Tam Dao 2007 VN LCD3bis Dartigues Guillemin

22
Trong chuy™n kh∂o tuy÷t vÍi v“ v®n h„a lÛa n≠Ìc Î ch©u thÊ s´ng HÂng Æ≠Óc ti’n hμnh trong nh˜ng n®m 1930, Renä Dumont Æ∑ m´ t∂ mÈt c∏ch ch›nh x∏c c∏c th˘c hμnh cÒa ng≠Íi n´ng d©n. T∏c gi∂ Æ∑ x©y d˘ng gi∂i th›ch h˜u l˝ v“ h‰ nh≠ sau: n´ng d©n lμ nh˜ng ng≠Íi h†p thÙ mÈt c∏ch tinh t’ r†t nhi“u s˘ bæt buÈc cÒa m´i tr≠Íng; h‰ ph∏t tri”n nhi“u th˘c hμnh x∑ hÈi Æ” Æπt Æ≠Óc c∏c mÙc Æ›ch s∂n xu†t. Khi bμn v“ t«m quan tr‰ng cÒa tri gi∏c ÆËi vÌi vi÷c trÂng lÛa trong c∏c n“n v®n minh ch©u É (ng≠Íi ta tıng n„i {v®n minh trÂng lÛa} Æ„ sao?), th◊ v®n h„a lÛa n≠Ìc Æ≠Óc nhæc Æ’n theo mÈt c∏ch kh∏c trong c∏c l˝ thuy’t cÒa nh˜ng ngμnh khoa h‰c kh∏c. V› dÙ, trong Æfia l˝ x∑ hÈi c„ Pierre Gourou, trong khoa h‰c ch›nh trfi c„ Karl Wittfogel hoΔc trong nh©n h‰c c„ James Scott. Th˘c vÀy, nh˜ng kh∏i ni÷m {k¸ thuÀt tÊ ch¯c cuÈc sËng} (techniques d'encadrement), {x∑ hÈi lÛa n≠Ìc} (sociätä hydraulique) hoΔc {kinh t’ tinh th«n} (äconomie morale) mμ c∏c t∏c gi∂ nμy Æ≠a ra cho phäp rÛt ra mÈt {s˘ ÆËi thoπi l˝ t›nh} ƨn gi∂n gi˜a nhμ n´ng vμ th˘c ti‘n canh t∏c cÒa m◊nh Æ” th›ch ¯ng vÌi t›nh ch†t ph¯c tπp cÒa giËng c©y trÂng nμy.} Gi∏ trfi cÒa nh˜ng nghi™n c¯u cÒa c∏c t∏c gi∂ nμy Æ∑ Æ≠Óc khºng Æfinh qua th˘c ti‘n, chÛng ta kh´ng th” phÒ nhÀn Æi“u Æ„. R‚ rμng lμ v◊ nhi“u l˝ do kh∏c nhau vμ t´i sœ chÿ ra mÈt vμi hπn ch’, tr™n c¨ sÎ nh˜ng nghi™n c¯u c∏ nh©n v“ n´ng h‰c Æ≠Óc th˘c hi÷n trong hai n®m 1992 vμ 1993 Î vÔng ch©u thÊ s´ng HÂng 1 . Tuy nhi™n, chÛng ta sœ th†y rªng ph«n l˝ thuy’t chÒ y’u cÒa ngμnh n´ng h‰c hoΔc c∏c ngμnh khoa h‰c x∑ hÈi Æ≠Óc n™u ra Î Æ©y sœ kh´ng Æ≠Óc Æ“ cÀp Æ’n Æ” nh≠Íng chÁ cho th˘c ti‘n. Renä Dumont, nhμ n´ng h‰c xæn qu«n lÈi ruÈng, vμ nh˜ng th˘c ti‘n canh t∏c lÛa n≠Ìc trong vÔng ch©u thÊ Bæc BÈ Trong t∏c ph»m d«y vμ chi ti’t nμy, Renä Dumont, ng≠Íi vıa rÍi kh·i Vi÷n n´ng h‰c thuÈc Æfia quËc gia, Æ∑ cung c†p cho chÛng ta nh˜ng ki’n th¯c qu˝ gi∏ v“ th˘c ti‘n canh t∏c lÛa n≠Ìc trong vÔng ch©u thÊ s´ng HÂng. T∏c ph»m nμy v…n cfln gi∏ trfi cho Æ’n ngμy nay. ß” vi’t cuËn s∏ch nμy, Renä Dumont Æ∑ Æi khæp c∏c vÔng n´ng th´n trong thÍi gian cuËi nh˜ng n®m 1920 vμ Æ«u nh˜ng n®m 1930, Æi“u hi’m th†y trong thÍi Æπi hi÷n nay (theo thi”n ˝ c∏ nh©n t´i). B™n cπnh nh˜ng cuÈc thˆ nghi÷m c„ gi∏m s∏t Î giai Æoπn th› nghi÷m - mÈt m´ h◊nh Æ≠Óc giÌi n´ng h‰c ≠a chuÈng - , Renä Dumont Æ∑ t◊m hi”u nh˜ng Æi“u ki÷n d…n tÌi c∏c quy’t Æfinh cÒa ng≠Íi n´ng d©n. §ng Æ∑ ÆΔc tr≠ng h„a vμ Æ∏nh gi∏ c∏c th˘c ti‘n canh t∏c theo c∏c {ph≠¨ng th¯c k¸ thuÀt} (ng≠Íi n´ng d©n Æ∑ lμm nh˜ng g◊ vμ nh≠ th’ nμo), hoΔc theo {hi÷u qu∂ vÀt ch†t} (k’t qu∂ cÒa hμnh ÆÈng t›nh tr™n s∂n l≠Óng) vμ {t›nh thÍi c¨} (tπi sao ng≠Íi n´ng d©n lπi lμm nh≠ vÀy). MÈt c∏ch tÊng qu∏t, ´ng Æ∑ chÿ ra s˘ mu´n h◊nh vπn trπng trong vi÷c l˘a ch‰n c∏ch th¯c sˆ dÙng Ɔt, giËng c©y, sË mπ gieo tr™n mÈt di÷n t›ch nh†t Æfinh, v.v. cho th›ch hÓp vÌi tıng thay ÆÊi nh· cÒa m´i tr≠Íng, ÆΔc bi÷t lμ vÌi tıng thay ÆÊi nh· trong m˘c n≠Ìc Î c∏c thˆa ruÈng. Nh˜ng quan s∏t cÒa ri™ng t´i Æ≠Óc th˘c hi÷n tr™n c∏c ruÈng mπ hoΔc ruÈng lÛa Æ«u nh˜ng n®m 1990 c„ t›nh Æ’n t›nh ph¯c tπp cÒa nh˜ng tri th¯c nμy. X∑ hÈi h‰c n´ng th´n Ph∏p: tri”n v‰ng ph™ b◊nh vμ c∏c c´ng cÙ ph≠¨ng ph∏p luÀn Dartigues Laurent, Guillemin Alain Ngμy th¯ 3, th¯ t≠ ngμy 18-7 T≠ duy h˜u l˝ cÒa ng≠Íi n´ng d©n vμ c†u trÛc x∑ hÈi cÒa t≠ duy: Th˘c ti‘n canh t∏c lÛa n≠Ìc tπi vÔng ch©u thÊ s´ng HÂng (Vi÷t Nam) Dartigues Laurent 1 Xem Dartigues [2.3.4]

description

Tam Dao 2007 CĐ3bis

Transcript of Tam Dao 2007 VN LCD3bis Dartigues Guillemin

  • Trong chuyn kho tuyt vi v vn ha la nc chuth sng Hng c tin hnh trong nhng nm 1930,Ren Dumont m t mt cch chnh xc cc thc hnhca ngi nng dn. Tc gi xy dng gii thch hul v h nh sau: nng dn l nhng ngi hp th mtcch tinh t rt nhiu s bt buc ca mi trng; h phttrin nhiu thc hnh x hi pit c cc mc ch snxut. Khi bn v tm quan trng ca tri gic i vi victrng la trong cc nn vn minh chu (ngi ta tngni {vn minh trng la} sao?), th vn ha la ncc nhc n theo mt cch khc trong cc l thuytca nhng ngnh khoa hc khc. V d, trong fia l xhi c Pierre Gourou, trong khoa hc chnh trfi c KarlWittfogel hoc trong nhn hc c James Scott. Thc vy,nhng khi nim {k thut t chc cuc sng} (techniquesd'encadrement), {x hi la nc} (socit hydraulique)hoc {kinh t tinh thn} (conomie morale) m cc tc giny a ra cho php rt ra mt {s i thopii l tnh} ngin gia nh nng v thc tin canh tc ca mnh thch ng vi tnh cht phc tpip ca ging cy trng ny.}

    Gi trfi ca nhng nghin cu ca cc tc gi ny ckhng finh qua thc tin, chng ta khng th ph nhniu . R rng l v nhiu l do khc nhau v ti s chra mt vi hpin ch, trn c s nhng nghin cu c nhnv nng hc c thc hin trong hai nm 1992 v 1993 vng chu th sng Hng1. Tuy nhin, chng ta s thyrng phn l thuyt ch yu ca ngnh nng hc hoccc ngnh khoa hc x hi c nu ra y s khngc cp n nhng ch cho thc tin.

    Ren Dumont, nh nng hc xn qun lirung, v nhng thc tin canh tc lanc trong vng chu th Bc BTrong tc phm dy v chi tit ny, Ren Dumont, ngiva ri khi Vin nng hc thuc fia quc gia, cungcp cho chng ta nhng kin thc qu gi v thc tincanh tc la nc trong vng chu th sng Hng. Tcphm ny vn cfln gi trfi cho n ngy nay. vit cunsch ny, Ren Dumont i khp cc vng nng thntrong thi gian cui nhng nm 1920 v u nhng nm1930, iu him thy trong thi pii hin nay (theo thin c nhn ti). Bn cpinh nhng cuc th nghim c gimst giai opin th nghim - mt m hnh c gii nnghc a chung - , Ren Dumont tm hiu nhng iukin dn ti cc quyt finh ca ngi nng dn. ng c trng ha v nh gi cc thc tin canh tc theo cc{phng thc k thut} (ngi nng dn lm nhng gv nh th no), hoc theo {hiu qu vt cht} (kt quca hnh ng tnh trn sn lng) v {tnh thi c} (tpiisao ngi nng dn lpii lm nh vy). Mt cch tng qut,ng ch ra s mun hnh vpin trping trong vic la chncch thc s dng t, ging cy, s mpi gieo trn mtdin tch nht finh, v.v. cho thch hp vi tng thay i nhca mi trng, c bit l vi tng thay i nh trongmc nc cc tha rung.

    Nhng quan st ca ring ti c thc hin trn ccrung mpi hoc rung la u nhng nm 1990 c tnhn tnh phc tpip ca nhng tri thc ny.

    X hi hc nng thn Php: trin vng ph bnh v cc cng cphng php lunDartigues Laurent, Guillemin Alain

    Ngy th 3, th t ngy 18-7

    T duy hu l ca ngi nng dn v cu trc x hi ca t duy: Thc tin canh tcla nc tpii vng chu th sng Hng (Vit Nam)Dartigues Laurent

    1 Xem Dartigues [2.3.4]

  • 288 Kha hc ma h Tam o 2007

    i vi la ging h thu, ngi nng dn gieo mpi saocho pit ti 45-60 ki l mt so2, v 100- 130 ki l mtso i vi la ging ng xun nhm i ph vi nguyc la cht do gi rt. Nhng thay i ny c tnh nnhiu yu t, c bit l mu ca t. La ging vng xun thng c trng nhng tha rung dnhring cho v ny. Ngi nng dn thng nhc n cutc ng {khoai t lpi, mpi t quen} nhn mpinh rnghng nm phi thng xuyn bn thc cho t, c bitl i vi la ng xun, thng c thi gian thu hopichlu hn la h thu3. Ngi nng dn cfln tnh n nhngging la khc nhau. La chim thng c thi gian lmmpi lu hn nn c gieo tha hpin ch sau ny cymc chen chc. Ngc lpii, la xun m bfi gieo mun sc nguy c bfi gi rt hn do mpi cha pit ti giai opin 3l khi ma ng ti. V l do ny, ngi nng dn thngtng mt gieo hpit. V im ny, cn lu l nginng dn cho rng chn mpi cn phi st vi nhau gi{m bn trong}.

    Trn rung la, ngi nng dn c cn nhc nhiu yut trong vic quyt finh cy dy hay tha, dao ng t200 n 450 gc mpi mi mt vung. mu ca tv cc ging la, thi tit v su hpii, mc nc trong cctha rung v tui ca mpi l nhng yu t lm nn sa dping trong thc tin canh tc. Chng hpin, nhngtha rung t mu m, ngi nng dn tng s lng gcmpi cy trn mi mt vung4 b vo kh nng nhnh km hn v m bo khm mpi c dy vaphi. i vi nhng ging la c kh nng nhnhmpinh, ngi nng dn s cy nhng khm mpi nh hn.Trong khi , i vi nhng ging la nhnh km,nng dn s cy nhng khm mpi t nht l 2 n 3 dnh.Nng dn s tng c s dnh mi khm v s khm mpitrn mi mt vung4 i vi nhng ging la fli hi thigian thu hopich lu hn b vo kh nng nhnhkm ca chng. Tng t nh vy, trong nhng tharung dn nc km, nng dn s cy nhng khm mpiln sao cho mc nhnh s chfiu c mc nccao v hn na l b cho nhng chn mpi b s bfing trong nc. Nhng ging la c gi l {t phbin}, l nhng ging la l thng, s thch hp vi viccy dy trn mi mt vung. Trong trng hp ngclpii, nng dn s gim dy gip cho cy quang hp

    tt v theo quan nim ca h, nh sng c th xuyn titn thn la v do gim nguy c lan trn nm hngmc (corticium). Trong nhng vng chim trng, nhngthit hpii do cua gy ra khng phi chuyn a. N bucngi nng dn phi cy nhiu chn mpi hn mikhm, bi v khi , {ch nhng chn mpi xung quanh}khm mi bfi tn cng.

    Cc ngnh khoa hc x hi v thc tin, tphn tch nhn thc ti phn tch x hi hcHng i ca Ren Dumont xut pht t tng ccphng thc canh tc c hnh thnh t nhng g nginng dn d finh lm pit c nhng mc tiu t ra,trong iu kin nhng rng buc v nhng c hi cngi cn nhc k lng. Cn nhn mpinh rng hngi ny vo thi pii ca tc gi l hon ton mi m; ngynay n mi tr thnh c in. Nu cn phi dng mt t din pit, t i c th ni rng hng i ca ng l {duy nhnthc}5,y l mt trng phi cho rng nh nng (tc l chth ca hnh ng) {a ra cc quyt finh ca mnh bngcch chia thi gian v khng gian thnh nhng khong nhnhm cho php ng ta gii quyt nhng bt trc s gpphi mt cch c trt t} [5]. tng bao qut l ch thca hnh ng xy dng nn khng gian tn tpii ca mnhmt cch c suy ngh, ni cch khc, tin trnh t duy cthc hin theo nhng cu trc xc finh bt bin, khng cch cho nhng hin tng x hi hoc vn ha. Nghin cuthng c nhc n ca Herbert Simon [4, 6, 8] cho thycch t duy ny c hnh thnh trong nhng nm 1960,thi k m ngi ta pht minh ra my vi tnh:- M hnh t duy hu l theo trnh t (rationalit

    procdurale) ch tin trnh t duy trn c s nhngpht hin ca c nhn, trong qu trnh ny {nim tin}c hnh thnh v trn c s nhng nim tin, c nhni n quyt finh ca mnh [9]. hnh vi ca cnhn ph hp vi mi trng sng fli hi phi c mts cn nhc l tnh (trn c s nhng thng tin cc) v mi trng trong hnh vi din ra, s cnnhc l tnh ny hon ton {hpin ch}6. N c thchin i vi mt d finh, nhm ti tng lai, qua ch th ca hnh vi suy ngm, hnh thnh nhn thcv tnh hnh v hng hnh ng ca mnh vo mctiu c xc finh mt cch r rng v c thc

    2 Mt so bng 360 m2.3 Cc tha ny thng c quy hopich thnh nhng di hp vic gieo hpit - c lm bng tay -, v vic ri phn u-r v

    phn gio c u.4 Ni mt cch chnh xc hn, nng dn cy cc khm mpi cch nhau mt qung va phi.5 {Nhm duy nhn thc} bao gm nhng mn khoa hc nh tr thng minh nhn tpio, tm l hc nhn thc, tin hc, khoa hc

    thn kinh, v.v. 6 L.-A. Grard-Varet v J.-C. Passeron ch ra mt xu hng bin t duy hu l hpin ch thnh {mt t duy hu l hon ton

    c thc hin trong mt th gii khng c hiu r} [9]. Tuy nhin, cc tc gi ny lpii lu rng mc d n c ngha lch th a ra cc quyt finh ca mnh trong khun kh nhng c trng ca th gii trong hnh ng ca ch thc finh hng, nhng qu trnh quyt finh lpii i theo nhng quy tc cha ng nhng gi trfi {vt ra khi} c nhn, gnvi nhng hin tng x hi.

  • 289X hi hc nng thn Php

    bng vic s dng mi phng tin cn thit, [7]. - tng cn phi iu chnh hnh vi ca mnh sao cho

    ph hp vi mi trng hon ton l nhim v ca cnhn ch th [10], do , ch th c coi nh {mtci my tnh c ci sn chng trnh {chun{ [9].

    Tuy nhin, cch tip cn x hi hc lpii c th t vn theo hng khc v a ra cu tr li hon ton khc chocu hi: t duy ch quan m con ngi t xy dng vth gii ni mnh sng, lm vic, i lpii, yu ai, ght ai, v.v.l nh vo ci g? Cc ngnh khoa hc x hi ny s ara li gii nh sau: khng phi l nh vo mt chng trnhfinh sn m l nh vo nhng cu trc x hi.

    Lun im ph phn u tin: Cc ngnh khoa hcnhn thc u ly gi thit l hnh vi thng xuyn ciu chnh ph hp vi mi trng. Chng ta cquyn t hi lm sao ngi ta c th khng finh rnghnh ng ca c nhn lun lun phi thch nghi vihon cnh trong c nhn tn ti v phi ph hp vinhng d finh ca mnh. Ging vi nhng ph phnthuyt c-Uyn mi, chng phi nhng phn tch duynhn thc ln ln gia s thch nghi nh l mt ktqu (k no thch nghi c th s sng st!) vi s thchnghi nh l mt tin trnh ngn nhin (thuc v t nhin)?

    Xin tr lpii vi nhng iu tra ca ti nhm minh hopi chonhng lun im ny. Trong trng hp la v ngxun, mt xung ging tng t 30 n 40 ki l mtso trong nhng nm 1950 ln ti khong 100 ki l mtso hin nay. Tpii sao lpii c s gia tng nh vy? Nginng dn gii thch rng nguyn nhn u tin l do scp v t ai: din tch t canh tc gim mpinh do dns gia tng, mt khc l do cpinh tranh trong vic sdng t dnh cho trng rau mu theo xu hng thmcanh. Tuy vy, khng th ch gn vic tng mt xung ging cho nhng nguyn nhn cc b. S thayi v cc ging la mi l nguyn nhn chnh. Mt cy dy hn l tn dng nhng tim nng v nngsut cao hn ca nhng ging la c tpio ra. Hy lmmt tnh ton nh chng minh iu ny. Nu cn cvo nhng d kin ca Ren Dumont, i vi mt tharung {trung bnh}, mt cy c th dao ng t 120n 150 gc mpi trn m2, vi 30 ki l thc ging mi sov t l 1 so mpi s cy c 15 so la. Nhng con sca chng ti cho thy kt qu l t 300 n 350 gcmpi trn mi m2, trong nhng iu kin tng t. Nu ginguyn t l 1/15 din tch gieo mpi v cy la, th suy ramt xung ging tng gn gp i, tng ng vihn 60 kg mi so. V d th hai s cho thy nhng ktqu ngu nhin khc. Thc vy, dng nh c mt milin h no gia vic tng mt xung ging vivic du nhp vo Vit Nam trong nhng nm 1970 kthut cy mpi sn (Dapog) ca Philippines nhm titkim din tch t tng din tch trng la. Ni mtcch n gin, y l mt phng thc canh tc {khng

    cn t}: la ging c gieo trong sn nh trn mt lpt v fli hi mt gieo rt dy. Nng dn sau t b phng php ny v cho rng mpi trng sn qumnh, tn qu nhiu la ging. Tuy nhin, mt thi giansau nng dn tng mt gieo thng thng, chyu l bi phng php mi ny c li l gip ngi dnd chm bn khi mpi ln.

    Lun im ph phn th hai: Cc ngnh khoa hc xhi ny nhn mpinh rng mt phn tch thc tin nh vyl nh vo nhng n lc l gii, nhng n lc ny thngl cng vic {ca chng ta} (tc l {ca khoa hc}). Nhvy, khoa hc x hi c th tr thnh tm gng phnchiu sai lch t nhiu nhng kt qu (l gii) {ca chngta}. Bourdieu vn thng nhn mpinh ti xu hng thu hpgi trfi ca nhng logic thc t, bin nhng phn tch canh khoa hc thnh l l ca hnh vi ca cc ch th.ng thi, Bourdieu [7] cng ch ra rng nh khoa hc cxu hng ch nhn vo nhng t duy gn vi mnh (cutrc, pht trin lp lun, v.v.). {Ngi ngoi ch nhn thyci m anh ta bit t trc} chnh l cu ngpin ng cangi Bambara (Mali) m J.-P. Olivier de Sardan ghi lpii.

    Chng hpin, s ln ln xung quanh khi nim ri ro trongnng nghip l do nhng phn tch {khoa hc}, trong khi thc tin lpii bt ngun t mt {s thch nghi trc gic}.V nu nh nh nng tch ri khi quy tc cha ngtrong t {ri ro}, nh khoa hc s ni l cch x skhng hp l, y ch l mt thut ng khoa hc niln s thiu hiu bit ca nh khoa hc! Cng vn theokiu nh vy, ai cha tng phi ng trc cu tr li {trisinh ra th {cho cu hi v sao lpii ra i phng thc ,v ai, khng thy thuyt phc bi cu tr li, c tm lil gii hp l hn (ng c chc khng? khng phi l doci ny ci kia...?) t pha ngi c hi, khin ngi taphi c tm cch {bin minh} cho nhng hnh vi ca mnhtrc nh nghin cu ang nng lflng c nghe!

    im m m ny c th c thy trong hng lopit nhngim khng r rng v ngha khc, nh P. Bourdieu chra [13], gia nhng m hnh (do nh khoa hc xy dngnn), nhng chun mc (do ch th xy dng nn mtcch c thc v lin quan n mnh), v nhng quy tctheo ng ngha {thc t} ca chng (xem phn sau).

    Mt ln na hy nhn vo nhng minh hopi di y, cbit l minh hopi v s i lp gia cch th hin ca khoahc v cch th hin ca nh nng. Khi nng dn dinpit mt cy bng khm mpi trn mi mt vung v sdnh mi khm, th c l l h hc cch ni ca giikhoa hc trong nn sn xut x hi ch ngha v nhvy l do h qu ca s chim lnh x hi v biu tngca khoa hc. Thc vy, nu hi nhng ngi m,ngi chfi, l nhng ngi m nhim vic cy mpi,chng ta s thy rng h khng h {bit ti} khi nimmt m ch quan tm ti ci chung nht, l: trcht, phi lm sao {ph u mt rung}. Tng t nh

  • 290 Kha hc ma h Tam o 2007

    vy, nhng cch ni v iu chnh mt xung gingtheo kh nng nhnh cng l do nh hng ca vicp t. Thc vy, qua cc cuc trao i vi nng dntrong qu trnh quay cnh lao ng ng ng, ti cth khng finh rng nhn thc ca ngi nng dn vkh nng nhnh ca mi ging la c c l do hquan st c t sn lng ca v trc trn mt tharung nht finh v nhn thc ca h v mc mum ca tha rung . Nh vy, da trn cc du hiuny, h c th khng finh rng khi sn lng ca mtging la trn mt tha rung nht finh bfi gim thng nhin h phi tng mt xung ging. Linquan ti mt gieo mpi, lpii mt ln na, ngi nng dnc suy ngh khc trong thc tin canh tc ca h. H thhin mt gieo mpi khng phi theo s lng la gingtrn mi so m l theo s lng mpi cn thit cytrn mi so. S lng ny l khong 5 n 6 ki l. Nhvy, logic ca ngi nng dn hon ton khc, n tnhn din tch t v c th tm tt lpii cu hi sau:{mnh c bao nhiu din tch t mpi cy nhng sola ca mnh ?}. Cui cng l mt v d khc, y cngkhng phi l mt cu chuyn a. Khi tr li cu hica chng ti, mt ngi nng dn ni rng ng tathng cy 35 khm trn mi mt vung. Trong ln gptip theo, ng ta sa lpii cu tr li trc ca mnh.Bi sau khi tr li ln u tin, ng ta n tha rungca mnh v kin tr m lpii xem mnh ni c chnhxc hay khng. Mc d ng c v rt chc chn v cutr li ca mnh. y ti khng mun quy chp rngli ca ngi nng dn l thiu l tnh v bfi xem nh. ngin ti ch mun lu rng {con ngi x hi (homosociologicus)} m cc ngnh khoa hc x hi l thuytha {lun lun v u cng vy, trong suy ngh cngnh trong hnh ng, l mt con ngi duy l (homoratiocinans) cho php ngi c pht hin ra hiu qulfich s ca nhu cu gn b tng trng, (...) nhng hqu c trn l thuyt v thc tin ca mong mun l giikinh nghim v th gii trong {mt iu kin} nht finhtrong mt {v tr c hm ngha}, nhng tr thc hay piia s ngi dn}[11].

    Vy lm th no trnh nh gi hnh vi ca ngi khcbng nhng tiu ch l tnh ring ca ngi quan st? Lmth no hnh thnh nn logic ca cc thc tin?

    Lut im ph bnh th ba: iu chnh hnh ng phhp vi mi trng khng n thun ch l t vic x lmt cch l tnh mi trng trong hnh ng din ra,mt s l tnh {hpin ch}7, hon ton l nhim v ca cnhn ch th.

    V vn ny, ti cng dn chiu nhiu ti Pierre

    Bourdieu nhm xut mt cch tip cn thay th, trctin l phi bc b nhng o tng v {s huyn b} theo ch th duy l t a ra quyt finh v hnh ng saukhi t cn nhc v nhng li ch v nhng b bucca mnh. Pierre Bourdieu phn i quan im {duy trtu} cho rng ngi nng dn nh l mt tc nhn idin vi mt {i tng}, c thit tpio nh vy bnghopit ng tr tu ca mnh [7]. Tc gi nghfi trc htcn phn bit r gia logic khoa hc v logic thc tin.Logic khoa hc c i tng l sn sinh kin thc v kinthc y lun lun c lm r ( cp l thuyt,phng php lun, i tng v chng phi lun cfinh ngha lpii). Logic thc t c i tng c bn l thchnh thng ngy. Hy lu l Bourdieu ni ti {logic}.Bi v s khc bit gia l l thc tin v l l khoa hckhng phi l mt s khc bit v logic m l s khcbit trong cch quyt finh gi trfi ca nhng tin .Cham Perelman, tc gi ca nhng nghin cu v thuthng bin pht trin gi thit cho rng th gii cathc tin l th gii ca xy dng lp lun trong chth phi chng minh c rng phng thc ca mnhl hp l hoc ph hp vi mi trng x hi nht finh,trong khi th gii khoa hc lpii l th gii ca chng minh,rng nhng tin c mt gi trfi nht finh i vi mtnhm tru trng cc khi nim.

    Do vy, Bourdieu khng finh rng logic thc tin v mttng th l khng ng nht. Tng t nh vy, AntonyGiddens ch r rng thut ng chin lc khng th cdin pit nh l biu hin ca mt d finh c ra vtrin khai mt cch r rng bi ch th, m phi chiu l s ti hin lpii sau mt lopit cc hnh vi trong c s kt hp gia nhng iu chnh thc t, t khi tipcn c vi {suy lun logic}, vi mong mun pit cnhng mc tiu ca mnh. Chnh v th theo PierreBourdieu, ci quyt finh bn thn phn tch thc tin,chnh l vic ch th khng cm thy chc chn bi vnguyn tc ca cc thc tin ny khng phi l nhnglut l c thc m l {nhng dping thc thc tin, vnrt t m vi h, do phi thay i ty theo logic catnh hnh, ca quan im, hu nh lun mang tnh thinlch v.v.}. Cn hiu t {dping thc} ({Schme}) theongha trit hc ca n, l biu trng trung gian gia ccd liu tri gic v quan nim cng thc ha tri gic y.i vi Bourdieu, l nhng dping thc tri gic v nhgi, n khng ch m t m sp t v nh gi {thgii}. Nhng chng ch c th c hnh thnh mt cchc thc {nh vo mt s lao ng mit mi v vt v}.Chng ti khng mun i vo mt cuc tranh lun gaygt, ch mun lu ngn gn rng y chnh l im yunht ca l lun ny. Ngi ta khng th ngh rng trongmi hon cnh, nhng dping thc ny l v thc, rng

    7 L.-A. Grard-Varet v J.-C. Passeron cho thy xu hng bin t duy hu l c gii hpin thnh {t duy hu l hon chnh vnng trong mt mi trng khng hon ton thn thuc}.

  • 291X hi hc nng thn Php

    thc tin c hiu mt cch v thc. N khin cho tangh rng cc ch th hnh ng (cng nhn, ngi bnfia, nng dn, v.v.), v ch quan tm n {hnh ngtrong th gii} thay v gii thch mt cch c h thng,nn ch nm bt c th gii ny bng trc gic.

    Tuy nhin, hy quay tr lpii lun im ca Bourdieu: tcgi i n c trng ci m ng gi l {kh nng vndng thc tin} nh l mt kh nng hiu tc th nhngkhng thc c iu , nh l mt lin h thc tvi th gii c thc hin trong giai opin {chuyn sanghnh ng} v do ch c th hin qua hnh ngm thi.

    Cch tip cn thay th ca ti ng nhin khng gi gn vic cho thy nhng iu huyn b ca ca ch th duyl. Nu Bourdieu khng chp nhn ci m ng gi l {shuyn b ca cc quy lut x hi} trong cc ch thbuc phi tun theo mt lopit cc chun mc m cc quylut ny p t, th ng lpii ku gi phi khi nim ha mthin thc l tt c h thng t duy phi c quy chiuv h thng x hi trong n c sn sinh ra, hay nitheo cch khc ca Passeron, rng ch th ca hnhng a ra cc quyt finh ca mnh trong mt khunkh bao gm nhng gi trfi {vt ln trn c nhn}, gnvi nhng hin tng cng hng x hi [6]. V ti nghficc bpin hy xem xt 3 lopii hnh cng hng x hi diy, c nu ra ch yu nhm m t cc h thng canhtc la nc khc nhau.

    Gn thc tin canh tc la nc vi tintrnh cng hng x hi: cc k thut tchc cuc sng, kinh t pio c, chuynch phng ngTrong lun n bc thy ca mnh c xut bn vo nm1936, Pierre Gourou quan tm ti vic tm hiu cuc sngca ngi nng dn trong vng Chu Th Bc b, vi tin l {yu t fia l} quan trng nht ca vng chu th nyl {con ngi {[12]. Tc phm xoay quanh cu hi v saomt dn c nng thn rt cao, ln ti 430 dn trnmt cy s vung. Theo cch tip cn ca Vidal, PierreGourou t gi thit l cc cng ng ngi {nhn thy}trong mi trng t nhin ci m nn vn minh v nhngphng thc canh tc cho php h chim lnh v s dng.Nh vy l logic vn ha v logic vt cht kt hp vi nhau x hi ha t nhin. Chnh trong khun kh ny m nhfia l cho ra i phc tho ca cc khi nim {k thutt chc cuc sng} v {k thut khai thc thin nhin},nhng thut ng do ng pht minh ra sau 8 v c ng

    tp hp lpii trong mt khi nim duy nht l k thut t chccuc sng. Canh tc la nc l mt trong s nhng kthut ny. c bit l thng qua lfich ti tiu p dng choton b cc tha rung gn nhau c trng cng mt gingla; hoc thng qua mc thm canh t m canh tcla nc cho php v fli hi phi c finh mt cch chnhxc lfich lm rung thc hin ba thm ch bn v trongmt nm. Cng ng lng cng vn hnh nh mt k thutt chc cuc sng, c bit thng qua nhng {c sn}ca lng c {bo bo} gn gi, khng lng no ging lngno, buc ngi dn trong lng ny phi trng thu du,lng khc phi trng my, v.v. Nhng truyn thng lngx ny thng buc ngi nng dn phi c cch t chcring cc cng vic rung ng.

    V im ny, t Pierre Gourou n James Scott, ch cchnhau mt bc. c bit l khi lun im ca Scott vkinh t pio c ca ngi nng dn khu vc ng Nam [14], trong trng hp ca Vit Nam, c da trn nhngnghin cu trong thi k thuc fia, c bit l nhngnghin cu ca Gourou, cng nh nhng nghin cu canh fia l Charles Robequain hay ca nh nng hcYves Henry. Ni mt cch tm lc, James Scott ng hquan im cho rng hopit ng nng nghip hay hopitng kinh t c t vo trong nhng s cn nhc sinhtn, m ng gi l nguyn tc {safety-first} (an ton l trnht). Theo tc gi, hnh thnh mt {pio c} thc sm cc cng ng lng phi tun theo, cc cng ngny, thng qua mt s kim sot x hi mpinh m, phim bo mt {s sinh tn ti thiu} cho s ng. Nhnhn hc gii thch rng ton b cc thc tin canh tcu nhm tm cch gim thiu ri ro. Chng hpin, nngdn ng Nam a trng lng thc hn l trng cycng nghip do h khng nhn thy mt cch chc chnthu nhp t lopii cy ny, do , h ln lfich lm rungkhng phi theo hng ti a ha sn xut - vi nhngging la nng sut nht, m l trn c s nhng yu cuv hpin ch ri ro v thi tit, c bit l nh nhng gingla kho c chu k khc nhau.

    Quan im ca Scott qu gy ra nhiu phn ng.Samuel Popkin [15] l ngi hng hi nht. Nu ch xut mt m hnh cng cng nhc v mt c nhn {mymc} nh my tnh kiu con ngi kinh t (homoeconomicus) i lp lpii vi lp lun ca Scott th cngkhng hay9. Hn na, ng ra cn phi nhn mpinh rnglut im ca Scott da trn nhng thng s v thc tMin Bc Vit Nam, trong khi Popkin lpii dng n nhngd liu c tnh kinh nghim t min Nam Vit Nam, l nici m hn vi nhng nh hng bn ngoi v hi nhphn vi thfi trng khu vc ng Nam [16]. Do , qu

    8 bit r hn v nhng tranh lun v tin trin trong t duy ca P. Gourou, xem Michel Bruneau [13].9 Nht l khi nghfich l l S. Popkin quan st thy rng theo cc chu k sng v chu k canh tc, ngi nng dn c th u

    tin u t mt cch chc chn hoc mpio him.

  • 292 Kha hc ma h Tam o 2007

    l kh ng h quan im ca James Scott rng tnglp nng dn Vit Nam {khng c thc bun bn} hockhng, hoc t chp nhn nhng ci tin nhm mc chgiao thng - rt c th tng ny xut pht t lun ca Pierre Gourou, ng ny tng khng finh rngcanh tc la nc Vit Nam pit ti mc honthin n mc kh c th ci thin hn hoc i n thayth nhng phng thc hin c. Cha k l quan imcho rng mt cng ng lng duy tr mt s cn bng cfinh hi ho nh thc hin mt s kim sot mpinh mmang mu sc t duy ca phng Ty, iu ny, trongtrng hp ca Vit Nam, c th hin trong cc nghincu ca Fustel de Coulanges, James Scott i theo hngny nhng c l khng bit rng mnh ang tip tc mthc c - hn l da vo nhng nghin cu mang tnhkinh nghim.

    C mt iu ng lu l c James Scott ln PierreGourou u khng ng g n vai trfl ca Nh nc.iu ny cng gy ngpic nhin hn i vi nh nhn hc,tc gi cun Chuyn ch phng ng c xut bnbng ting Anh nm 1957. L nh l lun v nhng vn Vin ng ca Quc t III, nhng nhng lun cang bfi ln n nm 1931, Karl Wittfogel bo v quanim theo cc x hi chuyn ch phng ng chnh thnh nh vic tpio ra nhng thit ch vng mpinhxung quanh nn canh tc la nc. ng nhn mpinh rngnc l yu t sn xut quan trng trong cc x hi ny,quan trng hn c t, rng nc l mt ngun ti nguynduy nht, c phn b khng ng u, chy v hpi luv ni gn nht, v rng nc tpio ra mt lopii hnh laong k thut (xy dng h thng ti tiu, iu) m thc hin c, th cch duy nht l phi hp tc vt di mt quyn lc lnh pio, Karl Wittfogel a ra githit v mt nn chuyn ch quan liu nng nghip [17],iu kin cn bn xut hin kinh t la nc. Nn kinht ny c c im th nht l phn chia lao ng giavic ti tiu v vic ng ng, th hai l thm canh, vcui cng l hp tc v phi hp cp cao nhiu hopitng khc nhau, nh s hp nht c k hopich mbo trin khai trn thc t (t chc vic i lpii, n ung,cng trng, la chn cc quy tc ng gp ca nhngtng lp x hi khc nhau, v.v.), s lnh pio v kim sotx hi (thit lp trt t, cng ch), hoc xy dng lfichtrnh v h thng cc bin php (phflng chng l lt, opic rung t).

    Ti cho rng vai trfl ca Nh nc khng th khng cnhc n trong trng hp canh tc la nc vng ngbng chu th Vit Nam, mc d c nhiu im trongphn tch ca Wittfogel ti thy cn phi bo lu. Nhn tgc k thut, Wittfogel ln ln gia canh tc la nc cc lu vc sng ln, ni ngi nng dn phi m bo

    trc ht i ph c vi l lt, vi canh tc la nctrong nhng vng t nc v trong cc vng kh hpin. Ccv d v vn minh la nc hu nh u ni v cc luvc sng ln, ni ngi ta phi iu ho vn l lt quy m ln. Cng cn lu l vic cho rng nhng hthng canh tc c ti tiu c tha nhn l c li (chosn xut) hn l nhng h thng canh tc bfi ngp ngkhng c thuyt phc cho lm (v vic chun bfi runggieo mpi khi nc rt lpii n gin hn, cng nh l viclm c, lfich lm ng cng thun li hn, ngi nng dnc nhiu thi gian nhn ri hn, tt c cc vng u phichfiu nc ln cng mt thi gian, v.v.).

    Nhng nhng lun im ca Wittfogel vn c gi trfi ch cn phi bit rng ngy nay, cng tc thu li sng vai trfl quyt finh trong vic vng no s phi trngging la ny hay ging la kia, cng nh phi p dngnhng k thut canh tc no, chng hpin nh gieo trctip hay phi cy (lfich lm thu li s hon ton khcnhau, trong trng hp cy trc tip, cn phi cho tiunc, cfln trong trng hp ngc lpii, cn phi ti nccho ng rung).

    Bt chp nhng bo lu a ra trn, nhng quan imca James Scott, Pierre Gourou hay Karl Wittfogelkhng th bfi bc b hon ton. Nhng nghin cu cati ch ra mt cch tip cn da vo khi nim k thutt chc cuc sng. Ti din gii k thut ny bng nhngt: {ng thi im}, c ngha l thi im cho lfich lmthu li v ba v ma trong nm. Chng hpin, nhiu nginng dn c th phi ph b ngn gia cc tha rung cho my ko vo lm t. Mc d my mc cng cnhng bt cp nh chi ph t , t cy xi khng u),nhng ngi nng dn c th vn phi s dng n khicn lm t nhanh xung mpi trong thi gian smnht, ngay khi mc nc trong mng ln . Ti cngdin gii thch k thut ny bng mt cm t khc {ngvi fia vfi}. Do phi thc hin th nghim vi ngi nngdn, ti khng dm s dng ti nhng k thut quxa lpi vi phng thc ca h: nh nng gii thch vichng ti rng trong trng hp tht bpii10, h s bfi lngxm ci nhpio. Hi ng ch ra yu t ny thngqua mt phn tch v ngn ng, c th nhn ra ni e ngpiiny thng qua nhng cch ni nh {nu tht bpii, ti scht mt} hay {th cht cha}. Thc vy, nhng li giu ctxung quanh hay li bn ra tn vo ng mt vai trfl quantrng trong vic hnh thnh nhng phng thc kim sotx hi mang mt mu sc c bit trong bi cnh mt dn c nng thn rt ng c (hn 1000 dn trnmt cy s vung) v nhng ngi rung bn cpinhcng chnh l nh hng xm: do h c y c hi so snh. iu khng c ngha l khng th ci tinbt c th g, n gin l ngi ra nhng ci tin ny

    10 Xem Hi ng [18].

  • 293X hi hc nng thn Php

    phi c coi nh l chnh ng, hoc nh mt ti nng c tha nhn, hoc nu khng phi thuc v mt{ngopii l} no . Trong trng hp ny, nu nhngngi mun ci tin cfln thuc v mt mping li x hibn ngoi lng do cng tc x hi ca mnh (cu chinbinh, hu chc, v.v.), th iu ny s em lpii cho h mt{cm gic an ton} hoc mt lopit nhng l do mpinh h dm tin hnh ci tin.

    Thay cho li ktTheo phng php tip cn duy nhn thc, v tip l nhng phng php tip cn gn cc h thng thchnh nng nghip vi nhng h thng x hi khcnhau, ni dung ca bi c v nh thiu nhng phn tch.Thng qua mt vi minh hopi, y, chng ti mun tlpii vn . Vy l ngi nng dn coi trng nhiu ti laong tay chn11. Mt gieo mpi cao c th l phi ltheo quan im nng hc, nhng n lpii {c ngha}trong con mt ca nng dn. Thc vy, nhng thn mpi

    mnh khnh, r nng s d nh hn v vi cng mtdin tch t, ngi ta c th vn chuyn nhiu hn,iu ny gip bt phi i lpii gia rung mpi v rungla12. Xc gic cng c mt vai trfl quan trng trong ccphng thc canh tc. Nhng ngi ph n l vic cyla s khng m s chn mpi trong mt khm m clng dy bng nhng ngn tay ca mnh: thn mpicng mnh khnh th khm mpi cng phi dy. Vicchpim tay vo t cng ng vai trfl nht finh. Nu tkhng c ba tt do khng c ba ln, mt cy s khc nhau: nhng phn t khng c cyxi tt trong tha rung, ngi cy s gin khong cchgia cc khm mpi bi h s phi tm kim nhng imm tay c th n xung d dng13. ng thi, c thnhn thy trong nhng mnh rung ti xp, cc khmmpi c cy su hn (chng ti o c l 3.5 cm sovi 2 cm). y mi ch l nhng hng i m theo thin ca chng ti cn phi tm hiu mt cch c h thnghn vai trfl ca nhng gic quan (xc gic, thfi gic,khu gic) trong cc thc hnh nng nghip.

    11 Xin c tng nh ti Ren Dumont, ngi tin hnh mt nghin cu v cng to ln v nghim tc lin quan c bitti vic ti tiu nc bng sc ngi.

    12 Vic vn chuyn c thc hin bng quang gnh.13 K thut cy la nga tay - nu mpi dnh t t gc - hoc p tay nu ngc lpii, khm mpi c nm gia ngn ci v ngn

    tr, ngn gia.

    Lp chuyn 3 vi Jean-Pierre Cling, Javier Herrera, Mireille Razafindrakoto, Franois Roubaud

  • 294 Kha hc ma h Tam o 2007

    1. Dumont R., La culture du riz dans le delta duTonkin. tude et proposition damlioration destechniques traditionnelles de riziculture tropicale.Paris : Socits dditions Gographiques,Maritimes et Coloniales, 1934; 435 p.

    2. Dartigues L., Description et analyse des pratiquesculturales sur le riz dt (Tam Dao, 1992), Paris :Gret, 1993, 66 p.

    3. Dartigues L., Analyse de llaboration durendement du riz de printemps et dt Tam Dao(saison 1992-1993), Paris : Gret, 1994, 45 p.

    4. Dartigues L., Synthse bibliographique : la mise enplace du peuplement vgtal dans le delta du FleuveRouge depuis les annes 1930, Paris : Gret, 1994, 16p.

    5. Sebillotte M., Soler L.G., Les processus de dcisiondes agriculteurs. In : Brossier J., Vissac B., LeMoigne J.-L., ed. Modlisation systmique etsystme agraire. Dcision et organisation, Paris :I.N.R.A., 1990, 93-117.

    6. Grard-Varet L.-A., Passeron J.-C., Introduction. In :Grard-Varet L.-A., Passeron J.-C., Le modle etlenqute. Les usages du principe de rationalit dansles sciences sociales, Paris : ditions de lcole desHautes tudes en Sciences Sociales (coll.Recherches dhistoire et de sciences sociales),1995, 9-33.

    7. Bourdieu P., Raisons pratiques. Sur la thorie delaction, Paris : Seuil (coll. Points), 1994, 248 p.

    8. Giddens A., La constitution de la socit, Paris,P.U.F. (coll. Sociologies), 1987, 474 p.

    9. Olivier de Sardan J.-P., La politique du terrain. Surla production des donnes en anthropologie, Enqute, 1995, 1, 71-109.

    10.Bourdieu P., Le sens pratique, Paris : Lesditions de Minuit (coll. Sens commun), 1980,475 p.

    11.Passeron J.-C., Weber et Pareto : la rencontre dela rationalit dans lanalyse sociologique. In :Grard-Varet L.-A., Passeron J.-C., Le modle etlenqute. Les usages du principe de rationalitdans les sciences sociales, Paris : ditions delcole des Hautes tudes en Sciences Sociales(coll. Recherches dhistoire et de sciences sociales),1995, 37-137.

    12.Gourou P., Les paysans du delta tonkinois. tudede gographie humaine, Paris, Socit dditionsGographiques, Maritimes et Coloniales, 1936,652 p.

    13.Bruneau M., Pierre Gourou (1900-1999) Gographie et civilisation, LHomme, 2000, 153,7-26.

    14.Scott J. C., The moral economy of the peasant.Rebellion and resistance in Southeast Asia, NewHaven & London, Yale University Press, 1976,247 p.

    15.Popkin S. L., The rational peasant. The politicaleconomy of rural society in Vietnam, Los Angels,University of California Press, 1979, 287 p.

    16.Brocheux P., Moral economy or politicaleconomy ? the peasants are always rational,Journal of Asian Studies, 1984, XLII, 4, 791-803.

    17.Wittfogel K., Le despotisme oriental. tudecomparative du pouvoir total, Paris, Les ditionsde Minuit (coll. Arguments), 1977, 680 p.

    18.D Hai Dang, Linnovation paysanne dans le deltadu Fleuve Rouge, Mmoire de D.E.A., E.H.E.S.S.,Marseille, 1997, 76 p.

    Ti liu tham kho

  • 295X hi hc nng thn Php

    14 ng l cc nghin cu tip cn cc cng ng lng x theo hng tp trung vo mt s ch (th cng thn bo h,ch t ai,...) vi tn sut rt ln, nhng ch ny ti tpio lpii hnh nh mt ngi lng truyn thng tiu biu

    15 Nn bin tu quan im ca Clifford Geertz. Trong mt lnh vc khc v d nh c sch trong nh t, Jean-Louis Fabiani ku gi chng ta lm nh vy. Nhn thy mi bi cnh trong t u v cng khc bit, tc gi cnh bo v {vic khpkn trong mt l-gc chuyn kho} [Fabiani, 1995, tr. 35]. M t x hi hc phi hng ti tham vng phn tch mt cchtng th s a dping ca cc trng hp.

    Bi vit sau y nhm mc ch trao i v vn lngx chu ni chung v lng x Vit Nam ni ring vi tcch l n vfi x hi c s, sn phm th hin bn sc -cng chia x ngn ng, cc gi trfi, k c chung... - v baohm trong tng th hay phn ct li ca i sng xhi, hnh thnh nn mt mi trng nhn hc tiu biu.i vi Vit Nam t ngn xa, lng x c nhn nhn nhtm gng phn chiu v tr ct ca mt t nc vnc m t nh mt x hi lng x.

    Da vo nhng nghin cu x hi hc, nhn hc v lfichs, ti mun chng minh rng nhn nhn lng x nh mtcng ng, tng ng vi b tc ca ngi chu Phi,khng phi l la chn nghin cu ph hp. Trn thc t,lng x khng phi l mt ci sn c gin n m l mtkhung quan st cn c xy dng.

    Lnh fia chu v Vit Nam: {s phnr/xo b c lp} ca lng x C. Geertz : vn xy dng mt h thng phn lopii Ti mun trch dn nhng nghin cu rt th vfi caClifford Geertz v lng x Bali [xem Geertz, 1983, tr 13-46] khng phi v c s gn gi v fia l m v nhng yucu ca nn nng nghip la nc l c s hnh thnhnn t chc v mt x hi v khng gian ring ca ccngun nc c th c nhng im tng ng vi trnghp ca Vit Nam [xem Wittfogel K., 1959].

    Clifford Geertz nhn thy rng cng ng nhng ngidn nc ti rung (subak) khng phi l cng ngnhng ngi dn trong thn. Chnh v vy c hai h thngquyn lc, {c chia s} gia trng ti v trng thn.Tc gi c b sung thm mt lopii bn t chc khc:bn tn gio. Tc gi nhn thy rng cc n vfi tngio c xc finh thng qua phn b ca cc ngi nmiu trong khng gian cng khng nht thit tng ngvi cc n vfi chnh trfi lnh th.

    Clifford Geertz rt ra kt lun {lng x tpii Bali hon tonkhng phi l mt n vfi lnh th c t chc iu ho mikha cpinh ca i sng lin quan n c tr v s hurung t, nh l nhng ngi lng ca nhng ngi nngdn thng c m t trc y} [Geertz, 1983, tr. 14].Nhng tc gi cng rt ra mt h qu l lun lin quan

    n m t theo phn lopii. Tc gi cho rng :{c l ph hp hn khi nh gi hnh thc ch yu nh lmt chui cc bin ng thay v coi l mt m hnhcng nhc m cc trng hp sai lch khc xa so vi n}[Geertz, 1983, tr. 42].

    i vi Clifford Geertz, nu m t mt ngi lng Bali inhnh da trn cc lopii bn t chc (m cn phi nura), th s khng th hin c : {hai c im cn bn trong t chc lng x tpii Bali lnhng m hnh ny biu hin di hnh thc khc nhauty theo tng lng v tm quan trng ca cc m hnh ivi s thng nht ca ngi lng cng khng ng nht }[Geertz, 1983, tr. 43].

    Nh vy, nhng m hnh bin th so vi {chun mc{khng phi l trng hp ngopii l m chng gp phnlm r thm nhng nn tng ca t chc x hi14.

    Vic xem xt nhng yu t ny theo ti c ngha quantrng hng u khng ch bi v theo {phong cch} ngilng Bali, lng x truyn thng Vit Nam l s kt hp cacc cu trc x hi a dping da trn cc nguyn tc linkt khc nhau v t iu chnh mt cch yu t, hay {chikhi iu quan trng} nh Clifford Geertz khng finh mkhng t ra khiu khch [Geertz, 1983, tr. 14]15. Hn na,nh ti nu, lng x nh ngi ta m t cho chng tathy bt ngun t vic xy dng mt kiu mu thu gn tcc hnh thc a dping khc nhau tm ra mt kiu mutiu biu hay c trng. Bng cch cht lc s a dpingca cc bi cnh, a phn cc tc gi tpio nn cc nguyntc hp nht {theo} kiu mu truyn thng cc thc t tnhin v vnh cu. Liu cch ny c cho php chng tanm bt iu lm nn s c o ca lng x truynthng Vit Nam?

    Phng theo Clifford Geertz, t i cho rng s ng nht cngnh s n gin khng phi l c tnh ca lng x VitNam. Nguyn T Chi a ra mt s v d v phn lopii lngx thnh 5, 6 hay 26 nhm xung quanh nhng thay idin ra, hay cc phong tc tp qun thay i theo tng lng: {Ging nh trong cc kha cpinh khc ca c cu t chclng x vng ng chu th (...), tn tpii rt nhiu bin th}[Nguyn Tu Chi, 1993, tr. 112].

    Lng x Vit Nam: mt i tng nghin cu x hi hc th vfi? T bn cht ti khun kh nghin cu

  • 296 Kha hc ma h Tam o 2007

    V im ny, T. Takeuchi khi m t lng x Nht Bnvit rng nu nh lng x Nht Bn c hnh thnh tnhiu hip hi t chc theo nhng quy tc r rng, {thkhng c ngha l tnh hnh thc t lpii c nhng bin iphc tpip gia cc lng vi nhau} [Takeuchi, 1967/1976,tr. 152].

    Nhng ng gp v nhn hc chng lpii cch nhnnhn lng x chu nh hfln o c lpCn phi i su nghin cu hn m rng phn tchsang nhng vn mi v nhng nhim v thc nghimmi. Cc cng trnh nghin cu nhn hc v lnh fia chu cung cp cho chng ta nhng yu t lin quan nchnh sch ny.

    Xut pht t vic ph bnh cc ngun t liu t thi thucfia, J. Breman ku gi t b hnh nh v lng x chunh mt hfln o lnh th. ng nhn mpinh rng nhngmi quan h ch/khch hng khng tun theo nhng giihpin ca ngi lng v nhng mi quan h lin i khngch gii hpin trong mt vng lnh bi v s trng khp giagii hpin x hi v lnh th khng phi l mt th sn cc trc khi tin hnh m t [xem Breman, 1989].

    Cng theo hng Ralph Nicholas c gng tm hiu vfith khc nhau ca cc ng cp cao tpii hai ngi lng n sau khi xung t vi hai ng cp thp. ng nhn thyrng trong mi bi cnh nn coi quyn t ch v chnh trfica lng x nh mt gi thuyt phn tch. Bin n thnhphpim vi nghin cu v thc h cho php hiu c qutrnh u tranh gia cc nhm, nh gi c cc ngunlc m cc nhm da vo [xem Nicholas, 1968].

    Louis Dumont, trong cc nghin cu v n , nhnmpinh tnh thng xuyn ca cc hnh nh v {nc cngho nh b} do cc quan chc ngi Anh a ra trong1/3 u ca th k XIX. ng ph phn ngnh nhn hcx hi khi cho rng lng x c lp vi {mi trng}, hpinch quan h vi chnh quyn trung ng v cao nhngc tnh chung, nh khi nhn nhn v cng ng. Do ,Louis Dumont coi s quan tm ca ngnh nhn hc xhi i vi lng x nh {s tm kim ci tng ng vib lpic {trong {cc x hi phc tpip} [Dumont, 1966, tr. 205].Trong mt bi bo vit chung vi David F. Pocock, LouisDumont ph bnh :- finh v u th ca mi quan h v mt lnh th,- trong nghin cu v n , khng coi trng vn du

    nhp cc m hnh x hi xut pht t vic thuc vng cp no , m theo ng n quan trng hn lvic thuc v mt lng no . Cc tc gi rng phnchia ng cp lm hpin ch tnh on kt {cng ng}.

    Samuel Popkin hay quan im i lp (v t tng)vi quan im ca James ScottSamuel Popkin, trong bi ph bnh v kinh t pio c caScott xut mt quan im thay th. Nh PierreBrocheur nhn mpinh, ngay c khi Samuel Popkin a

    ra quan im lin quan n min Nam Vit Nam vn mca thfi trng ngay trc khi tr thnh thuc fia ca Phpcfln James Scott nhc n x cu An Nam trong giaiopin trc , nhng nm 1930 [xem Brocheux, 1983].Ph bnh s quan tm ca gii tri thc i vi t duy tint bn ca lng x doanh nghip, Samuel Popkin a ramt hng gii thch mi bng cch p dng thuyt vquyt finh c nhn :- Ngi nng dn khng hon ton chfiu tc ng bi

    l-gch an ton. H cng thc hin nhng chin lccha ri ro da trn nhng suy lun c nhn trong ut khi tnh ton chi ph/li ch ca mt hnh ng cmc tiu :{ngi nng dn s u tin u t c nhn vo phcli tng lai (...) hn l u t v da vo s tng hv bo him ca lng} [Popkin, 1979, tr. 22].

    - lng x tri qua cc cuc xung t gia li ch v nhnv li ch cng cng. Samuel Popkin mt ln na ara yu t chnh trfi, nht l trong quan h ch-khchhng, ni tc gi nhn thy c s thng trfi ch khngphi cc mi quan h nhm m bo cuc sng chokhch hng.

    Chnh im ny James Scott s dng php n d vmt cng ng c t chc, Samuel Popkin cho rng hnhnh ny {nn c thay th bng php n d v (...) mtphng hi} [Popkin, 1979, tr. 46] hiu c s phntng bn trong vn cao quyn kim sot cc ngunlc v c quyn ca cc tng ln c fia vfi, tng lp duytr mt s ng thun b ngoi {nhm (...) sit cht i nglpii} [Popkin, 1979, tr. 58].

    y l nhng n lc cn thit v ng ghi nhn nhngng thi cng gy tranh ci tpii mt s im bi v nhngkhng finh ca Samuel Popkin thng l nhng tuyn bquan im c nhn hn l din gii cc d liu thcnghim. Ngoi ra, nhng finh phn chia cc quan imtng th v bnh qun a ra nhng mu thun,nhng ng thi, nhng khc bit ni tpii khng thnhcng bi v n thng dn n mt s kt hp khc. Trnthc t, nu Samuel Popkin gn cho cc c th kh nng{chp ni}, th ng lpii cho rng nhng thc tin hnh ngny xut pht t tng lp trung bnh trong s cc c nhn,t cc chin lc ca mt nng dn c tm l trung bnhch khng t nhiu c nhn. Tuy nhin ti khng munchm bim t tng ca mt nh chnh trfi hc c otpio ny. Samuel Popkin t mnh lm gim gi trfi m hnhdin gii {chi ph/li nhn} ca mnh, m hnh t c thng tpio ra ma trn ph dng gii thch cc hnh viv s kin ca con ngi. ng tha nhn rng :{Vic tng ng vin Vit Minh l mt minh chng r rngv tm quan trng ca cc ng gp m mt vi trong s khng phi v mong i c c bt k s n p nosau ny. N cho thy thc v ngha v v dn tc cth quan trng n mc no} [Popkin, 1979, tr. 223].

    Cng nn gim bt sc thi li ni ca James Scott xung

  • 297X hi hc nng thn Php

    16 Ta cng c th nhn thy trong {cch nhn nhn coi lng nh mt hfln o} hin tng di c m G. C. Hickey mun chngta t cu hi t c ch . Tc gi lu tm quan trng ca cc dflng di c mc d ngi dn lng gn b vi x camnh: {Di c l mt c im ni bt ca lfich s Vit Nam} [Hickey, 1964mtr. 48]. Nu nh khng finh ny cn cchng minh bng cc d liu (nhng d liu ny khng c gii thiu y) th n cho thy cn phi nh gi cc lopiiquan h v nh hng ca chng ti cc vn lng x gia nhng ngi dn di c ny v cha m, bpin b ca h...vn cfln lpii lng.

    quanh khi nim kinh t pio c ca sinh k v nguyntc an ton trc ht-safety first(ch khng lm chochng tr nn cng rn hn nh Samuel Popkin). Trnthc t, James Scott t ra mu thun hn, p t nhngquan im chng khi ng ph phn: {sai lm nghimtrng khi lng mpin ha nhng dn xp x hi} [Scott,1976, tr. 5]. ng trnh khng cho t nguyn l camnh xut hin hnh nh mt ngi nng dn t chi mis i mi, ngi xng vi nh kinh doanh theo ch nghat bn m ng nhn nhn nh mt {trng hp finh ra giihpin trong qun l ri ro} [Scott, 1976, tr. 25]. Nhng ngl cng lc ng cng ni n phpim vi phflng v, bao hmc ngi nng dn v c hnh thnh t nhng l thiquen thuc v sinh k v bn trong nhng g gy riro u c trnh.

    Lng x Vit Nam t hp thnh mt ththng nht: mt vi v d minh hopi Trc tin xin trch dn bn chuyn kho v ngi lngthuc ng bng sng Cu Long (Khnh Hu) ca G. C.Hickey. ng kt lun rng ta khng th t s ng nhtm tm ra c cc gi trfi v thi n su vo trongtruyn thng Pht gio, Lo gio v Khng gio v t ccphong cch sng c t chc xung quanh ngh trngla nhng kt lun v s gn kt ca lng x: {khng nhtthit l cc thnh vin trong x hi lng x gn kt chtch v mt x hi hay c thc v on kt x hi}[Hickey, 1964, tr. 278].

    G. C. Hickey cho rng khng tn tpii cc trung tm lngx thc s: nh thng ch l trung tm cho mt nhmdn c no v d nh ci m tc gi gi l ban th cng.Tc gi cng cho thy hopit ng c t chc xungquanh mt ngi cha khng nht thit lin quan n tonb ngi dn trong lng, k c nhng ngi dn sng gnngi cha . G. C. Hickey cho rng cu tc ng phpvua thua l lng khng ng lm khi p dng min NamVit Nam, nh trng hp Khnh Hu, i vi trng hpny, vfi tr gn vi Si Gfln v th h tr ca cc dflng hfinh c nhng ni ny chnh l nhng gi thuyt giithch cho vic m ca hng ra bn ngoi cng nh sthiu vng tnh on kt cp lng x.

    Hay tc gi Nguyn T Chi m t cc kha cpinh khcnhau ca i sng lng x bng nhng ngn t rt th vfinhng cng rt kh hiu hay mu thun vi nhau.

    V d ng cho rng trong s cc cu trc chia nh t chclnh th ca lng x, th xm c i sng ring ca mnhnhng thng bfi cc nh dn tc hc lng qun, nhngng lpii khng cho rng xm c t cch l t bo x hibi xm khng phi l mt {n vfi hon chnh} [cf.Nguyn Tu Chi, 1993, tr. 75].

    Tng t, Nguyn T Chi nhn mpinh tnh cht v cnglng lo - v mt chc nng - ca cc mi quan h giacc yu t}, nh cc c cu t chc, c tr (xm, ng),hi (gip, hi, phe, phng), gia nh (h, dflng h) vhnh chnh (x) [NTC, 1993, tr. 125]. Tuy nhin, tc gikhng rt ra nhng h qu v phng php lun. Ccht vn ca tc gi da trn vic lm sng t nhngyu t gn kt ni tpii khin lng x {l mt t bo x hiv hopit ng nh mt tng th c t cch ring v ctt c mi ngi cng nhn} [NTC, 1993, p. 126, c ccnh nghin cu cng nhn?, ngi dn trong lng cngnhn? ]. Nhng phong tc tp qun, nh v hnh thc tchc da theo la tui (gip), m chng ta nhn thy tcgi coi nh l s tip ni hopit ng gim st ca nhnc, dng nh m nhn chc nng ny.

    T cung t cp v s c lp {mpinh m} : mt viphn v dNguyn Duc Nghinh nhn thy rng d cho mi lngsng theo hnh thc t cung t cp th vn tn tpii ch lnghay ch cha, ch huyn cho php nhng ngi dnsng cc lng khc nhau gp g nhau. T Lan (1993), mc d khng finh lng x sng rt khpkn nhng cho thy c tn tpii mi quan h gia cc lngvi nhau :- nhng mi quan h thng mang tnh i khng.- mi quan h tng tr ln nhau nh giao hiu. l

    nhng trao i mang tnh ngopii giao nhng cngc th l nhng tho thun m bo an ninh chungchng lpii npin cp bc hay gip ln nhau khi cthin tai.

    Nu nh nhng mi quan h ny thng l gia hai lngcpinh nhau (trn thc t mt lng mi lp t mt {lng gc},iu ny chng minh cho nhn finh tip sau, nh c giaohiu gia hai lng nm trn hai b ca mt dflng sng).

    Insun Yu cp n mi quan h gia lng x TrungQuc v Vit Nam hai bn ng bin gii16 chnh nhs pht trin vo th k XVII v XVIII hnh thc chuynmn ha trong sn xut theo lng, nhng mi quan h

  • 298 Kha hc ma h Tam o 2007

    17 Pierre-Yves Le Meur nhc lpii rng nu Nh nc c th l mt lopii nhn thc c p t nh mt xu hng bn vng, thcn nh gi n thng qua nhng i tng m {vfi tr trong trfl chi thay i ty theo cc l-gch, trng ti v/hay ngichi} [Le Meur, 1995, p. 97].

    18 C s thay i quan im v ci gi l chuyn kho t Chiva (nghin cu tng th v ton din v mt nhm khu tr, 1992:do ai ? theo nhng tiu ch no ?) cho n Bromberger (phn tch tng th i sng trong lng, 1987).

    19 Tc gi cng ni nh l {khung nghin cu} nhng khng gii thch s khc nhau. Ti cho rng tc gi cp n mt bivit ca Marcel Maget in nm 1955.

    20 Tc gi khng thc s bin lun cho xut ny nhng nhn xt rng lng x l {mt dping i sng x hi n finh v ringbit} [Chiva, 1992, tr. 17] th hin qua :

    * mt khung cnh c xy dng v c gii hpin,* nhng k thut thay i mi trng t nhin (lng nng nghip!),* dn c lm ch hopit ng ti sn xut v mt sinh hc v kinh t.

    hp tc kinh t gia cc x trn c s phn cng lao ngc hnh thnh [xem Yu, 1990].Tuy nhin, nhng nghin cu ny cho rng quan h dpingny ch l thiu s. Nguyn Duc Nghinh thy rng dnlng {ch gp nhau vo nhng ngy hp ch} [NguynDuc Nghinh, 1993, tr. 337].

    Nhng h vn c s tip xc ({gi lin lpic}, Insun Yu mt nh mt khm ph) gia nhng thc th gia cc lngvi nhau, hay gia lng vi Nh nc17, {lng vi th giibn ngoi} [Yu, 1990, tr. 114].

    Nhng quan im coi lng x chu nh mt hfln onh dn n vic i su vo tnh thng nht {hoangng} ca lng x v b qua vic tm hiu {s tngtc tinh t gia {vi m} v {v m} [Kemp, 1989, tr. 2].Nhng thay i gn y ca cc n vfi lnh th nhmkim sot dn c thng qua lm ch khng gian fli hichng ta khng nn c finh ha nhng mi quan hny. Khi nghin cu nhng thay i v mt hnh chnhdo qu trnh tp th ha sau l phi tp th, nhngnghin cu ca Nguyn c Nhun (1992) cng ku gicn phi ch ti iu ny. Tc gi nhn thy rng Hinphp nm 1980 phn bit ba cp hnh chnh fiaphng: tnh, huyn v x nng thn. Huyn tng ln vfi chin lc trong ci cch nn nng nghip Vitnam theo hng {pii sn xut x hi ch ngha} vthng qua vic chuyn giao nhiu thm quyn chohuyn (t chc sn xut nng nghip, c cu lpii dn c,cng nghip ha nng thn, cc chc nng v qun s- tuyn qun, chun bfi, hun luyn v ng vin v ccnhim v chnh trfi-hnh chnh do u ban nhn dnhuyn v cc c quan trc thuc m nhn). T nm1989, cc tnh c quyn t ch ln hn v ni ln l cpnm gi sc mpinh v mpinh thng mpii hng ti xutkhu [xem V Tun Anh, 1993].

    Ph bnh v phng php lun : liu c cn phi tb chuyn kho ?Nhiu nghin cu a ra quan im v cng c u tinca x hi hc nng thn, l chuyn kho v lng x18.

    Cc tc gi m ti s trch dn chng lpii tng v mtthc th c gn t cch t ch x hi, t cch mt ngilng s tpio thnh n vfi c s ca nhn hc v chang ton b i sng vn ha, chnh trfi, tn gio... cacc thnh vin. Khi m t cc x nh nhng tc bit lpv vn ha, d cho cc nh dn tc hc sau c lolng {v nhng hin tng lu thng va c kh nnggn chng lpii vi nhau, cho chng tip xc vi nhau vanh hng n s thun khit gi finh ca chng}[Aug, 1994, tr. 155], th trin vng chuyn kho thay thmt cng c mpinh bng ci c th ch l mt gi thuytcn kim chng. i vi Patrick Champagne, ngi tat ln trn mt khng gian vt cht hpin hp mt khnggian x hi c thc, tc gi finh trc rng cc c nhnc th trn mt lnh th no tpio thnh mt nhm[xem Champagne, 1975]. Khng phi ti ph phn cchtip cn mang tnh chuyn kho (m thc t y ch lvn la chn phng php lun ban u) m ch chothy mc hpin hp trong khung m t ca cch tipcn ny.

    Christian Bromberger, nh nhiu tc gi khc ph phnvic quan tm n cng ng nng thn nh l mt itng nghin cu19. ng nu ln cuc iu tra a ngnhv x Plozevet v nhng im hpin ch ca cuc iutra m theo ng mt mt l do cch nhn nhn v sng nht v mt khc do nh ng gia x l mtn vfi hnh chnh v cng ng l n vfi x hi c s.Trn thc t, n vfi {lnh th-x hi} chnh l gio x(plou), tc mt n vfi nh hn x [xem Bromberger,1987]. Nhng theo ti, tc gi t nhiu vn {dn chiu tichuyn kho}. Tpii sao? Bi v tc gi cng nhn c tntpii mt n vfi x hi c s (v ng ra ti phi ni l ctn tpii t trc): i vi C. Bromberger, l x, ch nyl thn, ch khc l nh. Dng nh nh nhn hckhng phn bit r rng {im gia nhp v mt x hichnh} v {n vfi phn tch ph hp nht} [xeBromberger, tr. 80-81]. Tpii sao lpii ph hp nht ? Vu l tc ng ngc tr lpii ca finh v nhng mt {mi trng gia nhp chnh ny{?

    I. Chiva (1992) t ra tit ch hn. ng coi lng nh {im

  • 299X hi hc nng thn Php

    21 Mc d vy, Marcel Maget c n finh nhng iu kin p dng chuyn kho. Nu {lng l mt ni ph hp iu trachuyn kho} [Maget, 1955, tr. 380], th lng ny phi l hnh nh {gn ng} v mt {nhm c bn}. Nh vy, hiu qu vchuyn kho s c m bo nu mi thnh vin nm vfi tr trung tm ca ngi sao quen bit ln nhau, nu nhm quenbit ln nhau c hnh thnh t nhng ngi sao ny c { thc} v bn thn mnh. Nu nh ta nhn cc mc trong cunsch v dn tc hc ca M. Maget (1962), ta nhn thy rng tri vi nhng nghin cu chuyn kho mc nhin cng nhns cch bit ca lng x khi {mi trng xung quanh}, vn v quan h lin x v lin vng v v cc mping li bnngoi ca cc c nhn c vit hai mc khc nhau. Tuy nhin ng l bi vit nm 1955 c mt s chch hng tcng n nhiu chuyn kho v lng x c thc hin.

    22 Ci m cc tc gi gi l h thng hnh ng (c th) l mt h thng c tpio thnh bi cc c nhn c mc duy lhpin ch c nhng c nhn ny cho vn hnh thng qua mping li cc mi quan h gii quyt vn ca i sngt chc bng cch da vo nhng quy tc iu ho cc mi quan h v h thng lin minh tpim thi.

    23 l ci m J. Kemp rt mun thun theo nhng tc gi ch {nhn th} m nhn mpinh.

    giao thoa v khoa hc lun} cn thit cho s hiu bit vkhoa hc20. Nhng I. Chiva d chng trc vic chuyn kho c coi nh l {hnh thc c tnh cht quy tc}21

    trong nghin cu x hi hc nng thn do :- xu hng nhn nhn lng nh mt th gii khp kn. - qu cao mi quan h v mt lnh th v coi nh

    mi quan h h hng.- p t cc lopii hnh m chnh quyn quy finh (tc gi

    nhn mpinh tm quan trng ca cc ti liu lu trcng cng) dn n vic tp trung vo ngi lng cs qun l.

    Florence Weber cho rng khi gii hpin n vfi quan stphi tnh n phpim vi nhng mi quan h x hi hay kinht vt qu bin gii ca x. Tuy nhin, tc gi cho rngi tng phn tch duy nht trong vic gii hpin phpimvi trong lng c gi trfi l chnh trfi.

    Quan im c l kh c th c chp nhn bi v tikhng hiu tpii sao nhng phn finh ranh gii x lpii l mtkhun kh ph hp cho phn tch chnh trfi: phpim vi ccmi quan h chnh trfi dng nh khng cfln ch gii hpinbn trong bin gii ca lng nh cc mi quan h kinh tchng hpin.

    Patrick Champagne lpii cho rng nghin cu chnh trfitpii mt n vfi hnh chnh fia phng th trc cngng ny phi tpio thnh mt nhm v mt phpim vi quynlc khp kn, hai gi thit t tin cy nht [xem Champagne,1975]. Tc gi nu r rng nu nh nhng n vfi chnhtrfi c xc finh r rng, th vn cfln rt nhiu quan ngpiiv gii hpin chnh xc ca ng bin. Khi dn chiutrng hp nc Php thi k trc cch mping Php(iu ny lm gim ch khng lm mt i sc mpinh calp lun so vi giai opin ng pii m tc gi quan tmn nhng vn thch hp vi trng hp ca ti), tc ginhn thy rng:- s phn chia khng phi lc no cng c finh. Theo

    php lopii suy v nhn vo nhng t sp xp lpii ccn vfi hnh chnh Vit Nam (c cp trong opintrc), cu hi vn cfln nguyn gi trfi khi cp nnhng im khng r rng v ranh gii lnh th.

    - c nhiu hnh thc phn chia chng cho ln nhau vthuc v cc cp qun l khc nhau.

    Trn thc t, khi coi lng hay x nh mt khung nghincu ch khng nh {mt i tng nghin cu t tpii haymt cng ng} [F. Weber, 1989, tr. 78] th vic phntch c th khng bfi b hp trong bin gii v mt fia lv cch nhn nhn lng x nh mt hfln o c lp. M. Crozier v E. Friedberg cho rng ngay c khi lng cth l mt khung nghin cu thun tin, {xt kh nngd tip cn v mi quan h gia con ngi cng nh xtv mt di sn v ngh nghip, th khng c h thng[hnh ng, ti xin nu r] lng x}22 [Crozier, Friedberg,1977, tr. 279].

    Phong tro ny cng fli hi phi opin tuyt vi nhngphn tch v x hi nng dn phng Ty {thi xa}thng hay c nhc lpii m t x hi nng thnng pii ca Th gii th ba. Quan im ny, vi piidin tiu biu l Henri Mendra, coi cc x hi nng dnnh m hnh cc cng ng c s quen bit ln nhauc cu c cu rt cht ch v {sng tng i t cungt cp v mt dn s, kinh t v vn ha} (mi ci u l{tng i}) v ni s thay i ch c th din ra mtcch chm chpip v phi t bn ngoi [Mendras, 1984, tr. 18]. Ti xin nhc lpii mt cch ngn gn, vi s gip ca Norman Long, rng nhng phn tch v tc ngmang tnh hu dit ca thay i v mt x hi nh hngn nhng x hi ny xt v s gia nhp ca cc lclng lao ng v nn kinh t tin t l xut pht t quanim ny [xem Long, 1984]. Jean-Pierre Olivier deSardan nhn mpinh nn : {lm r ton b {x hi nngdn} v phn bit trong x hi ny nhiu dping quan hsn xut (...), duy tr cc mi quan h a dping vi chngha t bn m bn thn ch ngha t bn ny cngkhng ng nht} [Olivier de Sardan, 1991, tr. 566-567].

    Nhng nhn xt v phng php lun ny khng pdng cho trng hp Vit Nam nhng khng c nghal n khng c gi trfi. Khng n mc, trong trng hpmin Bc Vit Nam, xem xt lpii thc tin hin nay calng x Vit Nam nh J. Kemp ang lm23, theo tc giny, lng x ng Nam {c tpio ra nh vic dfich

  • 300 Kha hc ma h Tam o 2007

    nhng thut ng fia phng} nht l trong giai opinthuc fia [Kemp, 1989, tr. 2], nhng cn phi thy rngvic quan tm ti nhng lopii hnh khng gian {c pt} l cn thit: lng Vit Nam, c s cho vic hnhthnh nhng x nh hin nay (hay nhng x mi) vnhng ngha m rng gn vi n khng c khinchng ta qun rng fia hpit ca lng khng phi l mtiu hin nhin, mt ci sn c v fia l.

    Kt lun Nh vy lng x Vit Nam khng phi c hnh thnhging nh {b tc ca cc x hi phc tpip}, ch yu l dos hpin hp ca khung m t cng nh nhng yu t cth km theo.

    Tuy nhin, ti khng th ph nhn rng {lng} c th ccoi nh mt khung nghin cu thch hp, hay ni cchkhc rng tre lng khng ch l mt truyn thuyt :- theo Marc Aug v li nhc nh ca ng v tnh c

    th ca finh tnh, lng c th l cp quan st nhn hctng ng vi cc nhm m ta c th quen bit hayc th quen bit bpin [xem Aug, 1992]. y c thtc gi nhc lpii nhng nghin cu ca Marcel Magetlin quan n {khi lng} c th nh gi c bimt nh nghin cu duy nht, khi nh nghin cucng c th nm bt n mt cch khi qut (tng thc l s chnh xc hn) [xem Maget, 1955]. M. Magetcfln c th hn khi a ra gii hpin trn l 5 000 ungi. Trong trng hp ca Vit Nam, cn phi thanhn rng gii hpin ny thng thng xuyn pitc, thm ch vt qu.

    - chng ta cng c th theo nhn xt ca BernardLepetit (1993), i vi tc gi ny, la chn mt cp l la chn phng din nhn thc. V d, mc cc hopit ng chnh trfi cp fia phng [xem Swartz,

    1968] trong khun kh mt nghin cu v chnh trfithng bfi ln vi cp lng x nh nhn xt ca F. Weber v C. Grignon (1993 - xem v d Bierschenkv Mongbo, 1995). Cng cn phi chng minh trongchng mc no th cp fia phng ny c nhng ctnh {tiu biu} c th c gi di thut ng{hopit ng chnh trfi cp fia phng}. Thng nhngc tnh ny khng c nu c th (n gin l si lp v ngn ng khi so snh vi cp quc gia haymi trng ca nhng ngi quen bit ln nhau lmi hng trfl chi chnh trfi?). Thomas Bierschenk vRoch L. Mongbo (1995) ni n s finh hng, chnhsch {t di ln}, lin quan n nhng hnh thc biupit chnh trfi ngoi khng gian Nh nc m khngnht thit nhng l-gch nh nc vng bng. {fiaphng} y l ni gp g gia nhng l-gch vanu v nhng l-gch {fia phng} ca quyn lc vthng trfi. Hnh thc gp g ny theo ti c th cnhn bit bt k {cp} no, m cp no cng phhp. Ni mt cch n gin, nh Jean-Piere Darrnhn xt, { khng din ra nhng iu ging nhau}[Darr, 1994b, tr. 68].

    Nhng trc ht, lng x c th tpio thnh khung ny nunh n, xin s dng lpii nhng thut ng ai cng bit, cchinh phc, xy dng v nhn bit, nu nh n tho mnphng php opin tuyt, xy dng v kim nghim quathc t [xem Bourdieu, Chamboredon, Passeron, 1968].c bit, ti xin nhc lpii, cn phi b qua nhng i tngc xy dng sn, c nhn thc v t bn bi ngnhx hi hc ngu hng: nhng tc gi ny khng mun cs nhm ln nhng i tng gn vi {thc tin x hi}vi nhng i tng gn vi {thc tin x hi hc} chnh thnh xt v mt l lun. Lng x Vit Nam theo tihon ton nm trong phpim vi nhng thn trng vphng php lun ny!

  • 301X hi hc nng thn Php

    1. Le village vietnamien Boudarel G., 1991. Linsertion du pouvoir central dans

    les cultes villageois au Vit Nam. Esquisse desproblmes partir des crits de Ng Tt T, pp. 87-146, in : Cultes populaires et socits asiatiques.Appareils cultuels et appareils de pouvoir, Forest A.,Ishizawa Y., Vandermeersch L. (eds.), Paris,LHarmattan.

    Brocheux P., 1983. Moral economy or politicaleconomy ? the peasants are always rational. Journalof Asian Studies, XLII, 4, pp. 791-803.

    Bui Xun Quang, 1994. Vertiges mythologiques etralits gopolitiques, pp. 131-149, in : Tonkin 1873-1954. Colonie et Nation : le delta des mythes. Paris :Editions Autrement (Srie Mmoires n32).

    Dartigues L., 1996. La politique au village vitnamien :rflexions sur le cadre de recherche et quelquesmoyens danalyse. Mmoire de D.E.A., Marseille,E.H.E.S.S [voir partie I, 1.3. Vit Nam ou le rve delAsie].

    Dialinas M., 1992. Vit Nam : mythes et ralits.Economica, 11, pp. 177-186.

    Dinh Trong Hiu, 1994. Aux sources des Vits, pp. 81-100, in : Tonkin 1873-1954. Colonie et Nation : ledelta des mythes. Paris : Editions Autrement (SrieMmoires n 32).

    Do Hai Dang, 1994. La commune vitnamienne.Hano : Programme Fleuve Rouge, 15 p.

    Dumont R., 1934. La culture du riz dans le delta duTonkin. Paris : Socit dditions Gographiques,Maritimes et Coloniales.

    Gourou P., 1936. Les paysans du delta tonkinois.Etude de gographie humaine. Paris : SocitdEditions Gographiques, Maritimes et Coloniales.

    Hickey Grald C., 1964. Village in Vit Nam. NewHaven and London : Yale University Press.

    Hy Van Luong, 1992. Revolution in the village.Tradition and transformations in North Vit Nam,1925-1988. Honolulu : University of Hawa Press.

    Insun Yu, 1990. Law and society in seventeenth andeighteenth century Vit Nam. Core : AsiaticResearch Center.

    Jamieson Neil L., 1991. Culture and development inVit Nam. Honolulu, East-West Center, WorkingPaper n1, pp. 1-65.

    Le Village traditionnel au Vit Nam, 1993, Hano,dition en Langues Etrangres.

    Mus P., 1952. Vit-Nam, sociologie dune guerre.Paris : ditions du Seuil.

    Ng Kim Chung, 1987. Le dveloppement de laproprit prive dans le Vitnam dautrefois, pp. 81-110, in : Proprit prive et proprit collective dans

    lancien Vit Nam, Ng Kim Chung, Nguyn DucNghinh, Paris : LHarmattan.

    Nguyn Duc Nghinh, 1987. Lvolution de la propritfoncire au Vit Nam sous les Ty Son. Etudecomparative des cadastres de 1789-90 et 1805, pp.111-210, in : Proprit prive et proprit collectivedans lancien Vit Nam, Ng Kim Chung, Nguyn DucNghinh, Paris : LHarmattan.

    Nguyn Duc Nghinh, 1993. Marchs et village, p.336-395, in : Le village traditionnel au Vit Nam.Hano : dition en Langues Etrangres.

    Nguyn Duc Nhun, 1992. Le district rural vitnamienou ltat en campagne, pp. 343-376, in : Habitationset habitat dAsie du Sud-Est Continentale, Matras-Guin J, Taillard C. (eds.), Paris : LHarmattan.

    Nguyn Th Anh, 1991. Thin-Y-A-Na, ou larcupration de la desse cam P Nagar par lamonarchie confucenne vitnamienne, pp. 73-86, in: Cultes populaires et socits asiatiques. Appareilscultuels et appareils de pouvoir, Forest A., Ishizawa Y.,Vandermeersch L. (eds.), Paris : LHarmattan.

    Nguyn Tu Chi, 1993. Le Lng traditionnel au Bac Bo,sa structure organisationnelle, ses problmes, p. 53-156, in : Le village traditionnel au Vit Nam. Hano :dition en Langues Etrangres.

    Nguyn Tung, 1992. La reconstruction dun espacevillageois du centre Vit Nam : le cas de Bao An, pp.113-148, in : Matras-Guin J., Taillard C. (eds.), Paris: LHarmattan.

    Nguyn Tung, 1995. Duong Lm, une commune dudelta du Fleuve Rouge. Cahiers dOutre-Mer n190.

    Nguyn Van Huyn, 1994. La commune : lng,chap.2, pp. 61-109, in : La civilisation ancienne duVit Nam, Nguyn Van Huyn, Hano : Editions ThGioi.

    Nguyn Van Ky, 1995. La socit vitnamienne face la modernit. Le Tonkin de la fin du XIX sicle laseconde guerre mondiale. Paris : LHarmattan.

    Popkin Samuel L., 1979. The rational peasant. Thepolitical economy of rural society in Vit Nam. LosAngeles : University of California Press.

    Scott James C., 1976. The moral economy of thepeasant. Rebellion and resistance in Southeast Asia.New Haven and London : Yale University Press.

    T Lan, 1993a. Sur les terres communales dun villagevit traditionnel, pp. 171-208, in : Le villagetraditionnel vitnamien. Hano : Edition en LanguesEtrangres.

    T Lan, 1993b. Des relations spciales entre lesvillages vit traditionnels, pp. 310-335, in : Le villagetraditionnel vitnamien. Hano : Edition en LanguesEtrangres.

    Ti liu tham kho

  • 302 Kha hc ma h Tam o 2007

    2. Les mises en perspective2.1. Le village asiatique Breman J., 1989. The shattered image : construction

    and deconstruction of the village in colonial Asia.Comparative Asian Studies, 2, pp. 1-60.

    Dumont L., 1966. Homo hierarchicus, le systme descastes et ses implications. Paris : Gallimard [voir pp.202-209 : Le village].

    Dumont L., Pocock David F., 1957. Village studies.Contributions to Indian Sociology, I, pp. 23-41.

    Geertz C., 1983. Forme et variations dans la structuredu village balinais, chap.1, pp. 13-46, in : Bali,interprtation dune culture. Paris : Gallimard.

    Kemp J., 1989. Development and the invention of thepeasant village. Some southeast asian examples. RuralSoutheast Asia in Transition, Lund, Sweden, pp. 1-13.

    2.2. Socio-anthropologie : questions de mthodologie Aug M., 1992. Non-lieux : introduction une

    anthropologie de la surmodernit. Paris : Seuil. Aug M., 1994. La conqute de lespace, chap.VI, pp.

    149-172, in : Le sens des autres. Actualit delanthropologie, Aug M., Paris : Fayard.

    Bierschenk T., Mongbo Roch L., 1995. Le terroir enqute de dmocratie. Politique Africaine, n 59, pp. 2-6.

    Bourdieu P., 1980. Lidentit et la rgion. Actes de laRecherche en Sciences Sociales, n35, pp. 63-72.

    Bromberger C., 1987. Du grand au petit. Variationsdes chelles et des objets danalyse dans lhistoirercente de lethnologie de la France, pp. 67-94, in :Ethnologies en miroir, Chiva I., Jeggle U. (ss. dir.),Paris, MSH.

    Champagne P., 1975. La restructuration de lespacevillageois. Actes de la Recherche en SciencesSociales, n3, pp. 43-67.

    Chiva I., 1958. Les communauts rurales.Problmes, mthodes et axes de recherches.Rapports et Documents de Sciences Sociales, n10, Paris, Unesco.

    Chiva I., 1992. Les monographies de village et ledveloppement, pp. 15-46, in : De village en village: espaces communautaires et dveloppement, ChivaI. et al., Paris : PUF.

    Cormier-Salem M-C., 1995. Paysans-pcheurs duterroir et marins-pcheurs du parcours. Lesgographes et lespace aquatique. LEspaceGographique, 1, pp. 46-59.

    Crozier M., Friedberg E., 1977. Lacteur et lesystme - les contraintes de laction collective. Paris: Seuil.

    Darr J-P., 1985a. Changement dans la structuresociale des villages et mergence dun GroupeProfessionnel Local, chap.1, pp. 15-25, in : La paroleet la technique. Paris : LHarmattan.

    Darr J-P., 1996. Linvention des pratiques danslagriculture. Paris : Karthala.

    Grignon C., Weber F., 1993. Sociologie et ruralisme,ou les squelles dune mauvaise rencontre. Cahiersdconomie et de Sociologie Rurales, n 29, pp. 59-74.

    Maget M., 1955. Remarques sur le village commecadre de recherches anthropologiques. Bulletin dePsychologie, tom. VIII, n spcial (7-8), pp. 375-382.

    Maget M., 1962. Guide dtude directe descomportements culturels. Paris : ditions du CNRS.

    Olivier De Sardan J-P., 1991. Paysanneries, p. 565-568, in : Dictionnaire de lethnologie, Bonte P., IzardM. (eds.), Paris : PUF.

    Rambaud P., 1971. Sociologie du village, pp. 13-33,in : Villages en dveloppement, contribution unesociologie villageoise, Desroche H., Rambaud P. (ss.dir.), Paris, Mouton.

    Swartz Marc J., 1968. Introduction, pp. 1-46, in :Local-level politics : social and cultural perspectives,Swartz Marc J. (ed.), Chicago : Aldine.

    Weber F., 1989. Remarques sur le village comme cadrede recherches anthropologiques. Cahiers dconomieet de Sociologie Rurales, n 11, pp. 77-78.

  • 303X hi hc nng thn Php

    Guillemin Alain

    Hopit ng ny khng nhm mc ch nghin cu so snhgia Vit Nam v Php v c ch di c trong phpim vi mtnc, mt hin tng t nhiu gn lin vi qu trnh thfiha, bi iu s khng mang lpii hiu qu cao do xhi ca hai nc chng ta c nhng im khc bit susc. Mc ch chnh y l tpio iu kin gii thiu y hn v cc thnh tu khoa hc lun v phng phplun trong cc cng trnh nghin cu tpii Php do cc nhnhn chng hc, s hc v x hi hc tin hnh trong lnhvc ny. Chng ti lm vic theo c ch nhm hai ngivi Laurent Dartigues, trn c s pht huy tnh b sungln nhau trong nghin cu. Laurent Dartigues l k snng hc ng thi l nh nhn chng hc, cfln ti l mtchuyn gia x hi hc v s hc chuyn nghin cu vcc x hi nng thn. Lin quan ti nghin cu thc fiatpii Vit Nam, Laurent Dartigues sng hai nm tpii vngchu th sng Hng, cfln v phn mnh, trong cc tsang Vit Nam vi thi gian ngn hn, ti khng ch tptrung nghin cu v x hi hc m cfln i vo tm hiu xhi hc vn ha v x hi hc tn gio. Ti xin c trnhby ba bi thuyt trnh trong thi gian 1h30 vi mc chdnh nhiu thi gian nht cho tho lun. Ba bi thuyttrnh m ti s chuyn ni dung gii thiu tm lc s cta nh sau:

    1/ X hi hc nng thn Php: qu trnh hnh thnh, finhhng l thuyt v quan h vi x hi

    2/ X hi hc ca Placide Rambaud: mt ngnh x hi hcv lng x trc cc hin tng thfi ha v bin i

    3/ Di dn t nng thn ra thnh thfi, di c trong nc:ngun v phng php

    Mt khc, bn cpinh cc hopit ng hi tho trong qu thigian, ngoi nhng lc thuyt trnh, ti mong mun ctrao i vi cc nh kinh t hc, dn s hc v x hi hcc mt v cc vn lin quan ti vic dfich ra ting Vitcc ti liu khoa hc x hi v t tm hng giiquyt cc kh khn gp phi trong dfich thut cc vnbn ny hin nay: gn y hai ng nghip hopit ngtrong lnh vc x hi hc, mt ngi lm vic Vit Nam,ngi kia lm vic Php u th thc vi ti rng h rtphn vn khi c cc bn dfich gn y v mt s tc gix hi hc ca Php. V lpii, iu ny cng c th xy rai vi cc bn dfich gia cc th ting gn nhau hn.Jean Pierre Grossein, mt nh x hi hc Php ngthi l dfich gi ting c pht hin nhiu li sai ikhi nghim trng trong mt bn dfich gn y sang tingPhp ca cun pio c tin lnh v tinh thn ca chngha t bn (Lthique protestante et de lesprit ducapitalisme) ca Max Weber. Cfln i vi Vit Nam, dnhin vic bit ting Anh v/hoc ting Php l mt cngc i vi cc nh nghin cu, gio s, ging vin vnghin cu sinh lm lun n tin s, song s l hiu qunu nh sinh vin pii hc c tip cn vi cc bn dfichsang ting Vit.

    X hi hc nng thn Php: qu trnh hnh thnh,finh hng l thuyt v quan h vi x hiTrong nghin cu mt ngnh khoa hc, nn trnh hai thi cc oan m i khi cc nh ph bnh khoa hc x hithng hay mc phi: l nhng ngi ni vi cc bpinrng nhng g c ni trc th k th XX l hon tonli thi v nhng ngi khng finh rng mi vn u c tt c cc tc gia c in t ra ri. Chc chny l hai thi cc oan: ci m x hi hc v ccngnh khoa hc x hi em lpii trong th k th XX l mtcch tip cn mi trong cch t v nghin cu cc vn ca nng dn v ca cc x hi nng thn song ta cth thy ngay t th k XIX, cc nh s hc v nhng nhx hi hc u tin tp hp c cc ngun t liu vpht trin cc vn nghin cu m cho ti nay vn cflnc gi trfi.

    Ngnh x hi hc nng thn ca Php thc s ra i saukhi Trung tm nghin cu x hi hc c thnh lp nm1945. y l mt phflng th nghim chuyn su ca Trungtm nghin cu khoa hc quc gia, ni bt u pht trincc ngnh x hi hc chuyn su t nhng nm 1960.Trong ngnh x hi hc nng thn, c hai nh x hi hc thc s c nh hng cc mc khc nhau. lHenri Mendras v Placide Rambaud, song cng cn lu ti mt tro lu Mc xt v mt s tc phm do mt shc trfl v mn ca Pierre Bourdieu cng b. Mt khc,ta c th khng finh mt cch mu thun rng trong qutrnh hnh thnh ca mnh, x hi hc nng thn l mt bmn khoa hc qu hp c th ch c dnh cho ccnh x hi hc. Bn cpinh , ngnh x hi hc nng thncng nhn c ng gp t trng phi ca nh fial hc Paul Vidal de La Blache (1845-1918) v ca cchc trfl ca ng, nhng ngi a ra gii thiu vo uth k XX mt lopit cc lun nghin cu v cc vngca Php trn c s gn lin s hc, fia l hc v nghincu thc fia t m vi nhau. Trn mt s phng din nhtfinh ta c th gn tc phm kinh in ca Pierre Gourouv Ngi nng dn ng bng Bc b (Les paysans dudelta tonkinois) (1936) vi tro lu ny.

    Ngoi ra cfln c s ng gp khc ca cc nh nghincu Php, l ng gp ca nh s hc GeorgesDuby. Georges Duby xut bn nm 1962 tc phmKinh t nng thn v cuc sng tpii cc vng thn quca cc nc phng Ty thi trung c (Lconomierural et la vie des campagnes dans loccident mdival).Tc phm trn chng minh vai trfl ca pht trin kthut trong nng nghip, k t th k XII, i vi viccng c ch phong kin cng nh s pht trin cacc thnh ph v s hnh thnh giai cp t sn. Tcphm tin phong ny sau c b sung bng mts chuyn kho fia phng c gi trfi c s. Cc chuynkho ny tip tc phn tch thc trping nng thn Phpcho ti th k th XVIII. Cc nghin cu v cc cngng lng x do Henri Mendras, Placide Rambaud vcc hc trfl ca mnh tin hnh sau b sung cho

  • 304 Kha hc ma h Tam o 2007

    cc chuyn kho ca mt s nh dn tc hc trong s c th k n Nouville, Mt lng Php (Nouville, unvillage franais) ca L, Bernot v R., Blancard (1953)cng nh Mt lng thuc vng Vaucluse (Un village deVaucluse) ca Laurence Wylie (1968).

    Ngoi ra cfln phi k n cc ng gp v mt l thuytca cc trng phi nc ngoi i vi ngnh x hi hcnng thn ca Php. Trc tin l ng gp ca ngnhdn tc hc ca M vi hai tc phm ca Robert Redfield,c xut bn vo nm 1956, Peasant societies andculture (X hi v vn ha nng thn) v The littlecommunity (Mt cng ng nh). Tc phm trn finhngha v lng v rng hn l v giai cp nng dn vi tcch l pii din ca mt nn vn ha khc bit song ngnht mt {part society} (mt phn ca x hi) trong mttng th x hi rng hn. Cng cn ni n ng gp cacc nh nng hc dn ty ngi Nga, trong s trctin l Tchayanov, vi tc phm M hnh t chc nn kinht nng thn (Lorganisation de lconomie paysanne).Tc phm trn c xut bn tpii Nga nm 1924 v chc dfich sang ting Anh vo nm 1966 v sang tingPhp vo nm 1990. Tchayanov chng minh rng laong lm cng n lng vi c tnh hng ti li nhunti a l mt m hnh xa lpi vi l-gic sn xut ca phnln cc trang trpii nng dn.

    Trong phn cui, chng ti s chng minh rng nhng sla chn v mt l thuyt ca cc nh x hi hc nngthn khng ch l kt qu ca cc cuc tranh lun giacc nh chuyn mn v x hi nng thn m cfln chfiunh hng t t tng ca cc ch th x hi cng nht nim m cc tng lp thfi thnh hnh thnh v nngdn. V im ny, s l th vfi nu ta i vo nghin cuhnh tng nng dn trong hi ha v vn hc, thng qualng knh ca cc nh vn v ngh s phn ln xut thnt thnh thfi cng nh sc p ca chnh quyn vn mangtrong mnh mt quan nim v vfi tr ca nng dn trong xhi. Nh vy, t tng theo ngi nng dn l hnhmu ngi cng dn tt v l ngi bo v t quc, mtt tng lu nay c c chnh khch v ngi dn thnhph tn ng nh hng ti cc s la chn khoa hclun ca cc chuyn gia v x hi nng thn, mt x hivn c coi l mt th gii cch bit cn c gn gi.

    X hi hc ca Placide Rambaud: mt ngnh x hihc v lng x trc cc hin tng thfi ha vbin iTrc tin i vi ti, dnh mt bui thuyt trnh cho ch x hi hc ca Placide Rambaud l mt li cm n camt ngi hc trfl i vi thy gio ca mnh bi t nm1969 n nm 1981 ti lm vic trong phflng th

    nghim ca ng. Song y c bit l dfip gii thiumt quan nim v ngnh x hi hc nng thn, mt quannim thng khng c bit ti ngoi nc Php.Placide Rambaud (1920-1990) tham gia ging dpiy tpiiTrng cao hc v khoa hc x hi k t nm 1960. ng cng b cc cng trnh nghin cu v hng nghipca thanh nin nng thn, thi ca nng dn i viphong tro k hopich ha v hp tc x nng nghip. Tuynhin, cc cng trnh ca ng ch yu tp trung vo phntch cc x hi lng x c xu hng pht trin rt nhanh,khng ch Php m cfln trong lflng cc x hi nngthn chu u v ngoi chu u.

    Lng, mt hnh thi t chc x hi ca cc nhm x hitheo quan nim ca ng, c ng finh ngha theo cchkhng coi l mt yu t bt bin v lich s m l tphp cc c tnh tru tng. ng a ra finh ngha nytrn c s xy dng mt m hnh n gin ha hin thcnhm gip ta hiu r hn cc c ch c bn theo cchca Max Weber. i vi Placide Rambaud, lng l mtthc th x hi thng nht mang tnh c th, l nn tng pht trin cc hnh thi quan h x hi trong mt miquan h c bit vi mt khng gian lm khun kh chotng th cc tiu h thng nh quan h gia nh, kinh t,chnh trfi, gio dc, tn gio. Tin y xin c trchnguyn vn finh ngha ca ng: {Vi t cch l c chfinh hnh tng h gia mt nhm ngi v mt khnggian, lng l tp hp tng hfla cc yu t vt cht, yu tcon ngi v cc cng trnh xy dng}1. Thnh ph v khuph cng c cc c tnh trn, song chnh quan h cbit gia cc yu t vn ha v khng gian lm nntnh c o ca lng x.

    Sau y l cc c im v l thuyt ca lng:

    1/ l mt khng gian c xc finh v ng; 2/ l mt h thng kinh t da vo mt hopit ng duy

    nht;3/ Ta c th nhn thy mt s cng nhc v n finh

    trong quan h nhm - khng gian;4/ Quan h c th c gia nhm v khng gian bfi gii

    hpin v s lng v v tnh a dping; 5/ Lng c quyn lc nh hng rt ln vi ngi dn

    trong lng, iu ny c th hin bng tnh cm cingun v gn b vi fia phng ni mnh sinh sng.Kha cpinh biu trng nu trn, iu m PlacideRambaud chng minh c mt cch r rng hnso vi cc nh x hi hc nng thn khc, c th rtc ch trong vic nghin cu cc hin tng thay ica lng x Vit Nam;

    6/ {S c th mang tnh sng tpio ca lng} l yu tcui cng c Placide Rambaud cp ti. Tnh c

    1 Placide Rambaud, Sociologie du village }, trong Villages en dveloppement. Contribution une sociologie villageoise,Paris, La Haye, Mouton, 1971, tr 15.

  • 305X hi hc nng thn Php

    th ny l kt qu ca tt c cc c tnh trn. Nicch khc, tnh c th ca lng nm trong chnh khnng sng tpio ca n.

    D nhin, lng c finh ngha theo su c im lthuyt trn y c v vn hnh thi khc nhau trong lfichs. Tuy nhin, trong x hi ng pii, vn cn giiquyt khng ch l s pht trin ca c cu lng x m cfln l lng x c nguy c bin mt. Trn c s ,Placide Rambaud xut ba hng nghin cu.

    1/ Nghin cu chi tit v quan nim ca dn lng i vikhng gian v thi ca h trc vn .

    2/ Nghin cu mt mc su hn v cc qui lut bini ca lng, trn c s tp trung vo tnh tng tcgia cc yu t cn lu . iu dn ti vic xc finhcc ngng m trn ngng lng s khng cflnl lng na.

    3/ Vn cui cng l kh nng tr lpii v vai trfl ca lngtrong x hi ng pii cng nh trong h thng x hi.Vi s pht trin ca thfi ha, khng gian nng thns ra sao? Vn ny c Placide Rambaud thhin di hnh thc cu hi sau {S pht trin thfiphi chng lm ta thy vic tn tpii mt m hnh tchc x hi-khng gian khc vi m hnh ca thnhph ngy cng tr nn bc thit?} Cn phn tch iukin v ngha ca s a dping ny}.1

    Di dn t nng thn ra thnh thfi, di c trong nc:ngun v phng phpS ra i ca cc thnh ph ln Trung Quc, n vtrong vng fia Trung Hi vo thi c pii l nguynnhn ca cc ln sng di c v Henri Mendras hihc ni rng vic ngi dn nng thn b ra thnh ph,mt hin tng vo thi im bfi Virgile ln n, trongsut mt thi gian di l {mt ch suy ngm ca ccnh s hc v t tng x hi, song him khi l i tngnghin cu ca khoa hc x hi} 2. Trong cc thnh phtin cng nghip, ngi nng dn xut thn t lng x khng thay i vn ha vn minh ca mnh : {Thnh phv nng thn cng tn tpii trong khng gian tin cngnghip m G.Friedmann gi l {mi trng t nhin} 3. Tuynhin, cc x hi tin cng nghip ny, c bit l TrungQuc chng kin cc ln sng di dn ln, s pht trinca cc thnh ph, vo thi im cui thi Trung c thu ht ngi dn nng thn cc vng ln cn ra thnhph. Hin tng di dn c th mang tnh ko di hoc tyvo thi im trong nm nh trng hp ngi dn minni xung ng bng.

    Vo th k XIX, tt c u thay i vi s pht trin cax hi cng nghip. Ngi nng thn pit v thnh phv tm thy mt mi trng k thut v mt cch sngkhc vi cch sng nng thn. Hin tng dflng nginng thn v cc thnh ph cng nghip sau ny c gi l hin tng di dn ra thnh ph. Mt hin tngthng bfi cc nh chnh trfi ln n, vn l nhng ngicng vi Roland Masptiol bo v Trt t vnh cu canhng cnh ng (Lordre ternel des champs) (Paris,Librairie Mdicis, 1946). Cng vi s tin trin ca th kXX, thut ng thfi ha ngy cng pht trin v khngch c ngha l s pht trin ca cc thnh ph m cflnch mt qu trnh theo nng thn xch gn vi li sng thfi. Hin tng ny tn tpii di ba hnh thc ch yu,s thay i ca cng vic nh nng v tnh trping gim slng nhng ngi lm nng nghip, i khi l victrin khai mt hopit ng cng nghip hoc dfich v v cuicng, t nht l tpii phng Ty, l s ph bin ca tnhtrping phi lao ng khi xut hin tpii lng nhng ngi cnh ngh cui tun v nhng ngi v hu.

    Cfln v pha cc nh fia l hc v x hi hc, hin tngdi dn ra thnh ph c nghin cu trong nhiuchuyn kho cp vng hoc fia phng, song hin nayc t cc nghin cu chung. D nhin, hin tng ny c cc nh dn s hc cp n rt nhiu trongkhun kh cc hopit ng thng k dn s.

    Tuy nhin, iu m chng ti mun cp trong phnhai ca bi trnh by, l tnh sng tpio ca mt bi vitdi. Trn c s s dng cc kt qu nghin cu ph h,bi vit t ra c cc cu hi mi c kh nng lmc s cho cc hng phng php lun mi trong nghincu hin tng di c ng pii 4.

    Cc d liu c s dng trong cng trnh nghin cu nyc ly t cuc iu tra mang tn {3000 gia nh}, doJ.Dupaquier v D.Kessler thc hin vo u nhng nm80, vi mc tiu xy dng lpii, cho ti hin nay, s phh ca cc th h con chu thuc 3000 cp v chngngi Php kt hn trong khong thi gian t nm 1803n nm 1832. Nhm ngi ny, sng ri rc trn khplnh th, c xc finh bng yu t tn h: tn h cacc thnh vin thuc mu iu tra u bt u bng ccch ci {T, R, A}.

    Cch tip cn finh lng ny cho php chng minh ccc hnh vi v quan h nhn qu, iu m phng phptip cn dn s kinh t thng d b qua. Ngoi ra, thng

    1 Placide Rambaud, op.cit, tr 33.2 Henri Mendras, Socits paysannes. Elments pour une thorie de la paysannerie, Paris, Armand Colin, 1980, tr 139.3 Henri Mendras, op.cit, p 140.4 J.Bourdieu, G.Postel-Vinay, P.A Rosenthal, A.Suwa-Eisemann, Migrations et transmissions inter-gnrationnelles dans la France

    du XIX et du dbut du XXsicle. , trong AnnalesHSS, juillet-aot 2000, s 4, tr 7496-789.

  • 306 Kha hc ma h Tam o 2007

    qua phng php ny ta cfln thy s dfich chuyn l trungtm trong c ch vn hnh ca hnh vi gia nh v l -gicc nhn thng c quan h tng tc vi cc th ch vcu trc lfich s. Chin lc c nhn thng tng tc vicc c ch t iu tit chung ca cc nn kinh t nng thn.

    Vic i lp gia cc nhm sng finh c v cc nhm ixa khin ta khng bit ti hin tng di c din ra trongkhng gian gn. Chnh v vy, hin tng di dn ra thnhph ch l mt phn ca tnh trping di dn v cc yu txc finh tnh cht ca hin tng di c trong c ly ngnthng l cc bin s mang tnh gia nh.

    Mt khc, xu hng di c vn hnh nh mt hnh thc vntruyn lpii : nu b m l ngi di c, h s c kt kinhnghim ca mnh thnh mt khon vn thng tin c thtruyn lpii cho cc con ca h, ngay c khi cc mping li

    gia nh trong mt mi trng fia phng cfln phi chfius cpinh tranh ca cc mping li bn ngoi gia nh hocca cc th ch cng.

    Phng php va trnh by, trn c s so snh nhiuthang gi trfi cho php s dng cc cch tip cn nhnmpinh ti cc yu t khng ch mang tnh gia nh lng xm cfln mang c tnh vng min v quc gia. Phngphp ny s dng cng mt lc cc phn tch x hi hcv m v vi m ng thi c st nhiu ngnh nghin cukhc nhau nhm nu bt cc ch s cho php xc finhcc hnh vi him khi c finh lng. Cui cng, ccnhn xt trn y cho php tin hnh cng tc thng k.Cng tc ny cho php a ra c cc kt qu v cch nhn chung c gi trfi, mc d khng th coi y lhopit ng thm dfl.

    Lp chuyn 3 Laurent Dartigues v Alain Guillemin

  • 307X hi hc nng thn Php

    Danh sch hc vin

    H v tn Ni cng tc Chuyn ngnh Ch n/c hin nay Email

    V phng php ch thng k - Tngcc thng kVin nghin cu kinht pht trin

    Vin nghin cu kinht pht trin

    Trung tm n/c v phttrin h thng nngnghipVin kinh t TP HCM

    IRD

    Vin Kinh t v chnhtrfi th gii

    Vin Kinh t v chnhtrfi th gii

    H Tng hp Rouen -Php

    Vin Khoa hc kinh tVin KHXH Vit Nam

    Trung tm n/c thfiv pht trinTrung tm n/c thfiv pht trinS KH v cng nghCn ThS KH v cng nghCn ThVin X hi hc

    Vin sc khe sinhsn v gia nh

    Trun tm pht trinnng thn min trung- H nng lm HuCng on cngnghip Vit NamVin dn s v ccvn x hi

    iu tra thng k

    Kinh t pht trin

    Kinh t pht trin

    Nng hc

    X hi

    Nhn khu hc

    Quan h kinh tquc t

    Quan h quc t

    Thng mpii QTv pht trin

    Kinh tX hi hc

    fia l hc nhnvn thfi ha vpht trinKinh t

    Kinh t

    X hi hc

    Gii, gia nh vtr em

    Pht trin cngng v phttrin nng thnX hi hc Kinht- lao ngX hi hc

    iu tra thng k x hi

    Cc DN nh VN gia tnh phichnh thc v vn hpphp ha : nguyn nhn, tcng n s pht trin vcc gii php thch ngCc DN nh VN gia tnh phichnh thc v vn hpphp ha : nguyn nhn, tcng n s pht trin vcc gii php thch ngBo tn v pht trin la csn: la np ci hoa vng

    Dn s, di dn v mc sngdn cDi dn, ngho i v mitrng thfiTon cu ha v hi nhpquc t, tc ng n mitrng v pht trin bnvng Vit NamTon cu ha v hi nhpquc t, tc ng n mitrng v pht trin bnvng Vit NamTon cu ha v hi nhpquc t, tc ng n mitrng v pht trin bnvng Vit NamVit Nam v kinh t th giiTruyn thng v kin cngng, X hi hc nng thnv pht trin thfi ha, thay i , thay ivic lm, ch hng ngy thfi ha v pht trin

    Kinh t

    Kinh t

    Gia nh VN i mt vi thmha HIV-AIDSnh hng ca bpio lc gianh vi s pht trin nhncch ca tr emnh gi ngho i ca tnhTha Thin Hu

    Quan h lao ng, chtlng lao ng vic lmDn s, sc khe sinh sn vHIV-AIDS

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]@gmail.com

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    Chu Hi Vn0983165113

    NguynTn Khuyn0903395439

    Nguyn Duy Tm0958703033

    Phpim Cng Nghip0912794976

    L Thfi Hng0918415075Patrick Gubry

    Lu Ngc Trfinh

    Nguyn Vn Tm

    Trn Thfi Anh o

    Thomas BarreH Thfi Kim Uyn

    Rmi Bour

    Trn Quang nh0903655919Bi Phng Mai0918867366Trn Hoi Phng0919409096Nguyn Thfi Vn0913022605L An Ni0983602068

    Thi Thfi Lan Phng0989661890

    Phan Thfi Thanh Xun0913307038Bi Thfi Hpinh0903466848

  • 308 Kha hc ma h Tam o 2007

    H v tn Ni cng tc Chuyn ngnh Ch n/c hin nay Email

    Vin n/c x hi

    Vin kinh t TP HCM

    Vin KHXH vng NamB

    Vin KHXH vng NamBVin KHXH vng NamB

    Khoa XHH - H KHXHv NV- H QG TPHCMKhoa XHH - H KHXHv NV- H QG H NiKhoa XHH - H KHXHv NV- H QG H NiVin X hi hc

    Vin n/c Mi trng vpht trin bn vng

    Khoa XHH - H KHXHv NV- H QG H Ni

    Tm l hc

    Kinh t pht trin

    Kinh t Nngnghip vPT nng thnX hi hc

    X hi hc

    X hi hc

    X hi hc

    X hi hc

    Tiu dng, anton thc phmv cc chnhsch x hiMi trng vpht trin bnvngX hi hc

    N/c t nh gi ca sinh vintrng HKT TPHCMv phm cht ngh nghipKinh t pht trin, u t,du lfich thfi ha v s thay i isng ca ngi dn

    Cc vn v gia nhNam BChuyn i vic lm ca cdn ven trong qu trnh thfi haGia nh, gii v tn gio

    Gii v s tham gia trong ccd n pht trinVai trfl ca vn x hi trongpht trin lng nghCc chnh sch x hi

    Mi trng v pht trin bnvng, du lfich bn vng

    Lao ng - Vic lm

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    [email protected]

    Nguyn Thfi M Linh0988666590

    Cao Ngc Thnh0909304277Nguyn Thfi Vn0989376218

    Trn Minh @t0913828385o Quang Bnh0983420320

    Nguyn Thfi Hng0913644443

    Nguyn Thfi KhnhHfla 0989261912Mai Thanh T0915870793Nguyn c Hon0915400884

    Phpim Thfi Trm0984845279

    Ng Thfi Kim Hng0983001974


Cosmografía - Amadeo Guillemin

Cosmografía - Amadeo Guillemin

Dao Manual

Dao Manual

Www.APRAagency.com Dao.

Www.APRAagency.com Dao.

Guillemin The Mathematics OfCircuitAnalysis

Guillemin The Mathematics OfCircuitAnalysis

DAO 2015-08

DAO 2015-08

Manager's Dao

Manager's Dao

Guillemin Lecture

Guillemin Lecture

Dao Completo

Dao Completo

V. Guillemin, S. Sternberg-Geometric Asymptotics (Revised) (1990)

V. Guillemin, S. Sternberg-Geometric Asymptotics (Revised) (1990)

DAO 2010 21 Consolidated DAO

DAO 2010 21 Consolidated DAO

Virgilio. Poeta, Artista y Pensador (Guillemin)

Virgilio. Poeta, Artista y Pensador (Guillemin)

Dao 2012-07

Dao 2012-07

Paper Ea Guillemin

Paper Ea Guillemin

Dao CA Milarepa

Dao CA Milarepa

DAO 2007-01

DAO 2007-01

Original Dao

Original Dao

Dao ogefrem

Dao ogefrem

Pronouns Dao

Pronouns Dao

Roger Guillemin - Nobel Lecture

Roger Guillemin - Nobel Lecture

affiche stage pascal Guillemin 2017aikidopascalguillemin.com/stages/StageAikido-PascalG… ·  · 2017-11-13Title: Microsoft Word - affiche stage pascal Guillemin 2017.docx Author:

affiche stage pascal Guillemin 2017aikidopascalguillemin.com/stages/StageAikido-PascalG… ·  · 2017-11-13Title: Microsoft Word - affiche stage pascal Guillemin 2017.docx Author: