Osman Gazi'nin lznik (Nrcaea)

Kugltmasl ve Bafeus Savagr.rHalil Inalcth

1075-1086 d6neminde lznik (Nicaea), Anadolu SelgukluSultanh$'nln kurucusu, Selguklu hukumdarr I. S0leyman-gah'rn bagkenti olmugtu.l I097'de Batr'dan gelen Haqhlar

* Orijinali: "Osman Ghazi's Siege of Nicaea and the Battle of Bapheus", Eliza-beth Zachariadou (haz.), The Ottoman Emirate (1300-1389), Rethymnon:

Crete University Press, 1993, iqinde,77-I03. Qeviri: Suavi Aydrn.1 O. Turan, "S0leyman-Sah I", IA (1967); Vryonis, Decline, s.96-142; Cahen,

Turquie Prt-ottomane, s. 13-15: Ali Sevim, AnadoluFatihi Kutalmrgollu Suley-

mangah, (Ankara TTK 1990); I. Suleymangah 1075'te lznik'i ele geqirdi ve

burayr Anadc lu Selquklu Sultanhgr'nrn bagkenti yaptl. lmparator AleksiosKomnenos, I 08 I'deki Dragos Deresi (Maltepe) anlagmasryla Suleymangah'rn

lznik'teki toprak hakkrnr tanrdr. 1086 Haziranrnda Suleymangah'rn olumuuzerine (Bkz. Sevim, d.g.e., s. 37-39) Selquklu Sultanr Melil$ah generali

kenti almak uzere once komutanlanndan Porsuk'u ve ardrndan Bozan'r gOn-

derdi. lznik'te Sileymangah'rn naibi Ebulkasrm, 1087'de Bozan tarafindanoldurulene kadar Selguklu emirlerine direnebilmek amacryla imparatora ya-

krnlagtr. Burada Ebulkasrm'rn, 6lumunden 6nce Nikomedia'yi (lzmit'i) fet-

hetmekle saygrnhk kazanmrg oldutu belirtilmelidir. Turan, e.g.ffi., s. 217-218, Suleymangah devletinin Anadolu'nun bu bolumondeki Turkmenler

302 Slfiiit'ten Istanbul'a

tarafindan kugatrlmasrnln sonucunda Bizanshlara kaybedi-

len lznik, yeniden fethedilene kadar Selquklulann surekli

ilgisine maruz kaldr. Selquklu egemenligi 1105'de lznik'te

yeniden kuruldu, ancak kent yaklaqrk lL47'de tekrar Bi-

zanshlann eline geqti.

Turkmenlerin geri puskurtuldUgU kurak Eskigehir

ovasl, arttk Bizansfularla SelEuklular arasrnda srnrr haline

gelmigti. Konar-goqer Turkmenler, slnllln dtesindeki iyiyaylalarla kaph engebelr araziye ihtiyag duyuyor ve srk srk

sUiuleriyle birlikte Bizans topraklanna giriyorlardr- tmpa-

rator Manuel Komnenos'a (1143-1I80) kargr srnrrboyun-

d,a, aralarrnda Eskigehir'den sadece ug kilometre uzakhkta-

ki bir hOyUgun uzerinde yer alan Karaca Hisar'rn da

bulund.ufu kaleler inga ediyor, mevcut kaleleri tahkim edi-

yorlardr. Gerqi, I 176'daki Selquklulann Qarprcl Miryokefa-

lon zaferi, Turkmenlerin batrya do$ru yayimasrnln cesa-

retlendirmesiyle bu stntrdaki koEullan umamryla degigtir-

migti; Sultanrn bang iqin ilk kogulu, bOlgede son yrllarda

yaprlan kalelerin yrkrlmasrYdr-

Selquklulapn, ozellikle de onlann uqlardaki gazlleri-

nin, lznik'i Islam adrna yeniden fethetme fikrini asla ter-

ketmedikleri aqrktrr. Muslumanlar igin bir ulke bir kez

Ddriilislam'LrtParqasl oldu mu, orast daima lslam Olkesi sa-

yrlmaktad,rr ,r" b,rt^slnln kaybrnrn sadece geqici oldu$una

irranrlmrgttr. Her halde, SUleymangah'tan sonra Selquklula-

nn, lznik'i daima topraklartntn tam slmnnda bulunan bir

arasrnda ,,gazi ug devleri" gelenelinin dolmasrnr sa$ladr$rm ileri surmekte-

dir. tlk donem osmanh gelenefinde SuleymanSah'tn osman Gazi'nin atasr

oldufu iddiasr, yuzyrllar boyr.r." suren boyle bir gelene$in kanrtt olarak ele

alrnabilir. Ne var ki Enveri, Disturndme,haz. M. H. Yinanq, (lstanbul 1928),

s. 6-8, 78'de, Suleymangah'r Kutalmr5'rn oglu olarak kabul eden daha satlam

kaynaklara dayanarak bir hatayr d1zeltir ve Osman'tn atalanna iliSkin farkh

bir soya$acr verir. Burada onemli olan lznik'in yeniden fethinin ve lznik'te

Turk-lslam devletinin yeniden hayat bulmastmn, bu yorede ya$ayan Turk-

menler arastnda nihai fir arzu haline gelmiS olmakhgrdtr' lznik'te Selquklu

varlrgr icin bkz. vryonis, Decline, s.31-36, 52-58,112-116,L46-L55-

Osman Gazi'nin lidrh (Nrcaea) Ku$atmasr ve Bafeus Savagr 303

kent olarak kabul errikleri anlagrhyor..Harra, II. Gryased-din Mesud (1283- ykl. t30I ve 1303-1308) fraogol Ha_nr'nln kendisine ihsan errigi Anadolu selguklu Sulti'nhgrnaintisap ettigi zaman, topraklannrn "lznik slnrnna kadar',uzanan butun arazryr kapladr$r kabul edilmekteydi.2

Bunun yanr srra l26r c:annda sultan lzze-rtin Keyka_vus'a ba$h Turkmen agiretleri sultania katrlmak uzere Bi-zanda goE ettikleri z mart, "sanki kendi t<rgTat<tanna gidi-yormug gibi yaparak lznik'e kadar inmig ve krsa zamindabirgok goEebe ailenin (Turkevi) Avrup a,ya gegtigi g6rul_mu$tu".3

Apa$rda gOruleceli gibi, osman Gazi'nin stratejisi bizionun nihai amacrnrn lznik'i yeniden fethetmek oldugunainanmaya sevk etmektedir. Bizans ve osmanh kaynaklan-nm kargrhkh olarak incelenmesi bizatihi Bafe,r, iurrrgrnrnosman'rn lznik'i ele geqirme gabasrndan kaynaklanmrg birmerhale oldu$unu gdsrermektedir.

Ddnemin bir gozlemcisi olan pahimeres, genel olarak,osman'rn faaliyetleri konusunda ve ozellikle de Bafeus sa-vagr igin bizim en guvenilir kayna$rmvdv.4 pahimeres, ra-rihinin giriginde, anlatrsrnrn brzzat kendi gozlemlerine yada olayrn gorgu tanrklannrn ifadeleri ne diyandrgrnr belir-

"ta gelub Gerede ve lznih hududuna iri5ince...,,, yazrcJzade Ali, rarih-i Al-iselEuh. Topkapr sarayr Kutuphanesi, Revan Kogku K. no. 130, 5I7-5Ig; bukaynak hakkrnda bkz. A. S. Erzi, IA, ,,lbn Bibi,, maddesi."hendulere fm:f-]taallih Ttirh obalann, el arnndan hr5lah bahanesine lznih'einnb... ", Yazicizade, a. g.e., s. 462-464.osman Gazi'nin faaliyetleri hakkrnda Georgios pahimeres'in yazdrklarr ge-5itli uzmanlarca incelenmiqtir. Bunlar icin bkz. G. caro, "Zur chronologieder drei letzten Bucher des pachim ere,, , 82,6 (1g97), s. I I6 vd.; Arnakis, s.91 vd., ozellikle not 153; F. Tinnefeld, ,,pach)rmeres und philes als Zeugenfur ein Unternehmen gegen die Osmanen,, BZ, 6+ (lg7I), s. 46-54: E. A.zachariadou, "Pachymeres on the 'Amourioi' of Kastamonu", BMGSI, 3(1977), 57-70. Prof. zachariadou, yunanca metindeki bazr noktalan, bir-yuk bir nezaket gOstererek, benim iqin aydrnlattr. Aynca, osman,la ilgilibutun bolumu benim iqin lngilizceye qeviren Timothy o. Baldwin'e deminnettanm.

304 Sl!ilt'ten Istanbul'a

tir. Mamafih, verdigi bilgiler Osmanh kaynakl^rryl^ kargr-

lagtrnldrfrnda, Pahirneres ihtiyath kullanrlmahdrr. Orne-gin, Pahimeres, kendisini izleyen bugunki yazarlarln yap-tr$r gibi, Osman'rn 1300'lere do$ru agagr Sakarya boylann-da hareketli oldugunu s6ylerken yanrlgrya dugmug olmah-drr. Bu kangnrma, Pahimeres'in kendi tarihindeki bir olgu-dan kaynaklanmaktadrr. Burada Pahimeres krsa bir sure

iqin Osman't brrakarak, Paflagonya'daki Qobano$ullanemirlerinin bu sahada faaliyetlere girigmig olduklan daha

Onceki bir doneme geri gitmektedir.5 Osmanh kaynakla-rrnda Orhan'rn zamanlna kadar Duz Bazart (bugunku Ada-

pazarr) civanndaki agafr Sakarya sahasrnda faaliyet goste-

ren kigi Akqa Koca'dtr. AkEa Koca, Once Osman Bey'inmuttefiki, sonra da onun vassah olmugtur.

Ashnda Pahimeres daha dnceki donemlere giderek,

I301'de Bafeus'da yaganan buyuk qatrgmaya kadar Bitin-ya'nrn durumunu tasvir etmektedir. llkin, bOlge savunma-

stnrn, 1260'larda gaynme$ru imparator VIII. Mihael Paleo-

logos tarafindan uygunsuz bir biqime sokulmaslnln birsonucu olarak nastl zayriladrgrnr aErklamaya gahgrr; Pahi-

meres'in bize soyledi$ine gore, lznik yOresinde y^g^yan

Rumlar bu gaynmegm imparatora kargr ayaklanmrglar ve

imparatorun isyanctlara kargr merhametsiz muameleleri

bolgedeki nufusu butunuyle ondan so$utmu$tur. Impara-

tor kalelerdeki yerli askerlerin vergi yukumluluklerini kal-

drrdr$r zamart dahi, onlartn Turklere katrlmakta tereddut

Zachanadov, a.g.m., konudan yaprlan bu aynlmantn, Agalt Sakarya vadi-

sindeki Turkmen gazilerinin Onderi olan Qobano$lu Ali'nin Bizans'la anlag-

ma yaptrgr ve Bizans topraklanna yaptrfr aktnlardan vazgeqtili 1290-1293

yrllan olaylanna dayandrfrnr kabul etmektedir. Sonra gazilerin onderligini

Osman ele almrg ve lznik'in kugatrlmasryla sonuqlanacak akmlara durmak-

srzrn devam ermigti. Bu b6lum, H. lnalcrk, Cambridge History oJ Islam, C.l,s. 267 ile Y. Yucel, Qoban-olullan Beyli$i, Anadolu Beylihleri Hahhmda

Ara5hrmalar,1,2. Baskr 1991, s. 33-51'de tartrgrlmrgtrr. Bir Selquklu kayna-

!r olan Aksarayi, Misdmarati'l-Ahbar, ha2. o. Turan, (Ankara 1944) Pahi-

meres'in tespitlerine r5rk tutmaktadtr.

Osman Gaitliin Intih (Nrcaea) Ku$atmdsr ve Baleus Savagr 305

etmediklerini Pahimeres eklemektedir. "onlardan bazrlartInrn] Turklere krlavuzluk etmekte" olduklan bilgisini os-manh kaynaklan da teyit ermekredir. Rum tarihqi, lznikvalisini, halka kargr "bir askerden ziyade bir haydut gibi"davrandrgr igin aqrkqa suqlamaktadrr. Bolgedeki manasrlr-larda yal^y^n kegigler de, sapkrn olduklan gerekqesiyle su-rekli zulum gormuglerdi.6

ve ardrndan 1302'de imparatorlu$a &tak olan Miha-ef in Batr Anadolu seferini anlatan pahimeres btze os-man'rn Konstantinopolis'e yakrn vilayetler, dzellikle de Iz-nik uzerinde nasrl baskrcr bir tehdit haline geldiginianlatmaya baglar. llkin osman'rn "Sangarius nehri uzeri-ne" akrnlanndan onceki olaylara def,inerek ozetleyen pahi-meres, sonra brze Osman'rn daBr (Osmanh kaynaklannda-ki Avdan dagr) nasrl agtrf,rnr ve Nikomedta/lzmit korfeziuzerindeki kryr ovasrnda bulunan "Halizones" arazisini na-srl qapul edip ya$maladr$rnr anlarrr.

Pahimeres, osmanhlann gevredeki bolgeleri istila et-tikten sonra lznik'e boyun egdirmek uzere uyguladrklanablukanrn aynnulannr verir. lznik'in, Kios (cius, Turkqe-de Gemilih ya da Gemlih) rizerinden yaprlabileni hariq,TKonstantinopolis'le butun ba$lanrrlannrn kesildigini soyle-mektedir. Yolcular Kios'ta konaklamakra, g6le ulagmakiqin yolu gece geqmekte ve aqrk brrakrlan tek kaprdan ken-te girmektedirler. Pahimeres, diier kaprlann, dugman kuv-vetlerinin dif,er butun yanlardan kenti sarmlg olmalan yu-ztinden kapah oldu$unu soyleyerek devam eder. osmanh

Laiou, And.ronicus II, s. 86-93; uq bolgesindeki Rumlann hayar kogullan veOsmanhlann onlara kargt tutumlan hakkrnda ilk ddnem Osmanh gelenekle-ri, Rum kaynaklannr teyid eden bilgileri igermektedir; osmanh uzla5ma siya-seti, istirndlet, hakkrnda bkz. H. Inalcrk, "otroman Methods of conquest",Studialslamica,2 (1954), s. 103-129 [Turkqe gevirisi iqin bkz. elinizdeki ki-tapl.Daha o zaman Ebulkasrm, 1086 civannda KiovGemlik're, yerli Rum ustala-nn igbirlitiyle olsa gerek, bir filo inga ettirmigti; bkz. Anna Comnena, Vryo-nis,Decline. s. 481.

306 Sogiit'ten Istanbul'a

geleneginin otantiklifini tartlstlglmlzda bu aynntrlara geri

dOnece$iz.Osmanh gelene$i gibi, Pahimeres de Bafeus sava$lnln

Osman'rn lznik ablukasrndan kaynaklandrgrnr sdyler.

Pahimeres'in Bafeus sava5lna yol aqan olaylara iligkintespitlerindeki esas noktalar gunlardrr:

L. 27 Temmuzda Atman (osman), aniden lzmit yakrn-

lannda bir yer olan Bafeus'ta binlerce adamryla birlikte be-

lirir.2. Sonra Pahimeres bize Osman'rn athlarlnln Bafeus

savagrndan once Telemaia'daki Mouzalon'a nastl saldrrdrk-

lartnt anlattr. Bagan onu da$r agmak ve "Halizones"e bas-

krn vermek konusunda cesaretlendirmigtir.Yorum: Bu ilk bagannrn alenen "birkaq yuz adam"hk

bir oncu kuvvetin ani bir saldrnsryla sa$landrgr g6ruluyor.

Arnakis, bu olayrn Bafeus savagtndan bir yrl once oldugu-

na inanmaktadrr.s Bu akla yakrndrr3. Meander [Menderes] rrmaf,t yakrnlalndaki 6teki

Turkmenler, Bizans ordusuyla qatrgmaya karar verdigr za-

man Osman'a katrlmrglardrr. Pahimeres bu seferde birqok

Turkmen muttefigin ona kattldrlrnr soylemektedir.

Yorum: Bu muttefikler kimlerdir?Menderes gibi uzak bir bolgeden Turkmenlerin gelip

Osman'a katrlmrg olmalan akla yakrn de$ildir. Gerqi Os-

manlt gelene$i Osman'tn, Imparator'un kendisine kargr bir

ordu hazwladr$rnr ogrendigi zanran Konya Sultanr'ndan

yardrm istedi$ini ve Sultan'tn Karahisan Sahib (Afyon Ka-

rahisar) Turkmenlerine, Osman'a destek olmalan igin

emirndmeler yolladrgrnr belirtir. Gerqekten de Kara Hisar,

Selquklul"rrn, b., klsimdeki, dogrudan do$ruya Sultana

baBh olan ba$hca ug merkezi idi.e Menderes vadisi uzerin-

8 Arnakis, s. 129-131.

I Kara Hisar't elinde tutarak Batr'daki uq topraklannda egemen bir konuma sa-

hip olan guglu Selguklu emiri Sahib Fahreddin Ali ve o$ullan hakkrnda bkz.

Aksarayi, a.8.e., dizin Fahreddin, ozellikle s' 145-153'

OsmanGahi'nin lznih (Mcaea) KusatmasryeBafcusSava5r g0T

de ilerlemekte olan Aydrn ve Mentege Turkmenleri, bu sr-ralarda Konstantinopolis tarafrndan daha iyi ranrnmakt^y-dr. oysa Kara Hisar, L290-r304 doneminde Barr Anado-lu'da Bizanshlar ozerine yOnelmig Turkmen fetihlerinincephe gerisinde kalmrg bir bolge haline gelmigti. Belki debu Pahimeres'in anlatrsrndaki kangrkhgrn bir bagka nedeniolabilir.

a

1298-1301 Yrllanndaki Genel Durum

Osmanh kroniklerilo, bu noktada Osman'ln henuz, halenherbiri bagrmsrz olarak hareket eden bolge beyleri arasrn-da Onder konuma gelmemig olduSunu yeterince aqrkhsakavugturmaktadrr. Bafeus savagrndan Once, Kastamo-nu'dan lznik'e uzanan ana yol uzerindeki GOynuk-Tarakh'ya karEr girigilen akrnlar srrasrnda, Osman Sakary^ve G6y-n0k nehirleri arasrndaki sahada yerli Turkmen ve Rumbeylerinin igbirliSine guvenmek zorundaydr. Bu beylerdenbiri olan Kdsemihal, bu srralarda henuz Osman'rn vassahdegil, muttefiki olarak g6runmektedir. $imdi Osman'rnbOlgedeki m0ttefiklerinin ona, hepsini birden tehdit edenbuyuk Bizans baskrsrna kargr koymak amacryla katrldrklananlagrhyor. Pahimeres, tam bu srrada Bizans'a yonelen bugenel saldrnyr goren Qobano$lu emiri Yavlak Arslan'rn oS-lu Emir Ali'nin, Adapazan bolgesinde, aga$r Sakarya vadi-sinde Bizanshlara kargr saldrrgan politikasrna geri dondu-$unu ekler. Bu, Pahimeres'in sozu Kastamonu'daki Qoban-o$ullanna getirmesini aErklamaktadrr. GerEi burada Os-man ile Ali arasrnda bir iligki ima edilmemektedir. Pahi-meres, Ali'nin eyleminin Onemli bir sonucu olmadr$rnr be-lirtir. Osman [isel emperyal bir orduya kargr qarprgan bir6nder olarak temay[rz etmigtir. Her halukarda Osman,10 Bu kronikler iqin bkz. H. lnalcrk, "The Rise of Ottoman Historiography", s.

152-167; Osman konusundaki ilk geleneklerin aynntrh bir tahlili iqin bumakalenin ikinci bOlumUne bakrnrz.

308 Sdgtit'ten Istanbul'a

kuvvetleriyle birlikte Mouzalon'a kargr Yalak Ova'ya hare-

ket erti$inde, aga$r Sakarya'dan, tznik'ten do$uya giden

yollan kontrol eden Geyve ve Lefke'deki trmak iskeleleri-

ne kadar, trmak boyunca bUtun Bizans slnln saldrnya ma-

ruz kalmrgtr.Genel olarak, Turkmen uQ beyleri, gerilerindeki Mo-

gol tehdidi karptstnda kendilerini grivencede hissettikleri

zaman, aktnlannt Bizans topraklanntn iqlerine doiru yo-

gunlagtrrdrlar.I29B-1301 yrllan, Turkmenler iqin butun batr uqlal

boyunca Bizans'a kargr dugmanca faaliyetlerini hayata ge'

qirmek iqin ozellikle uygun yrllar oldu.ll l298'de Anado-

lu'da, buradaki Mo$ol alaylanmn yeni bagkomutant Baytn-

c^r y^ da Bayancar III. Alaeddin Keykubad'r Konya'daki

Selquklu tahttna geqirrnekteyken, Mogol generali Sulemig

de Han'a kargr baEkaldrnyordu .12 L299 krqrnda Sulemig Ba-

Bu d6nemde Batr Anadolu'da cereyan eden tayin edici olaylar hakkrnda

bkz. Wittek, Mentesche, s. 15-24; Zachariado:u, a.8.m., s. 57-70;Laiou, And-

ronicus II, s. 85-126.Bkz. ASrkpasazSd,e (Atsrz), s.97; Osmanh geleneklerine g6re Bayancar, Ka-

ra Hisar kugatmast strastnda gelmiStir, verilen tarih 6 $ubat 1288'de bagla-

yan Hicri 687 tarihidir; bu olaytn aynnttlan SelCuklu ve llhanh kaynakla-

,rnd"r, gayer iyi bilinmektedir: bkz. z. v. Togan, I/mumt Tirh Tarihine

Girig, 2. baskr, (lstanbul 1970) s. 243,328-331, 468, 488; Bayancar'rn Ana-

dolu,ya genel vali olarak geliSi esasen I298 ytltntn sonuna do$ru s6z kOnu-

su ol-u5tur. llhan[ yanhsr olmayan Turkmenlerce desteklenen Sulemig,

1299 yrhna gelindiginde Selquklu Sultanhfrna ait butun orta ve batr Anado-

lu topraklartnda denetimi ele geqirmiSti (Togan, L'g'e', s' 330)' Togan'a go-

,", o.g.r., s. 33I, Osman, bu mucadeleye l30l'de yakalanrp Tebriz'de idam

edilen Sirlemig'in yanrnda girmi5 olmalydr. K6acast, S0lemiS'in isyant' Os-

man'ln lznik'e kargr faaliyetlerinin tarihiyle |rtt5mektedir; bu nedenle

1298-1301 yrllarrnda Mogol hanlan batr uq bOlgesindeki Tnrkmenler uze-

rindeki denetimlerini yitirmi5lerdir. Bizanshlar ise Turkmenlerin esasen

Han'tn denetimi altrnda bulunduf,una ve onlann Bizans'a kargr y0ruttukleri

akrnlann ancak Han tarafrndan kontrol altrnda tutulabilecef,ine inanmqlar-

dr; bu yrizden II. Andronikos'un krzkardeqi Prenses Maria ile Gazan Han

(olumu 1304) arasinda bir evlilik anlasmasr yaprldr; "Meryem"' Gazan

Han'rn halefi Olcaytu ile 1306'da evlendirildi; bkz. B. Spuler, DieMongolen

in lran (Berlin, 1968), s. 107.

t1

LZ

Osma*,Gazi'nin lznih (Nrcaea) Kugatmasr ve BaJeus Savapr 309

yancarrr oldurdu. Bu onemli olay, ilk donem osmanh kay_naklannda anrhr. rzgg-1300 yrilannda Emir Kutlugah veEmir Qoban komurasrndaki Mogol birlikleri, sulemig'in is-yanlnl bastrrmakla megguldu. sulemig uq Turkmenleri ara_srnda sevilmekteydi. safdrgr edildiginde, komurasr altrnda-ki Mogol kuwetleri batrya yOnelmi$ ve Eskigehir-Bitinyaydresine sr$rnarak osman'a komgu olmugtu. Butun buolaylar unlu osmanh kroniklerine ka.grk dir biqimde yan-srmutlr. Ancak sulemig'in faariyet sahasrnrn, onun esasdestekqilerinin Turkmenler oldugu uzak Amasya-Tokathavalisinde oldugu igarer edilmelidir.

Iran'daki llhanhlar konusundaki baghca qagda$ kayna-$rmrz olan Regiduddin "sulemislinl Daniqmend vilay.ri.r_deki (Tokat-Amasya bolgesi) Mofiol birliklerinin desteginikazanmr$ ve (Danigmend vilayetindeki) bireok beye *.,-cak ve kOs gibi beglik sembolleri ihsan ederek uq bolgele-rinde denetimi ele geqirmig" oldu$unu g6zlemler. z.v. to-ganI3,-Alaeddin'in osman'a beglik r.-bolleri ihsan errigin-den soz eden osmanh gelene$inin ashnda sulemig'le ililki-li olabilece$ini dugunmektedir. Her durumda da, Lzgg-l30t doneminde batr uglanndaki rurkmenlerin agagr Sa-karya vadisinden Efes'e kadar Bizans topraklarrrru k"."gl ge-nel bir saldrn durumuna geQrikleri bir vakradrr.ra

L299-r301 yrlla'nda Batr Anadolu'da orraya qrkan veBitinya'da Bizanshla. osman'a kargr konumlarlnl koru-maktan ahkoyan bu kutlesel Turkmen ilerlemesinden os-manrrn yararlandr$r aqrktrr. osman'ln lznik'e kargr hareke-ti, bu genel m^nzara cerqevesinde degerlendirilmelidir.

gimdi, Bafeus savagrnl Onceleyen olaylarla ilgili os-manh geleneksel anlatrmrna donelim. Orhan Gazi'nin ima-mr Ishak Fakih'in oglu yahgi Fakih tarafindan birar aya ge-tirilmig ilk donem gelenegine iligkin orijinal memin'k"frp

@14 Wittek, Mentesche, s. l5-23.

310 So!lut'ten Istanbul'a

olmast nedeniyle, bu metin kullamlarak meydana getiril-mig qegitli Osmanh kaynaklannt kargrlagttrmak suretiyle

bu olaylan yeniden kurgulamak zorundayrz. Bu olaylara

iligkin en eksiksiz kaynak, burada ele alaca$rmrz anonim

T n drih-i Al-i Osman' dtr. I 5

Koyun Hisar (Bafeus) Savagr'na Dair llkOsmanh Geleneksel Anlatrmlan

I. Anonim Tevdrih-i Al-i Osman'dahi Bafeus Savag ve

Iznih leuSatmasryla ilgili boltim

Anonim'in tespitleri, lznik kugatmasryla ilgili Osmanh ge-

leneksel anlatrmlan iqinde en aynnttlt versiyondur. Burada

temelde F. Giese'nin eleEtirel metnini esas aldrk.16 Onun

kullanmadrf,r lzzet Koyuno$lu, Ayasofya ve Be5ir Qelebi

nushalart, yukandaki olaylarla ilgili onemli varyantlan

igermez. Giese'nin metninde ve Koyuno$lu nushasrnda

Tekfur krzr ve derviq hikdyeleri mevcutken, di$er n0sha-

lard.a bu hiknyelerin biri, hatta bazen ikisi birden bulun-

mamaktadrr.Aynr geleneksel anlatrmlann daha sonraki versiyonlan

arasrnda, bit Anonim Tevirih'i esas alarak Al-i Osman tari-

hini yazan Lutfi Paga, en aynnttlt versiyonu olugturmug-

tur.17 Lutfi Paga Tekflur krzr efsdnesini atlamrg olmakla bir-

likte, dervig hikdyesini kaydetmigtir."Ve dahi Osman'm blr o$h do{fu. Admt Ali Paga hodt,

l5 Giese, Chronihen,c. L Agafrdaki elyazmalan da kullanrldr: lzzet KoyunoElu

yazmail, Milli Kuriiphane, Ankara Mikrofilm ArSivi no. A. 1465, 10-16:

Ayasofya yazmasl, no. A. 233, [o1.6-10; Turk Tarih Kurumu yazmasl, no. A

1701, 8-17; BeSir Celebi, Tevdrih-i Al-i Osman haz. I. H. Ertaylan, (lstanbul

Lg4o s' I I-18' Genellikle Anonim Tevirih'i izleyen oruq (Babinger) kendi

tarihinde lznik kugatmasrnt atlamaktadtr.

16 Giese, Chronihen, c. I, s. 7-9.

L7 Lutfi Paga, Tarihi, haz. Ali, (lsunbul 134f ) s-23-25'

O sm ap Q azi' nin I znih (N rc ae a) Ku g atm as r v e B aJ eus Sava5 r

aru yantnda althodt. Ve Orhant gazilerle Klprii HisarlnagdnderdL Ant feth idiib yagma idiler. Andan git iu lznih,i hi-sar itdi. Iznih ol zamanda mamurca.hisar ve iuteber bir Sehridi ve dort yaru sazlth ve batahttle idi. goyle lzim ddem yanmavaramqz idi ve hem iginde mubata$ahafir var idi. goyie riva_yet iderler kim, dort hapusr var idi, her hapusmd.an bin alacaatlu hafir qthardu. Girti halan renhlti atlart ana g6re hryaseyle. OF vahilt gaziler az idi 6z idi, 56yle lim af,emboSrroyilz hAfir gelse ltiz d\ndermezlerdi, itihadlart muhkem id.i.Hah ta'ald. anlara itiltadlan berehatmd.a ftrsat vird,i ve lznihday-iresin yagm? itdiler. Kafirler nice here gthub ugragd,ilar.Hah ta'aler. gazilere firsat virdi hafirleri styub y*a{tuu edip}hisara hoyarlar idi. oft vahi]t hisar yanma. varamazlardt.ceng ile almayub gehirden yana olan da{d.a bir havale haleyapdiar, iqine ddem hoyub lznih,e havale hoyd.tlar.,,

"Andan sonra hdfirler zebun olub hisarila oturd,tlar vegaziler daim se$irdtib iEertiden a.dem gthartmaz oldtlar. Tas-radan dahi himesne gelmezdi. Nice zamanbuhalle oturdilar.Ahtbet ledfirler Istanbul tehfurma ddem gonderdiler hi, ,,(Jze-

rimize Ttirh geldi, bizi taSra Etharmaz, dciz hatdth. E$er bizederman var ise it yohsa Ttirh'bizi oElumuzla htztmlzta esiriderler veyahud aghhdan hrtluruz. Ve ol vahit lznih,e Islam_bol tehJuru huhm iderdi. etin Islambol tehfun bu hale vahfoldt, hayli gemi cem idilb igine goh teSkir koyub g\nderdi.him, varalar gazileri lznih tizerinden ayvalar. Gemiter dahigelab Yalah Oyosr'na qthdtlar. Andan lznih tizerine varub ga_

Jilen basalar. Meier gazilerin bir casusu var imig, hafirlerictistleyub haraya Ethacahlartn haber alub, can atub uoid., go-zilere haber itdi.

"Gaziler dahi yordamile geltib of hafirter q*zacalz henarapu:uya girttb, pinhan olub durdilar. Bu yanadan dahi hafirlerYalah ovaslnda gemiden ishele urub Ethmasabaglad,ilai. puhdfirler atlarm ve esbablarm qtlzarma{o qolrguyorhen gazilerdahi pusulartn aqub Atlah ta,ald. hazretlerine t{tnub tehbir

311

372 Slff'|ten Istanbul'a

getirdtiler ve at salub hAfir arastna. hthE hoydilar. KdJirleri

birbirine hatub gdyle kvdtlar hi, vast'm Allahti td'alA biltir ve

baztst denize dOhtilub Qogu garh oldt, bagmda devlet olan hiSi

gemiye girebildi. Muhassal+ helam, Qogu helah olub qoh az

himse Islambol'a gelub, Tehvura olan hali haber virdiler.

Tehvur bu haberi iSidnb ceza ti feza itdi, ve illa elmden ne ge-

liir, qar naQar sabr idiib harar itdi."Pes lznih hAfirteri bu hali biliceh qoh a{Ia5ub ye's itdi-

ler. Ahtbet daru5ub aru tedbir itdiler'ltihal'ayt viriib muti ola-

Iar ve hem eyle itdiler. Kal'ayt gazilere virdiler, dahi hal'ayt

alub iqinde olan esbabt alub doyum ve gani oldilar.,,Qfinhi lznih almdt bu hez Yalah Oyasr'na dolaSdilar, zi-

ra hi ol vahit bu Yalah Ovast da{Ian sarp ve hisarlan Eo$idive eli gnni ma'mur idi vehem gazilerden urhtib gelenhalh Eo-

lalub ziyade oldiar."lznikmid'e (Nicomedia) do$ru uzanan tepelerde bir-

qok hisar, mamur kOy ve kasabalardan bagka tek bir ^Eaq

yoktu. Bu tepelerin, sonradan, gazilerin saldrnlanndan

sonra, ormanlarla kaplandrgr s6ylenir. Bu o zamanlarda ya-

gayanlarla ilgiliydi ve do$ruydu. Bolgedeki refahrn birqok

sebepleri olduflu ileri surulur. Bunlardan biri bOlgenin

sarp ve tepelik olugudur ki, bu iqeriye szmayr zorla$tlr-

maktaydr. Bir digeri, gazilerin saldrnlanndan korkup ka-

qan birqok insanrn buraya gelip yerleqmesidir. Bir baqkasr

ise lstanbul tekfurunun guzel krzrydr...

Burada, bizim populer tarihlerimizde aqrkqa yeniden

hayat bulmug olan Rum ve Turk halk hikdyeleri tarihsel

anlattma girmigtir. Burada prensesin cizzama nastl yaka-

landrfr ve Yalak Ovast kaphca sulannda yeniden gifa bul-

dugu anlatrlmaktadrr. Bu yuzden Tekfur beldede hamam-

lar yaptlrmaya girigmigtir. Aynca mucizeler yaratan tahta

bir krhct olan ve bu bolgedeki Rumlann Islama gegmesine

neden olan bir dervigle ilgili efsane eklenmigtir. Efsanele-

rin hemen ardtndan, birlegerek Dimboz'da Osman'ln kargr-

OsmanlGazi'nin lznih (Nrcaea) Kugatmast ve Bafeus Savapr 313

slna qrkmrg olan Bursa, Adranos, Batanos, Kestel ve KiteTekfurlan koalisyonu yer ahr. sonra, kenti ablukada tut-mak iqin inga edilmig iki havale kalesinin yaprmryla birlik-te Bursa kugatmaslnln oykusu rz\er.

II. Ne5ri versiyonu

Muhtemelen 1486 ile L493 yrllan arasrndi ramamlanmrQolan Negri rarihi, hanedanhk iddialan lehindeki ozgun ge-lene$i geligtirerek vaz'eden ilk derlemedir.ls Negri'den yu-prlan aga$rdaki aktanm, Franz Taeschner'in yayrmladrgrMenzel nushasr ile kargrlagtrnlarak, Unat ve Koymen tara-findan yayrmlanmq elegtirel metindendir. I e

" GilftAr ender zihr-i istihlal-i Osman Gdzi" Qilnhi Osman Gazi Bilectigi ve yar-Hisar,r ve Ineg6l,i ve

Yini-5ehir'i tevabi'iyle ve levahihryle feth itdi, andan sonra ih-dam idiib, varub lznih tizerine segirdim iditb lznih'tin yolla-rm hesib gehre tapradan nesne girmeT olfu. Ktzluh olub gehirhalfu bunalub gdlden, uirilaym Istanbul'a mededci g\ndertibistimdad itdiler. Istanbul'dan yardtm glnderdiler. osman, ga-zilere eyitdi: " Istanbul' dan bt-hty as legher geley 6rtir. Eler ay -rrlvsavuz, ilzerimtize hticum idnb effal Rumtnun hafirleri bi-ze 5ir-gir olurlar. Bu gelan hafirlerun stnma.slna bir Qareolsa" didi. Gaziler eyitdiler: "bizim ademimtiz azdur. Biz da-hi Sultan ,\laeddin-i sdniden istimdat ideltim" diyilb fi'l-hatKonya'ya ddem gdnderdtiler. Fetihlerin bildirnb olacah ihdasti'lam itdiler. sultan Alaeddin-i sdni bu haberleri igidnb 5ddolub ciSe geltib tabl,'alem, hfuq ve at ve hil'at viriib buyurdthi, "sahibln Kara Hisar'dan bir nice bin halh muavenete va-ralar". Sultana giden adem dahi gelmedin, Istanbul'dan hafir1s N*.t T"rihi l*Lkttrda bkz. M€nage, Neshri, ve krg. lnalcrk, .The Rise..,,, s.

L52-t67.19 Kinb-i Cihan-nimd (Taeschner), c. I, s. 32. Metindeki ahntr, Nesri, d.g.e.,

Unat-Koymen negri, c. I, s. 104-107'den ahnmrgtrr.

374 S6!d't'ten Istanbul'a

gelrib Dil'd,en geQmege basladt. Kdfirler Ttirhi haqdt deyti gaf-

Iet ile oturrien Osman Gazi Yalah Hisaru'ndan dit alub

lzafirlerrin gafletin biltib Dil'den geqenleriln tizerin urub dtin

baslemun iditb basub ba'ztn hthEdan geqtiriib ve ba'azm deni-

ze garh idfib ye geQmiyenleri donub Istanbul'a gidiib galiler

gaiaimle mugteiim olub lznih fethine muhayled olmayub he'

^o, cemaatlerine beSaret haberin gdnderilb maLzarrt iZZete

iriSmege niyyet idtib gOEtib gitdi. Validesi ve miiteallihatt Os-

man Cazi'y, bir ihi goc istihbal idtib geltib buluSdiar' Ittifah,

ol esnada ihindti vat t nd.a Sultan '\laeddin-i saniden tabl ve

, alem v e bir at y e bir htltc v e hLl'att Sdhdne yitisdi."

III. Almedi' nin v ersiY onu

Iznik kugarmasr hakkrndaki en eski atrf gair Ahmedi'nin

l4l0'larda kaleme aldrfr lskenderndme'sinde Osmanhlarla

ilgili olarak yazdrgr bolumdedir'Agagrdati t."it kugatmasrnr onceleyen olaylar konu-

sundaki msralar 96Yledir:20

"Oldt Osman bir ulu gdzi kim ol,

Nereye kim vardrYise buldr Yol'Her yan^ berbidi bir boluk qeri

Ki, el uralar, katl ideler kafiri'Bilecu$i feth itdi' ol nimddrInegOl ile dahi K6Prihisar'Durmadt, her Yana legker saldr ol'

Az zamanda Eok vilaYet aldr o1'

KAfiri yrkub Yakub ol nAmdAr

Bursa ve lznugi eYledi hisir"

ffiboIumuneiti5kinele5tirmelibirmetinartrkelimizde-dir: Kemal srlay, Ahmedt's ottoman History, Yuksek Lisans Tezi, ural-Altay

Arastrrmalan Bolumu, lndiana universitesi, 1990. Buradaki altntt Atstz

neqri, s. 9'dandrr'

Osm'cin Gazi'nin lznih (Nrcaea) Kulatmcril ve BaJeus Savagr 315

Ahmedi'nin eseri, anonim kroniklerin, Agrkpaga z6d,eve Negri'nin kullandrgr kaynagrn yahgi Fakih'in

^yaklagrk

I405'lerde yazmrp oldugu kayrp Menakrbnimesi oid.rgrr'udair ikna edici bir tanrkhktrr.2f Ahmedi'de osman'ln lznikve Bursa ablukalannr onceleyen fetihlerin slrasl, daha son_raki derlemeleri kuwetli bir biqimde hatrrlatrr (yenigehirve Yar Hisar, gairimiz Ahmedi tarafindan atlanml$tlr amaablukalara takaddum eden K6pru Hisar fethl ihvedir). os-man'rn kugattrgr

1ma ele geqiremedigi lznik ve Bursa'ya yo-

nelik harekat, Ahmedi'de ve sonraki derlemelerde u.,riu.,bu fetihleri izler. Aqrktrr ki, bu konuda krsa bir manzumeyazan Ahmedi aynntrdan kaqrnmlgrrr. ozu itibariyle temelolaylar aynr srra ile anrlmrqtrr. Aynca Ahmedi, AnonimTevdrih'in lznik'in osmanhlarca bu tarihre fethedilciigineiligkin tespitlerini ozgun kaynaklardan bir sapma oldrigu-nu gosrermektedir.

IV. Sultan II. Beyaztd dynemine ait derlemeler:Idris-i Birlisi ye Kemalpa5azade Tarihleri

I502 ve 1506 arasrnda yazmrs olan ldris ile hemen hemenaynr tarihlerd e yazmrg bulunan Kem arpagazdde, esas ola-rak, diier nushalardan ve Negri'den agrkqa farkh olan Ano-nim Tevdrih nushalannr kullandrklanndan, sultan II. Ba-yezid iqin yazrlmrg sonraki derlemeleri temsil ederler.

Idris'in uyarlamasrnda olaylar $u slrayr izler: "osmanbuyuk oglu orhan'r Nilufer ile evlendirdi ve kendisine sul-tanonu olarak da bilinen Karahisar vilayetini verdi. Eskige-hir'i kendi kardegi Gunduz Alp'e, ln6nu hisannr ve yund-zffilltbnfune,sihakkrndabkz.V'L.M€nage,,,TheMenaqib

of Yakhshi Faqih", BsoAs, 26 (1963) s. 50-54; ashnda, Vefaiye tarikatrnaba$h olan $eyh Edebalt'yt Osmanh hanedanrnrn ruhani danrgmanr olarakgdstermeye qahgan bu hikaye, yahgr Fakih'in orijinal hikiyesine Agrkpa-gazide tarafindan eklenmigtir; trpkr aralan Agrk paga ve Elvan qelebi jibiAgrkpagazdde de bu tarikata oyeydi, bkz. H. lnalcrk, "How to Read AshikPasha-zdde's History" .

316 Sdgit'ten Istanbul'a

Hisar't Aykud Alp'e, Yar-Hisar kalesi ve vilayetini Hasan

Alp'e, lnegol hisannt Turgut Alp'e ve nihayet, Bilecuk vila-

yetinin butun gelirlerini $eyh Edebah'ya verdi. Ardrndan

Osman Yenigehir'i kendine bagkent yaptr. Kuquk o$lu Ala-

eddin Paga Bilecuk'de, annesinin yanrnda kaldr. Kendisi

zamanlnrn qogunu Yenigehir'de geqirdi. Sonra, '701 yrhn-

da, yani tahta qrkrgrntn uquncu yrhnda' K6pru Hisar't fethe

qrktr. "

Kopru Hisar'rn dUgurulmesinden sonra Kopru Hisar

yakrnrndaki Marmara kalesi ile Dimboz teslim ahndr. Os-

man merkezine geri dOndU ve lznik'in fethini planladr.

"osman Bey bu gehrin fethini en onemli iglerden biriolarak goruyordu ve hiqbir uyanda bulunmadan, bu tarafa

yurudu. " Osman bUyuk bir direngle kargrlaqtt, ama adam-

ian ustun gelerek kalenin etrafindaki topraklan ya$mala-

yrp talan ettiler, onlerine geleni oldurerek ilerlediler. Ara-

ziyi terk etmeden lznik'in yaktnrna bir gozetleme kulesi

inga ettiler ve bu kalabahk gehre erzak girigini Onlemek

uzere oraya yiz adamhk bir garnizon yerlegtirdiler. "Os-

man'ln yaptrrdrgr kule, guvenilir ve cesur adamlanndan bi-

rine izafeten Targay Hisart olarak bilinir. Bu kulenin pkrn-

trlan hala gorulebilmektedtr."22Id.ris, bu buyuk planrn gerekqesini osman'tn $.yh

Edebah'nrn tekkesinde uyurken gordu$u ola$andrqr ruya-

da ifadesini bulan misyonuna inanctnda bulur: "Allahrn

vaadi, lslam iqin yaprlan boylesi fetihler yoluyla sonunda

gerqek olacaktrr".Kemalp agazAde23 Yalak Ovast savaglnl K6pru Hisar'tn

fethi ile lznik kugatmaslnln oncesine koyar ve sava$tan

ldris'in metni uzerinde yaprlan dikkatli bir tahlil onun Taz Ali'yi yanhq bi-

qimde Targay olarak okuduSunu g6stermektedir. Dofru biqim ise "Diraz

Ali"dir;bulekayinAmelerde krsaltrlarak "Taz Ali" yaprlmrgtrr; agafrya bkz'

Tevdrih-i dl-i Osman, tI. Defter, haz. $. Turan, (Ankara, TTK, 1983) s- 130-

L46.

22

23

Osman Gazi'ninlznih (Nrcaea) Ku$atmast ve BafeusSava5r 317

sonra "osman'rn selguklu sultanh$rnrn yerini aldr$r,,nr ek_ler. Kemalpagazade, savagr ve savagln klndisini oicereyenolayla'n tasvirinde Negri'yi izlemekle birlikte -irr..

ir.r";r"_de de "Gol uzerinden gelen haberci,, figuru vardrr), ,,os_man'rn sultanh$r deruhte etmesi" konusinda Negri,den ay_

:tltt r: Ruhi'yi y^ da Bodreian'rn anonim kroniklerinilzler.L-l

Savagrn hikayesi Agrkpaga zade'd,e yokrurlo sadec e rz_nik'e yonelik akrna, kugaima ya ve abiukaya Eok krsa ola_rak de$inir.25

I. Iznik Kugatmasr

Agagrda daha sonraki derlemelerde yer aldrgr gekliyle yah_gr Fakih'in orijin al yazma versiyorfu., kargilagtr.la.ak

'oetartlgllacaktrr.

1. Osman'mbir oilu oldu;ona Alaeddin adtm verdi ve onu yanmda tuttu

Anonim Tevdrih yazarrnrn ve Agrkpag az6d,e,ntn 6zgun met-ne Eok sadrk olduklan gorulur.

Ashnda bu tespit, akrnlara kumanda eden kigi olanbuyuk oglu orhan'r btze bildirmek iqin rasarlanmrgir.. or-han, osman

l"E'i.t- buyuk ofludur. Turk-Mosol bozkrr ge-lenelinde en kuEuk ogul o.rktu tutulur u" "i buyuk oirrlakrnlar iqin en ileri uca gonderilirdi.26 Bu geler,.t luiu.,Turkmen emirliklerinde geqerli oldugu gibi uzu n zaman24 Ruhi ve Boleian Elyazmalan hakkrnda bkz. Mcnage, Neshri, s. r2-L4,26.25 Agrkpagazdde (Atsrz), s. 105: Iznil'in vildyetine ie$rtdiler. sehrtin hapustnr

yapdurdilar. Bir nice gun ceng etdiler. D6rt- yant viliyet d,apdilar. KaI,a uzeri-ne er hodilar. Dapan vildyeti timar erlerine verdiler; hendrier gene yenigehir,egthtiar.

26 Bkz' H' lnalcrk, "ottoman succession and its Relation to the Turkish Con-cept o[ sovereignity", The Middle East and, the Balhans under the ottomanEmpire, Bloomington, I993.

318 Sogut'ten Istanbul'a

Osmanhlar tarafindan da sUrdurulmugtur. Uq kuwetlerinekumanda etmesi saflanarak en buyuk o$ula hukumdarolan babasrnrn yerine geqmek konusunda daha buyuk birfirsat verilmig olurdu.

2. Osman Bilecih, Yarhisar, Inegll ve Yenigehir ftituhatmttamamladt ve ardmdan lznih bolgesine ahmlar yapmaya

basladt

Negri burada bize Osman'tn daha 6nceki dOrt fethini velz-nik kugatmasr konusundaki buyuk kahramanh$rnr anlata-

rak kaynagr uzerind e oynar ve bunun Osman'In "bagrm-

srz" be$ statusunun dogmasrna yol agtr$rnr ekler, oysa

6zgun gelenekte (yani anonim kroniklerde) aslen OrhanKopru Hisar'a saldrnp orayl ele geqirmektedir.

Aynr dort yerin, Bilecuk, Yarhisar, lnegol ve Yenige-

hir'in, aynl duzende, Negri'nin kayna$r olan Takvimler'debulunmasr ilgingtir. Takriben 1446 tarihli bir Takvim, Bi-

lecik'in diger ug kaleyle birlikte fethedilmesini Osman'rnkariyerinde bir donum noktasr olarak g6sterir.27

Ashnda Hicretin 699-702. yrllanna rastlayan bu fetih-ler Bitinya'daki en 6nemli iki gehri, Iznik ve Bursa'yt ele

gegirme planrnrn parqalan olarak gdzukmektedir. Ardrn-dan Osman karargAhrnr bu iki gehrin arastnda yer alan Ye-

nigehir'e taglml$trr. Osman buraya gaztlerini yerleqtirdi ve

batrda Bursa ovaslna kuzeyde lznik ovaslna aErlan bu kentiyeni bir uq yaptl. lznik, Yenigehir'e sade ce 25 km. uzakhk-ta idi. Geleneksel anlatrmln aktardr$lna gorg, Osman'rn bu

yeni uqtaki gazileri " gazayr her zaman surdiirmek istiyor-lardr". lznik'e saldrrmadan once, Osman do$udan GOy-

nuk-Tarakh-Lefke veya Mekece uzerinden lznik'e ulagan

ana yolu denetim altrna almak iEin G6ynuk qayr vadisine

ve Saka rya vadisine akrnlar duzenledi. Guneyde Lefke'ye

27 TarihiTalwimler, haz. O. Turan, Ankara, 1954, s. 16, 52. 28 Barkan-Merigli, Hndavendigar Livasr, s. 219-220, no. 366 ves.224,no.378/2.

Osman Gazi'nin lznih (Nrca ea) Ku5atman ve BaJeus Savagr 319

ya da kuzeyde Geyve'ye kadar uzanan Goynuk-Tarakh yo-lu bugun dahi iq Anadolu platosundan lznik ve lzmit'eulagan ana gizergdh olugunu surdurmektedir.

3. Iznih'e y\nelih ahm

Anonim TevArih'de Orhan bu akrndan tek bagrna sorumlu-dur. Yahgr Fakih'ten gelen ozgun gelenektt ise bu kigininOrhan'rn imamrmn o$lu oldugu unutulmamahdrr.

4. Kdprti Hisar'm Fethi

Anonim Tevdrih: Orhan zor kullanarak Kopru Hisar'r fethve ya$ma etti. Agrkpag azAde: Orhan ve Osman K6prU Hi-sar'r birlikte fethedip yagmaladr.

Burada Negri KOpru Hisar'rn fethini atlamaktadrr. BirOnceki bOlumde (Kitabt Cihan-niimd (Taeschner, s. 34;Kitab-t Cihan-niml., s. 92) Osman'rn Kopru Hisar'rn fethin-de Bilecuk tekfurundan yardrm aldr$rnr s6yler. Belki deNegri Osman Bilecuk'u fethetti$inde, fethedilmig topraklararasrnda K6pru Hisar'rn da Osman'rn eline geqmig oldugu-nu dugunmugtur. Ancak 6zgun kaynak, Kopru Hisar'rnsonra, Iznik'e yonelik akrnlar ba$lamrnda fethedildiginiileri surmektedir.

Yenigehir ile lznik arasrnda Avdan da$ silsilesi yuksel-mekte ve onu agan gegitler Krzrl Hisar ve Kopru Hisar ka-lelerince ko ru nma k taydr. Osmanl t Htiddv en di gdr tahr ir def -terlerizs bu kaleler hakkrnda ilginQ aynntrlar vermektedir.

I57L tarihli defterde KOpru Hisar hakkrndaki kayrtgoyledir: "K\prfi Hisar ndm haryeye lznih'den miirfir identarih-i dm tizerinde vahi Diraz Ali nam derbend (...) mahfifve muhatara ve hatar-ndh (ve) genlihden ba'id" olduSundanlstanbul'a gonderilen bir raporda buraya muhafiz g6nderil-

320 Sdlrit'ten Istanbul'a

mesi isteniyordu. Rapor, "ldhin derbend-i meZbfir lznih'den

harye-i Klprti Hisar'a varrnca bir menzil yer olub e$hls-t

mezbure cemi' dn zihrolan derbendin mabeyninde honduhlart

tahdirce tarafqni htfz etmeleri hemal mertebe asir olub h{ztmtimhtin" de$ildir diye devam etmekt edir. Muh ahzlartn y a'

rlslnln, yani otuz kiginin tznik'ten gelen yolu gOzetlemek

uzere geqidin ortastnd ^

yer alan Krzrl Hisar kalesine yerleg-

tirilmeleri ve geri kalan yarlslnrn da KOpru Hisar'dan gelen

yolu g6zetlemek Uzere Qamh ca'ya yerlegtirilmesi gerekti$i

raporda belirtilmigtir. Bolge ormanla kaphydr. L571'de alt-

-ig yrya redifi olafan ve gOreneksel vergilerden muaf tu-

tularak burantn muhafa zasfi7a memur edilmigti'

Bu belgenin, Anonim Tevdrih'deki gibi anlatrsal gele-

neklerde verilen yer adlannrn ve topofrafyanln hayah ya

da uydurma efsanelere degil, aksine bilgi veren otantik

kaynakl ara dayandrirnr teyit etmesi bizim iqin qok Onemli-

dir. Hiqbir uydurma hikaye bOylesi kesin topo$rafik aynn-

trlar veremez.Tahrirlerden elde edilen bilgi, Iznik ovaslna inebilmek

iqin Osman'ln kuwetlerinin oncelikl e Dtrlz Ali dai geEi-

dindeki denetimi ele geqirmek zorunda oldugunu g6ster-

mekted.ir. bunun yanrstra anlatrsal kaynaklarda Tiraz Ali

ya daTrAz Ali olarak bilinen kahramanln' stratejik Yenige-

hir-tznik yolu boyunca gegitli mevkilere adrnt vermig ta-

rihsel bir kigilik oldugu aqrktrr. Aynr tahrir (s. 225, no'

378/4), Avdan dagr Ozerindeki Kara Dere koyundeki bir

krglagrn, buyuk ihiimall e Dy1z'rn (Farsqada uzun demek-

tir) ogtuna attfl olsa gerek, Uzunoglu adryla anrldrgrnr be-

lirtmektedir. Avdan adr da gogebe bir agiret adr olarak

Turkmenler arasrnda mevcuttur.Sonralan, 15. yuzyrlda, lshak Paga'mn kethudasr K6p-

ru Hisar'da yolculara bannak olmak uzere bir tekke yaptll-

dr ve kendisinin serbest mulku olan lnegol kazasrndaki lsa

Virdnr koyunu vakfetti. Aynr tahrir defterindeki bir kayda

Osman Gazi'nin lznih (Nrcc ea) KuSatmast ye Bafeus Sava5r 327

gOre (no. 378/r) Samanlu iskelesi ile yeniqehir arasrndaKatranlu Derbendi denilen, daha qok tuccarlann kullandr_gr bir bagka dug geqidi vardr. eardak, sartroglu, Makri,Dimboz ve Menrege koyleri bu geqide muhafiz"rayin edil_migti. Dtraz Ali Derbendi osman'rn rznik ovaslna inmesineizin verirken, Dimboz-Koyun Hisar da$ geqidi de osman,rBursa ovaslna ula$tlnyordu. Bafeus t^uugr*r, ardrndan,osman'la, Bursa ovaslnln tekfurlar koalisyonu, yani Bursa,Adranos, Batanos, Kestel ve Kite tekflurlan araslnda, bu ge-qitte buyuk bir garpr$ma cereyan edecek ve zafer osman,aBursa ovasrnr tamamen agacaktr.

5 . " Martnara v ilay eti,, nin teslimi

Aqrkpag azade buna de$inirken, Anonim tevirihler veNegri'de bu husus yoktur. "Marmara vllayeti" Bursa ovasl-na agrlan stratejik Dimboz gegidinin hemen dtesindeki, ye-nigehir ile Bursa araslndaki arazidir. Burada bugun Mar-maracrk G6lti denilen bir hendek vardrr. Bu bolgedekiRumlar, gazilerin akrnlanndari korunmak iqin osman,a sl-grndrlar. osmanh geleneginde denildigi gibi "geldiler veboyun e$diler ve osman Gazt her birini verltiierind,e byraktr". Bu bilgi de, Anonim tevdrihler ile l.,legri'de atlanmrg-trr; bunun nedeni, belki de onlann bunun Onemli olmadr-grna inanmalandrr. Sonraki tarihqiler arasrnda Kemalpa-qazdde (I, 143- I44) ve ldris (s. 66) Marmara halkrnr., i.r_lim oluguna de$inmektedir. Idris, "Marmara kalesi,,ne vekale halkrnrn Kopru Hisar'rn akrbetini gordukten sonrateslim olduguna iligkin daha oldukga aynntr vermekredir.Her halukarda osman, Iznik kugatmasrna girigmeden 6ncemerkezi olan Yenigehir'in guvenli$ini almak iqin, Marmaravilayetine akrnlar yapmayl zorunlu gdrmug olmahydr.

6. Iznih hugatmast, hentin dt5 dtiny ayla irtibatmt hesmeh iqin

hav ale hulelerinin inSasr . G aziler ahmlar y apn v e

Iznih halesinin Eatresindehi bolgeye hahim oldu

Hem Anonim Tevarih, hem Agrkpagazdde hem de Negri bu

bilgiyi vermektedir. Agrkpagazdde ve Negri lznik kugatmast

,re ouada onu izleyen akrn faaliyetleri hakkrnda ktsaca bilgi

verirken, Anonim Tevirih yazan eski lznik kenti ve bOlge-

deki halkrn lslam'a geqmeleri hakkrnda Rum ve Turk kuy-

nakh halk hikayeleriyle birlegmig aynnttlar vermektedir.

Ancak ozunde aynl kaynagr kullanmrq olan bu kaynaklaln

Ogu de birbiriyfe mutabakat halindedir- Anonim Tevdrih

ve Agrk pagazAde Osman'rn kuwetlerinin kenti kugatmaya

aldr$rnr ve savagrn uzun bir sure devam ettisini aqrkfiga

kal ugturur. Her uq kroni$imiz de abluka kurularak ve eev-

reye akrnlar yaprlarak gazilerin kent surlan drgrndaki bU-

tUn halka boyun egdirdiklerinde mutabrktr,rlar.

Anonim Tevaiih'deki aynntrlar ilginqtir- llk olarak lz-

nik, bu donem iqin gerqegi yansltmayacak bir biqimde ka-

labahk ve kuvvetli bir garnizona sahip bir kent olarak ta-

nrmlantr. Konstantinopolis'in Latin'lerden 126I'de geri

afunrgrnrn ve giderek artan surekli Turkmen akrnla.ntn bir

sonucu ol^rai., lznik halkrnrn bir krsmr lzmit veya lstan-

bul'a gitmiglerdi ve VIII. Mihael Paleologos, rivayet edildi-

line i6r", kentin savunmasrnl ihmal etmekteydi- Ibn-i Ba-

ruta,nrn gorgu tanrkhgna dayanan ifadesine gore (1332?)

kentin denetiminin Osmanl tlara geqtigi d6nemde (Mart

f 331) kent harabe halindedir ve kentin sakinlerinin burayr

terketmesine izin verilmektedir' Anonim Tevi rrh yazannln

abartma| tespiti, Laskaris yonetimi altrndaki durumun bir

bakiyesi olmahdrr.Her dunrmda Osman'tn kugatmadaki bagansrzlt$tnrn,

Osmanh kaynaklannda agrklanmaya ihtiyacr vardt' Kentin

savunmaslnrn qepeqevre kenti saran su ve hendeklerle ne

Osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) KuSatmae ve BafeusSavapr 323

olqtide kuwetlendirilmig oldu$u aynca vurgulanrnaktadrr.Gelenegin ilk bolumunde Anonim Tevirih kentin

\uwet yoluyla ele gegirilemeyeceSini (Gorduter him cengile altnmad kabul eder ve bu yuzden osman,rn burayr ku-$atma altrnda tutmak iqin Tdz Ali ya da Diriz Ali hisa.nryaptrrdr$rnr soyler. Ancak aynr y^zar lmparatorluk kuvver-lerinin Yalak Ovasr'nda (Ba[eus) yenilgiye qgratrlmasr son_rasrndaki olaylarla ilgili paragrafta tznit<titerin kenti os_manhlara teslim etmig ordu$unu one surer. AnonimTevdrih yazarl zafertn mantrksal bir sonucu olarak kentindugmug olmasr gerekti$ini dugunmrig ve bu nedenle de bukonuda 6zgun metni degigtirmig olmahdrr. Her halukarda6zgun metni satrrl sarl.na izleyen Agrkpag azad.e ve Negri,osman'rn adamlannrn lznik kalesi onunde savagtan v'az_gegtiklerini ve kalenin civanndaki agrk arazideyagayan in-sanlan ribi krlmakla ilgilendiklerini belirrmektedir.

Abluka amacryla havale,ntn ;rahut hisann yaprlmasrhakkrndaki hikaye ise sadece Anonim Tevirih'de anlatrl-maktadrr. Agrkp agazade bundan bahsetmez; Negri de hisar-dan bahsermeksizin ablukayr anlatrr. Daha sonraki yazar-lar, ldris (s. 67) ve Kemalpagazdde (s. L45) bartzbir biqim-de Anonim Tevdrih'i rzrer ve bu hikdyeyi naklederler. yine6zgun kayna$r qok daha fazla aynnrrya girerek yenidenuretmig oldu$u anlagrlan Anonim Tevirih'i izleyerek TazAli kumandasrnda hisarda bulunan askerlerin sayrsrnrn yu-ze ulagtr$rnr gdruyoruz, ancak kronigin bazr nushalanndabu rakam, kutsal bir sayr olan krrka inmektedir. Drgardankente gelen yardrmr bu gdzetleme kulesi kesti, boyleliklekentte aEhk baggosterdi. Anonim Tevdrih bu durumun"bir nice zaman" surdugunu belirtir. Bu nedenle kugatma-nrn gerqek tarihinin, r2gg-130I tarihleri arasrnda olmasr,Baleus savagrndan bir ya da iki yrl onceye kargrhk gelmesimuhtemeldir. Ozgun gelenekte yalak ovasr savagrna yolaqan esas neden, abluka altrndaki lznik'in krthktan bunal-

324 Sofiit'ten Istanbul'a

masrna, nihayet Istanbul'daki lmparator'a gdnderilen bir

habercinin eger yardlm kuwetleri zamanrnda yetigmezse

teslim olmaktan bagka qarelerinin bulunmadr$rnr bildirme-

sine baflanrr.Neiri buna, habercinin gdl tizerinden yollandrf,rm (Pa-

himeres'le kr$.) ekler. Anonim Tevdrih lznik halkrnrn ne-

den Istanbul'dan yardrm istedigini aqrklamak igin "o strada

lstanbul tekfuru[nun] lznik'e de hukmeftiSi"ni belirtirler.

II. Bafeus Muharebesi

Bu noktada Osman[ kaynagrndaki Yalak Ovasr savaEr ile

Pahimeres'teki Bafleus savagl anlatlslnln aynr olaydan bah-

sedip etmedigini belirlemek sorunu onumuzde durmakta-

drr.

l. Savag a yol nQan hoSullar ve nedenler

Pahimeres'e gore, Osman'ln "Halizones" topraklannt teh-

dit etmesi yuzunden lmparator, Heteriarkos lMuhafv ge-

neralil Mouzalon kumandasrnda bir orduyu sevketmeye

karar verir. Daha 6nce gordugumuz gibi Pahimeres bu

noktada durur ve Osman'la ilgili daha onceki olaylara geri

d.6ner. Sonra btze " Osman'rn adamlanndan yuz kigilik bir

grub [unl Mouzalon'un uzerine [nasrl] silrpriz bir saldrn

yaptrflr"nl ve "neredeyse onu bile ele gegirecekleri"ni anla-

trr. Pahimeres, bunun OsmarT'a "Sifones Da$la1"nt-agma

ve "Halizones ulkesi"ne inme cesaretini verdi$ini s6yler'

Bumuharebeyeiligkinosmanlrkayna$r'buoncuet-kinlikten s6z ermernekle birlikte ilgisini kryrdaki Yalak

Ovasr,nd.a cereyan eden savaqa y6neltmigtir. Ne var ki hem

Pahimeres hem de Osmanh kronikleri Osman'rn lznik ci-

vanndaki daha onceki etkinliklerine de$inmekle birlikte'

Osmanfi kaynafr ay'ca gehrin kugatrlmasryla ve kugatma

altrndakilerin ufil yurdrm iqin lmparatora bagvurmalarryla

osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) Ku$atmail ve Bafeus savagr 3zs

ilgili butun aynntrlan vermektedir. Imparator'un Mouza-lon'u lznik'i ablukadan kurrarmak iqin yolladr$r aqrk halegelmektedir. "Halizones Ulkesi"nin yalova ile iara Murselarasrndaki duz kryr ovasr olan, Osmanhlann yalak ovasroldu$u aqrktrr.

Pahimeres, Osman'ln kryrya ulagan vadi (bu vadi aynrzamanda karayoludur) uzerindeki gegiti ggmadan 6nceoraya dnculerini g6nderdigini agrkqa belirtir. vadide, kryr-dan birkaE kilomerre igeride, Dil Hersek-lznik karayolunudenetleyen ve bugun eoban Kale (bkz. Foto I) denilen birhisar vardrr.

osman, lzmit korfezindeki bu ovaya ulagmak uzereyolunu aqmak iqin saf drgr brrakrlmasr zorunlu olan ve ke-sinlikle Mouzalon'un adamlan rarafrndan rakviye edilmigbulunan bu hisardaki garnizondan emin olmak iqin burayaOnculer gonderir. onculerinin girigti$i ga$rrrlcl saldrn erra-[r tepelerle kugarrlmrg olan hisann yakrnrnda gergeklegtiril-mig olmahdrr. Ashnda Pahimeres, osman'rn adamlannrnbulundugu tepelerden bahsederken, 6nce Mouzalon'un as-kerlerinin onlan puskurttu$unu, osman'rn adamlanlnrngeri qekildigini ve baganh bir kargr saldrnya geqriklerinisoylemektedir. Bu bapan osman'rn kryrdaki yalak ovasr'naulagmak iEin vadiyi agma karan almasrn a yol aqmr$tlr.

Qoban Kale, Karadere koyu ile bir Rum hagiasma-sr'nln bulundu pu Ayazma koyu arasrnda bulunmaktadrr.Yerli halk hisann cenevizliler tarafindan yaprldr$rnr s6yle-mektedir. Qoban Kale bugrin harabe halindedir; qobanlarsuruleriyle birlikte dinlenmek igin bur aya gelmektedirler,bu yuzden buranrn adr Qoban Kale'dir. Bu baglanrr iqindeosmanh gelene$inde Koyun Hisan olarak anrlan yer bizimQoban Kale olmahdrr.

Qarprgmanln Baleus savagrndan bir yrl 6nce meydanagelmig olmasr gerektigi ileri surulmektedir.ze Eler bu dog-

29 Arnakis, s. 129-131.

326 Sdflf,t'ten Istanbul'a

ruysa Mouzalon, Osman'tn bir sonraki yrl gerqeklegen igga-

line kargr koymak iqin oldukqa kuwetli bir orduyla gerigeliginden 6nce hisarda bulunmug olmahdrr. Ashnda, 6n-culerin baganlannln ardrndan, Osman'tn muttefiklerineqagn yaparak buyuk bir ordu toplamast, Pahimeres'in de

belirttigi gibi, belirli btr zaman almrg olmahdrr.Her halukdrda bunlar, 130I'de Yalak Ovasr'nda mey-

dana gelen buyuk eatr$maya yol aemasl muhtemel baghca

olaylar ve nedenlerdir. Bir butun olarak hem Osmanlt hemde Bizans kaynaklan, Bafeus savagrntn arka planr konusun-da birbirini desteklemekte ve tamamlamaktadrrlar.

2. Muharebe meydantnm yeri

Pahimeres bize Osman'tn "aktnlartna katrlan muttefiklerive yoldaglan" ile birlikte dafl geqitini agarak "Halizones ul-kesi"ne girdigini s6yler. Pahimeres, Bafeus'un "harika lz-mit qehrinin civartndaki bolge"de oldugunu ve Bizans bir-liklerinin puskurtuldUkleri zaman "lzmit gehri yakrnlartnaalqakqa ugugtuklerini" ekler. Osmanh gelenef,i, savaq alant-

nl deniz kryrsrndaki Yalak Ovasr olarak taril etmektedir.Yani kaynaklanmtzln her ikisi de savagrn lznik'i kryr ovasl-

na baf,l ^y^n

karayolunun bulundu$u bir yerde, lzmit kOr-

fezinin guney kryrsrndaki kryr ovasrnd^ cereyan etti$i ko-

nusunda mutabrktrrlar.Bizans zamanrnda, lmparatorluk "Askeri Yolu" Da-

klbyza (Gebze) uzerinden geqerek Aigialoi'ye ulagmaktay-

dt, "askerler Astakos Korflezi'nin Kibotos'a agtlan dar ai-ztndan geqmig ve lznik'e dofru yolculuklanna karadan

devam etmiglerdir."30 Aigialoi'den Kibotos'a deniz ulagrmr,

Osmanl rlar zamanrnda mevcut oldugu gibi, Bizanshlar za-

Evliya Celebi, Sqahatname, c. II, s.

Wegenetz nach O smanischen Quellen,30 Ramsay, Asia Minor, s. 200-20I; krS.

60-61; F. Taeschner, Das anatolische

Leipzig, 1924, c. l, s. 66-67,99-100.

Osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) KuSatmdsr ve Bafeus Sava5r 327

manrnda da vardr. Aigialoi, muhtemelen osmanhlar'rn Dildedi$i yer, Kiboros ise Hersek kasabasr olsa gerektir (bkz.Foto. 2). Osmanh ddneminde lsunbul ile Koquk Asya ara-srndaki kervanlann ve ordulann geqrigi bu ana yol BaEdadCaddesi adryla anrhyordu (bak. Foto. 3 ve 4). II. Bayezidzamanlnda Hersek kasabasrnda Sadrazam Hersek AhmedPaqa, iqinde bir kervansara)rr, camii, qegmeleri bulunan veyolculann Yalakdere vadisi ile lznik uzerinden Kuquk As-ya'ya geqecekleri uzun yolculuklanna baglamadan oncebagka ihtiyaqlannr kargrlayabilecekleri qok iglevli bir vakrfkulliyesi yaptrrmrgtr. Hersek kasabasrnrn yaklagrk olarak20 kilometre batrsrnda Helenopolis (halk aSzrndaki soyle-nigiyle Elenopolis) ya da Turkgedeki adryla Yalova yer alrr.Osmanh gelene$inde anrlan Yalak Hisar Helenopolis olma-hdrr. Turkgedeki Yalova adr da Yalak Ova(sr)'ndan ruremigolmahdrr.

Daha batrda, Helenopolis ile daghk Poseidion (Bozbu-run) arasrnda, Bizans lmparatorlannrn Kuguk Asya'ya gr-derlerken iskele olarak da kullandrklan Pylai gehri bulun-maktadrr. Pylai gehri, onuquncri y0zyrlda da 6nemli birticaret merkeziydi. I. Manuel Komnenos (1L43-1180), ;eh-ri korumak amacryla Pylai kalesini ve hisarlan yaptrrmr$-tr.31 Kryr ovaslna ulagan vadi uzerinde yer alan bizim Qo-ban Kale'miz vey^ Koyun Hisan'mz bu yeni yaprlmrg yada onanlmrg hisarlardan biri olmahdrr.

Orhan, Iznik'in fethinin ( 1331) ardrndan babasrnrnYalak Ovasr kryrsrnda yaylma planlannl yeniden ele aldr-grnda bolgedeki Yalak Ova (Yalova) ve Koyun Hisar kale-leri lzmit teslim olana kadar (1337) direnigini s0rdurdu.

Osmanh gelenegine gdre, I337'de Yalak Ova ve Ko-yun Hisan kaleleri bir Bizans prensinin hassr idi. Bu kale-

3I H. Glykatzi-Ahrweiller, "Les Forteresses construites en Asie Mineure face tI'invasion seldjoucide", Ahten des Xl. Internationalen Byzantinisten Kongres-ses, haz. F. Ddlger-H. G. Beck, Munih, 1958, s. 186-189; Vryonis, Decline,s. l2l.

328 Sllnften Istanbul'a

ler, aynen agagldaki gibi tarif edilmigtir: "Yalak Ova'da de-

redeki hisar Yalkrna (veya Balkrna) ismindeki bir kdfire

aitti ve tepede bugun Koyun Hisan denilen bir bagka kale

vardt". Yalak Ova, Yalova ile Hersek veya Kara Murse1 ara-

srndaki bolgeye verilen addr. Osmanlt gelene$i buna Ko-

yun Hisan'nrn, Yalak Ova sahibi Yalkrna'nrn erkek kardegi-

nin kumandast altrnda oldu$unu eklemektedir.

Joseph von Hammer Bafeus'u dofrudan dogruya Ko-

yun Hisan ile 6zdeglegtirir.32 Ancak Hammer burayt, Os-

man'rn Bursa ovasl tekfurlanna kargr Qarp$tlgr Dimboz ya-

krnrndaki bagka bir Koyun Hisan ile kanqtrnr. Bafeus

savagrnd an az once, Osman Yalak Hisan'ndan bir adamr

tutsak almrg ve ondan Yalak Ovast'nda kurdugu pusudan

dugmantn haberdar olmadr$rnr oirenmigtir.Kite kazastna bagh Koyun Hisan koyu onalttnct Wz-

yrlda harye (koy) stattsune sahipti. Ancak daha sonraki

tahrir defterlerinde brr mezra'aya da terk edilmis bir koy

olarak gozukmektedir. Anlagrlan burast, vergi geliri Koyun

emini taralrndan toplanan koyun surulerinin toplanma ye-

riydi. Bu donemde Yorukler, bilhassa da Akgakoyunlu Yo-

rukleri bu bolgede kaydedilmektedir.

3. Ordular ve savas

Ilkin Pahimeres'in sava$ hakkrndaki tespitlerini C6zumle-

meye gahgahm.

Bizans askerleri, Alan parah askerleri ve yerli milisler-

den olugan Mouzalon'un ordusu, toplam ikibin kigi civa-

rrndaydr. Ancak Pahimeres'in brze s6yledigine g6re, bu or-

duda, sava$tan az 6nce milislere ait para ve atlann Alan

parah askerlerine verilmesi ve bunun krskanEhga ve igbirli-

finde isteksizlige yol aQmasr yuzunden birlik kalmamrgtr.

32 J. von Hammer, Geschichte des osmanischen Reiches, Pe5te, 1835, c- I, s. 67,

85.

Osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) Ku$atmat ve Bafeus Savagr 329

Pahimeres Osman'rn birliklerinin sayrca RumlardanQok ustun oldu$unu, gunku Osman'rn yantna muttefikqekti$ini, hatta ganimet hevesiyle Osman'a Paflagonya'danbile insanlann katrldr$rnr soyler. Pahimeres brze Osman'rnordusunda suvarilerin yanr src^ yaya askerlerin de bulun-du gunu bildirmektedir.

Pahimeres, yerli milislerin igbirligi yapJnamalan vebirliklerin ciddiyetsizlifi yuzunden Rum ordusunun saldr-nsrnrn hezimetle sonuqlandr$rnr ve Rumlann kaqmayabagladrgrnr ileri surmektedir. Epeyce adam 6lmug, ama qo-

$unlugu kagmrgnr. Kaganlar tzmit gehri yakrnrna yr$rlmrg-lardrr. Bu 61um kahm anrnda Alanlann cesaretle kargr sal-drrrya geqmeleri, eok sayrda yay^ askerine geri qekilmefirsatr vermigti. Osmanh birliklerinin etrafinr kugatanAlanlar, yaya askerlere saldrrdrlar ve e pr^z ok salvolannatutarak suvarilerin atlarlnl yaraladrlar. Pahimeres, Rumla-nn guvenle qekilmesini sa$lamak iqin Alanlann kendileri-ni kurban ettifini ve birbiri ardrna OldUgunu ekler.

Krsaca Pahimeres, Rumlann bagansrzhf,rm agrklamagabasryla, Osman'rn birliklerinin sayrsal ustunluf,unun,yerli milislerin savag alanrnda iEbirligi yapmamasrnrn veBizans askerleri arasrnda disiplinin bulunmayrgrnln altrnrqizer. Emir Nogay'rn (olumu L299 ya da 1300) hizmetindebulunduklan kuzey Karadeniz bolgesinden gelen ve Turk-Mogol bozkrr taktikleriyle egitilmig olan Alan parah asker-leri, Turkmen savaggrlannrn dengi olduklannr kanrtlamrg-lardrr. Bafeus zaf.eri, bundan sonraki onyrllar iginde Os-manhlann Bizans'a ya da Balkan devletlerine kargr kaza-nacaklan kesintisiz baganlann igaretini vermekteydi. Tak-tik bakrmdan ustunluklerinin yanrnda, bunun aqrklamast,Bizans ve Balkan hukumdarlan tukenen hazinelerindenbuyuk miktarlar Odeyerek iqinde "Turkopol"lerin (Tourho-

pouloi) de bulundu$u parah askerleri ordulanna katmakve onlara bakmak zorunda kahrlarken, Osmanh hukum-

330 Sogut'ten Istanbul'a

darlannrn Anadolu'dan qok sayrda gaziyi ya da ganimet

beklentisiyle Osmanh sancaf,r altrnda savagmaya hevesle

kogan profesyonel Turkmen gazilerini kendilerine qekmig

olmalandrr. Turkmen be$lerinin elveriEli konumu ortaday-

dr ve Bizans daha bagtan bu umutsuz mucadelesini kaybet-

meye mahkrimdu. II. Andronikos'un I2B4'de pahah ve et-

kisiz donanmaslnl tasfiye etmesi gayet akrlhca bir dav-

ranrgtt, qunkU o zam nlar son bir umutla ihtiyacr duyulangey Anadolu'daki Turk saldtnstnr durduracak bu parah

birliklerdi.L354'de VI. Ioannes Kantakuzenos Turk askerlerinin

yenilmezligini itiraf etmekteydi. Turkmen birliklerini ra-

kiplerine kargr yardtma gairrdr$rndan ve Konstantinopo-lis'teki dugmanlan bu belirleyici unsuru yanlanna gekmeyi

bagaramadrgrndan beri, sonraki butun yOnetimi boyun-ca,Turkmenlerin profesyonel askeri ustunltr$One duyduguinanqla, 6nce Aydrn emiri Umur Gazi ile sonra da Orhanile yaptrgr ittifaka stkr srkr sanlmrgtr.33

Osmanh kroniklerinde Qarpl;ma slraslndaki olaylannfarklr bir versiyonu mevcuttur. Bu kayna$a gore Imparator

deniz yoluyla lznik'e bir yardrm ordusu gondermig, bu or-

du Yalak Ovasr'na ulaqmrg ve Osman'rn birliklerine kargr

beklenmedik bir baskrn yapmak igin karaya qrkmaya bagla-

mrglardr. Ancak dugman planrrun bir Rum casusu aracrh-

gryla haber ahnmastyla, Osman pusu kurmugtu. Negri'nin

anlatrmr, Bizans ordusunun geceleyin'Dil'34 iskelesinden

Yalak Ovast'na gtkmasr esnasrnd a yaQananlar hakkrnda il-ginq bir aynntr vermektedir. Bizans birlikleri atlannt gemi-

33 H. lnalcrk, "The Rise o[ the Turcoman Maritime Principalities in Anatolia,

Byzantium and the Crusades", ByZantinische Forschungen,g (1985) s. I79-

217.34 lznik-Hersek vadisinden gineye akan ve lzmit K0rfezi'nin kuzeyinden Dil

Ovasr vadisine akan dereler, korfezin her iki tarafinda da dile benzeyen del-

talar yaparak bu iki uc arasrnda deniz gegigini daraltm$trr; her iki deltaya

da "Dil" denmektedir; guneydeki Dil'e ayrlc "Hersek Dili"de denir.

osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) Kugatmasr ve Bafeussava5r 331

lerden indirmeye ve qevreye yayrlmaya bagladrklannda os-manh kuwetleri ani bir baskln yapmrgtr; gafil avlanan Bi-zanshlann go$u katledildi ve gemilerine ulagmaya Eahganbirqoiu da boguldu. Gemilere ulagmayr bagaranlar Kons-tantinopolis'e geri ddnduler.

Bu hiknyede kesin olan gey osman'|rn "lsranbul rekfu-runun gdnderdigi" bir orduya kargr savagtl&drr; bu konu-da aynl olaydan bahseden iki kaynagrn di uir kugkusuyoktur. Ancak Bizans ve osmanh kaynaklannda savagla il-gili farkh anlatrmlar nasrl agrklanacak ve birbiriyle nasrliligkilendirilecektir?

Pahimeres, Mou zalon komutasrndaki ordunun Bafleus/Yalak ovasr'na nasrl ulagtrgr, dogrudan do$ruya denizdenmi yoksa kara yoluyla Gebze-Dil-Bafeus yoluyla mr geldigikonusunda hiqbir aynnrr vermemektedir. Botun hikayeboyunca gemilere iligkin tek bir soz bile yoktur. Bununlabirlikte ona gore, Mouzalon qatrgmadan once birliklerineduzen vermek iqin, orneSin yerli milislerin atlannr ahp on-larr AIan parah askerlerine verm eye yetecek kadar, uzunbir zamanr bulmugtur.

Ani saldrrl amacryla Imparator esas birliklerini uzunkara yolu yerine denizden gondermig olmahdrr. Ancak ka-ra yolu kullanrlmrg olsaydr bile birlikler, Negri'nin anlarr-mrnda teyid edildigi gibi, Aigialoi (Dil)'den Kibotos'a (Her-sek) geqmek iEin dar bo$azt agmak zorundaydrlar. Her ikihalde de Kibotos yakrnlannda gergeklegen ani osmanhbaskrnr sdz konusudur. Bir bagka seQenek, Bizans birlikle-rinin bir krsmrnrn kara yoluyla bir krsmrnln da deniz yo-luyla Konstantinopolis'den gelmig olmalandrr. Muharebesrrasrndaki olaylara bakrlrrsa, iki farkh anlatrmr uzlagtrrmaolanaf,r tanryan tek bir kuram, her birinin gatrgmanrn fark-h bir safhasrna e$ilmig olmasrdrr. Gorunen odur ki, Kons-tantinopolis'ten gemiyle gelerek karaya grkmrg olan Bizansaskerlerine ilk saldrran osmanhlar olmug ve Bizans yerli

332 S6!udten Istanbul'a

milisleri panik halinde lzmit yolunu tuttuklannda, duzenliBizans birlikleri Alanlann olugturdugu koruma kalkanrnrngerisinde kryrda bekleyen gemilerine kogmuglardrr. Os-

manlt gelene$i, muhtemelen, Bizans ordusunun ana g0v-

desinin gemilere dogru bu acrkh kaqrgrntn uzerinde dur-mayr ve bu olayr muharebenin ana konusu yapmayt tercihetmigtir.

4. Bafeus sava$mm tarihi

Muralt'rn 'Essai'inden bu yana, Bizantinistler bu muhare-benin tarihi Ozerinde tartrgmaktadrrlar. Bizantinistlerin qo-

$unlu$u 27 Temmuz t30l tarihinde mutabakata varmlgoldu$undan, Muralt'tn kabul ettigi 27 Haziran 1302 tarihi-ni reddetmektedirler. 35

Pahimeres, lmparator IX. Mihael'in 1302 yrhnda M"g-nesia'dan Kyzikos'a ve oradan da Pegai'ye (Marmara kryr-srndaki Kara Biga) qekilmesi baflamrnda Osman'a ve Ba[e-

us sava$rna definmektedir. Ote yandan 1303 ile 1304

yrllannda Batr Anadolu'da cereyan eden Katalan harekitt,Pahimeres'in anlattmtnda Osman'rn saldtnsryla ilgili bahis-

te ele ahnmrgtrr.F. Tinnefleld, Pahimeres ile Files gibi qa$dag kaynak-

lara dayanarak II. Andronikos'un L296-L299 donemindekiaskeri ve diplomatik faaliyetlerini tarttgrrken t298'de lm-parator'un "Bitinya'daki barbarlara" (Files boyle diyor)kargr askeri bir kuwet gonderdigini ileri surmektedir.36 Bu

srrasrnda Bizans'rn baganstzhga u$ramasr, Osmanhlannbolgede baganh bir biqimde yayrlm^ya bagladritnt goster-

mektedir. Son olarak P. Schreiner, Pahimeres'le krsa Bi-

zans kroniklerindeki ifadeleri kargrlagtrrarak 1301 ile 1302

35 E de Muralt, Essai de chronographie byzantine,

1871. Krs. Hasluck, "Bithynica", Annual oJ the

(r906-1907) s. 285-308.36 Tinnefeld , 4. dipnotta suprt, s. 51.

c. I-II, St. Petersburg, 1855-

Bntish School ot Athens, 13

osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) KuSatmast ve BaJeus savagr 333

tarihlerini tartrgmrgtrr.3T Kaynaklanmurn soz konusu yrldaTurklerin Batr Anadolu'da gergeklegtirdikleri genel bir sal-drndan ve Rum nufusun kutle halinde Konstantinopolisde iqinde olmak uzere mustahkem yerlere kagtrklann,canbahsetmesine kargrhk, schreiner Bafeus savasr iqin 1304tarihinin de kabul edilebilecegini ileri surer.

osmanh gelenefii Yalak ovasr savaQrnln tarihini, 26Agustos l302'de baglayan hicri 702 yrhndab.,rru bolgesitekfurlar koalisyonuna kargr yaprlan Dimboz savagrndanhemen onceye yerlegtirmektedir. Oyleyse Bafeus savagr, bironceki yrlda, 1301 yrhnrn yaztnda cereyan etmig olmahdrr.

Sonuq olarak Osman, lznik kuqatmasryla ve lmpara-tor'un yardrm ordusu kargrsrndaki zaferryle birlikte, uqtakiTurkmenler ve beyleri arasrnda, 6nderlik ve egemenlikiqin kendisine ve qocuklanna sa$lam bir megruiyet saf,la-yan benzersrz bir un ve karizmakazanm$ oldu. 1500'lerdeya$am4 Negri ve diger tarihqiler, Osman'rn beyligini ve"ba$rmsrzh$rnr" bu olayla ozdeglegtirmekte hakhydrlar.Qa$dag Bizansh tarihqi Pahimeres, zaferinden sonra Os-man'I, Bizans'r tehdit eden en enerjik Turkmen emirlerin-den biri olarak tanrmlar.

Tahta qrkryrnrn ardrndan, II. Beyazid'in istegiyle ldrisve Kemalpagazdde'nin kaleme aldrgr tarihler, Osman'rn"Konya Selquklu Sultanr"nln ya da "Konstantinopolis Kay-seri"nin halefi olarak sultanhga ya da imparatorlu$a ytik-seligini, onun Bizans lmparatorluk ordusuna kargr kazan-drSr zafere ba$larlar. Bu yuzden Fatih Sultan Mehmed'incihangumul imparatorluk iddiasr, Dogu ve Barr devletleriarasrnda en 6nde gelen hanedan olma iddiasr haline geldi-ginde, Osmanhlar, hanedanrn emperyal egemenligininmegruiyet temeli olarak hanedanrn kurucusu zamanrna ka-dar geri giderek Osman'rn Bafeus zaferini kullanmrglardrr.

37 Schreiner, Kleinchronihen, c.III, s. 217-219.

334 Sogit'ten Istanbul'a

Hanedanln mut evazrkurulug hikdyesine daha sonrakitarihgilerin ekledigi bu ozenle hazrrlanmrg formul ve mani-vela, ilk halk geleneklerini ve daha sonraki segkin kurgula-n gozardr etmeleri iqin tarihgilere bir mazeret olamaz. Em-peryal kudretin bir ruya yoluyla ilahi vahyi turundensonradan yaprlan bazr eklemeler ve bu ruyantn gamana

benzeyen kutsal bir kigi tarafindan yorumlanmasl ya da

Selquklu sultanrnrn Al-i Osman'rn temayoz ediqini taruma-sr, ashnda, tarihqi igin fevkalade ilginq ve anlamhdrr. Ayn-ca, sonraki bu kurgular nedeniyle ilk Osmanh gelenekleri-oi, saf birer mitos ve efsane olarak toptan gormezdengelmek, aynr olqude yanrlttcrdtr.

Bazt tarihqiler, lmparatorlu$a megruiyet sa$lamakiein, Selquklu Sultanr'nrn Osman'r kendi halefi olarak tanr-masrnr bile yeterince kuwetli bulmazlar ve ilahi tasdihinbir igareti sayrlan krhq (zafer) hakkrna bagvurarak onu mri-

eyyed min indillah (Allah indinde destegi olan hukumdar)ilan etmiglerdir.

I 300- I 350 Amstnda Bithl.l'la

L Qoban Kale / Koyun Hisarr

2. izmit Kr;rfrzi'nin Gilney sahilindeki Dit (Hersek Diti)

3. iznik Dili Vadisi'nden Gegen Ana YoI

iznik Diti Yotundaki Osmanlt Kdpriisii

Oktay Ozel_Mehmet OzSi) {iit' ten is t anbul, a

. ISBN 97U533-250_2@ Imge Kitabevi yayrnlarr, 2000

Ttim haklan sakhdrr.

- Yayrncr izni olmadary krsmen de olsa

fotokopi, film vb. elektronik "" i"UJt

ydntemlerle Eo$alhlamaz.

L. Baslq: Ekim 2000

Sorumlu yazr lgleri MtidtirriMehmet Giilli)

Kapak TasanmElaan Ozsezgin

Kapak DfizeniNurafu Kars

Baskr ve CiltPelin Ofset, (J12) 419 70 g3/g4

Imge Kitabevi__

Yayncrltkpaz. San. ve Tic. Ltd. Sti.Konur Sok. No: 3Kzilay 0dG50 a"Ur"

Ter: (312) 479 457d_479 4677. Faks: (3I2) 42529 87Internet: www. imge. com.trE-Posta: imge@imge.com.tr

Derleyenler

Oktay Ozel - Mehmer Ozvf_11

S6gtt'ten Istanbul'aO smanh D evleti' nin Kur uluSu

IJzerine Tarhgmalar

Colin Imber - Elizabeth A. ZachartadouFriedrich Giese - Gumeg KaramukGyula Krildy-N

^gy - Halil lnalcrk

J. A. B. Palmer - Robert P. BlakeRonald C. Jennings - Rudi Paul Lindner

Speros Vryonis Jr. - V. L. M€nageWilliam L. Langer

IMGEkitabevi