Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 39.

8/7/2019 Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 39.

http://slidepdf.com/reader/full/augustinus-opera-omnia-caillau-guillon-ed-1835-volume-39 1/577



38 s. MC.{ SlINI EPISCOPI

\1. Proiiulo uoM parvns Deo gratias agimus tle opcrc

tuo, quo Evangclium cx gr.Tco interpretatus c$ : quia

pene in omnibus nulla olfcnsio est, cum Scriptur^m grae-

cam contulerimus. Unde. siquisquam veleri falsitaticon-

tcntiosus laverit, prolatis collatisque codicibus, vcl tlo-

cetur facillime, vcl refellitur. Et si qusedam rarissima

merito movent; quis tam durus est, qui labori tam utili

non facile ignoscat, cui vicem laudis referrenon sulTicit?

Quid tibi autem videatur, cur in multis abter se habeat

hebraeorum codicum auctoritas, aliter graecorum qufe

dicitur Septuaginta, veliem dignareris aj^^erire. Neque

enim parvum pondus babet ilia, quae sic meruit diffa-

mari, etquausos Aposlolos, non solum res ipsa indicat,

sed etiam te alteslatum esse memini. Ac per boc plurimura

profueris,si

eam graecamScripturam,

quam Septuagintaoperati sunt, latinas veritati reddideris : qune m diversis

codicibus ita varia est, ut tolerari vix possit ; et ila sus-

pecta, ne in grasco aliud inveniatur, ut inde aliquid pro-

ferri aut probari dubitetur. Brevem putabam fuluram

hanc epistolam : sed nescioquomodo ila mihi dulce fafe-

tum est in ea progredi, ac si tecum loquerer. Sed obse-

cro te per Dominum, ne te pigeat adomnia respondere,

et praestare mihi, quanlum potueris, prEesentiam tuam.



EPISTOLA LXXII. 3^

v-«.-«V^ x^-*.*.-^^*^

EPISTOLA LXXIP.

Domiiio veresancto et beatissiino paptT Augustino Hieronvmds

iii Doinino salutcni,

Ilieronymus Angustino expostulans de illius eplstola per

Ilatiam sparsa , qua taxabalur locus non recte expo-

iitus in episiola ad Galatas.

I. « CnEBP.A.s ad rne cpistolas clirigis; et ssepe compel-

lis utrespondeam cuidam epistolas tua?, cujus ad me, ut

ante jam scripsi, pcrfratrem Sjsinnium diaconumexem-

plaria pervenerunt, absque subscriptionc tua ; et qu£e

primum per fratrem Profuturum, secundo per quemdamalium tc misissesignificas : etinterim Profuturum rctrac-

tum de itinere, ct episcopum constitutum , veloci morte

sublractum : illum, cujus nomen retices, maris timuisse

discrimiaa, ct navigationis mutasse consilium. Quae cuni

ita sint, satis rairari ncqueo, quomodo ipsa epistola et

llomie ct iu Italia baberi a plcrisque dicatur, et ad mesolum non pervenerit, cui soii missa est : praesertim cuni

ideni frater Svsinnius inter coetcros tractatus tuos dixerit

eam se non in Africa, non apud te, scd in insula Adriae,

ante hoc ferme quinquennium reperisse. »

II. « De amicitia omnis tollenda suspicio est, et sic

cum amico, quasi cum altero se, est loquendum. Non-

nulli familiarcs mei, et vasa Cbrisli, quorum Jerosoljmiset in sanctis locis permagna copia est, suggerebant non

simplici a teanimo factum, sed laudcm atque rumuscu-

los et gloriolam populi rcquirenle, utde nobis cresceres

' Aliss M'-, (|!ise aM-mi 72. «lat , iinnc 7. — Sciip!» an. 4o5. nut 404,



V' ?. ALCISJIM KI'lSt;01'l

ut inulti cogiiuscercnt lcprovociire. ine tiinere; tc scribere

ut (loctuni, me tacerc ut imperituni : et tandem rcperissc.

«pii garrulitati meae modum imponeret. Ego aulem, ut

siniplicitcrfalcar, dignalioni tuseprimum idcircorespon-

dcic nolui. quia tuam Jiquido epistolam non credebam,

nec { ut vulgi de quibusdam proverbiumest) litum melJe

gJadium. J)cindciilud caveliam, nc episcopo communio-nis mete viderer procaciter respondere. et aJiqua in re-

prcJicndentis epistoJarepreJiendere; prceserlim cum quae-

dam in iJJa hierelica judicarem. »

III. " \d extremum.^ ne tu jureexpostulareset diceres,

Quidenim? EpistoJam meam videras, etnotcetibimanus in

subscriptione signa deprebenderas, ut tam facile amicumJa^deres, ct aJterius maJitiam in meam verteres contume-

Jiam? Igitur ut aute jam scripsi, aut mitte eamdem epis-

tolam tua subscriptam manu; aut senem latitantem in

ceJJula lacessere desine. Sin autem luam vis velexercere,

vel ostcntare doctrinam, quaere juvenes et diserlos et no-

biles , quorum Pvomae dicuntur esse quamplurimi,

qui

possint, et audeant tecum congredi. ct in disputatione

sanctarum Scripturarum , jugum cum episcopo ducerc.

Ego quondam miJes, nunc veteranus, et tuas et aliorumdeJjco Jaudare victorias, non ipse rursus effoeto corpore

dimicare; ne, si mefrequenter ad rescribendum impulc-

ris, iJIius rccorder Jiistorias; quod llannibalcm. juvcnili-

ter exuJlantcm. Q. Maximus palientia sua fregerit^.

Oiiinia leil iclas, aiiimuiii quo(jiie : ^.'eiif ego lonyos

Caiiljiido piieium memini nie coiuiore solts.

>i;!:ic oblila nillii lol rarmiua : vdx f|ii(iijiie M(eriiii.

Jam liiijit ipsa 2

Et. ut magis de Scripturis sanclio loqiiar, Berzellai ille

I lilus Liviiis Detadis j, lih, 2. — - \'ir£j t-i;''.'^. i.\. vcrs. oi-j^.



ElÎSTOLA ].\\l\. 4l

(jalaatlites *, irgis David bencficia, omnesque delicihs

juveni delegans lilio, oslendit senectutem Lasc appetere

non debere, nec oblata susciperc. »

IV. (tOuod autcm juras te adversum me librum non

scripsisse. nequc Romam misisse, quem non scripseris

sed si lortc aliqna in tuis scripfis reperiantur, quse a meosensu discrcpent, non nie a te bcesum, sed a te scriptum

quod tibi rectum vidcbatur. Ouaeso, ut me patienterau-

dias. ôn scripsisti librum ; etquomodo mihi reprehensio-

nis ale mese, perahosscripta delalasunt?Curhabet Italia,

quod tu non scripsisti? Qua ratione poscis, ut rcscribam

ad ea, quae scripsisse tedenegas? Nec tamhebessum, ut,

si diversa senseris , me a te laesum putem. Sed si mea co-

minus dicta reprehendas, et rationemscriptorum expetas,

atcijuae scripserim,eracndarecompellas, et ad -aXivw^îavprovoces, et oculos mihi reddas, in ]ioc laeditur amicitia,

in hoc necessitudinisjura viohuitur. Ne videamur certare

[)uerjliter, etfautoribus invicem vcl detractoribus nostris

tnbueremateriam contendcndi ; hafcscribo,quia te pure

et cliristiane di!igere cupio, nec quidquam in mca mente

rctinere, qiiod distet a labiis. Non enim convenit, ut ab

adolescentia usque ad hanc aetatcm in nionastcriolo cumsanctis fralribus labore desudans, aliquid contra episco-

pum qucm ante coepi amare quam nosse; qui me prior

ad amicitiam provocavit; qucm post mc orientcni in

bcripturarum eruditione lactatus sum. Igitur aut tuura

ncgatolibrura, siforte non tuusest,et desiue flagitare res-

criptum ad ea, quae non scripsisti : aut si tuus est, inge-

uue confitere; ut si in dcfensionem mei aliqua scripsoro,

in te cul{)asit, quiprovocasti, non in me, quirespondere

compulsus sum. »

V, « Addis prceterea, te paratum esse; ut si quid nic in

' 2 Urg. xix, 34.



45 S. AUGUSTISI liPlSCOPI

tuis scriptis moverit, aut corrigerc vohicro Iraterne acci-

pias, et non solum niea in te benevolentia gavisurumsed, ut hoc ipsumfaciam, deprecaris. Rursumdico quod

senlio : Provocassenem,tacentem stimulas^vidcrisjactarc

doctrinam. Non estautem sclatis meae, putari malevolum

erga eum, cui magis favorem debeo. Etsi in Evangehis

ac Prophetis pcrversi hominesinveniunt, quod nitantur

reprehendere: miraris si in tuis hbris, et maximcin Scrip-

turarum expositione, quse vcl obscurissimoe sunt, quae-

dam a recti hnca discrepare videantur ? et hoc dico non

quod in operibus tuis qusedam reprehendenda jam cen-

seam. jNeque enim leclionicorum unquam operam dcdi :

iiec horum exemplariorum apudnoscopia est, preeter So-

hloquiorum luorum libros, et quosdam Commentarios in

Psahnos;quossi velleni discutere, non dicam a me, qui

nihil sum, sed a veterum Graecorum docerem interprcta-

tionibus discreparc. VaJe, mi amicc charissime, setatc fili,

dignitate parcns : et lioc a me rogatus observa, ut quid-

quid mihiscripseris, ad meprimum facias pervcnire. »

EPISTOLA LXXIIP.

Domiiio veneramlo et desideratissinio tVatri conipresbytcro

Hii RO-NYMO AuGusTi^us ni Doniino saliitcm.

liieronymiim lilteris suis nonnihil offensum tUmulcere

stadel Aagustinus. Apolo'^iam iilius contra Ruffinumaccepisse se testatur , deplorans tantos inter viros

(juondam amicissimos tam amarulentam discordiam

incidisse.

l. QuAMvis cxislimem , antequam istas sumeres , ve-

' Alius XV, qn?e auteni 7 3 eral, miiic 24 5. —Snipn nu. 4< 4.



tPISTOLA LXXHI. 4^

nisse in maiuis tuas Jiltcras meas, fjuas per Dei scrviim,

filium nostrum, (^jprianum tliaconum misi, quibus cer-

tissime agnosccres meam csse cpislolam, cujus exempla-

ria illuc pervenisse commcmorasli ; undc jam me arljitror

rcscriplis tuis, vclut EntcUinis giandibus aUpie acribus

eapstibus, tanquam audaccm Darclcm coepisse pulsari at-

que vcrsari: nunc tamcn cis ipsis rcspondco littcris tuis,

quas mibi pcr sanclum fibum noslrum Asfcrium milterc

dignaluses : in quibusmullain mecompcri tu^e bcnevo-

lentissimge charitatis , ct rursus quasdam nonnullius a mecomperi tuae offcnsionis indicia. Itaquc , ubi mulcebar

legens, ibi continuo fericbar ; boc sanc ve! maxime admi-

rans, quod, cum dicas te exemplaribus litterarUm mea-rum idco temcre non putasse credendum, ne fortc te rcs-

pondente Itcsus jusle cx{)OSlularem, quod probarc antc

debuisses mcum esse sermonem, cl sic rcscribcre; postca

jubeas, si mca cst cpistola, aperte mescribere, aut mit-

tere excmplaria vcriora; ut absque u!lo rancore stomacbi

in Scripturarum dispulatione versemur. Quo pacto enim

possumusin hac disputatione sinerancore Versari, si melaedere paras? Aut si non paras,. c[uomodo ego, te non

laedente, abs te Isesus juste expostularem, quod probareante debuisses, meum esse sermonem , et sic rescribere,

hoc esl et sic laedere ? INisi enim rescribendo laesisses , ego

juste expostulare non possem. Proinde cuni ita rescribis,

ut lasdas, quis locus nobis relinquitur in disputatione

Scripturarum sine ullo rancore versandi? Ego quidem

absit ut Isedar, si mihi certa ratione volueris et potueris

demonstrare illud ex Epistola Apostoli,vel quid ahudScripturarumsanctarum te verius intellexisse, quam me :

imo vero absit, ut non curn gratiarum actione lucris

raeis deputem , si fuero te docente instructus, aut emen-dante correctus.



^i S. ALGUSTINI EPISCOPI

II. Verumlamen , tu mihi frater cliarissime , nisi te

pulares liesum scriptis meis , non me putares laedi posse

rescriptis tuis. Nullo enim modo id de te opinatus fuero,

quod non te arbilraris Isesum , si sic tamen rescribis ut

laedas. Aut si te non sic rescribente, ego propter nimiamstultitiam meam Itedi posse putatus sum , hoc ipso lae-

sisti plane, quod de me ila sensisti. Sed nullo modo tu

me, quem nunquam talem expcrtuses, temere talem cre-

deres, qui htlerarum mearum excmplaribus , etiam cum

stylummeum nosses, temere credere noluisti.Si enimnonimmerito vidisti , me juste expostulaturum fuisse, si te-

mere crederes esse litteras meas,

quae non essent meae :

quanto justius expostularem , me ipsum temere putatumtaleni , qualem me expertus non esset qui putavisset? INe-

quaquam ergo ita prolabcreris, ut te non rescribentequo

lcf^derer, me tamen existimares nimis insipientem , etiam

tali tuo rescripto laedi potuisse.

III. Restat igitur , ut Itedere me rescribendo dispo-

neres, si certo documcnto meas esseillas litteras nosceres.

Alque ita, quia non credo quod injuste rae lasdendum

putares, superest , ut agnoscam peccatum meum,quod

prior te illis litteris laeserim. , quas meas esse negare nonpossum. Cur itaque conor contra fluminis tractum , ac

non potius veniam peto ? Obsecro te ergo per mansuetu-

dineni Christi, ut, si laesi te , dimittas mihi , nec me vi-

cissim laedendo malum pro malo reddas. Laedes autem

me , si mihi tacueris errorem meum ,queni forte invene-

ris in factis vel dictis meis. Nam si ea in me reprehen-

deris, quas reprehendenda nonsunt, te laedis magisquammc : quod absit a moribus et sancto proposito tuo , ut

lioc facias voluntate iaedendi , culpans in me ahquid

dente maledico , quod menle veridica esse scis non cul-

pandum. Ac per hoc aut benevolo corde arguas, etiamsi



t^PISTOLA LXMII./l/)

caret delicto quem arguencluni putas; aut patcrno a(-

fectu mulceas,

quem abjicere nequcas. Potestenim fieri.

ut tibi aliud videatur quam veritns babet . dum tanien

abs te abud non fiat quam cbaritas babct : nam et ego

amiscissimam reprcbensionem gratissimeaccipiam : etiam-

si reprebendi non meruit,

quod recte defendi potest :

aut agnoscam simul et benevolentiam tuam , ct culpani

raeam; et quantum Dominus donat, in abo gratus, in abo

emendatus iuveniar.IV. Quidergo , fortasse dura, sed certe salubria verba

tua, tanquam caestus Entelli , pertimescam ? Caedebatur

ille, non curabatur ; et ideo vincebatur , non sanabatur.

Ego autem , si medicinalem correptionem tuam tran-

quillus accepero, non dolebo : si vero infirmitas vcl Im-

raana vel mea , etiam cum veraciter arguor , non potesl

nisi abquantulum contristari; mebus tumor capitis do-let, dum curatur, quam dum ei parcitur, non sanatur.

Hoc est enim , quod acute vidit,

qui dixit, Ij tiliores esse

plerumque inimicos jurgantes,

quam amicos objurgare

metuentes. IIU enim dum rixantur, dicunt aliquando

vera, quae corrigamus : isti autem minorem, quam opor-

tet, exbibent justitiae Hbertatem , dum amicitiae timent

exasperare dulcedinem. Quapropter etsi bos, ut libi vi-

deris . lassus senectute forte corporis , non vigore animi

tamen, in area dominica fructuoso labore desudans; ecce

sum, si quid pcrperam dixi, fortius fige pedcm. Non mibi

esse debet molestum pondus aetatis tuae , dummodo con-

teratur palca culpae meae.

V.Proinde ilhid

,quod in exlrerao Epislolne tuas

po-suisti , cum magni desiderii suspirio vel lego , vel recolo.

'( Utinam , inquis, mereremur complexus tuos; et coUa-

tione mutua vel doceremus abqua , vel disceremus.» Ego

autera dico , Ltinam sallcm propinquis terrarum locis



^6 S. ALGIJSTiM lilMSCOi-i

liabitaremus; ut, si nonposscut misceri nostra colloquia,

litlerfc possent essc crcLrioros. Nuuc vcro tanlo locorum

intcrvalloabsunuisascnsiljusnostris,utcleillisverbis Apos-

toliaclGalatas, juvenem me adtuamsanctitatem scripsisse

memincrim^; et ccce jam scncx , necdum rescripta me-

ruerim; faciliusque ad tc exemplaria Epislolne mcaepcr-

vencrint, ncscio qua occasione praevenicnte, quam ipsa

Epistola me curante. llomo cnim, cjui eam tuncacceperat,

nccad tcpcrtulcrit, ncc ad mcrctulerit. Tantae autcmmihi

in liUeris tuis, quiTe in manus nostras venire potucrunt

apparent rcs, ut niliil sludiorum meorum mallem, fci pos-

sem, quam iidicTfcre lalcri tuo. Quod ego quia non pos-

sum, alic[uem noslrorum in Domino liliorum erudiendum

nobis ad te miltcre cogilo , si cliam de Lac re tua res-

cripta merucro. Nam neque in me tantum scicntiae Scrip-

turarum divinarum cst, aut esse jam potcrit , quantumincsse libi vidco. Et si quid in hac rc habco facullatis

utcumque impcndo populo Dci. Yacare autcm sludiis

diligenlius quam quaepopuli audiuntinstruendi, propter

cccl(!siaslicas occupationcs omnino non possum.

VI. iSescio qua; scri[)ta maledica super tuo nomine

ad Africam pervcncrunt ((3). Accepimus tamen quod

di"natus es mittcre , iliis rcspondens malcdiclis. QuopcrlcctOjfatcor , multum dolui inlcr tam charas familia-

resquepersonas, cunctis pcne ecclesiisnotissimo amicitias

vinculo copulatas, tantum malum extilissc discordicE. Et

tu quidcm quantum tibi modcrcris , quantumque teneas

aculcos indignationis tuae , nc reddas maledictum pro

maledicto, satis in tuis liltcris cminct. Vcrumlamen si cas

ipsas cum lcgisscm , contabui dolore , ct obrigui timore;

quid dc me illa faccrent, quae in te ille scripdt , si in

manus meas forte venissent ? «Vae mundo ab scandalis^.»

' Ga'»l, ", I • —^ MaUh. xvui, -.



EI'lSTOL\ LXXIII. 4?

Kcce sit , ecce prorsus impletur puod Verltas ait; «Quo-

» niam ahundabit iniquitas , refrigescet cliaritas mullo-

» rum ^ » (Jua? silji ciiim jam fida pectora tuto retnn'

dantur? In cujus sinum tota se projiciat securadilectio?

Quis denique amicus iion formidclur cjuasi futurus ini-

micus. si potuil inter Hierony mum ct Rufiimm hoc, quod

plangimus, exoriri ? misora et miseranda condilio ! Oinfida in voluntatibus amicorum scientia prcTesentiam .

iihi nulla est praescientiafulurorum ! Sed quid hoc aheri

de aUero gemendum putem,

quando ncc ipse quidem

sibi homo est nolus in posterum? Novitenim utcumque ,

vix forte, nunc quahs sit;

quahs aulem postea futurussit,

ignorat.

VII. Haecporro nontantum scientia,quahsquisquesit,

vcruinetiam praescicntia, quahs fulurussit, si est iii sanc-

tis ct bealis Angeli?: et quomodo fucrit diabohjs beaiusahquando , cum adhuc angelus houus esset, sciens fa-

lurani iniquitalem suam , et sempitcrnum supphcium,

omnino non vidco. De cjua re, si lamen eam nosse opus

cst, vellom abs te audire, quid sentias. Yide, quid faciant

lerriie ac maria,

quce nos corporahter dirimunt. Si haec

J^pislola mea,

qu;im K^gis, ego essem; jam mihi diceres

quod quLCsivi. Nunc vcro quando rescrihes? quandoniittes? quando pcrveniet? quando accipiam? Et tamen

ulinam quandoque fiat,

quod tam cito lieri non posse,

quam vohimus, (piaula possumus toleraijlia sustinemus.

Uudc rccurro ad iihi verba Epistoiae tua? dulcissima

panctiquo desiderii tui plenissima , et ea facio vicissim

mca : « Llinam merercn'.urcomr<lcxus tuos : et collalione

mulua vel doceremus ahqua, vel disccremus : » si tamcn

csse ulJo modo posset quod ego te docercm.

VIII. In his autera verbis non jam tuis tanlura , scd

• Malth, XXIV, 1-2,



48 s. ALr.i;sTiM Eriscon

cliain mols, ubi dclcclor et reficior, ct ipso quamvis |3eu-

dentc et non atlingcntc utriusquc nostruni dcsidcrio. non

non parva c\ parle consolor : ilji rursus acerrimis dolo-

rum stimulis iodior, dum cogito intcr vos, cjuibus Dcus

liocipsum ,quod uterque nostrum optavit. largum pro-

bxumquc concesserat , ut conjunctissimi et familiarissimi

mella Scripturarum sanclarum pariter lamberetis, tantce

amaritudlnis irrepsissc perniciem, quando non, ubi non,

cui non bomini formidandam : cum co temporc . quo

abjcctisjanisarcinis sfccularibus, jam cxpcditi Dominumsequebamini, et in ea terra vivebalis simul , in qua Do-

minus bumanis pedibus ambubms, '< Paccm mcam , in-

w quit, do vobis,

paccm meam relincjuo vobis^ , » viris

aetate maturis , et in eloquio Domini babitantibus vobis

accidere potuit? «. Vcre tcntatio csl vita luimana super

« terram^.»Heu mibi.qui

vos alicubi simul invcnire non

possum, forte ut nioveor, ut doleo, ut timeo, procidcrem

ad pedes vestros , flercm quantum valcrcm , rogarem

quantum amarem , nunc unumquemquc vcstrum pro se

ipso, nunc utrumquc pro alterutro, et pro abis, ct maxime

infirmis, pro quibus Cbristus mortuus est, qui vos tan-

quam in tbeatro vitfe bujus cum magno sui pericuio

spcctant , ne de vobis ea conscribendo spargatis , (|ua;

quandoque concordantcs delcre non potcrilis, qui nnnc

concordare noUtis; aut quae concordcs lcgcrc limcalis

ne iterum btigetis.

IX. Ycrum dico cbaritati tu.T. niliil mc magis, quamboc exemphim, tremuisse, cum quirdani ;id mc in Kpls-

tola tua legerem , tute indignationis indiria . non lam illa

de Entcllo et bove Lisso, ubi milji polius iiilaritcrjocari,

quam iracundc minari visus cs, quam ilbid,

quod sciio

te scripsisse satisapparct, undc supra clocatus sum, plns



EPISTOLA LW.IU. /jt)

tbrtasse quam debui , sed non plus quani timui , uln

aisti , « ne forte laesus juste expostulares. » Rogo te , si

fieri potest, ut internos quaeramus ct disseramus aliquid,

quo sine amaritudine discordiae corda nostra pascantur,

fiat. Si autem non possum dicere quid mihi emendandumvideatur in scriptis tuis , nec tu in meis , nisi cum suspi-

cione invidiae, aut laesione amicitiae;

quiescamus ab bis,

et nostraevitae salutique parcamus. IVlinus certe assequa-

tur illa qiiae inflat*; dum non offendatur illa quae aedi-

ficat. Ego me longe esse sentio ab illa perfectione , dc

qua scriptum est; « Si quis in verbo non offendit, hic

perfectus est vir-. » Sed plane in Dei misericordia puto

me posse facile abs te petere veniam , si quid offendi :

quod mihi aperire debes ; ut , cum te audiero , lucreris

fratrem tuum^. Neque enim,

quia hoc propler longiii-

quitatem terrarum non polcs facere inter me et te, prop-terea debes sinere errare me. Prorsus quod ad ipsas res

,

quas nosse volumus , attinet , si quid veri me tenere vel

scio , vel credo, velputo, in quo tu ahter sentis, quan-

tum dat Dominussine tua injuriaconabor asserere. Quodautem perlinet ad offensionem tuam , cum te indignatum

sensero , nihil ahud,

quam veniam deprecabor.

X. Nec omnino arbitror te succensere potuisse , nisi

aut hoc dicerem ,quod non debui ; aut non sic dicerem

.

ut debui : quia nec miror minus nos scire iuvicem, quam

scimur a conjunctissimis et famiharissimis nostris. In

quorum ego charitatem, fateor, facile me totum projicio,

praesertim fatigatum scandaHs saecuH; et in ea sinc ulla

solhcitudine requiesco : Ueum quippe ilhc esse sentio

in quem me securus projicio , et in quo securus requiesco.

Nec in hac mea securilate crastinum illud humanasfra-

gihtatis incertum, de quo superius ingemui, omnino' I Cor. VIII, a?. —2 Jacob. iir, s!. —3 ]\ja(th, xviii, i5.

CXI.Vl. /|



50 S. AUGUisTINI EPISCOPl

formido. Cum enim liominera cbristiana cbaritate fla-

grantem, eaque mihi lidelem amicum factum esse sentio;

quidquid ei consiliorum mcorum cogitationumque com-milto, non homini committo, sed illi, in quo manet, ut

talis sit. « Deus enira charitas est; et qui manet in chcl-

«ritate, in Deo manet, ct Deus in eo^ : » quam si dese-

ruerit , tantum faciat necesse est dolorem, quantum ma-

nens fecerat gaudium. Verumtamen ex amicb intimo

factus inimicus , qua;rat sibi potius , quod fingat astutus ;

non inveniatquod prodatiratus. Hoc autem unusquisque

llicile asseqiiitur, non occultando quod fecerit, sed non

faciendo quod occuhari veht. Quod misericordia Dei

bonis piisque concedit ut inter amicos, quoshbet futuros,

liberi securique versentur, ahena peccata sibi commissa

non prodant; quse prodi timeant , ipsinulla committant.

Cum cnim falsum quid a maledico fmgitur; aut omninonon creditur; aut certe inlegra salute, sola fama vexatur.

('um autemmalumperpetratur, bostisestintimus, etiamsi

nuHius intimi loquacitate aut lite vulgetur. Quapropter

quis prudentium iionvideat, etiam tu quam tolerabihter

feras amicissimi quondam et famiharissimi incredibiles

nunc inimicitias, consolante conscientia; et quemadmo-dum vel quod jactitat, vel quod a quibusdam forsitan

creditur, in sinistris armis deputes, quibus non minus

quam dextris cotetra diabolum dimicatur? Yerumtamen

illum niiiiucrim ahquo modo mitiorem , quam te isto modoarmatiorem. Hoc magnum et triste miraculum cst, ex

amicitiis tahbus ad bas inimicitiaspcrvenisse; lastum eril^,

et multo majus , ex inimicitiis talibus ad pristinam con-

cordiam revertisse.



EPISTOLA LXXIV. 5l

EPISTOLA LXXIV*.

Domino beatissimo, et merito venerando fratri, et consacerJoli

, PrvEsibio , AuGbsTiKUS in l)omino salutein.

Augustinus Prcesidiuni rogat ut superiorem epislolam

curetHieronymo reddendam , ut()uesibi euvidem siiis

etiam litteris placet.

SlcuT praesens rogavi sinceritatem tuam , nunc quoqde

commoneo , utlitteras meas sancto fratri , et compresbv-

tero nostro Hieronymo mittere non graveris. Ut autein

noverit charitas tua, quemadmodum etiam tu illi pro

mea caUsa scribefe debeas , misi exeniplaria litterarum ,

et mearum ad ipsum, et ad me ipsius, quibus lectis pro

tua sancta prudentia facile videas et modum meum, quem

servandum putavi , et niotum ejus, quem non frustra

timui. Aut si ego quod non debui, vel quomodo noudebui, aliquid scripsi ; non'ad illum de me, sed ad meipsum potius fraterna dilectione mitte sermonem ; quo

correclus petam ut ignoscat , si meam culpam ipse cog-novero.

' Alias XVI. quceauteiQ 74 erat, nunc aSa. —SL-npla ciun suixmore.



5'2 S. AUGUSTINI EPISCOPI

EPISTOLA LXXV*.

Domino vere saucto et beatissimo papae Adgustino, Hieronymds

in Christo salutem.

Respondet tandcm Uieronymus ad Aup^ustini qucestiones

proposilas in epist. 28. t\0. ef 7 1 . scilicet de titulo tibri

ecclesiastinos scriptores reprcesentantis , de Petro re-

prehenso a Paulo in Epist. ad Galalas, de translatione

Fcteris Testamenti , ac dc hedera', vocabulo apud Jo-

nam : defendens acriter scriptioncs et interpretationes

suas adversus Augustinum.

1. « Tres simul Epistolas , imo libellos breves, per

diaconum Cyprianum, tuse dignationis accepi ; diversas

ut tu nominas, quaestiones; ut ego scntio , repreliensiones

opusculorum meorum continentes : ad quas si resporidere

voluero , libri magnitudine opus erit. Tamen conabor,

quantum facere possum , modum non egredi longioris

EpistolcT , et festinanti fratri moram non facere : qui

ante triduum , quam profecturus erat , a me Epistolas fla-

gitavit? ut pene in procinctu baec qualiacumque sunt

cfliilire compellerer, et tumultuario respondere sermone

iion maluritatc scribentis , sed dictantis temeritate, quae

plerumque non in doctrinam , sed in casum vertitur : ut

fortissimos quoque milites subita bella conturbant, et ante

coguntur fugere,quampossintarma corripere. »

II. « Casterum nostra armatura Cliristus est, et apos-

toli Pauli institutio, quiscribitad Ephesios- : « Assumite

' Alias xr. qute autem 75, erat, imnc aSo. —Scripta circ. fin. an. 404,

2 F.phes. VI, :3, i.;.



EPISTOLA. LXXV. 53

» arma Dei , utpossitis resistere in die malo. » Et rursum« State succincti lumbos vestros in veritate

, etinduti lo-» ricam justitiae, et calciati pedes in praeparationem

» Evangelii pacis : super omnia accipieutes scutum fidei,

» in quo possitis universa tela maligni ignita extinguere :

» et galeam salutis accipite, et gladium Spiritus, quodest

» verbum Dei. » His quondam telis rex David armatus

procedebat ad praelium; et quinque lapides de torrente

accipiens laevigatos , nihil asperitatis et sordium inter hu-jus saecuh turbines, in sensibus suis esse monstrabat , bi-

bens de torrente in via : et idcirco exahatus caput super-

bissimura Gohath suo potissimum mucrone truncavit,

percutiens in fronte blasphemum^, et in ea parte corporis

vuhierans, in qua et praesumptor sacerdotii Ozias lepra

percutitur : et Sanctus gloriatur in Domino , dicens :

« Signatum est super nos lumen vuhus tui , Domine-. »

Dicaraus igitur et nos : « Paratura cor meum , Deus, pa-» ratura cor meura; cantabo et psaham in gloria mea.

» Exurge psaherium et cithara ; exurgam diluculo ^ : » ut

in nobis possit impleri? « Aperi os tuum, et ego adim-

» plebo illud'^ : et Dominus dabit verbura evangehzan-

» tibus virtute muha^. » Te quoque ipsum orare non

dubito , ut inter nos contendentes veritas superet. Nonenim tuam quaeris gloriam , sed Christi : cumque tu vice-

ris, et ego vincam, si meum errorem inteUexero : et e

contrario, me vincente , tu superas ; quia non fihi paren-

tibus, sed parentes fihis thesaurizant^. Et in Parahpo-

menon hbro legimus ,quod filii Israel ad pugnandum

processerint «Mente

pacifica ^, » inter ipsosquoque gla-

dios et effusiones sanguinis , et cadavera prostratorum,

non suam sed pacis victoriara cogitantes. Respondearaus

' I Reg. XVII, 40, et a ParaL xxvi, 19. —2 psal. iv, 7. — 3 jj^ Lvt, 8.

—^ id. i.\xx, t, —5 id, Livii, 13. —63 Cor. XII, 24. —^ i Paral. Tfi.



54 S. AUGUSTINl EPISCOPI

igilur n^ oniiiia,ad multipliccs quaestioiics , si (Chrisûs

jusserit, brevi scrmone solvamus. Praetermitlo salutatio-

nis officia, quibus meum demulces caput : taceo de Ll^^-

ditiis , quibus reprebcnsionem mei niteris consojari. Adipsas causas veniam.

III. f Dicis accepisse te librummeumaquodam fratre

qui titulum non baberet , in quo Scriptores ecclesiasticos

tam graecos quam latinos enumeraverim : cumqife ab eo

cjuaereres , ut tuis verbis utar, cur liminaris pagina nonesset inscripta , vel quo censeretur nomine ; respondisse ,

appellari Epitapbium : et argumentaris, quod recte sic

vocaretur, si eorum tantum vel vitas vel scripta ibi legis-

ses , qui iam defuncti essent : cum vero multorum , et ep

tempore quo scribcbatur, et nunc usque viveptiuni C^î-

memorentur opuscula , mirari ê cur ei bunq tituluni im-

posuerim. Puto intelligere prudentiam tuam, quoc^ exopere ipso tituluni poûeris inteUigere. Legisti ejiim gt

Graecoset Jâtinos, qui vitas virorum iUustrium 4escrij)-

serunt, quoc| nunquam ppitapbium buic operi scr^pse-

rint , sed de illustrilius viris , verbi gratia , ducibus , pbi-

losopbis, oratoribus , bistoricis ,poetis, epicis, tragici^ ,

comicis, Epitapbium autem proprie scribitur mortuo-

rum : quod quidem in dormitione sanctae mcmoriae Ne-potiani presbyteri olim fecisse mc noyi. l^rgo bicHêr yel

de illustribus viris, yel proprie de scriptoribus eccl,esia,§-

ticis appellanclus est t licet a plerisque emendjatQî|iUS

imperitis , de auctoribus , dicatur inscriptus.

IV. » Secundo loco ciuaeris, curdixerimin coramenU-..

't-< • 1 \ ' 1 '•1 •''''

0(.'.ri!;i -

rns Epistolae ad GaLitas^, Paulum icMn Petro non po-

tuisse reprebendere, quod ipse fecerat ; nec in alio ar-

guere simulationem , cujus ipse tenebaturreus : et asseris.,

reprebensionem ApostoHcam non fuisse dispensatoriam,

« Galat. n, 11.



EP1ST')L\ LXXV. .").}

sedvpram; et me non debere cloceve meii(i;|(ium , secl

universa, quae sciipta sunt, ita spnaie, ut scripta sunl.

Ad cjuee primum respondeo , debuisse prudentiam tuampraefatiunculae commentariorum meorum meminisse , di-

centis ex persona mea : « Quid igitur ego stultus ac teme-

rarius, qui icl pollicear, quod ille non potuil? Minime :

c[uin potius in eo , ut mibi videor, cautior atque timidior,

quod imbecillitatem virium mearum sentiens , Origenis

commentarios secutussum. Scripsit enim illevirin Epis-tolam Pauli ad Galatas quinque proprie volumina ; et

decimum Stromatum suorum bbrum , commatico super

explanatione ejus sermone complevit : tractatus quoquevarios, et excerpta

,quae vel sola possent sufficere , com-

posuit. Preetermitto Didymum videntem meum,etLao-dicenum» de Eqclesia nuper egressum, et Alexandrum

vetei^m baereticum ; Eusebium quoque Emisenum , et

Thepc\prum Heyacleotem ;qui et ipsi nonnuUps super bac

re cqmmentariolos rebquerunt. E quibus vel si pauca

deccrperejm , fieret abquid qupc\ non penitus co.ntemne-

retv^r. Jtj^que ut simpbcit^r fatear, legi b^pc omnia , e^ in

mente mea plnrima , coacervan,s, accitp^ notîriQ , yel

mea , vel abena dictavi , nec ordinis, nec yerboTum ipr

tcrdmn, nec seftsuum memor. Jam Domini raiseiîcpji-diae

est , ftc per impeÛiani, Q0str;T,m ab aliis, bene clicta dispp-

re^nt , et n.on placeant inêr extraêos!, qusf, placent inter

suos. » Si quid igitur reprebensione dignum putav^rc^sin

expL^natione nostra, eruditionis tuae fuerat quEpre^^),

utrum ea, quse scripsiraus, baberentur in Grseîs, ut

si ilii non dixissent , tunc meam proprie sententriam pon-

denmares : praesertim cum bbere in praefatione confessus

sim , Origenis commentarios me esse secutum , et vel mea

velabena dictasse; et in fme ejusdem capiUiii, quod re-

prehendis , scripserim ; « Si cui islc non placet sensus



o6 S. ALGUStliM EPISCOPI

quo nec Petrus peccasse , nec Paulus procaciter ostencli-

lur arguissemajorem ; debet exponere , qua consequentia

Paulus in allero reprehendat quod ipse conimisit. » Ex

quo oslendi, me non ex detinilo id defendere, quod in

Greecis legeram, sed ea expressisse quae legeram, ut lec-

toris arbitrio derelinquerem , utrum probanda essent an

iniprobanda. »

V. « Tu igitur , ne quod ego petieram faceres, novum

argumenlum reperisti, ut assereres, gentiles qui in Chris-lum credidissent , Legis onere Hberos ; eos autem qui ex

Judasis crederent , Legi esse subjectos : ut per ulrorum-

que personam , et Paulus recte reprehenderet eos , qui

Legem servarent ,quasi doctor gentium^ ; et Petrusjure

reprehenderetur, qui princeps circumcisionis id impera-

vit gentibus, quod soh , qui ex Judaeis erant , debuerint

observare. Hoc si placet, imo quia placet, ut quicum-que credunt ex Judaeis, debitores sint legis faciendae; tu

ut episcopus , in toto orbe notissimus , debes hanc pro-

mulgare sententiam , et in assensum tuum omnes cocpis-

copos trahere. Ego in parvo tuguriunculo , cum mona-

chis , id est, compeccatoribus meis , de magnis staluere

non audeo , nisi hoc ingenue confiteri, me majorum

scripta legere , et in commentariis , secundum omniumconsuetudinem , varias ponere explanationes , ut e multis

sequatur unusquisque quod veht. Quod quidem te puto

et in saeculari htteratura , et in divinis hbris legisse et

probasse.

VL Hanc autem expLinationem, quam primus Orige-

nes in decimo Stromatum libro , ubi Epistolam Pauh ad

Galalas interpretatur, et ceeteri deinceps interpretes sunt

secuti , iha vel maxime causa subintroducunt , ut Por-

phyrio respondeant blasphemanti ,qui Pauli arguit pro-

' Oalat. ir, 8.



EPISTOLA LXXV. 6"]

cacitatem ,quod principem Apostolorum Petrum ausus

est reprehendere;

et arguere in faciem , ac ratione cons-tringere, quod male fecerit , id est , in eo errore fuerit

in quo fuit ipse, qui alium arguit delinquentem. Quid

dicam de Joanne, qui^ dudum in pontificali gradu Con-

stantinopolitanam rexit ecclesiam , et proprie super hoc

capitulo latissimum exaravit librum , in quo Origcnis et

veterum sententiam estsecutus? si igitur me rcprehendis

errantem, patere me, quaeso , errare cum talibus : et

cum me erroris mei multossocios habere perpexeris , tu

veritatis tuae saltem unum astipulatorem proferre de-

bebis. Haec de explanatione unius capituli Epistolae ad

Galatas. »

YU. i' Sed ne videar adversus rationem tuam niti tes-

lium numero , et occasione virorum illustrium subterfu-

gere veritatem, nec manum audere conserere , breviter

de Scripturis exempla proponam. In Actibus Apostolo-

rum , vox facta est ad Petrum dicens : « Surge, Petre ,

» occide et manduca^ , » id est, omnia animaha quadru-

pedum , et serpentium terrae , et volatihum coeh. Quodicto, ostenditur nuHum hominem secundum naturam

esse pollutum, sed aequaliter omnes ad Christi Evange-

hum provocari. Ad quod respondit Petrus : « Absit, quia

» nunquam manducavi commune et immundum. Et vox

» ad eum de coelo secundo fecta est , dicens : Quae Deus

«mundavit, tu ne commune dixeris. Ivit itaque Cec-

» saream ; et ingressus ad Cornehum , aperiens os suum ,

» dixit : In veritate comperi, quia non est personarum

» acceptor Deus : sed in omni gente , qui timet eum . et» operatur justitiam , acceptus est iUi. Denique cccidit

» Spiritus sauctus super cos, et oLstupueruntex circum-

' Joaii. Chrysosfomns deposilus primuDi aii. /|03. c-rr. nipn<:. Jnl. Inni

ars. ioi. !!>5o die ina:,'^! sabbati. —'^ Act. x, ij.



EPISTOL^ fXXY- jg» fratrps, yos sciti? , (jnp.njaî i\\) aptiquis dieb^s ii^ rô-

» bis eligit l\^\u per os rneupi auc|ire geptes vprîim

« Kvangelii , et credefe : ct qui novit corda Deus , testi-

M moniuni perliibuit , dans illis Sj)iritum sanctum , sic\;t

» et nobis , p t nibil discrevit ipter nos et il|ps , fide pmi-.

,

» iicans corda illorum. Nunc autem quid tentatis Deum,» imponere jugum super cervicem discipulorum , quod» neque patres nostri , neque nos portare potuimus ? Sed

» per gratiam Domini nostri Jesu Cbristi credimussal-

» vari , quemadmodum el ilii. Tacuit autem omnis mul-

»titudo,» et in sententiam ejus Jacobus apostolus, et

omnes simul presbjteri transierunt.K

YIII. « Haec non debent molesta esse lectori , sed et

illi et niihi utilia, ut probemus, ante apostolum Paulumnon ignorasse Petrupi imo principem bujus fuissed^ciiêti,

Legem post Evangeliura non csse servandam, Deni([ii9

tanlee Petrus auctoritatis fuit , ut Paulus in Epistola sua

scripserit ; « Deinde post annos tr^s verni Jerosplypiam

» videre Petrum ,^t rnapsi apud e\\n-\ diebus q\iiii^<j;-

» cim^. » Rursumque in cousequentibus ; » ôst anuos

» quatuordecim ascendi iterum Jerosolymam cum Bar-

» naba assuipptq et Titp. Ascendi autei][i secundum re-

» yelationem , et exposui eis ^vaugelium quod prsedico

» inter gepês ^ :» ostendens se npn babuiss^ sccuritatc.Df^

Evangeli,i prsedicandi , nisi Petri , et qui cuna eo eraiji.lr

fuisset sentei;itia roboratum. Statim te sequitu,r; « Sepa-

» ratim autem bis, qui videbantur aliquid esee, n? forte

» in vacuum currerem aut cucurrissern. » Qure separa-

tim , et non in pu^)lico? Ne forte fideîbus e^ pumeroJudaeorum

,qui Legem putabant esse servandam , et sic

credendum in Ppmino Salvatore, ficlei scandalum nasce-

retu^T. Ergq et eq tempore cum Peirus ven,isset Antio-

VGalat, I, i8. —2 id. ir, "i.



6o S. AUGlJSTINI EPISCOPI

chiam ( llcet boc Apostoloram Acta non scribaut , sed

affirmandi Paulo credendum sit) in faciem ilii Paulusrestitisse se scribit, quia reprebensibilis erat. Prius enim

quam venirent quidam a Jacobo , cum gentil)us edebat :

cum autem venissent, subtrahebat se , et segregabat , ti-

mens eos qui ex circumcisione erant. Et consenserunt

cumillo caeteri Judaei, ita ut et Barnabas adduceretur ab

his in illam simulationem. « Sed cum vidissem , inquit

» quod non recte ingrediuntur ad veritatem Evangehi» dixi Petro coram omnibus , Si tu , cum sis Judaeus,

» gentihter et non judaice vivis; quomodo cogis gentes

»judaizare?» et caetera. Nulh crgo dubium cst, quod

Petrus apostolus sententiae hujus, cujus nunc praevari-

cator arguitur,

primus auctor extiterit. Causa auteni

praevaricationis, timor est Judaeorum. Dicit enimScrip-

tura , quod primum edebat cum gentibus : cum autem

venissent quidam a Jacobo, subtrahebat se et segregabat,

timens eos qui ex circumcisione erant. Timebat autem

Judaeos , quorum erat Apostolus ; ne per occasionem

gentihum a fide Christi recederent , et imitator pastoris

boni, perderet gregem sibi creditum.

IX. « Sicut ergo ostendimus, Petrum bene quidemsensisse de abohtione Legis Mosaicag, sed ad simulalio-

nem observandcC ejus timore compulsum : videamus, an

ipse Paulus , qui ahum arguit , tale quid fecerit. Legi-

mus in eodem hbro : « Perambulabat autem Paulus Sj-

» riam , et Cihciam , confirmans ecclesias : pervenitque

» in Derben, et Listrani, et ecce discipulus quidam erat

» ibi, nomine Timotheus , fdius muheris viduas fidehs,» patre autem gentili. Huic testimonium reddebant, qui

» Listris erant et Iconio fratres. Hunc voluit Paulus se-

» cum proficisci ; et assumens circumcidit eum propter

>/ Juda?os, qui erant in ilhs locis. Sciebant enim omnes



EPISTOLA LXXV. 6l

>j quod pater ejus gentilis esset *. » beate apostole Paule,

qui in Petro reprehenderas simulationem, qua subtraxit

se a gentilibus propter metnm Judaeorum , qui a Jacobo

venerant, cur Timotheum, filiura hominis gentihs , uti-

que et ipsum gentilem , ( neque enim Judaeus erat, qui

non fuerat circumcisus) contra sententiam tuam circum-

cidere cogeris? Rcspondebis mihi; Propter Judaeos, qui

erant inillis locis. Qui igitur tibi ignoscis in circumcisione

discipuH venientis ex gentibus ; ignosce et Petro,

prae-

cessori tuo, quod ahquafecerit metufidehum Judaeorum.

Rursum scriptum est : « Paulus vero cum adhuc susli-

» nuisset dies multos, fratribus valedicens , navigavit

» Syriam, et cum eo Priscilla et Aquila : et totondit sibi

w in Cenchreis caput; votum enim habuerat^. » Esto , ut

ibi timore Judaeorum compulsus sit facere quod nolebat

quare comam nutrivit ex voto, et postea eam in Cen-chreis totondit ex Lege , quod Nazaraei

, qui se Deo vo-

verint,

juxta praeceptum Moysi facere consueverunt ^. »

X. « Verum hsec ad comparationem ejusrei, quae

sequitur, parva sunt. Refert Lucas, sacrae historiae

scriptor ; « Cum venissemus Jerosoljmam, hbenter sus-

» ceperunt nos fratres'^ : » et sequenli die Jacobus et om-

nes seniores qui cum eo erant, Evangeho ilhus compro-bato , « Dixerunt ei , Vides, frater, quot milha sunt in

«Judaea-' , qui crediderunt in Christum , et hi omnes» aemulatores sunt Legis. Audierunt autem de te

, quod» discessionem doceas a Moyse , corum qui per genles

» sunt Judaeorum , dicens non debere eos circumcidere

» fihos suos, neque secundum consuetudinem ingredi.

» Quid ergo est ? Utique oportet convenire muhitudinem :

» audierunt enim te supervenisse. Hoc ergo fac quod

> Act. XV, 4, etxvi, i.--2icl. xvm, tS, —3 Num. vr, i8, —•« Acf. xxi,

17. —5 jbid, ao.



62 S. AUGUSTINi EPISCOPI

)) tibi dicirnils. Silrit riobis virl quatUbr votiihi habentes

» super se, his assumptis, sanctifica tc ctim ipsis , et im-» pende in eos, ut radant capita : et sciertt bmnes

,quia

» quce de te audieriint , fdlsa sunt : sed ambulas et ipse

» custodiens Legem. Tunc Paulus, assumptis viris, pos-

» tera die purificatus , ciini ilhs intravit in templum,» annuntians expletiohem dierum purificationis , donec

» offerrettir prO unoqilOqU^ eb'tuin oblatio. » Paule , et

in hoc te rursus interrogo , cur caput raseris ; cur nudi-

pedalia exercueris de caeremoniis Judaeorum ; cur obtu-

leris sacrificia, et secundurii Legeih hostige pro te fueriiit

immolatfe? Utique respondebis ; Ne scandalizarerttur qui

ex Judaeis crediderant. Simulasti ergo Judaeum ut Ju-

daeos lucrifaceres : et hanc ipsam simulationem Jacobus

et caeteri te docuere presbjteri : sed tamen evadferfe nori

potiiisti. Orta enim seditione cum occidehdus esSes*^ ,

rapttts es a tribuno, et ab eomissus C^esaream , sub cus-

todia Wiiiiturri diligchti, ne te Judaei quasi simulatorem

ac destructorein Lcgis occidercnt : atque inde Roriiam

pf^rveniens , in hospitio, quod tibi conduxeras , Christum

et Judaeis et geritibus praedicasti ^ : et sententia tua Ne-

dtriAs gladib confirmata est.

XL «Didicimus, quod propter metura Jud^orum, et

Pefrns et Paulus Eequaliter finxerint se Legis prascepta

g^tVrfre. Qua igitur fronte, qua audacia Paulus iu altero

reprehendat qUbd ipse commisit ? Ego, imo alii arite meexposuerunt causam quam putaverant , non officiosura

mendacium defendentes, sicut tuscribis, sed docentes ho-

nestam dispensationem ; Ut et Apostolorum prudentiara

demonstrarent, et blasphemantis Porphyrii impudentiara

coercerent, qui Petrum et Paulum pueriU dicit iriter se

pugnasse certamine ; imo exarsisse Paulum in invidiam

> Act. \x\ii, 23. —2 la. xxviii, i4-:io.



EPISTOL\ LXXV. 63

virtutum Petri, et ea scrijisissc jactatitei", qtiafe vel tloh

fecerit, velsi fecerit, procaciter fecerit id in alio repre-

liendens, quod ipsc commiserit. Interpretati sunt illi ut

potubrunt : tu quomodo isttlm Itfctlrtl edi^seres? utique

meliora dicturus qui veterum sefltcnliatii reprdbasti. »

XII. «Scribis ad me inepistola tua [Nequeenim amedocendus es, quomodo'inlclligatur quod idem Apostolus

dicit : « Factus sum Judteis tanquam Judgeus, ut Judaeos

» lucrifacerem^, » ct CEetera quse ibi dictintur compas-sione misericordige , non simulalione fallacise. Fit enimtanquam aeger, qui ministrat aegroto, non cum ie febres

liabere mentitur, sed cum animo condolentis cogitat,

quemadmodum sibi serviri vellet, si ipse aegrotaret. Namutique Judaeus erat, Christianus autem factus non Judaeo-

rum sacramenta reliquerat, quae convenienter ille po-

pulus, et legitimo tempore,quo oportebat, acceperat

ideoque suscepit ea celebranda cum jam Ghristi esset

Apostolus, ut doceret non esse perniciosa his qui ea vel-

lent, sicut a parentibus per Legem acceperant, cnstodire,

etiam cum in Cbristum credidissent ; non tamen in eis

jam constituerent spem salatis, quotiiara per DominumJesum salus ipsa quae illis sacramentis significabatur, ad-

venerat. ] Totius sermonis tui, quem disputatione lon-gissima protraxisti bicsensus est ; ut Petrus nonerfaverit

ineo, quod his qui ex Jndoeis crcdiderant, putaverit Le-

gemess6 servandam ; scd in eo a rectilinea dcviarit, quodgentcs coegerit judaizare. Coegerit autem non doc^nlis

imperio, sed convcrsationis 6Xeftii()'lo. Et Paulus non con-

Iraria sit locutus bis quae ipse gesserat ; sed quare Pe^r^s

eos, qui ex gentibus erant judaizare compelleret. »

XIII. « Haec ergo summa est quaestionis, imo sentcntia?

tuae, utpost Evangclium Christi, benefaciant Judaei cre-

' I C.or. IX, ao.



64 S. AUGUSTIKI EPISCOl'1

dentes, si Legis mantlata custodiant ; hoc est si sacrificia

offerant, quge obtulit Paulus ; si lilios circumcidant, si

sabbatum servent, ut Paulus in Timotheo, et omnes ob-servavere Judaei. Si hoc verum est; in Cerinthi et Hebio-

nis hoeresim delabimur, qui credentes in Christum,

propter hoc solum a patribus anathematizati sunt, quod

Legis caeremonias Christi Evangelio miscuerunt , et sic

nova confessi sunt, ut vetera nonomitterent, Quid dicam

deHebionitis, quiChristianos essesesimuIant?Usque ho-

die per totas Orientissynagogas inter Juda?os haeresisest,

quae dicitur Mineorum, et a Pharisaeis nunc usquedam-

natur, quos vulgo Nazarcos nuncupant, quicredunt in

Christum Filiura Dei, natum de virgine Maria ; et eumdicunt esse, qui sub Pontio Pilato passus est , et resur-

rexit, inquem et nos credimus : sed dum volunt et Judeei

esse et Christiani, nec Judasi sunt nec Christiani. Oro

ergo te , ut, qui nostro vulnusculo medendum putas,

quod acu Ibratum, imo punctum ; ut dicitur, hujus sen-

tenti?e medearis vulneri, quod lancea, ul ita dicam pha-

laricae mole percussum est (7^ Neque enim ejusdem est

criminisinexplanatione Scripturarum diversas majorum

sententias ponere , et haeresim sceleratjpsimam rursum in

Ecclesiam introducere. Sin autem hsec nobis incumbitnecessitas, ut Judaeos cum legitimis suis suscipiamus, et

licebit eis obse-rvare in ecclesiis Christi quod exercuerunt

in synagogis Satanae ; dicam quod sentio, non illi Chris-

tiani fient, sed nos Judaeos facient. >i

XIV. « Quis enim Christianorum patienter audiat, quod

intua epistola continetur; [JudcTus eiat Paulus? Chris-

tianusautem factus, non Judaeorum sacramenta rclique-

rat; quae convenienter ille populus et lcgitimo tempore

quo oportebat, acceperat : ideoqiiesuscepit celebranda ea

cum jam Christi esset Apostolus; ut doceretnon esseper-



EPISTOLA LXXV. (J5

niciosa his, qui ea vellcnt, sicut a parcnlibus perLesfemacceperant, custodire. ] Rursum obsecro te, ut pace tua

meum dolorcm audins. JudLeorum Paulus cffiremonias

observabat cum jam ChrisU esset Apostolus . ei dicis eas

non esse perniciosas his, qui easvellent, sicut a pa-rentibus acceperant, custodire? Ego c contririo loquar,

ct reclamanle mundo, libera voce pronuntiem, caere-

monias Judaeorum cl perniciosas csse, etmortiferas Cliris-

lianis; et quicumque cas observaverit sive e\ Judteis.

siveex gcntibus, eum inbarathrum diaboli devohdum.« Fiois enim Lcgis Christus adjuslitiam omni credenli,

» Juda^o scilicet etgenlili^. » jNeque enim omni credenli

eritfinis ad jui>liliam, si Judaeus excipitur. lu iii Iwan-

gelio legimus, « Lcxet Prophclne usque ad Joanncm iJap-

» tistani -. » Et in alio loco, '< Propterea ergo magis quae-

» rebanl eum Judsei interficcre, quia non solum solvebat

» sabbatum ; scd ct Palrcm suum dicebat esse Deum .

» aequidem se faciens Dco. » Et iterum, « De plcniLudine

» cjus nos omnes accepimus, et graliam pro gralin, quia

» Lex per iMovscn dala cst, gratia autcm el vcrit.is pcr Je-

» sum Christum tacla cst ^. » Pro Lcgis gratia, quteprce-

terit, gratiam Evangclii accepimus pcTmanciitoni ; cl pro

umbris, et imnginibus vctcris inslrumcnti, veritas perJesura Christum facta cst. Jcrcmias quoque ex persona

Dei valicinalur, « Ecce dii^s vcniunt , dicit Doininus ; et

» consummabo domui Israel, et domui Juda Tcslainen-

» tum iNovum, non secundum Tcslamentum,quoddispo-

» sui patribus eorum, indic, quindo apprchendi manumw eorum, ut educerem cosdc terra Egyptii^. » Observa

quiddicat, quod non populo gentilium, ei qui ante nonreceperat Testamentum, sed populo Judfceorum, cui Le-

> Rom. X, 4. —2 Maltli. xr, ri —3 Lyc. xv , rfi ; Joan. v, i8, el i. \6

—* Jeren). xxxi, 3 r.

CXLVl. 6




gem dederat per Aioyscii, Testamentum Novum Evange-lii repromittat ; ut nequacpiam vivant in vetustate litterae,

sed in novitate spiritus. Paulus autem , super cujus

nomine nunc quaestio ventilatur, crebras hujuscemodi

ponit sententias ; e quibus, brevitatis studio, pauca sub-

nectam ; « Ecce ego Paulus dico vobis quoniam , si

» circumcidamini, Cbristus vobis nibil prodest. » Etite-

» rum ; ^c Evacuati estis a Cbristo qui in Lege juslifica-

n mini; a gratia excidistis. » Etinfra; « Si spiritu duci-

» mini, jam nonestis sub Lege^. » Ex quo apparet, qui

sub Lege est, non dispensative, utnostri voluere majores,

sed vere, ut intelbgis, eum Spiritum sanctum non ha-

bere. Qualia sint autem praecepta legaHa, Deo docente

discamus. « Ego, inquit, dedi eis praecepta non boiia, et

» justificationes in quibus non vivant in eis ^. » Hasc di-

cimusnon quod Legem juxta Manicbaeum et Marcionemdestruamus, quamet sanctam et spiritalem juxta Aposto-

lum novimus : sed quia postquam fides venit, et lempo-

rum plenitudo , misit Deus Filium suum factum ex

midiere , factum sub Lege : ut eos, qui sub Lege erant,

redimeret; ut adoptionem filiorum reciperemus : et ne-

quaquam sub paedagogo *, sed sub adulto et Domino

basrede vivamus. »

XV. « Sequitur in epistola tua ; [ Non ideo Petrumemendavit, quod paternas traditiones observaret

; quod si

facere vellet, nec mendaciter, nec incongrue faceret. ] Ite-

rum dico, Quando episcopus es Ecclesiarum Cbristi nia-

gister ut probes verumesse quod asseris, suscipe aliquem

Judseorum, quifactus Cbristianus, natumsibi fiHumcir-

cumcidat. qui observet sabbatum, qui abstineat a cibis

quos Deus crcavit ad utendum cum gratiarum actione, qui

quarto^decimo die mensis primi agnum mactet ad vespe-

' Galal. V, 2 it 4. —'^ Ezcrh. \^, i5, —3 Galat. iv, 4,



EPtSTOLA I.XXV. (,"

ram;etcumliocfeceris,imononfeceris,(scioenimteChris-

tianum,et rem sacrilegam non esse facturum) vclis nolis,

tuam sententiam rcprobabis; et tunc scicsopereclilTicilius

esseconfirmaresua,c{uam alienareprehendere. An nefor-

sitan tibi non crederemus; imo non intelligeremus cjuid

diceres, (Frequenter enim in longum sermo protractus,

caret intelHgentia ; et dum non scntitur, ab impcritis

minus reprehenditur) inculcas, et rephcas : [Hoc ergo

Judaeorum Paulus chmiserat,quod malum haboban!,

Quod estmaluni Judaeorum Paulus cjuod dimiserat? \ u-que illud quod scquilur ; « Quod ignorantes, inqnit, Dcl

» justitiam, et suam volentes constituere, justilia^ l)ci

>) non sunt subjecli *^. « Deinde quod post passioncm et

resurrectionem Christi, dato ac manifcstato sacramento

gratiae, secundum ordincm Melchisedech , adhuc puta-

bant vetera sacramenta non ex consuetudinc solcinnita-

tis, sed ex necessitate salutisesse celebranda. Quae tamen

si nunquam fuissent necessaria infructuose atque inaniter

pro eis Machabaei martyres fierent. Postremo illud

quod praedicatores gratitc Christianos Judaei, tanquam

hostes Legis, persequerentur ^. Hos atque hujusmodi er-

roreset vitia, dicit se damna et ut stercora arbitratum,

ut Christum lucrifaceret. ]»

Xyi. » Didicimus per te, qua^ apostolus Paulus mala

reliquerit Judaeorum : rursum te docente discamus, qua^

bona eorum tenuerit. [Observationes , inquies, Legis,

quas morepatrio celebrant, sicut abipso Paulo celebratfc

sunt, sine ulla salutis necessitate. ] Id, quid vehs dicerc,

Sine ulla salutis necessitate, non satis intelligo. Si cnin!

salutem non afferunt, cur observantur? Si auicni obser-

vanda sunt, uticjue salutem afferunt; maximc qua:^ ob-

servata marlyres faciunt. Neque enim observarentur, ni^i

i Rom. X, 3,-2 Ptiilip. 111, 8.



(j8 *. AtGDSTl»! liPlSCOPl

salutcni aflerronL .\of[ue cnini indiircrentia sunt inter

LoMiini ct m;i]iim, sicut pliilosoplii tlispulanl. Bonum cst

contincnlia, malum c&t luxuria; inlcr ulrunujue intlifle-

rens, ambulare, digerere alvi stcrcora , capitis narihus

purgamenta projicere, sputis ilieumata jaccre : lioc ucc

bonum, ncc malum est : sivc enim feccris, sive non fece-

ris, ncc justitiam habcbis, nec injuslitiam. Obscrvareau-

lem Lcgis cceremonias , non potcst csse indiffercns : scd

aut malum csl, aut bonum cst. Tu tlicis bonum; cgoas-

sero malum ; et malum non soluin liis tjui cx genlibus,

sed ct liistjui (X judaico populo crcdidcrunt. In lioc. nisi

fallor, loto, diim aliud \itas, in aliud devolvcris. Dumcnim mcfuis Por|)li\rium blaFpliomonlem, in llebionis

incurris bupieos; Iiis qui crcdunt ex Judatis, observan-

dam Lcgem esse docerncns. l']t (pii periculosum intelligis

csse, ((iiod dicis rursum illud supcrfluis verbis tcmperareconaris, [^ine ulia salutis necessitatc, sicut Judiei celc-

Lranda pulabant, aut fallaci simulatione, quod in Petro

rcprolicndcrat Paulus. ]»

XYll. » Pclrus igitur simulavit Lcgis custodiam, iste

anlcm reprolionsor Polri , audactor observavit logitima.

Sofjuitur cnim in Epistola tua. « Nam si proptorea illa

sacramonla rolobravit, quia simulavil se Judeeum , ut

illoslucrificorct : cur nonctiam saciilicavit cum gonlibus,

quia et bis, (pii sine Loge eranl ^, tan(|uam siiic Lcgc

f.K tus cst, ut oos (pio(pie lucrificcict; iiisi (piia ct illud

fecit , utnatura Judaeus ; etlioc tolum dixil , non ut Pau-

lus se fingorot esse (juod non crat, sod ut misoricorditcr

ita subvcnicndum csse scnlirct, ac si ipse in cocrrorela-

Lorarct ; non scilicot mentientis astu , scd compaticnlis

aff(;clu. >- Bene defondis Paulum, (juod non siinulavciit

errorcm Judgeorum , sed vorc fucrit in eirorc. Nequc imi-

* I C«r, IX, 2f

.



EPISTOLA LXW, 69

tari voluciil: Potruni mrnlioiilcm . nt ([uod rnt mrlu

JudiPorum clissimul;ir('t; scd lola liljcrlalo.lnditum sr rsscdiccret. Novam clcmenliam Aposloli ; dum Juditos

Christianos vult faccrc, ipsc Jud.rus facius cst. iNon cnini

polcrat luxuriosos ad frugalitalcm rcdurcrc, nisi sc luxu-

riosum probassct. ct miscricordilcr, ut ipse dicis, subvc-

nirc miscris, nisi sc miscrum ipsc scntirct. Vcrc cnim

misclli, et miscricorditer dcploriindi, (|ui contcntioncsua

et amore Lcgis abolitSR, Apostolum Cliristi feccrc Ju-dieum. Ncc mullum intcrest inter meam et tnam scnlcn-

tiam , fjuia cgo dico ct retrum ct Paulum , timorc (Idc-

lium JudiPorum, Lcgiscxcrcuissc, imosimulasscmand;ila;

tu autcm asscris boc cos fccissc clcmcntcr. non mcnlicnlis

aslu, scd compalienlis affcclu: dummodoillud con^tct,

vcl niclu , vel miscricordia cossimulasscsc cssc. quod non

erant. illud aiitcm argumentum. (pio advcrsus nos iilciis,

([uod ct gcntilibus debuerit gciililis ficri . si Juditis Ju-

daeus factus est, magis pro nobis farit. Sicut cnim non

fuitvcrc Jud;x*us, sic iiec vere gcnlilis crat : cl >icul non

fuit vcrc genlilis, sic ncc vcre Jud<t'us cril. lu co aulcni

imitator gcntilium cst, quia priP[)utium rccipit in lide

Cbrisli: ct indifierenlcr pcrmiltit vcsci ribis, ([iios d;im-

nant Judasi : non cultu, ut tu putiis, idolorum^ lu

Cbristo cnim Jesu ncc circumcisio cst ali([uid . ucc pra:-

putium , sed obscrvatio mandatorum Dci. «

XVIIL » Quaeso igilur tc, ct ilcrum atf[uc itcrum

deprecor, ut ignoscas d;s[)ul;iliunculie mvx : et ([uod

modum meum cgrcssus sum, tibi impiitcs. qui cocgisti

ut rcscriberem , ctmibicum Stcsicboro oculos abstulisti.

Ncc me putcs magistrum csse meudacii , qui scquor

Cbristum diccnlcm : « Lgo sum via , vcrilas ct vita-. »

Nec potest fieri, ut vcritalis cultor, mendacio coUa sub-' Oalat V, 6. «^t VT. i5, —^ .Tosn. kjv. 6.



7') S- ALICUSIIM El'lSCOl'1

mittam. Nequc mihi impcritorum plebeculam concites,

tjui te venerautur ut cpiscopum, et iu Ecclesia decla-

ni.mtem , sacerdolii honoresuspiciunt ; me autem, setatis

ultimaeet pene dccrepitum, ac monasterii et ruris secreta

sectantem , parvipcndunt : et quaeras tibi, quos doceas

sive reprehcndas, Ad nos enim, tantis maris atque ter-

rarum a te divisos spatiis, vix vocis tuse sonus pervenit.

Et si forsitan littcras scripseris , ante eas Itaha ac lloma

suscipient , quam ad me , cui mittendassunt , deferantur.\1X. » Quod autem in aliis quaeris Epistolis, cur

mea prior in hbris canonicis inlerpretatio asteriscos ha-

beat, ct virgulas prcenotatas ; et postea aham translatio-

nem absque liis signisedidciim; pace tua dixcrim , videris

mihi noii iu[cih"gerc (juod qucTsisti. Ula enim interpre-

tatio Sepluagint'i interpretum est; et ubicumque virgulae,

idest, obcH siint, signilicatur quod Septuaginta plus

(iixcrint qunni iiabctur in Hebnpo : ubi nutem asterisci,

id esl, stcllge pniehiccntes, ex Theodotionis cditionc ab

Origene addilum cst : ct ibi (jnipra transtuhmus; liic dc

ipso Hcbnlico, quod inteliigebanius, exprcssimus, sen-

suum potius vcritntcni qnam vcrborum intcrdum ordi-

ncm conscrvanlcs : Et miror, quomodo Scptuaginta in-

terprctum liJjros h^gas non puros , ut ab cis edili sunt^

sed ab Origcnc cmcndiUos, sive conuptos pcr obclos et

;;stericos ; ct C'-hristiani hominis inlcrpretatiunculam non

sequaris : praesertim rum ca, qutr addita sunt, ex homi-nis Jud.Ti alque bhisphcmi

^post passionem Christi

cditione transtuJerit. Tis amalor csse verus Septuaginta

interpretum? non legas ea , qu£e snb asteriscis sunt; imoladc de voluminibus, ut veleruni 1e faulorcm probes.

Quod si fcccris , omncs Ecciesiarum hibliothccas condem-narc cogeris. Yix enim unus aut aller invcuiclur liber,

({ui ista non habcat. «



EPISTOLA LXXV."J

[

XX. » Porro quod dicis iion debuisse nic iuleiprekiri

post vcteres, et novo ulcris sjllogistno ; « Aut obscura

fuerunt quae interpretati sunt Sepluaginta , aut nianiiesla.

Si obscura, te quoque incis falli potuissecredendum est.

Si manifesta, illos in eis falli non j^otuisse, perspicuuni

est. » Tuo tibi scrmone respondeo. Onmes veteres Iracla-

tores , qui nos in Domino prapcesserunt , et qui Scripturas

sanctas interpretali sunt, aut obscura interpretati sunt,

aut manifesta. Si obscura , quomodotu

posl eos aususesdisserere, quod illi explanare non potuerunt? Si ma-nifesta , superiluum est te voluisse disserere , quod illos

latere non potuit , maxime in explanatione Psalmorum,

quos apud Grfecos interpretati sunt multis voluminibus,

primus Origenes , secundus Eusebius Caesariensis, tertius

TheodorusHeracleotes,quartusAsteriusScytbopo]itanus,

quintus Apollinaris Laodicenus, sextus Didymus Alexan-drinus. Feruntur ct diversorum in paucos Psalmos opus-

cula : sed nunc de integro Psalmorum corpore dicimus.

Apud Latinos autem Hilarius Pictaviensis , et Eusebius

Vercelleusis episcopi Origenem et Eusebium transtulc-

runt : quorum priorem et noster Ambrosius in quibus-

dam secutus est. Respondeat mibi prudentia tua,

quare

iu post tantos et tales inlcriinles in expKmatione Psal-

morum diversa senseris? Si enim obscuri sunt Psalnii,

te quoquein eis falii potuissecredendum cst, Si manifcsti,

iJlos in cis falli potuisse non crcditur : ac per boc utro-

que modo supcitbia crit interpretalio tua ; cl bac legc

post priores nullus loqui audebit; et quodcumque alius

occnpaverit , alius deco scribendi nonbabebit licentiam.

Quin pofius bumanitatis tuae est . in quo veniam tibi tri-

buis, indulgere et caeteris. Egoenim non tani vctera abo-

lere conatus sum , quEe linguae mese hominibus emendaia

de graeco in latinum transtuli,

quam ca tcstimonia , qute



y-2 S. AUGLSTIN! EPISCOPI

aJiidaHs praetcrmissasunt vel coirupta. profcrre in nie-

cliiini; ut scircnt nostri quid liebriTa vcrilas conlinerct.

Si cui lcgcrc non placct . ncnio compcllit mvitum. Bibat

vinum votuscum suavitalc, ct noslra musta contcmnat.

rjUiC in c.xplanatione priorum cdita sunt, ut sicubi illa

non inlcjligunlur. cx nostris manifcsliora fiant. Quodautcm genus inlcrprctationis in vScripturis sanctis scquen-

dym sit, lihcr qucm scripsi de optimo gcncrc inlcrprc-

tandi, ct omncs pr.Tfatiuncula2 divinorum voluminum,quns cditioni noslree proeposuimus , cxplicant; ad iilas-

cjuc prudcnlcm Jcctorcm rcmiticndiim puto. Va si nie,

ut dicis, in jNovi Tcstamcnli cmcndationc suscipis. cx-

ponisque causam cur suscipias; cjuia plurimi linguae

grapcce babentcsscientiam, dc mco possint opcrejudicare

eamdcm inlcgTitatem debucras cliam in Vetcri crc-

derc teslamcnlo. quod non nostra confinximus, scd ut

apud Hebrseos invcnimus , divina transtulimus. Sicubi

dubitas , Hebraeos interroga.

XXI. Sed forte dices : Huid si Hcbraei autrespondcre

nolucrint, aut menliri voiucrinl?Tota frcqucntia Judaeo-

rum in inea intcrpretalione rcticcbit, nulluscjuc invcniri

poterit. qui liebrLea? lingua? babeat notionem : aut om-nesimitabunturilios Judtcos, (juosdicis in Africae rcper-

tos oppidulo in mcam conspira:-se calumniam ? Hujusce-

niodi enim in Epistola tua tcxis fiibulam^ : « Quidamfrater noslcr cpiscopus , cum Jcctitari instituisset in Ec-

clcsia . cui praeest , intcrprctatioiiem tuam, movit quid-

dam longe abtcr a teposilum apud Jonam propbctam ,

cfuam eratomnium

sensibus memoriEeque inveteratum,

et toi ictatum succcssionibus dccantatum. Factus est tan-

tus tumultus in plebc , maxitne Gra:cis arguentibus, el

inckmantibus calumniam fidsitntis, nt cogereturcpisco-

' Ep. T.sxi. c 3.



EPISTOLA LXXV. ^3

pus (ca quippc civitas cral) Judaeorum testimonium fla-

gilaro. Ulrum autcm illi imporilia, an malilia, Ijoc csse

in li< hrais codicibus rcspotidcrunt, f|UO<l ct GrfFci ct

Latini liabcbant, atque diceljant. Quid plura? Coactus

cst liomo velul mcndositatem corrigcre , volens post

magnum pcriculum non remancre sine plelic. l nde cliam

nobis videlur aliquando le quoque iii nonnullis ialli po-

tnissc. »

XX. » Dicis me in Jona ]iropbeta male <piiddam in-terpretatum, ct scditione populi conclamante, ])ropter

unius verbi dissonanliam , cj)iscopum j)cnc saccrdolium

perdidisse. Kl (juid sifc illud, quod male intcrjirctatus

sim, subtrabis, auferens milii occasionem dilensionis

mei^; iie ijuidquicldixeris, me rcsjiondente solvatur; nisi

Ibrtc, ut ante annos ])luriinos, cucurbita venit in me-

dium , asserentc illius lcmjioris (^ornclio et Asinio Pol-

lione (8j, me licdcram j)ro cucurbita transtulissc. Super

qua re in commcntario Joncc pro])Iict£c j)lenius rc?pon-

dimus. Hoc lanlurn nunc dixisse contenti, quod in co

ioco, ubi Scpluaginla interprc'es cucurbitam , et Aquila

cum reliquis liedcram transtulerunt, id est, x.lttov , in

iicbrfco volumine ciceion scriptum habetur, quam vulgo

Syri ciceiam vocant. Est autcm gcnus virgulti iata liabens

folia , in modum pampini : cumque jjlantatum fucrit,

cito consurgitin arbusculam, absque uliis calamorum et

liaslilium ^dminiculis, quibus ct cucurbitoe, ct hedcrae

indigcnt, suo trunco se sustincns. Hoc crgo vcrbum dc

verl)0 cdisscrens, si ciccion transfcrre voluissem, nulius

intelligcrct: si

cucurbitam, id dicerem quod inlicbraico

non liabetur : liederam j)osui, ut caetcris interj)retibus

conscnlirem. Sin autem Judaei vesiri, ut ipse asscris, ma-

litia, vel imj:>eritia lioc dixerunt esse in voluminibus He-

braeorum, quodin graecis et latinis codicibus continetur;



74 *• AUGLiSTlNI EPISCOPI

inanifestum est eos aut liebraeas ignorare litteras , aut ad

irridendos cucurbitarios voluisse nicntiri. Peto in fineEpistolee ut quiescentem senem , olimquc veteranum,

militare non cogas, et rursum de vita periclitari. Tu qui

•juvenis cs, et in pontificali cubiiine constitutus, doceto

populos; et novis Africae frugibus Romana tecta locu-

pleta. Mibi sullicit , cum auditore et lectore pauperculo

in angulo monasterii susurrare. »

k *^m: ^^ *,»

EPISTOLA LXXVl '.

Sub persona Eccleslcc catholica; cohortalur omiics Dona-tistas ; ut resipiscentcs redeanl ad catholicain cominu-

nioncm.

\. VoBis, DonatistEc, catbolica Kcclesia dicil , i< Filii

>' bominum , usquequo graves corde? ut quid dibgitis

» vanitatem et quaeritis mendacium - ?» Ut quid vos a to-

tius orbis unitate nefario scbismatis sacrilegio divisistis ?

Attendilis falsa qua^ vobis dicuntur ab bominibus aut

mentientibus aut errantibus , de tradilione codicum di-

vinorum , ut in ha?retica separatione moriamini ; et non

attendilis quod vobis ipsi codices dicunt, utin catholica

pace vivatis. Quare aperitis aures ad sermonem bomi-

num dicentium quod nunquam probare potuerunt , et

surdi estis ad sermonem Dei dicentis , « Dominus dixit

» ad me : Filius meus es tu, ego bodie genui te : postula

» a me, et dabo tibi gentes baereditatem tuam , et posses-w sionem tuam terminos terrae^? Abrabae dictae sunt

» promissiones et semini ejus. JNon dicit, Et seminibus ,

' Alias CLXxi. qiia' atitem 76 eraf, mlnc 60. —Scripfa exeiinle an. 4o'5

aiil paulo post —"i P>al. iv. 3.-3 \d. 11, 7.



EPISTOLA LXXVI."J^

)> tanquam in multis , scd tanquam in uno, ct semini tuo,

» quod est Chrislus ^. In semine, inquit, tuo benedicen-» tur omnes gentes^. » Crigite oc.ulos cordis , et conside-

rate totum orbem tcrrarum,

quomodo in semine Abrahae

benedicuntur omncs gentes. Tunc ab uno credebatur ,

quod nondum videbatur : jam vos videtis, et adhuc in-

videtis. Passio Domini pretium est orbis terrarum ; ille

totum orbem redemit : ct vos cum toto orbe ad lucrum

vestrum non concordatis , sed potius in damnum vestrum

in parte litigatis, ut totum perdatis. Audite in Psalmo,

quo pretio redempti sumus : c< Foderunt, inquit , manus» meas et pedes , dinumeraverunt omnia ossa mea. Ipsi

» vero consideraverunt et conspexerunt me , diviserunt

» sibi vestimenta mea , et super vestimentum meum mi-

» serunt sortem ^. » (Juare divisorcs vestimentorum Do-

mini esse vultis , ct tunicam illam , charitatis dcsu[»cr

lexlam , quam ncc persecutorcs ejus diviscrunt , lcncrc

cum toto orbe non vultis? In Psahno ipso legitur, quia

tolus orbis eam tenct : « Commemorabuntur , inquit , cl

» convertentur ad Dominum universi fines terrBe : etado-

» rabunt in conspectu ejus universae patricie gcnlium ;

»quoniam ipsius est regnum , et ipse

dominabitur gen-

» tium ^. » Aperite aures cordis , el audite , « Quia Deus

» deorum Dominus locutus est, et vocavit terram a sohs

» ortu usque ad occasum ; cx Sion species decoris ejus ^.»

Si hoc non vultis intclhgere , audite Evangehum , jam

per hos proprium loquente ipso Dommo ct dicente

« Quia oportebat de Christo compleri omnia, quaede illo

» scriptasunt in Lcge et Prophetis et Psalmis, et prae-3) dicari in nomine ejus poenitentiam el remissionem pec-

» catorum pcromnes gentes , incipiens ab Jerusalsm*^. »

« Galat. ut, 16. ~ 2Gen. xxii, 18. —^ l 'sal. x.x<, i8. — •* Ibid. 2S. —5 Id. .XT,ix, r. — •> Lur, xxiv, 44.



76 S. AUGUSTINl EPISCOPl

Quod in Psalmo dixit ; « Vocavil lcrram a solis orfu us-

»([ue atl occasum ;» hocin Evangclio : « Pcr omncs gcn-» tt's.»Kt quocl iii Psalmo dixit, a ExSion spccics dccoris

wcjus » lioc in Evangclio dixit , « Incipicnsab Jeru-

»salem. »

II. Fingitis vos ante tcmpus messis fugcre pcrmixta

zizania, quia vos cslis sola zizania. iNam si frumcnla es-

sclis, pcrmixia zizania tolcrarclis, ct a scgele (Jhrisii non

vos dividcretis. De zizaniis quidem dictum cst , a Ouo-» niam abundabit inquitas , iefrigescct cbaritas multo-

» rum. » Scd ct de liitico dictum est, « Qui perseve-

» raverit usque in finem, liic salvus erit ^.» Quare crcditis

crcvissc zizania et mundum rcplevissc , triticum autem

decrevisse , et in sola ;\frica mansisse? Clirislianos vos

dicilis , et (.^bristo conlradicilis : Ipsc dixil , « Sinitc

» ulraque crcsccre usque ad mcsscm ^ ; » non dixit, Crcs-

cant zizania, decrcscant frumcnta , ipse dixit, « Ager est

» bic niundus; » non dixil , Ager est Africa. Ipse dixit

« Messis est finis saeculi ;» non dixit , Messis cst tcmpus

Donati. Ipsc dixit , « Messorcs Angeli sunt ; » non dixit

Messorcs principes Circumcellionum sunt. Scd quia pro

zizanirs , triticum accusaslis, vos csse zizania denions-

trastis , ct quod cst gravius , anle tcmpus vos a tritico

scparaslis. Majorcs cnim vcstri in quorum sacrilega prae-

cisione pcrsevcralis , quidam Gcstis municipalibus^ co-

dices sanclos et instrumenta Ecclcsia; pcrsecutoribus tra-

didcrunt, quidam cos fatcntcs dimiscrunt et eis com-

municaverunt , et utriquc Cartbaginem furiosa factione

convcnerunt , de crimine Iraditionis, dc quo ipsi intcr se

jam consenserant , inaudilos damnaverunt , episcopum

conlra episcopumordinavcrunt, altare contra altare ere-

1 MaUh, xx!V, 12. — 2 IlK xiir . 3o. — 3 Confeclis apud Munarium

Felicem.



EPISTOLA LXXVl, ^'^

xerunt. Postea litteras ad Imperatoreni (^onstantinum ut

intcr Afros opiscopi Iransmarini juclicarcnt , miscrunt

datis judicibus quos poslulavcrant ctllomse judicantibus

non obtcmpcraverunt, episcopos apud Imperatorem tan-

quam male judicavcrint argucrunl. Ab aliis rursusepis-

copis ad Arclatum missis ad ipsum Impcralorcm appil-

laverunt; aL ipso auditi et calumniatorcs invcnti, in co-

dem scelcre pcrmanserunt. Evigilate ad salutem, amate

paccm , rcdile ad unitatem. Ilaec vobis qucmadmodumgcsta sint , quando vultis, omnia rccitamus.

III. ]He communicat malis, qui consenlit factis ma-lorum , non qui tolcrat in agro Dominico ziznnia usque

ad mcssem , vcl palcam usque ad ullimam vcntilationcm.

Simalos audistis, vos ipsi mutaminiabscclereschismalis.

Si malorum permixlionem limcrctis, Optatum* intcr vos

in apertissima iniquilate vivenlem per tot annos non te-

neretis. Quem cum modo marlyrcm dicitis , supcrcst ut

eum, propter qucm mortuus csl, Christum dicatis. Pos-

trcmo quid vos ofTcndit orbis cbrislianus, a quo vos nc-

fario furorc pr£Pcidistis ? I']t quid vos promcrucrunt

Maximianisiae , quos a vobis damnatos , ct pcrjudicia

publica de basilicis proturbalos , in suo rursus bonore

reccpiitis? Quid vos offendil pax Cliristi , conlra quamvos dividilis ab cis , quos infimaMs? Et quid vos pro-

mcruil pax Donali, pro (jiia suscipilis qnos damnalis?

Fclicianus Muslitanus modo vobiscum cst. hcgimuscumprius in vcslro concilio damnatum , et a vobis postea in

judicio proconsulis accusatum, et in Mustitana civitate

Gcslis municipalibus oppugnatum.

IV. Si traditio codicum scclcrata cst, quam Dcus in

* 0|)ta'iis Thamiigalornls proplcr Gildouem in carcerc extiuclus est ex

lib. 2. coul. liU. Pt-til. c. 92.



78 S. AUGUSTINI EPISCOPl

regem , qui Jeremiee lihrum incendit ^, morte bellica

vindicavit, quanto sceleratius est sacrilegium schismatis,

cujus auctores, quihus Maximianistas comparastis, aperta

terra vivos ahsorbuit ? Quomodo ergo crimen tradilionis

nobis objicitis, quod non probatis , et schismaticos ves-

tros et damnatis et acceptatis? Si propterea justi estis ,

quia persecutionem per Imperatores passi estis, justiores

vobis sunt ipsi Maximianistge, quos per judices ab Impe-

ratorihus catholicis missos vos ipsi persecuti estis. Si

baptismum vos soh habetis, quid apud vos facit baptis-

mus Maximianistarum in eis, quos baptizavit Fehcianus

damnatus, cum quihus est ad vos postea revocatus? Vel

vocis laicis ad ista respondeant episcopi vestri , si nobis-

cum loqui nolunt; et cogitate pro salute vestra,

quale

sit hoc ipsum, quod nobiscum loqui nolunt. Si lupicon-

cilium fecerunt , ut pnstoribus non respondeant ; quareoves consihum perdiderunt, ut ad luporum speluncas

accedant ?

• Jerem. xxxvr.



EPISTOLA LXXVII. 79

EPISTOLA LXXVIP.

Dominis dilectissimis meritoque honorandis fratribus Felici

et HiLARiNo, AuGusTiNus iii Domino salutem.

Augustinui Felici et Hilarino, ut ne perlurbentur obortis

in Ecclesia scandalis. Porro de Bonifacio , qui in nulloapud se criinine dcprehensus fuerit , statuere non posso

iit ejus nomen de presbjlcrorum albo expun^alur

maxime cum ipsius causam adDeijudicium transmi-

serit.

I. NoNmiror Satanamfideliumanimos perturbantem :

ctii resistite permanentes in spe promissorum Dei , quifallere non potest : qui non solum nobis in se credenli-

bus, et sperantibus , et in ejus charitate usque in fmemperseverantibus polliceri pra;mia aeternadignatus est, ve-

rumetiam temporalia scandala non defutura praedixit

quibus fidem nostram exerceri et probari oporteret. Ait

enim , «Quoniam abundabit iniquitas, refrigescet chari-

»tas multorum : » sed continuo subjecit , « Qui autera

» perseveraverit usque in fmem , bic salvus erit ^. » Quid

ergo mirum, si bomines servis Dei detrahunt, et quia eo-

rum vitam pervertere non possunt , famam decolorare

conantur, cumipsumDeum et Dominum eorum quotidie

blasphemare non cessent , cum eis displicet quidqiiid

contra eorum volunLatem justo et occulto judicio facit ?

Unde exhortor prudentiam vestram , domini dilectissimi

meritoque honorandi fralres , ut Scripturarum Dei, qui

» Alias cxxxvi. qua; aulem 77 erat, uunc 41. —Scripla paulo anle eiiis-

tolam sequentem. —2 Matth, xxiv, 12.



80 S. AUGUSTINI tPliiiCOlM

iiobis haec omnia fulura praenuntiavit, ctadvcrsus eanos

firmos csscdclKre priemoiuiit, contraliominum malcdica

vanilo quia suspicioucsquc lcmcrarias cordc clirislianis-

simo cogitclis.

II. Brcviter itaquc dico cliaritati vcstrae, Honifacium

prosbytcrum in nullo criminc apud nic fuissc dctcclum ,

ncquaquam mc dc illo talc ali(juid crcdidissc velcrcdcre.

Quomodo crgo jubercm dc numtro ])rcsbjterorum no-

men ejus auferri, veliementcr tcrrente l^vangelio ubi l)o-

niinusait, « In quo judiciojudicavcritis judicabimini^? »

Cum enim causa, quae inter illum ct spcm cxorta cst sub

divino examincpondeat secundum placitum eorum, quod

vobis si volucrilis potcril rccilari ; <piis ego sum , ut au-

deam Dci praevenire scntentiam in dclendo vel suppri-

mcndo ejus nominc . de quo nec suspicari temere mali

aliquid episcopus dcbui : ncc ililuciclc judicare bomo deoccultis bominum potui , cum in ipsis causis saeculari-

bus, quando ad majorem potcstatcm rcfcrtur arbitrium

judicandi, niancnti])us sicuti erant omnibus rebus, ex-

pectctur illa scntenlia . undc jam non liceat jirovocari .

ne superiori cognitori fiat injuria, si ejus pendcnte judi-

cio aliquid fucrit comn)utatum? Et utique multum inte-

rcst ititer divin im et liumanam quandibet excclsissimam

potc^tatcm. Domiiii Dei nostii misericordia nunquamvos deserat , domini dilcctissimi et honorandi Iratrcs.

' Malib. vii, 2.



Hvi s. ALt;u?rLM i:i'isr.oiM

)>i)alicii(icini cl cousolalioiicm .Sciipturai um siiem lialjea-

» mus acl Dcum ^. » Quid aulem opus crat ut ipse Domi-inis Jesus iioii solum cliceret : «Tuiic jusli fiilgebunt si-

^> cut soli in rcgno Patris sui '^, » cjuod post sacculi finem

fulurum est; verumetiam cxclamarct : « Vse mundo ab

w scandalis '": » nisi ut nobis non blandiremur venire nos

posse ad sedes felicitatis a^ternae, nisi temporabbus malis

cxerciti non defecerimus? Quid opus fuit ut diceret

c< Quoniam abundabit iniquitas, refrigescet cbaritas mul->j torum : «nisi ut illidcquibus continuo locutus adjunxit

« Qui perseveraverit usquc in fmem , bic salvus erif^, »

cum bac iuiquitalis abundantia refrigescentem cbarita-

tem vidcrcnt, non perturbarentur, non expavescerent,

non ciuasi rebus insperatis et inopinatis contristati defi-

cerent; sed potius videntcs accidere, qucefuturaprsedicta

sunt ante fmem, patienter persevcrarent usque in finem,

ut securi mcrercntur rcguare post finem in ea vita, quae

non babct fincm.

II. Proindc, cbarissimi, iu isto scandalo, quo de Boni-

facio presb\ tero nonnulK perturbantur, non vobis dico

utnon doleatis. Qui cnim ista non dolcnt, non est in eis

cbaritasCbristi : qui autem eliam de tabbus gaudcnt,

abundat in eis mabgnitas diabob. Non quiain memorato

presbytcro apparuit abquid, quod dignum damuatione

iudicaretur; sed quia duo de domo nostra talem babent

causam, ut unus eorum sinedubio perditus habcatur, et

sit altcrius fama apud quosdam mala, apudquosdam du-

bia, etiamsi non sit macuiata conscicntia. Dolete ista,

quoniam dolcnda sunt : non tameu sicut eo dolore vestra

cliaritas a bene vivendo refrigescat, scd potius ad Domi-

num deprecandum inardescat ; ut si innocens est presby-

ter vcster, quod magis crcdo, quia cum sensisset alterius

1 Roiii. .w, \.-- — * Mrtith. xin, 4 ). - ^ IJ, .wui, 7. —^ Id. .\mv, i3.



EPllsIOLA LXXVlll. S3

molum impudicum et immundum, necconsentiie voluit

ncc tacerc, cito eum divina sententia manifestatum mi-uisterio proprio repraesentet : si autem male sihi conscius

quod suspicari non audeo, voluit alterius existimatio-

nemlaedere, cum ejus pudicitiam coutaminare non pos-set, sicut dicit ipse cum quo liabet causam , non eumpermittatsuam occultarenequitiam , ut quod homines in-

venire non possunt, de quolibet eorum divinojudicio

propaletur.

111. Cum euim ista me causa diu cruciasset, nec inve-

nirem quomodo unus e duobus convinceretur, quamvismagis presbytero credidissem : cogitaveram primo sic

ambos Deo relinquere, donec in uno corum, qui mihisuspectus erat, aliquid existeret, unde non sine justa et

manifesta causa de nostro habitaculo projiceretur. gedcum promoveri in clericatum, sive iUic per me, sive alibi

per litteras raeas vehcmentissime conaretur, ergo autemnuUomodo adducerer ei homini. de quo tantum mah exis-

timarem,manusordinationis imponere, autporcommen-dationem meam ahcui fratri meo eum subintroduccre

turbulentius agere coepit, ut si ipse in cleric7.tum noupromoveretur, ncc presbjter Bonifacius in suo gradu cssc

permitteretur. In qua ojus provocationc cuni videremBonifacium nolle quibuslibct infirmis et ad suspicionem

propensis de suae vitae dubitatione scandalum fieri, pa-

ratumqueesse honoris sui apud homines damnum perpcti

potius, quam in eacontentione, in qua non posset igno-

rantibus et dubitantibus vel ad male suspicandum pro-clivioribus suam demonstrare conscientiam , usque ad

Ecclesiae perturbationem inaniter progrcdi : elegialiquid

medium, ut certo placito se ambo constringerent ad lo-

cum sapctum se perrecturos, nhi lcrribijiora opcra Dci

non sanam cujuocumquc conscientiam mullo facilius apc-

(i.



84 S. AUGUSTINI EPISCOl'1

rireiit, ct ad confcssioncm vel poena vel timorc compel-

lercnt. Uhique quidem Deus est, et nullo continetur vel

includitur loco qui condidit omnia, et eum a veris ado-

ratoribus in spiritu et veritate oportet adorari, ut in oc-

culto exaudiens, in occulto etiam justificet et coronet.

Verumtamen ad ista quae liominibus visibiliter nota sunt,

quis potest ejus consilium perscrutari, quarein aliislocis

liaec miracula fiant, in aliis non fiant? Multis enim no-

tissima est sanctitasloci, ubi beati Felicis Nolensis corpus

conditum est, quo volui utpergerent; quia inde nobis

facilius fideliusque scribi potest quidquid in eorum aliquo

divinitus fuerit propalatum. ISam et nos novimus Medio-

lani apud memoriam sanctorum,ubimifabiIiter et terri-

biliter daemones confitentur, furem quemdam, qui ad

cumlocum venerat ut falsum jurando deciperct, compul-sum fuisse confiteri furtum, ct quod abstulerat reddere

numquid non et Africa sanctorum Martyrum corporibus

plena est? ettamen nusquam bic scimus talia fieri. Sicut

enim, quod Apostolus dicit : « Non omnes sancti habent

dona curationum , ncc omncs babent dijudicationem

spirituum^ : « ita nec in omnibus memoriis sanctorum

ista fieri voluit ille, qui dividit propria unicuique proutvult.

IV. Quaproptcrcura ego noluissem buncgravissimum

dolorem cordis mci vobis perferri in notiliam, ne vos

atrocitcr et inaniter contristando turbarera ; fortassis ideo

Deus noluit vos latere, ut nobiscum orationibus incum-

batis, ut quod ipse in bac causa novit nos autera nosse

nonpossumus, etiara nobis raanifestare dignetur. Nomenaulem presbyteri propterea non ausus sum de numerocollegarum cjus vel supprimere vel dclere, ne divinae po-

testati, sub cujus cxarainc causa adhuc pendet , facere

* I Cor, XII, 3o,



EPISTOLA LXXVIII. 85

vldercr injuriam, si illius judicium meo vcllem praejudi-

cio praevenire : quod nec in negotiis saecularibus judices

faciunt, quando causae dubitatioad majorem potestatemrefertur, ut pendenlc rclatione aliquid audcant commu-tarc. Et in episcoporum concilio ^ conslitutum est, nul-

lum clericum, qui nondum convictus sit , suspcndi a

communione debere, nisi ad causam snam examinandamse non praesentaverit. Bonifacius tamcn banc bumilita-

tem suscepit, ut nec litteras accipcrct, quibus in pere-

grinatione honorem suum quaercret, ut in co loco ubiambo ignoti sunt , circa ambos aequabtas scrvarctur. Et

nunc si vobis placct ut nomcn cjus non rccitctur, nciis,

qui ad Ecclesiam accedcre nolunt, sicut ait Apostolus,

demus occasionem quaerentibus occasionem ; non erit

nostrum bocfactum, sed eorumquorum causa fueiitfac -

tum. Quidenim obcst homini, quod ex iJla tabula nonvult eum recitari humana ignorantia, si dc libro vivo-

rum non cum dcletiniqua conscicntia.

V. Proinde, fratrcs mci, qui timetis Deum, mementote

quod ait apostolus Pctrus : « Quoniam advcrsarius vestcr

»diabolus tanquam Ico rugicns circumit quaercns quem» dcvorct ^. » Qucm non potcst devorare scductum ad ne-

quitiam , famam ipsius inquinare conatur, ut si fieri

potest opprobriis hominum ct malarum linguarum de-

traclione deficiat, et sic in cjus fauccs ruat. Si autem

nec famam innocentis maculare potuerit, hoc ci pcrsua-

dere tentat, ut per malivolas suspiciones de fratrc suo

judicct, et sic ab illo implicatus absorbeatur. Et quis

omncscjus captioncsct circumvcntioncs vcl coniprcljcn-

dere vel enumcrare sufficiat? Adversus tamen hcTC tria,qua3 ad causam praescntcm pcrtincnt propius, ne mala

exempla imitando ad nequitiam scducainini, ita vos per

• Carlhag. 3. an. 397 cau, 7 cl S. —"^t Cor. xi, la. —3 ^ petr. v a



8o s. ArcisTfxr EiMsr.orF

Apnsilolnin ;illo(jiiilnr Dcus; « Nc silis jngiim tliicentes

» cum iiilRlclibiis. Oua^ enim participalio justitiaecumini-

M quitate, aulquse societas iuci ad tenebras * ? » Item alio

loco : «Nolito, inrjuit, so<hici : (iOrrumpunt morcs Lonos

» colloquia niala : Sobrii ostote, justi, et nolite peccare ^. »

Ut autem bnguis dctrabentium non deficiatis, sic per

rropbetam dicil : < Audile me qui scitis judicium, po-

X. puius meus : in quorum corde lex mea est, Opprobrium» liominum nolitc metucre,et detractione eorumne supe-

» remini, necquod vos spcrnam magni duxeritis : sicut enim))\esttmentum, ita per tempus absumentur , et sicutlana

» a tinea comedentur;

justitia autem mea in aeternum ma-

T> nct "^. » Jamvcronemalivoloanimode servisDeifalsasus-

picando pereatis. illudaj)Ostolicumrecordamini, ubi ait :

f< Nobte ante tempus judicare quidquam , donec vcniat

» Dominus, et iilnminct abscondita tencbrarum, el mani-

» festabit cogitationes cordis, ct tunc laus erit unicuiquc a

» Dco ^. »1'J itemillud quod scriptum est : « QuJ?e manifesta

«suntvobis, quae autcmocculla, Domineo Deo vestro ^. »

YI. Manifestum est quidem, qoia ista in Ecclesia non

accidunt sine gravi Irislitia sanclorum atquc fidclium :

verumtamcn consolctur nosqoi cuncta praedixit, atqueut

abundanlia iniquitatis non refrigescamus, sed usquein fi-

nem pcrsevercmus, utsalvi essepossimus admonuit. Namquantum ad me altinct, si est in mequantulacumque cba-

ritas Cbristi, quis vesirum infirmatur, ct ego non infi-

mor? quis scandalizatur, ct ogo non uror? Nolite itaque

augere crucialus mcosdeficicndo vol in suspicionibus fal-

sis, vcl in peccalis alienis. Nolitc, obsccro vos, nc dicam

de vobis: «

Et supcrdolorcm vulncrum mcorum addide-» derunt^ : » Nam iili qui gaudent de istisdoloribus nostris,

• 2 Cor. vr, ti. —2 i QQy XV, 33. —3 Isai r.i, 7, — ^ i Cor. iv, 5.

''Iil. V, II. —** P.-;al. r.xvni, 2-.



KPL^ror^ iwvjK. 87

dequibu:? iii pcrsona corpoiis (lliristi lanlo ante priTedir-

turn est : a Athersus iiic insultabantquisedebant in porta,

»et in me psallcbantquibibcbant vinuni^, » valdc tolera-

bilius sustinentur; pro quibus lameii etiam ipsis orare, et

bonum eis velle didicimus. Ad quid cnim aliud sedcnt

isti, et quid aiiud caplant, iiisi ut quisquis cpiscopus, vel

clericus, vel monacbus, vel sanctimoniaiis cccidcrit, om-

nes talesessecredant, jactent, contendant, scd non omnes

posse manifcstari ? lu tamcn ctiam ipsi cum aliqua mari-

lata invenitur adultera , nec projiciunt uxores suas , nec

accusant matrcssuas. Cum autcm de aliquibus, quisanc-

lura nomenprofitentur, aliquid criminis vclfalsi sonuerit,

vel veri patuerit, instant, satagunt, ambiunt, ut dc om-nibus hoc credatur. Hosergode nostris doloribus suavi-

tatem suae malae linguae captantes, facile cst ut illis canibus

comparemus, si forte in malo intelligendi sunt, qui linge-

bant vulnera pauperis illius ^, qui antc januam divilis

jacebat, et quousque vcniret ad requiem sinus Abrabae,

laboriosa et indigna omnia tolerabat.

Vll. Vos me nolite amplius cruciarc ,qui abquam

spem babetis ad Deum : vos nolite ipsa vulnera ,qu.e illi

lingunt multiplicare : vos pro quibus periclitamur omni

hora , babentes foris pugnas , intus timores ; pcriculumin civitate

,periculum in deserto; periculum ex genlibus,

periculumexfalsisfratribus. Scio quia doletis, scd num-quid acrius quam cgo? Scio quia conlurbati cstis, el

timeo ne inter linguas maledicorum dcficiat et percat in-

firmus,

proptcr quem Ghristus mortuusest. iNon ex vobis

increscat dolor nostcr, quia noii culpa nostra factus est

vester. ISam hoc est quod ]»raecavere conatus sum , ut r>i

fieri posset, hoc maluni nec vitandum ncgligeretur, nec

in vestram notitiam perferretur, ubi infrnctttose crucia-

' Psal. i.\VHr, i'^. —2 Luc. xvi, ar.



88 S. AUGIJSTFM r.FI?r,OPI

iTntur firmi. et periculo^o lurl)nrei\lur inlirmi. Sed qul

hoc cognilo permisit vos lcnlari. det vobis vires susti-

iiendi, et erudiat vosex logc sua : doceat vos et mitiget a

diebus malignis, donec fodiatur peccatori fovea.

Ylll. Audio nonnullos vestrum hinc amphus contris-

tari, quamdelapsu duoruni illorum diaconorum, quiex

partc Donati venerant, tanquam discipHnae Proculeiani

insukaverint , vclut gloriantcs de nobis, quod ex nostra

disciphna nihil talein clericisextitissct : quod quicumque

fecistis, fateor vobis , non bene fecistis. Ecce docuit vos

Deus, ut qui gloriatur, in Domino glorielur : nccobjicia-

tis haercticis , nisi quia non sunt Cathohci; ne similes eis

sitis, qui non habcndo quod in causa suae divisionis de-

fendant , nonnisi hominum crimina colhgere affectant , et

C.1 ipsa plura falsissimc jactant : ut quia ipsam divinae

ScripturcC vcrilatem,

qua ubiquc diffusa Christi Ecclcsia

commendatur, criminari ct obscurare non possunt , ho-

mines per quospraedicatur adducantin odium, de quibus

cl fingcrc quidquid in mcntcm vcnerit, possunt. Vos au-

tem non ita didicistis Christum ; si tamcn illum audistis,

et in illo docti cstis. Ipsequippe fidclessuos securos fecit

cliam de dispensatoribus mahs, mala sua facientibus, et

bona ejus loqucntibus, ubi ait: « Ou£e dicunl facite :

» quae autcm faciunt, facere nohte : dicunt enim , et non» faciunt*. Orate quiacm pro me,neforte ahis praedicans

» ipsc reprobus invcniar : verumtamcn cum gloriamini

» non in mc, scd in Domino gloriamini. » Quantumhbet

enimvigilet disciphna domus meae, homosum,et inter

liomines vivo , nec mihi arrogarc audeo ut domus mea

mchorsit quam arca Noe-, ubitamcn inter octo hominesreprobusunus inventus est : aut mehor sit quam donius

Abrahfe, ubi dictum est : « Ejice ancillam et filium ejus^ : »

« Matlli. xxm, 3.-2 Oen. ix, 27. —3 ij. j,xi, 10.



tlMSTOLA F.XWIII. 8()

aut niclior sit quam doinus Isaac , cujus de duobus gemi-

nis dictum est : « Jacob dilcxi, Esaii autem odio babui^ : »

aut melior sit quam domus ipsius Jacob, ubi lectum pa-

tris filius inccstavit^ : aut melior sit quam domus David,

cujus fdius cum sorore concubuit*; cujus aller filius con-

tra patris tam sanctam mansuetudinem rebellavif^ : aut

melior quam cobabitalio Pauli apostoli, qui tamen si in-

ter omnes bonos habitaret ; non diceret quod superius

commemoravi: « Foris pugnEe , intus

timorcs^;»

necdi-

ceret cum de sanctitate ct fide TimoLbei loquerctur :

« Neminem habeo qui germane de vobis solhcitus sit.

» Omnesenim suaquaerunt, nonquaesuntJesuChristi'': »

aut melior quam cohabitatio ipsius Domini Christi, in

quaundecim boni pcrfidumet furem Judam toleraverunt

aut melior sit postremo quam coehim , unde Angeh ceci-

derunt.IX. Simphciter autem fateor charitati veslrae coram

Domino Deo nostro, qui testis est superanimam meam,ex quo Deoservire coepi, quomodo diificile sum expertus

mehorcs quam qui in monasteriis profccerunt; ita nonsum expertus pcjorcs quam qui in monaslcriis cecidcrunt,

ita ut hinc arbitrer in Apocalypsi scriptum : «Justus

»justior fiat, ct sordibus sordcscat adhuc''. » Quaprop-tcr etsi contristamur de ahquibus purgamentis , consola-

mur lamen etiam de pluribus ornamentis. Nohte ergo

propter amurcam,

qua oculi vcstri offcnduntur, torcu-

laria detcstari , unde apothecfe DominicEC fructu olci

luminosioris implentur. Domini Dci nostri miscricordia

vos advcrsus omnes insidias inimici in sua pace custodiat,

dilectissimi fratres.

' Malach. 1,2. —2 Gg,, ^lix, 4. —3 ^ Rp^ xtir, i/,. — ^ IJ. xv, la.

—"2 Cor. vi[, 5. —S Philip. ir, 20. — "^ Apoc. xsii, 1 1

.



90 S. AUGUSIINl Kf'I#<'OPI

EPISTOLA LXXIX*.

Augusiini episcopi ad Preshylcrum quemdani Mani-ckwiim : denimtians nt solvat qmvslioneni , in qua

prwcessor ejus Fortunatus defeccrat , vcl procul a sua

ecctesia discadal.

SiNE causa tergiversaris, cum longe appareat qualis

sis. Quicl tccum loculi fuerintfratres , indicavcrunt niihi.

Bene, quia non timcs mortem : scd eam morlem debes

timere, quam lihi ipse facis lalia de Deo blaspbemando.

Kt quod intelligis mortem istarn visil)ilem , quam omues

bomines norunt. separationem esse mentis a corpore,non est magnum intelligcre : scd quod adjungis de vestro,

separalionem esse boni a malo : Si mens bonum est et

corpus malum, qui ea commiscuit non est bonus : dicitis

aulem quia Deus bonus ista commiscuit : ergo aut malus

est , aut malum timebat, Et tugloriaris, quia non times

hominem cum Deum ialem tibi fmgas ,qui tenebras ti-

muit, ut commisceret Jjonum et malum? ]Noli autem ex-

tollianimo, sicut scripsisti, cpiia vos niagnos iacimus,

eo quod impedire volumus venena vestra , ne ad homines

peslilentia serpat : iNonenim Apostoius, quos canes ap-

pellat magnosfacit, cum dicit : « Cavete canes^ : » aut

illos magnos faciel^at, quorum sermonem dicebat , ser-

pere ut cancrum ^. Itaquedenunlio tibi innomine Christi,

ut si paratus es, solve qutestionom in qua defecit praeces-i

sor tuus [''orlunatus (9). Kl ita hinc icrat , ut non redi-

' Aliasccxi.iv. (ju.e aulein 79 erat, nunc 198, — Scrijiui forle an. -»04,^2

2 rliilip. iir, 2. —"'2 Tim, u, 17,



EP1ST0L\ rwx. r>i

ret , nisi , cum fetiis , diapiHnlione coUata , inVeniret quid

conlra respondere posset, disputans cum fratribus. Si

autem ad boc non espnratus ; discedehinc, et noli per-

vertere vias Domini , et illaqueare et venenis inficere ani-

mas infirmas, ne adjuvantedextera Domini nostri,

quo*

modo non putaveras erutescas.

EPISTOLA LXXX'.

Sanctis et Deo dllectis, inerito venerabilibus ct multum desi-

derabilibus fratribus Paulino et Thkrasi.c , Augusiinus in

Doniino salutem,

Ctipit esBpliciiri (iquidlus a Pautino ^ rfuonam modo i^o-

luntatem Dei , qncr- noslrcr prffferenda est , nosse pos-

simus.

I. CuARissniusfrater Celrus , cum rescriptarepeteret,

debitum rcddere festinavi : sed vere feslinavi. Cum enim

eum putarem adhuc aliqnot dies nobiscum moraturum,

repente comperta occasione navigii , mihi pridianam

suam profectionem jam nocte suggessit. Quid facerem

cum eum tenere non possem , et quia ad vos , cum qui-

bus ei melius esset,

projierabat , nec si possem , deberem.

Proinde pauca illico haec arripui dictanda atque mit-

tenda ;prohxioris 1'^pistolaeme confitcns debitorcm , cum

postreditum venerabihum fratriim nostrorum collegarum

meorum Theasii et Evodii, primum vestri expartesatia-

tus fuero. Uberius enim ad nos in eorum pectoribus et

oribus vos esse venturos jamjamque, in Christi nomine

* Aliiis ixv. qune aiitem 80 eral , nniic 199. — .Scripta an. 4o5 circ.

menseni Martiuni.




atque adjulorio speramus. Cum h^ec scribcrem , eliam

per unanimem filium nostrum Thagastcnsis Ecclesiae

presbylerum Fortunatianum Romam navigaturum , aham

Epistolam paucis ante diebus jam dederam. Nunc ergo

quod soleo rogo, ut quod soletis facialis. Oretis pro no-"

bis, ut videat Deus humiUtatem nostram , et laborem

noslrum, etdimittat omnia peccata nostra,

II. Colloquiautem vobiscum taha cupio, sidignemini,

litteris, quaha

colloqui posscmus , si coram vestris scn-

sibus adessemus. Ecceillam quaesliunculam, quam nuper

proposueram , tanquam si prassens praesenti intcr dulccs

loquehis obderem, plane Christiano intellcctu ct devo-

tione solvisti, scd nimis cursimctbrevitcr ;possetquippe

ibi ahquanto diutius ct ubcrius habitare gratia oris tui

si cum dixisses ita te in illo,

quo fehcitcr utcris , loco

perseverare decrevisse, ut si quid de te aliud Dominoplacuerit, ejur. voluntalcni praeferas tuae , idipsum ah-

quanto aperlius exphcares : Quonam modo voluntatem

Dei, quas nostrae vohmtati praeponcnda est , novcrimus :

ulrum tantuminca re, quam propterca volcntes perferre

debemus , quia et invili cogcrcmur. Ibi cnim fit quidem

quod nolumus : scd ideo nos corrigimus ut vehmus ,

quia ille vuk, cujus vohintatis ncc excehcntiam fas est

recusare, nec omnipotenliam hcctevitare : sicut Petrum

alter cinxit et tuht quo noluerat^ ; verumtamen quo nol-

let iit, et volens mortem subegit asperam. An et ibi ubi

est potestas, non mularc scntcntiam . quamvis ahud oc-

currat, in quo potius apparcat vohinlas Dei ad mutan-

dam sent^ntiam nos vocanlis , non quia nostra mahierat,

sed in qua rcctc permanerctur, nisi ab iUo in ahcrani

vocaremur. Ncque enim malum fuit Abraha^ nutrire et

educare fihum5 quoad posset, quantum in ipso esset,

* Joan. XXI, iS.



EPISTOLA LXXX. ^3

usque ad finem vitce suae : sed repeute jussus occidere*,

mutavit utique noii prius malam seatentiam , sed quaemala esset, sipostjussum mutata non esset : hinc quoque

non dubito nihil ahud vidcri tibi.

111. Sed plenimque non voce de coelo , non per Pro-

phetam , non per revelationem vel somnii vel excessus

mentis, qui dicitur extasis , sed rebus ipsis accidentibiis,

et ad ahud quam stataeramiis vocantibus cogimur ag-

noscere Dei voluntatem esse aham quam erat nostra :

tanquam si proficisci statueremiis , et ahquid oriretur

quod coiisuUa de officio nostro veritas vetaret deserere,

aut decernentibus ibi manere nuntiaretur aliquid,

quod

eadem verilate consuha nos compelleret proficisci. Dchoc tertio genere causarum mutandcC sententicc, quid tibi

videatur peto mecum plenius et enodatius colloquaris.

Saepe nos quippe conturbat , et difficile est non ahquid

quod magis faciendum erat omittere, dum ihud mutare

nolumus, in quo prius permanere statueramus , nonqui-

dem malum, verum jam ideo malum, quia id quod po-

tius agendum est , occurrens deseritur ,quod si non oc-

curreret , non solum sine viluperatione , sed etiam cumlaude , in iho priore perduraretur. Ilic non falh difficile

est; hic omnino vox prophetica praevalet , « Dehctaquis

winteUigit^ ? » Hinc oro, participem me facias cogitatio-

num tuarum, quid in talibus vel facere soleas, vel facien-

dum esse reperias.

i Gen. xxn. —2 PsjI. xvm, i3.



(j\ S. AUGUJiliM Jil'lSCOl'J

EPISTOLA LXXXI '.

Doinino veiesancto et lieatissiiuo papse Augustino, Kierojnvmus

in Cljristo saliiteni.

Hioronymiis Aagastlno excasans quod ipslus Ulteris res-

vonderit Uberius epislola jii. rogansque ut omissis con-

lentionis quicslionibus , deinceps secum tnvicemamicc

confcrant , et placide versenlur in campo sacrarum

Scripturarum,

J. «CuiM a sanctofralre nostroFirmosollicitc quEererem,

qiiid agcres, sospitem te laetus audivi. llursum cum tuaslitteras non dico spcrarem, sed exigerem ; nesciente te,

de AtVica se profcctum esse dixit. Itaque reddo tibi per

eum salutationisofficia, qui tc unico amorecomplectitur

simulque obsecro , ut ignoscas pudori meo, quod diu

prcccipienti iit rescriberem , negare non potui. Nec ego

tibi, sed causse causa respondi's. Et si culpa est respon-

disse , quaeso ut patienter audias, multo major est pro-

vocasse. Sed facessant istiusmodi qiierimoniae : sit inter

nos pura germanitas ; et deinceps non quaestionum , scd

cliaritatis ad nos scripta mittamus , Sancti fratres, qui

nobiscuni Domino serviunt, affatim te salutant. Sanctos

qui tecum Christi leve trahuntjugum, praccipue sanctuin

et suscipiendum papam Alypium , ut meo obsequio sa-

hites, precor. Incolumem te et memorem mei , Chrislus

Deus noster tueatur omnipotens , Domine vere sancte et

beatissime papa. Si legisti librum explanationura in Jo-

1 Alias xvm, f[ux autein 3i eial, iiimc 4S. — Scrijita forte an. 4o.i.



KIUSTOLA LXVXI. (^5

iiain,

piilo quocl ndiculani cucurbiLte noii iccipias quae-

slioneni. Si aulcni aniicus, qui me primus gladio petiit

slylo ropulsuscst; sit liumanitalis tuae atque justitia^, ac-

cubantcm repieliendcre , nou respondentem. In Scrip-

lurarum canipo , si placet , sjne nostro invicem dolore

ludamus. »

EPISTOLA LXXXIP.

Domino dilectissinio , et iu Christi visceiibus lionoraudo,

sancto fratri et couipresbytero Hieronvmo , Augustinus iu

Domiuo saliittm.

Receptis ab Ilieronymo superioribus epislolia 72. 70. ct

81, rescribit accuralius yiuguslinm dc inlerpretalione

loci epislolcu ad Galalas , confirniatis quod Petrus ine-

rilo veracileicjue reprchcnsus fuerit a Paulo, Calcrum

deprecatur veniani , si diclis quibvsdam tncaulioribus

II icrony mi animum offenderit , cxcusans quod nuUa

sua culpa per mulloruni nianus obambularit epistola,

priusquam ad eum qui scripla erat , pervenerat,

1. Jam pridem tUcC charitati prolixam Epistolam raisi,

respondens illi tuse,

qiiam per sanctum filium tuum As-

terium , nunc jam non solum fratrem , verumetiam col-

legam meum misisse te recolis. Qute utrum in manus

tuas pervenirc merucrit , adhuc nescio , nisi quod per

fratrem sincerissimum Firmum scribis , si illc ,qui te

primum gladio petiit , slylo rcpulsus est; ut sit humani-

tatis niese atquc justitise accusantem reprchendere , non

? Alias wji. qii« »Htvin '^i iJ''»' j «'"'c 202. -r- Scriirta paujo ^jpet supe-

ijuiero. ;




respoiidentem. Hoc solo lenuissimo indicio iiLcumque

conjicio , legisse te illam Epistolam meam. Ineaquippedeploravi tantam inter vos extitisse discordiam, de quo-

rum tanta amicitia, quaquaversum eam fama diffuderat,

cliaritas fraterna gaudebat. Quod non feci reprehen-

dendo germanitatem tuam , cujus in ea re aliquam cul-

pam me cognovisse non ausim dicerc ; sed dolendo hu-

manam miseriam , cujus in amicitiis mutua charitate

retinendis, quantahbet illa sit , incerta permansio est.

Verum illud malueram tuis nossc rescriptis , utrum mihi

veniam,

quam poposccram dcdcris quod quod apertius

niihi intimari cupio : quamvis hiLirior quidam vultus

htterarum tuarum , etiam hoc me impetrasse , signifi-

care videatur : si tamen post leclam iham missab sunt ,

quod in eis minime apparct.

ir. « Petis , vcl potius fiducia charitatis jubes , ut in

Scripturarum campo sine nostro invicem dolore lauda-

mus. « Equidem quantum ad me attinet , serio nos ista ,

quam ludo , agere mallem. Quod si hoc verbum tibi

propter facihtatem ponere placuit ; ego fateor , majus

ahqiiid expeto a benignitate virium tuarum, prudentia-

que tam docta ,et otiosa

, annosa, studiosa, ingeniosa

dihgentia 5 haec tibi non tantum donante, verumetiam

dictante Spiritu sancto, ut in niagnis et laboriosis qucc-

stionibus , non tanquam ludentem in campo Scriptura-

rum, sed in montibus anhehmtem adjuves. Si autem

propter hiLaritatem , quam csse inter charissimos dissc-

rentes decet, putasti dicendum esse, ludamus : sive illud

apertum et planum sit, undc colloquimur, sive arduumatque difficile; hoc[ipsum, edoce, obsecro te, quonamniodo assequi valeamus : ut cum forte ahquid nos mo-

vet, quod nobis, etsi non caulius attendentibus , certe

tardius intelHgentibus, non probatum est. elquid nobib



liPISTOLA. LXXXII. ()^

videatur, contra conamur asserere , si hoc aliquauto se-

curiore libertatc dicamus, non incidamus in suspicioneni

puerilis jactanliae, quasi nostro nomini famam , viros

illustres accusando quaeramus : si autem aliquid asperum,

refellendi necessitate, depromptum fuerit; quo tolerabile

fiat , leniore circumfundamus cloquio , ne litura melle

gladium stringere judicemur. INisi forte ille modus est,

quo utrumque hoc vitium , vel vitii suspicionem cavea-

mus, si cum doctiore amico sic disputemus, utquidquid

dixerit, necesse sit approbare,nec quaerendi saltem causa,

liceat aliquantulum reluctari.

III. Tum vero sine ullo timore offensionis tanquani

in campo luditur : sed mirum si nobis non illuditur.

Ego enim fateor charitali tuae , solis eis Scripturarum

libris, qui jam canonici appellantur , didici hunc timo-

rem honoremque deferre , ut nullum eorum auctoremscribendo aliquid errasse firmissime credam. Ac si ali-

quid in eis oflfendero liltcris,

quod videatur contrarium

veritati; nihil aliud,

quam vel mendosum esse codicem,

vel interpretem non assccutum esse quod dictum est, vel

me minime intellexisse , non ambigam. Alios autem ita

lego , ut quantalibet sanctitate doctrinaque praepolleant

non ideo verum pulem , quia ipsi ita senserunt; sedquiamihi vel per illos auctorcs canonicos, vel probabili ra-

tione ,quod a vero non abhorreat , persuadere potue-

runt. Nec te , mi frater, sentire aliud existimo : prorsus,

inquam , non te arbitror sic lcgi tuos libros velle, tan-

quam Prophetarum, vel Apostolorum : de quorum scrip-

tis, quod omni errore careant , dubitare nefarium est.

Absit hoc a pia humilitate et veraci de temetipso cogi-

tatione : qua nisi esses praeditus , non utique diceres

[ Ulinam mereremur complexus tuos, et collatione mutuavel doceremus aliqua , vel disceremus.]

GXLVI. 7



r)8 S. AUr.lSJlM liPlSCiH'!

IV. Ouod si U; ipsum roiisiclcratione vila: ac nioiuni

luorum , non siniulate, nec fallaciter dixissc crcdo :

quauto magis icquum est me crcdere. Aposlolum Pau-

lum non aliud sensisse, cjuam scripserit , iibi ait de Petro

el 13arnaba , « Ciim vidercm quia non recle ingrcdiun-

'• lur ad veritatem Evangclii. dixi Petro coram omnibus;» Si tu, cum sis Judaius

,gcnliliter et non judaice vivis

,

» quomodo gcntcs cogis judaizare ^ ? >j De quo enim cer-

lus sim ,quod me scribcndo vel loquendo non lallat, si

lallebat Apo^tolus fjlios suos, quos Jterum parturiebat,

doncc in eis Cbristus, id est, veritas , toj^maretur. Quibus

cuni ])ra^misissct , dicens, « Qu[e autem scril)0 vobis ,

» ccce coi'am Dco quia non mentior^ : »non tamenveraci-

ter scribebat , sed jjcscio (|ua dispensatoria simulatione

fallebat , vidisse se Petrum et Barnabam non rccte ad

livangclii vejitatcjn ingrcdientcs , ac Pctro in facicmrestitisse, non ob aliud Jiisi quod gentes cogeret ju-

daizare.

y. At cnim satius cst crederc , apostolum Paidum ali-

quid non vcre scripsisse,

quajii apostolum Petrujn non

recte aliquid egisse. Hoc si ita est ; dicamus (quod absil)

satius esse credere mcntiri EvangeliujTi,

quam negatuni

essc a Pctro Cbristum ^ ; ct njcjitiri Picgnorujn libruni

«piam tanlum Propbctam'' , a Dojnino Deo tajJi excel-

lenler electum. ct in concupisccnda atquc abducenda

uxore aliena comjnisissc adulteriujn , ct in jnajito ejus

necando tajn liorrcndum lionjicidiujn. Imo vero sanctam

Scriplurajn , in sumnjo ct coelcsti auctoritatis cuhiiine

collocalajij, de verilate cjus certus ac sccurus legam , et

in ea bomincs vcl approbatos , vel cmendatos, vel dam-

natos veraciter discani, potiusquam, facta humana dumin quibusdam Jaudabilis excellentit\^ personi^ aliquando

' Galal. it, I ', —Md, i, au. —3 MrtJlh. -wvi, 75. —•'2 Kv^. xi, 4.



liPlSlOLA. LXXXII. QQ

credere timeo repreliendeiida , ipsa diviiia eloquia mihi

sint ubiquu suspecta.

YI. Manichaei plurima divinarum Scripturarum, qui-

bus eorum nefarius error clarissima sentenliarum perspi-

cuitate convincitur, quia in alium sensum dctorquere

non jiossunt , falsa esse contendunt : ita tamen, ut eara-

dem falsitatem non sciibcntibus Apostolis tribuant , sed

nescio quibus codicum corruptoribus. Quod tanien quia

nec pluribussive anliquioribus excmplaribus , nec prae-

cedcntis linguae auctoritate, undc latini libri interpretati

sunt , probare aliquando potuerunt : notissima omuibus

veritate supcrati , confusique disccdunt. Ita-ne non in-

telligit prudentia sancta tua , quanta mabtise illorum

palescat occasio , si non ab aliis Apostolicas litteras esse

falsatas, sed ipsos Apostolos falsa scripsisse , dicamus.

VII.Noncst, inquis , credibile, hoc

in Petro Pau-

lum, quod ipse Paulus leceiat , arguisse. Non nunc in-

quiro quid feccrit ; quid scripscrit quaero : lioc ad quccs-

tioneni, quam susccpi , maxime pcrtinet; ut verilas

divinarum Scripturarum , ad nostramfidem aedificandam

memoriae commendata , non a quibuslibet, sed ab ipsis

Apostolis, ac per boc in canouicum auctoritatis culmeu

recepta, ex omni parte veraxatque induijitanda persistat.

Nam si hoc fecit Petrus,

quod facere debuit ; mentitus

cst Paulus quod eum viderit non recte ingredicntem ad

veritatcm Evangehi. Quisquis cnim hoc facit, quod fa-

cere debet, rectc utique iacit. Et idcofalsumdeillo dicit,

qui dicit eum non recte fecisse,

quod eum novit facere

debuisse. Si autcm vcrum scripsit Paulus; verum est,

quod Petrus non recte tunc ingredicbatur ad veritatem

Evangelii. Id ergo faciebat , quod facerc nou debebat :

et si tale aliquid Paulus ipsc jam lecerat, correctum po-

tius etiam ipsuni crcdam coaposloh sui corrcctionem non

7*



lOO S. AUGUSTINI EPISCOPI

potiiisse ncgligere, quam niendacitcr aliquid in suaEpis-

lola posuisse; et in Epistola qnalibct : quanto magis in

illa, in qua praelocutus ait , « Qucc auteni scribo vobis ,

» ecce coram Deo quia non mentior ^. »

Ylll. Ego quidcm illud Petrum sic egisse crcdo , ut

gentes cogeret judaizare. Hoc enim lego scripsisse Pau-

lum ,quem mentitum esse non credo. Et ideo non recte

agebatboc Petrus. Erat enim contra Evangelii veritatera,

ut putarent , qui credebantin

Cbristum , sineillis

vete-ribus sacramentis salvos se esse non posse. Hoc enim

contendebant Antiocbiae,

qui ex circumcisione credide-

rant : contra quos Paulus perseveranter acriterque con-

fligit. Ipsum vero Paulum non ad boc id egisse, quod

vel Timotbeum circumcidit , vel Cencbreis votum per-

solvit , vel Jerosoljmis a Jacobo admonitus , cum eis ,

qui noverant, legilima illa celebranda suscepit, ut pu-tari videretur

,per ea sacramcnta etiam Cbrislianam sa-

lutem dari^ : sed ne illa, quse prioribus, ut congruebat,

temporibus in umbris rerum futurarum Deus fieri jusse-

rat, tanquam idoloLTtriam gentiliumdamnarccrederetur.

Hoc est enim quod illi Jacobus ait , auditum de illo esse

quod discissionem doceat a Moyse^. Quod utique nefas

est , ut credentes in Cbristum discindantur a Propbeta

Christi , tanquam ejus doctrinam detestantes atque dam-

nantes : de quo ipse Cbristus dicit, « Si crcderetis Moysi,

» crederetis et mibi ; de me cnira ille scripsit^. »

IX. Attendeenim obsecroipsa vcrba Jacobi : « Yides,

» inquit, frater ,quot milba sunt in Judsea, qui credide-

»runtin Cbristum : etbioranes aemulatores sunt Legis.

«Audicrunt autem de te, quia discissionem docesa Moyse»eorum,qui per gentes sunt, Judseorum; dicens non de-

1 Galat, I, 20. —2 ^(.i XVI, 3 ; xviii, 18, cl xxi, 24. —3 jj. ^xi, 21. —i Joaii. V, 4G.



EPISTOLA LXXXII. 10 1

»bere circumcidere eosfiliossuos, neque secundum con-w suetudinem ingredi. Quid ergo est ? Utique oporlet

» convenire multitudinem ; audierunt enim te superve-

wnisse: hoc ergo fac, quod tibi dicimus. Sunt nobis

» viri quatuor votum habentes super se , his assump-» tis , sanctifica te cum ipsis , et impende in eos ut ra-

» dant capita : et scient omnes , quia quae de te audie-

» runt,falsa sunt ; sed sequerisetipse, custodiens Legem.

» De gentibus autem qui crediderunt, nos raandavimus ,

M judicantes nihil ejusmodiservare illosnisi utseobservent

» ab idohs immolato, etsauguine, et a fornicatione^. »

Nonopinor, obscurum est , et Jacobum hoc ideo mo-nuisse, ut scirent falsa esse

, quae de illo audierant hi ,

qui cum in Christum ex Judaeis credidissent , tamen

aemulatores erant Legis , ne per doctrinam Christi velut

sacrilega, nec Deo mandante conscripta damnari puta-

rentur, quse per iMojsen patribus fuerant ministrata.

Hoc enim de Paulo jactaverant , non illi qui intellige-

bant quo animo a Judaeis fidelibus observari tunc ista

deberent, propter commendandam scilicet auctoritatem

divinam et sacramentorum illorura propheticani sancti-

tatera ; non propter adipiscendam salutem , qua^ jam in

Christo revelabatur , et per baptismi sacramentum mi-

nistrabatur : sed illi hoc de Paulo sparserant, qui sic ea

volebant observari , tanquam sine his in Evangelio salus

credentibus esse non posset. Ipsum euim senserant vehe-

mentissimum gratiae praedicalorcm et intcntioni corummaxime adversum , docentem non per illa hominem jus-

tificari , sed per gratiam Jesu Chrisli ; cujus praenun-

tiandae causa illae umbrae in Lege mandataesunt. Etideo

illi invidiam et persecutionem molientcs coucitare, tan-

quam inimicum legis raandatorumquc divinorum crimi-

1 Act. XXI, 20-26.



109 S, AlflLf^TIM 1'lMSCOl'l

liabaiiliir : cnjus ililsa^ criminalioiiis invidiam congrucn-

lius devitare non posset, qnam ut ea ipsc cclebraret,

quae damnarc lanquam sacrilcga putabatur ; atque ita

ostendeict , ncc Judfcos lunc ab cis tanquam a nelariis

prohibcudos , nec gentilcs ad ea tanquam ad necessaria

compellendos.

X. Nam si rovera sic ea reprobaret, quemadmodumde illo auditum crat; et ideo celebranda susciperct , ut

actione simuLata suam posset occultare sentenliam ; nonei dicerct Jacobus , « Et scient omnes : » sed diceret , Et

pulabunt omncs , « Quoniam quae de te audierunt , falsa

»sunt^;» praescrlim quiainipsis Jerosolimis Apostolijam

decreverant , ne quisquam gentes cogerct judaizare : non

autem decreverant , ne quis quam tunc Judecos judaizare

prohiberet, quamvis etiam ipsos jam doctrina Christiana

non cogcret. Proindc si post Apostolorum decretum Pe-trus habuit iUam in Antiocbia simubitionem

,qua gentes

cogere judaizare, quod jam nec ipsc cogebatur, quamvis

propter commendanda eloquia Dei,

quse Judaeis sunt

credita, non projiibcbatur ; quid mirum, si constringe-

bat eum PauUis hbere asserere, quod cum ca^^tcris Apos-

lolis se Jerosolymis decrevisse mcminerat?

XI. Si auteni hoc , quod magis arbitror, ante illud

Jerosolymit-num concilium Pctrus fecit , nec sicmirum

est, quod eum volebat Pauhis non timide obtegere , sed

fidenter asserere , quod eum paritcr sentirc jam noverat

sive quod cum eo contulerat Evangehum ; sive quod in

Cornclii centurionis vocatione , etiam divinitus eum de

]iac rc admonitum acceperat; sive quod anlequam ilh,

([uos timuerat, venissent Antiocbiam, cum gentibus euni

convcsci vidcrat. IScque cnim ncganuis in liac sententia

fuissc jam Petrum, in qua ct PauUis fuit. Non itaquetUnc

> Acl. xv, 'iS.



FiPisTor.A i.wxn. lo.'^

eum quid in ca re verum essct «locebat : setl cjus simu-

lationem, quagenles judaizare cogcbantur,argucbat, non

ob aliud, nisi quia siciila omnia simulatoria gerebantur,

tanquam verum esset,

quod il!i dicebant, qui sine cir-

cumcisione praeputii atque aliis observationibus^quae erant

umbrce futuroruni, putabant crcdentes salvos cssc non

posse.

XII. Ergo et Timotlieum circumcidit propterea , ne

Judaeis; et maxime cognationi ejus matcrnte sic videren-

tur qui ex gentibus in Cbristum crcdidcrant , dctcstari

circumcisioncm , sicut idololatria detestanda est : cumillani Deus fieri pr.eceperit, banc Satanas pcrsuaserit.

Et Titum proj)terca non circumcidit, nc occasionem da-

ret eis, qui sine illa circumcisione dicebant crcdenles

salvos esse non possc , ct ad deceptioncm gcntium lioc

etiam Paulum sentire jaclarent. Quod ipse satis signifi-

cat , ubi ait, « Sed neque Titus, qui mccum erat, cum

esset Graecus, compulsus est circumcidi : proptor subin-

troductos autem faisos fratrcs, subintroierant perscrutari

libertatem nostram, ut nos in scrvitutem rcdigerent;

quibus nec ad boram cessimus subjeclione , ut vcritas

Evangelii permaneat ad vos^. » Hic apparet , quid eos

captare intellexerit , ut non faccrct quod in Timotbcofecerat; et quod ea libertate faccre poterat, qua ostende-

rat , illa sacramenta nec tanquam ncccssaria debcrc ap-

peti, nec tanquam sacrilega dcbcredamnari.

XIII. Sed cavendum cst videlicet in bac disputa-

tione, ne sicut pbilosopbi,

quaedam facta boniinum

media dicamus inter recte factum ct peccatum, qure nc-

que in recte factis , ncque in pcccatis numcrentnr ; el

urgeamur eo, quod observarcLcgis ca^renionias nonjiotest

esse indifferens; scd aut bonum, aut malum : ut , si bo-> Ga'al. II, 3.



lo/j S. Alir.USTf.Nf KffSCOPI

iiuni clixeiimus . eas nos (jiioque observaro cogamur ; si

autem malum , non vere , scd simulate ab Apostolis ob-servatas esse credamus. l^go vero Apostolis non tamexemplum pbilosophorum timeo, quando et illi in sua

disputatione veri ahquid dicunt, quam forensium advo-catorum

,quando in alienarum causarum actione men-

tiuntur. Quorum simililudo si in ipsa expositione Epis-

tola^ ad Galatas ad confirmandam simulationem Petri et

Pauli putataest

decenter^

induci ; quid ego apud tetimeam nomen philosophorum

, qui non propterea vani

sunt, quia omnia falsa dicunt ; sed quia et flilsis pleris-

que confiduntjet ubi vera inveniuntur dicere, a Christi

gratia, qui et ipsa veritas, alienisunt?

XIV. Cur autem non dicam, j^raecepta illa veterum

sacramentorum nec bona esse, quia non eis homines

iustificantur ; unibrae enim sunt praenunliantes gratiam ,

qua justificamur : nec tamen mala , quia divinitus prfe-

cepta sunt, tempori personisque congruentia : cum meadjuvet eliam prophetica sentenlia

, qua dicit Deus se

illi populo dcdisse prascepta non bona ? Forte enim prop-

terea non dixit mala, scd tanlum non bona, id est, non

talia, ut iliis homines boni fiant, aut sine ilhs boni non

liant-. Vcllem me docerct benigna sinceritas tua, utruni

simulate quisquam sanctus orientalis , cum Ilomam ve-

nerit jejunet sabbato , excepto illo die paschalis vigilise,

quod" si malum esse dixerimus ; non solum Romanam ec-

clesiam , sed etiam multa ei vicina , et aliquanto remo-

tiora damnabimus , ubi mos idem tenetur et manet. Si

aulem non jejunare sabbato malum putaverimus; tot

ecclesias Orientis et niullo majorem orbis christiani par-

tem qua tcmcritate criminabimur ? Placct-ne tibi , ut

medium quiddam esse dicamus, quod tamcn acceptabile

' l li ab llieronyma itidiicitur. — - Ezfcli. xx, 25.



EPISTOr.A LXXXII. 100

sit ci,

qui hoc iion simulate, sed congruenti societate

atque observantia fecerit? Et tamen niliil inde legiraus

in canonicis libris praeccplum esso Chrislianis. Quanlo

magis illud malum dicerc non audeo,

quod Deum prae-

cepisse ipsa christiana fide negare non possum ,qua di-

dici non eo me juslificari,sed gratia Dei per Jesum Chris-

tum Dominum nostrum?

XV. Dico , circumcisionem praeputii, cl caetera hujus-

modi, priori populo per Testamentum , quod Vetus di-citur, divinitus data ad significationem futurorum , quse

per Christum oporlebat impleri : quibus advenieutibus

remansisse illa Christianis legenda tantum, adintelhgen-

tiam praemissae prophetiae, non autem nccessario fa-

cienda; quasi adhuc expectandum csset , ut venirct fidei

revelatio,

quae his significabatur esse ventura. Sed quam-

vis gentibus imponenda non essent , non tamen sic de-

buisse auferri a consuetudine Judaeorum , tanquam de-

testanda atquedamnanda. Sensim proinde alquepaulatim

ferventesana praedicatione gratiae Christi, qua solanos-

sent credentcs se justificari , salvosque fieri , non ilHs

umbris rerum antca futurarum, tunc jam vcnientium

atque praesentium, ut in illorum Judaeorum vocatioue.

quos prae«entia carnis Domini , et apostohca tempora sic

invenerant , omnis illa actio consumeretur umbrarum ,

hoc eis suffecisse ad commendationem , ut non tanquam

detestanda , et simihs idolohtlriae vitaretur : ultra vero

non haberet progressum , nc putarctur neccssaria tan-

quam vel ab \\h salus esset, vel sinc illa essc non posset.

Quod putaverunt haerctici , qui dum volunt et Judaei esse

et Cliristiani, nec Judaei nec Christiani cssc potucrunt.

Quorum scnlentiam mihi cavcndam ,quamvis in ca nun-

quam fuerim, tamen benevolentissime admonere digna-

tus es. In cujus sententiae non cousensionem , sed simu-



loG s. Arnr.sn.M r.iMsron

lationem Petrus liniore incitlerat, nt Av illo i'aulus

verissime scriheret'^, quocl enm vidissct non recle ingre-

dicntem ad veritatcm Evangclii, eiquc verissime diceret,

quod gentes jadaizare cogebat. Quod Paukis utique noncogebat, ob boc illa vetera veracitcr, ubi opusesset,

observans, ut damnanda non esse monstrarct: prccdicans

lamcn instanler non eis, sed revclata gratia fidei, lideles

salvos lieri, nc ad ea quemquam vclut necessaria susci-

pienda compelleret. Sic autem credo apostolum Paulumveraciter cuncta illa gessissc, nec tamcn nnnc quemquamfaclum cx Judieo Cbrislianum, vel cogo , vel sino talia

veraciter celebrare : sicut nec tu , cui videtur Paulus ca

simulassc , cogis istnm . vel sinis ta]ia siniulare.

XVI. An vis, ut cliam ego dicam. ]ianc cssesummamquaestionis . imo sententioe tna? ; ut post Evangelium

Christi , bene fljciant crcdentes Jud.Ti, si sacrificia offe-

rant,

qurs oljtulit Paukis ; si filioscircumcidant, si sab-

batum observcnt, ut Paulus m Timotbco, ct omnes

observavere Judasi, dummodobasc simulatc ac fallaciter

agant"? lioc si ita est; non jam in ba^rcsim Tlebionis,

veleorum, quos vulgo Nazaraeos nuncupant, vel quam-libet aliam veterem , sed nescio in quam novam delabi-

niur, quae sit co perniciosior, quo non errore , sed pro-

posito est ac voluntalo fallaci. Quod si respondeas. nt te

ab bac purgcs scntcntia , tunc Apostolos isla laudabiliter

simulasse, ne scandalizarentur infirmi,

qui ex Juda^^is

muki crediderant, et ea respuenda nondum intelJigebant

nunc vero confirmala pcr lot gentcs doctrina gratiae

cbristianae,confiimala cliam

peronuies Cbristi Eccfesias

lectione T.egis ct Propbetarum,

quoniodo baec intelli-

genda, nonobservanda rccitcntur, quisquis easimulando

agerc voluerit , insanire : cur milii non licct dicerc , apos-

» (^alal. ir, i',. —2 Ait. \v;, 3.



rriPTorA r.xxxn. 107

tolum Paulum , cl alios ifclc liclei (^liristianos, tuiic illa

vetora sncramenta paululum obsorvantlo vcraciter com-mendare debuisse , ne putarentur illrn proplicticfe signi-

ficationis obsorvationes a piissimis palribus custoditoe ,

tanquam sacrilega diabolica a posteris detestandse ? Jam

enira cum venisset fides quae prius illis obscrvationibus

praenuntiata, post mortem ct resurrectionem Domini reve-

lata est, amiserant tanquam vitam ollicii sui. Yerum-

tamen sicut dcfuncta corpora , necessariorum ofiiciis

deducenda erant quodammodo ad scpulluram, nec simu-

late, sed religiosc ; non autem dcscrenda continuo, vel

inimicorum obtrcctationibus tanquam canum morsibus

projicienda. Proinde nunc quisquis Cbristianorum ,

quamvis sit cx Judseis, similitcr ca cclcbrare voluerit,

tanquam sopitos cinercs cruens, non erit pius deductor,

vel bajulus corporis , sed impius sepultura^ violator.

XYII. Fatcor sane , in eo ,quod Epistola continet

moa , quod ideo sacramenta JudfCorum Paulus celebranda

susceperat , cumjam Cbristi csset Apostolus, utdoceret

non esse perniciosa bis , qui ea vellent, sicut a parcntibus

per Legem acceperant , custodire , miiius me posuisse,

((. Ilio duntaxat tempore, c[uo primum fidei gratia revelata

w est : » tunc enim boc erat porniciosum. Progressu vero

temporis illae observationes ab omnibus Cliristianis de-

sererentur; ne, si tunc fieret, non discerneretur quod

Deus populo suo per Mojsen praecepit, ab eo quod in

tempbs daemoniorum spiritus immundus instituit. Pro-

inde potius culpanda esl nogligentia mea,

quia boc non

addidi,quam objurgatio tua. Verumtamen longc ante-quam Lilteras tuas accepissem , scribens contra Taustum

Manicbaeum quomodo eumdcm locum,

quamvis breviler

explicaverim , et boc illic non prsetcrmiscrim , el legerc

poterit, si non dedignetur, benignitas tua; ct a cbaris-



108 S. AtGUSTINI HPISCOPI

simis nostris, per quos nunchsec scripta misi, quomodo

volueris tibi fidesfiet ,

illud me ante dictasse:

miliiquede animo meo crede , quod coram Deoloquens, jure clia-

ritatis exposco, nunquam mihi visum fuisse, etiam nuncChristianos cx JudaMs factos, sacramenta illa vetera quo-libet aifectu

,quolibet animo celebrare debere , aut eis

ullo modo licere ; cum illud de Paulo semper ita sense-

rim, ex quo illius mihi Litteras innotuerunt : sicut nec

tibi videtur, hoc tempore cuiquam csse siniulanda ista ,

cum hoc fecisse Apostolos credas.

XVIII. Proinde sicut tu e contrario loqueris; et licet

reclamante, sicut scribis , inundo , libera voce pronun-

tias, caeremonias Judaeorum et perniciosas esse et morti-

feras Christianis; etquicumque eas observaverit, sive ex

Judaeis, sive ex gentibus , eum in barathrum diaboli de-

volutum : ita ego hanc vocem tuam omnino confirmo, et

addo: Quicumque eas obscrvaverit, sive ex Judaeis, sive

ex gentibus , non solum veraciter, verumeliam simulate,

eum in barathrum diaboli devolutum. Quid quaeris am-plius? Sed sicut tu simulationem Apostolorum ab hujus

temporis rationc secernis : ita ego Pauli apostoli veracem

tunc in his omnibus conversationem ad hujus temporis,

quamvis minime simulata, caeremoniaruni judaicarum

observatione secerno : quoniam tunc fuit approbanda,

nunc detestanda. Ita quamvis legerimus : « Lex et Pro-

» phetae usque ad Joannem Baptistam ^ : »et quia « Prop-

» terea quaerebant Judaei Christum interficere, quia non

» solum solvebat sabbatum , sed ct Patrcin suum dicebat

»

Deum,

Ecqualemsc

faciens Dco: » ct quia « Gratiam

» pro gratia accepimus- : » et quoniam « Lcx per Mojsen

» data est; gratia autem ct veritas per Jesum Christum

» facta est : » et per Jeremiam promissum est^, daturum' Luc. XVI, i6, et Joan. v, iS. —2 joan. i, 16. —^ jerem. xxxr, 3r.



EPISTOLA LXXXII. ] Ocj

Deum Testamentum Movum domui Juda non secundumTestamentum quod disposuit patiibus corum : non ta*

men arbitror ipsum Dominum laliaciter a parentibus cir-

cumcisum. Aut si boc propter aetatem minimeprobibc-bat;necillud arbitroreum dixissefallaciterleproso,quem

certe nonilla per Moyscn proecepta observatio, sed ipse

mandaverat : « Vade et offerpro tesacrificium quod prae-

» cepit Mojses in testimonium illis ^. » INec fallaciter as-

cendit ad diem festum , usque adeo non causa ostentationis

coram hominibus, ut non evidenter ascenderit, sed la-

lenter.

XIX. At enim dixit idem Apostolus : « EcceegoPau-» lus dico vobis

,quia si circumcidamini, Christus vobis

» nihil proderit^. » Decepit ergo Timotheum , etfecit ei

nihil prodessc Christum. An quia hoc fallaciter factum

cst, ideo non obfuit? Atipse hoc non posuit, nec ait : Si

circumcidamini veraciter, sicut nec fallaciter ; sed sine

ullaexceptionedixit : « Sicircumcidamini, Christusvobis

w nihil proderit. » Sicut ergo tu vis hic locum dare sen-

tentias tuae , ut vclis subiutelligi , nisi fallaciter : ita nonimpudenter flagito, ut etiam nos illic intclligere sinas eis

dictum : « Si circumcidamini , » qui propterea volebant

circumcidi, quod aliter sc putabant in Christo salvos esse

non posse. Hoc ergo animo, hac voluntate, ista inten-

tione quisquis tunc circumcidebatur, Christus ei nihil

omnino proderat. Sicut alibi aperte dicit : « Nam si per

» Legem justitia, ergo Christus gratis mortuus cst^. »

Hoc declarat et quod ipse commemorasti : « Evacuati es-

» tis a Christo, qui in Lege justificamini; a gratia exci-

M distis^. » Hlos itaque arguit, qui se justificari in Lege

credebant, non qui legitima illa in ejus honorem, a quo

' Marc. I, 44 , cl Joau. tii, io. — * Galat. t, 2. —^ Id, 11, 21, —

^ld. v,4.



J 10 S, AL(fi:STlM Eri6G0l'I

niandala sunLj observabant, intelliyentes, ct qua prie-

iiuntiaii(lcie vcrilalis rationc mandala sint, ct quouscjue

debcaiit pcrdurarc. l ndc c:>t illud, quod ait : « Si spiritu

w duciniini, non adhuc cslis sub Lege^ : » unde, velut

coUigis, apparct qui sub Lcge cst non dispensativc ut

nostros putas voluissc majorcs , sed vere, ut ego inlclbgo,

eum Spiritum sanctum non Labcrc.

XX. Magna mihi vidctur quaeslio, quid sit esse sub

Lcge sic, qucinadmodum Apostolus culpat ^. Neque

cnini hoc cuQi propter circumcisionem arbilror dicere,

aiU illa sacriiicia,

quae tunc facta a patribus , nunc a

Christianis non liunt, ct csetera hujusmodi : sed lioc

ipsum cliam quod Lex dicit : « Non concupisccs^, » quodfatemur cerle Christianos debcre observare, atque evan-

gelica maxime iliustratione prasdicari, Legcm dicit esse

sanctaiii ^,et niandatura sanctum , ct justum etbonum'"',

dcindc subjungit : « Quod crgo bonuni cst, mihi factum

w est morSi* Absit : sed peccatum ut apparcat pcccatuni,

» pcr bonum mihi operatum cst mortcm, ut iiat sujjra

» modum peccalor, aut pcccatum, pcr mandalum'\ ^>

Quod autein hic dicit, peccatum per maadatum fieri supra

modum, hoc ahbi ait : « Lex subinlravit ut abundaret

)j dchctum. Ibi autem abundavit dchctuin,supcrabunda-j^vit et gratia '. » Ltahbi, cum superius dedispcnsationc

gratia! loqueretur, quod ipsa justificet, vclut interrogans

ait : « Quid ergo l.cx ? » atquc huic interrogationi continuo

icspondit : « Priievaricationis gralia posila cst, donc ve-

jniiret semen, cuipromissum est*^. » llos crgo damnabih-ter dicit csse sub Lcgc, quos rcos facit Lcx, non implcn-

tes L(^gem, dum non intehigendo gratite beneficium ad

facienda Dei praecepta, quasi de suis viribus supsrba

* Galat. V, iS.—

'^ Beda vulsalus Galal. 5. —3 i/xoU. xx, 17. — 'Dt-til.

V, 20. — - Knii. \!i, v-ia. — ^ IbiJ. x3. —' lA. v, 2u. —^ Galal. m, nj.



KriSlOLA LWMI. I I 1

elalionc praesuniunt. c> rlcnituclo cnim Legis cliiiritas*.

)) Cliiiritas vcro Dci diHiisacst in cordibus nostris ^, » non

pcr nos ipsos : « Scdpcr Spirituni sanclum qui datusest

w nobis. » Scd huic rei fpiantum satis est cxplicandae,

prolixior fortasscet sui proprii voluniinis sermo debetur.

Si crgo illud quod Lex ait : « Non concupisces ^, » si Lu-

mana infirmitas gratia Dci adjuta non fuerit, subscrcumtenet, el pracvaricatorem potius damnat, quam libcrat

pcccatorem, quanlo magis illa, (juae significationis causa

praecepla sunt. circumcisio et ctetera, quae revclatione

graliae latius innotescente necesse fucrat aboleri, juslifi-

care neminem poterant ? Non tamcn ideo fucrant tanquam

diabolica gcnlium sacrilcgia fugicnda , etiam cum ipsa

gratia jam coeperat rcvelari quu3 umbris talibus fucrat

prsenuntiata, scd permittcnda paululum, eis maxime qui

ex illo populo, cuidata sunt, vcncrant. Postea verotan-quam cum bonorc scpulta sunt, a Cbristianis omnibus

irreparabilitcr dclcrcnda.

>^XL Hoc autcm,

quod dicis, [Non dispensativc, ul

nostri volucre majorcs;] quid si vult, oro tc? Aut cnim

Loccst, quodcgo appcllooiliciosum mendacium, ut baec

dispensatiosit officium velut boncstc menticndi : aut quid

aliud sit, omuino non vidco, nisi forte, additonominedispcnsationis, fit uL mcndacium non sit nicndacium :

quod si absurdum cst ; cur crgo non apertedicis, oflicio"

sum mendacium defcndcndum? nisi jbrtc nomen temo-

vet, quia non lam usitalum cst in ccclcsiasticis libris vo-

caLulum officii, quod Ambrosius nostcr non timuit, qui

suos quosdam libros utilium praeccplionum plcnos, de

Ofiiciis voluit appcllare. An si ollicioa' mcntiaturquisque,

culpandus est; si dispcnsative, approbandus? llogo tc,

mentiatur ubi degerit qui hoc putat : (piia ct iii Iiuc

1 Jloui, xiii, (u. —2 Id. \, 5. — "' !J, Mii, 9.



11*2 S. AUGUSTIM EPISCOl'!

magna qUcTstio cst, sit ne aliquando mentiri viii boni,

imo viri Christiani, qualibus dictum cst : « Sit in ore vcs-

» tro : Est, est; Non, non : ut non sub judicio decida-

» tis*? » Et qui cum fide audiunt : « Perdes omnes, qui

» loquuntur mendacium ^. »

XXII. Sed ha?c, ul dixi, et aha et magna quaestio est ^ :

ehgat quod voluerit, qui hoc existimat, ubi mentiatur :

dum tamenaScribentibus auctoribus sanctarum Scriptu-

rarum,et

maxime canonicarum, inconcusse credatur,et

defendatur omnino abesse mendacium : ne dispensatores

Christi, de quibus dictum est : « Hic jam quEcritur inter

dispensatores, ut fidehs quis inveniatur '^, » tanquam mag-

num ahquid sibi fidehter didicisse videantur, pro verita-

tis dispensalione mentiri, cum ipsa fides inlatinosermone

ab eo dicatur appehala, quia fit quod dicitur. Ubi autem

fit, quod dicitur, mentiendi utique non est locus. Fidehsigitur dispensator apostolus Paulus procul dubio nobis

cxhibet in scriljendo lidem : quia vcritatis dispensator

erat, iion falsitatis. Ac per hoc verum scripsit, vidisse

se Petrum non recte ingredientem ad veritatem Evange-

hi eique in faciem restitisse, quod gentes cogeret judai-

zare ^. Ipsevero Petrus, quod a Paulo fiebat utihter h-

bertate charitatis, sanct^e ac benignsepietate liumihtalis

accepit: atque ita rarius ct sanctius exemphmi posteris

praebuit, quo non dedignarentur, sicubi forte recti trarai-

tem rchquissent, ctiam a posterioribus corrigi ; quamPaulus, quo corfidentcr auderent etiam minorcs majori-

bus pro defendcnda Evangehca vcritate, salva fraterna

charitate resistere. Nam cum satius sit, a tenendo itinere

in nuUo, quam in aliquo dechnare; multo est tamen mi-

rabihus et h^iudabihus, hbenter accipcre corrigcntem

» Jacol). V, 12, ct MaUh. v, 37. —'^ Fsal. v, 7. — 3 Beda viilg. Galat. 2.

.—* 1 Cor. IV, ••?. —5 Galal. 11, t.\.



EPlSrOLA LXXXII. 1 |3

quam audacter corrigere deviantem. Est laus ilatjuc juslee

libertatis in Paulo, et sanctae humilitalis in Pctro : qute

quantummibi pro modulo meo vidctur, magisfiicratad-

versus calumniantem Porpbyrium delcndenda, quam ut

ei daretur obtrectandi major occasio ; qua muho morda-cius criminaretur Christianos falhtciter vel suas htteras

scriberc, vel Deisui sacramenta portare.

XXIII. Flagitas a me, ut ahquem sakemunum osten-

dam, cujusin hac re sententiam sim secutus; cum tu tamplures nominatim commemoraveris, qui te in eo, quodastruis, praecesserunt ; petens ut in eo si te rcprehendo

errantem, patiar te errare cum talibos; quorum cgo fa-

teor neminem legi : scd cum sint ferme scx, vel septem,

horum quatuor auctoritatem tu quoque infringis. xNam

Laodicenum, cujus nomen traces, de Ecclesiadicis nuper

egressum: Alexaudrum autemveterem ha^reticum; Origc-

iiem vero ac Didjmum, repreliensos abs te, lcgo in re-

centioribus opuscuhs luis , et non mediocriter, nec de

mediocribus qusestionibus, quamvis Origenem mirabiJi-

ler ante laudaveris. C-um iis ergo errareputo ([uia nec lc

ipse patieris;

quamvis hoc perinde dicatur, ac si in hac

sententia non erraverint, jNani quis est, qui se veht cuni

quohbet errare? Tres igitur restant, Eusebius Emisenus,

Theodorus Heracleotcs, ct quem paulo post commemoras,

Joannes qui dudum in pontificah gradu Constanlinopo-

htanam rexit Ecclcsiam.

XXIV. Porro, siquaeras vel recolas quid hinc senserit

noster Ambrosius, quid noster itidem Cj^prianus ^, inve-

niesfortasse, nec nobis defuisse, quos in eo, quod asseri-mus, sequeremur. Ouanquam, sicut paulo ante dixi,

Tantum modoScripturiscanonicis hanc ingenuam debeam

• Ambros, vcl quisquis esl ituclor comnieular. in cpi>.U ad G;tldl. Cyprian.

iu epist, 71 ad Quinluin.

CXLVl. 8



I II

?. Ai,<;rsjiM Ei'i.si;((i'i

sciviluloni . ({ua cas solas ila soquar ul consciiplorcs ca-

juni iHliil in eis onuiino ciiasse, iiiliil fallaciter posuisse

uon tluljilcni. Proiiule, cuni (jutrio lerlium, ut Ues cliani

ego Iriljus opponain, posscin(]uidein ut arbitroriacile re-

perirc, si multa legissem : verumtamen ipse uiihi pro his

omnibus, imo supra hos omnes apostolus Paulus occur-

rit. Atl ipsum confugio : ad ipsum al) oinnibus, cjui aliud

senliunt, litlerarum (jus tractatoriljus provoco : ipsum

interrogans interpello et rcquiroinco, quod scripsit adGalatas ' \idissc se Pctrum non recte ingredicntem adve-

ritatcm Evangchi, eique ia ficiem propterca rcstitissc,

({uod illa simulatione genles judaizare cogebat , utruni

verum sciipscrit, an forte nescio qua dispensativa falsilatc

mentitus sit. Et audioeum paulo supcriusin ejusdem nar-

rationis exordio religiosa voce mihi clamantcm : « Qu£e

>nmtemscribo vobis, ecce coram Deo quia non mentior-. »

XXV. Dent veniam quihbct aliud opinantcs; cgo nia-

gis credo tanto Apostolo in suis, ct pro suis, litteris ju-

ranti, quam cuiquam doctissimo dealienis htteris dispu-

lanti. Nec dici timco, me si-: Paulum defendere. quod

non siinularit errorem Judceoruin, scd vcre fuerit in er~

rorc. Quoniam ncquc simulabat errorem, qui libertale

apostolica, sicut illi tempori congrucbat, vetera iiha sa-

crameuta, ubi opus crat agendo, commendabat ea non

Satame versutia decipicudis homiuibus, sed Dci provi-

dentia prsenuntiandis rebus fuluris prophetice constituta :

nec vere fueratiu errore JudiYorum, qui uon soluin no-

verat, scd ctiam instantcret acriterpraxlicabat eoserrare,

qui putabant gentibus imponenda, vel justificationi quo-rumcumquc fiddium necessaria.

XXVI. Quod autem dixi eumfaclum Judicis tanquam

Judccum, cl tan(|uain gciitilcm gcntilibus uou mentientis

astu, sed compatieutis aflcctu qucmadniodum dixeiim

1 Guldl, II, I4 tcda \ul£atus ibkl. —'-'Gdlal, i. 20.



i:i'isroL.\ Lxxxii. iio

parum miiii visus cs attcndisse ; iiiiocgo tortasse noii sutis

lioc explanare potucrim. Neque cnimhoc ideo dixi, quod

misericorditcr illa simulaverit ; scd quia sic non ca si-

mulavit, qutc faciebat simiiia Judaeis, quemadmodumiiec illa quae faciebat similia gcntibus , qu^e tu quoque

commemorasti ; alquc in eo mc, (juod non ingrate lateor,

adjuvisli. Cum cnim abs te quaesissem in cpistola mca,

quomodo putetur ideo factus Judseis tanquam Juda^us,

quia fallacitei" susccpit sacramcuta Judseorum, cum ctgentibus tanquam gcntilis factus sit, ncc tamen susccpit

fallacitcr sacrificia gcntium : tu rcspondisli, inco flictum

gentibus lanquam gentilcm, quod praeputium rcccpcrit;

quod indiffcrcnler pcrmiscrit vesci cibis ,quos damnant

Judaei : ulji cgo qutcro ulrum ct lioc simulalc lcccrit :

(juod si absurdissimum atquc falsissimum est ; sic ergo

et illa, iu quiijus Judtcorum consuetudini congrucbat

libcrtate prudcnti , non nccessitatc servili, aut quod cst

indignius, dispcusationc fallaci potius quam lidcli.

XXYII. Fidelibus cnim, cl iis, (juicognovcrunt vcrita-

tem, sicut ipsc tcstatur nisi forlc ct hic faliit «Omnis» crcaturaDei bona cst, ct nibii al^jicicnduni, quod cum» gratiarum actione accipitur ^ » l^rgo et ipsi Paulo non

viro, vcrum etiam dispcnsatori maxime fidcli, uonsolum

cognitori, verumctiam docLori veritatis, Oiunis utiquc in

cibis creatura Dci nousimulatc, scd vcrc bona crat. Cur

igiturnihiUimuiate suscijiicndo sacrorum c;rrcmoniarum-

que gcntilium , sed de ciljis ct prLcjJUtio vcrum scntiendo

acdocendo, tamcn lanquam genlilis faclus csl gcnli])us,

ct nonpotuitfieri tanquam Judirus Judiv?is.uisi fallacilcr

suscipiendo sacramenta Judirorum? ('ur oicastro inscrto

scrvavit dispcnsatiouis vcraccm fulem ; ct naturalibus ra-

niis nou cxtra , scd in arborc couslitulis, ucscio (juod

* I liui. IV, 4.

8.



llC S. ALGUSTINI EPlSCOri

(li.>pc"ns;iloiiie simulalionisvelamcn obtcnditP Cur factus

tanquam gcntilis gcntibas, quod scnlit docet, quod ait

senlit : faclus auLcin tauquam Judacus Judccis , aliud in

pectore claudit , aliud promit in verbis, in factis, in

scriptis ? Sed absit boc sapere. Utrisque enim debebat

cbaritatem decorde puro et conscientia bona, et fide nonficta. Ac per boc omnibus omnia factus est, ut omneslucrifaceret, nonmenticntis astu, sedcompatienlisafTectu,

id est, non omnia mala ]ioniinum fallaciter agendo, sed

aliorum omnium malis omnibus , tanquam si suaessent,

misericordis medicinae diligcntiam procurando.

XXYIII. Cum itaque illa Testamenti Yeteris sacra-

menta, etiam sibi agenda minime recusabat, non miscri-

corditer fallebat, sed omnino nonfallens, atqueliocmodo

a Domino Dcoilla

usque ad certi tcmporis dispcnsationenijussa esse commendans; a sacrilegissacris gentiumdistin-

guebat. Tuuc autcm, non mentientis aslu, scd compa-

tientis alfcctu, Judieis tanquam Judcisus ficbat, quando eos

abilloerrore, quo vclin Cbristuni crcdcrc nolcbant, vel

per vetera sacerdotia sua casremoniarumque observatio-

iies, se a peccatis possc mundari, iierique salvos existi-

mabant, sic libcrarc cupiebat, tanquam ipse illo errorc

teneretur: diligcns utique proximum tanquam seipsum,

ct bffic aliis faciens, qinv sibi ab aliis iicri vcllct , si hoc

illi opus essct : quod cum Dominus monuissct, adjunxit :

« Ilcec est enim Lcx et PropbctcG *. »

XXIX. Hunc compatienlis afTectum, in eadem Epistola

ad Galatas prsecipit, diccns, « Si praeoccupatus fucrit

>jbomo in aliquo dclicto; vosquispirituales cstis, instruite

);bujusmodi in spiritu Icnitatis, intendens teipsum : ne et

>; tu tenteris^. » Yide si non dixit, Fiere tanquam ille, ut

illum lucrifacias. Xun ulique ut ipsum delictum fallaciter

agerct, aul se id babcrc simularct : bcd ut in alteriub

1 MaMli. XXII, 4«. —•" Galrtt. vi, i.



EPISTOLA LXXXII. 1 1 7

delicto, quicl etiani sibi accidereposset, attenderet, atque

ita alteri; tanquam sibi ab altero vellet , mlsericorditer

subveniret : boc cst non menlientis astu , scd compatien-

tis affectu. SicJudaeo, sic gentili , sic cuibbet bomini

Paulus in errorc, v( I peccato abquo constituto , non si-

mulando , quod non crat, sed compatiendo, quia esse

potuisset , tauquam qui sc bominem cogitaret , omnibus

omnia factus est, ut omnes lucrifaceret.

XXX. Teipsum, si placet, obsecro , te paulisper in-tuere ; te ipsum, inqunm, erga memetipsum ; et recole,

vel, si babes conscripta, rclege vcrba tua in illa Epistola,

quam mibi per fratrem uostrum jam collegam meumCyprianum, breviorem misisti , quam veraci

, quam ger-

raano, quam pleno cbaritatis affectu , cum qu?edam mein te commisisse expostulasses gravilcr, subjunxisti , [In

Iioc laeditur amicitia , in boc necessitudinis jura violan-

lur , ne videamur certarc pueriliter, et fimtoribus invi-

cem , vel detractoribus nostris tribucre maleriam conten-

dendi]. Htcc abs le verba non solum cx animo dicla

sentio, verumcliam bcuigno aninioadconsulcndummibi.

Deniquc addis, quod ctiam si non addcres . apparcrct,

et dicis, [Haec scribo, (|uia pnrc et cbris- inc diligerc

te cupio , nec quidquam in nica mcnte retincrc,

quod

distet a labiis. ] vir sancte, miliiquc , ut Deus vidct

animam meam , veraci corde dilectc , boc ipsum,

quod

posuisti in litteris tuis, cjuod tc mihi exbibuissc non du-

bito , boc ipsum omnino apostobim Paulum credo exbi-

buissein litteris suis, non unicuilibct bomini, sedJud;cis,

et Graecis, et omnibus gcnlibus flliis siiis , ({uos in Evan-

gelio genuerat, et quos paricndos parturicbat : ct dcindc

posterorum tot millibus fidcbum Clirislianorum, propter

quos illa memoriae mandabalur Epistola , ul nihil in sua

mente retineret,

quod distaret a labiis.

XXXI. Certe factus es etiam tu , tanquam ego , nou



nS s, ur.r.^TiM KPisron

ineiilionlis aslii. f^cil roni[»alionli> nlToctii , cum rogitnrof;

tani nic non iTlinqiicnduui in ca culpa, in qiiam nicpro-lapsum cxislimasti, quani iicc te vclles , si eo modo pro-

lapsus Gsscs. Undc agcns gratias bcnevolae mcnti crga metuae , simul posco, ut ctiam mibi non succenscas

, quodcuiuinopusculistuis abqua mc movcrcnt, motum meumintimavi til)i : boc crga me ab omnibus scrvari volens

quod crga tc ipse servavi , ut quidquid improbandum

putant in scriptis mcis. ncc huulcnt subdolo pectore ,

nec ita rcprclicndant aputl alios , ut taceant apud meliinc potius cxistimans bedi amiciliam et necessitudinis

jura viobiri. INcscio enim . ulrum christianac amicitia^

putandap sint , in quibus magis valct vulgare proverbium,f< Obsequium amicos, vcritas odium parit* . » cjuam ec-

clcsiaslicum , << [ idcliora sunt vulncra amici. quam vo-)' luntaria oscula inimici -. »

WXll. Proindc cliarissimos nostios. qui nostris la-

bnribus sinccrissimc favent, boc poLiusquantapossumus

instantia doceamus, quo sciant ficri posse, ut inter clia-

rissimos aliquid aUerutro sermone contradicatur , nec

tamcn cbaritas ipsa minuatur. nec veritas odium pariat,

qunedebetur amicitias

;

sive illud verumsit,

quod con-tradicitur , sivc corde vcraci qualecumque sit dicitur

,

non retincndo in mcntc,

quod clistct a labiis. Crcdant

itaquc fratres nostri , familiarcs tui, quibus testimonium

perbibes, quod sint vasa Cbristi, me invito factum , nec

mediocrcm de bac re dolorem inesse cordi meo,

quod

litterae mcae prius in multorum manus venerunt . quam

atl tc, ad quem scriptae sunt , pervenire potuerunt. Quoautem modo id acciderit, et longum est narrare, et, nisi

iallor , superfluum: cum sulTiciat si quid mibi in lioc

crcditur, non co factum animo quo putatur; nec om-' Tereiitius in Aiidr. Artu i. Sceita r. —- Prov. xxvn, 6.



l.lMSKtrA FAWII. 1 J(.)

iiino mc.T fuisso voluiilntis aul disposilioni^ . nul cnn-

scnsionis, aul salloin cogilalionis, ut fiercl. IIoc si non

credunt, quod tcstc Dco loquor, quid aniplius faciam

non liabeo. Ego tamen absit ut cos trcdam haec tud3

sanctitali malcvola mcnte suggcrcre ad excitandas inter

nosinimicilias; cpias misericordia Domini Dci noslri aver-

tat a nobis; scd . sinc nlio noccndi animo, facilc dc Ijo-

mine humana vilia suspicari. lioc cnim mc dc iliis

aequuniest credcrc, si vasa sunt Cbrisli, non in contumt-

liam , sed in bonorem facta , et disposila in domo niagna

a Dco, in opusbonum. Quod si post banc attcstationem

meam , si in nolitiam eorum venerit , fiicere voliierint

quam non recte faciant , et tu vides.

XXXllI. Quod sanc scripseram, nulbim mc bbrumadversus te Romam misisse, ideo scripscram , quia et li-

l)ri nomen al) illa Epistola discernebam , nndc omninonescio quid abud tc audisse existimaveram ; ct l»omaiii

nec ipsam EpistobTni , sed tibi miseram ; et advcrsus lc

non esse arbitrabar ,quod sinccritatc amiciticC sive ad

admonendum, sive ad te vcl mcabs lecorrigcndumfccissc

me noveram. Exceptis autcm famibaribus tuis , lc ipsum

obsecro per gratiam,qua rcdempti sumus, ul quacum-f{ue tua bona , qu?e tibi bonitatc Domini conccssa snnl

,

in litteris mcis posui. non mc cxistimcs insidioso blandi-

loquio posuissc. Si quid autcm in lc pcccavi , dimittas

mihi. INec illud quod dc nescio cujus poclee iacto inep-

tius fortasse quam btteratius a mc commcmoratum est

ampbus quam dixi, ad tc trabas : cum continuo subjece-

rim non hoc ideo mc dixisse , ut ocuios cordis reciperes

quos absit unquam ut amiscris : scd ut advcrtcres quos

sanos ac vigiles liabcrcs. Proptcr sobmi ergo -a}.'.v:;j'V^av

si abqiiid scripserimus ( i o), quod scripto posteriore des-

truere debeanius, imitandam , non propler Slesichori



1 90 < S. AUCrSTINt KPISCOPI

caecitatom , quam cordi tuo nec trihui , nec timui, altin-

genclum illuci existimavi : atcjuc identiclem rogo , ut mefidcntor corrigas , ubi mihi lioc opus csse perspexeris.

Quanquam enim secundum honorum vocahula , quae

jam Ecclesias usus ohlinuit, episcopatus preshyterio ma-jor sit : tamen in multis rehus Augustinus Hieronymominor est : licct etiam a minore quoHhet non sit refu-

gienda vel dedignanda corrcclio.

XXXIV.De interpretatione tua

jam mihipersuasisti

c|ua utilitate Scripturas volueris transferre de Hehrteis;

iit scihcet ea , quae a Juda?is praetermissa , vel corrupta

sunt,

proferres in medium. Sed insinuare dignerispeto,

a c[nihus Judicis , utrum ah eis ipsis , qui ante adventum

Domini interpretati suntj etsi ita esl, quihus , vel quo-

nam c^orum; an a]) islis posterius, c[ui propterea putari

|)ossunt. aiicjuade codicil)Us gra^cisvel suhtraxisse, vel in

cis corrupisse, ne ilHs teslimoniis de christiana fide con-

^incerentur ? IIH autem anteriores cur hoc facere volue-

rint, non invenio. Deinde nohis mittas ohsecro interprc-

talionem tuam de Septuaginta ; quam tc edidisse nes-

cieham. Lihrum quoque tuum, cujus mentionem fecisti,

«Dcoptimo genere interpretandi,»cupiolegere; etadhuc

nosse, quomodo coaequanda sit in interprete peritia Hn-

guarum , conjecturis corum,

qui Scripturas edisserendo

pertractant; quos necesse est , etiamsi recte atque unius

fidei fuerint , varias parere in multorura locorum ohscu-

ritalc sentenlias : quamvis nequacjuam ipsa varietas ah

ejusdem fidei unitate discordct; sicut etiam unus tracta-

tor, secundum eamdem fidem aliter atque alitereumdem

locum potest exponere, quia hocejus ohscuritas patitur.

XXXV. Ideo autem desidero interpretationem tuara

de Septuaginta , ut et tanta lalinorum interpretum , qui

qualescumque hoc ausi sunt,quanlum possumus impe-



EriSTOLV LXXMF. 121

lilin careamus: elhi,(|ui mc invitlcre pulanlutilibus la-

boribus tuis, tandemaliquantlo, sificri potest, intelligant,propterca nie nolle tuam cx Ilcbneo intcrprelationem in

ccclesiis lcgi , ne conlra Scptuaginta auctoritatem , tan-

quam novum aliquid proferentcs , magno scandalo per-

turbemus plebes Christi,

quarum aures ct corda illam

interpretationcm audirc consuevcrunt , qu?e ctiam ab

Apostolis approbala cst, l nde ct illud apud Jonam vir-

gultum* ; si in Hebraeo ncc hcdera est , ncc cucurbita ,

sed nescio quid aliud,

quod trunco suo nixum , nuUis

sustentandum adminicuhs erigatur; mallemjam in om-

nibus latinis, cucurbitam Icgi. Non enim frustra lioc

puto Septuaginta posuisse , nisi quia et huic simile

sciebant.

XXXVI. Salis mc , imo fortasse plus quam satis , tri-

bus Epistolis tuis^ rcspondisse arbitror; quarum duas

per (lyprianum accepi, unam pcr iMrinum. Rcscribe quod

visum fuerit ad nos vel alios instruendos. Dabo autem

operam diligentiorcm,

quaiitum me adjuvat Dominus ,

ut lilterae,

quas ad te scribo ,prius ad te perveniant ,

quam ad quemquam, a quo latius dispergantur. Fateor

cnim, ncc

mihi hocficri vcllc

dctuis ad me , quod de

meis ad te factum justissime expostulas. Tamen placeat

nobis invicem non tantum charitas, vcrumctiam libertas

amicitiae ; ne apud me taceas , vel ego apud te,

quod

in nostris litteris vicissim nos movct ; eo scilicet animo ,

qui oculis Dei in fratcrna dilectione non displicct. Quodsi inter nos ficri posse sine ipsius dilectionis perniciosa

offensionc non putas; non fiat. lila cnim charitas, quamtecum habere vellcm, profecto niajor est : sed melius hapc

minorquam nulla cst.

' Joan. IV, 6. —2 Kpist. ^a. ^5 et 8 t.



laQ s. AiT.rsTiNi i'ris;roi'i

KPISTOLA LXXXIII'.

Domiiio beatissimo ct veiicraljiliter cliarissimo ;ic desiclera-

tissiino fratri el cocpiicoj)0 Alvi'io , et qiii tccum siuit fralri-

bus, AuGUSTiMJS , c\ qiii nircum sniit fratrcs , in Dojuiuo

salutcm.

Aagusllntis /iiypio sn^nilicans aliam se de bonis , (juo'.

fuerunt llonorati ex Tlia^j^aslensi monacho presiylevi

Tliiavensis, tniisse sentenliam , sibique (leinum satius

vlderi t tit ea omnia lavreditario vehiti jure ccdant

non monasterio Tlia^aslensi , scd Tliiavcnsi ecelesio'.

1. TuisTiTi A riiiaveiisis lu:desia^ cor nu-nm roiujuics-

rere noii perniittit, donec, eos lecuni audiani in pristinuni

aninium reslitutos; cjuocl cilo faciencluin esl. Si cnim de

Iiomine uno lantum satcgit /\posloIus (licens : « Ne ma-» jorelristitia absorbeatur, cpti ejusmocli est : ^) ubi eliam

ait : « Ut non possidcamur a Satana, nos cnim ignora-

»mus mentcs cjus-

: »cjuanto magis non

oportct vigi-

lantcragere, ne boc in tolo grege |)Iangamus, et max.ime

ineis, cjui nunc catbolicoe paci acccsscrunt, ctquos nullo

modo relincjiicrepossum. Sed quia tcmporis non sivit an-

gustia, utsimulnobisindcdiligentcrdcliberatam licereteii-

cjuare sententiam ; cjuid mibi postdigrcssum nostrum diu

cogitanti placuerit, accij)iat sanctitas tua : ctsi lil)i quo-

(jue placet, jam Litterar\ (jiias ad eos communi nominescripsi , sinc dilatione miltantur.

IL Dixisti ut dimidium liabeaut, et alterum dimidium

' Alias ccvxxix. qii.T atitem !!3 eial. iumc 24',. Sciipln rirc, lio' !ompiis.

—^2 Cor. H, 7-u. — 3 jj;e liiter.-c non exlant.



r.iMSTor.A r.\x\iii, 19.'*)

eis a me undrrnmqnc proviclerclnT. Isgo ;\utcm j>ulo,

quia si totumeis aufcrrelur. essel quocl (liccreninr non

de jiecunia nos, secl de juslilia tantopcrc laborasse. Cumvero dimidium eis conccdimus, et co modo cum eis

quandoque componimus, satis appareLit nostram curam

nihil aliud quan\ pccuniariam fuisse et vides quac perni-

cies consecpiatur. l'A illis enim videbimur alienam rem

dimidiam tulisse : ct illi videbuntur nobis inhoneste et

inique se passos fuisse , ut adjuvarcntur de dimidio, cjuod

totum pauperum fucrat. Nam quod dixisli : t< Cavendum

est, ne cum rem dubiam cmcndari volumus, majora

vulnera faciamus , » tantumdcm valebit, si eis dimidium

concedatur. Propter ipsum quippc dimidium illi quorum

conversioni consulere volumus , ut hoc cxcmplo sccum

agatnr, rerum suarum vcndillonem per moras illas excu-

satorias dilaturi snnt. Dcinde mirnm si de rc dnbia est

totius plebis tam grandc scandalum , cum^ episcopos

suos, quospro magno hal)ent, sordida avaritia macula-

los putant, dum maligna species non vitatur.

111. Nam cum quisque ad monasterium convertitur,

si vcraci corde converlitur, illud non cogitat , maxime

admonitus quanlum malum sit. Si autem fallax est , et sua

quaerit , non quas Jesu Christi , non habet utique chari-

ritatem. Et quid ei prodest, si distribuerit omnia sua

pauperibus, et tradiderit corpus suum ut ardcat? Iluc

accedit, quia illud , sicutjam collocuti sumus, deinceps

vitari potest, et agi cum co qui convertitur, si non polcst

admitti ad societatem fratrum, antequam se omnibusillis

impedimentis exuerit, et ex otio lendatur cum ejus res

jam csse desliterit. Haec autem mors infirmorum, et tan-

tum impedimentum salutis eorum,

proquibus tantoperc

laboramus ut eos calliohcte paci iucremur, aliter vitari

' Porte quam ctim.



IQ^ S, Alir.USTINI KPISCOPI

non potest , nisi iit apcrlisslme intelligant , iiulio moclo

nos tlc pecunia satagere in talibus causis. Quod nullo

modo intellecturi sunt, nisi illam rem, quam scmpcr pres-

bjteri esse putaverunt , eorum usibus relinquamus ; quia

etsi ejus non erat; boc ab initio scire debuerant.

IV. Yidetur itaque mihi baec regula esse in rebus bu-

juscemodi retinenda, ut quidquid eo jure quo talia possi-

dentur, ejus fuerit, qui abcubi clericus ordinatur, ad

eam pertineat Ecclesiam in qua ordinatur. Usque adeoautem eodem jure presbyteri Ilonorati est illud unde agi-

tur, ut non solum abbi ordinatus, sed adhuc in Thagas-

tensi monasterio constitutus , si re sua non vendita , nec

per manifestam donationem in quempiam translata mo-reretur, nonnisi haeredes ejus in eam succederent, sicut

frater TEmilianus in illos tiiginta sohdos fratri Privato

successit. Haec ergo ante praecavenda sunt : si autem prcC-

rauta non fuerint, ca jura cis servare oportel , quae tah-

bus habendis vel non habendis secundum civilem socie-

tatem sunt instituta : ut ab omni non solum rc , sed etiam

specie mahgna, quantum possumus , nos abstineamus,

et bonam famam cuslodiamus, dispensationi nostra^ mul-

tum necessariam. Quam vero species maligna sit, ad-

vertat sancta prudentia tua. Excepta illorum tristilia quamexperti sumus , ne quidforte ipse fallerer, sicut fieri so-

let , dum in sententiam meam prochvior crro , narravi

causam fratri et collegae nostro Samsucio*, nondum di-

cens quod mihi modo videtur, scd illud potius adjungens

quod ulrique nostrum visum sit, cum illis resisteremus :

vehementer exhorruit , et nobis hoc visum esse miratusest : nulla re alia permotus, nisi ipsa specie fcieda non

nostra , sed cujushbet vita ac moribus indignissima.

V. Proinde obsecro te , ut Epistolam , quam cis com-' Episcopo Tiirrensi.



KPISTOLA LXTiXllI. 120

muni noiiiine scripsi , subscriptam non ditFcras railterc.

Et si Ibrte illic illud justum apertissime pervidcs , noncogantur infirmi modo discerequodegonondumintelligo,

ut hoc circa eos in hac causa servetur, quod Dominus ait :

« Multa liabeo vobis dicere , sed non potestis illa portare

» modo^. » Tali quippe inllrmitati parcens, etiam illud

de tributo solvendo ait : « Ergo liberi sunt fdii, sed ne

scandalizemus eos^, » et castera quando Petrum misit ut

didrachmas, quae tunc exigebantur, solverent. Noverat

enim aliud jus, quo nihil tale debebat : sed eo jure tri-

butum ei ille solvebat, quo jure diximus haeredem pres-

bjteri Honorati successurum fuisse , si antequam rem

suam vel donaret vel venderet, moreretur. Quanquam in

ipso Ecclesia3 jure Paulus apostolus parcit infirmis^, et

debitum stipendium non exigit, certus conscientia

quodrectissimc exigeret : sed nihil ahud quam suspicionem

devitans bonum Chrisli odorem turbantem, et ab ilk

mahgna specie sese abslinens, in eis regionibus, ubi hoc

noverat oportere , et forte antequam tristitiam hominumfuisset expertus. Sed nos tardiores vel experti corrigamus,

quod prasvidcre dcbuimus.

YI. Postremo quia omnia timeo, etmemini indigressu

nostro quid proposucris,

quod me fratres Thagastenses

teneant debitorem in dimidio ilhus pretii; si hoc justum

esse hquido pcrspicis , ea duntaxat conditione non abnuo,

ut cum habuero reddam , id est, cum aliquid tantum

obvenerit Hipponensi monasterio, ubi hoc siue angustia

fieri possit : ut tanta ibi summa dctracta, non minus quamaequahs pro numero coliabitantium pars ad nostros per-

veniat.

' Joiui. XVI, 12. —^ Matili. \vu, 26. —3 I Cor. ix.



liG S. AIGLSTIM ElMSGOri

KiiV w v\vv .\\.\,\\ \v*vv\v» vr (.WvVWWWVWVVV-^xWvW vv\v\v\v\ wvvw vv\v^\\\> w \v\ . wv

EPISTOLA LXXXIV '.

Domiuo bealissiino el \ eiierabili ac desiderahili IValri et cousa-

ceidoli ]Nov.\ro(i i),el qui tecuiu suut fratiibiis, Augustinus,

et qiii niecLiiu siint fralres, iu Domiuo saluteiu.

Novafo rpiseopo Aiiiûsti/ius exciisans quod ad ipsuni non

iniuai ftêrnianum ipsius LuciUuni diaconuni, fjuo Pu-

nic{V (insûaj pcrilo carere non posscnl ecclesia; diiecesis

JI ipponcnsis.

1. Ei L-go siniLio, (jLiam durus Nidoar, cL ine ipse vix

fbro,

quod filiuin nicurn diacouuni LuciJlum germanumLuum sanclitati Lua; iion millo aLnue permiLlo. Scd cumipse quoquealiquos , cx Luis JNuLrimenLis valde charissi-

mos at<piedulcissimos , necessitatibus Ecclcsiarum longe

positarum abs Le, concedcre coepciis ; Lunc scnLies quibus

desideriorum sLimulis Ibdiar, quod quidam milii maxima

cL dulcissimafamiliarilaLe conjancLi, noii sunteliam cor-

poraliLcr mccum. Nam uL ionge miLLam cogiLaLioncm

tuam; quanLumlibcL valcaL gcrmanitas Lui sanguinis, nonvincil amicitioe vinculum

,quo nobis invicem egoeLlVa-

ter Sevcrus inliceremus: cL tamen nosti quam raro eumniihi videre contingat. At(|ue lioc fccit , non utique vo-

lunLas vcl mea vcl illius; seddum maLris Ecchesiaeneccs-

siLaLem ,propLer fuLurum Sceculuni, quo nobiscuni inse-

parabilitcr convivemus, nostri tcmporis necessitatibus

anteponimus. Ouanto ergo sequius te tolcrare oporLeL,

pro uLililate ipsius matris Lcclesioe cjus fratris absentiam ,

cum quo non tam diu cibum dominicum ruminas, quam1 Alias tx\Lii. qi.t; autcui Hj Lrdl , uuiic. ly. —Stripla lortc tiiea

li'iujiu«, teu aiilc aii. 1 1 1.



i:jmsioi,Al lAwiv. 127

(liu cgo ciiiii (liilcissimo concivc nuo Scvcro,

qui mcciini

lamen nunc \ixcst, ctinleixlum percxii^uascliartulas lo-

(juitur, ct cas quidcm plurcs aliarum curarum ct ncgo-

tiorum refcrtas , t[uam portanles aliquid nostrorum in

Christi suavitate pratorum?

11. Hic forsitan dicas : Quid enim ? Ktapud nos ger-

manus meus Ecclesiae non erit ulilis , aut proptcr aliud

euni mecuni liabere desidero ? Planc si tantum tibi quan-

tum Lic mihi, ejus prcTScntialucrandis vcl regendisovi-

bus Domini utilis viderctur, non dico duritiam , scd ini-

quitatem meam iiemo non jure culparct. Scd cum lingutc

punicae inopia ( i 9/) in nostris regionibus cvangclica dis-

pensatio multum laborct , iilic autcm ejusdcm lingute usus

omniao sit; ita-nc censes nos saluti plcbium Domini

oporterc consulcrc, ut banc facultatem iliuc mittamus,

et binc aufcramus, ubi cam magno cordisaestu requiri-mus? Da itaque veniam ,

quod non solum contra.tuum

dcsidcrium , scd ctiam contra sensum meum facio, quod

mc facere, sarcinic nostriK cura constringit. Dabit tibi

Dominus, in quo posuisticor tuurn , ut talcs sint labores

Lui, ut pro isto beneficio remunercris : sicenim rcgionum

nostrarum ardcntissimse siti , diaconum hucillum tu po-

tius conccssisti. JXcque cnim paruin prtestabis , cum dc

liac rc nulla pelitione meultcrius oucrabis ; nc nibii aliud

quam durior appaream , venerabili mihi et sanctae be-

ncvolentiae tuae.



138 S. AUGUSTIJNI MrJSCOIM

EPISTOLA LXXXV.

Doniuio siuceriter clikclissinio ot votis oninibus l^eatilicando

fralii et consacerdoti Paulo (i3), Augustinus in Douiino

salutem.

ylugiistinus Paiilum (lacmdani episcopum objur^al^ quiEccAesiam lcvilate sua ^raviter offetidebat , ut ad fvu-

gem et episcopo dignam vitam rcdeat.

I. Tam inexorabilem me iion vocares, nisi etiam mcn-

tlacem pulares. Quid enim aliud de animo meo credis

quando milii talia scribis, nisi me tencrc adversus te noe-

vum discordiae et odium delestandum : quasi in rc ma-

nilesta non cavcam , nc aliis pricdicans , ipsc reprobus

inveniar; aut ita velim ejicerc slipulam dc oculo tuo, ut

in meo trabem nutriam? non est quod putas. Eccc ite-

rum dico et testor Dcum , quia si tu tibi ea vcllcs , qute

tibi cgo volo, jam olim securus in Cbristo vivcres, et in

nominis cjusgloria totam cjus Ecclcsiam iGetificarcs. Ecce

jam scripsi non tantum tc esse fratrem meum , sed eliam

collegam meum. Ncquc enim fieri potest, ut non sit col-

lega meus quilibet cpiscopus Ecclesia3 catbobcoe qualis-

cumque sit , nullo ecclesiastico judicio damnatus. Scd

ut tibi non communiccm, nuHa causa cst , nisi quia tibi

adulari non possum. Tibi cnim maximedcbco, quia in

Cbristo Jesu per EvangcHum cgo lc genui, salubremmordacitatem charitatis veraciter objurgando. Nec ita

gaudeo multos in Ecclesiam catboHcam adjuvante Do-

1 Alias ccxM. (jiiie auteui 85 trat, couliuclur tpist. 120. —Sciiiita foile

circ. an. 4o5,



EIMS10L.V JA\XV. \Qi)

niiiio per le esse colleclos , ut non (lcheani plaiigfr<' plu-

rcs incle dispergi.Sic

cnini vulncrasti ccclcsiani liippo-nenscm ^ , ut nisi te Doniinus omnihus curis et sarcinis

ssecularibus cxpeditum , ad veram cpiscopalcm vitam

victumque revocavcrit , tale vulniis s.mari non possil,

II. Cum autem tu magis magiscpie iniplic \re le non

cesses, ut etiam rebus quibus rcnuntiasti, te post renun-

tialionem inserucris, cpiod nec opiis liumanas ipsas legcs

uUo niodo defendi potest : et in ca juofusione \ iverc di-

caris , cui frugalitas licclesise tua^ sufficere non possit :

ut quid quaeris communionem meam, cuin audirc iui!i-

quam volueris admonilione,m meam? an ut quidquid

facis mihi imputent Jiomincs, quorumqucrelas suslinere

non possum ? Frustra autem suspicaris eos Csse ol^liec-

tatorestuos, qui tibi semper et in vita priorc advcrsati

sunt. Non estita, nec mirum quod multa telatent. Scd

ctiam si hoc verura esset, nihil in tuis moribus invenire

debuerunt , quod recte rcprehenderent , et uiide ilccle-

siam blasphemarent. Adhuc me pufas fortasse ideo isla

dicere, quia non accepi satisfaclionem tuam. Imo prop-

terea dico , ne ipse non possim satis Dco faccre de pec-

calis meis, si haec tibi tacucro. JNovi quia cor habcs .

sed et tardum, securum est, cjuando in coelo est; et acu-

tum cor nihil cst , quando in tcrra cst. Non cst cpisco-

patus artificium transigendfe vita2 fallacis. Doccbit le

quod dico Dominus Deus;

qui tibi interclusitomnes vias,

ad quas illo uti voluisti , ut diiigat tc , si inteUigas , in

illam viam,

propter quam ambulaadam tihi tam sancta

sarcina iinposita est.

' Forie Cataquenseni.

CXl.Vl.



l3o S. *AU6USTllVt EPIsdOPI

EPISTOLA LXXXVI*.

Domino eximio, et in Christi charitate vere meritoque hono-

rabiU ac suspiciendo filio C^ciliano (i4) Adgcstiisus episco-

pus in Domino sahjtem.

Au^ustinus CcBciiinno ptcesidi ut suo ediclo Donatistas

in regione JJipponensi et in vicinis locis coerceat.

Administkatiowis tuae ckritas et fama virtuttim, pie-

tatis quoque christian?e Liudanda diligentia et fida sin-

ceritas, quae tibi divina munera eo donante gaudes tri-

bula, aquo speras promiltente poliora. excitaverunt nie,

ut hoc epistolari alloquio aestUs causarUm mearum Cumexcellentia partirer tua. Quantum enim per alias Afric?e

terras te unitati catholicae mirabili efficacia consuluisse

gaudemus , tantum dolemus regionem Hipponensium re-

giorum et ei vicinas partes confines Numidiae, prccsidiali

edicti tui vigore nondum adjuvare meruisse , Domine

eximie , et in Cbristicliaritate

vere meritoque bonorabihsac suspiciende fdi. Quod ne meas potius ncgligentiae de-

putetur,

qui episcopalcm sarcinam Hippone sustineo,

tuae magniiicentis non tacenduni putavi : Quantutn

etiam in campo Hipponensi haeretica praesumat audacia,

si ex fratribus et collegis meis . qui haec tuae sublimitati

narrare poterunt . vel ex presbytero quem cum littcris

misi, fueris audire dignatus, adjuvante Domino Deonos-tro ,

procul dubio providebis ut tumor sacrilegae vani-

tatis terrendo sanetur potius, quam ulciscendo , rcse-

cetur.

« A,lias LX. (lute autem 86 erat, nuuc 36. — Scripla forte an. 4o5.



EPISTOLA LXXXVII. l3l

EPISTOLA LXXXVIP.

Desiderabili et dilecto fratri Emerito(

i5^ , AtJGcsTiNcs.

Augustinus Emerito Donalisttv , adhortans ut atlcndat et

respondeat , quajusta causa schisma moverint.

I. Ego cum auclio quemquam JjonO irigenio plseditiini,

doctrinisque liberalibus eruditum , quanquam noii ibi

salus animae constituta sit, tamen in quaestione facillima,

sentire alincl quam veritas postulat, quo iHagis itiiror

,

eo magis exardesco nosse bomineni , et cum eo colloqui

vel siid non possim , saltem btteris qufe longis?ime vo-

lant altingere mentem ejus, atque ab eb vicissim attingi

desidero. Sicut te esse audio talem virum, et ab Ecclesia

catholica,

quae sicut saiicto Spiritu prtenuntiata est,

tolo orbe difFunditur, discerptumdoleo atque secIuSUm;

qaam ob causam nescio. Nam certum fest magngg parti

Romaniorbis, ne dicarn etiam barbaris gentibus, qui-

bus quoque debitorem se dicebat Apostolus "^, quorumchristianae fidei communio noslra contexitur isfnotam

esse partem Donati : nec eos omnino scire vel quandorel quibus causis exorta sit ista dissensio, Quos uti-

qae omnes Christianos ab eis criminibus, quae Afris

objicitis , nisi innocentes esse fatearis , cogeris dicere ,

omnium mahs factis obnoxios , cum apud vos perditi ut

mitius dixerim , latent , vos omnes es?e pollulos. iNon

enim neminem de vestra communione pellitis; ant tunc

primum pellitis, cum primum illud,unde pcllendus est,

* A.lias CLxiv. quse autem 87 eral, nunc 210. — Scripta an. 4o5

aut post, sed ante an, 4n. —2 Rom. i, 14,



j3a *. AUGUSTiNi tPlSCOPl

fecerit. An noii aliquanto teinpore latentem , et postea

proditum convictumque damnatis? Quaero igitur utrumvos contaminavcrit eo tcmpore quo latebat? Responde-

bis, nullo modo. Nullo ergo tempore contaminaret

etiamsi semper id lalcret : nam et mortuorum nonnulla

saepe commissa produntur, nec fraudi est Cliristianis ,

qui eis communicavere viventibus. Cur ergo vos tam te-

meraria atque sacrilcga dircmplione prsecidislis a com-

munione innumerabilium ecclesiarum Orientalium, quassemper latuit, et adhuc latet quod in Africa gestum esse

aut docelis aut fingitis.

II. Alia enim quaestio est , utrum illa >era dicatis ,

quas quidem nos multo probabilioribus documentis falsa

esse convincimus , et in vestris magis ea ipsa, qu^ obji-

citis, tunc probala declaramus. Sed baec , ut dixi alia

quaestio est, tunc aggrcdienda et discutienda, cum opus

fuerit. llkul nunc attendat vigilantia mentis tuae , nemi-

nem contaminari posse ignotorum ignotis criminibus.

Unde manifestum est a communione orbis , cui seu falsa

seu vera crimina ,qua^ Afris intenditis, prorsus ignota

sunt , et ignota semper fuerunt, sacrilego scbismate vos

esse separatos : quanquam et illud non est ^tacendum,

etiam cognitos malos bonis non obesse in Ecclesia , si

eos a communionc probibendi aut potestas desit , aut

aliqua ralio conservandgepacisimpediat. Qui suntenim,

qui apud prophctam Ezechiclem , et ante vaslationem

pcrdilorum signari mcrucrunt^ , ct cum illi vastarenlur

cvaderc illecsi , nisi ut ibi manifeslissime ostenditur, qui

moercnt et gcmunt peccata ct iniquitates populi Dciquae fiunt in medio corum ? quis autem quod ignorat

,

gcmit , et moerct ? Ex eadcm ralione etiam Paulus apos-

lolus falsos fratres tolerat. JNon enim de incognilis ait



EPISTOLA IXXXVII. 1 33

« Omnes enim sua quoerunt , non quae Jcsu Christi* ; »

quos tamcn sccum fuisse manifostat. Ex quo autcm gc-nere sunt ,

qui vcl thurificare idohs , vd codiccs clivinos

tradere ,quam mori nialucruut , nisi ex cornni qui sua

quaerunt, non Jcsu Chrisli?

III. Multa testimonia Scripturarum pra^lorco, nc lon-

giorem quam nccesse est epislolam faciam , ct cruditioni

tnee pluraper teipsum considcranda pcrmitlo, Quod ta-

men satis est, vide obsccio : Si tam multi iniqui in unopopulo Dei eos , cjui secum versabantur . non fecerunt

talcs , cjuales ipsi erant ; si multitudo ilhi falsorum fra-

trum ApoJtoluni Paulum. in una cum cis Ecclcsia con-

stitutum,non fccitsua quyerentcm, noncjuas Jcsu Christi;

manifestum est non hoc effici liomincm , ipiod est malus

quisquam , cum quo acl altare (>hristi acccditur, etiamsi

non sit incognitus , si tantum non approbelur, ct a bona

conscienlia disphcendo separctur. Manifcslum cst igitur

non csse aliud cum fure concurrcre, nisi vcl furari cumeo , velfurtum ejus cordis pjacito acciperc. Hoc nos di-

cimus , ut qusestioncs infinitas atquc superfluas de factis

hominum,

quse rationem nostram nihil impediunt, au-

feramus.IV. Secl ct vos nisi hoc sentiatis , taleserilis omnes ,

cjualis Optatus in vestra communione vobis non igno-

rantibusfuit: quod absit ab Enieriti moribus, ahorumcjue

talium, qualcs apud vos esse non dubito longe a factis

illius alienos. Ncquc cnim vobis ol)jicimus , nisi schis-

matis crimcn quam cliam haercsim male pcrsevcrando

fecistis. Quanti aulem divino judicio pcndatur hoc faci-

nus, lege quod te legisse non ambigo. Invenies Dathan -

et Abiron hiatu terrae devoratos, cteterosque omnes, qui

eis consenserant , igne de medio eorum cxistente con-

' Pbilip rr, •sr . —^Niim. xvi, 3».



l34 S. AUQUSTINI EPISGGPI

sumptos. Illud ergo scelus ad exernpluni devitandi Do-niinus Deus praesenti supplicio denotavit, utcuni talibus

patienlissime parcit,

quale ultimo judicio reservet , os-

tenderet. Neque enim reprehendimus rationes vestras , si

eo tempore quo vesana potentia furere jactabatur Opta-

tus, cum ejus accusator esset totius Africae gemitus con-

gemiscentibus vobis, si tamen talis es, qualem te priedi-

cit fama, quod scit Deus me et credere et velle : non

ergo reprebendimus si eo tempore , ne multos secum ex-communicatus traberet, et communionem vestram scbis-

matis furore praecideret , eum excommunicare noluistis.

Sed boc ipsum est, quod vosarguit in judicioDeijfrater

Emerile, quod cum yidcretis lam magnum malum essc ,

dividi parlcm Donati, ut Oplatus potius in communionetolerandus existiiparetur ; quam illud admitteretur

;per-

n^^fietis in eo nialp, quod , in dividenda Ecclesia Cbristi

a vestris majoribus perpetratum cst.

V. Hic fortasse respondendi angustia tentabis defen-

dereOptatum. Nob , frater, noH , obsecro, nonte decet,

et si aliquem abum forte deccat, (si tamen quidquam

decet nialos) Kmevilum certe non decet defendere Opta-

lum. Sed fortasse nec accusare. Ita sit sane. Utere voce

mcdia, etdic : « Unusquisqucsarcinam suam portat^.Tu

j^quis es, qui judicas servum alicnum^^^.^wSiergoadtestimo-

nium totius Africae, imovero terraruin omnium quaqua-

versum Gildonis fama fervebat, simul enjm et ille notus

erat, non ausi estis unquam de Optato judicare, ne te-

mere de incognitis judicaretis; nos tandem possumusaut

debemus de iis, qui ante nos vixerunt, ad vestrum tan-tummodo testimonium , temerariam de incognitis ferre

sententiam ; ut parum sit quod vos ignota criminamini

nisi et nos ignota judicemus? Nou cnim Optatum , etiamsi

* Galar. VI, 5, —2 Rom. xiv, 4.



EIMSTOLA LX^iXVll. |35

forle talsapericlitaturinvicliii , scd te tlereutlis, cuni tiieis :

Ignoro qualis iste fuerit. Quanto magi^ (.'rgo cjualcs fuc-

rint Afri, quos ignotiorcs arguis , Oricutalis orbis igno-

rat?a quibus tanien Ecclcsiis, quarum noniina babesin

libris et recitas , itefaria dissenaione disjungeri^. Si Tlia-

mugadensem episcopum vestrum famosissimum ct pcssime

difTamatum , uon dico Caesarieusis , sed Sitifcnsis collcga

ejus ejusdemque temporisignorabat, quomodo traditores

Afros, quicumqueilli

fuerint,

Ecclesia Corintbiorum,Epbesiorum , Colossensium , Pbibppensium , Tbessalo-

niccnsium , Antiocbenorum, Ponti , Gakitiee , Cappado-

ciiB , caeterarQmque orbis partium ab Apostobs in Cbristo

aidificataruni , aut nosse potuit , aut damnari a vobis me-ruit , quia uon potuit? et tamen cis non communicatis,

6} dicitis non esse Cbristianos , et eos rebaptizare cona-

mini. Quid dicam? quid querar? aat quid exclamem ?

Si cum bomine cordato loquor, indignationis bujus acu-

leos tecum participo. Nam vides profecto quse dicerem

si vellem dicere.

YI. An forle fecerunt inter se majores vestri concilium,

ct damnaverunt prseter se totum orbem cbristianum? Ita-

nc ad bpc perducta cst rcrum exislimatio , ut concibum

BlaxiiiHanensium ,qui dc vcstra praecisioue prcecisi sunt,

quia vobis comparati paucissimi sunt , non valeat ad-

versus vos : et vestrum concibura valcat adversus gentes

bceredjtatem Cbristi, et posscssioncm cjusterminos lcrrae?

Miror si babet in corpore sanguinem, qui de bac re uon

erubescit. Kescribe ad ista , quseso : a nounulbs cnim ,

quibus non potui uon credcre , audivi te rescripturum ,

si tibi scriberem. Jam etiam pridem misi unam Episto-

lam, quam utrum acceperis vel ei respondcris, et forte

ego tuam non acceperim , nescio. Nunc interim peto ad

haec respondere ne graveris ,qttod tibi videtur. Sed noli-



l36 h. AlGLSTIM EPISCOPI

te in alias tollerc quse^stiones : liinc enim caj^ut est ordi-

nalissimre inquisitionis , cur schisma factum sit.

VII. Nam et torrenae potcstates cum schismalicos per-

sequuntur, ea regula se defendunt, qua dicit Apostolus :

« Qui potestati resistit , Dei ordinationi resistit : qui au-

); tem resistunt, insi sibi judicium acquirunt. l^rincipes

>j enim non sunt timori bono operi , sed malo. Yis autem>^ non tiniero potesUatem? Bonum fac et babebis laudem

» ex illa. Dei enim minister cst libi in bonum. Quod si

i> rnalum feceris . time. Noncnim frustra gladium porlat.

)) Dci cnim minister est , vindex in iram ei qui male

^> agit^ > Tota igitur quaestio cst utrum nibil mali sit

scbisma , aut ulrum scbisma non feceritis, ut pro bono

opere potestatibus resistatis , non pro malo , unde vobis

acquiralis judicium. Propterea providentissime Dominus

non ail ; < Beati qui persecutionem patiuntur » tantum

scd addidit , « Propter justitiam'-^. » Si ergo justilia est

quam operati estis in illa dissensione , inqua etiam pcr-

manctis , secundum ea quae supra dixi , nosse abs te cu-

pio. Si autem iniquitas est orbem cbristianum damnare

inauditum , vel quia non audivit quse vos audistis, vel

quia non ei probatum cst quod temere crcdidistis, aut

sine certo documento accusastis , et ideo rebaptizarc

velle tot Ecclesias ipsius Domini , cum bic adhuc esset

in carne, et Apostolorum ejus prGcdicatione ac Jabore

fundatas : quia vobis licet, aut nescire Afros collegas ves-

Iros ma!os simul viventes, simul sacramenta tractantes;

aut ctiam scire , scd tolerare , ne pars Donati dividatur

illis autem in orbe rcmotissimo constitutis , non licet

nescin' quod vos de Afris aut nostis, aut creditis , aut

audistis , aut fingilis : qusp tanta est perversitas nm-

' Koin. xiii, 2, —'^ Matili. v, lo.



IPISTOLA LXXXVlI. 187

plecti suam iniquitatem , et polcstatum accusare severi-

tatem ?

Ylll. At enim et malos Cliristianis non licet persequi.

Esto , non liceat : scd numquid hoc potestatibus ad lioc

ipsum ordinatis fas cst objicere ? An Apostolum delebimus

Autnon habent codices vestri quse paulo ante commcivio-

ravi ? Scd vos , inquies , tahl)us communicare non dcbelis,

Quid crgo ? Vos Flaviauo quondam vicario,

partis vcstrae

homini,quia legibus serviens, nocentes quos invenerat

occidebat , non communicaslis? Sed a vobis, inquies,

l\omani pnncipes adversum nos provocantur. Imo a vo-

bis advcrsum vos ipsos,

qui Ecclcsiam, cujus ilhc, sicut

tanto ante praedictum est,jam membra sunt (de Christo

enim dictum cst : « Et adorabunt cum omncs reges

>^ icrrcti ^ , >^ j et praecisionc laniare ausi eslis , ct rcbapti-

zarc pertinaciter audelis. Nostri autem advcrsus ilHcitas

et privatas vestrorum violenlias,

quas et vos ibi,

qui taha

non facilis, doletis etgemitis, a potcstatibus ordinatis

tuitionem petunt, non qua vos perscquantur, sed qua se

defendaut : sicut apostolus Paulus adversus Judaeos con-

jurantes ut eum necarent-, antequam csset Romanura

imperium christianum , cgit ut sibi tuitio ctiam armato-

rum daretur. Sed illi principesqualil)et occasione cognos-

centes vestri schismatis nefits, constituunt adversus vos

pro sua sollicitudine ac potestate quod volunt. Non enim

frustra gladium portant, Dei cnim minislri sunt , vindi-

ccs in iram in cos qui malc agunt. Poslremo etiam si aliqui

nostrorum non chrisliana modcralione ista faciunt , dis-

plicet nobis : sed tamen non propter eos relinquimuscatholicam Ecclesiam,si eam ante ultimum tcmpus ven-

tilationis a palea purgare non possumus, quando et vos

' i'«a!. txxi, II. — ' Acl. xxiii, »2-.



l38 S. AUGUSTINl EPISCOPI

propter Optatum , cum eum pellere non audebatis , par-

temDonati non rcliquistis.

TX. Atciiim dicitis : « Ouare nos adjungi vobis vultis,

si scclcrati sumus? quia vivitis adhuc et corrigi potestis

si velitis. Cum enim nobis conjungimini , boc est Eccle-

siae Dei , bsereditati Cbristi , cujus posscssio sunt termini

terrse , vos corrigimini ut in radice vivatis. Deramis enim

fractis sic ait Apostolus : « Potens est enim Deus iterum

» inserere illos'^. » Vos ergo mutamini ex ea parte , quadissentiebatis : quamvissacramenta, quaebabebatis, cumeadem sintin omnibus, sancta sint. Quaproptervosmu-tari volumus a perversitate , id est, ut denuo radicetur

vestra praecisio, Nam sacramenta qUcie non mutastis,si-

cut babetis , approbantur a nobis ; ne forte cum vestram

pravitatem corrigcre volumus , ilUs mysteriis Cbristi

quae in vcstra pravitate depravata non 8unt, sacrjlegani

faciamus injuriam. Ncque enim et Saiil dcpravaverat

unctionem quam acceperat; cuj unctioui tantum bono-

rem rcx David pius Dei servus exbibuit. Propterea ergo

vos non rebaptizamus , quiaradicem vobis reddere cupi-

mus, formam tamen preecisi sarmeuti , si non niulata est,

approbamus. Quae tamen quamvis integra, nullo modoest sine radice fructuosa. Aba quaestio est de persecutio-

nibus, quas vos dicitispati in tanta mansuetudineel le-

Bitate nostrorum , cum vere iliicite ae privatim vestri

faciant graviora : aba de haptismate , quod non quaeri-

mus ubi &it,, sed ubi prosit. Nam ubicumque est , ipsum

est; sed non etiamille , qui boc accipit , ubicumque est,

ipse est. Itaque privatam bominum impietalem detesta-mur in scbismate, baptismum vero Christi ubique ve-

neramur : quia si desertores seeura Imperaloris signa

traducant, ilbs vel damnatione punitis , vel indulgentia

1 Rom. XI, 23.



EPISTOLA. LXXXVll. 1 3^

correctis, salva signa rccipiunlur, si salva manserunt.

Etsi quid de hac re diligenlius quaerendum est , alia est

(ut dixi) quaestio. IIoc enini obscrvandum cst in his re-

Lus, quod observat Ecclesia Dci.

X. Quaeritur autem utrum vestra , an nostra sit Eccle-

sia Dci. Quapropter illud quaercndum est a capite, cur

schisma feceritis. Si non rcscripseris , ego apud Deum ,

quantum credo , facilem causam hal:)CO;

quia viro , quem

audivi, excepto schismate, bonum et hberahter instruc-

tnm, pacificantcs Litteras misi. Tu videris quid ilh res-

pondeas, cujus nunc hiudanda paLientia , in fine vero

limenda sententia est. Si autem rcscripseris ea cura, qua

tibi scriptum vidcs, adcritmisericordia Dei, utahquando

error qui nos dirimit, ct amore pacis et ratione veritatis

intereat. Memento quod de Rogatensibus (16) non dixe- ,

rim, qui vos Firmianos appcilarc dicimtur, sicut nos

Macarianos appelLitis. Neque de Rucatensi episcopo ves-

tro, qui cum Firmo pactus pcrhibctur incolumitatem

suorum , ut ei portac aperirentur, et in vast^tionem da-

rcntur Calhohci , et aha innumerabiha. Desine crgo locis

communibus exaggerare facta hominum , vel audita , vel

cognita. Vides enim quae de vestrrs taoeam , ut de origiqe

schismatis, ubi tota causa est rcs agatur. Dominus Deus

inspiret tibi cogitationem pacificam , desiderabihs et di-

kcte frater.



l4« *• AUeCSTlNI EPISCOPl

EPISTOLA LXXXVIII'.

^ Jancario (17) Clerici catholici leyionis Hipponensiumregioruin.

Clerici Hipponenses catholici ad Januarium episcopvm

Donatistain exposlulantes de CircumceUionum sccvitia

in catliodcos. Stylus cst Jvguslini, (luanquam coin-

muni ctericorum nomine scripta est epislola.

I, Clerici et Circumceliiones vestii novi generis et

inauditee crudelitatisperseculione in nos saeviunt. Qui si

malum promalo redderent, etiani sic contra legem facerent

Christi. Nunc vero consideratis omnibus factis nostriset

vestris, invenimur hoc pati quod scriptum est, » Rctri-

«buebant mihi mala pro nobis -. « Et in alio Psalmo :

« Cum his qui oderant pacem, eram pacificus; cum lo-

» qucbarilHs, dcbellabant me gratis ^. « Nam cum sis in

tam grandi conslitutus getate. arbitramur te optime nosse,

quod pars Donati, qufe primo apud Carlhaginom pars

Majorini dicebatur, ultro accusavit Cascihanum , lunc

episcopum Ecclesiae Carthaginensis, apud Imperatorem

illura antiquum Constantinum. Sed ne forte aut oblita

hoc sit gravitas tua, aut te nosse dissimules aut eliam,

quod non putamus, forsitan nescias, exemphim relatio-

nis tunc Anulini pro consuHs, quem pars Majorini tunc

interpellavit, ut ea crimina, quae objiciebat Caecihano,

ad memoratum Imperatorem ab codem proconsule mit-

terenlur, his nostris littcris iKserimus.

• A'ias Lxviir. quae autein 88 erat , nune i56. — 5crpta post ''nilium

»n 406 — ' Pisl. sxxiv, la. —3 |,j. c.fx. 7.



EPISTOLA LXXXVllI. l^I

A. QGG. mm. (i8) ANULINUS Tc. (19)proconsuUe Africcc.

II. ScRiPTA co^lcstia (20) majcslalis vestrce accepta

atqu& adorala , CivcUiano et liis qui sub eodcm agunl ,

quique clcrici appellantur , devotio mea opud Actapar-

vitatis mecc insinuare curavil , eosdemque hortata est,

ut unitate consensu omnium facta , cum omni omninomunere indulgentia majeslatis veslrw liberati esse vi-

deantur, Catholica custodita , sanctilati legis debita re-

verentia ac divinis rebus inserviant. Verum post paucos

dies extiterunt quidam admiata secum populi multitu-

dine, qui Cceciliano contradicendum putarent , quique

fasr.iculum in alula signatum et libellum sine signo ob-

tulerunl dicationi mew , atque impendio postularunt , ut

ad sacrum et venerabilem comitatum numinis vestri di'

rigerem, qua: monenle Ca^ciliano in statu suo , subjectis

eorumdem actis ,quo cuncta majestas vestra possit dlg-

noscere , parvitas mea dirigere curavit. Transmisi U-bellos duos (21), unum in aluta supra scriptum ita : LI-

BELLUS ECCLESl.E CArUOLlCjE CUIMIJSUMCyEClLIAM TliADITUS A PARTE MAJOIilNI.Ilein nliuni sine sigillo colHcrcnlcm cidem alutce , datuni

die decimo-septimo Kalend. Maias , Carthagine , Dominonostro Constnntino A''^uslo tcrtium Cos.

111. Post hanc relationem ad somissam jussit Impera-

lor venire partes ad episcopale judicium in urLe Komafaciendum; ubi quemadmodun) causa dicta atque finita

sit, et Caecilianus innocens judicatussit, indicant Gesta

ecclesiastica. Jam ulique post pacificum moderamen ju-

dicii episcopalis, omnis contentioniset auimositatis per-

tinacia debebat extingui. Sed rursus majores vestri ad

Imperatorem redierunt, et uon recte judicatum.. ncque



l42 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

omnem causam auditam esse conquesd sunt. Unde ille

alterumepicopalejudiciumcleclitliabendum in ArelatensiGalliae civitate, ubi multi vestri vana et diabolica dis-

sensione damnata, cum Caeciliano in concordiam redie-

runt : alii vero pertinacissimi et litigiosissimi ad eumdemImperatorem appellaverunt. Postea et ipse coactus epis-

copalemcausam inter partescognitam terminavit, et pri-

mus contra vestram partcm legem constituit , ut loca

congregationum vestrarum fisco vindicarenlur, quarumomnium reruni docuraenta si vellemus inserere, nimiumlongaslitteras faceremus. lUudtamen nullomodo prseter-

mittendum est, quomodo Felicis Aptungensis, quem fon-

temomnium malorum in concilio Carthaginensi, ab se-

Gundo Tigisitano primatc patres vestri fuisse dixerunt

urgentibus apud Imperalorem vestris, publico judicio

eaUsa discussa alque finita sit. Nam memoratus Impera-

tor in hac ipsa causa vestros apud se accusatorcs et asssi-

dues interpellatores htteris suis fuisse testatur quarumexemplum infra scripsimus.

Imptiatoi-es Ccesiares Flavii, Constantiisus Maximds et Valerics

Licmius ad Probianum proconsulem Jfricce.

IV. ^Elianus p rcedecessor tuus , merito , dumvir per-

fectisslmus Verus v lcarius prcrfectorum iuncper Jfricamnostram incommoda valeludi?i6 teneretur, ejusdem par-

tiiibus funclus, inter cceicra eliamin negolium vel invi-

diam ,quce de Cceciliano episcopo Ecclesice catliolicce vi-

detur esse commola , ad examcn suum atque jussionem

credidit essc revocandam. Etcnim cum. jam SuperiumCenturionem et Ccecilianum magistratum j4ptur)^ilano-

ruiii , 6t Salarninum excuralorem (22), et Calibium

jmiiorem ejusdem civitatis , curalorem , atque Solonem

s&rvutn publicum supra scripta; civitatis, prcesentes esse



EPISTOLA LXXXVIII. 1^3fecisset, audienttam prcebuit competentem : adeo ut cum

Cateiliano fuissel ohjectum, quod a Felice eidem^ epis-copatus vidcrelur esse delatus, cui div inarum Scriptura^

rum prodilio atque exustio videretur objecta, innoccntemde eo Felicem fuisse consliterit. Denique cum MaximusJngentium decurionem Ziquensium civitatis, EpistolamCceciliani ex duumviri ['2.'b) falsasse contcnderet , eum-dem ipsum In^entium suspensum , actis quce superant

pervidimus, tt ideo minime tortum, quod sc decurionemZiquensium civilatis asscveraverit. Unde volumus ut

eumdem ipsum Ingentium (24) sub idonea prosccutione

ad comitaium nieum Constantini Augustimittas,utillis

qui in pra'se?itiarum agunt atque diuturnis * diebus in-

terpellare non desinunt , audientibus et coram assisten-

tibus apparere et intimari possil, frustra cos Cceciliaho

episcopo invidiam comparcire , utque adversus eum vio-lenler insurgere voluisse. Ita enim fiet , ut omissis, sicut

oporlei, ejusmodi cohtentionibus, populus sine dissen-

sione aliqua reiigioni proprice cum dcbita veneratione

dcserviat.

V. Haec cum videas ita se habere, quid est quod nobis

de Imperatorum jussionibus, quae contra vos constituun-

tur, invidiam concitatis, cam hoc totum vos potius anteafeceritis? Si nihil debentinhis causis Iniperatores jubere,

si ad Imperatores Christianos haec cura pertinerenon de-

bet, quisurgebatmajores vestros causam Cascihani ad Im-peratorem perproconsulem mittere, et cpiscopum contra

quem absentem jam sententias quoquo modo dixetatis,

iterum apud Imperatorem accusare; quo innocente pro-

nuntiato, ordinatori rjus Felici ahas apud eumdem Im-peratorem calumnias machinari? Et nunc quid aliud

quam ipsius majoris Constantini judicium contra vestram

1 MSS. constanter diurnis.



EPISfOLA LXXXVIII. {l\5

gurgite eliam coenoso volut; t im, buda vestitum ('25),

cum quibustlam dolendum , quibusdam ridcndum inpompa sui facinoris ostenlasst nt, abduclum inde quo

voluerunt, vix ])ost dies duodecim dimiserunt. Undecou-

ventus municipalibus (iestis anostroe[iiscopo Proculeia-

nus, cum ab inquirenda causa dissimulassot, et iterum

continuo convenUis esset, nibil se dicturum amplius

Gestis expresit. Et hodio ilb qii hoc fecerunt. presbyteri

vcslri sunt, adhuc nosinsuper lerrilantes, et sicut potue-rint persequentcs.

VII. iNec tamen de his injuriis et perseculionibus,

quas Ecclcsia cathoHca in regione nostra tunc pertulit,

Imperatoribus conquestus est episcopus noster. Scd facto

concilio'^ placuit ut pacifice convenircmini, quo, si fieri

possct, haberetis inter voscollationem, et errore subiato,

fVaterna charitas pacis vinculo la?taretur. Et in ipsa con-

venlione quid Proculeianus primo responderit, quodconcilium facluri essetis , et illic visuri quid respondcre

deberelis. Deinde quid poslea , cum propter suam pro-

missionem denuo convei.tus CrS^t, Actis expresserit. re-

cusans pacificam collalionem , ip-a Gesta instruant gra-

vitatem tuam. Deinde cum vestrorum clericorum et

Circumcellionum notissima omnibus noncessaret imma-nitas , dicta causa est, cum ('rispinus judicatus haereti-

cus, nec ^ poena decem librarum auri, qUcC in ha?relicos

ab Imperatoribus fucrat con&tituta per mansuetudinemcatholicam feriri permissus est, et tamen ad Imperatores

appellandum putaviL. Cujus appellationi quod ita res-

ponsum est, nonne vcstrorum praecedens improbitas , et

eadem ipsiusappellatio exlorsit utfieret : nec tamen etiam

post ipsum rescriptum, intercedentibus apud Imperato-

' Car.li j;!)ip ari. 4'>'i. '!»« i5- Au?- —'^ Vide lib. 3 cont. Cie^rou p. ^o

ft 17. .1 l'n-«!'l. V. t1.

rxi.Vi. ,0



l/^6 S. AtGUSTINI EPlSrOPI.

rem noslris cpiscopis, cadcni auri condcmnalione mulcta-

tus csl? Kx'^ concilio autcni nostri cpiscopi lcgalos adconiitatum miscrunl , (pii impctrarcnt , ut non omnes

cpiscopi , ct clcrici partis vcslrte ad camdcm condcmna-

tioncm dcccm lihrarum auri , cpiae in omncs liaercticos

constituta cst, tencrcntur -; scd lii soli in rpiorum locis

ali(pias a vcstris violcntias Ecclcsia catliolica patcrclur.

Sctl cum lcgati Romam vcncrunt, jam cicatriccs cpiscopi^

catliolici Bagaitani horrcndac ac rccenlissimae Impcralo-

rcm commovcrant . ut lcgcs ta](>s mittcrcntur , (pialcsct

missge sunt, Quibus in Atricam vcnicntibus, cum uticpie

non ad malum , scd ad bonum cfDepissclis urgcri, quid

facere dcbcbatis nisi ct vos mitt(^rc ad cpiscopos nostros,

utquomodovos ipsi convcncrant , sic convcnirentur a

vobis, et potius collationc vcritas apparcrct ?

"Vlll. INonsolum aulcm non frcistis , scd pcjora mala

nobis vcstri nunc faciunt. INon tantum nos fustibus

quassant fcrroque concidunt : vcrunu'tiam in oculos

cxlingucndos calccm mixto accto incrcdibili cxcogita-

lione scclcris miltunt. Domus insujicr nosiras compi-

lantcs, arma sibi ingcnlia ct tcrribiba fibricarunt, qui-

bus armati ])cr divcrsa discurrunt , comniinantcs aUpicanliclanlcs caedcs, rapinas , inccndia , ctrcitatcs. Quibus

rcbus compulsi sumus tilji primilus conqucri , ut consi-

dcrct gravitas vcstra quam multi vcstrum. imo vosomncs,

qui vos pati dicilis pcrs(>culioncm , sub ipsis quasi tcr-

ribilibus Impcratoriim catliolicorum lcgibus, in posscs-

sionibus vcstris ct alicnis sccuri scdcatis , ct nos a vcslris

tam inaudita mahi paliamur. Vos dicilis pali pcrscculio-

ncm •, ct nos ab armatis vcslris fustibus ct fcrro conci-

dimur. \'osdicitis ])ati j)crscculioncm ; ct nostrae douuis

« Caitliagi». Con''il ilio afi. .Tmiii, aii, 4;>4 —* ^ ViJe ej^isl. (85 cap. 7.

n. 26 «12';. — ^ Maxiiuiani.



KPISTOfA LXXXVdl. I/^T

ikh arniatis vestris compilando vastantur. Vos dicitis pati

pcrsecutioncm ; et noslri oculi ab armatis vcstris calcect aceto cxlinguuntur. Insupcr etiam si quas mortcs sibi

uhro ingeriint, nobis volunt csse invidiosas, vobis glo-

riosas. Ouod nobis faciunt , sibi non iniputanL ; et quodsibi faciunt , nobis imputant. Yivunt ut latrones , mo-riunturut Circumcellioncs, bonorantur ut martvivs: ct

tamcn ncc lalroncs aliquando audivimus cos, quosde-pratdali sunt, excaecasse. Occisos auferuntluci , nonvi'vis auferunt lucem,

IX. Nos inlcrim si quando vcstros tcncmus , cummacjna dilcclione scrvamus illaesos , loquimur illis , ct

legimus omnia , quibus error ipse convincilur , qui fra-

trcs a fratribus separat, facimus quod Donnnus pcrIsaiam proplielam prapce|)it , dicens : « Audile qui pa-

»vclis vcrbum Domini ; dicite, TVatres nostri estis, liis

«qui vos odcrunt,ctqui vos cxccranturut nomen Domini> bonorificetur, etapparcai illis in jucunditalc, ipsiautcni

»erubcscant^» Ac sic aliquos eorum considerantes cvi»

dcntiam verltalis, et pulcbritudinem pacis, non baptismo

qucm jam sicut rcgalem caracterem tanquam desertores

acc(-pcrant, sed fidei quae illis dcfuit , et Spiritus sancticbaritati et Cbristi corpori sociamus. Scriptumestenim,

« l'ide niundans corda corum - : » ilcmquc scriptum est

« Cbaritas coopcrit mulliludincm pcccalorum ^. )^ Siau-

tcm vel nimia durilia, vcl pudorc iion fcrcntcs corum in-

suUationein , cum quibus contra nos tam mulla falsa

jaclabaut , ct tam multa mala cxcogiiabant ; vcl magis

timore, nc ([ualia noljis anlca ftciebant, lalia nobiscumjim paliautur , unilali Cbristi con.scnlirenolucrint, sicut

illivsi retcnli sunt , sic a nobis dimiltunlur ilbcsi : boc

quantum possumus moncmus, etiam laicos no^tros ut eos

* Isai. lAvr, 5.-2 Act. sv, ly, —3 i Petr, iv. 8.

lO.



l/jS S. ALTtUSTINI EPISCOPl

illcesos teneant , et nobis corripicndos instruendosque

pcrducant. Sed aliqui nos audiunt, et sipossunt faciunt.

Alii cuni illis queniadmodum cum lalronibus agunt ,

quia eos revera tales patiuntur. Aliqui ictus eoruni suis

corporibus imniinentes lcviendo repellunt ; ne ab eisante

feriantur. Aliqui apprebensos judicibus olVerunt . nec

nobis inlercedentibus eis parcunt, dum ab eis pali mala

immania pertimescunt. Inquibus omnibus illi uondepo-

nunt lacta latronum. et bonorem sibicxigunt Martyrum.

X. Hoc est crgo dcsiderium noslrum, quod tuae gra-

vitati per bas litteras , et per iVatres,

quos niisimus,

alleganius. Primum si (ieri polest, ut cum episcopisnos-

tris pacilice conferalis , ut in quibus fuerit inventus,

non liomines , sed error ipse tollatur; ut bomines non

puniantur, sed corriganlur: ut vos niodo convenialis ,

quia eorum conventionem antea conlempsislis. Quanto

nielius enini boc inter vos iac tis, ut quo<l egcritis con-

scrintum et subscriptuni Imperatori niiltalis , quam ut

bocapud terrenaspotestatesiiat, qupe non possuntnisijani

dalis conira voslegibusinsirvire? Te^trienim collegae qui

navigaverant apud pra^fcctjs dixerunt se audiri vcnis-

se (aO). Kt nominaverunt smctum patrem nostrum ca-tbolicum cpiscopuni \alentinum

,qui lunc in comitatu

erat , dicentes cum illo se velle audiri : quod cis non

poti rat judex concedcre, qui jani secundum leges, quae

contra vos conslilulae sunt, jiidicabat ; nec ille episcopus

ita venerat, aut aliquod lale niandalum a suis cpiscopis

acceperat. Quanlo ergo melius ipse Iniperator, (pii non

est eisdem legibus subditus, et qui babet in polestate

aliaslegcs ferre, cum ei collatio veslia fuerit rccitata, de

tota ipsa causa poterit judicare, quamvis jam olim dicta

fuerit terminata? Sed ideo vos conierre volumus, non ut

causa iterum iiniatur ; sed ut eis qui nesciunt jam tinita



EriSTOLV LXXXVItl. 1/^^

monsirotur. Onod si lioc ^.crrc v(slri rpisropi \ oliiciint,

«jiiitl imlc |u'rtliii>, cl iioii poliu^ jctpiii iiis . <]iii;i \olun-

l.is ve.>tr.i imiotcscit . iw. (li.litliMiti.i nurilo r piflicatla-

tur? \n foric piit ilis noii liccic licri , ciiin iioii \osl.ilc;it,

(piotl Doinituis Chri.-lus cliain cum tli.iholo tlc lcgc lo-

cutuscst^; (piotl cum Paiilo apostulo noii soliiin Jnthri-,

sctl ctiani tl.; Iiycrcsi .'^toicoruni ct Kjiicurcorum pliilo-

soplii gcntium contiilcrunt ? An Ibrlc ista; lcgeslinpcra-

toris , vos non pcrmittunt no^tios cpiscopos convcnire ?

Ecccintirim cpiscopos ve.>tros , (jui sunt in rcgione Ilip-

ponensi, ubi a vc>tris taiita niala patimur . convenite.

Ouanto cnim liccatius ct libcrius atl nos. pcr veslros vcs-

Ira scripta, ({uam corum arnia perveniunt?

XI. Postrenio pcr istosipsos fratres nostros, quos atl

vos misimus, talia rescrihite. Si autem ct lioc non vul-

tis,sjltcm cum vcstris a tjuiljus taliapaliniurnos autlile.

Ostentlite nobis verilaLcin, pro tjua vos patidicitis pcr-

secutioncm , cum patiamur nos vcslroruin tanlam cru-

clclitatcm. Si enim nos esse in errore convicerilis, forte

concetletis nobis ut non rebaptizeinur a vobis , justumexistimantes , ut nobis hoc praestetis, qui baplizati su-

mus ab eis, tpios nullojatlicio tlamnaslis, quocl prtesti-

listis eis, quos Fclicianus Mustitanus , ct Pra^tcxtatus

Assuritanuspertam longum tempusliaptizaverantjquantlo

cos per jutlicum jussa tle basilicis pcllcre conabamini,

quia Maximiano communicabant , cum quo a vobis in

concilio Bagaiuino cxprcsse nominatimque tlamnati sunt.

Quae omnia Gestis jutlicialibus et municipalibus clemon-

stramus, ubictipsum concilium vestrum alu^gastis, clum

vultis jutlicibus ostentlere , tpiotl scbismalicos vcstros tle

Lasilicis pelleretis. Et lamcn qui ab ipso semine ALra-

• MaUh. IV. — 2 Atl. XVII, tS.



, 5o S. AUGUSTINI EPISCOPI

Lse* , in qiio omncs gcntcs hcncdicuntur , srliisma fe-

cistis , dc Lasiiiris pclli non vullis, non pcr judices, sicut

scliismaticis vcstris vos focistis , scd pcr ipsos rcgcs tcrra?,

qiii romplcta propliclia Cliristnm ailorant, apucl (juos

Cspcilianum accusantcs victi rcccssistis.

Xll. Si autcm ncc audirc ncc doccrc nos vultis; vcnitc

aut mittilc noJ>iscum in rcgioncm Ilipponunsium.cjui vi-

deant armatum cxcrcitum vcstriim ; (|uamvis nnJlus mi-

lcs numcro armorum suorum calccm ct acctum addidit adoculos barbarorum. Si nequc hoc vullis, saltcm scribile

ad illos, ut jam ista non lliciant, ut jam sc a c.Tdibus

nostris, a rapinis, ab cxciEcatione compescant. Nolumusdiccrc, damnalc illos. Yos cnim vidcritis quomodo vos

non inquiacnt, quos modo oslcndimus in veslra commu-nionc latroncs, ct nos inquincnt quos nnnqiiam jiotuislis

ostcndcrc tradilor(s. Ex liis omnibus digilcquod voluc-

ritis. Si autcm qucrclas nostras contcnq>scrilis nos mi-

nimc pnenilcbit ordine pacifico agcre voluissc. Adcrit

Dominus Ecclcsiae suoe, utvos polius bumiJitalcm nos-

tram conlempsisse poeniteat.

' Gen x\n, i ii.



EPISfOLA Lxxxm. i5i

EPISTOLA LXXXIX».

Doinlno dilcclissiino et honor.Tbili ac snscipiondo filio Festo,

AuGUSTJiNiJS iu Doaiino saluRin.

Augnslintis Festo, dor.cns ixcfe lef^ihus reprimi !)onatis-

l<fs : el indiv.ans in regione llippnne.nsi nonduni eos

Fesli litleris correctos, scdadliuc intolcrabiliter i:;rns-

sari.

I. Si pro errorc homincs ct clamnr.bili (lisscnsionc ct

convicla niodis omnihus falsitalc lanta pra?siimunt, uL

corum salutein rcquirenli calliolicai l!ccicsiys tam audac-

ter insidiari minari(jue non cesscnt ; quanto magis aequum

cst, ct o|)ortct cos, qui pacis ct unitalis (^hristianae asse-

runt vcritatcm omnibus ctiam dissimulanlibus ct cohi-

bentil)us manifcstam, satagcre inslantcr atquc impigrc,

non solumpro corum munimine qui jam catholici sunt,

vcrumetiam pro corum corrcclionc qui nonduni sunt?

iNam si pcrtinacia insupcrabiles vircs habcre conalur,

quantasdccct habcre constanliam, quae in eobono, quodpcrscvcranlcr atque infaligaliiiiter agit, et Dco placcre

se novit, ct procul dubio non polcst hominibus prudenli-

bus dis[)licere ?

II. Quid autcm infelicius afque pcrvcrsius, sicut Do-nalislcie faciunt, qui se pcrsccutioncm pcrpcti gloriantur,

quam decoercitione ini^piitati sutenon solum nescirecon-fundi, secl etiam vellelaudari ignorantoscaecitalemirabili,

1 AliaS CLX.VU, qi;» auttm 89 erdt , jjuuc jS^. — Scripta circa idtm

temj)u$.



1 O^ «. Att<;rfTlM K'MSf;6PI

vel aniniosilate tlaninahiii sr scirc (li&bimulantes, quodiiiartyres veros non faciat jxxMia setl causa ') \'A hoc ({ui-

dem adversus eos dicerem, 'pios ^ol.i caligo lurretici er-

roris iinoKorct, pro quo sacrilegio pnenas dignissimas

Juerent, nectamen ullaquemcjuam violenta insanialiedcre

^«udcrcnt. Adversus aulem istos quid dicam, quorum tani

jx rnicios.i perversitas, vel damnorum terrore coercelur,

vel docetur cxiiio quam ubi(jue ditVusa sit licclesia sicut

futura priedicta cst, quam malunt oppugnare ([uam ag-noscere? Etsi eaquae pcr misericordissimam disciplinam

patiuntur, comparentur, eisfactis, quaefuriosa temeritale

comniitliinl, qui.-? non vidcat. <pii magis persccutores vo-

candi sunt? Quanqiiam filii niali eo tantum quo perdite

vivunt, etiamsi nullas violenter inferant manus, parentum

pielatem gravius persc(|uuntur, quam cum illcs pater aut

nuiter, quanto amplius diligunt, tanto amplius ad bonamvitam sine ulla dissimulatione compellunt.

111. E.\tantpubIicorum monumenlorum lirmissimado-

cumenla, qu£E' potes legere, si volueris, imo pelo et bor-

tor ut legas; quibus probatur quod majores eorum, qui

prirnise ab Ecciesicepace diviserunt, ultro per Anulinum

tunc proconsulem apud (lonstantinum imperalorem ac-

cusare ausisuut Ciccilianum. Tn quo utiquc judicio si vi-

cissent <pii erat (Jircilianus ab Imperatore passurus, nisi

quod in istos postea quam victi suiit pronuntiavit? Sed

videlic! si eis accusantibus atque superantibus Caecilia-

ims eju^(pie collegie pellerentur sedibus, quas tenebant,

veletiam in suaco\ispiratione durantes gravius puniren-

tur ;(

neque enim poterat victos ct resistentcs regia censuraconlemnere) tunc isti provisionem suam et pro Ecclesia

sollicitam curam prcrdicandim laudibus ventilarent.

Nunc autem quia ipsi superati ^unf, quia ea, qusB inten-

debant, probare minime potiuiu.Mr. si quid pro sua ini-



ErifTOLA fAxxrx. i53

f(uitatc patiuntur, persrculionom vocant ; iirc tnntiim

fiirorem pcrditum ininime rcprimunt. vcrumeliam Iiono-rcm martyrum (|U*runt : (piasi vero ('liristi.ini catliolici

Imperatores adversus eorum perlinacissimam inicpiila-

tcm ajiud secpiantur ([uam Constantini jtidiriiim, apud

({ucm ultro Ociliani accu=alorcs fuerunt. cnjiis auclo-

riiatcm oninil)US Iransmariiiis e|)iscopis pifielulrrunt, ut

non ad illos, sed ad illum Rcclcsiie causam delrrrent ;

ut ab co datum in urbc Pioma episcopalc judicium, in

quo primum viclisunl, rursus apud illum accusarent; ut

ab allero apud Arelatum dato episcopali judicio ad illum

appellarcnt : apud quci\) tamen novissimc superali, in

sua pcrvcrsilale permanserunl. Pulo (piod ipse diabolus,

si auclorilalejudicis. quem ultro el(>gerat, lolies vincerc-

tur, non esset tam impudens ul iri ca causa persisterct.

JV. Sv(\ ba?c liumana judicia depulentur, etcircumvc-

niri ac fdli , vel ctiam corrunij)i potuisse dicanlur. Cur

crgo adbuc accusalur Cdiriilianus or}»:s terrarum , et

ncscio quibus Iradilorum criminibus infamatur, qni uti-

que nec potuil nec debuit iiisi clcctis judicibus potius

quam viclis litigatoribus credere? Habent apud Dcum

illi judices causam suam sivc bonam sivc malam : quid

fccit I';cclesia toto orbe diffusa, quae non ob aliud ab is-

lis rcbaptizanda censelur. nisi (piia in ea causa, in qua

rpiid veri essct judicare non potuit, eis potius qui judieare

poluerunt. quam eis c[ui nec superali ce?serunt, credcn-

duni putavit':* magnuni crimen omnium genlium. quas

in semine Abrabas bencdicendas promisit Deus ', etsicut

promisit exbibuil! qusp cum una vocc dixcrint , Ouarenos vullis rebaptizarc ? Respondelur eis , Ouia nrscitis

qui fuerint in Africa sanclorum codicum Iraditores, et iu

co quod ncscicbalis, judicibus magis quam accusatoribus

' Gf>. XXI!, I 8.



t:t>tSTOLA LXXXTX. 1 55

îiando bnpliznt nputl f os aliquis criminoîis, cujus cri-

niiua lalcnt ; dicinius cis, Quis Innc Laplizal? ncc ha-

brntc|uitl rospontlc;mt nisi, Dcus : nftpie ciiim possunt

dicorc tpiotl lionio ntliillcr tpicnicpinm sauclilicct. Quibus

respontlcmus. Si crgo cum bapli/.at liomojustus mani-

fcstus, ipsc sanclificat ; cum aulcm bajilizat liomoinitpius

occiiJlus, lunc non ipsc, sctl Dcns sanclilicat , oplarctlc-

bcntcpii baplizantur, ab occullis malis liomiuiljus potius

baplizari, (|uam a maniftslis Lonis. Mullocnim cos nie-liiis Dcus, ([uam cûilibct liomo justus sauclilical. Quodsiabsurdum cst, utc(uis((nc Ijaplizaudus o[)lct aboccullo

adullero polius ba|)lizari, cjuam a manifcslo casto, rcs-

tat uiiquc ut cjuilihct miuislrorum bomiuum acccsscrit,

idco ralus sit ba[)tismus, ([uia supcr cpisni dcsccnditco-

lumba, i[isc bapliznt.

Yl. lu tamca cuni tam pcrspicua vcritas aurcs cl corda

bominum feriat, tanta quosdam maLe consucludiuis vo-

rago submcrsit, ut omuibus auctoritatibusralionibusquc

resistcre, quam consentirc mabnt. Ucsistuut aulcni duo-

]>us uiodis, aut spevicndo aut pigiTsceudo, Quid igitur

bicfaciat Ecclcsios niedicina, salutcm omnium matcrna

cliaritate conquirens, tanquam inter pbreneticos et Je-

ibargicos aestuans? Numquid contemncrc, numquid de-

sislere vel debct vel potcst? Ulrisque sit ncccssc cst mo-Itjsta, quianeutris est inimica. Nam ct pbrenetici uolunt

ligari, et lethargici nolunt excitari : scd perscvcrat diii-

genlia cbaritatis, plireneticum castigare, letbargicum sti-

mulare, ambos amare. Ambo offenduntur, scd ambo

diliguntur; ambo molestati, quandiuaegri suut indignan-tur, scd ambosanatigratulantur.

VII. Dcnique non sicut putant, et sicnt jactant, tales

fiossuscipimusquaJes fucruut, sed omninomutalos; quia

*sse eatholici non incipiimt, nisi haeretici esse destite-



l56 S. AUGIISTINI EPISCOn

rinl. Nrqno cnim sarranicnla ronini noltis inimica sunt,

qiiie cnm illis yol)is suiit commuiiii; (jiii.i noii liu-

mana siinl, sctl divina. Propiius corum ciror aufcrcndus

csL cjucm malc inihihcriinl, non sacranicnla (jua'simi-

lilcr ac("c, criint. cjiiae ad pnennm ?uam porlanl ct lia-

bciit. (|iiantoiiulignius liabcni, scd tamcn h; b;int. Hrrore

itaquc (lcrclicto, scparalioiiis pravitalc coirccla, ab liae-

r(>si ad Kcclcsiye paccm Iranscunt (|uam noii babcbant,

sinc (juaillis

pcrniciosum fuerat (juod ]ial)cbanl. Scd si

cum transcunt. ficti sunl, non cst lioc jam nostrum sed

Drijudicium. Et t:imcn quid;im cun) ficli putarcntur,

(|noniam jussionis ad nos tcrroic transicrunt, talcs pos-

tcrius in nonnullis tcntationibns invcnti sunt. ut qiiibus-

dam vctcribus calliolicis ])rcvfcrrcnlur. JNon ergo niliil

agitur. cum inst;intcr ag.tur. ]Nc(pic cnim solis bumanis

tcrroribus murus durte consuctudinis cxpugnatur ; scdcli;im divinis auctorilaliljus at(|uc ralionibus fidcs ct in-

tdligcntia menlis instruitur.

Ylll. Ouae cum ita sint, novcrit bcnignitas tua Iio-

mines vcstros , qui in rcgione Hipponcn i sinit, adliuc

cssc Donatistas , ncc apud cos quidquam valuisso tuas

Littcras. C.ur autem noa valuerint, nonopus cst scribere;

scd mittc ali(picm tuoriim , vd domcslicorum , vcl ami-

corum, cujus lioc fidci possis injungcrc, qui non ad ea

loca , sed ad nos primitus vcniat illis oninino ncs» ieuti-

bus, ct nobiscum primitus consilio pcrtractato , (piod

agcndum Doinino adjuvante visum fucrit, agat. INcque

cnim tanlum procisagimus cum boc agiirus, sed ctiani

pro nostrisjain factis catliolicis, quibus illorum vicinitas

sicinfcsta cst , ut contcmni a nohis nullo modopossit. Et

boc (piidcm brcvilcr scribcrc potcram , scd volui tc ba-

berc aliquid Lilterarum nostrarum , (juo rationem curae

meae non solum ipse cognosccres , sed eliani cuicumque



EPISTOL/^ XC. 167

dissuidenli ne tuorum corrcclioni operam instanter im-

pcnilas, nobisque dclrahcnli quod laiia velinms, liabeas

quod rcspondeas. Quod si supcrfluo feci, f[uod jam ista

vcl didiccras , vcl ipsccogitaveras, aul oncrosus fui quodcuris publicis tam occupato prolixam lilpislolam ingcssi,

peto dcs veniam , dum tamen quod suggcssi etrogavi non

spernas : sic te tueaturniisericordia Dei.

EPISTOLA XC».

Domino insigni et merito snscipiendo fratri Augustino episcopo

Nectarius.

ûgustivo Nictnrius papanus , agcns ul suis civibus

coloniw Calainensin condoncutur, quwexpctcndd', erant

ab i/jsis poe.nm , non vxodo viidali Cce.sari.s edirti re-

centissimi prohibcnlis ne socra solcnniia idolis l!cre?H,

scd eiiani injuriarani (jnihus ipsi sacroruin suoruin

occasionc Chrislianos ajjcccrant.

« QuANTA sit cbarilas patriae. quoaiam nosti . prge-

tcrco. Sola cstcnim quae parcntum jure vincat afTcclum.

Cui si ullus cssctconsulcndi niodus aut finisbonis, digne

jam abcjus muncribus mcrunnus cxcusari. Scd quoniamcrcscit in dics sinjûios dilcclio ct gralia (i\ii;itis, (pian-

tumqueaetas fini proxima est, lantum incolumem ac flo-

rentem rclinqucre patriam cupimus . idcirco gaudco pri-muni qiiod apud inslrurtum disciplinis omnibus virummibi bic cst scrmo inslitutus. lii Calanicnsi colonia multa

» Ali.-"; cci iîise auietu yo »ral, unuc 175. —Scri[>ta furle a'i. 40Sl>Osl 1 . Jk'111 Jullii,



l58 S. AUGUSTINI EPISCOPI

sunt , quae inrrito diligamus, vcl quod iii ca gcniti su-

niiis, vc! quod cidom magna conlulissc vidcmur ofticia.

Haec crgo , dominc pnTstanlissimeeL merilo suscipicnde,

non lcvi popidi sui crratu prohipsa cst Quod {[uidem si

jurispublici rigorc meiiamur, debct plocti scveriori cen-

sura. Sed episcopum las iion est, nisi salutcm bominibus

impertire , et pro stalu niebore causis adcssc , et apud

omnipolentcm Dcum vcniam aliorum mcrcri debclis.

Quamobrem quanta possum suppbcatione deposco, utsi

defendcnda resest^, innoxius dercndalur, abinnocentil)US

molestia separetur. Prtrsta )ioc quod secundum naturam

luam pervides posluhiri. De damnis facibs polest baberi

laxalio, tantum supplicia deprecamur. Ac<:eplior Dep

vivas , dominc insignis ct merito suscipicnde Iraler. w

V %/w\w wv tw \vv %/\\ \vt \jv\ w; 4*-v

EPISTOLA XCP.

Doniino exiniio meritoqiic bonorabili IVatii Kectario

AuiiUSTINUS.

Jnvcliitur ylu^uslinns in Pa^avorvm sncra, ct injiirins

Clivistianis rccctis iltnlas n Calanunsibas enumerat

oslcvcli-ns if/soium saluli ienipiius lonf^^^c consiiliuni

iri , si non impuniio co scclcrc ad audcnda nimiliii

provoccntur.

1. Jam senio frigcscenlibiis membris , ferverc animum

luum palriiE cbaritate , nec miror, ct laudo tecjuc nontantum lencre mcmoriler, verunHiiam vi(a ac inoribus

demonslrarc , qiiod nulbissit patriiC consulendi modus

1 Fo/ie iioii cst. —^ Alid. ccii. quBe auleiii gi erut, Jiuiic i'^?. — Sir jiia

eod. aii. ciica iuitiuiu Augu.s(i.



EPISTOLA XCl. l5{)

aut finis bonis, non invitus, imo etiam libcns accipio.

llnde supernae cujusdam patri<Te , in cujus sancto amorepro noslro motluIoiiitcreos,fjuibus ad illam capesstiicl;im

consulimus, periclilamur atcpje Jaboranius talcmeliam te

ipsum civcm babere vcllcmus, ut rjus poriiunculae in

bac terra peregrinanli , nulbim consulcndi modum finem-

que censeres, tanto cffectus nielior, quanlo mcliori civi-

tali oHicia dcbila praerogares, in ejuscelerna pace nullum

gaudendi finem invenlurus, cujus ad tempus laboribcs

nullum libi finem statucrcs consulcndi.

II. Ycrum boc doncc fiat,( ncque cnim despcrandum

cst , illam te patriam posse acquirere, vcl jam acquiren-

dam prudentissime cogitare , ad quani le patcr eliam ,

qui in ista gcnuit, antecessit; boc ergo doncc fiat, da

nobis vcniam, si propter patriam nostram, quam cupi-

mus nunquam rebnquere, contristamus patriam tuam ,

quam cupis florentcm rebnqucrc. I)e cujusquidcm flori-

bus, si cum tua prudenlia disputcmus, noncst verendum

ne tibi diflicile persuadcatur, aut vcro eliam non facile

occurrat, quemadmodum florere civitas dcbcat. Comme-moravit Poiita iile vcstrarum clarissimusliltcrarum (|uos-

dam florcs Italiie, scd nos in vcstra patria non tam c.v-

pertisumus, quibusflorucrit lcrra illa viris, quamquihusarscritarmis : imo vcro non armis, scd flammis: ncc ar-

scrit , scd inccndcrii. Quod tantum scclus si fVicrit im-punitum , nuUa digna correctione pravorum, florentcm

te patriam putas rclicturum ? o florcs non plane fructuum

scd spinarum ! Compara nunc ulrum malis florcre patriam

tuam pieiate, an impunitale, correclis monbus^an so-

curis ausibus. Compara ista , ct vide utrum in palriaB

Uipp amorc nos vincas; utrum eani magis vcriuscjuc cu-

pias florere quam nos.

III, Inluerc paululum ipsosde RepubHca libros undc



|60 S. AUGUSTiNl EPISCOPS

illum atTcctum aniantissimi civis eljihisti , cpiod iiiillus

sit patriaecoiisulciuli nioclus, aul iinis Jjonis. Inlucrc,

oLsccro le , clcernc tjuantis ibi laudibusfrLigalitasctcon-

tincnlia prcxdicclur, ct crg-i conjugalc vinculum iklcs,

caslicjue iioncsli ac probi morcs , cjuibus cum preepollct

civilas , vere florcre clicenda cst. Ili autcm mores iii Fx-

clesiis tolo orbc crcsccnlibus, lancjuam in sancli^! audito-

riis populorum cloccntur af([ue discuntur, ct maxime

pielas , qua vcrus et verax colatur Dcus; qui lisec omnia,quibusanimushumanusdivinfesocictaliad inliabitandam

aetcrnam cfjelestemque civitateminstruitur et aptaturiion

solum juljct aggrcdienda , verum ctiam donat implcnda.

Indc cst (juod dcorum multorum falsorum(|Uc simulacra,

ct praedixit cvcrsum iri , ct praeccpit everli. iNihil enim

Jiomines tam insociabiJcs rcddit vitse pcrvcrsitate. quam

ilJorum dcorum imitalio. quaJcs dcscrilruntur ct com-

mcndantur Jittcris corum.

IV. Dcniquc illi doctissimi viri, qui nmjnd^licnm civi-

tatcmque tcrrcnam , cjualis cis csse dcl>i rc Nidcbatur,

magis domc licis disjtutalioiiibus rcquirciiant , vcl ctiam

dcscribcbant , cjuain j>nblicis aclionibus institucbanl at -

queformabant , cgrcgios atquc laudal)ilcs , (juos puta})aut

liominos , jwliusquam dcos suos imitandos jiroponcbant

erudicndae indoli juvcntutis. Et rcvera rcrcnlianus ille

adolescTUS , (jui sj)cctans tabulam pictani in jiaricte^,

ubi pictura incrat dc adullcrio rcgis dcorum libidincm ,

cjua raj)icbatur. slimulis ctiam tanla-' auctoritatis acc(ni-

clit , nulio modo in iiiud iiagitium vci concu])isccndo la-

Lcrctur , vcl j)crj)clrando ininicrgcrctur , si Caloncmmaluissct imitari quam Jovem : scd ijuo j)acto id facc-

rcii! cum in ((Mnj^lis adorarc cogcrcliir .lovcm j)olius

quatn ('aionmi? Vcriim licV"C ix co!i!{T!.'dia , ({uJbus iiu-

' \i> }-'i;iJ.ci;i ^il. 3 «ceu. 5.



EPISTOLA XCl. iGl

piorum luxus et saciilega superstilio convinceretur, pio-

ferie forsitau iion clebemus. Lege vel recole in eisdeni

libris quam prudenter disseratur, nulio modo potuisse

scriptiones et actiones lecipi comcjediarum , nisi moresrecipientium consonarent : ita clarissimorum virorum in

Republica excellentium , et de Republica disputantiuni

auctoritate firmatur, nec]uissimos homines ficri deorumimitatione pejores, non sane verorum , sed falsorum at-

que fictorum.

V. At enim illa omnia, qua3 antiquitusde vita deorummoribusque conscripta sunt, longe aliter sunt intelli-

genda atcjue interpretanda sapientibus. Ita vero in tem-plis populis congregatis recitari hujuscemodi salubres

interpretationes heri et nudius lcrtius audivimus. Quccsote siccine caecumesthumanum genusadversus veritatem.

ut tam aperta ct manifesta non sentiat? Tot locis pingi-tur, funditur, tunditur, sculpitur, scribitur, legitur,

agitur, cantatur, saltatur Jupitcr, aduUeria tanta com-mittens : quantum erat ut in suo saltem Capiiolio ista

prohibens legeretur? Haec mala dedecoris, impietatisquc

plenissima , si nemine prohibente in populis ferveant

adorentur in templis, rideantur in theatris , cum his vic-

timas immolant vastetur pecus eliam pauperum , cumhaec histriones agunt et saltant effundantur patrimonia

divitum, civitates florere dicuntur? Horum plane florum

non terra fertihs, non ahqua opulens virtus, sed illa dea

Flora digna mater inventa est , cujus iudi scenici tameffusiore et licentiore turpitudine celebrantur, ut quivis

intelhgat quale da^monium sit, quod placari aliter nonpotest, nisi illic non aves, non quadrupcdes, non deni-

que sanguis humanus, sed multo scelestius pudor huma-nus tanquam immolatus intereat.

YI. Haec dixi pioptcr quod scripsisti. quantum tihi

CXLTl. I 1



iG'.? S. AUGUSTINI EPISCOPI

aetas fiiii proxiina cst, ciipere te,ut patriani luam iiico-

Jumem ac llorentem iclinqua;^. Tollantur i!la omnia vana

el insana, convcrtantur liomincs ad verum J)ei cultuni

morescjue caslos et pios , tunc patriam tuam florentem

videbii:-, nonopinione stultorum ,secl veritatesapientium,

cum liKC patria carnalit; generationis tUEe, portio fucrit

illius patria^, cui non corpore, scd fide nascimur ; uhi

omnes sancti et tidelcs Dci post labores velut bjemales

vitaebujus, intcrmina a-tcrnitate ilorcbunt. Nobis itaque

cordi cst, nequc cbrisiianam amittere mansuctudinem

nequc perniciosum caeteris imitationis exemplum in illa

civilate rebnquerc. Quomodo id agamus, adcritDeus, si

eis non ita graviler indignetur, Aboquin et mansuetudo,

qnam servare cupinius , et disciplina, qua uti moderate

nitimur, impediri potest , si Deo aliud in occuko jilacet,

sivejudicanti boc tantum mabim flagcllo acriore plecten-dum, sive etiam veliemcntius irasccnti, si non correctis,

nec ad seconversis.ad tempus esse volueritimpunitum.

YIF. Praescribit nobis quodam modo prudentia tua de

persona episcopab, ct dicis patriam tuam non lcvi popuHsuicrratoprolapsam : quod quidem si juris pubbci rigore

metiamur , debet plecti severiore censura : « Scd episco-

pum , inquis, fas non est nisi salutembominibus imper-

tire , et pro statu nicliore causis adesse , et apud omni-

potentem Dcum veniam aborom mereri delictis.» Hocomnino servare conan)ur : ut severiore censura nemoplectatur, neque a nobis, neque ab abo ullo interceden-

tibus nobis; et salutem bominibus cupimus impertire,

qu3e posita cst in rectc vivcndi fcbcitate, non in male

faciendi sccuritate. Ycniam quoquc non tantum nostris,

verum et aliorum instamus dcliciis inereri , quod impe-

trare nisi pro correctis omnino non possumus. Adjungis

ctiam el dicis , « Quanta possum supplicatione deposco



EPISTOLA XCI. l63

ut si defendenda res est , innoxius dcfcndatur , aL inno-

centibus molcstia separetur. »

Ylll. Accipe brcvilcr qure comniissa sint, ct noxios

ab innocontibus ipse disccrne. Contra reccnlissimas le-

ges {i']) jKalendis Juniis festo paganorum sacrilcga so-

lemnitas agitala est , ncmine probibentc, tam insolenti

ausu, ut quod ncc Juliani tcmporibus factum est, petu-

lanlissima turba saltanlium in eodem prorsus vico ante

fores transiret ecclcsiae. Quam rem illicilissimam atqueindignissimam clericis [)robibere tentanlibus , ecclesia

lapidata e.st. Deinde post dies fcrme octo , cum leges no^

tissimas episcopus ordini replicassct, et dum ea qusejussa

sunt, velut implere disponunt , itcrum ecclcsia Japidata

est. Postridie nostris ad imponendum pcrditis nictum,

quod vidcbatur apudActa dicere volenlibus pubiicajura

negata sunt. Eodemquc ipso dic, ut vel divinitus terre-

rentur,

grando bipidationibus reddita cst ; qua transacta

continuo tertiam lapidalionem , ct postrcmo ignes eccle-

siasticis tectis atque bominibus intulerunt ; unum servo-

rum Dei,

qui oberrans occurrere potuit, occiderunt

caeteris partim ubi potuerant latitanlibus,

partim quapotuerantfugicntibus,cum intereacontrususatque coarc-

tatus quodam loco se occultaret cpiscopus , ubi se ad

mortemquoerentium voces audiebatsibique incrcpantium

quod eo non invenlo gratis tantum perpelrassent .scelus.

Gesta sunt haec ab hora ferme decima usque ad noctjs par-

tem non minimam. Nemo conipcscere , nemo subvenire

tentavitillorum,quorum cssegravispossetauctoritas,pr8e-

ter unum peregrinum , per quem et plurimi servi Dei demanibus interficere conantium liberali sunt, ct multa ex-

torta prgedanlibus; per quem clarum factum est; quam fa-

cile illa vel omnino non fierent , vel coepta desisterent , si

cives, maximeque primates ea fieri perficique vetuissent.

1 1.



\6] S. AUGLSTliNI EriS.COPI

IX. Proindc in iiiiivcrsa iila civilale iiou iniiocentes a

nocentibus , scd minus nocentes a nocenlioribus poleris

fortassc discerncrc. JNam in parvo pcccato illisunt, c{ui

nietu dcterriti, maxiniequc ne otiendercnt eos , f|uos in

illo oppido plurimum posse , et inimicos Ecclesiae nove-

rant , opem fcrre non ausi sunt : scelerati autem omnes,

quibus etsi non facicntibus, nequc immittentibus, tamen

volcntibus ista conimissa sunt : sceleratiores , qui com-

miserunt; sceleralissimi, qui immiserunt. Sed de immis-sione suspicionem putemus esse non veritatem , nec ea

discutiamus , (jua^ nisi tormentis eorum,

pcr quos inqui-

runtur , inveniri omnino non possunt. Demus eliam ve-

niam timori eorum , qui potius Deum pro episcopo et

servis ejus deprecandum, quam polentes inimicos Eccle-

siae offendendos esse putaverunt. Quid eos qui restant

nulla-necenscs discipJina coercendos , et proponendumexistimas impunitum tam immanis furoris exemplum ?

Non pr^terita vindicando pascere iram nostram stude-

mus; sed misericorditer in futurum consulendo satagi-

rnus. Ilabent bomines mali , ubi et per Christianos non

solum mansuete, verumetiam utiliter salubriterque plec-

tantur. Habent cnim quod corpore incolumi vivunt,

habent unde vivunt , habent unde male vivunt. Duoprima salva sint, ut quos poeniteat sint ; hoc optamus,

hoc quantum in nobis est , etiam impensa opera insta-

mus. Tertium vero , si Deus vokierit, tanquam putre

noxiumquercsecari, valde misericorditer puniet. Si auteni

vel an.plius voluerit, vel ne hoc quidem permiserit

allioriset profeclo justioris consilii ratio penes

ipsuraest : a nobis curam ofliciumque oportet impendi, quo-

usque videre conceditur , deprecantibus eum, ut animumnostrum approbet, quo cunctis volumus esseconsuhum,



KIMSTOLA XCI. 1 65

nihilque ficri sinat per iios . qiiod ct nobis et Ecclesi;v

suae non expedirc longe melius novit ipse quam nos.X. Modo cum apud Calamam essemus , ut nostri in

tam gravi dolore velconsolarcntur alilicti, vel scdarcntur

accensi, quantum potnimus quod in tempore oportuisse

existimavimus , cum Christianis egimus. Deinde etiam

ipsos paganos, mali tanti caput et causam,

petentcs ut

ab eis videremur , admisimus, ut hac occasione admo-

neremus eos , quid faccre debercnt , si saperent , nontantum pro removenda praesenli solhcitudine , verumetiam pro inquirenda salute perpctua. MuUa a nobis

audierunt, muhum etiam ipsi rogaverunt : sed absit ut

tales servi simus,

quos ab cis rogari delcctet , a quibus

noster Dominus non rogatur. Unde pervides pro vivaci-

tatementis tuse ^ ad hoc esse nitendum scrvata mansue-

tudine. et moderalione chrisliana, ut aut ceeteros deter-

reamuseorum imitari perversitatem, aut ca?teros optemus

eorum imitari corrcctionem. Damna quse illata sunt, vel

tolerantur a Christianis,vel resarciuntur perChristianos,

Animarum nos lucra,

quibus acqnircndis cum pcriculo

ctiam sanguinis inhiamus. et in loco illo qu<Tsliosius

provenire, et aliis locis illo excmplo non inipediri desidc-

ramus. Dei misericordia nobis praestet de tua salutc gau-

dere.



l66 S. AUGUSTINI EPISCOPI

EPISTOLA. XCIP.

Dominse eximise et merito praistantissimse , atque in Cliiisti

cliaritate lionoranda^ tilia! Jtalic/?! (28), Aogiistinus episcopus

in Domino salutem.

Aiigustinus IlaUac. vlducc , consolans illam super obitu

mariti , ac refellens eorum opinionem , qul dicebant

Deumvideri oculis corpoveis.

I. NoN soltim lilteris tuis, verumetiam ipso referente

qui pertulit, comperi multum te flagitare litteras mcas,

credentem quod ex eis consolationem liabcre plurimam

possis. Tu itaque videris quid exinde capias, ego lamen

eas negare vel differre non debui. Consoletur autem te

fides et spes lua , et ipsa charitas quce diflTunditur in cor-

dibus piorum per Spirilum sanctum, cujus nunc aliquid

pro pignore accepimus, ut ipsam plenitudinem deside-

rare noverimtis. JNon enim te dcsolatam putare debes,

cum in interiore homine haJjcas praesentcm (>hristum per

fidcm in corde tuo : aut sic te conlristari oportet, quera-

admodum gcntes quae spem non habcnt , cum vcracis-

sima promissione spcrcmus nos de hac vita, unde mi-

graturi quosdam nostros migrantcs non amisimus , sed

prasmisimus , ad eam vitam csse vcnluros , ubi nobis

erunt quanto notiores, tanto utiquc chariores,et sine ti-

more ullius disccssionis amabilcs.

II. Hic autcm etsi conjux tuns, cujus abscessu viduadiceris, tibi notissimus erat,sibi tamcn notior eratquam

tibi. Et undc hoc , cum tu ejus corporalem faciem vide-

res, quam ipse utique non videbat, nisi quia notitia nos-

• Alias vf. qn.T aulem 92 erat, nunc 176. —Scripta circa hoc tempus.



EPISTOLA XCII. 167

tri certior intus est , ubi nemo scit quae sunt hominis,

nisi spiritus hominis qui in ipso est : sed cum venerit Do-minus, et illuminaverit abscondita tenebrarum , et ma-nifestaverit cogitaliones cordis , tunc nihil hUehit proxi-

raum in proximo , ncc erit quod suis quisque aperiat

abscondat ahenis, ubinullus erit aheuus. Lux vero ipsa,

qua illuminabuntur hsec omnia,

quas modo in cordibus

recunduntur,

quahs aut quanla sit, quis hngua proferat,

quis saltem infirma mente contingat? Profecto lux illa

Deus ipse est, quoniam « Deus lux est , ct tenebraein eo

»non sunt ullas^, » scd lux mentium purgatarum , non

istorum corporis oculorum, Erit ergo tunc mens idonea,

quae illam lucem videat, quod nunc nondum est.

III. Hoc autem oculus videre corporis ncque nunc

potest, nequc tunc poterit. Omne quippe quod oculis

corporis conspici potest, in loco aliquo sit necesse est,

nec ubique sit totum , sed minore sui parte minorcm

locuni occupet , et majore majorem. INon ita est Deus

invisibilis et incorruptibilis , « Qui solus habet im-» mortalitatem , et lucem habitat inaccessibilem ; quem» nemo liomiuum vidit nec videre potest^.» Per hoc

enim videri ab homine non potest , per quod videthomo corpore corpora. Nam et si mentibus piorum es-

set inaccessibilis , non diceretur, « Accedile ad eum ,

» et illuminamini^ : » et si mentibus piorum esset invisi-

bilis, non diceretur , « Yidebimus eum sicuti est ^. » Namperspice totam ipsam in Epistola Joannis sententiam ;

« Dilectissimi, inquit , fdii Dei sumus, et nondumappa-

» ruit quid erimus. Scimusquia cum apparuerit similes

» eierimus,quoniamvidebimuseum sicutiest^.»Intantum

ergo videbimus , in quantum similes ei erimus ; quia et

* t Joan. t, 5. —2 i Tim. vi, ifi. —3 pgal xxxiir, fi. —4 r Joaii. in, u.

—5 Ihid.



1 O^ S. MGISifM KPISCOPl

nunc in tariluni non videmus. inquantuni dissimiles su-

mus. Indc igitur videbimus, undc similes erimus. Quisautem dementisslmus dixerit , corporc nos vel esse , vel

iiitjros csse similes Deo? In interiorc igitur tiomine ista

similitudo cst; qui renovatur in ngiiitionem Dei . secun-

duni imaginem ejus,qui creavit illum. Et tanto ciFicimur

similiores illi, quanto ningis in cjus cognitioneet cbaritate

prolicimus : « (Juia ctsi cxtcrior homo nostcr corrumpi-)) tur , sed interior rcnovatur de die in dicm ^ : w ita sane

ut in hac vita quantuscumquc provcctus sit , longe absit

ab illa pcrrcctionc similitudinis, quoe idonca erit ad vi-

dendum Dcum. sicut dicit Apostohis, « Facic ad facicm^.»

In quibus verbis certe si corporalcm faciem voluerimus

accipere, consequens crit , ut ctiam Dcus talem habeat

faciem ; et sit aliquod intervallum intcr nostrametipsius,

cum eum vidcbimus facie ad faciem. Et si intervallum,

utique finis, ct mcmbrorum habitus terminatus, ct cae-

tcra absurda dictuquc ct cogitatu impia, quibus animalis

homo, non percipicns quae sunt spiritus Dci, fallacissir

mis vanitatibus luditur.

IV. Dicunt cnim quidam eorum, qui taha garriunt

sicut ad nic potuit pcrvcnire , nos Dcum viderc nuncmente, tunc corpore , ita ut etiam impios eum parimodo

asscverent cssc visuros. Yidc quantum in pejus profcce-

rint, dum sinc hmile timoris vcl pudoris , hac atque

iliac vagabunda fertur impunita loquacitas. Antea dice-

bant, carni suae tantum hoc prsestitisse Christum , ut

corporeis oculis viderct Dcum : dcinde addiderunt etiam,

omncs Sanclos rcccptis in rcsurrectione corporibus, eo-dcm modo Dcum essc visuros : nunc jam istam possibi-

Jitafcm cliam impiis donavcrunt. Doncnt sanc quantum

volunt , ctquibus voiunt. INam quis audcat contradiccre

' 2 (lor. IV, 16. —^ I Cor. Mir, la.



KnsTOi.N xr.ir. iG<)

hominibilb cle suo ilonaiUibus? « Qiii enim loquitiir meri-

daciuni , de suo ioquitur^. » Tu autcMn cuni his qui sanamdoctrinam tenent, nihil istorum audeas usurparede tuo :

sed cum lcgis : « l'eati mundo corde, quoniam ipsi Deum» videbunt; » intclhgc impios non visuros : ncquc enim

Leati el mundi corde sunt impii. llcm cum lcgis : « Vi-

» demus nunc pcr spcculum in senigmate, tunc autcm

» facie ad faciem : » intellige inde nos tunc visuros facie

ad faciem , unde videmus nunc per speculum in aenig-

mate. Hoc autem ulrumque interioris hominis munus est,

sive cum in ista percgrinatione adhuc per fidem ambu-

latur, in qua utitur spcculo et senigmate , sive in illa pa-

iria cum per speciem contemplabilur : pro qua visione

positum est , « Facie ad faciem. »

V. Audiatcaro carnalibus ebria cogitationibus :« Spi-

» ritus est Deus, et idco qui adorant Deum , in spiritu et

» veritale oportet adorare^. » Si adorare quanto magis

videre? Quis enim audeat afTirmarc Dci substantiam cor-

poraiiter videri , cum cam noluerit corporaliler adorari?

Sed argute sibi videntur dicere, et quasi interrogando

premere : Potuit Christus carni suae praestarc, ut oculis

corporeis videret Patrem , an non potuit? Lt si non po-tuisse responderimus, omnipotentige Dei nos derogasse

proclament : si aulem poluisse concesserimus, argumen-

tationem suam ex nostra responsione concludant. Quanto

jam tolerabilius desipiunt, qui carnera asserunt conver-

sum iri in substantiam Dei , et hoc futuram esse quod

Deus est , utsic eam saltem videndo Deo faciant idoneam.

nunc tanta diversitate dissimilem. Quam vanitatem credo

istos abigere a fide sua . fortasse ct ab auribus. Et tamen

si intcrrogatione de hoc similiter urgeantur, possit-ne

Deus hoc, an non eflicere possit; utrum ejus potestati

' Joan. Tiir, 44. —2 iJ_ ^y^ 24.



170 S. AUGUSTINI EPISCOPI

detrahent , si non posse responclerint , an lioc f uturum

fatebuntur, si possc concesserint? Quomodo ergo exirentde hoc laqueo aheno, sic exeant de suo. Deinde cur solis

ocuHs corporeis Christi , lioc donum attributum esse con-

tenduut, non etiam caiteris sensibus? Sonus ergo erit

Deus , ut possit etiam auribus percipi? Et halituserit , ut

sentiri possit olfactu? Kt hcjuor ahquis erit, iitpossit et

bibi? Et moles erit, ut possit ct tangi? JNon, inquiunt.

Quidergo? An illud potest Deus,ethocnonpolest?Si nonpossc dixerint, cur derogant omnipotejiliBe Dei ? Si posse

et nollc responderint, cur solis oculis favent, invident

autem caeteris sensibus corporis (hristi? An quousque

volunt, desipiunt? Quanto iios mehus, qui non eoruminsipienti?e terminos figimus, sed ut desij)iant prorsus

.

nolumus?

VI. Midta jiroferri possunt ad istam clementiam refu-

tandani. Sed si aliquando irruerint auribus tuis , hsec

interim eis h'ge . et quid resj^oucleant nou pigeat te res-

criberc ut poles. Ad hoc euini fide corda nostra mun-dantur, quia nobis fiilei merces visio Dei promittitur.

Quae si per corporis oculos erit , frustra ad eam perci-

pieuclam Sanctorum auimus exercetur : imo vero tamperverse sentiens animiis uou in se exercetur, sed lotus in

carne est. L bi enim tenacius habilabit et fixius , nisi uude

se Dcum visurum esse preesumit? Quod certe quantum

malum sit , iutelligentiae polius dimitto tuae, quam longo

sermoue molior exj)licare. lu proteclione Domiui semper

habitet cor tuum. Domina eximia et mcrito pr.Tstantis-

sima, atque Christi cliaritale bonorauda filia? Houora-biles tecum uobisque in Domino dilectissimos filios tuos

debito meritis vestris oflicio resaluta.



EPISTOLA XCIII. 171

EPISTOLA XCIIP.

Dilectissimo fratii Vincentio, Augustinus.

Augustinus Fivxentii c schismatc lio^otiano episcopi

Cartennensis epistolam refellens dicit visum siljt fuissealiquando , non vi cum lifcreticis , sed verio Dci et ra-

tione a^endum ; vcrum senlentiis aliorum exemplisque

superatum mutasse sententiam , et arbilrari legesprin-

cipum recte implorari ad'oersus iiostes fidci , modo id

flal animo corrigendi , non studio vindicandi : aliaque

subjicit permulta contra pervicaciam et anabaptis-

mum Donatistarum.

I. AccEPi Epistolam ,quam tuam esse milii non iii-

credibile visum est. Attulit enim eam>

quem catbolicum

Christianum esse constaret, qui , ut opinor, mibi mentiri

non auderet. Sed et si forte non sunt btteras luae , ego ei

qui scripsit rescribendum putavi. jNunc me polius quietis

esse avidum et petentem , quam tunc cum me adolescen-

tem , vivo adbuc R.ogito cui successisti , apud Cartbagi-

nem noveras. Sed Douatistse nimium inquieti sunt, quos

per ordinatas a Ueo potestates cobiberi atque corrigi

mibi non videtur inutile. Nam de muUorumjam correc-

tione gaudemus,

qui tam vcracitcr unilatem catbobcam

lenent atque defendunt, ct a pristino errore se bberatos

esse laetantur, ut eos cum magna gratulalione miremur.

Qui tamen nescio qua vi consuetudniis , nullo modo mu-

^ Alias XLviu. qu.e anteni ^3 erat , niinc i8f. — Sciipta circa lioc

tenipus.



172 ''• AUGUSTINI EPISCOPI

lari iii melius cogitareiit, nisi lioc lerrore perculsi , sol-

licitam mentem ad considerationem veritatis intenderent,ne forte si non pro justilia , sed pro perversitate ct prae-

sumptione bominum ips.is temporales molestias, infruc-

tuosa et vana tolerantia paterentur, apud Deum postea

non invenirent nisi debitas poenas impiorum, qui ejus

tam lenem admonitionem , et paterna flagella contemp-serint : ac sic ista cogitatione dociles tacti, non in calum-

niis e fabulis bumanis, scd in divinis libris promissam

per omnes gentcs invenirent Ecclesiam . quam suis ocubs

reddiconspicerent, in quibuset Cbristum praennntiatum,

etiam non visum super cajlos esse minime dubitarent.

Numquidnam cgo istorum saluti invidere debebam , ut

collegasmeos ab bujusmodi palerna diligenlia revocarem,

per quam factum est , ut multos videamus accusare suampristinam caecitatem? qui cum super coelos exaltatum

Cbristum, etiamnon videntes crcdebant; gloriam tamen

ejus super omnem terram , eliam videntes negabant, cumPropbeta utrumque una sententia tanta manifestatione

complexiis sit, dicens : « Exaltare super ccelos Deus , et

>) super omnem terram gloria tua^. »

II. Istos ergo atroces quondam inimicos noslros, pa-cem et quietem nostram variis violentiarum ctinsidiarum

generibus graviter infestanles, si sic contemnercmus et

toleraremus , ut nibil omnino,

quod ad eos terrendos ac

corrigendos valere posset , excogitaretur et ageretur a no-

bis , vere malum pro malo redderemus. Si enim quisquam

inimicum suum periculosis febribus pbrencticum fac-

tum , currere videret in pra^ceps, nonne luiic potius ma-lum pro malo redderet . si eum sic currere permitterct

quam si corripiendum ligandumquc curarcl? Et tamen

tunc ei moleslissimus, et adversissimus videretur, quando' Psal. cvii, 6.



EP15T0LA XCni. 1 73

utilissimus et niisericoidissimus exlitisset? Secl planc sa-

lute reparata taiilo uberius ei giatias ageret, quanlo sibi

euni niinus pepcrcisse sensisset. si posseni tibi osten-

dere, ex ipsis Circumcellionibus quam multos jam Ca-

tholicosraanifestos habeanius, damnantes suam pristinam

vitam et miserabilem errorem ,quo se arbitrabantur pro

Ecclesia Dci facere quid(|uid inquieta tcmeritate facie-

bant : qui tamen ad hanc sanitatem non perducerentur,

nisilegum

istarum,

quae libi disphcent, vincuHs tan-

quam phrenetici ligarentur. Quid illud alterum genus

morbi gravissinii eorum ,qui turbulentam quidem auda-

ciam non habebant. sed quadam velusta socordia pre-

raebantur, dicentes nobis : Verum quidem dicitis , non

est quod respondeatur ; sed durum est nobis traditionem

parentum rehnquere : nonne salubriler reguLi tempora-

Hum molestiarum excutiendi erant, ut tanquamde somnolethargico emergcrent , et in salutem unitatis evigilarent ?

Quam muhi exipsisnunc nobiscim gaudentes pristinum

pondus perniciosi sui operis accusant, et fatentur nos

sibi molestos esse debuisse, ne tanquam mortitero somno,

ita morbo vetcrnosae consuctudinis interirent.

111. At enim quibusdam ista non prosunt , Numquidideo neghgcnda cst mcdicina , quia nonnullorum est in-

saua])ihs peslilentia ? Tu non attcndis nisi eos, qui ita

duri sunt, ut ncc istam rccipiant disciphnam. De tahbus

enim scriplum est : '< Fruslra tlagchavi fihos vestros ,

)j disciplinam non reccperunt' : » pulo tamenquia dilec-

iione , non odio flagellati sunt. Sed debes etiam tam

multos attcndcre, de quorum salute gaudemus. Si enim

terrerentur, et non docercntur, improba quasi dominatio

videretur. Rursus si docerentur et non terrerenlur, vetus-

tate cousuetudinis obdurati ad capessendam viam salutis

' JertMii. 11, io.



1-/| S. AUGUSTINI EPISCOPI

pigrius movcrentur : quancloquiclem multi , quos bene

novimus, rctldita sihi ratione et manifestata divinis testi-

moniis vcritate, rcspontlcbant nol)is cupcre se in Eccle-

siae catholicae communionem transire , sccl violentas per-

clitorum hominum inimicitias formidare; quas quidem

pro justitia ct pro ?etcrna vita utic[ue contcmnerc debue-

runt : scd tahum infirmitas, donec firmi efliciantur, susfi-

ncnda est, non desperanda. Nec obliviscendum quodipse

Dominus adhuc infirmo Petro ait : « INon potcs me modo» scqui, sequcris autcm postca^. » Cum vcro terrori utili

doctrina salutaris adjungitur, ut non solum tencbras er-

roris lux veritatis cxpcllat , vcrumetiam malse consuetu-

dinis vincuhi vis timoris abrumpat, de multorum , sicut

dixi, salute laetamur, bcncdicentium nobiscum , et gra-

tias agentium Deo quod sua polhcitatione completa , qua

reges terrae Christo servituros esse promisit , sic curavitmorbidos , sic sanavit infirmos.

IV. Non omnis qui parcit, amicus est : nec omnisqui

verberat, inimicus. « Meliora sunt vuhiera amici, quam» voluntaria oscuhnnimici ^. » Mehus est cum sevcritate

dihgcrc, quam cum lcnitate decipere. Utihus esurienti

panis tolhtur, si de cibo securusjustitiam negligat, quamesurienti panis frangitur, ut injustitiffi seductus accjuies-

cat. Etqui phreneticum hgat, et qui lethargicum exci-

tat, ambobus molcstus, ambos amat. Quis non potest

amplins amare, quam Deus? Et tamcn nos non solum

doccre suaviter, vcrumctiam salubrilcrterrcre noncessat.

Fomentis lcnibus, quibus consolalur, saepe etiam mor-

dacissimum medicamentum tribulationis adjungcns, exer-

cet fame Patriarchas ctiam pios ct rcligiosos: populum

contumaccm poenis gravioribus ogitat : non aufert ab

Apostolo stimulum carnis tertio rogatus, ut virtutcm in

1 Joan. xiu, b6. —* Prov, xxvii, 6,



EPI8T0LA XClll. l^yS

iulirniilate perficiat. Diliganms etiam ininiicos noslros,

q«ia lioc justum est, et lioc praecipit Ueus, « iit simus

» lilii Patris nostri qui iri coelis ost, qni facit solem suum» oriri superbonosetmalos, el pluit super justoset injus-

» tos ^. M Secl siciit istadona ejus laudamus, ita etiam fla-

gella ejusin eos, cpios diligit, cogitemus.

V. Putas neminern debere cogi ad justitiam , cumlegas patremfluniliasdixissc servis : » Quoscumque inve-

» neritis cogite intrare '^: » cum legas etiam ipsum primo

Saulum^, posteaPaulum, ad cognoscendam et tcnendam

veritatem, magna violenlia Cbristi cogentis esse compul-

sum : nisi forte chariorem putashominibus esse pecuniam,

vel qualemiibet possessioncm, quam lucem istam, qufe

oculis carpitur. Ilanc ille coelesti prostratus voce subito

amissam non recuperavit, nisi cum sanctae incorporare-

tur Ecclesiae. Etputas nullam vim adhibendam essc ho-mini, ut ab erroris pernicie hberetur : cum ipsum Deum,quo nemo nos utilius dihgit, certissimis exemphs hoc fa=>

cere videas, et Christum audias dicentem « Nemo venit

» ad me, nisi quem Pater attraxerit ^', » qiiod fit in cordi-

bus omnium, qui se ad eum divinae iracundiae tiraore con-

vertunt ; et noverisaliquando furem avertendis pecoribus

pabulum spargere, et ahquando pastorem flagello ad gre-

gem pecora errantia revocare.

VI. Nonne contumacem anciham data sibi potestate,

Sarapotius aflhgebat^ ? Et utique non eam, quam supe-

rius beneficio suo matrem fccerat, crudehter oderat: sed

in ea superbiam salubriter edomabal. Non autem igno-

ras, quod istse duge nuiheres Sara et Agar, etdiio fihi

earum Isaac el Ismael, pro s})iritahbus et carnahbus

figurentur. Etcum legamus anciJlam et filiumejus a Sava

' Matth. V, 45. —- Luc. xiv, ^3. —3 Act. ix, 5. —•* Joan. vi, 44.

5 Geii. XVI, 7.



I yG S. AUGU6TINI EPISCOPI

passos graves molestias , Paulus taineu aposloliis dicit,

quod ablsmaele ])ersecutionem sit passus Isaac. « Sed sicut

» tunc, iiiquit, ille qui eratsecundum carnem, perseque-

» batureum, qui erat secundum spiritum, ita etnunc* : »

ut qui possunt intelligant, magis Ecclesiam calbolicam

persecutioncm pati superbia et impietate carnalium quos

temporahbus molestiis atcjue terroribus emendare cona-

tur. Quidquidergo facit vera et legilima mater, etiamsi

asperum amarumque sentiatur, non malum pro malo red-

dit; sed bonumdisciplinie, expellendo maluminiquitatis,

apponit, non odio nocendi, sed dilectione sauandi. Cuml)Oni et mab eadem faciunt, eademque patiuntur, non

factis et poenis, sed causis utque discernendi snnt. Pbarao

populum Dei duris laboribus atterebat- ; Moj^ses eum-

dem populum impie agentem duris coercitionibus aflli-

gebat '': simiba fecerunt , sed non simiUler prodesse

voluerunt : ille dominatione inflatus, iste dilectione in-

flammatus est. Jezabel occidit Propbetas, Elias occidit

pseudopropbetas ^: putoquod diversa sint merita facien-

tium,diversa passorum.

VII. Aspice etiam tempora Novi Testamenti, quando

jara ipsa mansuetudo cbaritatis non solum in corde erat

servanda, verumetiam in luce monstranda, quando Petrigiadius in vaginam revocatur a Cbrislo, et ostenditur non

debuisse de vagina eximi nec pro Cbristo ^. Legimus ta-

men non solum, quod ceciderunt Judaei Pauluni aposto-

toUim, verumeliam quod ccciderunt et Gra?ci pro Paulo

apostolo Soslbencm Judccum ^. nonne simiUtudo facti

quasi utrosque conjungit, ct tamen eos causcc dissimiJi-

tudodiscernit''? NempeDcusproprio FiUo nonpepercit,

I Galaf. IV, 2y. — ' Exod. v, 9. —* Id. .\xxii, 27. —* 3 Reg. xvm, 4

pl j^o. — '' M<ittli. xwi, 5j. — ^' Acl, xi.\, 2^^. cl rap. iO-ii), cl xvui, 17.

7 Rom. viit, i-i.



EriSTOr.A XCill. i'"i 1

sed pro noLis omnibus tradidit illuin : ncmpe dc Filio

ipso dicitur: «

Qui mcdilexit, et tradidit

scmctipsuinwprome^ : » nempe ct de Judai dicitur, cpiod introierit

in eum Satanas, ut traderet Clirstum ^. Cuni crgoet Pa-

ter tradiderit Filium suum, etipse Christuscorpussuum,

et Judas Dominuiti suum, cur in hac traditione Dcus est

pius, ct homo reus, nisi quia in re una^ qu.im fecerunt,

causa non una cst, ob cjuam fecerunt? Tres cruces in

loco uno erant; in una, latro liberandus; in alia, latro

damnandus; in media, Christus, alterum liberaturus,

altcrum damnalurus : quid similius istis crucibus? quid

dissimiliusistis pendcnlibus ? Traditus est Paulusinclu-

dcndus et colligandus ^, sed qnolibet custode carceris

pejor cst utique Satanas; cui tamcn ipse Paulus tradidit

hominem ^* in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in

dic Domini Jesu. Et hic quid dicimus? Ecce mitiori ira-

didit crudehs traditor, crudeliori tradidit misericors tra-

diior. Discamus frater in similitudine operum discernero

animos operantium , nec clausis oculis calumniemur, et

benevolos pro nocentibus accusemus. Item cum aitidem

Apostolus, tradidisse se quosdam Satanae^, ut dicercnt

non blasphcmare, malum pro malo reddidit, anpotius

malos etiani per malum emendare, bonum opus esse ju-dicavit ?

VIIT. Si semper essct laudabile persecutioncm pati.

sufliceret Domino dicere : « Bcali qui persecutionem pa-wtiuntur; » nec adderet : « Propter justitiam ^. >; Item si

scmpcr esset culpabile pcrsecutionem facere, non sciip-

lum esset in sanctis libris : « Delrahentem proximo suo).'0ccultc, hunc per6e((ue])ar^. >j Aliquando ergoetquieampatitur, injuslus cst, et qui eam iacit, justus esl. Sed

• Galal. II, 20. •— ^ .Tc:n. xiii, >.. — ^ \pf_ ^,., ,-> —4^ ^^^ ^

.— ' r i'm. 1, ^i). — ^ M .isli V. 10 —' Psai c. 5.

UXLVI. i'2



1^8 S, AUGIISTINI El^ISCOn

planesemper, et niali persecuti suntbonos, et boni pcr-

secuti sunl malos : illi noccndo por injustiliam. illi con-sulendo per disciplinam : illi immaniler, iili lcmperan-

ter : illi servicntcs cupidilali . illi cliaritati. Nam qui

trucidat, non considcrat (jucmadinodum lanict : ([uiau-

tem curat, considerat quemadmodum sccct : iilc enim

persequitur sanitatem, illeputrcdiiicm. Occidcrunt impii

Propbctas, occidcrunt impios et Propbctae. Flagcllave-

runt Judasi Cbrislum, Judypos tlagcllavit, ct Cbristus.

Traditi sunt Apostob ab bominibus potcstali bumante,

tradiderunt et Ajiosloli bomines potestati Satanoe. In bis

omnibus quid aUcnditur, nisi quis eorum pro vcritale,

quis pro iniquitate, quis nocendi causa, qui emendandi?

IX. Non invenilur exemplum in evangclicis ct aposto-

bcis bltcris, abquid pelitum a rcgibus terrae pro Ecclesia,

contra inimicos Ecclesise. Qui negat non inveniri? Sed

nondum implebatur illa propbetia : « lit nunc rcgesin-

>i teUigite, erudimini qui judicatis terram ; servite Domino

»intimore ^. » Adbuc enim illud implebatur, quod in eo-

dem Psabno paulo superius dicitur : « Quare fremucrunt

wgenles, et popub meditatisunt inania? Aslisteruntreges

» terrae, et principcs convenerunt in unum adversus Domi-»num, et adversus Cbristum ejus^. Verumtamen si facta

prcEtcrita in propbcticis bbris bguriie fucrunt futurorum,

in regeibo, quia])pelLabatur Nabucbodonosor, ntrunique

tempus figuratum est, et quod sub Apostobs babuit, et

quod nunc babet Ecclesia. Tcmporibus itaque Aposto-

lorum etMartyrum illud implcbaturquod figuratum est,

qaando rcx mcmoratus piosct justos cogcbat adorare si-

niulacrum, et recusantcs in flammara mittebat. Nunc

autem ilbul iniplctur quod paulo post in eodcm regeli-

guratum est, cum convcrsus ad lionorandum Dcum ve-

* Psal. II, 10. — '^ Ibitl. I.



EPISTOLA XCIll. l^yg

rum, clecrcvit in regnosuo, ul quicumque bliisphemarct

Deum Sidrac, Misac, ct Abdcnago, poenis dcbilis subja-ceret ^ Prius ergo tcmpusillius rcgis significabat priora

tcmpora regum inlidclium, quos passisunt Christiani pro

impiis : posterius vcro tempus ilHus regis, significuvit

tempora posteriorum regum jam fidehum, quos p^tiun-

tur impii pro Christianis.

X. Sed plane in eis, qui sub nomine Chrisii errant se-

ducti a perversis, ne forte oves Christi sint errantes et ad

gregcmtahterres'0canda3 sint, lcmperata sevcritaset ma-gis mansueludo scrvatur ut cocrcilione exihorum atque

damnorum, admoncanlur considerare quid , quare pa-

liantur, et discant praeponerc rumoribus et calumniis ho-

minum Scripturas quas leguut. Quis cnim nostrum, quis

vcstrumnon laudat legesab Imperatoribus datas adversus

sacrificia paganorum ? Et ccrle longe ibi poena severior

constitutacst; iUiusquippe impietatiscapitalesupphciura

est. De vohis autcm corripiendia atque coerccndis, habita

ratio est, quo potius admoueremini ab errore discedere,

quam pro scclerc puniremini. Polest cnim fortasse etiam

de vobisdici, quod ait Aposiolus de Judieis : « Testimo-

«niumihisperlubeo, quia zchim Dei habent, sed non se-

» cundum scientiam. Jgnorantes enim Dei justitiam, et

w suam volentes constituerc, justiti;c Dei nonsuntsubjec-

» ti "-. » ^Juid euim ahud et vos quam vcslram justitiam

vuhis constituere, quando uou dicitis justificari nisi eos ,

qui avobis potuerint baptizari? In hac ergo apostohca

senleulia, quam dc Judgeis protuht, boc dislatisa Judaeis,

quo^d vos habctis sacrameuta christiana , quibus ilh

adhuc carent. Coeterum ad hoc quod ait : a Ignorautes

»Dei justitiam, ct suam volenles constituere, et quod ze-

»IumDeihabent, sed nou sccundum scicutiam-^, » pares' Dan. 111, 96. —2 Rom. x, 2. —' Ibid, 3,

12.



l8o S. AITtUSTINI episcopi

estis omniiio, cxceptis cluntaxat illis, quicumqiie in vo-

Lis sunt, scicntes quid verumsit,ct pro animositate

suaR pervcrsitatis, conlra veritatcm ctiani sibi notissimam

dimicintes. liorum quippc imj)ictas, ctiam idololatriam

forsitan supcrat. Scd quia non facile convinci possunt

(in animo namque latct lioc malum) omncs tanquam a

nobis minus alicni, Icniori scvcritatc coerccmini. Et hoc

quidcm, vcl dcomnibus htercticis, qui chrislianis sacra-

mcntis imbuuntur, ct a Christi vcritate sive unitalcdis-

sentiunt; vel Donalistis omnibus dixcrim.

XI. Quod autcm ad vos attinct, qui non solum cumillis communitcr Donatistoe a Donato, verumctiam pro-

prie Pvogatistge a Rogato appellamini, mitiores quidcm

esse videmini , quia cum Circumccllionum immanissimis

srcsfibus non saevitis : sed nulla bcstia , si ncminem vul-neret , propterea mansucta dicilur, quia dcntes et ungurs

non habet. Saevire vos nolle dicitis; cgo non posse arbi-

tror. Ita cnim cstis numcro cxigui, ut movcrc vos contra

advcrsarias vobis multitudincs non audcatis, etsi cupiatis.

Sed ponamus vos ctiam nolle, quod non valctis; pona-

mus vos evangelicam sententiam , qua scriptum est , «Si

» quis tibi voluerit tunicam tollcre, et judicio tecum con-

wtenderc ; dimitte illi ct pallium* , » sir inlelligcrc, sic

tenere, ut perscquentibus vos non solum nulla injuria ,

verumetiam nullo jure rcsistcndum pulclis : Iiunc cerlc

intellcclum Ilogatus auctor vestcr, aut non habuit. aut

non implevit; qui de nescio quibus rebus , ut dicitis ves-

tris . accrrima perseverantia, ctiam forensi disccptatione

conflixit Cui si diccretur, Quis unquam \poslolorum

in causa lidci , res suas judicio publico dcfendit? sicut

luin Epistola tua posuisti , « Quis unquam Apostolorura

in causa fidei res alienas invasit?» nullum quidem in

AlaHh. V, 40,



EPI3TOLA XCllI. l8l

divinis Littcrishujusfacti repcriret exemplum: sed tamcnforte iuveniret alujuam veram defensioncm , si vcram Ec-

clesiam reliueret , ct non sub Kcclcsiae vera^ nominc im-

pudenter aliquid possiderct.

XII. Quod autem perlinet ad terrenarum polestatum

jussa , contra scbismalicos aut Liiereticos vel inipelranda

vel exserenda , il!i quidem a quil)us vos separaslis acer-

rimi fucrunt , et contra vos , (juantum audirc potuimus;

et contra Maximianistas , quod Geslorum etiam certis

documcnlis probainus : sed tamen nondum ab eis sepa-rati cralis (29J, quando Juliano impcratore in sua pe-

litione dixerunt ,quod « Apud eum sola juslilia locura

haberct ; w quem certc apostatam novcrant , ct idolola-

triis deditum sic vidcbant , ut aut justitiam esse idolola-

triam fciterentur , aut se scclerate nientitos , ncgare nonpossent, ut apud eum dicerent solam locum baberejus-

titiam , apud quem magnum locum cernerent babereidololatriam. Sed fueiit error in vcrbo , de facto ipso

quid dicis ? Si nibil justum ab Impcratore petendumcst, cur a Juliano petitum cst quod justum putatumest?

XIII. An boc petendum cst , ut sua quisque recupe-

ret, non ut aliqucm,

quo ab Impcratore coerceatur,

accuset? Interim ct in suarum rerum recipicndarurn re-

petitione ab aposlobcis excmplis recedilur; quia boc fe-

cisse nemo invenitur illorum. Sed tamen cum majores

vcstri ipsum Caecilianum tunc ccclesiae Cartbaginensis

cpiscopum, cui tanquam criminoso communicare nolue-

runt, apud principcm Constantinum per Anulinum pro-

consulem accusaverunt, non rcssuas amissasrcpctiverunt,

sed innoccntcm (sicut existimamus, ct sicutipsejudi-

ciorum exitus docuit) calumniose appctivcrunt : quo

quid sccleratius ab eis ficri potuit? Si autem (sicut falso

arbitramini ) vere criminosum judicandum terrenis po-



l85 8. AUGCSTiNI EPISCOPI

teslalibns tradidcrunt. quid nobis objicitis,

quod ves-

trorum priCsuni))lio priniitus fccit : quod cos non argue-

renius (|ui.i lccorunt, si non animo invido et noxio, sed

emendandi ct corrigcndi voluntate fecisscnt. Vos autem

indubitanlcr arguimus . (juil)us crinicn vidclur , dc ini-

micis commuuionisnoslrcC, cliristiano Impcratori aliquid

conqucri, cum lihellus a majoribus vcstris Anulino pro-

consuli dalus, el Constantino Impcralori mittcndus, ita

supra scriptus sit : « I.ibcllus licclcsiae catboiicae , cri-

minum ('a^ciliani , tradilus a parte Majorini*. )i lllos

auteni magis liinc arguimus, quia cum apud Imperato-

rem ultro CaTilianum r.ccusassenl , qucm primo utique

apud collcgas IransniariiiOa convinccrc dcbucrunt, ipso

Imperalore longc oidiuatius agente , ut cpiscoporum

causam ad se dclatam . vA episcopos mittcrct , ncc victi

pacem cumtratribus babcre

voluerunt'.

scd rursus adeumdcm Impcratorem Vencrunt ; rursus non Citcilianum

tantum , verumetiam dalos sibi cpiscopo,^ judices , apud

terrenum rcgcm accusavcruiit : rursUs ab alio episcopali

judicio ad eumdem Imj)cratorem appcllavcrunt. Nec eo

ipso inter parles cognosccnle aique jndicante, vel veritati

Vcl paci ccdcndum csse duxcrunl.

XIY. Quid aulcm aliud statucret Conslantinus advcf-

sus Caecilianum ct socios t^us, si esscnt vcstris mnjoribus

accusantibus victi,

quam quod statuit in cos ipsos, qui

cum ultro accusaSscnt, nec ca qua? intcndcbant, probare

potuissent , nolucrunt vcritati conscnlirc, ncc vicli. llle

Cjuippe Imperator primusconslituit in bac causa, ul rcs

conviclorum . <'t unilati pcrvicacitcr rcsistcntium , fisco

vindicarcnlur. Srd vidclicet si vcstris majoribus accu-

santibus alquc supcrantibus , contra communionem C.x-

ciliani Imperalor laJe aliquid decrevissci , i)rovisor<^§

• Libelius de quo in ep"s(. 8S, n. 2.



EPJSTOLA XCIII. l83

Ecclesiae, defeusorcs pacif) et uiiitalis noniiaaii vclJclis.

Cum vero in eos, qui ullro accusanles nihil probarc po-

luerunt, ncc oblato sibi gremio pacis. quo corrccti ex-ciperentur , consentire voluerunt, ab Inipcratoribustalia

decernuntur, indiguum facinus clamilatur ; neminem ad

unitatem esse cogendum , malum pro malo rccklcndum

nemini esse coutenditur. Quid est aiiud quam id quodde vobisquidara scripsit ; « Quod volumus sauctum est ^ ?

Et nunc non erat magnum neque diliicile considerare

atfjue cogitare Constantini judicium atque sententiam

contra vos vigere, quae vestris majoribus Caecilianum

apud Imperatorem toties accusanlibus, et nou conviu-

centibus, advcrsus vos promulgata cst ; eamque necessa-

rio sequi ca;teros Imperatores, maximc catbolicoschris-

tianos ,quoties de vobis aliquid agcrcvestraeobstinalionis

necessitas cogit.

XV. Facileerat ista cogitarc. ut vobisipsis aliquando

dicerctis , Si Caecilianus vel iunocens fuit , vel nocens

convinci non potuit, q^iid iu jioc negotio tam longe la-

teque diffusa societas cbristiana peccavit ? Cur orbi

cbristiano non licuit iguorare, quod non potuerunt qui

accusavcraut demouslraro? Cur illi quos Cbristus in agro

suo, id cst iu hoc mundo , scmiuavit, et iutcrzizania

crcsrere usque ad messem praecepit : cur tot millia fi-

delium in omnibus gentibus, quorum multitudincm stellis

coeli et arense maris Dominus comparavit, quos iu semine

Abrabae benedicendos promisit ct rcddidit, propterea

negantur esse christiani, quia in hac causa in qua discu-

tienda non interfuerunt,

judicibus potius suo pcriculo

judicantibus, quam victis liligatoribus credere malue-runt? CertenuUius crimen maculat ucscieutem. Quomodofidelestoto orbe diffusi , crimen traditorum cognoscere

^ Hemisticbium Tycbonii,



EPISTOLA XCIII. 185

quo cogitur, utrum bonum aii malum : non quo quis-

que bouus possit csse invitus, secl timenclo quod non

vult pati , vel relinquit impedientem animositatcm

vel igiioratam conipcllitur cognoscere veritatem , ut ti-

mens vcl respuat falsum , de quo contendcbat ; vel

quarat verum , quod nesciebat , et volens tencat jam

quod nolebat. Supcdluo boc ibrtassc diceretur quibus-

libct verbis, si non tam multis ostenderelur exemplis

Non iilos aut illos bomincs, sed multascivitates vidcmus

luissc Donatistas , nunc csse catholicas , detestari vcbe-

menlcr diabolicam scparationem , diligere ardenter uni-

tatem. Quae tamen timoris liujus, qui tibi displicet

occasionibus catbolicae facta? sunt per lcges Impcrato-

rum , a Constantino apud quem primum vestri ultro

Caxiiianum accusaverunt , iisque ad praesentes Impera-

torcs , qui judicium iliius, quem vestri eJegerunt, quemjudicibus episcopis praetulcrunt

,justissime conlra vos

custodiendum esse decernunt.

XVII. Ilis efgo exemplis a collegis meis mibi propo-

sitiscessi. Nam mca ])rimitus sententia non erat, nisi nc-

minem ad unitatcm (^bristi csse cogendum , verbo esse

agcndum, disputatione pugnandum, ralione vincendum,

ne fictos catbolicos habcremus, cjuos apertos heereticos

novcramus. Sed bfec opinio mea , non contradicenlium

verbis, scd demonstrantium superabatur exemplis. Namprimo mibi opponebatur civitas mea , quae cum tota

csset in partc Donati , ad unitatem cathobcam timore

legum imperialium conversa est, quam nunc videmus

ita bnjus vcstras animo.itatis perniciem detestari, ut in

ea nuncjuam fuisse credalur. Ita aliae multae, c|U8e mihi

nominalim commemorabantur, ut ipsisrebus agnoscerem

etiam in hac causa rcctc intelligi posse quod scriptum



l86 S. ALGLSTIM EPlSCOri

esl, <rDa sapienti occasionem , et sapientior erit*.»Quara

miillienim ,

quod certo scimus,

jam volebant esse ca-

tholici, manifcslissima veritate commoti , et oflensionem

suorum revereudo quotidie reicicljaiil. Quam multos uon

veritas , in qua nunquam pr^esumpsistis , sed obduratae

consueludinis grave vinculum colligabat , ut iu eis com-

plerctur divina illa sententia : « Verbis non emendabitur

» servus durus ; si enim et iutellcxerit , uon obediet^. »

Quam multi propterea putabant veram ecclesiam esse

partera Donati , quia eos ad cognosceudam catbolicam

vcritatem sccuritas torpidos, fastidiosos,

pigrosque fa-

ciebat. Quam multis aditum intrandi obserabantruraores

maledicorum, qui nescio quid aliud nos in altare Dei

ponere jactitabant. Quam multi nihil iuteresse credentes

in qua quisque parte Christianus sit , ideo permane-

bant in parte Donati , quia ibi nati erant , et eos iude

discedere , atque ad calhohcam nemo transire cogebat.

XVIII. Ilisomnibus harum iegum terror, quibus pro-

mujgandis regesserviunt Domiuo in tiraore, ita profuit,

ut nunc alii dicant : Jam hoc voiebamus ; sed Deo gra-

tias, qui nobis occasionem pr<3L4juit jamjamque facieudj ,

et diiationum morulas amputavit. Aiii dicant : lioc esse

verum jam scicbamus; sednescioqiia consuetudine teuc-

bamur : gratias Domino , qui vincuia iiostra disrupit , et

nos ad pacis vincuium transtulit. Alii dicant : JNescieba-

mus ; hic esse veritatem , nec eam discere volebamus; sed

nos ad cam coguoscendam metus fecil iutcntos, quo ti-

muimus ne forte sine ullis rerum aetcrnarum lucris damno

rerum temporaiium feriremur : gratias Domino , quine-giigentiam nostram stimulo terroris excussit, ut saltem

joliiciti quasreremus, quod securi nunquam nosse cura-

viraus. Ahi dicant : J\os falsis rumoribus terrebaraurin-

• Prov. ix, 9. —2 IJ, XXIX, ig.



EPlStOLA XCITI. 187

trart, ^uos falsos esse nescireinus , si non intraremus;

ncc intraremus, nisi cogeremur : gralias Domino, qui

trepidationem nostram tlagello abstulit, expertos docuit

c|uam vana et inania do Ecclcsia sua niendax fiima jacta-

verit : hinc jam credimus et illa falsa esse, quae auclores

Imjus liaeresis criminati sunt, quando posleri eorum tani

falsa et pejora finxcriint. Alii dicant : Putabamus quidem

nibil intcresse ubi fidem Christi teneremus : sed gratias

Domino ,qui nos a divisione coHegit , ethoc uni

Deo con-grucre , ut in unitate colatur, ostendit.

XIX. His ergo dominicis lucrisimpediendiiS, ad con-

tradiccndum mcopponercm collegismeis, nein niontibus

et collibus vestris , id est, in tumoribus superbiae vestrfe,

Christi oves errantcs in paris ovile colligerentur, ubi est

unus grex et unus pastor? Ita sane huic provisioni contra-

dicere debui , ne res quas dicitis vestras perderetis, et

securi Christum proscribcretis : ut jure llomano testa-

menta conderetis, et jure divino patribus conditum Tes-

mentum , ubi scriptum est : « In semine tuo benedicen-

» tur onmes gcntes*, » calumniosis criminationibus

rumperetis : ut in emptionibus ct vendilionibus liberos

contractus haberetis , et vobis dividere quod Christus

emit vcndilus audcicfis : ut quod cjuisque vestrum cui-

quam donasset , valcrct , et quod donavit Dcus deorum ,

a solis ortu usque ad occasum vocatis filiis non valeret :

utdc terra corporis vestri in exilium non rnitteremini, et

de regno sanguinis sui, a mari usque ad mare , et a flu-

minc usquc nd tcrminosorbis terrae Christum exulem fa-

cere conarcmini ? imo vero serviant reges terree Christo,

etiam lcgos fcrendo pro Christo. Majores vestri Caecilia-

num et socios cjus rcgibus terrae puniendos falsis crimi-

nibus objeoerunt : convertantur leones ad comminuenda• Gei), XXVI. 4.



l88 g. AUGUSTINl EPiscon

ossa calumnianlium, nec Daniel ipse inteicedat, innocens

comprobatus, elde lacu quo illi pcreuntJiberalus. « Qui» enim parat proximo suo foveam , ipse juslius catlet iu

» eam^. »

\X. Eripe te, frater, tlum in liac carne vivis , ah ira

quie ventura est pcrtinacibus et superbis. Terror lempo-

ralium polestatum,

quando vcritatem oppugnat ,justis

fortibus gloriosa probatio est . inlirmis periculosa tenta-

lio : quando autem veritatem ])riedical. errantibus cor-

datis utiiis admonitio est, et insens.ilis inutilis alUiclio.

Non est tamen potestas nisi a Deo : qui autem resistit po-

testati, Dei ordinationi resistit. Principes enim non sunt

timori bono operi, sed malo. Vis autem non timcre po-

testatem ? bonum fac , ct babebis laudem ex illa. Sivecnim

potestas veritati favens aliquem corrigat, laudem babet ex

illa qui fucrit emendatus; sive inimica veritati in abquemsitviat , laudem babet ex iHa qui victor fuerit coronatus.

Tu autem non bonum facis , ut timere non debeas potes-

tatem : nisi forte bonum est sedere, et non adversus

fratrem detrahere , sed adversus fratres omnes in omni-

bus gentibus constitutos , quibus lestimonium pcrbibent

Propbetge , Cbristus , Apostoli, cum legitur : « In semine

» tuo benediccntur omnes gentes^ : » cum lcgitur : « Ab» ortu solis usque adoccasum sacrificium mundum offcr-

» lur nomini meo; quoniam giorificalumeslnomcnmcum

» in genlibus . dicit Domiaus"', » Audi, « Dicit Domi-» niis; » non dicit Donatus, aut Kogatus, aut ViDCcn-

tius , aut Hilarius, aut Ambrosius, aut Augustinus; sed,

« Dicit Dominus : » cum legitur : « Et bcnedicentur in

» eo omnes tribus terrae, omnes gcntcs niagnificabunt

» eum. Bencdictus Dominus Dcus Isracl, quifacit mira-

» bilia solus et benedictum nomen gloriae ejus in acter-

• Prov XXVI, »7, —'Gen. xxvi, 4. — ' Malach, r. 11.



EPISTOLA XCIir. 189

» niim, et in saeculum seeculi : Et replebitur gloria ejns

» omnis terra , fiat, fiat*. » Et tu sedcs Cartennis , et cumdeccm Rogatistis, qui remansistis, dicis : Non fiat,

non fiat.

XXI. Audis loqui Evangelium : « Oportebat impleri

«omnia, qua? scripta sunt in lA^gc , ct Prophotis, ct

» Psalmis de me : tunc apcruit illis sensum , ut intellige-

» rent Scripturas; et dixit eis : Quoniam sic scriptum est,

» et sic oportebat pati Christum , et resurgere a mortuis» tertia die, et praedicari in nomine ejus poenitentiam et

» remissionem peccatorum per omnes gentes, incipienti-

» bus ab Jerusalem-. » Legis etiam Actus Aposlolorum ,

quemadmodum hoc Evangelium cnepcrit abJerusrdem,

ubi primoillos centum viginti Spirilus sanctus implevit

alque inde in Judream atque Samariam , et in omnes gen-

tes cxierit, sicut eis dixerat ascensurusin coelum : « Eriiis

>; mihi testes in Jerusalem et in tota Juda?a et Samnria,

» et usque in fines terrae^ : quia in omnem lerram exi-

» vit sonus eorum , et in fines orbis terr» verba eorum. »

Et tu contradicis divinis testimoniis tanta firmitale robo-

ratis, tanta lucemanifestatis , et ad istamproscriplioncm

Christi haereditatem perducere conaris , ut cum in ejus

nomine, sicut dixit,

praedicetur piDenitentia in omnibus

genlibus quisquis hac fuerit praedicatione commotus, in

qualibet parte orbis terraruni , nisi quaesierit et invenerit

latentemin Mauritauia Caesariensi Cartennensem Vincen-

tium , aut aliquem ex ejus novem aut decem consortibus,

dimitli ci peccata non possint. Quid non audeat tjphus

morlicinae pelliculae, quo non sc praecipitet praesumptiocariiis et sanguinis? Iloccine cslbonum opustuum ,prop-

ter quod non limeas potestatem ? Tantum scandalum ponis

adv.ersus filium matris tuae, parvulum scilicet et infir-

1 Psal. Lxxt. 17-19. —^ I.iic XXIV, ;4-'i7. —^ a.<i, i, 8.



J^O S. AUGUSTINI EPISCOPI

mum, propter quem Christusest mortuus , nondum cibo

paterno idoneum, sed adhuc malerno hictc nutricndum :

et Hilarii lihros mihi opponis, uti negcs Ecclcsiam crcs*

centeni in omnibus gxntihus usquc in finem sa^xuli,

quamDeus contra increduhtatem vestram cum juratione pro-

misit? Kt cum essetis infclicissimi , si tuuc quaudo pro-

mittebatur resisterelis, nunc ctiam cum redditur contra-

dicilis.

XXII. Sed historicus doctus magnum aliquid inve-nisti , quod contra Dei tcstimonia profcrcndum putares.

Dicisenim : « Quantum ad tolius mundi [lertinet partes,

modica pars est in compensatione tolius mundi , in qua

fidcs christiana nominatur : » nec vis attcndere, aut te

nosse dissimulas , in quam multas jam barbaras naliones

tam parvo tempore venerit Evangehum , ut nec inimici

Christi dubitare jam possint brevi tempore futurumquod Discipulis respondit de saeculi tinc quasrcntibus :

« Et prasdicabilur hoc Evangchum in universo orbe, in

» testimonium omnibus gcntibus; et tunc veniet finis^. «

In hoc et clama et contcnde, quanlum potcs , etiamsi

apud Persas et Indos Evangchum praedicetur, ubi quidem

jam diu preedicatur, nisi quisquis hoc audierit , Carten-

nas venerit, vel in viciniam Carlennensium, mundari

omnino a dehctis suis non polerit. Ita-nesi carucris ista

voce, rideri te metuis : el cum ea nou careas, flcri te

non vis?

XXlil. Acutum autemahquid libi vidcris diccre, cumCatholici^ nomeu non cx tolius oibis conimunione inter-

pretaris, sed cx observationc praeceplonimomnium

di-

vinorum, alque omnium sacramcnlorum : quasi nos,

etiamsi forte hinc sit appcHala Calhohca , quod totum

veraciter teneat, cujus veritatis nonnuhce parlicula^cliam

» Matlh, \xiv, 14.



EPISTOIA, XCUJ, lyl

in diversis inveiiiuiilur liceresibus, hujus nominis tesli-

monio nitainur ail tlenionslraiitluui Ecclesiam in omnibus

gentibus, et non promissis Uei et tam multis lam({ue ma-

nifestis orat;ulis ipsius veritatis. Setl nempe boccsl lolum,

quod nobis persuatlere conaris, solos remansisse lloga-

tistas, (jui Catbobci recle appebandi sint, exobservatione

prseceplorumomniumdiviiiorumatqueomniumsacranien-

torum; et vosesse solos, in quibus inveniat fidem cumvenerit Filius bominis, Da veniam, non crcdimus. Licet

enim ct boc audeas forsilan dicere , ul in vol^is possit in-

veniri fides, quam se in lcrra non inventurum Dominusdixit, non vos in terra, sed in coelo esse deputandos : nos

tamen Apostolus itacautos reddidil^, ut etiam Angelum

de coelo nobis aliud evangebzautem , praeterquam quod

accepimus , anatbema debere esse praeceperit. Quomodo

autcm confidimus ex divinis Lilteris acccpisse nos Cbris-tum manifeslum , si noa inde accepimus et Ecclesiam

mauifestam. Quasbbet quisque ansas et uncos adversus

simpbcitalem veritatis intexat, quaslibet nebulas calbdtC

falsilalisoffundat , sicut anatbema erit , qui annuntiaverit

Cbristum nequc passum csse, neque terlia die resurrexissc;

quoniam in veritate evangebca accepimus : « Oportebat

» Gbristum pali , et resurgere a mortuis tertia die - : w sic

erit anatbema quisquis annuntiaverit Ecclesiam pricter

communionem omnium gentium ; quia eadem veritate

consequenter accepimus, « Et praetbcari in nomine cjus

» poenitentiametrcmissionem peccatorum peromnes gen-

» tes, incipientibus ab Jerusalem ^ , » et inconcussc tenere

debcmus : « Quisquis \obis annuntiaverit,

praeterquam

» quotl accepislis, analjiema sit'.»

XXIY. Si aulcnj universos Donalistasnon audimus, se

pro Ecclesia Cluisti supponeutes, quia nulium pro se

» Luc. xvm, 8, ft Ga!al. i, 8. —. 2 Luc. xsiv, 46, —3 Ibid, 47.



192 S. ALGISTINI EPiscrsri

testimonium de divinis lil)ris proferunt. quo id doccant j

quantominus, rogo te, Uogatistas audire

debcmus,qui

nec illud pro se intcrpretari conabuntur, quod scriptum

est : « Ubi pascis , ubi cubas in meritlie^? » Si cnim lioc

locoScripturarum meridies Afncaintelligcndacst inparte

Donati. quod sub ctieli fcrvcnliori plaga cst , omnes vos

JViaximianistiT' supcrabunt. quorum scbismain Byzantio,

et in Tripoli exarsit. Scd confligant cum cis Arzuges, ct

hocmagis ad se pertinerc contendant : Mauritania lamcnCaesaricnsis , occidentali quam mcridianoe parli vicinior,

quando nec Africam se vult dici, quomodo dc mcridic

gloriabilur, non dico ctdvcrsus orbem tcrrarum, scd ad-

vcrsus ipsam partcm Oonali, unde pars Rogali, brevis-

simum frustum de frusto majore prtecisum est? Quis

autem non impudcutissime nilatur ali<piid in ailcgoria

posilum pro se interpretari , nisi habeat et manifesta tes-

timonia, quorum lumine illustrentur obscura?

XXV. Quod autem omnibus Donatistis diccresolcmus,

quanto vobis fortius dicimus ; Si possunt (quod iicri non

potest)aliquid habere causam justam, qua communionemsuam separent a communionc orbis tcrrarnni , camque

appellcnt Ecclcsiam Cbrisli . quod sc juslc ab omniumgentium communione separaveiint : unde scilis in chris-

tiana societate , tam longe latcqiie diffusa , ne fortcante-

quam vos scprtraretis, jam se aliqui justa causa separa-

vcrant in longinquissimis terris, unde ad \ os corum justitiae

fama non potucrit pervcnire? Qiioiiiodoin vobis potcst

csse Ecclesia , potius quam in illis,

qui sc priorcs iorte

scparavcrunt? Ita fit ut cum lioc ncscitis, inccrti vobis-mctipsis sitis: quod ncccsse csl contingat omnihus ,

qui

pro sua societatc uluntur tcstimoiiio noii diviiio. scd suo.

rscqueenim potcstis dicere , Si hoc coiiiigissct. nos latcre

iCant I, G.



EPISTOLA XClIf. 193

non posset , cum in Africa ipsa , (|UOtjani partcs factfe

sint ex parte Donati,si interrogcmini,

nondicatis:

prae-sertim quia tanto sibi videntnr quilioc faciunt justiores,

quanto fiicrint pauciorcs; cl utiquc tanto sunt latentio-

res. Ac per hoc incerti estis , ne forte aliqui pauci justi

et idco minime noti . alicubi longe contra Africae meri-

diem , antcquam pars Donati justitiamsuam acaelerorum

hominum iniquitate secerneret, se primitus causa aequi^-

sima separaverint in latere Aquilonis, et ipsa sil potius

Ecclesia Dei tanquam Sion spirilahs, qua^ vos omnes

justa separatione prjEvenit, multoque prsesumptius pro

se interpretetur, quod scriptum est, « Mons Sion, latent

» Aquilonis, civitas rcgis magni ^ ; » quam pro se inler-

pretatur pars Donati , « l bi pisi is , nbi cubas in me-•> ridie ^. »

XXVI. Et tamen vereris , ne cum imperiaUbus legi-

bus ad unitatcm cogimini , nomen Dei a Judieis et paga-

nis diutius bhisphemetur : quasi nesciant Judtei quem-admodum primus populus Israel eliam bcllo delerc

voluerit duas illas tribus et dimidiam,

quae ultra Jorda-

nem terras acccpcrant , quando eas putaverunt se abunitate suipopuh separassc. Pagani vero magis nos bhas-

phcmarc possunt de lcgibus, quas contra idolorum cul-

lores christiani Impcratores tulerunt : et tamcn ex eis

muUi correcti , et ad Deum vivum verumque conversi

sunt , et quotidie convcrtuntur. Sed plane et Judasi et

Pagani, si tam paucos putarent esse Christianos, quam

pauci vos estis. qui solos vos christianos esse perhibetis,

nec bhispliemare nos dignarentur, sed nunquam ridcret.essan nt. Non timetis ne vobis dicant Judaei , Ubi cst

quod Paulusvester Ecclesiam vestram intelligit, ubidic-tum est : « LaUarc stcrilis quae non paris, erumpe ct ex-

U'sa! xr.vu, 3. — -i Caiit 1 , 0.

CXLVl. l3



194 ^- AlJGUSTiNI EFlSCon

wclaiiia, quac noh parluris ; (juoniam multifjlii desertaej

»magis (juam ejuscjuoe habctvirum*,» preeponchs mul*titudinemClirisliiUioruminulliluiliniJnila^orum^siCliristi

EcGlesia cst paucitas vcslra ? Jlocci-ne illis tlicturi eslis,

Ideo magis justi sumus,

quia pauci ?ilmu8 : nec attett»

ditis eos responsuros,

Quotiibet Vos essc dicatis. non ta-='

men estis ilb, dc quibus dicLum rst, « Mulf i lilii desertii^ »>

si tam cxigui numero remanjistis?

XXyil. Hic tu oppositurus cst exemphim justi illiui

in diluvio, qui cum douio sua sohis Hberari dignusinvcn»

tusest. Vides crgo quam longcsis adhuc a juslilia ? prorsUs

donec ad septenl rcmaneas,quibus tu ^is octavus, justuiii

te esse non dicimus : si taincn non istam justitiam, sicut

diGebam,

praeripuit ahquis antc partcm Donati, et cumsuis septem justa aliqua causa connnotus, se lolige ahbi

separavit , et a mundi hujus diluvio hberavit. Quod cumignoretis an factum sit, alquc ita Vobis inauditum, sicul

muhispopulis Christianorum in longinquis tcrris consti^

tutorum nomen Donati inauditum estj incerti eslis «bi

sit EGclesia. Ibi enim erit, ubi primum forsitan facium

est quod postea vos fccistis ; si poluit csse uha justa caugft^

qua vos a communione oinnium gentium scparare pos-sdtiSi

XXYIII. N(>3 aUtcm idco cerli sumus. ncmincm sc a

communionc omnium gcntiuni justc scpararc potuissej

quin iionquisquc noslrum in juslitia BUa, sed in ScriptU*

lis divinis qutErit Ecclesiam . cl ut pronlissa cst , rcddi

conspicit. Ipsa cst cnim dc qua dicitur, « 8icut hHnui

y> inmcdiospinarum. ila proximamcainmcdio filiarum^s w

quae iiec spili^ dici possunt, nisi malignitate nioruin;

noG fdiae, nisi conimuiiionc sacramcntotum. Ipsa cst Chilfl

qua^ dicit, «. A linilnis tcrni? ad lc clamavi . cunt an^la*

' Galat. IV, 2. — "2 Caiit ir, a.



l:Pisf6tA xcili. ~I q5

h rctUr cor meuni *.» Qua^ in fiiio Psalmo dicit, «Tsedium

» dctinuit nie a peccatoribus dcMelinqucntibus legem» lUam'' : ct Vidi inscnsatos, ct tabescebam -^» Ipsa e»t,

quffi dicit ^ponso suo, « Ubi pascis . ul)i cubas in meri-

5)die; ne forte fiam sicut operta supcr greges sodalium

atuorum'*. » Id cst quod alibi dicilur , « Dextcram tUamenotam fac milii, ct eruditos corde in sapientia; »in t|ui-

bus luce fu]gciitil)us ct cbarilate fervcntibus quasi in

mcridie rcquicscis : ne forte velut operta, id esl,occUlta

et ignota , irrUam non in gregem tuum, sed in greges so-

dalium tuorum , id est, bwrelicorum. Quos ista sodales

xliciti sicut spinas illas filias, proptcr communionerh

sacramentorum. De quibus alibi diciiur, « Tu Vero itna-

» nirnis meus, ct dux meus , et nolus nieus, qui simul

» mecum dulces capiebas cibos , in domo Domini ambti-

^lavimus cum consensu : Veniat mors guper illos , et

6 descendant ininfcrnum viventes ^.wsicut DathatieE AbKron , impioe separationis anctores.

XXIX. Ipsa est cui coiilinuo respondetur, « Nisicog-

«noveris temetipsam, o pulcbra inter mulieres j exi ttiih

fo vestigiis gregum, ct pasce h.Tpdos tuos in tabcrnaculis

» paslorum'^.

» respon^îo dulcissimi sponsi ! « iVisi

» cognovcris temelipsam , " inquit. Quia Utique non po*

tPSt civitas abscondi snpra montem conslituta^ ; ct ideo

tiOn est 0[)erla , ut incurras in greges sodalium meOfUm.Ego enim sum nions paralus in cacumine monlium, ad

qUcm Vcnient universee gehles , « îsi ergo cognoveris te-

*metipsam ,>. non in vcr])is calumniosorum,scd in tes*

timoniislibrorum meorum. « ISisi cognoverissemetipsam,»ûia de te dicturn est : Porrigo longius funiculos^,etpa]oi

« Psal. t.x ,1 — 2 ij. civiii, Za!n 5'5. — 3 n.iJ, Res i58. -^

<Cant. i, 6. ^ & Psal. i.uxix, 12. — «Id, tiV, 14. —* Cant. i j ^, «^

* Mauh, V, I 4. ~ » hnl i.iv, 2.

i3.



igG S. AUGCSTINl EPISCOPI

validos confirnia : cliam atquc ctiam in dextcram atque

sinistram cxlende. Semcn cnim luum licTreditabit gen-tes ^ , et civitatcs qucC dcscrta? crant , inhabi*abis. Nonest quod mctuas

, praevalobis cnini , iicc crul)cscas quocl

delestabilis lueris. Confusioncm cjiirn in pcrpctuuni ob-

livisceris , ignominiae viduitalis Inve non cris mcmor.

£go cnim sum Doniinus {|ui iiu io te , Dominus no-

nien ci. Et qui cruit tc, ipsc Dcus Israel univcrsEe terras

vocabitur. « JNisi cognoveris temctipsam, o j)ulcbraintcr

» muliercs- : j^ quia dc te diclum est, «Concupi\it rcx

» spccicm luam^ : » quia dc te dictum cst , « Pro palri-

» bus tuisnati sunt tibi filii , constitucs eos principessu-

»per omnem terram ^. » « Nisi crgo cognovcris temetip-

»sam, cxi tu: » non cgo le cjicio , scd exi tu , ut dicatur

de te : Ex nobis exierunt, sod non eranl cx nobis. « E\i

»tu investigiis gregum,» non in vc.^ligiis meis, scd in ves-

tigiis gregum : nec unius grcgis, scd gregum divisorum

et crranlium. « Et pasce bsedos luos^, » non sicut Peirus,

cui dicilur . » Pasce ovesmcas; « Scd pasce bsedos tuos in

» tabernacubs pastorum , »non in tabcrnaculo pastoris,

ubi est unus grcx ct unus pastor. (lognoscit cnim scmet-

ipsam, neboc ei contingat , quia boc contigit eis, qui sein illa non cognoverunt.

XXX. Jpsa cst, de cujus paucitalc diciturin compa-rationc plurimorum malorum,« (juia angusta et arcla via

»est, quse ducit ad vitam, et pauci sunt ijui ambuiant

» in ea^. » Et rursus ipsa est, dc cujus muUiludinc dici-

tur , « Sic crit scmcn tuum , sicut stcUai ca']i et sicut

» arena maris^. » lidem quippe fidcles sancli et boni^,etin comj)arationc plurium malorum jiauci sunt, ct'j3cr se

ipsimulli sunl:«(Juia mulli filiidescrta^ magisquam cjus

• Galat. Liv, 4. — 2 Canf. x, 7. — 3 psgl xliv, 12. —^ ]|)iil. 17.

—* Joau. XXI, f 7. — 6 Malth.vn, 14. —^ Gtu, xxn, «7. — Galui. iv, »7.



EtiSTOLA xnnr. 197» qufe habct virum : » Kt , « Muiti ab Oricntc ct Occi*

» tlcnic vcnicnt, ct rcciimljcnt cinn Abraliain , Isaac , ct

B Jacob in rcgno cadorum ^ : » ct qiiia cxliibct sibi Dcuspopulum abundanicm amulalorcm bonorum opcrum'^:

ctmulta niillia, qiue numcratcncmo polcst . viclcntur in

Apocalypsi , cx omni tribu ct lingua in slolis alhis pal-

miscjuc victricibus ^, Ipsa csl quje alicpiando obscuratur,

ct tanquam obnubilatur mnitiludine scandalorum '^ , »

quando pcccatorcs intcndunt arcuni , ut sagiltcnt in ob-

scura luna rcctos cordc. Scd cliam tunc in suis firmis-

simis cminct. Etsialiquain iiis vcrbisdivinisdistributio

facicnda est . forlassc non fruslra dictum sit de scminc

Abrabae, « Sicut stcli<c cneli, ct sicut arcna, quag cst ad

«oram maris^ : >) iit in stcliis cceli pauciorcs, Iirmiorcs

clariorcsquc inteliigaiitiir ; in arcna aulcm maritimi lit-

toris magna mullitiido inlirmorum atquccarnalium;

quae

alicjuando tranquillilate tcmporis quicta ct libcra appa-

rct, aliquando aulem .tribuialionum et tentationum fluc-

tibus operitur atque turbatur.

XXXI. Taic tunc crat tcmpus, de quo scripsit Hila-

rius (3o), unde putasti insidiandum contra tcstimonia

tot divina, tanquam pcricrit I^iccicsia dc orbe terrarura,

Potcs hoc modo diccre, ncc tot ccclesias Gaiatiae tuncfuissc, fjuando diceljat Apostolus, «0 stulti Galatae ,

«quisvos fascinavit,ut cum spiritu coepcritis, nunccarne

«consummcmini ^ ? )j Sic cnim caluinniaris docto viro,

qui tardicoidcs ct tiinidos gravilcr increpabat, quos ite-

rum parturicbat, doncc Christus formaretur in eis. Quis

cnim ncscit illo temporc obscuris vcrbis multos parvi

sensus fuissc delusos , ut putarcnt hoc credi ab Arianis,

quod etiam ipsi crcdebant : alios autem timore cessisse

* Mallh. vrir, II, —2 xif. n, 14. —' Apoc. vn, 9. — Psal. x, a, —*GeD. XXII, 17. —® Galat. ar, t.



1^8 s. iuGtjTiari EPi«copi

cteimulate con.^^ensissc , non rectc ingredientes acl veri"

talcm Evangelii ; ((Uiljus lu poslea corrcclis, sic quem'-

admoduni ignotuin e^l . noilcs iguosci? Prorsus non nosti

lilteras Pei. I.ege enijn ((uid de Petro scripserit Paulus ,

el quid inde eliani senscril (\[>rianus; et non libi dis-

plieeat Kcciesiac rn;nisucludo, qute nicnibra Christi difi-

pcrsa cojligit, non collecla dispergit : ({uanquam et illi,

qui tunc ilrmissimi fueruni , el verba Ua^relicorum insi-

diosa intelligerc potuerunt , paui i quideni in compara-tione caetcrorum , sed tanicu eliam ipsi quidiun pro fide

forliter exuiabant, quidani toLo orbc jatital^anl. Ac sic

Ecclesia, qu;t; per omnebgentis crescil , in Irumentisdo-

n)inicis eonservata esl, el u:que jn fincm, donec omnino

gentes omncs, ctiani barbaras leneat, conservabilur. Ipsa

est enim Ecclesia in bono scniine*, quod scminavit ftlius

bominis , etusque ad niessem cresccre

intcr zizania,

prgpnuntjavil. Agor aulem mundus cst , mcssis fmis est

88eculi.

XXXIT. liilarius ergo deccni provinciaruin Asianarum

aut zizania non triticum arguebat, aut ipsumtjliam trili-

Gum, quoddeiertu quodam pcriclitabatur, quanto vehc-»

uientius, lanto uliiius arguendum putabat. lialicnt enim

etiamScripturiecanonicrt.' liunc argucndi morem, ut tan-

quam omnibus dicatur, etad quosdam verbum pcrveniat.

Quod cnim Apostolus dicit ad Corintbios : « Quomodo di-

vcunt quidam invobis, quia rcsurrertio morluorum non

«est "^? « Manifestat utiquc non omnes csse tales, vcrumta-

men el laies non extra, sed in eis fuissc testatur : a quir

bus nc illi seducerentur . qui non ita scntiebant, paulo

post mouuil diceiis : '(iXolite scduci. Corrumpunt morcs

jDbonoscolJoquia mala. Sobrii estole, justiet noiite peC'»

sciire» JgnQrantiameniVrt Dei quidam babent. Adrevercn-* Matlti. xiir, 3o, —2 j Cor. xv, 12.



CPISTOLA X ;iii. 1/;^

ftiîWVfsbisjoquor'^. » Ouodaiitcm dicit. «Cumenira sint

M jtttef ¥PS ^njul^tio ct coiitcutio, uomie esli:» carnalys, et

uîejcuudum lipuiiucm ambulatis ^?'> tanqiiam omniliusdi-

GJt. Jit vides quam sil grave quod dicit. Proinde nisi mipsa cpistola legeremus. « Gralias ugo Deo mco scmper

» pro vobis in gratia Dei, qu8e data cst vohis iu Cliristo

^Jesy, quiu ju omnijjus ditatiestis iu iilo in omni verbo

» et in omui seienlia, sicut testimQuium Chrisliconlirma^

>^ tuuiestiu vobis, ita ut nihil desit vobis in ulla gralia^ ;

putaremus oiiines Corinthios carnalcs et auimalcs, non

percipientesquaesuutspiritus Dei, contentiosos, aemulos,

secuudum liominem ambulantes '. Itaque et tolus mun^dus iu mahguo posjtus est, proptcr zizauia, quge suutper

tQtum muudum -^: et Cbristus propitiatorestpeccatorum

u.ostforum, uou tautum nostrorum, sed et tptiusmundi,

prflpter tritieum quod est pcr totum mundura.. XXXIH. l]..eiiigcscit aiilcm charitas multorura propter

S§an4.sl.orum abuudauliam, quauto magjs magisquegliari^

ficato Cduisti nouiiue cougrcgantuf in communionem sa^-

};f(jimentflrijm cjusetiam maJigui. et perseveranter omninaperv}?rsi, sed lam.cn tanquam palea de area deminica

npunisi ukima ycnlilalipne scparandi. Nouextinguuntisti

irumcnta clumiuica , iu corum quidem comparationepauca, sed multa per sc ipsaj non cxtiuguuut eleclosDei

ispugregaudos iu fine sicculi, sicut Evangelium loquitur,

a quatuor ventis a summis coelorum usque ad tcrminos

eorum ^*. Ipsorum euim vox cst;« Salvum me fac, Domine,«qUQuiamdcfecit sanctus ;quoniam diminutae sunt verita>-

>jtes a filiis hominum ". «Dequibus ctDomiuus dicitinter

abundantiaminiquitalis : «Quipcricveravcritusque in fi-

«Beuijhiesajvus erit^. (jDeniquenou uuum ijpminem,scd

' > I 6»p. XV, S3. —?Id. tn, 3. — ÎJ. r, i. — * Id. rr, r/,.— -î Joan,

X, 19. —6 Malth. XXIV, 3i. — 7 Psal. xr, i, — «Ma«ih. smv, i3.



500 8. AUGUSTINT EPISCOPI

plures in eodem Psalmo loqul consoquentia docent , ubi

(licilur: « Tu, noniine. servabis nos, etcustodicsnos a ge-

» neratione hac in ietcrnum ^ >> Propter iianc enim abun-dantiaminiquitatis. quam l)ominusfuturamcssepr?cdixit,

etiam iJlud })0situm est: «Cum venerit Filius bominis, pu-ii tas inveniet iidem in terra"^ ? >j Dubitatio enim cuncta

scientisnoslram in illodubitationempraefiguravit, quandoEcclesia ex multis, de quibus multum speravit, saepe de-

«•epla, quod aHterquam credcbantur inventi sunt, sic per-

turbatur in suis, ut de nulio lliciie boni aliquid vebt cre-

dere. Ipsostamenquoruminventuruseslfideminterra, pcr

totum agrumcum zizaniis crescere, dubitare fas non est.

XXXn . Jpsa est ergo Ecclesia. quas intra sagenam

dorainicam cum malispiscibus natata quibus cordesem-

per et moribus separatur atque discedit, ut exhibeatur

viro suo gloriosa, non habens maculam neque rugam.Corporalem autem separationcm iniittore maris, hocest,

in fme saecuH expeclat , corrigens quos polest , tolerans

quos corrigerenon polest : non tamen propter eorum quos

non corrigit iniquitatcm, ipsa bonorum dcserit unitatcm.

XXXY. NoH ergo frater contra divina tam multa, tam

clara, tam indubitata testimonia, coHigere velle calum-

nias ex episcoporum scriptis, sive nostrorum, sicut Hi-Jarii ; sive antequam pars Donati sej)araretur, ipsius uni-

latis, sicut Cyprianiet Agrippini : primo, quia Iiocgenus

litterarum ab auctoritate canonis distinguendum est. Nonenim sic leguntur, tanquam ita ex eis teslimonium pro-

feratur, ut contra sentire non liceiU, sicubi forle aliter

sapuerunt quam veiitas postulat. 1n eo quippe numero

sumus, ut non dedignemur etiam no])is dictum ab Apos-

tolo accipere: '< Et si quid aliter sapitis, id quoque Deus

vobis revelabit. Verumtamen in quod pervenimus, in eo

< Psal. xr, 8. —3 Luc. xmi,. 8.



EIMSTOLA XCIII. QOl

ambulcmus^, in ill:i via scilicet, quae est Cbrislus. l)e

quaviaita Psalmus loquilur; « Dcus miscrealur nostri,

»ct bcncilicat nobis: illuminct vullum suum supcr nos

»ut cot>uo?camus in tcira viam tuam, in omnil)US gcnti-

»Lus saiutarc tuum -. >;

XXXV!. Dcindc si sancti (^\priani episcopict gioriosi

martvris tc clcleciat aucloritas, quam quiciem sicut dixi

.

a canoiiica auclorilale tlislinyuimus; cur ineo te non clc-

lcctat. (juod unitatcm orbis tcrra? atque omnium genlium,et diliijcndo lenuit. el dispulando defcndit: quod eosqui

se tanqnam juslos ah ea separare voluissent, arrogantis-

simos ct superbissimos judicavit, irridenseosboc sibi as-

sumerc, quod nec Apostolis concessit Dominus, ut anle

lcmpus /izania colligcrcnt, aut tanquamipsis palam fcrrc

et aream purgarc conces?um sit, paleas conarentur a Iri-

tico scparare ^. quocl unumquemque peccatis alicnis

maculari non possc monstravit. quam sibi omnes impiae

seditionisauctorcs solam causam scparationisassumunt

quod in co ipso, in quo abtcr sapuit, collcgas diversa

sentientes, necjudicandos, ncc a jure communionisamo-

vendos esse decrevit : cpiod in ipsa epistola ad Jubaia-

num, quaeinconcilio^ (cujusauctorilatemadrebaptizan-

dum sequi vos dicitis) primitus recitataest, cum fatcatur

in praeteritum sic esse admissos in Ecclesiam, cpii fue-

rant ali])i baptizati, ut denuo non baptizarentur , unde

illos sine baptismo fuisse arbitratur; tantum tamenpo-

nit ulilitatis et salubritalis in pace Ecclesise, ut propter

illam non eos crcdat ab Ecc^lesiie muneribus separari ?

XXXVIl. Ouain rc, sicut ingenium tuum novi,facil-

lime perspicis totam causam vestram penitus eversam et

extinctam. Si enim sacramcnta cum peccatoribus com-

» Psa!. III, i5. ~ 2 i(j. r^^vij ,, _ 3 Mauh. xm, 3o, — Carlb'S'ne

habito au ibG.



302 s. AiiOiSTiNj EP|seori

municancjp, sjcut putalis, pcriit lilcdesia, quse fuerat i^

ofbe lciTarum (nam vos idco separastjs; jam prius tolg

perierat, cum, siciit clicit (Ijprianus, in cam sine baprtisiiiQ admittebaiilur; ac sic u^^c jpsc Cyprianus habebatin qua Ecclesia nasceretur; quanto magis multo poster^pr

vester auctor paterque Donatus? ^Si autem illo tempore,

cijm in eam sjne baptjsmo admitiebantur, erat tamen

geelfisia, qu.ae pareret Cyprianum, parerfit et Douaturii,

manifestum estnon contaminari

justos alienis peccatis

quando cum eis sacramenta communicant, Ac per 1)0C

separationem, quaexistis ab unitate, qua excusatione ppss-

sitis abluere non babclis, impleturque in vobis sanctge

3cripturcE illud oraculum (.3iy; < Filius malus ipsfi se

;?jusium dicitjCxituni autem suum nan abjuit^. »

XXXVUl, Meritip ûtem Cypri^ni sic ijj^b aequatuF,

qui propter paria sacramcnta jicc ip.sps baefieticps audetrcbaptizarc, sicut rp» aequatur jwcrijlis Petrij quisquis

oon cogit gentes judaizarc. Scd ijja Piilrl opn tantum

cjaudicaiio, verumetiam correctip SjLripturis c^nQuieis

continetu.r ; Cjprianus autcm sensissjcali^r de Ijapti^me,

quam forma ct consuctudp |iajjpbat Jvcclesi^?, npii itj

ca«p«ici.s, s^d ij) suis cJt i.n cpociijj lit/^^ris i^v/&nitijf

corrcxisse autera istajji scntcntiam non ius euitur, uon iii-

cougrucnter i^mm de taJi viro ciisiini.antium cst qôdcorrcxcrit, et forta^s(e .suppfcssMm sit nh ms, qui J^c af-?

rorc nimiura debctali sunt, ct tauto vclut patrocinio carcre

ii.oJaerunt. Quanquam »on dcsint, qui Ivoc (^"'yprianum

prorsuo ma s^nsisse cont^Gud.ant sc,d sub ejjiis nomi^jic .a

pj'9esiamptoril:>îs atqjê nj^flda^cibus luisSiCjcpnfictum, J\e-

que cuini sic poluit intcgriias .atqnc n-otiti,a liltcraru^n

unÛS .qiiiaittiibet i|Juflj7s ^pisQopi custpdiri, qu^maclm.o-'

dum Scriptura canoujca, lôt linguarufli )ilter|s, et ofdifte,

* Prov. xMv. jnxia txx.



EPISTOLA xcin. 503

ct $t|ccessionccelebratioiiisecclesiasticae custotlilurcontra

guam tamen non defuerunt, quisubnominibus AposloJo.

yum niuUa coiifingerenl. Fruslra quitlem, quia illa sic

«commcntlata, sic t:elebrata, sic nota est: verum quid pos-

sit adversus lilteras , non canonica auctoritate fundatas,

eiiam hinc demonslravit impiae conatus audaciue, quod

et adversus eas, qufE tantanotitiee mole firmata^sunt, sese

erigerc non praetermisit.

. XXXIX. iNos tamen duas ob res, non negamus illudsensisse Cvprianum ; quod et stylus ejus babet quamdampropriam iacicm, tjua ppssit agnosci : et quod ibi magi$

ôntra vos nosira causa dcmonstratur inviclior, vestrae-

que separatioiiis praesumptio, vidclicet ne macularcmini

peccatis alicnis, tota facilitate subvertitur, cum apparet

in littcris Cypriani, communicata esse cum peccatoribm

âcramenta, cum admissieunt, ia Ecclcbiam, qui seeun-

dum vcstram, ct sicut vultis, illius sententiam, baptismum

non babebant, et tameu Ecclesiam non peri^se, sed in 851

genens dignitate per tolum orbem sparsa dominica fru-

mcnta mausisse. Ac per lioc si peiturbati tanquam ad

ajiquem portum sic ad auctoritatem Cyiinmi confugitis,

videtis, quem illicscopulum vestererror ofiendat :6i aa-

Jcm jura nec iiluc confugere audetis, sine ullo luctamin^

jia«iiragalis.

XL. Porro awtem Cyprianus, aut aon sensit omnino

quod eum sensisse recitatis 5 aut boc postea correxit mregula veritniis : aut hunc quasi ntevum sui candidissiffli

pectoris co(*peruit uberccliaritatis, dum uuitat<im Eccle-

fiiaetolo ©fbecrcsceiDtis, et copiosissime dcfefidii, «t per-

scverantibîuie tenuit vinculum pacis. Scriptum^stenifla:

« Chariias cooperiimultit#,dinem peci;at<wum ^. » Accgîi

Jb.uc etLam, quod tanquam sarmentum fxuctuosissira.u.gfl,

» I Pitr, IV. 8. - i



*204 S- ALTtUSTINI episcopi

si qiiid in eo fuerat cmciKlancliim purgavit Pnlcr falce

passionis.«

Sacramcntumciiim, ait

Dominus, qiiod in«mcdat fruclum, purgat illud Patcr nicus. ut majorcm

))fruclum atTcrat *. » Lindc. ni.î quiaha-rcns in dilfusionc

\ilis, radicem non dcseruit unilalis? âm elsi tradcret

corpus suum utardcrct, clKirilatcm autcm non liabcret,

niliil ci prodcsset-.

XLl. Attcnde adliuc jyauiuJum in Littoras ( iVpriani

ut advertas quam incxcusa])ilcm ostcnflorit. qui se vo-luerit ab unitate Ecclcsiae ( quam J)cus iii omnibus genti-

bus promisit et rcddidit ) (jiiasi juslitia". sua3 causa scpa-

lare , magisque intclligas quam sit vera senlcnlia paulo

ante a me commemorata , « Filius mabis ipsc sc justum

)) dicit,cxitum autem suum non ab]uit'\ » Ponit in qua-

dam Epistola sua^, quam scripsit ad Antonianum, rem

quamdam salis rci de qua nunc agimus necessariam, sed

mcbus ejus verba iriscrimus« Antecessores, inquit, noslri

quidam de episcopis istliic in provincia nostra , dandampaccm moecliis non putaverunt, et in totum poenitentiae

locum contra adultcria clauserunt : non tamen a coepis-

coporum suorum collcgio rccesscrunt , aut catiiolica? Ec-

clcsiae unitatem vcl duritic vel censurge suae olDStinatione

ruperunt, utquia apud alios adu]teris pax dabatur, qui

non dabat, de Ecclesia scparaiclur. Manentc concordioe

vinculo, et pcrscvcrantc catboiica^ Ecclesia; individuo

sacramcnto, actum suum disponit, et dirigit unusquis-

queepiscopus,rationcmjn'opositi suiDominorcdditurus.»

Quid ad ha^c dicis, fratcr Vinccnti? ncmpe intueris bunc

lantum virum , pacificum episcopum , ct fortissimumMartyrem nibil vehemenlius sategisse, quam ne unitatis

vinculum rumperelur. Vides eum jârtuiientem , non so~

« Joan XV, 3, —2 I Cor. %iu , 3. — ^ Prov. xxiv, juita lxx. —* Epist. Si.



EPISTOLA XGUl. ao5

lum ut parvuli in Chiisto concepti nascantur, verum-

eliam ne jam nati, de sinumatris excussi , moriantur.

XLII. Porro autem ipsam rem , quam contra impios

separatores commemoravit, altende : Si adulteris com-municabant

, qui poenitentibus adulteris pacem dabant,

numquid illi qui boc non faciebant , collegio niaculaban-

tur istorum ? Si autem quod veritas babet, et quod Ec-clesia merito tenet , recte poenitentibus adulteris pax

dabatur, illiqui in totum locum poenitentiae contra adul-

teros claudebant , impie utiquc agebant, qui membris

Christi sanitatem negabant, et claves Ecclesias pulsanti-

bus subtrahebant , et misericordissimoe patientise Dei

quae illos propterea sinebat vivere , ut poenitendo sana-

rentur sacrificio contriti spiritus et contribulati cordis

oblato, duracrudelitatecontradicebanl. Nec tamen istos

misericordes et pacificos, cum eis christiana sacramenlacommunicantes , et eos intra unitatis retia lolerantes , do-

nec ad liltus perducti separarentur, tam immanis eorumerror etimpietas inquinabat ; autsi inquinabat, jam tuiic

Ecclesia malorum communione deleta est, nec erat qu^e

pareretipsum Cjprianum. Si autem ,quod certum est

permansit Ecclesia, cerlum est etiam peccatis alienis, in

unitate Cbrisli , neminem posse maculari , non malorumfaclis consentienlem , nec ipsis peccatis communicandopolluatur, sed propter societatem bonorum , malos tan-

quam paleasusque ad ultimam vcnlilationem in areado-

niinica tolerantem. Quapcumita sint, ubi est praesump-

tio scparationis vestrae? iNonne lilii mali eslis , ipsi vos

justos dicitis, exitum autem vestrum non abluilis?

XLIII. Jam si vclim et illa connneniorare, quse Tj-chonius, homo connnunionis vestr« , scriptis suisinserit,

qui magiscontra vos pro Ecclesia catholica scripsit , frus-

tra se ab Afrorum,

quasi traditorum communione secer-



aa6 s. AffiusTiNi ehscopi

nens, quo uno eum Parmenianussuffbcat? (|Uid reapoti»

dere polerifis , nisiquodde

vobisidem Tjchonius

dixitj

et egopauioante recolui : « Quod volumus sanctum est? »

Scribilenim ille Tychonius, homo , utdixi , vcslrae coitl-

tHunionis , a ducentis et septuaginta episcopis Vestris COH*

cilium Carlhagini cclchratum (32) : in quo conciho pef

septuaginta ct quimjuc dics poslposilis omnihus praelc-

ritis, hmatam csse scntenliam , atquc dccrclam , ut tra*

ditoribus immensi criminis rcis, si baptizaii nollcnt, prointcgris conimunicatelur. Deutcrium ctiam Macriancnscrti

episcopum communionis vestree, dicit traditoruniplcbem

congregatam Ecclesige miscuisse, et secundum statuta

iihus concilii a duccntis et scptuaginta episcopis Vestris

facli, fecisse cum tiaditorihus unitatcm , cique Deutcrio

posthoc factum jugitcr communicasse Donalum, nec sO-

lum huic Deuterio, sedetiam universis Mauroruni epis*

copis perquadraginta annos, quos dicit usque ad pcrse-

cutioiiemperMacarium factam, traditoribus sine baptism©

Communicassc.

XLIV. Sed dicis, quis mihi est istc Tychonius? Ille

est Tychonius, quem Parmcnianus rcscribendo compes»

€it, et eum deterret nc talia scribat ; non tamcn refclUt ea

ipsa quKscribit : sed uno , sicut supra dixi , eum premit,

quod cum taha diceret dc Eccicsia tolo orbe diffusa, et

quod neminrm in cjus unitafe macularcnt ahcna peccata,

ab Afrorum se tamen quasi tradilorum contagione remo-'

Vebat, ctcrat in parte Donati. Posset autem dicere Par*

menianuSj isla cum omniacsse nicntitum : scd sicut idem

Tychonius commeuiorat, adhuc vivebant niulti , perqUOs hcec ccrtissima ctapcrtissima cssc ostenderenlur.

XLT. Scd de his tacco, contcndc Tvchonium csse

mentitum : ad Cyprianum te revoco , cujus mcntioneni

ipse fecisti. Prorsus secundum scripta Cypriani, si pec-



fiptsrof.A xciif. ao7

calisalienis in uiiilate quisque maculatitr, jam antc C}-

prianuni pcriit Krclesia , iicc crat unde existeret ipse

Cyprianus. Si auiem hocsentire satrilegum est, ei cer-

lum eit Ecclesiam porm.iiiere; nemo alienis peccniii? in

ejus unitate niaculatur, frustra lilii niali justos vos tlicitis,

exitum vesirum non nbluitis , non purgotis.

XLYI. Cur ergo, inqui? , tios queeritis? cur sic $usci-=

pitis quos hffircticos dicilis? Vide quam lacilc iDieVitcr-

que respondeam. Qurk^rimus vos quia peristis , ut de

inventi3 gaudeamns. de qnihu^ perditis dolebamus. Hse*:

i-eticos autem vos esm (hcinuis ; sed antequam ad paccmcalholicam converiamini , antequam errore, quo irreiili

eiii^, cxuamini. Cum auiem transitis ad nos, prius utique

felinquitis quod eratis , ne ad nos hasretici transcati'?.

Baptiza ergo me, inquis. Facerem , si baptizatus non

CSses j flUt si Uonati vel Rogati , non Christi bapiisnio

baptizatus esses. Non sacramenta christiana faciunt to

h^reticum , sed prava disscnsio. jNon propter maliim,

quod processit ex te , negandum est bonum , quod renian*

8il in le : qiiod malo tuo habes, ii iion ihi habes unde est

bonum quod habes. Kx catholica enim Ecclesia snnt

omnia Uominica sacramenta, quae sic habelis et datis,qUemadmodum habebantur et dabantur, eliam priusquam

inde exiretis. Non tamcn idco non habctis,

quia ibi non

fstis, unde sunt qu.c halietis : Non in vobis mUtamusinquibusnobiscumestis; in multis cnim cstis nobiscum;

namet de tahbus diclum est : ft Quoniain in multis erant

» mccum* : » sed ea corrigimus In qnibusnobiscum non

eslis , et ea vos iiic accipcro volumus , qu^e non habclis

illic ubiesti^. INohiscuin autem estis in baptismo , in sym-

bolo, in caeleris Dominicis Sacramcnlis. In spiritu au-

lem uniiatis et vinculo pacis , in ipsa deniqUe calhoHca

' Paal. LIV, 19.



2o8 s. Ai'Gi'STiM EPisr.orr

Kcclesia . noblscum non cstis. Hicc si accipialis non lunc

aderunt, sed tunc proderunt qufe hahelis.Non ergo si-

cut putalis suscipimus vestros , sed suscipiendo cllicimus

nostros qui recedunt a vohis, ut suscipiantur a noLis :

et ut incipiantessenostri, prius dcsinuntesse veslri. JNcc

nobis conjungi compellimus opcrarios erroris , c|uem de-

teslamur : sed idco noljisillos liomincs conjungi volnmns,

ne hoc sint, quod detestamur.

XLYll. Sedhaplizavit , inquis, post Joannem Paulusapostohis. Numquid post haerelicum? Aut si foite audes

illum amicum sponsi habreticum dicere, et in unitaleKc-

clesias non fuisse , volo et hoc scrilKis. Si autem hoc de-

mentissimum est, vel sentire, vel dicere, jam tuae pru-

denticE est considerare, quare post Joannem Pauhis

apostolus baplizaverit. Si enim post aqualem . omnes

post vosbaplizare debetis. Si post majorem , debes et tu

postRogatum. Si post minorem , debuit post te Rogalus,

cum presbylerbaptizasses. Si autem Ijnptismus , qui nunc

datur, ideo pariter valet in eis , quihus dalnr. quamvis

sint imparis meriti per quos datur, quia Clirisii est , non

eorum a quibus minislratur; j)ulo quod jam intelligas,

ideo Pauhim dedisse <|uibusdam l)aplisninni (Ihrisli,

quia Joannis baptismo i'u(;rant baptizati, non Chrisli.

Joannis quippe Jjaptismus illc diclus est. sicul multis locis

dlvina Scriptura testalur, quod et ipse Dominus dicit :

« Baptismus Joannis unde erat? de cj*Io, anex homini-

» bus^? )j Ba])lismus aulenj qn< ni dcdil Petrus non erat

Petri , sed Christi ; et quem drdii Paiiliis non<'rat Pauh,

sed Chrisli ; etquem dederunt qui tfinpore Aposloloruninou caste, scd per invidiam Ciiiislnm annuaiiabant

non erat eorum , sed Chrisli , ct iincni detlerunt ({ui lem-

pore Cy priani fundos insidiosis iV.uuli!;us rapicbant , usu-

» Matlb. \X!, 25.



EPISTOLA XCIIJ. (209

ris mukiplicanlibus foenus augcbant , non erat corumsctl Clirisli. Jit quia Cliristi erat, idco (juamvis non pcr

aequalcs darctur cis , tamcn quibus dabalur aequalilcr

prodcrat. i\am si tanlo mcliusquisqucbaptizatur, quanto

a mcliorc fuerit baptizatus, non rccte gratias agit Apos-tolus, quod ncmincm Corintbiorum baptizavcrit, nisi

Crispum ct Gaium ct Stcpban^e domum^. Tanto enim

melius baplizarcnlur, quanto crat Paulus mclior, si ab

ipso baptizarcntur. Dcni(|ue cum dicit : « tgoplantavi,» Apollo rigavit^, w vidclur sigiiificare se cvangcbzassc,

illum baptizassc. Numquid mclior Apollo, quam Joan-

ncs? Cur crgo post istum non baplizavit, quipost Joan-

ncm baptizavcrat, nisi quia istc baptismus , pcr qucm-libct dalus , Cbristi crat : illc autcm pcr qucmlibet datus,

quamvis Christo viam praepararct, tamcn Joannis erat?

XLYIII. Invidiose dici videtur, Post Joannem bapti-zatum est , ct post baercticos non baptizatur : sed potcst

et hoc invidiosc dici , Post Joanncm baplizalum cst , ct

post cbriosos non baptizatur. Mchus enim hoc vitiuni

commemoro ,quod ncc occullarc possunt in quibus rcg-

nat ; ct quam multi ubique sint, c|uis vcl caecus ignoral?

Et lamcn intcr opcra carnis, quae qui agunt, regnum Dci

non possidcbunl , ctiam hoc ponii Apostolus ; ubi cliam

haercses cnumcrat : « Manitcsla autcm, inquit, sunt opera

»carnis. quce sunt fornicationcs , immunditiae, luxuiia,

widolorum servitus, veneficia, inimicitiae, contcntioncs,

»cmuIalioncs, animosilates, disscnsiones , haereses , invi-

»dise,ebriclatcs, comcssationcs, (t his eimiJia, quae prae-

» dico vobis, sicut praedixi, quoniam qui taliaagunt, rcg-

» num Dci non possidcbunt^.» Ilac crgo ralione, quamvis

baplizatum sit post Joanncm, non baplizatur post haere-

ticum,quarationc quamvis baptizatum sit post Joannem,' 1 Cor, I, 14. —'^ Id. "I, 6. —3 Gilat. v, 19,

CXLVI. 1



^i<3 s. Arnr.sTijJi Erisr.ori

non bnplizalur post cbiiosiim : quoiiiam ct licrrcscs ct

ebrictales in cis opcribu:^ sUnt, qufie opcra qui rigulit,

rcgnum Dci iion ])Ossiilcbuiit. Nounc lilii videtur (juasi

intolerabiiilcr intlignum, utcum bajitizatum fucril j)Ost

eum,qui uon sohiic vinum bibcns, rctl vinum omiiino

iion bibcns, rcguo Dei viam paravit; non bnplizetur

post cbriosum , qui regnum Dci non jiossiclebil? Quiil

liic rcsponilctUr , liisi cjuia iilc baplisinUs crat Joanuis,

post qucm (Ibristi baj)tismo bajUiza\il Ajiosiobis t iste

nuicm baplismus tlliristi cst , quo l)aplizavit cbliosus ?

Intcr Joanncm ct chriosum a contrario multum intcrcsl:

inttr l)aplismum (Jirisli ct baplisrliulti Joannis noii a

conlrario, scd tamcn mullum intcrcst. Intcr Aposloluhi

ct cbriosum multum intcicst : inlcr baplismUm Cbristi

qucin (lcdil Ajioslolus , ct baplismuiii Chrisli qucrii tle-

ditcbriosus, niliil intcrc<t. Sic intcr Joanncm ct hcTrcti-

cum , a contrario mullum intcrcst; ct iutcr ba))lismum

Joannis , ct inlcr baptistnum Cbrisli ,quc!n thit hccrcti-

cus , non a contrnrio, scd mulluin intcrcst : Intcr bnp-

lismum autcm Christi, qucm dedit Aposiolus. ct baptis-

inutn Chrisli , qucm dat hcTiclicus , nihil intcrcst. Ag-noscitur cnini sacranicnlorum ^pccits rrqualis etiaili cura

magna dilTercntia cslinhominum mcrilis.

XLIX. Scd , da veniam , crravi , quaildo tc vo!ui de

ebrioso baplizantc convinctrc; i^scldcrat inihi cum Jlo-

gatista riie rcnl habcrc , noii cUm qUalicuiiujue Donatista:

l'otes cniin tu in tam paUcis collegis tuis, ct irt omnihus

clcricis vestiis niillum inveiiirc ibrsiian cbriosum. Vos

fiiimcslis, <|ui non e\ toiius r>r})is coninuiiiionc , scd

cxfc)bservalionc j)rircc|)lorum onuiiiiin di\ inorum al(|uc om-

niuin sr.cranicsiloium UT.eiis (ali.olic ani ridcin : inquibus

gaili soli^ iuvenllirUs cst , cum vciicrit lilius lioininig,

quaudo non iuvcuitl lideiii iu tetra : quia ilec tcrra estis,



EPTSTOLA xr.:ii. «iti

ncc in tcrrn, scd coelcslcs iii cnelo liabitati». Nec tihiclis,

iicc altcnclitis; quia Dcus supcrbis rcsistit ,

humilibusautcm tlat gratiam*? iNcc vos l'^vangclii locus ipscconi-

pungit , tibi Dominus ait; « Cum vencrit Inlius bomini^,

i> putas invcniet ficlcmin lcrru^? » Continlio cpiippe tan-

rpunn prtTsiicns noiHUillos sibi supcrbc arrogaturosbahc

ficlcm , clixit acl cpioscbun , c|ui sibi jusli viclcbanlur , ct

spcrncbant caetcros similituclilicm banc , « Duo cpiidrtlii

» asccnclcrunt in lcinplum oiarc, unus Pbarii^ceUg ct altcr

» Publicanns ', » ctc.Tlcr . .];im tibi ([Uk sccptuntlirj ipsc

rcs|)OMcIc. Ins|^icc tamcn cliligcntius i|)Sos paucos vcstros

ulrum nullus illic b;iplizt,'t cbriiisUS. Tam cnim latc vaS-

t;it \\'<va: pcslilcnlia aninUH , ct tanta libcrtatc dominatur

ut multum mircr, si iion cliain vcstrum grcgiculum p6-imtravit : cpiamvis anle ipsdni aclvcntdm Iilii hominis ,

unius boni pastoris , jjm vos ovcs ab hoeJis scpatiiSse

jjctctis.

L. Audi sanc pcr mc voccm dominicoriim frumenlo-

rum, in arca dominica usrpic ad ultimam vcntilationcm

intcr palcam laboranlium ', pcr totum scilicct mUndunlquia Dcus vocavit tcrram a Solis ortu usquc ad occasutn,

ubi eiiam pucri laudant Doniinum^. QuicumqUe vos fcx

Occasionc l(>gis bujus impcrialis, noU dilcctione corri-

gcndi , scd inimicandi odio pcrsrquitur , displicct nobis.

]'A c[uamvis rcs quarqnc tcrrcna non rcclc a quoquampossidcri possit,nisi vcl jurcdivino, quo cuncla justorUm

sunt vcl jurc humano . quod in jioicstafc rcgum cst ler-

r.c : idcoquc rcs vcslras flibo appcllclis, quas ncc justi

possidclis,ct sccundum lcgcs l-igUlii tirrcnorUmamiltere

jussi cslis; frustraquc dicalis : ^Os cis congrcgT.ndis labo-

ravimus, cum scriptum Icgatis ^ « Laborcs impiorum

» SXebh. iv, 6. ^ i* i-lic. xvHi, S; ^ ' ibid. io. ^ * Alaltli. iii, ia. —5 Psal. c\a, 3.

i4.



ai2 S. AUGUSTINl EriSCOPl

«justi edent*. » Sed tamen cjuisquis cx occafione hujus

legis, quam rcgcs lcrrre Clirislo scrvicntcs, ad cmcn-

dandamvcstram impiclalcm promuigavcriint,rcsproprias

vcstras cupidc appclit, displicct nobis. Ouis([uisdcniquc

ipsas rcs paupcrum , vd basilicas congrogalionum, quas

sub nominc Ecclcsiae tcncbalis (qucC omnino non dc-

bcnlur nisi ci Ecclcsiae, qua: vcra Chrisli Ecclcsia cst,

non pcr justitiam, scd pcr avariliam tcnct , displicct no-

bis. Quisquis pro alicjuo flagilio vcl iacinorc projccluni

a vobisita suscipit, sicut suscipiuii!.ur (qui cxccpto cr-

rorc quo a nobis scparamini ) sinc criminc apud vos

vixcrunt, displicct nobis. Sci! ncc facilc ista moiislratis,

cl si monstrctis nonnullos tolcramus , quos corrigcrc vcl

punirc non possumus : ncquc proptcr jialcam rclinqui-

mus aream Uomiui, ncquc proplcr pisccs malos rumpi-

mus relia Domini, ncquc proptcr hoedos in finc scgrc-gandos , de;criinus grcgcm Doiiuai , ncquc proplcr vasa

facta in contumeliam , migramusde domo Domini.

LI. Tu autcm, fralcr,

quanlum mihi vidctur, si va-

nam gloriam hominum non altcndas, ct inscnsatorum

contcmnas opprobrium , qui dicturi sunt, quare mododcstruis quae prius ffidiiicabas; sine dubio Iransics ad

Ecdcsiam , quam vcram senlirc tc intclligo, ncc hujus

scntcntiae tua^ tcstimonia longc [)clo. l"u quippc in cjus-

dcm tuae Epistolae principio , cui nunc rcspondco, liaec

vcrba posuisli : «Cum opliinc, inquis , novcrim tc longc

adhuc a iidc clirisliana scposilum, ct studiis olini dcdi-

tum litterarum, quietis et iioncstalis fuisse cultorem ;

cumque postea convcrsus ad clirislianam fidcm ( ut cx

muilorum rclationc cognovi) disputaticnibus lcgalibus

opcram darcs. » Certe si tu ad me illam Epistolam mi-

sisti , hsec verba tuu sunt. Cum ergo falcaris me conver-* f rov. xui, aa.



EPTSTOr.A XCTII. 2l3

suni nd chrishnnnm Cu\cm , cnm rgo ncc ad Donnlistas,

ncc r.tl Rogalislis coiivcrsiis ^im; biiio uli.i (.lubitationc

confirnias , ct pratcr lloyfaiistas, ct jMaLlor Donalistas

cssc clirislianam litlcm. lla:c crgo (itlcs , sicut tlicimus,

in omnihus gcnlibus tlilalatur, tjuce sccuntlum Dci tcsli'

monium in scminc ALraljae Lcnttlicunlur*. Ouitl igitur

aclhuc cluLitas tcncrc quotl scnlis, nisi quia itl (}uotl nuncscntis , vcl aJiquantlo non scnsissc , vcl aliutl dcicnclissc

conrundcris; ct dum crubcscis corrigcrc trrorcm, noncrubcscis pcrmancrc in crrorc ; quod utiquc potius cru-

bcsccndum fuit.

Lll. Hoc csl illud quod Scriptura non tacuit : « Ksl

» confusio adduccns pcccatum , ct cst confusio abduccns

«giatiam ct glorian)-.» Confusio adducit pcccatum, cura

crubcscit quisquc pravam mularc scntcntiam,nc aut in-

constansputctur , aut diu crrasse sc ipso judicc tencatur :

« Ita desccndunt in infcrnum vivcntcs ^ , » id cst, suampcrditioncm scnticnlcs, quos Datban ct AJjiron ct Cborebiatu tcrroc absorpli , tanlo ante futuros figuravcrunt.

Confusio autem adducit graliam ct gloriam , cum eru-

bcscit quisquc dc propria iniquitatc , ct poenitendo in

melius commutalur : quod tc facerc pigct illa perniciosaconfusione superatum , ne tibi ab liominibus nescicnli-

bus quid loquantur , objiciatur illa apostolica sentcntia,

« Si cnim quae deslruxi , cadem itcrum oedifico, praeva-

» ricatorem me ipsum conslituo^. » Qutc si dici posset

cliam in cos, qui vcritatcm corrccti prardicant , truani

pcrvcrsi oppugnabnnt. in i|)sum Paulum primitus dice-

relur, in quo Ecclcsiae Cliristi magnificabant Dcum ,

audicnt?s quod cvangclizarct fidem , quam aliquando

vastabat.

Llll. Ncc qucmquani putcs ab crrorc ad vcritateni

« Gen, XXII, i8. —2 Eccle, iv, 25. —3psal. i,,v, 16. —* Galat. n, 18.



EPISTOT,\ r,\TV. 5l5

discull SGntJQ, Gl qunsi collj rio tlcularalionis infuso oci^lis

nirntis nicic, piirius vitico, ig;ior:uitiie noclc tlc|)uls;i, c(;

caligine'tlul)it.||jpi|is abstcrsa. Quotl cun] sye])e MJiijs ppy

nuincra Iiipistolarum tuaruin niilii donatuin scnsciini,

Uini praecij)uc islo rcccntiuin littcrarum libcllo , cujii5

niilii tamgratus quam dignus portitor fuit vir bcnptlic-

tus Doniini fratcr nostcr Quintus Kiaconiis : tjui longo

cjuiilcm posteaquam ad Urbcm vcncrat intcrvallo , cumco ju.\ta solcmncm mcum niorcm, post Pasclia Doniini

pro Apostolorum ct MarUrum vfT.cri|lionc ycnisscm,

Lcncdictioncm orls tui rcddidit noLis : vcrumtamcn oljjit'-

tcrato,(]uod ncscicntc mc Ronia; consumpscrat, tcmporc,

rpccntissinius mi|ji visus cst a cons])cctu luo, ita ut tunc

glatim cum a tc mihi vcnissc vix crcdcrcm, cum primnni

yidclnHn ct cijin milii plcnum odorcm suavilalis tuae iu

(?loqiiji5 tujs cQL'lcstis ungucnti, c^slitatc fragrantibus of-

fcrcbat. Tatcpr tamcn ycncrandae unanimitati luae, non

potuissc me volijmcn i|isum, stiitim ut accc]icram, UoiticI?

lcgcrc. Tantae cniin illic lurbae crant. tiL non possciTi

njunps tuum djligcntcr inspiccrc, ct co , ut cupicbain ,

pcrfrui; ^cilicot ut pcrlcgcrcm jugiLrr, si lcgcrc coepis-

scm. Itaquc lit (icri sokt sccura c.xpcctatipnc conviviiprtTj)aRj.i, avifJ^ lipct mcntis csijricnj rcfrerjayi, pt ^pc

ccrta caj)icndip satuiitatis, cum iii manu tcncrcm J)anp§

dcsidcrii nici in vohjuiinc dcvpmndo, quod jiostca vp-

ranti inihi ctin ore(t invcntrc dulcissinuimfuit, inhiaiir

lcm in favos iittcrarum luarum guhmi facilc suspcndi

doncc llrbc proficisccrcr , <t inltrponcndum ad itincris

stativn dicm , qucm in 0])pido forir.iano liabuimus , to-

l<jin huic 0])cri manciparcin , ut indjfliciis Jipislolce tu3C

spiritalibus ;ib onuiifijLCC cu.rariini ct suffoc.afipM.c turba-

rUDi libcr cpulartT. »

II. « Quid crgo humilis ej: tqfrciiu? r£s.ppadcf^ ad



2l6 S. AUGUsTlNt EPISCOPI

liaiic sapicntlam, qnae dnta est tibi dcsuper, qnam liic

mundus uon capit , ct quam iiemo sapit , nisi sapicntia

Dei sapiens, ct Dci vcrbo eloqucns? Itaquc quia cNpcri-

mcntum habeo Christi in te loqucnlis , in Uco laudabo

sermoncs tuos . et nou limcbo a timore nocturuo. Quiadocuisti me in spiritii veritatis salubrc moderaudi in oc-

ciduismortalibus animi tempcramcntum.quo ctillambca-

tam matrem et aviam Melaniam flcvisse carnalcm obilum

uiiicifiUi^, tacituruo quidcm luctu, non tamcn sicco a

maternis lacrymis dolorc vidisti. Cujus cjuidem modcstas

et gravcs lacrymas . sicut propior vd afqualior animae

cjus spiritus altius intcllexisti , et perfectae in Christo foe-

niinae , salva virilis animi fortitudine , cor maternum dc

cordis tui similitudine mchus ex ?equo statu conlcmplatus

cs, ut eam primum pro naturah afTectionc pcrmotam,deinde causa potiore compunctam ficvisse pcrspiccrcs

,

non tam illud humanum, quod unicum filium condilione

mortali defunctum in praesenti saeculo amisissct ; quamquod propcmodum in saeculari vanitatcprccvcntum fquia

nccdum illuni deserucrat senatoriae dignitatis ambitio)

non juxta sanctam votorum suorum avaritiam cogitaret

assumplum , ut de convcrsionis gloria transissct ad glo-riam resurrectionis, communcm cum matre requiem ,

coronamque capturus , si in hujus saeculi vita matris

cxcmplo saccum togae, ct monasterium Scnatui praetu-

lisset. »

III. Verumtamcn idcm vir, ut ct antca retulisse meputo sanctitati tuae hisopcribus iocuplctalus abscessil, ut

malernae liumilitalisnobilitalcm si veste non gcsscrit. ta-

men mente praetulcrit. Ita enim sccundum vcrbum Do-mini mitis moribus fuit ct humilis corde-, utnon imme-rito credatur introisse in rcquiem Domini.« Quoniara sunt

' Publicolae. =—' Matlb. xi, 29.



EPlSTOtA XCIV. Ql^

» rcHqiiife liomini pncifico^, ct mansncti possidcbunt

w tcrrani'^, plnccnlcs Dco in rcgionc vivorum^. » Namccrtcct illuil Aposloii, non solum lacito mcntis affcctu

scd ct conspicuis rcligiosus implcvit oHiciis , utcum cssct

altcrum liujusf^eculi ia ordincct honorecollcga, non ta-

mcn ut gloriosus tcirae, alla sapcrct, scd utChrisli per-

fcctiis imitalor humilibus conscntiret, cl tota ctiam die

miscrcii et commodarc pcrsislcrct^. Undc cl scmcn cjus

potcns in terra factum cst , inlcreos qui dii fortcs terree

iiimium elevati sunt : ut eliam de beatissima familiae ac

domus cjus visitatione sanctum bominis mcritum rcvclc-

tur. « Generatio, inquit, rcclorum bcncdicelur : gloria,

» non caduca. ct divitiae, non labcntes, in domo cjiis^ : »

domo , ([U3e aedificatur in ca^hs, non labore manuum ,

scd opcrum sanctitatc. Scd ccsso plura de mcmoria tamdilccli mihi cpiam dcvoti Christo hominis cnarrare , cumct pristinis Liltcris non pauca supcr co narrasse me rcpu-

lem , ct nihil possim dc beala liujus filii matrc, ct sanc-

torum pari radice ramorum, Mdaniam mchus aut sanc-

lius praedicare, cjuam sanctitas tua in eam profari et

disputarc dignata est , ut cjuia cgo pcccator immunda

labia habcns, nihil dignum locjui potueram , ut longin-

cjuus a mcritis fidci cjus anim;i(|ue virtutibus, tu ille vir

Chrisli , doctor Israel in Ecclcsia vcritatis, procurante in

niehusDci gralia parareris dignior tam virilis in Chrislo

anima^ prKdicator, qui ct mcntem ejus divina virlule

firmatam , iit dixi , spiritu pro[)iore conspiccres , et mix-tam ciim virtute pietatcm cloquio digniore laudares. »

IV. « QuaD vero post rcsurrcctioncm carnis in illo sae-

culo bcatorum futura sit actio, tu me inlcrrogare digna-

tus es. At cgo de praesenii vitas racae statu ut magistrum

• Psat. xxxTi, 37 —2 Malth. v, 4. —* Psal, cxiv, 9, —^ Rom, xiit,

|5, —^ P?ai, cxi. 2.



2l8 S. AUGC8TINI EPISGOri

ct mcclicum spirilalcm consulo , ut doccas mc faccre vo-

lunlalrs i-ci , luisquc vcstigiis ambularo post C.hri^tum,

ct morlc ista evangdica priuscmori , cpia carnalcm reso-

lulionem voluntario proevcnimus cxccssu : non obitu , £cd

sentcntia rcccdcntcs ab liujus saeculi vita , quas tota tcn-

lationum, vcl , ut tu alicjuajido ad nie locutus cs , tota

tcntatio cst. Ulinam ergo sic dirigantur \\?e mcae post

vc^sligia tua, ut cxcmplo tuo solvens calceamcntum vetus

de pcdibus mcis, disrumpam vincula niea, et libcrcxul-

tem ad currendum viam , quo possim asscqui mortcmistam , fjua tu morluus cs buic saeculo , ut vivas Dco in

Christo vivente in lc, cujus ct mors ct vita in corporc tuo

ct corde et ore cognoscitur. Quia non sapit cor tuum lcr-

rcna, necostuum loquitur opcra liominum ; sed vcrbum

C;bristi abundat in pcctorc tuo; ct spiritus veritalis ef-funditur in lingua tua , superni lluminis impetu laetifi-

cans civitalcm Dei. »

V. « Ouae autcm virtuslianc in nobis efficit mortem

nisi cbaritas , qu?e fortis cst ut mors? Sic cnim oblitcrat

nobisctpcrimit iioc saeculum , ut implcat mortiscffeclum

pcr aHcctum Cliristi , in qucui convcrsl avcrlimur ab boc

mundo, ct cui viventcs morimur ab clcmcnlis hujusmundi. Ncc tanquam.vivcnks in eorum conspcctu, visu-

quc dcccrnimus ; quia portio nostra mors Christi cst :

cnjus a morluis rcsurrcclioncm non apprcbcndimus in

gioria , nisi mortcm c^jusin crucc mortificalis mcmbris et

scusibus carnis imitemur ; ut jam non noslra voluntate vi-

vamus. scd illius, cujus voluntassanctificalio nostraest;

ct <|ui idco \)vo nobis mortuus cst, ctresurrcxitut jam non

nobis, scd illi vivamus , qui pro nobis mortuus cst , et re-

§urrcxit, cl dcdit nobis pignus repromissionis suse spirilu

suQ , sicut ])iguus vitag nostrg? posuit in coelis ia corpore

suo , cjuodcst capiit corporis nostri. Unde nunc expeetatid



EPisTor.\ xciv. ai9

noftra . Dominus est . ct snlisl.uilia, qure ab ipso facta

cst apud i{)s\ini . cL iu ipso . ct pcr insum, fjui conforma-

tus cst corpoii liuniiliuilis noslr.T, ut iios coiirorniarct

corpori giori;esu<e, ct sccuui iu coelcslibus collocarct.

I'roplcrca ct qui digni fucrint vila acLcrna, crunt iu glo-

ria rcgni cjus, ut cuni ipso sint, sicut Apostolus ait, ct

Gum ipso mancaut, sicut ct ijisc Dominus acl Patrcin

clixii : « VoJo ut ubi cgo sum , ct ilii sint mccum^. »

\ I, a Sincclubio lioc iilucl cst, quoil in Psalmis babcs :

« l>cati qui babilant in clomo lua ; in saecula saeculorum

» ]<iudal)unt tc^. » Puloaulcm liancJaudalioncm vocibus

concinncnlium cssc proincndam : clsi immutabunlur

Sanclorum rcsurgcntiiim ror|!ora , ut sint sicul cl Do-»

luini corpus post rcsurrcclioncm ap])aruit: in (jua ulicjue

rcsurrcclionis bumaucT vivainiago jirirfujsit; ut Uominusipsc, ([ui in coi'j)orc ijiso, fjuo j)assus fucrat, ct rcsur-

rcxcrat. qtiasi sjicculum contcmj)]ationis o^nnibus fucrit.

Qui ulifjuc cum in cadem carnc, (jua morluus ct scpul-

tus fucrat, rcsuircxissct , omnium oiiinia ofllcia mcm-brorum cxprcssa ocuiisct auril)us lionunum sacpc collatus

cxliiljuit. (juodsi cliam Angcli. fjuorum simj)licitcr spi-

ritualis cst crcalura, linguas liabcrc dicuntur, quibusuti(juc laudcs IJomino crcalori caulant, ct gralias rcfcrrc

nondcsinuut; quanlo magis bominum, ctsi spiritualia jampo3i rcsurrcctioncm corpora, mancnlibus tamcn glorifi-

calae carnis omnibus membns , ct pcr omnia mcmbraformisctnumcris suis, ct linguas liabcbunt in oribussuis,

ct linguis cffantibus dabunt voccs, quibus divinas laudes

vcl scnsuum suorumgaudiorumqucalFcclus pcrvcrba dc«

promant. Forlc cliam lioc gralijc gloriaxjuc apposituro

Sanclis suis Domino, in sarculis rcgni sui, ut tanto po-

tiqribus lipguis ct vocibus canant, fjuauto ad beatiorcm

K I Tbfs» IV, i6, et Joaa. xvii, 24.-— 3 i^sal. lkxxiii, 3.



220 6. AUGUSTINI EPISCOPI

natiiram corporum Lcata immulationc profcccrint . utln

corporibus jani spirilualibus consliluli , jam forsitan nonhumanis, scd illis angclicis atquc coelcstibus, qualcs

Apostolus autlivit in paracliso. sormonibus cjocjuantur^.

Et idco forsilan bomini incilabilcs cos scrmoncs fuissc

testatuscst, quia Sanctis, inter aliaspraemiorum spccics,

jara novse bnguas parantur. Quibus idcirco bominibus

bujus saecub adbuc uti non licct, ut jam bis gloria'" suac

congruentibus immortalcs locjuantur, dc quibus dictum

est : « Etcnim cbimabunt ct bymnum diccnt-; » ])rocul

dubio in coelcstibus , ubi cum Domino crunt , ct dclccta-

buntur in abundantia pacis , gaudentcs in conspcctu

tbroni, mittcntcs antc pcdcs Agni patcras ct coronas ct

cancntcs ei canticum novum ; aggrcgati cboris Angclo-

rum , Virtutum , Dominationum , Tlironorum , ut ct ipsi

cum Cbcrubim atquc Serapbim , ct quatuor iliis anima-

libusvocc pcrpctua concinentcsdicant : « Sanctus, Sanc-

>) tus, Sanctus, Dominus Dcus sabaotb^, » ctrebquaquas

nosti. »

VIE « Hoc est crgo quod cgenus ct pauper cgo ille in-

sipienset parvulus tuus, quem ut verus sapiens ferrc con-

suesti , rogo ut mc scicntiam vcl opinionem super boctuara doceas; (quia scio tc illuminatum spiritu revcla-

tionis ab ipso duce ct fontc sapicntium , ut sicut praetc-

rita cognovisti , ct praescntia vidcs, ita ctiam dc futuris

aestimcs; )quid ccnseas dc bis coelcstium creaturarum

vel eliam supcr ccelos in conspcctu Altissimi agentium

vocibus scmpitcrnis.quibus tandcm organiscxprimantur.

Quamvis enim Apostolus diccndo : « Si linguis Angclo-

rum loquar'^, » proprium quemdam illos suoe naturae,

vel, ut ita dixcrim, gcntis baberc scrmoncm ostcndcrit;

tanto bumanis sensibus et eloquiis altiorcm,

quanto ipsa

• aCor. xu, 4.— ^ Psal. lxiv, 14. —3 Isai, vi, 3. — * 1 Cor. xui, i.



EPI9TOLA. XCIV. a%l

Aiigclorum creatura ct statio mortalibus incolis et terre-

iiisscdibus praestat : attamen forsitan linguas Angclorum

pro gcncribus vocum alquc scrmonum dixcrit, sicut cl clc

charismatum varictatc disscrcnsintcr dona gratiarum nu-

mcrat gcnera linguarum , uli(|uc hoc in signo essc signi-

ficans, (]uod multarum gentium scrmone loqui siiignlis

donaretur. Scd ct vox Dci ScTpe ad Sanclos cmissa de

nube, oslcndit possc lo([UcIani csse sinclingua. Sitjuidcm

lingua corporis mcmbrum sit pusillum ct magnum. Sedforlc cx hoc ipso

,quia in hoc raembro vocis olficium

Deus posuit, ctiam incorporcae Angclorum crcatuncscr-

moncs ct voces linguam vocavcrit , sicut Scriptura solct

Dco quoque secundum specics opcrationum , nomina as-

signarc mcmbrorum. Ora])ro nobis , ct doce nos. »

Vlll. « IVatcrHOSler charissimus et dulcissimus Quin-

tus, cjuam tardc ad nos rcmeat a vobis, tam cilo a nobis

ad vos rcdire fcstinat : instanliam vero cjusin litleriscxi-

gcndis ct haec Epistola lituris quam vcrsibus crebrior io-

quitur , commcmorati exacloris nimiam festinationcm

schcda fccit'^. Nam pridie Idus Maias vcnit ad nos ut

rcscripta pctcrct, et Idibus ante sextam dimitli oblinuil.

Videtecrgo utrum eum commendaverim, vel accusaverim

bujiismodi testimonio. Forte cnim, imosine dubio lau-

dabilis magis quam culpabilis judicabitur, qui a tcnebris

quod in comparatione vcstri luminis sumus, justissime

refestinavit adluccm suam. »

* Fo/te nimia feslJiialio sclieJa.ii fecil.



a2Q S. AUGUSTIM EriSCOPI

EPISTOLA XCV.

Domiiiis cliarissimis, vt sincmissiniis, sanclis c t desidci abillbtis

et veiieiabilil)iis fraliibns, siib liiagistro Poiniiio Jcsii c6:i-

d'scipnlis (33), Palli.no cl TiifeRASl.E AcGLsriNtis iii I.oiniiio

salutcin.

Awûstuuis snpcriorl (pi.slolic rcspojulcvs n>Û dc pra:-

SCnlis vitce sldlii , iicr hdh (L>- (iiuililnlc vorpnris itatO'

ruin. cie(juc incinbi oruin vlfiriis poal rtsurrcclioiicm,

I. Cl'M vos, fraliTS noslri, ronjuiiclissimi uobis, qiios

noLiscum dcsidcrali tlcsidcnMc , ct saluinii rcsnlularc

consucslis, assiilucvitlciil. non hmi augciilur Ijona noslrn,

quam consolanlur nial.i. Nam ipsascausas ct ncccssilalcs,

ct quanlum valcmus, tlcvilarc conamur, cl tamcn ncscio

quomotlo, crctlo pro nicrilis nostris tlccssc non possunt :

sctl cum atl nos vcniunt, ct vitlcnt nos, lit quotl scripltiin

cst: « Sccuntlumnuilliuitliucm tlolorum mcorum in corde

» mco,e\liortationcstuacjucuntlavcruntanimam mcaln^. »

rroiutle atl istam bctiliam , qua vol>iscum cst fralcrPos-

siilius (34), cumcx ij>so audiniiis, quiin trittis cum causa

compulcrit, lioc nic vcrissime tliccic cognoscclis: ct ta-

mcn si quisquam ngsiriim proplcr lioc soium irct trans

marc, ul vcstra praescntia IVucrctiir, (jiiid li;ic causa jus-

tius, quitl possct tlignius invcniii? Scd id vincula noslra

non fcrrent quibus njigali sumusinrirmorum scrvirclan-

guoribus, ncc cos jirasculia corporali i-clinqucrc, nisi

cum hoccogunt tanlo iuipcriosiuS; ([uanto pcriculosius

1 Alias ccr.. qiire aucai y5 cr.ii , iiiiuc 177. — Si;ii|ila Ljtmeau,

exeuute 408. aul iueimle ûy. —^ i'sal, icm, ly.



EPISTOLA XCIV. 2l3

fipgtotando. Ulruni exerccamur liis an polius ])lccta-

niurncscio,iiisi quoil

nonsecundum

pcccata noslra fa-cit nobis, nrquc secuntUnii iniquitatcs noslras rctribuit

nobis, qui tanta solatia tloloribus miscct , agilcjue mi-

rubili mcelicina ne amcmus mundum , ne tleficiamus in

mundo.

II. Quoesivit abs teprioribus lillcris, qualisnam tibi

videatur fulura tetcrna vila sanctorum; scd bcne niibi

respondisli etiam dc praescnlis vilse stata adliuc cssc uti-

queconsulendum : nisi quod mcconsulcre voluisti, quod

aut mecum ncscis, aut mccum scis, aut magis quam cgo

forsitanscis; quippe qui ctiam vcrissimc dixeris evangeli-

cam morlcm prius cmoricndum, quam carnalcm nsolu-

tioncm voluntario pr^evcniamus cxccssu, nonobilu.scd

scnlenlia reccdcntes ab bujus saeculi vita. Simjilcx lijec

actio, et nullo dubitationis aestu fluctuat, quotl ita nos

vivcrc oportcrc ccnscmus in bac vita mortali, ut vita2 im-

mortali quodammodo coaptcmur. Vcrum omnis quarslio,

quae agcntes quaerentesque conturbat bomincs, qualiscgo

sum, illa cst, qUoniam modo vivcndum sit, vcl inlcrcos,

vel propter eos qui nonuum vivcre moricndo novcrunt,

non resolufione corporis, sod quodani sc a corporalibus

illecebris avcrtcntcs mcnlis atlcctu. Pierumquecnim vi-

detur nobis, quod nisi cis alicpianlulum congruamus ad

ea ipsa , unde illos cxtrabi cupimus^ niliil cum cis sa-

lubriter agere pdlcrimus. Quod cum facinuis, talium

delcctalio subrcpit ct nobis, ut stcpc eliam loqui vi^na

dclcctet, aurcmque })roebcrc loqticnlibus, ncc arridcre

lantum, sed eliam risuvinci

acsolvi : ila pulvcrcis(jui-

busdam, vcl cliam lulcis aiTcclilius noilras aiiinhis aggra-

vanlcs, laboriosius cl pigrius lcvamus ad Dcuin, ut \iva-

mus evangclicam vilam, moricndo evangclicam morlcra.

Quodsi abquando successerit, stalim subjiciclur, iiuge,



22^ S. ArCUSTlM EPISCOPI

Eugc, non ab liominihiis ; ncquc ciiim quiscjuam liomi-

nuin scntitin alio lalcm mcntis agnitioncm : scd in quo-dam intus silcnlio, ncscio undc clamatur, Euijc, Eusc.

Propter hoc gcnus tcntationis ab angelo colapbizatum sc

tantus Aposlolus conlitctur ^. Ecce undc vita humanasupcr tcrram lota tentatio est; quando ct ibi homo lcn-

tatur, ubi quantum polcst vita3 coelcstis simihtudini

coaptatur.

Il[. Quid dicam dc vindicando, vel non vindicando?quandoquidem hoc totum ad corum sidutem j^roficcrc

volumus, inquos vindicandum aut non vindicandumessc

arbitramur. Quis ctiam sit vindicandi modus, non so-

lum pro quahtatc vel quantitatc culj)nrum, vcrumcliani

proquibusdam viribus animorum, quid quisque sufFerat,

quid recuset, ne non solum non profkiat, sed eliam dc-

ficiat, quam profundum ct latebrosum estPimpendentcm

quoque vindictam mctuentes, quEe ab liomiuibus mctui-

tur, nescio utrum plures corrccli sunt, quam in deterius

abierunt. Quid cum srepe accidat, ut si in quemquamvindicavcris, ipsc pereat si niukum rehqueris, alter pc-

reat ? Ego in his quotidie peccare me fateor, et igaorare

quando,quove modo custodiam id quod scri])tu!n cst :

« Pcccantes corani omnibus argue, ut caeteri timorem

» habcant -; » ct quod scriptum cst : « Corripecum in-

» tcr tc et ipsum solum ^; » ct quod scnptum est : « JNo-

» htc ante tempus judicare, utnon judicemini ^; » ncquc

enim hic addidit anlc tempus : et quod scriptum cst :

« Tuquis es, quid judicas ahcnuni scrvum? suo Domino

» stat aut cadit : stabit autcm. Potens cst enim Deus sta-

» luerc ilhini ^; « unde confirmat dc liis se diccre, qui

intus sunt : ct rursus cos judicari jubet, cum dicit :

j 2 Cor. XII, 7.— "^i Tim. v, 20. —^ MaJlh.xvin, i5. —* i Cor. iv, 5.

— '> Rom. .ttv, ;,



EPISTOLA XCV. ^25

« Quidenim rnihi cle his, qui foris sunt judicare? Nonnewde liis, qul intussuiil, vos judicatis? aufcrte mnlnm ex

» vobis ipsis ^. » Quod cum ctiam facicndum vitlctur,

quatenus fiat, quantae curae ac timoris est? ne forte con-

tingatquod de illo ipso intelligitur in secunda ad eosdem

epistola cavendum admonere : « JNe majorc tristitia ab-

» sorbeatur qui ejusmodi est -. >: Et ne quisquam hoc non

multum curandum putaret, ibi ait : « Ut non possidea-

» mur a Satana : »iion enim ignoramus menles cjus. Quis

in his omnibus tremor, mi Pauhne sancte bomo Dei?

quis tremor, quae tenebrae? Nonne putamus de his esse

dictum : « Timor et tremor vencrunt supra me, et con-

» texerunt me tenebrae? et dixi, Quis dabit mihi pennas

» sicutcolumbge, etvohibo et requiescam? £cce elongavi

» fugiens, etmansi in deserto ^. » Verumtamen etiam in

deserlo ipso fortassis expertus sit, quod adjungit: « Ex-» pectabam eum qui me salvum faceret a pusillanimitate

» et tempestate. » Nempe ergo tentatioest vita humana su-

per terram ^.

IV. Quid, ipsa diviaa eloquia . nonne palpantur po-

tius, quam tractantur a nobis? dum in multo pluribus

quaerimus potius quid sentiendum sit, quam definitum

ahquid fixumque sentimus? et ea cautio cum sollicitudi-

nis plcna sit, multo mclior es tamen, quam temeritas af-

firmandi. Nonne in muUis , si non secundum carncm

homo sapiat, quam mortem dicit esse Apostolus, magnoscandaloerit ei, qui adhuc secundum carncm sapit? ubi

ct dicere quid sentias periculosissimum, et uon dicere

laboriosissimum, et ahud quam sentis dicere perniciosis-

simum est? Quid, cum ea quse non approbamus in eo-

rum, qui intus sunt , sermone vel scriptis, putantesque

1 I Cor. V, 12 , 1 3. — ^ 2 Cor. n, 8. —3 Psal. liv, 6, 7. —* Job.

VII ,I .

CXLVI. |5




id ad fraternas cliaritatis libertatcm pertinere, judicium

nostrum non occultamus, et hoc non bencvolenlia, sed

invidia faccre crcdimur, quantum pcccatur in nos? et

cum similiter eos,qui nostras sententias rcprcliendunt,

laederepolius vcllc, quam corrigercsuspicamur, quantumpeccamUs in alios? certc hinc exislunt inimicitifF plcrum-

que eliam inler charissimas familiarissimasque personas,

dum, supra quam scriptum est. unus pro altero inflatur

adversus altcrum, ct dum mordcnt ct comedunt invi-

cem, timendum est ne consumantur ab invicem. « Quis

» ergo dabit mihi pennas sicut coiumbae et volabo, et re-

)) quiescam '^? » Sive enim quia pcricula, in quibus quis-

queversatur, graviora sunt, quam incxpcrta sive quia re-

vera ita est; quaelibct pusillanimitas tcmpestasquc deserti

minus mihividclur molesta, quam ca, quae vel palimur,

veltimcmus in turbis.V. Proinde niultum approbo sententiam tuam, de hu-

jusvitae statu esse agendum, vel potius cursu quam stau.

Addo allud, quia prius lioc requirendum atque tenen-

dum est, quam illud, quale futurum sit, quoiste fert cur-

sus. Inde ergo intcrrogavi quid sentias, quasihujus vitae

recta regula rctenta alque servata jam securi simus,cum

in tam multis, maximeque in his quse breviter, ut po-tui, commemoravi, periculosissime iaborare me scnliam.

Sed quia omnis haec ignorantia et dificultas liinc mihi

videtur existerequod in magna varietate morum, et ani-

marum occultissimas voluntatcs atque infirmitatcs haben-

tium^ rem populi gerimus, non tcrrcni atque Romani,

sed Jerosolvmitani ccelestis, magis nie libuil loqui tecuni

ex illo quoderimuS; quam ex isto quod sumus. Ibi cnira

etsi nescimus quae bonafutura sunt, non lamen deparva

re certi sumus, quod isla mala ibi non erunt,

> Psal. Liv, 7.



EPISTOLA XCV. 227VI. De agenda ergo ista lemporali vita , eo moclo, per

quem veniendum est ad seternam, novi concupiscentias

Carnales esse freuandas; tantumque remittendum in de-'

lectationes sensuom cor])oralium, quantum sustcntandae'

Bujusmodi agcndaeque vitne satis est, omnesque molcstias

temporales, pro veritale Dei, et salute aeterna nostra et

proximi, patientcr fortlterque tolcrandas. Novi etiam

proximo ad hoc consulendum omni studio Charitalis, ut

istam vitam recte gerat propter seternam. Praeponenda

etiam nobis spiritaha carnahbus, incommulabiha muta-bihbus, ethaec omnia tanto niagis minusve posse homi-nem, quanto magis minusve adjuvatur gralia Dei, per

Jcstim Christum Dominum nostrum. Cur autem ille sic,

ille autem sic adjuvetur, vel non adjuvetur, nescio. fd

tamen Deum summa sibique nota aequitate facere scio.

Propter itla vero,

quae supra commemoravi, quemad-

modum vivendum sit cum hominibus, si quid tibi explo-

ratum hquct , edoce me obsecro. Sin et te ita ut me mo-vent ista, confer ea cum ahquo mansueto cordis mcdico,

sive ilhc inveneris ubi dcgitis , sive cum Piomam toto

anniversario pcrgitis, ct quod per iUum tibi loquenlem,

seu vobis coUoquentibus Dominus aperuerit , scribemihi.

VII, De resurrectione autem corporum , membro-rumque in iha corruplione atque immortalitate futuris

officiis, quoniam vicissim me interrogasti quid sentiam ,

audi breviter quod , si non satis crit, polerit , si Domi-nus adjuverit, latius disputari. Firinissime tcnendum est,

unde hcripturae sanctae verax ct ckra senlcntia cst, vi-

sibiha ista corpora atque terrena, quae nunc animaha

dicuntur, spiritaha futura in resurrectione fidelium at-

que justorum. Porro spiritahs corporis quahtas inexperta

nobis,

quemadmodum vel comprehendi , vel insinuari

i5.




possit, ignoio. Corruptio ubi certe nulla erit , ac per

hoc nec isto quo nunc indigent corruptibiJi cibo , tunc

indigebunt; ncc tamen eum capere non potcrunt, vera-

citerquc consumere potestatc, non necessitatc. Alioquin

ncc Uominus cum post resurrectionem accepisset, qui

nobis ita proebuit corporalis resurrectionisexemplum, ut

hinc Apostolus, dicat, a Si mortui non resurgunt, nequew Christus resurrexit ^. » Qui cum membris omnibus ap-

pareret, eorumqueofficiis

uteretur, loca etiam vulnerumdemonstravit^. Quas ego cicatrices, non ipsa vuhiera

sempcr accepi, et eas ipsas potestate^ , non necessitate.

Cujus potestatis facihtatem tunc maxime ostendit^, cumvel in aha forma se demonstravit, vel in domo discipuhs

conslitutis^, cum ostia clausa essent , verus apparuit.

VIII. Hinc oritur de Angchs quaestio, utrum habeant

corpora suis officiis et concursationibus congrua , antantummodo spiritus sint*^? Si enim habere dixerimus,

occurrit nobis , « Qui facit Angelos suos spiritus''. » Si

autc m non habere dixerimus, plus habet scrupuh, quo-

modo scriptum sit , eos cdrporeis hominum scnsibus sine

corpore praescntatos, hospitio susceptos, pcdeseislotos^,

edentibus et liibentibus ministratum, Facihus enim vi-

deri potest, sic esse spiritus Angelos dictos, ut homines

animas^ , sicut scriptum est cum Jacob in .Egjptum tot

animai. descendisse ( neque enim corpora non habebant)

quam ut illa omnia sme corporibus gesta crcdantur.

Deinde certa qua?dam in Apocalypsi Angeli statura de-

finitur in ea mensura, quEC nisi corporum esse nonpossit,

ut quod hominibus apparucrit non ad fcdsitatem, sed ad

illam potestatem ac facihtatem spiritalium corporum re-

• I Cor. XV, 16. —2 jo;ui. XX, 20. — 3 Luc. xxiv, i5. —^ Joan. xx,

,5 — 5 Marc. xvi , 12. — ^ Joa». xx, 19. —^ Psal. cui, 4. —^ Gen.

xviii, -it et XIX, I. —9 Id. xi.vi, 37.



KPISTOLA XCV. QQQ

feratur. Sctl sive liabeant Angeli corpora, sive quisquam

possit ostendere , qucniadmoclum corpora non habentesgerere illa omnia potuerint, in illa tamen civitate sanc-

torum , ubi eliani per Cbristum rcdempti a generatione

liac in oetcrnum conjungcntur millibus Angelorum , vo-

ces corporales non latentcs animos indicabunt : quia in

illa societatc divina nibil cogitationis proximo potcrit

occultari ; sed erit consonans in Dei laudc concordia,

uon solumspiritu. verumetiam spiritalicorporcexpressa :

boc mibi videtur.

IX. Interim si quid congruentius veritati vel jam te-

nes, vel a doctioribus oudire potueris, per te nosse stu-

diosissime expecto. Recense sane Epistolam meam*^ , cui

quoniam festinanlissime te rcspondisse de diaconi fcsti-

iialione causatus es , ideo non conqueror , sed potius

commemoro, ut quod tuncomissum est, nunc reddatur.

Et de otio quippe cbristiano ad percipiendam vel dis-

serandam cbristianam sapientiam quid sentias, et de otio

quod putabam tuo , cujus mibi occupationes incredibi-

les nuntialae sunt require et vide, quid a te scire quaesie-

rim. (Et alia manu) memores nostri felices vivite, magnagaudia et solatia nostra sancti Dei.

1 Hpec non e\tat.



23o S. AUGUSTIINJ EIMSCOI 1

EPISTOLA XCYI *.

Domino dilectlssimo et iii Christi membrls honovabiliter

aniplectendo filio OLVMrio , Augustinus.

Au";ustlnus Olymplo , quem audierat provectum recens

ad novam dignitatem , (scilicel Magistri offlciorumquod ipsi munus post Stilicho7iis neccm an 4o8. col-

latum fuit ) commcndat impcnse causam Bonifacii

Caiaquensis episcopi, super possessione quadam ecpter

sice ab ipsius prcedecessQre non sine fraude comparata.

I. QuipQuiD sis secundum saeculi hujus cursum , iios

tamen charissimp et sincerissimo conservo nostro Olym-pio Christiano fidissime scribimus. IIoc enim tibi esse

scimus omni gloria gloriosius, et omni suljhmilale subli-

mius. Fama quippe ad nos pertulit , honorem le adep-

tum esse celsiorcm, quce utrum vera esset, nondum apudnos fuerat CPnfirmatum, cum haec scribendi provenitoc-

casio. Sed quoniam novimus te a Domino didicisse, nonalta sapere, sed humiHbus consentire

,quolibet culmine

provectus esscs, non aliler quam soles htteras nostras te

accepturum esse praesumimus, domine dilectissime, et in

Chrisli membris honorabiliter amplectende fih. Tempo-rali vero fclicitatc ad aeterna lucra te prudenter usurumminime dubitamus, ut quantoplus potes in hac terrena

repubhca,tanto

plus impendascoelesti ilJi .

quaste

inChrislo pepcrit , civitati

,quod tibi uberius rependatur

> Alias cxxiv, qiiae autem 96 erat , nunc i83. —Scripta an. 408. circa

initium Septemb.



EPISTOLA CXVI. 23 1

in regione viventium , ct in vera pace securoruni ac sinc

line manentium gauclioriim.

II. Sancti fratris ct coepiscopi mei Bonifacii petitio-

nem tuae rursus charitati commentlo, ne forte nuncfieri

possitfjuod ante non potuit. Cum enim posset sine ulla

forsitan quaestione quocl praecessor ejus, quamvis sub

alieno nomine , comparaverat , et sub ecclesiae nomine

possitlere jam coeperat, conscquenter etiam ipseretinere :

nolumus tamen, quoniam fisci dcbitor fuit, bunc scru-

pulum habere in conscientia. Neque enira fraus isla,

quia fisco fiebat, ideo non fiebat. Et illequidem Paulus.,

postquam episcopus factus est, renuntiaturus suis omni-

bus rebus propter immensum cumulum fiscalium debi-

torum , exacta quadam cautione. in qua certum ei pon-

dus debebatur argenti , hos exiguos agcllos, undevictura

sustentaret, tanquam Ecclesiae comparavit, sub nomine

tunc potentissimtE domus, ut eliam ex ipsis, moremsuum sequens, cum fisco non solveret , nullas exactorum

molestias palerctur. Iste autem qui eidcm ecclesiae illo

defunrto est ordinatus , timuit hos agros suscipere : et

cum posset pro solis fiscalibus debitis, quae de memora-

tis, possessiunculis ille contraxerat , imperiale benefi-cium postulare, totum nialuit confiteri, quod eas Paulus

de argentoproprio, cum esset fisco obnoxius, de hastario

emerat : ut eas ccclesia, si fieri potest, non occultaepis-

copi iniquitate , sed manifesta Christiani Imperatoris

liberalitate possidcat. Quod si fieri non potest , melius

inopiae laborcni servi Dei tolerant, quam ut necessa-

riorum facultatem cum conscienlia fraudis oblineant.

III. Ad hoc tuum suflragium petimus imparliri dig-

neris : quia id qnod primo impetratum est, noluit alle-

gare, ne ilerum supplicandi sibi intercludcretfacullatem

non enim erat ad desiderata responsura, Nunc vero cuni



23a S. \UGUSTrNI episcopi

sis eadem Lenignitale qua soles : sed amplior potcstate,

non desperanuis , adjuvante Doniino , moritis tuis lioc

facile posse concedi : cum etiam si tuo nomine eadem

loca peteres , et memoratcE ecciesiae ipse donares,

quis

reprelienderet , aut quis non maxime praedicaret petitio-

nem tuam, non terrenae cupiditati, sed christianae pietati

servientem? Domini Dei nostri misericordiatein Christo

fehciorem tueatur, Domine fdi.

EPISTOLA XCVIP.

Domino exiniio ct uieiito pigestaiuissimo , iiiuhunique in

Chrisli chaiitate honorando filio Olvmpio , Augustinus in

Doinino sahitLU).

Au^iistinus Olympio , ut tuentur leges de confringendis

idolis et luvreticis corrigendis , qu(V vivo Stiiichone

missie sunt in /ifrlcani, fnciatque pro auctoritdte et

industria sua ut eas ex linperatoris voluntate consti-

tulas esse , ad.eoqiw. post Stillchonis nccetn nihilominus

vi^erein.teiliixant Ecciesirv iniiiiici.

I. QuAMVis mox ut audivimus te merito suhlimatum ,

cum ipsafama nondum nobis certissima essct, niliii ahud

de animo tuo credidimus erga Ecclesiam Dei , cujus te

veraciter fdium esse gaudemus . quam quod tuis litteris

mox aperuisti : tamen etiam illis lectis, quibus ultro

dignatus es, etiamsi pigri et cunctantes essemus, exhor-tationem benevolentissimam mittere, ut instruente humi-

litatenostra, per religiosam obedientiam tuam, Dominus,

• Alias cxxix. quRe autem 97 erat , nunc 1S4. — Scripta exeuate

an. 408.



EPISTOLA XCVII. 2.33

cujus muricrc talis cs , l^cclcsicT sUcT janijamquc suhvc-

niat.niajore fKlucia tibi scrihimus, doniinc cximic ct mc-

rito prrcstantissime multuinquc in (lliristi charitale lio-

norancle fili.

II. Et fratres quidem multi sancti collcgTE mci, gravi-

ter Ecclesia perturbata profecli sunt pene fugienlcs ad

gloriosissimum comitatum,

quos , sivejam videris , sive

litteras eorum ab urhe Pvoma opportunitatis cujusquam

occasione acceperis : cgo tamcn licet nullum eonsiiium

cum eis communicarepotuerim, non potuipraetermitterc

per hunc fratrem etcompresbyterum meum, qui urgentc

necessitate pro salute civis sui , etiam media hyeme quo-

modocumque ad illas partcs venire compulsus cst , et

salutare et admonerc charitatem tuam , quam hahcs in

Christo Jesu Dpmino nostro,ut opus tuum honum dili-

genlissima accclcretur instantia,

quo noverint inimici

Ecclesias leges illas quae de idolis confringendis et hae-

reticis corrigendis vivo Slilichone in Africam missft^ sunt,

ex voluntate Impcratoris piissimi et fidelissimi constitu-

tas : quo nescientc vel nolente factum sive dolose jactant,

sive libcnterputant; atquchinc animos impcritorum tur-

bulentissimos reddunt, nobisque pcriculose ac vehemen-ter infestos.

III. Hoc autem quod petendo vel suggerendo admoneopraestantiam tuam , non dubito omnium per Africam

collegarum mcorum ficri voluntate : arbitrorquc qua-

cumqueprimitus exorta occasionefacillime posse ac dc-

bere maturari , ut noverint , sicut dixi , homincs vani

quorum et adversantium salutem rcquirimus , lcgcs qua^

pro Christi Ecclesia missce sunt, magis Theodosii filium

quam Stilichonem curasse mittendas, Proptcrca quipperaemoratus presbjter harum perlator, cum de rcgionesit

Milevitana, ab cpiscopo suo vcncrabili fratrc meo Se-



a3/| "^. AllGLSTINI EPJSCOPI

vero, cjui liiam mecuni sincerissimam dilectionem mul-

tum salutat, per Hipponem regium, ubi ego suui , tran-sire jussus est : quia cum forto simul esscmus in magnisEcclesiae tribulationibusct pclurbalionibus, quoerebamus

occasionem scribendi ad cximictatcm tuam , et non inve-

niebamus. Jam quidem unam Epistolam miseram in ne-

gotio sancti fratriset coUegse mei Bonif^icii episcopi Ca-taquensis ; sed nondum ad nos pervenerant graviora, quae

nos vebemenlius agitarent; quibus comprimendis vel

corrigendis qucmadmodum meliore secundum Christi

viam consilio succurratur, commodius cpiscopi (35) qui

propterea navigaverunt , cum tanta benignitate tui cor-

dis acturi sunt, qui potuerunt communi consilio diH-

genlius deliberatum aliquid ferre,

quantum temporis

permittebat angustia. Ulud tamcn quo animum clemcn-

tissimi et rebgiosissimi principis erga Ecclesiam provincia

noverit , nullo modo esse differendum , sed etiam anle-

quam episcopos, qui profecti sunt, videas, quam primumtua pricstantissima pro Cbristi membris in tribulatjone

maxima constitutisvigilantia potuerit, accelerandum sug-

gero, peto, obsecro , flagito. Neque enim parvum in his

raahs soLitium Dominus obtuHt,

quod te voluit multo

amphus posse quam poteras, quando jam de tuis mullis

ac magnis operibus bonis gaudebamus.

lY. Wultum sane de quorumdam, neque paucorum fide

firma et stabifi gratulamur, qui ex occasione legumipsa-

rum ad christianam rehgionem vel cathohcampacemcon-

versi sunt; pro quprum salutesempiterna nos in hactem-

porah etiam perichtari delectat. Propterea enim maximeab hominibus nimium durcque perversis , nunc inimici-

tiarum graviores impctus sustinemus, quosnonnulh eo-

rumnobiscum patientissimc sustineut : scd plurimum in-

firmitati raeluimus, donec discant etvaleant, adjuvante



?i3fi s. AtKJXJSTfNi KPrsr.ori

iniquitalis obstringl, nii nulla sua voliintate consentit.

« Et anima enini patris mea est , inquit, et anima filii

» mca est. Anima qu?s peccaverit, ipsa morietur^: «nonautem peccat ipsa , cum parentes ei omnino nescienti

,

vel quilibet alius adbibet sacrilega dtemoniorum. Sedideo ex Adam tra.xit

, quod sacramenti illius gratia sol-

veretur, quia nondum erat anima separatim vivens, id

est, altera anima , de qua diceretur. « Et anima patris

mea est , et anima fibi mea est. v Jam itaque cum bomoin se ipso est, ab eo qui genuit aiter effectus

, peccato al-

teiius sine sua conscnsione non tenetur obnoxius. Traxit

ergo reatum, quia unus erat cum illo et in illo a quoIraxit, quando cjuod traxit admissum est. Non autem

trabit alter ab altero, quando sua unoquoque propria

vita vivente jam est unde dicatur : « Anima quoc pecca-

» verit, ipsa morictur. »

II. Ut autem possit regenerari per oflicium voluntatis

alienae. cum offertur consecrandus , facil boc unusSpi-

ritus, ex quo rcgeneratur oblatus. rsonenim scriptum est

Nisiquis renatus fuerit ex parentum voluntate , aut ex of-

ferentium vel ministranlium fide; sed , « Nisi quis renatus

yj fuerit ex aqua et Spiritu sancto^, » Aqua igitur exhi-bens forinsecus sacramentum gratige, et Spiritus operans

intrinsecus bencficium gratiae , solvens vinculum culpae,

reconcilians Ijonum naturiie , rcgenerant bominem in uno

Cbristo, ex uno Adam generatum. Regenerans ergo Spi-

ritus in majoribus otferentibus , et parvulo oblato rcnato-

que communis est: ideo per banc societatem unius ejus-

dcmque Spiritus prodest offcrentium voluntas parvuloobhito. Quando autem in parvulum majores pcccant

offercnlcs eum atque obbgare conantes daemonum sacri-

legis vincubs, non est anima utrorumque communis, ut



EPISTOLA XCVIII. 287

etiam culpam possint habcrc communcm. Non cnim sic

communicatur culpa per alterius voluntatem , quemad-modum communicatur gratia per sancti Spiritus unila-

tem. Potest eniin et in hoc et in illo homineesse unus

Spiritus sanctus , etiamsi invicem nesciant, per cpiem sit

utriusque gratia communis. Kon autem potest spiritus

hominis esse et hujusetilJius , per cjucm peccante aitero,

et ahero non peccante, sit tamen culpa communis. Acper

hocpotest parvulus semcl ex

parentumcarne gene-

ratus Dei Spiritu regenerari, ut e\ iihs obhgaliocontracla

solvatur. ]Non potest autem semel Dei Spiritu rcgeneratus

ex parentum carne regenerari , ut obligatio, quEC solula

est , iterum contrahatur. Et ideo sem.elperceptam parvu-

lus Christi gratiam non amitlit, nisi propria impietate,

si astatis accessu tam malus evaserit. Tunc enim etiam

propria incipiet habere peccata, quae non regeneraliuneauferantur, seci aha curatione sanentur.

III. Verumtamen rcctc dicuntur parentes , vel cpii-

cumque majores, fihos seu quoshbet parvulos bnptizatos

daemoniorum sacrilegiis obligare conantes, spiritahter

homicidse. Nam inihisquidem inlerfectionemnonfaciunt.

sed quantum in ipsis est, interfectores hunt. llccte iilis

dicitur, quando ab hoc scelere prohibentur : Nohte oc-

cidere parvulos vestros. Dicit enim et Apostolus : « Spi-

» ritum nohte extinguere^ : »non quia illeextingui potest,

sed quantum in ipsis est, extinctores ejus meritodicun-

tur, qui sic agunt ut extinctum veJint. Isto sensu rectc

intehigi potest, quod scripsit beatissimus Cyprianus in

Epistola de Lapsis , cum eos qui tempore persecutionis

idohs immohiverant arguens, (Ac ne quid deesset , iii-

quit, ad criminis cumulum , infantes quoque parenlum

manibus impositi vel attrectati, amiserunt parvuh, qiiod

1 I Tbess. V, 19.




iii priino stalim nativilatis exorclio fuerant consecuti. »

Amiserunt, dixit, (juantum atlinuit arl illorum scelus, a

quibus amittere coacti sunt. Amiscrunt in eorum mente

ac voluntate, qui iii illos tantum facinus commiserunt.

Nam si in se ipsis amisisscnt, remansisscnt utique divina

sententia sine ulla defensione damnandi. Ouod si sanctus

Cyprianus arbitraretur, non eorum defensionem continuo

subjiceret, dicens : « NonneilH, cumjudicii dies venerit,

dicent:

Nosnibil

fecimus,

nec derebcto cibo et poculoDomini , ad profana contagia sponte properavimus :

perdidit nos alicna pcrfidia,

parentes sensimus parrici-

das : iili nobis Ecclesiam matrem , illi patrem Dominumnegaverunt, ut dum parviet improvidi, et tanti facinoris

ignari per alios ad consorlium criminis jungimur, aliena

fraude caperemur? » Hancdefensionem nonsubnecteret,

nisi justissimam crederet, et in Dei judicio parvulis pro-futuram. Si enim vere dicitur : Nos nihil fecimus ;

« Anima quas peccaverit, ipsa morietur; » nec illi illi pe-

ribuntsub Dei justo justo judicio, quos parentes suosce-

lere ,quantum ad seipsos attinet, perdiderunt.

IV. Illud vero quod in eadem commcmoratur Epistola

quamdamparvulamturbatis in fugam parentibus, nutrici

derelictam , atque ab eadem nutrice daemonum sacrilegiis

impactam ,postea in Ecclesia illatam sibi eucharistiam

miris motibus respuisse ; ideo mihi videtur divinitus fac-

tum , ne majores putarent nibil se in parvulos in illa

iniquitate peccare, scd polius intelligcrcnt,

pcr illuni

significantem quodammodo gcstum corporis corum , qiii

loqui non poterant , se mirabiliter admoneri quid ip^

facere deberent, qui post tantum illud ncRis sacramcntis

salutaribus irruebant , unde se utique poenitendo absti-

nere deberent. Nec cum tale aliquid divina providentia

per infantulos agit , ipsos id agere scientia vel ratione cre-



EPISTOLA XCVIII. 239dendum cst. Nequc enini quia cujusdam ProphetcG de-fflentiam Deus voluitetiam asina loqucnte coeicerc, idco

admirandacst asitlorum sapicntia^ Porro si per animal ir-

rationale sonuit aliquid liomini siinillimum, quod mira-

culo divino,noncordi asinino tribuendumsit : ita potuit

omnipotens pcr iiiFantis animam , non nbirationuUacrat,

sed til)i adhuc sopita crat, gcstu corporisejus ostcndcre;

quid illi,

qui ct ipse et in parvulos suos pcccaverant , cu-

rare dcbcrent. CtTelcrum cum infans non rcdeat in pa-renlem^ ut cuin illo et in il!o Unus homo sJt, sed omninoalter sit, habens carnem suam et animam suam , « Anihia

» quae peccav^erit , ipsa mOrietur.

V. Nec illud te moveat, quod quidam non ea fide

ad baptismum percipiendum p ;rvos fcrunt , ut gra-

tia spiritah ad vitam regenerentur aeternam, scd quod

eos putant hoc remedio tcmporalem retincre vel rcci-

pere sanitatcm. Non enini propterca illi non regcnc-

rantur, qiiia non ab istis hac intcntione offcruntur. CcJc-

brantur enim pcr eos necessaria ministeria, et verba sa-

cramentorum, sine quibus consccrari parvulus non potest.

Spiritus autem illesanctus qui habitat in Sanctis , c.tqui-

bus una ilia columba deargcntata charitatis igne conflatur,

agit quod agit quod agit ctiam per scrvitutem, ahquandonon sohim simphciter ignorantium , verumctiam damna-biliter indignorum. OfTeruntUr quippe parvuh ad pcrci-

piendam spiritalem gratiam , non tam ab eis quorumgestantur manibus (quamvis et ab ipsis , si ct ipsi bonifideles sunt) quim ab universa socictate Sanctorum at-

que fidehum. Ab omnibus namque ofTcrri recte intelh-

guntur, quibus placet quod offeruntur, etquorum sancta

atque individua charitate ad communicationcm sancti

Spiritus adjuvantur. Tota hoc ergo mater Ecclesia,

quie' Num, XXII, 28.



24o S. AUGLSTJNl EPISCOPl

iii Sanctis est, facit : quia lota omncs-, lota singulos pa-

rit. Nam si Cliristiani Laptismi sacramentum , c|uando

unum atque idipsum cst , ctiam apud haereticos valet et

sufficit ad consecrationem , fjuamvis ad vitse aeternae par-

ticipationem non sufTiciat;

quae consecratio rcum quidem

lacit bijereticum extra Domini gregem habentem domini-

cum cbaracterem , corrigcndum tamcn admonet sana

doclriua, non iterum simibler consecrandum : quanto

potius in catlio]ica Ecclcsia ctiam pcr stij)ula: ministc-

rium frumcntapurganda portantur, ut ad massae societa-

tem mediante arca perducantur?

\1. lllud autcm nolo te fallat , ut existimes reatus

vinculum ex Adam tractum , aliter non posse disrumpi

.

nisi parvuli ad percipiendam Cbristi gratiam a parenti-

bus offerantur. Sic enim scribens dicis , « Ut sicut pa-

rentes fucrunt auctores ad eorum poenam , pcr fidem pa-rentum identidcm justificcntur : » cum vidcas multos non

offerri a parentibus , sed etiam a quibuslibet extraneis,

sicut a dominis servuli aliquando o!feruntur. Et nonnun-

quam mortuis parcntibus suis , parvuli bnptizantur ab

eis oblati , qui illis hujusmodi misericordiam prsebere

potucrunt. Aliquando etiam quos crudcliter parcntcs ex-

posuerunt nutriendos a quibuslibct , nonnunquam a

sacris virginibus colligunlur; et ab eis offeruntur ad

baptismum. Quac certe proprios filios nec habucrunt

ullos, ncc habcre disponunt : ac per hoc nihil aliud hic

fieri vides , nisi quod in Evangelio scriptum est, cumDominus interrogasset , quis illi a latronibus sauciato, et

scmivivo in via dcrclicto proximus fuisset : responsum

estcnim, « Qui in illum fccit misericordiam '^. "

Yil. Diilicillimam sane quaestionem tibi projjosuisse

visus est , in extrcmo inquisitionis tmv , ea videlicet in-

* Liic. .\, i~.



EPISTOLA XCVIII. 2'|I

intentione, qua solos vehemcnter caverenienclaciiim. « Si

constituam , inquis , ante te parvuluni , ct intcrrogem ,

utrum cum creverit futurus sit castus , vcl fur non sit

futurus : sine dubio respondebis , Ncscio. Et utrum in

eadem parvula aetate constitutus, cogitet aliquid boni

vel mali : dices, Nescio. Si itaque de moribus ejus futu-

ris nihil audes certipromittere, et de ejus praesenti cogi-

tatione : quid est ilhid quod quando ad baptismum of-

feruntur , pro eis parentes tanquam fidedictores respon-

dent , et dicunt illos facere, quod iihi aetas cogitare nonpotest; aut si potest , occuhum est ? Interrogamus enim

eos a quibus offcruntur , et dicimus , Credit in Dcum?de ilLa setate, quae utrum sit Deus , ignorat : respondent,

Credit : et ad caetera sic respondetur singuLi, qua3 quae-

runtur. Unde niiror parentcs iu istis rebus , tam fidcnter

pro parvulo respondere , ut dicant eum tanta bona fa-

cere , quas ad horam qua baplizatur , baptizator inter-

rogat, tamen eadem hora si subjiciam , crit castus

qui baptizatur, aut non crit fur : nescio utrum audet

dicere ahquis, Ahquid horum erit , aut non erit : sicut

mihi sine dubitatione rcspondct, quod credat in Deum ,

et quod se convertat ad Deum.» Deinde scripta tuacon-

cludens , adjungis et dicis : « Ad istas ergo quaestiones

peto breviter respondere digneris , ita ut non mihi de

consuetudine prtescribas, sed rationem rcddas. «

Vlll. His htteris tuis lectis ct rclcctis, ct quanlumtcmporis angustiee sinebant consideratis, recordatus sum.

Nebridium amicum meum, qui cum csset rcrum obscu-

rarum ad doctrinam pietatis maxime pcrtinentium dih-gentissimus et acerrimus inquisitor , vakle odcrat de

quaestione magna responsionem brcvcm. Et qaisc|uishoc

poposcissct, aegerrime ferebat, eumque,si cjus persona

pateretur, vultu indignabundus et voce cohibcbat , in-

CXLVI. i 6



a'\-2 S. AUGUSTINI EPISCOPI

(ligniim clopulans qui t;ilia qUcTrcrcL , cuni dc re tanla

(juani niulta clici posscnt (Ichcrcntquc ncscirct. Sed cgo

tibi non similiter, ut ^olcbat ille, succcnseo. Es enim

episcopus nuiilis curis occupatus , ut ego. Undc nectibi

facilc vacat prolixum aliquid legcre, nec mihi scribere.

Nam ille tunc adolescens, qui lalia breviter nolebat au-

dire , et de multis in iiostra sermocinatione quaerebat

ab otioso quaerebat otiosus. Tu vero cogitans nunc,

quis

et a c|uo ista flagites, breviter de rc tanta respondere mejubes. Ecce facio quantum possum, Dominus adjuvet, ut

quod postulas possim.

IX. Nempe ssepc ita loquimur , ut Pascba propin-

quante dicamus, crastinam vel perendinam Domini pas-

sionem , cum ille antc tam multos annos passus sit . nec

omnino iiisi semclilla ])assio facta sit.

Nempe ipso diedominico dicimus , Hodic Dominus resurrexit ; cum ex

quo resurrexit tot anni Iransierint. Curnemo tam ineptus

est, ut nos ita loquentcs arguat esse mentitos, nisi quia

istos dies secundum illorum,

quibus baec gesta sunt, si-

miHtudinem nuncupamus , ut dicatur ipse dies qui non

est ipse , sed rcvolutione temporis similis ejus : et dicatur

illo die ficri,proptcrsacramenti celebrationem , cjuodnonillo die, scd jam olim factum est ? Nonne semelimmo-

latus est Christus in seipso*, et tamen in sacramento non

solum per omnes Paschae solcmnitatss, sed omni die po-

pulis immolatur , ncc utique mcntitur cjui inlerrogatus

eum responderit immolari? Si enim sacramenta quam-dam simihtudincm carum rcrum , quarum sacramenta

sunt, non habcrcnt, omnino sacramcnta non essent. Ex

liac aulem simihtudine plcrumque eliam ipsarum rerum

nomina accipiunt. Sicut ergo secundum quemdam mo-

dum sacramentum corporis Christi corpus Cbristi est

' Beda vuljatus Rom. ti.



EPISTOLA XCVIII. 243

sacramentum saiiguinis Clirisli sanguis Christi cst,ita

sacramenlum ficlci fides est. Niliil est autem aliud cre-

clere, quam fidem habere. Ac per hoc cum respondetur

parvulus crcdere, qui fidci nondum habet atfectum ,

respondctur fidcm habcre proptcr fidei sacramentum, et

convertere se ad Deum propter conversionis sacramen-

tum,

quia et ipsa responsio ad celebrationem pertinet

sacramcnti. Sicut de ipso baptismo Apostolus , « Conse-

»pulti, inquit , sumus Christo per baptismum in mor-» tem^. » Non ait sepulturam significavimus : sed prorsus

ait, « Consepulti sumus. » Sacramentum ergo tantae rei

nonnisi ejusdem rei vocabulo nuncupavit.

X. Itaque parvulum , etsi nondum fides illa , cjuae in

credentium voluntate consistit, jam tamen ipsius fidei

sacramentum fidclem facit.

Namsicut

credere responde-tur, ita etiam fidelis vocatur , non rem ipsa mente an-

nuendo, sed ipsius rei sacramentum percipiendo. Cumautem homo sapere coeperit, non illud sacramentum re-

petet, sed intelliget , ejusque veritati consona etiam vo-

luntate coaptabitur. Hoc quandiu non potest, valebit

sacramentum ad ejus tutelam adversus contrarias potes-

tates : et tantum valebit, ut si ante rationis usum ex hacvita emigraverit, per ipsum sacramentum commendanteEcclesiae charitate, ab illa condemnatione

, quae per

unum hominem intravit in mundum, Christiano adju-

torio liberetur. Hoc qui non credit , et fieri non posse

arbitratur, profecto infidelis est , etsi habeat fidei sacra-

mentum : longeque mclior est illo parvulus, qui etiam

si fidcm nondura habeat in cogitatione , non ei tamen

obicem contrariae cogitationis opponit , unde sacramen-

tum ejus salubriter percipit. Respondi sicut existimo,

fjuaestionibus tuis, quantum attinet ad minus capaces et

i Rom. VI, 4.

16.



EnSTOLA xr.ix, 2^5

serint , nec Epistola tua quidquani nobis de tantis tri-

bulationibus vestris insinuaverit ; quae utique per viscera

charitatis et nostrac sunt; nisi forte faciendum non pii-

tasti, quod nihil prodessc duxisli , aut nos tuis htteris

moestificarinoluisti. Prodest aliquid, quantum ego arbi-

tror, etiam ista cognoscere, Primo quia injustum est

gaudere velle cum gaudcntibus , et flere non velle cuni

flentibus. Deinde quia tribulatio patientiam operatur,

patientia probationem , probatio spem , spes autem nonconfundit , quia charitas Dci diifusa est in cordibusnos-

tris per Spiritum sanctum , qui datus est nobis.

II. Absititaque ut recusemus audire etiam quaeamara

et tristia sunt erga charissimos nostros. Nescio quo enim

modo minus fit quod patitur ununi membrum, si com-

patiuntur aha membrn. Nec ipsa ma!i relevatio fit per

communionem chidis , sed pcr solalium charitatis , ut

quamvis ahi ferendo patiuntur , ahi cognoscendo com-patiuntur, communis sit tamen tribulatio

,quibus pro-

batio, speSj dilectio , spiritusque communis est, Omnesautem nos Dominus consolatur

,qui et jisec temporaha

mala praedixit, et post haec l)ona seterna promisit : nec

debet cum prsehatur infringi, qui vult post praehum co-

ronari , vires iho subministrante certantibus, qui praepa-

rat ineffabiha dona victoribus.

III. Rescripta iha nostra non tibi ad nos auferant

scribendi fiduciam ,prassertim quia timorem nostrum

non improbabih defensione lenisti. Parvulos tuos resa-

lutamus, et iu Christo tibi grandescere optamus, quijam

in hac aetate cernunt quam sit amor hujus saecuh peri-

culosus et noxius; atque utinam cum magna et dura

quatiuntur, parva et flexibilia corrigantur. De domo iha

quid chcam , nisi benignissimEC tuae curae gratias agam?

Nam eam,

quam dare possumus , nolunt ; quani volunt



Q 4fJ *• ALGOSTINI EPISCOPl

autem . ilare iion possumus. IXcque enim sicut falso au-

dierunt , a tlecessore mcb relicta est ecclesiae , sed inter

antiqua ejus praedia possidelur, el anliquee alleri ec-

clesiae sic cohseret, quemadmodum ista de qua agitur

alteri.

EPISTOLA C.

Domino eximio meritoque honorabili insigniterque laudabili

filio DoNATO (38) , AuGusTiNiTs in Domino salutem.

Augustinus Donato p?'oconsuU Afrlca', ut Donatistas

cocrceat, non occidat.

1.

NoLLEM quidemin liis afllictationibus esse Africa-

nam ecclesiam constitutam, ut terrenae illius potestatis

indigeret auxilio. Sed quia sicut Apostolus dicit, « Non» est potestas nisi a Deo^ : « procul dubio cum per vos

sincerissimos Catbolicae matris fibos eidem subvenitur

auxilium nostrum in nomine Domini est, qui fecit coelum

et terram Quis enim non sentiat in tantismabs nonpar-

vam nobis consolationem divinitus missam , cum tu vir

talis et Cbristi nominis amantissimus, proconsularibus es

sublimatus insignibus, ut ab sceleratis et sacrilegis ausi-

bus inimicos Ecclcsitie bonas tuae voluntati poteslqs so-

ciata coliil)eret, domine eximie meritoqae honorabilis

insigniterque laudabilis fili? Denique unum solum est,

quod in tna justitia pertimescimus , ne forte quoniam

quidquid mali contra Christianam socielatem ab homi-

nibus impiis ingralisque committitur, profecto gravius

' Alias cxxvit. quffi autem loo erat , nunc iSg. —Scripta circa idem

tempu$, —"^ Rom, xiu , i.



KPJ.STOLA. e. a47

est et atrocius, quam si in alios talia committanlur, tu

quoque pro immanitale facinorum , ac non potius pro

lenitatis Chrislianae considcralione ccnseas coercendum :

quod te per Jesum Christum ne facias obsecramus. Ne"»

que euim vindictam de inimicis in liac terra requirimus,

aut veroadcas angustias animi nosdebent coarctare quae

patimur , ut obliviscamur quid nobis praecepcrit, pro

cujus veritate ac nomine patimur : dihgimus inimicos

nostros et oramus pro eis. l nde ex occasione tcrribiHum

judicum ac legum , ne in aeterni jiidicii poenas indicant

corrigi eos cupimus , non necari : nec discipHnam circa

eos neghgi volumus , nec supphciis quibus digni sunt

exerceri. Sic igitur eorum peccata compesce, ut sint quos

poeniteat peccasse.

11. Quaesumus igitur ut cum Ecclesiae causas audis,

quamhbet nefariis injuriis appetitam vel alflictam esse

cognoveris, polestatem occidendi te habere obhviscaris,

et petitionem nostram non obhviscaris. Non tibi vile sit,

neque contemptibile, fih bonorabihter dilectissime, quodvos rogamus ne occidantur, pro quibus Dominum roga-

mus ut corrigantur. Excepto etiam quod a perpetuopro-

posito recedere non debemus vincendi in bono malum :

illud quoque prudentia tua cogitet , quod causas eccle-siasticas insinuare vobis nemo praeter ecclesiasticos curat.

Proinde si occidendos in his sceleribus homines putave-

ritis, deterrebitisnos, ne peroperam noslram ad vestrum

'judicium aliquid tale perveniat : quo comperto iUi iu

nostram perniciem licentiore audacia grassabuntur , ne-

cessitate nobis impacta et indicta , ut etiam occidi ab eis

ehgamus , quam eos occidendos vestris judichs ingera-

mus. Hanc admonitionem,

petitionem , obsecrationem

meam ne quaeso aspernanter accipias. Neque enim te ar-

bitror non recolere, magnam me ad te et multo quam nunc



2.|0 S. AlcaSTIM EPISCOPI

es altius sublimatum , etiamsi cpiscopus non essem , li-

tluciam lamcn lial)cre poluissc. Cito intcrim per edictuin

excellentiae tuae noverint haeretici Donatistse, manere le-

ges contra errorem suum latas, quas jam nihil valere

arbitrantur et jactant , ne vel sic nobis parcere aliquate-

nus possint. Plurimum autem labores et pericula nostra,

quo fructuosa sint , adjuvabis, si eorum vanissimam et

impiae superbiae plenissimam sectam non ila cures impe-

rialibus legibus comprimi , ut sibi vel suis videantur

qualescumque molestias pro veritate atque justitia susti-

nere : sed eos , cum hoc abs te petitur , rerum certarum

manifestissimis documentis apud Acta vel prsestantiae tu^e

vel minorum judicum convinci atque instrui patiaris ;

ut et ipsi qui te jubente attinentur, duram, si fieri potest,

flectant in melius voluntatem , et ea caeteris salubriter

Icgant. Onerosior est quippe quam utilior diligentia ,

quamvis ut raagnum deseratur malum , et magnum te-

neatur bonum, cogi tantum homines, non doceri^



EPrSTOLA Cl. . 2^9

iWAVVvWvxxvw^wvv^vwi-wvwvwvvvvw^vvv-x^^wvwvxwwwv vwvv\\w*v\vw iWwv ."VWWlW

EPISTOLA CI*.

Uomino beatissimo et venerabiliter charissimo , et sinceiiter

desiclerantissimo fratri et coepiscopo Memorio (3y) , Augdsti-

Ncs iii Domino salutcm.

Au^uslinm Memorlo cpiscopo Liiros ipsius dc Musica/lagilanti, sextum librum miuil, et ca^teros, si repere-

rit, mittendos pollicelur ; eaque occasionc agil dc dis-

cipUnis, quas falso libernles dici oslendil ; nisi adsit

studium Christiance pietalis.

I. NuLLAS jam reddere debui litteras sanctse charitati

tuae sine his libris, quos a me sancti amoris jurc violen-

tissimo flagitasti , ut hac sakem ohedientia responde-rem Epistohs tuis

,quibus me magis onerare quam ho-

norare dignatus es. Quanquam ubi succumbo quia one-

ror; ibi etiam , quia dihgor , sublevor, Neque enim a

quohbet dihgor , sublevor , ehgor ; sed» ab eo viro et

Domini sacerdote, quem sic acceptum Deo sentio , ut

cum animam tuam tam bonam levas ad Dominum, quo-

niam in iha mc habcs, leves et me. Debui ergo nunchbros mittere

, quos emendaturum me esse promiseram :

et ideo non misi , quia non emendavi : non quia nohii

sed quia non potui , curis videlicet muhis et muUumpraevalentibus occupatus. Nimis autem ingratum ac fer-

reum fuit, ut te , qui nos sic amas , hic sanctus frater et

collega noster Possidius , in quo nostram non parvampraesentiam reperies , vel non disceret , vel sine htteris

nostris disceret. Est enim per nostrum ministerium non

* Alias Gxxxi. quae auleni loi erat, nunc iGa., — Scripla circa iJem

tempus.



EPisTor.A ci. 261

iiarrationibus suis deLere profitentur , fortassis liabeat

aliquid cognitione dignuni liberis , cum sive bona sive

mala hominum , tamen vera narrantur. Quamvis in cis

cognoscendis qui Spiritu sancto non adjuti sunt, riimo-

resque colligere ipsa humanae infirmitatis conditione

compulsi sunt, quemadmodum non fallerentur in plu-

rimis, omnino non video : est tamen in cis aliqua pro-

pinquitas libertatis, si voluntatem mentiendi nonbabent,

nec homines fldlunt, nisi cura ab hominibus humana in-firmitate falluntur.

III. Yerum quia in omnibus rerum motibus quid nu-

meri valeant, facihus consideratur in vocibus, eaque

consideratio quibusdam quasi gradatis itineribus nititur

ad superna intima veritatis , in quibus viis ostendit se

sapientia hilariter , et in omni providentia occurrit aman-

tibus : initio nostri otii cum a curis majoribus magisquenecessariis vacabat animus, volui per ista , quae a nobis

desiderasti, scripta proluderc, quando conscripsi de solo

rhythmo sex hbros^, et de melo scribere ahos forsitaii

sex , fateor, disponebam, cum mihi otium futurum spe-

rabam. Sed postcaquam mihi curaruni ecclesiasticarum

sarcina imposita est , omnes illae dehciae fugere de mani-

bus, ita ut vix nunc ipsum codicem inveniam, quoniara

tuam voluntatem , nec petitionem , sed jussionem , con-

temnerenequeo. Quodsaneopusculum sipotueromittere,

non quidem me tibi obtemperasse, verumtamen te hoc a

me tanlopere flagitasse poenitebit. Diflicilhme quippe in-

tehiguntur in eo quinque hbri, si non adsit qui non so-

lumdisputantium possit separare personas , verumetiani

pronuntiando ita sonare moruhis syHabarum , ut eis ex-

primantur sensumque aurium feriant genera numerorura :

maxime quia in quibusdam etiam silentiorum dimensa

1 Libri sex de Musica,



26'2 S. AUGtJSTlNr KPrSCOPI

intervalla miscentur, quae omnino sentiri nequeunt , nisi

auditorem pronuntiator informet.

IV. Sextum sane librum quememcndatum reperi , ubi

cst omuis fructus caeterorum , non distuli mittere cliari-

tatituae : fortassis ipse tuam non multum refugiet gravi-

tatem. IVam superiores quinque vix filio nostro etcondia-

cono Juliano, quoniam et ipsc jam nobiscum commilitat,

iectione et cognitione digni videbuntur. Quem quidem

non audeo dicere , plus amo quam te , quia nec veraciterdico; scd tamen audco dicere, plus desidero quam te.

Mirumvideri polest, quemadmodum quem pariter amo,

amplius desiderem ; sed lioc mihi facit spes amplior vi-

dendi eum : puto cnim quod si ad nos te jubcnte vcl

mittcnte vcnerit, et hoc facict quod adolcscentcm decet,

maxime quia nondum curis majoribus detinetur, et te

ipsum mihi ex])editiiis apportabit. Quibus numeris con-sistant versus Davidici nou scripsi , quia ncscio. Ncque

enim exhebraea hngua,

quam ignoro, potuit ctiam nu-meros interpres cxprimere , ne metri necessilate ab inter-

])retandi veritate amjihus, quam ratio senlentiarum sine-

bat , digredi cogcretur : certis tameneosconstare numeris,

credo ilhs qui cam hnguam probe caUent. Amavit enim

vir ihe sanctus musicam piam et in ca studia non magis

ipse quam ullus alius auctor accendit. Habitetis omncs in

tEternum in adjutorio Altissimi, qui habitatis unanimes

in domo, ]3ater matcrquc fratres fdiorum, et cuncti unius

Patris iilii, mcniores nostri.



DE SEQUENTIA EPISTOLA , ETC. q53

DE SEQUENTE EPISTOLA

LIB. II UETRACT. CAPUT XXXI.

Inter haec missae sunt mihi a Carthagine quaestiones

sex, quas proposuit araicus quidam , quem cupiebamfieri Chrislianum, ut contra paganos solverentur, prae-

sertim quia nomiullas earum a Porphjrio philosopho

propositas dixit. Sed non eum esse arbitror PorphyriumSiculumillum , cujus celeberrima estfama. Harum quccs-

tionum disputationes in unum librum contuh, non pro-

hxum, cujus est titulus : SexQuce<>tioJies contra pa^anosexpositce. Earum autem prima est de Resurrectione

secunda detempore christianse rehgionis, tertia de sacri-

ficiorum distinctione, quarta de eo quod scriptum est ,

« In qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis^, »

quinta deFiho Dei secundum Salomoncm , sexta de Jonapropheta. In quarum secunda quod dixi : Salus reli-

gionis hujiis, per quam solam veram salus vera ve-

raciterque promittitur, nulli unquam cle/uit, qui diiy-

nus fuit, et cui dejuit, dignus non /uit, non ita dixi

tanquam ex meritis suis quisquam dignus fuerit : sed

quemadmodum ait Apostolus , « Non ex operibus , sed

» ex vocante dictum esse : Majorserviet minori" : >; quamvocationem ad Dci propositum asserit pertincre. Undedicit : « Non secundum opera nostra, sed

secundum suum» propositum et gratianr\ » Unde ilem dicit : « Scimus» quia diHgentibus Deum omnia cooperantur in bonum» iis, qui secundum propositum vocati sunt Sancti'^. »

' Mallh, vir, 2. — 2 Rotn. i.\, 12. —3 2 Tiin. 1,9.— *Rom. viii, 28.



25/[ S. AIGUSTIM EPISCOPl

De qua vocalionc ait : « Ut diguos vos habeat vocatione

» sua sancta^ » Hic liber post Epistolam, qua3 post-

modum a capite addita est, sic incipit : « Movel quos-

/> dam , et rcquirunt, »

VV%\.VVVX* i^VVV^vV-X^tAivXA tvvv\vvvvwvvvvvvvvwwvivi tv**.x^\.w\v vv\v>*%vvvw VV^V^^^VVIVV* w^

EPISTOLA CII \

seu

SEX QUJilSTIOlNljM CONTRA PAGANOS EXroSITARUM,

LIBER VNVS.

Siucevibsiino fiatri et compiesbyteio Deograiias,

AuGUSTiNus in Doniiuo salutem.

Aii^mlinus Deogralias , presbytcro mitl&ns solutioneni

qucestionum sex propositaruni a pagano quodamquas ips6 Augustino exsolvendas transmiserat.

QujJSTioNEs tibi propositas mibi delegare maluisti,

non ut opinor, pigritia , scd quod ea quoque ipsa quse

nosli, libentius pernos audis , dum nos nimis dibgis. At

ego propterea malcbam a te illas aperiri, quod illc ipse

amicus,qui eas proposuit, quantum e\ lioc conjici da-

tur, quod mibi ad quasdam Epistobis non rescripsit

quasi nos verecundalur sequi : vidcrit quam ob causam.

Hoc tamen suspicor, ncc suspicio mea vel malevola est vel

absurda , cum et optime noveris quantum eum diligam,quantoque mibi dolori sit, quod nondum Cbristianusest;

et utique non incouvenienter arbitror eum,

quem video

* a Thess. i, ii. — 2 ^ljas xlix. quK auleni loa eral , nunc 169. —Scripla circa hoc tempus.



EPISTOLA Cir. 255

milii rescriberc noluisse, iiiliil sibi n mc sciibi voluisse.

Proinde obsecro te , ut quemadmoclum ego libiparui,

atque inter meas arctissimasoccupationcs, tuam sanctam

mihique charissimam voluntatem ofrendcre timui , si non

faceremquod petisti, ita tu quoque facias quod peto. Hoccst autem , ut breviter quemadmodum a te , sicut mibi

indicasti,

postulavit , ad omnia illi respondere non gra-

veris,

quod et ante facere potuisti. Scies enim cum lege-

ris , nihil pene a rae dictum,

quod ipse non noveras , aut

quod me tacente nosse non poteras. Sed hoc opus meumrogo habeas cum caeteris, quorum studio scis convenire.

Tuum vero illud quod flagito , habeat ipse cui hoc potis-

simum congruit , et caetcri quos non parum ista delec-

tant, quemadmodum dici possunt abs te , inter quos et

ipse sum. Vivas semper in Christo nostri memor.

QDiESTlO PRIMA.

De Besurreclione.

II, MovET quosdam, et requirunt de duabus rcsur-

rectionibus quae conveniat promissEe rcsurrectioni,

utrumnam Christi an Lazari? « Si Christi , inquiunt

quomodo potest haec convenirc rcsurrectioni natorum ex

semine, ejus qui nulla semiuis conditione natus est? Si

autem Lazari resurrcctio convenire asseritur , ne haec

quidera congruere videtur. Siquidem Lazari resurrectio

facla sit de corpore nondum tabcsccntc , de co corpore

quo Lazarus dicebatur : nostra autem multis s^culis postex confuso eruetur. Deinde sipost rcsurrectioncm , status

beatus futurus est, nulla corporis injuria , nulla neccssi-

tate famis, quid sibi vult cibatum Christum fuisse, et

* Joan. .11, 43.



256 S. AUGIJSTINI EPISCOPI

vulncia nionsLravissc? Sccl si propLer incredulum lccit,

llnxit : si auLcni verum ostentlit, ergo in resurrectioneaccepta luLura sunt vulnera. »

III. Quibus respondetur, ideonon Lazari resurrectio-

nem , sed ])Olius ChrisLi congruere promissEC resurrec-

tioni ; quia Lazarus ita resurrexit , ut iterum moreretar,

« ClirisLus auLem(sicut de illo scriptum est) surgens a

» mortuis,

jam non moritur, et mors illi iilLra non do-

» minabiLur^. » Quod etiam promissum esL resurrecturis

in fine saecuii, ct cum illoregnaturis in aeternum. Sic au-

Lem non perLinct ad rcsurrecLionem diffeientia nalivitatis

ClirisLi et nosLrtC,

quod ille sine virili scmine, nos auLem

ex viro et foemina creati sumus, sicut etiam non pertinet

ad ipsius mortis differentiam. Non enim propLcrea illius

non vcra mors fuiL, quia sine virili semine nalus est ; sicut

nec ipsius primi liominis aliter exorta caro quam nostra

(quandoquidem ille sine paientibus de terra creatus est,

nos vero cx parentibus) aliquid aLLulit ad dilfercnliam

morLis , ut aliter ille moreretur, aliter nos. Sicut aulem ad

mortis, sic nec adresurrccLionis differenLiam valet diversa

nativitas.

IV. Scd ne hoc ipsum, quod scriptum est de primo

homine , similiter infideles homines nolint credere, quae-

rant vel animadvertantsi vel hoc possunt, quam multo-

rum animalium gcncra sinc parcnLibus ex tcrra procreen-

tur, quas tamcn cocundo pariant etiam ipsa sui simile,

nec propLer diversilatem naliviLatis inLcrsit aliquid ad

nalurameorum , quce procreata sunt ex teira , et eorum

quae illis coeuniibus orLa sunt. Simihtcr enim vivunt,similiterque moriunturquamvis dissimiliter nata sint. Ita

non est absurdum , ut similitcr rcsurgant corpora, quge

dissimiliter orta sunt. Hujusmodi autem homines non va-

* Roni. VI, y.



tPlSTOLA Cll. ^^7

lentes intucri , acl quam rcm intcrsit aliquid divcrsuni, ct

ad quam non intersit ubi advortcrint aliquam distanliamprimordiorum , eliam omnia conscqucntia dislare ojjor-

tere contcndunt. Possunt lalcs putarc, olcum cx adi[)ibus

non debere nalaresuper aquam , sicut illud qiiod cx oliva

est ; quoniam longeest utriusque origo dissimilis,

quando

illud ex ligno , hoc ex carne profluxcrit.

V. Quantum autcm attinet ad illam diffcrentiam, quod

Christi corpus, non dissolutum tal)C atque pulredine,

die tcrtio resurrexit, nostra vero post longum tempus , ex

quadam, quo soluta disccsserant , confusione rcparabun-

tur; humanaefacuUali utrumque impossibile est , divinae

autem potestati utrumque facillimum. Ut enim radius

ocuU nostri , non citius pcrvcnit ad propinquiora , tar-

dius ad longinquiora , scd ulraque intcrvaUa pariii cele-

ritatecontingit : ita cum «Inictuoculi^, «sicut Apostolus

dicit, fit resurrectio morluorum, omnipotcnti.T Dci ct

inefFabili nutui tam facileestqugeque rccentia, quam diu-

turno tempore dilapsa cadavera suscitare. Incredibilia

sunt haec quibusdam , quia inexperta; cum omnis na-

tura rerum tam sit plena miraculis, ut non quasi facili

pcrvestigatione rationis,

sed videndi consuetudine ,

miranon sint , atque ob hoc, ncc consideratione , nec inqui-

sitionc digna vidcanlur. Nam ego, et mecum quicumque

invisibilia Dei pcr eu, qua^ facta sunt, inlelligere mo -

jiuntur, aut non minus aut amplius admiramur, in unoseminis tam parvulo grano , omnia quHS laudamus in ar-

bore tanquam liciata latuissc, quam mundi hnjus tan^

ingentem sinum , quae de corporibus humanisdum dila-bunlur assumit, resurreclioni futurae lota et integra red-

diturum.

» I Cor. XV, 52.

C.XI.VT. 1



258 S. AUGUSTJNJ EPJSCOPl

Yl. QuomodQ autcm contrarium est, et (^liristum post

resurrcctioncmcibatum, clin resurrcclioue quse promit-tilur ciborum incligontiam non futiirani ; cum et Angelos

legnmus ejusdcmmodi cscas codenujuc modo sumpsisse,

uonfictoetinani ctpliantasmatc, scd manifestissima veri-

tate; ncc tamen necessilate, sed potestatc? Aliler cniiT^

nbsorhct tcrra aquam siliens, alitcr solis radius candens.

lila indigcntia, iste potentia. Futurae ergo resurrectionis

corpus, ijnperfcctoc fclicitatis erit. si cibossumerenon po-tucrit: impcrfcctce fclicitatis, si cibis cgucrit. Posscm iiic

de commutalionibus corporalium qualitatum. etdcprae-

polenti valenlia in infcriora corpora cor|)orum supe-

riorum latius disputare : scd breviter mibi repondere

propositum est, ct talibus ingeniis lioc scribitur, quae

admoncre suffccerit.

YU. Sciatsanc qui basproposuitquaestiones, Cliristum

post resurrectionem cicatrices, non vulnera dcmonslrasse

dubitantibus, propter quos etiam cibum ac potum su-

merevoluit, non semel, sedssepius, ne illud noncorpus,

scd spiritum esse arbitrarentur, sibi non solidc, scd ima-

ginalilcr apparere, Tunc aulem illae falsae cicatricesfuis-

scnt, si nulla vulnera praecessisscnt : et tamen nec ipsae

esscnt, si eas essc noluisset. Voluit autem ccrtoe dispen-

sationis gratia, uteisquos sedificabat in fide non ficta,

iiou aliud pro alio, scd lioc quod crucifixum vidcrant,

resurrexisse monstraret. Quid cst ergo quod dicitur: « Si

proptcr incrcdulura fecit, finxit ? » quasi vero si quisquam

vir fortispro palria dimicans, mulla adversa vulncra ex-

ciperet,et peritissimo medico, quiliEec itacurarevaleret,

utcicatriccs nulke apparercnt, ipsc potius diccrct, sic se

vclle sanari, ul magis esscnt in corporc suo vestigiq vulr

nerum lanquam tituli gloriarum, idco illc medicus cica-

tricesfinxisse dicerctur, quia cum per artem efficere po-



EPISTOLA Cir. 269

tuerit ut non essent , certa existente causa , per arlein

effccit potius ut essent : quae uno solo modo, sicut su-perius tlixi , falsce convincerenlur, si nulla vulnera sana-

rentur.

QUiESTIO SECUNDA.

De tempore clirisliance relif^ionts.

VIII. Item alia proposuerunt, quse diccrent de Por-phyrio contra Cliristianos lanquani validiora decerpta.

« Si Chrislus se, inquiunt, Siihitis viam dicit, gratiam, et

verilatem ^, in seque solo ponit animis sihi credcntihus

reditum; quid egerunt toL sacculorum homines ante

Chrislum? Ut dimillam , iiiqiiil, tenipora ante Latium

regnatum, ah ipso l^atioquasi principium humani nomi-nis sumamus. In ipso Latio ante Alham dii culti sunt.

In Alhaaequereligionesritusquevaluere templorum. Nonpauciorihus saeculis ipsa Roma, longo SECcuJorum tractu

sinechristiana legefuit. Quid, inquil, actum de tam in-

numeris animis, qui omnino in culpa nullasunt: siqui-

dem is, cui crcdi possct, nondum adventum suum ho-

minibus commodarat? Orbis quoque cumipsa Roma in

rilihus templorum caluit. Quare, inquit, Salvator qui

dictus est, sese tot saecuhs subduxit ? Sed ne, inquit, dicamlege Judaica veterehominum curatum genus, Jongo post

tempore lcx Judceorum apparuit ac viguit angusla Syrice

regione, postea vero prorepsit etiam in fines Italos; sed

post Caesarem Caium, aut certe ipso imperante. Quidigitur actum de Romanis animabus vel Latinis, quae gra-

tia nondum advenientis Christi viduatae sunt, usque in

Csesarum tempus? »

* Joan. XIV, 6,



2(J0 S, AUGUSTINl EPJSCOPI.

IX. Huic propositioni rcspondetur, ut primo ipsi di-

cant, utruni proluerint lioniinihusdeorum suorum sacra,

qUcB constat certis temporibiis instituta. Quae si negant

aliquid profuissc ad animarum salutem, nobiscum ea

destruunt, ct esse inania confitentur. Nos quidem etiam

perniciosa monstramus; sed parum rion cst ut ipsi inte-

riin prius inania fateantur. Si vero ea deilndunt, ct sa-

picnter alquc utifiter asserunt instituta; quEcro quid ac-

tum sit, dc his qui antcquam bsc instiluta esscnt, morle

obicrunt : bac cnim utique salute atque utiiitale frau-

dati sunt. Si autcm potucrunt -abo niodo purgari, cur

non idcm modus persevcravit in posleros? Quid opus erat

institucre novitias consecrationes,

quae anliquitus non

fuerunt?

X. Hic sidicunt dcos quidem ipsos semper fuisse, et ad

liberandoscullorcs suos pariter ui)ique valuisse; sed pro

varietate rerum temporaJium ac terrcnarum, quee scirent

ccrtis temporibus locisque congruere, in bis aiias alque

abas, abbi atque abbi, ablcralque abtcr sibi voluisseser-

viri : cur banc queestionem cbristiante rebgioni ingerunt,

in ciua nobis ipsi pro diis suis aut rcspondcre non pos-

sunt, aiit si possuut, in eoipso sibi ctiam pionostra reli-

gione respondcant , ita nibil interesse pro diversa tcmpo-

rum locorunique congruentia, quam diversis sacramentis

cobilur, si quod colitur sanctum e&t, sicut niiiil intcrcst

pro divcrsabnguarum auditorumque congruentia, quamdivcrsis sonis dicatur, si quoddicitur verum est: dum boc

sanc inlcrsit, quod iingurc honos, quibus inter sesua sensa

comnimunicent, etiain liomines pacto quodam socictatis

sibi instituerepossunt, quibusautemsacrisdivinitati con-

gruercnt, vobintatcm Dci sccuti sunt, qui recte sapue-

runt. Quse omnino numquam dcfuit ad salulcm juslitise

pietatique mortabum, et si qua in aliis atque in aliis po-



EPISTOLA GII. «jGl

pulis, una eadcmque religione socialis vnrie cclcbran-

tur, quatenus fiat phiiimiini refeit, qno et huniana cx-

liortetur vel tolcretur infirmilas, eldivina non oppugnelur

auctoritas.

XI. Quamobrem cuni Christumdicamus Verbum Dei,

per quod facta sunt omnia, el ideo Fihum. qui;i Verhum,

nec VerJ)um dictum atque Iransactum, scd apud incom-

mutabilcm Patrem incommutabire ipsum atque incom-

niutabihter manens, sub cujus rcgiminc universa crea-tura spiritalis et corporalis, pro congruentia tcmporumlocorumque adminislratur , cui niodcrand?e et guber-

nandae, quid, quando ct ubi, ciica eam ficri oporteat,

sapicntia et scicntia penes ipsum est : profccto cta ntc-

quam propagaret Hebra^orum genfem, per quam sui

adventus manifestationem congruis sacramcntis pra^fi-

guraret, ct ipsis temporibus israelilici rcgni, et deindccum se in carne dc virgine accepta mortalibus mortaliter

dcmonstravit, et deinceps usquc nunc, cuniimplet oni-

nia, quae per Prophetas ante prcedixit, et ab hinc usque

ad finem saeculi,

quo sanctos ab impiis dirempturus

est, rt sua cuique retributurus, idcm ipsc est Filius Uci,

Patri coa^ternus, et incommutabilis Sapicntia. pcr quamcrcata est universa natura, et cujus participatione omnis

rationahs anima fitbeata.

XII. Itaqueab exordio generis humani, quicumquc in

eum credidcrunt, cumque utcumqueintellexerunt, etsc-

cnndumcjus prnpcepta pif» et juste vixcrunt, quandoiibct

et ubilibet fuerint, pcr eum proculdubio salvi facti sunt.

Sicutenimnosineumcredimusctapud Patrcmmanentcmjet qui in carne jam vcnerit : sic crcdcbant in cum antiqui,

et apud Patrcm mancntem, et in carnc venturum. Nccquia pro teniporum varietate nunc factum annunliatur.

qnod tunc fatarum praenunliabatur, ideo fides ipsa va-



9.62 S. Al(iL'STINI EPISCOPI

riata, vcl salus ipsa divcrsa cst. jNcc quia una eademque

rcs, aliis, atquo aliis sacris ct sacramcntis vcl prsedicaturaut propiiclatur, ideoalias atquealias rcs, vcl alias atque

alias salutcs oportct inlelljgi. Quid autcm quando fiat

quod ad unam camdemqac fidelium et piorum libcratio-

ncm pertineat, consiiiuni Dco tribuamus, nobisobedien-

liam tencamus. Proinde aliis lunc nominibus ct signis,

aliis autcm nunc, et prius occultius postca manifcslius,

ctpriusa paucioribus, postea a pluribus, una tamcn ea-

demque religio vcra significaturel observatur.

XIII. iNcc noscis objicimus, quod aliter Numa Pom-pilius deoscolendos Romaiiisinstituil, atque aliler ab eis

vei Italis antea colcbantur, ncc quod Pytiiagoreis tcmpo-

ribus illa pbilosophia cclcbrata cst, quie antca vel om-nino nonerat, vcl in pancissimiseadcm sentientibus, non

tameneodem ritu vivcntibus fortasse latitabat : scd ulrum

illi dii,vcri aut colcndi sint ; ct ulrum iila pbilosopbia

animarum salutialiquid prosit, boc cum eis agimus, boc

in quasstionem vocamus, boc disputando convellimus.

Dcsinant igitur objiccre nobis, quod omnisectse, etomni

nomini rcligionis ol^jici potcst. Cum cnim non fortuito

labi, scddivina providcntia tcmpora ordinari

fateantur,

quid cuique tempori aptam et opportunum sit, bumanumconsilium praetcrgreditur, ct illinc dispertitur, undeipsa

providentia rebus consulit.

XIV. Si enim dixerint,proptereanon semper necubi-

que fuisse Pytbagoricam disciplinam,

quia Pytbagoras

homofuit, ncque hoc in potestate habere potuit : num-

quid hoc etiam diccre possunt, eo i])SO tempore quandofuit, et in his lcrrarum locis ubi illa philosophia viguit,

omnes qui cum audire potuerunt, etiam credcre sectari-

que voluisse? Ac per hoc magis si tantae potestatis fuisset

Pjthagoras, ut ubivellet, et quando vellet , sua dogmala



EPISTOLA cii. a63

pra?(licaret, etsi liaberetetiam cum ea potcstate summam

rerum praescicutiam, nusquam et nunquam apparcrct,

hisi ubi et quando sibi bomines credituros csse praenos-

ceret. Proir.dc cum ('ibrislo non objiciant, quod ejus

doctrinani non omncs sequuntur; sentiunt enim et ipsi

nequaquam boc rectc objici possc. vel pbilosopborum

sapicntiee, vcl etiam numini dcorum suorum : quid res-

pondebunt, si excepta illaaltitudine sapientiac et scicntiEe

l)ei, ubi fortassis abud divinum consiHum longe sccre-

tius latet, sine pr?pjudicio etiam abarum forte causarum,

quoc a prudenlibus investigari queunt, boc solum eis

brevitatis gratia, in bujus quaestionis disputatione dica-

mus, tunc voluisse bominibus apparere Cbristum (4o),

et apud eos prsedicari doctrinam suam, quando sciebat,

et ubi sciebat, essequi in eum fuerantcredituri? His enim

temporibus ct bis locis, quibus Evangciium ejus nonest

prsedicatuhi, tales omncs in ejus prsedicatione futurosesse

praesciebat, qualcs non (juidcm omncs, sed tamen muUiin ejus corporab praescnlia fucrunt, qui in eum ncc sus-

citatis ab eo mortuis crcdcrc voluerunt : qualcs etium

nunc multos vidcmus, cum tanta manifcstatione dc 'llo

coniplcantur prseconia Propbctarum, nolle adbuc cre-dere, ctmalle bumana astutia resistere, quam tam clarae

alque perspicuas tamque sublimi et subiimiter diffamatse

divinge cedere auctoritali. Quandiu parvus et infirmus

est intellectusbominis, divinae debctccdereveritali. Quidergo mirum si tam infidelibus plenum orbem tcrrarum

Cliristus prioribus saecubs noverat, ut eis apparere, vel

praedicarimeritonollet, quosnec vcrbis,necmiracubssuis

credituros esse praesciebat? Neque enim incredibile estta-

les fuisse tunc omnes, quales ab ejus adventu usque ad

hoc tempus tam multos fuisse et esse miramur.

XV. Et tamen ab initio generis bumani, alias occul-



2 )4 S. AUGUSHNI EPISCOPI

tius, alias evideutius , sicut congrucre temporibus divi-

uitus visuni cst, ncc propiictari dcslilit, nec qui in eumcrcdcrcnl defuerunt , ab Adam usquc ad M03 scn , ct in

ipso populo Isracl. qua: speciali quodani niysterio gcns

prophctica fuit . et in aliis gcntibus aulc(juani vc-

uissct in canic. Cuni cnim uonnulii commcmoranlur iu

sauctis hcbraicis libris jam cx tcmporc Abraliae, uec

de stirpe carnis cjus, uec ex populo Isracl , uec ex ad-

ventiliasocietate iu populo Isracl , qui tamen liujus sa-

cramcnti participcs iucruut : cur uou credamus ctiam in

ca?teris hac atque illac geutibus, alias ahos fuisse, quam-vis cos commemoratos in eisdem auctoritatibus uon le-

gamus ? Ita salus rcligionis bujus, per quam soLam veram

salus vera veraciterquc promiltilur, uulli unquam defuit

qui dignus fuit, et cui dtfuit , dignus uon fuit (4i). Et

ab cxordio propagationis bumaua?, usque in finem,qui-busdam ad prsemium , quibusdam ad judicium praxli-

catur. Ac per hoc et (juibus omuino anuuuliala uon

est, uon credituri praesciebautur : et quibus uou crcdi-

turis tamen annuntiata cst , in illornm excmplum de-

monstrautur : quibus autem credituris auuuutiatur , hi

regno coelorum ct sauclorum Angelorum societati prae-

parautur,

QUJESTIO TERTIA.

De ancrijficiorrnn distinctione.

XVI. Jam videamus eam, quae sequitur. quaestiouem.

'< Accusaut. inquit. ritus sacrorum , hostias , thura , ct

caetera, quce templorum cultus excrcuit ; cum idem cul-

tus ab ipsis, inquit, vcl a Deo quem colunt exorsus est

temporibus priscis. cum inducitur, Deus primitiis e-

guisse, >j



i:i'isTOLA Cii. a65

XVll. Ifuic rcspoiulctur, quoniam cx illo Scriptura-

rum nostrarum loco liaec qutfslio projiosita agnoscilur,ubi scriptum est , '< Cain ex fructibus terrae , Abcl au-

w tem ( \ primitivis ovium obtulissc munus Dco*. » liinc

potius cssc inteliigendum . quam sit rcs anlicjua sacrifi-

ciuni. «juod non nisi uni Doovero offerri oportcrc veraccs

ct sacne ! itleran monent : non quod illo egcat Deus, cumineiidi-m ipsis I.iHeris apcrlissime sit scriplum ,

< Dixi

» Donjino, Deu? mcus est tu , quoniam bonorum moo-w rum non eges - : » scd quod etiam in bis, vel accep-

tandis vel reprobandis vel pcrcipiendis, non nisi bomi-

nibus consulat. Nobis cnim prodcst colcre Dcum , non

ipsi Deo. Cum ergo inspirat et docet quomodo colcndus

sit , non solum sua nuUa indigentia facit , sed nostra

maxima utilitate. Signiilcaliva sunt autem omnia talia

sarrificii , et quarumdam rcrum simibtudincs ,quibus

admoneri nos oporlet ad ea ipsa,

quorum simibtudines

sunt , sivc scrutanda, sive nosccnda, sive recolcnda, Dequa re

, quantum. satis. est. disserenda, iion brevisscrmo

flagitandus est, quo nunc respondere nobis proposiium

est ; praesertim quia in abis opuscubs nostris'^

, de bac

re multajam

diximus. Etqui

antenos Dei

eloquia trac-

taverunt , de similitudinibus sacrificiorum Veteris Tes-

tamenti , tanquam umbris figurisque futurorum copiose

locuti sunt.

XVIU. Hor sane ncr in ista brevitate prapterenndum

e;t. qnod tcmplum . snrcrdotium , sacrificium . ct alia

quaecumquc nd bapc p^rtinentia, nisi uni vcro Deo de-

beri nossent dii falsi : boc est daemones, qui sunt prae-varicatores angeli, nunquam baec sibi a cultoribus suis,

quos decipiunt , expetissent. Tcrum baeccum cxbibentur

Deo , secundum ejus inspirationem alque doctrinam ,



266 S. ALGUSTIM EPISCOPI

vcra religio cst : cum autem doemonibus, secundum eo-

rum imjMani superbiam , noxia supcrstitio. Quapropter

qui Chrislianas litteras utriusque Testamcnli sciunt. nonhoc culpant in sacrilcgis riiibiis pciganorum, quod con-

struant tcmpla , et instituant sacerdotia, ct faciant sacri-

ficia ; sed quod haec idolis et dgemoniis cxhibeant. Et

idola quidem omni sensu carere, quis dubitet? Verum-tamen cum his locantur sedibus, lionorabih subhmitate,

ut a prccantibus atque immoKintibus altendantur , ipsa

similitudine animatorum membrorum atque sensuum,

quamvis insensata et exanima , aillciunt infirmos ani-

nios, ut vivere ac spirare vidcantur ; accedente praesertim

veneratione muhitudinis ; qua tantus eis cuUus impeil-

ditur.

XIX. Quibus morbidis et pestilenliosis aftectibus me-detur Scriptura divina

, quae rem quidem notam , scd

tamen sahibri remedio admonilionis inculcat , dicens ,

« Oculos habent et non vident , aurcs habent ct non au-

»diunt^ ; » et c?etcra taha. Haec enim verba, quo magis

apcrta et populariter vcra sunt, eo magis inculiunt salu-

brcm pudorcm iihs, qui cum talibus simuhicris divinum

cum timore cuhum exliibent, eaque vivenlibus similia

venerantes adorantesque contuentur , cisque velut prae-

sentibus preces allegant , viclimas immolant , vota per-

sohunt , sic afiiciuntur omnino , ut ea scnsu carentia

putarc non audeant. iSe arbitrentur autem isti hocsolum

nostros hbros yelle sonare, quod hujuscemodi aflTeclus

humano cordi cx idohs innascilur: apcrtissime scriptum

est, fc Quoniam omnes dii gcntium daemonia*'^. » Unde et

apostolica disciphna non solum dicit, quod apud Joan-

nemlegilur, "Fratres, cavcte a simulacris^ : verumetiam

quod apud PaUlum , « Quid ergo? dico quod idohs im-• Pial. cxiii, 5. —- Id. xcv, 5, —^ i Joan. v, 7 r.



EPISTOLA CII, 'i6-]

» molatum sit aliquid, aut idolum est aliquid? Scd quae

» immolant gcnlcs , daemoniis ct non Uco immoUnt» nolo autem vos socios licri daemoniorum*. » Lnde satis

inleiligi potest , non tam ipsam immolationcm ,(nara

vero Dco prisci sancti immolavcrunt ) scd quod diis fal-

sis ct impiis diemoniis imniolatur , repreliendi a vcra re-

ligione in superstilionibus genlium. Sicut enim veritas

hortatur liomincs ficri socios sanclorum Angclorum, ita

seducit impictas ad societatem dyemoniorum, cui praepa-

ratur ignis seternus , sicut regnum aeternum sociclati

sanclorum.

XX. jNequc illinc excusant impii sua sacrilega sacra

ctsimulacra, quod elcganler inLerprelanlur quid qu3e-

que significcnt. Omnis quippe illa interpretatio ad crea-

turam refcrlur, non ad (>reatorcm , cui uni dcbetur ser-

vitns rcligionis illa , qucC uno nomine ly-odx graece

appcllatur. Nec nosdicimus terram , maria, coelum, so-

leni, lunam , stellas, et quasdam non in promptu sitas

coelites potestates esse daemonia : sed cum omniscrcatura

partim corporalis sit, partim vcro incorporalis ,quam

etiam spiritalem vocamus , manifestum est, id quod a

nobis pic ac religiosc fit , a voluntate animi proficisci ,

quae crcatura spiritalis cst , et omni corporali praepo-

Denda. Unde coliigilur corporali creaturae non csse sa-

crificandum. Rcstat spirilalis, quse vel pia velimpia cst:

pia scilicct , in hominibus ct Angelis juslis , ct Deo rite

servienlibus ; impia vero inbominibus et angelis iniquis,

quos cliam dttmoncs dicimus. Ac per hoc ncc spiritali

quamvis justas crcaturae sacrificandum cst. Quoniarri

quanto magis pia esl ct subdita Dco , tanlo minusse lali

honorc dignatur, quem scit non deberi nisi Deo. Quanlo

ergo pcrniciosiusestsacrificare daemoniis, hoc est iniquae

* I Cor. .X, 19.



^GS S. AUGlJSriNI EPISCOPI

spiritali creatur^ , quae in hocproximo et caliginoso coelo

lial)itaiis , tan([iiam in acrio carccrc suo,

pra^tlcslinata

est supplicio scm[)iterno? Quamobrcm ctiam cum se lio-

niincssuperioribus coelcstibns potcslatibus, qu?e non sunt

cliiemonia, sacrificare dicunt , ct solius nominis inlercsse

arbitrantur, quo(i iJli doos, non cos Angolos appellamus,

non se opponunt eisludificanclis, multi[)]ici iailacia, nisi

deemones, qui errore delcctantnr . ct quodammodo pas-

cuntur humano, Quoniam sancli Angcli non approbant

sacriiicium nisi quod ex doclrina vcrae sapicntise , vera:3-

que religionis offertur uni vcro Dco , cui sancta societate

deserviunt. Proinde sicut impia superbia sive hominum,sive daemonum , sibi hos divinos honores exhibcri vel

jubet vcl cu[iit : ita pia humilitas vel liominum, vel An-

gelorum sanctorum , haec sibi oblata recusavit , et cui

debercntur , ostendit. Cujus rei manifestissima in sacris

l.ittcris nostris exompla monstrantur.

XXI. Dispertita autem divinis eloquiis sacrificia pro

teniporum congruentia, ut alia fierent ante manifcsta-

tionem INovi Testamenti, quod ex ipsa vera et unius sa-

cerdotis viclima , hoc est , ex cffuso Christi sanguine

ministratur et aliud nunc quod huic manifestalioni con-

gruum, qui jam dcclarato nomine Christiani appellamur,

offerimus, non sohim evangclicis, verumetiam propheticis

littcris demonstratur. Mutatio quippe non Dei, non ip-

sius rcligionis , scd sacrificiorum et sacramcntorum irn-

pudcntor nnnc vidorctur pra^dicata . nisi fuissot antc

praedicta. Qucmadmodum cnim unus idemque homo ,

si Deo mane aliud offcrat , aliud vespere, pro congruen-

tia diurni temporis, non Deum mutat , nec rellgionem,

sicut ncc Sidutem qui alio modo mane , alio vespere sa-

lutat : ita in universo tractu saeculorum, cum aliud obla-

tiim cst ab antiqiiis sanctis , aliud ab eis , qui nunc sunt



EPIMOI.A Cll. 2G9

oflertar, non humana proesumptione, setl auctoritatc di-

vina , temporibus congrua sacra mjsleria celcbrantur

non Deus aut reiigio commutatur.

QU^STIO QUARTA.

De eo quod scripluin csl , h\ cjtia meusura mcnsi riieillis

remclielur vobis.

XXII. Jam nunc dcinde videamus,

quale sit quod de

mcnsura peccati atque supplicii proposuit ^ , sic Esan-gelio caiumniatus. « AJinatur , inqiiit, Christus sii)i noncredentibus , aeterna supphcia : et ahbi ait ; « In qua

» mensura mensi fuerilis , rcmetietur vobis-. » Satis,

inquit , ridicule alque contrarie. Nam si ad mensuramredditurus est poenam , et omnis mensura circumscripta

est fine temporis,

quid sibi volunt minfe infiniti snp-

plicii ? »

XXIII. Istam quaeslionem a quahcumque philosopho

esse objectam atque propositam , dilhcile est crcdere :

quippe qui ait , « Omnis mcnsura circumscribiur teni-

porc , »quasi non

soleat nisitcmporum

cssemcnsura ,

sicut horarum et dierum ct annorum ; vd sicut dicimus

brevem syllabam simplum habere lemporis, adsyliabam

longam. Pulo enim modios ct raboncs, urnasct ampho-ras, nontemporum esse mensuras. Quomodo ergo omnis

nicnsura circumscribitur lcmporc? jNonne ipsi dicunt

soicm islum semj)iternum esse : qui tiimen (piantus sit ad

terram , mensuris geometricis j)erscrutari audent et re-

nunliare? Quod sive possint sive non possint , constat

eum tamen propriam sui orbis habere mensuram. Quiaet si comprehendunt quantus sit , mensuram ejus com-

' Joan nt, 18 —2 >]ai(li, vi., a.



EPISTOI.A CIL 271

ialsum erit; quia una earuni forte citius extincta cst.

jNon itoque si aliquid sccuntlum aliud tantum csl,secun-r

dum aliud non cst tantum, (juia non omni modo tantuni

est, ideo falsus est niodus in quo tantum cst.

XXV. Cum vero dixcrit, v<ln qua mcnsura mensi fue-

»ritis, remetictur vobis ; )^ cumque manifcstum sit, aliud

esse mensuram in qua mctitur aliquid , aliud ipsam remquae melilur : jam ficri potcst, ut in qua mensura homi-nes mensi esscnt , verbi gratia, modium tritici , in ea illis

mctirentur millia modiorum utet tam multum intcrcsset

in quantitate frumenti, et nibil in mensura : ut taceam

deipsarum rerum divcrsitate; quia non solum ficri po-^

test, utin qua mcnsura quis mensus fuerit bordcum , in

ea ilb metiatur triticum ; sed in qua mensura mensus

fuerit frumentum, in ca illi metialur aurum , et frumenti

sit unus modius , auri autem, quamplurimi. Ita curn sinecomparatione rerum ipsarum , et genus , et quantitas

diffcrat; dici tamen rectissime potest , In qua mensura

mensuscst, inea illimetitum est. Unde autam doc dixcrit

Cbristus, paulo superius satis elucet : « Nolite , inquit,

>^judicare,utnonjudicemini. Inquo cnim judicio judica-

wverilis, judicabimini.wJNumquidsi iniquojudiciojudica-

bunt, ini({uo judicabuntur? iVbsit. Nullaquippeinicjuitas

apud Deum. Scd ita dictum est , « lu quo judicio judi-

»caveritis,ineo judicabimini ;» tanquamdiceretur, in qaavoluntate benefeceritis , in ipsa liberabimini ; vel in quavoluntate malefeceritis in ipsa puniemiiii. Yelut si quis-

quara ad turpem concuj)iscentiam oculis utens, exc^cari

juberetur, recte utique audiret, In quibus oculis peccasli,

in eis supplicium meruisti. Judicio cnim quisque aninii

sui, seu bono seu malo utitur vel ad benefaciendum vel

ad peccandum. Unde non iniquum est, ut in quo judicat

in eo judicetur, boc est ul in ipsoanimi sui jucliciopoenas



luat, cum ea mala patitur,qu[e malc judicantem animumconst'(juunlur.

XXM. Alia namque sunt manifcsta tormcnta , qurepost futura praeparanlur , etiam ipsa ex codem malcG vo-luntalis cardine altracta : In ipso aulem animo, ubi ap-pctilus voluntatisliumanorum omniwmcst mensura faclo-

rum , continno poena sequiturculpam. plcrunique mnjornon scntienliscaecitalcgraviore.ldeocum dixisset, «In quo

judicio judicaveritis, judicabimini; « secutus adjunxit, "Et«qua mcnsura mensi fuerjlis. nietictur vobis. » In volun-tate quippc propria metictur bonus bomo bona facta ,

et in ca nielittur ei bcatiludo. llemqne in voluntate pro-

pria, mctictur malus bomo mala opera , et in ca metie'-

tur ei miscria : quoniam ubi quisque bonus cst , cura

bene vult , ibi etiam malus cum maie vult. Ac per boc

ibi etiam fit vel bealus vel miser, boc cst in ipso suae vo-

luntatis aiTcclu , qua: omiiium factorum mcritorumque

mcnsura er«t. V.x qualitalibus quippe voluntatum , non

ex temporuni spatiis, sive recte facta sive pcccata meti-

mur. Alioquin majus peccatura babcrctur , arborem de-

jicere quam bomineni occidcre. Illudenim litlongamora,

ictibus mullis; tioc uno ictu , brevissimo tempore : pro

quo taraen cxigui teniporis tam grandi peccato , si per-

petua deportatione bonio punirctur, etiam mitius cumillo actum ,

quam dignus fucrat , diccretur : quamvis in

spatio temporali longitudo pcjense cum brevitiite fecinoris

nullomodo sit comparanda. Quid crgo contrarium est,

si crunt pariter longa, vel ctiam paritcr «Ttcrnasupplicia,

scd aliis alia miliora,

vel acriora:

ut quibus lcmpusoequalc est, non sit aequalis asperitas

,proptcr men uram

ctiam pccc;;torum , non in productione temporum , sed

in voluntatc pcccantium?

XXYll. Yoluntas qnippe ipsa punitir. sive animi



KPISTOLA CIl. «iy3

supplicio sive corporis; ut quas deiectatur in peccalis :

ipsa piectatur in poeuis, et ut qui judicat sinemisericor-

clia , sine misericordia judicetiir : ct in hac <|uippe sen-

tentia , ad lioc soluni eadem mensura est , ut cjuod non

praestitit, non ei priestetur : atque ita quod ipse judica-

tur , seternum erit; quamvis quod judicavit , aeternum

esse nequiverit. In eadem igitur mensura , quamvis nonaeternorum malefactorum, aeterna supplicia remeliuntur

ut quia aeternam voluit Iiabere peccati perfructionem ,

seternam vindictse inveniat severitatem. INon autem sinit

proposita brevitas responsionis meee, utcolligam omnia,

vel certe quamplurima , quae de peccatis, et de pecca-

torum poenis sancti libri habent, alque ex his unameruam sine ulla ambiguitate sentenliam, si tamen id va-

leam viribus mentis etiamsi congruum nanciscarotium.

Nunc tamen arbitror satis esse monstratum , non esse

conlrarium selernitati suppliciorum , quod in eademmensura redduntur, in qua peccata commissa sunt.

quj:stio quinta.

De Filio Dei secundum Sa'.omonem.

XXVIII. Post hanc queestionem, qui eas ex Porphy-

rio proposuit, hoc adjunxit. « Sancetiam de illo, inquit,

me dignaberis instruere, si verc dixit Salomon, Filium

Deus non habet.

XX1\. Cito respondelur , Non solum hoc non dixit,

verumetiam dixit quod Dcus habeal Filium. Apud eumenim Sapientia loqucns ait, « Ante omnes colles genujt

' nie^>) Et quid est Christus, nisi Dei Sapientia? llem

quodam loco Proverbiorum, « Deus, inquit, docuit me' Piov. VUI, 35.

r.xi.vi. i8 .



2^ ^S. ACGUSTINI EPISCOPI

» sapicnliam, ct scienliam sanctorum cognovi. Ouis as-

» ccndit in coelum , cl desccnclil? Quis collcgit vcnlosin

» sinum ? (Juis convcrlit aquam m veslimcnlo? Ouis te-

» nuit llncs tcrrce? Quod nomen cst ci , aut (juod nomen

» csl filii ejus^ ? » Ilorum duorum, quee in exlremo com-

memoravi, unum lelulit ad Palrcm , id cst , « Quod no-

» nien cst ei ;» proplcr cjuod dixerat, « Dtus docuit mc sa-

«picntiam : » et allcrum evidenter ad Filium, cum ait,

«Aut

({uod nomcn est filii cjus; » propter C8etera,cjUfie de

Filio magis intelliguntur , hoc cst, « Quis ascendit in

»in coelum , et dcscendit , » quod Pauius ita comme-

niorat, « Qui descciidit , ipsc est c\ c|ui ascendit super

» omnes coelos ^ : Qui collegit vcntos in sinum , » id cst

animas credcntium in occultum atque secretum;

quibus

dicitur , « Morlui enini estis, et vita vcstra abscondita cst

»cum Cbristo in Dco^ : » Quis convcrtit aquam in vcs-

wtimento;» ut dici posset, Quotquot in Cbrislum bapti-

» zati estis, Cbristum induistis ^. Quis tenuit fincs tente ;

qui dixit Discipulis suis, « Eritis mibi testes in Jerusa-

» lem , et in tota Judaea , et Samaria , et u^que in fines

» lerrac^. »

QUiESTIO SEXTA.

De Jona prophcla.

XXX. PosTREMA quaeslio proposita cst de Jona : nec

ipsa quasi ex Porpbjrio, scd tanquam ex irrisione paga-

norum : sic enim posila est : « Deinde quid sentire , in-

quit, debemus de Jona,

qui dicitur in ventre celi triduo

iuisse ; quod a-i.Oavov est et incredibile, transvoratum

Guni vcslebominem , fuisse in corde piscis. Aut si figura

1 prov. XXX , 3. ~ '^ Epiies. tv, lo. '-^ 3 tloioss. ni , <5. ~ ^ Golat. nr,

o^ —5 Ait. I, 8.



EPISTOLA CIl. 2^5

cst , hanc dlgnabcris panderc. Deinde quid sibi cliam

illnd vuh, supra cvoinitum, Jonam cucurbilam nataniquid causae fuit, ulhaec nascerclur ^ ? » lloc enini gcnus

quaestionis, multo cachinno a paganis gravitcr irrisum

animadvcrli.

XXXI. Ad hoc respondetur, quod aut omnia divina

miracula crcdenda non sint : aut hoc cur non credatur,

causa nuliasit. Inipsum aulcmChristum, quod tcrtio die

resurrcxcrit, non crcdcrcmus, si fidcs Christianorum ca-

chinnum mctucrctpaganorum. Cum autcm hinc quaestio-

nem non proposuerit amicus nostcr, Utrum crcdendum

sit, vel Lazarum rcsuscitatum cssequarto dic, vcl ipsura

Christum tcrlio dicrcsurrcxissc : muUum miror hocquodfaclum cst de Jona, cum pro incredibili posuissc, nisi

forte faciiius pulat niortuum de sepulcro resuscitari,

quam vivum in tani vasto ventre belluae potuisse servari.

Ut enim omittam commemorare, quanta magnitudo bel-

luarum mariuarum ab eis, qui cxperti sunt, indicctur ;

venter qucm costae illse muuicbant, quae Carthagine in

publico fixae populo notas sunl, quot homines in spatio

suo capere posset, quis non conjiciat quanlo hiatu patc-

bat os iilud, quod vclut janua speluncae iUius fuit? Nisi

forte, ut posuit, vestis csset impedimento, ne Jonas vo-

rari posset illaesus, quasi per angusta sese coarctaverit,

qui per aoruptum aeris praecipitatus, sic exccpLus cst,

prius rcciperetur ventre besliae, quam dente laceraretur.

Quanqiiam Scriptura nequc nudum ncqucvestitumin il~

iud antrum dejectum csse dixerit, ut possit intelJigi iliuc

eliam nudusirruisse, si

fortcopuscrat, tanquam ovo co-rium, itaiUivestcm detrahi, quo facihus sorberetur. Sic

enim sunt homines de Prophetse hujus vesle solhciti

quasi aut per fcncstram parvam rcpsisse, aut in balueas•* Jane. ii, i, etiv, 6.

i3.



2^6 ?4 AlGrSTlNi EPISCOPI

intrassedicatur ; quo eliam si necesse esset intrare vcsti-

tum, vix molestuni essct, nontamen mirum.XXXII. Sedhabcnt revera quod non credantin divino

miraculo, vaporem vcnlris, quo cibi madcscunt, potuisse

ita temperari, ut vitamhominis conservaret. Quanto in-

credibilius ergo proponercnt , tres illos viros ab impio

rcgein caminum missos, deambulassc in mcdio ignisillae-

sos? Quapropler si nuUa isti divina miracula voluntcre-

dere, alia disputatione retlllcndi sunt. Ncfpie enim debent

unum aliquid tanquam incrcdibile propouere, et in quoes-

tionem vocare, sedomnia quas vel talia vel etiam mirabi-

liora narranlur. Ettamen si boc, quod de Jona scriptum

est, Apuleius Madaurensis, vel Apollonius Tjaneus fe-

cisse diceretur, quorum multa mira nullo fideli auctore

jactitant, quamvis et deemones nonnuila faciant Angelis

sanctis similia, non veritale sed specie, non sapientia, sed

plane fallacia : tamen si de istis, ut dixi, quos magos vel

philosophos laudabilitcr nominant, tale aliquid narrare-

tur, non jam in buccis creparet risus, sed typhus. Ita

rideant Scripturas nostras : quantum possunt, rideant,

dum per singulos dics rariorcs paucioresque se videant,

vel moriendo, vel credcndo : dum implenlur omnia, quaeprsedixerunt qui hos contra verilatem inaniter pugna-

turos,vane latraluros, paulatim defecluros, tanlo ante

riserunt : nobisque poslcris suis non solum ca lcgenda

dimiserunt. verrrmexpcrienda promiscrunt„

XXXlll. Non sane absurdc, ncquc importune requi-

ritur, quid ista significcnt, ut cum boc exposilumfuerit,

non tantum gesta, scd etiam propter aliquam significa-

tionem conscripta esse credantur. Priusergo non dubitet

.Tonam propbctam in alvo ingenti marinae bcllurE triduo

fuisse, qui ^ ult scrutari, cur hoc factum sit : non enim

frnstra factuni est, sed tanienfactum est. Sienim movent



El^ISTOLA Cll. 'J.'j-^

ad ficlcm qnae figurate tantum dicta , non facta sunt;

quanto magis movcrc dcbcnt, (jute ngurate non tantiun

dicta, scd facta sunt ? Nam sicut liuniana consuetudo vcr-

Lis, ita divina potentia etiam factis loquitur. Et sicut

scrmoni liumano vcrba nova, vel minus usitata, mode-rate ac decenter aspcrsa , splcndorem addunt; ita in

factis mirabilihus congrucnter aliquid significantibus,

quodammodo luculcntior est divina clo((Ucntia.

XXXIV. Proindc quid pra>figuraverit, quod Propbc-

tam bcllua illa devoratum tertio die vivum rcddidit, cur

a nobis quaeritur, cum boc Christus exponat? « Gene-» ratio, inquit

,prava et adultera signum quaerit, et sig-

» num non dabitur ei , nisi signum Jonas propbctae :

» sicut enim Jonas fuit in vcnlre ceti tribus dicbus et

» tribus noctibus; sic erit rilius bominis in cordc

» terrae tribus diebus et tribus noctibus^. >j

De ipso au-tem triduo mortis Domini Christi, quomodo ralio rcdda-

tur, cum a parte totum intelligitur; in die primo et

uovissimo, uttoti trcs dies, idest, cum suisnoctibus com-putcntur, longumestdisserere, et in aliis sermonibusjam

saepissime dictum est. Sicut ergo Jonas ex navi in alvura

ceti, ita Christus ex ligno in sepulcrum vcl in mortis

profundum. Etsicut ille pro his qui tempcstate pcriclita-

bantur, ita Christus pro bisquiinhoc saeculo flucluant,

Et sicut primo jussum est, ut praedicarctur INinivitisa

Jona, sed non ad cos pervenit praedicalio Jonae , nisi

posteaquam eum cetus evomuit : ita propbctia praemissa

est ad gentes , sed nisi post resurrcctionem Chrisli non

pcrvenitad gcntes.

XXXV. Jamvero quod tabernaculum sibi constituit,

et consedit ex adverso civitatis Ninive, cjuid ei futurum

essetexpectans, alteriussignificationis personam Prophe-\ MaUli. xsi, 3y.



2^8 S. AUGUSTFNI EPISCOPI

plieta gcstabat. Pnrfigiirabnt enim carnalcm populumIsrael.

?samliuiccratct Irislitia cle saliitc

INinivitarum,Loccst,clerctlcmptionect libcrationcgcntium. Undcvenit

Clirislus vocarc, non justos, scd pcccalores in poenitcn-

tiam *. Umbraculum ergo cucurbilae supcr caput ejus,

promissioncs crant Yetcris Tcstamenli, vel ipsajom mu-nera , in cpiibus erat uticpie, sicut dicit Apostolus :

« Umbra futurorum ^. » tanquam ab aestu temporalium

malorum in terra promissionis defensaculum praebens.Ycrmis autemmatutinus, quo rodente cucurbita exaruit,

idem ipserursus Cliristus occurrit ex cujus ore Evange-

lio difl^imatOjCunctailla. qune temporaliterapudlsraelitas

velut umbralili prius significatione vigucrunt, cvacuata

marcescunt. Et nunc ille populus amisso Jerosol^^mitano

regno, et sacerdotio, et sacrificio (quocl toturn umbraerat futuri) in captivadispersioae magno aestu tribulalio-

nis aduritur, sicut Jonas, cjuod scriptum est, a solis ar-

dore, ct dolet graviter^; et lamen dolori ejus at(jue um-brae

, quam diligebat , salus gcntium pcenitentiumque

preeponitur.

XXXYI. Adhuc cacliinnent pagani , et jam vermemCbristum , et hanc interprctationcm prophctici sacra-

menti superbiore garrulitate deridcant, dum tamen et

ipsos scnsim paulatimque consumat, Nam de omnibus

talibuslsaiasprophclat, percjuem nobisdicitDeus;« Au-

» dite me, qui scilis judicium populus meus, in quoruni

» corde lex mea est : opprobria hominum nolite metuere,

» et dctractionc eorum ne supcrcmini, ncc quod vossper-

»nant magni duxeritis

:

sicut enim vestimentum, itapcr» tcmpus absumcntur, ct sicut lana a tinca comcdcntur ;

» juslitia autcm mca in aetcrn4^im manet^. » Noscrgo ag-

noscamus vcrmcm matutinum, quia etin illo Psalmo cu-

' Luc. V, 32. •—2 Coloss. tr, 17. — 3 Jqd. iv, 8. —^ Isai. li, 7.



EPISTOLA Gll. ^r^^

jus titulus inscribitur : « Pro susceptione raatutina, »

hee se ipse noniine appeilare clignatus, est : « Ego, in-» quit, sum vermis, ct non iiomo ; opprobriuni liominum,

»etabjectio plebis *. » IIoc opprobrium dc illis oppro-

briis est, quaejubemurnon meluere per Isaiani dicentem:

« Opprobria hominum nolite mctucre^. » Ab isto verme

tanquam a tinea comeduntur, qui sub ejus dente evange-

lico per singulos dies paucitatem suam dcficiendomiran-

tur. jMos hunc agnoscamus, etprosalute divina, humanaepprobria sufferamus. Vermis est propter buniilitatem

carnis; fortas^isctiam propter virginis partum. Nam hoc

animal plerumque dc carnc, vcl de quacumque rc tcr-

rena, sine ullo concubitu nascitur. Matutinus est, quia

diluculo resurrexit. Poterat utique illa cucurbita et sine

uno vcrmiculo arcscere. Postremo si habcbat Dcus ad

hoc vermem necessarium, quid opus erat addere maluti-

num, nisi ut iile vermis agnosceretur, qui cantat « Pro» susceptione matulina. Ego autem sum vermis, et non» homo? »

XXXV^II. Quid ista prophetia jam ipso rerum effectu

et adimpletione lucidius? 8i irrisus est vermis iste cumpenderet in cruce, sicul in eodcm Psalmo scriptum est

« Locuti sunt labiis , et movcrunt caput : Speravit in

» Deum , eruat eum, salvum faciat eum, quoniam vult

» eum * : » cum completa sunt quae ibi praedixit : « Fo-

»derunt mauus meas et pedes, dinumeraverunt omnia» ossa mea : Ipsi vero considcraverunt, et eonspexerunt

» mc, diviscrunt sibi vcstimenta mca , et super vestcm

» mcam miserunt sorlem^

: » quod tanta manifcstationefuturum in libio antiquo proplictatur, quanta manifcs-

tationefaetum in novo Evangclio rccitatur. Scdsi in hac

humilitate, ut dicere eGeperam, isle vermis iFfisus cst,

* Psal, xKi, 7. —' I«ai. i.r, 7, —8 P*al. xxi, 8. — i Ibiii. 17.



58o t. ALGUSTINI EPISCOPI

iiUDiquid adhuc irridcndusestcumca complericernimus,

quae consequentia Psalmus ipse liabet:

« Commemora-» buntur et convertcnlur ad Dominuin universi fincs

» terrae ; et adorabunt in conspectu ejus universae palrise

» gentium, quoniam Domini est rcgnum, etipse domina-» bitur gcntium ^ : » Sic commemorati sunt JNinivitae, et

conversi sunt ad Dominum. Hanc salutem poenilentiae

gentium lanto antc praiiguralam in Jona, dolebat Israel,

sicut nunc dolet umbra nudatus, et aestu sauciatus. Li-ceatsane cuilibet quamlibct alitcr, dum tamen secundumlegulam lidei, cselera omnia qua^ dc Jonapropbeta mjs-

teriis operta sunt, aperire -. llkid plane quod in ventre

ceti triduofuit, fas non est aliter inteUigere, quam ab

ipso coelcsti magistro in Evangelio commemoravimus re-

velatum.

XXXVIII. Proposita cxposuimus : utpotuimus sed ille

qui proposuit, jam sit Cbristianus, nc forte cum expectat

antc bbrorum sanctorum finire qutestiones, prius finiat

vitam istam, quam transcat amorte advitam. Fcrienim

potest, quod antcquam Cbristianissacramentisimbuatur,

quccritde resurrectione mortuorum. Concedcndum ctiam

fortassis quod de Cbristo quaesivit, cur tanto post vene-

rit, vel si quae sunt abtc paucae et magnae queestiones,

quibusca:*tera inserviunt. Si autcm qualis est illa : « In qua» mensura mensi fueritis. metietur vobis ; » vel qualisista

de Jona, etiam omues tales antequam sit Cbristianus finire

cogitat.perparum, cogitat vel conditionem bumanam, vcl

aetatemjam suam. Sunteniminnumer;'.bi!es, qUcT non sunt

finienda" ante fidcm, ne finiaturvita sine fide. Sed planeletcnta jam fide , ad exercendam piam delectationcm

mentium fidcliiim studiosissimc requirendee, et qnodin

eis eluxerit . sine typbo arrogantite communicandum ;

quod autem latuerit, sinesalutis dispendio tolcrandum.

Psal. xxf, 28. —- Joii, II, I.



1SPIST0LA CIII. 281

EPISTOLA CIII'.

Doinii.o ricte ac inerito sn.scipicndo , et oninibns niodis lio-

noraiiJo iVatri Algusti^o , Nect.arius in Doiiiino salnt( in.

Ncclat (0 pelerili veniain trlhtii civibus snis rcscripserat

Airj^uMinus in epist. 97. nnn decere Chrislinnam bc-

nevotcntiam , ut insi'j;ne illad Calainensiuin sceluH

inipuniium oinnino dimittatur. /Juic rnrstnn scnbit

J\cctariits , blandiens oc suppUciter suadens , ut iiS

parcatur sine ulla exceplionc.

1. « SiMPTisLitteris e.ximietatis tuas,

quihus idolovuiii

cultum , et templorum caeremonias clestruxisti , autlire

milii visus sum Philosophi vocem , iion illius,

quem in

Academiae Licaeo memoraiit tenebrosis humo angulis re-

sidentcm . ex profunda quadam cogitatione demersum,

reductis ad frontem caput implicuisscgenibus , ut ahoriim

praeclara inventa doctrinae egenus quidam calumniator

oppugnet, assertaque praeclare , cum suumnihil deten-

dat, accuset : sed plane e.xcitatus oratione tua ante ocu-

los stetit M. Tullius consularis, qui innumeris civium

capitibus ronservatis, forensis campi signa viclricia stu-

penlihiis (Iracine scholis . laureatus inferret . tuhanique

illam canore vocis ot lingufie. quam in criminum reos et

Roipuhlira^ parricidas . spiritn justae indic^nationis infla-

vcrat , anhelns inverteret . logam({ne ipsam rugarum pa-ginis resolutis, palliorum imitatus speciem retorqueret. »

H. « Ergo cum nos ad cxuperantissimi Dei cultum rc-

• AliAs ccr.ii:. f['i;i' aijlfiii loi rfui. iiuiic 2!'2. — Scri[)la atile rineni

Marlii nn .'|or).



sSa 8. AUGUSTINI EPI8C0PI

ligioncmqup compcllcros , libentcrautlivi , cum coelcstcm

patriam inlucnclam csse suadcres, gratantcr accepi. INonenim illam mihicivitatem clicere videbare , .juam muralis

ali<{uis gyrus cocrcet, ncc iMnm . rjunm philosopliorum

Iractatus mundanam mcmorans communcm omnibus

profitetur : sed quam magnus Deus, et bene meritse de

eo aninice habitant atc|ue incolunt , c|uam omes leges di-

vcrsis viis et Iramitibus appetunt , cjuam loc[uendo cxpri^

mere non possumus, cogitando forsitan invenire posse-

semus. Haec ergo licct principalitcr appctenda atque

diligenda sit; tamen illam non arbitror deserendam, in

qua nati et geniti sumus : cjua^ prima nobis usum lucis

hujusinludit, quae aluit , c[uae educavit, et ut quod ad

causam propriepertinet, dicam, dequabcne mcritisviris,

doctissimi liomincs fcrunt, jiost obitum corporis in cnelo

domicilium pr^parari, ut promotioqunedam ad supernam

praestelur, hisominibus , qui benede genitalibus urbibus

meruerunt; et hi magis cum Deo habitent, qui salutem

dedisse, aut consiliis, aut operibus patriae doceantur.

Jam illud quod joculariter dignalus es dicere, Urbem

noslram non armis , sed flammis inccndiisque flagrare ,

et spinas magis ingenerare quamflores , non csl maxima

rcprehensio , cum sciamus flores ex spinis pleruniquegg-

nerari. Nam et rosas ex spinis gigni quis dubitat , et fru-

ges ipsas aristarum vallo sepiri, ita ut asperis suavia

plerumque misccantur. »

111. « Postrcmum fuit in T.itteris prfestantiae tuae non

caput aut sanguinem in Ecclcsioe poslulari vindictam,

sed quibus rebus maxime mctuunt spoliandos. Ego uu-tem ( «lisi me opinio fallit) sic arbitror, gravius esse spo-

liarifacultatibus.quam occidi. Siquidem quod frequcn-

tatum JU Litteris no^ti , mors malorum omnium aufert

sensum , egestosa vita aeternam parit calamitatem : gravius



EPJSTOLA CIII. -283

est cnim malc vivere , quam mala morte finire. Hoe etiam

operae vestrae indicat ratio. in qiiibus paupcres sustinclis,

morbitlos curalione relevatis , medicinam alllictis corpo-

ribus adhibctis : id postremo modis omnibus agitis, ut

dinturnitatem calamitalis alUicti non sentiant. Quod au-

tem ad modum perlinet peccatorum, nihil intercst, quale

videatur esse pcccatum , cui indulgentia poslulatur. Pri-

mum enim si poenitenlia ct vcniam Iribuit, ct purgat

admissum ; poenitct utique ilium , qui rogat , qui pedescomplectitur. lUsi, ut quibusdam philosophis phicet,

omnia peccata paria sunt, induiijcntiaomnibusdebet esse

communis , pctulantius locutus est aliquis ; peccavit :

convicia aut crimina ingcssit, aeque peccavit : aliena

quisquamdiripuit, interdclicta numeratur : loca profana

sacrave violavit , non est al) indulgcntia secernendus.

Postremo nullusessetveniselocus , nisi peccata praecede-

rent. »

iV. « Nunc quoniam non quanlum debui , sed quan-

tum potui, majus utdicitur, minusve rcspondi , oro at-

que obsccro, utinam proescntcm posscm , ut ctiam lacry-

mas meas pcrvidcrcs , ut qui sis,

quid profitearis, quid

agas, etiam atque etiam cogites ; intendas quae sit iHius

species civitatis, cxqua ad supplicium ducendi cxtrahnn-

tur; quiie sit matrum,

quse conjugum,

quae libcrorum,

quae parcntum lamentatio , cpio pudore ad patriam venire

possint, liberali,scd lorli; quos renovat dolorcs aut ge-

mitus, considcralio vulnerum et cicatricum. Etbisom-nibuspertractalis, Dcum primo considcres, hominumque

cogitcsfamam , bonitatcm amicam potius , fimiliaremqueconjunctioncm , et ignosccndo polius laudem, quamvindicando conquiras. Atque lisec de bisdicta sint , quos

verus confcssionis suse realus astringit. Quibus quidem

legis contemplatione,

quod laudare nou desino , veniam



«84 S. AUGCSTIM EFISCOPI

tribnisiis. Jam illud cxplicari vix polost, quantum cru-

deJitatis sit,innocentes appelerc, et eos, quos a crimine

constatessediscretos, in judicium capilis devocare. Quossi purgari contigerit, cogilesqucfso. (juantaaccusalorum

Jiberajjuntur invidia , cum rcos sponte diniiserint victi,

jcliquerint innocentes. Deus summus le cuslodiat , et

Jegis suge te conservet prcêsidium alque ornamcntumnostrum. »

EPISTOLA CIV*.

Doinino txiniio ineritofjue lionorabili ac suscipiendo IVatri

Nectario Acgustinls in Doinino saluteni.

^ld stiperioris epislolas capila sinîda rcspondet AiifûS'

tinus : td pneter alia rcfcllcns , quod ex Stoicorum

placiio Neclarius induxcvat , ouiiiia peccata essc paria.

1. Legi Litleras benignitalis tuae ,quibus milii longe

poslea respondisti, quam mcas ad te perferendas dedi.

jNam ego rescripseram , cum adliuc nobiscum esset, ne-

que na\igasset sanctus fraler, et coepiscopus mcus Pos-

sidius. Ilas autem quas meicausailli dignatuses rcdderc,

acccpi VI Kal. A[)ril. post mcnses fcrme octo,

quani

scripscram. Tur ergo ad te tam sero mca scripta [)crvc-

nerint, aut ad ine tua , prorsus ignoro. Misi forte modorescribere prudentidC tuae placuerit, quod facere ante

contempseras, Hoc si ita est, miror unde sit. An aliquid

audisti,quod nos adhuclatet, fratrem mcum Possidium

' Aliji ccLiv. qine ddlfin 104 er<jt , iiiiiic igt, — Scripta post 6,

Kal. M-t:t. 411. fort«^ 40^.



f.»'lSiOI.A civ. ^85

adversus cives tuos (c|uos, pnce tna dixerim , muho sa-

lubrius diligit ipse quam tu) quo plectantur severius im-petrasse. Nam hoc et lipistola tua te metuere indicat

cum admones ut mihi ante oculos conslituam, quahs iha

sit species civitatis , ex qua ad supplicium ducendi extra-

huntur : quae sit matrum ,quae conjugum, quae hbero-

rum , quse parentum himentatio : quo pudore ad patriam

venire possint hbcrati , sed loi ti, quos renovet dolores

aut gemitus consideratio vulncrum et cicatricum. Absit,

ut ista cuiquani inimicorum nostrorum vel per nos, vel

per quemquam,quodingerantur, inslemus; sed, utdixi,

si aliquid tale ad te fama pertuht , apertius edissere. ul

iioverimus, vel quid agere ne ista fiant, vel quid \v?pc.

credentibus respondere debeamus.

II. Litteras meas potius intuere, quibus te rescribere

piguit, ilhc enim satisexpressi animum nostrum : sed , ut

opinor, obhtus quid tibi rescripserim , omnino mihj alia

longe diversa et dissimiha retuhsti. Quippe quasi recor-

datus , quod in Litteris meis posui; hoc tuis inseruisti

quod omnino non posui. Postremum enim fuisse in Litte-

ris meisdicis, noncaput aut sanguinem in Ecclesia^ pos-

tuhari vindictam , sed rebus, quibus maxime metuunl

spoliandos. Deinde ostendens quantum sit hoc mah ad-

jungis, atque contexis; nisi le opinio falht, arbilrari

gravius esse spohari facuhatibus, quam occidi. Atque ut

apertius exponas, de quibus facuilatibus dixeris, pergis

atque addis^ me frequentatum in Litteris nosse, quodmors malorum omnium auferat sensum , egestosa aulem

vita aeternam pariat calamitatcni. Deinde condusisti,gravius esse in mahs vivere, quam mala morte finire.

IIL Iit ego quidem nec in nostris, ad quas me serius

fateor animum apphcuisse , quam vehem , nec in vestris,

quas ab ineunte aetate didici , htteris uspiani legisse re-



286 ». AUGLSTINl EPISCOPl

colo,quocl egeslosa vita oelcrnani pnriat calamitatcm.

Kam ncc unquam pcccatum cstlahoriosa paupcrtas , ct

est ali(juanla resliictio ct coorcilio pcccaloruin. Ac perLoc noii cst niclucntlum nc cuiquam post hanc Lrcvemvitam , hoc acl Eetcrnam valcataninKC caiamitatcni

, quodpauper hic vixcrit, el in hac ipsa

, quam in terris degi-

mus, nullo modo ulla calamitas «terna csse poieril; cumcadem vita aetcrna csse non possit

, qupe nec saltem diu-

turna, est ad quamlibct aetatcm , scncctutcmquc, perve-ncrit. Hoccnim polius in illis liltcris Icgi

, quoniam vita

ipsa, qua fruimur, brevis est , in qua tu arbitraris, et

frequentatum in'Iitteris jam moncs, aetcrnam esse posse

calamitatem : mortcm aulcm malorum omnium cssc fi-

ncm , habcnt quidcm veslrae littcrae , sed nec ipse omnesEpicureorum csl quippc ista scntentia , ct si qui alii mor-talem auimam putant. At illi quos Tullius quasi consu-

lares philosophos appelldt, quod eorum magni pendat

auctoritatcm, quoniam cum extremum diem fungimur,

non cxtingui animam, sedemigrare ccnsent, et ut merita

quoque ejus asserunt seu bona , scu mala , vel ad bcatitu-

dincm, vcl ad miscriam permanere. Hoc congruit et Lit-

teris sacris, quarum me cupio litteratorem. Malorumergo finis est mors, sed in eis quorum casta, pia , fidelis,

innocens vita , non in cis qui temporLlium nugarura et

vanitalum cupiditate flagrantcs, et cum hic sibi fdices

videntur, ipsa voluntatis pravitate miscri convincuntur,

et post mortem graviores miserias non habere tantum

vernmcliam senlire cogunlur.

IV. Haec ergo cum et vestris quibusdam . quas hono-rabiliushabctis, ct nosfris omnibuslJllcris frequcntenlur,

o bone dilcctor cliam terrcncT patritc tuae, luxuriosam

vitam timc civibus tuis , non egcstosam : aut si cgcstosam

times , illara potius egeslatera mone devitandani ,quae



EPisTor.A civ. 287

niagna licet rerum tcrrenarum prosperitate circumfluat,

eis tamcn insaliabiliter inliiando, ut vcstrorum ipsorum

vcrbisutar auctoriim. nocpiecopia iiLfpicinopia minuitur.

Verumlamcn iii illis . quibus rcspouclisti Litleris nicis

inimicos Ecclesiee civcs tuos , nec illa cgestate dixi emen-

dandos , ubi necessaria naturae desunt, cui succurrit

niisericordia, de qua nobis eliam praescribendum piitasti,

quod operum nostrorum lioc iudicet ratio, quibus pau-

peres sustinemus, morbidos curatioiie relevamus, mcdi-cinam afllictis corporibus adbibemus (quanquam et sic

cgere utilius sit, quam ad satiandani ncquitiam rebus

omnibus abundare. ) Sed absit, ut ego illa coercitione ad

lianc aerumnam eos, de quibus agimus , redigendos esse

censuerim.

V. Recense Epistolam meam , si tamen dignam ha-

buisti, si non quam relcgeres, cum ei fuisset responden-

dum, saltem quam ita reponeres, ut tibi jubenti , cuni

volueris proferretur, et attende quid dixerim , boo pro-

fecto inveuies, cui te non respondisse, quantum existimo,

fatearis. jNani ex Epistola illa mea verba nunc iiibero

« Non praeterita , inquam , vindicando pascere iram nos-

tram studemus , sed misericorditer in futurum consulendo

satagimus. Habent bomines mali ubi et per Cbristianos

non solum mansuete, vcr-imetiam utiliter salubriterque

plectantur. Habent enim quod corpore incolumi vivunt

habent unde vivunt, habent unde male vivunt. Duoprima salva sint, ut quos poeniteat . sint; hoc optamus

hoc, quantum in nobis cst, etiam impensa opcra insta-

mus. Tertium vero si Dominus voluerit , tanquam putre

noxiumque rcsecare valde misericorditer puniet. *> liaec

verbamea si reccnsuisses, cum mihircscriberedignareris,

non solum de moite, sed et de tormentis corporalibus

evitandiseorum , pro quibus agis, nosinvidiosius, quam



^BS s. Al(asii.\j Ki'is(.<»v't

ofTiciosias rogandos j)utarcs; quoriini tlixi, voll(! iios in

eis salvum esse, quod incolumes corpore vivunt. ^ec

egestosam vitam , ut viclu indigeanl ab aliis impartito,

per nos eis utique formidares; quorum ct illud secunduni

dixivelle nossalvum, quod Iiabentunde vivunt. Terlium

vero quod babent unde malo vivunt, id est , ut nibil

aliud dicam . certe undo talsoium doorum argentea fabri-

cavere simulacra ,proquibus vel servandis , vel adoran-

dis , velsacrilogo ritu adbuc colendis, usque ad EcclesiaiDei prosiliatur incendium , et religiosissimorum paupe-

rum sustonlacula infolici vulgo diripionda prA^beantur,

sanguisque fundatur, tu qui tuee consubs civitati,

quare

metuisresecari , ne omnimodo impunitatc perniciosa nu-

Iriatur et roborctur audacia? Hoc nobis edissere , hoc

doce circumspectadisputatione quid mali sit, diligcnter

attende quod dicimus , iie id quod vobis dicimus, vclut

specie petcndi quodammodo accusationc obliqua objicere

videaris.

YI. Sint honesti cives tui probis moribus; non super-

fluis facultatibus : non eos volumus ad aratrum Quintii,

et ad Fabricii focum per nos illa coercitione perduci.

Qua paupertate illi RomaUce reipublicae principes non

solum non viluerunt civibus suis , sod ob eam fuorunt

prcccipue cbarioros, etpatrise gubernandis opibus aplio-

res. ]Ne illud quidem optamus aut agimus , ut patriae tuae

divitibusillius Pvuftini bisconsulis^ argenli solum doceni

pondo romanoant, quod tunclaudabijitcr severa censura

adhuc resocandum tanqnam vilinm judicavit. TanLum

nosconsucludo docolorisa^talis nimium marcidas animas

mitiuscontroctarepcrsuadct, utm.insuoludinicbrisliantp,

quod illis censoribus jusLum visum ost. nimium vidoatur :

et vides quam muitum inlersit. uLrum jam punienda

1 Lov, argenliciilus dectipenJo remaiieal.



EPISTOLA CIV. aSc)

culpa sit tantuni liabere , an propter alias gravissimas

culpas, ut tantum quis habeat permittere; quod tuncjam fuit peccatum , nunc volumus sit saltem poena pec-

cati. Sedestquocl fieri possit, et debeat; ut nec usque ad

ista progrediatur severitas , nec nimis secura laetetur ct

debaccbetur impunitas, et iraitationis exemplum ad gra-

vissimas et occultissimas poenas infelicibus proponatur.

Saltem conccde, ut nimium superfluis suis timeant, qui

necessaria noslra incendere ac vastare raoliuntur. Liceat

et boc beneficium tribuere inimicis nostris , ut dum me-tuunt rebus, quas noxium non est amittere ,

quod sibi

noxium est , non conentur admittere. Neque enim haec

dicenda est vindicta peccati, sed tutela consilii : non est

hoc irrogare supplicium, sed ab excipiendo supphcio

communire.

VII. Quisque imprudentem cum aliquo sensu doloris

privat , ne supervacuis sceleribus assuefactus poenas atro-

cissimas pendat ; puero capillos vcilit , ne serpentibus

plaudal ; atque ita, ubi molesta dilectio est, nuUummembrum laeditur, unde autem dcterret, salus et vita

periclitatur. Non tunc benefici sumus, ciim id quod a

nobis petitur, facimus, sed cum

id facimus,

quod non

obsitpetentibus. Nam pleraque non dando prosumus, et

noceremus, si dedissemus. Undeillud proverbium : Nec

puero gladium. « Tu vero , inquit Tullius , ne unico qui-

dem filio. » Quo enim quemquam raaxime dihgimus , eo

minus ei debemus , in quibus magno periculo peccatur,

committere. Et de divitiis, ni fcillor, cum haec ageret

loquebatur. Proinde quae periculose male utentibus com-mittuntur, salubriteretiam plerumque detrahuntur. Me-dici cum vidcntsecandamurendamque putrcdinem, soepe

adversus multaslacrjmas misericorditer obsurdescunt. Si

quoties parvuli , vel etiam grandiusculi veniam peccantes

CXLVl

,

1




deprccati sumiis, loties aparcntibus , vel magistris acce-

pissemus , quin nostrum toleranduscrevisset? quis aliquidutile didicisset? providenter ista, non crucleliter fiunt.

Ne quaeso in liac causa nihiialiud intendas, nisi quemad-modum apud nos cfficias

, quod rogaris a luis : omnia

vero diligenter coDsidera. Si prasterita negligis,

quae fieri

jam infecta non possunt : aliquantum prospice in poste-

rum : non quid cupiant, qui te rogant, sed quid eis

expediat prudenter attende. Non sane fidelitcr eos amareconvincimur, si lioc solum inlucmur, ne, non facicndo

quod poscunt, minuatur quod amamur ab eis. Et ubi

est, quod et vestrae Lilterae illum laudant patrias recto-

rem , qui populi ntilitati magis consulat quam voluntali?

Ylil. a Nibil intercst, inquis, quale videatur esse

peccatum cum indulgentia postulatur. » Recte boc dice-

res si de puniendis , non de corrigendis hominibus

ageretur. Absit enim a corde christiano, ut libidine ul-

cisccndi adpoen':'.ra cujusque rapiatur. Absit ut in dimit-

tendo cuique peccatum , aut non prasveniat preces ro-

gantis , aut cerle continuo subsequatur : sed boc utique

nc odcrit hominem , ne malum pro malo retribuat, ne

noccndi inflammetur ardore, ne vindicta etiamlcge de-

bita pasci desideret; non autem ne cc^nsulat, ne prospi-

ciat, ne compescat a malis. Fieri enim potest , ut vcdie-

mentius advcrsando , cmendalioncm quisque ncgligat

hominis , cfuem gravius ocht; et nonnulla molcsti^a reddat

coiircendo mehorem,

quem maxime dihgit.

IS, « Nam et pGsnitentia, sicut scribis , impctrat ve-

niam, et purgat admissum ; » sed illa quae in vera reli-

g^iohe agitur, qu8e futurum judicium Dcicogitat; non illa

qUcTe ad horam hominibus , aut exhibetur, aut fingitur,

non ut a dehcto anima purgetur in oeternum , sed ut in-

terim a praesenii metu molestiae vita cito peritura hbere-



EPISTOLA C!V. Sgt

lur. Hinc est quod Chrislianis conrilcnlibiisnlque dcpre-

cantibus . qui delicto illo fucrant implicati , "vel nonsuccurrendo arsurae Ecclesise, vcl de sceleratissimis rapi-

nis aliquid aufercndo, poenitcntia^ dolorem fructuosum

essc credidimus, eisquc ad correclioncm sulTicere existi-

mavimus, quod inest cordibus corum fidcs, qua consi-

derare possent ,quid de divino judicio formidare dcbe-

rent. Quse aulcm panitcntiasanarepotcstcos,quifonteni

ipsum indulgcnliae non solum agnoscere negbgunt, vc-

rumetiam irridcre acblaspbemare non desinunt : et con-

tra bos tamen inimicilias in corde non rclincmus, quod

illi patet ac nudum cst , cujus ct in prossenti , et in futura

vita et timcmus judicium , ct speramus auxilium. Sed

arbitramur nos etiam pro ipsis aliquid providere, si bo-

mines qui Deum non timcnt, aHquid timeant, quo noneorum Isedaturulibtas , sed vanitas castigetur ; ne ab eis

Deus ipse quemspcrnunt, noxiasecuritate, audacioribus

factis gravius offendatur, ct ne aliis ad imitandum , cadenl

ipsa sccuritas multo pcrniciosius proponatur. Denique

pro quibus abs te rogamur, nos pro ilHs Deum rogamus,

uti eos ad se convertat, ut fide mundans corda eorum,

veracem ac salubrem agere poenitentiam doceat.

X. Eccc quanto eos, quibus nos arbitraris irasci , pace

tua dixerim , ordinatius quam tu, utibusque dib'gimus,

pro quibusct ad cvitanda tanto majora mala, et ad con-

sequenda tanto majora bona , dcprccamur. Quos etiam

tu , si ex Dei coelcsti munere , non ex bominum terreno

moredibgeres , sinccriterquemibi rescriberes, quod cumtead exupcrantissimi Dei cultum religionemque compel-

lerem , bbenter audieris , non solum baec eis optares, sed

ds ad baec ipse prseires. Sic omne apud nos tuae peti-

tionis negotium cum magno ct sano gaudio liniretur. Sic

illara coelestem patriam , quam cum intuendam esse sua-

19.




derem , libens te accepisse clixisti, ex hujus etiam,

quae te

carnaliter genuit, vera ctpia dilectione promereris , vereconsiilens tuis non ad vanitatem la^tiliae temporalis , nec

ad impunitatem perniciosissimam sceleris, sed adgratiam

sempiternae felicitatis.

XI. Habes expositas in bac causa cogitationes et vota

pectoris mei. Quid autem lateat in consilio Dei, fateor,

homo sum, nescio : quidquid illud cst, id est justius,

atque sapientius , et firmissime stabilitum , incompara-biU excelientia pras omnibus mcntibus bominum. Yerumest quippe quod lcgitur in bbris nostris : « Mukse cogita-

» liones sunt in corde viri, consilium autem Domini ma-» net in aeternum. » Proinde quid tempus afferat

,quid

nobis facultatis aut difficultatis oriatur, quid postrcmo

voluntatis ex rerum praescntium , vcl correctione , vcl spe,

subito possit existere, utrum Deus sic indignetur bis fac-

tis , ut ea , quam petunt, impunitate magis severiusque

puniantur, an illo modo,quo nobis placet, coercendos

misericorditer judicet, an aliqua duriore, sed salubriore

eorum praecedcnte correctione , nec ad bominum, scd ad

suam misericordiam vcraci convcrsione quidquid tcrroris

prasparabatur, avcrtat et convertat in gaudium,jam novit

ipse, nos autem ignoramus. Quid ergo bic ante tempus ,

inter nos ego et proeslantia tua frustralaboremus? Scpo-

namus paululum curam, cujus bora non est, et quodsemper instat , si pbicct , agamus. NuUum cnim tempusest, quo non deccat, ct oporteat agcre, unde Dco pla-

cere possimus, quod in bac vita usque ad eam perfec-

tionem impleri, ut nullum omnino peccatum insit inbomine , aut non polcst , aut forte difficillimum cst : undepraecisis omnibus dilationibus , ad illius gratiam confu-

giendum est, cui verissime dici potest quod carmine adu-

latorio nescio cui nobili dixit, qui tamen ex Cumaeo,



EPISTOLA CIV. 293

tanquam ex prophetico carmine se accepisse confessus

est :

Tediice, si (lua manent sccleris vestlgia nostri

,

Irrita perpeliia solvcnt forniiJine terras'.

Hoc enim duce , solutis omnibus climissisquc peccatis

hac via ad coelestem patriam pcrvenilur, cujus habita-

tione cum eam tibi amandam, quanlumpotui, commen-darem , admodum delectatus es.

Xll. Sed quia dixisti, quod omnes eam legem diversis

viis et tramitibus appetant; vereor ne forte , cum putas

etiam illam viam , in qua nunc constilutus es, eo tendere,

pigrior sis ad eam tencndam , quae illuc sola perducit.

Sed rursus verbum quod posuisti dihgenter altendens ,

videor mihi tuam non imprudentcr aperire senlentiam :

neque enimdixisti

, quam omnes leges diversis viis ettramitibus assequuntur, aut ostendunt , aut inveniunt

aut ingrediuntur , aut obtinent, aut aliquid ejusmodi,

sed dicendo, « Appetunt , » hbrato verbo , atque per-

pcnso , non adeptionem significasti, sed adipiscendi cu-

piditatem. Ita nec illam, quae vera est, exclusisti, nec

ahas, quse falsae sunt , admisisti: et illa quippe appelit

quae perducit, nec perducit , omnis , quae hoc appetit ;

quo quisquisperducitur, sine ulLidul>itatione beatus est.

Beati autem omnes esse volumus, hoc est, appetimus ,

nec tamen omnes qui volumus possumus, hoc est, quod

quod appetimus, adipiscimur. llle ergo adipiscitur, qiii

viam tenet , non solum qua id appelit , sed qua etiam

pervenitur, relinquens alios in itineribus appelendi, sine

line adipiscendi. Quoniam nec error esset si nihil appe-

teretur , nec si appetita veritas teneretur. Si vero diver-

sas vias ita dixisti , ut non inlelligamus adversas , sicut

< Virg. Eglog. IV, i3, 14.




dicimus diversa praecepta, quse tamen omnia bonam£edificent vitani , alia de castitate , alia de patientia, ali^

de fide , alia de niisericoidia , et si quas sunt CcEtera, nonsolum appetitur viis ct tramilibus ita diversis illa patria,

verumctiam reperitur. Nam et in Scripturis sanctis et

viae leguntur, et via : viae , sicut illud est , « Doceboijiniquos vias tuas , etimpii ad te convcrtcntur^ : » via,

sicut illud , « Deduc me in via tua, et ambulabo in veri-

» tate tua-. » Non aliae illae , alia ista , scd onincs una,

de quibus alio loco eadem sancta Scriptura dicit , « Uni-

wversae viae Domini misericordia et veritas*^ : » quas si

diligenter considerentur , copiosum pariunt sermonem ,

intellectumque suavissimum : quod si opus fuerit , in

tempus aliud differam.

XIII. Nunc autem , quod satis esse arbitror pro sus-

cepto officiorescribendi prtestantiK tuae,quoniam Chris-tus dixit , « Ego sum via'*, » in illo quaerenda est miseri-

cordia et veritas ; ne si alibi quaesierimus erremus, tenentes

appetentem viam, sed non eliam perducentem. Yelut si

hanc ipsam tenere vcllemus,unde quidclamcommemorasti,

« Omnia peccata esse paria ; » nonne ab illa patria verilalis,

et beatitatis, nos longe exules mitteret? quid enim ab-

surdius, quid insanius dici potest, quam ut illc, qui

aliquanto immoderatius riserit, et ille qui patriam tru-

culentius incenderit, peccasse judicentur sequaliter?

Quamquidem tu exquorumdam philosophorumopinione

non diversam viam , quae tamen ducat ad coelestem ha-

bitationem , sed ]ilane perversam,

quae ducit ad perni-

ciosissimum errorem , non pro tuo sensu, sed pro causa

civium tuorum adhibendam putasti; ut sic ignoscamus

eis, quorurn saevientium ignibus arsit Ecclesia , quemad-

* Psal, i, i5, —2ld. Lxxxv, ii. —3 Id. n, 4. —* Joan. xiv, 6.



EPISTOLA. CIV. 295

jnodum ignosceremus, si ab eis aliquo petuianli convicio ,

appetcrcnuir.

XIY. Sccl qucmadmotlum id astruxcris vicle : « Et si,

Utquibusdam, inquis, pbilosopLis placct, omniapcccata

paria sunt, indulgentia omnibus debet cssc communis. »

Deindc cum quasi moliris ostcndcre onmia paria esse

peccata, subjungis et dicis, « Petulantius locutus est

abquis, peccavit; convicia aut crimina ingessit , aequc

peccavit. » Hoc non est docere , sed id quod perversesenlitur, sme ulla documentorum astruclione proponere.

Ad hoc enim, quod dicis, « yEque peccavit, » cito respon-

d^tur, non aeque peccavit. Exigis fortassis ut probem :

quid enim tu, quod aeque pcccavcrit ,jam probasti ?

An illud quod jungis audicndum est? « Aliena quiscjue

diripuit, inter dclicta numeratur, » Hic ctiam lu ipse

vcrecundatus es : puduit cnim te dicere quod peccavit

aequalilcr; sed , « Inter delicta, inquis, numeratar. INon

autem ibi qusestio cst utrum et boc inter delicta nume-

retur, sed utrum boc illi dclicto sequabtate jungatur.

Aut si propterea sunt paria,

quia utraque delicta sunt,

mures etelcpbanti pares erunt,

quia utraque sunt ani-

malia ; muscas et aquilcC, quia utraque volatiba.

XV, Adhuc etiam progrederis, et conjectas, « Loca

profana, sacraque violavit, non est ab indulgentia se-

cernendus. » Hic sane deviolatis sacris locis ad facinus

tuorum civium pervenisti : verum locutioni pelulanti

nec tu ipse cotcquasti ; tantummodo eis petisti indulgen-

liam, qufc recte petitur a Christianis propter abundan-

tem miseralionem, non propter pcccatorumparihtatem.

Egoautem supraposui scriptum in Litterisnoslris,« Uni-

a versae viee Domini misericordia et veritas ^. » Conse-

queplu? itaque misericordiam , si uon Qderint veritatera.

* Psal. zx)v> 10,




Quie iion quasi aeque peccantibus, ac si petulanlius

locuti sint ; sed de scelere imnianissimo atque impio

recte poenitentihus christiano juredehctur. Tu vcro vir

merito laudabilis , ne quaeso ista paradoxa Sloicorura

sectanda doceas paradoxum tuum, quem tibi optamusvera pietate ac felicitate grandescere. Nam quid genero-

sus adolescens sapere iniquius , et tibi ipsi periculosius

potest, quam si convicio in quemlibet extraneum jaculato,

non dico parricidium sed ipsum in patrem conviciumcosequaverit ?

XVI. Convenienter itaque apud nos pro civibus tuis

agis, ingerendo nobis misericordiam Christiauorum, nonduritiam Stoicorum : qufe causas a te susceptae , nonmodo nihil sufFragatur , verum etiam multum adversa-

tur. Nam ipsam misericordiam, quam si nonhabearaus,

nulla tua petidone , nulhs illorum precibus flecti poteri-

mus, in vilio Stoici ponunt, eamque a sapientis animo

penitus expellunt, quem prorsus ferreum et inflexibilem

volunt. iMehus itaque tibi occurreret de tuo Cicerone

quod diceres , qui Caesarem Liudans , « Nulla , inquit

de virLutibus tuis admirabihor, vel gratior misericordia

est ^. n Quanto magis debet ea in Ecclesiis praevalere

quando eum sequuntur qui dixit , « Ego sum via^ ; » et

lcgunt , « Lniversae viae Domini misericordia et veritas^.»

NoH ergo metuere innocenlibus , ne mohamur exitium ,

qui nec nocentes volumus ad dignum supphciura per-

venire : ])rohibente nos illa misericordia,quam in Christo

cum veritate dihgimus. Sed qui vitiis nutriendis parcit

et fovet ,

necontristet

peccantiumvoluntatera , tam non

est misericors, quam qui non vuU cultrum rapere puero,

ne audiat plorantem , et non timet , ne vuhieratum do-

leat vel extinctum. Serva ergo tempori opportuno quod

* Orat, pro Q. Ligario. —2 joan^ jjjv, 6.-3 Psal. xxiv, 10.



KPISTOLA CIV. 297

apud nos agas, pro liis hominibus , in quorum dilec-

tione (da vcniam ) non soluni iios minime praeccdis, sednec adliuc scqueris; ct rcscribe potius quid te de hac

via movcat, quam tcnemus , et in quia nobiscum ad su-

pernam patriam, qua te delectari novimus et gaudemus ,

utgradiaris instamus.

XVII. Cives autcm carnalis patrias tuae, etsi non om-nes , scd quosdam innoccntcs quidcm dixisti , verumta-

men quod relecta illa Epistola mea debes advertere, nondefendisti. Quorum non florcs , sed spinas nos sensisse

cum diccrem , respondens ad illud quod scripseras, flo-

rentem tc cupere patriam reb'nquere,

jocari me putasti.

Hoc sciHcet in mabs tantis libeat , ita est prorsus. Fu-

mant adhuc ruinae incensae Ecclcsiae, et in ea causu nos

jocamur? Et ego quidem quamvis innocentes illic mihi

non occurrerint, nisi qui aut absentes fuerunt, autmala

illa perpessi sunt , aut nuUis ad prohibendum viribus ,

vel auctoritate valuerunt, tamcn nocenliores a minus no-

centibus in rescribendo distinxi , ahamque causam posui

eorum, qui timuerunt offcndcrc potentcs inimicos Eccle-

siae, aham eorum , qui hoc committi voluerunt : ahameorum qui commiserunt, aham eorum qui immiserunt;

nihil agi de immissoribus volens , quia hoc sine tormen-

tis corporahbus a proposito nostro abhorrentibus for-

tasse non potest inveniri. Stoici autem tui omnes aequa-

hter nocentes esse concedunt, quibus placet omnia paria

esse pcccata; quietiamduriliam suam qua misericordiam

vituperant , huic scntentife sociantes , nullo modo cen-

sent omnibus pariter ignoscendum , sed omnes pariteresse puniendos. Remove ergo illos quam longissime potes

a patrocinio causae istius , et opta potius ut tanquam

Cbristiani agamus, ut sicut optamus nos in Christo eos



sqS s. acgustini episcopi

quibus parcimus, acquiramus , ne perniciosa illis disso^

lulioneparcamus. Deus misericors eL verax te felicitate

vera douarc dignetur.

EPISTOLA CV*.

AuGUSTiNDS episcopus catholicus Donatistis.

Donatistas ad unitatem exhortans , ostendit leges juste

neces6ario([uc in eos latas fuisse ab Iinperatoribus ca-

tholicis. Baptismi sanclitalem e^c divini muneris ^ra-i

tia , non ex ministri hominis meritis pendere probat,

Deinde calholicam Eccicsiam in sacris Scripturis

agnosci : ac dcmum reperlos in ea maios tolerari

oporlcre.

I. CiiAniTAS Cliristi , cui omnem hominem quantumad nostram perlinet voluntatem lucrari volumus , tacere

nobis nonpermittit. Si propterea nos odistis, quia paceru

vobis catholicam pra?dicamus : nos Domiuo servimus

dicenti, « Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dci vocabun-» tur*^ : » et in Psalmo scriptum cst, « Cum iis qui ode-

» runtpacem, erampacificus; cum loquebar eis, debella-

» bant me gratis -. » Propterea mandaverunt , nobis

quidam presbyteri partis vestrae . dicentes , Recedite a

plebibus nostris , si non vultis ut interficiamus vos.

Quanto justius eis nos dicimus, Imo vos non recedite ,

sed accedite pacati ad plebes non noslras , scd illius cu-

jus omnes sumus : aut si non vultis et impacati estis, V05

* Alia$ iLxvx. qugg autem %9S erat, nunc 194, —Scripta videtur iaeuala

an. 409, —2 Malth, v, 9. —3 Psal cxix, 7.



EPISTOLA CV. 299potius recedite a pleLibus, pro quibus Christus suum

sanguinemfudit

;quas idco vultis vestras facere pc Christi

sint, quamvis cas sub cjus nomine possidcrc concmini

tanqu:.m si servus furctur oves de grcge Domini sui ,

et qucecumque ex illis nata fuerint , characterem Domini

sui eis infigat, ne furtum ejus possit agnosci. Sic cnim

fecerunt majores vcstri, separaverunt ab Ecclcsia Chrisli

populos habentes baptismum Christi , et cjuicumque iUis

accreverunt baptismo Chrisli , cos baptizavcrunt. SedDominus etfurcs punit, si non se correxerint , ct ovcs ab

errore revocat ad gregem , nec in eis suum extcrminat

characterem.

II. Dicitis nos traditores, quod nec majores vestri in

majores nostros potuerunt, ncc vos in nos probare uUo

niodo potcritis. Quid vobis vuhis faciamus, qui quando

vobis dicimus ut causam nostram et vestram patienter

audiatis , non nostis nisi supcrbire et insanire? Nam uti-

que ostenderemus vobis,

quia polius ilh traditorcs fue-

runt, qui Caecilianum et socios ejus quasi tradilionis

eriminc damnaverunt. Et dicilis , Rccedite a plebibus

nostris; quas docetis ut vobis crcdant , et Christo non

credant. Vos enim eis dicilis ,propter Iraditores ,

quos

non ostenditis, remansisscEcclesiamChristi in sola Africa

partis Donati : quod non de Lege , non de Propheta,

non de Psalmo , non de Apostolo , non de Evangeho ,

sed de corde vestro, et de parentum vestrorum calum-

niis recitatis. Christus autem dicit , a Praedicari in no-

» mine suo poenitentiam et remissionem peccatorum ,

» per omnes gentes, incipientibus ab Jerusalem^

: » cuiEcclesiae ex ore Christi mauifestatae, vos non communi-

catis, et ahos in vestram perditionem trahentes, hberari

non vuhis.

* Luc. XXIV, 47.



3oO S. ACGUSTI]\I EPISCOri

lll. Si autem ideo vobis displicemus, quia per Impera-

torum jussioaes ad uaitatem cogimini,hoc vos fecistis, quiubicumque vellemus praedicare veritatcm, uteam quisque

securus audiret et volens eligeret, nunquam permisistis

per violentias et terrores vestros. Nolile stridere, et per-

turbareanimas vestras; patienter, si fieri potest, conside-

rate quod dicimus, etrecoiitc facta Circumcellionum ves-

trorum, et clericorum qui diices eorum semper fuerunt,

et videbitis quae causa vobis hoc excitaverit. Unde injuste

querimini, quia vobis omnia ista ut juberentur coegistis.

Nam ut longe praeterita et multa non rcpetamus saltera

recentia facta vestra cogitate. Marcuspresbyter Caspha-

lianensis a nemine coactus, propria voluntate catholicus

factus est. Quare illum vestri pcrsecuti sunt, ct pene oc-

cidissent, nisi Dei manus perhomines supcrvenientes vio-

lentias eorum compressisset. Restitutus Victorianensis ad

catholicam nullo cogente se Iranstulit. Quare raptus est

de domo sua, caesus, in aqua volutatus, buda vestitus,

et nescio quot dies in captivitateretentus est , nec liber-

tati propriasfortasse restitutus csset, nisi jam pene prop-

ter ipsam causam Proculeianus sibi exhibitionem videret

imminere. Marcianus Urgensis catholicam unitatem pro-

pria voluntate delegit, Quare subdiaconum ejus cum ipse

fugisset, jjrope usque ad mortem caesum, clerici vestri

lapidibus obrueruut quorum domus pro suo scelere

eversae sunt.

IV. Quid amplius dicamus ? Modo praeconem misistis,

qui clamaret Siniti : « Quisquis Maximiano communica-

» verit, incendetur domus ejus : » qui antequam ipse adCatholicam conversus esset, et nondum de transmarinis

remeasset, ad quid aliud presbjterum Siniti miseramus,

nisi ut nulH molestus nostros visitaret, et in domo juris

sui positus, pacera catholicara volentibus praedicaret?



EPISTOLA. CV. 3oi

quem vos indecum gravi injuria projecistis. Quid aliud

agebamus, quando unus nostrumCalamensis episcopus

Possidius ibat ad fundum Figulinensem, nisi ut noslri

quamvis pauci , qui illic erant, visitarentur, et audito

verbo Dei ad unitatem Christi qui vellent converteren-

tur? Cui ambulanti viam suam, latronum more insidiati

sunt, et quia in eorum insidias cadere non potuit, eumaperta violentia in fundo Livetensipenevivum cum domo,

quofugerat, incenderant, nisi tertio suppositas flammascoloni ejusdem fundi propter periculum suae salulis ex-

tinguerent : et tamen cum Crispinus propter boc faclum

inproconsulari judicio convinceretur haereticus; ejusdem

episcopi Possidii intercessu dccem libras auri nou est exac-

tus. Cuibenevolentiaeetmansuetudini ingratus, ad Impe-

ratores cathoUcos ausus est appellare. Unde hanc in vos

iramDei, de qua murmuratis, multoimportunius ct ve-

hementius provocavit.

V. Videtis quia contra pacem Christi violenter insur-

gitis; et patimini non pro ipso , sed pro iniquitatibus

vestris. Quag est ista dementia , ut cum male vivitis, h-tronum facta faciatis; et cum jure punimini ,

gloriam

Martyrum requiratis? Si ergo vos privata vestra audacia

tam violenter cogitis homines aut ire in errorem, aul

permanere in errore; quanto magis nos debemus per or-

dinalissimas potestates ; quas Deus secundum suam pro-

phetiam subdidit Christo, resistere furoribus vestris, ut

miserge animae de vestra dominatione hbcratas, eruantur

de vetustissima falsitate et assuescantin apertissima veri-

tate?Nam quod a nobis nolentcs dicitis cogi, muhi

etiam secogi volunl; quod nobis antea ctpostea confiten-

tur, ut vcl sic evadant oppressiones vestras.

yi. Et tamen quid e>t mchus, proferre veras Impera-

torum jussiones pro unitate, an falsas indulgentias pro




perversitate, quod vosfecitiset mendacio vestro subito to-

tamAfricnm implestis. Inqnofacto nihil aliud ostendislis

nisi partem Donati semper dc mendacio praesumenlcm,

omni vento jactari et circumferri, sicutscriptum est:«Qui

» fiditinfalsis hicpascitvcntos*^. » Sicutenim vera fuitista

indulgcntia, sic vera sunl crimina CfeciHani, et traditio

FcHcis Aptungensis; per quem ordinatus est, et quidquid

ahud contra cathohcos dicere consuevistis, ut apace Ec-

clesiaeChristi infehccs separetis, et infehciter separemini.De nulla quidem nos hominis potestatc pr^sumimus. quam-vis utique multo sit honestius praesumere delmperatori-

bus, quam praesumere deCircumcelhonibus. praesumere

de legibus, quam praesumcre de seditionibus. Scd meminimus scriptum csse : « Maledictus omnis qui spem suara

» ponit in homine ^. » Unde crgo praesumimus, si vultis

nosse, illum cogitate, dequo Prophetapraenuntiavit, di-

cens : « Adorabunt eum omncs reges terras et omnes» gentes servient ilh ^. » Et ideo hac Ecclesiae potestate

utimur, quam ei Dominus et promisit et dedit.

YII. Impcratores enim si in errore esscnt, quod absit,

pro errore suo contra veritatem lcges darent,

per quas

justi et probarentur et coronarentur, non faciendo quodilh juberent, quia Deus prohiberct. Sicut jusserat Nabu-chodonosor, utaurca statua adorarclur ; quod quifacere

nokicrunt. Dco taha prohibenti pLacucrunt. Quando au-

tem Imperatores veritatem tenent, pro ipsa veritatccon-

tra erroremjubent, quodquisquis contcmpserit, ipse sibi

judicium acquirit. INam ct intcr homines poenas luit, et

apud Deum frontem non habebit (42) , qui hoc facerenoluit qud ei per cor rcgis ipsa veritas jussit. Sicut ipse

Nabuchodonosor postea miraculo salutistrium puerorum

1 Piov, X, 4. —2 jerem. xvii, 5. —3 Psal. lxxi, 11.



EPISTOLA CV. 3o3

commotus atque mutatus*, pro vcritate contra errorem

edictum proposuit, ut quicumque hlasphcmarent DeumSitlrach, Misach ot Ahdenago, in intcrilum irent, et do.

mus eorum in dis])crsionem : et non vuUis ut tale ahquid

contra vos juhcant Tmpcratores Christiani, cum sciant a

vohisin eis, quosrchaplizalis, Christum exsufllari? Si jus-

siones rcgum non pcrlincnt ad prgedicandam rehgionera

etsacrilegia prohihcnda, quaread edictum regis taHa ju-

hentis etiam ipsi vos signatis? An ignoratis verha rcgis

esse. « Signa et ostcnta, qnae fecit mihi Dominus Dcus

» excclsus, placuit mihi in conspcctu mco annuntiare

» quam magnum et potens sit regnum ejus, regnum sem-

» piternum et polestas ejusin saecula sseculorum^? » Ancum hoc audicrilis, non rcspondetis: « Amen'^; » et hoc

dicto chara voce ad cdictum rogis, vosin sancta solemni-

tate signatis? Sed modo quia nihil apud Imperatores po-

testis, nohis inde vuUis facercinvidiam. Siautem ahquid

posselis, quanta faccretis; quando nihil poLcstis, et noncessalis?

YIII. Scitote quod primi majores vestri causam Caeci-

cihani ad impcralorcm Constantinum detulerunt. Exigile

hoc a nohis prohcmus vohis, ct si non prohaverimusfacite de nohis quidquid potuerilis. Sed quia Constanti-

nus non cst ausus dc causa cpiscopi judicare, eam discu-

dam atquefiniendamepiscopis delcgavit. Qtiod et factutn

est in urhe Roma praesidente Melcliiade cpiscopo ilhus

Ecclesiae cum muhis coUegis suis. Qui cum Csecihanum

innoccntcm pronuntiasscnt, ct Donalum ^ qui schisma

Carlhagini feccrat , scntcntia pcrcussissent, ilerum vestri

ad Imperatorcm vcuerunt, dc judicio cpiscoporum, in

quo victi fuerant, murmurarunt. Quomodo cnim potest

' Dan. III, 96. —2 ii)iJ gg. —3 I0 Gotihico ofGcio dicebanlur haec in

sabbato sancto , et respondebatur, Amen. —^ Eplscopuin a casis nigrii.



3o4 *• ALGUSTIiM EPISCOPI

malus litigator laudare judiccs, quibus judicantibus vic-

tus est? Iteruni tamen clcmentissimus Imperator alios

judices episcopos dcdit apud Arelatum Galliaecivitatcm,

et ab ipsis vestri ad ipsum Impevatorem appellarunt, do-

nec etiam ipse causam cognosceret, et Caecilianum inno-

centem,illos calumniosospronuntiaret. INec si lotics victi

quieverunt, sed de Felice Aptungitano, per qucm Caeci-

lianus fuerat ordinatus,

quotidianis interpcllationibus

ipsi Imperatori taedium fecerunt, dicentes eum esse tra-

ditorem. Et ideo Cascilianum episcopum, essenon posse,

quod a traditore fuerit ordinatus ; donec et ipse Felix

jussu Impcratoris causa cognita ab ^Eliano proconsule

innocens probaretur.

IX. Tunc Conslantinus prior contra partcm Donati

severissimam legem dedit. Hunc imitati filii^ ejus talia

praeceperunt. Quibus succedensJnlianusdesertor Christi

et inimicns, supplicautibus vestris Rogatiano et Pontio;

libertatem perditionis parti Douati permisit : denique

tunc reddidit basilicas haereticis, quando templa daemo-

niis, eo raodoputans Christianum nomenposse perire de

terris ; si unitati Ecclesiae, de qua lapsusfuerat, invideret-

et sacrilegas dissensiones liberas esse permittcrct. Hoec

erat ejus praedicanda justitia, quam supplicantes Roga-

tianus et Pontiuslaudavcrunt, dicenteshomini apostatae,

quod « Apud eum sola justitia haberet locum. » Huic

successit Jovianus, qui quoniam cito morluus est, nihil

de rebus talibus jussit. Deinde Valentinianus; lcgite quae

contra vos jusserit. Inde Gratianus ct Theodosius; lcgite

quando vultis, quae de vobis constituerint. Quid ergo defiliis^ Theodosii miramini quasi aliud in haccausa sequi

debucrint, quam Constantini judicium per tot Christia-

nos Impcratorcs lirmissimc cuslodilum?

* CoQStantius el Constaiis. —^ Honoiio 1 1 ArraJio.



EPISTOLA CV. 3o5

X. Ad Constantinum autem , sicut diximus , sicutvo-

bis quando vultis, si tamen ignoratis , ostendimus , ma-jores vestri causam Cgeciliani ultro dctulerunt. Dcfunclus

est Constantinus , sed judiciuni Constantini contra vos

vivit, quo vestri causam miserunt, apud quem judices

episcopos reprehenderunt , ad quem a judicibus episco-

pis appellaverunt,

queni tsediosissime de Felice Aptun-gitano interpellaverunt , a quo toties convicti et confusi

redierunt , et a pernicie furoris et animositatis suae nonrecesserunt, eamque vobis posteris suis baereditariam

reJiquerunt, ut tam impudenter de jussionibus christia-

norum Imperatorum faciatis invidiam , cum si vobis li-

ceret, non quidem jam (^onstantinum Christianum, quia

veritati favit contra nos intcrpellaretis , sed apostatam

Julianura ab inferis excitaretis ; quasi vero si ahquid tafe

contingeret , esse magnum malum nisi vobis. Quae est

enim pejor raors animae, quam hbertas erroris?

XI. Sedjara tollaraus ista orania de medio, amemuspacem

, quam omnis doctus et indoctus intehigit praepo-

nendam esse discordiae ; diligamus et teneamus unitatem.

Hoc jubent Imperatores , quod jubet et Christus ; quia

cum bonum jubent, per ilios non jubet nisi Cbri^tus,

Et nos eliam per Apostolum obsecrat , utidipsum dica-

mus omnes, et non sint in nobis schismata, neque dica-

mus , « Ego quidem sum PauU , ego autera Apoho , ego

» vero Cephae , ego autem Christi ^; » sed simul omnes

non simus nisi Cliristi, quia nec divisus est Christus ,

nec Paulus crucifixus est pro nobis ; quanto rainus Do'

natus? necinnomine Pauh baptizatisimus;quanto minus

in Donati ? Hoc dicunt et Imperatores, quia Christiani ca-

tholicisunt, non idolorum servi, sicut vester Juhanus ;

non haeretici , sicut quidam fuerunt, et Ecclesiara catho-

' I Cor. 1, 10.

cxLvi. ao



3o6 S. AUGUSTINI EPISCOPI

licam persecuti sunt, quando veri Christiani non pro

haeretico errore poenas justissimas sicut vos , sed pro

catholica veritate passiones gloriosissimas pertulerunt.XII. Attendite quam manifcslissima veritate per cor

regis quod in manu Dei est , ipse Deus dixerit in ista ipsa

lege,

quam contra vos prolatam dicitis ; est autem, si in-

telligatis prolata provobis. Attendite quid habeantverba

principis (43) : « Nam si in eis, qui primo initialisunt,

idcirco religio baptismalis judicatur infirma,

quod ii a

quibus accipitur , peccatores putentur ; toties renovari

necesse erit traditum sacramentum, quoties indignus fue-

rit inventus collati baptismatis administrator; et fides

nostra non ex nostrcC voluntatis arbitrio, neque exdivini

muneris gratia , sed ex meritis sacerdotum et clericorum

qualitate pendebit. » Faciant mille concilia episcopi ves-

tri , buic uni sententiae respondeant , et ad quod volue-

ritis consentimus vobis. Yidete enim quam perverse et

impie dicatur , quod dicere soletis, quia si bonus sit

bomo , ipse sanctificat eum quem baptizat ; si autem

malus sit , et nesciat ille qui baptizatur, tunc Deus sanc-

tificat, Hoc si verum est , optare ergo debent bomines

ut a malis iguoratis baptizentur , potius quara a notis

bonis, utmagis a Deo

quam ab bominepossint sanctifi-

cari : sed absit a nobis ista dementia. Quare ergo non

verum dicimus , et recte sapimus , quia semper Dei est

illa gratia et Dei sacramentum, bominis autem solum mi-

msterium;quisi bonusest, adhaeret Deo, et operaturcura

Deo;si auteramalusest, operatur per illumDeus visibilem

sacramenti formam, ipse autem donat invisibilem gratiam.

Hoc sapiamus omnes, etnon sintinnobis schismata.XIII. Concordate nobiscum, fratres , dihgimus vos

hoc vobis volumus quod et nobis. Si propterea nos gra-

vius odistis , quia errare vos et perire non pernuttimus,



EPISTOLA CV. 507hoc Deo dicite , quem timemus minantem malis pasto-

ribus , et dicentera , « Quod erraverat, non revocastis,

» et quod perierat , non inquisistis^. » Hoc vobis per nos

Deus ipse facit , sive obsecrando , sive minando , sive

corripiendo , sive damnis , sive laboribus , sive per suas

occultas admoniliones vel visitationes , sive per potesta-

tum temporalium leges. Intelligite quid vobiscum agatur,

perire vos non vult Deus in sacrilega discordia alienatos

a matre vestra Catholica. Nihil in nos ahquando probare

potuistis ; vestri episcopi convenli a nobis , nunquara

nobiscum pacifice conferre voluerunt , quasi fugientes

cum peccatoribus loqui. Quis ferat i&tam superbiam

quasi Paulus apostolus non contulerit cum peccatoribus

et cum valde sacrilegis ? legite Actus Apostolorum , et

videte. Quasi ipse Dominus non cum Judaeis, a quibus

crucifixus est , sermones de Lege habuerit , eisque con-gruenter responderit? Postremo diabolus est primus om-nium peccatorum, qui converti ad justitiara nunquampoterit, et tamen nec ipse Dominus de Lege dedignatus

est ei respondere : ut intelligatis istos ideo nobiscuni

nolle conferre, quia causam suam perditam norunt.

XIV. Nos ignoramus, quid adversus se ipsos homines

jactent , qui calumniosis dissentionibus gaudent. In

Scripturis discimus Christum , in Scripturis discimus

Ecclesiam. Has Scripturas communiter habemus, quarenon in eis et Christum et Ecclesiam communiter retine-

mus ? Nos ubi agnovimus eum de quo dicit Apostolus ,

« AbrabcC diclae sunt promissiones et semini ejus; non» dicit , Et serainibus , tanquam in muhis , sed tanquam» in uno, Et semini tuo, quod est Christus^ ; » ubi ag-

novimus Ecclesiam , de qua dicit Deus ad Abraham,

« In semine tuo benedicentur omnes gentes ^. » Ubi agno-* Ezecb. uuiv, 4.— ^* Galat. ui, t6« —3 Gen. xn, 3.

QO.



3o8 8. AUGUSTINI EPISCOPI

vimus Cliristum iii Psalmo de se prophetantem ,« Do-

» minus dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui

» te ^ ; » ibi agnovimus Ecclesiam , in eo quod sequitur ,

« Postula a me, et dabo tibi gentes b£ereditatem tuam ,

» et possessionem tuam terminos terrae^. » Ubi agnovi-

mus Ciirjstum in eoquod scriptum est , « Deus deorum

» Dominus locutus est^ ; » ibi agnovimus et Ecclesiam

in eo quod sequitur , « Et vocavit terram a solis ortu us-

«quead occasum. » Ubi agnovimus Christumineo quod

scriptum est , « Et ipse tanquam sponsus procedens de

» thalamo suo, exultavit ut gigas ad currendam viam ^; »

ibi agnovimus et Ecclesiam in eo quod paulo superius

dicitur , « In omnem terram exivit sonus eorum , et in

» fines orbis terrse verba eorum. In sole posuit taberna-

» culum suum^. » Ipsa est Ecclesia iu sole posita, hoc

est in manifestatione omnibus nota , usque ad terminosterrae. Ubi agnovimus Christum , in eo quod scriptum

est, « Foderunt manus meas, et pedes, dinumeraverunt

» omnia ossa mea ; ipsi vero consideraverunt et aspexe-

» runt me, diviserunt sibi vestimenta mea , et super ves-

y. timentum meum miserunt sortem^ ; » ibi agnovimus et

Ecclesiam ineo quod paulo post in Psalmo ipsodicitur,

« Commemorabuntur et convertentur ad Dominum uni-

» versi lines terrae , et adorabunt in conspectu ejus uni-

» versae patriae gentium : quoniam Domini est regnum,

» et ipse dominabitur gentium '^. » Ubi agnovimus Chris-

tum in eo quod scriptum est , « ExaUare super coelos

» Deus^:» ibi agnovimus et Ecclesiam in eo quod se-

quitur , « Et super omnem terram gloria tua. » Ubi agno-

vimus Christumin eo quod scriptum est, « Deusjudicium

V tuum regi da , et justitiam tuam fdio regis^ ; » ibi ag-

i Psal II, V. —^ Ibid. 8.-3 id. xlu, 2.— Md. xviii, 6. —5 Ibid. 5.

_ 6 id. XXI, 17. — 7 Ibid. a8. —8 ij tv,^ 6, —» Id. lxxi, 2.



EPISTOLA CV. 309novimus ct Ecclcsiam , in co cjuocl dc iJlo in Psalmo ipso

dicitur, « Et dominabilur a niari usc|ue ad marc, et a

»flumine usquc ad terminos orhis tcrrarum. Coram illo

» procident .-Ethiopes, ct inimici cjus terram lingent.

» Reges Tharsis ct insulae muiiera offcrcnt , rcgcs Ara-

» bum ct SaLa dona adduccnt , et adorabunt eum omncs» rcgcs terrae, omnes gentcs ser\ icnt ilh ^. »

XV. Ubi agnovimus Christum in co quod scriptum

est, « Lapidcm dc montc sinc inanibus prtccisum , fre-» gisse omnia regna lerrarum^. » uticjue illa quae dc

culturis daemonum praesumcbant ; ibi agnovimus et Ec-

clcsiam , in eo quod dictum est , « Lapidem ipsum cre-

» visse, el factum montcm magnum , et replcvissc omnem» terram.» Ubi agnovimus Christum in eo quodscriptumest, « Praevalebit Dominus adversus eos , ct exterminabit

» omnes deos gentium terrse ^ ; w ibi agnovimuset Eccle-siam , in eo quod illic scquitur, u Et adorabunt in con-

»spectu cjus unusquisque de loco suo omues insulae gen-

» tium. » Ubi agnovimus Christum in eo quod scriptum

est , « Deus ab Africo vcniet , et sanctus de monte um-» broso ; operiet coelos virtus ejus ^

; » ibi agnovimus

Ecclesiam , in eo quod sequitur , « Et laudis ejusplena

» est lerra^. » Ab Africo enim posita est Jerusalem , si-

cut legitur in hbro Jesu Nave , unde nomen Christi dif-

fusum est ; et ibiest mons umbrosus, mons Ohveli, undeascendit in coelum ut cooperiret cckIos virtus ejus , et

impleretur Ecclesia per omnem terram laudis ejus. Ubiggnovimus Christum in eo quod scriptum est , « Sicut

» ovis ad immolandum ductus est , et sicut agnus coram>; londente se fuit sine voce; sic non aperuit os suum^;»etceetera quas illic de ejuspassionedicuntur; ibi agnO'

* Fsal. fcxxi, 8. —2Dan, n, 34— ^Soph, llj ii, — Habac, jn, 3.-w* Josue. Kv, {g, •"• 6 isai, tiiii, 7.



3lO 8. AUGUSTINI EPISCOPI

vimus et Ecclesiam , in eo quod illic dicitur , « Laetare

»sterilis , quae non

paris; crumpe et exclama, quae non

» parturis;

quoniam multi filii desertae, magis quam ejus

» quae liabet virum. Dixit enim Dominus : Dilata locura

» tabernaculi tui , et aulaeas tuas confige , non est quod» parcas : Porrige longius funiculos , et palos validos

» confirma , etiam atque etiam in dexteram atque sinis-

» tram extende. Semen enim tuum haereditabit gentes :

» et civitates quae desertse erant inhabitabis. INon est

» quod metuas, prabvalebis enim ; nec erubescas, quod» detestabilis fueris. Confusionem enim in perpetuura

» oblivisceris, ignominiae viduitatis tuae non erismemor;» quoniam ego sum Dominus

, qui fecit te, Dominusno-» men ei. Et qui eruit te , ipse Deus Israel universse terrae

» vocabitur *. »

XVI. Non novimus quid de traditoribiis dicatis, quos

nunquam convincere, nunquam ostcndere potuistis. Nondico ,

quia vestri potius in tali crimine detecti et confessi

manifestantur : quid ad nos pertinet de sarcinis alienis ?

nisi ut quos possumus corrigamus , vel correptione vel

quacumque disciplina in spiritu mansuetudinis et dili-

gentia charitalis ; quos autem corrigere non valemus,

etiamsi necessitas cogit pro salute cteterorum ut Dei sa-

crnmentanobiscum communicent, peccatis tameneorura

non communicemus,

qiiod non fil nisi consentiendo et

favendo. Sic enim eos in isto mundo, in quo Ecclesia ca-

tholica per omnes gentes diffunditur, qucm agrumsuum

Dominus dicit, tanquam zizania inter triticum, vel in

hac unitatis area tanquam paleam permixtam frumento,vel intra retia verbi et sacramenli tanquam malospisces

cum bonis inclusos, usque ad tempus messis aut ventila-

tionis aut Httoris toleramus , ne propter illos eradicemus

1 Isai. Liv, 1-8.



EPISTOtA CVo 3ll

et triticnm , aut grana nuda ante tcmpus de area separa-

ta , non in horreum mittcnda purgcmus, sed volatilibus

colligenda projiciamus ; aut disruptis per schismata re-

tibus, dum quasi malos pisces cavemus , in mare perni-

ciosae hbertatis exeamus. Propter hoc enim his atque

ahis simihtudinibus Dominus servorum suorum toleran-

tiam confirmavit , ne dum se boni putant malorum per-

mixtione culpari,

per humanas et temerarias dissensiones

aut parvulos perdant , aut parvuli jiereant. Quod usque

adeo ccelestis magister cavendum praemonuit, ut etiani

de praepositis malis plebem securam faceret , ne propter

illos doctrinae salutaris cathedra desereretur, in qua co-

guntur etiammah bona dicere. Neque enim sua sunt quae

dicunt , sed Dei,

qui in cathedra unitatis doctrinam po-

suit veritatis. Proinde ille verax et ipsa veritas de prae-

positis sua mala facientibus, et Dei bona dicentibus ait

« Quae dicunt, facite ; quae autem faciunt, facere no-» lite , dicunt enim , et non faciunt*^. » Non utique dice-

ret , « Quae faciunt , faccre nolite , » nisi manifesta essent

mala quse faciunt.

XVII. Non ergo propter malos in mala dissensione pe-

reamus : quamvis vestros majores non execratores malo-rum , sed accusatores innocentium fuisse, si velitis, pos-

simus ostendere. Sed quicumque illi et qualescumque

fuerint,

portent sarcinas suas. Ecce Scripturae commu-nes , ecce ubi novimus Christum, ecce ubi novimusEcclesiam. Si Christum ipsuin tenetis, ipsam Ecclesiam

quare non tenelis? Si in ipsum Christum quem legitis, et

nonvidetis, tamen propter veritatem Scripturarum cre-ditis ; quare Ecclesiam negatis

, quam et legitis et videtis?

Haec vobis dicendo et ad hoc bonuin pacis et unitatis et

charitatis vos compellendo , inimici vobis facli sumus ; et

1 Malth. XXIII, 3.



3l2 ?. ALGUSTINI EPISCOPI

mandatis quia occidetis nos, qui veritatem vobis dicimus,

et in errore vos perire quantum possumus non permitti-

mus. Yindicet iios Deus de vobis, utipsum errorem ves-

trum in vobis occidat, etnobiscum de veritate gaudealis.

Amen.

EPISTOLA CVI».

Domino IVatri dilecto Macrobio Augustinds.

Au^ustlnus Macroblo Donatiance partis apud Hipponem,uti ex epist. 108. intelligitur episcopo, agens ne sub-

diaconum quemdam rebaptizet.

Aldivi quodquemdam subdiaconum nostrum rebap-

tizare disponis. Noli : sic Deo vivas , sic Deo placeas , sic

Christi sacramenta non inaniterhabeas , sicnon in aeler-

nutn a Christi corpore separeris. Noli rogo te , frater,

pro te ipso te magis rogo , certe paululum altende quod

dico. Felicianus MustitanusPrimianum Carthaginensem

damnavit, et vicissim ab ilJo etiam ipse damnatus est.

Diu Fehcianus in sacrilego Maximiani schismate fuit,

multos ibi per suas ecclesias baptizavit , modo cum Pri-

miano vester episcopus , sed et neminem post eum bapti-

zans^. Qua ergo licentia post nos adhuc rebaptizandum

putatis? Hanc mihi solve quaestionem, et me baptiza :

si hanc autem solvere non potes,

parce alieuce animae,

parce tuae. Aut si me de Fehciano falsum dixisse arguis,

exige ut probem , cerle si non probaveio , tunc fac quod

• Alias rcLxv. qu» auteia lofi erat , nunc i8S, '-' Scripta forte

8B»0 409.— ^ fof(« baptizHstis.



EPISTOLA CVII. 3l3

putas. Acldo etiam , si non probavcro, non sim episcopus

comniunionis me?e : si aulem probavero , noli esse inirai-

cus salulis tuae. Opto te, domine frater, in pace esse no-

biscum.

KPISTOLA CVIP.

Domino beatissiino et venerabili multumque desiderabili patri

AugustinoMaximcs etTHEODORUS iu Domino salutem.

Maximus et Theodorus Au^uslino renunttantes quid

fpsis coram responderit Macrobius ad ipsius litteras.

« Ex praecepto sanctitatis tuae ad episcopum Macro-

bium perreximus, ad quem cum Litteras beatitudinis

tuae perferremus,

primo negavit se ne eidem legerentur.

Deinde aliquando ex nostrse suggestione commotus, eas-

dem sibi voluit recitari,

quibus relectis , ait : A-on pos-

sum nisi ad mevenientes suscipere , et iisdeni Jide.m

quam postulaverint , dare, Cum autem a nobis eidem

diceretur, quid de facto Primiani diceret , dixit se nuperordinatum patris sui judicem esse non posse, sed in id

quod a prioribus suis acceperit permanere. Quod necesse

habuimus bis Litteris sanctitatis tuee significare. Beati-

tudinem tuam nobis Dominus custodiat, domine pater. »

' Alias cci.xvi. qiije aulem 107 erat , nunc. 216. — Script^ post

superiorenj.



3l4 S. AUGtSTINl EPISCOPI

EPISTOLA CVIIP.

Domino dilecto fratri Macrobio Acgustinus.

Agit de non iterando bapttsmo , coarguens Donatistarum

hac inre contumaciain ; quippe qui Maximianensiumbaptisma ratum habuerunt. Evincit subinde nullam

eos schismatis edendi justam causam habuisse.

I. Charissimi filii mci honorabiles viri , cum ad tuambenevolentiam attulissent Litteras meas, quibus admo-nuirogavique te, ne subdiaconum nostrum rebaptizares,

rescripserunt milii te respondisse : « Non possum nisi ad» me venientes suscipere , et eis fidem quam postulaverint

dare : « et tamen si ad te venerit in vestra communionebaptizatus , qui diu a vobis separatus fuit , et per igno-

rantiam se putaverit denuo baptizandum , idque popos-

cerit , cura quaesieris et cognoveris ubi fuerit baptizatus,

suscipis quidem ad te venientem , nec tamen ei das quampostulat fidem , sed doces hominem habere quod petit,

nec verba errantis attendis , sed studium adhibes corri-

gentis. Male ergo dantem , quod jam dandum non est,

et sacramentum quod datum est violantem suus error ac-

cusat, non petentis^ excusat. Dic itaque mihi, obsecro

te,

quomodo non habeat qui petivit abs te, quod jamacceperat per me? Si propter alienam aquam, et alienum

fontem,

quod solent dicere qui non intelligunt, quia

scriptum est (44) • '^ Ab aqua ahcna abstine te, et de

' Alias ccLv, qua3 autem ro8 (>rat, nunc 265. — Scripla paulo post

sviperiorem. —^ Lov. polenlis.



EPISTOLA CVIII. 3l5

» fonte alieno ne biberis* ; » Felicianus quanclo separatus

est a vobis in parte iVlaximiani , « Yeritatis adulter, catenasacrilegii, » sicut concilii^ vestriverba indicant, trahe-

batur. Si secum abstulerat fontem vestrum, quis erat fons

in quo illo separato vestros baptizastis? Simul enim nuncvesler episcopus sedet cum Priraiano a se damnato , et

damnatore suo.

II. Sed sicutmihi suis^ Litteris intimarunt nostri, qui

in hac causa te viderunt , cum quaererent quid hinc di-

ceres , respondisti te nuper ordinatum (45) , factorura

patris tui judicera esse non posse , sed in eo,

quod a

prioribus tuis acceperis , permanere. Hinc sane dolui ne-

cessitatem tuam , cum te existimem, sicut audio , bonae

indoHs juvenem. Quid enim te ad hanc responsionem

nisi malae causae necessitas cogit? Sed si attendas, mifrater, si recte cogites , si Deum timeas , in niahi'^ causa

perseverare nulla necessitas cogit. Eaec enim responsio tua

non quaestionem tibi a me propositam solvit , sed causara

nostram ab omni calumnia vestrae causationis absolvit.

Dicis enim te nuper ordinatum factorum patris tui judi-

cem esse non posse , sed in eo quod a prioribus tuis acce-

perispermanere. Curergo non potius

in Ecclesia, quara

Scriptiira teste incipientem ab Jerusalem^, atque per

omnes gentes fructificantem atque crescentem a DominoChristo, per Apostolos accepimus ,

permaneraus; et de

factis nescio quorura patrura , quae arite pene centum

annos admissa dicunlur, modo judicamur''? Si enim tu

de patre tuo , adhuc in hac vita constituto , non audes

judicnre , quem potes interrogare; mihi quare dicitur utjudicem de mortuo longe antequam natus sura ? et^ chris-

tianis genlibus quare dicitur ut judicent de factis Afro-

' Piov. tx, 18. —2 Bagaitani. —* Epist. 107. * Lov, nulla —5 j^^cf,

1,8. —*> Forte judiratniis. —' Lov. nec.



3l6 8. AtlGUSTINI EPISCOPI

riim Iraditorum ante tot annos mortuorum, quos nec

vivos tot Christiani, qui tunc vivebant , in terris remo-tissimis constituti audire vel nosse potuerunt? Qui ma-neiUem notum non audes judicare Primianum , cur mihiantiquum et ignotum judicandum vis imponere CseciHa-

num? Si patres tuos non judicas de factis suis, quare

fratres tuos judicas de factis alienis?

III. An forte fratres nos negas? Sed melius audimus

sanctum Spiritum per Prophctam pri€cipicntem: «

Au-» ditequi pavetis verbum Domini. Dicite , fratres nostri

» estis, his qui vos oderunt, et qui vos detestantur, ut

» nomen Domini lionorificetur, et appareat illis in ju-

» cunditate, ipsi autem erubescant^. » Kevera enim si

hominibus nomen Domini jucundius esset , quam noraina

hominum , numquid Christus clamans : « Pacem meam» do vobis'^, » divideretur in membris suis per eos quidicunt : « Ego quidem sum Pauli, ego autem Apollo,

» ego vero Cephae^, » etper hominum nomina dilanian-

tur? Numquid Christus exsuJllaretur in baptismo suo, de

quo^ diclum est : « Hic est qui baptizat-^, >j de quo dic-

tum est : « Christus dilexit Ecclcsiam suam, et tradidit

» se ipsura pro ea , ut eam sanctificaret , mundans eam» lavacro aquae in verbo^?» iNumquid ergo in ipso suo

lavacro exsufflaretur, si nomen Domini esset jucundius,

cujus est ipse baptismus, quam nomcn hominum, de

quibus dicitis : Sanctum estquod ille dat, non quod ille?

IV. Et tamen collegae tui ubi voluerunt , veritatem

potius attenderunt, et non solum baptismum, quemPrimianus in vestra communione, sed et quem dedit

Felicianus in Maximiani sacrilego schismate, propter

honoris Domini jucunditatem sanctum esse senserunt; et

> Isai. Lwi, 5, justa ixx. —2 joan, xfv, Q7. —3 i Cor. iii, 4, —t'i)v, omi(, de quo, '— » Joan. i, 33. —** Ej>hes. v, a5, a6.



EPISTOLA CVIH. Sl^

caracterem , non soluni quem ipse aputl vos acceperat,

sed et quem aliis extra vos desertor infixerat , ipso correctoviolare non ausisunt, quia regium cognoverunt. Dehoceorum facto tam bono judicare non vis, ubi eos debcres

laudabiliter imitari , et sequeris judicium eorum , in quo

merentur ab omnibus detestari. Times dePrimiano judi-

care, ne cogaris audire quod culpes : imo vero judica ,

et iliic magis poteris invenire quod laudes. Non enim

quod male fecit Primianus, te volumus memorare, sed

quod optime fecit : qui in suscipiendis,

quos ejus dam-natorin separatione sceleratissima baptizaverat, errorem

hominum correxit, non Deisacramentadestruxit. Bonura

Christi etin hominibus malignis agnovit : malum autem

hominum , non violato Christi bono, emendavit. Aut si

hoc factum disphcet tibi, illudsahem attende, illud pro

bono tuo ingenio prudenter adverte, quia unum. Primia-

num non judicas de factis ipsius Primiani , et orbcni

christianum judicas defaclis Caecihani. Times ne te pol-

luat , si noveris quod vindicare non audeas. Absolve ergo

genles , quae nec nosse poterant quod accusas.

V. rSec tamen illud unius Primiani factum est ; scisin

quantum opinoret tu , centum ferme episcopi vestri fac-

tione damnabili cum Maximiano conspirantes, ausi sunt

damnare Primianura ; et trecentorum decem Yagaiensi

conciiio, sicut decreti ejus verba personant : « Maximia-» num fidei aemulum, veritatis adulterum, Ecclesiae matris

» inimicum , Dathan, Chore , et xAbiron ministrum , de

» pacis gremio sententii3e fuhnen cxcussit. » Hinc ahi duo-

decim, qui ejus ordinationi, quando contra Primianumlevatus est, interfuerant, non dilata damnatione conjuncti

sunt : Cceterisautem, ne uimia praecisio fieret, praestituto

die, redeundi est concessa dihatio, salvis suis honoribus,

si iutra terminum temporis remeassent. Nec limuerunt



3l8 S. AUGDSTINI EPISCOPI

trecenti et decem ad suum collegium revocare tanto Maxi-

miani sacrilcgio accusatos, intuentes forte quodscriptum

est : « Charitas cooperit raultitudinem peccatorum ^. »

Quibus^ autemest permissum tempus dilationis, foris a

vestra communione baptizaverunt, quoscumquebaptizare

potuerunt. Neque enim nisi foiis fuissent, dilatione con-

cessa invitari poterant ut redirent. Deinde et antequam

dilatio fmiretur, et postea quam fmita est, illi duodecira

cum Maximiano damnati, apud tres aut amplius procon-

sules accusati sunt, ut e sedibus suis judiciario vigore

pellcrentur : inter quos erat Felicianus Mustitanus, de

quo non ago , et Praetextatus Assuritanus nuper de-

functus, in cujus damnati loco alter jam fuerat ordina-

tus. Quos duos non unus Primianus, sed multi coepiscopi

vestri , cum frequentissima numerositate Thamugadensis

Optati natahtia (46) celebrarent, post eorura sine dila-

tione damnationem, post terminatam, quae caeteris data

fuerat, dilationem, post divulgatam '^ forensi etiara stre-

pituapud tot consules accusationem, in honoribus inte-

gris susceperuut, et post eos nullum baptizaverunt. Si

huic assertioni resistitur, vel horum aliquid si negatur,

periculo episcopatus mei exigar probare quod loquor.

"VI. Finita est causa, frater Macrobi : Deus hoc egit,

Deus hoc voluit : occuhae iUius providentiae fuit, ut in

causa Maximiani speculura vobis correctionis proponere-

tur , ut omnis adversum nos, imo adversus Christi Ec-

clesiam toto orbe^ crescentem, non dico vestra, ne in te

videar contumehosus, sed certe vestrorura criminosa ca-

lumnia fmiretur. INihil enim remansit omnino eorum,

qutc contra nos tanquam de Scripturis ab hominibus

noninlelhgentibus proferri solent. INam heec habere in

* I Petr. IV, 8. —2 lov. quia autem et permittatur. —' Forie, nunc. —4 Lov. divulgata. —6 Id, orbis.



EPISTOLA CVIII. 3l9ore consueverunt : « Ab aqua aliena abstine te*. » Sedresjiondctur, INon est aqua aliena quamvis sit in alienis

sicut nec aqua illa Maxiniiani fuit, unde vos uon absti-

nuistis. Item proponitur nobis : « Facti sunt niihi sicut

»aquamendax,nonbabenslideni^. »Sedrespondetur,Hoc

dictum est de fictis bominibus non pertinentibus ad Dei

sacramenta, quae nec in mendacibuspossunt esse menda-cia. Nam utique mendaces fucrunt, qui Primianum, si-

cut ipsi perbibetis , falsis criminibus damnaverunt : uec

tamen aqua mendax fuit , iu qua separati a vobis quos

potuerunt, baptizaverunt. Nam quando eam in his, quos

FeUcianus et Praetextatus foris baptizaverunt suscepistis,

etin mendacibus veraccm fuisse sensistis. Proponitur no-

bis : « Qui baptizatur a mortuo, quid prodest ^ Javacrum

ejus'^? Respondetur : Si ^ hoc de baptismo scriptum est,

quo baptizanlilh, quos tanquam mortuos ejecjt Ecclesia,non dixit hoc lavacrum non esse , sed nibil prodesse;

quod et nos dicimus. Verumtamen quando cum illo ad

Ecclesiam venerit, quod foris oberat, intus proderit : non

cum ipse repetitur baptismus , sed cum corrigitur bapti-

zatus. Sicut Maximianum et socios ejus, tanquam mortuos

a vestra congregatione , communionis ejectos loquitur

Vagaiense concihum? « Veridica ^, inquit, unda, in as-

» peros scopulos nonnullorum naufraga projecta sunt

» membra. iEgyptiorum quodam modoexemplo pereun-

» tium funeribus plena sunt httora, quibus in ipsa morte

» major est poeua, quo post extortam aquis ultricibus ^

» animam, nec ipsam inveniunt sepulturam. » Ex hac

turbamortuorum, quare leviviscentes Fehcianum et Prae-

textatum, in suis bonoribus suscepistis, et ab eis in illa

• Prov. IX, i8. ^— ^ Jercm. xv, i8. — 3 Eccli. xxxiv, 3o. —* Lot> est

per. —5 Id, Sed. —^ Vidc lib. 4. cont, Cresconc, c, 3i et lib. 4. c, 16.—1 Lov. ejectam aquiultricibus.



320 8. AITtUSTINI episcopi

niorte baptizalos iion rebaptizastis ; Cjuia baplismnm

Christi foris datum per mortiios, mortuis non prodesse,

eumdem tamen ipsum prodesse intus leviviscentibus ag-

novistis. Proponitur nobis : « Oleum peccatoris non im-

» pinguet caput meum *. » Respondetur, boc scriptum

deassenlationeleni atquefallaciblandi adulatoiis intelHgi,

cjua ungitur etcrescit eis caput, cum laudanturpeccato-

res in desideriis animae suae, etqui iniqua egerint, bone-

dicuntur.Quod

ex priore versu satis apparet; sic cnim

positaest lota senteutia : « Emendabit me justus iii mise-

» ricordia, et arguet me : oleum autem peccatoris non

» impinguabit caput meum. » Malle se dixit veraci mi-

sericordis austeritate conteri ^, quam deceptiora laude

fallentis extolli. Sed quomodobbet intelligatis, certe in eis

quos in sacrilegio Maximiani Felicianus et Praetextatus

baptizaverunt , aut peccatorum oleura suscepistis, autetiam peccatoribus ^^ ministrantibus datum Christi esse

oleum cognovistis. Neque enim non erant peccatores

quando de ilHs in Yagajensi conciho dicebatur : «Famosi

» criminis reos, qui funesto opere perditionis, vas sordi-

dum collecta faeculentia ghitinarunt '''. damnatos esse

cognoscite.

VII. Isla debaptismo dixissesuffecerit. Causavero se-

parationis vestrae his solet non intellectis testimoniis colo-

rari. Scriptum est : « Ne communices peccatis ahenis ^. »

Sed respondetur, eum communicare peccatisahcnis, qui

consentit mahsfactis ; non eum, qui cum ipse sit triticum,

simul tamen cum palea, quandiu area retrituratur, divi-

nis communicat sacramentis. Scriptum estenim : « Fxite

» inde, etimmundumnetetigeritis: et, quitetigeritpoUu-

• Psal. cxL, 5. —2 y^oc. conseri, — 3 /</, peccalotum. — * IJ. gliiiin»

ruii). —* I Tim. V, 22.



FPisTOLA r.viii. iiai

» luliun, polliilus esL * : » sed consensione volunliilis, uuadeceptus est Iiomo piimus non conversatione corj)oris,

qua et Judas osculatus est Cliristum. Pisces (juijipe iUi,

de quibus in Evangelio Doniinus loquitur -, ])oni et mali

intra eadcm relia, quibus congrcgalionis coaptat unita-

tem usque ad llncm saeculi, quod littoris nomine pra^fi-

guratur, paritcr natant corporibus mixli, sed moribus

separati. Scriplum est enim : «Modicum fermentum to-

» tam massam corrumpit ^: » sed eoium qui consentiunt

mala facientibus , non eorum qui secundum propbetamEzecbieleni gemunt ^, et moerent ob iniquitates populi

Dei, quaefiuntin medioeorum.

Ylll. Istam malorum permivtionem gemitel, Daniel.

Tresquoque viri gemuerunt ; ille boc in oratione ^, illi in

fornace testantur : nec tamen se ab unitate ])opuli, cu-jus pcccata confitebantur, corporali disjunctione

separa-verunt *'. Proplietee omnes in eumdem poj)ulum, in quoerant, quae et quanta dixerunt ? nec sibi tamen alterum

populum, in quo, essent, discessione corporali ve! segre-

gatione quaesierunt. Ipsi Apostoli pcrmixtum sibidiabo-

lum Judam usque in fmem,

quo se ipse etiam laqueo

perdidit ", sine ulla sui contaminatione toleraunt. iia uL

diccret eisDominus, propter illius intereos praesentiam :

« Et vos mundi estis, sed non omnes ^. » Nec ob illius

immunditiam, tanquam fermento in eis dissimilium mo-rum massa corrupta est. Nec recteiffirmaripolest, quodeos illius latebat ncquitia, nisi forte qua fuerat etiam Do-minum traditurus. Nam ipsi de illo scripserunl, quod fur

erat ^, et omnia quoe mittebanlur, de dominicis loculis

auferebat. Noneis quisquam calumniabatur illo testimo-

' Isai. r.ii, II. —2 Matili. xm, 48. — 3 i (jor. v, 6. —^ Ezech. ix, 4.

—5 Dan. IX, 5. — ^ Id. ui, 29. —^ Matih. xxvii, 4. —^ joan. xm. 10.

—9 Id. XII, 6.

«XLVl. 2 1




nio : « Yidebatis fureni, et concurrebatis cum eo*, » et

factis enim malorum, non sacramentorum communione,

sed corumdem factorum consensione concurritur. Apos-tolus Paulus quantum de falsis fratribus conqueritur -,

quorum tamen corporali permixtione non maculabatur,

cordis puri diversitatc sejunctus ? Nam a quibusdam quos

iuvidos noverat, gaudct Christumpariter prsedicari-'^, et

utique invidia diabolicum vitium est.

IX.Postremo episcopus Cyprianus, jam Ecclesia

co-piosius dilatata, vicinior temporibus nostris cujus aucto-

ritate aliquando repelilionem baptismi confirmare co-

namini, cum illud concilium "^, vel illa scripta, si vere

ipsius sunt, et non sicut aliqui putant, sub ejus nomine

conscripta.atque conficta , contineant quantum dilexerit

unitatem, quomodo in ea tolerandos, etiam contra quos^

ipse sentiebat apertisima exliortatione consuluerit, ne pa-cis vinculum rumperetur : id potissimum attendens, quia

si quis allerutris, quibus aliud videtur, quara veritas ha-

bet, bumanus error irrepserit, fraterna concordia cus-

todita cbaritas etiamcooperit multitudinem pcccatorum.

Hanc ille sic tenuit, sicamavit, ut siquid aliter quam res

cst, debaptismi sacramentosapuerat, id quoque Deusilli

revelaret, sicut Aposlolus fratribus in cbaritate ambulan-

tibusdicit : « Quotquotcrgoperfecti, Iioc sa{)iamus, ct si

» quid aliter sapilis, id quoque vobis Dcus revelabit;

>i verumtamenin quod pervenimus in eo ambulemus^. »

IIuc accedit, quoniam fructuosum sarmentum, si aliquid

babebat adbuc purgandum, gloriosa martjrii falce pur-

gatum est : non quia pro Ghristi nomine occisus est, sed

quia pro Christi nomine in gremio unitatis occisus est.

• Psal. XLix, i8. —2 2 (jor, xi, a6. —3 Ehilip, i, i8. —< Carthaginense

anni 256. de rebaptizandis haerelicis. —^ Lov. contra quoque. —^ Philip.

III, i5.



EPISTOLA CVIII. o2?)

Nam ipse scripsit, et fidentissime asserit, eos * qui extra

unitatcm , etiamsi pro illo nomine moriantur , occidi

posse, non posse, coronari. Tantum valet sive ad delenda,

sive ad confirmanda peccata, vel custodita, vel violata

charitas unitalis.

X. Ipse ergo ille Cyprianus , cum per impiorum gen-

lilium persecutionem vastata Ecclesia multos plangeret

lapsos^, malis lioc moribus tribuens eorum, qui in ipsa

Ecclesia damnabili conversatione vivebant, de collega-

rum suorum moribus gemit , nec suum gemitum silentio

tegit; sed dicit eos in tantam cupiditatem fuisse progres-

sos, ut esuricntibus cliam in Ecclesia fratribus liabere

argentum largitcr vellent , fundos insidiosis fraudibus

raperent , usuris multiplicantibus foenus augerent. Puto

istorum avaritia,fundis, et foenore Cjprianum nonfuisse

maculatum ; nec tamen ab eis se corporali segregatione,

sed vilae dissimilitudinc fuissedisjunctum. Cum eis altare

tetigit; sed immundam illorum vitam ille non tetigit,

quando sic culpavit atquc rcdarguit. Placentia quippe

ista attinguntur^, displiccntia repelluntur. Ideoque illi

optimo episcopo, nec ccnsura, qua peccata coercet,

nec cautela defuit , qua unitatis vinculum custodiret. Le-gitur cjus in quadam Epistola^, quam scripsit ad pres-

byterum Maximum , de bac re clara et aperta sententia

qua omnino praecepit, proplieticam regulam tenens,

nullo modo Ecclesiae deseri debcre unitatem, propter

malorum permixtionem. « Nam etsi videntur, inquit, in

Ecclcsia essezizania, non tamen impediri debet fidesaut

cbaritas nostra, ut quoniam esse zizania in Ecclesia cer-

nimus , nos de Ecclesia recedamus. Tantumraodo nobis

laborandum est , utfrumentum esse possimus. »

1 la lib. de unilate Ecclesiae. —* In serin. de lapsis versus init. —' Lot;

arguuntur. —* Epist, 5i.

91.



3*2''l

S. Arr.IlSTlNI EPISCOPI

XI. Islam cliaritatis logom ex oie (>lir!sli Domini pro-

niulgalam. (ipsius cuim sunt isLee similitudines , et de

zizaniis uscjue ad tompus messis in unitate agri pcr mun-dum, ct dc malis piscibus u.-que ad tcmpuslilloris intra

eadcm rctia tolerandis:) hanc ergo charitalis legem si

majores vestri menle ictinercnt. si cum Dei limore cogi-

tarcnt ; non propter Ctccilianum , ct nescio quos AtVos,

sive ut putatis, revcra criminosos , sive quod magis cre-

dendum est , ealumniis appelitos , se ab Ecclesia , quamdcscripsit ipse Cyprianus , per omnes genles radios suos

porrigcnte , el ramos suos pcr omnem tcrram copia uber-

tatisextendente ; non , inquam, se a tot gentibus Cbris-

tianis, quae omnino nescicrunt qui . vcl quid , vel quibus

objiciebant, nefaria separatione discindcrent ; quod non

fit, nisi aut simultale privata polius quam utilitate com-

muni , aut illo vitio quod consequenler ('jprianus ipse

connumerat, vitandumquc commemoral. iNam cum prae-

cepisset propter zizania, qute in Ecclesia cernuntur

,

non esse licclesiam deserendam , sequitur et adjungit :

« iNobis tantummodo laborandum cst , ut frumcntum

esse possimus . ut cum coeperit frumcntum dominicis

liorrcis condi . fructuni pro opcre ct labore nostro ca-

piamus. Apostolus in llpistola sua dicit , >3 In domo au-

» tem magna non solum sunt vasa aurea et argcntca ,

» scd et lignea et fictilia . et quEedam quidem honorata ,

» qu?pdam inhonorata' : » nos operam demus et quan-

tum possumus Laborcmus , ut vas aureum vel argenteum

simus. Caetcrum fictilia vasa confringere Domino soli^

cnnccssumcst, cui et virga ferrea data est. Esse non po-

tcs! ni;uor douiino suo servus ; nec quisquam sibi, quod

soli riho Pater tribuit , vindicarit , ut sc putet, aut ad

arcam ventilandam et purgandam ^, palam et venlilabrum

• I Tiin. 11, 20. — - Lov. sollicitum, —3 Mattli iit, 12.



EP1ST0L\ CVIII. 3i5

jam ferre posse, aiit a frumento universa zizania humanojudicio separarc. Supcrba cst ista praesumptio , et sacri-

lega obslinatio, quani s'\\n [iivor pravus assiimit, ct tiani

sibi semper amplius alicjuid . (piam milis justifia dcpos-

cit, assumunt , de Ecclcsia pcreunt; el dum sc insolen-

ter extollunt , ipso suo tumore citcati , vcrit;ilis lumcn

amittunt. »

XII. Quid hac (^ypi'i'Tni attestatione clarius ? quid

veracius? Yides quanta Evangelica et apostolica luce

praefulgeat, vide eos . qui velut offensi pro sua juslitia

iniquitatibus alienis . Ecclesiae deserunt unitatem , ipsos

esse potius iniquissimos. Vides foris csse zizania eos, qui

nolucrunt in unitate agri Domini zizania tolcrare. Yidcs

foris esse paleam eos , qui noluerunt in unilatedomus

magnag lalia tolerare. Yides quam veracitcr scriptum est,

« Filius malus ipsese juslum dicit, exitum aulcm suum» non abluit^ : » exitum scilicet, quo exit de Ecclesia ,

non purgat , non excus^it, non defendit, non purum et

sine crimine ostendit : hoc estenim, « Non abluit : » quia

si non seipsum justum diceret, sed vere ac lcgitime jus-

tus esset; non bonos proptcr malos impiissime desereret,

sed malos propter bonos patientissime sustineret , donec

ipse Dominus, sive perse, sive pcr Angelossuos, a tritico

zizania, a frumentis paleas, a vasis misericordiaevasa irae.

et hoedos ab ovibus, pisces raalos a bonis in tine saeculi

scjiararet.

Xlll. Sed si testimonia iila Scripturarum , quae ma-jores vestri ad dividendum populum Dei, velintelligenda,

vcl proferenda crediderunt, aliter quam divinorum elo-

quiorum sensus postulat , accipcre conamini , jam desi-

nite: attenditeillud speculum quod ad vos admoncndos,

Deus misericordissima , si sapitis,

provisione constituit.

' Ptov, )ixu, jiixta txx.



326 ». AUGUSTINI EPISCOPI

Causam dico Fcliciani, qucm damnarunt « Fidei ocmulum,

verilalis adultcrum , Kcclcsiae matris, » sicut in Yagaicnsi

concilio conclamaJum csl , inimicum , Dallian, Choreet Abiron ministrum , » de quo amplius addiderunt

quodeum aperta terra non absorbuit, sed ad niiijussup-

plicium supcris rescrvasse. « Piaptus cnim , inquiunt ,

poenam suam compendio lucravcrat funcris ; usurasnunc

graviores colligit funeris ^, cum mortuis inlerest vivus. »

Quaero enim utrum istum tunc immundum mortuumleligerunt illi

, qui cmv, eo conspirantes , Primiani inno-

centiamdamnaverunt, Si criim tctigerunt, utique pollu-

tum tangendo polluti sunt. Cua crgo in cjusdem commu-nione , atque a vestra seoaratis , tanquam innocentibus

dilatio redcundi conceditur, ut inlegri lionoris ac fidei

regressi babeant fundamenta , et qui tanquam ordinationi

Maximiani non interfuerint , mercanlur audire , « Quodeos sacrilcgi surcuii nonpoilucruntplanlarJa, » in eadem

parle positos , in eodem scbismate colligatos , a vobis

divisos , iliis sociatos , simul iu Africa constitulos , no-

tissimos , amicissimos , conjunctissimos,

qui etsi non

praesentes eum ordinaverunt,

propter eum tamen et ab-

sentem Primianum damnaverunt : ct inquinasse dicitur

surculus Caeciliani orbis terrarum popuios Cliristianos

numerosissimos , remotissimos, ignotissimos , cujus non

dicocausam, sed multi nec nomen nosse potuerunt. Noncommunicant peccatis alienis, qui peccatum Maximiani

non solum scierunt, sed et contra Primianum levando ^

erexerunt : et communicat peccatis alienis , qui Caeci-

lianum episcopum factura , aut in longinquis gentil^us

nescierunt , aut in propinquioril^us tantummodo audie-

runt, aut in ipsa Africa factum simpliciter , et pacifice

cognovernut , aut in ipsa Cartbagine contra neminem' In libris coiit. Cre^roa. /ccnoris. —2 /,„,, luendo.



EPISTOLA CVIII. 3^7

levaverunt. Nec cum fure concurrcbant, qui communi-

cabant ci dc quo dicit tXummasius advocatus, loquens

pro praescntc llcstituto cpiscopo vcstro , -x Quod peroc-

cultum sacrilcgii propemodum furtum,cpiscopalis nomi-

nisinvaserit principatum ; » ncc cum adultero portioneni

suam ponebant, qui communicabant vcritatis adultero;

nec modico fcrmenlo tota corum massa corrumpebatur ,

cum ei favcrent, cum in ejus parte, non quasi nescientes,

a vobis praecisi,

remanercnt, sed a vol)is contra praeci-dendam erigcndamque curarent ; dcindc vos ipsi, qui eos

ad redcundum sic invitastis, ut Maximiano tanta socie-

tatc conjunctos, impollutos a sacrilcgii surculo diccrclis,

quod Preetcxtatum quoquc ct Felicianum salvis corum

bonoiibus suscepistis, quod cum eis pacifice concordctis

[quod hodieque Felicianum vobiscum consedentem vi-

detis] nulla communione pcccatorum alienorum macu-lati, nullocontactu imnuuidilite coinquinati, nullius estis

malignitatis fcrmento corrupti : tt orbi cbristiano per

haec testimonia alienum crimen objicitur, unitatis divisio

a separatione funesta dcfcnditur , a praeciso ramo, tan-

quam immundus ramus, (pii in vcr« matris radice man-scrit , accusatur.

XIV. Quid illud, quod solctis de sustentatis persecu-

tionibusgloriari ? Si martjresnon facit causa, sed poena,

cum diceretur , «Beatiqui pcrsecutionem patiuntur , »

frustra est additum, « Propter justitiam^. » Nonne vos

etiam in hujus tituli gloria Maximiauistae facillimc vin-

cunt , qui pcrsecutioncm non solum postea vobiscum,

sed prius ct a vobis pertulerunt? Advocati accusantis

Maximianum , vestro collega pr(rs<niLe Ficstituto, qui in

locum Salvii''^ Membressitani,cum iceteris illis undccim

sine dilatione daranati , antequam ipse dies dilationis

' Matth V, lo. —2 Lov Salvi ^ ide lil). i co:.! (.risron rap .'i 5.



3o8 s. AicrsTiNi Enscopi

transirel, jam liieraf ordinatus , verba sunt quae jam

paiilo aiitc commemoravi. Titianus etiam dic ipso dila-

tionis transacto, Felicianum et Pra?te.\tatum de lota ipsa

contra Primianum conspirallone verbis gravissimis ac-

cusavit , Concilium etiam Vagajense non semel Gestis

proconsularibus, ac deinde municipalibus allegatum est,

cxcitata judicia , impclrat;ie minacissiniLC jussiones, pos-

tulatum atque pra?ceptum est, ad coercitionem resisten-

tes perducerentur, impcrtitum ^ oflicium, concessa auxi-lia civitalum,per qujr id (piod judicatum est, impleretur.

Quid crgono])iscuni de imperata persccutione confligitis,

((ui vobi.-cum ista non sequo jure divisimus ? Cum enim

non scmpcr qui persecutioncm sustinet; perveniat ad

passionem ; sic intcr nos composucrunt cierici et Cir-

cumccUiones vestri, ut vospersecutionem, nos passionem

sustineiemus. Sed , ut dixi , cum Maximianistis dc ista

laude ccrtate, qui contravos recitant Gesta forcnsia, ubi

eos per judices persecutionibus agitastis : sed plane cumquibnsdam eorum lali coercilionc correctis postea con-

cordastis : unde nec nostra cst desperanda concordia ,

si Deus adjuvare . et vobis pacificam mentem inspirare

dignelnr. >am ct ilbid,

quod conira nos a vestra parte

niagis ore malcdico, ([uam veredico solet dici, «Yeloces

» pedes eorum ad effundendum sanguinem , » iios potius

ista in tantislatrociniis Circumcellionum, clericorumque

vestrorum experti sumus,

qui corporibus bumanis ca^de

atrocissima laniatis , tot loca nostrorum sanguine criien-

tarunt : (piorum duces . quando te ingrcdiente in banc

patrlam , cum suis cuneis deduxerunt. Deo laudesinter

cantica conclamantes quasi^ voces velut tuba praeliorum

in suis omnibiis lalrociniis babuerunt. Alio tamen die

coucussi acstimulati aculeis verborum tuorum ,qufe in

1 f.ox . insjici iliiiii. — '' Fo'(f fjiias,



EPISTOLA. CVIII. 3^9

eos per punicum interpretem honcsta ct ingenua libcr-

talisindignatione jaculatus cs, factis

corumirritatus

po-tius quam deltctatus obscquiis , se de media congrcga-

tione . sicut ab eis qui aderant narranlibus audirc

potuimus , iuribundis molibus rapuerunt , nec post co

Tum pcdes veloces ad eflundendum sanguincm . ull.i

acjua jjavimcntasnlsavislis! 47) • quod post nostros clcrici

lui [iutaverunt csse faciendum.

XV. Sed ut dicere ctepcram hoc dc Scripturis testi-

nioniuni, quod in nos solells magis con\ici;indo. <piam

urob^mdo jactare, « Veloccs pcdes eorum ad (tVuiulen-

>j dum sanguinem^. )^ eliam in- Felicianum, ct l'raHe.\ta-

tum imjictu vcbcmenti,

grandiloqua ilhisentcntia concih*i

Vagaicnsis evomuit. Nam cum de Masimiano, qnx visa

sunt dicenda , dixissent: « tNec solum hunc , inquiunt,

sccleris sui mors justa condemnat; trahit et ad consor-

tlum criminis plurimoscatena sparilegii; dequibuss crip-

tum est : « Venenum aspidum sub Ial>iis eorum, quorum>; os maledictione . et amaritudii.e plenum est. Veloces

»pedes eorum ad elfundendum sanguinem. » Quibus dic-

tis,utdeinde ostcndcrent qui essent, quos traherct ad

consortium criminis catena sacrilegii, eosque cum Maxi-

miano simih sevcritatc damnarent : « Famosi ergo, in-

quiunt , criminis rcos Victorianura Carcaviancnsem , » ad

quem adjungunt alios undecim, inter quos Felicianum

Muslitanum, ct Praetextatum Assuritanum. Post haec in

eos dicta, facta est cum cis tanla concordia, utnihil eo-

rum minueretur lionoribus : nuhus ab eis ablutus, post

abluentium pcdes vcloces ad effundendum sanguinemrursus abluendus judicarctur'\ Cur ergo de nostra con-

cordiadcsperaudum cst? Deusdiaboh averteritinvidiam.

« Et pax Christi vincat in cordibus nostris^. » Ac, sicat

' P.sfli. xiit, 3. — - Aoi'. anitiit. ii). —* /./. judiearet. —^ Coloss. iir, i5.



33o S. AUGUSTINI EPISCOPI

ideni Aposlolus""clicit : « Doncmus nohismetipsis , si quis

w advcrsus aliqucm haLet cjucrclam , sicut ct Dcus in

«Chrislo donavit nohis*,»ut quod jam di.\i , el saepe

diccndum cst, charitas cooperiat multitudinem pecca-

torum ^.

XVI. Verum tu frater, cum quo nunc ago, ct de quoin Chrislo , sicut ipse novit, gaudere dcsidcro, si parlis

Donali dcfcnsioncm in hac Maximiani causa velis per in-

gcnii tui et eloquii ficultalem suscipere, nec mendaciter

agerc, quoniam recens est memoria ipsius, hominibus

in quos haec gesta sunt, adhuc in cor|)ore constitutis,

tot etiam proconsularihus ct municipalihus Gcstis , uhi

advcrsus vos scmpcr catliohca Ecclcsia commonita est

ut ncc illud de aqua alicna, ct dc aqua mendacii, et la-

vacro morUii, ct si qua alia .sunt hujusmodi, sicut sole-

tis , intclligcnda fatcaris; scd eo potius modo, ut haptis-mus Christi ad participationem salutis sptcrnBe datus

Ecclt-sioe , nec extra Ecclesiam judicetur extraneus , nec

in alienis dcputctur alicnus , scd extrancis et alienis va-

leat ad pcrnicicm ; suis autcm , et propriis ad sahitcm :

atque in illis , cum ad pacem Ecclesiae convertuntur, er-

ror emendctur , non sacramcntum errorcm puniendo

dcstruatur; utque id quod ohcrat foris pcrverso , intus

incipiat prodesse correcto. Nec illa rursus de non com-

municando peccatis alienis, de separatione a malis, de

non tangendo immundo atque polluto , de cavenda mo-dici fermcnti corruptione , ct cactera talia, sicut soletis

accepturus es, ne vos in Maximianicausa inexplicabiliter

implicetis. Sed ita sapiens hoc asscrcs , hoc tenebis

quod sana doctrina commcndat, quod vcra regula exem-

plis propheticis atque aposlolicis prohal , malos esse po-

tius tolerandos, ne deserantur honi, c|uam bonos dese-

' ("olos* iri . i3. — 2 i Felr. iv. S.



EPISTOLA. CVIII. 33 1

rendos, ut separentur mali^. Tantum ut ab imitatione,

a consensione , a vilce ac morum similitudine roprobi se-

jungantur, simul cresccnlcs, simul in tribulationc per-

mixti , simul intra retia congrcgati usque ad tempus

messis , ventilalionis , ct littoris. Dc persecutione autem

(juidcjuid ad expcllcndos ct scdibus perturbandos Maxi-

mianistas a vcstris pcr judiccs actum est, quomodo de-

fensurus es, nisi boc prudentiorcs vcstros corrigendi

animo , non noccndi moderato terrore fecisse : si qui au-

lcm bumanum modum exccsserunt , sicut in bis, quae

Salvium Mcmbressitanumesse perpessum civitasipsa tes-

tatur, non praescribcre caeteris tanquam palea cum fru-

mentis in una sacramentorum communione ronstitutis,

vitae autcm dissimilitudine scparatis?

XYII. Ouoe cum ita sint , amplcctor istam defensio-

nem tuam. Ista quippe crit , si vcrax erit, ct vcritatevincetur, si ista non crit. Amplcctor, inquam, dcfcnsio-

ncm tuam , sed banc esse cernis ct meam. Cur non ergo

in unitate arctf^ dominicse simul frumentum esse labore-

mus, simul palcam tolcramus ? Cur non obsecro tc, quae

causa, cui bono, ob quam utilitatcm , dic mibi? Fugitur

unitas, ut Agni unici sanguine populi comparati, adver-

sus inviccm studiis contrariis inflammentur, ct dividan-

tur ovcs, quasi nostras inter nos, patrisfamilias illius

qui servo dixit : ^( Pasce ovesmeas^, » non, Pasce oves

tuas : ct de quibus dictum est , « Ut sit unus grex, et unus

wpastor-^, « qui clamat in Evangclio : » In hoc scient

» omnes, quia Discipuli mei estis, si veram dilectionem

» babucritis in vobis'^, » et, « Sinite crescere utraque us-

» que ad messem , nc forte cum vultis colligere zizania ,

'j cradicetis simul et triticuni^. » Fugitur unitas , ut buc

' Loi'. Iioni. —^ Joan. xxi, 27 —^ Id. x, 16. —* Joau. xih, 35. —5 Mallh. Mu, T>o.



335 s. AUGISTINI EPISCOPI

maritus, illuc uxor convcniat : dicat ille, Mecum teneiinitatcm, quia cgo sum vir tuus; rcspondeat illa, Ibi

morior, ubi est pater meus : ut in uno leclo dividantChristum, (juos (letestamur. si tlividaiit lettum. Fugi-tur unitas. ut propin(|ui. ct cives. et amici , et lios-

pites, et([uicumque sibi Ijumana nccessltudine colligati,

utrique Cliristiani. in conviviis ineunclis, in matrimoniisIraclendis et accipienclis, in emendo ac vendendo, in

pactis et placitis, in salutationibus ,

in consensionibus,in collocutionibus, in omnibus suis rebus negotiisque

concordes sint, et ad Dei altare discordes. Qui enimquantambbet aliunde conceptam . illic dcberent finire

discordiam, et secundum prtcceptum Domini, prius re-

conciliari fratribus suis, et tunc olTerre munusaltaris,

alibi concordes, ibi discordant.

XVII I. Fugitur unitas, ut nos adversus vestrorum(noloenim vestras dicere i improbitates quaeramus pu-

blicas leges. et adversus ipsas leges armentur Circum-celliones

, quas eo ipso furore contemnant, quo in vos eas

cum furerent excitarunt. Fugitur unitas, ut contra pos-

sessores suos rusticana erigatur audacia, ct fugitivi servi

contra apostobcam disciplinam, non solum a dominis

alienentur, verumetiam dominis commincntur : nec so-

lum comminentur. scd et violentissitnis ^ acaressionibus

depraedentur; auctoribus et ducibus, et in ipso scelere

princi])ibus agonisticis confessoribus vestris,

qui ad Dei

laudesornant lionorem veslrum, cjui ad Dei laudesfun-

dunt sanguinem alienum , ut vos proptcr bominum invi-

diam coilectis vestris, alque discursis promittatis prrcdas

eis, a quibus ablatoesunt, reddituros. Nec tamen et boc

velitis, ut valeatis implere, ne illorum audaciam , quamsibi putaverunt vestri presbyleri necessariam,nimium co-

' Lcv viJt^ntissiniis.



IPISTOLA XClll. 333

ganiini oircnilerc. Jaclanl cnim piicccdentia circa vos

mcrita sua, dcmonstrantcs , et enumerantcs antc istam

lcgem (48), qua gaudctis voMs rcdditam libertatem

qubd loca et basilicas pcr cos prcsl^yteri vestri, vastatis

nostris fugatisquc tenuerunt , ut si in eos volueritis esse

scvcri , bcncficiis corum appareatis ingrati.

XIX. Fugitur unitas, ut quicumque apud nos ferre

detrectaverint disciplinam , ad illosfugiant dcfendendi,

ut vobis oflfcrantur rebaptizandi,Sicut iste de agTOSub-

diaconus Rusticianus , cujus causa baec ad te scriberc

magno sum dolore ac timore compulsus, propter repro-

bos et perversos mores excommunicatus a presby tero suo,

inultorum etiam in illa regione debitor factus , et contra

ecclesiasticum vigorcm , et contra conditorcs suos, aliud

praesidium non quaesivit, nisi ut abs te iterumplagaretur,

et ab ipsis quasi mundissimus amaretur. Jam talem dia-conum nostrum , et ipsuni a suo presbytero excommu-nicatum, decessor ^ tuus rebaptizavit , et vestrum diaco-

num fecit, qui non post multos dies , eorumdem perdi-

torum sicut desideravit commixtus audaciae, etin nocturna

aggressione , in mcdio latrocinio atque incendio suo ,

subvcnientis multitudinis concursu ,peremptus est. lii

sunt fructus divisionis bujus , quam sanare non vultis,

sic fugicndo unitatem , quemadmodum fuerat ipsa divi-

sio fugicnda ; quse per se ipsam foeda est , et damnabilis

Deo, etsi propter ipsam baec et alia tam borrenda et ne-

fanda non fierent.

XX. Agnoscamus ergo , frater,

pacem Cbrisli, pari-

tcrque teneamus , et quantum Deus donat , ^-imul boni

csse studeamus , et simul malos salva unitate, quanta

possumus disciplina emendenius, et propter ipsam uni-

tatem, quanta possumuspatientia toleremus : ne^, sicut

• Fone proculeiamii, —' Matlh. xiii, 29.



EPISTOLA CIX.

EPISTOLA CIX

336

Venerabili ac desiderablli et toto sinu charitatis amplectendo

ejiiscopo AuGusriNo, Severus.

Severus Milevitanus anlistcs maximam dclectatlonem

fructumque e.c Augustini leclione capere se pro/ilcturi

sutnmis taudibus ipsum efferens, ac demum provocans

ad rescribendum.

I. « Deo gratias, frater Augustine , cujus donum est

quidquid in nobis bonorum gaudiorum est. Fateor, bene

mibi tecum est ; multum lc lego : mirum dicam , sedverum pb\ne, quam mibi absens solet esse praesentia

,

tam prsesens flicta est absentia tui. INullae se nobis inter-

ponunt turbulentiC actiones temporalium rerum, Ago

quantum possum,etsi non tantum possum quantum volo :

quid ego dicam, quantum volo? i\osti optime quamava-russim lui ; nec tamen murmuro , quia non tantum ago

quantum volo, quoniam rursus non minus ago quantumpossum. Deoergo gratias , frater dulcissime, bene mibi

tecum est , gaudeo tecum arctius conjunctus , et ut ita

dicam, unissime quantum potest adba^rens tibi, redun-

danliam uberum tuorum suscipiens vires comparo , si

possim idoneus effici ad ea concutienda et exprimenda,

ut quidquid secrelius et interius cLiusum custodiunt, re-

molis pelHbus quas adbuc lactenti sugendas inserunt

ipsa mihi viscera , si possibile est, dignentur effundere.

* Alias xxxvti. qu% autem 109 erat , Quuc ait, —Scripta forte cirea

hoc t«mput.



330 9. ai;(;lvT!NI lirisc.ori

ViscLTa,in(]iiam, niilii iil rcrunclauLur cnpio : \isccia lua,

viscera pinguia sagina ca'lcsli, ct condita omni clulccdine

spiritali : \ isccra tua , viscera pura , viscera simplicia ,

nisi quod duplici sunt vinculo redimita gemine cbarita-

tis : viscera tua , viscera perfusa lumine veritalis, ct rc-

fulgentia veritatem. Iloruni memanationi vel resultationi

subjicio , quo nox mea in luminc tuo dcficiat, ut in diei

claritale simul ambuiare possimus. vere artificiosa

apis Dci , construcns favos divini ncctaris plcuos , ma-

nantes miscricordiam et vcritalem,

pcr quos discurrcns

deliciatur anima mca , et vitali pastu quidquid in se

minusinvcnit , aut imbecillum sentit, resarcire et sutful-

cire molitur. »

II. « Benedicitur Dominusper praeconium oris tui, et

fidele ministerium : quod sic concinere et respondere

facis canenti tibi Domino, ut quidquid de ejus plenitu-dine ad nos usque redundat, jucundius eilicialur et gra-

lius per tuum elegantem famulatum, et succinctam mun-

ditiam,etfidclc accaslum simplexque ministcrium : quod

ita resplendcre lacisperargutias luas et vigilantiam tuam,

ut perstringat oculos , et in se rapiat : nisi tu idem in-

nuas Dominum , ut quidquid in te dclectabile lucet , re-

ferentes nos ad illum , i[)sius essc agnoscamus , de cujus

bonitate tam bonus es, et de cujus puritateet simplici-

tate et pulcbritudine purus , simplex el pulcber es : et

illi agenlcs gratias dc bono tuo dono suo dignctur nos

tibi adjungere , vel quoquo modo subjungere, utplenius

subjiciamur illi, cujus te ductu ac inodcratione talem

gaudcnius , ut et tibi conlingat gaudere de nobis : quod

non dillido fore , si tuis mc orationibus adjuves, cujus

imitatione nonnibil jam profeci , ut tabs esse desidcrcm.

"Vides qnid facias , quod sic bonus es , quam nos rapias

in amorem proximi, qui nobis primus ad dilectionem

Dei. et ultimus giadus est, (tqua.^i liiiies,

quosibi utcr-



EPISTOLA CIX. 33^que annectitur Deiet proximi : in quo nos, uldixi, quasi

liniite stantes amboruni calore tangiinur , et amboruniflagramus amore. Sed quantum nos iste ignis exusserit

et purgavcrit proximi , tantuni nos in in illum puriorem

Dei ireconipellit. In quo jam nullus nobis amandi modusimponiuir

,quando ipse ibi modusest sine modo amare.

Non ego verendum est ne plus amcmus Dominum nostrum,

sed ne minus, timendum. »

111. « Haec Epistola superior , quEe tibi me quasi ab-stersa tristitia felicitate actionum , de liberali oiio quodtecum mihi agere licuit in boc rure posito ( nam ita li-

cere potuit ) laetiorem offert , antequam sane venerabilis

episcopus nos visitare dignaretur , quasi meta illorum

gaudiorum scripta est , et quod verc mirer , eodem die

venit quo scripta est. Quid boc est , quaeso anima mea,

nisi forte quod nos delectat ; tamen etsi honestum est

non tamen satis utile,

quia in parte est ? Interim licet

universo hanc ipsam partem , id nos ipsos, quantum pro

peccatis nostris nobis cedit raaleria , id est nos ipsi ce-

dimus, nobis elimatiores et compaginabiliores, (si tamenadmittis hoc verbum ) aptare moliamur. Habes Episto-

lam non pro tua magnitudine, sed pro mea parvitate

longiorem , qua te provocaverim , ut jam non pro meaparvitate , sed pro tua magnitudiue mihi Epistola mit-

tatur. Quae tamen quantacumque erit , mihi longa nonerit, cui totum tempus breve est ad te legendum. Res-cribe mihi quando, aut ubi occurrere debeam, propler

illam causam qua me jussisti occurrere. Quod si est in-

tcgra, et non forte aliudmelius placuit^ tunc occurram :

sin minus , rogo te , nolo me a cursu revoces meo. Illa

enim sola visa est, quam prosponerem mihi. Fratres om-nes qui nobis in Dominoconservisunt, etdesidero mul-tum, et saluto. »

CXLVI. 2Q



338 S. AU6USTINI EPISCOPI

EPISTOLA CX».

Domino beatissimo atque dulcissimo , venerabili nimiumque

desideiabili iVatii et consacerdoti Severo, et qui lecum sunt

fratribus, Augustinus et qui mecum sunt fratres in IDomino

salutem.

Augustinus Severo eplscopo blandissime expostulans et

querens se ab Ipso turUopere laudatum in superiore

cpistola.

I. Epistola mea , quam pervexit cbarissimus filius et

condiaconus noster Timotheus ^ jara parata erat profec-

turo, quando filii nostri Quodvultdeus et Gaudentius adnos venerunt cum litteris tuis. Inde factum est ut conti-

nuo proficiscens , non aiferret responsionem meam, quo-

niam post illorum adventum quantulumcumque apud

nos immoratus est , et profecturus per lioras singulas vi-

debatur. Sed etsi pcr eum respondissem , adhuc debitor

forem. Nam et nunc quod videor respondisse debitot

sum non dico cbaritatis,

quam tanto magis debemus

.

quanto amplius impenderimus , cujus iios perpetuos de-

bilores ostendit Apostolus dicens, « Nemini quidquamw debeatisj nisi ut invicem diligatis^ ; » sed ipsius Epis-

tolae tuse : quando enim sufficiam tuas suavitati , tantas-

que aviditati animi tui, quam mihi lecta nuntiavit?Rem

quidem milii in te notissimam insinuavit ; verumtamefi

etsi non mihi rei novse insinuatrix, iiova tamen rescripto-

rura exactrix fuit.

* Ali&s cixxv. (|u>Te auleni i lo erat, nunc 21 3. —SCripta p64t slipfeHoreffl.

—"^ Rom. XIII, 8.



EPISTOLA CX. 33rt

II. Miraris fortasse cur me hujus debiti persolutorem

imparem dicam , cum tu de me tam multum sentias, qui

me tanquam anima mea noveris, sed lioc ipsum est, quodmihi magnam aifiiculLatem fecit respondendililteristuis,

quia et quantus mihi videaris parco dicere propter ve-recundiam tuam , et utique rainus dicendo , cum tu in

me tantara laudem contuleris, quid nisi debitor reraa-

nebo? Quod non curarem , si ea quae de me adme lo-

cutus es , non ex charitate sincerissima dicta scirem , sed

adulatione inimica amicitiae. Hoc quippe modo nec de-bitor fierem

,quia taha rependere non deberem : sed

quantomagis novi quam fideU animoloqueris, tantoraagi^

video quanto debito graver.

III. Yide autem quid mihi contigit, ut me quodsm

modo ipse laudaverim , qui me a te fidehter laudaturadixerim. Sed quid aliud dicerem

, quam id quod de te

admonui , quem nosti, Ecce mihi novam feci quBestio-

nem, quam tu non proposuisti, et eam fortassis expectas

ut solvam : ita mihi parUm erat quod debitor eram , nisi

etiam me ampliore debito ipse cumularem : quanquamhoc facile sit ostendere , et si non ostendam facile tibi

videre , et vera infideliter dici posse , et non vera fideli-

ter» Qui enim sic credit ut loquitur, etsi non vera loqui-

tur, fideliter loquitur : qui autem nOn credit quas loqui-

tur,etsi vera loquitur, infideliter loquitur. ISumquidergo dubito,qUod ea de me credas, quae scripsisti.^Quae

cum in menon agnosco^ potuisti fideliter de me non vera

dicere.

IV. Sed nolo te vel benevolentia sic falli ; cui bene-

volentise debitor sum, quia et tam fideliter , et tambenevole ea , quae vera sunt

,possum de te dicere , nisi

ut supra dixi , verecundiae tuae parcerem. Ego autem

quando laudor a germanissimo et famiharissimo animae

Q2.



34o S. AUGUSTINI EPISCOPI

meae , velut a me ipso lauder , sic habeo. Quod cernis

quam molestum sit , etiam vera si dicantur. Quantopotius quia etiam cum sis altera anima mea , imouna sit anima tua ct mea , sic in me falleris putando

mihi adesse quae desunt, quomodo et de se ipse unus

homo falli potest? Quod non tantum ideo nolo, ne quemdihgo , tu fallaris; verumetiam ne miiius ores , ut

sim quod jam me esse credis : ncc in eo sum tibi de-

bitor , ut eadem j^rogressu benevolentiae credam et lo-

quar de te bona, quae adhuc et tu tibi deesse cognoscis

sed ut animo tam quidem benevolo ea tantum dicam bona

tua, dona Dei , de quibus in te certus sum. Quod non

ideo non facio ne fallar in eis , sed ne tu a me Liudatus ,

ipse te laudasse videaris : et propter illam justitiae rcgu-

lam ,qua mihi fieri nolo. Quod si fieri debet , eligo esse

debitor, quandiu puto non esse faciendum : si auleni fieri

non debet , nec debilor sum.

Y. Sed novi quod mihi ad haec respondere possis, Ita

ista loqueris quasi prohxam Epistolam tuam de laudibus

meis desideraverim. Absit ut hoc de te credam : sed

Epistohi tua nolo dicere quam veris, vel quam non veris,

plena tamen hmdibus meis , hoc de me ut reprehende-rem,etiam te nolente, flagitavit, PSam si quid ahud vo-

lebas ut scriberem , Lirgitorem me desiderabas, non red-

ditorem. Porro justitiae ordo sic habet, ut debitumprius

reddamus ; tum deinde cui reddimus, si hoc placet , ah-

quid et donemus. Quanquam eliam taha quaha deside-

rasti ut scriberem, si dihgentius prafcepta dominica co-

gitemus , reddimus potius quam donamus , si neminiquidquanidebendum est, nisi ut invicem dihgamus. Ipsa

quippe dilectio exigit debitum , ut fraternae charitati

servientes, eum,

qui se adjuvari recte veht, in quo pos-

sumus , adjuvemus. Sed mi frater et ta credo quod no-



EPISTOLA CX. 341

veris quanta sint in manibus meis , quibus ob diversas

curas, quas nostrae servitutis necessitas habet , vixmihi

paucissimae guttae temporis stillantur, quas aliis rebus

si impendero , contra ofilcium meum mihi facere vidcor.

VI. Quod enim vis, ut ad te prolixam epistolam scri-

ham, et hoc quidem debeo, faleor, debeo prorsus hoctamdulci, tam sincerae, tam meras voluntati tuae. Sed quia

Lonus es amator justitiae , inde te admoneo , ut de illa,

quam diligis, hoc a me hbentius audias. Cernis prius esse

quod et tibi et ahis, quam quod tibi tantummododebeo;et tempus adomuia mihi non sufiicit, quando nec ad illa

quaepriora sunt. Unde omnescharissimi et famiharissimi

mei, quorum in nomine Christi inter primos mihi es ,

rem facient ofiicii sui, si non sohim aha mihi scribenda

ipsi non imponant, verumetiam caeteros quanta possunt

auctoritate et sancta benignitate prohibeant : ne videar

ego durus cum a singuhs petita non dedero, dum ea volo

magis reddere, qucC omnibus debeo. Denique cum sicut

speramus etpromissum tenemus, ad nos venerit venera-

bihtas tua, scies quibus operibus htterarum et quantumoccupatus sim , et instantius facies quod rogavi, ut et

ahos quos potueris, mihi ahquid ahud scribendum volen-

tes injungere , a me demoliaris. Dominus Deus noster

impleat cordis tui tam grandem, et tam sanctum sinum,

quem ipse fecit, Domine beatissime.



3^^ S. ABSUSTINI EPISCOPI

•.-*-» V>'-tt..^-ft.i

EPISTOLA CXP.

Dominodilectisslinoetdesrclerantissimofratrietppmpvesbytero

ViCTORiANo AcGusTiNus iu Domino salutem.

Angustlnus F ictoriano fresbytero , consolans eum adtoleranter accipienda niala quoi barbari in Italiam et

Hispaniam incursionem facientes , inferebant sanctis

viris et sacvis virginibus.

I. L1TTER.C tuae implevemnt grandi dolore cor nos-

trum, quibus pelisti ut prolixo opere ah'qua responderem ;

cum talibus malis niagis prolixi gemitus et fletus, quamprolixi libridebeantur. Tolus quippemundus tantis affli-

gitiir pladibus, ut pene pars nuHa terrarum sit, ubi non

taliq, qualia scripsisti, committantur atque plangantur.

Nam ante parvum tempus, eliam in illis solitudinibus

jjlgjpti, ubi monasteria scparqta ab omni strepitu, quasi

gecura delegerant, a barbaris interfccti sunt fratres. Jam-verq quee modo in regionibus ltalia3, quae in Galliis ne-

faria perpetrata sjnt, ptiam vos latere non abitror; deHjspanis quqque tpt provinciis, quae ab his malis diu vi-

debantur intactce, coeperunt jam talianuntiari. Sedquidlonge imusPEcce inregione nostra Hipponensi, quoniameam barbari non attigerunt , clericorum Donatistarum

et Circumcellionum latrocinia sic vastant Ecclesias , ut

barbarorum fortassefacta miliora sint. Quis enim barba-

rus excogitare potuit quod isti , ut in oculos clericorum

nostrorum calcem et acetum mitterent, quorum membra

1 Alias ctxii. qiias auletn 11 1 erat, nunc 148. — Scripta exeunte

an. 409 forte meuse Nov.



EPISTOLA. CXI. 343

etiam csetera plagis liorrcndis vulneribusque sauciarunt?

Depraedanturetiam domos aliquas ct incendunt, fructus

aridos diripiunt, humidos fundunt, et talia caeteris com-»

minando, multos etiam rebaptizari compellunt. Pri-

die quam ista ad te dictavi, ex uno loco per bujusmodi

terrores quadraginta et octo animae mibirebaptizatae uun-

tiatic sunt.

II. Plangenda sunt baec, non miranda et cxclaman-

dum, ad Deum ut non secundum merita noslra, sed se-

cundum misericordiam suam a lantis mabsbberet nos.

Nam quid utique sperandum fuit generi liumano ; cumhaec et in Propbetiset inEvangebo tanto ante praedicta

sint? iNon itaque dcbemus tam nobis ipsis esse contra-

rii, ut credamus quando leguntur, et queramur quando

complentur : scd potius et ilHqui incredub fuerant, cumhaec in sanctis bbris conscripta legcrent vel audirent,

nunc saltem credere dcbent cum compleri jam vident :

ut de bis tam magnis pressuris tanquam in torculari Do-mini Dei nostri, sicut amurca infidelium murmurantiumet blaspbemantium fluit, ita oleumquoque fideliumcon-

fitentiura et orantium exprirai et bquari non cesset. Ulis

enim qui contra Christianam fidem querrlas impias jac-

tnrenon quiescunt, dicontes. (|uod antequamista doctrina

per munduni praedicaretur, tanta mala non patiebatur

genus humanum,facile est ex Evangelio repondere. Do-minusenim dicit : « Servus nesciens voluntatem Domini» sui, et faciens digna plagis : vapulabit paucas : servus

))autem sciens voluntatem domini sui, et faciens digna

))plagis, vapulabit multas^. » Quid ergo mirum , si

temporibus iste mundus, tan({uam servus jara sciens vo-

luntatem Domini sui, et faciens digna plagis, vapulat

multas? Attendunt quanta celeritate Evangelium pra?di-' Ltic. XII, 47.




catur, cL non attenduntquantaperversitate contcmnitur.

Servi autem Dei liumilcs et sancti. qui clupliciter mala

temporalia patiuntur, quia et ab ipsis impiis, et cum ip-

sis patiuntur, habent consolationes suas, et spem futuri

saeculi. Unde dicit Apostolus : « Non sunt condignac pas-

» siones hujus temporis ad futuram gloriam, quae reve-

» labitur in nobis*. »

IIIo Proinde, cbarissimc, ctiam ilHs quorum verba di-

cis te fcrc non possc, quoniam dicunt, Si nos pcccatores

ista meruimus, quarc servi Dci barbarorum fcrro pe-

rempti sunt et ancilke Dei captivae ductae sunt? bumiliter

et veraciterctpie rcspond^, QuantamJibct enirn juslitiam

servemus,

quantamlibct Domino obedicntiam cxbibea-

mus, numquid meborcs esse possumus, illis tribus viris,

qui in caminum ignis ardentis pro conservanda Lege Dei

projccti sunl? Et tamen lcgc quid illicdicat Azarias unusex tribus, qui apcriens os suum in medio ignis , dixit;

« BenedictusesDomineDeus patrum nostrorumet lauda-

» bilis, et gloriosum nomen tuum iii SECcula : quoniam

» justus cs in omnibus, quce fccisti nobis, ct omnia opera

» tua vera, et rectee vias tuae, et omnia judicia tua veritas,

» et judicia vcritatis fecisti per omnia, quae intulisti no-

» bis, ct civitati sanctae patrum nostrorum Jerusalem :

» quoniam in veritate etjudicio intulisti nobisomnia baec,

» propter peccata nostra : quoniam peccavimus, et Legi

» tuas non paruimus, et mandatis tuis non obaudivimus;

» ut bcne nobis esset : et omnia quae inlulisli nobis , in

» judicio vero intulisti. Et tradidisti nos in manus iniquo-

» rum inimicissimorum transfugarum, et regi injusto et

» pcssimo ultra universam lerram. Et nunc non est, ut

» possimusapcrirc os. Vere confusio ct opprobrium facti

); sumus servis tuis, et eisqui tc cohmt. Ne tradideris nos

' Roii), Mij, 18, —2 J3dii. III, 26.



EPISTOLA CXI. 345

)) in perpetuum propter nomen tuum Dominc, ct cles-

» pexeris Testamentum tuum, et ne absluleris misericor-

» (liam tuamaiiobis, propter Abraliamqui a te dilectus

» est, ct proptcr Isaac servum tuum, et Israel sanctum

» luum. quibu<5 locutus es multiplicaturum te semen co-

» rum ut astracoeli et arenam maris : quoniam, Domine,

» minimi facti sumus prae omnibus nationibus, et sumus

» bumiles boclie in terra propter peccata nostra ^. » Yicles

cerlc frater, qualcs viri, quam sancti, quam fortesinme-

dio tribulationis, ubi tamen eis parcebatur, et eos urere

ipsa flamma verebatur, poccata sua confiteb; ntur, pro

quibus se cbgneet justcbumibari noverant, nec tacebant.

IV. Numquid etiam mebores esse possumus ipso Da-

niele, de quo per Ezecbielem propbetam dicit Deus ad

principcm Tyri : « Numquid tu sapientior quam Da-» nicl -? » Et qui ponitur unus in tribus justis quos dicit

Deus solos se liberaturum ; ostendcns utique in illis tres

quasdam formas justorum, quosita sebberaturum dicit,

ut nec fibos suos secum liberent, sed ipsi sob liberentur,

Noe(49), Daniel, et.Tob? Lege tamen etiam precem Da-

nielis^, etvide quemadmodum in captivitatepositus pec-

cata non tantum populisui, verumetiam sua confiteatur,

et pro bis dicat per justitiam Dei se ad illam captivitatis

poenam et opprobria pervenisse. Sic enim scriptumest;

« Et dedi faciem meam ad Dominum Deum, ut quaere-

» rem preces et obsecrationes in jejunationibus et sacco,

» et precatus sum Dominum Deum meum , et confessus

» siimet dixi : Domine Deus magne et rairabilis, etquiser-

» vas Testamentum tuum, et misericordiam diligentibus

» te et servantibus praecepta tua, peccavimus, adversus

» Legem fecimus, impie egimus, et recessimus, et declina-

» vimus a prjeceptis tuis, et a judiciiis tuis, et non exau-

• Diiii III, 26-37. —2 Ezech. XXVIII, 3. —3 Id.xiv, 14.




» divimus servos tiios Propbetas, qui loquebantur in no-

i) niiqe tuo ad reges nostros , et ad omnem populum» terrae. Tibi, Domine, justitia, nobis autem confusio fa-

» ciei, sicutdies hic viro Juda, et babitantibus Jerusalem,

» et omni Israel, qui proxind s lu!, ct qui longe sunt in

» omni terra, in qua eos disseminasti ibi, propter contu-

» maciam eorum, quiaimprobaverunt te, Domine. Nobis

» autem confusio faciei, regibus noslris, et principibus

» nostris, et patribus nostris, qui peccavimus. Tibi Do-M mino Deo nostro raiserationes et propitiationes ,

quo-

» niam recessimus, et non audivimus vocem Domini Dei

» nostri, ut essemus in praeceptisLegis bujus, quam dedit

» in conspectu nostro iu manu servorum ejus Propbeta-

» rum» f-t omnis Israel peccaveruut adversus Lcgem

»ti|am, et declinaverunt i\e audireut vocem tuam : ct

» superveiiit nobis maledictio et jusjurandum, quod» scnptum est \\\ Lege Mojsi servi Dci : quoniam pecca-

» vimus, et statuit sermones suos , quo locutus es ad nos

» judices nostros, qui judicabant uos, superducere in nos

» mab'\ magpa, qucc nuuquam fapta sunt sub omni poelo

» secunditm ea, queefacta sunl: in Jerusalpm, Sicut scrip-

» luin est in Iêge Moysi, ompia nialn baec venerunt ad

» nps, et ponrogavimus Dominum B,eiun nostrum, ut

» averteret ^ nobis delicta nostrii , pt ut intelligeremus

» omnem veritatem tuam^. Et vigilqvit Dominus Deus

» ad pmpem s.ûctum suum, et perduxit ea, quae fecit ad

» nos, quoniam justus Domiuus Dcus noster in omni

» mundo suo queni fecit et non audivimus vocem ejus.

^ Et Tiuuc, DomineDeus noster,

quipduxisti

populum» tuum de terra .Egjpli in niauu forli, et fecistitibi no-

» men sicut dies hic, deUcta adversus lêgem tuum fecimus

» Qpiiiine, in flmpj îii^pFicordia i.\i^ avertatur impetus* Deut, c. a8, ag.



EriSTOLA CXI. 347

» tuus, etircitua a civitate tua Jej-usalem , ctmontesapcto

« tuo. Propter peccata cnim rjostra et iniquitates pa-)j trum nostrorum. Jerusalem et populus tuus jn confu-

» sjonem vcnit omnibus, qui circum nos sunt. Et nunc

» exaucli Deus noslcr preccs scrvi tui et orationem cjus,

» etQstende nobis faciem tuam ad sanctificationcm tuam,

» quae descrta est. Propter te inclina, Domine Deus meus,

» aurcm tuam ct exaudi ; aperi oculos tuos, et vide inte-

» ritum nostrum et civitatis tUce Jerusalcm , supcr quam» invocatum cst nomen tuum supcr eam

,quoniam non

» in nostra justitia jactavimus precem nostram in cons-

» pectu tuo, sed ad misericordiam tuan^, qua3 magnaest.

» Exaudi Domine, propitiare Domine, iqtendc Domine,

» et ne tardaveris propter te Dcus mcus;

quoniam nomen» tuum invocatum est in civitate tua, supercivitatem tuam

» ct populum tuum. Et adhuc ipe loquente et orante et

» cnumcrante peccata mea et peccata populi mei ^. » Yide

quemadmodum sqa peccata priusdixjt, et postea populi

sui. Ethanc Dei conimendat justitiam, et banc Dei Jau-

dem dicit; qifia non injuste, sed pro peccqtis ccirum fla-

geljat etiam ipsos sanctos suos. Sj ergo ista dicunt qui

excellentjssijna sapctitate ignes et Jconcs cjrca se innoxiosJiqbucrpnt, quid pos qportet diccrcin hunjiljtateriqstra,

qui tam longe illis imparcs sumus quantaR^PUnique justi-

tigm gcrvare videamur.

y. Scd fle aljquis cxistimct illos Dei servos, quos ^icis

a Jjarbaris intcrfcctos, sjc illam mortem cyadere debui^se,

quoniodo trcs illi viri ab ignibus , et Daniel a lconibus

Ijbpratus est, sciatilla propterea facta miracula , ut eos

verum Dcum colere credcrent reges , a quibus in illa

supplicia tradebantur. Hoc enim erat in occulto judicio

e(. miscrigprdiq Pei , ut illis regibqs ^q fflg^Q pon^i^l^fet

• Dan. ix, 3-ao.




ad salutem, Antioclio autcm rcgi, qui Macbabaeos poenis

crudelibus interemit^, noluit ila consulere, scd eorumgloriosissimis passionibus cor duri regis acriori severitate

punivit. Lege tamen, eliam unus iilorum,

quisextoloco

patiebatur, quid dicat. Ita enim scriptiimcst : « Et post

» bunc sextum applicuerunt. CuuKjue bic tormentis ex-

» cruciatus moreretur, dixit ; Noli tc scducere propter

» nos ; baec patimur peccantes in Deum nostrum, etfacta

» sunt haec digna nobis. Tu autem noli te putare impu-» nitum futurum , qui adversus Deuni et l.egem ejusle-

» gibus tuis pugnare voiuisti. » Vidcs cliam isti quambumibteret veraciter sapiant

,qui pro pcccalis suis se

flagellari a Domino confitcntur. De quo scriptum est

« Quem enim dibgit Dominas corripit; llagellat autem» omnem fibum quem recipit ^. >; Unde et Apostolus ,

« Si enim nosmctipsos judicaremus , a Domino non uti-

» que judicaremur. Cum judicamur autem, a Domino» corripimur, ne cum boc mundo damnemur ^.»

VI. Hoec fidebter lege, fideUter praedica , et quantumpotes cave, et cavendum docc , ne adversus Dcum in bis

tentationibus et tribulationibus murmuretur. Bonos dicis

Dei servos et fidelcs et sanctos,

gladio barbarorum pe-

remptos. Quid autem interest, utrum eos febris an ferrum

de corpore solverit ? Non qua occasione exeant , sed

quales ad se exeant Dominus attendit in servis suis, nisi

quod majorem babet poenam languor diuturnus quamcitissimus exitus : et tamen ctiam ipsum languorem diu-

turnuni et borrendum legimus , c|ualem passus est Job

ille, cujus certe justitias Deus ipse, qui fdb non potest,

tale jDcrhibet testimonium.

VII. Gravissima sane et muhum dolenda est illa cap-

livitas foeminarum castarum atque sanctarum, sed non1 2 Much, VII, 2. —2 prov. ii, 12. —^ Hebr. xii, 5, et i Cor. xi, 3i.



EPISTOLA CXI. 349est captivus earum Deus , nec caplivas deserit suas , si

novit suas. Nam et illi sancti quorum passiones et con-

fessiones de Scriptuiis sanctis conmiemoravi, abliostibus

ducti atque in captivitatepositi, illa dixerunt,

quas con-

scripta legerentur a nobis , ut disceremus captivos Deiservos nou deseri a Domino suo. Unde autem scimus

quid etiam per istas omnipotens et misericors Deus in

ipsa terra barbarica fieri velit mirabilium suorum. Tan-

tum non cessetis pro illis ingemiscere ad Deum, et quae-rere quantum poteslis, et quantum ipse peimitlit, cura

tempus et facultatem dederit, quid de illis factum sit, vel

quae vestra possint habere solatia. Nam de Sitifensi ante

paucos annos Severi episcopi neptis sanctimonialis a bar-

baris ducta est, et permirabilem Dei misericordiam cumhonore magno suis parentibus restituta est. Domusenira

illa barbarorum, ubi captiva ingressa est , subita coepit

dominorum iufirmitatejactari, ita ut omnesipsibarbari,

tres nisi fallor, vel amplius fratres, periculosissima infir-

mitale laborarent. Quorum mater animadvertit puellam

Deo deditam , et credidit quod ejus orationibus sui fdii

possent ab imminentis jam mortis periculo hberari; pe-

tivitut oraret pro eis, poHicens quod, si salvifacti essent,

eam suis parentibus redderent. Jejunavit iila et oravit ,

"

et exaudita conlinuo est. Ad hoc enim factum erat ,

quantum exitus docuit. Ita ilh tam repentino Dei benefi-

cio salute percepta , mirantes eam et honorantes ,quod

eorum raater promiserat impleverunt.

Ylll, Ora ergo Deum pro eis , et roga ut etiam ipsas

doceat talia dicere, qualia supra memoratus sanctus Aza^

lias , inlcr ctetcra in oratione ct confessione sua fudil ad

Deum. bic enimsuntilicC in terra captivitatis suse,quo-

modo erant illi in ea terra, ubi nec sacrificare more suo

poterant Dominura , sicut ncc istae possunt , vel ferre



350 S. AUGU9TINI EPISCOPI

oblatioheiil ad nltare Dei , vel invenire ibi sacerdotem

per quem oUerant Deo. Donet ergo eis Dominus ut ei di-

cant, quod Azarias dixit in consequentibils precura

suarum ; « Non est inhoc tempore Princeps et Propheta

» et Duxj tlon holocailsta, neque oblatio , neque suppU-

» CEltioneS , tiec lodus ad sacfificandum in conspectu tuo,

» et invenile miseticordiam ; sed in anima contrita et

» spiritu humilitatis accipiamur. Sicut in holocaueto-

» matibus arietum et taurorum , et in muUitudine ag-

» norum pinguium , sic fiat sacrificium nostrum in con-

» pectu tuo hodieperficere subsequentes te; quoniam non

» erit confusio iis, qui in te confidunt. Et nuncsequimur

» toto corde et timemus te , et quaerimus faciem tuam

» Doraine ; ne confundas nos , sed fac nobiscum secun-

»dum

mansuetudinem tuam, et secundum mukitudinem

» misericordiae tuae , et hbera nos secundum mirabiha

» tua, et da gloriam nomiui tuo Domine , et revereantur

» omnes ,qui ostendunt servis tuis mala , et confundan-

» tur ab omnipotentia , et virtus eorurti conteratur , et

» sciant quoniam tu es Dominus Deus solus et gloriosuis

» in universo orbe terrse^. »

IX. Hsec iliis dicentibus , et ad Deum ingemiscenti-bus omnino suis aderit

,qui suis adesse eonsueVit , et aUt

nihilinearumcastissimis membrishbidine hostih perpe-

trari permitlet ; aut si permitlct , non imputabit. Cumenim animus duha consensionis tUrpitudine maculatur

,

etiam carnem suanl defendit a crimine ; et quidquid in

ea nec Coilimisit, nec permisit Ubido patientis- , solius

erit culpa facicntis ; omnisque illa violehtia non pro cor-

rUptionis turpiluditie, sed pro passionis vUhiete deputa-

bitur. Tanlum enim in mente valct integritas castitatis,

Uli illa inviolata , nec in corpore possit pudicilia violari,

i buD. la, 38-45. — 2 De civii. Dei cap. 16-18.



EPISTOLA CXII. 35

cujus membra potueririt supel-ari. Haec Epistola pn>

tuo desiderio brevis , pro meis tamen occupationibusmultum prolixa , et propter perlatoHs festiliationem ni-

mis acceierata sufficiat diaritati lUa?. Multo uberius vos

Domiaui consolabiturj si Scripturjts ejU3 iiitentissime le-

geritis.

EPISTOLA CXII*.

Doiniuo exiinio ^ et sincerissiiiia dileclione honorabili fratri

DoNATo j AuGusTi^us irl DominO saluteni,

Donatum exproconsulem kortatur, ut abjecto omni faslu

seclelur Christum, atquead Ecclesice catholicce commu-

htojl&iti suos alliciat.

I. QuOD te admirtistrantera niultum desideraUs, etiaiii

cum Tibilim venisses, Videre non potui, credo propterea

factum esse ut animo tuo curis publicis expedito potius

fruerer ,quaiti Ut iUa salutatio me apud te otioso , et te

negotioso , neatri nostrum, quaiitum satis esset dcside-

rium temperaret : recolensquippehoilestatcm ab incunteaetate indolis tuse: abundanter idoneum tuum pectus

exislimo cuiseCbristus largissime infundat, ut fructusei

afferas aeterna et coelesti gloria quam tcnlporali et teneno

prseconio digniores.

II. A multis eniiii , imo prorsus ab omnibus, quos

vel percontari, vel ultro ctiam preedicantes audire potui,

castitatem virtutenique adniinistrationis tUee constanter

omnino laudantibus atque prceferentibus , et sine ullo

scrupulo dissonse varietatis accepi , et eo certius, quo

' Alias ctxviit. qiiie autem iia erat , ounc 147. — Scripla exeunte

an. 409 aul iueunte 4 10.



35*2 S. AUGUSTJM EPISCOPI

io-norabant necessituclinem nostram , el utrum te vcl te-

nuiter nosscm penitus nesciebant praedicatores tui , nemagis eos auribus meis se dedisse, quam vera de te spar-

gere crederem. Ibi enim est a vanitate remota laudatio,

ubi etiam viluperatio ab ofFensione secura est. Yerumta-

men , o frater eximie, et sincerissima dilectione hono-

rabilis, non nunc docendus es, sed fortasse admonendus,

omnem istam gloriam famamque popularem non in oic

vulgi esse laetabilem , sed in rebus ipsis : quae etiamsi

vulgo displiceant ,proprio tamen fuJgore ac pondeie

,

nonimperitorum commendatione pretiosae sunt : magis-

que miserandus est, qui talia improbat, quam ille qui

de talibus improbatur judicandus miser. Cum vero pla-

cent, et sibi debita laude populariter qiloque praedican-

tur, nec sic quidcm ipsae majores melioresque fiunt

alieno judicio; quoniam integrantur inlima veritate, et

solius conscientise robore solidantur. Unde magis bomi-

nibus recle existimantibus, quam ei, de quo vulgus bene

existimat, aliquidexeo felicitatis accidit^-

III. Quse cum optime noveris , vir bone, intuere ul

coepisti fortissima cordis acie Dominum nostrum Jesum

Cbristum, et ab omniinani fastu

omnino detumescens ,

assurge in illum, qui non ventose allevatconversos ad se,

sed certis fidei passibus innitentes atque ascendentes

coUocat in sempiterno fastigio coelestis atque angelicse

dignitatis. Per quem te obsecro ut rescribas mihi , tuos-

que omnes quod in Sinitensi vel Hipponensi habes

ad cathohcae Ecclesiae communionem comiter et be-

nigne adhorteris. In cujus gremio etiam patrem suumlaudabilem et egregium virum abs te genitum esse

cognovi ; quem ut debito merilis ejus a me otlicio sa-

lutes peto , et nos visere non graveris. Quod eliam

1 Forte accetlit.



EP{STOL\ cxni, 353

propter rem tuam , cjiiam hic habes , meliorem apudDeum fliciendam , non impudenter exposco. Dei mise-

ricordia te circumplectatur , et ab omni iniquitate con-

servet.

EPISTOLA CXIir.

Dominodilfctissiino, meritoque liouorahili et suscipienJo fratri

Cresconio (5o; Augustincs in Doniiuo saluteai.

Cresconium ro^al .Jugusltnus ul suce pro Faventio

petilionis adjutor sit.

Si ab ista causa dissimulavcro , de qua tua^ religioniecce iterum scribo; non solum eximietas tua, sed eliam

ipse , quisquis ille est, in cujus causa Faventius sic rap-

tus est , merito me culpabit, et recte reprehcndet : ju-

dicans utique , si eliam ipse ad auxilium Ecclesite confu-

gisset , si ei simile aliquid accidisset , ita me fuisse ab

ejus necessitate et tribulatione dissimulaturum. Deinde

si hominum existimatio conteranenda est , ipsi DominoDeo nostro quid dicara , el quam rationem reddam ; si

quantum possum non egero, pro ejus salute, quise ec-

clesiae, cui servio, tuendum adjuvandumque commisit

Domine dilectissime et venerabilis fiH? Rogo itaque be-

nignitatem tuam ,quoniam difficile et incredibile est , ut

non jam vel noveris vel nosse possis ; in qua causa de-

tenlus sit, hoc interini apud apparitorem qui eum tenet,

petitionem meam adjuvare digneris , utfaciatquod im-

peratoris lege praecipitur (51

} : ut eum apud Acta mu-

1 Alias ccxix. qna aulem ii3 erat, nuac i5.— Scripta circa hoc tempu;,

»ive Bon ante an. 4oy uec post 41 3.

CXLVI. 23



354 S. ADGDSTINl EPISGOPl

nicipalia interrogari faciat: utrum sibi velit dies triginta

concedi,quibus agatsub moderata custodiain cacivitate,

in quadetentus est, ut suaordinet,sumptusqueprovideat.

Quorum dierum spatio , tua nobis annuente benevolen-

tia,si ejus causam amica disceptationefmirepotuerimus,

gratulabimur : si autcm non potuerimus , inveniet eumexitus judiciorum

,qui placuerit Deo , secundum cau-

sae ipsius meritum vel Domini omnipotentissimi volun-tatem.

EPISTOLA CXIV*.

Domiuo dilectisslmo filio Florentino AoGusTtNus in Dominosalutem.

Ad Florentlnum super eadem eausa FaventiL

Cdjds potestalis jussione Faventium rapueris , ipse

videris : hoc autem scio ,quod omnis potestas sub im-

perio constitula, Imperatoris sui legibus servit. Quamvis

ergo jam per fratrem et compresbyterum meum Coelesti-

num miserim legem,quam quidemetantequam mitterem,

ignorare utique non deberes, qua conccssum est eis, qui

praecipiuntur ab aliqua potestate judiciis exbiberi, ut

ad Gesta municipalia perducantur , atque illic interro-

gentur, utrum velint triginta dies in ea civitate, ubi te-

nentur,

agere sub moderatacustodia,

ad parandossibi

fructus , vel rem suam : sicut necesse fuerit , ordinan-

dam ; quae lex, sicut mibi memoratus presbyter renun-

tiavit, tuae religioni recitata est : tamen etiam nunc eara

' Alias ccxxviii. qiijE aulem 114 erat , nunc 5. — Scripta eodem

tfinpore, post superiorcin.



EPISTOLA cxv. 355cum his litteris identidem misi ; non terrens, sed rogans,

et pro homine humane , et episcopah misericordia ,

quantum ipsa permittit humanitasetpietas, intercedens,

domine fiH , ut et hoc existimationi tuae et petitioni meaepraestare digneris , et quod lex Imperatoris juhet, cujus

reipubhcae mihtas , meo quoque interventu et depreca-tione accedente facere non graveris.

VVVVV^WVViXVvVVkVVvV^VVlVVVX^VVV^^CVVVVVVXVVVVvVVVXav/fcXVVVVVVvXfVVVVt/VVtVVV^

EPISTOLA CXV.

Domino beatisshno et vencrabiliter cliarissimo fratri et consa-

cerdoti Fortunato et qui tecum sunt fratribus, AcGtJSTiNUS

in Domino sahitem.

Ad Fortunatum Ciriensem episcopum de eadem re.

Favenlium bene novit sanctitas tua, qui Paralianensis

salus conductor fuit. Is , cum ab ejusdem possessionis

domino nescio quid sibi metueret, ad Hipponensem con-

fugit ecclesiam ; et ibi erat, ut confugientes solent , ex-

pectans quomodo per intercessionem nostram sua negotiaterminaret. Qui , ut saepe fit, per dies singulos minus

minusque soUicitus, etquasi adversario cessante securus,

cum ab amico suo de coena egrederetur , subito raptus

est a Florenlino quodara , ut dicunt , Comitis Officiah,

per armatorum manum, quanta eis adhoc factum suffi-

cere visa est. Quod cum mihi nuntiatum, et adhuc quo

vel a quibus raptus fuerit ignoraretur, suspicio tamenesset de illo

,quem metuens se per ecclesiam tuebatur

continuo misi ad Tribunum,

qui custodiendo Httori

' Alias ccsxx. qu« aiitein 1 15 erat , nunc 9 et 14. —Scripla paulo post

superiorem.

q3.



35S S. A<JGUSTINI EPISCOPl

conslltutus est. Misit niilitares : nenio potuit reperiri.

Sed mane cognovimus el in qua domo fuerit, et quod

post galli cantum cum illo abcesserit, qui eum tenuerat.

Etiam illuc misi quo dicebatur abductus : ubi memora-tus Otlicialis invcntus . concedere presbytero, quem mi-

seram, noluit ut eum saltem viderct. Alio die misi litte-

ras , petens , ut ei concederetur quod jussit in causis

talibus Iniperator, idest, ut Aclis municipalibus interro-

garenlur,

qui prafcepti fuerint exbibcndi , utrum vclint

in ea civitate sub custodia moderata triginta dies agere,

ut rem siiam ordinent vel pr^eparent sumptus : id utique

existimans quod pcr dies ipsos possemus fortasse causam

ejus amica disceptatione finire. Jam vero cum illo Ofii-

ciali profectus ductus est : sed metus est , ne forte ad

Consularis perductus ofticiuni , mab abquid patiatur.Habet enim causam cum bomine pecuniosissimo, quam-

vis judicis integritas fama clarissima praedicetur. Nequid tamen apud Ofticium pecunia prasvaleat

,peto

sanctitatcm tuam, dominedileclissime et venerabiHs fra-

ter, ut honorabili nobisque cbarissimo Consulari digneris

tradere btteras meas , et has ei legere; quia bis eamdem

causam insinuare necessaiinm non esse arbitratus sum :

et ejus causse diftbrat audientiam, quoniam nescioutrum

in ea nocens an innocens sit. Et quod circa eumdem le-

ges non servatae sunt , ut sic raperetur ; neque ut ab

Iraperatorc prseceptum est , ad Acta municipalia per-

duceretur interrogandus , utruni beneficium dilationis

vcllet accipcre , non contemnat : ut per hoc possimus

cum ejus adversario rem finire.



EPISTOLA CXVI. 35;

^%V\^\AA M^V^^tA^WI^WVVWW^^i^^V^KVWVVVVl^V^VX^ iV;^ VV\ W\. W*

EPISTOLA CXVr.

Domino eximio et mcrito insigni, honoiabiliteiqnp cliaris in.o

filio Gentroso , AtJGusTiyus , in Domino saliitrm.

Generoso ?!umidice Consulari .Uigustinus rommendans

ca u sa m Fa v e n i i i.

Lals et praedicatio administrationis tuae ct fama \>r?e-

clara cum me pro dilectione, quam tuis merilis benc-

volentiaeque debemus,

plurimum delectaret; nunquamadhuc in aliquo beneficiopostulando cximietati tuee meaintercessio extitit onerosa, domine dilectissime et venera-

bilis fdi. Scd nunc quid in civitate, in qua ecclesiae Deiservio, factum sit, cum ex litteris , quas ad venerabilem

fratrem et coepiscopum meum Fortunatum dedi, cogno-

verit praestantia tua, qua fuerim necessitate compulsus

ut petitionem meam ingererem occupationibus tuis . lua

bcnignitas pervidebit. Et profccto facies quod non solum

integrum , verumetiam Christianum judicem decct , eo

circa nos animo, de quo in nomine Christi utique fuerat

j)r£esumendum.

• Alias ccsxxr. quee auteB) 1 16 erat, nuEC ic— Scrijita ciim siiperior*.



358 S. ^UGCSTINi EPISCOPI

EPISTOLA. CXVII».

Dloscorus ad AugasUnum mittit multas qucestioncs exlibris Ciceronis , rogans utmature ad eas rcspondeat.

« Prooemiari apud te non solum superfluuni est, sed

etiam molestum, qui rem, non verba desideras. Ideoque

simpliciter audi. Senex Aiypius rogatus a me , saspius

pollicitus erat, tecum respondere dialogorum pauculis

interrogatiunculis : et quoniam in Maurilania dicitur

hodieque esse, pelo viribus omnibus et rogo , ut tu solus

respondere digneris, quod etiam praesenteipso fratre tuo,

sine dubio facturus eras. INon est pecunia , non cst au-

rum, quod pro quovis daturus eras procul dubio, si ba-

beres; nunc vero sine labore loqueris,

quod requiro.

Possem teplus et per multos cbaros tuos exorare ; sed

novi animum tuum, qui non rogari desidcrat, sed omni-

bus praestare, si tantum absit quoddedecet, quod in hac

re penitus nihil est dedecoris :

tamen quodcumqueest

petopraestes navigaturo. Nosti quammihi molestissimum

est oneri esse , non dico sinceritati tuo; , sed cuipiam.

Solus autem Deus novit, quomodo nimia necessitate im-

pulsus hoc feci. Vobis enim salvis , et favente Deo navi-

gaturus sum : et mores hominum non ignoratis, qui

proclives suntad vituperandum,et quam, si intcrrogatus

quis uon responderit, indoctus et hebes putabitur vides.

Ergo , obsecro te , ad omnia sine cunctatione responde

ne me tristem diraittas. Sic videam parentes meos ; quia

* Alias Lv. quae auteni 117 erat , nunc 4. — Scriiita forte iueunte

an. 410.



EPISTOLA CXVIII. 359

propter hoc solura Cerdonem misi , eL ipsum expecto so-

lum. frater Zenobius , Magister ^Memoriae (02) faclus

est , et misit nobis evectionem cum annonis. Si ego dig-

nus non sum , ut respondeas interrogatiunculis meis

saltem timeantur^ annonae. Incolumem te summa divini-

tas, ionga nobis tueatur aetate. Papas plurimum dignatio-

nem tuam salutat. »

EPISTOLA CXVIII *.

uûgusttnus Dioscoro respondet ejusniodi qucestiones nec

decore traclari ab episcopo , nec utiliter disci a Chris-

tiano. Dispulat de studioruin fine ac de summo bono

exhortansDioscorum

ut christiaîam sectetur philo-

sophiam , (incv sola divirue humilitatis exemplo propo-

sito veritatem persuadcre potuit. lUustrat demumlocos quosdam Ciceronis Philosophorum de Deo sen-

tentias reprehendentis.

I. Tu me innumerabilium quaestionum turba repente

circumvallandum, velpotius obruendum putasti, etiamsivacantemotiosumque credidisti ; quandoenim egoinquo-

libet otio, tot rerum nodos tam festinanti, et ut scribis,

jaui pene protlciscenti possem dissolvere? Numero enim

rerumipsarum impedirer, etiamsi nodi faciles ad solven-

dumforcnt. Tanta sunt autemperplexitate involuti, ette-

nacitale constricti, utetianisi pauci esscnt, otiosissimum

meoccupantes, magnamora tempons fîtigarent inlentio-

nem, atque attererent ungucs meos. Ego autem vellem te

* Forte timeatur. —2 .\| as lvi, qiia; aulf.M ifg tra» , rmiic 34. —Scripta paulo posl superioreai.



36o S. AtGLSTIM EPISCOPI

abripere de medio ddiciosarum inquisitionum luarum,

ct constipare inter curas nieas, ut vel disceres non esse

inanitcr curiosus. vel curiositatem tuam cibandam atque

nulricndam iinponerenon auderescis (|uorum inter curas

vcl maxima cura est reprimerc ac refrenare curiosos.

Ouanto ciiim melius . fjunnloque IVuctuosius, si in dan-

dis ad tc nllis liltcris tcmpus atque opera impenditur, ad

hoc potius impenditur, ut resccentur vanae atque f allaces

cupiditatcs tuae, quoe tantomagis cavendae sunt, quanto

facilius dccipiunt, ncscioqna umbra lionestatis et libera-

lium studiorum nomine velata; atquc palliatae : quam ut

nostro ministerio, atque, ut itadixcrim, satellitio, in do'

minatum, quo tam bonamtuam mrntem premant, vehe-

mentius cxcitentur.

II. Mcce enim tot dialogi lucti, si ad vivcndum fiucra

ctcapescendum omnium actionnm tuarum nibil tc adju-verunt, quid prosunt. dic mibi? ?sam ubi finem consti-

tueris totius hujus flagrantissimi sludii tui et tibi infruc-

tuosi, et nobis molcsti, cpistola tua satis indicas. Clum

ciiim de solvendis qucTstionibus. quas misisti, apud meperlittcras satagercs, ita scripsisti: « Posscm te, inquis,

plus et pcr multos cbaros tuos cxorare : sed novi ani-

mum tuum, qui non rogari desiderat, sed omnibus prae-

stare, si tantum nbsit quod dcdecet, quod in bac re peni-

lus nibil est dcdecoris ; tamcn qnodcumque est, peto

prsestes navigaturo. » In bis vcrbis cpistoloe tuae rccte

quidcm de me exi^timas, quod omnibusjjrirsiarc dcside-

rcm, si absit quod dcdecct : scd in bac re nibil csse de-

decoris non mibi videtur. Non cnim decora facies rerum

attingit scnsum meum, cum cogito cpiscopum ecclesias-

ticis curis circumstrcpcntibus districtum atquedistentum,

repente quasi obsurdescenlem cobiberese ab bis omnibus,

dialogorum 'rullianonim quciestiuxiculas uni scholastico



EPISTOLA CXVIII. 36 1

exponcre, Quod quantum cledeceat, quanquam tuoium

studiorum raptus ardore prorsus nolis attenderc, tu ctiam

sentistamen. Quid enim aliud indicat. quod cum dixis-

ses, in liac le penilus nihil esse dedecoris , slatim ad-

junxisli : « 'Jamen (juodcumque est pelo pnestes naviga-

» turo. " Hoc enim sonat, videri tibi quidem niliil in hac

re essc dcdecoris, tamen quodcumque cst dedecoris, pc-

lere te nt j^ra^stcm navigaturo. Sed quid cst, qui^so tc,

quod addidisti : » :\avigaturo ? « Anego, nisi navij^alu-

rus esscs, prcestare tibi ahquid dedecoris non debeiem ?

Nimirum putas, quod aqua marina dedecus ablualur.

Quod si ita esset, meum cerle <jui navigalurus noii sum,

incxpiatum remaneret.

III. Scribis etiam nosse me, quam tibi molestissimum

sit oneri essc cuipiam , et attestaris solum Deum nosse ,

quod nimia necessitate impulsus hoc feceris. Hic sane

cum epistolam inara legerem, satis adverti animum cog-

noscere necessitatem tuam. (iUnj eccc mihi affers et di-

cis : « Mores hominum non ignoratis, qui proclives sunt

ad vituperandum, et quam, si interrogatus quis non res-

pondcrit, indoctus ct hcbes putabitur. » Hoc loco vero

exarsi ad rescribendum tibi : hoc enim languore animitui penelrasti mihi pectus, et irrupistiin curas meas, ut

dissimulare non possem, qiiantum me Deus adjuvaret,

mederi libi; non ut de tuis qucTstionibus enodandis ex-

phcandisquc cogitarem, sed ut fehcitatem tuam penden-

tem cx linguis hominum atque nutantem a tam infelici

retinaculo abrumperem, et cuidam sedi omnino incon-

cussae stabilique religarem. Tunc, o Dioscore, nec Per-

sium tuum respicis insultantem tibi contorto versiculo,

sed plane pucrilc caput, si sensus adsit, idoneo colapho

contundentem atque coerccntem

Scire tniiiii iiihi! fst, nisi le scire hoc sciat aller '.

t Per^iiij Seifvra i,



362 8. ACGD9TIN1 EPISCOPI.

Tot, ut superiusclixi,legisli dialogos, tot philosophorum

altercationibus cor inseruisti. Dic mihi , quis eorum fi-

nem actionura suarum constituerit in fama vulgi, aut in

lingua hominum vel bonorum atque sapientium ? Tu au-

tem,et quod magis pudcm! -;;i e^:, jam navigaturus, sa-

lispraeclare tein Africa profecisse testaris, cum aliam ob

causam te oneri non esse asseris negotiosissirais , et ia

alia longe distantia intentis episcopis, ut tibi exponant

Ciceronera, nisi quia times horainesproclives ad vitupe-

randura , ne interrogatus ab eis, si non responderis,

indoctus et hcbes puteris. rem dignam vigiliis et lu-

cubrationibus episcoporum

IV. iXon mihi videris aliunde dies noctesque cogitare,

nisi utin studiis tuis atquedoctrina lauderis ab hominibus.

Quodetsi seraper ad certa et recta tendentibus periculo-sum esse judicavi, nunc tamen in te maxime experior.

Nonenim aliunde quaraexeadempernicienon vidisti, qua

tandem re possemus moveri , ut tibi quod petebas dare-

mus. Quam enim perverse tu ipse non ob aliud ad ea

discenda, quae interrogas, raperis, nisi ut lauderis, aut

non vitupereris ab hominibus : tani perverse etiam nos

putas in tua petitione tahbus causis allcgalis moveri. Et

utinam posseraus efficere, ut tu quoque tara inani atque

fallaci humanae laudis bono minirae raovereris, cura tibi

nos indicareraus, non ad praestandura tibi quod petis,

quoniara haec de tescribis, sed ad te corrigendura moveri.

« Mores horainura , inquis, proclives sunt ad vituperan-

» dum. Quiddeinde? Si interrogatus quis non respon -

» derit, inquis, indoctuset hebes putabitur. » Ecce ego te

interrogo non de Ciceronis libris aliquid , cujus sensum

fortasse legentes indagare non possunt; sed de epistola

ipsatua, et de sententia verborum tuorura. Quaero enira

cur non dixeris qui nou responderit, indoctus et hebes



EPISTOtA CXVIII. 363

manifestabitur ; sed potius dixeris : « Indoctus et hebes

» putabitur? » nisi quia satis etiam ipse intelligis, eum,

qui talia non responderit, non esse indoctum et hebetem,

sed putari. At ego te admoneo, eum qui talium putato-

rum hnguis tanquam falcibus conciditimet, lignumesse

aridum; etideo non putari tantumindoctum ethebetem,

sed vereesse atque convinci.

V. Forlassedixeris, sed cum hebes animononsim, et

praecipue non esse studeam^ nolo hebes animo vel putari.

Recte; sed quo fine nohs, id qusero. Quod enim in illis

quaestionibus aperiendis tibi et expHcandis, nec nobisoneri

esse dubitasti , hanc causam et hunc finem esse dixisti,

et tam necessarium ut eam nimiam necessitatem appel-

lares, ne scilicet de his interrogatus neque respondens,

ab hominibus, ad vituperandum proclivibus, hebes in-doctusque pnteris. Ego autem quaero , hoccine tolum,

sit, cur a nobisista desideres, an etiamindoctus ethebes

putari propter ahud aliquid nolis? Si hoc totum est, cer-

nis, ut arbitror, huncesse finem tam vehementis intentio-

nis tuoe, qua nobis quoque oneri es, ut fateris. Quid au-

tem a Dioscoro potest nobis esse oneri nisi quod ipsura

Dioscorum etiam ncscientem onerat? quod non senliet,

nisi cum surgere voluerit : atque utinam non sic alhgen-

tur haec onera, ut frustra etiam humeros conetur excu-

tere. Quod non ideo dico, quia istae discuntur quaestiones

sed quia tali fine discuntur. Hunc enim finem jam certe

sentis csse nugatorium inanem, ventosum. Habet et tu-

morem, sub quo etiam tabes gignitur, et pupula mentis

ad non videndam opulentiam veritatis ofFunditur. Crede,

sic est, mi Dioscore, ita tc fruar in ipsa voluntate, et in

ipsa, cujus umbra averteris, dignitate veritatis. Unde

enim tibi, nisi vel hoc modo, de hac re fidem faciam,

non invenio. Non enim vides eam, aut ullo raodo quan-



364 S. ACGUSTINl EPISCOPI

diu linguis humanis ruiuosa gaudia construis, potes eam

videre.

VI. Si autem ibi non fiuis est liarum actionum, atque

intentionis tuoe, sed propler aliud aliquid indoclus et

hebes non vis putari; (pirero qnid ilhid sit? Si propte-

rea ne angustior tibi aditus ad ar(piirendas temporales

divitias, uxorem impefrandam , honoies capessendos ,

et caeterahujusmodi.

pra?cipiti Huxu transcurrentia,

atque in se lapsos in imum rapienlia : n(xpie ad hunc

finem tibi servirc nos decet, imo decet etiam hinc te

amovere. Non enim sic tc prohil)emus in incerto famae

finem ponere, ut tanquam de Mincio in Eridanum cmi-

gres; quo te ipse fortasse ^lincius etiam non emigrantem

impingeret. Gum enim non satiavcrit avidum spiritum

vanitas laudis humanae, ({uia nihil ad cibandum affert,

nisi inane et inflatum ; cogit eam ipsa aviditas referre

in ahud, quasi uberius alque fructuosius : quod ni-

liilominus si temporah lapsu prieterfluit, ita est quasi

lluvius ducat in fluvium , ut non sit finis miseriae ,

quandiu finis ofiiciorum nostrorum in re instabih collo-

catur. In ahquo igitur firmo atque incommutabili bouote figere volumus conslantissimoe intentionis domum ,

et securissimam requien» omnis bona^ atque honestae

actionis tuae. An forte istamipsam terrenam fehcitatera,

quam commcmoravi, siprosperi rumorisaura, aut etiam

flatibus vcl a pandendo ad eam potueris pervenire

hanc etiam cogitas referre in aliud ccrtum, et verum et

plenum bonum? Atmihi nou videtur, atque omnino ipsa

veritas negat, vel tantis ad se anfractibus , quce tam

prosima est, vel tanlis sumptibus, quff! lam gratuita est,

perveniri.

\ll. An ipsa humana laude, tanquam inslrumento

ulendum existimas , ut aditum per hanc praepares ad



EP!:JTOtA CXVllI. 365

aninios hominum , persiiadondi vera atque falubria; et

caves ne te cum indoctum alque hebetcm putavcrint ,

indignum arbitrentur , cui autem vel intentissimam vel

patientissimam proebeant, sive ad rccle facta quemquamexhorteris, sive malitiam atque nequitiam peccantis ob-jurges? Hunc tu finem justitiae ac beneficentiae, si in ilbs

interrogandis qusestionibus cogitasti, nos de te male me-

ruimus, quibus in Epistola tua, non id potius, quo mo-veremur, posuisti, ut aut libenter daremus quod petebas,

aut ideo non daremus , quia causa qusehbet aha fortasse

probiberet ; non tamen quia tuae vanae cupiditati , non

solum servire, verumeliam non resislere puderet, Quantoenim mehus alque salubrius , quaeso te, ipsas veritatis

regulas, multo certius et brevius per se ipsas accipis,

quibus falsa omnia possis ipse refeilere , ne quod falsum

et pudendum est , si multorum annosas et decrepitas

falsitates , studio jactantiori quam prudentiori diceris ,

doctum atque intelhgentem te esse arbitreris; quod jjra

non existimo tibi videri. Non enim frustra tam diu

tam vera Dioscoro diximus, ex quo in hac Epistola

gradimur.

YUI. Quapropter jam illud videamus , cum te ista-

rum rerum ignorantia nequaquam indoctum atque hebe-

tem judices, sed ipsius potius veritatis , ut quisquis de

his rebus scripsit vel scripserit , aut ea sint , quae jamcertus tenes, aut si falsa sunt , securus ignores, neque de

diveisitate cognoscenda sententiarum alienarum, nequasi

indoctuset hebes remaneas, inani solJicitudine macereris.

Cum ergo haec ita sint, etiam illud si placet, videamus ,

utrum ahorum falsa existimatio, qui sunt, ut scribis , ad

vituperandum prochves, ita ul si te ista ignorare perseu-

serint, indoctum atque hebetem, falso quidem, sed tamenputeut, sic te movere debcat , ut etiam ab episcopis tibi



366 8. AUGDSTINI EPISGOPI

ha3C exponi iion incongruenter petas : quandoquidem eo

fine jani te ista cupere credimus , quo illis consulas adpersuadendam veritatem vitamque eoruni corrigendam ,

qui te , si in illis Ciceronis libris indoctum liebetemque

putaverint, indignum babebunt , a quo aliquid utilis sa-

lubrisque scientiae sibi accipiendum esse arbitrentur.

Quod non ita est, mibi crede.

IX.Primum quia essealiquosinillisterris, ubi imperi-

tus minimeque acutus videri times, qui te de istis quaestio-

nibus quidquam interrogent ,omnino nou video : quando-

quidembic, quo ad ea discenda venisti,et Romae expertus

65, quam negligenter babeantur, et ob boc neque docean-

tur, nequediscantur : et in Africa usque adeo de bis inter-

rogatorem pateris neminem,utnec te ipsum qui patiatur

invenias ; eaque inopia episcopis exponenda ea mittere

cogaris : quasi vero episcopi isti , etiamsi adolescentes

eodem quo tu raperis animi ardore , vel potius errore ,

quasi abquid magnum baec discere curarunt , usque ad

canos episcopales , et usque ad catbedras ecclesiasticas,

easibiin memoria durare paterentur : autsiipsi vellent,

non illa , etiam de invitorum cordibus , cur^t^ majores

gravioresque secluderent : aut si aliqua ex eis in animiseorum nimia consuetudine remanereut, non eliam ipsa

oblivione sepebri mallent recordata, quam ad inepta res-

pondere quaesita : cum iu i^ a Ltiarn scLolari levitateet

rbctoricis catbedris, ita obmiituisse atque obtorpuisse

videantur, ut a Carthagine Hipponem, quo exponi pos-

sint, mittenda existimentur : ubi tam insolita, atque om-nino peregrina sunt, ut si vellem rcspondendi cura ins-

picere ahquid , volens videre quomodo ad sententiam,

quae mihi exponenda esset , desuper veniatur , aut ab ea

deinceps quae contexeretur oratio , codicem prorsus in-

venire non possem. IIU autem Carthaginenses rhetores



EPISTOLA CXVITI. 367si huic tuo studio defuerunt , non modo a me non re-

prehenduntur, scd etiam approbantur , si forte jam re-

colunt, non Romanorum fororum, sed Graecorum gym-nasiorum ista solere esse certamina. Tu vero cum et in

gjmnasia cogitationem injecisti , et ea quoque ipsa inve-

nisti tahbusrebus nuda atque frigida, ubi has curas tuas

deponeres , Christianorum tibi basihca Hipponensis oc-

currit;

quia in ea nunc sedet episcopus,

qui ahquiindo

ista pueris veudidit. Sed nec te volo esse adhuc puerumet me jam esse puerihum rerum, sicut non venditorem

,

itanec largitorem decet. Quae cum ita sint , id est, cumduae tantae urbes, latinarum htterarum artifices , Romaatque Carthago, nec taedio tibi sint, ut a te istaperqui-

rant , nec taedia tua curent , ut te ista perquirentem exau-

diant; miror tantum quantum dici non potest, vereri te

tam boni ingenii juvenem , ne in graecis atque orientah-

bus urbibus quemquam de his rebus molestum interro-

gatorem feras. Facihus quippe corniculas in Africa au-

dieris, quam in ihis partibus hoc genus vocis.

X. Deinde si fallor , et quisquam ibi forte hujusmodiquaestionum tanto utique odiosior

,quanto in iJhs locis

ineptior percontator extiterit, nonne magis caves ne multofacihus existant

,qui te graeci homines in Graecia consti-

tutum, et grEcca irabutum primitus hngua, de ipsisphi-

losophorum hbris ahqua interrogent,

quae Cicero in suis

htteris non posuit? Quod si acciderit, quid responsurus

es, potiusteista in latinorum auctorum hbris, quam in

grsecorum nosse voluisse? Qua responsione primo Grse-

ciae facies injuriam , et nosli quam ilh homineshoc nonferant. Deinde jam exulcerali et irati ,quam cito te, quodnimis nonvis, et hebetem judicabunt

, qui graecorumphilosophorum dogmata , vel potius dogmatum parti-

.culas quasdam discerptas atque dispersas in latinis dia-



368 S. ALGUSTINI EPJSCOPI

logis, quam in ipsorum auclurum libiisgia^cis lota alque

conlcxta disccrc maluisli : ct indoclum , cjui cum tani

multa in tua lingua nescias, earum rerum frusta in alicna

colligcre ambisti. An forte illud rcspondebis, non te

gr^ecos de his rcbus libros contcmpsisse, sed prius latinos

curassc cognoscere , nunc autem vclle te in latinis doc-

tum ,jam grifca quaercrc? Si hoc non pudet bominem

graecum latinapuerum didicisse, nunc velledisccre grceca

barbalum, pudebit-ne tandem in ipsis latinis ignorare

abqua ,quii: quam muhi latini docti tecum nesciant

vel bocipso sentis, quod te nobis magna necessitate dicis

onerosum, in tanta doctorum multitudine apud Cartha-

ginem constitulus?

XI. Postremo fac te de omnibus qu^e a nobis quKris

intcrrogatum , rcsponderepotuisse.

Ecccjam doctissimusatquc acutissimus diceris, eccejam lelaudibus in coelum

graeculus flatus attollit , tu tantura mcmento gravitatis

tUcC, et illam mercri laudem quo fme volucris , ut scilicet

cos Icviter levia ista miratos , et benevolcntissime atque

avidissime jam in tua ora suspensos , gravissimum ali-

quid et saluberrimum doceas : idipsum quidquid est

gravissimum et salubcrrimum, utrum teneas, ctrectetra-

dere novcris , vcllem cognoscere. llidiculum est enim

cum propterea superflua multa didiceris , ut tibi aures

hominum ad ncccssaria praeparcntur, ipsa necessaria non

tenere , quibus excipiendis eas pcr superflua prasparave-

ris; et dum occuparis ut discas unde facias intentos ,

nolle disccrc quod infundatur intentis. Sed si hocte scire

jam dicis, idque ipsum christianam doctrinam essc res-

pondes,

quam te omnibus pra^ponere novimus, et in ea

sola esse prsesumere spcm salutis a^ternae , non opus est

ei cognitione dialogorum Ciccronis, ct collectione emen-

dicatarum discordantium sententiarum alienarum pro-



EPISTOLA r.XVllf. 36gcurari auditorcs. Moribns tuis intenti fianl

, qui abs tc

aliquid talc accepturi sunt. Nolo jDrius aliquid doccasquod dediscendum est, ut vera doceas.

XII. Nam si alienaruni sentenliarum dissidentium, et

repugnantium cognitio aliquid adjuvat insinuatorem

christianae veritatis, ut noverit quomodo adversantes

destruat falsitates , ad Jioc duntaxat , ne qui;i contra dif-

ferens , nonnisi in refellendis tuis figat oculum . sui verosedulo occultet. Nam cognitio veritatis , omnia falsa . si

modo proferantur , eliam quae prius inaudita erant . et

dijudicare el subvertcre idonea est. Sed ut non solumaperta feriantur, sed etiam abscondita eruantur

, si alie-

nos opus est cognoscere errores , erige oculos auresque

oro te, etvide atque ausculta, utrum aliquis adversusnosde Anaximene et de Anaxagora proferat aliquid :

quandojam ne ipsorum quidem multo recentiorum, niultunique

loquacium Stoicorum aut Epicureorum cineres caleant.

unde aliqua conlra fidem christianam scinlilla e.vcitetur :

sed circuli atque conventicula partini fugacia . parlimeliam audacter prompta , vel Donatistarum , vel Alaxi'

mianensium , vel Manicboeorum , vel etiam ad quorum

greges turbamque venturus es Arianorum , Eunomiano-rum, Macedonianorum , Catapbrygarum, caeterarumque

pestium innumerabiliter perstrepant : quorum omniumerrores si cognoscere piget

, quid nobis est, propter de-

fensionem cbristianae religionis, quaerere quid senserit

Anaximenes , et olim sopitas lites inani curiositate reco-

quere, cum quorumdam etiambaereticorum, quinominecbrisliano gloriari voluerunt , ut Marcionistarum et Sa-bellianorum , multorumque praeterea , jam dissensiones

quaestionesque sileantur. Tamen si opus est , ut dixi Yen-tati adversantes praenoscere aliquas , et pertractatas ba-bere sententias, de baerelicis potius

, qui se Cbristianos

cxLvi. 24



370 »• AUGCSTINI EPISCOPI

vocant, quamde Anaxagora et Democrito nobis cogitan-

dum fuit.

Xlll. llle autcm quisquis abs te quaesiverit, quce tu

a nobis quaeris , audiat , quod ca doctius el prudeutius

nescias. Si enim Tbcmislocles non ciiravit, quod est ba-

bitusindoctior, cum canere nervis in epulis recusasset,

ubi cura se nescire illa dixisset , atque ei dictum esset

Quid igitur nosli ? respondit , Rempublicam cx parva

raagnam facere ; dubitandum est tibi dicere, te ista nes-

cire, cum ei qui rogarit quid noveris, respondere possis,

INosse te quomodo etiam sine istis homo esse possit bea-

tus? Quod si adhuc noii tenes, tam perverse ista conqui-

ris,

quam perverse si aliquo corporis periculoso morbogravareris, delicias et tenerrimas vestes potius quam me-

dicamenta medicosque conquireres. Non enim ullo mododifterenda est ista cognitio, aut ulla huic a te, praesertim

jam in hac astale , vel discendi ordine prasferenda est.

Yide autem quam facile posses boc scire, si velles. Qui

enim quaerit quomodo ad beatam vitam perveniat, nihil

aliud profecto quaerit, nisi ubi sit fmis boni , hoc est ubi

constilutum sit . non prava opinione atque temeraria

sed certa atque inconcussa veritate , summum hominis

bonum : quod a quohbct ubi constiluatur noninvenitur,

nisi aut in corpore , aut in animo, aut iu Deo, aut in

duobus ahquibus hornin, aut ccrtc in omnibus. Quodsi

didiceris , neque summum bonum , ncc ahquam parlem

summi boni omnino esse in corpore ; duo rcstabunt,

animus et Deus,

quorum vel in uno vel in ambobus sit.

Si autem adjeccris et didiceris hoc idem de animo, quod

de corpore; quid ahud jam nisi Dcus occurret , in quo

summum hominis bonum conslitutum sit; non quo aha

bona non sint, scd summum id dicilur,

quo cuncta refe-

rantur. Eo enim fruendo quisque beatus est propler quod



EPI8T0LA CXVIII. B^l

caetera vult habere , cum illud jam non propter aliud

sed propter se ipsum diligatur. Et ideo fmis ibi dicitur

quia jam quo excurrat, et quo refcratur, non invenitur.

Ibi requies appetendi , ibi fruendi securitas, ibi tranquil-

lissimum gaudium optimae voluntatis.

XIV. Da igiturqui cito videat, non corpusesse animi

bonum, sed animum polius esse corporis bonum ; rece-

detur jam ab inquirendo utrum summum illud bonum,vel aliqua cjuspars sit in corpore. Quod enim stultissime

negatur, melior est animus corpore. Item stullissime ne'-

gaturmeliorem esse eum, qui dat beatam vitam vel par*

tem aliquam beatae vitse, quam eum qui accipit. Nonigitur accipit auimus a corpore vei summum bonum, vel

partem aliquam summi boni. Hoc qui non vident, caecati

sunt dulcedine carnalium voluptatum,quam ex indigen-

tia sanitatis veuire non intuentur. Sanitas autem perfecta

corporis, illa extrema totius hominis immortalitas ^rit.

Tam potenti enim natura Deus fccit animam , ut ex ejus

plenissima beatitudine, quae in fine temporum sanctis

promittitur ; redundet, etiam in inferiorem naturam

quod est corpus, non beatitudo, quae fruentis et intelli-

gentis est propria, sed plenitudo sanitatis, id est, incorrup-tionis vigor. Quod qui non vident, ut dixi, bellant in-

quielis allercationibus, varie pro suo quisque captu, iii

corpore conslituentes summum hominis bonum, et car-

nahum scditiosorum turbasconcitant : interquos Epicu*

rei apud iudoctammuUitudinem excellentiore auctoritate

viguerunt.

XV. Ua item qui cito videat animum quoque ipsum ,

non suo bono bcatum esse, cumbeatuses, ahoquin nun-

quam esset miser; ct recedetur a quaerendo, utrum in

animo sit summum illud, atque, ut ila dixerim, beatifi-

cum bonum, vei ahquapars ^us. Nam cumse ipso sibi

24.



3^2 S. AUGUSTINI EPTSCOPi

tjuasi suo bono animus gaudet, supcibus est. Cum vero

perspicit sc esse mutabilcm, vclbocuno saltem quod de

stuko sapiens cfticitur, sapicntiamque esse incommutabi-

lem cernit, siniul oportct ccrnat esse illam supra suamnaturam, cjusque participatione atque iUustratione se

uberius et ccrtiusgaudere, quam seipso. Itacessansatque

detumescens a jactatione atque intlatione propria inbae-

rereDeo, atque ab illo incommutabib rcfici, etreformari

nititur, a quo csse jam capit non solum omnem spcciem

rerum omnium, sive quaeintelbgentia mentisattinguntur;

sedetiam ipsam capacitatem formationis ante formatio-

nem, cuni vel informe abquid dicitur, quod formari po-

test. Itaque tanto minus se esse stabilem sentit, quanto

minus haeret Deo, qui summe est : et idco illum summe

esse, quia nulla mutabibtatc proficitseu deficit : sibi au-tem illam commutalionem expcdire, qua proficit, ut per-

fecte illi cobsereat; eam vero commutationem, quae in

defectuest, csse vitiosani : omncm autcm dcfectum ad in-

teritum vergere; quo utrum aliqua resperveniat, tametsi

non appareat, tanien apparerc omnibus eo ducere interi-

tum, ut non sit quod erat. Undc colbgit non ob aliud

res deficere, vel posse dcficere, nisi quod ex nibilo factee

sunt : utquodin eisest quod suntet manent, et pro de-

fectibusetiamsuis ad universitatiscomplcxum ordinantur,

ad ejusbonitatcmomnipotentiamqucpcrtineat,quisumme

est ct condilor, qui potens cst ctiam cx niliilo, non tan-

tum aliquid, sed etiam magnum aliquid facere : primuni

autcm peccatuni, boc est primum voluntarium dcfectum,

esse gaudcre ad propriam potestatem; ad minus enim

gaudct, quam si ad potcstatcm

, quae sensu corporis

sive Dei gaudeat, quae utiquc major est. Hoc non vi-

dentes, ct potentias intucntcs animi bumani, magnam-que pulcbritudinem factorum aLque dictorura, etiamsi



EPISTOL.V CXVIII. 373

in corpore puduit jjoncrc sumnium bonum, in ipso ta-

men animo ponentes, infra utiquc posucrunt; quani ubisincerissima rationc ponenilum est. Inter hos qui ila sen-

tiunt apud graecos philosoplios ct numero ct clisputandi

sublihtate Stoici j)ra^\ahierunt,(|ui tamen in naturahbus

corporea oninia esse arbitrantes, magis a carnc quani a

corpore animum avertere potucrunt.

XYI. Inter eos autem quifrucndum Dco a quo et nos

et omnia facta sunt , unum atque summum bonum nos-

Irum esse dicunt, apud illos eminucrunt Platonici, qui

non iramerito ad oiricium suum pertinere arbitrati sunt,

Stoicis, ct Epicureis niaxime et prope solis omnino resis-

tere. lidem quippe Academici qui Platonici, quod docet

auditorum ipsa successio. Archesilas enim qui primus

occukata sententia sua, nihil aliud istos quara refellere

statuit, quaerecui successerit, Polemonerainvenies: quaere

cui Polemon , Xenocratem. Xenocrati auteni discipulo

Academiam scholam suam rehquit Plato. Quantum igi-

tur pertinet ad quaestionem de summo hominis bono

remove personas hominum, atquc ipsani disceptationera

constitue ; profecto reperics duos crrorcs inter se advcrsa

fronte collicli : unum constituentem in corpore, aliumconstituentem in animo summum Ijonum. Pvaiionem au-

tem veritatis, qua summuni bonum nostrum Deus csse

intelligitur, utriquc resistere, sed uon prius docentcm,

vera quam prava dedoccntem. Idipsum rursum adjunctis

personis constitue ; reperies Epicureos et Stoicos inter se

acerrime dimicantes: eorum vcro lilem conantes dijudi-

care Platonicos, occultantes sententiara veritatis, etillo-

rum vanam in falsitate fiduciam convincentcs et cedar-

guentes.

XVll. Scd non sicut illi errorumsuorum, ita Platonici

verae rationis personam implere polnerunt. Omnibuscnim



3^4 S. ACGUSTINI EPISCOPI

defuit diviiicT humilitatis exemplum,

quod opporlunis-

simo tempore pcr Dominum nostrum Jcsum Cliristum

illuslratum cst : cui uni cxemplo in cujusvis animofero-

citer arrogantis omnis superbia cedit et frangitur et

emoritur. Ideoque non valentes illi auctoritate turbas

terrenarum rerum dilcctione caecatas ad invisibilium fidem

ducere, cum cas vidercnt Epicureis maxime contentioni-

bus commoveri, non solum ad bauriendam, quo ultro

ferebantur , sed etiara ad dcfensitandam corporis volup-

tatem, utin ea summum bonum hominis constituerelur;

eos autem qui adversus hanc voluptatem virtutis laude

moverentur, minus difFiculter eam contemplari in animis

hominum, undefactabona, dequibusutcumquepoterant

judicare, procederent : simul videbant si eis conaren-

tur insinuare ahquam rem divinam et super omniaincom-mutabilem, qu« nullo attingeretur corporis sensu, sed

sola menteinteHigeretur, qutetamen etiam naturamipsius

mentis excederet, eumque csse Deum proposilum animo

humano ad fruendum purgato ab omnihibe humanarumcupiditatum, in quo uno acquiesceret omnis beatitudinii"

appetitus, et in quo nobis uno bonorum omnium finis

esset non eos intellecturos, et repugnantibus vel Kpicu-reis vel Stoicis muhoquam sibifacihus pahnam daturos,

ita ut vera salubrisque sententia, quod perniciossimum

est generi humano, imperitorum populorum irrisione

sordesceret : et hoc in moralibus.

XYIIl. In naturahbusautcm quaestionibus, si isti di-

cerent effectricem omnium naturarum esse incorpoream

Sapientiam, ilh autem a corpore nusquam disccdcrcnt,

cum ahi atomis, alii quatuor elementis in quibus ad c0i-

cienda omnia ignis praevalerct, principia rerumdarent;

quis non videret stuUorum abundantiam corpori dcdi-

taiM, cum incorpoream potentiam conditricem rerum ne-




quaquam valcret intucri , iu quorum potius sufFragium

rapcrctur?: XIX. llestabat pars rationalium quaestionum. iNosti

eniin quidquid proptcr adipiscendam sapicnliam quaeri-

tur, autdc nioribus, aut dc natura, aut de rationequaestio-

nem babcrc. Cum crgoEpicuici nunquamsensus corporis

falli dicerent, Stoici autcm falli aliquando concederent,

Utriquc tamcn rcgulamcomprebendcndtie veritatis in sen-

•sibus ponerent; quisistiscontradicentibus audiret Plato

nicos? Quis non modo in sapienlium, scd omnino in ho-

minumnumerobabendos putarct, si ab eis prompte dice-

retur, non solum esse abquid, quod neque tactu corporis ;

neque olfactu vel gustatu, neque bis auribus aut ocubs

percipi possit, neque omnino tabum rcrum, quseita sen-

tirentur, abqua imaginatione cogitari ; scd id solurn vere

esseatque id solum posse percipi quia incommutabile et

sempiternum est ; percipi autcm sola intelbgentia, qua

una veritas quomodo attingi potest, attingitur?

XX. Cum ergo taUa scntirent Plalonici, quae nequc

docerent carni deditos bomines, neque tanta essent auc-

toritate apud populos, ut credenda persuaderent, donec

ad eum babitum perduceretur animiis, quo ista capiun-tur, clegcrunt occultare sententiam suam, et contra eos

cjisserere, qui verum se invenisse jaclarent, cum inventio-

nem ipsam veri in carnis sensibus ponerent. Et eorum

quidem consibum quale fuerit quid attinet qufcrere? di-

vinum Gcrte vcl divina aliqua auctoritate praeditum non

fuit. Tantum illud attende, quouiam Plato a Cicerone

muhis Uiodis apcrtissimc ostcnditur insapientia non bu-mana , scd plauc divina undc buniniia quodam modo ac-

cenderctur, in illa utique sapicnti 1 nrorsus immutabili,

atquccodem modo semper se babcntc verilatc constituisse

et finem boni, et causas rerura, el ratiocinandi fiduciajn:



3-6 «. AinUSTINl HIMSCOPl

oppugnatos aiilem csse noniine Epicureorum et Stoico-

ruin a Plalonicis eos. (pii in corporis vel in animi natura

ponerentet finem boni. ct causas rerum , et ratiocinandi

iiduciam. eo rem successione temporum esse devolutam,

ut cliristianiv jam ielatis exordio , cum rerum invisibi-

lium atque Eelernarum fides per\isibilia miracula salu-

briter prtTdicaretur bominibus. qui nec videre nec cogi-

tare abVjuid prapter corpora ])Oterant , beato apostolo

Paulo, qui eamdem fideni gentibus pracseminabat, iidem

ipsi Epicurei et Stoici, in Actibus Apostolorum contra-

thxisse inveniantur.

XXI. Qua in re satis mihi videtur demonstratumesse,

erroresgentium, sive de moribus , sive de natura rerum,

sivc de ratione investigandas veritalis,

quiquamvisessent

multi atquc multiplices, in bistamen maxime

duabus

sectis eminebant , expugnantibus doctis et tanta disse-

rendi subtilitate atque copia subvertentibus , durasse

tamen usque in tempora cbristiana. Quosjam certe nos-

tra cctale sic obmutuisse conspicimus, ut vix jam in

scholis rbetorum commemoretur tantum qui« fuerint il-

lorum bententine : certamina tamen eliam de loquacissi-

mis Gra^corum gvmnasiis eradicata atque compressa sunt,ita ut si (jua nunc erroris secta contra veritatem, boc est,

contra Ecclesiam Christi emerserit, nisi nomine cooperta

christiano, ad pugnandum prosihre non audeat. Ex quo

inlelhgitur ipsos quoque Platonica" gentis philosopbos

paucis niutatis , quae christiana improbat disciphnain-

victissimo uni regi Christo . pias cerviccs oportere sub-

mittere; et intelhgerc Verbum Dei bomine indutum ,

qui jusiit, ct creditum est, quod ilh vel proterre me-

tuebant.

XXll. Huic te, mi Dioscore. ut tota pietate snbdas

vehm , nec aham libi ad capessencbim , et obtinendam




veritateni viani niunias, qiiam quae munitaest ab illo qui

gressuum nostrorum tan(juam Deus vidit infirmitatcm.

Ea est autem prima humilitas, secunda liumilitas , tertia

liumilitiis, et quotiesinterrogares liocdicerem, non quo

alia non sint pra?ccpta , quse dicantur, sed nisi humililas

omnia quaecumque bene facimus et praecesserit et comi-

teturct consecuta tuerit, et proposita quam intueamur,

et ajiposita cui adbiPreamus , et imposita qua reprima-

mur, jam nobisde aliquo bono facto gaudenlibus totnm

cxtorquet de raanu superbia. Vitia quippe CEetera in pec-

catis , superbia vero etiam in recte factis timenda cst ,

ne illa qua? laiidabiliter facla sunt , ipsius laudis cupi-

ditate amittantur. Itaque sicut rhetor ^ ille nobilissimus

cum interrogatusesset, cpiid ei primum videretur inelo-

quenticHe praeceptis observari oportere , Pronuntiationcm

dicitur respondisse ; cum quaereretur quidsecundo, eam-

dem pronuntiationem;

quid terlio nihil aliud quam pro-

nuntiationem dixisse : ita si intcrrogares , et quoties in-

terrogares de prasceptis Cljrisliante religionis , nihil meahud respondere nisi humilitatem liberet , etsi forte alia

dicere necessitas cogeret.

XXIH. Huic humilitati saluberrimas , quam Dominusnoster Jesus Christus , ut doccret humiliatus est : huic ,

inquam , maxime adversatur quaedam , ut ita dicam, im-

peritissima scientia, dum nossciregaudemus, quid Anaxi-

menes,

quid Anaxagoras, quid Pjlhagoras ,quid De-

mocritus senserint , et caetcra hujusmodi , ut docti

eruditique videamur , cum hoc a vera doctrina et crudi-

tione longe absit. Qui enim didicerit Deum non distendi

aut diffundi per locos , neque finitos neque infinitos .

quasi in aliqua parte raajor sit , in ahqua minor , sed

totum ubique esse praesentem , sicut veritatem cujus

* Deino.llKiiis.




ncmo sobric clicit partcm essc iii isto loco , etpartcm in

illo, quoiiiam vcrilas utiquc Dcus cst ; ncquaquam cummovcbitquotl tle infinito acre scnsit, quicumquc scnsit

quocl ipse Dcus cssct. Quicl ad illum si nesciat quam cli-

cant isli corporis formara ? caiu (juippc clicunt cjux' un-

clic|ue finita sit : et utrum rcfcllcncli causa tanquani

Acaclcmicus Anaxinieni Cicero* objcccrit, formam et

pulcbritudinem Deumbabcrc oportcre (53), quasi corpo-

rcam speciem cogitans , quia ille corporcum Deum esse

dixerat , aer enim corpus est ; an ipse sentiebat esse for-

niam, et pulcbritudinem incorporcam veritati, qua ipse

animus informatur, et pcr quam omnia sapicntis facta

pulcbra esse judicamus, ut non tantum refcllendi gratia,

secl etiam verissime dixeiit,

quod Dcum pulcberrima

spccie deceat esse, quia nibil cst pulcbriusipsa intelligi-

bili atcjue incommutabili veritate. Quod autem ait ille

gigni aerem, quem tamen Deum csse censcbat , nullo

modo movet bunc virum , qui intelligit non sicut aer

gignitur,idest, aliqua causa, ut sit efiicitur, cumomninoDeus non sit, ita genitum esse Yerbum Dei , Peum apudDeum , sed longe alio niodo, quem nemo , nisi cui ipse

Deus inspirarit, intelligit. lllum autem etiam in ipsis

corporabbus dcsipere quis non videat, cum aerem gigni

dicat, et Deum velit ; eum autem a quo aer gignitur ,

lion enim a nullo gigni potcst , non dicat Deum? Cumautem dicitur aiir esse semper in motu, nequaquam ccn-

turbabit bominem, ut proptcrea illum Deum putet, qui

novit omnis corporis motum infcriorem esse, quam cst

motus animi ; motum autem animi longe pigriorcm ,

quamest motus summae atquc incommutabilis Sapicnliae.

XXIV. Item Anaxagoras , sivc quilibct, si mentem di-

cit ipsam veritatem atque sapientiam,

quid mibi est de

* Lib. r. de Nat, Deorum.



EPISTOLA. CXVIII. 3/9

vcrbo cum honiinc conlcndcrc ? ]\lanifcslum cst enini

Qninium rcrum dcsciiplionem ct modum ab illa ficri

eamc|uc non incongruc dici infinilam, non per spalia

locorum , fecd per potcntiam , cjuse cogitationc bumanacomprcbcndi non polcst; ncquc quod informc alifjuid sit

ipsa sapicntia , boc enim corporum cst , ut quaecumque

infmiia fucrint , sint ct informia. Ciccro autcm studio

refeilcndi^, quantum vidctur,

propter advcrsarios cor-

porabtcr scnlientes negal infinito aliquid jungi posse ,

quia ex ea parte qua quidquid adjungitur ; necessc esse

in corporibus abqucm finem, Ideo aitaNoneum vidisse,

ncque motum sensui junctum et continentem , « id est

continua copulc\tione adhaerentem , «Infinito, id est

infiniteerei, ullum esse posse , » quasi de corporibus

agcret,

quibus nibil jungi , nisi per fines locorum po-

tcst. Sic autem addidit ,'« iXeque scnsum omnino ,

quo

non tota natura pulsa sentiret, » quasi ille dixissct men-

tem illam ordinatricem et modcratricem rcrum omniumbabere scnsum

,qualcm babet anima per corpus. Nam

manifestum cst totam scntirc animam, cum per corpus

aliquid scntit. Nam totam utique non latct,

quidquid

illud est quod seulitur. Ad boc autem dixit totam na-turam sentire , ut illi quasi auferrct, quod ait mentem

infinitam. Quomodo cnim tota sentit , si infinita est ?

Sensus cnim corporis ab aliquo loco incipit, nec percur-

rit totum , nisi ad cujus fincm pervenerit ; quod in infi-

nito dici non potest. Sed neque ille de sensu corporis

aliquid dixerat. Et aliter dicitur totum, quod incorpo-

reum cst . quia sine finibus locorum intelligitur , ut et

totuni ct infinitum dici possit : totum proptcr integri-

talcm ; infinitum, quia locorum finibus non ambilur.

XXV. « Deiudc, inquit, si meulem ipsam quasi animal



38o 8. ALiGUSTlNl EPISCOPl

aliquod esse voluit , eiit ali(|uid intcrius e\ quo illud ani-

mal nominetur^ ; » ut incns ista (|uasi corpus sit, ct ha-beatintus animam unde animal appcUetur. Yidc quem-admodum corporali consuctudinc locpiilur, quomodosolent vidcri animalia

, propter sensum ciassum , ul opi-

nor, eorum contra quos disscrit : ct tamen dixit rem,

qua:" illos, si evigilarc posscnt , salis adnioucret, omnequod sicut corpus vivum animo occurrit, magisanimamhabere etesse animal

, quani animam cssc cogitari opor-

tere, Hocest enim quod ait, « Erit ahquid interius , ex

quo illud animal nominetur. » Scd adjungit ,c Quid au-

tem interius mentc? » iNon crgo potcst mcns hahcre in-

leriorem animam ut sit animal; quia ipse est interior.

Ergo corpus habeat extrinsecus , cui sit intcrior , ut sit

animal. Hoc est enim quod ait, « Cingitur igitur corporeexterno : » cjuasi Anaxagoras dixerit, nisi animahs ahcu-

jus esset , mentem esse non posse. Si mentem ipsam sum-

mani sapicntiam esse senticl)at , quii' nullius quasi ani-

mantispropria est, Cjuia omnihus animissetrui valcntibus

veritas communitcr praesto est. Et ideo vidcquam urbane

concludat : « Quod quoniam non placct , " inquit hoc

est non placct Anaxagorae, ut illa mcns. (piam dicit

Deum , cingatur corpore cxterno, quo animal cssc possit,

« Aperta simplcxque mcns nulla rc adjuncta qua sentire

possit, » id est nullo corporc adjuncto pcr quod scntire

possit , « Eugcrc intelligentiiie nostrse , vim ct notioncm

videtur.»

XXM. jNihil verius c{uam fugere lioc \ini ct nolioncm

intelligentiae Stoicorum ct l^lpicureorum, qui nisi corpo-

ralia cogitare non possunt. Quod aulcm ait , « iSostrce,»

humanae intelligi voluit : et bcne noU ait , lugit , sed

« Fugere videtur. » Hoc enim illis vidctur^ nemincm hoc' C^irtio ibid.



KMSTOU CWllI. 38 1

posse intelligerej et iilto niliil lalo esse arbitrantur, sed

quorumdani iiitelligentiam, quantum hominidatum est ,

non fugit esse apcrtam simplicemque sapientiam atque

veritatem,

quae nullius animantis sit propria , sed quacommunitcr omnis , quae id potest aninia , sapiens et ve-

rax cHicitur. Quam si scnsit csse Anaxagoras, eamqueDeum esse vidit, mcntcmque appcllavit, non solum no-

men Anaxagorae,

quod propter littcratam vetustatem ,

omnes ut militaritcr loquar, litteriones libenter suf-

flant (53), nos doctos et sapientcs non facit, sedneipsa

quidem ejus cognitio , qua id vcrum esse cognovit. Nonenimmiliipropterea veritaschara esse debet, qnia non la-

tuit Anaxagoram, sed quia veritas est, etiamsi nulius eamcognovisset illorum.

XXVII. Si igiturnec ejushominis, qui verum forsitan

vidit , cognitio nos inflare debet , ut ea quasi docti esse

videamur; sed nec ipsius veri solida res, qua vere docli

esse possumus ,quanlo minus eorum hominum, qui falsa

senserunt , uomina et dogmata nostram possunt adju-

vare doctrinam , et latentia cognita facere ? cuni si ho-

mines simus, magis nos contristari cleceat tot et tam

nobihtatorum hominum erroribus, si eos audire conti-gerit

, quam haec propterea studiose quaerere , ut inter

eos, qui illa nesciunt, jaclatione inanissima ventilemur.

Quantoenim mehus ne audissem quidem uomen Demo-criti, quam cumdolore cogitarem, nescio quem suistem-

poribus magnum putatum,

qui deos esse arbitraretur

imagiues,

quse de sohdis corporibusfluerent, sohdaeque

ipse non essent , easque hac atquc hac motu proprio

circumeundo atque ihabendo in auimos hominum facere

utvis divina cogitctur, cum profecto iUud corpus, unde

imago flueret, quauto sohdius est, tanto praestantius

quoque esse judicetur? Ideoque fluctuavit ejus , sicut



382 S. ADGUSTINI EPI8C0PI

isti dicunt, niitavitque senlentia , ul aliquando naturam

quamdam dc qua flucrent imagines Deum csse diceret

qui tamen cogitari non posset, uisi per eas imagines quafe

lundit, ac emittit, id est quae deilla natura, quam nescio

quam corpoream el sempitcrnam, ac eliam perlioc divi-

nam putat ,quasi vaporis similitudine continua velut

emanatiotte ferrentur, et venirent atque intrarent in ani-

mosnostros, ut Deum vel deos cogitare possemus. Nul-

lam enim aliam causam cujuslibet cogitationis nostrse

opinantur isti , nisi cum ab bis corporibus,

quae cogi-

tamus , veniunt alque intrant imagines in animos nos-

tros : quasi non multa ac prope innumerabiba cogiten-

tur , incorporaliter atque inteHigibiiilcr ab eis ,qui lalia

cogitare noverunt , sicut ipsa sapientia et veritas. Quamsi isti non cogitant , miror quomodo de illa ulcumquedisputent: si autem cogitant , vellem mihi dicerent , vel

de quo corpore, vel quabs in eorum animos veniat imago

veritatis.

XXVIII. Quanquam Democritus etiam boc distare in

naturalibus quKstionibus ab Epicuro dicitur,quod iste

sentit inesse concursioni atomorum vim quamdam ani-

malem et spirabilem : qua vi eum credo et imagines

ipsas divinitate praeditas dicere non omnes omnium re-

rum , sed deorum , et principia menlis esse universis j

quibus divinitatcm tribuit, et aniriantcs imagincs, quai

vcl prodcsse nobis solcant vel nocere. Epicurus vero ne-

que abquid in principiis rcrum ponit praetcr atomos ,

id cst, corpuscula quaedam tani minuta , ut jam dividi

ncqueant , ncque scntiri , aut visu , aut tactu possint

quorum corpusculorum concursu fortuito , et mundos

innumerabilcs, et animanlia,et ipsas animas fieri dicit,

et dcos quos bumana fornia non in aliquo mundo, sed

extra mundos , atque inter mundos constituit : et non



EPISTOLA. CXTin. 383

vult omnino aliquid praster corpora coglbte : quae ta-

men ut cogilct, imagines dicit ab ipsis rebus, quas ato-

mis formari putat, defluere alque in animum introirft

subtiliores quam sunt illas imagines , quas ad oculos ve-

niunt. Nam et videndi causam banc es:e dicit , ingentes

quasdam imagines ita ut universum mundum complec-

tantur extrinsecus. Intelbgis autem jam, utarbitror, quas

isti opinentur imagines.

XXIX. Miror non admonuisse Democritum vel bocipso falsa esse quae dicit

,quia venientes tam magna2

imagines in tam brevem animum nostrum, sicorporeus,

ut illi volunt, tam parvo corpore includitur, totse illum

tangere non possunt. A magno enim corpore cum par-

vum corpus attingitur , a toto simul attingi nullo pacto

potest : quomodo igitur totas simul cogitantur, si in tan-tum cogitantur , in quantum venientes atque intrantes

animuni atlingunt, quae nec totae intrarepossunt per tamparvum corpus , nec totas tam parvum animum attin-

gere? Memento me secundum illos haec dicere : non enim

ego talem animum seniio : aut si incorporeum Democri-

tus animum exislimat, Epicurus quidem sokis ista ratione

iirgeri potest : sed etiam ille quare non vidit, non opusesse nec fieri posse , ut incorporeus animus advenlu at-

que conlactu corporearum imaginum cogitet? De visu

certe oculorum, anlbo pariter redargauntur : tam cnirii

brevcs oculos, tam grandia imaginum corpora tota atlin-

gere nullo modo possunt.

XXX. Cum aulem quaeritur ab eis, qnare una imago

videatur corporis alicujas, a quo innumcrabiliter imagi-

nes flaunt : respondent, eo ipso quo frcquenter fluunt et

transeunt imagines, quasi quadam earum constipalione

et densitate ficri , ut ex mullis una vidcatur. Quam va-

nitatem Cicero ita refellit, ut eo ipso neget aeternum



384 S* ALT.IJSTINI EPISCOPI

Deum eorumpossc cogilari^ . quo innumerabililer flneu-

tibus et labentibus imaginibus cogitatur. Et quoniamianumerabilitate atomorum suppeclitante , dicunt ficri

formas deorum sempiternas, cum ita discedant qupedam

corpuscula de divino corpore ut alia succedant . ct dis-

solvi illam naturam eadem successione non sinant : « Om-nia crgo , itiquit , aeterna essent, » quia nulli deest ista

innumerabilitas atomorum, quas perpetuas ruinas sub-

inde suppleat. Deinde quomodo non vereatur iste deus

neintercat, « Cum sine ulla intermissione pulsetur, agi-

teturque alomorum incursione sempitorna? » pulsari enim

dicit illud corpus, quod irruentibus atomis feriatur , et

agitari quod penetretur : deinde « Cum ex ipso imagi-

nes , » de quibus jam satis dictum est , « Semper af-

fluant, » quomodo potest de immortalitate confidere?

XXXI. In quibus omnibus deliramentis baec opinan-

tium, illud praecipue dolendum est, quod non sufficitea

narrari , ut nuHa cujusquam disputatione adveisante res-

puantur : sed acutissimorum bominum ingenia id ctiam

negotium susceperunt, ut copiose ista refellerent, quae

statim dicla etiam a tardissimis derideri abjicique debue-

runt. Si enim conccsseris esse atomos, si conccsserisetiam

concursu fortuilo seipsas pellere et agitare ; num etillud

eis fas est concedere ; ut inter se atomi fortuito concur-

rentes, rem aliquam ita conficiant, ut eam forrna modi-

ficent , figura determincnt, aequalitate pobant , colore

illustrent , anima vegetent ? quae omnia nullo modo nisi

arte divinae providentiae fieri videt, quisquis magis menle

quam oculis amat videre , idque ab eo expetit a quo fac-

tus est. ]Nam nec ipsas atomos esse ullo modo conceden-

dum est, quod, omissa subtibtate, quas de divisione cor-

porum a doctis tradilur^ vide quam facile secundum* Lib. I. de Nal. Deoium.




ipsonim opinionem possit ostendi. Certeenim ipsi dicunt

omnia quse sint naturae , nihil esse aliud quam corporaet inane quaeque liis accidant; quod credo motum ct

pulsum dicere et consequentes formas. Dicantergo in quo

genere ponant imagines,

quas de corporibus soiidioribus

affluere putant, ipsas minime solidas , ita ut tactu nisi

oculorum cum videmus, et animi cum cogitamus , sen-

tiri non possint, sietipsa corpora sunt. Namitacensent,

ut exire a corpore et venire ad oculos, vel ad animumpossint, quem niliilominus dicunt essecorporeum. Quaero

utrum etiam ab ipsis atomis affluant imagines? Si affluunt,

quomodo jam sunt atonii, a quibusaliqua corpora sepa-

rantur? Si non affluunt , aut potest aliquid sine imagini-

bus cogitari, quod vehementer nolunt; aut unde norunt

atomos, quas nec cogitare potuerunt? Sed jam pudetmeista refellere , cum eos non puduerit ista sentire. Cumvero ausi sint etiam defendere, non jam eorum , sed

ipsius generis humani me pudet, cujus aures haec ferre

potuerunt.

XXXII. Cum igitur tanta sit caecitas mentium per

illuviem peccatorum amoremque carnis , ut etiam ista

sententiarumportenta ,

otiadoctorum

conterere dispu-

tando potuerint , dubitabis tu Dioscore , vel quisquam

vigilanti ingenio praeditus, ullo modo ad sequendam ve-

ritatem mehus consuh potuisse generi humano, quam ut

homo ab ipsa veritate susceptus inefFabihter atque mira-

bihter , et ipsius in terris personam gerens , recta prae-

cipiendo , et divina faciendo , salubriter credi persua-

deret, quod nondum prudenter posset intelligi ? Hujusnos glorise servimus , huic te immobihter atque constan-

ter credere hortamur, per quem factum est, ut non pauci,

sedpopuh etiam, qui non possunt ista dijudicare ratione,

fide credant, donec salutaribus praeceptis adtoiniculali

cxLVi. a5



3% S. ACGUSTINI EPISCOPI

cvRclant ab liis pcrplcxitalibus in aiiras piirissimae atque

sincerissiniae vcritatis. Cujus aucloritati tanlo dcvotius

obtemperari oportet, quanlo videmus nulluni jam erro -

rem se audere extollere, ad congrcgandas sibi turbas

imperltorum ,qui non Christiani nominis velamenta

conquirat ; eos autem solos^ ex veteribus praeter Cbris-

tianum nomen in conventiunculissuis aliquanto frequen-

tiusperdurarequiScripturaseas tcncnt,pcr

quas annun-tiatum esse ipsum Dominum Jesum Cbristum , se

intelligere et videre dissimulant. Porro illi qui cum in

unitate atquecommunionecalboHca non sint, Chrisliano

tamen nomine gloriantur , coguntur adversari credcnti-

bus,ct audcnt imperitos quasiratione traducere, quando

maxime cum ista mcdicina Dominus venerit , ut fidcm

popuHs imperaret. Sed hoc facere coguntur , ut dixi ,

quiajacerese abjectissime sentiunt, si corum auctoritas

cum auctoritalecathohca conferatur. Conanturergo auc-

toritatem stabiHssimam fundatissimae Ecclcsiae quasi ra-

tionis nomine et pollicitatione superare. Omnium cnim

basreticorum quasi rcgularis est ista temeritas. Scd ille

fidei Imperator clcmcntissimus, et per conventus celeber-

rimos populorum atque gentium , sedesque ipsas Apos-

tolorum arce auctoritatis munivit Ecclesiam , et pcrpau-

ciorcs ])ie doctos et vere spiritales viros copiosissimis

apparalibus ctiam invictissimas rationis armavit. Verum

'iha rcctissima discipHna est, in arcem fidei quam maxime

rcclpi infirmos, ut pro eis jam tutisiime positis, fortissima

ratione pugnctur.

XXXUI. Platonici vero, qui falsorum philosopliorum

erroribus illo tempore circumhUrantibus , non habentes

divinam personam qua impcrarent fidcm , sentcntiam

suam tegere quaerendam,

quam polluendnm profcrre

> JiiJsos.



EPISTOLA CXVJII. 38t

maluerant, cum jam Christi noiiuMi terrenis regnis ad»niiranlibus perturbalisque crebrosccret, cmergere coepe-

rant , ad prolcrentlum atque apcriendum quid Plato

sensisset. Tunc Plotini scbola lloma3 floruit, babuitque

condiscipulos multos acutissimos et solertissimos viros.

Sed aliqui coruni magicarum artium curiosilate depra-vati sunt , aliqui Dominuni Jesum (Uiristum ipsius veri-

tatis alque sapientiae incommutabilis , quam conabanturattingcre, cognoscentes gestarepersonam, in ejusmililiam

transierunt. Itaque tolum cubnen auctoritatis hnnenqucrationis in illo uno salutari nomine atque in una cjus

Ecclesia , recreando atque rcformando humano generi

constitutum est.

XXXiy. Ilarc me tibi diutissime in hac Epistola lo-

cutum , etsi aha forte tu malles , omnino non poenitet.

Probabis enim h£ec magis,

quanto magis in veritate

proficies ; et tunc probabis consiJium meum, quod nuncutihtati studiorum tuorum minus obsecutum i^utas.

Quanquam ctiam ilHs ipsisqufcstionibus luis, non solumquibusdam in hac EpistoLi, s-.d ctiam CtCterispene omnibusin ipsis

membranis,in

quibus eas misisti, ut potui bre-viter annotando responderim. In quibus si me paruni ,

aut aHud quam volebas egisse arbitraris , non recte co-gitas , mi Dioscore, a quo nunc ista quECsieris. Oratoris

autem hbrorumque de oratore omnes quEestiones prcE-

termisi. Nescio quis enim nugator mihi esse visus sum ,

si eas exponendas perscquerer. Nam de CtCtci-is possem

etiam dcccntcr interrogari , si mihi quisquam rcs ipsas ,

non de hbris Ciceronis , sed per sc ipsas tractandas dis-

solvendasque proferret. In ilhs autem rcs ipsr-e nunc'noslr^e professioni minus congruunt. Ilccc aulem omnianon facerem, nisi nie post a^gritudinem , in qua eramcum homo tuus venisset , aiiquantum ab liijipone rc-

25.




movissem. Quibus item diebus perturbatione valetudi-nis febribusque repetitus sum. Indefactum est ut tardius

quam possent tibi haec mitterentur. Quae quomodo ac-

ceperis , rescripta flagito.

EPISTOLA CXIX'.

Bomino sancto ac beatissimo papae Augustino Consentius.

Consenllas Auguslino proponll qucestiones de Trinitale.

I. « Jam quidem sancto , mihique cunctis animi vir-

tutibus admirando, fratri tuo Alypio episcopo genus pe-

titionis meee brevi sermone suggesseram , sperans precum

mearum ut apud te esse adjutor dignaretur. Sed quia

praesentiam mihi tuam ea, quae ad villam ire compulit,

causa fraudavit, malui htteris precem inserere, quam

expectationem animi fluctuare ; maxime cum id quod

postulo , si mihi concedi oportcre perspexeris, adjuvare

sensum tuum altissima mysteria perscrutantem , loci ip-

sius , ut arbitror, in quo nunc consistis, valeat solitudo.

Ego igitur cum apud memetipsum prorsus defmierim,

veritatem rei divinae ex fide magis quam ex ralione per-

cipi oportere ; si enim fides sanctse Ecclesiae ex disputa-

tionis ratione , non ex creduhtatis pietate apprehendere-

lur, nemo praeter philosophos atque oralores bealitudinempossideret. Sed quia placuit Deo, qui infirma mundihujuselegit utconfundat fortia -, per stulliiiam praedi-

cationis salvare credentes , non tam ratio requirenda de-

' Alias ccxxr. quae autem iiperat, nunc 55. — Scripta forle rirca

idem lempi s. —^ i Cor. 1,27.



EPISTOLA. CXIX. 389

Deo, quam auctoritas est sequenda sanctorum. Nara

profectoneque

Ariani, qui Filium, quem

genitumcon-

fitemur, minorem putant , in liac impictatepcrsistcrent,

neque Macedoniani Spiritum sanctum, quem ncquege-

nitum neque ingcnitura credimus ,quantum in ipsis cst a

Divinitatis arce detruderent , si Scripluris sanclis magis

quam suis ratiocinationibus accommodare fidem mallent.

II. « Tamen tu vir admirabilis, si tibi illc Pater nos-

ter, solus conscius secretorum, qui habet clavem David *,

serenissimi cordis obtutu coelorum raachinam penetrare

concessit, et revelata , ut scriptum est, facie gloriam

Domini speculari'^, in quantum tibi ille, qui hujusmodi

cogitationem dedit, promendi dederit facultatem , enun-

tia nobis aliquam ineffabihs substantiae portionem, et

imaginera simihtudinis ejus ipso adjuvante exprimere

inquantura potes, verbis enitere : quoniara nisi tu tantae

reidux ac raagister affueris, velut hppientibus ocuhs pros-

picere in eara tanti lurainis repercussa fulgore cogitatio

nostra forraidat. Intra ergo in iUam , quae nostros arcet

intuitus, mysteriorum Dei obscurissimam nubem; quaes-

tiunculas in quibus absolvendis me errare cognosco, qui

auctoritatem sanctitatis tuae fide raagis sequi volo, quara

rationis corde conceptae falsa iraagine depravari, priraura

in raemetipso , dehinc in hbris corrige. w

III. « Ego siquidem in circumspecta admodura sira-

phcitate audiens credensque Dominura Jesum Christum

luraen esse de luraine , sicut scriptura est , « Bene nun-

» tiate diera de die salutare ejus ^; » et in Sapientia Salo-

monis, « Candor est enira lucis aeternae '^ ; » credebaraDeura quod hcet credere ut dignum est non valebam

tamen esse inaestimabihs cujusdam lucis infmitam raag-

nitudinera , cujus nec quahtatem aestimare , nec quanti-

1 Apoc. II», 7, —22 Cor. III, 18. —3 Psal. xcv, 2, — Sap. vir, 26.



3^0 S. ALWJVSTINI LPISCOPI

talemmcliri, iicc specicm fingcre, quanqiiam sublimc

cogitans mens humana sulficeret , tamen esse illucl quid-dam qui(l<|uid cst, cui adsit incomparabilis forma, in-

seslimahilis pulcliriludo, quam etiam carnaliljus oculis'

saltem CJiristus aspiciat. Cum ergo circa finem primi

libri, sicut procul duhio meminisse dignaris, cupiens

comprobare Dominum Jesum Christum , id cst, homi-ncm assumptum , ita divinam possidcrc potcnliam , ut

materia carnis humanae, quam susceperat , permaneret,quam ia iUis visceribusnisi ahud quam infirmititcm pe-

risse docuissem , ilhus mihi nodus qufeslionis objectus

est. Si , inquit , homo ilie quem assumpsit Christus , in

Deum versus est, crgo localis esse non debuit. Cur ergo

post resurrectionem dixit : « Noh me tangere , nondum»enim asfcndi ad Patrcm meum^? »

IV. « Ego igitur claborans approbare ubiquc essc

Christuni virtutc non operc, divinitate non carne; dc

unitate Dci ct pcrsonarum trinitatc hujusmodi vcrba

conscripsi : Dcus, inquam, unus est, et pcrsonae tres

sunt. Deus inciiscretus est . et persona^ discretae sunt.

Deus intra omnia , trans omnia est , uUima includit,

media implet , summa transcendit, uhra universa et pcruniversa diffunditur : personas autem sibi constantes

proprietatc scccrnuntur, nonconfusione miscentur. Deus

ergo unus est , et ubique est ; quia et ahus praeter ihumnon est, et locus non est vacuus ubi esse ahus possit.

Plena sunt Deo omnia , et praeter Deum nihil est. Ipse

est in Patrc , ipse in Fiho , ipse in Spiritu sancto : ac per

hoc , Pater ct iMhus, et Spiritus sanctus non plures dii,

sed ipse unus est Deus : et non est ipsc Patcr qui est Fi-

]ius, nec Fihus qui est Spiritus sanctus. Pater in Fiho

est,Fihus in Patre , in utiXM:|ue Spiritus sanclus : quia

1 Joau. XX, 17.



EPISTOLA. CXIX. 391

in tiibus numeio non ortline , id est, personis non virtule

discretis, unus atqueindivisibilisliabitatDeus. OmniaquiePatris sunt, Filii sunt; et quae Filii sunt, Patrissuntjet qutc

utriusquesunt, Spiritus sanctisuutrquia non quasi aequa-

lem, scd eamdem, id est, unicam, non separatam possident

substantiam Deitatis; et ideo vel majestate vel aetate al-

tcr akeriim non praecedit ; quia dividi quod plcnum est

non potest, nec est in plcnitudine aliquid, quod possit

plenitudinem separare, et majorem uni, minorem alteri

facere portionem. In personis autem non ita est : quia

Patris persona non est Filii, nec Filii persona eadem esl

Spiritus sancti. Una virtus est, quam trina possidet vir-

tus ; una substantia est , in qua tria sunt quae subsistunt.

Pater ergo et Filius , et Spiritus sanctus majestate ubiqu^'

sunt, quia unum sunt : personis tantum apud se sunt^

quia tres sunt. Et reliqua hujusmodi lexens, rem eo usque

deduxi, ut preesentcs quidcm et ubique csse personas,

sed iliam,

quae supra coelos , trans maria , ultra inferos

una atque eadem est majestate , firmarem. Ex quo in-

telligi debere monstrabam , bominem ,quem Cbristus

assumpsit, in Deum quidem versum susceptam non ami-

sissenaturam, nontamcnquasiquartam credipersonam. «

Y. « Sed tu vir cui coelum , ut arbitror, ipsum sub-

tilitate cogitationum intrare concessum est ; verax etenim

est qui ait : « Beati mundo cordc,

quoniam ipsi Deum» videbunt ' ; » super orania sidera ad ipsam contempla-

tionem altitudinera mundi cordis attollis, ais non tan-

quam aliquod corpusdebere cogitari Deum. Nara ctiarasi

quispiam animo lucem raillies quam bujus sobs clariorera

intensioreraque confingat, nullam illicDei simiJitudinem

comprebendi posse, quia corpus cst omnc quod cerni

potest : sed sicut justitiam vel pietalcm corporcam cogi-

• Matlh. V, 8.



OQ^a S. AUGUSTINI EPISCOPI

tarc iion possumus, nisialiqua fortc nobisfoeminea cor-pora gcntili vanitate fingamus; ita et Deum sine aliqua

phantasiae simulationc in quantum possumuscogitandum.Mihi aulcm, qui subtilitatem disputationis tepido per-

cipcre admodum cordc vix possum, videbatur nihil vi-

vum sccundum substantiam inessc justitiae, ideoque nonpossum adhuc Dcum , id est viventem, naturam, justitiae

similem cogitare; quia justitia non in se, sed in nobisvivit; imo potius non secundum justitiam vivimus, ipsa

vero juslitia pcr sc ncquaquam vivit nisi forte non hujus

humanae asquitatis , sed illa quae Deus est , sola asseratur

essc justitia. »

Yl. « Unde confirmari me cx ominibusnonsolum prae-

scntibus verbis , scd ctiam pleniori cpistola velim. Neque

enim fas est, ut nostri tantum pedcs ab ista , in qua multi

ingrcdimur, erroris via, te monente revocentur. Cumenim multi in ilhs in quibus habitamus insuhs, dumrecto ad viam pergunt aggere, in tramitem tortuosihu-

jus crroris incurrcrint, erit-ne ahquis illic Augustinus

cujus auctoritati cedant, cujus doctrinae credant, cujus

ingenio superantur? An forte ex illo paternitatis affectu

mavis mc occulta commonitione dirigere, quam velut

comitcm pravi itincris, incrcpare ? Sed mihi pro utilitate

animse, magis quam pro saeculi laude currere cupienti

non est inutilis , ac proinde etiam non amara coargutio

tua : maximc cum et mihi et caeteris vitam simul laii-

dcmquc paritura sit. Nemo siquidem tam injustus essc

ut arbitror, potest, qui me ex eo quod aliquando deviasum sccutus, stultitise denotarc malit, quam ex eo quodrecta dclegcrim prudcnter judicare cunctetur. Neque

enim stulti aestimandi sunt, quos Paulus apostolus , ne

in inccrtum currerent admonebat dicens : « Sic currite ut



EPISTOLA CXIX. SgS

wcomprehendatis^ : » Quapropter via ista quam curri-

mus, iion solum relinquenda nobis , verumeliam inter-

cludcnda atque praecidenda est, ne forte etiam eos fallaci

dilectionis simulatione frustretur. Tu enim non editorum

jam a me librorum lector, sed probandorum cmendator,

ni fallor, clectus es. iNam in illa epistola, quam in illis

meis libellis vehit praefatiunculam , praetuli , hujusmodi

verba conscripta siint : « Placuit , inquam , fluctuantem

» fidei nostrae cymbam , beati Augustini episcopi stabi-

»hre sententia. » Cur ego vir doctrinae hujus, quae in

Christo est cuhnen , arguere palam corrigendum de cae-

tero fihum dubitas, cum sententiae tuae anchora nisi

morsum akius presserit , nos certius stabihre non possit ?

Non enim levis aut culpata quaestio , in qua non solum

nihil profecit , verumetiam post , ut a te fortissime dic-tum est , idololatriae crimen caecitas nostrce cogitationis

incurrit. Hanc a te caute prudenterque discuti veilem ,

ut doctrinae tuae ingeniique serenitas ita nebulam nostrae

mentis abstergat , ut quod nunc cogitare non possumus

intelhgentiae a te lumine dechiratum , oculis^ cordis vi-

derc valeamus. Incohimis ac beatus in geternum mei me-

mor coelestia regna possideas , Domine sancte ac bealis-

sime papa. »

• 1 Cor. IX, 24. —- Forte quodammodo.



3^4 S. AUGUSTINI EnSCOPI

EPISTOLA CXX*.

Fralri dilectissinio et ia Cli.lsti vl5c.?il:ja3 honoiaiulo

CoNSENTio AuGusTiNus, iu Donilno salutem.

Consentio ad quasstiones de Trinllato, sibi propositas.

I. Ego propterea ut ad nos venires rogavi , quoniani

in libris tuis valcle suni tuo delectatus ingenio. Proinde

volui ut quoedam nostra opuscula, quae arbitratus sum

tibi esse necessaria , non procul a nobis positus , sed po-lius apud nos legeres; ut ea quse forte minus intellexisses,

non difficulter preesens interrogarcs , atqiie ex nostra ser-

mocinatione mutuoque colloquio, quantum Dominus et

nobis promere , et tibi capere tribuissset,

quid in libris

tuis emendandum esset , ipsc cognoceres , ipse emenda-res. Ejusquippees flicultatis, ut possis ea quas senseris

explicare : ejus porro probitatis et bumilitatis, ut me-rearis vera sentire. Et nunc in eadem sum, quas nec tibi

debet displicere, sententia; undc te nuper admonui , ut

in bis quae a nobis claborata apud tc lcgis , signa faciasad ea loca

, quae te movent, et cum bis ad me venias

et de singulis quaeras, Nondum qucc fecisti, exbortor ut

facias. Piecle quippe verecundareris , ac te pigeret id

agere , si vel semel voluisses , et rae difficilem reperis-

ses. Illud quoquedixeram, cum a te audissem,quod men-dosissimis fatigareris codicibus , ut in nostris legeres

quos emendatiores posses caeteris invenire.

II. Quod autem petis, ut quasstionem Trinitatis, lioc

est, deunitatedivinitatiset discretionepersonaium, caute

* Alias ccxxii. qiuc aulem 120 erat, nunc i4o- — Scripta jiaulo [lost

superiorem.



KPISTOLA cxx, 3g5

prudenlcrque discutiam, ut doctrinae mcce, sicut dicis,

ingeniiquc serenitas, ita nebulam vcstrie menlis abstcr-gat, ut quod nunc cogitare non potestis, intelligentiaa a

me luniine declaratuni oculis quodani niodo videre pos-

sitis: vide prius utrum ista petitiocum tua superioride-

finitione concordet. Superius quippe in cademipsa epis-

lola , in qua Loc petis , apud temetipsum dcfinissc le

dicis, ex fide veritatem magis quam ex ratione percipi

oporterc. « Si enim fides , inquis , sanctae Ecclesiae cx

« disputationis ralionc, et non excredulitatis pictate ap-

» prebcndcretur, ncmo prseter pbilosopbos at([uc orato-

» rcs bcatitudinem possiderct. Sed quia placuit, inquis,

» Deo ,qui infirma hujus mundi elegit , ut confunderet

» fortia, per stullitiam praedicationis salvos facere cre-

» dentcs, non tam ratio rcquirenda, quam aucloritas est

» scquenda sauctorum ^. » Vide ergo secundum baec verba

tua, ne poliusdebcas, maxime de bac re, inqua praeci-

pue fides nostra consistit , solam sanclorum auctoritatem

sequi, nec cjus inteUigentiae a me quaerere rationcm. Nc-

queenim cum coepero tein tanlibujus secreti inteUigen-

liam ulcumqueintroducere (quod nisi Deus intus adju-

verit, omnino non potero) abud disserendo facturus sum,cjur.m rationem utpotero redditurus : quam si a me, vcl

a quobbct doctore nou irrationabibter flagitas, ut quod

credisintelbgas ; corrige definitionem tuam, non ut fidem

respuas, sed ut ea quae fidei firmitate jam tcncs, etiam

rationis luce conspicias.

111. Absitnamque utboc in nobis Deus oderit, in quo

nosrcbquisanimanlibus cxcellentiorescreavit. Absit, in-

quani, ut ideo credamus, ne ralionem accipiamus sive

quairamns; cum etiam credere non possemus, nisi ratio-

nales animas liaberemus. Ut ergo in quibusdam rebus ad' a Cui\ I, 27-29.




doctrinam salutarem pertinenlibus, quas ratione nondumpercipere valemus, sed aliquantlo valebimus, fides prae-

cedat rationem ,qua cor mundetur, ut magnae rationis

capiat et perferat lucem, boc ulique rationisest. Et ideo

rationabiliter dictumestper Propbetam; « Nisicredide-

» ritis, nonintelligetis*. » Ubi procul dubiodiscrevit haec

duo deditque consilium, quo prius credamus ut id quodcredimusinteHigere valeamus. Proinde ut fides praecedat

ralionem, rationabibter visum est. Nam si boc praecep-

tum rationabile non est, ergo irralionabileest : absit. Si

igitur rationabile est, ut ad magna qugedam, quas capi

nondum possunt , fides preeccdat rationem,procul du-

bio quantulacumque ratio quae hoc persuadel, etiam

ipsa antecedit fidem.

IV. Propterea monet aposlolus Petrus paratos nos essedebere ad responsionem omni poscenti nos rationem de

fide et spe nostra ^, quoniam si a me infidehs rationem

poscit fidei et spei meae, et video quod antequam credat

capere non potest, hanc ipsam ei reddo rationem in qua

si fieri potest, videat quam praepostcre ante fidem poscat

rationem earumrerum, quascapere non potest. Si autem

jam fidehs rationem poscat, ut quod credit intelligat,

capacitas ejus intuenda est, ut secundum eam ratione red-

dita sumat fidei suae quantam polest intelhgentiam

majorem si plus capit, minorem, si minus ; dum tamen

quousque ad plenitudinem cognitionis perfectionemque

perveniat, ab itinere fidei non recedat. Hinc est quod di-

cit Apostolus ; « Et tamen si quid aliter sapitis, id quo-

» que vobis Deus revelabit ; verumtamen inquod per-

» venimus , in eo ambulemus ^. » Jam ergo si fideles

sumus, ad fidei viam pervenimus, quam si non dimiseri-

mus, non solum ad tantam intelligentiam rerum incor-

* Isai. VII, 9, juxta lxx. —2 , petr. iiii r. —^ Phiiip. m, i5, 16.



EPISTOLA CXX. 397porearum et incommutabiliuni, quanta in liac vita capi

nonabomnibus potest, verumetiam ad summitatem con-

templationis, quam dicit Apostolus : « Facie ad faciem ^, »

sine dubitatione perveniemus. INam quidem eliam mini-

mum, ettamen in via fidei perseverantissime gradientes,

ad illam bealisimam contemplationem perveniunt : qui-

dam vero quid sit natura invisibilis , incommutabilis ,

incorporea, utcumque jam scientes, et viam quae ducit

ad tantae beatitudinis mansionem, quoniam stulta illis

videtur, quod est Christus crucifixus , tenere recusantes,

ad quietis ipsius penetrale, cujusjam luce mens eorum

velut in longinqua radiante perstringitur pervenire non

possunt.

V. Sunt autem quaedam, quae cum audierimus, non

eis accommodamus fidem, et ratione nobis reddita veraesse cognoscimus, quae credere non valemus. Et universa

Dei miracula ideo ab infidelibus non creduntur, quia eo-

rum ratio non videtur. Et revera sunt, de quibus ralio

reddi non potest, non taraen non est. Quidenim est in rc-

rumnatura, quod irrationabiliter fecerit Deus? Sed quo-

rumdam mirabiliumoperum ejus, eliam expedittanlispcr

occultamesse rationem, ne apud animos fastidio langui-

dos, ejusdem rationis cognitione vilescant. Suntenim, et

multisunt, qui plus tenentur admiratione rerum quamcognitione causarum, ubi miracula mira esse desistunt,

et opusest eos adinvisibilium fidem visibilibus miraculis

excitari, ut charitate purgati, eo perveniant, ubifamiUa-

ritate veritatis mirari desistant. Nam et in theatris ho-

mines funambulum mirantur, musicis delectantur : in illo

stupet difficuhas; in hisretinetpascitque jucunditas.

VI. Haec dixerim, ut fidem tuam ad amorem intelh-

gentiae cohorter, ad quam ratio vera perducit, et cui fides

' I Cor. xin, la.



398 S. AUGUSTINI KPISCOPI

animiim praeparat. Nam illa qua2 persuasit, inca Trini-

talc,quaj csl Ucus, Filium Patrinon essecoaeternuni, vel

alterius esse suhslantise atquc aliqua parte dissimiiem, ct

co moclo inferiorem Spiritum sanctum ; itcmquc illa quae

persuasit, Patrem et iMlium uuius cjusdcmque, Spiritum

vero sanctum alterius esse substantiae, non idco quia ra-

tio est, sed quia falsaratioest, cavenda et dclestanda di-

cenda cst. Namsi ratio vcra csset ,

nonutique errasset.

Quapropter sicut nonideo debesomnem vitaresermonem,

quia cst etscrmo falsus ; ita non dcbes omnem vitare ra-

tionem, quia est et falsa ratio. Iloc et dc sapicntia dixe-

rim. Neque cnim propterea sapientia vitanda cst, quia est

etfalsa siipientia, cui stultitiaestChristuscrucifixus; qui

est Dei Yirtus, et Dci Sapientia ^ : et ideo per hanc stul-

titiam praedicationis placuit Dco salvos facere credentcs;

quoniam quod stuhum cst Dei , sapicntius cst homini-

bus ^. Hoc quibusdam philosophorum etoratorum, non

veram viam, sed veri similem sectantibus, ct in ease ipsos

ahosquc fallentibus pcrsuaderi non potuit, quibusdam vcro

corum potuit. Quibus potuit, nequescandalum cstChris-

tus crucifixus, ncque stukitia : in iis enim sunt,quibus

vocatis Judaeis et Craicis, Dei Virtusest Dei Sapientia. In

qua via, id est, in cujus Christi crucifixi fide, qui cjus

rectitudinem per Dei gratiam comprehcndere potucrunt,

etsiphilosophi appellati suntsiveoratorcs profectohumili

pietateconfcssi sunt, sibi longe excellentius in ea fuisse

prijevios piscatores, non solum credemh lirmissimo robore,

verumetiamintcihgendi certissima vcritalc.

Cumcnim

didicissent, ad hoc electa stuUa esse nuindi et inlirma, ut

fortia et sapicntia confundcrcntur, scquc cognovissent

failacitcr sapcre, et imbecilhlcr prosvalcrc; confusi salu-

briter, facli suntstulti ct iuiirmi, ut [)crstultum ct inlir-

> I Cor. I, 'i.',. — '^ lli J. a5.



EPISTOLA CXX. 3gqmum Dei, quod sapicntius ct fortiuscst hominibus, inter

electa stulta ct infirma fiercnt vcracitcr sapientes, ct effi-

caciter fortes.

VII. Cui autcm nisi verissimae rationi fidclis pictaseru-

bescit, ut quamdam itlololatriam, quam in corde nostro

ex consuetudine visibilium conslituere conatur humansecogitationis infirmitas, non dubitemus evertere; nec au-deamus crederc, ita esse Trinitatem, quam invisibilem et

incorporeani atque incommutabilem colimus, quasi tres

quasdam viventes moles; licet maximas et pulcherrimas

suorum tamenspatiis propriisterminatas et sibimet insuis

locis contigua propinquitatc cohterentes, sive una earumsit in medio constituta, ut duas dirimat sibi ex lateribus

singulis junctas, sive in modum trigoniduas caeleras una-

quaequecontiugat, ut nulla ab aliqua separetur, earum-cjue trium tantarum ac talium personarum, licct in orandi

valde, molibus tamen a summo et imo ct circumquaquetermiuatarum, unam essc divinitatem aliquam quartamnec talem^qualis cst aliqua exillis, sedcommunem omni-bus tanquam numen omnium , et in omnibus et in sin-

gulis totura, per quam unam divinitatem dicatur ea-

dem Trinitas unus Deus ; ejusque tres personas nusquamesse nisi in coelis, illam vero divinitatem nusquam noaesse, sed ubique praesentem, ac per hoc recte quidcmdici, Deum et in coelo esse et in terra, j)ropter illam di-

vinitatem quae ubique sit, tribusque communis; nonau-tem recte dici, Patrem esse in lerra vel Filium vel Spi-ritum sanctum, cum huic Trinitati sedes nonnisi in coelo

sit. Istam cogitationis ^ carnalis compositionem vanum-que figmenlum ubi vera ratio labcfactarc incipit, conti-

nuo illo intus adjuvanle atque illuminante, qui cumlalibus idolis in corde nostro habitare non vult, ita ista

* Alias episto!a i.\x\s. nb liicvcibo incipiebal ; Cogitationis.



4oO S. AUnUSTlNI EPISCOPI

confringere , atque a fide nostra quodam modoexculere

festinamus, ut ne pulvercm quidem ulluni talium pban-tasmatum illic remanere patiamur.

VIII. Quamobrem nisi rationem disputationis , qua

forinsecus admoniti , ipsa intrinsecus veritate lucente

baec falsa esse perspicimus , fides in corde nostro anteces-

sisset, quae nos indueret pietate , nonne incassum quae

vera sunt audiremus? Ac per boc quoniam id quod ad

eam pertinebat fides egit , ideo subsequens ratio abquid

eorum quae inquirebat invenit. Falsae itaque rationi , non

solum ratio vera , qua id quod credimus intelbgimus

verumetiam fides ipsa rerum nondum intellectarum sine

dubio praeferenda est. Mebus est enim quamvis nondumvisum , credere quod verum est

,quam putare te verum

viderequod

falsum est. Habet namque fides oculos suos

quibus quodam modo videt verum esse,

quod nondumvidet , et quibus certissime videt , nondum se videre quod

credit. Porro autem qui vera ratione jam quod tanlum-

modocredebatintelHgit, profectopraeponendusestei , qui

cupit adbuc intelUgere quod credit : si autem nec cupit,

et ea , quae intelbgcnda sunt , credenda tantummodo

existimat, cuirei fides prosit ignorat. Nam pia fides sine

spe et sine cbaritate esse non vult. Sic igitur bomo fide-

lis debet credere quod nondum videt , ut visionem etspe-

ret et amet.

IX. Et visibibum quidem rerum praeteritarum ,quae

temporabter transierunt , sala fides est^,

quoniam non

adbuc videnda sperantur, sed facta et transacta credun-

tur^, sicut est illud, quod Cbristus semel pro peccatis

nostris mortuus est et resurrexit^, nec jam moritur, ct

mors ei ultra non dominabitur. Ea vero quae nondumsunt, sed fulura sunt , sicut noslrorum spiritabum cor-

1 I Pelr. III, i8, —3 Roui. xiv, 9. —3 Roib. vi, 9.



iPISTOLA C.XX. 4ot

porum resiirrectio , ita creduntur ut etiam videnda spe-

rentur : sed ostendi modo, nullo possunt modo. Quae

vero ita sunt ut neque praetereant , neque futura sint , sed

seterna permaneant, partim sunt invisibilia , sicut justi-

tia , sicut sapienlia; partim visibilia, sicut Christi im-

mortale jam corpus : sed invisibilia intellecta conspiciun-

tur, ac per lioc et ipsa modo quodam sibi congruo

videntur : et cum videntur, multo certiora sunt quam e.i

quaecorporissensusattingit; sed idcodicunturinvisibilia

quia oculis istis mortalibus videri omnino non possunt.

At illa quae visibilia sunt permanentia ,possunt , si osten-

dantur, etiam his mortahbus ocuhs conspici, sicut se

Discipuhs post resurreclionem Dominus ostendit, sicut

etiam post ascensionem apostolo Pauloet Stephano dia-

cono*.X. Proinde ista visibiha permanentia ita credimus , ut

etiamsi non demonstrentur, speremus ea nos quando-

que visuros; nec ea conemur ratione vel intellectu com-prehendere , nisi ut ea , quia visibiha sunt , ab invisibili-

bus distinctius cogitemus : et cum cogitatione quaha sint

imaginamur, satis utique novimus ea nobis nota non esse.

INam et Antiochiam cogito incognitam, sed non sicut

Carthaginem cognitam. Illam quippe visionem cogitatio

mea fingit , hanc recoht ; nequaquam tamen dubito , sive

quod de illa testibusmukis, sive quod de ista meis aspec-

tibus credidi. Juslitiam vero et sapientiam et quidquid

ejusmodiest, non aliter imaginamur, aliter contuemur,

sed haec invisibiha simphci mentis atque rationis inlen-

tione intellecta conspicimus, sine ulhsformis et molibus

corporalibus , sine ulhs liniamentis figurisque membro-rum , sine ullis locahbus sive finitis sive spatii^infinitrs.

' Acl. i. Matth. XXVIII. Marc. xvi. Luc. xxiv. Joau. xx , ar. Acf. tx,,

et vrr, 55.

CXLVf. ^lj



4oa S. AUGUSTINI EPISCOM

Ipsumque lumen , quo cuncta ista discernimus , in quonobis satis apparct quid crfdamusincognitum, quid cog-

nitum lencamus, quam formnm corporis rccordemur,

quam cogitationc fingamus, quid corporis scnsus allin-

gat, quid imaginclur animus similccorpori,

quid ccrtum

ct omniumcorporum dissimillimum intclJigcntia contcm-

plelur : hoc ergo lumcn ubihaeccuncta dIjudicantur,non

utique, sicut hujus solis ct cujusque corporci himinis

fulgor, per locaha spatia circumquaque diffunditur, mcn-temque nostram quasi visibili candore illustrat, scd in--

visibiliter et ineffabihter, et tamen intchigibihter lucet,

tamque nobis certum est, quam nobis cfficit certa , quae

secundum ipsum cuncta conspicimus.

XI. Cum igilur tria sint rerum gcnera quae vidcntur,

unum corporahum, sicut hoc coelum ct haec tcrra , etquidquid in eis corporeus sensus cernitct tangil ; ahcrura

simile corporahbus, sicut sunt ea quae spiritu cogitata

imaginamur, sive recordata vel obhtaquasi corpora con-

luemur, undc sunt etiam visiones quae vel in somnis , vel

in ahquo mcntis e.vcessu , his quasi locahbus quantitali-

bus ingeruntur; tertium ab utroque discrctum, quod

neque sit corpus , neque uUam habcat simihtudinem cor-

poris, sicut est sapicntia, quae mente intcUccta conspici-

lur, et in cujus luce de his omnibus veraciter judicatur :

in quo istorum gcnere crcdendum est csse istam , quam

nosse volumus , Trinitatem? Profccto aut in aliquo, aut

in nuho. Si in aliquo, co utique quod est ahis duobus

praestanlius , sicut est sapicntia ; quod si donum cjus in

nobis est, ct rainus est quam iUa summa ct incommuta-

])ilis, quae Dei Sapientia dicitur, puto quod non debemus

dono suo infcrius cogitare donantem , si autem aliquis

splendor cjus in nobis cst, quae nostra sapicntia diciiur,

quantumcumque ejusper speculum et in senigmatecapere



EPISTOLA CXX. 4o3

possumus, oportet eam ct ab omnibus corporibus , et ab

omnibus corporum similitudinibus scccrnamus.Xll. Si autcminnullo istorum genere putanda estista

Trinitas; ct sic cst invisibilis, ut ncc mcnte vidcatur}

muUo minus de illa bujusmodi opiuioncm baberc dcbe-*

mus, utcam rcbus corporalibus vel corporabum rcrum

imaginibus similcm csse crcdamus. Non enim corpora

pulcbritudine molis aut magnitudine supcrat, scd dissi-

mibtudine ac disparilitate naturae : ct si discreta cst a

comparatione bonorum animi nostri, qualia sunt sapien-

lia ,justitia , cbaritas, castitas, et caetcra taba, quae pro-

fecto mole corporis non pcndimus, ncc eorum quasi

corporcas formas cogilatione figuramus, scd ea quando

recte intclligimus, sine abqua corpulentia vcl simibtu-

dine corpulcntise in lucc mcntis aspicimus;

quanto est ab

omnium qualitatum ct quantilatum corporalium compa-ratione discrelior? iNon eam tamcn a nostro intellectu

omnino abborrere Apostolus testis est , ubi ait : « Invi§i-

» bilia cpim a constitutionc mundi, pcr ea quaefacta sun^

» intellecta conspiciuntur, sempitcrna quoque ejus virtu^

» ac Divinitas^. » Ac per boc cum cadem Trinitas fecerit;

^t corpus et animam , sine dubitalione est utroque praes-tantior. Anima itaque considerata , maxime bumana et

rationalis atque inlcUcctualis,

quce ad cjus imagineni

facta cst . si cogitationes nostras ct intelligcntias non evi-

cerit, scd cjus quod babct prcecipuum , id cst, ipsam

mentcm atque intclbgcntiam mcntc atque intelligentia

potucrimus apprcbcndcre, non crit foitassis absurdum,

ut cam ad suum quoquc (Ireatorem intcUigendum , ipso

adjuvanle mcditcmur attojlcrc. Si autcm in scipsa dcficit

sibiquc succumbit, pia fide contcnta sit quandiu pere-

grinatur a Domino, doncc fiat in bomine quod prom.is-»

* Kom. i, »o.

a6.



4o4 S. AUGUSTINI EPISCOPl

sum est, faciente i!lo « Qui potensest, sicut ait Aposto-

w lus , facere supra quam petimus aut inlelligimus*^. »

XIII. Quae cum itasint, interimvolo ut legasea, quae

ad istam quaestionem pertinentia jam multa conscripsi-

mus; illa etiam, quae in manibus habemus, et propter

magnitudinem tam diflicilis qu£estionis, nondum possu-

inus explicare. Nunc vero tene inconcussa fide, Patrem

etFilium

etSpiritum sanctum esse Trinitatem , et tamen

«num Deum ; non quod sit eorum communis quasi quarta

Divinitas, sed quod sit ipsa incffabiliter inseparabiiis

Trinitas. Patremque solum genuisse Filium , Filiumque

solum a Patre genitum , Spiritum vero sanctum et l\atris

et Filii esse Spiritum. Etquidquid tibi , cum ista cogitas,

icorporece similitudinis occurrerit , abige, abnue, nega

respue , abjice,fuge. Non enim parva est inchoatio cog-

nitionis Dci , si antequam possimus nosse quid sit , inci-

piamus jam nosse quid non sit. Intellectum vero valde

ama ; quia et ipsae Scripturae sanctae, quae magnarum

rerum antc intelligcntiam suadent fidcm , nisi eas recte

intelligas, utiles tibicssenonpossunt. Onesenimhaeretici,

qui eas in auctoritate recipiunt , ipsas sibi videntur sec-

tari , cum suos potius sectcntur errores; ac per hoc non

quod eas contemnant, sed quod eas non intelligant hae-

retici sunt.

XIV. Tu autem, charissime, ora fortiter et fidcliter,

ut del tibi Dominus inlellectum , ac sic ea,

quae forinse-

cus adhibet diligentia procceptoris sive doctoris,

possint

esse fructuosa: quoniam « Neque quiplantat est aliquid,

« nequequi rigat , sedqui incrementum dat Deus- : » cui

dicinius : « Pater noster, qui es in coehs^; » non quia ibi

est, et hic non est, qui praesentia in corporea ubique est

totus , sed quia in eis habitare dicitur, quorum pietati

* Ephes. iii, 20. —'^I Cor. m, 7, —S Matth. m, 9.



EPISTOLA CXX. /jO^

adest, et hi maxime in coelis sunt; ubi eliam nostra con-versatio est; si nos os nostrum veraciter

sursum cor habcrerespondeat. Nam etsi carnaliter acccperimus quod scrip-

tumest : « Co^lum mihi sedcsest, tcrra aulciu scabellum

« pedum meoruni ^ ; w et ibi et hic eum crcdcre dcbenuis

quamvis non lolum ibi, quialiic cssent pcdes ; ncc tolum

jiic, quia ibiesscnt superiores corporis partcs. Quam co-

,gitationcm carnalem, rursum ilhid nobis excutere. quod

de illo scriptum est , potcst : « Qui coehmi mensus est

w palmo, et terram pugillo*. » Quis cnim scdcat in spa-

. tio palmi sui aut in tanlo loco pedes ponat , (juantum cjus

pugnus apprehendit? Nisi forte in tantum caro vana pro-

greditur, ut ei parum, sit humana membra substantiae

Dei tribuerc, si ea non etiam monstruosa confingat, ubi

/ palmus lumbis, ct pugillus ambabus palmis conjuncLis ,

sitlatior. Sed haec dicuntur, ut cum sibi non convcniunt

. quae carnaliter audimus, eis ipsis admoniti, incffabihter

. spiritualia cogitemus.

XV. Unde etiam si corpus Domini, quod de sepulcro

CAcitatum levavit in coelum, nonnisi specic liumana mem-brisque cogitamus; uon tanien ita putandum est sedcrc addexteram Patris, utci Pater ad sinistram sedcre videatur.

In illa quippc bcatiludine, quce omnem superat huma-num intellcctum , sola dextera est ; et cadem dcxtera.

ejusdem bcatitudinis nomen est. Proinde nec illud quodpostresurrectionem suam dixit iMariae : « Noli me taugere,

» nondum cnim asccndi ad Patrcm meum^, » tam absurdc

accipiendum est, ut existimemus eum, cum ascendissct,

voluisse a foeminis tangi, qui se tangendum viris ante-quam ascenderet praebuit. Sed Marise profccto, in qua

figurata Ecclesia est, quando illud dixit, intelligi voluit

tunc ascendisse ad Patrem, cum illum Patri cognovit

i{* Isai, LWi. 2. —'' Id. XL, 12, —3 joaq_ xxj , -^



4o6 S, ACGIJSTINI EPISCOPI

aequalem ; et tali fide illum salubriler tetigil, ne si hoc

solum cum csse credcrct quod in carne apparuerat, nonbeue tangcrct. Sic cum Pliotinus hgereticus tetigit, qui

hon^incni laiilummodo crcdidit.

XVI. Et si forte aliud in his verbis Domini aptius

mehusque intclligi polcst , opinio tamcn qua putatur

substantia Patris esse incoelo, secundum quod Paler

una in Trinitate persona cst, divinilas vcro non in coelo

lantum , scd ubique cst : quasi aliud sit Pater , ahud di-

vinitas cjus , quoe illi communis est cum Filio et cumSpiritu sancto : ut ipsa Trinitas, tanquam locis corpora-

libus et tanquam corporea sit , divinitas vero una triutn

persouarum ubique sit preesens , et ipsa sola tanquam

incorporea ubiquc sit lota , sine dubitatione rcspucnda.

Si enim qualilas corum esset, (quod absit, ut in Patrcaut Filio aut Spiritu sancto aliud sit qualitas , aliud

substantia, ) tamen si corum qualitas esse posset , utique

amplius alicubi quam in sua substantia esse non posset

si autem substantia est , et alia est quam sunt ipsi ; alia

substantia est : quod nihilominus falsissirae creditur.

XVII. Scd si forte minus intelligis intcr substantiam

et qualitalcm quid inlcrsit; hoc ccrte facilius adverlis ,

quod ct divinitas Trinitalis(

qiia^ putatur aliaessc([uam

cst ipsa Trinilas, ct proptcr Iianc dici non trcs dcos ,

scd uniim Dcum . quoniam ipsa cst tril)us una commu-nis) aut substanlia cst , aut non cst substantia. Si sub-

stantia cst, ct alia cst quam Patcr . aut Filius, aut Spi-

ritus sanctus , aut cadcm simul Trinilas ;proculdubio

alia substanlia cst : hoc autcm vcrilas rc{l;iht ct rcspuit.

Si autcm non cst substanlia ista divinitas , ct ipsa est

Dcus,

quia ipsa cst ubique tota , non illa Trinilas : crgo

Dcus non est subslantia : quis hoc cathoHcus dixcril?

Item si non est substantia ista divinitas, et secundum



EPISTOLA CXX. 4^7hanc est Trinitas unus Deus, quodhccc unaest in tribus ;

non dcbuit dici Pater ct Filius ct Spiritus sanctus uniussubstanliae , scd unius divinitatis quee non cst substantia.

Agnoscis autem in fide catliolica, quoniam hoc est ve-

rum , hoc est confirmatum, quod Pater et Filius et

Spiritus sanctus, ideo cum sit Trinitas, unus cst Deus

quia inseparabiliter sunt unius ejusdemque substantise ,

vel (si hoc mchus dicitur) cssentias. Nam nonnullinos-

Iri , et maxime Graeci , Trinitalcm quae Deus est , magis

essentiam -jw^jiavjquam unam substanliam esse dixerunt ;

ahquid inter hsec duo nomina intcresse arbitrantes , vel

inlelligentcs : unde nunc disputarc non est opus ; quodetsi divinitatem istam , quae aliud existiraatur esse quamipsa Trinitas.nou substantiam, sed essentiam dixerimus,

eadem falsitas consequetur. Si enim aha est quam ipsa

Trinitas , altcra erit cssenlia : quod absit ut catholicus

sentiat. Restat itaque ut ita credamus unius esse sub-

stantiae Trinitatem , ut ipsa essentia non ahud sit quamipsa Trinitas. Ad quam videndani quantumhbet in hac

vita proficiamus , per speculum erit et in eenigmate quodvidebimus. Cum vero, quod in resurrectione promitti-

tur, spiritale corpus habere coeperimus, sive illam mente,siVc mirabih modo , quoniam incffabihs est «piritaHs cor-

poris gratia , etiam corpore videamus ; non tamen pcr

locorum intervalla, ncc in parte minorem , in parte ma-

jorcm,

quoniam non est corpus , et ubique tota cst, pro

nostra capacitate videbimus.

XVUl. Quod vero posuisti in Fpistola tua , videri

libi , vcl potius quod « Vidcbatur tibi , nihil vivum se-

cundum substantiam incsse juslitiae, ideoque tenonposse

adhucDcum,id est, viventcm naturam, justiliae sirailem

cogitare : quia justitia , sicut dicis , non in se , sed in

nobis vivit; imo nos potius secuudum illam vivimus ,



4"^^ 8. ALGLSriNI EPISCOPI

ipsa vcro per sc jiistitia iicqiiaquam vivit. » Acl lioc ut

libi ipse rcspoiidcas , iJlud iiUueie, utrum recte dici pos-sit, vilam ipsam non vivere, qua fit ut vivat quidquid

.non falso dicimus vivere. Puto enim absurdum tibi vi-

deri, ut per vitani vivalur, et vita non vivat. Porro si

\ita ipsa praecipuc vivit. qua vivit omne quod vivit ,

rccole obsccro quas dicat Scriptura divina animas nior-

tuas; profecto invenies injustas, impias, infideles. NamJicet per illas vivant corpora impiorum , de quibus dic-

tum est , « Quod mortui sepeliant mortuos suos ^ ; et ibi

intelhgantur etiam iniquae aninKc nou esse sine aliqua

vila ; ncque enim aliter ex eis possent corpora vivere ,

nisi qualicumque vila, qua omnino anima^ careie non

possunt , unde immortalcs mcrito vocantur : non tamen

ob aliud amissa juslitia dicuntur mortuae , nisi quia eL

animarum , licet imraortaliter qualicumque vita viven-

tium , vcrior et major vita justitia est , tanquam vita vi-

tarum, cjuae cum sint incorporibus , ctiam ipsa corpora

viva sunt, quae pcr sc ipsa vivcre nequeunt. Quapropter

si animas non possunt , iiisi cliam in se ipsis utcumquevivcrc . quia cx eis vivunt et corpora , a quibus deserta

moriunlur : quanlo magis vcra juslitia etiam in se ipsavivere intelligenda est , ex qua sic vivunt animae, ut hac

amissa inortuae nuncupcntur, quamvis quantulacumquevita non desinant vivcre.

XIX. Ha porro justitia quae vivit in se ipsa, procul

dubio Deus est , atque incominutabiliter vivit. Sicut au-

tem liaec cum sit in se ipsa vita , ctiam nobis fit vita, cum

ejus cfiicimur utcunique participcs : ita cum in se ipsa

sit juslilia, cliam nobis fit justitia, cum ei cohaerendo

juste vivimus , ct tanto magis minusve justi sumus, quanto

magis ilJi minusve cohaeremus. l nde scriplum est de

' Matlb. V!ir. 2 1.



EPISTOLA CXX. 4<^9

unigenilo Filio Dei , cum sit uliquc Patris Sapicnlia at-

que Juslitia , el seniper in se ipsa sit, « Quod factus sit

» nobis a Deo Sapienlia et Justitia , et Sanctilicatio et

y> RctU'mptio : ut tjuemaclmoclum scriptum cst , Qui glo-

» riatur , in Domino glorictur ^. » Quod quidcm et ipse

vidisti , addendo atquc dicendo , « Nisi forle non liaec

^) humanae aequilalis, sed ilJa quae Deus est sola essc as-

y scratur justitia. » Est planc ille summus Dcus vera jus-

tilia , vel illc vcrus Deus summa juslitia . quam profecto

esurire et sitire , ea noslra est in liac pcrcgrinationc jus-

titia , et qua postea saturari, ea nostra est in eeternitatc

plena justitia. i\on ergo Deum nostrae justitiee simi-

Icm cogitemus , sed cogitemus nos polius tanto simi-

liorcs Deo, quanto esse poterimus ejus participatione jus-

tiores.

XX. Si ergo cavendum est nc juslitiae nostrae similem

putemus Dcum ,quoniam lumcnquod illuminat, incom-

parabiliterexcellentius est illoquod illuminatur : quanto

magis caveri oportet, nc aliquid infcrius etquodammododecoloratius cum esse credamus, cjuam est nostra justitia.

Quid est autem aliud Juslilia , cum in nobis est , vel

quaelibet virtus qua rectc sapienterque vivitur, quamintcrioris bominispulcbritudo? Et cerle secundum banc

pulcbritudinem magis quam secundum corpus, facti su-

mus ad imaginem Dei. Unde nobis cbcitur , « Nolitecon-

» formari buic saeculo, sed rcformamini in novitate men-

« tis veslrae , ad probandum vos quae sit voluntas Dei ,

» quod bonum ct bcneplacitum et perfectum ^. » Si ergo

non in molc necjuc in distantibus per loca sua partibus ,

sicut corpora sive cernuntur sive cogitantur ; sed in vir-

tutc intelligibili,

qualis est justitia , mentem dicimus ,

seu novimus, scu volumus pulcbram, et secundum hanc• I C-ir. 1, 3o, 3i —2 lloin. sn, 2,



^lb *. AC6CSTINI iEPlSCOPI

pulchritudinem reformamur ad imaginem Dei : profectb

ipsius Dci ,qui nos formavit ct rcformat ad imagincm

suam , noa in aliqua mole corporea suspicanda cst pul-chritudo; coque justorum mentibus credendus est in-

comparabiliter pulchrior , quo est incomparabiliter jus-

lior^. Ilaec dilcctionem tuam, quantum ad usitatum

Epistolarum modum attinet, prolixius forsitaii quam

expectabas, quantumautem

adtam magnae

reiquaes-

tionem; breviter admonuisse suffecerit : non ut satis sit

eruditioni tuoe , sed ut aliis quoquc lectis vel auditis

diligenlcr instructus , ipse uberius tua secus dicta redar-

guas, quod est utique tanto melius quanto fit humilius

et fidehus.

EPISTOLA CXXP.

PauUnus Nolensis cpiscopus Auguslino proponit quces"

tiones aliquot primum de Psalmis , tum de Jpostolo ,

et ad cxtremum dc Evangelio.

I. « De paucis qu?e nunc jam ad navcm currente lit-

terarum pcrlatore , ct milii in ipsius fcslinationc prope-

ranli in mentcm vcncrunt, nc sine corollario mihi rcscri-

bas, aliqua proponam : quae si fortc lucida sunt , et mihi

vidcntui- obscura, ncmo prudcntum fdiorum , qui forte

dc nostris m hora lcctiunculie hujus circa lc stctcrint,

dc insipientia mca rideat, scd polius bcnevolentia fra-

tcrnae charitalis faveat instruendo , ut cfficiar videntium

1 llic desinebat cp^slola, quae olim fiat lwxv. —^ Alias i.viir. ciua

auteoi lat erat , ouuc x3o. — 8cripta circa an. 4io>



EPISTOLA fitXl. 4*1

particeps et ex doctrlna tua illuminalis menlil)US consi-

derantium mirabilia de Lege Domini. »

QU^STIOKES EX PSALMIS.

II. Qu.ESTio dc. Fsalino xv. —« Dic ergo mihi , be-

nedictc doctor Isratil , tjuid sit quod dicitur in Psalmo

decimo quinto^ « Sanctis qui in terra sunt ejus, mirifi-

» cavit omnes voluntates suas inter illos. Multiplicatee

» sunt enim infirmitates eorum; postea acceleraverunt. »

Quos ait Sanctos, qui in terra sunt Sancti? Num illos

Judaeos , qui fdii carnis, Abraliae, et non filii repromis-

sionis excluduntur a scmine, quod in Isaac vocatum est*^,

ideo Sanctos in tcrra, quia Sancli genere carnali , vita

autem sensuque terreni sunt,

qui terrena sapiunt, et car-

iiali observantia in vctustate litterae consencscunt; non

renascentes in novam creaturam, quia non leccperunt

€um , per quem vetera transierunt, et facta sunt nova?

Sic enim forte eos in hoc Psalmo Sanctos appellat, quo-

iTiodo et in Evangelio justos, ubi dicit : « Non veni vocare

» justos, sed peccatorcs^ : » id est, illos justos, qui in

sanctitate gcncris et littcra Lrgis gloriantur. Quibus dici-

tur : •< Nolite gloriari in piilrc Abraham, quia potcnsest

» Deusde lapidibus islis cxcilarc fiiios Abrahae^. » Quo-rum forma in illo Pharisaco proponitur, qui juslitias

suas tnnquam ncscicnti Doniino rccolcns, pnedicabal in

tcnn^Io^ ; non orans ut cxaudirctur, scd cxigcns quasi

debitum mcrili pro operibus bonis quidcm, scd ingratis

Dco : quia quod justilia aedificavcrat , superbia deslruc-

bat : nec idij)suni silonlio, scd vocc clamabat, ut appa-

rcrcl cum non divinis auribus loqui, qui elab homiiiibus

» Rom. IX , 8, 7. —J Matth. is, i3. —- ' Id. iit, 9. —* Lue. xvm, tt.



4lt2 9. AUGUSTINI EPIS(,OPI

vellet audiri. Atquc idco non placuil Dco , cjuia placebat

sibi : quoniam dissipavit Doniinus ossa bominum sibi

jdacentium, « Confusi sunt, inquit, quia sprevit illos,

ij qui cor bumile et conlribulatum nonspcrnil', »

III. « Denique et in ipsa E\ nngebi parabola, qua Pba-risaei et Pubbcani persona confertur-, evidenter ostendit

ipse Dominus quid in bominc suscipiat, quid repeUat

sicut scriptum est ; « Quia Deus supcrbis resistit , bumi-» bbus autem dat gratiam^. » Ideo ])rotestatur inagis

justificatum abiisse e templo l^ublicanum de confessione

peccatorum suorum,

qunni Pbaris^cuni dc imputatione

justitiarum suarum, Mcrito aulem ille laudator sui , re-

pudiatus abscessit a facie Dei,

qui cum ipso nomine pe-

ritiam Legis prgeferret, oblitus fuerat in Propbeta dicen-

tcni Dominum : « Superquem

babitabo nisi super

» bumilem et quietum et tremenlem sermones meos'^? »

Ille autem in corde contrito sui accusator accipitur, et

obtinet veniam de confessis peccatis propter gratiam hu-

militatis , sancto illo Pbaris^o(

quales Judaei Sancti

sunt) reporlante sarcinam pcccatorum de jaclantia sanc-

titatis. Ipsius nimirum sunt forma Judaei illi , de quibus

Apostolus ait : « Quod suam justitiam statuere cupientes,» quae ex Lege est, justitiae Dei non sunt subjecti quae

» est ex fide, quae reputata est patri noslro Abrabam ad

» justitiam , non cx opcribus,

quia secundum omnipo-

» tentiam Dei crcdidit Deo : apud quem ille vere justus

» est, qui cx fide vivit^ : » nec Sanctus in terra est, sed

incoelo, quia non carne , sed Spiritu ambulat : cujus

conversatio in coelis est ; non gloriantis in circumcisione

carnis, sed in circumcisione cordis quae non littera, sed

' Ps.il. 1.II, 6. —2 Lijc. xvia, 10. —3 Jacob. iv, 6, —* Isai. nvi, q,—5 Rom. X, 3, ft Rom, iv, a.



EPisToLA rxxi. /|l3

spiritu agitur invisibiliter : undc laus ejus non exlionii-

nibus est, scd ex Deo. »

IV. « Deinde quod jungit in eodem versiculo, « Miras

wfecit voluntates suas inter illos : » credo ex eo dicit,

quod ipsis primuni lucernam Lcgis accendit, etpraecepta

vivendi dedit. « Notas enim, inquit, fecit vias suas Moysi,

» et filiis Israel voluntates suas *. » Deinde ipsum pieta-

tis suae sacramentum in ipsis operatus est , natus in carne

ex virgine Deus in gente ipsorum , et de carne ipsorum

factus ex semine David homo. Deinde virtutes sanitatum,

quas in ipsis et coram ipsis perfecit. Qui per hasc non

modo creditus non est , sed et blasphematus est ab eis

cum dicerent : « Hic homo si a Deo esset, non curaret

» sabbatis^ : »et , « INon ejicit daemonia nisi in Beelze-

» bub principe daemoniorum ^. » Propter hanc menlem

obdurata impietate caecatam , muhiphcatse sunt infirmi-

tata et tenebran eorum. »

V. « Sed quid est quod ait, « Postea acceleraverunt? »

Utruminpoenitentiam, sicut illi in Actibus Apostolorum,

qui beati Petri praedicatione compuncti' , crediderunt

in eum quem crucifixerant, et festinantes tanto expiari

peccatO) ad donum gratiae cucurrerunt? An vero quiaVirtutes animae ex fide ct charitate Dei roborantur, ilHs

impiis utroque vacuis mukiphcatae sunt infirmitates

animae ex impietate scelerum mortiferis languoribus oc-

cupatae ? Christus etenim lumen et vita credentium est

6t sanitas sub pennis ejus : unde non mirum si et tene-

brae et infirmitates eorum mukiphcatae suntin interitum,

qui vitam et lucem non receperunt , neque sub pennisejus manere voluerunt : quos , ut ipse flens in Evangeho

suo protestatur, saepe voluit congregare sub alas suas^,

• > Psal. cn, 7. —2 Joan. 1%, i6. —3 Malth. xii, »4. —* Act. 11, 37. —5 Maltli. XXIII, "^7.



4l4 S. ACGUSTINI EPISCOt»!

sicut gallina congrcgat pullos suos , et noluerunt. Multi-.

plicatis crgo infirmitatibus quo acccleraverunt? fortc incrucem Domini conclamanclam , et invito Pilato nefariis

vocibus extorqucntlam , ut aclimplcrcnt mensuram pa-

trum suorum , ut isti Dominum Prophctarum occicle-

rent , quorum palrcs ipsos Prophctas intcrfeccrunt , a

quibus hic mundi Salvalor cssc vcnturus nuntiabatur.

« Postea accclcravcrunt : Ycloces enim pcdcs corum adl

wcffundendum sansuineni^. » Contritio et infclicitas ia

viis eorum, ct viam pacis non cognoverunt , id est, Chris-^

tum qui dicit : « Ego sum via -. »

YI. Qu.ESTio cle Psdlmo xvi , \[\. « In consequcnti

Psalmo illud mihi exponi dcsidcro , qqid dicat : « De ab-!

» sconditis tuis adimpletus cst vcnlcr eorum. Saturati

» sunt porcina , » vcl, sicut in quibusdam psaUcriis

scriptum audio , « Saturati sunt fihis*, et rchqucrunt

» qu^ superfucrunt parvuhs suis. »

Yll. QuESTio ^e P^/2//;20 Lviii, 12. « RuTSUs iu ah'o

Psalmo admirari solco , Fihum ad Patreni loqui inteUi-*

gens , in Psahiio quinquagesimo octavo , ubi de Judaeis

inimicis, de quibus supra dixcrat, « Ecce ipsi loquentur

» iu ore suo , et gladius in labiis corum : » paulo infr^

dicit : « Ne occideris eOs , ne quando obhviscantur legi^

» tuae. Disperge illos in virtute tua , et dcstruc cos, Do-» mine, » Quod in his usc|ue in hodiernum diem vide-

mus impleri. Destructi sunt enim a vcteri sua gloria

sine templo et sine sacrificiis, ac sine prophetis in om-nium gentium dispersione vivenles? Sed quid miramur

quod jam pcr Prophetam pro eis non occidendis rogabat,pro quil)us et sub ipso tempore passionis jam ad crucemeum ducentibus precabatur, dicens : « Paler dimitte eis,

' jPsal. xm, 3.-2 Joa». xtv, 6, —r 3 yiwv filii<, vuv suibus. Hieronjmus

tamen rx Htbrceo vertit filiis.



EPISTOLA CXXI. 4'S

»non enim sciunt quid faciunt*? » Verum quod adjc-»

cit : « Ne unquam obliviscantur ]egis tuae, » tanquampropter hoc necessaria cssct etiam sine fide Evangelii vita

eorum , obscurum niilii fatcor. Quid cnim his ad salu-

tem, qUcC sola fide qua?ritur, prodcst in Legis mcmoria

et meditalione versari? nisi forte propler honorem Lcgis

ipsius, vel generis Abraham , ut etiam in parte terrcna

carnahs seminis ejus, quae videtur secundum arenam

maris computari, Legis antiquae littera perseveret, nefortcahqui legendo Legem illuminentur ad fidem Christi,

qui et Legis etProphetarum fmis est, et in omnibus eo~

rum hbris praefiguratus ac prophetatus elucet : aut quia

ex ipsis impiis eorum generalio ventura est elcctorum,

qui de singuli.«! Iribubus elccti,in duodenis millibus de-

signantur; quihus ipsarevelatio beati Joannis exvoce An^

gcli pr«enuntiantis hoc lcgtimonium perhibet^, quia CQm

milatui regis ceterni familiarius adhserebunt penitus

immaculati , et humance conjunctionis expertes ? Dc qui-

hus specjahter ait : « Sequuntur Agnum quocumque ierit,

» quia cum mulieribus sq non coinquinaverunt ; virgines -

» enim sunt^. »

YULQu^sTio ele Psalmo lxvii, 22. « In sexage^

simo-septimo praeter aha illud mihi obscurissimum est

quod ait : « Verumtamen Deus conquassavit capila ini-

a micorum suorum, verlicem capilli perambulautium ia

» dclictis suis ; » quid sit verticem capilli perambular^

in dehclis? Non cnim dixit, verticem capitis, sed, « Ver-»

» ticem capilli , » qui sine sensu est. An repletum pecca*

tis hominem vult ostcnclcre? Scriptum est : « Omne cop» in dolore a pcdibus usque ad caput^. » Et paulo infra

quod ait : « Linguacanum tuorum-ex inimicis ah ipso °. »

> Luc. xxni ,34.-2 Apoc. vii ,5.-3 jd. xiv, 4 —* Isa». i, 6. —* Ptal. Lxvii, 24,



4lG s. AieusTlNI EPIS(!OPI

A quo ipso? Et numquid canes Dei dlci possunt gentiles,

quos ipse in Evangelio canes nominat ? Aut-ne forte ipsos

canes Dei dicat ^, quales aestimari possunt, si qui nomine

Chritiano gentiliter vivant, quorum pars cum infideli-

bus ponitur; quia Deum quem verbis colunt factis ne-

gant? »

QU^STIONES EX APOSTOLO.

IX. QvMSTHo de Ephes, iv, ii. «Haec interim de

Psalmis , nunc et de Apostolo quodcumque proponam.

Dicit ad Ephesios quod in aha epistola dixerat de gradi-

bus vel ordinibus dispositionum Dei , operante Spiritu

sancto divisiones gratiarum : «Et quosdam quidem dedil

» Aposlolos, quosdam autem Prophetas, ahosvero Evan-

» gehstas , ahos autem Pastores et Doctores ad consum-

» raalionem sanctorum ''', » et rehqua. Hoc opto destin-

guas mihi in hac diversitate nominum , quae sit cuique

nomini officiorum vel gratiarum proprietas : quid pro-

prium sit Apostolorum, quid Prophetarum , quid Evan-

gehstarum , quid Pastorum, quidve Doctorum. In om-

nibus enim his diversis nominibus simile et prope unum

doctrinae officium video fuisse tractatum. Hos autem Pro-phetas,quospost Apostolosposuit, non puto iUosessequi

ordine temporum ante Apostolos fuerunt ; sed iUos , qui-

bus jam sub Apostohs per gratiam donabatur, aut inter-

pretatio Scripturarum et inspectio mentium , aut prae-

dictio temporis secuturi ; ut Agabus cernebat , qui et

famem instantem prapdixit"'*, et quae beatus Paulus in

Jerosolymispassurus esset, et verbo denuntiavit, et signo

zonae ejus ostendit, Inter Pastores speciahter et Doctores

quid intersit dignoscere volo quia praepositis Ecclesiae

utrumque nomeri ascribi solet. »

»MaHb. XV, a6. —2 i Cor. n, »8. —3 acI. xxr, u.



EPISTOLA IWU 4l7

X. Qu JisTio cle i Tim. ii , i , « Item quod ait ad

Timotheum : « Obsecro igitur primum omnium fieri

» obsecraliones, orationes, poslulationes, gratiarum ac-

» tiones pro omnibus bominiljus, » qu^eso exponas mihi,

quod discrimen sit in bac diversitate verborum , cumoninia mihi , qucerendodixit, orationis oflicio convenire

videantur. »

XI.Item

quodad

Romanosait , interrogo et

rogo utedisseras mihi; multum enim CrTcufirc me lateor in hac

Apostoli sententia de Judaeis quod ait ; « Secundum» Evangehum quidem inimici propter vos ; secundum» electionem autem charissimi propter patres : » quo-modo iidem et inimici propter nos, qui credidimus ex

gentibus tanquam non potuerint gentes credere , nisi Ju-

dsei non credidissent^ ; aut ipse unus omnium creatorDeus, qui omnes homines salvos fieri vult , et ad agni-

tionem veritatis venire , capax non fuerat acquisitionis

utriusque , nisi alterum pro altero possideret : deinde

charissimi ,quomodo aut unde non credant, et inimici

Deo esse persistant? « Nonne,inquit,qui oderant le, Deus,

» oderam illos , et super inimicos tuos tabescebam,

per-

» fecto odio oderam illos^? » Certe hoc puto paterna voxloquitur ad Filium per Prophetam ineodem Psalnio, ubtsupra de parte credentium dixerat : « Mihi autem nirai^

» honorificati suut amici tui, Deus, nimis confortatus est

«principatus eorum^. » Quid autem ilhs prodest adsalutem, qujE nonnisi per fidem et gratiam Christi capi-

tur, si propter fidem patrum charissimi Deo sint? cui

bono diliguntur quos necesse est propter hoc damnari,,

quod propter suam infidehtatcm a Prophetarum et Pa-triarcharum parentum lide discrepantes, inimici sunt

Evangelio Christi ? Si ergo charissimi Deo, <juomodo pe-» I Tiiii. II, 4. _ 2 Psal, c^i^-^vm , 21. — 3 \\^\^ ^ j-

CXLVI. Q7



4l8 S. AUGUSTINI EPISGOPI

ribunt? Et si non credunt, quomodo non peribllnt? Si

propter patres sine suo merito diligunlur, quomodo et

propter patres nonsalvabunlur, sed etsi fuerint Noe,Da-

niel, et Jobin medio eorum^, filos impios non salvabunt,

soli salvi erunt ? »

XIL QuiESTio de Coloss. ii, 16. —« Adhuc aliud

obscurius mihi eruede profundo, et in vadumprofer. In

Epistola Colossensium omninointielligere

non possum,quod ait, « Nemo vos seducat. volens in humihtate et re-

» hgione Angelorum, quae non vidit; ambulans, frustra

» inflatus sensu carnissuee, et non tenens caput : » de qui*

bus angehs dicit? si de ininaicis et mahs, quse iUorum re-

ligio, aut quae humihtas, et quis sit magister seductionis

Iiujus, qui per obtentum nescio cujus angehcae rehgio-

nis, quasi visa et comperta doceat qusenon vidit^? Sinedubio haeretici, qui doctrinas daemoniorum et sequuntur

etpromunt, conceptis ab eorum spiritu adinventionibus,

quae non viderunt phantasmata, quasi visa fingentes, et

pestiferis disputationibus in corde male credula semi-

nantes, hi sunt qui nontenent caput, id est, Christum

fontem veritatis, cujusdoctrinae quidquid adversalur, in-

sanum est. Et hi caeci duces caecorum, de quibus dici

puto : « Me derehquerunt fontem aqu^ vivas et foderunt

» sibi lacus contritos, qui non tenent aquam ^. »

XIII. « Deinde in subsequenti capite adjecit : « Ne te-

» tlgeritis, neque gustaveritis, neque contrectaveritis, quee

» sunt omnia in interilum ipso usu secundum praecepta

» et doctrinas hominum, rationem quidem habentia sa-

» pientiae in superstitione et humihtate, ad non parcen-

» dum corpoii, non in honore ahquo ad saturitatem car-

» nis^. » Quae sunt ista, quibus et rationem sapientiae

' Ezecli. xtv, i/,. —2 I xini. iv, i. — 3 Matlli. w, i/,, et Jcrem, ii, i3,

—* Coloss. H, il.



EPISTOLA CXXI. 4ig

inesse testatur magister vcritatisct tamenipsam veritatem

religionis inesse abnegat ? Annc lortc clc lalibus loquitur,

dequibus acl Timotheum dicit : « Habentes autem spe-

» ciem pictalis, virtutem ejus abnegarites ^? » Rogoergaspecialiter haec capitula duo de Colossensium Epistola per

singula niihi verba dissolvas,

quia laudabilibus exe-

cranda permiscuit. Quid est enim lam laudabile, cpiam

ralio sapientiae, et quid tam execrabile, quam superstitioerroris? HumiHlasquoque Deo placita, et maxime invera

religione hiudabihs, cum ratione sapientise ipsis datur,

de quorum doctrinis et actibus dicitur nobis, « ISe teti*

» geritis, neque gustaveritis, quaD sunt in interitum^, »

quia non sunt ex Deo : etomncc|uod non est ex fide, pec-

catum est'^. Deus autem dissipavit consilia sapientium^,

qui Deo stulti sunt per prudentiam carnis, quse nonpotestlegi Dei esse subjecta ^. Scitenim cogitationes ho-minum, quoniam vanae sunt^. Qualem humihtatem,

qualemcpic rationem sapicntias superstitioni ex hominumdoctrinis venienti inesse dicat, requiro. Etquod ait: « Ad» non parcendum corpori, non in honore ahquo adsatu-

» ritatem carnis ''. » ProrsushaecparumintelHgo, quiain

eadem sententia magna mihi videtur esse discretio :^^arbi^

tror enim eum de abstinentia cjualibet ficta vel inutili

qualis solet ab haereticis affectari , hoc dicere , « Ad» non parcendum corpori : » quod autem, adjecit , «Non» in honore aliquo, » quia sancti operis speciem, nonin

fide veritatis exercentcs , nullius gloriae honore vel fructu

agunt quod in magna erroris perversi reprehensione con-

ficiunt, transfigurante se in ministros justitiae. Sed cjuod

adjecit, « Ad saturitatem carnis. » contrarium mihi vi-

detur illi quod dicit , « Ad non parcendum corpori : »

• 2 Tim. III, 5. —2 Coioss. n, ar. —3 Rom. xiv, 23. —'' Psal. xxxn, lo.

5 Rom. vni, 7. —^ Psal. xcm, 11.—

'' Coloss. n, 23.



4^0 S. AllGlSTINl EPISCOPI

vkleliir enim mibi illc non parcere corpori, qui carnera

jejuniis tloniat, siciit Aposlolus dicit : « Liviclum facio

w corpus nieum, etin servitutcm redigo ^ : » aquo opere

saturitas carnis alicna cst : nisi forte ct ipsam saturandae

carnis curam, qua^ maxime observantiam rcligionis pr£e-

tendcntibus probrosa est, non parccre corpori dixit, se-

cundum ilkid bonestatis prasceptum ,quod alibi dicit-,

ut unusquisque suum vas bonorifice possidcrenovcrit, ut

bostiam vivam, pbiccnlcm Dco suum corpus cxbibcat;

non in saluritatem carnis, quia distensio corporis animae

sobrietatem necat et inimica cst castitali.

QUjESTIONES de evangelio.

XIV. « Restat ut abquid ct de Evangebcislocis sug-

geram bealitudini tuae : non quidcm quanta lcgenti perolium occurrere solcnt (ncc enim nunc vacabit dispersa

per Hbros quaere, autin reminiscendis memoriam vcnti-

lare) sed vel pauca, qua; ad boram dictalionis bujus in

menlem veniunt, sciscitabor. Dc resurrcclionis forma non

grandem, sed plenam fidei instructione epistolam, qua

secundae consuitationi me?e, dum Cartbagini byema-

res (54), rcscripseras, si babcs rebUam in scliedis, rogo

utmittas, aut certe relcxas cam mibi, quod tibi lacile est.

]Nam et si scripla non cxtat, quia forte brevis cpistobT,

ut tumultuaria tibi intcr bbros tuos babcri s[jrcta sit, re-

nova cnm mibi cedem scnsu promptam de tbesauro cor-

dis tui. et milte ad me inler aba responsa, quae rcddes

niibi, ut spero, praestante mihi ac tibi commcalum die-

rum Cbristo. ut ea, quo bibor tuus in mc fructificct, ac-

cipiam ; sccundum baeccapitula Scripturarum, dc quibus

tcquividcs quasi per Deum interrogavi, ut audiamquid

in tc vcl cx le mibi loquatur Deus.

1 c:' r. i\. -i'- — ^ ' llu'5s. IV. 4, el Rom. xi, i.



EPISTOLA CXXI, 4*2 1

XV. QujEsrio, Qaomodo Christus post lesiinectio-

nem a quibusdain uij^nitus sit et non agnilus. —Hocautem rogo lucerc mihi facias, qiiomoilo vel (jua rationc

Dominus postresurrectioiiem vel mulieiibus, (jure primifi

ad sepulcrura veiierunl, vel postea illis duobus iu via,

deinde Discipulis suis, et non agnitus sit, et agnitus ^ In

eodem enim corpore resurrexit , in quo et passus est. lit

quomodo non eadem erat ejusdem corj)oris forma quae

fuerat; aut si eadem erat. quomodo nonagnoscebatur abhis, qui eam noverant? Illud vero sacramenti esse credo ;

quod qui in via ambulantibus non fuerat agnitus. in

fractione panis revelatus est. Idipsum tamvn tuo sensu

volo tenere, non meo, »

XVI. Qljestione de Joan. xx, 17. —< iit quod ad

Mariam ait , Noli me tangere, nondum enim ascendi ad

Patrem : Si cominus stanteni non sinebatui attingere

quomodo eum tangeret cum ascendisset ad Patrem ; nisi

forte fidei profectu et mentis ascensu : qua Deus homini

fit longinquus aut proximus : et illa dubitaverit de

Christo, quem hortulanum putaverat ; ideo fortassis au-

dire meruit , « JNoU me tangere, Indigna enim judica-

batur ut tangeret manu Christum, quem necdum fide

ajiprehenderat. nec intellexerat Deum, cum horlulanum

putasset, de quo pauio ante ab xVngelis audierat : Quid

quoeritis viventem cum mortuis? « Noli ergo me tangere,

» quia tibi nondum ascendi ad Palrem -, >^ cui adhuc tan-

tum homo videor : postea me tanges, cum ad agnoscen-

dum me credendo conscenderis.

XVII. Qu^sTio de verbis Simeonis. Lac 11, 34 —De illis etiam beatissimi Simeonis verbis quid sentias,

edissere mihi , ut sequar sensum tuum; quibus cum ad

videndum ex oraculo Dei Christum agente Spiritu venis-



422 S. AUGUSTiNI EPISGOPl

set in tcmpliim, et acceptum sinu Lenedixisset infantem

Dominum, aitacl Mariam. « Ecce hic positus est in rui-

» nam ct resuriectioncm multorum in Isracl, et in sig-

» num cui contradicetur : et tuam ipsius animam per-

i) transibit giadius , ut revelentur multorum cordium» cogitationcs. » jNumquid de passione Marige; quee nus-

quam scripta est, lioc proplietasse credendus est?An

vero de materno ejus afFectu, quo postea in tempore pas-

sionis assistens cruci, qua lioc erat fixum,quod

ipsape-

pererat, maternorum viscerum dolore confixa est : et

animam illius, illa quas ejus secundum carnem filium ipsa

spectante coufoderat, crucis rliompbgea penetrabat. Yi-

deo enim et in Psalmis de Josepb ita dictum esse : « Hu-» mibaverunt in compedibus pedes ejus,ferrum pertran-

» siit animam ejus, sicut in Evangelio dixit Simeon ^. Et

» tuam ipsiusanimam pertransibit gladius. » Kon aitcar-

nem, sed animam ^, in qua pietatis affectio coutinetur,

et doloris aculeus quasi gladius operatur , cum aut ali-

quacarnis suseinjuria alTicitur; ut Josepb, quinonmortis,

sed injuriarum pertulit passiones, in servum venditus, et

in reum vinculatus, et carceri datus: aut cum affectionis

internae tristitia vel dolorecruciatur; ut inMaria, quamutiquead crucem Dommi, in quo tunc sui tantum cor-

poris fiiium cogitabat, materna mens duxerat, ut cumeum vidisset mortuum, bumana infirmitate lugeret, se-

peliendumque colligeret, nibilsibi de ipsius resurrectione

pr£esumens, quia subsecuturae admirationis fidem inocu-

lis posita passioiiis poena Ccccabat. Quamvis eamdem as-

tantem cruci suce Dominus non morienlis infirmitate

trepidansconsolatussit, sed ipsam, quaobibat volens , in

potestate babens mortem, plena virtute viventis, etcons-

tantia resurrecturi de cruce admouet, dicens de beato

« Psal. civ, 1*5.-2 jiic, ,,^ 3;;.



EPISTOLA CXXI. 4^3

apostolo Joanue , « Mulier, ecce filius tuus : itenique illi

» ibidem consistenti, Ecce mater tua*. » Jam scilicct ab

humana fragilitate, qua erat natus ex foemina, per cru-

cis mortem demigrans iu aeternitatem Dei , ut esset in

gloria Dei Patris, delegat homini jura pietatis humange,

et ex Discipulis suis adolescentiorem cligit, ut convenien-

terassignct virgini Apostolo virginem matrem : duo pari-

ter in eademsententiadocens, formampietatis relinquens

nobis, cum est de matre sollicitus ut quam relinquebatcorpore, non relinqueret cura ; sed nec corpore relictu-

rus, quia quem videbat morientem , mox erat visura re-

divivum : et illud quod ad fidem omnium pertineret,

salutiferum pietatis suae sacramentum arcana divini ra-

tione consilii sub hac voce consignans , ut alii matremdelegaret pro matre habendam, etvicesua consolandam,

atque illi vicissim novum filium vice corporis sui trade-ret, imo, ut ita dixerim

,gigneret : quo ostenderet eam

praeter se, qui ex ea virgine natus esset, nec habuisse

fdium, nec habere ; quia nec Salvator tantopere curamde solatio habuissetejas, si illi unicus non fuisset. »

XVllJ. t( Sed redeamus ad verba Simeonis, in quo-rum clausuLi intellectum mcum caligarefateor. «Ettuam>' inquit, animam pertransibit framea , ve/

,gladius, ut

» revclentur multorura cordium cogitationcs. » Secundumhtteram hoc mihi penitus obscurum est

, quia nec Ma-riam beatissimam usquam legimus occisam , ut de cor-

porali gladio Sanctus ille ei futuram passionem prophe-tasse videatur. Scd et quod subjecit : « Ut revelentur

» multorum cordium cogitationes ^. Scrutans enim, in-

» quit , corda et renes Deus ^. » Et de futuro judicio

Apostolus ait,

quia tunc manifestal)it Dcus operta cor-

dium et occulta tenebrarum'^. Itidcm Apostolus, spiri-

1 Joan. XIX, a6. —'Lur. ii, ?,5. — 3 p^aK Vft. lo, —* i Cor. iv, 5.



4'2 4 S. AUGUSriNI EPISCOl-I

taliter expiimens arnia coelestia, (juiJdus in interiori nos-iro debeamus armari

,gladiuni spiritus dicit

verbumDei ^ : de tpio ad llebraeos ait : « Viviis est scrmo Dei et

>j etlicax , et jjenetrabilior omni gladio ancipili ^; pertin-

>' geiis (inquit) usquead divisionem animaeet spiritus ; »

ct reliqua t{u<e nosti. Quid ergo mirum , si istius verbi

ignita vis , et ancipitis gladii penetrabilior acies , et sancti

.Josepli oJim.et postea beatas Mariaeanimampertransivit?

Nani neque in illius neque in Iiujus corpore fcrrum tran-sisse cognovimus. Atque ut magis pateat ibi Propbetamferrum pio verbigladio posuisse, statim subsequente ver-

siculo ait : ^< Sermo Domini ignivit iJium^. Sermo enira

» Dei et ignis et gladius est, Verbo ipso Deo utrumque)j dicente de se : Iguem enim , inquit, veni mittere in

w terram ; et quid \olo nisi ut jam accendatur^? » Ttem

alibi dicit : « i\on veni pacem mittere , sed gladium ^. »

Vides eum unam vim doctrinae suee diverso ignis etgladii

nomine designasse. Aut quomodo Maria^ illata per gla-

dium i^assio vel tiibulatio perstaret ? Itaque boc scire

cujjio . quid ad Mariam pertineret, ut reveJarentur mul-

toium cordium cogitationes : aut ubi apparuit , quia ex

eo (|Uod animam ejus. sive carnalis in ferro, sive spiri-

taJis ghidius in verJjo Dei pertransivit, exinde multorum

cordiiim cogitationes levelata^ sunt. Expone ergo banc

maxime de verJjis Simeonis clausulam mibi ; quia lucere

non dubito sanctie animse tuae, quse de interioris oculi

])uritate mcruit illuminationem Spiritus sancti, per quem^crulari et inspicere possit eli;un a.Jta Dei. Deus miser(^a-

turniei

perorationes tuas , et iJiuininet vuJtum suum su-

])er UK! per iucernam \erbi tui. sancte Domine beatissime

IVater iu Domino Cbristo unanime, magisler ineus in fide

verilalis, et susceptor meus in visceribus cbaritatis. »

' Eiiiits. V,, 17. ~ 'i llfbr. "V, li.— 3 jijai. civ, 18. —* Luc. X'i, 4».—S Marc. X, 3 4.



EPISTOLA CXXll. 4^^

EPISTOLA CXXIP.

Dilectissimis fratiibus conclericis et univeisae plebi Adgcstim;5

in Doniino salutem.

Au2,fiiitinus cleroel popido llipponensl excumt abscntiani

suiini, adlioriaas uL in sublevandis pauperibus soUto

sinl alacriores , ob a/Jlictiones temporarias,

1. Impiumis pelo charitatem vestiam, et per Chris-

tam obsecro, ne vos mea contristet absentia corporalis.

Nam spiritu et corchs aflectii pulo vos non clubitare nullo

motlo me a vobis posse disceclcre : quamvis me amphus

contristet; quam forte vos ipsos , cjuod infirmitas measuflicere non potest omnibus curis , cpias de me exigunt

membra Christi , cpiibus me et timor ejus et charitas

servire compeiht. lllud enim noverit dilectio vestra,

nunquam me absentem fuisse licentiosa hberlate , sed

necessaria servitute, quae ssepe sanctos fratres et coUcgas

meos, etiam Jabores marinos et transmarinos compuiitsustinere; a quibus me seniper non indevotio menlis, sed

minus idonea valetudo corporis excusavit. Proinde dilcc-

tissimi fratres, sic agite , « Ut , quod ait Apostolus, sivc

» adveniens et videns vos, sive absens, aucham de vobis,

» quia statis in uno spiritu , uiio animo collaborantes

» fidci evangelicae^. » Si vos aliqua modestia temporalis

exagitat, ipsa vos magis admonere debet, quemadmodumde iUa vita cogitare debeatis, ubi siue ahquo labore vi-

valis , evadentes non molestas angustias temporis parvi

' Alif.s cvxxvi I, qtiae aulefD i2a erat, uunc ui, —Scripla circa idem

tempus. —'Pli!l'p. i, 27.



4^6 S. ACGUSriM EPISCOPI

sed horrendas poenas ignis seterni. Nam si modo tanta

cura, tanta intentione, tanto labore agitis , ne in aliquos

cruciatustransitoriosincidatis; quantum vos oportet csse

sollicitos , ut sempiternas miserias fugiatis ? Et si morssic timetur, quae fmit temporalem lakorem

;quomodo ti-

menda est, quee mittit in aeternum dolorem? Et si dcli-

cise saeculi liujus , hreves et sordidas , sic amantur ;

quanto vehementius futuri ScecuH gaudia pura et infinita

quaerenda sunt? Ista cogitantes nolite esse pigri in ope-ribus bonis , ut ad vestri seminis messeni suo tempore

veniatis.

II. Nuntiatum enim est mihi, quod morem vestrum

dc vestiendis pauperibus fueritis obhti , ad quam miseri-

cordiam cum pr^sens essem vos exhortatus sum, etnunc

exhortor, ne vos vincat , et pigros faciat contritio hujus

mundi, cui taha videtis accidere, quaha Dominus etRe-demptor noster, qui mentiri non potest, ventura prae-

dixit. Non solum ergo non debetis minus facere opera

misericordiae, sed etiam debetis amphus quam soletis.

Sicut enini ad loca munitiora festinantius raigrant, qui

ruinam domus vident contrilis parietibus imminere : sic

corda christiana quanto magis sentiunt mundi hujus rui-

nam crebrescentibus tribuhitionibus propinquare, tanto

magis debent bona, quae in terra recondere disponebant,

in thesaurum coelestem impigra celeritate transfcrre ; ut

si ahquis humanus casus acciderit , gaudeat qui de loco

ruinosoemigravit : si auteni nihil tale fucritsubsecutum,

non contristetur qui quandoque moriturus , immortah

Domino ,ad

quemventurus est , bona propria

commen-davit. Itaque, fratres mei dilectissimi,ex eo quod quisque

habet, secundum suas vires quas ipse novit, facite quod

soletis , alacriore animo quam soletis , et inter omnes sae-

cuH hujus molestias apostohcam exhortationem corde



EPISTOLA CXXIII. 427

retinete , ubi ait : « Dominus in proximo est , niliil solli-

}) citi fueritis ^. » Talia mihi de vobis nuntientur, quibusnoverim , non propter nieam prsesentiam , sed propter

Dei prEeceptum, qui nunquam est absens, vos solere fa-

cere, quod nmltis annis me praesente, et aliquando etiam

me absente fecistis. Dommus vos in pace conservet , et

dilectissimi fratres orate pro nobis.

EPISTOLA CXXIII \

H ieronjmus Augustijio qiuedam per cvnlgma renuniia7is.

« MuLTi utroque claudicant pede, et ne fractis qui-

dem cervicibus inclinantur, h:il)entes affcctum erroris

pristini , cum praedicandi eamdem non habeant hberta-

tem. Sancti fratres qui cum nostra sunt parvitate,

prae-

cipue sanctae ac venerabiles fdiae tu?e suppliciter te salu-

tant. Fratres tuos Dominum meum Alypium, et Dominum

meum Evodium, ut meo nominesalutes, precor coronam

tuam. ('.apta Jerusalem tenetur a Nabuchodonosor (55),

nec Jeremiae vult audire consiUa : quin potius Egyptumdesiderat, ut moriatur in Taphnes, et ibi servitute pereat

sempilerna. »

» I'hili[). IV, 6. — 2 ^^iias xwi. iiua; aulem laS erat , mmc aS?. —Sciipla faiti^su!) fiufm aii, 410.



42S 5. AUGUSTIM EPISCOPI

EPISTOL.E.CLASSIS IIL

Epistolce quas ab anuo habitxr coUalionis ciim Do-natistisj Pelagianceque iKcreseos iit Africa depre-

hensce , scripsit Augustinus deinccps reliqiio tem'

pore vitce suce , id est , ab anno 4i 1 ad 43o.

EPISTOLA CXXIV.

Doniinis in Doniino insiynibus, ct sanclitate charissiniis ac

desideratissiniis fratribus , Albix.e , Pinia>o , et Mela-NiiE (56), AuGcsTiNus iu Domino saluteni.

Augustinus ad Albinain , Pinianuni et Mclaniam ipsiusdcsiderio venientcs in Afficam et Thagastce commo-riffites excusat sc , qaod illiic ad eos viscndos pergere ,

non lam pcr /lyetnis riii^orcm , (fuam per siatam Hip-poncnsis cflciesice litubanlem liaud sibi llcaisset.

I. Cu3i liabitu \ alLtutlinis vel naLura irigus fcrre

non possim , nunquani tamen majorcs aestus, quam ista

hycmc tam liorrenda,

perpeli potui , quod ad vos ad

quos volatu maria transeunda fuerant , tam in proximo

' Alia« ccxxvii. qiiae aulem 134 ir.it, iiunc ^f^ — Scripta circj iucuutem

an. 4)>.



EPISTOLA CXXIV. ^^Qconstitutos, tam de longiDquo visendi nos gratia venicn-

tes , non dicam pergere , scd volare non potui. Et forte

sanctitas vestra eamdcra hjemalem asperitatem pcjense

nieae tantum causam putaverit. Absit , charissimi. Quidenim grave ac niolestum, vel etiam periculosum habent

imbres isti, quod non mihi subeundum acfcrendum fuit,

ut ad vos venirem , tanta in tantis mahs nostris solatia

in hac generatione tortuosa ac pcrversa , tam ardenter

accensa de summo lumine iumina , suscepta humililate

sublimia , et contempta claritate clariora ? Simul etiam

fruerer carnalis patrias meae tam spirituali felicitate . qufe

vos etiam praesentes habere meruil : de quibus absenli-

Lus , cum id quod nati eslis , et quod gratia Christi facti

estis, audiret, quamvis charitatc crcderet , tamen , ne

non crederetur, narrare forsitan verebatur.II. Dicam igilur quare non venerim , et quibus malis

.a tanto bono impeditus sim ; ut non solum a vobis ve-

niam , sed etiam vestris orationibus ab illo, qui in vol)is

quod ei vivilis operatur, merear misericordiam. Populus

Hipponensis , cui me Dominus servum dedit, cum ex

magna et pene ex omni parte ita infirmus sit, ut pres-

sura eliam levioris tribulationis possit graviter a^grotare,

nunc tam magna tribulatione caeditur, ut etiamsi non sic

esset infirmus , vix eam cura aliqua salule animi sustine-

ret. Eum autem modo cum regressus sum, periculosis-

sime scandalizatum comperi de absentia mea : vestris

autem, de quorum spirituali robore gaudemus in Do-

mino , sanis ulique faucibus , sapit quomodo dictum

sit : « Quis infirniatur, et ego non infirmor ? quis scan-

» dalizalur, et cgo non uror^? » Praesertira quoniam

raulti sunt hic,qui detrahendo nobis caeterorum aniraos,

a quibus diiigi videmur advcrsus nos perturbare conan-

* a Cor. XI, 29,




tur, ut locum in eis diabolo faciant.

Cum autemiras-

cuntur nobis de quorum salule satagimus, magnum illis

consilium vindicandi , est libido moriendi , iion in cor-

pore , sed in corde , ubi funus occulte prius suo putore

sentitur, quam nostra cogitatione prospicitur. Huic

rae£e solliciludini procul dubio libentcr ignoscitis: prae-

sertim quoniam si succenseretis , et vellctis ulcisei, nihil

fortasse gravius inveniretis , quam id quod patior, cumvos Thagastas non video. Spero autcm vestris adjutus

orationibus, quod mihi ad vos ubicumque in Africa

fueritis , venire quantocyus concedetur, cum hoc, quonunc detentus sum , praeterierit : si haec civitas in qualaboramus, digna non est, quia nec ego audeo dignara

putare, quse nobiscum de vestra praesentia coUaetetur.



EPISTOLA CXXV. 43l

EPISTOLA CXXV.

Domlno beatissimo et venerabiliter cliarissimo fratri et consa-

cerdoti Alypio et qui tecum sunt fratribus , AnGUSTirfcs et

qui mecum sunt fratres in Domino salutem.

Cum Hipponem ad invlsendum Au^ustinum venisset

Pinianus, ibique rci sacrce interesset^ subilo populi

tumultu ad presbytcrium poslulatus fuitj nec evadere

permissus donecjurasset non se Hippone discessuruni

atque si quando itti ad suscipiendum clericatum con-'

sentireplacuisset , nonnisi in ipsa Hipponensi ecclesia

suscepturum hoe munus, Conquesti sunt Albina filii'

que ipsius(

puta Pinianus et Melania) Hipponenses

pecunice cupiditate , virum prcedivitemvindicare sibi

sategisse, nulliusque vigoris esse volebant j uramentumvi metuque extortum. Quam ob causam Auguslinus

ad Alypium scribit quomodo suspicionibus et querelis

istis sit occurrcndum^ quave religione exsolvcndum

juramentum datum a Piniano.

I. DoLEMUS quidem graviter, nec fieri potest ut parvi

pendamus ; quod in injurias sanctitatistuas populus Hip-

ponensis tanta clamavit : sed multo gravius dolendum

est , frater bone, talia de nobis existimari, quam illa

clamari. Quando eiiim nos credimur cupiditate pecu-niae, non dilectione justitiae servos Dei velle retinere,

nonne optandum est , ut qui hoc credunt, occultum cor-

• Alias rcxxiv. quoe autem laS erat, nunc aSg. — Scripta paulo post

superiorein.



43q 8. AUCtUSTINI episcopi

dis sui vocc teslentur, ac sic aliqua , si ficri potost, tanlo

majora rcmcdia requiranlur, quam ut tacili pereant per-

niciosis suspicionibus venenati ? Quaproptcr magis sata-

gendum cst, unde , ctiam priusquam hoc fieret, locuti

sumus, quomodo pcrsuadeatur hominibus, quibus nos

ad exemplum bonorum operum praebere praecipimur,

falsum csse quod suspicantur, quam quomodo arguendi

sunt ,qui suspiciones suas vocibus vcrbisqae declarant.

IT. l?roindc cgo sanctae Albinae non succenseo , nec

arguendam judico, sed a tali suspicione sanandam. Quae,

quia non in mcam pcrsonam cadem verba dircxit, scd

tanquam de Ilipponensibus questa est, quod aperucrint

cupiditatcm suam , se non clcricatus , sed pecunias causa

hominem dis'item, atque hujusmodi pccuniae contemp-

torcm et Lirgitorcm apiid sc lenere voluisse : tamcn quod

de nobis senserit, pene clamavit. INcc ipsa tantum

verumeliam sancti fihi ejus,

qui hoc ctiam ipsa die in

absidc dixcrunt. Hos ergo , ut dixi , magis sanandos ab

hujusmodi suspicionibus, quam propter has arguendos

existimo. Ubi cnim nobis a spinis tahbus securitas et re-

quics praeparari vel praebcri potcst , si advcrsus nos in

tam sanctis nobisquccharissimis

cordibus nostris pullu-lare potuerc ? Dc te quippe impcritum vulgus hoc sensit

de nobis lumina Ecclesice : undc quid magis dolendum

sit, vides. Utrumque autem non accusandum censeo, sed

sanandum : homines cnim sunt , ct de hominibus talia

licet falsa , non tamen incredibilia suspicantur. Nam uli-

que non usque adeo dcsipiunt lales homines, ut credant

populum suam desiderare pecuniam : praesertim jamexperti, quod nihil ex ea po])ulus TJiagastensis accepit:

sic crgo ct Hipponensis. Yerum oninis hax invidia non

nisi in clericos aestuat , maximcqiic in cpiscopos, qiiorum

vidctur prceminere dominalus,

qui uli fruiquc rcbus ec-



EPISTOLA CXXY. 4^3

clesiee lanquam possessorcs et tlomini existimantur. Adistam cupiditatem tam noxiam atque mortiferam, si fieri

potest, mi Alipi, non aedificentur per nos infirmi. Re-cordare quid locuti fuerimus , antequam ista tentatio

qua^ plus ad hoc cogit accidcret. Ev hoc potius confe-

rendo , adjuvante Domino, providere conemur : nec no-

bis sufllciat nostra conscientia , quia non talis causa est

ubi deltcat sola sufficere. Si enim servi Dei non reprobi

sumus, si aliquid viget in nol)is illius igniculi,

quo cha-

ritas non quaerit quae sua sunt; providere utique debemus

bona , non solum coram Deo , scd ctiam coram homini-

bus, ne tranquillam aquam bibentes innostra conscientia

pedibus incautis agere convincamur, ut oves dominicae

turbidam bibant.

lll. Nam quod scripsisti , de gcnere jurationis vio-lenter extortae , ut inter nos requiramus , obsccro te , ne

res lucidissimas disputatio nostra faciat obscuras. Si enim

certa mors intentaretur, ut aliquid illicitum ac ncfarium

secitus Dei se juraret esse facturum , mori malle quamjurare dcbuerat , ne jurationem scelere impleret. Nuncvero cum tantummodo popuh perscvcrantissimus clamor,

ad nullum nefas homincm cogeret , sed ad id quod si fic-

ret , licite fieret ; cumque metucrctur quidem , ne aliqui

perditi, qui multitudini etiam bonorum plerumque mis-

centur occasionc scditionis et quasi justae indignationis

inventa, in aliquam vim scelcratam rapinarum cupidi-

tate prorumperent , sed tamcn illud quod mutuebatur

esset inccrtum ; quis censeat propler incerta non dico

damnact quaslibct injurias corporales, sedpropter ipsam

mortem cavendam , ccrtum perjurium debere committi ?

Nescio quis illc Ilcgulus niliil in scripturis sanclisdcim-

piotate falsae jurationis auclicrat , nihil dc Zachariae falce

didiccrat, et nimirum (!;.rtliagincnsibus non per sacra-

cxLvi. a8



434 S. ADGUSTINI EPISCOPI

menta Christi, sed per daemonum inquinamenta j uraverat:

ettamencertissimosciuciulusetborrendiexemplimortem,nou ut juraret necessitate pertimuit, sed libera voluntate

quia juravcrat, nepcjeraret excepit. EtPvomana tuncilla

censura noluit babere, nonin numerosanctorum, sed in

numero senatorum ; nec in coelesti gloria, sed in terrestri

curia , non solum cos qui metu mortis crudebumque

poenarum apertissime pejerare, quam ad immanes bostes

remeare maluerunt, sed ctiam illum qui reatu perjurii sq

putaverat absolutum,

quia post jurationem ficta nescio

qua necessitatc redierat. Ita non altcnderunt, qui eumsenatu pepulerunt ,

quid ipse jurando cogitasset , sed

quid ab illo quibus juraverat expectarent. Nec legerant

quod nos usquequaque cantamus : « Qui jurat proximo

»suo ,

etnon

decipit'^. » Solemus baec, quamvis

inbo-

minibus a Cbrisli gratia et nomine abenis , cum ingenti

admiratione laudare; et adbuc in bbris divinis inquiren-

dum putamus , utrum abquando bcite pejeremus ubi

nobis ne jurandi facibtate in perjurinm prolabamur

etiam praeceptum est ne juremus.

IV. lllud sane rectissime dici non ambigo ; non secun-

dum verba jurantis, sed secundum expectationcm illius

cui juratur, quam novit ille qui jurat, fidem jurationis

impleri. iNam verba diflicilbme comprebendunt, maxime

breviter, sententiam cujus a jurante fides exigitur. Lnde

perjuii sunt, qui servatis verbis, expectalionem eoruni

quibus juratum est deceperunt : et perjuri non sunt, qui

eliam verbis non servatis, illud quod ab eis cum jurarent

cxpcctatum csl, impleverunt. Proinde quia Hipponcnses

sanctum Pinianum non sicut damnatum, sed sicut cba-

rissimum inbal)itatorem suae civitatis babere voluerunt,

etsi verbis ejus non satis comprebendi potuit, usqueadeO

' Psal. XIV, 4.



EPI8T0LA CXXV. ^35

tamenin promptu est quid ab illo expectaverint, ut quodnunc post jurationem absens est, nemineni moveat eorum,qui audire potuerunt, certa eumcausa profecturum esse,

cum voluntatc redeundi. Ac per boc perjurus nec erit,

nec ab eis putabitur,nisieorum expectationem deceperit.

Non autemdccipiet, nisi aut voluntatem mutaverit apudeos babitandi, aut aliquando discesserit sine dispositione

redeundi. Quod absit ab ejus moribus et fide, quamCbristo et Kcclesiae debitam servat. Nam ut omittamquod mecum nosli, quam sif trcmendum de perjurio di-

vinum judicium : illud c^rtescio, nullinosdeincepssuc-

censere debire qui nobisjurantibusnon crediderit, si talis

viri perjurium non modo aequo aiiimo ferendum , ve-

rumetiam defendcndum putabimus. Quod et anobis et abillo avertat illius misericordia, qui cruit a tentatione spe-

rantesin se. Sicutergoin comnionitorio rescripsisti, im-pleat promissum, quo ita se promisit ab Hippone nonrecessurum . quemadmodum ego vel ipsi Hipponenses

non rccedimus, quibus tamen ct abeundi etredeundi fa-

cultas cst libera : nisi quod his qui jurationenon detinen-

tur, etiam omnino et migrandi et non redeundi sineperjurii reatu potestas est.

V. (^lericos sane nostros vclfratrcs inmonasterio con-

stitutos ,participes vel hortatore5 fuisse contumeliarum

tuarum, utrum probari possit , ignoro. Nam cum bocquaesissem, dictum est unum tanlummodo Carthaginen-

sium de monaslerio clamassc cum populo, cum illum

presbytcrum petcrent, non cum in te indigna jactarcnt.

Adjunxi buic epistolae ipsius promissionis exemplum, ex

cbartula eadem translatum, quam ipse subscripsit, et meinspiciente emendatum

,

28.



436 S. ALGLSTINl ElVfSCOPl

EPISTOLA CXXVI'.

DoinhiK sanctae ac venerabili faniula! Dci Albin^ , Augustinus

iu Doniino saluteni.

Ejusdcin argume/ili cum supcriore ; AlhiiicB scilicct Au-gustinus cxponit quomodo rcs apud Hipponem circa

Pinianum gcsta fuerit , expostulationibus ejus et male

conccplis suspicionihus satisfaciens.

I. DoLOREM aiiimi tui,

quem le scribis explicare non

posse, consolari aequum est, non augere : ut si lieri potest,

sanemus suspiciones tuas, non ut eis pro nostra causa suc-

censendo, vencranduin cortuumet t)co dicatum amplius

p^rturbemus. Sanclofratri nootro filio tuo Piniano, nul-

lus ab liipponcnsibus mctus mortis ingcstus cst, etiamsi

fortc ipse talc aliqiiid timuit, JNam ct nos nietuebamus.

nc ab aliquibus pcrditis, qui saepe multitudini occulta

conspirationc misccntiir, in violentam prorumperelur

audaciam, occasionc scditionis inventa, quam velut justa

indignalioneconcitarcnt. Sed sicutpost audircpotuimus,

nibil tale a quoquam dictum est vcl moHtum : sed vere

infratrcm mcum Aljpiiim muha contumeliosa ct indigna

ciamabant, a quo tam ingcnli reatu ulinam pcr illius ora-

lioncs mereantur absolvi. Ego aulcm post primos eoruniclamorcs, cum cisdixisscm de iilo invito non ordinando,

qua jam promissione dclincrcr, atque adjccisscm , (juod

si niea fide violata illum babercnt pie?byterum, me epis-

• Aiias ccvxv. (juce aulcu 126 trat, auuc 20. — Scrijita paulo [lost

t inpiioreiii.



r.pisTOLA. c;xxvi. 4'^7

copum non liahorrnt ; acl noslra snhsollin, rclicta tnrl)a,

rcclicram. Tiini illi alicjnantnhini inopinata incn rcspon-

sione cunctali alqnc turbati, vcliit fl;inima vcnlo j);iulu-

lum prcssa, dcindc cceperunt muho an.lcnlius c.\citari,

existimantcs fieri possc, ut vcl niilii cxtorfpierclnr illucl

non scrvare promissum, vcl mc tcncntc j)ron)issi fldcm,

ab alio cpiscopo orclinarctur. Diccham cgo cjuibuspote-

ram, qui ad nos in ah^iidcm honoratiorcs, ct craviorcs as-

cenderant, ncc a promissilide meposse dimovcri, ncc ahaliocpiscopoin Ecclcsia mihi tradita, nisi mc intcrrogato

ac pcrmittcnte, possc ordinari : quod si pcrmittcrcm, a

fidc nihilominus dcviarcm. Addcham cti.im. nibil cos

vellc, si ordinarctur invitus. nisi ut ordin;itus ahsccdc-

ret. lllihoc posse ficri noncrcdchant. IMullitudo vcro pro

gradihus conslituta, horrendo ct perseverantissimo cla-

niorurn frcmitu iu cadem voluntate persistens, inccrtos

animi consiliique facicbat. Tunc illa in fratrcm meumindigna clamahantur, tunc a nohis graviora timebantur.

11. Sed quamvis tanto motupopuli et tanta perturha-

tione Ecclesiae permovercr, nec aliud constipationi illi

dixissem nisi eum me invitumordinare non posse : nec sic

tamen adductus sum . quia ef hoc promiseram non mefuissse facturum, utaliquid ei dc suspiciendo preshyterio

suaderem : qnod si persuadere potuissem , non jam ordi-

nareturinvitus. Scrvavi utriusqnepromissionisfidcm, non

solum illius quam jam populo patcfcceram ; verumetiam

illiusinqua uno teste, quantum ad homines attinet, de-

tinebat. Servavi, inquam, fidem promissionis, non ju-

ralionis. in tanto pcriculo : quod licet falso, sicut posteacomperimus, metuebatur ;omnihus tamen, si quod cssct,

communitcr impendcbat : ct crat mctus ipsc communis,

ac propter Ecclcsiam in qua eramus, maxime metuens

abscederecogitabam. Sed metuendum fuit, ne magis mc



438 S. ADGUSTINI EPISCOPI

absentc tale aliquicl faceretet revcrentia minor et dolor

arclentior. Dcinclo si cum fratre Aljpiodiscederem

per

populum conslipatum. ca^cndum fuit nc quisrpiam in

eum manuui mitlcre audcret. Si autcm sine illo, quge

frons esset existimationis , si quis ei fortassis acciderct;

et viderer eum propterca deseruisse, ut furcnli populo

tradcretur?

111. Inter hos eestus meos gravemque moerorera, et nul-

liusconsilii respirationcm. ecce repente atquc inopinatesanctus fdius nostcr Pinianus miltit ad mc scrvum Dci,

qui mihidicerct, cumscNcllc populo jurare, cpiod si es-

sct ordinatus invitus, cx Africaomnino disccderet : credo

existimans cos, cjuandoquidcm pcjerare non possct, nonjam ukcrius infructuosa pi rseveranlia clamaluros, ad ex-

pellcndum hinc hominem, quem sallem dcberemus habere

vicinum. Mihi autcm, quia vidcbatur vehementiorem

eorum dolorem post hanc juralioncni fuisse mclucndum,

apud me tacilus habui ; ct quia simul pcticrat, ut ad cumvenirem, non distuli. Cum mihi dixisset hoc ipsum, con-

tinuo et illud adjunxit eidem jurationi. quod mihi, dumadeumpergo, pcr alium Dei servum mandavcrat, de proe-

sentia scihcet sua, si ci cleficatussarcinam nolenti nullus

imponeret. Ilic cgo tantis angustiis c{uasi aura spirantc

rccrcatus, nihil ci respondi; scd ad fralrcm Aljqiium

gradu concitatiorepcrrcxi, ciquequid dixcritdixi. At ille

ut cxistimo, devitans ne quid se auctore ficret? unde vos

putabat ofTcndi : « llinc mc, inquit , ncmo consulat. »

Quo audito, ad po[)uium tumultuantem pcrrexi^factoque

silcntio , cjuid promissum cssct cum promissione eliamjurationis apcrui. llli vero qui solum ejus prcshytcrium

cogitabant atquc cupicbant. non ita ut pula!»nm quod

oblatum fuerat acccperunt; sedintcrse aliquantulm mus-

sitanl^s, petjverunt «t adderetur eidem promissioni alque



EPISTOLA CXXVI. 4^9jurationi, ut si quando illi ad suscipicndum clericatum

consentire placuisset, non nisi inipsa llipponcnsi Kccle-

sia consenlirct. Retuli ad eum, sine dubitntione annuit.

Renuntiavi illis, laetati sunt; et mox juralionem pollici-

tani poposccrunt.

IV. Reverti ad filium nostrum, eumque inveni lluc-

tuantcm quibusnam verbis comprebendi posset iHa cumjurationepromissio, propler necessilatcs irruentes

,quae

possent eum ut abscederetcogere. Simul ctiam quid lime-

ret ostcndit, ne quis irruisset hostilis incursus, qui cssct

discessione vitandus. Volebat addi sancla Melania, ct acris

morbidi causationcni : sed illius rcsponsione reprebcnsa

est. Egoautemdixi, gravem ab illo etnon contemnendamcausam necessitatis ingestam, qua^ cives etiam emigrare

compelJeret:

sedsi

baecpopulo dicercntur, timendum essene niale nos ominari videremur : si autem sub neccssitatis

nomine fieret cxcusalio, non nisi fraudulentam necessita-

tem putari. Placuit tamen ut de hac re populi animumexperiremur; et nibil aliud quam id quod putaveramus

invenimus. Nam cum ejusverba a diacono dictarecita-

tarentur, ct omnia placuissent; ubi nomcn interpositae

nrcessitatisinsonuil, continuo reclamatum est, promissio-quedisplicuit, tumulturecrudcsccnte, etnibilahud quamfraude secum agi populo existimante. Quod cum sanctus

filius noster vidisset, jussit inde auferri nomen necessila-

tis, rursumque ad Isetitiam populus remeavit.

V. Et cum lassitudinem excusarem , sine nic ad

plcbem acccdere noluit, simul accessimus. Dixit ci quce a

diacono auditacranl se mandassc, bc jurasse eaque seessc

facturum, continuoque omniaeo tenon", quo dictaverat,

prosecutus est. Responsum est , 1). o grali.is : et pftitum

ut totum scriptum subscriberctur. Diniisimus calechu-

menos, continuoque scriplum subscrip^it. l^einde peti



44*^ *• MGrsTiNr EPiscori

rnepiiiius iios episcoj)!. iion \oriijus populi, sed tamen a

populo j)cr ljo:.eslos fjdeles, ul uos cjuoquc subscriberc-mus At ubi coepi subscribcrc , sancta Melcinia conlra-

dixit. iMiralii^ suni fpiare laui scio. (piasi proinissioncin

illain ct jiiralioncm nos, non subscribendo, laccrc possc-

nuis inic<lani : scd lamcn obtcmperavi : ac sic remansit

nica non plcna subsciiplio. ncc ultra nobis quisquam ut

subscribcrcmus putavit instandum,

YIQui autcin alio dic ])Ostca quam ipsuin discessisse

didiccrunl, Cuerint motus vellinguii' bominum, quantumsatis arbitralus sum, sanclitali vcstrcC per commonilo-rium intimare cuj-avi, Ouisquis itacpie vobis contraria

bis, qUcC narravi. fortc narravit, auL inenlitur, aut falli-

tur. Qiuedam enim qua? mihi ad curam non pcrtinere

visa sunt praetcrmisissc nie scnlio, nuHa tamen falsa

dixisse. Proinde sanctus filius nosler Pinianus, quod meprcTsentc ac permittente juraverit, verum est : quod au-

mc praecipicnte juravcrit, falsum cst, Scit i|)se, sciunt

scrvi l)ci, quos ad me niisit prinio sanctus Barnabas,

deinde Timasius, pcr qucm eliam dc promissionepraesen-

tiae sUcC mihi mandavit. Ij)se quocpic populus ad presby-

tcrium , non ad jusjurandum clamando cogcbat : sedobbitum sibi non respuit, ea spe quo posset in eodem

apud nos babitante vobintas lieri, quo consenliret ad or-

dinationem , ne sicut juraverat, si invitus ordinaretur,

abscedcrct, \c. per boc et illi propler opus Dci clamavc-

runt, ( ncquc cnim sanctificatio presbytcrii non est opus

Dci ; ctquod postca dc promissa pr£csentia gratulati non

sunt, nisi adderctur, quod si quando ad suscipicndum

clericatum consentire vellet, non nisi in Hipponensi Ec-

clesia consentiret; satis in promptu cst, quod etiam de

ipsa ejus apud se hcabitationespcravcrint, ideoque ab illo

opcris Dei desiderionon recesserunt.



EPISTOLA rxXVI. 44»

VII. Quomodo crgo dicis lioc eos fccissc tnrpissimo

appclilii pccuniae? Primoquia ad plcbcm. cprce clama-bat , oiriiiino non pcrtinet. Sicut enim plcbs Thagastcn-

sis d(; iiis ([n,v conlnlistis licclcsiae Thagastcnsi. nonba-

bct ni.~ii;.iiulium boni opcris vcstri ; sic et Hip})onciisis et

cujusliitct altcriu^ loci, ubi dc mammonainiquitatis l)o-

niini |!r<cccpla tccistis, vcl estis ubicumque facturi. Noncrgo populus uL dc lanto viro Ecclcsiic consulerel suse

ardcnLissimc flagitans, suum jiccuniarium quasivit com-nioduin a vobis ; scd v^cstrum pecuniae contemptum dilexit

in vobis. INamsiin me dilcxcrunt, quod andicrant paucis

agcliulis patcrnis contcmptis ad l)ci libcram scrvituLcm

me fuissc convcrsum. ncquc in boc invidcrunl Ecclesiae

Tliagastcnsi, qu£e carnalis ])atria mca est; scd cum illa

clcricatum mibi non imposuisset, quando potuerunt, lia-

bendum invaserunt : quantoOagrantius in nostro Piniano

amarc potuerunt tantam mundi hujus cupiditatem. tan-

tasopcs, tantam spcm, tanta convcrsionc superatam at-

que calcatam ? Ego quippc sccundum multorum sen-

sum comparantium scmctipsos sibimetipsis , non divitias

dimisissc, scd ad divitias vidcor vcnisse. Yix cnim vigcsima

parlicula res mea paterna cxistimari potcst, incompara-lionepreediorum Ecclcsia^ quae nunc ut Dominas cxisti-

mor possidcre. In qualibct autem maxime Africanarum

Ecclesiarum. hic noster, non dico prcsbjtcr, scd episco-

pus sit, comparatus pristinis opibus suis etiamsi animo

dominantis egerit, pauperrimus erit. Multo ergohquidius

etsccurins in hoc amafur (^hristiana paupertas, in quo

nulla rcrum ampliorum polcst ])Utari cupidilas. Hoc ac-

cendit animos populi, hoc in illani violentiam perseve-

rantissimi clamoris ercxit. Non cos turpis cupiditatisin-

super accuscmus. scd magis bonum quod ipsi non babent,

saltem in aliis dijigerc sinc crimine permittamus. iNam



4^5 S. AUGtSTINI EPISGOPI

etsi fuerint illi nmltitudini permixti inopes vel mendici,

qui simulclamabant, cl de vestra venerabili redundantiaindi^entiae suae supplemontum sperabant ; nec ista, ut

avbitror, cupiditas turpis est.

Ylll. Restatergo ut iste pecuniae turpissimus appeti-

tus ex obiiquo in clericos, et maxime in episcopum diri-

gatur. Nos enim rebus Ecclesi« dominari existimamur,

nos opibus tVui. Postremo quidquid de istis nos accepimus

nos vel adbuc possidemus, vel ut placuit erogavimus :

nihilinde populo extra clericatum velextra monasterium

constituto, nisi paucissimis indigentibus largili sumus.

Non ergo dico quia vel in nos maxime a vobis dici ista de-

buerunt, verumtamenin nos solos credibiliter dici potue-

runt. Quid ergo faciemus? Qua iios, si apud inimicos

non possumus, saltem apud vos ratione purgamus? Res

haec animi est, intus est, procul ab oculis secreta morta-

lium, Deo tantummodo nota est. Quid ergo restat, nisi

Deum testari cui nota est. Cum ergo de nobis ista sentitis,

non praecipitis (quod multo melius est, et quod mibi in

Epistola tua tanquam culpabileobjiciendum putasti)sed

omnino cogitis ut juremus; non intcntato mclu mortis

carnis nostrae, quod populus Hip[)onensis fecisse putatusest. sed inlentato metu mortis existimationis nostrae, quae

propter infirmosquibus nosprccbere adexemplum bono-

rum operum qualicumque conversatione conamur, etiam

vitag carnis bujus utiquepraeponenda cst.

IX. Yerumtamen vobisnosita cogentibus ut juremus,

non succensemus, sicut vos Hipponensibus succensetis.

Creditis enim tanquam bomincs de bominibus , elsi ea

quae in nobis non sunt, non tamcn ea qua3 in nobis csse

non possunt. Sananda ista in vobis, non accusanda sunt

etnoslra purganda vobis cst fama , si est Domino purgata

Cdnscientia. Qui fortai^e pragstabit . sicut , antequam ae-



EPISTOLA fXXVt. 44^

cidisset ista tentatio , cgo ct frater meus Alypius collocuti

sumus, non ut solum vobisa charissimiscommembrisnos-

tris , verumctiam ipsis inimicissimis noti simum fiat nulla

nos cupiditalc pecuiiiae in rebus ecclesiasticis sordidari.

Quod donec fiat , si Dominus donabit ut fiat, ecce nunc

interim quod cogimur fiicimus^ nevcstri cordis medici-

nam in quanlamlibct moram tcmporis dilTcramus. Deus

tcstis cst , istam omncm rcruni crclesiasticarum procura-

tionem , quarum credimur amare dominatum , propterscrvitutcm quam dcbco cbaritali fratrum ct timori Dei ,

lolcrarc mc , non amarc: ita ut ea , si salvo officio pos-

sim , carcre desidcrem, INec aliud me de fratre meo Aljpio

sentire, ipsc Dcus tcstis est. Tamen et de illo aliter sen-

tiendo populus, et quod est gravius , Hipponensis, in

tantas esl illius pr^fcipitatus injurias : et dc nobis vos

sancli Dei et pleni visceribusmisericordiaetalia credendo,

nomine eju^dcm populi, qui ad causam bujusccmodi

cupiditatis omnino non pcrtinet, nos tangcrc atque ad-

moncrc voluistis , utique nd nos corrigcndos, ncque enim

odio,

quod absit a vobis : undc non irasci , scd gratias

agcrc debeo , quod nec verecundius nec liberius agere po-

tuisti-?, ut cpiscopo non quasi conviciose objiceretis quod

scnticbntis , scd cx obliquo intclbgendum rclinquerctis.

X. Ncc molcstum sit vobis , ut vos vclut gravatos ar-

bitrcmini, quia jurandum putavi. Ncque enim gravabat

Apostolus, luit cos parum diligebat quibus dicebat :

« Non m scrmonc adulationis fuimus apud vos,sicut

>j scilis ; ncc in occasionc cupidilatis, Dcus testisest*. »

Rei (piippe apcrla^ ipsos tcstes adbibuit; rei autem oc-rulta* (]!U'm , nisi Deum? Si ergo ille merito est veritus

ne buin;iu;i ignorantia dc il!o aliquid tale sentiret , cujus

labor oinuibus iu prornptu eral, quod nisi summa neces-



444 S' AtGLSTlM EPISCOPl

silate a populis quibus giatiam Cliristi dijpcnsabat, in

usus suos aliquitl uon sumcbat, Ctcttra vcio suo victui

ncccssaria suis manibus Iransigcbat : quaiito magis nobis

laborandum cst , ut crctlalnr. qui ct merito saiictltatis

et virtute animi longe imparcs sumus ; ncc alicjuitl atl sus-

tentacula bujus vitcE opcrari noslris manibiis possumus:

et si possemus, tantis occupalionibus, quas tunc illos

non credo fuisse pcrpessos ncquaquam sincrcmur? Non

ergo ultcrius in bac causa [)Oj)u!o cbristiano, (jutie Kccle-sia estDei, objiciatur pecunia: turpissimus appctitus.

Tolcrabilius cnim nobis objicilur, in (juos liujus mali

quamvis falsa, tamen veri similis suspicio cadcrc potuit,

quam illis, cjuos ab boc appctitu ct suspicionc constat

esse alicnos.

XI. Dcnegare autcm jurationem qualibet fide praedi-

tas mentes, quanto magis fide cbristiana, non dico ali-

quid contrariumconfirmare , scd omnino dubitare fas noncst. De qua re quid sentiam , satis , ut arbitror. in Epis-

to!a tpiam ad fratrem meum^ scripsi. plenissime aperui.

Scripsit mibi sanctitas tua : " Si aul c^go aut Hipponen-

ses boc ccnsent , ut jurcjurando violcntcr cxtorto satis

fiat. » Tu enim ipsa quid ccnses? Placet-ne tibi , ut etiam

ccrta morte imminente, quod tunc inanitcr metuebatur,

nomcn Domini Dci sui in fdlaciam Cbristianns assumat,

Deum suum tcstem falsitati Clirislianus adbiJ)cat? Qui

profccto si praeter jurationcm ad falsuni testimonium

morte immincnte cogeretur, macularc vilamsuam magis

timere debuit quam linire. Ilostilcs inlcr sc acies ct ar-

matae, certe apertissima morlis intcnlatione confligunt;et tamencum invicem jurant , laudamus Ikb m scrvantcs

fallentcs autem merito dctestamur. Ut aulem jurarcnt

quid ulrcEque ab alterutris , nisi occidi vel capi timue-

' Alypitim.



EP18T0LA CXXVI. 4^5runt? Ac pcr lioc vel morlis vel captivitatis metu extortae

jurationi nisi pareatur , nisi fides qucC ibi tlata est custo-

diatur, sacrilegii, perjurii crimine detinentur, etiam ta-

les hominesqui magismetuunt })ejerare, quam bominemoccidere : et nos utrum implenda sit extorta juratio ser-

vorum Dei , munere sanctitatis praeeminentium , mona-cborum ad perfectionem mandatorum Cbristi rerumetiam

suarumdistributione currenlium

, quasi discep-taturi ponimus quaestionem?

XII. ]\am quid exibi vel deportationis aut relegationis

nomine promissa illa prsesentia pr^egravatur, obsecro te ?

Pulo quod presbjtcrium non est exibum. Iloc ergo nos-

ter ebgeret, quam illud exilium? Absita nobis , ut sic

Sanctus Dei et nobis cbarissimus defendatur. Absit, iii-

quam, ut dicatur maluisse exibum quam presbjterium ,

aut maluisse perjurium quam exibum. Haec dicerem , si

vereanobis, aut a populo juratio ei fuisset extorta pro-

mittendoe praesenlias : nunc vero non extorta est duni ne-

garetur, sed dum otferretur accepta. Et boc ea spe , sicut

supra diximus, quia per illam praesentiam creditum cst

eum etiam ad clericatum suscipiendum posse desidcran-

tibus conscntire. Postremo quodbbet de nobis vcl dc

Hipponensibus sentiatur, longe aba est eorum causa qui

coegcrint jurare, quam eorum qui non dico coegerint

sed suaserint pejcrare. Ipse etiam de quo agitur, conside-

rare non renuat , utrum sit pejus , sub quolibet tiuiore

ju^jurandum , an remoto ipso timore perjurium ?

Xlll. Dco gralias, quia non abter Hipponenses pro-

missum circa se impleri senliu!it, quam ut adsit volun-

tale babilandi , et cat (juo necessc furrit cum dispositione

redeundi . Mam si verba juratiouis allenderent et exige-

rent, tam nullo inodo strvus Dei recedere, ({uam ullo

raodo del)uit pcjc rarc. Sed quia crimen eorum esset , uon




dico talem virum , sed quemlibet hominem sic tenere :

nec ipsi n^nm expectationem se habuisse probaverunt,qui audientes quod rediturus abscesserit gratulati sunt,

iiec ahud iUis vcrax juratio debet,

quam id quod ab illa

expectaverunt. Quid est autcm quod dicitur, eum jura-

tione ore suo expressa, exccptionem fecisse necessilatis?

Quasi non ore suo hoc rursum jusserit auferri. Certe ad

populum quando ipse locutus cst , tunc etiam interpo-

neret ,quod si fecisset non utique responderetur, Deo

gratias; sed ad iUam redireturreclamationem ,quaefacta

fuerat quando sic a diacono recitatum est. Et numquid

ad rem pertinet siveinterpositasit ad recedendum neces-

sitatis excusatio , sive non sit? Nihil ab illo ahud expec-

tatum est, quam id quod supra diximus. Expectationem

autemeorum, quibus juratur, quisquis deceperit, non

potest esse non perjurus.

XIV. Fiat ergo quod promissum cst , ct infirmorum

corda sanentur, ne tanto exemplo quibus hoc placuerit

adimitandum perjurium aedificentur : quibus autemdis-

phcet,

justissime dicant, nuHi nostrum credendum esse,

non solum promittenti ahquid, sed etiam juranti. Ilinc

enim potius cavendae sunt lingUcC inimicorum , de quibustanquam jacuhs ad interficienclis infirmos major utitur

iUe inimicus. Scd absit ut de tah anima speremus ahud

quam quod Dei timor inspirat,et tanta, quiE in iHa est,

cxceHentia sanctitatis hortatur. Ego autem ,quem dicis

etiam prohibere debuisse , fateor non potui sic sapere, ut

tanto vel tuniuUu vel offensione magis everti vellem Ec-

clesiam cui scrvio, quam id quod a tali viro nobis otfi re-

batur, acciperc.



BPI8T0L\ CXXVH. 44^

EPISTOLA CXXVir.

Domlnis eximiis meritoqiie hoiiorabilibus ac desiderabilibuffiliis , Armentario et Paulin^ , Augustinus in Doininosalutem.

Augustinus Armentarlum et liujus iixorem Paulinamhortatur ut mundum conlemnant , et continentiw vo-tuin qUo separiter obli^arunt exsolvant.

I. ViR egregius filius meus Ruferius affinis vester re-

tulit mihi quid Domino voveritis ; qua ejus narratione

exhilaratus , et ihidem meluens nc aliud suadeat ille ten-

tator, qui bonis talibus antiquitus invidet, cxhortandampaucis credidi charitatcm luam, Domine eximie merito-

que honorabihs et desiderabilis fili , ut cogites quod in

divinis eloquiis legitur :.« Ne tardes converti ad Domi-» num , neque differas de die in diem^ ; » atque arripias

curesque reddendum , quod ei te vovisse nosti , qui et

debita exigit, et promissa persolvit. iSam et hoc scrip-

tum est : « Vovete , et reddite Domino Deo vestro *: »

quanquam etsi non vovisses, quid aliud tibi suadendum

fuit, aut quid melius ab homine fieri potest, quam ut ei

serestituat, a quo institutus est, praesertim quia chari-

tatis erga nos Dei tantum apparuit atque eluxit indicium,

ut Filium suum unigenitum mitteret, qui pro nobis mo-reretur? Restat ergo ut fiat quod Apostolus ait propterea

mortuum esse Christum, « Ut qui vivunt non sibi jam

1 Aiias xtv. quae autem 127 er&l , nunc 100. —Scripla forte aO, 4if.

—2 Eecli. V, 8. —3 Psai. lxxv, jj.



4'|8 S. AUGUSTINI EPISCOIM

» vivant, sed ei qui pro ipsis morluus cst, et resurrcxit ^ »

Nisi forte adluic mundus amandus cst , tanta rerum labe

contritus, ut etiamspeciem seductionis amiserit. JNam

quantum illi laudandi atque praedicandi , qui dignitali

non sunt etiam cum mundo florente florere : tantum in-

crepandi et accusandi sunt, quos perire cum pereunte

delectat.

11, Laborcset pericula et exitia liujus transitoriie vita^,

si pro eadcm vita quandoquefinienda subeunlur, ut mors

ejus noii omnino auferatur, sed paululum diffcratur,

quanto magis pro aeterna subeunda sunt. ubi mortem nec

natura sollicitecavet, nec ignavia turpitcr timct , ncc sa-

pientia tbrtiter sustinet? Nulli quippe erit quae non erit.

Habeat igitur tc vita oeterna in dilcctoribus suis. Nonne

cernis , liaec vita miserabilis et egenaquam

vehementes

habeat ,quantumquc sibi obliget amatores suos? qui ta-

men periculo ejus saepc turbati, citius eam finiunt, eo

ipso quo finire fbrmidant , et mortcm dum dcclinant,

accelerant, vduti si quisquam fluvio rapiendus irruat,

latronem bestiamve fugiendo? Jactant in mare tempestate

ssevientc aliquando et alimcnta; et ut vivant, projiciunt

unde vivunt, ne cito finialur, quod vcl in laborc vivi-

tur. Qnantis laboribus agilur, ut longiore tcmporc labo-

retur, et niors cum impendere coeperit , idco cavetur, ut

diutiustimeatur? Mam inter totcasus fragilitatis humaneE,

quam muUa" mortes timenlur, quarum ccrte una cumvenerit, restat caiteras non timeri : ettamen fugitur una,

ut omnes timeantur. Quibus cxcruciantur dnloribus, qui

curanlur a medicis et secanlur? Numquid ut non morian-

tur?sed ut aliquanto serius moriantur. Multi cruciatus

suscipiuntur certi , ut pauci dies adjiciantur inccrti : et

nonnunquam ipsis doloribus victi continuo moriuntur,

• 2 Cor. V, I 5, tt BL'dd Milg.itiis ihidem.



EPISTOLA CXXVII. 44^quos mortis limore suscipiunt : etcum omnino non cligant

vitam fmirc ue doleant , scd dolere ne fmiant , accidit eis

ut doleant et fmiant : non solura quia et sanati utique

vitam finiunt post dolores, quae tantis poenis comparata

nec sempiterna essepolcst, quia mortalis est; nec diu-

turna, quia tota brevis est; nec de ipso brevi spatio sui

secura , quia semper incerta est : verumetiam quod ali-

quando eam dolore finierunt, quam ne fmirent, dolere

voluerunl.

III. Habet etiam hoc magnum malum, ac vehementer

execrandumethorrendum nimius amor vitae istius, quodmuhi dum volunt paulo diutius vivere

,graviter offen-

dunt Deum, apud quem est fons vitae. Atque ita dumab eis frustra

,qui necessario futurus est vitae fmis me-

tuitur , ilhnc prohibentur , ubi sine fine vivitur. Hucaccedit quia vita miscra etiamsi posset esse perpetua,

nullo modo beatae vitse etiam brevissimae comparandaest : et tamen isti amando miserrimam atquebrevissimam,

perdunt beatissimam ac sempiternam ; cum in hacipsa,

quam male dihgunt , hoc vclint quodin altera perdunt

quia utique in ista ncc miseriam diligunt, nam beati esse

volunt, nec brevitatcm, nara eara finiri nolunt; tantumquia vita est , sic amalur , ut saepe propter eam ( licet

miseram et brevem) beata et sempiterna amittatur.

IV. His consideratis, quid magnum vita aeternajubet

amatoribus suis , cum se jubet sic amari, quemadmo-

dum haec amatur a suis? An vero dignura est vel feren-

dum, cum contemnunlur omnia^ quae amanturin mundo,

utvita post paululum finicnda, saltem ipsura paululumteneatur in mundo; et non contcranitur raundus, ut ob-

tineatur vita,

quae sinc fine apud illum est, per quem

factus est mundus ? Modo cum ipsa Roma domicilium

clarissimi Imperii barbarico vastaretur incursu, quam

CXLVl. «9



45o S. AUGUSTINl EPISCOPl

multi lnijus vitce temporalis amatores, ut eam vel iiifeli-

citer producendam iiudaifique redimerent, dederunt om-nia, quae illi non soluni oblectandae et ornandae, verum-

etiam sustentandae tuendaeque servabant. Solent certe

amatores illis quas amant , ut eas liabeant , multa con-

ferre : isti amatam suam non baberent, nisi amando ino-

pem reddidissent ; ncc ei multa conferrent , sed cuncta

potius auferrent . ne sibi cam bostis auferret. Ncc eorum

reprebendo consibum. Quis enim nesciat perituram

fuisse ipsam , si non ea periissent,

quae recondita fuerant

j)ropter ipsam ? quamvis et quidam perdiderint prius

ilUi, mox ipsam : quidam vero Hcet parati cuncta per-

dere propter ipsam ,prius perdiderint ipsam. Sed binc

admonendi sumus , quales aeternae vitae dilectores esse

debeamus , ut propter eam contemnamus cuncta super-

flua , cum pro hac transitoria vita contempta sint, quae

illi fuerant necessaria.

V. Neque enim amatam nostram, sicut ilU suam , ut

teneamus, expobamus, sed illi asternae adipiscendae istam

temporalem velut famulam expeditiorem servire facimus,

si eam nec ornamentorum vanorum vinculis alligemus,

nec curarum noxiarum sarcinis oneremus , audiamusqueDominum , qui nobis illam vitam suramo ardore deside-

randam fidelissime pollicetur, velut in totius mundi con-

cione clamanlem : « Venite ad me omnes qui laboratis et

«onerati estis , et ego vos reficiam. TolHte jugum meum» super vos , et discite a me quia mitis sum et humilis

«corde; et invenietis requiem animabus vestris. Jugum

» enim meum lene, et onus meum leveest*.» Haec disci-

phna piae humilitatis , ventosam et turbidam cupidita-

tem, avidam reruM extra nostram potestatem constitu-

tarum , peUit ex animo ^ et quodam modo expirat. Ibi

« Matth. XI, «8.



EPIST0LA CXXTII. 4^1

enim laLor , ubi multa queeruntur et diliguntur, quibus

adipiscendis atque retinendis voluntas non satis est,quia

consequentem non babet facultatcm. Justa vcro vita ,

cum volumus adest, quia eam ipsam plcne velle, justitia

est; nec plus aliquid perficienda justitia, quam perfec-

tam voluntatem requirit. Yide si hibor est, ubi velle satis

est. Unde divinitus dictum est, « Pax in lerra bominibus

» voluntatis^.» Ubi pax , ibi requies : ubirequies, ibifinis

appetendi, et nulla causa laborandi. Sed baec voluntas utplena sit , oportet ut sana sit. Erit autem sana , si medi-

cum non refugiat , cujus sobus gratia sanari potest a

morbo desideriorum noxiorum. Ipse est ergo medicus

qui clamat , « Venite ad me omnes qui laboratis ,« jugumsuum lene , et onus leve dicens : quia diffusa per Spiri-

tum sanctum cbaiitate in cordibus nostris, profecto

amabitur quod jubetur , et non erit asperum nec ouero-

sum, si sub boc uno jugo, quanto minus tumida, tanto

magis bbera cervice serviatur. Et baec est una sarcina,

quaejus bajulus non premitur, sed levatur. Divitiae si di-

liguntur, ibi serventur, ubi perire non possunt. Honorsi diligitur, illic babeaturubi nemo indignus bonoratur.

Salus si dibgitur , ibi adipiscenda desideretur, ubi adeptas

nibil timetur. Vita si diligitur, ibi acquiratur, ubi nulla

morte finitur.

VI. Reddite igitur quod vovistis,

quia vos ipsi estis, et

ei vos redditis a quo estis; reddite obsecro. JNcque enim

quod redditis, reddendo minuetur, sed potius servabitur

et augebitur. Benignus enim exactorest, nou egenus; et

qui non crescatex redditis, sed in se crescere faciatred-

ditores. Huic ergo quod non rcdditur, perditur : quodautem redditur, reddcnti additur : imo veroin eo cuired-

ditur, ipse reddens servatur. Idipsum quippe erit reddi-

1 Luc. II, 14.

29.



EPISTOLA CXXVII. ^oZ

» et cecidit, et facta est ruina ejus magna*. » Audire

ergo illa verba , aedificare cst. In hoc utrique pares

sunt. In faciendo autem, et non faciendo quod audiunt,

tantum dispares,

quantuni oedificium,

petrae soliditate

fundatum dispar est ei, quod sinc ullo fundamento fa-

cili arcnae mobifitate subvertitur. Nec ideo quisquis om-

nino non audit, tutius sibi aliquid comparat. ISibilenim

asdlficans , sine ullo tecto multo facilius obruendus

rapiendus, et dispergendus imbribus fluviis ventisque

donatur.

YIII. Possem etiam pro modulo meo eosdem ipsosper-

tinentes ad dexteram regnumque coelorumin suisgradi-

bus meritisque distinguere, atque ostendere, quo differat

vita conjugalis fiHos procreantium patrum matrumque

familias, verumtamen religiosorum ac piorum, abeavitaquam vos Deo vovistis, si nunc adeam vovendam exbor-

landus esses : sed quia jam vovisti, jam te obstrinxisti,

aliud tibi facere non licet. Priusquam csses voti reus, li-

berum fuit, quo esses inferior : quamvis non sit gratu-

landa libertas, qua fit ut non debeatur quod cum lucro

redditur. Nunc vero quia tenelur apud Deum sponsio

tua , non te ad magnam justitiam invito, sed a magna ini-

quitale dcterreo. Non cnim talis eris, si non feceris quod

vovisti, quafis mansisses, si nibil tale vovissos. Minor enim

tuncesses, non pcjor. Modo aulem tanlo, quod absit, mi-

serior, si fidem Deo frcgcris, quanlo bcatior, si pcrsol-

veris. Nec ideo te vovisse pa^nileat, imo gaude jam tibi

non licere, quod cum tuodetrimcnto licuisset. Aggredere

itaque intrepidus, et dicta imple factis : ipsc adjuvabit,

qui vota tua expetit. Pefix est necessitas, quae in mdiora

compellit.

IX. Unasola csse causa posset,qua tcid quod vovisti,

• Mallh.vii, a4, et Luc. ^1,47.



454 S- AUGUSTINI EPISCOPI

11011 solum noii liortaremur, vcrumetiam prohiberemus

implere, si fortc tua conjux, hoc tecum susciperc animi

seu carnis infirmitate recusaret. Nam et vovenda taha

non sunt a conjugatis, nisi ex consensuet voluntatecom-

muni. Ktsi pra^propere factum fuerit, magis est corrigenda

temcritas quam persolvenda promissio. Neque enim Deus

exigit, siquis ex aheno ahquid volverit, sed potius usur-

pare vetat ahenum. Divina quippe de hac reper Aposto-

lum est prolata sententia ; « Lxor non habet potesfatenj

» corporis sui, scd vir : simihter et vir non habet potes-

ji tem corporis sui, sed muhcr ^ : w sexum nomine corpo-

ris nuncupavit. Scdcum inani tam paratam csse audiam

Deo dicare contiiientiam , ut eo solo impediatur , si tibi

debitum reddere conjugah jure compehitur ; ambo Deo

reddite, quod ambo vovistis, ut ihi persolvatur quod abuhero non exigitis. Si continentia virtus est , sicuti est,

cur ad eam sit promptior sexus infirmior, cum virtus a

viropotius cognominata videatur, sicut simihtudo voca-

buh resonat? Noh crgo vir abhorrcre a virtute, quammuher est parata suscipere. Sit vester consensus oblati o

ad supernum ahare Creatoris, et victa concupiscentia

tanto fortius quanto sanclius vinculum charitatis. Gau-deamus de vobis in abundanti gratia Christi, Domiiii

eximii meritoque honorabiles et desiderabiles fihi.

' X Cof. VII, /i.



EPISTOLA CXXVIII. 455

EPISTOLA GXXVIIP.

Honorabili ac dileclissimo filio , viro clarjssimo ct spectabili

tribuno et notario, Marcellino (S-j) , Adjieliu», Silvanus,

et univcrsi episcopi catholici.

Mar^elltni Edlclo coUaUonis opud Cartliaginem Aa-

benda^ conditiones pnescribenti consentire se profiten-

tur episcopi calholici , id etiam ultro pollicentes , nonpostulaturos ut sibi servctur episcopatus si victi fuC"

rint, cutn tamen velint di^nitatem Donatistis episco-

pis etiam victis suanx cuiqiie integram mai\ere,

I. Edicto spectaLilitatis tuae, quo nostrae collalionij

tranquillitati quietique servandae , et veritati manifes^

tandae muniendaeque consulluni est, in omnibus nos con-

sentire, sicut admonere dignatus es, per has litteras inti-

mamus : hoc est de loco et tempore ipsius collationis et

de numero eorum, quos praesentes esse oportebit. Cou-sentimus etiam, uthi quibus conferendi delegamus ofli-

pium, subscribant prosecutionibus suis : inque illo scriptq,

qup eishoc munus imponimus, ratumque nos habituros

quod egerint pollicemur, subscriptiones omnium nos-

trum non solum habeas lactas, vcrumeliam cum iiunt

ipse perspicias; admonituri quoque, domino adjuvante,

populum Christianum, ut a collationis loco, quietis et

tranquillitatis gratia, suum abslineat omnino conventiim,

et eaquaeaguntur, non cum agunlur, audire feslinet, sed

• Ascica ex g.vettris edic. Tom. Quse aiilem laS «rat , liunc iia.

-r- Scripta an. 411.



456 S. AUGUSTIM EPISCOPI

conscripta iitcognoscat, expcclct, sicut ea te prolaturum

omnihus promisisti.II. Illoetiam, veritatc confisi, nosvinculo conditionis

obstringimus, ut si nobis ii, cum quibusagimus, demons-trare potuerint, cum secundum Dei promissa populi

Christiani usquequaque crescendo jani magnam partemorbis implerent , et in caeteram dilatarenlur implendam ;

subito Ecclesiam Christi, nescio quorum, quos isti accu-

sant, peccatorum perissse contagio, et in sola remansisse

parte Donati; si hoc, ut dictum ist, demonstrare potue-

rint, nullos apud eoshonorcs episopahs muneris require-

mus, sed corum scquemur, pro solaaeterna salute, consi-

lium, quibus tanti gratiam beneficii pro cognita veritate

debebimus. Si autcm nos polius valuerimus ostendere

Ecclesiam Chrisli, omnium non solum Africanarum, ve-

rumetiam transmarinarum provinciarum , multarumque

genlium spatia feracissima populorum copia jam tenen-

tcm, et sicut scriptum est toto mundo fructificantem at-

que crescentem, nullorum hominum sibi commixtorumpeccalis pcrire potuisse: si dcnique ipsorum, quos tunc

accusare voluerunt, potius quam convincere valucrunt,

quaestioncmdemonstraverimus esse finitam, quamvis nonin eis Ecclesiae causa consistat;et Caecilianum innocen-

tem, illos autcm violentos et calumniosos csse judicatos

ab co Tmpcratore , ad cujus examcn criminationcs suas

ultro accusando miserunt : postremo si quidquid de pec-

catis cjuorumlibet hominum dixerint, vel humanis docu-

mentis, vel divinis probaverimus, aut eorum innocentiam

falsis criminibus appetitam , aut Chrisli Ecclcsiam, cu-jus communioni cohaeremus , nullis eorum delictis esse

dcstructam : sic cjus nobiscum tcneant unitatcm, ut non

solum viam salutis inveniant, sed ncc honorem Episco-

palus amiltant. Neque enim in eis divinae Sacramenta ve-



KPISTOLA CXXVill. 4^7

ritatis, sed commentahumanidetestamurerrorls : quibus

sublatisfraternum pectus amplcctimur, Chrisliana nobis

charitate conjunctum, quod nunc dolemus dissensione

diaboHca separatum.

III. Poterit quippeunusquisque nostrum. honoris sibi

socio copulato, vicissim sedereeminenlius, sicut peregrino

episcopo juxta considente collega. Hoc cum altcrnisBa-

siHcis utrinque conceditur, ulerque ab allerutro honore

mutuo praevenitur : quia ubi praeceplio charitatis dilata-

verit corda, possessio pacis non fit angusta; ut uno eo-

rum defuncto, deincepsjam singulis si^guli prislinomore

succedant. iNec novum aliquid fiet : nam hoc ab ipsius

separationis exordio, in eis qui damnato nefarioe discis-

sionis errore unitatis dulcedinem vel sero sapuerunt, ca~

tholica dilectio custodivit. Aut si forte Christianipopuli

singulis delectantur episcopis, et duorum consorlium ,

inusitata rerum facie tolerarenonpossunt, utrique de me-

dio secedamus, et Ecclesiis in singulis damnata schisma-

tiscausa, inunitate pacifica constitutis, ab his quisinguh

iii Ecclesiis singulis invenientur, unitate facta pcr loca

necessaria singuh constiluantur episcopi. Quid enim du-

bitemus Redemptori nostro sacrificium istius humihtatisofferre? An vero ille dc coelis in membra humana descen-

dit, ut membra ejus cssemus ; el uos, ne ipsa ejus membra

crudelidivisionelanientur. de cathedris descenderc for-

niidamus? Propler uos nihil sufficientius, quam Chris-

tiani fidelesetobedientes sumus : hoc ergo semper simus.

Episcopi autem propter Chrislianos populos ordinamur.

Quod ergo Christianis popuhs ad (^hristianam pacem

prodest ; hoc de nostro episcopatu faciamus. Si servi

utiles sumus, cur Domini cTelcrnisIucris pro nostris tcm-

poralibus subhmitatibus invidemus ? Episcopalis digni-

tasfructuosiornobis erit (58), si gregem Chrisli magis




deposita collegerit, quam retenta disperserit. Nam qua

fronteinfuturo saeculo promissum a Christo sperabimus

honorem, si Christianam in hoc saeculo noster honor im-

pedit unitatem?

IV. Hasc propterea prasstantiae tuae scribenda curavi-

mus, ut et per te innotescant omnibus. Postulamus ut in

adjutorio DominiDei nostri, quo admonente ista promitr

timus, et quo adjuvante nos implere posse confidimus

ctiam ante collationem. si fieri potest, corda hominumvelinfirma, veldura, piacharitas aut sanet, aut edomet.

Ac sicjam pacificis mentibus non resistamus manifestis-

simae veritati, et disputationem nostram vel praecedamus

concordia vel sequamur. Ncque enim desperare debemus,

sirecolunt : « Beatos esse pacificos quoni^m ipsi Fihi Dei

»vocabuntur

^, »multo dignius

ei facihus eos velle, ut

pars Donati universo orbi Christiano reconcihelur, quamuniversus orbis Christianus a parte Donati rebaptizetur:

cum prassertim de Maximiani sacrilego et damnato schis-7

mate venientes, quos etiam terrenarum poteslatum jus:-

sionibus insectando emendare curarunt tanta ddectione

quaesierint, ut nec baptismum ab eis datum rescindcre

auderent, etquosdam eorum damnatos, sine uHa honoriseorum diminutione susciperent, quosdam vero in ilHus

discissionis societate impollutos fuisse censerent. Quo-

rum inter se concordiae non invidemus ; sed eos certe

oportet advertere, quam pie tanto sludio ramum a se fi'ac-

tum radix Cathohca inquirit, si ramus ipse simihter ase

parvum fragmen incisum sic coUigere laboravit. Et aHa

manu : Optamus te, fdi, in Domino bene valere. Aure-

lius episcopus Ecclesiae cathohcae Carthaginensis , huic

epistolae subscripsi. Itemaha manu : Sylvauus senex Ec-

cjesiae Summensis subscripsi.

» MaUh. V, 9.



EPISTOIA CXXIX. 469

EPISTOLA CXXIX'.

Honorabili ac dilectissinio tilio V. C. et spectabili tribuno et

notario Marcellino , Aurelids, Sylvanus, et universi epis-

copi catliolici.

CathoUcl cpiscopl Notorice Donatistarum respondent

signiflcanles Marccllijio ,se illis concedcrc quod petie-

rant , ut universi qui venerant eorum episcopi prie-

sentts essent in eo loco ubi ceiebranda erat collatio

tuni etiam catholicic Ecclesicv causam adversus eorum

schisma validis argumcnlis vindiccuit.

I. MuLTUM rios sollicitos reddidit Notoria (09), vel

litterse fratrum nostrorum, quos cupimus ad calbolicarn

pacem a perniciosa dissensione converti ; quod Edicto

nobilitatis tuae, quo ipsius disputationis nostras tranquilli-

tati quietique providisti, consentire noluerunt : neforte

etiamsi non omnes,aliqui

tameneorura

permullitudinis

tumultum sou strepitum , collationem, quae pacifica et

pacata esse debet, impediant. Atque utinam ipsos non

pertentet ista cogitatio, et nos potius fallat ista suspicio :

et ideo si velint omnes essepraesentcs, ut cum eis visum

fuerit, congregatis illuc etiamnobis, simul inde egredia-

mur concordes atque pacati, etscbismatica divisione cor-

recta, fraterno unitatis Cbristivinculo obstricti, miranli-bus et gaudentibus omnibus bonis, dolente autem solo

diabolo etsimilibus ejus, pariter in Ecclesiam ad gratia-

' Desiderubatitr in editis. Qux' aiiteni 129 erat, nunc 97. —Scripla paulo

post superioreDi.



460 S. AUGU^INI EPISCOPI

rum actlonem, laudesque Dei reddendas ardentissima et

ludicissima cliaritate pergamus.

II. Quidenim magnum est, sioculos pacatus attendat,

et cogitatio Christiana non deserat considerare et videre,

remotis humanis criminationibus seu veris seu falsis in

eislilteris Ecclesiam esse quaerendam, ubi Christus Re-demptor ejus innotuit? Nam sicut non audimus contra

Christum eos, qui dicunt corpus ejus de sepulcro fura-

tum a Discipuhs; sic non debemus audire conlra ejus

Ecclesiam eos, qui dicunl non eam esse nisi insohs Afris

et Afroriim paucissimis sociis. Apostolus quippe dicit,

quoniam veraces Christiani membra sunt (^hristi. Sicut

ergo non credimus furto cujusquam pcriisse carnem

Christi mortuam de scpulcro; sic credere non debemus

peccato cujusquam viva cjus membra periissede mundo.Non est itaque diilicile, quoniani caput est Christus, et

corpus Ecclcsia , simul in Evangelio commendalum vi-

dere, et caput contra calumnias Judasorum , et corpus

contra criminationes haereticorum. Nam quod legitur :

« Oportebat Christum pati, ct resurgerc a mortuis tertio

» die ^, » contra eos est, qui dicunt morluum de scpulcro

esse sublatum : quod autcm sequilur : « Et praedicariin

«nomine ejus poenilentiam, et rcmissioncm peccalorum,

» per omnes gentes, incipientibus ab Jerusalem ^, » con-

tra eos est, qui dicunt non esse Ecclesiam in orbe terra-

rum : ut uno brevi capitulo paucisque vcrbis, ct inimicus

capitis et inimicus corporis repcllatur, ct si fidcliter at-

tenderit, corrigatur.

III. Nam tenere istas inimicitias fratrcs nostros tanto

magis dolemus, quanto magis eos constat easdem Scrip-

turas nobiscum tenere, quibus hoec apertissima testimo-

nia continentur. Judasi quippe qui ncgant resurrexisse

' LUC. XXIT, 46. 2 l\)[(i, 4^.



EPISTOLA CXXIX. 4^1

Chrisluni, saltem nonaccipiunt Evangclium : isli autem

fratres nostri utriusquc Testamenti auctoritate devinctisunt; ettamen criminarinos volunt de Evangelio tradito,

et noluntei crcderc rocitato. Sed nunc fortasse hujus col-

lationis cura suscepta diligentius persecutati sunt Scrip-

turas sacras, et quia in eis innumerabilia testimonia re-

pererunt, quibus promissa est Ecclesia futura inomnibus

gentibus, et toto orbe tcrrarum, sicut eam reddi et prae-

sentari ccepisse in Evangelio et epistolis apostolicis, et in

Actibus Apostolorum vidcmus, ubi et ipsa loca, et civi-

tates, et provinciae leguntur, per quas crevit, incipiens

ab Jerusalem, ut inde se etiam in Africara non migrando,

sed crescendo diffunderet. Non autem invenerunt alquod

Testimonium divinorum eloquiorum, ubi dictum est eamperituram de caeteris partibus mundi, et in sola Africa

Donati parte mansuram, et viderunt quamsit absurdum,

pro illa, quae fuerat peritura, tot testimonia divina reci-

tari ; pro ea vero, quae, sicut putant, fuerat domino pla-

citura, nullum ejus testimonium reperiri. Haec forteco-

gitantes , ad fmiendas vanas , et perniciosas, et saluti

aeternae contrarias inimicitias , ad locum coUationis nos-

traeomnes

convenire voluerunt,non ut tumultus novus

oriatur, sed ut vetusta discordia fiuiatur.

IV. Nam et illud, quo in nos solent graviter irritari,

quod reges terrae, quos tanto ante praedictum est Christo

domino servituros, leges contra haereticos et schismaticos

pro cathoHcapace constituunt, credimusquod aliquando

cogitaverint, non esse culpandum ; quia et antiqui reges

non solum gentis Hebraicae, sed etiam alienigenae, nequisquam contra Deumlsrael, hocest verum Deum, nontanlum faceret, sed vel diceret aliquid, omnes rcgni sui

populos praeceptis minacissimis terruerunt ; et majores

istorum ipsam CaeciUani causam, unde nata est ista dis-



462 S. AUGCSTIiNI EPISCOPI

sensio, ad Constantinum imperatorem per Anulinum pro-

consulem accusando miserunt, quod utique non ob aliudvidentur fecisse, nisi ut imperator Constantinus contra

eosqui superati essent, eis qui superassent, aliquid regali

auctoritate decerncret; totamque ipsam causam potue-

ront, (et forte fecerunt ipsius collationis necessitate) ar-

cliivis publicis perscrutatis, invenire olim esse finitam,

post ecclesiastica judicia,quibus absolutusestCcecilianus,

illo etiam Imperatorejudicante, ad cujus examen rem to-

tam et primo miserunt, et postea perduxerunt. Ibi po-

tuerunt etiam causam Felicis Aptungensis ordinatoris

CECciliani, quem malorum oranium fontem in concilio*

suodixerant, cognoscente.Elianoproconsule ex praecepto

ejusdem Imperatoris invenire purgatam.

Y. Quanquam et boc si attenderunt, et, quod facile

fuerat, adverterunt in Scripturis sanctis Ecclesiara Christi

permixtis zizaniis, et palea, etpiscibus malis futuram esse

promissam usque ad tempus messis, ventiiationis, etlit-

toris, utique cogiiare potuerunt, etiamsi malam causam

Csecilianus et coepiscopi ejus babuissent, nihil eos prae-

judicarepotuisse orbi Christiano, quemDeus paucis cre-

dentibustanto ante promisit, et

nunc muUisvidentibus

reddidit. i\isi forte plus contra Ecclesiam valuit horao

peccans, quam pro Ecclesia Deus jurans, et iniquitas

quod amisit, quam veritas quod promisit. Hasc sentire

quam sitstultum etimpium jam fortasse viderent : cogi-

taverunt quoque damnatos a se MaximianistasPrimiani

damnatores per potestates tcrrenasetiam de basihcis cu-

rasse pellendos, et ibi certius exemplo suo recentiore di-dicerunt non esse peccatum, si tale ahquid Ecclesia con-

tra rebelles suos ab hujusmodi potestatibus postuLit et

quod ahquos ex damnatis postea receperunt, quos cura

' Cai thaginensi an, 3ii.



EPJSTOLA CXXIX. 4^3

damnaTent, aliis ctiam plurimis in eadem societate scliis-

raatis constitutisdilationemdederuntjquos in Maximianisacrilegi surculi communione impollutos mansisse dixe-

riint ; et baptismum vel a damnatis, vel a sociiseorum,

quamvis foris in schismate datum, rescindere atque ite-

Tare non ausi sunt;satis utique judicarunt, ea quse

contra nos dicebant, exemplo suo esse damnata : et cre-

dendum est quod jara intelligant quara sitindignum,

qaam intolerabile, tit cum sedeant in cathedris episcopa-

libus, cum istis, et cumipso simulPrimiano damnatores

ejus et damnati in causa ejus, ut si pax in parte Donati,

de Cgeciliano infametur orbis Christianus, ne in pace vi-

vatunitas Christi.

VI. Haecomnia fortasse cogitantes, et Dei timore per-

moti omncs collationis loco adesse voluerunt, non tumul-

tus dispositione, sed pacis. Quod enim propterea sc

universos adesse dixcrunt, ut eorura numerus appareat,

quoniam eos paucosesse advesrarii sc^pe sui mentiti sunt;

hbc si ahqnandoa nostris dictum cst, de his locis dici ve-

rissime potuit, ubi nostrorum coepiscoporum et clcrico-

rura atque laicorum longe major est numcrus, et maxime

in Proconsulari provincia : quanquam, cxcepta Numi-dia consulari, etiam in caeteris provinciis Africanis nos-

(rorum numcro faciHime supercntur ; aut certe rn com-parationeomnium gcntiura, per quas cathohca communiodilatatur, eos esse paiicissimos rectissime dicimUs. Sed

nunc si uumerura suum innotesccre voluisscnt, nonne

ordinatius atque tranquilhus innotesceret per eorum sub-

scriptiones, qUas ut mandato suo te cernente subjun-gant, edicto admonuisti? Quid sibi crgo vult quod colla-

tionis loco omnes adesse desidcrant ? Si enim pacem non

cogitant, quid non perturbabunt loculuri, autquid illic



464 S. AUGUSTINI EPISCOnfacicnt tacituri? ^am etianisi clamor non sit, solus su-

surrus ipse niultoruni, satis magnum strcpituni faciet,

quo impcdiatur illa collatio.

Yll. Quicl est autem quod in Notoria sua ponendumputarunt, ideose justeflagitasse, ut omnes adessent, quia

omnes conventi sunt ut venirent : quasi possent eligi

pauci, qui adesse deberent, nisi abomnibus qui venissent,

ut eorum electioni te praesente subscriberent, ac sic in

paucis omnes essent, cura ab omnibus pauci electi essent.Autergo tumultus ab eis cogitatur, aut pax; quorum il-

lud optamus, illud cavemus : et idco ne forte, quod ab-sit, boc prasparetur potius quod cavemus, quam quodoptamus, consentimus adesse omnes illos, ut tamenanobis

tantus adsit numerus, quantus tuae spectabilitati sufficere

visus est : ut tumultuosum per turbas si quid emerserit,

nonnisi eis recte imputetur, in quorum parte praesens

fuerit ad rem, quoe a paucis agenda est, omnino superflua

multitudo. Si autcm quod votis omnibus cupimus, quodardenter appctimus, quod supplicitcr aDomino depreca-

mur, causa unitatis faciendae illa erit nccessaria multi-

tudo, cum volucrint, omncsaderimus, et tantum bonum,illo adjuvante qui boc donat ; alacriter convolabimus,

diccntes : « Fratres nostri estis , » non jam eis, qui nos

detcstantur, sed qui odio finito amplectuntur, Ht nomeuDomini honorificetur ^, ct appareat illis in jucunditate

jam nobiscum expcricntibus, quam bonum sitetjucun-

dum fratreshabitantcs in unum. Et aha manu : Optamuste , fili , in Deo Ijcnc valcre. Iteni alia manu : AurcHus

episcopus Ecclesiae catholicae Carthaginensis subscripsi.

Item : Sjlvauus primae sedis provincias Numidias sub-

scripsi.

> Lai. L\M, 5, juxta lx:(.



EPISTOLA CXXX. 4^5

EPISTOLA CXXX*.

AuGcsTiNus episcopus serviis Christi , servorumque Christi

rehgiosse famula^ Dei Prob.£ (6o) , iu Douiino dominorumsakitem.

Auguslinus Probw viduce diviti prwacribit quomodosil orandus Deus.

I. ETpetisse te et promisisse me recolens, ut deorando

Deo ad te aiiquid scriberem, uhi tribuente ipso quemoramus, tempus facultasque concessa est, oportuit utde-

bitum meum jamjamque persolverem, et pio studio tuoin

Christi charitate servirem. Quam me autem laetificaverit

ipsa petitio tua in qua cognovi quantam rei tantas curam

geris, verbis exphcare non possum. Quod enim majus

oportuit esse negotium viduitatis tuae, quam persistere

in oratione nocte ac die, secundum ApostoH admonilio-

nem? llle quippe ait : « Quae autem vere vidua est et

» desolata , speravit in Domino, et persistit in oratione

» nocte ac die ^. » Unde mirum videri potest, cum sis se-

cundum hoc saeculum nobilis, dives, tanteeque familiae

mater ; et ideolicet vidua, non tamen desolala : quomodooccupaverit cor tuum prsecipueque sibi vindicaverit

orandi cura, nisi quia prudenter intelligis, quod inhoc

mundoet in hac vita nulla anima possit essesecura.

II. Proindequi tibi eam cogitationem dedit, profecto fa-

cit quod Discipuhs suis non pro seipsis, sed prohumano

1 Alias cxxi. quie autem i?o erat, quqc i44* — Scripla an. 4ii

aut 4ia. —^* I Tim. v, 5.

€XLVI. 30




generc contristatis, et desperantibus quemquam posscsal-

vari,posteaquam abillo audierunt, facilius esse camelumintrare perforamen acus, quam divitem in regnum cce-

lorum ^; mirifica et misericordissima pollicitatione rcs-

pondit, Deo essc facile quod liominibus impossibileest.

Cui ergo facile est, utetiam dives intretin regnum coelo-

rum, inspiravit tibi piam sollicitudincm , de qua meconsulendum putasli, quouam modo essettibi orandum.

llle namque cum etiam bic adliuc esset in carne, Za-chteum divitem in regnum coelorum misit^, et resurrec-

tione atque ascensionc glorificatus, multos postea divites

impartito Spiritu sancto fecit hujus saeculi contemptores,

et finita divitiarura cupiditate ditiorcs. Quomodo cnim

tu sic studercs orare Deura, nisi sperares in eo? quomodo

autem sperares in incerto divitiarum, et contemncres

praeceptum saluberrimum, quo Apostolusait; « Praecipe

» divitibus hujus mundi non superbc sapere; neque spe-

» rare in eo, si speraresin incerto divitiarum, sedinDco» vivo, qui praestat nobis omnia abundanter ad fruen-f

» dumj ut diviles sint inoperibusbonis, facilc tribuant,

» communiccnt, thesaurizent sibi fundamentum bonum»

infuturum, ut apprehendant vcram vitam *. »

III. Debes itaque prae amore hujus verae vitae etiam

desolatam tc putare in hoc sasculo , in quantahbet ejus

felicitate verseris. Nam sicut est illa vera vita , in cujus

comparatione utique istaquae multum araatur, quamlibet

jucunda atque producta sit, ncc vita dicenda est : sic est

eliam solatium vcrum , quod per Prophetam Dominus

promittit dicens : « Dabo illi solatium verum, pacem su-» per pacem^ : » sine quo solatio quaecumque sunt ter-

rena solatia , magis in eis desolatio , quam consolatio

I Matth. xtx, 24. —3 Lue. %ix, 9. —3 i Tim. \i, ij. —* I»ai. lvu ,

18, ig, juxta Lxx.



EPISTOLA CXXX. /[G']

reperitur. Divitia; quippe atque fastigia dignitatum , cae-

teraque hujusmodi quibus se felices esse putant moitales

verae illius felicitatis expertes, quid alTerunt consolatio-

nis, cum siteis non indigere quam cminere praestantius

quae plus excruciant adepta timore amissionis, quam con-

cupita adeptionis ardore? Talihus bonis non fiunt ho-

mines boni , sed ahunde boni facti bene utendo faciunt ut

ista sint bona. ^on sunt ergo in iis vera soLitia , sed ibi

potius, ubi vera vita. IN am inde necesse est ut fiat homobeatus, unde fit bonus.

IV. Homincs autem boni videntur etiam in hac vita

praestare non parva solatia. Nam si paupertas angit, si

luctui moestificat, si dolor corporis inquietat , si contris-

tat exihum , si uha calamitas aha vexat , adsint boni ho-mines, quinonsolum gaudere cum gaudentibus, verum-

etiam flere cum flentibus norunt^, et salubriter alloquiet colloqui sciunt

,plurimum illa aspera leniuntur, rcle-

vantur gravia , superantur adversa. Sed ille hoc in eis et

per eos agit , qui Spiritu suo bonos fecit. Econtra si di-

vitiae circumfluant , nuDa orbitas accidat , adsit sanitas

carnis , incolumi habitetur in patria , et cohabitent maHhomines , in quibus neino sit cui fides habeatur, a quonon dolus, fraus, irge, discordiae, insidiae timeantur at-

quesustincantur; nonne illa omnia fiunt amara et dura,

nec ahquid laetum vel dulce est in eis? ita in quibushbet

rebus humanis nihil est homini amicura sine homineamico. Sed quotusquisque tahs invcnitur, decujusanimo

et moribus sitin hac vita certa securitas? Nam sicut sibi

quisque , nemo aher aheri notus est; et tamen nec sibi

quisque ita notus est, ut sit de sua crastina convcrsatione

securus. Proindc quamvis ex fructibus suis muUi cognos-

cantur, et ahi quidem bene vivendo proximos lastificent

* Rom. XII, i5.

3o.



/|G8 S. ALGLSriNl EPISCOPI

alii malc vivcndo contristcnt, tamen propler liumano-

rum animorum ignota et incerta , rectissime Apostolusadmonet , ut non ante tempus qLiidquam judicemus,

donec veniat Dominus, etilluminet abscondita tenebra-

rum , et manifestct cogitationes cordis , ct tunc laus erit

unicuique a Deo'^.

Y. In iis igitur vitas hujus tenebris, in quibus pere-

grinamur a Domino-, quandiu per fidem ambulamus,

non per spccicm , desolatam dcbet se christiana animareputare , ne desistat orare : et Scripturarum divinarum

sanctarumque sermoni discat tanquam luccrnas in ob-

scuro loco positae , fidci oculum intenderc , donec dies

lucescat, et lucifcr oriatur in cordibus nostris^. Hujus

enim lucernae quidam fons ineffabilis lumen illud est

quod sic lucct in tcnebris, ut non comprehendatur a te-

nebriS;, cui videndo, fide corda mundanda sunt. «Beati

» enim mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunf^ : et,

» Scimus quoniam cum apparuerit , similes ei erimus

» quoniam videbimus eum sicuti est^. »Tunc erit vera vita

post mortem , verumque solatium post desolationem. Illa

vita eximet animam nostram de morte , et illud solatium

oculos nostros a lacrjmis. Et quoniam ibi jam non crit

ulla tcntatio , ideo sequitur in eodem Psalmo , « Pedes

» mcos a lapsu ^. » Porro si nulla tentatio, jam nulla

oratio : non enim ibi adhuc erit promissi boni expcctatio,

sed redditi contemplatio : Lmde , « Placebo , inquit, Do-» mino in regione vivorum , » ubi tunc erimus , non in

deserto mortuorum , ubi nunc sumus. « Mortui cnim es-

» tis , ait Apostolus, et vita vestra abscondita est cum» Christo in Deo. Cum autem Christus aj)parucrit vita

» vestra , tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria'^. »

» I Cor. IV, 5. —2 2 Cor, v, 6, 7. —3 2 Petr. i, 19. —< Matlh. v, 8.

—* I Joon. III, 2. —^ Tsal. cxiv, 8. —"^( olos», iii, 3.



Kl'ISIOL\ OXXX. 469Haec est cnini vera vita, quani jubentur bonis operibus

apprehendere divitcs : ct ibi est vcruni solalium, tjuo

solatio nunc vidua dcsolata , ctiam qUcC filios et ne])Otcs

habet , et domum suam pie tractat , agens cum omnibussuis ut pouant in Deo spem suam , dicit lamcn in ora-

tione : « Silivit tibi anima mea , tjuam mulliplicitcr tibi

» et caro mea , in terra dcserta et sine via et sine aqua^, »

quod est ista moribunda vita, quibuslibet mortalibus

solatiis frequentetur, quibuslibct itincrantibus comitetur,

quantalibet rerum copia cumulelur : nosti quippe ista

omnia quam incerta sint. Et in illius promissae fclicitatis

comparatione quid esscnt, etiamsi incerta non esscnt?

VI. Haec dixi quoniam sermonem meum vidua dives

et nobilis , et tantce familiae mater, de oratione quaesisti,

ut etiam tecum in bac vita permancntibus et obsequen-tibus tuis, te senlias desolatam , nondum utique appre-

hensa illa vita , ubi est verum certumque solatium , ubi

implebitur quod in propbetiadictum est : « Satiati sumus» mane misericordia tua , et exultavimus el jucundati su-

» mus in omnibus diebus nostris. Jucundati sumus pro

» diebus quibus nos bumiliasti annis quibus vidimus

» mala^. »

YII. Antequam ergo ista consoJatio vcniat, quanta-

cumque temporalium bonorum fcHcitate circumfluas, ut

persistas in orationibus dic ac noctc, desolatam te csbC

memineris. Non cnim x-^poslolus qualicumque viducC boc

munus tribuit : « Sed quas vcre, iuquit, vidua est etdc-

» solata , spcravit in Domino , ct pcrsistit in orationibus

» dieacnocte^. )j Quod vero scquitur vigilantissimc cave :

« Quae autem in dcbciis agit, vivcns mortua cst. » Agit

enim homo in iis quaedihgit, quae pro magno appclit

quibusl)eatum seesse credit. Quaproptcr quod Scriplura

' Psal. \r.i, 3.-2 IJ, r XXXIX, 14. —^ i Tim. v, 5.



47^ S. AtJGUSTINI EPISCOPl

dixit cleclivitiis : « Divitiae, si allluant ne apponatis cor', »

lioc ctiam de dcliciis tibi dico : Deliciae si aflluant , he

apponas cor. Non idco te magnipendas, quod non dc-

fetirit, quod affatim suppetunt

, quod velut ex fonte

largissimo terrcnEcfelicitatis fluunt.Omnino liaecintedCs-

pice atque contemne , nec in iis quidquam requiras prae-

ter integram corporis valetudinem. Hasc enim contem-

iienda non cst proptcr necessarios usus vitse , antequammortale hoc induatur inimortalitate^, liOC est vfira et

perfecta ct pcrpetua sanitate, quae non tetrena dcficiens

infirmitate, corruptibiH voluptate reficitur, sed coelesti

firmitatepersistens , aetcrna incorruptione vcgetatur. Namet ipse Apostokis : « Carnis, inquit, providentiam ne fe-

» ceritis in concupiscentiis^, » quia gerimus curam car-

nis, sed ad necessitatem salulis. « Nemo enim unquam» carnem suam odio habuif^, >; sicut itidem ipse dicit. Hincest enim qubd et Timotbeum, nimium, sicut apparet

corpdris castigatorem admonet, ut modico vino utatur,

pr5pter stomacbum ct frccjucntcs suas infirmitates^.

Vnl. Has ergo debcias, in quibus vidua si agit , bocest, si delectatione cordis haeret atque babitat, vivens

mortuaest, muUi Sancti ct Sanctas omni modo caventes,

ipsas vclut matres deliciarum divitias dispergendo paupe-

ribus abjecerunt, et tali modo in coelestibus thesauris

tutius condidcrunt, Quod si tu devincta aliquo pietatis

officio non facis, tu scis quam de iis rationem reddas

Deo^. Nemo enini scit quidagaturin homine, nisi spiri-

tus liominis qui in ipso cst. Nos non debemus ante tem-

pus quidquam judicarc, donec veniat Dominus, qui et

illuminabit abscondita tcncbrarum , ct manifestabit co-

gitationes cordis, et tunc laus erit unicuique a Deo^.

t Psal. L\i, r I. —2 i (^^or. xv, 5;. —3 Rom. xtu, 14. —^ Fplies. v, 29,

—5 I Tim. V, 21 . —6 I Cor. 11, 1 1. —'^Icl. iv, 5.



EPISTOLA CXXt. /17I

Pertinet tamcu ad vidualcm curam tuam , dclicios si af-

fluant, ne apponas cor, nc in cis putresccndo morialUf,

quod sursum esse debct ut vivat. Te in illorum numcro

deputato, de quibus scriptum est : '( Yivent corda eorum

» in ssBculum sseculi*. »

IX. Audisli qualisores, nuncaudi et quid ores, unde me

maximecorisuleudum putasti ,quoniam te permovet quod

ait Apostolus : « Quid enim oremUS sicut oportet nesci-

» liiUs* : » et timuisti ne magis tibi obsit , non sicut

oportet orare, quam non orare. Quod itaque dici breviter

potest? Orabeatal-n vitam. Hanc enim babercomncsbo-

mines volunt. Nam et qui pcssime et pcrdite vivunt

nullomodo ita viverent, nisi eodcm modose esse vel posse

fieri beatos putarent. Quid ergo aliud oportet te orare,

nisi id quod cupiunt et mab et boni , scd ad quod perve-

niunt nonnisiboni?

X. Hic fortasse jam quEeras ,quid sit ipsa beata vila.

In qua quaestioncm nniltorum pbilosopborum ingenia

otiaqUe contrita sunt ,qui tanlen eam tanto minus inve-

nire potuerunt , quanto minus ejus fontem bonoravcrunt,

eique gratias non egcrunt. Prius itaquc attcnde , utrum

acquiescendum siteis, qui dicunt eumbcatum csse

,qui

s^curtdum suam vivit voluntalem. Sed absit ut boc verum

eSSe credamus. Quid si enim nequilcr velit vivere ? Nonne

tatito miserior esse convincitur, qn^nto facilius mala cjas

voluntas impletur? Merito banc sententiam ctiam ipsi^

qui sine cultu Dei pbilosdpbali sunt, rcspucrunt. Nam

quidam eorum vir cloqucntissimus ait : « Kccc autem

abinon pbilosopbi quidem ^, scd prompti tamcn ad dis-

putandum, omnes aiunt esse bealos qui vivant ut ipsi

vebnt. Falsum id quidem , Vcllc cnim quod non decoat,

idemipsum miserrimum : nec tam miscrum cst non adi-»

» Psal. XII, 37. —"^ Boni. vui, a6. —3 cieero in Hoiteiisio,



4/^ S. AUGUSTINI EPISCOPI

])isci quod velis, quam adipisci vclle cjuod non oportcat. »

Quid tibi videlur? Haec vcrba nonne abipsa veritate per

qucnilibcthoniincm dictasunt? Possumuscrgo bic dicere

quod Aposlolus ait dc quodam Prophcta Crctensi, cumejus iUi scnlentia placuisset : « Testimonium hoc ve-

» rum est'^. »

XI. Uie igitur beatus est, qui omnia quae vulthabet

necaliquid vult quod non decet. Quod si ita est , vide

jam quae homines non indecenter vehnt. Ahus vult con-jugari, ahus conjugio viduatus deinccps continenter eh-

git vivere, alius nullum concubitum nec in ipsis nuptiis

experiri. Et si ahud hic aho mchus reperitur; nuUumtamenistorum possumus dicere incedenter ahquid vehe :

sic et optare fihos, nuptiarum scihcet fructum, eteisqui

suscepti fuerint vitam ac salutem, quo voto plerumque

occupatur cliam contincntia viduahs : nam etsi spreto

conjugio jam non optant etiam fihos procreare , optant

tamcn quos procrcaverunt incolumcs vivere. Ab hac

omni cura immunis est virginahs integritas. Habent ta-

mcn omnes charos ct charas, quibus non indecenter op-

tant etiam temporalem salutem. Sed cum istam salutem

in se ipsis et in eis quos dihgunt adcpti homines fuerint,

num poterimus cos dicere jam beatos ? Habent enim ah-

quid ([uod non dedecet vehe : sed si aha non habent ma-jora atque mehora ct ulihtatis decorisque plcniora, adhuc

a bcata vita longe absunt.

XII. Placet-tc igitur ut super salutcm istam tempora-

lem optent sibi ac suis honorcs et potestates? Sane, siut

per hoc consuLint cis , qui vivunt sub eis , non propterhaec ipsa, sed propter ahud quod inde fit bonum , decet

ca vchc : si autcm propter inanem fastum elationis pom-pamque supcrlluanl vel eliam noxiam vanitatis, non de-

'T,t. I, i3.



EPISTOLA CXXX. 47.3

cet. Quocirca si ojitaiU sibi ac suis otiam sufiicieutiam

rerum necessariarum, tle qua sic Apostolusloquitur : « list

» autem quacstus magnus pietas cum sufficientia. Mihil

» enim intulinius in liunc mundum, sed nec auferrehinc

» ahquid possumus : victum ettegumentum habentes his

» contenti simus. Nam qui volunt divites fieri , incidunt

» in tentationem et laqueum et desideria multa stuka et

» noxia, quae mergunt homines in interitum et perditio-

» nem. Radix enim omnium malorum est avaritia, quam

» quidam appetentes a fide erraverunt , et inscruerunt

» se doloribus multis^. » Hanc ergo suflicicntiam non

indecenter vult,

quisquis vult, nec amphus vuh : aho-

quin non ipsam vult , et ideo nec decenter vuh. Hanc

optabat el pro hac orabat qui dicebat , « Divitias et pau-

» pertatem ne dederis mihi : constilue autem mihi quae

» necessaria sunt sufficienter, ut ne satiatus mendax effi-

» ciar, et dicam, Quis me videt? aut pauper factusfurer

» et perjurem nomen Dei mei ^. » Vides certe et istam

sufficientiam non appeti propter se ipsam , sed propter

salutem corporis , et congruentem habitum personae ho-

minis, quo habitu non sit inconveniens eis, cum quibus

honesteque ofticioseque vivendum est.

Xlll. In his itaque omnibus incoiumitas hominis ct

amicitia propter se ipsa appetuntur; sufficienlia vero

rerum necessariarum non propter se ipsam , sed propter

duo superiora quabri solet, cum decenter quaeritur. In-

columitas porro in ipsa vita ac salute atque integritate

animi et corporis constituta est. Itemque amicilia non

angustis finibus terminanda est : omnes enim , quibusamor et dilectio debetur, amplectitur

,quamvis in alios

propensius, inahossuspensiusinclinetui- : pcrvenit autem

usque ad inimicos, pro quibus etiam orare praecipimur.

' I Tim. VI, 6, et Job. i, ai. —^ Prov. xxx, 8.



4^4 S. AUrTUSTINI EPISCOPI

Ila nemo cst in genereliumano, cui non dilectio , etsi noti

pro mutua charitate, pro ipsa tamen communis naturoe

societate debeatur. Sed ii nosmultum justequedelectant,

a qUibus vicissim sancte casteque diligimur. Ista cUmhabentur ut teneantur, cum autem non habentur ut ha-

beantur, orandum est.

XIV. Hocci-ne totum, et hrec sunt omnia quibUs

beatae summa vitfe colligitur, an ahquid ahud veritas

docet quod his omnibus praeferatur? Nam et illa suffi-

cientia , et ipsa incolumitas, vel propria vel amicorunl

quandiu temporahs est,

pro seternae vitae adeptione ab-

jicienda est : quanquam fortasse corpus , animus vero

nullo modo sanus existimatidus est, qui non temporali-

btis aeterna prEPponit. Neque enim in telnpore utihter

vivitur nisi ad comparandum met-itUm quo in seternitate

vivatur. Ad iham ergo unam vitam,

qua cum Deo et de

Deo vivitur , ctetera quoe utiliter et decenter optantur ,

sine dubio referenda sunt. In eo quippe nosmetipsos di-

ligimus, si Deum diligimus : et ex aho prsecepto proxi-

mos nostros sicut nosmetipsos ita vere dihgimus, si eoS

ad Dei similem dilectionem,

quantum in nobis cst, per-

ducamus. Deumigitur diligimus propter se ipsum, et nosac proximos propter ipsum : nec cum ita vivimus ^ jamnos in ipsa beata vita constitulos existimemus , quasi

nihilsit amphusquod oremus. Quomodo enim jam beate

vivimus, cumillud adhuc desit, propter quod unumbendvivimus?

XV. Ut quid ergo pcr multa dispergimur, et quacri-

mus quid oremus , timentes ne forte sicut non oportet

oremus, ac non potius cum Psahno dicimus, « Unam» petii a Domino, hanc requiram , ut habitem in domo» Domini omnes dies vitae meae : ut contcmpler dclccta-



EPISTOLA. CXXX. l^')^

» tionera Dei , et visitcm templum ejus'^. » Ibi namqueomnes dics non veniendo et transeundo fiiint omnes, ncc

initium allerius cst finis altcrius; omnes sinc fine simul

sunt, ubineC ipsa vita habe tfincm, cujusillidiessunt,

Propter hanc adipiscendam vitam beatam ipsa vera Vita

beata nos orarc docuit, non in mulliloquio , tanqUam eo

fiat ut exaudiamur,

quo loquaciores sumus , cum eum

orcmus qui novit, sicut ipse Dominus ait, quid nobis ne-cessariilm sit

,priusquam petamus ab co -. Unde mirUm

videri polest , quamvis multiloquium prohibuerit , cur

lios slc orare adhortatus sit,

qui hovit quid nobis neces-

sarium sit priusquam petamus ab eo, utdiceret , « Opor-

» tet senipcr orare , et non deficere^ , » viduae cujusdam

proposito exemplo ; quae de suo adversario cupiens viii-

dicari , judicem iniquum saepe interpellando flexit adaudiendum , non justitia vcl misericordiapermotum,sed

taedio superatum : ut hinc admoneremur, quam certius

nos exaudiat misericors et justiis t)ominus Deus sine in-

termissione orantes,

quando illa nec ab iniquo et impio

judice potuit assidua interpclhitione contemni : et quamlibens atque phicatus bona desideria impleat corum , a

quibus ahena peccata novit ignosci , si quo cupicbat illa

pervenit,

quae voluit vindicari. lllc quoque cui amicus

de via venerat^, nec quod ei apponerct habebat , ab

amico sibitres panescupicnscommodari, qnibus fortasse

ipsa Trinitas unius substantiae figurata est,

jam cum suis

servis dormicntcm petitor instdntissimus ct molcstissimus

excitavit , ut darct ci quantos volcbat , magis et ipse vi-

tando taedium quam benevolcnliam cogitando : ut hinc

intclligeremus, si dare cogitur qui, cum dormiat , a pe-

tente excitatur invitus ,quanto det benignius qui nec

dotmire novit , et dormientes nos excitat ut petamus.

» l'*al. xxvt, 4. —'^ Matlh. vi, 8. —3 I.uc. xvni, i . —•• Id. xi, 5.



47^ *• AUGUSTINI EriSCOPI

XVI. Hinc e?t ct illud; « Pctitc ct accipietis : quaerite,

»et invenictis : pulsate , et aperietur vobis. Omnis enim»qui pelit accipit , ct quaerens invenit , et pulsanti ape-

» rietur. Aut quis est ex vobis homo , a quo filius suus

» panem petit, numquid lapidem porrigit ei ? aut si pis-

» cem petit , numquid serpeiitcm porrigit illi ? aut si

» ovum petit , numquid porrigit ei scorpium ? Si ergo

» vos, cum sitis mali , nostisbona data dare filiis vestris,

» quanto magis Pater vcster coelestis dabit bona petcnti-

» bus se* ? » Cum ergo secundum tria illa quae commen-dat Apostolus , fides significelur in pisce , vel propter

aquam baptismi, vel quod in bujus sseculi tluctibus in-

tegra est; cui contrarius estille serpens, qui ut non cre-

deretur Deo , venenosa fraude persuasit : spes in ovo ,

quia vita pullinondum

est, sed futura est ,

nec jam vi-detur, sed adbuc speralur ; spes enim quEe videtur, non

est spes ; cui contrarius est scorpius , quoniam qui sperat

aeternam vitam, quae retro sunt obliviscilur , et in ante-

riora se exlendit -; cui noxium est rctro respicere ; scor-

pius autem ex ea parte cavcndus est, quam venenatamet

aculeatam retrorsum babet : cbaritas , in pane : major

enim horum charitas ^ , et in cibis utique vincit cyetera

panis utihtas; cui contrarius est lapis,

quoniam dura

corda respuunt charitatem : sivc afiud abquid con-

gruentius ista significent , lamen qui novit bona data

darefihissuis, peiere nos et quaerere ct pulsareconipellit.

XVII. Quod quarc faciat ,qui novit , (|uid nobis ne-

cessarium sit, priusquam petamus ab co, movere animumpotest, nisi intelhgamus quod Dominus ct Deus noster

non voluntatem nostram sibi vcht innotescere, quam non

potest ignorarc ; scd exerceri in orationibus desiderium

nostrum, quopossimuscapere quod praeparat dare. W\d* Liic. xr, 9, el seqcj. —2 a^oni. viii, a4. —^ i Cor. xui, i3.



tPISTOLA CXXX. 477cnim valclcniagnum cst , scd nos ad capicndum parvi et

angusti sumus. Ideo nobis dicitur , « Dilatamini , ne sitis

» jugum duccntcs cum infidelibus ^. » Tanto quippeillud

quod valde magnum est quod nec oculus vidit, quia nonest color ; nec auris audivit

,quia non est sonus ; nec in

cor hominis asccndit ^, quia cor hominis illuc debet as-

cendere , sumcmus capacius , quanto id et fidelius cre-

dimus , et spcramus firmius , et desideramus ardentius.

XVIII. In ipsa ergo fide et spe et charitate continuato

desidcrio scmper oramus. Sed idco per certa intervalla

horarum et tcmporum etiam verbis rogamus Dcum , ut

illis rerum signis nos ipsos admoneamus ; quantumque in

hoc desidcrio profccerimus nobis ipsis innotescamus , et

ad hoc augendum nos ipsos acrius excitemus. Dignior

enim scquctur cffectus , quem fervcnlior praecedit aifec-

tus. Ac per hoc et quod ait Apostolus, «Sine intermis-

» sione orate ' , » quid est ahud quam bcatam vitam ,

quae nulla nisi eetcrna est , ab eo qui eam solus dare po-test , sine intermissione desideratc ? Scmpcr ergo hanc a

Domino Deo desidcrcmus et oramusscmpcr. Scd idco ab

ahis curis atque negotiis ,quibus ipsum desidcrium quo-

dam modotcpcscit , certis horis

ad negotium orandimentem revocamus, verbis orationis nos ipsos admonen-tes in id , quod desideramus , intendere , ne quod tepes-

cere coeperat , omnino frigescat, et pcnitus extingiiatur

nisi crebrius inflammetur. Unde et illud quod idem Apos-

tolus ait, « Postulationes vcstrae innotescantapud Deum'^,»

non sic accipiendum est, tanquam Deo innotescant, qui

eas et antequam essent ulique novcrat , sed nobis inno-tescant apud Dcum per tolcrantiam , non apud homines

per jactantiam. Aut fortc etiam innotescant Angchs qui

sunt apud Deum, ut quodam modo eas offerant Deo , et

• 2 Cor. VI, 14. —2 1(1, 11, g. —3 I ihess. v, 16. —* Philip. iv, 6.



478 8. AUGCSTINI EPISCOPI

de his consulant , et quod co jubente implendum csse

cognovcrint , sicut oportcre ibi cognoverint , hoc nobis

Vel evidenter vel latenter apportcnt. Dixit enim Angelus

homini , « Et nunc quando orabas tu et Sara , ego obtuh

» orationem vestram in conspectu claritatis Dei *. »

XIX. Quae cum ita sint , etiam cum diu orare vacat

id est, cum ahabonarum et necessariarum actionum nou

impediuntur officia, quamvis et in eis, ut dixi, desiderio

illo semper orandum sit , non est improbum nec inulile.

Nequeenim, ut nonnulli putant, hoc est orare in muUi-

loquio, si diutius oretur. Aliud est sermo multus , aliud

diuturnus afFectus. Nam de ipso Domino scriptum cst

quod pernoctaverit in orando , ct quod prohxius orave-

rit^ ; ubi quid ahud quam nobis prEebebat exemplum ,

in tempore precator opportunus , cum Patre exauditor

seternus.XX. Dicuntur fratres in yEgjpto crebras quidcm ha-

bere orationes, sed eas taraen brevissimas , et raptim

quodam modo jaculatas , ne illa vigilanter erecta, quae

oranti plurimum necessaria est,

pcr productiores moras

evanesa t atque hebetetur intentio. Ac per hoc etiam

ipsi satis ostendunt, hanc intentionem, sicut nonestob-

tundenda, si perdurare non potest , ita si perduraveritnon cito esse rumpendam. Absit enim ab oratione multa

locutio, sed non desit muha precatio, si fcrvens perseye-

rat intentio. Nam mukum loqui , est in orando rem ne-

cessariam superfluis agere verbis. Mukum autem precari.

est ad eum, quem precamur , diuturna et pia cordis

excilatione pulsare. Nam plerumque hoc negotium pJus

gemitibus quam sermonibus agitur, plus fletu quam af-r

fatu. Ponit autem lacrymas nostras in conspectu suo , et

» Tob. XII, la. —T 2 Luc, vij la.



EPISTOLA CXXX."^

4^1

» nobis (lcbita noslra, sicut et nos dimillimiis debitoribus

wnoslris? » Qui dicit, « Aufcr a me concupiscentias vcn-» tris, et desiderium concubitus ne apprebendat me ^, »

quid aliud dicit quam, « Ne nos inferas in tentationem?»

Quid dicit, « Erue nie ab inimicis meis, Dcus, et ab in-

» surgentibus super me, libera me^, » quid aliud dicit

quam , « Libera nos n nialo ? » Et si per omnia preca-

tionum sanctarum verba discurras, quantum existimo,

nibil invenies quod in ista dominica non contineatur et

concludatur Oratione. Unde Hberum est aliis atque aliis

verbis, eadem tamen in orando dicere ; sed non debet esse

liberum alia dicere.

XXIII. Hfec et pro nobis, etpro nostris ; et proalie-

nis , atque pro ipsis inimicis sine fluctu dubitationis

oranda sunt : quamvis alius pro isto, alius pro ilio, sicut

se habent propinquitates vel longinquitates necessitudi-

nuni in corde orantis oriatur aut excellat affectus. Qui

autem dicitin oratione, verbi gratia : Domine , multiplica

divitias meas, aut, Da mihi tantasquantas illi vel illi de-

disti, aut, Honores meos auge, fac me in hoc sasculo pras-

potentem atque clarentem , vel si quid hujusmodi est

et haec dicit,

eorum habens concupiscentiam , non idattendens, ut ex his sccundum Deum prosit hominibus:

puto eum non invenire in Oratione dominica, quopossit

haec vota coaptare. Quamobrem pudeat saltem petere

quae non pudet cupere ; aut si et hoc pudet, sed cupi-

ditas vincit,

quanto melius hoc petitur, ul etiam ab isto

cupidilatis malo hberet , cui dicimus , « Libera nos a

» malo. »

XXIV. Habes quantum arbitror , non solum qualis

ores; verumeliam quid ores ; non me docente, sed illo

qui omnes nos docere dignatus est. Beata vita quaerenda

1 Eccli. xxiit, 6. —2 p5a[ lvim, a.

GXLVI. 3l



/!j8*2 S. AUGUSTINI EPISCOPl

est,haec a Domino Dco petenda est. Qiiid sit beatum

esse , a multis multa sunt disputata , scd nos ad multos

ct ad multa ut cpiid imus? BreviLcr in Scriptura Dci ve-

racitcrque dictum est; « Bealus populus cujus est Domi-

i) nus Deus ipsius^. » In ipsO populo ut simus , atque ad

cum contemplandum, et cum eo sine fine vivendum per-

venirc possimus, « Finis praecepti est cliaritas de corde

» puroet conscientia bona, et fide non tlcta ^,» In eisdem

tribus, pro conscientia bona spes posita est. Fides crgo

elspeset charitas ad Deum perducunt orantem, boc est,

credentem, spcrantem, desiderantcm, etquae petat aDo-

mino indominica Oratione considerantcm. Jejunia et ab

abis voiuptatibus sine salutis neglectu carnalis concupis-

centise refrenatio , maximeque elcemosynae multum ad-

juvant orationcm, ut possimus dicere; « In dic tribula-

» tionis meae , Deum exquisivi manibus meis , nocte» coram eo, et non sum deceptus ^.» Quomodo cnim Deus

incorporalis et impalpabilis manibus exquiritur, nisi ope-

ribu-s exquiratur ?

XXV. Adhuc est fortasse, quod quEcras , cur Aposto-

lusdixerit, «Quid enim oremus , sicut oportet nesci-

» mus^. » Neque enim ullo modo crcdendum est vel

ipsum, vel quibus ista diccbat, dominicam nescisse Ora-tionem. Cur crgo putamus hoc cum dixisse

,quod nec

temere potuit, nec mendaciter dicere , nisi quia molestiae

tribuiationcsque lcmporales plerumque prosunt , vel ad

sanandum tumorem superbiee, vcl ad probandam exer-

cendamve patientiam , cui probatae et exercitatae clarior

merces ubcriorque servatur , vel ad quaecumque flagel-

landa ct abolenda pect ata ; tamen nos nescientes quid

ista prosint , ab omni tribulatione optamus liberari ? Ab

» Psal. cxr.m, i5. —2 i Tim. i , 5.-3 Psal. lxxvi, 3. — "i Rom,

THI , 26.



EPISTOLA CXXX. 4^3

hac ignorantia nec se ipsum Apostolus ostendit alienum

nisi forte quid orarct sicut oportct sciebat, quando in re-

velationum magnitudine ne extollerctur datus est illi sti-

mulus cajnis , angelus Satanoe,

qui eum colaphizaret

propter quod tcr Doniinum rogavit^ , ut eum auferret

ab eo , utique sicut oportet nesciens quid orarct. Deni-

que Dci responsum cur non fieret,

quod vir tanlus ora-

bat, et quare fieri non expediret , audivit ; « Sufficit

-» tibigratia mea. Namvirtusin infirmitate perficitur ^.»

XXYI. In his ergo tribulationibus,

quae possunt et

prodesse et nocere, quid oremus sicut oportet nescimus :

et tamcn quia dura , cjuia mo!csta,

qnia contra sensum

nostrae infirmitatis sunt , univcrsah humana voluntate,

ut a nobis hsec auferantur , oramus. Sed hoc devotionis

debemus Domino Dco nostro, ut si ea non abstulerit

non idco nos ab eo neghgi cxistimcmus, sed potius pia

patientia malorum , bona speremus amphora : sic enim

virtus in infirmitate perficilur. jXonnulhs quippe impa-

tientibus Dominus Deus quod petcbant concessit iratus ,

sicut contra Apostolo negavit propitius. Nam legimus

Israehtae quid et quomodo rogaverint et acceperint ^,

sed expleta concupiscentia , impatientia cst graviter cas-

tigata. Dedit et regem petentibus sectmdum cor eorum^,sicut scriptum est , non secundum corsuum. Dedit etiam

quod diabolus postulavit , ut probandus ejus famulus

tentaretur ^. Exaudivit rogantes ct immundos spiritus, ut

in muhos sues lcgio daemonum mitteretur*^. Haecscripta

sunt , ne forte se quisque magnipendat , si fuerit exaudi-

tus, cum ahquid impaticnter petit, quod non impetrare

plus prosit ; aut se abjiciat, et de divina erga se misera-

tione desperet, si non exaudiatur, cum forte ahquid petit,

1 2 Cor. xrr, 7. —2 jbid. 9. —3 N„m. xi, 33. —* i Reg. vru, 7. —

5 Job. I, 12, el cap. 11, 6. —^ Luc. viii, ia.

3i.



/|84 S- AIJGUSTINI EPJSr.OPI

quo acci[)icndo allligatur atrocius, vel a prosperitatc cor-

ruptus pcnilus cvertatur. In talibus crgo quid orcmussicut oportet , ncscimus. Unde si aliquid contra quamoramus accidcrit

,patienter ferendo , et in omnibus gra-

tias agcndo , lioc polius oportuisse quod Dei , non quod

nostra voluntas habuit, minimcdubitare debemus. Namet bujusmodi exeniplum prasbuit nobis ille !\lediator,

qui cum dixisset, « Patcr , si licri potcst, transeat a me» calix iste^ , » bumdnam in se voluntatcm ex bominis

susccptionc transformans , continuo subjccit , « Verum» iion quod ego volo, sed quod tu vis , Pater. » Unde

non immerito per unius obedientiam justi constituuntur

multi^.

XXYU. Quisquis autem illam unam petit a Domino,

et hanc requirit certus ac securus petit ^, nec timet ne

forte obsit cum acccperit, sine qua nihil jirodest quid-

quid ahud orando sicut oportet acccpcrit. Ipsa cst cnim

una vera et sola beata vita, ut conlemplemur Domini

delectationem in aeternum , immortales atquc incorrup-

tibiles corpore et spiritu. Propter hanc unam ca!tera rc-

quiruntur , ct non indecenler petuutur. Istam quisquis

habucrit, omnia qupe vuU babebit, ncc ahquid ibivelle

habere potcrit, quod non deccbit. Ibi quippc cst fons

vitEC , qiiem sitire nunc oportet in orationc,

quandiu in

spe vivimus. et quod speramus nondum videnuiS', in

protectione alarum ejus , ante quem est omne desiderium

nostrum , ut inebriemur ab ubertatc domus ejiis ct tor-

rcnte voluptatis cjus potcmur ^ : quoniam apud cum est

fons vitae, et in lumine ejus vidcbimus lumen : quandosatiabitur in bonis dcsiderium nostrum : ct nihil erit

uitra quod gcmcndo quaeramus, scd quod gaudcndo te-

neamus. Verumtamen quia ipsa est pax , qUtC })r8eceliit

' Matlh. XXVI, i(j. —'! Roni. v, 19. —3 l>sal. x\m, 4. —^ Id. xxxv, 9.



EPISTOLA CXXX. 4^5

omnem intellcclum , etiam ipsam in orationc ])OSCcn(1o

quid orcmus sicut opoitet nesciinus. Ouod enim siculi

est cogitare non possumus, uticjue nescimus ; scd quid-

quid cogitanti occurrerit, abjicimus, respuimus , im-

probamus,non liocesse quod qiucrimusnovimus, quam-vis illud nondum quale sit noverimus.

XXVIII. Est ergo in nobis qusedam, ut ita dicam ,

docta ignorantia , sed docta Spiritu Dei ,quiadjuvat in-

firmitatem nostram. Nam cura dixisset Apostolus : « Si

» autem quod non videmus speramus, per patientiam ex-

» pectamus; ibi subjecit : Similitcr et Spiritus adjuvat

» infirmitatem nostram. Quid enim oremus sicut oportet

» nescimus : sed ipse Spiritus interpellat pro nobisgemi-

» tibusinenarrabilibus : qui autem scrutatur corda, scit

» quid Spiritus sapiat, quia secundurn Deum interpellat» pro Sanctis^. » Quod non sicestintelligendum , ut exis-

timemus sanctum Spiritum Dei , qui in Trinitate incom-

mutabilis Deus est , et cum Patre et Filio unus Deus,

tanquam aliquem qui non sit quod Deus est interpellare

pro Sanctis. Dictum quippe est : « Interpellat pro Sanc-

» tis, » quia interpellare Sanctos facit, sicut dictumest

» Tentat vos Dominus Deus vester, ut sciat si diligalis

» eum^, » boc est ut scire vos faciat. Interpellare itaque

Sanctos facit gemitibus inenarrabilibus, inspirans eis

desiderium etiam adhuc incognitae tantae rei,

quani per

patientiam expectamus. Quomodoenim narratur, quando

desideratur quod ignoratur? Nam utique si omni modoignorarctur, non desiderarctur : et rursus , si videretur,

non dcsiderarctur, ncc gemitibus quaereretur.

XXIX. llsec omnia considerans , et si quid aliud de

hac rc tibi Dominus insinuaverit ,quod vel mibi non

occurrit , vel dici a me longum fuit , concerta in oratione

' RoQi. viii, 25. —2 DtjQt. xiii, 3.



486 S. ACGlISTrNl KPISCon

vinccre lioc-sseculuni , ora in spe, ora fkleliUM' ct aman-ter, ora instanlcr alquc palicntcr, ora sicul vjclua Cbri&ti.

Quamvis enim ad omnia membra ejus, hoc est, ad omnesqui in eum credunt , et ejus corpori sociantur, sicut do-

cuit, Orare pertineat; specialiter tamen diiigcntior cura

orationum in Scripturis cjus viduis invenitur injuncta.

Nam duEe fucrunt Annee lionorabiliter nominaloe, una

conjugata quae sanctum Samuelem peperit : alia viduaquae Sanctum Sanctorum , cum adbuc infans esset , ag-

novit^. Oravitet conjugata in dolore animi ct alHictione

cordis, quia fdios non babebat; tunc ipsum Samuelem

impetravit, et acceptum Dco reddidit , quia cum pos-

ceret, vovit^. Sed oratio ejus quomodo ad Orationem

iilam dominicam pertineat , non lacile rcpcritur, nisi

quia in eo quod ibi positum est : « Libera nos a malo^, »

nonparvum malum videbatur, etnuptam csse , etfruclu

carere nuptiarum, cum sola excusct nuptias procrcan-

dorum causa filiorum. De iUa vcro Anna vidua vide

quid Scriptum sit ; « Ouia non disccdcbat de templo ,

» jejuniiset obsecrationibus servicns nocte ac die^. « INec

aliunde Apostoius,

quod ct supracommcmoravi : « Quae

» autem vere vidua est, inquit, et desolata spcravit in

» Domino, et persistit in orationibus nocte ac dic^ : » et

Dominus cum semper ad orandiam ^ et non deficiendum

nos hortaretur, viduam commemoravit'', quae Hcet ini-

quum et impium judicem , ac Dei ct bominum contemp-

torem., ad audicndam causam suam assidue uitcrpellando

convertit. Quam ergo prae eaelcris viduBe debent vacareorationibus , satis binc intelligi potcst, quod omnibus ad

suscipiendum orandi studiuui de viduis propositum est

exbortationis cxcmplum,

• i Rci;. I, 2, et Luc ir, ud. —2 i i^f^_ i, n . —3 Matlli. vi, i3. —* Luc. n, 37. —5 I ']'im. V, />. —6 Luc. xvui, i.



EPISTOLA CXXX. 4^7

XXX. Quicl autcm in lioc operis generc in viduis elec-

tum est , nisi dcstitutio et desolalio? Qua])ropter si ge

omnis anima intclligat in hoc sasculo dcslitutam atque

dcsolatam quandiu peregrinatur a Domino, prolecto

quamdam viduitatem suam Deo dcfcnsori assidua et im-

pcnsissima precatione commcndat. Ora ergo ut vidua

Christi , nondum habensejus conspectum, cujus precaris

auxihum. Et hcct sis dilissima , sicut paupcr ora. Non-dum enim veras futuri Si^eculi divitias habcs , ubi nulla

damna formidcs. Licet habcas fdios ctncpotes, numero-

samque famiham, quod ct supra dictum cst, sicut deso-

lata ora ; incerta sunt enim omnia tcmporaha, ctiam usque

in finem vitoe hujus in nostram consohitioncm mansura.

Tu autem si ea quae sursum sunt quaeris ct sapis , aeterna

et certa desidcras , quae quandiu nondum habes ctianisalvis omnibus atque obscqucntibus tuis , tanquam deso-

latam deputare te debes. Et si tu,

profecto etiam tuo

exemplo rchgiosissima nurus tua, et ahae sanctae viduae

virgincsque sub vcstra cura securius constitutae : quanto

enim magisdomum vestram pie tractatis; tanto impensius

orationibus instare dcbctis , rerum praesentiura nop oc-

cupatse negotns , nisi quas flagitat causa pietatis.

XXXI. Sane mcraincritis et pro nobis non neghgpnter

orare. Nolumus enim sic nobis honorera qucra periculo-

sura geriraus dcferatis , ut adjutorium,

quod necessarium

noviraus , auferatis. A faraiha Christi oratura est pro

Pctro, oratuni cst pro Paulo^; et vosin pjijs faraih* esge

gaudemus, ct incoraparabihter plus quara Pctrus et Pau-

lusorationum fratcrnaruni auxihis indigcraus. Oriite ccf-

tatira concordi sanctoquc certamine : non enira adyerpus

ahcrutrura certatis, scd adversus diabolura Sanctis ora-

nibus ininiicura. In jejuniis et vigiUis, et orani castiga-

* Act. XII, 5.




tione corporisquam plurimum adjuvalur oralio^. Faciat

quseque vestruni quotl poLorit : quod alleraminus potest,

in ea quae potest facit, si in aJtera diligit, quod ideoquia

non potest ipsa non facit : proinde qute minus valet, nonimpediat plus valentem , et quae plus valet, non urgeat

minus valentem. Conscientiam quippe vestram Deo de-

betis, nemini autem vestrum aliquid debealis, nisi ut

invicem diligatis. Exaudiat te Dominus, qui potens est

facere supra quam pelimus aut inteliigimus.

wvwvw* vww\ */\/\ viAfWvvwv^^v vwwviwvwwvvwvwi/v^ vwvwvM vw wt %»wvv *.\\^v\ v\ w y^

EPISTOLA CXXXP.

Doniina? insigni et merito illustrl et piaestantissima' filia?

Prob.e , AuGUSTiNus in Doniino saluteui.

^ugustinus Probam resalutat, et grattas agit, quod de

salute ipslus fuerii soUicita.

EsT quidem ita , ut dicis,

quod in corpore corruj)tibiIi

anima constituta terrena quadam contagione constringitur

et tali onere qiiodam modo deprcssa curvatur, ut in inio

multa, quam in summo unum facilius concupiscat et

cogitet. INam hocetiam sancla Scriptura ita dicit : « Cor-

» pus enim quod corrumpitur at>gravat animam, et de-

» primit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem^. »

Sed ideo venit Salvator noster, qui mulierem illam in

Evangelio per decem et octo annos curvam ^,

quae for-

tasse hoc significabat , verbo salutis erexit, ut anima

christiana non frustra audiat, « Sursum cor : » nec frus-

* Tob XII, 3. — 3 Alias clvi. quae aiitem i3i erat, nuRC loi. —Scripla

circa idem lempus. —^ «^gp ,j[^ ,5 —4 Lur xni.



EPISTOLA CXXXI. 4^9tra respondeat, « Se habere acl Dominuni. » Quod in-

tuens recte facis, mala hujus muudi tolerabilia ducere

spe fuluri. Sic enim usu quosdam bono convertuntur in

bonum, dum non augent nostram concupiscentiam, sed

exercent palientiam: de qua rc Apostolus ait : « Scimus

» quouiam dihgentibus Deum omnia cooperantur iii bo-

» num ^. » Omnia , inquit : non solum ergo illa quae

gppetuntur ut suavia, verumetiam illaquae ut niolestavi-

tantur, quando alia sic sumimus ne capiamur, aha sic

ferimus ne frangamur, et secundum praecepta divina in

omnibus gratiasagimus ei, de quo dicimus: «Benedicam

» Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore

» meo ^ ; et Bonum est mihi quod humihasti me, ut dis-

» camjustificationes tuas ^. Nequeenim revera, sifallacis

prosperitatis semper hictranquilhtas arrideret,

animahumana portum illum verae certaeque securitatis appete-

ret, domina insignis et merito illustris et prasstantissima

filia. Reddens itaque debitum praestantiae tuae sahitatio-

nis obsequium, agensque gratiasquod salutis noslne rc-

ligiosissimam curam geris ,posco tibi a Domino futurae

vitae praemia praesentisque solatia, omniumque vestrum in

quorum cordibus per fidem habitat Christus, me dilec-tioni orationiquecommendo. « Et ahamanu. » Deus verns

et verax veraciter consoletur cor tuum, et protegat salu-

tem tiiam. domina iiisignis et merito iUustrisac praestan-

tissima hha.

' Rom. viti, 28. —2 psal. xxxni, 2. —* Id cwih, THfcx. 7 i.



49^ S. AUGUSTINI EPISCOPI

EPISTOL/l GXXXIP.

Domino illustri et luerito praestantissimo (ilio Yolusiano (Gi)

AuGUSTiNus episcopus.

Aiio^ustlnus Folusiano, cxhortans illum u sacrarumScripturarum leclioni vacct, sibique reseribat si quid

in cis dijJicuUatis legenti occurrerit.

De salute tua, quam et in hoc saecnlo, et in Christo

esse cupio, sanctas matris tuae votis sum fortasse etiam ipse

non impar. Unde meritis tuis reddens salutationis obse-quiuni, hortor ut valeo, ut littcrarum vere certeque sanc-

tarum studio te cUram non pigeat impendere. Sincera

enim etsolida res est, nec fucatis eloquiis ambit ad ani-

mum, nec ullo linguae teciorio inane aliquid ac pendu-lum crepitat. Multum movet, non verborum, sed rerum

avidum : et multum terret , factura securum. Praecipue

Apostolorum linguas exhortor ut legas, ex hisenim ad

cognoscendos Prophetas excitaberis, quorum testimoniis

utuntur Apostoli. Si quid autem vel cum legis, vel cUmcogitas tibi oritur quaestionis, in quo dissolvendo videar

necessarius, scribeutrescribam. Magisenim hoc forteDo-

mino adjuvante potero, quam prassens talia loquitecum,

non solum propter occupationes varias et meas et tuas,

(quoniamnon cum mihivacat, occurritut et tibi vacet)

verumetiam, propter eorum irruentem przesentiam, qui

plerumque non sunt apti tali negotio, magisque linguae

' Alias I. qiijB nuleni iSa eiMt , minc i<56. —Sciipla rirca iueuntens

an. -ii 2.



EPISTOLA CXXXIII. \C)l

certaminibus , quam scienli^e luminibus delectantur :

quod aulem scripluin babetur, semper vacat ad legen-

dum, cum vacat legenti : nec onerosum sit praesens, quod

cum voles sumitur, cum voles ponitur.

EPISTOLA CXXXIIP.

Domino eximio et merito insigni atque chaiissimo filio

Marcellino, Auglstinos in Domino salutem.

ylugiistinus MarctUino tvibuno, ul Donatislas in qiues-

tione confessos atrocia facinora , puniat citra suppli-

cium capitis , uti con^ruit Ecclesice mansuetudini.

I. CiRCUMCELLioxi-s illos ct clericos partis Donati,

quosde Hipponensi adjudicium profactis eorum pubbcae

disciplingecura deduxerat. a taa nobilitatecomperi audi-

tos, et plurimos eortim de bomicidio, quodin Piestilutum

calholicum presbyterum commiserunt, etdecaede Inno-

centii alterius catbolici presbyteri, atque de oculoejus

effosso, et de digito prieciso fuisse confessos. l nde mibi

sollicitudo maxima incussa est, ne forte subJimitas tua

censeat eos tanta legum severitate plectendos, ut qualia

fecerunt talia patiantur. Jdeoque bis litteris obtestor fi-

dem tuam quam babes in Cbristo, per ipsius Domini

Christi misericordiani; ut bbc nec facias, nec fieriomninopermittas. Quamvis enim ab corum interitu dissimularc

possemus, qui non accusantibusnostris, sed illorum j\o-

toria adquos tuendaepublicaepacis vigilantia pertinebat,

1 Alias CLix. (j!)ae aiilcm i3j erat , iiuiic. 99. — vScripla forte circa

idem tempus.



|92 S. AUGUSTINI EPISCOPI

])i'«sentati videanlur examini; nolumus tamen passiones

servorum Dci, quasi vice lalionis, jiaribus suppliciis

vinilicari. Non quo scclestis liominibus licentiam tacino-

rum probibeamus auferri, sed boc magis sufficere volu-

mus; ut vivi et nulba corporis parte truncati, vel ab in-

tjuietudine insana ad sanitatis otium legum coercitione

dirigantur, wel a malignis operibus alicui utili operi de-

putentur, Vocaturquideniet ista damnatio : sed quis nonintelligat magis beneficium quam supplicium nuncupan-dum, ubi nec sasviendi relaxetur audacia, nec poenitendi

subtrabatur medicina.

II. Imple, Cbristiane judex, pii patris officium ; sic suc-

censeiniquitati, ut consulere bumanitati memincris : nec

in pcccatorum atrocitatibus cxerceas ulciscendi libidi-

nem ; sed peccatorum vulneribus curandi adbibeas vo-luntatem. JNob perdere paternam diligentiam, quam in

ipsa inquisitione servasti, quando tantorum scelerum

confessionem, non extendenteeculeo,non sulcantibus un-

gubs, non urentibus tlammis ; sed virgarum verberibus

eruisti. Qui modus coercitionis a magistrisartium libera-

lium, et ab ipsis parenlibus, saepe etiam injudiciis solet

ab episcopisadbiberi. Noli ergo atrocius vindicare, quodlenius invenisti. Inquirendi quam puniendi necessitas

major est. Ad boc enim et mitissimi bomines facinus

occultatum diligenter atque instanter examinant, ut in-

veniant quibus parcant. Unde plerumque necesse est,

exercealur acrius inquisilio, ut manifestato scelere sit ubi

appareat mansuetudo. Omnia quippe bona opera amant

in luce constitui, non proptcr bumanam gloriam :«hed>^ ut videant, ait Dominus, bona opera vestra et glorifi-

w cent patrem vestrum, qui in coelis est ^. » Et ideo

non suffecit Apostolo monere. ut mansuetudinem serva-

' Mailli. V, 71.



EIMSTOLA CXXXIII. n/|3

remus, sed ut cam cliam notam omnibus faceremus

« Mansuctudo, inquit, vcstra nota sit omnibus homini-»bus^. Etalio loco, Mansuetudinem ostcntantes ad om-»nes homincs "^. » Unde nec illa sancti David, quandoinimico sibi in manustradito clemenlcr pepercit, pra^cla-

rissima lenitas emineret, nisipotestas pariter appareret ^.

Non te ergo' exasperet vindicandi potestas, cui lcnitatcm

non excussit examinandi necessitas. Noli facinorc invcnto

quaerere percussorem in quo inveniendo noluisti adhiberetorlorem.

III. Postrcmo pro Ecclesiee utihtate missus es. HocEcclesiae cathohcae, aut ut modum dispensationis meae

iion supcrgredi videar, hoc Ecclesice ad HipponensiumRegiorum dioeccsim pertincnti prodesse, hoc cxpcdire

contestor. Si non audis amicum petentcm, audi episco-

pum consulentcm. Quamvis quoniam Christianoloquor,

maximc in tah causa, non arrogantcr dixcrim, audire te

episcopum convenit jubentcm , Domine eximie et merito

insignis atque charissime fili. Unde scio quidem causas

ecclesiasticas, excellentiae tua^ potissimum injunctas, sed

quia credo istam curam ad virum clarissimum atque

spectabilera Proconsulem pertincre. ad eum quoque lit-

teras dedi ; quas rogo ut ipse illi tradere et allegaic, si

opus est non graveris : atque ambosobsecro, ne impor-tunam arbitremini, vel intercessionem, vclsuggeslionem,

vel sollicitudinem nostram et passiones catholicorum ser-

vorum Dci, quae infirmis ad aedificationcm spiritalem

utiles esse debcnt, haud reciproca inimicorum, a qui-

bus passi sunt . poena decolorctis , sed potius refracta

judiciaria severitatc, et vcstram fidem, quia filii cstis Ec-

clesiae, et ipsius matris mansuetudinem commendare mi-

' l'hUip. IV, 5. — 2 Tit. III, 2. —3 I Rej,'. xxiv, ;.



4^4 S- AUGUSTINI EPISCOPI

mme ncgligatis. Deus omnipolens praestantiam tuam bo-

nis omnibus augcat, Dominc cximie ct merito insignis

atcjuc cliarissimc iili.

EPISTOLA CXXXIV*.

Dommo iasigni et merito siiLlinii ac pi sestantissimo (ilio

ApRINGIO AUGUSTINUS.

Auûsiinas Apringiu^n Proconsidcm roâi nc monet, ut

Circumceliioncs alrocia confessos mitiîs puniat, mc-

mor ecclesiaslicw mansueludlnis.

1. NoN dubito in bac potestate, quam tibi Deus ho-

mini in bomines dedit , cogitare te divinum judicium,

ubi et judicesstabunt rationem de suojudicio reddituri.

Cbristiana quippe fide te imbutum scio; uncle mibi ad

excellenliam tuam majorfiducia tribuitur, non solum pe-

tendi, verumetiam moncndi propter illum Dominum, in

cujus famiba nobiscum coelestijurecenseris, incjuo spem

vitse seternse pariter habemus, et quem pro vobis in sa-

crosanctis mysteriis invocamus. Proinde Domine insignis

etmerito sublimis ac praestantissimefdi, primum quaeso,

ut non tibi videar importunus irruere actibus tuis , ea

sollicitudine quam me praecipuc gerere oportet pro Ec-

clesiamihi credita, cujus utibtalibus servio, cui non tam

praeesse quam prodcsse desidero. Deinde obsecro ut quod

moneovel rogo, non dedigneris accipere, non cuncteris

acquiescere.

• Alias cLx. qiue autem i54 erat, , nunc 58. — Scripta cum su-

periorc.



EPISTOLA CXXXIV. ^9^II. Circumcellioncs quosdam et clericos Donatislas

cura eorum,t{ui cliscipHiife publicae inserviunt, prnpmissa

Notoria ad judicia Icgescjue perduxit. Ili cum audireu-tur aviro clarissimo ct spectabili tribuno et notario fratre

tuo, filio meo Marcellino, non tormentis ungularum atque

tlammarum, sed virgarum coerciti, horrenda facinora in

fratres et compresbyteros meos a se perpelrata confessi

sunt, quod scilicct unum eorum exceptum insidiis Irnci-

daverunt, allerum c domo raptnm , oculo effosso digito-

queamputato truncaverunt. Hoeccum comperissem illos

fuisse confessos, ideoque minimedubitarem sub juratuae

securis esse venturos, has ad tuam nobilitatem literas ac-

celeravi, quibus dcprecor, et per misericordiam Christi

obsecro, sic de tua majore atque certiore felicitate gau-

deamus, ut eis paria nonretribuantur : quanquam lapi-

disictibus digitum prascidere oculumque convellere leges

puniendo non possint, quod isti saeviendo potuerunt.

Unde securus sum de iis c|ui hoc se fecisse confessi sunt,

quod hanc vicissitudinem non reportabunt : sed ne vel

ipsi vel illi, quorum homicidium patefactum est, per tu9e

potestatissententiam mulctentur, hoc timeo, hoc ne fiat

et Christianus judicem rogo, et Christianum episcopus

moneo.III. De vobis quidem dixisse Apostolum legimus^,

quod non sine causa gladium geratis, et ministriDeisitis

vindices in eos qui male agunt : Sed alia causa esL pro-

vincise, alia est Ecclesiae. Illius terribiliter gerenda est

administratio, hujus clementcr commendanda est mansue'-

tudo. Si apud judicem non Christianum mihi sermo cs-

set, aliter agerem; nec tamen etiam sic Gcclesiae causamdesererem ; et quantum admittere dignaretur, instarem,

ne passiones servorum Dei catholicorum, quae prodcsse

1 Rom. XIII, 4.



4g6 S. AUGUSTINI EPISCOPI.

debent ad exempla patientias inimicorum suorum san-

guine foedarentur: casi nolletacquiescere, inimico animocum resistere suspicarer. Nunc vero quando apucl te res

agitur alia mihi ratio est, alia consultatio. Rcctorem te

quidem praecelsae potestatis videmus, scd ctiam filium

Christianaepictatis agnoscimus. Subdatursublimitastua,

subdatur fides tiia, causam tecnm tracto communem ; sed

tu in ea potes,

quod ego non possum. Confer nobiscum

consilium, et porrige auxihum.

IV. Diligenter actum est, ut inimici Ecclcsise, qui so-

lent vaniloquio seductionis solHcitare animos imperitos

tanquam de persecutione gloriantes, quam se perpeti jac-

tant, horrenda facinora sua incatholicos clericos perpe-

trata faterentur, et suis verbis imphcarentur. Legenda

sunt Gesta ad sanandas animas, quas pestifera suasione

venenaverunt. Numquid placet tibi , ut ad finem Gesto-

rum, sicruentum istorum supphciumcontinebit, legendo

perveniretimeamus, ubiponimuset ipsam conscientiam,

ne malum pro malo, qui passi sunt, reddidisse videan-

tur? Si ergo nihil ahud constitueretur frcnandae mahliae

jDcrditorum, extrema fortasse necessitas ut tales occide-

rentur urgeret;quanquam

quod ad nos attinet, si nihil

mitiuseisfieri posset, mallemus cos Hberosrelaxari, quampassionesfratrum nostrorum fuso eorum sanguine vindi-

cari : nunc vero cum ahquid fieri possit, quo et mitis

commendetur Ecclesia, et immitium cohibeatur audacia;

cur non flectas id partem providentiorem lenioremque

sententiam, quod hcet judicibus tacere etiam non in cau-

sis Ecclesiae. Time ergo nobiscum judicium Dei Patris,et commenda mansuetudinem matris. Cum enim tu facis.

Ecclesia facit, propter quam facis, et cujus fdius tacis.

Contende bonitate cum mahs. Illi scelere immani mem-bra de corpore vivo avulserunt : tu opere misericordi



EnSTOLA cxxxv. ^97effice, utilla (.[ux iiefandis opmbus exercehanl, alicui

utili operi integra eorum membra deserviant. llli nonpepercerunt correctionem sibi praedicantibusDei scrvis :

tu parce comprcliensis,

parce ductis,

parcc convictis.

Illi impio Ibrro fuderunt sanguinem Christianum : tu ab

eorum sanguineetiam juridicum gladium cobibc propter

Christum. llli ministro Ecclesiee occiso extorserunt spa-

tium vivendi : lu inimicis Ecclesiae viventibus relaxa spa-

tium pcenitendi. Talem te oportet esse in causa Ecclesiae

judicem Cbrislianum, petcntibus, monenlibus, intcrce-

dentibus nobis. Solent bomincs quando cum inimicisco-

rum convictis lenius agitur, a mitiorc sententiaprovocarc:

sed inimicos nostrosita diligimus, ut nisidetuaChristiana

obedientia praesumamns, a tua scvcrasentcntia provocc-

mus. Deus omnipotens excellcntiam tuam auctioremfeU-

cioremque conservet, Domine insignis et merito sublimis

ac praestantissime fili.

EPISTOLA CXXXV*.

Domino vere sancto , ac inti ito venei.abiU putri AugcstinoepisCOpO , VOLUSIANUS.

Voluslamis ^ugustino , proponens ilU qucestiones, quo-

rnodo Deus immensus claudi poluerit ulero virginis

et infanlis corpusculo ; an mundi curam deseruerit

tnterim, etc. , num etiam miraculis satis declarata sit

ejus divinitas.

I. c' Petis me, vir probitatisjustiliaequedocumentum,

• Alias n, quae autem i35 erat , nuiic xio. — Scrpta siih iiiiliuni

an. 412.

«XLVl. 32




ut aliqna cx ambiguis lcclionis poiitDe cliscencla percon-

ter. Ampleclor gratiam muneris impcrati, mcque libens

in disciplinas luas otfero , vetcris sentcnlia? auctoritatem

secutus, cjua: nuliam ad pcrdisccndum abundare credit

ietatem, Ncque immerito Sapicns, prudentitestudia nul-

lis terminis, neque (inc conclusit , cpiando primordiis

suis remota virtus nuncpiam adco reseratur adcuntibus

ut omnis protinus ad agnitionem patcscat. Dominc vere

sancte ac merito vcnerabilis pater , cst ojjcrae pretium

cognoscere liabitam inter nosproxime confabulationem.

Quibusdam amicorum convcntibusaderamus, frccjuentes

profcrcbantur iilic pro ingcniis studiisc[ue sentenliee.

Erat tamcn scrmo retborica partitio : apud agnoscentem

loquor; nam ctiam ista paulo ante docuisti. Astruebatur

quid esset inventio, qute invcntionis acrimonia, quantus

disponendi bibor, quae transbitionis gratia,

quae iconis-

matum pulcbriludo, et proingcnio naturaque materiae,

apposita etiani diccndi facultas. Alii rursus poeticam ele-

vabanl faventcs. Ne banc cjuidcm clo(jucntia3 partem ta-

citam aut inhonoram rclinquis ut convenienter Pocta

dixerit

Iiiler viclilcts licJcrdni lib! strpt-re laiircs'.

Dicebaturergoquantusc)economiasessetornatus,quseme-

tapborarum vcnustas, quantain comparatione sublimitas

jam levcs cnodesque versus, atque ut ita dixerim , caesu-

rarum modulata variatio. Tunc ad familiarem luam pbi-

losopbiam sermo dcflectit, quam ipse Aristolelico more

tanquam Isocraticam fovere consuevcras. Quaerebamusct quid egerit prceceptor ex Lycco ; quid Academias mul-liplex et continuata cunctalio ; quid ille disputator ex

* Viit; Kgl"g. vm, \crs. i 3,



EPISTOLA CXXXV. /jgt)

porticu; quid pliysicorum pcrilia;

quid Epicureorum

voluptas;

quid inter omucs infinila clispulandi libido,

tuncque magis ignorat.i vcritas,

postquam praesumptum

est quod possit agnosci. »

II. «Dumin bis confabulalio nosLra rcmoratur, unusemultis , Et quis, inquit, cst sapicntia ad pertcctum cbris-

tianitatis imbutus, qui ambigua in quibus baerco ])ossit

aperire, dubiosque asscnsusmcos

vcra vcl vcrisimili cre-

dubtatc firmare? Stupemus taccntcs. Tuncin btec spontc

prorumpit, Miror utrum mundi Dominus et rcctor, in-

tomeratae Ibeminae corpus impleverit, pertulcrit decem

mensium longa illa fastidia mater, et tamen virgo enixa

sit solemnitatc pariencli , et post bccc virginitas intacta

permanserit. His et alia subncctit : Intra corpusculum

vagientis infantia^ Latet, cui j)ar vix putatur universitaspatitur pueribtatis annos, adolescit, juventute sobdatur;

taiidiu a sedibus suis abest ille regnator, atquc ad unuin

corpusculum totius mundi cura transfertur : deincle in

somnos resolvitur, cibo aiitur , omncs mortalium sentit

affectus; nec ullis competentibiis signis tantae majestatis

indicia clarescunl, cjuoniam birvalis illa purgatio , debi-

lium curae, reddita vita dcfunctis ; baec si et abos cogites

Deo parva sunt. Intervcnimus ultcrius inquirenti , sobi-

toque conventu, ad potioris pcritiae merita distubmus ,

ne dum incautius secrela temcrantur, in culpam deflec-

teret error innocuus. x\ccepisti, vir totius gloriac capax,

imperitiae confessionem,

quid a partibus vcstris deside-

retur agnoscis. Interest hmx tuae , ut quaesila noveri-

mus. Utcumque absque detrimcnto cultus divini in aliis

sacerdotibus toleratur inscitia, at cuin ad antistitcm Au-gustinum venitur, legi decst quidcjuid contigerit igno-

rari. Incobimem venerationem tuam dlvinitas sammatueatur, Dominevcre sancte ac merito venerabilispater.

3-2.



500 S. AUGUSTINI EPlSCOPl

EPISTOLA CXXXVP.

Domiiio niniiumque vencrabili, ct omnibus mihi offieiis unice

percolendo patii Augustino, Marcellinds.

MarceUinus Augmtino, ro^ans ut Folusiano faciat satis,

et narrans quosdain catiunniari,

quod ifcus velerem

Lcgcni prcb toidio seu consiliorum inconslantia abro-

garit , quodque doctrina evangclica sit reipublicas

inutilis; denique Chrisliatios principes mullum malo'

rum invcxissc reipublicw.

I. ViR illustris Volusianus beatitudinis tuas mihi litte-

ras lcgit , imo me quidcm cogcnte pluribus legit, quae

scilicct omnia qute a te dicuntur, cum vere miranda sint,

usqucquaque miratus suni. Sermonis enim divini gratia

humiiitcr lumens, facile ut placerct emeruit. Hinc enim

plurimum placuit, quod hominis giessus ahquanlo titu-

bantes boni propositi exhortatione staluere et firmare

contendis. Est enim nobiscum eodem quotidiana pro vi-

ribus nostris, et pro ingcnii paupertatedisputatio. Sanctae

siquidem matrisejus precationc corapulsus, cura mihiest

eum frequentius salutandi gratia convenire, licet vicem

in hac parte reddere etiam ipse dignetur. Acceptaautem

venerabiiitatis tuae epistola, homoqui a veri Dei stabih-

tate, multorum quorum in hac urbe copiaest,

persua-sione revocatur, ita molusest, ut si, quanlum ipse con-

firmat, litterarum prohxitatem minime formidasset, omne

• Alia» IV, qiue auteni i3<i rrat, nunc 77. — Scripta eodeni ttui-

pore.



EPISTOLi CXXXVI. 5oi

beatiludini tuas quod liabere potest iusinuasset ambi-

guum. Sed tamen satis, sicut ctiam ipse probare digna-beris,culto accuratoquesermonc, et Romanaeeloquentise

jiitore perspicuo, ali([ua sibi cxsolviimpcndio postulavit.

Quoe quidem quDestiousquoquaque detrita est, et eorumsuper hac parte salis nota calliditas, qui dispensationem

dominicae incarnationis infamant. Sed tamen etiam ego

in hac parte, quia plurimis quidquid rescripseris profu-

turum esse confido, precator accesserim, ut ad ea vigi-

lantius respondere digneris, in quibus nihil amplius Do-minum quam alii homines flicere potuerunt

,gessisse

mentiuntur. Apollonium siquidem suum nobis, ct Apu-leium aliosque niagicie artis hominesin medium profcrunt,

quorum majora contendunt extiiisse miracula. »

II. Ipse autem virillustris superius memoratus, multa

esse dixit praesentibus aliquantis, quae huic possent jungi

non immerito quBestioni, si utantedixi, nonab ejus par-

tibus epistolaris considerata brcvitas fuisset. Quae tamenlicet scribere noluerit, tacere non est passus. Dicebat

enim, quod etsi sibi hodie incarnationis dominicae ratio

redderelur ; reddi vix ad liquidum possit, cur hic Deus,

qui et Veteris Testamenli Deus esse firinatur, spretis ve-teribussacrificiis delectatus est novis. INibil enim corris:i

posse asserebat, nisi quod ante fartum non rectc proba-

retur, vel quod semel rccte factum sit, immutari ullate-

nus non debuisse. R.ccteenim facta dicebat mulari nisi

injuste non posse: maxime quiaista varietasinconstantia3

Deum possit arguere. Tum deindc quod cjus pr?edicalio

atque doctrina , reipublicae moribus nulla ex parte con-veniat ; utpote, sicut a multis dicitur, cujus hoc constet

praeceptum ut nulli malum promaloredderedebeamus*,

et percutienti aliam praebere maxillam, et pallium dare

' Rom. XII, 17.



5oQ s. ALT.USTINI EPISCOPI

persisteiUi tuuicam tollorc, ct ciim eo qui nos angariare

voluerit, ire clcberc sjialio iliacris tluplicato^ : quae om-nia rcipublirce moribus asscrit esse contraria. >iam quis

tolli sibi ab boste aliquid patiatur, vcl Romanae provin-

ciee dcprgedalori non mala vclit belli jure reponerc? et

csetera quse dici ad reliqua posse inlelbgit vcnerabilitas

tua. Haec ergo omnia, ipsi posse adjungi Ecstimat quaes-

tioni, in tantum ut pcr Ghristianos principes, Christia-

nam rcllglonem maxima exparte scrvantes, tanta (etiamsi

ipse de bac partc taceat) rcipublicae mala evenisse mani-

festum sit. «

Ilf. c< Unde sicut beatitudo tua mecum dignatur ag-

noscere , ad bcTc omnia (quoniam multorum nianibus

sine dubio tradetur sanctitatis tuse desiderata responsio),

plerius dcbct ct clucubratus solutionis splendor ostendi

maxlme quia cum Ista gercrentur, exlmius Hipponensisregionis possessorct dominuspraesens adcrat, quict sanc-

titatem tuam sub ironiac adulatione laudaret, etsibi, cumde bls quoercret , minime satisfactum esse contenderet.

Ego vero ad haec ornnla promissionls non immemor sed

exactor , llbros confici deprecor, Ecclesiae, hoc maximetempore, incredibiliter profuturos. »

« iMil llh . V, 39.



EPISTOLA CXXXVII. 5o3

EPISTOLA CXXXVIP.

Doniino illustri et uieiito insigni . et pi.TStantissiino Hlio

VoLUSiANO, AuGusTiNus in Doniino saluteni.

Rcspondct Jugustinns ad singulas qucRstioncs superiua

propositas a Folusiano.

I. Legi litleras tuas , in cjuibus vidi magni ctijusdam

dialogi specimen, laudabili brevitate comprebensum.

Respondere igitur debui, ncc pro dilatione aliquid excu-

sationis opponere. Accidil; enim opportune, ut ab alienis

negoliis mibi aliquantulum vacaret. Quibus autem dic-

tandis boc otium statueram impendcre, paululumdistuli,

nequaquam justum esse arbitratus, ut quem ad quaeren-

dumexbortatus ipse fucram , dilTerrem quaercntem. Quis

autemnostrum,qui Christi, utpossumus, gratiam minis-

tramus, cum tua verba lcgcrit, ita te vdil doctrina instrui

Cbristiana, ut tibi tantum sulTiciatad salulemnon bujus

vitae (quam vaporisesse simiHimam, tantillum apparen-

tis, et ilbco vanesccntis atquc porcuntis . seinio divinus

admonere curavit- ) scd illam salutem proptcr quam adi-

piscendam et infcternum obtinendam Cbristiani sumus?

Parum est ergo nobis sic te instrui, ut tibi sit liberando

satis. Ingcnium quippc et eloquium tuum tam exccllens

tamqueluculentum pro lesse dcbet cliam coetcris, contra

quorum tarditatem scu pcrversitalem, convenientissime

defendenda est tanta; gratiae dispensatio, quam superbae

animulae nibili pendunt, quae nimis affectant plurimum

* Alias ni. quai aulem iS; erat, iiuD) 78. — Scripta paulo post

uperiorem. —^ Jacob. iv, i5.



5o4 S. ALGUSTIM EPISCOPI

posse, et adsua vilia sananda vel etiam refrenaiida nihil

possunt.II. Quaprisigitur : « Utruni mundi Dominus et rector,

intemeratae foeminaecorpus impleverit; pertulerit decem

mensium longa illa fastidia matcr. et tamen virgo enixa

sitsolemnitate pariendi, et post hoec virginitas inviolata

permanserit. Utrumintra corpusculum vagientis infantijE

latuerit, cui par vix putatur universitas; passus fuerit

puerilitatisannos, adoleverit, juventute solidatussit; tan-

diu a sedibus suis abfuerit regnator ille , atque in ununi

corpusculum, totius mundi cura translatasit : deindein

somnos resolutus sit; cibo alitus, omnes mortalium sen-

serit affectus; neque ullis competentibus signis claruerint

tantae majestatis indicia; quoniarn larvalis illa purgatio,

debilium cura?, reddita vita defunctis, heec si et alios

cogitemus, Deo parva sunt. « Hanc scribis in quodamconventu amicorum ab uno ex multis , qui aderant, illa-

tam esse <|ua?slionem: vos autem intervenisse ulterius

inquirenti, solutumque conventum , ad potioris peritias

merita distulisse, ncdum incautius secreta temerantur, in

culpam deflecteret error innocuus.

IIT. Deinde ad me litterarum luarum dirigis intentio-nem, ct post hanc imperitiae confessionem, admones ut a

partibus nostris quid desideretur agnoscam. Adjungis

etiam fimiae meae interesse ut quaesitanoveritis, quod ut-

cumque absque dclrimento divini cultus in ahis sacerdo-

tibus toleratur inscitia, at cum ad me antistitem venitur,

legi deesse quidquid contigerit ignorari. Primum igitur

hancde me opinionem facilepraesumptam, quaeso depo-nas , eumque animum quamvis erga me benevolentissi-

mum solvas atque exuas; ac de me mihi magisquam ulli

alteri credas, si mihi dilectionis vicem rependis. Tanta

est enira Christianarum profunditas litterarum, ut in eis



EPISTOLA CXXXVII. 5o5

quotidie proficerem, si eas solas ab ineunte pueritia us-

que acl decrepitam scnectiUem maximo otio, summo stu-

dio, meiiore ingenio conarer addiscere : non quod ad ea

quas neccssaria sunt saluti, tantain eispervTniatur dilTi-

cultate : sed cuni quisque ibi lidom tenuerit. sinc qua pie

rectequc non vivitur ; tam multa, t.mque multipiicibus

mysteriorum umbraculis opacata intelligenda proficien-

tibus restant, tantaquc non solum in vcrbis, quibus ista

dicta sunt, verumetiam in rebus quae intelligendae sunt

latel altitudo sapientiae, ut annosissimis, acutissimis, fla-

grantissimis cupiditatedisccndi boc contigat, quod eademScriptura quodam loco babet : «. Cum consummaverit

» bomo, tunc incipit ^ »

IV. Sed quid binc plura? Veniendum potius est ad

rem, quam requiris. Ubi primum tescirevolo, nonboc

babere Cbristianam doctrinam quod ita sit Deus iufusus

carni, qua ex virgine nasceretur, ut curam gubernandae

universitatis vel deserucrit vel amiserit, vel ad illud cor-

pusculum quasicontractam matcriam collectamque trans-

tulerit. Hominum iste sensus cst, niiiil nisi corpora va-

lentium cogitare, sive ista crassiora , sicut sunt bumor

atque bumus, sive subtiHora, sicut aeris ethicis; sed ta-

men corpora, quorum nullum potest esse ubique totum,

quoniam per innumerabiles partes aliud abbi babeat ne-

cessc est, ct quantumcumque sit corpus scu quantulum-

cumque corpusculum, ]oci occupet spatium. eumdcmquelocum sic impleat, ut in nulla ejus parte sit totum. Ac

per boc densari ac rarcscere, contrabi et dilatari, in mi-

iiutias deteri et grandcscere in molem, nonnisi corporumest. Longealiudest animaenatura quam corporis: quanto

magisDci, qui creator est et animae etcorporis? iNon sic

Deus dicitur implere mundum , velut aqua, vchit aer,

• Eccli. xviii, 6.




velut ipsa lux , ut miiiorc sui paite miiioreni mundi im-

pleat partem, et majore majorem. Novit ubique totusesse, et nullo contineri loco : novit venire non recedendo

ubi erat novit; abire non deserendo quo venerat.

V. Miraturhoc mens humana, et quia non capit, for-

tasse ncc crcdit : seipsam primitus ingrata miretur, se ip-

sam paululum, si potest, attollat a corpore, et ab eis

rebus quas solet senlireper corpus ; et videat ipsa quid

sitqu;cutiturcorpore. Sedfortenonpotest. Magniquippeest ingenii, ut ait quidam \ scvocare mentem a sensibus,

et cogitationeni a consuetudine abduccre. Ipsos ergo cor-

poris sensus ahquanto insuetius, et vigilantius perscru-

tetur. Sunt certe quinquepartiti corporis sensus, qui nec

sinecorpore, ncc sine anima essepossunt : quianequesen-

tire cst nisi viventis, quod ab anima est corpori; neque

sine corporeis instrumentis, et quasi vasis atque organis

vidcmus, audimus , caeterisque tribus ulimur sensibus.

Intendat haec anima rationahs, et sensus corporis, non

sensibus corporis, scd ipsa mente atque ratione conside-

ret. Certe sentirehomonon potest, nisi vivat: vivitautem

in carne antequam morte utrumque dirimatur. Quomodoigitur anima quas sunt cxtra

carnem suamsenlit, quse

nonnisi in carne sua vivit? An non ab ejus carne lon-

gissime absunt sidera in coelo ? An non in coelo videt

solem? An sentirc non est videre, cum sit in quinque

sensibus casteris excellentior visus? An et in coelo vivit,

quia et in coelo sentit, et sensus esse non potest ubi

vita non est? An sentit, et ubi non vivit, quia cum in sua

tantum carne vivat, sentit etiam in his locis, quae praeterejus carnem continent ea, quae tangit aspectu? Yides-ne

quam hoc sit Latebrosum insensu tam conspicuo, qui vi-

sus dicitur? Attcnde et auditum. INam et ipse se foras

' Cicero.



EPISTOLA cxxxvir, 5o7

quodam niodo diffundit a caine. Unde cniin dicimus,

foris sonat, nisi ibi sentiamus ubisonat? Ergo

et illicex-

tra carneni nostram vivimus. An scnlire possumus et uLi

non vivimus, cum sensus sinc vita essc non possit?

VI. Caeteri tres sensus apud scipsos scntiunt, quamvisde olfactu utcumquepossit dubitari. De gustu autera al-

que tactu nulJa controversia cst,

quod ea quae gustamus

et langimus, non alibi, quam in carne nostra sentimus.

Proinde isti tres sensus ab bac consideratione semovean-tur. Visus auditusque afTcrunt mirabilcm qutestionem,

aut quomodo auima scntiat ubi non vivit, aut quomodovival ubi non est. INcque enim nisi in carne sua est : sentit

autem etiam praeter carncm suam. Ibi quippcsentit ubi

videt: quia et videre sentirc est. Ibi sentit ubiaudit;

quia et audire, sentire est. Aut ergo et ibi vivit, ac per

boc etiam et ibi est ; aut sentitet ubi non vivit ; aut vivit

et ubi non est. Haec omnia mira sunt, nibil borum affir-

mari sine quadam velut absurditatc polcst : et de seusu

loquimur morticino. Quid igitur est ipsa anima, praeter

corporis sensum, id cstin mentequa ista considerat?Ne-

que enim sensu corporis , dc ipsis sensibus corporis judi-

cat. Et putamus nobis de omnipotentia Dei incrcdibile

dici abquid, cum dicitur Verbum Dei, per quod omnia

facta sunt, sic assumpsisse corpus ex virgine, et scnsibus

apparuissemortabbus, ut immortabtatem suam non cor-

ruperit, ut ^ternitatcm non mutaverit, utpotcstatem non

rainuerit, utadministrationem mundi non deseruerit, ut

a sinu Patris, id est, a secreto, quo cum illo et inillo est,

nonrecesserit.VII. Verbum Dei sic inteHige

,per quod facta sunt

omnia, non ut ejus transire abquid cogites , et ex futuro

praeteritura fieri. Manet sicuti est, et ubique totum est.

Venit autem cum manifestatur, et cum occultatur absce-




dit. Adesttameii sive occultum sive manitestum, sicutlux

adest oculis et videnlis et caeci : sed videnti adest prae-sens, caeco vero absens. Adest et vox audientibus auribus,

adest etiamsurdis : scd illis patct, istas latct. Quid autem

mirabilius quam id quod accidit in vocibus nostris ver-

bisque sonantibus, in rescilicet raptim transitoria? Cumenim loquimur, nc sccundas quidem syllabEe locus est,

nisi prima sonare destiterit : et tamen si unus adsit audi-

tor, totum audit quod dicimus ; et si duo adsint, tantum-dem ambo audiunt, quol et singulis totum est : et si

audiatmullitudo silcns, non inter se particulatim com-minuunt sonos tanquam cibos, sed omnc quod sonat et

omnibus totum est, et singulis totum. Ita-ne jam non il-

lud est potius incredibile, si vcrbum bominis transiens

quod exhibet auribus, Verbum Dei permancns non exbi-

Leret rebus, ut quemadmodum boc simul auditur a sin-

gulis etiam totum, ita illud simul ubiquc sit totum.

Vlll. Non itaque metuendum est corpusculum infan-

tiae, neinillo tantas Deus angustias passus essevideatur.

INeque enim mole, sed virlute magnus est Deus; qui

providentia sua meliorem sensum formiculis et apiculis

deditquam asinisct

camelis:

quicx grano minutissimo

seminis tantam ficulneae arboris magnitudinem crcat,

cumex multo majoribus seminibus longc minora multa

nascantur : qui pupillam tam parvani ditavit acie, c|ua

peroculosemicante, in ictu tcmporis coelum prope dimi-

dium lustraretur : qui ex punclo ct quasi centro ccrcbri,

sensus omncs quinaria distributione ditfundit : qni corde

membro tam exiguo vitalem motum pcr corporis cunctadispensat : bis atque hujusmodi rebus insinuans magna

de minimis, qui non estparvus inparvis. Ipsa enim mag-

nitudo virtulis ejus, quge nullas in angusto sentit angus-



EPISTOLA CXXXVII. OOg

tias , ulcrum virginalem noii adventitio , sed indigcna

puerperio foecundavit; ipsa sibi animam rationalcm, et

pcr eamdem etiam corpus humanum, totumque omnino

hominem in melius mutandum, nullo modo in dcterius

mutata coaplavit : nomen liunianitatis ah co dignanter

assumens, divinitatis ci largilcr Irihucns. Ipsa virtus per

inviolatae matris virginea viscera, memhrainfantis eduxit,

quae postea pcr clausa ostia mcmbra juvcnis introduxit.

Hic si ratio quoeritur , non crit mirahile : si exemplumposcitur, non crit singulare. Demus Deum aliquid posse,

quod nos fatcamur investigare uon posse. In taJibus re-

hus tota ratio facli cstpotcntia facicntis.

IX. Jam illud quod in somnos sohitur, et cibo alitur,

et omnes humanos sentit affcctus, homincm persuadet

hominihus, qucm non consumpsit iitique sed assumpsit.Ecce sic factum est; ct tamen quidam haerctici, perverse

mirando laudandoquc cjus virtutem, naturam humanamin eo prorsus agnosccre noUierunt, uhi est omnis gratise

commendatio, qua sahosfacitcredentcsin se, profundos

thesauros sapientiae et scientiae contincns, et lide mentes

imhuens, quas ad setcrnnm contcmplationcm vcritatis

incommutabilisprovehat. Quid si Omnipotcns hominemuhicumque formatum non ex materno utcro crcaret, sed

repentinum inferret aspectibus? Quid si nullas ex par-

vulo in juvcntam mutarct aetates, nuUos cibos, nullos

caperet somnos;nonne opinionem confirmaret erroris,

nechominem verumsuscepisse ullo modo credcretur; et

dum omnia mirabiliter facit, auferret quod misericordi-

ter fecit? Nunc vcro ita inter Deum et homincs Me-dialor apparuit, ut in unitate personae copuhms utrara-

que naturam , et sohta subhmarct insohtis, et insohta

sohtis temperaret.



5 10 S. ADGUSTINI EPISCOPl

X. Oiiid autem nou mirum facit Deus in omnibus

creatur?e motibus, nisi consueludine quotidiana viluis-

scnt? Denique quam multa usitata calcantur, quae consi-

derata stupentur : sicut ipsa vis seminum, quos numeros

habet, et quam vivaces, quam efficaces, quam latenter

potentes, quam in parvo magna molienles, quis adeat

animo, quis promat eloquio? llle igitur sibi hominem

sine seminc operatus est, qui in rerum natura sine semi-

nibus operatur et semina. Ule in suo corpore numeros

lemporum mensurasque servavit astatum, qui siiie uUa

sui mulabihtate mutando contexit ordinem speculorum :

Hoc enim crcvil in tempore, quod coepit ex tempore.

Yerbum autem in principio, per quod facta sunt tem-

pora, tempus elegit quo susciperet carnem, non tempori

cessit ut verteretur in carnem. Homo quippe Deoacces-

sit, non Deusase recessit.

XI. Sic autem quidam reddi sib ralionem flagitant,

quomodo Deiis bomini permixtus sit, ut una fieret pcr-

sona Cbribli, cum lioc semel fieri oportuerit; quasi

rationem ipsi reddant de re quse quotidie fit quomodomisceatur anima corpori, ut una persona fiat bominis.

Nam sicut in unitate personas anima unitur corpori, ut

homo sit : ita in unitate personoe Deus unitur homini, ut

Chrislus sit. In illa ergo persona mixtura est animae et

corporis ; in bac persona mixtura est Dei et bominis : si

tameti recedat auditor a consuetudine corporum, qua

solent duo liquores ila commisceri, utneuter servetinte-

gritatem suam ; quanquam etin ipsis corporibus aeri lu.x

incorrupta misceatur. Ergo persona hominis, mixtura est

animae ct corporis : persona autem Chrisli, mixtura est

Dei et hominis. Cum enim Yerbum Dei permixtum est

animaehabenti corpus, simul et animam suscepit et cor-

pus. llludquolidie fitad procreandosbomines : hoc semel



EPISTOLA. CXXXVII. 5 11

factumest acl liberandos lioniines. Ycrumtamen duarumreruni incorporearum commi.xtio tacilius credi debuit

quam unius incorporeae, et alterius corporeoe. Nam si

anima in sua natura non fallatur , incorpoream sc esse

compreb(;ndit : multo magis incorporeum est VerbumDei, ac per boc Vcrbi Dei et auinue crcdibiHor debuit

esse permixtio ; quam animos et corporis. Sed hocin no-

bis ipsis experimur : illud in C.bristo credere jubemur.

Si autem utrumque nobis pariter incxpertum credcndum

praeciperetur, quid borum citius crcdeiemus ? Quomodonon fatcremur duo incorporea, quam unum corporeum

alterumquc incorporeum faciHus potuisse misceri? si ta-

men non indigne ad ista mixtionis vel mixturae nomenadmittitur, propter consuetudinem corporaHum rerum,

longe aliter sc babentium abtenpie notarum.XII. Verbum igitur Dei idemque Dei FiHus, Patri

coaeternus, eademque Virtus ctSapientiaDeif, a superno

fine creaturae rationaHs usque ad infimum fmem crea-

lurae corporalis attingens fortiter , et disponcns omnia

suaviter ^, praesens et hucns , nusquam conclusa, nus-

quam discissa, nusquam tumida, sed sine mole ubique

tota, longe aHo modo quodam, quam eo quo creaturis

caeterisadest,suscepit bominem, seque et iUo fecit unumJesum Christum, mediatofcm Dei et bominum ^, a^qua-

lem Patri secundum divinitatem , minorem autem Patre

secundum carnem, boc est secundum bominem; incom-

mutabiHter immortalem secundum a?qualem Patri divi-

nitatem, eumdemque mutabilcmque atquc mortalem se-

cundum cognatam nobis infirmitalcm. In quoCbristoeo

tempore, quod opportunissimum ipse noverat, et ante

saecula disposuerat, venit hominibus magisterium et ad-

* I Cor. I, 24. —2 Sfip. vui, I. —3 I xim u^ 5



5l'2 S. AUGUSTINI EPISCOPI

jiiloriiim, ad capessendam sempiternam saliitem. Magis-

terium quitlcm ut ca, quaj liic ante dicta sunt uliliter vera,

non solum a Propbetis sanctis, qui omnia vera dixerunt,

verumetiam a philosophis atque ipsis poetis, ctcujusce-

modi auctoribus bttcrarum, (^quos multa vera falsis mis-

cuisse quis ambigat?) illius etiam in carne pra?sentata

confirmarct auctoritas, propter eos,

qui illa non possent

inipsa intima Ycritatc cernerc atque discernere : quae

Veritas et antccpiam hominemassumcret, ipsa aderatom-

nibus, qui cjus participes esse potuerunt. Maxime vero

su.a.' incarnalionisexemplo id salubriterpersuasit, utquo-

niam homines plerique divinitatis avidi, per potestates

coelestes quas deos putarent, ritusque varios illicitorum

non sacrorum sed sacrilegiorum, ambiendumsibi arbitra-

rentur ad Deum, magis superbe quam pie; qua in re pro

Angebs sanctis eis se dccmones superbiae cognatione sup-

ponunt ; scirenl bomines tam proximum esse Deumpietali hominum, ad cjuem velut longe positum per in-

terpositas potcstatcs ambiebant, ut hominem suscipere

dignarctur, et cum illo uniri quodam modo, ut ei sic

coaptarctur bomo totus, quemadmodum animas corpus:

excepta concrctione mutabib, in quam non convertiturDeus, et quam videmus quod habeat et corpus et animus.

Adjutorium autem, quod siue gratia fidei quaeab illo est,

nemo potest vincere concupiscentias vitiosas; et si qua

earum residua non vicerit, veniali rcmissione purgari.

Quod ergo ad magislcrium ejusattinet. quis nunc extre-

musidiota, vel quas abjecta muliercuLa non credit animas

immortahtatem vitamquc post mortcm futuram?Quodapud Graecosohm primus Pherecydes Assyrius cum dis-

putasset, Pythagoram Samium ilhus disputationis novi-

tate permotum ex atbleta in pliilosopbum vertit. Nuncergo quod Maro ait, et omnes videmus, Amomuni Assy-



EPISTOLA CXXXVII. 5l3rium vulgo nascitur^ Quod autcm ad adjutoiium graticE

pertinet,quae in Christoest, ipse estomnino.

Quo dure si qiia manent srcleris vestiKia iio^^lii

Irrila perpetua solvent rormidiue ferras ^ :

Xlll. « Sed nulla , inquiuut, compctentibus signis

claruerunt tantae majestatis indicia : quia lar\ alis illa pur-

gatio, debilium curae reddita vita dcfunctis , si et alii

coiisiderentur, Deo parva sunt. » Fatemur quidem et nostalia quaedam fecisse Proplietas ^. Nam in hissignisquid

excellentiusquam mortuos resurrexisse? Fecit hoc Flias,

fecit hoc EHsaeus ^. Nam de magorum miracuhs, utrumetiam mortuos suscitaverint, ilh viderint et qui Apu-leium se contra magicarum artium crimina copiosissime

defendentem, conantur non accusando, sed hiudando

conviucere. Nos legimus, magos .'Egjptiorum artium is-

tarum peritissimos, a Mojse famulo Dci fuissc superatos,

cum illi quaedam mira nefandis artibus agcrent, iilc Deosimphciter invocato , machinamenta eorum cuncta sub-

verteret ^. Sed etipsc Moyscs, ct caeteri Prophetas vcra-

cissimi Dominum Christum prophetaverunt, et gloriam

magnam eidederunt, huncnon tanquam parem sibi, nec

in eadem miraculorum potentia superiorem, sed phmcDominum Deum omnium et homincm propter homincs

factum venturum praenuntiavcrunt. Qui proptcrca et

ipse tahafacere voluit, ne esset absurdum, quce pcr ilJos

fecerat, siipse non facerct. Sed tamcn ct ahquidproprium

facere debuit : Nasci de virgine, a mortuis resurgcrc, in

coelum ascendere. IIoc Deo qui parum putat, quid plusexpectet ignoro.

XIV. Arbitror cnim talia flagitari, quaha gercns ho-

• Virg. Eglog. IV, vcrs. 5.i. —^ Iljid. vcrs. i3 it 14. — 83 i^,.j, j^,,^

22. —* 4 Reg. IV. 35, — ' LxuJ. vii, el seT[.

cxLvi. 33



Ol4 S. AUGLSTINI EPISCOPI

nnnem, facere non debuit. « Nam iii ])rincipio erat Ver-

»bum,et Verbmn

eratapud Deum,

ctDeuserat Verbum,

» ct omnia per ipsum factasuut^. » Num liomine as-

sumpto, alium mundum faccrcdebuit, uteum esse credc-

remus, pcr quem factusest mundus? Scd necmajormun-

dus, iiec isti aetpialis in boc mundo fieri posset. Si autem

minorem faceret infra islum, similiter boc quoque parum

putaretur. Quia ergo non oportebat ut uovum faceret

mundum, nova fecit in mundo. Homo enim de virgine

procrcalus . ct a moriuis in a^lernam vitam resuscitatus,

et supcrco?loscxaltatus, potcnlius fortasse opusest quamniundus. Hic forte respondcnt, se factum hoc esse non

credcre. Quid crgo fiat bominibus, qui minima contem-

nunt, majora non crcdunt? llcdditavita dcfunctis, ideo

crcditur, quia fcccrunt alii, etparum est Deo : caro pro-

pria dc virginc crcala, et a morle in aelernam vitam su-

per coelos levata. idco non creditur, quia ncmo fccit, et

compctit Dco. Ac pcr boc qufe sibi quisque facilia non

t^ctu sed captu putat. a^quo animo accipit: supraea ve-

luti ficta pro falsis ducit. Noli eisesse similis, obsecro te.

XV. Dispulantur baec buius, etomnes queestionumne-

cessariarum sinus perscrutati discussique panduntur :

sed iutelleclui fidcs aditum aperit , infidclitas claudit.

Qucm non movcat nd crcdcndum tantus ab initio ipse

rcrum gcslarum ordo, ct ipsa connexio temporum, prse-

lcritis fidcm de priPsentibus facicns, priora posterioribus

el recentioribus antiqua confirmans? Eligitur unus ex

genle ( -baldfeorum -, pietate lidelissima prceditus, cui pro-

niissa divina post tantam sjcculorum sericm novissimis

temporibus complenda prodantur, atque in ejus semine

omnes gentes hajjiturte benedictionem prcenuntiantur.

Ilic unum Douin verum rolcns univcrsilatis creatorem,

' Joan. r. 1 . — ^ Gen. xii. j.



5l6 S. AIGUSTINI EriSCOPl

(licta, spcrant promissa,doccntpreecepta. Numeroexigui

per munduni disseminantur , populos facilitate mirabiliconvertunt, inter inimicos augentur, persecutionibus cres-

cunt, per afilictionum angustias usque in terrarum cx-

trema dilatantur. Ex impcritissimis, ex abjectissimis, ex

paucissimis illuminantur. nobilitantur, multiplicantur,

prcTclarissima ingenia, cultissima eloquia; mirabilesque

peritias acutorum , lacundorum atque doctorum subju-

gant Cbristo, et ad prsedicandam viam pielatis salutis-

que convertunt. Alternis adversitatibus et prosperitatibus

rerum, patienliam ct tempcrantiam vigilanter exercent ;

mundo declinante in extrema, fessisque rebus aetatem ul-

timam protestante, mullo fidentius, quia et hoc praedic-

tum est, aeternam civitatis coelestis felicitatem expectant.

Atque inter baec omnia contra Ecclcsiam Cbristi impia-

rum gentium infidelitas fremit : cvincit illa patiendo, ct

inconcussam fidem inter obsistentium saevitiam profi-

tendo. rvcvclatae vcritalis, «|ua3 diu promissis mvsticis

velabatur, sacrificio succedente , illa sacrificia quibus

boc figurabatur, tempb ipsius cvcrsione tolluntur. lle-

proba per infidcHtatem gens ipsa Judaeorum a scdibus

extirpala, per mundum usquequaque dipergitur, ut ubi-que portet codicessanctos, ac si propbetiae testimonium,

qua Cbristus et Ecclesia prtenuntiata est, ne ad tempus a

nobis fictum cxisLimaretur, ab ipsis adversariis profera-

tur; ubieliam ipsos prtrdictum eslnon fuissecrcdituros.

Tcmpbi ct simulcra dcemonum, ritusque sacrilegi pau-

latim atque alternatim secundum praedicta propbetica

subvertuntur. Haereses adversus nomen Cbristi, sul) ve-

lamento tamen nominis Cbristi, ad exercendam doctri-

nam sanctae rebgionis, sicut praenuntiatee sunt, pulbdant.

Htec omnia sicut leguntur prcxdicta , ita cernuntur

impleta, atque exliisjam lot ct lantis qucg restant ex-



KPISTOLA CXXXVII. !yij

pectantur implenda. Quanandem mens avidaaeternitatis,

vitaeque prsesentis brcvitate permota, contra liujus di-vinoe auctoritalis lumen culmenque contendat.

XYII. Quae disputationes, quae litterae quorumlibet

pbilosophorum, qu« lcges quarumlibet civitatum, duo-buspraeceplis, ex quibus Cbristus dicit totam LegemPropbetasque pendcre , ullo modo sint comparandae :

« Dibges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo , et

» ex tota anima tua, et ex tota mente tua : et diliges pro-

» ximum tuum tanquam le ipsum^? » Hic pbysica quo-

niam omnes omnium naturarum causae in Deo creatore

sunt. Hic etbica, quoniam vita bona et lionesta non

abunde formatur, quam cum ea quae dibgenda sunt

quemadmodum dibgenda sunt, diliguntur, boc est Deus

et proximus. Hic logica, quoniam veritas lumenque

animae ralionalis , nonnisi Deus est. Hic etiam lauda-

bilis reipublicae salus : neque enim conditur et custo-

ditur optime civitas, nisi fimdamento et vinculo fidei,

firmaeque concordiae. cum bonum commune diligitur

quod summum ac verissimum Dcus est, atque in illo in-

vicem sincerissime se dibgunt bomines, cum propter illum

se dibgunt, cui , quo animo dibgant, occultare nonpossunt.

XVIII. Modus autein ipsc dicendi, quo sancta Scrip-

lura conLexitur, quam omnibus accessibilis, quamvis

paucissimis pcnctrabibs. Ea qute aperta continet, quasi

amicus famiiaris, sine fuco ad cor loquitur indoctorum

atque doctorum. Ea vero quae in mysteriis occukat, nec

ipsa eloquio superbo erigit , quo non audeat accedere

mens tardiuscula et inerudita, quasi pauper ad divitem,

sed invitat omnesbumib scrmone, quos non solum mani-

festa pascat, sed etiam secreta exerceat veritate, boc iu

* Maltli, xxn, 37.



5|fi S. AIT61ISTINI EPISCOPI

proniptis quod in reconditis liabens. Sed ne aperta fasti-

direntur, eadem rursus operla desiderantur, desiderata

quodam niodo renovanlur , renovata suaviter intiman-

tur. His salubriter el prava corriguntur, et parva nu-

triunlur,ct mngna oblectanturingenia. lllebuic doctrinae

inimicus est animus, qui vel errando eam nescit esse sa-

lubcrrimam, vcl odit aegrotando medicinam.

XIX. Yidesquam probxam epistolam fecerim ? Siquid

ergo te movct, atque inter nos pertractari tanti liabes^

non tibi faciat angustias usitatarum epistolarum , velut

custodicndus modus : cjuia et optime nosti quam grandes

eas veteres babuerint, cum abquid agerent, quod expli-

care breviter non valerent. Et si auctorum ad alias litte-

ras pertinentiiim, mos esset alius ; nostrorum nobisinhac

re dignius imitandapraeberetur auctoritas. Inspice itaque

modum epistolarum apostolicarum, vel eorum etiam qui

illa divina eloquia traclaverunt : et non pigeat te vel

multa quaerendo proponere, si multa te permovent ; vel

aliquanto diutius versare quod quaeris , ut quantum fieri

per tales quales sumus potest, noh remaneat dubitationis

nubilum, quod obstet lumini veritatis.

XX. Scio enim excellentiam tuam, quorumdam per-peti obstinatissimas contradictiones, qui propterea putant,

vel putari volunt Cbristianam doctrinam utilitali non

convenire reipublicae , quia nolunt stare rempublicam

firmitate virtutum, sed impunitate vitiorum. Non autem

sicut regi homini, vel cuihbet principi civitatis, ita etiani

Deo quidquid a muUis peccatur inuhum est. Misericordia

vero cjus et gratia praedicata hominibus per hominemChristum, impartita autem per Deum Deique Fihumeumdem ipsum Christum, non deseriteos qui ex ejus fide

vivunt, eumque pie colunt, sivemala hujus vitsepatien-

ter fortiterque cxperiantur, sive bonis cjus misericorditer



EPISTOLA CXXXVIII. 5l^

ac temperanterutantur, aeternum pro utroque prsemiuni

reeepturiin civitate superna atque clivina : ubi jam noDsit moleste tolerantla calamitas, neclaboriose frenanda cu-

piditas, sed soia sine ulla diflicultate, et cum perfecta li-

bertate retinenda Deict proximi charitas. Incolumem feli-

cioremque te misericordissima Uei onmipolcntia tueatur,

Domine illuslrisct nierito insignis. ac prsestanlissime fdi.

Sanctam et in Christo dignissime bonorandam matrem,

cujuspro teDeus precesexaudiat, pro meritis vestris offi-

ciosissime saluto. Sanctus fratcr, et coepiscopus meusPossidius, praestantiam vcstram multum salutat.

EPISTOLA CXXXVIII'.

Domino eximio et merito insignl , cliarissimo ac rlesiderantis-

simo fiUoMARCELUNO, Aur.usTiNus in Doinino salutem.

ylugusUnus ad MarccUinum respondens epislola; i56.

qua nimirum ille peticrat ut mlisfaceret f^olusiano, et

signiflcaret quosdam reprehendere quod Dcus vcterem

Legem abrogasset , nec non asserere doctrinam cvan-

gelicam esse perniciosam reipublica' ; ac dcmum non

deessequi Ayollonii Apuleiiquc magica ludibria mira-

culis C/iristi prccferrent.

I. Illustri viro et eloquentisssimo, nobisque dilectis-

simo Volusiano, non ampliusquamad illud quod inqui-

rendum putavit, respondendum fuit : ad ca vcro quaemilii

pertractanda atque solvenda in epislola tua ipse misisti,

sive ab illo^ sive etiam ab aliis vel suggcrantur vel ingeran-

• Alias V. qurP autein i3S eiat, nuric laa. — ?;cri|)la codcm tiDipoie.



5ao s. alTtUstim episcopi

tur, atl te poriiii pro viiihus nostris pertractala et soluta

millidebueruiit:

nonsic quemadmoiluni dehisagendumest librorum negolio , sed qucmadmodum potestepistolari

sat esse colloquio, ulsi tibivisumfuerit, quieorummotus

quotidianis dispulationibus expcriris, et illis legantur bae

littera?. At si auricubs eorum minus pietate fidei praecul-

tis, sermo iste non sufticil, priusinter nos quod eis putas

sullicere peragatur, tuni demuni ad ilios quod peractum

fuerit perferatur. Multa enim sunt, a quibus sensus eo-

rum si adhuc al)horret et resiht, vel uberiore vel subti-

hore ratione, vel certe auctoritale, cui resistereindignuni

putent, persuaderi aliquando forsitan possint.

11. Ergoincpistolatua posuisti,moveri quosdam: « Cur

hic Deus, qui et Yetcris Testamcnti Deus esse firmatur,

spretis veteribus sacrificiis, delectatus sit novis. iNiliil

enim corrigi posse asserunt, nisi quod ante non recte fac-

tum probarctur ; vel quod semel recte factum sit, nulla-

lenus immutari debuisse. Recte enim lacta dicunt mutari

nisi injuste non posse. » Haec verba ex htteris tuis in has

meas transtuh. Quibus si repondere copiose vehm, tem-

pus me citius quam exempla defecerint, quibus rerum

ipsa natura et opera humana, certa ratione, pro temporum

opportunitate mutentur, nec tamen eadem ratio sit mu-tabihs quaista mutantur. Unde pauca commemorem, ut

ex his excitataquodam modo jam pcr plura simiha vigil

currat intentio. Nonne hyemi aestas addito sensim calore

succedit? Nonne diurnis tempora nocturna vertuntur?

Quoties nostrae variantur cCtates? adolescentias pueritia

non reditura cedit; juventus adolescentiae non mansurasuccedit ; finiens juventutem senectus morte finitur. H^comnia mutantur, nec mutatur divinaeprovidentiae ratio,

qua fit ut ista mutentur. Non autem opinor cum agri-

cohi icstate ahud jusscrit, quam jusserat hjeme, ratiomu-



EPISTOLA CXXXVIII. 52 1

tatiir agricultur», Et cum nianc surgit, qui nocte quiesce-

bat, vitfe consiliuni noii mutavit. Aliud magister adoles-

ccntiquam pucro soleat, imposuil. Doctrina igitur cons-

tans, mutato praecepto non mutata mutavitinstructionem.

111. Nam magnus illc nostrorum tcmporum medicus

Vindicianus, consultus a quodam , dolori ejus adhiberi

jussit quod in tempore congruere videbatur ; adbibitum

sanitas consecuta est. Dcinde post annos aliquot eademrursus corporis causa commota, boc idem ille putavit

adbibendum; adhibitum vertit in pejus. iVJiratus recur-

rit ad mcdicum, indicatfactum : atille uterat acerrimus,

ita respondit : « Idco male acceptus es, quia ego nonjussi : ))Ut omncs qui audissent, parumque hominem nos-

sent, noneum artemedicinalifidere,sednescio quaiUicita

potentia putarent. Lndc cum csset a quibusdam posteastupentibusintcrrogatus, aperuit quod non intellcxerant,

videlicet illi Eetati jam non boc se fuisse jussurum. Tan-lum igitur valet ratione atque artibus non mutatis, quid

secundum cas sit pro temporum varietate mutandum.lY. JNon itaquc verum cst quod dicitur, Semel recte

factum, nullatenus esse mutandum. Mutata quippe tem-

poris causa quod recte antc factuni fuerat, ila mutari

vera ratio plerumque flagitat, ut cum ipsi dicant recte

non fieri si mutetur, contra veritas clamct, recte non (ieri

nisi mutetur : quia utrumquetunccrit rectum, si eritpro

temporum varietate diversum. Quod cnim in divcrsitate

personarum uno tempore accidere potest, ut liuic liceat

aliquid impunefacere, nonHceat illi; non quod dissimilis

res sit, sed quod is qui facit : ita ab nna cadcmquc per-

sonadiversis tcmporibus, tunc oportct aliquid fieri, tunc

non oportet ; non quod sui dissimilis sit qui facit, sed

quando facit.

V. Ileec quaestio quam late pateal, profecto videt, quis-



551« ». AU61T8TINI EPISCOPJ

quis pulchri aptiquedistantiam sparsam quodamiiiodo in

universitate rerum valet, neque negligit intueri. Pul-

clirum enim per se ipsum consideratur atque laudatur,

cui turpe ac deformc contrarium est. Aptum vero, cui

ex adverso est ineptum, quasi religatum pendet aliunde,

nec ex semelipso, sed ex eo cui connectitur, judicatur :

nimirum etiam decensatque indecens, vel hoc idem est^

vel perinde habetur. Age nunc ea quse diximus, refer adillud unde agitur. Aptum fuit primis temporibus sacrifi-

cium, quod prasceperat Deus, nunc vero non ita est. Alitid

enim praecepit, quod huic tempori aptum esset, qui

muho magis quam homo novit quid cuique tempori ac-

commodate adhibeatur; quid quando impertiat, addat,

auferat, detrahat, augeat, minuatve, immutabihs muta-

bihum sicut creator ita moderator, donec universi saecuh

pulchritudo, cujus particulte suntj quae suis quibusque

temporibus apta sunt, velut magnum carmen cujusdam

ineffabihs moduLitoris excurrat, atque inde transeant in

a^ernam contemplationem speciei qui Deum ritecolunt,

etiam cum tempus est fidei.

VI. Falluntur autemqui existimant, haec Deum jubere

causa suae utilitatis vel voluptatis. Et merito moventur,

cur Deus ista mutaverit, quasi delectatione mutabih aliud

sibi jubens offerri illo prius tempore, ahud isto. Non au-

tem ita est. INihil Deus jubet quod sibi prosit, sed ilhcui

jubet. Ideoverus est Dominus, qui servonon indiget, et

quo servus indiget. In ea quippe Scripturaquae Velus di-

eitur Testamentum, eteo tempore quo adhuc illa offere-

bantursacrificia, quas hoc tempore nonofferuntur dictum

est : « DixiDomino, Deusmeuses tu, quoniam bonorum)) meorum non eges ^, » INec illorum ergo sacrificiorum

egebat Deus. nec cujusquam eget unquam, sed rerura

» sal XV, -i.



EPISTOLA CXXXVIII. 5l3

diviuitus imparlitariim, vel imbiiendo virlutibus anittio,

vel eeternae saluli adipiscend^e, quapdam signa sunt , quo-

rum eelebratione atque functione , non Deo, sed nobis

utilia pietatis ofiicia exercentur.

VII. Nimis autem longum est, convenienter disputare

de varielate signorum, quse cum ad res divinas perlinent,

Sacramenta appellantur. Sicut autem non ideo mutabilis

bomo quia mane aliud, aliud vespere; ilhid hoc mense ^

illud alio ; non hoc isto anno quod illo : ita non ideo mu-tabihs Deus, quia universi saecuh priore volumine ahud j

ahud posterioresibi jussit offern, quo convenienter sig-

nificationes ad doctrinam rehgionis saluberrimam per-

tinentes^ per mutabiha tempora sine uUa sui mutatione

disponeret. Nam ut noverint, quos haec movent. jam

hoc fuisse in ratione divina, nec cum ista nova consti-

tuerentur, subito priora disphcuisse velut mutabih vo-

luntate, sed hoc jam fixum et statutum fuisse in ipsa

sapientia Dei, cui de riiajoribus etiam rerum mutationi-

bus, eadem Scriptura dicit: « Mutabis ea et mutabun-» tur : tu autem idem ipse es ^ : » insinuandum est eis,

mutationem istani sacramentorum Testamenti Veteris et

Novi etiam praediclam fuisse propheticis vocibus. Ita

enim videbunt, si poterunt, id quod in tempore novumest, non essenovum apud eum, qui condidit tempora, et

sine tempore habet omnia, qu?e suis quibusque tempo-

ribus pro eorum varietate distribuit. Nam et in illo

Psalmo, unde commemoravi aliquid ; quo demonstrarem

non egere Deum sacrificiis nostris , cui dicitur : « Dixi

wDomino, Deus meus es tu, quoniam bonorum meorum» non eges : » paulo post legitur ex persona Christi : « Non

» congregabo convenlicula eorumde sanguinibus^, » hoc

est, pecorum victimis, quibus prius congregabantur con-

> Psal. c[, 5.8. —"i Id. XV, 2.



524 *• AUGLSTINl EPISCOPI

venticula Judrt^oruni. Et alibi dicit : « Non accipiam de

» manu tua vitulos nequedc gregibus tuishircos'^.» Et alius

Propheta : «Ecce, inquit, dies venient, dicit Dominus, et

» confirmabo super doraum Jacob Testamentum Novum ,

»non sicut Testamentum quod disposui patribus eorum,

» cum eduxi eos de terra.Egypti -. » Et ahamulta sunt de

hac re testimonia, quibus hoc Deum facturum esse prae-

dictum est, qu?e commcmorarc nunc longum est.

YIU. Hicjamsi salis constitit, quod recteaho tempore

posse constitutum est, idcm recte alio tempore posse mu-tari,mutantisopere, non dispositione mutata, quam dispo-

sitionem intehigibihs ratio continct, ubi sine tempore si-

mul sunt, quae in temporibussimul fieri non possunt, quia

tempora non simul currunt : quispiam fortassisexpectet

causas anobis ipsius mutationis accipere, quod ipsenostiquam prohxi sit negotii. Verumtamen breviter dicipotest,

quod homini acuto fortasse suffecerit, ahis sacramentis

praenuntiari Christum cum venturus esset, ahis cum ve-

nisset annuntiari oportuisse: sicut modo nos idipsumlo-

quentes, diversitas rerum compuht etiam verba mutare.

Siquidem aliud est praenuntiari, ahud annuntiari: ahud

cum venturusesset, ahud cumvenisset.

IX. Nunc deinde videamus quale sit illud, quod in

epistoh\ tua sequitur. Adjecisti enini eos dicere, « QuodChristi praedicatio atque doclrina reipublicae moribus

nuha ex parte conveniat cujus lioc constet esse praecep-

tum, ut nuHi mahim pro malo reddere debeamus ^, et

percutienti aham praebere maxiUam, ct pahium dare ei

qui tunicam auferre perstiterit "^, et cum eo qui nos an-

gariare voluerit, ire dcbere spatio itineris duphcato. Quae

omnia reipublicae moribus asseruntur esse contraiia. Nam• Psal. Ni.i\, i). — 2 jpiem. x\xi , 3i. —^ Rom. xn, 17. —^ M;illli.



LPISTOLA CXXXVm. O-lil

quis, inquiunt, tolli sibi ab liostc aliquid ])alinlur, vel

Romanae provinciae dcpraedatoribus non mala vclil belli

jurereponere?» Haec atque liujusmodi vcrl)a oblrectan-

tium, sivenon obtrectando, scd quaerendo tali.i loqucn-

tium, operosius fortasse refellcrem, nisi bae disccptationes

habercntur cum viris liberaliler institutis. Undc quid

opus est ut diutius laborcmus, ac non ipsos polius pcr-

conteraur, quomodo potcrant gubcrnare alqiic augcre

rempublicam, quam cx parva ct inopi magnani opulen-

tamquc fecerunt,. qui acccpta injuria ignosccrc quamperscqui malebant^? Quomodo Caesari administratori

utique reipublicae morcs cjus cxtollcns Ciccro dicebat ^,

quod nihil oblivisci soleret nisi injurias? DicciKit enim

hoc tam magnus laudator, aut tam magnus adulalor : scd

si laudator, talem Caesarem noverat;si autcm adulator,

talcm esse debereosteudebat principemcivilatis, qualem

illuni faliacitcrpraedicabat. Quid est autem non reddere

malum pro malo, nisi aJ)borrere ab ulciscendi libidine?

quod est accepta injuria iguosccre malle quam pcrsequi,

et nihil nisi injurias oblivisci.

X. Haec cum in eorum leguntur auctoribus, cxclania-

tur et plauditur; describi atque praedicari morcs viden-

tur, quibus diguum esset exurgere civitatem,

qute tot

gentibus imperarct, quod accepta injuria ignosccrc quampersequi malcbant. Cum vcro legiLur pra^cipicnle auc-

toritate divina non reddcndum malum pro malo "\ cuni

haec tam salubris admonilio congrcgationibus populorum

tanquam publicisutriusque scxus afque oninium tr-tatum

etdignitatumscholisdcsuperiorcIocopersonat,accusaturreligio tanquam inimica rcipublicae. Qua3 si ut dignum

est audirctur, longc mclius Romulo, Numa, Bruto, cae-

terisquc illis Pvomanae gcntis pnieclaris viris constituerel;

1 Sa'ustii C:aliliii. ~ '^ Oiat. \no Q. I.igarii), —^ Mallli xn, 17.



526 S. AUGUSTINI EPISGOPI

cousecraret , firmaret, augerelque renipublicam. Quid

enim est respublica nisi res populi ? Res ergo communis,res utiqae civitatis. Quid est autem civitas , nisi multi-

tutlo hominuminquoddam vinculumredactaconcordiae?

Apud eos enim ita legitur : « Brevi multitudo dispersa

atque vaga, concordia civitas facta erat. » Qute porro

praicepta concordiae in suis templis unquam illi legenda

censuerunt ? quandoquidem miseri quaerere cogebantur

quonam modo sine odensione cujusquam eorum discor-

des interse deossuos colerepossent :quossi imitari dis-

cprdaudo vellent, rupto coucordias vinculo civitas labe-

retur; quod postea paulatim decoloratis corruptisque

moribus agi coepit per bella civilia.

XI. Quanta vero pra^cepta concordia3 non bumanis

disputationibus exquisita , sed divina auctoritate con-

scripta in Cbristi Ecclesiis lectitentur, quis vel ab illa

rcligione alienus , ita surdus est ut ignoret? Ad boc enim

ct illa pertinent, qua; malunt exagitare quam discere,

alteram percutienti pra^bendam esse maxillam , volenti

auferre tunicam dandum etiam pallium, cum angariantc

duplicandam viam. IIoc quippe fit, ut vincatur bono

malus, imo in bomjne malo vincatur bonQ maliim et

homo bberetur a malo, non exteriore et alieno , scd in-

linio , ac suo quo gravius et perniciosius quam cujusvis

hostis extrinsecus immanitate vastatur. Qui ergo vincit

bono malum, patienter amittit temporalia commoda, ut

doceatquam pro lide atque justilia contemnenda sint,

quee ille nimis amando fit malus; ac sic injuriosus ab eo

ipso, cui fecit injuriam, discat quaba sint proptcr qua3fecit injuriam, atque in concordiam ,

qua nihil est uti-

lius civitati, poenitens acquiratur, victus non ssevientis

viribus ,"sed benevolentia patientis. Tunc enim recte fit,

cum videtur ci profuturum esse propter quem fit, ad



EPISTOLA CXXXVIII. 627

operandam in eo correclionem atque concortliam. Hoc

cefte animofaciendum est, etiamsi alius exitus

consequa-lur, nec corrigi velit atque pacari, propter quem corri-

gendum atque pacandum, velut curandum etsanandum ,

adliibita est isla medicina.

XII. Alioquin si verba attenderimus , eorumque pro-

prietati serviendum putaverimus, non cst praebenda

maxilJa dextera , si sinistra fuerit percussa. « Quoniam

» si quis te^, inquit , percusserit in maxillam dexte-)j ram ,

praebe illi et sinislram^. » Magis autcm sinistra

percutitur, quod ad dexteram ferientis facilior ictus est.

Sed sic intelligi solet, ac si dictum esset : Si quis in te

meliora fuerit persecutus, et inferiora ei proebe, ne viuT-

dictae potius quam patientiae studens contemnas seterna

pro temporalibus, cum polius temporalia pro a^ternis

contemnenda sint, tanquam sinistra pro dexlris. Haec

semperfuit sanctorum Martyrum intentio : vindictacnim

ultima juslc poscitur, quando nullus jam restat correc-

tionis locus , extremo scilicet summoque judicio. Nuncvero cavendum est, ne vindicandi cupidilate amittatur

(ut nibil aliud dicam) ipsa patientia , quge pluris est

habenda quam omne quod polest cliam invito inimicus

auferre. Namque alius Evangelista in eadem sententia

nuUam fecit dpxterss mentionem'^, sed tantum maxillam

et alteram nominavit, ut aliquanto distinctius inteliige-

rctur in alio, ipse autem simpliciter eamdem patientiam

Gommendaret. Paratus itaque debet esse liomo justus et

pius, patienter eorum malitiam sustinere, quos fieri bo-

no5 quaerit , ut numerus potius crescatbonorum , non ulpari militia se quoquc numero addat malorum.

XIII. Denique ista preecepta magis ad praeparationcm

cordis ,quae intus est

,pertinere

, quara ad opus qiipd in

ividelib. i. De sermoDC Domini in monte, cap. 20. — ' Mattb. v, '9,

—3 Luc. VI, 59.



528 S. AUGUSTINl EPJSCOPI

apcrto llt, ut tcncatur in secreto animi paticntia cumbenevolentia , in manifcsto autem id fiat,

quodeisvidetur

prodcssc possc,

quibus bcne vellc debemus , hinc liquido

ostenditur, quodipsc Dominus Jesus exemplum singulare

paticnticC, cum percuteretur infaciem , respondit : « Si

» male dixi, exprobra de malo : si autem bene quid me» caedis^? » Nequaquamigitur praeccptum suum, si vcrba

intucamur, implevit. INcquc enim prEebuit pcrculienti

alteram partem, sed potius probibuit , ne qui feceratin-juriam augeret : ct tameii paratus vencrat , non solum

in facicm percuti , verumctiam pro bis quoque a quibus

hasc patiebatur crucifixus occidi , pro quibusait in cruce

pendens : « Pater, ignoscc illis,

quia ncsciunt c|uid fa-

» ciunt^. » Nec Paulus apostolus praeccptum Domini et

magistri sui vidctur implesse , ubi etiam ipsc percussus in

faciem , dixit principi sacerdotum : « Percutiet te Deus

» paries dcalbatc : scdcs judicans mc sccundum Lcgem,

» ct contra Legem jubes me percuti"'? » Et cum a cir-

cumstantibus diceretur : « Injuriam facis principi sacer-

»dotum, » irridenter cos admonere voluit quiddixerit, ut

qui saperent intelligerent jam destruendum esse advcntu

Christi parictem clealbatum , hoc est, hypocrisim sacer-

dotii Judccorum. Ait quippe : «Nescivi, fratres, quia

» princeps est : scriptum cst enim : Principi popuh tui

» Kon malediccs'^ : » cum procul dubio, qui in eodem

populo creverat, atquc ibi Lege fuerat eruditus, illum

principem sacerdotum nescire non posset, nec eos , qui-

busila notus erat, uilo modo fallerct quod nesciret.

XIY. Sunt ergo ista praecepta patientite semper in

cordis praeparationc retinenda , ipsaquebenevolentia, ne

reddatur malum pro malo , semper in voluntate com-

' Joan, xviii, 2?. — 2 Luc wm ^ 34. — ^ Act. xxni, J. —* Exud.

xxn, 28.



EPISTOLA rXXXVIlI. 5Qf)

plcnda cst. Agenda sunt aulcm nmlta ctiam cum invitis

hcnigna quadani aspcritate plcctcndis, quorum potius

utililati consulcndum est quam voluntati ; quod in prin-

cipe civilatis liiculcntissimc illorum litterae laudavcrunt.

Nam in corripiendo filio quamlibct aspcrc, nunquamprofcclo amor patcrnus amittitur. Fit tamcn quod nolit

et doleat,

qui etiam invitus videlur dolore sanandus. Acper hoc si tcrrcna ista rcspublica praeccpta cbri>^tiana

rustodiat, et ipsa bella sinc ])cncvolentia non gcrentur,

ut ad pietatis justitiaequc pacatam societatem victis faci-

lius consulatur. iNam cui liccnlia iniquitatis cripitur,

utiliter vincitur : quoniam nibii cst infclicius feJicitate

peccantium. qua pnenalis nutritur impunitas, ct mala

voluntas vclut bostis interior roboratur. Sed pcrversa et

aversa corda mortabum , feliccs res humanas putant,cum tectorum splendor attenditur. et lalios non attendi-

tur animorum; cum tbeatrorum molcs cxtriinntur, et ef-

fodiuntur fundamcnta virtutum; cum gioriosa cst cflTu-

sionis insania , et opera misericordiae dcridentur; cum ex

bis quae divitibus abundant, hixuriantur bistriones, et

necessaria vix liabent pauperes; cum Dcus. qui doctrinae

suae publicis vocibus contra boc malum pubbcum cla-

mat, ab impiis popuiis blasplicmatur, ct dii tnlcs requi-

runtur, inquormn honorem caipsa tbeatrica corporumet

animorum ficdccora cclcbrrntur. Haec si Deus pollere

pcrmittat. tunc indignatur gravius : Jisec si impunita

dimitlat, Innc j)imit infestins. C-um vcro cvcrtit subsi-

diun) viiiorum. ct copiosas bl)idincs ino])CS rcddit . mi-sericorditcradversatur. Miscriconiitcrcnim,si ficriposset,

etiain bella gcrcrentur a bonis, ul Hccnliosis cupiditati-

hus domilis baec vitia pcrdcrcnlur, cpj;p juslo imperio vel

extirpari vel premi dcbucruiU.

XIY Nam si cbrisliann disciplina omnia hella cnlpa-

(XLVi. .34



53o S. ALGUSTINI EPISCOPT

rct , hoc potius niilitibus consilium salutis petenlibus in

Evangelio diccrctur, ut abjicerent arma , seque omninomilitice subtrahercnt. Dictum est autem eis : « Neminera» concusseritis , nulli calumniam fcccritis, sufliciat vobis

>' stipentlium vestrum^ » Quibus proprium stipendium

suflicere debere prtecepit , militare utique non probibuit.

Proindc qui doctrinam Cluisli adversam dicunt essc rci-

publiccie, dcnt excrcilum talcm quales doctrina Christi

csse mihtes jussit, dent talcs provincialcs, talcs maritos,

talcs conjugcs, tales parentes, talesfilios, tales dominos,

tales servos , talcs reges, tales judices , talcs denique de-

bitorum ipsius fisci rcddilores ct exactores, quales esse

praecipit doctrina cbristiana, et audeant eam dicere ad-

versam csse reipublica^, imo vero non dubitent eam con-

iiteri magnam , si obtcmperetur, salutem esse reipublicce.

XYl. Ut quid autem ad illud respondeam quod di-

cunt-, perquosdam Imperatores cbristianos multa mala

imperio accidisse llomano? Haec generalis conquestio

calumniosa est. Nam si apertius certe de prcTteritis Impe-

ratoribus aliqua commemorarent, possem similia vel

fortasse etiam graviora dc Imperatoribus non christianis

et ego commemorarc, ut intelligereut vcl bominum biecesse vitia , non doctrinae; vel non Imperatorum , sed alio-

rum sine quibus Impcratores agere nihil possunt. Ex

quo enim tcmporc pcssum irecoeperitPvomana respublica,

satis liquct^, littcrie loquuntur ipsorum, longe antcquam

Christi nomcn cluxissct in terris dictum cst : « urbcm

venalem , ct mature pcrituram si emptorcm invcncrit^ ! »

In libro etiam bclli Catilinae, ante adventum utiqueCbristi, idcm nobilissimus bistoricus corum non tacet

quando primum insucverit excrcitus populi Ilomani

• Luc. III, 1 4. — -I ib. 4. Dc civit, Dei , cap. i. —3 [.;|, ^. De civit.

Dei , c^p. 1 S, —* Salluslii J isurlh.



EPISTOLA CXXXVllI. 53 l

amare,potare, signa tabulas piclas, vasa caelata mirari,

ea privatim ct publice rapere , dlubra spoliare, sacra

profanaque omnia polluere. Quantlo ergoncc hominibus,

nec ipsis etiam quos deos putabant. morum corruptoram

etpcrdilorum avaritia riipacitnsfjuc parcebat, tunc coepit

pcrire laudabile iilnd decus salusque rcipublicae. Quos

dciude vitia pcssima succcssus habuerint, et quanto hu*

manarum rerum malo illa iniquitas prosperata sit , nunclongum cst dicerc. Audcant Satyricum suum garriendo

vera diccntciii :

f ervcilial raslas humllii foiliiua Laliiiaa

Qiiondam , ncc vifiis oonlingi parva siuebat

Ticla lalxir, somniqiie brevp;, (l vtllere lliusco

\ pxalre (jU!?e?|ue nianus, ac iiroximus Urbi

Annibal , et stantes Coilina iii tune mariti.

Niinc paliiniir lonijfc pacis mala , sa?vior arniis

Liixuria inciibnil, victumqiie iilciicilur orbeni.

Nullum crinien abest, facinusqiie liiiidinis, ex qiio

1'auperlas Ronaana perit '.

Quid ergo expectas , ut ego cxaggerem,

quanta mala im-portaverit successu prospero iniquitas sublevata

,quandb-

quidem et ipsi, qui ahquaiito prudentius attenderunl,

A phis dolcnd^m viderunt paupcrtatcm,

quam opulentiam

pcriisse Ilomanam? Tn illa enim niorum integritas serva*

l)atnr ; pcr hanc autem non muros urbis, sed mentes

ipsius civilalis dira nequitia omni bostc pejor irrupit.

XV IJ. Cralias Domiuo Dco noslro,

qui contra ista

maia misit nobis adjutorium singuLirc. Quo enim noil

lollcrct, qucm non invoJvcrct , in quod profundum nohdcmcrgcnt fluvius istc horrcndgp ncquitia? gcncris hu-mani. nisi crux Chri^ti in tanta vclut mole auctoritatis

eminentius firmiusquc figcrctUr, cujus apprchcnso ro-

• Juvcnal. Sat 6.



532 S. AUr.USTINI EPISCOPI

l)orc, stabilcs csscmus, nc male suadcntium, vellnmala

impcllcnlium , tain vasto nuindi hujus gurgite abrepti

sorheromur? In ista cnim colluvic morum pessimorumet

veteris perditee disciplinte . niaxime venire ac subvenire

debuit cfielcslis aucloritas,

qua? voluntariam pauperta-

tem, cjUiC continentiam, bcnevolenliam, justitiam, atque

coucordiam , vcramque pielatem persuaderet, caeteras-

cj[ue vitiT- luminosas vaiidasque virtutes; non tantum

proptcr istam vitam honestissime gercndam, nec tantum

proptcr civitatis tcrrenae concordissimam societatem ; ve-

rumetiam propler adipiscendam scmpiternam sahilem ,

et scmpitcrni cujusdam populi cot^lcstem divinamque

rempubhcam, cui nos cives adci^cit fidcs, spcs, charitas

ut quandiu inde pcrcgrinamur , feramus cos , si corri-

gcre non valemus , qui vitiis impunitis volunt starcrem-pubhcam ,

quam primi Uomani constituerunt auxcrunt-

que virtutibus , elsi non habenlcs veram pietatem erga

Deum vcrum, quae illos ctiam in aeternam civitatcm pos-

sct salubri rchgionc pcrduccre ; custodientcs tameu

quamdam sui gcueris probitatcm,

quae possct terrenae

civitati constitucndae , augcndns , conservandaequc sufli-

cere. Deus enim sic ostendit in opulcntissimo ct praeclaro

imperio iiomanorum, quanlum valcrcnt civik^s cliam sine

, vera rehgione virtutes , ut intelhgcretur hac addita fieri

homincs cives aUcrius civitatis, cujns rcx vcritas , cujus

lcx charitas , cujus modus petcriiit.is.

. XYIU. Quis aulcm vcl risu (hi^uum nou pulct, quod

Apoilonium ct Apulcium, caetcros(|uc magicarum artium

peritissimos couferrc Christo, vcl etiam praefcrrcconan-

tur , quanquam lolcrabilius ferendum sit , quaudo istos

ei polius comparant quam dcos suos? Multo enim mc-

hor , (juod fatcndum est, Apolionius fuit. quam lot

stuprorum auclorct pcrpctrator.qucm Jovcm nominant



EPISTOLA CXXXVill. 533

Ista, iiKjuiunt, iabulosa sunt. Adhuc crgo lauclcnt rci-

publicae luxuriosani , liccntiosam, planeque sacrilcgam

felicitatcm, quoe islatlcorum ])iobra confinxil, (pias non

solum in fabulis audicnda posuit, vcrumcliam in thca-

tris spectanda proposuit , u!ji crimina plura csscntquam

numina , qua^ ipsi dii sibi cxhibcri habcbanl libcnlcr ,

qui in suos cuiluics \ itu!ii:;uc dcljucrunt, quod ca sallcm

vidcrcnt paliculcr. Scd non ij)si, inquiunt , sunt , qui

talium iabularuni riieudacio cclebranlur. Qui crgo sunt

isli, qui taliuui lurpiludinum cclebralionc ])Iacantur?

Jlorum diemonum j)crvcrsilatcm atquc fallaciam, per

quos ct magicae artcs humanas mcntcs decipiunt , quia

])rodidit Christiana doclrina, quia mundo nnivcrso pa-

lcfccit, {|uia Angclos sanclos ab corum malignilale dis-

tin\il . quia cavcndos potius , et quemadmodum cavcre-

tur admonuil, rcipiiblicfc dicilur inimica ; ([uasi non si

omnino pcr islos cssct tcni])oraIis obtincnda fclicitas,

quaelibet potius fuerat infclicitas eligenda, Sed ncquc

hinc Deus voluit dubitari , (jui ])rinium j^opulum unumvcrum Dcum colcntcm . deos aut(nn falsissimos contem-

nentcm, quandiu oportuit Vetus Tcstamentum , ubi ve-

lamentum Testamcnti Novi est, obumbrari , tanta rerum

terrenarum fclicilalc honcstavit , ut quivis intclligat

ncc ipsam esse in da?monum potcslatc , scd in illius

unius, cui Angeli scrviunt, qucm dicmones conlic-

miscunt.

XIX. Apuleius cnim , ut dc illo potisiimum ioqua-

mur, qui nobis AiVis Afcr cst nolior, non dico ad reg-

num , sed ne ad aliquam quidcm judiciariamrcipublicae

potcstatcm cum omnibus suis magicis ailibu5 ])Otuit j^cr-

venire, honeslo patriic suie loco nalus. ct libcralitcr

cducatus, magna(jue jira^ditus cloqucnlia. i\i\ iorlc ista

ut j)hiIosojdius voluntalc conlcnij)sit , (jui s.ccrdos ])ro-



534 5. AIGUSTINI EPISCOPI

vinciae ^, pro magno fuit , ut munera ederet , venato-

rescjue vesliret (6'i) , et pro statua sibi apud Coenses

locanda, e\ c[ua civitale liabeLat uxoreni , adversus con-

tradiclioncm (|uorunulam civium litigaret? Quod poste-

ros ne lalcret, c^usdeni iitis Oralionem scriptam me-niorite commendavil. l)uod crqo ad islam tcrrenani

pertinet felicitatem, fuit magus ille cpiod potuil. Lndeapparet eum niliil amplius fuisse . rion cpiia noluit , sed

f[uia non [)Otuit. Ouanc[uam et adversus ciuosdam c[ui

ei magicarum artium crimenintenderant, elocpicnlissime

se defendit. Unde miror laudatores ejus,

qui eum ncscio

qucfi fecisse miracula illis artibus praedicant, contra ejus

defensionem tesles cssc conari. Sed viderint utrum ve-

rum ipsi pcrbibeant leslimonium , et ille falsam defen-

sionem. Jllud si sapiunt, attendant, c|ui magicas artes

non utic[uc nisi pro feiicitate terrena vel damnabili cii-riositate concjuirunt, vel ab eis innocentes

,periculosa

lamen eas admiratione collaudant , ct videant David

nostrum sine uliis talibus artibus . ex paslore ovium pcr-

venisse ad rcgiam dignitatem cujus et peccata el merila

fidelis Scripturanon tacuit ; ut sciremus et quibus modis

non olfenderetur Deus, et quibus modis placaretur of-

. fensus.

XX. Quantum autem attinet ad miracula , c|ua^- bu-

raanis sensibus stupenda monstrantur . multum errant,

f[ui Propbetis sanctis miraculorum magnorum nobilitate

prjEstantibus magos comparant; ([uanto magis si eos

comparent Cbristo, quem Propiielye ilb. c[uibus magi

quilibet nuUo modo sunt comparandi, prtenuntiaverunt

esse venturum , et secundum carnem quam sumpsit ex

virgine, et secundum divinitatem,

qua nunquam se[)a-

ratur a Patre ? Yideo me fecisse prolixissimam Kpisto-

' Fo/-(e sacenloti.



EPISTOLA CXXXVIII. 535

lam , nec tamen de Christo dixisse omnia ,quEe vcl eis

qui tardiore ingenio clivina non valcnt asscqui , vcl cis

qui licct acute movcantiir , contcntiosum tamcn sludium

ct praeoccupatio diuturni crroris, ab intclligcndo im-

pcdit, suiricere utcumque possiut. Yerumlamcn cog-

nosce quid eos contra movcat , al({ue rcscribe, ut vel

Epistolis vcl libris , si adjuvcrit Dcus, ad omnia res-

pondere curemus. Sis in Doniino fclix, gratia et miscri-

cordia ejus, Domineeximieet merito insignis, charissimeac desiderantissime fdi.

FiMS TOMi CLMESIMi Oi; ADR AGF.SJMI-SEXTI.



ANNOTATIONES.

ANXOTATIO I

j [)ai;. 7.

Huuc illiiin csbc Painmachiuni rionianiin) civcm ac

Senatorcm claribsimuni non clubilamus, f|ui iuit gcner

PaulrC , PauliniC maritus . et Jlieronymo plurimum fa-

niiliaris.

AiNÔTATlO (2) pag. l'i.

Sic iu MSS. At apud Lov. Labctur taiitum , Dilec-

tissimo fratn Tlieodoro Auiûstiiius : praetereaque

Theodorus in praeiixo illicargumcnto diciturepiscopus :

quae dignitas undc ipsi atferatur ignoramus : ccrtc nou

exfratris

appeilatioue , ({uam Augustiiius sn])raiii

E[)is-tola 53 Generoso viro laico dcFcrt; imoliaireticis intcr-

dum et paganis, ut vidcrc est in Epistolis qo ct '2o'2.

Denique liunc. opinamur. Tlieodoruni curn Maximodesignat Auguslinus in l-lpiit. 85. liisrc vcrbis : Cha-rissimi filii iiici l>oiio:abi!cs riri . qnibus ncmpcscri[>-

scrat l^pist. 6';.

A.N.NoiAiio (3) [);ig. 14.

Hicc^t. nisi f:i!!inuir . illc ij)sc cujiiscx nominc 1'auli-

num saiutat Auîibtinus in l']p!:l. 3i. n, o. Bealissiinus



538 ANNOTATIONESe

fmter Severus de comUscipnlalu nostro Melevitance.

antistes ecclesice , ctc.

ANXOTATIO [f\) pag. q5.

In lib. 2. contra litt. Pctiliani c. 83. lugere adhucse dicit Auguslinus facinus istud Crispini Calamensis

episcopi Donatistce,

qui cum einissct possessionem , nondubitavit, uno , ut ait, terroris impctu octogintafermeanimas miserabili gemitu mussitantes rebaptizanclo

suhmergere.

ANNOTATIO (.5) pag. 29.

Hieronymus alludit ad apologum -Esopi, qui finxit

mortalium qucmque peramsuam, seumanticam propriis

vitiis plenam retropendentem gestare, aliorumvcro man-ticam ante se respicere : quo spectat illud Persii in Sa-

tyris , Ut netuo in sese tentat descendere nemo ; sed

prcecedenti spectatur mantica tergo.

ANNOTATiO (6) pag. l\().

Hieronymus in Episl. 68 conqueritur maledicta Ruf--

fini studio ejusdem ad Africam pervenisse : respoudet

Augustinus nescire se qu^e in ipsum maledicta isthuc

pervenerint.

ANNOTATIO {j) pag. G^.

Phalarica genus tcli cst. in niodum haslas pricgrandi

ferro munitum> quod torlilihus nervis. aut machina qua-

dam belHca magnoimi>ola uiiilchalur.



ANNOTATFONES. ^Sg

ANNOTATIO (8) pag. 'J^.

Censorem illum ex iiominc indicat et lepide suggillat

riicronymus in Jon. cap. 4 l^is vcrbis : Fn hoc loco qiii-

(lcun Cantheliiis de antiquissiino gcnere Cornelio-

riLi)}., sive, iit ipsc juctiit , de stirpe Asinii Pollionis

dadiun Romcc dicitur ine accusasse sacrilegii, quodpro cucurbita hcdeixun translalerini : timait vide-

licet ne si pro cucarbilis hederce nascerentur , andcncculle et tenebrose bibcret non haberet,

ANKOTATIO (9) pag. Q^.

ForLiinaUim in disputationc vincil Augustinus, cumadhuc presbjter esset, ex lib. i. Retract. c. 16. Jam vero

episcopus aliam cum Felicc ,qui Hipponem vtnerat

eumdcm scndnatu.rus eriorem, ut ait in lib. 11 . Rcliact.

c. 8. disputationem habuit , anno scihcet l\o\. ex Actis

cum Fclice. Huic ergo Epislolam lianc scriplam fuissc

suspicari licet.

ANNOTATIO ( I o) pag. IIQ.

Denique Hieronymus accessisse videtur ad Auguslini

sententiam in lib. i. adversus Pelagianos c. 8. ubi in-

ter episcopos irreprchensibilcm aut nullum aut rarum

essc dicit , quippe cum vel ipsc Petrusjiixta apostolum

Paulum rcprchensibilis fuerit. (Juis iiKhgnabilur , in-

f[uit, id sibi denegari . qaod princcps Apostoloram

lion habuit P

ANNOTATIO (ll) pag. 1 26.

Colhitioni Carthaginensi inlerfuit Novalus Sitifen-



34o AxNJNOfAXlONES.

sis episcopus , ibrle au idcni ipsc cui liaec Epislola

scripLa est.

ANNOTATIO ( 1 2) pag. ['l^J.

Aiilca sic logebalur , Sed (Liin hiliiia liiigua ciijus

iiiojjij , clc. . nKinifcslo cnojc , ([ui nunc dcnuini coi'-

j'gil!ir c.\ Anlonii Arnakli Doct .Sorb. conjcctura. Namjllis rcgionibus ncccssarios iuissc ministros Punica lin-

gua instructos, nec eos tamcn facile obvios, intelligimus

ex Epist. 209. ad Coelestinum , ubi Augustinus scribit.

yiptuiii locu illi coiigruumque T'e(juirebain, quiet Pu-iiica /iiigua esset inslructus.

ANNOTATIO ( I 3) pag. 1*28.

('alef|uensem ecclesiam administrabat Paulus: quippeis cst , ut opinamur

,qui in Epist. 96. dicitur praeces-

tor Bonitacii , Cataquensis juxta Epist. gy. episcopi.

ANNOTATIO ( 1 4) P^lg- l3o.

Hic ipse est , ut putant, Ccccilianus qui Praitorio Prae-

fc( lus postea fuit an. 4o9- cuique alteram AugustinusEpirlolam scripsit an. 4i3.

AN NO TAl lO ( I 5 ,1 pag. 1 3 l

.

1-lmeritus civis Cip.^arcensis in Mauritania, ibique Do-

iiilistaruni episcopus tuit, unus corum scplem quos illi

;

(i suani tuendam causani in collalionc Cartbaginensidclrgcrant; ex lib. ii. rvclract. c. /| i

.

ANNOTATIO (l(>) pag. 109.

Hoguieiisibus. id cst. scctatoribus llogali Carlenncusis



annotationi:s. 54

in Maurltania C?esariensi, uti cx Epist. g3. intelligitur,

episcopi; qui olim cuni a Donatislis tlcfccisset , multa

acerba ab ipsis passus cst , juvantc eorum partes FirmoTyrannoGildonis fratrc. Untlc Augustinusinlib. ii. cont.

litl. Petiliani c. 3. Bello , Firmiano quce a vobis Ro-gatus Maiii'us perliilit , ipsa Manritana Cxv.sariensis

interrogetur.

ANNOTATIO ( I 7) pog. 1 1\0.

Erat ille Casensis Nigrcnsis in Numidia episcopus

aetate superior tunc temporis , et primas dicfus partis

Donati. In Possidii Indiculo c. 3. qui in Bngaitano

quidem consilio anni 394. nominatur quinlo loco : at

in Cartliaginensi collatione ante Primianum ipsujiimet

subscribit.

ANNOTATIO ( 1 8) pag. l^l.

Hascc notas praeferunt MSS. easque Gervasianus ro-

dex ad marginem interpretatur. y4ugusto Constantiuo.

Cui inlerpretationi favet V. C. Henricus Valesius liac

eadcm relatione edita cum bujusmodi inscriptionc, Con-

stantino Maximo Augusto ydnulinus , etc. At in Car-

thaginensi collatione 3. n. ai6. Inscribitur , Augustis

nostris ; fortean exscriptoris errorc. Quippe Constan-

tino 111 consule, id est, anno Cbristi 3 1 3. quo rclatio illa

scripta cst, impcrabant 7\iigusti duo , ('onslanlinus ct

i.icinius, non trcs, ut iis notis subintelligendum vi-

dcrctur.

ANNOTATio ( 1 9) ibid.

Edili, nunc proconsul. Sed melius MSS. cl Valc-



542 ANNOTATIONES.

sius liabent : VC. id est juxta Gemmeticensis codicis

inlerpretalionem , Vir consulavis ; juxta exomplum iii

Carthngin. collat. fir clarissii)ius ; quae posterior in-

lcrprctalio exscriptoris errori tribuenda. Enim vcro pro-

consulscribens Imperatori liaudquaquam se virum cla-

rissimum dixisset.

ANNOTATIO (^o) pag. 1^1.

Scripta htec refert Eusebius in Ecclesiast. Histor. hb.

10. c. 7. quibus videhcet Imperator vult clericos abomnibus omnino publicis fanctionilms iinnumcs con-

servari , ne errore aliquo, aut casu sacrilego, a cultu

summcE divinitati debito abstrahantur; sed ut jwiius

absqueulla inquietudme proprie legi deservian t. Yerba

sunt Constantini , huic relationi illustrandae necessario

adducta.

ANNOTATio (21) ibid.

Alterum hbellum,

qui sigillo caruisse dicitur , Va-

lesius ahique putant esse libenum supphcem,

quemepiscopi partis Majorini ad Constantinum miserunt, pe-

tentes ut ex GaUia sibi judiccs daret qui inter ipsos ac

Caecilianum ejusque roncgas judicarent : cujus libelH

exemplum refcrt Optatus in lib. i. cjusquc mentioneni

facit Augustinusin Epist. l\?>. n. i 3 et 76. n. 9.

ANNOTATIO (22) pag. \1\1l.

Hic ille est Gahdus scu Chiudius Saturianus ut le-

gilur apud Optatum in hb. i. (|ui (..urator civitatis

Aptungcnsis fucrat tcmporc perscculionis Iradendorum

codicum . id cst , Diocletiano YIII et Maximiano YII



ANNOTATIONES. 543

Coss. anno Chr. 3o3 isque idcirco in judicium induc-

tus ost , ut ex ojus fidc ct ex Gcslis niunicipalibus apudipsum olim conreclis invcsligaretur utrum Felix epis-

copus Caeciliani ordinator ])rodidisset sacros codices.

Eamdem ob causam vocaU sunt Superius centurio, quia

nimirum militibus et centurione ulebantur magistratus

cum Scripturas a Christianis vi extorquerent , et Alfius

Caecihanus,

quod ejusdem persecutionis tempore ma-gistratum seu duunuiratum municipii Aptungensis ges-

sisset, quodque examinanda esset ipsius ad Felicem Epis-

tola. Cahbius vero junior qui apud Optatum Cahdius

Gratianus appehalur, quia curator erat ejus anni , sci-

hcet 3 14. quo agitabaturquaestio de Fehce, accitus est,

forte ut Acta municipaha temporis superioris magistra-

tum proferret.

ANNOTATIO (23) pag. 1^3.

Legendum haud dubie uno verbo , exduumvuiagitur nempe de Alfii Caecihani Epistola ab ipso post

duumviratum scripta , ut palet ex Gestis purgationis

Fehcis.

ANNOTATIO il[\) ibid.

Censet Baronius hanc EpistoLim ad Probianum scrip-

lam esse ante AreLatense concihum anni3i4- et Ingen-

tium conciho huic exhibitum dicit. Contra Henricus Va-

lesius afTirmat datam Epistolam consulatu Constantini et

el Licinii IV, id est, an. 3i5. quoanno Pctroniumrro-bianum proconsulem Africae fuisse constat, cum ex codice

Tlicod. in tit. dc Appclljt. tum cx eo quod.Ehanus, qui

ejus prEcdecessor hic dicitur, jiroconsulalum Africaesus-

linuerit consulatu Volusiani et Anniani, id est, an, 3i4.



6^\\ ans»otatioNe?.

At f(uo mcnsc proronsukiUim adicrlt Pronianus,et ulriim

non anlc inilium an. 3 o minimeostcndit Yalcsius.Porro

c\tat Conslantini constitutio nd Probum data i. Aprilis

anni 3i4- ubi Godcfridus lcgendum conjicit , ad Pro-

hictnum.

ANNOTATio (f^T)) pag. 145.

Quid sit buda . docet Augustinus in lib. 3. cont.Crcsconium c. 4^- ^""i eamdem retcxcns bistoriam

ait Rcstilutum fuisse amictu juuceo delionestatum.

F.st igitnr aut juncus , aut ccrtc storea cx junco , juxta

Isid. Gloss. in quo tamen prave lcgitur, l)U(la Histoiia,

pro , est si.orea. l^ono Donatus in o.. F.ncid. ait ul-

vani a plerisquc dici eam esse quaui v///l;'o iu/dam

appeUa/if.

ANNOTATIO (26) pag. l^B.

Huc spcctant Gesta. quae producuntur in (^.arlbagi-

nensi collationc 3. n. i 0.'^. injudicio habita privfectu-

ne , ubi se pars adccrsa ( id est Donatistarum ) au-

diri tautopere fhii^it//vit : Cjuseve in cadcm collationen. i4i. notanlur confecta llavennse die 3. Kal. Feb.

Arcadio et Probo IV' Coss. id est, an. Cbr. lioG.

ANNOTATIO (l'j) pag. 1 63.

Intelligit legem Honorii,

paganis probibentem q//id~

quam solemnitatis agitare; dalam Curtio 9.4. Nov. an.l\o~. juxta App. cod. Tb. pag. 35.

ANNOTATIO (28) pag. 1 GG.

Huic ipsi , ut vidctur, Italica? scripta cst Joannis



ANN0TATI0NE.«. 545Clirysoslomi Epistola i 70. qua is Romanam piiiepotcii-

tcm foeminam atlhortatur , ut pro sua facultatc, per sc ,

seupcralioSjdiligenliam adhibeat ad sedandam tempesta-

lem in Orientali ccclesia excitatam.

A.NNOTATIO (9.9) pag. 181.

Hinc porro inlclh-itur llogatistarum schisma nonexorlum fuisse anle annum 3Gi, sub cujus anni fineni

demorluo Conslantio Julianus rcrum potitus est. Deilla autem Donalistarum adulaloria petitione

, qua sup-plicarunt sibi rcstitui basihcas jussu Conslantini ipsis

ablatas, legendus Augustinus in libr. 9. , conl. l.iu.

Petiliani c. 91. et 97. et in Epist. io5; itenKjue Opta-

tus in lib. 2.

A^NoTATio (.3o) pag. 197,

Abutebatur Yincentius isto Hil.irii testimonio ex hb.

de Synodis adversus Arianos , ubi dicit , iXatn absqueEleusio et paucis cum eo, ex inajori parle Asiancp de-

cem proi>incice, intra quas consistoy vere Deum nes-

ciunt. Quod quideni facileintelligiiur ex verbis Augustini

rcspondentis , deceni provinciarum .-isidnaruni ziza-nia redcwgin Ah IIil;irio.

ANNorATio '?)\: p.ig. 202.

Absunt bfec a \ulgata. Sed h:djenlur apud LXX,inserta inter vers. 22. et 2.3, ubi graeous texlus ita fert :

E-/.YOVOV /.fyxov ^ixaiov sa-jrov /.pi.vci, ~r:i fVsVj^Vjv aOroCf oOx,

ax2vvj£v. Quem locum Hieronymus in lib. 1. adversus

Pelag. c. 12, citat his verbis : Filius maltis jaslum se

facit ; et iion lavat e.rtttun siuitn.

c.XLVi. 35



546 ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (32) pag. Qo6.

^ullum alibi rcperire est vcstigium concilii liujus :

quod quidem non ante annuni 33o. celebratum fuisse

videtur : si quidem tempore Tychoni,

qui post an-

num 280. iloruisse intelligitur ex Gennadio , adhuc

vivebant tnuhi, utbic ait Augustinus ,y>e/ quos certis-

siiud et apertissima esse oslenderentur , qua3 ille ob-tendebat. Ccrte Donatistarum scbisma, quod anno 3o5.

excitatum , nonuisi anno 3ii. perfecte coaluit , erat

jam roboratum et maxime confirmatum , cum tantus

episcoporum numerus in urbem Africae primariam con-

venit , uli recte obscrvat. Henricus Valesius ,qui sub-

inde synodum istam ad Donati Carthaginensis tempora

pertinere contendit, non autem ad annum 3o8. ut

Balduini et Baronii fcrebat opinio , concepta ex hoc

ipso Augustini loco non probe intcllecto ; ubi Valesius

vellet sic legi : sed eiiiun universis Mauronini epis-

copls , quos dicit per annos quadraginta usque

ad perfectioneni per Macarium , etc. Lectio tamen

vulgata quanquam minus aperta , reperitur in omni-

bus MSS.

ANNOTATIO (33) pag. 222.

Ouia magister et episcopus in superiore Epistola

salutatus fuit Augustinusj idcirco reddit salutem hisce

verbis. Ex quibus obiter conjectare nobis hcet digni-tatcm episcopalem ante annum 409. non collatam fuisse

Pauhno ; cui ahoquin ornatior titulus debitus atque

ipsi ab Augustino ascribendus fuerat. Porro conjectu-

rae favet Ruffmus qui iu EpistoLi nuncupatoria 2. hbri



ANNOTATrONKS. 5^7de benedictionibus Palriarcharuni

, qucm circiter id

tempus scripsisse videtur , non c])iscopum , scd fratremipsum appellat. Deinceps vero cpiscopus ab Augustino

dicitur, in lipistola 149. scripta versus an. ^fi3. et in

Jib. 1 . dc CivitateDcicap. 10. ubi dereagitur, qu?e anno

4 10. contigit.

ANINOJATIO (34) pag. 2 9Q.

Possidius Calamensis episcopus acturus causam ecclc-

siae suar, quae cxpilatione , inccndia , Cccdes perpessa crat

apaganis Calamensibus , uti doccnt E[)istol£e qi. et 104.

navigavit ad Imperatorem , cx eadem Epist. 104. sub

finem videlicet anni 4o8.(

quo anno seditio illa conti-

gisse videtur) seu initio409. quandoquidcm

hisdubio

procul perlator fuerit Epistol^e bujus 96. ad Paulinumscriptae Cartbagine, cum ibi hyemaret Augustinus, juxta

Epist. 121.

ANNOTATro (35) pag. 234.

Restitulus nimirum et Florentius episcopi, ex decretoconcilii Carthagine habiti i3 Oclob., an, 4^8, legatio-

nem ad Iniperatorem susceperunt contra paganos et hce->

relicos, utvidere est in conciho Africano, c. ^3.

AXNOTATio (36) pag. 235.

Bonifaciuni hunc , praeditiim ea rehgione, ut soleretvehemeuter cavere inendaciinn , uti diciturinfra n. -7,

liaud immerito credidcris csso illum ipsum Cataquensem

episcopum , qui agros a ])raedccessore suo cum aliqua

fisci fraude comparatos Ecclesiee, suscipereprasconscien-

35.



548 ANNOTATrONES.

liae sinccritate vercbalur. Bonifacii sancti fratris et

coepiscopi siii nieminit Auguslinus in Hpist. 1 43 et 1

49.Intcrfuit C-artliaginiensi collat. Bonifacius Cataquensis.

ANXOTATIO (.37) pag. 244«

Tangit hic allatam Romano populo claclem prima ob-

sidionc Urbis per Alaricum : quaequiclem ad finrm

an. 4o8 pertincre videtur. Quippe accepto a Piomanisauro cum rccessisset Alaricus, Mediocre jam laxaincn-

tum lioc inaloruni esse videl?atur^ quo tempore Ho~uorius (pndeni imperator liaveniuv consulatuni ini-

hat^ octies honoreni hunc consecutus , in Oriente i'ero

Theodosius Augustus jam tertiuni consul ^ uti sciibit

Zozimus in lib. v, id est, initio an. 409.

ANNOTATIO (38) pag. l[\^).

Donatus proconsulatum Africas gerebat cxcunte

an. 4o8, uti colligitur ex lege ad eum data ^4 Novcmb.

quo muncrc functus non cst ultra mcdium an. [\\o ,

quippe hoc anno [\\o , dic 20 Junii data reperitur alia

lex ad Africae proconsulem Macrobium.

ANNOTATio (Sg) pag. 249.

Sic in omnibus MSS. et editis scribilur hoc loco ubi

forle lcgenduni, Meinori , juxta lib. i conlra Julian.,

c.4

; nccnon sccundum jMercatorem . in hb. Subnotat.

c. l\, ubiJulianum interpcllat his vcrbis : Tunc sancta;

ac heatce recordationis Memoris episcopi filius ? TuJuUaiuv primaiioefoeinmce , et qua nihil honestius in-

ter reverendissiinas matronas iiwenias , utero edi~



ANNOTATIONES. 5'i9

tus? .... degenerasse eos in te nalli dulmini erit , qui

sanctos iliorwn honnnum mores, sanctam vitani ,

institutunique noverit. Meniorium Capuanis cpiscopis

accenset Ugliollus in It.ili;*» s;ur;t' loino \'i. li.TUclqu;iquam

ulJa prceterquani Baroiiii ct iH-liarinini auctoritatc IVctus.

\.N.\<ri A ! |M \o pag. uG3.

Scinij.clayiani Massilienscs locuni hunc jnoJucebantin suicirorisprifsiclium. (lujusrci admonilus Augustinus

al) Hilaiio in Epislola i2i(| sic dcmum vindicavit et ex-

plicuitsuani sentcntiamin lib. de rraedestinationeSanct.

c. f) : Ccriu'is-nc mc sinc pncjudicio latentis consiiii

J)ci atiaramqac causarain , Jioc de pncscientia

C/irisli diccre 2)(duissc, qaod coin>incendie /tUi^ano-

rum injidelitalL ^ qai lianc ohjeccjanl (juceslionem^

sufjicere videretur ? Quid cniin at verius,

qaain

prccscisse Christuin, qui et quando ct quibus locis iii

euni Juerant credituri? Sed ulruin prcedicato sibi

Christo a se ipsis haiitari essent jldcin , an Dco do-nanle sumpturi , id est , utruni tantummodo eos prce^

scierit , an etiamprizdestinaverit Deus^ qucerere ac

clisserere tunc necessariuin non putaci. Proinde cjuocl

di.ii , lunc voluisse bominibus apparere Christum , apud

cos prEedicari doctrinam suam, quando scicbat, ct ubi

scicbat esse, qui in eum fuerant crcdituri ; posset etiain

sic dici, tuncvolaissc homiinbas apparere Christam^

et apud eos prcedicaridoctrinam auam; quando scie-

bat, et ubi sciebat esse , qui electi fuerant in. ipsoante inundi constitutionem.

ANNOTATIO (4 1

)pag. 2 3'!.

In haec verba S. Auguslinus in libro dc Prccdcst. SS.,



55o AXXOTATIONES,

c. 10. Si disciitidUir, inquit, et qiueratur uiide quis"

quc sit dignus , nou desunt qui dicant^ voluntale hur-niana : nos auteni dicinius gratia 2)el prctdestina-

tione divina.

ANNOTATJO (^^) pilg. 30'2.

Alludere videlur Augustinus ad illud .\postoli Rom.i3, V. 5. Ideo necessitate suhditi estote , noa soluni

propter irani , sc.d etiu/n propter conscientiam.

ANNOTATio (43) pag. 3o6.

Vcr])a isthcTc sunt iilius forsitan legis , (^onstantini,

Constantii etValentiniani, cujusmentio fit in cod. Theod.

1. XVI, iit. 6. IXe sa/ictum baptis/n<( ileretur, leg. i.

ANiXOTATio (44) P'^g- 3 14.

Frustra haec quferas in Vulgata : sed apud LXX repe-

ries Prov. ix, v. 18, qua3 quidem verba hac in re bap-

tismi post hsereticos repetcndi producta sunt ohm nonmodo a Donatistis , vcrumetiam a Cj:[)riano.

ANNOTATIO (45) pag. 3(5.

JMacrobium Donatist trum apud Hypponem episcopum

fuisse ,

camcx liac Cpistola,

tum exCarthaginensi col-

latione constat : ordinatum haud dubic in locuni Pro-

culciani, qui post conciJium Carthaginense dic 25 Aug.

4o3 celebratum adhuc superstes erat, uti inteUigitur cx

Epist. 83, n. 8.



ANNOTATIONES. OOl

ANNOTATIO (46) pag. 3l8.

Apud Lov. oplata natalitui, iiec alilcr legitur in

MSS. Vaticauo , quod unum hactciius Epistolas hujus

exemplar potuit reperiri. Emendari oporluithuncet ahos

quosdam locos ut scnsus constarct , servata tanien ad

marginem antiqua lcctione. Isthuc vero pcrtinet quod

legitur in lih. ii contra Litt. Petihani, c. 2.3. llluni

comniemoT-o,

qiii vobi.scani vixit^ cujus natalitia

tanta celebratione frcqaentahalis , cai pacis osculum

inter sacramenla copulabatis , etc. , uhi natalitia sedis,

id cst, dicm ordinati in episcopum Optati subintclli-

gimus.

ANNOTATIO (Tjy) P^g. 3-2g.

Sacra loca et instrumenta , si quae Catholici attigissent,

eluenda putabant Donatistae; adeoque eorum altaria ra-

dehant, caliccs frangebant, pallas lavabant, Yirginum

sacrarum crines salsa aqua perfundcbant, ut tcstatur

Optatus in lih. vi,

ubi haec inter aha:

Inmullis , ait,

locis parictes lavare voluistis , et inclusa spatia salsa

aqua spargi prcecepistis.

ANNOTATIO (48) pag. 333.

Lihertas Donatistis jampridem reddita fucrat lege Ju-

liani imperatoris, de qua Augustinusin Epist. io5, c. Q,

n. 9 , scribit : Jalianus desertor Christi et ini/nicus ,

supplicantibas vestris Rogatiano et Ponlio , lihertatem

perditionis parti Donati dedil : denique tunc reddidu

hasilicas hcereticis ., cpiando tenipla dainoniis, Etanle



002 AXNOTATtOMS.

ipsum Oplatus iii ii libro. Kadcm , inquit, voce vohis

libertds est ivddila , qua voee idolorum patefieri jussa

sant templa. De hocce Juliani resciiplo plura in ]ib. ii

contr,! l.ilt. Peliliaiii, c. (,•-. Aliud pra?t(r(a circilor

lincin anni /i^^^f). datuni csl ah llonorio pro Donatislis

cditiiin, (pio scihcct indulsit. ut libera iôlunlale quis

etdlnm Christianilatis accij irtl,

siciili lcgitiir in con-

c:i!io (la.illia^me liaLilo }\ .iiiiiii. ;!n. '| i o. cx cujiis con-

rilii (lccrclo missisunt ad cunulcm Jmpci;Uorcin Moren-tius , Possidius , ct l)encnatus cpiscopi , cjui ipsum

rogarcnt ut illud edictum rcscinderct : quod paulo

post fccit, uti apparet ex lege ad Ilcraclianum in Africa

Comitem data 25 Augusti, an. codcni îio.

ANNOTATIO {l\\)) })ag. 3^5.

/// Aor', ut ait in tract. de Urbis excidio , cap. i ,

signi/icantur boni prapositi , cjui rcûnt et gubernant

Ecclesiam ,quoniodo iSoc in diluvio uûbernavit ar-

cani. In Daniele sig/ii/ica/itar omnes sancti conti-

neiites. In Job signijicantur omnes conjugati juste et

hene vivcntes. Consule Bernaid. , ser. G in Yigil. Na-

liv. Dom. , et ser. 3 in Assumpl. B. M.

ANrvoTATio (.5o) jiag. 353.

Cresconium, ciii sernel ct ilerum dc causa Faventii se

scripsissc lestatur liic Augustiiius, suspicamur esse illum

ipsum riibunum custodiendo littoripncfectum, ad quemis continuo miserat audito raptu FaNentii , ut dicit postea

jn Epist. 1 i5.



ANNoTATIONES. 553

ANNOTATIO (o I

)pag. 353.

Extat super liat: rc lex a Tlicoclosio dala 3o Dccemb.,an. 38o. Verum Augustinus luc verba ferc ipsissima re-

fcrl altcrius legis. (juani lulil Honorius an. ^109 , clic '2'2

Januari, incod. 'Jiicocl., lib. j\ , til. 2.

ANNOIATIO (.Vi) pag. 3.5<).

Magister ineniuria', ut fert iNolitia dignitatum im-perii , annufaliones umnes dictat^ et eniitlit , et pre-cibus respondet : id est , cjui« Princcps verbo rcsponde-

bat, Magister dictabat brcviter et annotabat : emittebatdiplomata ad usurpandum cursum publicum; unde hic

dicitur, evectiu/iem misisse cum annunis : dcnique

dictabat rcsponsa , quae a Principe dabantur libeliis sup-

plicibus.

ANNOTATiO (53) pag. 378.

Verba Ciceronis, quae liic versantur, isthaec sunt :

Posi Anaximenesaera Deum statuit y eunnjue gigni

,

esseque immensum , el infinitum etsemper in motii

quasi ant aer sine ulla forma Dens esse /jossit , cuni

prcesertim Deumnon rnodo a/iqua , sed pulcherri/na

specie esse deceat ; ant non oinne quod ortum sit,

mortalitas coiisequatur.

ANNOTATio (53 bis) pag. 38 1,

Litlciioncs : quo nominc Grammaticos conlcmplim



554 ANNOTATIONES.

appellat Augustinus in lib. i contra Adversariuni Legis,

cap. 24.

ANNOTATIO (54) [)ag. 4^0.

MSSquindecim liabent e,iliycinarei)i. Alii cumedilis,

hyemarem. Sed credimuslegendum, /iy^"67w<://f.s". Quippe

ad hanc Paulini pelitionem respondens Augustinus in

Epist. 149. n. 2. scribit. Sinin/ etiain ntiserain, sicul

jusseras , et illius EpistoUe exemphun,

quani tuce

charitati apud Carthaii^inein de corporuin resurrec-

tione rescripseram , uhi de usu membrorum exorta

erat qucestio : quibus verbis designarc videtur Episto-

lam 95. in qua n. 7. de membrorum olUciis post resur-

rectionem disserit , quae Epistola ad Paulinum in Italia

commorantem scripta est circiter finem aii 4o8.

ANNOTATIO (55) pag. j\'2'].

Nabuchodonosor nomine Jerosolymitanum episco-

pum damnatas haercses clam et oblique defendentem

subintelHgunt cdifores operum Ilieronymi Erasmus et

Marianus. At in Augustini echtione idem ipse Erasmus

ac post ipsum Lovanienses Theologi super eadem Epis-

tola docent hic significari. captam a Golthis llomam uon

agnoscere manum Dei , scd accorsitis copiis mohri rebel-

honem. Baronius etiam id dictiim putat de Urbe capta

an. 4io.

ANNOTATIO (56) pag. ^^B.

Apud Lov. Alhino , Piniano, et Mehano. lleslitui-

mus Albincr et Melanice auctoritate vetustissimi exem-



ANNOTATIONES. 555plaris Corbeiensis, quod unum hujus Epistolae MSS.nostrasin manus venit. Sic etiim iiiscribilur in Indiculo

Possidii cap. y. Porro Albina Melaniae fuit senioris nu-

rus , mater junioris Piniano in matrimouiuni dalae. KosMelania scnior aJiquaulo ante Gothorum irruptionem

Roma eduxeral, una cum fiHo Pubhcola juxta Paha-diura in J.ausiaca histor. qui hunc Publicolam seu Po-

phcolamvawTspov

junioremdicit , indigitans

fortean fi-hum essc Publicolae Albinae marili, de cujus obitu

agitur supra in Epist. (j^J. et 90. (Jomitabatur profu-

gum huncce rehgiosum coetum Rulhnus , cumque eis

in Siciha versabatur an. 4 10. quo tempore Gothi Re-gium Julium flammis vastabant, sicut testatur ipse in

prologo seu lilpistola l isacium . prsefixa interprctalioni

Origenis in hbium Numcrorum . et vulgata ab Hen-rico Yalesio annol. in Euseb hb. vi. , c. 38. Haudmuho post , Ruirino demortuo , adnavigarunt ihi Car-

thaginem : ct demum Thagastam secessere ; cujus rei

fidem facit non modo istha^c Augustini Epistola , scd

etiam Metaplirastes in Melaniae junioris vita ad dicm 3i

Januarii.

ANNOT.vno (.17) pag. !]bD.

Marcchinus iii Africam ab Honorio missus , ut coUa-

tionem Cathohcosinter et Donatistasde suis controvcr.siis

ineundam curaret, evulgato in primis rescripto Impe-

ratoris ca de re ipsi dato riavenna' die i4- seu 1 2. OcLob.

Varano Cos. fid estan. liio.) Juli rescripl': cjusdem frag-

mentumincod. Theod. hb. iG. ]. 3. dc rehg. subnota-

tur, cmisit jpse edictum duplex anno insequenti , unum

quo proestituit ut utriusquc partis episcopi iutra diem

Kalcndarum Juniarum conferendi causa congrcgarentur



556 AiNNOTATlONES.

Carlljagine : alterum quo jani pnfscntibus apud (ârtha-

gineniepiscopis prirscripsit locum motlunKjuecoUationis,

admonens utpars utraque rescriptis proderet, utrum jila-

cercnt : quae edicto conlineLantur , ex Augustino in

Brev. collat. c. i . et .3. Huic ergo posteriori ediclo (!a-

tliolici rescrij)serunt Kpislolam, quam Jiic intcr Augus-

liiiianas idcirco edendam curavimus.quia stylo sensuque

k)ta retert Auguslinum : cui de omnibus pro pace Kc-clcsiae gestis palmani a Domino datani esse dicit Possidius

cap. i3. quia TotnmHlud boniun, inquit, pcrsanctuniilhnn liominem consulentilnts nostris episcojiis et pa-riter satagentibus et cceplum et pe.rfectum est. Ilinc

de sc ipse Augustinus in libr. de Gestis Pelagii scribit

liim se cura hujus collationis fuisse occupatissimum

cum primum Pelagium semel aut iterum vidit Cartha-gine.

ANNOTATIO (58) pag. l\5'j

.

Augustinus in Gestis cum Eraerito hanc li^pistolam ex

inlegro recitari jussit, cumque verba illa legerenlur, se

dixisse meminit in hb. de iisdem Gestis, Fratres, si IJo-

minu77i cogitamus , locus iste a/tior , specuhi vini-

1o;is est , non Jassiiîum snperbientis. Si cum volo

lelinere tpiscopatum meum, disperô greg( ni (^htisti,

ciiomodo est damnuin iire£is, honoi pastoris ?

AiNjSOTATlO (^09) pag. 4^9.

lixtat ilUi Donatistarum Notoria in Carthaginensi col-

latione ;. n. i4- qua videhcet secundo Marcelhniedicto

rcspondenles , notum faciunt se ex diversis Africae parti-

bus convolantes ingressos fuisse Carthagincm XT. Kah



ANNOTATlONtS. 55/Jun. petunlque nt cunctos qui vencrant adesse collationi

praecipiatMarccllinus.

ANNOTATIO (6o} pag. /^65.

In Africani ex Urbis excidio fugeral Proba cognomineFaltonia , Probi Praefecti Praetorio et an. 871. Con-sulis ordinarii conjux , avia Demetriadis virginis , ip-

siusque matris Julianae non vere mater , sed socrus ex

Augustino in lib. de bono viduitatis c. 19. necnon cx

Hieron^mo in Epist. 8. ad Dcmetriadem , ubi hancOlibrio Probae filio natam rsse significat : subinde vcro

genus cjus amplissimis laudibus prosecutus ait, Probailla omnium dignitatwn et cunctce nobilitati^ in

orbe Romano nomen illustrius : cujus sa)ictitas et

in universos effusa bonitas , etiam apud barbarosvenerabilis fuit ; quam trium liberorum Probi/u

,

Olibrii^ et Probi non fatigarunt ordinarii co/isu-

latus , etc.

ANNOTATIO (6l) pag. l\(^0.

YolusianusiMclaniaejunioris avunculus fuisse crcditur,

id est, ipsius matris AIl)inoe frater : nonautem patruus,

quia PulDlicola Melaniae ejusdem pater fratrem non ha-

buit superstitem , ex Epist. C)\. Quapropter ?t£ioc, quas

vox ad patruum et avunculum communis est , non bene

ab intcrprele verlilur,

patruns, tum apud Photium 53.

tum apud Metaphrastem in Melaniae vita. Extant Rutiiii

de eodcm , ut pulant, Volusiano versus, quibus hunc

Proconsulis Africae munus sustinuissc docet. Porro Me-lanioe neplis et Proch Constantinopolitani episcopi cura

Yolusianum ad Christianam religionem profitendam



558 ANNOTATIONES.

iu extremis adductum fuisse produnt Photius et Meta-

phrastes.

ANNOTATIO (60.) pag. 534

Fenatoies diciintur illi videlicot qui sese in iis exer-

cebant numcribus , quae Apulcius exliibebat, Muneraquippe dicebantur ludi non niodo gladiatorum , sed

etiam venatorum , id est in beslias pugnantium. Vena-tiones , inquit Laclantius lib. (3. div. inst. c. qo. qu(P

nuinera vocuntnr, Saturno attriljuta- sunt.



INDEXTOMI CENTESIMI QUADRAGESIMI-SEXTI.

S. AUGUSTINIEPISTOLARUM SEQUEINTIA ET ORDO NOVUS.

CLASSIS IL

Pagio.

Epistola LVI. Ad Celerem. 5

— LVII. AdCelerem. 5

— LVIII. Ad Pammschium. 7

— LIX. Ad Viclorinum.9— LX. Ad Aureliuui. **

— LXl. Ad Tlieoilorum. "— L\1I. Alvp. Aug. elc. ad Severum. i4

— LXIII. Ad Severum. »6

— LXIV. Ad Quinlianum. «9

— LXV. Ad Xanlippum. »3

— LXVI. AdCrispinum Calamensem. a5

— LXVII. Ad Hieronyraum. ay

— LXVIII. Ilicronymi. »8

— LXIX. AdCastorium Alypiusel Aug. 3i

— LXX. Ad Naucellionem Alypius et Aug. 33



5Go INDE^.

Epii-TOLA LXX!. Ad Hieioiiymiim. 53

— LXXII. IJieranynn. Sg

— LXXIII. Ail Ilieronyiniim. 4a

— LXXIV. Ad Piaesidiiini. 5i

— FjXXV. Uieronym!. 5a

— r^XXVI. Ad Donatistas. 7.}.

— LXXVll. Ad l'\'iicein el IIi!ariniim. ^g

— LXXVIII. AdClerumet plebem liipp. 8i

— LXXIX. Ad qiiemdam Presb. Manic. 90

— LXXX. Ad Faulinum el Therasiam. gi

— JiXXXl. Hieronymi. pj

— LXXXII. Ad Hieionymnm. g5

— LXXXIII. Ad Alypimn. 123

LXXXIV. Ad NovjiUim. 126

— LXXXV. Ad Paulum. 128

— LXXXVl. Ad Caeoilianuin. i3o

— LXXXVII. Ad Emerituin. r3i

— LXXXVIII. Clerio. Hi[i[), ad JanuarJum. i4o

— LXXXIX. Ad Fe.^tim. i5»

— XC. NeclarH. ^iSy

— XCI. Ad .Neilariiim. i58

— XCII. Ad Ilalieam. 166

— XCIII. A'l Viiuvntium. 171

— XCIV . Paiilini et Therasia. 214

— XCV. Ad Paullnum et Therasiam. 222

— XCVI. Ad Olympium. _ aSo

— XCVII. Ad Olympium. aSa

— XCVIII. Ad Bonifacium Ej.isc. aoS

— XCIX. Ad Italicam. ^44

— C. Ad Donatum Procon«. 246

_ CI. Ad Memorium Episc. 249

— Cir. Ad Dpogralia«. a54

— CIII. Secunda Nectarii. aSi



INDEX. 56l

RpisTOL* CIV. Ad Nectarium. ^g/

— CV. Ad Donalistas. ^xg

— CVI. Ad Macrobium.3,2— CVII. Maxlmi et Theodori, 3,5

— CVIII. Ad IVlacrobium. 3j/

— CIX. Severi, 33^— CX. Ad Severum. • 33g— CXI. Ad Victorianum. 3X3

— CXII. Ad Donatum Exprocons. 35i— CXIII. Ad Cresconium.

353— CXIV. Ad Florentinum. 354— CXV. Ad Fortunatum. 355— CXVI. Ad Generosum. 357— CXVII. Dioscori. 358— CXVIII. Ad Dioscorum. 35g— CXIX. Consentii. 388

— CXX. Ad Consentium. 3g4

— CXXI. Patiliiii. 4io

— CXXII. Ad Clerum et plebem Hipp. 4a5

— CXXIII. Hieronymi. 427

CLASSIS III.

EPISTOLARUM.

CXXIV. Ad Albinam, Pinian et Meianiae. 4a8

CXXV. Ad Alypium. 43i

GXXVI. Ad Albinam. 436

GXXVII. Ad Armentarium et Paulinam. 447

GXXVIII. Sjlvanietc. Calholicor. Episc. CoUal. Carth.

ad Marcelhnum. iSS

cxLvi. 36



562 INDEX.

Epistola CXXIX. Eorumdem ad Marcellinum. 4^9

— CXXX. Ad Probam. 465

— CXXXI. Ad Probam. 488

— CXXXIi. Ad Volusianum. 490

— CXXXIII. Ad Marcellinum. 491

— CXXXIV. Ad Apringium. 4^4

— CXXXV. Volusiani. 497

— CXXXVI. Marcellini. 5oo

— CXXXVIl. Ad Volusianum. ' 5o5

— CXXXVIII. Ad MarceHinum. 519

A .> « O T A T I N E S. 537

EXPLIGIT INDEX.



f

BR Augustinus Aurelius Saint

Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 39.

Documents

Transcript of Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 39.