The article refers to the bravest warriors of liberation...

UDK = 929

Milorad Radoj~i}

Vaqevo

PODGORCI NOSIOCI KARA\OR\EVE ZVEZDE

Apstrakt: U radu se govori o najhrabrijim borcima oslobodila~kih ra-tova, od 1912. do 1918, nosiocima Kara|or|eve zvezde sa ma~evima, sa pod-ru~ja op{tine Ose~ina.

Kqu~ne re~i: ratnici, bitke, juna{tvo, odlikovawa, Kara|or|eva zvezda,Ose~ina.

KARA\OR\E'S STAR BEARERS FROM PODGORINA

Abstract: The article refers to the bravest warriors of liberation wars that took placefrom 1912. to 1918, that is to awarded bearers of Kara|or|e's Star with Swords, whooriginated from the territory of municipality Ose~ina.

Key words: warriors, battles, heroism, medals, Kara|or|e's Star, Ose~ina

U oslobodila~kim ratovima od 1912. do 1918. godine srpski narodispoqio je izuzetan patriotizam, veliko juna{tvo, snala`qivost ipo`rtvovawe, pa i podneo velike qudske ‘rtve i materijalna razara-wa. Srbija je u tim ratovima skupo platila svoju slobodu: izgubila jepola nacionalnog bogatstva, 28 odsto stanovni{tva ili svaku drugumu{ku glavu. Dobri poznavaoci svetskih prilika tvrde da u istorijisveukupnog ~ove~anstva nema primera nijednog naroda koji je za 5-6godine rata podneo takve ‘rtve i postigao takve ratne uspehe. U fran-cuskom listu Eko d Pari, o herojstvu srpske vojske, 1915. godine, napi-sano je: „Ovo je dobra prilika da se setimo {ta su ovi junaci u opancima

u~inili za sve nas, za spas civilizacije.“

U ovom tekstu pored najkra}eg podse}awa na veli~anstvenu borbusrpskog naroda tokom balkanskih i Prvog svetskog rata ‘elimo davas upoznamo sa najhrabrijima, me|u tim hrabrim ratnicima, sa pod-ru~ja vaqevske Podgorine ili preciznije re~eno op{tine Ose~ina.

69

Milorad Radoj~i}

70

Kao {to je poznato pod pojmom Podgorina u {irem smislu se podra-zumeva pojas breùqkastog i brdskog zemqi{ta koje sa svih ili nekihstrana okruùju planine. Po mnogima to je po pravilu poqoprivred-no-{umarski i vo}arski kraj. Kako tih predela ima u vi{e delova ze-mqe to se za onu na{u ~esto moè ~uti i izraz vaqevska Podgorina.Prema narodnom i Vukovom shvatawu1 Podgorina je gorwi tok Kolu-bare. Prema novijim shvatawima u uèm smislu Podgorina je planin-ski predeo u Srbiji, u izvori{tu reka Kolubare, Jadra i Tamnave.

Antropogeograf Qubomir Pavlovi}2 zapisao je da narod odavnoupotrebqava ovaj izraz kao geografski termin, ali je on postao kwi-èvni tek u XVIII veku, kada su turske vlasti po Svi{tovskom miru bi-le du`ne podeliti Beogradski pa{aluk i postaviti u wima narodnekneève, koji }e se s beogradskim pa{om dogovarati o narodnim poslo-vima. Ba{ u to vreme ova oblast je postala kneìna a wom je krajemXVIII i po~etkom XIX veka upravqao ~uveni Ilija Bir~anin, obor kneziz Suvodawa ispod Medvednika. Tada{wa podela vaqevskog kraja osta-la je ista i na po~etku stvarawa moderne srpske dràve, pa se jo{ dugopojavquje podgorska kneìna, kapetanija i najzad podgorski srez.

Kroz vreme mewa se wena teritorija, pa su joj neka sela oduzimana,druga dodavana i sli~no. Otuda ve} duè vreme postoje razli~itashvatawa tog pojma. Najduè je pod wim shvatana teritorija biv{egSreza podgorskog, najpre sa sedi{tem u Vaqevskoj Kamenici, a potomu Ose~ini. Jo{ tada iz Podgorine izuzeto je vi{e sela koja su pripoje-na Vaqevskom srezu.

Sada op{tina Ose~ina pokriva atar od 31.887 hektara i 20 naseqe-nih mesta (Bastav, Beloti}, Brata~i}, Gorwe Crniqevo, Guwaci,Dragijevica, Dragodol, Komiri}, Kowic, Kowu{a, Lopataw, Ose~i-na varo{ica, Ose~ina selo, Ostruàw, Pecka, Pluàc, Sirdija, Ska-dar, Tu|in i Carina). Na tom prostoru ‘ive radni qudi velikom ve-}inom srpske narodnosti i pravoslavne veroispovesti, koji se pre-vashodno bave poqoprivredom. Zanimqivo je da se u posledwih polaveka na ovom podru~ju drasti~no smawuje broj stanovnika i prema po-sledwem popisu, obavqenom 30. septembra 2011. godine, Op{tina Ose-~ina ima samo 12.571 stanovnika.3

Podgorci, ili preciznije re~eno ‘iteqi op{tine Ose~ina, pravigor{taci redovno i masovno su u~estvovali u svim bunama, ustancimai borbama i za oslobo|ewe svoje zemqe. Hrabrost i rodoqubqe naroda

1 Karaxi}, 1898, 586.2 Pavlovi}, 1907; 1991, 3493 Rankovi}, 2012, 243.

ovog kraja do{lo je do izraàja jo{ u Prvom srpskom ustanku, kada subra}a Nedi}i sa svojih 300 boraca nastradali u ~uvenom boju na ôke-{ini 1804. godine. U selu Brata~i}u 1806. godine vo|en je ‘estok brojprotiv Turaka a veliki je doprinos Mijaila Nedi}a i saboraca uproterivawu Turaka iz ovog kraja i paqewu turskog sela Petric.

Posebno su Podgorci bili zapaèni u balkanskim i Prvom svet-skom ratu. Tada su se uglavnom borili u jedinicama Drinske divizije(I i II poziva), koje su sredinom 1914. godine u{le u sastav Tre}e armi-je, pod komandom generala Pavla Juri{i}a [turma, primaju}i glav-ni austrougarski udar od Qubovije i [apca, u prvoj operaciji popristizawu Druge armije i wenog protivudara na Ceru i dolini Ja-dra. U tim borbama od septembra do novembra 1914. godine obe divizi-je su te{ko stradale na masivima desne obale Drine.4 Preko ovih kra-jeva 1914. godine protutwale su mnoge vojske i na vi{e mesta, a pogoto-vo na Ro`wu, visu Sokolskih planina, vo|ene su o{tre borbe. Jo{ ta-da je ova op{tina podnela veliki broj qudskih ‘rtava i zna~ajna ma-terijalna stradawa.

O ordenu Kara|or|eve zvezde

Za zasluge u tim ratovima srpski vojnici odlikovani su raznim do-ma}im i stranim odlikovawima (ordenima, medaqama, spomenica-ma...). Po pravilu dobijali su ih hrabri, po`rtvovani i odgovorniborci. A vojni~ka du`nost po svojoj psihologiji, na~inu ‘ivota i po-stupawa, u celini traì stalno ‘rtvovawe svoje li~ne slobode. Me|utim odlikovawima posebno se isti~e orden Kara|or|eve zvezde sa ma-~evima, najvi{e vojno odlikovawe koje je dodeqivano u Srbiji i biv-{oj Jugoslaviji do Drugog svetskog rata.

Ustanovqena je u Srbiji, 1. januara 1904. godine, kao uspomena nastogodi{wicu Prvog srpskog ustanka pod \or|em Petrovi}em Kara-|or|em. Dodeqivan je zaslu`nim prema Kraqu i Otaxbini u miru iratu. Za zasluge u miru dodeqivan je orden Kara|or|eve zvezde (bez ma-~eva), a za zasluge u ratu orden Kara|or|eve zvezde sa ma~evima.

Prema tome Kara|or|eva zvezda sa ma~evima je na{e najvi{e ratnoodlikovawe i u ratovima od 1912. do 1918. godine. Najpre je dodeqivanasamo oficirima koji su aktivno u~estvovali u borbi ili onima koji suneposredno pripremali ratne operacije, kao {to su: na~elnik {taba ina~elnik operativnog odeqewa Vrhovne komande. Tokom 1915. godine

Podgorci nosioci Kara|or|eve zvezde

71

4 Radoj~i}, 2000, 303-334.

ustanovqena je i Orden Kara|or|eve zvezde sa ma~evima, koji je dodeqi-van vojnicima i podoficirima za izuzetne podvige u ratu.

Dakle Orden Kara|or|eve zvezde sa ma~evima dodeqivan je samonajhrabrijim i najspremnijima me|u hrabrima. On je mogao biti ofi-cirskog ili vojni~kog ranga. Orden Kara|or|eve zvezde sa ma~evimavojni~kog ranga mogao je biti zlatan i srebrni. Naravno vi{eg nivoabio je zlatan.

Kara|or|eva zvezda oficirskog ranga imala je ~etiri reda. Na pr-ste se mogu izbrojati oni koji su imali ovaj orden I i II reda. To suuglavnom bili predstavnici vladaju}e krune, na{e proslavqene voj-vode i savezni~ke glavnokomanduju}e stare{ine. Ordenom III reda bi-lo je odlikovano 118 Srba, a IV reda 1.146 Srba. Naravno jedan broj za-slu`nih stranaca imao je i ova odlikovawa. Zlatni vojni~ki ordenimala su 1074, a srebrni vojni~ki orden 1.449 Srba.

Prvog aprila 1931. godine donet je Zakon o pravima i povlastica-ma podoficira, kaplara i redova odlikovanih tim odlikovawem. To-kom 1935. godine osnovano je i Udru`ewe nosilaca Kara|or|eve zve-zde, na ~ijem je ~elu najpre bio Vaqevac divizijski general Aleksan-dar Aleksa Stoj{i}, ~iji je deda i imewak Aleksa Stoj{i}, bio prviu~iteq u Ose~ini. Nosioci tog visokog odli~ja imali su pravo naskromnu nov~anu nadoknadu, pravo na besplatnu vo`wu ‘eleznicom,

Milorad Radoj~i}

72

Orden Kara|or|eve zvezdeUkaz o dodeli ordena

popuste na bawsko i drugo le~ewe, prednost na prijem u dràvnuslu`bu, prednost na prijem wihove dece u vojne {kole i sli~no

I u biv{oj SFR Jugoslaviji lica odlikovana ovim ordenom imalasu prava na odre|eni nov~ani iznos i druge zakonske povlastice. Biloje i onih koji su tvrdili da su u nekom periodu bili potpuno izjedna~e-ni u svojim pravima sa nosiocima Ordena narodnog heroja Jugoslavije.

Nosioci ordena Kara|or|eve zvezde

Nekolicina Podgoraca sjajnim hrabrim dràwem i snala`qivo-{}u u tim ratovima skrenuli su pa`wu na sebe i postali wegovi nosi-oci. Bivali su prvi u juri{u na protivni~ka utvr|ewa, u skakawu uwihove rovove, hvatawu u ko{tac sa neprijateqskim vojnicima, narazne na~ine nastojali su da ih nadmudre i prevare, a odstupali su sa-mo kada su morali, pa su postajali i ostajali uzori u svojim vojni~kimkolektivima. Wihova hrabrost, snala`qivost, po`rtvovanost i bor-benost i u najteìm okolnostima ja~ala je duh i borbeni moral wemubliskog srpskog vojnika. To su u pravom smislu re~i bili div – juna-ci, heroji bez straha i mana. Tvrdi i nepopustqivi na muci, neustra-{ivi i istrajni u akciji, nesalomqivi u nevoqi, ali skoro zabora-vqeni u slobodi.

O wihovim delima mo`da najvi{e govori podatak da su naj~e{}eza to visoko odlikovawe predlagani od svojih saboraca i ratnih jedi-nica. Hteli ne hteli, moramo priznati da odabrati najhrabrije me|uina~e hrabrim srpskim vojnicima nije bilo lako i jednostavno. Da sene bi ogre{ili o nekog od wih i time izazvali nezadovoqstvo i raz-dor u kolektivu stare{ine su naj~e{}e traìli da ~eta ili kakva dru-ga jedinica predloì najboqe vojnike koji treba da budu odlikovaniordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima. Koliko se pa`we poklawa-lo tom odlikovawu i wihovim nosiocima svedo~i i ~iwenice da suukazi o wegovoj dodeli redovno objavqivani u slu`benim glasilima,a da su i u najteìm uslovima postrojavani ratni kolektivi da bi od-likovanima bilo sve~ano uru~eno to odlikovawe.

Na ‘alost mnogi od tih qudi su ve} davno pali u zaborav, pa se owima vi{e i ne govori i ne pi{e. Wihova imena i prezimena ne noseni ulice, ni dru{tva i ni udruèwa gra|ana. Mada se idu}e godinenavr{ava se 100 godina od po~etka Prvog balkanskog rata, a jo{ nemapotpunog spiska poginulih sa ovog podru~ja, a kamoli svih u~esnika utim ratovima. Tako|e, nisu poznata ni imena i prezimena svih nosi-laca ordena Kara|or|eve zvezde sa ma~evima – tog najvi{eg ratnogpriznawa. Nigde nema ni najnu`nije dokumentacije o dodeli tog viso-


73

kog odli~ja i osnovnih biografskih podataka o wihovim dobitnici-ma. U me|uvremenu, nestao je i ve}i deo dokumentacije Udruèwa nosi-laca Kara|or|eve zvezde, pa }e biti sve teè da se to ostvari. Posebnoje te{ko do}i do ukaza o dodeli tog priznawa po{to je ono dodeqiva-no tokom svih tih ratnih godina, ali i 36 godina kasnije. âk i kad seprona|e, to ne govori mnogo o nosiocu odlikovawa, jer obi~no, semimena i prezimena, nema drugih podataka.

Istine radi podseti}emo da je novinar Milan [anti} sa~inio i ukwizi „Vitezovi slobode“ (Beograd, 1938) objavio prvi spisak nosi-laca tog priznawa. Vreme je pokazalo da je taj spisak nepotpun i ne-precizan. Profesor Tomislav S. Vlahovi} sa~inio je novi spisak i ob-javio veliku kwigu „Vitezovi Kara|or|eve zvezde sa ma~evima“ (Aran-|elovac, 1990), ali ni on nije kompletan. Uz wihova imena uglavnomsu objavqene biografije do kojih je autor uspeo do}i, pa je ostalo mno-go onih o kojima se i daqe ne zna gotovo ni{ta ili su dati veoma {tu-ri podaci.

Imaju}i sve to u vidu autor je jo{ pre dve decenije zapo~eo svoja is-traìvawa o nosiocima Kara|or|eve zvezde vezanim za Vaqevski kraj.Najpre su obavqena detaqna istraìvawa u Arhivu Jugoslavije, Ar-hivu Srbije i Arhivu Vojnoistorijskog instituta u Beogradu, a zatimi u me|uo{tinskim istorijskim arhivima u Vaqevu i [apcu i namnogim drugim mestima. Pregledane su sve objavqene kwige na ovu te-mu i vezane za ovaj kraj, mnogi stari listovi i ~asopisi, i konsultov-ni skoro svi {efovi mesnih kancelarija i drugi poznavaoci prilikapo selima iz kojih poti~u vitezovi Kara|or|eve zvezde, obavqena idruga terenska istraìvawa.

Zahvaquju}i preduzetim merama i radwama do{lo se do podatakakoja su lica iz Ose~inske op{tine imala to visoko odli~je.

BOJANI] CVETKO – Cvejo, zemqoradnik (Beloti}, 1892 – Belo-ti}, 9. I 1979)5. Otac Nikola, majka Stanka (iz Vrbi}a kod Krupwa),zemqoradnici. Osnovnu {kolu u~io u Beloj Crkvi kod Krupwa. Po~e-tak Prvog svetskog rata zatekao ga je na odsluèwu redovnog vojnogroka u Petom pe{adijskom puku u Vaqevu, u jedinici legendarnog ma-jora Mihaila Maxarevi}a u ~inu kaplara. U ratu je bio i wegov brat

Milorad Radoj~i}

74

5 Vlahovi}, 1990, 422; Kazivawe Milete Bojani}a, iz Beloti}a, inspekto-ra SUP-a u Vaqevu; Se}awe Vladana Bojani}a, poznatog dru{tveno-po-liti~kog radnika u Beogradu; Radoj~i}, 1997, 388; S. R., „Se}awe ~uvasjaj“, Podgorac, Ose~ina, br. 1, od 26. novembra 1998, 5.

@ivko. U borbama na Drini, Kolubari i Suvoboru, 1914. godine, is-ticao se hrabro{}u i snala`qivo{}u.

Postoje dve verzije zbog ~ega je odlikovan Kara|or|evom zvezdom sama~evima. Po kazivawu srodnika dobio ju je jer za vreme borbi naMa~kovom kamenu ili Suvoboru tokom izvi|awa sa patrolom nai{aoje na austrougarski bataqon i komandovao kao da se za wim nalazi ~i-tav puk, pa je jedan broj protivni~kih vojnika zarobqen a drugi pogi-nuo. Po drugoj verziji odlikovan jer je, pod ki{om neprijateqskihkur{uma, izneo sa boji{ta te{ko rawenog francuskog generala.

Na Solunskom frontu Cvetko Bojani} je te{ko rawen, a dva gelera no-sio je u grudima do kraja ‘ivota. Po zavr{etku Prvog svetskog rata vra-tio se ku}i ali je, posle samo mesec dana, ponovo mobilisan i u~estvovao usuzbijawu pobune Arnauta na Kosovu. Imao je Albansku spomenicu i bioodlikovan Medaqom za hrabrost, Srebrnim vojni~kim ordenom Kara|or-|eve zvezde sa ma~evima (ukaz 150806) i drugim odlikovawima.

BRANKOVI], BLAGOJE, zemqoradnik (Ose~ina, 1. VIII 1891 –Lojanice kod Vladimiraca, oko Mitrovdana 1943).6 Otac Bogoqub,zv. Quba, iz Gorweg Crniqeva do{ao je u ku}u budu}oj supruzi Bosiq-ki Jankovi} u selo Ose~inu. Ovi vredni i skromni zemqoradniciimali su petoro dece, pa nisu imali mogu}nosti da ih {koluju. Zavr-{io je samo osnovnu {kolu u mestu ro|ewa i ostao na selu da se bavipoqoprivredom.

Kao dobar i spretan vojnik na odsluèwa redovnog roka proizvedenje za podnarednika. U Prvom svetskom ratu u~estvovao je kao pripadnikV pe{adijskog puka Drinske divizije I poziva i posebno se istakao uborbama na Cigli, Smrtni}u, Senkovi}u, Koritima, Stolicama i Ko-reniti 1914. godine. Uvek je bivao u prvim borbenim redovima. I ka-snije bio je veoma zapaèn u borbenim okr{ajima, od 28. septembra1916. do 18. maja 1918. godine, na Kajmak~alanu i Ko~obeju, na Floki,Brazdastoj i Rovovskoj kosi. Dobrovoqno se javqao i za najteè borbe-ne zadatke, pokazuju}i izuzetnu hladnokrvnost, ume{nost i po`rtvova-we, deluju}i svojim primerom i na ostale borce i stare{ine.

Za zasluge na Solunskom frontu pohvaqen je naredbom komandantaIII armije, a za po~iwena juna{tva odlikovan je ordenom Kara|or|evezvezde sa ma~evima, Medaqom za hrabrost i Ordenom Crvenog krsta.


75

6 Arhiv Jugoslavije, Beograd, Fond Kraqev dvor – Zbirka podataka o nosio-cima ordena Kara|or|eve zvezde i Belog orla; Kazivawa Stevana Luki}a,zemqoradnika iz sela Ose~ina, @ivana Mati}a, penzionera iz varo-{ice Ose~ine i Branka Brankovi}a, zemqoradnika iz Lojanica; Ra-doj~i}, 1997, 389-390; Radoj~i}, 2003b, 15.

Po{to je za}utalo oru`je vratio se u rodno selo i nastavio da se ba-vi poqoprivredom. Oènio se Angelinom – Gicom Mati}, doma}icomiz Ose~ine i dobio devetoro dece. Kako prihodi od poqoprivrede nisubili dovoqni za izdràvawe brojne porodice najpre je drào maluprodavnicu (baraku), potom radio kao drvose~a i najzad, kao sezonacodlazio da radi po selima Tamnave, Posavotamnave i Pocerine.

Uvidev{i da se tamo ipak lak{e i boqe ‘ivi sa porodicom je oti-{ao u Lojanice kod Vladimiraca i stalno se nastanio. Veoma radan,druèqubiv i skroman i kao nosilac ovog visokog odli~ja bio je veo-ma po{tovan i cewen. Usled dugotrajnog ratovawa i pe{a~ewa, slaboobu~en i obuven noge su mu promrzle. Vremenom, zahvatila ih je gan-grena pa su morale biti amputirane.

VUKOVI] STEPAN – Stepa, zemqoradnik (Komiri}, 18. XI 1873 –Komiri}, 25. III 1960).7 Otac Milo{ i majka Savka, ro|. Prodanovi},zemqoradnici. Osnovnu {kolu zavr{io u Beloj Crkvi kod Krupwa.

U~estvovao je u oba balkanska i Prvom svetskom ratu. Kao kaplar –izvi|a~ V pe{adijskog puka Drinske divizije na{ao se na obali Dri-ni, na granici prema Austrougarskoj, onog dana kada je Narodna skup-{tina Kraqevine Srbije u Ni{u raspravqala o ultimatumu be~kogdvora. U praskozorje, tog dana, komandant puka major Vojislav Arse-nijevi}, poslao ga je sa patrolom da osmotri {ta se doga|a s druge

Milorad Radoj~i}

76

Milan Petrovi} Stepan Vukovi}@ivan Markovi}

7 Todorovi}, 1960; Vlahovi}, 1990, 424; Kazivawe Tome Vukovi}a iz Komi-ri}a, pukovnika JNA u Beogradu; Ace Vukovi}a, iz Komiri}a, predsed-nika OO SUBNOR-a u Poàrevcu i Prodana Petrovi}a iz Komiri}a,predsednika OO SUBNOR-a Ose~ina; Radoj~i}, 1996/1997, 202-203;Radoj~i}, 2009, 232-238; [imi} , 2009; Radoj~i}, 2010, 116-127.

strane Drine. Patrola je iz Stare Qubovije videla na drugoj obalireke, kraj kasarni u Bratuncu, austrougarsku vojsku postrojenu u kare,koja je u stavu mirno slu{a govor svog komandanta. Dohvatio je pu{kui sa 1.800 metara ispalio je prvi srpski hitac na protivni~ku vojsku.Tom prilikom oborio je austrougarskog komandanta sa belog kowa. Iposle se kao obveznik legendarnog V pe{adijskog puka hrabro borio iu mnogim drugim borbama i drugim vojnim akcijama.

Za zasluge na bojnom poqu odlikovan je srebrnim vojni~kim ordenomKara|or|eve zvezde sa ma~evima (ukaz 11102) i petnaestak drugih odliko-vawa, me|u kojima i Orden za hrabrost ruskog cara Nikolaja II. Premaautorima kwige „Srbija u ratovima 1912-1918, s posebnim osvrtom na va-qevski kraj“ za Vukovi}a je, na 216 strani, napisano: „Istakao se avgu-

sta 1914. godine jer je pohvatao neke Austrijance na straì“.U braku sa Milevom – Milkom \uri} imao je tri k}eri (Danicu

udatu u Crniqevo, Nataliju u Stankovi}e u Komiri} i Smiqanu u\uri}e u Komiri}) i tri sina (Vladana, Dobrivoja i Vlastimira) iza kojih je ostalo brojno i potomstvo.

GLIGORI] CVETIN, Cvejo, zemqoradnik (Ostruàw, 5. III 1871– Ostruàw, ? IX 1943).8 Otac Milan bio zemqoradnik, a majka Sta-nojka doma}ica. Sluè}i vojni rok stekao je ~in rezervnog artiqerij-skog narednika. U~estvovao je u balkanskim i Prvom svetskom ratu.Bio je narednik u III poqskoj bateriji Drinskog artiqerijskog puka II

poziva.Po povratku sa fronta vratio se ku}i i nastavio ‘ivot poqopri-

vrednika. Bio je ‘ilav, mudar i razborit seqak.Nosilac je Albanske spomenice. Odlikovan je Medaqom za hra-

brost, Zlatnim vojni~kim ordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima(ukaz 11102), ruskim Ordenom sv. Georgija IV stepena. Od vojvode Ste-pe Stepanovi}a nagra|en je kowi~kim karabinom.

Iza sebe je ostavio brojno i zahvalno potomstvo. Wegov sin êdo-mir (Ostruàw, 1915 – Ose~ina, 1975), bio je borac Vaqevskog parti-zanskog odreda, norve{ki internirac, nosilac Partizanske spomeni-ce 1941. godine i poznati dru{tveno-politi~ki radnik.

@IVANOVI] DOBROSAV, zemqoradnik, rezervni oficir (Lo-pataw, 7. VII 1878 – Kajmak~alan, 13. IX 1916).9 Otac Andrija i majkaMarija, ro|. Ili} iz Kowica, poqoprivrednici. Osnovnu {kolu za-


77

8 Vlahovi}, 1990, 425; Kazivawe Dragana Gligori}, slu`benika iz Ose~i-ne; Radoj~i}, 1998; Gruji~i}, 1998, 5; Pivni~ki – Drini}, 2006, 703.

9 Ratnik, Beograd, 1922-1924; Vlahovi}, 1990, 427; Kazivawe @ivka @iv-kovi}a, policajca iz Lopatwa u Ose~ini.

vr{io je u Ostru`wu. Ostao je u selu i bavio se poqoprivredom. To-kom slu`ewa vojnog roka pokazao se vrednim, spretnim i odgovornimpa je unapre|en u ~in rezervnog podnarednika.

U~estvovao je u balkanskim ratovima, pokazuju}i ne samo hrabrost isnala`qivost, ve} i ume{nost u komandovawu. Za zasluge u Srpsko-tur-skom ratu preveden je u oficirski rang i unapre|en u ~in pe{adijskogpotporu~nika. U Drugom balkanskom ratu dobio je i ~in poru~nika.

Posebno se istakao u borbama na po~etku Prvog svetskog rata i naSolunskom frontu. Poginuo je kao komandir III ~ete II bataqona XVII

pe{adijskog puka Drinske divizije. Za zasluge u ratu odlikovan jeoficirskim ordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima IV stepena. Otom je objavqen i ukaz broj 31224.

U braku sa Ankicom, ro|. Nikoli} dobio je: Mom~ila i Veli~ka,koji su pomrli kao de~aci i Andriju, podoficira biv{e jugosloven-ske kraqevske vojske, koji je aprila 1941. godine zarobqen i interni-ran u Austriju. Posle rata vratio se u zemqu, ali po{to wegova ver-nica Austrijanka nije dobila boravak u zemqi, a on zaposlewe, emi-grirao je u SAD odakle je dolazio rodbini u posetu

JANKOVI] DRAGOMIR, zemqoradnik, (Guwaci, 1. I 1888 – Gu-waci, 17. VI 1965).10 Otac Jevrem i majka Marija, ro|. Arsenovi} izGuwaka, bili su zemqoradnici. Zavr{iv{i osnovnu {kolu i on se ba-vio zemqoradwom.

Milorad Radoj~i}

78

Dragomir Jankovi} Budimir Radivojevi}Rafailo Krsti}

10 Arhiv Jugoslavije, Beograd, Fond Kraqev dvor – Zbirka nosiocima orde-na Kara|or|eve zvezde i Belog orla; Vlahovi}, 1990, 428; Kazivawa Cve-tina Jankovi}a, zemqoradnika iz Guwaka; Radoj~i}, 1999a, 81; Radoj~i},2009a, 277.

Sa bratom Miloradom (poginuo u borbi na Skadru) u~estvovaoje u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Prvi put je teèpovre|en u borbi protiv Bugara, a potom i 5. oktobra 1915. godine.Na le~ewu u bolnici u Kosovskoj Mitrovici je zarobqen, ali jeuspeo da pobegne. Kao kaplar I ~ete III bataqona V kadrovskog pukaistakao se ubacivawem bombi u rovove na poloàju Semi} u Bosni,kada su naneti veliki gubici neprijatequ i oslobo|ena grupa srp-skih vojnika.

Odlikovan je Zlatnim vojni~kim ordenom Kara|or|eve zvezde sama~evima o ~emu je objavqen ukaz 11123.

Po zavr{etku Prvog svetskog rata vratio se u mesto ro|ewa i na-stavio da se bavi zemqoradwom. U braku sa Rosom, ro|. Viloti} iz Gu-waka, imao je sinove: Dragoja, Miloja i Milana i k}eri: Radojku, Za-gorku, Zorku i Stanku.

KRSTI] KRSTIVOJE, podoficir i oficir (Ose~ina, 28. VI

1893 – Osnabrik, Nema~ka, 6. XI 1944).11 Otac Vladimir i majka Ange-lina, ro|, Proki}, bili su zemqoradnici. Imali su puno dece pa jepet wihovih sinova u~estvovalo je u ratovima 1912-1918. godine. Kadsu po{li u rat otac im je dao po tri dinara za xeparac, a sebi ostaviosamo dinar.

Pitomac pe{adijske podoficirske {kole bio je, do mobilizacije1912, u balkanskim ratovima u~estvovao je kao podnarednik u V pe{a-dijskom puku i narednik u Vaqevskom vojnom okrugu. U Prvom svet-skom ratu bio je vodnik II ~ete IV bataqona Dopunske komande u Vode-nu (1916-1917) i borio se na Solunskom frontu.

Niì kurs Pe{adijske oficirske {kole zavr{io je u Sarajevu(1927). Preveden je u oficirski rang i obavqao vi{e odgovornihdu`nosti. Napredovao je do ~ina pe{adijskog potpukovnika (1936).Zarobqen je u Aprilskom ratu 1941. godine i interniran u Nema~ku.Poginuo je prilikom bombardovawa zarobqeni~kog logora Osna-brik. Sahrawen je na grobqu u Evresburgu.

Odlikovan je Zlatnom medaqom za hrabrost, dvema Srebrnim me-daqama za hrabrost, ordenom Jugoslovenske krune IV reda, ordenomgr~kog Ratnog krsta, spomenicama za u~e{}e u ratovima od 1912. do


79

11 Vojni arhiv, Beograd, Fond Dosijea personalnih podataka, K-828/306 iFond biv{e srpske vojske, br. 6, fas. 12, kut. 1, dok. 296; Srpske novine, Beo-grad, od 30. septembra 1917; Izve{taj Sredi{weg odbora Crvenog krsta

Jugoslavije, 28. maj 1945, 592; Vlahovi}, 1990, 431; Kazivawe Petra Krs-ti}a, autoprevoznika iz Ose~ine; Radoj~i}, 1999, 254-255; Radoj~i},1999b, 12-13; Radoj~i}, 2011, 380-381.

1918. godine i Kara|or|evom zvezdom sa ma~evima IV stepena (ukaz21039). I brat mu Rafailo odlikovan ordenom Kara|or|eve zvezdesa ma~evima.

Sa suprugom Milicom, }erkom Danice i Nedeqka Mutavxi}a,advokata iz Beograda, imao je k}erku Danicu, udatu Stoji}.

KRSTI] RAFAILO, poqoprivrednik, ~inovnik, (Ose~ina 4. III

1885 – Vaqevo, 17. II 1977).12 Otac Vladimir i majka Angelina, ro|,Proki}, bili su zemqoradnici. Zavr{io je osnovnu {koli i, do odla-ska na odsluèwe vojnog roka, ‘iveo u mestu ro|ewa i bavio se poqo-privredom.

U Prvi balkanski rat stupio je kao pe{adijski podnarednik u re-zervi. U svim ratovima od 1912. do 1918. godine isticao se hrabro{}u,samoinicijativom i prisebno{}u. U Bregalni~koj bici, kao vo|a pa-trole zarobio je bugarsku bateriju, a drugi put je sa 17 vojnika, sa~e-kao u zasedi 150 Bugara, od kojih su dobijeni mnogi dragoceni podacio neprijatequ.

Pri proboju Solunskog fronta, sa sedam vojnika neprime}eno je pri-{ao protivni~kim rovovima i napravio paniku. Za taj podvig odliko-van je Srebrnim vojni~kim ordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima(ukaz 150806). Teè je rawavan na Kostajniku 1914, pri zauzimawu Bito-qa 1916, i na Dobrom Poqu 1917. godine. Pored Kara|or|eve zvezde imaoje srebrnu i zlatnu medaqu za hrabrost, ruski orden Sv. \or|a IV stepenai sve spomenice za u~e{}e u ratovima od 1912. do 1918. godine.

Posle Prvog svetskog rata radio je kao op{tinski delovo|a u Ose-~ini. Bio je oèwen Stanom Ivanovi} iz Ostru`wa ali dece nisuimali. Posledwe godine ‘ivota proveo je u Vaqevu uz bri`nu pomo}sinovice Gospave Ga~i}.

MARKOVI] @IVAN – @ivojin, zemqoradnik. (Carina, 4. VII

1892 – Carina, 28. VIII 1969).13 Otac Jeremija i majka Obrenija poqo-privrednici. Zavr{io je osnovnu {kolu i ostao u mestu ro|ewa da sebavi poqoprivredom na posedu od 13 hektara.

Milorad Radoj~i}

80

12 Grupa autora, 1972, 200-202; Kazivawe Petra Krsti}a, autoprevoznika izOse~ine, @ivote @ivkovi}a, slu`benika iz Ose~ine i Mihaila \eri}a,sudije u penziji iz Vaqeva; Radoj~i}, 1999c, 259-260; Radoj~i}, 1999b, 12-13.

13 Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Beograd, Arhiva biv{e srpske vojske,br. 1. fas. 1, kutija 10, list 16, dok. 298; Arhiv Jugoslavije, Beograd, Fond

Kraqevog dvora, Zbirka nosilaca ordena Kara|or|eve zvezde i Belogorla; Kazivawe Jovana Markovi}a zemqoradnika iz Carine i kazivaweAn|elka \ermanovi}a nastavnika iz Pecke; Vlahovi}, 1990, 433; Radoj-~i}, 2000, 401.

Na odsluèwe redovnog vojnog roka stupio je 1. januara 1914. godi-ne a sluìo je u III ~eti I bataqona V pe{adijskog puka. Po{to ga jePrvi svetski rat zatekao, kao redova, na odsluèwu vojnog roka to je utom svojstvu u~estvovao u mnogim borbama 1914. i 1915. godine, poka-zuju}i izuzetnu hrabrost, po`rtvovawe i disciplinu u borbi. Sa srp-skom vojskom povla~io se preko Albanije a onda je preko Bizerte pre-ba~en u Francusku.

Nakon kra}eg oporavka vratio se i ratovao na Solunskom frontu.Posebno se istakao u borbama na Kajmak~alanu, Virutu, Floki, Bra-zdastoj i Rovovskoj kosi. U nekim, od tih borbi, progla{avan je za naj-hrabrijeg u svojoj jedinici.

Ukazom FAO br. 11124, od 5. juna 1915. godine odlikovan je Zlat-nim vojni~kim ordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima. Ovo ratnoodli~je zaradio je po{to je iz protivni~kog rova dohvatio i izneomitraqez koji je potom znala~ki i uspe{no upotrebio u borbi protivneprijateqa. Imao je i Zlatnu medaqu za hrabrost, Albansku spome-nicu i jo{ neka dru{tvena priznawa.

Po zavr{etku ratnih sukoba vratio se u mesto ro|ewa i nastavioda se bavi poqoprivredom. Istovremeno obavqao je i neke trgova~keposlove sara|uju}i sa vi{e poznatih trgovaca ili rade}i za wih. Upoliti~kom pogledu nije ispoqavao neku zapaèniju aktivnost. Kaopoznatog ratnika i vi|enog ~oveka, tokom Drugog svetskog rata nasto-jali su da angaùju i ~etnici i partizani.

U braku sa Darinkom imao je tri sina i jednu k}i. Jerotije, ro|en24. decembra 1924. godine, u~estvovao je u zavr{nim borbama Drugog


81

Jevrem Milinkovi}

svetskog rata. Pantelija, ro|en 23. jula 1926. godine, bio je aktivnipodoficir JNA, a umro je u Zemunu. Jovan, ro|en 20. januara 1933. godi-ne, kao poqoprivredni proizvo|a~ ‘ivi i radi u Carini. Nade`da,ro|ena 20. decembra 1921. godine u Carini, bila im je prvo dete.

MATI] DRAGI], aktivni pe{adijski poru~nik, (Ose~ina, 1885– Kajmak~alan, 13. IX 1916).14 Otac Savo, zv. ]oso i majka Milka, po-qoprivrednici imali su troje dece. @iveli su u zajedni~kom doma-}instvu sa Savinim bratom Bogi}em, koji se nije ‘enio, a pored po-qoprivrede bavio se i ugostiteqstvom.

Nema podataka o po~etku wegovog {kolovawa. Veoma mlad stupioje u vojsku i brzo je zadobio poverewe ostalih vojnika i pretpostavqe-nih stare{ina. U Prvi balkanski rat po{ao je kao podnarednik II ba-taqona V pe{adijskog puka Drinske divizije I poziva. Posebno se is-takao hrabro{}u na Bakarnom gumnu i pred Bitoqem. Ve} za Boì}1913, unapre|en je u ~in pe{adijskog narednika. U borbi oko Skadrapokazao je izuzetno po`rtvovawe i hladnokrvnost.

Tokom Drugog balkanskog rata ubrajan je me|u prave heroje u svojojjedinici, ali je ubrzo te{ko rawen. Za pokazano po`rtvovawe i juna-{tvo predloèn je za Zlatnu medaqu za hrabrost, po{to je srebrnu do-bio u prethodnom ratu. U jesen 1913. godine proizveden je u aktivnogpe{adijskog potporu~nika.

Za vreme Prvog svetskog rata uvek je u prvim borbenim redovima.Ponovo je te{ko rawen ali ovoga puta na Ma~kovom kamenu. Ipak, saostalima, povla~i se preko Kosova i Albanije. U odstupawu i borba-ma protiv Bugara uspe{no je komandovao ~etom. Poginuo je kao vod-nik III ~ete I bataqona XVII pe{adijskog puka na Kajmak~alanu. Bio jepredloèn za orden Belog orla sa ma~evima, a dobio je i orden Kara-|or|eve zvezde sa ma~evima IV stepena (ukaz 31222).

U porti crkve u Ose~ini nalaze se dva spomenika ovom junaku, jedankraj drugoga.

MILINKOVI] JEVREM, oficir, (Dragodol, 11. III 1878 – Va-qevo, 26. II 1939).15 Otac Stevan i majka Evdokija, poqoprivrednici.

Milorad Radoj~i}

82

14 Ratni dnevnik, „Juna~ke ‘rtve“, Solun, br. 174, od 27. oktobra 1916;Ratnik, Beograd, jun 1922, 159; Kazivawe Bore Mati}a, penzionera izOse~ine; Kazivawe Mihaila Radivojevi}a, prote u Ose~ini; Vlahovi},1990, 328-329, 433; Radoj~i}, 2003a, 15; Radoj~i}, 2007/2008a, 9.

15 Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Fond: Dosijea personalnih podatakai Arhiva biv{e srpske vojske; Vlahovi}, 1990, 435; Kazivawe Zorke \or-|evi}, profesora u penziji iz Beograda; Kazivawe Miodraga Lau{evi}a,

Posle osnovne {kole zavr{io je trgova~ku prazni~ku {kolu, a kaovojnik i pukovsku podoficirsku {koli i dobija ~in kaplara 1900. go-dine, a ~in narednika slede}e godine.

U Prvom balkanskom ratu ratu proizveden je za aktivnog ofici-ra, napreduju}i od potporu~nika 1913. do kapetana I klase 1920. go-dine. U balkanskim ratovima borio se u sastavu V pe{adijskog pukaDrinske divizije I poziva, isti~u}i se u borbama na Rujnu, Bitoqu,Skadru, Velesu. Posebno je bio zapaèn u borbama na Bregalnici iGovedarniku.

I u Prvom svetskom ratu borio se kao stare{ina u sastavu V pe-{adijskog puka na Drini i Gu~evu. Zbog rane zadobijene u borbi naRudniku, polovinom novembra 1914. godine, proveo je godinu dana ubolnici. Posle toga je slu`bovao kao a|utant u pukovskim okru`nimkomandama i kao upravnik slagali{ta hrane na Krfu.

Posle rata uglavnom je obavqao a|utantske i sli~ne poslove u jedi-nicama i ustanovama Drinske divizijske oblasti u Vaqevu. Najduè jeradio na regrutnim poslovima Vojnog okruga. Penzionisan je u no-vembru 1931. godine kao kapetan I klase.

Odlikovan je srebrnim i zlatnim medaqama za hrabrost, ordenomKara|or|eve zvezde sa ma~evima 1915 i ordenom Jugoslovenske krune V

stepena. Uz tri ratne, nosilac je i Albanske spomenice.

Bio je vredan i skroman ~ovek, privrèn porodici. U braku sa Je-lenom, k}erkom Grujice Lau{evi}a, predsednika Okru`nog suda i se-strom predsednika Vaqevske op{tine (1921-1927) Strahiwe Lau{evi-}a imao je sina Stevana, laboranta i k}erke Zorku, Nade`du i Mili-cu, profesorke. Izvesno vreme bio je i predsednik Lova~kog dru{tva„Bra}a Nedi}i“ u Vaqevu.

NENADOVI] JEVREM, zemqoradnik (Carina, 2. X 1888 – Vaqe-vo, 22. II 1943).16 Otac @ivko i majka Tomka, poqoprivrednici. Os-novnu {kolu je zavr{io u Peckoj, samouko je ovladao pinterskim za-natom i wim se bavio uz zemqoradwu.

U balkanskim ratovima je u~estvovao kao vojnik – redov V kadrov-skog puka Isticao se juna{tvom i snala`qivo{}u u vi{e borbi idrugih akcija. Jo{ 1913. godine odlikovan je Zlatnom medaqom za hra-brost.


83

automehani~ara iz Vaqeva; Podaci iz mati~ne kwige umrlih Crkve va-qevske; Zapis sa nadgrobnog spomenika; Radoj~i}, 2007/2008b, 48-49.

16 Vlahovi}, 1990, 436; Jovanovi}, 1985, 200; Lazi}, 2006, 108; Radoj~i},2007/2008d, 176-177.

Srebrnim vojni~kim ordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima od-likovan je 1916. za hrabrost u borbi protiv Bugara na Crnoj reci. Uto vreme je podnarednik u XXIII puku Vardarske divizije.

Posle rata ‘iveo je u Carini u zajedni~kom doma}instvu sa bra-tom Bogdanom i sinovcem Dragomirom, obra|uju}i zajedni~ki posedod 17 hektara. Sa Stanicom Markovi} iz Guwaka oènio se 1908. go-dine. Imali su sinove: To{u, Sretena, Svetislava i Sretenka. Sin muSreten ubijen je 1941. godine kod ku}e, kao ‘rtva fa{isti~kog terora.

PETROVI] MILORAD, ‘andarmerijski narednik (Komiri},Ose~ina, 5. VI 1889 – Ose~ina, ?).17 Otac Simeun – Sima i majka Iko-nija, poqoprivrednici. Osnovnu {kolu zavr{io je u mestu ro|ewa.Ostao u selu da se bavi poqoprivrednom proizvodwom.

Srpsko-turski rat 1912. zatekao ga je na odsluèwu redovnog vojnogroka u Vaqevu, u poqskoj artiqeriji. Ve} tada je bio podoficir i bo-rio se u VII bateriji III diviziona Drinske divizije. Ratno kr{tewedoìveo je na Rujnu, gde se vodila ogor~ena borba i uz nad~ove~anskenapore na{i borci su bili uspe{niji. Srpska vojska je dobila zada-tak da potisne Turke iz Bitoqa i povrati 12 topova koje su oni zaple-nili od Grka. Zahvaquju}i ve{tini na{ih stare{ina i po`rtvovawuvojnika, u neravnopravnoj borbi, uspeli su da sve~ano u|u u Bitoq ivrate topove. Potom su ratovali u Skadru, [tipu i Ov~em poqu, gde

Milorad Radoj~i}

84

Jevrem Nenadovi}Krstivoje Krsti} Dragi} S. Mati}

17 Grupa autora: Srbija u ratovima 1912-1918 s posebnim osvrtom na Vaqev-

ski kraj, Vaqevo, 1972, 208 i 211; Glas Vaqeva, Vaqevo, 24. aprila 1932, 4;Vlahovi} , 1990, 438; Kazivawe Prodana Petrovi}a, predsednika OOSUBNOR-a Ose~ina iz Komiri}a; Radoj~i}, 2009, 238; Radoj~i}, 2010,116-127.

su ih Bugari napali u toku no}i ~iji je napad odbijen. Petrovi}evabaterija je iza{la na poloàj Retke bukve i borba je vo|ena prema ]u-stendilu. U toj borbi on je rawen u levu ruku. Za ostvarene uspehe do-bio je Srebrnu medaqu za hrabrost „Milo{ Obili}“. Po zakqu~ewumira i demobilizaciji Drinske divizije, kao podoficir, zadràn jei upu}en u Skopqe.

Tek {to je, 1914. godine, do{ao ku}i na {estonedeqno odsustvo Au-strougarska je objavila rat Srbiji. Po pozivu majora Lazarevi}a stupioje u IV poqsku bateriju Drinske divizije u kojoj je ostao do zavr{etka ra-ta. Odre|en je da kao ni{anxija sa svojim topom, si|e sa Cera do Le{ni-ce. Tamo preko Drine, u Jawi, na crkvenom torwu, neprijateq je posta-vio svoje signaliste s barja~i}ima, koji su davali znake jedinicama. We-gov top je sigurnim pogocima poru{io toraw i pobio prisutne vojnike.

Na putu ka Gu~evu i Eminovim vodama wegova baterija sa ~etiritopa se zadràla na Velikoj Bobiji. Nare|eno je da sa svojim odeqe-wem svu~e top do reke [tire i uni{ti mitraqez koji im je spre~avaoprilaz Gu~evu. Neprijateq je primetio wihovo kretawe i osuo paqbuiz mitraqeza s leve strane. Bez i~ijeg nare|ewa opalio je nekolikometaka a iznena|eni protivni~ki vojnici, napustili su mitraqez.Skoro istovremeno s desne strane po~eo je da puca wihov drugi mitra-qez, pa je izgledalo da }e ih sve pobiti. Po{to je posada besprekornofunkcionisala ponovo je nani{anio i u}utkao i taj drugi mitraqez.Kada su paralisali i tre}i mogli su nesmetano da ga|aju neprijateq-sku pe{adiju. Nakon toga usledilo je nare|ewe za prelaz preko [tirei prodor ka Gu~evu. Za uni{tavawe neprijateqskih oru|a (topova imitraqeza) s druge strane reke [tire koji su sejali smrt u redovimana{e vojske i spre~avali wen izlazak na Gu~evo odlikovan Zlatnimvojni~kim ordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima, koji je dobio tek1916. godine, na koti 1212 ispod Kajmak~alana, ukazom 2053.

U~estvovao je i u mnogim drugim borbama. Posebno je bio zapaènna poloàju [ermetovac, kod [umarevi}a ku}a, u Osladi}u. Wegovtop je ga|ao neprijateqsku pe{adiju dok ona nije do{la pod samu cev.Potom ih je ga|ao karte~om oko dva i po sata u tako zadrào wihovodaqe nadirawe. Po nare|ewu rashodovao je svoj top i povla~io se pre-ko Vaqeva i Kragujevca. Kasnije se borio u borbama za Beograd i Sme-derevo, povla~io preko Albanije. U~estvovao je u proboju Solunskogfronta i progonu neprijateqa iz zemqe.

Po demobilizaciji zapo{qava se u ‘andarmeriji u Ose~ini, gde jepenzionisan 1937. godine u ~inu narednika. Nosilac je jo{ pet odli~ja.


85

U braku sa Kosarom imao je sina Dragutina, kamenoreza~kog rad-nika koji je umro 1932. godine u Ose~ini u 20 godini i k}i Nataliju. Ibrat Milutin bio nosilac Kara|or|eve zvezde sa ma~evima .

PETROVI] MILUTIN – Siminovac, zemqoradnik (Komiri},Ose~ina, 29. V 1892 – Komiri}, Ose~ina, 25. X 1944).18 Otac Simeun –Sima i majka Ikonija, poqoprivrednici. Zavr{io osnovnu {kolu i‘iveo u mestu ro|ewa i bavio se poqoprivredom.

Kao borac V pe{adijskog puka Drinske divizije bio je u~esnikPrvog svetskog rata i pokazao se izuzetno hrabrim, spretnim i po`r-tvovanim. Za zasluge u borbi na Han Pijesku odlikovan je Zlatnim voj-ni~kim ordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima, ukazom 10102.

U periodu izme|u dva svetska rata pripadao je Radikalnoj stranci. Odformirawa ~etnika bio je u wihovim redovima. Bio je ~etni~ki koman-dant mesta i kao takav po~inio ratne zlo~ine. Zato je po dolasku novihvlasti streqan. Kao narodni neprijateq streqan mu je i sin Radomir –Rada. A brat Milorad bio nosilac Kara|or|eve zvezde sa ma~evima.

PLAV[I] – MILOVANOVI] @IVORAD, zemqoradnik i ~i-novnik, (Dragodol, 18. XII 1892 – Dragodol, 16. IX 1953).19 Otac Stan-ko i majka Milojka – Mila od Krsmanovi}a iz istog sela, poqopri-vredni proizvo|a~i. Zavr{io je ~etiri razreda osnovne {kole u Pec-koj i ostao u selu da se bavi zanimawem svojih predaka. Prirodno bi-star i radoznao dosta je ~itao i ‘eleo puno toga da nau~i.

Kao redov III ~ete III bataqona V pe{adijskog puka Drinske divi-zije I poziva u~estvovao je u vi{e borbi tokom Prvog svetskog rata.Naro~ito je bio zapaèn u borbi protiv Bugara na Rovovskoj kosi iKajmak~alanu. Dva puta je teè rawavan. Prvi put 1914. u levu ruku, adrugi put, dve godine kasnije, u desnu nogu.

Nosilac je vi{e ratnih odlikovawa i drugih priznawa. Na ‘alostsva nisu sa~uvana ni zabeleèna. Zna se da je imao zlatnu medaqu zahrabrost, Srebrni vojni~ki orden Kara|or|eve zvezde sa ma~evima(ukaz 150806). Ovo najvi{e ratno odlikovawe iz tog perioda zaradioje tako {to je iznenada upao u grupu zbuwenih Bugara i komandovao:„êta za mnom!“. Veruju}i da za wim nastupa vojna formacija oni su seupla{ili i zbunili, pa su na wegov zahtev za predaju odloìli svoje

Milorad Radoj~i}

86

18 Grupa autora: Srbija u ratovima 1912-1918, s posebnim osvrtom na Vaqevski

kraj, Vaqevo, 1972, str. 211; Vlahovi}, 1990, 438; Kazivawe Prodana Pet-rovi}a, predsednika OO SUBNOR-a Ose~ina iz Komiri}a; Mati~ne kwigero|enih i umrlih u Zavlaci; Radoj~i}, 2009, 238; Radoj~i}, 2010, 116-127.

19 Kazivawe @ivojina Plav{i}a, agronoma iz Pecke; Kazivawe Milenijei Bogoquba Suboti}a iz Dragodola u Vaqevu; Vlahovi}, 1990, 434;Radoj~i}, 2004, 15; Radoj~i}, 2007/2008c, 61.

oru`je. Tako je sam uspeo da zarobi i razoruà 19 Bugara i zapleni ve}ukoli~inu oru`ja i municije. Odlikovan je i sa dve medaqe za hrabrost.

Pre odlaska u „vojnu“ bio je oèwen Leposavom Suboti} iz istog selai dobio k}i Radmilu, ali su obe umrle dok je on ratovao. Po povratku ku-}i oènio se Persidom Jankovi} iz Vrago~anice kod Vaqeva. Po{to ni-su imali svoje dece usvojili su wegovu sestri~inu Mileniju Plav{i}.

Pored rada u poqoprivredi po oslobo|ewu radio je kao pisar i de-lovo|a Op{tine dragodolske, a potom i blagajnik Zemqoradni~ke za-druge u svom selu. Avgusta 1952. godine oti{ao je u penziju, a posle go-dinu dana i preminuo. Na ku}i u kojoj je ‘iveo podignuta je spomenplo~a koja podse}a na wega.

POPOVI] ÊDOMIR, zemqoradnik (Carina, Ose~ina, 6. XI

1885 – Kajmak~alan, 8. IX 1916).20 Otac Dragi} i majka Stana, poqo-privredni proizvo|a~i. Pored wega oni su imali sinove Vlajka i Ra-domira. @iveo je u mestu ro|ewa i bavio se poqoprivredom na 15 hek-tara zemqe.

Vojsku je sluìo kao redov u III ~eti I bataqona V pe{adijskog puka„Kraqa Milana“ u Vaqevu od 1909. godine. Bio je dobar i odgovoranvojnik pa je dobio ~in rezervnog pe{adijskog narednika.

U~estvovao je u oba balkanska i Prvom svetskom ratu i ~esto bivaou prvim borbenim redovima. Isticao se rodoqubqem, hrabro{}u ipo`rtvovawem. Kao redov III ~ete I bataqona V pe{adijskog pukaDrinske divizije I poziva posebno se istakao neopaènim prelaskomna Mi{arsku adu i ubacivawem bombi u protivni~ke rovove. Te{koje rawen u levu ruku kod Loznice 1914. godine, ali ni to ga nije odvoji-lo od ratnih drugova.

Sa ostalim borcima Srpske vojske povla~io se preko Kosova i Al-banije. Posle kra}eg odmora i reorganizacije na{ih jedinica sa Kr-fa upu}en je na Solunski front gde se borio. Hrabro je pao u borbamaza Kajmak~alan. Sahrawen je na vojni~kom grobqu u selu Bato~ini.

Za herojsko dràwe odlikovan je Zlatnim vojni~kim ordenom Ka-ra|or|eve zvezde sa ma~evima. O tome je objavqen ukaz Wegovog Veli-~anstva Kraqa FAO br. 11123 od 15. juna 1915. godine.

RADIVOJEVI] BUDIMIR, oficir (Lopataw, Ose~ina, 24. XI

1896 – Petrovac, ?, III 1950).21 Otac Dimitrije i majka Dragiwa, poqo-


87

20 Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Beograd, Fond Arhiva biv{e srpske voj-

ske; Arhiv Jugoslavije, Beograd, Fond Kraqevog dvora; Vlahovi}, 1990, 439.21 Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Beograd, Fond Arhiva biv{e srpske

vojske; Vlahovi}, 1990, 171 i 172; Podaci iz Mati~ne kwige ro|enih Crk-ve u Ose~ini.

privrednici sredweg imovnog stawa imali su dosta dece, a on im jebio osmi po ro|ewu. Bio je dugog lica, sme|e kose, kestewaste boje o~i-ju. Od osobenih znakova imao je dva mladeà na vratu i oìqak odbrija~a na jagodici levog obraza. Zavr{io je ~etiri razreda osnovne{kole i pet razreda gimnazije.

U~estvovao je Prvom svetskom ratu od 1915. do 1918. godine. Do 1916.bio je borac u \a~kom bataqonu V pe{adijskog puka „Kraqa Milana“Drinske divizije. I nakon toga ostao je u ovom legendarnom puku. Tokom1918. proizveden je u pe{adijskog narednika. Tre}eg septembra 1918. go-dine bio je rawen ali ni to nije ostavilo teìh posledica.

Kao rezervni pe{adijski podnarednik II ~ete III bataqona V pe-{adijskog puka, 2. septembra 1918. godine, pri napadu na poloàjRovovska kosa kretao se ispred svoje desetine, hrabre}i svoje vojni-ke u{ao je u prve i druge neprijateqske rovove. Mada je bio podstalnom bara`nom vatrom ostao je u rovovima i protiv protivnikavodio borbu ru~nim bombama. Sutradan je na Gradi{tanskoj kosiposle baraà bombama i pu{komitraqeskim hicima, pokrenuo svo-ju desetinu na juri{ i tom prilikom bio rawen. Svojom ume{no-{}u, hrabro{}u i smelo{}u izvr{io je sve zadatke. Zbog toga je jav-no pohvaqen naredbom komandanta Prve armije od 4. septembra1918, a zapove{}u komandira ~ete, od 5. septembra 1918, obznawenasu wegova juna~ka dela.

Za ispoqenu hrabrost i po`rtvovawe na Solunskom frontu odli-kovan je Srebrnim vojni~kim ordenom Kara|or|eve zvezde sa ma~evi-ma. O tome je izdat ukaz FAO 150806, od 31. marta 1920. godine, Pre to-ga je, 1917. godine, dobio je Zlatnu medaqu za hrabrost.

Posle rata napredovao je od policijskog pisara do kapetana I kla-se. Slu`bovao je u Istoku, \akovici, Podujevu, Beogradu i Petrovcu.U kratkotrajnom Aprilskom ratu 1941. zarobqen je i sproveden u ne-ma~ko zarobqeni{tvo gde je ostao do oslobo|ewa. Po okon~awu rat-nih dejstava vratio se u zemqu.

Za zasluge u miru dobio je i: Medaqu za vojni~ke vrline, Medaqu zarevnosnu slu`bu, Orden jugoslovenske krune V reda, Albansku spome-nicu i Spomenicu oslobo|ewa i ujediwewa 1914-1918. godine.

@enio se dva puta dva puta. Prvi put sa Stanom k}erkom Divne iMilutina Pavlovi}a iz Lu`nice. Drugi put sa Danicom k}erkom Va-silije i Mihaila Krsti}a iz Ni{a.

Milorad Radoj~i}

88

CVETANOVI] MIHAILO, zemqoradnik (Ose~ina, 17. X 1892 –Kamenica, Koceqevo, 30. XI 1971).22 Otac Spasoje, zv. Mali{a i majkaMilenija, siroma{ni zemqoradnici imali su ~etvoro dece. Zavr{ioje osnovnu {kolu i ostao da im pomaè u obavqawu seoskih poslova.

U~estvovao je u oba balkanska i Prvom svetskom ratu. Bio je hrabari spretan borac legendarnog V pe{adijskog puka Drinske divizije pr-vog poziva. Tokom izvi|awa terena u Trbosiqu kod Loznice uspeo jenajpre da iznenadi, a potom i zarobi dva, a kasnije jo{ pet protiv-ni~kih vojnika. Za taj podvig odlikovan je Srebrnim vojni~kim orde-nom Kara|or|eve zvezde sa ma~evima. Te{ko je rawen za vreme borbina Solunskom frontu 1917. godine. Pored najve}eg ratnog odlikova-wa iz tog perioda imao je Albansku spomenicu, Medaqu za hrabrost ijo{ neka priznawa.

Po povratku sa rati{ta preselio se u Kamenicu kod Koceqeve ili[aba~ku Kamenicu, kako se u ovim krajevima ~e{}e naziva. Oèniose Zorkom iz @ivinica kod Tuzle i na Preseci sagradio ku}u i ofor-mio toplo porodi~no gnezdo. Imali su petoro dece – ~etiri k}eri ijednog sina. @iveo je te{ko i skromno, rade}i uglavnom pod nadnicui napolicu, ali je vaìo za veoma vrednog i jako ~estitog ~oveka.

***

Istine radi, moramo naglasiti da se ranije kroz novinske ~lankeprovla~io podatak da je ovo visoko priznawe imao i Miloje Andri} izDragodola, otac Dragutina – Dragog Andri}a, jednog od organizato-ra ustanka 1941. godine u Peckoj i okolini, ali za tu tvrdwu nema ni-kakvih dokaza. Nedavno je i mr Grozdana N. [imi} u kwizi Komiri},

nekad i sad ([abac, 2009, str. 60) pored Stepana Vukovi}a, Milorada iMilutina Petrovi}a, kao nosioce Kara|or|eve zvezde iz tog sela, na-vela Stanimira \uri}a i Dragi}a Panti}a, ali za to ne daje nikakve do-kaze. Mo`da ovakvih i sli~nih tvrdwi ima jo{ ali do nas nisu stigle.

Na{i poku{aji da te navode proverimo nisu dali rezultata. U po-znatim spiskovima vitezova Kara|or|eve zvezde sa ma~evima wihovaimena se ne pomiwu, a nema ni drugih pisanih tragova koji bi to potvr-dili. Osim {to smo me|u dobitnicima ovog visokog odli~ja na{li imeDragi}a Panti}a, ali se ne radi o ovom ve} onom ro|enom u Jugovi}ukod Loznice. Do ovakvih zabluda obi~no dolazi jer pojedinci poisto-


89

22 Ili} – Lijeski}, 1971; Kazivawa Radoja \ur|evi}a, pukovnika JNA u Beo-gradu iz {aba~ke Kamenice; Kazivawe Qupka Milovanovi}a, agronoma uOse~ini iz Gorweg Crniqeva; Radoj~i}, 2003v, 14.

ve}uju Albansku spomenicu, ili kakvo drugo odlikovawe, sa Kara|or-|evom zvezdom, {to je neprihvatqivo jer su Albansku spomenicu dobi-li svi koji su pre{li preko Albanije a ovo odlikovawe samo oni kojisu posebno istakli svojom hrabro{}u, snala`qivo{}u i lucidno{}u.

Izvori i literatura

Izvori

– Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Beograd, Fond: Arhiva biv{e srpskevojske br. 6, fas. 12, kut. 1, dok. 296; br. 1, fas. 1, kutija 10, list 16, dok. 298– Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Beograd, Fond: Dosijea personal-nih podataka, K-828/306– Arhiv Jugoslavije, Beograd, Fond: Kraqev dvor – Zbirka nosilaca or-dena Kara|or|eve zvezde i Belog orla– Me|uop{tinski istorijski arhiv Vaqevo, Mati~ne kwige ro|enih Cr-kve u Ose~ini, 1881-1886.– Op{tinska uprava Ose~ina – mati~ne kwige– Mesne kancelarije u Peckoj, Zavlaci, Cvetuqi – mati~ne kwige– Uprava grada Vaqeva – Mati~ne kwige umrlih Crkve vaqevske

Literatura

– Vlahovi}, 1990, 171-172, 422, 424, 425, 427-429, 431, 433, 434, 436, 438, 439;Vlahovi} Tomislav S.: Vitezovi Kara|or|eve zvezde sa ma~evima, Aran|e-lovac, 1990.– Grupa autora: Srbija u ratovima od 1912. do 1918. godine, sa posebnim

osvrtom na vaqevski kraj, Vaqevo, 1972, str. 200-202, 208, 211, 216– Gruji~i}, 1998, 5 – Gruji~i} @. J.: Solunac iz Ostru`wa, „Podgorac“,Ose~ina, br. 2, od 31. decembra 1998, 5– Izve{taj Sredi{weg odbora Crvenog krsta Jugoslavije, 28. maj 1945, 592– Ili} – Lijeski}, 1971 – Ili} – Lijeski} @ivorad: Ratar i ratnik sa

Preseke, Glas Podriwa, [abac, 30. decembra 1971– Jovanovi}, 1985, 200 – Jovanovi} J.: Azbukovica u narodnooslobodila~kom

ratu 1941-1945, Qubovija 1985, 200– Karaxi}, 1898, 586 – Vuk St. Karaxi}: Srpski rje~nik, dr`avno izdawe, 1898.

– Lazi}, 2006, 108 – B. Lazi}: Zbornik ‘rtava Drugog svetskog rata

1941-1945, Vaqevo, 2006.– Pavlovi}, 1907, 349 – Pavlovi} Qubomir: Kolubara i Podgorina, Beo-grad, 1907, reprint izdawe, Vaqevo, 1991.– T. Pivni~ki – Drini}: „Gligori}, Cvetin Cvejo“, Srpski biografski

re~nik, Novi Sad, 2006, kw. 2, str. 703.– Radoj~i}, 2000, 303-304 – Milorad Radoj~i}: „Nosioci Kara|or|eve zve-zde u vaqevskom kraju“, saop{tewe sa nau~nog skupa Vaqevski kraj u Prvom

svetskom ratu, odr`anog 15. 16. novembra 1999. godine u Vaqevu, a obja-vqeno u zborniku Vaqevo 1914-1918, Vaqevo 2000.

Milorad Radoj~i}

90

– Radoj~i}, 1997, 388-390 – Milorad Radoj~i}: „Bojani} Cvetko – Cvejo“,Biografski leksikon vaqevskog kraja, Vaqevo, 1997, kw. 1, dopunska sveska.– Radoj~i}, 1996/1997, 202-203 – Radoj~i} Milorad: „Vukovi}, Stepan –Stepa“, Biografski leksikon vaqevskog kraja, Vaqevo, 1996/1997, 1. kw.– Radoj~i}, 1998, 397-398 – Radoj~i} Milorad: „Gligori}, Cvetin Cvejo“,Biografski leksikon vaqevskog kraja, Vaqevo, 1998, kw. 1, sv. 2.– Radoj~i}, 1999a, 81 – Radoj~i} Milorad: „Jankovi}, Dragomir“, Bio-

grafski leksikon Vaqevskog kraja, Vaqevo 1999, kw. 2, sv. 7.– Radoj~i}, 1999b, 254-255 – Radoj~i} Milorad: „Krsti}, Krstivoje“, Bio-

grafski leksikon vaqevskog kraja, kw. 2, sv. 9, Vaqevo, 1999.– Radoj~i}, 1999c, 259. i 260 – Radoj~i} Milorad: „Krsti}, Rafailo“, Bi-

ografski leksikon vaqevskog kraja, Vaqevo 1999, kw. 2, sv, 9.– Radoj~i}, 2000, 401 – Radoj~i} Milorad: „Markovi} @ivan – @ivojin“,Biografski leksikon Vaqevskog kraja, Vaqevo, 2000, kw. 2, dopunska sveska.– Radoj~i}, 2007/2008a, 9 – Radoj~i} Milorad: „Mati}, Dragi}“, Biograf-

ski leksikon Vaqevskog kraja, Vaqevo, 2007/2008, kw. 3.– Radoj~i}, 2007/2008b, 48-49 – Radoj~i} Milorad: „Milinkovi}, Jevrem“,Biografski leksikon Vaqevskog kraja, Vaqevo, 2007/2008, kw. 3.– Radoj~i}, 2007/2008c, 61 – Radoj~i} Milorad: „Milovanovi} ili Plav{i},@ivorad“, Biografski leksikon Vaqevskog kraja, Vaqevo, 2007/2008, kw. 3.– Radoj~i}, 2007/2008d, 176-177 – Radoj~i} Milorad: „Nenadovi} Jevrem“,Biografski leksikon Vaqevskog kraja, Vaqevo, 2007/2008, kw. 3.– Radoj~i}, 2009a, 277 – Radoj~i} Milorad: „Jankovi}, Dragomir“, Srpski

biografski re~nik, Novi Sad, 2009, kw. 4, 277.– Radoj~i}, 2011, 380-381 – Radoj~i} Milorad: „Krsti}, Krstivoje“, Srp-

ski biografski re~nik, Novi Sad, 2011, kw. 5,– Radoj~i}, 2009, 232-238.: – Radoj~i} Milorad: „Komiri} i Komiri}an-ci“, Kalendar Kolubara, Vaqevo, 2009.– Radoj~i}, 2010, 116-127 – Radoj~i} Milorad: „Ra|evski vitezi slobode“,Prizor, Loznica, 2010, br. 9.– Rankovi}, 2011, 243 – Rankovi} Zdravko (urednik), Veliki narodni kalen-

dar Kolubara za prestupnu 2012. godinu, Vaqevo, 2011.– [imi}, 2009 – [imi} N. Grozdan: Komiri} neka i sad, [abac, 2009,

[tampa

– Radoj~i}, 1999d, 12-13 – Radoj~i} Milorad: „Bra}a Krsti}i – VitezoviKara|or|eve zvezde“, Podgorac, Ose~ina, br. 5, od 29. aprila 1999.– Radoj~i}, 2003a, 15 – Radoj~i} Milorad: „Ram za portret starog ratnika– Dragi} S. Mati}“, Podgorac, Ose~ina, br. 22, od 5. avgusta 2003.– Radoj~i}, 2003b, 15: – Radoj~i} Milorad: „Ram za portret starog ratni-ka – Blagoje Brankovi}“, Podgorac, Ose~ina, br. 23, od 11. novembra 2003.– Radoj~i}, 2003v, 14: – Radoj~i} Milorad: „Ram za portret starog ratnika– Mihailo Cvetanovi}“, Podgorac, Ose~ina, br. 23, od 30. decembra 2003.– Radoj~i}, 2004, 15 – Radoj~i} Milorad: „Ram za portret starog ratnika: @i-vorad Plav{i} – Milovanovi}“, Podgorac, Ose~ina, br. 24, od 8. marta 2004.


91

– S. R., „Se}awe ~uva sjaj“, Podgorac, Ose~ina, br. 1, od 26. novembra 1998, 5.– Todorovi}, 1960 – Todorovi} @.: „Pao je komandant s belog kowa“, Po-

litika, Beograd, 4. avgusta 1960.– Ratnik, Beograd, 1922-1924;– Srpske novine, Beograd , od 30. septembra 1917.– Glas Vaqeva, Vaqevo, 24. aprila 1932, 4

Summary

In the period from year 1912 to 1918 total eighteen warriors from municipalityof Ose~ina were awarded and became bearers of the most valued war decorationKara|or|e`s Star with Swords. This number of awarded warriors is quite large andcan be served as pride. Most certainly, it is almost impossible to find such a smallterritory that has this number of knights. Interesting is also that two pairs of brothersbecame the bearers of this highest decoration - Krstivoje and Rafailo Krsti} andMilorad and Milutin Petrovi}.

All of them went to war as very young people with modest education. The factthat only three of them (Dobrosav @ivanovi}, Dragi} Mati} and ^edomir Popovi}),from total number of eighteen knights, did not live to experience freedom is quiteimpressive. Most of them, who lived through the atrocities of war, returned to occu-pations they had before war.

Among bearers of this medal, three of them remained in army and became offi-cers (Krstivoje Krsti}, Jevrem Milinkovi} and Budimir Radivojevi}). Four of themcontinued their education after the war and succeeded in getting a degree, which en-abled them to involve in other things, apart from agriculture (Rafailo Krsti}, JevremNenadovi}, Milorad Petrovi} i @ivorad Plav{i}-Milovanovi}), while two of themmoved with their families from their home area to Posavotamnava in search of betterlife (Blagoje Branovi} and Mihailo Cvetanovi}).

The bearers of this medal, known as the knights of the order of Kara|or|e`s Star,mostly were ordinary people - peasants, clerks, craftsman, but few of them officers, too.The medals they received certainly classified them as the cr me of our society, althoughmany of them lacked in basic needs. Almost all of them died and were buried withoutany military honors. It is not known, if the society paid them any honors by raising somemonument or if some school, street or local society bears their name or surname.

However, they deserved to be remembered with pride, serving us as role models andas beacons on how to defend and preserve homeland. Nowadays, unfortunately, onlytheir descendants and some lovers of local history are familiar with their life stories.

Milorad Radoj~i}

92

The article refers to the bravest warriors of liberation...

Documents

Transcript of The article refers to the bravest warriors of liberation...