"SELEKCIJA I SEMENARS'IVO"PLANT BREEDING AND SEED PRODUCTION . VOL. VII, No . 3·4 (2000) , STR. 47·53. NOVI SAD

VARIJABILNOST DUZINE I INTENZITETA NALIVANJA ZRNA IMOGUCNOSTI NJENOG KORISCENJA U OPLEMENJIVANJU

PSENICE

KOBILjSKI, B. DENCIC, S., IVEGES MlRjANAI

IZVOD: U radu je analizirana varijabilnost oremena stasauanja (VS), duzine naliuanja(DN) i intenziteta naliuanja (IN) zrna kod 342 genotipa psenice poreklom iz 22 zemlje. Utrogodisnjem proseku, ureme stasauanja (broj dana od t -ogfanuara do cuetanja) je bilo 137.7dana, duiina naliuanja zrna (broj dana od cuetanja do pune zrelosti) 11. 8 dana, a intenzitetnalivanja (mg masezrna Idanu) je bio 0.88 mg. Najueci prosecan prinos od8.01 tfha je ostuarenu 1997godini, itopriprosecnom YSod 139.1 dana, DN od14. 1dana i IN od0.91 mg, a najmanji(6.9 7 ttba) u 1998 godini pri prosecnom YSod 133.5 dana, DN od 46.0 dana i IN od 0.83 mg.Smanjenje sum e temperatura i pooecanje kolicine padauina u maju i junu mesecu dovodi doproduienja DN. U trogodisnjem razdoblju interval uariranja YSje bio od 127·152 dana, DN od37-52. IN od 0.43-1.25 mg a prinosa od 2.21-12.9 tlba . Analiza pojedinacnib genotipoua jepokazala da j e moguce stvoriti uisokoprinosne ranostasne sorte psenice sa kracom DN. jer sesmanjeni IN moie kompenzouati pouecanim brojem z rna / klasu. Dobar polazni materijal uoplemenjiuanjupsenice za nase agroekoloike usloue, au praucu uece ranostasnosti, optimalneDN i IN, uzpouecan broj zrna / klasu i optimalan broj klasova / m2 su sorte i linije iz prue dvegrztpe u tabeli 3, a posebno genotipoui Vona, Zitnica, NS 64/91, NS O.1080 i NS 46190 .

Kljucne reel: psenica, varijabilnost, ranostasnost, duzina i intenzitet nalivanja zrna,prinos

UYOD : U oplemenjivanju psenice zauslove juzne Evrope, a kojo] pripada j nasazernlja, [e od lzuzerne vaznostt stvoriti sto jemoguce ranostasnt]e genotipove psenice kojibi bili u stanju da izhegnu temperaturnl isusnl stres pri kraju vegetacionog perioda(Strampelli, 1932) . Nove sortc psenice u svetuimaju, u odnosu na starije genotipove ranijeklasan]e, dok [e duzina vcgetacionog periodaostala skoro idenricna (Calderini i sar., 1995) .Ovo je po istom auroru jedan od faktora kojisu uticali na povecan]e prinosa pscnice usvetskirn razmerama. Vreme stasavanja jenajvainije pojedinacno svojs tvo koje utice naadaptabilnost i stabilnosr genotipova pseniceu odredenorn agroklimatskom regionu(Wallace i sar., 1993 ; Annicchiarico j sar.,1995; Worland, 1996). Vcliki broj istrazivaca jeutvrdio pozitivnu korclaciju izmedu duzineperioda nalivanja zm a i prinosa zma (Hanwayi Russell, 1969; Spiertz i sar., 1971 ; Daynard iKannenberg, 1976; Gebeyehou i sar., 1982;

rojevic, 1983; Sharma, 1994) , pri cernupresudan uticaj na duzinu perioda nalivanjazrna ima vrcrne s tasava n ja koje se najcdceizrazava darurnorn klasanja . Vreme stasavanja[e zavisno od vclikog broja faktora: genetsklhfaktora , temperature, daturna serve, duzinedana, geografske strtne itd . (Iqba l i Vahidy,1992) . Danas, u svctskirn programimaoplemenjivanja psen icc, postoji velik brojgenotipova sa razlicitlm gen im a za duzinuperioda nalivanja zrna, kombinovanih sarazlicitim genima za fotop eriodizam istad ijum jarovizacije (Borojevic, 1983; Kato iYokoyama, 1992 ,) . Obzirorn na znaca]vrcmena stasavanja u oplemenjivanju psc­nice. poschnu painju treba obratiti evaluacijigenotipova ko ji bi se mogli koristiti kaoroditelji u kombinacijskim ukrstanjirna(Yoshida i sar. , 1983) . Postojan]e s im kegenetske varijabilnost i je osno va za kreiran jegenotipova koji bi bili u stanju da izbegnunegativni cfekat tempcraturnog i susnog

I dr BORISLAV KOBlLJSKI, istr.lzivac saradnik, dr SRBlSLAV DEN(:I C, naucni savetnik, Dipl.b iol.MIRJANA rVEGES, stmcni saradnik, Naueni instinlt za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad

47

stresa pri kraju vegeracionog perioda u naSimagroekoloskim uslovima. avo se rnozeostvariti stvaranjem genotipova sa: a) ranijimcvetanjem i nepromenjenom duzinom na­Iivanja zrna, b) ranijim cveranjern i kracornduzinorn nalivanja zrna, c) nepromenjenimvremenom cvetanja i kracorn duzrnomnalivanja zrna, i to uz maksimalno mogucepovecan]c intenziteta nalivanja u ciljudobijanja visokih prinosa.

Cilj ovog rada je bio da se utvrdivarijabilnost ranostasnosti , duzine i intcn­ziteta nalivanja zrna kod 342 genotipa pseniceporeklorn iz 22 zernl]e , te da se na osnovudobijenih rezultata proccne vrednosti imogucnostl koriscenja superiornih geno­tlpova u daljem radu na oplemenjivanjupsenice u nasirn agroekolosklm uslovima.

po slucajnorn blok sisternu. Za analizu duzinenalivanja zrna (broj dana od cvetanja do punezrelosti - 13% vlage) je svake godine, iz svakogponavljanja, pri kraju vegetacije svakodnevnouzirnano po 5 klasova. Vlaznost uzoraka jeodredivana elektronskim meraccrn vlageKett-Ricitcr J 308. Intcnzitet nalivanja zrna jedobijen iz odnosa rnase zrna (sa 13% vlagc) iduzine nalivanja zrna (broj dana) i izraZen je umg masc zrna / danu.

ad osnovnih statistickih pokazatelja jeza anallzirana svojstva utvrdena: srednjavrednost (X), minimalna vrednost (min) ,maksimalna vrednost (max), standardnadevijacija (8) i koeflcijent varijacije (CY).Obrada podataka [e vrsena u racunarskomprogramu MSTATC (Crop & Soil SciencesOep., Michigan St. Univ., U.S.A.).

Materijal i metod rada

Eksperiment jc bio postavljen utrogodlsnjem periodu (1996-1998 . godine),uz uobicaje nu agrotehniku , na RimskimSaneevlma, ogled nom polju Zavoda za strnazita, Naucnog Instituta za ratarstvo ipovrtarsrvo u Novom Sadu. Za analizutemperatura i padavina u ispitivanim go­dinama su koriscent zvanicni podaci Saveznehidrorncreoroloske stanice Rimski Sancevi.Osnovna parcelica je irnala povrsinu od 1.2m2 i sejana je svake godine u tri ponavljanja

Rezultati i diskusija

U svim ispitivanim godinama je uposlednjoj ncdelji Juna rneseca bio izrazenporast srednjih dncvnih temperatura, i tonarocito u 1997 i 1998 godini (Graf 1) .Prosecne dnevne temperature su u ovornperiodu bile preko 24°C. U Maju i junurnesecu, kada se u u naSim uslovima odvijanalivanje zrna, je u ispitivanim godinamautvrdcno znatno variranje temperatura ipadavina.

Graf.1. Srednje dnetme temperature od 1. Maja do 30juna u periodu 1996-1998(meteorolodka stanica Rimski /anlevi, Novi Sad)Grapb.I, Mean daily temperatures from 1 May to 30june in 1996-1998period(Rimslt; San-evi meteorological station, NOl'; Sad)

30----<>- 1996

· 1997-- 199ll

Q:d.

~ 2S~

:ac..~.

Dani u MI.jU i Junu mesecu - Days In Mayand June

Tako je npr., u odnosu na ostaleispitivane godine, u Maju mesecu 1998

godine utvrderia najniza a u junu mesecunajvisa prosecna suma i srednja rnesecna

48

temperatura, (Tab. 1) . Na osnovu podataka 0

ternperaturama i padavinama se mozezakljuciti da su 1996 i 1997 godina bile vrlosllcne, dok je u 1998 godini utvrdeno

znacajno odstupanje variranja prosccnihsuma temperatura, prosecnih mesecnihtemperatura i kolicina padavina u odnosu na1996 i 1997 godinu .

Tab.1. Suma temperatura, prosecna mesecna temperatura I kottctna padauina za mesece Maj i funi uperiodu 1996 -1998 godina.Tab.L, Sum oftemperatures, mean monthly temperature and precipitations in May andJune during1996-1998 period.

- 0- .-.-- , - ..1I

Maj-May Juni-June Maj + juni IMay + June I

1996

Sum a temperatura - Sum of temperatures (0C) 567 .5 617.5 1185.0

Pros.rnesecna temp. - average montly temp. (0C) 18.3 20.6 19.5

Kollcina padavina - precipitations (mm) 93 78 171 !.-

1997

Suma temperatura - Sum of temperatures ("e) 543.5 618 .0 1161.5

Pros.mesecna temp. - average montly temp. (0C) 17.5 20.6 19.1I

Kolicina pa<.lavina - precipitations (mm) 31 60 91

1998

Suma temperatura - Sum of temperatures (0C) 4%.0 646.0 1142.0

Pros.mesecna temp. - average montly temp. (OC) 16.0 21.5 18.8

Kolicina padavina - precipitations (mm) 59 92 151

U proseku za sve analizirane genotipoveje vrcrne stasavanja (VS) u 1996 i 1997 godinibilo skoro idcnticno, dok su u 1998 godinigenotipovi hili u proseku ranostasnlji za oko 6dana u odnosu na prosecno vreme stasavanjau 1996 i 1997 godini (Tab.2) . Apsolutnevrednostl ovog svojstva su se, u svimanaliziranim godinama, kretale u intervalu od127 do 152 dana, dok su vredriostikocficijenta varijacije bile veoma niske(Tab.2). Ovi su rezultati indikacija da [e vremestasavanja pod jakim uticajem genetskeosnove ispitivanih genoripova, a sto [e usaglasnosti sa rezultatima Worland (1996) kojinavodi da je ovo svojstvo kontrulisano unajvecoj meri major genirna za vernalizaciju(Vrn), fotoperiodsku reakciju (Ppd) i per segenima ranostasnosti.

Duzina nalivanja una je u proseku,sllcno kao i kod vrernena stasavanja, u 1996 i1997 godini bila skoro identicna i iznosila je44.13 i 44.11 dana respektive, dok je u 1998godini prosecna duzlna nalivanja una uodnosu na ove dve godine bila duza za dvadana (Tab .2). Razlog je verovatno u cinjenicida je ukupna suma temperatura u periodunalivanja una (Maj i ]uni mesec) bila u 1998godini hila manja za 43°e u odnosu na 1996

49

godinu , odnosno 20 0e 1I odnosu na 1997godinu, kao i da je u ]unu mesecu 1998godine kolicina padavina bila iznad proseka(Tab .2), a sto jc uslovilo i produzcn]e periodanalivanja una. Slicno kao i kod vrernenastasavanja i kod ovog Sll svojsrva koeficijcntivarijacije hili niski.

Intenzitct nalivanja (IN) zrna je bionajveci u 1997 godini (0.91 mg) , nesto manjiu 1996 godini (0.89 mg) a najmanji u 1998godini (0.83 mg). Interesantno je da, uproseku za sve genotipovc, sa skracenjem ONdolazi do povecanja IN (Tab.2), a sto je Sastariovista oplemenjivanja za nase uslovepovoljna clnjeruca. Ovo iz razloga sro bikrciranje genotipova krace ON a veccg INomogucllo skracen]e vegetacionog perioda, atime i izbegavanje negativnog efektatemperaturnog i susnog stresa pr i krajuvegetacionog perioda psenicc uz istovrcmenopostizanje visokih prinosa, U odnosu na VS iON su koeficijenti varijacije za svojsrvo IN bilivisi i kretali su se od 13.2-14.4% (Tab.Z), a stoje i logicno obzirom da je ekspresija ovogsvojstva, u odnosu na VS iON, u znatno veco]rnerl uslovljena ruorfoloskirn, anatomskim ifizioloskim karakterlsttkama genotipova ali iklimatskim faktorirna .

1996-1998 137.7 127 152 2.50 1.8

Tab.2. Srednja (X), mlnimalna (Min) I maksimalna (Max) orednost, standardna deuijacija (a) Ikoeficijent varijaclje (C"I? vremena stasauanja (lIS), dui:lne naliuanja (DN), intenziteta naliuanja (IN) Iprlnosa (P) ZT!!.a pienice u periodu 1996 -1998 godina .Tab.2. Mean (X), minimal (Min) I maximal (Max) values, standard deviation (a) and coefficient ofvari­ation (C"I? ofearliness (lIS), grain filling duration (DN), grain filling rate (IN) andgrain yield (P) inwheal during 1996 -1998period

(X) Min Max cr CV (%) IVS (broj dana od 1. Januara do cvetanja - days from Ljanuary to flowering) !

if-- - - - ----'--'---- - - -'-- - - -,- --'---- - .-- -- -- - - -. -- - .- - ,------ ,1996 140 .0 132 152 2.71 1.9

1997 139.4 134 149 2.09 1.5

1998 133 .5 127 146 3.07 2.3I

DN (broj dana od cvetanja do pune zrelosti - days from flowering to full maturity)

1996 44 .13 37 48 2.13 4.81-- ~-

1997 44.11 37 49 2.05 4.65

1998 46 .01 38 52 2.44 5.31

1996-1998 44 .75 37 52 1.98 4.43

IN (mg /zrnu/d anu - rug/grain/d ay)

1996 0.89 0.53 1.24 0 .12 13 .2

1997 0.91 0.58 1.24 0.13 ! 13.7I

I 1998 0.83 0 .43 1.25 0 .12 14.4

1996-1998 0.88 0 .43 1.25 0 .11 12 .0

Prinos -Yield (t/ha)

1996 7.84 2.69 12.9 1.73 22.1._ -1997 8.01 4.17 12.0 1.57 19.6

1998 6 .97 2.24 10.5 1.45 18.1

1996-1998 7.61 2.24 12.9 1.14 13.9

Ostvarcni prosecni prinosi su u 1996. i1997. godini bili 7 .84 t/ha i 8 .01 t/harespektive, i to pri VS od oko 140 dana, ONoko 44 dana a IN oko 90 mg/zrnu/danu, dok jeprosecan prinos u 1998. bio 6 ,97 t/ha, i to priVS od 133.5 dana, DN od 46 dana i IN od 0.83mglzrnu/danu (Tab.2). Na osnovu ovihrezulrata bi se rnoglo zakljucitl da je prinos unajveco] meri uslovljcn VS i IN, a u znarnomanjoj meri DN . Medutirn, analizapojedlnacnih genorlpova je ukazala napostojanje znacajnih razlika u fenotipskojekspresiji analiziranih svojstava, U zclji da scsa g lc d a]u svojstva koja najvisc uticu naformiranje prinosa izdvojeni su genotipovi savisim prosecnim prinosima od standardneso rte Pobeda a koji su istovrcmeno imali ipozeljne vrednosti analiziranih svojstava(Tab.3) .

Tako se , medu prvih 30 genotipova poprinosu nalazi i 9 linija i sortl koji su u odnosu

50

na standardnu sortu Pobeda imali vcci prinos ivecu ranostasnost (u proseku za 1-2 .3 dana).Kod 5 genotipova iz ove grupe je ON bila nanivou iii dub u odnosu na SOftU Pobeda doksu 4 genotipa irnala kracu ON , pri cernu Sll

vrednostl IN kod svih genotipova iz ove grupebili ispod 1 mg mase una / danu (Tab.S).Posebno su se istakli genotlpovl Vona, Zitnica ,NS 64191 i NS 0 .1080 koji su u trogodisnjernproseku irnali za 2 .7 - 4.0 dana ranije vrcrneflzioloske zrelosti ali i vece prinose od sortcPobeda. Zanimljiva je cinjenlca da viso kiprinosi kod ovih sorti i linija nisu rezulratpovecanog IN kako bi se moglo oceklvati zbogskracenog perioda nalivanja zrna, negopovecanja broja zrna po klasu, koji je kod svihsorti iz ove grupe bio zn atno vecl negoprasecan broj zrna po klasu sortc Pobccla(Tab.y). Sa druge strane , visokl prinosi so rtePobeda su uglavnom bazirani na visokimvrednostima IN ali i velikom broju klasova po

jedinici povrsine. Ovo [asno pokazu]e da surnogucnos ti ostvarivan]a visokih prmosarazlicit! i da postoji rnogucnost da se

oplemenjivanjem srvore genotipovi pserucekoji bi pored ranijeg VS, krace ON i manjeg INmogli da ostvare visoke prinose.

TabS. Prinos, rang prinosa, oreme stasauanja (lIS), duiina naliuanja (DN), iruenzitet nalioanja (IN),brof rrnalltlasu i brof klasoua po mZstandardne sorte Pobeda i najprinosnijth genotipooa sa poieljntmorednostima tspitiuanib soojstaua pIentce u periodu 1996 ·1998 godina.Tab.B. YIeld, yield rank, earliness (lIS), grain fllltng duration (DN), grain fllltng rate (lN), kernel numberper sptke and spike numberper mZofstandard variety Pobeda and higbyieldtng genotypes untb desir­able values ofexamined traits in wheal during 1996 ·1998 period

Genotip Prinos Rang Br.zrna I klasu Br. klas. 1m2

! Yield VS1 DN 2 IN3Genotype(t/ha)

Rank Kernel No. I spike Spike No.1 m 2

I Pobeda 8.60 55 137 47 .0 1.04 35.0 648I

INS 124/95 10.1 4 135.7 47.0 0.89 41.1 572

NS 38/93 9.9 8 134.7 48 .3 0.98 43.4 548

I Vona 9.7 9 136 .0 443 0.83 43.8 679I

ZZitnica 9.6 136.0 45 .311 0.91 41.2 555

NS 39/93 9.4 15 135.7 48.0 0.96 42.6 504..

NS 64/91 9.4 18 135 .7 44.3 0.84 46 .9 559

NS 116/95 9.1 24 136.0 48 .3 0.78 43.5 573

NS 0.1080 9.1 26 136.0 45.3 0.91 40 .8 552

NS 90/92 9.1 27 135.3 47.0 0.88 37.4 523

NS46/90 10.4 1 137.0 42.7 1.01 49 .2 574

Mina 10.0 5 139.0 44.3 0.98 42.2 576

Vona 9.7 9 136.0 44.3 0.83 43 .8 679

NS 64/91 9.4 18 135.7 44.3 0.84 46 .9 559

L 40/91 9.3 20 138.7 44.0 0.82 43 .9 594

Pitikul 9.2 21 138.7 44 .3 0.92 42 .5 545 INS 36/94 9.2 22 138.7 44.3 1.07 44.0 477

. Stepnjacka 30 8.5 64 142.3 42 .7 1.12 33.2 537

INTRO 604 8.0 130 135.7 43 .0 1.07 47 .9 470

)ubilejnaja 50 7.7 169 136.3 44 .0 1.11 38.5 507

1 - broj dana od 1. )anuara do cveranja - days from Ljanuary to /lowering2 . broj dana od cvetanja do pune zrelosti • days from flowering to full maturity3 - mg /zrnu/danu - rug/grain/day

Kriterijum za krelranje druge grupegenotipova su bili vecl prinos i kraca ON uodnosu na sortu Pobeda. Kod OI'e grupe sugenotipovi imali razllclto VS ali i razliCit IN.Tako je npr. sorta Mina bila u proseku za 2dana kasnostasnija, sa 2.7 dana kracorn ON iIN manjim za 0 .05 mg mase una I danu adsorte Pobeda. Istovremeno, sorta Mina jeimala i prosecno 7.2 zrna po klasu vise i oko70 klasovatm2 manje ad sorte Pobeda. Kao ikod predhodne grupe, presudni faktor koji je

51

uticao na ostvarivanje visokih prinosa jepored broja klasova/m/ bio broj zrna/klasu,koji je kod svih sorti i linija iz ave grupe bioznatno veci nego prosecan broj zrna po klasusorte Pobeda (Tah .S), dok je IN bio manjinego kod sorte Pobcda, sa izuzetkom Iillije NS36/94 (1.07 rng mase zrnu / danu) .

Kao kriterijum za formiranje trecegrupe genotipova su posluztle vece vrcdnostiIN u odnosu na IN sorte Pobeda. Sve linije isorte iz ove grupe su po prinosu znarno

zaostajale za prinosom sorte Pobeda, i poredveoma razlicitih vrednosti za VS, DN , broj zmapo klasu i broj klasova/m/ (Tab.3) . Obziromda je prinos svojsrvo kompleksnog karaktera ida ga u osnovi cine tri glavne kornponenre i tornasa zrna (indirektno se rnoze sagledati krozIN), broj zrna po klasu i broj klasova/m-, ondase cini da je rnoguci put u stvaranjuvisokoprinosnih ranostasnijih sorti sa kracornDN put koji vodi preko oplemenjivanja upravcu povecanja broja zrna po klasu i bro]aklasova/m/ . Rezultati ovog istrazlvan]apokazuju da je ova] pristup moguc, tim pre stoIzgleda da u nasim agroekoloskim uslovirnaIN ne mora da ima znacajnu (presudnu)ulogu u formiranju prinosa visokoprinosnih iranostasnljih sorti sa kracorn DN . Sa ovogstanovlsta bi dobar polazni materijal zaoplerncnjivanjc mogle biti sorte i Iinije iz prvedye grupe u tabeli 3, a posebno genotipoviVon a, Zitnica, NS 64/91, NS 0.1080 i NS 46/90.

Zakljucak

U radu je utvrdena velika varijabilnostanaliziranih svojstava. Analiza pojedlnacnihgenotipova je pokazala da je moguce srvoritlvisokoprinosne ranostasne sorte psenlce sakracorn DN . Dobar polazni materijal uoplemenjivanju psenice za nase agroekoloskeuslove, a u pravcu vece ranostasnostl ,optirnalne DN i IN, uz povecan broj zrna 1klasu i optirnalan broj klasova 1 m 2 su sorte iIinije iz prve dye grupe u tabeli 3, a posebnogenotipovi Vona, Zitnica, NS 64191, NS 0 .1080iNS 46/90 .

LITE RATURA

Annicchiarico, L., Pecetti, D. and Damania,A.B., 1995 : Relationships betweenphenotypic variation and climatic factors atcollecting sites in Durum wheat landraces .Hereditas, 122, 163-167

Borojevic, S., 1983: Generske i tehnoloskepromcne koje su izazvale preokret u

52

oplemenjivanju bilja.lzd. Vojv. Akad . naukai umetnosti . Novi Sad. 100 strana

Calderini, D.F., Drecer, M.E and Slafer, G.A.,1995 : Genetic improvement in wheat yieldand associated traits. A re-examination ofprevious results and the latest trends . PlantBreeding, 114, 12-16

Daynard, T.B. and Kannenberg, L.W, 1976: Re­lationships between lenght of the actualand affective grain filling periods and grainyield ofcam. Can .). Plant Sci., 56 , 237-242

Gebeyehou, G. , Knott, D.R. and Baker, R.].,1982 : Relationships among duration ofveg­etative and grain filling phases, yield corn­ponents and grain yield in durum wheatcultivars. Crop Sci., 22, 287-290

Hanway,).J . and Russell, WA., 1969: Dry matteraccumulation in com (Zea mays L.) plants.Agron.]., 61, 917-951

Iqbal, F. and Vahidy, A.A., 1992: Monosomicanalysis of some quantitive characters inwheat Triticum aestivum L. cv. ChineseSpring . Wheat Inf Service, 74, 12-16

Kato, K. and Yokoyama, H., 1992: Geograph­ical variation in heading characters amongwheat landraces, Triticum aestivum 1., andits implication for their adaptability. Theor.Appl. Gcnct., 84 , 259-265

Sharma, R.C. , 1994: Early generation selectionfor grain-filling period in wheat. Crop Sci.,34,945-948

Strampelli, N., 1932: Early ripening wheatsand the advance of Italian wheat produc­tion . Tipografia Failli, Rome, 5-7

Wallace, D.H ., Baudoin,J.P., Beaver,]., Coyne,D.P., Halseth, D.E., Masaya, P.N., Munger,H.M., Mayers, J.R ., Silbernagel , M.,Yourstone, K.S. and Zobel, R.W, 1993: Im­proving efficiency of breeding for highercrop yield. Theor, App!. Gen., 86 , 27-40

Worland, A.]., 1996:The influence offlowe ringtime genes on environmental adaptabilityin Europea wheats. Euphytica, 89,49-57

Yoshida, H., Karnio, M. and Kawaguchi, K.,1983: Evaluation of cultivars for early rna­rurcness in the Japanese wheat breeding.Proc. 6th Int. Wheat Gen. Symp. (Kyoto),601·612

VAIUABILITIES OF GRAIN FILLING DURATION AND GRAIN FILLING RATE ANDPOSSIBILITIES OF 'f HEIR USE IN WHEAT BREEDING

B.KOBIL]SKl. S. OENCIC, ANO MIR]ANA IVEGES

SUMMARY

The variabilities for earliness (VS),grain filling duration (ON) and grain filling rate (IN) havebeen analyzed in 342 wheat genotypes from 22 countries . On a three-year average, the earliness(number ofdays from Ist]anuary to flowering) was 137.7 days , grain filling duration (numbe r ofdays from flowering to maturity) was 44. 8 days and grain filling rate (mg of grain ma ss/day) was0.88 mg . The highest mean yield (8.01 t/ha) was found in 1997, with the average VSo f 139 .4 days,ON of44. 1 days and IN of 0.91 mg . The lowest mean yield (6 .97 t/ha) was found in 1998, with theaverage VSo f 133 .5 days , ON of46 .0 days and IN of0 .83 mg . Decreased temperature sums and in­creased precipitations in May and june led to a prolonged ON. On the three-year average, the in­tervals of variation for VS,ON, IN and grain yield were 127-152 days , 37-52 days, 0.43-1.25 rug and2.24·12.9 t/ha, respectively. Asingle-genotype analysis showed that it is possible to develop early,high-yielding wheat cultivars with decreased ON, since decreased IN can be compensated by in­creased grain number per spike. The cultivars and lines from the first and second group in Table 3,especially the genotypes Vona, itnica, NS 64/91 , NS 0.1080 and NS 46/90 , arc good starting mate­rial in the Yugoslav w heat breeding program for development of early cultivars, possessing opti­mal ON and IN, increased grain number per spike and optimal spikes nurnber/m ",

53