x^

y/f£f.frt^(^^^

% /v/- £u-/ c^f/i/^^y^if^-j^ -?" i^

..4 . ' *«f"-i:'

y,,.T.

) '

< ^t \

i

>A*'

?l^_.

.*>

t;"^ - -

^ Um

' '->- '' -<'";i^> ^ .«?*'' ''••^: • ^^''-'•«•-V.<*iS-.'^nT.**.>- /•aB^;

...--'f^.'-r:'t.,7#':{^::. . ,.

^". - . .-,

yjr'^!;-'^ .'".;';'> . ;

• ..• !;'. ':

• .,•/'.ii,.,^.,^ -,.-..

b '•;V-'i \

_ _ -. : -••- • • •'

T; Livu ini

fi d c

d i f f e r i t

L H, L Meierotto.

BE R O L I N I,

typis & fumptibus I. C. F. Rellstab, & in Commiflis Naucku.

* . MDCCXCVII.

/andorem , nifi' me omm'a fallunt, Livius eo

nobis probaverat, quod in hiftoria fua,

quantum civis Rom. id poffet, verum dicere

fuiffetaufusj quodnequam gratiac fuspicionem, nequamfimultatis

manifeftaffet. Jam videamus, num fidem illam hiftoricam prsc-

ftare potuerit,& voluerit, ne quidfalfi dicere videatur aufus.

Quac adjumenta in confignanda hiftoria habuerit, quo-

modo iis fit ufus, & quid inde effcdlum videatur, hae quacftio-

nes me jam occup«tum tenebunt.

Primi adjumenti loco redle ponemus quaccunque ante eum Annalei

de rebus Romanorum literis fuerant mandata. Bene multa vo- «tcres,

luminalilli conquirenda evolvendafuiffe, jam ante rem exquifi-

tam fuspicahimur, quum omnia per fa:cula urbis conditae ci-

vium interfiierit, rerum domiconftitutarum & foris geftarum me-

moriam ad pofteros transmitti; Quumque item plura per fe-

culajam multi cives & exteri in eonavaverint operam, ut ne

quid memoratu digni non literis confignaretur. Enuraerandi

igitur funt annales, librique prisci, enumerandi etiam varii au-

A ilores,

'

Aores, qui ante Livium res Rotnanas fcriplerunt. Neque vero

hic memorabimusj qux aliunde d« his antiquioribus libris fci*

mus, fed folum illos ita defcfibemus, quales Livius nobis pin-

git: ita ut non qualemcunque illorum notitiam nobis unde>

. cunque hauftam comparemusj verum Livii judicium de illis,

qualefuit, explicare fludeamus. Modo enim Livii de iliis judi<

cium, tacitum quafi ex ratione, qua illis utitur, diipicimus^

modo verbis claris redditum legimus.

tibrilintci. Ltbros UnteoSy quos Si libros magiJiratmmvoc9t, nequein-

fpexit ipios, neque exemplum eorum manu alius cujusquam de-

fcriptum aate oculos habuit; periifle enim videntur, non qui-

dem incendio urbis per Gallos, nam diu poft, quin ad tem-

pora belli Punici tertii dedudlam illic feriem magiftratuum po-

tuiffe rcperiri conftat. *)

Licinius vero Macer quum illos in zde Monetz repo-

fitos inveniffet ,* *) vel folus , vel accuratius aliis illos auifto-

res, praccipue in magirtratibus ad fuos quosque hnnos referen-

dis, adhibuit. Qiiae igitur aLivio cx linteis libris referuntur,

non ex ipfis haufta a Livio putes, verum cx Licinio. Neque an

aliud quid, prxter annos & nominamagiftratuum, obtulerint

Licinio, Livius indicat; neque ubi negiedi poft Licinium ite-

rum latuerint ex Livio patet. Auftoritas eorum vero in his ip-

fis annis & nominibus nonita gravis vjfa fuit, quin ad aliorum

lcriptorum audoritatem ,***) ad • foedera quz cxftabant,

revocare, eamque ex iis confirmare vel difTolvereneceflehabue-

rint & Licinius & Livius. f ) Nifi dicere fuftiijeas, poft Punicuju

tertium bellum audorem illum vixifte & linteo pro alia mate-

ria perperam ufum effe, non eft quod tmum eorum audo-

rem perhibeas. A pluribus continuati , & quoniam initium

iis redigendis antiquiftimo zvo fadum fuerat, ut antiquitate

iandliores,

•) 1. 39. c- ?«•

") 1.4. c. 7-

•") I. 4. c. ac.

t) I. 4- c. 13. l 39. c, J2.

finAioFes, ut loci faqcilitate etiam fide digniores viderentur, in

xdcm aliquam , quafi qux tabulx prifcae fimul Sc publicae repofiti

fiae dubio fuerunt.- •• -^^ , -'

Quos alios rf»»^/^/ Livius laudat, idquod circa res anti- Annaiei.

quasfspifiimefacit, eos non annales ^osmaximos fuiHe putes,

quos confcriptos &c continuatos quotannis a Pontifice squales

Livii vel pauIJo majores vel exflantes viderant, vel brevi ante ex'

ftitilTe perhibent. Eft quod putes , ea quae de mortibus Pontifi-

cum & faccrdotum, utut quibusvis Confulibus acciderunt, me-

morat, hinc tacite effe defumta. Mirum vero cetcrum vidctur,

Liviumhancquafi fandiffimam rerum Romanarum, praccipue do-

mefticarum memoriam non adhibuiffe ; fed non mirum magis

quam verum eft, illos in hbris nobis fervatis ne femel quidem

cffelaudatos. Neque eft, quod dicas, hosfuiffe fignificatos a no-

ftro, quoties nuUo alio indicio adjedlos annales laudat. Namqui«

ferat audorem, qui certo&fuonomine infignitos& omnibus no-

toslibros citet;, & communi quodam &ad multos pertinente titulo

<!ompIexus fcribat: in prifcis annalibus invenio, *) in quibusdatn

annalihus invenio? **) Neque unquam horum, quicunque fue-

rint, a quocunque confignati, annaUum audloritatem pra:fert iis

teftimoniis, quac a certis quibusdam ,quac ab ullo audore pro-

feda effent. ***) Auftores porro notos nonnunquam aperte

fide digniores annalibus fic didis pwhibet. f) Annales tandem

poft facculura ab urbe condita fextum citare defiit, nam, poft Pu-

nicum fecundum bellum, nulla eorum in l^bris nobis rehi^s fic

mentio. Ut rem, qualem ego mihi fingo, hic exponam ; Anna-

les noftro non nifi libri,

qui hoc nomine infcripti exftabant,

audiunt; neque prorfus diverfi funt ab audoribus notis, quo-

rum modo nomina reddit, & quos item nuUo alio nomine addito

audores vocat. Non noftro vero more, qui per certiora veftigia

A 2 ledorem

•) 1. 4. c. 7.

*•) 1. 3. c. 8. 1. 7. c. 18. 1. 8. c. }o. I. la c. 17. 1. 23. c. 6.

•**)1. 8- c 30. 1. 10. c. 17. ig.

t) 1. a3. c. 6.

ledlorem ducere amamus, neque in libri principio neque ullibi

quos annales dicere, quos audtorum nomine defignare velit,;

profitetur. Verum fi accurate fcribit, annales tum vocat, &ab

au(floribus diftinguit, quum non nifi annum & dudlum rei in ge-

nere indicaverac fcriptor : auftoresvero, fuerint^annalium, vel,

narrationis cujusdam feparatz audores, tum eosdem vel alioS:

vocat, fi gentis cujusdam Romanz Ipecialem memoriam, vel

viri alicujus laudem erant profeffi;*) fi prsterea non fat rationis

videt, cur relationem relationi pracferat. * *) Quas quum diver-

iasinvenit, ipfe infuspenfo relinquit remj***) in quo i^ipn

diflentiunt, idprocerto habet; funt inter illos quos fide dig-

niores putat , neque vero eorum nomina edere tanti habet. *.*)

Nullum aEqualem rebus memorandis exftare, in memorando bcl-

lum Samniticum primum queriturif) itcrum Antiatum defedio-

nem memorans certum affirmare nonaudet, quia nuUa apud.ve-

tujiioresfcriptores ^us rei mentio eft.

Sunt tamen inter hos audores, quos neque hic norainc

quoaddito modot7m//?/ow nominatff) modLO antiquos^ \\])

modo antiquijfmos , quorum quum de qua re gefta auftoritatem re-

fert, quum plures propioresque ztate eadem tradcre perhibet,

modo in tuto quafi fibi ftare, modo eo ipfo, quod nimis antiqui

fint, in dubio fibi relinqui videtur. ffff ) Neque vero hos ab iis,

qui fupra memorati funt, diverfos putes ; fed tum tantum eorum

nomina refert, quum quis fide infignitior & talis erat, cuju§ no-

liien laudatum teftimonio pondus additurum videretur. »)

•) 1. g. c. 40.

••) 1. 4. c. 26. 1. 8. c. 30. 1. 8. c. 40. 1. 9. c- 37' 1. 10. c. 17.

1. 10. c. 5. 1. 10. c. 36. 1. 26. c. 6.

•") 1.4. C.5J.

••*•)1. 8. c. 8«.

t) 1- 8. c. 40. 1. 3. «. 23. ,

tt) 1. 3- c. 23.

ttt) 1. 7. c. 42.

tttt) 1. 8. c. 26. 1. 1. c. «I. 1. «j. c. II.

a) 1. 2J. c. 6. CeiUu:qui & «/» id haud Hne cauA prztermifirant fcriptore».

5

Q^Tuher» libros lihteos inlpexit, & fepe laudavit; *)aTubero.

quum vero discrepantiara eorura a fcriptoribus antiquis obfer-

varit, non fem^erillucinclinavit, quo ifti magiftratuum libri

vocarent, & in ipfo eorura haud dubio alTenfu ipfe tamen incer»

tus veri manfit.

Ijcmus Macer^ nifi quando familiat fuz laudem adftrue- Liciniui

re,**) & ideaLidniisea tribuere voluerat, qux alii perpetra- ^^Kcr-

verant, fatis gravisLivio audlor eft vifus. ***) Ideo vero gra-

viflimus, quod non tantum fcederum quoque tempore i([lorum

cxempla confuluerat, ****) fed & magiftratuutn libros, in

adeMonetac repofitos, Unteosque a.^^dhitos ipfe infpexerat.****)

Hos non tantum fzpe laudaverat, fed &c in varietate alio-

rumtcftimoniorum illos haud dubie fequi conftituerat. f) Ne-

que ideo crediderira, Licinium Macrum, nonnifi quater, aLivio

auftorem fuiffe adhibitum. Verum ubi linteorum librorum me-

moriam injicit, ibi, etiamfinullum ejusnomen, quieosinipe-

xerft, addidiiTe reperitur, tamen vel Licinium Macrum, vel(^.

Tuberonem ante oculos habuifle perhibuerim. Videtur vero

Licinii Macri narratio, intra prima quatuor ikcula urbis condi-

tac lubftitiffe.'

. .•.

Ncfcio an Fabium PiBorem ideo fit fequutus Livius, quia - .

.

audoritas illius,qui&Praetor, & Flamen Quirinalis fuerat, gra- Piaor.

vioreft vifa. ff)

Certe tum facpius data opera eum raaxime refpexit, ubi-

cunque fine A^rietate teftium & audlorum naturalem duclum rei

geftz ex antiquitate eo remotiori repetitum exponit, quod nc-

minem nominat. Habet enim eum in antiqitijftmis f f f) fcripto-

ribus,

*) 1. 4- c. 23.

••) 1. 7. c. 9.— ) 1. 4. c. 7.

"") 1. 4- c. 20.

t) 1. 4- c 43.

it) 1. 37- c. 47- c. so. c. s*.

ttt) 1. I- c. 44. 1. 2. c. 33.

ribus, quemprataliis fequi amet. Cr^iir « porius, quam Pifo-

ni antiquitate ceterum proximo; *) nam practerquam quod an-

tiquioreHy probabiliora «tiam funt, quz refert. Etfiquandoin

rebus geftis referendis alibi reperta ex vano haufiay qiio nifnis in*

clinant fermefcribentium animi f vitare vult, tnm Fahium^ dura

xqualem eum teftera citare poteft, potiffimum auSorem habet. **)

Inde a primordiis Romx 'usque ad raedium bellum Punicum fe-

cundum illum teftem vel audorem habuit , raro vero nominavit

Pifo. Pi/o antiquus aufftor, quippe quo Fabius Pidlor omniura

antiquiffimus raodo antiquior fuerit, ***) indc ab originibus

ipfis ingreffus res Romanas, ad belli Punici iecundi finem certe

videtur deduxilTe. ****)

In rebus bellicis audlorem eum Livius femel nomine ad-«

dito appellavit, ubi prodigiis quidem ut alii ejusdem acvi,

etiam quum natura vel probabilitas omnis contradiceret, indul-

fiffe eum indicat , ceterum circa gloriam bellicara Romanorum

augendam longe aliis audloribus modeftior apparet, quippe qui

unus numerum cafforum hoftiura ad verum deduxerit. f) In

rebus urbanis contra raagnificentiara & divitias Roraac priscae prac-

ter verifiraiiitudinem , & contra aliorum teniraonia cxtuliiTe vi*

detur. ff) In conftitucndis raagiftratibus , &quosquefuis an-

nis afTignandis ita negligens fuit, ut Livius nefciat, memoriane

eura fugerit in annalibus digerendis, an confultQ binos confules,

falfos ratus, tranfcenderit. ttt)

j,. Cceiius. L. Ccelimn quoque non nifi ut audorerarerum, per bellum

Punicum fecundum & brevi poft, geftarum laudat Livius. In re-

busperprimos ejus belli annos geftis eum nonfemel refutatj t ttt)

quippe qui in rebus forfan a virili aetate remotioribus , non fatis

fidus,

1 I n. .

^ --

•) 1. 1. c. 4y.

••) L aa. c. 7.

••*) 1. I. c. 45-

•"•) 1.25. c. 39.

t) 1. aj. c. 39.

It) 1. I. c. 4f

ttt) '• a. c. 58. 1. 9- c- 44. cf- & 1- 2. c. 32.

tttt) J. 21. c. 38. 1. 81. c. 46.

fidus, ncgue in regionum fitu naturave fluminum confiderandis

fatis accuratus fucrit. *) In rebus quoque ex natura hominum

& temporum conjiciendis & conftituendis non fatis fagax & acu-

tus,**) idem vero etiam extraordinaria, rara captans ad exitus

mirandos non tantum , fed & horrendos referendos propenfior

vifus. ***) In rebus contra, quac Coelio jam viro facflo accide-

runt, illum potius fequitur, & tum 6um varios dudus & ordines

rerum geAarum, qiiales fama fervaverat, inter fe comparafle,

vefligia rerum geAarum & per regi(l|KS& locos fparfa accuratius

aliis inveftigaffc perhibet. ****)

L. Cincius Alimentus, miles primis belli Punici fecundi an- l. Cinciuj

nis interfuit, captus ab Hannibale, t) caftra &agmcnejus, Aiimcntiu.

quum in Italiam descenderet, viditj inque aliquo apudHanniba-

lem honore .fuiffe, anteque pugnam Cannenfem, poA quam

nulla redemtio captivorum locum habuit, liberatus effe videtur,

&Romae honores adeptus. tt)

Num prarter Punicum bellum aliam rerura Romanarum

partem attigerit, ex Livio faltem non clarum fit. TefHs cete-

' fum fide digniffimus videtur fuiffe habitus, ficuti in red-

dendis numeris medium & modcratum fe oftenditj ipfumque

Livium maxime prae aliis omnibus ut fibi affentiret raoturus

fuiffevidetur, nifi accuratam nonnunquam diligwitiam defide- _

rari effet paffus. ttt)

mValerius AnriaSf quanquam ut audor rerum gcftarum valcrius

non ante annum u. c. apo.tttt) aLivio memoretur, tamen inde Amia».

ab initio res Romanas ingreffus eft, tefleLivio ccrte hiftoriam

B a ad

1. 21. C. 47.

•*) 1. ««. c. 31. 32. 1. ag. c. 46.

***)• ,»9- c. 27. c 35. pracdpue c. aj,

••••)1. «6. c. II. L 23. c. 6. 1. 27. c. 27.

t) 1. 21. c. 38.

tt) 1. 27. c.'ft9.

ttt) 1. 22. C 38.

tttt) 1.3. c. 5.

s

ad annum 533, adque bellum cum Perfeo Macedone fere

deduxit. *>'

'- \'-^-

Vel in rebusvetuftiffirais, & ipfa antiquitate obliteratis

audet Antias non tantum pro certo resincertas affirmare; **)

fed fubtiliter etiam exfequitur fingendo numerum , quem nullibi

repcrire potuerat. Opiniones pervulgatas, quam parum excuffas

habuerit, quam palam falfas quisque alius duxcrit, quinrumo^

res vanos, &.a nemine memoratos, caeca vel accommodata

mendacio probabilijide feqiiiftir. Taliaquc fme discrimine rebus

geftis innedit. *) Plura, quam quae alii repererant, vidiffe, icu-

tior in exquirendo fuifle ipfe videri velit. ****)

In numero csforum hoftium , in capta przda, in momen^^

tis rerum fupra veritatem & naturam augendis ita immodicus

clt, ut graviffimamLivii reprehenfionem incurrati ,,Innumero

fcriptori parum Jidei ftt} (quia in augendo eonon alius ititempe-

ramior eft.)*****) Uti femel Acilianis, quippe Graccis, annali-

bus in referendo numero caftior fuerat repertusjt) ficaliasPi-

fonem , Fabium, Catonem, Polybium, ff) omnesque alios Ro-

manarum rerum audores ita augendo numeros poft fe rclinqui^

ut gentrri humano illius fida ianguinolentia innumeris myriadi»

bus conftare potuiffe videatur. ,

Captorum a Romanis hoftium dignitatem & gravitatem,

idem & civiiim apud hoftes captorum j immo civium ob fcelcra

dannatorum numerum auger» amat. f f f ) Siprsdz, li figno-

runi &i. armorum & tormentorum hofti ereptorum numerus eft

••) l. 3- c- 5-

•**) 1. 37. C48.•***) Libros Numi, a nemine mortalium forfan rifos, Pythagoricos fuiffe

contra probabilitatem Sc nulla zvi iAius babita ratione iterhibct.

) 1- 36« c- 38-

t) 1. «S- c. 39.

tt) !• 34- c. is. 1. 26. c 49. 1. 33. c. 36. 1. 34. c. 10. 1. 4fi. c. 19.

ttt) 1- a6. c. 49. 1. 29. c 35. 1. 33. c. 36. 1. 37. c. 60.

1. 39. c. 41.

referendus ; fi vedliigaliumhofti vidlo impofitorum ratio reddenda

cfl; *) fi dona a Romanis data magnificentiora fingi poflunt **)

ipfe jn omnittm rerum numerum augendo adeo immodicus eft) ut

&optimum quemqueRomanura> certc Livium piguerit

Qm in una urbe, eaque non maxima, tormentorum majo-

lum unius generis tredecim millia a Romanis capta memorare

potuit; nonnequisqueledtor, velLivio tacente, ex fuo fenfu epi-

phonematis loco huic narratori adclamaverit, rem mpudenterfant

fiBam ! adeo nullus mentiendi modus eft.***)

Numeris quam maximis lusque deque ufum efle , id illi

rcs admiratione dignas lermone forlan grandiori extulifle vifum

fuit; talibusqiie vel nulla alia arte accedentc leftorum animos

retentum iri putavit. Argenti quadringenta ocloginra pondo inter-

verti a privato potuifle, id illi adeo non midtum videtur, ut fcx

millia pondo auri ob pacem commodiorem a rcge quodam eidem

civi datum affingat. QuodLivius tamen mendo hbrarii, quam

mendacio aucloris aflTignare mavult. ••) JMalcvolentior tamen

omnino, atque in viros ceterum probatos invidiofior £uiffe vi-

detur. *****)

Negligens practerea erat , ut qui neque Hbrorura magi-

ftratuum inlpiciendorum , nec annorum feriei ineundx rationem

habueritjf) neque vero teftimonia illa, quae in brationibus

inipfo temporis momento habitis adhuc exnabant, inipexifli»

tanti efle duxit. ff) '

Neminem tamen fcriptorum Romanorum fere fxpius lau-

davitLivius. Neque id folum refellendi, Sc fadorum contra ejus

auclQritatem reftituendorum cauia id fecit. Sed fepe etiam , fi

om-

*) 1. a8. c. 46. 1. 33. c. 29.

*•) ibid. & 1. 33. c. 10.

•*•)1. 3a. c. 19. 1. i6. c. 49. i- 38- c. aj.

*•**)1. 38. c. $6.

) 1.44. c.13.

+ ) 1- 39. c. 52. 1, 39. a. 55.

tt) 1« 39. c. 41.

omnis alia au£k>ritas de faiflo quodatn deerat, *) in hoc tamen,

forfan in rebus fummatim rccenfendis accuratiore auAore,

quid fequeretur habuiffc videtur Livius.

Clodius Cldudius in rebus antiquioribus referendis plurium alio-

Licinius. rum auiHiorum, quibusLivius potius fidem habet, teftimoniis re-

futatur. **)

In rebus pcr bellum Punicum fecundum & poftea geftiJ

annales vel libros Gnecos Acilianosj quos item ex Grxco in Lati-

num fermonem vertit, fequitur. Et tum Graccorum more aliis

indifta , ***) fi modo faccta fuerint f ) cupide confecftatur, ma-

gnitudinem rerum, numerumque fimul caeforum, captorum,

przdzque in immenfum auget. f f

)

Quum Livius femel tantum fff) Clodium Ucinium laudet,

cjusque libnm tertium rerum Romanarum excitet, quumque prx-

terea talia fub hoc nomine referat, quac cum ifto Claudio con-

veniant, iis qui Licinium modo Cledium modo Claudium efle

didlum volunt, equidem affentio.

M. Porciuj^'^^" "°" tantum fcriptor luculentus rerum a fe geftarum,

Cato. non tantum laudator virorum fimul Sc morum prifcorum fuerat,

{ed^Sc adlor rerum commemoratione digniflimarum.

Idem perlongamxfatem tammultaviderat; quxcumque vi-

derat, quac erat ejus fagacitas & perfpicacia , cum fuis quacque

cauffis, quam rcftiffime & commodiflime literis confignare po-

tueratj quique amor ejus vcri & honefti erat, quam veriflTunc

ad pofteros tradere voluerat.^

Quid

•) 1. 34. c. 10. 1. 36. c. 36. 1. 39. c. 82. 1. 36. c. 38. ubi in nu-

mcro {criptori parum fidei iit, magnam vi£loriam fuifle apparer. Quid?

quod 1. 36. c. 40. P. Cornclium Naficam fiiam vi£loriam laudantem in

fenatu , diccntcm inducit Livius, plus partem dimidiam ex quinqiuginta

millibus hominum czfam, quod accurate cum numero a Valerio relat*

convenit.

**) 1. 6. c. 42.

••*)1. 3ii. c. 41-

t ) UUKitT»,

tt) 1. as- c. 49. L 35. «. 14. L 38. «. ft?. L 19. t 2f.

ttt) 1- »9- c. 52.

nQuid vero nos de viro pluribus dicamus, quem Livius

his vcrbislaudat? •)

„ Sed omneis patricios plebeiosque nobilisfimarum familia'

rum M. Porcius longe anteibat, in hoc viro tanta vis animi in-

geniique fuit, ut, quocumque loco natus eflet, fortunamfibi

ipfe fadlurus fuifle videretur. Nulla ars, neque privata: , neque

publicx rei gerendz, ei defuit Urbanas rufticasque res callebat.

Ad fummos honores alios fcientia juris, alios eioquentia, alios

gloria militaris provexit, huic verfatile ingenium fic pariter ad

omnia fuit, ut natum ad id unum diceres, quodcumque ageret.

Inbello manu fortiflimus, multisque inftgnibus clarus pugnis,

idem pofteaquam ad magnos honores pervenit, fummus impera-

tor: ideminpace, fijusconfuleres, peritifTmiusj fi caufla oran-

da efliet, eloquentiflimus, nec istantum> cujus lingua vivo eo

viguerit, monumentum eloquentiae nulium extet: vivit imo,

vigetque eloquentia cjus , sacrata fcriptis omnis generis. Ora-

tiones&pro le multx, &pro aliis, &:inaIios, nam non folum

accufando, fed etiam cauflfam dicendo fatigavit inimicos. Si-

multates nimio plures & exercuerunt eum , & iple exercuit eas,

nccfacile dixeris, utrummagis preflerit eum nobilitas, an ille

agitaverit nobilitatem. Afpcri procul dubio animi, & linguae

acerbac & immodice liberjc fuit : fed invidli a cupiditatibus aiiimi,

& rigidacinnocentiac; contemtorgratiac, divitiarum. Inparfi-

monia, in patientialaboris periculique, ferrei prope corporis

animique, quem ne feneAus quidem ,quac Iblvit omnia, frege-

rit. Qui fextum & oftogefimum annum agens caufiam dixerit,

ipfe pro se oraverit, fcripferitque: nonagefuno annum Servium

Galbam ad populi adduxit indicium. „

Hic Cato igitur non tantimi mores fui arvi in bene multis

fcriptispinxerat; non tantum in tot orationibus leges , mores,

viros, resque quibus interfuerat per tam extentum aevum, de-

derat dcfcripta. Idem quoque in origmbtis fuis mores aureos

priscorum virorum, gentium Romanarum nobilitatem & anti-

C 3 qui'

*) 1. 39. c. 4a

12

qiiitatem deduxerat, opusque dederat, quod Cicero fexcentics

Jaudat, & unde quam plurima fadta in exemplorum priscorum

expofitionem,

quam plurima momenta in oratoria: artis hifto-

riam transfert.

Uterque & Cicero & Livius laudationes& priscas & recen-

tiores, quales in laudem nobilitatis a gentilibus multis per om-

nia faecula fuerant habita & affervatac, pofthabent aliis fcriptis &monumentis. Tam ambitiofum, & mendacii plenum laudandi <?c

ornandi fua quxque prodiderant i^udium. Qui fons hic videtur

Livio apertus fuiffe , iut quae turbata & infeda quafi ex lauda»

tionibus haurire eum pigeret, pura, parata cum oainium affenfu

exoriginibushauriret, & in fua culta immitteret! Et ne femel

quidem originum mentionem injeciffe videmusj tacitulhe illa

unquamadhibuerit, ignoramus.

Litteris pra:terea mandavit Cato res a fe ipfo geftas. Ca-

tonis expeditionem in Hispaniam Livius breviter quidem , fic ta-

men enarrat , ut qui argumentum hoc cum fmgulari ffudio vel

elegerit vel tradlaverit. In hac ipfa expofitione tamen Sc alios

au(3:ores practer Catonem audit, femel tantum , neque poftea ite--

rum ipfum a(ftorem & narratorem rerum fuarum laudat. Et

tuni adhucaddit: ^^Cato ipfe^ haud fane detreSator laudum fua»

Tum, multos cxfos aiti numerum non adfcribit." •)

Num magniloquentia Catonis Livium deterruiffet, qua

minus versc fuac & nativac narrationi hacc alio Ipiritu prolata ad-.

deret!

At ego ne magniloquentiam quidem Catoni a Livio in ver-

bis citatis objedlam arbitror. Id modo uoAer defignare

voluiffe videtur, Catonem honefti, & in fadtis Sc in

didlis, perquam & plus quam. ullius alius rei, fuiffe ftu-

diofum. Cur vero is, qui virum hunc inter priraos,

quos Roma genuit, numeravit, nonfcripta, de quibus ipfe ma-'

gnificejudicat, ibi adhibet, ubi ducem talcm inveniffe, quam

maxinac defiderabile videretur? Cur, qui Qratignes ejiis fedulo

con-

•) 1- 34- c. it.

aftledasfignificat, quique cxiHis nonnunquatn argumentaad

confirniandum aliquod fadum defumit, *) hiftorica ejus opera

•deo negligit, deque illis tantum non omnino filet? lUam equi'

dem caufam fuifle puto, quod Catonis libri in omnium velJLivii

scqualium fere manibus erant, & quod qui in Catonis verba a Li-

vio repetita i^cidiHent, raodo nimis discrepantia a Livianis illa

reperturi fuiffent; neque vero adeo deteriora, quin ad Catonera

ipfum fe referre & ipfa Catonis verba , utut prifco tamen admi-

rabili quodam vetuftatis colore diftinda fuerint,

prxferie

amarint.

j2^£»ffm»i,quiRomanos, Latinasqueliterasamabat, nemo ^- Enniui.

ignorare poterat. Neque Livius eum ignoravit ; vindicavit po-

tius illius memoriam ab oblivione, dum monumenti ejus, quod

item monumentum pretii a principibus Romanorum illi tributi

fcrat, alieno fere loco mentionem injicit. **) Legit illum

tam attente, ut praeclare ab illo diduni aliquod &-pronun-

tiatum, non modo repetat, fed & lijum de Q. Fabii Ma«

ximi vera & unicagloriajudicium Ennii judicio confirmet.***)

Facete didum a poeta repetere falva fua dignitate poteft. Sed

cum, qui verfibus fuerat ufus, rei geftac, quae pedeftrem fer-

moncm defiderare videtur, teftem & auftorem laudare , a Ro-

manz hiftoriz dignitate & feveritate fere judicat alienum.

Ruullum circarem, a. u. c. 569. geftam laudat, & tefti-"""'"

moniumillius demagiftratuscujusdam vero anno cum teftimo-

niis Polybii, & Valerii fimul excitat, verum ex P. Africani aliqua

oratione, Rutilium & cum eo utrumquc practerea ctiam erroris

convincit. ****) Neque ejus, fubifto nomine faltem, unquam

prxtcrea meminit.

Grac*

*) 1. 38- c. 54. l. J9- «• 41.

••) l. 38. c. s«.

•*•)1. 30. c. 16.

••••) 1.39- c-fi.

Gtsci Gnecos fcriptorcs nullos in commemoratione rerum anti-

fcriptorcs. qyitus geftarum laudat. Aciliams amales ex omnibus primum,

& prz omnibus accurate infpexiffe videtur. Negue eos ipfos

Gracca, ut fuerant, linguaconceptosanteoculoshabuit; verum

cx verfione Claudii. Eum enim, jn expofitione proeliorumin

Punico fecundo bello duBu L Marcii commifTorum, annales Aci'

lianos ex Gr<sco in Latinum fermonem vertijfe *) indicat.:

Addit quidem magnificam omnino Romanis armis expofi-

tionem Acilianam , fed cum ea modeftiores Romanorum fcripto-

rum relationes jungit; fidem Acilio non omnino denegat, dubia

tamen fua adjungit. Jucunda & fuavia quidem, relatu Acilius,

ut Grscus, vidctur fedatus efle, ideoque & ea, qux forfan Ro-

mani fcriptores pro fua gravitate , vel pro annalium fuorum fe-

vero , ut fic dixerim, ingeniofpreverint vel neglexerint, Ikpe re-

tuliffe. **) Nimis jucunda hxcLivius exifiimat, quamutpra:-

tereat; non fatis aRomanisaudloribusconfirmata, ut pro veris

aflerat.

Lcgifle Gratcos fe & comparaflc cum Latinis inde a Punico

fecundo bello, facpe indicat Livius. An eundem Acilium fub il-

lorum plurium nomine una comprehenfum vclit, an omnes prac-

ter unum adeo fpernat Grxcos , ut nomina eorum addere rede

fuperfcderequeat, non pcrfpicuum. Cetcrum bene multos eum

legifl"c apparet. ***) Neque vero eos Iblum, qui de rcbus in

Graccia****) geftisfcripferant, infpexit; verum etiam de Ro-

manis & viris & rebus agentes. f

)

Unum tamcn ex numero Graecorum audlorum,

prac igno-

bilioribus quafi a noftro habitorum, diftinguit. Volybium fecuti

*) 1. 25. c, 29.

**) Glualia aos «»ixJeT« diccrc omamus, cxcmplo fit: P. Scipioni» cum

Annibale colloquium,

•••)1. 3«. c. 6.

••••) Cateri Graci Latinique auetoies quorum quidcm ego legi annales, ni-

hil mcmorabilc a Villio aftum tradunt.

t) 1. 39. c. 50. de comparationc inter PhilopGemcncm , Annibalcm & P,

Scipioncm inflituta 1. 32. c. 6- cf. & de navigationa P. Scipionis 1. 29.

C, fj. 1. 39. c. 50.

/

J5

fumus, *) mn incertum auSorm, cutn omnium Romanarum re-

rum, tum pracipue in Gracia gejiarum. Rara fane &magnifica

laus!

A qua neque poftea quid remittit j verum illum fe fequi

auclorem in rcbus notioribus Gracciz , **) quippe quz vel ia

Grscia vel in Afia accidcrant, nunquam negat. In rebus ad Ro-

manQS magiAratus pertinentes , etiamft cum Ronianis fcriptori-

bus conlenfifTe reperiatur, tamen luz rationi potius adhxret»

quam Polybii teftimonio. ***)' Ita ut in narratione de Anniba-

lis in Italiam transgrefTu inter multorum audlorum nomina, ne

Polybii quidem nomen memoret. Videtur quidem illum effe fe-

quutusin conftituendodierum numeroj in reliquis vero, etiamli

ad noftrum fenfum probabiliora afferat, locorum & regionum fo-

lumconfiderationepermotus, inalia omnia, diverfaque a Poly-

bianis abit.

Quum res Graccorum poft primam cum Philippo fadlara

pacem, quum Perfei bellum refert, fmgulare quid Livii narratio

habet. Primum accuratius longe vel in minucis rebus omnem

rerum geftarum ordinem exhibet, qualis fere, in rebus quidem

recentioribus, ex relatione Confulum & ducum defumtus non

effevidetur. Deindeau(flores, exquibusquzquehaufit, nominibus

fuisreferre, folitisvequibusdamindiciisfignificarefere omnino de-

fmit. Graccosigituribifequutusvideturaudores. Nequeideovero

certiora quzvis , & conftantiora inter fe teftimonia ubicunque

adducerepotuit. ****> ,;:

Quemaccuratiffimum vidimus in eo, ut ad fuos quxque Famn.

au^oresreferat, nonne eundem negligentiorem fuiffe repr^hen-

dimus , quum toties fama folum audore fc quid referre dicat?

Famam admittimus in rebus recentibus, dum certus quidam

auclor deeft. Famx, nesciebant cui fines omnes pervolanti, non-

D a nun-

*) in referendo prcElio ad Cynoscephal^ comhiifTo I. 3;. c. lo.

*•) 1. 34. c. 5a 1. 36. c. 19.

•••) 1. 39. c5a.

•«••)1. 41. C.66.

I6

nunquara Romani crediderunt, exercitus fuos in niagno eoque

externo bello fuilTe vidores; fama iHis fxpe cladem acceptam ad-

que eam reparandam arma elTe paranda indicio fuerat, dum ii»

qui rei geftx interfuerant, fugaqucRomam verilisfe fervaranr,

latere voluiitent j fama quoque, ^k vago rumore militum inde ex

caftris & provinciis perceptis, facpe Patres confcripti fuerunt per-

moti, ut conviciis abfentes duces lacerarent, utque hujus rei

inquirendae caufa legatos in rem pracfentem excurrcre juberent;

quod in ipfa P. Scipionis perfona, dum in Sicilia beilum contra

Poenos pararct, accidilTe legimus. Quac vero illa fama a

teftimonio omni vel zqualium vel pofteriorum fcriptorum, a ve-

ftigiis monumentorum prorfus fecrcta & diftinfta eft, quam de

rebus antiquiffimis, & quorum omnia veftigia fuerant dcleta,

fcriptor fide dignus memorat, cui multumtribuit, quam non-

jiunquam audloritati annalium ipforum pracfert? *) Ec Livius

tamen modo disceffione in facrum montem famam frequen-

tiorein aliquam, cujus nullum audorcm indicare poterat,

fuifleprodit, quam eam ci^jus Pijo audor eji', **) modo famarerum fiandum ejfe profitetur, ubi certam derogat vetujiasJidem

»

modo veramfamam efe; quac de re aliqua gofta non nifi fiun-

raum rei memorat; pervulgatiorem dc eadem re geita taraen il-

lam vocat, quac longe uberior omnem ordinem ejusdem rei ge-

i\x tradiderat. ***)

Dttplicem modo famam non fuiffe fed ejfe memorat, circa

rem in Italia a magifiratibus Ronianis non quidem in pace , fcd

per otium tamen 6c domi quafi geftam , Sc tum varios audores

nullo tamen nominc addito varia tradidifle ait. f ) Modo famara

aperte fidei opponit.

Fama

*) NuUo vero crimine, nuUa accufatione, ne conviciis quidem in fenatu

ja£latis Dtcimus lcgatus tame» captarum pecuniarum ab regibut HJyrie-

rum fuspicione infamis audit \, 41. c. 45.

Oclavius Maximilius / /«»/« cretfimut, ab Ulylle Dcaqiie Circe oriundus). I. c. 40.

•*) 1. a. c. 34. c. 33.

*•**)1. af. c. 16. c. 17.

t ) Horatius Codes reni audis piut famte babituram ad pofltrot aium fijei1. 2. «. 10- 1 ?</. c. 21.

"

nFama a Livio memorata , ut verbum ipfum poscit, utque

vcrba Livii fupra addudla volunc, eft tamen feparati quid a variis

rclationibus audorura. Edaliquid, quod Romz in mentibus

civium plurimorum, quibuscum Livius communicabat , vel

quorum faltem notitiam habuerat, obtinuiffe videtur. Sit, ut

pro fuo quisque judicio aliquem audorem prae aliis fidem mereri

conftituerit, vel fit ut plures aliud quid fuerint fequuti. Forfan

innuit dudum folitum quafi & folemnem rerum enarrandarum

;

commemorationem exemplorum,qualia per omne acvum ih feu-

tentiis fenatorum. *) vel in concionibus, vel in edidis

magiftratuum fuerant ex antiquitate repetita, & fme uUa

corttroverfia acquis vel patientibus auribus fucrant accepta. For-

fan erat aliqua gentium Romanarum quafi traditio oralisj ita ut

gentes nonnuUac Romanac, ficuti e. g. Catulorum gens fingula-

ri Latine loqucndi facultate celebris erat, in dijudicandis rebus

Romanis ita fagaces & fidi haberentur, ut ex iis illi, qui origir

nes & fontes ipfbs non amplius poflent adire, repetere falva ju-

dicii fama poffent. Forian quodetiam ex literatiflimis fui avi viris

fcrmonem inferendo de his rebus geftis perquifiviffe fibi erat vi-

fus, tum narrationi intexuit, neque tamen alio quo digniori,

quam famae teftimonio nixum pronuntiare potuit.

Mirandum fane videtur , Livium in tam fublefta annalium

& audlorum fide, quum quem unum , vel quos plures pracaliis

fequeretur, non haberet, tamen [animum induxiffe , hiftoriam

perpetuam imperii Sc finium amplitudine & cafuum varietate exi-

* mii ita pertexere, ut inde a primordiis ingrederetur, '& per tot

errores, pertantam obfcuritatemadfuatemporadeduceret! Nus-

quam , ne in recentiffmiis quidem temporibus aliquid ab intenta

cura, verum expiscandi, remittere fe poffe,jam ab initio pro-

Ipiciebat. Nullibi igitur requies , ubivis fblHcitudo , ut cui per

ruinas, prisca fanctitate confpicuas vel per cineres verius, quos

non fine raetu tradles , incedendum effet, ubi, ne quid pretiofi,

ne

*) 1. 23. C. 20.

'*

^ne quid facriirrepertum relinqueret, omnia moliri eumoportebat.

Prima vero moliendo & potiora ad fpeciem fegregando, ne

pretiofiora fanftioraque obrueret & obtegeret metus eratj In-

gensigitur eumcura circumftabat, nealiam longe, quam quac re

vera fuerat totius fpeciem ex partibus^ deftruftis, & disjedis, cve

conje(flura, fui forlanzvi experientia nixa, fibi fingeret. ' -';

Harcreputantem deterrere a conicribenda liiftoria plurapo-

tuiffent : erant tamen etiam quaedam,quibiis tuto niti fibi videre-

tur. Su3cepit enim onus; & quicquid molcftiarum vitz fere to-

tius fpatium fcrre ac pati pofTet, liuic uni rei tribuit. Quod qui-

dem non feciffet, nifi dispexiflet, fe hiijus opera: fadurimejf&

pretiinn. Neque vero ea Ipes eum fuftinuit, fore ut unquam

id, quod fide fine exceptione dignum foret, inveniat; fore, ut

facile id, quod verifimile quod multis probabile foret, confiituat.

Contra per maximam totius operis partera fepc , & ex in-

timo fenfu confitetur, verum inveniri plane non poffe. ; '

Primum ipfe periodum totam, neque illa brevis & cir-

cumfcriptaerat, eximit, quam non hiftoriam, verum conjedturas

continere profitetur. Initio igitur hiltoriac, quafi quo capitea

reliquo corpore feparato, truncam hac fua parte rehquam mo-

lem relinquit. •

^ ,•

Per Livium igitur licet, quinque primos libros operis,

quamquam magnar, quis negat? induftriae, multarum lucubratio-

numfuerint frudus, eosdem vero ad fidem exiles & ilii, qui

certa fequitur, prorfus inanes confiderare. Nescio, an ulla

operis ejus parte tam xgre carere velimus; ncscio an idli alii parti Tplus ingenii non in inveniendo, nam reddidit qux reperire daba-

tur, fed in conftituendo tribuerit? Verbis vincendofaneid, quod

natura fua tenue, exile, & prisca antiquitate horridum erat,

itaimplevit, aluit, ornavit, ut nihil ejusmodi rerum majori vo-

lijptate unquam legiffc fatearis. Totum eft aiquabilc, aptum

temporibus & rebus; dudus reruni gefiarum eft ita probabilis,

& conveniens fenfui cujusque, utdumlcgis, nihil, ne dicam

certius, congruum faltem magis nihil aliud legere memineris.

Sed fi circa quamque narrationis partem dubia movere, fi prima,

fi

19

fimedia, fiextremaaliter acciderepotuiffe, aliter accidiffe con-

tendere vel calumniari velis, Livium fanenoncontradicentem, fed

confitentem habebis disceptatqrem. Res nuUa cura & ope con-

ftituendas dicit, quarum memoria vetujiate abiit. *) Tanti erro-

res implicant temporum , aliter apud alios ordinatis magiftratibusy

utnec qiii confalesfecundum qiiosdam, nec quid quoque anno aBum

fitf in tanta vetuftate y non rerum modo , fed etiam audorum ^ dige-

rere pojfis. **) NuUa -pratterea neque domefticae neque extrinfe-

cus geftac rei memoria inciderc potcft, de qua dubitare nequeas.

Neque id miferz alicui & fidlac calumniac obfequens, verum ratio-

nibus non plane nullis dudlus. ***) Verum, ut unaejuscon-

feflione fsculorum trium priorum & dimidii cauljpm prorfus ca-

dere dicas , ipfum aucHfs audlorem : • \ v '"' "

„C^iae ab condita urbeRoma ad captam eandem urbem

Romani fub regibus primum, confulibus ^einde ac didatoribus

decemvirisque ac tribunis confularibus gefferc, forisbella, do-

mifeditiones, quinque libris expofui j res quum vetuftate nimia

obfii/ras, veluti quac magno ex interyallo loci vix cernuntur:

tum quod cf raris per eadem tempora Uteriefuere , una cuftodia

fidelis memoriac rerum geftarum : & quod, etiamfi qua in commen'

tariispontificum , aliisque publicisprivatisque erant monumentis,

incenfa urbe pleracque interiere. "****) \

Quid contra oranem hiftoriac fidem apertius certiusye di-

ci poteft? Iniisnevero, quac pofthinc fequentur , certiora dis-

picere dabitur? Pergit omnino : Clariora deinceps cenioraque ab

fecunda origine, velut ab ftirpibus Itetius, feraciusque renatee urbisj

gefta domi militiieque exponentur.

Et re vera ex aliqua, verum ut fatear, parva parte certio-

ravidebis, nequaquam vero ubivis. Nonne ipfe paullo poft in

reddenda ratione, num quis locus in urbe ipfa aliquot facculis

E 2 antc,

*) 1. 2. c. 4.

*") 1. a. c. 21.

•**) 1. 1. c. 41. & aUbi.

"**)1. 6. c. I.

20

flnte, vel modo circa finem fzculi a. u. c.quarti nomenafa(3:o

nobiliflimo traxerit, fibi parum conftat? Candidara vero, fimul-

quefoUicitam confcflionem, qua addit: Cura mn deejfer, Jiqua ad

cerum via inquirentemferret : nunc fama rerum ftandum eft, ubi

certam derogat vetuftas fidem. *),

. >'

Et fic etiam per omnem fere hanc periodum) de qua cer-

tiora & clariora audlor verus promiferat,paifim confitendum eft

ipfi, mirabik quidem fed ideo non minus verum efle, ambigi dc

rcbus, quac certiffimaefle debuiffevideantur, de fummis magi-

ftratibus, de clariflimis viftoriis, (f errorem. in. liis ipfis

momentis alium fequi errorem. **) Sic per Punicura fe-

cundum bellum de varietate audorum in diverfa abeun-

tium queritur, quispro certo affirmet} ^awi tf//^i (alia omnia pu-

tes dicere) inveniaml***) Similem ignorantiam veri non poteft

non, vel in rebus faraa celebratilTunis, confiteri. Quidexpedi-

tione P. Scipionis in Africam vel clarius , vel ad momentum om-

nis belli gravius? & tamen in diverfitatc maxima narrationum,

quot copias trajecerit, eos auffores, qui numerum jita: narrationi

non adjecerint circumfpeftos dicit, inter quos me ipfe in re dubia

poni malim. ****; Q^"^ notatu dignius, quid porro monu-

mcntis , & confcriptione foederis magis notatum obvcnire pote-

rat, quam pax cum Carthaginienfibus? Et tamenob varias de

conditionibus relationes, de hac ipfa pace parum convenire ait

nofter. f ) Quid fpoliojrum , captac pracdac, quantum captivorum

per trjumphum, fludiis civium iplbrum celebratum, ,fueritde-

dudlum; num duxhoftium,&quidem,quodinfignedecustriumpho

addidilTet, exPoenorumprincipibusquis, perRoma: ipfius vias fue-

rittradus, id noftro nunquam ad liquidum iri dedudum, fuit

vifum. tf )

In

* ) 1. 7. C 6. cf. L 8. c. 4a ntc facile est aut rem rri , aut atiitoret» auilori

frteferre. \

••) 1. 9- c. 11.

•'*)1. «7. c. I. & c. 7. 1. 16. c. 16.

•"•) 1.29. c. »5,

t) 1. 30. c 16.

tt) I. 32. c. 30-

21

InrebuscontraLigures velBojos geftis, contra quos toties

in armis fteterant Romani, ut proeliorum plane flmilium, ejus-

demquc fere fortunx mcmoria a variis audoribus relata

fuerit; indeque error multiplex irrepserit, facile tale quid ac-

cidifle fuspicabimur, facilisque errori parata videtur ve

nia. *) Si vero in rebus per Graeciam geftis, ubi raro tan-

tum Romani conflixerant, qua res &;iobilitate populorum, &narrationibus ipfbrum Grxcorum celebratifllmxfuerant, idem

crror obtinet;**) nonne tum ipfum utrumque populum, &GraECum ic Romanum fere nondum hifloriz confcribendae natos

dicas?"

Quid vero de hifloria Romana omni dicemus, quum vel

crror inviftus, vel negligentia pudenda fata & cxitus yirorum

quam maxime illuflrium adeo obfcurarit, ut nec Livii induflria

tenebras disjicere potuerit, nec uliius unquam fagacitas veruni

per caliginem adeo ofFufam unquam dete(3:ura videatur?

Sit, ut res procul ab urbe, & quafi intra prxfidia hoflium

geflas, etiamfi viris czterum clarifiimis acciderint, zquo animo

ignorari patiamur. Contenti fimus fcire, Gracchum confulem

in Lucanis ad camposy qui Veteres vocantury periijfe. ***)

Quomodo cedderit, quid illi mortuo fadlum fit, id cum

Livio utique ignorabimus. ****) Similis error obtinuerit ia

prisca civitate Romanorura circa Marcelli confulis mortem; f)

idemteneat, per nos licet, omnezvum. Sic captum Africani

majoris fiKura in prstfidiis Antiochi regiS), '- ibique pro Regis

filio cultum fuiffe credemus Livio, & iisy iquibus ipfe credidit.

VhiiS' qttando Cf quo cafucaptus ftt nos fellere finamus, uti

neque inter auBores SL Lino inipedos, nequc ipfi conftitit. ff)

Res

•) I. 33- c. 36- 1- 34. c- 48.

••) 1. 32. c. 35. 1. 34. c. 41. 1. 39.

•••) 1. 2j. c 16.

••••) ibid. c. 17.

t) 1. t;. c. 27.

tt) 1. 37. c. 34.

22

Res tamen notatu dignas, quz perfonis illuAribus, & tem-

poribus jam literarum luce quam maxime illuftratis acciderint,

fic vel aliquorum au<florum negleflu , vel impudentia mentiendi

aliorum adeo obliteratas efte, roirantes fatebimur.

Quid vero dicemus, fi idem error circa C^. Fabii Maximi

magiAratus & vitac exitum vel optimos auAores tenuit? *)

Quid fi de accufatione P. Scipionis Africani res nunquam ad

liquidum deduci queat? ***) Quid fi de exfilio ejus, de morte,

dc monumento, in quo corpus mortui fuerit reconditum, Li*

vium fateri oportet: h<ecdetanto viro, quamquam^ opiniomhusj

if monumentis literarum variarent, proponeAda\erant? ***)

Quid fi auftorem,quo neminem alium fipius laudat Li-

vius, orationes Catonis, ex quibus momenta temporum coufti-

tui poterant, quzque in omnium manibus erant, non le(flas,

fed fabulas fme audore creditas, cjus gravitati fubflitutas fuifle,

cdat Livius? Quid fi tantorum virorum vel vivorum commenta*

riis, vel demortuorum laudationibus fidem vel non habendam,

vel ab audloribus non habitam fareatur? ••) Quid fi Romam& quz tum jam literis florebat, circa principes fuos adeo incu*

riofam fuiffe prodat, ut hxc exponere nemo sequalium tanti du-

xerit; num unquam quid czcius Roroanis iis audoribus, qiios

duces habebat Livius, vel ipfis civibus Romanis quid ingratius

fuifle dicemus?

Faderum Addas practerea, eafubfidia, quas noflri rerum auftores

tabuix, li- in exoptatiffimis ad confcribendam hiAoriam habent> quibus

terx, de- potiffimum fidem niti, narrationique audoritatem accedere pu-

ereta fena- tantj qustque uno nominc documenta rerum^ antiqui forfan w*tui, roga. ^a/^jdixerint,iIlainquamfubfidianosnefcire, anmagisLivio,quara

Livius illis defuerit. Adeo rara fcederum i(florum con-

cepta verba refert ; adeo raram relationum vel decretorum

Romani fenatus memoriam injicitj adeo parcus in referendis ipfis

lite-

•) 1. 3(x c. a6,

••) 1.38. c. 15. •.

•••)1. 38. c J7. 1. 39. «. 4a.

•••*) 1.8. «.40. . .

23

litcrarum publice miflanim verbis fuft, ut hatc folum refpi-

ciens fit fere quod dicas, cum non duftum tabularum fequi,

hiAoriam neque qualem ills commonftrabant, formare; verum

potius cuncftam narrationem pro ingenio aptare, & ad for-

mam, quam judicii fagacitas illi commendaverat, vel quam

Romanae raagnitudini debita quafi veneratio fuaferat, accdm-

modare. Longe acquius verum de illo judicabimus, fi quid

tum homines ab audlore rerum repoposcerint, & fcribi vo-

luerint, confideraverfmus. Oratorium opus omnes velle,

8i tenuitatem, qu« ex cpmputo, rationibus fubdliter dedu-

cendis, quae ex argum^^ntatione critica prodit, fpernere. Ima-

ginem potius veris, fi daretur, at vividis, ut qui maxi-

me, coloribus expreiTam Sc perfedlam^ quam hneamenta

ficca & fubtiliter defcripta defiderare. Horum quaElitae vo-

hiptati aliqua ex parte non potuit non fervirei minus vero

illi tributum apparet, fi propius fpedlaveris: quoties tamen

fontes fupra didos adierit, in quemque ufum inde haufk

adhibuerit. Quamraro Romani fcriptores ante Livium foede-

rum ipia carmina inipexerint, & ipfa inde verba in fua

transferre curarint, Valerius Antias exemplo fit. Quid

tefhbus ipfis literis Romanis celebratius erat, quam pax

primum cum Philippo Macedoniat rege facla? Ea GraECum

quafi orbem Romanis fubjecit; ea reliquum o-mnem terra-

rum orbem aperuit. Hac pace Romani arbitri fortis Grat-

cac libertatis fuerant facH. Quid faciUus ibriptori rerum,

quam hoc ipfum foedus inl^icere, ejusque leges cum fide

iti fuam narrationem transferre? Contra vero egit Valerius

Antias, aliaque omnia de hac pace retuHt. *) Laudat il-

kim tamen, & ita corrigit Livius, quafi in re aliqua dif-

ficili explicatu Sc confirmatu, quafi in errore aliquo, e quo

non facile emerferis, fuifTet verfatus. Nonae hoc aperte in-

dicat, Romanis fcriptoribus licuiflfe & de pace loqui, cujus

leges in tabulario fenacus aHervatSis non iinfpexerintj Roma-

F a nis

•) 1. 33. c 29. . •

24

iiis perinde quafi efl!e vifum, num aliunde, quam ex vero

fonte pacis leges raemorent? Sic ipfe Livius raro quidem,

ipfa verba foederum, cxterum follicita adeo cum cura tamen

argumenta eorum exponit, ut inde res geftas, quz alias

fme dubio obliterataE fuilTent, repetat, earumque memo-

riam inde confirmet. *)

Relationes in fenatu a magiftratibus vel lurbanis vcl

provincialibus fenatui propofitas, decretaque fuper earum ar-

gumenta concepta, fme dubio afTervata ad zrarium vel ad

zdem nympharum exftabant, quaradiu resilomana libera (hibat.

Quod quidem infigne adjumentum hiftoriCo, fedulo talia confu-

lenti, ad conAituendam hiftoria: veritatem efle debuiflet. Jam

circa respriscz Romz Livius ixpe infert, relatum fuifle ad fena-

tum Romanum de bello geflo a ducibus, telatum de triumphi

fpej rarovero, & nonnifi Punico fecundobello, mentio aLi-

vio fadla eA relationura, in fenatu dealiis rcbus faclarura., Nuiii

inde effici diceraus , ante hoc tempus nihil fcripti de his rebus

aflervatura, vel fi quid exAiterat, non fere confultura fuifle a

fcriptoribus ante noftrura res confignantibus. Vel Livio noftro

poft bella civilia non contigifle , reperire & eruere , vel non

licuiflc confulereveftigia libertatis patricix, qux ex violentia con-

verfionura fervata paflira exftabant? Nonnunquam taraen fenten-

tiarum &. decretorum fenatus meraoriam ita infert, quafi quz

momentura in hiftoria conftituenda faciant, Perujinorum cafus

tbscuriorfama eft; quia nec ipforum monumento ullo eft iUuftratus,

tiec (kcreto Romanorum. **)

Infigne exerapluui diligentiz nobis exhibet, cujus laudem

petit eo ,quod non furaraam decreti in fenatu concepti refert

;

neque minus orationes a fe compofitas, quafi qus ex ore fen*

tentias dicentium fuerint profedat, ad ingenii fui laudera, vel

ad voluptatem legentiura inferit ; verum brevitate & gravitate

(enatoria prolatas varias fententias ita reddit, ut memoriam re-

rum in eofenatu tradatarumpreflefequutus, vel comraentarios

ants

•) 1. a. c. 33. ). 1. c. 24.

•') 1. «3. c aa cf. I, 45. e-5.

25

antc oculos habuifle, . vel a(!^a a fenalu infpexifle videatur. *)

Ita Sc rogationes nonnulhsy inter quas & illam,quamortuusP.

Scipio fuerat incefBtus, verba retincns prefle eft fequutus **)

Literarum vel ad fenatum ipfum datarum, vel quarum mentio ia

fenatu fuerit fada, jam izpius meminit Sicmedio bello Puoi-

co fecundo literas Praetorum ex Sicilia & Sardinia in fenatu m>tatasi fic de exceptis Annibalis O" Thilippi littris^ cura cura

iterum a confule con/ignatis, in fenatu fuiffe confultum & per-

cuncHiationem ad earum dui^um fadam, memorat. ***) Sic

ex Hispania a Scipionibus, ex Sicilia ab T. Otacilio Propractore,

indidem a M. Marcello; ex Gallia Iztarum ob vicloriam inlpcra-

tam, ex Hispania triAium ob cladem fub Proconiule acceptam,

tum T. Quindlii Flaminini , ob vicloriam de Philippo reportatam,

non in fenatu tantum , fed & in concionibus recitatarum memi-

nit. ****_) In tanta brevitate, quam retinens non nifi fummam

literarum , & ea qus cum ordine rerum geftarum a fe defcripto

convenirent, refert, ex iftis literis non dijudicare datur , num

ipfe idlum carum literarum exemplar unquam nianu tenuerit, an

ita fcriptum a ducibus fuifle ex probabili, vel probata aliunde

rerum ferie collegerit, vel natura duce finxerit. Non-

nunquam tamen discrepantiam aliquam literarum, vulgo

inde e caAris ad familiarcs Romz degentes datarum, a publi-

cis ducum literis refert. Copiofius immo de iAarum argumento

loquendo, & quanta aui^oritas illis vel in fenatu fuerit habita,

commemorando, (peciem quaii fert, feeorum notitiam accura-

tiorem habuifle. An inde efficiatur, talium literarum zvo audo-

ris adhuc exempla efle fervata, alii viderint. Equidem non te-

niere hoc contenderim, quaoiquam modo literarum fmgulari

^ CUQl

•) 1. 13. c. ao.

**) ^ 38. c. 54. Celebnitx illc dc lege Oppia ondones huc tamen ideo

non referendz, quoniam non verba oratorum iilum tcnuifle apparcc

•••)1. «3. c. 38.

••••) 4.13. c 48. 1. ftt. c. 56. 1.25.^ c. 5. I. 3». c. 3».

1. 33. c. a4< c, as- L 40. c 43.

26 .

cum cura Romam transmKTarum, ibique ita ledlitarum memiiient,

ut fi argumentum ubetius Livio, quafi epiAolam ante oculos ha-

bentij innnotuerit. *)

SenatusconfHltornm vero paflim fic meminit, ut multa

eorum affervata diu, audloritatisque caufla fepe repetitam eorum

poftea in fenatu memoriam, appareat. Ut lenatusconfulti , fa

ma & crebra mentione, celebratiflimi , de Bacchanalibus non

raeminerim, aliorum **) de rebus minus gravibus fimiliter rae-

moriam effe perpetuatam conftat. **)

Oiationcs Orationcs & a raagiflratibus habitsc, & cauffae didlz multx

habits, fme dubio exftabant. Neque illac quidem publice colledlac, ve-

rum a curiofis, vel in gentium Romanarum fcriniis affervatac, ita

utnon difficileeffet, illas infpicere. Livius, quippe qui Valerio

Antiati crimen movet, quod negleda ledlione orationis priscx

quidem, verum fatis celebratsc, aliudargumentumperegiffct,*»**)

fme dubio nobiliores orationes,quarum notitia ad eum perve-

niffer, legerat. Idqueeum, qui tot orationibus hiftoriam fuam

diftingueret, quiqueiniis nativumcujusque temporis, & quo-'

rumvis ahimorum fermonem fequi vellet, fedulo feciffe putamus.

Probavit id quoque in cauffis Sc adlionibus Petilliorum &Nacviorum contra Scipiones ; in Catonis variis adionibus, ut in

L. Quindlium, & de pecunia regis Antiochi, aliisque bene miil-

tis. t) Neque tamcn iis, quae ab oratoribus vel a cauffarum

adoribus fuerant difla, ita omnino fldem habuit, ut exceptione

omni majora fuiffe fignificaiet. Probe id tenuiffe videtur, aliam

effe adverfarii, & licigatoris, qui qualem defiderat exitus, talem

«ffe cupit rem, aliam teftis fidem, qui rem qualemvidit, me-

morat: aliud effe oratorie, aliud pro audoritate hiftoriz fcri-

bere.

Si

*) 1. 41. c. 16. ihid. c. aa•') libr. 39. ineunre.

•••) 1.40. C.44.

•"•) 1.39. C.43.

t ) 1- 38- c. 54. 1. 39. c. 4» 4V & c 5?.

.27Si qusr moniimenta rerum geftarura in aedibus , columnis, Tituli, mo-

titulis vel nominibus exillo temporeloco cui nobilitato inditis, numenta.

memoria p.ofterorum fuerantrcculra &iervata, ea non dicam ubi-

vis, fxpe tamen accurate memorat. Eandem curam in nominibus

conftituendis, & in tribuendo Cuique regioni vero fitu adhibet,

indea priscis temporibusincipiensj*) etiam in recentioribus,,

utut arma Romana exteras regiones fuerant transgrelTa, fimili

follicitudine delineationem propagat. **)

Probe tenet, qux vis ai^uraento hiftorico, ex monumen*

tis in memoriam rei geftae conftruftis, merito tribuatur. Neque

obliviscitur, talia memorando animis led^orum ad antiquitatis

priscac venerationem, & ad fidem fic conHrmatis rebus haben-

dani , magnam quafi adhiberi vim. Hinc in rebus urbanis & do-

meflicis, prsprimis in antiquiffimis quibusque, cum nominibus

etiam fitum , & ipfum nativum locum defignare amat. ***)

Quatque fuo vel patrum memoria vel eodem,quo anti-

quitus, vel variatonomineinfignitaita cxftitcfint, ut prisci fta>

tus memoriam renovent, ea i» rebus uti graviffimis, fic omnino

tenuibus, fumraoftudiocolligit, fuacque narrationi inde fidem

adftruere cupit. Siclocus, Ipoliis de Albanis trigeminis captis

deftinatus, ita confignatur, utqui nunc Pila Horatia appelletur;

fic jugum in piaculum Horatix a fratre caciac, quod hodie qiioqiie

publice femper refeSum viaheat, fororii tigiUi nomen ferre indi-

cat ;****) fic curiamaudlo a rege TuIIo fenatu exftruftam,

'

-_G 2 usque

*) L I. c. jo. quz (ilva fuerit taaUtioJh di£bi; qnx Ominia, macti catupit

inontcs Letum & Balijla in Ligurum agro L 41. c. 82. Qluam foUi-

. citus fuit in via, qua Annibal, qna podea Amilcar, qiia toties GaU

lorura nimultiiarix copiz Alpes transcenderant!

**) Sic Thermopylarum , fic Scodrae lUyricx verum fitum, fic Aonii faltus

difHcultatem , fic Hxmi montis prqfpcdum, non tam animi, quam

quidem res ibi gellu expUcandi cauHii, in delcriptione fua quafi dc-

pinxit.

*••) QiasB fedes Murcix, tpx fojfa Qtttritium 1. i. c. 33. Qlui circi locns,

qu£ rebus ad illum pertinentibus nomina indita L i. c. 36. Mucia

prata L 2. c. i ^. Infdix ab cxpeditione Fabi«nun di£b vm L %,

c. 49.

"") L I. c. 26.

TO-T.

28

tuqiu; adpatrum ametn Hofliliam appellatamy*) fic «dcsP.Valc-

rii conrulis antca in fumina Vdia inilitutas, in infimo poitca

4:litf{rj ubi nmc Vkepota eft, tedificatas-y**) fic urbc capta, a

Flaminibus pFofugientibtis facra condita in doliolis facello proxi-

mo zdibus Fiaminis Quirinalis , ubi mnc despui religio efty effe

defolfa: ***) /ocum ubi nuper Dianiumfuity olim Jummum Cy-

ppiumvicum»[i^i([e,****) viana', cui oUmFicubiefifis mmen £uc-

rity jam Nomentanam dici.

Ex tituHs, t|uibus columnae & monumenta flierant in-

icripta, ut certioribus longe argumentis, fidem hiftorix poffe ad-

•ftrui, non eum certe fefellit. Quod finonfacpius titulorum talium

habuit rationem, illosvel defuiffe,t) vel nimis difficile ingra-

tumque Livio vifum credamus ,quo minus circa unamquam»

que rem geftam operam, quam plures jundi fape rngratam re-

pererunt, ingratiffimam unus fusciperet.

Priftini a:vi res conftituendo tamen cGlumnam aneamy cui

fcedus ab uno Sp. Caffio i(flum iniculptum fir, momento effe pro-

dic, coHegam ejus Poftumum belli cum Volfcis cauffa ablentem

fuiffe ', alias totius hujus belli memoria cej/ijfet. ff) Thoracera

linteum, inque eo de Corn. Cofti fpoliis opimis infcriptum titu-

lum, ab Augufto effe vifum , omittere, pro facrilegio habet.

Nonnunquam tamen verba^fa titulumque oraneminlculpta

coluranz, vel tabulxpublice fixac, integra retulit. fff) Primo

quumT.Quintius, Prznefteindeditionemaccepto, fignumjovis

Imperatoris pofuiffet, fiibquc eo tabulam fixiffet. Iterum, quum

tabuk, in quaXi. Sempronius Gracchus Sardiniae infulx formam,

atque

•) U I. c. 3a••) 1. «. c. 7.

•••) I. j. c 40.

*"•) 1. I. c. 48.

t) 1. «|. c. 39. Momunennnn Viftori* L. Marcii de Potnil, in Capitolio

olim iixum, clypeumque Marcium appellatuin , cuni imagine Asdru-

baiis ipfc inlpicere non potuK, cum incenfo Capitolio pctiiUc kiJicet.

tt) !• *• c. 33.

ttt) 1. 4- c. oa

atque fimulacra pugnarum pingi curarat, mentioncm facit. *)

Tertio, quum duplices tabulas ejusdem argumenti in Lariutn

Pemamorimf & in ^ovis Capitolini sedibus effe fixas memo-

rat. **)

Unum, quod nobis quidem pergrave fidei hirtoricac argu»

mentum videtur, ut nec alii rerum audtorcs fic & ipfe non in fub-

fidiis conftituendx fusc liiftoriae habuit. Nunquam nummorum

neque gentilium, neque Confularium, triumphaliumve memi-

nit. Minusne taliaauftoritatis tum habuerint, annondum col-

le<fla usquam fuerint, quum fane vix daclyhothecarum ipfarum

nomen Romanis tum innotuiflet, an operam talia exquirendi Sc

nimis levem frudlum promittere, & fimul tsdii nimis plenam

efle putaverit, non conftat. Id tantum apparet, illum nunquam

ne memoriam quidem hujus adjumenti hiflorici injecifle.

Opcrae fane Livium pepercifle neminem, quihacc, quse

adhuc adduximus, perpenderit, criminaturum putp. Neque

folum in rebus momento fuo graviflii^is operam infumfit, neque

jn notiflimis folum , ubi refcllere errantem vel confulto fingen-

tem facile fuiflet ; neque in talibus folum,

quac fuavitate fua ope-

ram rependerent, qujc leftoris animum ipfo argumento vel apta

narratione, tenere potarant; verum etiam in minutiflSmis re-

bus. Nc duftus quidem literarum in antiquiflimis nominibus

negligit: Furios eosdem &Fufios olim fcripfos, Veturium eun-

dem etiam Vetufium forfan audivifle, ideo admofiet^ ne quis im-

mutationem virorum ipjbrum,qua nomimm eji

^puret. ***") In

fignificatione vocabulorum priscorum, ****^ j„ conftituendis

& definicndis rerum orginibus^ ultra quam exipeAari pofle vide-

retur,

*) L 6. c. t9. 1. 40. c. 33.

••) 1. 40. c. 52.

•••)1. 3. c. 4. 1.3. c. 8.

•*•*) q\x\ fubitarii milites l. 3. c. 4. qi\x Jpe^acula , aliaquc ad ludo» per-

tincntia oliin di£U fuerint 1 i. c. 36. Et {ic pcr priores Cex libros

indcfcna opcra pcrgit. In rcbiu, pcr Grxcos priinuni cognitis, ctiam

per oinnes libros (Ic agit. ,

29

H

30

r

retur , fuit accaratiis. C^usb quovis tempore aedes vel public»

vel dcorum, quaeve alia ornamenta urbi accefferint, id a primo

usque ad quadragefimum quintum librum ne unquam quidcm

omifit. Inmagiftratibus, fuo quemque anno, referendis, im-

moa quo cujusque anni comitia fuerinthabita, etiamfi ad annum

vel ad nomcn conHituendum nequaquam pertineat, nimium

quantum tamen ubivis laborat. *)

Sic per omncm hiAoriam res, quas nequaquam (plendcs-

cere poffe fperabat, e. g. prodigia, aquas nigiis audas, anno-

nam modo practer fpem laxam, modo arc^iorem, peftilentiam

quamque, mortes Pontificum , ututhzc, vel ex annalibus alio-

rum, vel ex libris diurnis exquifierat, fumma cum fide, vel

fexcenties iisdem vocabulis annunciando repetit. Dolet modo,

le noninomnibusejusmodirebus ad verum pervenirepotuifle. *•)

Quam, modomgredienshiftoriam, providerat operam, abea

nec in priscis, ubi difficillimus labor eum exipedabat, nec in

mediis & florentibus, nec in immenfis jam per omnem orbera

fufis Romanis & confiliis & rebus, unquam quid remifit..***;

Quoad in rebus urbanis & domefiicis verfaretur , nunquam vi-

deris, eum pertaefum eflehujus operac. Neque dibgentia in re-

busperegrinisexponendisexplicandisvedefuit. Res Campanacj***»)

Hirpinx, Bruttiac, f) Gallorumff) &Pcenorumfff)antebella ciini

Romanisfuscepta, resPhilippiMacedonisdome{Hcaj,ffff) &Grac-

corum privatse eadem fere accuratione illi narrantur, quamfi ad

,. Ro-

«MnWMMiM.MMMMta.Mi»*^MM«MMM«BP«MMH*«M»«MMMMM«MM«aMMM.MMMMMMMB«MMMMWM^MM.

*) Omtiium prope annaltt (quos igitur circa hanc rem omnes confuluerat)

Fabkim diStatortm rem gtj/ijje tradunt. Ipfe eum non diflatorem fed

Prodiclatore fniffe, exquifiviffc fibi videtur.

**) 1. 2. c. 40. id piiblicum conftliitm^ an miilieiris timor fuerit, parum

invenio. Ctrte — — cf. 1. 7. c. 6.

'**)1. I. pritfat. Factiirusne opera pretinm fim »— nec fatis fiio; nec fi

fcutm, dicere aiifim. — Res efi itiimenfi opcris. cf. & prartationem

libri 31.

•••*)1. 4. c 44. 1. 43. c. 3. c. 5. c. -• c. IJ. c. 3J.

t) 1. 23. c. I. 1. 27. c. IJ.

tt) 1. 5- c. 17. 1. 5. c. 34.

ttt) >. 3- & 4.

. tttt) !• «6. c- 25. >• 27- f- 3'- 1 39- i- 40. palTim,

31

Romanos perdnueriftt. Senfit tamen Sc confeffus eft, fe opprimi

fere hac ad peregrinos perrinente opera fuscepta.

„NonoperBceftperfequi, utquxque adla(in bello aRho*

diis , contra Antiochum vel Philippum pro Romanis , fuscepto)

in his locis fmt, quum ad ea, quac proprie Romani belli funt,

vix fiifficlam.^^ *) . v - :.,, . ;

5, Lycii quoque pcr idem tcmpus ab Rhodiis bello vexa*

bantur. Sed eatemorum interfe bella^ quo quteque modogejlafunr,

perfequi non opers eft; fatisfuperque onerujujtinenti rcs a popu-

lo Romano geftas fcribere. " >: > . ,,-.£t fi confideramus quantam }

quammoleftam, tzdiique

plenam operam illi injunxerit unum illud ofticium confulendi

audlores, qui ante eum res Romanas Icrip^erant, non niirabi-

mur, eum non tantum confulto exemiffe complexuai aliquem

rerum externarum, quas defcribere noluerit; ied defeciffe quo*

que noununquam in iis rebus,

quas defcribendas fibi fumferat.

Conferamus, fi lubet, operam levemj qualis hodie, re«

motis tot difticultadbus, manet hiftoricum , cum illa quz Livio

erat fubeunda. Noftri rerum Icriptores . confultant tales ante fe

audorcs, qui vera &certa. artis criticae prar<^pta fuerant lequuti,

quique inter fe vcl vere antea dida jamconftituerant,.velfaIIb

credita exploferant. Adfunt exemplaria ad legendum , fme omni

fere moleftia, paratiffimaj adjuvant libri & fegmenta bene 6i

commodedivifa, indices viamindicant, paginacquodvisviacineun-

dac iparium defignant. Livio conquirenda eranc ex farailiarum

fcriniis , & literatac cujusdam domus umbra exemplaria. Si jam

omnes effet naclus audtores , tum ad unamquamque rem confti-

tuendam ex integro quisque erat evolvendus. Nemo priorum

audorum alterum relpexerat, nemo cum alierocommunicaverat;

quisque, quafi folus fcripfiffet, fibi tantum probata, nona

pluribus perpenla in medium proferebat. Addcfis operam evol-

vendi, rcquirendi noritiam cjus ipfius rei, ad quam nulia indicis

fignificatio deducebat; nullum argumcnri hbro antcpofiri, nul*

H i lum

•) 1. 33. c. 2a••) 1. 41- c- 3C3.

32

capitum & djnindlionum veftigium invitabat. Per indiftintfla vo-

luminuP) linearum, vocabulorumcafcutientisinftar tibi eratten-

tanda via, aperiend-£ locorum difticultates. Hzc impedimenta

pcrquam graviafuiffe, ex querente Livio ipfo percipiamus. Vi-

derat errorem in Valerip Antiate ita manifeftum, itagravem, ut

non poflet non indignari , ledores adeo nullius judicii fuiffe vi-

fos fcribenti. Cuiveroirascereturmerito, nesciebat, fcriptorine

qui alias i;eferre vera non magis quam mentiri invila calleret,

an librario , cujus manus hic aberraffet. *) At forfen aliud excm-

plar, non ab ejusdem librarii levi dpera profedtum, inlpicero

poterat! Plura non ad manus erant; occafiomodo, modo tqm-

pus, modo & patientia deerant, plura vetufta vel ncgleda exem-

pla coniulendi. Ex dudlu literaaim inelegantium, Sc prisca fua

forma repellentium in quacunque re minuta divinarc potius jubc-

baris, quam ad facilem per lucidas formas Sc diftindas lineas cur-

fum invitabaris. Et fic in multis hiftoriz partibus non eft, quod

eum accufemus, fttacdio iplbA: opera facpe infelici fuit deter-

ritus. Miremur^otius, eum id prxftitiffe, quod ante eum unus

forfan Varro pracftare inquirendo potuiffet, qui vero idem rebus

ornandis impar, amplitudinem rerum fimul & exfpedlationem

ledorum dei\ituiffet. ' - ,• .

' In confirmandis vel cxplicandis rebus geftis femper naturx

hominum habuit rationem. **) Neque nimis perverlbs, nequc

ultra humanam magnitudinem elatos, eos fingere amat. Appium

Jibidini fuac&fceleri, eique decreto, quo Virginiam fervituti &liisE cupiditati addiceret, aliquam faltem vel miferam vel fidlam

. cauffam addidiffe , eratprobabile, Livius ideo adjicit: ***)

„Quem decreto fermonem praetenderit, forfan aliquem

verum audores antiqui tradiderint, qiiia tiusquam uUum in

tntjrafocditate decreti verijimilem invetiio; id quodconftat, nudum

videtur

•) 1. 38. c. 56.

'*) Livium & muito ftudio & expcricntia dotlum naturam cogiioviiTc, ex (enfu

ejus. innumcris & fententiis tk. dccretis msnifeftato, pofl l)*c proba-

tum ibimus,

•••;1. 3- c. 47-

33

oidetur proponendum^ Decreffc vindicias fecundum fervitutcm.

Primo ftupor omnes admiratione rei tam atrocis defixit, filen-

tium inde aliquamdiu tenuit.

"

Actalum quem Gracci fere! omnes regni adeo cupidum fin*

gunt, ut in locum & thalamum fratris, fallb pro mortuo habiti

quomodofuccedereej pofthabitopudorefeftinarit, Liviusnonadeo

temere agenterti j neque vero Eumenem adeo lentum defcribit. *)

De Horatiis duobus contra, eoiumque elato fupra res hu-

manas animo, levem, fxbique relidam famam timide affcrr,

quam alii maxima cum fiducia, ut omni auftoritate nixam pro-

propoluerant. De Coclite, cujus fortitudinem in dubium vo-

careRomano quafi religioni fuiffet, iple tamen dubitare audet,

adjiciens: remaujhsplusfamahabituramadpojieros, quamjidei. ••)

De Coniule Horatio, cui forte evcnerat, templum Jovis Capi-

tolini dcdicare , exponenda quidem & noftro eft fabula , eum ne

morte quidem inopinata filii interpellari fe liviffe. Ceterum ei,

qui naturamhumanara refpicit, non facile iri periuaium fignifi-

cat. Perire Romanx civitati eximii roboris exemplum mavult,

quam fadum afferere, quod, fupra lenfum humanum, forte

dodioribus videatur. ***)• •

„Acgrius, quam dignum erat, tulere Valerii neceffarli

dedicationcmtaminclititcmpUHoratio datamj id omnibusmodis

impedire conati, poftquam aliafruftra tentataerantj poftemjam

tenenticonluli, foedum inter precationem Deum nuncium incu-

tiunt: mortuum ejus filium effe, funeftaque famiUa dedicare eum

templum non poffe. Non crediderit fa<fluiii ,~ an tantum animo

roboris fiieritj nec tradimr certum , nec imerpretatio ejl facilts.

Nihil aUud ad eum nuncium a propofito averfus,quam ut cada-

ver efferri juberet, tenens poftem, precationem peragit, &dedicat templum.

"

E*.

, \ , a> r ..,", ^ _

•) l. 42. c. i6. I. 45. c. 19. 00.

••) 1. 2. t 10.

»«•) 1. 2. C,

34

Ex fenfii ,quem ipfe habuerit, fenfum ledorum prsefumit.

Flngit enim fibi ledlorem prudentem, naturx rerum & ejus quod

probabile videatur, rationem habentemi &cuinihil, quodcon-

tra naturam fit, perfuaderi pofle videatur. Occurrit igitur ejus

dubiis, & quac ipfe redlius & acutius mente prxfumferit, ea in-

telligens intelligentem ledorem in fua luce expofita videre

vclit. *)•

„Non dubito practer fatietatem tot jam libris affidua bella

cum Volfcis gefta legentibus, iHud quoque fuccurfurum (quod

raihi percenfenti propiores temporibus horum rcrum auftores

miraculo fuit) unde toties vidis Volfcis & Aequis fuffecerint mi-

lites: quod quum ab antiquis tacitum prztermifTumviuefit, cu-

jus tandem ego rei przter opinionem, quz fua cuique conjedan-

ti effe pote/l, audlorfim?

Teflimoniis ipfis, etiamfi iisdem non ferc fidem deneget,

poflpofitis, nonnunquamrationifolum obfequitur, prout medi-

tantem de re gefla, deque fad^is hominum ducebat. Rationem

trajiciendorum ab Annibale elephantorum, quum ad Rhodanum

pervenifTet, primo teflimoniis variis propofitis, nonafeproba-

tam afFert. Tum addit: Ceterum magis confiat ratibustrajeSos:

idy ut tutius confilium ante rm foret} ita a3a rCj ad Jidem pro-

nius eft.**)

Probabilitati rei ita adjungcre mentem fuam amat, ut quac

verifmiiliamaximefmt, nonnunquamiisanteponat, quxaudor

minus ad omnia refpiciens, etiamfi rebus ipfis interfuerit, fuerat

^eflatus. ***) Si au(ftor alias gravis, natura rerum non confide-

rata, difBcuItates a flumine lato & rapido oppofitas vidori exer-

citui , nimis facili negotio fuperatas profert , Livius e contrario

audtoritatem rationis & naturae potiorera proponit: Ea peritis

amnis ejus vixJidemfecerint. ****) Contra priscps annales, qui

aaturam alius fiuminis, ut a veteribus fueratdefcripta, poflha-

• buerant,

•) 1. 6. c. 12. cf. & 1. 43. c. ij, ^uid iple d« prodigiij fcntiat,

•*) 1. ai. c. ag.

•••)1. fti. c, 38.

"*.*) 1. 21. c. 47.

t

35

buerant, &majora, quam quac credi poffent, in gloriam Roma-

norum prsdicaverant, livius fatis habet adjeciffe; remtequedif'

fci/em atqtte incredibikm in mtOus (utfit) celebranm, vidorw

navalis (quipperarac) vantnn timlum appetivere. *)

Ubicunque natura regionum accurate indicata dubia tol-

lere, ubi delineatio aliquid explicare, & Ie(ftores in rcm quafi

praclentem transferre potcft , Livius fanc clarac expofitioni, iefto-

rumque fuavitati nunquam ita deefi, quin fmgulari opera res

ipfas, quafiinqua tabula piftas, oculis legentium fubjiciat. **)

Sic in genere in rebus miraculo fimilibus referendis natu-

ram, & id quod ad fidem & perfuafionem referri poffet, potius

fequitur, quamnova, & indidla aliis, vel amplitudine fua & ma-

gnificentia Auporem injedlura. Neque illi aliam ullam ob rena

Valerius Antias tam odio eft, quam quod extraordinaria «&iraira

quzque veris pracfert, & miracula rerum captat.

Livius quidem neque in antiquiffirais rebus memorandis,

neque in recentiori quidcm atvo defcribendo, fuperfedere po-

teft miraculorum commemoratione. Nam id fuiffet Romanum

exuerej &quar, antiquitatispropria erantantiquisrebusdetrahere.

Gontra religionem porro funul& contra fidem auftoris rerura,

fuspicionem moviffet. In ipfis originibus urbis commemoran-

dis, ***) in rerum multarum initiis ex obfcuritate protrahen-

dis ****) noftrum pudentiorem, longeque rationis & veritatis

rigidiorem affeclam videbimus, quam plerosque alios.

I_2 De*) 1. 4- c. 34.

**) Ex quam plurimis palTim injcflis delineationibos , hic modo in Italia

itincrum Haniiibiilis, unius per Alpes 1. zi. c I8. alterius ex Cam-

paniu ad urbem 1. 25. c. It. Prx aliis exterarum rcgionum defcrip*

tionibus, fupra memoratis, modo faltum illum dcfcriptum memora<

bimus, per quem Q. Marcius Philippus in Maccdoiiiam pervencrat L 44.

c. a. . ,

•*•) 1. I. c. 3. Jitlum (\miem, qncm Julia gent auHorem mmiais fri Hutt'

cupaf, in honorem Juliorum narrationi fux intexit , additvero: quisnm

tam veteretu pro certa affirmet i

•*•*) Martem fiirpis incerta patrem naitcupat, quia Deus culpa atiffor boat'

fiior Rbete Silvia ci-aj. 1. I. c. 4. Et lic alia fere orania.

•) 1. I. c. 8- nie baiid pcenitet eorum fintcntia ejji,qut non cx augurio num*-

rum liclorum duodccim deducunt/ vcrum cx Hctruria arcefiunr.

36

De Servio Tullio pueto eorum magis femeniitc efi,

qui veritati propiora tradunr. *). D. Sp. Tarpeji filia, quutn

varias. audorura relationes attuliffet, de ea, qux rem mi-

raculo proximam efficeret, addhur, inquit, fdbula. **)

Eandcm !& dc Junonc Regina a viftoribus Romanis interro-

gata; visue Romam ire ? &y^ quidcm yt//^vel annuente, vel

rclpondcnte ab impudentioribus hiiioncis inde fabulis adjedum

ejfe prodit. ***) Quod talem notam aperte fidis fabulis non

ubivisfldjeceritj id txdio repetendar, & facpius prz fc ferenda?, in-

dignationis cum fecilTe putes. Ubi cauffa aliqua ex miraculo pe-

tita, rebus certis vel probabilibus laltem, ab aliis affingitur, iple

nifiproxima, at propiora tamen naturac fubminiftrare Iblet. *•)

Miracula porro nonnunqujsm veritati ipfi opponit: vera

gloriit:ejiiscuam miraciila addunt.f) Inde locumfabuU ac miraculo

datum. ff) Hxc ad ojtemationem fcaice gaudentis miraculis aptioray

qiiamadfidem, neque affirmare,nequerefellere openepretiumeji. fff)

Popidum vidlorem&dominum aliarum gentium eo sXmimperajfey

quod di/sje minorem geretet, nonpoeta magis unus cecinit, quam

& plebs & optimates & populus omnis omnium facculorum,

perhibuit, & grata piaque mente femper recoluit. Qui aufpicia

contemnerct, eum vindida numinis dignum omnes ducere. Nc-

que nolkr aufpiciorum , ne prodigiorum quidem negledorum

crimen incurrerc velle. Cautiores tamen fuos le(flores reddere

vul»-; excitareeos, ut circumfpicianr, ut dijudicent, utfraudem,

ut temcre dicla, a ritetraditis fecernant; ut rationem & judicium

ttd-

•) 1. I. c. 39.>

•*) 1. I. c. II.

•••) \. I. c. »5. cf. 1. ttj c, ^9.

* ** *) 1. 6. c. 33. luJe tos necfua reli^io arcuifft dicitur, aliisqnidem, non Li-

vio 1. 42. c. 39. Diciturca^M huniantim inventum 1. I, c. 55. ^ FnU

viiis Fiaccui, flagitiofus fane , laqiieo vitam finivit; Erat opinio (fine du-

h\o & L\vn) miimt compotem fitijfe jhi „\\x\^o }m\o\\\i ira mentem ejui

alieiiatnm.

"

t) 1. aj. c. 29.

tt) 1. I. c. 4-

ttt) 1. J. c. »1.

.%. " ,- Mv#^''~ ,.-• ..' "—--..-

- . ^ ' . i-.--. .;., .-< ' '-•>1

-.-V':-^*^ .-V:-,:- ..'-; ,.-..-..

. .^ - • .« - -' •

.- . i

- .:- > >'

* ' V- k V • . ^

adhibcant)quxqueexlan«raends& rationis fcrutinio reprobaride-

beant, reprobent. Verbo, qux natursE repugnent, deiis dubitare

qoemquc pruAentem vel finit, velexemplofuomonet, velaperte

jubet. De numero lidorum non ex augurio, verum ex urbium

Hetruscarum numero derivando , fupra jam vidimus. *)

„Inter principia condendi hujus operis, moviffe numen

ad indicandam tanti imperii raolem traditur Deos. Nam quum

omniura facellorum exaugurationss admitterem avesy in Termini

fano non addixere. Idque omeny auguriumque ita acceptum eji,

non motdim Termini fedem , unumque eum Deorum non evoca-

tum facratis fibi finibus, firma Aabiliaque cundla portendere.")ludicium tandemLivianum, occafione Camilli, pofl devodo-

nem capids fui, corruends, de divinationibus omnibus prolatum,

fane, ne philofophum quidem noflri svi , dedecuiiTet. „Dici-

tjLir CamiUus manus ad coelum tollens precatus elTe , at fi cui

Deorum hominumque nimia fua fortuna populiquc Romani vi-

deretur, ut cam invidiam lenire fuo privato incommodo, quam

minimo publico populi Jlomani liceret. Convertentem fe inter

hanc veneradonem traditur memorix, prolapfum cecidifle; id-

que omen petrtmuijfe pojiea eventu rem cofiJeSantibus vifum ad dam-

nadonem ipfius Camilli; captx deinde urbisRomanse, quodpofi;

paucosacciditannos, cfadem.***) '-.

. Livium non prorfus fenfum Romanum exuere potuifle,

cenfebimus, iiaequiefTe,: & quza natura quafi, ab educatione,

ab iis qux primum vidimus & perpetuo audivimus, candori men-

tis irapediraenta. obftent, confiderare voluerimus. Eum ioi-

quum nonnunquam contra libcrtatem aliorum populorura

fuilTe, ita ut non viderit , *^**) ea, quae Rhodii in fenatu propo-

rueriat, nonquidem finc magniloquenda, fi quid reprehendere

-',.... '••1

'"*

•••)1. 5. c. »1. . '

**"•)1. 44- c. 14. Ne nuttC quldittt hacjtni itlitigHittwne lep audlrhe poff*

certnm baheo.

-'-•-' K

37

volumiis j vienihtamen cum magnb liberoque animo effe proriun-

tiata. Ut non viderit, Romanos imperatores, eosque optiraosy

nec P. Scipione , nec M. Catone , neque vero P. Aemilio excep-

tis, fuifle crudeles , dum in devidla gente, urbes, armis abjedlis,

in deditionem receptas , agrumque non vi neque minis , fed vo-

luntate incolarum Romanum fad)um, exercitui per aliquot

dies diripienda dederint. *) Ut non viderit, Romanam civita-

tem in optimos nobiffimosque cives, fzpe non minus ingratam

crudelemque fe manifeftaffe,quam ab ejusdem populi fcriptori-

bushumaniflimis, Athenienfes fuiffe acc^fantur. **)

Neque vero civem prorfus exuere poterat, dum ad fidem

hiftoricam alicui faclo confirmandam, fufHcere putet, ut

AugufUis, atqui arbiterin rebus criticis iisque obfcuriflimis! fi

quid vidiffe contendat. ***j Ut dandum «liquid antiquitati

Romanx, quo auguftior videatur , ut magnitudini ejus & fandti-

tati ea tribuendaputct, qu7 minoribus civitatibus non immerito

denegentur. ****) Si ab hoc humano, modico partiuni civi-

lium Audio discefferis, cui tamen ipfi majus & acrius veritatis

fludium imperitabat, fatendum omninoefl, Livium ubivis,

ctiam in rebus, quac Romanis non gloriz verterentur, voluijje

verefcribere. Cujusaffertionis fipneter ea argumenta, quxali-^

bi, & fupra commemorata funt, alia defideres, & prisei tem-

poris delcriptio, & florentium rerum Romanarum narratio, in

quavis pagina, acquo ledlori talia fuggerent. f) M '.

Neque

*) Ut recentiflimum exemplum, qmim alia cclebratiora fint, rcferam 1. 44.c. 45. P. Aemilius equitibus (qui nihil in pugna contra Perteum pcr-pctraverant) pradam circumjeSi agri, Jum ne amp/ius Juabus ttoSi-ius a caftris abeffent , conceflifle. cf. de fenfu auaorij 1. 3». c. 47.1. 45- c. 32. c. 34.

• • ) e g. <fc carcere L. Scipioni inter fures ^ latrones dcftinato , ut in ro-bort iy ttntbris txspiref, dtiuJe nudus frojieiatur. 1. 3^. c 50 cf1. 4S. c. 38.

••*)1. 4. c. 20.

•*'*)1. I. pr*far. Datur hac vinia antiqaitati — tam & hoc gentes Bu'mante patiantnr aquo animo ,

qumn imperium patitmtnr. En conclufJo.nem non cx tide hiflorica, verum ex parcium UomaiHrum fludio fcnfu& voto I

t) 1. I. praefat. 1. 1. c. 16. de Romulo discerpto a Patribus 1. 3. c. 5. diffcili

aii fiitm l. t^. C 16. Vix tquidtnt aupm. — —

i-*

Neque vero nfescjvit, quacad crifin h^rtoricam refte requireren-

*un In rehustam amiquis, ut aliquidtamen conjlituasy qua/imilia veri

Jiint, pro verif accipiantur. *) In dubiis, & circa quat audores

extrema quaequefequuntur: fi aliquihus afentiri necefe eft } media

fimiUima veris fiint.**) Ubi in diverfim M&ores trahunt,

taodoplures, modopropiores eetate memorix rerum fequaris. ** ^}

Neque hacc pracepta critica magis dcfcripfit, quam in ope-

re fuo adhibuit. C^od, ut aliqtiot ej^empJis exftantioribus,

hic adftru(f}utn dem, enteftiumexplorationem & dijudicationem,

etiamfi audoreS ante fe omnes cbftfentf6nt^ vidiflet, circa Cor;

Cofli fpolia bpima4 ****) ¥im'|>ratterea verbottim priscorumy

eorumque interpiietktionem, pei" ^viros confiiltltomos inteUigen-

tesque datam, in argurnentumrtei priscac ad^dcavit: \) ex fitii

regionum, ex" ftai!u*,-'''quo tuni, qltum res agfqi-etur, &l6ca&

gentes cdnfpicerenftiri eqiid veftigiis inde reriidrieiiWlHis accurate

pSrpenfis, dodHor ipfe nonnunquam teftibus aneiquioribus faftus,

certiorciii feeltteQ;ttrehir ff)' -Rltiohe habittfrerum &perfona-

rum^ndquarum , uti auftflreih', quippe prudentera & rerura hu-

manarum gnariirn ,- ubivis fcripfifle ex tota narratione con-

ftat, fic data bpera id nonnunquam, addudiis omnibus rationi'

bus cumque leftore communicatis, fecifle ex pluribus locis con-

^icuum eft. fft)wj. ....:.,<

Sic confxderando res externas, 'ponderando argumenta,

dijudicando teflimonia, perpendendo animura & fidem cujusque

ante fe audloris, comparando inter fe varia narradonum, reliqua

vcftigiorum, confcrvata & tradita famz conflantis, eoperipicaciae

pervenit, utfenfim veri fibi ipfi tribuere, idque tandem tuto fe-

qui poflet, quo, pofthabitis audloritatibus, animus fadus &exercitatus ad recipiendam veritatislucem, duceret. Sic fkpe

K 2 con-

39

*) 1. 5. c. ai.

^^;:«^V.'~/' «.!..

1-..>-

40confeffus eft, fe addu^um , fenfu quippe quodam interno , cujus

rationem fendre, minus vero jreddere poffet , crederef*) anh

mum indmare , ut ex pluribus hoc potiflimum fequatur; *.) efle

qaxanimum incUttenty ut crei<ir ipfej ***) aperte tandem hoc

uno certo internoque veri fenfududus, audlores, quosnon-

ubivis leves habet, relinquit,^^ ns refuiatis quidera , long»

alia refert. ****). . -;.>..., j. - iinv. '/,

Sic adeo in rebus, haudquat^am r^latu fcriptoribusfflcili'

hus, modo fe fibi Cf^J^r^, ionuitjf) modo fibi non magis /ict--

rf decedere a vulgo M£^s , quara libere : ff) Sefe etiamfi aliqua

ad rem pertiuentia iiccepmr,., «tjamfi aVisi non tradantury tamen

covjicerejfff) fdqUP.a fe, cqn^HiomniumpropA annales y conti-4

Coelium , obftinate fuam expofitionem-defepdentem ,' contra titu-,

los imaginumy quippe a pofteristfHcifw,! fa^una-fg^^i iuftinet. ffff)

.V ' Tamcertafui, &fecuramenteappar^itLiy]us, ut, quam-.

quam nulla, qvK) minus ad ver«m pervenireturj impedimenta ij^-,

lumfallerent, tamen exercitatas^orani explor&tionis, perconta-

tionis. &fcrutinii genere, lperaret,,fib opu? perfe^lvirum, quod

noji ut Xenophontis» CyropaE;^a.:.^xemplar cpnflituendi rggni,

coaptandxque fmiul hiftoriac effp^,, verum imaginem cerdslinea-

mends, nativoque colore conlpjcuam , nascentis, florenris, tS?

decrescends fenfim rei pubhcx oculis zquaUum & pofterorumt

offetret. is

•) 1.8. c 18. ' *''\"-- •'- ••; •

••) 1.1. C. 04. 'i )'\Vi. -J ' : ) ,?>.' ,':'*:•;::'

•••) 1.29. c.i^. e. 33, ... ,. ,

••••)1. 28. C. 4«.

. . , ,; ..

'

•f) 1. I. c.'6o.'

'"'

' " ''•" ''''

•"

• '

''

n) 1. 4. c. 19- '; • ,'

ttl) 1. 3- C'?0-' .;\.:-: . •: ':

tttt) 1. 2». «. 3»- -ja-

E r r a t a,1>, 8. lin. r. lege 58?«

1'. g..noti priiiii addc numeros 1, 4y. c. 40 c 4:5.

p. 12. liil. .12. pro & ne feniel quidem, legas: fLtfimel tantnm i. 45. t 2J. ••

iNi ihid, 1. 14. pro unqu.im, legas: ttsquam aiuis.

X'. 15. 1. 7. pro pertincntcs: lc>;as: pcrtineiitilnis.

P IV J. 7- poft voccm magijlratus lcgc vcl ,r// urbtm & in nou ad htec verba

adde numerum 1. 4%. c. 44. v

*!»-•:%*&?' '

-*^-

m-

w/••^N

%^ i^.^n^^^v?";-

-><S('''-.?'.'*J« .."

•:u .^^'

"^.,

•^>;-^ ^"