KASIKA VRITTI by JAYADITYA VAMANA

2062
2/11/13 Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 1/2024 Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti Based on the ed. by Aryendra Sharma: Kasika - a commentary on Panini's grammar by Vamana and Jayaditya. Hyderabad : Osmania University, Sanskrit Academy 1969-1985 (Samskrtaparisadgranthavali, 17-) Input by Ms. Mari Minamino, Kyoto After extensive reformatting, this GRETIL version still retains some inconsistencies that cannot be standardized at present, especially with regard to sandhi / pausa. ADDITIONAL CHARACTERS (CSX+-based) m = anunāsika ẖ = jihvāmūlīya ḫ = upadhmānīya - = word sandhi + = sentence sandhi REFERENCE SYSTEM (added): PS_n,n.n = Panini-Sutra (Adhyaya,Pada.Sutra) JKv_n,n.n = Jayaditya's Kasikavrtti (*n,n.n) = cross reference [#nnn] = pagination/unspecified numbering (moved behind the next danda where appropriate to avoid interruption of text) THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Unicode (UTF-8). (This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration

description

Kasika of Jayaditya and Vamana in English Transliteration in one PDF file

Transcript of KASIKA VRITTI by JAYADITYA VAMANA

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti Based on the ed. by Aryendra Sharma: Kasika - a commentary on Panini's grammar by Vamana and Jayaditya. Hyderabad : Osmania University, Sanskrit Academy 1969-1985 (Samskrtaparisadgranthavali, 17-)

Input by Ms. Mari Minamino, Kyoto

After extensive reformatting, this GRETIL version still retains some inconsistencies that cannot be standardized at present, especially with regard to sandhi / pausa.

ADDITIONAL CHARACTERS (CSX+-based) m anunsika = = jihvmlya = upadhmnya

- = word sandhi + = sentence sandhi

REFERENCE SYSTEM (added): PS_n,n.n = Panini-Sutra (Adhyaya,Pada.Sutra) JKv_n,n.n = Jayaditya's Kasikavrtti (*n,n.n) = cross reference [#nnn] = pagination/unspecified numbering (moved behind the next danda where appropriate to avoid interruption of text)

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Unicode (UTF-8). (This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configurationgretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 1/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

set to UTF-8.) description: long a long A long i long I long u long U vocalic r vocalic R long vocalic r vocalic l long vocalic l velar n velar N palatal n palatal N retroflex t retroflex T retroflex d retroflex D retroflex n retroflex N palatal s palatal S retroflex s retroflex S anusvara anunasika visarga long e long o l underbar r underbar n underbar k underbar multibyte sequence: m 2/2024

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

t underbar nasalized a nasalized long a nasalized i nasalized long i nasalized u nasalized long u nasalized e nasalized o voiceless fricative (in Nagari: kh underdot) flapped r

kh

Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf

kikvr prathamo 'dyya prathama pda tti [#1] vr bhye tath dhtu-nma-pryaa-diu / ttau viprakrasya tantrasya kriyate sra-sagraha //1// iy-upasakhynavat uddha-ga vivr ta-gha-stra-arth / vyutpanna-rpa-siddhir vr iya kik nma //2// ttir vykaraasya arra parinihita-stra-kryam etvat / ia parikarabandha kriyate 'sya grantha-krea //3//

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

3/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

[#2] atha sabda-anusanam ke abdnm? laukikn vaidikn ca / katham anusanam? prakr ty-di-vibhga-kalpanay smnya-vieavat lakaena / atha kim-artho varnm upadea? pratyhra-artha / pratyhro lghavena stra-pravr tty-artha // aiu/ a i u ityanena kramea varn-upadiynte akramita karoti pratyhrrtham / tasya grahaa bhavaty ekenauran rapra (*1,1.51) ityakrea / hrasvam avara prayoge savr / tam drgha-plutayos tu vivr tatvam / te svarya-prasiddhy-artham akra iha stre vivr pratijyate / ta tasya prayoga-artham a a (*8,4.68) iti stra-ante pratypatti kariyate // r / l k r etau varv updiya prv ca-ante kakramita karoti pratyhra-artham / l ity tasya grahaa bhavati tribhi / aka savare drgha (*6,1.101) ity akrea / iko gua-vr (*1,1.3) iti-ikrea / ddh ugita ca (*4,1.6) ity ukrea / akra-dayo var pracura-prayoga-viayste sujnam upadee prayojanam / l kras tu kl pistha eva prayujyate / kl ca prvatra-asiddham (*8,2.1) iti latvam asiddham / pe tasya-asiddhatvd r eva ackryi bhaviyanti iti kim-artham l upadiyate? latvakra kra vidhnd yni pary ackryi tni l yath syur iti / kre kni punastni? pluta svarito dvirvacanam / kl 3pta-ikha, prakl prakl pta, ptavn iti / yac ca-aaktijam asdhu abda-rupa, tad-anukaraasya-api sdhutvam iyate / tatsthasya-api l krasya acakrya-pratipatty-artham l kra-upadea kriyate / r taka iti prayoktavye akti-vaikalyt kumr l taka iti prayukte, tad-anyo 'nukaroti - kumryl taka ity ha iti // eo/ e o ity etau varv upadiya ante kramitam karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavaty ekena / ei pararpam (*6,1.94) ity ekrea //

[#3] ai au c / ai au ity etau varv upadiya prv ca-ante cakramita karoti pratyhra-artham / tasya-grahaa bhavati caturbhi / aca parasmin prva-vidhau (*1,1.57) ity akrea /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 4/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

ica ekco 'm pratyayavac ca (*6,3.68) iti ikrea / eco 'y-av-y-va (*6,1.78) iti ekrea / vr daic (*1,1.1) iti aikrea / ddhir pratyhre 'nubandhn katham aj-grahaeu na / crd-apradhnatvl-lopa ca balavattara // vareu ye vara-ikade vara-antara-samna-akr tayasteu tat-krya na bhavati, tacchymukrio hi te na punas ta eva / pr thak-prayatna-nirvartya hi varam icchanty cry / nuvidhi-la-dea-vinmeu r pratividhtavyam / kre nuidhau (*7,4.71) r kra-grahaam / nr dhatu, nr / dhu la-dee r kra-grahaam / kl kl pta, ptavn / vinme r kra-grahaam / kartr // m ha ya va ra / ha ya va ra ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavaty ekena / a-cho 'ti (*8,4.63) ity akrea / aya repho ya-krt para upadiyate / tasya yar-grahaena yay-grahaena ca grahae sati, svarnayati, prtarnayati ity atra yaro 'nunsike 'nunsiko v (*8,4.58) iti anunsika prpnoti / madra-hrada, bhadra-hrada ity atra dvirvacana prpnoti aco ra-h-bhy dve (*8,4.46) iti / kua rathena, vana rathena ity atra anusvrasya yayi parasavara(*8,4.58) iti parasavara prpnoti / na-ia doa / kr pada-arthe samudye sakr tau l-lakye lakaa pravartate ity etasmin darane yaro 'nunasike 'nunsiko v (*8,4.45) antaratamo bhavati ity evam etat pravarttate / tad-anena gakra-dn akr-adayo ye yath-sva sthnato guata ca ataratam, te sarve vihit / ye tu na sthnata, na api guata, sthna-mtrea gua-mtrea v antaratams te sarve nivartit iti sthna-mtra-antaratamo rephasya akro na bhavati / dvirvacane 'pi rephasya yar-antarbhve sati yarkrya prptam, tat skc-chiena nimittabhvena bdhyate iti na dvirucyate repha / anusvrasya yayi parasavara (*8,4.58) ity etad apy anusvra-antaratama sakr deva parasavara vidadhti / na ca rephasya anusvra-antaratama savaro 'sti iti na bhaviyati kua rathena, vana rathena ity atra / a madye visarjanya-jihvmlya-upadhmnynm apy upadea kartavya / kim prayojanam ? urakea, urakea / urapea, urapea / atra a-vyavye iti atva yath syt iti //

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

5/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

[#4] la / la ity eka varam upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati tribhi / a-udit-savarasya ca apratyaya (*1,1.69) ity akrea / i-ko (*8,3.57) iti ikrea / iko ya-aci (*6,1.77) iti yakrea / i-grahani sarvi parea akrea / a-grahani tu prvea, a-udit-savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) ity etad-eva-ika parea / atha kim artham ajgrahaam eva-itan-na kriyate? na-iva akyam, anta-sthnm api hi savarn grahaam iyate / saya, ya, yant, sava, va vatsarah, yala, la, lokam, talla,la, lokam ity atra anusvrasya anunsike yayi parasavare kr tasya yar-grahaena grahad dvirvacana te yath syd iti / hakra-div-akra uccraa-artha, na anubandha / lakre tv-anunsika pratijyate, tena ur-a rapara (*1,1.51) ity atra ra iti pratyhra-grahallaparatvam api bhavati // a ma aa na m / a ma a a na ity etn varn upadiya prv ca-ante makramita karoti pratyhraartham / tasya grahaa bhavati tribhi / puma khayy-ampare (*8,3.6) ity akrea / halo yam yami lopa (*8,4.64) iti yakrea / amo hrasvd-aci amu nityam (*8,3.32) iti akrea / amant-a iti akrea-api grahaam-asya dr yate / kecit-tu sarvy-etni pratyhra-grahani akrea bhavantu iti makram anubandha pratycakate / tath ca sati amo hrasva-adaci amu nityam(*8,3.32) ity atra-gamino jhabhor abhvdgambhva-pratipattau pratipatti-gaurava bhavati // jha bha / jha bha ity etau varv-upadiya prv ca-ante akrmita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavaty ekena / ato drgho yai (*7,3.101) iti yakrea // gha ha dha / gha ha dha ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati dvbhym / eka-aco bao bha jha-antasya s-dhvo (*8,2.37) iti bhakra-jhakrbhym //

[#5] ja ba ga a da /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 6/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

ja ba ga a da ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati abhi / bho-bhago-agho-aprvasya yo 'i (*8,3.17) ity akrea hai ca (*6,1.114) iti hakrea / na-i-vai kr ti (*7,2.8) iti vakrea / jhal ja jhai (*8,4.53) iti jakra-jhakrabhym / eka-aco vao bha jha-antasya s-dhv-o (*8,2.37) iti bakrea // kha pha dha ha tha ca a ta v / kha pha dha ha tha ca a ta ity etn varn upadiynte vakramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavaty ekena / na-chavy-apran (*8,3.7) iti dhakarea / kha-pha-grahaam uttara-artham // ka pa y / ka pa ity etau varv upadiya prv ca-ante yakramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati caturbhi / anusvrasya yayi parasavara (*8,4.58) iti yakrea / maya uo vo v (*8,3.33) iti makrea / jhayo ho 'nyatarasym (*8,4.62) iti jhakrea / puma khayy-ampare (*8,3.6) iti khakrea // a a sa r / a a sa ity enn varn upadiya prv ca-ante rephamitam karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati pacabhi / yaro 'nynsike 'nunsiko v (*8,4.45) iti yakrea / jharo jhari savare (*8,4.65)iti jhakrea / khari ca (*8,4.55) iti khakrea / abhyse car ca (*8,4.54) iti cakrea / arprv khaya (*7,4.61) iti akrea // ha l / ha ity eka varam upadiya prv ca-ante lakramitam karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati abhi / alo 'ntyt prva upadh (*1,1.65) iti akrea / halo 'nantar sayoga (*1,1.7)iti hakrea / lopo vyor vali (*6,1.66) iti vakrea / ralo v-y-upadhad-dhal-de sa ca (*1,2.26) iti rephea / jhalo jhali (*8,2.26) iti jhakrea / ala ig-upadhd ania ka (*3,1.45) iti akrea / atha kim artham upadio 'pi hakra punar upadiyate? kittva vikalpa-ka- ividhayo yath syu iti / snihitv, snehitv ity atra ralo v-y-upadhd-dhal-de sa-ca (*1,2.26) iti kittva v yath syt / lihe alikat iti ala ig-upadhd ania ka (*3,1.45) iti ko yath syt / [#6] rudihi, svapihi iti valdi-lakaa i yath syt /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 7/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

adgdhm / jhalgrahaeu ca hakrasya grahaa yath syt / yady evam, ha ya va ra ity atra tarhi kim artham upadiyat? mah hi sa; dev hasanti ity atra a-grahaeu ca a-grahaeuca hakrasya grahaa yath syt / brhmao hasati - hai ca (*6,1.114) ity utva yath syt / ekasmn aaAva dvbh astribhya eva kaam syu / jeyau cayau caturbhyo ra pacabhya alau abhya // iti // iti pratyhraprakaraam /

____________________________________________________________________

vr d dhir d-aic || PS_1,1.1 ||

_____START JKv_1,1.1: vr ddhi-abda sajtvena vidhyate, pratyekam d-aic varn smnyena tadbhvitnm, atad-bhvitn ca / taparakaraam aij-artham td-api para tapara iti, khavaiakdiu trimtra-caturmtraprasaga. nivr / ttaye valyana / aitikyana / aupagava / aupamanyava / lya / mlya / vr ddhi-prade -- sici vr ddhi parasmaipadeu (*7,2.1) ity evam daya //

____________________________________________________________________

ade gua || PS_1,1.2 ||

_____START JKv_1,1.2: gua-abda sajtvena vidhyate, pratyekam, ad-e varn smnyena tadbhvitnm, atad-bhvitn ca / taparakaraa tv iha sarvrtham /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 8/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

tarit / cet / stot / jayanti / aha pace / gua-prade -- mider gua (*7,3.82) ity evam daya //

____________________________________________________________________

iko gua-vr || PS_1,1.3 || d dh

_____START JKv_1,1.3: paribh iya sthni-niyama-arth / aniyama-prasage niyamo vidhyate / vr ddhi-guau svasajay iyamau ika eva sthne veditavyau / vakyati -- srvadhtuka-ardhadhtukayo (*7,3.84) agasya gua iti / sa iko eva sthne viditavya / nayati / bhavati / vr ddhi khalv api -- akrt / [#7] ahrt / acait / anait / alvt / astvt / gua-vr svasajay vidhyete, tatra ika iti etad-upasthita draavyam / ddh ki kr bhavati ? dvityay ah prdurbhvyate / ta midimr jipugantalaghapardhcchidr ikiprakudrevagena ig vieyate / jusi srvadhtuka-di-gueu ika-aga vieyate / medyate / abighayu / ika iti kim? tsandhy-akara-vyajann m bht / ynam / glyati / umbhit / punar gua-vr ddhi-grahaa svasajy vidhne niyama-artham /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 9/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

iha m bht -- dyau, panth, sa, imam iti //

____________________________________________________________________

na dhtu-lopa rdhadhtuke || PS_1,1.4 ||

_____START JKv_1,1.4: dhtv-ekadeo dhtu, tasya lopo yasminn rdhadhtuke tad-rdhadhtuka dhtu-lopa, tatra ye gua-vr prpnuta, te na bhavata / ddh loluva / popuva / marmr / ja lolya-dibhyo yaantebhya paca-dy-aci vihite yao 'ci ca (*2,4.74) iti yao luki kr tam eva te acam ritya ye gua-vr prpte tayo pratiedha / ddh dhtu-grahaa kim ? l, lavit / reasi / para na ve / anubandha-pratyaya-lope m bht / rier-hi-sa-arthasya vicpratyaya-lopa udharaa re iti / rdhadhtuke iti kim ? tridh baddho vr abho roravti iti / srvadhtuke m bht / ika ity eva - abhji, rga / bahuvrhi-samrayaa kim ? knopayati, preddham //

____________________________________________________________________

kiti ca || PS_1,1.5 ||

_____START JKv_1,1.5: nimitta-saptamy e / kin-nimitte ye gua-vr prpnuta, te na bhavata / ddh cita, citavn / stuta, stutavn / bhinna, bhinnavn / mr mr a, avn /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 10/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

iti khalv api - cinuta, cinvanti / mr mr / a, janti gakro 'pi atra cartva-bhto nirdiyate / gl-ji-stha ca gstu (*3,2.139) jiu / bhu / ika itym eva - kmayate, laigavyana / mr jerajdau satrame vibh vr iyate / ddhir sa-kramo nma gua-vr ddhi-pratiedha-viaya / parimr janti, [#8] parimrjanti / parimr jantu, parimrjantu / laghu-upadha-guasya apy-atra pratiedha / acinavam, asunavam ity dau lakrasya saty api ittve ysuo id-vacana jpakam iti yatkrya tal-lakre iti na bhavati iti //

____________________________________________________________________

START JKv_1,1.6: ddh-vev-im || PS_1,1.6 ||

_____START JKv_1,1.6: ddh-vevyo ia ca ye gua-vr prpnuta, te na bhavata / ddh dchyanam, ddyaka / vevyanam, vevyaka / ia khalv api - kait va / rait va / vr io na sabhavati iti laghu-upadha-guasya-atra pratiedha // ddhir

____________________________________________________________________

halo 'nantar sayoga || PS_1,1.7 ||

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

11/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

_____START JKv_1,1.7: bhinna-jtyair ajbhir avyavahita lia-uccrit hala sayoga-saj bhavanti / samudya saj / jtau ceda bahuvacanam / tena dvayor bahn ca sayogasaj siddh bhavati / agni iti ga-nau / ava iti a-vau / kara iti ra-au / indra, candra mandra iti na-da-r / ura, rram, bhrram iti a-a-r / tilnstryvapati iti na-sata-ra-y, na-ta-sa-ta-ra-y v / hala iti kim ? titaucchatram - sayogntasya lopa (*8,2.23) iti lopa syt / anantar iti kim ? pacati panasam - sko sayoga-dyor ante ca (*8,2.29) iti lopa syt / sayoga-prade - samyogntasya lopa (*8,2.23) ity evam daya //

____________________________________________________________________

mukha-nsik-vacano 'nunsika || PS_1,1.8 ||

_____START JKv_1,1.8: mukha-sahit nsik mukha-nsik, tay ya uccryate vara so 'nunsika-sajo bhavati / o 'nunsika chandasi (*6,1.126) / abhra apa / gabhra ugraputre / ca na indra / mukha-grahana kim ? anusvrasya-iva hi syt / nsika-agrahaa kim ? kacaatapn m bht / anunsika-prade - o 'nunsika chandasi (*6,1.26) ity evam daya //

____________________________________________________________________

tulya-sya-prayarna savaram || PS_1,1.9 ||

_____START JKv_1,1.9:

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

12/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

tulya-abda sadr a-paryya / sye bhavam-sya tlv-di-sthnam / prayatana prayatna spar ata-dir vara-gua / tulya sye prayatno yasya varasya yena varena saha sa samnajtya prati savarasajo bhavati / [#9] catvra bhyantar prayatn savarasa jym ryante -- spr at, at-spr at, savr vivr ca iti / tat, tat a a a iti trayo 'kr udtta-anudtta-svarit pratyeka snunsik niranunsik ca hrasvadrgha-pluta-bhedd adaa dh bhidyante / tath i-vara, tath u-vara, tath r -vara / l -varasya drgh na santi, ta dvdaa-bhedam cakate / sandhy-akar hrasv na santi, tny api dvdaa-prabhedni / antasth dviprabhed, rephavarjit yaval snunsik niranunsikca / rephoma savar na santi / vargyo vargyea savara / dagram / khavgram / sya-grahaa kim ? kacaatapn bhinna-sthnn tulya-prayatnn m bht / ki ca syt ? tarpt, tarptum ity atra jharo jhari savare (*8,4.65) iti pakrasya takre lopa syt / prayatna-grahaa kim ? icuyan tulya-sthnn bhinna-jtyn m bht / ki ca syt ? arucyotati ity atra jharo jhari savare (*8,4.65) iti akrasya cakre lopa syt / rkra-l krayo savarasj vaktavy / hotl kra / hotr kra / ubhayo r varasya l varasya ca ntaratama savaro drgho nsti iti rkra eva drgho bhavati / savara-prade - aka savare drgha (*6,1.101) ity evam daya //

____________________________________________________________________

na aj-jhalau || PS_1,1.10 ||

_____START JKv_1,1.10: ac ca hal ca, aj-jhalau / tulya-sya-prayatnv api aj-jhalau paraspara savarasajau na bhavata / avara-hakrau daahasta, ivara-akrau-dadhi tam, savaradrghatva na bhavati / vaipo matsya, nauha carma iti yasya-iti ca (*6,4.148) iti lopo na bhavati //

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

13/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

____________________________________________________________________

[#10] d-d-ed-dvivacana pragr h yam || PS_1,1.11 ||

_____START JKv_1,1.11: t t et ity evam-anta dvivacana abda-rpa pragrhya-saja bhavati / agn iti / vyu iti / mle iti / pacete iti / d-det iti kim ? vr atra / kv plakv atra / dvivacanam iti kim ? kumry-atra / kiory-atra / taparakaraam asadeha-artham / pragr hya-prade - pluta-pragr aci nityam (*6,1.125) ity evam daya / hy d-dn pragr hyatve mavdn pratiedho vaktavya / mavorasya lambete priyau vatsatarau mama / dampatva / jampatva / rodasva //

____________________________________________________________________

adaso mt || PS_1,1.12 ||

_____START JKv_1,1.12: adasa sambadh yo makras-tasmt pare d-deta pragrhya-saj bhavanti / am atra / am sate / am atra / am ste / ekrasya udharaa na asti /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 14/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

adasa iti kim? amyatra / dimyatra / mt iti kim ? amuke 'tra //

____________________________________________________________________

e || PS_1,1.13 ||

_____START JKv_1,1.13: e ity etat pragr hya-saja bhavati / kim-ida e iti ? supm dea chandasi / na yume vjabandhava / asme indr-br haspat / yume iti / asme iti / tve rya / me rya / tve iti / me iti / chndasam etad eva-ikam udharaam - asme indr-br haspat iti / tatra tath pht / itarat tu laukikam anukaraam - yume iti, asme iti, tve iti, me iti //

____________________________________________________________________

nipta eka-aj-an- || PS_1,1.14 ||

_____START JKv_1,1.14: eka-ca asvac-ca ekc, nipto ya ekc -varjita sa pragr hya-sajo bhavati / a apehi / i indra paya / u uttiha / eva nu manyase / eva kila tat / nipta iti kim ? cakratra /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 15/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

jahrtra / ekc iti kim ? prgnaye vcamraya / an iti kim ? udakntt, odakntt / ad-arthe triy-yoge mary-adbhividhau ca ya / etam-ta ita vidyd vkya-smaraayor-ait //

____________________________________________________________________

[#11] ot || PS_1,1.15 ||

_____START JKv_1,1.15: nipta iti vartate / tasya-ukrea tadanta-vidhi / odanto yo nipta sa pragr hya-sajo bhavati / ho iti / utho iti //

____________________________________________________________________

sambuddhau kalyasya-itv anre || PS_1,1.16 ||

_____START JKv_1,1.16: ot iti vartate / sambuddhi-nimitto ya okra sa kalyasya cryasay matena pnagr hya-sajo bhavati, itiabde anre avaidike parata / vyo iti, vyav-iti / bhno iti, bhnav-iti / sambuddhau iti kim ? gav ity ayam-ha / atra anukrya-anukaraayo bhedasya avivakitatvt, asaty-arthavattve vibhaktir-na bhavati / kalya-grahaa vibh-artham / itau iti kim ? vyo 'tra / anre iti kim ? et g brahama-bandha ity abravt //

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

16/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

____________________________________________________________________

ua || PS_1,1.17 ||

_____START JKv_1,1.17: kalyasya-itau anre iti vartate / ua pragr hya-saj bhavati itau kalyasya cryasya matena / kalyasya iti vibha-artham / u iti, viti //

____________________________________________________________________

|| PS_1,1.18 ||

_____START JKv_1,1.18: ua iti vartate / ua itv-anre ity ayam-deo bhavati drgho 'nunsikaca, klyasya matena pragr hyasajakaca / kalyasya grahaa vibh-artham iha apy anuvartate / tena tri rpi bhavanti - u iti, viti, iti // ____________________________________________________________________

d-tau ca saptamy-arthe || PS_1,1.19 ||

_____START JKv_1,1.19: klyasya-itv-anre iti nivr / ttam dantam danta ca abda-rpa saptamy-arthe vartamna pragr hya-saja bhavati / adhyasy mmak tan / mmaky tanvm iti prpte, mkym mmak iti, tanvm tan iti / somo gaur adhi rita / dtau iti kim ? priya srye priyo agn bhavti /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 17/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

agni-abdt parasy saptamy dea / saptam-grahaa kim ? dht, mat, suut - dhty, maty, suuty iti prpte / artha-grahaa kim ? v-apy ava / nadyti / taparakaraam asandeha-artha / [#12] d-tau saptam-ity eva lupte 'rtha-grahad bhavet / prvasya cet savaro 'svmbhva prasajyate //1// vacandy-atra drghatva tatra api saras yadi / jpaka syt tad-antatve m v prvapadasya bht //2 //

____________________________________________________________________

d-dh ghv-adp || PS_1,1.20 ||

_____START JKv_1,1.20: d-rp catvro dhtava, dh-rpau ca dvau dbdaipau varjayitv ghu-sajak bhavanti / ud - praidadti / d - praidt / do - praidyati / de - praidayate / udh - praidadhti / dhe - praidhayati vatso mtaram / adp iti kim ? dp lavane - dta barhi / daip odhane - avadta mukham / ghu-prade - ghu-m-sth-g-p-jahti-s hali (*6,4.66) ityevamdaya //

____________________________________________________________________

dyantavad ekasmin || PS_1,1.21 ||

_____START JKv_1,1.21:gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 18/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

asahyasay dyanta-upadini kryi na sidhyanti iti ayam-atidea rabhyate / saptamy-arthe vati / dv-iva ante iva ekasminn-api krya bhavati / yath kartavyam ity atra pratyaya-dy-udttatva bhavati, evam aupagavam ity atra api yath syt / yath vr kbhym ity atra ato 'gasya drghatvam evam bhym, ity atra api yath syt / ekasminn-iti kim / sabhsannayane bhava sbhsannayana, kram ritya vr ddha-saj na bhavati //

____________________________________________________________________

tarap-tamapau gha || PS_1,1.22 ||

_____START JKv_1,1.22: tarap tamap ity etau pratyayau gha-sajau bhavata / kumritar / kumaritam / brhmaitar / brhmaitam / gha-prade - gha-rpa-kalpa-cela-bruva-gotra-mata-hateu yo 'nekco hrasva (*6,3.43) ity evam daya //

____________________________________________________________________

bahu-gaa-vatu-ati sakhy || PS_1,1.23 ||

_____START JKv_1,1.23: bahu gaa vatu ity eta sakhy-saj bhavanti / bahukr / tva bahudh / bahuka / bahua / gaakr / tva gaadh /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 19/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

gaaka / gaaa / tvatkr / tva tvaddh / tvatka / tvaccha / katikr / tva katidh / katika / katia / bahu-gaa-abdayor vaipulye saghe ca vartamnayor iha grahaa nsti, sakhy-vcinor eva / bhrydn nivr tty-artha sakhy-saj vidhyate / [#13] ardha-prva-padaca praa-pratyaynta sakhy-sajo bhavati iti vaktavya samsakan vidhy-artham / ardha-pacama-rpa / ardha pacama yem iti bahuvrhau kr ardha-pacamai rpai krta / te taddhita-artha-iti samsa / tatra dik-sakhye sajym (*2,1.50) ity anuvr tata sakhy-prvasya dvigu-sajy ttes rpd a anyatarasym (*5,1.26) iti a ha ca / adhyardha-prva-dvigor lug-asajym (*5,1.28) iti luk / ardha-pacamaka / sakhy-prade-sakhy vayena (*2,1.19) ity evam daya //

____________________________________________________________________

[#12] a-ant a || PS_1,1.24 ||

_____START JKv_1,1.24: str-liga-nirdet sakhya iti sambadhyate / [#13] a-krnt na-krnt ca y sakhy s a-saj bhavati /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 20/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

a-krnt tvat--a tihanti / a pye / na-krnta-paca / sapta / nava / dasa / anta-grahaam aupadeika-artham / tena-iha na bhavati - atni, sahasri / anm ity atra nu bhavati / a-prade--abhyo luk (*7,1.22) ity evam daya //

____________________________________________________________________ ati ca || PS_1,1.25 ||

_____START JKv_1,1.25: atyant y sakhy s a-saj bhavati / kati tihanti / kati paya //

____________________________________________________________________

kta-ktavat nih || PS_1,1.26 ||

_____START JKv_1,1.26: kta ca ktavatu ca kta-ktavat pratyayau nih-sajau bhavata / kr / ta kr tavn / bhukta / bhuktavn / ka-kra kit-krya-artha / ukra ugit-krya-artha / nih-prade-- vdito nihym (*7,2.14) ityevamdaya //

____________________________________________________________________gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 21/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

sarva-dni sarvanmni || PS_1,1.27 ||

_____START JKv_1,1.27: sarva-abda dir ye tni-imni sarva-adni sarvanma-sajni bhavanti / sarva, sarvau, sarve / sarvasmai / sarvasmt / sarvem / sarvasmin / sarvaka / viva, vivau, visve / vivasmai / vivasmt / vivem / vivasmin / vivaka / [#14] ubha / ubhaya / ubha-abdasya sarvanmatve prayojanam-- sarvanmnas-tr ca (*2,3.27) iti / tya ubhbhy hetubhy vasati, ubhayo hetvo vasati / ubhaye / ubhayasmai / ubhayasmt / ubhyem / ubhayasmin / atara, atama / katara, katama / katarasmai, katamasmai / itara / anya / anyatara / itarasmai / anyasmai / anyatarasamai / tva-abdo 'nya-vc svara-bhedd dvi pahita / eka udtta /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 22/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

dvityo 'nudtta / kecit takrntameka pahanti / tva tvat iti dvv api ca anudtu iti smaranti / nema--nemasmai / vakyamena jasi vibh bhavati / neme, nem iti / sama--samasmai / katha yath-sakhyam anudea samnm (*1,3.10), same dee yajeta iti / samasya sarva-abda-paryyasya sarvanma-sj iyte, na sarvatra / sima--simasmai / prva-para-avara-dakia-uttara-apara-adhari vyavasthym asajym (*1,1.34) / svam ajti-dhana-khym (*1,1.35) / antara bahiryogopsavynayo (*1,1.36) / tyad, tad, yad, etad, idam, adas, eka, dvi, yumad, asmad, bhavatu, kim / sarvdi / sarvanma-prade-- sarvanmna smai (*7,1.14) ity evam daya //

____________________________________________________________________

vibh dikamse bahuvrhau || PS_1,1.28 ||

_____START JKv_1,1.28: na bahuvrhau (*1,1.29) iti pratiedha vakyati / tasmin nitye pratiedhe prpte vibh-eyam rabhyate / di samsa dikamsa / dig-upadie samse bahuvrhau vibh sarvdni sarvanma-sajni bhavanti / uttara-prvasyai, uttara-prvyai / dikia-prvasyai, dakia-prvyai / dig-grahaa kim ? na bahuvrhau (*1,1.29) iti pratiedha vakyati, tatra na jyate kva vibh, kva pratiedha iti / dig-grahae puna kriyame jyate dig-upadia-samse vibh, anyatra pratiedha iti / samsa-grahaa kim ? samsa eva yo bahuvrhi, tatra vibh yath syt / bahuvrhivad bhvena yo bahuvrhi, tatra m bht / dakia-dakiasyai dehi / bahuvrhau iti kim ? dvandve vibh m bht / dakia-uttara-prvm iti dvandve ca (*1,1.32) it nitya pratiedho bhavati //

____________________________________________________________________gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 23/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

[#15] na bahuvrhau || PS_1,1.29 ||

_____START JKv_1,1.29: sarvanma-sajy tad-anta-vidher abhyupagamd bahuvrher api sarva-dy-antasay saj syt iti pratiedha rabhyate / bahuvrhau samse sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti / priyavivya / priyobhyya / dvyanyya / tryanyya / iha ca, tvat-kapitr mat-kapitr ity-akaj na bhavati / ka, ka bahuvrhau iti vartamne punar-bahuvrhi-grahaa bhta-prvamtre 'pi pratiedho yath syt, vastrntara-vasanntar iti //

____________________________________________________________________

tr t y-samse || PS_1,1.30 ||

_____START JKv_1,1.30: tr ty-samse sarva-dni sarvanma-sajni na bhavanti / msa-prvya / savatsara-prvya / dvyaha-prvya / tryaha-prvya / samse iti vartamne puna sammasagrahaa tr ty-samsa-artha-vkye 'pi pratiedho yath syt / msena prvya / prva-sadr a-sama-na-artha-kalaha-nipua-mira-lakai (*2,1.31) iti tr tya-asamsa pratipada vakyati, tasya-ida grahaam / na yasya kasyacit tr ty-samsasya / kartr karae kr bahulam (*2,1.32) iti-tvayak Kr mayak kr // t tam, tam

____________________________________________________________________gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 24/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

dvandve ca || PS_1,1.31 ||

_____START JKv_1,1.31: dvandve ca samse sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti / prva-aparm / katara-katamnm //

____________________________________________________________________

vibh jasi || PS_1,1.32 ||

_____START JKv_1,1.32: prvea nitye pratiedhe prpte jasi vibh rabyate / dvandve samse jasi vibh sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti / katarakatame, katarakatam / jasa krya prati vibh, akaj hi na bhavati - katarakatamak //

____________________________________________________________________

[#16] prathama-carama-taya-alpa-ardha-katipaya-nem ca || PS_1,1.33 ||

_____START JKv_1,1.33: vibh jasi (*1,1.32) iti vartate / dvandve iti nivr / ttam prathama carama taya alpa ardha katipaya nema ity ete jasi vibh sarvanma-saj bhavanti / prathame, pratham / carame, caram / dvitaye, dvitay /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 25/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

alpe, alp / ardhe, ardh / katipaye, katipaya / neme, nem / taya iti tayap pratyaya / ini prtipadikni / tatra nema iti sarvdiu pahyate, tasya prpte vibha, anyem aprpte / ubhaya-abdasya tayap-pratyaya-antasya gane phn nity sarvanma-saj iha api jaskrya prati vibh / kkacoryath-yoga vr // tti

____________________________________________________________________

prva-para-avaradakia-uttara-apara-adhari vyavasthym asajym || PS_1,1.34 ||

_____START JKv_1,1.34: prva para avara dakia uttara apara adhara ity-e gae pht prvea nityy sarvanma-sajy prpty jasi vibh rabhyate / prvdni vibha jasi sarvanma-sajni bhavanti vyavasthym asajym / svbhidheya-apekvadhiniyamo vyavasth / prve, prv / pare, par / avare, avar / dake, dak / uttare, uttar / apare, apar / adhare, adhara / vyavasthym iti ki ? daki ime gthak / prav ityartha / asajym iti kim ? uttar kurava / satym eva vyavasthym iya te saj // ____________________________________________________________________

svam ajti-dhana-khyym || PS_1,1.35 ||

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

26/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

_____START JKv_1,1.35: atra api nity sarvanma-saj prpt jasi vibhyate / svam ity etac-chabda-rpa jasi vibh sarvanma-saja bhavati , na cej jtidhanayo sajrpea vartate / sve putr, sv putr / sve gva, sv gva / tmy ity artha / jti-pratiedha iti kim ? dhmyanta iva ali prajvalanti iva sahat / ulmukni iva me 'm sv jtayo bharatar abha // adhankhyym iti kim ? prabht sv na dyante, prabhta sv na bhujyante / prabhtni dhanni ity artha //

____________________________________________________________________

antara bahiryoga-upasavynayo || PS_1,1.36 ||

_____START JKv_1,1.36: atra api prvea nity sarvanma-saj prpt s jasi vibhyate / antaram ity etac-chabda-rpa vibh jasi sarvanma-saja bhavati bahiryoge upasavyne ca gamyamne / antare gr antar gr / h, h nagarabhycldigr ucyante / h [#17] upasvyne--antare ak, antar ak / upasavyna paridhnyam ucyate, na prvarayam / bahiryoga-upasavynayo iti kim ? anayo grmayor antare tpasa prativasati / tasminn antare tny udakni / madhyapradea-vacano 'ntara-abda / gaa-strasya ca-ida pratyudharaam / apuri iti vaktavyam / antary puri vasati / vibh-prakarae tyasya v itsu sarvanma-saj ity upasakhynam / dvityasmai, dvityya / tr tyasmai, tr tyya //

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

27/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

____________________________________________________________________

svardi-niptam avyayam || PS_1,1.37 ||

_____START JKv_1,1.37: svardni abda-rpi niptca avyaya-sajni bhavanti / svar, antar, prtar, ete anta-udtt pahyante / punar dy-udtta / sanutar, uccais, ncais, anais, r dhak, rt, r yugapat, pr ete 'pi sanutarprabhr te, thak, tayo 'ntodtt pahyante / hyas, vas, div, rtrau, syam, ciram, mank, at, joam, tm, bahis, vis, avas, adhas, samay, nika, svayam, mr naktam, na, hetau, addh, iddh, smi, ete 'pi hyasprabhr , tayo 'ntodtt pahyante / vat-vadantam avyaya-saja bhavati / brhmaavat / katriyavat / san, sant, sanat, tiras, ete dy-udtt pahyante / antar-ayamantodtta / antarea, jyok, kam, am, san, sahas, vin, nn, svasti, svadh, alam, vaa, anyat, asti, upu, kam, vihyas, do, mudh, mithy / ktvtosukasuna, kr nma-krnta, sandhy-akarnta, avyaybhva ca / pur, mitho, mithas, prabhukam, ryahalam, abhkam, skam, srdham, samama, namas, hiruk, tasildi taddhita edhcparyanta, astas, kr tvasuc, suc, s-thlau, cvyarthca, am, m, pratn, pran, svardi / nipt vakyante--prg-rvarn-nipt (*1,4.56) iti / ca, v, ha, aha, eva, evam ity-daya / avyaya-prade-- avyayd p-supa (*2,4.82) ity evam daya / avyayam ity anvartha-saj / [#18] sadr triu ligeu sarvsu ca vibhaktiu / a vacaneu ca sarveu yanna vyeti tad-avyayam //

____________________________________________________________________

taddhita ca asarva-vibhakti || PS_1,1.38 ||

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

28/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

_____START JKv_1,1.38: taddhitnta abdo 'sarva-vibhakti avyaya-sajo bhavati / yasmt na sarva-vibhakter utpatti so 'sarva-vibhakti / tata, yata, tatra, yatra, tad, yad, sarvad, sad / taddhita iti kim ? eka, dvau, bahava / asarva-vibhakti iti kim ? aupagava, aupagavau, aupagav //

____________________________________________________________________

kr n -m-ej-anta || PS_1,1.39 ||

_____START JKv_1,1.39: kryo ma-kra-anta, ej-anta ca tad-anta abda-rpam avyaya-saja bhavati / d svdu-kra bhukte / sampanna-kra bhukte / lavaa-kra bhukte / ejanta-vake rya / t vmee rathnm / r dakya jvase / tve jyok ca srya dr / e vake iti vace tum-arthe se-sen-ase (*3,4.9) iti se-pratyaye kutve atve ca kr rpam / te ee iti ia se-pratyaye gue atve ca kr rpam / te jvase iti jve ase pratyaye rpam / dr iti dr ken-pratyayo niptyate - dr vikhye ca (*3,4.11) iti / e e e anta-grahaam aupadeika-pratipatty-artham / iha m bht - dhaye, cikrave, kumbha-krebhya iti //

____________________________________________________________________

ktv-tosun-kasuna || PS_1,1.40 ||

_____START JKv_1,1.40: ktv, tosun, kasun, ity evam anta abda-rpam avyaya-saja bhavati /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 29/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

kr / tv hr / tv tosun -- vyuy pur sryasyodeto rdheya / pur vatsnmapkartto / bhva-lakae sth-i-kr -vadi (*3,4.16) iti ia, kr ca tosun pratyaya / a kasun -- sr do kasun (*3,4.17) / pi-tr pur krrasya visr virapin / po pur jatrubhya tr // da

____________________________________________________________________

avyay-bhva ca || PS_1,1.41 ||

_____START JKv_1,1.41: avyay-bhva-samso 'vyaya-sajo bhavati / ki prayojanam ? lu-mukha-svara-upacr / luk - upgni, pratyagni alabh patanti / mukha-svara- upgnimukha, pratyagnimukha / mukha sva-agam (*6,2.167) ity uttarapada-anta-udttatva prptam, na-avyaya-dik-abda (*6,2.168) iti pratiidhyate / tasmin pratiiddhe prvapada-prakr ti-svara eva bhavati / [#19] upacra - upapaya-kra, upapaya-kma / visarjanya-sthnikasya sa-krasya upacra iti saj / tatra avyaybhvasya avyayatve ata kr -kami-kasa-kumbha-ptra-ku-kar-v anavyayasya (*8,3.46) iti paryudsa siddho bhavati / sarvam ida ka svara-adv api pahyate / punar vacanam anityatvajpana-artham / tena aya krya-niyama siddho bhavati / iha ca -- pur sryasyodetor-dheya, pur krrasya visr virapin iti na la-u-uka-avyaya-nihpo khal-artha-tr (*2,3.69) iti ah-pratiedho na bhavati // nm

____________________________________________________________________

i sarvanma-sthnam || PS_1,1.42 ||

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

30/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

_____START JKv_1,1.42: i ity etat sarvanma-sthnasaja bhavati / kim ida i iti ? ja-aso i (*7,1.20) iti i dea / kuni tihanti / kuni paya / dadhni / madhni / trapi / jatni / sarvanma-sthna-prade-- sarvanma-sthne ca asambuddhau (*6,4.8) ity evam daya //

____________________________________________________________________

su anapusakasya || PS_1,1.43 ||

_____START JKv_1,1.43: su iti paca vacanni sarvanma-sthna-sajni bhavanti napusakd anyatra / napusake na vidhi, na pratiedha / tena jasa e sarvanma-sthna-saj prvea bhavaty eva / rj, rjnau, rjna / rjnam, rjnau / su iti kim ? rja paya / anapusakasya iti kim ? sman, veman //

____________________________________________________________________

na v-iti vibh || PS_1,1.44 ||

_____START JKv_1,1.44: na iti pratiedha, v iti vikalpa / tayo pratiedha-vikalpayo vibh iti saj bhavati / iti-karao 'rtha-nirdea-artha / vibh-pradeeu pratiedha-vikalpv upatihete /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 31/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

tatra pratiedhena samkr viaye pacd vikalpa pravartate / te ubhayatra-vibh prayojayanti / vibh ve (*6,1.30) uva, ivya / uuvatu, iviyatu / vibh-prade - vibh ve (*6,1.30) ity evam daya //

____________________________________________________________________

ig-yaa samprasraam || PS_1,1.45 ||

_____START JKv_1,1.45: ik yo yaa sthne bhto bhv v tasya saprasraam ity e saj bhavati / yaj --i am / vap -- uptam / graha -- gr htam / kecid ubhayath stram ida vycakate vkya-artha saj, vara ca iti / ig-yaa yo vkya-artha sthny-dea-sambandha-lakaa sa samprasraa-sajo bhavati, ya-sthnika ig-vara sa samprasraa-sajo bhavati iti / tatra vidhau vkya-artha upatihate yaa samprasraa putra-patyos tatpurue (*6,1.13) vaso samprasraam (*6,4.131) iti / [#20] anuvde vara samprasrac ca (*6,1.108) iti / sakhyta-anuded iha na bhavati - adhitarm iti / dyubhym ity atra diva ut (*6,1.131) iti taparakarad drgho na bhavati / samprasraa-prade - vaso samprasraam (*6,4.131) ity evam daya // dyantau a-kitau (*1,1.46) di it bhavati, anta kit bhavati ash-nirdiasya / lavit / muo bhayate / itprade - rdhadhtukasya+i val-de (*7,2.35) ity evam daya / kit-prade - bhiyo hetubhaye uk (*7,3.40) ity evam daya // midaco 'ntyt para (*1,1.47) / aca iti nirdhrane ah / jtau ca+idam ekavacanam / ac sanivinm antyd aca paro mit bhavati / sthneyoga - pratyaya paratvasya ayam apavda / viruaddhi / mucati /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 32/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

paysi / mitprade - rud-dibhya nam (*3,1.78) ity evam daya / masjer antyt prva num-am-icchanty anuaga-sayoga-di-lopa-artham / magna / magnavn / makt / maktum // eca ig-ghrasva-dee (*1,1.48) / eco hrasva-dee kartavye ik eva hrasvo bhavati, na anya / rai-atiri / nau-atinu / go-upa gu / eca iti kim ? atikhava / atimla / hrasva-dee iti kim ? de3vadatta / devada3tta // ah sthne-yog (*1,1.49) / paribh iya yoga-niyama-arth / iha stre y ah aniyata-yog ryate, s sthne-yog-iva bhavati, na-anya-yog / sthne-yogasya nimitta-bhte sati s pratipattavy / sthna-abda ca prasaga-vc / yath-darbh sthne arai prastaritavyam iti darbh prasage iti gamyate / evam iha api aste sthne prasage bhr bhavati / bhavit / bhavitum / bhavitavyam / bruva prasage vacirbhavati / vakt / vaktum / vaktavyam / prasage sambandhasya nimitta-bhte bruva iti ash / [#21] bahavo hi ahy-arth- sva-svmy-anantara-sampa-samha-vikra-avayava-ady / tatra yvanta abde sambhavanti teu sarveu prapteu niyama kriyate ah sthne-yog iti / sthne yogo 'sy iti vyadhikarao bahuvrhi / ata eva niptanc ca saptamy aluk // sthne 'ntaratama (*1,1.50) / sthne prpyamnm antaratam deo bhavati sadr atama / kuta ca abdasya antaryam ? sthna-artha-gua-pramata / sthnata - aka savare drgha (*6,1.101) / dagram /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 33/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

ypgram / dvayor akrayo kahya eva drgha a-akro bhavati / arthata - vata ca asau yuvati ca vtaya-yuvati / puvad-bhvena antaratama puabdo 'tidiyate / guata-pka / tyga / rga / cajo ku ghiyato (*7,3.52) iti ca-krasya alpa-prasya aghoasya tdr eva ka-kro bhavati / a ja-krasya ghoavato 'lpa-prasya tdr eva ga-kra / a pramata - anumai / ambhym / adaso 'ser dd u do ma (*8,2.80) iti hrasvasya hrasva, drghasya drgha / sthne iti vartamne puna sthne grahaa kim ? yatra anekam ntarya sambhavati tatra sthnata eva ntarya balyo yath syt / cet, stot / [#21] pramato '-kro gua prpta, tatra sthnata ntaryd ekraukrau bhavata / tamb-grahaa kim ? vg ghasati / triub bhasati / jhayo ho 'nyatarasym (*8,4.62) iti ha-krasya prva-savare kriyame somaa soma iti dvity prasakt, ndavato ndavanta iti tr ty, tamab-grahad ye somo ndavanta ca te bhavanti caturth // ura rapara (*1,1.51) / u sthne a prasajyamna eva raparo veditavya / kart / hart / kirati / girati / dvaimtura / traimtura / u iti kim ? kheyam / geyam / an-grahaa kim ? su-dhtur aka ca (*4,1.97) - saudhtaki // alo 'ntyasya (*1,1.52) / ah-nirdiasya ya ucyate dea, so 'ntyasya ala sthne veditavya / id goy (*1,2.50) - paca-goi / daa-goi //

[#22]

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

34/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

ic ca (*1,1.53) / it ca ya dea so 'neka-al api alo 'ntyasya sthne bhavati / na r dvanve (*6,3.25) - hot-potrau / to mt-pitarau / ttai it-karaasya gua-vr ddhi-pratiedha-arthatvt sarva-dea tta bhavati / jvatd bhavn / jvatt tvam // de parasya (*1,1.54) / parasya krya iyamam der ala pratyetavyam / kva ca parasya kryam iyate ? yatra pacam-nirdea / tad yath-dsa (*7,2.83) - sno yajate / dvy-antar-upasargebho 'pa t (*6,3.97) - dvpam / antarpam / pratpam / sampam // aneka-al it sarvasya (*1,1.55) / aneka-al ya dea it ca, sa sarvasya ah-nirdiasya sthne bhavati / aster bh (*2,4.52)-bhavit / bhavitum / bhavitavyam / it khalv api - ja-aso i (*7,1.20) -kuni tihanti / kuni pasya // sthnivad-deo 'n-al-vidhau (*1,1.56) / sthny-deayo pr thaktvt sthny-raya kryam dee na prpnoti ity ayam-atidea rabhyate / sthnin tulya vartate iti sthnivat / sthnivad-deo bhavati sthny-rayeu kryev anal-rayeu, sthny-alrayi kryi varjayitv / na alvidhir analvidhi ity artha / kim udharaam ? dhtv-aga-kr t-taddhita-avyaya-sup-ti-pad-ade / dhtv-deo dhtuvad bhavati / aster bh (*2,4.52) / bruvo vaci (*2,4.53) / rdhadhtuka-viaye prg eva-deeu kr dhto (*3,1.91) iti tavya-dayo bhavanti / teu bhavit / bhavitum / bhavitavyam / vakt / vaktum / vaktavyam / aga-deo 'gavad bhavati - kena / kbhym / kai /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 35/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

kima ka (*7,2.103) iti ka-dee kr 'ga-ray ina-drghatva-aisbhv bhavanti / te kr d-dea kr bhavati - prakr / dvad tya prahr / tya ktvo lyab-dee kr hrasvasya piti kr (*6,1.71) iti tug bhavati / te ti tuk [#23] taddhita-dea taddhitavad bhavati - ddhikam / adyatanam / kr t-taddhita-sams ca (*1,2.46) iti prtipadika-saj bhavati / avyaya-deo 'vyayavad bhavati - prastutya / prahr / tya upahr / tya upastutya / avyaydpsupa (*2,4.82) iti sublug bhavati / subdea subvad bhavati - vr kya / plakya / supi ca (*7,3.102) iti drghatva bhavati / ti-dea tivad bhavati--akurutm / akurutam / sup-ti-anata padam (*1,4.14) iti pada-saj bhavati / pada-dea padavad bhavati -- grmo va sva / jana-pado na svam / padasya (*8,1.16) iti rutva bhavati / vat-karana kim ? sthn deasya saj m vijyi iti / sva-rayam api yath syt / o yama-hana (*1,3.28) - hata, vadhia iti tmanepadam ubhayatra api bhavati / dea-grahaa kim ? numnikasya apy deasya sthnivadbhvo yath syt / pacatu - eru (*3,4.86) / anal-vidhau iti kim ? dyupathitad-de na sthnivad bhavanti / dyau, panth, sa iti / hal-y-bbho drght su-ti-sy-apr hal (*6,1.68) iti su-lopo na bhavati // kta aca parasmin prva-vidhau (*1,1.57) / prvan al-vidhau sthnivad-bhva ukta / al-vidhy-artham-idam-rabhyate / dea sthnivat iti vartate / aca iti sthni-nirdea / parasmin iti nimitta-saptam / prva-vidhau iti viaya-saptam / aj-dea paranimittaka prvavidau kartavye sthnivad bhavati / paayati / avadht / bahukhavaka / paumcae iti icii-lope kr tasya sthnivad-bhvt ata upadhy (*7,2.116) iti vr na te ddhirgretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 36/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

bhavati / avadht -- ato lopasya sthnivad-bhvad ato hal-der lagho (*7,2.7) iti halanta-laka vr ddhir na bhavati / bahukhavaka iti po 'nyatarasym (*7,4.15) iti hrasvasya sthnivad-bhvd hrasvnte 'ntyt prvam (*6,2.174) iti svaro na bhavati / aca iti kim ? prana / krm / gatya / prana iti pracche napratyaye c-c-v-o -anunsike ca (*6,4.19) iti cha-krasya a-kra paranimittakas tuki kartavye na sthnivad bhavati / krm iti jhalo jhali (*8,2.26) iti sico lopa paranimittaka kr a-krasya aho ka si e (*8,2.41) iti ka-kre kartavye na sthnivad bhavati / gatya iti v lyapi (*6,4.38) ity anunsika-lopa paranimittaka tuki kartavye na sthnivad bhavati / parasmin iti kim ? yuvajni vadhjni / vaiyghrapadya / ddhye / yuvajni iti jyy ni (*5,4.134) na paranimittaka, tena ya-lope na sthnivad bhavati / vaiyghrapadya iti na paranimittaka pdasya antalopa padbhva na pratibadhnti / ddhye iti ddha uttamapurua-ikavacane eretvasya-aparanimittakatvd yi-i-varayor ddhvevyo (*7,4.53) iti lopo na bhavati / [#24] prva-vidhau iti kim ? he gau / bbhravy / naidheya / he gau iti vr aj-dea sambuddhi-lope kartavye na sthnivad bhavati / ddhir bbhravy iti bbravyasya am cchtr iti vr ddhc cha (*4,2.114) iti cha / halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-kral-ope kartavye av-deo na sthnivad bhavati / naidheya -- to lopa ii ca (*6,4.64) ity -kra-lopa, ita ca ania (*4,1.122) iti dvy-aj-lakae pratyaya-vidhau na sthnivad bhavati // na padnta-dvirvacana-vare-ya-lopa-svara-savara. anusvra-drgha-ja-car-vidhiu (*1,1.58) / prvea atiprasakta sthnivad-bhva eteu vidhiu pratiidhyate / padnta-vidhi praty-aj-deo na sthnivad bhavati / kau sta / yau sta / tni santi / yani santi / na-sor al-lopa kiti srvadhtuke iti paranimittaka, sa prva-vidhv v-dee ya-dee ca kartavye sthnivat syt, asmd vacann na bhavati / dvirvacana-vidhi -- dvirvacana-vidhi prati na sthnivad bhavati / daddhyatra /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 37/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

maddhvatra / ya-dea paranimittaka, tasya sthnivad-bhvt anaci ca (*8,4.47) iti dha-krasya dvirvacana na syd asmd vacand bhavati / varevidhi -- vare yo 'j-dea sa prva-vidhi prati na sthnivad bhavati / apsu yyvara pravapeta pin / yte ya-antt ya ca yaa (*3,2.176) iti varaci kr ato lopa (*6,4.48) para-nimittaka, tasya te sthnivattvd ato lopa ii ca (*6,4.64) ity -kra-lopa syd, asmd vacann na bhavati / ya-lopa-vidhi -- ya-lopa-vidhi pratyaj-deo na sthnivad bhavati / kati / kayate ktini kr ato lopa paranimittaka, lopo v-yor vali (*6,1.66) iti yalope sthnivat syd te, asmd vacann na bhavati / svara-vidhi -- svara-vidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati / cikraka / jihraka vuli kr ato lopa paranimittaka, liti (*6,1.193) pratyayt prvam udttam, iti svare te kartavye na sthnivad bhavati iti / savara-vidhi -- savara-vidhi prati ajdeo na sthnivad bhavati / ihi / pihi / ie pieca lo-madhyama-purua-ikavacane rud-dibhya nam (*3,1.78) / hitvadhitvautvajatveu kr nasor al-lopa kiti srvadhtuke paranimittaka, anusvrasya teu, yayi parasavare kartavye na sthnivad bhavati / [#25] anusvra-vidhi -- anusvra-vidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati / ianti / pianti / na ca apadntasya jhali (*8,3.24) iti anusvre kartavye nasorallopa na sthnivad bhavati / drgha-vidhi -- drgha-vidhi prati ajdeo na sthnivad bhavati / pratidvn / pratidvne / pratidivan ity etasya bhasya (*6,4.129) ity adhikr tr tya tya-ikavacane caturthy-ekavacane ca allopo 'na (*6,4.134) ity a-kra-lopa paranimittaka, tasya sthnivadb-hvd hali ca (*8,2.77) iti drghatva na syt, na hy aya va-kro hal-para iti, asmd vacand bhavati / ja-vidhi -- ja-vidhi praty-aj-deo na sthnivad bhavati / sagdhi ca me sapti ca me / babdh te har dhn / ade ktini bahula chandasi (*2,4.39) iti ghas-la-dea / ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) ity upadhal-opa / jhalo jahli (*8,2.26) iti sa-kra-lopa / jhaas ta-thor dho 'dha (*8,2.40) iti dhatvam / upadh-lopasya sthnivattavt jhal jas jhasi (*8,4.53) iti gha-krasya jatva na syt, asmd vacand bhavati /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 38/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

saman gdhi / samnasya sabhva / sagdhi / babdhm iti bhaser-lo-dvivacane apa slu, dvirvacanam, abhysa-kryam, ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) iti upadh-lopa, jhalo jhali (*8,2.26) it sa-kra-lopa, jhaas ta-thor dho 'dha (*8,2.40) iti dhatvam / upadha-lopasya sthnivattvt jhalm ja jhai (*8,4.53) iti jatva na syt, asmd vacand bhavati / carvidhi -- carvidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati / jakatu / jaku / akan pitaro 'mmadanta pitara / li-dvivacana-bahuvacanayor ader ghas-la-dea / gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) iti upadh-lopa, dvirvacanam, abhysa-kryam / tatra upadh-lopasya sthnivattvt khari ca (*8,4.55) iti gha-krasya cartva na syd, asmd vacand bhavati / si-vasi-ghasn ca (*8,3.60) iti atvam / akan iti ade lu bahuvacane ghas-la-dea, clergatasya mantre ghasa-hvara (*2,4.80) iti luk / gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) ity upadh-lopa, tasya sthnivattvt khari ca (*8,4.55) iti cartva na syt, asmd vacand bhavati / svara-drghaya-lopeu lopa-aj-deo na sthnivad bhavati / anyatra sthnivad eva / tena bahukhavakah, kiryo, giryo, vyvo iti sthnivattvt svara-drghaya-lop na bhavanti //

[#26] dvirvacane 'ci (*1,1.59) / dvirvacana-nimitte 'ci aj-dea sthnivad bhavati , dvirvacana eva kartavye / rpa-atidea ca aya niyata-kla / tena kr dvirvacane punar dea rpam eva avatihate / te l-lopa-upadhlopa-ilopaya-ay-av-y-v-de prayojanam / l-lopa--papatu / papu / to lopa ii ca (*6,4.64) iti -kra-lope kr tasya sthnivad-bhvt eka-aco dve prathamasya te (*6,1.1) iti dvirvacana bhavati / upadh-lopa--jaghnatu / jaghnu / gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) ity aupadh-lope kr anackatvd te dvirvacana na syt, asmd vacand bhavati / i-lopa -- -iat /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 39/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

aate ici lui cai ilope kr tasya sthnivattvd aj-der dvityasya (*6,1.2) iti i-abdasya te dvirvacanam bhavati / ya -- cakratu / cakru / karote atusi usi ca ya-dee kr anackatvd dvirvacana na syt, sthnivattvd bhavati / te ayavyvde -- ninaya, ninya / lulava, lulva / nayate lunte ca uttame ali gue kr vr te ddhau ca ay-av-y-v-de, te sthnivattvn ne nai lo lau iti dvirvacana bhavati / dvirvacane kar tavya iti kim ? jagle, mamle / ravaam -krasya na bhavati / dvirvacana-nimitte iti kim ? dudyati / hi ya-deo na sthnivad bhavati / aci iti kim ? jeghryate, dedhmyate / ghr-dhmo (*7,4.31) yai ca (*7,4.30) iti -kra-dea, tasya sthnivadbhvd -krasya dvirvacana syt, aj-grahan na bhavati // adarana lopa (*1,1.60) / adaranam, aravaam, anuccranam, anupalabdhi, abhvo, varavina ity anarthaantaram / etai abdairyo 'rtho 'bhidhyate, tasya lopa iti iya saj bhavati / arthasya-iya saj, na abdasya / prasaktasya adarana lopa-saja bhavati / godhy hrak (*4,1.129)-gaudhera / paceran / jve radnuk jradnu / strivermanin sremam / ya-kra-vakrayor adaranam iha udharaam / aparasya anubandhde prasaktasya / lopa-prade-lopo vyor vali (*6,1.66) ity evam daya //

[#27] pratyayasya luk-lu-lupa (*1,1.61) / adaranam iti vartate / pratyaya. adaranasya luk, lu, lup ity et saj bhavanti / aneka-saj-vidhanc-ca tad-bhvita-grahaam iha vijyate / luk-saj-bhvita pratyaya-adarana luk-sajam bhavati, lu-saj-bhvita lu-saja bhavati, lup-saj bhvita lup-saja bhavati / tena sajn sakaro na bhavati / vidhi-pradeeu ca bhvin saj vijyate / atti / juhoti /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 40/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

vara / pratyaya-grahaam kim ? agastaya / kuin / luk-lu-lup-prade - luk-taddhita-luki (*1,2.49), juhoty-dibhya lu (*2,4.75), janapade lup (*4,2.71) ity evam daya // pratyaya-lope pratyaya-lakaam (*1,1.62) / pratyaya-nimitta kryam asaty api pratyaye katha nu nma syt it stram idam rabhyate / pratyaya-lope kr pratyaya-lakaa pratyaya-hetuka karya bhavati / te agnicit, somasut, adhok, ity atra sup-tio luptayo sup-ti-anta padam (*1,4.14) iti pada-saj bhavati / adhok iti duhe lai tipi abluki tilope ghatva-bhabhva-jatva-cartveu kr rpam / teu pratyaya iti vartamne puna pratyaya-grahaa kim ? kr tsna-pratyaya-lope yath syt / iha m bht -- ghnya / sagmya / hanigamyor li-tmanepade lia sa-lopo 'nantyasya (*7,2.79) iti syu-sa-kra-lopa pratyayaikadea-lopa, tatra pratyaya-lakaena jhali ity anunsikalopo na bhavati (*6,4.37) / pratyaya-lakaam iti kim ? rya kula raikulam / gave hitam gohitam / yav-deau na bhavata vara-rayatvt // na lumat 'gasya (*1,1.63) / prvea atiprasakta pratyaya-lakaam iti viee pratiedha ucyate / lumat abdena lupte pratyaye yad-aga, tasya pratyaya-lakaa krya na bhavati / garg / mr / a juhuta / ya-apor lumat luptayor agasya vr ddhi-guau na bhavata / lumat iti kim ? kryate / hryate / agasya iti kim ? paca / sapta paya / sma // aco 'ntya-di i (*1,1.64) / aca iti nirdhrae ah / jtv-ekavacanam / ac sannivim, yo 'ntyo 'c tad-di abda-rpa i-saja bhavati / agnicit-icchabda / somasut-uc-chabda / tm, thm-m-abda / pacete, pacethe / i-prade--ita tmanepadna ere (*3,4.79) ity evam daya //

[#28]gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 41/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

alo 'ntyt prva upadh (*1,1.65) / dhtv-dau vara-samudye 'ntyd ala prvo yo vara so 'l eva upadh-sajao bhavati / pac, pah--a-kara / bhid, chid--i-kra / budh, yudh--ukra / vr dh--r t, vr kra / ala iti kim ? ia, iavn / samudyt prvasya m bht / upadh-prade--ata upadhy (*7,2.115) ity evam daya // tasminn iti nirdie prvasya (*1,1.66) / tasmin iti saptamy-artha-nirdee prvasya-iva krya bhavati, na-uttarasya / iko ya-aci (*6,1.77)--dadhyudakam / madhvidam / pacatyodanam / nirdia-grahaam nantarya-artham / agnicidatra iti vyavahitasya m bht // tasmd ity uttarasya (*1,1.67) / nirdia-grahanam anuvartate / tasmt iti pacamy-artha-nirdea uttarasya-iva krya bhavati, na prvasya / ti-atia (*8,1.28) -- odana pacati / iha na bhavati -- pacaty odanam iti // sva rpa abdasya aabda-saj (*1,1.68) / stre svam eva rpa abdasya grhya bodhya pratyyya bhavati, na bhyo 'rtha, abda-saj varjayitv / abdena artha-avagater arthe kryasya asambhavt tad-vcinm abdnm sampratyayo m bht iti stram idam rabhyate / agner hak (*4,2.33) -- gneyam a-kapla nirvapet / agni-abdo 'gni-abdasya-iva grhako bhavati, na jvalana, pvaka, dhma-ketu iti / na ata pratyayo bhavati / udavito 'nyatarasym (*4,2.19)--audavitkam / audavitam / takram, aria, klaeya, dahata, mathitam, iti na ata pratyayo bhavati / aabda-saj iti kim ? d-dh ghv-adp (*1,1.20) tarap-tamapau gha (*1,1.23), ghu-grahaeu gha-grahaneu ca sajin grahanam, na sajy / sit-tad-vie vr kdy-artham / sin-nirdea kartavya / tato vaktavyam tad-vie grahaa bhavati iti / ki prayojanam ? vr kdy-artham / vibh vr ka-mr a-dhnya-vyajana-pau. akuny-ava-vaava-prvparaga-tr adharottarm (*2,4.12) iti -- plakanyagrodham, plakanyagrodh / [#29]gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 42/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

pit-paryya-vacanasya ca sva-dy-artham / pin-nirdea kartavya / tato vaktavyam paryya-vacanasya grahaa bhavati, ca-krt svasya rpasya tad-vie ca iti / ki prayojanam ? sva-dy-artham / sve pua (*3,4.40) / svapoa pua / raipoam / dhanapoam / avapoam / gopoam / jitparyya-vacanasya-iva rja-dy-artham / jin-nirdea kartavya / tato vaktavyam paryya-vacanasya-iva grahana bhavati iti, na svarpasya, na api tadviem / ki prayojanam ? rja-dy-artham / sabh rj+amanuya-prv (*2,4.23) -- inasabham / varasabham / tasya-iva na bhavati--rja-sabh / tad-vie ca na bhavati -- puyamitra-sabh / candragupta-sabh / jhaittad-vie ca matsya-dy-artham / jhin-nirdea kartavya / tato vaktavyam tasya ca grahaa bhavati tad-via ca iti / ki prayojanam ? matsya-dy-artham / paki-matsya-mr hanti (*4,4.35) iti hak--pkika / gn mtsiyaka / tad-viem -- kunika / paryy na bhavati--ajihmn hanti, animin hanti iti / atha-ikasya-iyate, mnn, hanti iti mainika // audit savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) / parea a-krea pratyhra-grahaam / a gr hyama udic ca savarn grhako bhavati, svasya ca rpasya, pratyaya varjayitv / d gua (*6,1.87), asya cvau (*7,4.32), yasya-ti ca (*6,4.148) / svara-anunsikya-kla-bhinnasya grahana bhavati / udit khalv api / cu- (*1,3.7), laakva-taddhite (*1,3.8) / ca-varga-a-vargayo ka-vargasya ca grahanam bhavati / apratyaya iti kim ? san-asa-bhika u (*3,2.168), a smpratike (*4,3.9), drgho na bhavati // ta-paras tat-klasya (*1,1.70) / ta paro yasmt so 'ya tapara, td api para tapara / tapro varas tat-klasya, tman tulya-klasya gua-antara-yuktasya savarasya grhakogretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 43/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

bhavati, svasya ca rpasya / vid-yartham idam / a iti na anuvartate / amanye ca taparm idam eva grahaaka-stram / [#30] ato bhisa ais (*7,1.9) ity evam diu prva-grahaaka-stra na pravartata eva / atapar aastasya avaka / kim udharaam ? ato bhisa ais (*7,1.9)-- vr kai / plakai / vi-vanor anunsikasya t (*6,4.41)-- abjh, goj / tatklasya iti kim ? khavbhi / mlbhi // dir antyena saha-it (*1,1.71) / dir antyena it-sajakena saha gr hyamas tan-madyapatitn varn grhako bhavati, svasya ca rpasya / a / ak / ac / hal / sup / ti / antyena iti kim ? su iti tr tya-ikavacanena ity anena grahaa m bht // yena vidhis tad-antasya (*1,1.72) / yena vieaena vidhir-vidhyate sa tad-antasya tmn tasya samudyasay grhako bhavati , svasya ca rpasya / erac (*3,3.56), i-vara-antd ac-pratyayo bhavati--caya / jaya / aya / or vayake (*3,1.125), u-vara-antd yad bhavati-- avayalvyam / avayapvyam / samsa-pratyaya-vidhau tad-anta-vidhe pratiedho vaktavya / dvitya-anta ritdibhi saha samasyate (*2,1.24) -- kaarita / iha m bht -- kaa paramarita iti / pratyaya-vidhau -- naa-dibhya phak (*4,1.99), naasya apatya nyana / iha m bht-- stra-naasya apatya sautrani / kim avieea ? na ity ha / ugid-vara-grahaa-varjam iti vcyam / ugita ca (*4,1.6) iti p-pratyaya tad-antd api bhavati -- bhavat, atibhavat / varagrahanam--ata i (*4,1.95), dki / plki / yasmin vidhis tad-dv algrahae /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 44/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

al-grahaeu yasmin vidhistad dau iti vaktavyam / aci nu-dhtu-bhruv yvor iya-uvaau (*6,4.77) iti-- riya / bhruva //

[#31] vr yasya acm dis tad vr ddhir ddham (*1,1.73) / yasya iti samudya ucyate / ac madye yasya vr ddhi-sajaka di-bhta, tac-chabda-rpa vr ddha-sajja bhavati / acm iti jtau bahuvacanam / lya / mlya / aupagavya / kpaavya / di iti kim ? sabhsannayate bhava sbhsannayana / v nmadheyasya vr ddha-saj vaktavy / devadatty / daivadatt / gotrntd asamastavat-pratytyo bhavatti vaktavyam / ghr ta-pradhano rauhi ghr tarauhi / tasya chtr ghr tarauhy / odana-pradhna pini odana-pini / tasya chtr odana-piny / vr ddhmbhy / vr ddhakyapy / jihvktya-haritakya-varjam / jaihvkt / hritakt // tyad-dni ca (*1,1.74) / yasya acm di-grahaam uttara-artham anuvartate / iha tu na sambadhyate / tyad-dni abda-rpi vr ddha-sajni bhavanti / tyadyam / tadyam / etadyam / idamyam / adasyam / tvadyam / tvdyani / madyam / mdyani / bhavatyam /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 45/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

kimyam // e prcm dee (*1,1.75) / yasya acm di-grahaam anuvartate / e yasya acm di tat prc debhidhne vr ddha-saja bhavati / epacanya / bhojakaya / gonardya / e iti kim ? hicchatra / knya-kubja / prcm iti kim ? devadatto nma bhkeu grmah, tatra bhava daivadatta / dee iti kim ? gomaty bhav matsy gaumat // prg udacau vibhajate hasa krodake yath / vidu abda-siddhy-artha s na ptu arvat // iti rjaydityaviracity kikym vr prathamdhyyasay prathama pda // ttau

____________________________________________________________________

[#32] g-kudibhyo 'init || PS_1,2.1 ||

_____START JKv_1,2.1: atideo 'yam / g iti i-deo rhyate, na g gatau iti, a-krasya ananya-arthatvt / kudayo 'pi kua kauilye ityeta drabhya yvat ku abde iti / egyo g-kudibhya pare aita pratyay ito bhavanti idvad bhavanti ity artha / ga -- adhyaga / adhyagtm / adhyagata / kudibhya--kuit / kuitum / kuitavyam / utpuit utpuitum / utpuitavyam / ait iti kim ? utkoayati / uccukoa / utkoaka / utkoo vatate / vyace kuditvamanasti vaktavyam /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 46/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

vicit / vicitum / vicitavyam / anasi iti kim ? uruvyac //

____________________________________________________________________

vija i || PS_1,2.2 ||

_____START JKv_1,2.2: ovij bhaya-calanayo, asmt para i-di pratyayo idvad bhavati / udvijit / udvijitum / udvijitavyam / i iti kim ? udvejanam / udvejanyam //

____________________________________________________________________

vibh-ro || PS_1,2.3 ||

_____START JKv_1,2.3: i iti vartate / r-u cchdane, asmt para idi pratyayo vibh idvad bhavati / proruvit / proravit / i ityeva proravanam / proravatyam //

____________________________________________________________________

srvadhtukam apit || PS_1,2.4 ||

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

47/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

_____START JKv_1,2.4: srvadhtuka yad apit tan idvad bhavati / kuruta / kurvanti / cinuta / cinvanti / srvadhatukam iti kim ? kart / kartum / kartavyam / apit iti kim ? karoti / karoi / karomi /

____________________________________________________________________

asayogl li kit || PS_1,2.5 ||

_____START JKv_1,2.5: apit iti vartate / asayogntd dhto paro li pratyaya apit kid bhavati / bidhidatu / bibhidu / cicchidatu / cicchidu / jatu / ju / asayogt iti kim ? sasrase / dadhvase / apit ityeva / bibheda //

____________________________________________________________________

[#33]

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

48/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

indhi-bhavatibhy ca || PS_1,2.6 ||

_____START JKv_1,2.6: indhi bhavati ity etbhy paro li pratyaya ki bhavati / samdhe dasyu hantamam / putra dhe atharvaa / bhavate khalv api -- babhva / babhvitha / indhe sayogartha grahaam / bhavate pidartham / atra-ii -- ranthigranthidambhisvajnmiti vaktavyam / rethatu, rethu / grethatu, grethu / debhatu, debhu / pariasvaje, pariasvajte //

____________________________________________________________________ mr -amr d a-gudha-kua-klia-vada-vasa ktv || PS_1,2.7 ||

_____START JKv_1,2.7: mr mr gudha kua klia vada vasa ity etebhya para ktv-pratyaya kid bhavati / a da na ktv se (*1,2.18) iti pratiedha vakyati tasyya purastdapakara / gudha-kua-klin tu ralo v-y-upadhd-dhal-de sa ca (*1,2.26) iti vikalpe prpte nityaartha vacanam / mr / itv mr / ditv gudhitv / kuitv / kliitv / uditv / uitv //

____________________________________________________________________

ruda-vida-mua-grahi-svapi-praccha sa ca || PS_1,2.8 ||gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 49/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

_____START JKv_1,2.8: ruda vida mua grahi svapi praccha ity etebhya saca ktv ca kitau bhavata / ruda-vida-mu ralo vyupadhd-dhal-de saca (*1,2.23) iti vikalpe prpte nitya-artha grahaam / graher vidhy-artham eva / svapi-pracchyo sann-artha grahaam / kideva hi itv / ruditv, rurudiati / viditv, vividiati / muitv, mumuiati / gr htva, jighr / kati suptv, suupsati / pr pipr v, cchiati / graha-dn kittvt samprasraa bhavati / kira ca pacabhya (*7,2.75) iti praccher i-gama //

____________________________________________________________________

iko jhal || PS_1,2.9 ||

_____START JKv_1,2.9: san ity anuvartate / ktv iti nivr / tam igantd dhto paro jhal-di san kid bhavati / cicati / tuati / cikrati / ika iti kim ? pipsati / tihsati / jhal iti kim ? iayiate / kim artham idam ucyate ? guo m bht iti / aj-jhana-gam sani (*6,4.16) iti drghatva guasya bdhaka bhaviyati ? yatha-iva tarhi drghatva gua bdhate tath ilopamapi badheta / tasmd drghatvasya avaka-dnya kittvam idam rabhyate / cicati ity diu svaka drghatva partvd ilopena bdhyate / jpsati /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 50/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

[#34] ika kittva guo m bht drgha-rambht kr bhatet / te anarthakam tu hrasva-artha drgh tu prasajyate //1// smarthyddhi punarbhvyamr dittva drghasarayam / drgh nkr krghe ilopastu prayojanam //2// te

____________________________________________________________________ halantc ca || PS_1,2.10 ||

_____START JKv_1,2.10: halantd iko jhal kit iti vartate / san iti nivr / ttam ig-antad ik-sampd-dhala parau jhal-d /

____________________________________________________________________

li-sicau tmanepadeu || PS_1,2.11 ||

_____START JKv_1,2.11: parata kitau bhavata / bhitsa, bhutsa / sici khalvapi--abhitta, abuddha / ika ity eva / yaka, ayaa / samprasraa hi syt / tmanepadeu iti kim ? asrkit / adrkt / sr or jhaly-am-akiti (*6,1.58) ity am-gamo na syt / ji-dr hal-antt ity eva / cea, acea / guo na syt /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 51/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

[#33] jhal ity eva vartia, avartia / guo na syt / [#34] li-sicau iti kim ? dve dvekyati //

____________________________________________________________________

u ca || PS_1,2.12 ||

_____START JKv_1,2.12: r -vara-antd dhto parau li-sicau tmanepadeu jhal-d kitau bhavata / kr / a hr / a sica khalv api akr / ta ahr / ta jhal ity eva / varia / avaria / vro v (*7,2.38) avara // -r t

____________________________________________________________________

v gama || PS_1,2.13 ||

_____START JKv_1,2.13: li-sicv tmanepadeu iti vartate / gamer-dhto paru li-sicau tmanepadeu jhal-d v kitau bhavata / sagasa, sagasa / sica khalv api -- samagast, samagata / kittvapake anunsika-lopo bhavati anudtta-upadea-vanati-tanoty-dnm(*6,4.37) iti //gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 52/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

____________________________________________________________________ [#35] hana sic || PS_1,2.14 ||

_____START JKv_1,2.14: hanter dhto para sic kid bhavati / hata, hastm, hasata / sica kittvd anunsika-lopa / sij-grahaa li-nivr tty-artham / uttaratra-anuvr m bht / ttir atmanepada-grahaam uttara-artham anuvartate / iha tu parasmaipade hanter vadhabhvasya nityatvt kittvasya prayojana na asti //

____________________________________________________________________

yamo gandhane || PS_1,2.15 ||

_____START JKv_1,2.15: sica tmanepadeu iti vartate / yamer dhtor gandhane vartamnt para sic pratyaya kid bhavati tmanepadeu parata / gandhana scana, parea pracchdyamnasyvadyasyvikaraam / aneka-arthatvd dhtn yamis tatra vartate / udayata, udyastm, udyasata / scitavn ity artha / sica kittvd anunsika-lopa / o yamahana (*1,3.28) ity tmanepadam / gandhana iti kim ? udyasta pdam / udyasta kpd udakam / udhdr tavn ity artha / sakarmakatve 'pi samuddbhyo ymo 'granthe (*1,3.75) ity tmanepadam // ____________________________________________________________________

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

53/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

vibh-upayamane || PS_1,2.16 ||

_____START JKv_1,2.16: yama sij-tmanepadeu iti vartate / yamer dhto upayamane vartamnt para sic-pratyayao vibh kid bhavati tmanepadeu parata / upyata kanym, upyasta kanym / upyata bhrym, upyasta bhrym / upayamana svkaraa, vivha, drakarma, pi-grahaam ity artha / updyama svakarae (*1,3.56) ity tmanepadam //

____________________________________________________________________

sthghvor icca || PS_1,2.17 ||

_____START JKv_1,2.17: sij-tmanepadeu iti vartate / tihater dhto ghu-sajakn ca i-kra ca antd ea sic ca kid bhavati tmanepadeu parata / upsthita, upsthitm, upsthiata / ghu-sajaknam -- adita / adhita / icca kasya takrettva drgho m bhd r 'pi sa / te anantare pluto m bht pluta ca viaye smr // ta

____________________________________________________________________

na ktv sa-i || PS_1,2.18 || _____START JKv_1,2.18: ktv pratyaya se na kid bhavati / devitv / vartitv /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 54/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

se iti kim ? ir ' gutv ' ktv-grahaa kim ? nigr / tv hti upasnihiti / nikuciti / [#36] na seiti kr 'kittve nihym avadhrat / te jpakn-na proky sani jhal-grahaa vidu // ittva kitvanihogena rea tulya sudhvani / vasv-artha kid-atdenni gr prayojanam // hti

____________________________________________________________________

nih -svidi-midi-kvidi-dhr || PS_1,2.19 || a

_____START JKv_1,2.19: na se iti vartate / svidi midi kvidi dhr etebhya pro nih-pratyaya se na kid bhavati / ity ayitah, ayitvn / prasvedita, prasveditavn / pramedita, prameditavn / prakveditah, prakveditavn / pradharita pradharitavn / se ity eva svinna, svinnavn / svid-dnam dita ca (*7,2.16) iti nihymi pratiidhyate / vibh bhva-dikarmao (*7,2.17) iti pake 'bhyanujyate sa viaya kittva-pratiedhasya //

____________________________________________________________________ mr titikym || PS_1,2.20 || as

_____START JKv_1,2.20: mr dhto titikym arthe nih se na kid bhavati / er titik kam / marita, mr itavn // titikym iti kim ? apamr ita vkyam ha //gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 55/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

____________________________________________________________________

udupadhd bhva-dikarmaor anyatarasym || PS_1,2.21 ||

_____START JKv_1,2.21: nih se na kit iti vartate / udupadhd dhto paro bhve dikarmai ca vartamno nih-pratyaya se-anyatarasy na kid bhavati / dyutitatmanena, dyotitamanena / pradyutita, pradyotita muditamanena, moditamanena / pramudita, pramodita / udupadht iti kim ? likhitamanena / bhva-dikarmao iti kim? rucita krpaa dadti / se ity eva / prabhukta odana / vyavasthita-vibh ca-iyam / tena ab-vikaranm eva bhavati / gudha pariveane, gudhitam ity atra na bhavati //

____________________________________________________________________

pa ktv ca || PS_1,2.22 || _____START JKv_1,2.22: anyatarasym iti na svaryate / utara-stre punar v vacant / na se iti vartate / paca i vihita kila ktv-nihayo (*7,2.50), pa ca (*7,2.51) iti / pa paro nih-pratyaya itv ca se na kid bhavati / pavita, pavitavn / ktv-pratyayasaya na ktv se (*1,2.18) iti seddha eva pratiedha / tasya grahaamuttarrtham / tath ca-ukta nityam akittvam idyo ktv-nihayo ktv-grahaam uttara-artham iti //

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

56/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

____________________________________________________________________

[#37] na-upadht tha-pha-antd v || PS_1,2.23 ||

_____START JKv_1,2.23: nih iti nivr / ttam nikra-upadhd dhto thakrntt phakarntc ca para ktv pratyaya se va na kid bhavati / grathitv, granthitva / rathitv, ranthitv / guphitv, gumphitv / na-upadht iti kim ? rephitv / gophitv / tha-pha-antt iti kim ? srasitva / dhvasitv //

____________________________________________________________________

vaci-lucy-r ca || PS_1,2.24 || t a

_____START JKv_1,2.24: vaci luci r etebhya para ktv pratyaya se v na kid bhvati / t ity vacitv, vacitva / lucitv, / ucitv / r artitv / titva, r ya (*3,1.29) rdhadhtuke vikalpita (*3,1.31) / ter sa yatra pake na asti tatra-idam udharaam / se ity eva / vaktv //

____________________________________________________________________

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

57/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

tr i-kr kyapasya || PS_1,2.25 || i-mr e

_____START JKv_1,2.25: na ktv se (*1,2.18) iti pratiedhe prpe kittva vikalpyate / trmrkrity etebhya para krv pratyaya se kyapasya cryasya mate v na ki bhavati i i i / tr itv, tritv / mr itva, mritva / kr karitv / itva, kayapa-grahaa pja-artham / v ity eva hi vartate //

____________________________________________________________________

ralo v-y-upadhad-dhal-de sa ca || PS_1,2.26 || _____START JKv_1,2.26: v iti vartate se iti ca / u ca i ca v / v upadheyasya sa vyaupadha / ukra-upadha-adikra-upadhac ca dhto ralantd-dhalde para sa ca ktv ca seau va kitau bhavata / dyutitv, dyotitv / didyutiate, didyotiate / likhitv, lekhitv / lilikhiati, lilekhiati / rala iti kim ? devitv, dideviati / vyupadht iti kim ? vartitv, vivartiate / halde iti kim ? eitva, eiiti / se ity eva / bhuktv, bubhukate //

____________________________________________________________________

klo 'j-jhrasva-drgha-pluta || PS_1,2.27 ||

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

58/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

_____START JKv_1,2.27: iti traym aya mtrika-dvimtrika-trimtrik pralia-nirdea / hrasva-drgha-pluta iti dvandva-ikavad bhve pulliga-nirdea / u 3 ity eva klo aj yath-krama hrasva-drgha-pluta ity eva sajo bhavati / uklo hrasva - dadhi / madhu / klo drgha - kumr / gaur / 3kla pluta - devadatta3 atra nv-asi / kla-grahaa parima-artham / drgha-plutayo hrasva-saj m bht / lya, pralya, hrasvasya piti kr (*6,1.71) iti tu na bhavati / ti tuk [#38] aj-grahaa sayoga-ac-samudya-nivr tty-artham / pratakya, prarakya, hrasvrayas tu m bht / titaucchtram, drght (*6,1.75), padntd v (*6,1.76) iti vibh tu m bht / hrasva-drgha-pluta-prade -- hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) / akr t-sarvadhtukayor drgha (*7,4.25) / vkyasya e pluta udtta (*8,2.82) //

____________________________________________________________________

aca ca || PS_1,2.28 ||

_____START JKv_1,2.28: paribh iya sthni-niyama-arth hrasva-drgha-pluta svasajay iyam aca eva sthne veditavy / vakyati hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47), rai--atiri / nau--atinu / go--upagu / aca iti kim ? suvg brahmaa-kulam / akr t-srvadhtukayor drgha (*7,4.25) -- cyate / ryate / aca iti kim ? bhidyate / dhidyte / vkyasya e pluta udtta (*7,2.82) --devadatta3 /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 59/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

yajadatta3 / aca iti kim ? agnici3t / somasu3t / takrasya m bht / svasajay vadhne niyama / ac iti vartate / iha m bht / dyau panth / sa dyaubhym / dyubhi / atra niyamo na asti // ____________________________________________________________________

uccair udtta || PS_1,2.29 ||

_____START JKv_1,2.29: ac iti vartate / udtta-di-abd svare varadharme loka-vedayo prasiddh eva / te iha tadgue 'ci paribhyante / uccair upalabhyamno yo 'c sa udtta-sajo bhavati / uccai iti ca ruti-prakaro na gr hyate, uccair bhate, ucai pahati iti / ki tarhi ? sthna-kr uccatva sajino vieaam / tam tlv-diu hi bhgavatsu sthneu var nipadyante / tatra ya samne sthne rdhva-bhaga-nipanno 'c sa udtta-sajo bhavati / yasminn ucryame gtrmymo nigraho bhavati, rkat asnigdhat svarasya, savr tat khavivarasya / ye / te / ke / udtta-prade--dy-udtta ca (*3,1.3) ity evam daya //

____________________________________________________________________

ncair anudtta || PS_1,2.30 ||

_____START JKv_1,2.30:gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 60/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

ac iti vartate / ncair upalabhyamno yo 'c so 'nudtta-sajo bhavati / samne sthne nca-bhge nipanno 'c anudtta / yasminn uccryame gtrm anvavasargo mrdava bhavati, svarasya mr snigdhat, dut kaha-vivarasya urut mahatt / tva sama sima ity anuccni / namaste rudra nlakaha sahasrka / anudttaprade- anudttau sup-pitau (*3,1.4) ity evam dya // ____________________________________________________________________

[#39] samhra svarita || PS_1,2.31 ||

_____START JKv_1,2.31: ac iti vartate / udtta-nudtta-svara-samhro yo 'c sa svarita-sajo bhavati / smarthyc ca atra loka-vedayo prasiddhau guv eva vara-dharmv udtta-anudttau gr hyete, n 'cau / tau samhriyete yasminn aci tasya svarita ity e saj vidhyate / ikyam / kany / smanya / kva / svarita-prade-- tit svaritam (*6,1.175) ity evam daya //

____________________________________________________________________

tasya-dita udttam ardha-hrasvam || PS_1,2.32 ||

_____START JKv_1,2.32: udtta-anudtta-svara-samhra svarita ity uktam / tatra na jyate kasminnae udtta kasminn anudtta, kiyn v udtta kiyn v anudtta iti /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 61/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

tad-ubhayam anena-khyyate / tasya svaritasya dv ardha-hrasvam udttam, pariiam anudttam / ardha-hrasvam iti ca ardhamtra-upalakyate / hrasva-grahaam atantram / sarvem eva hrasva-drgha-plutn svaritnm ea svara-vibhga / ikyam ity atra ardha-mtr dita udtta, apara-ardha-mtr anudtt, eka-rautir v / kany ity atra ardha-mtr dita udatt adhyardha-mtr anudtt / mavaka3 mavaka (*8,2.103) ity atra ardha-mtr dita udtt ardha-tr tya-mtr anudtt //

____________________________________________________________________

eka-ruti drt sambuddhau || PS_1,2.33 ||

_____START JKv_1,2.33: traisvarye padn prpte drt sambuddhv-aikarutya vidhyate / ek rutir yasya tad idam ekaruti / eka-ruti vkya bhavati / drt sambodhayati yena vkyena tat sambodhana sambuddhi / na eka-vacana sambuddhi / svarm udttdnm avibhgo bhedati rodhnam ekaruti / gaccha bho mavaka devadatta3 / drt iti kim ? gaccha bho mavaka devadatta //

____________________________________________________________________

yaja-karmay-ajapa-nykha-smasu || PS_1,2.34 ||

_____START JKv_1,2.34: traisvaryea vede mantr pahyante / te yaja-kriyym api tatha-iva prayoge prpte eka-rutir vidhyate japa-nykha-smni varjayitv / yaja-karmai mantrm aikarutya bhavati / agnir mrdh diva kakut pati pr thivy ayam / ap retasi jinvato3m / yaja-karmai iti kim ? samphe m bht /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 62/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

ajapev-iti kim ? mamgne varco vihavev astu / japo 'nukaraa-mantra upu-prayoga / anykh-iti kim ? nykh okr oaa / teu kecid udtt kecid anudtt / [#40] asmasu iti kim ? viva samatria daha / smni vkya-viea-sthagtaya ucyante / tatra-ikarutir na bhavati //

____________________________________________________________________

uccaistar v vaakra || PS_1,2.35 ||

_____START JKv_1,2.35: yaja-karmai iti vartate / yaja-karmai vaakra uccaistar v bhavati eka-rutir v / vaa-abdena atra vaua abdo lakayate / vaua ity asya-iva-ida svara-vidhnam / yady eva vaua-grahaam eva kasmn na kr ? vaicitrya-artham / tam vicitra hi strasya kr pine / ti somasya agne vh3a / somasya agne vh3 vau3a //

____________________________________________________________________

vibh chandasi || PS_1,2.36 ||

_____START JKv_1,2.36: chandasi viaye vibh ekarutir bhavati / paka-antare traisvaryam eva bhavati / v iti prakr vibh-grahana yaja-karmai ity asya nivr te tty-artham / tena aya svdhyya-kle 'pi pkika aikarutya-vidhir bhavati / ie tvorje tv /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 63/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

ie tvorje tv / agna yhi vtaye / agna yhi vtye / agnimle purohitam / agnimle purohitam / a no devrabhaiaye / a no devrabhaiaye //

____________________________________________________________________

na subrahmayy svaritasya tu udtta || PS_1,2.37 ||

_____START JKv_1,2.37: subrahmay nma nigadas tatra yaja-karmai iti vibh chandasi (*1,2.36) iti ca ekaruti prpt pratiidyate / subrahmayym ekarutir na bhavati / yas tu lakaa-prpta svaritas tasya-udtta deo bhavati / subrahmanyom / indrgaccha, hariva gaccha, medhtithermea vr aavasya mene / gaurva-skandinnahalyyai jra kauikabrhmaa gautamabruva va sutymgaccha maghavan / atra subrahmayom ity okras titsvarea svaritas tasya-udtto vidhyate / indra gaccha ity mantritam dy-udattam / dvityo varo 'nudtta / udttd anudtasya svarita iti svarita prasaktas tasya anena-udtta triyate / tad evam indra gaccha iti catvra udtt / pacima eko 'nudtta / hariva gaccha ityanayaiva prakriyay catvra udtt dvv anudttau / medhtithe iti ayanta parama-amantritam anupraviati submantrite pargavatsvare (*2,1.2) iti / tata sakalasy mantritdy-udttatve ir dvityam akaram anudtta, tasya udttd te anudttasya svarita (*8,4.66) iti svaritatve prpte idam-udttatva vidhyate / tena dvvapy-udttau bhavata / [#41] eaman-udttam / vr aavasya mene iti samna prvea / gaurvaskandin iti tatha-iva dve dye akare udtte, eam anudttam / ahalyyai jra iti subantasya amantrita-anupravet t advadeva svara /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 64/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

dvv udttau eam anudttam / kauikabrahmaa iti samastammantritamdy-udtta tatra prvavad dvv udttau eam anudttam / evam gautama-bruva iti dvv udttau eam anudttm / va sutymgaccha maghavan iti va-abda udtta sutym ity antodtta / sajy samajaniadanipatamanavidau bhr ia (*3,3.99) iti kyapo vidhne udtta iti vartate / agaccha iti dva-udttau / antyo 'nudatta / maghavan iti padt parammantrita nihanyate //

____________________________________________________________________

deva-brahmaor anudtta || PS_1,2.38 ||

_____START JKv_1,2.38: subrahmayym eva dev brahma iti pahyate, tatra prvea svaritasya+udtte prapte 'nena-anudtto vidhyate / deva-brahmao svaritasya anudtta deo bhavati / dev brahma gacchata / dvayor api padayor mantrita-dy-udttatve eanighte ca+udttd anudttasya svarita kr tas tasya-anudtto bhavati //

____________________________________________________________________

svaritt sahitym anudttnm || PS_1,2.39 ||

_____START JKv_1,2.39: eka-ruti iti vartate / sahitya viaye svaritt parem anudttnm ekarutir bhavati / ima me gage yamune sarasvati utudri / mavaka jailakdhypaka kva gamiyasi / imam ity anta-udtta, me iti anudtta vidhi-kla eva nighta-vidhnt / tat puna udttd anudtasya svarita (*8,4.66) iti svarita sampadyate / tasmt svaritt parem anudttn gageprabhr tnm ekarutir bhavati /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 65/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

sarva ete mantrita-nightena anudtt / mavaka jailaka iti prathamam mantritamdyudtta, tasya dvityam akaram svarita, tata parem anudttnm ekarutir bhavati / sahit-grahaa kim ? avagrahe m bht / imam me gage yamune sarsvati //

____________________________________________________________________

udtta-svarita-parasya sannatara || PS_1,2.40 ||

_____START JKv_1,2.40: anudtta-grahaam anuvartate / udtta paro yasmt sa udttapara svarita paro yasmt sa svaritapara / udttaparasya svaritaparasya ca anudttasya sannatara deo bhavati / anudttatara ity artha / dev maruta pr nimtaro 'pa / mtara ity anudtta / apa ity anta-udtta -ida-pad-dy-ap-pum-rai-dyubhya (*6,1.171) iti / tatra anudttayor ekdea okro 'nudtta tasya-udtte parabhte sannatara deo bhavati / ima me gage yamune sarasvati utudri / ikro 'nudtta / utudri ity etad mantrita pddau tasmn na nihanyate, anudtta sarvam apddau (*8,1.18) iti / [#42] tasya prathamam akaram udtta tasmin parabhte prvasya sarasvati iti ikrasya sannatara deo bhavati / mavaka jailakdypaka kva gamiyasi / kva iti svaritas tasmin parabhte ka iti anudattas tasya sannatara deo bhavati //

____________________________________________________________________

apr eka-al pratyaya || PS_1,2.41 || k ta

_____START JKv_1,2.41:gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 66/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

apr iti iya saj bhavati eka-al ya pratyayas tasya / kta asahya-vc eka-abda / spo 'nudake kvin (*3,2.58) - dhr k / taspr bhajo vi (*3,2.62) - ardhabhak / pdabhk / eka-al iti kim ? darvi / jgr / vi pratyaya iti kim ? sur / apr kta-prade -- ver apr ktasya (*6,1.67) ity evam dya //

____________________________________________________________________

tatpurua samna-adhikaraa karmadhraya || PS_1,2.42 ||

_____START JKv_1,2.42: tatpurua iti samsa-vieasya saj vakyati / sa tatpurua samna-adhikaraa-pada karmadhraya-sajo bhavati / adhikaraa-abdo 'bhidheya-vci / samna-adhikaraa samna-abhidheya / paramarjyam / uttamarjyam / akarmadhraye rjyam (*6,2.130) ity uttarapada-dy-udtta na bhavati / pcakavr ndrik / tatpurua iti kim ? pcikbhrya / samna-adhikaraa iti kim ? brhmaa-rjyam / karmadhraya-prade - karmadhraye 'nih (*6,2.46) ity evam daya // ____________________________________________________________________

pratham-nirdia samsa upasarjanam || PS_1,2.43 ||

_____START JKv_1,2.43: prathamay vibhkty yan nirdiyate samsa-stre tadupasarjana-saja bhavati / samse iti samsa-vidhyi stra gr hyate / vakyati - dvity rita-atta-patita-gata-atyasta-prpta-pannai (*2,1.24) iti /gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm 67/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

dvidy-samse dvity ity etat pratham-nirdia, tr ty-samse tr iti, caturth-samse caturth ty iti, pacam-samse pacam iti, ah-samse ah iti, saptam-samse saptam iti / kaa-rita / akul-khaa / ypa-dru / vr ka-bhayam / rja-purua / aka-aua / upasarjana-prade - upasarjana prvam (*2,2.30) ity evam daya //

____________________________________________________________________

eka-vibhkti ca aprva-nipte || PS_1,2.44 ||

_____START JKv_1,2.44: eka vibhktir yasya tad idam eka-vibhkti / samse vidhyamne yan niyata-vibhaktika, dvitye sambandhini bahubhir-vibhaktibhir yujyamne 'py ekayaiva vibhakty yujyate tad-upasarjana-saja bhavati aprva-nipte, prvanipata prva-nipta-khyam upasarjana-krya varjayitv / [#43] nirdaya krnt-ady-arthe pacamy / prva-pade nnvibhaktike 'py uttarapada pacmyantam eva bhavati / nikrnta kaumby nikaumbi / nitrnta kaumby nikaumbim / nikrntena kaumby nikaumbin / nikrntya kaumby nikaumbaye / nikrntt kaumby nikaumbe / nikrntasya kaumby nikaumbe / nikrnte kaumby nikaumbau / eva nirvrasi / ekavibhakti iti kim ? rjakumr / aprva-nipte iti kim ? na hi bhavati kaumbni iti //

____________________________________________________________________

gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm

68/2024

2/11/13

Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti

arthavad adhtur apratyaya prtipadikam || PS_1,2.45 ||

_____START JKv_1,2.45: abhidheya-vacano 'rtha-abda / arthavac-chabda-rpa prtipadika-saja bhavati dhtu-pratyayau varjayitv / ittha / kapittha / kuam / pham / arthavat iti kim ? vanam, dhanam iti na antasya avadher m bht / nalopo hi syt / adhtu iti kim ? hanter la / ahan / alopa syat / apratyaya iti kim ? ke / kuye / hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) iti hrasva syt / anarthakasya api niptasya prtipadika-saj iyate / adhygacchati / pralambate / prtipadika-prade -- hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) ity evam dya // ____________________________________________________________________

kr t -taddhita-sams ca || PS_1,2.46 ||

_____START JKv_1,2.46: kr taddhit sams ca prtipadika-saj bhavanti / tas apratyaya iti prvatra paryudsat kr dantasya taddhitntasya ca anena prtipadika-saj vidhyate / arthavat-samudayn samsa-grahaa niyama-artham / kr kraka / t -hraka / kart / harta / taddhita -- aupagava / kpaa