BİR BİLİM DALI OLARAK İLETİŞİM BİLİMLERİ ALANININ …. Doç. Dr. Esmeray... · yılında...
-
Upload
truongnhan -
Category
Documents
-
view
233 -
download
3
Transcript of BİR BİLİM DALI OLARAK İLETİŞİM BİLİMLERİ ALANININ …. Doç. Dr. Esmeray... · yılında...
The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3692
Number: 51 , p. 217-228, Autumn III 2016
Yayın Süreci
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date
19.09.2016 30.11.2016
BİR BİLİM DALI OLARAK İLETİŞİM BİLİMLERİ ALANININ
TÜRKİYE'DEKİ KONUSAL KAPSAM ANALİZİ SUBJECT SCOPE ANALYSIS OF COMMUNICATION SCIENCES AREA AS
A DISCIPLINE IN TURKEY Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi
Öz
Türkiye'de İletişim Bilimleri kuram ve kavram olarak sıklıkla ele alınan bir ko-
nu olarak karşımıza çıkmamaktadır. İletişim bilimleri ana bilim dalı ve iletişim bilimleri
bilim dalı altında farklı alt konular işlenmektedir ancak iletişim bilimlerinin kuramsal ve
kavramsal çerçevesini belirleyip, bu bilim alanının konu kapsamını anlamamıza
yardımcı olacak çalışmalar bulunmamaktadır. Elbette ki bu durum biraz da iletişim
bilimlerinin disiplinlerarası niteliğinden kaynaklanmaktadır. Ancak doktora düzeyinde
eğitimi verilen bir bilim dalının kavramsal bir zemine ihtiyaç duyduğunu da göz ardı
etmemek gerekmektedir.
Bu çalışmanın amacı Türkiye'de bir bilim dalı olarak İletişim Bilimleri alanını ve
iletişim bilimleri kapsamında yer alan konu başlıklarını incelemektir. Bu amaçla, Yüksek
Öğretim Kurulu'nun çevrimiçi tez kataloğundan belirli ölçütlere göre seçilen 154 doktora
tezi incelenmiştir. Tezler hakkına toplanan bilgiler istatistiksel sonuçlar elde etmek ve
özet tablolar oluşturmak amacıyla Microsoft Excel programında çeşitli parametrelere
göre analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda iletişim bilimleri alanında
tamamlanan ilk doktora tezinin 1998 yılında olduğu, iletişim bilimleri alanında en fazla
doktora tezinin Marmara Üniversitesi'nde yapıldığı ve iletişim bilimleri kapsamında
doktora düzeyinde en çok araştırılan konunun sinema olduğu ortaya çıkarılmıştır.
Çalışmanın sonunda, bu alanda araştırma yapmak isteyen araştırmacılara öneri
mahiyetinde, iletişim bilimleri alanında daha önce değinilmemiş veya az değinilmiş
konuların tespitinde bulunulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Türkiye'de iletişim bilimleri
alanının konusal ve kavramsal çerçevesini belirlemeye yönelik daha fazla akademik
yayına ihtiyaç olduğu değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: İletişim Bilimleri, Üniversiteler, Bölümler, Konu Başlıkları,
Doktora Tezleri
Abstract
In Turkey communication sciences is not a much disccussed subject both in the-
218
Esmeray KARATAŞ ATEŞ
ory and as a concept. While different subjects are studied under the main discipline and
subdisciplines of communication science, there are no studies in this field that identifies
the theoretical and conceptual framework of communication science and help us to un-
derstand the scope of this subject. Indeed, this situation is partly caused by the interdis-
ciplinary nature of communication sciences. Nevertheless, it should not be neglected that
a scientific field which is studied on a doctoral level needs a theoretical basis.
The purpose of this study is to investigate Communication Sciences as a scien-
tific field, as well as subject headings in the scope of communication sciences. To this
end, 154 doctoral theses selected based on certain criteria from the online thesis cata-
logue of the Council of Higher Education (YÖK) were analyzed. The data collected on
the theses were analyzed on Microsoft Excel using various parameters with the aim of
obtaining statistical results and forming pivot tables. As a result of the analyses, it was
found that the first thesis work completed in the field of communication sciences was in
1998, the largest number of doctoral thesis works were completed in Marmara Universi-
ty, and cinema was the most frequently studied subject in scope of communication sci-
ences. At the end of the study, it was aimed to determine subjects that were previously
not visited or rarely mentioned in this field, as a form of recommendation for researchers
who want to work in communication sciences. It was also discussed that further academ-
ic studies are needed to determine the thematic and conceptual framework of the field of
communication sciences in Turkey.
Keywords: Communication Sciences, Universities, Departments, Subject Head-
ings, PhD Theses
Bir Bilim Dalı Olarak İletişim
Bilimleri
İletişim bilimleri disiplinlerarası
niteliğinden dolayı bir çok disiplinin
kavşağında yer almaktadır. Toplum
bilimlerinin alt konusu olan bu alanın,
bilimsel meşruluk sorunuyla sürekli
ilgilenmek durumunda olduğu
görülmektedir. Bu durum, iletişim alanını
pozitif bilimlerden esinlenerek genellikle
şemaları benimsemeye ve bilimsel modeller
aramaya yöneltmiştir. Bununla birlikte
iletişim bilimlerinin üçlü bir gereksinimden
(epistemolojik, tarihsel-toplumsal-politik ve
teknik) doğduğu ileri sürülmektedir (Bourse
& Yücel, 2012: 27).
Epistemolojik Gereksinim
Piaget'ye göre bilimsel disiplinler
arasında üç karşılaşma vardır. Birincisi ortak
bir izlek çevresinde farklı disiplinlerden,
kendi kavram ve yöntemlerini kullanan
araştırmacıların bir araya geldiği çok
disiplinliliktir. İkincisi iki ya da bir çok
disiplin arasında bilgi, inceleme ve
yöntemlerin aktarımı ve alışverişini varsayan
disiplinler arasılıktır. Üçüncüsü ise sınırlara
aldırmadan farklı bilimleri kapsayan bilginin
söz konusu olduğu disiplinlerötesiliktir.
İletişim bilimlerinde bu üç karşılaşma türü de
bulunmaktadır. Pozitif bilimler ve teknikler
sürekli bir araya gelen bir çok düzey yoluyla
iletişim bilimlerinin özgün bakış açısını
oluşturmaktadır. Kurum iletişimi, reklam,
halkla ilişkiler ve kurum kültürü de iletişime
ilişkin değerlendirilmektedir. Ayrıca kitle
medyası ve gazetecilik alanı, politikada
iletişim, kamuoyu araştırmaları ve işlevleri
iletişim alanının kapsamında ele
alınabilmektedir. Ayrıca iletişim, matematiği,
psikolojiyi, mantığı, dilbilimi, antropolojiyi,
sosyolojiyi, ekonomiyi, tarihi, göstergebilimi
kapsayan bir çok disiplinden bilimsel katkı
sağlamaktadır. Anketler ve istatistikler, vaka
incelemeleri, katılımcı gözlem gibi araştırma
yöntemleri iletişim alanında da
kullanılmaktadır.
Tarihsel, Toplumsal ve Politik bir
Gereksinim
İletişim, XX. yüzyıl boyunca ortaya
çıkan evrensel çatışmalara ve toplumsal
dışlama üzerine temellenen diktatörlüklerin
belirmesine bağlı olarak beliren bir
Bir Bilim Dalı Olarak İletişim Bilimleri Alanının Türkiye'deki Konusal Kapsam Analizi 219
gereksinim olarak değerlendirilmektedir. Bu
tarihsel ve toplumsal durum, gözlemciler ve
özneler için yeni sorular ortaya koymaktadır.
Bunun neticesinde iletişim, İkinci Dünya
Savaşı'nın ardından neredeyse her türden
toplumsal ve ekonomik sorunu çözmeyi
sağlayabilecek, çevresinde bir toplumsal
uzlaşmanın gerçekleştirilebileceği bir merkez
değer olarak görülmüştür. Bu dönemdeki
iletişim bilimlerinde uzmanlaşmış
araştırmacıların bir çoğu Avrupalı
psikososyologlardır.
Teknik bir Gereksinim
İletişim, kitle iletişimde yeni
teknolojilerin ortaya çıkmasına bağlı olan bir
gereksinimdir. Kitle kültürü, medyanın
etkileri, kamuoyu incelemesi, bildirişim,
örgütsel ağlar dinamiği internet, çoklu ortam
ve bilgisayarlar üzerine çalışmalar,
dönemlerinin teknik yenilikleri üzerine
kaynaklar geliştirirler. Kişiler arası iletişim
üzerine kuramlar sibernetiğin ve bildirişimin
istatistiksel kuramının bir çok temel
kavramını benimser. Toplumsal düzenin
dönüşümlerine eşlik eden telekomünikasyon
gibi teknik olgular da iletişim bilimlerini
doğuran düşüncenin odağında yer
almaktadır. Böylece yeni iletişim çalışmaları,
iletişim sürecini yalnızca iletilerin
alımlanması açısından değil, sürecin
bütününü değerlendirerek bakış açılarını
değiştirmek zorunda kalmışlardır.
Tüm bu gereksinimler iletişim
bilimlerince araştırılan konuların, tek boyutlu
bakış açısıyla kavranamayacak göçebe
konular olduğunu göstermektedir. Bu
nedenle iletişim ilişkisi değişken bir süreç
oluşturmakta yalnızca iletiyle ya da iletişim
kanallarıyla sınırlı kalmamaktadır. Etkileşim
sürecinde bireylerin söylenene ortak bir
anlam vermesi de önemli konulardan biridir.
İletişim bilimlerinin sinyallerin üretimine,
aktarımına ve alımlanmasına, bunların
simgesel bir dizgeyle bağlantılanmasına,
bireylerin ve toplumsal grupların
davranışlarına, inançlarına, değerlerine ve
aynı zamanda da toplu örgütlenme
biçimlerine etkileri bulunmaktadır (Bourse &
Yücel, 2012: 27 ; Sherry, 2010 ; Fiske, 2003: 16).
Bu nedenle iletişim bilimi, bir toplumun
örgütlenme biçimi çerçevesinde, bir kaç
düzeye ayrılabilen oldukça geniş bir alanı
kapsamaktadır. McQuail bunu şekil 1'de
piramit biçimindeki öngörüsüyle şöyle
açıklamaktadır (Lazar, 2009: 12):
220
Esmeray KARATAŞ ATEŞ
Toplumun tümünü içeren düzey (Kitle iletişimi)
Örgütsel düzey
Gruplar arası düzey
Kişiler arası düzey
Kişisel düzey
Şekil 1. Toplumda iletişimin süreci
Şekil 1'deki piramitte yer alan düzey-
lerin her biri kendini ve altındaki düzeyi kap-
samaktadır. En üstte yer alan kitle iletişim
düzeyi diğer tüm düzeyleri içine almaktadır,
çünkü kitle iletişimi hem toplumsal yaşamın
bütünüyle ilişkilidir hem de bireysel ilişkiler-
de önemli bir yer işgal etmektedir. Ancak
iletişim biliminin konusu bununla sınırlı de-
ğildir, tüm düzeyler bu disiplinin inşasında
önemli katkı sağlamaktadır (Lazar, 2009: 13).
Türkiye'deki İletişim Fakültelerinde
Tamamlanan Doktora Düzeyindeki İlk
Çalışmalar
Türkiye'de iletişim araştırmalarının
1914 yılında Columbia Üniversitesi'ne Ahmet
Emin Yalman tarafından sunulan “The
Devolopment of Modern Turkey as Measured
by its Press” adlı basın tarihi konusundaki
çalışması ile başladığı bilinmektedir (Tokgöz,
2000, 2002, 2006, 2014 ; Aziz, 2006). Türkiye'de
ilk iletişim okulu olan ve İstanbul Üniversitesi
İktisat Fakültesi içerisinde yer alan Gazetecilik
Enstitüsü'nün 1950 yılında eğitime
başlamasına kadar olan zamanda,
günümüzde olduğu gibi çeşitli disiplinlerin
iletişimi konu alan çalışmalar yaptığı
görülmektedir. Gazetecilik enstitüsü İstanbul
Gazeteciler Cemiyeti'nin eğitimli gazeteci
yetiştirilmesi talebinin bir sonucu olarak üç
yıllık gazetecilik eğitimi vermek üzere
açılmıştır. 1964 yılında Ankara Gazeteciler
Cemiyeti'nin öncü girişimiyle ve yabancı dil
bilen gazetecilerin yetiştirilmesi talebinin
sonucu olarak Ankara Üniversitesi Siyasal
Bilgiler Fakültesi'nde kitle iletişim araçları
üzerine dört yıllık eğitim verecek olan Basın
Yayın Yüksek Okulu öğrenci alımına
başlamıştır (Tokgöz, 2014: 118 ; Yüksel, 1988:
228). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakültesi Basın Yayın Yüksek Okulu'nda 1971
yılında tamamlanan ilk doktora tezi Ünsal
Oskay tarafından hazırlanan “Gelişim
Açısından Kültür Değişimi” isimli çalışmadır
(Tokgöz, 2014: 122). İletişim alanındaki ilk
doktora tezleri 1971-1979 yılları arasında ilk
beşler diye anılan Oskay, Tokgöz, Aziz,
Kocabaşoğlu ve Abisel tarafından
tamamlanmıştır (Tokgöz, 2006: 3). Radyo,
televizyon ve sinema gibi kitle iletişim araçları
üzerine yapılmış araştırmalardan oluşan bu
tezleri izleyen çalışmalarda; yeni iletişim
teknolojisi, basın ve siyaset, televizyon yayın
Bir Bilim Dalı Olarak İletişim Bilimleri Alanının Türkiye'deki Konusal Kapsam Analizi 221
politikaları, yetiştirme kuramı, radyo yoluyla
propaganda, gazetecilik eğitimi, popüler
kültür gibi konularda araştırmalar yapılmıştır.
Daha sonraları hem devlet hem de vakıf
üniversitelerinde iletişim fakülteleri açılmıştır
ve açılmaya da devam etmektedir. İletişim
bilimleri bölümleri çoğunlukla iletişim
fakültelerine bağlı olarak açılan bölümlerden
biridir. Türkiye'de ikisi özel dördü kamu
olmak üzere toplam altı tane aktif iletişim
bilimleri bölümü bulunmaktadır
(Yükseköğretim..., 2016). Tablo 1'e
bakıldığında Türkiye'deki ilk iletişim bilimleri
bölümünün 7 Mayıs 2009'da Çukurova
Üniversitesi’nde açıldığı görülmektedir.
Tablo 1. Türkiye'deki İletişim Bilimleri Bölümleri
Yükseköğretim Bilgi Yönetimi Sistemi'nde,
anabilim dalları ve bilim dalları isimlerine
göre listelenememektedir. Bu nedenle
Türkiye'de iletişim bilimleri isminde kaç tane
anabilim dalı ve bilim dalı olduğu bilgisi
verilememektedir. Ancak bu çalışmanın
kapsamı çerçevesinde YÖK Tez
Kataloğu'ndan yapılan sorgulamalar aşağıda
değinileceği üzere yaklaşık bir sonuç
vermektedir.
Lisansüstü eğitimin tamamlanması
için yapılan tezlerden biri olan doktora tezleri,
bir bilim dalının kuramsal gelişimi ve
yönelimlerinin incelenmesine olanak tanıyan
akademik yayın türlerinden en önemlileridir.
Türkiye'de iletişim araştırmalarına ivme
kazandıran doktora tezlerinin konu, içerik ve
metodolojilerinin tartışmaya açıldığı
Tokgöz'ün çalışmasında basın, radyo,
televizyon, sinema, yeni iletişim teknolojileri,
halkla ilişkiler ve tanıtım ile diğer (kuramsal
iletişim, popüler kültür vb.) konu kategorileri
oluşturulmuştur. Örnekleme göre sırasıyla en
çok halkla ilişkiler, basın ve televizyon
konusunda doktora tezinin tamamlandığı
ortaya çıkarılmıştır (Tokgöz, 2006: 4-11). Okay
ve Okay (2008a; 2008b) ile Yılmaz ve Uzoğlu
(2003)’nun halkla ilişkiler alanında
tamamlanmış lisansüstü tezlerin içerik
çözümlemelerini yaptıkları çalışmalar yer
almaktadır. Okay ve Okay 1984-2007 yılları
arasında tamamlanmış halkla ilişkiler
alanındaki yüksek lisans tezlerinin
çoğunluğunun uygulamaya yönelik olduğu
ve teorik çalışmaların ihmal edildiği
tespitinde bulunmuşlardır (2008b: 313).
Yılmaz ve Uzoğlu (2003) 1992-2001 yılları
arasında tamamlanmış yüksek lisans
tezlerinde halkla ilişkiler ve reklamcılık
alanındaki araştırma eğilimlerini, en çok ve en
az çalışılan tez konularını incelemişlerdir.
İnceoğlu (2014) Türkiye'de sinema konusunda
tamamlanmış doktora ve sanatta yeterlilik
tezlerini inceleyen çalışmasında,
disiplinlerarasılık özelliğinin artışına dikkat
çekmektedir.
Amaç ve Yöntem
Bu çalışmanın amacı Türkiye'de bir
bilim dalı olarak İletişim Bilimleri alanının
kapsamında yer alan konuları ve tamamlanan
doktora tezlerini incelemektir. İletişim bilim-
leri alanının Türkiye'deki durumunu ve konu
Üniversite Adı Fakülte Adı Bölüm Adı Açılış Tarihi Üniversite Türü Bölüm İli
BOZOK ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ - DEVLET YOZGAT
ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ 07.05.2009 DEVLET ADANA
DOĞUġ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ - VAKIF ĠSTANBUL
HACETTEPE ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ 09.07.2009 DEVLET ANKARA
SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ 14.08.2012 DEVLET SAKARYA
ÜSKÜDAR ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ 10.12.2014 VAKIF ĠSTANBUL
222
Esmeray KARATAŞ ATEŞ
kapsamını ortaya koymaya çalışan bu çalış-
mada, hem iletişim bilimleri anabilim dalında
hem de iletişim bilimleri bilim dalında 1998-
2015 tarihleri arasında tamamlanmış ve Yük-
sek Öğretim Kurumu'nun internetteki tez
kataloğundan tam metin olarak erişilebilen
doktora tezlerine yer verilmiştir. Bu amaçla
Yükseköğretim Tez kataloğundan açık erişim-
li / izinli doktora tezleri arasında yapılan sor-
gulamalar neticesinde; İletişim bilimleri bilim
dalında yapılmış 45 ve iletişim bilimleri ana-
bilim dalında yapılmış 131 olmak üzere top-
lam 176 teze erişilmiştir. Hem anabilim dalı
hem de bilim dalı adı iletişim bilimleri olduğu
için çakışan 22 tez elendikten sonra kalan 154
tez bu çalışmanın kapsamına dâhil edilmiştir.
Tezler hakkında sayısal bilgiler ve
özet tablolar oluşturmak amacıyla veriler
Microsoft excel programında toplanmıştır.
Programda hazırlanan tez inceleme formunda
yer alan parametreler; tez numarası, tez yılı,
tez adı, üniversite, anabilim dalı, bilim dalı ve
konu başlığıdır. Katalogtaki konu
başlıklarının eksik veya yetersiz olduğu
görülmüş ve tezlere konu başlığı verebilmek
için tezler kapsamlı bir biçimde incelenmiştir.
Bu çalışmada tezlere konu başlığı verilirken
Kongre Kütüphanesi Sınıflama Sistemi (The
Library of Congress Classification System -
LCC)'ndeki konu başlıkları dikkate alınmıştır.
LCC, Kongre Kütüphanesi tarafından
geliştirilen ve pek çok ülkenin akademik ve
araştırma kütüphanesinde kullanılan bir
sınıflama sistemidir. Dünyanın her yerinden
çok kapsamlı bir koleksiyona sahip olan
Kongre Kütüphanesi, konu uzmanları
tarafından sürekli güncellenen ve geliştirilen
bir konu başlığı listesi (Library of Congress
Subject Headings - LCSH) yayınlamaktadır
(Library of<, 2015). Bu konu başlıkları
incelenerek tablo 4'teki konular, doktora
tezlerini konularına göre ayırmak üzere
belirlenmiştir. Ayrıca yine LCSH listesinden
yararlanarak tablo 5'te iletişim bilimleri
alanında araştırma yapmak isteyen
araştırmacılara araştırma önerisi mahiyetinde
bir konu listesi hazırlanmıştır. Bu konu listesi
hazırlanırken iletişim bilimleri alanında daha
önce az incelendiği ve ya hiç incelenmediği
düşünülen konular dikkate alınmıştır.
Bulgular ve Yorum
İletişim bilimlerinin konu kapsamının
incelenmesi amacıyla yapılan bu araştırma
sonucu üç temel tablo oluşturulmuş ve
yorumlanmıştır. Tablolardan ilki Türkiye'de
iletişim bilimleri anabilim dalı kapsamında
tamamlanan doktora tezlerinin bilim dalları
ve yıllarına göre dağılımını vermektedir. Bu
tablo (Tablo 2), Türkiye'de hangi
üniversitelerde iletişim bilimleri ana bilim
dalı olduğunu, ilk olarak hangi yılda
açıldığını, bu anabilim dalı altında açılan
bilim dallarının çeşitliliğini ve bir anlamda
üretkenliğini de göstermektedir.
Bir Bilim Dalı Olarak İletişim Bilimleri Alanının Türkiye'deki Konusal Kapsam Analizi 223
Tablo 2. Türkiye'deki üniversitelerin iletişim bilimleri ana bilim dallarında tamamlanmış
doktora tezlerinin yıl bazında üniversitelere göre dağılımı
Tablo 2'deki veriler incelendiğinde;
İletişim Bilimleri alanını kapsayan Anadolu
Üniversitesi'nde Basın ve Yayın, İletişim ve
İletişim Bilimleri; Ankara Üniversitesi'nde
Gazetecilik, İletişim Bilimleri ile Radyo
Televizyon ve Sinema; Ege Üniversitesi'nde
Gazetecilik ve İletişim Bilimleri; İstanbul
Üniversitesi'nde Radyo Televizyon ve Sinema;
Kocaeli ve Maltepe Üniversitesi'nde İletişim
Bilimleri; Marmara Üniversitesi'nde ise
İletişim, İletişim Bilimleri ve Radyo Sinema ve
Televizyon ana bilim dallarının yer aldığı
görülmektedir. Ayrıca bu verilere göre
Türkiye'de İletişim Bilimleri anabilim
dallarında tamamlanan ilk doktora tezinin
1998 yılında Anadolu Üniversitesi'nin İletişim
Bilimleri Bölümü'ndeki İletişim Bilimleri Ana
Bilim Dalı'nda yapıldığı ortaya çıkmaktadır.
“Toplumu yansıtan bir öge olarak yıldız
olgusu: Türkiye gerçeği ve iki örnek” isimli
bu doktora tezi Nesrin Aysun Yüksel
tarafından yazılmıştır. Toplumsal iletişim
konu başlığında yer alan tezde Zeki Müren ve
Tarkan isimli erkek yıldızların toplumsal
cinsiyet çerçevesinde kendini sunumları buna
tezat olduğu düşünülen bir toplumda kabul
görme ve beğenilme nedenleri
araştırılmaktadır (Yüksel, 1998). Ayrıca bu
tabloya bakıldığında iletişim bilimleri ana
bilim dalları içerisinde en çok doktora tezi
tamamlanan üniversitenin Marmara
Üniversitesi olduğu görülmektedir.
Araştırma sonucu elde edilen ikinci
tabloda bilim dalı adı olarak iletişim
bilimlerinin incelenmesine yönelik
hazırlanmış ve yorumlanmıştır. Bu tabloda
“bilim dalı yok” sütunundaki tezlerin
anabilim dalı altında yapıldığı görülmektedir.
Türkiye'de ilk doktora tezi tamamlanan
iletişim bilimleri bilim dalı Mamara
Üniversitesi'nde yer almaktadır ve hem
anabilim dalı hem de bilim dalı adı iletişim
bilimleri olarak geçmektedir.
Anadolu Ankara Ege İstanbul Kocaeli Maltepe Marmara
Yıl ĠletiĢim Gazetecilik Gazetecilik ĠletiĢim Toplam
1998 1 1
1999 3 2 5
2002 1 1
2003 1 4 5
2004 1 1
2005 1 1
2006 1 5 6
2007 1 1 17 19
2008 1 1 1 20 23
2009 2 1 1 24 28
2010 1 1 1 1 1 21 26
2011 2 18 1 21
2012 5 3 8
2013 1 1 3 5
2014 1 1 2
2015 1 1 2
Toplam 2 4 9 2 1 1 1 1 2 1 3 1 116 10 154
Basın ve
Yayın
ĠletiĢim
Bilimleri
ĠletiĢim
Bilimleri
Radyo
Televizyon
ve Sinema
ĠletiĢim
Bilimleri
Radyo
Televizyon
ve Sinema
ĠletiĢim
Bilimleri
ĠletiĢim
Bilimleri
ĠletiĢim
Bilimleri
Radyo
Televizyon
ve Sinema
224
Esmeray KARATAŞ ATEŞ
Tablo 3. Türkiye'de İletişim Bilimleri Ana Bilim Dallarına Bağlı Bilim Dallarında Tamamlanmış
Doktora Tezlerinin Yıl Bazında Üniversitelere Göre Dağılımı
Tablo 3'teki veriler incelendiğinde
iletişim bilimleri anabilim dalı kapsamında;
Anadolu Üniversitesi'nde İletişim Bilimleri;
Ankara Üniversitesi'nde İletişim Bilimleri ve
Radyo Televizyon; Ege, İstanbul, Kocaeli ve
Maltepe Üniversiteleri'nde İletişim Bilimleri
Bilim Dalları olduğu görülmektedir. Marmara
Üniversitesi bilim dalı konu çeşitliliği
bakımından dikkat çekmektedir. Marmara
Üniversitesi'nde İletişim Bilimleri Anabilim
Dalı altında yer alan bilim dalları şunlardır;
Basın Ekonomisi ve İşletmeciliği, Bilişim,
Gazetecilik, Genel Gazetecilik, Halkla İlişkiler,
İletişim Bilimleri, Radyo Televizyon,
Reklamcılık ve Tanıtım.
Araştırma sonucu elde edilen bir
diğer tablo ise bir bilim dalı olarak Türkiye'de
iletişim bilimleri kapsamındaki konuların
görüldüğü tablodur. Bu tablo genel olarak
Türkiye'de iletişim bilimleri alanının konu
kapsamını yansıtması bakımından önemlidir.
Tablo 4'e bakıldığında iletişim bilimleri
anabilim ve bilim dalları kapsamında en çok
doktora tezi üretilen konunun sinema olduğu
görülmektedir. Sinemayı yakından takip
eden konu ise gazeteciliktir. Daha sonraki
konular; televizyon, reklamcılık, kurumsal
iletişim, pazarlama, kültürlerarası iletişim,
toplumsal iletişim, bilgi yönetimi, eğitim,
siyasal iletişim, internet, bilişim sistemleri, iç
iletişim ve kişilerarası iletişimdir. İletişim
bilimleri kapsamında en az çalışılan konular;
algılama yönetimi, belge yönetimi, cep
telefonu, dijital oyunlar, dijital sanatlar,
dilbilim, edebiyat, ikonografi, iletişim
felsefesi, kriz yönetimi, radyoculuk, telif
hakları ve tiyatrodur.
Anadolu Ankara Ege İstanbul Kocaeli Maltepe Marmara
Yıl BiliĢim Gazetecilik
Toplam
1998 1 1
1999 3 2 5
2002 1 1
2003 1 3 1 5
2004 1 1
2005 1 1
2006 1 1 4 6
2007 1 1 2 10 1 1 3 19
2008 1 1 3 5 2 3 7 1 23
2009 2 1 1 2 3 2 3 10 1 3 28
2010 2 2 1 8 3 4 1 5 26
2011 2 2 7 3 2 1 3 1 21
2012 1 1 1 3 1 1 8
2013 1 1 3 5
2014 1 1 2
2015 1 1 2
Toplam 8 7 3 1 1 1 2 1 1 2 10 19 23 1 11 15 28 10 10 154
Bilim Dalı
yok
ĠletiĢim
Bilimleri
ĠletiĢim
Bilimleri
Radyo
Televizyon
Bilim Dalı
yok
ĠletiĢim
Bilimleri
ĠletiĢim
Bilimleri
ĠletiĢim
Bilimleri
Bilim Dalı
yok
ĠletiĢim
Bilimleri
Basın
Ekonomisi
ve
ĠĢletmeciliği
Bilim Dalı
yok
Genel
Gazetecilik
Halkla
ĠliĢkiler
ĠletiĢim
Bilimleri
Radyo
Televizyon
Reklamcılık
ve Tanıtım
Bir Bilim Dalı Olarak İletişim Bilimleri Alanının Türkiye'deki Konusal Kapsam Analizi 225
Tablo 4. Türkiye'deki Iletişim Bilimleri Anabilim Dalı Ve Iletişim Bilimleri Bilim Dalında
Tamamlanan Doktora Tezlerinin Konusal Dağılımı
Her araştırma kendisinden sonra
yapılacak araştırmalara ışık tutmak
durumundadır. Bu bağlamda araştırma
sonucu elde edilen tablolara ek olarak iletişim
bilimleri alanında araştırma yapmak isteyen
araştırmacılara öneri mahiyetinde bir konu
listesi tablosu hazırlanmıştır. Tablo 5'te yer
alan konular, Kongre Kütüphanesi konu
başlıkları incelenerek bu başlıklardan seçilip
oluşturulmuş bir konu listesidir. Tablo
oluşturulurken bu çalışma kapsamında
iletişim bilimleri alanında daha önce az
incelendiği veya hiç incelenmediği düşünülen
konular dikkate alınmıştır. Konu başlıkları
herhangi bir kavram karmaşasına meydan
vermemek amacıyla İngilizce ve Türkçe
olarak birlikte verilmiştir.
Konu Başlığı Anadolu Ankara Ege İstanbul Kocaeli Maltepe Marmara Toplam
Algılama yönetimi 1 1
Belge Yönetimi 1 1
Bilgi yönetimi 1 5 6
BiliĢim sistemleri 2 2
Cep telefonu 1 1
Dijital oyunlar 1 1
Dijital Sanatlar 1 1
Dilbilim 1 1
Edebiyat 1 1
Eğitim 5 1 6
Gazetecilik 1 1 1 20 23
Ġç ĠletiĢim 1 1 2
Ġkonografi 1 1
ĠletiĢim Felsefesi 1 1
Ġnternet 1 4 5
KiĢilerarası ĠletiĢim 2 2
Kriz Yönetimi 1 1
Kurumsal iletiĢim 11 11
Kültürlerarası iletiĢim 1 7 8
Pazarlama 1 8 9
Radyoculuk 1 1
Reklamcılık 11 11
Sinema 1 1 2 23 27
Siyasal iletiĢim 5 5
Televizyon 3 1 1 11 16
Telif hakları 1 1
Tiyatro 1 1
Toplumsal iletiĢim 1 7 8
Toplam Sonuç 15 4 2 2 1 3 127 154
226
Esmeray KARATAŞ ATEŞ
Tablo 5. İletişim bilimleri alanında akademik çalışma yapılabilecek öneri konu listesi
SONUÇ VE DEĞERLENDIRME
Konu başlıkları bir disiplinin
kavramsal ve kuramsal çerçevesinin
anlaşılabilmesi için en önemli araçlardandır.
Bilim dalının kapsamı ancak o bilim dalının
faaliyet gösterdiği araştırma konuları ile
ortaya konulup, sınıflandırılabilmektedir.
Disiplinlerarası nitelikteki bilim alanlarında
bu konu sınıflamasını yapmak oldukça
zordur. Tüm bu zorluğa rağmen iletişim
bilimleri disiplininin kuramsal çerçevesine
katkı sağlamak amacıyla bu alanının konusal
kapsamı ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Türkiye’de iletişim bilimleri ilk kez
ana bilim dalı olarak 1998 yılında Anadolu
Üniversitesi’nde; bilim dalı olarak 1999
yılında Marmara Üniversitesi’nde; fakülte
altında bir bölüm olarak 2009 yılında
Çukurova Üniversitesi’nde açılmıştır. 1992
yılında Anadolu Üniversitesi iletişim fakültesi
ismini iletişim bilimleri fakültesi olarak
değiştirmiştir.
Türkiye’deki iletişim fakültelerinde
faaliyet gösteren iletişim bilimleri ana bilim
dalı ve iletişim bilimleri bilim dalı altında
1998-2015 yılları arasında tamamlanmış
doktora tezlerinin konusal kapsam analizinin
yapılmaya çalışıldığı bu çalışma ile iletişim
bilimlerinin temel konu başlıkları tespit
edilmiştir. Konu başlıklarının tespit
edilmesinde uluslararası geçerliliğe sahip olan
Kongre Kütüphanesi’nin konu başlıkları baz
alınmıştır. Tespit edilen konu başlıklarının
çeşitliliği iletişim bilimleri alanının
disiplinlerarası niteliğini destekleyen bir yapı
sergilemektedir.
İletişim bilimleri anabilim dalı ve
bilim dalları kapsamında en çok doktora
tezinin sinema ve gazetecilik konusunda
yapılması çarpıcı bir sonuçtur. Daha çok
uygulama alanının geniş olması nedeniyle
pratik açısından ön plana çıkan bu iki
konunun iletişim bilimlerinin kuramsal /
teorik yapısından beslendiğini
göstermektedir. Ayrıca bu sonuç, iletişim,
sinema ve gazetecilik gibi konuların bir sanat
mı yoksa bir bilim dalı mı olduğu
konusundaki tartışmalara yanıt niteliğindedir.
Diğer taraftan yapılan doktora tezlerinde
iletişim teknolojilerindeki gelişmeye paralel
Subject Heading Konu Başlığı
Negotiation Müzakere
Sociolinguistics Sosyodilbilim
Agricultural communication Tarımsal iletiĢim
Animal communication Hayvan iletiĢimi
Human-animal communication Ġnsan-hayvan iletiĢimi
Communication in architecture Mimaride iletiĢim
Communication in art Sanatta iletiĢim
Communication barriers ĠletiĢim engelleri
Gossip Dedikodu
Symbolic interactionism Sembolik etkileĢimcilik
Communication policy ĠletiĢim politikası
New international communication order Yeni Uluslar arası iletiĢim düzeni
Environmental communication Çevresel iletiĢim
Visual Culture Görsel kültür
Economy of communication ĠletiĢim ekonomisi
Facilitated communication KolaylaĢtırılmıĢ iletiĢim
International communication Uluslararası iletiĢim
Health communication / Medical communication Sağlık iletiĢimi / Tıbbi iletiĢim
Musical communication Müzikal iletiĢim
Science communication Bilim iletiĢimi
Sport communication Spor iletiĢimi
Bir Bilim Dalı Olarak İletişim Bilimleri Alanının Türkiye'deki Konusal Kapsam Analizi 227
olarak yaşanan bireysel ve toplumsal
iletişimdeki değişim vb. konuların daha az ele
alındığı görülmektedir. Ayrıca bu çalışmada
iletişimin farklı disiplinlerle ilişkisinin
kurulabileceği örneğin müzikal veya çevresel
iletişim gibi konularda tezler yapılması
önerilmektedir. Sonuç olarak bu çalışmadan
elde edilen çıkarımlar, Türkiye'de iletişim
bilimlerinin konusal ve kavramsal çerçevesini
ortaya koymaya çalışan daha fazla akademik
çalışmanın yapılmasının gerekli olduğu
kanısına varmamızı sağlamıştır.
KAYNAKÇA
Aziz, A. (2006). Dünyada ve Türkiye'de İleti-
şim Araştırmaları, Kültür ve İletişim
Dergisi, 9/1, 9-31.
Bourse, M. & Yücel, H. (2012). İletişim Bilimle-
rinin Serüveni, İstanbul: Ayrıntı Yayın-
ları.
Fiske, J. (2003). İletişim Çalışmalarına Giriş (Çe-
viren: S. İrvan), Ankara: Bilim ve Sa-
nat Yayınları.
İnceoğlu, Ç. (2014). Türkiye'de Sinemayı Ko-
nu Alan Doktora Tezleri Üzerine Bib-
liyometrik Bir Çözümleme, İleti-ş-im,
21, 31-50
Lazar, J. (2009). İletişim Bilimi (Çeviren: A.
Anık), Ankara: Vadi Yayınları.
Library of Congress Subject Headings: Selected
Topic in Communication, USA: Library
of Congress.
https://www.loc.gov/aba/publications
/FreeLCSH/freelcsh.html#About adre-
sinden 26.03.2016 tarihinde erişildi.
Okay, A. & Okay, A. (2008a). Undergraduate
and Graduate Public Relations Educa-
tion in Turkey: A Quantitative Study
of Dissertations Contributions to Pub-
lic Relations Field (1984-2007), Selçuk
İletişim, 5/2, 5-14
Okay, A. & Okay, A. (2008b). MA And Doc-
toral Public Relations Research in
Turkey (1984-2007): A Quantitative
Study of Dissertations Contribution to
Public Relations Field, Public Relations
Review, 34, 312-314
Sherry, J. L. (2010). The Value of Communica-
tion Science, Journal of Applied Com-
munication Research, 38/3, 302-306
Şencan, İ. & Doğan, G. (2015). Bilimsel Yayın-
larda Kaynak Gösterme, Tablo ve Şekil
Oluşturma Rehberi APA 6 Kuralları,
Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği
Yayınları.
Tokgöz, O. (2000). Türkiye'de İletişim Araş-
tırması: Nereden Nereye, Kültür ve İle-
tişim Dergisi, 3/2
Tokgöz, O. (2002). Türkiye'de İletişim Eğitimi:
Elli Yıllık Bir Geçmişin Değerlendirilme-
si, V. Türk Kültürü Kongresi (2002,
Aralık)'nde sunulan bildiri, Anka-
ra:.Atatürk Kültür Merkezi Başkanlı-
ğı.
Tokgöz, O. (2006). Türkiye'de İletişim Araş-
tırmalarında İletişim Eğitiminin Rolü
ve Önemi, Küresel İletişim Dergisi, 1, 1-
12
Tokgöz, O. (2014). Türkiye'de İletişim Araş-
tırmaları İçinde 1970'li yıllarda Anka-
ra Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakül-
tesinde Yapılan İletişim Konusundaki
Doktora Tezlerinin Rolü ve Konumu,
İlef Dergisi, 1/1, 115-142.
http://ilef.ankara.edu.tr/wp-
content/uploads/Oya-Tokgoz.pdf ad-
resinden 10.04.2015 tarihinde erişildi.
Türkiye'de İletişim Araştırmaları Sempozyumu
(2005, Ekim), Ankara: Ankara Üniver-
sitesi İletişim Fakültesi.
http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/
pdf/625.pdf adresinden 11.07.2016 ta-
rihinde erişildi.
Yılmaz, R.A. & Uzoğlu, S. (2003). An Analysis
of Thesis and Dissertations on Adverti-
sing and Public Relations in Turkey. 1st
International Symposium Communi-
cation in the Millennium: A Dialogue
between Turkish and American Scho-
lars (USA) (s. 403-415). Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi Yayınları.
228
Esmeray KARATAŞ ATEŞ
YÖK Tez Kataloğu - Ulusal Tez Merkezi (2016).
T.C. Yüksek Öğretim Kurumu,
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerke
zi/ adresinden 30.08.2016 tarihinde
erişildi.
Yükseköğretim Bölüm İstatistikleri (2016).
Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi,
https://istatistik.yok.gov.tr/ adresin-
den 19.08.2016 tarihinde erişildi.
Yüksel, A. H. (1988). İletişim Biliminin Temelle-
ri: Kavramlar, Kuramlar, Kültürel Boyut
ve İletişim Bilimi Eğitim Modeli, Eskişe-
hir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.