HSElife Magazine No 7 NL

46
HEALTH, SAFETY & ENVIRONMENT MAGAZINE for Oil & Gas industry What’s in it 7 you? pagina 2 en meer... In dit nummer: ACTIEF STREVEN NAAR VEILIGHEID 4 UITEINDELIJK OP NUL UITKOMEN 22 VEILIGHEIDS- SIGNALERING 10 MOOI OM TE WETEN 19 PTW EN TRA TRAININGEN 42 Q3 2012 INTERACTIVE INDUCTION OFFSHORE 30 for

description

Veiligheid, gezondheid en milieu magazine voor de gas & olie industrie

Transcript of HSElife Magazine No 7 NL

HEALTH, SAFETY & ENVIRONMENT MAGAZINE for Oil & Gas industry

What’s in it

7

you?pagina 2

en meer...

In dit nummer:

ACTIEF STREVEN NAAR VEILIGHEID

4

UITEINDELIJK OP NUL UITKOMEN

22

VEILIGHEIDS-SIGNALERING

10MOOI OMTE WETEN

19

PTW EN TRATRAININGEN

42

Q3 2012

INTERACTIVEINDUCTION OFFSHORE

30

for

WHAT’S IN IT FOR YOU?

2

WHAT’S IN IT FOR YOU?Voorwoord

We leren praten, maar leren we ook communiceren? Terwijl communiceren complexer is. Het is veel meer dan

praten alleen. Ook als we zwijgen, níet reageren, communiceren we. En de ander trekt daaruit conclusies. Best

belangrijk dus dat we ons realiseren wat we doen of laten, zeggen of niet zeggen. Kortom: hoe we overkomen bij

de ander.

Waarom blijft de ene boodschap hangen en gaat de andere het ene oor in en het andere uit? Mensen moeten echt

iets aan een boodschap hebben, anders haken ze af. What’s in it for me? Waarom is dit interessant voor mij?

De kunst is om een boodschap op een heldere en eenduidige manier te vertellen zodat hij blijft hangen.

HSE Life Magazine: What’s in it for you? Gezond en veilig werken en gezond en veilig thuiskomen.

Namens de THE WAT GROUP

Pier van Spronsen

3

4

ACTIEF STREVEN NAAR

5

“Het is in ons en in het maatschappelijke belang om het aantal incidenten

en near misses als gevolg van onzorgvuldige graafwerkzaamheden sterk te

verminderen”, zegt Wim van der Veen. Hij is hoofd van de afdeling Onshore

Survey Operations van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) en is

actief binnen de Vereniging voor Leidingeigenaren in Nederland (VELIN).

6

“De NAM heeft zo’n 1700 kilometer aan leidingen en 810 kilometer aan kabels in onder meer

Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Noord- en Zuid-Holland. Die infrastructuur is van

groot belang voor ons. De leidingen transporteren veelal gassen en vloeistoffen onder hoge

druk. Daar wil je geen schade aan hebben door b.v. graafwerkzaamheden, drainage van land-

bouwgrond of grondonderzoek. Hierdoor kunnen ongevallen plaatsvinden zoals explosies en

vervuilingen. Als gevolg daarvan moeten we bovendien productie verminderen of insluiten, de

grond saneren en leidingen repareren.”

“Om schade door graafwerkzaamheden te voorkomen bestaat al jaren het KLIC-systeem. Via

een KLIC-melding, bij het Kadaster, definieert de grondroerder in een graafpolygoon waar hij

werkzaamheden gaat verrichten. Het Kadaster verzamelt vervolgens alle tekeningen, detailin-

formatie en voorwaarden van de betrokken netbeheerders en stuurt dit aan de grondroerder. De

grondroerder is vervolgens verplicht de voorwaarden op te volgen en de gemaakte afspraken na

te komen. Hoewel het doen van een KLIC-melding sinds de Wet Informatie-uitwisseling Onder-

grondse Netten (WION) uit 2008 verplicht is voor machinale werkzaamheden boven kabels en

leidingen, neemt het aantal incidenten en near misses niet echt af. Uit de statistieken van de

VELIN uit 2011 blijkt dat maar liefst bij 91 van de 160 incidenten helemaal geen KLIC-melding is

gedaan. Dat is onacceptabel.”

ACTIEF STREVEN NAAR VEILIGHEID

ONACCEPTABELE INCIDENTEN en/of bijna incidenten

7

“Ik zou af willen van de kosten die grondroerders moeten betalen voor het doen van een KLIC-

melding. Het zou kunnen dat zij tegen dat bedrag aanhikken. Bovendien kan een grondroerder

tegen extra kosten oplopen als hij een leiding aantreft die enkele meters van de op papier

gemarkeerde positie ligt. Afwijkingen kunnen ontstaan door de verschillende manieren van di-

gitaliseren of minder nauwkeurige meetapparatuur. De WION verplicht de grondroerder zulke

gevallen te melden, maar dat betekent extra werk. De een brengt dat wel in rekening, de ander

niet om geen opdrachten mis te lopen. Er zou misschien een geldpotje moeten komen om alle

grondroerders hierin te ondersteunen. Ik zie dat als een maatregel die we met z’n allen zouden

moeten maken. Als dat niet binnen de WION kan, dan zullen we dat in VELIN-verband samen

met andere netbeheerders en rondroerders moeten regelen.”

“Daarnaast zouden grondroerders in hun werk beter ondersteund moeten worden in het inter-

preteren van de enorme hoeveelheid informatie van allerlei verschillende partijen. Door het niet

goed kunnen lezen van tekeningen is bijvoorbeeld niet altijd duidelijk waar en hoe diep de kabels

en leidingen liggen. Dit kan te maken hebben met de expertise van de mensen in het veld maar

ook met de kwaliteit van de door de netbeheerders beschikbaar gestelde tekeningen. Ik ben

een voorstander van het verder automatiseren en digitaliseren van de informatie. Iedereen be-

schikt tegenwoordig over tablets en smartphones. Er zijn al KLIC-viewer-apps ontwikkeld, maar

om deze professioneel te gebruiken moet de grondroerder meteen een extra betaalde service

afnemen. Ik zou graag zien dat dergelijke apps vrij beschikbaar komen voor netbeheerders en

grondroerders om de drempel voor alle partijen te verlagen.”

ACTIEF STREVEN NAAR VEILIGHEID

GRATIS KLIC-MELDING

8

“De oorzaak van incidenten en near misses kan ook liggen bij de communicatie. Afspraken en

voorwaarden worden soms anders geïnterpreteerd, waardoor een grondroerder te vroeg kan

gaan graven voordat wij bijvoorbeeld de leiding in het veld hebben gemarkeerd. Wij melden

dergelijke gevallen bij de toezichthouder, het Agentschap Telecom. Hierop zal een officiële brief

volgen en kunnen maatregelen genomen worden. Dit kan een waarschuwing zijn, maar als het

een serieus geval is dan kunnen we er ook een juridische zaak van maken en geldboetes laten

opleggen. Dat kan behoorlijk oplopen en ik hoor geruchten dat men daar in de grondroerderswe-

reld wel gevoelig voor is. Als wij te horen krijgen dat een contractor in opdracht van een ander

bedrijf herhaaldelijk niet volgens de regels graaft, dan kan dat ook gevolgen hebben voor de

relatie met NAM. Je moet daar als netbeheerder ook heel proactief in zijn.”

“Via dergelijke maatregelen en aandacht vragen voor deze problematiek bij bedrijven en con-

tractors valt er nog best veel te verbeteren. De WION is een goede stap geweest. Nu gaan we

langzaam in de goede richting om het aantal incidenten en near misses verder te reduceren.

Elk incident kost zoveel tijd en energie en kan bovendien schadelijk zijn voor de reputatie van je

bedrijf. Ik heb zelf in de jaren tachtig eens meegemaakt dat een drainagemachine dwars door

een NAM-leiding werd getrokken. Je zit met vervuiling in het land, het stilleggen van productie,

opgravingen en saneringen. Dat wil je niet meemaken. Ik zou graag alles willen aangrijpen om

dit onderwerp meer onder de aandacht te brengen en met elkaar het aantal incidenten en near

misses terug te brengen. Dat is in het belang van ons allemaal.”

Wim van der VeenHoofd Onshore Survey Operations

ACTIEF STREVEN NAAR VEILIGHEID

GOED COMMUNICEREN

7

GRATISOOK VOOR IPAD

Download de gratis HSE Life Unio App. Binnenkort beschikbaar voor de iPad.Hiermee heb je altijd en overal direct toegang tot alle informatie op de website van

HSE Life Unio (www.hselifeunio.com). Dit helpt je bij het veilig uitvoeren van je werk,

onshore en offshore. Je vindt er onder andere informatie over gevaarlijke stoffen, live

saving rules, meningen, trainings- en leertechnieken en je blijft op de hoogte van de

laatste ontwikkelingen in “het veld” middels HSElife magazine.

Voorkomen van, ongewenste en onveilige situaties, is beter dan genezen.

Dat is toch ieders verantwoordelijkheid.

www.hselifeunio.com Volg HSE Life Unio op Twitter:

@hselifeunio

10

VEILIGHEIDSSIGNALERINGIN GOEDE RICHTING

11

VEILIGHEIDSSIGNALERINGIN GOEDE RICHTING

BLOMSMA

Symbolen horen bij ons dagelijks leven. In het verkeer bijvoorbeeld

komen we er talloze tegen die ons vertellen wat we wel of niet

mogen doen en die ons waarschuwen voor gevaarlijke situaties.

Maar wat gebeurt er als een rood rond bord met een witte streep

in het midden een andere betekenis zou hebben in Amsterdam

dan in Utrecht? Wat gebeurt er als er hier geen sprake zou zijn van

harmonisatie?

12

‘Hier is nog winst te behalen en de HSE-managers werken er hard aan om

harmonisatie van veiligheidssignaleringen voor hun offshore locaties naar een

hoger plan te tillen’, vertelt Brian Lenos. ‘Veiligheidssignaleringen zorgen voor

de veiligheid van mensen, maar zijn ook belangrijk voor het milieu.’ Lenos is

operationeel divisiemanager bij Blomsma Signs & Safety. Deze organisatie im-

plementeert projectmatig veiligheidssignaleringen voor on- en offshore locaties

en adviseert hierover.

WELKE KANT GAAT HET OP MET

VEILIGHEIDSSIGNALERING IN GOEDE RICHTING

HARMONISATIE VAN SYMBOLENOFTEWEL VEILIGHEIDSSIGNALERINGENIN DE OLIE- EN GASINDUSTRIE?

13VEILIGHEIDSSIGNALERING IN GOEDE RICHTING

BELANG VAN UNIFORMITEIT

‘Uniformiteit van veiligheidssignaleringen is van levensbelang’, zegt Lenos. ‘Vooral als je op verschil-

lende offshore locaties werkt. Denk hierbij aan signalering van vluchtroutes, brandpreventiemiddelen,

reddingsmiddelen, geboden en verboden, explosiegevaarlijke zones. Maar ook markeringen van gevaar-

lijke stoffen in leidingen en tanks. Als deze signaleringen er overal anders uit zouden zien, ontstaat er

verwarring en mogelijk onveilige situaties. Hierdoor gebeuren ongelukken en komen mens, milieu en

installatie in gevaar. Het is dus belangrijk dat iedereen overal dezelfde informatie krijgt.’

INFORMATIEVE FUNCTIE

‘Signaleringen hebben een informatieve functie. Uniformiteit zorgt dan onder andere voor herkenning

van het operationele proces en voor procesveiligheid. Bijvoorbeeld een standaard markering dat aan-

geeft in welke leidingen aardgas zit of welke gevaarlijke stoffen er in tanks zitten. Als je overal dezelfde

symbolen en markeringen hiervoor gebruikt, voorkom je ongelukken. Daarnaast speelt uniformiteit een

belangrijke rol bij calamiteiten. Signaleringen geven goed inzicht in vluchtroutes, informeren hulpdien-

sten en kunnen bijdragen in sneller handelen.’

HARMONISATIE VAN SYMBOLEN

14 VEILIGHEIDSSIGNALERING IN GOEDE RICHTING

SAMENWERKEN

‘Zes jaar geleden is NAM begonnen met het opzetten van een technical standard voor veiligheids- en

gezondheidssignaleringen voor haar onshore locaties. Vervolgens haakte Centrica aan bij deze filo-

sofie en gebruikte componenten om gezamenlijk met Chevron een offshore standard te ontwikkelen.

Inmiddels pakken andere operators dit ook op en richten zich op de standaardisatie. Er is dan wel een

raamwerk waaraan wetten en normen ten grondslag liggen, maar je moet standaarden ontwikkelen en

deze vertalen naar gebruiksdocumenten. Maatschappijen werken hierin dus samen en leren van en met

elkaar. We zien zelfs dat er kruisbestuivingen ontstaan naar Engeland en Noorwegen waardoor elemen-

ten van de standaarden ook daar worden overgenomen. Dat zijn natuurlijk goede ontwikkelingen.’

ONDERHOUD

‘Onderhoud van veiligheidssignaleringen is een aandachtspunt. Als een situatie op een locatie veran-

dert, kan dat betekenen dat een vluchtroute verandert en moet je de signaleringen aanpassen. Of als er

wijzigingen zijn in een specifiek project, vergeet dan niet om te kijken hoe de signaleringen zich verhou-

den tot de wijzigingen. Geef dus voortdurend richting aan gezondheid, veiligheid en milieu.’

15

Werken in de Olie- en Gasindustrie betekent dat iedereen weleens te maken heeft met gevaarlijke brandbare en giftige

stoffen of gevaarlijke situaties. Het is van levensbelang dat je precies weet waar en wanneer gevaarlijke stoffen vrij kun-

nen komen en dat je ze herkent. Maar het is nog belangrijker om te voorkomen dat ze schade toebrengen aan je gezond-

heid en dat je weet welke persoonlijke beschermingsmiddelen je nodig hebt.

METEEN TOEPASSEN IN JE WERK

Op de website van HSElife Unio vind je duidelijke video- en onscreen presentaties en folders en hoe je ermee om moet

gaan. Zo ben je op een snelle, toegankelijke en gemakkelijke manier op de hoogte en kun je de informatie meteen toe-

passen in je werk. Veiligheid is per slot van rekening prioriteit nummer één.

In het derde kwartaal 2012 introduceren we nieuwe items:

• Flensverbindingen

• Hijsen & Heffen

• Hoge Druk

• PBM’s

• Spills

• Gevaren door elektriciteit

Deze items voegen we toe aan de onderwerpen die er al zijn:

• Aardgascondensaat

• Asbest/Keramisch Materiaal

• Benzeen

• Zwavelwaterstof (H2S)

• NORM/LSA

PLANNING

In de planning zie je welke onderwerpen op stapel liggen.

TOEKOMSTMUZIEK

Wij onderzoeken/inventariseren of het wenselijk is om ook een vragenlijst en een checklist aan de informatie toe te voe-

gen. De uitkomst hiervan publiceren we in HSElife Magazine en op de website van HSElife Unio.

www.hselifeunio.com

COMPACTE DUIDELIJKE GEHARMONISEERDEINFORMATIE

HSE guidelines

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

SGEVAREN DOOR

ELEKTRICITEIT

HSE LIFE

HSE guidelines

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

SHOGE DRUK

HSE LIFE

HSE guidelines

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

EHSE LIFE

SPILLS

HSE guidelines

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

SHIJSEN

EN HEFFEN

HSE LIFE

PBM’s

HSE guidelines

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

GHSE LIFE

HSE guidelines

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

SFLENSVERBINDINGEN

HSE LIFE

HSE guidelinesmei 2012

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

SNORM / LSA

(Natural Occurring Radioactive Material / Lage Specifieke Activiteit)

HSE LIFE

HSE guidelinesmei 2012

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

HASBEST /

KERAMISCH MATERIAAL

HSE LIFE

HSE guidelinesmei 2012

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

SH2S

ZWAVELWATERSTOF

HSE LIFE

HSE guidelinesmei 2012

THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

SAARDGASCONDENSAAT

HSE LIFE

HSE guidelines

januari 2012

THE INTERNATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

HBENZEEN

HSE LIFE

de noordzeecowboy

Sjaak

16

Het is een regenachtige zomerdag als ik naar de Zwarte Zwaan rijd voor een nieuwe ontmoeting met

Sjaak. De scootmobiel staat traditiegetrouw precies voor de deur en ik wring me door de opening.

De barman merkt me op. Ik zwaai onhandig. Hij draait zich om en tapt twee bier die hij op de bar zet

en knikt kort richting een figuur aan de bar. Ik herken Sjaak die ingespannen voorover zit en... schrijft!

Van een afstandje kijk ik met bewondering hoe hij zijn pen tussen duim en ringvinger houdt. Een pakje

gele plakbriefjes ligt voor hem.

Ik geef hem zijn bier en groet hem. Hij lijkt me niet te horen. Zijn adem is zwaar van de inspanning.

Ik kan mijn nieuwsgierigheid niet goed bedwingen en kijk wat hij schrijft: “Die vent achter de bar heb

zeker geen PTW. Waar blijft die bier dan?” Een goed moment om een bier onder zijn neus te schuiven

dus. “Krijg nou de klere.” Hij kijkt op. “Jij ken tovere, lekkere meid die je bent. Sjakie had dorst zeg.”

Hij pakt het glas en neemt een flinke teug. Hij laat een boer, veegt zijn mond af met zijn hand en

zegt ‘lekker’.

“Hè wat denk je! Sjakie gaat met z’n tijd mee hoor moppie van me.” Hij houdt het gele briefje op en

zegt: “Ik twitter!”

Ik zet grote ogen op.”Je wat??? Maar... hoe...”

Sjaak richt zijn hoofd richting barman en roept: ”Hè opgewarmd lijk. Doe ons nog twee bier!”

De barman blikt of bloost niet. Ik heb nog geen slokje gehad en pak snel mijn glas.

17

“Ja meissie, die gasten van dat halfzachte blaadje

vroegen het. Ja, ik wist niet waar ze het over

hadden eigenlijk, maar ik dacht: Dat gaat ik mooi

niet zegge, dat zoekt ik zelf wel uit. Nou ik heb

het aan mijn zoon gevraagd. De zei: “ Het is heel

simpel ouwe, je schrijft gewoon een kort zinnetje

en zet dat op je computer.” Dat doet ik nu dan.

Af en toe schrijf ik zo een dingetje en als ik dan

thuiskom dan plakt ik het op mijn scherm en laat

het een nacht intrekken. Ik voel er nou ook weer

een opkomen.” Hij buigt zich over het briefje.

Ik ben té verbaasd om te lachen en twijfel of ik de juiste persoon ben om hem hierin te helpen.

Ik wacht tot hij zijn nieuwe ‘tweet’ geschreven heeft en pak alvast mijn telefoon. We beginnen met

een profiel denk ik. @SjaakDrost

Sjaak Drost

alias N.B.

Van de redactie:

En zo is Sjaak nu ook te vinden op Twitter zodat je zijn wijsheden kunt blijven volgen. Hij is te vinden

onder de naam @SjaakDrost. Verwacht maar dat hij op Twitter net zo weinig volgzaam is als in het

echte leven.

18 SJAKIE TWITTERT!

19

>

OM TE WETENMOOI

BEETJE BIJKLUSSENTWEE WEKEN OP, DRIE WEKEN AF EN EEN

Hoe zit het ook al weer met bijklussen tijdens de weken dat je thuis zit?

In sommige arbeidsovereenkomsten, CAO’s of bedrijfsreglementen is specifiek voor die situatie een

regeling opgenomen, het zogenaamde nevenwerkzaamhedenbeding. Daarin wordt het de werk-

nemer verboden om zonder toestemming van zijn werkgever werk te verrichten voor een andere

werkgever, soms zelfs ongeacht of hij voor dat werk wordt betaald. Het kan ook een gedeeltelijk

verbod zijn, bijvoorbeeld door het aantal uren aan of het soort nevenwerkzaamheden te beperken.

Of het kan een verbod zijn om voor de concurrent of klanten van werkgever te werken, het concur-

rentie- of relatiebeding.

Als de werkgever erachter komt dat een werknemer zonder zijn toestemming toch heeft bijgeklust,

kan dat tot ontslag op staande voet leiden. Bij de beoordeling van het ontslag op staande voet,

worden alle omstandigheden van het geval meegewogen. Als de werknemer bijvoorbeeld kan aan-

tonen dat de werkgever het al eerder wist of had kunnen weten en hem later pas ontslaat, dan

houdt het ontslag al snel geen stand. Daarentegen zal de arbeidsovereenkomst dan vaak wel kun-

nen worden beëindigd wegens gebrek aan vertrouwen.

Ook zonder nevenwerkzaamhedenbeding kan de werkgever bijklussen verbieden. De werkgever

verwacht dat de werknemer de weken thuis gebruikt om uit te rusten, zodat hij na die weken weer

fit is om twee weken achter elkaar op de locatie te werken. Als de werknemer door het bijklussen

zo moe is geworden dat een gevaarlijke situatie op de locatie ontstaat, is het maar de vraag of

werkgever wel aansprakelijk is voor een mogelijk daardoor veroorzaakt ongeval. Als de werkgever

bijklussen niet expliciet heeft verboden, dan mag een werknemer in principe alleen klussen doen

die de goede vervulling van zijn taak op de locatie niet belemmeren.

Helaas is ontdekking door je werkgever niet het enige risico dat je loopt als je bijklust. De belas-

tingdienst houdt je ook in de gaten. Je bent verplicht om al je inkomsten op te geven aan de belas-

tingdienst. Doe je dat niet, dan kan je een boete opgelegd krijgen. De belastingdienst wordt steeds

slimmer in het opsporen van fraude. Sommige mensen maken het de belastingdienst daarbij wel

erg gemakkelijk. Op netwerksites, zoals LinkedIn, geven werknemers graag zoveel mogelijk (ne-

ven)werkzaamheden op om een zo groot mogelijk netwerk te kunnen bereiken. Houd er dan wel

rekening mee dat die gegevens openbaar zijn en dus ook voor de belastingdienst (en je werkgever)

toegankelijk zijn.

MOOI OM TE WETEN

DAT KAN TOT ONTSLAG OP STAANDE VOET LEIDEN

20

Toch is blijklussen zeker niet onmogelijk en kan het soms onredelijk zijn als je werkgever het jou

verbiedt, omdat je daardoor bijvoorbeeld te weinig inkomsten hebt. Zorg dus dat je duidelijke af-

spraken maakt met je werkgever en geef je inkomsten op, zodat je niet voor onaangename verras-

singen komt te staan.

Wil je meer weten, stuur dan een email naar [email protected] t.a.v. “Maartje”.

mr. M.A. (Maartje) Ouwehand Wieringa Advocaten

www.wieringa.nl

MOOI OM TE WETEN

DAT KAN TOT ONTSLAG OP STAANDE VOET LEIDEN

21

“Als we het aantal incidenten tot nul kunnen terugdringen dan

hebben we gewonnen als industrie zijnde”, zegt Sander Floore.

Hij is HSEQ manager bij Dana Petroleum en voorzitter van de

Health & Safety Committee van Nogepa.

22

samen één doelnastreven enuiteindelijk op nuluitkomen!

“Dana Petroleum is een Olie-en Gasmaatschappij met grote ambities.

In de komende jaren willen we de productie verdubbelen door

optimalisatie en het uitbreiden van het aantal productielocaties. Als

HSEQ manager ben ik onder meer verantwoordelijk voor het helpen

creëren van een sterke, open en volwassen veiligheidscultuur met als

uiteindelijk doel het terugdringen van het aantal events: incidenten

en near-misses. Wij maken daar geen onderscheid in, aangezien er

dezelfde oorzaken aan ten grondslag liggen. Als je daar niets aan doet

dan zal dit uiteindelijk leiden tot persoonlijk letsel of materiële schade.”

23

“Binnen de Health & Safety Committee van Nogepa, werd er al langer over gesproken om bepaalde

zaken te harmoniseren en te standaardiseren. Hierbinnen is goed werk gedaan, zoals het opzetten

van een voor de hele industrie uniforme Safety & Emergency Response trainingsschema. HSElife

Unio is de volgende stap in dit proces. Als ik heel eerlijk ben dan stond ik er aan het begin wel kritisch

tegenover. Ik heb andere soortgelijke initiatieven gezien, die heel voortvarend begonnen maar toch

een stille dood zijn gestorven. Wij zijn er echter van overtuigd geraakt dat HSElife Unio succes zal

hebben vanwege de manier waarop het is georganiseerd en opgezet en hebben daarom besloten ons

erbij aan te sluiten.”

“Het succes van HSElife Unio zit met name in de betrokkenheid van de contractors en de visie die

HSElife Unio heeft neergelegd. In onze industrie wordt het grootste deel van het werk door contractors

gedaan. Je moet de contractors niet vertellen hoe ze moeten werken, maar met ze samenwerken.

Door naar hen te luisteren denk ik dat er nog veel winst te behalen valt.”

“Wij zien vanuit Dana Petroleum veel potentie in HSElife Unio en zullen ons hard maken voor het

delen van best practices binnen de industrie. Op dat gebied zijn we geen concurrenten. Dus waarom

zou je die kennis niet delen? Er bestaat immers geen copyright op veiligheid! Wij hebben er ook baat

bij als er bij andere operators geen incidenten gebeuren. Kijk maar eens naar de impact die events

zoals Piper Alpha en Deepwater Horizon hebben gehad.”

24

“HSElife Unio documentatie is het beste middel om de basis te leggen voor het delen van best

practices. Daaruit volgen vanzelf discussies waar je weer veel van opsteekt. Het spreekt voor zich om

onze veiligheidssystemen te delen met andere operators. En als andere operators het beter doen,

dan moet je ook kunnen inzien dat je de dingen zelf kunt verbeteren. Dat kan heel confronterend zijn,

als je denkt het zelf al jarenlang goed te doen. Dan moet je toch bij jezelf te rade gaan hoe en waar

er iets valt te leren.”

“Regels zijn een ding, je werk goed doen een tweede. Uniforme en heldere communicatie horen

daarbij. Voor de veiligheidscultuur binnen het bedrijf is op de eerste plaats leiderschap van belang, of

dat nu de Managing Director of de Offshore Installation Manager is. Hij of zij moet duidelijk aangeven

waar het bedrijf voor staat en hoe we samenwerken. Het tweede belangrijke punt is iemand durven

aanspreken op onveilig gedrag en vooral ook om ervaren personen te durven controleren. De essentie

van de veiligheidscultuur is dat iemand dat als positief moet beschouwen.”

“Ik geloof heilig in de filosofie dat elk event is te voorzien en te voorkomen. Met die wetenschap en

het feit dat elk event geld kost, is het een goede business case om daar iets gezamenlijk aan te doen.

Een event kan een grote impact hebben op iemands privé leven, schade aanbrengen aan het milieu

of leiden tot het stilvallen van productie. Ik heb nog nooit een event gezien dat geld opleverde.”

Sander FlooreHSEQ Manager

Er bestaat immers geen copyrightop veiligheid!

MEEDOEN, SAMEN ÉÉN DOEL NASTREVEN EN UITEINDELIJK OP NUL UITKOMEN! 25

DE SYNERGIE

HSE LIFE UNIO WIL IN DE KOMENDE JAREN INCIDENT FREE OPERATIONS BEHALEN,

MAAR HOE ZAL ONZE INDUSTRIEER IN 2025 UITZIEN?

VAN BESTAANDEEN NIEUWE INFORMATIE

HSE LIFETM

LAB

26

KOMT TOT LEVEN IN

EN HOE OPEREREN DE ON- EN OFFSHORE MEDEWERKERS OVER TIEN JAAR, WAT VOOR UITRUSTING EN VEILIGHEIDSVOORZIENINGEN HEBBEN ZIJ TOT HUN BESCHIKKING? DIE VRAAGSTUKKEN STAAN O.A. CENTRAAL IN HET GLOEDNIEUWE INITIATIEF HSE LIFE UNIO LAB: VISIONAIRS GAAN AAN DE SLAG MET TOEKOMSTVISIES VOOR DE OLIE- EN GASINDUSTRIE.

VAN BESTAANDEEN NIEUWE INFORMATIE

Remote Cooperation InterfaceVISION

Onze industrie is een risicovolle. Is het mogelijk om volledige Incident Free Operations te behalen?

Ja, mits we baanbrekende communicatietrajecten blijven ontwikkelen en implementeren en de

modernste technologieën aanwenden om nieuwe veiligheidsconcepten voor de on- en offshore

medewerkers te ontwikkelen.

27

CO-OP VISIONHet eerste resultaat uit de denktank van het HSE Life UNIO LAB is de ontwikkeling van het systeem Co-op

Vision: een Remote Cooperation Interface based on the 360˚ remote view. Co-op Vision is ontwikkeld op

initiatief van het HSE Life UNIO LAB als middel tot efficiëntere overlegsituaties, bijvoorbeeld door het aantal

helikoptervluchten naar offshore locaties te reduceren. In bepaalde gevallen is de reden voor die vluchten

relatief klein, bijvoorbeeld het opmeten van een dek voor het plaatsen van steigers, of het uitrekenen van het

aantal vierkante meters op een platform.

In Co-op Vision zijn alle technische specificaties en de belangrijke details van een locatie zowel on-en offshore

vastgelegd. Co-op Vision stelt de medewerkers in staat vanaf afstand het complete productieplatform te

bekijken. En dat kan vanaf ieder willekeurig gekozen punt vanuit de plattegrond van elk dek. Als overlay over

het beeld projecteert het systeem relevante gegevens en technische specificaties.

Co-op Vision is bovendien een communicatiesysteem tussen de operators en de contractors, maintenance,

engineering en planning. Zo kunnen zij geplande werkzaamheden of alledaagse problemen bespreken en op

afstand controleren en inplannen. Co-op Vision wordt nu voor de CEU platforms gebouwd.

VISIONAIRSAls onderdeel van deze strategie heeft de The WAT Group het HSE Life UNIO LAB opgericht. Dit nieuwe initiatief

heeft als doelstelling om nieuwe toekomstgerichte oplossingen te bedenken voor de Olie- en Gasindustrie.

In lijn met HSE Life UNIO staan thema’s als veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu hierin centraal. De

onderwerpen die in het LAB behandeld worden, kunnen voortkomen uit eigen initiatief of vanuit een concrete

vraag van de industrie.

Het LAB is een denktank die bestaat uit een aantal visionairs die hun kennis en levenservaring aanwenden

om tot nieuwe, doelgerichte oplossingen te komen voor de Olie- en Gasindustrie. De deelnemers aan het

LAB zijn afkomstig van de The WAT Group, de Olie- en Gasindustrie en van gerenommeerde universiteiten

en kennisinstituten. Hun specialismen liggen in de verschillende richtingen binnen de techniek, industrieel

ontwerpen en de diverse (deel)gebieden van de communicatie. Hun kracht zit in het denken zonder grenzen,

buiten de gebaande paden en nieuwe revolutionaire toepassingen te ontwikkelen met nieuwe en bestaande

technologieën.

CO-OP VISION28

SEMINARSMet Co-op Vision heeft het HSE Life UNIO LAB haar daadkracht en toekomstgerichte denkwijze tot uitdrukking

gebracht. Door middel van regelmatige bijeenkomsten en brainstormsessies zullen de visionairs in het LAB

uiteenlopende onderwerpen behandelen en baanbrekende concepten uitwerken. Samenwerking met de industrie

is een vereiste om de ideeën te toetsen op hun levensvatbaarheid.

Om de operators en contractors nauw te betrekken bij de in het LAB behandelde onderwerpen en de mogelijkheden

te scheppen voor discussies, zal de The WAT Group seminars organiseren. Daarnaast zullen we elk kwartaal

in HSE Life Magazine verslag uitbrengen van de onderwerpen die leven in het LAB en de uitkomsten van

doorontwikkelde concepten.

CO-OP VISION

HSE LIFETM

LAB

29

MULTILANGUAGE VERSION

NL UK

INTERACTIVEINDUCTION OFFSHORE

HSE LIFE

THE N

ATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

Unieke en complete

over werken offshoreAntwoorden op deze vragen vind je in de unieke dvd Interactive Induction Offshore.

Hoe verloopt de procedure om naar je offshore locatie te reizen en waar moet je op letten? Wat betekent het precies om offshore te werken? Wat zijn de gevaren en risico’s? Welke regels gelden op je werkplek? Wie is wie op een offshore locatie?

DOELDoel van de dvd is om de effectiviteit en efficiency van de VGWM instructies op een offshore locatie inzichtelijk te

maken. Het uiteindelijke doel is om een veilige werkplek te waarborgen en allemaal dezelfde taal te spreken. Zo

voorkom je ongelukken.

GEEF JE EIGEN GEZICHT AAN DE DVDDe basisregels om offshore te (gaan) werken zijn voor de gehele industrie hetzelfde, maar de dvd is zo ingericht dat

iedere organisatie er ook zijn bedrijfseigen informatie in kwijt kan. Iedere locatie is natuurlijk anders.

Kortom: je geeft deels je eigen gezicht en bedrijfseigen informatie aan deze multifunctionele en multi-inzetbare dvd.

DUIDELIJKE OPZET DVDDe modules zijn kort, krachtig, duidelijk en overzichtelijk en je schakelt eenvoudig naar andere onderdelen, op alle

niveaus. Een voice-over vertelt je alles over het onderwerp dat je aanklikt. Een aantrekkelijke en gemakkelijke manier

om snel informatie te vinden en te leren. In het Nederlands en in het Engels.

32

ONDERWERPENOnderwerpen op de dvd zijn:

• Introductie: algemene informatie over je organisatie.

• Gevaren en risico’s van werken offshore.

• Offshore gaan: alle informatie over reizen naar een offshore locatie.

• Locatie specifieke informatie: verschillende modules met gerichte informatie voor de verschillende doelgroepen op een

locatie. Bijvoorbeeld: “Wie is wie?” en “Werken op de locatie”.

• Begeleidende documentatie over o.a. werken met gevaarlijke stoffen.

• 360 remote view (Co-Op vision): hiermee zijn overlegsituaties mogelijk tussen mensen die niet op dezelfde plek zitten

en tegelijkertijd een specifieke offshore locatie op afstand willen bekijken. Kostenbesparing dus.

• Toets: een interactieve questionnaire over de onderwerpen op de dvd (met certificaat).

• Trainingen locatie specifiek en PtW en TRA

PRIMEUR VOOR CENTRICA ENERGY UPSTREAMDe medewerkers van Centrica Energy Upstream zijn de eersten die deze dvd gebruiken. Op deze manier leren ze alle ins

en outs van hun offshore locaties goed kennen. Een goed middel voor Incident Free Operations.

33

Tafeltennis is een favoriet spelletje van mij. Alleen al het zien van een groene of blauwe tafel en het horen stuiteren van de bal erop heeft een enorme

aantrekkingskracht op mij.

34

NENRamon Roelofs

35

Ping pong, in de volksmond, kan er soms verdraaid snel aan toe gaan. Toen ik er jaren gele-

den tijdens een vakantie op Ibiza mee begon en ik stond tegenover een geoefende tegenstander,

waren er momenten dat ik de bal soms niet eens zag aankomen. Pats! Weer verloren met 11 – 2!!

En de twee punten van mij waren meestal fouten van de tegenstander. Tegenwoordig gaat het

gelukkig een stuk beter.

Tafeltennis gaat mij het beste af als ik ‘niet denk’. Of met andere woorden als ik mezelf buiten

beschouwing laat tijdens het spel. Vaak blijken alle handelingen dan ‘als vanzelf te gebeuren’.

Op het ogenblik dat ik ga denken dat ik de bal rechts van mijn tegenstander moet spelen omdat

zijn backhand niet zo goed is, ben ik niet meer één met het spel. Ik zit in mijn hoofd. Ook als ik

met 6 – 1 achter sta en ga denken shit, dit ga ik nooit meer redden, zal het spelletje zeker ver-

loren gaan. Natuurlijk gaat ‘spelen zonder denken’ niet van het ene op het andere moment. Het

begint natuurlijk met gewoon heel veel spelen en daarmee de verschillende technieken onder de

knie krijgen. Vervolgens uithoudingsvermogen kweken om de snelheid van het spel vol te kunnen

houden. En juist op de reactiesnelheid wil ik iets dieper ingaan.

In Japan gebruikt men het woord nen, dat mate van concentratie betekent. Een nen is het kleinst

mogelijk richtbare deeltje bewuste aandacht. Met bewuste aandacht wordt hier bedoeld één zijn

met wat je doet op dat ogenblik. Een activiteit 100% uitvoeren. Dat is moeilijk! Één zijn met de

handeling heeft niets te maken met ‘denken’. Sterker, het denken kan je er juist van afleiden.

Met het kleinst mogelijk richtbare deeltje wordt bedoeld hoe snel je bewust kunt schakelen in

aandacht. Topsporters als tennissers en voetballers schakelen intuïtief supersnel tussen die mo-

menten. Hetzelfde geldt voor turners, golfers en eigenlijk ieder mens die topsport beoefent.

Gelukkig zijn we niet allemaal topsporters. En dat hoeft ook niet om onze nen te trainen. Wel

willen we graag een optimale concentratie hebben, zodat we tijdens ons dagelijks leven goed

functioneren en dat is iets wat wij ook nastreven binnen onze branche, de olie-en gasindustrie.

Als we kijken naar een veilingmeester kun je zeggen dat deze persoon een zeer kleine nen

NEN

Met bewuste aandacht wordt hier bedoeld één zijn met wat je doet op dat ogenblik. Een activiteit

100% uitvoeren. Dat is moeilijk!

36

heeft. De minste of geringste beweging van een bieder zal hij opmerken. Hetzelfde geldt voor

een goede coach van een groep. De coach zal bij bepaalde gebeurtenissen, gezegden en acties

van individuen in de groep, met één oogopslag de gehele groep kunnen observeren en reacties

waarnemen. Guus Hiddink is bijvoorbeeld iemand met een uitermate goed ontwikkelde nen. Ook

Roger Federer, die in een interview wel eens heeft gezegd dat hij tijdens een wedstrijd, bij wijze

van spreken, de tennisballen in slow motion op hem af ziet komen, heeft een uitermate kleine

nen. Sommige slagen kunnen een snelheid van meer dan 200 km/uur halen. Als ongeoefend

mens zie je zo’n bal niet eens aankomen. Laat staan terugslaan.

Het trainen van je nen kan op verschillende manieren. Zelf sport ik regelmatig en beoefen al

jaren zenmeditatie om mijn nen te verkleinen en te vergroten als ik daar behoefte aan heb. Door

stil te zijn in geconcentreerde aandacht en mijn blik te richten op één punt, heb ik geleerd om

geluiden van mijn omgeving, acties en reacties in mijn lichaam en in mijn denken, scherper waar

te nemen. Met name de ademhaling is een hele belangrijke sleutel naar een goede concentratie.

Door heel stil te zitten en de adem te volgen, kun je momenten van flow ervaren, wat je kunt

omschrijven als betrokkenheid. Onze intuïtie staat dan wagenwijd open. Wat weer tot gevolg

heeft dat we ons moeiteloos kunnen aanpassen in veranderende situaties. En dat is wat deze

snelle maatschappij van ons vraagt! Het wordt mogelijk om in een seconde in plaats van één ding

bewust te doen, twee dingen volledig bewust uit te voeren. Of deze weer halveren en vier dingen

bewust waar te nemen.

Je begrijpt dat daardoor het leven een stuk interessanter wordt. Intensiever. We zijn alerter en

hebben een wakkere geesteshouding. Gevolg is dat je meer gaat genieten omdat geen enkel

moment hetzelfde blijkt, maar volstrekt uniek.

Ramon

Bronnen: ‘Leer denken wat je wil denken’ van Rients Ritskes en uit eigen ervaring.

Noot van de redactie: Ramon Roelofs heeft zich de laatste jaren gespecialiseerd in het geven

van concentratietrainingen en dat met groot succes. Samen met de The WAT Group heeft Ramon

een speciale training voor onze branche ontwikkelt. Mocht je meer informatie willen hebben over

deze training, neem dan contact op met de redactie van HSElife magazine.

NEN 37

BARRIER BASEDRISK MANAGEMENT NETWORK EVENT

CGERisk Management Solutions

38

Barrière denken over risicomanagement staat centraal op het

tweedaagse congres “Barrier Based Risk Management Network

Event”, georganiseerd door CGE Risk Management Solutions.

De The WAT Group is uitgenodigd om hier acte de présence te geven.

Het congres is voor alle industrieën die te maken hebben met risico’s

in hun primaire bedrijfsproces en hun praktijkervaringen en kennis over

methodes met elkaar willen delen. Deel ook met ons je kennis, visie

en best practices over het beheersen van risico’s en voorkomen van

incidenten.

DE THE WAT GROUP UITGENODIGD VOORNETWERKCONGRES OVER BEHEERSEN VAN RISICO’S EN VOORKOMEN VAN INCIDENTEN

BARRIER BASEDRISK MANAGEMENT NETWORK EVENT

39

BARRIER BASED RISK MANAGEMENT NETWORK EVENT

INDUSTRY AWARDSTijdens het congres worden Industry Awards uitgereikt aan organisaties die een toonaangevende aanpak heb-

ben laten zien op het gebied van Risk Management. Een voorproefje vind je hier in de praktijkverhalen van

de genomineerde organisaties.

GASTSPREKERSIedere dag zijn er gastsprekers over uiteenlopende en boeiende onderwerpen. Ronald Pijtak van Centrica

Energy is een van de gastsprekers. Zijn onderwerp is Tripod Causation paths in BowTie. Hij praat over een

benadering van veiligheid gericht op onderliggende problemen die leiden tot incidenten. De Tripod theorie stelt

dat de directe oorzaken (zoals menselijke fouten) niet op zichzelf staan, maar worden beïnvloed door externe

factoren - voornamelijk organisatorische en milieu-randvoorwaarden. Veel van deze factoren ontstaan door

latent “falen”. Oftewel doordat beslissingen of maatregelen worden genomen door mensen die veraf staan van

de plaats van het ongeval. Bijvoorbeeld planners, ontwerpers of managers. Het latente “falen” heeft meestal

een brede impact. Het identificeren en aanpakken ervan levert meer voordeel op als je het vergelijkt met het

oplossen van de directe oorzaak van een ongeval.

De Tripod theorie en de toepassingen die zijn ontwikkeld, zijn het resultaat van onderzoek door de universitei-

ten van Leiden en Manchester, gesponsord door Shell.

Onderwerpen van andere gastsprekers zijn onder andere: The day after the disaster, Organisational culture as

the groundwork for safety management, Qualitative risks in a quantitative world, Anatomy of a blowout en

It’s not the tool, stupid!

Datum: maandag 24 en dinsdag 25 september 2012

Plaats: Amsterdam

Meer informatie: www.cgerisk.com/networkevent

40

BEDRIJVENBij de deelnemende organisaties is de Olie- en Gasindustrie en Chemische industrie sterk vertegenwoordigd.

Maar het is zeker ook bedoeld voor:

• Energiemaatschappijen

• Scheepvaart

• Mijnbouw

• Productiemaatschappijen

• Luchtvaart

• Transportbedrijven

• Financiële dienstverlening

• Overheid

• Universiteiten

• Gezondheidszorg en Geneesmiddelenindustrie

• IT-bedrijven

• Bouwbedrijven

• Adviesbureaus

• Telecombedrijven

Discussieer mee met bedrijven als Shell, Centrica Energy, British Airways, Stuart Wright Company, Vodafone,

BP, Royal Haskoning DHV, Maersk Drilling, Statoil, TNO.

VERSTERKEN RELATIESHet congres heeft, naast een sterke inhoudelijke component, ook een sociaal tintje. Een mooie moment voor

het versterken van relaties. We kijken er naar uit om je op 24 en 25 september te ontmoeten!

41

BARRIER BASED RISK MANAGEMENT NETWORK EVENT

Duidelijke trainingen

Permit to Work (PtW) &Taak Risico Analyse (TRA)

Permit to Work (PtW) &Taak Risico Analyse (TRA)

Het is voor ieder zijn veiligheid belangrijk om goede werkafspraken te maken en ze met elkaar te bespreken zodat men ze begrijpt. Dan weet hij of zij wat te zonder dat er misverstanden zijn en incidenten gebeuren. Daarnaast is het belangrijk om risico’s te erkennen en herkennen zodat je vooraf maatregelen kunt nemen om de risico’s te beheersen.

INTERACTIEVE DVD’S MET TRAININGEN PtW EN TRABij het vastleggen van werkafspraken en risico’s komen de PtW en TRA om de hoek kijken. Een PtW en TRA is meer

dan alleen een formulier dat je invult en waarmee je alle risico’s op je werkplek indamt. De formulieren waren juist de

basis om een duidelijke en toegankelijke interactieve dvd te ontwikkelen met een training over de PtW en TRA. De dvd’s

geven je de juiste en volledige informatie over de wereld die schuilt achter de PtW en TRA. En je weet straks precies

hoe je ermee om moet gaan en hoe je de formulieren invult.

WAT LEER JE IN DE PtW- EN TRA-TRAININGEN?Je krijgt uitleg op vragen als:

• Wat is het precies?

• Waarom is het nodig?

• Wanneer maak je het?

• Wie maken het en wie vult wat in?

• Voor wie is het van belang?

• Hoe maak je het en wat staat er precies in?

• Hoe pas je het toe?

Nadat je de interactieve trainingen hebt

gevolgd, weet je op welke manieren je

maatregelen moet nemen om risico’s te

beheersen, voordat je aan het werk gaat.

Daarnaast heb je inzicht in wat er moet

gebeuren en hoe je dit moeten uitvoeren

met de juiste kennis om je werk goed voor

te bereiden en om daarna vooral veilig te

werken.

OPZET VAN DE DVD’SOp de dvd’s vertelt een trainer je het hele verhaal over de PtW en de TRA. Na een introductie neemt hij je stap voor stap

mee naar de verschillende onderwerpen en informeert je hierover.

Aan het einde van de training is een interactieve vragenlijst opgenomen die de deelnemers moeten beantwoorden met

goed/fout. Na de laatste vraag zie je of je alle vragen goed hebt beantwoord. Als dat niet zo is, zie je welke vragen

je fout hebt. Deze vragen moet je opnieuw beantwoorden. Je kom dan automatisch terecht in het hoofdstuk over de

desbetreffende vraag. Als je de 100% score hebt bereikt, kun je een certificaat uit printen.

44

ONDERSTEUNINGDe interactieve trainingen staan op zich en iedereen kan ze volgen wanneer hij wil. Daarnaast kan een trainer ze

bijvoorbeeld gebruiken in combinatie met en als ondersteuning bij een cursus die hij geeft.

BEWUSTWORDINGWat opvalt is dat de trainingen ervoor zorgen dat medewerkers zich meer bewust zijn van veilig werken. Dit heeft ook

weer een goede invloed op het veiligheidsniveau in bedrijven. Volg de trainingen en zorg ervoor dat je ongewenste en

onverwachte gebeurtenissen zoveel mogelijk uitsluit voordat je aan het werk gaat.

Mocht je bijvoorbeeld na het volgen van deze interactieve trainingen nog twijfels hebben dan doe je hem gewoon nog

een keer!

45

46

voor en door de industrie

HSE LIFE wil een platform bieden voor iedereen die in de olie- en gasindustriewerkzaam is. Met name richt HSE LIFE zich op diegenen die werken daar waarHSE echt leeft of zou moeten leven: op de werkvloer.

HSE LIFE magazine is een uitgave van:The WAT Group B.V.Postbus 200337302 HA Apeldoorn (Nederland)+31 6 46.29.52.56

www.thewatgroup.com Aan dit nummer werkten meeNatascha Bruti, Marjou Janse, Marcel van Spronsen, Veselin Raznatovic, Ramon Roelofs, Pier van Spronsen, Stéphanie van Stockum, Janine IJssel de Schepper, Bob Janssen, Marc van Baasbank, Paul Schilperoord en de Leden van de HSElife UNIO Stuurgroep:Piet van Dam, Ronald Pijtak, Jan Jager, Sietse Wijnstra, Gerard Burgers, Sander Floore, Rik van der Zee, Felicia Wolting, Edwin Harteveld en Frits van der Wilt.

Reacties betreffende onderwerpen besproken in dit magazine kunnen worden gemaild naar [email protected] t.a.v. Janine IJssel de Schepper.

Het overnemen van artikelen als bedoeld in artikel 15 van de auteurswet is niet toegestaan;© The WAT Group B.V. 2012