VAOHP0074

Vietnamese American Oral History Project, UC Irvine

Narrator: L NG VĂN TƯƠ Ỷ Interviewer: Thúy Võ Đ ngặDate: April 23, 2012Location: Garden Grove, CaliforniaSub-Collection: Thuy Vo Dang Oral HistoriesLength of Interview: 01:44:26 [Session 1]Transcriber: Giang Doan

Today is April 23rd, 2012. This is Thuy Vo Dang, with the Vietnamese American Oral History

Project, interviewing Mr. Luong Van Ty at his home in Garden Grove, California. And I also

have with me Miss Thuy Tran [referred to as TT].

TVD: Chú có th nói tên và h , và ngày sinh tháng đ c a chú không? ể ọ ẻ ủ

LVT: Th a hai cô, hôm nay tôi r t là hân h nh đ c hai cô đ n t gia, tôi r t là vui m ng ư ấ ạ ượ ế ư ấ ừ

và sung s ng đ c cái cu c ph ng v n này. Nh ng mà cu c đ i cũng không có gì mà quá ướ ượ ộ ỏ ấ ư ộ ờ

là quan tr ng l m. T x a bao gi tôi ch a có m t cu c ph ng v n nào c a ai h t. Tôi ch ọ ắ ừ ư ờ ư ộ ộ ỏ ấ ủ ế ỉ

có ph ng v n ng i ta không thôi à. Ngày mà tôi làm TV đó thì tôi c ngày t i đi ph ng v nỏ ấ ườ ứ ố ỏ ấ

nhân v t này nhân v t kia, còn chính mình thì mình th y ch có cái gì. V y mà b a nay là ậ ậ ấ ả ậ ữ

đ c hân h nh nh t. ượ ạ ấ

TVD: D c m n chú. ạ ả ơ

LVT: Tôi xin nói rõ tên tu i c a tôi. Tên tôi là L ng Văn T . Ông cha tôi tên là Tr n Đông, ổ ủ ươ ỷ ầ

m là L ng Th Nhân. Ông Tr n Đông là ng i Hoa, còn m tôi là ng i Vi t Nam. Tôi xin ẹ ươ ị ầ ườ ẹ ườ ệ

ngày 8 tháng 10 năm 1932, lúc 9 gi t i, nh m m ng 9 tháng 9 năm Nhâm Thân, t c là ờ ố ầ ồ ứ

ngày âm l ch đó. ị

TVD: Chú có th nói l i tên cha c a chú là Tr n Đông? ể ạ ủ ầ

LVT: Tr n Đông. ầ

TVD: Còn m là? ẹ

1

VAOHP0074

LVT: L ng Th Nhân. ươ ị

TVD: Chú có th nói m chút v cha m c a chú không? ể ộ ề ẹ ủ

LVT: Tôi nh cha tôi là m t ng i lao đ ng, là đóng ghe thuy n ớ ộ ườ ộ ề

TVD: Còn m c a chú? ẹ ủ

LVT: M tôi thì chăn nuôi nhà, làm n i tr . ẹ ở ộ ợ

TVD: Còn h c v n cha m c a chú ra sao? ọ ấ ẹ ủ

LVT: Th t s ra tôi m t cha lúc 12 tu i thành th ra th nh t là mình không hi u rõ ngôn ậ ự ấ ổ ử ứ ấ ể

ng c a ông, ông nói ti ng Hoa đó, r i ông cũng ít khi bàn b c nên tôi cũng không rõ l m, ữ ủ ế ồ ạ ắ

th t s v y. ậ ự ậ

TVD: Còn m c a chú h c v n ra sao?ẹ ủ ọ ấ

LVT: M tôi thì hình nh là quê, đâu d i Tân An đó, lúc đó lên Sài Gòn s ng thì chúng ẹ ư ở ở ướ ố

tôi trong ch l n, có bà ngo i chung n a. Bà ngo i chung lúc đó thành th ra trong ở ợ ớ ạ ở ữ ạ ở ử

gia đình c a tôi cũng có m y ng i nh th , có ông bà c già. Còn v n đ h c v n cũng ủ ấ ườ ư ế ụ ấ ề ọ ấ

v y, tôi cũng không hi u rõ nh ng tôi bi t ông già tôi thì theo ch Tàu, h c v n theo ch ậ ể ư ế ữ ọ ấ ữ

Tàu tôi cũng không rành. Còn bà già thì ch bi t ch Qu c Ng . ỉ ế ữ ố ữ

TVD: Chú có th miêu t m t chút v n i mà chú đã l n lên? ể ả ộ ề ơ ớ

LVT: Ch cha m tôi đó, lúc đ u tôi sanh tr ng đó đóỗ ẹ ở ầ ưở ở

TVD: Là ch L n? ợ ớ

LVT: h, là ch L n. Ch L n t c nhiên là, trong ch L n đó, nhà tôi ra ch L n thì Ừ ợ ớ ợ ớ ứ ở ợ ớ ợ ớ

ch ng kho ng 800 th c thôi à. Đi ch đó, má tôi đi ch c kho ng 800 th c, mà đi ch ừ ả ướ ợ ợ ỡ ả ướ ợ

Sài Gòn thì 5 cây s . Còn n u mà nói nh ng cái gì mà tôi nh , nh ng ngày còn tr mà ch i ố ế ữ ớ ữ ẻ ơ

đùa này đó thì tr c nhà tôi có m t con l đá đ dành cho các anh xe kéo, anh xe ng a ở ướ ộ ộ ể ự

đó. Lâu lâu có m t chi c xe ki ng ch y ngang qua, mà chi c xe ki ng đó thì tôi thích l m. ộ ế ế ạ ế ế ắ

2

VAOHP0074

M i l n mà th y có chi c xe ki ng đi thì vui l m. Tr c thì con ng a, còn ng i mà pull xe ỗ ầ ấ ế ế ắ ướ ự ườ

thì ng i đ ng tr c đ u xe đó thì sau đít ng a đ đi u khi n con ng a ch y. trong thì ồ ở ằ ướ ầ ự ể ề ể ự ạ Ở

nh ng ng i, lúc đó xe ki ng là dùng đ ch nh ng ng i quan tr ng là m t, th hai n a ữ ườ ế ể ở ữ ườ ọ ộ ứ ữ

là dành cho nh ng ngày đám c i, r c dâu. Thành ra bao nhiêu ng i đi trên chi c xe đó ữ ướ ướ ườ ế

là toàn nh ng ng i ăn m c r t là sang tr ng mà đ p đẽ, màu mè ghê g m. Tôi vui và ữ ườ ặ ấ ọ ẹ ớ

thích, lúc đó v n còn nh . Còn k bên đó là con sông tên là con sông Hàn Bàng. D ng nh ẫ ớ ế ườ ư

là cái đ ng l đá đó tôi nh ngày x a tên ----------------. Ghe t c nhiên là b n đó, ngay cái ườ ổ ớ ư ứ ế

đ ng bên sông đó, ng i ta kêu là--------- ti ng Pháp đó. Cái b n sông đó cũng đ p l m, ườ ở ườ ế ế ẹ ắ

có hàng cây Hàn Bàng mà đ c bi t nh t là tôi sinh ra lúc đó cũng g n đó qu n 9. Tôi nh ặ ệ ấ ở ầ ậ ớ

bà già tôi nói thành ra ngày tháng năm sanh theo ng i x a ít có khi mà làm, tôi th y sao ườ ư ấ

mà th i kì c a tôi thì có đi ghi gi y khai sanh, trong gi y khai sanh tôi kê rõ nh v y thì tôi ờ ủ ấ ấ ư ậ

m i bi t tôi k cho cô ngày sanh tháng đ tôi. Còn ng i em tôi khai sanh không có thành ớ ế ể ẻ ườ

ra nó không có bi t ch c ch n nh tôi. ế ắ ắ ư

TVD: V y nh ng gi y khai sanh đó chú có còn gi l i không h chú? ậ ữ ấ ữ ạ ả

LVT: Ch c d ng nh là tôi không nh rõ l m, không bi t có còn không. Nh ng mà tôi còn ắ ườ ư ớ ắ ế ư

nh nh ng gi y ngày x a mà gi y s gia đình sau này c a tôi có con cái này kia thì tôi ớ ữ ấ ư ấ ổ ủ

trong nhà ch c còn, tôi có đem theo s gia đình ngày x a Sài Gòn. Lúc đó tôi ra Sài Gòn ắ ổ ư ở

r i. Tôi Sài Gòn.ồ ở

TVD: N u mà có c h i chú ki m đ c thì Thuý cũng mu n xemế ơ ộ ế ượ ố

LVT: Tôi sẽ đ a cái s gia đình trong nhà tôi, hai v ch ng và sáu đ a con.ư ổ ợ ồ ứ

TVD: Mình quay l i k chuy n th i mà chú l n lên, chú có th cho Thuý bi t c p xã h i ạ ể ệ ờ ớ ể ế ấ ộ

c a gia đình c a chú là nh th nào? ủ ủ ư ế

LVT: C p xã h i là nh th nào? ấ ộ ư ế

3

VAOHP0074

TVD: Mình làm ngh nông, ho c là gia đình mình, nh đây thì có middle class, upper ề ặ ư ở

class, working class, thì Ti ng Vi t là giai c p ph i không chú? ế ệ ấ ả

LVT: Àh! Thì t c nhiên cũng nh giai c p. Chúng tôi, tôi nghĩ r ng trong xóm nhà tôi ngày ứ ư ấ ằ

x a cha m đó cũng là xóm bình dân thôi. Bình dân nh ng mà tôi cũng th t lòng quý m nư ẹ ở ư ậ ế

m i ng i chân th t, xung quanh xóm nghĩa là h vui v l m, thành th t l m, r t là yên ọ ườ ậ ọ ẻ ắ ậ ắ ấ

tĩnh. Tôi cũng thích l m, m c dù sau này tôi ra Sài Gòn tôi l p nghi p tôi v n c nh lâu lâuắ ặ ậ ệ ẫ ứ ớ

tôi cũng v đó. Mà cách xa đó có 5 cây s àh. ề ố

TVD: V y gia đình c a chú có bao nhiêu ng i anh em? ậ ủ ườ

LVT: Tôi thì th y ch c có lẽ nhi u l m đó nh ng mà cu i cùng r i thì chúng tôi r t là ấ ắ ề ắ ư ố ồ ấ

vôph c vì ông già bà già không nuôi đ c, ch còn có hai ng i. Vì v y thành th ra tôi có ướ ượ ỉ ườ ậ ử

m t l ch s v cái ngày sanh c a tôi, nó bi n đ i khác h n ng i khác. Bây gi nh ng ộ ị ử ề ủ ế ổ ơ ườ ờ ữ

ng i anh em c a tôi tr c đó không có nuôi đ c ch t h t, thành ra mình đ tên h mà ườ ủ ướ ượ ế ế ể ọ

nó trúng v i đ p thì đ th h t, thì không còn ng i nào h t. B i v y cha tôi là Tr n Đông ớ ẹ ủ ứ ế ườ ế ở ậ ầ

mà tôi là L ng Văn T , t c nhiên là tôi l y h m r i. Tôi còn may ph c là tôi l y h m ươ ỷ ứ ấ ọ ẹ ồ ướ ấ ọ ẹ

đó, còn cái ng i em trai hi n gi , ông em đó thì ông v n còn bên, ông qua Mỹ r i, mà ườ ệ ờ ẫ ở ồ

ông l i là h Nguy n.ạ ọ ễ

TVD: T i sao v y chú? ạ ậ

LVT: Cô mu n bi t v t i sao mà gia đình l i có cái chuy n nh th đó, thì đây cũng nói ố ế ề ạ ạ ệ ư ế

chuy n cho vui thôi, ch còn th t ra thì cái này thì tôi cũng không t ng đ c. Nghĩa là tôi ệ ứ ậ ưở ượ

có m t ng i em trai, tên là Nguy n Văn Khai, sinh năm 1935, tôi là năm 1932, cách nhau ộ ườ ễ

cũng 3-4 tu i gì đó. Hai cô bi t là hai anh em chúng tôi là anh em ru t nh ng mà m i ng iổ ế ộ ư ỗ ườ

theo m t h khác nhau. Trong gi y khai sanh c a tôi v n ghi đúng tên, tu i và quê quán ộ ọ ấ ủ ẫ ổ

c a cha m tôi. Đi u này theo s k l i c a m tôi, có m t s đ ng thu n c a cha tôi, h ủ ẹ ề ự ể ạ ủ ẹ ộ ự ồ ậ ủ ọ

4

VAOHP0074

c a tôi thì cho theo h bên ngo i, còn em trai tôi l y h Nguy n là h c a ng i ch ng c aủ ọ ạ ấ ọ ễ ọ ủ ườ ồ ủ

ch ru t c a m tôi. Vì v ch ng dì T tôi không có con nên m tôi đ ng ý v i ba tôi cho ị ộ ủ ẹ ợ ồ ư ẹ ồ ớ

đ a em ru t tôi cho ch , bà đó bà nghĩ sau này n u mà có sanh thêm các em thì sẽ đ t ti p ứ ộ ị ế ặ ế

là h Tr n cho ông già. Nh ng mà ng i tính không b ng tr i đ nh. T t c sau này tôi bi t ọ ầ ư ườ ằ ờ ị ấ ả ế

còn sanh đ c 3 ng i n a thì má tôi l y h Tr n, nh ng mà 3 ng i h Tr n không s ng ượ ườ ữ ấ ọ ầ ư ườ ọ ầ ố

đ c. M y ng i tr c, tôi hình nh cũng có 3-4 ng i n a mà cũng h Tr n cũng không ượ ấ ườ ướ ư ườ ữ ọ ầ

s ng đ c. Thành th ra sau này m i l y cái h không ph i là h Tr n, cái l ch s đó tôi ố ượ ử ớ ấ ọ ả ọ ầ ị ử

cũng nghĩ r ng có lẽ có gì, đúng hay sai tôi cũng không dám quy t đ nh hay phán đoán cho ằ ế ị

cái đó nh ng mà cái đó là theo ngày x a k l i thì mình cũng h i ng c nhiên l m. Khi ư ư ể ạ ơ ạ ắ

không mà l i hai ng i này không có h c a ông già, mà đ n ngày ông ch t r i mà ông l i ạ ườ ọ ủ ế ế ồ ạ

không có m t ng i thân n a.ộ ườ ữ

TVD: V y chú đã nói là ba c a chú là ng i Hoa mà tên Tr n Đông. Thì tên h Tr n đó là ậ ủ ườ ầ ọ ầ

qua m y đ i v y chú, t i vì Thuý cũng không bi t là h Tr n g c Vi t? ấ ờ ậ ạ ế ọ ầ ố ệ

LVT: Ah, Tr n này là ng i Tàu, Tr n này bên Tàu. Ông t nh Ph c Ki n. ầ ườ ầ ở ở ỉ ướ ế

TVD: Ph c Ki n là đâu ? ướ ế ở ạ

LVT: Ph c Ki n là bên Tàu mà sát bi n g n Đài Loan. Nghe là khi T ng Gi i Th ch, ướ ế ở ể ầ ưở ớ ạ

t ng th ng c a Trung Hoa khi mà thua Mao Tr ch Đông c ng s n đó, rút v Đài Loan là v ổ ố ủ ạ ộ ả ề ề

t nh Ph c Ki n, r i m i di chuy n. Tôi có đ n đó, tôi cũng đi tìm, nh ng mà không tìm ỉ ướ ế ồ ớ ể ế ư

đ c. Tôi cũng không bi t r ng cha m nh th nào, tôi có qua bên vi n b o tàng và tôi ượ ế ằ ẹ ư ế ệ ả

cũng mua nh ng s n ph m c a bên đó. ữ ả ẩ ủ

TVD: V y cha chú là ng i Hoa mà di dân xu ng mi n Nam? ậ ườ ố ề

LVT: Di dân xu ng mi n Nam, không bi t Ti ng Vi t.ố ề ế ế ệ

TVD: V y su t đ i bên Vi t Nam thì ch L n ph i không chú? ậ ở ố ờ ệ ở ợ ớ ả

5

VAOHP0074

LVT: Vâng, ông già bà già tôi ch L n. Còn tôi thì sau khi l p nghi p r i thì tôi ra Sài Gòn. ở ợ ớ ậ ệ ồ

TVD: Chú có th quay l i và k m t chút v s h c v n c a chú khi th i còn nh ? ể ạ ể ộ ề ự ọ ấ ủ ờ ỏ

LVT: H i còn nh thì tôi h c t 5 tu i, nên tôi nh 5 tu i thì lúc đó h c tr ng gì mà ồ ỏ ọ ừ ổ ớ ổ ọ ườ

tr ng c a con nít nh mà ch a bi t gì h t, tr ng m u giáo hay tr ng gì đó. ườ ủ ỏ ư ế ế ườ ẫ ườ

TVD: D th ng th ng 5 tu i thì tr ng m u giáo đó chú ạ ườ ườ ổ ườ ẫ

LVT: Tr ng đó thì sáng s m tôi không bi t gì h t. Bà m thì s a so n đ áo qu n s ch ườ ớ ế ế ẹ ử ạ ồ ầ ạ

sẽch nh t r i b t th ng nh d n ra thì có ông xe kéo, ông l i ông m lên b lên chi c xe ỉ ề ồ ắ ằ ỏ ẫ ạ ẵ ỏ ế

kéo r i kéo đi. Kéo đi thì mình ch bi t là vui l m. Đi sáng là đã đ c đi xe kéo r i. Đi qua ồ ỉ ế ắ ượ ồ

Phú Đ nh hay đâu đó, đi m t con đ ng dài. R i t i đó tôi nh có lẽ vô trong đó c n m ị ộ ườ ồ ớ ớ ứ ằ ở

trên bàn v y ng không thôi, r i ch i ghê đ v i m y đ a nh , ch không bi t có h c gì ậ ủ ồ ơ ồ ớ ấ ứ ỏ ứ ế ọ

không n a, mà mình thì còn nh v y đó. Mà mình thích l m. Mà tôi xin l i nha, lúc đó tôi ữ ớ ậ ắ ỗ

cũng thích m y ng i b n h c đó, m y ng i b n gái đó, 5-6 tu i. Cũng ng i nói chuy n ấ ườ ạ ọ ấ ườ ạ ổ ồ ệ

v i m y ng i đó. Có nhi u cái tôi cũng m t l n ra toà, 5-6 tu i mà đã ra toà r i đó là t i vìớ ấ ườ ề ộ ầ ổ ồ ạ

h b t tôi làm ch ng. T i cái cô ng i k bên cô m t vòng vàng, 5-6 tu i cũng c b ng tu i ọ ắ ứ ạ ố ế ấ ổ ỡ ằ ổ

tôi, mà đeo, con gái h i đó thì đeo vòng vàng dây chuy n này kia, m t thì hai ng i ng i ồ ề ấ ườ ồ

c nh đó thì h nói r ng: “C u này c u ng i k bên thì c u cũng bi t n i nào l y đ .” ạ ọ ằ ậ ậ ồ ế ậ ế ườ ấ ồ

Nh ng mà nói th t ra thì tôi có c tình v i cái cô nh xíu đó, thì bây gi bà nói tôi: “Con, ư ậ ả ớ ỏ ờ

bây gi làm ch ng cho bác đi. Con th y cô gánh n c này cô vô cô l c đ c a con bé Kim ờ ứ ấ ướ ụ ồ ủ

Tri u.” R i tôi nói bà vô nói má tôi đi, r i bà vào nói v i má tôi r ng: “ch cho th ng nh đi ệ ồ ồ ớ ằ ị ằ ỏ

ra toà b i vì nó đi h c r i nó b l y đ .” R i làm tôi cũng đi làm ch ng cho ng i mà tôi nóiở ọ ồ ị ấ ồ ồ ứ ườ

b n h c chung v i nhau đó. Mà cô này cũng có m t giai đo n r t hay sau này cô lên 8 tu i ạ ọ ớ ộ ạ ấ ổ

r i, t i này đi h c lên ti u h c là nó khác n a. Có m t cái chuy n cũng h i vui vui, thì m y ồ ụ ọ ể ọ ữ ộ ệ ơ ấ

cô mu n nghe không? ố

6

VAOHP0074

TVD: D vâng, chú c k cho t i con. ạ ứ ể ụ

LVT: T i vì ngày y, cái th i kì c a tôi là th i kì v n còn phong ki n, nghe là cha m hai ạ ấ ờ ủ ờ ẫ ế ẹ

bên nói chuy n v i nhau, h a hôn v i nhau là lúc h i còn nh gì đó, thì l i nói, bà già tôi ệ ớ ứ ớ ồ ỏ ạ

nói r ng: “Bây gi má thì thích cô Hoàng Nguyên k bên nhà má nè, con có ch u không? Hai ằ ờ ế ị

bên ba m thì làm thân r i đ b a hai đ a ch i chung v i nhau, đi h c chung v i nhau, r i ẹ ồ ể ữ ứ ơ ớ ọ ớ ồ

sau này mình l n thì mình k t hôn v i nhau.” R i tôi nói: “Không không má i, con không ớ ế ớ ồ ơ

ch u đâu, con không ch u cô Hoàng Nguyên đâu.” Má tôi nói: “Th ch mày ch u ai?” Tôi ị ị ế ứ ị

m i nói r ng: “Con ch u Kim Tri u.” ớ ằ ị ệ

TVD: Mà lúc đó chú m i có 8 tu i à? ớ ổ

LVT: , m i có 8 tu i à, thích cô Kim Tri u l m. R i má tôi nói: “không đ c đâu, má Kim Ừ ớ ổ ệ ắ ồ ượ

Tri u v i tao xa quá, tao b n thân đây, Hoàng Nguyên nè, con nh này gi i l m.” ệ ớ ở ạ ở ỏ ỏ ắ

Nh ng mà con không thích đâu. Bà v i m y ng i xúm nhau c i, có bà già c a Hoàng ư ớ ấ ườ ườ ủ

Nguyên đó, bà già Kim Tri u đó. R i m y đ a con nít mà th y v y có l n đi ch i v i tôi, ở ệ ồ ấ ứ ấ ậ ầ ơ ớ

r i đi h c xung quanh nhà đó, mà nhà h i x a ng i ta hay đào ao nh nh ch y vòng ồ ọ ồ ư ườ ỏ ỏ ạ

vòng theo eo tr ng bông b c xung quanh đó. R i hai đ a c đi hái bông b c ch i v i r t ồ ụ ồ ứ ứ ụ ơ ớ ượ

m y con b m b m này n , r i cô này l t té xu ng d i cái ao, cô Kim Tri u đó. Tôi ấ ươ ướ ọ ồ ọ ố ướ ệ

đ ng trên c u tôi ch i tôi th y té xu ng, tôi ho ng la om sòm, r i trong ch đó ng i ta ứ ầ ơ ấ ố ả ồ ỗ ườ

ch y t i, mà tôi đ ng la m t h i m i có ng i ch y t i, tôi th y ng i ch y t i mà ng i ạ ớ ứ ộ ồ ớ ườ ạ ớ ấ ườ ạ ớ ườ

đó xa quá, tôi c nh y phóng xu ng luôn. Mà hai đ a có nh xíu, r i cô kia c l ng lên ở ứ ả ố ứ ỏ ồ ứ ặ

l ng xu ng v y nè, mình th y mình ch u không đ c mình m i nh y xu ng. Nh y xu ng ặ ố ậ ấ ị ượ ớ ả ố ả ố

ai dè mình cũng khôn, nh có ng i th y ng i ta r i thì m i có ng i nh y lên kéo hai ờ ườ ấ ườ ồ ớ ườ ả

đ a lên. Đó là cái chuy n ngày x a h i nh đó. Lúc đó thì 8 tu i. Còn 5 tu i thì đi làm r i, điứ ệ ư ồ ỏ ổ ổ ồ

làm ng i làm ch ng đó. ườ ứ

7

VAOHP0074

TVD: R i ti p t c h i thêm m t chút v s h c v n c a chú. Chú có th k m t chút v đó ồ ế ụ ỏ ộ ề ự ọ ấ ủ ể ể ộ ề

không?

LVT: H c v n đó h ? Thì sau khi h c m u giáo đó thì tôi đi h c tr ng ti u h c, mà tr ngọ ấ ả ọ ẫ ọ ườ ể ọ ườ

ti u h c mà tôi h c tên là tr ng Cây G cũng trong ch L n. tr c tr ng có đ ng ể ọ ọ ườ ỏ ở ợ ớ Ở ướ ườ ườ

tên là Alergian derot, ông mà vi t ra l ch s Ti ng Vi t c a mình đây nè, ông là ng i Pháp.ế ị ử ế ệ ủ ườ

Đó là tên đ ng ngay tr c tr ng h c. R i đó là tôi h c tr ng Cây G . K ni m c a tôi ườ ướ ườ ọ ồ ọ ườ ỏ ỉ ệ ủ ở

trong tr ng này là tôi m t đ a bé nói ng ng, không nói đ c rõ rang, ti ng còn đ t đó, ườ ộ ứ ọ ượ ế ớ

mà vô thì t i nh ch c d l m. G p m y đ a nói ng ng thì xúm nhau kêu, m t là “ t ai a ọ ỏ ọ ữ ắ ặ ấ ứ ọ ộ ộ

n ăm áu y ám ín i”, ch không có nói đ c m t hai ba b n năm sáu b y tám chín ố ả ườ ứ ượ ộ ố ả

m i. T i ch ng, nh tôi đi h c cái đó ông th y đ c, th y đ c có nghĩa là th y coi h t ườ ớ ừ ờ ọ ầ ố ầ ố ầ ế

tr ng đó đó, kêu b ng ông đ c. ườ ằ ố

TVD: Kêu b ng Hi u Tr ng? ằ ệ ưở

LVT: . Hi u Tr ng đó. Ông là ng i d y ch cho tôi, d y cho tôi, s a cho tôi cái b nh nói Ừ ệ ưở ườ ạ ỉ ạ ử ệ

ng ng. Ngày t i ông c vô ông d y h c r i b t tôi không có đ c ra ch i, mà kêu tôi vô đ ọ ố ứ ạ ọ ồ ắ ượ ơ ể

t p tôi hoài. Ông c nói: “Con nói m t”. Tôi nói “ t.” Không đ c, “m t”, “ t.” Nói “hai”, “ai.”ậ ứ ộ ộ ượ ộ ộ

Mà ông làm ông hét la h i r i tôi nói “m t.” Cái ông nói, nói “m t” đ c r i, m t r i đ n ồ ồ ộ ộ ượ ồ ộ ồ ế

hai ba b n năm sáu. R i tôi cũng nói hai ba b n năm sáu, r i tôi nói luôn đ c. Mà không ố ồ ố ồ ượ

ng , ông ch d y tôi v y thôi đó, mà tôi th y nh ng đ a sau này nói ng ng, mà nó không cóờ ỉ ạ ậ ấ ữ ứ ọ

ch u đi h c cái này làm sao mà có ông th y này ông ch u khó nh v y. Tôi m i nh v y m iị ọ ầ ị ư ậ ớ ờ ậ ớ

qua đ c cái đó, r i sau này t i nó m i không trêu gh o tôi. ượ ồ ụ ớ ẹ

TVD: V y là ông th y này d y chú lúc gi ngh ? ậ ầ ạ ờ ỉ

8

VAOHP0074

LVT: Lúc tôi ngh đó, gi ra ch i. Ông không cho mình ra ch i vì ông nói n u con ra ch i t i ỉ ờ ơ ơ ế ơ ụ

nó ch c con đó, con c nói ng ng con cũng b c mình l m, không có ch i chung v i t i nó ọ ứ ọ ự ắ ơ ớ ụ

đ c. ượ

TVD: R i sau này, chú có th k thêm v đi h c trung h c?ồ ể ể ề ọ ọ

LVT: Tôi không có lên đ c trung h c đâu. Trung h c là t h c không à. Tôi có h c trung ượ ọ ọ ự ọ ọ

h c nh ng mà 12 tu i. Cô nghĩ 12 tu i là h t ti u h c r i thì ba tôi m t. Gia đình suy s p, ọ ư ổ ổ ế ể ọ ồ ấ ậ

m tôi cũng v y. Ng i ta nói còn cha thì có g c, còn m t cha r i thì kh l m, tôi ph i t ẹ ậ ườ ố ấ ồ ổ ắ ả ự

l c cánh sinh. Ph i m u sinh, ph i đi làm, v a làm v a h c, mà cái lúc đó tôi cũng thích h cự ả ư ả ừ ừ ọ ọ

l m, thành th ra t i sao tôi m i vô tr ng Mỹ Thu t, mà tr ng t , cũng có trình đ , cũngắ ử ạ ớ ườ ậ ườ ư ộ

không bi t sao, thành ra cũng h c đ c. Còn em tôi nó h c tr ng Nguy n Th Minh Khai, ế ọ ượ ọ ườ ễ ị

thì nh h n tôi 8 tu i tr h c h n tôi m y năm. Nó không h c h t ti u h c n a, nh ng nó ỏ ơ ổ ễ ọ ơ ấ ọ ế ể ọ ữ ư

cũng c h c lên đ c, h c v đi n t . Mà c u này c u thích theo cái ngh đi n t nh ng ố ọ ượ ọ ề ệ ử ậ ậ ề ệ ử ư

mà sau này c u có ti n giàu có l m. Lúc đó là m i có radio thôi ch ch a có TV đó. Mà c u ậ ề ắ ớ ứ ư ậ

làm đ c radio này kia, làm v kỹ thu t đó mà, h c v cái khoá kỹ thu t, còn tôi thì theo vượ ề ậ ọ ề ậ ề

h i ho . ộ ạ

TVD: Th chú nói là 12 tu i ế ổ

LVT: 12 tu i là b t đ u k t thúc vi c h c nhà tr ng chính th c đó. Tôi thì tôi theo h c ổ ắ ầ ế ệ ọ ườ ứ ọ

nh ng tr ng t nhi u, h tôi thích cái gì là tôi h c cái n y, thi u cái gì là tôi h c theo cái ữ ườ ư ề ễ ọ ấ ế ọ

đó. Thí d nh tôi mu n h c v điêu kh c thì ch y l i tr ng Laguna Beach này đ tôi ụ ư ố ọ ề ắ ạ ạ ườ ể

h c. Còn lúc tôi m i qua thì tôi thích h c cũng là h i ho v v n đ Silk Screen. Tôi thích ọ ớ ọ ộ ạ ề ấ ề

v xuyên màn l a thì tôi h c v cái đó San Bernardino. R i t i tr ng tôi đ i lên Los ề ụ ọ ề ở ồ ớ ườ ổ

Angeles thì tôi h c East West Coast College Los Angeles, h c tr ng đó d y v đ g m, ọ ở ọ ườ ạ ề ồ ố

ceramic.

9

VAOHP0074

TVD: Nh ng mà lúc 12 tu i thì chú nói là chú ph i đi làm, th thì đi làm gì? ư ổ ả ế

LVT: Làm nhi u th l m. Ch ng h n nh làm ngh m c, r i m y đ a nh 12-13 tu i vào ề ứ ắ ẳ ạ ư ề ộ ồ ấ ứ ỏ ổ

th kéo c a hay là đuc6 đẽo gì đó, r i trong lúc đó r nh thì mình đi h c thêm. Còn ban ngàyử ư ồ ả ọ

thì đi làm, đi làm nh v y thì h tr ti n cho mình. Nh ng mà chuy n đi h c cũng là m u ư ậ ọ ả ề ư ệ ọ ư

sinh, nói thi t. Chính vì v y mà tôi quen cái ngh th ng m i. Nh ng nh ng ngày gi mà điệ ậ ề ươ ạ ư ữ ờ

h c đó, tôi cũng là 16-17 tu i r i. Đó là th i kì thi u niên đó, còn tr đó. Qua t i l n thì ọ ổ ồ ờ ế ẻ ớ ớ

khác, qua giai đo n khác r i. Nh ng mà 1uan tr ng nh t đó là t i sao tôi l i v i em tôi ph iạ ồ ư ọ ấ ạ ạ ớ ả

đ t h khác, tôi cũng không bi t b ng cách nào mà chuy n đ c. Mà tôi là ng i s ng ặ ọ ế ằ ể ượ ườ ố

đ c đ u tiên, t t nhiên tôi không ph i là ng i anh c , r t cu c tôi l i tr thành ng i ượ ầ ấ ả ườ ả ố ộ ạ ở ườ

l n h n đ a em. ớ ơ ứ

TVD: V y cha m c a chú có bao nhiêu ng i con tr c khi chú? ậ ẹ ủ ườ ướ

LVT: Ch c có ch ng 3 đ a hay m y đ a tôi không nh rõ, nh ng ch c c kho ng 3 đ a. ắ ừ ứ ấ ứ ớ ư ắ ỡ ả ứ

R iđ n phiên sanh tôi thì m y ng i anh tr c, có m t ng i ch n a, tên đ p l m.ồ ế ấ ườ ướ ộ ườ ị ữ ẹ ắ

TVD: Là tên gì?

LVT: Tên đ p l m, hoa mỹ gi l m, mà h Tr n. M tôi không nh tên rõ ràng nh ng mà ẹ ắ ữ ắ ọ ầ ẹ ớ ư

tôi bi t cha m nói đ p quá không đ c đâu. Con đ ng có l y cái tên quá đ p thì nó không ế ẹ ẹ ượ ừ ấ ẹ

t n t i. ồ ạ

TVD: V y thì h s ng đ n m y tu i? ậ ọ ố ế ấ ổ

LVT: Không có ng i nào s ng qua 12 tu i. Tôi nh l i ngày mà tôi đ c sanh đâu thì chườ ố ổ ớ ạ ượ ở ỉ

bi t đ c m tôi nói thôi, nh ng mà tôi bi t rõ có m t bu i sáng s m tinh s ng, cái nhà ế ượ ẹ ư ế ộ ổ ớ ươ

m tôi, đ ng tr c nhà có m t dãy cây c th hàng bàng, cây bàng l n to l m che ph ẹ ở ằ ướ ộ ổ ụ ớ ắ ủ

h t c con sông đó. Thì g c bàng nó to v y nè. Có cô đó cô đi s , đi tu chùa đó đi ngang ế ả ố ậ ư ở

qua. Kho ng 5-6 gi sáng là cô d y cô lên đ ng tr c cây bàng la: “B ng i ta có ai b cái ả ờ ậ ứ ướ ớ ườ ỏ

10

VAOHP0074

thúng đây nè mà có th ng nh n m trong.” R i chung quanh hàng xóm ng i ta ch y ở ằ ỏ ằ ở ồ ườ ạ

l i coi. Thì trong nhà tôi, m tôi v i ng i làm cũng ch y ra coi. Thì m i la lên: “A, th a ạ ở ẹ ớ ườ ạ ớ ư

s cô, đây là th ng nh , cháu trai th a cô, coi ng nghĩnh l m.” Mà th ng nh qu n cái ư ằ ỏ ư ộ ắ ằ ỏ ấ

m n mà cái thúng thì là thúng d , t c là cái thúng đó đ ng m c d th c, d g o đó, đ ề ạ ứ ự ụ ạ ố ạ ạ ể

n m trong đó. Th ng nh thì m t nó láo liên, ngó nhìn. Bà già bà nh c tôi, r i thì nói thôi, ằ ằ ỏ ặ ắ ồ

đây là cái duyên c a s cô xin nh , có lẽ thôi t i tôi đ ngh cô nên cho cháu nh chùa v i ủ ư ờ ụ ề ị ờ ớ

s cô đi. R i m y ng i đó tán thành, cũng có duyên đ y, th ng bé này có duyên v i cô ư ồ ấ ườ ấ ằ ớ

l m đây, cô cho nó v chùa quy y đi, nó l y ph t. Th ng nh đó là tôi, có lẽ vì v n đ cha ắ ề ạ ậ ằ ỏ ấ ề

m sinh th y d đoan th y đoán b t bu c th ng nh này ph i thay đ i ch đ v y không ẹ ấ ị ầ ắ ộ ằ ỏ ả ổ ứ ể ậ

có nuôi đ c. Thì cô m i m v trong chùa. Cô nói thôi đ c, tôi cũng đi tu, cũng qu nh ượ ớ ẵ ề ượ ạ

quẽo l m, thôi đ v nuôi nó. Thì cô này tu chùa Giáp Duyên, chùa có tên là Giáp Duyên. ắ ể ề ở

cũng g n đó, ch c có lẽ khu Bình Th i hay là gì tôi cũng không nh , cũng là vùng ch Ở ầ ắ ớ ớ ợ

L n. Tôi đ n đó tôi trong chùa tôi không bi t bao lâu h t nh ng mà h i nh m i sinh ớ ế ở ế ế ư ồ ỏ ớ

ram à r i ch c bà nuôi cũng khá khá, thì ch c có lẽ m tôi vô chùa sinh cũng nh sinh con ồ ắ ắ ẹ ư

nuôi đó v , nh ng mà trong đó có đ gi y khai sanh luôn, nên ng i ta lên ng i ta xin thì ề ư ể ấ ườ ườ

lúc mà ra nhìn con g c bàng thì bà không có nói là m nh ng mà sau này lên chùa xong ở ố ẹ ư

thì bà m i sinh v thì bà nói là m . Đó là tôi m i bi t là h i nh tôi trong chùa đ c chùa ớ ề ẹ ớ ế ồ ỏ ở ượ

nuôi đ c vài năm. V nhà t đó t i sau thì tôi kho m nh. Tôi chùa nuôi t nh mà. ượ ề ừ ớ ẻ ạ ở ừ ỏ

Thi t ch k tôi có c u em trai ph i cho ng i ch ru t c a m tôi, l y ch ng h Nguy n ệ ứ ế ậ ả ườ ị ộ ủ ẹ ấ ồ ọ ễ

thành ra ng i c u đó bây gi em tôi tên là Nguy n Văn Khai ườ ậ ờ ễ

TVD: Chú nói là đã đ c nuôi trong chùa th i gian c a chú hay là chú có theo đ o nào ượ ờ ủ ạ

không?

11

VAOHP0074

LVT: Tôi nghĩ th t s ra cha m tôi thì th ông bà, đ ng nhiên tôi vô chùa cũng ph i quy yậ ự ẹ ờ ươ ả

r i, nh th nào thì tôi cũng không bi t vì lúc đó tôi v n còn tr vô đ a Hoà Th ng. Chùa ồ ư ế ế ẫ ẻ ư ượ

đó cũng l n l m á, chùa c đó, bây gi chùa đó cũng ph i tr c 1900 hay là 1800 m y r i ớ ắ ổ ờ ả ướ ấ ồ

đó. Thành ra bây gi tôi cũng tr v mà trong đó thì tôi nh , d ng nh là bên Vi t ờ ở ề ở ớ ườ ư ở ệ

Nam gi làm m y cái g i là, cái gì mà hay ch i trong ch L n đó, nh ng mà cái chùa v n ờ ấ ọ ơ ợ ớ ư ẫ

còn đó. Tôi có ghé thăm chùa.

TVD: V y gia đình thì th ông bà, v y là chú cũng có th ông bà luôn? ậ ờ ậ ờ

LVT: Tôi thì gi ph i th ông bà ch . Tôi nghĩ là tôi có pháp danh nh ng mà tôi không hi u ờ ả ờ ứ ư ể

rõ, không nh . D ng nh là có pháp danh h i x a, nh ng tôi thì ch th ông bà thôi. ớ ườ ư ồ ư ư ỉ ờ

TVD: V y hi n gi chú có bàn th không? ậ ệ ờ ờ

LVT: Có bàn th , nh ng mà h i 70 hay b y m i m y tu i đó tôi chu n b , t i th y cũng ờ ư ồ ả ươ ấ ổ ẩ ị ạ ấ

b nh ho n hoài đó, tao m i giao cái bàn th cho ng i con út gi bàn th l n l m. Nó sẽ loệ ạ ớ ờ ườ ữ ờ ớ ắ

cái đó.

TVD: Đ Thuý thoáng qua m t chút r i h i chú v th i gian l n lên lúc m i m y tu i đó ể ộ ồ ỏ ề ờ ớ ườ ấ ổ

là cũng năm 1940 hay 1950 m y r i h chú? ấ ồ ả

LVT: Đúng r i, 1940 m y đó. Tôi đi h c đ c n a ch ng thì máy bay l n khi mà chi n ồ ấ ọ ượ ử ừ ượ ế

tranh Nh t B n v i Mỹ thì tôi ng ng đi h c. M i hai tu i khi mà tôi b té trên c u. Máy ậ ả ớ ư ọ ườ ổ ị ở ầ

bay m nh quá làm ch y r i té, ng ng a trên c u đó. Tôi nhìn th y boom nó r t xu ng ạ ạ ồ ả ử ở ầ ấ ớ ố

đ u v y nè. Mình th y ho ng h n r i nh m m t ch th y trái boom r t. Không ng nó r t ầ ậ ấ ả ồ ồ ắ ắ ỉ ấ ớ ờ ớ

mà đi ra xa tu t đ ng kia nó m i r t d i. Thì gi tôi m i bi t n u trái boom r t thì tu t ố ằ ớ ớ ướ ờ ớ ế ế ớ ố

t i đ ng kia nó m i n . ớ ằ ớ ổ

TVD: V y khi đó chú là thanh niên r i ph i không chú?ậ ồ ả

LVT: Lúc đó tôi m i ch có 12 tu i thôi à. ớ ỉ ổ

12

VAOHP0074

TVD: Th i gian đó không ph i là th i gian c a Pháp? ờ ả ờ ủ

LVT: Tôi nh là còn Pháp đó, còn Pháp thu c đó, nh ng mà máy bay là máy bay c a Mỹ. Lúcớ ộ ư ủ

đó là đang d i boom Nh t B n. Nh t B n b đ u hàng. R i sau này l n lên tôi k l i ộ ậ ả ậ ả ị ầ ồ ớ ể ạ

chuy n h i 12 tu i thì tôi m i ng ng h c t i vì Nh t B n vô thì lúc ba tôi m t. ệ ồ ổ ớ ư ọ ạ ậ ả ấ

TVD: V y t i sao cha chú l i m t? ậ ạ ạ ấ

LVT: Vì b nh. Lúc đó cũng ph i 60, ông 60 tu i thì tôi m i ch có 12 tu i. ệ ả ổ ớ ỉ ổ

TVD: V y là cha chú không ph i m t b i vì chi n tranh? ậ ả ấ ở ế

LVT: Không có, không ph i vì chi n tranh. Ông nói th t ra thì tôi nghĩ ông v n còn gi qu cả ế ậ ẫ ữ ố

t ch Trung Hoa, ông không có vô qu c t ch Vi t Nam. Nh ng mà con thì không bi t m t ị ố ị ệ ư ế ộ

ti ng ch c a ng i Hoa, đi h c ch Vi t không. ế ữ ủ ườ ọ ữ ệ

TVD: V y thì th i đó chú hay là có ng i nào trong gia đình c a chú có tham gia vào chi n ậ ờ ườ ủ ế

tranh không?

LVT: Không! Tôi không có ng i nào h t. Bên n i bên ngo i gì cũng không có h t. ườ ế ộ ạ ế

TVD: V y chú có nh gì trong th i gian đó. Chú có nh c là h i đó chú th y máy bay qua ậ ớ ờ ắ ồ ấ ở

trên. Nh ng mà chú có th y nh ng nh h ng gì khác không, trong xã h i trong th i gian ư ấ ữ ả ưở ộ ờ

đó?

LVT: Lúc đó tôi v n còn tr thành th ra ch nhà khi mà chi n tranh nh v y chúng tôi cóẫ ẻ ử ỉ ở ế ư ậ

đào rangxe h m trú n đ . Ch con nít không có ý t ng nào trong gia đo n đó. Thànhầ ẩ ể ở ứ ưở ở ạ

ra tôi ch th y chi n tranh là làm cho mình điêu đ ng. Nghĩa là cha m m t mát r i suy ỉ ấ ế ứ ẹ ấ ồ

s p, xu ng c p, thì mình trong nhà có hi n l ng thì mình mu n làm nh ng vi c gì l ng ụ ố ấ ề ươ ố ữ ệ ươ

thi n, s ng v y thôi. ệ ố ậ

TVD: V y sinh ho t ngày th ng cu c s ng có thay đ i gì không b i vì chi n tranh đó?ậ ạ ườ ộ ố ổ ở ế

13

VAOHP0074

LVT: Thay đ i là t i vì không đi h c đ c. R i v n đ cha m . Cha thì m t. M thì t o t n ổ ạ ọ ượ ồ ấ ề ẹ ấ ẹ ả ầ

lo l ng cho gia đình. Nh ng mà m tôi cũng s ng lâu đ n 90 m y tu i m i m t. ắ ư ẹ ố ế ấ ổ ớ ấ

TVD: Cho Thuý xin phép đ c h i chú, chú có v không? ượ ỏ ợ

LVT: Có ch . 25 tu i tôi c i v . ứ ổ ướ ợ

TVD: V y chú có th k chuy n mình g p g và hôn nhân? ậ ể ể ệ ặ ỡ

LVT: Hôn nhân thì đ u tiên cô cũng bi t r i, nh là cha m đ t đâu thì ng i đó. Tôi là ầ ế ồ ư ẹ ặ ồ

ng i cũng trong cái vòng lu n qu n đó, cũng là cha m đ t thì mình không có cãi. Tôi ườ ở ẩ ẩ ẹ ặ

c i v thì theo ý c a cha m s p đ t. ướ ợ ủ ẹ ắ ặ

TVD: Làm sao mà gia đình quen nhau?

LVT: Cha m tôi quen bi t bên nhà v tôi h t, cũng trong bà con dòng h ch không ẹ ế ở ợ ế ở ọ ứ

ph i là xa l m. Thành th ra khi đ ngh lúc đó tôi 25 tu i là đã đi quân đ i r i. Nh ng mà ả ắ ử ề ị ổ ộ ồ ư

m tôi kêu c i v . Bà v tôi cũng là ng i Tàu, cũng nh tôi đó, m thì Vi t Nam mà cha ẹ ướ ợ ợ ườ ư ẹ ệ

thì Qu ng Đông. ả

TVD: V y hai ng i có l n lên chung không v y chú? ậ ườ ớ ậ

LVT: Không. Tôi không có bi t bà hoàn toàn. Không còn Kim Tri u n a. ế ệ ữ

TVD: V y tên c a v chú là gì? ậ ủ ợ

LVT: Tr nh Trân. H Tr nh, tên Trân. ị ọ ị

TVD: Chú có th nói cho cháu bi t m t chút v hôn nhân ra sao không? ể ế ộ ề

LVT: Hôn nhân c a tôi thì tôi c i v theo ng i Trung Hoa. Ông gia v tôi là ng i Hoa. ủ ướ ợ ườ ợ ườ

Ông già tôi cũng v y, tôi nh v y thôi ch lúc đó ông già tôi m t r i. Tôi làm đám c i thì ậ ớ ậ ứ ấ ồ ướ

theo ph ng pháp ông gia tôi Sài Gòn đ ng ươ ở ườ Camet, thành th ra tôi đi r t dâu t đó. ử ướ ừ

Đ ng ườ Camet la đ ng ngay sát bên ch Sài Gòn mà có nhà chú Qu đó, nhà Hui Văn Qua ườ ở ợ ả

đó, nhà h i đó mà ông xây ch Sài Gòn. ồ ợ

14

VAOHP0074

TVD: Có ph i đ ng tên Pháp v y không chú? ả ườ ậ

LVT: , đ ng tên Pháp. Tôi không nh rõ l m nh ng mà ch ng h n tôi nói cái đ ng nhà Ừ ườ ớ ắ ư ẳ ạ ườ

tôi là Bonna.

TVD: Đi r c dâu thì cũng nh đi l h i v y? ướ ư ễ ộ ậ

LVT: , đ coi. Tôi có cái hình đám c i. Ồ ể ướ

TVD: D . n u có hình đám c i thì cho Thuý xem. ạ ế ướ

LVT: Hình bên h trai h gái ng i ta ăn đám c i trong m t cái nhà hàng. Tôi v n còn ọ ọ ườ ướ ở ộ ẫ

nh nh th . ớ ư ế

TVD: Qu n áo ra sao chú? ầ

LVT: Thì m c đ c i cũng áo tr ng đ i khăn bông hoa này n . Tôi cũng m c đ Vest ặ ồ ướ ắ ộ ọ ặ ồ

tr ng. ắ

TVD: Theo ki u Pháp ph i không ? ể ả ạ

LVT: . Ông già bà già tôi hình nh m c áo dài không à. Khi đó ông già m t r i. Ông già tôi Ừ ư ặ ấ ồ

không bao gi m c áo s mi. ờ ặ ơ

TVD: Hai ng i làm đám c i nh v y chú có c m nghĩ gì không? ườ ướ ư ậ ả

LVT: Thì cũng cha m l a thì cũng đúng. L a ng i thi u n đoan trang thuỳ m , hi n lành,ẹ ự ự ườ ế ữ ị ề

r t t t. ấ ố

TVD: V y hai ng i khi làm đám c i có tình c m gì không? ậ ườ ướ ả

LVT: Không, không có tình c m, không bi t nhau, nh ng mà v thì cũng trùng h p l m khi ả ế ư ề ợ ắ

làm vi c. Cô Trân này đúng r t là m u m c. M t ng i đàn bà lo cho ch ng. ệ ấ ẫ ự ộ ườ ồ

TVD: Lúc đó cô bao nhiêu tu i? ổ

LVT: Cô nh h n tôi hình nh 3 tu i. ỏ ơ ư ổ

TVD: V y là kho ng 22-23. ậ ả

15

VAOHP0074

LVT: Cô sinh năm 1936.

TVD: V y hai ng i có con cái không? ậ ườ

LVT: 2 Ng i có 6 đ a. M t gái năm trai. ườ ứ ộ

TVD: Chú có th nói tên và th t c a nh ng ng i con không? ể ứ ự ủ ữ ườ

LVT: À! Th nh t là L ng Nhân Qu c Vi t. Đ a th hai là con gái, tên là Nhã Thanh. Th ứ ấ ươ ố ệ ứ ứ ứ

ba là Hoàn Vũ. Đ a th t là Vũ Hùng. Đ a th năm là Nhã Quang. Đ a th sáu là Qu c ứ ứ ư ứ ứ ứ ứ ố

Long.

TVD: Nh ng ng i con c a chú làm ngh nghi p gì? Sinh tr ng bên Vi t Nam h t h ữ ườ ủ ề ệ ưở ở ệ ế ả

chú?

LVT: Sinh Vi t Nam h t. Tôi m i b o lãnh qua sau này. Tôi đi tr c, r i b o lãnh con qua ở ệ ế ớ ả ướ ồ ả

đây h t. ế

TVD: V y hi n gi con c a chú làm ngh nghi p gì? ậ ệ ờ ủ ề ệ

LVT: M i đ a nó cũng h c h t trung h c r i, qua đây m i đ a m t ngh nghi p r i cũng ỗ ứ ọ ế ọ ồ ỗ ứ ộ ề ệ ồ

đ h t. Có hai đ a nó theo ngh làm truy n hình c a tôi đó. Thì cũng làm Camera Man v ủ ế ứ ề ề ủ ề

k thu t ráp n i v TV. Còn đ a con gái thì theo v âm nh c. Nó đi d y nh c. Còn đ a k ỷ ậ ố ề ứ ề ạ ạ ạ ứ ế

n a thì làm ph tá cho nh ng văn phòng lu t s . T i đó, đ a út cũng theo ngh tôi. Tôi ữ ụ ữ ậ ư ớ ứ ề

giao cho nó h t nh ng mà nó không có lãnh đ c cái đài, nó không có dám làm thành ra ế ư ượ

m i ngh ch không thôi tôi làm 25 năm. Tôi làm đài truy n hình 25 năm r i. ớ ỉ ứ ề ồ

TVD: Chút xíu mình sẽ nói them v đ tài đó. Thuý mu n h i là luôn ti n mình đang nói v ề ề ố ỏ ệ ề

con c a chú thì chú có chia s các con v ti u s c a mình không? V l ch s gia đình hay ủ ẻ ề ể ử ủ ề ị ử

là cá nhân.

LVT: Ch c là m y đ a cũng bi t ch , nh ng mà bi t m t ph n thôi, nh ng mà bây gi tôi ắ ấ ứ ế ứ ư ế ộ ầ ư ờ

nói v y là rõ ràng l m, nh cô mà nó còn hi u thêm nhi u n a. ậ ắ ờ ể ề ữ

16

VAOHP0074

TVD: H i nãy chú có nh c là mình đi quân đ i? ồ ắ ộ

LVT: , không ph i là quân đ i, mà là đi quân d ch. 21 tu i thì m i ng i công dân ph i đi Ồ ả ộ ị ổ ỗ ườ ả

quân d ch. ị

TVD: Quân d ch là reserve? ị

LVT: Cái đó đ ng nhiên là reserve, tr b r i. Quân d ch th ng th ng hai năm là đ c ươ ự ị ồ ị ườ ườ ượ

gi i ngũ. N u mà đi sĩ quang hay là này n thì mình ph i kí, là mình ph i đi hi n d ch, có ả ế ọ ả ả ệ ị

nghĩa là không có gi i ngũ đ c. ả ượ

TVD: Lúc đó chú m y tu i? ấ ổ

LVT: 21 Tu i. ổ

TVD: Cái này b t bu c mình ph i đi h chú? ắ ộ ả ả

LVT: , b t bu c ph i đi. Theo công dân, thì tôi ph c v hai năm r i đ c gi i ngũ. Hình ừ ắ ộ ả ụ ụ ồ ượ ả

nh là 3 năm tôi nh v y. Cũng là lúc chi n tranh thành th ra ph i kéo dài. Tôi đ c gi i ư ớ ậ ế ử ả ượ ả

ngũ r i sau đó kêu tái ngũ l i. Tôi sau nhà đ c m y năm.ồ ạ ở ượ ấ

TVD: V y khi chú làm đám c i 25 tu i, chú đã gi i ngũ r i đ c v ? ậ ướ ổ ả ồ ượ ề

LVT: , đúng r i. Đ c gi i ngũ, tôi đám c i, r i sau tôi ph i t giã gia đình tôi đi. Lúc đó Ừ ồ ượ ả ướ ồ ả ừ

có gia đình r i, có đ a con r i thì tái ngũ tr l i. ồ ứ ồ ở ạ

TVD: Chú có th k m t chút kinh nghi m trong quân đ i không? Mình đã làm nh ng gì, ể ể ộ ệ ộ ữ

mình đã đi n i nào? ơ

LVT: Tôi thì tr c cái đó là tôi đi h c h i ho , thành th ra tôi vào quân đ i tôi cũng theo ướ ọ ộ ạ ử ộ

cái ngành mỹ thu t, lo v v n đ vẽ. Đ c bi t nh t là th i kỳ Ngô Đình Di m. Tôi cũng có ậ ề ấ ề ặ ệ ấ ờ ệ

làm phóng viên v chi n tr ng. Th i ông Di m tôi có đi ngoài chi n tr ng v i Ngô Đình ề ề ườ ờ ệ ế ườ ớ

Di m thì đi Ban Mê Thu t. Lúc đó ông b ám sát, thì tôi là ng i nhi p nh đi đ u, tôi còn ệ ộ ị ườ ế ả ầ

nh cái c nh đó lúc tôi là quân đ i r i, đi chi n tr ng. Vô quân đ i m c dù đi lính không ớ ả ộ ồ ế ườ ộ ặ

17

VAOHP0074

thôi nh ng mà trình đ h c v n c a mình ng i ta cho mình c p b c trung sỹ. T ngày ư ộ ọ ấ ủ ườ ấ ậ ừ

trung sỹ tôi gi cho đ n khi ngày cu i cùng cũng 8 năm quân đ i gì đó, thì v n là trung sỹ, ữ ế ố ộ ẫ

mà làm vi c cho chi n tranh Song Lý ch còn đi ra chi n tr ng thì cũng đi theo đ làm ệ ế ứ ế ườ ể

phóng viên v y thôi. ậ

TVD: V y là đi trong quân đ i thì làm phóng viên mà làm v ngh nhi p nh?ậ ộ ề ề ế ả

LVT: Làm h i ho , nh k ni m tôi làm l n nh t là th i kì Ngô Đình Di m s p lên ch p ộ ạ ớ ỉ ệ ớ ấ ờ ệ ắ ấ

chánh, có làm m t cái l l n l m đ ng Notrodom ngay Dinh Đ c L p. Thì trong s ộ ễ ớ ắ ở ườ ở ộ ậ ở ở

c a tôi đ ngh tôi ph i làm m t b c tranh l n nh t h i đó t i gi tôi m i làm đó. B ủ ề ị ả ộ ứ ớ ấ ồ ớ ờ ớ ề

ngang kho ng c ch ng 6 th c, b cao cũng kho ng 20 th c. Đó là b c chân dung c a ả ỡ ừ ướ ề ả ướ ứ ủ

Ngô Đình Di m đó, đ làm phong trào. Mà trong lúc đó có 3 ngày thôi, b t tôi ph i làm ệ ể ắ ả

trong vòng 3 ngày 3 đêm. Mà t m tranh đó đâu ph i d gì g n lên mà lúc đó tr i m a gió ấ ả ễ ắ ờ ư

n a, mà không làm không đ c, vì quân đ i b t bu c. R i nguyên c b t ng thông u mà ữ ượ ộ ắ ộ ồ ả ộ ổ ư

ch đ ngh tôi làm v y thôi. Tôi cũng c g ng tôi làm, làm sao cho đ c nh ng mà t c c iỉ ề ị ậ ố ắ ượ ư ứ ườ

l m, vui l m, tôi nói là tôi làm không đ c, tôi là m t trung b c trung sĩ không th đi u ắ ắ ượ ộ ậ ể ề

khi n đ c mà gi ông nói không, ông b t c mu n dùng ng i nào nh th nào. Nh ng ể ượ ờ ấ ứ ố ườ ư ế ư

mà tôi nói tr i i, gi tôi không dám nói, ng i l n đ i tá này kia làm sao tôi dám đi u ờ ơ ờ ườ ớ ạ ề

khi n. Có m t cái công binh, ph i t ch c làm phong trào này n là ph i có công binh l i ể ộ ả ổ ứ ọ ả ạ

làm ch mình làm sao mà làm đ c. Thì nhân lúc đó ng i ta đ ng ý cho tôi, cho m t ứ ượ ườ ồ ộ

ng i tá theo tôi làm, tôi đ ngh cái gì thì ra l nh cho ng i đó, đ ngh ng i đó làm. Chườ ề ị ệ ườ ề ị ườ ứ

tôi nói m t mình tôi thì tôi không dám làm, ba ngày làm sao làm cho k p. ộ ị

TVD: V y chú có th c hi n đ c không? ậ ự ệ ượ

LVT: Thì b t bu c, trong quân đ i không th t ch i, nh ng mà h cho h t, h nói ông ắ ộ ộ ể ừ ố ư ọ ế ọ

mu n cái gì cũng đ c h t. H a sĩ tôi ph i t p h p l i nh th nào, ph i phân ph i ra vẽ ố ượ ế ọ ả ậ ợ ạ ư ế ả ố

18

VAOHP0074

b ng cách nào cho đ c. R i th may, h i t u h t th may l i, may v i b đ làm t m b , ằ ượ ồ ợ ộ ự ế ợ ạ ả ố ể ấ ố

tôi nghĩ r ng làm t m b thì d cu n, d làm h n, ch mà làm n ng quá đâu có đ c. Tôi ằ ấ ố ễ ố ễ ơ ứ ặ ượ

vẽ trên b mà ph i căng ra, ph i ki m ch , lúc đó tr i m a không có cái nhà nào mà đ ố ả ả ế ỗ ờ ư ể

v a, r i ki m m t cái nhà th đ mà làm. Xong r i thì ngoài công binh lo g n dàn giá đ ừ ồ ế ộ ờ ể ồ ở ắ ể

mà d ng lên. ự

TVD: Đó là năm nào chú, năm nào chú vẽ cái b c tranh? ứ

LVT: Cũng kho ng 1960 hay sao đó, tôi cũng quên r i, nh ng mà vào kho ng đó đó. Tôi ả ồ ư ả

nh cái đó là đ c th ng nh t Rododon, đó là th i kì c u Th Nghè b s p hay sao đó. ớ ượ ố ấ ờ ầ ị ị ậ

TVD: B c tranh nh v y v ông Ngô Đình Di m thì chú dùng hình hay sao chú? ứ ư ậ ề ệ

LVT: Dùng hình c a ông. Dùng hình mà có m t cái t nh t là đ a cho tôi m t cái hình mà ủ ộ ệ ấ ư ộ

b t bu c ph i làm theo cái hình đó, đó là hình c a m t b n nh c, nh cái b n nh c “Ghi nắ ộ ả ủ ộ ả ạ ớ ả ạ ơ

Ngô t ng th ng” đó, có cái hình ông t ng th ng v y tay chào. Mà cái hình có chút teo b ng ổ ố ổ ố ẫ ằ

ngón tay út v y nè, mà bây gi tôi làm 20 th c, b i v y cái đó là cái khó nh t. Làm sao vẽ ậ ờ ướ ở ậ ấ

mà không gi ng cũng không đ c n a. Mà lúc đó tôi cũng kho ng 20 m y tu i, mà tôi làm ố ượ ữ ả ấ ổ

đ c. T b n đen mà tôi vẽ ra màu, đ a thì hình CPR mà r i ph i vẽ ra màu. ượ ừ ả ư ồ ả

TVD: Lúc đó khi mà chú đang làm công vi c cho quân binh thì chú đang đâu, gia đình chú ệ ở

đâu? ở

LVT: Gia đình v n còn ch L n, nh ng mà tôi đã riêng r i, không có còn nhà cha m ẫ ở ợ ớ ư ở ồ ở ẹ

n a.ữ

TVD: Chú cũng đang s ng chung v i gia đình hay là chú theo quân đ i? ố ớ ộ

LVT: Tôi theo quân đ i đó, v con nhà đâu có đi theo.ộ ợ ở

TVD: Trong th i gian đó chú nói là chú 20 m y tu i làm cho quân đ i. Lúc mà chi n tranh ờ ấ ổ ộ ế

ch m d t thì chú đang đâu, đang làm gì? ấ ứ ở

19

VAOHP0074

LVT: Đâu có ch m d t, chi n tranh nó v n ti p t c, nh ng mà tôi v tr b thành th ra cóấ ứ ế ẫ ế ụ ư ề ừ ị ử

gi i h n. H i đó có thì ng n nh t là hai năm, dài nh t là b n năm. Thành ra có lẽ d ng ớ ạ ồ ắ ấ ấ ố ườ

nh tôi ph i dài nh t là b n năm tôi m i đ c v ngũ.ư ả ấ ố ớ ượ ề

TVD: Mà chú nói là chú trong quân đ i 8 năm? ở ộ

LVT: Thì 4 năm tr c r i 4 năm sau. R i tôi v đ c m t vài năm thì kêu tr l i li n. Tôi ướ ồ ồ ề ượ ộ ở ạ ề

ph i đi h c, đi ti p t c. ả ọ ế ụ

TVD: R i trong th i gian đó gia đình chú sinh s ng làm sao? ồ ờ ố

LVT: Cũng xa l m. Bây gi t i ch ng, h i x a đi nh p ngũ, đ u tiên thì tôi làm vi c Sài ở ắ ờ ớ ừ ồ ư ậ ầ ệ ở

Gòn. T i ch ng tôi gi i ngũ và nh p ngũ tr l i, b t tôi ra bên ngay vĩ tuy n 17, ngay ch ớ ừ ả ậ ở ạ ắ ế ở ỗ

gi a Vi t C ng, mà đ a ông ho sĩ ra ngoài làm cái gì gi . Tôi ra ngoài lúc đó không có v ữ ệ ộ ư ạ ờ ề

đ c, m y năm tr i ngoài đó mà xin v không đ c. ngoài tôi làm vi c cũng đ c làm ượ ấ ờ ở ề ượ Ở ệ ượ

v h i ho không à. Th nh t là h i La Vang đó, m y cái nhà th La Vang c a ng i công ề ộ ạ ứ ấ ộ ấ ờ ủ ườ

giáo ng i ta bi t. C b n năm có m t l h i La Vang l n l m, tôi ph i làm m y cái xe hoa.ườ ế ứ ố ộ ễ ộ ớ ắ ả ấ

Đi quân đ i mà toàn làm v h i ho không à. Nh th i kì đó c c l m. V y mà tôi đ c có ộ ề ộ ạ ớ ờ ự ắ ậ ượ

m t cái gi y phép, đ n m y năm mà đ c có m t cái gi y phép xin v Sài Gòn, r i tôi ộ ấ ở ế ấ ượ ộ ấ ề ồ

ch y vô xin c quan Sài Gòn, xin m y ông l n ráng giúp, rút tôi v l i cho đ c, ch còn ạ ơ ở ấ ớ ề ạ ượ ứ

ngoài không có liên l c v i ai đ c h t. Tôi mu n đ c g n gia đình m t chút thì đó là ở ạ ớ ượ ế ố ượ ở ầ ộ

tôi m i tr v đó, gi tôi làm đ c vài năm r i m i cho tôi v gi i ngũ. Gi i ngũ r i t i ớ ở ề ờ ượ ồ ớ ề ả ả ồ ớ

ch ng đó tôi m i tri n lãm, tôi vẽ tranh và tri n lãmừ ớ ể ể

TVD: V y là gi i ngũ r i v s ng chung v i gia đình? ậ ả ồ ề ố ớ

LVT: Vâng, r i v s ng chung v i gia đình. ồ ề ố ớ

TVD: R i chú làm ngh ho sĩ? ồ ề ạ

20

VAOHP0074

LVT: , r i làm ho sĩ. Làm ho sĩ thì tr c tiên h t là t th gi i t do đó c a Hoa Kỳ, thì Ừ ồ ạ ạ ướ ế ờ ế ớ ự ủ

có l i d tri n lãm c a tôi đó, thì m i vi t bài. ạ ự ể ủ ớ ế

TVD: Tri n lãm năm nào v y chú? ể ậ

LVT: Tri n lãm nhi u l m. Tôi cũng tri n lãm có m t mình trong vòng 4-5 năm đó. Tôi làm ể ề ắ ể ộ

tri n lãm cũng 16 l n. Nhi u n i ch ng h n nh T ng thông tin Đô Thành, h i Vi t Mỹ, r iể ầ ề ơ ẳ ạ ư ổ ộ ệ ồ

Pháp danh đ ng minh h i. Th ng th ng 3 n i đó, thêm m t ch n a là văn phòng ồ ộ ườ ườ ơ ộ ỗ ữ

Gallery c a Katrina Hotel Caravelle.ủ

TVD: Khi mà mình tri n lãm nh v y thì chú tri n lãm m t mình hay là chú làm chung v i ể ư ậ ể ộ ớ

ai khác?

LVT: Đa s là m t mình. Tri n lãm chung là tri n lãm h i ho mùa xuân. H i ho mùa ố ộ ể ể ộ ạ ộ ạ

xuân là do h i văn hoá qu n t ch c, trong đó thì tôi cũng đ c m y gi i th ng, tôi đ c ộ ậ ổ ứ ượ ấ ả ưở ượ

m y cái huy ch ng đ ng c a h i ho mùa xuân. R i t i năm 1962, tôi tri n lãm l n đ u ấ ươ ồ ủ ộ ạ ồ ớ ể ầ ầ

tiên, tôi t ch c cu c tri n lãm qu c t cho 21 qu c gia tham d trong cái v n Tao Đàn.ổ ứ ộ ể ố ế ố ự ở ườ

Tôi có d và đ c m t cái b ng danh d trong đó có 12 ng i Vi t Nam d thôi. Nghĩa la ự ượ ộ ằ ự ườ ệ ự

500 ng i mà ch n 12 ng i, tôi là v s n d u, mà b c c a tôi là đ c gi i danh d cho ườ ọ ườ ề ơ ầ ứ ủ ượ ả ự

Vi t Nam. ệ

TT: Cái b c tranh đó còn không ? ứ ạ

LVT: Hình nh có, tôi có mang qua đây, đ tôi l c ra coi còn không. B c tranh đó có lẽ hình ư ể ụ ứ

nh h i x a tôi có đ bán cho ng i nào đó. Sau này tôi m i kêu con tôi đi ráng ki m mua ư ồ ư ể ườ ớ ế

l i đem v đây cho tôi. B c t ng này c a Lê Thành Nhân đó, lúc đó tôi tri n lãm này, anh ạ ề ứ ượ ủ ể

t c c t ng cho tôi. ạ ả ượ

21

VAOHP0074

TVD: H i nãy hình nh Thuý quên h i chú v h c v n v ngh thu t c a chú. Chú đã nói làồ ư ỏ ề ọ ấ ề ệ ậ ủ

sau 12 tu i thì mình t đi h c đây đó, nh ng mà chú có đi h c tr ng ngh thu t nào, ổ ự ọ ở ở ư ọ ườ ệ ậ

chú có nh tên nh ng tr ng đó ho c là nh ng th y đã d y? ớ ữ ườ ặ ữ ầ ạ

LVT: Gi tôi còn nh ng i th y đ u tiên c a tôi d y tôi v h i ho đó là m t ng i Trungờ ớ ườ ấ ầ ủ ạ ề ộ ạ ộ ườ

Hoa, vẽ tranh Tàu. Ông này tên là… đ b a nào tôi nh tôi ghi l i nha. Còn ng i th hai ể ữ ớ ạ ườ ứ

Quý Văn Long. Ông này ông h c tr ng mỹ thu t Đông D ng đó, tr ng mỹ thu t Đông ọ ườ ậ ươ ườ ậ

D ng Hà N i. ươ ộ

TVD: V y chú đi h c riêng v i nh ng ng i th y này ? ậ ọ ớ ữ ườ ầ ạ

LVT: Tôi h c riêng là m t. R i tôi m i b t đ u vô tr ng h c ông Long này thì ông có lãnh ọ ộ ồ ớ ắ ầ ườ ọ

nh ng cái đ c a chính ph đ đi ngo i qu c, đi x khác đ tri n lãm đó, thì ông có làm ữ ồ ủ ủ ể ạ ố ứ ể ể

nh ng ch ng trình đó. Vô h c thì th t s ra cũng ph i ph giúp cho ông đ làm nh ng ữ ươ ọ ậ ự ả ụ ể ữ

công vi c nhi u h n. Mà trong lúc đó v a h c v a làm. Tôi bây gi tôi có thì gi tôi m i vàoệ ề ơ ừ ọ ừ ờ ờ ớ

cái ch ng trình, tôi h c tr ng T Th c tên là Th H . Tr ng Th H cũng Mai Linh là ươ ọ ườ ư ụ ế ệ ườ ế ệ

ông giám đ c. M y ông th y d y tôi là giáo s Đ Đình Hi p, ông Nguy n Văn Th nh, ông ố ấ ầ ạ ư ỗ ệ ễ ị

có cái t c kêu b ng Th nh del. B y gi tôi vào tr ng đó h c. Tôi làm cái cu c tri n lãm đó ụ ằ ị ấ ờ ườ ọ ộ ể

thì bên toà đ i s có phòng thông tin Hoa Kỳ đó, tuy n cho tôi vô làm vi c chính th c v ở ạ ứ ể ệ ứ ề

h i ho , làm v phòng thông tin Hoa Kỳ. Lúc đó tôi làm cũng đ c m y năm. ộ ạ ề ượ ấ

TVD: Trong th i gian đó là gì? ờ

LVT: Sau gi i ngũ r i đó, sau gi i ngũ l n th nhì đó. ả ồ ả ầ ứ

TVD: Chú có th k nh ng k ni m sâu s c c a chú trong th i gian đó, cũng nh là có ể ể ữ ỉ ệ ắ ủ ờ ư

nh ng b n bè đ ng nghi p ho c là nh ng kinh nghi m tri n lãm nào đ c bi t không? ữ ạ ồ ệ ặ ữ ệ ể ặ ệ

LVT: Đ c bi t là h i th i kì tôi làm phòng thông tin hoa kỳ đó, lúc đó là th i kì cũng có m t ặ ệ ồ ờ ờ ộ

chuy n tình r t là hay, cũng ng nghĩnh l m, c a m t ng i b n ho sỹ, mà ông m i v a ệ ấ ộ ắ ủ ộ ườ ạ ạ ớ ừ

22

VAOHP0074

m t đây nè. M y ng i mà c l n tu i nh tôi gi ch c không còn bao nhiêu ng i n a, ấ ấ ườ ỡ ớ ổ ư ờ ắ ườ ữ

ch c m t h t r i. Cũng đi nhi u h t tr n r i, thành ra tôi đây m t mình b v , m y anh ắ ấ ế ồ ề ế ơ ồ ở ộ ơ ơ ấ

b tôi mà đi h t. Anh đó tên Nguy n Kh c Vinh, ho sỹ Nguy n Kh c Vinh. Anh này r t là ỏ ế ễ ắ ạ ễ ắ ấ

lãng m n, r t là artistic.ạ ấ

TVD: Chuy n tình lãng m n h chú? ệ ạ ả

LVT: , lãng m n l m, trong cái s làm c a tôi đó.Ừ ạ ắ ở ở ủ

TVD: trong phòng thông tin Hoa Kỳ h chú? Ở ả

LVT: , trong phòng vẽ đó. Tôi là ng i vô sau h n m y ng i đó. M y ng i đó đi đ ng Ừ ườ ơ ấ ườ ấ ườ ằ

tr c. Trong lúc đó cũng có cô vẽ là n ho sĩ, r i có ông Nguy n Kh c Vinh, cũng có hai baướ ữ ạ ồ ễ ắ

ng i n a. ườ ữ

TT: Cũng là ho sĩ h chú? ạ ả

LVT: , th ng th ng thì tôi đi làm nh v y trong xe tôi có m t cái thùng sovale đ đi ra Ừ ườ ườ ư ậ ộ ể

ngoài tr i đ vẽ tranh. Tôi th ng th ng 12 gi , cho ngh 1-2 ti ng đ ng h đi ăn tr a, ờ ể ườ ườ ờ ỉ ế ồ ồ ư

thì tôi d t đ ra đi vẽ gi a b sông. Là b sông h i x a tôi còn nh ông già tôi đóng ghe ắ ồ ở ữ ờ ờ ồ ư ớ

su ng thì d i b sông. Tôi thích vẽ d i b sông nh v y đó. Thì có m t b a đó anh ồ ở ướ ờ ở ướ ờ ư ậ ộ ữ

Nguy n Kh c Vinh này nè, tôi mu n nói chuy n tình c a ông này, mà ông v a m i m t đâyễ ắ ố ệ ủ ừ ớ ấ

nè. Lúc đó ông có hai đ a con r i mà v b . Thi t tình ra chi n tranh vô r i thì lúc đó Mỹ ứ ồ ợ ỏ ệ ế ồ

vô thì ng i ta th ng th ng làm m y quán bar v y đó, thì v ông b , thành ra m t mìnhườ ườ ườ ấ ậ ợ ỏ ộ

ông nuôi con. Mà nh ông làm s này ông m i nuôi con đ c. Thì ông l i th ng cái cô ờ ở ở ớ ượ ạ ươ

ho sỹ k bên. ạ ế

TVD: Chú có nh tên c a cô đó không?ớ ủ

LVT: Cô đó hình nh tên Hoa hay gì đó, nh là Hoa hay Mai gì đó. Mà cái cô này có ng i ư ớ ườ

tình khác, cô không có th ng ông này, c đu i hoài. Có b a đó tôi đi vẽ bê b sông thì ươ ứ ổ ữ ở ờ

23

VAOHP0074

anh kêu thôi ra ngoài cái quán ngay đó có m t cái quán, m t cái nhà hàng ăn u ng, t i tôi ở ộ ộ ố ụ

l i đó ch i, r i anh đó nói: “Nguy n Kh c Vinh th ng cô Mai l m.” R i tôi m i nói, ạ ơ ồ ễ ắ ươ ắ ồ ớ

th ng thì anh ph i t ra cái gì cho ng i ta th y ch , anh th ng mà anh c nói cái ươ ả ỏ ườ ấ ứ ươ ứ

mi ng anh không thôi sao ng i ta tin đ c. Lúc đó tôi cũng ng l m, tôi hay ch c gh o đó.ệ ườ ượ ộ ắ ọ ẹ

Thì anh này anh ch t phát l m, anh cũng nghĩ là gi tôi ch cách cho anh làm sao mà cho ấ ắ ờ ỉ

ng i ta th y anh đ c. Tôi m i h i anh có th t s không, anh th ng thi t thì anh làm cáiườ ấ ượ ớ ỏ ậ ự ươ ệ

gì cho ng i ta th y ch . R i anh m i nói l i: “Tôi làm cái gì cũng đ c h t, bây gi anh nóiườ ấ ứ ồ ớ ạ ượ ế ờ

đi, cô mu n tôi làm gì thì tôi cũng làm đ c h t.” R i tôi không hay l i nói nh : “anh, bây ố ượ ế ồ ạ ỏ

gi anh Vinh anh nói v y thì tôi đ ngh anh làm gì gi .” Tôi nói bây gi có m t cái khó ờ ậ ề ị ờ ờ ộ

khăn nh t mà anh dám làm không, là con sông Sài Gòn l n dài, bây gi anh có dám nh y ấ ớ ờ ả

sông l i qua bên kia n i không. Cái cô đó đi nói: “Bây gi anh th ng tôi hah, anh có th ộ ổ ờ ươ ử

nh y xu ng sông l i qua đ c bên kia không?” Anh m i nói là: “Tôi làm đ c.” Tr i đ t i, ả ố ộ ượ ớ ượ ờ ấ ơ

tôi không có ng v cái v n đ m t câu nói c a tôi là cái đó là nguy hi m vô cùng. Tôi nói ờ ề ấ ề ộ ủ ể

không, tôi c n tr l i, cô kia cũng ngh ch n a. Cô nói đ c, mà tôi nói khoang khoang ch ả ở ạ ị ữ ượ ờ

tôi đã. Ch tôi t i tôi cũng có ý đ nh r i, m c dù tôi nghĩ nh ng tôi cũng có cái b n ph n đó,ờ ạ ị ồ ặ ư ổ ậ

thành th ra tôi m i nhìn kĩ đàng hoàng, tôi m i nói khoang đã nha, anh khoang l i bây gi ,ử ớ ớ ộ ờ

tôi không đ ng ý, bây gi anh l i là anh không có k anh nhi t tình. T i ch ng tôi nói r i, ồ ờ ộ ể ệ ớ ừ ồ

bây gi anh nh y xu ng qua sông đi, anh qua sông đ c là cô sẽ th ng anh. Thì trong lúc ờ ả ố ượ ươ

đó, ng i ăn trong cái quán đó, đi làm t ng thông tin Hoa Kỳ nè, có m t ti ng đ ng h thôi ồ ở ổ ộ ế ồ ồ

là ph i tr v làm vi c l i. Mà cô kia, c nói c i đ ra mà cô không ch u, c đ nguyên đ ả ở ề ệ ạ ứ ở ồ ị ứ ể ồ

v y mà l i à, cô không thích ông này c i đ . Anh Nguy n Kh c Vinh nè, r i tôi k cho anh ậ ộ ở ồ ễ ắ ồ ể

gì m i đây, cũng làm ho sĩ mà tôi quên tên r i. Anh m i nh y xu ng l i, mà tôi cũng ớ ạ ồ ớ ả ố ộ

không ng là anh bi t l i ch không ph i là không bi t, ông l i mà ông v n còn mang giày ờ ế ộ ứ ả ế ộ ẫ

24

VAOHP0074

là l i khó khăn l m, áo qu n nhi u quá, thì l i không n i. Con sông quá dài, n c ch y xi tộ ắ ầ ề ộ ổ ướ ả ế

l m. Tôi nói ch t r i, nh ng mà lúc tôi b t anh l i là tôi nghĩ r i, đ ng xa có m t chi c ắ ế ồ ư ắ ộ ồ ở ằ ộ ế

ghe l n, m t chi c tàu mà nó ch y ngang qua, t i m i là cho, tôi bi t ông đi qua t i đâu thì ớ ộ ế ạ ụ ớ ế ớ

chi c tàu sẽ t i, ông ch y gi a dòng sông là ông l ng ng p. Tôi trên tôi la thì trên tàu, ế ớ ạ ữ ặ ụ ở ở

nh trên tàu c u cha này, th y ch a không thôi là ch t cha r i. Tôi h t h n h t vía, ờ ở ứ ấ ư ế ồ ế ồ ế

nh ng mà tôi nh , tôi suy nghĩ cái đó, tôi m i canh đ c cái đó đ mà v t ông lên, ch nói ư ờ ớ ượ ể ớ ứ

thôi mai m t đ ng có d i nh v y n a nghen ch a, l n này có tôi ch nghe l i cô này là ố ừ ạ ư ậ ữ ư ầ ứ ờ

anh đi tong h i nãy r i. Th y ch a, n u ma si tình cũng ch t. ồ ồ ấ ư ế ế

TVD: V y r t cu c hai ng i có thành không? ậ ố ộ ườ

LVT: , tr i đ t i, cô này th dài ra bây gi không nh ng th y mà còn m i đi đám c i Ừ ờ ấ ơ ở ờ ữ ấ ờ ướ

n a m i ch t ch . ữ ớ ế ứ

TVD: V y thôi đ quay l i nh ng câu h i trong đây, thì Thuý mu n h i chú là chi n tranh ậ ể ạ ữ ỏ ố ỏ ế

Vi t Mỹ đó có nh h ng chú ho c gia đình chú không? ệ ả ưở ặ

LVT: Chi n tranh đó thì t t c hai bên gia đình, bên n i thì không còn ng i nào r i, ngo i ế ấ ả ộ ườ ồ ạ

thì tôi cũng su t th i gian đó r i tôi đi quân đ i cũng g n h t r i, ch còn có m y năm ở ố ờ ồ ộ ầ ế ồ ỉ ấ

sau này tôi v làm vi c ch có đ c m y năm đó thôi, r i b t đ u m i đi qua Mỹ này đó. ề ệ ỉ ượ ấ ồ ắ ầ ớ

Thành ra lúc đó tôi gi i ngũ v tôi m i làm, nghĩa là mình đ ng có đ t n ng v n đ thôi. ả ề ớ ừ ặ ặ ấ ề

Mình cũng tr n cho đ t n c r i. Tôi cũng làm tròn b n ph n r i. Tôi cũng ra làm t i đa ả ợ ấ ướ ồ ổ ậ ồ ố

mình, cũng đi chi n tr ng, cũng đôi khi hành quân khi tôi Qu ng Tr . ế ườ ở ả ị

TVD: Thì Thuý mu n h i v nh h ng, là Thuý mu n bi t là nh h ng v tâm th n, có ố ỏ ề ả ưở ố ế ả ưở ề ầ

m t mát gì trong gia đình, có nh h ng cách nhìn c a chú v ngh thu t c a mình ấ ả ưở ủ ề ệ ậ ủ

không?

25

VAOHP0074

LVT: Đó là tôi nói t đ u tôi t l c cánh sinh. B t c tr ng h p nào đ i v i tôi, tôi cũng ừ ầ ự ự ấ ứ ườ ợ ố ớ

ph i qu t c ng, t m t mình ph i làm b t c cách nào mình theo ý mu n mình. Bây gi ả ậ ườ ự ộ ả ấ ứ ố ờ

tôi mu n h i ho thì đ ng nhiên tôi ph i đi làm h i ho m c dù cha m nói con làm nghố ộ ạ ươ ả ộ ạ ặ ẹ ề

này không có ra ti n. V i em con, nó làm nên s nghi p, làm v đi n t đó, nh ng mà tôi ề ớ ự ệ ề ệ ử ư

nói con thích cái này, con ph i đi làm cái này cho t i n i t i ch n. Bây gi tôi ra kh i quân ả ớ ơ ớ ố ờ ỏ

đ i tôi cũng làm đ c vi c ch không ph i là không. Tôi cũng th c hành đ c. Thành ra ộ ượ ệ ứ ả ự ượ

cha m đ ng ý, nh ng đâu có ng , t i ch ng sau khi tôi đang làm trong toà đ i s này nè ẹ ồ ư ờ ớ ừ ạ ứ

thì lãnh l ng cũng khá l m. Nguy n Kh c Vinh khi không nói tôi ngh , tôi không có làm ươ ắ ễ ắ ỉ

n a, tôi đi v . Mà cha m tôi mu n đi làm, mà tôi có ti n. Không, đ lo nuôi con cái này n , ữ ề ẹ ố ề ể ọ

trong nhà cũng nhi u, sáu đ a r i. Tôi m i v , tôi m i làm đ c vài năm thì lúc đó b ở ề ứ ồ ớ ề ớ ượ ị

chi n tranh. Chi n tranh thì tôi trong quân đ i h t r i. Khi v , tôi m i m business cái ế ế ở ộ ế ồ ề ớ ở ở

d ng kim truy n hình, tôi lúc đó m i thành ra m t ng i th ng gia cũng có chút tên tu i ạ ề ớ ộ ườ ươ ổ

Sài Gòn, tôi m ra Sài Gòn. ở ở ở

TVD: Cái truy n hình g i là gì? ề ọ

LVT: D ng kim truy n hình, cái này là tôi buôn bán v máy truy n hình, máy TV, đ th ạ ề ề ề ủ ứ

các lo i máy, máy móc v nh p c ng đó. Tôi có c a hàng đ ng 124 Gia Long, sau ch ạ ề ậ ả ử ở ườ ở ợ

Sài Gòn.

TVD: V y là vào năm 1970 m y h chú? ậ ấ ả

LVT: Không, 1960 m y thôi, g n 1970, 60 hay 68 gì đó. Lúc đó tôi m i b t đ u ra r i làm ấ ầ ớ ắ ầ ồ

luôn.

TVD: V y gi i ngũ xong chú đi làm cho cái phòng thông tin Hoa Kỳ, r i sau đó mình m i b tậ ả ồ ớ ắ

đ u làm th ng m i?ầ ươ ạ

26

VAOHP0074

LVT: , th ng m i nh ng mà trong lúc đó v n còn vẽ. Nh ng mà đi u không có tích c c Ừ ươ ạ ư ẫ ư ề ự

l m, cũng lo th ng m i, sau 75 tôi m i ra đi. ắ ươ ạ ớ

TVD: Thuý mu n h i cái s chú làm th ng m i, làm sao mà mình l i b t đ u m ra m t ố ỏ ự ươ ạ ạ ắ ầ ở ộ

cái business nh v y?ư ậ

LVT: Thì nh ng th i gian mà tôi làm vi c, tôi làm vi c thì có ti n, trong lúc làm t ch c đó, ữ ờ ệ ệ ề ư ứ

làm phòng thông tin, làm đ c vài năm thì tôi cũng có ti n. Tôi l y ti n đó ra r i m ở ượ ề ấ ề ồ ở

business. Trong nhà tôi có ng i em, là Nguy n Văn Khai đó, ông giúp đ tôi trong lúc đó ườ ễ ỡ

đ làm th ng m i. ể ươ ạ

TVD: V y là hai anh em lam m t cái business chung? ậ ộ

LVT: Em tôi cũng có m t cái business riêng, hai ng i nh ng mà em tôi cũng có m t cái l nộ ườ ư ộ ớ

l m, ch L n, tôi thì ra Sài Gòn, thành ra hai ng i cũng khác, ngh này là ngh đ a em ắ ở ợ ớ ườ ề ề ứ

trai tôi mà. Thì tôi cũng làm theo cái ngh đó nh ng mà nh tôi ra Sài Gòn, thành th ra ề ư ờ ở ử

nhi u ng i bi t h n.ề ườ ế ơ

TVD: V y chú làm nh v y đ n năm 1975?ậ ư ậ ế

LVT: , đ n năm 1975, tôi nh bên h i c đ c, đi theo v n đ ng i ta ti p nh ng ng i Ừ ế ờ ộ ơ ố ấ ề ườ ế ữ ườ

t n n Guam ị ạ

TVD: Chú có nh ngày tháng nào v y không chú? ớ ậ

LVT: Lúc đó là 30 tháng 4, 1975.

TVD: R i làm sao chú quy t đ nh r i b Vi t Nam? ồ ế ị ờ ỏ ệ

LVT: Thì gi v n đ thi t tình ra thì cũng có b n bè h i đó làm, bi t thì ch , còn có m t chờ ấ ề ệ ạ ồ ế ỉ ộ ỗ

đó d trong lúc đi v i b n, r i tôi đi luôn lên tàu. H nói thôi thì đi luôn, r i nhà t i này loư ớ ạ ồ ọ ồ ở ụ

v n đ , t i h nghĩ Vi t Nam sẽ có cu c chi n tranh tàn kh c t i Sài Gòn. N u anh mu n ấ ề ạ ọ ở ệ ộ ế ố ạ ế ố

27

VAOHP0074

gi cho gia đình thì đi không bao lâu, m y th ng b n tôi cũng là dân bi u này n đó, thì có ữ ấ ằ ạ ể ọ

lẽ sẽ b trung l p. ị ậ

TVD: V y là lúc đó thì tình tr ng mình đâu có nghĩ là mình đi luôn? ậ ạ

LVT: , không có nghĩ là mình sẽ theo đi luôn, không đ c tr l i.Ừ ượ ở ạ

TVD: V y m t mình chú đi thôi? ậ ộ

LVT: , m t mình đi, m y ng i đó khuyên, có m t ch à, làm sao, mà trong lúc tôi đi tôi Ừ ộ ấ ườ ộ ỗ

đâu có, t nhiên tôi đi, n u mà tôi quy t đ nh ra đi thì có lẽ tôi chuy n ti n qua Mỹ nhi u ự ế ế ị ể ề ề

l m. Lúc đó tôi làm th ng m i mà, thành th ra h n n a tôi có liên h v i Mêkong Ford, ắ ươ ạ ử ơ ữ ệ ớ

h i đó là đ c quy n bên Mê Kong Ford, làm đ c quy n hãng xe Ford đ nh p c ng, mà tôi ồ ộ ề ộ ề ể ậ ả

là m t đ i lý cho hãng Mêkong Ford Sài Gòn, thành ra tôi bán xe đ c cái ti n, ng i ta ộ ạ ở ượ ề ườ

h i mu n gi ti n bên Mỹ không, tôi ăn hoa h ng đó, mình bán xe đ c thì l y hoa h ng ỏ ố ữ ề ở ồ ượ ấ ồ

mu n gi ti n bên Mỹ thì sau này ông qua Mỹ ông có ti n ông xài. Tôi nói không, tôi ố ữ ề ở ề

mu n l y v đây đ mà kinh doanh, thành ra tôi không có gi ti n gì bên này h t. Tôi ố ấ ề ể ữ ề ế

không có ng là tôi đi. Ch ng đ n h i tôi đi, tôi cũng nghe l i m y th ng b n nói tr l i, lo ờ ừ ế ồ ờ ấ ằ ạ ở ạ

cho xong r i thì tr l i. Cái nhóm đó là nhóm trung l p không à. ồ ở ạ ậ

TVD: V y chú đi đó là mình đi b ng tàu? ậ ằ

LVT: Đi b ng máy bay. ằ

TVD: T Sài Gòn? ừ

LVT: T Sài Gòn đi tr t thăng. Đi tr t thăng qua Guam, r i xong đi máy bay qua Mỹ li n. ừ ượ ượ ồ ề

Tôi trong Guam coi ch ng c 12 ti ng là có máy bay đi li n. ở ừ ỡ ế ề

TVD: Mà tr t thăng đ a chú qua đ o quam là tr t thăng c a ai? ượ ư ả ượ ủ

LVT: C a Hoa Kỳ. ủ

TVD: R i đi máy bay qua Mỹ cũng tháng 4 năm 1975. Thì lúc đó chú đ n n i nào? ồ ế ơ

28

VAOHP0074

LVT: Tôi đ n Loma Linda. ế

TVD: V y chú có qua camp Pendleton không? ậ

LVT: Có, ph i qua Camp Pendleton, r i đi Mỹ. V y là tôi Camp Pendleton m i m y ti ngả ồ ậ ở ườ ấ ế

đó ch không ph i Guam. ứ ả ở

TVD: V y là camp Pendleton có m i m y ti ng thôi ? ậ ở ườ ấ ế ạ

LVT: , r i chuy n qua Loma Linda. Ừ ồ ể

TVD: R i chú có nh th i gian chú Guam bao lâu không? ồ ớ ờ ở

LVT: Không nh bao lâu, ch c cũng kho ng 1 tu n, tôi cũng không nh chính xác.ớ ắ ả ầ ớ

TVD: Trong cái tình tr ng mình đi t Vi t Nam qua Guam đ n Mỹ, chú đang suy nghĩ nh ngạ ừ ệ ế ữ

gì, chú đang suy nghĩ nh ng gì trong lúc đó? ữ

LVT: Lúc đó thì bu n l m chú, c nghĩ tìm cách tr v . Đ n Loma Linda là đàng hoàng ồ ắ ứ ở ề ế ở

r i, thì m i đăng kí tr v . Lúc đó là lúc gây c ng. Tôi t i đó thì g n tr ng h c Loma ồ ớ ở ề ứ ớ ở ầ ườ ọ

Linda đó, cũng nh ch đó b o tr , m y ông bác sĩ trong tr ng đó b o tr cho tôi.ờ ỗ ả ợ ấ ườ ả ợ

TVD: R i làm sao chú quen nh ng ng i b o tr đó? ồ ữ ườ ả ợ

LVT: Nh ng ng i đó quen, đ a tôi đi theo đ o c đ c ữ ườ ư ạ ơ ố

TVD: V y chú làm quen v i đ o c đ c. T i vì h i bên Vi t Nam thì chú v n còn th ông ậ ớ ạ ơ ố ạ ồ ở ệ ẫ ờ

bà ph i không? ả

LVT: Tôi thì ch quen cái h i t n n, tôi không có ng tôi đi vô theo cái h i cao đ c mà lo ỉ ồ ị ạ ờ ộ ố

cho mình. Thì m y ng i b n tôi cũng đi cái này thôi, t i có nhi u ng i b n tôi cũng th ấ ườ ạ ạ ề ườ ạ ờ

ông bà tr c đây ch có ph i là theo đ o c đ c đâu, thì cũng đi m t chuy n tàu đó, đa s ướ ứ ả ạ ơ ố ộ ế ố

là bác sĩ, chuy n đó thì bác sĩ đi đông l m, đi chung v i tôi. Nên tôi cũng v đó luôn. Nh ng ế ắ ớ ề ư

mà v đó thì d ng nh h đi h c tr h c y khoa tr ng Loma Linda, tôi h i h a thì đ uề ườ ư ọ ọ ở ọ ở ườ ộ ọ ầ

tiên tôi ch a có đi h c, sau này tôi m i đi h c. Cái lúc đó thì tôi có d đ nh đi v .ư ọ ớ ọ ự ị ề

29

VAOHP0074

TVD: Chú có quen ai trong nhóm t n n đi chung v i chú không? ị ạ ớ

LVT: Cũng có ch , nhi u b n bè l m, trên Loma Linda cũng còn n a. ứ ề ạ ắ ở ữ

TVD: Chú nói là chú mu n ghi tên quay tr v Vi t Nam, lúc đó có ng i nào t ch c ố ở ề ệ ườ ổ ứ

không?

LVT: Cái đó là Mỹ nói tôi n u tôi mu n thì h sẽ ch tôi đi l i chuy n tàu Vi t Nam th ng ế ố ọ ở ạ ế ệ ươ

tín, th i kì đó.ờ

TVD: R i chú Loma Linda bao lâu? ồ ở

LVT: Tôi đâu m y năm không nh , th i kì Vi t Nam th ng tín có tàu đi v Vi t Nam đó, ở ấ ớ ờ ệ ươ ề ệ

thì tôi đăng kí sau r i Mỹ cho tôi đi. Nh ng mà cho m t ng i Mỹ theo tôi, k bên tôi, đ a ồ ư ộ ườ ế ư

tôi đi trên chi c xe đó, có nghĩa là chính ph đ a tôi đi đó. Thì h ng i k bên h c nói tôi,ế ủ ư ọ ồ ế ọ ứ

luôn luôn nh c tôi hoài không bao gi nên v . Ông v không có l i gì cho ông h t. Thì tôi ắ ờ ề ề ợ ế

cũng nghe l i khuyên nh ng mà tôi cũng suy nghĩ hoài, tôi nói đ tôi suy nghĩ. Tôi nói bây ờ ư ể

gi ông còn ng i v i tôi đây thì ông còn suy nghĩ đ c, ch bây gi tôi đ a ông qua đ n ờ ồ ớ ở ượ ứ ờ ư ế

cái b n r i, thì ông đ a tôi đ n b n tàu, chi c tàu đ u đâu tôi quên r i, thì ông c đi theoế ồ ư ế ế ế ậ ở ồ ứ

c n tôi, c nói hoài, ông là ng i Mỹ Đen. ả ứ ườ

TT: Chú còn nh tên c a ông đó không? ớ ủ

LVT: Không nh , tôi quên r i. Đ sau này tôi nh r i tôi k l i. Ông búi tóc bu c đ ng sau. ớ ồ ể ớ ồ ể ạ ộ ằ

Tôi nh bây gi tôi ph i đ tóc l i nh ông đó. Ông đó là t h i đ u tôi m i qua Mỹ tôi ớ ờ ả ể ạ ư ừ ồ ầ ớ

th y ông búi tóc v y. Ông nói tôi: “Bây gi anh ng i đây, anh coi c nh t ng tr c đi r i ấ ậ ờ ồ ả ượ ướ ồ

quy t đ nh. Anh qua cái phòng bên kia là anh vô đó là anh không tr qua Mỹ đ c. Cái rào ế ị ở ượ

đó mà anh chun qua kh i cái đó là anh đi qua kh i n c Mỹ r i. Mà sau này anh v Vi t ỏ ỏ ướ ồ ề ệ

Nam không đ c quy n tr qua Mỹ b ng cách nh th này n a. Anh ch có m t l n thôi.” ượ ề ở ằ ư ế ữ ỉ ộ ầ

Thì m t h i tôi ng i r i suy nghĩ, bên kia đánh l n qúa ch i, trên tàu ch ng c m t ộ ồ ồ ồ ở ộ ờ ở ươ ờ ặ

30

VAOHP0074

tr n gi i phóng mi n Nam trên tàu đó, um sùm h t. R i tôi h i ông Mỹ, gi thì gi h i ậ ả ề ở ế ồ ỏ ả ả ỏ

m y ng i Mỹ vì đó Mỹ ki m soát mà, b n tàu Mỹ mà. Nh ng mà đi u d ng c C ng ấ ườ ở ể ế ư ề ươ ờ ộ

S n, tôi m i th y v y nên tôi h i bây gi bên đó sao r i ông? M y ng i nói có hai phe. ả ớ ấ ậ ỏ ờ ở ồ ấ ườ

M t bên thì mu n đi v th ng Sài Gòn, m t bên thì mu n đi vô V ng Biên. Đó là tôi còn ộ ố ề ẳ ộ ố ươ

nh m y cái đó. Tôi th y cái này còn h n v chi n tranh, m y ng i này ôn t p l i gi t ớ ấ ấ ơ ụ ế ấ ườ ậ ạ ế

nhau. Khi m t ng i ch t trên tàu đem vô tr n, có m t ng i ch t nên ông th y v y ông ộ ườ ế ố ộ ườ ế ấ ậ

nói: “Anh th y không, m y ng i theo c ng s n, theo tôi xung quanh cũng có nhi u đ a ấ ấ ườ ộ ả ề ứ

l m. Anh xu ng đây vẽ hình H Chí Minh này đ c.” Tôi ng m thin tôi không nói gì h t. Nó ắ ố ồ ượ ậ ế

không bi t tôi là quân đ i, tôi đi nh th nào, tôi vì v n đ v nhà, tôi tính đi không có tr ế ộ ư ế ấ ề ề ở

l i, ai dè cu i cùng tôi quy t đ nh không chun qua cái nhà đó n a. Ông Mỹ m ng quá, ông ạ ố ế ị ữ ừ

v ông ăn m ng, ông ch tôi tr v . Đó là lúc tôi đã ch vô, mà tôi không nghe l i khuyên kề ừ ở ở ề ở ờ ỉ

l ng, m t tr n gi i phóng mi n Nam treo c trên đ u là tôi đã không mu n xu ng n a ưỡ ặ ậ ả ề ờ ầ ố ố ữ

r i. ồ

TVD: V y trong th i gian đó chú có tin t c gì c a gia đình không? ậ ờ ứ ủ

LVT: Tôi liên l c v i nhà thì nhà cũng chu n b đi, tôi lo b o lãnh bên đây thôi. Thì ạ ớ ở ẩ ị ả

kho ng trên 10 năm thì tôi m i b o lãnh gia đình đi đ c. Bây gi thì tôi đã b o lãnh đ y ả ớ ả ượ ờ ả ầ

đ h t r i. T t c đi luôn. Tôi nói ráng ch u khó, thi t tình ra nhà thì em tôi còn l i, ủ ế ồ ấ ả ị ệ ở ở ạ

ông Nguy n Văn Khai này nè. Thì tôi nói n u anh mu n l i thì anh cũng không có s ng ễ ế ố ở ạ ố

n i v i m y th ng này, anh gi đó ho t đ ng làm vi c gì thì nó kêu là t s n, m y ng i ổ ớ ấ ằ ờ ạ ộ ệ ư ả ấ ườ

h t v n cũng nhi u l m. Tôi nói thì thôi s ph n mình nó v y, thôi gi tôi ráng c g ng ọ ự ẫ ề ắ ố ậ ậ ờ ố ắ

xây d ng đây.ự ở

TVD: V y khi chú ra đi r i, gia đình c a chú l i ra sao? ậ ồ ủ ở ạ

31

VAOHP0074

LVT: l i cũng v t v l m. Thì t i nó cũng kh s l m. Con thì có đ a m i ra trung h c Ở ạ ấ ả ắ ụ ổ ở ắ ứ ớ ọ

r i, có đ a thì còn ti u h c. Nh ng mà đi u cái đ a ti u h c khi mà tôi b o lãnh qua đây ồ ứ ể ọ ư ề ứ ể ọ ả

nó h c đ c Bolsa Grande này nè. Nó h c ra đ c trung h c đây. Còn m y đ a kia l n ọ ượ ở ọ ượ ọ ở ấ ứ ớ

r i thì h c v ngành ngh h t. ồ ọ ề ề ế

TVD: Chú có th k cho Thuý bi t kinh nghi m b o lãnh gia đình qua Mỹ ra sao, cũng nh ể ể ế ệ ả ư

mình ph i làm nh ng th t c gì, có ai giúp đ chú trong công vi c đó không? ả ữ ử ụ ỡ ệ

LVT: Lúc đó thì tôi có sponsor Mỹ, nh ng mà tôi b o lãnh thì t làm l y. Tôi t b o lãnh lúcư ả ự ấ ự ả

đó cũng d dàng l m, chính ph cũng đ ng ý, mình còn gia đình bên đó mà. R i h i tôi nhễ ắ ủ ồ ồ ỏ ư

ph ng v n này nè thì nói tôi còn đ a em tên là Nguy n Văn Khai v i gia đình còn bên. Tôiỏ ấ ứ ễ ớ ở

ch còn có bao nhiêu đó thôi, còn gia đình tôi m t v v i sáu con thôi. Thì h nói t i sao anhỉ ộ ợ ớ ọ ạ

khai anh L ng Văn T mà em l i là Nguy n Văn Khai. Tôi nói gi th t s ra m y ông h i ươ ỷ ạ ễ ờ ậ ự ấ ỏ

tôi thì cái đó th c m c cũng đúng, nh ng m m y ông mu n tôi nói s th t thì tôi nói s ắ ắ ư ấ ố ự ậ ự

th t nh v y, nh ng mà còn nói d i không ph i là em tôi thì cũng đ c. Nh ng mà tôi ậ ư ậ ư ố ồ ả ượ ư

nói tôi có đ a em th t, m y đ a em khác ch t h t mà đ a em đó đâu ph i h L ng đâu, ứ ậ ấ ứ ế ế ứ ả ọ ươ

h Tr n không thôi à. Thì gia đình tôi gi ch a có ai bi t cái v mà tôi k cho, nghe là tôi ọ ầ ờ ư ế ụ ể

ph i đi vô chùa ngày đ u, cái g c tích là nh v y. M y ng i đ u Mỹ không có tin, n u ả ầ ố ư ậ ấ ườ ầ ở ế

mà con cái khai nh v y thì b a sao mà b o lãnh em mình qua đ c. M c dù không ph i là ư ậ ữ ả ượ ặ ả

v y nh ng mà tôi đâu có b o lãnh em đâu. Tôi ch a có b o lãnh em tôi. Em tôi cũng có con ậ ư ả ư ả

cái nó lo nó b o lãnh. Thì s th t là v y, t i ng i ta h i v h L ng h Nguy n. Cái v n ả ự ậ ậ ạ ườ ỏ ề ọ ươ ọ ễ ấ

đ tôi b o lãnh cũng khó nói l m. Thôi v y tôi không có b o lãnh. V n đ gia đình tôi r c ề ả ắ ậ ả ấ ề ắ

r i nên bây gi tôi đ c gi i bày. ố ờ ượ ả

TVD: Thì cũng là 10 năm sau chú m i b o lãnh cho gia đình đ c? ớ ả ượ

32

VAOHP0074

LVT: , 10 năm sau m i đ c. Tôi bên này tôi đã l p nghi p r i. 10 năm bên này tôi Ừ ớ ượ ở ậ ệ ồ ở

v t v l m. Tôi v a đi h c ti ng anh chút đ nh, r i v a h c ngh . Sometimes ng i ta h i ấ ả ắ ừ ọ ế ỉ ồ ừ ọ ề ườ ỏ

tôi ch thôi tôi ra làm ngh gì đi. Thì tôi nói không thôi đ tôi ra m nhà hàng. Thì nó nói: ứ ề ể ở

“ v y h . R i đ tôi cho anh đi vô b p, vô h c trong b p.”R i m y ông bác sỹ này nè đ a ồ ậ ả ồ ể ế ọ ế ồ ấ ư

tôi vô b p d y n u ăn cho sỹ quan Mỹ. Tôi h c b p ra đ c m t cái b ng n u b p. Cái này ế ạ ấ ọ ế ượ ộ ằ ấ ế

Loma Linda đó, ngay t i phi tr ng San Bernardinoở ạ ườ

TVD: March Airforce Base?

LVT: đúng r i đó, h c b p đó. H c làm đ u b p, làm đ th đ ăn Mỹ không à.Ừ ồ ọ ế ở ọ ầ ế ủ ứ ồ

TVD: R i chú làm t i base đó luôn? ồ ạ

LVT: Làm t i base đó luôn, cho sỹ quan Mỹ. ngay đó có khu sỹ quan Mỹ, ăn m i ngày. ạ Ở ỗ

Nhi u cái chuy n ch đó tôi cũng không ng , b t ng l m.ề ệ ở ỗ ờ ấ ờ ắ

TVD: Nh là chuy n gì chú? Chuy n gì chú k có đ c không? ư ệ ệ ể ượ

LVT: Chuy n này k , làm nh ng cái chuy n mà nhi u khi tôi nghĩ ra bây gi nó cũng ệ ể ữ ệ ề ờ

khôngcó h p pháp, nh ng mà sau này không có h p pháp mà cũng ch ng h i ai h t. T i vì ợ ư ợ ẳ ạ ế ạ

tôi làm trong base r i đó, tôi làm và h c b p đó, thành ra tôi bi t đ ăn Mỹ này nó b ồ ọ ế ế ồ ở ỏ

nhi u quá đi. Tr i i, beefsteak đó, ví d sỹ quan có 65 ng i ăn b a tôi, thì tôi ph i lo th t ề ờ ơ ụ ườ ữ ả ị

ph i đem ra s n 65 ph n ăn beefsteak mà m i ng i m t ph n steak l n l m. Mà t i ả ẵ ầ ỗ ườ ộ ầ ớ ắ ớ

ch ng ngày th ng thì không nói gì vì ít, ch còn cu i tu n r i đi phép đâu có ai đây. 65 ừ ườ ứ ố ầ ồ ở

m y ph n đó ăn có vài ba ng i. Còn m t đ ng th t l n v y thì ph i đi đ . Có ph i u ng ấ ầ ườ ộ ố ị ớ ậ ả ổ ả ổ

công không! Mà đã đem ra x đá r i thì không bao gi đem vô l i, h mà b ra r i thì ả ồ ờ ạ ễ ỏ ồ

không có b tr l i. Tôi m i nghĩ ra cái cách là nuôi heo, cho nó ăn m y cái th t cho h t, ỏ ở ạ ớ ấ ị ế

ch không thôi đâu có tiêu th đâu. Lúc đó tôi không bi t nuôi heo đây thì ph i làm sao. ứ ụ ế ở ả

Cái gì cũng dày vò đ u óc, mình th y v y, tôi đi h c đó th i gian cũng dài, nuôi heo c năm ầ ấ ậ ọ ờ ả

33

VAOHP0074

tr i. Mà bây gi bi t mua heo đâu. Cô nghĩ đi bây gi mua m t b y heo con thì bi t ch ờ ờ ế ở ờ ộ ầ ế ỗ

nào đ mua bây gi . Tôi gi thì bi t ch cô ch c cũng không bi t n a là. ể ờ ờ ế ứ ắ ế ữ

TVD: D Thuý bi t.ạ ế

LVT: Bi t h ? Bi t đâu? ế ả ế ở

TVD: Gia đình Thuý s ng Riverside, cha m đi làm heo mà. ố ở ẹ

LVT: v y là đúng r i. V y h ? tr i i, hèn chi. Tôi ph i đi nuôi heo. Tôi ph i ki m m t Ồ ậ ồ ậ ả ờ ơ ả ả ế ộ

nông tr i. R i tôi ph i ra ngoài nông tr i đó, m ng i ta nuôi ng a. Có s n cái base r i h t, ạ ồ ả ạ ườ ự ẵ ồ ế

cái n n ng i ta c m s n cho ng a đó, thì gi tôi làm heo, r t là t c c i. Không có mua đề ườ ấ ẵ ự ờ ấ ứ ườ ồ

ăn gì h t nha, salad này n , ngày nào tôi cũng ch nguyên c m t xe v y đó, th t thà đem ế ọ ở ả ộ ậ ị

v , heo tôi nuôi m p thi t m p ề ậ ệ ậ

TVD: V y th i gian đó chú g n cái base hay là trên base luôn? ậ ờ ở ầ ở

LVT: Không, tôi ngoài. Tôi có m t ng i, m t ông kỹ s , sau này ông giúp. Tôi nói tôi ở ộ ườ ộ ư

mu n ki m m t cái nhà. Tôi thì thích làm h i ho ch tôi đâu có thích làm b p đâu. Tôi nóiố ế ộ ộ ạ ứ ế

tôi ph i h c vẽ l i, ch còn b p này thì tôi ch sinh s ng thôi ch ch c không h p v i tôi ả ọ ạ ứ ế ỉ ố ứ ắ ợ ớ

l m đâu. Tôi th y b nhi u quá, mình v mình làm b nhi u th l sao. Bán ki u này ch c ắ ấ ỏ ề ề ỏ ề ế ỗ ể ắ

l . R i ông là kỹ s , tôi v tôi m t cái nhà, ông cho tôi nguyên c m t căn nhà đ , r i ỗ ồ ư ề ở ộ ả ộ ể ở ồ

ki m nhà nào có ho sỹ, gia đình ho sỹ r i tôi m i v . Ông ki m m t ch trên Red ế ạ ạ ồ ớ ề ở ế ộ ỗ ở

Lane, m t kỹ s trên đó, m t nhà ho sỹ. Đi vô th y phòng tranh gi ng v y nè, bà vẽ tranh ộ ư ộ ạ ấ ố ậ

l n l m. R i ông nói gi anh ch u không? Tôi nói t t quá, tôi đây đ c r i. M i l c ra ớ ắ ồ ờ ị ồ ố ở ượ ồ ớ ụ

c a bà còn nhi u l m.ủ ề ắ

TVD: Mà làm sao h cho thuê phòng hay sao?ọ

LVT: Cái này m i là đ c bi t. B i vì ng i Sponsor tôi đ a gi i thi u đó. Gi i thi u ông nàyớ ặ ệ ở ườ ư ớ ệ ớ ệ

là h i đó ông đi ng c cho t ng th ng Reagan, ông này là b n thân v i Reagan, thành th ồ ứ ử ổ ố ạ ớ ử

34

VAOHP0074

nhà này ông không có nhà. Ông nói tôi giao cái nhà, nguyên c m t căn nhà, m t cái villa ở ả ộ ộ

l n l m trên cái đ i h ng. Tôi đó, tôi vẽ tranh, thành th ông giao căn nhà, kêu tôi gi ớ ắ ở ồ ồ ở ử ữ

nhà, không có ti n, không ti n thuê. Ng i đi gi nhà mà. Mà ông cho ăn, ăn mua đ ăn Mỹ ề ề ườ ữ ồ

đó. Ông cho tôi ăn b đ u ph ng trét bánh mì, ông đ s n có gì tôi làm tôi ăn.ơ ậ ụ ể ẵ

TVD: Ph i là chú đang nuôi heo đo n đó luôn không?ả ạ

LVT: Nuôi heo xong r i. Cái này qua r i đó. Heo là t i ch ng trong cái base thôi, sau này ồ ồ ớ ừ ở

tôi ra tr ng tôi đâu còn n a. Thì trong tr ng kêu ông không có đ c nuôi heo n a b i ườ ữ ở ườ ượ ữ ở

vì ông không có quy n nuôi heo th đ c. Đ ăn này không ph i đ cho heo ăn, ông ph i ề ế ượ ồ ả ể ả

mua đ ăn cho heo, ch ông đâu có đ cho nó ăn th t. Thành ra tôi đâu có làm n a. Tôi m i ồ ứ ể ị ữ ớ

ngh . ỉ

TVD: Lúc đó là năm nào chú? Chú nh không? ớ

LVT: Không nh đâu.ớ

TVD: Qua 80s ch a, t i chú nói là Reagan mà.ư ạ

LVT: , Reagan đó. Tôi th i kì đó. Reagan b u c l n th nh t, qua l n th nhì thì khác. Ừ ờ ầ ử ầ ứ ấ ầ ứ

Tôi nh lúc đó ông cũng ph cho nh ng v n đ mà làm sign đó, ông Reagan v i phó t ng ớ ụ ữ ấ ề ớ ổ

th ng tên gì tôi cũng quên r i. Tôi làm m y cái sign đó. ố ồ ấ

TVD: Posters h chú? ả

LVT: , Poster đó. Tôi có làm cái th i kì mà ông đi tranh c . Ừ ờ ử

35