Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 20: 92 - 103 [2001] [ J. ofEd 20

TÜRKIYE'NIN TÜRK CUMHURIYETLERI, TÜRK VE AKRABATOPLULUKLARıNA YÖNELIK EGITIM POLITIKA VE

UYGULAMALARI.

EDUCATIONAL POLICIES AND APPLICATIONS OF TURKEYTOWARDS TURKIC REPUPLICS AND COMMUNITIES

Yüksel KA V AK ** ve Gülsün Atanur BASKAN***

ÖZET: Araştırma; Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri,Türk ve Akraba Topluluklaona yönelik eğitim politika veuygulamalarını ortaya koymayı ve değerlendirmeyi amaç-lamaktadır. Çalışma, özellikle, Türkiye'nin söz konusutopluluklara yönelik eğitim etkinlikleri içinde önemli birpaya sahip olan "Büyük Öğrenci Projesi" üzerinde odaklaş-mayı hedeflemektedir. Bu çerçevede Türkiye'nin TürkDünyasına yönelik yeni politikaları ve bu politikalar çerçe-vesinde eğitim sektörünün yeri ele alınmış, ilgili kurum vekuruluşlar ile yasal temeller, uygulamalar, izleme ve de-ğerlendirme sonuçları ortaya konmuştur. Ülkemiz eğitimalanında başlattığı çalışmalarla anılan ülkelerin hem Türki-ye ile hem de batı ile entegrasyonunu başlatmıştır.

1990'ların başında Türkiye'nin başlattığı "Büyük Öğ-renci Projesi" bu anlamda büyük önem taşımaktadır.

Projenin istenen sonucu verebilmesi için İzleme veDeğerlendirme mekanizmalarınasahip olmasının gereklili-ği bir kez daha ortaya çıkmıştır.

Öneriler kısmında da alındığı gibi pek çok kurum vekuruluşunişbirliğini gerektiren "Büyük Öğrenci Projesi-nin" başarılı olabilmesi için her platformda tartışılmasıge-rektiğinin altı çizilmiş ve bu bağlamda öneriler geliştiril-miştir.

ANAHTAR KELİMELER: Türk Cumhuriyetlui. EğitimPolitikaları. Büyük Öğrenci Projesi

ABSTRACT: This researeh aims at putting forward andevaluating the edueation policies and the applieations ofTurkey for Turkic Republics as well as the Turks and Re-lative Communities. The study especially aims at focussingon "Major Student Project" which has a very importantportion within the education activities of Turkey for theabove-mentioned eountries. Within this framework, thenew policies of Turkeyand the position of the sector ofeducation under these policies for Turk World are conside-red.

Moreover, several relevant institutions and organizati-ons, legal basis, applications and the results of monitoringand evaluation are presented. With the studies started in thefield of education, Turkey became the initiator of the integ-ration of the mentioned countries with Turkey as well asWestem eountries. In this context, "Major Student Project"which was started by Turkey in the early years of 1990's,has a very important function. It is proven one more timethat, having the monitoring and evaluation mechanisms isnecessary in order to obtain the requested result from theproject. For the suceess of "Major Student Project" neededcooperation with several institutions and organizations, it ismentioned that this project needs to discuss at alllevels andrelated to this proposals are developed.

KEY WORDS: Turkic Republic.r, Education Policies. Maior

Student Project.

1. GiRiş

1990'lı yıllann başında Sovyetler Birliği'nindağılmasıyla ortaya çıkan yeni sürecin ardından,pek çok ülke, bu coğrafyada bağımsızlığını ka-zanan ülkelere yönelik politikalarını gözden ge-çirmişler ve yeni politikalar ortaya koymuşlar-dır. Türkiye de, yeni dönemde, Türk Cumhuri-yetleri ve Türk ve Akraba Topluluklarına yöne-lik yeni politikalar belirlemiş ve bu doğrultudayeni işbirliği girişimlerini başlatmıştır. Bu giri-şimlerin ana hedefi, Türkiye'nin Türk Dünyasıile olan ilişkilerini yeniden canlandırmak ve iliş-kileri, süreklilik sağlayacak bir zemine oturt-maktır. Türk dış politikasındaki bu yeni oluşum-lann içinde kapsamlı bir eğitim girişimi de bu-lunmaktadır. Bir başka deyişle, eğitim alanında-ki işbirliğini geliştirme. bu yeni dönemde. Türk

* 2000 Yılında Türk Mi1\i Eğitim Prgütü ve Yönetimi Ulusal Sempozyumu, i 1-13 Ocak 2001, Ankara.**:Prof. Dr. ,***: Doç. Dr. :Haceııepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Beytepe - ANKARA

93 Yüksel Kavak - Gülsün Atanur Baskan [ J. ofEd 20

dış politikasının önemli bir enstrümanı olarak

ele alınmaktadır.

Aşağıdaki satırlarda, önce Türkiye'nin TürkDünyasına yönelik yeni politikası ve bu politikaçerçevesinde eğitim sektörünün yeri ele alına-cak, izleyen alt bölümlerde, bildirinin amaç vekapsamı, uygulamalarla ilgili kurum ve kuruluş-lar, konunun yasal temelleri, eğitim alanındakiuygulamalar, izleme ve değerlendirme sonuçla-rı, tartışma, sonuç ve öneriler yer alacaktır.

2. AMAÇ VE KAPSAM

Bu çalışmanın amacı ; Türkiye'nin TürkCumhuriyetleri, Türk ve Akraba Topluluklarınayönelik eğitim politika ve uygulamalarını ortayakoymak ve değerlendirmektir. Çalışma, özellik-le, Türkiye'nin söz konusu topluluklara yönelikeğitim etkinlikleri içinde önemli bir paya sahipolan "Büyük Öğrenci Projesi" üzerinde odaklaş-mayı hedeflemektedir.

3. TANIM

Araştırma kapsamındaki, Türk Cumhuriyet-leri, Türk ve Akraba Toplulukları coğrafyası şuülke ve toplulukları içermektedir:

Türk Cumhuriyetleri: Azerbaycan, Özbekis-tan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkmenistan.

Balkan ve Asya Ülkeleri: Bulgaristan, Make-donya, Bosna-Hersek, Romanya, Irak, İran,Lübnan, Suriye, Afganistan vd. ülkelerdeki TürkToplulukları .

Rusya: Rusya Federasyonu'nda yer alan60'ın üzerindeki topluluk.

4. Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri,Türk ve Akraba Topluluklarına Yöne-lik Genel Politikası ve Bu Politika İçin-de Eğitim Alanının Yeri

20.Yüzyılın son 10 yılında siyaset, ekonomive toplum yapılarında dünyada hızlı bir değişim

süreci yaşanmıştır. Sovyetler Birliği'nin dağıl-ması ve Doğu Blokunun ve dolayısıyla II. Dün-ya Savaşı sonrası ortaya çıkan iki kutuplu siste-min sona ermesiyle uluslar arası sistemde askerive siyasi dengeler yeniden belirlenirken, çoğul-cu katılımcı demokrasi, insan haklarına saygı,insan sorumluluğunun insan haklarının tamam-layıcı bir niteliği olması bilinci, serbest piyasa

ekonomisi, ulusal ve uluslar arası saydamlık veetik bu yeni oluşumun tüm dünya için geçerli te-mel olguları haline gelmiştir [6].

İki kutuplu sistemin sona ermesiyle ortayaçıkan bu yeni uluslar arası sistemde, Türkiye,yer kürenin odak konumundaki alanı haline ge-len Avrasya bölgesinin merkezinde yer almakta-dır. Sahip olduğu bu jeopolitik konum, Türki-

ye'nin Avrupa, Ortadoğu, Balkan, Kafkas, Ak-deniz ve Karadeniz bölgelerinin özelliklerini bi-rarada taşımasına olanak sağlamaktadır.

Bu küreselleşme ve yeni oluşumlar sonucu1991 yılında ortaya çıkan yeni durum karşısın-da, Hükümet Programında (25 Kasım 1991) şudeğerlendirme yapılmıştır: "Hükümetimiz, ta-rihsel bir yeniden yapılanma sürecinde bulunanSovyetler Birliği ile dostluk ilişkilerine ve işbir-liğine büyük önem vermektedir. ... Cumhuriyet-lerle ilişkilerimizin geliştirilmesi de bu temelyaklaşımla uyumlu bir tutum izleyecektir. Aynıyaklaşım, Kafkasya'da komşumuz olan Cumhu-riyetler ile dil ve kültür yakınlığımız bulunanCumhuriyetlerle ilişkilerimize de egemen ola-caktır." [10].

Aynı hükümetin Türk Dünyasına yönelikpolitikasını yansıtma bakımından, dönemin Baş-bakanı, 30.12.1991 tarihli basın toplantısında şuhususlara dikkat çekmiştir: "Çevremizdeki be-lirsizlik ve istikrarsızlık kuşağını, barış, işbirliğive refah kuşağına dönüştürmek temel hedefleri-miz arasındadır... Eski SSCB 'nin dağılmasıylaBalkanlarda, Kafkasya'da ve Orta Asya'da dost-luk elimizi bekleyen yeni devletler ortaya çık-maktadır. Bu ülkelere imkanlarımız ölçüsündeyardım etmeye çalışıyoruz. Ancak bu yardımla-rın, ... disiplin altına alınması, sistematize edil-

mesi gerekmektedir.

Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri. Türk ve Akraba Topluluklarına Yönelik Eğitim Politika veUygulamaları

1991'de Dünyayı sarsan ve değiştiren dev-rim niteliğindeki demokratikleşme dalgasınınilk dönemi tamamlandı. Şimdi, umutlanyla, so-runlarıyla, sürprizleriyle yeni bir döneme giriyo-ruz. Eskisinin yerini alacak yeni yapılar, yenidengeler ortaya çıkmaya başlıyor. Her geçiş dö-nemi gibi bu dönem de istikrarsızlıklarla umutve fırsatları bünyesinde birarada taşımaktadır.... Yeni dönem Türkiye'nin önünde geniş ufuk-lar da açmaktadır. Bu noktada doğru adımlaratılması hayatidir. Dış politikada atak olmak ka-dar, geniş tartışmalarla oluşmuş doğru açılımlar-da bulunmak da önem taşıyor." [13].

Hükümetin Orta Asya cumhuriyetlerine yö-nelik bu politikasına paralelolarak, sözkonusuülkelere götürülecek ya~dımların etkin bir bi-çimde yönlendirilebilmesi için, yeni bir örgüt-lenmeye gidilmiş ve "Ekonomik, Kültürel, Eği-tim ve Teknik İşbirliği "Başkanlığı kurulmuştur.

Bu yeni ve hızlı gelişen durumlar bağlamın-da, Türkiye bir taraftan kendi politika ve eylemplanını yaparken, öte yandan bağımsızlığını yeni

kazanan ülkeler arasındaki ilişkiler de kurulma-ya başlamıştır. Nitekim, 30-31 Ekim 1992 tarih-lerinde Ankara'da Birinci Türk Zirvesi toplan-mıştır. Zirve sonucunda, ilgili ülkelerin devlet ve

hükümet başkanları, ülkeleri arasında ortaklıkgeliştirme iradelerini açıkça ortaya koymuşlar veülkeler arasında ortak yarar temelinde çeşitlialanlarda çok taraflı ve ikili işbirliğinin geliştiril-mesi arzusunu bir kez çlaha vurgulamışlardır.Ayrıca, eğitim ve kültür alanlarındaki işbirliğiçabalarını memnuniyetle karşılamışlar, ulusları-nın , kültürlerinin ortak unsurlarını canlandırmaçabalarını kuvvetle desteklemişlerdir [1].

VI. BYKP dönemi içinde yer alan, 1992 Yı-lı Programı'nda (s. 366): bağımsızlığına yeni ka-

vuşan ve ortak kültür bağlanmız olan toplumlar-la teknik işbirliğinin geliştirilmesi gereği üzerin-de durulmakta, 1994 Yılı Programında (ss. 48-49) ise; Türk Cumhuriyetleri ile çeşitli alanlardaimzalanan anlaşma ve protokoller ile ekonomikve ticari ilişkilerin çerçevesinin büyük ölçüde ta-mamlandığı, bu kapsamda çok yönlü ilişkilerinartarak devam ettiği, Türk Cumhuriyetlerine ya-

94

pı1an teknik yardım çalışmalan çerçevesinde, ta-nm, ulaştırma, haberleşme, madencilik, istatis-tik, bankacılık, KOBİ'ler, savunma sanayii, ec-zacılık, çimento sanayii, eğitim, (orta ve yükse-köğretim), turizm, sağlık, çevre, bilim, sendika-cılık, hukuk alanlarındaki faaliyetlerin sürdürül-

düğü belirtilmektedir [2].

VII.BYKP'nda [5], Türkiye'nin dışa açılma-sı ve dünyaya entegrasyonu ve Türk Cumhuri-

yetleriyle ilişkileri bağlamında, 1994 Yılı Prog-ramında yer alan işbirliği alanlarındaki gelişme-lere dikkat çekilmektedir [3]

VIII. BYKP'nın "Uzun Vadeli GelişmeninTemel Amaçları ve Stratejisi 2001-2023" bölü-münde, Türkiye'nin stratejik konumu ve bölgeülkelerine yönelik politikası çerçevesinde şu de-ğerlendirme yapılmaktadır: "2001-2023 döne-mini kapsayan uzun vadeli gelişme stratejimizintemel amacı; Atatürk'ün gösterdiği çağdaş uy-garlık düzeyini aşma hedefi doğrultusunda, ...küresel düzeyde etkin bir dünya devleti olması-dır... bölgesel ve küresel düzeylerdeki kararlar-da etkin söz sahipliği uzun dönemli gelişme stra-tejimizin nesnel amaçlarını oluşturmaktadır...Bu bölge, Türkiye'nin gerçek ekonomik büyü-me potansiyelini ortaya koyması ve önümüzdekidönemde daha etkin bir güç odağı konumunagelmesi için önemli bir fırsat sunmaktadır.KKTC dahil Türk Cumhuriyetleri ile olan yakıntarihi ve kültürel bağlarımız en büyük avantaj la-nmızdan birisini oluşturmaktadır. .. Bu çerçeve-de, Bölge ülkelerine yönelik yeni girişimlerinyapılması ve Bölgede bugüne kadar gerçekleşti-rilen işbirliğinde yeni aşamalara ulaşılmasıönem taşımaktadır." [4].

Aynı plan dokümanında, Türkiye'nin de-mokratik, laik ve pazar ekonomisini kabul etmişbir ülke olarak Türk Cumhuriyetleri açısındanmodel ülke olma özelliğini sürdürdüğü ve aynızamanda demokratik sisteme geçiş ve pazar eko-nomisi kurumlannı yerleştirme sürecinde destekvermeye devam ettiği vurgulanmaktadır. Öteyandan, bu ülkelerle olan çok yönlü ilişkilereVIII. BYKP'ı döneminde hız kazandırılması,kurum ve kuruluşlar arasındaki işbirliği ve eşgü-

95 Yüksel Kavak - Gülsün Atanur Baskan [ J. ofEd 20

düm sorunlarının giderilmesine yönelik çalışma-lar yapılacağı öngörülmektedir [4].

VIII. BYKP'nın, Amaçlar, İlkeler ve Politi-kalar bölümünde; eğitim 'alanındaki işbirliği ko-nuları da ele alınmakta ve Büyük Öğrenci Pro-jesi'nin uygulanmasına devam edileceği ve buülkelerle dip loma denkliği konusundaki prob-lemlerin giderilmesine çalışılacağı açıkça ortayakonmaktadır [4].

1990' ın başlarından günümüze kadar olan;kalkınma planları, yıllık programlar, hükümetprogramları vb. temel politika dokümanlarınınincelenmesi, Türkiye'nin bu son LO yıllık dö-nemde, Türk Cumhuriyetleri başta olmak üzere,diğer Türk ve Akraba topluluklarına yönelik po-litikasında yeni açılımlar gösterdiğini ortayakoymaktadır. Bu açılımın özünde, karşılıklı ya-rar temeline dayalı olarak, söz konusu ülkelereyönelik işbirliğini geliştİ'rme ve zenginleştirmeyer almaktadır. Yine, işbirliğini zenginleştirmebağlamında, eğitim ve bilim alanındaki işbirliği-ni geliştirmenin de bu politika içinde önemli biryeri olduğu gözlenmektedir.

Tekrar vurgulamak gerekirse, bu yeni süreçve oluşumlar, istikrarsızlıkla umut ve fırsatlarıbirarada barındırmaktadır. O nedenle, diğer sek-törlerde olduğu gibi, eğitim alanındaki işbirliğigirişimlerinde de başlangıçta doğru adımlar at-mak yaşamsal önem taşır.

S. Eğitim Alanındaki İşbirliği Uygulama-ları

Bu alt bölümde, önce, Türkiye'nin sözkonu-su ülke ve topluluklara yönelik eğitim girişimle-rine toplu bir bakış yapılacak, ardından, bu uy-gulamalar içinde en geniş kapsamlı eğitim giri-şimi olan Büyük Öğrenci Projesi ele alınacaktır.

5.1. Yurt Dışında Açılan YükseköğretimKurumları :

Türkiye, hükümetler arasındaki ikili anlaş-malarla biri Kazakistan, diğeri Kırgızistan' da ol-mak üzere iki ortak üniversite açmıştır [17].Bunlar:

5.1.1. Uluslararası Hoca Ahmet YeseviTürk-Kazak Üniversitesi:

Bu üniversite, 6.6.1991 tarihinde Kazakis-tan'ın Türkistan şehrinde kurulmuştur. Üniversi-te, faaliyetlerini Türkistan, Kentav ve Çimkentşehirlerinde yürütmektedir. Üniversitenin eği-tim-öğretim dili Kazak Türkçesi, Türkiye Türk-çesi ve Rusça'dır. Üniversitenin 12 fakültesi, li-sans diplomasına yönelik 50'ye yakın programıbulunmaktadır. Üniversitenin toplam öğrenci sa-yısı 9.430'dur. Bunların 503'ü TC vatandaşıdır.

5.1.2. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniver-sitesi:

Bu üniversite 30.9.1995 tarihinde, Kırgızis-tan'ın Bişkek şehrinde kurulmuş ve faaliyetleri-ni bu şehirde sürdürmektedir. Üniversitenin eği-tim-öğretim dili; Kırgızca ve Türkiye Türkçe-si'dir. Halen üniversite bünyesinde 4 fakülte veiki yüksekokul ile 11 bölüm bulunmaktadır.Toplam öğrenci sayısı 1 185' dir. Bu öğrencile-rin 325'i TC vatandaşıdır.

Bu iki devlet üniversitesinin dışında, TürkCumhuriyetleri, Türk ve Akraba Toplulukların-da, başta Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı veTürkiye Diyanet Vakfı olmak üzere çeşitli der-nek ve işletmeler tarafından açılmış yükseköğre-tim kurumları bulunmaktadır.

5.2. Yurtdışında Açılan Ortaöğretim Ku-rumları:

Milli Eğitim Bakanlığı'nın halen Türk Cum-huriyetlerinde faaliyette bulunan 12 ilk ve orta-öğretim kurumu bulunmaktadır. Bu okullarda,Türk Topluluklarından 2.115 öğrenci öğrenimgörmektedir.

5.3. Kısa Süreli Mesleki Eğitim Etkinlikle-ri:

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından TürkCumhuriyetlerinde, kısa süreli mesleki eğitimleryürütmek üzere 8 kurs merkezi açılmıştır. Bu

merkezlerde 1.765 kursiyer kurs görmektedir.Milli Eğitim Bakanlığı'nın dışında, TİKA Baş-kanlığı'nın da bu ülkelere yönelik olarak kısa

Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri, Türk ve Akraba Topluluklarına Yönelik Eğitim Politika veUygulamaları

süreli mesleki eğitim programları bulunmakta-dır.

5.4. Büyük Öğrencf Projesi: Türkiye'deYükseköğretim ve Ortaöğretim Hiz-meti Sunma

Türkiye, 1992-93 öğretim yılından itibaren,ilgili ülkelerle yapılan ikili anlaşma ya da proto-koller çerçevesinde "Büyük Öğrenci Projesi"kapsamında Türk Cumhuriyetleri'nden, devlet

bursu sağlayarak 10 000 öğrenci getirme proje-sini uygulamaya koymuştur. Başlangıç aşama-sında, 10.000 öğrencinin 7 .000'inin yükseköğre-

nim , 3.000' inin de orta öğretim için getirilmesihedeflenmiştir. Aşağıda, bu projenin amaçları ,kapsamı ve uygulamaları ayrıntılı bir biçimdeele alınmaktadır.

5.5. Diğer İşbirliği Alanları:

Yukarıdaki işbirliği alanlarına ek olarak, il-gili ülkelerle Türkiye arasında yapılan ikili an-laşmalar çerçevesinde; öğretim elemanı ve öğ-renci değişimi, ortaöğretim ve yükseköğretimöğrencilerine staj olanakları sağlanması, eğitimdonanımı desteği, kitap desteği, latin alfabesinegeçiş çalışmaları, Türkçe öğretim merkezleriaçılması vb. konularda karşılıklı işbirliği yapıl-maktadır

6. Büyük Öğrenci Projesi: 10.000 ÖğrenciProjesi:

6.1. Projenin Amacı:

Projenin amacı şöyle ortaya konmuştur [14]:

Türk Cumhuriyetleri ve Topluluklarınıneğitim düzeyini arttırmak,

Yetişmiş insangücü gereksinimini karşıla-maya yardımcı olmak,

Türkiye dostu genç bir nesil yetiştirmek,

Türk dünyasıyla kalıcı bir kardeşlik vedostluk köprüsü kurmak.

96

6.2. Projenin Başlangıcı ve Kapsamı:

Proje 1992-93 öğretim yılında başlamıştır.Başlangıç aşamasında sadece 5 Türk Cumhuri-

yeti ile sınırlı iken izleyen yıllarda diğer Türk veAkraba topluluklarına da yaygınlaştırılmıştır.Yine, başlangıç aşamasında 10.000 bursun

7.000' i yükseköğrenim (ön lisans, lisans ve li-sansüstü), 3.000'i de orta öğrenim için planlan-mıştır. Yükseköğretim Kurulu kararı (92.19.554sayılı karar) ile ilgili ülkelerde birer Öğrenci

Gönderme Komisyonu oluşturulması, gelecekyıllarda sınav yapılabilmesi için ÖSYM tarafın-

dan hazırlıklara başlanması ve Türkçe öğretimiiçin Ankara Üniversitesi Türkçe Öğretim Mer-

kezi'nin (TÖMER) görevlendirilmesi hükmebağlanmıştır.

6.3. Uygulamanın Yasal Temelleri:

Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri arasındakiortak eğitim uygulamaları; 1991 yılından günü-müze kadar olan dönemde, Türkiye ile sözkonu-

su ülkeler arasında imzalanan eğitim, bilim vekültür alanındaki işbirliği anlaşmaları, mutaba-kat zabıtları, protokoller, kültürel değişim prog-ramları ve şartnameler gibi uluslar arası yasal te-

mellere dayanmaktadır.

Büyük Öğrenci Projesi ise; yukarıdaki yasal

düzenlemelere ek olarak aşağıdaki yasa ve şart-nameler çerçevesinde yürütülmektedir.

6.3.1. Türkiye'de Öğrenim Gören Yaban-Ci Uyruklu Öğrencilere İlişkin Kanun(2922 Sayı ve 14.10.1983 tarih):

Yasa; yabancı uyruklu öğrencilerin öğrenimgörmek üzere Türkiye'ye gelişleri, öğretim ku-rumlarına kabulleri, ilgili kurum ve kuruluşların

ve yabancı uyruklu öğrencilerin yükümlülükleriile ilgili esasları kapsamaktadır. Ayrıca Yasa ile

bir Değerlendirme Kurulu oluşturulmuş olup,Yasa'da bu Kurulun görevleri, ilgili diğer ku-rum ve kuruluşların yükümlülükleri, yabancı uy-ruklu öğrencilerin yükümlülükleri vb. konularada yer verilmektedir.

97 Yüksel Kavak - Gülsün Atanur Baskan [ J. ofEd 20

6.3.2. Türkiye Cumhuriyeti TarafındanTürk Cumhuriyetleri ile Türk ve Ak-raba Topluluklarmdan Gelen Öğrenci-lere Verilen Yükseköğrenim Burslarıile ilgili Şartname (4.6.1999 tarih ve4490 sayılı Makam Onayı)

Bu Şartname'ye göre, burslar, Türkiye'deyükseköğrenim görecek Türk Cumhuriyetleriorta öğretim kurumu mezunları ile Türkiye'deortaöğrenimini bitiren öğrencilere verilmekte-dir. Öğrenci kabulü, Türk Cumhuriyetleri veAkraba Toplulukları Sınavı (TCS) ile yapıl-maktadır. Ayrıca Şartname'de burslarla ilgiligenel bilgiler, adaylarda aranan nitelikler, aday-lardan istenen belgeler, bursların kesinleşmesi,bursların kesilme durumları vb. konular yer al-maktadır.

6.3.3. Türkiye Cumhuriyeti TarafındanTürk Cumhuriyetleri ile Türk ve Ak-raba Topluluklarından Gelen Öğrenci-lere Verilen Lisansüstü Bursları ile iı-gili Şartname (4.6.1999 tarih ve 4490sayılı Makam Onayı)

Bu burslar, Türkiye'de lisansüstü eğitimyapmak isteyen Türk Cumhuriyetleri ve toplu-luklarının üniversite mezunlarına verilmektedir.

Şartname'de burslarla ilgili genel bilgiler, aday-larda aranan nitelikler, adaylardan istenen belge-ler, bursların kesilme halleri vb. konular düzen-

lenmektedir.

6.4. İlgili Kurum ve Kuruluşlar:

Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri ve diğerTürk toplulukları arasındaki ortak eğitim proje-lerini uygulamakla yükümlü kurum ve kuruluş-lar şunlardır:

6.4.1. T .C. Devlet Bakanlığı:

Bakanlar Kurulunda görevalan Devlet Ba-kanlıklarından birisi, diğer görevleriyle birlikte,

Türk Cumhuriyetleri ve Türk Topluluklan ileilişkiler, bunlarla ilgili araştırma, planlama veeşgüdümün sağlanmasından sorumludur.

6.4.2. Milli Eğitim Bakanlığı (Yurt DışıEğitim Genel Müdürlüğü):

Milli Eğitim Bakanlığı Yurt Dışı Eğitimi Ge-nel Müdürlüğü'nün Büyük Öğrenci Projesi kap-samındaki görevleri şunlardır (1992/1 Sayılı Ba-kan Emri ve 1995/1 Sayılı Bakan Emri): Burs ve-rilecek öğrenci sayısının tesbitiyle ilgili iş ve iş-lemleri yürütmek, öğrenci seçimine yönelik sına-vı (TCS) koordine etmek, burslu öğrencilerle il-gili kişisel dosyaları tutmak, burs, harçlık, öğre-nim harcı, yurt giderleri, giyim, kırtasiye, sağlıkvb. ödemelerle ilgili iş ve işlemleri yürütmek, öğ-rencilerin devam ve başarı durumlarını izlemek.

6.4.3. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı:

Yükseköğretim Kurulu, Projenin başlangıçaşamasında, Türk Cumhuriyetlerinden yükse-köğrenim görmek üzere gelecek öğrencilerinüniversitelere yerleştirilmeleri ve sorunlarınınçözülebilmesi amacıyla bir "Yabancı UyrukluÖğrenci Merkezi" (Bugünkü adı Burslu Öğren-ciler Merkezi) oluşturmuştur (92.19.554 SayılıKurul Kararı). Daha sonra, bu öğrenci projesiy-le ilgilenmek üzere 3 Kurul üyesinden oluşan birKomisyon kurulmuştur.

Diğer taraftan üniversitelerde de bir örgüt-lenmeye gidilmiş, her üniversitede ek 1 rektöryardımcısı ve 1 birim oluşturulmuştur. Ayrıcaher fakülte ve yüksek okulda da birimler oluştu-rulmuştur.

Yukarıda verilen örgütlenme çerçevesindeYükseköğretim Kurulu'nun görevleri şunlardır[16]:

Başbakanlık Koordinasyon Kurulu veMilli Eğitim Bakanlığı Müsteşarı' nınbaşkanlığındaki Değerlendirme Kuru-lu'nda karar vermek üzere, ülkelere tah-sis edilecek toplam kontenjanı ve bu kon-tenjanın ön lisans, lisans ve lisansüstü ka-demelere ve yükseköğretim kurumlarınagöre dağılımlarını belirlemeye yönelikçalışmaları yapmak ,

Öğrenci seçme ve yerleştirme işlemleriniyürütmek. Bu amaçla, ÖSYM ve MilliEğitim Bakanlığı ile ortaklaşa olarak ilgi-

Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri, Türk ve Akraba Topluluklarına Yönelik Eğitim Politika veUygulamaları

li ülkelerde seçme sınavı (TCS) yapmak.Halen, Türk Cumhuriyetleri (Kazakistan,Kırgızistan, Azerbaycan, Türkmenistan,Özbekistan), Tacikistan, Kınm, Tataris-tan ve Moldova'da seçme sınavı yapıl-maktadır .

Öğrencilerin kayıt, devam, başarı, disip-lin durumlarını izlemek ve Dışişleri Ba-kanlığı aracılığıyla ilgili ülkelere bildir-mek,

Bursu kesilme durumunda olan öğrenci-leri Milli Eğitim Bakanlığı'na bildirmek,

Mezun olan öğrencilerle ilişkileri sürdür-meye çalışmak.

6.4.4. Yükseköğrenim Kredi ve YurtlarKurumu Genel Müdürlüğü:

Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu,burslu öğrencilere bannma hizmetleri ve kısmenbeslenme hizmetleri sunmaktadır

6.4.5. Yerel Heyetler ( Türk Cumhuriyetle-ri ile Türk ve Akraba TopluluklarındanGelen Öğrencilere Yönelik HizmetlerKoordinatörlüğü Komisyonları) :

Başbakanlık Personel ve Prensipler GenelMüdürlüğünün 11.3.1993 gün ve 383-3295 sayı-lı yazısı ile illerde yerel komisyonlar oluşturul-

muştur. Bu komisyonların amacı; burslu öğrenciişlemlerini yürütmek ve onlara rehberlik yap-maktır.

Yerel Komisyonlar şu üyelerden oluşmakta-dır: Vali Yardımcısı (Başkan), Milli Eğitim Mü-dürü, TÖMER Müdürü, Üniversite Temsilcisi,İlgili Yurt Müdürü ve Okul müdürleri (Orta öğ-retim için). Komisyonlar, iki ayda bir toplan-makta ve Milli Eğitim Bakanlığı'na rapor ver-mektedirler.

6.4.6. Eğitim Temsilcileri (Türk Cumhuri-yetleri ile Türk ve Akraba Toplulukla-rından Gelen) :

Burs sağlanan ülkeler aynı zamanda eğitimtemsilcileri de göndermektedir. Bu temsilcileringörevleri; Türkiye ile ülkeleri arasındaki eşgü-

98

dümü sağlamak, kendi öğrencilerini izlemek veonların iş ve işlemlerini yürütmektir.

6.4.7. Türkçe Öğretim Merkezleri (TÖ-MER):

Burslu öğrencilerden Türkçesi yetersiz olan-lar Türkçe öğretim merkezlerinde bir yıl Türkçeöğrenimi görmektedirler. Bu eğitiminin yürütül-düğü eğitim merkezleri şunlardır: Ankara Üni-versitesi TÖMER, Gazi Üniversitesi TÖMER,Ege Üniversitesi TÖMER ve Abant İzzet BaysalÜniversitesi TÖMER'dir.

6.4.8. TİKA (Türk İşbirliği ve KalkınmaAjansı Başkanlığı):

TİKA Başkanlığı, Başbakanlığa bağlı tüzelkişiliği haiz bir kuruluştur. 27 Ocak 1992 tarihliResmi Gazetede yayımlanan 480 Sayılı KHK ilekurulmuştur.

Kuruluş amacı; başta Türk dilinin konuşul-duğu ülkeler ve Türkiye'ye komşu ülkeler ol-mak üzere, gelişme yolundaki ülkelerin kalkın-malanna yardımcı olmak, bu ülkelerle ekono-mik, ticari, teknik, sosyal, kültürel ve eğitimalanlarında işbirliğine yönelik proje ve program-lar geliştirmektir [15].

Kurum, 1999'a kadar 270 teknik yardım veişbirliği projesi uygulamaya koymuştur. Bunlar-dan bazıları; Büyük (10.000) Öğrenci Projesi,çeşitli ülkelerde borsa, gümrük, çevre, yönetim,bankacılık, müteşebbislik, gümrük, iş geliştir-me, muhasebe vb. alanlardaki kısa süreli mesle-ki eğitim projeleridir.

6.4.9. Dışişleri Bakanlığı:

Dışişleri Bakanlığı, ikili ve çok taraflı ulus-lararası ilişkilerin kurulması ve geliştirilmesi,projenin uygulanması aşamasında ortaya çıkansorunların giderilmesi vb. konularda görev üst-lenmektedir.

6.5. Proje Uygulamaları:

6.5.1. Sayısal Bulgular:

Büyük Öğrenci Projesi çerçevesinde ilgiliülke ve topluluklara tahsis edilen ve kullanılanbursların sayısal dağılımı Tablo: l' de, ortaöğre-

Öğretim KullanılmaYılı Tahsis Kullanılan oranı (%)

1992-93 8.195 6.186 75.5

1993-94 5.237 3.448 65.8

1994-95 2.204 i .380 62.6

1995-96 1.847 1.479 80.1

1996-97 1.736 1.523 87.7

1997-98 1.883 1.674 88.9

1998-99 1.548 1.433 92.6

1999-00 1.652 1.567 94.9

TOPLAM 24.302 18.690 76.9

99 Yüksel Kavak - Gülsün Atanur Baskan [ J. ofEd 20

tim burs sayısı, mezun sayısı ve başarı durumla-rına ilişkin nicel veriler aşağıda özetlenmekte-dir:

Tablo 1'de gözlendiği gibi, proje başlangı-cından günümüze kadar, ilgili ülkelere 24.302yükseköğrenim bursu sağlanmış, bunun18.690'ı kullanılmıştır. Burs kontenjanlarınıngenel kullanım oranı %76.9'dur.

Tablo 1. Tahsis Edilen Ve Kullanılan YükseköğretimBursları (1992-1999)

Ortaöğretim: Ortaöğretim düzeyinde sağla-nan burs miktarı 3.000 civarındadır. Bu burslargiderek tasfiye edilmiştir. 1999-2000 öğretimyılında öğrenimine deva!ll eden öğrenci sayısı

116' dır .

Mezun sayısı: 1992-99 Döneminde 2.981öğrenci yükseköğrenimini tamamlamıştır. Bunla-rın, 803'ü ön lisans, 2.064'ü lisans, 89'u yükseklisans ve 25'i doktora derecesi elde etmişlerdir.

Bursu kesilen öğrenci sayısı: Bursu kesilenöğrenci sayısı 9.185'dir. Büyük bir bölümününburs kesilme nedenleri; kayıt yaptırmama (yeni-lememe ), devamsızlık ve başarısızlıktır.

Öğrenime devam edenlerin sayısı:7.267' dir.

Tablo: 1 ve yukarıdaki bulgular şöyle değer-lendirilebilir :

- Yükseköğretim için öngörülen 7.000 öğ-

renci hedefi aşılmış, tahsis edilen burs sa-yısı 24 bini aşmıştır. Bununla birlikte, tah-

sis edilen burs sayısının giderek azaldığıgözlenmektedir.

- Ortaöğretim için tahsis edilen burs sayısıöngörülenden uzak kalmış ve bu kademe-ye ilişkin burs tahsisi durma noktasına gel-miştir.

- Tahsis edilen bursların kullanılma oranlarıyıllara göre farklılıklar göstermekle birlik-te bursların genel olarak dörtte üçününkullanıldığı gözlenmektedir. İlk yıllardakikullanım oranlarının daha düşük olduğusöylenebilir.

- 8 yıllık uygulamalar sonucunda, kayıtlıöğrencilerin %15.9'unun mezun olduğugörülmektedir. Mezunların % 69.2'si li-sans derecesi alırken, lisansüstü derecealanların oranı % 3.8' dir.

- Kayıtlı öğrencilerin yarıya yakınının(%49.1) burslarının kesildiği gözlenmek-tedir.

- Halen öğrenime devam eden öğrenci sayı-sı 7.267' dir.

6.5.2. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme İş-lemleri:

Başlangıç aşamasında yerel yetkililer tara-fından yapılan öğrenci seçme işlemi, izleyen yıl-larda, önce Türk Cumhuriyetlerinde, daha sonradiğer akraba topluluklarının bazılarında ÖSYMtarafından gerçekleştirilen Türk Cumhuriyetleriile Akraba Toplulukları Sınavı (TCS) yoluylayapılmaya başlanmıştır.Bu bağlamda, 2000-2001 öğretim yılı için öğrenci seçimi, Azerbay-can, Kazakistan, Kırgızistan, Kırım, Moldova,Tacikistan, Tataristan ve Türkmenistan'da TCSyoluyla yapılmış, diğer ülkelerde seçici kurul yada yerel yetkililer tarafından gerçekleştirilmiştir[17]. Yükseköğrenim Bursları ile ilgili Şartna-meye göre; ülkelerinde TCS yapılmayan aday-lar, Türkiye dış temsilciliğinden bir üyenin dekatıldığı seçici kurullarca seçilmektedir. Buadaylar daha sonra Türkiye'de TCS sınavına

Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri, Türk ve Akraba Topluluklarına Yönelik Eğitim Politika veUygulamaları

100

alınmaktadırlar. Yerleştirme işlemleri ise, aday-ların tercihleri ve sınav sonuçlarına dayalı olarakÖS YM tarafından gerçekleştirilmektedir.

6.5.3.Türkçe Öğretimi:

Öğrencilere Türkiye Türkçesi öğretilmesigörevi, başlangıçta AÜ Türkçe Öğretim Merke-zine (TÖMER) verilmiş, iş yoğunluğunun gide-rek artması üzerine, 1995-96 öğretim yılındaGazi Üniversitesi ve Abant İzzet Baysal Üniver-sitesi Türkçe Öğretim Merkezleri, 1996-97 öğ-retim yılında da Ege Üniversitesi Türkçe Öğre-tim Merkezi eğitim hizmeti vermeye başlamış-tır.

6.5.4. Öğrencilere Sağlanan Maddi Des-tekler :

TC Hükümeti tarafından 2000 mali yılı için-de öğrencilere sağlanan maddi olanaklar şöylesıralanabilir.

Aylık burs : Birinci altı ay için; lisans öğ-rencilerine 40 milyon, lisansüstü öğrenci-lerine 45 milyon, ikinci altı ay için; lisansöğrencilerine 45 milyon, lisansüstü öğ-rencilerine 50 milyon TL.

Giyecek yardımı: 25 milyon TL

Kitap-kırtasiye yardımı: 22 milyon TL

Üniversite öğrenci katkı payı ve ikamettezkeresi ücretinin devlet tarafından karşı-lanması,

Yurtlarda ücretsiz barınma olanağı sağ-lanması,

Ücretsiz toplu taşım kartı,

Acil durumlarda İl Sosyal Yardımlaşmave Dayanışma Vakıflannca yapılan öde-meler,

Tedavi giderleri.

6.6. Proje izleme ve Değerlendirme Bul-guları :

Projenin izlenmesi ve değerlendirilmesineyönelik çeşitli raporlar ile Daimi Komisyon

Toplantılarının tutanaklarından elde edilen bul-gular şunları ortaya koymaktadır [17], [14],[18], [8], [12]:

Eşgüdüm (Koordinasyon) Sorunu: Proje-nin değişik bölümlerinin değişik kurumlar tara-fından yürütülmesi, bu kurumlar arasında zamanzaman eşgüdüm sorununu ortaya çıkarmaktadır.

Öğrenci Seçme ve Yerleştirme İşlemleri:Öğrenci seçme işlemlerinin objektif ölçütler çer-çevesinde yürütülmesinde güçlükler vardır. Bugüçlükler, TCS sınavının yapıldığı ülkelerdeazalmakta ise de bu ülkelerde dahi sınavı kaza-nan öğrencilerin yerine başkalarının gönderil-mesine yönelik girişimler olmaktadır. Seçme iş-leminin, seçici kurul ya da yerel yetkililer tara-fından yapıldığı ülkelerde bu subjektif eğilimle-rin daha yaygın olduğu vurgulanmaktadır. Ko-nunun bir başka boyutu da , daha nitelikli öğren-ci sağlamak için başvuruların arttırılmasına yö-nelik çabaların yoğunlaştırılmasıdır. Ayrıca, öğ-renci nitelikleri ile yerleştirilen programlar ara-sındaki tutarsızlığın da başarısızlık üzerinde et-kili olduğu belirtilmektedir. Özellikle yabancıdilde öğrenim görmek isteyenlerin yüksek başa-rısızlığına dikkat çekilmektedir.

Türkçe Öğretiminin Yetersizliği: Öğrenci-lerin Türkçe hazırlık eğitimleri, üniversİtelerebağlı Türkçe Öğretim Merkezleri aracılığı ileyürütülmektedir. Bu dil eğitiminin yetersiz kal-dığı, bu yetersizliğin de söz konusu kurumlara

sağlanan mali kaynak ve kadro yetersizliklerin-den kaynaklandığı belirtilmektedir. Ayrıca öğ-rencilerin kurslara geç başladıkları ya da düzen-li olarak devam etmedikleri vurgulanmaktadır.Hazırlık eğitimi aşaması için öngörülen başka

bir yetersizliğin de, hazırlık programı sırasındaöğrencilerin Türkiye'ye uyumlarını sağlayacakbir programın bulunmaması olduğu belirtilmek-tedir.

Maddi Desteklerin Yetersizliği: Öğrenci-lere sağlanan maddi desteğin, eğitimlerini sür-dürmede yeterli olmadığı, bu yetersizlik nede-niyle öğrencilerin üniversitelerine devam ede-meyip burslarının kesildiği, ödemelerin zaman

101 Yüksel Kavak - Gülsün Atanur Baskan [ J. ofEd 20

zaman aksadığı, bu nedenle pek çok öğrencininçalışmak durumunda kaldıkları belirtilmektedir.Ayrıca bu sorun, projeye ilginin azalmasında veprojenin başarısı üzerinde etkili olan temel fak-tör olarak değerlendirilmektedir.

Barınma Koşullarının Yetersizliği:Yurtkoşullarındaki yetersizlikler konusunda şunlarvurgulanmaktadır: Odaların kalabalık oluşu,kültürel ve sportif etkinliklerin azlığı, rehberlikbirimlerinin yetersizliği ve lisansüstü eğitim gö-ren öğrencilerin lisans öğrencileriyle birliktekalmaları.

Öğrencilerin Uyum Sorunları: Öğrencile-rin Türkiye koşullarına uyum sağlamada güçlükçektikleri ve bunun için kendilerine yeterli reh-berlik hizmetlerinin sunulamadığı rapor edil-mektedir.

Başarı Oranlarının Düşüklüğü: Yukarıdasunulan verilerde de görüldüğü gibi, bugüne ka-dar burs elde etmiş öğrencilerin %49.1 'inin(9.185 kişi) bursunun kesildiği gözlenmektedir.Bunlardan 4.904 öğrencinin kaydını yenileme-me , 1 .081 öğrencinin devamsızlık, 848 öğrenci-nin de başarısızlık nedeniyle öğrenimIeri yarıdakalmış ve bursları kesilmiştir. Bu oranın, kabuledilebilir değerlerin çok üzerinde olduğu söyle-nebilir. Bu yüksek başarısızlık oranına, ilgiliDevlet Bakanlığı ve Yü~seköğretim Kurulu ta-rafından da dikkat çekilmekte ve başarısızlıküzerinde etkili olan faktörler arasında şunlarayer verilmektedir:

Türkçe öğretiminin yetersizliği ve yeterin-ce Türkçe öğrenemeden eğitime başlama,

Ülkelerin, ortaöğretim düzeylerinin farklı-lığı,

Öğrenci seçiminde ortaya çıkan subjektifdeğerlendirme eğilimleri,

Burs miktarının yetersizliği,

Ders çalışmak için uygun olmayan barın-ma koşulları,

Yeterli rehberlik deMeğinin sağlanamama-sı.

Mezunlarla ilişkilerin Kopukluğu: Yük-seköğretim Kurulu 1997 yılında [18], ilgili Dev-let Bakanlığı'na yazmış olduğu yazı ile, ülkele-rine dönen mezunlara iş olanakları sağlanmasıve mezunlarla ilişkilerin sürdürülmesi konuları-na dikkat çekmiştir.

Aynı kurum, 13.5 .1999 tarih ve 697 sayılıyazı ile bu kez Başbakanlık Tanıtma Fonu Baş-kanlığına yazmış olduğu bir yazı ekinde "MezunÖğrenci İzleme Projesi" sunmuştur [19]. Proje-nin amacı; mezun olan öğrencilerle ilişkileri sür-dürmek olarak belirlenmiş, bu amaçla Yükse-köğretim Kurulu'nda bir büro oluşturulması he-deflenmiştir. Proje kapsamında; mezunlara, çe-şitli kamu kurum ve kuruluşları ile özel yayınla-rın gönderilmesi, yıl başlarında takvim, kalem,anahtarlık vb. hediyelikler hazırlanması ve Tür-kiye'yi tanıtıcı video film ve kasetler gönderil-mesi planlanmıştır.

ilgili Ülkelerden Kaynaklanan Sorunlar:Eğitim alanındaki işbirliği anlaşmalarının izlen-mesi ve değerlendirilmesine yönelik Daimi Ko-misyon toplantılarında Büyük Öğrenci Projesiy-le ilgili olarak gündeme gelen bazı konular iseşunlardır:

Burs Şartnameleri'nde öngörülen koşullarıtaşıyan adayların seçilmesi,

Taraf ülkelere tahsis edilen kontenjanlarınzamanında kullanılması,

Öğrencilerin akademik takvime uymaları-nın sağlanması,

Bursu kesilen öğrencilerin tekrar gönderil-memesi,

Öğrencilerin kayıt dondurma isteklerininciddi olarak incelenmesi,

Diploma denklik işlemleri konusundakiaksaklıkların giderilmesi,

Mezunlara istihdam olanakları sağlanması

7. SONUÇ VE ÖNERiLER

1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılması

Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri, Türk ve Akraba Topluluklarına Yönelik Eğitim Politika veUygulamaları

102

sonucunda ortaya çıkan yeni dengeler, ulus-lararasında yeni işbirliği olanaklarını ve fırsat-ları da beraberinde getirmiştir. Gerek bağımsız-lıklarını elde eden Türk Cumhuriyetleri gerekse

diğer Türk toplulukları yeni umut ve beklentiiçine girmişlerdir. Böyle bir ortamda, Türkiyede, sözkonusu Cumhuriyetler ve topluluklarlaolan tarihsel ve kültürel bağları nedeniyle, ortak-hkları canlandırma ve geliştirme fırsatını eldeetmiştir. Nitekim, bu yeni gelişmelerden kısa birsüre sonra biraraya gelen Türk Cumhuriyetleridevlet ve hükümet başkanları ülkeleri arasındakiortaklık iradelerini açıkça ortaya koymuşlardır.

1991' den sonra geliş.en bu yeni durumlaraTürkiye de, tüm ülkeler gibi hazırlıksız yakalan-masına rağmen, zamanında yanıt vermiş ve çokyönlü işbirliği anlaşmaları, protokolleri vemutabakat zabıtları ile ikili ve çok taraflı iliş-kileri başlatmıştır. Ekonomiden turizme, sosyalgüvenlikten hukuk alanına kadar çok geniş biryelpaze içindeki bu ilişkiler ağında "eğitim"alanındaki ilişkiler de önemli bir yer tutmak-tadır.

Türk Cumhuriyetleri, Türk ve Akraba top-lulukları ile kalıcı bir dostluğun sağlanmasında

"eğitim" alanı özel bir önem taşır. Türkiye,eğitim alanında başlattığı bu projeler ile hem or-tak tarihsel ve kültürel bağlara sahip insanlararasındaki köprünün hem de sözkonusu ülke vetoplulukların batıyla entegrasyonunun temel-lerini atmıştır.

Yürütülen eğitim projeleri içinde en genişkapsamlısı olan "Büyük Öğrenci Projesi"(10.000 Öğrenci Projesi) , yukarıda sözü edilenkahcı ilişkilerin oluşturulmasında kritik önemtaşımaktadır. Türkiye, böyle bir öğrenciprojesine girmekle zamanında ve doğru bir adımatmıştır. Ancak, herhangi bir proje ile doğruadım atmak, istenen sonuçları elde etmeyigaranti etmez. Projenin doğru karar ve eylemler-le sürdürülmesi ve etkili bir "izleme ve değer-lendirme" mekanizmasına sahip olması gerekir.Bu bağlamda, halen yürütülmekte olan "BüyükÖğrenci Projesi" sonuçları da çeşitli platform-larda tartışmaya açılmalıdır.

Bu çalışma sonuçlarına dayanarak, Projenindaha etkili bir biçimde yürütülebilmesi için elealınması ve her bir boyutu ayrı ayrı çalışılmasıgereken konular arasında şunlar önerilebilir:

1. Proje, geniş kapsamlı ve bir çok kurum vekuruluşla işbirliği içinde yürütülmektedir.Böyle bir projede kurumlararasında işbir-liği ve eşgüdümü sağlamak yaşamsalönem taşır. İşte bu projede, sözkonusu iş-birliği ve eşgüdümü sağlayabilecek yetkive kaynaklarla donatılmış bir yapıyagereksinim vardır. Bu yeni yapılanma da ,iş yükünün büyük bir bölümünü taşıyanYükseköğretim Kurulu ve üniversite ek-senine oturtulmalıdır.

2. Türkiye, böyle bir proje ile ulusal kaynak-larından büyük bir fedakarlık üstlenmek-tedir. Bu amaçla yaptığı doğrudan har-camaların yanında, kendi gençlerine tah-sis edebileceği kontenjanları kullanarakönemli bir maliyet üstlenmektedir. O hal-de bu kaynakları çok iyi değerlendirecekbir işleyişe sahip olmalıdır. Bu bağlamda,projenin, önümüzdeki 4-5 yıl içindekieğilimi ortaya konmalı ve bu amaçla tah-sis edilecek kaynak miktarı, burs sayısı,burs miktarı, bursların eğitimkademelerine göre dağılımı, burslarınüniversite ve alanlara göre dağılımı vb.faktörler rasyonel bir temele oturtul-malıdır.

3. Proje çerçevesinde sağlanan burslarınyaklaşık yarısı, öğrenci başarısızlığı,devamsızlık ve kayıt yenilememe gibinedenlerle kayba uğramaktadır. Böyle biroran, kabul edilebilir değildir. Bu bağlam-da; kayıplar üzerinde önemli etkileri ol-duğu kabul edilen; öğrenci kalitesiniiyileştirmeye yönelik olarak burslara adayöğrenci havuzunu genişletme, seçme veyerleştirme süreçlerini iyileştirme, bursmiktarlarını cazip düzeylere çekmekonularında çalışmalar yapılmalıdır.

4. Türkçe öğretimi konusu, ayrı bir alt proje

103 Yüksel Kavak - Gülsün Atanur Baskan [ 1. ofEd 20

olarak yeniden ele alınmalıdır. Yükseköğ-retimdeki başarı için, Türkçe öğrenmekönkoşuldur .

5. Türkiye, sağladığı burs sayıları bakımın-dan kitlesel bir yaklaşım yerine dahaseçici olmalı ve sayı yerine niteliği önplana alan bir yaklaşım izlemelidir. Böy-lece, çok sayıda, ancak yeterince hizmetsunamadığımız mezun yerine, iyi yetiş-tirilecek daha az mezunu tercih etmelidir.Ayrıca, lisans ve lisansüstü eğitim burs-larında daha dengeli bir dağılıma gerek-sinim vardır.

6. İzleme ve Değerlendirme sürecinin birparçası olan Daimi Komisyon toplantılarıdüzenli olarak yapılmalı ve bu toplantılar,aksaklıkların düzeltilmesi açısından çokiyi değerlendirilmelidir.

7. Burs Anlaşması yapılan ülkelerle, dip-loma denklik konuları da eşzamanlıolarak ele alınmalı ve çeşitli diplomalarındenklikleri de yazılı olarak düzenlen-melidir .

8. Herhangi bir eğitim etkinliğinde, mezunizleme çalışmaları, sisteme dönüt sağlamabakımından kritik önem taşır. Böylecekarar vericiler, uygulamaları düzeltme vegeliştirme fırsatlar: bulurlar. Bu projedemezun izlemenin iki boyutu vardır. İlki,mezunların iş piyasasında nasıl değerlen-dirildiğini görmek, ikincisi ise, buprojenin temel misyonu olan, ülke ve top-luluklar arasındaki ilişkileri sürdürmektir.O nedenle, Yükseköğretim Kurulutarafından hazırlanan "Mezun İzlemeProjesi"nin uygulamaya geçirilmesi, buprojenin amaçları bakımından yaşamsalönem taşımaktadır.

KAYNAKLAR

[IJ Birinci Türk Zirvesi. Ankara, 30-31 Ekim (1992).

[2] DPT. "Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı: 1992Yılı Programı." Ankara: DPT, (1992).

[3] DPT. "Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı: 1994Yılı Programı." Ankara: DPT, (1994).

[4] DPT. "Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-

2005." Ankara: DPT, s.24 (2000).

[5] DPT. "Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-

2000." Ankara: DPT, s. 69 (1995).

[6] Güvenen, Orhan. "Türkiye'nin Orta ve UzunDönem Stratejik Hedefleri TC 2007-15 TC2017-9 Genel Yorumlar." Ankara: DPT Yayın-ları, s.6 (1999).

[7] MEB. "2000 Yılında Milli Eğitim." Ankara:(1999).

[8] MEB. "Türk Cumhuriyetleri, Türk ve AkrabaToplulukları İle Eğitim İlişkilerimiz." Ankara:Ekim (1998).

[9] MEB. ''Türk Dünyasından Gelen Öğrencilerİçin Rehber." Ankara: (1999)

[10] T.C. Başbakanlık. "Hükümet Programı." 25Kasım (1991).

[11]. T.C. Başbakanlık. 57. "Hükümet Programı" 4Haziran (1999).

[12] T.C. Anlaşmalar, Protokoller, Mutabakat Zabıtlarıve Daimi Komisyon Tutanakları (Çeşitli Tarihler).

[13] T.C. Başbakanlık. Başbakan Süleyman Demirel'inBasın Toplantısı. Ankara, 30.12.(1991)

[14] T.C. Devlet Bakanlığı. "Türk Cumhuriyetleri ileTürk ve Akraba Topluluklarından ÖğrenciGetirme Projesi / 1992-2000." (Brifing Metni).Ankara: (2000)

[15] TIKA. <http://www.tika.gov.tr/Bil-giler/Tika_Hakkynda/tika_hakkynda.html> (2000)

[16] YÖK. ''Türk Cumhuriyetleri, Türk ve AkrabaTopluluklarından Türkiye'de Öğrenim Görmekİsteyen Burslu Öğrenciler İçin Kılavuz." An-kara: YÖK, s. 40-46 (2000)

[17] YÖK. "Türk Yükseköğretiminin Bugünkü

Durumu." Ankara: YÖK, s. 125, 134-138, Mart(2000).

[18] YÖK. 2.12.1997 Tarih ve 2191 Sayılı Yazı. (1997).

[191 YÖK. Başbakanlık Tanıtma Fonu Başkanlığı'nayazılan 13.5.1999 Tarih ve 697 Sayılı Yazı. (1999).