1

ปจจยความสำเรจของการสอสารเพอควบคมภาวะโภชนาการเกนในเดก : การประเมนผลโครงการ: “อยาปลอยใหเดกอวน”

Key Success Factors of Communication for Overweight Children Control: Evaluation of “Do not let Kid be Fat” Project

รองศาสตราจารย ดร.เกศน ประทมสวรรณ 1

ปฐมพงษ จงศกดสวสด 2

บทคดยอ การวจยน เปนการวจยเชงประเมนผล “โครงการสรางสรรคสอรณรงคโภชนาการสมวยในสถานศกษา

ระดบประถมศกษาและมธยมศกษา: อยาปลอยใหเดกอวน (ลดหวาน มน เคม เพมผกและผลไม)” วตถประสงคสำคญคอ การศกษาความสำเรจของผลลพธ และวเคราะหปจจยความสำเรจของโครงการ โดยใชกรอบแนวคดการประเมนผลเพอการเรยนรและพฒนา กลมตวอยางทใชในการศกษา ไดแก นกเรยนชนประถมศกษาและมธยมศกษาตอนตนทมอายระหวาง 8-15 ป จำนวน 1,250 คน จากทงหมด 22 โรงเรยนทเขารวมโครงการ เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล ประกอบดวย 1) แบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบทดสอบความร และแบบสอบถามพฤตกรรมการบรโภคอาหารและการออกกำลงกาย 2) การสมภาษณเชงลก และ 3) การสงเกตการณแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา ไดแก ความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน การทดสอบท และการวเคราะหเนอหา

ผลการศกษา พบวา โครงการบรรลผลลพธดงน 1) นกเรยนทมภาวะโภชนาการเกนมจำนวนลดลง 2) สอและนวตกรรมทโรงเรยนพฒนาขนสามารถเสรางการเปลยนแปลงได ทงความร แรงบนดาลใจและพฤตกรรม และ 3) โรงเรยนสามารถยกระดบการทำงานโดยการขยายเครอขายและการบรณาการการทำงานรวมกนในพนท สวนปจจยความสำเรจของโครงการ ประกอบดวย ปจจยภายในและปจจยภายนอกโรงเรยน ซงผบรหารสถานศกษา ผรบผดชอบโครงการและนกเรยนแกนนำ ตองมทกษะการสอสารและการสรางความรวมมอ

คำสำคญ: การประเมนผล, การสอสาร, เดกทมภาวะนำหนกเกน, การควบคม

Abstract This research is for evaluation of “Campaign Media Development Project on Nutrition in Primary and Secondary Schools: Do not let kid be fat (reduce sweet, salty, add vegetables and fruit).” The objectives were to evaluate Success level and analyze key success factors on the

1 รองศาสตราจารย ประจำสาขาวชานเทศศาสตร คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม 2 นกวชาการ ประจำศนยวชาการเพอการพฒนาชมชนทองถน มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม Email: kkesinee@hotmail.com

2

project. Sample consists of 1,250 students between age range of 8-15, from 22 schools. Research Instruments were 1) the questionnaires of demographic information, knowledge test, food consumption and physical exercise behavior 2) In-depth interview, and 3) participatory and non-participatory observation. The frequency, percentage, mean, standard deviation, t-test and content analysis were used for data analysis. The results of the evaluation are as follows; 1) Reducing the number of overweight students 2) Increasing knowledge, inspiration and behavior level of food consumption and physical exercise, resulting from the media and innovation created by the schools, and 3) networking and expanding results to achieve successful integration. Key success factors consist of internal and external factors. The communication and cooperation skills are needed for school administrators, project managers and student leaders in order to reach their project goals.

Keywords: Evaluation, Communication, Overweight Children, Control

บทนำ ภาวะนำหนกเกน (Overweight) และโรคอวน (Obesity) เปนภยคกคามททวความรนแรงอยางตอเนอง

รายงานของ The GBD 2015 Obesity Collaborators (2017) ระบวา จากการศกษาดชนมวลกาย (Body Mass Index: BMI) ของประชากรจาก 195 ประเทศ ระหวางป 1990-2015 พบวา ในป 2015 มผใหญอวนจำนวน 603.7 ลานคน และเดกอวน 107.7 ลานคน นบตงแตป 1980 อตราการอวนเพมขนสองเทา ใน 73 ประเทศ และเพมขนอยางตอเนองในประเทศสวนใหญ โดยผทมคา BMI มากกวา 25 กโลกรมตอตารางเมตรเสยชวตกวา 4 ลานคน และประมาณ 2 ใน 3 ของคนกลมนเสยชวตดวยโรคเกยวกบหวใจ แมวาจำนวนเดกอวนจะมนอยกวาผใหญ แตอตราการเพมขนของเดกอวนสงกวา ซงจากการศกษาของ Geserick และคณะ (2018) ทไดตดตามคา BMI ของประชากรในวยเดกถงวยรน จำนวน 51,505 คน พบวา ในบรรดาเดกวยรนทอวนนน สวนใหญเรมอวนในชวงอายระหวาง 2-6 ป ขอสรปสำคญกคอ เดกอวนจะเตบโตเปนวยรนและผใหญอวน

สำหรบประเทศไทย จากการศกษาขององคการอนามยโลก (WHO) เมอป พ.ศ. 2554 เรองสถานการณความอวนในกลมอาเซยน พบวา ประชากรในประเทศไทยมคาเฉลย BMI เทากบหรอมากกวา 25 อยทรอยละ 32.2 สงเปนอนดบ 2 รองจากประเทศมาเลเซย (Chatchai Nokdee, 2557) และจากรายงานการสำรวจสขภาพประชาชนไทย โดยการตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ.2557 พบวา ขอมลยอนหลง 19 ป ในเดกอาย 6-14 ป โดยภาพรวม ประเทศไทยสามารถลดภาวะโภชนาการพรองไดอยางนาพอใจ คอ ความชกของภาวะเตยลดลงอยางตอเนอง จากรอยละ 9.7 ในป พ.ศ.2538 เปน รอยละ 5.7 ในป พ.ศ. 2557 สวนภาวะนำหนกนอยกลดลงเชนกน แตปญหานำหนกเกนและโรคอวนกลบเพมขนอยางตอเนองทงในเขตเมองและเขตชนบท จากรอยละ 5.8 ในปพ.ศ.2538 เปนรอยละ 11.4 ในป พ.ศ. 2557 เทากบเพมขน 2 เทา (ลดดา เหมาะสวรรณ และวชย เอกพลากร, 2557, หนา 141) นบเปนอตราเพมทสงกวาคาเฉลยของอตราเพมทวโลก

3

ผลกระทบดานรางกายทสำคญทสดของเดกทมนำหนกเกน คอ การเตบโตเปนผใหญอวน ในตางประเทศมการศกษาพบวา ผใหญทอวนมาก ๆ จะมอายสนกวาปกต 5-20 ป ภาวะแทรกซอนทเพบบอยในเดกทมภาวะนำหนกเกน คอ ความผดปกตของขอทรบนำหนกโดยเฉพาะอยางยงขอเขา การนอนกรนหรอการหยดหายใจตอนกลางคนจากภาวะทางเดนหายใจอดกน และโรคเบาหวาน ซงปจจบนพบในเดกกลมทอายนอยลงเรอย ๆ บางรายอาจมผวหนงบรเวณคอ รกแร ขาหนบ ขอพบดำคลำ ซงเกดจากภาวะฮอรโมนอนซลนในเลอดสง สวนภาวะแทรกซอนอน ๆ ทอาจพบได คอ โรคในกลม NCDs เชน หลอดเลอดหวใจ ภาวะไขมนในเลอดสง และโรคความดนโลหตสง (ปลวชช ทองแตง และจนทรจรา สสวาง, 2555, หนา 289) สวนผลกระทบดานจตใจและสงคม พบวา เดกจะมปญหาดานบคลกภาพ การสญเสยความมนใจในตนเอง ความวตกกงวลทสงผลตอการเปนโรคซมเศรา

สาเหตการเกดโรคอวนในเดกมาจากการบรโภคอาหารทไมเหมาะสมและขาดการออกกำลงกาย โดยพบวา เดกวยเรยนกนผกเพยงวนละ 1.5 ชอนกนขาวตอคน ซงนอยกวาปรมาณทแนะนำ คอ ควรกนผกวนละ 12 ชอนกนขาว และกนผลไมทกวนเพยง รอยละ 26.8 (ฝายสอสารองคกรและเทคโนโลย กระทรวงสาธารณสข, 2560) สวนใหญกนอาหารมากกวาวนละ 4 มอ โดยเปนอาหารประเภททอดหรอผด และดมเครองดมทมนำตาลสงเปนประจำ (อรอนงค ชแกว, ปยะนช จตตนนท และอาภรณทพย บวเพชร, 2559, หนา 70) สำหรบการออกกำลงกายพบวา เดกทเคลอนไหวรางกายเปนประจำ คอ 60 นาทตอวน และสปดาหละ 3 วน มเพยงรอยละ 24.3 ในขณะทสวนใหญมพฤตกรรมเนอยนง โดยใชเวลาอยในโลกออนไลน เลนเกมและอยหนาจอโทรศพทหรอจอคอมพวเตอร เกนกวาวนละ 2 ชวโมง

อยางไรกด จากสถานการณดงกลาวน นกวชาการสวนหนงเชอวา ความอวนไมใชแคเรองนสยการบรโภค แตคอความซบซอนตงแตระดบพนธกรรมจนถงอตสาหกรรมอาหาร เพราะคนไทยกำลงอยทามกลางวกฤตการณการกนการอยทไมเปนผลดตอสขภาวะหรออยในสภาพแวดลอมทไมเออตอพฤตกรรมสขภาพ ดวยสาเหตหลายประการ อาท การเขาถงอาหารทมคณภาพไดยาก เพราะอตสาหกรรมอาหารเปนตวกำหนดวถการบรโภค ผคนจงหนไปหาอาหารถงหรออาหารสำเรจรป เพราะหาซองาย ราคาถก และสะดวกตอการดำเนนชวต นอกจากน “เกลอ ไขมน นำตาล” กเปนสวนผสมสำคญของอาหารแทบทกประเภททผานการทดลองในหองปฏบตการในอตสาหกรรมอาหารมาแลววาทำใหเกดรสชาต “อรอย” ยงเมอผสมผสานกบรปแบบการโฆษณาและการสงเสรมการขายจงทำใหผบรโภค “ลด ละ เลก” ไดยาก (ณชากร ศรเพชรด, อาทตย เคนม และอนชต นมตลง,2562)

การควบคมสถานการณโรคอวนในเดก จงจำเปนตองบรณาการงานหลายดานเขาดวยกนและทำในหลายมตทงเรองการรณรงคปรบเปลยนพฤตกรรม การสรางเสรมทกษะการเทาทนสอ เทาทนโรคอวน การสรางสภาพแวดลอมภายในบาน โรงเรยน ชมชน และการปรบแกกฎหมายทเกยวของ เชน การกำหนดอายของเดกเพอหามเขาถงการโฆษณาอาหาร การสรางความรความเขาใจกบพอแม ผปกครองเรองโภชนาการ การตดสญลกษณในบรรจภณฑบอกระดบคณภาพอาหาร การกำหนดหลกสตรการสอนในโรงเรยนเรองการบรโภคทเหมาะสม เปนตน แผนงานสอศลปวฒนธรรมสรางเสรมสขภาพ ซงเปนแผนงานหนงของสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) จงไดรวมกบภาคเครอขายตาง ๆ ประกอบดวย สำนกโภชนาการสมวย สำนกงานบรหารแผนงานอาหารและโภชนาการ เครอขายเดกไทยไมกนหวาน เครอขายคนไทยไรพง และชมรมโภชนาการเดกแหง

4

ประเทศไทย จด “โครงการสรางสรรคส อรณรงคโภชนาการสมวยในสถานศกษาระดบประถมศกษาและมธยมศกษา: อยาปลอยใหเดกอวน (ลดหวาน มน เคม เพมผกและผลไม)” ขน โดยจดคานงดสำคญ คอ “คนไทยจะตองฉลาดใช ‘สอ’ ใหเปนเครองมอเพอนำไปสชวตสขภาวะ” อนนบไดวาสอดคลองกบยทธศาสตรดานการคนหาผนำการเปลยนแปลง ดานการพฒนาเครอขายผนำ และดานการสรางเสรมทกษะการรเทาทนสอ ทกษะการสอสารและการสรางความรวมมอ ทกษะการเปนผนำ และทกษะการตระหนกรทนตนและการสะทอนความคด โครงการดงกลาว ไดจดตอเนองกนมาเปนเวลา 3 ปแลว วตถประสงคหลก คอการสรางการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคในกล มเปาหมาย ผานการใชส อและกจกรรมสรางสรรคท หลากหลาย ดวยการใหความสำคญกบครผสอน เดกนกเรยน พอแม ผปกครอง และชมชน เพอกระตนใหเกดการเรยนรแบบมสวนรวม (Participatory Learning) โดยมนกเรยนระดบประถมศกษาและมธยมศกษาตอนตน ในโรงเรยนสงกดสำนกการศกษา กรงเทพมหานคร (กทม.) และสำนกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) เปนกลมเปาหมายหลก

วตถประสงคการวจย เพอประเมนผล “โครงการสรางสรรคสอรณรงคโภชนาการสมวยในสถานศกษาระดบประถมศกษาและ

มธยมศกษา:อยาปลอยใหเดกอวน (ลดหวาน มน เคม เพมผกและผลไม)” ประจำป การศกษา 2562 ตงแตกอนเรมโครงการ ระหวางการดำเนนโครงการและหลงการดำเนนโครงการ โดยมงศกษาระดบความสำเรจของผลลพธตามเปาหมาย และปจจยความสำเรจของโครงการ

กรอบแนวคดการวจย การประเมนผลโครงการน เปนการประเมนทเนนใหผบรหารโครงการและคณะทำงานเปนผทสามารถประเมนผลการดำเนนงานของตนเองได เปนการประเมนผลแบบเสรมพลงทมงเนนการเรยนรและพฒนามากกวาการประเมนเพอตดสน โดยใหความสำคญกบ “ผลลพธ” (Outcome) มากกวา “ปจจยนำเขา" (Input) ดวยเหตนจงเทากบเปนการผลกดนใหผบรหารโครงการและคณะทำงานตองกลนกรองเปาหมายและวางแผนผลลพธ หรอการเปลยนแปลงทตองการใหเกดขนกอนทจะไปใหความสนใจกบ “กระบวนการ” (Process) หรอ “กจกรรม” (Activity) กลาวอกนยหนงกคอ ผบรหารโครงการและคณะทำงานตองถามตนเองกอนวา “ตองการเหน (การเปลยนแปลง) อะไร” มใช “ตองการทำอะไร” เมอผลลพธชดเจนแลว จงกำหนดตวชวด (Indicator) ทจะสะทอนผลลพธเหลานนพรอมทงกำหนดแนวทางการเกบรวบรวมขอมลตามตวชวด หลงจากนนแลวจงออกแบบกระบวนการและกจกรรมทจะนำไปสการไดมาซงผลลพธ

เครองมอสำคญของการประเมนผลเพอการเรยนรและพฒนา คอ “การระดมความคดเพอสะทอนผลลพธ” อนมหลกการสำคญ ดงน (สำนกสรางสรรคโอกาสและนวตกรรม, 2561)

1. การพดคยทเนนผลลพธเปนหลก โดยเรมจากการทบทวนวตถประสงค เปาหมายและผลลพธสำคญ และพจารณาทผลลพธตามตวชวดทระบ ไมใชการหยบยกเรองการทำกจกรรมมาเปนประเดนวาไดทำกจกรรมอะไรไปแลวบาง

5

2. การใชขอมลเปนเครองยนยนการบรรลผลลพธ ซงตองอาศยการรวบรวมขอมลทงจากขอมลปฐมภมและทตยภม จากการเกบรวบรวมขอมลแบบเปนทางการและไมเปนทางการตามเครองมอทไดออกแบบไว

3. การกระทำแบบมสวนรวมโดยผเกยวของ ผมสวนไดเสยทกกลม ทกฝาย และทำซำ ๆ หลายครง 4. การกระทำในลกษณะทเปนการเรยนรรวมกน คอ ถาสำเรจตามผลลพธตามทกำหนด กตองระบไดวา

เปนเพราะเหตใด หรอถาไมสำเรจ กตองระบไดวาเปนเพราะเหตใดและจะตองเพมหรอปรบกจกรรมอะไรบางเพอใหบรรลความสำเรจตามตวชวดผลลพธ

ขอบเขตการวจย ขอบเขตดานประชากร : ประชากรทใชในการศกษา คอ นกเรยนระดบประถมศกษาและมธยมศกษา

ตอนตนจำนวน 1,800 คน ในโรงเรยนตาง ๆ 22 แหง จาก 19 จงหวดใน 4 ภมภาค ทเขารวมโครงการ “อยาปลอยเดกอวน” ประจำปการศกษา 2562 รายชอของโรงเรยนปรากฏดงภาพท 1 กลมตวอยาง ไดแก นกเรยนระดบประถมศกษาและมธยมศกษาตอนตนจำนวน 1,250 คนจากทกโรงเรยน การสมตวอยาง เปนการสมอยางงายโดยครผรบผดชอบโครงการในแตละโรงเรยน

ภาพท 1 รายชอโรงเรยนทเขารวมโครงการ จำแนกตามภมภาค

ขอบเขตดานพนท จำนวน 19 จงหวด ประกอบดวย กรงเทพมหานคร สมทรปราการ นครปฐม ราชบร อางทอง สระแกว เชยงใหม อตรดตถ นาน พะเยา ตาก สราษฎรธาน กระบ สงขลา ตรง นครราชสมา สกลนคร มหาสารคาม และศรสะเกษ

ขอบเขตดานเวลา : ระยะเวลาการดำเนนงาน 7 เดอน ตงแต พฤศจกายน 2561 ถง พฤษภาคม 2562 ขอบเขตดานเนอหา : เปาหมายหรอผลลพธสำคญทแผนงานสอศลปวฒนธรรมสรางเสรมสขภาพกำหนด

คอ 1) โรงเรยนท เขารวมโครงการมส อและนวตกรรมสรางสรรคท ใหความร และสรางแรงบนดาลใจใหแก

6

กลมเปาหมาย 2) เกดกระบวนการทสรางแรงบนดาลใจในการขบเคลอนงาน รวมทงการปลกจตสำนกและการลดปญหาทางดานโภชนาการ 3) การลดอตราการเกดโรคอวนในเดก 4) เกดการยกระดบการทำงานการตอยอดองคความรและนวตกรรมเพอผลระยะยาว และ 5) เกดการบรณาการการทำงานรวมกบภาคเครอขายในพนท

วธดำเนนการวจย การประเมนผลโครงการไดใชกรอบแนวคดการประเมนผลเพ อการเรยนร และพฒนา เนนการใหความสำคญกบผลลพธ โดยใชวธการเกบรวบรวมขอมลทงเชงปรมาณและเชงคณภาพ เครองมอทใชในการรวบรวมขอมลเชงปรมาณกบกลมตวอยางนกเรยน เปนเครองมอทผวจยสรางและพฒนาขนมาจากการทบทวนวรรณกรรมและจากประสบการณทเปนผตดตามประเมนโครงการสขภาวะ เกบขอมลกอนเรมโครงการและหลงจากเสรจสนโครงการ มลกษณะเปนแบบสอบถาม 4 ตอน

ตอนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง เปนแบบเลอกตอบ (Check List) ประกอบดวย เพศ ระดบชนการศกษา โรงเรยนทสงกด อาย นำหนกและสวนสง

ตอนท 2 แบบทดสอบความรดานการบรโภคอาหารและการออกกำลงกาย เปนแบบเลอกตอบถกผด (True - False Test) จำนวน 12 ขอ

ตอนท 3 แบบสอบถามพฤตกรรมการบรโภคอาหารและการออกกำลงกาย เปนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 5 ระดบ จำนวน 12 ขอ

การตรวจสอบคณภาพของเครองมอ ใชวธการวเคราะหความตรงของเนอหา (Content Validity) โดยคาดชนความสอดคลองระหวางขอคำถามกบวตถประสงค (Index of Item-Objective Congruence: IOC) จากการประเมนของผทรงคณวฒ จำนวน 3 คน ประกอบดวย ผเชยวชาญดานการประเมนผล ดานโภชนาการ และดานสขอนามย ไดคาดชนความสอดคลองอยระหวาง 0.66-1.00 และทดสอบความเชอมน (Reliability) แบบสอบถามทงชดโดยการนำไปทดลองใชกบคนจำนวน 30 คนทมลกษณะคลายคลงกบกลมตวอยาง ไดคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s Alpha Coefficiency) เทากบ 0.87 ในสวนทเปนแบบทดสอบความร การตรวจสอบคณภาพรายขอ พบวา ความยากงายอยระหวาง 0.35-0.78 และอำนาจจำแนกอยระหวาง 0.22-0.40 ถอวาอยในระดบทใชได สวนคาความเชอมนทงฉบบ ไดคา KR-20 เทากบ 0.76 สวนเครองมอทใชในการรวบรวมขอมลเชงคณภาพ ประกอบดวย 1) แบบสมภาษณ ใชสมภาษณเชงลกผใหขอมลสำคญ ไดแก ผบรหารโรงเรยน คณคร ผรบผดชอบโครงการ แกนนำนกเรยน ผปกครอง รานคา ชมชน พเลยงประจำโครงการ ผทรงคณวฒประจำสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) และ 2) แบบบนทกรายงานการสงเกตการณแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม ซงใชเกบขอมลในชวงระหวางการดำเนนโครงการการตรวจสอบคณภาพของแบบสมภาษณและแบบบนทกรายงานการสงเกตการณ อาศยผทรงคณวฒ จำนวน 3 คน ประกอบดวย ผเชยวชาญดานการประเมนผล ดานโภชนาการ และดานสขอนามย ไดคาดชนความสอดคลองระหวางขอคำถามกบวตถประสงค อยระหวาง 0.66-1.00

7

การวเคราะหขอมลเชงปรมาณ ใชสถตเชงพรรณนา ไดแก ความถ (Frequency) รอยละ (Percentage) คาเฉลย (Mean) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation: S.D.) สถตอางอง ไดแก การทดสอบท (t-test) สวนการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ใชวธการวเคราะหเนอหา (Content Analysis)

ผลการวจย การนำเสนอผลการวจย จะนำเสนอใน 2 ประเดนตามวตถประสงคการประเมน คอ การประเมนความสำเรจตามผลลพธ และปจจยความสำเรจของโครงการ

1. การประเมนความสำเรจตามผลลพธ การประเมนความสำเรจตามผลลพธ พบวา 1) ลดจำนวนเดกนกเรยนทมภาวะโภชนาการเกนได 2)

เกดสอและนวตกรรมสรางสรรคทใหความร สรางแรงบนดาลใจและเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหารและการออกกำลงกาย และ 3) เกดการยกระดบการทำงานและการบรณาการการทำงานรวมกบภาคเครอขายตาง ๆ ในพนท ซงจะนำเสนอรายละเอยดตามลำดบ ดงน

การลดจำนวนเดกนกเรยนทมภาวะโภชนาการเกน การศกษาเปรยบเทยบ ความร พฤตกรรมการบรโภค และภาวะโภชนาการของนกเรยนกอนเรมโครงการ

และหลงจากเสรจสนโครงการ พบวามการเปลยนแปลงทดขน ดงตารางท 1-3

ตารางท 1 จำนวนและรอยละของกลมตวอยาง จำแนกตามขอมลทวไป n = 1,250

ขอมลทวไป จำนวน (คน) รอยละ

เพศ ชาย 684 54.7 หญง 566 45.3 ระดบการศกษา ประถมศกษาปท 3 หรอตำกวา 72 5.7 ประถมศกษาปท 4 224 17.9 ประถมศกษาปท 5 545 43.8 ประถมศกษาปท 6 200 16.0 มธยมศกษาตอนตน 209 16.6 อาย 8 – 9 ป 472 37.7 10 – 12 ป 587 47.0 13 – 15 ป 191 15.3

8

จากตารางท 1 ขอมลทวไปของนกเรยนกลมตวอยาง 1,250 คน จากจำนวนประชากร 1,800 คนของโรงเรยนทเขารวมโครงการทง 22 แหง พบวา มากกวาครงหนงเปนเพศชาย (รอยละ 54.7) สวนทเหลอเปนเพศหญง (รอยละ 45.3) สวนใหญกำลงศกษาอยในระดบชนประถมศกษาปท 5 (รอยละ 43.8) รองลงมา คอ ประถมศกษาปท 4, มธยมศกษาตอนตน, ประถมศกษาปท 6 และประถมศกษาปท 3 หรอตำกวา (รอยละ 17.9, รอยละ 16.6, รอยละ 16.0 และรอยละ 5.7) ตามลำดบ โดยเปนผทมอายระหวาง 10-12 ป มากทสด (รอยละ 47.0) รองลงมาคอ 8-9 ป และอาย 13-15 ป (รอยละ 37.7 และรอยละ 15.3) ตามลำดบ ตารางท 2 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานระดบความรดานการบรโภคและการออกกำลงกายของนกเรยน

เปรยบเทยบกอนและหลงการเขารวมโครงการ

ระดบความร และพฤตกรรม

กอน หลง t P

�� S.D. แปลผล �� S.D. แปลผล ความรการบรโภคและการออกกำลงกาย

10.59 1.75 มาก 11.41 1.04 มาก 19.81* .001

พฤตกรรมการบรโภคและการออกกำลงกาย

2.26 0.32 ปานกลาง 2.60 0.30 มาก 39.82* .001

*p ‹ .05

จากตารางท 2 การทดสอบความรดานการบรโภคอาหารและการออกกำลงกาย กอนและหลงการเขารวมโครงการ พบวา คาเฉลยของระดบความรดานการบรโภคและการออกกำลงกายของนกเรยนหลงการเขารวม

โครงการเพมสงขนอยางมนยสำคญทางสถตทระดบ .05 โดยกอนเรมโครงการ ความรอยในระดบมาก (�� =

10.59, S.D. = 1.75) และหลงโครงการ อยในระดบมาก (�� = 11.41, S.D. = 1.04) และเมอพจารณาจากคาสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) พบวา กอนเรมโครงการระดบความรของนกเรยนแตกตางกนคอนขางมาก แตหลงจากการเขารวมโครงการ ระดบความรใกลเคยงกน

สวนการสอบถามพฤตกรรมการบรโภคอาหารและการออกกำลงกาย กอนและหลงการเขารวมโครงการ พบวา คาเฉลยของระดบพฤตกรรมการบรโภคอาหารและการออกกำลงกายหลงการเขารวมโครงการ เพมสงขน

อยางมนยสำคญทางสถตทระดบ .05 โดยกอนเรมโครงการอยในระดบปานกลาง (�� = 2.26, S.D. = 0.32) และ

หลงโครงการอยในระดบมาก (�� = 2.60, S.D. = 0.30) และเมอพจารณาจากคาสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) พบวา ทงกอนและหลง ระดบพฤตกรรมของนกเรยนมความใกลเคยงกน

9

ตารางท 3 การเปรยบเทยบภาวะโภชนาการของนกเรยน กอนและหลงการเขารวมโครงการ n = 1,250

ภาวะโภชนาการ กอนโครงการ หลงโครงการ ความแตกตาง แปลผล จำนวน รอยละ จำนวน รอยละ จำนวน รอยละ

ภาวะโภชนาการขาด (ผอม) 199 15.9 147 11.8 52 4.1 ลดลง ภาวะโภชนาการเกน (อวน) 291 23.3 206 16.4 85 6.9 ลดลง

ภาวะโภชนาการสมวย (สมสวน) 760 60.8 897 71.8 137 11.0 เพมขน

จากตารางท 3 การพจารณาความสมพนธระหวางอาย สวนสง และนำหนกของนกเรยน เทยบกบเกณฑมาตรฐานของกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข พบวา หลงจากเสรจสนโครงการ นกเรยนทมภาวะโภชนาการเกนและขาด มจำนวนลดลง คดเปน รอยละ 6.9 และรอยละ 4.1 ตามลำดบ หรอกลายเปนผทมความสมสวนเพมขน รอยละ 11.0 โดยกอนเร มโครงการ นกเรยนจำนวนเกอบคร งหน งมภาวะโภชนาการไมสมดล คอ ภาวะโภชนาการเกนหรออวน จำนวน 291 คน (รอยละ 23.3) ภาวะโภชนาการขาดหรอผอม จำนวน 199 คน (รอยละ15.9) และมเพยง 760 คน (รอยละ 60.8) เปนผทมภาวะโภชนาการสมวยหรอมรปรางสมสวน

โดยสรป กคอ โครงการสรางสรรคส อรณรงคโภชนาการสมวยในสถานศกษาระดบประถมศกษาและมธยมศกษา “อยาปลอยใหเดกอวน (ลดหวาน มน เคม เพมผกและผลไม)” เปนโครงการทประสบความสำเรจในระดบมากทงการสรางการเปลยนแปลงความร และพฤตกรรมจนสงผลตอการลดภาวะโภชนาการเกนหรอขาดของ นกเรยน

การสรางสรรคสอและนวตกรรม โรงเรยนทกแหงสามารถสรางสรรคสอและนวตกรรม เพอนำไปใชประกอบกจกรรมการฝกอบรม การให

ความร การสรางแรงบนดาลใจ การปรบเปลยนพฤตกรรมดานการบรโภคอาหารและการออกกำลงกายใหกบนกเรยนทเขารวมโครงการไดเปนอยางด เชน การนำนวตกรรมเรอง “ฉลากโภชนาการ สญญาณไฟจราจร” มาประยกตเขากบการออกกำลงกาย การละเลนพนบาน เพอใหเหมาะสมกบชวงวยของนกเรยน การสรางสรรคโมเดลอาหารเพอสขภาพทเนนผกและผลไมในพนถน รวมทงการใชเทคโนโลยในการเปนสอรณรงคใหความร ผาน QR Code เพอสขภาพ การนำโปรแกรม Thai School Lunch มาเปนตวชวยในการสรางสรรคเมนอาหารกลางวนเพอสขภาพใหกบนกเรยน และการพฒนาสอการเรยนรผานการทดลองทางวทยาศาสตร ไดแก การตรวจวดความหวานในเครองดม และการทดลองประสทธภาพการกดกรอนของนำอดลม เพอแสดงใหเหนถงโทษภยของนำอดลม อนสงผลตอการลด ละ เลกการดมนำอดลม และหนมาดมนำสมนไพร นำผลไมเพอสขภาพแทน

จากการสงเกตการณแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม รวมทงการสมภาษณผเกยวของหลายฝาย พบวา สอและนวตกรรมสรางสรรคสามารถสรางแรงบนดาลใจใหแกกลมเปาหมายได ทำใหนกเรยน ผปกครอง และชมชน ตองการทจะเขามามสวนรวมในโครงการ “ไมใชการเขารวมโครงการเพราะเปนภาระหนาท หรอเพราะถกคณครบงคบ” แตเปน “ความสมครใจ” โดยแรงบนดาลใจหลกของนกเรยนสวนใหญมาจาก “ความสข” ทไดจากการเขารวมกจกรรม การไดรบความไววางใจใหเปนผรบผดชอบฐานการเรยนร ความภาคภมใจและความมนใจในตนเองททำงานสำเรจ นอกจากนกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางครกบนกเรยนในระหวางการออกแบบกจกรรม

10

และการทำงานรวมกนกทำใหนกเรยนโดยเฉพาะ “นกเรยนแกนนำ” เหนศกยภาพของตนเอง และมโอกาสในการพฒนาทกษะตาง ๆ เชน ทกษะการคดวเคราะหปญหา ทกษะการเปนผนำ และทกษะการทำงานรวมกบผอน

กจกรรมสรางสรรคแทบทงหมดเปนกจกรรมทางกายทคร นกเรยน ผปกครอง ครภมปญญา รวมกนคดและประดษฐจากทรพยากรทมในทองถน หรอประยกตใหเขากบประเพณ วฒนธรรม และการละเลนพนบานทมอยในชมชน เชน “มวยตบจาก” ของโรงเรยนวดสวนสม จ.สมทรปราการ ซงนำใบจากมาปบนเวทมวย เวลาเหยยบยำจะไดยนเสยงดงกรอบแกรบ ดงนนนกมวยทงคซงถกผกตาดวยผาจะตองตอสกนโดยอาศยเสยงลนจากการเดนบนใบจากเปนเครองนำทาง โรงเรยนวดสวนสมไดนำมากฬาพนบานนมาประยกตเปนนวตกรรมการออกกำลงกาย โดยใหคตอสใชวธการผลกรางกายซงกนและกน ฝายใดถกผลกออกนอกเวทกอนจะถอเปนผแพ

สวนแรงบนดาลใจททำใหครภมปญญาและผปกครองรสกสนกทจะเขารวมโครงการ คอ “ความทาทาย” ทจะชวยกนออกแบบ “เมนอาหารพนบานเพอสขภาพ” ประจำโรงเรยน ทำใหเกดเมนอาหารตาง ๆ มากมาย อาท “ขนมจนหยวกกลวย” ของโรงเรยนอนบาลจอมบง จ.ราชบร “สปปะรดหวยมนอบซโครง” ของโรงเรยนเทศบาลวดหนองผา จ.อตรดตถ “ปลากระทงไขมน” ของโรงเรยนเทศบาล 3 วดสมทราราม จ.สราษฎรธาน ผดผกเหลยงเหด ของโรงเรยนบานหนองสองพนอง จ.ตรง “ไขในกระบอก” และ “หมกไขใสมดแดง” ของโรงเรยนบานแกวเพชรพลอย จ.สระแกว เปนตน

การยกระดบและการบรณาการ จากการสงเกตการณและการสมภาษณเชงลก พบวา โรงเรยนสวนใหญไดยกระดบการทำงานโดยการ

ตอยอดองคความรและนวตกรรมเพอผลระยะยาว ดวยการเดนหนาขบเคลอนโครงการ “อยาปลอยใหเดกอวน” อยางตอเนอง โดยมเปาหมายสำคญ 4 ประการ คอ 1) มงเนนใหนกเรยนทกคนใสใจดแลสขภาพดวยการเลอกบรโภคอาหารทมประโยชนและออกกำลงกายเปนประจำ 2) มงเนนการพฒนากจกรรมใหมความหลากหลาย ทนตอยคสมยเพมมากขน 3) มงขยายโครงการไปสโรงเรยนทเปนภาคเครอขายเพมมากขน ในลกษณะการรวมกลม “รวมคด รวมทำ” และ 4) การบรณาการโครงการ “อยาปลอยใหเดกอวน” กบสอการเรยนการสอน หรอโครงการสรางเสรมสขภาพอน ๆ ของโรงเรยน ซงส งเหลานพอจะเปนเครองยนยนไดวา ทกโรงเรยนจะเดนหนาขบเคลอนโครงการใหเกดความตอเนองและยงยนตอไป

สงสำคญอกประการหนง คอ การสานพลงภาคเครอขายเพอทำงานรวมกนอยางบรณาการ ซงนอกจากผปกครอง ครภมปญญาในชมชน โรงพยาบาลประจำอำเภอ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจำตำบล หรอสำนกงานสาธารณสขในแตละพนท จะเปนภาคเครอขายทชวยสรางเสรมภาวะโภชนาการสมวยใหกบนกเรยน ทงในดานการอบรมใหความร การสรางแรงบนดาลใจ การสรางสงแวดลอมในบาน ในโรงเรยนและชมชน แลว ภาคเครอขายทสำคญอกกลมหนง คอ โรงเรยนเครอขายนองใหมในพนทใกลเคยง ทงนจากผลการดำเนนงาน พบวา โรงเรยนทเขารวมโครงการทง 22 แหงนสามารถขยายเครอขายไปยงโรงเรยนใกลเคยงในพนทของตนเอง รวมแลวเกดภาคใหมเพมขนอก 132 โรงเรยน

โรงเรยนท “ขยาย” โครงการไปสโรงเรยนภาคเครอขายไดมากทสด 3 อนดบแรก ไดแก โรงเรยนบานขนประเทศ กรงเทพฯ เกดภาคเครอขาย 24 โรงเรยน รองลงมา คอ โรงเรยนอยเปนสขอนสรณ กรงเทพฯ เกดภาคเครอขาย 15 โรงเรยน สวนโรงเรยนอนบาลจอมบง จ.ราชบร และโรงเรยนเทศบาล 2 วดดอนมลชย จ.ตาก เกด

11

ภาคเครอขายแหงละ 9 โรงเรยน โดยโรงเรยนเดมทมประสบการณมากอน สามารถทำหนาทเปน “พเลยง” ใหคำชแนะและขอแนะนำกบโรงเรยนนองใหมได

2. ปจจยความสำเรจของโครการ ปจจยความสำเรจทเปนองคประกอบสำคญอนทำใหโครงการขบเคลอนไดอยางเขมแขงและเปน

รปธรรม จำแนกได 2 ประเภท คอ ปจจยภายในโรงเรยนและปจจยภายนอกโรงเรยน

ปจจยภายในโรงเรยน จากการประมวลขอมลทไดจากการสงเกตการณและการสมภาษณเชงลกบคคลผใหขอมลสำคญตาง ๆ

วเคราะหไดวาปจจยภายในและภายนอกทสงผลตอความสำเรจของโครงการ มดงน 1. พลงสามประสานของคณะทำงานในการขบเคลอนโครงการ ประกอบดวย ผบรหารสถานศกษา คณะครผรบผดชอบโครงการ และแกนนำนกเรยน

“ผบรหารสถานศกษา” หรอผอำนวยการโรงเรยน เปน “ผนำ” ทสำคญทสด แมวาโดยคำสงทางราชการ ทกโรงเรยนจะมผอำนวยการโรงเรยนทำหนาทเปนประธานคณะทำงานอยแลว แตถาโรงเรยนใด ผอำนวยการหรอรองผอำนวยการเขามาเปน “ผนำการขบเคลอน” ทำหนาทเปน “เสาหลก” ในการชวยอำนวยการ เสรมแรงคณะทำงานและชวยแกปญหาในการบรหารจดการโครงการ กจะทำใหโรงเรยนนนประสบความสำเรจลลวงตามวตถประสงค และเปาหมายทกำหนดไดเปนอยางด “คณะครผรบผดชอบโครงการ” จะตองมคณสมบตทสำคญทสด คอ ความมงมน ตงใจ และการทำงานเปนทม โดยไมจำเปนตองเปนครทรบผดชอบงานดานโภชนาการ การงานอาชพ สขศกษาหรอพลศกษา

“นกเรยนแกนนำ” บทบาทของนกเรยนแกนนำ คอ การทำหนาทเปน “นกส อสารสรางสรรค” คณลกษณะสำคญ คอ การเปนผนำในการสอสารโนมนาวใจ การเผยแพรรณรงคใหความร การใหคำแนะนำเรองการดแลสขภาพดานการบรโภค การรเทาทนสอและฉลากโภชนาการ รวมทงการเปนวทยากรประจำฐานการเรยนรทคณะทำงานรวมกนออกแบบ

การทำงานของคณะทำงาน ซงประกอบดวยคนทงสามกลมน จะตองมความเปนหนงเดยวกน เหนเปาหมายและผลลพธทชดเจนรวมกน รปแบบการสอสารทเหมาะสมในการขบเคลอนโครงการไปสผลลพธ โดยสวนใหญเปนรปแบบผสมผสาน คอ การสอสารแนวดงจากบนลงลาง คอ จากผบรหารไปยงครและนกเรยนแกนนำ การสอสารแนวระนาบระหวางคณะคร หรอระหวางนกเรยนแกนนำดวยกนเอง และการสอสารแนวดงจากลางขนบน คอ การทผบรหารรบฟงความคดเหนจากคณะครทรบผดชอบโครงการและนกเรยนแกนนำ

คณะทำงานสามประสานน ถอวาเปน “กลไกหลก” ของการขบเคลอนทตองประชมและระดมความคดเพอการสะทอนผลลพธอยางตอเนอง ตงแตกอนเรมการดำเนนโครงการ จนกระทงสนสดโครงการ 2. การกำหนดนกเรยนทงโรงเรยนใหเปน “กลมเปาหมายหลก” ชวยสรางเสรมภาวะโภชนาการทสมวยและสงผลใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร และการออกกำลงกายไดดกวาการเลอก “นกเรยนเพยงบางชนหรอบางหอง” เปนกลมเปาหมายหลก

3. การจำหนายเฉพาะอาหารหรอเครองดมทไมสงผลเสยตอสขภาพ จะชวยสรางสงแวดลอมทเหมาะสม โดยรานคาทงโรงอาหารและสหกรณภายในโรงเรยนแทบทงหมด จะไมมการจำหนายอาหารหรอเครองดมทสงผล

12

เสยตอสขภาพ เชน ขนมกรบกรอบ นำอดลม ลกชนทอด แตจะจำหนายขนมปง ขนมไทย นำผลไม และนำสมนไพรทมประโยชน สวนการปรบเปลยนเมนอาหารกลางวนในโรงเรยน มงเนนเปนเมนทลดหวาน มน เคม และเพมผกและผลไม โดยใชโปรแกรม Thai School Lunch เปนเครองสนบสนนการสรางสรรคเมนสขภาพประจำวน สลบกบการนำเมนอาหารพนบานเพอสขภาพมาประกอบเปน “อาหารกลางวน” กชวยใหนกเรยนเกดความ “คนเคย” กบการบรโภคในวถสขภาพมากขน

4. การปรบสภาพแวดลอมภายในโรงเรยนใหเออตอการตอกยำพฤตกรรมสขภาพ ซงมหลายลกษณะ ดงน 4.1 การจดสรร “พ นท ว างเปลา” ใหเปน “พ นท สรางสรรค” เชน การจดทำแปลงเกษตรกรรม

ธรรมชาต การจดทำโรงเพาะเหดเพอใหนกเรยนไดมผกปลอดภยไวบรโภคกนในโรงเรยน และยงสามารถพฒนาสรางเสรมเปนอาชพใหกบนกเรยน ในการนำผลผลตทไดมาแปรรปเปนผลตภณฑสรางเสรมรายไดใหกบโรงเรยนและนกเรยนตอไปในอนาคต

4.2 การเปลยน “พนทท วไป” ใหเปน “พนทสรางสรรค” เชน เปลยนทางเทาใหเปนเกมบนไดง เปลยนลานกฬา ใหเปนตารางเกาชอง เปลยนบนไดของอาคาร ใหเปนบนไดทมสสน นาเดน นาสนก ฯลฯ

4.3 การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมภายในอาคารเรยนและสถานทตาง ๆ ใหเปน “แหลงเรยนร” ทใหสาระเพอการสรางความตระหนกรในประเดนตาง ๆ เชน การรเทาทนสอ การอานฉลากโภชนาการสสญญาณไฟจราจร การรเทาทนโรคอวน การนำหลก 3 อ.(อาหาร อากาศ ออกกำลงกาย) มาใชในชวตประจำวน เปนตน

5. สอและนวตกรรมทโรงเรยนสรางสรรคขน เปนสอและนวตกรรมทพฒนาขนบนฐานทนทางทรพยากร และทนทางวฒนธรรม ทำใหมเอกลกษณสะทอนอตลกษณของชมชนทองถน ทงทำใหกลมเปาหมายผรบสารรสกถงความใกลชด เกดความภาคภมใจ และสงผลกระทบตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมในระยะยาวอยางยงยน

ปจจยภายนอกโรงเรยน 1. พลงการมสวนรวมในการขบเคลอนโครงการ ประกอบดวย การมสวนรวมของผปกครอง ผนำชมชน

และปราชญชาวบาน รวมทงหนวยงานราชการหรอองคกรในทองถน ทงนการมสวนรวมอาจมหลายระดบ ตงแตระดบการรบรหรอรบทราบ ระดบรวมคด รวมตดสนใจ รวมดำเนนงานและรวมตดตามประเมนผล ผปกครองบางรายนำความรไปปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร และสงเสรมการออกกำลงกายในบาน บางรายเขามามบทบาทสำคญรวมเปนวทยากรในการใหความร สอนวธการทำเมนอาหารพนบานเพอสขภาพ รวมกจกรรมการประกวดเมนอาหารพนบานเพอสขภาพ รวมเปนกรรมการโครงการ ฯลฯ

ในขณะทผนำชมชน ในหลายพนทไดเขามามสวนรวมในระดบทมากกวาการรบทราบ คอ เขามารวมเปนกรรมการโครงการ รวมสนบสนนงบประมาณในการดำเนนงาน เชน การสนบสนนงบประมาณโครงการอาหารเชา สนบสนนอปกรณกฬา เปนตน

สวนปราชญชาวบานหรอครภมปญญา มกจะเขามามบทบาทสำคญ ในเรองการนำองคความร หรอทรพยากรในทองถนมาประยกตหรอดดแปลงใหเปน “นวตกรรม” อาหารสขภาพ เกมการละเลน ศลปะการแสดงการออกกำลงกายทสะทอน “อตลกษณ” ของทองถน

13

สำหรบหนวยงานราชการหรององคกรในทองถน เชน องคกรปกครองสวนทองถน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจำตำบล และวด กเขามามสวนรวมและหนนเสรมในหลายลกษณะ เชน การใหความรเรองอาหาร อารมณ การออกกำลงกาย

รปแบบการสอสารทเหมาะสมสำหรบการสรางการมสวนรวม คอ การสอสารแนวระนาบททกคนมความเทาเทยมกน ทกษะทจำเปน ไดแก ทกษะการสอสารและการสรางความรวมมอ เครองมอสำคญอยทการสรางความเขาใจเรองผลลพธของโครงการใหทกภาคมความเขาใจตรงกน การสรางความเชอมโยงในบทบาทหนาทและการทำงานแบบบรณาการททกภาคสามารถนำไป “ตอบโจทย” ของตนเองหรอหนวยงานตนเองได

2. การมโรงเรยนตาง ๆ ในพนทใกลเคยงมารวมเปนเครอขาย นอกจากจะเปนตวชวดความสำเรจประการหนงของโรงเรยนทเขารวมโครงการ ในฐานะทเปน “แมขาย” แลว ยงนบไดวา โรงเรยนเครอขาย กเปน “ปจจยความสำเรจ” ประการหนงดวย เพราะทำใหผเกยวของของโรงเรยน “แมขาย” มความรสกภาคภมใจในตนเองและเกดความมงมนทจะทำงานนอยางยงยนตอไป

3. การจดใหม “ทมพเลยงพฒนาโครงการ” และ “ทมพเลยงดานสอ” ใหกบทกโรงเรยนเปน “ตวชวย” สำคญททำใหคณะทำงานสามารถขบเคลอนงานใหบรรลผลลพธตามเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ สวนการจดใหมการอบรมเชงปฏบตการกอนเรมโครงการนบเปนเรองทด แตควรจดใหเรองการตดตามประเมนผลเปนหวขอหลกเพอใหคณะทำงานสามารถประเมนตนเองไดในลกษณะของการประเมนผลเพอการเรยนรและพฒนา

โดยสรป พบวา นอกจากสอและกจกรรมสรางสรรคจะเปนปจจยความสำเรจปจจยหนงแลว รปแบบการสอสารกเปนองคประกอบสำคญทสอดแทรกอยในทกปจจยความสำเรจ ขอคนพบในทนเพอเปนบทเรยนทดสำหรบการทำงานในระยะตอไป กคอ การพฒนา “ทกษะ” ทสำคญและจำเปนตอการขบเคลอนงานและการสรางการมสวนรวมใหกบคณะทำงานโครงการ รวม 4 ทกษะ คอ ทกษะการรเทาทนสอ ทกษะการสอสารและการสรางความรวมมอ ทกษะการเปนผนำ และทกษะการตระหนกรทนตนและการสะทอนความคด

สรปและอภปรายผล

“โครงการสรางสรรคสอรณรงคโภชนาการสมวยในสถานศกษาระดบประถมศกษาและมธยมศกษา: อยาปลอยใหเดกอวน (ลดหวาน มน เคม เพมผกและผลไม)” ซงดำเนนงานโดยแผนงานสอศลปวฒนธรรมสรางเสรมสขภาพ สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) และภาคเครอขายตาง ๆ เปนโครงการทประสบความสำเรจตามผลลพธทกำหนด ภายใตโดยจดคานงดสำคญทวา “คนไทยจะตองฉลาดใช ‘สอ’ ใหเปนเครองมอเพอนำไปสชวตสขภาวะ” กลาวคอ ผบรโภคหรอนกเรยนไดเรยนรทจะเลอกบรโภคอยางเทาทนจากการอานฉลากโภชนาการ รเทาทนสอโฆษณาทเยายวนดวยภาพประกอบ แสง สและเสยง ครและโรงเรยนสามารถสรางสรรคสอและนวตกรรมไดและสามารถนำไปใชเพอสรางเสรมการเรยนร สรางแรงบนดาลใจและปรบเปลยนพฤตกรรมไดอยางเหมาะสม พอแม ผปกครองและชมชนไดรวมสรางสงแวดลอมใหมใหนกเรยน เดกและเยาวชน เกดความเคยชนกบวถชวตสขภาพ ทงการบรโภคอาหารทมประโยชนและการออกกำลงกาย

ความสำเรจของโครงการในการสอสารรณรงคใหนกเรยนมความร ปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคจนกระทงลดจำนวนนกเรยนทมภาวะโภชนาการเกนไดนนสบเนองมาจากปจจยภายในโรงเรยนและภายนอก

14

โรงเรยน ซงสอดคลองกบงานวจยของ รสตา ธรรมสาโรรชต (2559, หนา 56) เรอง “กลยาณมตรกบแนวคดการปรบเปลยนสขภาพ” ทพบวา กลยาณมตร หรอพอแม ผปกครอง ครอาจารย และเพอน เปนปจจยสำคญตอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ โดยองคประกอบสำคญคอ ความตระหนกรวาตนเองกำลงประสบปญหาสขภาพ และการอยทามกลางกลยาณมตรและสงแวดลอมทดทงสงแวดลอมทางกายภาพและสงแวดลอมทางสงคม

ในขณะทการสรางสรรคสอและนวตกรรมของโรงเรยนผานกจกรรมตาง ๆ กทำใหนกเรยนมความรและพฤตกรรมเชงบวกทมผลตอการเทาทนสอมากขน เชน การอานฉลากโภชนาการ การเทาทนสอโฆษณา การสรางสรรคสอดจากอตลกษณในทองถนและการใชสอใหเปนประโยชน ซงสอดคลองกบงานวจยของ สายนำผง ร ตนงาม และอปถมภ ชมพ (2561, หนา 466) เร อง “พทธวธ การร เท าทนส อใหมสำหรบเยาวชนเขตกรงเทพมหานคร” ท พบวา เดกและเยาวชนร เทาทนส อในระดบปานกลาง ปญหาสำคญเปนเพราะขาดประสบการณในการเรยนรสอใหมและขาดภมคมกนตนเอง วธการสรางภมคมกน คอ การสงเสรมวธคดแบบโยนโสมนสการหรอการพนจพจารณาอยางรอบคอบ แยบคายและถถวน รวมทงการสรางสงแวดลอมทด โดยการปองกนสอไมดและการพฒนาสอดใกลตวเพอสรางเสรมการเรยนร อนเปนเจตนารมณของสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ทมงพฒนาระบบนเวศสอสขภาวะทสนบสนนใหประชาชนเปนผใชและผสรางสรรคสออยางฉลาดรและมความตนรทางปญญา

สวนการสอสาร ซงเปนองคประกอบสำคญทสอดแทรกอยในทกปจจยความสำเรจนนมอยหลายรปแบบ ซงตองเลอกใชใหเหมาะสมกบวตถประสงค กลมเปาหมายและบรบททเกยวของ แตรปแบบการสอสารทเหมาะสมสำหรบการสรางการมสวนรวม คอ การสอสารแนวระนาบททกคนมความเทาเทยมกน และทกษะทจำเปนคอทกษะการสอสารและการสรางความรวมมอ เพอพฒนาการมสวนรวมกบผปกครอง ผนำชมชนและปราชญชาวบาน รวมทงหนวยงานราชการหรององคกรในทองถน ในฐานะทเปนพลงสำคญของการขบเคลอนโครงการ ซงในประเดนนสอดคลองกบการศกษาของ ชตมา ทองวชระ และคณะ (2561, หนา 58) เรอง “ชมชนสขภาวะบนพนฐานศกยภาพของชมชนและการมสวนรวมของภาคเครอขาย : กรณศกษาชมชนทาเสดจ อำเภอเมอง จงหวดสพรรณบร” ทพบวา ผนำชมชน และการมสวนรวมของชมชนมความสำคญอยางมากตอการพฒนาชมชนสขภาวะ โดยเฉพาะอยางยงในดานการสนบสนนขอมลขาวสารและความร จงเปนความจำเปนทหนวยงานหรอองคกรทเปนเจาภาพจะตองพฒนาทกษะการสรางความรวมมอกบหนวยงานภายนอกเพอใหมารวมเปนภาดเครอขายพฒนา

ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะทไดจากการวจย คอ หากจดทำโครงการครงตอไป ควรขยายเวลาใหกบโรงเรยนมากขน เนองจากครมภารกจหลายดาน ทงควรมตนแบบหรอบทเรยนทดสำหรบการบรณาการโครงการเขากบการเรยนการสอนทง 8 กลมสาระการเรยนร หรอจดใหมเวทแลกเปลยนเรยนรระหวางกลมสาระตาง ๆ เพอใหครผสอนเหนตวอยางทหลากหลาย ซงบางโรงเรยนทำไดดและครอบคลมทกกลมสาระอยแลว แตบางโรงเรยนยงทำไดไมครอบคลม และบางโรงเรยนกยงไมมความชดเจน นอกจากน ประเดนรวมทเปน “ยาขม” ของโรงเรยนเกอบทกแหง กคอ การขอความรวมมอในการเขารวมโครงการ โดยการงดจำหนายอาหารหรอเครองดมทไมมประโยชนตอสขภาพจากรานคารอบรวโรงเรยนและแผง

15

ลอยหลงเลกเรยน แสดงใหเหนวา การเนนมาตรการปองกน โดยการใหความรอยางเทาทนเพ อสรางความตระหนกและหนนเสรมการปรบเปลยนพฤตกรรมใหกบนกเรยน เปนสงทถกตองและตองทำอยางตอเนอง แตขณะเดยวกนโรงเรยนกตองหากลยทธการสอสารเพอขอความรวมมอรานคาและแผงลอยดงกลาวตอไป

กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณ อาจารยดนย หวงบญชย ผจดการแผนงานสอศลปวฒนธรรมสรางเสรมสขภาพ สสส.ทสนบสนนงบประมาณ ขอบคณอาจารยสงา ดามาพงษ นกวชาการดานโภชนาการ อาจารยจร สวรรณศลป ทมพเลยงพฒนาโครงการ คณชเกยรต ครทรงธรรม ทมพเลยงสอ รวมทงทมงานของแผนงานสอศลปวฒนธรรมสรางเสรมสขภาพ สสส.ทกคน

บรรณานกรม ชตมา ทองวชระ และคณะ. (2561, สงหาคม). ชมชนสขภาวะบนพนฐานศกยภาพของชมชนและการมสวนรวม

ของภาคเครอขาย: กรณศกษาชมชนทาเสดจ อำเภอเมอง จงหวดสพรรณบร. วารสารมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร, 5 (ฉบบพเศษ), 51-61.

ณชากร ศรเพชรด, อาทตย เคนม และอนชต นมตลง. (2562). อบตการณ “โรคอวน” บนความรงเรองของอตสาหกรรมอาหาร. คนจาก https://waymagazine.org/ncd_bmi/

ปลวชช ทองแตง และจนทรจรา สสวาง. (2012, September-December). ภาวะนำหนกเกนในเดกไทย. Ramathibodi Nursing Journal, 18 (3), 287-297. คนจาก https://med.mahidol.ac.th/nursing/jns/DocumentLink/2555/issue_03/02.pdf

ฝายสอสารองคกรและเทคโนโลย กระทรวงสาธารณสข. (2560). แนวโนมโรคอวนคกคามเดกไทย. คนจาก https://th.rajanukul.go.th/preview-3482.html

รสตา ธรรมสาโรรชต. (2559, กรกฎาคม- ธนวาคม). กลยาณมตร กบแนวคดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ. วารสารบณฑตศาสน มมร. สาขามนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 14 (2), 56-65.

ลดดา เหมาะสวรรณ และวชย เอกพลากร. (2557). ภาวะโภชนาการของเดกไทย. ใน รายงานการสำรวจสขภาพประชาชนไทย โดยการตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ.2557 (สขภาพเดก). (น.121-146). คนจาก https://www.hiso.or.th/hiso/picture/reportHealth/report/thai2014kid.pdf

สายนำผง รตนงาม และอปถมภ ชมพ. (2561, เมษายน-มถนายน). พทธวธการรเทาทนสอใหมสำหรบเยาวชนเขตกรงเทพมหานคร. วารสารสนตศกษาปรทรรศน มจร, 6 (2), 460-473.

สำนกสรางสรรคโอกาสและนวตกรรม สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. (2561). การสะทอนผลลพธ. เอกสารประกอบการบรรยายหลกสตรการประเมนผลเพอการเรยนรและพฒนา ในการอบรมเชงปฏบตการพฒนาศกยภาพภาคหนวยจดการพนท สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.

อรอนงค ชแกว, ปยะนช จตตนนท และอาภรณทพย บวเพชร. (2559, มกราคม-เมษายน). ผลของโปรแกรมการจดการตนเองดานโภชนาการตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารและนำหนกของเดกวยเรยนตอนปลายทม

16

ภาวะอวน. Songklanagarind Journal of Nursing, 36 (1), 69-83. คนจาก file:///C:/Users/USER10/Desktop/55068-Article%20Text-127647-1-10-20160420.pdf

Chatchai Nokdee. (2557). คนไทยเปนโรคอวนอนดบสองของอาเซยน. คนจาก https://www.thaihealth.or.th/Content/24745-

Geserick, M., Vogel, M., Gausche, R. & Lipek, T. (2018, October). Acceleration of BMI in Early Childhood and Risk of Sustained Obesity. The New England Journal of Medicine, 4. Retrieved from https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1803527

The GBD 2015 Obesity Collaborators. (2017, July). Health Effects of Overweight and Obesity in 195 Countries Over 25 Years. The New England Journal of Medicine, 6. Retrieved from https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1614362