Van informatie voorzien

Citation for published version (APA):Theeuwes, J. A. M. (2003). Van informatie voorzien. Technische Universiteit Eindhoven.

Document status and date:Gepubliceerd: 01/01/2003

Document Version:Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record

Please check the document version of this publication:

• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can beimportant differences between the submitted version and the official published version of record. Peopleinterested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit theDOI to the publisher's website.• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and pagenumbers.Link to publication

General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.

If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, pleasefollow below link for the End User Agreement:www.tue.nl/taverne

Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us at:openaccess@tue.nlproviding details and we will investigate your claim.

Download date: 21. Nov. 2020

1 Van informatie voorzien

Afscheidscollege

Uitgesproken op 21 maart 2003aan de Technische Universiteit Eindhoven

prof.dr. J.A.M. Theeuwes

van informatievoorzien

prof.dr. J.A.M. Theeuwes2 3 Van informatie voorzien

Mijnheer de Rector Magnificus, collega’s en vrienden, dames en heren,Graag wil ik u van enige achtergrondinformatie voorzien over het vak-gebied dat mij 36 jaar heeft beziggehouden. Allereerst wil ik vertellen hoe ik in dit vak terecht ben gekomen. Vervolgens zal ik vertellen waar mijn vakgebied over gaat en wat het onderwerp was van het onderzoek dat ik met veel plezier heb verricht. Tot slot zal ik uitleggen (het is immers een college) waarom beursgenoteerde ondernemingen er niet in slagen om de maatschappij te voorzien van betrouwbare economische informatie.

In mijn opleiding economie aan de Universiteit van Tilburg was het verplicht om een kleine stage te lopen bij een bedrijf. Ik kreeg bij het stagebedrijf een taak in de afdeling bedrijfsadministratie. Zo kon ik in de praktijk zien hoe de theorie werd toegepast. Meer in het bijzonder ging het om het opstellen van de periodieke economische resultaten van de productieafdelingen. Ook mocht ik de bespreking bijwonen met de managers van de productieafdelingen over de resultaten van de afgelopen maand. Daarbij deed zich in mijn ogen een merkwaardig verschijnsel voor. Er ontspon zich een vruchteloze discussie over degerapporteerde resultaten van de afdelingen. De technisch georiën-teerde afdelingsmanagers waren ervan overtuigd dat er een hoog productierendement was gerealiseerd, terwijl de economische cijfers een negatief resultaat lieten zien. De ervaren administrateur kon in die bijeenkomst zijn gelijk niet halen. Na de bespreking vertelde de administrateur mij dat dit al jaren zo ging, elke maand. Blijkbaar slaagde hij er niet in om de productiemanagers te voorzien van voor hen begrijpelijke informatie.Ik nam als student de vrijheid om enkele dagen na deze bespreking aan een productiemanager uitleg te vragen. Hij vertelde dat hij zich vooral verantwoordelijk voelde voor de hoeveelheid producten die hij per tijdsperiode uit de productielijn wist te krijgen. Door de juiste technische machine-instellingen en organisatorische maatregelen kon hij regelmatig meer produceren dan gemiddeld per uur mogelijk werd geacht. Dát bedoelde hij dus met een hoog productierendement: een

Inleiding

prof.dr. J.A.M. Theeuwes4 5 Van informatie voorzien

figuur 1

Methoden voor

berekening

bedrijfsresultaat.

technische productiemaatstaf. De administratie registreerde daaren-tegen de werkelijke benutting van de productielijn gemeten in ‘uren per maand’, ten opzichte van een genormaliseerde benutting (de normale bezetting). Deze stage-ervaring maakte mij duidelijk, dat de taal van de admini-stratie (die ik leerde in mijn opleiding) niet de taal is van technisch opgeleide managers. Ik nam mij voor dit verschijnsel beter te onder-zoeken.Direct na mijn aanstelling als wetenschappelijk medewerker aan defaculteit Economie van de Universiteit van Tilburg ben ik de bedrijfs-economische literatuur gaan doorzoeken om een methode te vinden waarmee het technisch management van relevante economische informatie kan worden voorzien. Tot mijn verbazing vond ik alleen al in de Nederlandse vakliteratuur tien verschillende manieren voor de meting en rapportage van de economische resultaten van productieafdelingen. In feite bevatte elk toen gangbaar leerboek een andere methode. Toegepast op één rekenvoorbeeld leverde dat evenzovele afwijkende bedrijfsresultaten (zie figuur 1) op.

In mijn jeugdig enthousiasme dacht ik met het schrijven van een stevig artikel in een veel gelezen wetenschappelijk tijdschrift dit probleem opte lossen [1]. Maar zo zit de wereld natuurlijk niet in elkaar. Hoewel ik voor de publicatie van dit artikel een prijs kreeg van het Nederlands Instituut voor Registeraccountants [2], werden de hoofdstukken in deverschillende leerboeken over het onderwerp ‘bepaling van afdelings-resultaten’ nooit aangepast. Ook vandaag nog worden toekomstige administrateurs en controllers opgeleid met een veelheid aan

methoden voor de bepaling van bedrijfsresultaten. Voor mij was het duidelijk dat de bedrijfseconomische theorie tekort-schoot; de bedrijfseconomen waren het met elkaar oneens over de wijze van winstbepaling. Mijn waardering voor de technisch georiënteerde managers nam hierdoor toe en mijn belangstelling voor het vraagstuk omtrent de besturing van technische bedrijfsprocessen werd gewekt. Een overstap in 1970 van Tilburg naar de Technische Universiteit Eindhoven, waar voor het eerst in Nederland een universitaire opleiding Bedrijfskunde werd ingericht, was voor mij een mooie uitdaging. In de pioniersfase van de opleiding Technische Bedrijfskunde was er een intensieve samenwerking met collega’s van de technische, organisatiekundige, psychologische en informatiekundige disciplines. Ik werd daardoor bedrijfskundig hervormd.Ter afsluiting van deze persoonlijke geschiedenis nog het volgende. Het toeval wilde, dat 25 jaar na mijn ervaring tijdens een bedrijfsstage, een student van de opleiding Technische Bedrijfskunde bij mij binnen-stapte met een vraag over een lastig probleem waar hij in zijn stage-bedrijf mee werd geconfronteerd, namelijk de discussie tussen het productiemanagement en de administratieafdeling over de maandelijkse resultaten van de bedrijfsvoering. U raadt het al: deze student liep stage bij hetzelfde bedrijf waar ik mijn eerste praktijkervaring had opgedaan; de maandelijkse discussies over de afdelingsresultaten waren na 25 jaar nog hetzelfde.

Ik heb met mijn inleiding uw vooroordelen over de conservatieve houding van administratieve beroepsbeoefenaren voldoende bevestigd. Laat ik nu eerst iets vertellen over mijn vakgebied management accounting.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes6 7 Van informatie voorzien

Dit vakgebied bestudeert de verschijnselen van productie en gebruik van economische informatie voor de bedrijfsvoering van organisaties. Het vakgebied kent al een lange historie [3]. De eerste pogingen om op systematische wijze te voorzien in economische informatie voor planning en control dateren uit het eind van de 19e en begin 20e eeuw. Bij industriële bedrijven in de VS veroorzaakte de overgang van een grotendeels handmatige naar gemechaniseerde productie een probleem bij de toerekening van de kosten van de machinecapaciteit aan de afzonderlijke producten. Deze toerekening was noodzakelijk om de kostprijs van de producten vast te stellen. De beslissing over de aanschaf van de nieuwste productietechnologie werd toentertijd gebaseerd op een potentiële verlaging van de kostprijs van de producten.De ontwikkeling van methoden om de kosten van productieprocessen toe te rekenen aan de geproduceerde producten vormde de kern van het vakgebied ‘cost accounting’. In de VS ontwikkelde de ‘cost accounting’ zich in de loop der jaren tot ‘management accounting’ door de informatiebehoefte voor de uitvoering van de planning- en controltaken centraal te stellen.In Nederland was het Limperg [4] die tussen 1920 en 1950 de kosten-toerekening baseerde op een algemene theorie over ontstaan en meting van economische waarde. Zijn leerling Van der Schroeff [5] legde deze ‘normatieve kosten- en waardetheorie’ vast in het handboek ‘De Leer van de Kostprijs’. Dit boek (of een afgeleide hiervan) was tot ongeveer 1975 standaard voorgeschreven op de meeste bedrijfseconomische en administratieve opleidingen in Nederland.

Omstreeks 1980 zien we in de VS behoefte ontstaan aan nieuwe methoden om economische informatie voor de bedrijfsvoering te produceren. In een sterk concurrerende en innoverende bedrijfs-omgeving kan niet alleen op ‘beheersing van kosten’ worden gestuurd. De sturing van bedrijfsprocessen in een vraaggestuurde dynamische markt is gericht op flexibiliteit om te kunnen voldoen aan de voort-durend veranderende wensen van klanten. Innovatief en flexibel zijn overlevingsfactoren voor bedrijven in deze markt. Informatie over de

winstgevendheid van nieuwe producten en nieuwe marktkanalen in relatie tot de bestaande situatie zijn dringend gewenst. Met nieuwe methoden, zoals activity based costing, balanced score card, target costing e.d., probeert men het management van relevante informatie te voorzien.Innoverende bedrijven zijn bovendien minder hiërarchisch georganiseerd. De traditionele budgetteringssystemen zijn niet bruikbaar voor de economische beheersing van innovatieprocessen.Onder invloed van de ‘economische organisatietheorie’ zijn nieuwe instrumenten voor ‘management control’ ontwikkeld, waarbij de gedragseffecten van prestatiebeoordeling uitdrukkelijk worden mee-genomen. Vosselman [6] gaf in zijn oratie een overzicht van deze innovaties in management accounting. Aan één van die innovaties leverde hij zelf een bijdrage met zijn dissertatie over de inrichting van ‘management control systemen’ in diverse soorten organisaties [7]. Samengevat concludeer ik, dat de centrale vraag in het vakgebied management accounting was en is: Op welke wijze kan in relevante economische informatie worden voorzien voor het nemen van beslissingen over en het beheersen van bedrijfsprocessen in organisaties? Onderzoekers in de management accounting zullen op deze vraag antwoord moeten geven. Met collega Van Helden [8] heb ik onlangs de perspectieven voor dit management accounting-onderzoek geschetst.Door de hiervoor geschetste ontwikkelingen in het vakgebied moet de management accountant van vandaag, die immers verantwoordelijk is voor de productie van economische informatie voor de bedrijfsvoering, een veel bredere kennis over besturing van bedrijfsprocessen bezitten dan in de huidige bedrijfseconomische opleidingen wordt aangeboden. Of zoals Wouters [9] het formuleerde in zijn oratie: “Om iemand echt in zijn/haar werk te ondersteunen moet goed begrepen worden hoe iemand bestuurt, dus wat de doelen zijn, hoe iemand in de gaten houdt of doelen worden gerealiseerd, wat de risico’s zijn, wat het werk moeilijk maakt, wat onzekerheden zijn, hoe kan worden bijgestuurd. We moeten echt goed begrijpen waar managers mee bezig zijn en op wat voor manier bedrijfseconomische informatie daaraan eventueel een bijdrage kan leveren.” Wouters houdt hier een pleidooi voor een gedegen multidisciplinaire opleiding voor management accountants. Een multidisciplinaire

Het vakgebied management accounting

prof.dr. J.A.M. Theeuwes8 9 Van informatie voorzien

bedrijfskundige vorming is te prefereren boven een monodisciplinaire bedrijfseconomische vorming. Deze conclusie ligt in lijn met hetgeen ik aangaf in mijn oratie in 1987 [10]:“De bedrijfseconomie gaat samen met de bedrijfskunde. De economische wetenschap blijft een belangrijke bron van theorieën en methoden, waardoor men zich bij de ontwikkeling van een bedrijfskundige bedrijfseconomie laat inspireren. Een bedrijfskundige bedrijfseconomie kan slechts door een regelmatige samenwerking in multidisciplinair samengestelde teams tot ontwikkeling komen."

Dames en heren, het doet mij plezier om vandaag te kunnen constateren, dat het pleidooi dat ik destijds hield voor een bedrijfs-kundige heroriëntatie van de bedrijfseconomie in den lande navolgingheeft gekregen. Als lid van de landelijke visitatiecommissie voor de economie-opleiding aan de Nederlandse universiteiten heb ik de afgelopen maanden intensief kunnen kennisnemen van de inhoud en vormgeving van de WO-economieprogramma’s in het kader van de bachelor/master-herstructurering. Ik kan u melden, dat in 2003 op alle economie-faculteiten een bedrijfskundige variant van de bedrijfs-economie-opleiding aanwezig is. Deze bedrijfskundige variant trekt bij deze faculteiten veel studenten en blijkt aantrekkelijk voor het jongere deel van de wetenschappelijke staf. De pure bedrijfseconomische varianten zullen moeite hebben om te overleven. Met andere woorden: de bedrijfskundige variant blijkt een koekoeksjong te zijn in het nest van de economie-faculteiten. De Universiteit Maastricht en de Vrije Universiteit in Amsterdam laten de bedrijfskundige heroriëntatie al in de naam van de faculteit doorklinken.Toch dekt de vlag ‘bedrijfskunde’ of ‘business studies’, die men voor deze opleidingen hanteert, de lading niet geheel. De nu aangeboden varianten bedrijfskundige bedrijfseconomie zijn slechts een beperkte verbreding van het oorspronkelijke bedrijfseconomisch kernprogramma. De brede multidisciplinaire invulling die nodig is voor een volwaardig bedrijfskundeprogramma ontbreekt.Om misverstanden te voorkomen haast ik mij op te merken, dat de reeds lang bestaande opleidingen aan de faculteiten Bedrijfskunde van de Erasmus Universiteit in Rotterdam en de Rijksuniversiteit Groningen wel multidisciplinaire bedrijfskundige bachelor- en masteropleidingen bieden die worden gevoed door researchgroepen in elk van de bedrijfskundige deeldisciplines. Bovendien wijs ik er met nadruk op,

dat de ingenieursopleiding Technische Bedrijfskunde aan de Technische Universiteit Eindhoven een geheel andere (uiteraard technische) signatuur heeft dan de zojuist genoemde bedrijfskundige opleidingen aan de algemene universiteiten.

Voor aankomende studenten is het huidige diverse aanbod van opleidingen met een bedrijfskundige signatuur uitermate verwarrend. Het zou mijns inziens de voorkeur verdienen om per algemene universiteit één breed bachelorprogramma Bedrijfskunde aan te bieden, naast een gespecialiseerd bachelorprogramma Economie (met daarin algemene economie en bedrijfseconomie). In de masterfase van een academische opleiding zijn meerdere varianten minder problematisch, omdat deze eenjarige programma’s snel zijn aan te passen aan nieuwe behoeften in de maatschappij. Een masterprogramma ‘management accounting’ zal, gelet op debenodigde kennis over besturing van bedrijfsprocessen, met succesgevolgd kunnen worden op basis van een multidisciplinair bachelor-programma Bedrijfskunde. Zowel Scapens [11] als Vosselman [12] houdt een soortgelijk pleidooi voor een multidisciplinaire opleiding tot management accountant.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes10 11 Van informatie voorzien

Op zoek naar relevante economische informatie

figuur 2

Operations

Management-

beslissingen.

Waarde concept

Oper.Mgt.

CapaciteitVoorraad

Human ResourcesOrganisatie

ProductiesystemenInfo SystemenGebouwen / RuimteNetwerken

Gereed productHalffabrikaat

Onderhanden werkGrondstoffen

Kennis & Informatie

Waarde leverenaan de klant

In mijn onderzoek heb ik mij beziggehouden met het vraagstuk hoe men de managers van bedrijfsprocessen van relevante economische informatie kan voorzien. Zowel de productie als de inhoud van de informatie had mijn belangstelling. 1. De productie van relevante managementinformatie is afhankelijk van de beschikbaarheid van informatiesystemen waarmee detail- gegevens over de bedrijfsprocessen getransformeerd kunnen worden tot informatie voor planning en besturing. 2. Het inhoudelijke aspect van informatie speelt een rol bij twee onderscheiden managementvraagstukken: • structureel: de keuze van de (her)inrichting van de bedrijfs-

processen; • operationeel: de besturing van deze bedrijfsprocessen.

Ad. 1. Productie van managementinformatieHet onderzoek naar de mogelijkheden om relevante management-informatie te produceren bracht mij bij de ontwikkeling van de informatiesystemen. Het gebruik van geautomatiseerde systemen was rond 1980 in een stroomversnelling geraakt. Voor veel bedrijfs-processen werd de handmatige registratie van de belangrijke mutaties omgezet naar geautomatiseerde transactieverwerkende systemen; het betrof onder andere de facturering, salarisberekening, debiteurenadministratie. Deze geautomatiseerde systemen boden de mogelijkheid om transactiegegevens te transformeren naar kengetallen over het verloop van bedrijfsprocessen. Met behulp van de beschikbare gegevensverzamelingen konden planners, uitvoerders en managers van bedrijfsprocessen in principe van de juiste informatie worden voorzien.Uit het onderzoek dat ik van 1983 tot 1985 voor mijn dissertatie heb verricht, bleek dat er behoefte was aan een weloverwogen bedrijfsplan voor de ontwikkeling van de diverse geautomatiseerde deelsystemen [13]. In de toenmalige praktijk was er sprake van een min of meer willekeurige keuze voor automatiseringsprojecten. De geïntegreerde standaard softwarepakketten voor bedrijfsvoering moesten immers nog ontwikkeld worden. Om de informatietechnologie te kunnen benutten

voor een verbetering van de bedrijfsvoering zouden de investeringen in informatietechnologie met name de strategisch belangrijke bedrijfs-processen moeten gaan ondersteunen. Bovendien zou het verstandig zijn om reeds bij de inrichting van de transactieverwerkende systemen rekening te houden met de wens om informatie uit de verschillende deelsystemen te kunnen opvragen voor een integrale besturing van de bedrijfsprocessen. Mijn onderzoek resulteerde in een planningsmethode voor de ontwikkeling van geïntegreerde informatiesystemen. Nu, in 2003, kunnen we ons nauwelijks meer voorstellen dat men niet geïntegreerd zou werken.

Ad. 2. Wat is relevante managementinformatie? A. Informatie voor de inrichtingsbeslissingenEen principiële keuze bij de inrichting van bedrijfsprocessen gaat over de mate waarin men wenst te investeren in eigen productiecapaciteit, in toeleveranciers of in voorraden half- en eindproducten. Dit zijn de investeringsalternatieven waarmee men structureel aan een verwachte marktvraag over langere periode denkt te kunnen voldoen. De mate van onzekerheid over de marktvraag en de betrouwbaarheid van toe-leveranciers worden in de weging van de alternatieven meegenomen.Relevante economische informatie voor dit type beslissingen bestaat uit de verwachtingswaarde van het saldo van enerzijds de ingaande geldstromen uit hoofde van geleverde orders aan klanten en anderzijds de uitgaande geldstromen vanwege de aankoop van goederen, arbeid en diensten. Uiteraard wordt hierbij rekening gehouden met de tijdswaarde van geld.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes12 13 Van informatie voorzien

Het primaire doel van de bedrijfsprocessen is ‘waarde leveren aan de klant’. Alles na ontvangst van de orders direct zelf produceren vergt een grote investering in productiecapaciteit, maar biedt veel zekerheid voor een tijdige levering aan de klant. Een alternatief is minder investeren in productiecapaciteit en meer in voorraden halfproduct en/of eindproduct. De aanwezige voorraad producten garandeert tijdige aflevering van de orders, terwijl de beperkte capaciteit gelijkmatig kan worden benut. Een derde mogelijkheid is investeren in een intensieve samenwerking met de toeleveranciers voor de halfproducten in combinatie met een optimaal voorraadbeheer van deze halfproducten, en alleen de eindbewerking zelf doen. Dit laatste alternatief geeft een maximale flexibiliteit om te reageren op een wisselende marktvraag naar de eindproducten. Door de afhankelijkheid van de toeleveranciers is het risico van stagnatie in het bedrijfsproces echter groot. Ook betekent dit alternatief een veel grotere ‘besturingslast’ voor het management (zie figuur 2). Het investeringsalternatief dat de grootste netto geldstroom belooft bij een aanvaardbaar risico is economisch het meest aantrekkelijk. Deze denkwijze is conform de gangbare bedrijfseconomische theorie over investeringsbeslissingen. Het inkaartbrengen van de geldstromen of cash flows van een voorgenomen investeringsproject is voor structurele bedrijfsbeslissingen een breed geaccepteerde werkmethode.

B. Informatie voor operationele bedrijfsbeslissingenIn een vraaggestuurde en dynamische markt is de besturing van de bedrijfsprocessen gericht op het in balans houden van de klanten-vraag naar producten en de beschikbare capaciteit voor de productie en levering van deze producten. De eigenschappen ‘innovatief en flexibel’ zijn voor veel productiebedrijven essentieel gebleken in deze marktsituatie, waarin bijna dagelijks beslissingen worden genomen over de acceptatie van nieuwe orders, de inzet van beschikbare of extra ingehuurde capaciteit, de inzet van reservevoorraden, et cetera. Informatie over de impact van deze operationele beslissingen op het economisch resultaat kan de beslissers helpen om de juiste afwegingen te maken.De bedrijfseconomische theorie had vóór 1980 weinig aandacht voor deze beslissingen. In het algemeen stelde men, dat voor elk type beslissing alleen de ‘relevant cost’ of beslissingsafhankelijke economische variabelen in beschouwing genomen moeten worden. De uitwerking van dit principe bleef in de theorie beperkt tot

projectsituaties, zoals in het geval van de beslissing om producten zelf te maken of uit te besteden. Bij beslissingen over orderacceptatie werd het begrip ‘variabele kosten’ aanbevolen. Helaas is dit begrip nooit bevredigend gedefinieerd in de bedrijfseconomische literatuur, waar-door het gebruik in de praktijk niet aansloeg.

In de praktijk, zo bleek mij, gebruiken managers economische informatie voor zover deze beschikbaar is in de financiële administratie. Men neemt bijvoorbeeld de beslissing over de inzet van machinecapaciteit voor een mogelijke order op basis van een intern uurtarief dat voor deze machine is berekend. Zo’n kostentarief representeert een deel van de destijds gedane uitgaven bij aanschaf van de machine. Via complexe procedures rekent men de uitgaven voor de machine toe aan de uren dat deze machine gebruikt kan worden. Deze wijze van toerekening is echter slechts bedoeld voor de kostprijsberekening van producten en niet voor het nemen van productiebeslissingen. Een uurtarief wordt immers wel in euro’s geregistreerd, maar is geen echt geld dat betaald moet worden zodra de machine een uur wordt gebruikt. De meeste productiemanagers die ik heb ontmoet zijn niet op de hoogte van deze administratieve denk-wijze. Bovendien worden zij door de maandelijkse rapportage over de economische resultaten van productieafdelingen op het verkeerde been gezet. Bij deze resultaatbepaling wordt immers ook gerekend met uur-tarieven in euro’s alsof het om werkelijke betalingen gaat. Ik herinner u aan het verhaal over mijn bedrijfsstage. Wederom een voorbeeld van miscommunicatie tussen de administratieafdeling en het productiemanagement.

Wat er in wezen gebeurt, is dat er in het bedrijf gewerkt wordt met monopolygeld en men bij een economische afweging vaak dit onechte geld vergelijkt met het echte geld dat men van de klant kan krijgen voor de levering van de order. Nu denkt u: zo erg kan het toch niet zijn! Helaas, zo erg is het wel.Het komt bijvoorbeeld vaak voor dat de inzet van een ‘dure’ machine, die wel beschikbaar is, wordt afgewezen door de productiemanager met het argument dat de ‘kosten’ te hoog zijn. De order wordt dan niet geaccepteerd. De ‘dure’ machine blijft door deze beslissing ongebruikt en het geld dat met de order verkregen had kunnen worden van de klant gaat aan het bedrijf voorbij.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes14 15 Van informatie voorzien

figuur 3

Beïnvloeding van

geldstromen.

Goederenstroom

Inkoopcontracten

BeschikbareProductiemiddelen

ProcessenActiviteiten

ProductenDiensten

Verkoop-contracten

Geldstroom

UitgavenProductiemiddelen

Ontvangstenuit omzet

SaldoGeldstromen

Ik heb veel schrikbarende voorbeelden gezien van productiebeslissingen die op basis van ongeschikte economische informatie werden genomen en de bedrijven veel geld hebben gekost. Reden genoeg om onderzoek te doen naar de relevante economische informatie voor de besturing van bedrijfsprocessen. De werkhypothese waarmee ik met mijn onderzoeksgroep in 1986 startte was: ‘geldstroom-benadering’ in plaats van ‘kostentoerekening’ geeft relevante economische informatie voor operationele bedrijfsbeslissingen.

De werkhypothese van de geldstroombenadering waaraan door mijn onderzoeksgroep is gewerkt gaat ervan uit, dat ook bij de operationele bedrijfsbeslissingen het saldo van de in- en uitgaande geldstromen gemaximaliseerd kan worden. In principe hanteren we hetzelfde concept dat gebruikelijk is bij de inrichtingsbeslissingen. Het grote verschil zit in de beschikbare beslissingsruimte.Een groot deel van de productiemiddelen en productiewijze is al vastgelegd op basis van de eerder genomen inrichtingsbeslissingen. Arbeidscontracten met opzegtermijnen, leasecontracten voor gebouwen, uitbestedingscontracten voor bepaalde productiecapaciteit, raamcontracten met toeleveranciers van materialen en koopcontracten voor andere productiemiddelen beperken de flexibiliteit op korte termijn. Het operationeel management van de bedrijfsprocessen heeft tot taak met deze productiemiddelen de materialen en onderdelen te transformeren tot de producten die door de klant zijn besteld. Figuur 3 geeft dit transformatieproces schematisch weer.

De geldstroombenadering

prof.dr. J.A.M. Theeuwes16 17 Van informatie voorzien

De geldstromen van een bedrijf worden slechts door enkele operationele bedrijfsbeslissingen beïnvloed: • beslissingen over het volume van de geleverde orders en de contractering van (variabele) productiemiddelen;• beslissingen die de snelheid van de goederenstroom beïnvloeden, waardoor de verblijftijd van de goederen in het transformatieproces wordt gewijzigd;• beslissingen over efficiencyverbeteringen in het transformatieproces, waardoor er minder productiemiddelen nodig zijn bij dezelfde output. Elk van deze beslissingen kan worden beschouwd als een project met in- en uitgaande geldstromen gemeten over een beperkte periode waarvoor de beslissing effect heeft. De beslissing waarmee het positieve saldo van de geldstromen gemaximaliseerd kan worden is economisch de beste keuze [14].In verschillende dissertaties en artikelen is deze geldstroombenadering uitgewerkt.

Corbey [15] heeft in zijn dissertatie de geldstroomeffecten beschreven, die optreden bij logistieke bedrijfsbeslissingen. Het primaire doel voor de logistiek manager is hetgeen door de klant is gevraagd ook ‘op tijd te leveren’. Immers klanten moeten tevreden zijn en blijven. Om op tijd te kunnen leveren neemt een logistiek manager voortdurend beslissingen over de inzet van productiemiddelen en de inzet van beschikbare voorraden aan onderdelen en eindproducten. Vertragingen bij de leveringen van materialen en onderdelen door toeleveranciers moeten tijdens het productieproces zo veel mogelijk worden ingelopen door de inzet van extra productiecapaciteit. Soms moet daar geld voor worden uitgegeven, vaak is intern wel vrije capaciteit aanwezig en leidt de maatregel niet tot extra financiële uitgaven. Voor de economische afweging bij de beslissing om wel of niet extra capaciteit in te zetten, moet de logistiek manager voorzien worden van informatie over alle relevante mutaties in de in- en uitgaande geldstromen die het gevolg zijn van de voorgenomen beslissing. Contracttermijnen beïnvloeden echter de geldstromen. In verband met de minimale aflooptermijn van de contracten zal er dus altijd enige tijd verstrijken, voordat reductie van de inzet van productiemiddelen leidt tot reductie van de uitgaande geldstromen.

Corbey toonde onder andere ook aan, dat de veel gebruikte methode Camp voor de berekening van de optimale seriegrootte voor productie-orders ten onrechte gebaseerd is op een afweging van de kosten van omstellen versus de kosten van voorraad houden.

Van Damme [16] heeft in zijn dissertatie de toepasbaarheid van de geldstroombenadering voor besturing van distributielogistieke processen onderzocht. Hij heeft de kosteninformatie en de geldstroominformatie in één model voor informatievoorziening samengebracht. Bij activity based costing wordt er impliciet van uitgegaan, dat alle kosten beïnvloedbaar zijn. Dit impliceert, dat ervan wordt uitgegaan dat de benodigde productiemiddelen steeds gelijk zijn aan de beschikbare productiemiddelen. Dit klopt op lange termijn wel, maar op korte termijn zit men vast aan nog lopende contracten. Indien een leasecontract een loop-tijd heeft van drie jaar, dan zijn de kosten van het productiemiddel waar het contract betrekking op heeft binnen die termijn van drie jaar niet te beïnvloeden, behalve door het contract af te kopen. Voor de onderbouwing van beslissingen over de aanschaf en inzet van productiemiddelen is geldstroominformatie daarom beter geschikt dan kosteninformatie. Voor het berekenen van de kosten van de logistieke dienstverlening in het kader van de onderhandelingen over een nieuwe logistieke opdracht is de ABC-methode toepasbaar [17].

Om de geldstroombenadering te kunnen toepassen moet voldaan zijn aan twee voorwaarden:a. het management moet ermee willen werken;b. informatiesystemen moeten de geldstroomeffecten van operationele beslissingen in beeld kunnen brengen.

Ad. a. Wouters [18] beschreef in zijn dissertatie welke overwegingen operations managers hanteren voor het gebruik van ‘integrale kosteninformatie’ in plaats van geldstroominformatie. Hij vond als verklaring, dat managers weerhouden werden door onzekerheden over beslissingsalternatieven enhet niet ongedaan kunnen maken van een eenmaal genomen beslissing op korte termijn. In een recent artikel [19] gaf hij aan in welke beslis-singssituaties operations managers voorzien willen worden van informatie over de economische effecten van hun beslissingen.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes18 19 Van informatie voorzien

�����������������������������������������������������������������������

����� ����������

�������������

�����������������

��������������

�����

������

������

������

������

������

������

������

�����

������

������

�����

��������

�

����

����

�

���

��

���

����

�����

����

��

������

���

����

���

figuur 4

Analyse van

voorraden.

figuur 5

Analyse van

‘te laat leveren’.

���������������������������������������������������������

���������� ����

���

����

���

����

���

����

����

����

����

����

����

����

����

��

���

���

���

���

���

���

���

�

�����

��

����

���

����

����

�

���

����

�����

����

��

���

���

��������������������������������������������������������������

Ad. b. Verdaasdonk [20] heeft in zijn dissertatie onderzocht hoe managers van bedrijfsprocessen door accounting-informatiesystemen voorzien kunnen worden van de relevante geldstroominformatie.De in gebruik zijnde accountingsystemen blijken hoofdzakelijk ingericht te zijn voor standaard financiële rapportages. Alleen de financiële data die relevant zijn voor deze rapportage worden vastgehouden en wel opeen zodanig wijze dat deze voor andere toepassingen niet meer beschik-baar zijn. Verdaasdonk geeft aan, dat de vastlegging van data over con-tracten met klanten, met leveranciers van materialen en onderdelen, met personeel, enzovoorts, een bruikbare basis biedt voor een infor-matiesysteem dat de geldstroomeffecten kan laten zien van alle fysieke mutaties in de goederenstromen, van toeleveranciers via productie-processen naar klanten. Hij ontwikkelde hiervoor het hiërarchische cash flow model [21].Een veelbelovende ontwikkeling voor de toepassing van de geldstroom-theorie in de praktijk is te vinden bij de nieuwe softwaretools. Met deze producten kan op elk gewenst moment uit de gegevens-verzamelingen van de integrale bedrijfssystemen, zoals SAP/R3, op maat gesneden managementinformatie over de lopende bedrijfs-processen opgevraagd worden. Figuur 4 geeft een voorbeeld van zo’n softwareproduct [22].

Voor een aantal door de klant gevraagde producten was geen voorraad aanwezig, waardoor omzet misgelopen is. Een deel van de voorraad blijkt geheel overtollig te zijn. Het management kan met deze

informatie gerichte maatregelen nemen om geld te besparen en de omzet te vergroten.Een ander voorbeeld (figuur 5) geeft een antwoord op de vraag wat de oorzaken zijn van te laat uitgeleverde klantorders, dan wel klantorders die te laat geleverd gaan worden indien niet direct wordt ingegrepen.

Ook Muntslag [23] besteedde in zijn dissertatie aandacht aan de nood-zaak om de informatiesystemen zodanig in te richten, dat het manage-ment daarmee voorzien kan worden van informatie over de aspecten tijd, kwaliteit en geld en hun onderlinge samenhang. Hij concentreerde zich daarbij op het vraagstuk van de inrichting en besturing van een bedrijfsproces voor “productontwikkeling op specificatie van een klant”, ook wel het “engineer tot order”-proces genoemd. Bij dit proces moet er voortdurend met de klant onderhandeld worden over specificaties voor het productontwerp in relatie tot de prijs en de kwaliteit. Beslissingen over wijzigingen in het ontwerp kunnen niet genomen worden zonder relevante informatie over daarmee samenhangende veranderingen in geldstromen. De opdracht moet immers, behalve een tevreden klant, ook geld opleveren voor het bedrijf.

Met het voorgaande overzicht hoop ik u voldoende informatie gegevente hebben over de theoretische ontwikkeling van de geldstroom-benadering. Dat de onderzoekers uit mijn team nu de ontwikkelde bedrijfseconomische theorie uitdragen aan de universiteiten in Tilburg, Twente en Rotterdam en in het bedrijfsleven, vervult mij met gepaste trots. Sommigen spreken al van de Eindhovense School.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes20 21 Van informatie voorzien

Dames en heren, ik kan de verleiding niet weerstaan om tot besluit van dit afscheidscollege de actuele ‘boekhoudschandalen’ aan te grijpen voor enige reflectie op het vakgebied financial accounting. De Enron-affaire in de VS en de onduidelijkheden in de winstberekening bij Ahold hebben het vertrouwen in het bedrijfsleven bij financiers en beleggers ernstig aangetast. Als oorzaken voor deze vertrouwenscrisis worden genoemd:• gebrek aan integriteit bij topmanagers van grote bedrijven;• beloning van directies met aandelenopties;• onduidelijke boekhoudregels voor de waardering en winstbepaling;• accountants die te vaak de andere kant op kijken.

Uit recent vrijgegeven onderzoeksresultaten van de Universiteit van Amsterdam (NRC Handelsblad, 4 maart 2003) blijkt een samenhang tussen de gepresenteerde winststijging in het ene jaar en de uitoefening van personeelsopties in het jaar daarna. Een vermoeden van manipulatie van de winstcijfers ligt voor de hand. Corbey besteedt daar in zijn oratie ook aandacht aan [24].

Voor de niet bedrijfseconomisch geschoolde toehoorders zal ik kort verklaren waarom winstcijfers kunnen worden gemanipuleerd. Daarvoor neem ik u in gedachten even mee naar een verkoper van kerstbomen. Deze koopt in november een partij bomen, betaalt voor een standplaats en telt op kerstavond de euro’s die hij voor de verkochte bomen heeft ontvangen. Het verschil tussen de uitgaven en de ontvangsten is zijn verdienste of, zo u wilt, zijn winst voor deze tijdelijke onderneming. De meeste ondernemingen hebben doorlopende activiteiten met inkoop van goederen, inkoop en huren van diensten en verkoop van goederen of diensten. Het is niet mogelijk om tijdens dit doorlopende ondernemingsproces objectief vast te stellen, wat er wordt verdiend met het ondernemen. Daarvoor zou de onderneming opgeheven of verkocht moeten worden; dan kunnen alle inkomende en uitgaande gelden over de gehele looptijd van de onderneming worden geteld. Het saldo kan als echte verdiensten uitgekeerd worden aan de participanten.

Een nieuwe lente, een nieuw geluidWe kunnen vaststellen, dat participanten in een onderneming nietzolang in onzekerheid willen verkeren over de economische gezondheid van hun onderneming. Daarom is er in de loop der eeuwen een ingewikkeld stelsel ontstaan voor ‘tussentijdse winstbepaling’ overbeperkte perioden (jaar, kwartaal). Winstberekening voor een onder-neming is dus niets meer en niets minder dan de hantering van een verzameling afspraken over een zo goed mogelijke schatting van de verdiensten tot dan toe. Een belangrijke afspraak is bijvoorbeeld die over de waardering van de goederen die op het moment van winstbepaling nog in de onderneming aanwezig zijn. Die moeten nog worden omgezet in geld dat een toe-komstige klant daarvoor wil betalen. Het zijn deze waarderingen die veel ruimte bieden voor beïnvloeding van het winstcijfer. De afspraken over ‘waarderen’ zijn onduidelijk en per land verschillend. Denk aan het laten vrijvallen van voorzieningen of het afschrijven van ‘goodwill’ die ontstond bij de overname van een veelbelovend ander bedrijf. Interpretatie van de vastgestelde regels blijft noodzakelijk. Het is de taak van de controlerend accountant om al te ‘creatief boekhouden’ bij toepassing van de winstbepalingsregels binnen de perken te houden.

Moeten we er dan maar genoegen mee nemen, dat we, met betrekking tot de lopende resultaten van een onderneming, niet van de juiste informatie voorzien kunnen worden? Grote beleggers en financiers proberen langs verschillende wegen achter meer informatie te komen over de gezondheid van ondernemingen waar zij een belang bij hebben. Die komen erop neer, dat via analyses en interpretaties de gerapporteerde ‘accounting profit’ van de onderneming zodanig wordt gecorrigeerd, dat men zicht krijgt op de omvang van de geldstromen. Stewart [25] heeft bijvoorbeeld de EVA-methode ontwikkeld met maar liefst 164 correcties op de gepubliceerde jaarrekeningcijfers. Door allerlei verschuivingen in de waarderingen kunnen de winstcijfers gestuurd worden, maar komt er niet meer geld in het kaslaatje. Steeds vaker geven bedrijven zelf, of externe analisten, aanvullende cijferinterpretaties met een indicatie van het saldo van de geldstromen in de vorm van ‘vrij beschikbaar geld’.Een mooi voorbeeld is te vinden in een advertentie van KPN (NRC, 4 maart 2003) waarin de groei van de ‘vrije kasstroom’ wordt toe-gelicht. Hieruit blijkt dat geldstroominformatie relevant is, ook bij de beoordeling van de economische gezondheidstoestand van grote

prof.dr. J.A.M. Theeuwes22 23 Van informatie voorzien

'Terugverdientijd' van succesvolle investering

Cum.VrijeGS

figuur 6

Cumulatieve vrije

geldstroom.

figuur 7

Afgeleide geld-

stroomrapportering

voor KPN [26].

Geldstroom rapportering voor KPN (26)

2001 periode 2002

ondernemingen. In een interview met het NRC Handelsblad (4 maart2003) zegt oud-topman van Getronics, Ton Risseeuw, hier naar aan-leiding van het Ahold-drama over: “Nog een les die nu te leren valt: dat winst pas winst is als die in de cash flow zit. We hebben acht jaar geleefd met het idee dat papieren winst of toekomstige winst ook winst is."

Dames en heren, kijkend naar het zojuist door mij geschetste cijfercircus dat in het kader van het ‘accounting concept of profit’ jaarlijks wordt op-gevoerd, vraag ik mij af of er niet een eenvoudiger manier is om de economische resultaten van grote ondernemingen te meten en te rapporteren. Als de belanghebbenden bij de onderneming informatie willen hebben over ontwikkelingen in de geldstromen, waarom beperken we de informatie dan niet daartoe? Over belangrijke veranderingen in de geldstromen kan een onderneming via pers en internet direct informatie verstrekken. De jaarverslagen hebben nu reeds hun status als belangrijk-ste informatiebron verloren. De groeivoet van de cumulatieve vrije geldstroom van de ondernemingover de jaren heen zegt veel over de potentie om met de bedrijfsproces-sen geld te genereren. De groeivoeten van bedrijven in dezelfde branche kunnen vergeleken worden en de benchmark kan bepalend zijn voor de bereidheid van financiers en beleggers om te investeren. Bij grote investeringen (en overnames) zal informatie over de te verwachten veranderingen in de groeivoet van de geldstroomcurve een belangrijk criterium zijn voor de beslissers over deze investering.

Indien een grote investering niet bijdraagt aan een hogere groeivoet, had deze beter achterwege kunnen blijven, zoals veel beleggers in Ahold, Numico en Getronics pijnlijk ervaren hebben.Voor KPN heb ik op basis van de gepubliceerde cijfers over 2001 en 2002 een aangepaste rapportage van de cumulatieve vrije geldstroom opgesteld, zonder rekening te houden met de gigantische investeringen die vóór 2001 zijn gedaan. Indien de groeivoet van de cumulatieve vrije geldstroom uit het jaar 2002 gehandhaafd zou kunnen worden, kan KPN de komende jaren inderdaad terugkeren naar een normale schuldpositie en kan het bedrijf voldoende geld genereren om financiers en aandeelhouders voldoende rendement te garanderen. Mogelijk toch een nieuwe lente voor de participanten in KPN.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes24 25 Van informatie voorzien

Mijnheer de Rector Magnificus, dames en heren,Ik wil dit afscheidscollege eindigen met een dankwoord.Het bestuur van de Technische Universiteit Eindhoven en het bestuur van de faculteit Technologie Management hebben mij 32 jaar hun ver-trouwen gegeven, waardoor ik mijn vak hier kon uitoefenen en een opleiding Technische Bedrijfskunde kon helpen opbouwen. Dat ik dit zo lang mocht doen, heeft mij veel voldoening geschonken.

Lieve Annelies, jij weet dat ik mijn werk en mijn thuis graag gescheiden hield. Thuis heb ik regelmatig blijk gegeven van mijn warme gevoelens voor jou, zodat er voor mij nu geen noodzaak is om een nalatigheid in het openbaar goed te maken. Wel verwacht ik meer tijd te krijgen om samen met jou leuke plannen te maken en te realiseren.

Leden en oud-leden van de groep Bedrijfseconomie en Marketing, in de loop der jaren heb ik met veel fijne collega’s mogen samenwerken. Het geeft de sfeer van een reünie om zo velen hier vandaag weer te zien. Laten we met elkaar de goede herinneringen bovenhalen.Waarde Hein van der Hart, met jou heb ik het langst samengewerkt in een onvolprezen harmonie. Dat was voor mij een waardevolle ervaring.Beste BM’ers, ik ben ervan overtuigd geraakt dat een groep eigengereide wetenschappers niet kan functioneren zonder een uitstekende groeps-secretaresse. Gelukkig hebben wij die bij BM steeds gehad. Zonder de anderen tekort te willen doen, noem ik Hennie van Gastel-Dinghs, die alles al vele jaren achter de schermen voor ons regelt. In de aanloop naar deze dag heb ik dat weer van zeer dichtbij kunnen constateren.BM’ers, hartelijk dank voor de voortreffelijke werksfeer waarin ik zoveel jaren mocht vertoeven.

Leden en oud-leden van de faculteit Technologie Management, ik dank u allen voor de inspirerende samenwerking in het bedrijfskundige onderwijs en onderzoek. Met elkaar hebben we een faculteit met een uitstekende reputatie opgebouwd. In het bijzonder wil ik hier enkele collega’s noemen: Theo Bemelmans die mijn promotor wilde zijn, Hans

Ten slotteWortmann die een vriend is geworden, Wil Bertrand die ik bewonder om zijn visie op het vakgebied Technische Bedrijfskunde en Paul Bagchus die mij vaak wijze raad heeft gegeven.Mijn taak als opleidingsdirecteur Technische Bedrijfskunde zou ikzonder de deskundige hulp van de medewerkers van het Onderwijs-instituut niet hebben kunnen uitvoeren. Rob van Brunschot, Marius Monen en alle andere medewerkers van het instituut, hartelijk dank voor jullie inzet. Mijn promovendi nemen een bijzondere positie in. De intensieve discussies met hen over het vakgebied management accounting hebben mij steeds weer overtuigd van de juistheid van de weg die wij volgden bij de verdere ontwikkeling van de geldstroomtheorie. Speciaal noem ik nu Marc Wouters, Dennis Muntslag, Ed Vosselman en Michael Corbey, die deze middag een boeiend symposium hielden over ‘waarde en waardering van bedrijfseconomische informatie’. Bovendien hebben zij samen met andere auteurs voor mij een Liber Amicorum geschreven. Een mooier cadeau had ik mij niet kunnen wensen.

Studenten en oud-studenten Technische Bedrijfskunde, ik heb mee mogen werken aan de groei en bloei van de opleiding Technische Bedrijfskunde. In 1970 heb ik de eerste bedrijfskundig ingenieurs nog zien afstuderen. Deze week mocht ik de 4000ste bedrijfskundig ingenieur het diploma uitreiken. Al die tussenliggende jaren heb ik jullie met veel plezier de beginselen van het bedrijfseconomisch denken bijgebracht, gestimuleerd door jullie onvermoeibare interesse in het vakgebied en in het maatschappelijk functioneren van de bedrijfskundig ingenieur.

Dames en heren, uw aanwezigheid bij en aandacht voor dit afscheidscollege geeft mij een warm gevoel.Ik dank u allen.Ik heb gezegd.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes26 27 Van informatie voorzien

1 Theeuwes, J.A.M. (1971), De resultatenanalyse in een besturings- informatie-systeem, Maandblad voor Accountancy en Bedrijfs- economie, jrg. 45, nr. 4, 139-154.

2 NIVRA: Mr.dr. J.H.R. Sinninghe Damsté-prijs 1971.

3 Groot, T.L.C.M. (1994), Besturen is vooruitzien, inaugurale rede Open Universiteit Heerlen.

4 Limperg jr., Th., (1964) Bedrijfseconomie, Verzameld werk van prof.dr. Th. Limperg jr., Kluwer.

5 Schroeff, H.J. van der (1947), De leer van de kostprijs, Kosmos Amsterdam.

6 Vosselman, E.G.J. (1997), Innovaties en imitaties in Management Accounting en Control, inaugurale rede Erasmus Universiteit Rotterdam.

7 Vosselman, E.G.J. (1995), Sturing door prestatie-evaluatie of marktwerking, dissertatie Technische Universiteit Eindhoven.

8 Helden, G.J. van, en Theeuwes, J.A.M. (1999), Perspectieven voor management accountingonderzoek, Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, jrg.73, nr. 12, 630-637.

9 Wouters, M.J.F. (2002), Bedrijfseconomische informatievoorziening, inaugurale rede Universiteit Twente.

10 Theeuwes, J.A.M. (1987), Naar een Bedrijfskundige Bedrijfs- economie, inaugurale rede Technische Universiteit Eindhoven; herdrukt in ‘Waarde en Waardering van bedrijfseconomische informatie’, Liber Amicorum ter gelegenheid van het emeritaat van prof.dr. J.A.M. Theeuwes, Technische Universiteit Eindhoven, 2003.

Referenties11 Scapens, R.W. (1999), Broadening the Scope of Management Accounting, Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, jrg. 73, nr. 12, 638-649.

12 Vosselman, E.G.J. • (2000), Naar een multidisciplinair onderwijs in management accounting, Bedrijfskunde, jrg. 72, nr.1, 6-13. • (1999), Van de Leer van de Kostprijs tot Management Accounting, Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, jrg. 73, nr. 1, 5-15.

13 Theeuwes, J.A.M. (1986), Voorzien van informatie, methoden voor informatiebeleidsvorming en informatieplanning, dissertatie Technische Universiteit Eindhoven, (handelseditie: Informatie- planning, Kluwer, 1987).

14 Theeuwes, J.A.M. en Adriaansen, J.K.M. (1994), Towards an integrated accounting framework for manufacturing improvement, International Journal of Production Economics, 36, 85-96.

15 Corbey, M.H. (1995), Logistiek management en management accounting, dissertatie Technische Universiteit Eindhoven.

16 Damme, D.A. van (2000), Distributielogistiek & Financiële Informatie, dissertatie Technische Universiteit Eindhoven.

17 Damme, D.A. van, en Theeuwes, J.A.M. (2001), Kostentoerekening en beslissingsondersteuning met één informatiemodel, Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, jrg. 75, nr. 12, 514-524.

18 Wouters, M.J.F. (1993), Relevant Costs or Full Costs?, dissertatie Technische Universiteit Eindhoven.

19 Wouters, M.J.F. en Verdaasdonk, P.J.A. (2002), Supporting Management Decisions with Ex ante Accounting Information, European Management Journal, Vol. 20, no 1, pp 82-94.

20 Verdaasdonk, P.J.A. (1999), Accounting Information for Operations Management Decisions, dissertatie Technische Universiteit Eindhoven.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes28 29 Van informatie voorzien

21 Verdaasdonk, P.J.A. en Wouters, M.J.F. (2001), A generic accounting model to support operations management decisions, Production Planning & Control, Vol. 12, no 6, 605-620.

22 Www.every-angle.com, Every Angle 3.2 is een standard software gereedschap waarmee managementinformatie over de bedrijfsprocessen uit de SAP/R3 dataverzamelingen kan worden opgevraagd (leverancier is Every Angle Software Solutions BV te Gouda).

23 Muntslag, D.R. (1993), Managing Customer Order Driven Engineering, dissertatie Technische Universiteit Eindhoven.

24 Corbey, M.H. (2002), Prestatiebeloning en Instrumentalisme in Management Control, inaugurale rede Universiteit van Tilburg.

25 Stewart, G.B. (1991), The Quest for Value, Harper Business.

26 Bewerking van de grafieken uit het artikel over KPN in Het Financiële Dagblad, 28 februari 2003.

Jacques Theeuwes (1944) studeerde economische wetenschappen aan de Universiteit van Tilburg, waar hij in 1966 afstudeerde. Twee jaar later behaalde hij het accountantsdiploma. Direct na zijn afstuderen werd hij aangesteld als wetenschappelijk medewerker aan de faculteit Economische Wetenschappen in Tilburg. Sinds 1 juli 1970 werkt hij als wetenschappelijk medewerker aan de faculteit Technische Bedrijfskunde (nu Technologie Management) van de Technische Universiteit Eindhoven op het vakgebied bestuurlijke informatieverzorging. Zijn visie op informatievraagstukken resulteerde in een proefschrift dat in 1987 in de reeks Informatiemanagement werd uitgegeven en als leerboek bij vele opleidingen werd gebruikt. Hij combineerde zijn werk aan de universiteit met advies- en bestuurs-werkzaamheden in het bedrijfsleven. Nadat hij eerder tot universitair hoofddocent werd benoemd, volgde op 1 november 1986 zijn benoeming tot hoogleraar economische waardering en bestuurlijke informatieverzorging. Jacques Theeuwes inspireerde een groep onderzoekers tot de ontwikkeling van de geldstroombenadering. Deze accountingtheorie geeft antwoord op de vraag welke economische informatie relevant is voor operationele besturing van bedrijfsprocessen. Hij concludeerde, dat informatie over de ‘cash-flow-effecten’ van operationele beslissingen relevanter is voor de besturing van bedrijfsprocessen dan ‘cost accounting’-informatie. Diverse succesvolle proefschriften over dit onderwerp kwamen onder zijn leiding tot stand.

Ook was hij vele jaren lid van de kernredactie van het wetenschappelijk Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie en van het tijd-schrift Bedrijfskunde. Hij publiceerde in de loop der jaren vele weten-schappelijke en vakgerichte artikelen en was examinator aan talloze opleidingen op zijn vakgebied (waaronder EMLog, NIVRA en HOFAM). Zijn colleges genoten onder studenten en cursisten uit het bedrijfsleven grote populariteit. Jacques Theeuwes vervulde diverse bestuurlijke functies. Aan de TU/e was hij jarenlang voorzitter van de groep Bedrijfseconomie en Marketing

Curriculum Vitae

prof.dr. J.A.M. Theeuwes30 31 Van informatie voorzien

en opleidingsdirecteur voor Technische Bedrijfskunde (1996-1999). Onder zijn leiding werd in 1998 de herinvoering van een vijfjarig opleidingsprogramma gerealiseerd. Hij legde daarmee de basis voor het nu ingevoerde driejarig bachelorprogramma Technische Bedrijfskunde en de daarop aansluitende tweejarige masterprogramma’s voor Operations Management en Innovation Management.

prof.dr. J.A.M. Theeuwes32

Colofon

Productie:Communicatie Service Centrum TU/e

Fotografie cover:Rob Stork, Eindhoven

Ontwerp:Plaza ontwerpers,Eindhoven

Druk:Drukkerij Lecturis,Eindhoven

ISBN: 90-386-1033-5