ii DeusItaumbyry NewTestamentinBakairí - eBible.org · MATEUS2:1 2 MATEUS2:18 2...

376

Transcript of ii DeusItaumbyry NewTestamentinBakairí - eBible.org · MATEUS2:1 2 MATEUS2:18 2...

iiDeus Itaumbyry

New Testament in Bakaircopyright 2011 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: BakairTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Copyright Information 2011, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-NoDerivativeWorks. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you do not change any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include theabove copyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Bakair

2011, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures anddocuments. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-22UpdateseBible.orgPDF generated using Haiola and XeLaTeX on 17 Nov 2018 from source files dated 29 Nov 2017521fc4dc-fae1-547b-b3c6-9853e24bf2ed

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/bkqhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/https://eBible.org/find/details.php?id=bkqNThttps://eBible.org

Contents

MATEUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MARCOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50LUCAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132ATOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166ROMANOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2131 CORNTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2342 CORNTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254GLATAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266EFSIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273FILIPENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280COLOSSENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2851 TESSALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2902 TESSALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2941 TIMTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2972 TIMTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307FILEMOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310HEBREUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312TIAGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3281 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3332 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3391 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3432 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3483 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349JUDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350APOCALIPSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

MATEUS 1:1 1 MATEUS 1:25

MATEUSUn Koendonro Jesus Cristo Wg Mateus InwenibyXir livru wg inwenily Mateus nhangahu odaji iemmy Deus. Awylygue Deus itaumbyryl xir Mateus

nhegatuyby. Jesus nhapygueni, aguely idani war ewy myakwndy Mateus.Kmakerim Jesus Cristo wg kiuntuhoem myakwndy Deus xir inwenien-honly. Xir livru wg

Jesusl, Messias awyly kiuntuly, mk Deus Igonose ur kehobyry. Jesus iazehobyry wg, dy waunroemaini awyly tiuntuhomoem ximuk enuagaeni modo xyrense idhobyry wg, Jos, Maria, iamudo warEgitoram wientomobyry wg, trpa odopdomobyry wg war xir aguely.

Tl xir wg Jesus iwy wg un nhegatuhobyry. Jesus aguely: Koend lel duerymo xuremaitaung. Tpenzeba itaung. Ipa kydato xuduze lel Deus. Tur modo tonomedze lpyl, dara Deusag aguelymo awyly wg. Xir iwenihobyry wg tutuze kur, Deus kywymry awyly, dy xypyry etayaini modo awyly war.

Jesus Cristo idamudo(Lc 3.23-38)

1 Jesus Cristo wg ise ungu. Davi iwerypyry myakwm Jesus Cristo, Davi pyl Abrao iwerypyry-ro war. 2 Saguhoem kuru ise Jesus idamudo kengatuly, Abrao donropyryl, pym Daviram. Abraomyakwndy Isaque nhunwym; Isaque, Jac nhunwym. Jac, Jud, iwaigorudol war nhunwym. 3 Jud,Peres, Zera war nhunwym. (Tamar myakwndy isemo ezedy.) Peres, Esrom nhunwym. Esrom, Aronhunwym. 4 Aro, Aminadabe nhunwym. Aminadabe, Nasom nhunwym. Nasom, Salmom nhunwym.5 Salmom, Boaz nhunwym. (Boaz ise myakwndy Raabe keho.) Boaz, Obede nhunwym. (Obede isemyakwndy Rute.) Obede, Jess nhunwym. Jess, Davi nhunwym.

6 Jesus idamudo ise iwer kengatuly, Davidpal, kypemugudo sawtybyem Babiloniaram satybymodoram. Kydamudo iwymry ton-honreim, tynrenseim war myakwndy Davi. Davi, Salomonhunwym. (Bate-Seba keho ag imerymo. Urias iwydypyry myakwndy mk.) 7 Salomo, Roboonhunwym. Roboo, Abias nhunwym. Abias, Asa nhunwym. 8Asa, Josaf nhunwym. Josaf, Joronhunwym.Joro, Uzias nhunwym. 9 Uzias, Joto nhunwym. Joto, Acaz nhunwym. Acaz, Ezequias nhunwym.10 Ezequias, Manasss nhunwym. Manasss, Amom nhunwym. Amom, Josias nhunwym. 11 Josias,Jeconias, iukonodol war nhunwym. Israeld Jeconias pymem awyly ume myakwndy kydamudoadaholy Babiloniaram. Iwepa myakwndy Babiloniad awylymo, ttymo anaxil odopdomoem en-hemkehomba tawylymogue.

12 Jesus idamudo ise iwer kengatuly, kydamudo Babiloniaram satoem sawtyby modo dompyryenl,Jesus iazehobyryram. Jeconias, Salatiel nhunwym. Salatiel, Zorobabel nhunwym. Akaemo umemyakwndy kydamudo Babilniadpa odopdylymo ttymo anaxil. 13 Zorobabel, Abide nhunwym.Abide, Eliaquim nhunwym. Eliaquim, Azor nhunwym. 14 Azor, Sadoque nhunwym. Sadoque, Aquimnhunwym. Aquim, Elide nhunwym. 15 Elide, Eleazar nhunwym. Eleazar, Mat nhunwym. Mat, Jacnhunwym. 16 Jac, Jos nhunwym. Jos akwm Jesus nhunwyn-em ini, Maria ag tohoginduo. Jesus aniMaria imery. Jesus mawnk Cristo kelygue tzekeim, Messias Deus Ingonotyby keze aguely.

17 Jesus idamudo mer kengatuly: Abrao donropyryem katorze lel iepadomobyry, Daviram; eagonrokatorze modo lpyl Davi donropyryem israelita domodo Babiloniaram satyby modoram, eagonro katorzeiepadobyryem lpyl Jesus iazeho odaxi.

Jesus iazehobyry(Lc 2.1-7)

18 Jesus iazehobyry wg ise un kengatuly. Pekodo Maria keho myakwm ise. Uguondo Jos keho agohoginrim wne myakwm mk. Ohoginlymo iraynl ol myakwm Deus Ispiritury eon-honrugueadamyly. 19 Moiss inweniby ara lel adidysedo myakwm mk Jos. Maria imegu tiuntuduo olmyakwm imoze tkeze, dyk aniempyra tawylygue. Eagonro uguondoram adiehoze keanra awktkeduo. Aituo tutuzebal imoze kely, Maria twentzeba itoem. 20 dara ise awidyly-ro? kely umemyakwm, nhenkyem Deus eanjury epanguely; eyam aguely myakwm:

Jos, Davi iwerypyry, tywypazeba ik Maria ag ohoginze. Tymegue lell wne, daunlo uguondo-ram ndynanoba ol. Awk pekodo iodano iamudo, Deus Ispiritury awk xuguni. 21Uguondo ise awkimery. Awk iamudo wg ise Deus kurdo nhemakely, inakanhe aitomobyry nhygakely war. Awylygueise Jesus kelygue menzetdyly kely myakwm anju Josram.

(Jesus, Kmakerim keze aguely.)22-23 Iwepal myakwndy Isaas aguely:

Pekodo dyk uguondo nhynandnry adamyze.Emanuel kely ise imery ezedy

kewndymy Isaas tinweniby wg.(Emanuel, Kagl Deus keze aguely.)Jesus iazeduo, aguehobyry aral myakwm aidyly.24 Kopaelgem myakwm Jos, anju aguehobyry ara aidyly. Maria tag nhedyly. 25 Nynanbyra ol

myakwm, imery saguho iazeho odaxi kehoem. Jesus kelygue myakwm iamudo nhezetdyly.

MATEUS 2:1 2 MATEUS 2:182

Ximuk enuagaeni modo Jesus eyd atoram idhomobyry1 Jesus iazely myakwm xidad imeimbyry Belmd, Judia eynyn, Herodes pymem awyly ume. Jesus

iazepygueduo, xixi egaseho eynynonro modo ewy idlymo myakwm xidad Jerusalmram. Ximukenuagaeni modomyakwm akaemo, dy aini awyly tiuntuhomoem. 2 Saintybyemmyakwm tonlo modonhapiguelymo:

dykka iamudo judeu domodo iwymryem iazeypy? Xixi egaseho eynyn ani xina ximuk nhedyly,iazehobyry xutuho. Enado zeguhoam ise, ehogueze war xina ewyly kelymo.

3Egary tindatuo, toenzepa kehoemmyakwmpymHerodes seguddyly. Toenzepa lpylmyakwmmr xidad odano modo da tidyly nutuba idylymo, seguddylymo war. 4 Aituo Herodes, kurdoeynyn Deus ag aguewni modo iwymrydo, Moiss inweniby wg enomedni modo war indtyguyly,tyampiguehomoem:

dykka ise Messias Deus Ingonokyly iazely? kely.5Aituo in-hogulymo: Belmd ise iazely, Judia eynyn. War myakwm Deus itaumbyry egatuimbyry Miquias inwenily:

6 Kydamu Judram xuduypy onro odayl myakwm awr xidad imeimbyry, Belm.Twl lell wne mr xidad imeimbyry awyly.Al ol ise mr xidad egary,

tr pym ton-honreim iazely awylygue.Israelita domodo iwymry ise mk.Kaneru eni modo tguy nhedyly ara ise tynynonro modo nhedyly nygue Deuskewnmy Miquias tinweniby wg kely judeu domodo iwymrydo Herodesram.

7 Aituo myakwm Herodes, akaemo ximuk enuagaeni modo ingsenehonly, eagmo lel adkehoem.Saintuomo, adapigueolymo:

daraka ani mr ximuk Messias iazely xutuho epanguely? kely.Aituo tientobyry nhegatulymo. 8Aguepygueduomo, eyanmo aguely: Inepa Belmram idwtaung. Koend iamudo dyk awyly xutuwdaung. Mentuomo, yam

egatuwdaungr. Uddyse lpyl ur myar, enadoram zeguhoam ise, koendonroem awyly wgauguehoem kely Herodes; kewdyly kul ol myakwm.

9-10 Ilpygueduo, ximuk enuagaeni modo xiguelymo. Belmram idlymo myakwm. Ttdaymol,ximuk xixi egaseho eynyn saguhoem tientybymol nhetonguylymo kau wg. Toenzepa kehoemmyakwm iomazelymo mr ximuk tientonduomo. Iwaunrorumoenl mr ximuk idly, idhomotnehonze. Iamudo eyd ato nhangawaym myakwm ximuk epagudyly. 11 t odaji egawntybyemmyakwm iamudo nhedylymo Maria ihuay. Iamudo enado zeguhoam idylymo, tynrense tawylytienehon-homoem. Ilpyryem tysejiguy etary nhenahunguelymo. Iamudo xurem tiantyby nhudulymo:ouru, incensu tynrnguneim, mirra war.

12 Ilpygueduo myakwm kopae nhenkymoenl Deus eyanmo aguely: Herodesram egatuze todopzebane itaung kely.Aituo tty anaxil odopdylymo eagonro nwa oze, Jerusalm eink sakadnry oze.

Jos, Maria, Jesus war Egitoram wientomobyry13 Ximuk enuagaeni modo idpygueduo myakwm anju epanguely Josram, nhenkyem. Eyam

aguely: Autaung. Inepa tarpa itaung. Mer iamudo xuien-honze enra Herodes, tyen-hon-hoem. Egitoram

wientaung iamudo ag. Trl wao itaung. gsezemo ur, modopdomoem kely.14 Anju agueduo myakwm inepa kehoem Jos saudyly. Kopael kehoem wiendylymo iamudo ag

Egitoram. 15Herodes iguely ara myakwm tr awylymo. Egitodba ymery xigsed kewndymy Deus,Osias inweniby wg. Jesus iamugry Egitodba odopduo, Deus aguehobyry ara kehoem myakwmaidyly.

Herodes iamimeom nhen-hon-hobyry16Ximuk enuagaenimodo tonokudobyry tiuntuduomyakwmHerodes iewipadyly. Aituo tyzodadury

modoram aguely: Belmram idwtaung. Iamudo uguondo imeombyry xywtaunda tjihuano modo dompyryem,

azag anupeom modoram xywtaunda. Idnr xywtaung, xidad odano modo, poji anano modo,xidad iwaguepaom modo alel kely.

Jerusalmd tatay, ximuk enuagaeni modo aguewnmomy: Azag anu sakadyby wg akwm mrximuk pym iazely xutuho xina nhedyly kewnmomy. Aguehomobyry wg myakwm Herodes,idnr iamudo uguondo imeombyry tjihuano modo dompyryem, azag anupeom modoram nhen-honwdyly, dykonlo pymem ini awyly nutuba tawylygue. 17 Ar myakwndy Deus itaumbyry egatu-imbyry Jeremias aguehobyry ara aidyly:18 Xidad Ramd kur domodo tytyrungue toenzepa eogunrumo xina nidad.Tymeombyry xyhobyry wg Raquel eogunru xina nidad.nguy nhetubanguylyemba itynrumo

idnr tymeombyry xyhobyry wg

MATEUS 2:19 3 MATEUS 3:12

kewndymy tinweniby wg.Jeremias inwenihobyry ara kehoem myakwm Herodes uguondo modo imeombyry nhen-honwdyly.

(Israel iwydy Raquel iweompyryl mawnk israelita domodo.)Jos, Maria, Jesus war Egitodba odopdomobyry

19 Herodes igueduo myakwm Deus, tyanjury Egitoram ingonodyly, Jos xuruse. Jos xykyly umemyakwm anju epanguely nhenkyem. 20 Eyam aguely:

Auk. Israelram odopg, iamudo, ise war ag. Mk iamudo tyndysedonro modo ipa, niguemo kely.

21 Aituo myakwm Jos, Maria, Jesus war saudylymo. Israelram odopdylymo. 22 Saintybyemmyakwm Arquelau pym, Herodes imerybyry, tunwym ejipyano kely indadyly. Awylygue myakwmJos eanu myar Judia yan-yam idze, Pym iwelo iamudo xyen-honze enra tkeduo. Nhenkyenl olmyakwm Deus aguely:

Galilia yan-yam xiddaunda kely.Aituo Galilia yan-yam xidze idlymo. 23 Xidad Nazard myakwm xiddylymo. Iwepa Deus

itaumbyry egatuwnibyry modo, nazareno kelygue zezekeoze kehomobyryl. Nazarram iamudo Jesusag xidze idduomo, Deus aguehobyry ara aidyly.

3Joo kur domodoram Jesus ewyly wg aguehobyry(Mc 1.1-8; Lc 3.1-17; Jo 1.19-28)

1 Tl myani uguondo Joo Batista keho Judia eynyn. ji dy peba atod myani mk xiddybyemawyly. Deus itaumbyry mykinane nhegatuly kur domodo myar idnri modoram. 2 Al mykinaneaguely:

jityendaung, inakanhe kul amitomobyry wg. Deus izepa ato aiedyly imowdaung war. Iwepanitaymba ise Deus Ingonotyby ewyly. Kywymryem ise tkeze mykinane.

3War myakwndy Deus itaumbyry egatuimbyry Isaas inwenily Joo Batista wg:Messias wg agueim tr ji dy peba atod ise aguely.

Adkely idase idwtyby modoram:Inepa ise Deus Ingonotyby saindyly.

Izepa ato aiedyly imowdaung.On-hondybyem lel itaung, aguely mindatomoem.Pym ton-honreim kty anaxi ewyly kiuntuduo wne,

kty inatary tuonse, tuonkeze war kur,myara on-hondybyem lel kydawyly aguely idase

kely ise mk un egatuim, war myakwndy Deus itaumbyry Isaas inwenily.Joo Batista myani Kywymry saindyly egatuim. 4 Camelu xuhudugue xygatyby mykinane Joo ety

iwogonro, dy pebaom ety iwogonro emyenro kul. Tjitubygue kul mykinane iwanxiegu. Kahuli, penrwar mykinane ipyniry. 5 Jerusalmd ttyuneim modo, Judia eynynonro modo, paru Jordo emelanomodowar ttzemomykinane Joo aguely idase. 6 Joo aguely tindatuomomyani toenzepa kur domodoaguely eyam:

Deus izepa ato aieni xina. Adidyly tumoze ol xina-ro war kelymo.Ar agueduomo myani paru Jordo ikay Jooram batiza ieholymo, Deus izepa ato adientomobyry

wg tjityenze tawylymo tienehon-homoem, inakai modo adiendyly imoimbyryem tawylymo tienehon-homoem war.

7Agui kehoemmyani fariseu domodo, saduceu domodowar Joorambatiza iehoze idlymo. Tutuze olmyani Joo, akaemo njityembyra awyly Deus izepa ato adientomobyry wg. Awylygue aguely eyanmo:

gu poji duguely ume semagueze kewni ara kul maemo! War wne amyguelymo: Joo batizakyetuo ise kydsemaguely. Deus knagazedaymba ise myguelymo. 8 Deus eynynonro ur myguelymowne, Deus eynynonro keba ol maemo. Deus izepa ato amnhetomobyry wg tjityenze mawylymoenehorim aietaung, inakanhe amidylymo imoimbyryem mawylymo menehon-homoem war. 9 Deusknagazenehonwbyra ise, Abrao iweonma kur tkezeba itaung. Abrao iweryem tadawyly mkebamr kuru. dy mkeba awr! Auguely xir yanmo. Ton-honre Deus, xir tuhu modo Abrao iweryemienehonze. 10 Nady koend ewisednry pygue satly. Iwindy zesagueoly. Peto onwanji adameoly alelaieholy. Nady koend ewisednry ara kul maemo. Deus izepa ato minmopa maemo-ro watay, inepa iseDeus inagazenehonlymo.

11Ur pygueduo eagonro ese lpyl Deus wg aguenri. Ton-honreim isemk, iemyenro keba. Mkise yakad kuru ton-honreim. Ihuru etary sanienl witoem nudupa lgl. Ur parugue batiza enimo,Deus izepa ato amnhekylymo wg tjityenze mawylymo menehon-homoem, inakanhe amidylymoimoimbyryem mawylymo menehon-homoem war. Mk eni ol ise Deus Ispiritury xudunri, eynynmawylymo xutuhoem. Inakanhe amitomobyry xygakeze, peto wne saxium nhadundyly pa ezay myara.12Trigu ekaunni wneam tuduakeze ewy nhekaundyly myara mk. Tynynonro modo iduakewze ejidytkehobyryanl ise nhekandyly, trigu etary kehobyry odaxil ekandyly myara. Tynynbaom modo oltypygueba kehoem enagazeze peto daunloenl nhntnry onwanxi ise nhamely kely Joo.

MATEUS 3:13 4 MATEUS 4:14-16

Joo Jesus batiza nhetobyry(Mc 1.9-11; Lc 3.21-22)

13Almyani Jesus Galilia eynynba idyly, paru Jordoram idly, Joo batiza tyetoem. 14 Joomyani batizatiendyseba, Jesus tynrenseim kuru awyly tutuze tawylygue. Aituo aguely:

Batiza etoem yam mewyly. ml yakad kuru tynrenseim. m batiza yek kely Joo.15War ol Jesus aguely: Ize wato aral nid. Batiza yek. Ara ise Deus ize ato aguiendyly kely.Aituo Joo ke kely. Jesus batiza ieholy myani, Deus eynynonroem tawyly tienehon-hoem.16 Jesus jikaguely paikayba. jikaguebygueduomyani kau zenahunguely nhedyly. Papaemmyani Deus

Ispiritury xytguyly, ekadyly nhonwa. 17Aituo kau oday Deus itanru indadyly lpyl: Ymery toenzepa kinwyneguyly mer, toenzepa womazeni kely myani Deus.

4Deus ize ato araba Jesus aitoem, Satans aiese kehobyry(Mc 1.12-13; Lc 4.1-13)

1 Ilpyryem myani Jesus adaholy Deus Ispirituryam ji dy peba atoram. Tar myani Deus izepaato anhetoem Satans aiese kely wne. 2 Quarenta iguandyly, quarenta emedyly war myani Jesusnwinduapyra awyly. Al myani toenzepa kehoem ewindupadyly. 3Aituo Satans eyam saindyly, aguely:

Deus imery ur mygueansema. keal kuru amyguely-ro watay, awr tuhu poem iek pyl kely.4Aituo myani Jesus aguely: Amyguehobyry agnhetaymba ise ur.

Po kiendawynlygue lel inkba kyiguepa kydawyly.Idnr Deus agueho kieinwndyly, aguiendyly war watay,

kyiguewpyra kurkely mawnr Deus itaumbyry awo wg iweniby kely Jesus.

5 Ilpygueduomyani Satans, Jesus nhadyly Jerusalmram. Deus ijidadry kelygue tzekeimmyani mrxidad. Deus ety nhangakuedaji myani nhadyly. 6Aituo aguely:

Deus imery ur mygueansema. keal kuru amyguely-ro watay, tarpa onro onwa adameg.Mdywpyra ise m. War mawnr iwenibyem Deus itaumbyry awo wg:Deus nhese lel.

Anju domodo igonose awniem.ihugueduo, awse lel tmarygue,

da mipyra mitoem, huru tuhu onwa ndypa itoem warkely iwenibybe mawnr kely Satans.

7Aituo myani Jesus eyam aguely: Onro onwa kadamewbyra ise ur. War lpyl iwenibyem awyly Deus itaumbyry awo wg:

Deus imakelymo mentomoem kul, kmayno akiedaund.Amidylymo-ro watay, minwmpyra mawylymo kul ise menehonlymo

war lpyl iwenibyem awyly kely Jesus Satansram.8 Ilpyryem myani iwy kaynonro onwa adaholy Satansram. Idnr onro anano modo nhenehonly;

idnr dydo imeom iwkuru modo, twenseimmodo war nhenehonly. 9Aituo myani aguely Jesusram: Idnr awr mentaynly modo yam xuduze ur, ienado zeguhoam midyly yrentoen-ro watay

kely.10 Jesus aguely: yrentoem inado zeguhoam witaymba ise ur! Deus itaumbyry awo wg iwenibyem:

Kywymry Deus enado lel zeguhoam itaung.Aguehobyry ara lel aitaung

kely iwenibyem. Id, Satans. Tarpa ik kely Jesus.11Aituo Satansram jionly. Satansram jiompygueduomyani anju domodo saindyly, Jesus eyd atoram

xuahuze, idnr ize ato modo xuduze war.Jesus Galilia eynyn twanu nhaguhobyry(Mc 1.14-15; Lc 4.14-15)

12 Joo Batista kadeia oday kely tindatuo myani Jesus Galilia yan-yam idly. 13 Xidad Nazaramba olmyani odopdondyly-ro war. Xidad Cafarnaumd myani xiddyly, Galilia iwalu iwaguepa, saguhoemkydamudo Zebulom, Naftali war eonronruem xuduypy eynyn. 14-16 Enanguewdaung saguhoem Deusitaumbyry egatuimbyry Isaas inweniby:Kydamudo Zebulom, Naftali war eonronru

Galilia eynyn ejiku, paru Jordo kuyn,tuomareim kuru ise maemo judeu, judeu keba alel,

mr anaym tjikuneim modo,daral Deus itaumbyry muntuba ol maemo.Awylygue toenzepa iguelymo myntadylymo, mseguddylymo war.Deus wg zenomedoze ol maemo,

MATEUS 4:17 5 MATEUS 5:12

iajinu odano aramo lel ise, iamu odanopyryem kewndymy.17Deus xunry egatuze myan-yam Jesus idduo, Isaas inweniby ara kehoemmyani aidyly. Trl myani

Jesus un nhegatuly adaguly. Al myani aguezesedyly:jityendaung inakanhe amitomobyrywg. Inakanhe adjidyly imowdaungwar. Ar lel ise Deus

wymrymoem awyly kezesedyly.Jesus kanra awni modo tynynonroem ingsedobyry(Mc 1.16-20; Lc 5.1-11)

18 Paru Galilia emelay tadakobday myani Jesus azag uguondo nhedyly, iwaigoru, iukono war; SimoPedro, Andr war. edgue kanra sawni myani akaemo, vende tientoem. ed paikaji nhamedaymomyani Jesusram zeholymo. 19Azaklram myani Jesus aguely:

etaung. Saguhoem kanra keank mawelymo; iwer kur domodo ynynonroem itoem unryegaturin-em ise maemo kely.

20 Inepa kehoem myani ed kanra sawto inmolymo, Jesus eynynonroem titomoem, Deus wgtiuntuhomoem.

21Ttdaymyani Jesus azag uguondomodonhetondyly, Tiago, iukonol Joowar. Zebedeu imeombyrymyani akaemo. Ekadybymoem myani tywepirymo oday tunwym ag. ed kanra sawto myani kuanhekylymo, kopaelgroem. Aituo myani Jesus akaemo ingsedyly tynynonroem itomoem. 22 Inepakehoem tywepiry odayba idylymo. Tunwym tynzemo myani, Jesus ag tthomoem.

Jesus kur domodo nhenomeddobyry, twnuneim modo kua nhetobyry war(Lc 6.17-19)

23 Idnr Galilia eynynonro t anak myani Jesus sakadyly. tdyguyhomod mykinane Deus wgnhenomeddylymo. Deus iwymrymoem idyly wg mykinane un iwkuru nhegatuly. Twnuneimmodo, senagazeni modo war kua tyese mykinane. 24 Tink lelba myani anhekyly egary idly Sriaeynyn. Aituo pylmyani twneimmodo Jesusramnhadylymo-rowar. daunlo tzewnul kua nhekyly.Kadopgue taseimmodo kua nhetaynly. Ekomanimodo kua nhetaynly. Adakobdnrymodo kua nhetaynlylpyl war myani. Idnr twneim modo tyam idypy kua tyese lel myani. 25 Toenzepa myani kurdomodo nhapygue awyly, Galilia eynynba etaymby modo, Dez Xidad anano modo, Jerusalm donromodo, Judia eynynonro modo war, paru Jordo kuynonro modo lpyl war.

5Jesus kurdo iwy wg tdyguyby nhenomeddobyry(Mt 5.17.29)

1 Toenzepa kehoem myani kur domodo Jesus eyd atoram idly. Ar kurdo tientuo myani iwy onwakuly, ekadyly war. Eynynonro modo iopaji idylymo myani. 2 Aituo myani kur domodo enomeddylyJesus nhaguly.

dara tojiomaru kuru awyly xutuho(Lc 6.20-23)

3Aituo Jesus aguely kur domodoram: Tuomareim kuru mk, Deusl idnr tl tato xuduim awyly xuturim.

Imemba lell wne, Deus kaynonro ol iwymry, eni war.4 Tuomareim kuru mk iwer jityeni.

Itynru ume, Deusl mawnk ise iomazeni.5 Tuomareim kuru mk tl tato modo wg kul sawoem itnry.

Deus tynynonro modoram, Xuduze ur kehobyry emakeze mawnk.6 Tuomareim kuru mk Deus ize ato modo lel adiendyse donro.

Kur twinzeim, tatuanzeim war wne pyni, paru war lel ize ato,myara lpyl Deus ize ato lel adiendyse awyly.

Idnr ize ato xuduze Deus, ton-honre lel tinwntoem.7 Tuomareim kuru mk kelo modo ityeni.

Deus mawnk ityenze lpyl.8 Tuomareim kuru mk Deus izepa ato aniempyra titoem Deus xur modo wg lel tynanni,

Deus eyd atoram idze mawnk.9 Tuomareim kuru mk, tdtuebadyly, tdseguebyly war adain-hoem aini.

Tymery ara lel mawnk ise Deus nhedyly.10 Tuomareim kuru mk Deus ize ato ara aidylygue tnagazezeim.

Deus kaynonro mawnk ise iwymry, eni war.11 Ynynonro mawylymogue, ynynbaom modoram jiewiseoze maemo. unguezemo. Inagazene-

honzemo. wgmo kewdylymo kul ise war. Ar wne ise amyguehonlymo, tuomare lel ol isemaemo. 12 Tytywanzeba itaung, tuomare lel. Deus ol eyd tatod imem yanmo nhudulype,omazenimo nhekandybybe. Deus izepaom modoram mzenagazeolymo. Al mykinane Deus xunryegatuim modo nhenagazedylymo lpyl kely Jesus.

MATEUS 5:13 6 MATEUS 5:32

Jesus, Peku, iajinu war emyenro maemo kehobyry(Mc 9.50; Lc 14.34-35)

13Aituo Jesus aguely: Peku pyni tkubzenze, podo niwnzenehomba war, myara maemo taunlo modo ywg amygue-

lymo, kur domodo yeinwntomoem, inakanhe niehoba itomoemwar. Peku onro ag on-hoam ityby olpyni ikaji ietoem nudupa. daitoem nguy ize inkba. Awylygue adameoly lel, adakabeoly war sakanimodoram.

14 Iajinu, iamu oday kydadakobdo kiento nhesagonly myara ywg muntuen-honlymo. Koendkehoem wne xidad iwy angatay sauntyby edyly myara ywg totoenzeba aguewtaung. 15 Lamparinakienmandyly watay, dyl iaxi kioentaymba kur. Kayanl kianlokundyly, idnr t odano modonhesagon-hoem. 16 Lamparina kayn ekandyby ara ise koend amidylymo zeholy idnram, Deusminwndylymo war. Koend amidylymo tientuo: Koendonroem unwnmo Deus kaynonro awylyaguehonze kely Jesus.

Jesus Moiss inweniby wg aguehobyry17 Jesus aguely: Jesus aguehobyry lel iwer kyzeinwne, daitoem saguhoem Moiss ag, tunry egatuwni

modo ag war, Deus aguehobyry kieinwntaymba kur tkezeba itaung. Deus Moissram kzewenryinwenien-hoymby koend kuru muntuhomoem xir kewyly, minmohomoem inkba. 18Kau, onro wartl awyly ara, Moiss inweniby tl lel lpyl ise; tugukewduneba ise xypyry etaji kehoem. Iwenihobyrytokal letral tygakeduneba ise. Xir mawnr muntudyzemo kuru wato. 19Moiss inweniby modo ewyeinwntnry, kur domodo mr neinwmpyra itoem aguenri watay dy mkeba ise mk, Pym Deusnhekyly modo duay. Deus Moissram kzewenry inwenien-hoymby ara aini, kur domodo enomedniwaunlowatay, tywyneim isemk PymDeus eyd atod. 20War yanmo auguely. Fariseu domodo,Moissinweniby wg enomedni modo warma koend aini, tkewze kur. Kur domodo tynrentomoem kulol akaemo aidyly-ro war. Deusgue wymgumo ize mataymo, kur domodo ize ato ara kul aini modotakaze Deus ize ato aietaung kely Jesus.

nguy kienwisebyra kine21 Jesus aguely: Tydasel maemo, Moiss kydamudoram aguehobyry: nguy kdywtaund. Kyimpyry pym

domodo xyen-honze lpyl kewndymy Moiss. 22 Ur ol war yanmo auguely. Deus enanaji,kagonro kienwisedyly, inakai kuru, nguyl kynly aral lpyl. Awylygue kyewisenibe-ro watay,adaholy pymdoram zenagazeohoem. kelo xunguenibyry tribunalram sadyly lel, setenta pymtynreim modoram zenagazeohoem. Tundy kul m keypy watay, samely lel peto nhntnryonwanji. 23-24 Twl lell wne Deus etyd mawylymo, dyl Deusram egameze, tr mawylymo ume,mdungueohomobyry menanguelymo-ro watay, Deus xurem mantybymo trl wao nhnwtaung,mengamebamol. Waunroem mk ewisenimobyry ag tunguedaunda wao. Koend lel agmo-rowatayma twl Deus etyram modopdylymo, Deus xurem mantybymo egameze.

25 nguyl tribunalram adysemo watay, waunroem wao eag koend tunguedaung, agmotyewiseba itoem. Ar amipyra maemo-ro watay, tribunalram asemo. Tr ise; pym domodo polciadomodoram igameinmo-ro war mzetadohomoem. 26 Dinheru mempywadomoem juiz aguehobyryidnr mempywabyra maemo-ro watay, igasewbyra ise maemo trpa. Ar lpyl Deus ag koenditaung koend mitomobe awyly umel. Xir muntudyzemo kuru wato kely Jesus.

Eag mohogin-homobyry keba kul kdynandaund Jesus kehobyry27 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: wydymo keba kul kdynandaund kely myakwndy

inwenily. 28 Ur ol war yanmo auguely: Uguondo pekodo enupeguygueni, tynandyze, iwydy kebaol waunlo, inakanhe mk xungu tyangahu oday. Nynanbyra wne, arl ol zewentoly Deusram.29 Inwentnehoinmo Deus mendysebamo ato kzetaund. Koend tise azakl inumo etyly, Deusmendysebamo ato mempyra mitomoem. Koendonro kuru tnuembal Deus ag tadawyly; idnrkodo peto nhntnry onwanxi adameoly mawnr koendpaom kuru. 30 Deus xurem inwentnehoinmoakiedaund imarymogue. Koend tise imarymo satly, samely war, Deus izepa ato amnhepyramitomoem. Koendonro kuru tmaguebal Deus ag tadawyly; idnr kodo peto nhntnry onwanxiadameoly mawnr koendpaom kuru kely Jesus.

Jesus tdximoly wg aguehobyry(Mt 19.1-9; Mc 10.1-12; Lc 16.18)

31 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: Pekodo eag mohogin-homobyry minmodyze maemo

watay, twl imowdaung. daituo minmolymo awyly xutuhoem pape minwenibymo ol eyamxuduwtaung kely myakwndy inwenily. 32 Ur ol war yanmo auguely. daituoba kul wydymokjimowdaund. Eagonro uguondo ag ituo lelma pekodo imoly. Pekodo imoyby ag ohogimby watayDeus izepa ato ara kul lpyl aidyly. Deus xurem, waunroem eag ohogimbyl mawnk iso kuru kelyJesus.

MATEUS 5:33 7 MATEUS 6:5Jesus aguienkyly kykehobyry wg aguehobyry

33 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: Deusram amyguehomobyry watay, aietaung lell; amygue-

homobyry amnhepyra tiseba itaung kely myakwndy inwenily. 34 Ur ol war yanmo auguely.daunloenl Deus ezedy wankuem kietaund. Mk kaynonro tutuze keal auguely awyly tkezebaitaung. Mk kaynonro myguelymo-ro watay, Deusranl amyguelymo lpyl, kayn ejidy awylygue.35 Mk onro xyganipyry keal auguely awyly tutuze tkezeba itaung. Deusranl ar amyguelymo.Deus mawnk onro anaynl lpyl. Mk Jerusalm donro keal auguely awyly tutuze tkezebaitaung, Deusranl ar amyguelymo, Deus Ijidadry kelygue tzekeim awylygue. 36 Iangatolezezeur, uguewdyly kul-ro watay tkezeba itaung. Tokal kyangahudu kiampekannehonwbyra kur,kienmyguymannehomba war, Deus nhygatyby awylygue. 37 Aiese ur myguelymo watay, aietaung.Agnhepyra ise ur myguelymo watay, akiedaund. Amyguehomobyry aral aitaung, Deus ezedymempguebamol. Deus ezedy mempguelymo-ro watay, Diabul aienehonrim kely Jesus.

Tdpendyly wg Jesus aguehobyry(Lc 6.29-30)

38 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: nguyl otoguylymo, inuxiguylymo war watay, enuxiguy-

wdaung lpyl. erymo nhukagdyly watay, iery xukagdaung lpyl kely myakwndy inwenily.39 Ur ol war yanmo auguely: nguyl dal etuomo, penze tkezeba itaung uguely. Mji-wapagainhoduomo, tpenzeba itaung. MYRYK itaung, iladune wapagain-homoem lpyl. 40 dylamnhetomobyry wg mzewentolymo watay, policiaram adahoze maemo. Tr gamizary meruguondoram xudug myguehonduomo, twl walitoru nad lpyl. 41 Sodadu Roma donro yanmoYsejiguy sak tokal kilmetro keduo, azag kilmetro lel sataung. 42 yanmo dyl ekanibyryramunduwtaung. dyl tiempywaguylyem ekanibyryam unduwtaung lpyl kely Jesus.

izepanromo ag koend lel itaung(Lc 6.27-28,32-36)

43 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: wynenimo lel iwynedaung. wynednrymo kji-

wynedaund kely myakwndy inwenily. 44 Ur ol war yanmo auguely. wynednrymo ag koendlel itaung, ataen-homo minwyneguylymo ag matomo ara. nguyl inakanhe edylymo watay,inakanhe aitobyry wg Deusram ekadaung, eag koend lel itoem. 45 Koendonro mawnk Deus,tynynonro modo ag, tynynbanro modo ag alel. Xixi tohobanze mawnk koendonro modoem, inakaimodoem alel. Kop tyihuguenze lpyl tinwnni modoem, tinwntnry modoem alel. Awylyguekoend lel maemo ataen-homo, duerymo alel ag-ro watay, Deus kaynonro xurem kuru mawylymolmenehonlymo. 46 Agmo koendonro ag kulel koend mawylymogue, Deus koendonro kuremxuduze, koendonro kydawylygue tkewzeba itaung. dyem itaymba awr. Asaemo dinheru impostuepywadobyry emakewni modo tataen-ho modo ag koend lelmo lpyl. Awylygue ar amidylymowatay, kelo modo takaze amidylymo mkeba. 47 pemugudomo ag lel, ataen-homo ag lel warmsedaengulymo, ungumowar lpylwatay, kelomodo takaze amidylymomkeba. Deus eynynbaommodo mawnk tataen-ho modo ag koend lel lpyl. 48 Koend lel idnr kur domodo ag itaung,Kunwym kaynonro ara, mk idnr koend eni ara kely Jesus.

6Jesus tdsemawyaddyly wg aguehobyry

1 Jesus aguely. Xir yanmo augueho. Tmaynel itaung, tzenanaym kehoem dyl amnhepyra mitomoem,

amyguepamitomoemwar. Igaromoem kul dyl koendonro amnhedylymo-ro watay, Deus ipywadaym-bamo ise amnhetybymo wg.

2 Awylygue kaik modo menmawyaddylymo watay, amnhetybymo nguyam kzegaetaund.Koendonroem dutuim modo aito araba aitaung. Kaik modo nhemawyaddylymo watay, tink lelbaadientyby nhegatulymo, kur domodo tdyguyho odak, xidad earuary oze war. Kur domodotywg koend aguehoem kul kaik modo nhemawyaddylymo. Deus koendonro nuduwpyra iseeyanmo. Aitomobyry ebyryl ise awr kurdoram zehogueolymo. 3 Awylygue dy pebaom modomenmawyaddylymo watay, nguyam kzegaetaund. Koend kehoem aietaung, ataen-homo kurunhutulyemba kehoem, imarymo pem eynynonro wne, imarymo aho eynynonro anhekyly nutubamyara.4 Awylygue kaik modo emawyaddaung, nguy nutubal. Kunwym Deus ol idnr aguienkyly tense.Koendonro amnhekylymo tense, ipywazemo-ro war kely Jesus.

Jesus Deus ag aguykehoem konomeddobyry(Lc 11.2-4)

5 Jesus aguely: Deus ag amyguedaymo, koendonroem dutuim modo ara inkba itaung. Deus ag adkehomoem

XYDYK idylymo, t tdtdyguyho oday, arua iskinaryd war, kur domodo tentoem kul. Deuskoendonro nuduwpyra ise eyanmo. Aitomobyry ebyryl awr kurdoram zehogueohomo. Xir

MATEUS 6:6 8 MATEUS 6:24muntudyzemo kuru wato. 6 Koendonro lell Deus ag agueze kydtdyguyly. Koendonro lpyl olkur kulel eag aguykely. Awylygue ji nguy ynanbyramo atod eag aguewtaung. Kunwym Deusawtrl ise agmol. Mempyra lell wne maemo, al ol eag aguewtaung. maemo kulel eagamyguelymo tydase mk. Ar amituomo koendonro yanmo xuduze.

7 Deus ag amyguedaymo, amyguehomobyryl adkezezeba itaung. Deus einwntnry modo arainkba aitaung. Deus tydadyly waunlo ara, enanajimo, imegemba kehoem adkelymogue. 8Aguehomoara inkba aguewtaung. Tutuze mawnk Kunwym Deus dy ize matomo, menkadylymo iraynl.9Deus ag amyguedaymo, war aguewtaung:

Pabai kaynonro, tynrenseim lell mawyly, izedy awyly war idnr nhutudyzemo xina.nguy wankuem epyra nid.

10 Tar xina iwymryem ik.Xina xir onro anano modo ize mato ara lel xina aiedyse awyly,

tr kayn agonro modo ize mato ara aito ara lel.11ml kopaelgembaba xina ipyniry undug.12 Inakanhe xina aitobyry xygakeg,

kelomo inakanhe tynyn aitobyry xina nhenannehon-ho ara.13 Satans izepa mato aienehonze keduo, xina agl ik,

izepa mato xina aniempyra itoem.[Xina iwymry m.Ton-honre kehoem m, amnhedyse mato aiese.Tynrenseim m.Aunlol ise m, typygueim keba. Arl ise]*

war aguewtaung Deusram.14 Inakanhe etomobyry menannehonlymo-ro watay, Kunwym kaynonro xygakeze lpyl inakanhe

amitomobyry. 15 Inakanhe etomobyrymenannehomba maemo-rowatay, Kunwymkaynonro nygakebalpyl ise inakanhe amitomobyry kely Jesus.

Tdwinduapyra tjidyly wg Jesus aguehobyry16 Jesus aguely:Tjityenzeba itaung, Deus ag amyguehomoem mwinduapyra midylymo watay. Koendonro emyenro

modo ara inkba itaung. Deus ag adkehomoem nwinduapyra tise tawyly xutudyzemo. Awylyguetytyreim ara idylymo. Nzemelagogueba, nzekagimba war awylymo. Kur domodo tywg koendaguehoem kul ar aidylymo. dy koendonro nuduwpyra ise Deus eyanmo. Aitomobyry ebyryl awrkurdoram zehogueolymo. 17-18 maemo ol, Deus ag amyguehomoem mwinduapyramo mituomo,tuomare lel itaung. zemelagoguewdaung lel, zekaginwdaung lel war, nguy mwinduapyramawylymo nutuba itoem. Kunwym kaynonro agmol. Amidylymo tutuze mk. Mkl ise yanmokoendonro xudunri kely Jesus.

Koendonro kayn ekandyby(Lc 12.33-34)

19 Jesus aguely: Tar onro anaym dydo imeom twentuneimmodo kzekandaund, potogo, tuonro war inakanhe

nhetod, zemagazeohod war. 20 Awylygue zeon-honddaung, Deus ize ato amnhetomoem. Ar isekoendonro ekandybybe mawylymo tr kayn. daunloenl tuonro, potogo war inakanhe nhetnry.Tmagazeim modo nemagazebyra ise. 21 Xir anano tenseim wg kul mpaunzedylymo watay, mrwg kulma waunkymo. Deus xur toenzepa ize matomo-ro watay ol ise, ize ato ara lel ise amidylymo kely Jesus.

Kodo iajimanni(Lc 11.34-36)

22 Jesus aguely: Knugue mawnr kytho kiendyly, iajino oze kytly. Koend kiendyly-ro watay, nwa iozeno oze lel

kytly. 23Koend kiempyra kur-rowatay, tuzase kur, iamu duay tduzato ara. Epy xurem toenzepa lelliamu kely Jesus.{Knu agl mawnr kyangahu sewanily keze Jesus aguely. Deus ize ato aguiendyse kur-ro watay,

iozeno lel aguienkyly. Ar aguiendyseba kur-ro watay, iozeno keba kul aguienkyly. Toenzepa isekydsenagazedyly, aguehobyry kieinwmpyra kur-ro watay.}

Deus lel kieinwntaymba kur, toenzepa dydo imeom ize lpyl kur watay(Lc 16.13; 12.22-31)

24 Jesus aguely: Azag tywymgueim kur watay, nuduwpyra azakl agueho aguientoem; tokal dyl aguiendyse,

eagonro dyl aguiendyse lpyl. Aituo tokal aguehobyry lel aguienkyly. Ar lpyl Deus ize, toenzepatydinherugu ize waunlo modo Deusgue lel iwymgoem nudupa awyly kely Jesus.* 6:13 Idnr livru saguho modo wg iwenibyemba xir.

MATEUS 6:25 9 MATEUS 7:1525 War yanmo auguely. Tsegudzeba itaung pyni wg, okumo wg war, iguepa mitomoem.

Itymo owogonromo wg tsegudzeba itaung. Pyni keba, okumo keba, t tjiwogonro keba wartywyneim kuru. Deus ize matomo xuduze lel pynirymo, itymo owogonromo war. 26 Etaung atingkonopio modo. Typiembamo. Typyniry netbyramo, nekaunbyramo, netadbyramo etary odaji warwne. Deus ol ipynirymo tuduze. Deus xur maemo. Tawguneim modo ipyniry tiunduho ara, yanmoxuduze lpyl. 27Mungukednrymo wg tsegudzeba itaung. dara iguelymo wg tsegudzebaitaung. Kyigueho odaji ituo, kyiguepa kitoem aguientaymba kur. Deusl kyigueho xutuim.

28 Mzetyddomogue, mpguddomogue war tsegudzeba itaung. Etaung poji ananotadawanku. Nsewanibamo, tty tywogonro tiantomoem. Kdker nawpyramo tty tywogonroadientomoem war wne. Deusl ol iwkudni. 29 Kydamu Salomo toenzepa dypeom myakwndy,toenzepa lell. Iwkuru modo myakwndy ety iwogonro. Poji anano sawanku ol Salomo ety iwogonrotakaze kuru tywkurein-ro war. 30 Iwepa nipyra ol awr poji anano sawanku. Iwer koend, tywkurewar, kopaelgem ipa, iladybyem lel, peto emandoem ieholy lel war. Awr sawanku tense Deus;nhesemo lpyl. Itymo owogonromo xuduze. Minwmpyra ol maemo!

31 Tsegudzeba itaung. dyk kaise xina typyniry, toku, tty tywogonro war nhedyly?tkezeba itaung. 32 Deus einwntnry modo typynirymo, tokumo, tty tywogonro modo wg warkul inanry tynandylymo. maemo ol, awr wg ttynanzeba itaung. Tunwyn-em maemo Deuskaynonrogue. Tutuze mk idnr ize matomo. pynirymo, okumo, itymo owogonromo, awr modoxuduze lel. 33 Awylygue wymrymo Deus ize ato modo waunroem aietaung. Mk ize ato wgwaunroem mpaunzeduomo, idnr ize matomo xuduze Deus kely Jesus.

34 Tsegudzeba itaung kopaelg ainigue. Kopaelgembaba mawnk Deus tynynonro modonhedyly. Mseguddomogue kul mpaunzedylymo watay, adakaladze maemo kely Jesus.

7nguy kienwentbyra kine(Lc 6.37-38,41-42)

1 Jesus aguely: nguy kzewentdaund, Deus iwentbyramo itoem lpyl. 2 kelomoram mundulymo ara lpyl

ise Deus yanmo nhuduly. Imem mundulymo watay, imem lpyl ise Deus nhuduly. Imemba watay,imembal ise nhuduly war. 3 Agonromo twentze maemo, diempa inakanhe aitobyry wg kul,maemo ol inakanhe kuru aini. Koendonro mkeba awr. Agonro zenupialodobyry lel menkylymo,inumo odano se iwatary imsedo pyl mempyra maemo-ro myara. 4Agonromo zenupialodobyry etyzemyguewdylymo, inumo oday se iwatarybe awyly umel. 5 Saguhoem wao inumo odano se iwataryetywdaung, koend agonromo zenupialodobyry mentyhomoem. Koendonro emyenro wne maemo,inakanhe kul ol amidylymo! Saguhoem kuru wao inakanhe amidylymo imowdaung. Inakanheamidylymo minmopygueduomoma ise twl agonrodo munrudylymo, inakanhe anipyra itoem.

6 Deus itaumbyry egatuly izepaom modo tindadyseba awyly umel aguehonly watay, tindadysebainkba, Deus itaumbyry iweniby kaxoroam samely waunlo ara kul. Amyguelymo watay, kaxoro araotoguyzemo, nhsemo war. Tuhu twenseim psega nhakabehoem samely myara kul ise amygueho-mobyry kely Jesus.

Ize kydato Deusram kyzekane(Lc 11.9-13)

7 Jesus aguely: Ekadaung. Menkaduomo, emakeze lel maemo. Xuiwtaung. Mwinduomo, soenkeze lel

maemo. Pyantayl t sodo igsedaung, enahungueze lel mawnk. 8 Idnr ekanibyry modoemakeze. Xuirimpyry modo soenkeze. t sodo pyantay tygsenibyryram enahungueze. 9 merymoturu nhekaduo, tuhumunduwpyra maemo. 10Kanra jihuyby nhekaduo, gumunduwpyra maemoeoduem. 11 Inakai wne maemo, iwkuru modo ol merymoram mundulymo. Kunwym kaynonromakuru koendonro-ro; koendonro modo xuduze ekanibyry modoram!

12 kelomo ag koend itaung, agmo koend awyse matomo ara. Xir aguely mawnr Moissinweniby, akaemo Deus wg aguewni modo konomeddobyry war kely Jesus.

Aguipa kul ise Deus eyd atoram idwni modo(Lc 13.24)

13 Jesus aguely:Agui lel yeinwndysebaommodo twl ize tato ara kul adidyse awylymo; Deus ize ato ara adidyse-

bamo. Pyanta ttaydygueim oze tgawndyse awylymo, nwa ttaydygueim oze ttdyze awylymowar. Awylygue ise tdsenagazedoram kul idlymo, Satans eyd atoram. Akaemo araba itaung.Yeinwntaung, pyanta ttabigueim oze egawnni ara. 14 Ton-honreim ol awr nwa ttabigueim ozetdtly, pyanta ttabigueim oze tzegawndyly war, myara lpyl aguipa kul Deus eyd atoram idwnimodo, twl jize tawyly imowni modo, Deus ize ato ara lel aitaynrim modo war kely Jesus.

Konokuze kul Deus itaumbyry egatuim xina kewni modo(Lc 6.43-44)

15 Jesus aguely:

MATEUS 7:16 10 MATEUS 8:10 Tonomeguel itaung, Deus itaumbyry egatuim xina kewni modo ag. Udodo kaneru xuhudugue

zetyddyby emyenro kul akaemo. 16 Inakanhe aidylymogue ol ise Deus eynynonro keba awylymomuntulymo. Tyguyreim, uvague twituneba; kazainwam, figugue twisebawar. Twilygue lelmawnrnady modo ewitu. 17-18 Se takyguenry, koend lel ewily, ein-hoem tuduze. Se takygueim, inakanhe lpylewily, ein-hoem nudupa. 19 Se koend twisenry satly lel. Peto onwanji samely-ro war. 20 War isenguy Deus wg koend aguenri, nguy konokuni war awyly, muntulymo aidyly wgl kely Jesus.

Idnr inkba ise Deus pymem atoram tdtly(Lc 13.25-27)

21 Jesus aguely: Deus aguehobyry ara aini modo lel ise Deus eyd atoram idnri. Toenzepa kur domodo yam,

Pym, pym kewni modo, kewdylymo kul ol. Pabai kaynonro eyd atoram ntwbyramo ise, Deusaguehobyry ara anipyra awylymogue. 22Xypyry etay, Jesus eynynonro xina kewtybymodowar ise yamaguelymo: Pym, Deus itaumbyry xina egatuwm on-honrugue. Toenzepa kadop modo xina egasenm,toenzepa adyesenry modo war xina aiem on-honrugue kezemo yam. 23War ol ise eyanmo auguely:utuwbyramo ur. Ydpa itaung, maemo inakanhe aitaynrim modo! keze lel ur kely Jesus.

Deus aguehobyry ara lel aini, aguehobyry araba aini war(Lc 6.47-49)

24 Jesus aguely: Deus itaumbyry indadyly, aguehobyry ara aidyly waunlo uguondo tonomegueim, tuhu wg tty

itnibyry emyenro. 25 Toenzepa kop ihugueduo, paru inwenly. Sapezenru ton-honre kehoem t onwaidly. Mr t ol nihugueba, thugane kehoem tuhu wg itdyby awylygue.

26 Deus itaumbyry idani, aguehobyry ara aniempyra ol waunlo uguondo sagunu wg tty itniemyenro kul. 27Toenzepa kop ihugueduo, paru inwenly. Ton-honre kehoem adapezeinly t onwa. Aituot ihuguely. Idnr kehoem adakalaguely, thuganeba itdyby awylygue kely Jesus.

Adkeho tutuze lell Jesus28 Jesus aguepygueduo, toenzepa myani kur domodo sewnily, ar tzenomedoduomo. 29Aguelymo: Adkeho tutuze lell awk uguondo! Ton-honruguel awk aguely, akaemo Moiss inweniby wg

enomedni modo ara inkba kelymo.8

Jesus uguondo tjimituguelygue twneim kua nhetobyry(Mc 1.40-45; Lc 5.12-16)

1 Iwy wgpa Jesus xytguyly. Toenzepa myani kur domodo nhapygue awyly. 2 Aituo myani uguondoiopaji saindyly. Jesus enado zeguhoam idyly, tynrense tawyly tienehon-hoem. Tjimituguelyguetwneim myani mk. Aituo Jesusram aguely:

Pym, kua yese ton-honre mawyly, xutuanze. Kua yedyse m watay, kua yek wao kely.3 Jesus tmarygue M nhedyly. Eyam aguely: Kua edyse ur. Twnepa m iwema. Kua etai kely.Ilenl kehoem kua idyly. Iwg pinuri peba idyly, itugoenzely war. 4 Eyam aguely: Idak. Iwema twl id. nguyran-ne xir kua etobyry kzegatu kely. Kurdo eynyn Deus ag agueinram zehora, kua itybyem mawyly nhetoem. Kua itybyem mawyly

kurdo nhetoem, Deusram dyl xudug, kzewenryem Moiss inweniby agueho ara kely Jesus.Jesus sodadu domodo iwymry ag twaneim ewnu ume kua nhetobyry(Lc 7.1-10)

5-6 Jesus idly xidad Cafarnaumram. Saimpygueduol kehoem myani sodadu domodo iwymry idlyeyam. Aituo aguely:

Pym, tr ietyd yag twaneim toenzepa ewnu. LYK itoenl nudupa. Toenzepa pynendyly. Kuamnhedyse wne ur kely.

7 Idze ur itynra, kua iese kely Jesus.8Tr endayl Jesusmk twneimkua iese ton-honre awyly tinwnse olmyanimk uguondo. Aituo

myani aguely: Pym, dy mkeba ur, ietyram mwntoem. Toenzepa ton-honreim m. Iwague endayl yag

twaneim kua itoem amyguely watay, kua ise lel mk kely sodadu iwymry. 9Ywymrymodo aguelytinwnse ur. Tyzodadugue lpyl ur, yeinwnni modogue war. Kingonotuo, ttze lel. Eagonrokingseduo, tese lelwar. Yag twaneinram Xir aiek ugueduo, inepa adyese lelwarkelymyanicem sodadu domodo iwymry.

10 Awr tindatuo myani Jesus toenzepa kehoem sewnily, mk sodadu domodo iwymry toenzepatinwndyly tiuntuduo. Aguely mk kurdo tyampygueni modoram:

Eag twaneim kua knhedyly tinwnse mynra mer uguondo. nguy yeinwnni kentaymba urmer Roma donro yeinwnto ara kehoem. Kypemugudo israelita domodo duay kuru nguy yeinwnnilpeba mer ara! kely.

MATEUS 8:11 11 MATEUS 8:2811 Enanguewdaung xir. Toenzepa ise israelita domodo keba ewy Deus pymem atoram idim.

Xixi egaseho eynynonro modo, egawnto eynynonro modo war kehoem ise tdyguylymo Deus pymematod. Toenzepa ise zetyguedylymo, iomarumo war, kydamudo Abrao, Isaque, Jac akaemo ag.12 Tl ol ise toenzepa kypemugudo israelita domodo ewy Deus pymem atoram iddnry, yeinwmpyraawylymogue. Iamu odaxi ise adameolymo, toenzepa kehoem senagazedomoem. Toenzepa ohogenzemo,tyery saguzemo war, tsenagazedylymogue kely Jesus.

13 Jesus aguely sodadu iwymryam: Id ityam. Ag twaneim kua knhedyly; meinwntaima. Aituo enra kua knhedyly kely.Jesus aguely umel myani sodadu iwymry ag twaneim kua idyly lel tr.

Jesus twnuneim modo kua nhetobyry(Mc 1.29-34; Lc 4.38-41)

14 Sodadu modo iwymry ag tunguedybyem myani Jesus idly Simo Pedro etyram. Saintybyemmyani Simo imenhundu twne, toenzepa kehoem iaturu kely indadyly. 15 Jesus twneim eguetonraidly. Emary wg nhawdyly. Il umel kehoem myani kua idyly; tyatureba idyly, pekodo saudyly,ipynirymo aiese, winduatomoem.

16 Iguampygueduo myani kur domodo kadopgue taseim modo, twnuneim modo war Jesusramnhadylymo. Kadop kur domodo odaypa egasehoem, twnuneim modo kua itoem war aguely. Aituokadop modo egasewdyly, idnr twnuneim modo kua itaynly war. 17 War myakwndy Deusitaumbyry egatuimbyry Isaas aguely iwg:Mkl kwnu kua ieni,

kydpynendo etynri warkewndymy.

Jesus kur domodo kua nhetuo, Isaas aguehobyry aral aidyly.Jesus kieinwndyly-ro watay, kieinwndyly kinmopa kine(Lc 9.57-62)

18 Al myani Jesus toenzepa kur domodo nhedyly, tayn, tyn war kehoem. Tynynonro modo agkulel tidyse lwne myani. Aituo eyanmo aguely:

Kydzekune paru kuyam kely.19 Egaselymo irayn kehoem ol myani Moiss inweniby wg enomedni saindyly. Jesusram aguely: Pym, ynynonroemwidyse ur. dyammydhobyryram idze lel ur, ag ksenomeddoem kely

myani.20 Jesus aguely: Ton-honre ise enra. Idnr nguydo imeom tjikune lel xykyhobe war; poroho, tawguneimmodo

war tjikune lel. Ur, Uguondo Kaynpa etyby ol, iekobyzeguehoenl ttyemba kely.21Aituo eagonro uguondo koend kehoem Jesus aguely idanipyry aguely: Pym, saguhoem pabai ugueho wao ise kenkyly, niguepa awyly ara. Igueduo, epybygueduo ise

ynynonroem widyly kely.22 Jesus ol eyam aguely: Iwe lell ek ynynonroem. Yeinwntnry modo igueypy ara kul, iazeontoem Deus aniempyra

awylygue. Xir anano wg kul tynandylymo. Xir onro anano modo wg tynanni modol igueypynepyd kely myani.

Jesus sapezenru ton-honreim, kop tyelugueim agonro nhepagundobyry(Mc 4.35-41; Lc 8.22-25)

23 Akaemo azag uguondo ag agueypyem myani Jesus tynynonro modo ag paruam idly. Pepi odaxixiedyly, paru tienkudomoem. 24Mr paru imsedo tuotagueze ataymo kehoem myani kop sapezenruton-honreim agonro adaguly. Ton-honre kehoem myani sapezenru paru nhahugnily. Parugue pepiadapadyly war. Jesus olmyani xykyly lel. 25Aituo eynynonromodo nhuaguendyly, adaenkelymowar:

Pym, wagueg! Auk! Kmakegr. Kyiguely ise xir! Pepi xytyzeaji xir! kelymo.26Aituo myani tuaguentuo, Jesus eyanmo aguely: Tseanezeba itaung. Imakezemo ton-honre wawyly minwmpyra lgl ianumo kely.Aituo saudyly. Ton-honre kehoem aguely: Ar kehoem tadapezeinzeba ik! kely sapezenruram. Tahugneba ik! Ipagug! kely paru sahugnuram war.Agueduo, tapezenremba idyly, paru tahugneba idyly war. 27 Toenzepa myani sewnilymo,

seguddylymo war. Aituo aguelymo: Etaung! Sapezenru nadapezeimba itoem adyese. Paru tahugneba itoem adyese war. nguy kuruka

awk eon-honru xudunri, awr modo anhetoem? kelymo.Jesus azag uguondo kadopgue taseim modo kua nhetobyry(Mc 5.1-20; Lc 8.26-39)

28 Jesus tynynonro modo ag saindyly paru Galilia kuyam, Gadararam*. Tr myani azag uguondokadopbeom modo ag oxiodylymo. Tdzepydodpa myani idlymo, trl xiddybyem tawylymogue.* 8:28 Gerasa lpyl myani mr ji ezekeho.

MATEUS 8:29 12 MATEUS 9:14Kmayno, tytazeim war myani akaemo. Mr ji eink sakani modoram tdytaozemomykinane. 29 Jesustientuo myani ago kehoem adaenkelymo:

Xina kdynand, Deus imery. Xina senagazedo naimpyralka xina enagazeze mewyly? kelymo.30 Tl myani tr iwaguepa toenzepa psega winduani modo. 31Aituo kadopdo aguely Jesusram: Xina mnhnkyduo, awk psega modo iodaxil xina igonok kelymo.32Aituo Jesus aguely: Twl, idwtaung kely.Agueduo, kadop modo akaemo uguondo modo odaypa egasewdyly. Psega modo iodaxi egawndy-

lymo. Kadopbe tituo myani psega modo enuimbadaynly. Egatudylymo. Iwy wgpa paikajiadamunedylymo. Idnr kehoem tyense, iguewdyly.

33 Psega eni modo iwy wgpa psega paikaji adamunedyly tensemo myani. Mr aidyly tientuo,wenkelymo. Inepa kehoem idlymo xidadram. Xidad odaxi taintuo tonlo modoram tientyby nhegat-ulymo. Tgatuzemo lpyl myani Jesus kadop modo nhnkyhobyry. 34 Ar egary tindatuomo, idnrkehoem mr xidad odano modo Jesus ag oxioze idlymo. Toxioduomo, aguelymo eyam:

xigueg xina ety anaymba. Taynyn inkba ik kelymo Jesusram, tguy psega nhaindysebatawylymogue.

9Jesus adakobdnry kua nhetobyry(Mc 2.1-12; Lc 5.17-26)

1 Ilpygueduo myani Jesus tynynonro modo ag paruam idly. Pepi imsedo odaxi xiedylymo,paru tienkudomoem. zekudybyem, tyjidadry Cafarnaumram saindyly. 2 Tonlo modo ewy uguondoadakobdnry nhadylymo sawo wg, Jesus kua nhetoem. Kua nhedyly tinwnsemo awyly tiuntuduomyani Jesus aguely twneinra:

Ton-honre ik. Idnr inakanhe amitobyry modo xygakeagui kely.3Moiss inweniby wg enomedni modo Jesus aguely tindatuo, tpaunzezemo myani. Koendpa awk Jesus aguely! Deus nhunguedyly kul awk! Deus ag zekiba tidyse awyly kul!

kelymo.4 Tutuze ol Jesus dy nhangahumo oday xunrymo awyly-ro war. Aituo aguely: Ar ywg tpaunzezeba itaung. Unguedaund kely. 5 Mer adakobdnryam: Idnr

inakanhe amitobyrymodo xygakeagui uguely-ro watay, muntuwbyra ise maemo keal, kealba warauguely awyly. Auk. Adakobg ugueduo, adakobdyly-ro watay ol xutuze maemo ton-honre wawyly!6Mer koend adakobdyly mentuomo, xutuze maemo, kur domodo inakanhe aito xygakeze ton-honrewawyly ur Uguondo Kaynpa etyby kely Jesus.

Aituo adakobdnryam aguely: Auk. Iguetudobyry sank; adakobg; id itynra kely.7 Aguely umel kehoem kua idyly. Saudyly. XYDYK idyly. Adakobdyly. Ttyram idly. 8 Mk aidyly

tientuo kur domodo sewnilymo, seanedylymo war. Aituo myani aguelymo: Koendonro, ton-honreim war Deus, awk uguondo twnuneim modo kua nhetoem eon-honru

nhuduhobyry wg! kelymo.Jesus Mateus tynynonroem itoem ingsedobyry(Mc 2.13-17; Lc 5.27-32)

9 Adakobdnry kua tiempygueduo myani Jesus trpa xiguely. Tadakobday myani Jesus iedyly,ur Mateus. Pym Roma donro xurem dinheru impostu epywadobyry emakerim ur. Tr dinherukenmakezezedod ekadybyem wawyly ume ani Jesus yam aguely:

Yag ek. Ynynonroem ik, yag msenomeddoem kely.Aituo yaudyly. Jesus ag udly, eynynonroem witoem. 10 Kopae ietyd winduatoem kingsedyly.

Aituo Jesus ietyram idly. Xina winduadyly ume, yataen-ho modo ewy saindylymo, impostu epywadoemakewni modo. Kur domodo saindylymo lpyl, inakanhe tgaruneim modo. Xina ag ekadylymo,twinduatomoem. 11 Fariseu domodo ewy Jesus xina ag winduadyly tientuomo, Jesus eynynonromodoram aguelymo:

Kzewenry araba kul awk wymrymo Jesus aidyly! Dinheru impostu epywado emakewni modoag, kurdo inakai modo ag war nwinduapyra tise awk! kelymo.

12Aguelymo tindatuo Jesus eyanmo aguely: Deus wg auguehoem uirimpyryl asaemo. Twnuneim modo mawnk kua tyeni xuirim,

twnunenry modo keba. 13Deus itaumbyry awo wg iweniby muntuba lel kuruka maemo: nguydoimeomxyly, iadundylymkeba ize kuruwato, kur domodo jigue koend awyly kewndy Deus. Koendpaunzedaung, dakeze aguely awyly muntuhomoem. Inakanhe aitaynrim modo igseze kewyly.Inakanhe aitnry modo igseze inkba xir kewyly kely Jesus.

Saguho kiuntuyby kyjimonre, iwelo kiuntuhoem(Mc 2.18-22; Lc 5.33-39)

14Aituo Joo Batista eynynonro modo ewy saindylymo, Jesusram aguelymo:

MATEUS 9:15 13 MATEUS 9:36

Xina Joo Batista eynynonro modo, fariseu domodo war xina nwinduapyra tise inanry, Deus agadkehoem. ynynonro modo ol nwinduapyra nipyramo, Deus ag adkehomoem. daituoka xina aitoara anipyra awylymo kzewenry agueho ara? kelymo.

15Aituo Jesus eyanmo aguely: Eagmo watay, nwinduapyra nitaymbamo ise. Eagmopa wituo ol nwinduapyra isemo, Deus ag

adkehomoem. Todohogin-horam igsedaymbymodo ohoginrim ag tatay, nwinduapyra nitaymbamo,etygumo lel. Ohoginrim tuduaypa ituo lel nwinduapyra idylymo myara kely.

16 Jesus aguely: tb adauguehobyry tawentzeba t iwelo sapidubygue. t sawentdobyry tukuiduo, odopduo,

tadaugueze mawnr tb. 17 Tjituby vinhu etaryem xygatyby iwelo keba odaxi vinhu iwelo tkan-duneba. Tjituby iwelo keba odaxi ekanduo, etary tadaugueze mawnr. Aituo vinhu apdyly. Aypa ol,vinhu iwelo etaryem tjituby iwelo xygatyby odaxil ekandyly watay, vinhu nhewantuo, imem ituowar,tjituby iwelo tzepgueze. Etary, vinhu alel nxiumebyra kely Jesus.{Jesus aguely, saguho konomeddobyry kinmohoem, iwelo konomeddo kieinwntoem war.

Saguhobyry mawnr nseinwmbyra iwelo ag.}Jesus pekodo twneim kua nhetobyry, wynsaundo igueypy kurem nhetondobyry war(Mc 5.21-43; Lc 8.40-56)

18 Jesus eyanmo aguely ume myani uguondo t tdtdyguyho iwymry Jesus iopaji saindyly;zeguhoam idyly enado. Aguely:

Inoro wao ietyam. Iexiryze nigueaki. Nhonwa imary M ieta wao, kurem itondoem kely.19Aituo Jesus eag idly. Xina Jesus eynynonro modo ttze lpyl ani eag.20 Pym etyram xina idly ume, pekodo twneim Jesus ikayn saindyly. Imery etary myani unkeim;

kuapa idyly ag toenzepa myani iunu ihuguely, toenzepa lell. Doze anupe myani mk ar ewnu. Eyamtaintuo, ety M nhedyly, ikaynl. 21War tpaunzeduo myani aidyly.

Etyl M knhetuo, kua yese lel tkeduo.22 Tty tywogonro M ietuo, Jesus MYRYK idyly. Pekodo nhedyly. Eyam aguely: Tyanepa ik. Kua ietybyem m, kua kyet wawyly minwntobyry wg kely.Aguely umel kehoem myani pekodo kua idyly lell.23 Ilpygueduo ani xina idly lel. Pym etyramxina saindyly. Saintybyem, guedy tuhu esagueyby odaxi

etaddo eremu xina indadyly. Idnr ani tonlo modo eogunrumo, pynendylymo war, wynsaundoigueypyem lell awylygue. 24Aituo ani Jesus eyanmo aguely:

Igasewdaung wao. Niguewpyra awk wynsaundo; xykyly kul kely.{Ar aguely, kurem tientondyly tiuntuduo.}Ar aguely tindatuomo, nheinledylymo. Igueypyem lell awyly tiuntuduomo, nepaigueba awylygue.

25 Egasebygueduomo, Jesus idly igueypy eguetundobyryram. Egawntybyem Jesus guedy emary wgnhawdyly. Ilenl kehoem kurem nhetondyly, kama wgpa saudyly idyly. 26 Idnr t anaryiwaguepaom modo Jesus wynsaundo kurem nhetondobyry egary tydasemo myani.

Jesus azag epy kua nhetobyry27 Jesus ag trpa xina xiguely ume, azag epy xina nhapygue idly. War adaenkelymo: Xina tytyenzel ik, Jesus. Pym ton-honreim m, damu Davi ara! kelymo.28 Jesus t txiddobyryram saintuo azag epy modo eag egawndyly. Iopaji saindylymo. Jesusram

adapigueolymo: Tinwnse lellka maemo, kua enimoem wawyly? kely. Tinwnse xina, Pym kelymo.29Aituo Jesus enumo onwa tmary M nhedyly, kua tientomoem. Kua edyly; tinwnse mawylymogue kua midylymo kely.30Aguely umel kehoem epyemba idylymo. Kua tiempygueduomo, Jesus eyanmo aguely: Awitobyry nguyram kzegatuwdaundne! kely.31 Ttdaymo ol mknra lelba nhegatulymo Jesus kua tyetobyry.

Jesus tytarenry kua nhetobyry32 Azag epy kua ityby idpygueduomo, kur domodo ewy uguondo tytarenry nhadylymo. Njitaimba

mk uguondo, kadopram njitaimba iehoybyem awylygue. 33 Jesus mk iodano kadop egasehoemagueduo, uguondo koend jitainly adaguly. Idnr kur domodo sewnilymo. Aituo aguelymo:

dyk Israeld uguondo kadopbeom kua ieni xina netaymba, Jesus anheto ara! kelymo.34 Fariseu domodo enanaji ol Jesus aidyly Deus eon-honrugueba. Kadop modo iwymry eon-honrugue kul awk kadop modo nhegasendyly kelymo; kewdy-

lymo kul ol.Jesus kur domodo intyendobyry

35 Idnr t anak ani Jesus adakobdyly. t tdtdyguyho odak kur domodo nhenomeddyly.Un iwkuru nhegatuly, dara Deus idnr kur domodo iwymryem idyly wg. daunlo tzewnuguetwneim modo kua tyese lel ani. 36 Tadakobdod Jesus toenzepa kur domodo nhedyly, kaikem kul.

MATEUS 9:37-38 14 MATEUS 10:18Tientuo, toenzepa intyendylymo, seguddylymogue, itynrumogue war, kaneru todonenry ara kulawylymogue.

37-38Aituo xinaram aguely: Etaung kur domodo. Koend tise Deus itaumbyry nhutulymo. Aguipa kul ol egatuim modo.

Deusram ekadaung, agui kur ingonotoem tywg agueze. Urem, asaemo kur domodo mr etdybysahuadyby tkaunzeim ara, ekaunni modo ol ipa myara kely Jesus.

10Jesus tynynonro modo eon-honru nhuduhobyry(Mc 3.13-19; Lc 6.12-16)

1Aituo Jesus xina doze lel tinduakeyby modo indtyguyly. Xinaram aguely: On-honrumo kunduly, kadop mnhnkyhomoem, twnuneim modo kua mnhetomoem war

kely.2-4 Induakeyby modo ezedy xir, tywg aguenriem:Waunroeno Simo (Pedro kelygue tzekeim)Andr (Simo iukono)Tiago, Joo war (Zebedeu imeombyry)FilipeBartolomeuTomMateus (Levigue tzekeim lpyl ur, saguhoem dinheru impostu epywado emakerimbyry)Tiago (Alfeu imerybyry)TadeuSimo (tty anary izetonro lell tawylygue, Roma donrogue tywymgu izepaom)Judas (Queriote donro, Jesus egamenribyry izepaom modoran-ro war)War ani xina doze lel, Jesus induakeyby modo.

Jesus tynynonro modo Deus wg un iwkuru egatuze ingonotobyry(Mc 6.7-13; Lc 9.1-6)

5Deus xunry egatuze ani xina jigonoholy. Xina idly irayn, Jesus aguely: Judeu keba modo ety anaxi ttzebane itaung. Samaria eynynonro modo ety anaxi ttzeba

itaung war. 6 Kypemugudoram lel Deus itaumbyry egatuwdaunda, Israelita modoram. Kaneruxuzatyby ara kul akaemo. 7 War ise amyguelymo: Inepa ise Deus kur domodo iwymryem idylymyguelymo. 8 Twneim modo kua ietaung. Tjimituguelygue twneim modo kua ietaung. Igueypymodo kurem ietondaung. Kur domodo kadopbeom modo kua ietaung war. Awr modoamnhetomoem tbyguepa on-honrumo kunduly. Awylygue kadopbeom modo, twnuneim modowar kua ietaung, tbyguepal. 9 Myddaymo dyl mantomoem ouru, prata, dinheru, awr modokadataund. 10Owosarymo kadataund. gamizarymo, hurumo etary war mungukehomo kadataund.Amatagorumo nwa oze mzesebyddomoem kadataund lpyl war. Twaneim mawnk dy ize tatotmakeze lel tzetoem. Awylygue idnr ize matomo ara dydo imeom duduoze lel.

11 t anaxi aintuomo, daunlo uguondo koendonro awyly etaung, tr eagl mitomoem. Mketydl itaung, eagonro t anaryam mydlymo ara. 12 daunlol t odaji igawndylymo watay,tonlo modo ag sedaenguwdaung. Deus koend nhese kewtaung eyanmo. 13 Tonlo t odanomodo koend idaenkulymo, mengatulymo tindadysemo war watay, koend ise Deus akaemo ag awyly.Koend idaenkubamo, un mengatulymo tindadysebamo war watay ol Deus eagmo koend itoemkzekadaund.

14 Mr t odano modo, xidad odano modo koend idaenkubamo, mengatulymo tindadysebamowar watay, inepa trpa xiguewdaung. Igasedaymo, hurumo etary etywdaung, xutoleguguew-daung war, Deusram tnagazezeim awylymo xutuhoem, ize ato ara anipyra awylymogue, yeinwmpyraawylymogue war. 15 Sodoma donro modo, Gomorra donro modo war myakwndy nguydo kul.Awylygue myakwndy Deus peto in-huguendyly nhonwamo adain-homoem. Xypyryem, idnrtynynbanromodo enagazeze. Deus itaumbyrymengatulymo izepanromodo ol ise Sodoma donromodo,Gomorra donro modo war senagazedobyry takaze kehoem kuru senagazezeni. Xir muntudyzemokuru wato kely.

Jesus tdsenagazedyly wg aguehobyry(Mc 13.9-13; Lc 21.12-19)

16 Jesus aguely: Ydataung. Deus xunry egatuze ogonodylymo kmayno modo duaxi, auwa twinzeim modo duaxi

kaneru igonodyly ara. gu ara, tonomegue itaung, kmaynodpa tdsemaguely muntuhomoem.Koend ol itaung, papa ara, danimo mnhewipannehomba mitomoem. 17 Tonomeguel itaung.Yizepaom modo awsemo, yeinwndylymogue. Adahoze maemo pym modo enadoram, mzenagazeo-homoem. Apiogen-honzemo t tdtdyguyho oday. 18Yeinwndylymogue, idnr pym domodoramadahoze maemo. Tumunreim maemo keze akaemo pymdo, inagazedomoem. Pym domodo enadomataymo twl ise un iwkuru mengatulymo dara imakehomobyry wg judeu domodo iwymryam,

MATEUS 10:19 15 MATEUS 10:42

judeu keba modo iwymryam war. 19 Amyguehomo wg tadahulizeba ol itaung, pym domodoenadoram madahoduomo. Deus agmol ise. urusemo amyguehomoem. 20 unrymo wg kul inkbaise amyguelymo, Deus Ispiritury xunry wg.

21 Ipemugudomoanl ise yeinwnni modo zenagazeoly. Ipemugumol ise pymdoram egamenrimo,dyohomoem. jiukonoem, jiwaigoruem warl ise segamelymo. Tjiunwym, tymery agl isesegamelymo lpyl, dyohomoem. 22 Ynynonroem mawylymogue, toenzepa ise mjiewiseolymo.maemo yeinwndyly imodnry modo ol semagueze, aunloenl Deus ag mitomoem. 23 Mr xidadeyd matomod ynynonroem mawylymogue mzenagazeoduomo, eagonro t anaxi wientaung, trywg amyguehomoem. Auguely yanmo. Ur Uguondo Kaynpa etyby odopze ur, idnr Israeleynyn t anak ywg amyguelymo irayn.

24Enomedni mawnk tonomedzeim takazeno. Pymmawnk twaneim takazeno. 25Tonomednieto ara lpyl ise senomedni zeholy. wanu sodo ara lpyl twaneim zeholy. Ayetomo aralpyl ise amieholymo. Inakanhe aguezemo ywg. Belzebu eon-honrugue kul iewanu nhegaedylymo.unguezemo lpyl; inakanhe aguezemo wgmo kely Jesus.

(Belzebu, Satans ezedy eagonro).Deus lel kydynrene(Lc 12.2-7)

26Aituo Jesus aguely: nguy kdytadaund, ywg inagazedylymogue kul. Idnr soentaymby jiepangueowze lel.

Idnr koend tydasenrybyry MON war jidahoze. 27 yanmo kulel auguehobyry idnr kurdomodoram egatuwdaung. maemo kulel mindatybymogue kur domodo xurutaung.

28rinmo kdytadaund; igadopyrymo daunloenl adaindnry tyn-hoem ton-honremba mawnk.Twl lell wne inagazedylymo. Ton-honremba ol Satans eyd tatoram ogonosemo. Deus an-hekyly xytadaung. Awk kulel mawnk igueduomo, Satans eyd atoram ogonosemo ton-honreim.29 Idnr tense awk Deus. Etaung konopio. Imem twentuneba konopio. Tokal moeda imeimbyrytwensenrygue azag konopio tadanhoze. Onro onwa igueypyem nihuguebamo ol Deus aguehobyryodayba kul. 30Nhetmo lpyl Deus. dara lel angahumo wg angahudumo awyly tutuze. 31Awylyguetsegudzeba itaung. Deus konopio tense watay, maemoma kuru nhesemo lpyl. Xurem, maemotywyneim kuru, konopio modo takaze kely Jesus.

Jesus eynynonro ur keze tyanenry modo(Lc 12.8-9)

32 Jesus aguely: Tjiduay, Jesus eynynonro ur myguelymo-ro watay, Ynynonrol asaemo keze lpyl ur Pabai

kaynonroam, enado mawylymo ume. 33 Tjiduay, Jesus eynynonro keba ur myguelymo-ro watay ol,Pabai kaynonroam, Ynynonro mkeba asaemo keze lpyl ur, enado mawylymo ume kely Jesus.

Jesus wg ewimunezemo tagonro ag(Lc 12.51-53; 14.26-27)

34 Jesus aguely: Ketuo, inakanhe tadawyly, tdseguebyly war adainly keanra keank, inanajimo. Arpa ol.

Espada iemaym kenewyly waunlo ara ur. Ynynonro kebaom modo ynynonro modo ag seguebyzemo.35 Yeinwndylymogue, pemugudomol ise ewisenimo. Tjimeom tunwym iewiseze. Tzexiry tyzeiewiseze. Tjiweise tymenhundu iewiseze. 36War ise pemugudomol ewisedylymo, kelomo agmoiewiky takaze kehoem yeinwndylymogue.

37 Ynynonroem midyse mataymo, unwnmo, zemo, merymo, ixirymo war takaze kehoemywynedaung. Yakad daunlo kurdo kul minwyneguylymo-ro watay, ynynonroemba ise utulymo.38 Ynynonroem lell midyse mataymo, ize matomo ara kul amidylymo imowdaung. Msenagazedy-lymo umel auguely idataung, yeinwntaung war, iguehomo odaji kehoem, kruz mandylymo-rowaunlo ara. Arpa-ro watay, ynynonroemba ise mataunaze. 39 Tyzepa mitomoem kul, Jesus eynynonrokeba urmyguelymowatay, Deus eyd atorammydpa ise maemo. dyk Jesus eynynonromkeba uruguewpyra ise ur, twl ise kdyoly myguelymo watay, Deus eyd atoram idze maemo, aunloenleag mitomoem kely Jesus.

Koendonro modo Deus xuduze tynynonro modoram(Mc 9.41)

40 Jesus aguely: Koend nhenimo, koend iedyly lpyl. Koend ieni, ugononibyry Deusl koend nhekyly.

41 Koendonro xuduze Deus tunry egatuwni modoram. Koendonro xuduze lpyl ol tunry egatuwnimodo emawyadnimodoram. KoendonroxuduzeDeus, koend aitaynrimmodoram. Xir koendonro lpylxuduze Deus, koend aitaynrim modo emawyadni modoram, koend aidylymogue.

42 dyl amnhekyly ynynonro modo emawyaddoen-ro watay, twl wne parugue kulmankuilymo, al ol ise Deusram mzepywaolymo. Twl lell wne ynynonro modo dy keba awyly,al ol Deusram zeholymo. Xir muntudyzemo kuru wato kely.

MATEUS 11:1 16 MATEUS 11:2311

Joo Batista tynynonro modo Jesus ag agueze ingonotobyry(Lc 7.18-35)

1 Jesus xina doze lel tinduakeyby modo xurudyly ewanikeimbyryem, trpa idly, xidad modo anakDeus wg un iwkuru egatuze.

2Kadeia odaymyani Joo Batista, Jesus Cristo egary indadyly. Egary tindatuo, azag tynynonromodo ewyingonodyly Jesusram. 3 Jesusram taintuo, aguely indadylymo aidyly nhedylymowar. Joo aguehobyry araJesus nhapiguelymo:

Deus Ingonotyby ese kehobyryl m? Eagonro ise xina inwnwnkyly? kelymo.4Aituo Jesus in-hoguly: Odopdaung. Mentybymo, mindatybymo war Jooram egatuwdaunda. 5 Jesus twneim modo

kua nhedyly xina ned. Epybyry modo koend tense. Adakobdnrybyry modo tadakobzemo iwer.Tjimituguelygue twnuneimbyry modo itugoenzeybyem. Kydatnrybyry modo koend tydasemo.Iguewtyby modo kurem tyetonze. Kaik modoram Deus xunry iwkuru Jesus nhegatuly xina nidadlpyl. 6 Tuomareim ise yeinwndyly imodnrymodo! nygue Jesus myguelymo ise Jooram kely Jesus.

7 Aituo Joo eynynonro modo azakl odopdylymo. Idpygueduomo Jesus aguely Joo wg kurdomodoram:

Agui maemo ewy ttze ji dy peba atoram, Joo aguely idase. daunloka mk, inanajimo?Etaung adapezeinly-ro watay, poji wayam wayam war tzeknize. Myara keank Joo, inanajimo? dypebaom modoram kelo un nhegatuly, dypeom modoram kelo un nhegatuly war keank aguely,inanajimo? Ainkba, tokalel mk xunry. dypebaom ag, dypeom ag alel mk Deus wg aguely.8Medmol ety iwogonro iwkuru keba awyly. dypeom xidad odano, t imsedo iwkurugue ttyreimwar mawnk t tjiwogonro twenseim ieni. dypeom mkeba mk.

9 daunlo kuruka mk, maemoem? Deus itaumbyry egatuim? Mkl mk Deus itaumbyryegaturinl. War ol auguely yanmo. Deus itaumbyry egatuim daunlo kul mkeba mk. Idnr Deusitaumbyry egatuimmodo takaze tynreimmk. 10War iwenibyem awyly Deus itaumbyry awowg: Anraunry egatuim. Waunroenl ise mer kingonodyly, kur domodo nhonse Messias saintod kewndyDeus. Kur domodo yaintod nhoniem kehobyry mk Joo. 11Uguondo daunlo kul mkeba mk Joo.Tynreimmk, idnr saguhoem Deus itaumbyry egatuwni modo takaze. Mkl keank Inepa ise DeusIngonotyby ewyly keim. dara Deus kur domodo iwymryem idyly awyly koend nutuba ol mk.Iwer Deus Ingonotybygue tywymgueim watay, mk takaze ise xynru. Twl lell wne daunlo kulawyly. Xir muntudyzemo kuru wato.

12 Joo Deus wg un egatuly nhagupygueduol keank kur domodo Deus tywymryem izetonromodo zenagazeoly Deus eynynonro keba modoram. Inakai modoram adainhoze kelymo, Deusgueiwymgumogue. 13-14 Saguhoem Moiss iweniwndymy dara Deus pymem idyly awyly wg. Deuseynyn aguewnimodo iweniwnmo lpylmywar. Elias emyenro sainse, Deus itaumbyry egatuim, DeusIngonotyby saindyly irayn kelymo. Aguehomobyryl mawnk mk Joo. Aguely minwmpyra olkeank maemo. 15Augueho muntudyze maemo watay, koend idataung.

16 daunloemmawylymo wg agueze ur, maemo xir umeno modo. Iamimeom tagonrodo taserayzenandogue tzenandyzebaomara kul maemo. 17Tataen-hodo tugoru indyduo, tidysebamo. Tataen-hodo itynru ume, tytyrembamo. 18diempa kul Joo Batista winduadyly, vinhu nenypa. War awylygue,Kadopbeom awk myguelymo. Ur Uguondo Kaynpa etyby kwinduadylygue, kadakuilygue war,Idolai awk. Nhuduypymo tinze, tnyze alel. Impostu epywado emakewni modo, kurdo inakai modoeataen-ho war awk myguelymo. 19 Aguitobyry, aguykehobyry war wgl Deus nhutuly xurem,xurempa war kydzeholy kely Jesus.

Jesus einwntnry modo senagazedo(Lc 10.13-15)

20Xidad Corazimd, Betsaidad, Cafarnaumdwar Jesus Deus eon-honrugue toenzepa adyesenrymodoaiem. Tensel wne akaemo Jesus aidyly; al ol neinwmpyra awylymo. Inakanhe adidylymoguenjityembyramo lgl. Adidyly timodyzebamo. Aituo Jesus ton-honre kehoem iwgmo aguely adaguly:

21 War auguedyse wawyly unry izepaom modoram. Toenzepa kehoem ise msenagazedylymo,maemo Corazim donro modo, Betsaida donro modo war. Toenzepa adyesenry modo kehoem ajiedjidadrymod, Deus eon-honru kenehohoem. Yeinwndyseba ol mataunaguynre. Tumunruneimmodo akwndy Tiro, Sidom war donro modo. Deus eon-honru enehonze jidadrymod awitobyry aranguyl aidyly-ro watay, inakanhe adidyly tumozemo tise, Deus tinwnsemo war. Tzetydzemo tisetem saku tyxieim sakjibygue, pelup tyangahumo onwa tyesemo tise war, inakanhe aditomobyrywg tjityendyly tienehon-homoem, imoimbyryem tawyly tienehon-homoem war. Deus eon-honrugueawidyly tense lell wne maemo. Inakanhe amidylymo minmopa ol maemo.

22 Corazim donro modo, Betsaida donro modo war, tdsenagazedo saintuo, maemo ynynbaommodo toenzepa ise msenagazedylymo, Tiro, Sidom war donro modo senagazedo takaze kehoem. Xirmuntudyzemo kuru wato. Medmol Deus eon-honrugue awidyly. Akaemo ol nepyra.

23 maemo Cafarnaum donro modo koendonro, tynreim war maemo, inanajimo. Deus eydatoram mydlymo war wne, inanajimo. Arpa ol. Satans eyd atoram ise mjigonoholymo. Inakai

MATEUS 11:24 17 MATEUS 12:16kehoem akwndy Sodoma donro modo. Deus eon-honru enehonze Cafarnaumd awitobyry nhedylymo-ro watay, inakanhe adidyly tumozemo tise, Deus tinwnsemo war. Ijidadrymo tainzepa tise.Deus eon-honrugue awidyly tense lell wne maemo. Inakanhe amidylymo minmopa ol maemo.24 Cafarnaum donro modo, xypyry etay, tdsenagazedo saintuo, maemo ynynbaom modo toenzepa isemsenagazedylymo, Sodoma donro modo senagazedo takaze kehoem. Xir muntudyzemo kuru wato.Tensel maemo Deus eon-honrugue awidyly. Akaemo ol nepyra kely Jesus.

maemo msemaguedyzedo modo Jesusram etaung(Lc 10.21-22)

25 Ilpyryem Jesus aguely Deusram: Kau odanomodo, onro wogonromodowar sodo m, Pabai! daunlomodoanl unrybyrymutuen-

ho, tonomegueimmodoram lel inkba, enomeddaymbymodoram lel inkba war. 26Amnhedysematoaral ise aidyly kely.

27Deus ag adkebygueduo, Jesus agueondyly tonlo modo ag: Pabai idnr won-honru, ienomery war xuduim. Mk kulel koend kuru utunri. Ur lel lpyl

Pabai Deus koend kuru xuturim war. Eyam kuntuen-hoymby lpyl ol koend Deus xutuze.28 Mk tmnreingue tyekeim wne ekozely, myara ekozeybyem mawylymo. Yeinwntaung,

ikudnimo, ahulirinmo war kentyhoem. karymo wogonro tmnreingue ekelymo waunlo ara ise,ikobyzeguelymo. 29 Ynynonroem itaung. senomeddaung ywg. Ikobyzeguehomo ese maemo.Koendonro ur, tyewiseim mkeba. Imakerinmoem ise ur. 30 Kenomeddo ara amitomoem ton-honruneba, agmolma ise ur, on-hondzemol. Tmnreim sanni emawyadni emyenro ur kelyJesus.

12Jesus eynynonro modo tzekobyzegueho oday trigu ewily nhasewdomobyry(Mc 2.23-28; Lc 6.1-5)

1 Tzekobyzegueho oday ani Jesus ag xina trigu ejidy ezak sakadyly. Toenzepa ani xina ewindy.Sahuadybyem ani trigu ewily. Awylygue xina nhasewdyly, tmarygue xina nhatuguely, xina nhagulywar. 2 Fariseu domodo ewy xina aidyly tientuo ani Jesusram aguelymo:

Eg ynynonro modo aidyly! Trigu ewily nhasewdylymo, nhatuguelymo war. Tutuzel m,kzewenry eynyn kokobyzegueho oday kydsewaniba kydawyly kelymo.

3Aituo Jesus aguely: Enanguewdaung typynigueba tituomo, kydamu Davi, eagonro modo war aitomobyry, toenzepa

twindymogue. 4Deus ety odaji myakwndy Davi egawndyly. Tr myakwndy Deusram xuduypy pomodo nhandyly, nhedawynlymo tagonrodo ag. Kzewenry eynyn ol tise akaemo po nedawympa.Kurdo eynyn Deus ag aguewni modo lel tise mr po edawynrim, kelo modo lpyl warpa.Deus xurem ol myakwndy akaemo inakanhe aidyly keba. 5 Kurdo eynyn Deus ag aguewni modokokobyzegueho oday sewaniduo, inakanhe aidylymo mkeba lpyl.

6 Deus ety takaze mynrenkylymope tar duaymo awyly ol muntudyzemo kuru wato. 7War Deusaguehobyry iwenibyem awyly: nguydo imeom xyly, iadundyly mkeba ize wato kuru, kur domodojigue koend awyly kewndy Deus. Xir muntuba ol maemo. dakeze xir aguely awyly muntulymowatay, ynynonro modo daituoba kul menwentdaymba tise maemo. 8Uguondo Kaynpa etyby ur.dy iwkuru adyeseim, adyesenry war tzekobyzegueho oday xuturim ur kely Jesus.

Jesus uguondo zemapiluguednry kua nhetobyry(Mc 3.1-6; Lc 6.6-11)

9 Trpa xigueybyem Jesus idly t tdtdyguyhoram. 10 Uguondo zemapiluguednrybe ani tr.Tl pyl ani kurdo ewy Jesus izepaom modo. Jesus tiunguedomoem kul aidyly enuagaeni modo.Xunzelymo:

Tzekobyzegueho oday Jesus, awk uguondo emary kua nhedyly watay, Moiss inweniby araba aidylyawyly aguykenre. Deus aiedyseba ato amientai kykenre kelymo.

11Aituo Jesus in-hoguly: Tzekobyzegueho oday iguymo kaneru ttagueim odaxi ihuguely-ro watay, kopaelgem mnhene-

honwbyra maemo, mentyhomoem. Kydsewaniho keba awyly umel, tzekobyzegueho oday iguymottyze maemo. 12Kaneru takaze kywynu! Awylygue, tzekobyzegueho oday koendonro aguiendyly watay,Deus ize atol aguienkyly kely Jesus.

13Aituo Jesus uguondo zemapiluguednryram aguely: zemapilugueg kely.Jesus agueduo, uguondo zemapiluguely, emary kua ienipyryem awylygue. Koend idyly; emaduno ara

idyly.14 Fariseu domodo ol trpa egaselymo, Jesus tyen-hon-hoem ttunguedomoem.

Saguhoenl Isaas Jesus wg aguehobyry15 Tyly kelymo tiuntuduo ani Jesus trpa xiguely. Toenzepa ani kur domodo nhapygue idlymo.

Akaemo duano twnuneim modo idnr kua nhetaynly. 16Aituo ani eyanmo aguely: nguyran-ne awitobyry kzegatuwdaund kely.

MATEUS 12:17 18 MATEUS 12:3717 Saguhoem iweniwnlmy Isaas Deus Ingonotyby ar aidyly wg. Deus aguehobyry aral kehoem

Jesus wg aidyly.18 Etaung! Anra mer iemary kinduakeyby.

Toenzepa kinwyneguyly mer, toenzepa womazeni war.Yispiritury nhonwa iese ur.Judeu domodoram, judeu keba modoram alel ise unry koendonro nhegatuly.

19Kur domodoram tyewise aguepa ise, nadaenkeba ise war.Arua oze nseubyra ise.

20 Toenzepa ise kytyendyly.Awylygue ise kur domodo diempa tinwnni modo koend lel nhedyly.Peto nhseajiom wne tynlnehonzeba myara ise

diempa tinwnni nitywannehomba awyly.Inakai modo adain-ho odaxi al ise aisezedyly.Kur domodo inakanhe tentuneim modo koend lel nhedyly,

se iwatary dukagdyby saseudyly wne myara.21 Einwnse akaemo idnr, tmakehomoem kely Deus,itaumbyry Isaas iweniby.

Satans eon-honru kainly lakuru Deus eon-honrugue Jesus kehobyry(Mc 3.20-30; Lc 11.14-23)

22 Ilpygueduo ani Jesusram uguondo nhadylymo, tytaremba, kempyra war iehoyby kadopram.Jesus mk kua nhedyly. Kadop egaseduo uguondo koend jitainly idyly, epyemba idyly war. 23 Awrtientuo, tonlo modo toenzepa sewnilymo. jigue aguelymo:

Davi kydamudo iwymryemawylymyakwndymyara keanra ise Jesus kywymryemawylykelymo.24Awr tindatuo fariseu domodo aguely: Kadop modo iwymry Belzebu* eon-honrugue kul awk kadop modo nhnkyly kelymo;

kewdylymo kul ol.25dara xungumo awyly tutuze myani Jesus. Aituo aguely: jigue zety anano modo seguebyly-ro watay, mr t anary tadainze. jiukonoem, jiwaigoruem

war jigue seguebyly-ro watay, tunwyndo sodokewzemo. Koend nzepyramo, jidueryem tisemomawnk. 26 Kadop modo iwymry mawnk Satans. Kadop modo jigue seguebylymo, tygue tygueidylymo war watay, ton-honremba tise Satans. 27 Jesus kadop nhnkyly ol, Belzebumawnk aitoemeon-honru xudunri tkeze maemo. Belzebu eon-honrugue kul kadop mnhnkylymo myguepa olmaemo ynynonromoam. Ar ynynonromoram amyguepa maemo-ro watay, ar yam adkezeba lpylitaung. 28Deus eon-honruguel kadop modo knhnkyly. Won-honru tiundulygue, tutuen-honze mk,tar pymem wawyly kely Jesus.

29 Uguondo ton-honreim ety odaji nguy negawntaymba, emagaduze, tkjizeba mk watay.Ekjiduo lel isejiguy emagazedyly. Satans eon-honrugue aini mkeba ur, eon-honru sainrim lkuru kely.

30 Ynynba maemo-ro watay, ynynonroem inkba maemo. Kur domodo Deus nheinwntoemiemawyadbyra maemowatay, neinwmpyra itomoem amnhenehonlymo lakuru. Yd iwaguemnhene-honlymo; mindtyguylymo tise koendonro kuru kely Jesus.

31 Deus izepa ato amnhedylymo, amyguelymo, munguedylymo war watay, idnr awr modoxygakeze Deus, menkadylymo-ro watay. Deus Ispiritury ewanu wg inakanhe kul amyguehomobyry olise Deus nygakeba. 32 Ur Uguondo Kaynpa etyby wg inakanhe amyguelymo-ro watay, idnr yaminakanhe amyguehomobyry xygakeze Deus, Deusrammenkadylymo nhygakehoemwatay. Deus Ispirituryewanu wg inakanhe kul amyguehomobyry ol ise Deus nygakeba. Xir mawnr muntudyzemo kuruwato kely Jesus.

Ewily wgl nady daunlo awyly xutuly(Lc 6.43-45)

33 Jesus aguely: Se takyguenry koend lel ewisely; kiein-hoem tuduze. Se takygueim inakanhe kul ewisely; kiein-

hoem nudupa. Ewily wgl se daunlo awyly xutuly, koendonro, inakai war awyly kely Jesus.{Koend aguidyly, aguykely wgl koendonro kydawyly dutuoly. Inakanhe aguidyly, aguykely war

wgl inakai kydawyly dutuoly. War Jesus konomedze aguely.}34 Jesus aguely: gu ara kmayno kul myaze maemo! Awylygue koendonro modo wg amyguepa mawylymo.

Kyangahu odanol mawnr aguykeho. 35 dyl ekando oday koendonro ekandyby watay, koendonrolttyzeim. Inakai ekandyby watay, inakail lpyl ttyzeim. Ar lpyl kunry kyangahu oday kydpaun-zedo kienkandyby. Koendonro watay, koendonrol aguykeho. Inakai watay, inakail aguykeho war.

36Xypyry etay, Deus enadorammepangueduomo, inakanhe amyguehomobyry ara ise mk idnrinagazedylymo. Xir mawnr muntudyzemo kuru wato. 37 unrymo wgl daunlo mawylymo* 12:24 Satans ezedy eagonro awr Belzebu.

MATEUS 12:38 19 MATEUS 13:3tutuen-honze maemo. unrymo wgl ise Deus twentzeinhe, twentzein-emba war mawylymonhutuly kely Jesus.

Adyesenry aiek kehomobyry Jesusram(Mc 8.11-12; Lc 11.29-32)

38 Ilpygueduo Moiss inweniby wg enomedni modo, fariseu domodo war Jesus iopaji idlymo,aguelymo:

dyl adyesenry amnhedyly tiendyse xina, Deusl ogononi, on-honru xuduim war awyly xinanhutuhoem kelymo.

39Aituo Jesus eyanmo aguely: Iumunrumi maemo xir umeno modo! Deus tumoze maemo, pekodo tuso inmoho ara. Adyesenry

aiek, Deus Ingonotyby mawyly xina tiuntuhoem tkeze maemo. Deus itaumbyry egatuimbyry Jonasaitobyry enanguewdaung. 40 Kanra imsedoram xuoympyem, azag emedyly idyly ara myakwndymk ioday awyly, Niguepa ol myakwndy; kanra imsedo jitaguiguely ara. Alpyl ise, yigueduo,ieguepybyry etaddybyem awyly. Azag emedyly idylywg ol ise kuremwitondyly. Menangueduomoise, Deus Ingonotybyl wawyly, muntulymo. 41 Kanra adyry odanopyryem myakwndy Jonas idlyNiniveram, Deus itaumbyry egatuze. Jonas aguely tindatuomo myakwndy, mr xidad odano modoDeus nheinwndylymo. jityendylymo inakanhe tawyly inmolymo war. Akaemo emyenro keba olmaemo. Ur, Jonas takaze won-honru. Auguely mindadysebamo, minwndysebamo war olmaemo. Awylygue ise xypyry etay, Deus enadoram mepangueduomo, war ise Nnive donro modoDeusram aguelymo: Twl akaemo kur domodo Jesus aidyly, aguely war einwntnrybyry modonsenagazedmo kezemo.

42 Enanguewdaung mk pekodo Sabd pympyry. Taypa myakwndy mk idly, eagonroanaymba, Salomo enomery idase. Ienomery ol Salomo enomery takaze kehoem. Tar duaymo lellwne ur, arl ol inomeddomo mindadyseba, muntudyzeba war mawylymo. Awylygue ise xypyryetay Deus enadoram mepangueduomo, war ise mk pekodo pym aguely Deusram: Twl akaemokur domodo Jesus tonomeddyly tindadysebamo atomobyry ara nsenagazedmo keze kely Jesusfariseu domodoram, Moiss inweniby wg enomedni modoram war.

Kadop odopdobyry(Lc 11.24-26)

43 Jesus aguely: Tl myani kadop kur odaypa nhnkyby. Mk kadop adakobdyly myani paru peba ato eink,

tjidy xuize. Tjidy nepyra ol myani. 44 Aituo mk kadop twl aguely: Iegasehobyryanl isekodopdyly mk saguhoem inakanhe knhetybyanl kely. Adkeduo, odopdyly. Nodopbyra awyly ara,koend myani mk uguondo, eagonro kadopram ndynanoba, t koend kehoem nhontyby, taxiembawne myara. 45Aituo myani mk kadop sete lel tataen-hodo inakai modo kuru ese idly, mk uguondoodaxi txiedomoem. Aituo mk uguondo ago kehoem kuru inakanhe itondyly, tokal kadopbe tatobyrytakaze kehoem. Ar lpyl ise inakanhe misezedylymo, yeinwmpyra maemo watay kely Jesus.

Jesus tyze, tukonodo war wg aguehobyry(Mc 3.31-35; Lc 8.19-21)

46 Jesus aguely ume ise, iukonodo war saindylymo eyd atoram. Kuohol ingsenehonlymo. 47 AituoJesusram aguenri aguely:

ze, ukonodo war tar kuohomo. Ag adkedyzemo kely.48Aituo Jesus aguely: Yze lell mk pekodo. Konodo lell akaemo uguondo modo war. Tl lpyl ol yze ara lel,

konodo ara lel war kenkyly kuru kely.49 Etaung ynynonro modo. Asaemo mawnk yze ara, konodo ara war kenkyly, kinwyneguyly

war. 50 Idnr mk Pabai kaynonro ize ato ara aitaynrimmodomawnk konodo ara, koudo ara, yze arawar kenkyly kely Jesus.

13Jesus trigu ewy tamuinze etni wg un nhegatuhobyry(Mc 4.1-9; Lc 8.4-8)

1 Il iguandyly umel Jesus t odayba egasely. Paru Galilia emelaji idly. Tr ekadyly, kur domodoenomedze. 2Toenzepa kur domodo eyd awyly tnmize kehoem. Awylygue pepi imeimbyry tr ekjibyodaxi idyly, tr enday kur domodo tienomeddoem. Kur domodo tpagune lel paru emelay, Jesusxunry idase. 3Un ani nhegatuly, kur domodo tienomeddoem. Aguely: 12:40 Judeu domodo emedyly nhapgueho ara, azag tokal war myakwndy, tokal iguandyly aral mawnk kogoneyam watay,nhapguelymo. Awylygue karaiwaem, azag tokal kely, azag emedyly kely keba awyly. nguy Pakuenraram sexta-feira kopae novehoras saindyly. Sbado oday trl. Domingo peal duas horas pyl tty anaxi odopdyly-ro war watay, Azag tokal war emedyly araPakuenrad wakynre kepa. Bakairi domodo xurem azag emedyly ara kul. Awylygue xir versculu wg koend itoem, azag emedylyidyly ara kely iwenily.

MATEUS 13:4 20 MATEUS 13:23

Xir idataung. Tl myani uguondo trigu tamuinze etni typi ezay. 4Nhamuinday, tl myani nwaoze ihugueim. Mr myani konopio modoram tadaguoze. 5 Tl pyl myani toenzepa tuhube atoramihugueim, onro tsanigueba atoram. Inepa kehoem myani tr iazely wne, tydetgueba ol mr agoidyly. 6Xixi myani nady tyadunse, iwindy ago ondaxi ntba awylygue. 7Tl myani tyguyreimpe atoramihugueim. Tyguyreim modo, trigu modo war zekiba ago idyly myani. Tyguyreim ol ago ini kuru,trigu takaze kehoem. Aituo kop ihugueyby nikuiba. Mr duay tawylygue trigu newiseba. 8 Tl myanionro iwkuru onwa ihugueim. Awylygue koend kehoem ago itaynly. Toenzepa myani mr nady modoewitunu. Koend kehoem myani ekaundyly ewy modo wg cem, sessenta, trinta alel kehoem kely.

9War Jesus nhegatuly eyanmo. Xir un koend muntudyze mataymo, koendne angahumo odaji ietaung kely Jesus.

daituo un tgatuzeingue kulel tienomeddyly Jesus aguehobyry(Mc 4.10-12; Lc 8.9-10)

10Aituo xina Jesus eynynonro modo kuru nhapiguely: daituoka menomedday un mengatuly, ago lel amyguepa mawyly? xina kely.11Aituo Jesus in-hoguly: Saguhoem mykinane Deus kaynonro nutuen-homba dara idnr iwymryem tidyly. Url

ol xutuen-hoim yanmo. Koend ise yanmo auguely. Deus koend tiuntudyzebaom modo ol untgatuzeingue lel kenomeddyly; ago lel auguepa. 12 Imem ywg muntudyze maemo watay, Deuslisemuntuhomoem aieni. nguy ywg tiuntudyzebawatay ol, diempa ywg tiuntuyby enannehonze,utuba ise war. 13 Awylygue, kur domodo kenomedday, un kengatuly, tahule kenomeddomonutuba itomoem. Agnhekyly tensemol wne, nutubamo ol, nepyramo-ro waunlo ara kulel. Auguelytydasemol wne, dakeze auguely nutubamo ol ise, nidapyra waunlo ara lelmo. 14 Deus aguehobyryIsaas inweniby ara aidyly iwer:

Idase wne maemo,dakeze aguely awyly muntuba ol ise maemo.

Ese wne maemo,dy menkylymo awyly muntuba ol ise maemo.

15Auguely mindadyseba, yeinwndyseba war maemo.Mpaunzebyramo itybyem, zenuahuymbyem, jiwantahuybyem waunlo ara lel maemo,

inomeddomo muntuba mawylymogue.Ywg muntudyze lell maemo watay, auguely tydase,

tinwnse war tise maemo.Tpaunzeze tise maemo, jiwantahudnry ara, zenuahudnry ara war.Inakanhe amitomobyry tygakeze tise ur,

ynynonroem mitomoem nygue Deuskely myakwndy Isaas inwenily kely Jesus.

16 Jesus xinaram agueondyly: Tutuze ol maemo, awylygue omarumo. Menkylymo tutuze lel maemo. Mindatyby tinwnse

lel maemo war. 17 Saguho Deus eynyn aguewni modo, kurdo Deus eynynonro modo war toenzepamenkylymo tiendyse tisemo myakwndy, nhetomoem anipyra ol myakwndy. Mindakylymotindadyse tisemo myakwndy, nidapyramo ol myakwndy. Xir mawnr muntudyzemo kuru wato kely.

Jesus dakeze nady wg adkely awyly aguehobyry(Mc 4.13-20; Lc 8.11-15)

18Aituo Jesus aguely: Ydataung wao. Inomedzemo nady ewy wg auguehobyry ise yanmo koend kengatuly. 19Mr

nady ewy nwa oze tamuinze etdyby tadaguoze. Aituo dy niazepa myani tr samuin-hobyryd. Tllpyl ar Deus itaumbyry idataynrim modo. Tydasemo wne. Inepa ol Satans idnr indatybymonhangahumo odayba nhetyly. Aituo pyl Deus neinwmpyra awylymo-ro war.

20-21 Mr nady ewy onro tuhubeom onwa ihuguewdyby inepa kehoem iazely. Iwindy modo agoondaxi ntba awylygue ol, inepa iladaynly, iguewdyly war. Tl lpyl ar Deus itaumbyry idataynrimmodo. Tindatyby modo tinwnsemo wne tuomare kehoem. Tzenagazeoduo ol inepa kehoem Deusneinwmpyra idylymo.

22 Mr nady ewy tyguyreim duaxi ihuguewdyby; ago tise wne, newiseba ol, tuahuze mrtyguyreim awylygue. Tl lpyl ar Deus itaumbyry idataynrim modo, Deus tinwnse wne. Xironro anaym adienkyly modo wg kul ol seguddylymo. Toenzepa dype tidyly kul, toenzepatydinherugadyly kul war ol ize atomo. Awylygue Deus nhenannehonlymo. Deus itaumbyry nidapyra,iwg npaunzebyra war idylymo. Deus wg nguy ag aguepa idylymo.

23 Mr nady ewy onro iwkuru onwa ihuguewdyby ol koend iazely, ago idyly war. Toenzepaewisely. Tl myani ewy wg cem lel ewily xuduim, sessenta lel ewily xuduim, trinta lel ewily xuduimwar. Tl lpyl ar Deus itaumbyry idataynrim modo tindakylymo lel nheinwnkylymo. Deus lelnheinwnkylymo. Ize ato lel anhekylymo. Iwg aguelymo toenzepa kur domodo nheinwntoem war kely Jesus.

MATEUS 13:24 21 MATEUS 13:43Jesus joiu wg un nhegatuhobyry

24 Ilpygueduo, Jesus kelo un nhegatuondyly tienomeddomoem. Aguely: Un segatuji wao, dara Deus kaynonro kywymryem lell idyly awyly wg muntuhomoem. Tl

myani uguondo typi ezay trigu ewy tamuinze etni. 25 Nhamuimbygueduo myani, kopae xykylymo ume,iduery ipi ezaji idly. Trigu ewy samuin-hobyryd myani joiu* keho ewy nhamuinly. Samuinrimbyryemmyani idly. 26 Aituo myani trigu ewy, joiu ewy war samuimby iazewdyly, ago itaynly, zekiba kehoemewisewdyly war. Aituo myani sodo ag twanuneim modo mr joiu, trigu-empa awyly nhedylymo.27 Aituo myani pa ezary sodoram idlymo. Aguelymo eyam: Trigu ewy kulelma keank mamuinly trpa ezay; toenzepa ol joiu, trigu duak. nguyka keank joiu ewy mr ezaxi samuinrim? kelymo.

28 Aituo pa ezary sodo in-hoguly: Uduery keanra keank samuinrim kely. Eag twamuneim modo aguelymo: Joiu xina nhonkedyzeka m iwe lell? kelymo.29 War ol pa ezary sodo aguely eyanmo: Al nid. Joiu monhokelymo-ro watay, trigu nhonkeze

lpyl mataunaze. 30 Twl trigu, joiu alel zekiba ago nid. Ekaundo odaji ituo joiu ise waunroemkuru monhokelymo, mintugjilymo, iaduhoem, peto onwanji manmelymo war. Ilpygueduo ise trigumenkaundylymo. Kenkando odaxi menkandylymo-ro war keze ur ekaunni modoram kelymyani sodo kely Jesus.

Jesus mostarda ewy wg aguehobyry(Mc 4.30-32; Lc 13.18-19)

31 Jesus kelo un nhegatuondyly eyanmo tienomeddomoem. Aguely: Un segatuji wao dara Deus kaynonro kywymryem lell idyly awyly muntuhomoem. Tutuzel

maemo, idnr nady ewy modo takaze kehoem mostarda ewy imeimbyryem awyly. 32 Ttduo oltyazeze, eagonro modo etdaymby modo takaze kehoem ago tise, imsedo modoem kehoem tywatazezewar. Awylygue tawguneim modo iwatary wg tty anhetoem nhuduly kely Jesus.{Myara lpyl saguhoem kuru aguipa kurdo kul Deus tywymryem awyly einwnni modo. Ilpygue-

duo ol agui idylymo keze Jesus aguely.}Jesus fermentu wg aguehobyry(Lc 13.20-21)

33 Jesus kelo un nhegatuondyly, tienomeddomoem. Aguely: Xir un lpyl segatuji wao, dara Deus kaynonro kywymryem lell idyly awyly muntuhomoem.

Pekodo po aieni imem trigu nhedyly; fermentu ol diempa kul nhedyly. Mr fermentu po iolihodiempaombyry ol trigu tuolize imem kehoem kely Jesus.

Jesus ungue lel tienomeddaymo aguehobyry(Mc 4.33-34)

34Unem lel ani Jesus kur domodonhenomeddyly. 35WarmyakwndyDeus itaumbyry egatuimbyryAsafe inwenily:Un ise kengatuly,

eagmo augueday.Adaguday tutuzenrybyry wg auguedaykely myakwndy.

Aituo Jesus un kur domodo tienomeddoem nhegatuduo, Deus itaumbyry egatuimbyry aguehobyryara kehoem aidyly.

Jesus dakeze joiu wg adkely awyly aguehobyry36 Agueypyem Jesus kur domodo nhodokely. Xina ag tnra idly. Saintybyem iopaji xina idly,

sapigueze: Kur domodo ag kydatay, joiu trigu duano wg amygueaki. dyka enra awr ungue

menomeddyzemo mato? xina kely.37Aituo xinaram aguely: Ur Uguondo Kaynpa etyby trigu ewy tamuinze etni emyenro ur. 38Trigu ewy, joiu ewy alel pa

ezay etdyby ara mawnk kur domodo tar onro anaym awyly, ynynonro modo, ynynbaommodo alel.Ynynonromodo, Deusgue tywymgueim, trigu ewy aramo. Satans eynynonromodo pyl joiu emyenro-rowar. 39-40pa ezary sodo iduery emyenromawnk Satans. Nady ekaundyly umeno ara lpyl ise xypyryetay aidyly. Twaneim modo joiu iaduhoem peto onwanji nhamehomo, ara lpyl ise xypyry etay anjudomodo, Deus eynynbaom modo eydpa nhamelymo. 41 Pymem kuru wituo, iemary modo igonose urtr kaynpa, kurdo inakanhe aityby modo, idnr kurdo inakanhe kul aitoem aienibyry modo waridtyguyze. Mk modo duaypa ynynonro modo iese iemary modo. 42 Peto nhntnry onwanji ise inakaimodo nhamelymo. Tr ise eogunrunumo, tyery nhagulymo war tpynendylymogue. 43Awr ume isenguy Deus eynynonro kuru awyly edyly. Xixi wne eunu duaypa idyly myara ise Deus eynynonro modo,tynakaiguneim modo duaypa idylymo. Pabai Deus pymem atod ise ejikumo. Xir koend muntudyzemataymo, koend idataung kely Jesus.* 13:25 Trigu ipery ara iazeim joiu keho. Newiseba kul, nuduwpyra daunlo joiu, daunlo trigu war awyly xutuhoem.

MATEUS 13:44 22 MATEUS 14:5Jesus twenseim soentyby wg aguehobyry

44Aituo Jesus aguely: Un segatuji wao dara De