görüş birliği içindedir. Oluşabilecek mefsedetler ise süslenerek açılıp

saçılma, fitneyi davet edici şekilde güzelliklerini yabancı erkeklere gösterme, erkek kalabalıkları arasına

gereksiz yere karışmak vs. şeklinde sıralanabilir. İslâm hukukçuları bu çerçevede muhtemel

mefsedetlerden ve fıtratın kadına yüklediği görevlerden hareketle kadının sosyal aktivitesinin ve evinin

dışında çalışmasının kısıtlanabileceği görüşünü ileri sürmüşlerdir.

Sonuç olarak kadının toplumdan soyutlanmasıyla ilgili görüşlerin en önemli sebebi, Hz.

Peygamber'in hanımlarıyla ilgili özel ayetlerin onlarla ilgili olduğu açıkça belirtildiği halde, bütün

kadınlara teşmil edilmiş olmasıdır. Halbûki Yüce Allah bu gerçeği şöyle ifade etmektedir. “Ey

Peygamberin hanımları!, sizler kadınlardan herhangi biri gibi değilsiniz.” (Ahzâb, 33/ 32). Kur’ân-ı

Kerim, bu ayetle Hz. Peygamber’in hanımlarını farklı değerlendirmektedir. Kaldı ki, teşhir amacıyla



dışarı çıkmanın yasaklanması, bütün dışarı çıkışların yasaklanması için mesnet olamaz. Kur’âni dünya

görüşüne göre toplumsal davranışlarında ahlâki mükemmellik kazanmak isteyen herkes sokaklarda

teşhir niyeti ile dolaşmaktan kaçınmalıdır. Siyaset yoluyla ülkesine hizmet etmek isteyen kadınların

dışarı çıkmaları, bu yasak kapsamının dışında olduğundan, kadınların evde oturmaları gerektiğini ifade

eden âyetin, onların bu tür faaliyetlerine engel olmadığını söylemek mümkündür.

SONUÇ

Toplum tarihinde kadınların zaman zaman erkeğe denk, hatta üstün oldukları dönemler olmuşsa

da genellikle asırlarca erkekler tarafından ikinci planda görülmüş, bunun doğal bir sonucu olarak da

kendilerine eşit hak ve özgürlükler tanınmamıştır. Tarih boyunca kadınların siyasal ve toplumsal

hayattaki rolleri dar ve kapalı kaldığından birçok durumlarda yasal, toplumsal ve siyasal kısıtlılıklar

içinde yaşamlarını sürdürmek zorunda kalmışlardır.

Arap düşüncesinde kadın, evinin hizmetçisi, ailenin her türlü işini yerine getiren, aklı iyi

çalışmayan bir varlıktı. Bu haliyle kadının seçilip erkeklere idareci yapılması söz konusu değildi. İslâm

bu anlayışı teoride tamamen çürüttü ve kadına se.me ve seçilme hakkını tanıdı. Çünkü ne Kur’ân’da ne

de Hz. Peygamber’in anlayış ve uygulamalarında yukarıda bahsedilen Arap anlayışına uygun bir husus

bulunmamaktadır.

İslâm, kadınların sosyal ve hukukî durumlarında büyük değişiklikler yapmış ve erkeklerle

birlikte sosyal ve hukukî statülerinin eşit olduğunu vurgulamıştır. Fakat bu eşitlik mutlak eşitlik şeklinde

değildir. Kadın ve erkeğin mutlak eşitliği fikri, diğer bir ifade ile kadının erkek olma arzusu, kadını

insani boyutlardan koparıp kötürümleştirir. Bu itibarla zorunlu eşitlik alanlarının ötesinde kadın ve

erkeğin birbirini tamamlayacağı fikri esas alınmalıdır.

Kadınlar, umumi velâyetten men edilmiş değillerdir. Küçük çocuk ve nakıs ehliyet sahiplerine

vasi olabilir, malların idaresi konusunda vekil olabilir, velâyet babından olduğundan şahit olabilir ve

kaza işlerini yürütebilir. Kadınlar bu vazifelerini hem erkeklere hem de kadınlara karşı yerine getirirler.

Nisa suresi 34.ayette yer alan ve genellikle; “erkekler kadınlar üzerine hâkimdirler“ şeklinde

çevirisi yapılan “kavvame “ kelimesi ile kastedilen, erkeğin yönetici olmasından ziyade; fizyolojik

yönden daha zayıf olan kadını koruyucu, gözetici ve sorumlu olmasıdır. Konuyla ilgili âyetler bir

bütünlük içinde değerlendirildiğinde bu sonuca varılır. Bu şekilde erkeğe tanınan insiyatif, birinin

diğerine egemenliği anlamına gelmeyeceği gibi, kadınların siyasi faaliyetlerde bulunamayacakları

anlamına da gelmez. Siyasi temsilde kadınlara eşit haklar tanınmalı, siyasi ve kamusal nitelikteki

kararlara erkekler gibi kadınlar da katılabilmelidir.

Kısaca, kadınların başbakan, milletvekili ve diğer siyasî görevlerde bulunmalarını yasaklayan

Kur’an’a dayalı bir delil olduğunu söylemek mümkün değildir. Kadınlar, aktif olarak siyasî çalışmalarda

bulunabilir ve her kademede çalışıp yönetici olabilirler. Seçilme, vekil kılma ameliyesi olduğuna ve

İslâm da vekil olmaktan menetmediğine göre kadınlar palamento üyesi olabilirler. Cinsiyet ayrımını

çağrıştıran, kadını aşağılayan ve temel hak ve hürriyetlerden mahrum bırakan mevcut rivayetlerin

özünden saptırılmış olduğunu dikkatten uzak tutmamak gerekir. Söz konusu saptırmalardan dolayı İslâm

dinini ve Hz. Peygamber’i suçlamak ilmi ve ahlâki bir davranış olmayacaktır. Ancak kadınların bu tür

faaliyetleri, annelik gibi asıl vazifelerine engel olmamalıdır.

KAYNAKÇA

Kur’an-ı Kerim

Abdulhamîd İsmâil el-Ensâri, “Ehlü’l-Hal ve’l Akd”, T.D.V.İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1994.



Acar, H. İbrahim, “ Diyet Açısından Kadın-Erkek Ayırımı Problemi”, Türkiye Günlüğü, S.51, Yaz,

1998.

Akdemir, Salih, “Tarih Boyunca ve Kur’ân’ı Kerim’de Kadın”, İslâmi Araştırmalar, C.5, S.4, Ekim

1991.

Aktan, Hamza, “ İslâm’a Göre Kadının Sosyal Aktivitesi”, Sosyal Hayatta Kadın, İstanbul, 1996.

Alûsî, Şihâbüddin es-Seyyid Mahmûd Rûhu’l Meânî fi Tefsîrî’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî,

Beyrut, ts.

Amine Vedûd, Muhsin, Kur’ân ve Kadın, tür. Nazife Şişman, İstanbul, 1997.

Aslan, Nasi, İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri, Adana, 2014.

Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul, 1988.

Aynî, Bedreddin Ebî Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, ts,

Bâci, Ebû’l-Velîd Süleyman b. Halef, el-Müntekâ Şerhu Muvatta el-İmâm Mâlik, Beyrut,1983.

Behiyyu’l-Hûlî, el-Mer’e Beyne’l-Beyti ve’l-Muctema’, Mısır, 1953.

Beşer, Faruk, İslâm Hukukunda Kadının Çalışması ve Sosyal Güvenliği, İstanbul, ts.

Beyzâvi, Nâsiruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer, Envarü’t-Tenzîl ve Esarü’t- Te’vîl, Mısır, 1968.

Bûtî, M. Said Ramazan, el-Mer’e, Dımeşk, 1996.

Carullah, Musa, Hatun, Yayına Hazırlayan, Mehmet Görmez, Ankara, 1999.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, Ahkâmü’l-Kur’ân, Beyrut, ts.

Derveze, Muhammed İzzet, ed-Dusturu’l-Kur’anî ve’s-Sünnetü’n-Nebeviyye fi Şuûni’l-Hayat, ts.

Ebüssuûd, İrşadü’l-Akli’s-Selim, Kahire, ts.

Ebû Yusuf, Ya’kub b. İbrâhim, Kitâbu’l-Harac, Kahire, 1382.

Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1998.

Erul, Bünyamin, “ Hadiste Eleştirel Yaklaşımın Öncüsü Olarak Hz. Aişe”, İslâmiyat, Nisan-Haziran,

2000, C.3, S.2.

Fayda, Mustafa, “ Aişe “ T.D.V.İslâm Ansiklopedisi, İstanbul,1989.

Hamidullah Muhammed, İslam Müesseselerine Giriş, çev. İ.Süreyya Sırma, İstanbul, ts.

Hatiboğlu, Mehmet.S., “ İslâm’ın Kadına Bakışı” İslâmi Araştırmalar, C.5, S. 4, Ekim, 1991.

İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr, Muhammed b. Abdillah Ahkâmü’l- Kur’ân, Beyrut, 1988.

İbn Aşûr, Muhammed İbn Tahir, Tefsîru’t-Tahrir ve’t-Tenfîr, Tunus, ts.

İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed, el-İsti’ab fi Ma’rifeti’l-Ashâb, Kahire,ts,

İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa’id el- Muhallâ, Mısır, 1970.

İbn Kesir, İmâdüddîn Ebû'l-Fidâ İsmâil b. Ömer, Tefsîrü’l- Kur’ân’il-Azîm, Beyrut, 1969.

İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, el-Muğnî ( eş-Şerhu'l-Kebîr ile birlikte)

Beyrut,1972.

İbn Rüşd, Ebi’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. el-Hafîd, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid,

İstanbul, 1985.



Kapar, M.Ali Kapar, “ İslâm’da Bey’at “ SÜİFD, S. 4 ( 1991 ).

Kallek, Cengiz, “ Biat” , TDV, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1992.

Karaman, Hayreddin, İslâm’da Kadın ve Aile, İstanbul, 1994.

Karaman, Hayreddin, “İslâm Hukukunda Devlet, Fert ve İnsan Hakları“, Türklerde İnsani Değerler ve

İnsan Hakları, I. Kitap, ( Başlangıcından Osmanlı Dönemine Kadar ), İstanbul, 1992.

Karslı, İbrahim, H, Kur’ân Tefsirinde Sosyo-Kültürel Çevrenin Rolü ve Bu Bağlamda Türkiye

Örneğinde Kadın, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2000.

Kâsâni, Alâuddin Ebi Bekr b. Mes’ud, Bedâyi’u’s-Sanâyi’ fi Tertibi’ş-Şerayi’, Beyrut, 1986.

Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el- Ensârî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Mısır, 1987.

Maverdi, Ebû’l-Hasan, el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, çev. Ali Şafak, İstanbul, 1976.

Mergînânî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ebi Bekr b. Abdilcelil er-Ristâni, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedi,

İstanbul, 1986.

Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer, et-Tefsîrü’l-Kebîr, Mısır, 1357.

Reşid Rıza, Muhammed, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Hâkim, (Tefsiru’l-Menar), Mısır, 1366, Mısır, ts.

Reşid Rıza, Muhammed, Hukuku’n-Nisa fi’l-İslâm, ts.

Safinaz Kazım, Kadının Özgürlüğü, çev. Mustafa İslâmoğlu, İstanbul, 1996.

Savaş, Rıza, Raşid Halifeler Devrinde Kadın, İstanbul, 1994.

Sıba’î, Mustafa, el-Mer’etu Beyne’l- Fıkhi ve’l-Kânûn, Beyrut, 1984.

Şeltût, Mahmûd el-İslâm, Akîdetun ve Şerîatun, Kahire, ts.

Şeltût, Mahmûd, el- Kur’ân ve’l-Mer’e, Mısır, ts.

Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylü’l- Evtâr Şerhu Münteka’l-Ehbâr min Ehâdisî

Seyyidi’l- Ehyâr, Kahire, ts..

Şirbini, Muhammed el-Hatîb, Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Me'âni Elfâzi’l-Minhâc, Mısır, 1985.

Taberî, Ebî Ca'fer Muhammed b. Cerîr, Câmi'u'l- Beyân 'an Te'vîli âyi'l-Kur'ân, ts.

Topaloğlu, Bekir, İslâm’da Kadın, İstanbul, ts,

Udeh, Abdulkâdir, et-Teşrî’u’l Cinâiyyi’l- İslâmi, Beyrut, 1993.

Uveys, Abdulhalim, İbn Hazm el-Endelusi, Beyrut, ts.

Yavuz, Yunus Vehbi, Kadın Hak ve Özgürlüğü, İstanbul, 1999.

Yavuz, Yunus Vehbi, Çalışma Hayatı ve İslâm, İstanbul, 1992.

Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, ts.

Turkish Studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03262/2018_26/2018_26_ACARHI.pdf · 22 Halil...

Documents

Transcript of Turkish Studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03262/2018_26/2018_26_ACARHI.pdf · 22 Halil...