gretil.sub.uni-goettingen.degretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1...Jayaditya &...

download gretil.sub.uni-goettingen.degretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1...Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti Based on the ed. by Aryendra Sharma: Kasika - a commentary on

If you can't read please download the document

Transcript of gretil.sub.uni-goettingen.degretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1...Jayaditya &...

Jayaditya & Vamana: KasikavrttiBased on the ed. by Aryendra Sharma:Kasika - a commentary on Panini's grammar by Vamana and Jayaditya.Hyderabad : Osmania University, Sanskrit Academy 1969-1985(Samskrtaparisadgranthavali, 17-)

Input by Ms. Mari Minamino, Kyoto

After extensive reformatting, this GRETIL version still retainssome inconsistencies that cannot be standardized at present, especiallywith regard to sandhi / pausa.

- = word sandhi+ = sentence sandhi## = Bold

REFERENCE SYSTEM (added):PS_n,n.n = Panini-Sutra (Adhyaya,Pada.Sutra)JKv_n,n.n = Jayaditya's Kasikavrtti(*n,n.n) = cross reference[#nnn] = pagination/unspecified numbering (moved behind the next danda where appropriate to avoid interruption of text)

___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a 195long A 249long i 197long I 253long u 198long U 244vocalic r 173vocalic R 227long vocalic r 204vocalic l 202long vocalic l 203velar n 199velar N 167palatal n 164palatal N 165retroflex t 194retroflex T 232retroflex d 172retroflex D 214retroflex n 239retroflex N 215palatal s 211palatal S 193retroflex s 171retroflex S 229anusvara 230capital anusvara 245visarga 247capital visarga 234

Other characters of the REE encoding table are not included.Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search.

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see:www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdfandwww.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf___________________________________________________________________

kikvtti prathamo 'dyya prathama pda

[#1]

vttau bhye tath dhtu-nma-pryaa-diu /viprakrasya tantrasya kriyate sra-sagraha //1//

iy-upasakhynavat uddha-ga vivta-gha-stra-arth /vyutpanna-rpa-siddhir vttir iya kik nma //2//

vykaraasya arra parinihita-stra-kryam etvat /ia parikarabandha kriyate 'sya grantha-krea //3//

[#2]

atha sabda-anusanam ke abdnm? laukikn vaidikn ca /katham anusanam? prakty-di-vibhga-kalpanay smnya-vieavat lakaena /atha kim-artho varnm upadea? pratyhra-artha /pratyhro lghavena stra-pravtty-artha //a i u /a i u ityanena kramea varn-upadiynte akramita karoti pratyhrrtham /tasya grahaa bhavaty ekenauran rapra (*1,1.51) ityakrea /hrasvam avara prayoge savtam /drgha-plutayos tu vivtatvam /te svarya-prasiddhy-artham akra iha stre vivta pratijyate /tasya prayoga-artham a a (*8,4.68) iti stra-ante pratypatti kariyate // k / ity etau varv updiya prv ca-ante kakramita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavati tribhi /aka savare drgha (*6,1.101) ity akrea /iko gua-vddh (*1,1.3) iti-ikrea /ugita ca (*4,1.6) ity ukrea /akra-dayo var pracura-prayoga-viayste sujnam upadee prayojanam /kras tu kpistha eva prayujyate /kpe ca prvatra-asiddham (*8,2.1) iti latvam asiddham /tasya-asiddhatvd kra eva ackryi bhaviyanti iti kim-artham kra upadiyate? latva-vidhnd yni pary ackryi tni kre yath syur iti /kni punastni? pluta svarito dvirvacanam /k3pta-ikha, prakpta, prakptavn iti /yac ca-aaktijam asdhu abda-rupa, tad-anukaraasya-api sdhutvam iyate /tatsthasya-api krasya acakrya-pratipatty-artham kra-upadea kriyate /taka iti prayoktavye akti-vaikalyt kumr taka iti prayukte, tad-anyo 'nukaroti - kumry-taka ity ha iti //e o /e o ity etau varv upadiya ante kramitam karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavaty ekena /ei pararpam (*6,1.94) ity ekrea //

[#3]

ai au c /ai au ity etau varv upadiya prv ca-ante cakramita karoti pratyhra-artham /tasya-grahaa bhavati caturbhi /aca parasmin prva-vidhau (*1,1.57) ity akrea /ica ekco 'm pratyayavac ca (*6,3.68) iti ikrea /eco 'y-av-y-va (*6,1.78) iti ekrea /vddhir daic (*1,1.1) iti aikrea /pratyhre 'nubandhn katham aj-grahaeu na /crd-apradhnatvl-lopa ca balavattara //vareu ye vara-ikade vara-antara-samna-aktayasteu tat-krya na bhavati, tac-chymukrio hi te na punas ta eva /pthak-prayatna-nirvartya hi varam icchanty cry /nuvidhi-la-dea-vinmeu kre pratividhtavyam /nuidhau (*7,4.71) kra-grahaam /ndhatu, ndhu /la-dee kra-grahaam /kpta, kptavn /vinme kra-grahaam /kartm //ha ya va ra /ha ya va ra ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavaty ekena /a-cho 'ti (*8,4.63) ity akrea /aya repho ya-krt para upadiyate /tasya yar-grahaena yay-grahaena ca grahae sati, svarnayati, prtarnayati ity atra yaro 'nunsike 'nunsiko v (*8,4.58) iti anunsika prpnoti /madra-hrada, bhadra-hrada ity atra dvirvacana prpnoti aco ra-h-bhy dve (*8,4.46) iti /kua rathena, vana rathena ity atra anusvrasya yayi parasavara(*8,4.58) iti parasavara prpnoti /na-ia doa /ktau pada-arthe samudye sakl-lakye lakaa pravartate ity etasmin darane yaro 'nunasike 'nunsiko v (*8,4.45) antaratamo bhavati ity evam etat pravarttate /tad-anena gakra-dn akr-adayo ye yath-sva sthnato guata ca ataratam, te sarve vihit /ye tu na sthnata, na api guata, sthna-mtrea gua-mtrea v antaratams te sarve nivartit iti sthna-mtra-antaratamo rephasya akro na bhavati /dvirvacane 'pi rephasya yar-antarbhve sati yarkrya prptam, tat skc-chiena nimitta-bhvena bdhyate iti na dvirucyate repha /anusvrasya yayi parasavara (*8,4.58) ity etad apy anusvra-antaratama sakdeva parasavara vidadhti /na ca rephasya anusvra-antaratama savaro 'sti iti na bhaviyati kua rathena, vana rathena ity atra /a madye visarjanya-jihvmlya-upadhmnynm apy upadea kartavya /kim prayojanam ? urakea, urakea /urapea, urapea /atra a-vyavye iti atva yath syt iti //

[#4]

la /la ity eka varam upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavati tribhi /a-udit-savarasya ca apratyaya (*1,1.69) ity akrea /i-ko (*8,3.57) iti ikrea /iko ya-aci (*6,1.77) iti yakrea /i-grahani sarvi parea akrea /a-grahani tu prvea, a-udit-savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) ity etad-eva-ika parea /atha kim artham ajgrahaam eva-itan-na kriyate? na-iva akyam, anta-sthnm api hi savarn grahaam iyate /saya, ya, yant, sava, va vatsarah, yala, la, lokam, talla,la, lokam ity atra anusvrasya anunsike yayi parasavare kte tasya yar-grahaena grahad dvirvacana yath syd iti /hakra-div-akra uccraa-artha, na anubandha /lakre tv-anunsika pratijyate, tena ur-a rapara (*1,1.51) ity atra ra iti pratyhra-grahal-laparatvam api bhavati //a ma aa na m /a ma a a na ity etn varn upadiya prv ca-ante makramita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavati tribhi /puma khayy-ampare (*8,3.6) ity akrea /halo yam yami lopa (*8,4.64) iti yakrea /amo hrasvd-aci amu nityam (*8,3.32) iti akrea /amant-a iti akrea-api grahaam-asya dyate /kecit-tu sarvy-etni pratyhra-grahani akrea bhavantu iti makram anubandha pratycakate /tath ca sati amo hrasva-adaci amu nityam(*8,3.32) ity atra-gamino jhabhor abhvd-gambhva-pratipattau pratipatti-gaurava bhavati //jha bha /jha bha ity etau varv-upadiya prv ca-ante akrmita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavaty ekena /ato drgho yai (*7,3.101) iti yakrea //gha ha dha /gha ha dha ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavati dvbhym /eka-aco bao bha jha-antasya s-dhvo (*8,2.37) iti bhakra-jhakrbhym //

[#5]

ja ba ga a da /ja ba ga a da ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavati abhi /bho-bhago-agho-aprvasya yo 'i (*8,3.17) ity akrea hai ca (*6,1.114) iti hakrea /na-i-vai kti (*7,2.8) iti vakrea /jhal ja jhai (*8,4.53) iti jakra-jhakrabhym /eka-aco vao bha jha-antasya s-dhv-o (*8,2.37) iti bakrea //kha pha dha ha tha ca a ta v /kha pha dha ha tha ca a ta ity etn varn upadiynte vakramita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavaty ekena /na-chavy-apran (*8,3.7) iti dhakarea /kha-pha-grahaam uttara-artham //ka pa y /ka pa ity etau varv upadiya prv ca-ante yakramita karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavati caturbhi /anusvrasya yayi parasavara (*8,4.58) iti yakrea /maya uo vo v (*8,3.33) iti makrea /jhayo ho 'nyatarasym (*8,4.62) iti jhakrea /puma khayy-ampare (*8,3.6) iti khakrea //a a sa r /a a sa ity enn varn upadiya prv ca-ante rephamitam karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavati pacabhi /yaro 'nynsike 'nunsiko v (*8,4.45) iti yakrea /jharo jhari savare (*8,4.65)iti jhakrea /khari ca (*8,4.55) iti khakrea /abhyse car ca (*8,4.54) iti cakrea /arprv khaya (*7,4.61) iti akrea //ha l /ha ity eka varam upadiya prv ca-ante lakramitam karoti pratyhra-artham /tasya grahaa bhavati abhi /alo 'ntyt prva upadh (*1,1.65) iti akrea /halo 'nantar sayoga (*1,1.7)iti hakrea /lopo vyor vali (*6,1.66) iti vakrea /ralo v-y-upadhad-dhal-de sa ca (*1,2.26) iti rephea /jhalo jhali (*8,2.26) iti jhakrea /ala ig-upadhd ania ka (*3,1.45) iti akrea /atha kim artham upadio 'pi hakra punar upadiyate? kittva vikalpa-ka- ividhayo yath syu iti /snihitv, snehitv ity atra ralo v-y-upadhd-dhal-de sa-ca (*1,2.26) iti kittva v yath syt /lihe alikat iti ala ig-upadhd ania ka (*3,1.45) iti ko yath syt /

[#6]

rudihi, svapihi iti valdi-lakaa i yath syt /adgdhm /jhalgrahaeu ca hakrasya grahaa yath syt /yady evam, ha ya va ra ity atra tarhi kim artham upadiyat? mah hi sa; dev hasanti ity atra a-grahaeu ca a-grahaeuca hakrasya grahaa yath syt /brhmao hasati - hai ca (*6,1.114) ity utva yath syt /ekasmn aaAva dvbh astribhya eva kaam syu /jeyau cayau caturbhyo ra pacabhya alau abhya //iti //iti pratyhraprakaraam /

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.1 ||

_____START JKv_1,1.1:

vddhi-abda sajtvena vidhyate, pratyekam d-aic varn smnyena tad-bhvitnm, atad-bhvitn ca /taparakaraam aij-artham td-api para tapara iti, khavaiakdiu trimtra-caturmtra-prasaga. nivttaye /valyana /aitikyana /aupagava /aupamanyava /lya /mlya /vddhi-prade -- sici vddhi parasmaipadeu (*7,2.1) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.2 ||

_____START JKv_1,1.2:

gua-abda sajtvena vidhyate, pratyekam, ad-e varn smnyena tad-bhvitnm, atad-bhvitn ca /taparakaraa tv iha sarvrtham /tarit /cet /stot /jayanti /aha pace /gua-prade -- mider gua (*7,3.82) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.3 ||

_____START JKv_1,1.3:

paribh iya sthni-niyama-arth /aniyama-prasage niyamo vidhyate /vddhi-guau svasajay iyamau ika eva sthne veditavyau /vakyati -- srvadhtuka-ardhadhtukayo (*7,3.84) agasya gua iti /sa iko eva sthne viditavya /nayati /bhavati /vddhi khalv api -- akrt /

[#7]

ahrt /acait /anait /alvt /astvt /gua-vddh svasajay vidhyete, tatra ika iti etad-upasthita draavyam /ki kta bhavati ? dvityay ah prdurbhvyate /midimjipugantalaghapardhcchidikiprakudrevagena ig vieyate /jusi srvadhtuka-di-gueu ika-aga vieyate /medyate /abighayu /ika iti kim? tsandhy-akara-vyajann m bht /ynam /glyati /umbhit /punar gua-vddhi-grahaa svasajy vidhne niyama-artham /iha m bht -- dyau, panth, sa, imam iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.4 ||

_____START JKv_1,1.4:

dhtv-ekadeo dhtu, tasya lopo yasminn rdhadhtuke tad-rdhadhtuka dhtu-lopa, tatra ye gua-vddh prpnuta, te na bhavata /loluva /popuva /marmja /lolya-dibhyo yaantebhya paca-dy-aci vihite yao 'ci ca (*2,4.74) iti yao luki kte tam eva acam ritya ye gua-vddh prpte tayo pratiedha /dhtu-grahaa kim ? l, lavit /reasi /para na ve /anubandha-pratyaya-lope m bht /rier-hi-sa-arthasya vicpratyaya-lopa udharaa re iti /rdhadhtuke iti kim ? tridh baddho vabho roravti iti /srvadhtuke m bht /ika ity eva - abhji, rga /bahuvrhi-samrayaa kim ? knopayati, preddham //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.5 ||

_____START JKv_1,1.5:

nimitta-saptamy e /kin-nimitte ye gua-vddh prpnuta, te na bhavata /cita, citavn /stuta, stutavn /bhinna, bhinnavn /ma, mavn /iti khalv api - cinuta, cinvanti /ma, mjanti /gakro 'pi atra cartva-bhto nirdiyate /gl-ji-stha ca gstu (*3,2.139) jiu /bhu /ika itym eva - kmayate, laigavyana /mjerajdau satrame vibh vddhir iyate /sa-kramo nma gua-vddhi-pratiedha-viaya /parimjanti,

[#8]

parimrjanti /parimjantu, parimrjantu /laghu-upadha-guasya apy-atra pratiedha /acinavam, asunavam ity dau lakrasya saty api ittve ysuo id-vacana jpakam iti yat-krya tal-lakre iti na bhavati iti //

____________________________________________________________________

START JKv_1,1.6:

## || PS_1,1.6 ||

_____START JKv_1,1.6:

ddh-vevyo ia ca ye gua-vddh prpnuta, te na bhavata /dchyanam, ddyaka /vevyanam, vevyaka /ia khalv api - kait va /rait va /vddhir io na sabhavati iti laghu-upadha-guasya-atra pratiedha //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.8 ||

_____START JKv_1,1.8:

mukha-sahit nsik mukha-nsik, tay ya uccryate vara so 'nunsika-sajo bhavati /o 'nunsika chandasi (*6,1.126) /abhra apa /gabhra ugraputre /ca na indra /mukha-grahana kim ? anusvrasya-iva hi syt /nsika-agrahaa kim ? kacaatapn m bht /anunsika-prade - o 'nunsika chandasi (*6,1.26) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.9 ||

_____START JKv_1,1.9:

tulya-abda sada-paryya /sye bhavam-sya tlv-di-sthnam /prayatana prayatna spaata-dir vara-gua /tulya sye prayatno yasya varasya yena varena saha sa samnajtya prati savarasajo bhavati /

[#9]catvra bhyantar prayatn savarasa jym ryante -- spat, at-spat, savtat, vivtat ca iti /a a a iti trayo 'kr udtta-anudtta-svarit pratyeka snunsik niranunsik ca hrasva-drgha-pluta-bhedd adaa dh bhidyante /tath i-vara, tath u-vara, tath -vara /-varasya drgh na santi, ta dvdaa-bhedam cakate /sandhy-akar hrasv na santi, tny api dvdaa-prabhedni /antasth dviprabhed, rephavarjit yaval snunsik niranunsikca /rephoma savar na santi /vargyo vargyea savara /dagram /khavgram /sya-grahaa kim ? kacaatapn bhinna-sthnn tulya-prayatnn m bht /ki ca syt ? tarpt, tarptum ity atra jharo jhari savare (*8,4.65) iti pakrasya takre lopa syt /prayatna-grahaa kim ? icuyan tulya-sthnn bhinna-jtyn m bht /ki ca syt ? arucyotati ity atra jharo jhari savare (*8,4.65) iti akrasya cakre lopa syt /rkra-krayo savarasj vaktavy /hotkra /hotkra /ubhayo varasya varasya ca ntaratama savaro drgho nsti iti rkra eva drgho bhavati /savara-prade - aka savare drgha (*6,1.101) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.10 ||

_____START JKv_1,1.10:

ac ca hal ca, aj-jhalau /tulya-sya-prayatnv api aj-jhalau paraspara savarasajau na bhavata /avara-hakrau daahasta, ivara-akrau-dadhi tam, savaradrghatva na bhavati /vaipo matsya, nauha carma iti yasya-iti ca (*6,4.148) iti lopo na bhavati //

____________________________________________________________________

[#10]

## || PS_1,1.11 ||

_____START JKv_1,1.11:

t t et ity evam-anta dvivacana abda-rpa pragrhya-saja bhavati /agn iti /vyu iti /mle iti /pacete iti /d-det iti kim ? vkv atra /plakv atra /dvivacanam iti kim ? kumry-atra /kiory-atra /taparakaraam asadeha-artham /praghya-prade - pluta-praghy aci nityam (*6,1.125) ity evam daya /d-dn praghyatve mavdn pratiedho vaktavya /mavorasya lambete priyau vatsatarau mama /dampatva /jampatva /rodasva //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.12 ||

_____START JKv_1,1.12:

adasa sambadh yo makras-tasmt pare d-deta pragrhya-saj bhavanti /am atra /am sate /am atra /am ste /ekrasya udharaa na asti /adasa iti kim? amyatra /dimyatra /mt iti kim ? amuke 'tra //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.13 ||

_____START JKv_1,1.13:

e ity etat praghya-saja bhavati /kim-ida e iti ? supm dea chandasi /na yume vjabandhava /asme indr-bhaspat /yume iti /asme iti /tve rya /me rya /tve iti /me iti /chndasam etad eva-ikam udharaam - asme indr-bhaspat iti /tatra tath pht /itarat tu laukikam anukaraam - yume iti, asme iti, tve iti, me iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.14 ||

_____START JKv_1,1.14:

eka-ca asvac-ca ekc, nipto ya ekc -varjita sa praghya-sajo bhavati /a apehi /i indra paya /u uttiha / eva nu manyase / eva kila tat /nipta iti kim ? cakratra /jahrtra /ekc iti kim ? prgnaye vcamraya /an iti kim ? udakntt, odakntt /ad-arthe triy-yoge mary-adbhividhau ca ya /etam-ta ita vidyd vkya-smaraayor-ait //

____________________________________________________________________

[#11]

## || PS_1,1.15 ||

_____START JKv_1,1.15:

nipta iti vartate /tasya-ukrea tadanta-vidhi /odanto yo nipta sa praghya-sajo bhavati /ho iti /utho iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.16 ||

_____START JKv_1,1.16:

ot iti vartate /sambuddhi-nimitto ya okra sa kalyasya cryasay matena pnaghya-sajo bhavati, iti-abde anre avaidike parata /vyo iti, vyav-iti /bhno iti, bhnav-iti /sambuddhau iti kim ? gav ity ayam-ha /atra anukrya-anukaraayo bhedasya avivakitatvt, asaty-arthavattve vibhaktir-na bhavati /kalya-grahaa vibh-artham /itau iti kim ? vyo 'tra /anre iti kim ? et g brahama-bandha ity abravt //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.17 ||

_____START JKv_1,1.17:

kalyasya-itau anre iti vartate /ua praghya-saj bhavati itau kalyasya cryasya matena /kalyasya iti vibha-artham /u iti, viti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.18 ||

_____START JKv_1,1.18:

ua iti vartate /ua itv-anre ity ayam-deo bhavati drgho 'nunsikaca, klyasya matena praghya-sajakaca /kalyasya grahaa vibh-artham iha apy anuvartate /tena tri rpi bhavanti - u iti, viti, iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.19 ||

_____START JKv_1,1.19:

klyasya-itv-anre iti nivttam /dantam danta ca abda-rpa saptamy-arthe vartamna praghya-saja bhavati /adhyasy mmak tan /mmaky tanvm iti prpte, mkym mmak iti, tanvm tan iti /somo gaur adhi rita /dtau iti kim ? priya srye priyo agn bhavti /agni-abdt parasy saptamy dea /saptam-grahaa kim ? dht, mat, suut - dhty, maty, suuty iti prpte /artha-grahaa kim ? v-apy ava /nadyti /taparakaraam asandeha-artha /

[#12]

d-tau saptam-ity eva lupte 'rtha-grahad bhavet /prvasya cet savaro 'svmbhva prasajyate //1//

vacandy-atra drghatva tatra api saras yadi /jpaka syt tad-antatve m v prvapadasya bht //2 //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.20 ||

_____START JKv_1,1.20:

d-rp catvro dhtava, dh-rpau ca dvau dbdaipau varjayitv ghu-sajak bhavanti /ud - praidadti /d - praidt /do - praidyati /de - praidayate /udh - praidadhti /dhe - praidhayati vatso mtaram /adp iti kim ? dp lavane - dta barhi /daip odhane - avadta mukham /ghu-prade - ghu-m-sth-g-p-jahti-s hali (*6,4.66) ityevamdaya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.21 ||

_____START JKv_1,1.21:

asahyasay dyanta-upadini kryi na sidhyanti iti ayam-atidea rabhyate /saptamy-arthe vati /dv-iva ante iva ekasminn-api krya bhavati /yath kartavyam ity atra pratyaya-dy-udttatva bhavati, evam aupagavam ity atra api yath syt /yath vkbhym ity atra ato 'gasya drghatvam evam bhym, ity atra api yath syt /ekasminn-iti kim /sabhsannayane bhava sbhsannayana, kram ritya vddha-saj na bhavati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.22 ||

_____START JKv_1,1.22:

tarap tamap ity etau pratyayau gha-sajau bhavata /kumritar /kumaritam /brhmaitar /brhmaitam /gha-prade - gha-rpa-kalpa-cela-bruva-gotra-mata-hateu yo 'nekco hrasva (*6,3.43) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.23 ||

_____START JKv_1,1.23:

bahu gaa vatu ity eta sakhy-saj bhavanti /bahuktva /bahudh /bahuka /bahua /gaaktva /gaadh /gaaka /gaaa /tvatktva /tvaddh /tvatka /tvaccha /katiktva /katidh /katika /katia /bahu-gaa-abdayor vaipulye saghe ca vartamnayor iha grahaa nsti, sakhy-vcinor eva /bhrydn nivtty-artha sakhy-saj vidhyate /

[#13]

ardha-prva-padaca praa-pratyaynta sakhy-sajo bhavati iti vaktavya samsakan vidhy-artham /ardha-pacama-rpa /ardha pacama yem iti bahuvrhau kte ardha-pacamai rpai krta /taddhita-artha-iti samsa /tatra dik-sakhye sajym (*2,1.50) ity anuvttes tata sakhy-prvasya dvigu-sajy rpd a anyatarasym (*5,1.26) iti a ha ca /adhyardha-prva-dvigor lug-asajym (*5,1.28) iti luk /ardha-pacamaka /sakhy-prade-sakhy vayena (*2,1.19) ity evam daya //

____________________________________________________________________

[#12]

## || PS_1,1.24 ||

_____START JKv_1,1.24:

str-liga-nirdet sakhya iti sambadhyate /

[#13]

a-krnt na-krnt ca y sakhy s a-saj bhavati /a-krnt tvat--a tihanti /a pye /na-krnta-paca /sapta /nava /dasa /anta-grahaam aupadeika-artham /tena-iha na bhavati - atni, sahasri /anm ity atra nu bhavati /a-prade--abhyo luk (*7,1.22) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.25 ||

_____START JKv_1,1.25:

atyant y sakhy s a-saj bhavati /kati tihanti /kati paya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.26 ||

_____START JKv_1,1.26:

kta ca ktavatu ca kta-ktavat pratyayau nih-sajau bhavata /kta /ktavn /bhukta /bhuktavn /ka-kra kit-krya-artha /ukra ugit-krya-artha /nih-prade-- vdito nihym (*7,2.14) ityevamdaya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.27 ||

_____START JKv_1,1.27:

sarva-abda dir ye tni-imni sarva-adni sarvanma-sajni bhavanti /sarva, sarvau, sarve /sarvasmai /sarvasmt /sarvem /sarvasmin /sarvaka /viva, vivau, visve /vivasmai /vivasmt /vivem /vivasmin /vivaka /

[#14]

ubha /ubhaya /ubha-abdasya sarvanmatve prayojanam-- sarvanmnas-ttya ca (*2,3.27) iti /ubhbhy hetubhy vasati, ubhayo hetvo vasati /ubhaye /ubhayasmai /ubhayasmt /ubhyem /ubhayasmin /atara, atama /katara, katama /katarasmai, katamasmai /itara /anya /anyatara /itarasmai /anyasmai /anyatarasamai /tva-abdo 'nya-vc svara-bhedd dvi pahita /eka udtta /dvityo 'nudtta /kecit takrntameka pahanti /tva tvat iti dvv api ca anudtu iti smaranti /nema--nemasmai /vakyamena jasi vibh bhavati /neme, nem iti /sama--samasmai /katha yath-sakhyam anudea samnm (*1,3.10), same dee yajeta iti /samasya sarva-abda-paryyasya sarvanma-sj iyte, na sarvatra /sima--simasmai /prva-para-avara-dakia-uttara-apara-adhari vyavasthym asajym (*1,1.34) /svam ajti-dhana-khym (*1,1.35) /antara bahiryogopsavynayo (*1,1.36) /tyad, tad, yad, etad, idam, adas, eka, dvi, yumad, asmad, bhavatu, kim /sarvdi /sarvanma-prade-- sarvanmna smai (*7,1.14) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.28 ||

_____START JKv_1,1.28:

na bahuvrhau (*1,1.29) iti pratiedha vakyati /tasmin nitye pratiedhe prpte vibh-eyam rabhyate /di samsa dikamsa /dig-upadie samse bahuvrhau vibh sarvdni sarvanma-sajni bhavanti /uttara-prvasyai, uttara-prvyai /dikia-prvasyai, dakia-prvyai /dig-grahaa kim ? na bahuvrhau (*1,1.29) iti pratiedha vakyati, tatra na jyate kva vibh, kva pratiedha iti /dig-grahae puna kriyame jyate dig-upadia-samse vibh, anyatra pratiedha iti /samsa-grahaa kim ? samsa eva yo bahuvrhi, tatra vibh yath syt /bahuvrhivad bhvena yo bahuvrhi, tatra m bht /dakia-dakiasyai dehi /bahuvrhau iti kim ? dvandve vibh m bht /dakia-uttara-prvm iti dvandve ca (*1,1.32) it nitya pratiedho bhavati //

____________________________________________________________________

[#15]

## || PS_1,1.29 ||

_____START JKv_1,1.29:

sarvanma-sajy tad-anta-vidher abhyupagamd bahuvrher api sarva-dy-antasay saj syt iti pratiedha rabhyate /bahuvrhau samse sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti /priyavivya /priyobhyya /dvyanyya /tryanyya /iha ca, tvat-kapitka, mat-kapitka ity-akaj na bhavati /bahuvrhau iti vartamne punar-bahuvrhi-grahaa bhta-prvamtre 'pi pratiedho yath syt, vastrntara-vasanntar iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.30 ||

_____START JKv_1,1.30:

tty-samse sarva-dni sarvanma-sajni na bhavanti /msa-prvya /savatsara-prvya /dvyaha-prvya /tryaha-prvya /samse iti vartamne puna sammasagrahaa tty-samsa-artha-vkye 'pi pratiedho yath syt /msena prvya /prva-sada-sama-na-artha-kalaha-nipua-mira-lakai (*2,1.31) iti ttya-asamsa pratipada vakyati, tasya-ida grahaam /na yasya kasyacit tty-samsasya /kart karae kt bahulam (*2,1.32) iti-tvayak Ktam, mayak ktam //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.31 ||

_____START JKv_1,1.31:

dvandve ca samse sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti /prva-aparm /katara-katamnm //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.32 ||

_____START JKv_1,1.32:

prvea nitye pratiedhe prpte jasi vibh rabyate /dvandve samse jasi vibh sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti /katarakatame, katarakatam /jasa krya prati vibh, akaj hi na bhavati - katarakatamak //

____________________________________________________________________

[#16]

## || PS_1,1.33 ||

_____START JKv_1,1.33:

vibh jasi (*1,1.32) iti vartate /dvandve iti nivttam /prathama carama taya alpa ardha katipaya nema ity ete jasi vibh sarvanma-saj bhavanti /prathame, pratham /carame, caram /dvitaye, dvitay /alpe, alp /ardhe, ardh /katipaye, katipaya /neme, nem /taya iti tayap pratyaya /ini prtipadikni /tatra nema iti sarvdiu pahyate, tasya prpte vibha, anyem aprpte /ubhaya-abdasya tayap-pratyaya-antasya gane phn nity sarvanma-saj iha api jaskrya prati vibh /kkacoryath-yoga vtti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.34 ||

_____START JKv_1,1.34:

prva para avara dakia uttara apara adhara ity-e gae pht prvea nityy sarvanma-sajy prpty jasi vibh rabhyate /prvdni vibha jasi sarvanma-sajni bhavanti vyavasthym asajym /svbhidheya-apekvadhiniyamo vyavasth /prve, prv /pare, par /avare, avar /dake, dak /uttare, uttar /apare, apar /adhare, adhara /vyavasthym iti ki ? daki ime gthak /prav ityartha /asajym iti kim ? uttar kurava /satym eva vyavasthym iya te saj //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.35 ||

_____START JKv_1,1.35:

atra api nity sarvanma-saj prpt jasi vibhyate /svam ity etac-chabda-rpa jasi vibh sarvanma-saja bhavati , na cej jtidhanayo sajrpea vartate /sve putr, sv putr /sve gva, sv gva /tmy ity artha /jti-pratiedha iti kim ? dhmyanta iva ali prajvalanti iva sahat /ulmukni iva me 'm sv jtayo bharatar abha //

adhankhyym iti kim ? prabht sv na dyante, prabhta sv na bhujyante /prabhtni dhanni ity artha //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.36 ||

_____START JKv_1,1.36:

atra api prvea nity sarvanma-saj prpt s jasi vibhyate /antaram ity etac-chabda-rpa vibh jasi sarvanma-saja bhavati bahiryoge upasavyne ca gamyamne /antare gh, antar gh /nagarabhycldigh ucyante /

[#17]

upasvyne--antare ak, antar ak /upasavyna paridhnyam ucyate, na prvarayam /bahiryoga-upasavynayo iti kim ? anayo grmayor antare tpasa prativasati /tasminn antare tny udakni /madhyapradea-vacano 'ntara-abda /gaa-strasya ca-ida pratyudharaam /apuri iti vaktavyam /antary puri vasati /vibh-prakarae tyasya v itsu sarvanma-saj ity upasakhynam /dvityasmai, dvityya /ttyasmai, ttyya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.37 ||

_____START JKv_1,1.37:

svardni abda-rpi niptca avyaya-sajni bhavanti /svar, antar, prtar, ete anta-udtt pahyante /punar dy-udtta /sanutar, uccais, ncais, anais, dhak, rt, te, yugapat, pthak, ete 'pi sanutarprabhtayo 'ntodtt pahyante /hyas, vas, div, rtrau, syam, ciram, mank, at, joam, tm, bahis, vis, avas, adhas, samay, nika, svayam, m, naktam, na, hetau, addh, iddh, smi, ete 'pi hyasprabhtayo 'ntodtt pahyante /vat-vadantam avyaya-saja bhavati /brhmaavat /katriyavat /san, sant, sanat, tiras, ete dy-udtt pahyante /antar-ayamantodtta /antarea, jyok, kam, am, san, sahas, vin, nn, svasti, svadh, alam, vaa, anyat, asti, upu, kam, vihyas, do, mudh, mithy /ktvtosukasuna, knma-krnta, sandhy-akarnta, avyaybhva ca /pur, mitho, mithas, prabhukam, ryahalam, abhkam, skam, srdham, samama, namas, hiruk, tasildi taddhita edhcparyanta, astas, ktvasuc, suc, s-thlau, cvyarthca, am, m, pratn, pran, svardi /nipt vakyante--prg-rvarn-nipt (*1,4.56) iti /ca, v, ha, aha, eva, evam ity-daya /avyaya-prade-- avyayd p-supa (*2,4.82) ity evam daya /avyayam ity anvartha-saj /

[#18]sada triu ligeu sarvsu ca vibhaktiu /vacaneu ca sarveu yanna vyeti tad-avyayam //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.38 ||

_____START JKv_1,1.38:

taddhitnta abdo 'sarva-vibhakti avyaya-sajo bhavati /yasmt na sarva-vibhakter utpatti so 'sarva-vibhakti /tata, yata, tatra, yatra, tad, yad, sarvad, sad /taddhita iti kim ? eka, dvau, bahava /asarva-vibhakti iti kim ? aupagava, aupagavau, aupagav //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.39 ||

_____START JKv_1,1.39:

kd yo ma-kra-anta, ej-anta ca tad-anta abda-rpam avyaya-saja bhavati /svdu-kra bhukte /sampanna-kra bhukte /lavaa-kra bhukte /ejanta-vake rya /t vmee rathnm /tve dakya jvase /jyok ca srya de /vake iti vace tum-arthe se-sen-ase (*3,4.9) iti se-pratyaye kutve atve ca kte rpam /ee iti ia se-pratyaye gue atve ca kte rpam /jvase iti jve ase pratyaye rpam /de iti de ken-pratyayo niptyate - de vikhye ca (*3,4.11) iti /anta-grahaam aupadeika-pratipatty-artham /iha m bht - dhaye, cikrave, kumbha-krebhya iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.40 ||

_____START JKv_1,1.40:

ktv, tosun, kasun, ity evam anta abda-rpam avyaya-saja bhavati /ktv /htv /tosun -- vyuy pur sryasyodeto rdheya /pur vatsnmapkartto /bhva-lakae sth-i-k-vadi (*3,4.16) iti ia, ka ca tosun pratyaya /kasun -- spi-tdo kasun (*3,4.17) /pur krrasya vispo virapin /pur jatrubhya tda //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.41 ||

_____START JKv_1,1.41:

avyay-bhva-samso 'vyaya-sajo bhavati /ki prayojanam ? lu-mukha-svara-upacr /luk - upgni, pratyagni alabh patanti /mukha-svara- upgnimukha, pratyagnimukha /mukha sva-agam (*6,2.167) ity uttarapada-anta-udttatva prptam, na-avyaya-dik-abda (*6,2.168) iti pratiidhyate /tasmin pratiiddhe prvapada-prakti-svara eva bhavati /[#19]

upacra - upapaya-kra, upapaya-kma /visarjanya-sthnikasya sa-krasya upacra iti saj /tatra avyaybhvasya avyayatve ata k-kami-kasa-kumbha-ptra-ku-kar-v anavyayasya (*8,3.46) iti paryudsa siddho bhavati /sarvam ida ka svara-adv api pahyate /punar vacanam anityatvajpana-artham /tena aya krya-niyama siddho bhavati /iha ca -- pur sryasyodetor-dheya, pur krrasya vispo virapin iti na la-u-uka-avyaya-nih-khal-artha-tnm (*2,3.69) iti ah-pratiedho na bhavati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.42 ||

_____START JKv_1,1.42:

i ity etat sarvanma-sthnasaja bhavati /kim ida i iti ? ja-aso i (*7,1.20) iti i dea /kuni tihanti /kuni paya /dadhni /madhni /trapi /jatni /sarvanma-sthna-prade-- sarvanma-sthne ca asambuddhau (*6,4.8) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.43 ||

_____START JKv_1,1.43:

su iti paca vacanni sarvanma-sthna-sajni bhavanti napusakd anyatra /napusake na vidhi, na pratiedha /tena jasa e sarvanma-sthna-saj prvea bhavaty eva /rj, rjnau, rjna /rjnam, rjnau /su iti kim ? rja paya /anapusakasya iti kim ? sman, veman //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.44 ||

_____START JKv_1,1.44:

na iti pratiedha, v iti vikalpa /tayo pratiedha-vikalpayo vibh iti saj bhavati /iti-karao 'rtha-nirdea-artha /vibh-pradeeu pratiedha-vikalpv upatihete /tatra pratiedhena samkte viaye pacd vikalpa pravartate /ubhayatra-vibh prayojayanti /vibh ve (*6,1.30) uva, ivya /uuvatu, iviyatu /vibh-prade - vibh ve (*6,1.30) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,1.45 ||

_____START JKv_1,1.45:

ik yo yaa sthne bhto bhv v tasya saprasraam ity e saj bhavati /yaj --i am /vap -- uptam /graha -- ghtam /kecid ubhayath stram ida vycakate vkya-artha saj, vara ca iti /ig-yaa yo vkya-artha sthny-dea-sambandha-lakaa sa samprasraa-sajo bhavati, ya-sthnika ig-vara sa samprasraa-sajo bhavati iti /tatra vidhau vkya-artha upatihate yaa samprasraa putra-patyos tatpurue (*6,1.13) vaso samprasraam (*6,4.131) iti /

[#20]

anuvde vara samprasrac ca (*6,1.108) iti /sakhyta-anuded iha na bhavati - adhitarm iti /dyubhym ity atra diva ut (*6,1.131) iti taparakarad drgho na bhavati /samprasraa-prade - vaso samprasraam (*6,4.131) ity evam daya //dyantau a-kitau (*1,1.46) di it bhavati, anta kit bhavati ash-nirdiasya /lavit /muo bhayate /itprade - rdhadhtukasya+i val-de (*7,2.35) ity evam daya /kit-prade - bhiyo hetubhaye uk (*7,3.40) ity evam daya //midaco 'ntyt para (*1,1.47) /aca iti nirdhrane ah /jtau ca+idam ekavacanam /ac sanivinm antyd aca paro mit bhavati /sthneyoga - pratyaya paratvasya ayam apavda /viruaddhi /mucati /paysi /mitprade - rud-dibhya nam (*3,1.78) ity evam daya /masjer antyt prva num-am-icchanty anuaga-sayoga-di-lopa-artham /magna /magnavn /makt /maktum //eca ig-ghrasva-dee (*1,1.48) /eco hrasva-dee kartavye ik eva hrasvo bhavati, na anya /rai-atiri /nau-atinu /go-upa gu /eca iti kim ? atikhava /atimla /hrasva-dee iti kim ? de3vadatta /devada3tta //ah sthne-yog (*1,1.49) /paribh iya yoga-niyama-arth /iha stre y ah aniyata-yog ryate, s sthne-yog-iva bhavati, na-anya-yog /sthne-yogasya nimitta-bhte sati s pratipattavy /sthna-abda ca prasaga-vc /yath-darbh sthne arai prastaritavyam iti darbh prasage iti gamyate /evam iha api aste sthne prasage bhr bhavati /bhavit /bhavitum /bhavitavyam /bruva prasage vacirbhavati /vakt /vaktum /vaktavyam /prasage sambandhasya nimitta-bhte bruva iti ash /

[#21]

bahavo hi ahy-arth- sva-svmy-anantara-sampa-samha-vikra-avayava-ady /tatra yvanta abde sambhavanti teu sarveu prapteu niyama kriyate ah sthne-yog iti /sthne yogo 'sy iti vyadhikarao bahuvrhi /ata eva niptanc ca saptamy aluk //sthne 'ntaratama (*1,1.50) /sthne prpyamnm antaratam deo bhavati sadatama /kuta ca abdasya antaryam ? sthna-artha-gua-pramata /sthnata - aka savare drgha (*6,1.101) /dagram /ypgram /dvayor akrayo kahya eva drgha a-akro bhavati /arthata - vata ca asau yuvati ca vtaya-yuvati /puvad-bhvena antaratama puabdo 'tidiyate /guata-pka /tyga /rga /cajo ku ghiyato (*7,3.52) iti ca-krasya alpa-prasya aghoasya tda eva ka-kro bhavati /ja-krasya ghoavato 'lpa-prasya tda eva ga-kra /pramata - anumai /ambhym /adaso 'ser dd u do ma (*8,2.80) iti hrasvasya hrasva, drghasya drgha /sthne iti vartamne puna sthne grahaa kim ? yatra anekam ntarya sambhavati tatra sthnata eva ntarya balyo yath syt /cet, stot /

[#21]

pramato '-kro gua prpta, tatra sthnata ntaryd ekraukrau bhavata /tamb-grahaa kim ? vg ghasati /triub bhasati /jhayo ho 'nyatarasym (*8,4.62) iti ha-krasya prva-savare kriyame somaa soma iti dvity prasakt, ndavato ndavanta iti tty, tamab-grahad ye somo ndavanta ca te bhavanti caturth //ura rapara (*1,1.51) /u sthne a prasajyamna eva raparo veditavya /kart /hart /kirati /girati /dvaimtura /traimtura /u iti kim ? kheyam /geyam /an-grahaa kim ? su-dhtur aka ca (*4,1.97) - saudhtaki //alo 'ntyasya (*1,1.52) /ah-nirdiasya ya ucyate dea, so 'ntyasya ala sthne veditavya /id goy (*1,2.50) - paca-goi /daa-goi //

[#22]

ic ca (*1,1.53) /it ca ya dea so 'neka-al api alo 'ntyasya sthne bhavati /na to dvanve (*6,3.25) - hot-potrau /mt-pitarau /ttai it-karaasya gua-vddhi-pratiedha-arthatvt sarva-dea tta bhavati /jvatd bhavn /jvatt tvam //de parasya (*1,1.54) /parasya krya iyamam der ala pratyetavyam /kva ca parasya kryam iyate ? yatra pacam-nirdea /tad yath-dsa (*7,2.83) - sno yajate /dvy-antar-upasargebho 'pa t (*6,3.97) - dvpam /antarpam /pratpam /sampam //aneka-al it sarvasya (*1,1.55) /aneka-al ya dea it ca, sa sarvasya ah-nirdiasya sthne bhavati /aster bh (*2,4.52)-bhavit /bhavitum /bhavitavyam /it khalv api - ja-aso i (*7,1.20) -kuni tihanti /kuni pasya //sthnivad-deo 'n-al-vidhau (*1,1.56) /sthny-deayo pthaktvt sthny-raya kryam dee na prpnoti ity ayam-atidea rabhyate /sthnin tulya vartate iti sthnivat /sthnivad-deo bhavati sthny-rayeu kryev anal-rayeu, sthny-alrayi kryi varjayitv /na alvidhir analvidhi ity artha /kim udharaam ? dhtv-aga-kt-taddhita-avyaya-sup-ti-pad-ade /dhtv-deo dhtuvad bhavati /aster bh (*2,4.52) /bruvo vaci (*2,4.53) /rdhadhtuka-viaye prg eva-deeu kteu dhto (*3,1.91) iti tavya-dayo bhavanti /bhavit /bhavitum /bhavitavyam /vakt /vaktum /vaktavyam /aga-deo 'gavad bhavati - kena /kbhym /kai /kima ka (*7,2.103) iti ka-dee kte 'ga-ray ina-drghatva-aisbhv bhavanti /kd-dea kdvad bhavati - praktya /prahtya /ktvo lyab-dee kte hrasvasya piti kti tuk (*6,1.71) iti tug bhavati /[#23]

taddhita-dea taddhitavad bhavati - ddhikam /adyatanam /kt-taddhita-sams ca (*1,2.46) iti prtipadika-saj bhavati /avyaya-deo 'vyayavad bhavati - prastutya /prahtya /upahtya /upastutya /avyaydpsupa (*2,4.82) iti sublug bhavati /subdea subvad bhavati - vkya /plakya /supi ca (*7,3.102) iti drghatva bhavati /ti-dea tivad bhavati--akurutm /akurutam /sup-ti-anata padam (*1,4.14) iti pada-saj bhavati /pada-dea padavad bhavati -- grmo va sva /jana-pado na svam /padasya (*8,1.16) iti rutva bhavati /vat-karana kim ? sthn deasya saj m vijyi iti /sva-rayam api yath syt /o yama-hana (*1,3.28) - hata, vadhia iti tmanepadam ubhayatra api bhavati /dea-grahaa kim ? numnikasya apy deasya sthnivadbhvo yath syt /pacatu - eru (*3,4.86) /anal-vidhau iti kim ? dyupathitad-de na sthnivad bhavanti /dyau, panth, sa iti /hal-y-bbho drght su-ti-sy-apkta hal (*6,1.68) iti su-lopo na bhavati //aca parasmin prva-vidhau (*1,1.57) /prvan al-vidhau sthnivad-bhva ukta /al-vidhy-artham-idam-rabhyate /dea sthnivat iti vartate /aca iti sthni-nirdea /parasmin iti nimitta-saptam /prva-vidhau iti viaya-saptam /aj-dea paranimittaka prvavidau kartavye sthnivad bhavati /paayati /avadht /bahukhavaka /paumcae iti icii-lope kte tasya sthnivad-bhvt ata upadhy (*7,2.116) iti vddhir na bhavati /avadht -- ato lopasya sthnivad-bhvad ato hal-der lagho (*7,2.7) iti halanta-laka vddhir na bhavati /bahukhavaka iti po 'nyatarasym (*7,4.15) iti hrasvasya sthnivad-bhvd hrasvnte 'ntyt prvam (*6,2.174) iti svaro na bhavati /aca iti kim ? prana /krm /gatya /prana iti pracche napratyaye c-c-v-o -anunsike ca (*6,4.19) iti cha-krasya a-kra paranimittakas tuki kartavye na sthnivad bhavati /krm iti jhalo jhali (*8,2.26) iti sico lopa paranimittaka ke a-krasya aho ka si (*8,2.41) iti ka-kre kartavye na sthnivad bhavati /gatya iti v lyapi (*6,4.38) ity anunsika-lopa paranimittaka tuki kartavye na sthnivad bhavati /parasmin iti kim ? yuvajni vadhjni /vaiyghrapadya /ddhye /yuvajni iti jyy ni (*5,4.134) na paranimittaka, tena ya-lope na sthnivad bhavati /vaiyghrapadya iti na paranimittaka pdasya antalopa padbhva na pratibadhnti /ddhye iti ddha uttamapurua-ikavacane eretvasya-aparanimittakatvd yi-i-varayor ddh-vevyo (*7,4.53) iti lopo na bhavati /

[#24]

prva-vidhau iti kim ? he gau /bbhravy /naidheya /he gau iti vddhir aj-dea sambuddhi-lope kartavye na sthnivad bhavati /bbhravy iti bbravyasya am cchtr iti vddhc cha (*4,2.114) iti cha /halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-kral-ope kartavye av-deo na sthnivad bhavati /naidheya -- to lopa ii ca (*6,4.64) ity -kra-lopa, ita ca ania (*4,1.122) iti dvy-aj-lakae pratyaya-vidhau na sthnivad bhavati //na padnta-dvirvacana-vare-ya-lopa-svara-savara. anusvra-drgha-ja-car-vidhiu (*1,1.58) /prvea atiprasakta sthnivad-bhva eteu vidhiu pratiidhyate /padnta-vidhi praty-aj-deo na sthnivad bhavati /kau sta /yau sta /tni santi /yani santi /na-sor al-lopa kiti srvadhtuke iti paranimittaka, sa prva-vidhv v-dee ya-dee ca kartavye sthnivat syt, asmd vacann na bhavati /dvirvacana-vidhi -- dvirvacana-vidhi prati na sthnivad bhavati /daddhyatra /maddhvatra /ya-dea paranimittaka, tasya sthnivad-bhvt anaci ca (*8,4.47) iti dha-krasya dvirvacana na syd asmd vacand bhavati /varevidhi -- vare yo 'j-dea sa prva-vidhi prati na sthnivad bhavati /apsu yyvara pravapeta pin /yte ya-antt ya ca yaa (*3,2.176) iti varaci kte ato lopa (*6,4.48) para-nimittaka, tasya sthnivattvd ato lopa ii ca (*6,4.64) ity -kra-lopa syd, asmd vacann na bhavati /ya-lopa-vidhi -- ya-lopa-vidhi pratyaj-deo na sthnivad bhavati /kati /kayate ktini kte, ato lopa paranimittaka, lopo v-yor vali (*6,1.66) iti yalope sthnivat syd asmd vacann na bhavati /svara-vidhi -- svara-vidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati /cikraka /jihraka vuli kte ato lopa paranimittaka, liti (*6,1.193) pratyayt prvam udttam, iti svare kartavye na sthnivad bhavati iti /savara-vidhi -- savara-vidhi prati ajdeo na sthnivad bhavati /ihi /pihi /ie pieca lo-madhyama-purua-ikavacane rud-dibhya nam (*3,1.78) /hitvadhitvautvajatveu kteu, nasor al-lopa kiti srvadhtuke paranimittaka, anusvrasya yayi parasavare kartavye na sthnivad bhavati /

[#25]

anusvra-vidhi -- anusvra-vidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati /ianti /pianti /na ca apadntasya jhali (*8,3.24) iti anusvre kartavye nasorallopa na sthnivad bhavati /drgha-vidhi -- drgha-vidhi prati ajdeo na sthnivad bhavati /pratidvn /pratidvne /pratidivan ity etasya bhasya (*6,4.129) ity adhiktya ttya-ikavacane caturthy-ekavacane ca allopo 'na (*6,4.134) ity a-kra-lopa paranimittaka, tasya sthnivadb-hvd hali ca (*8,2.77) iti drghatva na syt, na hy aya va-kro hal-para iti, asmd vacand bhavati /ja-vidhi -- ja-vidhi praty-aj-deo na sthnivad bhavati /sagdhi ca me sapti ca me /babdh te har dhn /ade ktini bahula chandasi (*2,4.39) iti ghas-la-dea /ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) ity upadhal-opa /jhalo jahli (*8,2.26) iti sa-kra-lopa /jhaas ta-thor dho 'dha (*8,2.40) iti dhatvam /upadh-lopasya sthnivattavt jhal jas jhasi (*8,4.53) iti gha-krasya jatva na syt, asmd vacand bhavati /saman gdhi /samnasya sabhva /sagdhi /babdhm iti bhaser-lo-dvivacane apa slu, dvirvacanam, abhysa-kryam, ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) iti upadh-lopa, jhalo jhali (*8,2.26) it sa-kra-lopa, jhaas ta-thor dho 'dha (*8,2.40) iti dhatvam /upadha-lopasya sthnivattvt jhalm ja jhai (*8,4.53) iti jatva na syt, asmd vacand bhavati /carvidhi -- carvidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati /jakatu /jaku /akan pitaro 'mmadanta pitara /li-dvivacana-bahuvacanayor ader ghas-la-dea /gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) iti upadh-lopa, dvirvacanam, abhysa-kryam /tatra upadh-lopasya sthnivattvt khari ca (*8,4.55) iti gha-krasya cartva na syd, asmd vacand bhavati /si-vasi-ghasn ca (*8,3.60) iti atvam /akan iti ade lu bahuvacane ghas-la-dea, clergatasya mantre ghasa-hvara (*2,4.80) iti luk /gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) ity upadh-lopa, tasya sthnivattvt khari ca (*8,4.55) iti cartva na syt, asmd vacand bhavati /svara-drghaya-lopeu lopa-aj-deo na sthnivad bhavati /anyatra sthnivad eva /tena bahukhavakah, kiryo, giryo, vyvo iti sthnivattvt svara-drghaya-lop na bhavanti //

[#26]

dvirvacane 'ci (*1,1.59) /dvirvacana-nimitte 'ci aj-dea sthnivad bhavati , dvirvacana eva kartavye /rpa-atidea ca aya niyata-kla /tena kte dvirvacane punar dea rpam eva avatihate /l-lopa-upadhlopa-ilopaya-ay-av-y-v-de prayojanam /l-lopa--papatu /papu /to lopa ii ca (*6,4.64) iti -kra-lope kte tasya sthnivad-bhvt eka-aco dve prathamasya (*6,1.1) iti dvirvacana bhavati /upadh-lopa--jaghnatu /jaghnu /gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) ity aupadh-lope kte anackatvd dvirvacana na syt, asmd vacand bhavati /i-lopa -- -iat /aate ici lui cai ilope kte tasya sthnivattvd aj-der dvityasya (*6,1.2) iti i-abdasya dvirvacanam bhavati /ya -- cakratu /cakru /karote atusi usi ca ya-dee kte anackatvd dvirvacana na syt, sthnivattvd bhavati /ayavyvde -- ninaya, ninya /lulava, lulva /nayate lunte ca uttame ali gue kte vddhau ca ay-av-y-v-de, te sthnivattvn ne nai lo lau iti dvirvacana bhavati /dvirvacane katavya iti kim ? jagle, mamle /ravaam -krasya na bhavati /dvirvacana-nimitte iti kim ? dudyati /hi ya-deo na sthnivad bhavati /aci iti kim ? jeghryate, dedhmyate / ghr-dhmo (*7,4.31) yai ca (*7,4.30) iti -kra-dea, tasya sthnivadbhvd -krasya dvirvacana syt, aj-grahan na bhavati //adarana lopa (*1,1.60) /adaranam, aravaam, anuccranam, anupalabdhi, abhvo, varavina ity anartha-antaram /etai abdairyo 'rtho 'bhidhyate, tasya lopa iti iya saj bhavati /arthasya-iya saj, na abdasya /prasaktasya adarana lopa-saja bhavati /godhy hrak (*4,1.129)-gaudhera /paceran /jve radnuk jradnu /strivermanin sremam /ya-kra-vakrayor adaranam iha udharaam /aparasya anubandhde prasaktasya /lopa-prade-lopo vyor vali (*6,1.66) ity evam daya //

[#27]

pratyayasya luk-lu-lupa (*1,1.61) /adaranam iti vartate /pratyaya. adaranasya luk, lu, lup ity et saj bhavanti /aneka-saj-vidhanc-ca tad-bhvita-grahaam iha vijyate /luk-saj-bhvita pratyaya-adarana luk-sajam bhavati, lu-saj-bhvita lu-saja bhavati, lup-saj bhvita lup-saja bhavati /tena sajn sakaro na bhavati /vidhi-pradeeu ca bhvin saj vijyate /atti /juhoti /vara /pratyaya-grahaam kim ? agastaya /kuin /luk-lu-lup-prade - luk-taddhita-luki (*1,2.49), juhoty-dibhya lu (*2,4.75), janapade lup (*4,2.71) ity evam daya //pratyaya-lope pratyaya-lakaam (*1,1.62) /pratyaya-nimitta kryam asaty api pratyaye katha nu nma syt it stram idam rabhyate /pratyaya-lope kte pratyaya-lakaa pratyaya-hetuka karya bhavati /agnicit, somasut, adhok, ity atra sup-tio luptayo sup-ti-anta padam (*1,4.14) iti pada-saj bhavati /adhok iti duhe lai tipi abluki tilope ghatva-bhabhva-jatva-cartveu kteu rpam /pratyaya iti vartamne puna pratyaya-grahaa kim ? ktsna-pratyaya-lope yath syt /iha m bht -- ghnya /sagmya /hanigamyor li-tmanepade lia sa-lopo 'nantyasya (*7,2.79) iti syu-sa-kra-lopa pratyaya-ikadea-lopa, tatra pratyaya-lakaena jhali ity anunsikalopo na bhavati (*6,4.37) /pratyaya-lakaam iti kim ? rya kula raikulam /gave hitam gohitam /yav-deau na bhavata vara-rayatvt //na lumat 'gasya (*1,1.63) /prvea atiprasakta pratyaya-lakaam iti viee pratiedha ucyate /lumat abdena lupte pratyaye yad-aga, tasya pratyaya-lakaa krya na bhavati /garg /ma /juhuta /ya-apor lumat luptayor agasya vddhi-guau na bhavata /lumat iti kim ? kryate /hryate /agasya iti kim ? paca /sapta paya /sma //aco 'ntya-di i (*1,1.64) /aca iti nirdhrae ah /jtv-ekavacanam /ac sannivim, yo 'ntyo 'c tad-di abda-rpa i-saja bhavati /agnicit-icchabda /somasut-uc-chabda /tm, thm-m-abda /pacete, pacethe /i-prade--ita tmanepadna ere (*3,4.79) ity evam daya //

[#28]

alo 'ntyt prva upadh (*1,1.65) /dhtv-dau vara-samudye 'ntyd ala prvo yo vara so 'l eva upadh-sajao bhavati /pac, pah--a-kara /bhid, chid--i-kra /budh, yudh--ukra /vt, vdh--kra /ala iti kim ? ia, iavn /samudyt prvasya m bht /upadh-prade--ata upadhy (*7,2.115) ity evam daya //tasminn iti nirdie prvasya (*1,1.66) /tasmin iti saptamy-artha-nirdee prvasya-iva krya bhavati, na-uttarasya /iko ya-aci (*6,1.77)--dadhyudakam /madhvidam /pacatyodanam /nirdia-grahaam nantarya-artham /agnicidatra iti vyavahitasya m bht //tasmd ity uttarasya (*1,1.67) /nirdia-grahanam anuvartate /tasmt iti pacamy-artha-nirdea uttarasya-iva krya bhavati, na prvasya /ti-atia (*8,1.28) -- odana pacati /iha na bhavati -- pacaty odanam iti //sva rpa abdasya aabda-saj (*1,1.68) /stre svam eva rpa abdasya grhya bodhya pratyyya bhavati, na bhyo 'rtha, abda-saj varjayitv /abdena artha-avagater arthe kryasya asambhavt tad-vcinm abdnm sampratyayo m bht iti stram idam rabhyate /agner hak (*4,2.33) -- gneyam a-kapla nirvapet /agni-abdo 'gni-abdasya-iva grhako bhavati, na jvalana, pvaka, dhma-ketu iti /na ata pratyayo bhavati /udavito 'nyatarasym (*4,2.19)--audavitkam /audavitam /takram, aria, klaeya, dahata, mathitam, iti na ata pratyayo bhavati /aabda-saj iti kim ? d-dh ghv-adp (*1,1.20) tarap-tamapau gha (*1,1.23), ghu-grahaeu gha-grahaneu ca sajin grahanam, na sajy /sit-tad-vie vkdy-artham /sin-nirdea kartavya /tato vaktavyam tad-vie grahaa bhavati iti /ki prayojanam ? vkdy-artham /vibh vka-mga-ta-dhnya-vyajana-pau. akuny-ava-vaava-prvpara-adharottarm (*2,4.12) iti -- plakanyagrodham, plakanyagrodh /

[#29]

pit-paryya-vacanasya ca sva-dy-artham /pin-nirdea kartavya /tato vaktavyam paryya-vacanasya grahaa bhavati, ca-krt svasya rpasya tad-vie ca iti /ki prayojanam ? sva-dy-artham /sve pua (*3,4.40) /svapoa pua /raipoam /dhanapoam /avapoam /gopoam /jitparyya-vacanasya-iva rja-dy-artham /jin-nirdea kartavya /tato vaktavyam paryya-vacanasya-iva grahana bhavati iti, na svarpasya, na api tad-viem /ki prayojanam ? rja-dy-artham /sabh rj+amanuya-prv (*2,4.23) -- inasabham /varasabham /tasya-iva na bhavati--rja-sabh /tad-vie ca na bhavati -- puyamitra-sabh /candragupta-sabh /jhaittad-vie ca matsya-dy-artham /jhin-nirdea kartavya /tato vaktavyam tasya ca grahaa bhavati tad-via ca iti /ki prayojanam ? matsya-dy-artham /paki-matsya-mgn hanti (*4,4.35) iti hak--pkika /mtsiyaka /tad-viem -- kunika /paryy na bhavati--ajihmn hanti, animin hanti iti /atha-ikasya-iyate, mnn, hanti iti mainika //audit savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) /parea a-krea pratyhra-grahaam /a ghyama udic ca savarn grhako bhavati, svasya ca rpasya, pratyaya varjayitv /d gua (*6,1.87), asya cvau (*7,4.32), yasya-ti ca (*6,4.148) /svara-anunsikya-kla-bhinnasya grahana bhavati /udit khalv api /cu- (*1,3.7), laakva-taddhite (*1,3.8) /ca-varga-a-vargayo ka-vargasya ca grahanam bhavati /apratyaya iti kim ? san-asa-bhika u (*3,2.168), a smpratike (*4,3.9), drgho na bhavati //ta-paras tat-klasya (*1,1.70) /ta paro yasmt so 'ya tapara, td api para tapara /tapro varas tat-klasya, tman tulya-klasya gua-antara-yuktasya savarasya grhako bhavati, svasya ca rpasya /vid-yartham idam /a iti na anuvartate /amanye ca taparm idam eva grahaaka-stram /

[#30]

ato bhisa ais (*7,1.9) ity evam diu prva-grahaaka-stra na pravartata eva /atapar aastasya avaka /kim udharaam ? ato bhisa ais (*7,1.9)-- vkai /plakai /vi-vanor anunsikasya t (*6,4.41)-- abjh, goj /tatklasya iti kim ? khavbhi /mlbhi //dir antyena saha-it (*1,1.71) /dir antyena it-sajakena saha ghyamas tan-madyapatitn varn grhako bhavati, svasya ca rpasya /a /ak /ac /hal /sup /ti /antyena iti kim ? su iti ttya-ikavacanena ity anena grahaa m bht //yena vidhis tad-antasya (*1,1.72) /yena vieaena vidhir-vidhyate sa tad-antasya tmn tasya samudyasay grhako bhavati , svasya ca rpasya /erac (*3,3.56), i-vara-antd ac-pratyayo bhavati--caya /jaya /aya /or vayake (*3,1.125), u-vara-antd yad bhavati-- avayalvyam /avayapvyam /samsa-pratyaya-vidhau tad-anta-vidhe pratiedho vaktavya /dvitya-anta ritdibhi saha samasyate (*2,1.24) -- kaarita /iha m bht -- kaa paramarita iti /pratyaya-vidhau -- naa-dibhya phak (*4,1.99), naasya apatya nyana /iha m bht-- stra-naasya apatya sautrani /kim avieea ? na ity ha /ugid-vara-grahaa-varjam iti vcyam /ugita ca (*4,1.6) iti p-pratyaya tad-antd api bhavati -- bhavat, atibhavat /varagrahanam--ata i (*4,1.95), dki /plki /yasmin vidhis tad-dv algrahae /al-grahaeu yasmin vidhistad dau iti vaktavyam /aci nu-dhtu-bhruv yvor iya-uvaau (*6,4.77) iti-- riya /bhruva //

[#31]

vddhir yasya acm dis tad vddham (*1,1.73) /yasya iti samudya ucyate /ac madye yasya vddhi-sajaka di-bhta, tac-chabda-rpa vddha-sajja bhavati /acm iti jtau bahuvacanam /lya /mlya /aupagavya /kpaavya /di iti kim ? sabhsannayate bhava sbhsannayana /v nmadheyasya vddha-saj vaktavy /devadatty /daivadatt /gotrntd asamastavat-pratytyo bhavatti vaktavyam /ghta-pradhano rauhi ghtarauhi /tasya chtr ghtarauhy /odana-pradhna pini odana-pini /tasya chtr odana-piny /vddhmbhy /vddhakyapy /jihvktya-haritakya-varjam /jaihvkt /hritakt //tyad-dni ca (*1,1.74) /yasya acm di-grahaam uttara-artham anuvartate /iha tu na sambadhyate /tyad-dni abda-rpi vddha-sajni bhavanti /tyadyam /tadyam /etadyam /idamyam /adasyam /tvadyam /tvdyani /madyam /mdyani /bhavatyam /kimyam //e prcm dee (*1,1.75) /yasya acm di-grahaam anuvartate /e yasya acm di tat prc debhidhne vddha-saja bhavati /epacanya /bhojakaya /gonardya /e iti kim ? hicchatra /knya-kubja /prcm iti kim ? devadatto nma bhkeu grmah, tatra bhava daivadatta /dee iti kim ? gomaty bhav matsy gaumat //prg udacau vibhajate hasa krodake yath /vidu abda-siddhy-artha s na ptu arvat //iti rjaydityaviracity kikym vttau prathamdhyyasay prathama pda //

____________________________________________________________________

[#32]

## || PS_1,2.55 ||

_____START JKv_1,2.55:

pacla-daya saj-abd, na yoga-nimitt ity uktam /tac-cvayam eva abhyupagantavyam /yoga-prame hi tad-abhve 'darana syt /yadi pacldi-abdo yogasya prama yogasya vcaka syt tatas tadabhve 'daranam aprayoga syt /dyate ca samprati vanaiva katriya-sambandhena janapadeu pacldi-abd, tato 'vasyate nya yoga-nimittaka /ki tarhi ? rhirpeaiva tatra pravtta iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.56 ||

_____START JKv_1,2.56:

aiyam iti vartate /pradhna samse kicit pada, pratyayastavyaddi /tbhym artha-vacanam artha-abhidhnam anena prakrea bhavati iti prva-cryai paribhitam /pradhna-upasarjane ca pradhna-artha saha brta, prakrti-pratyayau sahrtha brta iti /tat pinir carya pratycae, aiyam etat arthasya anyapramatvt iti /anya iti stra-apekay loko vyapadiyate /abdair artha-abhidhnam svbhvika na pribhakam aakyatvt /lokata eva artha-avagate /yair api vykaraa na ruta te 'pi rja-puruam naya ity ukte rjaviia puruam nayanti na rjanam na api purua-mtram /aupagavam naya ity ukte upaguviiam apatyam nayanti, na+upagu na apy apatya-mtra, na+ubhau /ya ca lokato 'rtha siddha ki tatra yatnena //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.57 ||

_____START JKv_1,2.57:

aiyam iti vartate /kla-upasarjane ca aiye /kasmt ? arthasya anyapramatvt /tulya-abdo hetv-anukaraa-artha /aiya-vieaa ca-itat /kla-upasarjane ca tulyam aiye bhavata /iha anye vaiykara kla-upasarjanayo paribh kurvanti /nyyyd utthnd nyyyc ca saveant, eo 'dyatana kla /apare punar hu /aharubhayato 'rdhartram , eo 'dyatana kla iti /tath+upasarjana-paribh kurvanti apradhnam upasarjanam iti /tat pinir crya pratycae lokato 'rthavagate /yairapi vykaraam na ruta te 'py hur idam asmbhir adya kartavyam ida va kartavyam idam haya ktam iti /na-iva vyutpdyante /tath-upasarjanam, vayamatra ghe grme v upasarjanam apradhnam iti gamyate /yca lokato 'rtha siddha ki tatra yatnena /yady eva prvastra eva kla-upasarjana-grahaam kasmn na kriyate ? kimartho yogavibhga ? pradaranrtha /anyad apy eva jtyakamaiyam iti /tath ca prvcry paribhaante matvarthe bahuvrhi, prvapada-artha-pradhno 'vyaybhva, uttarapada-artha-pradhnas tatpuruah, ubhayapadrtha-pradhno dvandva ity evam di, tad-aiyam iti //

____________________________________________________________________

[#47]

## || PS_1,2.58 ||

_____START JKv_1,2.58:

aiyam iti nivtam /jtir nma ayam eko 'rtha /tad-abhidhne ekavacanam eva prptam ata idam udyate /jter khy jty-khy /jty-khyym ekasminn arthe vahuvacanam anyatarasy bhavati /jty-artho bahuvad bhavati iti yvat /tena tadvieanm ajti-abdnm api sampanndn bahuvacanam upapadyate /sampanno yava, sampann yav /sampanno vrhi, sampann vrhaya /prvavay brhmaa pratyuttheya, prvavayaso brhma pratyutthey /jti-grahaa kim ? devadatta /yajadatta /khyym iti kim ? kyapa-pratikti kyapa /bhavatyaya jti-abdo na tvanena jtir khyyate /ki tarhi ? pratikti /ekasmin iti kim ? vrhiyavau /sakhyprayoge pratiedho vaktavya /eko brhi sampanna subhika karoti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.59 ||

_____START JKv_1,2.59:

asmado yo 'rthas tasya+ekatve dvitve ca bahuvacanam anyatarasy bhavati /aha bravmi , vaya vrma /v brva, vaya vrma /savieaasya pratiedho vaktavya /aha devadatto bravmi /aha grgyo vravmi /aha paur bravmi /yumadi gurvekem /tva me guru, yya me gurava //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.60 ||

_____START JKv_1,2.60:

cakro dvayo ity anukaraa-artha /phalgunyor dvayo prohapadayo ca dvayor nakatrayor bahuvacanam anyatarasy bhavati /kad prve phalgunyau, kad prv phalgunya /kad prve prohapade, kad prv prohapad /nakatre iti kim ? palgunyau maavike //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.61 ||

_____START JKv_1,2.61:

anyatarasym ity anuvartate /dvayor dvivacane prpte punarvasvo chandasi viaye ekavacanam anyatarasy bhavati /punarvasur nakatram aditir devat /punarvas nakatram aditir devat /nakatre ity eva /punarvas mavakau /chandasi iti kim ? punarvas iti //

____________________________________________________________________

[#48]

## || PS_1,2.62 ||

_____START JKv_1,2.62:

chandasi iti vartate /dvivacane prpte chandasi viaye vikhayor ekavacanam anyatarasy bhavati /vikha nakatram indrgn devat /vikhe nakatram indrgn devat //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.63 ||

_____START JKv_1,2.63:

chandasi iti nivttam /niya eka, punarvas dvau, tea dvandvo bahv-artha /tatra bahuvacane prpte dvivacana vidhyate /niyapunarvasvo nakatra-viaye dvandve bahuvacana-prasago nitya dvivacana bhavati /uditau tiya-punarvas dyete /tiya-punarvasvo iti kim ? vikhnurdh /nakatre iti kim ? tiya ca mavaka, punarvas mavakau, tiya-punarvasavo mavak /nanu ca praktam eva nakatra-grahaa kim-artha punar ucyate /paryym api yath syt /tiya-punarvas /puya-punarvas /siddhya-punarvas /dvandve iti kim ? yastiyastau punarvas ye te ime tiya-punarvasava /unmugdh tiydaya eva viparyayea dyamn bahuvrhiocyante /tena nakatra-samsa eva ayam /bahuvacanasya iti kim ? ekavacanasya m bht /niya-punarvasu idam iti /sarvo dvandvo vibh ekavad bhavati ity asya+etada eva jpakam /nitya-grahaa vikalpa-nivtty-artham //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.64 ||

_____START JKv_1,2.64:

samna rpam em iti sarp /sarp abdna ekavibhaktau parata ekaeo bhavati /eka iyate tare nivartante /vka ca vka ca vkau /vka ca vka ca Vrka ca vk /pratyartha abda-niven na+ekena anekasya abhidhnam /tatra aneka-artha-abhidhne 'neka-abdatva prpta tasmd ekaea /sarupm iti kim ? plakanyagrodh /rpa-grahaa kim ? bhinne 'pyarthe yath syt /ak /pd /m /ekagrahaa kim ? dvibahvo eo m bht /eagrahana kim ? deo m bht /ekavibhaktau iti kim ? paya payo jarayati /brhmabhy ca kta brhmabhy ca dehi //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.65 ||

_____START JKv_1,2.65:

ea iti vartate /yn iti sahayoge tty /vddho yn sahavacane iyate yuv nivartate /vddha-abda prvcrya-saj gotrasya apatyam antarhita vddham iti /vddha-yno sahavacane vddha iyate tal-lakaa ced eva viea /tad iti vddha-ynor nirdea /lakaa-abdo nimitta-paryya /cec-chabdo yady arthe /evakro 'vadhrae /vieo vairpyam /vddha-yuva-nimittakam eva yadi vairpayam bhavati tato vddhi iyate, yuv nivartate /samnymktau vddha-yuva-pratyayau bhidyete /grgya ca grgyya ca grgyau /[#49]

vatsya ca vtsyyana ca vtsyau /vddha iti kim ? garga ca grgyyaa ca gargagrgyaau /y n iti kim ? grgya ca garga ca grgya-gargau /tal-lakaa iti kim ? grgya-vtsyayanau /evakra kim-artha /bhgavitti ca bhgavittika ca bhgavitti-bhgavittikau /kuts sauvratva ca bhgavittikasya aparo vieo vidyate //

____________________________________________________________________

#< str puvac-ca># || PS_1,2.66 ||

_____START JKv_1,2.66:

ea iti vartate, vddho yn iti ca sarvam str vddh yn sahavacane iyate, tal-lakaa ced-eva vieo bhavati /pusa iva asy krya bhavati /stry-artha pum-arthavad bhavati /garg ca gargyyaa ca grgyau /vts ca vtsyyana ca vtsyau /dk ca dkya ca dk //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.67 ||

_____START JKv_1,2.67:

tal-lakaa ced-eva viea iti vartate /vddho yna iti nivttam /striy sahavacane pumn iyate str nivartate /strpusalakaacedeva vieo bhavati /brhmaa ca mayr ca kukkuamayryau /evakara kim-artha /indra ca indr ca indrendryau /puyogd khyym (*4,1.48) ity aparo viea /pumn iti kim ? prk ca prci ca prkprcyau /prk ity avayayam aligam //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.68 ||

_____START JKv_1,2.68:

yath sakhya bhrt-putra-abdau iyete sahavacane svas-duhitbhyam /svasr sahavacane bhrt-abda iyate /bhrt ca svas ca bhrtarau /duhitr sahavacane putra-abda iyate /putra ca duhita ca putrau //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.69 ||

_____START JKv_1,2.69:

tal-lakaa ced-eva viea iti vartate /napusaka-anapusaka-mtra-kte viee 'napusakena sahavacane napusaka iyate, ekavac ca asya krya bhavati anyatarasym /ukla ca kambala, ukl ca bhatik, uklam ca vastra, tadida uklam /tni imni uklni /anapusakena iti kim ? ukla ca ukla ca ukla ca suklni /ekavacca iti na bhavati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.70 ||

_____START JKv_1,2.70:

anyatarasym iti vartate, na ekavat iti /mtr sahavacane pit-abda iyate 'nyatarasym /mt ca pit ca pitarau, mat-pitarau iti v //

____________________________________________________________________

[#50]

## || PS_1,2.71 ||

_____START JKv_1,2.71:

anyatarasym iti vartate /vasrv sahavacane vaura-abda iyate anyatarasym /vaura ca var ca vaurau, vasr-vaurau iti v //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.72 ||

_____START JKv_1,2.72:

tayd-dni abda-rpi sarvai sahavacane nitya iyante tyad-dibhir anyai ca /sarva-grahaa sakalya-artham /nitya-grahana vikalpa-nivtty-artham /sa ca devadatta ca tau /yaca devadatta ca yau /tyad-dn mitho yadyat para tattac chisyate /sa ca ya ca yau /ya ca kaca kau //

____________________________________________________________________

## || PS_1,2.73 ||

_____START JKv_1,2.73:

grmy pan sagh grmya-pau-sagh /eteu sahavivaky str iyate /pumn striy (*1,2.67) iti pusa ee prpte str-eo vidhyate /atarua-grahaam smarthyt pau-vieanam /gva im /aj im /grmya-grahana kim ? rurava ime /puat ime /puuu iti kim ? brhma /katriy /sagheu iti kim ? etau gavau carata /ataruesu iti kim ? vars ime /varkar ime /anekaapheviti vaktavyam /iha m bht /av ime //

iti srjaydityaviracitya kiky vttau prathamdhyyasya dvitya pda //

____________________________________________________________________

[#51]

## || PS_1,3.1 ||

_____START JKv_1,3.1:

bh ity evam daya abd kriyvacan dhtusaj bhavanti /bh - bhavati /edha - edhate /spardha - spardhate /dhtu-abda prvcrya-saj /te ca kriyvacann saj ktavanta /tad iha api prvcarya-sajrayat kriyvcinm eva bhvdn dhtusaj vidhyate /bhvdn vakro 'ya magala-artha prayujyate /bhvo vrtha vadanti iti bhv-arth v vdaya smat //dhtuprade - dhto (*3,1.91) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.20 ||

_____START JKv_1,3.20:akartr-abhipryartho 'yam rambha /-prvd dadter ansya-viharae vartamnd tmanepada bhavati /vidhymdatte /ansya-viharae iti kim ? sya vydadti /sya-viharaasamnakriyd api pratiedho vaktavya /vipdik vydadti /kula vydadti /svgakarmakc ca+iti vaktavyam /iha m bht, vydadate piplik patagasya mukham //

____________________________________________________________________

[#56]

## || PS_1,3.24 ||

_____START JKv_1,3.24:

utprvt tihater anrdhva-karmai vartamnd tmanepada bhavati /karmaabda kriyvc /anrdhvatviiakriyvacant tihater tmanepada bhavati /gehe utihate /kuumbe uttihate /tad-artha yatate ity artha /uda hym iti vaktavyam /iha m bht, asmd grmt atam uttihati /atam utpadyate ity artha /hagrahaam anrdhva-karmaa eva vieana, na apavda /anrdhva-karmai iti kim ? sand uttihati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.25 ||

_____START JKv_1,3.25:

upaprvt tithater mantrakarae 'rthe vartamnd tmanepada bhavati /aindry grhapatyam upatihate /gneyy nghram upatihate /mantrakarae iti kim ? bhartram upatihati yauvanena /upd devapjsagatakaraamitrakaraapathiviti vcyam /devapjym --dityam upatihate /sagatakarae -- rathikn upatihate /mitrakarae -- mahmtrn upatihate /mitrakaraasagatakaraayo ko viea ? sagatakaraam upalea /tad-yath, gag yamunm upatithate /mitrakaraa tu vinpy upaleea maitrsam Bandha /pathi - aya panth strughnam upatihate /

[#58]

v lipsymiti vaktavyam /bhikuko brhmaa-kulam upatithate, upatihati iti v //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.26 ||

_____START JKv_1,3.26:

upt iti vartate /upaprvt tihater akarmakt akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati /yvad bhuktam upatihate /yvad odanum upatihate /bhuktam iti bhve kta-pratyaya /bhojane bhojane sannidhyate ity artha /akarmakt iti kim ? rjnam upatihati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.27 ||

_____START JKv_1,3.27:

akarmakt iti vartate /ut vi ity eva prvt tapater akarmaka-triyvacand tmanepada bhavati /uttapate /vitapate /dpyate ity artha /akarmakt ity eva /uttapati suvara suvara-kra /vitapati pthv savit /svgakarmakc ca+iti vaktavyam /uttapate pim, uttapate pham /vitapate pim, vitapate pham /svga ca+iha na pribhika ghyate adrava mrtimat svgam iti /ki tarhi ? svam aga svgam /tena+iha na bhavati, devadatto yajadattasya pham uttapati iti /udvibhym iti kim ? niapati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.28 ||

_____START JKv_1,3.28:

akarmakt iti vartate /yama uparame, hana hisgatyo iti parasmaipadinau /tbhym akarmaka-kriyvacanbhym prvbhym tmanepada bhavati /yacchate, yacchete yacchante /hana khalv api -- hate, ghnte, ghnate /akarmakt ity eva /yacchati kpd rajjum /hanti vala pdena /svgakarmakc ca+iti vaktavyam /yacchate pim /hate ira /svga ca+iha na pribhikam ghyate /ki tarhi ? svam aga svgam /tena+iha na bhavati , hanti ira parakyam iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.29 ||

_____START JKv_1,3.29:

akarmakt iti vartate /et kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti prpte samprvebhyo gami cchi pracchi svarati arti ru vidi ity etebhyo 'karmakebhyo dhtubhya tmanepada bhavati /sagacchate /amddhate /sapcchate /sasvarati /sakalp asya samaranta /

[#59]arter lui cle sar-ti-sty-artibhyaca (*3,1.56) /ity a-dea /tatra prasmaipadeu ity etan nryate /bahula chandasy amyoge 'pi (*6,4.75) ity pratiadhyate /do 'i gua (*7,4.16) iti gua -- samaranata /saute /savitte /ccheran deasya grahaam, samcchiyate /arty-deasya tv arti ity eva siddham tmanepadam /artirubhayatra pahyate, gati-prpaayo iti bhvdau, s gatau iti juhoty-dau /viebhvd dvayor api grahaam /viderjna-arthasya grahanam, parasmaipadibhir gamdibhi shacaryt, na lbha-arthasya svaritettvdubhyatobhasya /deca+iti vaktavyam /sapayate /akarmakt ity eva /grma sapasyati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.30 ||

_____START JKv_1,3.30:

akarmakt iti nivttam /ata para smnyena tmanepada-vidhna pratipattavyam /ni sam upa vi ity eva prvt hvayater dhtor tnamepada bhavati /nihvayate /sahvayate upahvayate /vihvayate /akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /anyatra hi ittvt siddham eva-tmanepadam /upasargdasyatyhyor v vacanam /nirasyati, nirasyate /samhati, samhate //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.31 ||

_____START JKv_1,3.31:

akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /spardhy viaye -prvd hvayater tmanepada bhavati /spardh saghara, parbhibhavech, sa viayo dhtv-arthasya /dhtus tu abdatriya eva /mallo mallam hvayate /chtra chtram hvayate /spardhamnas tasya-hvna karoti ity artha /spardhym iti kim ? gm hvayati gopla //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.32 ||

_____START JKv_1,3.32:

kartr-abhiprye kriyphale siddham eva-tmanepadam /akartr-abhipraya-artho 'yamrambha /gandhana-div artheu vartamnat karoter tmanepada bhavati /gandhanam pakra-prayukta histmaka scanam /tath hi, basta gandha ardane, arda hisym iti cur-dau pathyate /avakepaam bhartsanam /sevanam anuvtti /shasikya shasika karma /pratiyatna sato gua-antardhnam /prakathana prakarea kathanam /upayogo dharmdi prayojano viniyoga /gandhane tvat -- utkurute /udkurute /scayati ity artha /avakepae -- yeno vartikm udkurute /bhartsayati ity artha sevate -- gaaknupakurute /mahmtrnupakurute /sevate ity artha /shsikye -- paradrn prakurute /

[#60]

teu sahas pravartate ity artha /pratiyatne -- edho dakasya+upaskurute /ka guasya+upaskurute /tasya sato guantardhna karoti ity artha /ahsuau karote pratiyatna eva vidhyete /prakathane -- gth prakurute /janpavdn prakurute /prakarea kathayati ity artha /upayoge -- atam prakurute /sahasra prakurute /dharma-artha ata viniyukte ity artha /eteu iti kim ? kaa karoti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.33 ||

_____START JKv_1,3.33:

akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /adhiprvt karote prasahane vartamnt tmanepada bhavati /prasahanam abhibhava aparjayo v /tam adhicakre /tam abhivabhva, na tena prjita ity artha /prasahane iti kim ? artham adhikaroti /pthagyogakaraam upasarga-vieaa-artham //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.34 ||

_____START JKv_1,3.34:

ka ity anuvartate /viprvat karoter akartrabhiprye kriyphale abdakarmaa tmanepada bhavati /karmaabda iha krakbhidhy, na kriyvacana /kro vikurute svarn /dhvko vikurute svarn /abdakarmaa iti kim ? vikaroti paya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.35 ||

_____START JKv_1,3.35:

ve ka ity anuvartate /viprvt karoter akarmakd akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati /vikurvate saindhav /sdhu dnt obhana valganti ity artha /odanasya pr chtr vikurvate /niphala ceante ity artha //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.36 ||

_____START JKv_1,3.36:

prpae /asmt kartr-abhiprye kriyphale siddham eva-tmanepadam /akartr-abhiprayrtho 'yam rambha / prpe ity etasmt dhtor tmanepada bhavati sammnana-diu vieaeu satsu /sammnana pjanam -- nayate crv lokyate /crv buddhi, tat-sambandhd acrye 'pi crv /sa lokyate stre pada-arthn nayate, upapattibhi sthirktya iyebhya prpayati /te yuktibhi sthpyamn sammnit pjit bhavanti /utsajanam utkepaam -- mavakam udnayate /utkipati ity artha /crya-karaam cryakriy -- mavakam dena vidhin tma-sampa prpyati yath sa upanet svayam crya sampadyate /mavakam upanayate /tmnam crykurvan mavakam tma-sampa prpayati ity artha /jna prameya-nicaya -- nayate carv lokayate /tatra prameya nicinoti ity artha /bhtirvetanam -- karmakarnupanayate /bhtidnena sampa karoti ity artha /vigaanam der nirytanam -- madr karam vinayante /nirytayanti ity artha /vyayo dharma-diu viniyoga /ata vinayate /sahasra vinayate /dharma-dy-artha atam viniyukte ity artha /eteu iti kim ? aj nayati grmam //

____________________________________________________________________

[#61]

## || PS_1,3.37 ||

_____START JKv_1,3.37:

nayate kart devadatta-dir lakravcya /kartsthe karmay aarre sati nayater tmanepada bhavati /arra prikya, tad-ekadeo 'pi arram /krodha vinayate /manyu vinayate /kartsthe iti kim ? devadatto yajadattasya krodha vinayatei /aarre iti kim ? gau vinayati /gh vinayati /karmai iti kim ? buddhy vinayati /prajay vinayati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.38 ||

_____START JKv_1,3.38:

eat kartari parasmaipade prpte vtty-div artheu karmer dhator tmanepada bhavati /vttir apratibandha /sarga utsha /tyana sphtat /vttau tvat --kvasya kramate buddhi /na pratihanyate ity artha /yajuvasya kramate buddhi /sarge -- vykaraa-adhyayanya kramate /utsahate ity artha /tyate -- asmin strpi kramante /sphtbhavanti ity artha /eteu iti kim ? apakrmati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.39 ||

_____START JKv_1,3.39:

vtti-sarga-tyaneu iti vartate /upaparprvt kramater vtty-div artheu vartamnd tmanepada bhavati /kim-artha tarhi idam ucyate ? upasarga-niyama-artham /sopasargd upa-par-prvd eva, na anya-prvt iti /upakramate /parkramate /upaparbhym iti kim ? sakrmati /vtty-div ity eva /upakrmati /parkrmati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.40 ||

_____START JKv_1,3.40:

-prvt kramater udgamane vartamnd tmanepada bhavati /kramate ditya /kramate candram /kramante jyoti /udganame iti kim ? krmati mavaka kutupam /jyotirudgamane iti vaktavyam /iha m bht, kramati dhmo harmyatalt //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.41 ||

_____START JKv_1,3.41:

vi-prvt kramate pada-viharae 'rthe vartamnd tmanepada bhavati /viharaa vikepa /suhu vikramate /sdhu vikramate /avdn gativieo vikramaam ucyate /yady api krami pda-viharaa eva pahyate, kramu pda-vikepe iti, tath-apy anekrthatvd dhtnm evam uktam /pdaviharae iti kim ? vikrmatyajinasandhi //

____________________________________________________________________

[#62]

## || PS_1,3.42 ||

_____START JKv_1,3.42:

pra up ity etbhy parasmt kramater tmanepada bhavati, tau cet propau samarthau tulya-arthau bhavata /kva cnayos tulya-arthat ? dikarmai /prakramate bhoktum /upakramate bhoktum /samarthbhym iti kim ? prvedhyu prakrmati /gacchati ity artha /aparedhyur upakrmati /gacchati ity artha /atha upaparbhym (*1,3.39) ity anena tmanepadam atra karmn na bhti ? vttydi-grahaam tatra anuvartate /tato 'nyatra+ida pratyudharaam //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.43 ||

_____START JKv_1,3.43:

krama iti vartate /aprpta-vibheyam /upasarga-viyuktt kramater tmanepada v bhavati /kramate /krmati /anupasargt iti kim ? sakrmati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.44 ||

_____START JKv_1,3.44:

et kartari prasmaipade prpte jnater apahnavi vartamand tmanepada bhavati /apahnavo 'pahnutirapalpa /sopasarga ca ayam-apahnave vartate, na kevala /atam apajante /sahasram apajnte /apalapati ity artha /apahnave iti kim ? na tva kicad api jnsi //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.45 ||

_____START JKv_1,3.45:

akartr-abhiprya-artham idam /kartr-abhiprye hi anupasargj ja (*1,3.76) iti vakyati /jnter akarmakd akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati /sarpio jnte /madhuno jnte /katha ca ayam akarmaka ? na atra sarpir-di jeyatvena vivakitam /ki tarhi ? jna-prviky pravttau karaatvena /tath ca jo 'vid-arthasya karae (*2,3.51) iti ah vidhyate -- sarpio jnte, madhuno jnte /sarpi upyena pravartate ity artha /akarmakt iti kim ? svarea putra jnti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.46 ||

_____START JKv_1,3.46:

ja iti vartate /sakarmaka-artham idam /sam prati ity eva prvj jnter andhyne vartamnd tmanepada bhavati /dhynam utkahsmaraam /ata sajnte /sahasra sajnte /ata patijnte /sahasra pratijnte /andhyne iti kim ? mtu sajnti /pitu sajnti /utkahate ity artha //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.47 ||

_____START JKv_1,3.47:et kartari parasmaipade prpte bhsana-diu vieaeu satsu vadater tmanepada bhavati /bhsana dpti -- vadate crv lokyate /bhsamno dpyamnas tatra padrthn vyaktkaroti ity artha /upasambh upasntvanam - karmakarnupavadate /

[#63]

upasntvayati ity artha /jna samyagavabodha -- vadate crv lokyate /jnti vaditum ity artha /yatna utsha -- ketre vadate /gehe vadate /tad-viayam utsham vikaroti ity artha /vimatirnnmati - ketre vivadante /gehe vivadante /vimatipatit vicitra bhante ity artha /upamantraa rahasyupacchandanam - kulabhrym upavadate /paradrn upavadate /upacchandayti ity artha /eteu iti kim ? yat kicid vadati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.48 ||

_____START JKv_1,3.48:

vada iti vartate /vyaktavc samuccraa sahoccraam /tatra vartamnd vadater tmanepada bhavati /nanu vada vyakty vci ity eva pahyate, tatra ki vyaktavcm iti vieaena ? prasiddhy-upasagraha-artham etat /vyaktavca iti hi manuy prasiddh /te samuccrae yath syt /sapravadante brhma /sapravadante katriy /vyaktavcm iti kim ? sapravadanti kukku /samuccrae iti kim ? brhmao vadati /katriyo vadati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.49 ||

_____START JKv_1,3.49:

vada iti, vyaktavcm iti ca vartate /anuprvd vadater akarmakd vyaktavgviayd tmanepada bhavati /anuvadate kaha kalpasya /anuvadate maudga paippaldasya /anu sdye /yath kalpo 'dhyno vadati tath kaha ity artha /akarmakt iti kim ? prvam eva yajuruditam anuvadati /vyaktavcam ity eva /anuvadati v //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.50 ||

_____START JKv_1,3.50:

vada iti vartate, vyaktavc samuccrae iti ca /vipralptmake vyaktavc samuccrane vartamnd vadater tmanepada bhavati vibh /prpta-vibheyam /vipravadante savatsar, vipravadanti svatsar /vipravadante mauhrt, vipravadanti mauhrt /yugapat paraspara-pratiedhena viruddha vadanti ity artha /vipralpe iti kim ? sapravadante brhma /vyaktavcm ity eva /vipravadanti akunaya /samuccrae ity eva /kramea mauhrt mauhrtena saha vipravadanti //

____________________________________________________________________

[#64]

## || PS_1,3.51 ||

_____START JKv_1,3.51:

g nigarae iti tuddau pahyate, tasya+ida grahaam /na tu g abde iti krydipahitasya /tasya hy avaprvasya prayoga eva na asti /et kartari parsmaipade prpte avaprvd girater tmanepada bhavati /avagirate, avagirete, avagirante /avt iti kim ? girati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.52 ||

_____START JKv_1,3.52:

gra iti vartate /saprvt girate pratijne vartamnd tmanepada bhavati /pratijnam abhyupagama /ata sagirate /nirya abda sagirate /pratijne iti kim ? sagirati grsam //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.53 ||

_____START JKv_1,3.53:

et kartari parasmaipade prpte utprvc carate sakarmaka-kriyavacand tmanepada bhavati /geham uccarate /kuumbam uccarate /guruvacanam uccarate /utkramya gacchati ity artha /sakarmakt iti kim ? vpam uccarati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.54 ||

_____START JKv_1,3.54:

samprvc carates ttyyuktd tmanepada bhavati /tty iti tty-vibhaktir ghyate, tay carater arthadvrako yoga /avena sacarate /tty-yuktt iti kim ? ubhau lokau sacarasi ima ca amu ca devala /

[#64]

yady apy atra tad-artha-yoga sambhavati, tty tu na ryate, iti pratyudharaa bhavati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.55 ||

_____START JKv_1,3.55:

c dne parasmaipad /tata samprvt tty-yuktt tmanepada bhavati, s cet tty caturthy-arthe bhavati /katha punas tty caturthy-arthe syt ? vaktavyam eva+etat -- aiavyavahre tty caturthy-arthe bhavati iti vaktavyam /dsya saprayacchate /valy saprayacchate /kmuka san dsyai dadti ity artha /caturthy-arthe iti kim ? pin samprayacchati /sama praabdena vyavadhne katham tmanepada bhavati ? sama iti vieae ah, na pacam //

____________________________________________________________________

[#65]

## || PS_1,3.56 ||

_____START JKv_1,3.56:

et kartari parasmaipade prpte upaprvt yama svakarae vartamnd tmanepada bhavati /pi-grahaa-viiam iha svakaranam ghyate, na svakaraa-mtram /bhrym upayacchate /svakarae iti kim ? devadatto yajadattasya bhrym upayacchati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.57 ||

_____START JKv_1,3.57:

j ru sam d ity ete sannantnm tmanepda bhavati /tatra jnte apahnave ja (*1,3.44) iti tribhi strair tmanepada vihitam, ru-dor api samo gamycchi (*1,3.29) ity atra vihitam /tasmin viaye prvavat sana (*1,3.62) ity eva siddham tmanepadam /tato 'nyatra anena vidhyate /smarate punar aprpta eva vidhnam /dharma jijsate /guru urate /naa susmrate /npa didkate /sana iti kim ? jnti, oti, smarati, payati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.58 ||

_____START JKv_1,3.58:

prvea yogena prptam tmanepadam pratiidhyate /anuprvj jnte sannantd tmanepada na bhavati /tath ca sati sakarmakasya+eva aya pratiedha sampadyate /putram anujijsati /ano iti kim ? dharma jijsate //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.59 ||

_____START JKv_1,3.59:

prati ity eva prvc-chote sannantd tmanepada na bhavati /pratiurati /urati /upasarga-grahaa ceda, tasmd iha pratiedho na bhavati , devadatta prati urate //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.60 ||

_____START JKv_1,3.60:

adl tane parasmaipad, tasmd tmanepada vidhyate /adirya it, idbhv, ito v sambandh tasmd tmanepada bhavati /yate, yete, yante /ita iti kim ? aatsyat /atsyati /iatsati //

____________________________________________________________________

[#66]

## || PS_1,3.61 ||

_____START JKv_1,3.61:

mr pratyge /ittvd tmanepadam atra siddham eva /niyama-artham ida vacanam /mriyater lu-lio ita ca-tmanepada bhavati, anyatra na bhavati /amta /ma /ita khalv api - mriyate, mriyete, mriyante /niyama kim-artha ? mariyati /amarisyat //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.62 ||

_____START JKv_1,3.62:

sana prvo yo dhtu tmanepad, tadvat sannantd tmanepadam bhavati /yena nimittena prvasmd tmanepada vidhyate tena+eva sannantdapi bhavati /anudtta-ita tmanepadam (*1,3.12) -- ste, ete /sannantd api tad eva nimittam - sisiate, iayiate /ner via (*1,3.17) -- niviate, nivivikate /a udgamne (*1,3.40) -- kramate, cikrasate /iha na bhavati, iatsati, mumrati /na hi adimriyatimtram tmanepadanimittam /ki tarhi ? iddy api, tac ca+iha na asti /yasya ca prvatra+eva nimitta-bhva pratiidhyate, tat sannantev apy animittam -- anucikrati /parcikrati /iha jugupsate, mmsate iti ? anudtta-ita ity eva siddham tmanepdam /avayave kta liga samudyasya vieaka bhavati iti //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.66 ||

_____START JKv_1,3.66:

bhuja planbhyavahrayo iti rudhdau pahyate /tasmd anavane 'plane vartamnd tmanepada bhavati /bhukte, bhujte, bhujate /anavane iti kim ? bhunakty enam agnir hita /anavana iti pratiedhena raudhdikasya-eva grahana vijyate, na tauddikasya bhujo kauilye ity asya /tena+iha na bhavati, vibhujati pim //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.71 ||

_____START JKv_1,3.71:

e iti vartate /akartr-abhiprya-artho 'yam-arambha /yantt karoter mithyopapadd tmanepada bhavati abhyse /abhysa puna puna karaam, vtti /pada mithy krayate /spacra svardiduam asakd uccrayati ity artha /mithyopapadat iti kim ? pada suhu krayati /ka iti kim ? pada mithy vcayati /abhyse iti kim ? pada mithy krayati /sakd uccrayati //

____________________________________________________________________

[#69]

## || PS_1,3.72 ||

_____START JKv_1,3.72:

e iti nivttam /et kartari parasmaipade prapte svariteto ye dhtavo ita ca tebhya tmanepada bhavati, kartra cet kriyphalam abhipraiti /kriyy phala kriyphala pradhna-bhtam, yad-artham asau kriy rabhyate tac cet kartur lakra-vcyasya bhavati /yajate /pacate /ita khalv api - sunute /kurute /svargdi pradhna-phalam iha kartram abhipraiti /kartrabhiprye iti kim ? yajanti yjak /pacanti pcak /kurvanti karmakar /yady api daki bhti ca kartu phalmihsti tath api na tad-artha kriyrambha //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.73 ||

_____START JKv_1,3.73:

kartr-abhiprye iti vartate /apaprvad vadate kartr-abhiprye kriyphale tmanepada bhavati /dhanakmo nyyam apavadate /nyypavdena dhanam arjayiymi iti manyate /kartr-abhipraye kriyaphale ity eva, apavadati //

____________________________________________________________________

## || PS_1,3.74 ||

_____START JKv_1,3.74:

kartr-abhiprye kriyphale iti vartate /ij-antd tmanepada bhavati kartr-abhiprye kriyphale /kaa krayate /odana pcayate /kartr-abhiprye ity eva, kaa krayati parasya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,4.13 ||

_____START JKv_1,4.13:

yasmt pratyayo vidhyate dhtor v prtipadikd v tad-di abda-rpa pratyaye parato 'gasaja bhavati /kart /hart /kariyati hariyati /akariyat /aupagava /kpaava /yasmt iti saji-nirdea-artham, tad-di iti sambandht /pratyaya-grahaa kim ? nyaviata /vyakrta /ner bia (*1,3.17) ity upasargd vidhir asti, tad-der agasaj syt /vidhi-grahaa kim ? pratyaya-paratvam tre m bht /str iyat /tad-di-vacana sydinum artham /

[#78]

kariyva /kariyma /kuni /puna pratyaya-grahaa kim artham ? lupta-pratyaye m bht /rya-rtham /bhrv-artham /aga-prade - agasya (*6,4.1) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,4.14 ||

_____START JKv_1,4.14:

sup ti iti pratyhra-garahaam /subanta tianta ca abda-rpa padasaja bhavati /brhma pathanit /padasajym antagrahaam anyatra saj-vidhau pratyaya-grahae tad-anta-vidhe pratiedha-artham /gaur brhmaitar /pada-prade - padasya (*8,1.13), padt (*8,1.17) ity evam daya //

____________________________________________________________________

## || PS_1,4.15 ||

_____START JKv_1,4.15:

kye iti kyac - kya - kya smnya-grahanam /na-anta abda-rpa kye parata padasaja bhavati /kyac - rjyati /kya - rjyate /kya - carmyati, carmyate /siddhe satyrambho niyama-artha /na-antam eva kye parata padasamjam bhavati, na anyat /vcyati /srucyati //

_______