Tema 3 a La Palliata

download Tema 3 a La Palliata

of 51

description

Paliata

Transcript of Tema 3 a La Palliata

  • LA ESCENA EN ROMAEl pblico romano adoraba el teatro...

    Mosaico romano del s. I a.C. Roma, Museos Capitolinos

    J. GAILLARD, Introduccin a la Literatura Latina, Madrid: Acento, 1996, p.30(= Approche de la littrature latine, Pars: ditions Nathan, 1992).

  • Tema 3

    Plauto. Pacuvio. Cecilio. Terencio. AccioOtros poetas dramticos

    LITERATURA LATINA REPUBLICANA Y AUGSTEAGRUPO A: PROF. FELISA DEL BARRIO

  • TRAGEDIA COMEDIA SUBGNEROS TEATRALES

    de ambiente y modelos griegos

    cothurnata/crepidatade ambiente y modelos griegos

    palliata atelana mimo

    ANDRONICO, NEVIO, ENNIO

    PACUVIOACCIO

    PLAUTOCECILIO ESTACIO

    TERENCIO

    TURPILIO ( 103) (principios del I a.C.)POMPONIONOVIO

    (poca cesariana)

    DCIMO LABERIOPUBLILIO SIRO

    de ambiente y tema romanos

    praetexta(-ta)de ambiente y tema romanos

    togata

    ANDRONICO, NEVIO, ENNIO

    PACUVIOACCIO

    (finales del II-principios del I a.C.)

    TITINIO, AFRANIO, ATA

    Los gneros teatrales en Romaen poca republicana

  • la fabula palliata

    PLAUTO(Srsina, c. 255 - 184 a.C.)

    CECILIO ESTACIO(Miln?, c. 230/220 168 a.C.)

    P. TERENCIO AFRO(Cartago, 185/4 - 159 a.C.)

  • AULO GELIO, N.A. XV 24:

    Sedigitus in libro quem scripsit de poetis, quid de hissentiat qui comoedias fecerunt, et quem praestare exomnibus ceteris putet ac deinceps, quo quemque in loco ethonore ponat, his uersibus suis demonstrat:

    'Multos incertos certare hanc rem uidimus,palmam poetae comico cui deferant.cum meo iudicio errorem dissoluam tibi,ut, contra si quis sentiat, nihil sentiat.Caecilio palmam Statio do comico.Plautus secundus facile exuperat ceteros.dein Naeuius, qui feruet, pretio in tertiost.si erit, quod quarto detur, dabitur Licinio.post insequi Licinium facio Atilium.in sexto consequetur hos Terentius,Turpilius septimum, Trabea octauum optinet,nono loco esse facile facio Luscium.decimum addo causa antiquitatis Ennium.

    En los versos siguientes de su libro Los poetas Sedgitomanifiesta su opinin sobre los comedigrafos; quines, a su parecer, el mejor y, a continuacin, el lugar dehonor que atribuye a cada uno:

    "Hemos visto cmo muchos debaten inseguros estacuestin: a qu poeta cmico han de conceder lapalma. Yo, segn mi criterio, zanjar para ti estavacilacin, de tal manera que, si alguien disiente de m,la disensin sea nula. Otorgo la palma al cmico CecilioEstacio; Plauto, el segundo, supera con facilidad atodos los dems; a continuacin, ocupa el tercerpuesto el ardiente Nevio; si hay un cuarto puesto hayque otorgarlo a Licinio; detrs de Licinio coloco a Atilio;en sexto lugar sigue a stos Terencio; Turpilio ocupa elsptimo; Trabea, el octavo; no tengo inconvenientepara poner en el noveno a Luscio, y aado un dcimolugar, por razones de antigedad, para Ennio.

    (Trad. de M.A. Marcos Casquero-A. Domnguez,Secretariado de Publicaciones de la Universidad deLen, 2006)

  • CICERN, De optimo genere oratorum 1.2:

    Itaque licet dicere et Ennium summum epicumpoetam, si cui ita videtur, et Pacuvium tragicum etCaecilium fortasse comicum.

    HORACIO, epistulae II 1, 57-62

    dicitur Afrani toga convenisse Menandro,

    Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi,

    vincere Caecilius gravitate, Terentius arte.

    hos ediscit et hos arto stipata theatro

    spectat Roma potens; habet hos numeratque poetas

    ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo.

    se dice que bien le hubiera sentado a Menandro la toga deAfranio, que Plauto se mueve segn el modelo del sicilianoEpicarmo; que en la gravedad se impone Cecilio y Terencioen el arte. stos son los que aprende, stos son los quecontempla la poderosa Roma, hacinada en angosto teatro;stos son los poetas que tiene y exhibe, desde el tiempo enque Livio escribi hasta el nuestro.

    (trad. de J.L. Moralejo, Madrid: B.C.G., 2008)

    Por tanto, puede decirse que Ennio es el mejor poetapico, si as le parece a alguien, y Pacuvio el mejor trgicoy Cecilio, seguramente, el mejor cmico.

  • Plauto escribi para un pblico popular, nopara marqueses. Sus obras, como ocurra ennuestro teatro de bulevar, no son morales niinmorales, sino amorales, y gravitan alrededorde un tema dominante: los embrollos creadospor las relaciones amorosas complicadas yembarazosas. En este caso, jvenes de buenafamilia sucumben al encanto de bonitascortesanas, chocan con las exigenciasfinancieras de sus alcahuetes y alcahuetas (elleno, comerciante de muchachas, o la lena,una veterana en el oficio que lo sabe todosobre la materia), buscan el dinero que lespermita volver a comprar a su meretrixadorada, y no lo encuentran, pues los padres,que toleran las calaveradas de sus hijos,esperan impedir que hagan tonteras ydilapiden su patrimonio. Consiguientemente,los jvenes confan su salvacin a algnesclavo astuto; (). Alrededor de esta mismasituacin son posibles, con ms o menosperipecias, mil diferentes variantes.

    (J. GAILLARD, o.c., p. 32)

    Localizacin y ambientacin. Los personajes. Los argumentos

    LOS MODELOS DE LA PALLIATA

  • HORACIO, sermones I 4, 45-56

    idcirco quidam comoedia necne poema

    esset, quaesivere, quod acer spiritus ac vis

    nec verbis nec rebus inest, nisi quod pede certo

    differt sermoni, sermo merus. 'at pater ardens

    saevit, quod meretrice nepos insanus amica

    filius uxorem grandi cum dote recuset,

    ebrius et, magnum quod dedecus, ambulet ante

    noctem cum facibus.' numquid Pomponius istis

    audiret leviora, pater si viveret? ergo

    non satis est puris versum perscribere verbis,

    quem si dissolvas, quivis stomachetur eodem

    quo personatus pacto pater

    Por eso se preguntaron algunos si la comedia era o nopoesa; porque ni en sus palabras ni en sus asuntos hayinspiracin poderosa ni fuerza; y a no ser que difiere dela conversacin por el metro fijado, es conversacin puray simple. "Pero -dirs- el padre arde en clera porque elhijo juerguista, loco por la cortesana que tiene de amiga,rechaza a una esposa muy bien dotada y, lo que es grandeshonra, anda bebido y con antorchas antes de quecaiga la noche." Es que acaso Pomponio oira cosas msleves que sas si viviera su padre? Por tanto, no bastacon escribir un verso con palabras corrientes, tal que, silo desmontas, cualquiera se encolerice de la mismamanera que el personaje del padre...

    (trad. de J.L. Moralejo, Madrid: B.C.G., 2008)

  • Actor con mscara de Papposileno (atelana) poca Antoniniana (138 192 d.C.)

    PLAUTO, Asinaria 6-15

    nunc quid processerim huc et quid mihi uoluerim

    dicam: ut sciretis nomen huiius fabulae;

    nam quod ad argumentum attinet, sane breuest.

    nunc quod me dixi uelle uobis dicere,

    dicm: huic nomen graece Onagost fabulae;

    Demophilus scripsit, Maccus uortit barbare;

    Asinariam uolt esse, si per uos licet.

    inest lepos ludusque in hac comoedia,

    ridicula res est. date benigne operam mihi

    ut uos, ut alias, pariter nunc Mars adiuuet.

    Trad. de J. ROMN BRAVO, Plauto. Comedias, 2 vols., Madrid: Ctedra, 1998/1995

  • PLAUTO, Casina 17-34

    qui utuntur uino uetere sapientis putoet qui lubenter ueteres spectant fabulas;anticua opera et uerba quom uobis placent,aequom est placere ante ueteres fabulas:nos postquam populi rumore intelleximusstudiose expetere uos Plautinas fabulas,anticuam eiius edimus comoediam,quam uos probastis qui estis in senioribus;nam iuniorum qui sunt non norunt, scio;uerum ut cognoscant dabimus operam sedulo.haec quom primum acta est, uicit omnis fabulas.ea tmpestate flos poetarum fuit,qui nunc abierunt hinc in communem locum.sed tamen apsentes prosunt praesentibus.uos omnis opere magno esse oratos uolobenigne ut operam detis ad nostrum gregem.eicite ex animo curam atque alienum aes *,ne quis formidet flagitatorem suom:ludi sunt, ludus datus est argentariis;tranquillum est, Alcedonia sunt circum forum:ratione utuntur, ludis poscunt neminem,secundum ludos reddunt autem nemini.aures uociuae si sunt, animum aduortite:comoediai nomen dare uobis uolo. uocatur haec comoediagraece, latine Sortientes. Diphilushanc graece scripsit, postid rusum denuolatine Plautus cum latranti nomine.

  • PLAUTO, Mercator 1-10

    CH. Duas res simul nunc agere decretumst mihi:

    et argumentum et meos amores eloquar.

    non ego item facio ut alios in comoediis

    uidi amoris facere, qui aut Nocti aut Dii

    aut Soli aut Lunae miserias narrant suas:

    quos pol ego credo | humanas querimonias

    non tanti facere, quid uelint, quid non uelint;

    uobis narrabo potius meas nunc miserias.

    graece haec uocatur Emporos Philemonis,

    eadem Latine Mercator Macci Titi.

    Actor con mscara de Papposileno (atelana) poca Antoniniana (138 192 d.C.)

  • PLAUTO, Miles gloriosus 79-87

    PA. Mihi ad enarrandum hoc argumentum est comitas,

    si ad auscultandum uostra erit benignitas;

    qui autem auscultare nolet exsurgat foras,

    ut sit ubi sedeat ille qui auscultare uolt.

    nunc qua adsedistis caussa in festiuo loco,

    comoediai quam nos acturi sumus

    et argumentum et nomen uobis eloquar.

    Graece huic nomen est comoediae,id nos latine gloriosum dicimus.

    Actor con mscara de Papposileno (atelana) poca Antoniniana (138 192 d.C.)

  • PLAUTO, Poenulus 50-61

    sed nisi molestumst, nomen dare uobis uolo

    comoediai; sin odiost, dicam tamen,

    siquidem licebit per illos quibus est in manu.

    uocatur haec comoedia;latine Plautus Patruos Pultiphagonides.

    nomen iam habetis. nunc rationes ceteras

    accipite; nam argumentum hoc hic censebitur:

    locus argumentost suom sibi proscaenium,

    uos iuratores estis. quaeso, operam date.

    Carthaginienses fratres patrueles duo

    fuere summo genere et summis ditiis;

    eorum alter uiuit, alter est emortuos.

    Actor con mscara de Papposileno (atelana) poca Antoniniana (138 192 d.C.)

  • PLAUTO, Rudens 31-46

    nunc, huc qua caussa ueni, argumentum eloquar.

    primumdum huic esse nomen urbi Diphilus

    Cyrenas uoluit. illic habitat Daemones

    in agro atque uilla proxuma propter mare,

    senex, qu huc Athenis exsul uenit, hau malus;

    neque is adeo propter malitiam patria caret,

    sed dum alios seruat se impediuit interim,

    rem bene paratam comitate perdidit.

    huc filiola uirgo periit paruola.

    eam d praedone uir mercatur pessumus,

    is eam huc Cyrenas leno aduexit uirginem.

    adulescens quidam ciuis huiius Atticus

    eam udit ire e ludo fidicinio domum,

    amare occepit: ad lenonem deuenit,

    minis triginta sibi puellam destinat

    datque arrabonem et iure iurando alligat.

  • PLAUTO, Trinunmus 6-22

    nunc igitur primum qua ego sim et quae illaec siet

    huc quae abiit intro dicam, si animum aduortitis.

    primum mihi Plautus nomen Luxuriae indidit;

    tum hanc mihi gnatam esse uoluit Inopiam.

    sed ea huc quid introierit impulsu meo

    accipite et date uociuas auris dum eloquor.

    adulescens quidam est qu in hisce habitat aedibus;

    is rem paternam me adiutrice perdidit.

    quoniam ei qui me aleret nil uideo esse relicui,

    dedi ei meam gnatam quicum aetatem exigat.

    sed de argumento ne exspectetis fabulae:

    senes qui huc uenient, i rem uobis aperient.

    huic Graece nomen est Thensauro fabulae:

    Philemo scripsit, Plautus uortit barbare,

    nomen Trinummo fecit, nunc hoc uos rogat

    ut liceat possidere hanc nomen fabulam.

    tantum est. ualete, adeste cum silentio.

  • TERENCIO, Adelphoe 1-14

    Postquam poeta sensit scripturam suam

    ab iniquis obseruari, et aduorsarios

    rapere in peiorem partem quam acturi sumus,

    indicio de se ipse erit, uos eritis iudices,

    laudin an uitio duci id factum oporteat.

    Synapothnescontes Diphili comoediast;

    eam Commorientis Plautus fecit fabulam.

    In Graeca adulescens est qui lenoni eripit

    meretricem in prima tabula; eum Plautus locum

    reliquit integrum; eum hic locum sumpsit sibi

    in Adelphos, uerbum de uerbo expressum extulit.

    Eam nos acturi sumus nouam: pernoscite

    furtumne factum existumetis an locum

    reprehensum qui praeteritus neglegentiast.

    TERENCIO, Phormio 24-34

    Nunc quid uelim animum attendite: adporto nouam

    Epidicazomenon quam uocant comoediam

    Graeci, Latini Phormionem nominant

    quia primas partis qui aget is erit Phormio

    parasitus, per quem res geretur maxume,

    uoluntas uostra si ad poetam accesserit.

    Date operam, adeste aequo animo per silentium,

    ne simili utamur fortuna atque usi sumus

    quom per tumultum noster grex motus locost;

    quem actoris uirtus nobis restituit locum

    bonitasque uostra adiutans atque aequanimitas.

  • TERENCIO, Eunuchus 19-45

    ... Quam nunc acturi sumusMenandri Eunuchum, postquam aediles emerunt,perfecit sibi ut inspiciundi esset copia.Magistratus quom ibi adesset, occeptast agi.Exclamat furem, non poetam fabulamdedisse et nil dedisse uerborum tamen;Colacem esse Naeui, et Plauti ueterem fabulam;parasiti personam inde ablatam et militis.Si id est peccatum, peccatum inprudentiastpoetae, non quo furtum facere studuerit.

    Id ita esse uos iam iudicare poteritis.Colax Menandrist: in east parasitus Colaxet miles gloriosus; eas se non negatpersonas transtulisse in Eunuchum suamex Graeca; sed eas fabulas factas priusLatinas scisse sese id uero pernegat.Quod si personis isdem huic uti non licet,qui mage licet currentem seruom scribere,bonas matronas facere, meretrices malas,parasitum edacem, gloriosum militem,puerum supponi, falli per seruom senem,amare, odisse, suspicari? Deniquenullumst iam dictum quod non dictum sit prius.Qua re aequom est uos cognoscere atque ignoscerequae ueteres factitarunt si faciunt noui. Date operam,

    cum silentio animum attendite,ut pernoscatis quid sibi Eunuchus uelit.

  • Herma con los bustos de Aristfanes y MenandroMuseo Arqueolgico de Npoles

    LA COMEDIA GRIEGA

    La Comedia AntiguaARISTFANES (445-385 a.C.)

    La Comedia NuevaMENANDRO (c. 342 - c. 290 a.C.)

    Esta intriga-tipo ya haba sido cultivada y preparadapor los cmicos griegos de la Nea, la Nueva Comedia,por oposicin a la Antigua Comedia, ilustrada porAristfanes, teatro satrico y poltico siempre dispuesto atomar la apariencia de una revista de actualidad quepona en escena, directa o indirectamente, a los hombrespolticos, los problemas del da, o a los personajes msrepresentativos de la intelligentsia ateniense (porejemplo a Scrates en Las Nubes).

    Con Menandro, Alejo, Filemn y Dfilo, la comediagriega evoluciona as hacia un teatro de la vida burguesa,donde las palabras malsonantes y la excesiva fantasadesaparecen en provecho de una intriga bien llevadaque, desde las peripecias de los reconocimientos,conduce a un feliz desenlace (generalmente, la jovencortesana resulta pertenecer a una buena familia y porello mismo es susceptible de ser desposada).

  • Al pathos de la tragedia se opone, pues, el ethos de la comedia, el realismo social y sentimental de lospersonajes, incluso si, a fuerza de ser ingeniosa, la solucin de la intriga carece a veces de verosimilitud(es bastante milagroso volver a encontrar en los brazos del propio hijo a una muchacha honesta raptadahace mucho tiempo por los piratas) Es precisamente en esta fuente donde beben abiertamente loscmicos romanos: las didascalias (que resumen la obra y presentan a los personajes ??!) declaran dequ obra griega ha sido traducida la comedia que se va a ver, o ms bien de qu obra griega es laadaptacin, pues a menudo los autores practican la contaminacin de dos originales griegos (lo queautoriza una intriga estndar).

    Los estudiosos se han afanado en buscar, en los mnimos detalles, adaptaciones que prueben, enrelacin a los modelos griegos (que hemos perdido!), una romanizacin profunda de forma y fondo. Porsupuesto, la reescritura en lengua latina implicaba deslizamientos de conceptos y nuevas connotaciones.Por otra parte, parece como si los autores latinos, que daban con gusto a sus obras el nombre delpersonaje principal, quisieran confesar que no les interesa tanto la intriga (que anuncia generalmente elnombre griego) como los nmeros de actor: es cierto que Plauto parece construir sus escenas paraintroducir tales nmeros, pero sus ttulos estn lejos de designar sistemticamente a un protagonistacuyo nombre llevara la obra Una crtica ms moderna ha corregido estas especulaciones y hapreferido atenerse a las evidencias (permanencia del decorado y de los atuendos griegos): estas comediasson fabulae palliatae, los actores llevan el mando griego (pallum), los nombres son griegos, lascostumbres y las leyes que rigen la intriga son tambin helenas (??!). La romanizacin no excede lomnimo necesario (??!) , o ms bien la fantasa de una adaptacin que deja al autor latino (y Plauto nose priva de hacerlo) plena libertad para aportar su grano de arena.

    De este modo, el pblico puede rer sin reservas, pues al romano lo complace considerar a los griegosgentes divertidas, ftiles y chuscas.

    En todos los casos se trata, como ha escrito acertadamente F. Dupont, de una Grecia de opereta, queno es la de los filsofos, una Grecia de la que se excluye toda tensin poltica y que escapa totalmente ala historia: su encantadora irrealidad hace posible cualquier intriga.

    (J. GAILLARD, o.c., pp. 32-33)

  • Fresco de la Casa de Menandro, Pompeya.Museo Arqueolgico Nacional de Npoles

    La Comedia Nueva ()

    La commedia ellenistica o Commedia Nuova, ci nota soprattutto dallopera di Menandro (...).Possediamo solo frammenti delle opere di altricommediografi, che pure furono gratificati da unostrepitoso gradimento presso il pubblicocontemporaneo: Filemone e Difilo vissero prima diMenandro e furono tra i modelli preferiti delcommediografo latino Plauto; e Apollodoro di Caristo,appartenente alla generazione successiva a quella diMenandro, compose commedie che furono adottateda Terenzio.

    (F. MONTANARI F. MONTANA, o.c., p. 206)

  • Menandro Chiaramonti. Roma, Museos Vaticanos

    MENANDRO(Atenas, c. 342- c. 2902 a.C.)

    Menandro fu autore di oltre cento commedie, unaquantit cos elevata rispetto al periodo in cui fu inattivit, che sembra spiegarsi solo ammettendoesecuzioni anche al di fuori di Atene. La sua operagodette di grande fortuna presso i Romani (alle suetrame attinsero i massimi commediografi latini, Plautoe soprattutto Terenzio) e fino alle soglie del Medioevo,ma non resse alla selezione di et bizantina e caddenelloblio: fino a non molti decenni or sono non se neconosceva altro che un certo numero di titoli didrammi e scarni frammenti di tradizione indiretta, fra iquali una raccolta di 877 massime di un verso ciascuna(Gnmai monstichoi), costituita in epoca romanaestraendo versi delle commedie. (...) Questo scarnomateriale consentiva di farsi unidea solo moltogenerica e sommaria delle caratteristiche delladrammaturgia menandrea. intervenuta a migliorarneconsiderevolmente la nostra conoscenza una serie difortunati ritrovamenti papiracei nel corso del XXsecolo, che hanno riportato alla luce ampie parti didiverse commedie e numerosi frammenti di altre.

    (F. MONTANARI-F. MONTANA, o.c., p. 207)

  • Oxyrhyncos

    Karanis

    Wdi Fawkhir

    mons Claudianus

    Qar Ibrm (Primis)

    POxy: Oxyrhynchus Online

    (acceso libre y gratuito)

  • P.Oxy. 50. 3554, finales s. I: Virgilio, Eneida XI 371-2ed. E.H. Cockle, 1983. Sackler Library, Oxford

    scilicet ut Turno cntingat regia coniunx,nos anima uiles, inhumata infletaque turba

  • P.Oxy.LXI 4094

    Menander, Aspis (?),

    ed. E. W. Handley 1995

  • P.Oxy.LX 4018

    Menander, Dyskolos 529-31, 557-61,

    ed. P. J. Parsons 1994

    P.Oxy.LX 4019

    Menander, Dyskolos 740-50,

    ed. P. J. Parsons 1994

  • P.Oxy.XXXVIII 2829

    Menander, Epitrepontes,

    ed. M. E. Weinstein 1971

  • P.Oxy.LXVIII 4641

    Menander, Epitrepontes,

    ed. R. Nnlist 2003

    P.Oxy.LXXIII 4936

    Menander, Epitrepontes,

    E. W. Handley 2009

  • P.Oxy.L 3532

    Menander, Epitrepontes,

    ed. E. G. Turner 1983

    P.Oxy.L 3533

    Menander, Epitrepontes,

    ed. E. G. Turner 1983

  • P.Oxy. II 211

    Menander, Perikeiromene 9761008,

    1899

    P.Oxy.XXXVIII 2830

    Menander, Perikeiromene,

    ed. E. G. Turner 1971

  • P.Oxy.XXXVIII 2831

    Menander, Samia,

    ed. E. G. Turner 1971

    P.Oxy.XLI 2943

    Menander, Samia,

    ed. E. G. Turner 1972

  • P. Oxy. 62. 4305. E. N. Handley 1995

    Menander, > Plauto, Cistellaria

  • P.Oxy. 64. 4404. ed. 1997

    Menander, > Plauto, Bacchides

    P. Oxy. 50. 3534. E. N. Handley, 1983

    Menander, > Terencio, Eunuchus

  • La representacin

    Actores preparando la representacin. Pompeya, casa del poeta trgico (IV, 8, 5)Museo Archeologico Nazionale de Npoles

  • Las didascalias

    M. IVNIO. M. FIL. PR. VRB.AC. ME.

    Pseudolus

    GRAECA ADELPHOE MENANDRVACTA LVDIS PLEBEISCN. BAEBIO C. TERENTIO AED. PL.

    T. PLVBILIVS PELLIO

    MARCIPOR OPPITIBIIS SARRANIS TOTAM* *C. SVLPICIO C. AVRELIO COS.

    Stichus

    M(arco) Iunio M(arci) f(ilio) pr(aetore) urb(ano) ac(ta) Me(galensibus ludis)

    del 4 al 10 de abril del ao 191 a.C. (cfr. Livio XXXVI 36)

    Acta ludis plebeisGn(aeo) Baebio G(aio) Terentio aed(ilibus) pl(ebis)

    G(aio) Sulpicio G(aio) Aurelio co(n)sulibus

    del 4 al 17 de noviembre del ao 200 a.C.

    Marci puer?

    PLAUTO

    Nota de J. Bravo Romn a tibiis sarranis: Segn Servio (com. adGeorg, 506), Sarra era el antiguo nombre de la ciudad fenicia deTiro. El mismo Servio (com. ad Aen. 9, 615) clasifica las flautassarranas como tibiae pares, esto es, las que tenan el tubo derecho eizquierdo de la misma longitud.

  • Heautontimorumenos

    ACTA LVDIS MEGALENSIBVSL. CORNELIO LENTVLO L. VALERIO FLACCO

    AEDILIBVS CVRVLIBVSEGIT L. AMBIVIVS TVRPIO

    MODOS FECIT FLACCVS CLAVDIACTA PRIMVM TIBIIS INPARIBVS

    DEINDE DVABVS DEXTRISGRAECA [EST] MENANDRV

    FACTAST IIIM. IVVENTIO TI. SEMPRONIO COS.

    del 4 al 10 de abril del ao 163 a.C.

    ACTA LVDIS MEGALENSIBVSM. FVLVIO M GLABRIONE AEDILIBVS CVRVLIBVS

    EGIT L. AMBIVIVS TVRPIOMODOS FECIT FLACCVS CLAVDI

    TIBIIS PARIBVS TOTAGRAECA MENANDRV

    FACTA IM. MARCELLO C. SVLPICIO CONSVLIBVS

    Andria (restituta ex Donati commentario)TERENCIO

    del 4 al 10 de abril del ao 166 a.C.

    Eunuchus

    ACTA LVDIS MEGALENSIBVSL. POSTVMIO ALBINO L. CORNELIO MERVLA

    AEDILIBVS CVRVLIBVSEGIT L. AMBIVIVS TVRPIO

    MODOS FECIT FLACCVS CLAVDITIBIIS DVABVS DEXTRIS

    GRAECA MENANDRVFACTAST II

    M. VALERIO C.FANIO COS.del 4 al 10 de abril del ao 161 a.C.

  • del 4 al 19 de septiembre del ao 161 a.C.

    del 4 al 10 de abril del ao 160 a.C.

    Phormio

    ACTA LVDIS ROMANISL. POSTVMIO ALBINO L. CORNELIO MERVLA

    AEDILIBVS CVRVLIBVSEGIT L. AMBIVIVS TVRPIO

    MODOS FECIT FLACCVS CLAVDITIBIIS INPARIBVS TOTA

    GRAECA APOLLODORV EPIDICAZOMENOSFACTA IIII

    C. FANNIO M. VALERIO COS.

    Adelphoe

    ACTA LVDIS FVNEBRIBVSL. AEMELIO PAVLO QVOS FECERE

    Q. FABIVS MAXVMVS P. CORNELIVS AFRICANVSEGIT L. AMBIVIVS TVRPIO

    MODOS FECIT FLACCVS CLAVDITIBIIS SARRANIS TOTA

    GRAECA MENANDRVFACTA VI

    M. CORNELIO CETHEGO L. ANICIO GALLO COS.

  • Nota de J. Romn Bravo sobre los distintos tipos de flautas (Terencio. Comedias, p. 176):La msica que acompaaba las partes recitadas y cantadas de las comedias se ejecutaba con una especiede flauta (lat. tibia, gr. ) compuesta por dos caas, sujetas a la cabeza con una banda para que elmsico tuviera las manos libres para manejar el instrumento. Las flautas podan ser dextrae si se manejabancon la mano derecha y sinistrae si se manejaban con la izquierda. Parece que las dextrae producan sonidosms graves y las sinistrae ms agudos. Si las dos flautas eran del mismo tipo, se llamaban pares; en casocontrario impares. El primero de estos dos tipos es, segn Donato, el utilizado en La Andriana.

    A roman danceLawrence Alma Tadema

  • The Vintage Festival. Sir Lawrence Alma Tadema, 1870

  • ARGVMENTVM II

    Aulam repertam auri plenam Euclio

    Vi summa servat, miseris adfectus modis.

    Lyconides istius vitiat filiam.

    Volt hanc Megadorus indotatam ducere,

    Lubensque ut faciat dat coquos cum obsonio.

    Auro formidat Euclio, abstrudit foris.

    Re omni inspecta compressoris servolus

    Id surpit. illic Euclioni rem refert.

    Ab eo donatur auro, uxore et filio.

    Las periochae

    ARGVMENTVM II

    Amore captus Alcumenas Iuppiter

    Mutavit sese in formam eius coniugis,

    Pro patria Amphitruo dum decernit cum hostibus.

    Habitu Mercurius ei subservit Sosiae.

    Is advenientis servum ac dominum frustra habet.

    Turbas uxori ciet Amphitruo, atque invicem

    Raptant pro moechis. Blepharo captus arbiter

    Vter sit non quit Amphitruo decernere.

    Omnem rem noscunt. geminos illa enititur.

    ARGVMENTVM ISenex avarus vix sibi credens Eucliodomi suae defossam multis cum opibusaulam invenit, rursumque penitus conditamexanguis amens servat. eius filiamLyconides vitiarat. interea senexMegadorus a sorore suasus ducereuxorem avari gnatam deposcit sibi.durus senex vix promittit, atque aulae timensdomo sublatam variis abstrudit locis.insidias servos facit huius lyconidisqui virginem vitiarat; atque ipse obsecratavonculum Megadorum sibimet cedereuxorem amanti. per dolum mox Eucliocum perdidisset aulam, insperato invenitlaetusque natam conlocat Lyconidi.

    ARGVMENTVM I In faciem versus Amphitruonis Iuppiter, dum bellum gereret cum Telobois hostibus, Alcmenam uxorem cepit usurariam. Mercurius formam Sosiae servi geritabsentis: his Alcmena decipitur dolis. postquam rediere veri Amphitruo et Sosia, uterque deluduntur in mirum modum. hinc iurgium, tumultus uxori et viro, donec cum tonitru voce missa ex aethereadulterum se Iuppiter confessus est.

  • C. SVLPICI APOLLINARIS

    PERIOCHA

    Sororem falso dictitatam Thaidis

    id ipsum ignorans miles aduexit Thraso

    ipsique donat. Erat haec ciuis Attica.

    Eidem eunuchum, quem emerat, tradi iubet

    Thaidis amator Phaedria ac rus ipse abit,

    Thrasoni oratus biduum concederet.

    Ephebus frater Phaedriae puellulam

    cum deperiret dono missam Thaidi,

    ornatu eunuchi induitur (suadet Parmeno);

    introiit, uitiat virginem. Sed Atticus

    ciuis repertus frater eius conlocat

    uitiatam ephebo; Phaedriam exorat Thraso.

  • la obra (fabula)las festividades religiosas (ludi) y los encargados de costearlas (aediles)la compaa (grex) y el dueo/director (dominus gregis)la msica: compositor y flautistas (tibicines)el escenario y el pblico

  • Nel secolo (circa) che intercorre fra il 240 a.C. (anno in cui, autore Livio Andronico, si sarebbe svoltala prima regolare rappresentazione) e let dei Gracchi, la cultura romana conosce una straordinariafioritura di opere sceniche e di rappresentazioni teatrali. Tutti i poeti romani di cui ci giunta la fama inquesto periodo scrivono per la scena, molto spesso alternando tutti i vari tipi di generi teatralicodificati. La rappresentazioni impegnano le autorit statali, che organizzano i festival teatrali, lanobilit, spesso coinvolta nella protezione degli artisti, e il popolo minuto, che di certi generi (vedi lapalliata di Plauto) il principale fruitore. La diffusione di questo tipo di comunicazione artistica enorme, paragonabile, o superiore persino, a quella dellarte figurativa, maggiore certo rispetto alladiffusione della letteratura scritta, che rimane fenomeno pi ristretto. A lato del successo popolare,fioriscono corporazioni professionali, degli autori e degli attori; si sviluppano polemiche letterarie edichiarazioni di poetica, che presuppongono pubbliche discussioni di problemi, anche sottili, di naturacritico-letteraria e drammaturgica.

    (...)

    Infatti la sede regolare del teatro latino sar rappresentata, in tutta let repubblicana, dal ricorreredi feste e solemnit religiose. Abbiamo cos un nitido parallelo con la situazione della tragedia attica(...)

    La pi antica ricorrenza teatrale quella legata alla celebrazione dei ludi Romani in onore di GioveOttimo Massimo (...). Se prendiamo come riferimento let di Plauto e Terenzio, su cui siamo moltomeglio informati, abbiamo quattro ricorrenze annuali deputate alla rappresentazione di ludi scaenici : igi citati ludi Romani (nel mese di settembre); i ludi Megalenses, in onore della Magna Mater (aprile); iludi Appolinares (luglio); i ludi plebeii, dedicati a Giove Ottimo Massimo (novembre).

    (G.B. CONTE [1987], pp. 18-19)

  • Teatro romano de Mrida

  • el teatro de Pompeyo (55 a.C.)

    el teatro de Marcelo (17 a.C.)

  • F. COARELLI, Roma, Bari: Guide Archeologiche Laterza, 2008 (< 1980), p.361.

    AULO GELIO, Las noches ticas, X 1, 7-8

    Quod de Pompeio Varro breuiter et subobscuredixit, Tiro Tullius, Ciceronis libertus, in epistulaquadam enarratius scripsit ad hunc fermemodum: "Cum Pompeius, inquit, aedem Victoriaededicaturus foret, cuius gradus uicem theatriessent, nomenque eius et honores scriberentur,quaeri coeptum est, utrum consul tertioinscribendum esset an tertium. Eam remPompeius exquisitum rettulit ad doctissimosciuitatis, cumque dissentiretur et pars tertio, aliitertium scribendum contenderent, rogauit,inquit, Ciceronem Pompeius, ut quod ei rectiusuideretur scribi iuberet." Tum Ciceronem iudicarede uiris doctis ueritum esse, ne, quorumopinionem inprobasset, ipsos uidereturinprobasse. "Persuasit igitur Pompeio, ut nequetertium neque tertio scriberetur, sed adsecundum usque t fierent litterae, ut uerbo nonperscripto res quidem demonstraretur, sed dictiotamen ambigua uerbi lateret.

    Id autem, quod et Varro et Tiro dixerunt, ineodem nunc theatro non est ita scriptum. Namcum multis annis postea scaena, quae prociderat,refecta esset, numerus tertii consulatus non utiinitio primoribus litteris, sed tribus tantum liniolisincisis significatus est.

    la traduccin en la diapositiva siguiente

  • M. AGRIPPA L. F. COS. III TRIB. POT. III

    Lo que de Pompeyo cuenta Varrn de modo lacnico y bastante oscuro, narrlo con ms detalle Tulio Tirn, liberto de Cicern,en una carta que, ms o menos, deca as:

    Estando Pompeyo a punto de inaugurar el Templo de la Victoria, cuyas escalinatas servan de gradas de teatro, en el momentode inscribir su nombre y sus cargos pblicos, plantese la cuestin de si haba que grabar consul tertio o tertium. Muyfinamente Pompeyo traslad la cuestin a los hombres ms eruditos de la ciudad y, como stos no se ponan de acuerdo,sosteniendo unos que haba que escribir tertio y otros que tertium, Pompeyo encarg a Cicern que mandara inscribir lo que al le pareciera ms correcto. Cicern mostrse temeroso de emitir un juicio frente a hombres doctos y dar la impresin dereprobar a aquellos cuya opinin no comparta. Por ese motivo aade Tirn- persuadi a Pompeyo para que no escribiera nitertium ni tertio, sino que las letras de la inscripcin llegaran slo hasta la segunda t, de manera que el sentido resultara clarosin escribir la palabra entera y, a la vez, quedara latente la ambigedad de la palabra.

    No es as como, en aquel teatro, aparece actualmente escrita la inscripcin a la que se refieren Varrn y Tirn. Y es que muchosaos ms tarde, al reconstruir la scaena que se haba derrumbado, la numeracin de su tercer consulado no se indic conletras, sino nicamente con la grabacin de tres rayas.

    (Trad. de M.A. Marcos Casquero-A. Domnguez, Secretariado de Publicaciones de la Universidad de Len, 2006)

    Teatro romano de Mrida (16/15 a.C.):Inscripcin en el dintel de uno de los accesos a la orchestra, con la dedicatoria a Marco Vipsanio Agripa.

    CIL II 474

  • teatro de Marcelo en Roma, 17 a.C.

    W. BEARE, La escena romana, Buenos Aires 1964 (= The roman Stage. A short history of latin Drama in the time of the Republic, Londres 1950).

    B. GENTILI, Lo spettacolo nel mondo antico, Bari 1977.

    A. LPEZ-A. POCIA, Comedia romana, Madrid: Akal 2007.

    E. PARATORE, Storia del teatro latino, Miln 1957.

  • CORRAL DE COMEDIAS DE ALMAGRO

  • TEATRO ISABELINO