“use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la...

10
To: Parents and Students of AP Spanish 2017 -201$ From: Ryan Fitzpatrick ryan.ffizpatricksau19.org Re: Summer Work for AP Preparation Date: June 14, 2017 I would like to thank you all for your continued interest in Spanish and all the hard work that you have done over the past 4 years. As I’m sure you know by now, fluency is a journey and not a destination. We are all traveling on the same road towards a broader understanding of the Spanish language and learning more about the cultures that speak it. I commend your willingness to understand other cultures and to communicate in a language other than English. You are building the foundations for future bridges that will be built between our culture and those of the Spanish-speaking world. Research proves that learning a second language adheres to a “use it or lose it” principle. Therefore, it is extremely important that you practice your skills over the summer and continue to expose yourself to native speakers of Spanish through various cultural contexts. This may include watching television or movies, listening to music, and reading texts all in Spanish. In order to maintain your “ear” for the language I suggest the following: > Listen to mttsic in Spanish. Create aplaylist using Spotj5’ orphtgyotirfavorite Latin artist into Pandora. You should keep track of your favorites and look tip the lyrics to any of the songs that you like. There will be a project thtring the year where you teach a lesson via yoztr song lyrics. > Find some Spanish television show or YottTube channel that you really enjoy and make a habit of watching it several times a week. Using Spanish-speaking media to follow national politics, international news, or even your favorite sports team is a great way to stay ztp-to-date and practice listening to authentic Spanish. Another possibility is to watch one ofyour favorite movies in Spanish. Just about all new DVD and streaming videos have the option to play the movie in Spanish. Watch it once with the English subtitles and again later without them orjutst with Spanish subtitles. Great practice to train your ear for native speech! Building your vocabulary and grammar skills: Some basic recommendations are that you invest in some type of advanced Spanish grammar workbook or an AP prep book. Many of the books come with listening CDs and activities that are based on the exam format. It is not required that you buy the book, but if you are planning on taking the test it can be a valuable resource because it provides practice exams and has various exercises that give you the opportunity to self-check your work. There are also extensive lists of vocabulary that you may copy down onto flash cards and review during the summer. You can also avail yourself of my Quizlet AP page that has a lot of previous years’ vocabulary (see links below). Another great resource is Barrons’s 501 Spanish Verbs or 301 Spanish Verbs. These books offer many common verbs conjugated in all the tenses / moods along with the present and past participles, the definition, as well as expressions related to the verb. Either one of these books is an invaluable resource for anyone studying Spanish.

Transcript of “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la...

Page 1: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

To: Parents and Students of AP Spanish 2017 -201$From: Ryan Fitzpatrick ryan.ffizpatricksau19.orgRe: Summer Work for AP PreparationDate: June 14, 2017

I would like to thank you all for your continued interest in Spanish and all the hard work that youhave done over the past 4 years. As I’m sure you know by now, fluency is a journey and not adestination. We are all traveling on the same road towards a broader understanding of theSpanish language and learning more about the cultures that speak it. I commend yourwillingness to understand other cultures and to communicate in a language other than English.You are building the foundations for future bridges that will be built between our culture andthose of the Spanish-speaking world.

Research proves that learning a second language adheres to a “use it or lose it” principle.Therefore, it is extremely important that you practice your skills over the summer and continueto expose yourself to native speakers of Spanish through various cultural contexts. This mayinclude watching television or movies, listening to music, and reading texts all in Spanish. Inorder to maintain your “ear” for the language I suggest the following:

> Listen to mttsic in Spanish. Create aplaylist using Spotj5’ orphtgyotirfavoriteLatin artist into Pandora. You should keep track ofyour favorites and look tip thelyrics to any ofthe songs that you like. There will be a project thtring the yearwhere you teach a lesson via yoztr song lyrics.

> Find some Spanish television show or YottTube channel that you really enjoy andmake a habit ofwatching it several times a week. Using Spanish-speaking mediato follow national politics, international news, or even your favorite sports team isa great way to stay ztp-to-date andpractice listening to authentic Spanish.Another possibility is to watch one ofyour favorite movies in Spanish. Just aboutall new DVD and streaming videos have the option to play the movie in Spanish.Watch it once with the English subtitles and again later without them orjutst withSpanish subtitles. Great practice to train your earfor native speech!

Building your vocabulary and grammar skills:

Some basic recommendations are that you invest in some type of advanced Spanish grammarworkbook or an AP prep book. Many of the books come with listening CDs and activities thatare based on the exam format. It is not required that you buy the book, but if you are planningon taking the test it can be a valuable resource because it provides practice exams and hasvarious exercises that give you the opportunity to self-check your work. There are also extensivelists of vocabulary that you may copy down onto flash cards and review during the summer.You can also avail yourself of my Quizlet AP page that has a lot of previous years’ vocabulary(see links below).

Another great resource is Barrons’s 501 Spanish Verbs or 301 Spanish Verbs. These books offermany common verbs conjugated in all the tenses / moods along with the present and pastparticiples, the definition, as well as expressions related to the verb. Either one of these books isan invaluable resource for anyone studying Spanish.

Page 2: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

Another excellent resource to practice grammar and vocabulary is the Internet. There are myriadsources available on the Web to practice your Spanish. Here is a brief list of websites that mighthelp you that you can also access from my website.

rae.es (Spanish Dictionary of the Royal Academy of Spain)

bbcrnundo.com (news articles and videos; great practice for exam!)

https://guizlet.comiclass/806068/ (strictly vocabulary practice)

zachary-jones.com/zambombazo (learn Spanish through pop culture!)

www.colby.edu/bknelson!SLC/index.php (Colby College Spanish Website)

conj uguemos.comlhome/index.html (Practice conjugations and vocabulary)

notesinspanish.com (podcasts with beginner, intermediate, and advanced levels)

Summer Work: 300 points

I. Diario (100 pts)

I would like you to keep a weekly journal throughout the summer by responding to someprompts that I have posted on my Moodle page. YOU will have to enroll in my class by using thepasskey “spanish”. If you have any problems enrolling, please contact me.

All of the questions are available to you and I advise you to break them up over the summer.Yoit do not it’ant to put them all offuntil the tcist minute!! Please be ready to hand in yourjournals at the beginning of the school year or feel free to email them to me anytime beforeschool starts.

II. BBC Mundo (100 pts)(also a link on my website)

You are also requested to watch five videos in Spanish on the BBC Mundo website during thesummer on a topic of your choice. You can do this in a word document and email it to me overthe summer any time before school starts. Please include the title of the video as well as the

link and be sure to answer the questions Dö,ide? Qttién? and Qué? The answer to thewhat? question should be a brief summary of the content of the video. Finally, I would like youto also write a brief reaction to each video and why it interested you enough to write about.

III. Chac Moot por Carlos fuentes (100 pts)

Read the short story and answer the questions at the end. Please also include a brief paragraphthat includes your opinion of / reaction to the story and any questions you might have about it.

Espero que tengas ttn buen verano y que sigas practicando!Hasta septiembre...

Page 3: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

Car

los

Fue

ntes

Chac

Mool’

CA

RL

OS

FU

EN

TE

S

Uno

delo

sm

Os

prol

ific

osm

iem

bros

del

“Boo

m”

hisp

anoa

mer

ican

o,C

arlo

sFu

ente

s(1

928—

)se

forr

nöin

tern

acio

nair

nent

e;du

rant

esu

niñe

z,ac

ornp

añö

asu

padr

e,di

plor

nOtic

om

exic

ano,

aSa

ntia

gode

Chi

le,

aRi

ode

]ane

iro,

aB

ueno

sA

ires

,a

Mon

tevi

deo,

aQ

uito

ya

Was

hing

ton,

D.C

.Es

cuen

tist

a,no

velis

ta,

inve

stig

ador

yen

sayi

sta.

En“C

hoc

Moo

l”(1

954)

,cu

ento

desu

prod

ucci

ónte

mpr

ana,

Fuen

tes

trat

ado

sde

sus

inte

rese

srn

Os

dura

dero

s:Ia

fant

asia

ylo

sm

itos,

oqul

los

rnex

ican

os,

aunq

uem

Os

tard

eés

tos

seco

rnpl

emen

tarh

nco

not

ros,

deot

ras

cultu

ras.

“Cha

cM

oo!”

apun

taco

nhu

mor

íate

nden

cia

enla

sle

tras

rnex

ican

asde

los

alia

s50

aen

volv

era

Iacl

ose

rned

iam

exic

ana

enan

tiguo

srn

itos,

hast

ata

lpu

nto

que

llegö

ase

tun

afo

rmul

a,un

luga

rco

rntin

,o

clic

hé.

Elcu

ento

fue

insp

irad

oen

unsu

ceso

ocur

rido

en19

52:

las

auto

rida

des

envi

aron

aE

urop

apo

tba

rco

Iaes

cultu

rade

Cha

cM

oo!

para

part

icip

aren

una

exhi

bici

önde

Chat

Mo

ol—

escu

ltuta

deun

hom

bre

reco

stad

o,co

nla

spi

erna

sdo

blad

as.

rost

ravu

elto

haci

ael

hom

bro,

las

man

ossa

bre

elvi

entr

e,y

una

vasi

jaen

cim

aen

que

Iag

ente

echa

mon

edas

para

pedi

rliu

via;

esta

ses

cuft

uras

seha

llan

enel

sur

deM

exic

oy

pued

equ

ese

anre

pre

senta

ciones

deT

lálo

c,di

osaz

teca

deIa

Iluv

ia;

son

hast

aho

ydi

a,si

nem

barg

o.un

enig

ma

para

los

estu

dios

os.

arte

mex

ican

o.Su

rgie

ron

tem

pest

odes

enal

tom

ar,

las

rnO

sfu

erte

sde

que

segu

arda

bam

erno

ria

enel

Can

alde

íaM

anch

a,y

pot

dond

equi

era

que

viaj

aba

Cha

cM

oo!,

las

liuvi

asIa

segu

lan.

Hac

epo

coti

empo

,F

ilib

erto

muri

óah

ogad

oen

Aca

pulc

o.S

uced

ióen

Sem

ana

San

ta.

Aun

que

desp

edid

ode

suer

nple

oen

IaSe

cret

arIa

,2F

ilib

erto

nopudo

resi

stir

late

ntac

iOn

buro

crO

tica

deir

,co

mo

todo

slo

sañ

os,

ala

pens

ion3

alem

ana,

corn

erel

chou

crou

t4en

duiz

ado

por

elsu

dor

dela

coci

ria

trop

ical

,bai

lar

elsá

bado

degl

oria

5en

La

Que

brad

a,y

sent

irse

<<ge

nte

cono

cida

’>en

elos

curo

anon

imat

ove

sper

tino

6de

lapl

aya

deH

orno

s.C

laro

,sa

bIam

osqu

een

suju

ven

tud

habI

anad

ado

bien

,pe

roah

ora,

alo

scu

aren

ta,

yta

nde

smej

orad

oco

mo

sele

vefa

,in

tenta

rsa

lvar

,7y

am

edia

noch

e,un

trec

ho8

tan

farg

o!F

rau

Mul

ler

nope

rmit

ióqu

ese

vela

ra—

clie

nte

tan

anti

guo—

enla

pens

ion;

por

elco

ntra

rio,

esa

noch

eor

gani

zOun

bail

een

late

rrac

ita

sofo

cada

,m

ient

ras

fili

bert

oes

pera

ba,

rnuy

páh

do

ensu

caja

,a

que

sali

era

elca

rniO

nm

atut

ino9

dela

term

inal

, ypa

soac

ompa

nado

dehu

acal

es’°

yfa

rdos

11la

prim

era

noch

ede

sunu

eva

vida

.C

uand

oll

egue

,te

mpr

ano,

avi

gila

rel

emba

rque

del

fére

tro,

’2F

ilib

erto

esta

baba

joun

tüm

ulo’

3de

coco

s;el

chóf

erdi

joqu

elo

acom

odO

ram

osrO

pida

men

teen

elto

ldo

ylo

cuhri

éram

os

delo

nas,

par

aqu

eno

se

2S

ecre

tari

a—or

gani

smo

del

gobi

erno

;M

inis

teri

o.p

ensi

on

—ca

sade

huês

pede

s.

chou

crou

t—no

mbr

efr

ance

sde

unpl

ato

alem

än:

cal

pica

daen

esca

bech

e,de

sabor

agri

o.

sâba

dode

glor

ia—

eldi

aan

teri

or

alD

omin

gode

Res

urre

ccio

n.ves

per

tino—

del

atar

dec

ero

anoc

hece

r.sa

lvar

—cu

brir

;at

rave

sar.

trec

ho—

dis

tanci

a.

mat

uti

no

—d

eIa

mañ

ana.

IShu

acal

es(m

.)—

caja

sa

mod

ode

jaul

as,

para

tran

spor

tar

obje

tos

vari

os.

fard

os—

bult

osa

paqu

etes

gran

des.

fére

tro—

caja

dem

uert

o;at

atd.

3tü

mul

o—se

pulc

ura;

mon

tlcu

losa

bre

una

tum

ba;

aquI

,lo

sco

cos.

l90

Abri

endo

puert

as

IC

hacM

ool

191

Page 4: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

espan

taraj-los

pasajeros,y

aver

sino

lehabIam

osechado

Iasal

alviaje.

Salim

osde

Acapulco,

todavIaen

labrisa.14

Hasta

Tierra

Colorada

nacieronel

cairn-y

Ialuz.

Con

eld

esayu

no

deh

uev

os

ychorizo,

abrIel

cartapacio15de

Filiberto,

recogidoel

dIaanterior,

jun

tocon

susotras

perten

encias,

enla

pensiOn

delos

Muller.

Doscientos

pesos.U

nperiO

dicoviejo;

cachos16de

IaloterIa;

elpasajede

ida—

sólo

deida?—

,y

elcu

adern

obarato,

dehojas

cuad

riculad

asy

tapas

depap

elm

ârmol.

Me

aven

turé

aleerlo,

apesar

delas

curvas,el

hedor17a

vOm

ito,y

ciertosen

timien

tonatu

ralde

respeto

aIa

vid

ap

rivad

ade

ml

difu

nto

amig

o.

Reco

rdarIa

—sI,

empezab

acon

eso—n

uestra

cotidiana’8lab

or

enla

oficina;quizá,

sabrIap

or

quéfue

declin

an

do

,olv

idando

sus

deb

ere

s,

po

rqué

dic

taba

ofic

ios

sin

sentid

o,

ni

nüm

ero

,ni

<<

sufra

glo

efe

ctiv

o.1

9P

or

qu

é,

en

fin,

fue

co

rrido

,2°

olv

idad

ala

pensio

n,2

’sin

respetar

losescalafones.22

“Hoy

fuia

arreglar

lode

ml

pensiOn.

Ellicenciado,23

amabilisim

o.S

ailtan

contentoque

decidlgastar

cincopeso

sen

uncafé.

Es

elm

ismo

alque

Ibamos

dejóvenes

yal

que

ahora

nu

nca

concurro,24porq

ue

me

recuerd

a‘

brisa

—nj5

;neblina.

5carta

paclo

_carp

eta

ofunds

paraguardar

papeles.16

cachos—pedazos.

billetes.17

hed

or—

mal

olor;peste.

‘co

tidjan

a_j1

5.i5

‘“sufragio

efectlvo

”_d

erecho

devotar;

lema

delP

artidoR

evolucionarjoIflstitucional

deM

exico(PR

I)que

enel

sigloX

XS

eestam

pabaen

lossobres

enel

correo

,y

enlos

docu

men

tos

delgobierno.

20co

rrldo_desp

edid

o;

echadodel

trabajo.21

pen

sion_m

ensu

alidad

querecibe

eljubilado,

perso

na

retiradade

Untrabalo

conel

gobierno.22

escalafones_claslflcacionesde

losem

pleadosy

sussueldos

segünIa

duraciónde

suem

pleo.23

licenciad

o_

abo

gad

o

concurro

_5550

que

alos

veinteaños

podia

darm

em

áslujos2’

que

alos

cuaren

ta.E

nto

nces

todos

estábam

os

enun

mism

o

pian

o,

hubiéram

os

rechazad

ocon

energIacu

alqu

ier

opin

ion

pey

orativ

ahacia

loscom

paneros;de

hech

o

librábamos26

labatalia

por

aquellosa

quienesen

iacasa

discu

tIanla

bajaextracción

ofaita

deelegancia.

Yo

sabIa

que

muchos

(quizaslos

más

hum

ildes)

llegarIanm

uy

alto,y

aquI,en

laescuela,

seiban

aforjar27

lasam

istades

durad

erasen

cuya

com

pan

Iacu

rsarIamo

sel

mar

bravIo.28N

o,no

fueasI.

No

hubo

reglas.M

uchosde

los

hu

mild

esq

ued

aron

ailI,m

uchosilegaron

más

arriba

de

loque

pudim

os

pro

nosticar

enaq

uellas

fogosas,

amables

tertulias.29O

tros,que

parecIamos

pro

meterlo

todo,qued

amos

aIa

mitad

delcam

ino,destripados31

en

anexam

enextracurricular,

aisladosp

or

un

azanj a31

invisiblede

losque

triunfaro

ny

delos

quenad

a

alcanzaron.E

nfin,

hoyvolvI

asen

tarme

enlas

sillas,

mo

dern

izadas

—tam

bién

,com

oharricad

ade

una

inv

asion

,Ia

fuen

tede

sodas—,

ypretendI32

leer

expedientes.33V

ia

much

os,

cambiad

os,

amnésicos,

retocad

os

deluz

neOn,

prOsperos.

Con

elcafé

quecasi

no

reconocIa,con

laciu

dad

mism

a,h

abIan

ido

cincelándose31a

ritmo

distin

todel

mb.

No,

yano

me

reconocIan,o

nom

equerian

reconocer.A

losum

o35—

uno

odos—

una

mano

gord

ay

rapid

aen

elhom

bro.A

dios,

viejo,qué

tal.E

ntreellos

yyo,

mediaban36

losdieciocho

‘lu

jos—

cosas

deseadas,pero

nonecesarias.

26librábam

os—dábam

os;in

icibam

os.

27forjar—

crear.20

bravio—salvaje;

inculto.29

tertulias—

charlas;

plãticas;reuniones

devarias

personaspara

conversar.30

destrip

ado

s—tro

nad

os;

derro

tado

s.31

zanja—

trinch

era;canal;

excavaciönlarga

yestrecha.

32p

retend

i—in

tente;

tratéde.

°ex

ped

ientes

(m.)—

archivosportátiles;

historlales.

cincelándose—pintãndose;

desenvolviéndose.

sum

o—

mãx

imo

.36

mediaban—

intervenian.

192A

brien

do

pu

ertasI

Choc

Mool

93

Page 5: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

aguj

eros

del

Countr

yC

lub.

Me

disf

racé

enlo

sex

ped

ien

tes.

Des

fila

ron3

7lo

sañ

osde

las

gra

ndes

ilus

ione

s,38

de

los

pron

ósti

cos

feli

ces,

y,ta

mbi

én,

toda

sla

som

isio

nes

que

impi

dier

onsu

real

izac

ión.

Sen

tIla

angust

iade

nopoder

met

erlo

sde

dos

enel

pas

ado

ypeg

arlo

str

ozos

deal

gün

rom

peca

beza

s39

aban

dona

do;

pero

elar

cón4

°de

los

jugu

etes

seva

olvi

dand

o,y

alca

bo,

quié

nsa

brá

adó

nde

fuer

ona

dar

los

sold

ados

depl

omo,

los

casc

os,l

ases

pada

sde

mad

era.

Los

disf

race

s4’

tan

quer

idos

,no

fuer

onm

ásqu

ees

o.Y,

sin

emba

rgo,

habI

ahab

ido

cons

tanc

ia,

disc

ipli

na,

apeg

o12

alde

ber.

No

era

sufi

cien

te,

oso

brab

a?N

ode

jaba

,en

ocas

ione

s,de

asal

tarm

eel

recu

erdo

deR

ilke.

43L

agr

anre

com

pens

ade

laav

entu

rade

juven

tud

debe

ser

lam

uert

e;jó

vene

s,de

bem

osp

arti

rco

nto

dos

nues

tros

secr

etos

.H

oy,

note

ndrI

aqu

evo

lver

lavi

sta

ala

sci

udad

esde

sal.

Cin

cope

sos?

Dos

depr

opin

a.

Pep

e,ap

arte

desu

pasi

ónpo

rci

dere

cho

mer

cant

il,

gust

ade

teor

izar

.M

evi

osa

lir

deC

ated

ral,

yju

ntos

nos

enca

min

amos

aP

alac

io.

El

esde

scre

Ido,

14pe

rono

leba

sta:

enm

edia

cuad

ratu

voqu

efa

bric

arun

ate

orIa

.Q

uesi

nofu

era

mex

ican

o,no

ador

arla

aC

rist

o,y

—N

o,m

ira,

pare

ceev

iden

te.

Lie

gan

los

espa

nole

sy

tepr

opon

en

ador

esa

uii

Dio

s,m

uert

ohe

cho

unco

águl

o,co

nel

cost

ado

her

ido

,cl

avad

oen

una

cruz

.S

acri

fica

do.

Ofr

enda

do.

LQ

uéco

sam

ásnat

ura

lqu

eac

epta

run

sent

imie

nto

tan

cerc

ano

ato

dohi

cere

mon

ial,

ato

datu

desf

ilat

on—

pasa

ron.

36iI

uso

nes

—es

per

anza

s.

rom

pec

abez

as—

div

ersi

anqu

eco

nsis

teen

com

poner

uncu

adro

con

piez

assu

elta

sde

form

asir

regu

lare

s.a

arcó

n(m

.)—

arca

gran

de;

cajó

n.41

disf

race

s(m

.)—

más

cara

s.42

apeg

o—de

voci

ón.

Ril

ke—

Rai

ner

Mar

iaR

ilke

(187

5—19

26),

poet

ay

nove

list

ach

eco

que

escr

ibia

enal

emán

.

des

crel

do—

irre

lig

ioso

;no

crey

ente

.

vid

a..

.?

Fig

ürat

e,en

cam

bio,

que

Mex

ico

hubi

era

sido

conquis

tado

por

bu

dis

tas

om

ahom

etan

os.

No

esco

nceb

ible

que

nues

tros

irid

ios

vene

rara

na

un

irid

ivid

uo

que

mur

ióde

indi

gest

ion.

Per

otm

Dio

sal

que

no

leba

sta

que

sesa

crif

ique

npo

rél

,si

noqu

ein

clus

ova

aqu

ele

arra

nquen

cico

razó

n,ca

ram

ba,

jaq

ue

mat

e45

aH

uitz

ilop

ocht

li!4

6E

lcr

isti

anis

mo,

ensu

sent

ido

cáli

do,

san

gri

ento

,de

sacr

ific

ioy

litu

rgia

,se

vu

elv

euna

prol

onga

cion

nat

ura

ly

nove

dosa

dela

reli

gion

hidI

gena

.L

osas

pect

osde

cari

dad,

amor

,y

laot

ram

ejil

la,

enca

mbi

o,so

nre

chaz

ados

.Y

todo

enM

exic

oes

eso:

hay

que

mat

ara

los

hom

bres

par

ap

od

ercr

eer

enel

los.

Pep

eco

nocI

am

iaf

ició

n,de

sde

jove

n,p

or

cier

tas

form

asde

lar

tein

dIg

ena

mex

ican

o.Y

oco

lecc

iono

esta

ftii

llas

,Id

olos

,ca

char

ros.

Mis

fine

sde

sem

ana

los

paso

enT

laxc

ala,

47o

enT

eoti

iuac

án.4

8A

caso

po

res

tole

gust

ere

laci

onar

toda

sla

ste

orIa

squ

eel

abor

ap

ara

mi

cons

umo

con

esto

ste

mas

.P

orci

erto

que

husc

oun

are

plic

ara

zona

ble

del

Cha

cM

ool

desd

eha

ceti

empo

,y

hoy

Pep

em

ein

form

ade

un

luga

ren

laL

agun

illa4

9d

on

de

vend

enun

ode

pied

ra,

ypa

rece

que

bara

to.

Voy

air

eldo

min

go.

Un

guas

ón5°

pint

ode

rojo

ciag

uade

lga

rraf

onen

laof

icin

a,co

nla

cons

igui

ente

pert

urba

ción

dela

sla

bore

s.

He

debi

doco

nsig

narl

oal

dire

ctor

,a

quie

nso

lole

dio

mu

cha

nsa

.E

lcu

lpab

lese

haval

ido

dees

taci

rcun

stan

cia

par

aha

cer

sarc

asm

osa

mis

cost

illa

sel

dIa

ente

ro,

todo

ento

rno

alag

ua.

1Ch.

jaque

mat

e—âl

tim

aju

gada

enun

apa

rtid

ade

ajed

rez,

enqu

equ

eda

atra

pado

elre

yde

lco

ntr

inca

nte

.46

Hui

tzil

opoc

htli

—di

osde

ag

uer

rade

los

anti

guos

azte

cas.

Tia

xcal

a—es

tado

deM

exic

o,ca

pita

lde

lm

ism

oy

dest

acad

osi

tio

arqu

eoló

gico

ehi

stór

ico;

los

tlax

calt

ecas

fuer

onal

iado

sde

los

espa

nole

sen

Iaco

nqui

sta

delo

saz

teca

s.

48T

eoti

huac

an—

gran

cen

tro

arqu

eolo

gico

dela

scu

ltur

aspr

ehis

pani

cas

deM

exic

o,no

lejo

sde

IaC

iuda

dde

Mex

ico.

IaL

agun

illa

—fa

mos

om

erca

doal

aire

libr

een

IaC

iuda

dde

Mex

ico.

guas

on—

brom

ista

;bu

rlón

.

I

194

Abri

endo

pu

ert

as

IC

hacM

oo!

195

Page 6: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

Hoy,

dom

ingo,

apro

vech

épara

ira

laL

agunilla.E

ncontréci

Chac

Mool

enIa

tienduch

aque

me

seflalóP

epe.E

suna

pieza

preciosa,de

tamañ

onatu

ral,y

aunque

elm

archante51aseg

ura

suorig

inalid

ad,

lodudo.

La

pied

raes

corrien

te,pero

ellono

aminora52

Iaelegancia

dela

postu

rao

lom

acizo53del

bloque.E

ldesleal

ven

ded

or

leha

embarrad

osalsa

detom

ateen

Iabarrig

apara

convencera

lostu

ristasde

laau

tenticid

adsan

grien

tade

laescultura.

El

traslado

ala

casam

ecostó

más

que

laadquisicion.

Pero

yaestá

aquI,por

cim

om

ento

enel

sOtano

mien

trasreo

rgan

izom

lcuarto

detrofeos

afin

dedan

ecabida.

Estas

figurasnecesitan

sol,vertical

yfogoso;

ésefue

suelernento

ycondiciO

n.P

ierdem

uch

oen

laoscu

ridad

delsótano,

cornosim

plehulto

agónico,54y

sum

uecaparece

repro

charm

eque

Icnieg

ue

Ialuz.

El

comerciante

tenlaun

foco

exactamente

verticala

laescu

ltura,

querecortaba

todaslas

aristas,5hy

ledab

auna

expresió

nm

ásam

ablea

mi

Chac

Mool.

Hab

ráque

seguir

suejem

plo.

Am

anecIcon

latuberIa57

desco

mpuesta.

Incauto,58dejé

correrci

aguade

lacocina,

yse

desb

ord

ó,

corniópor

cisuelo

yllegó

hasta

cisótano,

sinque

me

percatara.59E

lC

hacM

oolresiste

lahum

edad

,pero

mis

maletas

sufnieron;y

todo

esto,en

dIade

labores,m

eha

oblig

ado

aliegar

tarde

ala

oficina.

marchante—

vendedoro

comprador,

sobrem

dc

enlos

mercados

populates.52

aminora—

reduce.

macizo

—pesad

o;

sólido.ag

ónko—

entran

cede

mont;

monibundo.

sfo

co—

bom

billo

eléctnico;bom

billa.anistas—

puntas;bordes

agudos.tubenia—

tubosde

desague;drenaje.

incauto—descuidado;

imprudente.

“percatara—

diera

cuenta.

Vinieron,

por

fin,a

arreglar

iatuberla.

Las

maletas,

torcidas.Y

ciC

hacM

ool,con

Iama°

enIa

base.

Desperté

aIa

una:habIa

escuchadoun

quejido

terrible.P

enséen

ladrones.P

ura

imaginación.

Los

lamen

tos

noctu

rnos

han

seguido.N

osé

aqué

atribuirlo

,pero

estoynervioSO

.P

aracolm

ode

males,

ia

tuberIa

volvióa

descompO

nerse,y

lasliuvias

sehan

colado,1in

undan

do

cisótano.

El

plo

mero

novien

e,esto

ydesesp

erado.

Del

Dep

artamen

todel

Distrito

Federal,

más

valeno

hablar.

Es

Iapnim

eravez

queci

aguade

lasIluvias

noobedece

aias

coladerasy

vienea

dar

am

lsótano.

Los

quejid

os

han

cesado:vaya

una

cosapot

otra.

Secaron

cisO

tano,y

elC

hacM

oolestá

cubiertode

lama.

Le

daun

aspectogrotescO

porq

ue

toda

Iam

asade

Iaescu

ltura

parecepad

ecerde

una

erisipe1a2verd

e,

salvolos

ojos,que

han

perm

anecid

ode

pied

ra.V

oya

apro

vech

arci

dom

ingo

para

raspar

cim

usgo.63F

epem

e

ha

recom

endad

ocam

biarme

aun

apartarn

ient0

yen

ci

ültim

opiso,

para

evitarestas

traged

iasacuáticaS

.P

ero

nopued

odejar

estecaserón,

ciertamente

muy

gran

de

para

ml

solo,un

pocolügubreh4

ensu

arquitecttlta

porfiniana65pero

quees

Iaünica

heren

ciay

recuerd

ode

mis

pad

res.N

osé

quém

edan

ayen

una

fuentede

sodas

ama

(f.)—capa

defango

om

usgo.61

cola

do_penett0

62erisip

ela_detm

atosis

contagiosa.que

manifiesta

unaplaca

cutánearoja.

musg

oP

1flta

verdeque

creceen

Iasuperficie

derocas

orb

ole

sen

lugareshâm

edos.U

Iügubre—

ttism

porfiniana—de

Iaépoca

dePorfinlo

Diaz,

dictad

ot

deM

exicodesde

1884

hasta1910.

Choc

Mool

197196

Abrien

do

puertas

I

Page 7: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

con

sinf

onol

a6en

cisó

tano

yurt

aca

sade

deco

raci

ónen

lapla

nta

baja

.

Fui

ara

spar

lala

ma

del

Cha

cM

ool

con

una

espá

tula

.E

lm

usgo

pare

cIa

yapa

rte

dela

pied

ra;

fue

labo

rde

más

deun

aho

ra,

ysO

loa

las

seis

dela

tard

epude

term

inar

.N

oer

aposi

ble

dis

tin

gu

iren

Iapen

um

bra

,y

aldar

fin

altr

abaj

o,co

nla

man

ose

guI

los

cont

orno

sde

lapi

edra

.C

ada

vez

que

repa

saba

elbl

oque

pare

cIa

rebl

ande

cers

e.N

oqu

ise

cree

rlo:

era

yaca

siun

apa

sta.

Est

em

erca

der

dela

Lag

unil

lam

eha

timad

o.67

Sues

cult

ura

prec

olom

birt

aes

puro

yeso

,y

lah

um

edad

acab

ará

por

arru

inar

la.

Le

hepues

toen

cim

aun

ostr

apos

,y

mañ

ana

lapa

saré

ala

piez

ade

arri

ba,

ante

sde

que

sufr

aun

dete

rior

oto

tal.

Los

frap

oses

tán

enel

suel

o.In

cret

hie.

Vol

vIa

palp

arci

Cha

cM

ool.

Seha

endu

reci

do,

pero

novu

elve

ala

pied

ra.

No

quie

roes

crib

irlo

:ha

yen

cito

rso

algo

deIa

text

ura

dela

cam

e,lo

apri

eto

com

ogo

ma,

sien

toqu

eal

goco

rre

por

esa

figu

rare

cost

ada.

..V

olvI

aba

jar

enIa

noch

e.N

oca

bedu

da:

elC

hac

Moo

lti

ene

ve1

loen

los

braz

os.

Est

onu

nca

me

habI

asu

cedi

do.

Ter

give

rsé6

los

asun

tos

enla

ofic

ina:

giré

7°un

aor

den

depa

goqu

eno

esta

baau

tori

zada

,y

eldi

rect

ortu

voqu

eil

amar

me

laat

enci

On.

Qui

zám

em

ostr

éha

sta

desc

orté

sco

nlo

sco

mpa

nero

s.T

endr

équ

eve

ra

unm

edic

o,sa

ber

sies

imag

inac

ión,

ode

liri

o,o

qué,

yde

shac

erm

ede

ese

mal

dito

Cha

cM

ool.”

66si

nfon

ola—

toca

disc

osan

tigu

oqu

ese

oper

aba

aba

sede

mon

edas

.

tim

ado

—d

efra

ud

ado;

enga

nado

.69

vel

lo—

pel

itos

cort

os,

po

tej

empl

olo

squ

ecu

bren

los

braz

osy

las

pier

nas.

terg

iver

se—

torc

i;en

reve

sé;

conf

undi

gire

—es

crib

i.

Has

taaq

uI,

laes

crit

ura

deF

ilib

erto

era

lavi

eja,

laqu

eta

ntas

vece

svi

enm

emo

ran

da

yfo

rmas

,an

cha

yov

alad

a.L

aen

trad

ade

l25

deag

osto

,pa

recI

aes

crit

apo

ro

tra

per

sona.

Ave

ces

com

oni

flo,

sep

aran

do

trab

ajosa

men

teca

dale

tra;

otra

s,ner

vio

sa,

has

tadi

luir

se71

enlo

inin

teli

gibl

e.H

ayfr

esdI

asva

clos

,y

cire

lato

cont

inO

a:

“Tod

oes

tan

natu

ral;

ylu

ego,

secr

eeen

lore

al.

pero

esto

loes

,m

ásqu

elo

creI

dopo

rm

l.Si

esre

alun

garr

afO

n,y

más

,po

rque

nos

dam

osm

ejor

cuen

tade

suex

iste

ncia

,o

esta

r,S

iun

bror

nist

api

nta

dero

joel

ag

ua..

.R

eal

boca

nad

ade

ciga

rro

efIm

era,

72re

alim

agen

mon

stru

osa

enun

espe

jode

circ

o,re

ales

,no

loso

nto

dos

los

mue

rtos

,pr

esen

tes

yol

vida

dos

..

.?

Siun

hom

bre

atra

vesa

rael

Par

aIso

enun

suef

lo,

yle

dier

anun

afo

rco

rno

pru

eba

dequ

eha

bla

esta

doal

ll,y

sial

des

per

tar

enco

ntra

raes

afo

ren

sum

ano

..

,L

ento

nces

,qu

é. .

.?R

eali

dad:

cier

todI

ala

queb

raro

nen

mu

peda

zos,

laca

beza

fue

ad

aral

lá,

laco

laaq

ul,

yno

sotr

osno

cono

cern

osm

ásqu

eun

ode

los

troz

osd

esp

ren

did

os

desu

gran

cuer

po.

Océ

ano

libr

ey

fict

icio

,sO

lore

alcu

ando

sele

apri

sion

aen

un

cara

col.7

3H

asta

hace

tres

dIas

,m

ire

alid

adlo

era

algr

ado

deha

bers

eb

orr

ado

hoy:

era

mov

imie

nto

refi

ejo,

ruti

na,

mem

oria

,ca

rtap

acio

.Y

lueg

o,co

mo

Iati

erra

que

undI

ati

embl

apar

aqu

ere

cord

emo

ssu

pode

r,o

lam

uer

tequ

ell

egar

á,re

crim

inan

dom

iol

vido

deto

dala

vida

,se

pres

enta

otra

real

idad

que

sabl

amos

esta

baal

lI,

mos

tren

ca,7

4y

que

debe

sacu

dirn

ospar

aha

cers

evi

vay

pres

ente

.C

rela

,nu

evam

ente

,qu

eer

aim

agin

ació

n:el

Cha

cM

ool,

bian

doy

eleg

ante

,ha

bla

cam

biad

ode

colo

ren

una

noch

e;

71di

luir

se—

diso

lver

se.

72ef

imer

a—de

cott

adu

raci

ön;

pasa

jera

.“

cara

col

(m.)

—co

ncha

enfo

rma

dees

pira

l.

mos

tren

ca—

sin

duen

o;hu

érfa

na.

198

Abri

endo

puert

as

I

4 IC

hacM

ool

199

6-

Page 8: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

amarillo,casi

dorad

o,parecla

indicarme

queera

un

Dios,

por

ahoralaxof5

conlas

rodillasm

enostensas

queantes,

conla

sonrisam

ásbenévola.

Yayer,por

fin,un

desp

ertarsobresaitado,

conesa

segurid

adespantosa

deque

haydos

respiracionesen

lanoche,

deque

enla

oscuridadlaten

rnáspulso

sque

elpropio.

Si,se

escuchahanpasos

enla

escalera.P

esadilla.V

ueltaa

dorm

ir...

No

sécuánto

tiempo

pretendIdorm

ir.C

uan

do

volvIa

abrirlos

ojos,aü

nno

amanecia.

El

cuartoolIa

ahorror,

aincienso

ysangre.

Con

lam

irada

negra,recorrI

larecám

ara,hasta

deten

erme

endos

orificiosde

Iuzparp

adean

te,en

dosflám

ulas’’crueles

yam

arillas.C

asisin

alientoencendI

laluz.

Aill

estabaC

hacM

ool,erguido,77

sonriente,ocre,78

consu

barrigaencarnada.

Me

paralizabanlos

dosolillos,

casibizcos,

muy

pegadosa

lanariz

triangular.L

osdien

tesinferiores,

mord

iendo

cilabio

superior,inm

óviles;solo

cibrillodel

casquetó

ncu

adrad

osobre

lacabeza

anormalm

entevolum

inosa,deia

taha

vida.C

hacM

oolavanzO

haciaIa

cama;

entoncesem

pezOa

hover.”

Recu

erdo

quea

finesde

agosto

,F

iliberto

fuedesp

edid

ode

IaS

ecretarIa,con

una

recriminaciO

npO

blicadel

director,y

rum

ores

delocura

yaun

robo.E

stono

locreIa.

Sivi

unos

oficiosdescabellados,8’

preg

untan

do

alO

ficialM

ayorsi

elagua

podia

olerse,ofrecien

do

sus

servicio

sal

Secretario

deR

ecursosH

idráu

licos

para

hacerhover

enci

desierto.N

osu

pe

quéex

plicació

ndarm

e;pen

séque

lasilu

vias

laxo—flojo;

relajado;com

odo.76

flámuias—

floresblancas

quetienen

colorescom

binados.‘

erguido—recto;

enderezado.78

ocre—

oscu

ro;

negro.casqueten—

casco;yelm

o.delataba—

revelaba.81

descabellados—locos;

disparatados.

excepcioflalmente

fuerteS,

deese

verano,lo

hab

Ian

enervadO.0

quealguna

dep

resiön

moral

debIapro

ducir

lavid

aen

aquelcaserón

antiguo,con

lam

itadde

los

cuartoSbajo

havey

empolvadosi

sincriados

nivid

ade

familia.

Los

apuntes

siguienteSson

defines

de

septiem

bre:

“Chac

Mool

pued

eser

simpático

cuandoquiere.

un

glu

glu

deag

ua

embelesad

aS

ahehistoriaS

fantásticas

sobrelos

monzones,83

lasliu

vias

ecuatofiales,ci

castigode

losdesiertoS

;cada

plan

ta

arranca

desu

patern

idad

mItica:

cisauce,

suhija

descan

’iada1

los1otosY

’sus

mim

ados

susuegra:

ci

cacto.L

oque

nopued

otolerar

esci

olor,extrahum

aflo,

queem

anatie

esacam

eque

nolo

es,de

lasch

anclaS

flamean

te5de

ancianidad.C

onnsa

estriden

te,ci

Chac

Mool

revelacO

me

fuedescubierto

porL

eP

1ongeOfl,

y

puesto

fIsicameflte,

encontacto

conhom

breSde.

otro

s

simbolos.

Sn

espIrituha

viv

ido

enci

cántafoy

la

tempestad

natu

ral;otra

cosaes

supied

ray

hahenla

arrancad

oal

esconditees

artificialy

cruel.C

reoque

nunca

loperd

onafá

elC

hacM

ool.Ei

sabede

Ia

inminencia

delhecho

estético.H

edebido

pro

porcio

flar89

sapolio

’para

quese

laveci

estOm

agoque

cim

ercader

Icunto91

dekecIw

pal

creerloazteca.

No

pareciógustanle

ml

preg

unta

sobresu

82em

beIe

sada_P

n0t

hechlzada.83

monzofle

s1entoa

perlédicosen

elsureS

tede

Asia.

84descarriad

5_de5

0r1

7t5

da

desmandada;

descarrilada.85

loto

s_plan

taSherbãceas,

dehojas

circulatesflotanteS

.86

chancaS

5ai0

5vielas; zapatlitas

viejaS.87

flam

eante

Sq

echanllam

as.88

Lepongeon__A

ugustusLe

Plongeon

(1826—1908)

arqueolOgo

frances,

quiendescubtiö

por

primers

vezIa

escultu

tade

Chat

Mool

enC

hichénltzä,

en1876,

yIa

sacóde

sill.89

pro

potcio

notle_

dan

le90

sapolio

_P

t0P

iam

teS

apoliopot

setm

arcaregistrada

deuna

limpiadota

muy

popularhacia

finesdel

sigloX

IX.

VI

untö

__em

bart

pusoen

Iasuperficle.

200A

brien

do

puertas

IC

hat

Mool

201

Page 9: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

par

ente

sco

con

Tlá

loc,

y,cu

and

ose

enoj

a,su

sdie

nte

s,de

por

Si

repuls

ivos,

seaf

ilan

ybr

illa

n.L

osp

rim

ero

sdI

as,

bajó

adorm

iral

sOta

no;

des

de

ayer

,en

mi

cam

a.

Ha

empez

ado

late

mpora

da

seca

.A

yer,

des

de

lasa

laen

laqu

eduer

mo

ahor

a,co

rnen

céa

oír

los

mis

mos

lam

ento

sro

nco

sde

lpri

nci

pio

,se

guid

os

deru

ido

ste

rrib

les.

Sub

Iy

entr

eabrI

lapuer

tade

lare

cám

ara:

elC

hac

Moo

les

taba

rom

pie

ndo

las

lárn

par

as,

los

mue

bles

;sa

ltOha

cia

lapuer

taco

nla

sm

ano

sar

añad

as,

yap

enas

pud

ece

rrar

eir

me

aes

con

der

alb

año

..

.L

uego

,ba

jója

dea

nte

ypi

diO

agua

;to

doel

dIa

tien

eco

rrie

ndo

las

hav

es,

noqued

aun

cent

Imet

rose

coen

laca

sa.

Ten

goque

dorm

irm

uy

abri

gad

o,

yle

heped

ido

noem

pap

ar2

Iasa

lam

ás*.

El

Cha

cM

ool

inundó

hoy

lasa

la.

Exas

per

ado,

dije

que

loib

aa

dev

olv

era

laL

agun

illa

.T

ante

rrib

leco

mo

suri

sill

a—

horr

oro

sam

ente

dis

tin

taa

cual

qu

ier

nsa

deh

om

bre

oan

imal

—fu

ela

bo

feta

da3

que

me

dio,

con

ese

bra

zoca

rgad

ode

bra

zale

tes

pes

ados.

Deb

ore

cono

cerl

o:so

ysu

pri

sio

ner

o.

Mi

idea

orig

inal

era

dist

inta

:yo

dom

inar

Iaal

Cha

cM

ool,

corn

ose

do

min

aa

un

juguet

e;er

a,ac

aso,

una

prol

onga

cion

dem

iseg

uri

dad

infa

ntil

; per

ola

nift

ez—

aqui

énlo

dijo

?—es

frut

oco

mid

op

or

los

años

,y

yono

me

hedad

ocu

enta

..

.H

ato

rnad

om

iro

pa,

yse

pone

las

bat

ascu

and

oem

pie

zaa

brot

ar1&

4m

usg

over

de.

El

Cha

cM

ool

está

acost

um

bra

do

aque

sele

obed

ezca

,p

or

siem

pre

;yo

,que

nunca

he

deb

ido

rnan

dar

,so

lopued

odo

bleg

arm

e.95

Mie

ntr

asno

iluev

a

—ay

sup

od

erm

ágic

o?—

viv

irá

colé

rico

96o

irri

tabl

e.

*F

ilib

erto

noex

plic

aen

qué

engu

ase

ente

ndIa

con

elC

hac

Moo

l.

92em

pap

ar—

moja

rp

ot

com

plet

o.‘

bo

feta

da—

goip

eda

doen

aca

ra.

‘b

rota

rle—

salj

rle.

dobl

egar

me—

cede

r;co

nfor

mar

me.

96co

léri

co—

aira

do;

enoj

ado;

dem

alhu

mor

.

Hoy

desc

ubrI

que

enla

sno

ches

elC

hac

Moo

lsa

lede

laca

sa.

Sie

mpr

e,al

obsc

urec

er,

canta

un

aca

nció

nch

irri

ona9

7y

anci

ana,

más

viej

aque

elca

nto

mis

mo.

Lue

go,

cesa

.T

oque

var

ias

vece

sa

sup

uer

ta,

ycu

ando

nom

eco

ntes

tó,

me

atre

vIa

entr

ar.

La

recâ

mar

a,qu

eno

habI

avuel

toa

ver

des

de

eldI

aen

que

inte

ntó

atac

arm

ela

esta

tua,

está

enru

inas

,y

allI

seco

ncen

tra

ese

olor

ain

cien

soy

sang

reque

hap

erm

ead

ola

casa

.P

ero,

det

rás

de

Iapuer

ta,

hay

hues

os:

hues

os

deper

ros,

dera

tones

yga

tos.

Est

oes

loqu

ero

baen

lano

che

elC

hac

Moo

lpar

asu

sten

tars

e.E

sto

expl

ica

los

ladri

dos

espan

toso

sde

todas

las

mad

rugad

as.

febre

ro,

seco

.C

hac

Moo

!vi

gi!a

cada

pas

om

b;

hahe

cho

que

tele

fone

ea

una

fond

ap

ara

que

me

trai

gan

dia

riam

ente

arro

zco

npo

iio.

Per

olo

sust

raId

ode

laof

icin

aya

seva

aac

abar

.S

uced

iOlo

inev

itab

le:

des

de

eldI

apri

mer

o,

cort

aron

elag

ua

yla

luz

por

falt

ade

pago

.P

ero

Cha

cha

des

cubie

rto

una

fuen

tepübli

caa

dos

cuad

ras

deaq

uI;

todos

los

dIas

hago

diez

odo

cevi

ajes

po

rag

ua,

yél

me

obse

rva

des

de

haaz

otea

.99

Dic

equ

esi

inte

nto

huir

me

fulm

inar

á;10

°ta

mhi

énes

Dio

sde

lR

ayo.

’°’

Lo

que

élno

sabe

esqu

ees

toy

alta

nto

desu

sco

rrer

IaS

no

ctu

rnas

..

.C

omo

nohay

luz,

debo

acos

tarm

ea

las

ocho

.Y

ade

berI

aes

tar

acost

um

bra

do

alC

hac

Moo

l,per

oha

cepo

co,

enla

ob

scuri

dad

,m

eto

p&°2

con

élen

laes

cale

ra,

sent

IS

US

bra

zos

hel

ados,

las

esca

mas

’°3

desu

piel

ren

ov

ada,

yqu

ise

grit

ar.

Sino

llue

vep

ron

to,

elC

hac

Moo

lva

aco

nver

tirs

een

pie

dra

otra

vez.

He

no

tad

osu

dif

icult

adre

cien

tepar

a

chir

rion

a—de

sent

onad

a;in

arm

ónic

a;es

trid

ente

.

sust

raid

o—

robad

o.

azo

tea—

teja

do

pian

ode

una

casa

.

fuim

inar

á—m

atar

áin

stan

tãn

eam

ente

con

unra

yo.

SIR

ayo—

reiá

mpa

go.

52to

pé—

enco

ntre

.15

3es

cam

as—

elem

ento

so

iám

inas

que

recu

bren

eicu

erpo

delo

spe

ces.

202

Abri

endo

puer

tas

IC

hac

Moo

l20

3

Page 10: “use · BBC Mundo (100 pts) ... alemana, corner el choucrout4 enduizado por el sudor de la cociria tropical, bailar el sábado de gloria5 en La Quebrada, y sentirse ... escuela,

moverse;

aveces

sereclina

duran

tehoras,

paralizad

o,

yparece

ser,de

nuev

oun

Idolo.P

eroestos

reposossolo

ledan

nuev

asfuerzas

para

vejarme,’°4

arañarm

e,com

osi

pudiera

arrancar

alg

nlIquido

dem

icam

e.Ia

notienen

lugar

aquellosin

termed

ios

arnablesen

querelataba

viejoscuentos;

creonotar

unresentim

ientoconcentrado.

Ha

hab

ido

otrosindicios

quem

ehan

puesto

apensar:

seestá

acaban

do

mi

bodega;’°5acaricia

Iaseda

delas

batas;quiere

quetraiga

unacriada

ala

casa;m

eha

hechoensefiarle

ausar

jabóny

lociones.C

reoque

elC

hacM

oolestá

cayendoen

tentacien

eshum

anas;

inclusohay

algoviejo

ensu

caraque

antesparecla

etema.

AquI

pued

eestar

mi

salvaciOn:

sici

Chac

sehum

aniza,

posihiernentetodos

sussiglos

devida

seacu

mulen

enun

instan

tey

caigafulm

inado.P

erotarnbién,

aquI,pued

egerm

inar’°6m

im

uerte:

elC

hacno

querrá

queasista

asu

dern

tmbe;’

esposihie

quedesee

matarm

e.H

oy

apro

vech

aréla

excursiOn

noctu

rna

deC

hacpara

huir.M

eire

aA

capulco;verem

osqué

pued

ehacerse

paraad

quirir

trabajo,y

esperar

lam

uerte

delC

hacM

ool:Si,se

avecina;1°está

canoso

,’°abotagado.11°

Necesito

asolearm

e,nad

ar,recu

perar

fuerza.

Me

qued

ancuatrocientos

pesos.Ire

aIa

PensiO

nM

Uller,

quees

harata

ycóm

oda.Q

uese

adueñ

ede

todoel

Chac

Mool:

aver

cuántodura

sinm

isbalde&

1’de

agua.”

AquI

termin

aci

diariode

Filiberto.

No

quisevolver

apen

saren

surelato;

dorm

ihasta

Cuernavaca.

De

ahIa

Mexico

preten

dI

damcoherencia

alescrito,

relacionarlo04

vejarme—

molestarm

e;hum

iflarme.

05bodeg

a—cu

artitode

unacasa,

tipicamenre

&sótano,

dondese

guardael

vinoy, a

veces,com

eatibles.06

germinar—

originar.107

derru

mbe

(m.)—

desplome;

colapso.avecina—

aproxima;

acecca.can

oso

—de

pelogria,

oblanco.

lIDabotagado—

hinchado;inflado.

baldes—cubos;

conten

edores

deagua.

conexceso

detrabajo,

conalgO

nm

otivosicolO

gicO.

Cuan

do

alas

nuev

ede

lanoche

IlegamoS

ala

termin

al,ain

nopodIa

concebirla

locurade

mi

amigo.

Contraté

una

camioneta

para

lievarel

féretroa

casade

FilibertO

ydesd

eallI

ord

enar

suentierro.112

Antes

deque

pudiera

intro

ducif

Iahave

enIa

cerradura,

lapuerta

seabriO

.A

pareciOun

indlo

amarillo,

enbata

decasa,

conbufan

da.

Su

aspectono

podia

serm

ásrepulsiV

Odesp

edla

unolor

alociO

nbarata;

sucara,

polv

eada

querlacubrir

hasarrugaS

tenIaIa

bocaem

barrad

ade

lápizlabial

mal

aplicado,y

elpelo

dahala

impresiO

flde

estarteñido)13

—P

erdone.

.,no

sablaque

FilibertO

hubiera.

—N

oim

porta;lo

sétodo.

Ulgales

alos

hom

bres

que

leven

cicadaver

alsO

tano.

112entie

rroufl

I13

teñid

o—

p1flta

PR

EG

UN

TA

S

I.En

Ialenta

transformaciO

’de

Chac

Mool,

experimentam

osuna

violaciöfldel

ordennatural

delas

cosasen

elm

undo.A

notaalgunos

delos

detallesm

ásim

portantesde

estatransform

aciön.

2.C

öm

oevoluciona

elcontrol

psicolögiCo

queva

cobrandoC

hacM

oolsobte

Filibetto?

3.R

esume

losdetalles

deldecaim

iefltopsicolögiC

Ode

Filiberto.Q

locurasdice?

Qué

locurascom

ete?A

fuerzade

quépresiones

especificaslo

hace?

4.S

abemos

cOm

om

uereF

iliberto.pero,

quién

oqué

lom

ata?P

or

qué?

5.C

itaejem

plosde

Iam

aneraen

queFuentes

lograel

humor

en“C

hacM

ool”, yasea

mediante

IaexageraC

iOfl

oal

pintarsucesos

absurdos, oal

sorprendetnoscon

situacionesinesperadas.

Que

papeljuega

enIa

comicidad

delcuentO

elhecho

deque

Filibertoes

unhom

brenorm

al,de

clasem

edia

yde

hábitosde

vidaen

todosentido

ordinarios?ChacM

ool205

F’

204A

brien

do

puertas

I