ILLUMINATIONES EGCLESI.E

IN HEXAEMERON

'

ARGUMENTUM

{Ex editione Vaticana.)

Genesim sanctns Bonaventura exponere aggressus, capiit ilHus primum,quo opus

sex dierum a Mose narratur, eamque ob rem Ilexaemeron gra3ce appellatur , scholas-

tico dicendi genere explicat tribus et viginti sermonibus, quos luminaria Ecclesiai

,

illuminationesve, seu visiones quinque appellat. Et vero is , ut ad tam prseclaram

exposilionem aditum sibi illustrem faceret, primis tribus sermonibus, quorum initium

facit ab iis verbis : «In medio Ecciesiae aperuit os ejus, » tria docet,primum cui collo-

quenda, promendaque sint mysteria : deinde a ([uo , tanquam a medio, dicendi inilium

sumi oporteat : tum vero , ubi finis dicendi sit terminandus : demum post multa de

dono sapientiae et intellectus cum disseruerit,prsecipue reliquis sermonibus viginti

exponit illaMosis verba : «Yidit Deus quod bonum esset. » Quse saneverba, quiatantum

quinque sunt , vel potius quoniam singulis diebus , excepto die secuudo , repetita

leguntur : ideo illuminationes, seu visiones quinque pro ratioue dierum ab eo nomi-

nantur. Loquuntur ii quidem sermones de veritatis cognitione , de virtutibus , earum-

que officiis, de sacrae Scripturae intelligentia, ejus mysteriis , ac fructibus salutaribus,

de Ecclesiae statu , et aliis summis , ccelestibusque rebus. Sunt autem tropologicis sen-

sibus crebri , mysticae , scholasticajque Theologise arcanis referti, omnis doctrinae splen-

dore illustres , et quodam sententiarum quasi ardore accensi , usque adeo ut eorum

auctorem facile agnoscamus Seraphicum Doctorem Bonavenluram sanctissimum,qui

docendo movet, atque inflammat animos legenlium.

SERMO PRIMUS quibus debet loqui, quia Ecclesiae. Non

Quo ostenditur, et cui loquendum sit, et a quo ^^^^ ' dandum est sauctum canibus, nec

initium dicendi sumendum , nempe a Christo margaritae spargendae suut inter [b) porcos.

Domino, quod medium septifonne esse decla- Secundo, ubi debet iucipere, quia a medio,''"*"''• quod est Christus : quod medium si negh-

^lnmedio Ecclesice aperuit os ejus,et im- gatur, nihii habetur. Tertio, ubi terminare,

plevit eum Dominus spiritu sapientioe, et quiain plenitudine , seu adimpletioue, spi-

intellectus , etc. In verbis istis docet Sapieus ritus scientiai et intellectus.

prudentem(a),quibusdebetsermonemdepro- Sed primo loquendum est de nobis ipsis,

mere, unde incipere, ubi terminare. Primo, et videndum, quales esse debemus. Si enim

' Cf. Edit. Argentin., an. 149o, part. I ; edit. Valic, pag. 17. — ' Eccli., xv, o.— *Malth., vii, G.— («) For-

an. 1588, tom. I, pag. 9; edit. Veii., au. 1754,toiu.VIll, tasse /cyenduni, prifleuler.— {(j) VuU/. antc.

TOM. IX. 2

18

oculo inflrrao exponatur radius, potius ex-

csecatur, quam illuminatur. Loquendum est

ergo EcclesiaB,quae quidem cst convocatio

rationalium. Syiiagoga autem est congrega-

tio gregum, et lioraiuum brutaliter viven-

tium. Ecclesiaj loquendum est, qua? quidem

est unio rationalium uniformiter et concor-

ditcn-unitorumper concordem et uniformem

custodiam divinae legis;per unionem et con-

cordera cohaerentiam divina? pacis;per uni-

formem et concordem consonantiam divinai

laudis. Ilaec autem ordinata sunt^ quia laus

esse non potest, ubi non est pax; nec di-

vina.pax, ubi non est observatio divinae le-

gis. De concordi et uniformi custodia divi-

nae legis , scribitur sic ad Timotheum ^

:

« Haec tibi scribo, fili Timothee , ut seias

quomodo oporteat te conversari in domo

Dei,qua3 est Ecclesia Dei vivi, columna, et

firmamentum veritatis. » Ecclesia dicitur

colurana et firmamentum , et quia mentis

illustramentum, et quia virtutis stabihmen-

tum : quia venientes ad eam illustrantur

per fidem , et stabiUuntur per virtutis cons-

tantiam. Et hsec duo facit lex divina : unde

est - colurana fihorum Israel, per cujus mo-

tum apparent omnia, quomodo agendum,

et quomodo quiescendum. In hoc enim om-

nes Ecclesiae concordant, ut custodiant le-

gem Dei , ut olim totus populus motum

nubis aspiciebat. Qui ad hanc non aspicit

semper, non est de unitate Ecclesiae: ut si

non eara intehigas; et si intehigas, et non

sequaris. Iterum loquendum est Ecclesiae

rationahum unitorum per conformem et

concordem cohffirentiam divinaj pacis. Unde

dicitur in Ecclesiastico * : « Filii sapientiae,

Ecclesiajustorum, et natio illorum obedicn-

tia et dilectio. » Ecclesia enim natio diligens

se est. Dilectio enira nascitur ex legis im-

pletione : lex enim praecipit dilectionem,

dicente Apostolo * : « Finis prfficepti est cha-

ritas, de corde puro, et conscientia bona,

et fide non ficta. » Et alibi ^: « Qui diligit

iLLUMINATlONES ECCLESI^

proximum , legem implevit. » Et probatur

per verbum Salvatoris, dicentis ^: « In his

universa lex pendet, et prophetae. »

Oportet ergo ut legis observatores sint

amatores, dicente Domino "^ apud Joan-

nem [a) : « In hoc cognoscent omnes,quod

discipuh raei eritis , si dilectionem habue-

ritis ad invicem. » Et Apostohis ^: « Non

est Deus dissensionis , sed pacis. » Item,

loquendum est Ecclesiae rationahum unito-

rum per uniformem et concordem conso-

nantiam divinae laudis,, ut in Psalmo^ :

« Apud te laus mea in ecclesia magna. » Si-

cut ex multitudine vocum unitarum secun-

dum quamdam proportionem et harmoniam

dulcedo fit cantus ; sic ex multorum affec-

tione, harmonia spirituahs placens Deo al-

tissimo, auctore Psalmographo ">: « In ec-

clesiis benedicite Deo Domino de fontibus

Israel. » Qui autem sunt observatores divi-

nae legis , sunt amatores divinae pacis , et

persolutores divinae laudis. Ilis debet fieri

sermo. Qui autem rapitur a gratia est extra

Ecclesiam, et illi fieri sermo non dcbet. Ra-

pitur autem spiritus carnahtatis, et cupidi-

tatis, contra primura. Ili duo spiritus aver-

tunt hominem a lege Dei , et excaecant duos

oculos mentis. Lex enim Dei praecipit bo-

num commune , et bonum spirituale , et

retrahit abamore fcedo, qui est carnalitatis;

et ab amore privato, qui est cupiditatis. Lex

quippe odiosa est , et carnali , et cupido

;

nec uterque unquam audire vult : sunt enim

sicut canls, et porcus. Canis semper cupi-

dus , et nunquam comraunicare volens;

porcus autem in loco semper esse vult ira-

mundo. Ilem , contra cohaerentiara pacis,

spiritus mahgnitatis et crudelitatis , invidus

et iracundus. Et hi duo totum pervertunt.

Invidus omne bonum convertit in malum

;

iracundus omne malum in bonum, etiam

ipsam redditionem mali reputat bonum. Et

ideo dicit Isaias ": « Ponunt tenebras lucem.

' I Tim., III, 13.— 2 Exod., xill, 21, etc. — ^ Eccli.,

III, \. — * l Tim., i, 5. - sfio?«., Xlll, 8. — 6 Matth.,

xxn, 40. — '' Joan., xiii, 35. — « I Co)\, \w, 33. —9 Psal. XXI, 26. — '• Psul. Lxvii, 27. — " /^a., v, 10.

(a) Ccst. cdit. dicente Joanae.

IN IIEXAEMERON. SERMO I.

et lucem teiiebras. » Unde non sunt idonei

ad audlendum legem Dei. Iterum contra

consonantiam divinse laudis, spiritus prse-

sumplionis, et curiositatis : ita quod prae-

sumptuosus Deum non magnificyt, sed se

laudat ; curiosus autem devotionem non lia-

bet. Unde multi sunt tales, qui vacui sunt

laude et devotione, etsi habeant splendores

scientiarum. Faciunt enim tales more ves-

parum,quae non habent favum mellis, sicut

apes,quae mellificant. Talibus enim jam

dictis non est faciendus sermo,quia sunt *

a domus exasperans. » Et aliquando, propter

indispositionem auditorum , facit Dominus

linguam adhserere doctorum palato. Sed lo-

quendum est ut fratribus ": « Narrabo no-

men tuum fratribus meis, in medio ecclesiae

laudabo tc ; » et ut viris spiritualibus , ut a

sapientia mundana trahantur ad sapientiam

christianam. Praecessit enim impugnatio vi-

tae CuRiSTi in moribus per malos theologos,

et doctrince Christi per falsas opiniones et per

argumenta Aristotelis. Non enim redeundum

est in iEgyptum, per desiderium vilium ci-

borum , alliorum ,porrorum, peponum, et

dimittendus cibus coelestis. Et sic patet pri-

mum.Circa secundum nota

,quod incipiendum

est a medio , quod est Christus : ipse est

19

septifor-

me.

enim * « mediator Dei et hominum , » te-

nens medium in omnibus. Unde a Christo

incipiendum est, ut veniatur ad sapientiam

christianara. Cujus probatioest; quia * « ne-

mo novit Fihum nisi Pater ; neque Patrem

quis novit nisi Fihus, » etc. Sicut ergo spe-

cies ducit in cognitionerii objecti, ita Yer-

bum, seu Fihus, qui est species Patris, du-

cit in Patris cognitionem. Unde signantis-

sime dicebat Philippus ^: « Ostende nobis

Patrem , et sufficit nobis. »

Aha ratio est, quia ab illo incipiendum

est, a quo duo maximi incffiperunt, Moyses

divinse sapientiae inchoator, Joannes divinae

sapientia? terminator. Moyses dixit ^: « In

' Ezp.ch., II, 5.— « Psal. XXI, 20. — » I Tim., if, 5.

— » Maith., XI, 27. — * Joan.. xiv, 8. — « Gen., i, 1.

principio creavit Deus ccelum et terram , »

id est in Filio, secundum Augustinum.

Joannes vero intonuit "^

: « In principio erat

Verbum , et Verbum erat apud Deum , et

Deus erat Verbum. IIoc erat in principio

apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt. »

Si ergo ad notitiam Creatoris perveniri nonpotest, nisiper id quod factum cst; necesse

est, utante omnia »: « Verbum verax prse-

cedat te.

»

Tertia ratio est, quia « in Christo « sunt

omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei

absconditi. » Ergo Christus est medium om-nium scientiarum. Est autem septiforme christu

medium : essentiae, quod est metaphysicum ^^^^^^.

et aeternah originatione primarium; na-

turae, quod est physicum, et est virtuali

diffusione pervahdum ; distantia^, quod est

mathematicum, et est centrah profusione

profundum; doctrinae

, quod est logicum,

et est rationabih manifestatione prseclarum

;

modestiae,quod est ethicum , et est morali

electione praecipuum; justitiae, quod est po-

hticum, et est judiciah examinatione pree-

celsum; concordiae, quod theologicum, et est

utiU conciUatione pacatum. Medium essen-

tise fuit Christus in aeterna generatione; me-diura naturai fuit Christus in incarnatione

;

medium distantiae fuit Christus inpassione;

medium doctrinae fuit Christus in resurrec-tione : medium modestiae fuit Christus iu

ascensione; medium justitiae erit Christusin futuro examine

; medium concordiaj erit

Christus in sempiterua beatificatione. Pri-

mum ergo medium est essentiae, aiternahgeneratione primariura. Esse autem con-venit primo euti secundum rationeni trifor-

mem : habet enim priinum eus esse ex se

ipso, quod est in ratione principii originan-tis : Pater est hujusmodi. Habet esse secuu-dum seipsum

, quod est in ratione mediiexemplantis; Verbum est hujusmodi. Ilabetetiam esse propter se ipsum, quod est inratione termini quietantis; Spiritus sanctus

— ' Joan., I, 1

' Coloss., ir, 3.

et seq. — • Eccii., xixvii, 20.

20 ILLUMINATIONES ECCLESIiE

est hujusmodi. Ilunc trifarium modum es-

sendi tangit Apostolus, cum dicit *: « Ex

ipso, et per ipsum, etin ipso sunt omnia. »

Hce tres personae cTqualissimaj nobilitatis

sunt, quia sequffi nobilitatis est Spiritui

sancto personas terminare, sicut in Patre

personas originare, et in Filio omnia prae-

sentare. Licet autem Metaphysicus, ex con-

sideratione principiorum substantise particu-

laris et creatge, ad essentiam universalem et

increatam assurgat, ut habet rationem prin-

cipii snmmi et finis ultimi ; non tamen in

ratione Patris, et Filii, et Spiritus sancti.

Metaphysica enim assurgit ad ilhid Esse

considerandum in ratione principii omnia

originantis ; et in hoc convenit cum Physi-

co, qui origines rerum considerat. Assurgit

etiam ad seternum Ens considerandum , ra-

tione ultimi finis ; et in hoc convenit cum

Morali, siveEthico, qui reducit omnia in

unum finem, sive unum summum bonum,

considerando fehcitatem practicam, seu spe-

culativam ; et sic considerat fehcitatem , si-

cutfinem ultimum, licet veram fehcitatem

non noverit. Sed in quantum Metaphysicus

considerat primum Ens in ratione omnia

exemplantis , cum nullo communicat , et est

verus metaphysicus. Pater enim ab seterno

dixit se ; et dicendo se ,genuit speciem si-

millimam sibi. Et haic species est expressa

a Patre, et expressiva totius paternae scien-

tiae et potentiae. Istud est medium , in quo

relucent omnia, species, forma, exeraplar,

verbum, imago, simihtudo, ars , fihus. Ars

plena omnium rationum viventium , dicit

Angustinus-. Istud est medium, quod est

veritas, liber lucis illius,quae veritas dici-

tur secundum Augustinum. Unde Christus

habens cathedram in coelo, docet inti^rius in

animo. Nec ahquo modo ahqua veritas sciri

potest , nisi per insplendentiam aeternae ve-

ritatis. Hujus quidem prima ratio est, quia

eademsunt principia essendi,etcognoscendi.

Secunda ratio est, quia scibile est aeternum

' nom., XI, 3G. — 2 Aug., de Trin., lib. VI, c. X. —3 Arist., Poster. lib. 1, cont. 44. — ^ Gen., u, !J. —

secundum Philosophum ', et nihil scitur,

nisi immutabile. Necesse est ergo ut sciatur

per veritatem immutabilem , inconcussam ,

et incoangustatara. Istud est raediura per-

sonarura necessario, quia si persona est quae

producit et non producitur, ct persona quae

producitur et non producit . necessaria est

persona quae producitur, et producit. Haec

est ergo veritas sola mente perceptibilis

,

in qua addiscunt angeh, prophetae, philo-

sophi,quce vera dicunt de isto medio. De

isto medio legitur in Genesi *: « Produxit

Dominus Deus de humo omne hgnum pul-

chrum visu, et ad vescendum suave, lignum

etiara vitae in medio paradisi. » Docet Au-

gustinus ^ quod de omnibus productis dic-

tura est : « Fiet , Factura est , Fecit , » prae-

terquara de luce. Ratio autcm est , quia pri-

mo producta sunt ab aeterno in arte aeterna

;

secundo in creatura intellectuaU ; tertio in

raundo sensibih. Hoc est contra errores

gentiUum •*

,qui credunt mundum produc-

tum ab aeterno. Quia enim mentes nostrae

cognatae sunt aeternis lurainibus, putantut,

sicut res productae sunt in arte aeterna ab

aeterno , sic etiara ab aeterno creatae sunt in

mundo isto ; et sicut mundus ab aeterno

scriptus est in arte aeterna , sic descriptum

putant in materia.

Intelligitur autem praeassignata auctori-

tas de paradiso terrestri^ de intellectu ange-

gelico , de inteUectu huraano , de inteliectu

divino. Paternus enim inteUectus, dicendo

se,genuit Verbum omnium expressivum

,

quod est simiie sibi, irao simiUtudo sua :

quod quidem exprimit ipsum Patrem, et res

quae per ipsum factae sunt, et fiendae, et

factibiles : et est principaliter ductivum ad

Patris unitatem fontaUssimara. Et secundura

hoc, Filius Dei est Ugnum vitae, plantatura

in medio paradisi,quia per hoc raedium

redimus et vivificamur in fonte vitae. Si

vero, curiositate temeraria, Trinitatem im-

^ Aug., de Gen. ad lilt. lib. II, c. viif, n. IG; de Trinit,,

lib.VI, c. X, n. 12.— ^ Arist., Phys., lib.VllI, lext. 1

et seq.; de Ccnl. lib. I, text. 101 et seq.

IN IIEXAEMERON. SERM. I. 21

mensam secundum rerum naturalium expe-

rieutiam metiamur, si ' alliora uoLis qnae-

sierimus , si - scrutemur majestatem , oppri-

memur a gloria. Tunc gustamus de ligno

vetito, ligiio scilicet scientlse boni et mali.

lloc modo gustavit Luoifer de vetito. Si

enim Lucifer contemplando illam veritatem,

de notitia creaturae reductus fuisset ad Pa-

tris unifalem, fecisset de vespere manediei,

et gustasset de ligno vitae. Sed quia cecidit

in dclectationem et appetitum excellentiai,

fecit de mane vespere. Simili raodo , Adammisit manum ad lignum scientiai, et amisit

lignum vita?. Verbum Dei est medium fa-

cieus scire, quia est veritas per essentiam,

et est lignum vitae. Yeritates autem vanis-

simae interdum sunt occasioues mortis

,

quando impellunt bominem in amorem pul-

cbritudinis creaturae. « Vae eis, qui nutus

tuos pro te amant , et oberrant in vestigiis

tuis , » ait Auguslinus ^ Prima veritas, quai

est Verbum Dei, est fmalissimum et forma-

bssimum cognitionis objectum, et est ratio

ducens in cognitionem. Unde Dominus dicit

apud Joannem '*: « Exivi a Patre, et veni

in mundum ; iterum rebnquo mundum , et

vado ad Patrem. » Et verus metapbysicus^

dicit : « Exivi a te, Domine, causa prima et

summa, et venio ad te causam summam,per te causam summam. » Haec est tota nos-

tra metapbysica, de emanatione, de exem-

platione, de consumiiialione. Igitur radiis

solis aeterni illumineris , et reducaris ad

summum, et eris verus metapbysicus.

Secundum medium est medium nalurae,

virtuab difTusione praevalidum : et istud est

de consideratione Pbysici, qui considerat

mobile et generationem , secundum iufluen-

tiam corporum coeleslium in elementa , et

secuudum ordinationem elem^ntorum ad

formam mixtionis, et secundum ordinem

formae mixtiouis ad formam complexionis,

et ordinem formai complexionis ad animam

vegetabilem, et ordinem animae vegetabilis

' Eccli., ni, 22.— = Prov.y XXV, 27.— ' Aug., deLib.

Arb., lib. II, xvi, 43. — * Joan., xvi , 28.— ' Averr., rfe

ad sensibilem , et ordinem animae sensibilis

ad rationalem ; et ibi est finis, quia " anima

rationaUs creata est in liorizonte ajternitatis

et temporis. Considerat autem pbysicus du-

plex mediura, scilicet medium minoris raun-

di, et medium majoris mundi. Medium ma-joris mundi, est sol; medium minoris mun-

di , est cor. Sol est in medio planetarum , et

est maximae diffusionis, exsufflans et porri-

gens radios ad omnem positionis differen-

tiam. Secundum liujus solis allationem in

in obliquo circulo, fiunt generationes ; et re-

gulat pbysicus generationem. Simili modo%cor est in medio animabs , a quo est et deri-

vatur universabs influentia,quidquid me-

dici fabulentur. Nam spiritus vitabs a corde

difTunditur per arterias ; spiritus autem ani-

malis a corde difTundilur per nervos, bcet

complementum recipiat in cerebro ; spiritus

autem naturalis a corde difTunditur per ve-

nas, licet complementum recipiat in bepate.

Tale medium fuit Cbristus in incarnatione.

De boc naturae raedio dicebat Joannes' : « Me-

dius vestrum stetit,quem vos nescitis. » Et

sequitur : «Qui misit me baptizare in aqua,

il!e mibi dixit: Super quem viderisSpiritura

sanctum de-cendentein , sicut cobmibam,

bic est , qui baptizat in Spiritu sancto. »

Scriptura quandoquedicitCbristummedium^ ciirisius

quandoque caput. Caput dicit, quia ab eo ^g/^g"

deiivatur omnis seiisus devotionis, et omuis ^^^^-

modus sanctae operalionis, et fluunt ab eo

omnia cbarismata gratiarum. Influit autem

Cbrislus caput merilorie , secunuum quod

unitum est membris per conformitatem na-

turae. Influitetiam Cbristus effective, secun-

dum quod Deus^: «CaputenimCbristi Deus.

»

Similiter Cbristus caput , secundum quod

Deus ct bomo. DifTundit ergo spiritum in

raembra Ecclesiaj sibi unita, non separata.

Unde sicut iu corpore pbysico non est diffu-

sio a capite in membra, nisi sint unita, sic

in corpore myslico. Dicit eliam Scriptura

A7iim(u li^. 11', text. com. C— « Ari.-t., llisf. animal.,

lib. II, c. xvii; de Vurt. Anim., lib. 111, c. iv. —7 Joan., I, 2G^ 33. — * I Cor., xi, 3.

ILLUMINATIONES ECCLESIiE

ritis , et cfficiamini sicut parvuli , non intra-

bitis in regnum ccElorum. » In medio nem-

pe humilitatis crucis , Cliristus salutem ope-

ratus est. Sed, proh dolor ! caligo subintra-

vit, quia Christiani locum extremum eligunt,

.

et medium rehnquunt. Quid est impugnati-

vum salutis human£e? Nescire se metiri.

Sed quid prodest homini scire metiri aha

,

et nescire metiri seipsum? « Si enim, ait

Bernardus"', ahquantulum quis seplus quam

debet, exaUat, periculum est sibi : ut si quis,

intrans per portam , caput erigat , laeditur;

qui autem se inchnaverit, non Iseditur. »

Responsumfuit Antonio, quod solus humihs

erat evasor laqueorum hostis antiqui. Scd

quid est , quod humiUtas non habetur, nec

himen sapientiae ? Quia ignis non custoditur

in medio cinerum ; sed laterna nostra expo-

nitur omni vento , et extinguitur lucerna.

Ostentare statim volumus, si quid boni in

nobis est. Sed mirabilis fuit divina sapientia,

quse per cinerem humihtatis operata est sa-

lutem. Mediura, cum amissum fuerit in cir-

culo , reinvenitur per duas lineas se ortho-

gonaliter intersecantes.

Quartum medium est medium doctrin^B,

^quod est rationah manifestatione praecla-

rum, et est de consideratione Dialectici. Ad

hoc ordinatur omnis sermo rationalis, ut

per ipsum, tanquam per medium , exprima-

mus quod est apud nos. Unde Plato dicit ^

quod sermo datus est , ut fiant prsesto rau-

tuse voluntatis indicia. Igitur sermo ordina-

tur ad simplicem orationem : oratio autem

ordinatur ad argumentationem, secundum

species suas : argumentatio ad syllogismum

:

syllogismus ad persuadendum. Medium er-

go , per suam evidentiam et convenientiam

cum extremis, compehit rationem ad assen-

tiendum , ut quia prius extrema convenie-

bant inter se realiter, manifeste per virtu-

tem medii cum utroque extremo convenien-

tis, inter se conveniunt. Hoc medium fuit

Christus in resurrectione ,quam probavit

' Ihhac., iir, 2, secuudum lxx.— - Psnl. lxn:iii , 12. —' A voce gr£Eca 0|jLO|j.r,Twp, laline, eadem matre geni- ^ Matth.^wm, 3. — f Beru., in Cant., serm. xxxvii,

tuoi. — * Mutt/i.', XII, 40. — = Luc, XXII, 27. — non procul a fine. — » Plat., in rmifipo.

22

Christum medium : est autem Christus me-

dium , ut cor. Unde dicebat Habacuc *: « In

medio duum animahum cognosceris. » Est

etiam Christus mediuin, ut sol : unde secun-

dura aliam translationem, dicitur « in medio

annorum. » Totum enim tempusEcclesise de-

currit, secundum quod iste sol descendit per

decem gradus in horologio Achaz. Christus

ergo est in medio animaliura , et quse praei-

bant, et qute sequebantur, secundum Sep-

tuaginta translationem.

Tertium mediura est medium distantise,

quod est centrali positione profundum. Et

hoc medium est de considerationo Mathe-

matici. Cujus quidem licet prima considera-

tio sit circa mensurara terrae, ultima tamen

ejus consideratio est circa motus corporum

superiorum ,quse habent disponere haec in-

feriora secundum influentiam. Hoc medium

distantise fuit Christus in crucifixione. Unde

Propheta dicebat ^: « Rex noster ante sae-

cula operatus est salutem in medio terrae. »

Terra enira sphserica, infiraa, et modica est

:

sphsericaet infmia, quia in centro ; modica,

respectu circumferentiae. Propter sphaerici-

tatera , iufimitatem , modicitatera , recipit

omnium corporum ccelestium influentias. Et

inde accidit, quod fiunt mirabiles puhula-

tiones terrae nascentium, mirabiles genera-

tiones corporum horaometerorum ^ Sic Fi-

lius Dei sphsericus paupertate, infirmus hu-

mihtate, modicus liumanitate, limum no-

strura suscipiens , dc humo factus , non so-

lum venit ad superficiem terra? , sed. in pro-

fundo centii , et* « in ventre centri, in corde

terrae, » sahitem operatus est : quia per cruci-

fixionem anima sua ad infernura descendit

,

et restauravit coelestium sedium vacationes.

In hoc profundo mcdio salus est, quia rece-

dens a medio humihtatis , damnatur. Unde

Christus dicobat' : « Ego in medio vestrum

sum , sicut qui ministrat. » Et in Evangelio

secundum MaUhceum ^: « Nisi conversi fue-

IN HEXAEMERON. SERM. I

multis argumentis. Est autem quoddam ar-

giimentuni Christi;quoddam argumentum

Diaboii diaboli. Avgumentum diaboli est paralogis-

mcntum nii^s destructivus , ducens ad infernum. Ar-

gumentum Christi, est syllogismus con-

struclivus et reparativus. Ilostis anliquus

pai'alogizans primum hominem , supposuit

quamtlam propositiouem in corde ejiis

,

quasi per se notam,

quae est : Creatura

rationalis debet appetere similitudinem Crea-

toris,quia est Creatoris imago ( imde in

damnatis erit maximapoena, quia cum imago

sit animae essentialis, talis appetitus erit es-

sentiahs in damuatis : appetitus , inquam j

explebilishabitu, inexplebiUs potentia). Mi-

nor propositio eral ista : Si comederis , as-

similaberis. Ergo bonum est comedere de

vetito, ut assimileris. Per istum paralo-

gismum peccant omnes , quia dicit Diony-

sius *: « Nullus malum facit ad malum aspi-

ciens ; falhtur autem homo , quia falsam si-

militudinemboni accipitprovera.» Peristum

paralogismum , hostis antiquus introduxit

hominem in passibilitatem naturae, in neces-

sitatem impotentiae, in mortalitatem vitae.

chiisii E contra argumentum Christi fuit salvati-

m"iftuni. vum et constructivum sahitis , et destructi-

vum damnationis. Hostis antiquus hominem

dissimulaverat, quem assimilare promise-

rat : nccesse igitur fuit Verbum Dei simile

esse , ut hominem Deo assiniilaret. Christus

crgo habuit , in quantum Deus , cum Patre

conformitatem naturae, aequaUtatem poten-

tiae, immortaUtatem vitce : in his ergo tribus

conjunctus fuit Patri. Necesse est ergo his

tribus oppositis conjungi homini. Assumpsit

ergo Verbum Dei passibiUtatem naturse, ne-

cessitatem penuriai, mortalitatem vitae. Pri-

ma tria habuit Yerbum Dci per essentiam

;

postrema (a) tria assumpsit. Oportuit ergo

ut tria vincerentur a tribus. Sed vita per

essentiam superaii non potuit a morte , nec

infuiita poteiitia a penuria, nec immaterialis

* Dion., dc Div. Nom., c. iv, panlo posl metl. Idcindlcil Arist., lib. II, Magmrum Moral,, c. vir, ex opi-

nione Socratis. — ^ Matt/i., x.xvii, 40, — ' Act., i, 3.

23

impassibiUtas a passibiUtate : necesse ergo

fnit , ut homo transiret a mortaUtate in ira-

mortaUtatem, a defeclu iu opulentiam, de

passibilitate ad coronam. Major propositio

iii argumento Christi fuit ab aeterno : namab seterno fuit Verbum Dei conforme Palri

in potentia et natura. As.sumpta vero fuit

minor [b) in cruce, videUcet penuria, passi-

bilitas , et mors. Conclusio fuit in resurrec-

tione. JudaeicredebantChristum confudisse,

et sibi improperabant ' : « Si Dei filius es , de-

scende de cruce. » Christus vero dicebat : « Si-

nite me poeuam assumere , et aUeri extre-

mitati veraciter copulari , sciUcet pati et

mori. » Et tunc sequitur conclusio, scilicet

impassibiUtas pa.ssibiUs ; immortaUtas mor-

taUs; opulentia inops. Ista sunt argumenta,

quibusChristusutebatur^ per qiiadraginta

dies apparenseis, dicens* : « Nonnehaec opor-

tuit Christiira pati, et ita intrare in gloriam

suam?» Dehocmedio dicit Joannes ^: «Cum

esset sabbatum die iUo^ stetit Jesus in medio

discipulorum^ et ait iUis : Pax vobis. » Duo

ostendit EvangeUsta, sciUcet gloriae subU-

mitatem, eo quod impassibiUs et immortaUs,

clausis januis , intravit tanquam Deus. Post

ostendit eis manus et latus , et confessionem

extorsit a Thoma dicente : « Dominus meus,

et Deus meus. » Vide processum mirabilem :

primo intrat ut Deus, et haec fuit propositio

rnajor; deinde ostendit eis manus et latus

,

et haec fuit assumpta minor ; tertio conclu-

sionem extorsit : « Dominus meus et Deus

meus. » Non sine causa signatur ' Uber sep-

tem sigUlis : « Ecce vicit leo de tribu Juda, sepiem

radixDavid, aperireUbrum_,etsolvere septem ^1^^!!^^'

sigaacula ejus. » Ista sunt septem media iuf'^"'^'

Christi resurreclione : primuui medium est

re.>^eralio sepulcii, et haec significat apertio-

nem libri ; secundum est remotio linteami-

Dum , ct signat revelalionem mysteriorum;

tcrtium est teslimonium angelorum seden-

tium iii dextera; quarlum est resurreclio

Jonn., .XI, 2G et spq. —— * Luc, XXIV, 2G.

^ Aijoc, V, I.

(o) Cat. cdit. dcst postrema. —(6) Item minor.

24

sanctorum ,qui introierunt in sanctam civi-

tatem; quintum est terrificus pavor custo-

dum ; sextum est malitiosa corruptio Juda^o-

rum ; septimum continet in se denarium

apparilionum. Ha}c [a) debet esse logica no-

stra , et nostra ratiocinatio contra hostem

antiquum ,,qui quotidie contra nos disputat.

Sed nota, qnod tota vis constiluenda est in

assumptione minoris; sed nos nolumus cru-

cifigi et pati , in quo consistehat minor pro-

posilio. Et tamen ad hoc tota noslra ratio

ordinatur, ut assimilemur in hoc Deo. Hostis

antiquus parum reputahat argumentum

Christi , cum videhat eum patientem ;sed

in passione Christi illusit ei ^ « Nuraquid il-

ludes (Leviathan) quasi avi, aut hgahis eum

anciUis tuis? » ^ « Ego, si exaltatus fuero a

terra , omnia traham ad meipsum. »

Quintum medium est medium modeslise,

morali electione pra;cipuum. Modestia vir-

tus est : virtus autem ^ consistit in medio :

tale medium considerat Ethicus. Medium

modestise fuit Christus in ascensione,juxta

quod in Exodo scriptum est *: « Ingressus

Moyses medium nebulse, fuit ibi quadraginta

diehus et quadraginta noctibus. » Et hoc fuit

Christus in ascensione,quando ^ « nubes

suscepit eum ab ocuhs eorum. » Conformi-

ter Christianus debet ascendere de virtute

invirtutera^ non statuendo terminum vir-

tutis,quia sic desineret esse virtuosus, Fun-

damentum autem virtutis fides est : fldem

ponimus ut fundamentum, et ut medium.

Nam medium est ut recta ratio delerminat,

dicit Ethicus \ Fides est ^ « stella matutina

in medio nebulse. » Ad hujus medium ne-

bulae ascendit Moyses, id est, Christianus

assumptus de aquis baptismi, et intrat caU-

ginem, quse quidem caUgo tides est, cum

lumine et senigmate. Hoc fundamentum est,

per quod fundatur in nobis Christus : per

fidem proficit anima ad virtutes politicas,

et hoc est ad radices monUs ascendere, ubi

ILLUMINATIONES ECCLESIA:.

Moyses fecit duodecim holocausta , duode-

cim arUcuIos significantia. Deinde per fidem

proficit anima ad virtutes purgativas, quasi

ad medium montis ; deindc per fidem pro-

ficit anima ad virtutes purgati jam animi

,

quasi ad superciliura montis, ubi aptus est

homo ad contemplandas et exercendas vir-

tutes^ quarum fontalis origo est sapientia.

« Est enim * vapor omnipotentis Dei, et ema-

natio sincera, » quantum ad munditiam

;

« candor lucis ffiternse, et speculum, » quan-

tum ad prudentiam ; « attingens a fme us-

que ad finem fortiter , » propter fortitudi-

nem ; «disponensomnia, » propter jusUtiam.

Nota tamen ^ , ad intelUgentiam virtu-

tum purgatoriarum,

quod est qusedara

prudentia poUtica,qusedam prudentia pur-

gatoria, qusedam prudentia purgati anirai,

qusedam prudenlia exemplaris. PrudenUa

politica est ad rationis normara,quse cogi-

tat, quseque agit , universa dirigere, ac nihil

prseter rectum velle vel facere , huraanisque

actibus tanquam arbitris providere. Ha?c

prudentia fuit in Jethro^^^.PrudenUa purga-

toria est , mundum istum , et omnia quse in

eo su'jt, divinorum contemplatione despi-

cere , omneraque animi cogitationem in

sola divina dirigere. Ha3C prudentia fuit in

Apostolis, ut in Mattkeo dicitur ^': « Estote

prudentes, sicut serpentes. » Prudentia pur-

gati animi est divina non quasi in electione

prseferre, sed sola nosse , et hsec , tanquam

nihil aliud sit, intueri. Hsec prudentia fuit pruden-

prsecipue in apostolo Paulo, et beato Fran-pauif^et

cisco. Prudentia exeraplaris est ipsa mens Fr^ncis-

divina , ipsa sapientia increata,perpetua

mundum ratione gubernans , terrarum coe-

lique satrix.

Nota insuper, quod conformiter est acci-

pere fortiludinem politicam , fortitudinem

purgatoriam^ fortitudinera purgati anirai,

fortitudinera exemplarera. Fortitudo poli-

tica est , animum supra periculi metum

1 Jo6, XL, 24. — * Joan., xir, 32. — * Arist., Moral.,

libi I, c. IX; Moral. Cudem., lib. 11, c. v, vi. —* Exod., XXIV, 18. — ^ Act., i, 9. — ^ Arist., loc. supra

cit. — ' Hccli., L, 6. — 8Sa/>., vii, 23, 26; viii, 1. —

^ Plotin., de Virtut., lib. U, enn. i; Macrob., Somn.

Scip., iib. I. — 1« Exod., XVIII, G. — '• Maith., x, 16.

(a) Coit. edit. Hic.

IN HEXAEiMERON. SERM. I.

agere , uihilque nisi turpia timere , tolerare et divina mente sociari

25

fortiter vel prospera , vel adversa. Hsec

fortitudo fuit in Eleazaro * sene, et potissime

in martyribus Cliristi. Fortitudo purgatoria

est, non terreri animam a corpore quodam-

modo ductu pliilosophiae recedenlem , nec

altitudinem profectee ad superna conscensio-

nis horrere. Ilaec fortitudo fuit in Daniele

propheta, et Joanne Evangelista in Apoca-

lypsi. Fortitudo purgati animi est, passio-

nes per impassibilitatem ignorare, non vin-

cere, ut nesciat irasci, cupiatque nihiP. Hcec

fortitudo fuit praecipue in Virgine gloriosa,

et virginibus, martyribusque sacris Agnete,

Agatha, Lucia, Csecilia, Catharina, Prisca^

Christina. Fortitudo exemplaris est virtus

infmita, quae semper est eadem, nec aUquau-

do mutatur. Invenimus etiam temperantiam

pohticam , temperantiam purgatoriam , tem-

perantiam purgati animi , temperantiam

exemplarem. Temperantia pohtica est, ni-

hil appetere poenitendum , in nullo modera-

tionis legem excedere, sub jugo rationis

cupiditatem domare. Haec temperantia fuit

in Ozia, qui continentiGB propositum tenuit

in judaismO; corpusque et animam tradere

contentus pro perseverantia. Temperantia

purgatoria est, omnia relinquere, in quan-

tum natura palitur, quse corporis usus re-

quirit, ut patet in Antonio, et Paulo primo

Eremita. Temperantia purgati animi est,

terrenas cupiditates, non solum reprimere,

sed penitus oblivisci, id est, non sentire, ut

patet in contemplativo fratre ^gidio ^ Tem-

peranlia exemplaris est,

quae in seipsa,

perpetua intentione , conversa est : et ha;c

est sola divina. Simili modo est accipere

justitiam politicam, justitiam purgati ani-

mi, justitiam purgaloriam, justitiam exem-

plarem*. Justitia pohtica est , servare uni-

cuique quod suum est. Justitia purgatoria

est ad unam sibi hvijus propositi viam con-

sentire uniuscuj usque virtutis obsequium.

Justitia purgati animi est, ita cum superna

ut servet perpe-

tuum cum ea fcedus imitando \ Justitia

exemplaris est qua^ perenni lege ac sempi-

terna operis sui continuatione non flectitur.

Sextum medium est medium justitia3, ju-

diciali recompensatione pulchrum, seu prae-

celsura. Hoc medium considerat Politicus

sive Jurista , ut fiat retributio secundum

merita. Medium justitia3 erit Christus in ju-

dicio. Jlaec justitia totum universum pul-

chriflcat : nam primo justitia deformia facit

pulchriformia ; secundo justitia pulchra facit

pulchriformiora;tertiojustitiapulchriformio-

ra facit pulchriformissima. Unde secundum

Augustinum : Lamenlum damnatorum in

inferno erit pulcherrimum carmen,propter

decorem justitiae^ ordinantis in culpadede-

cus culpse. De hoc justitise medio propheta-

vit Ezechiel sic inquiens « : « Yidi , et ecce

ventus turbinis veniebat ab aquilone , et

nubes magna , et ignis involvens. Et splen-

dor in circuitu ejus, et de medio ejus quasi

species electri, id est , de medio ignis. Et in

medio ejus simihtudo quatuor animalium. »

Vide miram extremi examinis descriptio-

nem,quantum ad qualitatem naturarum in

judicante, in electro ex auro divinitatis,

et humauitatis argento , comminationem

terrificarum impressionum, per venlum

,

turbinem, et nubem : conflagrationem ele-

menlorum,per ignem involventem : exa-

miuationem, et denudationem conscientia-

rum per splendorem : confessionem assis-

tentium per quatuor animalia. In quatuor

enim animalibus intelliguntur quatuor or-

dines assistentium : in leone ordo Marty-

rum ; in bove, ordo Confessorum ; in ho-

mine , ordo Virginum ; et in aquila , ordo

Doctorum, propter conlemplationis acumen.

Sic in judicio flet separatio puri ab impuro,

agnorum ab hoedis.

Septimum medium est medium concordiae

uuiversali concihatione pacatum. De hoc

medio agit Theologus,qui considerat, quod

> II Machal)., vi, 27, 28. — - Idem infra, circa lin.

serm. \i. — ' B. ^gidius S. Fraucisci socius. —* Idem iufra, circa Du. serm. vi. — ' Ibid. — • Ezcc/t.

h i, 5.

26 ILLUiMINATIONES ECCLESIiE

mundns creatus a Deo sicut a principio,

reducitur in Dcum sicut in fmem. Licet

enim agat Theologus de operibus conditio-

nis principaliter, agit tamen de operibus re-

conciliationis. Agit ergo Tlieologus de sa-

lute anima?,quomodo inchoatur in fide

,

promovetur in virlutibus, coiisummatur in

dotibus. De hoc medio scriptum est *: « Non

esurieut, neque sitient ampUus, quoniani

agnus, qui in medio throni est, reget illos

,

et dediicet eos ad vitae fontes aqiiarum. »

Yidit etiam Joannes ' « fluvium in medio

plate»,procedentem a sede Dei et agni. »

Agnus enim Dei deducet nos, ut videntes

corpus , et aniQiara , et divinitatem,pascua

inveniamus, sive ingrediendo , sive egre-

diendo. Hic scilicet agnus est super corpus

et animam , medium beatificans ^: « Flumi-

minis impetus la3tificat civitatem Dei.» Pro-

cedens a sede Dei et agni, scilicet Spiritus

sancti. Et nullus defectns interior erit, quia

« non esurient^ neque sitient» per defectum

pabuli, per quem deficit vita. «* Neque cadet

super illos sol , » per extrinsecam perturba-

tionem. Ista septem media sunt septem can-

delabra, in quorura candelabrorum medio

est Christus. Ista septem media sunt septem

ilhistrationes sapientiales , scilicct metaphy-

sica , etc. Ista septem media sunt * septeni

oculi agni. Ista septem media sunt * septem

oculi super lapidem unum. Ista septem

media sunt'' septem dies, quos fecit prima

lux.

SERMO IL

Quod in plenitudine sapientioB sermo terminandus

est.

^ln medio ecclesice aperidt os ejus, etc.

Hic incipit secunda collatio. Ostensum est

supra ,quibus debet doctor sermonem de-

promere ; ostensum est a quo medio de-

bet incipere; ostendendura est modo, ubi

debet doctor sermonem terminare. Debet

1 /5«., XLix, 10; Apoc, VII, IG, 17. — Apoc, xxii,

1. — » Psal. XLv, 5. — * Apoc, vii, 16. — * Apoc,V, 6. — « Zachar., m, 9. — ' Gen., i, 3 et seq. —

autem terminaro sermonem in plenitu-

dine sapientise. De sapientia autem nota

quatuor : quis ortus, quaj porta, quae do-

mus, quae forma. De duobus primis etiam

dicitur in coUationibus donorum, ul)i habe-

tur, quod sapientia est lux ^ « descendens a

Patre luminum, » et radians in animam,

facit eam deiformem , et domum Dei. lllus-

trat enim intellectivam , iuQammat vel loeti-

ficat affectivam , et roborat operativam.

Verura quia origo sapientiae est a gratia

,

Apostolus ad gratiam hortatur , sic in-

quiens ^": « Ilortaraur vos, ne in vacuum

gratiam Dei recipiatis. » Dirigamus igitur

sermonem ad Christum, dicentes ": « Diffusa

est gratiain labiis tuis. » Sicut enim ex pra;-

cedentibus et subsequentibus liquet, sermc-

nem hunc Propheta dirigit ad Christura :

antecedenter enim dicitur : « Speciosus for-

ma prae filiis hominum. » Consequenter an-

nectitur : « Sedes tua, Deus, in saeculum

sseculi. » Verum quidera est, quod mJoanne

scribitur '*: «Lex per Moysen data est, gra-

tia et veritas per Jesuji Christum facta est. »

Ad salutera duo sunt necessaria : cognitio

veritatis, hsec habetur per legera ; exerci-

tatio virtutis , hsec habetur per gratiam

,

quia virtus est bona qualitas mentis. Lex se

habet ad gratiam dupliciter : quemadmo-

dum virtus apprehensiva ad motivam : vi-

dens ccelum , sine virtute alarum non potest

pertingere ad coelum ; et quemadmodum

instruraentuni ad virtutem operativam : ar-

tifexhabens instrumentum, et non habens

viin operativara, non agit. Judaee perfide,

legera habes in manu : nisi habeas vim mo»

tivam,

qiiae est a gratia, non salvaberis

per legem. Supplico,quod verba mea gra-

tiae deserviant; et intentio mentis meae, si

gratiara habeat, corroboretur in verbis. Unde

Apostolus dicit ^^: « Hortaraur vos , » etc.

Apostolus in hoc brevi verbo excitat ad di-

vinani gratiara suscipiendara : « Recipiatis,

»

inquit ; ad susceptam custodiendam : a Ne

8 Eccli., XV, 5. — ' Jac, i, 17. — '• 11 Cor., w, 1. —" Psal. xLiv, 3, 7. — '« Joan., i, 17.

Saluli

necessa-

ria.

IN HEXAEMERON. SERM. II.

in vacuum, » inquit; ad custoditam multi- bus gratiam, Virginem adire '

plicandam *: « Ait enim : Tempore, » etc. Ut

autem hcec exhortatio impleatiir in nobis,

tria sunt circa gratiam consideranda : quis

sit gratige ortus;quis sit gratiae usus

;quis

sit gratise fructus. Si igitur consideremus

ortum gratiae, et ejus originale principium,

dico ex canonica Jacobi, ponens majorem

universalem ': « Omne dalum optimum, et

omne donum perfectum , desursum est,

descendens a Patre luminum , apud quem

non est transmutatio , nec vicissitudinis ob-

umbratio. » Minoreni probandam sic assu-

mo : Gratia est datum optimura , et donum

perfectum. Concludo : Ergo gratia desur-

sum est, descendens a Patre luminum. Sed

per quam viam spargitur lux graliae, divi-

ditur aistus amoris super terram. Descendit

gratia super mentes rationales via triformi

:

per Verbum incarnatum,per verbum inspi-

ratum, per Verbum crucifixum.

Hujus probatio est, quia, secundum Ja-

cobum ': « Voluntarie genuit nos verbo

veritatis, utsimus initium aliquod creatura?

ejus. B Quod autem per Verbum incarnatum

descendat in nos copia gratiarum, ostendit

Joannes sic inquiens *: « Verbum caro fac-

tum est. » Et seqnitur : « De plenitudine ejus

omnes accepimus, gratiam pro gratia. » Et

:

«Vidimus gloriam ejus; gloriam quasi uni-

geniti a Patre, plenum gratiae.» Certumest,

quod originale gratia^ principiura,quod

Deus est , quando creavit hominem in statu

innocentise, « ad imaginem et similitudi-

nem suam * » creavit ipsum ita propinquum,

quod homo per Verlmm increatum erat in-

formabilis ad gratiam. Post lapsum vero

,

usus est Deus via dignativse condescensio-

nis, et per Verbum incarnatum aptavit ho-

minem ad gratium. Verum,quia Verbum

carnem sumpsit in utero Virginis gloriosae,

dictum est ei ^: « Ave, gratia plena, Domi-

nus tecum. » Paulus etiam suadet volenti-

' II Cor., \[, 2.— 2 Jac, l, 17.— ' Ibid., \8.— *Joan.,

i; 14, 15. — * Gen., r, 26. — « Ltic, i, 28. - ' [Jcbr.,

JV, IG. — 9 Isa., UII, 4. — 9 Eijltes., ii, 4. — '• Osc,

27

« Adeamusergo cum fiducia ad thronum gratiee ejus,

ut misericordiam consequamur, et gratiam

iuveniamus in auxilio opportuno. » Ecce

occurrit nobis Pater misericordiarum, cumgratia; mater misericordiarum , cum gra-

tia ; Filius, qui est lux misericordiarum

,

cum gralia. Ergo prima originatio gratiai

in nobis fit per Verbum incarnatum. Infeli-

ces, qui ignorant Verbum , et ignorant gra-

tiam. Benedictus Pater, benedicla Mater,

benedictus Filius; benedicti, qui Iioc cog-

noscunt; benedicta gratia, quse est « da-

tum optimura , et donum perfectum. »

Secundo descendit gratia in nos per Ver-

bum cruciQxum. Non enim tantummodo

eramus inepti ad gratiam propter ignoran-

tiam divinorum prfficeptorum ; verum etiam

propter nostram infirmissimam impoten-

tiam. Ut ergo saluberrimis unguentis sana-

rentur languores nostri , descendit divina

gratia in nos per Verbum crucifixum. Unde

Isaias dicit ^: « Vere dolores nostros ipse tu-

lit, etlanguores uostros ipse portavit. » Et

Apostolus scribit ^ : « Deus, qui dives est in

misericordia, propter nimiam charitatem

suam, qua dilexit nos, cum essemus mortui

peccatis, convivificavit nosin Christo, cujus

gratiasaIvatisumus.»NamChristusdemorte

triumphavit per mortem, quia non potuit

mors absorbere vitam , sed fons vitae absor-

buit mortem. Unde Osece [a) dicitur '": « Ero

mors tua , o mors : morsus tuus ero , infer-

ne.» EtApostoIus dicit *': «Non abjicio gra-

tiam Dei. Si enim per legem justitia , ergo

gratis Christus mortuus est. » Mortuus ergo

Christus ut mortuos suscitaret, et participes

faceret vitae gratiosae. Ergo gratia influitur

in nos per Vcrbum crucifixum, de cujus la-

terc exiitprofluvium gratiarum, habens vim

sanativam ^^: « Ego quasi fluvius Dorix, et

sicut aquai^ductus exivi de paradiso.

»

Tertio datur gratia per verbum inspira-

tura. Misit quidem Deus filiura suum in car-

XIII, U.— " Galai., II, 21. — '2 Eccli., Xiiv, 41.Vid.

toin. l, p. 10. — («) Supjjl. libro.

28

nem ; verum , nisi credideris ipsum cruci-

fixum, non consequeris gratiam. Unde Apo-

slolus dicit *: « Non ex operibus justiliGC

,

qua> fecimus nos, sed secundum suam mise-

ricordiam salvos uos fecit, per lavacrum re-

generationis, et renovatiouis Spiritus sancti,

quem effudit in nobis (a) abunde per Jesum

Christum Salvatorem uostrum , ut justifi-

cati gratia ipsius , haeredes simus secundum

spem vitce selernae.» Spirilus sanctus, qui est

dator formarum, et distributorcharismatum,

amor est procedens a Patre et Filio. Quid-

quid igitur agat Pater, quidquid patiatur

Filius , non proficit ad salutera sine Spiritu

sancto. Secundo , Spiritus sanctus est nexus

Patris et Fihi , nectens nos Patri et Filio.

Unde Apostolus dicit « : « Gratia Domini no-

stri Jesu Christi, et charitas Dei, et commu-

nicatio sancti Spiritus sit cum omnibus vo-

bis, Amen.» Si igitur vis habere amorem pa-

ternalis principii, et amorem Yerbi prolati

a principio , et amorem Spiritus sancti spi-

rati a duobus uno principio, habe gratiam.

Unde igitur oritur gratia ? Certe per Ycr-

bum incarnatum ,per Yerbum crucifixura,

et per verbum inspiratum. Mobilis iufluen-

lia quae a Yerbo incarnato habet originem :

custodi igitur temetipsum et animam tuam

sollicite. Abjicitur gratia,quse est vita ani-

mae, de medio per peccatum. l^eccatum est

sua sponte introductum in thalamum ani-

naae ,pretiosura gratiae thesaurum exhau-

riens. Cum quis per gratiam dignus efTectus

est vita aeterna , efficitur per peccatum dig-

nus morte aeterna. Unde Apostolus dicit ' :

« hTitam quis faciens legem Moysi, sine ulla

miseratione duobus, vel tribus testibus mo-

ritur : quanto magis putatis deteriora me-

reri suppllcia, qui Filium Dei conculcaverit,

et sauguinem testamenli pollutura duxerit,

et Spiritui gratiae contumeliam fecerit? » Et

sequitur '"

: « Rursus crucifigentes sibiraet-

ipsis Filium Dei , etostenlui habentes. » Pro

1 Tit., Iii, 5-7. — 2 II Cor., xili, !3. — 3 Hebr., x,

28, 29. — Helr., vi, 6. — » Eccli., XXI, 22. —« Galat., 1, 13, 16.— ' Aug., Conf., lib. X, c. xxix. —* Berii., in Cant., serm. xiii, in princ.— '' Eccle., i, 7.

ILLUMINATIONES ECCLESI^

toto universo non deberet homo peccalum

mortale committere, peremptivum nobilissi-

ma3 vitse. Yoluit Filius Dei tentari^ ut doceret

vias repulsivaspeccatorum. Unde Ecclesias-

ticus dicit ^: « Quasi a facie colubri fuge pec-

cata, et si accesseris ad illa , suscipient te. »

Yidisti ergo, quis sitortus gratiae ; vide quis

sit usus gratiae. Usus autem gratiai est pro-

motivus in profectum raeritorium operatio-

nuin. Requiritur autem ad hujusmodi pro-

motionem, quod usus gratiae sit fidelis re-

spectu Domini , virilis in se , et liberalis in

proximum.

Debet igitur usus gratise fidelis esse re-

spectu Domini. Unde Apostolus dicit " : « Cumplacuit ei

,qui me segregavit de utero ma-

tris meae , et vocavit per gratiara suam , ut

revelaret Filium suura in me , ut evangeliza-

rem illum in gentibus, continuo non acquievi

carni et sanguini. » Quando quaeris aliquid

praeter Deum,quod non quaeris propter

Deum, non es fidelis Deo. Unde Augustinus,

in libro Confessionum , ait '^

: « Minus te

amat,qui tecum aliquid amat

,quod non

propter te amat. » Ideo dicit Apostolus :

« Non acquievi carni et sanguini, » id est, non

quaesivi humanam gloriam, sed divinara.

Perspectivi dicunt, quod si radius perpcndicu-

laris cadat super corpus tersum et politum,

necesse est quod per eamdem viam , et per

euradem incessumreflectatur in suum princi-

pium; non sic de radio (c) incidentiae. Influxus

gratiae gratis datae est sicut radius inciden-

tiae; influxus gratiae gratum facientis, est si-

cut radius perpendicularis. Qui gratiam Dei

suscipit, necesse est ut Deo gratiam et gloriam

reddat. « Origo fontium et fluminum mare;

origo virtutura et scientiarum est Christus, »

ait Bernardus *. « Ad locum unde exeuntflu-

mina, revertuntur, ut iterum fluant ,» inquit

Ecclesiastes ®. Sicut fons non habet duratio-

nera, nisi habeat continuam conjunctionem

cum sua origine ; sic nec lux gratiae potest cratia-

. . rum at-

vigere m anima^ nisi per reversionem m que sci-

(fl) Vulff. nos. — (6) Forta.sse legendum, Nobilis. —(c) Edit. Ven. alio.

entia-

rum ori

go est

Chris-

tus.

IN HEXAEMERON

suum originale principium. Hanc reversio-

nem et conjnnctionera con?ervat humilitas,

et dissolvit superbia, quia * a Deus superbis

resistit , humilibus autem dat gratiam. »

Humihs omnia bona attribuit suo originaU

principio; superbus attribuit sibi. Humihs

continuatur cum sua origine ; superbus dis-

continuatur. Lucifer recedens a suo origi-

nah principio , tenebrifer factus est ; Chri-

stura,qui seraper se reduxit per humihta-

tem in suum originale principium , clarifi-

cavit Pater. « Quanto major es , humiha

te in omnibus, et coram Deo invenies gra-

tiam, » dicit Ecclesictsticus *. » Si rexditasset

ahquem , et ihe noUet recognoscere , infide-

hssimus et ingratissimus esset. Ahqui exal-

tati per Deum, eriguntur contra Deum, di-

centes ^ : « Manus nostra excelsa , et non

Dominus, fecit haec omnia. »

Secundadifferentiaususgratiaeest^quiade-

bet esse virihsin se. « *Optimumest enim gra-

tia stabihri cor, non escis, qua3 non profue-

runt ambulantibus in eis. » Qui vult habere

brachia fortia, oportet quod exerceat se in

operibus virtutum. Unde Apostolus sic in-

quit ^: « Gratia Dei sum id quod sum

_, et

gratia ejus in me vacua non fuit. » Sequi-

tur : « Abundantius ihis omnibus laboravi

;

non ego , sed graha Dei mecum. » Yide

,

quam virtuosos facit gratia Spiritus sancti.

Samson capiUatus fortissimus fuit ^: « In

septem capihis » fortitudo ejus, id est in

septiformi gratia Spiritus sancti;quando ve-

ro attonsus est per Dahlam , factus est im-

becihis , sicut cseteri horaines. Des unnmsine gratia

,qui possit sustinere quod Lau-

rentius sustinuit. Nihil possumus facere sine

gratia ; nihil ita durum, quod non possimus

sustinere cum gratia. « Sine me nihil po-

testis facere, » dicit Christus''. « Omnia pos-

sum in eo , qui me confortat , » dicit Apo-

stolus ^

Tertio usus gratiae debet esse liberalis in

SERMO n. 29

proximura. «Gratis accepistis, gratis date,»

ait Dominus \ Quare non vendis, o Sol, lucemtuam? Gratis accepi, gratis coraraunico.

Quare non vendis, Rhene, aquam tuam?Gratis accepi, gratis fundo. Solus miser

homo vendit gratiam sibi collatam. Venit

autem haec venditio primo a Simone Mago.Heu, Simon Mage, verticem apostolorum

Petrum voluisti facere simoniacum »^ « Pe-

cunia tua tecum sit in perditionera, quia

existiraasti donum Dei pecunia possideri. »

Petrus dicit *': « Unusquisque sicut accepit

gratiam in alterutrum, ihara administran-

tes^ sicut boni dispeusatores rauhiforrais

gratiae Dei. » Dionysius determinat usumgratiae in angelica hierarchia, dicens «», quodsi superiores angeli nohent influere in infe-

riores^ clauderent sibi viam influentiae a su-

periori. '» « Qui habuerit substantiam hujus

mundi , et viderit fratrera suum necessita-

tem habere, et clauserit viscera sua ab eo,

quomodo charitas Dei raanet in eo? » Habetautem gratia fructum triformem : primusfructus est reraissio culpae ; secundus fruc-

tus est plenitudo justitiae; tertius fructus est

perpetuatio vitae beatae.

Primus ergo fructus gratiae est remissio

culpae. Unde Apostolus »*: « Justificati ex

fide, pacem habearaus ad Deum, per Domi-num nostrum Jesum Christum^ per quemaccessum haberaus per fidera, et gloriamurin spe gloriae fihorum Dei. » Dicunt Philo-

sophi, quod non mutatur quis de viUo ad

virtutem, nisi per assuefactionem ad contra-

riura habitum. Ita nec remitUtur culpa in

«ternum, nisi per gratiam. Nota tamen,quod Ethieus considerat vitium secundumquod dicit deordinationem circa personamsingularem, vel circa rem familiarem, vel

circa rem civilem ; Theologus considerat in

peccato divinam offensam. Tu ergo, qui "

« per praivaricationem legis, Deum inhono-

ras, » subjacebis severitati ultricis poenae,

' Jac, IV, 6. — = Eccli., lir, 20. — ' Deuter., xxxii, » Matfh., x, 8. — '<> Act., viji, 20. — "I Petr., w,

27. — * Hebr., xiii, 9. — M Cor., xv, 10. — •" Judic, 10. — '= Diou., de Ccel. Hier., c. xv. — >») Joa7i., in\

XVI, 19, — ' Joan., xv, 5. — « philip., iv, 13. — 17. — '* Rom., v, 1. — '' Rom., ii, 23.

30

quia non est dedecus culpae sine decore jus-

titiae. Yerum culpa est infinita ,quia tanta

est offensa, quantus is qui oilenditur; infi-

nita, iuqviam, non intensive, sed processive:

necesse est igitur poenam esse seternam.

Quod si remittatur cTternitas poena?,, hoc erit

perinflaentiam gratise. Igitur gralia liberat

a servitute peccati et diaboli.

Secundus fructus gratise, est plenitudo

justitiae: trifurcatur autem justitia, secun-

dum quod homo est justus in se; justus,

quoad Deum, et justus quoad proxinium,

Sunt autem^ ut docet Augustinus S dua?

partes justitioe, declinare a malo, et facere

bonum. I)e hac justitia ,quse. est frucius

graliffi, dicit Apostolus ^: « Apparuit gratia

Dei Salvatoris nostri omnibus hominibus,

erudiens nos, ut abnegantes impietatem et

ScBcularia desideria, sobrie, etjuste, et pie

vivamus in hoc saiculo, expectantes beatam

spem, et adventum gloriae magni Dei, et

Salvatoris nostri Jesu Christi. » Hoec est

gratia, quas cuncta mala pellit, cuncta bona

tribuit. Igitur in gratia est plenitudo jus-

titiae. Unde Sapientia increata dicit ^: « Ego

mater pulcbrae dilectionis, et timoris, et

agnitionis, et sanctae spei. hi ine gratia

omnis vitae et veritatis : in me omnis spes

vitae et virlutis. Transite ad me omnes, qui

concupiscitis me, et a generationibus meis

implemini. » Qui volunt esse pleni gratia,

transeant ad Christum. Transire autem non

possunt, nisi insurgant contra se, et eleven-

tur supra se, et diligant Deum super omnia,

et inimicum sicut seipsos. Hoc autem esse

non potest sine gratia vilae et virtutis. Dili-

gere solum amicum, non est virtus gratiae.

Nam * si diligitis eos qui vos diligunt

,

quae gratia ? » etc.

Tertius fructus gratiae , est assecutio feli-

citatis aeternae. Nam "* « stipendia peccati

mors, gratia autem Dei vita aeterna. » Pec-

catum est arbor mortis; gratia est arbor

' Senn. de temp., serm. Lix,al. Lxii, n. 8, inter

Oper. S. Aug., Append. tom. V. — - Tit., ii, 11-13.

— 3 Eccli., XXIV, 24- 2G. — * Luc, vi, 32. —s Rom., VI, 23. — 6 Sap., vi, 13. — ' Eccli., xxsii,

ILLUMINATIONES ECCLESI^

vitae. Stultus esset, qui in horto suo plau-

taret arborem raorlis, in qua deberet sus-

pendi : peccatum est arbor, in qua debet

peccator suspendi. Notandum ergo, quod

secundum triphcem fructum gratiae, distin-

guitur triplex gratia : gratia curans, quae

datur in seplein sacramentis, contra septem-

plicem morbum; gratia corroborans, quae

custoditur in justis per exercitia justitiae, de

quibus agitur in septem poenitentiahbus

psahnis; gratia consummans, quae perficitur

in septem dolibus, et septem beatitudinibus.

Gratia curans initiatur in sacramentis, per- oratia

ficitur in septem operibus misericordiae ;*"^ ^^'

gratia corroborans per modum rectificantis

est in septem virtutibus, per modum expe-

dientis est in septem donis Spiritus sancti

;

gratia consummans consummatione viae

consistit in septem beatitudinibus, consum-

matione patriae in septem dotibus, quarum

tres sunt in anima, visio, tentio et fruitio,

quae respondent tribus virtutibus theologi-

cis; quatuor in corpore, quae respondent

qualuor virtutilms cardinaUbus. Claritas res-

pondet prudentia^, quia ^ « clara est, et quae

nunquam marescit sapientia; » subtihtas

temperantiae ; agihtas forlitudini; impassi-

biUtas justitiae, quia justitia perpetua est,

et immortalis. Igitur "^ a audi tacens, et ac-

cedet tibi bona gratia : » non gratia gratis

data, quae stat cum crimine : nam ^ « fallax

gratia, et vana est pulchritudo; » sed gra-

tia, gratum faciens_, quae non patitur crimen.

Hanc gratiam descripsi tripliciter quantum

ad ortum : est enim ® « datum optimum , et

donura perfectum, descendens a Patre lu-

minum » per Yerbum incarnatum , cruci-

fixum, et inspiratum. Per hoc Yerbum re-

ducimur in primum principium; quod notat

Dionysius tractans hoc verbum : « Omne

datum optimum, » dicens '": «Omnis a Patre

manifestationum processus, in nobis large

ac bene proveniens, unica virtus nos replet,

et convertit nos in Patrem luminura. Gra-

9. — 8 Prov., XXXI, 30. — 9 Jac, l, 17.

Ccel. Hier., c. i, in princ.

!• Dion., de

IN HEXAEMERON. SERMO II. 31

Gffati» tiam descripsi tripliciter quantum ad usum,

^ti"'^" qui debet esse fidelis, virilis, et liberalis.

Gratiam descripsi tripliciter quantum ad

fructum, qui est remissio culpae, plenitudo

justitiae, et assecutio felicitalis aiteriise. Ex

his colligitur descriptio gratiai talis : Gratia

est datum optimum, et donum perfectum

descendens a Patre luminum, per Yerbum

incarnatum, crucifixum, et inspiratum; cu-

rans a malo, conformans in bono, consum-

mans in optimo. Gratia curans datur in

septem exercitiis justitise, et septem operi-

bus misericordiae;gratia corroborans datur

in septem habitibus virtulum, et septem

donis Spiritus sancti; gratia consummans

datur in septem beatitudinibus et septem

dotibus. Isti sunt septenarii, qui sunt in anno

jubilaei. Septem dona Spiritus sancti enu-

merat Isaias *. Joannes etiam in Apocalypsi

vidit * a in medio throni et quatuor anima-

lium septem cornua et septem oculos, qui

sunt septem spiritus Dei, missi in omnemterram. » Dona sancti Spiritus dicuntur cor-

nua ventilantia peccata ; dicuntur oculi, ha-

bentes vim expeditivam ad bona. Yerum,

quia donum sapientiae est praecipuitate pri-

mum , occurrit verbum apostolicum ' : « Si

consurrexistis cum Cbristo, quae sursum

sunt, quaerite, ubi Christus est in dextera

• Dei sedens; quae sursum sunt, sapite, non

quae super terram. »

Hortatur ergo nos Apostolus in verbo

proposito, ad acquirendam sapientiam ve-

ram : « Quse sursum sunt sapite; » ad relin-

quendam sapientiam vanam : « Non quae

super terram; » ad imitandam sapientiam

primam : a Si consurrexistis cum Christo; »

ad exercendam sapientiam rectam : « Quae

sursum sunt, quaerite. » Insinuat Aposto-

lus duplicem animae aspectum : aspectum

ad aeterna et invisibilia, qui dicitur intel-

lectus, vel intelligentia; aspectum ad tem-

poraha et corruptibilia, qui dicitur ratio.

Secundum duplicem aspectum, est duplex

1 Isa., XI, 2, 3. — 2 Apoc, v, 6. — » Coloss., lu, 1.

— * Jac., III, {4, 15. — * Isa., xxix, 1 Abd., 8;

animae affectus, ex quo nascitur duplex sa-

pientia ; affectus «ternorum , ex quo oritur

sapientia quae de sursum est ; affectus ter-

renorum , ex quo oritur sapientia quae de

deorsum est.

Sapientiam, qua^ de deorsum cst, descri-

bit Jacobus, sic inquiens* : « Nolite gloriari,

et mendaces esse adversus veritatem. Nonest ista sapientia de sursum descendens, sed

terrena, animaUs , et diabohca. » In quan-

tum est cum affluentia temporahum , terre-

na est; in quantum est cum delectatione

nefaria, animalis est ; in quantum est cumambitione superba, diabolica est. Isti sa-

pientiae comminatur Dominus per Prophe-

tam , sic inquiens ": « Perdam sapientiam

sapientium, et prudentiam prudentium re-

probabo. » Et Ilieremias dicit^ *« Sapientes

sunt, ut faciant mala; bene autem facere

nescierunt. » Ad sapientiam muncli perden-

dam aporiatus est Christus ; humihatus est

Christus; crucifixus est.Christus. «"^ Nonne

stultam fecit Deus sapientiam hujus mun-di ? » Elegit Christus in cruce contraria sa-

pientiae mundi. Tu magnipendis tempora-

lium suavitates ; amaricatus est Christus :

tu magnipendis honores ; vihficatus est

Christus. Yicit tamen Christus, quia ^ ct quod

stultum est Dei , sapientius est hominibus.

»

Unde scriptum est ^ : « Stultissimus sum vi-

rorum, et sapientia hominum non est me-

cum. » Stultus reputatus fuit Christus

,

quando recessit ab appetitu aliorum ; stul-

tior, quando voluit affligi ; stuUissimus,

quando voluit crucifigi. Et tamen haec est

sapientia Sanctorum. « '* Gloria nostra hsec

est, testimonium conscientiae nostrae, quia

non in sapientia,carnah, sed in sapieutia

Dei conversati sumus in hoc mundo. » " «Si

quis videtur inter vos sapiens esse, slultus

fiat, ut sit sapiens. » '- « Multi ambulant, quos

saepe dicebam vobis, nunc autein et flens

dico, inimicos crucis Christi; quorum flnis

I Cor.,-' 19. — "Jerem., iv, 22. — ' I Cov., i, 20.—« Ibid.. 26. — 3 Proi'., x.\x, 2. — »• II Cor., i, 12. —" 1 Cor., iii, 18. -- " Philip., n\, 18, 19.

ILLUMINATIONES EC.CLESI^

quorum Deus venter est , et servi Dei , et stetit contra reges horrendos

32

interitus est

gloria in confusione eorum,qui terrena sa-

piunt. » *ci Non in sapientia verbi, ut non

evacuetur crux Christi. »

De sapientia autem,quae de sursum est

,

dicit Ecclesiastes *,quod « tantum praece-

deret sapientia stultitiam, quantura differt

lux a tenebris. » In hoc insinuatur ortus

sapientiae ,quia lux est : lux , inquam

,

« descendens a Patre luminum , » a quo est

« omne datum optimum , et omne donum

perfeclum. » Descendit autem haec lux sa-

pientiae radio triformi, secundum triformem

affluentiam. Ad potentiam intellectivam il-

luminaiidam , descendit a summo Deo in

intellectum ; ad potentiara amativam laetifi-

candam, descendit ab intellectu in affectum;

ad potentiam operativam fortificandam, des-

cendit ab affectu in efTectum. De descensu

lucis sapientiae in intellectum scribitur iri

Sapientia ' : « Candor est lucis aeternae et

speculum sine macula Dei majestatis , et

imago bonitatis illius;per nationes in ani-

mas sanctas se (a) transfert, amicos Dei et

prophetas constituit. » De descensu lucis sa-

pientiae in affectum , scribitur in Ecclesias-

tico *: « Yinum et musica laetificant cor, et

super utraque dilectio sapientiae. » Yinum

et musica significant species impressas, quae

non sunt veritas, sed similitudo veritatis.

IstaB non vere , sed phantastice laetificant

animam. Veritas autem increata replet ani-

mam : « ^ Hanc amavi, et exquisivi a juven-

tute mea , et prceposui illam regnis et sedi-

bus, et divitias nihil esse duxi in compara-

tione illius. » "^ « Super salutem et pulchri-

tudinem dilexi eam. » Inaestimabilis est

delectatio sapientiae. De descensu lucis sa-

pientiae in effectum, in Ecclesiaste dicitur '^

:

« Sapientia confortavit sapientem super de-

cem principes civitatis. » Nulla virtus , nec

angelica, nec humana, tantum fortificat ut

sapientia. « * Sapientia intravit in animam

1 I Cor., 1, 17. — « Eccle., n, 13. — ^ Sap., vii, 16,

27. — " Eccli., XL, 20. — * Sap., vm, 2. — « Ibid.,

VII, 10. — ' Eccle., VII, 20. — * Sap., x, 12. —» Matth., vii, 24. — t» Prov., vili, 31. — »' Ibid., ix.

in signis et portentis, et dedit illi certamen

forte, ut vinceret, et sciret quoniam om-nium potentior est sapientia. » Haec sapien-

tia disponit, ut anima sit domus Dei.

Videamus igitur, quae sit domus sapien-

tiae. Christus dicebat ^: « Qui audit verba

mea haec, et facit ea, assimilabitur viro,

qui aedificavit domum suam supra petram.

»

Haec domus principaliter aediflcatur a sa-

pientia,quia ^" « deliciae » sapientiai sunt

« esse cum filiis hominum. » In Proverbiis

quoque legitur " : « Sapientia aedificavit sibi

domum , excidit columnas septem. » Has

septem columnas numerat Jacobus , sic in-

quiens :*^ « Sapientia

,quse desursum est,

primum quidem pudicaest, deinde pacifica,

modesta, suadibilis, bonis consentiens, ple-

na misericordia, et fructibus bonis , non ju-

dicans , sine simulatione. » Igitur domus

sapientiae prima columna est pudicitia in

carne; secunda columna est simplicitas in

mente ; tertia columna est modestia in ser-

mone;quarta columna est suadibilitas in

affectu;quinta columna est liberaUtas in

effectu ; sexta columna est maturitas in ju-

dicio ; septima columna est sanctitas in in-

tentione.

Prima ergo columna, per quam stabilitur

domus sapientiae, est pudicitia in carne.

Nam '* « inmalevolam animam non introibit

sapientia , nec habitabit in corpore subdito

peccatis. » Castitas et humiUtas sunt pedis-

sequse sapientiae, juxta visionem Gregorii

Nazianzeni : « Si vis me ,quae sum sapien-

tia , serva pedissequas meas. » Munditia er-

go , cum humiUtate, est principalis columna

sapientiae. IJnde '* « luxuriosa res vinum, et

tumultuosa ebrietas : quicumque his delec-

tatur, non erit sapiens. » *^ «Vinum et mulie-

res apostatare faciunt sapientes. » Divina

permissione apostatavit Salomon usque ad

idololatriam propter mulieres. In taberna

1. — '* Jac, III, 17. — '3 Sap., i, 4. — i^ Prov., xx, 1.

— '^ Eccli., XIX, 2.

(a) Cwt. edit. omitl. se.

IN HEXA.EMERON. SERMO II. 33

mundi venditur vinum , quod hominem du-

cit in oblivionem sapientise.

Secunda columna sapienliae est simplex

innocentia in mente, quod notatur cum di-

citur : ct Pacifica. » Augustinus ' dicit, quod

paxrerum omnium est tranquillitas ordinis.

Lfnde quando quis reverenter se subjicit su-

periori , aequanimiter se habet ad parem,

discrete regit inferiorem : talis pax dissipat

omne malum, cavet omne dissidium. «-Qui

patiens est, multa gubernatur sapientia;

qui autem impatiens est , exaltat stultitiam

suam.» ' «Quis sapienset disciplinatus inter

vos? Ostendat ex bona conversione opera-

tionem suam , in mansuetudine sapientise. »

Tertia columna sapientise est modestia in

sermone, et hoc notatur cum dicitur : « Mo-

desta. » « * Sapiens tacebit usque ad tempus,

stultus autem et imprudens non expectabit

tempus. » Summa insipientia est , eodem

detractionis gladio seipsum transverberare

,

et proximum. Tanta quoque est vicinitas

taciturnitatis et sapientiae,quod a • stultus

quoque, si tacuerit, sapiens reputabitur. »

* «Verba oris sapientis gratia (a) . » "^ u Omnis

sermo malus de ore vestro non procedat;

sed si quis bonus est ad eediticationem fidei,

ut praestet aedificationem audionti. »^ « Sermo

vester in gratia semper sale sit conditus. »

Sedetur ad meusam , hostis antiquus nititur

pascere veneno. « ^ Mors et vita in manibus

(6) linguae. »

Quarta columna domus sapientiae est sua-

dibihtas in afTectu, quod notatur cum dici-

tur : « Suadibihs, bonis consentiens. » Nul-

lus est suadibilis in bono , nisi benignus.

Unde dicitur *": a Benignus est spiritus sa-

pientiae. » Quanto homo sapientior, tanto

suadibilior in bono. « '' Inauris aurea, et

margaritum fulgens, qui arguit sapientem

etaurem obedientem. » Sicut inauris ornat

' Aug., de Civit. Dei , lib. XIX, c. xiii. — - Prov.,

XIV, 29. — ^ Jac, ili, 13. — * Eccli., xx, 7.-8 Prov.,

XVII, 28. — * Ecc/e., x, 12. — "> Ephes.. iv, 29. —* Coloss.^ IV, 6,— 8 Prov., xviii, 21. — >• Sap., i, 6.

— >' Prov., XXV, 12. — '* Prov., IX, 7. — '3 ilattfi.,

VII, 16. — 1* Prov., XXXI, 26, 20. — != Sap., ii:, 15. —TOM IX.

aurem , et margarita in corona ornat fa-

ciem; sic verbum bonum ornat sapientem.

Quando sapientis disciplina corrigeris , or-

naris ornamento pulcherrimo;quando dis-

cipliuamcontemnis, margaritam conculcas.

« '^ Noli arguere derisorem , ne oderit te.

Argue sapientem , et diliget te. »

Quinta columna est hberalitas in etreclu.

Sapientia vult habere misericordiam non

solum in affectu, sed etiam in effectu; et

notatur ibi : « Plena misericordia et fruc-

tibus bonis. » *' «A fructibus eorum cognos-

cetis eos. » '* « Os suum aperuit sapientiae, et

aperuit manum suam inopi , et palmas suas

extendit ad pauperem. » Vult sapientia ,

quod homo faciat opera non hibrica, sed

fructuosa. ^^ « Bonorum laborum gloriosus

est fructus. » *® « Considerate viros boni testi-

monii et sapientia3 (c) , quos constituamus

super hoc opus dispensandum. » Sicut mi-

sericordia est amica sapientiae, sic immiseri-

cordia inimica. '^ « Quae seminaverit homo

,

haec et metet. » '* «Si terra mea contra clamat,

et pro ea sulci ejus deflent. » Contra avarum

dispensatorem terra clamat.

Sexta columua est maturitas in judicio

,

quod notatur ibi : « Judicans , sine simula-

tione(d).» '^ «Judex sapiens judicabitpopu-

lum suum. » Suum, inquam, super quemhabet auctoritatem

;quia si auctoritatem judex

transcendat, non est judex sapiens. Bebet ^3^°^°

autem judex non temere judicare ; sed ha- J"'^''^"^'

beat in judicio rectitudinis aequitatem, noti-

tiae claritatem. Propter aequissimae recti-

tudinis zelum dicit Propheta ^": « Os justi

meditabitur sapientiam, et lingua ejus lo-

quetur judicium. » Judex recto zelo motus,

reprobat mala, approbat bona. ^' « Rex, qui

sedet in solio judicii, dissipat omne maluui

intuitu suo. » IUum, quem odis, judicare

non potes,quia oculus odientis , obductus

'« Act., VI, 3. — " Galat., vi, 8. — »8/06, xxxi, 38. —" Eccli., X, 1. — 2» Psal. XXXV, 30. — *' Prov.,

XX, 8.

(a) Vulg. gratia. — (6) Vuig. maiin. — (c) Fulg.

plenos Spiiitu saucto et sapientia.— {d) Corrige Noujudicans.

34

tenebra odii, tenebrosa reputat opera exosi.

Iratus Plato * , suspenso flagello, non prse-

siimpsit jiulicare servum. Debct aiitem judex

habero notitia? claritatem. * « Causam quam

nesciebam , diligentissime investigabam. »

^ Amici Job arguebant eum dicentes : Deus

justum non punit ; te autem pnnit ; ergo tu

non es justus. Job respondebat ' : « Conver-

timini ad me omnes^ et venite, et non inve-

niam in vobis uUum sapientem. » In Evan-

gelio dioitur *: « Nolite judicare , et non

judicabimini. » Et Apostolus dicit ^: « Nolite

ante terapns judicare, quoadusque veniat

Dominus, quiet illuminabit abscondita tene-

brarum. »

Septima columna sapi«mtiaj est sancta

simplicitas in intentione : « jndicans [a) sine

simulatione. » Rex Salomon * fecit tbronum

grandem, ad quem ascendebatur sex gra-

dibus. Ultimus gradus septenarii colum-

narum sapientise, est sanctitas simplicitatis

in infentione. Hoc gradu attingitur culmen

cceli; propter quod dicitur ^: « Quae sursum

sunt, sapite, » etc. ' « Quid Iiabet araplius

stulto sapiens , nisi ut pergat illuc , ubi est

vita? » llujus sapientiae Christus fuit fun-

dator, et consummator ^: « Ut sapiens ar-

chitectus fundamentum posuit. Fundamen-

tum autera aUud nemo polest ponere, praeter

id quod positum est, quod est Christus

Jesus. » Et*": « In (Christo) sunt omnes the-

sauri sapientiae , et scientiai absconditi.

»

" «Oculi sapientis in capite ejus, » id est, in

Chrislo, quia '^ « haec est vita «terna, ut

cognoscant te solum verum Deum, etquem

misisti Jeslm Chrislum. »

Porta ^^^^ sapientiae orlu, visa sapientiae domo,

sapien- yideuda est sapientiae janua. Est autem sa-

pientiae porta concupiscentia ejus, et vehe-

mens desiderium. *' « Aperi os tuum, et ego

adiraplebo illud. » Per attractum desiderii,

descendit in me sapientia. Per iter desiderii,

pergo ad sapientiam. ** « Deus charitas est,

' Laerlius in Plalme, ct Val. Max.^ lib, IV, c. i.

— * Jo6, xxis, 10. — ^Job, XVII, 10. — " Matth., vii,

1 ; Luc, VI, 37, — '"

I Cor., vf, b. — '• II ParaL, ix, \\,

i<5. — ' Coloss., III, 2, — " Eccle., vi, 8. — » I Cor.,

ILLUMINATIONES ECCLESI^

et qui manet in charitate , in Deo manet , et

Deus in co. » Ubi vera sapientia, ibi vera

complacentia : ubi autem summa compla-

centia , ibi necessario praicedit summa con-

cupiscentia. '•* « Fih, concupiscens sapien-

tiam, conserva justitiam, et Deus praebebit

illam tibi. » Observantia justitiae disponit ad

sapientiam , sicut appetitus materiai ad in-

troductionem formae. Inclinat enim appe-

titus, ut uniatur forma materiae , median-

tibus dispositionibus, non quod illae di.^^^posi-

tiones perimantur , sed magis perficiantur.

Quis est ergo modus adipiscendi sapientiam ?

Rcspondetur '«: « Initium enim illius veris-

sima est disciplinae concupiscentia. Custodia

disciplinae dilectio est, et dilectio custodia

legum illlus est : custodia autem legum con-

summatio est incorruptionis : incorruptio

autera facit esse proximum Deo : concupis-

centia autem sapientiae deducet ad regnum

perpetuum. » Concupiscentia ergo sapientiae

generat concupiscentiam disciplina'. Disci- Disai-

plinaautem duplex est, scilicet scholastica, et p}|.°^^""

monastica. Neutra sufficit ad perfectam sa-

pientiara, quia non audiendo solum, sed ob-

servando fit horao sapiens. Unde David dice-

bat*" : «Bonitatem, et disciphnam, et scien-

tiam doce me, » quia scientia non habetur,

nisi praecedat disciphna; nec disciplina, nisi

praecedat bonitas : et sic per bonitatem et dis-

ciplinaminestnobis scientia. iEgrotus etiam

non sanatur audiendo raedicum , sed prae-

cepta ejus servando : quia ergo pauci vadunt

per istam viam sapientise, ideo pauci per-

veniunt ad veram sapientiam. Concupiscen-

tia enim disciplinai ubi est, parit dilectio-

nera, dilectio virtutem, quae sit liberalis

,

non servilis ; ex amore , non timore : sic

autem cura diligis bonum , legem custodis,

ut dictum est, quia ^^ « finis praecepti est

charitas de corde puro. » Quando autem

custodis legem, sanclificaris, et efficeris

i!i, 10, 11. — '0 Coloss., II, .3. — 11 Eccle., ii, M. —'2 Joan., XVII, 3, — »= Psal. lxxx, 11.— '*

J Jooji., w,10. — '^ Eccli., 1, :33. — •= Sap.,vi, 18-21.— 'T Psal.

cxviii, GG. - '8 1 Twi., I, ;i.

(a) Delendum jii<licans.

plenus Spiritu sancto ,quia per dilectionem

Dei abstrahitur liomo ab omni amore, qui

Deus non est : et sic sanctificatur homo, quia

sanctitas est ab omni labe Ubera, et perfecta,

et omnino immaculata munditia , ut ait

Dionysius * : « Sanctitas facit hominem

deiformem, » ^ « Sancti estote ,quoniam

ego sanctus sum. j> Unde et spiritus sera-

phici clamant ^: « Sanctus, sanctus, sanc-

tus. » Homo sanctus in sapientia raanet,

sicut sol. Et sic patet, quomodo sextuplex

est janua sapientiaj , scilicet concupiscen-

tia, discipUna, bonitas, scientia, dilectiO;,

oratio. De janua invocationis , sive ora-

tionis, scriptum est *: « Optavi , et datus

est milii sensus : invocavi, et venit in mespiritus sapientiae. » Salomon ^ postulavit

sapientiam^ et venit in eum; sed non nisi

quia amavit , et optavit eam : quia enim

summe (a) bonum est, summe amanda est :

et quia commune bonum est , universaUter

appetenda est : quod patet exemplo Salo-

monis, qui non petivit aurum et argentum,

sed cor docile, et venit in eum. Uude Jaco-

bus ait *^

: « Si quis vestrum indiget sa-

pientia, postulet a Deo, qui dat omnibus

affluenter, et non improperat, et dabitur ei.

Postulet autem in fide nihil haesitans. »'

« Ilanc amavi, et exquisivi a juventute mea,

et qussivi eam mihi sponsam assumere, et

amator factus sum formae iUius. d Hsec est

ergo porta orationis. Forma ergo sapientiae

est mirabiUs, et nuUus eam aspicit sine admi-

ratione et extasi, ut ostendit Esther ' ; et ideo

mivabUis^ quia est de eo cujus facies plena

est f/ratiarum ^ « Universa terra desideral)at

videre vultum Salomonis. » Et '": « Regina

Saba venit a finibus terrae audire sapientiam

Salomonis; et ec.e plus quam Salomon hic. »

Christum habemus intra nos, et nolumus

eum andire. Proh dolor I filia regis pulcher-

riraa ofiertur nobis in sponsam, et magis

eUgimus copulari merelricuUs scenicis, sci-

IN IIEXAEMERON. SERMO II. 35

Ucet humanae et mmidanae philosophiaj , et

volumus reverti in iEgyplum " ad cibumviUssimum

, dimittendo cibum coelestem.

Forma ergo sapientiai rairabilis est : namdivina sapientia est modo uniformis in re-

gulis divinarum legum , modo multiformis

in raysteriis divinarum Scripturarum ; mo-do omniforrais in vestigiis divinorum ope-rum; modo uulUformis in suspendiis divi-

norum excessuum.

Est ergo sapienlia modo uniformis in re-

gulisdivinarura legum.'2« Apud (sapientiam

increatara) non est transmutatio, nec vicis-

situdinis obumbratio. » ^^ « Clara est, etqu£e

nunquam marcessit sapienlia, et facile vide-

tur ab iis qui diUgunt eam, etlnvenitur abiis qui quaerunt iUam. Praeoccupat qui se

concupiscunt , ut se iUis prior ostendat. »

Yide irarautabiUtatem in regulis diviuarumlegum

,qu« nos ligant , et necessitant in-

teUectum. Regulae istae mentibus rationaU-

bus insplendentes , sunt omnes iUi modi

,

perquos ratio dignoscit et judicat id quodest necessarium et aliter esse non potest, ut-

pote, quod surarae prirauni, summe vene-randum

;quod summe verum , summe cre-

dendum et assentiendum; quod sumrae bo-

num, summe desiderandum et diligendum.

Hae divinarum legum impressiones descrip-

t« fuerunt iu prima tabula^ secundum ter-

nariura praeceptorura. Docet autem Augus-tinus'S quod ha regula^ sunt infaUibiles,

indubitabiles, injudicabiles. Judicaraus enimper illas , non de illis : et ideo ista sapientia

clara est. Sunt etiam incommutabiles, inco-

arctabiles, indeterminabiles: et ideo hajc sa-

pientia nunquam marcescet. 11« reguliB in

tantum certae sunt , ut nuUo modo sit eis

contradicere ad interius rationem. Radicau-

tur autem iu luce aeterna, et ducunt in eam.Nonest autem verum, quod fundentur iu

lumine creatae intelUgentiae, quae illuminet

mentes; quia, cum illa3 regulae sint incoarc-

Formaprima

sapien-

tise.

1 Dion., de Div. Nom., c. xii. — * Lecit., .xi, i4.

—

' Isa., VI, 3. — * Sai)., vii, 7. — ' III Reg., lil, II.—« Jac, 1, a-G. — 1 Snp., viii, 2. — » Estn., xv, 17. —

s 111 lley., X, 24.— 10 Mattli., .\ii, 42.- '^Num.,\\, 20.- '^ Jac, I, 17.- 13 Sa/A, vi, 13, 14.^ '* Aug., de ver.Reluj., f. XXXI.— (a) Ley. summum.

36 ILLUMINATIONES ECCLESI^

tabiles,quia mentibus omnium sc ofTerunt,

tunc sequeivtur, quod intelligentia esset (a)

incoarctabilis et creatura esset actus purus :

et qui hoc dicit , enervat fontem sapientiae

,

et facit idohim Deum. Sed haec sapientia ra-

diat super animam ,quJB ' assistit pree fo-

ribus.

Fomia ^^*^J^ apparet sapientia multiformis in

secnnda mvsteriis divinarum scripturaruni. llancsapien- '

. i tj. a

tiffi. muhiformitatem mysteriorum ostendit Apo-

stolus , sic inquiens ^: « Mihi omnium sanc-

torum minimo , data est haic gratia in gen-

tibus evangelizare investigabiles divitias

Christi, et illuminare omnes ,quae sit dis-

pensatio sacramenti absconditi a sseculis in

Deo,qui omnia creavit, ut innotescat prin-

cipatibus et potestatibus in ccBlestibus per

Ecclesiam multiformis sapientiaDei.» Innote-

scere est autem angelorum minlsterio clares-

cere, et uobis iUucescere, sicut dicitur ^: « Lex

data (6) per angelos , » hoc est , ministerio

angelorum. Necesse autem fuit divinarum

scri pturarum sapientiam esse muhiformem in

multitudinefigurarum,varietatesacramento-

rum,

fjluralitate signorum , ut veletur su-

perbis , revelelur huniilibus. Ha?c velamina

claudunt Christum, occultant sapientiam sa-

pientibus et immundis (c). Unde dicit Salva-

tor * : aConfiteor tibi, Pater, Domine coeh et

terrae, quiaabscondisti haec a sapientibus et

prudentibus, et revelasti ea parvulis. » Op-

time ergo dicit Paulus : a Mihi omnium

sanctorum minimo , » etc. Sed quaeritur,

quomodo Pauhis « evangeUzat investigabi-

les divitias gratiae Christi ? » Respondeo: Ipse

dicit 5: « Manent fides , spes , charitas , tria

haec. »

Triplex autem refulget intehigentia in

Scripturis. Prima docet quid creilendum,

quantum ad fidem; secunda docet quid ox-

pectandum,quantum ad spem ; tertia docet

quid operandum ,quantum ad charitatem

,

quae operatur magna , si est , ut dicit Gre-

' Proi-., I, 21. — ' Ephes., lli, 8-10.— ^ Galut., ],'i,

i9. — * Matth., XI, iio. — * 1 Cor., xni, 13. —• Greg., in Joan., hom. xxx. — ' Joan., xiv, 23. —' Cant., VI, 9. — " Cant., lii, 6. — '» Cant., vjii, 5.

ria du-

plex.

gorius '. Unde et Dominus ' apud Joan-

nem [d) : « Si quis diligit me , sermonem

meum servabit. » Refulgentia, quantum ad

fidem , est allegoria : quae bifurcata est , se-

cundum jnncturam capiUs , et corporis. Al- Aiiego

legoriam spectans ad caput Christum, fertur

ad ipsum natum, passum, et mortuum; al-

legoria spectans ad corpus , fertur ad Eccle-

siam, secundum statura 'primitivum , me-

diativum , et fmitivum. Nam et in his modis

tribus commendat sponsus sponsam in Can-

iicis^ : « Quae est ista, inquit, quae ascen-

dit (e) quasi aurora consurgens,pulchra ut

luna, electa ut sol? etc. «' Quaeest ista, qua3

ascendit per desertum , sicut virgula fumi

ex aromatibus myrrhae , et thuris, et uni-

versi, » etc. ? ct^'' Quae est ista, quae ascendit de

deserto dehciis affluens, et innixa super di-

lectum suum ? » Tnsuper de Christo capite

dicit Paulus ": «Nolo vos ignorare, fratres,

quoniam patres nostri omnes sub nu])e fue-

runt , et omnes mare transierunt , et omnes

in Moyse baptizati sunt in nube et in mari

,

et omnes eamdem escam spiritualem man-

ducaverunt , et omnes eumdem potum spi-

ritualem biberunt. Bibebant autem de spiri-

tuali consequente eos petra; petra autem

erat Christus. » De allegoria pertinente ad

corpus Christi mysticum, dicit idem ^^:

« Scriptum est,quoniam Abraham duos fi-

hos habuit, unum de anciUa, et unum de

libera. SedquideancUla, secundum carnem

natus est;qui autem de libera , per repro-

missionem : quae sunt per allegoriam dicta.

Haec enim sunt duo testamenta. » Non opor-

tuit ut ampUus explanaret, quia per illam

inteUiguntur duo populi. Juxta intelligen-

tiam quae declarat quid est expectandum per

spcm, sumitur anagogia. Est autem duplex

anagogia, sciUcet coilestis, et superccelestis.

Anagogia coelestis , ut quando dictum est

Abrahae'^ : «Suscipecoelum, etnumera stel-

las , si potes , » id est c^lestes intelUgentias.

— " 1 Cor., X, 4. — 1* Galat., iv, 22-2i. — '^ Gen.,

XV, 5. — (//) Suppl. creata. — (6) Vu/g. ordinata. —(c) Leg, sapientibus mundi , vel insipienlibus. —{dj Ccet. edit. Unde et Joauues.— (e) Vulg. progreditur.

Anogo-

gia du-

plex.

IN HEXAEMERON. SRRMO II. 37

a • Niimquid nosli ordinem coeli , aut ratio-

nem ejus pones in terra? » Anagogia super-

ccBlestis est, quando Abraham * tres vidit,

et unum adoravit. Est etiam iu duobus an-

gelis missis ad snbversionem Sodomorum.

Hi angeli sunt Filius et Spirilus sanctus,

qui mittuntur. Pater antem non mittitur :

et hinc est^ quod solum duo angeli nonii-

nanlar, eo quod Patcr nusquam missus le-

gitur. Quia vero apparuit^ ut docet Hugo,

hinc est, quod in visione Abrahaj dicitur *:

« 'ires vidit, » etc. Juxta tertiam intelligen-

tiam ^ quse declarat quid agendum per cha •

Tropo)o- ritalem , sumitur tropologia. Est autem tro-gia du-

' 1 o_

picx. pologia duplex : una,quse spectat ad acti-

vam, scihcet quae docet quid agendnm; aha

spectat ad contemplativam,quse docet quo-

modo contemplandurn,quomodo anima

feratur in Deum ; nec tamen est anagogia,

quia anagogia est sursum actio animae in

Deum, sed tropologia contemplativa faMt

qiiod feratur, et docet moflum ferendi. Haec

sapientia est sapientia velata supcrbis, qui

nequeunt Scripturas intelhgere,quarum

mysteria intelligi non possunt, nisi scianfur

volumina decursuum universi , et dispositio

ejus per antitheta. Vide pulcherrimam sa-

pientiam in mysteriis, et plus quam primo

modo. Si enim laudo sponsam, quod verax

est et pulchra, non afficitur animus ; sed

dum dicit Scriptura *: « Pulchrse snnt ge-

nai tuae sicut tuituris, colhnn tuum sicut

monilia, » commrndat castam et honestam,

et dat causam castitatis, quia propter amo-

rem sponsi.Tnrtur enim avis est amorosa et

casta; et propter amorem comparis nulli (a)

conjungitur, nec in vita ejus, nec post inor-

lem. Sponsa igitur honesta non est quia

casfa, sed honesfa propter amorem sponsi.

Igitur « pulcherrimae sunt gence tua3,» quae

snnt prominentes, in quibus primitus ap-

paret pulchritado. « Collum, » per quod vox

emittitur, veritas est. « Monilia , » quai or-

naut pectus , et stringunt , discretio est

,

' Job, XXXVIH,serm. vii, n. 6. -

33. — «

• » Cant..

Gcn.

I. 9.

xviir, 2. — s Aup.,— * Exod., xxxviii,

quia si quis dicat veritatem non quando veritaiis

debet , vel ut non debet , vel ubi non de- sTani^.

bet , vel quibus non debet , non sunt ser-

vatoe circumstantise verum loquendi. Uaec

sapientia surgit ex multis mysleriis , sicut

ex multis speculis fiunt multiphcaliones

radiorum et ignium. Ha^c sunt specula

muUernm ^, ex quibus fit labium aeneum :

haec est scriptura , ut « ® revelata facie glo-

riam Domini speculantes, in eamdem ima-

ginem transformemur a claritate in clarita-

tem, tanquam a Domini spiritu, » a clari-

tate ahegoriai, in claritatem anagogiae et

tropologiae. IIa?c sapientia tribuitur "^

« se-

cundum mensuram fidei , » quia secundum

gradus captivationum intellectualium est

gradus effusionum spiritualium et sapien-

tialium. Hujus sapientiffi Pauhis se profite-

tur professorem,qnando dicit *

: « hi Evau-

geho positus sum praedicator, et magister

gentium.» Moyses autem posuit figuras nu-

bilosas , et ideo habuit ® faciem cornutam;

sed Apostolus revelatam.

Tertia facies et forma sapientiae est omni-

formisin vestigiis divinorum operum. Unde

Ecclesiasticus dicit ^°: « Radix sapientiae

cui revelata est, etmanifestata?et ingressus

iUius quis agnovit ? Unus est AUissimus

,

Creator omnipotens. Ipse creavit illam in

Spiritu sancto , et vidit, et dinumeravit , et

diiriensus est, et effudit illam super omnia

opera sua. » Ha3C sapientia ideo manifestata

est, quia " « sapientia clamifat, inplateis dat

vocein suam. » Et tamen nos non inveni-

mus eam , sicut laicus tenens hbrum , et

nesciens litteras , non curat de eo : unde

Scriptura est nobis graeca, barbara et be-

braea. Haec sapientia diffusa est in omni re,

quia res omnis secundum oinnem sui pro-

prietatem habet regulam sapientia^, et osteii-

dit sapientiam divinam ; et qui scipet omnes

proprietates, manifeste videret iham sapien-

liam. Ad harnm rerum proprietates conside-

8. _ 6 II Cor., 111, 18. — ' Rom., xil, 3. — » I Thn.,

n, 1. — •* ExoJ., XXXIV, 30. — '0 Eccli., i, G-IO. —1' Prov., I, 20. — («) Supi>l. alii.

Formalertia sa-

pientiae.

38 ILLUMINATIONES ECCLESIiE

randa , cor suum dederunt philosophi , et

etiam ipse Salomon ; sed, quia cnriose scru-

tabatur, ideo dixit » : « Cuncta lustravi iu

sapiontia. Dixi : Sapiens faotus sum , et

ipsa longius recessit a me. » Dicitur autem

opus opus Dei tripliciter : primo modo dicitur

°*'ie"Gssentia;, qua^cumque sit illa, sive in genere

substantice, sive accidentis; secundo mododicitur res ex suis completa principiis, sicut

substantia ; tertio modo dicitur opus Dei crea-

tura ad imaginem Dei facta. Super hoc tri-

plex opus effudit Altissimus sapientiam

suam. Deus enim creat omnem essentiam ®

M in mensura, numero et pondere. » Etdando

ei ha3c, dat modum, speciem et ordinem :

modum, quo constat; speciem, qua discerni-

tur; ordinem, quo congruit. Non enim est

aliqua essentia, qua3 nou habeat mensuram,

numerum, et incUnationem ; et in his atten-

ditur vestigium. Hoc vestigiuin ducit in il-

lam sapientiam, in qua estmodus sine modo

;

numerus, sine numero ; ordo, sine ordine. In

substantia est altius vestigium sapientise, et

divinse essentiaj : habet enim omnis sub-

stantia materiam , formam, composilionem.

Habet substantia originale principiumj for-

male complementum,glutinum. Habet res

omnis completa substantiam, virtutem et

Myste- operationem. Et in his repraesentatur myste-

Tfiniu- ^^^^ Trinitatis : Pater, origo : Filius, virtus

*'s- et fornia : Spiritus sanclus, unio et com-

pago. Yere autem originale principium a

formali complemento distinguitur, non qui-

dem distinctione hypostatica,quahs est in

divinis; nec accidentali; sed reali distinc-

tione principiorum, quorum unum aclivum,

alterum passivum. Et hoc tollere a crea-

tura, est toUere ab ea repra^sentationem

Essc ab Trinitatis. Nec valet quod dicunt falso phi-

facit losophanteSj quod angelus et anima idcirco

'u^eT' composita dicuntur, quia sunt ab alio : namesse ab alio, non facit compositionem : tunc

enim Filius, cum sit a Patre, esset compo-

situs, et Spiritus sanctus, qui est ab utro-

» Eccle., vir, 26, 24. — = Sai)., xi, 21. — 3 Idein

docet in lib. J, Sent., dist. xii, a. i, q. i, per tot. —

que. Igitur solum Esse divinum est simplex,

in quo non differt esse , bene esse , et sic

esse. Et haec est ratio quare Esse est nomen Esse Dei

Dei,quia Esse Dei est omne illud quod in

^"'^"

Deo est. In creatura autem dilTert esse, bene

esse, et sic esse. Vestigium hujus sapientiae

est substantia, virtus, et operatio. Nam vir-

tus est a substantia ; operatio vero a sub-

stantia^ mediante virtute, sicut Filius a

Patre, Spiritus sanctus a Patre, mediante

Filio '. Res substantifica a substantia habet

esse : a virtute habet vigere ; ab operatione

habet efficere.

Nota etiara, quod virtusnon videtur acci-

dentalis substantiae. Licet enim Philosophus

dicat quod naturalis potentia sit qualitas,

tamen loquitur secundum quod naturalis

potentia dicit * modum consequentem sub-

stantiamj sicut apparet in duro et molli,

sanativo et aigrotativo. Est etiam reperire

creaturam rationalem , ad imaginem Dei

factam. Et haec habet imaginem naturalem,

quae consistit in memoria, intelligentia et

voluntate, in quibus relucet Trinitas. Hac

autem imagine Trinitatis sigillalur anima :

et in hac sigillatione recipit immortaUtatem,

secundum quod in memoria tenetur aeter-

nitas; sapientialitatem , secundura quod in

intelhgentia refulget veritas; jucunditatem,

secundum quod in voluntate delectat boni-

tas. Habet etiam anima imaginem quam-

dam gratuitam, quae consistit in fide, spe et

charitate : et haec solum reperitur in sub-

stantiis reformatis. Igiiur totum universum

est speculum plenum luminibus repraesen-

tantibus divinam sapienliam , et est sicut

carbo ignitus, effundens lucem.

Quarla facies, et quarta forma sapientiae Forma

est difficillima, quia est nuUiformis : sed lioc^^^\l^^_

videtur destrucUvum praecedentium ; non i'«-

taraen est. Dicit enim Apostolus *: « Loqui-

mur sapientiam in mysterio absconditam,

quam nec oculos vidit, nec auris audivit,

nec in cor hominis ascendit ; nobis autem

* Arist., Prcedicam, c. de Qmlitate. — ' I Cor., w, 1,

9; 10.

IN IIEXAEMERON. SERMO II, 39

revelavit Deus per Spiritum suum. Splritus

auteai omnia scrutalur, etiam profunda

Dei. » ITanc sapienliam docuit Panlus Dio-

nysiurn et Timotlieiim. Oportet ergo nos

perfectos esse, ut ad hanc sapientiam venia-

raus. «1 Quifi retro sunt, » inquit, « ol»li-

viscens , ad anteriora me extendo , si quo

modo comprehendam. » Sed quomodo sa-

pientia comprehendetur, si in cor hominis

non ascendit, et est nulliformis? Respondeo

:

llic est status et iinis sapientiae christianse.

Unde cum Dionysius multos libros fecisset,

consummavit hanc sapientiam in Mystica

Theologia, ubi dicit^ : « Tu autera, o Ti-

mothee amice, circa myslicas visiones forti

actione et contritione, sensus dereUnque. »

Yult enim dicere,quod oporlet legentem

esse solutum ab omnibus, qua? sibi inimi-

cantur, et omnia dimittat; quia ille, quemvult intelligere, est super omnem substati-

tiam et cognitionem. Ibi enim est operatio

secretissima, transcendens intellectum, quam

nemo scit, nisi qui experltur. In anima sunt

mulfce virlutes apprehensivai , sensitiva

,

imaginativa , cestimativa , intellectiva : om-

nes has oportet relinquere : sed in vertice

est acies amoris, transcendens omnes. Est

ergo beatitudo dispositive et materialiter in

inlellecliva , libative et consummative in

amativa. Haec contemplatio fit per gratiam

;

tamen ad hoc juvat industria, ut separetur

hoino ab omni eo quod Deus non est, et

etiam a seipso. Haec est suprema unitio per

amorem. Quod autem solum per amoremfiat, dicit Apostolus ' : « In charitate radicati

et fundati^ ut possitis comprchendere cumomnibus sanctis, quae sit longifudo, latitudo,

sublimitas, et profundum. » Iste amor trans-

cendit omnera intellectum et scientiam. Sed

contra : Si scientiara transcendit , (luomodo

polest isla sapientia comprehendi ? Respon-

sio : Propter hoc addit Apostolus *: « Ei

autem qui potens est omnia facere supera- Adjuro vos^ filiai Hierusalem, per capreas

bundanter, quam petimus, aut intelligi-

mus , » etc. INulla est apprehensio islius

saplentiai^ nisi Deus revelet. Uude Apostolus

dicit •': « Nobis autem revelaviL Deus per

Spirilum suum. » Cum vero raens in illa

unitione conjnncta fuerit Deo, dormit qui-

dem uno modo, et alio modo vigilat " : « Ego

dormio, et cor meum vigilat. » Sola affcc-

tiva tunc vigilat, et silentium omnibus ahis

potentiis imponit; et tunc homo alienatus

est a sensi])us, et in extasi positus, ct audit

'

« arcana verba,quai non iicet homini lo-

quij » quia tantum sunt in affectu. Yide ra-

tionem. Exprimi non potest^ nisi quod con-

cipitur : concipi non potest, ni>i quod intel-

hgitur : igitur quod supra intellectum est,

exprimi non potest. Yerum,quia ad hanc

sapientiam non pervenitur nisi per gratiam,

ideo dicit Sapiens ': « Quaecumque sunt

absconsa et improvisa, didici ; omnium enim

artifex docuit me sapientia : est enim in illa

spiritus muhiplex, unicus, subtilis. » Istespi-

ritus sublimat animam, et ungit eam. Hic

spiritus est ^ « digitus Dei, » ad quem magi

Pharaonis, id est, inlellectus nostri non

possunt attingere.

Nota tamen, quod iste amor extaticus est

sequestrativus ab omni adulterino affectu,

propler sponi<i affectum unicum; soporati-

vus, propter quietationem omniura poten-

tiarum; sursum activus, propter anagogias

coelestium desideriorum ; interemptivus,

propter jugulationes carnalium impedimen-

torum. '" « Nou enim videbit me homo, et

vivet.» *' «Fortisestut morsdilectio. » Intali

amore virtus animai in unum coUigitur et

unilur: omnis autem virtus unita plus est

infinita. Et sic intrat animal in suum inti-

mum, et per hoc in suum sununum ascendit,

quia idem est summura et intiraum in ani-

ma, dicit Augustiuus. De hoc dulci sopore

mulcebrisquietis^dicit Sponsusin Canlicis^^:

' Philip., III, 13. — * Dion., dc Mi/d. TUeoL, c. i,

in princ. Ideiu habet niisil., in Ilexnem, boiu. i, in

princ. — » Ephcs., iii, 17. — * Ibid., :iO. — 1 Cor.,

ir, 9. — Cant., \,2. — ">1! Cor., .\;i, 4. — 8 Sup.,

VII, 21, 22. — " Exod., VIII, 19. — 'o Exod.. XX.\ii(,

20. — " Canl., viii, 6. — '= Ccmt., ii, 7.

40 ILLUMINATIONES ECCLESliE

cervosque camporura, ne suscitetis, nequc

evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit. »

Ad istum soporem juvat superferri oranibus

sensibilibus, omuibus operationibus intel-

leclualibus qua" sunt cura phantasmatibus,

transire etiam angelicas intelligentias, ut

possit sponsa dicere *: « Invenerunt me vi-

giles,qui custodiunt civitatem

;paululum

cum pertransissem eos, inveui quera diligit

anima mea. » Sic docet Dionysius ^ relin-

quere sensibilia , intellectualia, entia, et non

entia. Yocat autem non entia temporalia^

quae sunt in continua variatione. Docet in-

super intrare radium tenebrarum. Vocat

autem divinara intelligentiam tenebras

,

propter incomprehensibilitatem : vocat au-

tem eam radiosam, quia anima intuens eam

summe illustiatur. Et quia hoc non habetur

nisi per orationem, ideo Dionysius incipit

ab oratione, et dicit ' etiam, quod Trinitas

est supersubstantialis, et superdea, et super-

bonitas, intellige^ respectu nostri intellectus,

quia magis snbstantia, magis deus, magis

bonitas, quara intellectus capiat. Addit etiara,

quod deberaus habere raentes non habentes

oculos,

quia mens ocuiis intelleclualibus

divinara essentiam aspicere non potest, et

ideo araovendi sunt, juxia illud quod scri-

bitur in Canticis *: « Averte a me oculos

tuos, ipsi me avolare fecerunt. »TuncChris-

tus recedit, quando raens ocuhs intellectua-

libus nilitur supernam sapienliam aspicere :

Non enira intrat ad illam intellectus, sed

affectus. Unde in Canticis scribitur *: « Ynl-

nerasti cor meura, soror mea sponsa, vul-

nerasti cor meum in uno oculorum tuorum,

et in uno crine colli tui. » Oculus iste est

afTectus penetrans usque ad profundum :

crinis est elevatio mentalium consideratio-

num. Fit autem iste ascensus per rigorem [a]

etcommotionem fortissimara Spiritus sancti,

sicut de Elia dicitur ®: « Ecce spiritus con-

terens petras et raontes. » Ignis iste non est

' Cant., III, 3,4.— ' DioQ., rf^ ^fysl. Theol., c. r, in

princ. — ' Id., de Div. Nomin., c. I. — * Cant., vi, 4,' Cant., IV, 9. - « 111 Beg., six, 11. — 7 Exod., xix.

in potestate nostra; sed si Deus dat, sacer-

dotura est nutrire iguem, et subjicere hgna

per orationem.

Igitur ascensus iste fit per fortissimam

commotionem , secundum quod dictum est

;

per astructivara affirmationera , a surarao

usque ad infmium;per destructivam abla-

tionem, ab infimo usque ad sumraum. Est

autem modus ablativus congruentissimus ad

ascendendum in Deum ascensu inquisitivo,

ut, verbi gratia : Non est Deus hoc, nec est

illud; nec aufertur a Deo quod suum est,

sed attribuitur ei nobiliori modo quod suumest, quam intellectus intelligat. Sequilur

autem amor et ascensus ablationem. Unde

Moyses ' primo a senioribus sequestratur

;

secundo ascendit in montem ; tertio intrat

caiiginem. Exemplum optimum ponitur in

sculptura. In figura' incisionis sculpens nihil

ponit , sed removet , et tamen relinquit for-

mam nobilissimam. Ita notitia Dei per abla-

tionera relinquit in nobis nobilissimam dis-

positionem in intellectu. Transitum ad istud

summum significat transitus mortis Christi,

transitus Maris Rubri, transitus in terram

promissionis. Hnde ignis Spiritus sancti

duxit ® Moysen ad interiora deserti : et inde

accepit illustrationes mentales. Ista est ergo

forma sapientiae; isti sunt sublimes ex-

cessus.

SERMO III.

De dono intellectus.

' In medio Ecclesice aperuit os ejus, et

implevit eum Dominus spiritu sapientice et

intellectus. Dictum est de dono sapientiae;

dicamus modo de dono intellectus, de quo

dicetur incollalionibus donorum. Loquitur

autem pulchre David de dono intellectus, sic

inquiens ^": « Benedicam Dominum, qui tri-

buit mihi intellectum. » Explicat autem do-

nura intellectus, a Spiritu sancto infusum,

quantum ad suscipientis gratitudinem hu-

milem, et largientis difiusionem liberalem.

n, 20, 24. — ' Exod., IJI, 1. — ^ Eccli., w, li. —10 Psal. iv, 7. - (a) Ley. vigorem.

IN HEXAEMERON. SERMO 111. 41

Suscipientis humilis gratitudo notatur, cum

dicitur : « Qui tribuit mihi intellectum. »

Donum datum reqiiirit horainem Deo esse

gratum. Consistit autem gratitudo in co-

gnoscendo seipsum sicut miserum et inca-

pacem; in cognoscendo Deum, et hoc, gra-

tias agendo ei; in cognoscendo donum,

refundendo pulchritudinem doni in aucto-

rem doni ; in cognoscendo doni principium

,

et hoc fit quando non impiignatur dans do-

num; in cognoscendo doni fmem ultimum,

et hoc fit quando scitur ad quid distribuitur

donum. Disponimur autem ad donum intel-

lectus^ sincerissime videndo, mansuetissime

conversando', intelligentiam captivando. De

sinceritate vitae disponentis ad intellectum ,

dicitlsaias ^: « Quem docebit (a) scientiam, et

quem intelligere faciet auditum? Ablactatos

alacte, avulsos ab uberibus. » Lac signat

dulcedinem illecebrarum^ quibus pascuntur,

qui sequuntur motus infantiies. Danieli , et

sinceris sociis, dedit ' Deus intelhgentiam.

Delectatio circa tactum maxime impugnat

donum intellectus : ebrietas ex parte ante-

riori , et luxuria ex parte posteriori.

Secundo disponitur homo ad donum in-

telleclus, per mitissimse mansuetudinis trac-

tabilitatem. Unde in Ecclesiastico dicitur ^

:

« Esto mansuetus ad audiendura verbura

Dei, ut intelligas. » Concupiscentia obnu-

bilat intellectura ; furor impedit intelligen-

tiam, quia irapedit ira aniraum, ne possit

cernere verum *. Quando aqua quieta est,

videt homo clare faciem suam ; turbata, mi-

nus videre solet. In hujus signum legislator

fiiit mitissimus. Sed quid est, quod dicit

Isaias": a Sola vexalio dabit intellectum au-

ditui? » Resp. Exmultiplicatis vexationibus

mundi cognoscimus, quod non est in raundo

requies. Ex tortura conscientiae novimus,

quod * « non est pax impiis. » Igitur vexatio

disponit intellectum ad cognoscendum, quia

' Isa., xxvin, 9. — * Dan., i, 17. — ^ Eccli., v, 13.

— * Cato, in 2 Pnrocnesi carm.; Greg., in Mornl.,

lib. I, c. xxx. — * Isa., xxviii, 19. — « Id., XLViii, L'2.

— ' 1(1., Vii, 9, juxla LXX. — » II Cor., x , 5. —Arist., Elench; lib, I, c. ii. — 'o Psal. xv, 7. —

ita est; mititas disponit ad cognoscendum,

propter quid ita est. Vexatio disponit intel-

lectum, sicut syllogismus ducens ad impos-

sibile; mititas, sicut syllogismus ostensivus.

Tertio disponitur homo ad donum intel-

lectus digne recipiendum per intelligentiae

captivationem. Unde Isaias dicit ': « Nisi

credideritis , non intelligetis. » Et Apostolus

dicit *: « Captivantes [b) omnem intellectum

in obsequium Christi. » Qui secundum luraen

intelligentiae suae Scripturam sacram inda-

gant, incidunt in abyssum errorum. Parvuli

sumus ^, et oportet addiscentem credere,

quia est. Priraus angelus prffisumens erra-

vit. Liberalitas ex parte dantis tangitur,

cum dicitur '°: « Qui tribuit mihi inteliec-

tum : » omnis enim radiositas intelligentice

a fonte, qui est essentialiter intellectus^ de-

rivatur. Est autem radiositas multiformis, ut

dicebatur in coUationibus donorum ": intel-

lectus est regula circumspectionura raora-

lium ; intellectus est janua considerationum

scientialium ; intelleclus est clavis contem-

plationum coelestium. Iste triformis intel-

lectus est proprie donura Spiritus sancti.

Igitur ab intelleclu inchoemus, ut ad sapien-

tiam veniamus. Is enim est ordo. In Sa~

'pientia^* legimus " : « Cibavit illura Dorainus

pane vitse et intellectus, et aqua sapientiae

salutaris potavit illum. » A cibo incipiendum

est, non a potu. Nisi enim homo exerceatur

in dono intellectus, non proficit in potu sa-

pientiae, quae potata ab anima, effundit flu-

mina in eam, et fit ei fons aquae salientis in

vitam aeternam. Donum intellectus ost soli-

dus cibus, ut panis, qui^ ut dicebat sanctus

Franciscus '*, multis laboribus habetur :

primo enim granura seritur; secundo, satum

moritur; torlio, raortuura gerrainat; quarto,

gerrainans nutritur; quinto, nutritum au-

getur; sexto, auctum in aristisprotenditur;

septimo, in thecis maturatur: octavo, ma-

turatura mt^titur; nono, messum excutitur;

" Viil., lom. VII, p. 632-G3,1. — »' Scilicet Sapientia

S/)«c7i.— " iVc/i., XV, 3.— '* Vid. Legend. vil. S. Frnnc,

aucLore ipso S. Bouav. — («) Al. docel. —(6) Vulg,

Redigentes.

i2

decimo, excussuni vcntilatur; undecimo,

ventilatum molitur; ultimo, in massam

panis compiugitur. Simili modo est de dono

intellectus. Nam intellectus est regula cir-

cumspectionum moralium. Undc dicebat

Deus ad David *: « Intellectum tibi dabo, et

instruam te in via hac, qua gradieris : fir-

mabo super te oculos meos. Noli ergo (a)

fieri sicut equus et muhis, quibus non est

intellectus. » Deus intellcctum promittit; re-

cipiendi modum ostendit, quando dicit

:

« Firmabo super te oculos meos. » Divina

complacentia acceptat quod facimus, appro-

bando in preesenli, et remunerando in fu-

turo. Si vis ergo regulari secundum regu-

lam inteUectus, non sis bestiahs, sed re-

gularis; non dirigaris secundum impetum

sensus, sed secundum judicium rationis;

ahoquin accidet tibi, quod accidit Adee, qui,

contempta regula veritatis, secutus est ins-

tinctum muheris, et muher instinctura scr-

pentis. « - Ilomo cum in honore esset, non

inteliexit. » Intehectus prudentiahs instruit

hominem secundum dictamen divinae legis

in tribus : quid evitandum, quia omne ma-

lum;quid exequendum, quia omne bonuii.:

quid expectandum, quia summum bonum.

Primo intehectus prudentiahs docet quid

evitandum, quia omnc malura. Unde dicit

Sapiens ': « Si inchnaveris cor tuum pru-

dentiae, etquasi pecuniam quaesicris iham,

et cfToderis quasi thesaurum , tunc intelh-

ges tiraorem Domini , et scientiam Dei inve-

nies. » Qui intehectum istum vuh habere,

debet quaerere cum desiderio conJis^, et cumstudio operis. Tunc inveniet homo timorcm

Domini, et scientiam Dei. Omnis homo, qui

vull in bonura dirigi, debet iimere Deum, ut

vitet malum, quia « * sanctum et terribile

nomen ejus : initium sapientiae timor Domi-

ni : intellectus bonus omnibus facientibus

eum. » '" « Ecce timor Domini, ipsa [b] est sa-

pientia, et recedere a malo, intelhgcntia. »

• ?sal. XXXI, 8, 9 — * Vsnl. vlviii, 13, 21.— » Piov.,

11, 3-5. — * Vsal. cx, 9, 10. — " ioh. xxvin, 28. —''Prov., XIV, 8-9. — ' Ecdi., v, 14. — » S«p., i, 5. —- Ambros., in Psal. xxxvi.— '» Prov., xvji, 8.—

ILLUMINATIONES ECCLESIiE

Igitur intellectus prudentialis docet quid

vitandura, quia orane malum. Secundo in-

tellectus prudentialis docet quid agendum,

quia omne bonum , secundum viam interio-

ris cogifatus, et exterioris actus_, ellabilioris

affatus. Scriptum est "^: « Non declines a

lege, nt intehigas cuncta quaR agis. Cahidi (<?)

est intelligere viam suara. »''

« Si est tibi intel-

lectus, responde proximo tuo ; sin autem, sit

manus tua super os tuum.» * «Spiritus

sanctus disciphna?. effugict fictum, et auferet

se a cogitationibus quae sunt sine intehectu.

»

Ambrosius ' dicit, quod nihil debemus lo-

qui, vel agere, de quo non possumus red-

dere rationem. Tertio instruit intellectus

prudentialis quid expectandum,quia sum-

sum bonum. In Prorer6i/s legitur '**: «Gem-

ma gratissima expectatio praestolantis : quo-

cumque sc verterit, prudcntcr intelliget. »

In omnibus agendis et imitandis debet homouti consilio finis. Grata , imo gratissima

gemraa_,

est bonum aeternum. In Baruch

legitur ": « Disce ubi sit prudentia, ubi sit

intellectus , ut scias , ubi sit lumen oculo-

rum, et pax. » Quocirca dicitur in Deutero-

nomio ^^: «Gens absque consilio est, etsine

prudentia , utinam saperent , et intehige-

ront , ac novissima providerent. » Tangit

tripliccm specicm intehigentiae. Intehcctus

iste regula est circumspectionum niora-

lium, ut homo, cura desiderio cordis et

prosecutione operis, considcret quid vitan-

dum, quid agendum, quid expecfandum. Iste

inteliectus est donura Spiritus sancti : huic

dicit " Dominus apud Psalmographum {d) :

« Intcllectum tibi dal)0, et instruam te, » etc.

Alius est intcllectus, qui est janua conside-

rationum scicntialium. Scribitur in Ecck'

siastico *'': « In thesauris sapientiae intehec-

tus disciplinas, » hoc est dicere, qnod the-

sauriabscondifivel consistunt in cognitione

causarum altissimarura, vel conclusionum

,

vel principiorum.

" Bar., III, 14.— >« Deuter., xxxir, 29.— 's Psal. xxxi,

1.— 1» Eccli., I, 26.

{n) Vulg. Nolite. — (6) Cat. edit. ipse. — (c) Vulg.

Sapientia callidi. — (a) Ca;t. cdit. Psalmographus.

IN IIEXAEMERON. SERMO 111. 43

Oportet ergo hominem per studium veri-

tatis fodere , ut ad thesaurura sapientiaj

perveniat. Iste intellectus , qui est janiia

considerationum scienlialium^ iV'U'tim est a

diclamine naturaj, sive a lumine interiori,

partim ex certitudine experienliae, sive a

lumine exteriori,partim ex illuslralione

lucis aeternai, sive a lumiue superiori. Quod

sit partim ex dictamine naturae,patet in

Ecclesiastico , ubi dicitur ': « Deus de terra

creavit hominem, et ad imaginem suam fe-

cit illura : creavit ex ipso adjutoriura simile

sibi, et cor ad cogitandum dedit illis : dis-

ciplina et intelligentia implevit illos. » Ilinc

etiam dicitur,quod anima rationalis tres

habet operationes : unam qua, propter im-

munilatem a materia, est reflexiva sui su-

per se ; secundam qua,propter natuiam

perfectionis et formae, est conversiva sui

supra corpus administrandum ; tertlam qua,

transcendens corpus et se , est elevativa sui

ad Deum contemplandum. Est autem hic in-

tellectus secundum dictamen naturae : quod

patet in Adam,qui ^ omnibus rebus secun-

dum specificas diflerentias nomina imposuit.

Anima autem nostra habet supra se quod-

dam lumen natura; signatum, per quod ha-

bilis est ad cognoscendum principia (a), et

iila semiplene, quia principia cognoscimus,

in quantum terminos cognoscimus ^. Secun-

do, intelleclus iste est a frequentia expe-

rientiae. In Proverbiis legitur *: « Yir in

multis expertus , multa recognoscit. » Et

Philosophus '^ docet, quod ex multis sensi-

bus fituna meraoria, et ex multis raemoriis

unum experimeutum , et ex multis experi-

mentis unum universale, quod est princi-

pium artis et scienliae. TtTiio, iste intellcc-

tus est ab illustratione hicis ffiterna;. In Da-

niele legitur ®: « Dat sapientiam sapienlibus,

et scientiam intelligentibns discipUnam. »^

« Erat lux vera,

quai illuminat onmemhominem. » Quairit Augusliims, ubi scriptai

' Eccli.. XVII, \, -j. — Ge/i., ii, 19. — ' Arist.,

PoHer., lib. I, lexl. C. — ' Ecc/i., .\.\.\iv, 9. — ^ Arisl.,

Posler., \Hi. II, te.xt. 27, circ. nied.j Melaph.^ Procem.,

nou procul a iiriuc. — "^ Daru, ii, 21. — ' Joan..^ i, 8.

sunt leges justiti», secundum quas judicat

impius ; et respondet, qnod scriptae sunt in

libro lucis ffitermc, qu£E descendunt in ani-

mam non migrando, sed imprimendo , si-

cut imago annuli cerae impriniilur, et annu-

lum non relinquit. Ilomo et angelus docent

minisferialiter et adminiculative , sicut qui

fenestram aperit, dicilur doraura illuminare.

Solns Deus docet efl^ective (6) ; solus cathedram

haliet in ccelis, qni docet hominera in terris.

« » In Deo viviraus , raovemur , ct sumus. »

Dicit Augustinus, quod Apostolus loquitur

non tantum de vita temporali , sed intel-

lectuali , secundum quod Deus est omnibus

causa essendi , ratio intelUgendi , et ordo vi-

vendi.

Circahsec tria, tres cavendi sunt errores

in scientiis. Unus est contra causam creandi

;

secundus est contra rationem intelligendi;

tertius contra ordinem vivendi. Primus est

de seicrnitate mundi ; secundus de necessi-

tate fatah ; tertius de unitate intellectus

humani. Isli errores significantur in Ajioca-

lypsi ' , in numero norainum bestiae,quse

simt G(i6. Primi fundant (c) sc super circu-

lum motus et temporis; secundi, super [d)

molum siderum; tertii super (rf) intelligen-

tiam unam corpus ingredientera et egre-

dientem. Primus error refellitur per id,

quod scriplum est '": « In principio creavit

Deus ccelum et terram, » etc. : aut eiiim

sentis Deum esse causam omnium secundum

totum, aut secundum partem : si secundum

partem, ergo aufers a Deo principaUtatem

causandi; si secundura totum, ergo creat

de niUilo. Dixit sancta mulier ": « Respice

omnia, quia de nihilo creavit iUa Deus. >»

Secundus error refeUitur, quia si necessitas

falalis est, liberum arbitrium non est. Ter-

tius crror refellilur ,quia si homo aliquid

distinctum est, habet principia es.><enliae suae

propria et distincta. Tertio inteilectus est

clavis conteraplationum coelestium. Est au-

— ^Ad., XVII, 2S.—"Apoc., XIII, 18. - '• Gch., i, 1.

— '1 II Machah., vii, 2S.

(a)C(Bt. cc/i7. priiicipium. — [h) Iteni affectivc.

—

('•) Item. fundunl. — ('/) Itcm supra.

Hierar-

cha prse

celsus,

et admi'

rabilis.

Hierar-

cha sen-

satas.

46 ILLUMTNATIONES ECCLESl^

Princeps pacis. » Iste puer reparavit hierar-

chiam ccelestem, et subcceleslem,qiia3 tota

corruerat. Ergo necesse fuit ut tangeret coe-

him , et tangeret terram. Iste Ilierarcha

debet esse pra^celsus, qtii sohis possit sal-

vare: unde dicitur «admirabihs.» * «Alulti-

farie enim olim Deus loquens patribus in

prophetis, novissime diebus istis locutus est

nobis in Filio, qui cum sit splendor glo-

rise , » etc, usque « purgationem peccato-

rum faciens. » Ab isto admirabili proce-

dunt mirabilia. Unde et in suse temporahs

nativitatis exordio, fecit miracuhim miracu-

lorum, quod omnia alia miracula-respi-

ciunt. Ilabuit enim naturam corpoream, et

naturam incorpoream; naturam divinam,

naturam humanam ; naturam temporalem_,

naturam aeternam; matrem et virginem.

Unitum est primum uUimo^, summum imo,

Deus hmo. « Vide * arcum, » qui habet mul-

tiformitatem colorum et naturarum, « et be-

nedic. qui fecit illum, » quia « valde specio-

sus est in splendore suo. » Ilic est sol, qui ^

descendit per decem gradus in horologio

Achaz, id est, Yerbum incarnatum per no-

vem ordines angelorum , usque ad homi-

nem, qui decimus computatur. In hoc mi-

raculorum miraculo , scilicet quod Deus est

homO;, fides accipit vires suas. IJnde Moy-ses *, postquam « minavit gregem ad inte-

riora deserti, vidit rubum, qui ardebat, et

non comburebatur. Vadam (inquit), et vi-

debo visionem hanc magnam. » Et ibi fuit

illustratus. Rubus spinosus, passibilitas car-

nis; flamma, anima Christi plena luminibus

et igne charitatis; lux, divinitas; lux con-

juncta rubo, mediante flumma, est divinitas

conjuncla carni , mediante anima. Ut ergo

possit Ilierarcha de mortuis fucere vivos^ de

hominibus Dei fllios, necesse est ut sit pree-

celsus et admirabilis.

Secundo necesse est ut Hierarcha noster

sit sensatus, juxta triplicem sapientiam :

sapientiam innatam, quam habuerunt an-

geli, et primus homo : et per hanc scit om-

nia, quaj possumus per habitum scire : sa-

pientiam infusam,per quam comprehendit

gloriosa et inflnita, quia sapientise ejus non

est nunierus ; sapicnliam a^ternam, per

quam compreheuilit omnia, tam possibilia

fieri, quam disposita. Decebat enim , ut qui

reparaturus erat universum , sciret univer-

sum. «^ Vivus est sermo Dei, et efficax. »

Sequitur : « Omnia nuda et aperta sunt

ocuhs ejus, ad quem nobis sermo. » Sed

quffiritur : QucE necessitas fuit ut haberet

sapientiam, nisi divinam? Respondeo ; Ut

quae noverat per scientiam, sciret per expe-

rientiam. « ^ Non enim habemus pontifi-

cem, qui non possit compati infirmitatibus

nostris, tentatum autem per omnia pro si-

militudine, absque peccato. » Unde est si-

mul advocatus pro nobis, et judex contra

nos. Iste Gonsiharius adeo fuit sapiens, quod

omnes Scripturse sapientes non fueruut nisi

simulacra hujus sapientis. Ad hunc refe-

runtur omnia eloquia sapientise. Unde de

Christo intelligitur '^

: « Speciosus forma

prae filiis hominum; » licet Judeei accipiant

de Salomone. Similiter et illud de Christo

intehigit^ir ®: « Sit nomen ejus benedictum

in saecula : » et ideo dicit (a) : « Consiha-

rius : » et ideo dicit : « Deus. »

Tertio necesse fuit ut Ilierarcha noster nierar-

esset acceptissimus Deo. « ^ TaUs decebat,^^'^^ll

ut esset nobis pontifex, sanctus, innocens, "«"»•

impollutus, segregatus a peccatoribus , et

excelsior coelis factus. » ^^ « Vidimus gloriam

ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, ple-

num gratiae. » Habuit autem gratiam tri-

formem : gratiam singularis personae,per

quam ille homo gratus fuit; gratiam capitis,

per quam influit;gratiam unionis

,quae ex

una parte infinita fuit. Euit ergo acceptissi-

mus non solum quia deiformis, sed quia

Deus. Et sicut a sapientissimo fluxerunt do-

cumenta certissima, ita a Deo exempla

1 Hebr., I, 1 et seq. — ^ Eccli., XLiil, 12. — 3 Isa.^

xssviii, S. — ' ExoU., III, 1, 2, 3. — ^- liebr.^ iv, 12,

1.3. — « Ibid., 15. — ' Psal. xuv, 3, — » Psal. LXXI,

17, — 9 Hebr., vii, 26. — '<> Joan., i, 14.

(a) Suppl. Prophctaj scilicet Isa., ix, 6, ut supra.

IN HEXAEMERON. SERMO III. 47

Ilierar-

cha vi'>

toriosis-

simus.

sanctissima. Unde emanationes et flumina

paradisi, et scaturitiones fontium hune Denm

de Deo sunt expiimentia.

Quaito necesse fuit, quod Hierarcha nos-

ter esset vicloriosissiinus. a Expolians enim

' principatus, et potestates, traduxit confi-

denter, palam triumphans illos in semet-

ipso. » Christus antem vicit mundum. Unde

Psalmus dicit ^: « AltoIUte portas_, principes,

vestras, et elevamini, porlae jelernales, et

introibit Rex gloriae. » Spoliavit infernum :

« ' Quis est iste Rex gIoria3? Dominus for-

tis, et potens, Dominus potens in pra^lio. o

Restauravit Paradisum *: « Quis est iste

Rex gloriae? Dominus virtutum, ipse est

Rex gloriae. » Necesse est ergo « * ut in no-

mine Jesu omne genu flectatur, coelestium,

terrestrium, et infernorum. »® « Qiiis est iste,

qui venit de Edom, tinctis vestibus de Rosra?

Ego qui loquor justitiam, et propugnator

ad salvandum. » Et ideo dicitur ' « fortis, »

a quo manant fortia praesidia. Unde * « mon-

tes in circuitu ejus, » et omnia bella Scrip-

turarum referuntur ad victoriam Christi.

Quinto oportet,quod Hierarcha noster sit

largifluus, prcpter raagniturlinem influen-

tiae. Unde ad Ephesios scribitur^ : « Unicui-

que nostrum data est gratia,propter quod

dicit : Ascendens in altum, captivam duxit

captivitatem. » Unde, sicut nubes ascendit

ut postmodum pluat; Christus, ut dona sua

mittat. Existens enim in terra, dedit Spiri-

tum sanctum occulte, ascendens manifeste.

Fuit autem Christus per missionem Spiritus

sancti Hierarcha purgans ^^: « Factus est

repente de ccelo sonus tamquam advenientis

spiritus vehementis; » ecce purgatio. Ilie-

rarcha illuminans " : « Apparuerunt illis

dispertitae linguae, tanquam ignis; » ecce

illuminatio. llicrarcha consummans '*:

« Seditque super singulos eoium : » ecce

perfectio. Ab hoc largitore manant dona

' Coloss.^ II, 15. — > Psal. xxui, 7, 9. — ' ibia., 8.

— * Ibid , [O. — ^^Philip., u, iO. — 'Isa., LXIII, 1.

—

' Isa., IX, 6. — » Psal. cxxiv, 2. — '> Ephes., iv, 7. —'• Act., II, 2. — >' Jbid., 3. — '^ Ibid. — '» Psal. lxvh,13. — ' Isa., IX, 3. — >» I Cor., Xli, i2. — »« Jac, l.

gratuita, et quidquid invenitur in Scriptura

ditrusionis in sole, vel aliis, referuntur ad

largitorem hujus spiritus, qui Spiritus sanc-

tus diciiur : spiritus, quia purgans; sanc-

tus, quia instruens '*: « Speciei domus divi-

dere spolia. » Et Isaias dicit '*: « Liutabun-

tur coram te, sicut exultant victores, capta

pra?da, quando dividunt spolia. » ** « Ahi

datur per Spiritum gratia (a) sermonum, alii

genera liugaarura. » Unde dicit : «Pater fu-

turi sseculi. » Pater est principium influen-

liarum, per quas vivimus in futuro saeculo,

quia '"^ « omne datum optimum, et omne do-

num perfectum de sursum est, descendens

a Patre luminum. » Sequitur : « Yoluntarie

genuit nos verbo veritatis, ut siraus initium

aliquod creaturse ejus. » Modo sumus ini-

tium creaturse ; tunc eriinus simplex crea-

tura. Iste Pater est largissimus '"^: « Amen

dico vobis : Si quid petieritis Patrem in no-

mine meo^ » etc. « '* Aperis tu manumtuam, » etc. «'^ Homines, et jumenta sal-

vabis. Inebriabuntur ab ubertate domus

tuae, » etc.

Sexto debet Hierarcha noster esse summe Hiet-a.-

justus propter multitudinem justitiae et

aequitatis, infallibiliter inquirentis, irrepre-

hensibiliter discutientis , irrevocabiliter sen-

tentiantis. Isaias dicit -'^: « Erit justitia

cingulum Iumboru:ii ejus : non secundum

visionem oculorum judicabit , » etc. Ergo

est Deus,quia purus homo non judicat

,

nisi secundum audita. Ad istum judicem

referuntur oinnia judicia Scripturaruni , et

ideo dicitur « Princeps pacis. » Unde ab eo

inanant justa judicia. Christus est David,

qui *' « habens clavem aperit, et nemo clau-

dit; claudit, et neino aperit. » Clavis ista est

mysterium unionis.

Tertiaclavis est intellectusVerbi inspirati,

non enim fit revelatio, nisi per Yerbum in-

spiratum . Danieli revelavit Deus sermonem

;

17, 18. — 'T Joan., xvi, 2 5. — '» Psal. CXLIV, 16. —«^ Psal. XXXV, 7, 9. — " Isa., xi, .5, 3. — >' Apoc,Iti, 7.

(a) Vulj. interpretalii). — (4) Supp/. Propbeta, iit

supra.

cha sam-me jus-

tus.

48

et intelligentia opus est in visione : nisi enim

Verbum inspiratum sonet in aure cordis,

nisi splendor Verbi luceat in oculo mentis

,

nisi vapor et emanatio omnipotentis Dei in-

stillet gustum suavitatis , nisi sempiterni-

tas impleat animam, non est liomo aptus

ad intelligrentiam visionum. Srid ' « Danieli

dedit Deus iutelligentiam omnium visionum

et somniorum, » per Verbum inspiratum.

Visio autem triplexest, scilicet corporalis,

quae sine intellectuali non profuit Baltliazari ^

in inscriptione manus ; imaginaria,quae

siue iutellectuali nou profuit Pliaraoni ' in

spicis et bobus; intellectualis, haec profuit

Danieli et Joseph. Joanui respondet Joseph;

Daniel, Paulo. Praeter has visiones fit visio

sex modis, qui respondent (a) operibus sex

dierum, quibus perficitur minor mundus

,

sicut major mundus perfectus est. Prima

est visio intelligentise, per naturam indilae

;

secunda est visio intelhgentiae, per fidem

elevatae : hae suut multorum. Tertia est vi-

sio intelligentise per Scripturam eruditae;

quarta est visio intelligentiae,per contem-

plationem suspensae : hae sunt paucorum.

Quinta est visio intelligentiae per prophetiam

illustratae; sexta est visio intelligentiae, per

raptum in Deum absorplae : hae sunt pau-

cissimorum.

Ad has sequitur visio animae beatifi-

catae;quas omues habuit Paulus. Intelli-

gentia indita quae non excedit hmites ra-

tionis, intelligitur per primam diem , in

qua facta est lux. Ilaec est lux , de qua

dicit Propheta *: « Signatum est super nos

lumen ^iiltus tui , Domine. » Sine lumi-

ne indito non habetur fides, non habetur

gratia, non habetur sapientia : et ita prima

die divisa est lux a tenebris. IntelHgentia

sublimata per fidem, intelligitur per secun-

dum diem , in quo factum est firmamentum

in medio aquarum. Hoc firmamentum est

fides , quae est origo sapientiae , et origo

» Dan., I, n. — * Dan., v, 5. — ' Gen., %u , 7. —* Psal. IV, 7. — ' Aijoc, XII, 1. — *^ Isa., LX, 5. —' Exod., XXIV, 11. — 8 11 Cor., xii, 2.

ILLUMlNATfONES ECCLESIjE

scientiac. Et sive sit de temporalibus , sive

de aiternis, fidos non discordat a scientia.

Intelligentia per Scripturam erudita , intel-

hgitur per diem tertiam,qua congregatae

sunt aquae , et apparuit arida : terra est

Scriptura habeus intelligentias spirituales,

quae mirabilibus expositionibus pullulat; et

in his producitur herba vireus, et lignum

parcidisi. lutelhgentia per contemplationem

suspensa, inteUigitur in opere quartae diei,

quando facta sunt sol, et luna, et stellae.

Qui non habet contemplationem , non

habet ornamentum sohs, lunae et stella-

rum. Debet anima Sunamitis ^ amiciri

sole , luna , stelhs : in sole intelhgitur

contemplatio hierarchise supercoelestis ; in

luna intelhgitur contemplalio hierarchiae

subcoelestis ; in stelhs intelhgitur contem-

platio hierarchiae ccelestis. Unde Isaias ^:

« Tunc videbis, et afflues ; et mirabitur , et

dilalabitur cor tuum. » In quo notatur, quod

species contemplationis sunt tres, scilicet

admiratio : c< Mirabitur, » inquit; dilatatio :

« Dilatabitur, » inquit ; « ' Comederunt , et

biberunt , et viderunt Deum Israel , » ahe-

natio. «Afflues,» inquit. Intelligentia per

prophetiam iUustrata, intelligitur in opere

quintae diei. Vident prophetae prophetata in

speculo aeternitatis. Et licet prophetatum sit

contingens, lamen prophetia est infallibilis,

propter veritatis aeternae infahibilitatem. Isti

sunt pisces,qui propter multitudinem pin-

nularum feruntur (6) in Verbo. Intelhgen-

tia per raptum in Deum absorpta, respondet

sextae diei. De hoc raptu dicit Apostolus » :

« Scio hominem ante annos quatuordecim,

sive in corpore, sive extra corpus, nescio,

Deus scit , raptum hujusmodi. » Ilic raptus

facit animam simillimam Deo, quantumesso

potest in statu via?. Uapti autem non habent

habitum gloriae, sed actum. Et sicut raptus

est in confinio viae et patriae , ita est in con-

finio unionis et separationis a corpore. Ideo

dicit Apostolus : « Sive in corpore , sive ex-

(u) Ccet. edil. quse respondet. — [b) Forte legend.

feruntur.

iN HEXAEMERON. SERi\10 IV. 49

tra corpus, nescio. » Unde ergo pra^sumit

alius determinare,quod Paulus nescivit?

Tunc adimpletur, quod scribitur ': « Facia-

mus hominem ad imaginem, et similitudi-

nem nostram, » quia talis dignus est, ut

« praisit volatilibus , et piscibus maris. »

Quanto enim quis elevatior in Domino, tan-

to in se humilior fit, ut Paukis post raptum,

qui quod viderat , determinare nolebat;qui

etiam ad cubile matrimonii determinandum

descendebat per humilitatem. Unde dicitur

in Job ^: « Numquid ad preeceptum tuum"

elevabitur aquila, et in arduis ponet nidum

suum ? » Et mox : « Ubicumque cadaver

fuerit , statim adest. » Mirabiha primo dixe-

rat de aquila, et postea humiUa : sic est de

raptu. IUe enim qui in raptu fuit major,

magis est humilis : et sic necesse est, quia

si superblret, posset amittere gratiam , et

cadere ^ « in reprobum sensum ; » et vix un-

quam surgeret, quia quanto magis novit,

tanto magis sciret solvere omnia, quae dice-

rentur sibi , et ideo non sine causa fait datus

Apostolo * « stimulus carnis : Ne magnitu-

do, » inquit, « revelationum extoUat me. »

llle, inquam, qui ad talem statum pervenit,

potest alio3 ordinare et regere, ut Paulus

fecit,

qui ordinavit Ecclesiam secundum

exemplar, quod sibi monstrabatur. Septi-

ma dies est absolutio a corpore. De qua

die Salvator ait ^: « Hodie mecum eris in

paradiso. » Quae dies non habet vesperam,

Et post sequitur octava dies,qua3 non est

alia a praicedentibus , sed reiteratio primae

diei, quando anima resumpserit corpus

suum. Ilaic est ergo clavis David, qua? do-

cet Yerbum inspiratum ; illud , inquam,

Verbum, quod est in sinu Patris increatum,

incarnatum in utero Virginis , inspiratum

in corde tuo, ubi habilat per fidem, illabi-

tur mentes angeUcas, et humanas intraus,

in eis facit intelligere has visiones,quia est

intellcctus purus , sed aho et alio modo, quia

sunt majores profundationes , secundum

' Gen., i, 2G. — ^ /06, xxxix, 27, 30. — 3 Rom., 1,

28. — < 11 Cor., xir, 7. - » Luc, xxni, 43. — « Diou.,

TOM. IX.

quod anima intime inducitur, velmeditatur

in se : et hoc fit per divinum radium , ut

dicit Dionysius, de A?ifjelica Hierarchia" :

« Ergo Jesum^ inquit, invocantes, qui est

primum lumeU;, » etc. Et ideo dicit Diony-

sius, de Ecclesiastica Uierarchia ; « Lex Di-

vinitatis est, infima per media ad supremareducere. » Ille ergo thearchicus radius

descendens in ccelestem hierarchiam , illam

illuininat; et per illam , ecclesiasticam , vel

subcoelestem : totum tamen facit ille radius

quia angeh ibi nihil faciunt , nisi occasiona-

hter, sicut, si aliquis vellet quod radius il-

luminaret multas domos, aperiret fenestras,

et tamen radius omnes partes doraus illu-

minaret, et sicut , si quis prcepararet multaspecula ad recipienduni lumen : deinde or-

dine resolutorio ille radius nos reducit in

contemplationem coelestium, deinde super-

coelestium.

SERMO IV.

De luce intelledus, quce est Veritas, de ejus spe-

ciebus, et visione intelligenticB per naturam in-

ditce.

^ Vidit Deus lucem ] quod esset bona , ct

divisit lucem a teiiebris, etc. In omnibusoperibussex dierura, praeterquam secundae,

dictum est : Vidit Deus, quod esset bo-

num : et in fme dicit : Vidit Deus cuncta,

qu(B 'fecerat, et erant valde bona. Videre

dicitur Deus,quia videre nos facit. Prima

visio animaj est per naturam intelligentiae

inditse. Unde dicit Fsalmus ': « Signatum

est super nos lumen vultus tui , Domine. »

Et hic possunt explicari omnes difficultates

philosophice. Philosophi dixerunt novera

scientias, ct polliciti sunt dare decimam, sci-

licet contemplationem ; sed multi philosophi,

dum se voluerunt dividere a tenebris er-

roris , magis se erroribus immiscuerunt.

(i Dicentes enim ' se sapientes, stulti facti

sunt, » superbientes de sua scientia, Lucife-

riani facti. Apud yEgyptios '" densissimae

de Cccl. Hier., c. i, m princ. — ' Gen.^ i* 4. —" Psal. IV, 7. — l\o,n., i, 22. — '» Exod., X, 22.

50 ILLUMliNATIONES ECCLESI^

tPiiebra3 erant, scd sauctis tuis niaxima erat

lux. Omnes qui fuerunt in legc nalun\3, ut

patriarchse, propbetce, philosopbi, filii lucis

fuerunt. Lux animaj veritas est. Ilaic lux

nescit occasuni ; ita enim forliter irradiat

super animam , ut ctiam non possit cogitari

non esse, nec exprimi,quin bomo sibi con-

tradicat : quia si veritas non est, verum est :

veritatem non esse : ergo aliquid est verum:

et si aliquid verum est, verum est veritatem

esse : ergo si veritas non est, veritas est.

Super omnia euim prffivalet veritas. Emittit

aulem haec lux tres radios primos. Unde in

Ecclesiastico scriptum est • : « Tripliciter

sol exurens montes. » Est enim veritas

rerum, veritas signorum seu vocum, et ve-

ritas morum. Yeritas rerum est indivisio

entis et esse; veritas sermonum est ada3-

quatio vocis et intellectus; veritas morum

est rectitudo vivendi -. Et ista3 sunt tres

partes philosopliiae,quas pbilosopbi non

invenerunt, ut essent ; sed quia jam secun-

dum veritatem essent, omnino adverterunt.

secundum Augustinura. Ha3C triplex veritas

consideratur ex parte principii originantis,

ex parte subjecti suscipientis, et ex parte

objecti terminantis. Respicit antem origi-

nans principium in ratione tripbcis causae^

originantis , exemplantis , et terminantis.

Nam ' « ex ipso, per ipsum , et in ipso sunt

omnia. » Ergo veritas indicat, quod ftiens

nostra fertur naturaU incbnatione ad veri-

tatem, secundum quod est causa essendi,

ratio intelligendi, et ordo vivendi. Secun-

dum causani essendi , veritas rerum ; secun-

dum rationem inteUigcudi, veritas vocum;

secundum ordinem vivendi, veritas morum.

Ex parte autem animse , omnis irradiatio

veritatis super inteUigentiam nostram aut

fit super ipsam absolute, et sic pertinet ad

notiliam rerum speculandarum , aut in com-

paratione ad interpretativam, et sic est veri-

tas vocum ; aut iu comparatione ad affec-

tivam et motivam , et sic est veritas opera-

biUum. Ex parte objecli sic : Omne quod

' Eccli., XLiii, i. — 2 Idem mfra, serm. v. —

1/"

v/^

est , aut est a natura , aut a ratione , aut

a voluntate : secundum primam , est no-

titia qucB cst de rebus ; secundo modo

,

de sermonibus ; tertio modo , de moribus.

Ergo sccundum principium, subjectum^ et

objectum, est triplex radius veritatis in ani-

raa, perquera possit anima non solum ele-

vari ad perpetua , sed etiam in causas om-

nium. Sed si addatur condimentum fidei,

tunc potest eo faciUus, ut causa essendi attri-

buatur Patri, ratio inteUigendi FiUo , ordo

vivendi Spiritui sancto. Yisio crgo inleUi-

gentia3 per naturam inditai^ ut convertitur

ad res^ est vcritas. YuU autem anima totum

mundum describi in se. Mundus considera-

tur tripUciter, quantum ad essentiam, natu-

ram , et figuram. Iste autem radius dirigit

ad quidditatnm differentias occuUas consi-

derandas, ad figurarum proportiones mani-

festas, ad naturarum proprietates ex utroque

permixtas. Naturalis permixta consideratio

est, quia modo de causis, quse sunt occulta},

ut quaUter ignis calidus,qualiter herba ca-

lida, quia hoc habent a specie sua, quae

occulta est ; modo de quantitate et influentia

corporum, et sic de qnantitate secundum

quidditatum ditferentias occultas, fit enlis

divisio sex modis ad praisens *: in substan-

^"''^'"-

tiam, et accidens; in universale et parti-

culare ; in potentiam, et actum ; in unum, et

multa; in simplex et compositum; in cau-

sam, et in causatum. Haec sunt sex lumina,

quae disponunt animam ad sciendum , et

bene faciendum, vcl sentiendum. Divisio

subslanliaj et accidontis patet ; sed quaidam

sunt, quee reducuntur ad istam, et in his est

maximus error. Dicit ille : CreaUo non est,

pro eo quod impossibile est accidens praj-

cedere substanUam : creatio autem accidens

est : ergo, etc. Dico, quod creatio_, quae est

passio , accidens non est , quia relatio crea-

turae ad Creatorem non est accidentabs, sed

essentiaUs. SimiUter potentia materiae non

est accidens materiae , sed essenlialis, quia

Enlis

3 Rom.y XI, SG. — * Arist., Meiaph., lib. IV, text. 2 tt

seq.; lilj. VI, lext. 3 el 4,

IN HEXAEMEROiN. SERMO IV. H\

hoc ipso, quod est, ad alterum est. Similiter

diflerentia3 ad g^enus reducunlur , ut merae

privaliones ad suos habitus.

Secunda divisio est in universale , et par-

ticulare; et circa hoc magnus fuit error.

Aliqui flicunt ', quod universale nihil est,

nisi in anima; Plato posuit, quod sokim in

Deo; alii, quod solum in anima. Isti nimis

abstrahunt. Dico, quod est universalc unumad multa , unum in multis , unum praeter

multa. TTnnm nH mnlt.T est in potentia raate-

riae,quod non est completum ; unum jii

multis partibus , et unum_prceter multa ^ in

anima ; unum autem ad multa, et unum in

multis, et unum praeter multa, in arte aeter-

na sunt. Per illam enim artem et rationem

consistit in re : planum est enim,quod duo

homines assimilantur , et non homo et asi-

nus. Ergo necesse est, ut illa similitudo

fundetur, et stabiliatur in aliqua forma sta-

bili : non quse est in altero , quia illa parti-

eularis est : ergo in aliqua universali. Ratio

autem universalis non est tota in anima, sed

in re secundum processum generis ad spe-

ciem : ut, conveniemus primo in substantia,

ut in generalissimo ; deinde in aliis . usque

ad formam hominis ultimatam.

Tertia divisio est potentiae., et actus : et in

hoc sunt multi errores. Dicunt quidam quod

actus nihil addat super potentiam , nisi mo-

dum essendi^ secundum completum , et in-

completum. Non loquimur de polentia pure

passiva, sed de illa quae producilur ad ac-

tum. Necesse est enim, cum in omni crea-

tura potenlia activa conjuncta sit potentiae

passivse, quod illae duae potentiae fundentur

super diversa principia rei. De potentia quae

est ratio seminalis, haec est vis;quia poten-

tia talis super actum alicubi addit partem

essendi vel essentiae : ut super rationem

corporis addit animatum secundura rem

,

proeo, quod animato aliquid est; organi-

zatum tamen addit , ut super animatum ad-

dat sensibile, et sic usque ad hominem '.

» Arist., de Anim., lib. 1, tcxl. H. — 2 IbiJ., lil). II,

lext. 31. — (a) Al. tit.

Sic similiter de potentiis anima?, quodsicut tetragonus addit unum angulum adtrigonum, et pentagonus ad tetragonum

;

sic sensilivum ad vegetativum , et ratio-

nale ad sensitivum. Aliquando autem addit

solum modum cssendi , ut de uno in po-tentia, fiat unum in actu : addit solummodum essendi

,quia unum non conjun-

gitur materiai simpliciter, sed materise

habenli vitam in potentia radicali. Unde in-

sanum estdicere, quod ultima forma addaturmateriae priraae sine aliquo, vel quod sit (a)

ejusdispositio, vel in potentia ad illam, vel

nuUa forma interjecta.

Quarta divisio est in unum, et multa; et

de illa multi sunt errores. Quidam dixerunt,

quod omnia sunt unum, ut sicut una est

materia, ita una forma radicalis, et postmo-dum multiplicatur, et secundum modumessendi variatur^ et hoc nihil aliud est di-

cere, quam quod illa propositio : « Homoest asinus, » sit vera per se, falsa per acci-

dens. Unde intellige, quod rationale, et irra-

tionale non solum differunt per accidens,

sed etiam essenlialiter.

Quinta divisio est in simplex, el compo-situm; et de hac sunt etiam multi errores.

Quidam dicunt, quod aliqua creatura sit

simplex^ et tunc sequitur, quod est purusactus, quod est solius Dei : et attribuere,

quod est Dei, creaturae, periculosum est,

Minus ergo est periculosura dicere, quodangelus sit compositus, etiamsi verum nonsit, quam quod sit siraplex : quia hoc egoattribuo Angelo, nolens ei attribuere, quodest Dei

, propler pietatem, quam habeo ad

reverentiam Dei : sed secundum veritatem

sic videtur, quia dicit Boetius : « Formasimplex subjectum esse non potest : » ergo

angelo nihil accideret tunc, nec laetitia, nec

tristitia.

Sexta divisio est iu causam, et causatum

;

et de hac sunt multi errores. Quidam enimdicunt mundum ab ajterno fuisse

, quia in

hoc conveniunt sapientes, quod non possit

aliquid [lieri de uikilo , et esse ab aelerno :

52

quia necesse esl,quod sicut, quando res

redit iii nihilum, esse desinit; sic quando fit

de niliilo, iucipiat [a) esse. Sed aliqiii vi-

dentur posuisse materiam ingenitam , et sic

sequitur quod Deus niliil facit, quia mate-

riam non facit, qiiia ingeuita; nec formam,

quia aut fit de nihilo, aut fit de aliquo : non

de materia,quia essentia formae non potest

fieri de e^sentia materiae; nec de nihilo, ut

supponunt, eo quod Deus nihil potest facere

de nihilo. Sed absit, quod potentia Dei ful-

ciatur fffice raateriae. Ilaec sunt fundamenta

fidei,quae omnia examinat.

Secunda irradiatio intelligentiae per natu-

ram inditae, est ad considerandas quantita-

tum proportiones manifestas : et illae sunt

valde manifestae, quia offerunt se sensui, et

libenter liomo negotiatur circa ista, quae

cadunt in imaginationem [b]: quiaimaginatio

est foitis in nobis, et ratio obscuratur, et

ideo homo multum iu his detinetur ; et ista

MaUie- scientia certissima est, quia ad oculum patet.

^. Unde omnes aliae scientiae, prseter istam,

quasi sunt occultae. Haec consideratio ma-

theraatica est circa sex : aut circa nuraeros

simpliciter, et sic est Arithraetica; aut circa

numeros, prout considerantur in sonis, et

sic Musica; aut in quantitate continua, et

circa proportiones dimensivas generaliter,

et sic Georaetria ; aut per additionem de li-

nea visuali, et sic Perspectiva: aut secun-

dum quautitatem utramque, et secundum

discretiones numerales et substantiales , vel

continuas et discretas, et sic Astrologia : et

illa est duplex: una de corporibus regulatis

per motura , et sic Astronomia ; alia de in-

fluentia, et haec partira secura est, et partira

periculosa : et haec Astrologia periculosa est

propter judicia, quae sequuntur, et ab hac

fluunt Geomantia, vel Chiromantia , et cae-

Name- ieviR specics divinationis. Ike scientiae dis-

ponunt ad intellectum Scripturae, ut patet de

numeris perfectis, excrescentibus , et dimi-

nutis; ut patet de perfectione senarii, qui de

se peifectus est. Non enim, ut dicit Augus-

[a) Ccet. cdit. iucipit. — {!>) Item imaginalione.

ILLUMINATIONES ECCLESIiE

tinus * senarius ideo perfectus, quia in eo

matica-

ramvisio

rus per

fectus,

excres-

cens et

d minu-tus.

numero Deus fecit raundum ; sed Ideo fecit

Deus mundum iu illo numero, quia perfuctus

est. SimiUter de duobus nuraeris cubicis pri-

mis, scilicet 8 et 27, quia bis duo bis, octo

faciunt; ter tria ter, sunt 27, qui Hgari non

possunt rainus, quara per duos numeros

quadratos, scilicet 12 et 18. Sic enira se ha-

bent 12 ad 18, ut 18 ad 27; quia in sexqui-

altera proportione, qua?, tenet totum, et ejus

medietatem. Similiter patet de trianguio,

quomodo ducit in cognitionem Trinitatis.

Certum est enim, quod quantus est Filius,

tantus estPater; et quantus est Pater, tantus

est Spiritus sanctus, et Filius. Et inde trian-

gulum considera, cujus quilibet angulus

totam superficiem includit. Sirailiter pers-

pectiva de radio directo, qui fortior est, sicut

si tu projicias directe deorsum lapidem ma-

gnum, sonum facit; si aulem ex obliquo,

non tantum. Reflexus radius est a corpore

terso et polito virtute tersionis, et ibi accipit

speciem ; radius fraclus est inintroitu alterius

perspicui.

Tertia irradiatio animae, seu intelligentiae

per naturam inditae , est ad investigandum

naturarura permixtas proprietates , scilicet

partira occultas, et partim raanifestas. Philo-

sophus enim ^ considerat omnia per motura

:

considerat enira de raotu, de principiis mo-tus, et causis, ul locum, et tempus: consi-

derat autem naturas corporum ccelestium,

sive corpora aetheralia, raeteoricalia, eleraen-

taria, vegetabilia, sensibilia, rationalia.

Ccelestia in libro de Ccelo et Miindo, ubi re-

ducit oranera motura ad raotura perfectum,

scilicet localeoi : iste autem ^ localis est tri-

plex : aut circa medium, ubi non est contra-

rietas, et sic circularis; aut a medio, et sic

levium motus ; aut ad raediura, et sic raotus

graviura, sive motus rectus. Meteorica, ut

in libro Meleororum, ubi dicit de impressio-

nibus et mineralibus. De elementaribus , ut

1 Aug., de Gen. ad litt., lib. IV, c. ii et vii. —Arist., l'kys., lib. III, tcxt. 1 et seq.; lib. IV, texL l

et seq. — ^ id., c/e Cce/., lib. I, texfc. 3 et seq.

Nume-rus cubi-

cus.

Trini-

tatis

myste-

rium.

Scientiffi

naturalis

divisio.

IN IIEXAEMERON. SERMO IV. 53

Sermo-

cinalium

divisio.

Ratioaia

tuuuus.

de Generatione, et Corrifptione : et de vege-

tabilibus, in bbro de Plantis, ubi sunt mi-

rabiles considerationes; aut de sensibilibus,

ut in libro de Animalihus, quem totura non

babemus : aut de rationalibus, ut in bbro

de Anima cum suis appendicibus, scilicet de

Se?isu et Sensato , et de Memoria, et Remi-

niscentia, de Spiritu et Anima, de Sojn^io,

et Yigilia, de Morte et Yita.

Secundus radius veritatis informat ad con-

siderationem locutionum , et argumentatio-

num, persuasionum rationabilinm, ut homo

habeat triplicem artem per eura^ ad locu-

tiones congrue indicantes mentis conceptus

:

ad argumentationes, trahentes omncis mentis

assensus; ad persuasiones, inclinantes omnes

mentis aflectus. Ratio enim cogitat facere

quidquid in se est, in alio : et quidquid est

in aho, facere in se : hoc autem non fit nisi

per sermonem. Quidquid ergo est in anima^

aut esl per modum conceptus , aut per mo-

dum assensus, aut per raodum afTectus. Adindicanduni conceptum est Grammatica: ad

iudicandnm assensum est Logica : ad indi-

candum affectum est Rhetorica. Secundum

Grammaticum, omnis pars orationis signi-

ficat mentis conceptum : habet enim partem

significantem substantiam, et qualitatem, et

sic est noraen : habet partem significantem

modum, et sic est verbum, quod dicit incli-

nationes, ut indicativus, qui habet modumsignificandi, ut in rationali; imperativus, ut

in irascibih: optativus, ut in concupiscibiU:

subjunctivus, partem ntramque : infmitivus,

quasi materiaUs. Etad has ditferentias omnes

reducuntur^ secundum Priscianum. Simi-

liter determinant de hltera, de syllaba, de

dictione, de oratione. Quia enim varii sunt

modi significandi^ et terminandi secundum

diversas hnguas, ut terminatum in a, femi-

nini generis, ut in pluribus; in us, mascu-

hni generis, et sic de ahis. De httera deter-

minat , sed ad hanc non potest descendere

nisi persyllabam. Uitimo considerat de con-

nexione dictioimm, sed postea determinat

de prosodia similiter, et diasynthetica. Ex-

primit autem orania per oclo partes oratio-

nis. Ad htteram autem descendit per syUa-

bam, et postea de prosodia, et raetrica, et

hujusmodi referuntur ad primura. Consi-

derat simihter modos, ut accidentia, ut in

quibus accidentibus nominativus construa-

tur cum verbo singularis nuraeri, ut non

dicatur : « Ilorao currunt, » quia ab una

substantia non egreditur, nisi unus actus.

Siraihter_, ut post verbura Iransitivum non

ponatur norainaUvus, sed accusativus, qui

dicit terrainura, non principiura actus, ut

norainativus. Unde Grararaatica a rebus na- Gram-

turani trahit ; nec potest esse bonus gram-^^l'!^^^

maticus, nisi sciat res. AUa directio est, quae *i"'^-

illustrat ad argumentationes inducentes ad

raentis assensura, quod fit per soUtam argu-

mentationem, ut: Quaecumque uni, et eidem

sunt, etc. Usec argumentatio habet formam

grammaticalem et specialem in materia ne-

cessaria, solida; et ideo est prima anaiysis,

et secunda analysis de syllogismo. De syllo-

gisrao necessario, id est, resolutorio in cau-

sara inferendi, ut in prima analysi, id est,

resolutione ; et secunda analysi, id est, reso-

lutione in causam inferendi , et essendi : et

quia semper non potest esse inductio per

necessariam argumentationera , ideo inve-

niuntur loci, et habitudo localis, quae pro-

cedit per proljabiUa, ut loci topici; et quia

in lUs cadit deceptio, adduntur loci soplUs-

tici, ut sciat horao dissolvere. Unde dissol-

vens non est sophisticus, sed verus respon-

dens, quia et isti modi trahunt originem a

natura rerum, ut patet : « Fumus est, ergo

ignis est ; » locus ab effectu. Ideo addunlur

decem preedicamenta ; adduntur etiam enun-

tiationes.

Tertius radius, in quo mens illustratur

ad persuadendum , vel inclinandum ani-

mum, hoc fit per Rhetoricam. Unde Rlietor Rheio-

oportet ut provideat civili utihtati , ubi po- ^lj®^

test esse periculum propter dissensionem

aniraorum. Procedit autera secunduni tria

attributa, et triplex genus causo) , f^cilicet

demonstrativum , dehberativum et judiciale.

54

Demonstrativum personge , ut ad laudeni

,

vel vituperium : ergo^ vei est laus quantum

ad bona animai,quee sunt tria, scilicet vir-

tus, scientia, veritas; vel est laus quan-

tum ad corpus , scilicet pulcliritudo , forti-

tudo, etc. ; vel de bonis fortunai , ut divitia3,

parentela, palria. Deliberativum est respectu

rei faciendffi , et tunc persuadetur, si adest

securitas, utilitas, lionestas; vel persuade-

tur non fieri , si sequitur damnum ,pericu-

lum , inlionestas. Genus judiciale respondet

rei factae,quse habet constitutionem, con-

jecturam , dubitationem legitimam. Judi-

cialis constitutio est : «Fecisti? Non feci :»

quse apud alios litis contestatio vocatur.

Conjecturalis, cum aliquid producitur ad

probandum. Legitima dubitatio juridicialis,

est descriptio juridicialis, quando factum

conceditur, sed defendit se, quod non sit

reus : vel quia potuit facere de mandato Do-

mini , vel quia debuit. Ad hoc autem, quod

sit potens orator, necesse est quod habeat

cxordium ad captandam benevolentiam non

nimis prolixum, non nimis obscurum , non

nimis exquisitum;quod habeat rationem

,

ut factum narret,postea negotium dislin-

guat, ct caveat multitudlnem partium; post-

ea parlem suam confirmet per rationes;post-

ea adversaiium confutet , et rationes suas

ostendat frivolas : postea concludat. Item

iiecesse est ut habeat inventionem , disposi-

tionera, elocutionem, memoriara, et pro-

nuntiationem.

SERMO V.

De mcdio, et virtutibiis, et de radiis lucis vcritatis,

ac de triplici veritate, scilicet rerum, morum, et

sermonum.

' Vidit Deus lucem , quod esset bona, et

divisit lucem atenehris, etc. Dictum est,

quod intellectualis lux est veritas , quae est

radians super intelligentiara , sive huma-

nam, sive angehcam;quae inextinguibih-

ILLUMlNiVTIONES ECCLESI^

ter irradiat, quia non potest cogitari non

esse. Irradiat autem aliquid triphciter ^: ut

veritas rerum ; ut veritas vocum ; ut veritas

morum^ Utveritas rerum, est indivisio entis

et esse ; ut veritas vocum , est ad^quatio

vocis et inteUectus ; ut veritas morura , est

rectitudo vivendi : quod patet ex parte prin-

cipii, quod irradiat ; ex parte subjecti, quod

irradialionem suscipit; ex parte objecti, ad

quod irradiat. In quantum est hajc lux causa

essendi , est lux magna; in quantum est ra-

tio intelligendi, est lux clara; in quantum

est ordo vivendi , est lux bona. Yidit, in-

quit, Beus lucem, quod esset hona. Ut lux

magna, irradiat ad comprehensiouem sub-

stantiarum , sive essentiarum , figurarum

,

et naturarum mundialium ; ut lux clara

,

ad comprehensioncra locutionum , compre-

hensionura, argumentationum(ft), persuasic-

num rationabihum ; ut lux bona , irradiat

super inteUigentiam, vel illustrat , ad com-

prehensionem modestiarum , iudustriarum,

justitiarum : ad comprehensionem modes-

tiarura,quantum ad exercitationes consue-

tudinales; ad comprehensionem industria-

rum, quantum ad speculationes iutellectua-

les; ad coraprehensionera juslitiarum, quan-

tura ad leges politicas. Prirao habenda est

modestia ; secundo industria inquirenda;

tertio exercenda justitia. Et hic ostenditur

prselatus qualis essedebet, scilicet perfectus prBiaius

in actione , et contemplatione , eX ut acciperec;,^^'^* de-

debet leges. Ubi? In monte contemplationis '^'^^*-

cum Moyse *, ut sit modestus , et industrio-

sus, non bestialis, quia in montera talis

ascendere non potest : « Destia» enim ', « qua3

tetigerit raontera, lapidabitur. »

Prirao igitur irradiat , sive illustrat ad

apprehensionem,quantura ad exercitalio-

nera consuetudinaliura virtutura. Unde Pbi-

losophus ^ ponit duodecira medietates : for-

titudinera, circa timores etaudacias; tem-

perantiam , circa delectationes et tristitias

;

' Gen., I, 4. — ^ Cf. Auselm., Proslorj., c. iii et xxn.- 3 Idein habcl scroi. vi et vii. — * ExoJ., xix, 3.

— 5 Hcli)'., XII, 20. — ' Arist., Eihic, sivc Moral.

Nicomuc, lib, II, c. vii; lib. IV, per totum.

{n) Lerj, couiprehciisionem.

Teoipe-

rantia.

IN HEXAEMERON. SERMO V.

liberalitatem, circa dona mediocria ; magui-

ficentium , cirea doiia magna ; magnanimi-

tatem\ circa magnos honores;philotimiam,

circamediocres;mansuetudinem, circa iras;

veritatem, circa locutionera; eutrapeUam,

circa ludum; delectationem et amicitiam,

circa duo raedia passionum, ut verecundia ,

etnemesis, quse est nulli obesse, et alicui

prodesse. De his autem sex ehgemus praci-

puas, scilicet priujo temperantiam, secundo

magnificentiam , tertiofortitudinem, quarto

mansuetudincm, quinto benignitatem, sexto

magnanimitatem

.

Primo incipiendura a temperantia. llsec

necessaria est in prirais ; non euim "- statim

ti'mperalur homo a timore mortis ; sed sta-

tim^ quando natus est, delectationem re-

quirit secundum gustum ; unde puer appetit

dulce secundum gustum^ et postea delecta-

hile secundum actum, quando magnus est.

Hanc passionem contemporaneam nobis,

quai incipit in pueris , et terminatur in se-

nibus , oportet primo domare : et ista est

concupiscentia , portea est cupiditas. Puer

enun prirao- appetit manducare , et postea

pecuniam. Unde rairabiliter delectatur in

illa : et si puero offeras panera et denariura^

accipit denariura , et rehnquit panem : hoc

inficit homiaes. Concupiscunt eniai habere,

et retinere. Appretiari hcec, ut felicissima,

mahtia est ; aspernari , ut execrabiUa , ma-

55

tafbTau^^s lum est. Dicunt quidam , quod totaUter pau-

peres nou tenent mediura. Respondeo , imo

vero tenent medium. lla^c enim raedietas

non est circa res , sed circa appeUtura ani-

mge. Si enim appetis heec , ut sustenteris

tuis, velaUenis, medietatera tenes ; si ap-

pretiaris, ut feUcitas sit in eis , unum extre-

mum est ; si aspernaris ut profanum , aUe-

rum extremum est , sicut Manichaei profa-

num putant cum muUere jacere, vel uxore,

sive cum aUa. SiraiUter dixcrunt^ quod ni-

hil potest liomo habere; et dicit Augustinus,

' C/". S. Thoin., 11-11, q. cxxix, art. 2, iu corp, —• Arist., EUdc, lib. 11, c. vu. — s Luc^ ix , S. —* Viil. Lcfjendam de vita S. Fraucisci. — » Ari^t.,

Ethic, lib. II, c. vii ; lib. IV, c. i et \\. — « iV /{ey..

quod hoc non fuit prseceptum , licet aposto-

Us dixerit (a) Dominus ^: « Nihil tuleritis in

via. » Medium est ergo sustentari sive suis,

sive alienis. Et dicebat S. Franciscus*, quod

pauper magis potest esse largus,quam di-

ves, quia dives, si dat quidquid habet, de-

ficiet, et confusus est ; siveronou dat, cumhabeat, Ucet veUet dare , si sibi non defice-

cet res, voluntas liona est, sed non reputa-

tur pro facto sibi, quiaadhuc habet substan-

tiam. Sed pauper, qui nihil habet, vellet

dare pauperi, et nihil habet quod det; et

velletsedificarehospitalia, nontamen habet,

voluntas pro facto reputatur. Quod autem

dicunt, quod nimis pauperes non tenent me-

dium , siraUe est illi,quod dicebat quidam

raedieus Federici, quod ille, qui abstineret

ab orani muliere, nec erat virtuosus, nec

tenebat medium. Et ad hocsequitur, quodsi

omnem mulierem cognoscere, et cognoscere

uullara, extreraa sunt; ergo medietatem

omnium mulierum cognoscere, medium est.

Haec cupiditas domari debet per-munifi-

centiam, quae comprehendit in se largita-

tem et magnificentiam. Iste estfons, qui

aquas refundit. Fons non retinet in se aquas

secundum Philosophum ^ Difficile est ab

hac perfecte curari,quia hoc vakle delecta-

bile est^ quia per hanc reputat se horao

magnura, et alii eum reputant. Si homo

luxuriatur, dolet cerebrum; sed in diviUis

homo delectatur, quia est ibi prsesumptio

,

et delectatio , et reputatio. Unde ha^c cupi-

ditas infecit Giezi ", et leprosus factus est

,

quia cucurrit post Naaman. Isti !>imoniaci

hodie largitatem reputant magnaui curiali-

tatem. Venit Simon raagus, etdixit Petro'':

« Accipe de pecunia, et da raihi ut per im-

positionem manus possim dare Spiritum

sanctum. » Sed Petrus non reputavit curia-

litatem, nec habuit palientiam : « Pecunia

tua,» inquit , «tecumsit in perdiUonem.»

Tertia medietas est fortitudo *, quas est

Muni-ficcntia.

Forli-

tado.

V, 21 et scq. — 7 Ad.lib. II, c. VII.

(o) Cce/. edit. di.xciat.

viii, 18, 20,— " ArisL, Eihic,

56 ILLUMINATIONES ECCLESL/E

ludo

circa timores etaiulacias. llaec est necessaria

liomini, ut non piisillanimis , neque teme-

rarius sit, sed sustinendo terribilia , etiam

sit paratus mori : aliqui enim cadunt in

ignaviam et pusillanimitatem. Unde Job di-

cebat ': « Numquid (a) iortitudo lapidum

fortitudo mea, aut caro mea eenea est?» For-

titudo enim in animaest, non in carne. «^ Me-

lior est sapiens arrogante; et vir patiens,

expugnatore urbium. » Unde spiritualis ho-

mo multum debet cavere de moestitia. Hajc

virtus facit animam nobilem ; sed quia fortis

aliquando dedignatur contra aliquos, ideo

necessaria est mansuetudo.

Mansue- Quae cst quarta medietas : et est ^ contra

irascibilitates et iracundias, non ut penitus

homo nou irascatur, sed ubi debet, et quan-

do debet. Unde debet habere et faciem ho-

minis, et faciem leonis. Unde putant ah-

quando hominem mansuetum , qui tacet

aho peccante : haecnon est mansuetudo. Quid

igitur dicitur de Jesu, qui * « turbavit seme-

tipsum,» et^ «fecitflagellum de funiculis?»

Unde scriptum est : « Vse mihi, ut quid na-

tus sum videre mala gentis meae et sancto-

rum " {b)l » Unde Christus est agnus et leo.

Beni- Quinta medietas est benignitas '', sive ne-

mesis^ sive amicitia, quae nihil habet mali-

gnitatis; sed homo vult bonum alii homini,

et oportet quod haec ratio hominem dirigat.

Etsi dicat Pliilosophus^ quod oportet amicis

benefacere, inimicis malefacere; Christus

tamendicit, ut omnis homo diligatur, 'ut

conferat utilia, et non nociva. Si ergo te

dihgo, et do tibi vel dignitatem, vel hber-

talem , et tu male uteris ea ; si dem tibi , ut

sim benignus , non sum, sed magis maU-gnus ; unde non dabo tibi, ut sim benignus.

Habeo amicum, habeo inimicum : amicus

male utilur aUqua prselatione, vel dignitate_,

ad damnum suum , et Reipublicae ; si demsibi, benignus non sum. Inimicus mens e

contra bene utitur : et ideo sibi dabo, et fa •

1 Job, VI, 12. — 2 Eccli., VII, 9. — ^ Ariril., Ethic,lili. II, c. vii; lib. IV, c. v. — '^ Jonn., xi, 3'!.—5 Joan., II, lo. — « I Madi.., ii, 7. — ' Arist., Ethic,lib. II, c. v;i; lib. !V, c. vi. — 8 j Jomi., v, 19. —

ciam bonum meum de malo suo. Sic pater

non blanditur fiho, nec dicit verbum dulce,

nesuperbiat. Mundus hodieignorat istambe-

nignitatem : unde ^ « totus mundus in ma-

hgno positus est,» quia homo non dihgit

nisi bonum privatum.

Sexta medietas est magnanimitas , ut ap-

pretientur magna , et despiciantur vilia.

Haec est liumilitas,quae despicit apparentia

magna, et appretiatur ea quae videntur esse

parva, sunt tamen magna vere. Notandum

quod Philosophus^dicit, quod magnanimus

est in appetitu honoris : quidquiddicat ipse,

hoc non docet veritas , cura lionor non sit ,

nisi aeternorum. Sed e contra, quidam ap-

pretiatur unam vihssimam laudem alicujus,

cum tamen veritas dicat in mente sibi, quod

est ipse pessimus, et nequam, et tamen ipse

effert se. Ilae sex medietates sufficiunt. Aliae

enim quaedam innominatae sunt : lias autem

Philosoplius manifeste ponit , et in liis ratio

veritati substernilur fidei. Ha; enim medie-

tates removent vitia, sive carnalia, sive spi-

ritualia, ut temperantia gulam et luxuriam;

munificentia avaritiam, cupiditatem , et ra-

pacitatem; fortitudo acediam, ignaviam,pi-

gritiam; raansuetudo iracundiam, odium,

impatientiam ; benignitas invidiam ; magna-

nimitas superbiara, arrogantiam, vanitatem

et jactantiam.

Secundus veritatis radius ilhistrat ad ap

prehensionem industriarum, secundum spc-

culationes intellectuales. Hae sunt quinquu_,

scilicet scientia , ars, prudentia, sapientia,

intelhgentia. Speculatio autem consistens hi

se, aut transit in effectum, aut affectum.

Primus modus non pertinet ad Moralem

,

sed magis Logici est ; secundus autem spec-

tat, quia virtuosus; et ideo quia facihter

speculativus fit practicus, ideo faciie ex spe-

culativo fit virtuosus. Notitia enim transiens

in affectum est sapientia, quae est '° cognitio

causarum altissimarum , et per causas altis-

'^ Arist., Moral. Nicomac, lib. IV, c. iii. — i" Ibid.,

lib. VI, c. IV.

[a) Vulg. Nec— [b) Vulg. coatritionem populi mei

et contritionem civilalis sauctyL'.

IN IIEXAEMERON. SERMO V. 57

Cbirur-

gus qua-

lis esse

delieat.

l-xem-

phim de

miUie-

tici in-

dusti ia.

simas ; notitia autem transiens in effectum

extrinsecum, cst ars, quae est liabitus cum

ratione factivus ; et baec notilia juiigilur

cnm faciente ,prajvia tamen afTectione.

Medium inter ha3c est electio, quae jungitur

affectui, et ordinatur ad opus. Qiiod enim

quis eligit , amat, et dirigit ad opus : et btec

est prudenlia, quse est media inter sapien-

tiam et artem. Intelligentia autcm est in

ascendendo a prudentia ad sapientiam , quse

est cognitio principiorum et regularum cer-

tarum. Necesse est similiter descendere ad

artem per scientiam. Chirurgus, nisi habeat

regulam mediei, iuterficit hominem, ut ali-

quis inciditur, el ille estdispositus ad febrem.

Dicebatur etiam de quodam mathe?natico

,

qui faciebat optimas campanas , et illas fa-

ciebat secundum proporliones musicales;

tamen illas habuit a quodaui musico,qui

dederat sibi formam longitudinis , et spissi-

tudinis, et marteUum proporlionatum ad

pulsandum. Nec est intelhgendum propter

hoc quod dicitur, quod virtutes quiedaai

sunt intellectuales,qusedam consueludina-

riae,quod propter lioc virtutes non sint in

parte ahqua, nisi in rationah^, quia essentia

omnis virtulis est in rationah; sed quasdam

sunl in rationali secundum se, et secun-

dum quod est speculatrix; quaidam , se-

cundum quod est exterioris hominis guber-

natrix.

Tertius radius veritatis illustrat ad niora-

les justitias secundum dictamen legum po-

hticarum. Ilic non de])eo loqni ut theologus,

necsicutjurista, sed sicutphilosoplmsloqui-

tur. Ha?c autem est circa quatuor. Nulius

autem pliilosophorum dedit hanc ; sed si

fuerit collectum aliquid ex multis,prove-

niet. Attendilur autem quantum ad ritum

colendi , quantum ad formam convivendi

,

qnantum ad normam priesidendi, qunntum

adcensuramjudicandi. Ad censuram judican-

di non pervenitur, nisi per normam pra^si-

dendi ; nec ad normam praesidendi , nisi per

' PImIo, Apolog. Socr.; Diog. Laert., de Vita Philos.,

lib. II, iu Socr. — 2 Cic, ile Nat. Deor., lib. 1. —

formam convivendi; nec ad istam, nisi per

primam. Oninesveripbilosophi unum Deum

coluerunt. Unde etiam ' Socrales, eo quod

prohibebal sacrificium fieri ApoUini , inter-

fectus fuit, cum coleret unum Deum. Verum

est, quod Plato suasit sibi fugam. « Absit, »

inquit Socrates, «utnegem veritatem quamasserui. » Et ideo Plato non interfuit morti

ejus, erubescens quod suasisset sil)i fugam.

Cultus Dei pietas est fidei. Unde dicit Tul-

lius', quod «pietas consistit in cultu deo-

rum. » Non placet, quoddicit cleorum. Scrip-

turanunquam dicitangelos deos,ne veneren-

tur sicut dii ; sed homines vocantur (/zi. Unde

Psalmus ' : « Deus stetit in synagoga deo-

rum, » id cst hominum, non angelorum.

('ultus autem Dei consistit in laude et sacri-

ficio. Quoniodo autem sacrificium introduc-

tum sit , videtur quod per fidem Abel ol;-

tulit saorificium , et Noe , de quo dicitur "^

:

«Odoralus est Dominus odorem suavitatis. »

Et figurabant haec sacrificia sacrificium Chri-

sti, quod in cruce fecit : et ideo dicitur Do-

minus odorare, quia placatur per mortem

Unigeniti. ( Daemones autem propter super-

biam suam volunt coU ut Deus , ut habeant

in terra, quod non habere potuerunt incoelo.)

Et quia maxime ahenantur liomines a Deo,

sanguinem Christi offert, qui facit talia sa-

crificia, eo quod effusus fuit ad placanduni

Patrem. «Sacrificium» autem * «laudis » iu

corde naturale judicatorium dictat, et est di-

ctamennaturae : et inhoc consenseruntomnrs

veri philosophi. Unde dicit ille " quod qui du-

bitatutrumparenteshonorandi sint, et Deus

venerandus, poena dignus est. Secundus mo-

dus est formaconvivendi, ut '^

: « Quod tibi

non vis fieri, non facias alteri. » IIoc in cor-

de scriplum est per legem aeternam. Ex hac

naturah lege emanant leges et canones, pul-

lulationespulchrae. Sed si arguitur: Tu non

vis suspendi, ergo latronem suspendere non

debes ; dicendum ,quod latro prius debet

suspendi ,quam ut Respublica laedatur : et

8 Pm/. LX.xxt, I. — * Gc)i., vni, 21. — ^ Psul. XLIX, 4.

— « Cic, loc cil. - ' Tob., iv, 16.

58 ILLUMINATIONES ECCLESItE

ideo Jonas contra se dedit sententiani; ut *

projiceretur in mare.

Teitia est norma prcesidendi, id est qua-

lifer princeps ad populum debet se habere^

et e converso : et haec emanant a veritate

prima, quia populus debet assislere pra^si-

denti et punieuti. Princeps non debet suam

utilitatem qua^rere, sed Reipublicse. Pliilo-

sophus*.dicit, quod dirfert tyrannus et prin-

ceps, quia tyrannus quaerit propriam utili-

talem, sicut Herodes,qui timens privari

regno suo, saeviit in pueros; princeps autem

communem intendit utilitateai. IJnde hodie

niagna abominatio cst in his qui praesunt :

quia in navi non ponitur rector, nisi habeat

arlem gubernandi^ et in Republica ponitur

Reii. ille, qui nescit regere. Unde quando per suc-

"lai^.mt cessionem pueri praesunt, male regiturRes-tas uDde

pubiica. David fuit sanctissimus ; Salomon,

etsi lubricissimus , tamen sapientissimus

;

Roboam stultus, quia divisit regnum. Ro-

mani elegerunt ^ Diocletianum per artem

divinationis, sive diaboh. Debebant ehgere

comedentem super mensam ferream , et in-

venerunt comedentem illum super vomerem,

qui postmodum multamalafecit. Unde quan-

diuRonianiihos, quiprseessent, elegeruutsa-

pientissimos, tunc bene gubernata fuitRes-

publica; sed postquam ad successionem ve-

nerunt, totum fuit destruclum. Uitimum est

censura judicandi, ut homo sciat quid de

quacumque re sit judicandum; quod spectat

ad personas , ad res, ad modum agendi.

Haec orania manant a veritate prima. Sed

in his omnibus luxuriata est ratio physica

,

quiu quidam * posuerunt mundum aeternum

,

quia si causa aiterna , effectus aeternus esl

:

et isti male senserunt de causa prima. Simi-

liter metaphysica eodem modo. Similiter

mathematici primo posuerunt numeros , et

postea ad influentias et secreta cordium per-

venerunt. Naturales sciunt et de corporuU-

imitatur naturam ; et nos scimus secreta

naturae : ergo nos laciemus aurum et ar-

gentum. » Simihter grammatici poesibus et

fabulis suis tenuerunt totum mundum, quo-

usque venerunt sancti contra eos. Similiter

logici cum suis sophismatibus, et suis falsis

propositionibus, fecerunt mundum insanire.

Similiter rhetores adeo delectabantur in

colore sermonis^ ut non aliud regnum di-

cerent Dei ; hoc tamen sublatum est multum

de medio. Ars morahs non ita luxuriata

est,quia non in sola speculalione stat. Sed

scientia juris multum hixuriata est propter

lucrum ; et causae,quse deberent terminari

per jus, modo per allegationem et subtihta-

tem juris fmnt immortales, cum tamen in-

tentio juris sit causas rescindere. Haec sunt

novem lumina illustrativa animarum , scih-

cet veritas rerum, vocum, et morum ®: re-

rum, scihcet essenliarum , figurarum, na-

turarum, quantum ad quidditates occultas,

quantum ad quantitatum proportiones ma-

nifestas, quantum ad naturarum proprie-

tates mixtas. Primo Metaphysica , secundo

Mathematica , tertio Naturahs, seu Physica.

Yeritas vocum triplex : Primo,quantum

ad locutiones, argumentationes, persuasio-

nes. Primo, quantum ad locutiones indi-

cantes mentis conceptus; secundo, quantum

ad argumentationes trahentes onmes men-

tis assensus; tertio, quantum ad persuasio-

nes inclinantes mentis affectus. Primo Gram-

malica, secundo Logica , tertio Rtietorica.

Veritas morum triplex,quantum ad raodes-

tias, industrias, justitias : modestias, quan-

tum ad exercltationes consuetudinales ; in-

dustrias, quantum ad speculationes intellec-

tuales; justitias, quantum ad leges pohticas.

Primo virtus consuetudinahs ; secundo vir-

tus intellectualis ; tertio virtus justitialis.

Has igitur scientias tradiderunt philosophi

,

divinitus illustrati :'^ « Deus enim illis reve-

Verit:is

iriplcx.

Veritas

voiiura

Iriplcx.

Verit

iiiorum

Iriple.x.

as

bus et mineralibus, et dixerunt ^: « Ars lavit (a). » Postmodum voluerunt ad sapien-

' Jon., I, 12. - ' Aiist., Moral. Nicom., lib. VIII,' A"^^' P%^'<^-> Hb. II, text. 22 et 79.

c. X. - ^ Flav. Vopisc. in Numcr.; Pon>. Lajl., ius^""- ^' «^ ^"- - ' '^'"''' '' ^^"

Dioc. — * Arist., de Cal., lib. 1, lext. 118 et seq. — (a) Vulrj. manifestavit.

^ Idem liabet

tio lucis

a lene-

bris

mystica

IN IIEXAEMERON. SERMO V

tiam pervenire, et veritas trahcbat eos , et

promi^crnnt dare sapientiam , lioc est bea-

titudinem , lioc est intcllectum adcptum :

promiserunt , inquam , discipulis suis.

Quarta ergo consideratio est,quomodo

venerunt ad hoc , in quo lux separata est a

separa- teoebris : separaudo enim se a tenebris

,

converterunt se ad kiccm. Sed hoc fit, ut

auima convcrtat se super se primo ; secundo,

super intelligentias s[)irituales; tertio, super

rationes Beternales. Primo ergo oportet se

considerarc , non sicut oculus carnis,qui

non videt se , nisi per quamdam reflexionem

a speculo ; sed sicut oculus mentis, qui pri-

mo videt se , et postmodum aha. Sed adhuc

oportet ut convertat se super potentias et

Aninim supcr aclus. llabet enim anima tres poten-

P"'^"''* tias, animalem, intellectivam, etdivinam,

secundum triplicem oculum, carnis^ ratio-

nis, contemplationis. Primus viget; secun-

dus cahgat; tertius excaecatus est. Potentia

animalis duplex est : vel in objecta sensuum

particularium, vel sensus communis , et sic

cst potentia subjectiva ; sive in phantasmata

sensibilium, et sic est potentia imaginativa.

Intellectualis etiam potentia estduplex, quia

aut considerat universales rationcs abstrac-

tas a loco, tempore; aut elevatur ad sub-

stantias spirituales separatas : et sic sunt

ducB potentiffi , scilicet ratio, et intellectus :

per ralionem confert, per intellcctam cog-

noscit se et substantias spirituales : et tunc

ingerit se intelligentiis , ut tunc intret aivi-

ternum earum. Similiter operatio vel po-

tentia divina duplex est : una^ qua so con-

vcrlit ad tuenda divina spectacula; alia,

(jua se convertit ad dcgustanda divina sola-

tia. Primum fit per intelligentiam, secun-

dum fit per vim unitivam, sive amativam,

quge secreta est : de qua parum, vel nihil

noverunt. Ergo triplex est potcntia, et sex

operationes : et quando hajc omnia objecta

videtanima, sic rediens super se, fit spe-

culum quuildam pulcherrimum et tersuni

,

in quo videt quidquid est fulgoris et pul-

chritudinis, sicut in spcculo polito vidutur

59

imago. Sed adhuc requiritur opacitas natu-

ralis, vel arliliciaris : naturalis,ut in spe- specuii

culo de calybe ; artificialis , ut in plumbo railo.^^

superposito vitro. Postea requiritur politio,

per quam formam vel imagincm recipit.

Tertio requiritur splendor, quia in nocte ni-

Iiil reddit. Similiter in anima sunt virtules

inferiores , tenentes lumen , ne defluat

;

mediai sunt, sicut politiones; supreniic sunt,

sicut ^splendores supervenientes : et sic est

anima speculura.

Sed oportet ut habeamus secundum gra-

dum, quod apponatur pulchris formis, sicut

luminibus coelicis sibi proportionatis, ut

angelis, quia si statim elevaret sead divinos

fulgores, reverberaretur. Angeli autem sunt ^„„31;

et lumina, et specula, ad quos contemidan- ''""* '"-' '^ ^ -^ ^- mina, et

dos triplicitcr elevatur anima. Ilabent enim specuia.

angeli virtutes infimas per quas regulant

motus nobilium corporum , et influunt in

mundiaha. Et hoc estpositio philosophorum.

Constat enim, quod causa nobilior est suo

effectu. Et consfat, quod ad influentiam cor-

porum ccelcstium fit, vel generatur vivum

et animatura : ergo anima. Si ergo anima-

tum nobilius est non animato , ergo necesse

est ut habeat aliam causam,quam illa cor-

pora. Et illa est influentia angelica, cum in-

fluentia corporum ccelestiura. Unde per re-

gimen substantiai intellectualis influentis

super motura orbis, quem rcgit^ fit lioc.

Alii ^ posuerunt, quod Angeli cssent nume-

rati sccundum numerum motuura, propter

inclinationem naturalera ad raotura. Alii po-

suerunt decem intelligentias, solura consi-

derantcs earura influentias, et fecerunt in-

sanias et contentiones. Angclus bene potest

esse sine raotu. Item sunt virtutes in angclis

ad animas rationales,per quas regunt ho-

mines. Sunt enim delatores lurainum, et

elevatores intellcctuum ad suscipicndas illu-

minationes. Est ergo in eis virtus delativa,

quia sunt lumina quiedam, et quoddam per-

vium, et contemperant in se iiobis divinura

radium, ut proportionetur uobis. Sccundo

' Arist., Melaph., lib. XII, texl, 47 et 48.

Avicen-

n;e opi-

60

modo est in eis virtus elevtitiva , per quam

nos aptant per condescensionein et elevatio-

neni ad illuni radium suscipiendum, non

tanquam perficientes. Item est in eis virtus

suprema, qua se ad Deum convertunt in

susceptione splendorum a?terna3 lucis, quani

amant, et omnia reducunt ad ipsam, ut ten-

dant in Deum per amorem et laudem. Unde

in Job dicitur ': « Ubi eras, cum me lauda-

rent astra matutina, et jubilarent omnes

filii Dei? » Et hoc totum senserunt philo-

sophi. Item angeh sunt ex hoc gratiarum

actionem facturi, sive acturi. Quando hoc

videritanima, ingerit se angelis, et intrat

specuUiiu ipsorum.

Tertius gradus est, quod ipse intellectus

considerans conditiones entis secundum re-

lationem caussB ad causatum^ transfert se ab

effectu ad causas, et transit ad rationes SBtcr-

nas. DitTert causa a causatis, quia prima

causa est ens primum , et a se causatum

Rerum productura. Causa priuia est ens simplex;confide- causatum ens compositum: causa prima ensratio in *•

compa- purum ; causatum ens permixtum : causa

aToeuL prinia ens fixum ; causatum ens variatum :

caus prima ens absolutum; et causatum ens

alligalum: causa prima ens perfectum; cau-

satum diminutum. Haec sunt certissima. In-

telligentia fertur in hanc lucem tripliciter:

ratiocinando, experiendo, intelligendo; ra-

tiocinabiliter, experimentaliter, intelligen-

tialiter. Per viam rationis sic : Si est ens

productum , ergo est ens primum,quia ef-

fectus ponit causam. Si enimest ens ab alio,

secundum aliud, et propter aliud; ergo est

ens a se, secundum se, et propter se. Item si

est compositum, oportet esse simplex, a quo

habet esse, quia omne quod recedit a sim-

plicitate , cadit in compositum. Item si est

ens perraixtum. necesse est esse ens purum

:

creatura autem nulla pura. Item si est ens

secundum se variatum , necesse est esse

fixum, quia mobile reducitur ad iraraobile.

' Joh, XXXVIII, 7. — 2 Arist., Phys., lib. VIII,

text. 73, 7i; de Cccl., lib. I, text. 118; lib. II, text. 1

ct seq. — ' Id., dc Anim.y lib. I, lext. cotu. 83. —

ILLUMINATIONES ECCLESIJl

Mota enim manu, stat cubitus; et moto cu-

bito, stat humerus. Et sic seraper quod mo-

vetur, movebitur per aliquod fixum. Item

si dare est alligatum, ergoabsolutum. Omnis

creatura alligata est alicui generi prsedica-

mentorum : sed quod alligatum est, non

mutuum dat alteri esse : ergo necesse est

absolutum esse, a quo recipiet esse. Item si

est ens diminutum, necesse est esse ens per-

fectum. Et hac via procedit Philosophus^ ad

ostendendum mundum aeternum, quia om-

nem motum et motionem prsecedit motus

localis circulariter, quia perfectus est. Sed

respondendum ,quod verum est quod per-

fectus est ante diminutum, loquendo de per-

fecto simpliciter ; sed non de perfecto in ge-

nere,qualis est motus localis. Et sic fertur

intelligentia ratiocinando : fertur sirailiter

experiendo. Sic productura respectu primi

defectivum est ; simihter compositum , res-

pectu simplicis; simiUter permixtum, res-

pectu puri; et sic de aliis : ergo dicunt (a)

privationes : sed privationes non cognos-

cuntur, nisi per habitus suos. llectum enim

est judex sui et obliqui. Et si ^ omnis cogni-

tio fit ex praeexistenti cognitione, ergo ne-

cessaiio * intelligentia experitur in se, quod

habeat aliquod lumen, per quod cognoscat

primum esse. Sic igitur his praesuppositis,

intellectus intelligit, et dicit : Primum esse

nuhi vere esse convenit, nisi primo esse: et

ab ipso omnia habent esse, quia nulli inest,

nisi prirao esse. Similiter simplex esse , est

sirapliciter perfectum esse : ergo est quo

nihil intelligitur mehus. Unde Deus non po-

test cogitari non esse, ut probat Anselmus^.

Quando anima videt hoc famihariter, primo

ratiocinando, secundo experiendo, tertio in-

teUigendo, tunc ibi potest quiescere. Unde

ratiocinando infert per oppositum : Si est

posterius, est prius : si est compositum, est

simplex. Experimentaliter, quia privationes

non cognoscuntur, nisi in positione causse :

— 4 Id., Poster., lib. I, text. 1.

c. ni et xxii.

(ri) Ccel. edit. dicuutur.

^Anselm., Proslog.,

et illa sex videntiir per modum defectus et

privationis. Intellecti:aliter, quia non pos-

sunt latere animam, ubi primum esse est

simplex esse. Item considerat illud esse, ut

habet substantiam^ virtutem, et operatio-

nem, ut purissimam, simplicissimam, et sic

de aliis sex : ut est in eo unitas, bonitas, et

veritas^ ut pura, ut purissima, ut absolu-

tissima, et sic de aliis sex : ut habet specio-

sitatem , firmitatem , et bonitatem , ut pu-

ram, purissimam: ut habet memoriam, in-

telligentiam^ voluntatem, secundum illa

sex : ut babet vitam , sapientiam,jucundi-

tatem , secundum illa sex : et tunc intelligit

bonum per essentiam , et omnia per illud

deificantur, et ideo sumrae appetibile, et

summe debet appeti, et hoc faciendo con-

quiescit. Primo ergo anima videt se, sicut

speculum; deinde angelos, sive intelligen-

tias, sicut lumina, et sicut medium delati-

vum : sive videt (a) se, sicutinspeculo; inin-

telligentia, sicut in medio delativo lucis

ieternse, et contemperativo ; deinde in luce

eeterna tanquara in objecto fontano, quan-

tum ad illas sex conditiones dictas, et ratio-

nabiliter, et experimentaliter, et inteiligibi-

liter, vel intelligentialiter. Dum ha^c ergo

percipit, consurgit ad divinum contuitum,

et dicit se habere intellectum adeptum, quem

promiserunt philosopbi, et ad hoc veritas

trahit. Sed tamen per virtutes oportet deve-

nire, sicut venerunt philosophi : quando vi-

derunt quod tam alle non possent pervenire,

nisi per virtutes, converterunt se fid docen-

dum illas , ut fecit Socrates. Unde reputatur

minus bene dixisse, eo quod tantum de illis

dixit; sed hoc fccit, quia videbat quod ad

illura intellectum non posset perveuiri, nisi

anima sit purgata.

SERMO VI.

De virtutibiis carcUiialibus, et de virtutibus animi

jam furgati.

IN HEXAEMERON. SERMO YI. 61

mam visionem intelligentiae per naturam

inditae, sumptum est verbum illud : Vidit

Deus, etc, id est, videre fecit : de hoc siipra^

in duabus collationibus : et per considera-

tionem scientialem,pro eo quod irradiat

hffic iux , ut veritas rerum , ut veritas vo-

cum , et ut veritas morum ; et fuerunt dis-

tinctae novem doctrinai partiales, quarum

tres principales radii sunt ex dictamine lu-

cis «ternai, secundum AnselmumetAugus-

tinum. Item quod vidit, id est, videre fecit

per contemplationem sapientialem , illumi-

nando animam in se tanquam in speculo

;

in intelligentia , tanquam in medio dela-

tivo; in luce increata^ tanquam in objecto

fontano. Secundum illas sex condiliones

,

quas imprimit menti , et secundum has con-

surgit anima in illam lucem , ratiocinando

,

experiendo, intelligendo, ut dictura est. Et

ad hoc venerunt philosophi, et nobiles eo-

rura , et antiqui,quod esset principium , et

fmis, et ratio exemplaris. Sequitur : Et di-

visit lucem a tenebris , ut^ sicut dictum est

de angelis, dicatur de philosophis. Sed unde

aliqui tenebras secuti sunt? Ex hoc, quia

licet omnes viderint primani causam, om-

nium principium, omniura fmera, in medio

tamen diversificati sunt. Nam aliqui nega- Arist.

verunt in ipsa esse exemplaria rerum,quo- tur^deVs

rum princeps videtur esse Aristoteles,qui Piaionis.

et in principio Metaphysicw, et iu frae ',

et in multis aliis locis execratur ideas Pla-

tonis. Unde dicit, quod solura novit se, et

non indiget notitia alicujus alterius rei , et

movet ut desideratum et amatum. Ex hoc

posuit, quod nihil, vel nullum particulare

cognoscit. Unde illasideas principaliter pree-

cipuus impugnat Arisloteles in Ethicis,

ut dicit, quod summum bonura nou potest

esse idea : et nihil valent rationes sua3, et

Commentator solvit ea». Ex isto errore se-

quitur alius error,quod Deus non habet

prsescientiam , nec providentiam , ex quo

* Yidit Beits lucem , quod esset bona , ct

divisit lucem a tenebris , elc. Proptur pri-

^ GoL, I, 4. — * Serrn. iv, p. 49; senn. v, p. 54.—• Arist , Mdnj,',., lilj. I, loNl. :;5elseq.;lib. XiH, c uU.

— * Id., Lt/iu: Nicom., lib. l, c. vi. — («) Supiil. iii.

62

non habet rationes renini in se, per quas

cognoscat. Dicunt etianii^q^od nuUa vcri-

tas de futuro est , nisi verilas necessario-

rum ; et veritas contingentium non est ve-

ritas. Et ex lioc soqniiur, quod omnia fiant

a casu. Ideo inducunt nccessitatem fatalem

Arabes, scilicet quod ilke subtantitE mo-

venles orbem sunt causa? omnium necessa-

ricC. Ex quo sequitur veritas occultata ,

scilicet dispositio mimdialium secundum

poenara et gloriam. Si enim ilte substantiae

movent non errantes, nihil ponitur de in-

ferno , nec quod sit da?mon ; nec Aristoteles

unquam posuit daemonem, nec beatitudi-

nem post hanc vitam , ut videtur. Iste est

Errores ergo triplex error, scihcet occultatio exem-Ethnico- piaritatis, divinse providentise , dispositlonis

mundanse. Ex quo sequitur talis csecitas

,

vel caligo, scilicet de a^ternitate mundi, ut

videtur dicere Aiistoteles - secundum omnes

doctores Graicos, ut Gregorium Nyssenura,

Gregorium Nazianzenum , Damascenum,

Basilium , et sectatores omnium Arabum

,

qui dicunt quod Aristoteles hoc sensit , et

verba sua sonare videntur. Nunquam inve-

nies,quod ipse dixerit , vel dicat

,quod

mundus habeat principium vel initium.

Imo redarguit Platonem ,qui solus videtur

posuisse tempus incoepisse, et illud repug-

nat lumini veritatis. Ex isto sequitur alia

Cfficitas de unitate intellectus » ,quia si po-

nitur mundus seternus, necessario aliquod

illorum sequitur, vel quod animae sunt infi-

nitae, cum homines fuerint infmiti ; vel quod

anlma est corporalis ; vel quod est transitio

de corpore in corpus, vel quod intellectus

sit unus in omnibus;qui error attribuitur

Aristoteli. Ex his duobus sequitur ,quod

post hanc vitam non est felicitas, ncc pcena.

Hi ergo cecideruut in errores, nec fuerunt

divisi a tenebris : et isti sunt pessimi erro-

les. Nec adhuc clausae sunt claves putei

abyssalis. Hse suut tenebrae iEgypti : hcet

' Ariit., de Inierp., lib. l, c. ult. — - Id., de Ccel.,

lib. I text. 117. — ' De unitate intellectu» Tlieuiisl.,

de Anima, super text. 19, Arist., c. xxxi, xxx

;

ILLUMINATIONES ECCLESIJ:

enim magna hix videretur in eis ex prsece-"

dentibus scientiis, taraen omnino extingui-

tur per errores praedictos. Et ahi videntes,

quod tantns fuit Aristotelcs in aliis, et ita

dixerit veritatem, credcre non possunt, quin

et in istis dixerit verura.

Dico ergo,quod illa lux aeterna est exem-

plar omnium , et quod mens elevata , ut

mens aliorum nobilium pliilosophorum an-

tiquorum, ad hoc pervenit. In illa ergo pri-

mo occurrunt anirase exeraplaria virtulum.

Absurdum est enim , secundum quod dicit

Plotinus *, quod exeraplaria aliarum rerum

sint in Deo, et non exemplaria virtutura.

Apparent ergo prirao in luce seterna virtutes

exeraplares, sive exemplaria virtutum, sci-

Hcet celsitudo puritatis, pulchritudo clari-

taiis, forlitudo virtutis, et rectitudo diffu-

sionis. De quibus Philo, diseiiisimus Ju-

dseorum , loquens ut philosophus , sapit. Et

in hbro Sapientice ^: « Vapor est enini vir-

tutis Dei, et emanatio est claritatis sincera,

et ideo nihil inquinatum in illam incurrit. »

Ecce celsitudo puritatis. « ® Candor est lucis

seternae, et speculum sine macula divinae

majestatis illius, et imago bonitatis illius. »

Et infra '^

: « Est enim speciosior sole, et su-

per omnem dispositionem stellarum luci

comparata invenitur prior. » Ecce pulchri-

tudo claritatis : ubi enim est speculum , et

imago, et candor, necessario est repraesenta-

tio. Pulchritudo nihil aliud est, quam ffiqua-

Utas numerosa : ibi enim sunt rationes nu-

merosse, ad unum reductae. Et quia specio-

sissima, ideo * « attingit ubique propter sui

munditiam. » Et quo sequitur, quod sit for-

tissiraa, ideo dicitur ^: « Sapientiam non

vincit mahtia. Altingit afine usque in fmem

fortiter. » Ecce fortitudo virtiitis; attingit a

summo, vel suprcmo, usque ad infimum;

ab intrinseco usque ad extrinsecum ; a prin-

cipio usque ad ultimum, quia ubique est

centrum suae potentiae : ideo virtus ejus est

Averr., lib. eod., com. 5. — * Plolia., Enn., I, lib. II,

de Virl., c. ii; Macrob., lib.

^Sap., VII, 25. — 6 Ibid

21. — ^ Ibid., 30; viii, 1

1 , iu Sonin. Scrip, —26. — ' lljid., 29. — 8 Ibid.,

IN HEXAEMEROiN. SERMO VI . 63

Virlules

cardina-

les undedicantur

infinita. Ex lioc liabet roctitudinem difTusio-

nis : ecce justitia : et itleo dicit ': « Dispt)-

nit omnia suaviter. » Et quia loquitur ut

philosophus , ut amator sapientiae, et ideo

dicit^ : « Hanc amavi, et exquisivi, » etc:

non solum propter se, sed quia ab illa im-

mediateconsequenterfluunt tales consimiles

proprietates. Unde post statim sequitur ^ :

« Sobrietatem euim et prudentiam , et justi-

tiani , et virtutem docet , quibus nihil est

ulilius in vita hominibus. » ITsec imprimun-

lur in anima per illam lucem exemplarem,

et descendunt in cognitivam^ et affectivam

,

et in operativara. Ex celsitudine puritatis

imprimitur sinceritas temperantise ; ex pul-

chritudine claritatis , screnitas prudentia^

;

ex fortitudine virtutum , staljilitas constan-

iiae; ex rectitudine diffusionis , suavitas jus-

litiai. Ilae sunt quatuor virtutes cardinalcs,

de quibus tota sacra Scriptura agit ; et Ari-

stoteles nihil de eis sensit, sed antiqui, et

nobiles philosophi. Cardinales dicuntur tri-

pliciter : vel quia per ipsas est ingressus ad

acquirendum omnes virtutes ; vel quia sunt

principia in quibus integratur omnis virtus

;

vel quia omnis ratio vitse humanse habet

dirigi, et regulari per eas in quatuor cardi-

naUbus mundi minoris , ad similitudinem

muncli majoris^quantumad activam et con-

teraplativam. Pliilosophus * dicit,quod vir-

tus est medium duarum extremitatum , se-

cundum quod sapiens determinabit; est enim

in raedietate consislens. Yirtus enini, secun-

dura Auguslinura " , non est aliud quara

modus. Hunc modum prudentia invenit , ut

in omnibus non excedas, sed circa centrum

consistas : unde prudentia auriga est viitu-

tum. Unde dicit prudentia : Ego inveni mo-

dum. Et temperantia custodit, et dicit : Et

hoc volebam ego. Juslilia describit , ut non

tantum velit sibi, sed alteri, et quia post-

modum multae adversitates eveniunt , forti-

tudo defendit, ne perdatur raodus. Item se-

' Snp., vni, 1. — ! ibid., 2. - ^ il,id., 7. — * Aiisl.,

Mufjn. Moral., lib. I, c. ix; Moral. ad Eud., lib. 11,

c. VI. — t> Aug., conl. Julian., lib. IV, c. iii, ex Cice-

cundo dicuntur cardinales, quia secundumactus accipiuntur integrantes virtutes

,qui

sunt quatuor : modificare per appositionem

circumstantiarum, rectificare (estcnimrecta

ratio ducens iu fuiem, coa^quanslegibus), or-

dinare, stabilire. Abhocdicitur virtus, quae

est robur mentis ad bonum faciendum, et

malum evitandum. Teraperantia raodificat;

prudentia rectificat; justitia ordinat; Ibrti-

tudo stabiHt : et oranes se circuraincedunt,

Oportet enim quod temperantia sit prudens,

justitia forlis; itera quod prudentia sit so •

bria, fortitudo justa. Gregorius ^: « Quo-

raodo potest esse fortis, nisi sit prudens? »

Temerarius est enim, qui aggreditur quodsuper vires est : et ideo virtutes sunt con-

nexae. Item lertio modo dicuntur cardinales,

quia oran's vitahorainishis quatuor guber-

natur, sicut sol habet quatuor aspectus ad

qiiatuor partes raundi , scilicet orieufera,

raeridiera, aquilonem, et occidentera, in

quibus habet quatuor proprietates. A sole

autem oranis vita : in orieute purificatur, in

meridie illuminatur, in aquilone stabiUtur,

in occidente conciliatur : sic sol prius in

oriente raentis ponit sinceritatem tempe-rantiae; in meridie claritatem prudentiai; in

aquilone virtutem constantiae; in occidente

suavitatera justitia?. Et hoc modo in Apoca-

lypsi ^ Joannes describit quatuor latera civi-

tatis, secundum quatuor virtutes cardinales

:

et ordinantur ^ quatuor tribus juxta taber-

naculura. Teraperantia sic describitur a

TuUio 8: Temperantia (quae est in oriente),

nou est rationis in libidinem ahosque animi

motusrectos firraaet raoderatadominatio. »

Partcs ilhussuntsobrietas iu gustu, castilas

in tactu, modcstia in caeteris sensibus: quammodestiara , vocant theologi discipUnam.

Serenitas prudentia^ a raeridie, qua3 sic des-

cribitur '°: « Prudentia est bonorura et ma-

lorum scientia, et utrarumque discrelio ; »

cujus paites sunt memoria , inteUigentia

,

de Invent., lib. II. — " Grog., Moral., lib I,

— ' Apoc, XX, 7.-8 Numcr., ii, 3, 10, 18,

rone

,

C. XVI.

2:5. —»» Ibid

Cic, de Invenl., lib. II, dc Gnn. de lih.

64

providentia , de praesentibus,prseteritis , et

futuris. Fortitudo ab aquilone, qua? sic des-

cribitur ': « Fortitudo est aggressio peri-

culorum , vel susceptio, et eorumdeiu et

coustans et laboriosa perpessio. » Cujus par-

tes sunt fiducia , patientia,perseverautia :

fiducia in agendo^, patientia in sustinendo,

perseverantia in perseverando. Item in occi-

dente suavitas justitiae, quae suavitas est in

exhibitione pietatis. Yolunt enim leges poe-

nas mitigare. Unde finis justitise non est

severitas, sed benignitas, quse sic descri-

bitur * : « Justitia est habitus , communiutilitate servata, suam unicuique tribuens

dignitatem. » Partes ejus secundum Tul-

lium sunt ex lege, a natura, ex consuetudine

secundum nos : una ordinat ad superiores;

alia, ad inferiores ; tertia, ad pai'es. Hoc

totum cst per regulam rationis; e.t sicut sol

transiens per duodecim signa dat vitam, sic

sol sapientialis in nostrae mentis hemis-

phaerio radians, et transiens per has duo-

virtu- decim partes virtutum , ordinat vitam nos-

et quantumcumque liomo habeat

habeat virtutes, nonet prs- aijjjs scientias , nisistantia.

habet vitam ; sicut quantumcumque habeas

stellas, nisi habeas solem in duodecim signis,

nunquam habebis diem. Hae sunt tantse

nobilitatis, quod dispositio mundi his corres-

virtu- pondet. Yirtutes enim configurantur qua-

*^j^^^^" tuor lucis influentiis, quatuor elementorum

proprietatibus, quatuor causarum efficaciis_,

quatuor vitse salubritatibus. Primo quatuor

lucis principalibus influentiis : lux purgat,

illuminat, perficit, et stalMlit ; temperantia

purgat, prudentia illuminat, iustitia conci-

Uat, fortitudo roborat. Hem qnatuor ele-

mentorum proprietatibus : in terra est ari-

ditas cum adornatione , in aqua perspicuitas

cum intensione lucis, in aere subtilitas cummulcebritate, in igne virtuositas in actione :

prima est temperantia, quae aridum reddit,

et tamen ornat , et vestit terram floribus

;

ILLUMINATIONES ECCLESM5

quasi incorporata esl luci;justitia respondet

mulcfl)ritati aeris, aer enim ascendit et des-

cendit , ad dexteram et sinistram movetur

;

fortitudo respondet vigori ignis. Unde ille

loquens de fortitudine dicit ^: « Fortis est,

ut mors^ dilectio, lampas ignis atque flam-

marum. » Item qualuor causarum efficaciis

:

efflciens, forma , finis, et materia^ integrant

rem : fortitudo debetur efficienti; prudentia

formae;justitia fini

,quaj regulat ; tempe-

rantia materiae, ne defluat. Item quatuor

vitae salubritatibus : subtilitati spirituum

,

temperantia ; vivacitati sensuum, prudentia

;

robori virium^ fortitudo; coaequationi qua-

litatum, justitia. Hse virtutes fluunt a luce

aeterna in hemisphaerium nostrae mentis, et

reducunt animam in suam originem,, sicut

radius perpendiculariter , vel directus , ea-

dem via revertitur, quia incessit, et haec est

beatitudo. Unde primo sunt politicae, se-

cundo purgatoiise , tertio animi jam pur-

gali *. Politicse sunt in actione,purgatorise

in contemplatione ; animi jam purgati in

lucis visione. Et de his agit Salomon , ut

dicit Origenes : de politicis , in Proverbiis;

de purgatoriis, in Ecclesiastico ; de animi

jam purgati, in Canticis canticorum. Et in

notitiam istarum venerunt nobiles philo-

sophi. Unde Macrobrius narrans sententiam

Plotini, dicit sic ^ : « Qui sestimant nuUis,

uisi philosophantibus, inesse virtutes, nul-

los prseter philosophos bonos pronuntiant.

Agnitionem enim rerum divinarum, sapien-

tiam proprie vocantes , eos tantummodo

dicunt sapientes, qui superna acie mentis

requirunt , et quserendi sagaci diligentia

comprehendunt, et quantum vivendi pers-

picuitas praestat imitari, et in hoc solo dicunt

esse exercitium virtutum. Quarum sic offi-

cia dispensant : prudentise est , mundumistum , et omnia quse in mundo sunt, divi-

norum contemplatione despicere, omnemanimi cognitionem in sola divina dirigere

;

prudentia respondet aquse perspicuitati, quae temperantia^, omnia relinquere, in quantum

1 Cic, (le Invent., lib. 11, de Gen. delih. — ^ Ibid.

— 3 Cunt., VIII, ('.. — ^ Idem lege supra, serm. j,

p. 24.-8 Macrob., Somn. Scq:)., c. viii, ex Plat., de

Virtut.

IN HEXAEMERON. SERMO VI. 65

natura paliatur, quae corporis usus requirit

;

fortitudinis_, non terreri animam a corpore,

quodammodo ductu philosopliia^, receden-

tem, nec altitudinem perfectae ad superna

ascensionis horrere; justitia3, ad unani hu-

juspropositi viam consentireuniuscujusque

virtutis obsequium. » Atque ita fit , ut se-

cundum hoc tam rigidae diffniitionis abru-

ptum, ahi rerura pubhcarum rectores boni

omnino esse non possint. Sed Plotinus inter

philosophiaB professores cum Platone prin-

ceps, in hbro De Yirtutibus, gradus earum,

vera et naturali divisione et ratione compo-

Oaaiuor sitos, per ordiuem digerit. « Quatuor, in-

vfrtuiumQuit, sunt quaternarum genera virtutum :

ex his primai pohticae vocantur, secundae

purgatorise , tertiae animi jam purgati

,

quartaj exemplares. Et sunt pohticae homi-

nis, quia sociale animal est : his boni viri

ReipubUoae consulunt, urbes tuentur; his

parentes veneranlur, liberos amant, pro-

ximos dihgunt ; his civium salutem guber-

nant; Iiis socios circumspecta providentia

protegunt, justa liberahtate devincunt :

Hisque sui memores alios fecere merendo '.

» Et est politici prudentia ad rationis nor-

mam,quae cogitat

,quaicumque agit , uni-

versa dirigere , ac nihil prseter rectum velle

vel facere , humanisque actibus , tanquam

divinis arbitrus, providere. Prudentiae in-

sunt ratio, intellectus, circumspectio, provi-

denlia , docilitas , cautio. Fortitudinis est

animum supra periculi metum agere, niliil-

que nisi turpia timere, tolerare fortiter, vel

prospera, vel adversa. Fortitudo praestat ma-

gnanimilatem, constantiam, fiduciam, secu-

ritatem, magnificentiam, tolerantiam, firmi-

tatem.Temperantiae est nihil appetere dimit-

tendum , in nullo legem moderationis exce-

dere, sub jugo rationis cupiditatera domare.

Temperantiam sequitur modestia , verecun-

dia, abstinentia, castitas, honestas, mode-

' Virg., Mneid., lib. VI.

TOM. IX.

rantia vel moderatio, parcitas, sobrietas, pudi-

citia. Justitiae est servare unicuique quod Jusinia

suumest. Etdejustitiavenitinnocentia.ami-'^"''^"

citia, concordia, pietas, religio, affectus, hu-manitas. His virtutibus, vir bonus primumsui, atque deinde reipubhcae rector efficitur,

juste ac provide gubernans humana, divina

non deserens.

» Secundae, quas purgatorias vocant^ ho-

minis sunt qui divini capax est, solumqueanimum ejus expediunt, qui decrevit se a

corporis contagione purgare, et quadamhumanorum fuga, solis inhaerere divinis.

Hae simt otiosorum, qui a rerum publica-

rum actibus se sequestrant. Harum quid

singulae vehnt , superius expressimus, cumde virtutibus philosophantium diceremus,

quas solas quidem aestimaverunt esse vir-

tutes.

» Tertiae sunt purgati jam defaecalique ani-

mi, et ab omni hujus mundi aspergine

presse pureque detersi. Hlic prudentiae est

divina non quasi in electione prseferre, sed

sola nosse, et hsec , tanquam nihil ahud sit,

intueri. Temperantiae est terrenas cupidi-

tates non reprimere , sed penitus oblivisci.

Fortitudinis est passiones ignorare , nonmodo vincere, ut nesciat irasci^ cupiatque

nihil. Justitiae est ita cum superna et divina

mente sociari , ut servet cum ea perpetuumfoedus imitando.

» Quartae sunt exemplares, quae in ipsa

divina mente consistunt, quam diximus voOv

vocari , a quarum exemplo reliquae omnesper ordinem defluunt. Nam si rerum aha-

rum, multo magis virtutum ideae esse in

mente divina creduntur. Ilhc prudenlia est

ipsa mens divina. Temperantia, quod in se

perpelua intentione conversa est. Forlitudo,

quod semper idem est, nec ahqujmdo muta-tur. Justitia autem, quod perenni lege a

sempiterna operis sui continuatione nonflectitur. Haec sunt quaternarum quatuor

genera virtutum, quae praeter caetera maxi-

mam in passionibus habent differentiam

sui. » Hucusque Plotinus.

66 ILLUMINATIONES ECaRSl.E

De unitate intellectus posset dici, quod intel-

SERMO vn.

De virtutibus informatis per charitatem.

' Vidit Deiis lucem, qiiod esset bona, et

divisit lucem a tenebris, etc. Ad explican-

dam visionem iiitelligentise secundum natu-

ram inditjp, sumptum est verbum hoc. Et

quantum ad hoc : Yidit Deus, id est videre

nos fecit, quod esset hona , et per considera-

tionem scientialem, et contemplationem sa-

pientialem. Per considerationem scientialem,

in quantum illustrat, ut lux, ut veritas

rerum, ut veritas vocum, et ul veritas mo-

rum *. Per considerationem sapientialem

,

in quantum illustrat per inflaxum radii a

luce seterna in aniraam, ut videat illam

lucem in se, ut in speculo; in intelligentia

separata, ut in medio quodam delativo; in

luce seterna, ut in objecto fontaneo. Dictum

etiam fuit, quod divisit lucem a tenebris,

quod quidam ideas impugnaverunt; ex quo

triplex intelligentia veritatis occultatur, sci-

licet veritas artis seternse , veritas divinse

providentise , et veritas ruinse angelic» :

quod sequitur, si angelus perfectionem suam

non haberet, nisi per motum. Ex quo sequi-

tur triplex csecitas, scilicet de seternitate

mundi, de unitate intellectus, de pcena et

gloria. Primam videtur ponere Aristoteles ^;

ultimam etiam, quia non invenitur, quod

ponat felicitatem post hanc vitam. De media

autem dicit Commentator, quia ipse hoc

^^ijt^sensit. De seternitate mundi excusari posset,

excusa- g^Q^ intellcxit ut philosophus, loquens ut

naturalis, scilicet quod per naturam non

potuit incipere. Quod intelligentise habent

perfectionem per motum, idcirco potuit

dicere hoc *, quia non sunt otiosse, quia nihil

otiosum in fundamento naturse. Item, quod

posuit feUcitatem in hac vita, quia licet sen-

tiret seternam, de illa se non intromisit,

quia forte non erat de consideratione sua.

Decla-

lexit, quod est unus intellectus ratione lucis "^unWtQ

tur

influentis , non ratione sui, quia numeratur^^,

secundum subjectum.

Sed quidquid senserit , alii philosophi

'

illuminati posuerunt ideas, qui fuerunt cul-

tores unius Dei,qui omnia bona posuerunt

in optimo Deo, qui posuerunt virtutes exem-

plares, a quibus fluunt virtules cardinales,

primo in vim cognitivam, et per illam in af-

fectivam , deinde in operativam , secundum

illud scire et velle impermutabiiiter operari,

sicut posuit nobilissimus Plotinus * de secta

Platonis, et Tullius sectse Academicse. Et

ita isti videbantur illuminati , et sentire ho-

minem posse liabere felicitatem per se. Sed

adhuc isti in tenebris fuerunt , quia non ha-

buerunt lucem fidei; nos autem habemus

lucem fidei. Unde ait Petrus'' : c< Yos estis

genus electum , regale sacerdotium , geus

sancta, populus acquisitionis ", ut virtutes

annuntietis ejus qui vos de tenebris voca-

vit in admirabile lumen suum. » Illi au-

tem prsecipui philosophi posuerunt , sic

etiam illuminati , tamen sine fide,per de-

fluxum in nostram cognitionem, virtutes

cardinales : quae primo dicuntur politicse

,

in quantum docent conservationem in mun-

do ; secundo purgativse ,quantum ad solita-

riam contemplationem ; tertio purgati animi,

ut animam quietant in exemplari. Dixerunt

ergo per has virtutes animam modificari

,

purgari, et reformari. Sed adhuc in tenebris

sunt, quia necesse est ut hse virtutes prius

habeant tres operationes, scilicet animam

ordinare in finem , secundo rectificare aflec-

tus animse, tertio quod sanentur morbidi.

Has autem operationes non habuerunt in

ipsis. Probatio : dicit Augustinus * in libro

de Civitate Dei ,quod vera virtus non est

,

quse non dirigit intentionem ad Deum fon-

tem , ut et ibi quiescat seternitate certa , et

per pacem perfectam. Certe seternitas esse

intellec-

1 Q^,i I 4 _ s Vid. supra, serm. v et vi. — Laert., de vit. Philos., lib. III. — •= Plotiu., Enn. i,

» Arist., de 'c<£l., lib. I, text. 118. - " Arist., Metaplu, lib. 11, c. vi et vii. - ' I Petr., II, 9. - » Aug., de

lib. II, text. 47, 48. -- » Plato, in Punncnide; Diog. Civit. Dei,\\h. XiX, c. 25.

IN HEXAEMERON. SERMO VII.

non potest,quae amitti potest

;perfecta pax

non est, nisi in reunione corporis et animae;

et hoc est certum. Si enim anima essentia-

lem inclinationem habet ad corpus, nun-

quam auima plene quietatur, nisi sibi corpus

reddatur. Philosophi autem ignoraverunt

certam a^ternitatem. Posuerunt enim etipsi^

quod anima ascendebat per Capricornum

,

et descendebat per Cancrum , deinde trans-

iens per Lacteum Circulum,quem nos Ga-

laxiam vocamus_, obUviscebatur quae supe-

rius fiebant, et uniebatur corpori misero

sibi aptato^ quousque iterum superius re-

diret. Haec autem est falsa beatitudo , sciU-

cet quod anima esset in beatitudine^ et post-

ea reverteretur. Pacem etiam perfectam non

cognoverunt, quia non cognoverunt quocl

mundus haberet finem , et quod corpora

pulverizata resurgant. Necmirum, quia haec

non erant investi gabiUa secundum potentiam

rationis : ratio autem non potest ad hoc

pervenire, ut corpora resurgant, ut ele-

menta contraria possint conciliata sic in coelo

sine reflexione permanere. Non referebant

ergo ad iUam vitam, sed in abeunte qua-

dam circulatione ponebant animam. Igno-

rabant ergo fidem, sine qua virtutes non

valent, ut dicit Augustinus - in Ubro de

Trinitate. Secundo oportet affectus ordina-

tos rectificare per virtutes istas. AfTectus

autem quatuor sunt, scilicet timor, dolor,

isetitia , et fiducia. Isti autem non rectifi-

cantur, nisi sit timor sanctus, dolor justus,

laetitia vera, fiducia certa. Si autem sit ti-

mor superbus, dolorinjustus_,]£etitia inepta,

fiducia praesumptuosa , tunc affectus sunt

obUqui. Virtutes autem istae per se rectifi-

cari non possunt. Fiducia enim , sive spes

,

est de hoc quod non videlur, ut de beata

vita. Ueata autem vita non datur, nisi dig-

nis : dignus autem nuUus est, nisi habeat

merita sufficientia. Haec per vires liberi ar-

bitrii haberi non possunt , nisi per condes-

censionem Dei per gratiam. ^ « Non sunt

' Macrob., So7nn. Scip., lib. I, c. xii. — - Aiig., de

Trinit., lib. XIll, c. Xl; lib. \1V, c. i.— ^ Hotti., vill.

67

condignse passiones hujus temporis ad futu-

ram gloriam, » inquit Apostolus. Tertio

oportct afi^ectus sanari, ut rectificentur :

non sanatur autem aUquis, nisi cognoscat

morhum, et causam, medicum et medici-

nam. Morl)us autem est depravatio affectus

:

hic est autem quadruplex, quia contrahit

anima, ex conjuncUone animae ad corpus,

infirmitatem, ignorantiam, malitiam, et con-

cupiscentiam ; ex quibus inficitur intellec-

tiva, amativa, operativa : et tunc infecta est

tota anima. Has oranino non ignoraverunt,

nec sciverunt omnino : videbant hos defec-

tus, sed credebant eos esse in phantasia,

non in potentiis interioribus. Credebant

enim, quod sicut sphaera movetur contra

spha?ram, sic phantasia moveret et incUna-

ret ad exteriora , sed inteUectus naturaliter

ad superiora ; et tamen decepti fuerunt

,

quia ha; infirmitates in parte rationali sunt,

inteUectiva, amativa, operativa, non in sola

sensitiva : idcirco sunt infectae usque ad

meduUam. Morbum nescierunt, quia cau-

sam ignoraverunt. Secundum enim quoddicunt philosophi, anima naturaliter unitur

corpori, et non contrahit morbum; ahter

Deus res dissiparet, nou conservaret. Hoctamen fit per culpam a principio, scUicet

originali peccato Adam. Hoc autem, scUicet

quod Adam comedit lignum vetitum, per

rationem sciri non potest, nisi per auditum

;

et ideo fides necessaria est. Ad causam ergo

morbi non venerunt, quia prophetis noncrediderunt, ut dicit Augustinus *. IIU gen-

tium philosophi praecipui, qui ^ « invisibiUa

Dei per ea quai facta sunt, inteUecta conspi-

cere » potuerunt, tamen quia sine Media-

tore, id est, sine homine Christo philoso-

phati sunt, quem nec venturum prophetis,

nec venisse apostolis credideruut, « veri-

tatem detinuerunt ^ in iniquitate. » Item

medicum non cognoverunt : cum enim mor-bus fuerit ex crimine laesae majestatis, pu-

nitio debuit esse gravissima. NuUus ergo

18. — Aug., cie Trin., lib. XIII, c. xix. — » liom., i,

20.— « Ibid., 18.

68

potiiit saiiare, nisi esset Deus et homo, qui

posset (a) satisfacere, in quo nee fuit concu-

piscentia, nec natus per legem naturse, secl

de virgine. Quod autem ille esset medicus,

ostendit per exempla virtutis, per docu-

menta veritatis, per iucitamenta amoris^,

per remedia salutis. Iste medicus sanat om-

nia. Nec lierba, nec malagma sanavit eos,

sed ^ « sermo tuus, » Verbum incarnatum,

crucifixum, passum; et post misit Spiritum

sanctum, qui illabitur cordibus nostris. Ilaec

est ergo medicina, gratia Spiritus sancti.

Hunc medicum, et hanc gratiam philosophi

non possunt attinnere. Quid ergo gloriaris,

qui nescis per scientiam tuam , nec infirmi-

tatem tuam, nec ejus causam, nec medicum,

nec medicinam? Isti philosophi habuerunt

pennas struthionum % quia aifectus non

erant sanati, nec ordinati, nec rectificati :

quia non fit hoc, nisi per fidem. Unde primo

posuerunt falsam beatitudinis circulatio-

nem; secundo falsam pra^sentium merito-

rum sufficientiam ; tertio internarum virium

falsam incolumitalem. In has tres tenebras

inciderunt. E contra fides purgat tenebras,

docet morbum, sanat animam, ponendo me-

ritorum radices in Deo , cui placeat ; et sic

proficit per fidem in spem certam, per me-

ritum Cbristi, non prsesumptuose. Sanat

ergo, rectificat, et ordinat; et lioc modo

potest anima modificari, rectificari, et ordi-

nari. Has radices ignoraverunt philosophi.

Fides ergo sola divisit lucem a tenebris.

Unde Apostolus ': « Eratis enim aliquando

tenebrae, nunc autem lux in Domino. »

Fides enim habens spem et charitatem cum

operibus , sanat animam , et ipsam sanatam

purificat , elevat et deiformat. Modo sumus

in vera luce, non sicut illi, qui somniant,

qui accipiunt falsa pro veris, ut idolum pro

chari- Deo. Notaudum autem, quod sola charitas

tath af- ganat aflectum. Amor enim, secundum Au-fectns.

'

gustinum *, de Civitate Lei, radix est om-

1 Sap., XVI, 26. — 2 Plin.j lib. X, c. n, de strnthio

nibus, qui habent alas et non volant. — ^ Ephes., v,

8. _ t Aug., dc Civit. Dei, lib. XIV, c. vii. — » Rom.,

ILLUMINATIONES ECCLESI^

nium afTectionum

Quatuor

virtutes

sunt

ergo necesse est ut

amor sit sanativus^ alioquin omnes afTectus

sunt obliqui. Non sananlur autem, nisi per

divinum amorem,qui amor divinus est

purus, providuS;; pius, et perpetuus : purus,

respectu temperantise; providus, respectu

prudentiae; pius, respectu justitise, et per-

petuus respectu fortitudiuis. Charitas ergo chari-

est fmis et forma omnium virtutum, et fun- ^^^01™^*

datur super spem de corde puro et fide non

ficta. Hae ergo virtutes informes et nuda?

sunt philosophorum ; vestitee autem sunt

nostrai. Vestiri autem debent auro amoris,

quia omnes parietes templi vestiti erant

auro; similiter oleo unctionis^ quia omnia

vasa oleo unctionis sanctificata erant, et sic

non dividuntur. ^ « Nox praecessit , dies au-

tem appropinquavit ; induamur arma lu-

cis, » scilicet quatuor virtutes, fide origina-

tas, spe sublevatas, et charitate completas.

Hae quatuor virtutes sic vestitae, designan-

tur per quatuor flumina Paradisi ^, per qua-

tuor latera civitatis, per quatuor ornamenta q"^t"°''

' •*• * flumina.

tabernaculi, et hoc, ul sunt originatae, in-

formatae, et stabilitae. Per qualuor flumina

Paradisi, in quantum originantur a fide.

Flumen est gratia Spirifus sancti, diffusa

in has quatuor virtutes. Phison respondet

temperantise ; Gehon,

prudentiae ; Tigris

,

fortitudini; Euphrates, justitiae. Phison res-

pondet rationali ; Gehon, concupiscibih ; Ti-

gris, irascibili ; Euphrates, toti animse.

Item, in quantum informantur charitate,

designantur per quatuor ornamenta taber-

naculi \ quae erant quatuor cortinae,pelles

hyacinthinae, saga cilicinu , et pelles arietum

rubricatae. Cortina respondet temperantise

;

pelles hyacinthinae ccelestis coloris, pruden-

tiae; saga cilicina, justitise : pelles arietum

rubricatae, fortitudini. Vel, sicut in orna-

mento templi fuerunt quatuor colores : bys-

sinus, in quo temperantia; hyacinthinus

,

in quo prudenlia; purpureus, indumentum

xiii, 12. — s Ex Aug.j de Genesi cont. Manich., lib. II,

c. X. — "^ Exod., XXVI, 1 et seq.

(«) Ccct. edit. possit.

FN HEXAKMERON. SEKMO VI

regale, justitia; coccineus, hoc est, flara-

meus, fortitudo : ornant ergo clomtm qua-

tuor latera ; itera stabilinnt , et inlroducunt

per portara,per quatuor latera civitntis

stabililae per spera ad normam sequalem.

Adjunctis ergo tribus virtutibus , scilicet

fide, spe, et charitate , consurgunt in septe-

narium designatum per septem stellas, per

septera mulieres, et per septem panes evan-

gelicos; et hoc, in quantum sunt fulgidae,

foecundae, vigorosse. In quantum sunt fiil-

gidae ,per septem stellas ; unde dicitur in

Job * : « Numquid conjungere valebis mi-

rautes stellas Pleiades, aut gyrum Arcturi

dissipare? » Pleiades sunt illae septem stellse

ronjunctse, quas vnlgo Gallinam cum pullis

vof-ant. Hse virtutes faciunt gyrum imper-

turbabilem. Secundo, ut foecundse, per sep-

\<'m mulieres; unde in Isaia dicitur ^:

« Apprehendent septem mulieres virum

unum, » etc. Yirum, quia faciunt homi-

nem virilem; et unum, quia non divi-

(lunt eum, sed stabilera faciunt et foecun-

(ium. Tertio, in quantum vigorosae, desi-

gnantur per septem panes evangelicos ^, ex

(juibus pascitur universitas electorum. In

pliilosophis hse quatuor virtutes sunt lapi-

des ; sed modo sunt septem panes vitse. Pa-

nes Moysi fuerunt quinque hordeacei *, sed

septem frumenli in doctrina evangelica ^ « ex

adipe frumenti. » Item quatuor cardinales

ducas in tres theologicas, et sic sunt duo-

decim, quia prudentin debet esse fidelis

,

amans, et sic de aliis. Et designantur per

duodecim fontes ^; per duodecira lapides

pretiosos'' in vestimento pontificis; per duo-

decim portas ** civitatis; et hoc in quantuminchoant, promovent, et perducunt : primo

per duodecim fontes,quia ut se circumin-

cednnt , faciunt animam mundam ; secundo

per duodecim lapides, quia ornant animamin omni virtute, in pectore, sicnt illi lapi-

des in pectore pontificis; terlio per duode-

1 Job, xxxviii, 31.— - Isa., IV, 1. — 8 Marc, vid,Joan., VI, 9.-5 Psal. lxxx, 17; cxLvil, li.6.—

— ^ Exod., xv, 27. — ' Exod., xxxix, 14! — » Apoc,XXI, 12. _ ' Apoc, IV, 8. — »0 GeJi., i, 8. — " Prov.,

mcim portas , in quantum introducunt ; namad orientem, sinceritastemperantise; ad me-ridiem, serenitas prudentiai; ad aquilonem,

stabilitas constantise ; ad occidentem, suavi-

tas juslitise, Ulterius istae virtutes duodecim,

geminatse in prosperis et adversis, desi-

gnantur per viginti quatuor horas : duo-decim in nocte adversitatis, et duodecim in

die prosperitatis ; item per activam, et con-

templativara ; et sic per viginti quatuor se-

niores, qui modo volvuntur ad actionem,

modo ad contemplationera, quia faciunt sen-

satum et maturura. Item contemplativa, si

dividatur per practicam et speculativam,

signficat cum istis duodecim duplicatis vi-

ginti quatuor alas quatuor animalium %quorum quodlibet senas alas habet. Et in

hoc terrainatur prima visio, et opus primae

diei.

SERMO VIII.

Quo explicatur secunda visio de sublimitate fidei,

et quomodo comparatur firmamento, ac de visione

intelUgentice per fidem sublevatce.

'* Vocavit Deiis firmamentim coelitm, etc

Sequitur opus secundse diei, qua^ est se-

cunda visio intelligentise per fldem suble-

vatffi, et de ea non dicitur : Vidit, sed : Vo -

cavit. Ad litteram hoc ccehmi eet sublime , cceii

stabile, et spectabile : sublime, quantum Ja°*^"®'

ad situra ; stabile, quantum ad formam;et spectabile, cjuanlum ad claritatem. Deprimo dicitur in Proverbiis »'

: « Coelum

sursum, terra deorsum, » hoc ipso, quodcoelum est nobile in ordine universi , supe-

riorem locura obtinet, et terra inflmura. Est

etiam stabile quantum ad formam, quia "

movetur nou mutando locura, sed in loco,

et circa mediura. Unde in Job dicebatur '^;

« Tu forsitan cura eo fabricatus es coelos,

qui solidissimi quasi sere fusi sunt ? » Est

etiara spectabile quantum ad multitudinem

ornatuum, sicut in eodem dicilur '*: « Spi-

ritus ejus ornavit coelos; » et in Ecclesias-

XXV, 3. - '* Arisl., P/iys., lib. IV, lexl. y.xxxvii, 18. — »* Job, XXVI, 13.

'» JoO,

70 ILLUiMINATIOiNES ECCLESIjE

tico ' : « Species coeli, gloria stellarum. »

Ab ista conditione iiltima denominatur coe-

lum a caelando ^ ; non ab abscondendo , sed

a sculpendo, quia scribitur per ce diphthon-

gum;quia et ornatum, et quasi sculptum

luminaribus. Per firmamentum autem in-

teUigitur visio fidei : fides cnim reddit su-

blimem animam intellectivam, quia trans-

cendit omnem rationem et investigationem

rationis; reddit stabilem, quia excludit du-

bitationera et vacillationem ; reddit specta-

bilem, quia multiformem ostendit clarita-

tem. Yocatur ergo fidei firmitas coelum

,

quia facit intelligentiam sublimem per in-

vestigationem ; stabilem , dum stabilit in

veritate; spectalulem, dum replet eam mul-

tiformi lumine. Nam ait Daniel ^: « Qui

docti fuerint , fulgebunt quasi splendor fir-

mamenti. » Sed nemo doctus est, nisi docea-

tur a Beo, quia *: « Nemo venit ad Patrem,

nisi per me, » ait Salvator. Et iterum dicit

apud Joannem ^: « Erunt omnes docibiles

Dei. » Ad fidem nullus docetur , nisi per

Deum ; et quia venit a Deo, ideo dicilur :

Vocavit Deus firmamentum ccelum. Unde

non dicit : Vidit Deus, sed : Vocavit Deus,

quia firmitas fidei magis est in credulitate,

quam in contemplatione. Credulitas autem

per auditum, quia « fides ex auditu, » sicut

ait Apostolus ®: « Corde creditur ad justi-

tiam. » Fides autem magis est in confes-

sione veritatis ,quam iu communicatione

lucis ; unde : « Ore fit confessio ad sahitem.

»

Unde fides quodammodo videt, quodammo-

do non videt : unde non videre est fidei me-

ritum; credere autem, fidei lumen. Est ergo

firmamentum ccelum, quia "^

« substantia

sperandarum rerum ; » et est lumen,quia

« argumentum. » Unde habet lumen , et

habet nubem. Vocavit Deus firmamentum

ccelum. Nam in Ecclesiastico scriptum est*:

« Altitudinis firmamentum species ecen in

* Eccli., XLiii, 10. — ' Vid. Ambros., in Hexaem,

lib. II, c. IV. Juxta alios ista vox, coelum, oritur a

voce grajca y.o-./o;, latlne cavus , ob cavam sen rotun-

dam speciem, et ideo s^ribitur per oe : quem scribendi

modum, nos quoque, jure vel injuria, ut plurimum se-

visione gloriae. » Et hsec tria tangit hic,

sciUcet subUmitalem , stabiUtatem , et spe •

ciositatem. Est enim hsec visio fidei aUa,

firma, et speciosa. Ilaec fides nobiUssima est,

firmissima, et speciosissima. MuUi tamen

habent hanc fidem, et eam non cognoscunt;

quia fideshabetfaciem velatam. Unde habet

quoddam velamen nigrum ante faciem. Fa-

cit enim de turpibus animabus altissimas et

speciosissimas ^ : « Fide purificans cordaeo-

rum. » AUitudo autem fidei in duobus est

:

in aUitudine subUmitatis , et in aUitudine

profunditatis. De prima aUitudine Ecclesias-

ticus dicit *°: « Altitudinera coeU , et latitu-

dinera terrse, et profunditatem abyssi, quis

dimensus est? » Quasi diceret : Super om-

nera humanara rationem est nosse sublimi-

tatem fidei, dilatationera charitatis, venera-

tionem divini timoris. De secunda in Eccle-

siaste dicitur **: «Est alta profunditas : quis

invenit eam ? » SciUcet,

per rationem?

Transcendit enim investigationem nostram.

Et Ucet aUitudo et profunditas in corporibus

idem sint, distinguuntur tamen per ratio-

nera. Et Apostolus distinguit, cura dicit " :

« Ut possitis comprehendere, quae sit longi-

tudo , latitudo, subUraitas, et profundura. »

De his duobus Ecclesiasticus dicit ^^: « Ego

in aUissimis habito, et thronus meus in co-

lumna nubis. » AUitudo fidei consistit in

cognitione aeterni Dei; profiradum autem,

tn cognitione Dei huraanati. De prirao scrip-

tura est*' : « Excelsior ccelo est, et quid

facies? » Profunditas , sciUcet Dei huraanati,

quae tanta est, quod ratio deficit. AUitudo

investigabiUs est ; unde Psalmographus ^^:

« MirabiUs facta est scientia tua ex me

;

confortata est, et non potero ad eam. » Item

« in aUissimis » dicit, in quantum fides do-

cet Deum aeternum ; et « thronus ejus in

columna nubis,» dicit, in quantum docet

Dei humanitatem. De his duobus Apostolus

cuti sumus. — ' Dan., xii, 3. — * Joan., xiv, 6. —4 Joan.,\i, 45. — » Rom., x, 17, 10. — ^ Hebr., xi, 1.

— 8 Eccli., XLiir, 1. — ^ Act., sv, 9. — <» Eccli., i,

2, _ 1' Eccle., vii, 23.— '^ Ephes., iii, 16.— " Eccli»,

XXIV, 7. — '* Job, XI, 8. — *^ Psal. cxxxviii, 6.

IN HEXAEMERON. SERMO VIII. 71

difficilia.

dicit *: « altitudo divitiarum sapientise

,

et scientia3 Dei , » etc. : sapienlise {a),

quantum ad nolitiam Dei seterni ;scien-

tiae [b), quantum ad notitiani Dei huma-

nati. Unde firmamentum factuni esl inmedio

aquarum , hoc est , fides , ut cognoscat ani-

ma quae super firmamentum, et sub firma-

mento sunt : et liaec sapientia ,notitia est

divinarum rerum, et scientia humanarum.

Incomprehensibilis est sapientia,per quani

judicat omnia ; sed maxime incomprehensi-

bihS;, quae facit vias incomprehensibiles , et

investigabiks. De primo in Proverbiis dici-

tur *: « Tria mihi difficiha sunt , et quar-

Quatuor twm peuitus ignoro : viam aquilae in coelo

,

viam colubri super petram , viam navis in

medio mari^ et viam viri in adolescentia.

Via aquilce in coelo fuit Christus in ascen-

sione; via colubri, in resurrectione ,quia

coluber in petra renovatur , ubi dimittit

vetustam pellem ; via navis in mari , in

passione; « via viri in adolescentia, » in in-

carnatione, quam penitus se dicit ignorare :

etverum est secundura humanam rationem;

Dupies sed per fidem creclimus. Est ergo duplex

aUitudo firmamenti : una,per qnam supre-

ma respicit; altera, per,quam infima : una,

per quam docet cognoscere Deum trinum

;

altera, Deum incarnatum. De his duobus

tiicitur in Isaia, in visione , quae omniumvisionum suarum fuit radix^ : « Vidi Do-

minum serlentem, » elc. Usque ibi : « Plena

est omnisterra.» Etstatim sequitur excaeca-

tio Judaeorum, etilhmiinatio gentium. Unde

dicit Dominus * apud Joannem [c) : « Haec

dicit Isaias, quando vidit Dominum. » Et se-

quitur " : « Excaeca cor popuH hujns, et aures

ejus (d)aggrava.» Undeilluminatiogentium,

fuit excaecatio Judaeorum. Et de hoc excla-

mat Apostolus :'«0 altitudodivitiarum, » etc.

« Ego vidi, » scihcet visionem intelligentiae

per fidem sublevatae, et stabilitae in subh-

mitate sapientiae aeternae,per quam est du-

plex lumen, inflammativum , et seraphi-

(«) Cwt. clit. sapiculia. — (h) llcni scienlia. —(c) Caet. edit. dicil Joannes. — {d) Item ejus^ et aures.

altitudo

firma-

ruenti.

cum : quod quidem seraphicum facit clamare

tripliciter, et facit fides dupUci seraphica-

tione animam serapliicam, et facit mentes

alatas senis alis. Intellectus enim noster,

secundum fidem illuminatus, clamat tripU-

citer : « Sanctus, Sanctus, Sanctus. » Sunt

enim duo seraphim in nobis stabiUti per fi-

dem ; et quihbet clamat tripUci exclama-

tione, tamen non nisi semel : « Dominus

Deus. » Notitia enim Dei est notilia trium

personarum, cum unitate essentiae. Unde '

:

« Tres sunt, qui testimonium dant in ccelo,

Pater , Verbum , et Spiritus sanctus : et hi

tres unum sunt. » Intellectus ergo seraphi-

cus, id est , iUuminatus et inflammatus per

fidem, clamat ter : « Sanctus. » Alter serapli

respondet : « Sanctus, Sanctus^ Sanctus; »

quia sicut in Deo aeterno est trinitas perso-

narum cum unitate essentiae, ita etiam in

Deo humanato sunt tres naturae cum unitate

personae : et isti sunt tres radices fidei, quas

qui ignorat, vix credit : ut corpus, anima,

deitas. Sanctus Christus sanctum habet cor-

pus : sanctus Christus, sanctam habet ani-

mam ; sanctus Christus , sanctam habet

divinitatem. Sanctus interius, sanctus exte-

terius, sanctus inferius , sanctus superius.

Hae sunt duae cognitiones fidei iUuminantes

et ardentes triformiter, ad unitatem reduc-

tae. Clamare autem dicuntur propter admi-

rationem,quia utrumque est admirabile.

Unde dicit Psalmus ^: « Doraine Dominus

noster,quam admirabile , » etc. et : « Mi-

nuisti eum paulo minus ab angeUs.» Et vere

admirabile noraen quantum ad Deum tri-

num,quia ibi est vera distinctio persona-

rum cum unitate essentiae, per quam sunt

summae, cojEquales, coaeterna3, consubstan-

tiales , coessentiales. Item est admirabile,

quouiam tres naturae conjunctae sunt; su-

premum cum infimo sine depressione;pri-

mum cum uUirao sine innovatione; siraplex

cum composito sine compositione. In Lis

» Rom., \i, 33. - ' Prov., xxx, tS. — 3 Isa., \i, 1-3.

~ * Joan., XII, 41. — » Isa., vi, 10. — ^ I Jouii., v, 7.

— ' Pi-al. vni, 1, 6, 10.

Duo Se-

raphinin

nobis.

Clamortrisagii.

72 ILLUMINATIONES ECCLESI/E

tribus oiuuia mirabiiia radicautur, et ^unt

juncta cognitioni divinitatis et huraanitatis ;

quia incaruatio non cognoscitur, nisi cog-

noscatur distinctio personaruni. Si non cog-

noscas Trinitatis distinctionem , ita bene

Pater incarnatus est , ut Filius ; et Pater

passus est, ut Filius; et es sabellianus , et

patripassianus. Item, si ponas Trinitatem

,

et non incarnationem , testimonium habes

in coelo, et non accipis in terra : cum tamen'

atres » sint, « qui testimonium uant in terra,

spiritus, aqua, et sanguis. » In spiritu di-

vinitas ; in aqua humanitas ; in sanguine

vero est vita. Anima per sanguinem intelli-

gitur : per sanguinem enim Christi , spiri-

tus jungitur aquae, quia, mediante anima,

divinitas conjungitur humanitati. Ilabemus

ergo duos seraphin claraantes et admiran-

tes; restat, quare sex alas habent; et tunc

videbuntur ea, quse fidei sunt. Fides enim

est in Deura seternum, et humanatum. Fi-

des in Deum trinum est uua iUustratio se-

narum alarum; et hoc dupliciter : aut quan-

tum ad distinctioiiem personarum ; aut

quantura ad difTusionem Trinitatis in crea-

turam_, secundum essentiam, virtutem, et

operationera. Piirao modo suut tres articuli,

scilicet Patris ingeniti, Filii unigeniti a solo

Patre , Spiritus sancti ab utroque spirati.

Isti sunt tres alae in latere dextro, scili-

cet in aeternitate ; et non potest addi,

nec minui ad emanationem , ut scilicet sit

producens tantura , et non productura,quia

sic esset infuiitas ex parte ante ; nec sit pro-

ductum, quia sic esset infinitas ex parte

post : ergo necesse est ponere produceus

,

et productums. Similiter,ut ad invicem co-

ha^rant; aiiter in divinis esset disliuctio sine

ordine : distinctio autem sine ordine con-

fusio est. Unde necesse est, quod Spiritus

sanctus procedat ab utroque : et hoc dicunt

Gr«ci omnes sapientes Greeci : nec est controver-

*tes'^de sia, uisi de nomine, et per consequens iste

proces-fj^ error in fatuis Graecis. SimiUter in sinis-

sione

spiritns tra sunt tres alai, in quantum ab una essen-

1 l Joan., V, 8. — - Joan., \, 17.

tia , virtute , et operatione est difTusio in eancu

creaturara. Et secundura hoc est triplex semiuni.

operatio. In quantura unus Deus, est crea-

tor , sanctificator, praemiator;quia omne

,

quod ab ipso emanat, aut est natura, aut

gratia, aut gloria. Et sic Pater, et Filius

,

et Spiritus sanctus unus creator per natu-

ram, unus sanctificator per gratiam, unus

preemiator per gloriam. Primum autem est

ex tempore ; secundum in terapore ; tertium

post oraue tempus. Primura est in initio

teraporis ; secundum in decursu ; ultiraum

in consuraraatione. Est etiara creatio animae

in decursu teraporis,quia ^

: « Pater meus

usque modo operatur , et ego operor , » ait

Salvator. Praemiatio etiara fit in medio tem-

poris , vel sanctificatio animarum ; sed post

fiet perfecta. Item creatio attribuitur Patri,

quia potens; et sanctificatio Spiritui sancto,

quia bouus; praemiatio Filio, quia judicabit,

et rex apparebit. Sed quomodo respondebit

ala alae? Dicendum, quod sanctificatio aut

consideratur quantum ad veuiam,quae qui-

demfit per rederaptionem , et sic attribuitur

Filio ; aut quantum ad gratiam, et sic Spi-

ritui sancto. Simihter praemiatio considera-

tur secundum judicium seutentiautis, et sic

attribuitur Filio ; aut quantum ad amoremprapmiantis , et sic Spiritui sancto. Media

autera operatio pervenit ad ultimum : sic

tres alae disponuntur. Alter seraph pro-

pinquior est nobis , et habet simihter

sex alas : tres securidum descensum , et

tres .secundura ascensum, veniendo ab ala

super caput, per medium , ad alam super

pedes. Hi sunt tres articuli secundum incar-

nationem, crucifixionem, et descensum ad

inferos secuudum animam. Inccepit in as-

suraptione humanitatis,quia necesse fuit

ut uniret sibi naturam , in qua appareret

,

et per quam descenderet,quia ipse de se

immutabihs est ; deinde venit ad crucem;

deinde ad iufernum. Hae alae in siuistro.

Simihter tres supra ascendendo : prima de

inferis in rauudum ascensio ; de mundo in

ccelura; et post judicium, ab Ecclesia mili-

tante in triuraplianteiii

in resurrectione ; apertio paradisi in ascen-

sione ; consummatio regni in judicio : his

nihil certius. Hae sex alee primai, sex consi-

derationes sunt perfectae Dei , in tribus per-

sonis et tribus operibus ; sex alae aliae se-

cundae, sex considerationes sunt Dei iiicar-

nati. In his ergo duodecim est fides, cujus

praedicatores sunt duodecim Apostoli. Ala

enim sublevat ad volandum,quia eorum

consideratio transcendit omnem humanamrationem. Sine hac duplici consideratione

nullus est cultor Dei. In cujus designatione*

pontifex in superhumerali habebat lapides

duos , unum in dextero latere, et alterum

in sinistro; et in illis scripta erant duodecim

uomina filiorum Israel, sex nomina in la-

pide uno, et sex in altero , et erant in lapide

onychino lucido etardenti, et in quo fides

humanitatis et divinitatis exprimitur,quae

similiter exprimuntur In Symbolo a duode-

cim apostoUs composito , et in fide hac

sacrificium placet Deo. In lapidibus ordi-

nabantur nomina secundum uativitatem eo-

rum ; in Symbolo , secundum dicta aposto-

rum. Unde Petrus dicit * : « Credo in DeumPatrem omnipotentem , creatorem , » etc.

:

ecce unus articulus Patris ingeniti. Andreas

subjunxit : « Et in Jesoi Curistum Filium

ejus unicum Dominum nostrum : » gcce se-

cundus Filii geniti a Patre. Deinde sequun-

tur sex ad humanitatem pertinentes. Joan-

nes : « Qui conceptus est de Spiritu sancto,

natus ex Maria Yirgine ; » tertius articulus.

Deinde Jacobus major : « Passus sub Pontio

Pilato, crucifixus, mortuus, etsepultus; »

quartus articulus. Deinde Thomas : « Des-

cendit ad inlerna; » quintus. Tertia die :

«resurrexita niortuis; » sextus. DeindeJaco-

bus minor : « Ascendit ad rcelos, sedet ad

dexteram Dei Patris omnipotentis ; » septi-

mus. Deinde Philippus : « Inde venturus

est judicare vivos et mortuos ; » octavus.

Deinde Bartholomaius : « Credo iu Spiri-

tum sauctum ; » nonu;-;. Deiiide Matlhaeus :

» Exod., XXVIII, 9. — » Vid. Dkela suiutis, tit. v,

IN HEXAEMERON. SERMO IX. 73

Et spolalio inlerni « Sanctam Ecclesiam tatholicam ; » deci-

mus. Deinde Simon Chananaeus : « Sancto-

rum communionem, remissionem peccato-

rum; » undecimus. Deinde Judas Thiddaeus;

« Carnis resurrectionem. » Deinde Matthias

:

« Et vitam aeteruam ; » duodecimus. Amen.Et haec , secundum quod Spiritus sanctus

instituit, unit,

purificat quantum ad tres

ultimas operationes propter ultimum , se-

quitur.

SERMO IX.

De fidei altitudine, et firmitate.

' Vocavit Deus firmamentinn ccelum, etc.

Dictum est supra, quod altitudo fidei in duo-

bus consistit : in altitudine subhmitatis, et

in allitudine profunditatis. De altitudine fidei

dictum est; nunc dicendum est de ejus fir-

mitate. Sed si alta, quomodo certa? quia res

quanto altior, tanto minus nota ; et quanto

minus nota, tanto magis dubitabilis. Ideo

intelligendum, quod hujus fidei firmitas est

triplex : prima est ex testimonio veritatis

expressae per Verbum increatum; secunda,

ex testimonio veritatis expressae per Yerbumincarnatum; tertia, ex testimonio veritatis

expressae per Verbum inspiratum. De primo

dicit Joannes *: « Tres sunt, qui testimo-

nium dant in coelo, Pater, Verbum^ et Spi-

ritus sanctus : et hi tres unum sunt. » A tri-

bus datur testimonium; sed exprimitur per

Verbum, quia Yerbum et Patrem et seipsum

exprimit, et omnia aha, diceute David *:

« Yerbo Domini cceh firmati sunt. » Coeli, id

est coelestes, per fidem Yerbo Dei firmati

sunt. Et isto Yerbo firmantur et coelestes,

et subccelestes. Unde dicit : « Et spiritu oris

ejus omnis virtus eorum. » Uiide Scriptura,

explicans mysterium hierarchiae coelestis et

subca'lestis, iu aho loco dicit ^: « In aeter-

num, Domine, verbum tuum permanet in

coelo, » scilicet Trinitatis. Super hoc verbum

fundata est Ecclesia, scilicet terra. Unde

('. 111 — 3 Gen., I, 8. — I Joan.

XXSIi, 6. — « Psul. CXVIII, 89.

7. — » Psal.

74 ILLUMINATIONES ECCLESIJ:

dicitiir in Isaia :' « Quis mensus est pugillo

aquas, et cojIos palmo ponderavit? quis ap-

pendit tribus digitis molem terrae ? » Hoc

facitVerbum, per quod facta sunt omnia.

Manus ejus, per quam cuncta creantur, for-

mantur, seu dislinguuntur, et ornantur, et

tribus digitis levat, et suspendit terram, sci-

licet ecclesiasticam hierarcbiam^ quam creat,

distinguit, ornat. Haecmanus metituraquas,

et omnia tenet in manu, sicut in pugillo res

tenetur. Ha^c est manus Verbi aeterni, hoc

testimonium transcendit nos.Unde animalia

volatilia demittebant alas suas, cum fieret

vox super firmamentum. Quomodo nos au-

dieraus ^ « tonitruum, si sermonis ejus scin-

tillam » vix apprehendimus? Condescendit

autem nobis, quia se exprimit per Verbumincarnatum : et secundum testimonium Joan-

nis ^: « Qui de terra est, de terra loquitur :

qui de coelo venit, super omnes est. » Testi-

monium Christi , majus testimonio Joannis

fuit, quianon alio supponente loquitur, quia

anima ejus omnia vidit; et qui de coelo est,

ccelestia narrare potest. Unde dixit Nico-

demo *: « Si terrena dixi vobis, et non cre-

ditis; quomodo, si dixero vobis coelestia

,

credetis?» Huic Filio Pater testatur iu voce ^;

Spiritus sanctus, in columbce specie, ut tes-

timonium ejus sit solidissimum, quia ®:

« Pater, quod dedit mihi, majus est omnibus

hi?. » Hujus autem fidei Christus est funda-

mentum , et "^

« Nemo potest aliud funda-

mentum ponere prseter id, quod positum

est, Christus Jesus. » Ille est lapis angularis,

de quo facit Isaias, et Petrus mentionem «:

a Ecce ponam in fundamentis Sion lapidem

angularem,

probatum, speciosum. » Et

Apostolus ^; « Superaediflcati supra funda-

mentum apostolorum, » id est, supra Chris-

tam. Tertia firmitas est ex testimonio veri-

tatis expressae per verbum inspiratum, et

hoc fuit in omnibus prophetis. Et nos audi-

vimus hoc verbum, quo*" « Spiritus sanctus

» Isa., XL, 12. — 2 Job, XXVI, 14.— « Joan., m, 31.— Ibi.l., 12. — 5 Matth., m, 17. — 6 Joan., \, 29.— ' I Cor., in, 11. — « Isa., XXVIII, 16; I Pefr., ij, 6.

— • Ephes., II, 20. — '9 1 Joan., v, 6. — »' Luc, x,

testificatur, quoniam Christus est veritas. »

Aliqui viderunt eum in carne : unde dicitur

in Luca 'M« Beati ocuh, qui vident, quse vos

videtis. Dico vobis, quod multi reges et pro-

phetae voluerunt videre quse vos videtis, et

non viderunt. » Radiavit autem Spiritus

sanctus in cordibus omnium praedicatorum

,

ad omnem veritatem praedicandam et scri-

bendam, dicente Apostolo ^^: « Multifarie,

multisque modis ohm Deus loquens patri-

bus ; » et postea dicitur : « Si enim qui per

angelos diclus est sermo, factus est, » etc;

et sequitur ^^: « Quae cum initium accepisset

enarrandi [a) per Dominum ; ab eis, qui au-

dierunt, in nos confirmata est, contestante

Deo signis et porlentis, et variis virtutibus,

et Spiritus sancti distributionibus. » Et exem-

phficatur hic triplex firmitas fidei : primo

,

ut expressa per Verbum increatum, ibi

:

« Multifarie, » et : « Qui cam sit splendor

gloriae; » secundo, ut per Verbum incarna-

tum, ibi : « Purgationem pcccatorum fa-

ciens ; » tertio, ut per verbum inspiratum

:

« Quae cum initium accepisset enarrandi (a)

per Deum. » Hic Spiritus sanctus in mentibus

electorum facit scripturas, et dat firmitatem

fidei Christianae. Et quia specialiter in apos-

toUs, ideo dicuntur duodecim fandamenta

civitatis **: « Vidi civitatem de coelo , » etc.

Et dicitur, quod « in fundamento duodecim

nomina apostolorum fuerunt scripta. » Non

tantum autem testimonium apostolorura,

sed varia testimonia Spiritus sancti in mul-

tis, in quibus sunt duodecim rationes firmi-

tatisfidei, quae sunt duodecim fundamenta,

per concursum diversorum testimoniorum

Spiritus sancti, fidem formavit inconcus-

sam; licet vexata fuerit haec firmitas in

principio Ecclesiae, ubi cruciabantur mar-

tyres ab idololatris. Similiter fuit vexata in

medio tempore diversis haeresibus : vexabi-

tur maxime in fine Ecclesiae per tormenta,

per argumenta, per miracula. Unde ^^: « Vae

Fides

EcclesisB

incon-

cussa.

23, 24. — '« Ilebr., i, 1. — " Hebr., u,

'* Apoc, XXI, 2, 15. — ^s Luc, xxi, 23.

(a) Vulij. enarrari.

2, 3, 4. -

IN HEXAEMERON. SERMO IX

praegnantibus in liis diebus, » hoc est, ut

teneris in fide. Oportet ergo, quod fides fir-

metur per verbum inspiratum. Consiirgit

autem haec firmitas ex quatuor, quasi ex

quatuor lateribus civitatis : ex testitican-

tium notitia certa; ex teslificantium fama

pra^clara; ex testificantium conoordia plena,

et ex testificantium sententia firma. Quia,

si sit notitia certa, non sit autem fama bona,

non credimus sibi : sed qiiando bonus est

homo, scitur qnod veritatem dicit. Et si

habet certam notitiam , et famam claram

,

sed sibi multi contradicunt, adhuc potest

esse dubitatio; si autem haec tria habeat, et

notitiam, et famam, et concordiam, et tamen

non habet sententiam firmam, dubilatio

esse potest. De notitia certa dicitur ': « Scio

hominem raptum usque ad tertium coelum,

et audivit arcana, »hocest, certa notitia,

per ascensum usque ad tertium ccehim , et

iterum per descensum usque ad tertium

coelum, et per illustrationes omnium coelo-

rum. Unde in Ecclesiastico dicitur ^: « Ego

feci . ut oriretur in coelis lumen indeficienSj »

id est, in coelestibus viris lumen fidei fir-

mum. Per triplex coelum, triplex visio in-

telligitur, nempe, intellectualis pura, intel-

lectuahs adjuncta cum visione imaginaria,

et intellectualis cum visione corporaU mani-

75

festa. Prima invenitur in mentibus angeU-

cis: secuiida, in mentibus propheticis: ter-

tia, in mentibus apostohcis. Harum visionum

concursus est certitudo Scripturie.

Visio intellectualis pura in mentibus an-

gehcis est in Legislatore. « Lex enim ^ per

angelos ordinata est. » AngeU eam dede-

runt; angeli eam scripserunt, qui puram

veritatem videbant in luce seterna. Ad hanc

visionem fuit Moyses sublevatus ultra omnes

prophetas^ quia scriptura est *: « Si fuerit

inter vos propheta Domini, in visione appa-

rebo ei, vel per somnium loquar ad illum:

atnon tahs servus meus Moyses; palam, et

' II Cor., XII, 2. — « Eccli., XXIV, 6. — » Gal., iii,

10. — * Num., xn, 6-8. — » Exod., xxiv, 18. —" Exod., III, 2 — ' Acf., vii, 30. — " II Petr., i, 19-21.

— 9 I Joan.f I, 1. — »0 Joan., xx, 29. — " Joan., xix,

non per senigmata et figuras, Deum videt,

et ore ad os loquar ei. » Et in signum hujus ^

« jejunavit quadraginta diebus et quadra-

ginta noctibus. » Qui etiara vidit angelura,

qui " in rubo apparuit ei. Et exponit beatus

Stephanus '^, quia non fuit ibi Dominus, nisi

per subjectara creaturara, sed angelus fuit.

Secunda certitudo fuit in mentibus pro-

pheticis ^: « Habentes firmiorem propheti-

cum sermonem, cui benefacitis attendentes,

quasi lucernae lucenti in caliginoso loco,

donec dies illucescat^ et lucifer oriatur in

cordibus vestris; hoc primum intelligentes,

quod omnis prophetia Scripturae propria

interpretatione non fit. Non enira voluntate

humana allala est aliquando prophetia; sed

Spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti

Dei homines. » Visiones enim prophetarum

fuerunt iraaginariae, ut Isaiae, Daniel.

Tertia est certitudo ex visione intellectuali

juncta cura corporali. Haec fuit in raentibus

apostolicis, dicente Joanne ^: « Quod fuit ab

initio, quod vidimus, et manus nostrae con-

trectaverunt de Verbo vitae, et noii aliud

quara quod vidiraus (a), annuntiamus vo-

bis.» Unde Thomas tangere voluit i°: « Quia

vidisti me, Thoma, credidisti : » et alibi "

:

« Qui vidit, testimoniura perhibuit. « Et in

Actihus '^: « Praecepit nobis testificari. » Et

beata Virgo Maria, doctrix apostolorum et

evangelistarum, contrectavit hoc Verbura in

utero etin sinu. Hae tres visiones, sive cer-

titudines concurrentes , angelicae, prophe-

ticae, apostolicae^ dant certitudinera fidei et

scripturae. Has tres Paulus habuit, quando

Christum corporaliter vidit '': « Novissime,

inquit, tanquam abortivo visus est et raihi.»

Qui etiara ad supreraani visionera fuit subli-

matus, tandera ad intellectualem. Bene ergo

dictura est '*: « Ego feci inccelis, utoriretur

luraen indeficiens. »

Secunda firmitas estex testificantiura fama

praeclara. Haec in tribus consistit : in prae-

35. — '» Act., X, 42. — 'M Cor., xv, 8. — » Kccli.,

XXIV, 6.

(a) Vidfj. et vita mauifeslata cst, et vidimus, et

testamur.

76 ILLUMINATIONES ECCLESIiE

claritate meritornm, miraculorum', et mar-

tyriorum. PrcBclaritas meritorum fuit in pa-

triarcbis; unde *: « Laudemus viros glorio-

sos. » Patriarchai miracula non fecerunt,

sed famosi fuerunt meritis. II i fuerunt ini-

tium Scriplurie, quia agit de apparitionibus

illis factis. Praeclaritas meritorum et mira-

Miracuia culorum fuit iu legislatore. Vide magna mi-magna. j.r^(,^]r^

jjj flagellationc Jj^gypti, in transitu

maris, in deserto, ut quibus per quadraginta

annos non sunt attrita calceamenta, nec ves-

timenta, manna de ccelo pluit illis, Vide Josue,

qui solem fecit stare, qui aquas divisit in in-

gressu terrae promissionis, et aquae reversae

sunt in suam originem. Adjunge his Eliara,

et Eliseum: qui Elias coelum claudebat, plu-

viam dabat, cibum augmentabat; qui in

curru igneo ascendit coelum. Elisaius, qui

vivens mortuum suscitavit; qui mortuus

etiam mortuum suscitavit; qui etiam ho-

mines capiebat. Ante legem ergo, et post

legem, et in datione legis, facta sunt mira-

cula, et nonnisi in hoc populo. Ex quo se-

quitur, quod isti viri amantissimi, et cari

Deo, fuerunt in veritate fundati. Hsec est

ergo cerfitudo fidei. Tertia praeclaritas est

miraculorum et martyriorum. Et haec certi-

tudo veritatis apparet,quando homo vult

mori pro veritate quam prsedicat, ut Isaias,

et alii prophetae.^ « Quem prophetarum non

persecuti sunt patres vestri? » Si dicant hae-

retici, quod ipsi pro veritate moriuntur, et

habent merita; tertium tamen non habet,

miracula scilicet : nunquam auditum est,

quod haereticus, vel ante, vel post mortem

fecerit miracula. De istis coelis legitur '

:

« Quoniam videbo coelos tuos, opera digito-

rum tuorum, » scilicet viros coelestes, in

quibus videmus hanc triplicem claritatem,

quae sunt opera digitorum Dei. In isto digito

tertio, scihcet miraculi, deficiunt magi Pha-

raonis, id est, haeretici, et quicumque alii

iufideles.

Tertia .firmitas fidei est ex testificantium

1 Eccli., xLiv, 1. — = Aui., vii, 52. — ' Psal. viu,

2. — * Psai. ciii, i2. — 5 isa., vu, 14. — « Lmc, l, 31.

concordia plena, quae est in tribus, in elo-

quiis scripturarum, in decretis conciliorum,

in documentis sanctorum. De primo legi-

tur *: « De medio petrarum dabunt voces, »

hoc est de medio duorum cherubin, de qui-

bus loquebatur Dominus, sive de quorummedio , scilicet de medio duorum testamen-

torum. Isaias dicit ^: « Ecce Virgo conci-

piet. » Lucas dicit ®: « Ecce concipies. » Alius

dixif : « Morietur (a) Christus. » Et Evange-

lista ^: « Occidetur. » Quidquid ergo dictum

est per prophetas, impletum est per Chris-

tum. Et Isaias dicit ^: « Ascendet Dominus

super nubem levem, et ingredietur iEgyp-

tum, et movebuntur simulacra: » hoc fac-

tum est per Christum. Nunquam inventus

est ahquis propheta, vel philosophus, qui

idololatriam potuerit removere : quod tamen

Christus fecit per apostolos ubique terra-

rum : hi vero testes sunt Scripturae, pro-

phetae, et apostoli. Nec potest dici, quod

apostoh subornaverunt [b) prophetas, ut sic

dicerent, sicut evenit in Christo. Si enim

eodem tempore fuissent, posset haberi sus-

picio : sed illi praecesserunt : veritas ergo

ista est infallibiUs. Si enim contingens di-

catur firmiter esse futurum , et cognoscatur

certitudinaliter, impossibile est quod videa-

tur aliter, nisi in veritate certa. Vetus ergo

Testamentum, et Novum in magna eonso-

nantia et harmonia conveniunt , et sunt si -

cut viginti quatuor seniores circa thronum

Christi, ut nuUa sit dubitatio. Secunda fir-

mitas estin decretis conciliorum, quia illa,

quae in dubium veniebant, ibi corifirmata

sunt. Arius dicebat, quod Pater major erat

Filio secimdum essentiam, et per hoc nite-

batur ostendere non esse Fihum aequalem

Patri. Et in primo concilio, ubi fuerunt viri

sanctissimi (beatus Nicolaus fuit ibi)

, ubi

,

dico, fuerunt trecenti decem et octo episcopi,

ubi fides confirmata est catholica, scilicet

universahs, et factum est auctoritate Petri

— ' Dan., IX, 26, quoad sensum. — " Luc, xviii, 30,

quod sensuoi. — '^ Isa., xix, 1.

(a) Occidelur.— (^>) Ccvl. edit. subordiaaverunt.

Veteris

Testa-

menti et

novicon-

sonantia

NiciE-

num 1

gonerale

318 epis-

coporum

DumCons-

tant.

IN HEXAEiMERON. SERMO IX.

et aliorura patriim. Unde ' quatuor concilia

principalia fuerunt, quae dant testitnonia

huic fidei. Tertia (a) estin documentis docto-

runi et sapientum, in mundana sapientia, et

Ephes. Idivina, ut Dionysius, Gregorius, Nazianzc-

etciiaic. Qus, Grcgorius Nyssenus, Damascenus, Ba-

silius, Anselmus, Chrysostomus. Latini si-

miUter: Ililarius, Gregorius, Augustinus,

Amhrosius, Ilieronymus. Documentaistorum

concordant, et idem dicunt, idem sapiunt.

De his dicit Job ': « Quis enarrahit coelorum

rationem, et concentum cceU quis dormire

faciet? » Haec est concordia Scripturarum,

concuUorum, et doctorum. Quarta ratio fir-

mitatis fidei, est ex testificantium sententia

firma : quse firmitas habetur ex hoc,quod

consentit rationi, quia ratio non potest con-

tradicere fidei. Judicium enim rationis iUus-

tratae est, quod de Deo summe est sentien-

dum, etaltissime. Hoc autem tripUciter sen-

tiendum de Deo est ; altissinie et piissime;

altissime et verissime; aUissime et optime.

Ratio ergo dictat, quod de Deo aUissimo est

sentiendum altissime et piissime, quod iUa

essentia nobiUs est nobiUssimo modo. Cumenim forma universaUs nobiUor sit paiticu-

lari, quia in muUis; particularis autem no-

biUor universali, quia particularis in uno,

non numerata; sed universaUs in muUis est

numerata : ergo essentia divina habere dehet

quod nobiUtatis est in creatura, ut sit una in

multis non numerata. Sentiendum est etiam

piissime, quod iUa essentia est origo om-nium creaturarum, creans omnes res, et

quod immediate ab ipsa omnes res proce-

dunt. Nisi tu sentias quod totaUtas rei ab

ipsa procedit, non senlis de Deo pnssime.

Plato commendavit animam suam factori;

sed Petrus commendavit animam suam

Creatori. Secundo est sentiendum de Deo al-

tissime et verissime, quia ipse est veritas

omnia gubernans, omnia iUustrans, omnia

rectificans, omnia disponens, dicente David *:

« Dominus illuminatio mea,et salus mea;

• Cf. Grat., Dist. xv, c. Sancta liomana. — * JoO,

XXXVIII, 37, — ' Psal. xxvi, i. — * Rom., viii, 32. —

77

quem timebo?» Nonergo gubernatio estat-

tribuenda astris. Tertio sentiendum est de

Deo aUissime et optime, quod sit optimus,

ex quo se summe difiunditet diUgit. Unde*;

« Proprio FiUo non pepercit, » et donando

nobis iUum, dedit qiiidquid scivit, quidquid

potuit. « Omnia, inquit Filius, quaecumque

Pater habet, mea sunt. » Dedit autem Pater

nobis Filium natum, dedit nobis passum

pro nohis, ressuscitatum propter nos, quia

^ « propter nimiam charitatem, qua di-

lexit, » etc, Unde ' « per viscera misericor-

dise Dei nostri. » Intima Dei bonitas facit

,

quod summe diligat, summe misereatur.

Ilaec omnia apparebunt in resurrectione

,

quia per summam pietatem, qua ornnia crea-

vit, omnia restauravit; per summam veri-

tatem omnia judicabit; per summam beni-

gnitatem omnia glorificabit. Ex hoc sensu

nascitur in anima tiiplex influxus ab iUa

luce, per quam stabiUtur anima in Deum

:

primus est robur virtutis ; secundus est zelus

veritatis; tertius, excessus amoris. Rohur

virtutum est primus, quia nihil dilficile est

animae hahenti fidem inconcussam : quia

^ « si potest (6) credere, omnia possihiUa sunt

credenti : » quia paratus est sustinere omnia

propter Deum,quia per fidem et virtutem

stahilitur. Secundus influxus est veritatis

zelus, ut homo indignetur contra omne ma-

lum, et afficiatur statim ad omne bonum.

Dedignetur omne malum, sicut Elias, qui

prophetaverat de Achah et Jezabel, quod

comedereut ex eis canes. Dixit Achab ^

:

« Numquid invenisti me inimicum tibi? »

Respondit EUas : « Inveni, quia venumdaUis

es, ut faceres malum in conspectu Dei : »

quasi diceret : Quicumque est contrarius Deo,

est contrarius mihi. Tertius influxus est ex-

cessus (c) ainoris, quando anima in vitupe-

riis et tribulationibus semper sentlt jucuu-

ditatem amoris; hoc maxime est, quando

ardens sentit, quod Dominus facit gustare '"

" Joait., xvi, 15. — "^ Eijhes., ii, 4. — ' Luc, i, 78. —* Marc, IX, 22. — » III lia(j., xxi, 20. — '• Psai.

L\x\ II, 2o. — (a) Leg. Tertiuui. — (i) Vulg. poles. —(c) Cait. edit. iucessus.

78 JLLUMTNATIONES ECCLESL^.

« panem angelorum . Et hunc reputant omnes

stultum ; et ipse reputat omnes stultos : et

secundum veritatem sunt. Et hoc est sum-

mum fidei, et apex, ut per experientiam

inebrietur, et jam nil curet de mundo. Ha3c

enim defendet tempore Antichristi. Unde *

:

Mittet illis Deus operationem erroris. » De

apice fidei, quse amor est, Aposlolus dicit ^:

« Quis nos separabit a charitate Christi? »

usque ibi : « quae est (a) in Christo Jesu; »

et ahbi : « In charitate radicati et fundati : »

hoc est flrmamentum cceli. Unde Psaimista

dicit *: « Confitebuntur coeU mirabilia tua^ »

scilicet anima^ mirabiha, quae in se sentiunt.

Hae enim experientiae faciunt fidem stabi-

lissimam. Quando ergo homo sentit de Altis-

simo piissime, verissime^ et optime, tunc

zelo et excessu amoris rapitur anima ad ter-

tium coelum, etsi non ita excellenter, ut

Paulus : et tunc domus fundatur supra fir-

mam petram.

SERMO X.

De fidei speciositate , quce ccelo comparatur.

* Vocavit Deus fiYmamentum codum ; etc.

De altitudine fidei, et ejus firmitate dictum

est ; nunc de speciositate dicendum. Dicitur

enim « coelum , » quasi coelatum % id est

,

sculptum luminibus. Quomodo speciosa sit

haec fides , in Genesi dicitur ®: « Suspice

coelum et numera stellas , si potes : sic erit

semen tuum. » PoUicitatio seminis carnaUs

fucta est ad Abraham,quia : « Sic erit se-

men tuum : » poUicitatio simiUter seminis

spiritualis ei facta est , eo quod '^ « pater mul-

tarum gentium » per fidem futurus erat.

Caro Abraham generavit semen , et muUi-

plicatum est muUiformiter ; ejus generatio

spirituaUs fuit, et generavit spirituaUter men-

te foecundata puUulationes speculationum

orienUum ex fide, transcendentes claritatem

in montem magnum et aUum , et vidi Hie-

rusalem descendentem. » Et quod « habebat

duodecim portas, et super quamUbet por-

tam margarita una, et portae ex singuUs

margaritis : » hae speculationes fidei com-

parantur sideribus, et comparantur duode-

cim margaritis. Licet enim sint stellae iUae

innumerabiles, tamen sunt duodecim signa,

per quae sol currit. Ista duodecim signa ni-

hil aUud sunt, nisi quod stellae, secundum

varias figuras et varietatem luminum , ha-

bent diversas influentias : et sol illis con-

junctus, temporibus variis, secundum di-

versas influentias , habet vitam ministrare

in mundo. Hae autem, ut dictum est, orien-

tes speculationes ex fide comparantur clari-

tati margaritarum, quia sunt fulgidae, vivi-

ficae, jucundae, ad modum margaritae, qiiae

habet fulgorem, sive fulget , confortat per

efficaciam , cor jucundat. Secundum hoc

igitur ingrediuntur ad contemplationem

,

nec potest ad visiones Apocalypsis homo

nudus accedere , nisi intelUgat ista. Cumigitur sit ^ a alia claritas solis, alia stella-

rum, » nos ^** « subUmati per fidem, trans-

formamur a claritate in claritatem , » et hoc

« revelata facie , » ut similes simus duode-

cim steUis , et duodecim margaritis. Duode-

cim speculationes sunt, quas habemus ex

fide : credere Deum primum , Deum trinum

et unum, et exemplar rerum , ul creantem

mundum, ut formantem animam; dantem

spiritum , Deum carni unitum , Deum cruci-

fixum, medelam mentium, vitale pabulum,

ultorem scelerum, praemium aeternum. Nota

etiam,quod quaedam sunt credibilia

,quae

sunt (6) inteUigibUia per rationem, ut Abra-

ham genuit Isaac , sive facta particularia

;

quaedam autem credibilia non sunt intelli-

gibilia : et quando inteUiguntur , rationes

soUdas habent. Ad sufficientiam horum duo-

decim, nota, quod claritas fidei specuianda

siderum. Unde ': « SustuUt me in spiritu est , ut veritatis praeexistentis , ut veritatis

' II Thess., II, 10. — « Rom., viii, 35-39. — ^ Psal.

Lxxxviii, 6. — Gen., i, 8. — ^ idem supra, serm. viii,

p. "0. — * Gen., XV, 5.-7 Gen., xvii, 4.-8 Apoc. ,

xxr, 10, 21. — ' 1 Cor., xv, 41. — '» 11 Co>\, iii, 38.

(a) Ccet. edit. qui erat. — (6) (^aet. edit. credibilia,

Bive.

IN HEXAEMERON. SERMO X. 79

efficientis, ut veritatis reficientis, ut veri-

tatis perficientis. Ut veritatis prseexistentis,

tripliciter : vel quantum ad essentiam , vel

quantum ad excellentiara , vel quantum ad

refulgenliam. Primo , quantum ad essen-

tiam (a) , Esse enim Dei prinium est,quod

venit in mente. Unde dicitur Moysi quajrenti,

quod nomen Dei esset : respondit ' : « Ego

sum, qui sum. » Et in hoc compreliendit

quidquid est, sive bonum, sive potens. Se-

cundo,quantum ad excellentiam , ut Deus

unus, trinus, et verus. Tertio quantum acl

refulgentiam, ut exemplar rerum. Si autem

consideratur ut claritas efficiens, hoc est tri-

pliciter : aut in quantum inchoat naturam

,

sive mundum ; aut in quantum (6) illustrat

industriam ; aut in quantum (c) inspirat

gratiam. Ut {d) inchoat naturam, sive mun-

dum , quod non soUim est credibile , sed

etiam iutelligibile. Ut illustrat industriam;

et sic format animam secundum intellectum

humanum, et angelicum , et sic Deus est

objectum intellectus : et hinc est, quod ha-

bet rationem perpetui,quantum ad imagi-

nem creationis, reparationis , similitudinis :

quia imago est essentialis dependentia , et

relatio. Ut inspirat gratiam : hic est con-

summatio, et hoc est credibile, et intelligi-

bile. Voluntas enim non perficitur , nisi per

donum Spiritus sancti infusum. Si autem

claritas veritatis consideratur ut reficiens

,

similiter triplex claritas refulget in ani-

ma : aut quantum ad humanae et an-

gelicai reparationis principium ; vel quan-

tum ad prelium ; vel quantum ad effectum.

Primum est speculari Deum carni unitum,

quod est credibile , et intelligibile : si ut

pretium , sic cruci affixum ; si ut effectus

,

sic Deus medicina est animse. Est ergo prin-

cipium nostrse creationis , reparationis, prae-

mialionis. Si ut confirmans, sive perficiens,

sic tripliciter : ut vitale pabulum Ecclesiae

mihtantis et triumphantis ; ut ultorem sce-

» Exod., III, 14. — » Psal. cxvir, 1!) — ' Habac, ii,

4j Rom., I, 17. — * Exod., iii, 15. — ' Exod., iv, 11.

(a) Cait. edit. deest primo, quaatuui ad essenliam.

lerum; ut fmale prsemium. Oportet Deumesse praemium; ergo est credibile , et intel-

hgibile, et hoc secundum influentiam , se-

cundum legem justitiae , clemeutise , et con-

cordia?. Secundum primum , ut virtus :

secundum secundum, ut veritas : secundum

tertium, ut influentia. Hae sunt duodecim

portse , de quibus Psalmista dicit ^ : « Ape-

rite mihi portas justitise. Justi intrabunt in

eam ; » quia ^ « justus ex fide vivit. » Pri-

mum speculabile circa Deum est^ quod pri-

mum nomen Dei est esse,quod manifestis-

simum et perfectissimum : ideo nihil maui-

festius , nihil perfectius : quia quidquid de

Deo dicitur, reducitur ad esse, hoc estpro-

prie proprium nomen Dei. Deus non dixisset

Moysi , sive latori legis : « Ego sum,qui

sum, » nisi esset primus. Postea dixit *:

« Deus Abraham , Deus Isaac , Deus Jacob , »

in quo mysterium Trinitatis expressit. Ter-

tio dixit » : « Qui fecit os hominis et lin-

guam (e) : » in quo explicavit se esse exem-

plar. Deum esse primum , manifestissimum

est,quia ex omni propositione sequitur esse

Deum. Etiam si dicas ; « Deus non est , »

Deus est : quia omnis propositio infert se

affirmativam , et negativam : ut si Socra-

tes (f) non currit, verum est Socratem[g)

non currere. Consideratur etiam haec veritas

quasi in speculo quodam, quod confortat, et

dat visum. Omnis enim creatura concurrit

ad Iioc speculum faciendum, et jungiturin

hoc speculo secundum viamordinis, originis^

completionis. Primo tripliciter , secundum Deum

ratiouera poslerioris ad prius, et inferioris ^pHciter

ad superius^ et temporis ad sevum, vel aevip'"''^^'^»''

ad seternitatem. Manifestum enim est, si est

posterius, est prius, ergo et primum : ergo

in isto ordine per posteriora ad priora , et

ad primum pervenitur. Omnia enim vel

sunt posteriora , vel media , vel prima. Se-

cundo est ordo inferioris ad superius, et

superioris ad summum,quaj habent essen-

— (4j Ca^t. edit. deest aut iu quauluui. — (c) Item. —[d) Ccet. edit. decst lit. — {e} Vulg. Quis fecit os ho-

miiiis? — (/) Cat. edit. Sortes. — (</) Ccel. edif.

Sortem.

80 ILLUMINATIONES ECCLESIJ:

Deumesfc pro-

batur ra-

tione ori-

ginif.

Denrnesse prc-

batur ra-

tione

conciple-

tionis.

tialem ordinem, etdependenliam, secundum

ordiuem uaturae : et non dicitur hic supe-

rius, et inferius, secundum lineam prsedi-

camentalem , sed secundum magis nobile

,

et minus. Tertio est ordo temporis ad a3vum,

et aevi ad seternitatem : quia si est aliquid

propter aliud creatum, et illud creatum eiit

propter increatum, etincreatum erit propter

se : ut si est res temporalis propter animam,

et anima propter Deum , necessario ergo

Deus propter (a) se est. Secundum ordinem

ergo causalitatis, dignitatis, fmis , oiunia

declarant esse primum et ultimiim in ra-

tione producendi ; sed ultimum in ratione

fiendi : hoc ergo secundum rationem ordi-

nis.

Alio modo creatura dicit Deum esse secun-

dum rationem originis, ut si est ens crea-

tum, est ens increatum : et si est ens per

participationem , est ens per essentiam : si

est ens per compositionem , est ens per sim-

plicitatem : et si est ens per multiformitatem,

est ens per uniformitatem , vel identitatem.

Primo dicendum, quod omne creatum po-

nit causam, et universitas causatorum po-

nit causam primam universalem. Tunc quse-

ro de causa illa : aut est creata , aut non :

si sic, est abire in iniinitum ; si non , habeo

propositum. Item ens per participationem

ab eo habet esse, quod est ens per essen-

tiam,quia fluit ab eo. SimiUter omne com-

positum est a componentibus : similiter et

partes, cum sint dependentes ad invicem,

sunt ab aliquo simphcissimo absoluto. Simi-

hter de multiformitate : si enim est ens per

multiformitatem, est ens per uniformitatem,

ut in numeris^ quia necesse est devenire ad

unitatem : hoc ergo ratione originis. Tertio

modo, ratione complelionis : si est esse po-

tentiale, est esse actuale; si est esse muta-

bile, est esse immutabile ; si est esse secun-

dum quid , est esse simpUciter ; si est esse

dependens , est esse absolutum ; si est esse

in genere, est esse extra genus. Ens autem

potentiale venit ex actuaU esse , necessario

in diversis (6) ; sed in eodem , esse potentiale

prsecedit esse actuale. SimiUter mutabile est

fluens ab immutabiU fixo. Similiter crealura

essentiaUter dependens a primo, et materia,

et forma , et etiam accidens magis dependet

a Deo, quam a suo subjecto : quia Deus po-

test facere, ut sit siue suljjecto, ut in sacra-

mento aitaris ; sed non,quod non dependeat

ab eo. SimiUter si est eus secundum quid,

erit ens simpliciter in his quse nata sunt

esse simpliciter : ut si est sapiens secundum

quid , est sapiens simpUciter. Similiter , ut

removeatur instantia, est albus dente : ergo

est albus simpliciter. Si est ens in genere

,

est ens extra genus. Ens enim in genere

habet differeniias coarctantes ; et tale non

liabet posse , esse , et agere universaliter.

Unde Deus est ens extra genus, et supra

genus. Hae igitur speculationes ordinis , ori-

ginis, et completionis, ducunt ad illud esse

primum, quod repraisentant omnes creatu-

rae. Hoc enim nomen scriptum est in omni-

bus rebus. Et sunt hee conditiones entis,

super quas fundantur certissimae illationes.

Unde dixit auctor Ubri de Causis (c) : « Pri-

ma rerum creaturarum omnium est esse : »

sed ego dico : « prima rerum inteUigentia-

rum est esse primum. »

SERMO XL

Quomodo Trinitas specuhim est pukherrmum.

^ Nos autem revelata facie gloriam Bo-

mini speculantes , etc. Dictum est de secun-

da visione, sciUcet intelUgenUse per fldem

elevatse,quae inteUigitur per coelum vel

firmamentum , quod est aUum , firmum,

speciosum. Dictum est de duobus primis, et

incoeptum de tertio , sciUcet speciositate

,

quse est multiformis speculatio fidei. De qua

dictum est Abrahse , hoc est credeuti ' :

« Suspice coelum, et numera steUas, si po-

tes. » Dictum est a Joanne *: « Sustulit me

(a) C(st. edit, per.

(c) CcEt. edit. libro.

(6) Cat. edit. diversum. — ' Lib. de Caus^, prop. iv, in priuc. — ' li Cor.

18. — ' Gen., xv, 5. — * Apoc, XXI, 10.

iij,

IN IIEXAEMERON. SERMO XI

in montem ; » et per duodecim signa ,per

qucB currit sol intellectualis in heraisphserio

nostrae intelligentiae, et facit dies, et annum

fidei; et per «duodecim portas ex singuUs

margaritis , » iutelliguntur duodecim spe-

culationes principales, ad quas aliae redu-

cuntur, ct secundum quas alise regulantur,

et diriguntur. Et illae sunt fulgida^ , vivifi-

cse, jucundae. Prima erat, speculari Deum

esse primum ; secunda , Deum esse trinum

,

etunum. Circa has procedunt Sancli et Doc-

tores : sed Sancti per viam speculationis

,

Doctores per viam investigationis. Dicium

est ergo de primo speculo, scihcet quod Esse

est nomen Dei raanifestissimum , et perfec-

tissimura : quia omnia, quae sunt Dei, com-

prehendunlur in hoc nomine *: « Ego sum,

qui sura. » Hoc noraen Dei est proprie pro-

prium , de quo dictum est,quouiam res

omnes repraesentaut ipsum per viam origi-

nis. Hoc speculum componitur ex omnibus

creaturis, ut patuit. Hoc noraen, in anima

scriptura , illustrat eara : Augustinus ^ enim

sic explanat : « Nos autem * revelata facie

gloriam Doraini speculantes , » non a prope,

sed de longe^ scilicet a speeulo : sed hoc

speculum est cura aenigmate adhuc, quia

si videretur sine aenigmate , esset homo

beatus. Hoc speculum format Augustinus,

qui volens ostendere unitatem et trinitatem

Dei , dicit sic *: « Neque enim diviuorum

hbrorum auctoritas tantumraodo prsedicat

esse Deum verum ; sed oranis,quae nos cir-

curastat , ad quam nos etiam perlineraus

,

universa rerum natura proclamat se habe-

re prsestantissimum conditoreni ,qui nobis

mentem rationemque dedit, qua viventia

non viventibus , sensu praedita non sentien-

tibus, intehigentia non iuteiligeutibus, im-

mortalia mortahbus, irapotentibus potentia,

injuslis jusla , speciosa deformibus , bona

malis, incorruptibilia corruptibilibus, beata

miseris praeferenda videamus. Et per hoc

,

quoniam rebus creatis Creatorem sine dubi-

tatione praeponimus , oportet ut eum , et

» Exod., m., U. — - Aug., de Trinit., lib. XV,

TOM IX.

81

summe vivere, et cuncta sentire, atque in-

telligere , et mori et corrumpi mutarique

non posse , nec corpus esse , sed spiritum

omnipotentissiraum, speciosissimum , et op-

tiraum, verissiraumque fateamur. » Duode-

cim ponit conditiones : «aeternus, immor-tahs , incorruptibilis, immutabilis; » ecce

qualuor : item « vivus , sapiens, potens

,

speciosus ; » et ecce quatuor : item « justus,

bonus, beatus, sanctus spiritus; » ecce qua-

tuor. De primo quaternario accipiatur un-.un

nomen , scilicet « aeternus , » quod alia tria

comprehendit : quia si est seternus, eo ipso

est immortalis : et si imraortalis, eo ipso

incorruptibilis : et si incorruptibihs, eo ipso

iramutabihs. De secundo quaternario acci-

piatur « sapiens : » ergo vivus : si vivus,

ergo potens : si potens , ergo speciosus, quia

sapientia est forma pulcherrima. Unde Sa-

piens dicit ^: « Amator factus sum formae

ilhus. » De tertio quaternario accipiatur il-

lud nomen « beatus^ » quod comprehendit

alia tria : quia si beatus, ergo bonus, ergo

justus, ergo sanctus spiritus. In his ergo

tribns, scilicet seternitate, sapientia, et bea-

titudine , una relucet Trinitas : seteroitas

Patri ; sapientia Filio ; beatitudo Spiritui

sancto. Adhuc etiam redigit ad unum haec

tria, et accipit « sapientiam , » et ostendit

Trinitatera : quia necesse est, si est sapien-

tia, ut sit mens, quae cognoscat se, et dili-

gatse, et alia. Nec tamen iutelligendum

,

quod ita sit Pater mens^ quod Filius non

sit ; imo est insania ; imo quia Pater mens

,

Filius est mens, Spiritus sanctus est mens.

Item Filius notitia; Pater notitia, Spiritus

sanctus notitia, et sic de aliis. Hoc autem

in anima non est, quia mens non est notitia.

Sapientia ergo in cognitione est : ubi ergo

est cognitio, necesse est ut sit emanatio, sive

generatioYerbi; ex quagenerationesequitur

productio amoris nectentis. Et si producens

est Pater, Verbura est Filius; nexus, Spiri-

tus sanctus : iu quibus est Trinitas vera

,

c. VIII, 11. 14.-

lib. XV, t. IV,

- » 11 Cor., III, 18.— Aug., (le Trinit.,

II. (i. — s Sap., VIII, 2.

82 ILLUMINATIONES ECCLESItE

distincfa, non in sapientia et in mente, si-

cut est in anima. Hoc est ex veritate sapien-

ti£e. Et hoc dicit Anselmus* Momlogio (a).

Ex hoc enim,quod summus Spiritus se in-

teihgit , Filius generatur , Spiritus sanctus

spiratur. Hoc est speculum Trinitatis , unde

Augustinus : « Sed nos cum Rutli coUiga-

mus spicas post messores., id est, post sa-

cros Doctores. » Est autem duplex speculum

Trinitatis : unum intellectuale ,quod facit

intelligere nomina dicta de Deo intellectua-

lia ; secundum est magis materiale, quod

fit per noQiina transumptiva. Prima specu-

latio, quse est intelhgentia per fldem ele-

vata, dicit Deum esse trinum et unum prop-

ter quatuor quse sunt in diviiio esse, scihcet

propter conditionem perfectionis,propter

conditionem productionis ,productivse dif-

fusionis, diffusivse dilectionis : et unum se-

quitur ex altero. Est enim ibi suprema per-

fectio, ex qua sic primum principium habet

perfectionem originis, ordinis, indivisionis.

origo. Est autem origo originans perfectior, quam

non originans ; et perfectior est origo ori-

ginans originantem, quam originans non

originantem. Ergo si ibi est perfecta origo

,

necesse est esse Patrem producentem Filium

originantem , et Spiritum sanctum origina-

tum. Item a parte ordinis sic : Ubi est per-

fectus ordo, ibi est ratio principii, medii,

et ultimi : alioquin inordinatio accideret in

divinis, sicut supra'- dictum est. Oportet ergo

per rationem ordinis , ut sicut ibi tres per-

sonae sunt ex parte indivisionis , sic necesse

est ibi esse indivisionem ; ahoquin recederet

a perfectione et ab unitate. Est enim indivi-

sio unitas quajdam : unitas autem est in

principiis, et principiatis : in universalibus,

et pavtirularibus ; in voluntate , et natura.

unitas Unitasinprincipiis est simplicitatis; in com-

p?e°r' positis, sive principiatis , totahtatis seu ple-

nitudinis ; in universalibus , conformitatis;

in particularibus , innumerositatis ; in vo-

luntate, unanimitatis ; in natura , insepa-

' Anselca.

pag. 72.

MonoL, c. XLVi. — ^ Supra, serm. vjii,

rabilitatis. Unitas simplicitatis in princi-

piis est defectiva ,quia hcet quodhbet prin-

cipium sit simplex , non tamen de se suffl-

ciens est ad ahud producendum , sine alio

principio. Item unitas totalitatis , sive ple-

nitudinis , in principiatis deflcit,quia non

est es se, nec simplex. Item unitas in uni-

versahbus deficit, scilicet conformitatis, quia

numeratur cum aha. Et licet essentia uni-

versalis sit in pluribus , numeratur tamen

in illis. Item unitas in individuis deflcit

,

quia cum materia numeratur forma. Item

unitas voluntatis deflcit,quia non ita con-

junguntur animi, quin separari possint per

discordiam. Item unitas inseparabilitatis in

natura, in Deo ponenda est. Item in primo

esse, est ratio perfectse productionis ; et pro-

ductio simihs, et dissimihs ; sequahs, et inse-

qualis ; consubstanhalis , et essentialiter

differentis. De necessitate, si est productio

dissimUis ,prseintehigitur productio similis

:

quod sic patet : Simile habet se ad dissimile,

sicut idem ad diversum ; sicut unum ad

muha : de necessitate tamen idem praecedit

diversum, et unum multa : ergo productio

simhis prsecedit productionem dissimihs.

Sed creatura producitur a primo in esse , et

est dissimihs : ergo de necessitate producitur

simile, quod est Deus. Item secundum Boe-

tium insequalitates oriuntur ab sequahtati-

bus. Si ergo producitur a Deo quod est inse-

quale, scilicet creatura, necessario procedit

productio sequalis, quod est Deus. Item, si

producitur a Deo essentiahter differens , ne-

cessario producitur substanhaliter idem.

Quia autem aliquando extrinsecum est in-

trinsecum, in ihis quse habent intrinsecum

et extrinsecum , ut patet, quia verbum di-

centis extrinsecum prsecedit mentis concep-

tus intrinsecus : ergo simihter a substantia

seterna differens non manat, nisi producatur

substantiahter idem. Ergo in Deo prius est

productiosimihs^ sequalis, consubstantiahs,

quam dissimihs , insequalis , essentialiter

difTerentis. Sed quid dices ? Numquid intel-

(a) C(st. edit. Monologion,

IN HEXAEMERON. SERMO XI

ligentes primum esse unum suppositum, ut

gentiles , adliuc intelligunt snbstantiam,

virtutem, et operationem? ergo si ita est,

non intellecta Trinitate , vel emanatione ,

est inlelligere productioneni. Respondeo :

infei- Intellectus duplex est,perfectus , et plenus,

dupiex ^^ pltine resolvens ; et tali intellectu non est

intelligere. Secundus est semiplenus ; sic

intelligere semiplene potest intellectus crea-

tus , sic quod resolvat in plura,quaa in Deo

sunt unum ; aliter non. Item tertia ratio

speculi est, quia in Deo est ratio productivse

difTusionis. Sic illud esse summe bonumest ; ergo summe diffundit se, scilicet tripli-

citer, diffusione actualissima, integerrima,

ultimata vel ultimatissima, quia actualissi-

ma semper est, semper fuit, semper erit,

semper genuit, semper generat, semper ge-

nerabit. Hoc non potest habere creatura,

quod semper sit , semper fuerit , et semper

futura sit : ergo necesse est ut emauet seter-

nus. Item integerrima non est haec difTusio

in creatura;quia Deus non dat totum deco-

rem exemplaris creaturae : unde hoc nou

datnisi generando Filium. Unde ^: « Omnia,

inquit Filius, quas habet Pater, mea sunt : »

hoc non dicit aliqua creatura. Item haec dif-

fusio est ultimata, ut det producens quidquid

Deus darepotpst; creatura autem recipere

creatara nou potcst quidquid Deus dare potest. Unde

sicut punctus ad lineam nihil addit , non

etiam mille millia punctorum ; sic bonitus

creatura? bonitati Creatoris nihil addit, quia

fiuitum infmito nihil addit. Ergo necesse est,

ut haic diffusio secundum totum posse sit

ab aliquo^ quod omni creatura majus cogi-

tari potest : et etiam ipsa creatura majorem

se cogitare se potest. Sed in Filio productio

est, sicut in Patre est. Si ergo Patre niliil

majus cogitari potest , ergo nec Filio. Si

Pater etiam ultimata diffusione non se dif-

funderet, perfectus non esset. Quarta diffu-

sio est per rationem dilectionis ; necessario

enira oportet, quod ubi beatitudo est, ibi

83

ad crea-

torem si-

cut

punctus

ad li-

neam.

1 Joan., XVI, 15. — * Hebr., i, 3. — ^ Gen., d, C.

* Isa., LV, 10, II. — (a) CoBt. edit. illic.

summa sit dilectio. Est autem dilectio re- DUectio

flexa , connexiva , charitativa. Connexiva*"^^^''*

dilectio perfeclior est, qua alterum diligo,

quam reflexa, qua me dihgo. Charitativa

autem perfectior caeteris est, quae habet di-

lectum et condilectum : ergo haec est in

diviuis. Ilac ergo dilectione Pater diligit

Fihum , et est infinitus ardor. Item est ibi

dilectio gratuita, debita, permixta. Ilemest

ibi dilectio pura, plena, perfecta, ut etfluens

et effluxa in Filio, ut refluxa in Spirilu

saiicto. Ex istis rationibus omnibus flt spe-

culum nobile. Est autem aliud speculum

congregatum ex parvis. Unde nota, quod

licet tota Trinitas sit lumen inteUigendi,

Verbum tamen naturaliter habet rationem

exprimendi. Omnis autem creatura clamat oene-

generationem aeternam, et hanc exprimunt '"t^'*'''';

et repraesentant duodlecim generationes. Est pr*sen-

enim primus modus per diffusionem , se- creat«ris

cundus per expressionem, tertius per pro-

pagationem : per diffusionem, ut splendoris

a luce, vel caloris ab igne, ut fluvii a fonte,

ut imbris anube plena, sive rorida. In pri-

madiffusione deficit aequalitas, quia splendor

non aequatur luci. In secunda deficit intimi-

tas, quia calor uon est inlimus igni, sive ut

informanti , sive ut originauti ; est enim ac-

cidens. In tertia deficit simultas, quia fons

difTundit se per partes, non totus insimul.

In quarta deficit integritas, quia non tota

pluvia excutitur a nube ; imo per guttas.

Jungas has quatuor conditiones ad unamdiffusionem

,quae sit splendoris habentis

aequalitatem caloris, habentis intimitatem et

substautialitatem rivuh sive fontis, habentis

simultatem imbris, habentis integritatem

;

et sic habes vestigium generationis aeternae.

Unde Filius aliquando comparatur splen-

dori , dicente Paulo ^ : « Qui cum sit splen-

dor gloriae ; » aliquando rubo Moysi , ubi

fuit expressa persona l^ilii ; ahquaudo flu-

vio, vel fouti, ut in Genesi ^: « Fons ascen-

debat de terra, et fluvius egrediebatur de

loco; » ahquando imbri, ut in Isaia *: « Quo-

modo descendit imbiT de ccelo, et illuc (ti)

84

ultra non revertitur, sed inehriat terrara; »

et sequitur : « Sic erit verbum quod egre-

dietur de ore meo; » scilicetde corde Patris.

Secundus modus est per modum expressio-

nis, ut speciei ab objecto , ut imaginis a

sigillo, ut sermonis aloquente, ut cogitatus

a mente ; et liic est defeclus. In prima deficit

rei veritas, quia species in oculo, vel in

anima, non est veritas rei. In secunda defl-

cit simplicitas^ quia imago sive figura non

est in puncto , vel in simplici , sed partes

habet. In tertia vero deficit stabilitas,quia

sermo transit, et non manet. In qiiarta de-

ficit substautialitas,quia conceptus mentis

non est substantia , vel hypostasis. Auferas

hos defectus, et pone expressionetn , quae sit

speciei ab objecto habentis veritatem : ut

imaginis a sigillo habentis simplicitatem;

ut sermonis a loquerfte habentis stabilita-

tem ; ut conceptus a mente habentis consub-

stantialitatem : et tunc habebis alteram par-

tem specuh. De primo dicit Psalmista ^:

« Eructavit cor meum verbum bonum ; »

sequitur : « Speciosus forma prae fihis ho-

rainum. » De secundo dicit Sapiens ^: « Gan-

dor est lucis seternae , et speculum sine ma-

cula, et imago bonitatis ilhus. » Et Aposto-

lus ^ : « Qui est imago invisibihs Dei. » De

tertio, Job *: « Semel loquitur Deus, et

i(Upsum non repetit. » Unde pone in Fiho

quod semper sit, et non deficit, nec rever-

titur. Quarto pone stabilitatem : conceptus

eaim mentis aeternae est hypostasis , concep-

tus nobilissimus , mentahs, perfectissimus.

Unde in Proverbiis ^: « Nondum erant abyssi,

et ego jam concepta eram. » Aliquando ergo

vocatur Filius species, imago, verbum ma-

nens in aeternum ; conceptus vero non in-

haerens, sed substantiahs, et hypostasis. Sic

ergo liabes quatuor. Tertia generatio est per

prolationem (a), et hoc quadrupliciter : ut

gerrainis a semine ; ut arboris a radice ; ut

proHs conceptae a ventre , vel utero mater-

no ; ut filii a patre principiante. In prima

1 Psal. XDV, 1, 2. — 2 Sa/J., Vir, 16. — 3 Coloss., i,

15. — * Job, XXXIII, 14. — '" Prov., Vlilj 24. — " Isa.,

ILLUMINATIONES ECCLESm

generatione deficit formositas, quia in se-

mine est forma confusa et occulta ; sed non

sic Filius. In secunda deficit conformitas;

licet enira sit una radix, taraen differt in

forraa a rarais,licet unara arborera faciat.

In tertia deficit actualitas,quia mater est

principiura, etsi aliquo inodo activura pro-

hs, potissirae tamen passivum. In quarta

deficit coaevitas. Aufer ergo hos defectus

,

et pone prirao formositatera. Unde Isaias ^:

« Erit germen Domini in magnificentia , et

gloria, et fructus terrae subhmis. » Secundo

pone conforraitatera, sic Filius est confor-

niis Patri , ut lignura vitae in medio para-

disi. Unde dicitur ^: « Lignum vitae est iis

qui apprehenderint eam. » Tertio pone ac-

tuahtatem , unde Psalmus ^: « Tecum prin-

cipiura in die virtutis tuae, in splendoribws

sanctorura , ex utero , » etc. « Ex utero »

dicit , ubi est ratio fovendi in sinu Palris , a

quo non recessit. Quarto pone coaevitatera

;

Psalmus ^: « Ego hodie genui te ; » et hoc

in aeternitate, hoc est in meo hodie aeter-

no. Has duodecim conditiones aggrega , et

habebis speculum ad contuendum exemplar

divinum , sive Verbum ,quod orania reprae-

sentat, ut splendor procedens a luce cum

perfectione aequalitatis , et sic de aliis. Per

has conditiones solvuntur omnia argumenta

Arii, perquae arguita generationibus imper-

fectis. De his duodecim dicitur in Genesi "^:

« Vidi per somniura solem , et lunam , et

stellas undecim adorare me. » Iste est ille

Joseph pulcherrimus,quem adoraut omnia,

et clamant teraporalia per lunara , spiritua-

lia per solem. Et undecira stellae genera-

tiones creaturarura sunt secundura undecim

conditioues, deficienle duodecima , quee est

in generatione Fihi Dei : ideo ponuntur hic

undecira stellse in nuraero deficiente a duo-

denario, qui est numerus excrescens, quiaNume-

respectu illius generationis habent defec- '"s ex-

crescens

tum , et inclmant oiuma ad generationem

IV, 2. — ' P?'OV., III, 18. — 8 Psal. cix, 3. — ^ Psal.

II, 7. — '» Gen., xxxvii, 9.

(a) C(et. edit. probatioueiii.

IN HEXAEMERON. SERMO XI.

"Verbi. Omnia eiiim indicant generationem

Verbi. Unde qiiando videtur splendor, a luce

transferenda est mens ad considerandum ge-

nerationera seternam , et sic de aliis. El ibi

est magna delectatio, dicente David *: « De-

lectasti me_, Domine, in factura tua , » etc.

Dicit ergo : « Nos revelata facie gloriam Do-

mini speculantes. » Alio modo sic, et magis

proprie, est generatio per diffusionem, ut

splendoris, vel luminis a luce ; et ibi est

coaevitas : deficit tamen cequalitas,quia

splendor non gequatur luci. Item est diffusio,

ut ignis ab igne ; ibi est sequalitas, ut patet,

quando una candela incenditur ab alia, quod

tantum est Uimen in una sicut in alia , et

quotquot accendantur; deficit tamen con-

substantialitas. Item est diffusio rivi a fonte,

et hsec est consubstantialitas et intimitas :

quia eadem aqua, quse est in fonte, est in

rivo : sed deficit nobilitatis ortus, quia in

rivo per quosdam meatus et colationem , de

aqua salsa fit dulcis. Item est diffusio im-

bris a nube, et ibi est nobilitas ortus, quia

habet virtutes cceli, per quas infundit im-

brem nubes ; deficit tamen formae decor

,

quia videtur nubes ccelum obscurare , et

deturpare. Junge quod nobilitatis est , ut

coeevitatem , aequalitatem , consubstantiali-

tatem, formae decorem, et habebis unampartem speculi. item est generatio per ex-

pressionem, ut speciei ab objecto : et hic

est formee decor,qui deficiebat in genera-

lione imbris. Et hoc est mirabile, quomo-

do species generatur;quia non de materia

aeris; quia cum non dicat essenliam , sed

modum essendi, sufficit, ut habeat princi-

pium originativum, medium inter princi-

pium materiale, et principium effectivum.

Unde Deus dedit virtutem cuilibet rei , ut

gigneret similitudinem suam ex naturali

foecunditate. Unde secundum quod objectum

gignit similitudinem suam , sic repraisentat

generationem aeternam ; secundum quod

intentio animae eam oculo unit, sic reprae-

85

' Vsal. xci, 5. — * Hieron.* Maith., xxvai, 19.

ad 1'aulin., episl.

sentat incarnationem Verbi. Uaec generatio

speciei deficit, quia non est ibi formae fixio,

sed vario modo habet generari , secundum

quod patet in speculis ; et diversimode habet

reprsesentari,prope, vel longe. Item est

generatio per expressionem , ut figurse a

sigillo; et hoc est forma? fixio, quod deticit

in praecedenti , deficit tamen vitae vigor.

Item generatio sermonis a dicente , ubi est

vitae vigor, quia sermo quamdam vim vitae

secura habet , ut patet, quod duobus dicen-

tibus eamdem veritatem , unus melius ex-

primit alio, et imprimit. Unde Hieronymus ^:

« Habet nescio quid latentis energiae vivse

vocis actus, » etc. Unde verba Christi, noii

dubium quin prolata, et audita de ore ejus,

majoris virtutis et potestatis erant, quam

scripta. Ilic tamen deficit vitae mansio, quia

sermo transit. Item est generatio conceptus

a meute; et ibi est vitse mansio, quia oranes

cogitatus in raeraoria manent ; sed ibi defi-

cit consubstantialis foecunditatis virtus,quia

ille cogitatus non est consubstantialis virtus.

Hsec quatuor jungantur, scilicet, forraae de-

cor, formse fixio , vitse vigor , vitae mansio

;

et habes secundam partem speculi. Item est

generatio per propagationera , ut germinis

a semine : et hoc est virtus substantialis , in

qua deficit ultimura : similiter deficit vitse

robur. Itera est generatio, ut surculi a ra-

dice ; et hic est vitse robur, sed deficit vivax

sensus : non enira sentit, vel producens pro-

ductura , vel productum suam originem.

Item est generatio , ut foetus a ventre , vel

utero ; hic est vivax sensus , sed deficit vir-

tus activa, quia ncutrura est activura , sed

receptaculum potius, quam activum. Item

est generatio, ut filii a patre ; et ibi sunt

omnes dictse conditiones prseter unam , sci-

licetlucis, quce est coaevitas, quae est po-

nenda in generatione Filii Dei : et ab illa

ultima generatione, scilicet Filii aPatre,

denominatur generatio aeterna. Et haec ra-

tificavit Christus, cum dixit » : «Ite, docete

oranes gentes , baptizantes eos in nomine

Palris, et Filii , et Spiritus sancti : » noii

86 ILLUMINATIONES ECCLESm

dixit : « In nomine lucis et splendoris. » Hse

sunt undecim stellae adorantes Filium pul-

cherrimum , scilicet undecim conditiones

nobiles, jam dictse,quarum duodecima,

scilicet coaivitas^ est in Filio Dei.

SERMO XII.

Quomodo Deus exemplar est omnium rerum,

et Scriptura dicitur os Dei.

' Nos autem revelata facie gloriam Bomini

speculantes, etc. Dictum est de altitudine fi-

dei;, quia excedit investigationem rationis,

ut patet ex duodecim articulis signatis per

duodecim stellas, et per duodecim alas sera-

phin. Dictum est de firmitate ejus, designata

per duodecim fundamenta civitatis. Itcm de

speciositate, designata per duodecim portas

civitatis, et per duodecim margaritas, quse

sunt speculationes fidei, et sunt fulgidae et

vivificse, et jucundse, quantum ad duas por-

tas orientales, scilicet speculari primo (a) di-

vinum Esse purissimum ; secundo, Deumtrinum et unum. Sequitur de tertia porta,

quod sit exemplar omnium rerum. Suppo-

nendum enim est per fidem, quod sit condi-

tor omnium rerum,gubernator actuum

,

doctor intellectuum, judex meritorum. Et

ex hoc intelligitur, quod est causa causa-

rum, et ars prsestantissima originans, dux

providissime gubernans, lux manifestissime

declarans, vel reprsesentans, jus rectissime

prsemians et judicans. Et priraum ostendi-

lur sic : creatura egreditur a Creatore, sed

non per naturam, quia alterius naturae est

:

ergo per artem, cum non sit alius modus

emanandi nobilis, quam per naturam, vel

per artem, sive ex voluntate : et ars illa non

est extra ipsum : ergo est agens per artem;,

et volens : ergo necesse est ut habeat ratio-

nes expressivas. Si enim dat formam huic

rei, per quam distinguitur ab alia re, vel

proprietatem, per quam dislinguitur ; ne-

cesse est ut habet formam idealem , imo

' II Cor., 111, 18. -- • Joan., i, 3, 4. — » Jerem.,

%xxj,33; Hebr.,\ui, 10.— («) Ccet. edit.omitt. primo.

formas ideales. Sic enim in plurali vocantur

a Sanctis. Item, quia est causa conservans,

est duxgubernans. Prseest enim ad dirigen-

dum omnes actus, secundum quod guber-

nabiles sunt; non sicut artifex domum di-

mittit, sed res conservat, et dirigit. Ideo

habet apud se normas directissimas. Nec est

idem modus, ut creatura manat a Creatore

secundum formas expressivas, et secundumquod a mente divina emanant regulse secun-

dum directionem seternarum regularum.

Item, quiadoctor est, ipse docet infallibiliter,

et certificat sic quod impossibile est aliter se

habere, secundum sententiam omnium doc-

torum. Christus est doctor internus, nec sci-

tur aliqua veritas, nisi per ipsum : non lo-

quendo sicut nos, sed interius ilhistrando :

et ideo necesse est, ut habeat clarissimas

species apud se. Non tamen ab alio accipit

:

ipse enim intimus est omni animse, et suis

speciebus clarissimis refulget super species

intellectus nostri tenebrosas, et sic illustran-

tur species illae obtenebratse, admixtse ob-

scuritate phantasmatum, ut intellectiis intel-

ligat. Si enim scire, est cognoscere rem

aliter impossibile se habere, necessarium est,

ut ille solus scire faciat, qui veritatem novit,

et habet in se veritatem. Item estjus rectissi-

mse remunerationis, per leges justissimas :

si ergo juste prsemiat, necesse est ut habeat

leges justissimas. Loquitur ergo Scriptura

de ipso, ut est exemplar, ut omnis creatura

vivit in formis seternis : unde Joannes :

c( Quod factum est, in ipso vita erat. » Scivit

autem per cognitionem et amorem; et qui

hoc negat, negat praedestinationem aeter-

nam. Nam ab aeterno novit Deus creaturam,

et amat eam, quia praeparavit eam gloriae et

gratiae. Item habet normas directissimas;

unde Apostolus et Hieremias * : « Dabo le-

ges meas in visceribus eorum, et in corde

superscribam eas. » Superscribit enim pri-

mo in natura; secundo in industria, seu in

progressu; tertio in gratia; quarto in gloria.

In quocumque statu dat norraas suas : ergo

necesse est ut in se habeat eas. Item, quia

IN HEXAEMERON

est lux illustrans sapientia, est enim specio-

sior sole, quia licet sol habeat rationem ra-

diandi, non tamen species in se descriptas

habet, et ideo illud exemplar est pulchrius,

quia cum hoc quod lucet, habet species

claras. Item est jus per se judicans^ ut in

Apocalypsi * ; « Libri aperti sunt, et alius li-

ber apertus est, » scilicet liber vitae, et liber

conscientiae. Per librum vitse habet anima

vivere, et per librum conscientiae habet (a)

judicare : et si liber conscienfiae concordat

cum libro vitae, approbatur; si autem dis-

cordat, reprobatur : unde Psalmvs - ;

« Imperfectum meum viderunt oculi tui, et

in libro tuo omnes scribentur , » id est,

manifestabuntur scripti, non de novo scri-

bentur : in lioc hbro scribuntur omnes leges

aeternae. Deus ergo est exemplar aeternum

;

et haec est fides, quae credit Deum esse con-

ditorem rerum , etc. Et super hoc fertur

speculatio, ut sit ars praestantissime reprae-

sentans. Haec autem ars, et est una, et mul-

tiplex : quomodo autem lioc esse potest, vi-

deri non potest, nisi veniat illuminatio ^ « a

montibusaeternis,» et tunc turbabuntur « in-

sipientes corde, » et stulti. Oportet enira alte

sentirede Deo. Estautem multiformis^ quia (6)

multa repraesentat, et certitudinahter. Unde

melius video me in Deo, quam in meipso.

Est tamen summe una. Ad hoc notandum^

quod causa prima est prima et immediata :

quia prima, ideo nihil habet ab alio, sed

omnia ab ea; et est immediata, quia causa

immediata nobilior est mediata. Quia ergo

prima, ideo potentissima; ergo multapotest.

Item, quia immediata, ideo est actualissima^

quia causa immediata in 8ctu est; etiam ac-

tualissima, eo quod immediata, quia actus

immediatior, quam potontia : non autem est

actualissima secundum efficientiam, sive se-

cundum actum extrinsecum, quia uon sta-

tim facit quidquid potest : ergo est actualis-

sima secundum actum intrinsecum, qui eat

' Apoc, XX, 12. — -' Psal. cxxxviil, 16. — » Psal.

Lxxv, 7, 6. — («) Al. deest per libiiuu consc. liabet.

— (0) Al. qui. — (c) Al. alia.

SERMO XH. 87

dicere. Unde ab aeterno dixit hoc faciendum,

et hoc in tempore fit : haic causa est, quia

est una, et summe simplex; et in eo quod

surame simplex, est infinita, quia virtus, vel

causa, quanto magis unita et simplex, tanto

magisinfmita, non quidem distensione mo-

lis, sed virtutis. Ilaec est lux inaccessibihs, et

tamen proxima aniraae^ etiam plus quam

ipsa sibi ipsi; est etiam inalligabilis, et ta-

men summe intima. Hoc autem videre non

est, nisi hominis suspensi ultra se in alta (c)

visione; et quia volumus videre simplici in-

tuitu, quomodo illa ars est una, et tamen

multiplex^ quia immiscet se cum phantasia;

cogitare non possumus quomodo infinita sit,

nisi per distensionem ; et ideo videre non

possumus simphci intuitu, nisiratiocinando.

Quia ergo illa ars est causa, sequitur, quod

in illa arte est repraesentatio causabihum

causatiter. Quia rationes illse causae suut,

ideo sunt in causante : et hinc est, quod

causae sunt contingentium infalUbiUter.

Quod enim contingens est, infaUibihter re-

praesentatur : exprimit enim modum, qui

accidit infallibiUter in re : quia secundum

quod in se et apud se est, exprimit. Yera

enim est contingentia a parte rei, ita et in-

fdUibiUlas ex parte Dei. Item mutabiliiim

immutabiliter, materialium immaterialiter,

quia iUa3 rationes non sunt materiales : pos-

sibilium actuaUter, partibiUum impartite

,

quia non est major ratio montis, quam mi-

Ui, nec etiam in anima nostra : accidentium

substantialiter, sed iUae rationes sunt in Deo

substantia, quae estDeus; corporalium spiri-

tuaUter , temporalium sempiterne , distan-

tium indistanter, eUam in auima; dissonan-

tiura indissonanter, ut ratio albi et nigri;

deficientium indeficienter, quia quidquid est

ibi, vita vivit. Ad hos splendores exemplares

ratio duxit, et fides. Sed ulterius triplex est

adjutorium ad consurgendum ad exemplares

rationes, creaturae scilicet sensibilis, crea-

turae spiritualis, et scripturae sacramentaUs,

qua3 conUnet mysteria. Quantum ad pri-

mura, totus mundus est umbra, via, vesti-

88 ILLUMINATIONES ECCLESIJ:

giiim, et est liber scriptus foriusecus : in

qualibet eiiim creatura est refulg-entia divini

exemplaris, sedcum tenebris permixta. Unde

sicut quaedam opacitas admixta lumini est

via, in tantura est via ducens in exemplar.

Sicut tu vides, quod radius intrans per fe-

nestram diversimode coloratur, secundum

colores diversos diversarum partium vitri

;

sic radius divinus in singub's creaturis di-

versimode, et in diversis proprietatibus re-

fulg-et. Unde scriptum est ' : «In viis suis

ostenditse.»ItemestvestigiumsapientiseDei.

Unde creatura non est nisi quoddam simu-

lacrum sapientiae Dei , et quoddam sculp-

tile. Et ex his omnibus est quidam liber

scriptus foris. Qaando ergo anima videthaec,

videtur sibi, quod deberet transire ab umbraad lucem, a via ad terminum, a vestigio ad

veritatem, a libro ad scientiam veram, quae

est in Deo. Hunc libnim lcgere est altissi-

morum contemplativorum, non naturalium

philosophorum; quia solum sciunt naturam

rerum_, non ut vestigium. Aliud adjutorium

est spiritualis creaturse, quse est lumen, ut

speculum^ ut imago, ut liber scriptus intus.

Omnis substantia spiritualis lumen est. Unde

Psabnus *: « Signatum est super nos lumen

vultus tui, Domine. » Simul etiam cum hoc

est speculum, quod recipit omnia, et reprae-

sentat, et habet naturara luminis_, ut judicet

de rebus. Totus etiam mundus describitur in

anima, et etiam est imago; quia ergo est lu-

men, et speculum habens rerum imagines^

ideo est imago : et ex hoc est liber scriptus

intus. Unde ad intimum animae nullus po-

test intrare, licet sit simplex; hoc autem est

intrare ad potentias, quia^ secundum Augus-

tinum, intimum anim£e est ejus summum;quanto potentia intimior, tanto sublimior.

Haec duo habent magi Pharaonis ^; sed ter-

tium adjutorium est scripturae sacramenta-

lis. Est autem omnis scriptura cor Dei, os

Dei, lingua Dei, calamus Dei, liber scriptus

foris et intus : unde Psalmus * .• « Eructavit

cor meura verbum bonum, dico ergo opera

mea regi. Lingua mea calamus scribse velo-

citer scribeiitis. » Cor Deus, os Pater, lingua

Filius, calamus Spiritus sanctus. Paler enim

loquitur per Verbum ceu linguam ; sed qui

complet, et memoriae commendat, est ca!a-

mus scribae. Scriptura ergo estos Dei. Unde

Isaias ^ : « Vse qui descenditis (a) inJEgyp-

tum, » scilicet ad saeculares scientias; « et os

Domini non interrogastis, » scilicet sacram

Scripturam. Non enim debet ad scientias

alias descendere, ut sciat certitudinem, nisi

habeat testimonium in monte ^ , scilicet

Christi, Heliae^ Moysi, hoc est, novi testa-

menti, prophetarum^ et legis. Item est lin-

gua; unde "^

: « Mel et lac sub lingua ejus. »

* « Quam dulcia faueibus meis eloquia tua !

»

Hsec lingua cibos saporat. Unde Scriptura

comparatur panibus, qui habent saporem, et

reficiunt. Item est calamus Dei, et hoc est

Spirilus sanctus, quia, sicut scribens_, potest

prsesentialiter scribere prseterita,praesentia,

futura. Unde est liber scriptus foris, qui ha-

bet pulchras historias, et docet rerum pro-

prietates. Scriptus est intus, quia habet mys-

teria^ et intelligentias diversas.

SERMO XUl.

Quo exponitur tertia consideratio de multiplici in-

telligentia sacrce Scripturce, et de ejus theoriis

et figuris, ac de divisione inteUigenti<je per Scrip-

turam eruditce.

^ Congregentur aquce quce sub ccelo sunt, et

appareat arida. Factumc/ue est ita. Etvoca-

vit Deus aridam terram : congregationesciue

aquarum appellavit maria. Et vidit Deus,

quod esset honum, et ait : Germinet terra

herbam virentem, et facientem semen, et li-

gnum pomiferum faciens fructum juxta

genus suum, cujus semen in semetipso sit

super terram, etc. Haec visio tertia [b) intel-

ligentiffi per Scripturam erudita?, quae intel-

ligitur in opere tertiae diei. Et sicut in ope-

'• Sap., VI, 17. - « Psal. iv, 7.-3 Supra, serm. ii,

pag. 30.— Psal. xuv, 1, 2. — ^ Isa., ixxi, 1. —

XVII, 1. — ' Cant., IV, 11.

Gen., I, 9-11.

« Psal. cxvili.6 Matth

103.—

(«) Vulg. desceudunt.— (b) Coet. edtt. lertiiE.

IN HEXAEMERON. SERMO Xlll. 89

ribus diei est additio secundae ad primam, et

tertiai ad utramque; sic ex prima et secunda

visione oritur tertia. Ista visio est nobilior et

major prsecedentibus. Et licet videaturincon-

veniens adaptatio, et correspondens cum

opere tertise diei, pro eo quod terra est infi-

mum elenientorum ; optime tamen assigna-

tur, quia quidquidcffilum continet in quadam

excellentia, terratenet, etsuscipit, vel habet

in quadam vivacitate : unde suscipit coeli in-

fluentias, et facit pulcherrimas puUulationes.

Consistit autem hsec visio circa tria, scilicet

spirituales intelligentias sensuum, sive sen-

sus; circa sacramentales figuras; circamulti-

formes theorias inde ehcitas. Ad ha3c tria

omnis Scriptura reducitur. Primse dantur

intelhgi per congregationes aquarum^ sciU-

cet spirituales inteUigentise; secundce, scih-

cet sacramentales figurae, per puUulationes

terrae, ibi : Vidit Deus, quod esset honum,

et ait, etc. [a) ; tertiae, sciUcet multiformes

theoriae, inteUiguntur per semina, ibi : Cii-

jussemensitin semetipso, etc. * «Quispotest

scire infmitateni seminum, cum tamen in

uno sint sylvse sylvarum, et postea infinita

semina?» Sic ex Scripturis elici possunt in-

fmitae theorise, quas nuUus potest compre-

hendere, nisi solus Deus. Sicut etiam explan-

tis nova semina , sic ex Scripturis novse

theorise et novi sensus; et ideo Scriptura sa-

cra distinguitur. Unde sicut si una gutta de

mari extrahatur, sic sunt omnes theorise

quae eliciuntur, respectu iUarum quae pos-

sunt eUci. Primo ergo dicendum de inteUi-

gentiis spirituaUbus, et postea do signis, et

postea de theoriis, qnia signa nil valent, nisi

res inteUigantur. Sic ergo prirao congrega-

vit aquas, deinde produxit arbores_, deinde

semina. De congregatione maris dicit Psal-

mus *: « Congregans sicut in utre nquas ma-

ris. » In utre congregavit aquas maris

,

quando in corio Scripturae congregavit uni-

versaUtatem inteUigentiarum spiritualium.

quae bene comparantur mari propter tres

rationes, sciUcet propter spirUuaUum intelli-

gentiarum prseeminentium primitivam ori-

ginationera; propter intelligentiarura spiri-

tualium profundissimam aUitudinem; prop-

ter intelligentiarum spiritualium profluen-

tissimam multiformitatem. De primo *:

« Omnia flumina intrant in mare, et mare

non redundat : ad locum unde exeunt flu-

mina, revertuntur, ut iterum fluant. » Sic

omnes intelligentise spirituales dicuntur flu-

mina, et viriinteUigentes, quia originem ha-

bent a Scriptura, et per Scripturam confir-

mantur, etperUIas aliseinteUigentisehaben-

tur : unde dicitur *: «Elevaveruntflumina,

Domine, elevaverunt flumina vocem suam.

Elevaverunt flumina fluctus suos a vocibus

aquarum multarum : mirabiles elationes

maris, mirabilis in altis Dominus. » Yox Dei

debuit esse magna. Secunda ratio, propter

profundissimam altitudinem, dicente Psal-

mo ^ : « Qui descendunt mare in navibus,

facientes operationes in aquis raultis. » lUe

descendit cum navibus in mari, qui cura spi-

ritu summse reverentise accedit ad exponen-

dum Scripluras. In navibus descendit, qui

habet manuductionem lignum crucis : quia

qui sine isto ligno vult intrare mare Scrip-

turse, submergitur, in maximos errores ca-

dens. Nisi enim sit Petrus ^, demergitur.

"^ « Alta profunditas : quis inveniet eam ? »

Sapientia gloriatur, quse profundura abyssi

penetravit, et vidit * « rairabiUa Dei in pro-

fundo. » Unde dicitur in Ecclesiastico ^ :

« Ego in altissirais habitavi, et thronus nieus

in columna nubis. Gyrum coeli circuivi sola,

et profundura abyssi penetravi. » Ilsec dicit

sapientia incarnata: «Ego in aUissimis habi-

tavi, » in creatione; «et thronus meus in co-

lumnanubis,» inincarnatione, «etinfluctibus

maris ambulavi, » in passione; «profundum

abyssi penetravi, » in penetrationo Scriptu-

rarum, quia'"' «aperuit sensum» postresur-

25. — 8 Psa/. cvi, 24. — ' Eccli.,xxiv, 7-8. — 'o Luc,' Aug., de Gen. ad litl., lib. IV, c. xxiii. — = Psal.

XXXII, 7. — » Eccle., i, 7. — " Psal. xcm, 3, 5. — ^^^"^' ''''''

» Psal. cvi, 23. — 6 Matth., xiv, 30. — ' Eccle., vii, (a) Ccel. edit. non habent etc.

90 ILLUMINATIONES ECCLESliE

rectionem, « ut intellig-erent Scripturas, »

Propter lidem crucis Petrus * super raare

ambulavit. Tertia ratio est, propter proQuen-

tissimam multiformitatem raateriae. Pro-

fliientia est ab aquis, a fluminibus, a fonti-

bus : et a mari omnia sunt. Si quaeris quo-

modo per varios meatus, et per varios mo -

tus ; sic respondet nubes, sic fluvius, sic fons

:

unde Jsaias * .• « Repleta est terra scientia

Domini, sicut aquse maris operientes;» et

procedit : « Non occident , nec nocebunt in

monte sancto meo. » Et hoc potissime refer-

tur ad tempus novi testamenti,quando

Scriptura manifestata est; et maxirae in flne,

quando Scripturae intelligentur, quae modo

non intelliguntur. Tunc erit « mons, » scili-

cet Ecclesia contemplativa; et tunc « non

nocebunt, » quando fugient monstra haere-

sum sapientiae usum. Sed hodie mons Sion

propter vulpes disperiit, id est, propter expo-

sitores pravos, dolosos et fcetidos. De isto

tertio (a) Esther dicitur ': « Fons parvus

crevit in fluvium maximum, et in lucem,

solemque conversus est, et in aquas pluri-

mas redundavit. » Scriptura fuit « fons par-

vus in legis datione, quia parvus est Hber

legis praeceptorum ; sed post crevit in flu-

vium magnum, in hbris Josue, Judicum,

Regum^ Esdm, Judith, Tobice, Eslher, Ma-

chaboEorum. Et post « conversus cst in lu-

cem » prophetarum : nam prophetia lux est;

et post « in solem, » scilicet in Evangelio. Et

multae intelligentia^ postea ehcitae sunt, et

« iu aquas plurimas redundavit.» Islam mul-

tiformitatem vidit Ezechiel clarius, qui vi-

dit * « in medio simihtudinem quatuor aai-

malium; » et primum animal habebat « fa-

ciem hominis;» secundum, «faciem leonis;»

tertium, « faciem bovis; » et quartum, « fa-

ciem aquilae » : et unumquodque « quatuor

facies » habebat : et post apparuit « rota in

medio » rotae : et postea dicit, quod « aspectus

rotarum, et opus quasi visio maris, » et quod

« rota erat in rota. » Et posteadicit, se audi-

» Matth., XIV, 29. — Isa., Xi, 9. — •'' Est/i., xi, 10.

•— * Ezech., I, 5 et seq. — » Greg., in Ezech., lib. I,

visse « sonum alarum, quasi sonum aqua-

rum muharum, et quasi sonum sublimis »

Dei. Per quatuor animaUa, secundum om-

nes, intelliguntur scriptores Scripturae sa-

crffi, raaxime Prophetae et Evangehstae. Se-

cundum Gregorium % per rotas duas ha-

bentes quatuor facies intelUgitur Scriptura,

habens Yetus et Novum Testamentum ; et

quatuor facies sunt quatuor intelligentiae

principales, sciUcet litteraUs, aUegorica, mo-

ralis, anagogica. « Aspectus autem quasi vi-

sio raaris, » propter profunditatem myste-

rioruni spirituaUum ; et « volatus audiun-

tur . » quando mentes excitantur : et « fit

sonus sublimis Dei », quia omnia sunt a Deo;

unde dicitur ^: « Et vox, quam audivi, sicut

vox aquarum multarum » propter multitu-

dinem inteUigentiarum ; « vox citharoedo-

rura, » propter concordantiam illarum intel-

ligentiarum, quia rairo raodo concordant, et

mira est harmonia. Habet autem Scriptura

multos inteUectus, quia taUs debet esse vox

Dei, ut sit sublimis. Ceterae scientiae sunt

contentae sub uno sensu, sed in hac est mul-

tiformis; et in hac signant voces et res ; in

aUis autem solae voces, quia '^ unaquaeque

doctrina determinatur per signa sibi conve-

nientia. Unde litteree et voces sunt signa in-

teUectuum, Et qaia inteUectus proportionati

et determinati sunt, ideo, nomine semel po-

sito, non est utendum aequivoce. Deus au-

tem causa est et aniraarura^ et vocum for-

matarum ab anima, et rerum quarura sunt

voces. ideo priraus sensus Utteralis; deinde

quia res signiflcant, sunt tres sensus. Deus

enim raanifestat se in quaUbet creatura tri-

pUciter, secundum substantiam, et operatio-

nem, et virtutem. Et omnis creatura reprae-

sentat eum, qui est Trinitas, et qualiter per-

venitur ad Deum. Et quia per fidera, spem,

et cliaritatem pervenitur ad Deura; ideo om-

nis creatura insinuat quid credendum, quid

expectandum, quid operandum. Et secun-

hom. VI. — • A/joc, XIV, 2.

lib. I, in princ.

(a) Suppl. in libro.

^ Arist., de Interp.,

IN HEXAEMERON. SERMO XIII. 91

dum hoc est triplex intelligentia spiritualis :

allegorica, quid credendum; anagogica, quid

expectandum; tropologica,quid opcrandum:

charitas facit operari. Intelligentia litteralis

est quasi facies naturalis, scilicet hominis;

alia3 sunt facies mysticae. Per leonem, qui

habet magnificentiam, allegoria, sive quid

credendum. Per faciem bovis, qui traliit ara-

trum, et sulcat terrani ad fructificandum,

tropologia, pive rnoralis. Per aquilam, quae

in altum volat, anagogia. Prima facies, sci-

licetlitteralis, aperta est; secunda, allegoria,

magnificentiee in altum elevatse ; tertia, tro-

pologia, est fructuosa; quarta irreverberatis

oculis solem intuetur. Ha3 quatuor sunt quasi

visio maris, propter spiritualium intelligen-

tiarura primitivam originationem, profun-

dissimam altltudinem, et profluentissimam

muitiformitatem. Unde sicut sunt tres per-

sonae in una essentia, sic tres intelligentise

in una superficie litterae.

Mundus Notandum autem, quod mundus si servit

dYd^er- homini quantum ad cornus, potissime quan-viat ho- tyu^ ^f[ animam ; et si servit quantum ad vi-mini.

tam^ potissime quantum ad sapientiam. Cer-

tum est quod homo stans habuit cognitionem

creaturarum, et per illarum repra?sentatio-

nem ferebalur in Deum , ad ipsum laudan-

dnm, venerandum, amandum : et ad hoc

sunt creaturse, et reducunt (a) in Deum. Ca-

dente autem homine, cum amiserit cognitio-

nem, non erat qui reduceret eum in Deum :

unde iste liber, scilicet mundus, quasi mor-(uus et deletus erat. Necessarius autem fuit

ahus liber, per quem iste illuminaretur, ut

scriptu- acciperet metaphoras rerum. Hic autem li-

ber est Scripturce, qui ponit similitudines,

proprietates, et metaphoras rerum in libro

mundi scriptarum. Liber ergo Scripturaj re-

parativus est totius mundi, ad Deum cogno-

scendum, laudandum, amandum. Unde si

quaeras, quid tibi valet serpens, vel de quo

tibi servit; plus valet tibi, quam totus mun-dus, quia docet te prudentiam. Unde Salo-

mon ' : a Yade ad formicam, o piger, et disce

(a) Cat. edit. reducuntur.

r« utili-

la

sapientiam. » Item Dominus *: « Estote pru-

dentes sicut serpentes. » Ilae quatuor intelli-

gentiae sunt quatuor flumina maris Scriptu-

rae, a qua derivantur, oriuntur, et revertun-

tur. Unde sacra Scriptura est illuminativa

omnium, et reductiva in Deum, sicut prius

fuit creatura. Sed quomodo habet quatuor

facies quselibet intelligentia dicta, quia di-

citur, quod unumquodque quatuor facies

habeat? Interrogemus amicum Sponsi, sci-

licet Joannem, qui est unum ex aniraalibus,

et dicet in Apocalypsi ', quod « quatuor ani-

malia erant circa thronum Dei : » et quod

« animal primum habebat faciem leonis ; se-

cundum, faciem bovis; tertium, faciem ho-

minis;quartum , faciera aquilae : » et non

dixit, quod unumquodque haberet quatuor

facies. Ezechiel dicit, quod animalia ibant

;

et iste, quod stabant. Ezechiel dicit, quod

animal primum habebat faciem hominis

;

iste, quod faciem leonis. Item iste dicit, quod

clamabant, Sanctus; ille nihil horum expri-

mit, nisi quod dabant voces. Undc Joannes

videlur comprehendere visionem litterai

Isaiae, et Ezechielis. Ad hoc notandum, quod

Ezechiel intendit descilbere intelligentias is-

tas per ordinem principalem ; ideo incipit a

naturali facie hominis, quae signat iiitellec-

tum litteralem : Joannes intendit describere

quatuor inteUigentias non principales, se-

cundum quatuor facies, quae sunt qn.atuor

intelligentiae , scilicet litteralis, allegorica,

tropologica, et anagogica, cujuslibet qua-

tuor. Omnis doctrina Veteris Testamcnti, vcicris

aut est legalis, iit in Moyse ; aut historialis, *^Teitr'

ut in libris historialibus; aut sapientialis, ut n>eniidi-

in libris sapientialibus ; aut prophetalis, ut

in Psalmis, et in duodecim Prophetis mino-

ribus, et quatuor majoribus. Novi Testa-

menti scriptura * similiter, aut est legalis, ut

in Evangelio, ubi ponuntur pra?cepta ; ant

historialis, ut in Actibus Apostolorum ; aut

sapientiahs, ut in Epistolis Pauli conjunctis

canonicis; aut prophetalis, ut in Apocalypsi.

> /Voc, VI, 6. — ' Matt/i., X, 16. — » Aijoc, iv, 6,

7. — * Vid. supra, Priticip. sac. Script., p. li.

92 ILLUMINATIONES ECCLESItE

Ouanquam Epistolse ponantur post Evange-

lia, tamen Actus Apostolorum sequuntm-

Evangelium *: « Primum quidem sermonem

feci de omnlbus, qua^. ccepit Jesus facere, et

docere. » Lep^alis respondet leoni propter

magnificentiam, et auctoritatem ; historialis

bovi,qui trahit aratrum, propter simplicita-

tem^ et quia terram sulcat; sapientialis res-

pondet homini;prophetalis respondet faciei

aquilae. Intendit enim Scriptura reducere ad

originale principium, per reformationem.

Aut ergo describit ajterna, quae sunt leges

et Evangelia; unde Psalmus^: « Prseceptum

posuit » Dominus, quod « non pra^teribit. »

Et in Fcclesiastico ^: « Fundamenta ceterna

supra firmam petram super solidum : » cor

muheris. HaBC mulier est Ecclesia. Non

enim intelHgendum est, quod lex transeat,

sive praecepta; imo melius servabuntur in

patria. Non enim eodem modo servantur in

lege veteri, et nova; sed melius in nova,

completius in patria. Deus enim vivit secun-

dum leges quas dedit. Si autera Scriptura

agat de temporalibus, aut ergo de praeteri-

tis, et sic est historia; aut de praesentibus,

et sic sunt sapientialia ; aut de futuris, et sic

prophetalia. Sunt ergo mandata, exempla,

documenta, revelationes. Haec prima intelli-

gentia quatuor habet facies, si ordinemus

secundum ordinem Ezechielis. Tunc habetur

rectus ordo in se ; sed nos debemus secun-

dum naturam ferre oculum ad aeterna^ quae

principalia sunt. Anagogia autem est de su-

pernis ; allegoria autem est de his,

quae

facta sunt; tropologia de his, quae fienda

sunt ; anagogia etiam est pars allegoriae, se-

cundum Hugonem, quae est de credendis. In

sensu autem anagogico quatuor sunt facies,

anagogi- scilicet aetema Dei Trinitas, exemplaris sa-

pientia, angelica sublimitas^ Ecclesia trium-

phans. Quando ergo Scriptura loquitur de

Aiiegori. i^lis, hoc pertiuet ad anagogiam. In allego-

'^"^- rico sensu sunt quatuor, scilicet humanitas

assumpta, quantum ad nativitatem et pas-

' Aci. Apost., i^ 1. _ 2 Psal. cxLViii, G. — ^ EccL,XXVI, 24. — * Eccli., XLi), 16. — ^ Sap., vii, 29.

sionem, quae sunt principales allegoriae. Se-

cunda est Mater Dei Maria, quia mira dicun-

tur de ipsa in Scripturis, quia in omnibus

Scripturis refertur relatione ad Filium. Et

quod dicunt aliqui : Quare ita pauca dicun-

tur de beata Virgine? nihil est;quia multa

dicuntur de ea, quia ubique de ipsa; et plus

dicitur de ipsa, quam si unus tractatus fieret.

Tertia est Ecclesia militans, vel mater Eccle-

sia, quae miras laudes habet in Scriptura.

Quarta est sacra Scriptura^ quae de se multa

dicit, ut patet de rotis, patet de micis, patet

de mensa, patet de candelabro, patet de clie-

rubin. In sensu tropologico simihter qua-

tuor facies sunt : prima est spiritualis gra-

tia, et virtus, et omnis intellectus influentia;

secunda, spirituahs vita, ut activa et con-

templativa, et omnis modus vivendi ; tertia,

spirituahs cathedra, ut magistralis, praela-

tionis, pontificalis; quarta, spiritualis pugna,

quomodo sit pugnandum contra daemones,

mundum^ et carnem. Istae sunt quatuor

facies, quadruplicatae, in quolibet sensu. Po-

namus exemplum in uno vestigio de omni-

bus his, in sole scihcet, per quem ahquando

Trinitas, ahquando sapientia exemplaris,

aliquando angehca dispositio, aliquando Ec-

clesia triumphans signatur. De Trinitate di-

citur* : « Sol illuminans per omnia respiclt,

et gloria Domini plenum est opus ejus. » Sol

habet substantiam, splendorem, et calorem.

Sic Deus habet principium originans, Pa-

trem ; splendorem, Filium ; calorem, Spiri-

tum sanctum. Idem sol in coelo, quantum ad

substantiam; idem in oculo^ quantum ad

lumen ; idem in corpore, quantum ad calo-

rem : sicut persuadebatur cuidam caeco, qui

aliquando viderat solem, et stabat ad solem,

nec poterat intelligere nec credere Trinita-

tem. De secunda anagogia, id est, de exem-

plari sapientia, dicitur ^: « Est enim specio-

sior sole, et super omnem stellarum disposi-

tionem, » etc. Est enim speciosa sapienlia,

quia lux ; sed speciosior sole, quia sol intra

se radium suum generare non potest; sol

autem aeternus intra se radium generat pul-

DeB.M.qufe di-

cantur in

Soriptu-

Sensus

tropolo-

gicus.

Solis

multi-

plex si-

gnifica-

tio in

Scrip-

tura.

IN HEXAEMERON. SERMO XIII. 93

cherrimum. Quidam etiam fatuus dixit, quod

sol erat radius solis. Quidani astrologi di-

cunt, quod omnes stellai et luna recipinnt

lumen a sole, et veritatem istius qusestionis

nullus scit. Yerumtamen tam stellae, quam

luna, aliquod lumen habent ; et stellai non

sic obumbrantur, ut iL-na^ quia hoc habet

luna per vicinitatem ad nos, et motum suum

:

sic in anima influit seterna sapientia. Unde

dicitur ^: « Dulce est lumen , et delectabile

est ocuUs videre solem. » Tertia anagogia,

quia per solem intehigilur angelica subhmi-

tas *: « TripUciter sol exurens montes, ra-

dios igneos exsufflans, » quia radius divinus

unus idemque triformiter susceptus, tres

hierarchias facit. Quarta anagogia est de

Ecclesia triumphante, quae etiam intehigitur

per solem, unde ^ : « Sol et luna steterunt in

habitaculo suo, » quando anima et corpus

glorificantur ; et tunc vadunt « in luce sa-

gittarum multarum^ » propter subitas ope-

rationes suas in virtute Dei fulgida et subita.

In allegoria simihter per solem intehigitur

Christus *: « Oritur sol^ et occidit. » Oritur

in nativitate, occidit in morte : « Gyrans per

meridiem » in ascensione, « flectitur ad aqui-

lonem » in judicio. De primo ^: « Orietur

enim vobis, » etc; de secundodicitur® : « Oc-

cidit eis sol in meridie. » In meridie sol occi-

dit Juda?is. Quando enim Christus fuit in

majori sua virtute^ scihcet post resurrectio-

nem et ascensionem, Judaji fuerunt excse-

cati. De judicio dicit Jacobus *^: « Exortus

est sol cum ardore, et cecidit flos, et fo^.num

aruit. » Secunda aUegoria, de beataMaria;

dicitur in Psalmis *: « In sole posuit, » etc.

Unde est ' pulclira ut luna, electa ut sol, ter-

ribilis ut, » etc. Unde est vas luminis sus-

ceptivum, sicut sol, '" « vas admirabile, opus

Excelsi » Dei de coelo. Terlia allegoria de

Ecclesia ; dicitur in Ecclesiastico ": « Sicut

sol oriens in mundo in altissimis Dei, sic

mulieris bouai species in ornamentum do-

1 Eccle.,xi, 7. — 2 Eccli., XLiii, i. — ' Uabac, iii,

11. — * Eccle., I, 5, 6.— 8 Alalach., iv, 2. — « Amos,VIII, 9. — 7 Jac, I, 11. — « Psal. xviii, G. — ^ Cant.,VI, 9. — '• Eccli.^ XLlii, 2. — " Eccli., xxvj, 21. —

mus suae. » Haec mulier, vel domus, est Ec-

clesia: muUer, quia activa; domus Dei, quia

contemplativa. MuUer enlm ista, est Martha,

quse *^ Christum recipit, el multiphciter oc-

cupatur. Quarta aUogoria est de sacra Scrip-

tura, de qua dicitur ^^ :« Fecit Deus duo himi-

naria magna, luminare minus, ut praeesset

nocti, » scihcet Vetus Testamentum; « et lu-

minare majus, ut prseesset diei, » scilicet

Novuin Testamentum. Sicut luna lumen ha-

bet a sole^ sic Yetus a Novo. Quando ergo

sol stat in oriente^ et luna opposita sibi in

occidente, cum dicat Josue '*: « Sol, ne mo-

vearis contra Gabaon, et luna contra vallem

Ailon; » tunc Yetus Testamentum illumina-

tur : ahter intelligi non potest, nisi per No-

vum. In tropologia simiUter intelUguntur

quatuor facies. Primo, Spiritus sancti gra-

tia, ut habetur ^^: « Sol ortus est, et humiles

exaUati sunt, » scilicet quando Deus per gra-

tiam habitat in nobis. Unde sicut sol continue

iUuminat, sic anima continue debet recipere

iUuminationes a gratia Spiritus sancti. Se-

cundo, per solem inteUigitur spiritualis vita;

unde dicitur"' : « Homo sensatusinsapientia

manet, ut sol ; » nam « stuUus ut luna mu-tatur : » sicut sol vadit directe per eclipti-

cam, nec retrogradus, nec stationarius est.

Tertio intelligitur spiritualis cathedra, sive

doctrinae, sive' praelationis, sive judiciaria,

unde dicitur ''^: « Justitia ejus, sicut sol in

couspectu meo » semper, « et sicut luna per-

fecta. » Praelatus est sicut sol, quantum ad

documenta veritatis ; luna, quantum adexem-

plar virtutis : vel sol sapientiae, luna scien-

tiae : vel sol, in quantum judicat; luna, iu

quantum miseretur. Quarto per solem intel-

ligitur spiritualis pugna ; de quo '*: « Solob-

scurabitur, et luna non dabit lumen suum.

»

Quando pugna erit inter Christum et Anti-

christum, inter doctrinam veritatis, et falsi-

tatis; tunc sol eritsicut"' « saccus cilicinus,»

et ars doctorum veritatis, vel praelatus se-

'2 Luc, X, 38. — '3 Gen., I, 16. — <* Jos., x, 12. —^'^ Esth., XI, II. — '6 Eccti., XXVII, 12. — '"' Psal.

LXXXViii, 37. - '» Matt/i., xxiv, 29. — '» Afjoc,

VI, 12.

94

cundum veritatem obscurabitur per erro-

rem. Alii autem stabunt fortissimi, etsi vi-

deantur obscuri quantum ad reputationem.

Hae sunt quatuor facies animalium, et duo-

decim lumina, ad quae rcducuntur omnia,

quce in Scriptura continentur.

SERMO XIV.

De mysterio sacrce Scripturce ante legem, sub lege,

ct post tegem, et de figuris sacroi Scripturce.

' Germinet terra herham virentem facien-

tem semen, etc. Dictum est,

qualiter per

congregationes aquarum intelliguntur spi-

rituales intelligenti* Scripturae; modo di-

cendum,qualiter per germinationem terrae

intelliguntur figurae sacramentales. Non

enim sine ratione per germinationem terrae

intelligitur Scriptura sacra, secundum quod

habet figuras germinantes , et producentes

puUulationes in anima. Germinatio enim

terrse est vivida. uberrima, venusta, et vi-

gorem habens. Ideo germinavit terra her-

ham virentem, et in hoc ostenditur, quod

sacramenta Scripturse ,quse exterius viden-

tur arida, intus suntviva. Et hoc dixit Sal-

vator Judaeis -: « Scrutamini Scripturas , in

quibus vosputatisvitamhabere..» Nulla alia

scriptura vitam dat, nisi hsec. Unde ^: « Vi-

vifica me secundum eloquium tuum. » Et

Petrus *: « Domine , ad quem ibimus ? ver-

ba vitae seternae habes. » Unde non sunt fl-

gurae aridae, quia in noliis sunt per eas

germinationes vivae. Et in Ecclesiastico "":

« Gratiam et speciem desiderabit oculus

tuus, et super hoc virides sationes. » Item

germinatio est uberrima « : « Yisitasti ter-

ram, et inebriasti eam, » etc. « Flumen Dei

repletum est aquis, » etc. « Et valles abun-

dabunt frumento. » Hsec terra vivit , viget,

abundat. Uberrima est sacra Scriptura, per

hoc quod Deus visitat eam sua influentia

,

producenspullulationesuberrimas."^ «Terra,

ILLUMINATIONES ECCLESIiE

quam intrabis possidendam , non est sicut

terra jEgypti,quae irrigatur; sed de coe-

lo, » etc. Non enim est sicut cseterse scien-

tise ; sed eam Deus visitat. ^ « Attende , coe-

lum , et audiat terra ; concrescat , ut plu-

via , doctrina mea : fluat, ut ros eloquium

meum. Quasi imber super herbam , » etc.

Recte iste est ros ; influentia gratiae Spiritus

sancti, qui visitet Scripturam, et in qua in-

venies fructum. Unde dicitur® : « Ecce odor

filii mei^ sicut odor agri pleni. » Ilem :

« Det tibi Deus de rore coeU , et de pingue-

dine terrse abundantiam. » Iste Jacob bene-

dicens est Scriptura sacra, vel vir spiritua-

lis in ea doctus, ex quo odor procedit, qui

per Scripiuram abundat cuiUbet intellectui

;

fructiflcat quantum ad allegoriam « frumen-

ti ; » quantum ad tropologiam « vini : »

quantum ad analogiam « olei : » quia iste

sensus est superior aliis , sicut oleum omni-

bus liquoribus supernatat. Item haec est

germinatio venusta. Verum est, quod ipsa

scabrositas exterior facit eam reputari de-

formem ; et tamen ex hoc est pulcherrima

et speciosa. " «Nigra sum, sed formosa. »

Undedicitur in Genesi^^ : «Plantaverat Deus

paradisum voluptatis a principio, in quo po-

suit hominem quem formavit. Produxitque

Dominus Deus omne lignum pulcherrimum

visu, et ad vescendum suave. Lignum etiam

vitse iu xnedio paradisi, lignum etiam scien-

tiae boni et maU. » Per ligna suaviaet pulchra,

intelliguntur sacraiiienta Scripturarum ,

quai magnamhabentpulchritudinem; tamen

non apparent pulchra , nisi ex conformitate

repraesentantis ad reprsesentata ; tamen ista

ligna sunt pulchra, et etiam ordinata. Pu-

tant ahqui, quod ista sacramenta, et hsec

scriptura, ita sit posita, ut homo ponit sen-

tentiam post sententiam, qui htteras facit.

Non est ita,quia ordinatissima est, et ordo

ejus consimihs est ordini naturse, in germi-

natione terrae. Ibi enim est primo fixio ra-

dicum ; secundo productio viridantium fo-

' Gen I 11. — * Joan., v, 39. — 3 Psal. cxviii, 50.

_ Joan.,\i, 69. - ^ EccH., XL, 22. - ' Psal. LXiv, 2. - 9 Gen., xxvii, 27, 28. - '" Cant., i, 4. - i' Oen.,

10, 14.—

' ' Deuter., xi, 10, 11. — « Deuter., xxxii, 1, "» 8 et seq.

IN HEXAEMEROIS. SERMO XIV.

liorum : tertio puUulatio vernantium florum

;

quarto plenituclo reficientiura fructuum. Sic

in Scriptura, primo est fixio radicalium vir-

tutum , ut in patriarchis,qui sunt quasi

radices omnium quee dicuntur in Scriptura

:

unde in electione eorum est plantatio pri-

ma : sed postea in institutione praeceptorum

et sacrificiorum (a) est productio viridan-

tium foliorum. * « Vitis frondosa Israel. o

Postea in manifestatione visionum prophe-

talium, est puUulatio florum. Postmodum

in difl^usioue charismatum spiritualium , est

plenitudo reficientium fructuum. Unde pri-

mo fuit unus patriarcha sicut radix, scilicet

Abraham;postea alter, ut Isaac

;postea Ja-

cob ; et ille duodecim patriarchas generavit,

et ab iUis duodecim tribus. Post hanc plan-

tationem secuta est lex , ut productio viridis

foliorum,quae umbram habebat. Et quia

non semper debet durare folium , sed venire

flos , ideo subsecuta est prophetia cum odore

et pulchritudine. Et quia oportuit quod cceli

rorarent, ideo quarto subsecutus est fructus

in Christo, quia Christus fructus est legis et

consummatio. De primo dicit Pater ad Sa-

pientiam incarnatam ®: « In electis meis

mitte radices. Et radicavi in populo honori-

ficato. » Haec est productio ligni,quod est

« ad vescendum suave. » De secunda pro-

ductione fohorum, dicitur ': « Quampulcha

tabernacula tua Jacob_, et valles nemorosse !

»

qua^, sunt scihcet mysteria sacrse Scripturae.

Quis potest cogitare amoenitatem mysterio-

rura sacrae Scripturae , de quibus dicitur '^

:

« Sedebat unusquisque sub ficu sua , et sub

vite sua ? » Unde pulchra est arbor, sed ste-

rihs;pulchra serpentis erectio et umbra

,

sed arbor crucis est fructuosa. Tertia est

productio prophetarum ,puUulatione flo-

rum ; de quibus dicitur ^: « Flores apparue-

runt in terra nostra, et vox turturis au-

dita est. » Flores apparuerunt,quando ille

dixit ' : « Egredietur virga de radice Jesse

,

95

et flos de radice ejus ascendet. » Sed voxturturis audita est

, quando dictum est ^:

« Quomodo sedetsola civitas, » etc? Turtur

gemitum habet pro cantu. Quarto plenitudo

reficienfium fructuum, unde legitur ^: « Erit

germen Domini in magnificentia et gloria,

et fructus terrae subhmis. » Et hoc fuit

,

quando illa dixit ^: « Benedicta tu in mulie-

ribus, et benedictus fructus ventris tui. »

Terra fructificat piimo herbam , secundo

spicam , tertio granum. Hoc est tempus

ante legem, sub lege, et post legem. Huncordincm sequitur Scriptura.

Ad hoc sciendum est, quod propter qua- scrip-

tuor traditur Scriptura : primo, ad gratiam *"^* p™'

commendandam ; secundo, ad introducen- '"'" tra-

dam fldem; tertio, ad reserandam sapien-

tiam, quae solum est in ista. Unde >**: «Quia

in Dei sapientia nori cognovit mundus per

sapientiam Deum; placuit Deo per stultitiam

praedicationis salvos facere credentes. »

Quarto, ad restaurandam salulem, quae in illa

solummodo est, et in nulla aha scientia est

sahis. Et propter illud quartum est principa-

liter : salusenimnonest nisipersapientiam;

unde dicitur *^: « Et neque herba, neque

malagma, sed sermo tuus, » etc. Sapientia

divina non reseratur, nechabetur, nisi per fi-

dem, quia *^: «Non plus sapere,quamoportet

sapere; et unicuique, sicut divisit Deus men-suram fidei. » Fides autem non habetur, nisi

per gratiam Spiritus sancti. Traditur autemad commendandam gratiara Spiritus sancti.

Gratia Spiritus sancti non est nisi in hominegrato. Gratus autem esse non potesl, nisi

cognoscat suam indigentiam. Indigentia au- mdigen-

tem est in nobis triplex , scihcet virtutis ",*'""

cognitivae, amativae, operativse, quia caeci nobis.

sumus, infirmi, mahgni. Oportuit (c) ergo,

ut homo prius cognosceret ca:xitatem, infir-

mitatem, malignitatem, quani salvus fieret,

vel gratia ei daretur : ergo fuit tempus, in

quo fuit caecitas, ut in terapore ante legem,

' Ose., X, 1. — ^ Eccli., xxiv, 13, 16. — » Num.,XXIV, 5, 6. — * III Keg., iv, 25. — » Cant., u, 12. —• Isa., XI, 1. — ' ThrcH., i, 1. — » Isa., IV, 2. —

9 Luc, 1, /j2. — »0 I Cor., i, 21. - " Sup., xvi, 12. —'^ Rom.^ XII, 3.

(a) Ccet. eclit. sacrificiutn. — (6) Ccet. edit. et. —(c) CcBt. edit. Opoitet.

96

ubi vix cognoscebat aliquis Denm, immo

lapides, et opera mauaura suarum, pro Deo

colebant : et ideo necesse fuit, quod lio-

mo convinceretur deignorautia. Posteadata

fuit lex illuminaus, et lameu ' « sunt multi-

plicatae infirmitates eorum : » et occasio fuit

lex majoris trausgressionis, quia ^ : « Occa-

sione accepta, pec.atum per mandatum ope-

ratum est concupiscentiam ; » et ideo con-

vinci debebant de infirmitate sive impoten-

tia. Postea fuit tempus prophetarum, qui eis

manifeste osteudebant non posse salvari per

legem. Unde ' : « Solemnitates vestras odi-

vitanima mea. Holocausta arietum, et adi-

pem pinguium, et taurorum, et hircorum

nolui. » Et ipsi eos interficiebant; et non so-

lura ipsos, sed ipsis adhaerentes; etprophetas

falsos recipiebant; et in hoc apparuit eorum

malitia. Et sic * « couclusit Scriptura omnia

sub peccato, » quia primo per ignorantiam,

secundo per infirmitatem, tertio per mah-

tiam, ut Christus veniens omniuni misere-

retur : et hoc etiam admiratur Apostolus '^,

et allegat auctoritatem Psalmi : « Omnes

decHnaverunt, » etc. Secundo Scriptura tra-

ditnr ad iutroducendam fidem, quae est cre-

duhtas rerum arduissimarum et difficillima-

rum : ideo oportuit, quod promissa miracu-

la, et signa multiformia prajmitteret. Sicut

materia primo adaptatur, secundo introdu-

citur forma; sic primo ahqua faciha patriar-

chis fecit, ut promissa, ut quod Abrahse fi-

hus nasceretur, et quod etiam gentes sibi

obedirent, quod crederet quod filius interfi-

ceretur, quod posset resurgere, et quod Deus

posset eum resuscitare. Unde ibi per pro-

missa duclus est homo ad fidem;post per

mysteria et miracula in deserto, et per signa

maxima, ut patet in transitu maris, et fla-

geUatione .^gypti; post per oracula prophe-

tarum, qui praedicabant eis ventura, ut de

Christi resurrectione et passione, et ipsi eis

credebant : quia ex quo videbant quod eis

eveniebant, quae eis prophetabant , et de

Christo venturo eis credebant, homo sic dis-

' Psal. XV, 4. - 2 Hom., vii, 8. — ^ Isa., i, 14, 11.

Vetu3

testa-

ILLUMINATIONES ECCLESIiE

positus est ad fidem recipiendam. Unde si

primo dixissetChristus: Yenite, et credite in

me, ego sum Christus; forsan respondissent

:

Non possumus credere : ideo sic manudu-

cendi erant. Tertio Scriptura data est ad re-

serandam sapientiam, quae habet duas radi-

ces, scilicet tiinorem , et amorem. Prima

radix timor, quia ^ prius est homo animalis,

postea spirituahs : et quando per timorem

est affectus, tunc flt spirituahs : et ideo se-

cuudum has duas radices sunt '^ « duo testa-

menta: unum vetus in servitutemgenerans;»

aherum novum, in amorem generans. Tes-

tamentum vetus in servitutem generans, mentum

promittit temporaUa, timorem incutiens per 'i"!^ p''°

pcEuara. Necesse autem fuit, ut in veteri quid no

,. . . vum.

testamento csset promissum, quia si semper

homo piecteretur poena, et nihil sibi promit-

teretur, fugeret : ideo adjunctaest proraissio

repromissionis terrae. Testaraentum autem

novum proraittit spiiitualia, scilicet vitam

aeteruam. Unde timor non potuit incuti, nec

aliquod temporale promitti , nisi genti jam

multiplicatae : ideo ante legem oportuit esse

tempus naturae. Lex sirailiter in inflrmita-

tem generabit, promittens teraporalia. Et

quia non est facihs transitus a temporalibus

ad aeterna, ab animali ad spirituale; ideo me-

diura fuit tempus prophetarum, ad aptan-

dum homines ad spirituale testamentura, Ad

hoc ergo, quodhomo haberet veram sapien-

tiam , necesse erat ut testamentum vetus

praecederet novum, et patriarcharum tera-

pus praecederet legem. Et sic in quolibet ho-

mine est iste ordo : primo est sensibilis, totus

deditus sensibus, ut puerulus; deiude fit ani-

malis, cum incipit loqui, et phantasmata in-

cipiunt eum occupare; deinde rationaUs, cum

incipit legere et considerare; deinde intellec-

tualis, cura flt sapiens. Quarto ad restaurau-

dam salutem, quae non nisi per Christum

resfauratur. Non enira restauratur, nisi sit

desiderata, amata, custodita. Ideo dilata est,

ut custodiretur et desideraretur : quia se-

— * Bom., XI, 32. — s Rom., iii, 12; Psal. Xlii, 3. —• 1 Cor., XV, 4ti. — ' Gal., iv, 24.

multa

decla-

rantur.

cundum Augustinum

sponsae, ut charior habealur. » Similiier sa-

lus promissa est in patriarchis, figurata in

lege, praenuntiata a prophetis, persoluta a

Christo.Undeoportuit ut prius tieret patriar-

charum fixio, deinde legalium productio,

tertlo prophetarum puUulatio, ultimo fruc-

tus Evangehi et salutis per Christum pleni-

tudo. Secundum hoc ergo nota, quod in or-

namento summi pontificis ' «quatuor» erant

« ordines lapidum : In veste, » inquit-, «po-

deris totus erat orbisterrarum; et parentum

magnaliain quatuor ordinibus lapidum erant

sculpta, » et in illis sunt quadriformes or-

dines mysteriorum, quibus plantatee sunt

Mysteria Scripturaj. Et iu primo ordiue, seutempore,

triasuntmysteria, scilicei conditionis rerum,

purgationis scelerum , vocationis patrum.

Conditio rerum respondet prudentise Patris;

purgatio scelerum, sapientiai Filii, qua judi-

cat; vocatio patrum, bonitati Spiritus sancti.

Similiter sub lege tria sunt mysteria, scilicet

mysterium lationis legum iu quatuor libris

Moysi, scilicet tribus, in quibus describitur

latio lcgis ; et in quarto est reparatlo legis.

Genesis autem datur tempori naturae, ubi et

in quo sunt magna mysteria, quia uberri-

mum (a) est mysteriis. Mysterium secundum

est prostrationis hostium in Josue. Tertium

est promotio judicum, ut in libro Judicim et

Ruth. Primum mysterium respondet Patri^

ratione auctoritatis ; secundum Filio, quia

est verbum ^ mundans et * purgans; ter-

tium Spiritui sancto , ratione gratiai. Hoc

tempus dicitur legis, quia adhuc prophetae

non apparuerunt. Tempus prophetiae a Sa-

muele incoepit,quod habet similiter tria

mysteria : primum inunctionis regum, ut in

libro Regum, et Paralipomenon ; secundum

fuit revelationis prophetarum, ut in Psalmis,

et duodecim Prophetis minoribus^ quatuor

majoribus; tertium restaurationis principum

et sacerdotum, et illud est Esdrce, Nehe-

' Exod., XXVI II, 17. — 2 Sap., xviii, 24. — 3 Ephes.,

V, 26. — * Malach.. iii, 3. — » Psal. cxviii, 18. —« Greg., Morah, lib. ill. — ' Gen., 1,1.— * Gen.,

VI, 11.

TOM. IX.

IN HEXAEMERON. SERMO XIY. ot

« Ideo fit dilatio mice (b) et Machabaorum. In quarto temporesunt tria mysteria : primum, redemptionis

hominum, in Evangelio; secundum^diffusio-

nis charismatum, in Actibus Apostolorum, et

Epistolis Paidi, et Canonicis, id)i ostendun-

tur septem dona Spiritus sancti; tertium re-

serationis Scripturarum in Apocalypsi, post

quod non potest esseaUud. In his duodecimmysteriis esttota sacraScriptura.yoft autemet Esther, Tobias, Jmlith, cohffirentes sunt

aliis, quia Job cohaeret Legi et Prophetis;

alii tres cohaerent hbris restaurationis. Undedixit Hieronymus, quod aliquando Uber Job

tantae auctoritatis fuit apud Judaeos, ut po-

neretur in arca cum virga. Ilaec sunt duo-

decim Ugna puUulanUa in Paradiso. In quo-

libet istorum sunt duodecim lumina trium

inteUigentiarum Scripturarum, scilicet aUe-

goria, anagogia, et tropologia, et duodecim

duodecies sunt centum quadraginta, et re-

suUat numerus signatorum. et numerus ci-

vitatis. Unde dicitur ^: « Revela oculos meos,

et considerabo mirabilia de lege tua. » Dehis lignis volo aediUcare, et erigere taberna-

culum in corde. In Paradiso fuit lignum vi-

tae, et Ugnum scientiae boni et maU, quia in

omnibus mysteriis expUcatur Christus cumcorpore suo, et Antichristus cum corpore

suo, et Diabolus. Et hoc modo Augustinus

fecit Ubrum de Civitate Dei, ubi incipit a

Cain et Abel. InprimisquatuorUbris agit de

Deo, et reprobat idololatriam ; et in quatuor "&""

iibrisagit de mitio Ecclesiaj; inaliis quatuor, libromm

de progressu; in uUimis quatuor, de Eccle- % c°>;

siae consummatioue. Omnes euim sanctiprae-^"'

signaverunt CUristum tam facto, quam ver-

bo, ut Job etiam magis facto, quam verbo,

ut dicit Gregorius «. Dicamus ergo de Chiisto,

quod est lignum vitae in medio Paradisi, quisignatur iu quatuor quai sunt in primo mys-terio ab illo loco '

: In principio creavit, us-

que ibi » : Corrupta est. Signatur igitur perluminare majus, per lignum vitae, per Ada?connubium, maxime per Abeloccisum :quia

Breve

(a) CcBt.

(leiuceps.

eclit. uberrimuri. - (/,) M: Neemi(e, el sic

gg ILLUMINATIONES ECCLESI^

Christus iuterfectus est a fratribus suis, et

signum positum est Judeeis, ut non interfi-

ciantur, sed siut vagi, et profiigi super ter-

rani. lu secundo mysterio, scilicet purgatio-

nis scelerum, signatur per Noo liierarcham,

quihabuit tres fiUos; et signat Christum,

qui habuit tres filios, scilicet Graicos, Judaos

et Latiuos : quia scriptus erat titulus ' « lit-

teris grcecis, hebraicis, et latiuis. » Signatur

etiam per arcam fabricatam, quae respondet

corpori Christi principaliter, secundario Ec-

clesiffi: signatur per ^«arcum iu nubibus, »

qui est signum foederis; signatur per Noe »

nudatum jacentem in tabernaculo ebriuin :

inebriatus fuit Christus amore sponsse suai,

et nudatus in cruce; quem derisit ille pessi-

mus * Cham. Inmysterio vocatlonissignatur

per quatuor : per sacrificium Isaac, quia pro-

prie per Abraham Deus Paler signatur; per

Isaac, Fihus; qui sicut hgnain collo portavit,

sic hgnum crucis Christus. Signatur per Ja-

cob foecundantem uxores; per Judam, qui

habuit duos filios, Zaram et Phares, de quo

multa dicuuturinbenedictionibus, scilicet ^:

« Catulus leonis Juda,» etc. : unde etiamLe-

gislator ^ interseruit figuram illam de duo-

bus fihis Juda de Thamar. Signalur etiam

per Joseph rectissime, qui venditus a suis,

exaltatus fuit inter alienos. Ilaic sunt duo-

decim mysteria principaUa ante tempus le-

gis Moysi. Sub lege, in mysterio lationis le-

gis signatur per virgam Moysi, per quam

flageliatur iEgyptus; qui siccavitmaria, quse

est virga virtutis; signatur per arcam testa-

menti, per multa in ea recondita; signatur

per ornatum pontificis, mitram, superhume-

rale, in cujus morte profugi debebant redire

ad propria. Signatur etiam per ritum sacri-

ficii; peragnum, arietem, vitulum : quae om-

nia referuntur in Christum. In niysterio

prostrationis hostium similiter Christus si-

gnatur; per Josue ingressum, qui divisit

Jordanem, ubi datur forma baplismi , et

aquas, quse descendebant in Mare Mortuum,

fecit redire in suam originem, hoc est, ani-

mas. Signaturper suum conflictum; signa-

tur per suum triumphum, qui destruxit Je-

richo, suspendit reges, et post funiculis ter-

ram divisit , et est introductor in terram

promissionis : ita Christus introducit nos in

coelum per suum introitum. In mysterio pro-

motionis judicum signatur per Caleb, cui

virtus duravit, qui explorator terree fuit de

tribu Juda; per Othoniel, qui propter victo-

riam, Axam habuit uxorem; per Gedeon, de

quo in Isaia dicitur ^: « Sicut in die Madian;

»

per Samsonem^ qui in omnibus refertur ad

Christum per interfectionem leonis, per por-

tas asportatas, qui etiam plures interfecit in

morte, quam vivus. Per amissionem capillo-

rum signare non potest Christum, sed signat

Christianum,qui amittitseptiformem gratiam

Spiritus sancti. Unde, quando non potest ali-

quid mysticari in capite, transferendum est

ad membra. In mysterio inuuctionis regum

signatur per David, per Salomonem, per

Ezechiam, per Josiam. Per David signatus

est in multis; Salomon signat Christum,

praeterquam in muUeribus, inquibusnulhim

bonum significare potest. Unde in Cantico^

ubidicitur* : « Sexaginta sunt reginse, et

octoginta concubinse , et adolescentula-

rum, » etc. de uxoribus, non loquitur ad lit-

teram ; imo mysterialiter ponuntur ibi, in

quibus signantur animse perfectse, et imper-

fectae. Signatur per Ezechiam ^: « Ego, in-

quit, dixi : In dimido dierum meorum va-

dam, » etc. Josias etiam signat Christum, de

cujus morte factse suut lamentationes ^":

« Quomodo sedet sola civitas, » etc. MeUus

autem dicitur sic, quia Christus ostenditur

pervisum, persignum, perverbum (a), per

factum : per visum, sicut vidit Hieremias *'

« ollam succensam, » et sic de aUis; per si-

gnum, sicut de Elisaio, et Giezi qui portavit

baculum super puerum, et non revixit, et

postea ipse iucubuit super ipsum : et secun-

' Luc., XXHI, 38. - 5 Gen., IX, 13. - » Ibid., 21,

— » Ibid., 22. — '^ Gen., XLIX, 9. — '• Matih., i, o,

4. — » Cant., VI, 7. — « Isa., xxxvHi, 10.

I, 1.— »' Jerem., i, 23.

(o) Coet. edit. non habent per verbum.

— ^ Isa., IX

— '« Thren..

dum Gregorium * signat Legem et Christum;

per verbum, quod audiebant, et non vide-

bant, sicut dicebant *: « Verbum quod locu-

tus est Dominus, » etc; per factum, ut Jonas.

In mysterio revelationis prophetarum signa-

tur per cantum harinoniaj, etiam ' in Psal-

terio decachordo, ubi David addiscit prophe-

lare; per hmien sapientiaj, in hbris sapien-

tiahbus; percanticum laititiae, quod estspon-

sae Christi, in Cantico;per visum prophetiae,

quod est diversimode: unus sicut* «virgam

vigilantem » vidit Clu-istum; ahus ^ « super

sohum excelsum; » ahus "^ « vestitum. » In

mysterio restaurationis,primum signatur

per Esdram, qui scripturam et htteras repa-

ravit; per Nehemiam, qui civitatem repara-

vit; per Zorobabel, qui templum reparavit

:

per Jesum filium Josedech, qui ritum coleudi

reparavit. In mysterio redemptionis homi-

num signatur Christus, ut homo mansue-

tus, in Matth(so;u.t leotriumphans, inMarco;

ut vitulus occisus, in Lnca, unde ^: « Fuit

in diebus Herodis sacerdos, » et oculum ha-

bet ad passionem , ut aquila volans ad divi-

nitatem, in Joanne. In mysterio difTusionis

signatur per Joannem ut doctor; ut diffasor

largus in Actihus, cum dedit Spiritum sanc-

tum; ut diffusor plus in Paulo, in quo con-

summantur Actus Apostolorum. Unde Lucas

pauca dicit de ahis apostohs, et statim tran-

sit ad Paulum, qui dedit Spiritum sanctum,

sicut patet de iUis duodecim % qui baptizati

erantin baptismoJoannis : nec mirum, quia

ipse Benjamin, ut ^ «lupus rapax, » ultimus

apostolorum, per quem signatur ordo futu-

rus. Signatur ut diffusor prudens in Cano-

nicis; ut diffusor sapiens, in Epistolis Pauli.

In mysterio reserationis Scripturae, signatur

per modum praesidenlis, ut patet per « fi-

hum hominis ^" in medio eandelabrorum, qui

habebat septem stehas, et septeni ecclesias;

»

per modum praehanlis, ut agnus " cum bes-

tia, " cum dracone, per modum triumphan-

> Greg., Moral., lib. 1\, c. xxi. — ^ Isa., xvi, 13.

— ' Psal. cxLiii, 9. — * Jerern., i, 11. — » Isa., vi, 1.—« Ezech.^ IX, 2. — ' Luc, J, 5. — » Art., xix, 3. —

^ Gen., xux, 27. — '• Apoc., i, 13; ii, 1. — " Aijoc.,

IN HEXAEMERON. SERMO XV. 99

tis, quia liabet '* « gladium et falcem acu-

tam; » per modum beatilicantis, quia vidit '*

« coelum novum, et terram novam. » llaec

sunt mysteria circa hgnum vitae, sciHcet

Scripturae, qua' incipit ab aeternitate, et ter-

minata est ad aeternitatem : « In priiicipio

creavit Deus coelum et terram, » in fme vi-

dit Deus «coelum novum et terram novam. »

Hae *' quadraginta octo tabulae tabernaculi

:

viginti in uno latere, et viginti in aho, in

posteriori octo; in quibus ponitur arca, sci-

licet Christus, continens in se *® « omnes the-

sauros sapientiae et scientiae; » in quem Che-

rubim respiciunt. Hbbc sunt duodecim ligna

circa lignum vitae.

SERMO XV.

De mysterio Scripturce, et corpore Christi,

et de Antichristo.

'^ Protidit terra herbam virentem. Dictum

est, quod in duodecim mysteriis principah-

bus osteuditur Christus; per oppositum os-

tenditur Antichristus : quod sic manifes-

tatur. Primum mysterium est conditionis

rerum, et ibi ostenditur per Lamech, qui

primus introduxit bigamiam , et fuit traiis-

gressor legis naturae, et fuit luxuriosissi-

mus_, et inde videntes fihi Dei fihas homi-

num, quod essent pulchrae, etc; propter

quod inductum fuit diluvium. Et iude cohi-

gitur, quahs erit Antichristus, quia immun-dissimus; et iiide ostenditur ejus signifi-

catio, quia interficiet iUum, in quo positum

est signum, sciiicet inter Judaeos, qui per

Cain significantur. Et ;ideo de Lamech ultio

dabitur septuagies septies, quia majus erit

peccatum ejus, quam Judaeoram. lu se-

cuudo mysterio, scUicet punitiouis scelerum,

signatur in Nemrod (a),qui primus se fecit

imperatorem; cujusauctoritate ajdilicata est

turris, quae tangeret coelum : per quod in-

telligitur, quod Antichristus erit superbissi- ADtichri-

stua qua-VI, Itj; xiii, 1. — " Aijoc, xii, 7. — 'S Aijqc, i, 16;XIV, 18. — '* Apoc^ XXI, 1. — '• Exod., xxvi, 20 ct

seq. -' '* Coloss., ii, 3. — 't (Jen., i, 12.

(a) Al. Nemrolh, et sic deinceps.

100 ILLUMINATIONES ECCLKSI^

lis fala-

ras.

mu? S « ita iit extollatur super onme, qnod

dicitur Deus. ^ In tertio niysterio , scilicet

vocalionis vel eleclionis patnim , signatur

per DanieJm. Et aliqui volunt dicere, quod

ad litteram erit de tribu Dan. Utrum autem

ita sit, non auderem aflirmare; attaraen in

Apocahjpsi^ non signatur tribus Dan. De

isto Dan dicitur in Genesi ^ : « Fiat Dan co-

luber in via, cerastes in semita, qui abscon-

dit se in sabulo, ut capiat aves circa volan-

tes; w et in hoc ostendit, quod erit fraudu-

lentissimus. ^lordet autem ungulas equo-

rum, ut cadat ascensor ejus retrorsum.

Certum est, quod per equum signatur prse-

dicator veritalis; per ungulam, perfectio

evangelica, quam Anticbristus impugnabit.

Equus enim, si non habet fixionem ungulae,

non valet. Joseph enim erat cum filiis an-

cillarum,qui vendiderunt fratrem sunm :

Dan antem primogenitus fuit ancillarnm. In

quarto, scihcet mysterio lationis legis, si-

gnatur Balaam, qui dedit pessimum consi-

hum, qui fuit idololatra; licet multa bona

diceret, tamen aras aedificabat, et auguria

quserebat. Et in hoc signatur, quod erit pes-

simus idololatra, et invocator dsemonum,

nec Deum magnum adorabit in loco suo. In

quinto mysterio, scilicet prostrationis hos-

tium, signatur per Achan, qui furatus fuit

de anathemate, et mortuus excommunica-

tus : et in hoc signatur, quod erit avarissi-

mus. In sexto mysterio , scilicet constilutio-

nis vel promotionis judicum , signatur per

Abimelech, qui septuaginta fratres meliores

se interfecit ; et in hoc signatur, quod erit

crudelissimus. In septimo mysterio, scilicet

unctionis regum, signatur per Goliam ar-

matum, qui < xprobrabat agminibus filiorum

Israel. Erit enim magnificus in exterioribus;

loquetur blasphemiam contra populum Dei.

In octavo mysterio, scilicet revelationis pro-

phetarum, per regem impudentem, quia

sciet argumenta et raliones ultra humanum

modum, et erit intelligens propositiones, et

astutissimus. In nono myslerio, scilicet res-

tauratiouis principum, signatur per Anlio-

chum, qui interpretatur silentium pauper-

tatis; qui destruxit omnes leges, volens

unam facere;qui illos septem fratres inter-

fecit. Fecit euim, quod facere nuUus ausus

fuit, scilicet deponere legem Judseorum. Ve-

rum est, quod Aman attentavit Judaeos dis-

perdere; sed non praevaluit : in quo signa-

tur, quod erit destructor legis evangelicae,

et occisor Christianorum. In decimo myste-

rio, scilicetredemptionishominum, signatur

per Judam proditorem : erit enim malignis-

simus. In mysterio undecimo^ scilicet difTu-

sionis charismatum, signatur per Simonem

magum, qui voluit emere Spiritum sanc-

tum, et in altum ascendit, et corruit, quia

daemones invocavit : erit enim mendacissi-

mu«, utveniat* « in signis et prodigiis men-

dacibus, » etc. In mysterio duodecimo, sci-

licet reserationis Scripturarum, signatur per

bestiam abyssalem, sive ascendentem de

abysso, quae omnia conculcat : erit enim con-

firmatus in omni malitia. Habebit enim sep-

tem capita, id est, omnia genera tentandi et

omnes modos , nunc per divitias , nunc per

falsa miracula, nunc per metum. Unde in

Job dicitur " : « Strinxit eaudam quasi ce-

drum, » quia in eo conflabuntur omnes ma-

litiae. Et sicut Christus habuit omnia cha-

rismata, ut natura assumpta potuit accipere,

sic ille omnes malitias. Sic ergo Scriptura

explicat paulatim procedendo, quomodo An-

tichristus primo erit immundissimus ; unde

juxta lignum vitae erit lignum scientiae boni

et mali, quia promittet bona, et dabit mala

;

unde efficitur serpens, draco, et bestia. la

omnibus enim mysteriis correspondentia est

Patri, et Filio, et Spiritui sancto, quia Tri-

nitas debet maxime refulgere in operibus

horum mysteriorum. Sequitur de semini-

bus, et fructibus : Protulit terra, etc. Sicut

enim in corigregatione aquarum signa-

tur multiformitasIntelli-

nitelligeutiarum , et m genti»

» U The.is.. II.

17. — » II rfiess.

4. — ' Apoc., vn. — * Gen.

, II, 0. — » Job, XL, \2.

XLIX,germinatione terrae multiformitas sacramen-

}e"°'"^*"

tahum figuraium, sic in seminibus ostendit

certo

numerodefinitsa.

IN HEXAEMERON. SERMO XV. iOl

se habere infinitatem quamdam ccelestium

theoriarum, quae signautur per semina, In-

telligentiee enim principales, et figurai in

quodam numero certo sunt; sed thtorise

quasi infmitae : quia sicut refulsio radii et

imaginis a speculo fit modis quasi infinitis,

sic a speculo Scripturae. Quis potest scire^

quot sunt media inter angulum acutum , et

obtusum, vel rectum? Sicut enim in semi-

nibus est multiplicatio in infinitum, sic mul-

tiplicantur theoriae. Unde legilur ': « Per-

transibunt plurimi, et multiplex erit scien-

tia, » qiiia varie inspicit hic, et iile, in spe-

culo. Haec consideratio theoriarum,, inter

duo specula duorum Cherubin, id est duo-

rum testamentorum, quae refulgent iu in-

vicem, ut transformetur homo de claritate

in claritatem. Haec autem germinatio se-

minum dat intelligere, secundum diversas

temporum coaptationes , diversas theorias;

et qui ipsa ignorat, istas scire non potest.

Nou enim scire potest futura, qui prseterita

ignorat. Si enim uon cognosco cujus arboris

semen est, non possum cognoscere quae

arbor debet inde esse. Sed (a) cognitio futu-

rorum dependet ex cognitione prseteritorum.

Moyses enim prophetans de futuris, narravit

praeterita per revelationem -. Notandum

autem, quod sicut Deus sex diebus mundumfecit, et hi septimo requievit, ita corpus

Chrisli mysticum sex habet aetates, et sep-

tiraam , et octavam,quae currit cum sexta.

Ha; sunt rationes seminales ad cognoscen-

dum Scripturas. Prima cstas, quasi infanlia,

ab Adam usque ad Noe. Deus enim in prin-

cipio, quasi in semine, posuit, quod postea

pullulavit in facto mystico, vel opere. Prima

dies signat primum tempus, quo datur ho-

miui lux et cognitio, et haec est infantia, quae

oblivione deletur : sic quidquid actum est

usque ad tempus, quo per diluvium dele-

tum est omne animal, praeter illa quae fue-

runt cum Noe. Secundum tempus respondet

* Dan., XII, 4. — * Idem in Bibl. Pauperum, c. I,

in piiuc, ex (jreg., in Ezecli., boiu. i, iu ininc. —' Psal. V, 2.

secundffidiei, ut aetati pueritiae, quia tunc

factum est firmamentum in medio aquarum

;

et in tempore illo factum est foedus per ar-

cam , ne homines deleantur per aquas infe-

riores; et per arcum. ne ulferius per dilu-

vium perirent. Et sicut in pueritia pueri lo-

quuntur, et discunt loqui, sic in tempore

secundo divisse sunt linguai. Et haec a^.tas

durat a Noe usque ad Abraham. In tertia

die terra germinavit ; et in tertia state, sci-

licet adolescentia, homo potens est generare.

Et in tertia aetate, quae durat ab Abrahamusque ad David, tunc coepit Synagoga in

Abraham, et per circumcisionem factam in

carne ejus, florere. In quarta die facta sunt

luminaria coeli, et adornatum est coelum; et

respondet quartae aetati, scihcet juventuti,

quia illa setas apta est sapientiae. Et in quarta

aetate, quae datur a David usque ad trans-

migrationeni Babylonis, viguit et floruit

reguum et sacerdotium, quasi duo lumina-

ria, et stellse fuerunt prophetae sancti. Quinta

die facti fuerunt pisces, et respondent senec-

tuti, ubi jam incipit calor diminui; et in

quinta a tate, scilicet a transmigratione Ba-

bylonis usque ad Christum , tunc Synagoga

incoepit deficere, et senuit, et perdidit aucto-

ritatem. Sexta die factus est homo princeps

bestiarum, et respondet senio, quae a?las est

matura, et apta sapieutiae; et respondet (6)

sextse setati, quae darat a Christo usque ad

finem nmndi; et in sexta aetate Christus

natus est, et sexta die crucifixus, sexto

mense conceptus post conceptionem Joaunis,

sexto mense post nativitatem ejusdem na-

tus. Sapientia ergo sexta aetate incarnata.

Septima aetas currit cum sexta, scilicet re-

quies animurum post Christi passionem. Ad

has sequitur octava aetas, scilicet resurrectio

mortuoruni , de qua Psalmista ait ^: « Mane

astabo tibi , et videbo , » etc. Et est reditus

ad primum, quia post seplimam diem re-

gressus est ad primum. Ilaec sunt semina

jactata ad intelligentiam Scripturarum, quae

producuiitur de illis arboribns secundum

(a) Forsun leg. Sic. — (6) Ccet. edit. respondent.

i02 ILLUMINATIONES ECCLESI^

expositionera communem aliqiiorum ; et sic

tempus cUviditur iu octo sctates. Secundum

alios reducitur tempus ad quiuque, et lioc

ponit Christus, qui ponit quinque vocatio-

nes ' : « Simile est regnum coelorum patri-

familias,qui exiit conducere operarios suos

in vineam suam » hora prima, scilicet « mane,

tertia, sexta, nona, undecima. » Mane fuit

initium creaturce,quia vocavit Deus homi-

nem de Paradiso, et praecepit * « ut operaretur

et custodiret illum. » Adhuc tamen lignum

non habebat surcukmi ; de lignis tamen fa-

cere poterat, quae sibi obediebant. Secunda

vocatio fuit per flagellum, quod prgedicabat

sub Noe, ut caverent a peccato. Tertia sub

Abraham, qui fuit cultor Dei, et erector al-

tarium ; et hoc usque ad Moysen. Quarta

sub Moyse per legem , et miracula ; et hoc

usque ad Christum. Quinta sub Christo et

per Christum, per pffiuitentlam ad quam

nos vocavit, et ad nuptias. Secundum Sanc-

tos modernos et antiquos, distinguuntur tria

tempora, scilicet legis naturae, legis scriptae,

et legis gratise. Septenarius appropriatur

Spiritui sancto, propter charismata gratia-

rum septem; quinarius Filio, propter quin-

que sensus spirituales : iu hujus signum

cherub in ala ' « habebat quinque cubitos ; »

ternarius Patri, quia ternarius est princi-

pium perfectorum. Item omnis prolatio (a)

necessario a ternario incipit, et est prima.

Item Pater tres habet notiones : est enim

generans, innascibilis, spirans: triplex est

lex : intra scripta , ut conscientise ; extra

proposita, ut legis scriptai; desuper infusa,

ut gratise (&). Hac sunt seminaria: quae qui

ignorat, scilicet haec tempora, non potest

venire ad mysterium Scripturarum. Junge

septem aetates, quinque vocationes, tria

tempora; et habesquindecim; qui numerus

mysterium habet, ut ostendit Ilieronymus \

Per descensum Spiritus sancti super centum

vjginti credentes, per istos quindecim gra-

dus habet Sol inteUigentiae ascendere super

» i/a/M., XX, 1. — 2Ge«., II, 15. — Mli Reg., vi, 6.

— * Hier., in Ezech., lxv, et m Epist. ad GaL, i.—

nostrum hemisphaerium in una hora : quia

si dies naturaUs viginti quatuor horas habet,

et quodUbet signum triginta gradus, et

quoUbet die volvuntur duodecim signa, ne-

cesse est ut in hora una elevetur sol super

hemisphaerium nostrum quindecim gradi-

bus : et illud est mane resurrectionis, quando

erimus in fine saecuU. Psalmus *: « Mane

astabo tibi, et videbo. » Haec seminaria ab-

solute considerata sunt. Item comparatur

quod oritur, ad semen de quo oritur, et ad

arborem de qua semen oritur. Sic compa-

ratur novum testamentum ad vetus, ut arbor

ad arborem, et littera ad litteram, et semen

ad semen. Et sicut arbor de arbore, et semen

de semine^ sic Uttera de Uttera, et testamen-

tum de testamento. Secundum hoc assigna-

tur convenientia duorum testamentorum sex

modis, secundum differentiam unitatis, qua-

litatis, ternarii, quaternarii, quinarii, et se-

narii ; et addita unitatej secundum rationem

unitatis, « duo sunt testamenta ': unum in

servitutem generans, » alterum in Uberta-

tem: unum secundum amorem, aUerum se-

cundum timorem : unum secundum litte-

ram, aUerum secundura spiritum : unumsecundum fignram, allerum secundum ve-

ritatem. Sicdistinguunturista duotempora,

et dies, et nox. Unde Psalmiis "^

: ct Dies diei

eractat verbum, et noxnocti_, » etc. In nocte

iUa, lex fuit ut luna; etpatres, ut steUae, se-

cundum Gregoriura. Sed cum venit sol , id

est novum testamentum, tunc fuit clara dies.

AUa distinctio est secundum rationem qua-

Utatis. Vetus testamentum habet duo tem-

pora : tempus ante legem , et terapus sub

lege. Sic novo testamento respondet duplex

tempus : tempus vocationis gentium;, quod

respondet primo ; et terapus vocationis Ju-

daeorum, quod respondet secundo. Hoc tem-

pus erit_, et nondum est, quia tunc implebi-

tur illud Isaiae ^: « Non levabit gens contra

gentem gladium, nec exercebuntur ultra

5 Psal. V, 2. — ^ Gal., iv, 24. — ' Psal. xviii, 1'. —» Isa., II, 4.

(a) Ccet. edit. probatio. — (6) Ccei. edit. gratia.

IN HEXAEMERON. SERMO XV.

ad prtelium , » quia hoc nondum adimple- Ecclesiae dilatatae *

tum est, cum adhuc vigeat uterque gladius :

adliuc enim sunt disceptationes, et hiereses.

Judaei enim, quia hoc sperant, credunt non-

dum veiiisse Christum. Quod autem Judaei

convertantur, certum est per Isaiam *, et per

Apostolum *, qui ejus allegat auctoritatem :

« Si fuerit numeriis fdiorum Israel, etc; » et

atldit item Apostohis : «Ca^citasexpartecon-

tingit in Israel, donec plenitudo » gentium

subintraret. Et hoc ostendit Isaias dicens ^

:

« Verbum misit Dominus in Jacob, » etc. Ver-

hum missuni in Jacob, est FiUus Dei, naturae

assumptae de Jacob unitus, quia fuit de ejus

semine ; sed cecidit in Israel verbum spiri-

tuale. Nos sumus fdii Israel et fdii Abraham

secundum repromissionem, quia sumus imi-

tatores fidei Abrahae. Unde dicitur *: « Co-

gnovit bos possessorem suum, et asinus prae-

sepe Domini sui ; Israel autem , » etc. Bos,

ordo apostolicus. Unde Paulus dicit ^ se He-

braeum exHebraeis. Isti faerunt boves, pros-

cindentes terram tam Scripturae, quam cor-

dis nostri. Asinus fuit populus gentihs. Et

Isaias ': « Venite, ascendamus in montem

Domini , et ad doraum Dei Jacob : » et se-

quitur : « Non levabit gens contra gen-

tem, » etc. Contradicunt Judaei, quoniam

nondum hoc impletum est. Sed propheta

non loquitur de primo adventu , vel prima

vocatione; sed pro ultima, quando dies Do-

raini erit super omnem arrogantem : nec est

intelligendum^ quod illos sic dimittat Deus.

Tertia comparatio veteris et novi testamenti

est secundum rationem iternarii : quia est

tempore Synagogae initiatae, promotae, de-

ficientis. Sic in novo testamento est Ecclesiae

initiatae, Ecclesice primitivae, dilatatae, con-

summatae. Unde in Cantico tripliciter lauda-

tur Ecclesia, quae unica tanlum est, nec sunt,

nec possunt csse plures. Laus Ecclesiae ini-

tialae ': « Quae est ista, quae ascendit per

desertum sicut virgula fumi ? » Secundo,

' Isa., X, 22. — » Rom., ix, 27; xr, 2.J-2C. — s jsa.,

IX, 8. — » Isa., I, 3. — "• Philip., iil, 5. — » Isn., u, :j,

4. — ' Cant., M, 6. — » Catit., vi, 9. — » Cant., viii,

103

« Quae est ista, quae

progreditur, quasi aurora consurgens, pul-

chra ut luiia, electa ut sol? » Tertio, Ecclesiai

consummatae ; unde dicilur ®: « Quae est ista,

quae ascendit de deserlo, deliciis affluens,

innixa super dilectum suum ? » Necesse est

enim quod Rachel pariat fdios in finah Ec-

clesia; unde in ApocalypsV Manasses ponitur

ante patrem, et sexto loco; et Joseph unde-

cimo, ultimo Benjarain, et non sine causa.

Quarta comparatio veteris et novi testamenti

secundum coaptationes temporum est, quia

quatuor tempora in veteri testamento res-

pondent quatuor ordinibus circa tabernacu-

lum duodecim tribuum. Respondet etiam

quatuor lateribus civitatis, et hoc quatuor

animabus circa sedem Dei. Primum tempus

est vocationis patriarcharum ; secundura,

institutionis judicum; tertium, inunctionis

regum; quartum, illustrationis propheta-

rum. Et his quatuor in novo testamento res-

pondet tempus apostolorum _, martyrum,

confessorum, virginum. Quinta comparatio

est secundum rationem quinarii, ut sit ma-

nus dextra, et sinistra, habens quinque di-

gitos : primum tempus est conditionis natu-

rarum; secundum inspirationis patriarcha-

rum; tertium, institutionis legalium; quar-

tura, illustrationis prophetarum; quiutum,

restaurationis misericordiarum. hi novo

testamento respondet *' « mane, tertia, sexta,

nona, undecima. » Mane respondet conditioni

naturae; unde '-: «Posuit Deiis Adam in pa-

radiso, ut operaretur et custodiret illum. »

Priraura terapus in novo testamento est

diifusionis charismatuin,quod respondet

esse creatura?; secundum, vocationis gen-

tium, quod respondet secundo; tertium, ins-

titutionis ecclesiarum secundum leges, quod

respondet tertio; quartum, religionura mul-

titudinis, quod respondet quarto, luaxirae

Reohabitis '^ qui morabantur circa Jorda-

nera, qui pauperes erant; quintum, in fine

restaurationis collapsoruin. Oportet quod

;. — t' Apo'\, VII, G, 8. — " Mntth., xx, 1 ct m(\. —»2 Gen., 11, 15. — '» Jcrem., xxxv, 16, •:

104

veniat Elias ', qui restauret omnia cum eo,

et veniet Enoch . Bestia autem ^ vincet illos

duos tesles.Unde necesse est ut prius ruant,

et fiat ruina, et postea restauratio; tandem ^

« erit tribulatio, ut iu errores (a) inducan-

tur, si fieri potest, etiam electi. »

SERMO XVI.

De statu Ecclesice, et cetatibus sex, cum quibus

currit septima cetas, et de theoriis sacr(S Scrip-

turce.

* Protulit tcrra herbam virentem, et affe-

rentem semen juxta genus suum, lignum-

que ponuferum, et habens fructum , unum-

quodque secundum speciem suam ,etc.

Dictum est, circa visionem intelligentiae per

Scripturam eruditae, de intelligentia spiri-

tuali, quce intelligebatur per congregatio-

nem aquarum ; item sacramentali figura

,

quae intelligebatur per germinationem ter-

rae. Dictum est etiam de theoriis, quae intel-

liguntur per semen, et per fructum : habent

enim theoriae sementinam multiludinem^

et refectivam sustentationem : ideo intelU-

guntur partim per seraen, partim per ger-

minationem fructuum. Quantum ad semen,

consislunt in coaptationibus temporum, se-

cundum (luod ipsa sibi invicem succedunt;

quantum ad arboris fructum , secundum

quod terapora correspondent ; secundura

comparationem arboris,, vel seminis, tem-

pora sibi mutuo succedunt; secundum com-

parationem germinis ad germinans , mutuo

sibi correspondent, ut jam patebit.

Distinguuntur autem tempora secijndum

rationera ternarii, videlicet secundum tres

leges, intra scriptam, exterius dispositam,

superius infusam ; secundura rationem qui-

narii, mane, tertiae, sextae , nonae, unde-

cimae , quae sunt quinque vooationes, usque

adfmemmundi. Et secundum haec distin-

guuntur sex aetates ; septima autem currit

secundum omnes cum sexta.

1 Matlh.. xvu, 11; Marc, IX, 10. — » Ajjoc, xi, 7.

s Idatth., XXIV, 21, 24. — * Oeti., i, 12. — ^ Gen.,

ILLUMINATIONES ECCLESL^.

Post novum testamentum non erit aliud,

Novumtosta-

nec aliquod semen nova; legis subtrahi po- mentum

test : et ideo testaraentum aeternum est.^^Il^'\^

Ipsa tempora sibi mutuo succedunt, et multa «'emum

est in eis correspondentia , et sunt sicut ger-

minatio serainis ex semine, ut de semiae

arbor, et de arbore semen.

Assignantur autem tempora, ut sibi mu-

tuo correspondent : primo secundum ratio-

nem unitatis , ut comparatur unum tem-

pus novi testamenti ad unum terapus veteris

testamenti secundum correspondentiara Ut-

terae et spiritus,promissionis terrenae et

ccelestis, timoris et amoris. Item duo tem-

pora ad duo in veteri testamento : tempus

ante legem , et tempus sub lege ; in novo

,

ante terapus vocationis gentiuni;, et Judaeo-

rum, quae erit in fine. Et ista signata est in

duobus fihis Judse, scihcet Zaram, et Phares.

Zaram ^ primo extendit manum , obstetrix

ligat in ea coccinum , et postea retrahit ma-

num_, et exivit Phares, qui divisit inace-

riam. Juda^i prirao crediderunt , et statim

raanum retraxerunt in prima Ecclesia ; sed

postquam plenitudo gentiura subintraverit

,

tunc Zaram exibit , et popuhis Judaeorum

conveitetur. Item trium temporum ad tria,

ut Synagogae promotae, initiatae , et ultima-

tae; et in Ecclesia tempus Ecclesiae initiatae,

dilatatse, et consummatae. Unde in Canticis

tres sunt admirationes : « Quae est ista, » etc,

et e contrario tres deplorationes in Lamen-

tationibus ^. Unde non sine causa toties repe-

titur alphabetura. Itera quatuor adquatuor,

ut posui supra, praecedenti cohatione. Item

quinque digitorura ad quinque , in veteri

testamento, conditionis naturarum^ inspi-

rationum patriarcharum , institutionis le-

gahum , illustrationura prophetahum , et

restaurationum ruinarura ; in novo testa-

mento, donationis charismatura , vocationis

gentium , institutionis ecclesiarum, multi-

tudinis rehgionum, restaurationis omnium

XXXVIII, 27. — *' Thren., i-iv, sunt quatuor capita, ct

quater rcpetitur alphabeluni.

(a) Vulg. errorem.

IN HEXAKMERON. SERMO XVI. 105

collapsorura. De qiio dicitur, quotl « Elias,

dum venerit, restituet omnia. »

Sequitur de comparatione senarii , addita

unitate. Et sic accipitur mensura illius,qui

habebat calamum habentem sex cubitos,

et palmam ad mensurandura templum.

Septenarius , secundum Gregorium *, est

numerus universalitatis in majori mundo,

et in rainori, et in Deo. Iste enim mundus

sensibilis constat ex quatuor elementis sus-

ceptivis influentiarum ccelestium , in tribus

orbibus influxivis, et motivis. Minor mun-

dus constat ex quatuor elementis, quatuor

humoribus, quatuor complexionibus, qua-

tuor qualitatibus, et tribus viribus vitalibus

perfectivis, scilicet vegetabilij sensibili, ra-

tionali. Unde illa^ quae sunt in mundo sen-

sibili, in minori mundo colliguntur in qua-

dam puritate. Unde secundum aliquos , et

non irrationabiliter , dictam est, quod orbis

sidereus disponit ad susceptionem vegeta-

bilis, orbis crystallinus ad susceptionem sen-

sibilis, orbis empyreus ad susceptionem ra-

tionalis. Et secundum Hugonem, quater-

narius correspondet corpori ; ternarius au-

tem spiritui.

Seplenarius autem magnum mysterium

habet. Omnis autem proportio et proportio-

nalitas est secundum rationem ternarii et

quaternarii;quia necesse est, ubi est pro-

portionalitas , ut sit in quatuor terminis,

vel secundum rera , vel secundum rationem.

Unde Augustinus ostendit ^ proportionem

ascendere usque ad qualuor,quee ex parti-

bus quaternarii generatur. Iste autem sep-

tenarius, sive in mundo sensibili, sive in

mundo minori , ortum habet a mundo ar-

chetypo, ubi sunt rationes causales secun-

dum rationem septenarii. Deus enim habet

rationemtriformiscausaj, originantiS;, exem-

plantis, fmientis; nec potest esse pluribus

modis. Unde Apostolus ': « Ex ipso , et per

ipsum , et in ipso suut omnia. »

Ratio autem causandi est secundura qua-

tuor, sublimitatem polentiaj, piofuudilatcm

• Greg., horn. xxsiii, ia priuc. — ^ Aug., de Music,

sapientiae, latitudinem benevolentiae, lon-

giludinera seternitatis : «Ul possitis,» inquit

Apostolus*, « comprehendere cum omnibussanctis, quae sit longitudo, » etc. Potentia

creat, sapientia gubernat, benevolenlia per-

ficit, ffiternitas conservat. Iste numerus uni-

vensitatis in raundo, in homine, in Deo e.st

mysterialis. Secundumhuncnuraerum facit

Deus currere mundum istum : et Scriptura,

quae explicat decursum mundi, secundumhunc numerum tradi debuit explicative.

Distinguit ergo Scriptura tempora origi-

nalia, figuralia, gratiosa, seu salutifera.

Terapora originalia consistunt in prirais

septem diebus ; figuralia, ab initio rauudi

usque ad Christum, ubi novum tempus in-

cipit, licet Saloraon dicat ^: « Nihil novumsub sole : » verura est secundura naturara

;

sed hoc est super naturam : et post sunt

terapora gratiosa. A temporibus originali-

bus incoepit Moyses, et ita debuit facere,

quia Scriptura debuit facere seminaria

,

tanquara terra gerrainaus, et post arbo-

res figurarum , et postea fructum : ponun-tur ergo septem dies, ut tempore origi-

nali. Primus dies , lucis formatae ; secundusdies, aquae divisae; tertiusdies, terrse fce-

cundatae; quartus, lucis siderea;; quintus,

motivae vitae ; sextus, humanse formae ; sep-

timus_,quietis priraae.

Septem autem sunt terapora figuralia :

tempus naturae conditae, purgandae culp*,

gentis electae, legis statutai, regalis glori»,

vocis propheticae,quietis raediae.

lu novo teslamento similiter sunt septem

tempora gratiosa : tempus collatae gratiae

;

baptismi in sanguine ; norraae fidei catho-

licae; normae legisjustitiae; sublimis cathe-

drae; clarae doctrinae

;pacis postremae. Ac-

cipe correspondentiam. Forraatlo lucis est

serainariura formationis naturae, et forma-

tio naturae collationis gratiae. Tempus aquae

divisae respondet terapori purgationis cul-

pae, baptismi insanguine, quia sicut divi-

lib. I. c. xii. — ' Ro)/i., XI, 3G. — * Epfie-i., iii, Itj.

— ^ Ecc/e., i, 10.

m ILLUMINATIONES ECCLES Mduntur aqiise ab aqiiis (a), sic purgatio in

aqnafacta formam baptismi gerit secundnm

beatum Pelrum', tam baplismi sauguinis^

quam fluminis, quam flamiuis.

Dies terra? fcecuudae, tempus gentis elec-

tae, normaj fidei catholicae. Terra germina-

vit Abrabam, et Abraham Isaac genuit, et

Isaac Jacob, etc. Et Ecclesia normam fldei

statuit , secundum quam succedunt fideles

fldelibus,

Dies lucis sidereae , tempus legis statutae

,

tempus normse justltise. Lex euim disiincta

fuit per solem_, lunam, et stellas, hoc est

secundum ritum Dei colendi, sive (6) ceere-

moniam, censuram judicandi, formara vi-

vendi, sive secundum moralia, judicialia,

ca.^remonialia : sic in Ecclesia canones ; de-

inde leges per Justinianum in unum corpus

redactae, quee primo erant paganorum, fac-

tae sunt Cbristianorum ; et regulae monasti-

ca», ut beati Benedicti. Canones respondent

caeremonialibus, legesjudicialibus, monas-

tica moralibus.

Dies vitae motivae, tempus regalis gloriae,

tempus sublimis cathedrae, respondent. Si-

cut enim una pars vitae motivae fuit repen-

tium, altera volatilium ; sic in Ecclesia una

pars est regum et pontificum , alia subdito-

rum.

Dies humanae formae, tempus vocis pro-

pheticae , tempus clarae doctrinae , in quo

esset vita prophetica, respondent. Et ne-

cesse tuit ut in hoc tempore veniret unus

ordo , scilicet habitus propheticus similis

ordini Jesu Christi, cujus caput esset an-

gelus, ascendens ab ortu solis , conformis

Christo. Et dixi (c), quod jam venerat dies

quietis sabbati, tempus quietis mediae, tem-

pus quietis sive pacis postremae. Tempusquietis mediae fuit, quando prophetae nihil

scripserunt; et tunc fuit silentium.prophe-

tarum, medium inter primam quietem , et

ultimam. Fuit etiam tempus quietum, quia

tunc in maxima pace fuit mundus totus, unde

et per duodecim annos templum Romae jam» 1 Petr., III, 21. — 2 Luc, u, 1.

clausum fuit ante adventum Christi,quod

tempore belli semper apertum fuit , et tem-

pore pacis clausum. Unde etiam portae rui-

nosae factae sunt. Unde et imperator ^ des-

cribi fecit mumlum : et Deus ponebat hoc

in corde pagani , ut describeretur mundus

,

ut virgo ierit in Bethleem , et ibi pareret in

diversorio. Et frequentissime inculcabam

,

quod non sunt a casu et a fortuna ista, et

consimilia, posita in Scriptura, sed maxima

ratione, maximo mysterio ; sed qui non con-

siderat, nihil intelligit. Fuit etiam nox in suo

cursu, quia tunc erat summa idololatria.

Secundum hoc ergo, tempus naturae con- ^tatum

ditae durat ab Adam usque ad Noe. dsrthic-

Tempus culpae purgandae, a Noe usque ''°-

ad Abraham.

Tempus gentis electae , ad Abraham us-

que ad Moysen. Elegit enim Deus Abraham,

non Lot; Isaac, non Ismael ; Jacob, non Esau

;

et Judam de quo natus est Christus , non

fratres alios.

Tempus legis statutae, a Moyse usque ad

Samuelem, qui unum regem reprobum , et

alium electum inunxerat.

Tempus regalis gloriae , a David usque

ad Ezechiam, in quo transmigratio decem

tribuum facta est.

Tempus vocis propheticae , ab Ezechia

stricte loquendo, large ab Ozia, qui fuit le-

prosus, usque ad Zorobabel. Sub Ezechiafac-

tum est illud miraculum, quod dies habuit

triginta duas horas per reversionem solis.

Tempus pacis et quietis , a Zorobabel us-

que ad Christum. In novo testamento tem-

pus collatae gratiae , a Christo et Apostolis,

comprehendendo mortem Joannis , usque ad

Clementem papam.

Tempus baptismi in sanguine, a Clemente

usque ad Sylvestrum, quia sub Clemente

incoepit magna persecutio,quando Judaei

venditi fueruut, expulsi de Hierusalem , et

Clemens missus est Chersonam cum populo

in exilium in Graeciam. Et in illo tempore

(fl) Ccet. cdit. dividitur aqua aquis. — (6) Ccet. eclit,

non habent caeremoniam. — (c) Ccei, eclit. dixit.

IN HEXAEMERON

medio, a Clemente iisque ad Sylvestrum,

fuerunt decem maximae perseeutiones.

Tempus normae catholicae , a Sylvestro

usque ad Leonem primum, sub quo datum

est symbolum.

Tempus legis justitiae , a Leone usque ad

Gregorium Doctorem , in quo slatutae sunt

leges justitiae , et canones et regulae catho-

Hcae et monasticae, in quo beatus Benedic-

tus fuit,qui etiara prophetavit de beato

Gregorio, et benedixit matrem praegnan-

tem.

Tempus sublimis catiiedrae , a Gregorio

usque ad Adrianum , sub quo mutatum est

imperium, etdivisum in Romam et (o) Cons-

tantinopolim. Carolus in Ecclesia occiden-

tali fuit primus imperator, et rex Italiae de

Francia, quia cum insultum alienarum gen-

tium non possent sustinere , fecerunt eumregem Italiae, et pugnavit contra regem

Longobardorum , et praevaluit.

Tempus clarae doctrinae, ab Adriano. Sed

quantum durabit, quis potest dicere ? Cer-

tum est, quod in illo sumus. Certum est

etiam,quod durabit usque ad dejectionem

bestiae ascendentis de abysso,quando con-

fundetur Babylon , et dejicietur, et post da-

bitur pax.

Primum tamen necesse est , ut veniat tri-

bulatio : et non est ponendus terminus;

quia nullus scit quantum tempus illud pa-

cis duret, quia ^: « Cum dixerint : pax et

securitas, repente veniet super eos interi-

tus. »

Tempus autem septimum, scilicet ultimae

quietis , incipit a clamore angeh, qui jura-

bit ' « per viventem in saecula saeculorum,

quod tempus amplius non erit; » sed in

diebus septimi angeli consuinmabitur. Sed

septem tempora Joannes in Apocalypsi

comprehendit in septem visionibus : quac-

libet illarum est septiformis , et consurgit

ad numerum jubilaei. Haec septem tempora

' I T/iess., \, 3. — * Apoc, x, 6. — ' Qcn., i, 26.

- * Psal. VIII, 5-9. — » Hebr., ii, 9. — '^ [la/jac, ii, («) Ccet. edif.

; Rom., I, 17. edit. incedit.

SERM. XVL 407

clauduntur in Psalterio, ubi sunt tres quin-

quagenae. Accipe ad ha»c correspondentiam

temporis figuralis, et salutis. In tempore

naturae conditae tria fuerunt : primo, for-

matio hominis de terra; secundo, tentatio,

transgressio , nudatio; tertio, ejectio. Unus

enim fllius interfecit alium, et ideo omnes

filii, qui nati sunt de Cain, male fecerunt, et

omnes perierunt. In novo testamento, post

scripturam prophetalem et temporum cur-

sus, formatus est Christus, sicut homo sexta

die, qui ' « praesit volatilibus coeli, et piscibus

maris. » Sicut dicitur in Psalmo * : « Quid

est homo, quod memor es ejus : aut fiiius

hominis, quoniam visitas eum? Minuisti

eum paulo minus ab angelis, gloria et ho-

nore coronasti eum. Omnia subjecisti sub

pedibus ejus, oves, et boves universas, insu-

per et pecora campi ; vohicres cceii et pisces

maris, » etc. Et quod intelligatur de Christo,

Apostolus dicit ^: « Eum, qui paulo minus ab

angelis, gloria et honore, » etc.

Homo conditus de terra virginea, quae

nondum sanguinem susceperat, signat Chri-

stum de Virgine natum. Sicut Eva de latere

Adae formata est, sic Ecclesia de Christi la-

tere. Sed cum Christus nunquam praevari-

catus fuerit,quomodo sibi correspondet

transgressio Adae? Hoc transferri debet a

capite ad membra.

Notandnm, quod Ecclesia posita fuit in

Paradiso, quasi primus homo, ut operaretur,

ubi nullus aliquid suum esse dicebat. Incce-

pit (6) enim in magna perfectione, quod

modo in religiosis conservatur, quia amor

Cliristi adhuc recens erat, et multa turba sa-

cerdotum obediebat fidei. Ilaec Ecclesia, sci-

licet quae incoepit in Judais, quia converte-

bautur modo quatuor millia, raodo quinque

raillia, habuit lignum vitae, lignura scientiae.

Lignum vitae, scilicet fidem, quia * « justus

ex fide sua vivit. d Habuit lignuni scieuti»,

scilicet legem, quae remansit sibi ad viden-

dura, et legendum, non ad vescendum;

non habent Romam el. — (A) dvt.

i08

imo ': « In quo die comederis , morte mo-

rieris. » Unde lignum scieiitise potes videre,

non manducare, quia destrueres quidquid

Christus fecit, et necesse esset subintrare

morlem, quia- «littera occidit. » Unde Pau-

lus dixit =*: « Ego Paulus dico, quod si cir-

cumcidimini, Christus nil vobis proderit. »

Doctores autem illi signantur per Adam

foecundantem, qui iucumbentes super legem,

quasi amantes uxorem, comederunt de ligno

scientiae, ut legem observarent, et consense-

runt serpenti, qui suadebat legeni observan-

dam : etindeortaest*haeresisEbiouitarum,

qui dixerunt, quod Lex observanda cum

Evangelio esset : et fuit tantus zelus legis,

quod ' « Petrus iret in illam simulationem : »

sed gratia Dei ipsum liberavit : et inde se-

quitur ejectio, quod Deus ab eis recessit, et

dispersi sunt, et maledicti in opere suo, et

quasi a duobus ursis, Tito et Yespasiano, de-

vorati sunt. Et sic Cain, scilicet populus Ju-

daeorum, occisor fratris sui, signum habuit.

In tempore culpse purgatae, similiter fuerunt

tria : fabricatioarcce, ostensio arcus, divisio

linguarum. Noe per centum annos fabricavit

arcam , in qua Noe cum seplem animabus

salvatus est. « Cujus typum gerit baptis-

mus, » secundum quod dicit beatus Petrus ®,

et fluminis, et flaminis, et sanguinis.

In novo autem testamento, Cleraens in arca

collocatus est ,quia ' praeparatum est sibi

templum marmoreum angelicis manibus,

et alii submersi sunt. Unde fuit magnum

miraculum, quod per tot annos aperiebatur

mare, donec piratae et latrones asportaverunt

corpus ejus. Aliud fuit, ostensio arcus *; et

tunc eduxit Deus Noe, et pepigit cum eo

fcedus. Et in novo testamento decem tribu-

lationes fuerunt; unde Christiani poterant

dicere *: « Domine, salva nos, perimus. » Et

tunc eductus est Constantinus, et ostensum

est sibi signum crucis in coelo, in quo vincere

debebat; et tunc pepigit fcedus, quod nun-

* Gen., 11, 17. — 2 II Cor., iii, 6. — » Gal., v, 2.

— * Iren., Adv. omn. Hm\, lib. I , c. xxvi. — ^ Gal.,

11, 13. — « 1 Petr., ni, 21. — ' Cf. Niceph., Hist.

ILLUMINATIONES ECCLESI^

quam Romanorum imperium persequeretur

Chrislianos. Tunc imperium Nemrod dissi-

palum est, et turris Babylonis, scilicet Ro-

mani, ad quam tunc omnes aspiciebant.

Roma autem iu Scripturis Rabylondicta est.

Facta est etiam linguarum divisio, et Un-

gua hebraea remansit in domo hebraea, et

remansit confessio Christi in populo chris-

tiano.

hi tempore gentis electae tria facta sunt :

generatio Patriarcharum , descensus pa-

triarchalis seminis in iEgyptum, afflictio po-

puli, etllberatio eius. Innovotestamentosi- Dootores

militer, Pontifici Romano datum est semen Latini.

doctorum altissiuiorum in graeca et latina

lingua, quasi patriarchae duodecim : Graeci,

Epiphanius, Basilius, Gregorius Nazianze-

nus, Gregorius Nyssenus, Athanasius, Chry-

sostomus; Latini, Ilieronymus, Augustinus,

Hilaiius, Ambrosius, Orosius, Gregorius. Post

imperator descendit ConstantinopoUm, et ahi

post eum, et ibi obtinuerunt bona quaeque.

Mortuo Constanlino^ surrexit Constantius,

« qui '° ignorabat Joseph, » pessimus Aria-

nus : et post Valentinianus, et Juhanus apos-

tata pessimus, et afflixerunt populum Dei

per haereses usquead tempus Theodosii, qui

natus est in Occidente^ qui fuit christianissi-

mus, qui dejecit et extirpavit Arianos, et

Ecclesiam exaltavit ".

hi tempore quarto, scilicet legis statutae,

fuit latio legis, prostratio hostium, distributio

et vendicatio haeredilatum. In novo testa-

mento, a Leone usque ad Gregorium, iata est

lex canonica, politica, monastica. Leo enim

partim ex quatuor conciliis,partim ipse ca-

nones ordinavit. Item prostratio hostium

simiiiter per Justinianum, qui Yandalos,

Gothos, Wisigothos, Longoljardos, qui illas

partes Italiae iuvaserunt, superavit. Item

distributio haereditatis, quando Galha, Bri-

tannia, Germania, conversa est ad fidem in

plenitudine, et dilatata est Ecclesia in Occi-

eccL, lib. III, c. xxviil. — ' Gen., ix, 12. — 9 Matih.,

VIII, 25. — 10 Exodj, \, 8.— "cy. Socrat. Hist. triiiart.,

lib. IX, c. \ii; Niceph., lib. Xll, c. ix et xv.

IN HEXAEMERON. SERM. XVI.

dente, licet adhuc essent idolornm templa in

Francia; sed dilatatio fuit inlerra promissio-

nis, non in ^Egypto ; iion ciroa Graecos, sed

circa Latinos.

In quinto tempore regalis glorise fuerunt

tria, scilicet dejeclio superbi regis, ampliatio

cultus divini, divisio decem tribnum a duo-

bus. In novo testamento , tempore sublimis

cathedrse, a Gregorio usque ad Adrianum,

patriarcha Constantinopolitanns contendebat

cum Romano Pontifice, et dicebat se Pntriar-

cham CathoUcum^ id est universalem ; et fuit

excommunicatus et humiiiatus, et thronus

David exaltatus fuit , sicut Petro promiserat

Dominus. Simihter Gregorius adhnc jiivenis,

et nondum pontifex, pugnavit cum Euty-

chio {a), qui negavit resurrectionem ; et de-

vicit eum in conspectu populi, ut David

Goliam. Sicut etiam DavidampHavitcultum,

sic iste ordinavit officium. Et sicut David du-

cebat arcam cum septem choris, sic iste fecit

processionem cum septem choris. Et sicut

David vidit angelum percutientem super

Hierusalem, et promeruit ut cessaret, sicque

factum est, quod Grseci videntes Ecclesiam

Romanam exaltari, divisi sunt, et ceciderunt

in haeresim eutychianam, et hoc tempore

Heraclii, qui primo fnit bonus, et postea

cecidit in haeresim. Post iUum nunquam fuit

imperator in Oriente. Sicut etiam Assyrii

vastaverunt Judaeos,, sicSaraceni occupave-

runt ecclesiam Antiochenam , Hierosoiymi-

tanam, Alexandrinam , Constantinopohta-

nam, usque in Siciham. Sicut illae decem

tribus ceciderunt, et recesserunt a domoDavid, sic illae ecclesiae, quia ceciderunt, et

rccesserunt a Petro cui dictum erat * : « Tibi

dabo claves regni, » inciderunt in lupos.

In sexto tempore facta sunt tria : praecla-

ritas victoriae, praeclaritas doctrinse, praecla-

ritas vitae propheticse : prseclaritas victoriae

in Sennacherib, qui venit contra Hierusa-

lem, et angclns Domini interfecit centura

octoginta quinque millia ; et Ezechias contra

naturam sanatus est, et sol retrocessit. Simi- ,

(a) Ccet. edit. Kuliclie. 7-8

laurator.

109

liter in tempore Adriani per Carolum,qui

miraculose fecit triumphos, quasi missusangelus a Domino, et sol, id est aestus tri-

bulationis, abiit retro, etfacta est pax Eode-sia^, ut postea constitueret archiepiscopos,

episco[)os, et coenobia.

Hoc tempore fuit claritas doctrinse, quia caroia,

Carolus vocavit clericos, et scripsit hbros, ut ' hE-in Sancto Dionysio Dibliam, et in multis lo- f""*

!"«*

cis; et incceperunt legere, et prosperari ; re-

ligiosos etiam collocavit. Hoc tempore opor-

tuit venire vitam per ordinem, qui haberet

vitam propheticam; hoc autem tempus est

gemituuni , id est, sicut in passione Dominifuit primo lux, deinde tenebra^, postea lux,

sic necesse est ut primo sit lux doctrinse, et

succedat Josias Ezechiae, postquam facta est

tribulatio Judaeorum per captivJtatem. Ne-cesse est enim ut surgat unus princeps,

zelator Ecclesia?, qui est, vel erit, vel jamfuit. Et additur : Utinam jam non fuerit,

priusquam sit obscuritas tribulationum.

Similiter Carolus exaltavit Ecclesiam ; et

qui videbantur Petri successores, oppugna-verunt eam. Nam tempore Henrici Quarti per""cl-

fuerunt duo papae ; similiter tempore Fride-'"'"'"'

rici Magni , duo. Et certum est, quod ahquis

inter eos voluit exterminare Ecclesiam ; sed

angelus ascendens ab ortu sohs, clamavit

quatuor angehs ': « NoUte nocere terrse et

mari, quousque signemus servos Dei no-stri, » etc. Unde adhuc restat Ecclesise se-

gregatio , seu tribulatio. Et dictum est an-gelo Philadelphiae

, qui sextus est » : « Hsecdicit Sanctus et Verus, qui habet clavem Da-vid; qui aperit, et nemo claudit; claudit, et

nemo aperit. Scio opera tua, quia ecce dedi

coram te ostium apertum : » et dixit quodadhuc inteUigenUa Scriplurae daretur, vel

revelatio, vel clavis David, personae vel ihul-

titudini ; et magis credo, quod multitudini.

In septimo tempore scimus, quod haic facta

sunt, reaidificaUo templi, reslauratio cultus,

et pax data est. lii lenipore septimo futuro

Mntth., XVI, 19. - « Apoc, vii, 3. - » Apoc, iii,

Exalta-

tio Ec-

olesia

no

erit reparatio divini cultns, cum replebitur

prophetia Ezechielis. Quando descendet de

coelo civitas : non quidem illa, quse sursum

est; sed illa quie deorsum est, scihcet mih-

taus, quando erit cor.forinis triumphanti,

secundum quod possibile est in via, tunc

erit reaidificatio civitatis, et restauratio siciit

a principio, et tuuc pax erit. Quantum au-

tem dinahit illa pax , Deus novit. Igitur

cum sint septem tempora , et in veteri tes-

tamento et in novo , et in quohbet triforme

,

vel in quohbet tria sint , septenarius , mul-

tiphcatus per ternarium bis,quadraginta

duo facit : et illse sunt quadragintaduse man-

siones,quibus pervenitur ad terram pro-

missionis. Et sic patet , quomodo Scriptura

describit successiones temporum , et non

sunt a casu et fortuna , sed magna hix est

in eis , et multa^ intehigentiee spirituales.

SERMO XVII;

Quomodo Scriptura reficit intellectum et affectum,

et anima quasi in Paradiso delectatur, et de

theoriis sacroB Scripturce.

* Protulit terra herham virentem, etc. Dic-

tum est quod visio intelhgentiae per Scrip-

turara eruditae versatur circa tria : circa in-

telhgentias spirituales, quae intehiguntur

per congregationes aquarum; circa figuras

sacramentales, per germinationem herba-

rum, vel arborum ; circa theorias multifor-

mes, per muUiphcationem seminum, et re-

fectionem herbarum. Istse etiam theorise

consistunt in tribus : in considerationibus

temporum sibi succedentium, quse sunt se-

minaria quaedam; in correspondentia eo-

rumdem ; et in considerationibus saiutarium

refectionum, quia ^ « non in solo pane vivit

homo. Considerare namque debet homo ex

quo pascatur, quia eloquio Scripturae. Unde

est hgnum faciens fructum. Indiget enim

intellectus refectione ; indiget et alfectus.

Primo dicendum de refectione intehectus.

Sed, sicut dicit Apostolus ^: « Laborantem

' Gen., 1, 12. — 2 Matth., IV, 4. — » II Jiw., ii, 6.

ILLUMINATIONES ECCLESm

agricolam oportet prius edere defructibus : »

quia cportet quod praedicator sit imbutus et

dulcoratus in se, et post aliis proponat. Multi

tamen volunt videri prophetae, et audiri

tanquam prophetae ; et panis eorum insipi-

dus est, vel male coctus et frigidus; et po-

pulum detinent, et paruin proficiunt. Notan-

dum, quod sicut fructus oblectat visutn et

gustum in fame, maxime tamen principalius

visum oblectat sua pulchritudine et decore

;

gustum vero dulcore et suavitate : sic ihae

theoriae reficiunt intehectum suo decore, et

affectum sua suavitate. Hoc innuit Scriptura,

dicens *: Plantaverat aulem Domimis Deus

paradiswn voluptatis a principio, in quo

posuit hominem., etc. Hoc dictum est per re-

capitulationem,post septimam diem, quia

ista plantatio fuit tertia die. Seqaitur *: Pro-

duxitque omne lignum pulchrum visu., et ad

vescendum suave. Lignum vitae in medio

paradisi, lignum scientiae boni et mah, ut

intehectum suo decore reficeret, et affectum

suavitate. Conservatio autem erat in ligno

vitae, si hgnum scientiae caveretur. Terra

ergo est Scriptura, quae produxit omne li-

gnum pulchrura visu, et ad vescendum

suave, scihcet muUiforraes theorias oblec-

tantes et reficientes; in paradiso autem cce-

lesti non est plantatio nisi rationum «terna-

rum. Et licet ibi sit refectio de praedestinatio-

nibus omnium sanctorum, potissime tamen

gaudebo de raea prsedestinatione, et hoc in-

nuit Salvator •*: « Gaudete, » inquit, « quia

nomina vestra scripta sunt in coehs. » Pau-

lus potuit loqui de paradiso coelesti, qui rap-

tus fuit \(.( usque ad tertium coelum. » Nos

autem nesciraus; sed loquemur de terrestri.

Est autem anima paradisus, in qua plantata

est Scriptura, et habet innumerabiles suavi-

tates et decores. Unde scriptum est ^: « Ilor-

tus conclusus, soror mea sponsa. » Hortus,

in quo sunt sacramentalia raysteria , et spi-

rituales intehigentise ; ubi scaturit fons spi-

ritualium emissionum : sed conclusus est

— * Gen., II, 15. — » Gen., i, 13. — « Luc.

' 11 Co)\, XII, 2. — 8 Cant., iv, 12.

X, 20. —

IN HEXAEMERON. SERMO XVH. mhortus, et fons signatus, quia non patet im-

mundis, sed illis de quibus ^: « Novit (a)

Deus, qui sunt ejus. » Hunc hortum seterna

sapientia diligit, et circa eum versatur ; unde

in Ecdesiastico dicitur -: « Ego sicut flu-

vius Dorix exivi de paradiso. » Item hunc

hortum rigavii ille, qui omnes plantat. Quam

enim plantationem ipse non plantat, illa era-

dicabitur. ' « Omnis plantatio, » inquit ille,

tquamnon plantavit Pater, » etc. Sequilur *

:

« Dixi , rigabo et inebriabo hortum , » etc.

Rigat autem sanguine, quo aspersus est

liber, et omnis populus ; rigat affluentia Spi-

ritus sancti manantis ab ipso, quam Scrip-

tura habet, et quam invenimus in Scriptura.

Haec sunt ergo ligna pulchra visu, etc, ra-

tione fructuum pulchrorum et dulcium. De

refectioiie inteUectus dicendum. Sicut enim

corpus sine cibo perdit virtutem, decorem,

et sanitatem, sic intelligentia veritatis sine

suocibo tenebrescit, infirma(6), deformis, et

instabilis fit in omnibus : oportetergo reflci.

Hinc est, quod mens vagabunda non habens

cibum, discurrit, et est instabilis. ^ « Pecca-

tum peccavit Hierusalem : propterea insta-

bilis facta est ; » et ideo ejecta de paradiso,

vagatur, et dat « quaeque pretiosa ad refocil-

landam animam» miserametinfirmam. Hsec

enim passio instabilitatis, miseria magna

est. Propter quod nihil sanius, nisi ut re-

stringantur cogitationes , ne vagentur in

malum. Unde Joannes Cassianus ® venit cummultio ad quemdam sanctum patrem ; et

conquestus est de instabihtate cogitationis,

et quod in nuUo poterat firmare inteUectum.

Et ille respondit : « Si iUa quae nunquam

versata fuerant in corde, tunc cogitabant? »

Respondit, quod « in tantum, quod vix de

aliquo aUo cogitare poterat, imo etiam dor-

miendo : » cui Ule dixit, quod « iUud erat

propter consuetudinem. » Unde oportet as-

suescere circa rem aUquam, quae cum in

mentem venerit, non sit mala. Haec autem

' II Tim., 11, 19. — ^ Eccli., xxiv, 41; dc hoc vide,

tom. J, pag. 10, not. e.— » Matth., xv, 13.— >> Eccli.,

XXIV, 42. — 6 Thren., i, 8, ii. — «^ Cass., Collat., 1,

c. XVI et seq., et XX, c. xu el xiii. — ^ Arist., lihet.,

est Scriptura^ ubi non unum, sed multa in-

veniuntur, in quibus est delectatio spiritua-

Us ; et sic non exibimus hortum paradisi :

sic erit anima, ut operans et custodiens, et

faciet (c) sibi ex ea hortum parvum in mente

deUciosum. In hac sola scientia est delecta-

tio^ non in aUis. Philosophus dicit \ quod

magna deleclatio est scire, quod diameter

costae est asymmeter : haec delectatio sic cito

desinens, suo modo comedat illam. Egredi-

tur autem de Scriptura quaidam lux, seu

iUustratio, in iutellectum junctum imagina-

tioni, ut non pateat egressus sapienti, et hoc

aspicienti intra, extra, infra, supra. Propo-

nit ergo Scriptura suis puUulationibus spec-

tacula nobiUa, ut ab intia;, extra, infra, su-

pra, ante, retro, dextrorsum, sinistrorsum,

ex opposito, in gyro, e longinquo, e vicino.

lUustrat ab intra per interna spectacula, quae

sunt raUonabiiia fidei et radicaUa ; ab extra

autem per exempla extrinseca, de quibus

tota Scriptura est plena. Si vis exemplumpatientiae, respice Job et Tobiam; si magna-nimitatis, respice David contra GoUam, et

Judam Machabaeum : si fidei exemplum,Abraham, et Mariam, cujus fides transcen-

dit fidem Abrahae. Abraham credidit posse

se habere filium de sterUi sene ; sed Maria,

quod virgo conciperet de Spiritu sancto :

neque concepisset, nisi credidisset. Si exeni-

plum charitatis, vide Moysen, qui dixit *:

« Aut dimitte eis noxam, aut dele me de U-

bro, » elc. Si exemplum misericordi*, lege

in Ecclesiastico, ubi scriptum est^ : « Hi

sunt viri misericordiae, » etc. Si de justitia,

forlitudine, prudentia, munditia^ de omni

virtute lionesta, proponit tibi inflnita exem-pla, quia virtus consistit circa operationes

particulares. Ideo non sufficit regula interius

directiva, nisi exempluni adsit particulare.

Et ideo Scriptura utrumque ponit, et de

utroque dedit regulam. Unde in Prover-

hiis dicitur '": « Responsio moUis frangit

lilj. l , c. De iniijossib.; Pustcr., lib. I, text. o; de(jenerat. Aniinal., iib. 11, c. iv. — ^ Exod.y xxxii, 32.— 9 Eccli., XLlv, 10. — '0 P/-OI;., XV, 1. — (a) Vulg.

Coguovit. — (/>) Al. iulima. — (c) Ccet. edit. facit.

112

iram.D Yide exemplum de Abigail, quce fre-

git iram David. Item illustrat a supra; docet

enim Scriptura de his, quae suut supra. Unde

Apostolus* : « Scimus, quod si domus nostra

terrena dissolvatur, habitationem non ma-

nu factam, » etc. Et *: « In domo patris mei

mansiones multae sunt, » ait Salvator ; et in

Psalmis dicitur ': « Filii hominum sub

umbra alarum tuarum sperabunt. luebria-

buntur ab ubertate domus tuse, et torrente

voluptatis tuae potabis eos : quoniam apud

te est fons vitse. » Et alibi dicitur *: « Delec-

tationes in dextera tua usque in fmem. »

Proponit ergo nobis divina promissa. Item

illustrat ab infra, proponendo inferni tor-

menta; Psalmus enim dicit^^ : « Phiet su-

per peccatores laqueos ; ignis et sulphur, et

spiritus procellarum; pars calicis eorum. »

Et *: « Pars eorum iu stagrio ignis et sul-

phuris. » Et ' : « Ascendit fumus tormento-

rum in saicula saeculorum. » Hoec proponit

Scriptura a principio, ubi dictum est', quod

a tenebrse erant super faciem abyssi, » usque

ad fmem. Proponit ergo interna spectacula,

extrinseca exempla, coelestia promissa, in-

ferni supplicia. Si ista tibi non sufficiunt, et

vis exire, et alibi quaerere refectionem in-

tellectus; adhuc dicitur tibi : Habeo alias ar-

bores, alios frudus, in quibus potes refici.

Illustrat autrorsum^ per praecepta directiva;

retrorsum, per districta judicia; dextrorsum,

per severa solatia : sinistrorsum, per dulcia

seu benigna flagella. Oportet enim luraen

habere ante se ': mandatum enim lucerna

est, lex lux : hoc dirigit in coelum. Unde *°

:

« Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. »

Quibus adduntur consiha : haec proponit

nobis Scriptura ubique. Unde in illo Psal-

mo *^: « Beati immaculati, » et : «Legem

pone mihi, Domine, viam justificationum

tuarum, » etc; in omni versu fit mentio de

mandatis, vel sub ralione legis, vel nomine

legis, vel teslimonii, vel eloquii, vel alicujus

» II Cor., V, 1. — * Joan., xiv, 2.-3 Psal, xxxv,

8-10. — * Psal. XV, U, — 8 Psal. x, 7. — « Apoc,

XXI, 8. — ' Apoc, XIV, 1! . — 8 Gen., i, 2. — ^' Psal.

cxviii, 105.— '• Matth., xix, 17.— " Psa/. cxviii, 1,

ILLUMINATIONES ECCLESIiE

nominis. Unde etiam apud Hebraeos, omnis

versus unius octonarii ab eadem littera in-

cipit : quod non potuit servari apud nos, ut

viginti duae litterae respondeant viginti duo-

bus octonariis : et quilibet habet octo versus.

Uude Augusliims turbatus fuit circa tantam

identitatem : quod tamen est magna scien-

tia, et mira varietas. Unde Augustinus semel

vidit unam arborem pulcherrimam , haben-

tem viginti duos ramos^ et quilibet habebat

octo ramusculos, et de illis guttai dulcissimae

rorabant ; et intellexit, quod illa arbor esset

Psalmus Beati immaculati in via. Unde

meditatio legis summe necessaria est ; unde

in Psalmo dicitur '^: « Beatus vir, qui non

abiit iu consilio impiorum, » etc, [a) « sed

in lege Domini fuit voluntas ejus, » etc [d).

« Et erit tanqnam lignum, quod plantatum

est, » etc In Ecclesiastico '^: «In multisope-

ribus ejus ne fueris curiosus ; sed quae prae-

cepta sunt tibi, illa custodi (c) semper. » Item

illustrat retrorsum per districta judicia :

semper enim fecit Deus dislricta judicia de

transgressionibus praeceptorum;, ut de an-

gelO;, de Adam, de uxore sua, de Cain, de

illis luxuriosis, super quos diluvium venit,

de superbis qui cedificaverunt turrim , de

Chananaeis, de Israel. Similiter Novum Tes-

tamentum plenum est judiciis. Judicium au-

tem est retro; praeceptum ante. Judicium

respicit prseceptum. Si transgrediaris,pu-

nieris : nisi sequaris lucem dirigentem, gla-

dius percutiet te ; unde dicit Psalmus^'* : « Nisi

conversi fueritis, gladium suum vibravit,

arcum suum tetendit, et paravit illum. Et

in eo paravit vasa mortis, sagittas suas ar-

denlibus effecit. » Arcus judicium Scripturae;

duritia ligni^ Vetus Testamentum : chorda

quse hgnum flectit, Novum Testamentum;

judicia duriora et leviora, sunt sagittae. Unde

dicit Psalmus *^: « Lex Domini immaculata,

convertens anima? : testimonium Domini fi-

dele, sapientiam prsestans parvulis. Judicia

33, etc. — »2 Psal. I, 1, 2. - >» EccH., ili, 22. —1» Psal. VII, 13 et seq. — ^^ Psal. xviii, 8 et seq.

(a) Ccet. edit. deest, etc. — ((6) Item. — (c) Vulg.

cogita.

IN HEXAEMERON. SERMO XVII. 413

Domini, vera, jiistificata iu siMiielipsa, » elc.

Item dextrorsum illustrat per severa solatia.

Nec sine causa dicuntur solatia severa, et

flagella benigna, qnia solatia sunt pericu-

losa. Yide Adam, Saul, Salotnonem, Hiero-

boam idololatram, et primum angelum, qui-

bus omnibus solatia temporalium, et excel-

lentia? fuerunt occasio ruina?. Sunt autem

occasio ruinse, quando placent; quando au-

tera non placent, non se ingerit homo. Unde

Christus noluit habere solatium temporale,

quia *: « Cadent a latere tuo mille, et decem

miilia a dextris tuis, » etc, ait Psalmiis. Plus

debet quis velle esse in ista parte, in qua

pauciort s cadunt. Iteni sinistrorsum per be-

nigua flagella illustrat. Unde Dominus per-

misit Abel justissimum interfici. Vide Noe,

qui cum centum annis fabricabat arcam, et

pouebat ibi quidquid habebat, tunc totus

muudus ipsum despiciebat. Et dico hoc, quod

rex Franciae non posset hodie lalem facere,

qui considerat eam secundum mensuram

cubitorum geometricorum. De Abraham, si-

militer Isaac et Jacob, qui peregrinati fue-

runt ; et Joseph,qui exaltari non poterat,

nisi preecessisset venditio, incarceralio , et

humilialio. Vide Moysen, queui Deus debe-

bat praepc-nere toti mundo, quomodo fuit

humiUatus;pascebat oves per quadraginta

annos unius sacerdotis. Similiter David,

quandiu fuit in tribulatione, optimus pastor,

et ad regnum venit per tribulationes ; et

postquam fuit in prosperitate, multa peccata

commisit. Similiter Ezechias in infirmitate

valde humilis fuit, sed postea superbus in ad-

ventu nuntiorum Babyloniorum. Vide Eliam

pauperculum, qui non habebat ad comeden-

duni, nisi quod corvus sibi ministrabat, et

illa paupercula vidua Sareptana : qui tamen

coelum claudebat. Vide sanctum Joannem

Baptistam, qui septem annorum existens,

intravit desertum, et ibi super lapides jace-

bat. Simihter de Christo, et de apostolis.

Unde dicit Paulus *: « Lapidati sunt , secti

> Psal. xc, 7. — 2 Hebr., xi, 37. — ' Ilebr., xil, 6.

— Apoc., XII, 7. — =• Mich., II, 1. — 6 Sap., xiv, 11

.

TOM. IX.

sual, tcnlati sunt, » etc. Flagella ergo sunt

suavissima. Aut ergo Dominus flagellat, aut

non :^ « Flagellat autem omnem filium

,

quem recipit. » Probatum est hoc per par-

ticularia : ergo debet inferri uiiiversaliter.

Adhuc etiaru habet Scriptura arbores ad

reficiendum. Uhistrat autem ex his, quas

sunt ex opposito. Ostendit enim nobis acies

infinitas contra nos, modo per septem duces,

modo unum bellum , modo multa : illud

bellum est ab illo die,quo * « Michael et

angeli ejus prsehabantur cum dracone. »

Imminet autem nobis triplex bellum : bel-

lum domesticum , belliim civile , et bellum

campestre. Primum cum carne, quae habet

multas acies : hsec ancilla semper parata est

aperire, sicut Eva. Unde dicit Michceas *

:

« Ab ea, quee dormit in sinu tuo, custodi

claustra oris tui. » Item bellum civile est

tentatio mundi. « Omnis enim ^ creatura est

in muscipulam, » quia creaturai pulchritudo

trahit homines. Unde Ecclesiastes '". « Vani-

tas vanitatum, et omnia vanitas. Quid habet

homo de universo labore,, quo laborat, » etc.

Vane et frustra fit, de quo nihil relinquilur :

sed nihil rehnquitur homini in morte : et

ideo cuncta vanitas, ut in Psalmo dicitur *

:

« Averte oculos meos, ne videant vanita-

tem. B Item est bellum campeslre hostile

cum daemonibus, qui die ac nocte infestant.

Modo magnificant , ut praesumamus , modo

per considerationem scientiae , modo per

considerationem sanitatis ; modo faciunt ho-

minem iracundum , et sic diabolicum, et sic

adimpletum spiritu malignitatis ; et faciunt

eum cadere in tristitiam et desperationem,

et sic de aliis, Haec docet fugere Scriptura.

Quae enim scientia docet fugere contrarias

potestates? Nulla. Item illustrat in gyro, ut

uon esse fugiendum, quia undique pra^sidia

habeamus : habenms enim ipsum Dominum

et angelos circa nos. Unde Psalmits '••

: « Mon-

tes in circuitu populi sui. » Unde puero

Eiisei clamante propter latrones Syriae , qui

- ' Eccle., I, 1 cl seq.

Psal. cxxiv, 2.

» Psal. cxviii, 37.

8

ii\ ILLUMINATIONES ECCLESItE

volebant eum capere, dixit Eliseus * ; « Do-

miue, aperi oculos pueri liujus; et aperuit

Dominus, et ecce raons plenus quadrigis »

in circuitu Elisei. Jacob etiam tiinens fra-

trem suum, vidit angelos; unde dixit " ;

« Castra Dei sunt hsec. » Unde Psalnms

dicit ' : « Dominus illuminatio mea, et salus

mea; quem timebo? » et alibi * : « Nisi

quia Dominus erat in nobis, dicat nunc

Israel, » etc, usque in fmem. Item illustrat

e longinquo per figurarum signa : facit au-

tem figuras de omnibus. Omnia autem quai

sunt in mundo reducuntur ad duodecim,

quibus utitur Scriptura ,quaj sunt signa

longinqua in Scriptura : coelestes formae, ele-

mentares, metereologicee , minerales ; na-

turae germinum , natatilium , volatilium

,

gressibilium ; humaua organa, humanse

vires, humana opera, humanaeque artes.

Primum ergo est forma coelestis. Utitur

enim Scriptura omnibus coelis et stellis;

unde Psalmus dicit "^: « CoeU enarrant glo-

riam Dei, et opera manuum. » Et Ecclesias-

ticiis ' : « Altitudinis firmamentum pulchri-

tudo ejus; species coeli in visione gloriee. »

Formae elementares : ignea , aerea , aquea

,

terrea ; omnibus utitur Scriptura. Aliqiiando

utitur naturis meteorologicis, ut nube, plu-

via, rore, nive, etc. ; et luminibus appareu-

tibus in coelo, fluminibus, stagnis, quibus

omnibus utitur. Aliquando utitur minera-

hbus , ut septem metallis principalibus ; et

interdum lapidibus pretiosis, ut in Genesi'' :

« Ibi , inquit , nascitur bdeUium , et lapis

onychinus ; » et ibidem etiam : « Aurura

terrse illius optiraum est; » et in Apoca-

lypsi ': « Duodecira lapides pretiosi [a). »

Aliquando vero utitur naturis gerrainum, ut

arborum, herbariim, plantarura, fructuum;

de germinibus eliam tractat , et de terrae

nascentibus. AUquaodo utitur naturis nata-

tiUura, ut de Leviathan, et piscibus. AU-

quando utitur naturis volatiUura, ut de acci-

pitre, de aquila, de columba, de passere. Et

' IV Reg., VI, n. — « Gen., xxxil, 2.-3 psal. xxvi,

1 . — * Psal. cxxill, ! . — s Psal. xviii, 1. — « Eccli.,

est magnura inysterium,quia tantum tria

genera volatiUura ponuntur in sacrificio.

Loquitur etiam de avibus lucifugis, et de

avibus lucis. Item, nec sine mysterio, tria

genera volatilium offerebantur. Item de

animaU gressibiU, de serpente, de colubro '

:

« Quasi a facie colubri fuge peccatura; »

qualiler perraisit Deus tentationem fieri per

serpentem. Itera de vulpibus, de capra, de

porcis, de cervo, de hinnulo, de bobus. Nec

sine mysterio etiam tria genera gressibi-

Uura ofTerebantur , et sacriflcabantur. Item

de natura hominis , et ejus partibus partira

ad Deura translatis, partira ad angelos.

Unde Dionysius ostendit *', quid signant

merabra huraana in angeUs. Item vires

vegetabiles , vires sensibiles , rationales

,

quibus omnibus Scriptura per totum uti-

tur. Itera de operibus humanis, ut con-

structione domorum , agrorum , mercatura^

et de omnibus artibus liberalibus et mecha-

nicis. Theologus enira modo est ut arith-

meticus, modo ut astrologus, modo ut geo-

meter : videbis modo eura rhetorera, modo

medicura. In hac decima consideratione est

periculura,quia periculura nimis est longe

recedere a Scripturse domo : puer enim nun-

quam vult multum recedere a domo : sic

periculum est in scientiis,quod tantum dif-

fundat se homo per considerationes harura

scientiarum, ut postea ad doraum Scripturse

redire non possit ; raeUus enim est tenere

veritatem, quam figurara. Sicut, si viderem

faciem tuara , et rogarera te ut apportares

speculum clarum , ut ibi viderem faciera

tuam, stulta esset ista petitio : sic de Scrip-

turis sancUs, et figuris aUarum scientiarum.

Item iUustrat per gratiaram dona e vicino,

quse supplent omnia, quse non habet indus-

tria. Multi enira venerunt hospites ad do-

raura nostrara, id est, ad nostram indus-

triam. Sed in his debet industria ponere

terrainum. Unde illustrat e vicino; unde

xuii, 1. — 7 Gen., II, H, 12. — 8 Apoc, xxi, 21.

* Eccli., XXI, 2. — '* Diou., de Cosl. Hier., c. xv.

(g) Vulg. margaritce.

IN nEXAEMRRON. SERMO XVdl, 115

non oportet longe ire pro re quse prope est.

Describitenim Spirilus sanciidona Scriptura

per totum, unde in Joanne dicit* : « Jesusfa-

tigatusex itineresedebat sicsuper fontem. »

Sequitur *: « Qui biberit ex aqua

,quam

ego dabo, fiet in eo fons aquae salientis in

vitam aiternam : » aqua est nolitia veritatis,

quse sitim extinguit. Unde duplex aqua des-

cribitur, scilicet duplex notitia. Una exte-

rior, de qua qui bil^et^, plus sitit; hsec est

notitia, quse tantum quserit, ut sciat, et ilii

sistit. Alia interior, quse ad gustum pro-

cedit, et interius per gratiarum dona re-

ficit, de qua ': « Qui credit in me, sicut

dicit Scriptura , flumina de ventre ejus

fluent aquae vivse. Hoc dixit de Spiritu

sancto,quem accepturi erant credentes

in eum. » Istse sunt * « aquse de fonti-

bus Salvatoris, » scilicet notiticne gratia-

rum reficientes animas. Juxta hsec mysteria,

est mysterium ligni vitse, et mysterium

hgni scientise boni et mali : qui enim tan-

tum quserit notitiam;, gustat (a) ligno boni et

mali. Et hoc signatum estin Isaia dicenle *

:

« Pro eo, quod abjecit populus ille aquas

Siloe,quae currunt cum silentio ; adducet

Dominus super eos aquas, » etc. Unde dicit

Hieronymus « : « Aquse Siloe currunt cura

magno murmure. Ergo videtur quod intel-

lectus ahus ibi est. Aquse currentes cumsilentio, sunt sacrse Scripturse, quse nisi in

silentio addisci non possunt, et ibi fit illumi-

natio. » Iii signum hujus dictum est caeco "^

:

« Vade, lava iu natatoria Siloe, quod inter-

pretatur Missus : » aquse enim ista? per

revelationem sunt. Sed oportet prius linire

oculos luto ex sputo et pulvere [b) facto :

saliva est sapientia;pulvis, caro Christi;

lutura, fides de mysterio incarnationis. Qui

autem quserunt ^ Rasin, et filium Romelise,

sunt qui quasrunt exteriores scientias. Et

ideo princeps Assyriorum dominabitur eis,

quia Dominus voluit. Et hoc notandum est,

quod filii Israel habuerunt vasa argentea

* Joan., IV, 6. — * Ibid., 14. — » Joan., vii, 38. —* Isa., XII, 3. — ' Isa., viii, 6. — * Uieron., in Isa.,

.^gypti : sed postea nunquam voluit Domi-

nus quod reverterentur in ^Egyptum. Hse

sunt iUuminationes duodecim intellectuales

in paradiso mentis humanse, ita quod unde-

cima est lignum scientiae boni et mali ; duo-

decima autem est Hgnum vitse.

SERMO XVIIl.

Quomodo intellectus ordinatur ad affectum, et de

fructibvs eorum.

® ProtuUt terra herbam virentem , etc. Dic-

tum est supra, quod illa^ theorise reducuntur

ad considerationem dupHcem : ad considera-

tionem successuum temporum , et sibi mu-tuo correspondentium in gubernatione mun-

di, et sic inteUiguntur per semina; consis-

tunt etiam circa considerationem salubrium

circumspectionum, vel refectionum, quibus

anima reficitur , et sic inteUiguntur per

fructus : et sic ille fructus est decorus, se-

cundum quod ipso reficitur inteUectus; et

est sapidus, secundum quod ipso reficitur

affectus : sed hsec refectio adhuc ad aUud

ordinatur. Dictum est autem, quoniam in-

teUectus iUustratur per has theorias, ut ultra

procedatur ad gustandum ejus fructum, et

hoc necesse est. Qui enim ad hoc tantum

laborat, ut sciat quid et quomodo loquatur,

interius vacuus remanet^ ut dicit Gregorius,

ab interna devotione : quia secundum Apo-

stolum '" fiunt « velut ses sonans, aut cyraba-

lum tinniens. » lUustratur autem intellectus

duodecim modis, ut dictum est; sed in qua-

tuor modis uUimis meUus dicetur, quamdicebatur prius, ut idem, quod ponebatur

iu undecimo loco, ponatur in duodecimo.

lUa ergo quatuor, quibus utitur Scriptura

et illustratur anima, sunt quatuor civium

praesidia, qui sunt spiritus hierarchici e

directo ; item hostium certamina ex obUquo,

ut patetdetribus hosUbus : gratiarum dona,

e vicino : figurarum signa, e longinquo.

viii. — Joan., IX, 7. — « Isa., viii, 6. — » Gen., i,

12. — '• 1 Cor., Xlll, 1.

(a) Suppl. de — (6) Ccet. edit. et sputo ex pulvere.

116

Hsec est illustratio ultima, quia per hanc

ultimam pracedeutes iutrant, ad quam con-

curiunt formaj coelestes, elemeulares, mete-

reologicae (a), miuerales : naturae gressi-

bilium, natalilium, volatilium, humana

membra, humaua3 vires , humaua facta,

humauffi artcs, ex quibus anima assurgit in

laudem Dei. Et iste actus est affectus ,qui

habet rectificare intellectum. Verum est,

quod circa ista incidit periculum Ugni scien-

tiae boni et mali, ut dimisso hgno vitae, scili-

cet suavitate affectus, anima evagetur circa

scientias alias, et iu tantum elongetur, ue

redire possit , et excludatur a dehciis para-

disi , et non gustet de hgno vitae. Edere de

hgno vitae, his illustrationibus est refici, ut

homo nihil quaerat, nisi inteUectum veri-

tatis , affectum pietatis , delectationem sua-

vitatis, et solatium contemplationis. Sed

quaudo homo horum obhviscitur, et delec-

tatur in studio curiositatis, vult scire tan-

tum ; et ex hoc nascitur supercilium vani-

tatis, ciim ahos despicit^ ex quo sequitur

litigium contentiouis : quia repulat se de-

spectum, quando quis respondet ei, et sem-

per paratus est contra illos qui resistunt ei.

Et per hoc aufertur homini vera vita, et

quieta, sicut Adam vel potius muher curiosa

fuit, et voluit esse sicut Deus; et ideo con-

sueruut sibi perizomata, et refuderunt cul-

pam jn ahum, ut Adam in Deum, quia uxo-

rem talem dederat sibi ; mulier autem in

serpentem. Debent ergo iUae iUustrationes

iutrare in affeclum, ut iuteUectus reficiatur

et rectificetur. In iioc horto multa deam-

bulalio est,quia si non placet stare in pri-

mo, vade ad secundum, et sic de aUis. Et

sic slipatus est mahs, unde in Canticis dici-

tur •: « Fulcite me floribus, stipate me

mahs. » Et 1'salmus '^

: « Scuto circum-

dabit te veritas ejus. » Sicut intellectus er-

go ordinatur ad affectum, et fides est via ad

charitatem, sic istae illustrationes transire

debent in affectum , ut inteliectus specula-

tivus fiat practicus. Oritur autera ex his

(a) CcBt. edit. metheorologicae, et sic deinceps.

ILLUMINATIONES ECCLESIj;

quaternariis fruclus triplex : ex primis qua-

tuor oritur fructus gratia> ; ex mediis , fruc-

tus juslitia3 ; ex uUimis fructus sapientiae*

De his fructibus in Deuteronomio dicitur '

:

« DebenedictioneDor.iiniterraejus, » dicitur

de Joseph, « de pomis coeli, et rore atque

abysso subjacente : de pomis fructuum solis

et luuae : de vertice anliquorum monlium

:

de pomis collium aeternorum , de fructibus

terrae, et de plenitudine ejus. » Tangitistum

triplicem fructum , sive islas illustrationes

,

secundum quod geuerant poma refectiva,

secundum quod iste triplex fructus est a

Cbristo , unde in Canticis * ; « Sicut malus

inter ligna silvarum, sic dilectus meus inler

fUios. Sub umbra iUius, quem desiderabam,

sedi, eL fructus ejus dulcis gutturi meo. »

De fructu gratiae scriptum esl ' : « Dominus

dabit benignitatcm , et terra nostra dabit

fructum suum. » De fructu justitiae iu Can-

tico, supra. De fructu sapientiae, iu PrO'

verbiis dicitur ®: « Primiet purissimi fructus

ejus. » Isti ergo fructus oriuntur a Christo,

a Joseph benedicto,qui producit poma de

ccelo, rore, abysso subjacente, scUicet cha-

rismata gratiarum per modum roris in corda

humilia. Per poma solis et lunce , et ver-

ticem montium^ inteUigitur exercitium per-

fectae justitiae, quae est in hoc , quod Iiomo

se exerceat ad mandata Dei implenda , se-

cundum statum subjectionis,

praelationis

,

contemplationis. De pomis sohs intelligitur

quantuni ad meritum justitiae praesidentis

;

de pomis lun»,quantum ad meritum justi-

tiae subjacentis; de pomis et verlice mon-

tium, per hoc inteUigitur sublimitas aposto-

licorum virorum , qui tenent vitam,quam

Deus dedit iu Paradiso : nam si homo non

peccasset, nulla fuisset agrorum divisio, sed

omnia communia. Per poma collium leter-

norum, intelhgitur sapientia, vel fructus <=»"«»•

sapientiae, quae est in contemplalione aeter-

narum rationum , et in cousideratione coe-

Agro-

lum di-

visionis

' Cant., II, 5.-2 Psal. xc, 5. — = Deutev., xxxui,

13-10. — * Cant., ii, 3. — ^ Psal. lxxxiv, 43. —« Prov., iii, 14.

IN IIEXAEMERON. SEKMO XVIIl.

lestium spirituum sublimatonim ; hinc in

Psalmo dicitur ' : « Illuminans tu mirabiliter

a montibus aeternis, » etc. De fnictihm

terrce , quantum ad considerationem divi-

narnm condescensionum in ordinibus eccle-

siasticorum. Be 'plenitudine ejus, quantum

ad conjunctionem utriusque Ecclesiae mili-

tantis , et triuinphantis,quomodo Deus ^

« posuit finem ejus pacem : » quod decla-

rabit sicul flumen, Sic ergo istefructus est a

Christo triplex, quia Jesus Christus Filius

Dei;quia Jesus^ ab ipso frurtus gratia?; quia

Cfiristus, fructus justitia?; quia FihusDei,

fructus sapientiae. Omnes enim conside-

rationes a Christo sunt, et ad Christum

reducuntur. Si consideras interna spectacula

luminum, ad Christura reducuntte. Si venis

ad exempla, summum exemplar omniumvirtutum invenies in Christo ; si patientiam

consideras Job, major est Chiisti patienlia.

* « Padentiam Job audistis, et fmem Domini

vidistis, » dicit ille. Stellae enim nihil suut

in coraparatione solis. Si ad praemia aeterna,

haec non habebimus nisi per Christum, qui

ait *: « Haec est vita aeterna, ut cognoscant

te solum, » etc. Si de tormentis : nisi ma-

uus Domini te teneat, non liberaberis. Puer

enim, si timeat cadere in praecipilium, op-

time se tenet ad matrem : nisi enim per

Christi sanguinem liberatus fueris, non pote-

ris salvari. Si consideras praecepta *: « Itoc

est praeceptummeum, ut dihgatis invicem. »

Si de judicio : Christus judicare habet, et

hunchbenter debemus velle habere judicem,

quia nos diligit ; unde debemus sibi dicere :

Domine, debes nos judicare, sed fac, ut san-

guis tuus satisfaciat pro nobis. Si consideras

solatia severa in Christo, nou videntur per

illum modum, sicnt in aliis, sed per alium :

quia sibi nunquam periculosa fuerunt, nec

temporalia solatia habuit. Miscuit enim cumsolatiis amaritiidinem, cum fruitione poe-

nam : anima enim ejus, quae unita esUsem-

per divinitati, summe delectatur; et tamen

117

ipse miscuit amaritudinem,paupertatem

,

crucem, et e converso miscuit solatia in fla-

gellis, in quibus summe delectabatur. Unde

hoc exemplo, in consolatione jungendus est

tiraor_, etin tristitiajungendumestsolatium

:

exemplo beati Francisci,qui quando offere- s. Fran-

batur sibi honor, dicebat socio suo, quod ibi ^^^^ ^o.'

erant nil lucrati ; sed quando recipiebat vi- t^'°dum.

tuperia , tunc lucrabatur. Si consideres e

directo ad civium praesidia, Hierarcha prin-

cipalis Christus est : si de pugna, et angeli,

et sancti juvant. Unde Psalmus " ; « Levavi

oculos meos in montes, » etc. Principalis ta-

men pugnator Jesus est, unde alibi dicitur ^

:

« Providebam Dominum in conspectu meo

semper, quoniam a dextris est raihi, ne com-

movear. » Item in Actis * : « Video coelos

apertos, » etc. Si autem consideras haec om-

nia, veniunt desede Deiet agni. « Yidi,» in-

quit Joannes ^ in Apocalypsi, « fluvium pro-

cedentem de sede, » etc. Si consideres figu-

rarum signa, omnia referuntur ad Christum,

et etiam sunt obscura, nisi solvantur per

Christum; unde omnes considerationes re-

mittunt ad Christum. A Christo ergo est fruc-

tus gratiae qUfidmplicis : stabilire animam

per fidera; sanctificare per divinum amorem;

sursura ferre per spem; inclinare per divi-

num timorem. De primo Apostolus '<* ; « Op-

timuni est gratia stabilire cor, non escis. »

Judaei stabiliebant se super escas. I)e secundo

Petrus dixit " « Propter quod succincti lum-

bos mentis vestrae, sobrii, perfecte speratein

eam, quae ofTertur vobis, gratiam, » etc.

Sanctificatio enim est in eo, quod virtutes

cognitivae et amativae, quae sunt lumbi men-

tis, transferuntur in Deum. De tertio ad Ti-

tum dicitur '^: « Justificati gratia ipsius, hae-

redes sumus secundum spem vitaeaeterntB. »

Et Petrus *': « Benedictus Deus et pater Do-

mini nostri Jesu Christi, qui secundum ma-gnam misericordiam suam regeneravit nos

in spera vivam. » De quarto dicit Ecclesias-

' Psal. Lxxv, 5. — ' Psal. cxLvii, 14. — » Jac, v,

10. — * Joan., svii, 3. — s Joan,, xv, II. — « Psal.

cxx, 1. — ' Psal. XV, 8. — » Act., vii, 55. — » Apoc,xxu, i. — 10 Uebr., xiii, 9. — u

| pdr., i, 13. —'^ Tit., 111, 7. — 'M Petr.,i, 3.

118 ILLUMINATIONES E(XLESliE

iictis ' : « Quanto major es, liumilia te in om-

nibiis. » Per interna spectacula disponiiur

anima ad primum actum gratiae : quanto

enim plus intelligitur inScriptura, tanto au-

getur fides, etc. Et sic est una refectio afTec-

tus. Sanctorum exempla disponunt ad sanc-

tificationem animse, ad secundum actum gra-

tiae. Inter omnia, qua3 de Joseph leguntur,

placet illud, quod sic fidelitatem servaverit

domino suo, cum domina sua pulcherrima

esset, et non commiscebatur sibi. David si-

militer cum muHa fecerit, quse movent ad

imitationem , illud potissinie placet quod

Saul cum potuisset interficere, noluit;qui

tamen, ut dicit Augustinus, nec Deum nec

hominem timebat : hominem non, quia sopor

veneratin omnes : Deum non, quiaille repro-

batus fuit : et David secundum veritatem rex

erat, et tamen ex charitate eum dimisit. Et

sic in omnibus patribus fuit haec charitas ;

qui tamen, si aliquaudo ceciderunt, pceni-

tuerunt. Unde si disphcet tibi casus David,

placeat ejus pcenitentia, ut dicit Hieronymus.

Unde de casu suonuUus desperet, et de statu

suo nuUus preesumat. Gratia autem sursum

agens habetur per spem. ^ « Quid enim

mihi est in ccelo, et a te quid volui super

terram? Deus cordis mei, et pars mea Deus

in seternum, » ait Propheta ; et alibi dicit ' :

Dixi : Tu es spes mea, portio mea in terra

viventium, » etc; ut vel totum reservetur in

aliara patriam. Ideo* : «Quodmomentaneum

est et leve tribulationis, aeternum pondus

glorice operatur. » Dominus enim delecta-

tiones habet in dextera , unde Psalmus ^

:

«Delectationesindexteratuausqueinfniem.»

Sinistra habet divitias, et gloriam, et conso-

lationes temporales. Debemus autem adha^-

rere dexterse, unde Psalmvs *: « Me susce-

pit dextera tua, Domine. » Igitur praemia

disponunt ad tertium actum gratise. Quarto

considerationes tormentorum inclinant ani-

^Ecdi., iir, 20.— ^Psal. lxxii, 2S. — ^P^rt'. cxli,

6. — • 11 Cor., IV, 17. — 5 PmI. xv, 11. — 6 Psal.

Lxn, 9. — ' Psal. XXXVI, 29. — « Psal. xxxiii, 16. —9 Ibid., n. — '• Prov., xxviii, li. — " Prov., xxiv,

iO. — '* Prov., xii, 21. — '^ Prov.. xxviii, 1. —

mam ad divinum timorem : qnia, sicut cres-

cente spe, crescit gratia sursum ferens; sic

crescente timore, crescit gratia inclinans

deorsum. Sequitur de secundo fruclu, scili-

cet justitise, qu£e simihter liabet quatuor ac-

tus : primus est facere bona ; secundus, fu-

gere mala; tertius, formidare prospera; quar-

tus, ferre adversa. De primis duobus dicit

Psalmus '^

: « Declina a malo, et fac bonum.

»

* «Ocuh Domini super justos; » et* :« Vultus

autem Domini super facientes mala. » De

tertio *": «. Beatus homo, qui semper est pa-

vidus, » sciUcet in prosperis.Unde justusde-

precatur^ ne ruat; et si ruat, ut resurgat,

quia " « septies in die (a) cadit justus et re-

surgit. » De quarto in Proverbiis dicitur '*:

« Non contristabit justum, quidquid ei acci-

derit. » Et ibidem '^: « Justus quasi leo con-

fidens, absque terrore erit. » Et ": « Beati

qui persecutionem patiuntur propter justi-

tiam. » Et *^: «Pro justitia agoniza (6) usque

ad mortem. » Isti fructus oriuntur ex quatuor

mediis considerationibus, scilicet autrorsum,

retrorsum, dextrorsum, sinistrorsum, ut se-

cundum Dionysium *« anima movealur cir-

culariter, recte, et circumflexe. Et dicit Ri-

chardus, quod qusedam aves sursum volant,

qusedam deorsum, qusedani circulariter

,

qusedam ante, etc. ; sic anima per istas con-

siderationes. Ex prima consideratione habe-

tur primus actus, scilicet facere bonum per

directionem prseceptorum.''' « Si vis ad vitam

ingredi, serva mandata : » consideratia enim

mandatorum Dei facit bonum, prseceptum

Domini rectum est in se. Justilia enim nihil

ahud est, quam reclitudo : rectitudo autem

per se est in lege, per participationem in ser-

vante. Oportet ergo prsecepta divina consi-

derare, acceptare, amare : si sic fecisset Adam,

non cecidisset, et fuisset deiformis (6) per

amorem. Ex secunda consideratione oritur

fructus justitise, scilicet fugere mala, ut per

» Matth., V, 10. — '5 Eccli., IV, 33. — "= Dion.,

de Div. Nom., c. iv, circa med. — *' Matth.^

XIX, 17.

(«) Vulfj. non habet in die. — (6) Vulg. agonizare.

— (c) CoBt. edit. fit transformis.

IN HEXAEMEHON. SERMO XVIII. 119

judicia discreta. Unde Ecclesiasticus ^: o Ne

semines mala in sulcis injustitise, et nonme-

tes in ea septuplum. » Nullus enim vult me-

tere zizaniam vel lolium. * « Juxta modumculpae, erit et plagarum modus. » Conside-

ratio judiciorum facit fugere mala. Ex con-

sideratione tertia per severa solatia oritur

fructus justitiae^ scilicet formidare prospera.

Oblatis enim honoribus, fugit homo, quia

timet in culpara incidere. Ista vitia generant

vermes, quia in quolibet grano est vermis :

in grano honoris, elatio; in grano divitla-

rum, avaritia ; in grano deliciarum, concu-

piscentia. Fructus enim quidam sunt, qui

incipiunt statim vermiculari, ut cerasa in Ita-

lia; quidam sunt qui apparent optimi, et ta-

men vermis est intus. E contra, per dulcia

flagella oriuntur fructus justitiae. Quartus

actus justitiae est patienter ferre adversa :

vide Jacobum, Paulum, Laurentium. Simi-

liter sapientiae fructus ex quatuor ultimis

antithetis nascitur. Hujus sunt quatuor ac-

tus, quiasapientiaest confortans, coUuctans^

contemplans, collaudans. Confortans in bo-

no, unde Fcclesiastes * .• « Sapientia confor-

tabit sapientem super decem principes civi-

tatis. » Est eliam colluctans contra malum,

unde dicitur *: « Melior est sapientia, quam

arma bellica. » Et Sapientia ': « Certamen

forte dedit illi, ut vinceret, et sciret quoniam

omnium potentior est sapientia. » Est etiam

contemplans rectum, vel summum bonumsapientia. Est enim " « speciosior sole.» Fa-

cit animam gustare, et uniri. Est etiam col-

laudans ex omnibus Deum. Hic fructus est

conjunctus gloriae; hoc opus, hoc munus,

hic fructus: primum justitiae, secundum gra-

iice, tertium sapientiae. Haec, inquam "', «vi-

debimus, amabimus, laudabimus.» Hi qua-

tuor fructus sapientiae per ordinem oriuntur

e directo : primo per civiumpraesidia dispo-

nitur ad primum actum sapientiae, iu acie

terribilium, in choris castrorum; secundo per

hostium certamina ex adverso oritur secun-

' Eccli., VII, 3.— « Deuler., xxv, 2. — ' Eccie., vii,

20. — Eccle., IX, 18. — » Sap., x, 12. — 8 Sap., vii,

dus fructus, scillcctcolluctari contra hostes

:

quia homo^ quando habet hostes, tunc satis

sagaciter gerit se, et imminens bellum facit

hominem sagacem, et fortem, et sapientem :

sicut inckisi multas inveniuut vias ad cva-

dendum : unde tentatio imminens quasi ex

obliquo fortiorem reddit. Sicut radius super

corpus opacum, densum, solidum, postea

reflexus^ majus himen et caloreni generat,

ut patet in speculo ferreo ; similiter magis

castus quis efflcitur , cum diabolus fortiter

vult trahere adkixuriam. Unde mulier quae- s. Fran-

dam habuit filiam daemoniacam, quae viUa'^'^stll

loquebatur; et dixit quod Franciscus ma- '^^!!'''"^

gnum maluni faciebat eis, et quod bene erant lione for-

coutra ipsum congregati quinque millia ad

ipsum. decipiendum : et frater, qui audivit,

dixit beato Francisco : tunc ipse surrexit, et

dixit : « Modo fortior sum. » Tertius fructus

sapientiae est contemplari summumbonum,quod oritur ex consideratione e vicino per

gratiarum dona : tanta enim posset esse gra-

tia, quod homo existens hij, esset quasi in

paradiso. Videtur enim vicinus fuisse, sicut

beatus Paulus, qui dicit ®: « Sapientiam lo-

quimur inter perfectos. » Et post : « Nobis

autem revelavit Deus per Spiritum sanctum.»

Sicut enim « nemo scit quae sunt hominis,

nisi spiritus qui in illo est, ita et quae Dei

sunt_, nescimus, nisi spiritus Dei » inlret in

nos. De quarto e longinquo nobis innas-

citur collaudatio Dei in omnibus. Omnes

enim crcaturae laudibus (a) efferunt Deum

.

Quid faciam? Cantabo cum omnibus. Grossa

chorda in cithara non bene sonat; sed cumaliis est consonantia. Figurarum signa ab

omuibus creaturis accipiuntur in Scriptura

ad laudandum Deum, ut patet in Psalniis ';

« Laudate Dominum de coehs. » Et *•>: « Bcne-

dicite omnia opera Domini Domino, » a sum-

mo usque deorsum. Sicut homo Deum vi-

denSj et in omnibus Deum gustaus, in oni-

nibus tribus viribus suis. Unde Psalmus '•

:

29. — ' Ang., de Civit. Dei, lib. XXK, c. xxx, u. 5.—8 I Cor., 11, G, 10, 1 1. — » Psal. cxLviil, 1.— lo Dan.,

III, 57. — " Psul. CKI, 3i.

(a) Ccet. edit. omitt. laudibus.

420 ILLUMINATIONES ECCLESLE

Fnii

a Jucundum sit ei eloquiummeum; ego vero

delectabor in Domino.» Etalibi': «Delectasti

me, Domine, in factura tua. » Et *: « Magni-

ficabo euni in laude. » Sic in omnibus habet

gustum et refectionem intellectus et affectus.

Ex his omnibus fructibus surgunt fructus

amoris, et charitatis, qua? intenditur in om-

nibus : omnis enim Scriptnra ordinatur ad

charitatem. Hi duodecimfructus ordinate as-

cendunt ad charitatem. Descendcndo autem

a charitate fluunt charismata gratiarum,

quse sunt duodecim fructus spiritus, quos

ponit Apostohis ad Galatas dicens' : «Fruc-

tus autem spiritus estcharitas, gaudium, pax,

palientia^ longanimitas, bonitas, benignitas,

mansuetudo, fides, modestia^ conlinentia,

castitas. » Gi^atia enim_, et justitia^ et sapien-

tia, non possunt esse slne charitate vera.

qJd^sit. F^ctus dicilur a frid : frui autem est inhse-

rere alicui rei propter seipsam. Unde nec

justitia, nec nuntiare futura, nec scire mys-

teria sine charitate prosunt. Et hoc sentiunt

omnes doctores et sancti *. Sed ecce una ve-

tula, quae habet modicum hortum; et quia

solam charitatem habet, mehorem fructum

habet, quam unus magnus magister, qui

habet maximum hortum_, et scit mysteria, et

naturas rerum sine charitate. Sufficientia

onim horum duodecim sumitur per hunc

gustinns mc^cium, sccundum Augustinum % filium

pauiipai^ii . Ouatuor sunt dihgenda in charitate,

quibus fruimur : Deo; meipso in Deo; proxi-

mo in Deo; corpore meo in Deo. Deo autem

fruor, quando in Deo conquiesco per amo-

rem, delector per gaudium, unior per pa-

cem. Ethaec tria ordinata sunt, quia ubi est

pax, necesse est ut sit gaudium; et ubi gau-

dium, necesse est ut sit quies. Secundo fruor

meipso in Dno. Auima autem raea fruor,

quando illam possideo, quia si transit res in

possessionem alterius, fruclum non habeo.

Tunc autem possideo, quando patienter pos-

sum ferre adversa. Unde Salvator ait ® : « In

filias.

patientia vestra possidebitis animas vestras.

»

Patienterautem ferre adversanon debetesse

a casu, vel fortuna_, sed intuitu raercedis : et

hoc est expectare mercedem per longanimi-

tatem. Et tertium est, condonare injuriam

et ofTensam per bonitatem. Et sic hgec tria

sunt per palientiam, longanimitateni, boni-

tatem : patlenlia est., adversa tolerando ; lon-

ganimitas, expectando mercedem ex omni-

bus tribulationibus; bonitas, hberahter con-

donando. Quando est charitas patiens, lon-

ganimis , bona , tuuc inundationes maris

quasi lac sugit_, sicut Laurentius carbonibus

quasi floribus, etc. Hi fructus sunt in spiri-

tu, nou in carne. Unde Jacobus "^

: « Omne

gaudium existimate, » etc. Tertio, proximo

fruimur in Deo, quando habemus charitatem

ad proximum. Et hoc triphciter: benigne,

in anima et in corde ; mansuete, in contu-

bernio; fideUter, in verbo, vel signo. Cor be-

nignura habeo, quaudo quidquid boni habet

proximus, in meum bonum refero. Simihter

mansuetudo est, qusehominem facit farailia-

rem et socialem. Aliqui homines valde sunt

boni, et tamen valde sunt duri in signis,

quod homo non auderet eis apparere : sed

quando homo familiarem se reddit, tunc est

mansuetus. SiraiUter fidelitas multum facit

amabilem, quia continuat amicitiam. Ethaec

facit confidere de homine magis in verbo,

quam in corde, quia affectus est variabilis.

Quarlo fruor corpore meo in Deo; et hoc,

quando mundum servo corpus meum : et est

quando servatur modestia in gustu , conti-

nentia intactu, castitas inomnibus sensibus.

In gustu principaliter notatur modestia, etc.

Corpora luxuriosorum, gulosorum, inconti-

nentium, non sunt ' « in pace sepulta. » Sic

ergo descendendo ex charitate , quae est •

« unguentura » fluens a « capite in barbam,»

a barba usque ad « oram vestimenti, » fit

fruitio Dei. Sicutergo suntduodecim iUustra-

tiones ascendendo ad charitatem, sic sunt

' Psril. :;ci, 5. — 2 Psa/. LS.VI11, 31. — ^ Gat., v, 22. lib. VII, c. xxi; rte Doct. Christ., lib. I, c. xxili. —— * ila Aiigujliuus, ae Doct. Chtist., lib. I, c. 111 ;

— « Lw:., xxi, 19. — ' Jac, i, 2. — » Eccii., XLIV, 14.

Magister Sent., Ub. 1, dist. l. — » Aug., Confess., — * Psal. cxxxil, 2, 3.

IN IIEXAEMERON. SERMO XIX

duodecim fructus descendendo a charitate.

Hoc est illud, quod dicitur *, « ex utraque

parte fluminis essc lignum vitae , afferens

fructus duodecim » per duodecim menses.

Ab una parte fluminis fructus intellectuales;

ab altera, aflbctuales. Ab una parte fructus

asceudentes; ab altera, fructusdesceudentes.

Iste ergo est fructus Scripturarum, scilicet

charitas. Per hanc sunt mysteria_, intelligen-

tiae, theoria?. Unde in Apocalypsi ^ : « Beati,

qui lavant vestimenta sua, ut intrent per

portam civitatis. Foris autem canes et vene-

fici, » scilicet a contemplatione Scripturse

alieni. (Et dicebat ^) : Imaginor illas duodc-

cim illustrationes priraas ascendentes. quse

fluunt a Deo, et ad Deum terminantur, et

currunt per totam Scripturam, sicut duode-

cim circulos, ut in quamcumque anima in-

tret, inveniat sylvam arborum, et amffinita-

tom fructuum.

m

SERMO XIX.

De tnodo studendi, et proficiendi in sacra Scriptura,

et de theoriis ejusdem.

* Protidit terra herbam virentem, etc.

Dictura est de fructibus sacrse Scripturae : et

ad hos fructus invitat nos sapientia seterna

Domini ^: « Ego quasi vitis fructiflcavi sua-

vitatem odoris, etflores mei fructus honoris

et gratiae. Transite ad me omnes, qni con-

cupiscitis me^ et a generationibus meis ad-

implemini. » Si voluerimus transire, opor-

tet nos esse fihos Israel,

qui transierunt

iEgyptum ; sed ^Egyptii etiam transierunt,

et submersi sunt. Illi autem transeunt M-gyptum vere, qui totum suum studiura po-

nunt,quahter a vanitatibus transeant in

regionera veritatis. A veritate in vanitatera

transivit Adam ; unde Psalmus dicit ®: « Ve-

rnmtamen in iraagine pertransit homo ; sed

et frustra conturbatur : thesaurizat, et igno-

rat , » etc. « Mane sicut herba transeat

,

' Apoc, XXII, 2. — * Ibid., 14, 115. — ' Haec loculio

innuere sane videLur Sermonem hunc xviii, ac fnr-

tasie rfliquus ouine.'', mcmoriler c.\cc[)los esic, quau-tum fieri poluil, ab aliquo auditore S. UonaveuluriE;

raane floreat, et transeat, vespere decidat

,

induret , et arescat. » Quando ergo amatiir

comrautabilebonura, transitorium, vanum,

tunc homo transit, etc; et hunc transitum

reprobat sapientia. Hic transitus facit orane

malum. Sic transivit Lucifer , cui dictum

esf : « Yerumtamen ad infernura detrahe-

ris. » Ad quera prinio projectus est per cul-

para, secundo per judicium. Sic etiam fecit

Adam : postquara deseruerat lignura vilae,

abscondit se. Vidit enim se nudura ab oni-

nibus habitibus bonis; propter quod abjec-

tus est de paradiso. Sapientia orgo et chari-

tas sunt principales fructus, quibus princi-

paliter est contraria vanitas. In Canticis

expriraitur sapientia amorosa. Non enim

potest quis discedere a falso , et accedere ad

verum ex araore, nisi elongetur a vanitate.

Et ideo Ecclesiastes praecedit hunc hbrura,

ubi ostendit vanitatera, cum dicit ^: «Vani-

tas vanitatum , et omnia vanitas. » Haec pro-

positio vera est , et probatur in toto libro.

Oportet ergo transire ab omnibus vanitati-

bus ad veritatem, ut non sit delectatio, nisi

in solo Deo. Quomodo autem transeundura

est? Volunt omnes esse et sapientes , et

scientes ; sed scio,quod mulier decipit vi-

rum. Sapientia autem est supra, tanquam

noMlis; sed scientia, infra : et videtur ho-

mini pulchra, et ideo volunt sibi eam con-

jungi , et inclinatur anima ad scibilia et

sensibilia, et vult eam cogno.scere , et cogi-

tare, et experiri , et per consequens uniri :

et ita evanescit, ut Salomon, qui voluit

omnia scire, et ^ « disputavit a cedro, quae

est in Libano, usque ad hyssopum ; » et

oblitus est principii , et ideo est factus va-

nus, et obUtus est sui. Non simus in hac

parte socii Salomonis, sed David patris sui

,

quia non est securus transitus a scientia ad

sapientiam : oportet ergo medium ponere

,

scilicet sanctitatem. Transilus autera est

exercitium , exercitatio a stiidio scientiae ad

minime vcro ab ipso Bonaventura fuisse scriptis man-dalos — * Gen., i, 12. — '^ Eccli., xxiv, 23, 24. —" Psal. xxxviii, 7-9. — ' Isa , xiv, 15. — » Eccle., i,

1. — Mll Reg., IV, 33.

422 ILLU-MINATIONES ECCLESIiE

sludium sanclitatis, et a studio sanctitatis

ad studium sapientice. De quibus ait Pro-

pheta ': « Bonitatem , et disciplinam , et

scientiam doce me. » Incipit a summo ,quia

vellet gustare - , a quam bonus et suavis est

Dominus. » Ad sapientiam autem perveniri

uon potest , nisi per discipliuam. Non est

ergo proeferendum ultimum primo, Malus

esset mercalor, qui stannum prseferret auro.

Qui non praifert scientise sanctitatem , nun-

quam prosperabitur. Augustinus dicit, de

Civitate Bei ^,quod angeli sunt boni spiri-

tus. Ili enim dicuntur angeli, scilicet nun-

tii ,quia de liumilitate gaudenL Spiritus

nequam vocautur daemones, id est, scien-

tes* ,quia ab illius statu volunt nominari.

Sed verendum est quod dicit Job de Behe-

moth ^ : « Sternet sibi aurum quasi lutum. »

Per scientiam est tentatio facilis ad ruinam.

Unde ^: « Eritis sicut Dii, scientes bonum

et malum , » dicit serpens. Unde quidam

suprema naturae volunt perscrutari , sicut

de contingentibus. Beatus Bernardus dicif,

de Gradibus Superbice, quod primum vitium

est curiositas, per quod Lucifer cecidit : per

hoc etiam Adam cecidit. Appetitus igitur

scientiae modificandus est; praeferenda est

ei sapientia et sanctitas. QuaUter ergo stu-

dendum est scientiae, et sanctitati , et sa-

oporieat pieutiai? Oportet scire, ut de fructibus sa-

pientise habeatur , et per portas civitatis

possimus introire. Nam scriptum est *:

« Labor stultorum perdet eos , » qui nes-

ciunt in urbem pergere, hoc est, qui nes-

ciunt studere in quibus oportet. In Genesi

dicitur,quod ^ « creavit Deus hominem , et

posuit in paradiso, ut operaretur, et custo-

diret illum. » Oportet operari in sacra Scrip-

tura, et exercitari intellectum. Sed multos

inveni exercitanles corpus,paucos inge-

nium. Heec exercitatio est spiritus ad pieta-

tem. Unde in Proverbiis dicitur ^^: « Per

agrum hominis pigri transivi, et per vi-

Scire

quate-

nu3

neam , et ecce totum repleverant urticse et

spiuaj. » Iloc fit quando homo habet bonam

dispositionem , et non exercet eam , sed

crescunt ibi [a) urticai malignitatis , spinae

cupiditatis. Maceria lapidum virtutum des-

truitur propter dissipationem cogitationum.

Et hinc dicitur in Proverbiis *': « Prsepara

foris opustuum, et dihgenter exerce agrum

tuum. » Modus studendi debet habere qua- Modus

tuor conditiones, sciUcet ordinem, assidui- quaiuor

tatem, complacentiam, commensurationem. ^gg'^'^"!

Ordo diversimode traditur a diversis, sed qui"»-

oportet ordinate procedere^ ne de primo fa-

ciant posterius, vel e converso. Sunt ergo

quatuor genera Scripturarum , circa quse

oportet ordinate procedere, et exerceri. Pri-

mi libri sunt sacrse Scripturse ; in Testa-

mento Yeteri, secundum Hieronymum '*, vi-

ginti duo Ubri; in Novo Testamento octo

sunt. Secundi Ubri sunt originaUa sancto-

rum. Tertii^ sententise magistrorum. Quar-

ti , doctrinarum mundiaUum , sive philoso-

phorum. Qui ergo vuU discere,

quserat

scientiam in fonte, quia apud philosophos

non est scientia ad dandam remissionem

peccatorum ; nec apud summas magistro-

rum, quia Uli ab originaUbus extraxerunt.

OriginaUa autem a sacra Scriptura. Unde

dicit Augustinus,quod ipse decipi potest

,

et aUi ; sed ibi est fides tanta, quod ibi non

potest esse deceptio. Et hinc dicit Dionysius '*,

de Divinis Nominibus, quod nihil assumen-

.

dum est, nisi quod ex eloquiis sacris, etc.

Studere debet Christi discipulus in sacra

Scriptura, sicut pueri primo addiscunt a , b,

c, d, etc; postea syUabicare, et postea le-

gere, et postea quid significet pars. SimiU-

ter in sacra Scriptura^, ssepe primo quis de-

bet studere in textu , et ipsum habere in

promptu, et inteUigere quod dicitur per

nomen, non solum sicut Judseus,qui sem-

per tendit ad Utteralem sensum. Tota Scrip- scriptu-

tura est quasi una cithara. Et sicuti chorda dthara.

'- Psal. cxviii, 06.— - Psal. xxxiii, 9.— » Lib. XII,

c. IX. — * Scilicet a voce graeca Aaio;, perilus.— » Joh,

XLi , 21. — ^ Gen., iii, 5. — ' Bem., de Grud. Humil.

et Superb.— * i,'cc/e., x, l3.— » Gen., n, 13.-— *• Prov.,

XXIV, 30.— " IbiJ., 27.— '^ Hicron., Prolog., in libros

Regum. — '3 Dion., de Div. Nom., c. I.

{a) Edit. Ven. tibi.

IN nEXAEMEIlON. SERMO XIX. 123

S. Bern.

cur c!c-

gantis-

sime sit

loculus.

per se non facit harmonlam, sed cum aliis,

similiter imus locus Scripturae dependet ab

alio ; imo unum locum respiciunt mille loca.

Notandum, quod quando Christus fecit mi-

raculum de conversione aquse in vinum,

non statim dixit : Fiat vinum , vel fecit de

nihilo ; sed voluit ut ministri iraplerent hy-

drias aqua, ut dicit Gregorius \ Ad litteram,

quare sic fecit, ratio non potest reddi. Sed

secundum spiritualem intelligentiam reddi

potestratio, quia Spiritus sanctus non dat

spiritualem intelligentiam, nisi homo im-

pleat hydrias, secundum capacitatem suam,

aqua, scilicet notitia litteralis sensus : et

indeessepotest,quod Deus convertit aquam

sensus litteralis, in vinum spiritualis inlel-

ligentise. Propter Iioc Paulus fuit allus, quia

ipse didicerat legem ad pedes Gamalielis.

Unde qui Scripturam habet, potens est cumeloquiis , et etiam in venusto sermone : unde

beatus Bernardus parum sciebat , sed quia

in Scriptura multum studuit, ideo locutus est

elegantissime.Primumigiturest,quodhomo

habeat Scripturam;, non sicut Jud£Bus,qui

solum vult corticem. Unde quidam Judaeus

semel legit illud capitulum 7saz« ; «Domine,

quis credidit auditui » nostro, etc; et lege-

bat ad litteram , et non potuit habere con-

cordantiam, ut sensum faceret , et ideo pro-

jecit librum ad terram , imprecans ut Deus

confuiideret Isaiam, quia, ut sibi videbatur^

non poterat stare quod dicebat. Ad hanc au-

tem intelligenliam non potest homo perve-

nire per se, sed per alios, quibus Deus re-

velavit, scilicet per originalia Sanctorum,

ut Augustini, Hieronymi, et aliorum. Opor-

tet ergo currere ad originalia Sanctorum.

Sed quia ista suut difficillima , ideo necesse

sunt summae magistrorum , in quibus elu~

cidantur difficullates. Sed cavendum est de

multitudine scriptorum. Et quia ista scripta

adducunt philosophorum verba , necosse est

quod homo sciat , vel supponat ipsa. Est er-

» Greg., m Ezech., hom. vi. — * I Cor., i, lO. —• Isa., viit, 6. — * Hieron., de Regul. Momch., c. DeConiempL, orut. et lect.

go periculum descendere ad originalia, quia

pulcher sermo est originalium. Sermo au-

tem Scripturae non ponit sermonem ita pul-

chrum. Unde si dimittis Scripturam , in li-

bris Augustini sludens, ipse non hubet pro

bono : sic nec Paulus * nomen illorum,qui

nomine Pauli baptizabantur. Sacra Scriptura sacra

Scriptu-in magna cautela legenda est. Majus autem ri quc-

modolegenda.

periculum est descendere ad summas magis- ™'"^°

trorum, quia aliquando magnus est in eis

error, et credunt se habere et intelligere ori-

ginalia, et non intelligunt , imo eis contra-

dicunt. Unde sicut fatuus esset, qui vellet

semper immorari circa tractatus , et nun-

quam accedere ad textum, sicest de summis

magistrorum : in his autem homo debet ca-

vere, ut semperadhaereat viae (a) magiscom-

muni. Descendere atitem ad philosophiam

est maximum periculum. Unde in Isaia di-

citur ' : « Pro eo quod abjecit populus ille

aquas Siloe,quae currunt cum silentio , et

assumpsit magis Rasin , et Romelia? , » etc.

Non amplius revertendum est in jEgyptum.

Notandum de Hieronyrao \ qui poststudium

Ciceronis non habebat saporera ; ideo flagel-

latus fuit anle tribunal : hoc autem propter

nos factum est, ut magistri cavere debeant,

ne nimis commendent et appretientur dicta

philosophorum , ne hac ratione populus re-

vertatur in jEgyptum, et exemplo eorum

dimittant aquas Siloe , in quibus est summaperfectio , et vadant ad aquas philosopho-

rum , in quibus est pericnlosa deceptio. Si-

gnatum fuit hoc in Gedeone , ubi iili , qui

probati fuerant ad aquas, qui scilicet lam-

buerunt sicut canes,pugnaverunt, et vice-

runt ; et illi qai flexo poplite, ei curvati bibe-

runt, reversi sunt. Sed vincentibus datae

sunt tubae et lagenae , ac lucernae : cumclangore buccinae , et complosione lagena-

rum vicerunt. Isti sunt praedicatores,qui

clangunt in praedicatione buccina. Lagenae

suntexempla; lampades sunt miracula. Qui

enim pro veritate sunt mortui , miraculis

coruscaverunt , et superaverunt [b) hostes.

(a) Edit. Ven vitoe. — (i) Ccet. edit. speraveruQt.

Solda-

nrn.

12 i

Isti autem ,qui bibunt lingua , et lambunt

attraheudo , sicut canes,qui lingna aquam

hauriunt, isti sunt^ qui de pliilosophia pa-

rum sumunt ; sed isti sunt , qui flexo poplite

bibunt, qui totaliter se ibi iiicurvant, et illi

curvantur ad errores infinitos , et inde fove-

tur fomenlum erroris. Unde in Oseadicitur'

:

« Ouievit civitas , douec fermentaretur to-

tum. » Et *: « Fovet ova aspidum, et quod

confolum fuerit, erumpet in regulum. »

s. Fran- Nota dc beato Francisco, qui praedicabat Sol-

^^'^^^_ dano. Cui dixit Soldanus, quod disputaret

tio apud cum sacerdctibus suis. Et ille dixit,quod

secundum rationem de ficle disputari non

poterat, quia supra rationem est; nec per

Scripturam, quia illam non reciperent illi

:

sed rogabat, ut fieret ignis, quem ipse cumsacerdotibus intraret. Non enim tantum mi-

scendum est de aqua philosophiee in vinum

sacraj Scripturai, quod vinum fiat aqua: hoc

enim pessimum miraculum osset. Et legi-

mus, quod Chrislus de aqua fecit vinum

;

ged non e converso. In Ecclesia primitiva

etiam libros philosophise comburebant : non

enim panes in lapides commutari debent.

Est ergo ordo. ut prius studeat homo in

Scriptura sacra quantum ad litteralem sen-

sum, post in originalibus, et ista subjiciat

sacrae Scripturae ; similiter in scriptis magis-

trorum , et in scripturis philosophorum ; sed

Iranseundo, et furando, quasi ibi non per-

manendum. Quid lucrata fuit Rachel, quod

furata fuit idola? Tantum fuit lucrata, qucd

mentita fuit , et simulavit infirmitatem , et

abscondit ea subter stramenta cameli, el se-

dit desuper : sic quando quaterni philoso-

phorum absconduutur. Aquae enim nostrae

non debent descendere ad Mare Mortuum,

sed in suam primam originem. Secundo

oportet habere assiduitatem. Irapedimentum

enim maximum, lectio vagabunda, quasi

placens modo hoc , modo illud legere, modoaliud facere. Vagatio exterior signum est

vagalionis animae ; et ideo talis non potest

' Ose., VII, 4. _ = Isa., Lix, 5. — ^ Jerem., ii, 18.

— * Levit., XI, 3. — » Psal. cxvui, 103. — « Sainenl.,

Lbriphiloso-

phoramqnomo-<?o le-

gendi.

fLLUMlNATlONES ECCLESI^.

proficere, quia non figitur in memoria, si-

cut ponit exemplum Gregorius. Quando ho-

rao vidit faciem hominis serael, non ita per-

fecte postea cognoscet. Sic de sacra Scrip-

tura, quia primo faciem obscuram habet;

postea, quando frequenter videtur, efficitur

farailiaris. Tertio oportet habere complacen-

tiam : sicut enim Deus proportionavit gus-

tum et cibum,quia cibus dat saporem gus-

tui,qui habet vim discretivam , et ex his

duobus cibus incorporatur ; sic primo opor-

tet sumere Scripturam, postea masticare,

deinde incorporare. Ad quid homo bibet

aquam turJiidam? ^ « Quid tibi in via jEgypti,

ut bibas aquam turbidam ?» Sed bibe aquam

salutarem sapientiae. Nota quod * animal

quod non ruminat , immundum est. Rumi-

natio enim fit in eo, quod animal habet duos

ventres : accipit cibum ad os, et totum ru-

minat, et protritum in aUum ventrem ulte-

riorem projicit. « Quam dulcia faucibus meis

eloquia tua ! super mel ori meo , » dicebat

Propheta®. Non diligas meretricem, ne di-

mittas sponsamtuam. Unde in libro Sapien-

tice dicitur *: « Hanc araavi , et exquisivi

eam. »Non accipias glandes et siliquas por-

corum , et suspendaris cum Absalon per ca-

pillos, scilicet affectus tuos. Doctrinae saecu-

lares sunt quercus altae , proceres , inflexi-

biles. Noli comedere pepones ^gypti , et

porros , . et allia ; sed manna de coelo. Sed

non nauseas (a) super cibo isto ; non sis car-

nalis sicut filii Israel : et hi non inveniebant

nisi unum saporem ; sed alii spirituales in-

veniebant ''a omnem saporem suavitatis. »

Quartum est coramensuratio , vel * « non

plus sapere quam oportet. » Unde ait sa-

piens ^: « Mel invenisti , comede quod tibi

sufficit , ne forte satiatus , evomas illud. »

Ne plus te extendas,quam ingenium luum

potest ascendere , nec infra maneas. Vide-

tur in designationibus hujus, ut dicit Dio-

nysius '°, quod Seraphim mediis volabant

VIIT, 2.

9 Prov.,

chia, c,

— ''Sripient.j xvi, 20. —^Rom., xii, 3. —XXV, 10. — '" Dion., de Ecclesiastica llierar-

IX. — («) Leg. nausees.

IN IIEXAEMEH

alis ; ut nec sistat honio infra quam potest

,

nec ascendat supra illiid, quod potest. Sicut

illi, qui cantant ultra vires, nunquam bo-

nam faciuntharmoniam; et, utdicit Augus-

tinus^ illi, qui non ordinant studium, sunt

sicut pulU equorum, qui modo currunt huc,

modo illuc : sed jumentum plano passu va-

dit. Tantum proficit unus durus, dummodoordinet studium suum , sicut ingeniosus , et

inordinate studens. Qui autem vult in hoc

studio proficere, oportet quod habeat sanc-

titatem , ut possit studere ad habendam vi-

tam timoratam , impoUutam , rehgiosam,

sediftcatoriam. Primo hsec est vita Sancto-

rum timorata, ut in his, quee agit^, semper

timeat, sive vadens ad missas, sive ad men-

sam, sive stans, sive sedens : quia in omni-

bus potest esse peccatum. * « Verebar omnia

opera mea, sciens quud non parceres de-

hnquenti. » Optimum signum est timor ; et

pesiimum est audacia,quia talis nunquam

corrigitur. Secundo vita impollula,quod

tolum fac'at propter amorem Dei, non prop-

ter amorem ahcujus rei; quia oranis amor

suspectus est , nisi verbi Dei. Unde dicit Au-

gustinus, et Bernardus in quadam epistola

ad quemdam monachum,quod dilectio apo-

stolorum in corpore Christi impodiebat ad-

ventum Spiritus sancti. Quid vero de amore

creaturarum? Ideo dicit Psalmus^: «Renuit

consolari anima mea , » etc. * « Custodi me

,

Domine, ut pupillam oculi. » Pupilla non

bene custoditur munda, quando est vapor,

vel pulvis, vel humor in ea. Tertio, quod

sit vita rehgiosa clausa , sicut maceria vi-

nese : sic oporlet , quod homo faciat sii3i re-

strictivum hnguee et sensuum ceeterorum.

Sane * « si quis putat se religiosum esse, non

refraenans hnguam suam , » etc. * « Sepi

aures tuas spinis.» Yitanostra uon debet esse

data loquehs , sed lacrymis. Quarto , quod

sit vita sediflcatoria proximi , ut sit paratus

omnes aidiflcare , et doleat, si quis ex ipso

scandahzatur : et debet cavere damna alte-

• Jofj, IX, 28. — ' Psa/. Lxxvi, 6. — ^ Psal. xvi, 8.

— * Jac, I, 2G. — * Eccli., xxviii, 28. — "^ Cic, de

ON. SERMO XIX. 425

rius,quia si ego solus bene comederem , et

aUi jpjunarent, malefactum esset. Et iste est

fructus ahorum. Ifem sequitur ex his, scili-

cet ex scientiaet sanclitate, studium sapieu-

tiae, quod consistit in quatuor, quai sunt ne-

cessaria, scilicet 1 . recognitio internorum et

externorum defectuum. Unde in fronte Apol-

hnis scriptum erat ^: « Recognosce teip-

sum^ » quia sine hoc impossibile est deve-

nire ad sapientiam. Unde quanto sapiens

phis proflcit , tanto plus se despicit. Undemalus mercator est, qui se decipit : quod fa-

cit, qui se appretiatur plusquam valet : sed

ahos appretiari, et se despicere, hoc est prin-

cipahssimum studium sapientise, utsibi per-

suadeat homo suos defectus, et flat humiUsin oculis suis. Secundura studium est casti-

gatio passionum, quse sunt septem aflectio-

nes animse,quatuor principales , et tres an-

nexae, sciUcet timor, dolor, spes, gaudium,

desiderium, verecundia, odium. In omnibus

his contingit excedere. Puer enim^ quando

nimis clamat, compescitur; sic homo cen-

sura quadam judiciali debet domare et re-

stringere hujusmodi passiones^ ut quando

venit dolor, dicatur sibi : « Sta in pace ; » et

sic de aUis ; et praesertim debet deserere is-

tas principales et pueriles alfectiones. Pueri

enim insecutores sunt passionum. « Maledic-

tus enim'' puer centum annorum.» Tertium

studium est ordinatio cogitationum. Undescriptum est

, quod * « stultus per fenestram

prospicit in domum proximi. » Et h«c est

major difflcultas ordinare phantasmata no-

stra, ut, quando sumus in ecclesia, nil cogi-

temus nisi de offlcio nostro ; et sic de aUis :

et necessario oportet ordinare has cogitatio-

nes ad hoc,quod Spiritus sanctus intret per

sapientiam;quia ^ « Spiritus sanctus disci-

plinse efTugiet flctum, etauferet (a) se a cogi-

tationibus quse sunt sine intehectii. » Ideo

oportet habere certas materias, circa quas

nos exerceamus. Quartura studium est desi-

dnrii sursumactio : hoc facit alia studia va-

Legib., lib. I, in (iu. — ' Isa., L\\, 20. — » Eccli.,

XXI, 20. — » Sap., I, 5. — («) Al. aufert.

Sapien-

liiE slu-

d'UTn

quatuor

requirit.

Cogno-re te ip-

SDm.

Passio-

nes sep-

tom ani-

roae mo-deranda

^26

lere, et posteriora oblivisci. cr Extendamus

nos ', » etc. * aSapientis oculi in capite ejus.

' Cor sapientis in dexlera ejus. » IIoc stu-

dium sapientis , ut non declinet studium no-

strum, nisi ad Deum, qui est totus desidera-

bilis. Uaec quatuor sunt difficillima , nisi ha-

beantur prima studia , et cum liis sunt fa-

cillima. Unde facile est tunc habere domi-

nium supra passiones. Unde dicitur * de

quodam philosophq, qui dixit servo suo :

a Ego te affligerem , si non essem iratus. »

SERMO XX.

Quo expo7iitnr quarta comideratio de contempla-

tione, qua; fit pcr modum diversum, quo soli , et

lunce, et stellis comparatur ; ac de visione intel-

ligentice per contemplationem suspensa;.

^ Dixit quoque Deus , fiant Imninaria in

firmamento coili , et sint in signa^ et tem-

pora, et dies, etannos, et dividant diem ac

noctem. Et fecit Beus duo magna luminaria

:

luminare majus, lU prceesset diei, et lumi-

nare minus, ut prceesset nocti: et stellas.

Etposuit illas in firmamento. Etvidit Deus

quod esset bonum , et factum est vespere, et

mane dies quartus. Dictum est supra *

,

quod " « Deus dedit Danieli inteUigentiam

omnium visionum. » Ex occasione hujus,

distinctse sex visiones correspoudent operi-

bus sex dierum. Nunc dicendum est de

quarta, scihcet specie intelligentise , sive

visione, per contemplationem suspensai. Sed

intelligendum, quod hanc visionem nullus

habet , nisi sit * vir desideriorum ; nec po-

test eam habere, nisi per magnum desi-

derium. Unde ait Propheta ^: « Gustate, et

videte quoniam suavis est Dominus. » Primo

dicit : Gustate : gustus enim suavis non

est, nisi praecedat appetitus gustabilis ad

gustabile suscipiendum. Ha3c autem intel-

ligentia suspensa debet inteUigi per opus

quartae diei, in qua luminaria facta sunt.

' Ex Apostolo, Philip., iii, 13. — ' Eccle., ii, 14. —» Eccle., X, 2. — * Cic, Tuscul., iib. IV, non procul

afine, de Archita Tarent.; Val. Max., lib. IV, c. i.

ILLUMINATIONES ECCLESIJ;

Anima autem illa sola per contemplationem Anima

templa-

tionecn

suspensa

suspensa est, quae habet solem, et lunam,^"^'^ ''°°

et stellas in firmamento suo. Considera , si

modo non esset sol, et luna, et stellse in fir-

mamento, quid esset mundus? Non esset

nisi quaidam massa tenebrosa et horribilis :

sic est de anima^ quae non habens gratiam

contemplationis, est sicut firmaraentum sino

luminaribus ; sed quae habet , est firma-

mentum ornatum luminibus. Et sicut difiert

coelum non habens luminaria, a coelo ha-

bente ; sic anima non habens, ab aniaia

disposita ad hoc , unde differt sicut angelus

a bestia. BestiaHs est homo carens his , et

habens faciem ad terram sicut auimal ; sed

plenus lurainibus , est totus angelicus. In

quarto die fecit Deus solem, et lunam,et

stellas. Et haec visio est principaliter circa contem-

tria : circa luculentam considerationem coe- p"^^'?

prsci-

lestis monarchiae ; circa kiculentam consi- puecirca

derationem militantis Ecclesiae; circa lucu-

lentam considerationem mentis humanae

hierarchizatae. Nisi enim speculetur sum-

mani monarchiam, et contueatur descen-

sum Ecclesiee mihtantis ab ea, et suam

ipsius hierarchiae adornationem , nunquamerit contemplativa. Et tunc habebit lucem

solarem , lunarem , stellarem . Priraa consi-

deratio comparatur luci solari ; secunda

,

luci iunari; tertia, stellari. Haec aniraa est

felix, quae se contuetur ornatam , et confor-

mem ilU Hierusalem, et hierarchiam illus-

tratam, scilicet angelicam, et hierarchiam

illustrantem, scilicet divinum principatum,

personarum luculentam distinctionem. Ergo

consideratio coelesUs monarchiae assimilatur

luci solari propter triphcem rationem : prop-

ter fulgorem puritatis praecipuae; propter

fulgorem limpiditatis praeclarae;

propter

fulgorem inflammationis vivificae. Haec tria

habet illa consideratio ratione primae , et est

summae dignitatis et exceUentiae, quae habet

puritatem, et elongatur ab omni faece cor-

item, et simile refert de Plalone. — b Gen., i, 14-

19. — « Serm. ili, p. 41. — ' Dan., i, 17.— ^ Dan,,

IX, 23. — " Psal. xxxiil, 9.

IN HEXAEMERON. SERMO XX

ruptionis. De illa puritate scriptum est *

:

a Sicut Sol oriens in altissimis Dei , sic mu •

lieris bonse species in ornaraentum domus

sua3. » Haec convenit seternae sapientiae , et

menti aeterna sapientia illustratai. Est enim

sicut Sol pura, quia Sol non est altior omni-

busplanetis localiter; sed Sol dicitur altissi-

mus ratione altissimae puritatis, activitatis

et luminositatis. Unde est secundum Isido-

rum Sol quasi solus lucens. Haec sapien-

tia est seterna, quae ^ « ubique attin-

git propter suam munditiam. » Coraparatur

autem mulieri bonse, non propter aliquod

foedum, sed ratione fcecunditatis ad conci-

piendura, producendura, pariendum quid-

quid est de universitate legum et exempla-

rium. Omnes enim rationes concipiuntur ab

aeterno in vulva aeternae sapientiae , seu

utero, et maxime praedestinationis. Unde,

quia ab aeterno rationes praedestinationis

concepit, non potest nos non diligere : et

sicut ab aeterno concepit, sic in tempore

produxit , sive peperit , et postea in carne

patiendo parturivit. Et qui potest hoc intel-

ligere, intelligit, et habet altissiraam con-

templationem. Est ergo haec consideratio

illius Esse purissimi : purissiraum autem^

quia simplicissimura : siraplicissiraum au-

tera, quia sumrae unum. Ideo dicitur Israel,

viro conteraplativo ^*: « Audi , Israel , Domi-

nus Deus tuus unus est. » Similiter an"ma

contemplativa intelligitur per mulierera il-

lam. Et dicuntur animae contemplativae filiae

Hierusalem, quia formosae, foecundae. Et

formositas est foecunditas,quia quanto plus

concipiunt lumina, tanto formosiores sunt.

Unde *: « Beati mundo corde, quoniara ipsi

Deum videbunt. » Unde per puritatem, non

rationem, oportet nos introire in contem-

plationera. Et ideo * « cuni siraplicibus ser-

mocinatio ej us , » qui habent mentes puras,

non excaicatas propter malitiam super-

venientera. Animae ergo quae sunt formosae

et fcecundse , dicuntur filiai Hierusalem , et

427

intelliguntur per solem ratione formositatis,

per mulierera ratione foecunditatis. Secundo,Soli comparatur propter fulgorera limpidi-

tatis praeclarffi. Ubi major fulgor, ibi majorclaritas et limpiditas; unde in Ecclesiastko

dicitur « : « Sol illuminans per omnia res-

pexit, et gloiia Domini plenum est opusejus. » Unde Gregorius ^

: « Quid est quodnon videant, qui videntem omnia vident? »

Aniraa beati Benedicti bene fuit conterapla-

liva, qui totura mundum vidit in uno radio

solis. Non multum studuerat ipse, nechbroshabebat, quia ipse decimotertio anno muu-dura diraiserat, et latitabat inter fruteta

cum illis bestiis, sicut una fera. Unde etiam

pastores crediderunt eum feram. Et dicit

Gregorius : « Mundus non fuit coangus-

tatus in uno radio solis ; sed ejus animusdilatatus, quia vidit orania in illo cujus

magnitudine omnis creatura angusta est, et

parva, et modica. » Sic enim ait Sapientia »

:

« Momentum staterae est ante te orbis , et

sicut gutta roris antelucani. » Et alibi de hac

praeclaritate dicitur ^: « Est enim speciosior

sole, et super omnera dispositionem stella-

rura luci comparata, invenitur prior (a) .» Con-

sidera, quod in anima conteraplativa descri-

bitur universus orbis, et quilibet spiritus

coelestis,qui in se habet descriptum totum

orbem. Describitur etiam radius supersub-

stantialis, qui et universum orbem, et uni-

versum spiritura continet. Ergo in aniraa

contemplativa mira sunt luraina, et mira

pulchritudo. Sic ergo mundus pulcher est a

summo ad imura , ab initio ad fmem : des-

criptus in anima facit speculura , et quilibet

spiritus est speculura : et sic in aniraa est

mira numerositas, summus ordo, suraraa

proportionalitas, Pulchra ergo est numero-sitas spirituum

,quia quoties in anima sic

relucet cognitio orbis terrarura , et spiri-

tuura bonorum, et radii supersubstantiales,

toties in ea est raira refulgeutia : et ex hoc

est « speciosior sole.» Rursus radius,qui con-

' Eccl., XXVI, 21.

*. - * Mutth.. V,

« Sap., \u, 24. — 3 Deut., vi, XLir, 10. — ^ Greg., Dia/., lib. IV, c. xxxiir. — » S'ip..— » Prov., ili, J2. — 6 Eccli., \i, 23. — » Sap., vu, 21). — (a) AL piinor.

428 ILLUMINATIONES ECCLESI^

tinet omnem dispositionem , et repraisentat

vel continet omnes theorias, est in anima,

etin illo anima absorbetur per mentis trans-

formationem in Deum. Et ideo est anima

« super omnem dispositiouem stellarum. »

Tertio haec consideratio comparatur luci so-

lari^ propter fulgorem inflammationis vivi-

ficantem mirifice. Est enim radius solis ad

vivificandum, non ad consummandum ,nisi

per accidens ex quibusdam dispositionibus.

De hoc calore inflammaute scriptum est ' :

« Sol in aspectu annuntians, in exitu vas

admirabile opus Excelsi. In meridiano exu-

rit terram («), et in conspectu ardoris ejus

quis poterit sustinere? Tripliciter Sol exu-

rens niontes , radios igneos exsufflans, et

refulgens radiis suis excsecat oculos. » Vult

dicere, quod quando sol aspicitur, quod ipse

sol sic annuntiat quae sunt apud se et in se,

et oritur super hemisphaerium mentis, quod

in meridiano exurit, et in conspectu ardoris

ejus non potest aliquis sustinere. Anim£e

enim non sublevatae sunt quasi in hyeme

;

sed quae sunt elevatae ad mediocrem con-

templationem , sunt quasi in vere; sed quae

elevatai sunt ad excessus, sunt sicut in aesta-

te, et percipiunt fructus autumnales, quia

quiescunt. Tunc enim in autumno colligunt

fructus, et faciunt, et celebrant solemnitates

in autumno. Sed ubi exurit in meridie ?

Quando in maxima virtute est, hoc est in

ccelo. Ibi enim perfecta est contemplatio , et

illos inflammantes ardores ,quos emittit in

animas illas, quae habent excessus mentales,

nuUus potest explicare. Si enim secundum

Apostoium ^ , « gemitus sunt inexplicabiles,

quibus postulat pro nobis spiritus , » quot

sunt excessus ? quot ardores ? Unde ^: « Quis

ex vobis poterit habitare cum ardoribus

sempiternis? » Et tamen « Sol exurit tripli-

citer , » quia sol aeternus terram illam hie-

rarchicam, et istam humanam irradiat et

inflammat triplici et triformi amore , et sur-

sum agit in Deum utramque : scilicet illam

per tintionem , visionem , et fruitionem;

hanc per charitatem * « de corde puro, cons-

cientia bona , fide non ficta. » Hierarchiatn

dico coelestem, secundum trinas hierarchias

collocatam. Sed quid est, quod iste radius

exccecat , cum potius deberet illuminare?

Sed ista excaecatio est summa illumiiiatio,

quia estin subiimitate mentis, ultrahumani

intellectus investigationem. Ibi intellectus

caligat , quia ibi non potest investigare

,

quia transcendit omnem potentiam investi-

gativam. Ergo est ibi caligo inaccessibihs,

quae tamen illuminat mentes, quae perdi-

derunt investigationes curiosas. Et hoc est,

quod dicitur ^ « Dominus inhabitare in nebu-

la, »et ^: « Posuit tenebras latibulum suum.»

Haec est ergo consideratio luculenta ccelestis

hierarchiae. Propter haec ergo tria dicitur

80ly et de hoc potest accipi, quod scribitur '

:

« Refulsit sol in clypeos aureos, et resplen-

duerunt montes ab eis, sicut lampades

ignis. » Clypei sunt rationes aeternae pra?-

destinationum aeternarum , quae habent

rationem armaturae, et rationem fulgoris

incomparabilis. Sol aeternus, scilicet sapien-

tia aeterna, refulget in clypeos (6), (|uando

sublimat Deus mentem contemplativam, ad

percipiendum fulgorem veritatis aeternae, et

illarum rationum. Montes autem resplen-

dent,

quia sol iste per istas rationes

,

quasi per clypeos aureos, illuminat mentes,

hoc et spiritus in aeternitate firmatos et

sublimatos,qui respiciunt primo orientales

radios primaria visione ; meridionales, per-

fecta illustratione ; occidentales ,postrema

tentioue. Hi radii tripliciter oriuntur a sole,

et splendent sicut lampades ignis,

quia

est ibi inflammatio permaxima. Et hoc

est tota causa inflamniationis contempla-

tionis, quia nunquam venit ad contempla-

tionem radius splendoris, quin etiam in-

flammans. Et ideo in Canticis loquitur Sa-

lomon per modum amoris et per modum

' EccH., XLiii, 2-4. — ^ Rom., vili, 26 : Ipse Spiritus

postulat pro nobis gemitibus inemrrabilibus , — * Isa.,

xxxiil, 14. — M Tim., i, 5. — » 111 Rerj., viil, 12. —6 Psal. XVII, 12. — M Mach., vi, 39,

(a) Ccet. edit. add. et ia terram.— (6) Al. clypeis. %

IN HEXAEMERON. SERMO XX

cantus, quia ad illos fulgores non potest

perveniri nisi per amorem. Item contem-

platio consistit in consideratione luculenta

militantis Ecclesice. Haec consideratio intel-

ligitur per lucem lunarem : qui non novit

lianc, non potest quidquam comprehendere.

Unde nou est ornatum coelum, nisi liabeat

luminare majus et luminare rainus. Unde

Joannes dicit ^: « Vidi civitatem Hieru-

salem » non solum stantem, imo etiam « des-

cendentem, a Deo formatam, et (a) orna-

tam. » Sicut enim radius solis per lunam

illuminat noctem , sic radius divinus per

Ecclesiam illuminat ipsam animam contem-

plativam. Radius enim divinus in ccelesti

hierarchia umbram non habet, sicut lux

sohs non habet tenebrositatem in se, sive in

suo fonte; sed in luna, quae habet obscuri-

tateni;, et non est simphciter clara. Sic in

Ecclesia miiitante , in qua est radius in

Ecciesia figuris et iu aenigmatibus. Comparatur Ec-

129

retur.

c™riun« clesia militans lunae propter refulgentiam

tIITt^^obscuram, sive symbolicam

;propter reful-

genliam excessivam, sive ecstaticam, et

propter refulgentiam ordinatam. Prima er-

go refulgentia in Ecclesia est obscura et

symbolica sacramentorum et figurarum,

per qute decurrit Ecclesia a principio usque

ad finem. De hoc dicitur ^: « Luna in

omnibus in tempore suo , ostensio tem-

poris, et signum a3vi. » Duo dicit : quod

luna est maniiestatio temporum, et per mo-

dum signationis : et hoc est in Ecclesia per

symbola, quia ahter non est possibile, nobis

lucere divinum radium , nisi anagogice cir-

cumveletur, secundum Dlonysium ^ Unde

lunam videre possumus , non solem, quia

radius sohs contemperatur nobis per lunam.

Sic radius aiternus uon potest aspici in se

;

sed si nos aspicimus illum radium^ ut est

in Ecclesia velatus per sacrameuta et figuras,

possumus quidem aspicere ipsum, qui nobis

ostendit quaj sunt facta, et fienda, et quae in

' Apoc, XXI, 1. — 2 EccH., XLlii, G. — ^ Diou., de

Coil. Hierach.^ c. i. — * Apoc, V, 5. — ^ Eccli., XLlli,

7,8.

TOM IX.

aeternitate : quse sunt facta, per ahegoriam

;

quae sunt facienda, pertropologiam; qua? in

aiternitate, per anagogiam. InteUigimus

enim aliquo modo figurarum doctrinam,

quibus Testamentum Vetus et Novum ple-

num est, ut patet per Apostolum, quod pas-

sio Christi et veritas fuit et figura; similiter

resurrectio : et ideo figurae nonduin expla-

natae sunt; sed quando luna erit plena^ tunc

erit apertio Scripturarum , et libri aperien-

tur, et septem sigilla solventur, quae adhucnon sunt aperta. Credite mihi : tunc videbi-

mus, quasi per plenilunium, quando noster

Rex * « leo de [tribu Juda, » surget, et ape-

riet librum; quando consummabuntur pas-

siones Christi, quas corpus Christi patietur.

Oportet enim surgere Herodem, sub quodeludatur Christus, et Petrus incarceretur.

Item secundo comparatur luuae propter re-

fulgentiamexcessivam, siveesctaticam. Undein Ecclesiastico dicitur ^

: « A luna signumdiei festi, luminare quod minuitm- in con-

summatione. Mensis secundum nomen ejus

est crescens mirabihter in consummatione. »

Duo dicit de luna : et quod mirabihter crescit

in consummatione ; et mirabiliter diminui-

tur. Ethoc verumest, sive iu consumma-tione in conjunctione ejus cum sole^ sive in

oppositione. Quando enim est in plena oppo-

sitione ad solem, tunc distat ab eo magisquam potest, et tunc minus ihuminatur se-

cundum veritatem, quam in alio tempore.

Quodsic probatur: Regula est in perspectiva, ^eguia

quod quando corpus sphaericum luminosum perspec-

tivae.

majus est quam corpus opacum sphaericum

quod illuminat, quanto magis appropinquat

corpus ad corpus, tauto magis illuminatur

corpus opacum, quia basis corporis luminosi

est major, et angulus radiorum major;

quando vero distat, angulus minor est, et

basis minus de corpore opaci attingit. Sedquando est in plena oppositione, est ibi in

maxima distantia. Ergo tunc minus illumi-

natur secundum veritatem, et plus secun-

dum apparentiam, quia tunc vocatur luna

(a) Vtug. interponit paratamsicut spoasam.

9

d30

plena. Ttem apud conjunctionem est e con-

verso, quia tunc illuminatur magis secun-

dum veritalem, et minus secundum appa-

rentiam noslram, quia tunc niliil videmus

deluna. Ergo sive consummatio intelligatur,

vel quanlum ad oppositionem, vel quantum

ad conjunclionem, utrumque verum est, et

quoJ mirabililer crescit, et quod mirabiliter

minuitur in consuaimatione. Luna quae cre-

scit, et minuitur, signat hominem in vita

activa, et contemplaliva, sicut stella malu-

tina, quse aliquando praecedit solem, et tunc

signat contemplativam; et aliquando sequi-

tur, et tunc signat activam vitam. Ilaec luna

est Ecclesia, vacans et contemplationi, et ac-

tioni : quando vacat contemplalioni, tunc

summe illaminatur fulgoribus ccelestibus;

quando vero actioni vacat, tunc minus illu-

minatur. Et non vivit homo, qui non minua-

tur, quando dat se actioni, excepto Christo,

qui fuit perfectus in aciione et contempla-

tione. Unde nullus homo sapiens unquam

descendit ad actionem, maxime praesiden-

tium, nisi quadani necessitale : quia secun-

dum Gregorium in Pastoralibiis ^: « PoUens

virtulibus invitus accedit; carens vJrlutibus

accedit non coactus, » quia ex hoc minnitur

lumen id quod est maximae (a) illnmioationis,

scilicet contemplationis. Sed e contra^ sicut

spousa desiderat sponsum, et ^ materia for-

mam, et turpe pulchrum; ita anima appetit

uniri per excessum contemplationis : et tunc

quando hemisphaerium animae totum lumi-

nibus plenum est, tunc homo exterius fit

totus deformis, tunc homo fit fme loquela.

Unde tunc habet veritatem illud in Canti-

cis ^ : « Nolite me considerare, quod fusca

sim; quia decoloravit mesol, » quia tunc

maxime conjungitur luminibns interioribus.

Unde dicitur *: « Ex quo locutus es ad ser-

vum tuum, impedilioris et tardioris lingaae

factus sum.» Similiter Israel, idest «vir for-

ILLUMINATIONES ECCLESIiE

tis» in vita, fortificatus fuit in lucta Angeli,

emarcuit tamen ^ nervus femorisejus^etfac-

tus est claudns : quiahaecconteniplalio facit

nigram animam apparere hominibus, quan-

do summo soli conjungitur. Ilajc est sicnt

Esther, quae ^ « non quserit mundum mu-

liebrem, » sed contenta est natnrall pulchri-

tudine, nec quaerit istos ornatus merelricios.

Nam dicebat beatus Franciscus, qnia «dico

vobis, quod nunquam qui vnlt apparere^,

potest venire ad contemplationem. » Tertio

comparatur lunae propter refulgentiam ordi-

natam; unde dicitur '^: « Yas castrorum in

firmamento coeli resplendet: » dicitur delu-

na. Omnia enim, quae sunt in Ecclesia, sunt

secundum rationem ordinis ordinatione ro-

busta, pulchra, jucunda. Propter primum

dicitur vas casirorum, ^ « acies ordinata.

»

^ « Quid videbis in Sulamite, nisi choros cas-

trorum ? » quiaisle ordo totus est ad pugnan-

dumcontrauniversitalem hostium. Item ha-

bet jucundltatem; ideo dicit : Piesplendet [b).

El haec est gloria, quae est formositas cum

jucunditate. Unde et divites ostendunt glo-

riam suam, incedendo in gloria vestium , et

laetitiam, sicut in nuptiis et festis. Haec est

secunda pars contemplationis , considerare

scihcet Ecclesiam secundum quod est super-

vestita figuris et theoriis, et secundum quod

illustrata a sole, et secundum quod est ordi-

nata ad pugnandum ; et sic est luna in fir-

mamento animae, ut consideratur per theo-

riam symbolicam ,per theoriam proprie

dictam. Tertia pars contemplationis est in

consideratione luculenta mentis humanae

hierarchizatae : et hsec intelhgitur per stel-

las, sive per iucera stellarum, quae quidem

habet radiationem mansivam, decoram, et

jucundam. Anima quae habet haec tria, est

hierarchizata. De radiatione mansiva, quae

est in anima hierarchizata, dicitur in libro

Judicum '**; « Stellae manentes in ordine et

cursu suo^ pugnaverunt contra Sisaram. »

Fran-

cisci dic-

taji.

1 Greg., Pastor., part. i, c. ix : « VirtuUbus poUens

eoaclus ad regimen veniat; virtuLibus vacuus ue coac-

tii= quidem accedat. »— - / ri.=t., P/iyi-, lib- ', text. 81

.

— 3 Cant., i, 0. — * Lxod., iv, 10. — ^ Gen., xxxii, 2;j.

— « Esfh., Ji, 3. — ^ Eccli,, XLiii; 9. — « Cant., \\,

3, 9. — ^* Cant., vii, 1. — '» Judic, V, 20.

(a) Ccet. edit. muxime. — (6) llem Resplendent.

IN HEXAEMERON. SERMO XX. 131

Sicut enim stellse sunt flxae in ccelo, sic opor-

tet quod contemplativus sit fixus et raansi-

vus, non vacillans ; non habens oculos tre-

mulos, sed aquilinos. Unde Dionysius ' :

a Ilabens oculos, scilicet investigationis ra-

tionis, debet esse fixus fixione siderea ma-

nens. » Non manet autem, nisi habeat cur-

sum et ordinem, scilicet hierarchicorum gra-

duum, et virtutum, et postmodum currat

incessanter per illos - « de virtute in virtu -

tem : » et hocest pugnare contra DiaboluQi.

Mens enim fixa in stabilitate graduum hie-

rarchicorum , et virtutum hierarchicarum,

non esttaediosa; sed dormit homo exterius,

et vigilat interius : hoc autem est hominumvivacium , stabiUtorum infatigabiliter. Hae

considerationesfaciuntanimasrobustas.Item

habet radiationem decoram. Unde Ecdesia-

sticiis dicit ^: « Species coeh gloria slella-

rum. » Cceli sunt animai coelestes speciosae,

decora3 ; sed in gloria stellarum, scilicet in

gloriosa refulgentia^ quse consistit in consi-

deratione decora. Unde debet esse manens

in Deo^ crescens de virtute in virtutem, ut

attentissime attendatad illos fulgores, ut non

dormiat cor suum^ sed vigilet perspicaciter.

Pnkiiri- Mulli enim sunt, qui amant pulchritudinem

:

vera^^^inpuichritudo autem non est in exterioribus,

quo coa- ged etfigies : vera autem pulchritudo est insistat. .

^illa pulcbritudine sapientise. Tertio assimila-

tur luci stellarum,propter radiationem ju-

cundam (a).Baruch dicit '•

: «Stellae dederunt

lucem in custodiis suis, et leetatae sunt ; vo-

catse sunt,, et dixerunt : Adsumus, et luxe-

runt cum jucunditate ei, qui fecit illas. » His

anima comparatur, quando vocatur a Deo

per inspirationem ; et ipsa currit per deside-

rium, sicut habetur in Psalino '^

: «Lselatus

sum in his, quae dicta sunt mihi : in domumDomini ibimus. » Et in Luca ® .• « Gaudete,

quia nomina vestra scripta sunt in ccelis. »

Quia ex gaudiis in illis luminibus nascitur

lumen indeficiens, ut in Psalino '^

: « Ex ore

' Diou., de Cael. Hiei\, c. u. — ^ Psal. Lxxxiii, 8.

— ^ Eccli., XLiii, 10. — * Baruch, )ll, 34, 35.—" Psal. cxxi, 1. — 6 Luc., X, 20. — ' Psal. viu, J, 4.

infantium et lactentium perfecisti laudem.

Quoniam videbo ccelos tuos, opera digitorum

tuorum; lunam etstellas, quse tu fundasti : »

quae radiantur radiatione mansiva, contem-

plativa, ethierarcbica. Seddeberent essecum

virtute, et decore^, et jucunditate. Unde in

Cantico dicitur ^: « Pulchra es, amica mea,

suavis et decora : » quia jucunda, ideo sua-

vis; quia decora^ ideo pulchra;quia mansi-

va, ideo terribiUsut castrorum aciesordinata.

Fecit ergo Deus die quarta solem et lunam

et steUas, quia dedit Deus animai, ut habeat

considerationem suiipsius, et Ecclesiae miU-

tantis, et coelestis monarchise. Unde ^: « Quae

est ista, quse ascendit quasi aurora consur-

gens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis

ut castrorum acies ordinata? » Aurora est,

quando consurgit in considerationem sui;

luna , in considerationem Ecclesise mili-

tantis; sol, quando in Deum absorbelur :

et ex his est terribilis, ut castrorum acies

ordinata. De viro contemplativo dicitur, in

laudem Simonis Onise filii ^": « Quasi stella

matutina in medio nebulse, et quasi luna

plena in diebus suis lucet, et quasi sol reful-

gens, sic ille refulsit in templo Dei, quasiar-

cus refulgens inter nebulas glorise. » Stella

est in consideratione proprii adornatus ; sed

in medio nebulce , propter humilitatem,

quae est necessaria viro contemplativO;, nonut Lucifer, sed ut magis dicat " : « Quoniam tu

iUuminas lucernam meam , Domine : Deus

meus, iUumina tenebras meas. » Quasi luna

per consideraUonem Ecclesiae miUtantis_, con-

siderando ejus prjncipium_, medium, et fi-

nem. Unde non habetur illuminatio, nisi

quando Ecclesia consideralur secundum sua

tempora : Rachel parturiet, ctBenjaminnas-

cetur. Sicut sol refulsit, quando sciUcet ele-

vata est in contemplatione. Et tunc est luna

plena, quando illos splendores pulcherrimos

et prseclaros ab illa prseclara luce suscipit :

et tunc taUs anima fit sicut arcus, quia con-

ciliatrix Dei et hominis, sicut lumina porta-

— « Cant., VI, 3. — » Ibid., 9. — lo Eccli., vi, 8. -'i Psal. XVII, 32. — (fl) Edit. Ven. jucuuda.

13-2

bat Moyses a Deo ad populum. De quo Joan-

iies dicit *: « Yidi signiim magnum (a) in

ca'lo : mulier amicta solo, et luiia sub pedi-

bus ejus, et in ea (6) est corona slellarum

duotlecim. » Prima visio est de caudelabris,

et Filio bominis, et septem slellis; secuuda,

de septem sigilbs; tertia, de angelis tuba ca-

nentibus; quarla, quaudo apertum est tem-

plum, et signum magnum appaiuit de mu-

Uere amicta. In prima manifeslatur fulgor

ordinis preesidentium; in secunda, pugnan-

tiuni, ut martyrum; in tertia, fulgor docen-

tium, per claugorem tubse; in quarta, fulgor

contemplanlium, qui habent solem, et lu-

nam, et stellas. Ex consideratione coelestis

moiiarcbiaB, est amicta sole, quia est consi-

deratio secuudum principale; sed quando

descendit anima ad considerationem Ecclesiae

mibtantis, babet lunam sub pedibus, non ad

conculcandum, sed quia se fundut et susten-

tat super Ecclesiam. Non enim est anima

contemplativa, nisi per Ecclesiam sustente-

tur, quasi super basim. Post consideratio-

nem bierarciiicarum illuminationum , est

quasi habens slellas duodecim. Stellae sunt

duodecim mysteria reseranda, quai per duo-

decim signiQcationes in futuro signantur,

quag sunt significationes electorum. Nota,

quod duodecim signiiicationes sunt sub sexto

sigillo, et sub sexto angelo, et mensuratio

civitutis, et ostensio civitatis, et apertio libri;

et sexto angelo , scibcet Pbiladelphise,quce

interpretatur conservans hmeditatem , dic-

tum est de clave David, de quo dicitur -

:

« Qui vicerit, scribam super eum nomen

meum; etnomencivitatisnovse Hierusalem,»

' Apoc, XII, 1. — =* Apoc, III, 12. — 3 Apoc, x, 9. —* Joan., XXI, 21. — ^ Dicebal, addebat , est-il dit ici et

rep6le plusieurs fois; raais qui cst-ce qui disait et

ajoutait ces clioses? Est-ce saint Francois u'Assise,

comme lout pen^e les dditeurs de Kome, et l'ont redit

apres eux les euiteuis de Veuise, qui a leur exemple

ont mis en uiarge : i;. Francisci dicta? Je crois que

c'est plui.ot saint Bouavenljrc lui-meme : car, outre

que diins tout ce discours il n'est pas dit un mot dc

saint Francois, ce n'6tait pas lui, fondateur de son

Ordre, quipouvait dire a ses religieux tout nouvelle-

ment formes : Multum recessimus a statu nostro.

D'ailleur3, saint Bouaventure, n'ayant encore que

cinq ans a i'epoque de la mort de saiut Francois,

ILLUMINATIONES ECCLESI^

hoc est : Dabo notitiam Scripturarum isti

sexto angelo : sed * « amaricabitur venler

ejus, et in ore ojus eritdulce tanquam mel. »

Et iste ordo intelligitur per Joannem, de quo

diclum est *: « Sic eum volo manere, donec

veniam. » Et dicebat % qviod malignitatibus

intrantibus, necesse est impleri boc sexto

tempore, in quo fecit Deus bominem ad ima-

ginem et similitudinem suam ; et addebat :

« Yidete vocationera vestram, quia magnaest; » et dicebat, quod in malignitatibus ip-

sorum^ judicium Deus pauperibus tribuet,

ut siut judicantes duodecim tribus Israel : et

in bac vita talibus debetur contemplatio.

Contemplatio enim non potest esse, nisi in

surama siiiiplicitate : et surama simplicitas

non potest esse, nisi in maxima paupertate:

et hoc est hujus ordinis, cujus intentio est

habere summam paupertatem. Et dicebat,

quoniam multum retrocessimus a statu nos

tro; et permittit nos Deus affligi, ut per hoc

perducamur ad statum, qui debet babere

terram promissionis. Magna promisit Deus

Israeli, et magni ex illis electi sunt, ut apo-

stoU sui. Judaei fuerunt excsecati; isti illus-

trati. Sed illi dederunt se carni, qui volunt

dare loculos Christo. Notaeliam, quod pauci

intraverunt terram promissionis; et illi, qui

dissolverunt cor populi, non intraverunt.

SERMO XXLDe personarum Trinitate, et de essentice unitate,

et appropriatis, et lege triplici, et de Hierarchia'

rum ordinatione.

® Fecit Deus duo magna luminaria, etc.

n'avait jamais pu 6tre son auditeur. Preuve nouvelle,

i ajouter aux auties, que ces discours ne sont, aumoius eu grande parlie

,qu'une r6dactiou faite de

m6moire et apr^s coup par quelque Franciscaiu, dis-

ciple de saiut Bonaventure, de discours semblables

qu'il lui avait euteudu pronoucer ; de la meme maniere

a peu pres que uous devous les Entretiens spirituels

de saiut Frau^ois de Sales au soin qu'a eu de les

rediger de m6moire une pieuse religieuse de la Visi-

tatiou, M™^ de Bonnay, aprfes les avoir recueillis de sa

boucbe. Detur veuia, si gailice hic salleui, perspicui-

lalis gralia , opiuiouem noslram euuuliavimus. —•^ Gen., I, 14.

(«) Vulfj. Signum maguum apparuit.— (i) Vulg. ca-

pite ejus.

adum-bratar.

IN nEXAEMERON

Dictura est, qiiod ccelestis contemplatio coii-

sistit in luculenta consideratione ccelestis

monarcliiffi ; in luculenta consideratione mi-

litantis Ecclesiee; in consideratione luculenta

menlis hnmanse hierarcliizatce,, sive hierar-

s. Tri-chiae ordinata?. Prima intelligitur per so-

"'sole'° lem ; secunda per lunam ; tertia per stellas.

Primo dicendum de sole : Sol aeternus, Pa-

ter, et Filius, et Spiritiis sanctus : Pater

scilicet summe vigens; Filius, summe ful-

gens; Spiritus sanctus, summe calens. Pa-

ter, hix ingentissima ; Filius, splendor pul-

cherrimus et fulgentissimns ; Spiritus sanc-

tns, amor ardentissimus. Sicut iste sol cuucta

vivificat, cuncta illustrat, cuncta calefacit

;

et sicut ista tria, vigor, splendor, calor, sunt

unus sol, et tamen habent distinctionem,

nec sunt tres soles; sic Pater, Fihus, Spiritus

sanctus, sunt unus Deus. Et sicut vigor est

splendens et calens in isto sole visibili, splen-

dor est vigens et calens^ calor urgens et

splendens ; sic Pater est in seipso, et in Fi-

ho, et in Spiritu sancto; et FiUus est in Pa-

tre, et in se, et in Spiritu sancto; et Spiritus

sanctus est in Patre, et in Filio, et in seipso,

secundum rationem circumincessionis, quae

notat identitatem cum distinctione. In hac

consideratione est queedam ratio exemplari-

tatis divinae, respectu omnium illuminatio-

num. Sed qusedam iUuminatio respondet

Patri, secundum quod est in soipso ; et aUa,

ut e.st in Filio; et alia, ut est in Spiritu sanc-

to. Et aha est Filii, ut est in seipso ; aUa, ut

est in Patre; et aUa, ut est in Spiritu sancto.

Et aUa est Spiritus sancti, ut est in se; et

aha, ut est in Patre ; et aUa, ut est in FUio.

Et secundum hunc numerum novenarium,

habent iUuminationes esse. Ha iUuminatio-

nes habent esse dupliciter : primo, accipiendo

absolute personas in seipsis, nt Pater in se,

Filius in se, Spiritus sanctus in se, et sic

suut tres iUuminationes; secundo modo sunt

sex in comparatione personarum ad invi-

cem, propter quod sexies in Genesi dicitur :

Dixit Deus : Fiat, et factum est, in operibus

' Rom., VII, 12.

SERMO XXI. 433

sex dierum. InteUigendum ergo, quod in

Deo trino et uno fiunt appropriationes pro-

prietatum essentiaUum secundum hunc nu-

merum novenarium. Qusedam respiciunt

Trinitatem, ut originans principium; quae-

dam, ut gubernans medium; quaedam, utfi-

nale complementum, ut beatiflcans omnia,

sciUcet beaUflcalia. Unde Trinitas est sol

nniversorum, principium originativum, gii-

bernativum, consummativum, vel beatiflca-

tivum. Secundum quod est origo originans,

sic sunt tria appropriata, scilicet potentia,

sapientia, voluntas. Ilffic tria sunt necessaria

principio originanti : sapientia enim et bo-

nitas fundantur in aUqua potentia. Si enim

potentiam non haberet, nilnl posset produ-

cere; si haberet potentiam, et sapientiam

non haberet, non produceret sapienter, quia

potentia sine sapientia praeceps est. Item si

haberet potentiam et sapientiam^ et noUet,

tunc aut nihil produceret, aut invidus esset,

et sic esset miser : et sic patet, quod vohm-

tas reducit princlpium in actum. Et quia in

his etiam est ratio principiationis aefernae,

ideo appropriantur haec tria ipsis, non sohim

ut principium originans aliorum , sed etiam

respectu personarum. Secunda appropriatio

est Solis aeterni, secundum quod est medium

cuncta gubernans; et secundum hoc sunt

tria appropriata, scUicet pietas, veritas, sanc-

titas, quia omnis gubernatio et omnis legis-

latio est pia, vera, sancta, dicente Apostolo '

:

« Itaque lex sancta, et mandatum sanctum,

et justum, et bonum. » Ab his enim tribus

manant tres leges, nec possunt esse plures,

scilicet naturae, scripturae, et gratiae. Lex

naturae appropriatur Patri ; lex scripta

,

Verbo ; lex gratia^, Spiritui sancto. Lex na-

turae est lex pietatis. Pietas videtur inesse

omni creaturae natura [a), etiam insensiliili.

Radix enim totum, quidquid recipit, mittit

ad ramos ; fons, quidquid haurit_, nnttit ad

rivulos : simiUter in bestiis, pietas videtur

esse patris ad prolem, et quidquid gustant

et sumunt praeter necessarium, et etiam de

(«) Cat. edit, uaLiiree.

13 i

necessario, in lac convertunt, et in nutri-

nientum proli?;. Lex scriptur» est lex veri-

tatis, quia e?t in quadam vera? promissionis

pronunciatione. Lex sanctitatis est gratiae *

:

a Lex spiritus liberavit me. » Per haec tria

Deus Trinitas, scilicet Pater, et Filius, et

Spiritns sanctus, est nius, verus, sanctus;

dans legem piam naturae, legem veram

scriptura?, legem sanctam gratiae. Per lias

tres gubernat mundum, et secundum hsec

tria imprirait leges in mente rationali. Om-

nis enim morahs lex est secundum hsec tiia,

sive secundnm has tres. Sed in lege naturse,

sunt minus distinctae, et explicitse ; in lege

scripta, magis explicitaj et perfectae; unde

dicit Dominus ^ : « Non veni legem solvere,

sed adimpiere. » Et secundum haec tria, Deus

est pius cultor sui, verus professor sui_, sanc-

tus amator sui : et quaelibet persona habet

se ad se pie, vere, sancte, et ad alterani : ut

Pater pie ad se, pie ad Filium, pie ad Spiri-

tum sanctum; similiter vere, et sancte, et

creatura sic de aUls. Et ex hoc, quod est siii pius cul-

dTsTd°e'.^^^> ^^^ verus professor, sui sanctus amator,

beatcam descendit de coeUs radius in mentem secun-Deo ha-

bere. dum tria mandata primse tabulae. Creatura

debet se habere ad Deum pie, vere, sancte :

pie Deum colere, et sic est primum prsecep-

tum ^: « Non adorabis Deos aUenos, sed unum

solum ; » vere Deum profiteri : « Non assu-

mes nomen Dei tui in vanum ; » sancte Deum

amare : « Meraento, ut diem sabbati sancti-

fices. » Haec iria imprimit sol in supremam

partem animae. Et quia inferior formatur ex

superiori, et datur sibi adjutorium; ideo ne-

cesse est ut inferior habeat praecepta, per

quae conformetur superiori, ut pie, vere,

sancle se habeat : pie ad superiores, maxime

ad parentes, et sic* : « Honora patrem tuum,

et raatrem. » Yere et juste ad pares, el sic*

;

« Non occides, » ubi prohibetur omnis ini-

micitia. Sancte ad inferiores^ et sic*: « Non

ILLUMINATIONES ECCLESI^

adulterabis, » ubi probibetur omnis actus

impudicitiae. Haec autem tria non possumus

habcre ad aUerum , nisi prius habeamus

apud nos. Ideo sunt aUa tria prsecepta : unum,

quod rectificat omnes actus; aUud, quod rec-

tificat omnes sermones; aiiud, quod rectifi-

cat omnes afTectioncs. Quod rectifieat actus,

et sic ^: « Non fartum facies : » ubi scilicet

non soium prohibetur alienum, imo praeci-

pituv ut de suo det. Et sic accipitur, quod

dicit Apostoius *: « Qui furabatur, jam non

furetur; magis autem laboret manilms suis,

ut habeat , unde tribuat necessitatem pa-

tienti. » Quod autem rectificat sermones,

sic ^ : « Non falsum tesUmonium dices : » ubi

prohibelur omnis faisitas, sive in se, sive in

aiio ***: « Loquimini veritatem unusquisque

cum proximo suo. » Quod rectificat omnes

afTectiones, est ": « Non concupisces uxo-

rem, » etc. Augustinus : « Bona est lex, quae

dum concnpiscentiam prohibet, omnia maia

prohibet. » Concupiscentia autem duplex est,

carnalitatis, et cupiditatis. Et haec ultiuia

est 1* «radix omnium malorum. » UndeLe-

gisiator in lioc praecepto descendit ad parti-

cularia, ut, ad asinum, servum, ancillam.

Et in hoc praecepto est consummatio prae-

ceptorum Dei, veiit, noUt mundus (sic enim

affirmabat^*) : sciUcet in abdicaUone omnis

cupiditatis. Unde sicut novenarius comple-

tur et perficitur per addiUonem unitatis; sic

novem praecepta,per abdicationem cupidi-

tatis, qui est amor privatus, repugnans bono

communi. Et iterum, sicut charitas est fmis

et perfectio praeceptorum (a) ; sic abdicatio

cupiditatis (quae charitati opponilur) perfec-

tio est praeceptorum (6). Et illa tria ostendit

Apostolus ad Titum'': « Sobrie, pie, et juste

vivamus in hoc saeculo. » Sobrie, sciiicet

sancte; pie, sciUcet benigne; juste, scilicet

vere. Deus ergo dat leges non voluntate (c),

sed maxima raUone. TerUa appropriatio

1 Rom., VIII, 2. — - Matih., v, 17. — 3 Exod., xx,

3, 7, 8. — Ibid., 12. - s Ibid., 13, — 6 Ibid., 14. —' Ibid., V6. — 5 Ephes., iv, 28. — » Exod.. xx, 16. —" Ephes., IV, 2o. — i' Exod., xx, 17. — '^ I Tim., vi,

10. — " Afjirmabat qu a'etail-ce pas encore sainl

Bonaventure? Cest-a-dire,que cettc locution : Vclit^

nolit mundus^ 6tait familiere au saint Docteur. —1" Tit., II, 12.

(«) Suppl. aftirmantium. — (6) Suppl. uegantium.^

(c) Suppl. arbitraria.

IN IIEXAEMRRON. SERMO XXI 135

convenit Deo, ut est in ratione beatificantis;

et secundiim haec, sunt tria, scilicet «terni-

tas, formositas, jucunrlitas : a;ternitas in

Patre; formositas in prole; jucunditas in

nexu (a) utriusque. Secundura approprialio-

nem Hilarii : a ^ternitas in Patre, species

in imngine, usus in munere. )^ Anima igitur

efficitur beata, dum fit particeps aeternitatis,

quando in memoria Deum habet, per lentio-

nem ; formositatis, per visionem;jucundi-

tatis, per fruitionem. llaec appropriata res-

piciunt Deum non solum in se, sed ut est

principium et origo orig-inans, gubernans,

beatificans. Ex primis luminibus aeternitatis,

secundum quod est in seipsa et ad alias per-

sonas, accipiuntur novem considerationes,

qua^ sunt in primo Monarcha, et in nullo

aho inveniuntur omnes. Iste ergo, qui est

summe vigens, summe fulgens, summe ca-

lens, iste sohis est Princeps seternitatis, qui

est principium in producendo, medium in

gubernando, fmis in beatificando, ' « in om-

nibus primatum tenens. » Ad hoc autem,

Monar- quod sit vorus monarciia, debet esse summacelsitudine poUens, summa fortitudine prse-

sidens, summa dulcedine pascens. Primum

Patri, secundum Filio, tertium Spiritui sanc-

to. Summa enim celsitudine pollet Pater in

se ; summa celsitudine poUet in Fiho ; simi-

liter in Spiritu sancto. Idem de fortitudine,

et summa dulcedine. Habemus ergo monar-

cham summe pollentem, sive praesidentem,

et dulcissime pascentem. Ad hoc autem, quod

sit summe pollens, necesse est ut sit summesanctus, summe sapiens, et summe potens :

summe sanctus, in diUgendo bona; summesapiens,indiscernendo vera; samme potens,

seu stabilis, in exequendo justa. Summastabilitas convenit Patri, secundum quod

est summe in se; sapientia summa, secun-

dum quod est in Fiho : summa sanctitas,

secundum quod est in Spiritu sancto. Adhoc autem, quod sit summa fortitudine

praesidens, necesse est, quod sit monar-

(n) C(ct. edit. jucuudilas, nexus. — {b) Cast. edit.

auctenticus, et sic deinceps. — (c) Ccet, edit. solicite.

eha ve

ru

cha summe authenticus (6) in praecipien-

do, prajvalidus in prosequendo, invictus

in triumphando. Authenticus in institucndo

leges;

praevalidus , vel viriUs , in minis-

trando vires; invictus, in superando hostes.

Nobilitatis est,quod Deus liabeat hostes

,

ubi appareat victoriosus. Auctoritas conve-

nit Filio, secundum quod est Filius in Pa-

tre ; virilitas, inseipso; triumphus, ut est

in Spiritu sancto. Et in his consistit media

hierarchia angehca, quae approprialur Filio,

Lt patebit. Tertio, quod sit surame potens,

necesseest, ut sit summe slremius, indu-

cendo , vel praeeundo, vel manuducendo :

summe sagax in erudiendo, sumrae sedu-

lus in custodiendo : ut sic strenue praecedat,

sagaciter doceat, soUicite (c) custodiat; de-

ducat per exempla, erudiat per documenta,

custodiat per aljulorium. Et sic educit,

secundum quod est in Patre : erudit , ut

est in Filio ; custodit , ut est in seipso.

Ad hunc solera aspiciunt oranes spiritus

ccfilestes , et subcoelestes. In his novem

creatura assimilatiir, ut potest, Creatori. Et

has ilkiminationes primo recipiunt mentes

hierarchicae per gloriam, ut angeli et ani-

mae beatae;quia ille sol primo iUuminat

iUos, et per iUos nos : quia ordo est, ut il-

lustratio fiat primo eorum quae sunt sibi si-^^^^^

miliora et propinquiora ; unde et locus su- ^'^^?*""

premus datus est eis, lUi autem qui rebeUes

sunt, his luminibus corruunt. Et ex hoc,

quod angeU primo recipiunt configuratio-

nem deiformem, et hierarchicam, etsacrum

obtinent principatum, per Ulos hierarchi-

zatur Ecclesia. Est autem hierarchia, secun-

dum Dionysium% ordo divinus, scientiaet

aclio ad deiformem,qnantum possibile est,

assimilata, et ad inditas ei iUuminationes,

proportionaliter in Dei simiUtudinem ascen-

dens. Ordo respondet Patri , scientia sacra

Filio, operatio Spiritui sancto. Unde hierar-

chia dicit potentiam, scientiam , actionem.

Potentiaenim sine scientia hebes est : scien-

tia sini' actione infructuosa est. Ex hoc enim,

' Coloss., I, 18. — « Diou., de Coel. Hier., c. Jii.

136

quod appropinquat Soli aeteruo , oportet

,

quod sit sacra ordinatio ; et per hoc sequitur

quod sit deiformis, quia format eam in sui

creaturam, partim per naturam, partim per

gratiam, partim per gloriam : per imagi-

nationem,per similitudinem , per deiformi-

tatem : et ideo ascendit ad inditas illumina-

tiones , ascendens per influentiam. Ilaec

autem influentia non est simpliciter quid

increatum : nec ex hoc sequitur, quod in-

fluentise sit influentia, quia hsec influentia

reducitur in Deum ; dicit enim continuatio-

nem cum primo principio, et reductionem

in ipsum , non sicut res distans. Unde vera

est influentia, quae egreditur, et regreditur,

et Filius * « exivit a Patre, et venit in mun-

dum. » Unde dicit, quod est assimilata in

sacra ordinatione, scientia , etactione, per

hoc quod est ad deiformem ,quantum pos-

sibile est, ascendens partim per naturam

imaginis,partim per naturam simihtudinis,

scihcet gratiae, partim per naturam deifor-

mitatis gloriae. Et proportionahter,quia

seoundura plus , et secundum minus , ut

capax est, et est in simihtudinem reducta;

et ex hoc hierarchia disponitur per tres hie-

rarchias, ut triphciter ihustrata. Et necesse

est quod quaehbet habeat tres ordines. Et

prima hierarchia appropriatur Patri ; se-

cunda , Filio ; tertia , Spiritui sancto. Et

quod prima hierarchia assimiletur Patri in

tribus, et secunda in tribus Fiho, et (o) in

tribus Spiritui sancto , sicut patebit. Suffi-

cientia autem horum tripliciter accipitur.

Prima, ex ratione exemplaritatis aeternae

;

secunda, ex integritate hierarchiae; tertia,

secundum dispositionem ccelestis monar-

chiae. Nota quod , sicut homini caeco ser-

viunt stehae omnes , sic homini serviunt

ADgeii angeh , secundum quod mittunt mirabiles

homTnt- ihustrationes. Unde peccator reprehenden-bns ser- j^g gg^^ g^^ negligit ista, et adjutoria eo-

rum. In prima hierarchia ^ sunt nomina

ista : Throni, Cherubim, Seraphim. In se-

cantor.

* Joan., XVI, 28. — ^ Dion,, de Ccel. Hier., c. vr

— 8 Dicebat; qui? saint Bonavenlure sans doute.

ILLUMINATIONES ECCLESI^

cunda, Dominationes, Virtutes, Potestates.

In tertia, Principatus, Archangeh, Angeli.

Et distinguuntur secundum exemplar aeter-

num ,quod est vigens , fulgens , calens.

Deus trinitas, Pater, Fihus, et Spiritus sanc- T"°''^tatis

tus; et tota essentia Patris in ipso , tota in «quaii-

Filio, tota in Spiritu sancto. Et tota essentia

Filii in ipso, tota in Patre, tota in Spiritu

sancto. Et tota essentia Spiritus sancti in

Patre, tota in Filio, tota in ipso. Si ergo

hierarchia debet assimilari Trinitati , oportet

quod sit ordo qui respondeat Patri secun-

dum quod est in seipso , et secundum quod

est in Filio, et secundum quod est in Spiritu

sancto. Similiter oportet quod sit ordo qui

respondeat Filio, secundum quod est in Pa-

tre, et in seipso, et in Spiritu sancto. Et idem

est de Spiritu sancto. tlle enim Sol sibi pro-

ximo simihtudinem et expressionem (a) im-

primit. Ordo Patri respondens secundum

quodestinseipso, est ordoThronorum. Ordo

respondens Patri , secundum quod est in

Filio , est ordo Cherubim. Ordo respondens

Patri, secundum quod est in Spiritu sancto;

est ordo Seraphim. Ordo respondens Filio

,

secundum quod est in Patre, est ordo Do-

minationum^ cujus est imperare. Ordo se-

cundum quod Fihus est in seipso , est ordo

Virtutum. Ordo secundum quod est Fihus

in Spiritu sancto, est ordo Potestatum. Ordo

Spiritus sancti secundum quod est in Patre

,

est ordo Principatuum ; secundum quod est

inFiho, est ordo Archangelorum,quorum

est secreta revelare ; secundum quod est

Spiritus sanctus in seipso , est ordo Ange-

lorum. Item dicebat ^, quod semel confere-

bat cum uno, de quo ordine fuisset Gabriel.

Et dicebat ille, quod sibi revelatum fuerat

,

quod erat de media hierarchia et de medio

ordine , scilicet Virtutum. Et hoc videtur

valde congruum, ut ille, qui erat nuntius

conceptionis Filii Dei, de iho ordine mitte-

relur, qui Fiho appropriatur. Item,quia

erat nuntius Mediatoris , congruum fuit ut

de medio ordine mitteretur. Hoc dictum

(a) Suppl. tertia.—C(?<. edit. similitudine etexpressicne.

Gabriel

cujus,

hierar-

chiae sit.

IN HEXAEMERON. SERMO XXI. 137

est secundum probabilitatem. Unde eliam

Gabriel vocatus est, fortitudo Bei; et venit

ad confortandum Virginem. Item,

quia

debebat miiti communis persona. Sic ergo

patet, quod quaelibet hierarchia respondet

Patri, et Filio, et Spiritui sancto. Nota

Hierar- etiam,quod prima hierarchia non ori-

'^iiiumu ginatur,nec illuminatur , nisi a solo Deo.

natio.]y|edia originatur et illuminalur a Deo, et a

suprema; infima autem originatur et illu-

minatur a Deo, et a suprema, et a media;

ecclesiastica autem ab omnibus. Unde * ra-

dius Solis aeterni primo illuminat hierar-

chiam sibi propinquara, et secundum simi-

Jitudinem ad suam hierarchiam; deinde per

illam venit in mediam , et per illam in in-

fimam , et per omnes in ecclesiasticam ; nec

tamen inteUigendum, quod angelus creet

angelum. Secundum autera quod primum

principiura se habet in ratione originantis,

gubernantis, beatificantis , sic est concor-

dant hierarchiarum. Nobilius enim est beati-

ficare, quam creare, vel gubernare ; et nobi-

hus est creare, ubi datur esse, quam gu-

bernare, ubi conservatur quod datura est.

Summo principio in ratione beatificantis

,

respondet suprema hierarchia ; in ratione

creantis, respondet media; in ratione gu-

Hierar- bernantis, respondet ultiraa. Supreraa sum-

offidT.'^ uie inflammat ; media summe vigorat ; infi-

ma summe reducit. In ratione beatificantis

erant tria appropriata , scilicet a^ternitas,

formositas, jucunditas ; et secundum hos

correspondent ordines primse hierarchiae.

iEternifas respondet Patri, cui respondent

Throni, in quibus Deus sedere dicitur, quia

Deum habent; forraositas FiUo, cui Cheru-

bim (a);jucunditas Spiritui sancto^ cui Se-

raphim ardor. Item sunt aha tria appro-

priata, scilicet potentia, sapientia, voluntas,

ut est in ratione principii : potentia Patri,

et respondent Dominationes, quarum est

imperare ; sapientia FiHo , et respondent

virtutes ; voluntas Spiritui sancto , et res-

• Dion., de Cccl. Hier., c. x. — * [sa., vi, 3. —» Eccli., XLII, 4. — * Cant., u, 17.

pondent potestates , in quibus destruuntur

adversae potestates, In ratione gubernantis,

sunt tria appropriata : pietas , veritas, sanc-

titas : pit^tas est in Angelis ; veritas in Ar-

changelis ; sanctitas competit maxime Prin-

cipatibus. Oportet ergo quod hierarchia,

secundum quod est reducta in Deuni , ha-

beat expressam similitudinem ejus,quam

unus non potnit explicare. Tertia considera-

tio est secundum illud principium, quod tenet

principium monarchiae. Ille enim Monarcha

est summa celsitudine pollens,quia sum-

me sapiens in discernendo vera, summe san-

ctus in diligendo bona, summe slabilis in

exequendo justa. Seraphim respondent sum-

rase sanctitati , in quibus est amor sanctus;

unde claraant *: « Sanctus , Sanctus , Sanc-

tus. »Sapientice respondent Cherubim, in qui-

bus est plenitudo scientise ; stabiUtati respon-

dent Throni , in quibus est sedes alta, patula

ad suscipiendum. Secundo Monarcha, ut est

&umma fortitudine prsesidens, est authenti-

cus in statuendo leges, prsevahdus in mi-

nistrando vires, invictusin superando hostes.

In statuendo leges,habetordinemDomiuatio-

nura, quarum est imperare, etformare im-

perium ; in ministrando vires, sic est ordo

Virtutum, quarum est miracula facere,et

prosequi quod imperatum est; in superando

hostes , est ordo potestatum, quarum est

omne inordihatum reppUere, et omne ordi-

natum promovere. Tertio Monarcha est sum-

ma dulcedine pascens , sumrae strenuus in

raanuducendo , summe sagax in erudiendo,

summe seduhis in custodiendo. Primum est

Principaluum ,quorum est roborare ; se-

cundum, Archangelorura, quorum est se-

creta revelare ; tertiura , Angelorum, quibus

congruit sedula custoditio. Istae sunt tres

hierarchiae, quas iUuminat iste Sol. Unde '

« tripUciter Sol exurens raontes. » Isti sunt

raontes Bethel *: « Sirailis est dilectus meus

capreae hinnuloque cervorum super montes

Bethel [b). » Super i.stos montes iste Sol ira-

mitiit priraas iUuminationes. Alia est dis-

(a) Suppl. spleudor. — (6) Vulg. Bether.

138 1LLUM[NATI0NES ECCLESIyE

Vita tri-

p'ex.

Polestas

triples.

Hierar-

chi;i

facii

tres.

tinctio secundum integritatem hierarchicam,

ad quara reqniiitur sacra potestas, vel sacra

ordinatio, scientia sacra_, vel operatio. Tri-

plex enira est genus vilae in coelo et in terra,

scilicet actuosae, et otiosae, et ex utraque

perraixtae. Actuosa respondet opnrationi;

otiosa scientiaj,permixta ordini. Ideo sunt

activi, contemplativi, ex utroque permixti.

Scientia respondet supremse hierarchioe;

actio, infimae ; ordo, sive potestas, mediae.

Scientia autem sursumactiva, reducens in

originem; speculativa, suscipiens lumina;

discretiva, sive servativa, decernens judicia.

Prima est in Seraphim, secunda in Cheru-

bim, tertia in Thronis. Et quia scientia, ut

est speculativa, convenitmedio ordini , ideo

tenuit nomen scientise ; alii duo addunt sur-

sumactionem , et discretionem , vel deco-

rationem : ideo denominantur a superad-

ditis : scientia enim habet rationem specu-

lationis. Secundo , de sacra potestate : est

triplex potestas : sublimis , universalis , et

iriumphalis. Primse poteslati respondet ordo

DomiuatioQum ; secundae , ordo Virtulum;

tertiae, ordo Potestatum. Et quia potestatis

est proprie hostes superare , ideo ordo po-

testatum retinuit sibi nomen. Attenditur

etiam distinclio secundum actionem , quse

est in infima , in qua sunt omnes spiritus

in ministerium missi^quia supremi ab in-

fimis nunquam recedunt. Unde de Seraphim

misso ad L^^aiam ', movet quaestionem-Diony-

sius^, et non solvit eam ; magis tamen vi-

detur sontire, quod fuit angehis aUus, ac-

cipiens Inflammationem ab angelo istius

ordinis, et sic denominatur ab illo. Hujus

actionis triplex est actus, illuminare, perfi-

cere, purgare. Major est perfectio, quam il-

luminatio; et haec major, quam purgatio.

Primum Archangelis, secundum Angehs,

tertium Principatibus. Quarta distinctio est

secundum aspectus superccelestis monar-

chiae, vel hierarchiae. Et iste est aspectus

ad supremam, ad infimam, ad seipsam :

' /sa., VI, 6. — 2 Dioa , de CrM. Hier.* Dion., ibid.— * Ibid., c. vii.

c. xiii. —

sicut praelatus bene ordinatus , scilicet, qui

est subjectus superiori, ordinatus respectu

sui, et tunc bene praesidet inferioribus. Lu-

cifer non servavit hunc ordinem ; ideo de

ordine est projectiis. Prirao voluit praeesse;

et taraen plus tenebatur Deo, quam sibi.

Iste aspeclus est secundum rationem sus-

ceptionis, speculationis , unitionis. Memoria

suscipil; intelligentia speculatur; voluntas

unitur. Per lias vires, et non peralias , est

conversio ad Deum. Plus autem est uniri

,

quam suscipere , vel speculari : ideo unitioni

respondet Seraphim; speculationi respondet

Cherubim ; Thronis respondet vsusceptio

patula et tranquilla. Secundum rationem

ordinis vel aspectus in seipso, non est nisi

secundum potestatem ordinatam, quan-

tum ad tria : aut imperat quod est facien-

dum ; aut prosequitur imperatum ; aut

defendit quod factum est : et in hoc assis-

tunt sibi spiritus,

quia unus imperat,

ahus prosequitur , alius defendit : sicut in

coUegiis, nisi sit ordinata susceptio , vir-

tutum comumnicatio , communicantis de-

fensio, non est ordo. Primus est Dominatio-

num; secundus, Virtutum; tertius, Potesta-

tum. Et dicit ^,quod non bene posuerat in

aho loco potestates aut virtutes, nec bene

tunc vitierat. In aspectu autem ad nos, sic

tria ab eisrecipimus beneficia, quid agere,

quid praeeligere,quid prosequi. Quid agere,

docent Angeh;quid praeeligere , Archan-

geW;quid prosequi , Principatus, Ex verbis

Dionysii * de Angelica Hierarchia extrahi-

tur,quod amor Seraphim est continuus

,

summe inlensus, summe penelrativus us-

que ad cor, usque ad intima, ex intimis

autem procedens, etponit proprietates ignis

semper mobilis. Et loquitur isto modo de

igne large , ut extendatur ad quamhbet es-

sentiam. Et in hoc ordinatur amor conti-

nuus , superfervidus , scilicet intensus ; su-

peracutus, scihcet penetrativus. De Cheru-

bim dicit, quod suscipit copiose, speculatur

praeclare, perfruitur jucunde illo lumine

;

de Thronis, quod sedes est electa, quod est

IN HEXAEMERON. SERMO XXI

firma, stabilis, praeclara,patula ad susci-

piendum lumen. Throni dicuntur a judi-

cando, quod in illis sedet Deus, quia divi-

nissimi sunt, et rationabiliter mauifestant (a)

consilium suum per judiciura. Consilinra

enim occultum est, sed manifestatur per

judiciura : illis autem manifestat consilium

suum. De Dominationibas signat quamdam

escellentiam in quadara libertate, et cumhis signat quamdam praisidentiam respectu

animarum, et non appetitura habent inor-

virtus dinati dorainii. Virtutibus enim virtus est

'^"'^' ultimum de potentia, unde non dicitur quae-

cumque potentia virtus, sed quae est ulti-

mata ; nec quaecumque res dtcitur virtuosa,

sed quae babet stabiiitatem in durando

,

Ibrtitudinem in resistendo. Item quod sit

fortis, nunquam sulijicibiliter infirraetur,

quandiu Deus vult influere in eam, et in

maxima ejectione, recjpere iilurainationes.

Itera , quod habeat sublimitatem,quod

semper ad divina feratur. De Potestatibus,

ut Dominationura , irapevare ; Yirtutum,

prosequi ; Potestatum , ordinare, ut nibil

sit contrarium, unde dicit vim repulsivam;

item Principatuum, deducere ; Archangelo-

rum, revelare ; annuntiare, Angelorum.

i39

SERMO XXIJ.

De statu Ecclesice militantis, qualiter in suis orcli-

nihus est disposita, Et superncs Hienisalem com-

paraiur.

* Signim macjmim appannt in ccslo

,

miilier amicta Sole^ etc. Diclum est de con-

sideratione coelestis monarchiae, quse intel-

ligitur pcr lucem solarem, ut est Sol vigens,

fulgens, calens, secundum quod consur-

gunt in anima novem iumina secundum

considerationes divinse excellentiae , divinae

influentia?, divinae praesidentiae, el quomodo

coelestis hierarchia ab illo Sole hierarchi-

zatur propter conformitatem ad Solem, prop-

ter dispositionem integritatis liierarchiae , et

propter multiformitatem aspectuum. Restat

(a) Ccet. edit. manifeslaas.

ergo de Luna : sicut enim anima contem-

plativa est mulier bona amicta Sole, ita

Luna est sub pedibus ejfis non ad concul-

candum, sed ad stabiliendura, scilicet mili-

tans Ecclesia. Philosophi multa considera- Esciesia

verunt de Sole aeterno; sed nihil eis valuit, fia tii-

quia non fuit Luna sub pedibus. Unde sicuttj^'^'^*""

Luna est filia Solis , et recipit lumen ab eo,

similiter railitans Ecclesia a superna Ilie-

rusalem. Unde dicit eam Apostolus * matrcm

nostram, quia est mater influentiarum, qui-

bus efficimnr filii Dei. Coelestis hierarchia

est illustrativa miiitantis Ecclesiae. Oportet

ergo quod Ecclesia militans habeat ordines

correspondentes hierarchiae illustranti. Dis-

tinguuntur autem tripliciter : uno modo,

secundum rationem processuura ; aUo raodo,

secundum rationem ascensuum; tertio mo-

do, secundum rationem exercitioriim. Pri-

mo ergo secundum rationem processuum,

quia in tempore nascilur et procedit, non

sicut angeli, qui subito creati sunt, etsimul

firmati. Sicut enira Luna plus et plus recipit

himen a Sole, quousque veniat ad comple-

mentum, sic Ecclesia. Habet ergo tres ordi-

nes, scilicet fundaroentales, qui respondent

supremae hierarchiae; promoventes, qui

respondent mediae; consummantes, qui res-

pondent infimae. Fundameutales ergo res-

pondent supremae, quia in spintualibus

fundamenta sunt altissiraa. In corporalibus

vero, quia res descendunt ad infiraum, ideo

fundamentum est infimura. Sed in spiri-

tualibus fundamentura est supreraum ; unde

et homo habet caput erectum ad ccelum,

quod est sicut radix. Unde sicut ^ arboribus

per radicem est derivatio, et attractio ad

ramos, sic in bomine, quidquid est in homi-

ne, derivatur a capite, licet ahud merabrum

sit principaUus, ut cor secundum Philoso-

phura. Christus autem, qui est caput, habet

locum supreraum in hierarchia. Sunt ergo

tres ordines : fundamentales , respondentes

Patri;promoventes , Filio ; consummantes,

• Apoc, XI!, 1. — 2 Gal., IV, 2'j.— ' Arist., de Somn.

et Vigil., c. 1:1.

140

Spiritiii sancto. Sunt ergo in Ecclesia tres

ordines fiindamentales, scilicet ordo pro-

plietalis, patriarchalis, apo5tolicus. Et ait ^ :

« Jam non eslis hospiles, et advenae. » Sequi-

tur : « Superaedificati supra fundamentnm

aposlolorum et prophetarura. » Patriarchae

fuerunt patres apostolorura, secuudum rar-

nem, et secundum promissionem. Iste ordo

respondet Patri, nt est in seipso; prophe-

tahs respondet Patri, ut est in Yerbo; apo-

stohcus respoiidet Patri , ut est in Spiritu

sancto. Isti apostoli sunt fiUi excussorum :

a Sicut sagittae, inquit \ in manu poten-

tis, ita filii excus.«orum. » ^ « Pro patribus

tuis nati sunt tibi fihi. » Ordo patriarchahs

respondet Thronis; ordo prophetahs res-

pondet Cherubim ; ordo apostohcus , Sera-

phim. In patriarchis fuit stabiUtas fidei ; in

prophetis, hmpiditas cognitionis ; in apo-

stohs, fervor charitatis. Si ergo genitura

novi testamenti fuit a nobihssimo principio,

debuit esse a nobihssimis principiantibus.

Et ideo aposloh respondent Seraphim,qnia

apostoh fuerunt conformes Christo ; et ante

illum ordo stabilis, scihcet patriarchaUs.

Sunt autem tres ordines promotivi,

per

quos Ecclesia stabilitur, in ordinibus mar-

tyrum , virginum et confessorum. Ordo

martyrum respondet FiUo , ut est in Patre,

quia in martyribus fuit maxima potentia.

Ordo confessorura respondet Filio, ut est in

semetipso, scilicet ratione doctrinae. Ordo

virginum respondet Filio , ut est in Spiritu

sancto. Per viros istos dilatata est Ecclesia,

in qua sunt cxempla virtutis. In ordine

martyrum, documenta veritatis ; in ordine

confessorum,privileg-ia sanctitatis fulgent

;

in ordine virginum, privilegia castitatis.

Per virgines inteUiguntur non solum pueliae

passae pro Christo, sed omnes qui zelo casti-

tatis sequestraverunt se a mundo, ut Hila-

rion, Paulus primus Eremita. Martyres res-

pondent Dominationibus; confessores virtu-

tibus; virgines Potestatibas, ubi removetur

« Ephes., II, 19. — ' PsaL cxxvi, 4.-3 Psal. Xiiv,

17. — * Apoc., VI, 12. — 5 Matth., iii, 15.

ILLUMINATIONES ECCLESLE

omnis deordinatio. In martyribus Ecclesia

aUquando fuit obscurata, quia Luna appa-

ruit « ^ sicut sangnis; » sed reparata est, et

rediit ad majorem dilatationem. Unde per

sanguinem martyrnm dilatata est Ecclesia.

Sub te:npore confessorum per haereticos

impugnata est; sed post, haeresis destructa

est in conciliis, et magis est Ecclesiae fides

expU.cata. Sub tempore virginum,quando

homines ad Christura convertebantur, magis

est illuminata. Excitavit enim Spiritus sanc-

tus mentes quorumdam, ut castitatem ama-

rent et servarent. Tertio est ordo consum-

mantium ; et sunt tres , scihcet praesiden-

tium, magistratuum, regulantium. Ordo

prsesidentium respondet Spiritui sancto, ut

est in Patre ; ordo raagistratuum respondet

eidem, ut est in FiUo; ordo regulantium

respondet eidem, ut est in seipso. Primo

Ecclesia fuit fundata in primis tribus; se-

cundo, in tribus mediiscrevit; terlio oportet

quod sit ordinata in tota sua uni versitate, et

corapleatur per Spiritura sanctum. Sunt

ergo in Ecclesia praesidentes , et subditi;

docentes, et disciplinati; regulantes, et re-

gulati. Et intelligo per magistros, docentes

vel Philosophiam, vel Jus, vel Theologiara,

vel artera quaracumque bonam , per quam

promoveatur Ecclesia. Per ordinem prae-

sidentium, intelliguntur prcelati , cujus-

cumque auctoritatis. Per ordinem regulan-

tium et regulatorura, comprehenditur vita

monastica, et isti sunt ultimi, quia oportet

mundum consummari in castitate,quia

ultimi non generabunt. Consistit ergo in

hoc consummatio Ecclesiae, ut regatur se-

cundum rationem praelationis , secundum

rahonem illustrationis , secuudura rationeni

a carne abstractionis. Ordo praesidenhum

respondet Principatibus ; ordo magistra-

tuum respondet Archangelis; ordo regu-

lanlium, Angelis ,qui habent officium hu-

militatis. Debent enira plus esse subjecti

regulares suo superiori, quara discipuli

magistro, quam subjecti praesidenti : quia

^ « sic decet nos implere omnem justitiam.

»

Ecclesise

consum-matio,ia

qno con-

sistat.

IN nEXAEMRRON. SERMO XXIT. 141

In Ec-

clesii

tres f:ia-

duf, Or-

diDumgradus,

etofficin.

Diaco-

nus

quandosaDgui-

ncm mi-

nistrave-

rit.

Unde ille, qui magis est humilis, major est

apud Deum. Alia est distinctio secundiim

rationem ascensuum et graduura Ecclesiae.

Oportet autem eam ordinari tribus ordini-

biis lapidum. Sunt autcm gradus purgalivi,

illuminativi, pcrfeclivi. Purgatio autem tri-

plex est ; purgatur liomo a consortio foedo-

rum,a nubilo ignorantiarum, ab infesta-

tione daimonum. Ilis respondrt ordo ostia-

riorum , lectorum , cxorcistarum. Ordo

ostiariorum , ut excludantur immundi, ex-

communicati, energumeni, catechumeni, ct

non fundali in fide. Et ista fiebant in Ecclesia

primitiva , quando Ecclesia optime erat dis-

posita; sed modo porcus et canis intrat.

Ordo lectorum est, ut purgelur a nubilo

ignorantiarum per auditum lectionis , ut

homo sciat historiam eorum qua3 leguntur,

et sic informetur. Uude etiara in primiliva

Ecclesia, quia tunc quasi omnes eraut htte-

rati , legebatur eis lectio. Tertia purgatio ab

infestationibus daemonum,

per ordinem

exorcistarum. Ordo primus respondet Ange-

lis; secundus, Archangelis; tertius, Princi-

patibus. Item est ordo graduum ad illumi-

nandum,

per ordinera acolytorum , sub-

diaconorum , levitarum. Acolytorum est

ferre lumina; subdiaconorum, legere Epi-

stolam ; diaconorum, legere Evangehum.

Omnes enim ministrant vasa , sed diversi-

mode, quia acolytus ampullam, subdiaconus

parat calicem, diaconus offert. Unde etiam

aliquando ministravit sanguincm,quando

?ninistrabatur sanguis aliis. Sunt ergo isti

ordines illuminativi. Ulustratio autem quce-

dam est per exempla exteriora, quaedam

per documenta mediocria, quaedara per

documenta suprema. Primi portant cereos,

ut acolyti, quibus dicitur ': « Sint lumbi

vestri praicincti , et lucernae ardentes. »

Lucernaj enim sunt opcra lucida, secun-

dum Gregorium *. Secundi illuminant

,

verbo, et exemplo ': « Ut sitis simpli-

» Imc, XII, 33. — ' Greg., in Evaitg., hom. xiii. —» Philip., 11, IS, 16. - * Luc, u, 10, — ^ Ex Conc.CoDstautinop. i, can. .1. — « /<«., xix, 18. — ' Ibid.

ces.... inter quos lucetis , sicut luminaria in

mundo, verba vitse continentes, » ut sxih-

diaconi, qui continent verbum Epistolarum.

Tertii per documenta altissima , senteutiae

Evangidiorum : et sic diaconi. Uude eliam

solebant praedicare, ut Stephanus^ Laureii-

tius, Vincentius. Unde Angelus ad pastores

ait *: « Anuuntio (a) vobis gaudium ma-

guum, » elc. Ille angelus est diaconus. Ordo

acolytorura respondet Potestatibus ; ordo

subdiaconorum, Yirtutibus ; ordo diacono-

rura, Dorainationibus. Est auteni ordo per-

fectivus ; et ille est Iriplex; sacordotalis, epis-

copahs, et patriarchahs. Consummalio cnim

est secundiim triplicem raodum. Una est in

adraiuistralione corauiuni sacraraentorum

,

sine quibus non est salus, ut baptismo, poe-

nitentia, Eucharistia, unctione eAtrema. Pri-

mura est via, pcr quam introducitur ijomo

in Ecclesiara; secundum, per quod homo

reducitur in gradum pristinum; tertium,

per quod homo introJucitur in coelum. Pri-

raura est ad deletionem originahs; secuu-

dum, ad deletionem mortahs; tertium, ad

deietionera omnis venialis : et quia in his

non est perfectio nisi in Christo, ideo sacra-

mentum eucharistioe committitur sacerdoti

speciahter. Secunda est in administratione

ordinum privilegiatorura , ut sacri ordinis,

et confirraationis. Ha^c est uon aliorura, sed

episcoporum, qui sunt sacerdotibus perfec-

tiores : ideo in ipsis debet esse altior perfec-

tio ad dandum Spiritum Sanctura, qui non

nisi per apostolosdabatur: ideo etiam locum

tenent Apostolorum : super apostolos autem

est Christus , et post Petrus. Oportet ergo sammn$

esse patrem patrum, quein nos Papaiu vo- patef »».

caraus, qui tamen propler humilitatera qua- ^'"™-

tuor habet * patriarchas , Coustantiuopolita-

num, Alexandrinum , Hierosolyuiitanum

,

Antiuchenum. Et de his loquitur Isaias *

:

« Eruut quinque civitates loquentes lingua

Cbanaam : » Roma aulem universalis est.

Ideo^ « civitas Solis vocabitur una, » quia

etsi alia3 (|ualuor sedes pleuain auctorita-

(a) Vulg, EvaDgcUzo.

U2 nXUMTNATfONES ECCLESTjE

tem habent super ecclesiis partialibus, sola

tamen Roma universaliter, sicut Sol super

planetas, habet pleniludinem potestatis su-

per omnes. Et secundum hoc sunt tres or-

dines, non quidem propter novi characteris

impressionem,, quia ultra sacerdotium non

est gradus, sed propter eminentiam et po-

testatem. Primusrespondet Thronis; secun-

dus Cherubim ; tertius Seraphim : quia '

a oportet episcopum esse amplectentemeum,

qui secundum doctiinam est, fidelera ser-

Papade- moncm. » Papa autem debet esse perfectis-

p*er:ec-^simus inter omnes. Si autem sic esset ordi-

lissimos natio interius, sicut exteriiis, timc optimelaierom-

ne?. esset. Tertia ordinatio est secundum ralio-

nem exercitiorum,quai sunt tria, scilicet

actuosam, oliosum, et ex utroque permix-

tum; vita activa, vita contemplativa, et ex

utroque permixta. Et licet ordo praelatorum

secundum ordinem ascensuum ponatur in

summo, tamen secuiidum istum processum

ponitur in medio, ex quo permixtus. Est

ergo ordo activorum, in infimo; ordo pras-

latorum, inmedio; ordocontempktivorum,

in summo. Ordo activorum respondet Patri,

cui competit productio; ordo prselatorum,

Filio;ordocontempiativorum,Spirituisancto.

Quia in Ecclesia sunt tres ordines, scilicet

Monasticus, qui est productus tantum; Lai-

cus, qui est producens tantum ; Ciericalis,

qui est productus et producens : nam ex laico

fit clericus, et non e converso, si jam habet

ordinem sacrum; nec alio (a) modo fieri de-

bet. Ex clerico fit religiosus, et non e con-

verso. In ordine laicorum est triplex ordo,

scilicet sacrarum plebium, sacrorum consu-

lum, sacrorum principum. « Restituam,

inquit », judices tuos , sicut a principio. »

Boni enim principt.'s habent bonos consilia-

rios; et boni consules habent bonas plebes,

quia erudiunt illas. E contra, mali principes

habent malos consiliarios^ et per consequens

male instruunt plebes. Malae plebes eligunt

malos principes. Primus ordo, scihcet ple-

' Tit., \, 9.-2 Isa., 1, 26. — 3 Ibid., 23. — * Eebr.,

V, 1. — (o) Al. aliquo.

blum, respondet Angelis; ordo consuTum,

Arcliangelis : ordo principum, Principatibus.

Modo autem non est ita, sicut quando Valen-

tinianus regnabat, cujus consiliarius fuit

Ambrosius, qui adhuc Saracenus, scilicet ca-

techumenuS;, virgo fuit. Sed modo ^ « prin-

cipes » sunt « socii furum, » et consiliarii in

munere consulunt. Secundus ordo clericalis_,

activus et contemplativus, qui populum pas-

cere debet, et contemplari , ut sit medium

inter Deum et plebem. « Omnis » enim * « pon-

tifex ex hominibus assumptus,, » etc. Et hi

sunt tres ordines, ministerialis scilicet, sa-

cerdotalis, pontificalis. Ad lios reducuntur

omnes, quia omnes aut sunt minislrantes,

et sunt primi sex; aut sunt sanctiticantes

per verba; aut sunt regentes per eminen-

tiam. Primus ordo, scilicet ministerialis_,

respondetPotestatibus; ordo sacerdotalis res-

pondet Virtutibus; ordo ponlificalis respon-

det Dominationibus, lUe euim ordo liabet

jubere, in quo est efficacia et virtus. In or-

diue coniemplativorum sunt tres ordines

respondentes supremae liierarchiae, quorura

est divinis vacare tripliciter : quidam,per

modum supplicatorium;quidam

,per mo-

dum speculativum; quidam,per modum

sursumactivum. Primo modo sunt illi, qui

se totos dedicant orationi, et devotioni, et

divinae laudi, nisi aliquando, quando iuten-

dunt operi manuali, seu labori, ad sustenta-

tionem suam et aliorum : ut sunt ordo rao-

nasticus, sive albus, sive niger, ut Cister-

ciensis, Praemonstratensis , Carthusiensis,

Grandimontensis, Canonici regulares. Om-

nibus istis dataj sunt possessiones, ut orent

pro illis qui dederunt. Huic respondent

Throni. Secundi sunt illi, qui intendunt per

modum speculatorium , ut illi qui vacant

specuTationi Scripturae, quae non intelligi-

tur, nisi ab animis mundis. Non enim potes

nosse verba Pauli, nisi habeas spiritum

Pauli. Ideo necesse est, ut sis sequestratus

in deserto cum Moyse, et ascendas in mon-

tem. Huic respondent Cherubim. Hi sunt

Praedicatores, et Minores. Alii principaliter

Sanct.

Franc.

qaomo-do vellet

f.'atres

snos stu-

dere.

Ejasdemordo et

raptas.

Gradusin anirna

Iriplici-

ter dis-

positi.

intendunt speculationi , a qua etiam nomen

acceperunt, et postea unctioni. Alii princi-

paliter unctioni, et postea speculationi, et

utinam amor vel unctio non recedat a Clie-

rubim. Et addebat, quod beatus Franciscus

dixerat *, quod volebat, quod fratres sui stu-

derent, dummodo facerent prius quam do-

cerent : multa eoim scire, et non gustare,

quid valet? Tertius ordo est vacantium Deo

per modum sursumactivum, scilicet exce-

dentium. Et dicebat: Quisenim iste est? Iste

est ordo seraphicus. De isto videlur fuisse

Franciscus : et dicebat, quod antequam ha-

buerat habitum, raptus luit, et iuventus est

juxta quamdam sepem. Hic enim est maxiraa

difficultas, scilicet in sursumactione, quia

totum corpus enervatur; et nisi esset aliqua

consolatio spiritus, non suslineret. Et in his

consumniabitur Ecclesia. Quis autem iste

ordo sit futurus, vel jam sit^ uon est facile

scire. Primus ordo respondet Thronis ; se-

cundus, Clierubim; tertius, Seraphim. Et

isti sunt propinqui Hierusalem,, et non ha-

bent nisi evolare. Jste ordo non florebit, nisi

Christus appareat, et patiatur in corpore suo

mystico. Et dicebat, quod illa apparitio Se-

raphim beato Francisco, quae fuit expressa

et impressa, ostendebat quod iste ordo illi

respondere debebat, sed tamen hoc venire

pertribulationes.Etinillaapparitionemagna

mysteria erunt. Sic ergo distinguuntur illi

ordines secundum majorem et minorem per-

fectionem, comparati secundum stalus, non

secundum personas : quia una persoua laica

aliquando perfectior est, quam religiosa.

Sequitur de luce stellari, per quam anima

hierarchizata intelligitur. Necesse estenim,

ut anima,quai est hierarchizata, habeat

tres correspondentes supernse hierarchiae.

Grandis res est anima, quia in ea po-

test describi totus orbis. Pulchra dicitur '

sicut Hierusalem, quia assimilavit Hie-

rusalem per dispusilionem graduum hie-

rarchicorum. Disponuutur autem in anima

' Celui qui ajoutait a ce qu'il venait de dire, ce

qu'avail dit saint Francois, n'^lait donc pas saint

IN HEXAEMERON. SERMO XXII. 143

gradus tripliciter, secundum ascensum, se-

cundum descensum, elsecundum regressum

in Deum, ut lex divina; et tunc anima videt

angelos Dei ascendentes et descendentes per

Rcalam, ut vidit Jacob in vita sua. Abbas Yer- Gradus

cellensis assignavit tres gradus, scilicet na-tri^^u^es.

tuTcB, industrice, et gratise. Sed non videtur,

quod aliquo raodo per naturam anima possit

hierarchizari. Ideo nos debemus attribuere

industriae cum natura, industriae cum gra-

tria, et gratiae super naturara et industriam.

Tres autem sunt gradus industriae cura ua-

tura, sive actus, scilicet nuotiatio, dictatio,

ductio. Nunliatio respondet Angelis ; diclatio,

ArchangeIis;ductio, Principatibus. industria

enim primo percipit, quod quilibet sensus

nuntiat. Yisus et auditus multa nuntiave-

runt ; sed auditus plura, ut illa quae Romae

fiunt; gustus, odoratus, ettactus non vadunt

longe, etideo tardi sunt. Cavere autem de-

bet industria ut non permiltat omnem nun-

tium intrare, ut mulieres videre : industria

enim debet discernereinter nuntiata, utrum

sint respuenda, vel eligenda. Deinde necesse

est deliberatio, quae est dictatio, utrutu li-

ceal; et si liceat, utrum deceat; et si deceat,

utrum expediat. Nil enim expedit, nisi liceat

et deceat. Deinde necessaria est ductio, ut

prosequatur. Prosequi autem est assumere

in facultatem voluntatis, et est Principa-

tuum. Multi enim sunt Angeli et Archangeli,

scilicet perspicientes et deliberantes quid

expedit, sed non sunt prosequentes, ut Prin-

cipatus. Secundus est gradus iudustriae cumgratia. Et sunt tres actus : primus, ut pro-

pter Deum fiat quod deliberatum est. Unde

prima ordinalio est in Deuin; quae est Potes-

tatum, scilicet in finem ordinare^ et quid-

quid deordinatum est removere : sed quia

hoc est difiicile, ideo necessaria est robora-

tio, quai est Yirtutum; et quia in finem or-

dinare est difQcile, et roborare, ideo sequi-

tur imperalio, quae est Dominationum. Ter-

tia hierarchizatio est gratia?- super naturam

Francois lni niSme— 2 Cant., VI, ;i.

c'6lait douc saiut nouaventiire.

1-U ILLUMINATIONES ECCLESIJ:

et industriam, quando scilicet super se ani-

ma elevata est, et deserta, etsuscipit divinas

illuminationes, et supra se speculatur quod

sibi datum est, et ex lioc surgit in divina,

sive sursum agitur. Ista tria sunt, susceptio,

revelatio, unio, ultra quam non procedit

mens. Et in istis consistit Canticum Canti-

corum totum , scilicet castis susceptio-

niLus, castioribus speculationibus , castissi-

mis unitionibus ; et tunc poterit dicere illud

Cantici * ; « Oscaletur me osculo oris sui. »

Susccptio responJet Thronis; revelatio, Che-

rubim; unio, Seraphim. Et ha^c hierarchia

est secundum ascensum. Itemest hierarchia

auimai secuudum modum descendendi :

oportet enim ut unguentum capitis hierar-

chiae supernse cadat in barbam, in mediamhierarchiam, et in vestimenta, id est, in in-

fimam : haic autem secundum virtutes ani-

mae, qua3 sunt tres secundum Diouysium,

scilicet susceptivae, custoditivse, distributi-

va? : ut copiose suscipiat, studiose custodiat,

hberahter refundat. Unde 2: « Gratis acce-

pistis, gratis date. » Ad hoc autem quod ani-

ma recipiat illa lumina, requiritur vivacilas

desiderii, perspicacitas scrutinii, tranquilli-

las judicii. Non enim est contemplativa ani-

ma sine desiderio innato et vivaci. Qui hoc

non habet, uil de contemplatione habet, quia

origo luminum est a summis ad infima, none converso. Primus respondet Seraphim

,

qui est ardens sieut ignis : unde ignis maxi-

mam figuram habet in Scripturis. Ad istum

ignem ardentem in vertice montis ascendit

Moyses, et tamen illum ignem prius vidit in

pede montis. Non enim Moyses descenderet

ad erudiendum populum , nisi prius ad

ignem ascendisset. Desiderium ergo disponit

animam ad suscipiendum lumen diviuum.

Secundo oportet, quod anima perspicaciter

advertat, vel percipiat, quae data sunt sibi a

Deo, et ut non habeat phantasmata vel oc-

cupationes, quin possit occupari vel ferri in

illa lumina : et illud respondet Cherubim.

Tertium est, quod habeat tranquillitatcm ju-

' Cant., i, 1. — ''MaUh.,x, 8. - s Joan., iii, 13.

Aucto-

ritas im-

dicii, quia dona Dei non debet (a) in vacuumrecipere, ut non pervertatur {b) judicium in

aliqua passione : quia si amo, judicium per-

vertitur; si odio (0), simiUter; si spero, et sic

de aliis passionibus : et hoc respomlet Thro-

nis. Ex his sequilur auctoritas imperii. Exquo enim desiderio suscipit, et illud perspi- pcn, ,e

caciter percipit, et tranquille faciendum ju- ''°''"*-

dicat^ et ex quo Deus \'ult , tunc anima im-

perat fieri_, et respondetDominationibus. Sed

imperare parum valet, nisi faciat : ideo opor-

tetquod sit viriUtas propositi exercitati; quod

respondet Virtutibus, ut propter nuUam tri-

bulationem dimittat bonum, quod scit Deumvelle. Post quod venit nobiUtas triumphi,

propter impedimenta quae occurrunt, post-

quam recipitur aliquid a Deo ; et illud res-

pondet Potustatibus , scilicet de omnibus

triumphare. Haec tria faciunt mediam hierar-

chiam animae. Tertium est custodita distri-

butio, et in hoc sunt tria, vel tripliciter con-

tingit, scilicet per claritatem exempli, per

veritatem eloquii, per humilitatem obsequii.

Sic debemus vitam dare proximo , scilicet Proximo

per exempla, scientiam, et substautiam. ^b^eamus

Praiclaritas exempli respondet PrincipatibuSjriute^*

quorum est ducere; veritas eloquii, Archan-

gelis; humilitas obsequii, AngeUs. Sic ergo

est consummatio in humilitate, secundum

descensum; et inceptio in charitate, ascen-

dendo e contrario. Sic ergo descendere inci-

pimus a vivacitate desiderii ad humilitatem

obsequii. Unde Christus venit ad humilita-

tem obsequii nostri. Sicut ergo animahabet

angelos ascendentes, sic debet habere descen-

dentes. Unde Dominus apud Joannem [d)

dicit ^ ; « Nemo ascendit in coelum, nisi qui

descendit de coelo. » Tertio modo, modus di-

stinguendi in anima secundum regressum

est secundum triplicem gradum contempla-

tionis. Gregorius, super Ezechielem, ^onit

tres gradus : aut enini quod venit in consi-

deralionem nostram est extra nos, aut intra

nos, aut supra nos. Unde Deus contempla-

(a) Ccet. edit. debent. — (6) Coet, edit. praBvertatur.

— (c) Id est odi. — {d) Ccet. edit. Unde Joaunes.

IN HEXARMERON. SERMO XXII

tur (a), aut in his, quse sunt intra nos, aut

extra nos, aut supra nos, secundum tres po-

tentias, scilicet interiores, exteriores, supe-

riores^ sive appreliensivas, amativas, opera-

tivas. Et secundum Pliilosoplium , omnis

anima rationalis tres habet operationes, sci-

licet animalem ad extra^ intellectualem ad

intra;, di^inam ad supra. Oportet ergo quod

anima habeat hierarchiam secundum has

potentias, scihcet primo secundum virtutes

exteriores, circa quas sunt tria, scilicet dis-

creta periustratio, discreta praeelectio, dis-

Anima^^^^"^ prosecutio. Primo ergo debet esse dis-

quaedam crcta ^erlustratio, ut discrete consideretur

scr.i.ens. mundus abanima. ^am amma est sicut quse-

dam manus scribens. Sensus enim percipit

exteriora, et sensus communis; et deinde

imaginatio; et ratio considerat, et ponit in

memoria. Oportetergo, quodsit magna dis-

cretio ad custodiendam domum, ne omnes

intrent ad has vires ; et nihil nuntietur regi

et reginse, quod sit inutile. Latro enim intro-

duci non debet coram rege, nisi forte ut con-

demnetur, Eva enim misera et incauta intro-

duxit eloquium serpentis , et dubitavit :

cujusmodi eloquio hodie multi corrumpun-

tur : nil ergo debet intrare per portas im-

mundum. * « Foris canes, et veneflci, et im-

pudici. » Secundo est discreta praeelectio, ex

quo apparet, quod si quid percipitur, restat

ut bonum vel melius praieligatur;quia in

bonis estelectio ordinata : non enim primum

manducandum, quam celebrandum. Et hoc

respondet ArchangeHs, et discreta perlus-

tratio convenit Angelis. Postea sequitur ju-

dicium : et istud convenit Principatibus

,

quod est in prosecutione. Ex quo bonum per-

cipit, et proeelegit faciendum bonum, sequi

debet judicium ad prosequendum. Ha3c au-

tem omnia operatur gratia , non industria

sola, sive natura, ut dicebatur primo. Secun-

da hierarchizatio menlis est ad potentias in-

teriores : quod est magisdifflcile, quam pri-

mum. Heec autem consistit in Iribus, quae

Libido

libidi-

nem.

' Apoc, XXII, Vo.

u, 12.

TOM. IX.

— = Joan., XIV, 30. — 3 Cant.,

145

sunt discreta castigatio, discreta confortatio,

discreta convocatio, quse interius hierarchi-

cam faciuut animam. Primo, quod casti-

gentur radices passionum et amputentur, et

enerventur contrariae potestates. - « Venit

enim princeps mundi hujus, et in me nonhabet quidquam. » Quandiu enim passiones

illae dominantur homini, diabolus habet de

suo in homine. Ad hoc autem faciendum,

necesse est ut eradicetur triplex libido, sci- ^'i''^'^

• , TT • i • -,.1 abanirnaiicetlibido principandi, libido delectandi, et i.enitns

libido possidendi; quia haec triplex libido in- canda!'

ducit diabolum in animam. Haic autem hie-

rarchia respondet Potestatibus. Non potest

autem auima potestativa esse, quamdiu dia-

bolushabet jus suum in anima. Oportet erero ^i o rres vir-

ut homo habeat tria opposita : ut homo sit "J'"

subjectus, castus, et pauper; etsic amputan- iHi.ucem

tur radices passionum, cum ^ « tempus pu-

tationis advenit, » quia qualibet die pullu-

lant. Secunda est discreta confortatio : sicut

enim triplex libido facit pronitatem ad ma-lum, sic triplex inflrmitas facit difficultatem

ad bonum. Haec autem est inflrmitas^ scilicet

negligentiae, impatientiae, diffldentiae. Qui-

dam ita sunt negligentes , ut durum sit eis

facere bonum; secundi, ut cito sint impa-

tientes; tertii, etsi duo praemissanonhabeant,

tamen diffldunt. Oportet ergo per mentis vi-

gilantiam, tolerantiam, confldentiam, ani-

mam reformari : et huic respondet ordo vir-

tutum. Sequitur discreta convocatio : quandomens est ordinata sicut Ecclesia, quando ha-

bet potestatem supra se, tunc est templumDei

;quando dominatur, et imperat omnibus

viribus, tuncrespondet ejushierarchiaDomi-

nationibus;quando virtutes vocantur ad

opera sua, dicet huic : Fac tu hoc ; et illi :

Fac tu illud. Ad hoc autem faciendum, ne-

cesse est ut dominetur appetitibus, phantas-

matibus, et occupationibus. Et tunc est ani-

ma domina sui, quando concupiscibili aufer-

tur concupiscentia triplex; irascibili aufertur

infirmitas triplex; rationali aufertur error

triplex. Tunc anima habet imperium in regno

(a) Id esl Uemu coutemplaaiur.

iO

1-46

suo, et tiinc non expellitur extra domum

suam, quaudo illa? passionessuut amputatcB

:

et iu tali anima Deus liabitat, non iu furiosa

concupiscentia, etc. Diabolus Hbenter impri-

mit quod in se habet; quK sunt furor irratio-

nalis, amens concupiscentia, phantasia pro-

terva.

Sequitur, qualiter anima hierarchizatur

quautum ad virtutes superiores. Quando

enim animafacit quod potest, tunc gratia fa-

cile levat animam, et Deus ibi operatur, et

flt digna supenia admissio, digna iuspectio,

digna inductio. Digna admissio divinorum

respondet Thronis; et ita inteUigitur illud,

quod loquitur iu Tlirenis Hieremias * ; « Con-

surge in principio vigiUarum, efTunde sicut

aquam cor tuum, » scilicet, cor pone ante

Deum. Psalmista » ; « Domine, ante te omne

desiderium meum, » etc. Et post, quando

elevatur, non debet esse otiosa, et debet cir-

cumspicere. Unde iu Jsam dicitur ^: « Hieru-

salem, consurge, » et * « sta in excelso, » et

»

«tuncvidebis, et afflues, et mirabitur, et di-

latabiturcor tuum. » Tunc enim debet anima

esse fixa, et stans expectare. Post sequitur

digna inductio : quando facta est divina ad-

missio, et facta inspectio , tunc rapitur in

Deum, sive indilectum. Unde dicitur *: « Lae-

va ejus sub capite meo, et dextra illius am-

plexabitur me. ' Ego dilecto meo, et dilectus

meus mihi, qui pascitur inter hha: » quia

jam sensit unctionem, et uuus spiritus est

cum Deo. Unde dicitur ^: «Qui adhseretDeo,

unus spiritus est » : et hoc est supremum in

anima, quod linimam facit esse in ccelo. Et

islis per ordinem respondent ordines supre-

mai hierarchiee. Et sic est anima'-* « muher

amicta sole, et luna sub pedibus ejus, et in

capite ejus corona duodecira stellarum,» quia

est plena luminibus, etnunquam oculum di-

vertit a lumine vero. Sed quia in hac vita

non possumus stare in uno; ideo anima ha-

betduodecim materias, sicut duodecim lu-

raina, circa quae semper moveatur velut in

ILLUMINATIONES ECCLESliE

quodam circulo, sicut sol percutit duodecim

constellationes, scilicet per duodeoim signa,

et nunquam exit. Ilse autem considerationes

ornant animam; ideo sunt sicut corona ex

duodecim steUis, qua? sunt : consideratio

corporalium naturarum, spirituahum sub-

stantiarum, intellectuaUum scientiarum, af-

fectuaUura virtutura, institutarura divinitus

legura, infusarum divinitus gratiarura, irre-

vocabiUura judiciorura, incoraprehensibi-

lium misericordiarum, remunerabiUum me-

ritorum, praemiantium prcemiorum, tempo-

raliura decursuura , aiternaUum rationum.

Debet anima conteraplativa versari semper

iu aUquo istorum luminura, sicut sol semper

est in aUquo signorum. Et nota, quod luna

patitur eclipsim in capite vel cauda draco-

nis. Sunt autera dua3 intersectiones in coelo

super ecUpticara, perquam transitluna, quae

vocantur caput et cauda draconis : draco vo-

catur propter circulum, quasi tenens cau-

dam in ore. lUa intersectio, quae est versus

aquilonem, vocatur caput, quia sol magis

laedit nos quando est ibi, quia magis ibi dia-

metraUter urit nos, sicut draco est pejor, et

magis nocivus in capite. Cauda autem est

versus meridiem , et minus laedit nos sol

quando est in parte illa, quia magis a nobis

elongatur. Et quando sol in una parte esf, et

luna in puncto aUo sibi opponitur, ut in ple-

niiunio, tunc luna ecUpsatur. SimiUter vir

contemplativus eclipsatur dupUciter, et ca-

dit turpiter, et muUum periculose, eo quod

non resurgit; nec mirura, quia de alto cadit.

Cadit enim per errorem, et per praesumptio-

nem. Yidet enim se iUurainatura, et praesu-

mit, et flt luciferianus , et cadit a luce in

tenebras horribiles. Cadit similiter per erro-

rem aestimationis, quae oritur ex praesump-

tione, quando credit se habere omnia per

revelationem : semper tamen debet esse re-

gulata revelatio. Unde dicebat *°, quod multi

decipiuntur, qui credunt se habere omnia

per revelationem. Unde iniUa visione et ap-

EclipsiB

limae.

Vircon-

templati-

vus du-

pliciter

eclipsa-

tur.

' Ihren., ii, 19.— ^ Psal. xx.xvir, 10.— ^ Isa., Lli, 2. — » 1 Cor., vr, \1.— » Apoc, Xii, 1.— '<> Dicebat; qui?

'Bur.,\,^.— */5a.,LX,5.— 6 tan/., ii, 6.— ' Ibid., 10. Saint iiouavenlure.

IN HEXAEMERON. SERMO XXIII.

paritione * (quse est regula omnium appari-

tionum) Domini in monte, apparuerunt cum

Christo Moyses et Elias, ut nihil credatur

verum vel revelatum , nisi quod consonet

Legi, Prophetis, et Evangelio. Debet ergo

contemplativus esse humilis, et circumspec-

tus, ut non ad caput draconis veniat per prce-

sumptionem, vel in caudam involvatur per

errorem. Et ideo mulier *, scilicet anima

hierarchizata , videt duas divinas visiones,

scihcet arcam et civitatem.

Nove-narii

SERMO XXIII.

Quod anima contemplativa debet considerare Ec-

clesiam militantem^ descendentem , et ascen-

dentem.

' Fecit Deiis duo magna luminaria, etc.

Dictum est quomodo anima hierarchizatur

in consideratione lucis solaris , secundum

quod sol est vigens , splendens, calens , Pa-

ter, Fihus , et Spiritus sanctus ; et hsec est

origo omnium illuminationum , vel irradia-

tionum , in ratione existentiee , influentice

,

praesidentise ; et quod illa assimilatur SoU

secundum conformitatem , et propter inte-

gritatem hierarchicae dispositionis, et prop-

ter triformem aspectum. Et sunt sex consi-

derationes hierarchicse , in consideratione

militantis Ecclesise, in qua est distinctio se-

cundum rationem processuum, ascensuum,

et exercitiorum . Et sic consideratur Eccle-

sia, et non ahter, in qua est unum caput

,

unum corpus , unus cibus. De qua Paulus

loquitur_, qui multum exercitatus erat in

ea consideratione. Scilicet Psalterium mul-

tum loquitur de hac ; et ahquando in per-

soua hujus, modo in persona alterius. Unde

Psalmita *: « Dominus regnavit , decorem

indutus est. » Tangit caput Ecclesiae se-

cundum quatuor ordines ejus. Postea dic-

tum est,quomodo anima hierarchizatur in

contemplatione sui, secundum ascensum et

descensum : et quando anima habet haec

,

sunt et fmnt in ea mirabiles tlieoriae. Habet

* Matth., XVII, 3. — ' Apoc, xi, 19; xxi, 1. —

147

enim duodecim novenarios : tres exemplares

in sole,

tres exemplatos in ccelesti hierar- daode-

chia , et tres sunt in subccelesti , et tres in se "^^

ipsa. (Juae sunt duodecmi illuminationes , tet ani.

quibus adduntur duodecim considerationes, TempTquasi duodecim steUse

, scihcet corporalium *'"*

naturarum, etc. : ita quod semper anima

sit in lumine, quia si non potest stare in

uno, stet in aho, et in ultima est quies,

scilicet in ratione exemplaris in patria.

Haec autem non sunt simul in via ; sed in

patria uno aspectu videbuntur omnia. Sunl

autem stellae ista? duodecim consideratio-

nes; et hal^ent ramos infmitos, de quibus

fierethber magnus. Si autem ducantur duo-

decim per duodecim, erunt centum quadra-

ginta quatuor, numerus scihcet ^ civitatis

Hierusalem. Anima enim sic hierarchizata

est civitas in qua Deus habitat et videtur

;

de qua Joannes dicit *=: « Sustuht me in spi-

ritu, et vidi civitatem. » Et ibidem dicit,

quod mensus est duodecim milha stadiorum

;

et post, quod longitudo, et latitudo , et alti-

tudo aequaUa sunt , et mensura murorumcentum quadraginta quatuor cubitorum.

Quomodo potest hoc esse ? Vide iUud quoddictum est in fme Apocalypsis : ibi enim cu'-

ca medium dictum est "^

: « Vidi supra mon-tem Sion agnum stantem;, et cum eo centumquadraginta quatuor miUia, habentes no-

men ejus, et nomen patris ejus scriptum in

frontibus suis. » In apertione autem sexti si-

giUi dictum est in Apocalypsi » : « Vidi alte-

rum angelum ascendentem ab ortu sohs,

habentem signum Dei vivi , et clamavit qua-

tuor angehs, quibus datum est nocere ter-

raeet mari, dicens : Nohte nocere terrae, et

mari, neque arboribus, quoadusque signe-

mus servos Dei nostri in frontibus eorum.

Et audivi numerum signatorum, centumquadraginta quatuor miUia signati ex omnitribu filiorum Israel. Ex tribu Juda , duode-

cim miUia siguati, » etc. Tribus autem Dannon ponitur; sed Manasses ponitur pro Dan,

» Gen., I, n. —* Psal. xcri, 1. — » Apoc., xij, 17.- " Ibid., 10. — 7 Apoc, XIV, 1. — » Apoc, vii, 2-5.

148 ILLUMINATIONES ECCLEST^.

et Josepli pro Ephraim : in Deuteronomio*

uou pouitur Simeoii. Primo ergo pouit si-

guatos ,qui eraut supra moutem Siou : et

postea, quod angelus unus debet effuudere

phialas; et oportet quod sint sex. Post os-

teudit civitatem, ciijus mensura ceutum qua-

dragintaquatuorcubitorumerat. Circa prin-

cipium Apocalypsiii dicitur sexto angelo

Philadelpluce -: « Qui vicerit, faciam illum

columnam iu templo meo , et scribam super

eum nomen meum , et nomen civitatis no-

va? Ilierusalem, » de qua locutus non fuit,

nisi in fme. Sex suut tempora, quorum sex-

tum tempus habet sex terapora cum quiete.

Et sicut Christus in sexto tempore venit, ita

oportet quod in fine geueretur Ecclesia con-

templativa. Ecclesia enim contemplativa , et

anima, non differuut, nisi quod anima to-

tum habet iu se,quod Ecclesia in multis.

Quailibet enim anima contemplativa habet

quamdam perfectionem , ut videat visiones

Dei. Sustollitur autem ut videat Hierusalem

triphciter, in coelo consistentem , de ccelo

descendentem , ad ccelum conscendentem.

AUter non est anima contemplativa. De pri-

mo dicitur' : « Surge, illuminare, Ilieru-

salem. » Et post : « Nou erit tibi amplius sol

ad lucendum, et splendor lunai non illus-

trabit te; sed erit Deus tuus tibi in lucem

sempiternam. » Quando enim anima eleva-

tur per influxum sibi vigorem , spleudorem,

ardorem, pie veneratur, clare contemplatur,

sancteque perfruitur; ac per hoc compre-

hendit secundum modum suum longam ae-

ternitatem, latam charitatem, subUmem po-

tentiam, profundam sapientiam. Primum

circa quod debet versari*, ut sit Rachel pri-

mo, scilicet visumprincipium *, quandohsec

considerat. Tunc civitas est, habens quatuor

latera civitatis, considerando quomodo istud

principium omnia originat per sublimem

potentiam; omnia gubernat,perprofundam

sapientiam; omnia reparat, per latam cha-

ritatem , sive benevoleuliam; omnia remu-

' Deut., ::sxiii, 6 et seq.— -Apoc, ni, 12.— ' Isa.,

LX, 1, 19, — * Greg., in Ezech., hom. xiv. — 5 nNH,

nerat,per longam seternitatem. Sic intelli-

git ipsum solem, secundum substantiam,

poteutiam , et operationem. Et videt omnia

reduclaad legem sempiternaliterexistentem.

Secundo , elevatur ad contuendum civitatem

de coelo desceudentem , hocest, assumptam

humanitatem. Fihus enim Dei descendit ad

nostram humanitatem , et hoc est* descen-

dere ab (a) Hierusalem : animae enim non

descendunt.aEgo sum, inquit "', panis vivus,

qui de coelo descendi : » et cum ipso omnia

charismata gratiarum ^: « Venerunt mihi

omnia bona pariter cum illa. » Quando ergo

anima elevatur per influxum sibi divinitus

vigorem, splendorem , ardorem, pie colit^

clare speculatur, saucteque perfruitur; et

per hsec comprehendit assumptse humanita-

tis mirabilem exortum^ mirabilem occasum,

mirabilem ascensum , vel conscensum , mi-

rabilem regressum ; tunc habet ^ quatuor

latera civitatis de coelo descendentis. Mira-

bilem, inquam, exortum, in nativitate; oc-

casum, in crucifixione; conscensum, in re-

surrectione ; ascensum , in ascensione ; re-

gressum, adjudicium. Ilaec quatuor osten-

dit Ecclesiastes , diceus ^'^: « Oritur sol , et

occidit, et ad locum suum revertitur ; ubi-

que renascens gyrat per Meridiem, et flec-

titur ad Aquilonem.» Mirabilis fuit exortus,

quia radius supersubstantialis unitus huma-

nitati ex utero prodiit, et quoniam conver-

satus est in mundo vigens, lucens, inflam-

mans. In morte, quoniam dignatus est mori,

et post_, de inferis ascenditadcorpus, etpost

in coelum ; et quoniam regredietur ad judi-

candum. Mira longitudo aeternitatis fuit in

unione divinitatis ad humanitatem : nam se-

paratio divinitatis el humanitatis fuit magis(6)

impossibile, quam ens creatum totaliter ni-

hil esse. Latitudo charitatis fuit in morte

;

mira sublimitas potentise, in ascensione;

mira profunditas sapientise erit in judicio.

Hsec sunt mirabilia,quibus anima ponitur

raah, videre ; Snn, hechel, incipere. — "^ Luc, x, 30.

— ' Jowu, VI, 33. —8 Sap., vii, 11. — » Apoc, xxr,

13._ 10 Eccle., I, 5.— (a) Coil. edit. omilt.ah.— (bj AL

majus.

IN HEXAEMERON. SEUMO XXIII. 149

extrase. Tertio, ad hoc qiiod sit hierarchica,

necesse est ut videat civitatem in coelum

ascendentem. Et hoc est,quando per infu-

sum sibi divinitns vigorem, splendorem

,

ardorem a Sole apterno , pie veneralur, clare

speculafur, sancte perfruitur ; ac per hoc

comprehendit divina^ charitatis indissolubile

vinculum , divinse charitatis incoarctabile

donum, divinae charitatis iusuperabile in-

cendium, divina^ cliaritalis incomprehensi-

bilesolatium. Tuncvidetcivitatem Dei, scih-

cet seipsara. Et habet quatuor latera, de qui-

bus Apostolus dicit ' : « In charitate radicati,

et fundali, » etc. Non es enim adhuc civitas

Dei , nec signatus , nisi signeris Spiritu

sancto ad pie venerandum ; et per hoc com-

prehendas quae sunt in Deo, el per Deum, et

apudDeum. Indissolubile vinculura in pra3-

destinationis ratione, qua diligit semper, et

semper dilexit, et diligit semper praedestina-

tos seterna cliaritate, nisi comprehendas cha-

ritatis incoarctabile (a) donum in universa-

rum rerura conditione,quas hbere condidit

et ornavit : et cuihbet dedit modum, spe-

ciem, et ordinem. Tertio insuperabile cha-

ritatis incendium in Fihi traditione. Quarto

incomprehensibile solatium in animarum re-

muneratione, quando considerat, quod Deus

glorificabit corpus et animam, ut absor-

beantur , et inebrientur a rore coeli. Sed

oportet quod signum veritatis imprimatur

in animam , per quod etiam anima fit^

«hortus conclusus, fons signatus.» Primum

est signum, ut habeatcharitatis indissolubile

vinculura. Sed quando anima sic diligit, ut

dicat': « Quis nos separabit a charitate Dei?

tribulatio? an angustia? au persecutio? an

lames ? » etc. : non quin homo possit cadere

a charitate ; sed quando sic est, ut nunquam

regnetpeccatum. Secundo, ut habeat divinae

charitatis incoarctabile donum, ut diligat

omnia, quce diligit Deus, araicos, et inimi-

cos, et extraneos. Unde * « charitas Dei dit-

' Ephe 17. — 2 Cant.s Cant.

fusa est in cordibus nostris. » Per hanc enim

aniraa se diffundit ad diligendura [h) omne bo-

num, et solum bonum. Ulterius, ha^c cha-

ritas dat animae insuperabile incendium.

Unde dicitur'^: « Pone me sicut signaculum

super cor tuum, quia fortis est ut mors di-

lectio» tua.Quando sic diligit, ut in summedesiderabile totaliter feratur, et quod pro

nihilo prospera, pro nihilo hal^eat adversa,

ut sint orania quasi festuca una in fornace *

:

« Si dederit homo omnem substantiara, » etc.

Quarta consideratio est in hoc, quod anima

sentiat incomprehensibile solatium,quod

totaliter delectetur in se, quod nec ipsa possit

comprehendere, nec aliis exphcare. De quo

dicitur "^

: « Comedite, amici, et inel)riamini,

charissimi. « Haec iuebriata dicit* : « Intro-

duxit me Rex in cellam vinariam. » Et post ^

:

« Introduxit me in cellaria sua, » quando

ahenatur, sicuthomo ebrius, qui nescit quid

faciat. Unde Paulus nescivit '", utrum esset

« In corpore , sive extra corpus. » Et Vsal-

mus dicit^* : « Fac mecum signum in bo-

num,» etc. De isto signo Paulus'^* «Signati

estis spiritu adoptionis. » Per hoc signum

distinguuntur amici ab inimicis, hberi a

servis, coelestes a terrestribus, Hoc signu n

imprimitur animae contemplativae in fronte,

et in frontibus electorum. Hoc sigrmm fuit

in signatis **super montem Sion : tunc enim

firmum fundamentum stat, et hoc est si-

gnum, quia ** « novit (c) Dominus, qui sunt

ejus. » Novit per signum expressum, per

quod invocat nomen Domini ab intimis. Sic

anima contemplativa siguatur a Deo. Unde

sub sexto angelo dicitur, quod " « apparuit

angelns habens signum Dei vivi, » hoc fuit

in assignatione Hierusalem, ut in coilo con-

scendentis. Huic angelo apparuit signum

expressivum, quantum ad modum vivendi

consonum isti signo, quod signatur '®: «Ex

tribu Juda duodecim millia signati, » etc.

Et hic est, qui habet hanc triplicem lucem

V, 12^j^.ies., ui

35. — ' Rom., V, 5.

Cant., V, 1. — 8 Canl., u, 4. — »

\li , 2. — " Pi-al. LXXXV,1«II Cor.

VIII, 15. — 1' Apoc, vii, '6. — '» II Ti

Yiii, o. luiu., I. — '5 Apoc, vii, 2.— "* Apoc, V, 5 et seq.

4. — • Cant., 1,3.— preliemlus iiicuarclaliouis. — (i) Al.' 17.— '» fiom., (c) Vulg. coguovit.

— ' Iio)n., viir,

— -^ Ibid., 7. —m.,.., 11, 1!). —- (a) At. com-dicendum. —

150

elevantem tripliciter; et triplicem oportet

qiiod habeat perfectioiiem, corresponden-

tem cbaritati. Unde signari hoc modo, est

per professionem adbuc alligare et signum

imprimere, ut respondeat illi signo cbarita-

tis : baec autem perfectio consistit in descrip-

tione civitatis, scilicet quod anima babeat

ia se divinum cultum, divinum Dei nexum,

divinum Dei zelum, divinum Dei sensum.

Cultus Dei est in Oriente, nexus in Meridie,

zelus in Septentrione, sensus in Occidente.

Et sunt tres partes ad Orientem, tres ad Oc-

<>identem, tres ad Meridiem, tres ad Septen-

tiionem. Cultus babet duos comites, unum

ascendentem, alterum subsequentem. Ad

porfectum cultum tria sunt necessaria, sci-

licet seternse veritatis veridica professio, su-

pernae majestatis humibs veneratio, aeternse

simctitatis virihs custoditio. Unde ponuntur

tria secundum tres infra signatos : « Ex

inter-tribu Juda duodecim millla signati. » Isti

pretatio • ordiuantur, non secundum carnalem

generationem,quia Judas non fuit primus

filius; sed ordinantur secundum spiritua-

lem. Judas interpretatur confessio : et

est fundamentum; quia spirituale funda-

mentum fides est, super quam fundatur Ec-

clesia. Hoc est ergo primum, ut apud te sit

integra confessio veritatis, perfecta credu-

litas et assensus. Secundo requiritur super-

nse majestatis humilis veneratio; et est,

quando homo considerat proprii sceleris im-

manitatem, et divinae severitatis immensi-

tatem. Et ideo sequitur : « Ex tribu Ruben

Ruben duodecim millia signati. » Ruhen interpre-

^!""^ "''tatur flhus visionis '. Tertio requiritur in-

sioms.^

ternae sanctitatis virilis custoditio , ut sic sit

homo preecinctus et accinctus contra omnia,

restrictor omnium defluxionum.Unde etiam*

sacerdotes prohibebantur bibere vinum , et

omne quod inebriare poterat, quando intra-

bant in templum ad ministrandum. Patet

etiam de praecepto munditiae : ista autem

^ nXI, raah, videre; '^3, ben, filius. — « Levit., X,

9. — 'Ge«., XLix, 20. — » Psal. XLiv, 11, — ^ Aug.,

Conf. lib. X, c. xxix.

ILLUMINATIONES ECCLESIJ:

nominum fi-

liorum

Jacob.

Jndas

idem,

qaodconfes-

sio.

munditia est cordis : et ideo sequitur : « Extribu Gad duodecim milUa signati. » Gad oadac-

AT pr. • cinctus

mterpretatur accinctus. JNon sutncit ve- interpre-

rus cultus , nisi sit perfectus nexus,quia

**''''^"

charitas docet Deum colere et amare ; et hoc

est, quando anima inflma contemnit, supre-

ma seu summa appetit, in medio dilatatur,

ita quod in supremo habet subUmationem

;

inimo, sequestrationem ; in medio, dilata-

tionem. Et hoc est sempiternae beatitudinis

appetitus prsecipuus, supernae dilectionis

affectus dilatatus, mundanae prosperitaUs

velpossessionis contemptus perfectivus. Haec

tria intelliguntur per tres signatos sequen-

tes. Necesse est ergo ut (h) in anima sit con-

teraptus verus, ut sit primo beatitudinis ap-

petitus. Et ideo sequitur : « Ex tribu Aser

duodecim milha signati. » Aser interpreta- Aserin-

tur beatus, sive ^ « pinguis panis, nr?P-terpreta-

bens dehcias regibus. » Beatus autem est, ^"^^-

qui in beatitudinem summo amore transfer-

tur. Deinde sequitur superna dilatatio : et

ideo sequitur : « Ex tribu Nephtalim , duo- Nephta-

decim millia signati. » Nephtalim interpre-}|i™o.'"

tatur latitudo, et signat quod quicumque

vult habere charitatis nexum, quod habeat

ordinatum affectum ad omnes ; sed hoc non

potest esse, si fuerint privati boni amatores.

Ideo oportet, quod ibi sit contemptus om-

nium : et ideo sequitur : « Ex tribu Ma- Manas-

nasse, (c) duodecim millia signati. ^Manasses IZ.°

interpretatur oblivio. Aliqui enim despi-

ciimt mundialia, sed non deserunt; alii de-

serunt, sed non despiciunt; alii despiciunt

et deserunt, sed non obliviscuntur : quando

ergo anima dimittit et obliviscitur, tunc est

perfectio, et ista collocatur in sexto loco.

Unde Psalmus dicit*: « Obliviscere populum

tuum, et domum patris tui. » Augustinus^

:

« Minus te amat, qui tecum aliquid amat,

quod propter te non amat. » Manasses ergo

ponitur sexto loco, qui fuit filius Joseph,

qui fuit undecimus flhus Jacob. Unde non

sine mysterio ponitur sexto loco. Tertio in

anima contemplativa oportet quod sit per-

(a) Cat. edit. et.— (6) C(et. edit. Manasses.

Simeo-

nis in'er-

pretatio.

IN HEXAEMERON. SERMO XXII

I

fectus zelus, ut sic amet, quod omne malum

repellat. Diiae aiitem sunt comites charitatis,

scilicet pietas praecedens, ct patientia subse-

quens, quia aliqui sunt pii zelatores, etpostea

convertuntur in furorem impatientice : et

tunc erunt tres portae ad Aquilonem, scilicet

benignae miserationis affectuosa condescen-

sio, severae distributionis aemulatoria rei^ti-

tudo, acerbae vel humanae tribulationis vic-

toriosa perpessio. Et sic est contra Aquilo-

nem civitas munita. Et ideo sequuntur tres

slgnati. Primus : « Ex tribu Simeon duode-

cim millia signati. » Simeon interpretatur

audiens mcerorem, et signat miserationem

ad proximum. Iste Simeon est * « justus

et timoratus, » recipiens Christum inter

brachia sua. Nisi enim homo sit misericors,

non est dignus suscipere illum, qui propter

misericordiam de ccelo descendit. Deinde

,

quia misericordia sine rectitudine aemulato-

ria nihil valet , sequitur : « Ex tribu Levi

,

Levifi- duodecim millia signati. » Levi interpre-

tio. tatur additus. Levi enira accepit sacerdo-

tium propter zelum ; unde interfecit fratres

suos idololatras. Phinees similiter adeptus

est sacerdotium propter zelum. Et Matha-

thias, et iihi ejus, propter zelumadepti sunt

sacerdotium, et principatum, et duraverunt

Levi signat prffilatos.

151

gubernatur (a) sapientia. »Unde non est du-

bium,quod ilU , quornm mensas subverte-

rat, postea clamaverunt*: «Crucifige eum. »

Ideo sequitur : « Ex tribu Issachar (6) duo- issachar

decim millia signati. » Issachar interpre- Xrprete-

tatur asinus fortis. Ad litteram asinus cru-'"'

cem habet in scapulis : homo crucem ferre

debet semper esse paratus. Non est autem

ejus interpretatio asinus fortis ad htte-

ram, sed vierces; et signat virum, qui

amore mercedis est armatus. Unde apud

i\Iatthaeum ^: « Cum vos oderint homi-

Prajiati usque ad Herodemqual^mdeheant qui debeut liabere spiritum severitatis et

spiHtu"^ pistatis, ut Moyses, qui cum esset mitissi-

mus, confregit tabulas. E contra Heli : qui,

quia fuit remissus, ipse mortuus est, et fdii

ejus. Unde plus nocet praBlatus misericors

et abjiciens rigorem disciplinae, quam prae-

latus rigidus sine misericordia. Et ita intel-

ligitur illud Ecclesiastici ^: « Melior est ini-

quitas viri, quam mulier benefaciens. »

Tertio, quod sit mundanae tribulationis vic-

toriosa perpessio : qui enim corripit, debet

se praeparare ad patientiam. Unde Christus

subvertit mensas iu zelo, et post, quando

quaerebant eum, exhibuit se. Uude in Pro-

verbiis dicitur ' : « Qui patiens est, multa

' Luc., u, 2o. — ' Eccli., XLir, 14. — ^ Prov., xiv,

29. — « Joan., xu,'l5. — » Maith., \, 12. — « Psal.

nes_, » etc, « gaudete, et exultate, quia mer-

ces vestra copiosa est in coelis. » £t beatus

pater noster Franciscus dicebat, quod semel

loquebatur cum fratre iEgydio, qui dicebat

sibi, quod non sumus sapientes. Franciscus sancti

sapiens fuit mercator ; sed nos dissipamus circ?°sa-

substantiam : quia deberemus dare unum ?'«''*>«

denarium, ut homo daret unam alapam;

sed nos non habemus sapientiam asini, quia

portat sarcinam suam, et quanto plus per-

cutitur, et plura sibi vituperia dicuntur,

tanto melius portat. Sic homo obediens nul-

lum bonum debet dimittere ; imo melius fa-

cere propter quamcumque tribulationem :

nec aliter est contemplativus. Ex parteOcci-

dentis est perfectus omnis sensus ; et hic

sensus facit nos contemplari, et comites ha-

bet statum quietura, excessum jucundum,

contuitum clarum. In quiete enim potest

esse status cogitandi et contemplandi; iu

Occidente, scihcet ubi est quies, consiliatio,

et caligatio, sive introitus incaligiuem: ad

istura sensum requiritur sublimis mansionis

status pacificus , sagacis discretionis perspi-

cuus conspectus vel contuitus, suavis con-

solationis ecstaticus excessus. Oportet ha-

bere siguum Zabidon, quod est habitaculum

fortitudinis, » qui habet statum primum,

juxta illud David ": « Quoniam tu es , Do-

mine , spes mea. » Unde dicitur "^

: « Turris

fortissima nomen Domini , ad illam confu-

giet justus. » Ille solus est pacatus, qui figit

xc, 9. — '^ Prov., xvnr, 10.— («) Cat. edit. guberual.— (6) Al. Isachar, et sic dcinceps.

152 ILLUMINATIONES EC(LESI^ IN HEXAEMERON.

se in illo, in qiio non confundihir. Secundo, signationem nullus venit,nisitranseatomnes

oportot liabere sagacis desiderii perspicuum

coutuitum, ut sicut columba vidct, super

aqiias residens, avem rapacem, sic homo vi-

joseph deat in Scripturis; ethoc pertinet ad Joseph,

cieswns qui iuterpretatur accrescens. • « Fihus ac-

crescens Joseph, » pulcherrimus salvator

jEgypti;, princeps fratrum, signat discretio-

nem, per quam homo est aliorum reclor, et

ministrator : et lioc sagacitatis est. Et in

undecimo loco,ut frumenta coUigat, non fo-

Ua, sed documenta veritatis in Scripturis

sacris, etpostea refundat ad salutem popuU.

Hic est - angelus sextus Philadelphiae, sal-

vans hcTreditatem : hic providet frumenta,

contra famem futuram. UUimo est suavis con-

Gnstus templationis gustus ecstaticus: «Ex tribu, in-

cuMnis quitj Benjamin.»^' «FiUusdextraBBenjamin,

Ttionis^^^^ doloris, » in cujus partu mortua est

Rachel, et tamen '^ aBenjaminamantissimus

Domini, tota die quasi in thalamo morabi-

tur. » Et signat ecstaticumexcessum contem-

plationis. UUra hunc non nascitur fdius

Jacob. Hic estsopor [a) cumexcessu. Ad hanc

prsecedentes. llse significationes consisluut

ex duplici perspectione , scilicet duodenarii,

qui numerus abundans est, et ex mille, qui

cousurgit ex denario in se tripUcalo repU-

catione perfecta, quia decies decem sunt cen-

tum, et decies centum sunt mille. Hanc si-

gnationem nemo accipit, nisi iUe, qui habet^

a calculum , in quo est nomen,quod nemo

scit, nisi qui accipit, » Hoc est Ugnum vitse

;

hoc fruitur homo in hac vita. Unde dicitur ®

:

« Beati qui lavant vestimenta sua, et intrant

per portas civitatis, ut sit potestas eorum in

Ugno vitse. » Et dicebat "^

: Ad hoc Ugnumvitge vohiit vos ducere :

* « Ferculum fecit

Salomon de Ugnis Libani , columnas fecii

argenteas_, recUnatorium aureum, ascensum

purpureum. » RecUuatorium aureum est sa-

pientia contemplativa. Hanc nuUus habet,

nisi qui habet columnas argenteas, quae

sunt virtutes stabiUentes animam. Ascen-

sus purpureus est charitas, quse facit as-

cendere ad superiora , et descendere ad in-

feriora.

Duodo-narius

numerusabun -

dans.

ADDITIONES AD LUMINARIA

Adhuc superest visio quinta in principio

operis proposita, sciiicet visio inteUigentise

per spiritum prophetiae subUmatse, quibus

exercitiis contemplationis ,quibus virtuti-

bus, quibusque Scripturae sacrse documen-

tis, anima humana in via Ulustretur, ut per

Sapientiam increatam novo et singulari in-

habitandi genere ,quse ' « omnibus mobiU-

bus mobilior est , » iUustraretur Ulustratione

gratuita , ad prsedicendum futura , ad dicen-

dum longe distantia , ad aperiendum cor-

dium secreta : pro quanto sibi Dominus

hujus incerta et occulta divinae sapientiae

dignabitur communicare , sicut muUis sibi

carissimis aperire dignatus est, ut patet de

18

iiiib aperiitj uiguaius csl, ul jjatot uj^

, XLix, 22. — - Apoc, m, 7. — ^ Gen., xxxv,

Deut.,^j.7ixiu, 12. ~ ' Apoc, ii, 17. — * Apoc,

multis tam in Novo, quam in Veteri Testa-

mento. Nam et hsec visio non minima pars

est vitse spirituaUs. Superest etiam visio

sexta in principio proposita , sciUcet visio

inteUigentiae per raptum mentis in Deumabsorptse , videUcet , quibus exercitiis et

donis anima contemplantis appropinquat ad

mentis excessum ecstaticum;quse etiam re-

velationes fiunt animae raptse, et dulcedi-

nes, quantum sacrae Scripturse auctoritas,

et mysteria innuunt. Et hsec est uUima pars

vitae spirituaUs in via. Et fit hac sexta vi-

sione homo formatus in animam viventem ,

post quam uUimate quiescit Deus in anima

contemplantis, cessans a novorum donorum

XXII, 14. — ' Dicebal; qui? Saint Bonaventure. —'" Ca«f.,iii, 9,10.— 'Sap., vji, 24,— (o) C«i. crfjY. sapor.

ADDITIONES AD LTIMTNARIA.

collatione : ipsaque anima, prout status viae

patitur , in Deo quiescit , cessans a novis

vitae humanae exercitiis in statu viae. Super-

est eliam ullima visio, scilicet visio intelli-

gentiae per statum gloria^ consummatai

,

quando fit reversio animae ad corpus,quae

et qualiter in illo statu gloriae videbit. Et

haec visio est post hanc vitam. Istae autem

tres uUimae visiones adhuc plus continerent,

quam quatuor praedictae.

Sed, heu 1 heu ! heu! superveniente statu

excelsiori, et vitae excessu domini et; ma-

gistri hujus operis, prosecutionem prose-

cuturi non acceperunt. Haec autem, quae de

quatuor visionibus notavi , taha sunt,qua-

ha de ore loquentis rapere poteram in qua-

ternum. Alii quidem duo socii mecum no-

tabant ; sed eorum notulae prae nimia confu-

sione, et illegibilitate, nuUi fuerunt utiles,

ni^i forte sibi correcto, aut meo exemplari,

quod legi poterat ab auditorum ahquibus.

Ipse doctor operis , de ipso meo exemplari

,

et quamplures ahi rescripserunt,qui pro

eo mihi debent grates. Elapsis autem die-

153

bus multis, coucedeule mihi copiam teai-

poris et Ubri reverendo patre fratre Thoma,ministro Alemaniae superioris , rursum res-

pexi quai scripseram veloci raanu, et visus

sum recolligere ordinate, cooperante mihi

memoria, quo loquentis vocem audieram,

auditu, et visu quo recordabar gestuum

loquentis, quae solent memoriae cooperari,

secundum Philosophum ' , in libro de Me-

moria et Reminiscentia. Nec tamen apposui

quidquam, quod ipse non dixerat, nisi ubi

distincliouem librorum Aristotelis localiler

amplius, quam ipse dixerat, distinxi. Ahaautem nou apposui, nisi quod etiam loca

auctoritatum aliquarum assignavi. Legeba-

tur, et componebatur hoc opusculum Pari-

siis, anno Domini MCCLXXIV % a Pascha

usque ad I^entecosten, praesentibus aliqui-

bus Magistris et Baccalaureis Theologiae , et

aliis fratribus centum sexaginta.

' Arist., de Mem. et Retnm. — ' Imo au. 1272. Videdicta ia Praenotandis ex Prodromo , initio voluminisbujus.