Eindhoven University of Technology MASTER Healing ...de elementen van een healing environment in...

Eindhoven University of Technology

MASTER

Healing environment voor stad en gebruikerzelfstandig behandel centrum voor cosmetiek te Rotterdam

van Houtum, S.W.J.

Award date:2006

Link to publication

DisclaimerThis document contains a student thesis (bachelor's or master's), as authored by a student at Eindhoven University of Technology. Studenttheses are made available in the TU/e repository upon obtaining the required degree. The grade received is not published on the documentas presented in the repository. The required complexity or quality of research of student theses may vary by program, and the requiredminimum study period may vary in duration.

General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain

https://research.tue.nl/nl/studentthesis/healing-environment-voor-stad-en-gebruiker(7d0fce85-0df3-4f09-9ca6-d264f2d51ef4).html

A F S T U D E E R V E R S L A G H E A L I N G E N V I R O N M E N T V O O R S T A D E N G E B R U I K E R Zelfstandig Behandel Centrum voor Cosmetiek te Rotterdam

Stan van Houtum 0558097 Pagina 1 Technische Universiteit Eindhoven 2005-2006

V O O R W O O R D In handen heeft u de cumulatie van twee trimesters afstuderen aan de Technische Universiteit Eindhoven. Voordat ik in september 2003 de verkorte opleiding architectuur aan de TU/e ben gaan volgen heb ik in Tilburg gestudeerd aan de “Technische Hogeschool Brabant”. Hier heb ik mijn ingenieursdiploma met differentiatie architectuur behaald. Tijdens deze periode op de Hogeschool heb ik een bijzonder leerzame stage gelopen bij “Jasper de Haan Architecten” te Rotterdam. Tijdens mijn vierde masterproject heb ik kennis gemaakt met het fenomeen “healing environment”. Deze benadering voor de architectuur die de laatste jaren steeds meer aandacht krijgt had mijn interesse gewekt. Architectuur heeft een grote invloed op gemoedstoestand van de mens. Dit is mijns inziens één van de fascinerendste en gewichtigste eigenschappen van architectuur. Het wordt nog interessanter wanneer de ervaring van een omgeving zich doortrekt naar een (meetbare) invloed op het genezingsproces. Een interessant fenomeen van deze tijd is het verlangen en het binnen handbereik hebben van het “ideale” uiterlijk. Het taboe wat enkele jaren op cosmetische ingrepen lag is in snel tempo aan het vervagen en steeds meer mensen ondergaan een dergelijke ingreep. Dit komt door een veelheid van invloeden, veroorzaakt door een ingewikkeld samenspel van veel en zeer uiteenlopende factoren. Die factoren zijn volledig verweven met de manier waarop onze huidige moderne maatschappij is ingericht. Het is interessant om dit actuele thema aan te grijpen en de kliniek voor plastische chirurgie model te laten staan voor de projectie van het fenomeen healing environment. De projectie wordt nog interessanter wanneer je de kliniek uit het idyllische landgoed haalt en deze plaatst in een omgeving die in zichzelf weinig of geen elementen draagt voor een healing environment. De architectuur dient hier dan op creatieve wijze de elementen te implementeren. Ik heb daarom gekozen om het project zich aan het hectische Erasmus-terrein in Rotterdam te laten afspelen.



Ten slotte wil ik mijn dank uitspreken naar die mensen zonder wie dit project nooit mogelijk was geworden. Ten eerste mijn drie commissieleden: Bas Molenaar, Jacob Voorthuis en Maarten Willems. In de wekelijkse bijeenkomsten werd ik begeleid en van elk denkbaar advies voorzien. Zij hebben een belangrijke en inspirerende rol gespeeld in het proces en hebben mij wegen laten verkennen die ik zelf nooit voor mogelijk zou hebben gehouden. Zij hebben er op toegezien dat de essentie van het ontwerp niet uit het oog werd verloren en het zijn helder- en zuiverheid behield. Daarnaast wil ik voorzitter Bas Molenaar speciaal bedanken voor het vertrouwen en de kans die hij mij heeft gegeven om te mogen afstuderen en mij de mogelijkheid heeft geboden dit interessante terrein van de healing environment te ontdekken. Ook wil ik chirurg drs. Constantijn Bauland van kliniek Via Sana te Mill bedanken voor zijn hulpvaardigheid en zijn bijzonder informatieve rondleiding in zijn kliniek. Zijn medewerking heeft mij veel inzicht gegeven in de wereld van en rondom plastische chirurgie. Ook verdienen ingenieur Gerard van Zutphen en mijn vader in de rol van architect dank voor al de kennis die zij aan mij van jongs af aan hebben overgedragen en in de toekomst nog zullen overdragen. Mijn ouders ben ik bijzonder dankbaar dat zij mij het studeren in alle opzichten mogelijk hebben gemaakt en zichzelf geheel ten dienste van de kinderen hebben gesteld om ons van een goede basis te voorzien voor het gehele leven. Ook wil ik mijn vriendin Greetje Valkenaars bedanken die evenals mijn ouders mij inspireerde, motiveerde, steunde en werk uit handen nam zodat ik me geheel op mijn studie kon concentreren. Ten slotte zeker niet de minste dank aan mijn goede vrienden Guido Gabriels, Roel Scheepmaker, Robert van Milt en allen die interesse toonde in mijn afstuderen en een luisterend oor boden in goede en minder goede tijden.



I N H O U D 1 Inleiding 1 2 Essay "De genezende werking van architectuur: Bijgeloof of Wetenschap?” 2 3 Kader opgave 15 4 Concept 19 5 Situatie 23 6 Programma 26 7 Stedenbouwkundige massa 28 8 Fundament 32 9 Parkeerplooi 40 10 Opbouw 43 11 Groene Ring 46 12 Huid 49 13 Indeling 52 14 Installaties en Klimaat 61 15 Constructie 64 16 Trappen 74 17 Detaillering 76



1 I N L E I D I N G Dit verslag geeft inzage in mijn afstudeerontwerp van een zelfstandig behandel centrum (z.b.c.) voor cosmetiek te Rotterdam. Een z.b.c. onderscheidt zich van een privekliniek doordat deze ook verzekerde zorg aanbiedt. Het centrale thema van het ontwerp is de “healing environment”. Om meer duidelijkheid te krijgen over dit fenomeen wordt het verslag voorgegaan door het essay “De genezende werking van architectuur: Bijgeloof of wetenschap?”. Hieruit blijkt dat de healing environment geen wetenschap is, maar ook geen bijgeloof. Omdat architectuur een grote invloed heeft op het psychische welbevinden is het mijns inziens een logische vanzelfsprekendheid dat het een positieve invloed heeft op het geneesproces. “Goede” architectuur heeft mijns inziens vanzelfsprekend de elementen van een healing environment in zich. En het maken van goede architectuur is een noodzaak wat geen bewijs behoeft! Daarom is het in dit tijdperk waar architectuur wordt afgekalfd door economische besluiten van het management belangrijk dat men blijft onderzoeken. Door de grote hoeveelheid suggestief bewijsmateriaal kan men niet meer om de healing environment heen en wordt het maken van goede architectuur opnieuw gemobiliseerd. De healing environment hoeft zich niet te beperking tot een gebouw maar kan mijns inziens ook betrokken worden op een breder veld. Architectuur heeft immers invloed op de locatie, de stad en zelfs de sociaal maatschappelijke cultuur. Vandaar dat de titel luidt: “Healing environment voor stad en gebruiker”. Het essay zal worden gevolgd door een omkadering van de opgave. Een kader laat het ontwerp zich focussen op een aantal brandpunten. Aan de hand van dit kader wordt in het daaropvolgende hoofdstuk het concept voor het ontwerp beschreven. Hierna zal het verslag zich wijden aan de concretisering van het concept. Om dit begrijpelijk te maken is het ontwerp gefragmenteerd en worden de onderdelen stuk voor stuk behandeld. Hierdoor krijgt de u een duidelijk beeld van het hele plan met al zijn integrale oplossingen. Globaal is het gebouw op te splitsen in drie delen: de groene ring, de opbouw en het fundament. Het fundament is een geplooid landschap. Op het geplooide landschap bevindt zich de horizontale opbouw die omsloten wordt door de groene ring. Dit tipje van de sluier maakt het lezen van het verslag en het plan begrijpelijker.

De groene ring

De opbouw

Het fundament



2 E S S A Y "D E G E N E Z E N D E W E R K I N G V A N A R C H I T E C T U U R : B I J G E L O O F O F W E T E N S C H A P” ? Introductie 3 Etymologie 4 De vier heilzame omgevingen 5 De Natuurlijke omgeving 5 De Symbolische omgeving 7 De Sociale omgeving 8 De Gebouwde omgeving 8 Daglicht 9 Verse lucht 9 Rust 9 Conclusie 10 Bibliografie 13



I N T R O D U C T I E De sector van de gezondheidszorg is als geen andere sector van het maatschappelijke leven aan een snel en ingrijpend veranderingsproces onderhevig. De sector staat in het publieke debat midden in de belangstelling door de afnemende bereidheid om de lange wachtlijsten en de alsmaar dalende kwaliteit tegenover de stijgende kosten te aanvaarden. (1) De verhoudingen in het krachtenveld van de Nederlandse gezondheidszorg zijn langzamerhand rigoureus veranderd. De overheid trekt zich in toenemende mate terug en de zorgverzekeraars krijgen een steeds grotere stem in het samenspel. De patiënt is ondertussen door de individualisering ook steeds mondiger geworden en eist een humanere behandeling. (2) De mastodontische zorgfabrieken die de laatste decennia door een technisch-functionalistische opvatting zijn ontstaan, passen niet meer bij deze ontwikkelingen. (3) Nu deze organisatie opnieuw moet worden doorgedacht worden er mogelijkheden geopend om de zorginstelling van essentie uit opnieuw te ontwerpen. Humanisering, kleinschaligere groepering van medische specialisme en de integratie van ontspanning en revalidatie zijn daar onderdelen van. (4) Het humaniseren van de zorgsector gaat vaak gepaard met het begrip “healing environment”. De letterlijke vertaling hiervan is “genezende of heilzame omgeving”. Een begrip wat de laatste jaren steeds meer aandacht krijgt en daardoor belangrijk is om goed onder de loep te nemen. Al eeuwen lang zijn er omgevingen die als heilzaam worden beschouwd. Epidauros in het oude Griekenland is hier een goed voorbeeld van en stond vierhonderd jaar voor Christus al bekend om haar heilzame werking.(5) In 1895 beschreef Florence Nightingale al de criteria voor een heilzame omgeving voor het paviljoenachtige ziekenhuis in haar boek “Notes on Hospitals”. (6) …‘I have seen in fevers, the most acute suffering produced from the patient (in a hut), not being able to see out of the window and the knots in the wood being the only view. I shall never forget the rapture of fever-patients over a bunch of bright-coloured flowers’... Florence Nightingale, 1860

Een begrip als “healing environment” wat al eeuwen lang een rol speelt in het geneesproces is het waard om te onderzoeken. Doordat architecten in het verleden vaak in de huid van geneesheer traden en de helende werking van hun ontwerpen benadrukten zonder dat ze deze wetenschappelijk konden onderbouwen (7) zal dit abstracte begrip bij menigeen als een alternatieve geneeswijze in de oren klinken. Maar is dat ook het geval in het huidige tijdperk waar “evidence based design” steeds meer terrein wint en waar vooraanstaande experts hierin in toenemende mate op wetenschappelijk wijze de effecten van architectuur op de gezondheid en het geneesproces trachten te demonstreren? (8) Het doel van dit essay is het helder uiteenzetten van de onderdelen waaruit een zogenaamde healing environment bestaat en deze vervolgens kritisch beoordelen of dat er afdoende bewijsmateriaal is om dit wetenschappelijk te onderbouwen. Wanneer het nut van een healing environment onderbouwd wordt door wetenschappelijke studies zal dit zich in toenemende mate implementeren in de architectuur van de zorgsector.



Om meer grip te krijgen op deze opgave zal het eerstvolgende deel van dit essay gewijd zijn aan de etymologie van het begrip “healing environment”. Dit zal worden gevolgd door een analyse van heilzame plaatsen door de eeuwen heen om te komen tot de gemeenschappelijke ingrediënten voor een heilzame omgeving. In het daaropvolgende deel zullen deze ingrediënten verder worden uitgediept. Het essay zal afsluiten met een conclusie die duidelijk zal maken of het fenomeen “healing environment” werkelijk bestaat of dat het een bijgeloof is wat niet gesteund wordt door de wetenschap. E T Y M O L O G I E Letterlijk betekent “healing environment” genezende of heilzame omgeving of belevingswereld.(9) “De Grote Van Dale” omschrijft heilzaam als “bevorderlijk voor gezondheid” of als “genezing, geneeskrachtig”. Wat genezen is, is moeilijk te definiëren maar een veel voorkomend thema in de literatuur is dat genezen multi-dimensionaal is. Het omvat fysieke, mentale, spirituele, emotionele en sociale elementen. Genezen is dus niet beperkt tot het fysiek helen. De geest moet tot rust komen, iemands emotionele behoeften moeten gewaarborgd worden en gezonde sociale relaties moeten in stand blijven.(10) Quinn stelde in 1997 dat mensen geen collectie van onderdelen zijn die gerepareerd moesten worden, maar dat ze “body-mind-spirits” zijn. De fysieke, mentale, spirituele, emotionele en sociale componenten zijn aan elkaar gerelateerd en beïnvloeden elkaar.(11) Genezen wordt door “De Grote Van Dale” omschreven als het herstellen van een ziekte of aandoening. Ziekte kan men definiëren als een verstoring van het geestelijk of fysiologisch evenwicht die zich uit in de vorm van ziekteverschijnselen. (12) Vroeger werd gezondheid gedefinieerd als de afwezigheid van ziekte en vormde het de tegenpool van het begrip ziekte. Volgens de huidige inzichten is gezondheid méér dan dat. Er zijn talloze definities, die alle een waardeoordeel inhouden. (13) De bekendste is die van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO, 1948): ‘een toestand van algeheel lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden’. Men kan dus een healing environment omschrijven als een omgeving die het geestelijk en fysiologisch evenwicht herstelt of als een omgeving die de toestand van algeheel lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden bevordert.



D E V I E R H E I L Z A M E O M G E V I N G E N In het boek “Healing Places” analyseert Wilbert M. Gesler drie plaatsen die bekend staan om hun genezende werking: Epidauros in Griekenland, Bath in Engeland en Lourdes in Frankrijk. Deze analyse leidt tot de conclusie dat een “healing place” naast de fysiek gebouwde omgeving nog uit drie andere maar vaak gerelateerde omgevingen bestaat.(14) Namelijk uit een natuurlijke, een symbolische en een sociale omgeving. Om aan te geven dat de genezende eigenschappen van een plaats de tijd overspannen, analyseert Gesler Epidauros die haar reputatie uitstrekte van de 4e eeuw voor Christus tot de 6e eeuw na Christus. De natuurlijke omgeving van Epidauros werd bewerkstelligd doordat het omringd was door een betoverende natuur en afgezonderd was van de bewoonde wereld. Er stonden veel heilige gebouwen en tempels die doordrongen waren van symboliek. Epidauros beantwoorde aan een sociale omgeving doordat deze werd bezocht door alle lagen van de bevolking en er geen klassenverschil heerste. Ook stonden medici op dezelfde voet met de patiënten. Bath in Engeland en Lourdes in Frankrijk bezitten ook beide de vier helende omgevingen. De verschijning van een dergelijke omgeving kan verschillend zijn. Zo wordt de sociale omgeving bij Lourdes bijvoorbeeld bewerkstelligd door de grote hordes mensen die er naar toe komen. Daarnaast hoeven de vier omgevingen niet op zichzelf te staan. Water kan bijvoorbeeld bijdragen aan de symbolische maar ook aan de natuurlijke omgeving. Deze intrigerende analyse van Gesler levert ons de vier ingrediënten op voor een healing environment. In het volgende deel zullen deze ingrediënten verder worden uitgediept en bekeken of dat deze steun ontvangen van andere wetenschappelijke studies. D E N A T U U R L I J K E O M G E V I N G We weten dat de meeste gemeenschappen in de wereld geloven in de helende werking van de natuur.(15) Maar de natuur heeft door de eeuwen heen zowel positieve als negatieve reacties opgeroepen. Er is een ontwikkeling van een negatieve visie in de middeleeuwen naar een positieve visie op natuur als bron van gezondheid in de huidige tijd. De heilzame werking van de natuur is altijd sterk verbonden geweest met twee soorten natuur. Namelijk die van de rustgevende veilige natuur, zoals tuinen en pastorale landschappen en die van de uitdagende wilde natuur zoals donkere bossen en hoge bergen.(16) In de romantiek werd de uitdagende natuur, “een plek voor primitieve paniek”, als helend beschouwd. Hier konden lichaam en geest worden gehard door de confrontatie met de angst aan te gaan. Bovendien konden mensen hier het mysterie van het alomvattende leven ervaren.(17) Uit persoonlijke verhalen en enquêtes ervaren veel mensen de natuur als bron van rust en ontspanning. (18) Het verschil met het verleden is de wetenschappelijke onderbouwing voor de rustgevende effecten van natuurervaringen. Een bezoek aan een natuurlijke omgeving blijkt sneller tot herstel van stress te leiden dan een bezoek aan een stedelijke omgeving. Volgens onderzoekers ligt de kern van de rustgevende ervaring in de schoonheidsbeleving.(18)



Roger Ullrich toonde aan dat passief genieten van natuur voldoende kan zijn om het geneesproces positief te beïnvloeden. (19) Dit kwalitatief sterk onderzoek wees uit dat patiënten met uitzicht op natuur een of twee dagen eerder uit het ziekenhuis werden ontslagen dan patiënten met het uitzicht op een blinde muur. Tevens gebruikte de patiënten met uitzicht op natuur minder en lichtere medicatie. Maar zelfs dit onderzoek kon geen honderd procent uitsluitsel geven dat de resultaten aan andere factoren toe te schrijven waren. Men heeft bijvoorbeeld niet kunnen buitensluiten dat de resultaten behaald werden door een gewoonweg interessant uitzicht.(20) En later onderzoek toonde aan dat visuele connectie met natuurlijke elementen zoals aquaria, tuinen, waterelementen en zelfs afbeeldingen van natuur ook afdoende waren. Alles behalve de harde institutionele esthetica van de traditionele zorgkliniek.(21) Deze nuancering snijdt meteen de grote problematiek van “evidence based design” aan. Het is bijzonder moeilijk om bij een onderzoek in dit genre één enkele variabele te isoleren om andere oorzaken te kunnen uitsluiten. “Health impacts of Healing Environments” van Agnes E. van den Berg geeft een goed systematisch overzicht van het aanwezige bewijsmateriaal van de invloed van natuur op het geneesproces. 45 klinische en niet klinische studies zijn beoordeeld op hun kwalitatieve waarde. Van de 45 geanalyseerde onderzoeken heeft er volgens van den Berg eenderde een sterke wetenschappelijke waarde. Afgezien de onderzoeken naar binnenplanten geven alle onderzoeken een positief resultaat. De sterkte van bewijs is erg afhankelijk van het type interactie wat onderzocht wordt. Er is substantieel bewijs dat het kijken naar natuur op een scherm of door een raam verlichting kan verzorgen van pijn en stress. Er is weinig en zwak bewijs dat een bezoek aan natuur of een tuin een positief effect heeft op de genezing. Er is veel maar zwak bewijs voor de positieve resultaten van de aanwezigheid van binnenplanten. Doordat er te weinig sterk wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de effecten van binnenplanten moet men door de twee negatieve uitkomsten voorzichtig zijn met de invoer van “echte” natuur in de ziekenhuizen.(22)

Klinische studie

Niet-klinisch studie

totaal Positief effect

Negatief effect

Sterk Zwak Sterk Zwak Uitzicht op natuur

2 8 9 4 23 21

tuinen 1 1 3 5 5 binnenplanten 1 5 11 17 17 2 Totaal 2 10 15 18 45 43(96%) 2(4%)

Resultaten wetenschappelijke studies omtrent de effecten van natuur op het geneesproces (23)



D E S Y M B O L I S C H E O M G E V I N G Veel van de objecten die we in ons dagelijks leven zien zijn belangrijk omdat ze vaak iets symboliseren. Je kunt pas iemands reactie begrijpen bij een bepaalde omgeving wanneer je weet wat de symbolische “mediators” zijn.(24) Een vlag kan een patriottisch gevoel opwekken, een kruis kan religieus inspireren en een geloof dat een bepaald iets kanker veroorzaakt kan ons angst aanjagen. De huidige zorginstelling is ook doordrongen van symboliek. De witte jas van de zuster wordt geassocieerd met puurheid en eerlijkheid, de hightech gereedschappen in het ziekenhuis worden dikwijls geassocieerd met de alles genezende kracht van de wetenschap.(25) De huidige zorginstelling heeft ook te kampen met een negatief imago, een slechte symboliek. Dit is niet enkel te wijten aan het gesloten medisch technologisch complex. Ook in de samenleving bestaat de behoefte het ziekenhuis af te schermen. Het is een plek die geassocieerd wordt met schade aan lichaam en ziel. Wanneer de tempel van de ziel gevaar loopt staat het hele menselijke bestaan op losse schroeven.(26) Gesler adviseert in zijn boek “Healing Places” om in de zorginstellingen meer aandacht te schenken aan symboliek. Men moet begrijpen hoe het gedrag, geloof en denken van patiënten beïnvloed wordt door objecten, tekens en taal die gebruikt wordt bij consulten.(27) Susan Sontag beschrijft in haar boek “Illness as a Metaphor” de symboliek die rondom een ziekte kan hangen. De ziekte wordt een metafoor, staat ergens symbool voor. De metaforische lading die tuberculose vroeger had heeft kanker nu. Het hebben van kanker staat bijna synoniem voor sterven. Dit is opmerkelijk omdat dit bij hartproblemen niet is, terwijl wanneer men een hartafwijking constateert de dood vaker sneller intrede doet. De mythe rondom een ziekte werkt neerwaarts op de gemoedstoestand van de patiënt. Het is volgens Sontag daarom zaak om de mythe te doen veranderen. In “the Vital Balance” merkt Karl Menninger op dat vroeger het woord “kanker” tegen de patiënten werd gezegd om het proces naar de dood te versnellen. Dr. Menninger oppert zelfs dat dokters het woord verbannen bij de patiënt zodat deze niet verder verwijdert van genezing. (28) Dit zou betekenen dat het geheimzinnig wordt. De oplossing is volgens Sontag niet de waarheid te verbergen voor de patiënt maar de conceptie van de ziekte te rectificeren en te demystificeren.(29) In “More then Bricks and Mortar, Mental Health and the Build Environment” van Davis Halpern wordt de nulhypothese verworpen dat de symbolische omgeving geen effect heeft op de geestelijke gezondheid.(30) Hij stelt dat er suggestief bewijs is dat symbolische aspecten de geestelijke gesteldheid kan beïnvloeden. Maar er is echter volgens hem nog veel onderzoek nodig om harde conclusies te kunnen trekken (31)



D E S O C I A L E O M G E V I N G Belangrijk in een sociale omgeving is de gelijkheid tussen patiënt en genezer. Jammer genoeg worden de relaties tussen individuen en groepen vaak gekenmerkt door dominantie aan de ene zijde en onderdanigheid aan de andere zijde. ( Eyles en Woods 1983 ). Dit is zeker het geval in de medische wereld ( Zola 1972 ).(32) Het afbreken van de hiërarchie en meer aandacht schenken aan de communicatie zou volgens Gesler een goede sociale basis verzorgen. (33) Het is natuurlijk moeilijk wetenschappelijk aan te tonen wat de invloed is van een dergelijke omgeving. Sociale en symbolische omgevingen zijn abstract en prikkelen de geest en zijn moeilijk te meten en te bewerkstelligen. Roger Ullrich stelde in een onderzoek dat er suggestief bewijs is dat patiënten met een grote sociale achterban minder kans hebben op stress waardoor ze sneller zouden herstellen.(34) Davis Halpern onderschrijft ook het belang van een goede sociale omgeving. Het reduceert stress en men kan er steun en hulp aan ontleden. Dit heeft een grote invloed op de geestelijke gesteldheid wat het genezen positief kan invloeden.(35) D E G E B O U W D E O M G E V I N G Florence Nightingale beschreef in 1895 al de architectonische vereisten voor een “gezond” ziekenhuis. Voldoende toevoer van verse lucht, adequate verlichting, goede afwatering, schone wasruimten en een goede accommodatie voor het personeel. Deze hygiënische standaard die Nightingale in Londen introduceerde heeft duizenden levens gered tijdens de “Crimean war” in India. (36) Natuur, daglicht, verse lucht en rust worden vaak gezien als de klassieke ingrediënten voor een healing environment.(36) De effectiviteit van deze ingrediënten worden niet allemaal even sterk onderbouwd door de huidige aanwezige wetenschappelijke studies. Volgens Robert Ullrich is er naast deze ingrediënten de controle over de eigen omgeving één van de belangrijkste aspecten voor het geestelijke welzijn. Hij toonde suggestief aan dat wanneer het niet mogelijk was om je directe omgeving te regelen dit kon leiden tot depressie, passiviteit, verhoogde bloeddruk en een gereduceerde immuunfunctie.(37) David Halpern stelt dat de mentale gesteldheid negatief beïnvloed wordt wanneer er van buitenaf beslissingen genomen worden omtrent de eigen behuizing. Dit omdat het dan meer waarschijnlijk is dat keuzes impopulair zijn en zelfs een gevoel van machteloosheid en frustratie geven. (38) Nu volgt er een uiteenzetting van de bevindingen van Agnes E. v.d. Berg van haar onderzoek naar studies over daglicht, verse lucht en rust.



D A G L I G H T In moderne gebouwen is daglicht geïntegreerd als een architecturaal statement of gewoonweg energiebesparing. De opsomming van onderzoeken door Agnes E v.d. Berg toont aan dat er meer voordelen aan daglicht zitten. Consistent met klassieke ideeën over healing environments wordt daglicht geassocieerd met positieve gezondheidseffecten zoals verkorting van het verblijf, minder medicijninname en minder depressie. Maar doordat veel onderzoeken deze variabele niet geheel hebben kunnen isoleren, is het moeilijk hier uitsluitsel over te geven. Dat Kunstmatig licht wat de eigenschappen van daglicht imiteert het geneesproces zou helpen heeft nog geen steun van wetenschappelijk onderzoek. Er zijn wel noties dat lichtsterkte, lichtkleur en flikkering de stemming van mensen kan beïnvloeden. Het is nog niet helemaal duidelijke wanneer dat positieve en wanneer dat negatieve effecten genereert. (39) V E R S E L U C H T Er is sterk bewijs van studies betreffende niet-klinische settings zoals huizen, scholen en kantoren dat de toevoer van verse lucht geassocieerd wordt met positieve gezondheidseffecten. Zoals vermindering van sbs-symptomen, astma en minder ziekteverlof. De bevindingen suggereren ook sterk dat mechanische of natuurlijke ventilatie die grote hoeveelheden verse lucht kan toevoeren verkozen moet worden boven airconditionerings-systemen. Behalve bij ruimtes die de hoogste eisen stellen aan de luchtkwaliteit of wanneer er buiten bouwwerkzaamheden zijn. R U S T Er is substantieel bewijs van klinische en niet-klinische studies dat lawaai de gezondheid negatief kan beïnvloeden. Studies op de effectiviteit van geluidsreducerende omgevingsmaatregelen leveren zwak bewijs op dat het positieve gezondheidseffecten kan genereren. Er moet hier volgens van den Berg nog veel onderzoek naar gedaan worden. (40)



klinisch klinisch Niet-klinisch

niet-klinisch

positieve negatieve

Sterk Zwak Sterk Zwak Totaal effecten effecten daglicht - 5 14 1 20 8 4 Verse lucht

4 1 23 1 29 22 3

rust 1 1 - 1 3 3 - totaal 5 7 37 3 52 33 (63%) 7 (14%)

Resultaten wetenschappelijke studies omtrent de effecten van daglicht, verse lucht en rust op het geneesproces (41) C O N C L U S I E Een analyse van het woord “healing environment” en een analyse van de vier genezende omgevingen die Wilbert M. Gesler in zijn boek “Healing Places” uiteengezet heeft, moet er duidelijkheid ontstaan over de vraag wat een healing environment is en of dat deze steun ontvangt van wetenschappelijke studies. Een analyse van het woord “healing environment” wijst uit dat men dit kan omschrijven als een omgeving die het geestelijk en fysiologisch evenwicht herstelt of als een omgeving die de toestand van algeheel lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden bevordert. Hieruit kunnen we al voorzichtig afleiden dat een healing environment meer is dan de mastodontische zorgfabriek die door een technisch-functionalistische opvatting is ontstaan en zich puur richt op de fysieke “reparatie” van het lichaam. De verschillende studies van wetenschappers die zich bezighouden met het thema “healing environment” kan men alle rubriceren in de vier omgevingen die door Gesler uiteengezet zijn. Zonder waardeoordeel over de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs worden deze vier omgevingen hieronder samengevat. In de onderzoeken horen we een overeenstemmend geluid dat de natuur een positieve rol speelt in het geneesproces. Het betreft dan voornamelijk om het (fictieve) uitzicht op natuur en de daadwerkelijke aanwezigheid ervan. We hebben gezien dat de gebouwde omgeving volgens meerdere onderzoekers ook een belangrijke rol speelt. Hierin spelen de fysieke factoren van de omgeving een rol maar ook de aanpasbaarheid van deze omgeving. Het is belangrijk dat de patiënt invloed kan uitoefenen op de eigen omgeving. Dit betekent dat hij de omgeving naar eigen wens kan vormen en regelen. De fysieke factoren van de gebouwde omgeving bestaan uit de klassieke ingrediënten: voldoende daglicht, verse lucht en rust. De volgende twee omgevingen zijn abstracter maar volgens onderzoekers niet minder invloedrijk: De symbolische en de sociale omgeving. Een gezonde sociale omgeving waarin hiërarchieën zijn afgebroken en voldoende sociale interactie mogelijk is kan volgens onderzoekers bevorderlijk zijn voor het geneesproces. Symboliek heeft volgens diverse onderzoekers ook



een krachtige werking op de geestelijke gesteldheid en het geneesproces. Het is een dynamische en complexe omgeving omdat deze per persoon verschilt en contextgevoelig is. Het wetenschappelijk onderbouwen van de invloed van een omgeving is bijzonder moeilijk omdat men de te onderzoeken variabele vaak niet geheel kan isoleren waardoor uitsluiting van oorzaken onmogelijk wordt. Voornamelijk de sociale en symbolische omgeving zijn moeilijk te toetsen omdat ze abstract zijn en de geest prikkelen. Toch klinkt het vrij aannemelijk dat een slechte symbolische en sociale omgeving vanuit psychologisch standpunt het geneesproces negatief kan beïnvloeden. Dat deze sociale en symbolische omgeving bijdragen aan een genezende omgeving klinkt dus vrij aannemelijk als wel vrij logisch maar harde wetenschappelijk bewijzen zijn er niet, en zullen er misschien nooit komen. Natuur, daglicht, verse lucht en rust worden vaak gezien als de klassieke ingrediënten voor een healing environment. De effectiviteit van deze ingrediënten worden niet allemaal even sterk onderbouwd door de huidige aanwezige wetenschappelijke studies. Het is dus niet mogelijk een generale conclusie te trekken op de sterkte van het bewijs van deze vier elementen. Wel kan ieder element afzonderlijk worden bekeken: - Er is solide bewijs dat voldoende toe en afvoer van verse lucht geassocieerd kan worden met zelf-ondervonden en medische gediagnostiseerde verbeterende gezondheid; - er is voldoende bewijs dat kijken naar natuur stress en pijn kan reduceren; - er is zwak bewijs dat de aanwezigheid van binnenplanten de genezing stimuleert en de stemming van mensen kan verbeteren; - er is zwak en incompleet bewijs voor de gezondheidsvoordelen van toetreding van daglicht; - er is zwak bewijs dat geluidsreducerende omgevingsmaatregelen positieve effecten kan hebben op de gezondheid; - er is een tekort aan direct bewijs dat een bezoek aan “healing gardens” positieve effecten op de gezondheid kan hebben.



Terwijl er een rijkdom aan bewijs is van de positieve gezondheidseigenschappen van daglicht, verse lucht en rust. Is er volgens Agnes v.d. Berg meer onderzoek nodig om de optimale fysieke setting te creëren in de klinische omgeving. Dit voornamelijk omdat in een klein aantal onderzoeken daglicht en verse lucht ook geassocieerd zijn met negatieve gezondheidseffecten. (41) Naast voldoende toevoer van verse lucht en de aanblik van natuur zijn er voor de andere aspecten die beschouwd worden als onderdeel van een healing environment nog geen harde onomstotelijke bewijzen gevonden. Dit komt doordat het aantal beschikbare proefpersonen klein is en het moeilijk is om andere invloedbare factoren uit te sluiten. Men kan zich afvragen of er ooit onomstotelijk bewijs geleverd kan worden omtrent dit thema. Maar doordat een bijzonder groot aantal onderzoeken, zwak of sterk, een positief resultaat geven, is het erg onwaarschijnlijk dat een healing environment niet zou bestaan. Het zou van een enorme koppigheid getuigen als men de healing environment naar het land der fabelen zou verwijzen. Men kan deze problematiek vergelijken met het onderzoek van de schadelijke effecten van roken op de gezondheid. Hier ontbreekt ook onomstotelijk bewijs, maar het is blijkbaar sterk genoeg om mensen te doen besluiten om te stoppen. De healing environment is geen wetenschap, maar ook geen bijgeloof. Omdat architectuur een grote invloed heeft op het psychische welbevinden is het mijns inziens een logische vanzelfsprekendheid dat het een positieve invloed heeft op het geneesproces. “Goede” architectuur heeft mijns inziens vanzelfsprekend de besproken elementen van een healing environment in zich. En het maken van goede architectuur is een noodzaak wat geen bewijs behoeft! Daarom is het in dit tijdperk waar architectuur wordt afgekalfd door economische besluiten van het management belangrijk dat men blijft onderzoeken. Door de grote hoeveelheid suggestief bewijsmateriaal kan men niet meer om de healing environment heen en wordt het maken van goede architectuur opnieuw gemobiliseerd.



B I B L I O G R A F I E 1 Wagenaar, Cor, “humanisering van de collectivistische zorgfabriek,” De Architect, jaar gang 36, april 2005, p.42. 2 Idem, p.42. 3 Idem, p.42. 4 Idem, p.36. 5 Gesler, M. Wilbert, Healing Places, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2003, p.22. 6 Idem, p.2. 7 Berg, Agnes E. van den, Health Impacts of Healing Environments, Dodewaard, Van Eck & Oosterink, 2005, p.5. 8 Idem, p.5. 9 Euroglot Professional 4.5, Linguistic Systems, 2003. 10 Gesler, M. Wilbert, Healing Places, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2003, p.4. 11 Idem, p.5. 12 Microsoft Encarta Naslagbibliotheek, Winkler Prins, 1993-2004. 13 Idem. 14 Gesler, M. Wilbert, Healing Places, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2003, p.8. 15 Idem, p.8. 16 Berg, Magdalena en Agnes van den, Van buiten word je beter, Wageningen, Alterra, 2001, p.9. 17 Idem, p.36. 18 Idem, p.17. 19 Idem, p.17. 19 Berg, Agnes E. van den, Health Impacts of Healing Environments, Dodewaard, Van Eck & Oosterink, 2005, p.24. 20 Idem, p.24. 21 Fredman, Catherine, “Building a Healing Environment,” Steelcase, 360, 2004, p.2. 22 Berg, Agnes E. van den, Health Impacts of Healing Environments, Dodewaard, Van Eck & Oosterink, 2005, p.40. 23 Idem, p.32. 24 Gesler, M. Wilbert, Healing Places, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2003, p.12.



25 Idem, p.12. 26 Wagenaar, Cor, “humanisering van de collectivistische zorgfabriek,” De Architect, jaar gang 36, april 2005, p.38. 27 Gesler, M. Wilbert, Healing Places, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2003, p.101. 28 Sontag, Susan, Illness as Metaphor and AIDS and its Metaphor, London, Punguin Books, 2002, p.8. 29 Idem, p.100. 30 Halpern, Davis, More then Bricks and Mortar, Mental Health and the Build Environment, Bristol, Taylor & Francis inc.,1995, p.64. 31 Idem, p.206. 32 Gesler, M. Wilbert, Healing Places, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2003, p.16. 33 Idem, p.100. 34 Fredman, Catherine, “Building a Healing Environment,” Steelcase, 360, 2004, p.2. 35 Halpern, Davis, More then Bricks and Mortar, Mental Health and the Build Environment, Bristol, Taylor & Francis inc.,1995, p.206. 36 Gesler, M. Wilbert, Healing Places, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2003, p.2. 37 Integraal Bouwen in de Zorgsector, “VTDV Bouwaward 2005”, Scholma druk 2005, p.28. 38 Halpern, Davis, More then Bricks and Mortar, Mental Health and the Build Environment, Bristol, Taylor & Francis inc.,1995, p.206. 39 Gesler, M. Wilbert, Healing Places, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2003, p.24. 40 Idem, p.44. 41 Idem, p.46.



3 K A D E R O P G A V E Het creëren van een “healing environment” voor stad en gebruiker staat centraal bij dit ontwerp van een zelfstandig behandel centrum voor cosmetische ingrepen (z.b.c.) aan de Rochussenstraat te Rotterdam. Het begrip “Healing environment” is een brede en mistige definitie welke enige omkadering behoeft. Een ultrakorte samenvatting van de conclusie uit het voorgaande essay “De genezende werking van architectuur: Bijgeloof of wetenschap?” kan hier verheldering in scheppen: Letterlijk kan men het begrip “healing environment” omschrijven als een omgeving die het geestelijk en fysiologisch evenwicht herstelt of als een omgeving die de toestand van algeheel lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden bevordert. Hieruit kunnen we al voorzichtig afleiden dat een healing environment meer is dan de hedendaagse mastodontische zorgfabriek die door een technisch-functionalistische opvatting is ontstaan en zich puur richt op de fysieke “reparatie” van het lichaam. Uit het voorgaande onderzoek naar de healing environment kan men grofweg destilleren dat een dergelijk gebouw moet voldoen aan de volgende factoren: - De gebruiker moet een goede visuele relatie hebben met natuurlijke elementen; - de verblijven moeten voorzien zijn van voldoende natuurlijk daglicht; - de verblijven moeten voorzien zijn van een schone en goede luchtkwaliteit; - de gebruiker moet van voldoende rust kunnen genieten; - de gebruiker moet invloed kunnen uitoefenen op de eigen omgeving; - de omgeving mag symbolisch niet negatief geladen zijn; - de gebruiker moet van voldoende sociale interactie kunnen genieten. Bij een healing environment voor de stad bedoel ik een architectuur die inspeelt op de heersende problematiek van de betreffende locatie. Dit omvat ook de sociaal maatschappelijke problematiek die op dat moment heerst of gaat heersen. Met de opgave voor het ontwerpen van een z.b.c. heb ik het brandpunt gericht op drie probleempunten waar ik met behulp van architectuur een verbetering in wil aanbrengen. Het doel is een positieve bijdrage leveren aan de algehele leefbaarheid van de locatie, van de stad, van de tijdsspanne. Twee probleempunten slaan op het zojuist genoemde begrip “tijdspanne”. Deze hebben een sociaal maatschappelijke inslag en dienen een cultuurverandering te stimuleren. Nu volgt er een uiteenzetting van de opgave die ik mezelf gesteld heb waarmee ik de locatie, stad, tijdspanne leefbaarder wil maken.



A M E T R O S T A T I O N D I J K Z I G T H E R Z I E N Het z.b.c. is gelegen boven metrostation “Dijkzigt”. Een analyse van het station laat zien dat er veel mis is met de huidige situatie. Het zou een gemiste kans als dit niet in de opgave opnieuw doordacht wordt. Het onderzoek “Metrostation Dijkzigt doorgelicht, Naar een positievere beleving van de sociale veiligheid bij het gebruik van metrostation Dijkzigt” van Xander Naaijen uit 1997 toont diverse gebreken aan. Aan de hand van zijn onderzoek kan worden geconcludeerd dat er sprake is van gevoelens van onveiligheid bij het gebruik van het station. Deze gevoelens van onveiligheid worden onder andere veroorzaakt door de sociale en fysieke kenmerken van het metrostation. Slechte zichtbaarheid en een lage sociale controle zijn de voornaamste oorzaken van deze problematiek. Een tweede gebrek van het huidige metrostation is de stedelijke desoriëntatie die gebruiker ondervindt wanneer deze boven komt. Dit komt door de lange gebogen schachten die de ontsluiting naar de stad verzorgen. Ontsluiting metrostation Dijkzigt



B I N T E G R A T I E V A N S T A D E N Z O R G I N S T E L L I N G Voor de samenleving en de zorginstelling is het goed wanneer instelling en stad met elkander integreren. Bij een goede vervlechting ontstaat er een synergie waarvan beide partijen kunnen profiteren. Ten behoeve van de patiënt schreef Cor Wagenaar in zijn artikel voor “De Architect”: “Het is belangrijk dat de kloof tussen de samenleving en het zorginstelling kleiner wordt. Ziekte is een gewoon bestanddeel van het dagelijks leven, van de (stedelijke) samenleving en het is al erg genoeg dat het medisch technologisch complex dit van de gemeenschap en, nog erger van het individu heeft vervreemd.” Ook in de samenleving bestaat er de behoefte de zorginstelling af te schermen. Het is een plek die geassocieerd wordt met schade aan lichaam en ziel. Wanneer de tempel van de ziel gevaar loopt staat het hele menselijke bestaan op losse schroeven(1). De integratie van stad en zorginstelling kan een bijdrage leveren aan het reduceren van deze collectieve angst. Bij het opheffen van deze mentale barrière is de klassieke spa een goed voorbeeld, medisch centrum en toeristenoord tegelijkertijd. 1 Wagenaar, Cor, “humanisering van de collectivistische zorgfabriek,” De Architect, jaar gang 36, april 2005, p.38.



C S T I M U L E R E N B E W E G I N G Overgewicht is wereldwijd een explosief groeiend probleem. Ook in Nederland nemen overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas) toe. Gemiddeld heeft 40% van de volwassen Nederlanders overgewicht en is 10% obees. De prevalentie van overgewicht op de kinderleeftijd is 13% voor jongens en 14% voor meisjes. Indien de huidige ontwikkeling zich voortzet zal in 2015 naar schatting 15-20% van de volwassen Nederlanders obees zijn.(1) De nadelige effecten voor de Nederlandse gezondheid zijn omvangrijk. Jaarlijks leidt overgewicht tot ca. 40.000 nieuwe gevallen van ouderdomsdiabetes, hart- en vaatziekten en kanker. Daarnaast kan 5% van de totale jaarlijkse sterfte in Nederland worden toegeschreven aan overgewicht. De aan overgewicht gerelateerde toename van ouderdomsdiabetes, die in de VS ook al bij kinderen wordt waargenomen, is ronduit zorgwekkend. (1) Op individueel niveau is het ontstaan van overgewicht, in essentie, terug te voeren op een verstoorde energiebalans. Doordat de mate van lichaamsbeweging de afgelopen jaren sterk is gedaald, is de energie-inname (via voeding) te hoog ten opzichte van het energieverbruik (door bewegen). Het lichaam slaat de niet verbruikte energie op met als resultaat: geleidelijke gewichtstoename en uiteindelijk overgewicht. De oplossing is dat elk individu de balans tussen eten (energie-inname) en bewegen (energieverbruik) herstelt. (1) In de praktijk blijkt die oplossing op individueel niveau niet zo simpel te realiseren. Het individu staat namelijk bloot aan een veelheid van invloeden, veroorzaakt door een ingewikkeld samenspel van veel en zeer uiteenlopende factoren. Die factoren zijn volledig verweven met de manier waarop onze moderne maatschappij is ingericht en functioneert en haar invloed op elk individu weer anders uitoefent. Overgewicht is dus naar oorzaak ook een maatschappelijk probleem (1). Een gezonde stad heeft gezonde bewoners. Het is daarom belangrijk dat er gereageerd wordt op dit onderschatte probleem. 1 Convenant overgewicht 27-1-2005 wat begin 2005 is getekend door de ministers van VWS en van OCW.



4 C O N C E P T Ik wil met één integraal concept een antwoord geven op de opgave die in voorgaand hoofdstuk is beschreven. Het concept moet op de volgende wijze de kwaliteit en leefbaarheid van de betreffende locatie, stad, tijdspanne bevorderen: A M E T R O S T A T I O N D I J K Z I G T H E R Z I E N Het metrostation geniet van een hogere sociale controle wanneer deze bij het openbaar bovengronds leven wordt betrokken. Omdat de bestaande metrolijn niet naar boven kan worden gelift, zal het openbaar bovengrondsleven leven naar beneden moeten. Een verdieping van het bovengronds openbaar leven kan tot stand komen wanneer er veel zichtlijnen zijn en een continuïteit van het vloerveld is. Daarnaast heeft het metrostation baat bij een duidelijke regulering van passagiersstromen. Een heldere en duidelijke ontsluiting naar de stad verbetert de oriëntatie. Het is daarom essentieel dat de ontsluiting vanuit beide richtingen zich recht boven het station bevind op één en dezelfde locatie.

Voorbeeld perron dat geniet van een hoge sociale controle doordat het niet afgeschermd is van de samenleving



B I N T E G R A T I E V A N S T A D E N Z O R G I N S T E L L I N G Door een goede integratie met de stad kan er een synergie ontstaan waarvan beide partijen zullen profiteren. Voor de gebruikers van het gebouw zorgt het voor een goede sociale omgeving en maakt het de kloof met de stad kleiner. Ik wil de integratie tot stand brengen door het z.b.c. open te stellen voor het stedelijk publiek. Dit kan door de functies van het z.b.c. individueel te organiseren en toegankelijk te maken. Door de concentratie van deze gerelateerde functies ontstaat er het idee van een shoppingmall voor cosmetiek. Met deze ingreep haal je de “stad in huis”. Door het openbare gedeelte van het z.b.c. vorm te geven als zijnde publiek domein kan er een interessante diffuse verweving ontstaan tussen stad en gebouw.

De koopgoot is een goed voorbeeld van integratie tussen stad en andere partijen.



C S T I M U L E R E N B E W E G I N G Het is algemeen bekend dat beweging gezond is voor de mens en dus voor de stad. Immers een gezonde stad heeft gezonde bewoners. In plaats van een wijzende vinger of een waardeoordeel uit te spreken over de mensen die door overgewicht plastische chirurgie ondergaan wil ik een actieve tegenreactie geven door het stimuleren van beweging. Dit is ook onderdeel van het Convenant overgewicht 27-1-2005 wat begin 2005 getekend is door de ministers van VWS en van OCW. Het stimuleren van bewegen is mogelijk, niet door liften, loopbanden en roltrappen, maar door looprouten primair en interessant te maken. Door van het lopen een interessante beleving en ervaring te maken wordt het lopen en dus bewegen gestimuleerd. Daarnaast moet het z.b.c. voorzien zijn van openbare sportfaciliteiten waardoor je de stadbewoners ook de mogelijkheid biedt om te sporten. Door daarnaast een innovatieve nieuwe sportfaciliteit te introduceren wil ik een grotere groep mensen aanzetten om te sporten.



H E T I N T E G R A L E C O N C E P T De hiervoor geschetste uitgangspunten zijn verwerkt in één integrale oplossing. Deze bestaat uit het creëren van een artificieel landschap dat vanuit de stad continueert in het gebouw en weer overgaat naar de stad. Aan ditzelfde landschap is het metrostation en het z.b.c. gekoppeld. Door deze koppeling wordt het metrostation bij het openbaar bovengronds leven betrokken en ontstaat er de verweving tussen het z.b.c. en de stad. Het artificiële landschap geeft mogelijkheden om een interessante loopervaring te creëren. Het model hieronder geeft schematisch het concept weer wat de kwaliteit en leefbaarheid van de betreffende locatie, stad, tijdspanne moet bevorderen. De plastische vormentaal van het vloerveld is tevens een directe verwijzing naar de plasticiteit van het lichaam. De kracht van het concept is dat de verwijzende vormentaal tevens het antwoord aanreikt voor de gestelde opgave.

Schematische voorstelling concept



5 S I T U A T I E Het project speelt zich af midden in de stad Rotterdam en is gesitueerd boven metrostation Dijkzigt, waar zich nu een open plein bevindt. Station Dijkzigt (met de blauwe stip aangegeven) maakt deel uit van de Calandlijn. In de toekomst zal het naast gelegen gebied op de schop gaan en zal er het nieuwe Erasmus Medisch Centrum van EGM Architecten herrijzen. De centrale ligging in de stad zorgt er voor dat het z.b.c. midden in de samenleving komt te staan en niet verplaatst wordt naar de periferie. De nabijheid van het E.M.C. draagt bij aan een veilig en betrouwbaar imago van het z.b.c. en centralisatie van de zorg. Tussen het toekomstige E.M.C. en de Rochussenstraat zal het z.b.c. gesitueerd worden. De Rochussentraat is een drukke straat met veel doorgaand verkeer. Het z.b.c. wordt aan beide zijde geflankeerd door zijstraten die respectievelijk leiden naar de voor en achterzijde van het E.M.C. De locatie heeft te maken met pieken van grote publieksstromen. Dit komt omdat het station voornamelijk door studenten en kantoorpersoneel wordt gebruikt.

Overzicht Calandlijn Rotterdam, metrosation dijkzigt in blauw aangegeven



De Rochussenstraat verzorgt een strenge grens tussen twee type bebouwing. Noordelijk van de straat is het voornamelijk laagbouw met als primair doel wonen. Zuidelijk van de straat bevindt zich voornamelijk hoogbouw ten behoeven van zorg, kennis en werk.

Situatie 1/3000



Plein vanuit ingang metrostation

Huidige E.M.C. Hogeschool Rotterdam aan het plein

Plein vanuit Rochussenstraat



6 P R O G R A M M A Het centrum is een mix van hoog- en laagdrempelige functies. Onderdeel hiervan zijn de individueel georganiseerde functies die voor de stad vrij toegankelijk zijn. Deze functies zijn allen ten behoeve van de cosmetiek. Deze bestaan uit een schoonheidssalon, orthodontist, tatoeagesalon, kapsalon, health food restaurant, solarium en een fitnesscentrum. Het centrum voorziet het gehele scala wat nodig is voor de hedendaagse “extreem make-over”. Onder het centrum bevindt zich metrostation Dijkzigt. Deze maakt onderdeel uit van het project en zal een grote groep gebruikers van het centrum voorzien van het vervoer. Omdat niet alle gebruikers van de metro gebruik zullen maken is er een parkeervoorziening nodig voor ongeveer 40 tot 50 parkeerplaatsen. Het programma voor de kliniek is afgeleid van een bestaande kliniek. Kliniek ViaSana te Mill heeft model gestaan voor het programma. Door de ondernemersgeest is dit programma geoptimaliseerd. Het betreft een programma afgestemd is op twee operatieruimten met twee chirurgen. Het is een perfect geoliede machine welke weinig veranderingen kan opnemen zonder rendementsverlies te lijden. De machine is zodanig afgesteld dat de chirurgen zo efficiënt mogelijk worden ingezet en de patiënten zo snel mogelijk worden geholpen. De efficiënte cyclus die de patiënt aflegt is vertaald naar een programma. Deze cyclus bestaat uit: 1 De patiënt maakt bij de receptie een afspraak. 2 De patiënt meldt zich op de afgesproken datum bij de receptie en wacht tot deze de spreekruimte wordt binnengeroepen. 3 De patiënt wordt ontvangen in de spreekruimte en heeft het orienterende gesprek met de assistent. Deze geeft informatie over de gewenste ingreep en maakt duidelijk wat de consequenties van deze zijn. De assistent heeft bijzonder goede sociale vaardigheden en is bovenal goedkoper dan de chirurg. 4 Als de patiënt na deze informatie besluit om door te gaan wordt de chirurg erbij gehaald. Deze geeft deskundig advies en meet eventueel de benodigde maten op en geeft diepere informatie over de ingreep. 5 Als de patiënt na dit consult nog steeds besluit om verder te gaan wordt de assistent opnieuw de spreekruimte binnengeroepen om het administratieve en huishoudelijke deel af te handelen. Er wordt nu een vervolgafspraak gemaakt en de patiënt krijgt een offerte voor de behandeling. 6 Als dit deel afgehandeld is gaat de patiënt direct door naar de anesthesist, deze praat de procedure door voor de verdoving en kijkt of de patiënt hiervoor geschikt is en geeft tips voor de dagen voor de operatie.



7 De patiënt meldt zich op de dag van de operatie bij receptie en wordt verwezen naar de kleedruimte. Hier kan deze zich verkleden en zijn spullen in een kluisje leggen. 8 De patiënt gaat hierna naar de voorbereidings/herstelzaal en wordt door de verpleegsters voorbereid op de operatie. 9 Wanneer alles gereed is wordt de patiënt naar de operatieruimte gereden en vervolgens behandeld. 10 Na de operatie wordt de patiënt teruggereden naar de voorbereidings/herstelzaal of naar de patiëntenverblijven voor langer verblijf. De voornaamste onderdelen uit het programma van eisen voor een cosmetische kliniek die afgestemd is op twee operatieruimten met twee chirurgen zijn: - ontvangst met receptie; - administratieve ruimte t.b.v. 6 werkplekken; - archief; - vergaderruimte; - 3 spreekruimten; - 6 patiëntenverblijven; - spreekruimte voor anesthesist; - 2 kleedkamers met kluisjes voor patiënten; - voorbereiding/herstal zaal t.b.v. 8 bedden; - een opdekruimte; - twee operatieruimten; - koffieruimte voor chirurgen; - kleedruimte voor chirurgen; - magazijn operatief gedeelte; - sterilisatieruimte; - werk/opslagruimte voor operatief gedeelte.



7 S T E D E N B O U W K U N D I G E M A S S A

Huidige stedenbouwkundige situatie (inclusief toekomstige E.M.C.) model afkomstig van Bart Wehkamp



Het z.b.c. gaat de leegte vullen die omhuld wordt door het E.M.C, het U.W.V. en de hogeschool Rotterdam. Door de massa te liniëren aan de bestaande orthogonale structuur ontstaat er een rechthoekige massa die de structuur completeert. Er ontstaat op deze manier een begrijpelijke en heldere stedenbouwkundige structuur. Kenmerkend aan de Rochussenstraat is de lintstructuur van de bebouwing. Om dit gebaar niet te onderbreken wordt deze doorgezet met het z.b.c. Tussen het z.b.c. en het E.M.C is ruimte voor een taxistandplaats en een parkeerkelder. Een weg tussen de taxistandplaats en het z.b.c. zorgt voor de ontsluiting van de taxi’s. Het fundament onder de massa reguleert alle publieksstromen. Hier meer over in het volgende hoofdstuk.

Massa completeert aanwezige stedenbouwkundige structuur Lintbebouwing van de Rochussenstraat wordt niet onderbroken

U.V.W H.B.O.

E.M.C.



Stedenbouwkundige inpassing 1/3000



Stedenbouwkundige inpassing



8 F U N D A M E N T Een belangrijk onderdeel van het ontwerp is het fundament. Dit fundament moet de continuïteit van het stedelijk openbaar leven waarborgen, het gebouw met de stad verweven en heel voornaam, stromen reguleren. Het fundament strekt zich uit vanaf het metroperron tot en met het straatniveau zoals hieronder in groen is aangegeven. Belangrijk bij het vormgeven van dit fundament is er dat er continuïteit is van het maaiveld en dat er zichtlijnen ontstaan tussen de straat en het metroperron. Dit om de sociale controle op het perron te waarborgen. Door de directe zichtrelatie en de continuïteit van het vloerveld wordt het perron onderdeel van het openbaar bovengronds leven.

Fundament in groen aangegeven Zichtlijnen tussen straat en metroperron



Om de continuïteit van het bovengronds openbaar leven naar het metroperron te waarborgen biedt een orthogonaal gestapeld vloerensysteem geen oplossing. Dit omdat een overbrugging in de hoogte dan een onderbreking van het vloerveld met zich meebrengt. Een geplooid vloerveld geeft daarentegen wel de mogelijkheid om hoogtes te overbruggen zonder de continuïteit van het vloerveld te verliezen. Wanneer men twee van elkaar gespiegelde vloervelden in het centrum laat overlopen zoals afgebeeld, kan men een vloerveld dalen of stijgen zonder de continuïteit te verliezen. Er ontstaat een ononderbroken gestapeld landsschap. Dit is een bijzondere wiskundige eigenschap van deze wijze van plooien.

Vloerveld dalen of stijgen zonder continuïteit te verliezen Verschil orthogonale vloervelden met geplooide vloervelden



Principe van één enkel vloerveld is dat deze gespiegeld symmetrisch is. Door het gehele opvolgende vloerveld vervolgens ook te spiegelen wordt een dalende helling van het ene vloerveld een stijgende helling voor het andere vloerveld.

De plooiing van het vloerveld is geheel afhankelijk van de variabelen van de locatie. In deze situatie wordt het vloerveld om de metrolijn heen geplooid. Door de diagonale ligging van deze lijn ten opzichte van het perceel en de afmetingen van het bouwenvelop ontstaat er een unieke locatiegebonden plooi. Deze laat zich daardoor niet zonder consequenties kopiëren naar een willekeurig andere locatie.

Individueel vloerveld is symmetrisch gespiegeld



Zoals eerder vermeld moet het fundament ook stromingen reguleren. Dit is aangegeven met de rode lijn. Met dit principe kan men van het ene perron naar het andere en tevens naar een bovenliggend niveau.

Door gebruik te maken van twee vloervelden om het hoogteverschil tussen perron en straatniveau te overbruggen kunnen de vloervelden volstaan met flauwere hellingshoeken. Dankzij de unieke eigenschappen van de van elkaar gespiegelde vloervelden in combinatie met zorgvuldig geplaatste sparingen ontstaan er vanuit beide richtingen diverse zichtlijnen naar het bovengrondse leven.

Vloerveld om metrolijn heen geplooid



De kracht van het fundament bestaat uit één helder principe wat een integrale oplossing is voor diverse vraagstukken. Door de unieke eigenschappen van de stapeling geplooide vloervelden ontstaan er interessante looprouten, verweving van gebouw met stad en regulatie van alle stromen. De geplooide vloervelden geven de gebruiker de keuze en de uitdaging een eigen route met daarbij horende inspanning te kiezen. Een kortere route in de dwarsrichting zal meer inspanning vergen dan een route in de lengterichting. Dit komt omdat de hellingshoek van de dwarsrichting steiler is dan die van de lengterichting. Hierdoor krijgt de gebruiker controle over zijn inspanning.

Behoud van zichtlijnen kleind de hellingshoek



1e vloerveld 1 parkeerkelder 2 metroperron

2

2

1



2e vloerveld Deze reguleert de publieksstroom tussen parkeerkelder, onderlinge perronnen en de stad



3e vloerveld



4e vloerveld 3 schoonheidssalon 4 orthodontist 5 tatoeagesalon 6 health food restaurant 7 kapsalon 8 doorgang

6

5

3

4

7

8

8

8



9 P A R K E E R P L O O I Tussen het E.M.C. en het z.b.c. komt een parkeerkelder die plaats biedt aan 50 parkeerplekken. Bovendeks is de taxistandplaats van het E.M.C. met de bijhorende infrastructurele ontsluiting. Door het vloerveld van het fundament door te trekken naar de parkeergarage strekt het artificiële landschap zicht uit over een groot stedelijk gebied. Een plooi naar beneden verzorgt de toegang naar de garage. Door deze plooi zorgvuldig te boetseren ontstaat het idee dat het vloerveld gescheurd wordt waarvan de ene zijde naar beneden plooit en de andere zijde naar boven.

Parkeergelegenheid tussen E.M.C. en z.b.c. Van boven naar beneden: E.M.C., Taxistandplaats, Ontsluiting, Parkeergarage, z.b.c. Artificiële landschap in rood omkaderd



Door het parkeerdek aan te laten sluiten op de geplooide vloervelden ontstaan er diverse interessante relaties. De open relatie en de continuïteit van de parkeerkelder met het metroperron en het openbaar bovengronds leven koppelt deze eenheden tot één krachtig geheel.

Doorsnede geeft duidelijk de open relaties en continuïteit van de vloervelden weer. Dit wordt verduidelijkt door de visualisatie van het 2e vloerveld in het vorige hoofdstuk



Bij de indeling van de parkeerkelder is gekozen voor een ruime opzet. Dit gaat ten koste van een paar parkeerplaatsen maar verminderd ergernis “kwadratisch”. De plaatsen zijn schuin ingezet en georiënteerd op de rijrichting waardoor men de auto gemakkelijk kan insteken. De ontsluitingsweg is voldoende breed opgezet waardoor er veel manoeuvreruimte ontstaat voor in- en uitrijden. Om opstoppingen en chaos te voorkomen is er een duidelijke eenrichtingsroute die door de gehele parkeerkelder “meandert”. Deze “slimme” route laat de bezoeker de gehele parkeerkelder bereiken en is tevens de route voor het verlaten van de kelder. Door deze route ontstaat er voor de bezoeker een helderheid waardoor deze de parkeergarage direct begrijpt en geen parkeerplaats over het hoofd zal zien. Wanneer de garage vol is kan de bezoeker de route blijven rijden totdat er een plaats vrij is of de keuze maken om de garage te verlaten.



10 O P B O U W Boven de geplooide vloervelden van het fundament komt een horizontale stapeling van vloeren. Deze noem ik de opbouw. Deze overstap is nodig om een goed functionerende kliniek te kunnen creëren. Het tot nu toe geplooide oppervlak is enkel verkeersruimte en minder geschikt voor het onderbrengen van een kliniek. Een essentieel onderdeel van de healing environment is een goede daglichttoetreding. Daarom vraagt de opbouw naar een patio waardoor het licht diep het gebouw kan binnendringen. Om dit te verwezenlijken is de opbouw gesplitst in twee delen. De scheiding is recht boven de metrolijn geplaatst zodat de krachtafdracht direct langs het spoor kan plaatsvinden. Hier oefenen de locatiegebonden variabelen weer hun invloed uit op het ontwerp. De patio zorg voor veel lichtinval en vormt het hart van het gebouw.

Parkeerkelder 1/500



Deze markante diagonale splitsing zorgt voor een verborgen relatie met de metrolijn. De ondergrondse infrastructuur vindt een uiting in de bovengrondse architectuur. Wanneer de bezoeker de vloervelden afdaalt naar de metrolijn wordt het hem langzaam duidelijk dat de opbouw gelinieerd is aan de metrolijn.

Om het zuivere beeld van het geplooide landschap in stand te houden moet er voorzichtig worden omgegaan met de vormgeving van de opbouw. De vloeren laten zich volgen door een ritmische transparante façade. Doordat de invulling de vloer volgt blijven de vloerranden dominant in beeld. De vloeren zijn op deze manier goed te onderscheiden van de invulling waardoor het beeld niet dichtslibt tot één grote massa. Het paviljoen waar de schoonheidsalon en de orthodontist zich in bevinden is bewust los gehouden van het bovenliggende vloerveld zodat dit niet ten kosten gaat van de algehele helderheid van het gebouw.

Schematische weergave van diagonale splitsing



De vloeren zijn goed te onderscheiden van de invulling waardoor het beeld niet dichtslibt tot één grote massa.



De opbouw De patio vormt het hart van het gebouw. De twee-laagse opbouw is omsloten door de “groene ring”



11 G R O E N E R I N G Een markant onderdeel van het gebouw is de groene ring die de opbouw omsluit. Dit is een substantiële groenbuffer die een aantal oplossing in zich heeft geïntegreerd. Ten eerste laat deze buffer in het kader van de healing environment de gebruikers in direct contact staan met natuur. Daarnaast geeft de groenbuffer de gebruiker de mogelijkheid het vertrek op natuurlijke wijze te ventileren. Dit geeft de gebruiker controle over de eigen omgeving. Deze is niet meer afhankelijk van hetgeen wat het “systeem” levert.

Schematische voorstelling van het z.b.c.: De groene ring omhuld het z.b.c.met natuur en sluit deze af van de hectiek van de stad. De patio vormt het hart van het gebouw.



Een belangrijke eigenschap van de groene ring is dat het de vier horizontale vloervelden met elkaar verbindt. Op de hoeken glooit de ring naar de hoger gelegen verdieping. Hierdoor zijn middels de ring alle vloervelden te bereiken. Op deze wijze van glooien vormt het een horizontale brug op de bovenste verdieping. Hierdoor ontstaat er een horizontaal ononderbroken vloerveld wat de kliniek dient vanuit praktisch oogpunt. Door de ring aan te sluiten op het onderliggende geplooide vloerveld ontstaat er een continuüm met het onderliggende fundament. De ring verzorgt een samensmelting tussen de horizontale vloervelden en het geplooide landschap van het fundament. Ondanks het orthogonale karakter van de opbouw gaan deze dezelfde taal spreken.

Groene ring verzorgt de verbinding van de onderlinge vloervelden en laat de vormentaal van de horizontale vloervelden aansluiten bij het geplooide landschap



De groene ring heeft ook een klimaattechnische functie. Het funtioneerd als een tweede huid façade. In de winter is de groene ring een warmte isolerende zone. In de zomer voert het de warmte af waardoor er minder koelcapaciteit nodig is. Hier meer over in het hoofdstuk “klimaat en installaties”. De ring krijgt een extra dimensie en waarde doordat deze een nieuwe sportactiviteit faciliteert. Het combineert de klimatologische voordelen van het gebruik van de lopende band in een fitnesscentrum met de bewegingservaring en de fysieke voordelen van het daadwerkelijk trimmen. De groene ring functioneert als een overdekte natuurlijke trimbaan. De baan is 230 meter lang en maakt onderdeel uit van het fitnesscentrum. Deze nieuwe manier van bewegen moet een breder publiek tot sport aanzetten. Doordat de trimbaan tegen de buitenzijde is gelegen zorgt de sportieve bedrijvigheid ook voor een interessant en dynamisch beeld.

overdekt

Schematisch voorstelling overdekte trimbaan



12 H U I D De vloervelden worden omhuld met een glazen gevel. Deze gevel wordt als een huid strak om de vloervelden getrokken. Dit levert door de geplooide vloeren, subtiele dubbel gekromde vlakken op. De vloeren dienen als skelet voor de huid. Doordat de huid strak wordt getrokken krijgen ze een lineaire doorsnede. Dit levert een interessant contrast op met de plastische vormentaal van de vloervelden. De randen van de vloervelden zijn duidelijk in het zicht gelaten en vormen aan de langszijde een overstek. Door deze randen in het zicht te laten wordt het beeld van een geplooid landschap niet afgebroken. Omdat de glazen gevel een behoorlijke overspanning betreft dient deze opgedeeld te worden in kleinere fragmenten. Door de dubbele kromming van de gevel is een verdeling in driehoeken voor de handliggend. Door de fragmentatie van de gevel verhoudingsgewijs uit te voeren ontstaat er een dynamische “slangenhuid”. De vorm van de individuele tweedimensionale driehoeken zijn het gevolg van het driedimensionaal gekromde vlak waar ze deel van uit maken.

Verhoudingsgewijze fragmentatie van de gevel



Perspectief vanuit noordzijde



Perspectief vanuit zuidzijde



13 I N D E L I N G De functies van het z.b.c. zijn helder onderverdeeld. In het blauwe gedeelte is de kliniek ondergebracht. In de bovenste laag die door de groene ring is verbonden tot één vloerveld bevinden zich de patiëntenverblijven en het operatief gedeelte. In de laag eronder bevinden zich de spreekkamers en het administratieve deel. In het paarse gedeelte bevindt zich het solarium en het fitnesscentrum. Het fitnesscentrum is rechtstreeks gekoppeld aan de overdekte trimbaan zodat dit onderdeel wordt van het fitnesscentrum. Het oranje gedeelte bevindt zich op straatniveau en vier meter erboven. Hier bevinden zich de publieksstromen. Door het continuüm van vloervelden is het voor het publiek een lage drempel om van straatniveau te stijgen naar vier meter boven peil. Het is immers dezelfde vloer. Omdat hier de publieksstromen zijn worden hier de individueel georganiseerde functies die voor de stad vrij toegankelijk zijn gevestigd. Deze functies zijn allen ten behoeve van de cosmetiek. Deze bestaan uit een schoonheidssalon, orthodontist, tatoeagesalon, kapsalon en health food restaurant. Het lichtgroene gedeelte ligt onder het maaiveld en is in het geheel verkeersgebied. Het reguleert de publieksstromen van het metroverkeer en verzorgt de verbinding tussen parkeergarage, stad en metro. In het rode gedeelte is de parkeergarage ondergebracht. Deze garage ligt vier meter onder peil en heeft een open verbinding met de stad en het metrostation.



W A N D E N S T R U C T U U R Door de patio wordt er een diagonaal geintroduceerd in de plattegrond van de opbouw. Om zo min mogelijk hinder te ondervinden van schuine wanden wordt de confrontatie met de orthogonale wanden ter plekke aangegaan. De wanden haaks op de diagonaal plaatsten stelt het probleem alleen maar uit, zoals het bovenste gestippelde vierkant illustreerd. Op den duur onstaan er langs de randen onheldere ruimten met schuine wanden die door de waarnemer moeilijk zijn te verklaren. Door de confrontatie ter plekke aan te gaan wordt de schuine lijn geaccentueerd en krijgt deze meer kracht. Na deze confratie kan de orthogonale structuur ongehinderd worden voortgezet. De opbouw heeft een glazen façade met een strakke ritmiek van glaspanelen. Om de wanden hier goed op aan te sluiten zijn ze allen geplaatst op hetzelfde grid van 1500 mm als de glaspanelen. Op deze wijze sluiten alle wanden precies aan op de naden van de glaspanelen. Dit wordt verduidelijkt in het hoofdstuk detaillering.

Schematische voorstelling structuur plattegronden

Confrontatie ter plekke aangaan



I N D E L I N G K L I N I E K 5 e V L O E R V E L D SPREEKRUIMTEN EN ADMINISTRATIEF GEDEELTE Een sparing in de groene ring maakt het mogelijk om een naadloze overgang te creëren van de geplooide vloervelden naar de kliniek. Door de ontvangst van de kliniek direct na de sparing te situeren interfereren de bezoekers van de kliniek de gebruikers van de groene ring niet. In deze ruimte bevindt zich de receptie en het wachtgedeelte. Tijdens het wachten heb je een mooi uitzicht op het hart van het gebouw. Het archief wordt geplaatst in de scherpe hoek die veroorzaakt wordt door de diagonale scheiding. Het voordeel hiervan is dat de onfunctionele hoek niet voor teveel overlast zorgt. Tussen het archief en de receptie is de administratie geplaatst zodat deze met beide in direct contact staat. De spreekruimten zijn gesitueerd aan de groene ring zodat deze genieten van diverse “helende” elementen als daglicht, natuur en controle over de eigen omgeving door de mogelijkheid van natuurlijke ventilatie.

Organisatie 5e vloerveld Rode pijl is looprichting trimbaan

Fitnesscentrum

Solarium



Overzicht 5e vloerveld



Plattegrond 5e vloerveld 1/500



6 e V L O E R V E L D PATIENTENVEBLIJVEN De patiëntenverblijven zijn 1 verdieping hoger gelegen omwille van de privacy. De kamers liggen buiten de zichtlijn van de gebruikers van de groene ring. Door de verblijven op de bovenste laag te situeren zijn ze ononderbroken verbonden met het operatief gedeelte middels de groene ring. De eenpersoonskamers zijn gesitueerd aan de groene ring zodat deze zoals de spreekruimten genieten van diverse “helende” elementen als daglicht, natuur en controle over de eigen omgeving door natuurlijke ventilatie. De rechterzijde is over de gehele lengte vrijgehouden zodat er een corridor ontstaat die aansluiting vindt op de groene ring. Om de patiënt van een goede sociale omgeving te voorzien zijn de kamers gekoppeld aan een collectieve woonkamer. Op deze wijze combineert men de voordelen van eenpersoonskamer met de sociale voordelen van een meerpersoonskamer. Om een directe relatie met groene ring enerzijds en de collectieve woonkamer anderzijds te waarborgen is de natte cel tussen de verblijven in geplaatst. Om ruimte te besparen is gebruik gemaakt van een slim ontwerp wat in elkaar haakt.

Patiënten genieten van voldoende privacy

dankzij het hoogteverschil

Om een directe relatie met de groene ring enerzijds en de collectieve woonkamer anderzijds te waarborgen is de natte cel tussen de verblijven in geplaatst.

Organisatie patiëntenverblijven 6e vloerveld



Plattegrond 6e vloerveld 1/500



6 e V L O E R V E L D OPERATIEF GEDEELTE Het operatief gedeelte is ingedeeld als een goed geoliede machine waar de patiënt een doorlopende route aflegt. De afdeling is opgedeeld in twee circuits. Een steriel en een niet steriel circuit. Om dit zuiver te houden zijn de twee ingangen van elkaar gescheiden. De chirurgen komen via de hygiënesluis in het steriele gedeelte. De patiënten leggen eerst een route af die ervoor zorgt dat deze voorbereidt de operatiekamer kan worden binnengehaald. Om heldere en praktische ruimtes te houden zijn er dubbele wanden toegepast waar leidingen en kasten in kunnen worden verwerkt. De gang die de ontsluiting verzorgt is doorgetrokken naar de groene ring zodat deze vriendelijker van aard wordt.

Organisatie operatief gedeelte

Schematische voorstelling circuits



Overzicht 6e vloerveld



14 I N S T A L L A T I E S E N K L I M A A T Door de hoge eisen die gesteld worden aan de interne luchtkwaliteit vereisen de installaties behoorlijk wat ruimte. Om het gebouw niet van een extra laag te voorzien zijn de installaties onder de parkeerkelder geplaatst. Hier kan men alle installaties met gemak kwijt. Onder de plooi van het parkeerdak die voor auto’s toegang biedt naar de parkeerkelder is de toegang naar de installatieruimte geplaatst.



Een groot voordeel van het geplooide landschap is dat de installatiekanalen alle ruimten kunnen bereiken zonder gebruik te maken van een verticale schacht wat de plasticiteit van een geplooid landschap zou aantasten. De kanalen zitten verwerkt tussen de vakwerkliggers van de vloerconstructie. Omdat de vloervelden over de gehele breedte gebruikt kunnen worden door de kanalen is er genoeg ruimte om alle vertrekken individueel te ventileren. Door de ruimten individueel te behandelen is de lange afstand die de kanalen moeten afleggen geen probleem meer. Individuele regeling van de aan- en afvoer geeft de gebruiker controle over de eigen omgeving.

Kanalen kunnen alle ruimten bereiken via de vloervelden



De groene ring werkt als ware als een tweede-huid façade – een dubbele gevel die in feite deel uitmaakt van de installatie. De buitenste gevel bestaat uit enkelvoudig glas, maar de binnenste is een thermische gevel. De tussenspouw wordt passief geventileerd met buitenlucht, en kan actief geregeld worden door middel van toe- en afvoerkleppen. De keuze voor een tweede huid heeft een aantal voordelen. Zo neemt het binnencomfort toe en worden de koellast in de zomer en de warmtelast in de winter beperkt. Ook neemt de windbelasting op de binnengevel aanmerkelijk af, waardoor het mogelijk is om natuurlijk te ventileren (met te openen valramen). De tweede huid heeft tevens een geluidswerende functie. Voor het binnenklimaat wordt energiezuinige laagtemperatuur verwarming gebruikt, in de vorm van verwarmingsplafonds en koelplafonds. Deze worden verwarmd en gekoeld door een warmtepomp. Local Operating Network (LON) technologie zorgt voor een slim gebruik van die installaties. Iedere sensor bezit een eigen intelligentie die autonoom kan opereren voor zijn specifieke locatie. Ramen in de glazen binnenfaçade kunnen worden geopend, zodat de spouwlucht het gebouw binnenstroomt. Dan schakelt de techniek (koeling of verwarming) automatisch uit, want degene die het raam openzet bepaalt op dat moment zelf de kwaliteit van het binnenklimaat. Ventilatievoorziening groene ring



15 C O N S T R U C T I E Bij het ontwerp van het z.b.c. is er veel rekening gehouden met de constructie en de vormgeving ervan. De constructie mag de algehele helderheid en de plasticiteit van een geplooid landschap niet vertroebelen. Dit hoofdstuk zal de gebruikte technieken om het ontwerp zo helder mogelijk te houden stuk voor stuk toelichten. Om een wir war van kolommen te voorkomen is er gekozen om het fundament ( vloerveld 1 tm 4 ) in één keer te laten overspannen zonder kolommen. Dit is mogelijk gemaakt door vakwerkliggers toe te passen. Een kritiek punt hier is, daar waar de raveling aangrijpt op een van de vakwerkliggers en voor een puntlast zorgt. Die betreffende vakwerkligger is dusdanig gedimensioneerd dat er onder de puntlast geen kolom nodig is. Een kolom zou het plastische beeld teveel verstoren. Dit betekend dat de overige vakwerkliggers enigszins zijn overgedimensioneerd om eenzelfde dikte van de vloer te waarborgen. De vakwerkliggers worden opgelegd in de constructieve wand van de “metrobak” hierdoor kunnen ze ongemerkt de krachten afdragen. De vakwerkliggers bestaan uit HEM 300 profielen met hoogte van 0,627 meter. Op de illustratie hiernaast is met een rode stip aangegeven waar het kritieke punt zich bevindt en waar dus de vakwerkligger op is berekend. Deze ligger moet dus de puntlast in zich kunnen opnemen zonder gebruik te maken van een kolom.

Vakwerliggers overspannen in een keer. Rode stip geeft de puntlast aan voor maatgevende dimensionering



P R O G N O S E D I M E N S I O N E R I N G V A K W E R K L I G G E R Veranderlijke belasting = = 5 kn/m2 Permanente belasting = triplex: 6,5x0,019 = 0,124 kn/m2 2x bankirai delen: 7,5x0,030x2 = 0,450 kn/m2 balklaag : 5,5x0,196x0,096 = 0,170 kn/m2 bitumen: 12,5x0,005 = 0,063 kn/m2

2x HEM 300 77x0,048/3 = 1,232 kn/m2 -------------- = 2,039 kn/m2 pb = 2,039 x 1,2 = 2,44 kn/m1 vb = 5 x 1,5 = 7,50 kn/m1 ----------- p vloer = 9,94 kn/m1 q vloer = 9,94 x 3m = 29,82 kn/m1 ( hoh maat liggers is 3m ) Puntlast (rode stip) ten gevolge van raveling: 9,94 x 7,75m1 x 9m1 = 693 kn ( vloerveld = 7,75m1 x 9m1)



Moment ligger: M = 1/8 x 29,82 x (21,95^2) + (693 x 5 x 16,95) / 21,95 M = 1795 + 2675 M = 4470 kn*m1 Keuze ligger: ʚ > m/w = 235 > 4470 x 10^6 / w w > 19021 x 10^3 mm3 keuze profiel = HEM 300 ( A=30310 mm2 ) hoogte vakwerkligger= M / ( A x 235 ) h = 4470 / (0,030310 x 235) h = 627mm



Zoals de doorsnede duidelijk maakt is de kelderbak dusdanig korter dan de vloervelden waardoor deze er in verzonken zijn zodat de “driehoeksspanten” ongemerkt hun krachten kunnen afdragen. Aan de rechterzijde is een betonnen schijvenreeks aangebracht die de vakwerkliggers van het 3e en 4e vloerveld dragen en de bovenstaande driehoeksspanten. Deze schijvenreeks is een doorzetting van de metrobak en interfereert visueel niet met de nog toe te passen kolommenreeks van de opbouw. De metrobak en de kolommenreeks blijven hierdoor allebei helder en overzichtelijk.

Doorsnede



Perspectief metroperron Duidelijk zichtbaar is dat de kolommenreeks van de opbouw zich visueel onderscheidt van de schijvenreeks. De “metrobak” en de kolommenreeks blijven hierdoor beide helder en overzichtelijk.



Op de constructieve wand van de metrobak en de schijvenreeks worden de driehoeksspanten geplaatst. Deze dragen de gevelbeglazing, de opbouw en een deel van het geplooide 4e vloerveld. Door deze integrale toepassing wordt het aantal kolommen geminimaliseerd. De richting van deze spanten komen overeen met de verhoudingsgewijze fragmentatie van de gevel.

Vakwerkliggers van het 3e vloerveld worden gedragen door de constructieve wand van de metrobak en de schijvenreeks

Driehoeksspanten kunnen ongemerkt hun krachten afdragen naar onderliggende constructie



Doordat een driehoeksspant uit twee kolommen bestaat kan met één spant de opbouw direct worden afgedragen en kan het daarnaast de schuine glasfaçade steunen (in de doorsnede op blz 66 is dit goed te zien). De bovenzijde van het spant is gesloten waardoor het lijkt alsof de groene ring als een “slang” over de spanten “glijdt”. Door een overstek te creëren t.p.v. van de schijvenreeks krijgt het vloerveld hier ook deze plasticiteit. Op deze wijze wordt het vloeiende gebaar van het ontwerp niet afgebroken. De constructie staat als ware los van de vloervelden. Waardoor beide goed van elkaar te zijn onderscheiden en hun helder- en zuiverheid niet verliezen.

Buitenzijde van de driehoeksspanten ondersteunen de gevel. Spanten staan in dezelfde richting als de gevelfragmentatie

Vloeren “glijden” over de constructie



De opbouw wordt enerzijds afgedragen naar de driehoeksspanten en anderzijds naar de kolommen die gelinieerd zijn aan de metrolijn. Deze kolommen lopen door tot aan het metroperron. Om deze stabiliteit te geven zijn ze gekoppeld aan de vakwerkliggers van de geplooide vloervelden. Deze koppeling gaat ook knik tegen. Omdat de vloerranden van de opbouw dezelfde dikte moeten krijgen als de vloerranden van het fundament om een visuele continuïteit te waarborgen is de maatgevende overspanning (in rood aangegeven) getoetst aan de dimensionering van de vakwerkliggers van de vloeiende vloervelden. De groene ring wordt op zijn beurt verbonden aan de opbouw en wordt gedragen door de driehoeksspanten. Dit is goed te zien op de doorsnede blz. 66.

Vakwerkliggers overspannen de opbouw. Opbouw wordt afgedragen dmv de driehoeksspanten en kolommen die gelinieerd zijn aan metrolijn. Rode stip geeft getoetste vakwerkligger weer.

De groene ring wordt op zijn beurt verbonden aan de opbouw en wordt gedragen door de driehoeksspanten



C O N T R O L E D I M E N S I O N E R I N G V A K W E R K L I G G E R O P B O U W Veranderlijke belasting = = 2,5 kn/m2 Permanente belasting = betonvloer incl afwerking: = 5,200 kn/m2 1x bankirai delen: 7,5x0,030 = 0,225 kn/m2 2x HEM 300 77x0,048/10 = 0,369 kn/m2 -------------- = 5,79 kn/m2 pb = 5,79 x 1,2 = 6,94 kn/m1 vb = 2,5 x 1,5 = 3,75 kn/m1 ----------- p vloer = 10,69 kn/m1 q vloer = 10,69 x 10m = 106,9 kn/m1 ( hoh maat kolommen is 10m) Moment = 1/8 x 106,9 x 17,5^2 = 4092 ( overspanning is 17,5m ) Een vakwerkligger bestaande uit HEM 300 met een hoogte 627mm kan zoals vorige berekening aantoonde een moment aan 4470 kn. Dus deze overspanning met een Moment van 4092 kn is haalbaar met eenzelfde ligger.



De stabiliteit van het fundament wordt gewaarborgd door de “stijve” geplooide vloervelden. Door deze vloervelden te voorzien van schoren functioneert deze als een schijf. Deze schijf draagt de horizontale krachten direct af naar de ondergrond. De opbouw haalt zijn stabiliteit uit de wanden die geplaatst zijn tussen de stijve betonnen vloervelden. Dit houdt dus in dat wanneer er in de toekomst wanden worden weggehaald of verplaatst dit gecompenseerd dient te worden. Op deze manier is er geen stijve kern nodig die het plastische karakter van landschap aantast. Doordat de opbouw geheel transparant is, is de toepassing van schoren ook niet wenselijk vanwege de visuele drukte ervan.

Horizontale krachten worden via de geplooide vloervelden afgedragen naar de constructie



16 T R A P P E N De geplooide vloervelden geven de gebruiker de keuze en de uitdaging een eigen route met daarbij horende inspanning te kiezen. Een kortere route in de dwarsrichting zal meer inspanning vergen dan een route in de lengterichting. Dit komt omdat de hellingshoek van de dwarsrichting steiler is dan die in de lengterichting. Hierdoor krijgt de gebruiker controle over zijn inspanning. Wanneer de gebruiker geen zin of niet in staat is een helling af te leggen kan deze er voor kiezen om de trappen te gebruiken. Om het plastische beeld van de vloeren niet teveel aan te tasten is het essentieel dat deze niet geheel wordt bezaaid met trappen. Toch moet het gehele vloerveld voor iedereen bereikbaar zijn. Door de vloervelden te interpreteren als een hoogtekaart kan men door slimme plaatsing van de trappen toch het hele vloerveld bereiken. De trappen zijn zo georiënteerd dat ze op de vaarroute liggen van de publieksstromen maar ook dat de treden doormiddel van een hoogtelijn met elkaar in contact staan. Op deze wijze kan men tot de gewenste hoogte dalen of stijgen en vervolgens de hoogtelijn afleggen naar de gewenste plek. Hierdoor is het gehele vloerveld met trappen en horizontale verplaatsing te bereiken. De treden van de trappen lopen met de richting van de hoogtelijnen mee. Hierdoor gaat de trap mee in het gebaar van de plooiing.

Hoogtelijnen beslaan het gehele vloerveld

Door een slimme plaatsing van trappen kan men het hele vloerveld bereiken zonder gebruik te maken van hellingen



Perspectief vanaf 4e vloerveld Trappen zijn hetzelfde gematerialiseerd als de vloer om een homogeen geheel te krijgen en drukte te voorkomen.



17 D E T A I L E R I N G Bij het technisch uitwerken van het project heeft het behouden van de zuiverheid voortdurend centraal gestaan. De woorden helderheid en zuiverheid zullen regelmatig de revue passeren. Bij het detailleren is het streven geweest om de zuiverheid van de conceptmatige voorstelling zoals hieronder zoveel mogelijk te benaderen. Zorgvuldig detailleren moet dichtslibben van het beeld voorkomen. Het gebaar van een plastisch geplooid landschap mag niet verloren gaan. Daarnaast is er ook gestreefd naar uniformiteit in de technische uitwerking. Dit zorgt voor eenheid waardoor het project beter leesbaar is.



Deze doorsnede is genomen t.p.v. het vloereinde van het geplooid vloerveld in het fundament. Volgende bladzijde laat duidelijk een dergelijk vloereinde zien. Voor de valbeveiliging is er een vier centimeter dikke gelaagde glaspanelen toegepast. Deze dikte maakt het mogelijk de glasplaat tevens als leuning te gebruiken, een additionele leuning is dan overbodig. De bevestiging aan de stalen vakwerkligger is uit het zicht gelaten waardoor het beeld rustig en puur is. De glaspanelen volgen de vloer op elegante wijze. Alle vloereinden worden begeleid door prefab betonpanelen. Deze zijn zichtloos bevestigd aan de vakwerkliggers. Ze versterken het beeld van een plastisch geplooid vloerveld. De hoogte van een betonpaneel is gelijk aan de buitenwerkse maat van de houten delen zodat het één geheel wordt maar het beeld van een begeleidende rand behoudt. De houten delen zijn bevestigd op een bitumen laag die voor geluidsdemping en voor een betere afwatering van het hemelwater zorgt. De bankirai vloer is bewerkt met dd lak en 10% antislibpoeder. Dit is dezelfde methode die ze gebruiken voor scheepsdekken en surfplanken. De installatiekanalen zitten verwerkt tussen de vakwerkliggers en kunnen op deze wijze het gehele gebouw bereiken.

Detail vloereinde fundament 1/15



Perspectief metroperron Glazen valbeveiliging volgt op elegante wijze de vloeren. De kolommen van de opbouw zijn gelinieerd aan de metrolijn. Dit wordt geaccentueerd door de betonnen strook.



Onderstaande doorsnede is genomen t.p.v. het perron naast het metrospoor. De laatste 80 cm is in gewapend-schoonwerk-beton uitgevoerd. De kolommen van de opbouw zakken door deze betonstrook heen. Deze strook accentueert duidelijk dat de kolommenreeks gelinieerd is aan de metrolijn. De afbeelding op de vorige bladzijde illustreert dit goed. De bankirai-delen sluiten in hoogte aan op de betonstrook. Dit is wel zo veilig en komt overeen met de detailering van de betonpanelen bij de vloereinden. Uniformiteit in de technische uitwerking draagt bij aan de helder en zuiverheid van het geheel.

Doorsnede perron 1/20



Deze doorsnede is genomen t.p.v. de buitenzijde van de groene ring. Een stalen frame met daaraan kantelbare bankirai-delen bevestigd, maakt het mogelijke deze houten delen mechanisch te kantelen wanneer de schuif open gaat. Dit mobiliseert de regelbare natuurlijke ventilatie zonder beeldverstorende roosters in de schil aan te hoeven brengen. Aan de bovenzijde wordt gelijk aan de hoogte van de grasmat een stalen rooster geplaatst. Hier kan de luchtstroom doorheen maar blokkeert het zicht naar de constructie. Het enkel-glas is verlijmd aan de connectors van het ruimtevakwerk waardoor deze in het exterieur wegvallen. De slangenhuid behoudt hierdoor zijn plasticiteit. De afvoer van regenwater is evenals de installatiekanalen in de constructie verwerkt. Op deze wijze kan het water ongezien afgevoerd worden naar het riool.



Deze Doorsnede is genomen op het punt waar de groene ring de opbouw ontmoet. Aan de vakwerkliggers wordt een “F” profiel gelast. Hier kan men het glas aan vast kitten. Aan de onderzijde blijft een gootje over waar het sproeiwater van het gras kan worden afgevoerd. De afwerkvloer wordt strak langs het profiel afgestreken. De Bovenzijde van de afwerklaag is gelijk met de bovenzijde van het gras. Bovenop de kanaalplaatvloer van de groene ring is een laag bitumen bevestigd waarboven zich tachtig centimeter aarde bevindt. Deze aarde zorgt voor een goede ondergrond voor het gras en de begroeiing.

Detail 2 1/15



Deze doorsnede is genomen t.p.v. het vloereinde van de opbouw. De bovenzijde van glaspanelen worden zoals in het vorige detail aan een hoeklijn gekit. Het bovenste glaspaneel illustreert de toepassing van valramen. Deze worden met een lintscharnier aan een hoeklijn bevestigd. De valramen zijn op dien wijze gedetailleerd dat deze niet opvallen tussen de vaste glaspanelen. Op deze manier wordt het strakke ritme van de façade niet onderbroken of verstoort. Het stalen frame waarin het glas zit gelijmd zit op dezelfde hoogte als een niet kantelbaar glaspaneel. Dit wordt verderop in dit hoofdstuk verduidelijkt. Ook hier is weer het prefab betonpaneel aanwezig. Deze accentueert de vloer en zorgt voor een zuiver en helder beeld. Het paneel is ietwat naar voren geplaatst ten opzichte van de glaspanelen. Dit om het gebaar te verduidelijken dat de vloer leidend is en de façade deze volgt. Detail 3 1/15



Deze doorsnede is genomen aan de bovenzijde van de groene ring. De glazen huid is voorbij de vloeren gezet om ruimte te creëren voor een rooster ten behoeven van natuurlijke ventilatie. Dit voorkomt roosters in de “slangenhuid”. Achter de houten lamellen zit een mechanische verstelbaar aluminium kozijn wat de ventilatie regelt. De houten lamellen zijn evenals de glaspanelen ietwat achter het prefab betonpanelen geplaatst. Het dak is afgewerkt met dezelfde bankirai delen als de vloervelden. Dit versterkt het gebaar van een continuüm voor de mensen die zich op hoger gelegen gebieden bevinden zoals het Erasmus Medisch Centrum.

Detail 4 1/20



Deze drie horizontale doorsneden tonen de technische uitwerking van de glasfaçade van de opbouw. Bij deze is uniformiteit de leidende draad geweest. Dit om de strakke ritmiek van de glaspanelen niet te verstoren. De naden tussen de glaspanelen hebben alle drie dezelfde maat. De aansluiting van glaspaneel en wand wordt bemiddeld door een stalen koker die overeenkomt met de stalen koker die fungeert als kozijnstijl bij de valramen. Door de stalen koker tussen de wand en het glas te plaatsen kan men het stukwerk de rand omzetten waardoor de krimpnaad uit het zicht blijft en een afwerklat overbodig maakt. Ook wordt hierdoor het contact met het glas even breed als bij de valramen. Om alle wanden op de kitvoegen aan te laten sluiten is de plattegrond gebaseerd op hetzelfde grid van 1500mm als de glazen façade. Bij het valraam zit de ruit verlijmd in een stalen frame. De dimensionering van het frame is minimaal gehouden zodat er een subtiel kader ontstaat. De breedte van dit kader is dusdanig dat de kier die overblijft dezelfde maat heeft als de kitvoegen. Aan de binnenzijde van de stalen kolom is het sluitwerk gemonteerd.



impressie glasfaçade opbouw



Dit perspectief is genomen ter plaatste van de parkeerkelder. Hier is duidelijk zichtbaar dat de technische uitwerking het gebaar van het gebouw intensiveert. Doordat de prefab betonpanelen langs elkaar heen scharen wordt het gebaar van geplooide vloerenvelden duidelijk. Het beeld van een plastisch vloerveld met een vloeiende dynamiek wordt versterkt door de schijvenreeks los te houden van het vloereinde. Een overstek met en houten deel ertussen geeft het idee dat de vloer als een “slang” over de schijvenreeks “glijdt”. Perspectief vanuit parkeerkelder

Eindhoven University of Technology MASTER Healing ...de elementen van een healing environment in...

Documents

Transcript of Eindhoven University of Technology MASTER Healing ...de elementen van een healing environment in...