SULTAN MURAD'IN AN RUZNAMESİ · IV. Murad, ağabeyi ll. Sultan Osman'ın fe ci bir şekilde şehit...
Transcript of SULTAN MURAD'IN AN RUZNAMESİ · IV. Murad, ağabeyi ll. Sultan Osman'ın fe ci bir şekilde şehit...
W. SULTAN MURAD'IN REV AN VE TEBRİZ SEFERİ
RUZNAMESİ
T.C. KOLTÜR BAKANLIÖI YAYlNLARI 12251 �� Yayımlar Dairesi Başkanbil )() Osmanlı Eserleri Dizisi 16
IV. SULTAN MURAD'IN REV AN VE TEBRiZ SEFERİ
RÜZ-NAMESİ
Yunus ZEYREK
III
© T.C. KÜLTÜR BAKANLIGI. 1 999-ANKARA
ISBN 975- 17-2207- 1
Zeyrek, YtmUS IV. SUltan Murad'ın Revan ve Tebriz -seferi
nız-namesi /·Yt.Jnus Zeyrek. - Ankara Kültür BakanlıOı, 1999.
IX, 181, (8) s. ; 20 cm. - (Kültür BakanlıOı yayınları ; 2251 Yayımlar Dairesi BaşkanlıOı Osmanlı dizisi; 6)
ISBN 975-17-.2207-1
I. k.a. II. Seriler:
956.10153
Birinci Baskı, 3.000 Adet
BARIŞ CAN. O FS ET Demetgül Malı. 4. So k. 13/ A Demetevler - ANKARA Tel : (0312) 332 08 Ol·
IV
Türkler, dünya tarihinde büyük devletler kurabilmiş birkaç
milletten biridir. Osmanlı Devleti ise, bir dünya dev/etidir. Asya,
Avrupa ve Afrika gibi üç kıt'aya yayılan bu büyük devletin 600
yıllık tarihi de kendisi gibi haşmetlidir.
Ertuğrul Gazi'nin oğlu Osman Bey/e başlayan muhteşem bir
tarihin yüzyıllarca devam eden sosyal, siyasi ve kültürel seyrini
araştırmak, incelemek ve bunlardan çıkarılacak sonuçları bir yandan ilim alemine sunarken bir yandan da yeni nesillere ak
tarmak gerekir. Türk gençliği yarın/ara, köklü devlet geleneğine
sahip bir millete mensup olmanın gururu ile bakma/ıdır.
Kosova'da /. Murad {1389), Niğbolu'da Yı/d1rım Bayezid (1396), Istanbul'da Fatih Sultan Mehmed (1453), Çaldiran'da Yavuz Sultan Selim (1514), Mohaç'ta Kanuni Svltan Süleyman
{1526), Revan'da (1635) ve Bağdat'ta (1638) IV. Murad ... Bu
isimler, tarihimizin altın sayfalarmdan birkaç1d1r.
IV. Murad, disiplini ve dirayetiyle, içte ve dışta büyük gaile
lerle karş1 karş1ya bulunan, hatta anarşi yüzünden yiki/ma nok
tasına gelmiş devleti yeniden hayata kavuşturmuştur. O, seferlerde, muharebe meydanlarmda askerlerine çok merhametli davranm1ş, yaralı/arta yakından ilgilenmiş, onları gözünün önünde tedavi ettirmiş ve her birine merhem-baha ad1 ile para
lar dağ1t1p şevklerini art�rmaya çallşm1şt�r. Ama devletin temel
lerini sarsmaya yönelik hareketleri en şiddetli şekilde bast1rm1ş,
bu uğurda çok zalimin canına k1ym1şt�r. Kendisine Ikinci Yavuz
denilmesi de bundand1r. Revan ve Tebriz yollarmda geçen se-
V
ter günlerinde bunlarla ilgili çok örnekler görecek; hakktn ve adaletin olmadiği, düzenin dirliğin bozulduğu bir ülkede hayattn ne kadar zorlaşt1ğma şahit olacaksm1z.
Osman/1 Devleti'nin tarihi, sadece muharebeler tarihinden
ibaret değildir. Onun kültür ve medeniyet sahastndaki eserleri günümüzde bile göz kamaşt�rmaktadtr. Kültür Bakanl1ğ1 böyle
bir zenginliği ihtiva eden tarih hazinelerini ilim alemine sunma
gayreti içindedir. Osmanli Devleti'nin Kuruluşunun 700. Ytll mü
nasebetiyle yap1/an çalişmalann amac1, tarihimizin önemli dö
nüm noktalarm1 günümüze taş1makt1r. Elinizdeki eser de bu ça
banm ürünüdür. Tarih ve edebiyat araştirmalan yapan Say1n
Yunus Zeyrek, Osman/1 tarihinin çok önemli bir devresine IŞik
tutan böyle bir eseri gün 1ş1ğ1na ç1kard1ğ1 için kendisine teşek
kür ederim.
Büyük bir devletin tarihi miras1na sahip olan cumhuriyetimi
zin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk, "Türk çocuğu, ecdadml tan1d1kça daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet
bulacaktir." demiştir. Bu amaca hizmet edenlere ne mutlu.
VI
M.lstemihan TALA Y Kültür Bakani
İÇİNDEKİLER
TAKDiM .............................................................. ................ ıx GİRİŞ ...................................................................................... ı
METiN ................................ ................................................ 10
DİZİN ................................................ ................................ 156
SÖZLÜK ......... . . .................... .................... ......................... l60
ÖZET TABLO .................................................................. . . l72
EK: SEFER HARiTASI ............................................. ....... 182
VII
TAKDIM
Sultan IV. Murad çağmm bu çok değerli kaynağmm ilmi olarak haztr/anmasi çok sevindiricidir. Eser, divan katiplerinden birisi taratmdan ve ayni kalemle yaz1fm1Şt1r. Ad1 bilinmeyen, ancak 365 y1/ önceki sefer katibinin çağma göre sade bir Türkçe ile, hadiseleri ve menzilleri günü gününe yazd1ğ1 bu kaynak, Osmanli devlet anlaylŞini ve icra gücünü de çok iyi belirtiyor. Bu hususlarm doğruluğu ve değerini sevgili okuyucu/ara btrakarak, eseri, metnin sahifelerine de işaret ederek, yeni yaz1m1za güvenilir biçimde çevirmesi, Yunus ZEYREK Beğin gerçekten bu işin ehli olduğunu gösteriyor.
Eseri ilk defa -Giriş'te belirtildiği gibi- rahmetli Prof. Dr. Sühey/ ÜNVER, Türk Tarih Kurumu SELLETEN'inde (1952) yalntz menzi/leri özet ve tarih s1rasty/a tamtm1ş, baz1 coğrafya ad/arm1 da yanllŞ okumuştu.
Genç araştmc1 Y. Zeyrek'in, yazanm hatttyla biricik yazmayi ilim alemine sunmadaki yetenekli hizmetine şöyle işaret edebiliriz:
Esas nüshadan yaz1m1za aktanlan metinle bu değerli kaynak bütünüyle gün 1ş1ğma ç1kanyor.
Genç araşt1rmac1, büyük bir dikkat ve emek/e bu biricik kaynaği mükemmel olarak ilim alemine sunmuştur. Osmanli Türkçemizi böylesine başan ile okuyup yaztya geçirebilmesi, meslektaşianna iyi örnek olmasmm yanmda geleceğimiz için de bu uğurda umut ve güven vermektedir.
Eser yeni yaz1m1zla haztr/am rken, her sahifenin s1rasm1 belirterek, ay ve gün ad/armm altlarm1 çizerek, yer adlarm1 koyu yazarak da okuyucuya kolayliklar sağlanm1şt1r. Metnin imla ve şivesi gözetilerek ç, k, ş, t seslerinden sonraki d'ler gereksiz yere t'ye çevri/memiştir.
Metne gerektiğinde ilave edilen aç1klamalarm, dipnot ve parantez içinde gösterilmesi de çok yerinde olmuştur. Aynca esere eklenen indeks, sözlük ve yol haritasi eseri bir kat daha ktymetlendiriyor.
Bu kwmetli eseri, büyük emek/er/e, Osman/1 Devleti'nin Kuruluşunun 700. y1lmda ilim alemine sunan Yunus Zeyrek Beği tebrik eder, başanlarmm devamm1 dilerim.
Prof. Dr. Ktrztoğlu M. Fahrettin
IX
G i R i Ş
1299 y ı l ında kurulan Osmanlı Devleti, güçiii padişahlar e
linde günden güne büyümüş ve XVI. asırda Kanuni Sultan
Süleyman zaman ında üç k ıfaya yay ı l m ış, bir cihan imparator
luğu olmuştu. IV.Murad'ın hükümdarlık yapt ığı XVII. asır ise
Osmanlı Devleti'nin geçmiş asırlardaki haşmet yı ldızın ın par
laklığını kaybetmeye yüz tuttuğu bir asırdır. Zira bu devirde
Avrupa, Rönesans'ı takiben yeni bir medeniyete doğru gider
ken. Asya. mezhep kavgaları ve buna benzer nıiizmin mesele
lerle uğraşıyordu.
Yükse lme Devri'nin son padişahı lll. Murad çağında Os
man l ı Devleti, azami s ın ırlarına ulaşm ış, Kanuni çağmdaki
topraklara Fas, Polonya ve Kafkasya da katılmışt ı. Ne var ki
devletin zirveye ç ıkt ığı bu devir, aynı zamanda gerileme ve
çökmenin sebeplerinin de oluştuğu bir devirdir. Orduda ve
ilmiye sın ıf ın daki bozulma bunlardandır.
Duraklama Devri'nin ilk padişahı olan l l l. Mehmed zama
nında, Anadolu'da idari ve iktisadi düzen iyice bozulmuş. kor
kunç bir anarşi ortam ı oluşmuştu. Tarihe Celôli isyanlari a
dıyla geçen eşkıya hareketi, devleti içte ve dışta zayıflatın ış,
daha önce birkaç defa fethedilmiş olan Tebri z ve Revan şe
hirleri. İranitlar tarafından işgal edilmişti. O zamana kadar
Osman l ı Devleti karşısında birer küçük devlet olan Avusturya
ve i ran. büyük devlet konumuna gel mişti.
I . Ahmed'den sonra yerine oğlu Osman ' ın geçmesi gerekir
ken, çeşitl i entrikalarla kardeşi I. M ustafa tahta oturtu ldu
(1617). Şuuru bozuk ve s in i r hastası o lan Mustafa 'nm devleti
yönetmesi beklenemezdi . N itekim kısa süre sonra
hal' edilmesiyle IT. Osman tahta getiri ldi ( 1618).
Osman, memleketteki problemleri kavram ış hatta hal çare
lerini de düşünmüştü. İyice bozu lmuş o lan yen içeri ve s İpah i
lerden oluşan orduyu tasfiye ederek Anadolu Türklüğünden
meydana gelen yeni bir ordu kurmayı tasarl ıyordu. Ne yazık ki
büyük yarad ıhşh bu kahraman pad işah, devşinnelerin fesad ı
i le, kend i ordusu tarafından ağı r hakaretlerle şeh it ed i l d i
( 1 622). Devlet idaresinde dis ip l in v e otoriteden artık söz edi
lemezdi .
Tarihe Genç Osman Faciası olarak geçen bu had isenin ar
dmdan tekrar I. Mustafa tahta çıkan ldıysa da bu hasta pad işah,
kısa zaman sonra indiri ld i (1623).
Annesi Kösem Sultan ' ın saltanat na i bel i ği alt ında, 1623
Eylülünde henüz çocuk olan IV. Su ltan Murad Han tahta otur
du.
Memleketteki anarşi ortamında, i hti lal ler b irb irin i takip edi
yordu. Yeniçeri ve sİpah i lerin zorbal ık ları almış yürüınüş, her
türlü rezalet ve cinayet gözler önünde işlenir o lmuştu . Orduda
nizam, memlekette asayiş al t üst olmuştu. Devlet in mal iyesi
perişan, hazine bomboştu. Bu olumsuz şartlar içinde yetişen
2
IV. Murad, ağabeyi ll. Sultan Osman ' ın feci bir şeki lde şeh it
e_d i lmesinden başka, padişahl ığınm i lk yı l larında, başta sadra
zam ı Hafız Ahmed Paşa olmak üzere üst seviyeden kişi lerin
vahşiyane bir surette katiedi lmelerine de şahit olmuştu.
Çocukluk yı l larmda h içbir şeye karışmayan Murad, 1632
y ı l ından itibaren demir yumruğuyla kudretini hissettirdi, otori
teyi ele ald ı . Bu tarihten sonra devlete tam manasıyla hakim
o ldu, entrikacı ları hal 'etti, annesinin nüfuzunu da tamamen
kırd ı . Çok gen iş çapl ı bir zorba avına başlayan genç padişah,
zu lme rıza gösteren veya bi lfii l zulmün iç inde yer alan kim
olursa olsun hepsinin hakkından geldi . Bu arada birçok cina
yete sebep olduktan sonra sarlarete gelen eniştesi, fesat başı
Topal Recep Paşayı da idam ettird i .
Devletin bozu lan düzenini yen iden rayma oturtmak için i leri
gelenlerden raporlar istedi . Bun ların en önem l isi Koçi Beğin
hazırlad ığı Risale'dir.
IV. Murad Han ' ın faal iyetini değerlend iren tarihçi ler, onun
Osman l ı tarih inde ne kendinden önce ne de kendinden sonra
görü lmemiş bir sertl ikle devleti yönettiğin i ifade ederler. Za
man ında çok insanın öldüğü bi l inmekted ir. Anarşiyi ezd iği,
huzuru getird iği fikrinde ittifak eden kaynaklar, buna paralel
olarak kurunun yan ında yaşın da yandığını, şiddetten dolayı
b irçok masumun öldürüldüğünü kaydederler. Terörün çok va
h im bir hal aldığı göz önünde tutulursa, padişah ın bu uğurda
3
kaydığı binlerce cana kimsen in acmıad ığı anlaş ı lmaktad ır. Bu
nunla birl ikte onun� dah i bir pad işah olarak 1640 yı l ında. gen� yaşta (28), dam la hastal ığmdan ö lümünün. devletim iz için bü
yük bir kayıp olduğu özel l ikle bel irtil ir.
Birçok tarihçi, IV. Murad Han ' m, Kanuni'den sonraki ça
ğm en mühim şahsiyeti olduğunu kaydeder. iki yüz okka l ık
gürz ku l landığı, mızrak vurarak sek iz kalkanı b irden de ld iği.
çok iyi bir peh livan, sporcu, usta bir at bi n icisi ve silah ku l lanı
cıs ı olduğuna tarih kaynaklarında s ıkça işaret edilmektedir.
Yine kaynaklarda geçtiği gibi devrinin ünlü şairi Nerrnin
kaside ve methiye yazd ığı atların ın izleri, bu eserde de görü l
mekted ir. Aym zamanda bir sanatkar� hattat, şair ve bestekar,
çok zeki ve askeri alanda bir deha olduğu zikred i l i r. Onun bu
tür özel l iklerini el in izdeki eserde okuyacak, bizzat görür gibi
olacaksmız.
***
IV. Sultan Murad Han� İstanbul ve Anadolu�da devlet oto
ritesini kurduktan sonra, devletin iç karışıkl ıkları ndan istifa
deyle doğuda İran işgal ine uğram ış Revan, Tebriz ve Bağdat
gibi şeh irlerin tekrar feth ine s ıra gelmişti . Ama önce, l l . Su ltan
Osman zaman ında yapı lan antlaşmaya uymayan Lehistan · ın
yola getiri lmesi gerekiyordu. 1634 Nisanmda Lehistan seferine
çıktı . Ordu, Ed irne'ye geldiği s ırada Leh Kra lmın bar ış ta lep
ettiği öğren i ldi . Bunun üzerine seferden vazgeçi ldi . Böylece
4
batı smırları emniyete almmıştı. Şimdi ordu. doğuda İran Uze
rine sefere çıkabilirdi.
Bayram Paşayı saltanat naibi olarak bırakan padişah, ordu
suyla 28 Mart I 635 tarihinde Revan ve Tebriz' in fethi ama
cıyla Üsküdar'dan hareket etti. Asrın büyük bilgini Katip Çe
lebi (I 609-1657) ve yaşlı Şeyhülislam Yahya Efendi1 de sefere
çıkan orduya katılmışlardı.
Bu sefer sırasında Anadolu bir baştan bir başa zalimlerden.
zorbalardan ve eşkıyadan temizlendi. Sefer menzillerinde.
haklarında şikayet vaki olan beylerbeyi. sancakbeyi. kadı.
devlet memuru. kim olursa olsun fırsat verilmeden
haredildiler. Birçok kabadayıdan başka Karaman. Sivas ve
Erzurum Beylerbeyileri; Manisa, Çorum. Silifke ve Beyşehir
Sancakbeyleri ile Kayseri. İzmir ve Karaağaç kadıları idam
edildiler.
Ordu-yi hümayun 16 Temmuz'da Kars 'a. 26 Temmuz 1635 tarihinde de Revan'a vasıl oldu. Şehir kuşatıldı. iranlılar Re
van kalesini tahkim etmişlerdi. Günlerce topa tutulan kale tah
rip edildi. Umumi hücuma gerek kalmadan Revan Valisi
Emirgfıne Oğlu Tahmas Kulu Han. vire istedi. Böylece iranlıla-
1 Devrinin kudretli bir divan şairi olan Yahya Efendi ( 1561-1644 ). IV Murad·ın Revan ve Bağdat seferlerine katılmış. hükümdardan daima hür
met ve iltif�lt görmüştür. Padi.şahla şiir sohbetleri yapmış. nazireler söyleşm iştir.
5
rm çeki l ip gitmesine izin veri ld i . Görü lmemiş b ir d is ip l in le
şehre giren ordu, Revan halkından kimsen in burnunu kanat
madı . Revan'da Cuma namazın ı 82 yaşındaki Şeyhü l is lam
Yahya Efendi kı ldırd ı .
Revan Val isi Emirgfıne Oğlu, Sünni o lup Osman l ı h izmeti
ne girdi , Yusuf Paşa namını aldı, vezir rütbes i veri ld i ve
Haleb'e beylerbeyi tayin edi ld i . Kendis iyle b irl ikte pad işah ı n
hizmetine giren kethüdası Murat Ağa/Paşaya d a Trab lusşam
(Lübnan) beylerbeyi l iği veri ldi . Birl ikte giderlerken yo lda,
"Revan 'm teslimine sebep olduğu" gerekçesiyle Murat Paşayı
öldüren Emirgfıne Oğlu azledi ld i . Nedense, sonraları pad işah ın
gözde ned imi oldu ve onu sefahata sürükled i . Bugün İstan
bu l'daki Emirgan semtinin ismi de ondan hatırad ı r. Bu ah lak
sız, IV. Murad'dan sonra tahta oturan Su ltan İbrah i m zaman ı n
da 1641 ' de i dam edildi.
Revan'dan Tebriz'e doğru yola çıkan Osman l ı ordusu,
Safevi ordusuyla karşı laşmak istiyordu. Fakat iran l ı lar p lan l ı
bir şeki lde içeri lere doğru çeki l iyor, Osman l ı kuvvetlerinden
kaçıyordu. Ordu, 1 1 Eylül I 635 tarih inde T ebriz'e gird i . Bu
rada dört gün kaldıktan sonra dönüş yolcul uğu başlad ı .
Giderken Eskişehir, Konya, Kayseri, Sivas, Tercan, Erzu
rum ve Kars üzerinden Revan'a u laşan Osman l ı ordusu, dö
nüşte başka bir güzergah ı takiben, V an, Bitl is , Diyarbekir,
Harput, Malatya, Sivas, Tokat, Amasya ve Tosya, Bolu üze-
6
rinden İzmit' e, oradan da İstanbul'a döndü. Revan ve Tebriz' in
fethi İstanbul 'da büyük şen liklerle kutland ı .
IV Murad Han 1638 yı l ında da Bağdat' ı fethedecekti .
1639' da imzalanan Kasr-ı Şirin Antiaşması 'yla Türk-İran sa
vaşlarına son veri lerek Revan ve Azerbaycan İran 'a bırakı la
cak, Bağdat Osmanl ı Devleti 'nde kalacaktı . Bugünkü Türkiye
İran sın ırıyla İran-Irak sın ırı da o zamandan kalmadır.
***
Dokuz buçuk ay süren bu ihtişaml ı sefer sırasında gün lük
şekl inde kaleme al man bu kronolojik ve askeri Ruzname'den,
önce Prof. A.Süheyl Ünver, Türk Tarih Kurumu Selleten'inde
bahsetmiştir ( 1952). 20.5x27 cm ebad ında 120 büyük sayfadan
meydana gelen Ruzname'nin her sayfasmda 18-20 satır bulun
maktad ır.
Sefere çıkan ordunun geçtiği yollar ve yerler, çeki len s ıkın
t ı lar özel l ikle bel irti lmiştir. Revan'a giderken ve dönüşte ayrı
yol lar takip ed i lmiş, böylece Anadolu'daki asayiş de kontrol
altına al ınmıştır. Yol larda halkın şikayetleri din lenmiş, yalan
ise iftiracı lar, doğru ise suçlular cezalandın lmıştır.
Ruzname, çeşitl i yön lerden incelenebi lir. Mesela, seferden
önceki hazırl ıklar, takip edi len güzergah, konu lan yerler (men
zil ler ve oturak yerleri), yolcu luk esnasında çeki len sıkıntı lar,
sefer boyunca yapılan iş ler, av ve cirit oyunları, padişahın bu
7
sefer boyunca s ıhhi dununu ve diğer hal ve hareketleri. halka
eziyet edenlerin yargiianmalan ve cezalandırılınaları , geçilen
yerlerdeki halkın ve ileri gelenlerin padişahı karşılamaları .
ordudaki disiplin, menzillerde kalına ve yolculuk süreleri gibi
konular ayn ayrı ele alınabilir. Ayrı ca bu sefer hakkında yazı
lan menzil defterleri, tesellüm tezkereleri ve diğer kaynaklada
karşılaştı rılabi lir.
Prof. Ünver, yukarıda bahsi geçen değerlendirmesinde bu e
serin, "Kanuni'nin Bağdat Seferi'nden bah.\·eden eserden sonra. türünün ikinci örneği" olduğunu beliı1miş; eserde de görüleceği
gibi bu seferin bir salı günü başlayıp yine bir salı günü bittiğine
dikkat çekmiştir.
Eser hazırlanırken mümkün olduğu kadar kendi iınlasına u
yulınaya çalışıldı. Arapça ve Farsça asıllı kelimeler aslın a uy
gun bir sadelikle verilmekle beraber, eserin kolayca okunabil
mesi için transkripsiyon kalabalığından sarfınazar edildi. Bazı
yer adları, teriın ve sözlerin açıklamaları parantez içinde italik
olarak verilirken bazı ek bilgiler de dipnotlarda verildi. Eserin
sonuna da yer ve şahıs isimleri indeksi, sözlük ve seferi baştan
sona kadar gözden geçirip üzerinde düşünnıede kolaylık olması
için tarih, gün, menzil, saatler ve menzillerde geçen çok önemli
olaylara işaret eden bir tablo ilave edildi.
incelendiğinde tarih, dil, folklor, etnografya ve etnoloji için
mühiın şeylerin çıkarılacağı aşikardır.
8
Aslı İstanbul-Topkapı Sarayı Müzesi Bağdat Köşki.i Kütüp
hanesinde. 405 numaralı yazma kitabın oı1asında ( 124a-/84a) bulunan Rfızname'nin faksimilesi. Prof. Kırzıoğlu tarafından
alınarak tetkik edilmiştir. Eser üzerinde çalışmamıza kendileri
delalet etmişlerdir. Hazırladığımız müsvedde de karşılıklı o
kuma suretiyle aslından kontrol edilmiştir. Rahatsız olduğu
halde bu kadar meşakkate katlandı: bir de takdim yazma
lütfunda bulundular. Burada Aziz Hacama sıhhat ve afiyet
dileklerimle şükranlarımı arz ediyorum.
Ankara. 20 Mart /999 Yunus ZEYREK
9
IV. SULTAN MURAD'IN
REV AN ve TEBRİZ SEFERİ RUZ-NAMESİ
(H1044-1045/28 Mart- 27 A ralık 1635)
Not: Yevmü '1-ahad, yevmü '1-isneyn , yevmii 's-sültısa,
yevmü 'l-hamfs, yevmü 'l-cum 'a, yevmii 's-sebt gibi Arapça gün adları, bugünkü Türkçe karşılığı ile yazıldı.
lO
(1 a.) (GAZEL)
Hızır ştihım keman ebrima kurban ey/ere m etin ı
Keremdir lütf-i ihstindır kabul ey/erseniz anr
Cihtinı gark-ı hün etmek mukarrerdür benim aynı m
Tarahhum ey/e akmasun demtidem çeşmimin kanr
Ola/dan hasta-i aşkın hemdn bir kı/ca kaldı etin
Tabihim haslana Hızr ol yetiş gel ey/e dermtinı
Eşiğin illeriyle hem-sifal olsam benim körpem
Mukarrer bil olurdum ktiinatın ştih-i sultanı
Efendi derd-i mihnet çekmeden kaddim keman oldu
Meded kıl cdna dermdn ey/e gönder tir-i müjgtinı
SAFAYi hayliden bekler kapunu bir nazar eyle
Kulundur eskiden ol derd-mende ey/e ihstinl
KJT'A
Gül r uyunu görmeyi arz u eder a vare/er
Meydana çıkup görünmez n 'işlesün biçtireler
Öt bülbül derytiya karşu azm-i safd eyytimrd1r
Nev-ciwinsrn pek yaraşur gey efendim heireler
Temmet
Bu şiir, muhtemelen 1533 'te istanbul 'da ölen Sinoplu denizci ve Mevlevi şair Safayi 'ni ndir.
ı ı
(1 b.) Fi şehr-i sevval-i ınükerrem, sene bin kırk döı1. bu a
yın gurresi (biri) Salı: Oturak der-Üsküdar.
Bugün, Rumeli Beğlerbeğisi Canpoladoğlu Mustafa Paşa.
Rumeli ·askeri ile Üsküdar('a) geçüp, ordu-yi hümayfina dahil
oldu.
Sevval 2 Carsanba: Oturak der-Üsküdar. Bugün
Segbanbaşı Keınankeş Mustafa Ağaya, yeniçeri ağalığı "inayet
ve ihsan olundu.
Sevval 3 Persenbe: Oturak der-Üsküdar.
Sevval4 Cuın'a: Oturak der-Üsküdar- 9 Sevvale kadar otu
rak der-Üsküdar.
Sevviil 10 Persenbe: Bugün Üsküdar'dan, sa'adetle
kalkınup, Pendik nam mahalle nüzfil olundu. Yolda gelürken.
sekiz keklik şikar olundu, bir slinğliin dahi (Pôdişdh) mübarek
eliyle öldürdüler. Konağa gelindikden sonra, gerü şikara
gidilüp ve bu menzile, altı sa 'atde gelindi.
Sevval 11 Cuın 'a: Bugün Gegübüze (Gebze) nam mahalle
niizfıl olundu. Ve yolda gelürken, sa 'adetlü Padişahımız kendi
(2 a.) mübarek elile on ·adet keklik öldürdüler. Ve yevm-i
mezbfırda, otak-ı hümayfın önünde, iki kafirün başları kesildi.
Ve bu menzile, beş buçuk sa'atde gelindi.
12
Sevval 12 Cum'a(ertesi): Bugün Hereke nam mahalle nüzfil
olundu. Ve bu menzile gelürken, yolda 'azim yağmur yağup,
balçıkdan ziyade 'usret çekildi. Ve bu menzile geldükden son
ra, gecesi dahi 'ale't-tevali sabaha dek yağmur yağup, 'azim
balçık oldu. Ve yolda gelürken, (Padişah) mübarek elile bir
çaylak öldürdü. Ve bu menzile, dört buçuk sa'atde gelindi.
Sevval I 3 Pazar: Bugün İznikmid ( İznıit) önünde, Topyeri
nam mahalle ni.izül olundu. Ve sa'adetlü Padişahnnız kendi
mübarek eli le, bir sünğlün ve birkaç keklik öldürdü; ve 'azamet
ile menzil-i mezbfıra gelince, seyl-i 'azim ve balçık ile ki, atm
kanımı döğerdi. Hatta, mi.ibarek etekleri. balçağa batmış idi.
Ve andan, konağa gelindi.ikde, çadırlan sel basmak ile,
Sitara Köprüsü'nün beri tarafma konulmuş idi. Ve andan kona
ğa gelindükde suyun ziyade tuğyam olnıağla, bizzat kendiileri
ve paşalar ve yeniçeri ağası tebdil-i süret olup. bir miinasib
mahalle tahmin eylerliklerinden sonra, bir gecenin içinde otak-ı
hümayfın, zikrolunan mahalle kurulması emrolundu. Ve hazine
dahi, İznikmid 'de olan saray-i hümayfmlarma vaz'olunmasm,
emreylediler. Ve otakçılar otağı, na-mahal yerde kurdukları
çün, (onlara) degeleng (değnek vurulma.H) emrolundu. Ve bu
mahalde, Kaim-makam Murtaza Paşaya, kendü ellerile
degenek vurdular, otağt na-mahal bir yere kondurduğu-çün.
Ve bu menzilde, üç gün oturak olundu. Ve Derbend'i
geçmekde sıkJet olanamak içün iki gün mukaddem Rumeli
13
askerine ve sipahiye ve yeniçeriye ve sair 'asker halkma, i lerü
gitrneğe ferman olunup; ancak, sa'adetlü Pad işah ı m ız i le
vüzera ve müfti ve kadi' askerler ve mi ri ' alem ve t.uğlar ve san
caklar ve H ırka-i Şerif
(2 b.) ve iç halkı ( enderun) ku l larıyla salt kal up;
Kazıkl ıbel i 'n i geçüp, Derbend' i dah i geçince, balçıkdan ve su
geçidierinden ve ba'zı sengistan yerlerden, kemal mertebe
'usret çekildi .
Sevval 1 4 Pazarertesi; 15 Sal ı. 1 6 Carsanba (günleri) oturak
olundu.
Sevval I 7 Persenbe: Bugün Kazıklı'ya nüzfil o lundu. Ve
yolda, Köprübaşı 'nda, bir sarik, kazığa kuru ldu . Ve bu menzi
Ie, dört sa'atde varı ldı .
Sevval 18 Cum'a: Bugün Kazıkl ı-Derbendi aşı l up, Dikilitaş
nam mahalle yedi buçuk sa'atde nüziH olundu . Ve bu menzi l de,
solakbaşı lardan biri, cürmi le katiolundu ve üç nefer yeniçeri
dahi, ol gece katlolundu.
Sevval 19 Cum'aertesi : Bugün İznik Salırası'na nüzfil o
lundu. Ve bu menzi lde sa'adetlü Padişah ım ız, şikara gidüp,
kendi mübarek eli le, bir bal ıkç ı l (kuşu) öldürdü ; ve cürümleri le
otak-ı hümayfin önünde, ik i ademin başlan kesi ld i . Ve bu men
zi le, iki buçuk sa' atde gidildi .
14
(3 a.) Sevval 20 Pazar: Bugün (Bursa 'nrn) Yenişehir Sah
rası 'na nüzfı l olundu. Yol ları yüksek sengistan olmağla, bir
mikdar 'usret çekildi ; dört buçuk sa'atde gel indi . Ve bu men
zi lde, bir gün oturak oldu.
21 Sevval Pazarertesi .
Sevval 22 Sal ı : Bugün, Akbıyık nam mahal le nüzfil olundu .
Yol ları daraşl ık ve taşlu ve ağaçlu yerler olmağla, dört sa'atde
gel ind i . Ve bu menzi lde, dergah-i ali kapucıbaşı larından Çavuş
Ahmed Ağayı, bir hidmet i le (Macaris tan merkezi) Budun tara
fın a gönderdi ler.
Sevval 23 Carsanba: Bugün, Bazarcık nam mahalle nüzfil
o lundu. ' Azim ağaçlu dağlar; beş sa'atde gel ind i . Ve bu men
zi lde, sa'adetlü Pad işah ımız, tebdil (kıytifet) i le şikara gidüp,
mübarek el i te bir bal ıkç ı l öldürdüler ve birkaç kekl ik ö ldürdü
ler. Ve bugün, otak-ı hümayfın önünde bir şaki yeniçerin in,
baş ı kesi ld i .
Sevval 24 Persenbe: Bugün Bozöyük nam mahalle nüzfil
olundu. Ağaç lu ve taş lu dağlardır, daraşt ı k yol lardur; üç buçuk
sa'atde gel ind i . Ve yolda gelürken, pervazi doğan lar ile ş ikarlar
olundu. Ve bu menzi lde, bir yeniçeri katlolundu .
(3 b.) Sevval 25 Cum'a: Bugün, İnönü nam mahalle nüzfil
olundu; bir sa'atl ık bir yoldur. Yörüdükden sonra, cümle Ru
mel i askeri ve sair beğlerbeği ler ve mevcfıd bu lunan s ipah tai-
15
fesi, sa'adetlii Padişahımıza selamlığa durup, seliimladıkdan
sonra; cümle 'asker halkının önlerinde, eski zorbalardan olup,
Karayılan Oğlu Sefer demekle meşhur bir vacibiyi, yol üzerin
de huzur-i hümayunlarına getürdüklerinde, aman ve zaman
vermeyüp, çökdüriip, başın kesdiler.
Andan sonra, sa'adetlü Hiin karıınız, iç halkı (enderiin) kul
ları ile bir tarafa durup, dış halkı dahi bir tarafa ta konağa va
rınca, cırıd oynadılar. iç halkı, Hünkarımız ile, ba-husus,
sa'adetlü Hünkarımız Hazretleri, paşaları ve beğleri atlarından
(attığı) cırıd ile yıkup� niçesi, cırıd darbından bi-hfış olup. atla
rından akdarılmışdır . Sa 'adetlii Hiinkarıınız Hazretleri, her
cırıd atdıkça, salavat getiirenün ve hu diyen lin nihayeti yoğ idi.
Ol gün, ta konağa gelince, guya ki cümle ' asker halkına, id-i
ekber olmuş idi. Sa'adetlii Hün karımız, bu ınertebe dilir ve
merdanelığın gören gaaziler, hayran kal up, el kaldurup, du ' a
etdüklerinde, dua-yi hayrleri, eve-i asiimana çıkmış idi.
Sevval 26 Cum'aeı1esi: Bugün, Eskişehir nam mahalle nü
zul olundu. Ve bu menzile gelindikden sonra, Eğrigözü ve
Bardaklı nahiyelerinin re'ayası (köyliileri), sürsat
(4 a.) bedeli cem'inden ötürü, kadisinden şikayete geliip,
izhar-i tazallum eylediklerinde; re'ayanın (gördiiKii) zulümleri
dinledikden sonra; Eğrigözü kadfsi getürdülüp, otak-ı hiimôyun önünde katiolunacak mahalde (sırada), sa 'adet/ii Pddişiihunı=.
16
ci.irıni.ini.i 'afv ediip; iki yüz yetmiş dokuz değenek urdurup.
azfid eylediler.
Ve zikrolunan nfihiyelerin sürsat bedelin cem' etmek içi.in.
ınukaddema Asitane'den (İstanbul'dan) enır-ı şerif ile,
Üskiidari bir kapucı gönderilmiş idi. Ol kapucı. zikrolunan
karyelerden, sUrsat bedelinden yetmiş bin akça cem 'edi.ip.
ba'dehu gayib olup: sa'adetlü Hünkarımız. re�ayaya zulm ol
duğun reva görmeyüp. hazine-i 'amirelerinden. zikrolunan
yetmiş bin akçayı, re'ayaya ihsan edüp; ol fırar eden Üski.idari
kapucının evi flirfıht ve ol yetmiş bin akçayı tahsil olunması
ferman olundu. Ve bu menzile, yedi sa'atde gelinüp, bir gün
oturak oldu.
Sevval 2 7 Pazar: B ir gün oturak oldu.
Sevval 28 Pazarertesi: Bugün, Akçaviran nam mahalle nü
ziil olundu. Ve bu menzilde, Karaman'dan ma'ziil Tutçu Hasan
Paşanın. otak-ı hüınayfın önünde, başı kesildi. Ve bu ınenzile,
beş sa'atde gelindi. Konağa gelince, kuru sovuklar oldu.
Konakda dahi. kar yağdı.
(4 b.) Sevval 29 Salı: Dört sfi'atde gelindi. Bugün
Seyyidgazi nam mahalle nüziil olundu. Ve bu menzilde, sfibı
ka İlyas Paşanın adeınierinden ol up, halen Kastamonu Paşası
nın yanında Kara Halil nam kimesne, zalim olup, fukaraya
zulın etmekle, otak-ı hi.iınayfın önünde başı kesildi . Ve bugün,
( Kaim-makam) M u rtaza Paşa adeınierinden bir mukdiın (yarar)
17
ademisi , Kangırı (Çankırı) 'dan ma' zfil (Sancakbeği) 'A li Beği,
ahz eyleye gönderild i .
Fi Şehri Zi ' l-ka'detü ' s-Serife Sene I 044 Gurre/ l .gün
Carsanba: Bugün Bardakçı nam mahalle nüzfi l olundu Yol l a
rı taşl ık, çamlu ve meşelü dağlardır. Dört buçuk sa'atde konağa
gel indi . Ve konağa gel indikden sonra, bütün gün ' azim n i san
yağmurları yağdı . Ve bugün Türkman Boyları 'ndan Kocar'm
karmdaşı Minnet Beği, ahzolunmağa ferman olundu.
Zi ' l-ka'de 2 Persenbe: Bugün Çifterlü (Çifteler) demekle
ma'rCıf Hüsrev Paşa Hanı nam mahal le nüzCıl o lundu. Çamlu ve
meşelü dağlard ır. Ve bu dağlardan mürCır otunurken 'azim du
mantar olup, bataklu balçıklardan kemal mertebe, ' usret çeki l
d i . Ve bu menzi le, beş sa'atde gel indi .
Ve eski zorbalardan Karayı lan Oğlu demekle
(5 a.) ma'rCıf Hamza nam şaki, ehl-i fesad ol mağla otak-ı
hümayCın önünde, başı kesi ldi . Ve Ahmed Çavuş nammda bir
herif, sebb-i Nebi eylemişdir (Peygamberimize sövmüştür)
deyü, bir şeyh şehadet edüp, tecessüs olundukda, şeyhün
da'vası lağv ve bühtan olmağla, şeyh-i mezbCıra. yetm iş dokuz
değnek urulup; andan sonra, kürege konulmağa. ferman ol un
du.
Zi ' l-ka'de 3 Cu_m' a: Bugün Bayat (Afyon-Bayat) nam ma
hal le, nüzfıl olundu. Yol ları, çamlu dağlard ır; kuru sovukdan,
J8
bir mikdar elem çeki ldi . Ve bu menzi le, dört buçuk sa' atde
gel ind i .
V e bugün, (İstanbul'daki) sadr-ı a'zamdan mektfiblar geldi .
Ve lş ıkh kadisi , re'ayaya zulmedüp, bi la-sebeb iki yüz
guruşlarm alup; re'aya dah i kadiden ş ikayete geld iklerinde,
hakkından gel inmek esnas ında iken kadi-i mezbfır, re'ayadan
alduğu iki yüz guruşu gerü sah ibierine reddeylemekle, cürmü
'afvol unup, ıtlak olundu.
Zi ' l-ka'de 4 Cum' aertesi : Bugün Potavadin (Afyon
Bol vadin) sahrasma nüzfı l olundu. Ve bu menzi lde, kuru
sovukdan ve bataklu balç ıkdan ' usret çeki lüp, sekiz sa'atde
konağa gel indi . Ve Anadolu (Kütahya) Beğlerbeğisi
(5 b.) bugün yolda, sa'adetlü Padişah ımızı selamlayup, e
yaleti 'askeri le ordii-yi hümayiina dahi l oldu . Ve bu menzi lde,
Nogay' m Oğlu Arsla(n) Beğ katiolunacak ınahalde(sırada),
s i lahdar, sa'adetlü Pad işalumızdan di lek edüp, cürınü
'afvolundu.
Zi'l-ka' de (5) Pazar: Bugün, İshaklu nam mahalle nüzul
olundu. Ve bu menzi le, dört buçuk sa'atde gel indi . Ve İzmir
kadisi, kuttau't-tarik olan lara mu'in olmağla, bu menzilde,
boğu lması içün, em ir gitm işd ir. Ve Yalvaç kadisinin dahi ,
19
otak-a hümayCm önünde başı kesildi. Ve gecesi dahi. bir şaki
yeniçeri, katlolundu.
Zi'l-ka'de 6 Pazarertesi: Bugün, Akşehir mim ıııenzile. beş
sa'atde nüzC.I olundu. Hoca Nasareddin, bunda ıııedffındur.
Zi'l-ka'de 7 Salı: Bugün, Arkın nam mahalle nüzul olundu.
Ve bu menzile, beş sa'atde gelindi . Ve Karaman Beğlerbeğisi
Burnaz 'Ali Paşa, bu gece orduya gel üp, dersa 'at ahzolunup ve
zalim olmağla, aman verilmeyi.ip, beyne'l-ışa· (akşam/aya/SI
arast) otak-ı hümayfm önünde, meş'aleler yakılup başı kesildi.
Ve Karaman eyaleti ol gece Bolu Beği olan Kör Hazinedar
İbrahim Beğe verildi. Ve Bolu Sancağı, Abaza Mehmed Paşa
nın adeınlerinden, Serhoş Mehnıed Ağaya ihsfın oldu.
(6 a.) Zi'l-ka'de 8 Carsanba: Bugün Ilgun ( Konya-IIRlll)
Sahrası'na, üç sa'atde gelindi.
9 Persenbe: Üç sa'atlık yoldur.
(Eskiköprü) nam menzile, nüzul olundu.
Buoün Cisr-i 'atik e
Ve bugün (Rumeli'deki) Niğbolu Sancağı. Merdan Beğe ih
sfin olundu. Ve Alacahisar Sancağı, yerliiden Karaşahin Musta
fa Beğe ihsan olundu. Ve Vidin Sancağı. ma'zfıllardan
Arnavud Hasan Beğe ihsan olundu. Ve Deli Beğin Sancağı. hi
hasıl (geliri az.) olmağla, Çirmen Sancağı. Köstendil'e zaııını
olup, Deli Beğe ihsan olundu. Ve Kırkkilisa (şimdiki Kirklare
li) Beği Mehmed Beğin kapusu (halki) mükemmel olmağla.
20
ana dahi Vize Sancağı ihsan olundu. Ve bu gece. bir yeniçeri
kati olundu.
Zi'I-ka'de 10 Cum'a: Bugün, Suluzengi nam menzile. beş
sii'atde gelindi. Ve bu gece dahi, bir yeniçeri katlolundu. Ve
sabıka Van Beğlerbeğisi hala Kangırı (Çanku·l) 'dan ma'zı11
·Ali Paşanm şikayetçiteri gelmekle� ahzolunup. ordii-yi hüma
yiina geti.iriildükde, zulmü tefahhus olundu: suçu olnıamağm
(6 b.) ıtlak olunup. onbeşbin guruşu alındı.
Zi'I-ka'de l l Cum'aertesi: Bugün, Kilin11ic nam menzile i
ki buçuk sii'atde gelindi.
Zi'l-ka'de 12 Pazar: Bugün, Kahas nam mahalle iki buçuk
sa'atde gelindi. Bu menzilde konulmayup, Konya'ya varmak
mümkin idi. Lakin alay düzrnek (tören lucu·lti!J) içün. bunda
konuldu.
Sa'adetlii Padişahmıız, konağa geldikten sonra. yiğinııi beş
"aded cırdanlı (uzun mrzrak!t) has odalı kulları ile ılgar ediip,
altı sa'atlık yolu bir sa'atde alup, Konya şehrine vardılar.
Hazreti Mevlana'yı (tiirbesini) ziyaret etdikden sonra, Kon
ya ' da sakin eski zorbalardan 'Araboğlu Halil nam şakinin ve
bir elıl-i fesad zalim yeniçerinin başlarilli kes(tir)üp, gerü fi'l
hal ·avdet buyunıp. otak-ı hiimayCına geldiler.
Zilka'de 13 Pazarertesi: Bugün, Konya Salırası'na nüzul
olundu. Konya'ya girilince, Rumeli ve Anadolu ·askerinin
2 1
kesreti ve yeniçerinin çokluğu, (hiç) bir tarihde, bir seferde
görülmemişdir. 'Azim alaylar ile, Konya şehri içinden geçilüp,
(doğudaki) sahraya konuldu.
Ve eski zorbalardan Na'alca m1m şakinin ve merh u m (ll.) Sultan 'Osman'ı, Yedikule'ye
(7 a.) getürdüklerinde, bilece 'arabaya girüp Yedikule'ye
getüren 'Osman nam şakilerin, otak-ı hümayfm önünde, başları
kesildi.
Ve bugün orduda, bir sağanak şedid rfızigar peyda oldu ki,
az görülmüşdür. Orduda, niçe kirnesnenin çadırlarm yere
indürüp ve niçesinin dahi muşarnması havaya uçup; insan
avazesi ve tokmak-kazak ( çakma) şamatast, afaka çı kup, gfıya
ki kıyamet 'alametlerinden bir gün idi. Hele (ki) çokluk karar
eylemeyüp (çok sürmeyip) def' oldu.
Zi'l-ka'de 14 Salı: Bugün, oturak oldu. Bugün, tertib üzere
otak-ı hümayfında divan (ayak dfwinı) olup, Karaman
Beğlerbeğisi İbrahim Paşaya ve birkaç beğlere ınans ıb inayet
olmağın, el öpdüler. Ve eski zorbalardan, Niğdeli Hasan de
mekle ma' rfıf nam şakinin ve eşkıyadan bir sipahinin, başlan
kesildi .
Zi'l-ka'de 1 5 Carsanba: Bugün, oturak oldu. Yev m-i
mezbfırda, sa'adetlü Padişahımız Hazretleri, Hazreti
Mevlana'nın (türbesi) ziyaretine varup; (postnişin) şeyhini,
22
kaaideleri üzere mukalıele etdürüp (karş1lıkb zikir söyletip),
sema' etdi ler. Ve semadan sonra şeyhine bir kürk, fukarasına
iki kise (2x500=1000) akça ihsan edüp; andan sonra, Hazreti
Mevlana'nın tekyesine, (Ptidiştih1n yüzbin akçadan yukan geli
ri olan) has'dan yüzell ibin akça ta' yin (her yil ödenecek gelir)
ve İhsan buyurdu lar. Ve andan (Konya 'daki otak-1 hümtiyUna)
'avdet edüp, Gediz kethüdayerinin (kap1kulu süwirisi kethüda
vekili) baş ını kesd i ler.
(7 b.) Rfız-i Hızır. Zi ' l-ka'de 16 Persenbe: Oturak oldu. Bu
gün, 'Arahacıoğlu demekle ma 'rfıf eski zorbalardan 'Ali nam
şakin in başı kes i ld i . Ve bir gün ta ahşama değin, 'azim
furtunalar olup, karlar ve yağmurlar yağd ı. Ve ahşamdan saba
ha değin 'azim kar ve yağmur (yağm1ş) ve şedid rfızgarlar
esm işd ir, ki ruz-i h ızırda (3 May1s 'ta), böyle kar yağdığın ı ve
böyle tufan olduğunu, kimse görmemişd ir.
Zi ' l -ka' de 17 Cum'a: Bugün, oturak oldu.
Zi ' 1-ka'de 18 Cum'aertesi : Bugün, oturak oldu. Bugün, Zile
voyvodas ı (a 'ştir vergisini illizama alan kişi) Arnavut Ka
sım' ın, (suçlu görülüp) otak-ı hümayfın önünde, başı kesi ldi .
Zi ' l-ka'de 19 Pazar: Bugün Pınaroğlu nam menzile altı
sa'atde gel ind i . Ve bu menzi lde, Vezir-i a'zam tarafından
mektfıblar gelüp, beş 'aded Kızı lbaş d i l i (İran cdsusu) giriftar
olduğu, haberi geldi .
23
Zi'l-ka'de 20 Pazar: Bugün, Karaöyük nam menzile, a ltı
sa'atde gelindi. Ve bugün alayda bir şaki yeniçeri turnatelleri
(ni başına) takup; ahzolunmağa ferman olundu; ve gece,
katlolundu.
Zi' l-ka'de 2 1 Salı: Bugün, Akçaşehir naın ınenzile, dokuz
sa'atde gelindi. Ve bu menzilin yollai·ı, gayet düz ve çölistan
yerlerdir; suyu dahi, az bulunur. v� bu ovanın etrafı,
(8 a.) yüksek karlı dağiardır. Ceylan ve yaban keçileri, gayet çokdur.
Hatta, sa'adetlü Padişahım ız, geceden altı buçuk sa 'atde
kal kup, menzi l uzak olınağla, arabaya giriip, sabah u' 1-hayre
güneş zahir oldukdan sonra. araba içinde iki tarafa nazırlar
iken, hikmet-i Huda, yüksek dağlardan bir dane ceyran, ki
çabük (-süvarJ Hünkarımızdari gayri kimesne göremeyüp: fi ' l
hal, arabadan çıkut;, sih·ar olup,; L>ir gönder (nuzrak) ile ardına
diişiip, aman ve zaman vermeyüp: gönder ile urup sayd eyledi
ler. Alaylara karşu� bir güzel şikar olmuşdur ki, (nazlri)
görülmemişdir.
Ve bu menzilde. Seviindük Paşadan mektfıblar gelüp; sabı
kan eski zorbalardan olan, Adana ·Paşası Yeğen Hüseyin' i bir
tarikle ahzedüp, kult:ye urduğu haberin yazmışlar. Man ısa Ser
dan olan şaki yeniçeriniıı. l'vlamsa'da ba�ı kesilüp. huzur-i hü
mayunlarına gelmişdir Ve Yeğe•ı Hüseyin' i kayd (ii) bend ile
ordu-yi hümayuna gettirmek, enıı·nlmuşdıır.
24
Zi ' 1-ka' de 22 Carsanba: Bugün Gölbaşı nam men zile, yedi
buçuk sa'atde gel indi . Konağa geldikden sonra, Dülbend
Golarnı Mehmed kuluna, kapucıbaşı l ık ihsan edüp, taşra çıkar
dılar. Ve bu menzi lde bir segban, kazığa uruldu.
Zi ' l-ka' de (23) Persenbe: Bugün Ereglü nam mahalle, dört
sa'atde gel indi. Ve bu menzi lde, Şam
(8 b.) Beğlerbeğisi Küçük Ahmed Paşadan, ( zorbala rdan)
Şahaoğlu'nun kel lesin ve ma'an dörtyüz Dürzi'nin kel lelerin,
ademieri getirüp; otak-ı hümayfın önünde, huzur-i
hudavendigara 'arzeylediler.
Ve bu menzi lde vaki ' ziyaretgah-i Hazret-i Risalet-penah' ın
mu'cizaat-i kesiretü' l-berekatile (Peygamberimizin sonsuz
m ucizeleriyle), bir ulu kaya dibinden, bi l lur misal cereyan eden
saf suyu ziyaret içün, bizzat sa'adetlü Padişahımız mahal l-i
mezbfıra varup; sayeban kurulup ve enva'ı n i 'met bişiri lüp ve
ol mübarek makamda tana'um edüp ve suyundan şürbetlüp,
safalandıkdan sonra; gerü (yine) cırıd oynayarak, otak-ı hüma
yfın larına 'azimet buyurdular.
Zi'l-ka'de 24 Cum'a: Bugün, Nakkaarezen (Narezen/
Seslikaya) nam menzile, on buçuk sa' atde gel indi. Ve bu men
zi lde Rumel i çavuşlarından Cevahirzade (denilen) bir tütüncü
çavuş girift olunup, otak-ı hümayfın önünde başı kesildi.
25
Ve yevm-i mezburda, ,vezir-i a' zam'dan mektublar geldi .
V e M urtaza Paşa tevabi ' lerinden Mirza Beğ, sancaği
re'ayasından, zulmen akça cem 'edüp; reaya izhar- i taza l lutn
eyled iklerinde, tefahhus olunup, reayadan ne mikdar akça al
mtş ise, sa'adetlü Padişahımız, mezkfırdan tahsil etd i rüp; gerü
re'ayaya akçayı reddetdürdüler. Eğer akça verrneğe ' inad eder
se, başı kesi lmek mukarrerdür deyü, emrolundu.
( 9 a.) Zi ' l-ka'de 25 Cum' aertesi: Bugün, Niğde Salırast' na
beş sa'atde gel indi. Ve Niğde h isarından toplar atı lup ve (yolla
ra) kumaşlar döşenüp, 'azim şen l ikler oldu .
Ve bugün Vezir-i a' zam'dan ulaklar gelüp, mektfiblar
getürd i ler. Ve sabıkan eski zorbalardan olup, Adana' dan
ma'zfi.l Yeğen Hüseyin Paşa, 'askeri le ahzolunup, ordCı-yi hü
mayfina götürdüklerinde, mezbfir Yeğen ' in ve kethüdasmın
ahşam namazından evvelce otak-ı hümayfin önünde, kel leleri
kesildi.
-Zi ' l-ka'de 26 Pazar: Bugün Gölbaşı nam menzile, sekiz
sa'atde nüzfıl olundu. Ve bu menzi lde, üç sa'at m ikdarı ra'd ü
berk ınunkatı ' olmayup, 'azim yağmurlar ve dolu lar yağdt.
Zi' l-ka'de 27 Pazarertesi : Bugün, Karahisar-i Develi (Kay
seri-Deve/i) nam menzi le, beş sa'atde gel ind i . Ve h isardan
toplar atı lup, şenl ikler oldu.
26
Ve sa'adetlü Padişahımız, bu menzi le gel ince Erciyes Dağı
ki , depesi (3916 m.) bulutlara çıkmışdır. O dağın altmda olan
sahnlda, sa'adetlü Padişahımız, iç halkı ( enderıln) kul larıyla ve
taşrada Kapudan Paşa tevabi ' leri i le ve Karaman Paşası kendü
ademleriyle, ikis i bir canibdenta menzi le gel ince (ye kadar),
oynayarak, bir mertebe cırıd oynamışdır ki, görülmemişdir.
Sa' adetlü
(9 b.) Padişahımız, bun lara asla vücfıd vermeyüp, kimini a
tından ahdarup ve kimini mecrfıh edüp, göz açdırmadı lar. Cırad
i le safalandıkdan (sonra), menzile gelindi.
Ve bu menzi le gelürken, Şam Beğlerbeğisi Ahmed Paşadan
mektfıb geldi . Ve Türkman boylarmdan Danişmendlü'yü
ahzetmek içün, Kapudan Hüseyin Paşaya emrolundu (ki)
gitmişd ir.
Zi ' l-ka'de 28 Sal ı : Bugün, İncesu-Kenarı nam mahal le, altı
sa'atde nüzfıl olundu. Bugün, sağanak yel ler ve ra'd ü berk ve
'azim yağmurlar yağdı .
Zi ' l-ka'de 2 9 Carsanba: Bugün Kayseriyye (Kayseri) Sah
rası ' na, yed i sa'atde nüzul olundu. Bu menzi lde kumaşlar
döşenüp ve kal 'adan toplar atı lup, şenl ikler oldu.
Ve bugün, Rodos Paşası Bekir Paşa (dan), bir büyük kafir
kalyonu gark olduğu haberi geldi . Ve bu gece eşkıyadan iki
nefer yen içerin in, orduda yol üzerinde başları kesi ld i .
27
Ve Kayseriyye kadisi, sa'adetlü Pad işah ım ızm emr- i şerifı
ne muhalif (tütün içme yasağına uymayıp) şürb-i rluhan eyledi
ğinden gayri, sürsat zahiresine dah i, m in-ba' d takayyüd
etmeyüp; arpanın ki lesi onbeş-onaltı akçaya iken, kadi- i ınez
kfir, arpanın ki lesin el l işer akçaya bey' etd irüp, dah i buncı laym
niçe kabahati zuhur etmekle; mezkur ahzolunup, otak-ı h üma
yfin
(10 a.) önünde, başa kesi ldi . Ve kadi i le müttefik o lan lardan
ondört kirnesne ahzolunmağa ferman olundu .
Ve Kayseriyye ahalisinden yiğirmi bin guruş cerime a lm
mağa, emrolundu . Ve katiolan kadin in yerin(e), Engürü ' de
(Ankara'da) sakin 'Abdülkerlm' e, üçyüz (akça) i le Kayseri
kadil iği ihsan olundu.
Zi ' l-ka'de 30 Persenbe: Bugün, Gömeç Çayırı nam mahalle
nüzfil olundu. Ve bu menzi le, beş sa'atde gel ind i . Ve yağmur
lar yağdı . Sabıkan Kayseriyye (Sancak) beğin i katledenlerden,
şeh ir kethüdası ve kafırlerden Y iğitbaşlan 'n ı(n), otak-ı hüma
yun önünde başları kesi ld i .
Ve Kapudan Hüseyin Paşadan bugün haber gelüp,
Danişmendlü Türkmanları ahzi ferman olunmuş id i . Bu
konakda, ondört neferin ve yüzel l i devesin ve kırkbeş kısrak ve
bu kadar koyun, kabza-i tasarrufa gird iği n, paye-i serir-i ' izzet
masire 'arzolundu. Ta'ci l Sarıoğlan konağına ge l inmesi,
emrolundu .
28
Zi'l-h icce I Cum'a Sene Bin Kırk Dört (]8 Mayıs 1635): Bugün, Sarıoğlan nam menzi le, beş buçuk sa'atde nüzül olun
du .
Ve bu menzi le gelürken, sa'adetlü ve şeca'atlü Padişahımız,
Zağanozkırı nam esbine süvar olup, sağ tarafda Anadolu 'aske
ri ve sol tarafda Rumel i 'askeri, tertib üzere selama durup, se
lam lad ıklarından sonra, heybetlü Padişahımız,
(10 b.) bu menzi lde olan sahrada, Rumeli 'askerini
durgurup, Anadolu 'askerin i dahi sağ tarafda tertib üzere
durgurup, Karaman Beğlerbeğisi Kör İbrahim Paşa kul ları dahi
bir tarafda kendi eyaleti 'askeriyle, Anadolu kolunda bir canibe
bir küme oldukdan sonra; bizzat sa' adetlü ve mehabetlü Padi
şalumız, has odah kul larıyla Karaman 'askeri tarafına sa'adetle
varup, mübarek el ine bir mızrak alup, savaş tarzında Karaman
' askerine başbuğ olup, Anadolu 'askerine dahi savaş ve ceng
suretlerin i bizzat kendi leri ta' lim eyledikden sonra, Karaman
'askerin i iki(ye) bölüp; bir bölüğünü kafadar ediip, bir bölüğü
nü dahi bir küme edüp, bir uğurdan Anadolu 'askerinin ü.zerine
hu layup; Anadolu 'askerinin bir tarafını söküp, gerü yan verüp
Anadolu ' askeri dah i hulayup sa'adetlü Padişahımızın dah i
gerüde duran kafadarları hu layup gerü Anadolu ' askerini
tiiskürüp� mızrak pareleri ve canibeynden atı lan tiifenklerin
sadası, afakı dutup, bütiin salırayı barut dütünü tutmuş idi .
29
Ve ma-beynde, birkaç gaazinin atları, tüfenkden helak olup;
birkaç adem dahi, aral ıkda mecruh oldu. Ba'dehu, ayrı l ışd ı lar.
Sa'adetlü Padişah ımız, Rumel i 'askeri ku l larma dah i nazar
buyurup; anların dah i beğlerini , kol l u kol lu, başka başka
ayırup; anlara dahi, murad-ı şerifleri üzere, balada zikrolunan
veci h üzere, cenk suretlerini ta'lim huyurdukdan sonra, bizzat
sa'adetlü Padişahımız kendi tevabi'i i le Rumel i ' askerinin bir
kümesine hulayup ve alaylarm söküp, yan verüp; gerü H ünka
rımızm katadarları
(ll a.) h ulayup ve alaylarm söküp; Rumel i ' askerin i
tüskürüp, cenk suretierin gösterdik lerinden sonra, Rumeli ' as
kerini bu tarz üzerine, biribirine hulatdurup; sağ l ı ve sol l u cenk
etdirüp; ve Gülhang-i Muhammedi getürülüp ve üç kerre All ah
Al lah çağrışup, kırı lan kastanca şamatası ve malı muz şakırd ıs ı ,
afakı tutup; bir mertebe 'ali cenk olmuşdur ki, e l l i-altmış sefer
görenler:"Böyle yahşı savaş görmek, nasib o lmad ı !" deyü
nakleyledi ler.
Ve sa'adetlü Padişahımızm bu (genç) s inn ü sal i nde, bu ka
dar cenk ahvalin bi lmek, keramet mertebesinde olduğundan
şübhe yokdur, dedi ler. Ve ol salırada olan cümle 'asker halkı,
sa'adetlü Padişahımızm böyle d i lir ve babadır olduğuna, hay
ran kalup: "Cümlemiz, yoluna feda olalım!" deyü, elierin der
gih-i Hakk'a rer-edüp, hayır-du'alar etmişlerd ir.
Ba'dehu, üçer kerre tüfenklerin boşaldup, şen l ik ederek or-
30
duya teveccüh ve sa'adetlü Padişah 1m1z, otak-1 hümayfınlarma
'azimet buyurdular.
Zi' l-hicce 2 Cum' aertesi: B ugün, Gemerek nam mahal le,
dört sa'atde gel indi . Ve bu menzi lde, eski şitkilerden bir yeni
çeri, katlolundu.
Ve Kapudan Hüseyin Paşa, ferman-1 hudavendigar i le, (eş
kıyôlık eden) Danişmendlü Türkmanları üzerine varup, bir ma
halde bunlan basup; iki yüz mikdar deveterin ve kırkbeş kıs
raklarm getürüp, ve on ' aded kuttau't-tarik Türkmanları
getürdi.
Zi' 1-hicce 3 Pazar: Bugün, Şarkışla nam mahal le, beş
sa' atde nüzfil olundu. Ve balada
(ll b.) zikr o lan on 'aded Türkmanm kel leleri, menzi le ge
l indiği gibi, otak-ı hümayün (önünde) başları kes i ldi .
Ve bugün, Kayseriyye eşkıyasından beş kirnesnenin başları
(da), kesi ldi.
Zi ' l-hicce 4 Pazarertesi: Bugün, Apardı Özü (Çayı) nam
mahal le, sekiz sa'atde nüzül olundu. Gayet mel 'ün balçıklu
menzildir. Kırk-e l l i yerde köprü ler ve iri bataklu balçıklar
geçi lüp, ' azim 'usret çekild i .
Ve bu menzilde, Sivas Beğlerbeğisi Bosnah 'Ali Paşa,
sa'adetlü Padişahımızı selamlayup, (eya/eti askeriyle birlikte)
ordu-yi hümayfina dahil oldu. Ve bu menzilde ra'd ü berk ve
3 1
'azim yağmurlar yağmışdır. Ve bir şaki, ordu-yi hümayfında
kazağa uru lmuşdur.
Zi ' l-h icce 5 Sal ı : Bugün, Sahra-yi Sivas 'a sekiz sa' atde nü
zfıl olundu. Ve bu menzi l in yol ları , gayet batak lu ve balç ıklu
yol lardır.
Ve Sivas'a gel ince, 'azim zahmetler çeki ldi . Yük getüren
hayvanatdan, balçıkda kalanın hesabı yokdur. Ve köprüden
geçen insan ve hayvanat, birbirini itişerek, çok insan ve hayva
nat köprüden, Kızı l ırmak ded ikleri suya düşüp� garkolmuşdur.
Ve köprüden geçerken, iki 'aded Rumel i ademis i , (ambalaj işini gören) sepetleri yarup, esbab oğurtarken dutul up, Hünka
rımız huzurunda, Köprübaşı 'nda, başları kes i ld i .
Ve andan sonra (şehre yaklaşılınca) kumaş lar döşenüp ve
hisarından toplar atı lup, şen l ikler oldu . Ve menzi le gel indikden
sonra, fukaraya zulm ü taaddisi ve teadisi olan Çorum
(12 a.) (Sancak) Be ği Keskin 'Ali Paşan ın, otak-ı hümayfin
önünde başı kes i ldi .
Ve bugün, Vezir-i a'zam'dan mektfiblar (geldi) ve Kızı lbaş
(İran)dan (cas us luk eden) beş d i l dutu lup, huzur-i hümayfına
geldikde, söyledi lüp, ba'dehu dördünün başları kes i ldi ve biris i
(İran hududuna girilince, kılavuz olur diye) hıfzolundu.
Zi' l-h icce 6 Carsanba: Bugün, S i lahdar Beğ Mustafa Ağaya,
sa'adetlü ve şevketlü Padişah ım ız, Şam eyaleti
32
(Beğlerbeğiliği) 'ni , ikinci vezaretle ' inayet huyurdukdan sonra;
otuzbin guruş dahi , bediy-i harçhk, mezid ' imlyetlerinden, ih
san buyurdular.
Ve Erzurum Beğlerbeğisi Halil Paşanm hakkmdan gel in
mek içün, bu gece kapucılar-kethüdası Şah in Ağaya ferman
olunup, hatt-ı şerif i le irsal olunmuşdur. Ve Şam Beğlerbeğisi
Küçük Ahmed Paşaya, Erzurum eyaleti 'inayet olundu.
Zi ' l-hicce 7 Persenbe: Oturak-şüd der-Sahra-yi Sivas. Bu
gün, ki mübarek gündür, sa'adetlü Pad işahım ız, S i lahdar Beğ
Mustata Ağaya ikinci vezaretle Şam eyaletin ihsan buyurup;
vüzera ve müfti ve kadi'askerler ve yen içeri ağası ve ocak a
ğalan ve kapuctbaşı lar ve ehl-i divandan
(12 b.) çavuşlar ve müteferrikalar, umfımen otak-ı hümayfın
önüne gelüp, S i lahdar Ağayı enva'-i ta'zimle alup, otağma
götürdüklerinde; (Ştim Beğlerbeğiliğine ta 'yi n ile terfi ' ey/e
yen) S i lahdar Ağa dah i, her birine enva'-i ri'ayetler edüp,
cümlesi ne kaftan·lar giydirdi ler.
Zi ' 1 -h icce 8 Cu m' a: Oturak-şiid der-Sahra-yi Sivas. Bugün
bir (tiryaki) tütüncü (yasağa uymadığından) Anadolu kulunda
köprübaşmda ahzolunup, otak-ı hümayfın önüne getürü lüp,
sa 'adet lü Padişah ımızm huzur-i şeriflerinde, arkasmdan (sırtm-
33
dan derisi soyularak) kayaşlar çakarı l up, ' ibret- i ' alem içün,
ordu-yi hümayiinda gezd iri lüp; ba'dehu katlolundu.
Ve bugün, Mir-ahur-i Kebir Nasuh Paşazade H üseyin ku l la
rına (Macaristan merkezi) Budun eyaleti, ' inayet olundu .
Zi' l-hicce 9 Cum' aertesi: Oturak-şüd der-Sahra-y i Sivas.
Bugün sa'adetlü Padişah untz, (Sivas Beğlerbeğisi) B osnah
' Ali Paşaya huzur-i şeritlerine getürdüp; Samsun ' da o lan
badaloşka kal 'a-kub topları ve yuvatakların ve alat- i cenk ve
sair mühimmat-i sefer ne ise, Samsun iskelesinden ' acilen
kaldurup, (Turabozan iskelesi 'ne, oradan kara yoluyla getire
rek) sa'adetlü Padişah ımız Erzurum' a vannazdan mukaddem,
Erzurum' a nakleyl iyeler deyü, Bosnah'ya b i l-müşafehe s ipa
riş edüp, muhkem te'kid buyurmuşlardır.
Şöyle ki, ' izzetlü Hünkarımtz Erzurum' a vannazdan mu
kaddem, zikro lunan sefer mühimmatı Erzurum ' a erişmiye,
Bosnah'nın başı gitmesi mukarrerdir deyü, tenbih-i hümayun
lan olmuşdur.
Zi ' l-hicce 1 0 Pazar: Id-i adha (Kurban Bayramı) : Oturak
şüd der-Sahra-yi Sivas. Bugün, id-i şerif o lup, otak-ı hümayfın
önünde taht-a şerif kurulup,
(13 a.) Saray tarzı el öpü ldü.
Ve ahşam namazından sonra, Rumel i ' askeri bir yere gelüp,
ne denlü tüfenkleri var ise, cümle bir uğurdan atup, üç-dört
34
sa'at dek şen l ikler edüp ve h isardan, toplar atı lup; ve cümle
çad ırlar sahib-i kudretlerine göre, her birisi mum donanınası
ed üp, ' azim şen l ikler o lmuşdur ki, bir tarihde olmamışdır.
Zi ' 1-hicce l l Pazarertesi : Oturak-şüd der-Sahra-yi Sivas:
Bugün, Zi le ve İçel re'ayası gelüp, izhar-i tazal lum eyled ikle
rinden; da' vaları d inğnenüp, da'valarmm asl ı olmayup, kazib
o lmalarıyla, zikrolunan re'ayaya, yed işeryüz değenek urulmak,
ferman olundu .
Ve bu gece, id-i şeritin ikinci gecesidir. Cümle çadırlarda,
' azim mum-donanmaları olup; ve cümle yeniçeri ve Anadolu
ve Rumel i 'askeri, beş-altı defa tüfenklerin boşald ırup, üç
sa'at mikdan şen l ikler edüp; h isardan dah i, toplar atı lup, bir
mertebe şen l ikler olmuşdur ki, bir tarihde olmuş deği ld ir.
Ve bu gece, iki şaki yen içeri, katlolundu.
Zi ' l-h icce 1 2 Sal ı : Oturak(-şüd) der-Sahrii-yi Sivas. Bugün,
Vezir-i a'zam 'dan mektfıblar ve bir Kızı lbaş di l i (İranlt) gelüp,
otak-ı hümayfın önünde başı kesi ldi .
Ve bugün şedid rüzgarlar esüp ve 'azim yağmurlar yağup,
dört-beş sa'at m ikdan ra'd ü berk vaki ' olup, ziyade yağmurlar
yağmağla,
( 13 b.) yer yumuşayup ve kazık tutmayup; der'akab şedid
rüzgar dah i esmekle, cümle has odal ı ve zü lüflü teberdarlar ve
mehterler, otak-ı hümayfınun tmablarma (kazık-iplerine)
35
yapışup; iki-üç sa'at mikdarı rüzgar ve yağmur sakin o lunca
(ya kadar) tınabiarı dutup ve gerüp, fenger-verd i ler (yerinden
oynatamadılar). Gecesi dah i, beş sa'at mikdarı böyle şedid
rüzgar esüp, yağmurlar yağmışdır ki, ta'bir olunur deği ld ir.
Ve bugün orduda, oniki h ı rs ız katlolundu.
Zi ' l-h icce 1 3 Carsanba: Oturak-şüd der-Sahni-yi Sivas . Bu
gün Vezir-i a'zam'a ve M ıs ır Beğlerbeğisi 'ne mektGblar
gönderi lmişdir. Ve ahşamdan sonra bir şaki yen içeri,
katlolundu.
Zi' l-hicce 1 4 Persenbe: Oturak-şüd, der-Sahra-y i Sivas . B u
gün dah i, balada zikrolunduğu vec ih üzere, şedid rüzgarlar
esd i .
Ve bugün Ken'an Paşa, 'asker sürmeğe gönderi ld i . Ve bu
gece, bir şaki yen içeri katlolundu.
Zi ' l-hicce 15 Cum' a: Bugün oturak oldu, der-Sahra-yi
Sivas. Bugün iki (tiryaki) dütüncü sİpahi ahzolunup, ordu-yi
hümayGnda kazığa urulması ferman olundu.
Ve bu gece, şedid rüzgarlar i le iri-dolu yağup, bir kütürdü
kopmuşdur ki , ta'bir olunur değildir.
Zi ' 1-hicce 16 Cu m' aertesi : Oturak-şüd der-Sahra-yi-Sivas.
Bugün bir şaki s iyahi (Zenci) ve bir şaki oğlan (köle), efendi
sinden firar etmekle, ikisi dah i
36
(14 a.) ordu-yi hümayunda kazığa urulmak ferman olundu.
Ve bir yankesici sipahi dahi , ahzolunup, katlolundu. Ve gecesi
dah i, bir şaki yen içeri, katlolundu.
Zi ' 1-hicce ı 7 Pazar: Oturak-şüd der-Sahra-yi-Sivas. Öte ya
kada (İstanbul tarafında) Bostancı namıyla bir haramzade pey
da olup, ke-enne (sanki) sa'adetlü Pad işah tarafmdan
hasbağçeden hamfeci ve koztekçi nami le gönderi lmişdir deyü,
tel bi s (sahte) emirler ve mektfiblar pey da ed üp; Anadolu' da,
tütün (içme yasağı) teftişçi l iğin edüp ve beğlerbeği leri
haklayup gezerken, sa'adetlü Pad işah ımız vakıf olmağın,
Başbaltacı Dıramal ı 'yı mezburun ahzi içün gönderüp Şam-i
Şerif'e karib (bir yerde) mezbfir haramzade ele girüp, kayd ü
bend i le getürdüklerinde, otak-ı hümayun önünde söyledüp,
ıkrar etmekle; ferman-i hudavendigar i le, huzur-i şeriflerinde,
arkasından kayış lar çıkarı lup ve el leri kırı lup, ba'dehu başı
kesi l di .
Ve bugün, bir şaki yen içeri dah i, katlolundu. Ve eski zor
balardan Ebu Cüneys nam şaki ahzolunup, otak-ı hümayun
önünde, başı kesi ld i .
Zi' 1-hicce ı 8 Pazare rtesi: Oturak-şüd der-Sahra-yi Sivas.
B ıy ık l ı Mustafa Paşa bugün, (Anadolu/Kütahya eyafetine bağlı
sanca k olan) Kastamonu 'dan 'azlolup, yeri Eş Mehmed Paşaya
ihsan olundu. Mezkur Mustata Paşa, sefere giderken, Hünka
rım ızdan
37
(14 b.) bağça rica eylemeğin; Hünkanm ız dah i : "Seferde,
bağçe mahal l i mid ir?" deyü tehevvüre geld i ; mezburu ' azi
eyled i .
Zi ' l-h icce 1 9 Sah : Oturak-şüd der-Salıra-yi Sivas.
Zi' l:..h icce 20 Carsanba: Ber-vech-i arpa l ık, S i l ifke (Sancak)
Beği olan Mustala Paşa, eski zorbalardan yed i nefer s ipahin in
başların ı kesüp, mektubu i le bu menzi lde ge lüp, huzur-i
hudavendigara 'arzolundu.
Ve eski şakilerden Kukaoğlu' nun ve Rumel i ( 'askeri)nden
iki sarik tütüncülerin, otak-I hümayun önünde başlan kes i ld i .
Zi ' l-hicce 2 1 Persenbe: Bugün Kızılırmak (Geçidi) nam
mahalle, beş sa'atde gel indi .
Zi ' l-hicce 2 2 Cum'a: Bugün, Koçhisar (Haflk) nam ma
hal le, üç buçuk sa' atde nüzu l olundu. Bugün, yen içeri ocağında
eski şakilerden iki çorbacı, ahz olunup, katlolundu.
Mah-i zi' l-h iccenin onbeşinci günü ki, mübarek cum ' a gü
nüdür. (Padişahın) Şahin Ağa ku l lan Vezir-i a 'zam ' a varup
(Erzurum yakm.mda) Nehr-i F ırat' ı geçerken mülakaat olup;
fennan olunan h idmet içün, Vezir-i a' zam bizzat kendüleri
(gemi ile Turabozan 'a çıkıp, oradan Bayburt yoluyla) üç
dörtyüz salt at lu i le Erzurum' a
(15 a.) ı lgar edüp mektubu i le bi ldürdüğü ahvald ir.
38
Ve Kayseriyye ahalisinden cerimeleri içün, kırk kise akça
ahndı . Ve Haleb'de bir bizergin fevt olup; muhalleiatı
kabzolunmak içün, adem ta' yin olundu.
Zi' l-hicce 23 Cum'aertesi : Bugün, Oğuz Özü· (Deresi) nam
mahal le, beş buçuk sa' atde gel indi .
Zi' 1-hicce 24 Pazar: Bugün Akbaş Yayiası nam mahalle,
beş buçuk sa'atde gel indi. Ve bu menzil in yolları çamlu ve
taşlu yüksek dağlardır; iniş yokuşdur. Kazıkh-Derbendi'nin
manendi, belki andan ziyade bataklu sarp dağlardır. Ve bu
dağda, çok hayvanat kal up, telef olmuşdur.
Hatta, sa'adetlü Padişahımızın ikinci arabası ki, silihdanna
mahsusdur, ol araba devri lüp; iç halkı ve Rumeli 'askeri anda
hazır bulunmağla, cümlesi üşüp, fi' l-hal kaldırdı lar. Arabaya ve
içinde olan esbaba, zarar ve ziyan olmadı .
Ve bu menzil in dört tarafı, yüksek dağlar olup, ortası
çayırluca ova olmağla, 'asker anda kondu. Lakin, cümlesi
sığaşmayup, bayırda, ağaçhk arasında çadırların kurup, kondu
lar. Ahşam oldukda, yağlu çıra ağaçların
(15 b.) yer yer yakup, gece karanluğunda, güya ki çadırlarda
mum donanınası olmuşdur.
Zi ' l-hicce 25 Pazarertesi : Bugün, Şabna Çimeni nam ma
halle, beş buçuk sa'atde gel indi. Bu menzilin yolları, gayet
sarp, yüksek dağlardır.
39
Ve bugün, Erzurum Beğlerbeğis i Halil Pa:şan m kati i h aberi
ile, (Erzurum 'daki) Vezlr-i a' zam' dan mektfib lar geld i .
Zi ' l-h icce 26 Sal ı : Bugün, Güzeller Çayırı nami diger
Akşar Ovası nam mahal le, dört buçuk sa'atde ge l i nd i . S uyu
çok, ekim-biçim yerleridir.
Ve bugün, i ki haramzade kafir ahzo lunup, orduda
katlolundu .
Zi ' l-hicce 27 Carsanba: Bugün, Yargazi nam menzi le yed i
buçuk sa'atde gel indi . Yol ları güzeldir, ekim-b iç im yerid i r.
Zi ' l-h icce 2 8 Persenbe: Bugün Çimen Yayiası (Erzincan
kuzeybatısindaki Çimen dağı) nam menzi le , sekiz sa' atde ge
l indi . Bu konak uzacık ve yol ları sarp o lmağla, sa' adetl ü Padi
şahımız, 'alemleri ve solakları gerüde al ıkoyup; has oda l ı ku l
ları i le üç sa'at l ık mikdan i terüye ı lgarlayup, b ir yüksek
müferrih çimenzarda, bir ulu çam ağacı sayesinde
(16 a.) sa'adetle oturup; fi ' l-hal, bir a' la kuzu kebabı , bizzat
kendü huzurunda bişürdüp ve enva' mdan birkaç dürlü ta'am
dahi bişürdüp, sıhhat i le ekleyledi ler.
Tamam safaland ıkdan sonra, ' alemler ve solaklar dah i
gerüden yetişüp, sa'adetlü Padişahımız dah i ön lerinde, otak-ı
hümayfınlarma 'azimet buyurdular. Ve bu menzi l i n yol ları , i n iş
yokuş olmağla, yük çeken hayvanatdan, bi-n ihaye hayvan, te lef
olup kalmışd ır.
40
Zi ' l-hicce 29 Cum' a: Bugün, Küçük Çimen nam menzi le,
beş sa'atde gel indi . Gayet yüksek, iniş yokuş, taşlu ve karlu
dağlard ır. Ta diger menzi le gel ince, kar üzre gel inmişd ir.
Şah in Ağa, Erzurum Beğlerbeğisi Halil Paşan ın (ferman 'a
göre kesilen) başmı ve defteri i le ba'zı muhal lefatm ı getürüp,
huzur-i h udavendigara 'arzeylemişdir. Ve Helvacı Mehmed
demekle nıa' rfıf bir mücrim sİpahi ahzolunup, Şam Paşası pek
d i lek eyled ikde, sa'adetlü Padişah ımız suçunu 'afvedüp, ıtlak
o lunmuşdur.
Muharrem 1 , Sene 1 045 Cum' aertesi {/6 Haziran /635): Bugün, Yassı Çimen nam mahal le, i ki sa' atde gel indi . Bu
menzi l in yol lan dah i gayet yüksek o lmağla, kar yatağı olup, ta
menzi le gel inceye değin kar üzerinde mürfır olunup; kar i le
balç ıkdan, 'azim meşakkat
(16 b.) çeki lmişd ir. Ve hayvanatdan niçesi, kar içine gö
mü lüp, kahn ışd ır. Yol ları dar ve dağ eteği (yamaç) olmağla,
arabalar devri l ip, güçi le geçmişd ir.
Muharrem 2 Pazar: Bugün, Balahor (Kelkit 'in Çimenli kö
yü) nam menzi le, dört sa'atde ge l indi . Ve bu menzi l in yol ları,
iniş yokuş, kar l ı dağlard ır. Ve ol karl ı dağlardan süzül üp inen
sulardan, dere içinde hayl i sular cem'olup, beş-on yerden ge
ç i lmekle, balç ık l a sulardan konağa gel ince, hayl i zahmetler
çek i ldi .
4 1
Ve Erzurum'da bir mikdar kahtea l ık olup; Bayburd nam
mahalde birkaç gün oturak, ihtiyar olundu . Ve bugün Vezir-i
a' zam'dan mektôblar gelüp, Turabuzon' a karib Sünnene nam
kasabaya, msfti'l-leylde otuz dört pare (Küçük Rus
ya/Ukrayna/ı) Kazak(ların) şaykası gelüp; kasaba-i mezbfıreyi
gaaret etmek istediklerinde, ahalisi gaafi l bulunmayup, küffar
i le cenk eylediklerinde, bi-inayetu ' l lahi te' ala, münhezim olup;
melain-i hasirinden üç dil ve onbeş kelle alunduğunı yazup,
bi ldürmüş.
Ve Turabuzon muhafazasında yeniçeri ler ağası olan çorba
cı, anda bir 'azim fesad etme"le; sa'adetlü Padişah ımız, yen içe
ri ağası(nı) huzuruna getür(t)üp, bi l-müşafehe, tenbih edüp,
mezkfır çorbacmm kel lesi kesilüp getiri lmesi içün, adem ler
ta'yin olunup, gönderi lmişdir.
Muharı:em 3 Pazarertesi: Bugün, (Gümüşhane-Kelkit i/çe
sindeki, tarihi kale ve su kemer/i Satala Kalesi yerindeki) Sa
dak nam mahal le, beş buçuk sa'atde gel ind i .
Ve bu menzilde Vezir-i a' zam
(17 a.) birkaç atlu i le gelüp, Pad işah ım ıza m ülakaat
oldukda; üç Kızılbaş di l i (İran/ı côsus) ma'an getürüp, otak-ı
hümayfın önünde başları kesi ldi . Ve yeniçeri ocağında
Zağaretbaşı Bektaş Subaşı 'yı ma'an getürüp, katl i vacib iken,
Vezir-i a'zam dilek eylemeğin, sa'adetlü Padişah ımız, cürmünü
'afv-eyledi ler.
42
Muharrem 4 Sal ı : Bugün, (Bayburt İli Pulur/Demirözü bu
cağında, yeni adı Çakıröz olan) Cebreönü nam mahalle, dört
buçuk sa' atde gel indi .
Muharrem 5 Carsanba: Bugün, (Ortasında,
Akkoyunlu/Bayındurlu ataları Tur-Ali Oğlu Htici-Kutluğ Beğin
Ctimi ve Türbe/Künbeti 'ni, H 955/1548 baskınında Safavi lŞah
Tahmas b 'ın tahrip ettiği Kaleli kasaba kalıntısı, yeni adı
Çayıryolu olan Bayburt merkezine bağlı bulunan) Sünür Ova
sı nam menzi le, dört buçuk sa' atde gelindi.
Ve bu menzi l in yol ları, gayet vas i ' sahra olmağla; 'azim a
laylar o lup, s ipah-ku l ları ve Rumel i 'askeri ve Anadolu 'askeri
ve vüzera tevabi ' i , zikrolunan sahrada küme olup, selaladıkdan
sonra; sa'adetlü Padişahımızın yemin ü yesarında, adetleri üze
re, iki kanad o lup; sa'adetlü Padişahımız; cümle has odah kul
ların ve sair harem-i muhtereminde olan ku l ların zırh lu ve e l i
m ızraklu m�ydana çıkarup ve bizzat kendüleri üzerine baş ve
buğ o lup, birbirleri i le koşup; bir fası l mızrak oyunu oynayup
ve cemi' hünerlerini aşikare edüp, bir mertebe şehbazl ık ve
merdanel ik gösterd i ler ki, cemi' 'asker halkı hayran kalup:
"Böyle Pad işaha mal ik olduk . . . " deyü el ierin dergah-i
Hakk'a ref edüp, hayır du'alar eylemişlerd ir.
Ba'dehu, sa'adetlü Padişahımız, cümle 'askeri gerüce
durgurup ve kendi leri iç halkı ku l larayla ve S i lahdar Paşanın
ademleri le ve İ bşir Beğ ve Müşir Beğ
43
(17 b.) ma'an bir tarafa durup; ve Kapudan Hüseyin Paşa
kendü ademleri le ve sair viizeran ın adem leri le ve Sİpahiden
(cırıd) oynamağa kaadir olanlar i le bir tarafa durup; cenk varı
ca (varmış gibi) bir mertebe cınd oynad ı lar ki, görü lmüş deği l
d ir! Hatta Kapudan Hüseyin Paşa (denizci olduğundan) ol hin
de, atı i le tekerlenüp, kolu mecn1h oldu .
Ve ol gün sa'adetlü Pad işah ım ız, çok ki rnesneyi atından
akdarup, bi-hfış ve mecrfıh eylemişdir. Ba'dehu konağa yakm,
sa'adetlü Pad işahımız mübarek el ine mızriik al up. yen içeri
taifesi -tahminen onbeş bin mikdarı- selama dururken,
sa'adetlü Padişah ımız mızrak i le üzerlerine at sal up hulad ı kda,
mezkfırlar iki şak olup, "Bizi ka rınağa ge l iyor ! " deyü
havflerinden niçesi bi-hfış olup, biribiri üzerine düşen in n iha
yeti yok id i .
Andan sonra, selaml ıyarak otak-ı hümayfına ge ldi ler.
Muharrem 6 Persenbe: Oturak-şüd der-Salı ra-yi Sünür
Ovası. Bugün, sa'adetl i.i Padişah ım ız, zikrolunan salıra 'da Ve
zir- i a'zam ' ı bi lece alup, harem-i muhterem lerinden c ı rıd oy
nayan kul lan i le cırıd oynayarak, bir mesire, bir de ç imenzar ve
akar su kenarında sa'adetle oturup; ve huzurunda bir kuzu
bişürüp ve enva' ından ta'amlar ihzar etd irüp, sa'adetle tenavül
buyurduklarından sonra; gerü sa'adetle atma süvar o lup, c ırıd
oynadarak, otak-ı hümayfın larına 'azimet buyurdu lar.
44
Ve bugün, (tiryakf) i k i tütüncü ahzolunup, ' ibret-i a(le)m
içün, siyaset i l e katlolundu .
Muharrem 7 Cum' a: Oturak-şüd der-Sahra-yi Sünür Ovası.
Bugün, sa'adetlü ve Şevketiii Padişah ımız, yen içeri ağasan ve
ocak ağalarm, huzur- i hümayfın larma getirdüp ve bunlara gere
ği gibi pend ü nasihat eyledükden sonra, yiğirmibin yeniçeriye,
b iner akçadan sefer bahşişi -ki, dörtyüz kise akça eder- ihzar
olunup,
(18 a.) akçayı (her ocağın) neferleri yüklenüp götürmek a
det iken, nefere yükletıneyüp zelhitlerine yükletüp, çadıriarına
götiirmüşlerdir .
Bugün umfımen, yeniçeri ku l larına sefer bahşiş i ihsan olu
nup, tevzi' olundu . Ve bu gece, bir şaki yen içeri odabaşıs ı
ahzolunup, katlolundu.
Muharrem 8 Cum' aertesi : Oturak-şiid der-Salıra-yi Sünür
Ovası .
Turabuzon muhafazasmda yen içeri ler ağası olan Deveci
Mehmed Ağan m cürmi zuhfır etmekle, katl i içün çavuş gönde
ri lm iş id i . Katlolunup, bugün kat l i haberi geld i .
Ve bugün, (İstanbul 'da sadôret 'e bakan) Kaim-makam
Bayram Paşadan mektfıblar gelüp, (Macaristan merkezi) Bu
dun Paşası Ca'fer Paşanm, istanbul 'da ve sair yerde olan
esbablarm ve em lakin, m iri'ye kabz-edüp, defteri geld i ve ( U k-
45
rayna/ı korsan) Kazak'dan üç şayka al mduğm ve (Ejlak 'ta asi
olan) Kantemür üzerine, 'asker tedarük edüp gönderdiğin
yazup, rikib-i hümayiina bi ldird i .
Muharrem 9 Pazar: Oturak-şüd der-Sahra-yi Sünür Ovası.
Bugün (Ukrayna/ı korsan) Kazak keferesinden oniki kel le ve
üç d i l gelüp, otak-ı hümayfin önünde başları kes i ld i .
Muharrem 1 O Pazarertesi : Bugün Sahra-yi Sünür' dan
kalkı lup, (Bayburt merkezine bağlı Pulur/Demirözü bucağında,
yeni adı Kalecik olan) Hayık nam menzi le, altı sa'atde gel indi ;
yol ları in iş yokuş ve otlak yerlerdir.
Muharrem ı ı Sal ı : Bugün, Toloslar nam menzi le, dört
sa'atde gel indi . Yol ları iniş yokuş ve otlak yerlerd ir.
(18 b.)Muharrem 1 2 Carsanba: Bugün, Tercan nam men
zile, üç buçuk sa' atde gelindi. Ve bugün Vezir-i a' zam' dan
mektfiblur ge1üp ve ma'an iki Kızı lbaş d i l i gönderüp, otak-ı
hümayfin önünde, başlan kesildi .
Muharrem ı 3 Perşen be: Bugün, Mama Hatun nam men zi
le, altı sa'atde gel indi. Ve bugün, eski şakalerden bir yen içeri
çavuşu katlolundu.
Muharrem 14 Cum' a: Bugün, (Erzurum Aşkale ilçesi mer
kezine bağlı, yeni adı Çatalbayır olan) Penek nam menzile,
beş sa'atde gel indi. Yollan iniş yokuş, taşlu ve otlak yerlerdir.
46
Avgah yer olmağla, sa'adetlü Padişalumız yolda gelürken,
bir sengistan dağ üzerine çıkup, ondan ziyada keklik şikar ey
Iedi ler.
Ve bugün Vezir-i a'zam'dan mektfiblar ve iki 'aded Kızıl
baş d i l i (İr-an casusu) gelüp, otak-ı hümayfin önünde başları
kes i ldi .
Muharrem 15 Cum' aertesi : Bugün, (Erzurum-Kandilli bu
cağına bağlı, yeni adı Ortabahçe olan) Cinis nam menzile,
dört buçuk sa' atde gel indi .
Muharrem 1 6 Pazar: Bugün, (Erzurum şehrine 1 7 km me
safedeki kaplıca/ı) Ilıca nam men zi le, üç buçuk sa' atde gelindi.
Ta Cinis menzi l inden Il ıca'ya varınca sahranm tfi lü ve 'arzı
'asker i le malamal olup vüzera ve cümle mlr-i miran ve sipah
ve yeniçeri saf-saf durup, ta diger menzile gel ince 'askerin ucu
kes i lmeyüp, küme duran 'askerlerden gayrı ikişer-üçer kat ta
konağa (kadar), selama durdular.
Ve bu menzi lde, yolda gelürken (yeni Erzurum eya/eti
beğlerbeğisi) Küçük Ahmed Paşa, bin ademiyle sa'adetlü Padi
şah ımızı selamlayup;
(19 a.) ordii-yi hümayiina dahil oldular.
Ve I l ıca menzi l ine gelindikden sonra, Sadr-ı a'zam Hazret
leri dahi, tahminen ikibin ademi i le sa'adetlü Padişah ımızm
nazar-ı şeriflerinde, otak-ı hümayfin önünden geçüp; Vezir-i
47
a' zam kendüsi (Son Mısır 'Abbasf Halfjesi 'nden, mukaddes
emanetler ile birlikte alınıp, İlanbul 'a getirilen. Hazret i Pey
gamberimizden kalma ve saygı ile sefer/ere götürülen) sancak-ı
şerifi el ine alup, getirüp bizzat sa'adetlü Pad işah ı ın ız ın müba
rek el ine teslim edüp; sa'adetlü Pad işah ı ın ız dah i, Vezir-i
a'zam' a biribi ri üzerine iki kaftan giyd i rüp ba' dehu,
selamlayup ve atma süvar ol up, adem ieri i le otak- ı hüınayun
önünden geçüp gitd i ler.
Ba'dehu, mevcud olan yen içeri ve s ipah ku l ları, u ınu ınen
sancak ve bayraklarıyla 'azim alay olup, şevket i ii Pad işah ı ın ı
zın nazar-i şeriflerinden otak- ı hümayun ön ünden geçüp alay
gösterdi ler.
' Askerin kesret i, bir mertebe olmuşdur ki, yüz yaş ında o lan
pir ve ihtiyarlar, "Yüz yı ldan berii 'askerin bu kadar çokl uğunu
görmek, nasib olmadı ve iş itmediik!" ded i ler.
Ve Sadr-ı a'zam Hazretleri, bi lesince üç K ızı lbaş d i l i
getirüp, başları kesi ld i . Al lahu-te'ala, sa'adetlü Pad işah ım ızın
vücud-i şeritlerin, hatalardan h ıfzede !
Muharrem 17 Pazarertesi : Bugün, I l ıca nam mahalden
kalkup Erzurum 'a gel ince, ki bir ' azim sahdid ır, eni ve uzu
nu görünmez, vas i ' sahrad ır. Cümle vüzedi 'askerleriy le ve
Rumel i askeri ve Anadolu 'askeri ve sfii r mir-i miran cümlesi
'askerleriyle ve umfımen sipah ve yen içeri ku l larıyla -ya ln ız
ikisi kırk bin mikdan tahmin olunmuşdur- bu zikr (olan) · as-
48
kerler sahrada bölük-bölük, fevc-fevc alaylar gösterüp; bay
raklarının ziyneti sahdida, güya ki bir Iale-zardı r.
Hernan yalnız sipah ve yeniçeri 'askeri, ta Ilıca'dan Erzurum'a
(19 b . ) varınca, üçer-dörder kat selama durup, gerü (yine)
salıraya s ığmayup, Erzurum Kal'ası etrafı dop-dolu, küme
küme durup bunların kesretinden, güç (lük) le Erzurum' a
gelinüp, ' azim s ı kJet çekilmişdir.
Ve bu ·askeri tahmin ile, ··bu kadar bin 'askerdir" diyenler,
kizb-i sarih eder. Çokluğundan, tahmine gelür 'asker değildir.
Bu "askerin a'dadın ı, Allahu-te'ala'dan gayrı kimse bilmez
deyü. takrir eyledi ler.
Sa'adetlü Padişah ı m ız bu 'askeri (Üsküdar 'dan Ç1kt1ktan sonra) üç ayda cem' edüp, Erzurum' a getirmek müyesser
oldu. Ecdad-i ' izamlarından (hiç) birisi, bu mikdar ·askeri, üç
ayda cem ' -etmek deği 1, ömürlerinde bu kadar 'asker, görmüş
değillerdir!
Şevketi li Padişahı m ız, bu kadar ağır 'askeri, ancak keramet
ile cem' eylemişdir, derler. Yoksa sa'yile, makdur-i beşer de
ğildir.
Sa'adetlü Hünkarım ız I l ıca menzilinden sa'adetle
kalkdıklarında, umumen iç halkı ku lların ı , altun üskütlü zırh
pfış ve gümüş pullu yancaklar ve eli m ızraklu üç-dört yüz nefer
49
kul ları i le, ' askerin ortasından selaml ıyarak geçüp, menzi l in
n ısfına geldiklerinde, Hünkarımız Hazretleri mübarek e l ine
mızrak alup, cümle kul ları bi lesince mızraklarıyla haz ır o lup,
bir tarafda Vezir-i a'zam ' ın ademleri le, Karaman Beğlerbeğis i
Kör Hazinedar Paşa ademlerile saf durup sa'adetlü Pad işah ı
mız, cenk varınca bun ların üzerine hulayup, yan-verüp, an lar
dahi bu canibe hulayup gerü (yine) sa'adetlü Hünkarım ız, an lar
tarafına hulayup, mızrakını si lküp, üzerine saldıkda, n içesi bi
hOş o lup, merdanel iğine hayran kalmışlard ır. Ve e l lerin, der
gah-i Hakk'a reredüp, böyle bir ceri (çok yiğit) Pad işaha mal ik
o(ldu)k.
(20 a.) Ya Rabbi, sen bunu till- i ömürle mu' ammer e yle,
deyü taaddisi ve n iyaz eylem iş lerd ir.
Sonra, selamhyarak, Erzurum Kal 'as ı önünden geçüp;
kal 'adan toplar atı l up, şen l ikler oldukdan sonra, ' i zzet ve şev
ket birle otak-ı hümayunlarına 'azimet buyurdu lar.
Ve Van Beğlerbeğisi Di laver Paşa, Van etrafında o lan Kı
zı lbaş nah iyelerinden beş on Kızı lbaş d i l i alup ve onaltı kel le
gönderüp; gelen ademlerine, kaftan Ve ihsan lar o lunup; otak-I
hümayiin önünde, d i l lerin başları kesi ldi .
Muharrem I 8 Sah : Oturak-şüd der-Sahra-yi Erzurum. Bu
gün, Van Beğlerbeğisi Di laver Paşadan, oniki Kızı lbaş kel lele
ri ve altı dil gelüp, otak-ı hümayun önünde başları kes i ldi .
50
Ve bugün, Vezir-i a'zam pişkeşin, sa'adetlü Padişabımıza
teslim eyledi : Kırk re' s at ve el l i kise akça ve bir otak çergesi le
ve döşemesi le, boğça kumaş ve çuka ve ba'zı telaruk kısmı,
pişkeş çekmişdir.
Ve bugün, Aşık Yahya demekle ma'rfıf bir sipabi
ahzolunup, kati olundu. Ve bu( gün) Küçük Ahmed Paşadan,
seksen kise akça ve dört re's at herlayası gelüp, teslim olundu.
Muharrem 1 9 Carsanba: Oturak-şüd der-Sahra-yi Erzurum.
Bugün, Mısır Beğlerbeğisi Ahmed Paşadan, otuz kise ceb
harçl ığı çi l-akça ve dokuz re's at ve dört direklü iri çerge mü
kemmel döşemesi te gelüp, sa'adetlü Padişahımıza teslim olun
du. Ve bu gece, bir yeniçeri katlolundu.
Muharrem 20 Persenbe: Oturak-şüd der-Sahra-yi Erzurum.
(20 b.) Sivas Beğlerbeğisi Bosnah 'Ali Paşa, fukaraya zul
mü ve teadisi hadden ziyade olmağla, otak-ı hümayfın önünde
başı kesi ldi. EyaJet-i Sivas, Kör İbrahim Paşaya ihsan olundu.
Ve Karaman eyaleti, yeniçeri ağal ığından ma'zfıl Mehmed
Ağaya ihsan olundu.
Muharrem 21 Cum'a: Oturak-şüd der-Sahra-yi Erzurum.
Bugün, Kars Paşasından ve Hakkari Hakimi Mir ' İmad'dan,
otuzbeş Kızı lbaş kel lesi ve yedi di l gelüp, otak-ı hümayfın ö
nünde başları kesi ldi .
Ve bu gece, iki yeniçeri katlolundu.
5 1
Muharrem 22 Cum' aertesi : Oturak-şüd der-Salı ra-yi Erzu
rum. Bugün, dört nefer yeniçeri katlolundu .
Muharrem 23 Pazar: Bugün, Erzurum' dan kalk ı lup, (De
veboynu 'nda) Han Menzili nam mahal le, iki buçuk sa' atde
gelindi . Ve bu gece, i ki yeniçeri katlolundu .
Muharrem 24 Pazarertesi : Bugün, HasankaPası nam ma
halle, üç buçuk sa'atde nüzfil olundu. Sa'adetlü H ünkarım ız,
menzile geldikden sonra, b ir mikdar İstirahat edüp; ba' dehu
birkaç has odah kul larıyla, zikrolunan kal 'aya varup, en
yukarusunda bir mesire yerde, sa' adetle
(21 a.) oturup, enva' ından ta'amlar gelüp, tenavül buyur
duklarından sonra, hisarda olan topları atdırup, şen l ikler ey le
d i ler.
Muharrem 25 Sal ı : Bugün, (Aras üzerindeki) Çoban Köp
rüsü' ne konulmayup, heray-i maslahat, dahi i leriice Karaçuka
nam mahal le, altı sa'atde gel ind i .
Muharrem 2 6 Carsanba: Bugün, (Erzurum-Horasan ilçesi
nin merkezine bağlt ve yeni adı Hiicıahmet/Kuşburnu olan köy)
Sanamer nam mahal le, beş buçuk sa'atde ge l ind i . Gayet ot lu
yerlerdi r.
Ve sipah taifesinin en güzide cırıd oynarların ı , ağalan
intihab edüp, iki yüz-üçyüz mikdarı eyüce c ırıd oynamağa
kaad ir sipahiler, yolda gelürken, c ırıd oynamağ içün meydana
52
gelüp sa'adetlü Padişah ımız dah i bunları görüp, harem-i muh
teremlerinde eyüce cırıd oynarlardan, seksen-doksan mikdan
nefer ku l ların ı yanma alup, bir tarafa durup zikrolunan sİpahi
ler dah i bir tarafa durup, iç lerinde meşhur olan Urfalu Gürz ve
an m manendi birkaç sipahiler dah i , kendi lerin i oyuncu kıyas
edüp, meydana çıkd ıkları gibi; sa'adetlü Pad işah ımız bun lara
hulayup, beş-altı kirnesneyi c ırıd (değneği) darb ı i le, atlarından
bi-hfış ve la'ya' kı l yere düşürüp ve mikdarlarm bi ldürüp; iç
halkı ku l ları bunlara bir kötek çalmışdır ki, niçesi cırıd oyna
rnamağa istiğfar eylemişlerdir!
(21 b.) Muharrem 27 Persenbe: Bugün, Tumadamı (nam)
mahalle, dört buçuk sa' atde gel i nd i . Ve bu gece
s i lahdar(/ar)dan Köse Behram nammda bir sipahi katlolundu.
Ve bir yen içeri, dar yo l larda tüfenk kundağa i le bir mehteri
urup, mehter dahi fevt olmağla, mezkfır yen içeriyi
katleyled i ler. Ve katiolan yeniçeriyi odabaşısı zabtetmediği
içün, ol dahi katlolundu .
Ve bugün. (1623-1640 'ta Kıpçaklı-Atabekler süldlesinden
Çıldır/Ahrska eyeileti Beğlerbeğisi IlBaka) Sefer Paşadan, iki
Kızı lbaş d i l i ge lüp; bir bayır başmda sa'adetlü Hünkarı ınız
huzurunda, başları kes i ld i .
Muharrem 28 Cum' a: Bugün, (Sarıkamış 'taki) Soğaninbeli
nam mahal le, dört buçuk sa'atde gel ind i . Çimenzar ve havadar
menzi ld ir; ve çam ağaçlu dağlardır. Ve dağ ortasmda, (Sarıka-
53
mış-Karaurgan bucağında, yeni adı Süngütaşı olan) Zivin nam
bir hisar vardır. Önünden geçerken, (hisdrından) toplar at(ı/up),
şenlikler eyledi(ler).
Muharrem 29 Cum'aertesi: (Soğan/ı Dağları 'nın doğu ete
ğinde, bugün Kars 'ın Selim ilçesi merkezine bağlı, yeni adı
Gürbüzler olan) Verişan nam menzile, dört sa' atde gelindi. Bu
menzilin yolları, iniş ve yokuş ve gayet otlak yerlerdir ve sera
pa dağları, serv misal bülend ve mevzun çam lardır. Ve cari
ırmakları (akar suları) dahi olmağla, (iyi bir şôir olan)
sa'adetlü Gaazi Hünkar, tabi ü 'alemle, ferr ü şevketle bu dağ
lardan geçerken, bedihce (birdenbire, irticalen) at üzerinde bu
iki beyti , söylediler':
3 IV. Murad aynı zamanda bir şairdi ve Muradi mahhlsıyla şiirler söylerdi .
Devrinin Bağdat Seraskeri Hafız Ahmed Paşa'nın:
Aldı etrafı adUv imdada asker yok mudur Din yolunda baş verür bir merd-i server yok mudur
diye başlayan manzum bir yardım isteğine aynı vezin ve katiye ile cevap verecek kadar nazım tekniğine ve sanatına Aşinaydı:
Hafıza Bağdad'a imdad etmeğe er yok mudur Bizden istimdad edersin sende asker yok mudur Bu-Hanife şehrin ihmaiUnle viran ettiler Sende aya gayret-i din ü Peygamber yok mudur Şimdi hali mi kıyas eylersin aya alemi Ey Muradi padişih-ı heft-kişver yok mudur?
54
Muntazırmış satvet-i hengamıma bu dağlar
Hal-d i l iyle el ierin açmış du'aya çarnlar
Gerç i bir vadi-i d i l-keş can-feza amma ki bu
Ne şerab-i nab var ne cfıybar ırınağlar
(Bu dağlar benim seferimi gözlermiş
Çarnlar da kendi dillerince dua edermiş
Gerçi burası gönleferahlzk veren bir vadi ama
Ne hdlis şarabı var ne de akar su/arz)
(22 a.) Ba'dehu, 'askeri selamhyarak, otak-ı hümayfınlarma
'azimet buyurdular. Ve konağa gel ind ikde, 'asker içinde bir
güft ü gfı oldu ki : Kızı lbaş 'ayyar(kurnaz)larından birkaç atlu
gece gelüp, i lerü giden ordu halkından birkaç ademi dağ içinde
basup alup götürürken, bölük sİpahilerinden birkaç adem, Kı
zı lbaşlara erişüp; ve aldıkları ademieri halas eylediklerinden
gayrı, Kızı lbaşlardan birkaç d i l al ındı, deyü söylendi. Ba'dehu
tefahhus olunup, asl ı çıkmadı .
Muharrem 30 Pazar: Bugün, (Taht-Düzü de denilen ve batı
da Sağaniz 'dan doğudaki Yahnz Dağiarz 'na kadar Kars Ova
sı 'nın kuzeyinde, sarp bir kale gibi duran kayalzk eteğindeki)
Döşkaya nam mahal le, üç buçuk sa' atde gel indi. Gayet otla(k)
ve düz sahradır.
55
Sa' adetlü Hünkarımız, üçyüzden ziyade iç halkı ku l larıyla
bir tarafda; ve bir tarafda dah i bölük sİpahilerinin güzide( si)
durup, cırıd oynaşarak (bu) menzile gel indi .
Sa'adetlü Hünkarımız, s İpahilerin birkaç mimdarların, c ırıd
i le atlarından akdarup, helak mertebesine i letm işdir. Ve bugün
iç halkı kul ları, cırıd i le sİpahilere bir mertebe galebe
eylemişdir ki, ta'bir olunur değildir!
Ve mukaddema 'Acem'den gelen (eski Tiflis Hakimi iken İ
ran işgalinden kaçan Gürcü) Davud Han ' ı , bugün otak- ı hü
mayfına getirdüp; binbeşyüz altun ve altı kise guruş ihsan eyle
diler.
Safer 1 Pazarertesi (16 Temmuz 1635 ) : Bugün, S ahdi-yi
Kars'a beş sa'atde nüzfı l olundu. Bu menzi l i n yol ları, düz ve
gayet otlak yerlerdir.
Ve bu sahrada 'asker-i İslam, kol-kol yemin ii yesar ' azim
alaylar olup, beş sa'atl ık yolda, alayların ucu dükenmeyüp,
sa' adetlü
(22 b.) Padişahımız selaml tyarak, otak-ı hümayfınlarına 'a
zimet buyurdular.
Ve bu menzile (Kars Kalesi güneyindeki düzlüğe)
gel indikden sonra, harem-i muhterem lerinde, üçyüz mikdan
müsel lah kul larıyla ve üç-dörtyüz mikdan tüfenk-endaz
56
S i lahdar Paşanın ademleriyle, sa'adetle atlanup, Kars Kal 'as ı 'n
seyretmek içün, teveccüh buyurdular.
Kal ' anın (Kale içi mahallesini çeviren ve üç kapılı surlardan
oluşan dış kaleden ibaret) varoşunu ve yüksek olan (Narin
Kal 'a da denilen, şimdiki kaleden ibaret) iç h isarını tamam
gezüp, seyreyledikden sonra, gerü 'avdet buyurup, cırıd oyna
şarak, otak-ı hümayfinlarına geldi ler.
Safer 2 Sal ı : Oturak-şüd der-Sahra-yi Kars. Bugün 'azim
furtuna ve ra'd ü berk ve bir mertebe dolu yağmışdır ki, salırayı
safice beyaz eylemiş id i . Hatta, dolunun çokluğundan, ba'zı ları
kar-topu şekl inde edüp, (şaka/aşarak) birbirlerine atmışlardı(r).
Safer 3 Carsanba: Oturak-şüd der-Sahra-yi Kars.
Safer 4 Persenbe: Bugün Kars'dan kalkı lup, yed i sa'atde
(Mezre 'a köyünden aşağı ve Kars Çayı sağmda Küçük Za 'im
köyünden ibaret) Bulanık nam menzile gel indi ; nami diger
Za'im köyü.
Safer 5 Cum' a: Bugün (şimdi Kars Çayı boyunda Şahna/ar
denilen) Şahne Geçidi nam mahal l�, yed i sa'atde gel i nd i . Uzak
konakdır ve gayet otlak yerlerd ir, suyu dahi, bi-n ihayedir. Ve
(bu) menzi le gel indikden sonra, iki Kızı lbaş casfısu dutu lup,
katlolundu.
(23 a.)Safer 6 Cu m' aertesi : Bugün, (Arpaçayr sağında, Baş
Süregel denilen Kalecik/i köy yerindeki) Şüreger nam mahalle,
57
beş sa'atde gel ind i . Birkaç yerde su lar geçi lüp, yo l ları bataklu
ve sazlu, otlak yerlerdir.
Ve bu menzilde, (Batum-Acara kuzeyindeki. Osnıanlı 'ya ta
bi Gürcü Beği) Gürel mel iki(ni)n, çizye harac ı ve ba'zı
herlayası geldi .
Safer 7 Pazar: Bugün, Beğköyü nam menzi le, üç buçuk
sa'atde gel indi . Bu menzi l in yol larında, eski künbed ler ve v'ira
ne kal 'a ve köyler vardır ki, otuz-kırk y ı ldan berü virane
kalmışdır. Ve gayet sulu ve otlak yerlerd ir.
Ve ahşam yatsudan sonra, bir mertebe yağmur ve ra'd ü
berk vaki olmuşdur ki, ta'bir olunur deği ld ir.
Safer 8 Pazarertesi : Bugün, Şarabhane nam menzi le, dört
sa'atde gel indi . Gayet, otlak yerlerd ir.
Ve bu menzi lde, Kızı lbaşdan iki dil ve iki (kesik) baş ge lüp;
d i l ler, otak-ı hümayfın önünde katlolundu.
Safer 9 Sal ı : B ugün , (4093 m. yüksek Arakas/Elegez dağr
kuzeyinden gelip, sağdan Zengi Çayı 'na karrşan suya adınr
veren) Abaran nam menzi le, dört sa' atde gel ind i .
Yolda gelürken, Küçük Ahmed Paşan ın adem ieri b ir s iyah
(Zenci) Kızı lbaş d i l i getirüp, yol üzerinde başı kes i ld i .
58
Safer 1 O Carsanba: Bugün, Abdallar nam menzile, dört buçuk sa'atde gel indi . Ve yolda gelürken, iki Kızılbaş(ın) kellesi
geld i .
(23 b.) Safer l l Persen be: Bugün (Çukur-Sa 'ad da denen)
Sah ra-yi Revan'a, beş sa'atde gel indi . Ve yolda gelürken, Kü
çük Ahmed Paşan ın ademleri, iki Kızı lbaş kel lesi getirdi ler.
Ve sa'adetlü Hünkarımız, Revan Kal 'ası önünde (batısın
da) cari olan Zengi Çayı 'n ı geçmek içün, Revan Kal 'ası önün
den geçerken, ' asker' in kesretinden toz kalkmağla ve kal 'a,
' asker'e yakın o lduğu görünmemekle, alay i le önünden geçer
ken; hernan alaylar göründüğü gibi, Kızı lbaş-i bedma'aş, h isar
dan alarga topu atup; hikmet-i Huda, ibtida atı lan demür
yuvalak (top gül/esi) ki, tahminen iki vakıyye (okka,
400+400=800 dirlıem) çekerd i, sa'adetlü Pad iş�lumızm müba
rek başı üstünden, ancak bir-iki zira' (arşın, endaze) yüksek
geçüp, beş-altı zira' mikdan uzacık önüne düşüp; hikmeten,
kirnesneye rast gelmeyüp, boş yere düşdi .
Sa'adetlü Padişah ımıza atı lan bu alargayı (yay/tm 'ı)
gördükde, asla uğurundan dönmeyüp; gerü (yine) nehr-i
mezburu geçüp; cümle 'asker i le ma'an nehri yald ırup (aşup),
öte canibe (çayın soluna) geçüp, sayeban kurdurup; bir mikdar
anda İstirahat edüp; ba'dehu, otak-ı hümayunları (n1), b ir
münasib mahal le nakleyledi ler.
Anda, bir Kızı lbaş d i l i dah i gelüp, başı kesi ld i .
59
Safer 1 2 Cum'a: Oturak-şüd der-Sahra-yi Revan. Sa' adetlü
ve şevketlü Gaazi Padişah ımızm otak-ı hümayfınları, kal ' adan
uzak ve na-mahat yerde olmağla, kal ' aya karib bir münasib
yerde otak-ı hümayfınlarm nakl
(24 a.) eyledi ler. Ve bugün Padişahımız, Revan Kal ' as ı ' na
nazır bir yüksek yere çıkup; vüzerayı ve yen içeri ağas ı n ı ve
birkaç ihtiyarları, huzurlarına getürdüp, kal ' a muhasarasm,
tedbir ve müşavere eyledi ler. Gerü (yine), sa'adetl ü Pad işah ı
mızm re'y ve tedbiri, ihtiyar olundu.
Ve bugün kal 'adan, vezirin otağma doğru, hay l i yuvalaklar
atı lup, lakin kimesneye, zarar ve ziyan eylemed i .
Safer 1 3 C u m' aertesi : Oturak-şiid der-Sahra-yi Revan.
Bugün Revan Kal 'as ı 'na nazır bir havale yere, iki aded bal
yemez (ba/imoz denilen ağır top) ve b irkaç hurda toplar(!)
sa'adetlü Pad işahımız ç ıkartd(ur)up, üzerine baş ve buğ olan
Kapudan Hüseyin Paşayı ve birkaç beğlerbeği leri ta'yin
eyleyüp; bütün gün ta ahşama degin, ol havaleden (ki, sonra
dan, yerlilerce Hünkar Tepesi denilecek olan tepeden) kal 'ayı
döğüp ve birkaç burçların yıkup, yere düşürdü.
Ve bugün kal 'adan düşman tarafından, ordu-yi hümayfına
ve Vezir-i a'zam ' m otağına ve sa'adetlü Hünkarım ızm otak-ı
hümayfınları önüne, şol mertebe yuvalaklar yağd ırm ışd ır ki,
ta'bir olunur deği ldir. Lakin, Al lah ' ın hükmi i le, atduğı
60
yuvalaklar, ekser boş yere düşmüşdür. Ancak, hayvanat kıs
mından iki at, telef oldu.
Ve bu gece, Rumel i Beğlerbeğisi (çerisiyle) meterise girüp,
h isara atmağa başlad ı .
(24 b.) S afer ı 4 Pazar: Oturak-şüd der-Salıra-yi Revan.
Bugün ve bu gece Rumel i Beğlerbeğisi Canboladzade,
Mi l l er (adlı semtin) yan ından balyemez toplar i le hisarı döğüp;
çok yer ve kulesin ve bedenin (siir 'un) ve ( Narin-Ka/ 'a denen)
iç hisarın dahi birkaç bedenin yıkd ı . Ve su (şehrin batısından
akan Zengi Çayı) tarafından havaleden, Kapudan Del i Hüseyin
Paşa ve Hale� Beğlerbeğisi Sarıkçı Ahmed Paşa, üç balyemez
ve üç 'aded şahi (zarbazan da denen, en büyük top) zarbzon i le,
bütün gün (ve) bütün gece kalayı döğüp; ve ol tarafa nazır olan
h isarın birkaç beden in yere indirdiklerinden gayri ; h isarın
içerüsünde olan evlerin n içesin yıkup; içerüde hisarda olan
minaren in dahi , tepesin yıkd ı lar.
Ve bugün, b ir (kesik) kel le ve iki Kızı lbaş .d i l i gel üp, başları
kes i ld i .
S afer ı 5 Pazarertesi : Oturak-şüd, der-Salıra-yi Revan.
Bu gece yen içeri ağası (yeniçeri/er ile) meterise girüp,
meteris kazarken, Kızı lbaşlar ile tüfenk cengi edüp; iki yüz
mikdan yen içeri mecruh olup, ancak beş-altı yen içeri şehid
oldu.
6 ı
Ve mecruh olan yen içeri ler cümlesi, sa'adetlü Pad işah ımı
zm nazar-i şeriflerine gelüp; bizzat kendi leri yaralarm(aJ
bakup, kimisine otuz altun ve kimisine yiğirm ibeşer, ekserine
yiğirmişer altun ihsan ed üp; beğlik cerrah yara, (yara/arı) tırnar
etmek içün gönderdiler.
Ve bugün sa'adetlü Padişah ımız, h isarın karşusunda olan
(25 a�) havale ki, Kızı lbaşm topu h isardan ana da yetişüp;
bu kadar top-tüfenk arasmda (Ptidiştihımız) bizzat kendüleri
varup ol havalede, Kapudan Hasan Paşaya ve Haleb
Beğlerbeğisi Ahmed Paşaya siparuş olunan alt1 pare topu dol
durup ve bizzat kendisi nişane alup, beş-alt1 kerre Revan
Kal 'ası üzerine ateş edüp; büyük kal 'anm bir tarafm 1 yıkup,
yere indirüp ve birkaç beden in yıkd ı .
Anda olan cümle 'asker: Hünkarımız bu mertebe di lir ve
bahadar olup, din gayreti çeküp, çahşdığma, üç kerre Al lah
Al lah ! deyü çağraşup Gülhang-i Muhammedi getürdi ler.
Ve bu gece, Küçük Ahmed Paşa, Şah Bağçesi tarafmdan
meterise girüp, Kızı lbaşlar i le saba.Jıa değin tüfenkleşüp, 'azim
cengeyledi ler. Ve bugün bir Kız1 lbaş kel lesin getirdi ler.
Safer 1 6 S ah: Oturak-şüd, der-Sahra-yi Revan.
Ve bugün ve bu gece Rumel i Beğlerbeğisi ve Anadolu
Beğlerbeğisi ve Erzurum Beğlerbeğisi Küçük Ahmed Paşa ve
kal 'a karşusunun havaleden Kapudan Hüseyin Paşa ve Haleb
62
Beğlerbeğisi Ahmed Paşa, her birisi kol lu kol lu(nca)
meterislerinden, Kızı lbaşlar i le 'azim cenk eyled i ler. Ve bütün
gün ve bütün gece balyemez topları i le ve şahi zarbuzan ve
tüfenk i le cenkler edüp, h isarın ba'zı beden ierin ve ku lelerin
yıkd ı lar.
Ve bu gece yeniçeriden ve Rumeli 'askerlerinden ve sair
garib yiğitler(sipdhfler)den, yüzel l i kirnesne mecriih olup;
sa'adetlü Hünkarımız Hazretleri, bizzat cüm lesin huzur-i şe
riflerine getirdüp ve yaraların görüp, yarasına
(25 b.) göre, her birisine ihsan edüp ba'dehu, beğl ik cer
rah iara gönderüp, yaraların sardırdı .
Safer I 7 Carsanba: Oturak-şüd, der-Sahra-yi Revan .
Bugün, Rumel i ve Anadolu ve yeniçerinin meterisleri , alı
şamdan sonra hendeke karib çitler kazılup ve balyemez toplar
kuru lup, sabaha değin Kızılbaşlar i le 'azim cenkler olup �u
gece bu zikrolunan meterislerden, üç yüzden ziyade adem mec
rfıh olup ve birkaç dahi şehid olup bu zikrolunan mecrfıhlara
dahi (Pôdişôhımız) bizzat, yiğirmişer guruş ve kimisine
onbeşer ve onar guruş ihsan eyledi ler.
Ve Kızı lbaş-i bedma'aşın ikibinden ziyade serdengeçdi leri
ve fedayileri, bugün öyleden sonrayaca(k), ortalık halid ir deyü,
ansızdan h isardan taşra hücfım edüp Rumeli Beğlerbeğisi 'nin
meterisine topları çivilemek (hareketsiz kilmak) içün,
63
hayulayup; hikmet-i Huda, Rumeli meterisi dahi gaafil
bulunmayup, gaaziler, Revafiz (Rafiziler) üzerine hüciim edüp;
hisar-altında 'azim cenge başladıklan gibi; sa'adetlü Hünkan
mız dahi, fi 'l-ha.I haberdar olup, sa'adetle atına süvar oldu . İç
halkı kullanyla top erişür yerden hisarın karşusuna bir bayıra
çıkup ve kullanna istimalet verüp fi ' I-hal, hisarın altında bizim
'asker' den hayli 'asker cem' olup; düşmen-i bi-din bu kadar
'askeri göricek, gerü hisara fırar eyledi.
Ve Kızılbaşdan beş-altı kelle kesilüp, sa'adetlü Hünkarımı
zın nazar-i şeriflerine getirdiler. Ve İslam 'askerinden, bir ferd
kesilmeyüp, ancak birkaç adem mecriih oldular.
Ve bugün Rumeli kolundan ve yeniçeri kolundan, balyemez
toplar ile hisar, muhkem döğülüp, üç 'aded kulesinin, nısfından
ziyades i
(26 a.) yıkılup 'azim gedikler açıldı .
Safer 1 8 Persenbe: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Revan.
Bu gece dahi meta' in ile, metefislerden top ve tüfenk ile :a
zim cenkler olup; yüzden ziyade yeniçeri ve Runıeli ' askeri
mecrOh olup; mecnlhlara, her birine ihsanlar olup ve cerraıııara
gönderilüp, yaralann sardılar.
Ve kal'adan muhasara olan mela'inin bellübaşlılanndan bir
sorguçlu Kızılbaş, bedenlerden (bizim) meterise bakarken, Kü-
64
çük Ahmed Paşanın meterisinden tüfenk ile urulup, cehenneme
gitmiş dir.
Sat"er I 9 Cun1' a: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Rev an.
Bu gece sabaha değin ve alışama dek, 'ale't-teva.Ii
meterislerden top ve tüfenk ile cenk olup; mela'in-i hasırin
havflerinden, neft yağından meş 'aleler peyda edüp; ve ca-be-ca
hisarın bedenlerinden aşağı sarkıdup, hisar hendekine yakın
olan meterisleri gözedüp ve top atmağı feragat edüp, ancak
şakloz (büyük top) ve tüfenk ile cenk eder( di).
Bu gece dahi, iki yüz mikdan yeniçeriden ve sairden mec
n1h olup; sa'adetlü Hünkanmızın nazar-i şeriflerine geldikle
rinde, İhsanlar edüp; tırnarlan içün cerrahlar ta'yin eylediler.
Ve bugün, umumen 'asker halkına ferman olunup,
meterislere toprak taşımağa ibtida( r) olundu.
Safer 20 Cum' aertesi : Oturak-şüd, der-Salıra-yi Revan.
Bu gece sabaha dek, kal' aya top ve (meterislerden) tüfenk
atılup, mela'in ile 'azim
(26 b.) cenk olmuşdur. Yeniçeri ve saireden yüz 'aded
kirnesneden ziyade olup, huzur-i hudavendigfira geldikde,
ihsanlar olup, tırnarları içün cerrahlar ta'yin eylediler ve bugün
ikindi vaktinde, hisara atılan yuvalaklanndan bir yuvalak,
mela' fnin baruthanesine rast gelüp; barutu yanup ve baruthane
sin havaya atup; ve baru(t) yanında olan Kızılbaşlan dahi ha-
65
vaya uçurup hayli Kızılbaş yanup ve içerüde� niçe evleri tutu
şup; ateşi teskin etmeğe cem' iyyet eden Kızılbaşlan, Kapudan
Hüseyin Paşa, havaleden top ile urup, niçesin helak eyledive
bugün mela'inin bayraklarından� bir cebeci bir bayrak hisar
bedeninden kapup huzar-i hudavendigara getürdükde, (kendisi
ne) otuz guruş ile sİpahilik ihsfuı olundu.
S afer 21 Pazar: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Rev an.
Bu gece sabaha dek ve bugün büyük toplar ile ve şahi
zarbuzanlar ile 'ale't-tevali, kal 'anın burc u ban1su ve kuleleri
döğülüp; üç meterisden, 'azim gedikler açılup ve kal 'anın için
de olan ev ler, top darbından virane (ye dönüp) ve içinde olan
me la "inin ekseri helak olmağla; bi' z-zan1ri kal ' adan aman
çağrışup; baş hanlan olan Emirgüne Oğlu Talunaskulu Han,
ma-beynlerinde bellübaşlularından Hızır Beğ demekle meşhur
bir nam-dar ademlerin, öyleden mukaddemce ansızdan
kal. adan çıkarup, aman dilemek i çü n (Ba��vezirin çadırına, iki
hidmetkarile gelüp, altı gün mühlet dileyüp� lakin� sa'adetlü
Gaazi Hünkarımız, razı olmayup: "Bir günden gayri amanın
yokdur; ve Emirgüne Oğlu ki, Revan Hakinli (valisi) dir,
kendüsi çıkup� hak-i paye gelüp aman dilemeyince, amanılll
yokdur" dedükde; içerüden çıkan Hızır Beğ dahi bir ademisini,
Vezir-i a'zam' ın
(27 a.) mektUbu ile Emirgiine Han Oğlu Tahmaskulu Han'a
gönderüp lakin, meta'in hanının bilesi olmağla� içcrüden sahih
66
haber ile baş hanlan çıkup gelince, sa'adetlü Hünkanmız tara
fından : "Kal'aya minba' d, top ve tüfenk atılmaya!" deyü,
emrolundu.
Safer 22 Pazarertesi : Oturak-şüd� der-Salıra-yi Revan.
Alışamdan kuşluk vaktine değin kal' a muhkem döğülüp ve
sulh istedikleri(ne) bakılmayup; toprak sürülmek ferman olu
nup� düşmen-i din, gaazilerin hücfimun ve balyemez toplann
darbını görüp; üç tarafdan (kuzey, batı, güney) 'azim gedikler
açıl up, kal ' anın di varları bir mertebe yıkıldı ki, içerusünde olan
evler görünürdü.
Gaaziler, düşmenin top ve tüfengine bakmayup, fursat bul
dukça içerüye hüciim edüp; Kızılbaşiann ellerinden tüfenklerin
ve başlarından mendillerin (sarıklarmı) kapmağa başladılar. Bu
takdirde düşmen-i din, kal ' anın fetholunacağını bilüp, na-ümid
olmalarıyla; öyleye karib içerüden feryad ü figaan ve "AmanAman" deyü, çağrışmağa başladılar.
Der' akab (ansızm) Muhamn1ed Emin namında bir
bellübaşlu Kızılbaşı, Revan Hakimi kal ' ada n, aman dilemek
içün, Vezir-i a'zam'ın çadırına gönderüp Muhammed Emin ' in
dahi, cevabı dinlenmeyüp : "Ta baş hanınız gelmeyince, size
aman veriln1ez !" de yü cevah veril üp bir sa' at den sonra Reva n
Hakimi, kal ' adan kendi kethüdası ki, Murad Ağa demekle
meşhur ve ma-beynlerinde umiir-dide edüği meşhur-i atak
67
olmuşdur ve Revan Kal 'ası 'nda olan Kızılbaşların cümle uroO
ru ve tedbirleri, anın elindedir.
• Akabince ol Murad Ağa, kal ' adan
(27 b.) çık:up geldi. (Dedi ki:) "Evvelden dahi Sünnf idim , sa'adetlü Hünkanınıza ita.'at eyledüm. Ve inşa" Allah, yarınki
gün ki salı günüdür, Rev an Hakimini dahi kal · adan çıkarup,
sa' adetlü Hünkanmıza i ta' at etdireyim ve kal ' ayı dahi,
sa' adetlü Padişihımıza teslim etdireyim ! " deyü va' d etınekle,
Hünkanınız Hazretleri dahi, amanların kabul ed üp :
"'Hisara top ve tüfenk atılınasun ! " deyü haber gönderüp
ba "dehu, sa'adetlü Hünkarımız, erkan üzere İslambol
(İstanhul) 'da divan eder şeklinde, cümle ehl-i divaru otak-ı
hümayfinları önüne getirdüp; ve bizzat kendi leri , sa ·adet ve
·azamet ve heybet ile taht-ı şerife oturup: ve cümle iç halkı
kulların giydürüp, üsküfleri (yeniçeri sırmail keçe hörkleri)yle
otak-ı hümayfinlarında tertib üzere durgurup ( durdurup) ;
l?a' dehu, Rev an Hakimi Tahınaskulu Han' ın kethüdası Murad
Ağayı, sa'adetlü Hünkarıınızın huzur-i şeriflerine getirdiklerin
de, Hünkarımızın heybetinden dem-beste olup, hayli zaman
söylerneğe mecali olmayup, bir zamandan sonra, söyliyeceği
ne ise, söyleyüp; söyledikçe, sa'adetlü Padişahıınız mezkiiru
il zam edüp, suçlarına mu 'terif olduklarında( n) sonra, ""Ertesi
gün ki salı günüdür, Rev an Ham 'nı dahi kal 'adan çıkarayım ve
Hünkarıına ita'at etdüreyim. Ve kal ' ada olanlac .dileyen Hün-
68
karıma nıutaba'at edüp, İslfun'a gelsün (Siinnf olsım) ;
istemi yen, gerü 'Acem di yarma gitsün" deyü, Hünkarımızın
mübarek ayağını öpüp, rica eyledikde:
Hünkarımız dahi, ricasın kabiii edüp ve bir seraser kaftan
giydürüp, gerü Vezir-i a'zam 'ın otağına irsal eylediler.
Ba'dehu ahşama karib, Revan Hakimi Tahmaskulu Han' a
ve yanında nıevciid olan sultaniarına (.çancak heğlerine) ve sair
Kızı lbaşlara, sa'adetlü Padişahımız Eman-Name yazup, "Bu
canibi (Osmanlı tarafml) dileyen nıutaba'at eyleyüp ordu-yi
hünıayQnuma gelsün; her birine, hallu halince ri 'ayetler olunur.
Dilemeyen, gitsün aınanım, aınandır'' deyü, bir Emfuı-N�n1e
yazup, Receb Paşanın kethüdası Rıdvan Kethüda ile bu gece
Revan Hakimi Tahmaskulu Han'a ve sair sultaniara ve Kızıl
başiardatı olan cem ' iyyetlerine irsal eylediler.
(28 a.)Safer 23 Salı: Oturak-şüd, der-Sahra-yi Revan.
Bugün, Rev an Kal' ası feth oldu.
Bugün kuşluk vaktinde, Revan Hakinli olan Tahınaskulu
Han ve bellübaşlu sultanlardan Nevruz Sultan ve Bozcalu Sul
tan ve Revan Hakiminin kethüdası Murad Ağa ve Hızır Beğ ve
Enıin Muhaınmed ve Han' ın ne mikdar tevabi ' i var ise,
sa 'adetlü Padişa.hımıza ita'at edüp; kara kapusundan taşra
çıkup� bölük sipahileri, kal 'a kapusundan otak-ı hünıayiina
gelince, tertib üzere, iki saf durup; Tahınaskulu Han, tevabi ' i
69
ile s ipah'ilerin ortalanndan geçüp, otak-ı hümayfin önüne gel
diklerinde, sa' adetlü Hünkanmız dahi, sarnur kap lu beyaz
seraser kabaniçe (piidişah lcürlcü) giyüp ve murassa' sorguçlar
ile müzeyyen olup, heybet ve 'azamet ile otak-ı hümayilnlann
da taht-ı şerife oturup; vüzera ve müfti ve kadi'askerler, Hün
karımızın yanında durup ve otak-ı hümayilnun taşrasında, çor
bacılar ve solaklar ve umfimen tavaif-i ehl-i divan, hazır olup
durdular.
Ba'dehu, otak-ı hümayfin açılup, Emirgüne Oğlu
Tahmaskulu Han, zikrolunan sultanlar ile, sa' adetlü Gaazi
Hünkarıınızın huzfir-i şeriflerine gelüp Hünkarımız Hazretleri,
Han' a buyurdular ki:
-Revan Hakimi Tahn1askulu Han, sen misin?
-Beli Padişahım, benem, (dedi).
-Ya, sen bilesin ki, AI-i 'Osman Padişahı 'nın, kuvvet ve
kudreti çokdur ve kılıcı uzundur. Niçün karşu koyup, bu kadar
gün hisara kapanup, cenk eyledin ve kal 'ayı virane etdirdin?
Geldiğim gibi, teslim eylesen olmaz mı idi?
Han dahi, bir zaman dem-beste olup, cevaba ıktidarı
olmayup; bir zamandan (sonra) cevab eyledi ki :
-AI-i 'Osman Padişahı ve Mekke ve Medine şahısın, kılıcın
uzundur ve amanın amandır. Arnanına geldim. Her niçe
bilürsenğiz, emir sizindir, deyü cevab eyledi .
70
Hünkanmız dahi, Han'a, bir murassa' (elmas) toplu sorguç
ve bir a'la murassa' hançer ve bir a'la murassa' altun kılıç ve
birbiri üzerine iki ağır seraser kaftan -biri sarnur kaplu
(28 b.) Ve sultinlanna dahi� birer seraser kaftan ilisan olu
nup han dahi, Hünkanmızın mübarek ayaklan türabma yüzler
sürüp; ba'dehu, Vezir-i a'zam'ın otağına gönderdiler.
Safer 24 Carşanba: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Revan.
Safer 25 Persenbe: Oturak-şüd der-Salıra-yi Revan
Bugün, sa'adetlü ve şevketlü Padişahımız� Tahmaskulu
Han'ı otak-ı hümayiinlanna getirdüp, iki sa' at mikdan kend(si)
ile söyleşüp, ba' dehu mezid ' inayetlerinden, beşbin altun harç
lık ' inayet buyurdular.
Ve bu gece, alışam namazında Beşir Ağa ve kapucılar ket
hüdası, kal'a (Rev/in) alınduğu haberi ile, İslambol 'a gönderil
di.
Safer 26 Cum' a: Bugün ki, cum' a günüdür, sa' adetlü
ve şevketlü Padişahımız Gaazi Sultan Munid Han Hazretleri,
otak-ı hümayiinlannda taht-ı şerif kurup� ve sa�adet ve heybet
ile tahta oturup, ecdad-i ' izamlarmdan selatin-i ' izam, sefer-i
zafer-rehberlerinde fetih edüp el-öpmeğe mu 'tadlan olunma
ğın, id-i şerifde ne minval üzere el-öpülürse, cümle vüzera ve
müfti ve kadi 'askerler ve mir-i miran ve yeniçeri ağası ve ocak
ağaları ve sair ehl-i divan cümlesi, el öpüp vüzeraya ve müfti
7 1
efendiye, kadi' askerlere ve yeniçeri ağasına ve ocak ağalarına�
kaftanlar giydirilüp; ba' dehu otak-ı hümayfin önünden hisar
kapusuna vannca sipah kullan alay olup� iki saf durup�
sa'adetlü Gaazi Hünkanmız� beyaz turnateller ve balıkçı! tellü
murassa'
(29 a.) sorguçlaı takınup ve sarnur kaplu seraser-kabaniçe
giyüp� sa'adet ile atma süvar olup� alaylar arasında
selamlıyarak, ' izzet ü şevket ile kal 'ada olan cami , -i şerife
varup, minberün sağ tarafında taht-şeklinde bir mahal tertib
olunup, sa'adet ile üzerine oturup� mü' ezzinlere, Kur'an-ı ' A
Zım ve na't-ı şerif akutdurup ba'dehu, salih ınütedeyyin bir
kirnesne hitabet edüp, kılıç ile minbere çıkup, sa� adetlü Gaazi
Hünkanmızın nam-i şeriflerine hutbe okunup ve cu m ' a namazı
kılınup, du' a ve sena olunup ba' dehu, ' izzet ü şevket birle atı na
süvar olup, alay ile otak-ı hümayfinlarına geldiler. Hak
Sübhanehu te'ala, sa'adetlü ve şevketlü Gaazl Hünkarımıza�
çok yıllar ömürler ver.üp, niçe fütfihat-i cemile ınüyesser ve
mukadder eyleye. Amin bi-hurmet-i seyyidi ' l-n1ürselin.
Safer 27 Cum' aertesi : Oturak-şüd� der-Salıra-yi Revan.
Bugün, Revan Kal ' ası ta'ınir olunınağa ibtida(r) olundu.
Safer 28 Pazar: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Revan.
Bugün, Kapucıbaşı Ahmed Ağa, (Macaristan merkezi) Bu
dun tarafından gelüp� Ca'fer Paşa, (Havôss-i lıümiiyun) tahsi-
72
linden yiğirmi yük (iki milyon) akça ve Asitane'den (İstan
bul 'dan), kul nıevacibi içün, iki yüz yük akça getirdi. Ve (sa
daret vekili) Kaim-makam Bayraın Paşadan ba 'zı bedaya getir
di.
Bugün� hastancıbaşının ademis i İstanbul ' dan gelüp,
sa'adetlü Hünkarımıza� ba'zı bedaya getirdi . Ve bugün Vezir
Halil Paşa� Rumeli 'nden gel üp, (eya/eti çerisiyle) ordii-yi hü
ınayüna dahil oldu. Ve bu gece, casüs 'All nam siparu
kati olundu.
(29 b.)Safer 29 Pazarertesi : Oturak-şüd, der-Salıra-yi Re
van.
Mukaddenıa, kilar (enderunda Padişah erzakma hakan o
da)dan ve (heğlik süvari) cündflerden tirar eden (yeniçeri ada
yı) oğlanlar, Bayburd na(m) nıahalde ahzolunup, (bu) iki nefer
iç oğlan bugün, otak-ı hümayiln önünde, bizzat (Padişahın)
kendi huzurunda, birinin elin ve ayakların eellada kırdırdılar,
birinin dahi başın kesdirdiler.
Safer 3 0 Salı: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Revan.
Rebiü ' I-evvel 1 ( 1 5 Ağustos 1 635) Carsanba: Oturak-şüd�
der-Sahra-yi Revan.
Rebiü 'I-evvel 2 Persen be: Oturak-şüd, der-Sahra-yi Rev an.
73
Bugün, sa'adetlü Hünkarımız, Emirgune Han Oğlu 'nu,
otak-ı hümayiinlanna getirdüp; kendüsi ile musahebet edüp,
enva' -i liituflar ey leelikden sonra, mezid 'inayetlerinden Hal eb
eyaletin (heğlerheğiliğini) ihsan buyurup, yol harçlığı dahi kırk
kıse akça sadaka ve 'inayet buyurdular.
Ertesi gün Silahdar Paşa dahi, ayrıla ruhsatı ile (giderken) ,
yancağı ile bir a'la mükemmel kır at verdiler.
Ve sa'adetlü Hünkanıruz, Silahdar Paşanın sarayını ve Ka
radeniz yalısında vaki ' Feridun Bağçesi 'ni, ' inayet ve ihsan
buyurdular. Ve müşarün-ileyh Emirgune Han Oğlunun Kethü
dası Murad Ağaya, Şam-Turabulus eyaletin ihsan buyurdular.
Rebiü'l-evvel 3 Cum' a: Oturak-şüd, der-Sahra-yi Revan.
Bugün, Van Beğlerbeğisi, Van 'askeri yle ve Ekrad
beğleriyle gelüp, ordô-yi hümayiina dahil oldular. Ve hayli
Kızılbaş kellesi ve dil getirüp, otak-ı hümayfin önünde, başlan
kesildi.
(30 a.)Rebiü'l-evvel 4 Cum' aertesi : Oturak-şüd, der-Salıra
yi Revan.
Bugün Murtaza Paşayı, sa'adetlü Gaazi Hünkarımız
sayebanlanna getirdüp, Revan eyaletinden (heğler
heğiliğinden) gayri, Erzurum eyaletin dahi sadaka buyurup; ve
Revan Kal 'ası muhafazası hususunda, kendine bi-had pend ü
nasihat huyurdukdan sonra; Revan muhafazasında (kalacak)
74
olan kul (yeniçeri) nıevacibi içün, iki yüz yük akça 'inayet
buyurup; kal'ada kalan ikibin yeniçeri çorbacılan ile ve
Murtaza Paşa ma'an gelüp, dış hazineden ihsan olunan iki yüz yük akçayı kaldırup, Revan Kal' ası 'na götürdüler.
Ve bugün, (endernn odalanndan ilki ve en gözdesi olan)
has odada olan (Kıpçak/ı Atabekler 'den) Talımuras Han Oğlu
Mehmed' e, (Enurutn 'un Çoruk boyundaki) Tortum sancağı
'inayet olunup, ber-mudid eylediler.
Ve bugün sa'adetlü Padişahımız, Erdebil üzerine revane
olmak tasmim etmekle, emr-i hümayiinlanyla otak-ı hüma
yiinlann, ol semte tevcih eylediler.
Rebiü ' l-evvel 5 Pazar: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Revan.
Sa' adetlü Gaazi Hünkanmız Hazretleri, Emirgiine Han
Oğlu Yusuf Paşayı ve kethüdası Murad Paşayı otak-ı hüma
yiinlanna getirdüp; punlara enva' -i iltira(t)lar ve ba'zı nasihat
funiz kelimatlar eylerlikden sonra; Yusuf Paşaya, bir a' la sa
mur-kaplu seraser kaftan ve kethüdası Murad Paşaya, bir sade
seraser kaftaıı giydiriip; ve bunlann mühimmatın kaldırup (e
ydletlerrne) götürmek içün, izn-i hümayiinları oldu . Ve ehl (ü)
' ıyalleri (çoluk-çocuğu), Asitane-i Sa ' adet' e (İstanbul 'a) götü
riiirneğe ademler nasbolunup, islambol' a irsaı olundu.
Ve müşariin-ileyh Yusuf Paşanın ademierinden ki, kal'adan
bile çıkmışlardı, ekseri Ratazi olup, dinleri alaca olmağla
75
(30 b.) iki yüz mikdan Kızılbaşa izin veril üp� · Acem diya
nna gitdiler.
Ve seferde mevciid olan 'acem(i) oğlanlarından bir mikdan
kapuya çıkup (yaya-kapıkulu ocağma alınıp), bir mikdan dahi,
kapuya çıkacak mahalde te'hir olunmağla� kırk-ell i "acem(i)
oğlanı birlik olup; ( amirleri olan) çorbacıların ve zabitlerin
dinğlemeyüp : "Elbetde biz Hünkar otağına varırız, kap u ya
çıkup� yeniçeri oluruz" deyü, otak-ı hümayüna geldikleri gibi�
bir hengame kopardılar.
Yeniçeri ağası ve çorbacılan, ardlarınca gelüp; lakin yeniçe
ri ağası ve çarhacılan erişmeden; Hünkarımız Hazretleri� bun
ların hengelmesin görüp, fı'l-hal tehevvüre gelüp : kı lıcın
kuşanup ve mübarek eline yay-ok alup, otak-ı hümayündan
taşra çıKup; bizzat on nefer kirnesneyi Hünkarınuz ıkdam edüp�
yanında bulunanlara ahz-etdirüp fı ' I-hal ol şakilerden dokuz
kirnesnenin kellesi, otak-ı hümayfin önünde kesildi . Birisinin
cürmü az olmağla, bin değnek urdurup, ba'dehu azad eylediler.
Ve bu kabahatde bulunan çorbacılardan bir çorbacı ile bir
nefer, ol gece katlolundu.
Rebiü'l-evvel 6 Pazarertesi: Sa'adetlü Gaazi Hünkarımız,
Kal 'a-i Revan' ı meramet etdirdikden sonra, Tebriz ve Erdebil
ve 'Acem diyariann gaaret etmek içün, niyyet-i 'azın ed üp,
sa' adet ile Rev an Salırası 'ndan kalkup, (soldan Aras 'a karışan,
doğudaki) Gerni Çayı n§m mahalle, üç sa' atde gel üp ve yolda
76
gelürken� sa'adetlü Hünkanmız bir depede durup; Murtaza
Paşa ile Kal'a-i Revan'da kalacak 'askeri� ikişer-ikişer önün
den geçüp� manziir-i şerifleri oldukdan sonra Murtaza Paşayı
huzfınına getirdüp� kal ' a muhafazasına mü te' all ik birkaç
kelimat söyleşdükden sonra� Revan ınuhafazasında kalacak
�askeri gerü� salırada uzadıya bir saf dizüp� Hünkarımız Haz
retleri, bunlara selam vererek geçüp ba'dehu, Revan' da kala
caklar� kal 'aya giriip� Hünkanmız menzile vardıklan gibi, Re
van uluslarından (konar-göçerlerinden)
(31 a.) Dünbüll i 'den ikibin mikdan re ·aya ki � mukaddema
firar etmişler iken� ita'at edüp ve bunların bel lübaşlularından
Şa'bfuı Beğ namında bir bellübaşlu kimesne, dört 'aded oğlu ile
otak-ı hümayiina gelüp� ınezbiir Şa'bfuı Beğ kendü gelüp, ita'at
eyledüği i çü n, Hünkarımız Hazretleri (ona) h ir seraser kaftan
giydirüp, gerü (yine) eski (yay/ak, kış/ak) ınekfuıların� bunlara
mukarrer edüp, gönderdiler.
Rebiü' l-evvel 7 Salı : Bugün, sa'adetlü Hünkarımız, cınd
oynayarak Seyfeddin nanı menzile üç buçuk sa' atde gelüp,
Ar az· ın kenarında bir mes'ire yerde otak-ı hümayfmların kurdu
rup, su kenarında ol gün, 'azim satalar eylediler.
Ve hu ınenzilde (Aras 'm solunda) dahi, etrafında olan u
luslardan, bir bel lübaşlu gelüp� hay ll re ' aya ile i ta, at eyledi ler.
Ve bu yolda Seyfeddin (menzilin)e gelince vaki ' olan tarlalar
da, pirinç ve penbe (pamuk) hasıl olur.
77
Rebiü'l-evvel 8 Carşanba: Bugü� Avşarh nam menzile
dört sa'atde gelindi. Bu menzilin yollan, kumsal ve gayet tozlu
yerlerdir. Tozdan, hayli elem çekildi.
Ve bu gece, 'azim furtına olup, kumsal yer olmağla, (çadır
için ça/cılan) kazıkı dutmayup, furtınadan niçe çadırlar yere
indi.
Rebiü'l-e\rvel 9 Persenbe: Bugün, Kafacölüm nam menzile,
dört buçuk sa'atde gelinüp ve bu menzilin yollan, bir mertebe
tozlu idi ki, ol sahrada, kimse kimseyi görmez idi. 'Askerin
kesretinden toz, gökyüzüne kalkup, bir mertebe duman ve
karaoğuluk oldu ki, yüzbin düşmen 'skeri gelmiş olaydı, asla
birisi görünmez idi. Ne hal ise, Nehr-i
(31 b.) Araz'm kenanna gelinüp, yassılğı (eni) ok atılsa an
cak geçer idi.
Sa'adetlü Gaazi Hünkanmız, alaylar ile su kenanna gelüp,
ve suyun derinliği, atın eğerine çıkardı. İbtida sa'adetlü Hünka
nmız, yaldırup, ba'dehu cümle 'asker, bir gün ve bir gece
nehr-i mezburu geçemeyüp, ertesi gün öyle vaktine değin, güç
ile geçdil er.
Sonra geçenler, kumsal yer oln1ağla, 'askerin kesretinden
derinğ olup, hayvanatı yüzdürerek geçirdiler. Bir-iki gün mu
kaddem, ol mahalde bir köprü ta'mir olunmak ferman olunmuş
idi . Lakin, su yassı olmağla, sa'adetlü Hünkannuz, su kenarına
78
gelince, itmam olmayup ancak suyun nısfına değin yapılmış
idi. Köprü itmam olunca(ya değin) te'hfr olunsa, bu menzilde
üç-dört gün oturak olmak lazım gelürdi.
Köprüden feragat olunup, cümle 'asker, suyu yaldırup ge
çince, ancak bir gün oturak oldu. Ve sa'adetlü Hünkanmız,
nehr-i mezbôru yaldırup geçerken, yanında yürüyen solaklar
dan biri, suyun şiddetle akup gitmesinden suya düşüp
garkolacak mahalde, sa'adetlü Hünkanmız nıübarek eliyle
solağa yapışup, bir ok atımı yeri su içinde götürüp, taşra
çıkarup halas eyledi.
Ba'dehu Hünka.nmız Hazretleri, otak-ı hümayiinlarına gelüp
otak-ı hümayôn, su ken3.nnda vaki' olmağla, atak önünde su
dan müriir eyleyen yolcularm ekseri, ol mahal derinğ ve uçu
rum olmağl� davarları {yük hayvanları) suya düşüp, esbabları
ıslanup bi-mecal olanları, bizzat Hünkannuz üzerlerine olup,
has adalı ve hazineli ve kilarlı ve sair iç halkı kulların, suya
düşen davarları ve esbablan, sudan çıkarmak içün emredüp,
fi ' l-hal cümlesin taşra çıkartdılar.
Ve ol hinde dış halkından suyu yaldırup geçenler, otak-ı
hümayôna yakın yol bulmalanyla; uçurumdan yukan 'asker
hücfim edüp, ziyade ziyade edebsizlik etmeleriyle
(32 a.), Hünkanmız tehevvüre gelüp : ""Niçün atağa yakın,
böyle bir ağır 'asker salıveresiz?" deyü� Hünkarımız,
79
kapuağasının ve kilarcıbaşının, degenek i le başına ve yüzüne
girüşüp ve birkaç has odahya dahi, degenek çaldırdılar.
Ve sudan, dış halkının esbabların ve davarlann çıkaran iç
oğlan kul lanna, odadan odaya ikişer kise akça ihsan eyledi! er.
Rebiü'l-evvel ıo Cum' a : Oturak-şüd� der-Salıra-yi
Kafacölüm.
Dünki gün, ahşaına dek 'asker, Araz Suyu(nu) geçn1eyüp,
köprü olmamağın yaldırup (geçen) niçe kimsenin esbabları
ıslanınağla, sa'adetlü Hünkarımız, "Bugün, oturak olsun" deyü
eınreyledi ler. Ancak bugün alışama dek� cümle 'asker suyu
geçebildiler.
Reblü'l-evvel ı ı Cuın' aertesi : Bugün, Tutölümü nam ına
halle dört buçuk sa'atde gelindi. Ve bugün, sa'adetlü Hünka
rımızın beli, ziyade ağırmağla, ata binrneğe mütehammil
edemeyüp, arabaya binüp menzile geldiler.
Bu menzilde, (İstanbul 'da sadare te vekalet eden) kainl
makamdan ve bostancıbaşıdan rnektil b lar geldi .
Rebiü' l-evvel 1 2 Pazar: Bugün, (.çağdan Ara.\· ·a karışan)
Makfi Suyu nam mahalle sekiz sa'atde gelinüp ve yolları
sengistan olınağla (bu) menzile vannca 'usret çeki ldi .
Ve bugün kulağuz, yol yanılup otak-ı hümayfinu Araz Su
yu' nun (.\·ağ) kenanna kurdurmuş iken, bilaf-i seınt olmağla;
otak andan kaldınlup, uğura doğru bir münasib yerde kunıldu .
80
sa·adetlü Hünkanmız, otak-ı hümayı}na inüp� bir sa·at sonra
beyne· s-salavateynde İslambol ' dan, Kaim-makaın Bayram
Paşadan ve bostancıbaşıdan n1üjde haberleri le ademler gelüp,
sa ·adetlü Gaazi Hünkanmızın, Haseki-Sultan 'dan
(32 b.) bir Şehzade-i Civanbahtı� mah-i saferin
yiğirmialtıncı hamis (çarşanha) gecesi, altıncı sa'atde vücuda
gel üp; ve isn1-i şerifi, • Alaeddin konulduğu haber-i meserret
eserlerin getirdiklerinde; sa' adetlü Hünkarım ız ş ad ve handan
olup, der-sa'at: "Kös ve tablhfuıe çalınsun ! '' deyü ferman olu
nup vüzera ve beğlerbeğiler, umumen tablhanelerin çaldırup;
iki-üç yatsuya dek tablhaneler çalınup ve tüfenk şenlikleri olup
ertesi gün, vüzera ve müfti ve kadi'askerler ve beğlerbeğiler ve
sair üzengi ağaları, yol üzerinde selama durup: cümlesi atların
dan inüp, "Mübarek had !" deyü, huzurunda yer-öpüp, tfil-i
öınr-ile mu'ammer olmaları içün, du ·a ve sena olundu .
Rebiü' l -evvel 1 3 Pazarertesi : Bugün, Karaçoh nam menzi
le, sekiz sa' atde gelindi. {Hünkarımız) ' izzet ve şevket birle,
cırıd oynayarak otak-ı hümayı}nlarına geldiler. Ve bu menzil in
suyu, kıtça olmağla� su hususunda bir müddet ·usret çekildi.
Rebiü " l-evvel 14 Salı : Bugün Çoras nam ıncnzile, dört bu
çuk sa"atde gelindi . Bu menzile geldiğimiz gibi, Kızı lbaş pa
lankalarından, bir dağ eteğinde Çoras nam palankanın beği
Eyyfıb Sultan demekle ma 'mf Kızılbaş Beği, palanka içinde
olan atlu Kızılbaşlar ile, palankadan çıkup, dağlara fırar edüp�
8 1
bir dağda muhtefi olduklannda, hikmet-i Huda, ( ordumuzdaki)
at oğlanları, ·zahlre içün Kızılbaş köylerine dağılup; Kapudan
Hüseyin Paşanın ademierinden dahi, Pıravadinli 'Ali Ağa,
hidmetkanle zahireye gidüp, zikrolunan Kızılbaşiara rast
gelüp; ıktidan olduğu kadar Kızılbaşlar ile cenk edüp bir
bellübaşlu Kızılbaş, 'Ali Ağanın üzerine gelüp, savunup; 'Ali
Ağa dahi ol Kızılbaşın beline bir kılıç urup, atından devirüp;
Kızılbaşlar fi'l-hal, ol devrilen Kızılbaşı kakup götürdüklerin
de; tekrar ziyade Kızılbaş hulayup, 'Ali Ağanın üzerine h ücum
edüp, anda şehid eylediler. 'Ali Ağa yı şehid eyleyen Kızılbaş,
'Ali Ağanın
(33 a.) bir hidmetkannı tutup atı ardına (terkisine) alup, bir eline 'Ali Ağanın kellesini al up götürürken; bölük sİpahilerin
den birkaç sipahi ardlarından erişüp, Kızılbaşlan kovarken,
mezkiir 'Ali Ağanın (hidmetkflr) oğlanı, (ter/d 'de olduğundan,
kolayca) ardından kucaklayup Kızılbaşı atından yere urup ve
başını kesüp, otak-ı hümayiina getirdi . Ardlarından kovan bö
lük siparuleri dahi bir Kızılbaşı kesüp, kellesin getirdiler.
Ve zikrolunan Çorıs nam palanka, Kızılbaş memleketlerin
de olmağla, yıkılınası m:ünasib görülmeğİn (görüldüğünden),
mevciid olan iç oğlan kullanyla üç-dörtyüz mikdan atlanup
bizzat {Hünkôrzmzz) kendileri palankaya varup, hadd-i zatında
yüksek yerde bir Palanka imiş . Beğlerinin, (palanka) içinde
olan musanna' 'bağdadi tavanlı, muşabak pencerelü, bi-nazir
82
sarayiann yıkmak içün� sa' adetlü Padişatıımız� mübarek eline
bir balta alup� her canibini yıkup; ba'dehu� mübarek eliıie iri
ağaç nobut(lobut)lan alup, her uruşda kapulannın birer kanadı
nı düşüıiirdü. Cümle kapularıo ve musanna � pencerelerin, biz
zat kendiisi yıkup, uçurumdan aşağı bırakdılar. Bir uğurdan
yıkınağa mümkün olmayanlannı, yeniçeri-ağasına sipariş edüp,
yerle beraber eylediler.
Ba'dehu sa'adetlü Hünkanmız, otak-ı hümayfina gelüp, ·aıı
şaın namazından sonraca, vücud-i şeriflerine bir mikdar
hararetcik "anz olup, tab' -i şerifleri bulandı. Sofradan
bulunmağla� bizzat kendileri, mu'tedil ' ilaclar etmek(l)e, 'avn-i
Hakk ile, eyüce oldular.
Rebiü '1-evvel 1 5 Carsanba: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Çorıs.
Bugün Çorıs� tamam temelinden yıkılup, etrafında olan
köyleri dahi ihrak-ı binnar eylediler.
Ve Rev an Kal ' ası ' ndan aman ile çıkup, ordu-yi hümayfina
gelen Türkman Hızır Beğe icazet verilüp, Şah' a ( Safavf Il 'Abbas 'a) gitmiş idi. Sa'adetlü Padişatıımız, bu kadar tantana
ile 'Acen1 memleketlerine yürüyüp, gaaret etmelerin, Şah ve
(İran Başveziri) Rüstem Han işitmekle, memleketlerinden na
ümid olup; Şah ve Rüstem Han, sulh sevdasına düşüp: "Mura
dınız nedir? Bildiresiz;
83
(33 b.) her ne dilerseniz, kaailiz. Tek, heman vilayetiınüze
girüp çiğnemiyesiz !" deyü, (adı geçen) Hızır Beği, Şah tarafın
dan gönderüp, sulh taleb eylemeğin,
Sa'adetlü Padişahımız dahi, Hızır Beğ, küçük elçi olınağla,
sözüne çokluk rtimad ve i 'tibar eylemeyüp, Hünkarıınız tara
fından, Şah'a name yazılmadı. Ancak Vezir-i a'zaın tarafından.
Rüstem Han'a bir mektı1b yazılub : "(Şevket/ii Padişahrmrzrn)
Ecdad-i ' izamlan (Kanunf Süleyman ve lll. Murôd) zaınanında
fetholunup, (adlarrna) hutbe okunan memleketterin verüp,
miftahların getirmeyince ve andan ınci' ada bir kara dahi ver
meyince, sulh etmek ihtimali yokdur." deyü h ir mu fassal
mektub yazı lup, Hızır Beğ ile Rüstem Han 'a gönderildi .
Reb'iü ' I-evvel I 6 Persenbe: Oturak-şüd, der-Sahra-yi Çorıs.
Bugün, sa' adetlü Hünkanmız Hazretleri, bir ınikdar na
hoşca olup, bi-inayetullahi te'ala, ikindi vaktine değin iyüce
oldu.
Rebfü'l-evvel 1 7 Cum' a: Bugün, üç buçuk sa' atde Bihistan
nam mahalle nüzfil olundu. Ve Hünkannuz Hazretleri na-hoşca
olmağla, arabaya binüp nısf-ı ınenzilde gerü arabadan in üp, (at)
ile menzile geldi. Hak te'ala, vücud-i şeritlerin, hatalardan
sakla ya.
Rebiü'l-evvel 1 8 Cum' aertesi : Bugün, Hoy nam menzile
dokuz buçuk sa' atde gelindi . Ve hu menzil, uzak ve tozlu olup,
84
Hünkarımız Hazretleri dahi na-hoşca olmağla� taht-ı revana
binüp ve birkaç has adal ı kulların� yayan taht-ı revan yanınca
yürütüp� eniş de ve yokuş da ve ha' zı
(34 a.) muhalif batak yerlerde ma'an bulunmak içün, bilece
yürüdüler. Hünkarımız Hazretleri� sayebana gel ince taht-ı re
van ile gelüp, sayebanda bir ınikdar istirahat eyledikden sonra;
sa ·adet i le atma süvar olup, mizac-İ şerifleri na-hoşca iken gerü
(yine) gayret edüp� at-oynadarak otak-ı hümayiina geldiler.
Ve bugün, sa' adetlü Hünkarımız, bir mikdar sıhhat bulup�
atını aynadarak otak-ı hümayiinlanna gelmeğin, cümle "asker
halkı nev-hayat bulup, saffilarından, ağlamadık kimse kalmadı !
Ve tiil-i öınr i le nlu ·ammer olmaları içün� du ·a ve sena
olunmuşdur. Hak-te'ala, vüciid-i şeriflerini hatalardan saklaya,
anun bi-hurmet-i seyyidi ' l-mürselfn.
Rebfü' l-evvel 1 9 Pazar: Bugün, Diyarbekir Beğlerbeğisi
Vezir Mehmed Paşadan mektiiblar gelüp : ··sa ·adetlü Padişa.hı
nuz, bi-hesab 'asker ve bu kadar tantana ile ·Acem diyarına
yürüyüp, gaaret etmekle; umiimen Kızı lbaş memleketlerinde
olan cenkcileri ve kara bekci leri, perişan ve serasime olup; bu
takdirce müşarün-ileyh Diyarbekir Beğlerbeğisi Mehn1ed Pa
şa, fursatı ganin1et bilüp; Musul n1uhafazasında iken : "'Şöyle
mu ·attal durmakdan ise� bari bu semtlerde Kızılbaş tasarrufun
da olan hisariardan birini muhasara edeyim. deyü yanında
olan kendi ( eylilet) 'askeri ile mütevekkilen · Ale-Ilah deyüp ,
85
Kerkük Kal'ası�nı muhasara edüp; otuz gün 'ale�t-tevali (bu)
hisarı döğüp hisarda: Revafız' ın imdadlan dahi gelmemeğin:
bi'z-zariiri aman çağnşup: İçinde olan RevMızlan boşaldup,
kal 'ayı kabz-edüp içinde yarar cenkciler koyup: bi' l-külliye
kabza-i tasarrufa getirdiğİn ve kendüsi ol cfuıiblerde muhafaza
olduğun: huzôr-i hudavendigara (doğrnsu, sadiirete), telrus
eylediler.
Rebiü'I-evvel 20 Pazarertesi: Oturak-şüd� der-Salıra-yi Hoy.
Bugün H oy Kal� ası ve etrafında olan karyeleri ve bağ ü
bağçelerin, ihrak-ı binnar olunınağa fennan olunup; 'asker-i
İslam: cümlesin h3.k ile yeksan eylediler.
Ve bugün, Haleb' den ma' zill
(34 b.) Sankçı Ahmed Paşaya, sa�adetlü Gaazi Padiş3.hımız:
mezid 'inayetlerinden, bin altun ile iki (?) guruş� ihsan eyledi
ler. Ve bugün, bostancıbaşının hasekisi bostancı ile, harem-i
muhtereme mektOblar gönderildi.
Rebiü'l-evvel 2 1 Salı : Oturak-şüd, der-Salıra-yi Hoy.
(İran Başveziri) Rüstem Han, yanında olan Kızılbaş 'askeri
ile Tebriz Kal' ası ' nda olan u milmen ( alıiili) Kızıl başları,
kal ' adan boşa(l)dup, bir ferd alıkoma yup, içerü memleketlere
fırar eyledükleri haberi, bugün geldi.
Rebiü 'I-evvel 22 Carsanba: Bugün, Menzil -i V aş la Çayı
nam Dlahalle, iki sa' atde nüzfil olundu. Ve bugünkü menzil
86
egerçi kısa menzildir, lakin yollan tozlu olmağla, bir mikdar
' usret çekildi.
Rebiü ' I-evvel 23 Persen be: Bugün, Kerdemiş nam menzile,
uzak olmağla, sekiz sa'atde nüzfil olundu. Ve bu menzilin yol
lan sazlık ve bataklık ve ekseri yerleri, selden hendekler ve
yarıklar olup ve ba' zı yerleri dahi, gayet tozlu olmağla, 'usret
çekildi.
Ve bugün, sa. adetlü Hünkarımız Hazretleri 'nin mübarek
beden-i şerifleri sıhhat üzere olup; g§h eşkin ata ve gah yorga
ya binüp, ılgar (dörtnala) ' ile konağa �azimet buyurdular.
Ve bu ınenzil 'azin1 ma'miir, bağ ve bağçelü köyler olma
ğın; buğday ve arpa ve sair meyveden, 'asker-i İslam bir mer
tebe ganimete erişmişlerdi ki, ta 'bir olunur değildir.
Rehlü' l-evvel 24 Cum' a: Oturak-şüd, der-Salıra-yi
Kerdemiş.
Bugün, üç Kızılbaş tutulup, otak-ı hümayiin önünde kellele
ri kesildi .
Reblü' l-evvel 25 Cum' aertesi:
(35 a.) Bugün, Merend nam mahalle, yedi sa' atde gelindi .
Bağ ve bağçelü ve gayet kaynak-sulu yerlerdir. 'Acem memle
ketlerinin güzlde ve gayet ma' mOr yerleridir.
87
Ve bu menzilde, Rumeli Beğlerbeğisi 'nin adenıleri, beş Kı
zılbaş getirüp, otak-ı hümayiln önünde başları kesildi . Ve mu
kaddema Kızılbaşdan gelen (Gürcü) Davüd Han ' ın bugün bir
kölesi, Kızılbaşdan firar edüp, Runıeli 'askerine düşüp; Rumeli
Beğlerbeğisi Mustafa Paşa, mezkiir köleyi, huzur-i
hudavendigara getirüp, Kızıİbaşdan ba'zı haberler söyledikden
sonra, gerü Rumeli Beğlerbeğisi 'ne, hıfzolunmağa verildi .
Rebiü'l-evvel 26 Pazar: Bugün, Menzil-i Sofiyan nam nıa
halle, altı buçuk sa'atde gelindi . Ve bu menzil, gayet ına'ıniir,
bağ ve bağçelü yerlerdir. Ve Kızılbaşın bu menzilde, birkaç
gôrları (kabirleri) bulunup� ziyaret içün gelürlernıiş (bu yüzden
buraya, Safiler anlamında, Sofiyan denilmiştir) .
Ve bu menzilde Kızılbaşın ordusu, birkaç gün oturup,
sa'adetlü Padişahımızın geldiğini işidicek, karara mecali
olmayup, dağlara firar edüp, nam ü şam, belürmedi . Ve yolda
gelürken, birkaç Kızılbaş kellesi geldi.
Ve bugün, bir Kızılbaş casiisunu Anadolu Beğlerbeğisi
Mehmed Paşa ahzedüp, sayebana huziir-i hudavendigara
getirüp; söyletdirilüp, gayet haramzade ve tülüngf
(külhanbeği)Ierden olmağla, sayebfuı önünde başı kesildi.
Rebfü'l-evvel 27 Pazarertesi : Bugün, Hac• Harimi nam
mahalle iki sa'atde gelindi . Ve bu menzilde Rüstem Han'ın
kalkancı korcıbaşısı, Şamgazani (Şemh-i Gazan) yanında, dağ-
88
larda ceng arasında dutulup; huzilr-i hudavendigara getirdikle
rinde, söyledüp� ba'dehu hıfzolunmağa fem1an olundu.
Mezkılr, bellübaşlu ve başında sorgucu ve belinde murassa'
hançeri bulunmağla, ihtiyaten hıfzolunmuşdur. Ertesi gün,
otak-ı hümayıln önüne getürülüp, başı kesildi .
Rebiü ' I-evvel 28 Salı :
(35 b.) Bugün, nefs-i Tebriz'e dört buçuk sa'atde gelindi.
Ve bugün, uınuınen sipah ve yeniçeri ve nur-i miran ve sa.ir
"asker halkı kul larına ferman olunup, mürettep ve müsellah
alaylar kurulup, sa 'adetlü Gaazi Hünkanmız selamlıyarak,
"Ayni 'ali nam dağın önünde salıraya konuldu .
Ve bu yolda gelürken, iki Kızılbaş getürdüklerinde, yol üze
rinde başlan kesildi . Ve bugün Rüstem Han dağlar başından,
dört-beşyüz atlu ile, ordu-yi hümayılnu seyir ve teın§.şa etmeğe
geldükde, taman1 alayları ve "umuınen çadırlan
seyreyledükden sonra, yanında olan 'askerine demiş ki : "Al-i
'Osınan Padişahı, 'aceb kuvvet ve kudret sahibi padişahdur.
'Askeri, derya misal . Biz aniann (yanında) katre dahi olama
zız� anlar ile ceng etmeğe ıktİdanmuz yokdur! " deyüp; ordusu
nu, Tebriz yanında olan dağlardan kaldırup, uzak yere göçürüp
kondukların haber verdiler.
Ve mukaddema Halil Paşa, (Bağdad güneyhatısında, sancak
merkezi) Hulle muhafazasında iken, Kızılbaş üzerine müstevli
89
olup, Hulle'yi bırağup gitdikde, ol cengde yeniçeri zümresin
den bir Kuloğlu Amavud yiğidi, Kızılbaşa giriftar olmağın; ol
yiğit, bu ana değin halasa çare bulamayup Kızılbaşlar dahi, bu
yiğide i 'timad edüp, ma-beynlerinde bunu yüzbaşı edüp
Rüstem Han, mezkfiru 'Ayni 'ali Dağı'ndan birkaç yüz atlu ile,
ordu(muz)dan adem aparmak içün gönderdükde; forsat bulup,
ordii-yi hümayiina geldükde, sa'adetlü Hünkarımıza getürdi ler.
Kızılbaş alıvalinden her ne ki su' al buyurdular ise, sıhhat üzere
cevab vermekle, sa'adetlü Hünkarımız hıfz-cdüp, mezkiira
ri' ayet olunsun deyü, ferman buyurdular.
Ve bugün, beş Kızılbaş dutulup, otak-ı hümayiin önünde
başları kesildi .
Rebiü' l-evvel 29 Carsanba: Oturak-şüd der- Salıra-yi Tebriz.
Bugün, sa'adetlü ve şevketlü Gaazi Hünkarımız Hazretleri,
Tebriz şehrini yakup yıkmak içün, cümle iç halkı kullann
zırhlu ve mızraklaoyla dört-beşyüz mikdan atiandırup ve
'umiimen sipah ve yeniçeri kullann ma'an getürüp, sa'adetle
Tebriz şehrine varup Kızılbaşdan, ferd-i vahid kimse
bulunmayup ibtida, nefs-i Tebriz' de (Akkoywılu) Uzun Hasan
Cfuni 'i 'ni seyr ve tem3.şa eyleyüp ba'dehu, Tebriz' e gelen
şahlann ' imaret ve kaşilü( çin ili),
(36 a.) kubbelü sebbabhanelerin (yani, Hz. Ebabekr, Ömer
ve Osman 'a çok küfrettik/eri Şi 'i camileri ni) seyredüp mezkur
91)
Uzun Hasan'ın Cami' i' nin içerüsü ve taşrası� yeşil doğrama
çiniden ta'mir olunmuş� içerusünün etrafı ve taşrasının kapı
üzeri� üstad sülüs-hatları ile tahrir olunmuş: içerüsü ve taşrası,
çini üzerine nakkaaş resınile kitabeler ve Rumiler müzeyyen
olmuş ve içerüsünde, mihrabm iki tarafmda, iki büyük san
mermer vaz" olunmuşdur, ki taşradan (sanki) güneş aydını
nümayan olur. Camr -i mezbur, bir mertebe güzel c§mi'dir ki, misli görünmemişdir. Böyle iken Revafız (Şi 'il er) i 'tibar
etmeyüp, (yaptıran Uzun Hasan Sünni olduğundan) ilianeten
(içine) davar (yük-taşıyan hayvanlar) koyup� harahat etmişler
dir.
Sa ·adetlü Hünkarımız, bi 't-tamam seyreyledikden sonr�
�izzetle atma süvar olup� hala Kızılbaşın Şahlan olan (1. ) Şah
Safi (1628-1642), Tebriz şehrinde kendisine mesken ve Teb
riz� i (yeniden) tahtgah edinmek içün, bir 'ali saray düzdürüp,
henuz dülger içinden çıkınış� yeni yapılmış sarayı� havuzı ile
bağçesi ile ınusanna' divanhanelerile ve nazikane düzülmüş
altun-levhalu münakkaş odalarına, bizzat sa'adetlü ve şevketlü
Padişahımız varup, iç halkı kullarına eınredüp; cümlesinin
elinde birer balta olınağla, fi' l-hal, yer ile beraber eylediler.
Ba' dehu, kerestesine ateş urulup, bir sa'atde kül eylediler i
Ba'dehu� sa'adetlü Hünkarımız Hazretleri� sa'adetle atma
süvar olup� yeniçeri, sipah ve sair 'asker halkı kullanna
emredüp, Tebriz' de ve etratöa olan saraylarda ve köylerde, ne
91
kadar eşcar var ise, cümlesini kırup, ateşe uralar, deyü; fı ' l-hal,
emr-i hümayfinlanyla, ateşe urup, bir mertebe yandı ki,
dütünden asüman görünmez oldu.
Ba'dehu, sa'adetlü Hünkarımız, iç halkı ku 1 1arıyla süvar o
lup; yeniçeri kullann önüne katup ve sipah kullann iki kat
dizüp, ' izzet ve şevket birle otak-ı hümayiinlarına ' avdet bu
yurduklannda: Uzun (Hasan) Cami'i ' nin öiıünde olan meydan
ki, Kızılbaşiann çevgan oynayacak ve (uzun direk tepesindeki
iri bir) kabağa (atı koşarken, nişan alıp) ok atacak (kabak)
eydanlandır.
(Padişahımız Hazretleri) sa ' adetle ol n1eydana geldikleri
gibi, mübarek eline bir cınd (değneği) alup , n1eydanda cevelan
ederek, sağ ve sola at sürüp, Mir-ruu1r-i-Kebir Şahin Ağaya, bir
cı nd urdular ki, bi-hfiş ve I aya 'kıl olup, der-sa" at atından dü
şüp, ağzından kan gelmişdir. Ol meydanda, Kapudan Hasan
Paşaya kezalik bir cınd urdular ki, zarbından serasime olup,
atından düşmüşlerdir. Ba'dehu, aheste ( 'askerlerin hepsini)
selamlıyarak, otak-ı hümayiinlanna 'azimet buyurdular. Ve bu
gece, bir yeniçeri çorbacısı katlolundu.
(36 b.)Rebiü' l-evvel 30 Persenbe: Oturak-şüd, der-Salıra-yi
Tebriz.
Bugün, Vezir-i a'zam ' ın ademieri ve Hazinedar ihrarum Pa
şanın ve Sevündük Paşanın ademleri, on mikdan kelle ve otuz
mikdan tülüngi Kızılbaşlar tutup, huzur-i hudavendigara
92
getürdüklerinde, otak-ı hümayiin önünde: başlan kesildi . Ve
getürenlere bl-had ihsanlar olundu .
Bugün dahi, Tebriz şehri ihrak olundu.
Reblü' l-ahir Gurresi/ 1 (14 Eylül l635) Cum' a: Oturak-şüd,
der-Salıra-yi Tebriz.
Ve bugün dahi, Tebriz ve etrafı ihrak olunmak, ferman o
lundu. Ve Sadr-ı a'zam tarafından: Rüstem Han'a gönderilen
(elçi) 'Osman Ağası bugün gel üp, ordu-yi hümayiina dahil
oldu.
Rehfü' l-ahir 2 Cum' aertesi : Dört gün nefs-i Tebriz'de meks
olunup; şehri ve bağ ve bağçeleri ve etrafında olan köyleri,
fermfuı..:i hudavendigarla, bi 't-tamam ihrak-ı binnar olundukdan
sonra, sa'adetlü Gaazi Hünkanmız 'avdet buyurup; bugün ki,
cu m' aertesidir, Tebriz' den kalku.p , Hacı Haram i nam menzi
le, üç sa'atde gelindi.
Ve bugün, Vardar "Ali Paşa, iki kel le ile sekiz tülüngi Kı
zılbaş getirip; Nogayoğlu dahi, iki tülüngi getirip, otak(-ı hü
mô.yun) önünde, başları kesildi .
Rebfü'l-ahir 3 Pazar: Bugün, Kıbleçimeni nam menzile,
yedi buçuk sa'atde gelindi . Ve bu menzilde, birkaç Kızılbaş
kellesi ve oniki tülüngi tutulup, otak-ı hümayı1n önünde kelle
leri kesildi . Ve getiren ademiere ihsanlar olundu.
93
Rebiü'I-arur 4 Pazarertesi : Menzil-i Kumele. Bugün nıen
zil-i mezbura, altı sa�atde gelindi . Ve bugün konağa (bu men
zile) gelürk en, dağlar başından
(37 a.) yediyüz mikdan Kızılbaş gezüp� yüz ınikdarı
aynlup, şikar kasdile düze inüp anları dahi� Si lahdar Paşanın
ademle� rast gelmekle� kılıçdan geçürdiler.
Ve bunlardan ma' da bugün, yüz mikdan kelle ve otuz 'aded
Kızılbaş gelüp, otak-ı hümayiin önünde başları kesildi. Ve bu
menzilde� dağ eteklerinde, ba'zı tırkazlarda (yeraltı, mağara
lar) ve bend başlannda, Kızılbaş-ı bedma'aş mütehassın olup;
zahireye giden at oğlanlanna ulaşmağla; sa'adetlü Hünkarımız,
geceden yeniçeri kullann ağaları ile gönderüp; bağ ve
bağçelerin ve palanka ve cümle evlerin yakup� ihrak-ı binnar
ey I ediler.
Rebiü' l-ahir 5 Salı: Menziİ-i Tesevt. Menzi1-i ınezbura, üç
buçuk sa'atde gelindi. Ve bu menzilde, kırk ınikdarı kelle ve
altmış 'aded tülüngi Kızılbaş ahzolunup� otak-ı hün1ayiin ö
nünde, başları kesildi.
Rebiü'l-ahir 6 Carsanba: Oturak-şüd, der-Salıra-yi Tesevi.
Bugün, sa'adetlü Hünkanmız, harem-i ınuhteremde olan
kulların intiltab edüp, yetmiş-seksen mikdan kulları ile atlanup;
ordudan taşra bir-iki sa'atlik yol yürüyüp; karşuda dağ eteğinde
4 Yeni İran haritalannda bu ad, "Tesoy, Tesoc" olarak da geçınek1edir.
94
bir küıne 'asker gözüküp sa'adetlü Hünkarımız ol "askeri, İs
lanl (Osmanlı) 'ask�rinin karavulu kıyas edüp: üzerlerine var
mak niyyet edüp hatta, hayli menzil üzerine yürümüşken ve
'asker teşhis olunacak mahalle karib vanyorken; Küçük
Ahmed Paşa, sağ tarafda bir bağçalık içinde, ikibinden ziyade
adem ile karavul beklerken, sa'adetlü Hünkarımız, düşmene
karşu varrluğın gördüğü gibi, der-sa'at at salup, atından inüp;
Hünkarımızm mübarek rikabına (iizengisine) sam1aşup, "'Karşu
dağda duran küme, Kızılbaş alayıdır, gitme(yiniz)!" dedikde;
hele ne hal ise, Hünkarıınız(ı) ol tarafa gitmekden men'edüp,
Hünkarımız dahi, bir tepede atdan inüp, düşmen alayını
uzakdan seyr ed üp hatta, sa' adetlü Gaazi Hünkarımız, birkaç
adem i le bizza.t kendileri, düşmen üzerine varmak ve alaylannı
dağıtmak murad-i şerifleri olup� Küçük Ahmed Paşa, gerü (yi
ne) n1en' edüp, "Muhten1eldir ki, düşmenin birkaç yerde pusu
su ola. " deyü Hünkannuzı, düşmen karşusuna gitnıekden, fera
gat etdürdiler.
Ba'dehu, (Hünkanmız) atma süvar olup, cırıd oynayarak,
(37 b.) otak-ı hün1ayiinlarına 'azimet buyurdular.
Ve bugün, kırk-elli kelle ile yüzden ziyade Kızılbaş, Vezir-i
a'zam ' ın ademieri ve sair Beğlerbeğiler getirüp, otak-ı hüma
yiin önünde, başları kesildi ve getirenlere, ihsan olundu .
Rebiü 'I-ahir 7 Persenbe: Menzil-i Almasaray. Bugün, nlen
zil-i ınezbura dört sa'atde gelindi. Ve tozdan bir n1ikdar 'usret
95
çekilüp yolda gelürken� iki Kızılbaş getirdiklerinde� yol üzerin
de başlan kesildi. Getirenlere, ihsan olundu. Bundan ma'ada,
birkaç kelle ve b irkaç Kızılbaş getirdiler, otak-ı hümayün ö
nünde, kelleleri kesildi .
Rebiü'l-atıir 8 Cum' a : Menzil-i Sahra-yi Salmas Önü. Bu
gün ikindi vaktinde, (İ� tanbul 'dan) harenl-i n1uhteremden ve
(sadarete bakan) Kaim-makam Bayram Paşadan mektfiblar
gelüp, malı-i rebiü' l-evvelin onikinci gecesi, Hünkanmızın
emr-i şerifleri yerine gelüp, (ileride tahta geçmeğe kalkışahile
cek) şehzadelerden Sulta.n Süleyman ve Sultan Bayezid' in,
katlolunduklan haberi geldi.
Ve bu menzile, beş buçuk sa'atde gelindi . Uzak ve (yolları)
tozlu olmakla, bir mikdar 'usret çekildi . Ve bu gece, eski zor
balardan, Arslan. Efendi nam sipahf, katlolundu.
Rebiü'l-arur 9 Cum' aertesi: Menzil-i Salmas. Bugün, nlen
zil-i mezbura dört buçuk sa' atde gelindi . Etratöa olan köylerin
den gayri Salmas� bir büyücek kasabadır. Ortasında� düz yerde
bir palankası olduğundan gayri� üst yanında dağ eteğinde, Kar
myarık nam bir küçürek kal' ası dahi olup, sa 'b
(38 a.) ve metin olmağla, içinde onbeş nefer Kızılbaş olup,
şim (kış) gelmek ile� sa'adetlü Padişahımız tenezzül
eylemeyüp, (kendi ülkesinden olan) Yan semtine ' azimet bu
yurdular. Ve mezkOr (Karn1yank adli) kal ' aya iltifat
buyurn1ayup, muhasara eylemediklerine ba'is, ek.�eriya havas
96
ve �avam olan 'asker-i İslam'a himayeten ve sıyaneten,
kab le, ş-şita� selamet ile selamete çıkarmağ aksay-i muradlan
oldukları eceldendir.
Ve bu menzilde, on "aded Kızılbaş tutulup� otak(-1 hüma
yCm) önünde başlan kesildi.
Rebfü'l-ahir 10 Pazar: Menzil -i Hanasor. Bu menzile, yedi
sa "atde gelindi . yolları iniş yokuş ve gayet tozlu ve sengistan
olmağla, sa'adetlü Hünkanmız� gah taht-ı revana ve gah
sa 'adet ile ata süvar olup, şevket birle� otak-ı hümayfin ve
sa' adet-makrfina 'azimet buyurdular.
Ve bu menzil ziyade uzak olmağla, 'asker ·halkının hayli
davarları, yolda dökülüp kaldı. Ve Vezir-i a "zam, birkaç
beğlerbeğiler ile gerüde kalup, topları ve kalan zebfin "askeri,
ertesi gün öğleye karib, güç(lük) ile sürüp� ordu-yi hümayfina
getürdi. Ve yolda gelürken, iki Kızı lbaş tutulup. yol üzerinde,
başlan kesildi.
Rebiü ' l-ahir l l Pazarertesi : Menzil-i Ser-Albak (Van 'daki
Başka/e) kurbüne. Menzil-i ınezbt1ra, dört buçuk sa'atde gelin
di . Bu menzilin yolları gayet sengistan ve iniş ve yokuş idi ve
yaylak yerler idi . Yolda gelürken bir Kızılbaş tutulup, yol üze
rinde başı kesildi .
Ve bu menzilde alışamdan sonra, 'azi m ra· d ü b erk vfikı �
olup, bütün gece yağmur yağdı .
97
Rebiü' l-cihir 1 2 Salı : Balada zikrolunan karadan, bır uğur
dan Kotur Kal'ası 'na vanlmak (konuşulduysa da) yolları sa'b
(38 b.) ve uzak olmağla, Kotur'a varılmayup: gerü, Albak
Kal' ası Sa.Iırası'na nüzfil olunup, bir yaylak yerde konuldu . Bu
menzile, iki buçuk sa'atde gelindi. Ve bu n1enzi lde yağn1ur
yağup ve ra'd ü berk vakı' olup, gecesi dahi bir ınertebe ra'd ü
berk ve yağmur ve dolu yağdı ki, yer yüzü doludan
görünmeyüp, 'ale's-sabcih göç oldukda, çadırlar donmuş bu
lundu ! Ve bu gece vakı' olan n1zgar ve yağınur ve dolu ve ra·d
ü berk, sefere çıkalıdan berü, vakı' olmanuşdrr.
Rebiü'l-cihir 13 Carsanba: Menzil-i Kotur Kal'ası.
Zikrolunan menzile, dört sa'atde gelindi . Yollan iniş ve yokuş
ve yaylak yerler olmağla, sa'adetlü Hüııkarıınız, ziyade yayan
ca yürüyüp, cümle 'asker halkı dahi, atlarmdan inüp, inişin
intihasına vannca, ma'an yayan yürüdüler.
Ve bugün de, otak-ı hümay(in, bir akar ım1ak (K otur Çayı)
kenannda, bir otlu yerde, Kotur Kal'ası mukabelesinde kuru
lup; zikrolunan kal' a, Van yolunda, dağ eteğinde bir tepe üze
rinde vakı' olup, çar köşe bir küçürek hisardır.
Metince olmağla, içinde olan üçyüz mikdan Kızılbaş-i
bedmaiş, kal'ayı bırakmayup "asker-i İslam, zikrolunan salua
ya kondoğu gibi, top ve tüfenk (atışı) başladı . Ahşan1a değin
tüfeıık boşaldup, lakin 'asker halkından bir ferde dokunmayup,
98
kinıesneye zarar ve ziyan eylenıedi. Ba'dehu, sa'adetlü Hünldi
rınuz� ikindi vaktinde sa, adetle süvar olup� kal , aya karib bir
depeye varup, kal ' ayı, bizzat kendüleri görüp muhasara olunup,
alınması hakkında, nlüzakere ed üp, balyemez top ' a ihtiyac
olmağın, te "bire konuldu (ve 1 639 Kasr-ı Şirin Anlaşması ile
alındı, Van 'a bağlandı).
Ve bugün, Van eyaletine tabi ' Ekrad beğleri, sa'adetlü
Hünkarımızın huzfir-i şeriflerine, otak-ı hümayı1n-i sa'adet
makrilna gelüp, cümle(si) el öpüp, her birine, a'la seraser kaf
tanlar giydirdiler.
(39 a.)Rebiü " l-ahir 1 4 Persenbe: Menzil-i Ronahor (Ö
zalp 'm Çaybağı köyü). Menzil-i mezbura dört buçuk sa'atde
gelindi . _Yolları, iniş ve yokuş derbendleridir. Bir dere (boyu)
ile müriir olundu . Konağa gelince ve giderken, yağmur yağmak
ile, balçıkdan hayli hayvanat, dökülüp kaldı . Ve menzile
varıldıkda, bir mertebe dolu, yağmur ve ra' d ü berk vakı'
olmuşdur ki, ta'bir olunur değildir. Gecesi dahi, sabaha değin,
'azim yağmur ve riizgar olmuşdur.
Rehfü ' l-ahir 1 5 Cum'a: Menzil-i Monlahasan. Bugün men
zil-i mezbfira, altı sa'atde gelindi . Uzak oln1ağ-ile, yollarda
. hayli hayvan dökülüp ve bu menzilde ra'd ü berk vakı ' olup,
kar ve dolu yağup; ertesi gün çadırlar, donmuş bulundu .
Bugün, sa'adetlü ve şevketlü Gaazi Hünkarımız, menzile
99
gelince, ga.h taht-ı revana ve ga.h ata süvar olup� sa 'adetle otak-ı
hümayfinlanna 'azimet buyurdular. Ve bu gece� bir yeniçeri
kati olundu.
Reblü'l-Mıir 1 6 Cum' aertesi : Menzil-i Erçek Gölü. Bugün,
menzil-i mezbiira beş sa'atde gelindi. Ta konağa gelince kar
yağup, karlı ve sulu balçık ile gelinüp, yollarda 'azirn "usret
çekildi . Ve yollarda hayli hayvanat dökülüp� kaldı . Bu menzil
de dahi, 'azim ra'd ü berk vakı' olup, sabaha değin kar yağdı .
Rebf'ü'l-ahir 1 7 Pazar: Kal ' a-i Nefs-i Van. Bugün bu nlen
zile, beş buçuk sa'atde gelindi . Ve yollarda� karlı balçıklardan
ve iniş yokuşdan
(39 b.) ve ba ·zı yamaç yerlerden ki, andan gayri geç id yer
olmayup; 'asker halkının ekseri, atlarından inüp ve yaya olup,
mezkOr yerden müriir edince, hayli mihnet çekilüp, ziyadesile
yolda hayvanat kalıpdır. Ve balçıkın kesretinden, atlu olan
'asker halkı dahi, menzile vannca atları dökülüp, hayli nleşak
kat(le) geçdiler. Ve sa'adetlü Gaazi Hünkarımız� taht-ı revana
binmiş iken, mezkiir yerlerde geçrneğe imkan olınayup; sa' adet
ile ata süvar olup, sa'b yerlerden geçdiler.
Ve Nefs-i Van'a karib varıcak, alaylar düzülüp ve kal'a
kurbüne varıldıkda, anda olan kul (yeniçeri) taifesi, hisar
burclarına çıkup, Gaazi Padişahımızın kadeın-i meymiinlarına
(uğurlu gelişine), üç def'a toplar ve tüfenkler boşaldup, şen-
100
likler eylediler. Ve yollarda, bi-kıyas kurbanlar (kesen zengin
ler) olmuş dur.
Ve Van Paşası Dilaver Paşa, rikab-i hümayiinlanna mukabil
(yaya) yürüyüp; sa'adetle kal'aya nazar huyurup ve ba'zı
su'aller edüp; ba'de' l-cevab, beşyüz sikke-i hasene (altın)
in'am ve ihsan buyurdular. Ve otak-ı hümayiina nüzfil huyurdukdan sonra, "Şehir içinde bir eyüce saray bulup, 'azi
met edince anda olalım." deyü ferman-i şerifleri olup ve Van
Defterdan olan Arslan Efendinin evin ihzar edüp� üç gün ( ora
da) eğlenüp, ba'dehu otak-ı hümayiina 'azimet etdükde, kal'a-i
Van seyrine teveccüh buyurup; ve has adalı kullarından birkaç güzide kullann ma'an uydurup, mezbiir kal 'aya vanldıkda,
(kal 'adaki) Van kullan (yeniçerileri) dahi, top-tüfenk atup,
"Kudiim-i şerifinüz mübarek olsun." deyü 'azim şenlikler eyle
diler. Hakk Sübhanehu ve te'ala vuciid-i şerifterin mu'ammer eyleye.
Rebfü'l-ahir 1 9 Pazarertesi : Oturak-şüd, der-Kal 'a-i Van.
Bugün sa'adetlü Gaazi Padiş§lumıza 'ale's-sabah cevanib-i erba'adan, enva'i dürlü ni 'metler ve yemiş ler, pişkeş çekil üp ve
Van Paşası olan Dilaver Paşa, bir (cins) at verüp, makbul-i
hümayiinlan olup;
(40 a.) (Van) eyaletin gerü (yine, ona) mukarrer edüp ve ev s3hibi olan Defterdar Arslan Efendiye, Defterdarlığı 'n dahi
mukarrer edüp; Ve mezkiirlara, "Van Kal ' ası husiisu içün ve
101
Van kulu ( yeniçeriler) ile, nizarn ve intizam edüp, din ve devlete layık hidemat-i mebrureye mukayyed olasız ! " deyü, vafir tenb1h-i şerifleri olmuşdur.
Ve (Dilaver) Paşaya, su'al buyurdular, "Şimdi (Van 'daki)
kul taifesi, ne mikdardır? (O da) "Bin yüz neferdir." (deyince)
sa' adet ile buyurdular: "Böyle intiha-i serhadde, kul dahi (da
ha) vaz'etmek gerek; ta kim, böyle hısn-i hasin ve kal'a-i me
tin(i), hıfz u biraset edeler !"
(Ve bu karara göre) Mezbur kar aya, bin dane nefer dahi
vaz'edüp; ve Diyarbekir hazinesi'nden 'ulılfelerin ta'yin buyurdular.
(Bu haberi duyan) Cemi' 'asker-i İslam, (Piidişahın) zamir-i
münir-i hurşid-i bi-nazirlerinden kopan tedbir ve tedarük içün, bir mertebe du'a ve sena eylediler ki, ta'biri kaabil değildir!
Hakk te'ala, kemal-i kereminden vücud-i şeritlerin, hatalardan
hıfz u biraset edüp; murad-ı mafil-fu'adların, müyesser ve mu
karrer eyleye, inşa-Allahu-te' ala.
Rebiü'l-ahir 20 Salı : Oturak-şüd, der-Kal 'a-i Van. Bugün,
'a.li himmetlü Gaazi Hünkanmız, Rumeli Beğlerbeğisi olan
Canpoladzade Mustara Paşayı 'azledüp; ve Vezir-i a'zam
Mehmed Paşaya has ta'yin edüp, ihsan buyurdular. Ve Şam-i
Cennet Meşam'ı Paşası olan Beğ Hazretleri Mustafli Paşadan
ahzedüp, gerü sabık Paşa olan Küçük Ahmed Paşaya ilisan
edüp, ibkaa eylediler. Ve Beğ Hazretleri 'ne, Şam-i Şerif'e
1 02
mu'adil : Mağnısa (Manısa)yı ve Tire'yi ve Kıbns' ı ve Nigebolu' yu h§s ta'yin edüp, in' am eylediler.
Hakk Sübhanehu ve te' ala, (Padişahımızun) fa.zlından ve kimya-yi sa'adet-misat olan in'am ü ilisaniann daim ve kaaim
edüp, mu'ammer-i ömr eyleye, bi-minnehi ve keremibi inşa
Allahu-te' ala.
(40 b.) Rebiü' l-ahir 2 1 Carsanba: Oturak-şüd, der-Kal'a-i Van.
Bugün, Şevketlü Gaazi Padişahımız, 'ale-s-sabah ba'de't
ta 'am, sil §h dar olan Katibü� s-sır Mühürdar Mustafa Ağa yı çıkarup ve üç günden sonra, paye ile nişfuıcıl�k ihsan eylediler.
Ba' dehu, has odalı kullan ile Van Kal ' ası 'nın seyrine re
van-bahş olan Van Kal 'ası'na ve seba-reftar olan atma süvar
olup, Van' a revan oldular. Van kullan (kal 'adaki yeniçeri/er),
istikbal edüp ve kurbanlar eyleyüp: "KudOmünüz mübarek ve
meymOn (uğurlu) ve huceste ve hümayOn olsun. el-Hamdü
lillah summe el-hamdü-lillah, ziyaretiniz (bize) müyesser olup,
tali ' im iz küşade olmağa işaret ve beşaretdir." (diyerek) top ve
tüfenk atup, şenlikler eyleyüp, dua-yı hayr eyledi ler.
Ve ev sahibi olan Defterdar Arslan Efendiye, bin dane sik
ke-i hasene ihsan eylediler. Efendi dahi, Üsküdari Katib Hasan
Çelebi' nin hattile (yazılı) bir Kelam-i Şerif ( Kur'an-i Kerfm),
pişkeş verdiler.
1 03
Ve kal'a(yı) seyreyledikden sonra, otak-ı hümayı1na
müteveccih olup, nüzul eylediler. Hakk Sübhanehu ve te' ala,
vücfid-i pür-cfidlann, hatalardan hıfzedüp, sıhhat-i beden ve
nusrat u fursat ile ınuğtenim eyleye. Bi-h1tfıhi ve keremibi
inşa-Allahu-te 'ala.
Rebiü'l-ahir 22 Persenbe: Menzil-i Kasımoğlu Çayı. Bu
gün, sa'adetlü ve satvetlü Gaazi Hünkanmız, Kara-i Van' dan,
mezbur menzile üç buçuk sa' atde gelüp ve Van' dan 'azi'met
etmezden mukaddem Sadr-ı a'zam Mehmed Paşaya tenbih
edüp, kaniin üzere alaylar düzesin. Mezbfir dahi� ferman-i şe
ri'fleri üzere, alaylar düzüp, ertesi (gün) bir mertebe şevket ü
satvet ile çıkmışlardır. Cemi' 'asker-i İslam tahsin-i beliğ edüp�
hamd ü sena edüp, hayır du'a etmişlerdir. Ve Sadr-ı a'zam
cemi' beğlerbeğiler
(41 a.) ile Rumeli ve Anadolu kulları ile Van' da kalub ve
silahdar ve sip3.hiden ma'da cümle aşağa bölük halkı kalub,
muhafazaya alıkonulmuşdu. Ve silahdar ile sipahi taifesini
sa'adetlü Hünkanmız ma'an getürmüşlerdi . Ve bu konak gayet
düz olub günün i 'tidaliyle gelinmişdir. Ve bir yerde sa'adetlü
Gaazi Hünkanmız at depredüb ve yemin ü yesara oynadub ve
cevelan eyleyüb. Cümle 'asker halkı dua ve sena edüp
vedalaşdılar. Ve konağa nüziil edüp zülütlü ağalara kullarını
dan ayrıldığıma hayli güç gelüp zamir-i DlÜnirime fırak arız
oldu deyü buyurmuşlardır. Hak te'ala sa'adetlü Padişahımıza
104
kendü kullarına muhabbet ve müveddetin dahi ziyade eyleyüp
vüciid-i şeritlerin hatalardan hıfz eyleye.
Rehfü� l-arur 23 Cum'a: Menzil-i Canikler Suyu. Bu menzile sa"adetlü Gaazi Hünkarınuz beş sa·atde gelüp ve 'ale'ssalıra 'aziınet olundukda bir mikdar nisan-misal baran yağup gerü hava açılup ve tekrar yağmur yağup gerü hava i 'tidai bu
lup nısf-ı menzile vanldıkda Sadr-ı a'zaın Hazrederine bir mu
rassa şinışir ve bir top seraser kaftan ihsan olunuh ve el öpüp
gerüye avdet eylediler. Ve Musa Paşayı İslambol'a varınca
Kaim-n1akan1 nasb eylediler. Ve bu menzil düz ve müreffeh
yerler idi . Sa "adetlü Gaazi Hünkanınız ekser talıt-ı revana bin
diler ve konağa karib bir köye uğrayıp ve bir mikdar ni "met
tenavül eylediler. Ve canib-i erbaasın kulları saf bağlayup 'dur
dular. Ba "dehu Düldül-nıisal olan Ester'e süvar olup konağa
teveccüh eylediler. Hakk te 'ala vüciid-i şeritlerin hatalardan
hıfz ede.
Rehfü' l-atıir 24 Cum' aerte..�i : Menzil-i Bendimahi. Bu
ınenzil-i meymuna sa'adetlü Padişahımız altı sa'atde nüziil
edüp ve bu konağa gelince kuh ve sa "b iniş ve yokuş yerler idi.
Aıuma ekser düz idi. Ve hem gün gayet i' tidalde
(41 b.) idi. Ve Gaazi Hünkarımız ekser taht-ı revana biner
lerdi. Ve Van Derya.sı yalısına karib geldikde sa ·adet ile geçüp
ceıni' 'asker halkı medh ü sena edüp ve nicesi dahi göz yaşların
dolup: Yarabbi' l-alenun, sen nm� ammer-i ömr ile n1u 'an1mer
1 05
eyle; ne Padişa.Iıa malikiz. Eyere vannca bir derin suyu hunsir-i
bila-perva geçüp yaldurdılar. Selefden gelen padişahların birisi
böyle merctane ve Haydarane meydana ne gelmişdi ve ne gelür
deyü birbiri ile söyleşürler. Ve bu konakda ba'de ' l-asr sa'adet
ile yemek yerken Revan muhafazasından olan Vezir Murtaza
Paşadan mektfib ile telhis gelüp Emirgüne Oğlu Yusuf Paş� Murad Ağayı kati eylediği i ' lam eylemişlerdir. Ali himmetlü
ve gayretlü Gaazi Hünkarımız 'ale' l-fevr silahdarlıkdan çıkma
Destari Ahmed Paşayı çağırup ve Emirgfine Oğlu Yusuf Paşa yı
Haleb eyaletinden azledüp ve gerü sabık Paşa olan mezkur
Ahmed Paşaya ihsan olunup ve sureta viiak, sireti niiak Emirgfuıe Oğlu bed-ahlakı ve mamelekin ve maknil olan
Murad Ağa metrllkatın ahz ed üp Dersa' adetime gönderesin,
deyü ferman-ı şerifleri olmuşdur.
Rebiü'l-ahir 25 Pazar: Nefs-i Erciş. Bugün menzil-i
mezbura sa' adetlü Padiş3hımız altı buçuk sa' atde gel üp mezbur
Erciş Kal'ası mukabelesinde konup; bir mertebe sa'adetlü Pa
dişa.Iıımız sürur u saffi.-yi hatıriarıyle gelmiştir ki� ta'bir olun
maz. Ve kudum-i meymiinlanna toplar atılup şenlikler eylemişlerdir. Ve sa:ffi-yi kalb ile nüziil olundukda 'azim peşkeşler çekilmişdir ki olur değildir. Ve kal 'a-i mezbfir derya içinde
olup kurudan bir yolu vardır. Sair canibi derya içindedir. Guya bir tabak Iaciverd
1 06
(42 a.) içinde bir beyaz yumurta koyulmuşdu. Ve Bendin1ahi konağından çıkup bir mikdarca yer yürüyüp mezbiir nefs-i Erciş görünür. Şol mertebe düz yollan vardır ki,
vasfolunn1az. Ve bir canibi Van deryası, giiya Üsküdar'a varmış olduk. Ve bu menzilde sa'adetlü Padişclhımız cüz'i taht-ı
revana bin üp ba' dehu ralış-ı revan-bahş olan ata süvar olup ve
konağa karib bir büyük ırmak vardır. Eyer kaşına vanr. Sa'adet
ile bila-tev�uf yaldurdılar. Ve konağa nüzfil eylediler. Hakk
te'ala arat-ı semaviyyeden hıfz ede.
Rebfü' l-arur 26 Pazarertesi: Kenzek (Erciş 'in Kırkdeğirmen
köyü). Bugün dahi sa'adetlü Gaazi Padişclhımız üç buçuk
sa' atde gelüp ve gün dahi i ' tidal üzere olup ekseriya sa' adet ile
taht-ı revana binüp asla ata süvar olmadılar. Zira bir mikdar
mübarek vüciid-i şeriflerinde ağncık vakı' olmak ile ata bin
meye mukayyed olmadılar. Ve bu günün gecesinde bir mertebe
ra'd ü berk ve şimşek ve yağmur ve riizgar vakı ' oldu, ta'bir
olur değildir. Ve bu yerin beği Erciş Beğidir. Peşkeşin
verdikden sonra mezkiir beğe kaftan giydirdiler. Ve bu menzil
de Mısır'dan gelen kul taifesi sefer-i hümayiina sebkat etme
diklerinden ötürü başların kesmeye ferman-ı şerifleri olup
innallahe a.fuvvun yuhibbu 'l-afv (Allah affedicidir, af/etmeyi
sever) muktezasınca gerü afv edüp 'ale't-tevali değenekden
geçürdiler . Ve bu menzilde Konya karlısından ve nayibinden
şikayetnameler gelüp, mahzarlar gelmişdir. Ve kapucıbaşı kullanndan birin ta'yin edüp mezkfirlan salb eylemesine ferman-ı
107
şerifleri olmuşdur. Ve yevm-i mezbfirda kapucılar kethüdası
Salih Ağa ile Beşir Ağa İstanbul ' dan gelüp şehzadelerin maktül
olduklan haberin verüp mektublar getürmüşlerdür.
(42 b.) Hakk te'ala Padişahımızın a'da-yı bedhah o lanlan
ser-nigiin eyleye, in-şa' -Allahu-te'ala.
Rebiü ' I-ahir 27 Salı : Adilcevaz. Bu ferah-ffil olan günde
sa'a.detlü Gaa:?:l Padişahımız dokuz sa'atde gel indi . Ve yolları
ca-be-ca iniş ve yokuşdur. Ve taşin yerlerdir. Arnına ekser yeri
düz olup bir canibi leb-i deryadır ki, Van deryasıdır. Ve
sa'adetlü Gaazi Padişahınuz mezbfir konakda şehre karşu
otak-ı hümayiin kurub sa'adet ile nüzfıl buyurmuşlardır. Ve
şehr-i mezbfir bir latif şehirdir. Vasfı mün1kün değildir . Bağ ve
bağçesi çok ve içinde ve etrafında Iatif ırmaklar olup ve şehri
ve kal 'ası Ieb-i deryada vakı ' olmuşdur. Ve iki hayır nla
beynde olup bir metin kal ' ad ır ki ta 'bir olunmaz. V e mezbfır
kal'a halkı sağir ü kebir istikbale çıkup dua ve senalar eyleyüp
kurbanlar eylemişlerdir. Hakk te'ata Padişahımızı tfıl-i ömr ile
mu' ammer eyleye.
Rebiü ' I-ahir 28 Carsanba: Menzil-i Sor (Ah/at 'm Uludere
köyü) . Bu mezbfır menzile sa'adetlü Gaazi Hünkarımız dört
sa'atde gelüp otak-ı hümayfına nüzfıl buyurmuşlardır. Ve mer
klım menzil sa'b menzi ldir. Görülmeye muhtaçdır. iniş
yokuşdur. Ve balçıkdan bir mertebe usret ile geçi lmişdir. Olur
değildir. Ve atlar dahi ziyadesiylc kalmışdır. Ve bu gece al1şam
1 08
vaktinde gök yüzünde bulutlar zahir olup ra"d ü berk ve şimşek
ve yağmur yağup; ınezkur konağa nüziil edince munkatı ·
oln1uşdur. Ve bu menzilin halkı sağir ü kebiri sa�adetlü Gaazi
Padişahınuza istikba.Ie çıkup ve kurbanlar edüp dua ve senaiar
eylemişlerdir.
Rebiü ' I-ahir 29 Persenbe: Menzil-i Karmuc (Şimdiki adı
Yeniköprü) . Bugün Saadetlü Padişahımız bu menzile üç buçuk
sa ·atde otak-ı hümayiina sa'adet ile nüzUl edüp ve yevm-i
mezbfirda
(43 a.) bfilada zikrolunan Sor menzilinde nice ki zahmet ve
meşakkat oldu ise bu menzilde dahi öyle vakı' olmuşdur. Ali
himmetlü Gaazi Hünkarımızın gayret ve hamiyyetine ve ceta
keşliğine cemi' 'asker-i İslam hayran ve sergerdan olmuşlardır.
Böyle yağmurlu ve tufanlı günde sabah vaktinden berü rahş 'ma
süvar olup konağa nüziil edince tahammül eyledüğüne taaccüb
ederlerdi . Ve niçesi eşg-i çeşmin döküp dua ve sena ederlerdi.
Ve bu kal 'a Ahlat Kal 'ası demek ile meşhurdur ki, leb-i derya
da vakı' olmuşdur. Ve sa'adetlü Gaazi Hünkanmıza mezbur
kal 'a kulu sancakları ile istikbal edüp ve kudum-i
meymunlanna kurbanlar eyleyüp ve kal ' adan top şenliklerin
edüp dua ve sena eylediler. Ve bu kal 'a içinde ve etrafında olan
kargir binalar ve zir-i zeminler ve mermerden kemerler vardır;
vasfı kaabil değildir. Ve içinde künbedler vardır. İçinde hala
ecdad-ı AI-i Osman olup ve evlad ü ensabı ile bile tabutlar
1 09
içinde kadid olmuşlar. Halk-ı alem gelüp ziyaret ederler. Ve
sa'adetlü Gaazi Hünkanmız dahi otak-ı hümayiina nüzı11 etmeden ralış-ı can-balışının 'inanın çevürüp mezkiirları ziyaret
edüp, dua-yı hayr eylediler. Ve mezkiirlann isimleri bunlardır: Sittayi Han, Buğay Han, Hasan Padiş§.h, Akkoyunlu Bayındır
Han, Lavrahi Sultan Ergun, Şeyh Ammar, Şeyhani Ansari ve Evliyaullahdan dahi on dokuz kirnesne medffindur, ziyaret
olunurlar5
Bu bir şehirdir ki ve bunlar bir sultfuılardır ki, tevarihlerde rnezkiirdurlar. Ve bu kal'a beği olan Abdal Beğ sa'adetlü Gaazi
Hünkanrnıza peşkeşin verüp ayn-ı inayetlerinden bir top hirat-i Iahire giydürdiler. Hakk vücud-i şeritlerin hatalardan
hıfz eyleye.
(43 b.) Rebiü'l-ruıir 30 Cum'a: Menzil-i Tatvan. Bugün
sa'adetlü ve salabetlü Gaazi Hünkanmız rnezkiir konağa dört sa'atde gelüp otak-ı hümayfina nüziil edüp ve bu menzil latif rnenzildir ki, leb-i deryada havanın i 'tidali ber-kemalde idi,
ta'bir olunmaz. Ve salırada gelürken sa'adetlü Padişahımız
Düldül misal olan atın sürüp ve oynadıp mübarek ellerinde bir
alına bolunuh kullarından birine cınd yerine atup ve iç oğlan
5 Türkiye 'nin hatta bütün İslam aleminin en büyük tatilli mezarlığı Ah/at 'tadır. Evliya Çelebi de ünlı1 Seyahatname 'sinde, "Ah/at şehrinde Osmanoğullan sultanlannın atalannın ziyaret yerieti " nden bahsetmek/edir.
1 1 0
kullarına alma ile cınd oynadıp zevk u safil ile otak-ı hümayu
na nüzul eylediler.
Ve beği olan Hızan Beği demekle meşhurdur. Sa'adetlü
Gaazi Hünkanmıza iki bin kile ile arpa ve beş yüz kile un ile
bal mumlar ve bunlardan ma'ada zad ü zevad peşkeş verüb�
ınukabelesinden kemal-i keremlerinden Gaazi Padişfihımız
kaftan giydürdiler. Hakk te' ala vücfid-i şeritlerin hatalardan
hıfz edüp taht-ı sa'adet-baht üzere müebbed eyleye.
Cemaziye' l-evvel 1 Cunı' aertesi : Menzil-i Bitlis. Bugün
sa " adetlü Gaazi Padişahıınız bu menzile dört sa'atde nüzfil
edüp bu menzil sa'b u düşvar olup görülnıeğe muhtaçdır. Yok
sa ta�rif olunmaz. Ve nısf-ı menzile vanldıkda ferman-ı şerifle
ri ile Si lahdar Paşa birkaç has odalı ile ı lgar edüp Bitlis Hakimi
olan Abdal Han sarayına gelinüp der'akap sa 'adetlü Pa.dişah.ı
ınız gel üp mezkiirun sarayını seyredüp ve ni · m etierin ekledüp,
gerü sa'adet ile otak-ı hümayiinuna geldiler. Ve sarayında ve
otak-ı büroayiinda sa'adetlü Gaazi Hünkarımızın kudfim-i
ıneymfinlanna giinagiin kumaşlar döşedüp ta' zim ü tekrim
eylediler. Ve bi-kıyas kurbanlar eyleyüp dua-yı hayr eylediler.
Ve Gaazi Hünkarımız ' dahi mezbfir beğe kaftan giydürüp üç bin
sikke-i hasene ihsan eylediler. Ve mezbur menzilde Hüsrev
Paşa Ham demekle bir müstahkem han vardır.
(44 a.) Ve Bitlis köprüleri üç dane muazzam köprüler
geçilüp ziyadesiyle zahmet vakı ' olmuşdur. Ve Bitlis Hakimi-
1 1 1
nin sarayında otak-ı hümayı1na gelürken gayri yol o lmamak i le
bir �azim inişlü dağdan at ile indiler. Cenı 'i �asker halkı hayran
kaldılar ve hayır dualar kıldılar. Ve Kaim-makam Musa Paşa
ve Kapudan Hüseyin Paşa ve S ilahdar Mustaffi Paşa ve
Mirahur-i Kebir Şahin Ağa ve sair erkan ağaları � rikab-ı hüma
yunları i le piyade ma'an gidüp ve atiarına binıneğe l iyakatleri
olmadı . Ne bin bela ile yayan indiler. Şol ınertebe düşvar yer
lerdir. Ve hendekleri var� insan baknıağa havf eder. Ve bu şehir
iki dağ arasında vakı ' olup; ve evleri hfıb ve ziba. Amma so
kakları dar ve etrafı sengistan olmak ile na-mahbiibdur. Ve bu
yerde asla ekin olmaz. Etraf ü eknafdan gel ür. Nihayet mertebe
tuhaf meta' ları oimak ile ticaret ederler.
Cemaziye' l-evvel 2 Pazar: Menzil-i Kifindir. Bugün
sa'adetlü Gaazi Hünkarınuz bu menzile dört sa'atde gelüp
otak-ı hümayilna nüzill edüp ve geceden dahi ağırl ık gitmesün
deyü emirleri olup ertesi yola azlınet olunup� bir ınertebe iniş
ve yokuşlar ve hendekler ve sengistan ile hayırlar ve meşelikler
ve eğri dereler ve sa'b u düşvar yollardır. Ca-be-ca ikişer atlu
ve ekser birer atlu geçerdi. Ve nice yerde piyade olup yürürler
di. Ve iki dağ arasında yek-pare taşdan ötesin delüp, halk-ı
alem müriir u ubur etsünler deyü bir hatun kiş i hayrat edüp
Delüklü Kaya demek ile meşhurdur. Andan geçi lüp hayli usret
vakı ' olmuşdur. Bir vechile ta' rifi mümkün değildir. Meğer
anda hazır ola cehennem vadilerinden nişan veriir. Ve bu kara
köhne kadim kal 'adır. Bitlis Hakiminin elindedir. Ve iki cani-
1 1 2
binden birer çeşmesi vardır. Ve mezbiir kara dört dağ arasında
bir kaya üzerinde vakı ' olmuşdur. Ve otak-ı hümayiin altında
kunılup ve Gaazi Hünkarıınız otak-ı hümayiin meydanında
seyr ü süluk ederken kar a kapusunun içerüsüne gidecek yolda
( 44 b.) bir kirnesneyi iç ağianına benzedüp at götürün,
"ale" l-fevr karaya vanıp araşdunıp bulunmadı . Ahir, has oda
başını odalara göndertip defter i le yokladup, kim eksikdir gör
sünler. Ahir doğancılarda anbarcı Mustafa. bulunmayıp ve kara
kapusıına gözcü koyup, ol demde dutulup otak-ı hümayiinun iç
perdesinde zü lüflerin traş edüp ve otak-ı hümayiln önünde fer
man-ı şerifleri ile başın kesdiler.
Cemaziye' l-evvel 3 Pazarertesi : Menzil-i Eşek Meydanı.
Bugün bu menzile sa ·adetlü Gaazi Hünkarımız dört sa'atde
otak-ı hüınayuna nüziH buyurdular. Ve mezbiir menzilde ziya
clesiyle mihnet ü meşakkat çekildi, takrir ve tahtiri mümkün
değildir. Ve hayvanat dahi çok kalmışdır. Ve ınezbiir menzile
nüziil edince sa' adetlü Gaazi Hünkarınuz atdan inmedil er. Sair
halk-ı alem atlarından indiler. Ve piyade olup yüıiidüler. Am
ma, iln1-i fürusiyyet kendiilerinde kemalde olduğu içün vücuda
getüriip isbat eyledi ler. Ve cemi" alem tahsin-i bcliğ eyledi ler.
Ve bu menzilin iki canibi dağlardır ki, safi kaya taşlardan biri
birinden yüksek ve orta yerinde bir büyük çay olup aşağa bak
ınağa insan havf eder. Ve yollan dahi dar olmakla iki atlu yü
rümeye mümkün değil . Yüklü olanlar ne mertebe bela ile yük
ı ı 3
çekerler� ana göre kıyas oluna. Ve mezbfir yolda üç dane köprü
geçilmişdür. Ve bu yerin beği olan Ş irevi Emir Abdal Beğ�
sa' adetlü Gaazi Hünkarımıza peşkeş ile bir kı rat verüp�
Iutuflarile mezbfir beğe bir top seraser kaftan giydürdiler. Hakk
te' ala vücfid-i şerifterin hatalardan hıfz eyleye.
Cemaziye' l-evvel 4 Sal ı : Menzil-i Veysel Karani. Bugün
sa'adetlü Padişahımız menzil-i mezbfira beş sa'atde nüzfil edüp
otak-ı hümayfina
(45 a.) su'fid eylediler. Ve bu menzilde ra' d u berk ve şiin
şek ve yağmurlar yağup, balçıkdan ve yol mihnetinden ziyade
siyle zahmet çekilüp bir mertebe hayvfuıat dökülmüşdür�
payfuu yokdur. Ve bu üç menzilde olan derd ü bela ta'bir olur
değildir. Ve bu rrienzil bir mertebe sengİstanlık ile dikenlik ve
meşelik ve dervend ile iniş ve yokuşdur. Ve dört cfu1ibi yüksek
dağlar olup, orta yerinde bir büyük dere akup gider. Ve yolları
dahi düşvar. Ancak iki atludan gayn geçmez. Ve ba'zı yerde
bir atludan gayn gitme imkan değildir. Ve yolun bir canibi
uçurumdur. Eğer insan ve eğer hayvan düşecek olursa hayatın
dan ümidin kat' eder. Bin canı dahi var ise kurtulmaz. Her kim
ki dünyada vadi-i esfel-i safilin (cehennem vildisi) nedir ve cefa
vü ikab ve · derd ü bela ve nıihnet ve meşakkat zelır-i mari mü
şahede etmek murad edinür ise bu mezkı1r yola gelüp görsün ve
zevk eylesün. Böyle vadi lerde sa' adetlü Gaazi Padişahımız at
üzerinden ta menzilin nihayetine varınca inmedi ler. Hakk alim
1 14
ve danadır. P iyade o lanlar gitmekden aciz ve ferman-dih kalup
hayran ve sergerdan kalmışlardır. Böyle adfi-keş ve cera-keş,
gayretli bir Padiş§h gelmiş değildir. Müebbedün min-indailahi
ve mütevessilen bi-Resfililla.h' dır ( Ebediyen Allalı ve Peygam
ber/e beraberdir). Ve bu menzilde sa'adetlü Gaazi Padişahımı
zın kudfim-i meymfinlanna kurbanlar edüp beği olan Hamza
Beğ peşkeşin verüp kıbel-i Padişahiden mezkfira kaftan
giydiri lmişdir. Hakk te'ala vücfid-i şerifterin hatalardan hıfz
ed e.
Cemaziye' l-evvel 5 Carsanba: Menzil-i Hazo (Batman 'ın
Kozluk ilçesi) . Bugün sa'adetlü Gaazi Padişillumız menzi l-i
mezbfira altı sa'atde nüziil eylemişlerdir. Ve bu menzil in nısfı
dahi balçıklu ve iniş ve yokuş ve dere ve depe idi . Mün1r edin
ce hayli usret vakı' olmuşdur. Ve nısfı dahi asanlık ile ve hava-
nın
(45 b.) i ' tidaliyle geçilüp ve bu yerın halkı kudfim-i
meymfinlarına istikbale çıkup tehniyyet içün kurbanlar olunup
dua-yı hayr eylediler. Ve beği olan Hizan Beği peşkeşin veıiip
ve iki at dahi ma' an verüp kıbel-i husrevaniden bir savb seraser
kaftan giydirilmişdir.
Cemaziye' I-evvel 6 Persenbe: Menzil-i Batman Suyu. Bu
güıi sa ' adetlü Gaazi Padişahımız menzil-i mezbfira dokuz
sa' atde gelüp, nüzt11 edüp, su'tld eylediler. Ve bu n1enzi1 düz
ycrlerdir. Ve havanın ziyade i 'tidaliyle gelinmişdir. Ve yollar-
1 1 5
da kurlurn-i sa'a.detlerine kurbanlar edüp� dua-yı hayr edüp
şükrederlerdi: Elhamdüli l lah� süınıne elhamdü lil lah : bunun gibi
�azimü 'ş-şan Gaazi Padişahımız vardır . Ve cemal-i ba
kemallerin görmek ve viH1yetiınize mübarek kadem basup teş
rif buyurdular, deyü hanıd ü sena ederlerdi . Ve bu yerin beği
Muhammed Beğ, peşkeş i le bir at verüp kıbel-i padişahlden
kaftan giydirilmişdir.
Cen1aziye' I-evvel 7 Cuın' a: Menzil-i Karadepe. Bugün
sa'adetlü Gaazi Padişahımız nıenzil-i mezbfıra sekiz sa."atde
sa'adet i le nüziH edüp� sa�adet ile otak-ı hünıayüna nüzt11 ve
su "fid etdiler. Ve bu menzilde mesh-i sa'adetden sonra rahş-ı
server-bahş olan atma süvar olup menzil in nihayetine varınca
atmdan inmediler. Ve hayli usret ile gelinınişdir. Ve bu ınen
zilde çok atlar dökülmüşdür. Ve bugün havanın i 'tidaliyle
gidi lınişdir. Ve bu yolda obalar ile şekaki Kürt ve Türkınanı
konup, evlad ü ensablan ile istikba.le çıkup ve kurbanlar
eyleyüp, dua ve sena eylediler. Ve bu menzil-i ınezburda üç
yerde (ırmak) suyu geçilmişdir. Ve bu menzi lin beği olan Hi
zan Beği bir at peşkeş verüp hil 'at giydirilmişdir.
(46 a.) Cemaziye'l-evvel 8 Cum' aertesi : Menzil-i Anbar
Çayı. Bugün sa'adetlü Gaazl Padişahımız mcnzil-i nıezbfira
sekiz sa'atde otak-ı hümayt1na nüzUI etmiş lerdir. Ve bu menzi l
çependir ve havası pus olup, gah yağmur ve gah açıklık olurdu .
Ziyadesiyle atlar dökülmüşdür. Ve deve ve katır dahi kezalik
ı 1 6
helak oln1uşdur. Ve geceden bir mikdar ra 'd ü berk ve şimşek
vakı. olup yağmur yağdı . Ve bu menzil bir köydür; birkaç ev
lerdir. Etrafı pak latif dereleri ve ırmakları ve salıraları vardır.
Ve bu menzil-i mezkilrda Kaim-makam olan Bayran1 Paşadan
dört bokça esbab ile dört ana at peşkeş gelmişdir.
Cemaziye� I-evvel 9 Pazar: Menzil-i Diyarbekir. Bugün
sa ' adetlü Gaazi Padişahımız menzil-i mezbiira dört sa·atde
gelüp şehir içinde saraya nüzfil eylemişlerdir. Ve bu menzilde
ziyade balçık var idi. Aı1una hava i 'tidal bulup süıı1r ile
gel inmişdir. Ve bu hasin-i hasin ve kal 'a-i metin silret-i hiib ve
sfret-i ınahbiib Diyarbekir bir hisardır. Vasfı kabil değildir.
İçinde olan ırınaklar biribirinden zibadır: ta'bir olunınaz. Nefs-i
hi sar bir kaya taş üzerinde vakı ' olup ve her bir burcu istikbale
gelıniş ve selama durnıuş mahbiibe benzer. Ve kar aları
fıskıyyeli şazz u revaneden fark olunmaz. Ve bir mahalde vakı.
olmuşdur ki, guya laciverd dolu bir altun tabak içine bir beyaz
beyzaya benzer. Ve hisar altında nehr-i cennet gibi Fırat (doğ
rusu Dicle) akar. Ve etraf ü eknafı bakçalar vakı · olup, gören
ler hayran kalur. Ve ol günkü mezbiir hisara giril ınişdir. Ali
silret veli siret Gaazi Padişahı ınız bir mertebe merdane girmiş
tir ki, kalen1 ile tahri'r ve zeban ile takri'r olunmaz.
(46 b.) San1n1ur kaplu alaca seraser kerrake giyüp ve def-i
hüıniim ve gumun1 olan ferah-bahş atlara süvar olup hıramani
hıraınani gidüp ve şehir halkı dahi istikbale çıkup ve dua ve
ı ı 7
sena eyleyüp dört beş kerre hisar toplann boşadup ş enlik eyl e
diler. Ve Fırat (Dicle) suyun 'asker halkı i le geçerken nehr-i
Fırat' ın (Dicle 'nin) ortasına geldikde u mfimen toplarm boşadup
ve hisar kapusuna girdikde kezalik topların boşadup ve saray
kapusuna sa' adet ile kudfin1-i mübarek.lerin koyup dahil
oldukda cümle topların boşandırdılar. Ve salırada ve yollarda
ve şehirde saray kapusuna vannca biri bir yanınca kurbanlar
dizilip boğazlanmışdır. Ve kumaşlar döşenmişdir. Ve şehir
halkı şükürler edüp elhamdülillah-i te'aıa, bunun gibi adi l
Gaazl Padişahımızın cemal-i ba-kemallerin görmek müyesser
edüp, kudfim-i huceste hümayfinlan vilayetimize kadem bas
mak mukadder etmişdir.
Ve yevm-i mezbfirda Mustaffi. Paşa Oğlu M ehmed Paşa
rikab-ı hümayfinlanna on beş at peşkeş vermişdir. Bir at giyimi
ile sairler sade ve on klse guruş ma'an verüp ve erte gün dahi
b ir tayla at peşkeş vermişdir.
Ve bundan sonra taht-ı şerif yanında kudfim-i sa'adet
meymfinlarına yeniçeri ağası Musta:ffi. Ağa dört kise akça ko
yup ve sa'adet ile oturup ve has adalı bendelerine ve musahib
kullarına yağmatatdurup derakap gerü has adalı kullarına ağa
sından başlayup nihayetine vannca ve hazineli kullarına ve
ağasına ve kethüdasına ve kapu oğlu kullarına ve kilarlı kulla
rına ve ağasına ve kethüdasına vannca ve seferli kullarına ve
kapu ağasına varınca ve teberdarlara ve aşçılara ve etmekçitere
1 1 8
herkesin isti · dadına göre sikke-i hasene cümlesine ihsfuı verüp
ve atların dahi tebdil ed üp in' am ii ihsana müstağrak eylemiş
lerdir. Ve yevnı-i mezbürda bunları taksim eyledükden sonra
Kapudan Hüseyin Paşaya Mısır· ı ihsan edüp ve kapucılar ket
biidası Salih Ağaya Bosna eyaletin verüp ve kapucılar kethü
dal ığın tcberdarlar ketbiidası Süleyman Ağaya verüp ve mez
kurların cünıles ine kaftan dahi giydiri lmişdir.
Cemaziye' l-evvel 1 O Pazarertesi : Oturak-şüd� der-
Diyarbekir.
(47 a.) Bugün sa'adetlü Gaazi Padişahınıız tebaşir-i subh u
sa' adetden sonra ba' de 't -ta. am şehr-i mezbii nın sazende ve
hanendeterin dinleyip� mezkılrlara vafır ihsan eyleınişlerdir. Ve
yevm-i ınezbürda şehrin bazerganlarından murassa · kısmı olan
yadigarlardan ve kumaş ve teffirik kısmın envaından satun alup
inşa-Al lahu-te ·aıa Astane-i Sa ·adet' e varı ldıkda harem-i muh
tcrcınde vacibü'r-riaye olanlara bedaya deyü ihzar eylem işler
dir.
Ve vevın-i mezbürda Mısır beğlerinden fevt olan Ömer A
ğanın metn1katı tesliın olunmuşdur. Ve bu günün gecesinde
yatsu ezanm okuınağa müezzinleri saraya getürdüp ve ezan-ı
şerif okurlup ınezkürlara vafır ihsa.n olunnnışdur. Ba'dehu Şami
olan İınam Yfısuf Efendi yi getürdüp s eb ·a ile Kur ·an-ı azimüş
şfuu ve na · t-ı Resül 'ii okurlup hayır dua etdürmüşlerdir.
1 1 9
Cemaziye' l-evvel ı ı Salı : Oturak-şüd� der-Diyarbekir. Bu
gün sa�adetlü Gaazi Padişahımıza Defterdar olan İbrahim Efendi yiğirmi bokça mütenevvia esbab ile iki dane at peşkeş
vermişlerdir. Ve ba'dehu Şam-ı Şerif Paşası olan Küçük
Ahmed Paşa on beş yük akça rikab-ı hümayuna getürüp tesl in1
eylediler. Ve bunlardan ma'ada nice yerlerden dahi kuınaş ve
çuka ve at ve bedayalar geJmişdir. Eslafdan olan Padişahlardan
birine gelmiş değildir. Tahrir ü tastire dahi gel ür değildir.
Ceınaziye' l-evvel 1 2 Carsanba: Oturak-şüd, der-
Diyarbekir. Bugün sa'adetlü Gaazi Hünkarımız yevın-i
ınezburda tavus-i cilve-ger ınİsal olan ralış-ı ferah-bahşına
süvar olup şehr-i mezbfinı dolaşup ve seyr ü sülfik edüp,
ba' dehu menzillerine nüzfil edüp ve şehr-i mezbfiru bi-nihaye
nıedheylediler.
(47 b.) Cemaziye'l -evvel 1 3 Persenbe : Oturak-şüd. der
Diyarbekir. Bugün sa'adetlü Gaa:zl Padişahıınız yevın-i
lllezburda sürur üzere olup sara ile gah atların getüriip
seyreyıeyüp, sünlr u hubur kesbederlerdi. Ve gerü dainıa iba
dullahın bademat-ı mebrfirelerine takayyüd-i şerifleri olup, asla
kusur etn1ezlerdi.
Cemaziye' I-evvel 1 4 Cum ' a : Oturak-şüd, dcr-Diyarbekir.
Bu yevm-i mes 'fidda sa'adetlü Gaazi Padişahımız saray-ı can
fezada sürur u hubfir üzere olup ekser vükelasın çağırup u mu r-i
cumhur-i Müsliırlln mesalihlerin görüp def' -i mezalinı ve ref -i
1 20
matem i çü n ziyade ten b i h ve te ' ki d buyururlardı . Ve gahi kitab
ile eğlenürlerdi .
Cemaziye' l-evvel 1 5 Cum' aertesi : Oturak-şüd, der
Diyarbekir. Bugün Gaazi Hünkanmız yevm-i meymônda
Ru111-iyye Şey hi olan Mahmud Efendinin da' vetine icabet edüp
has odalı kul lan ile müsel lah olup ve mezbôr şeyhin bakçasına
ziyafete varup, zevk u saffidan sonra Şeyh dahi bir tahta
semmur kürk ve birkaç pare kitab ile iki at rikab-ı hümayiinla
rına peşkeş verdiler. Ve gerii sa'adet ile nıekanlarına avdet edüp
ta menzil ine nüzlll edince cırıd oynaya oynaya gelmişlerdir. Ve
yevm-i mezburda Sadr-ı a'zam Hazretleri Van Kal 'ası 'ndan
dört günde gelüp, rikab-ı hümayiinlanna yüz sürdüler.
Cenlaziye' 1-evve1 1 6 Pazar: Oturak-şüd, der-Diyarbekir.
Bu yevm-i nıeymônda sa'adetlü Hünkarımız subh u sa'adetden
sonra Rômiyye Şeyhi gönderdiği ni'met-i ba'de'l(ekl) kendile
rin huzur-i hüınayunlarına getüriip ve semmur kürk giydüriip,
iki bin altun ihsan
(48 a.) edüp, ikram eyledi ler. Hakk te'ala kemal-i faztından
vücud-i şerifterin hatalardan hıfzede, funin.
Cemaziye' l-evvel 1 7 Pazarertesi : Oturak-şüd, der-
Diyarbekir. Bu yevm-i mes 'iidda sa'adetlü Padişahımız ayş ü
işretde ve zevk u sara üzere olup daimü-dehr din ü devlete la
yık olan umiir-i muazzamaya takayyüd-i şerifleri olup her
vechi le ibadu'llah rerahiyetine bais olan aınellere meşgul ol-
1 2 1
muşlar idi. Hakk te ' ala go nce-ı ümidierin ve şükfıfe-i
maksudların fi' d-dareyn mütenessim ve mütcbcssiın k ıla; bi
minnehü ve kereınihi.
Cemazive� l-evvel 1 8 Salı : Oturak-şüd� der-Diyarbekir. Bu
yevm-i şerifde şevketlü Gaazi Padişahınuz sün1r u hubfır üzere
olup ve harem-i muhtereın meydanına safinatü · 1-ciya( d) nes
linden olan atların getürüp seyr ü sülfık ederlcrd i . Ve mukteza
yı beşeriyet üzere bir mikdar mübarek levh-i hatıriarına kediiret
arız olsa ve hünıum ve gumum hücum eylesc · ale - 1-fevr Burak
misal olan Arabi atlan getürdüp detederlerdi . Ve ekser evkatı
def -i ınezalim ve ref -i matem içün sarf edcrlerdi .
Cemaziye' l-evvel I 9 Carsanba: Ohırak-şüd, der-
Diyarbekir. Bugün sa"adetlü Gaazi Hünkanınız� Vezir-i Rtışen
Muhaınmed Paşa on altı at ile yiğirıni k1se akça ve iki tahta
sammur kürk ve mütennevvia · çuka ve akm işe ve yadigar fin
canlar ve fağffirl tabaklar peşkeş vermişlerdir.
Cenıazive' l-evvel 20 Persenbe: Oturak-şüd, der-
Diyarbekir. Bu yevm-i meymunda sa'adetlü Padişahımız zevk
u sata üzere olup gah umur-i cumhur-i Müslinun ve
muvahhidin olan ibadullahın mesai ibierine takayyüd ve gah
vükelanın sakarnet-i
(48 b.) istikametlerine ve gah tevarih1er oku yup hüsn-i hat
ta " lik kıfa yazarlardı . Ve ekscriya sefer alıval iyle takayyüd
buyururlardı .
1 22
Cemaziye' l-evvel 2 1 Cum' a: Oturak-şüd, der-Diyarbekir.
Bugün tali ' meymiinda olup sa�adetlü Gaazl Padişahımız� Mı
sır Paşası Hüseyin Paşayı huzur-i hümayuna getürüp: Allahu
te"ala" nın emrine layık ve Resiil-i Ekrem "in şeriatma mutabık
ve din ü devlete muvafık olan ibadullahın sırren ve cehren ha
rekat ve sekenatlarına ve ahval ü etvarlarına kema-yenbaği
takayyüd edesin, deyü tenbih buyurdular. Ve dest-biis edüp
Mısır'a müteveccih oldular. Ve Küçük Ahmed Paşa dahi dest
biis edüp� fern1an-ı padişal1 ile Şehr-i Zora (Kerkük' e) revan
oldular.
Ceınaziye' l-evvel 22 Cum ' aertesi : Oturak-şüd, der
Diyarbekir. Bugün Gaazi Padişahımız Nuh hal ifeyi ahzettirüp
kapucılar kethüdasına teslim olunmuşdur. Ve. yevm-i
mezburda cemi" ağırl ık ve harem-i muhtereıne nlüteai lik olan
es bab ü eskal ba ·de, 1-asr yüklenüp mukaddem gönderilrnişdir.
Erte� azimet oldukda dar yol larda meşakkat olmasun deyü fer
man-ı şerif olmuşdur.
Cemaziye' l-evvel 23 Pazar: Menzil-i Şilbe (Diyarbekir 'in
Yolalt1 köyü) . Bugün Gaazi Padişahımız vcvın-i mezburda
Diyarbekir' den ' azimet edüp bir buçuk sa'atde menzil-i
mezbura nüziil eyleınişlerdir. Ve bir hoş hava olup bir mertebe
darat ile çıkınışlardır. Cemi" şehir halkı çıkup dua ve sena
edüp. alkışlayu alkışlayı.ı göndennişlerdir. Ve nüzul olunan
menzi l İskender Paşa Oğlunun çiftliğidir. Bir ·azim nimetler
1 23
çeküp ve bir al at ile bir katar katır dahi ma· an peşkeş vermişlerdir.
(49 a.) Cemaziye' l-evvel 24 Pazarertesi : Menzil-i
Karaköprü. Bugün sa'a.detlü Gaazl Padişahıınız menzil-i
mezbiira altı buçuk sa'atde otak-ı hümayfına su "ud eyledi ler.
Ve bu menzilin nısfında bir salırada bir mikdar kufid edüp�
İstirahat eylediler. Ve iç oğlan kullanna icazet verdiler ki� ileri
gitsünler ve kendüler sa' adet ile tenhaca aheste aheste safa-yi
hatır ile geldiler. Ve bu menzil ziyade sengistanl ıkdır. Atlar
yürürneğe imkan değildir.
Cemaziye' l-evvel 25 Salı : Menzil-i Ergani. Bugün
sa'adetlü ve mehabetlü Gaazi Padişahımız subh-i sa'adetden
sonra revan-bahş olan Düldül 'e süvar olup ve menzi l-i mezbiira
beş buçuk sa'atde süriir u hubfir ile ve günün i ' tidaliyle otak-ı
hümayı1na su 'ud eylediler. Ve yevm-i mezhurda Ergani hisa
rından toplar atılup vafir şenlik eylediler. Ve bu hisar
sengİstandan bir dağ üzerinde bir büyük seng-i har üzerinde
vakı' olmuşdur. Ve nlukabelesinde bir kaya taş dahi vardır. Bu iki taşın ma-beyninde Hazreti İ lyas Al ey hisselam' ın makam-ı
şerifleridir. Ve bu makamı Riimiyye Şeyhi Mahmud Efendi
inha eyledi. Ve yollarda 'azim kurhanlar eyleyüp sa' adetlü ve
mehabetlü Gaazi Hünkarınuza medhü sena eyledi ler.
Cemaziye'l-evvel 26 Carsanba: Menzil-i Sucuk Yayla. Bugün sa'adetlü Gaazi Padişahımız menzi l-i mezbura beş buçuk
1 24
sa: atde nüziil eylemişlerdir. Ve menzil-i mezbfir sengistan ve
haristandır. Vasfı müınkün değildir. Ve iniş ve yokuşdur. Ha
reket mümkün değil ve gece ile yağmur bir mertebe yağmışdır
ki� sel olup akup çadırlar içine dolmuşdur. Ve nice kirnesnenin
çadırını sel suyu götürmüşdür. Ve ekser halk sabaha dek ayak
üzere durup otunnak ve namaz kılmak kabil olmamışdır. Hayli
n1ihnet ve meşakkat çekilmişdir.
(49 b.) Cemaziye' l-evvel 27 Persenbe: Menzil-i Mihrihan Çayırı. Bugün sa'adetlü Gaazi Padişahımız ınenzil-i mezbiira
beş sa ·atde otak-ı hümayfina nüziil eylemişlerdir. Ve menzil-i
mezbfir bir mihnetlü ve ıneşakkatlü meşeistan ve sengistan ve
sa�b u ta�b vakı � olmuştur. Hiçbir vechile ta�rifi imkan değil
dir. Ne piyade ve ne atlu yürüyebilür, yollan dahi bellü değil .
Amn1a Gaazi Padişahımız menzilin nihayetine varınca atından
inınediler. Böyle yüksek dağlar ve böyle sarp iniş ve yokuşlar
dahi görüln1üş değildir. Bir sa ·at geçer geçmez yağmur yağına
ğa başlar. Bu üslüp üzere sabah olunca yağdı .
Cemaziye' l-evvel 28 Cum'a: Menzil-i Harput Ovasında
Gölbaşı . Bugün sa'adetlü Gaazi Padişahımız menzil-i ınezbiira
beş buçuk sa'atde otak-ı hümayiina nüzfil eylemişlerdir. Ve bu
m enz il bir ınenzildir ki� H u da' dan gayrı kirnesne bilmez. Men
zi limizden 'azimet eylediğiıniz gibi nısf-ı menzilden ziyade
yokuşa gidüp 'azim bulutlar ve ra'd u berk ve şimşek peyda
olup, ibrikden döker gibi ve şedid rüzgar ile yağmur boşanup
1 25
ve g3h dolu yağup seller aknuşdır. Ta otak-ı hüınayuna gel ince
ınuııkatı· olmadı. Ve nüzfil eylediğimizden sonra bir lahza geçer geçmez gerü başlar yağmağa. Bu üshlp üzere derd ü bela ve
mihnet ü meşakkat vakı' olmuşdur. Ve sa'adetlü Gaazl Padişa
hınuz mezkfir dağdan çıkup otak-ı hümayuna nüzlll edince
atından inınediler. Ve bu dağ insan yeri ve mekanı değildir.
Belki şeytan yatağıdır. Göğün bir katma çıktıp gerü inersin.
�Asker-i islam atlarından inmeğe ve yayan yürümeğe can-ı
azizlerine ınİnnet bilürler. Amma tufandan ve yağınur ve
balçıkdan ve iniş ve yokuşdan bir vechi le hareket ınünıkün
değil . Lakin sa ·adetlü Gaazi Padişahıınızın
(50 a.) bu gayret ve hinımetlerin göıiip ve gayret edüp
halk-ı alem menzillerine geldiler. Ve geldikleri takdirce ne
harem halkının ve dış halkının çadırları vardır. Ağırl ık ve ça
dırlar gelince üzerine yağmur yağdı. Ve bu menzi lde vafir hay
vanat dahi kalmışdır.
Ceınaziye' I-evvel 29 Cum'acrtesi : Menzil-i Pağnik (Ela
zığ 'ın Işıkyolu köyü) . Bugün sa'adetlü Gaazi Hünkarımız ınen
zil-i mezbura dört sa•atde otak-ı hümayuna nüzfiJ buyumlUŞ
lardır. Ve bu menzilde bir ınertebe yağmur yağup, balçık
olmuşdur. Bundan ziyade olmağa mün1kün değildir. Ne yürü
rneğe ve ne oturmağa imkan vardır. Çadırların içi balçık dol
muş, çizme ile hareket kabil değildir. Sa'adetlü Gaazi Padişa
hımız dahi bu cevr ü cera.yı zevk etmişlerdir. Öyle kıyas olun-
1 26
maya ki, anlar zevk u safada olalar. Ve silir halk cefada. Hakk,
alim ve danadır ki. sair halk-ı alem i le beraber zahmeti ve me
şakkati ve kar ile yağmunı ve tufanı çekmişdir. Fazlası dahi
vardır. Cemi' halk-ı alemin mesalihleri fıkr ü zikrleri olmuşdur.
Ve bu sefer-i zafer-rehberde ınübarek mizac-ı latifleri münkesir
olup� vücfıd-i şeriflerinde defa'at ile zahmet vakı " olmuşdur.
Ehl-i insaf olup sahib-i feraset olanlar akı l terazusuna vurup�
i nsaf etınek gerek. Al-i Osman' dan böyle kadirşinas suhan-i
seneide ve umur-dide ve kar-azmilde gayret-keş ve adiikeş bir
Padişah vücuda gelmemişdir. Ve bu menzi l-i mezbiirda has
adalı ku llarına kemal-i lutuflarından kısa yüklülcre kısa ve
uzun yüklü lere uzun çuka dalama biçdürmeğe izn-i şerifleri
olup, fennan-ı şerifleri olmuşdur.
Cemaziye' l�evvel 30 Pazar: Menzil-i Murad Suyu. Murad
suyunu geçip kenarına konu lmuşdur. Bugün sa-adetlü Gaazi
Padişahımız menzil-i mezbiirdan sa "adet ile azimct edüp tekrar
Murad suyu kenarına vanıp seyreyleyüp ve vükelasma nluh
kem tenbih edüp 'asker-i İslam edeb ile müriir
(SO b.) u ubur etsünler deyü emr-i şerifleri olmuşdur. Ve
sa. adet i le gerü yola teveccüh edüp beş buçuk sa-atde kamil
menzil-i ınezbüra nüzill evlcmişlerdir. Ve bugün gayet i 'tidal
üzere olup sa'adet ile atlarından inmeyüp şahane ve merdane
gelmişlerdir.
1 27
Cenıaziye' I-ahir I Pazarertesi : Menzil-i Malatya. B u&rün
sa. adetlü Gaazi Padişahımız menzil -i mezbfıra sekiz sa. at de
nüzfil eylemişlerdir. Ve sa'adet ile atından asla inmeınişlerdir.
Ve yevm-i nıezkfir gayet i 'tidal üzre olmuşdur. Ve nıezbfir
şehir halkı tehniye içün sağair ü kebairi istikbale çıkup ve ku
maşlar döşeyüp ve kurbanlar edüp bir mertebe dua ve senalar
eylemişlerdir, ta'biri imkan değildir. Ve yevm-i mezbfırda
Okçuzade beş dane at peşkeş verınişlerdir. Ve Kaim-makam
Bayranı Paşadan dahi bir yorğa at ile bir sepet esbab peşkeş
gelmişdir.
Cemazive' l -ahir 2 Sal ı : Oturak şüd der-Malatya. Bugün
sa'adetlü Gaazi Padişahımız asker-i İsianı 'a bahr-i
re" fetlerinden merhamet ve şera'at edüp ve sair levazımat dahi
yetişrnek içün ve hayvanat zebfin olmak i le tevakkuf buyur
muşlardır. Hakk te "ala mu 'ammer eyleye.
Cemaziye' l-ahir 3 Carsanba: Oturak şüd der-M alatya. Bu
gün sa'adetlü Gaazi Padişahımız sa'adet ile ayş ü işret üzere
olup ve zevk u saffi ile i zzet sürüp daima fukara ve zu 'atanı n
ahval u etvarlarına takayyüd-i şerifleri ziyadesiyle olmuş idi .
Ve sefer-i zafer rehberin fetih ve fiitfıh şükranes iyçün mezbur
şehrin tuhaflarından ferzend-i dilpesend olan kerimeleri içün
ihzar eylemişlerdir.
Cemazive� l-ahir 4 Persenbe: Oturak şüd der-M alatya.
1 28
(51 a.) Bugün sa ·adetlü Gaazi Padişahımız subh u
sa· adetden sonra ba'de't-ta'am atlanup ve şehr-i mezbiiru seyr
ü süliik edüp ve alıval-i etvarı tecessüs ve tefahhus edüp zevk
ve sara ile mekan-ı cennet aşİyanına avdet huyurup ve şehr-i
mezhfiru Tebriz-i sanidir deyü medhedüp, zikreylediler.
Ceınaziye� l-ahir 5 Cum� a: Oturak şüd der-Malatya. Bugün sa ·adetlü Gaazi Padışahımız � ale's-sabah ba ·de ·t-ta'am atma
süvar olup şehr-i Malatya'yı seyr ü sülfık edüp fukara ve fuka
ranın alıval ierine ve hareket ve sekenatlarına ve her hususlarına
tefahhus ve takayyüd buyunıp ba ·dehu makamianna nüziil
buyunıp Nuh Halife ·yi huzur-i hümayiinuna getürdüp başın
ke.'idiler.
Ve yevm-i ınezbfırda yeniçeri ağası Mustaffi Ağadan on k'ise
guruş geldi . Defa yevm-i ınezbiirda Bıyıklı Mustaffi Paşadan
iki at peşkeş gelüp biri kami l giyim ve biri yelkendiizdur. Ve
iki oğlan dahi ma· an göndertip sa· adetlü Gaazi Hünkarımız
keınal-i lutuflarından hane-i kebir i le behremend eylediler. Ve
yevm-i mezkiirun gecesinde Şeyh Sunui lah Efendiyi getürüp
taman1 musahahetden sonra: "Matlfihunuz nedir, söyle efendi ,
dirig değildir. " Efendi dahi : �·sa ·adetlü Padişahım. mübarek
hak-paye yüz sünnek ve didar-ı şerifıniz i lc müşerref olmak
hcman dünyaya ve ım1-fiha olanlara değişmem. Dünyada
hen1an var olasın. Ve her ne canibe teveccüh edersen mansur
ve muzaffer olasın. Ve mu 'ammer-i ömr olup sarir-i sa'adetde
1 29
müebbed ve müeyyed olasın. �' deyü dua ve sena cyl edi ler. AI-i
hiınmetlü Padişahı mız kemal-i muhabbet ve re ' fetlerinden
şeyh-i mezbiira beş yüz sikke-i hasene ihsan edüp ve oğlunu
ütekaid çavuş eyledi ler. Hakk sübhanehu ve te . ala kemal -i
kcremlerin ve lutf u ihsanlann ziyade edüp kemal-i pir eyleye .
Cemaziye' l-ahir 6 Cum� aertes i : Menzi l -i Bad nk. B u
yevm-i saldde sa'adetlü Gaazl Hünkarıınız tebaşlr-i subh u.
sa' adetden sonra menzil-i mezhiira "azi'ınet
(51 b.) edüp beş buçuk sa'atde otak-ı hüma�iına nüziil ey
Ienıişler .
Ve bugün ziyade lati'f olup menzil-i mezht1ra sa'adet ile
Tokmak Suyu denıek i le meşhur ve üzerinde olan yiğirıni beş
gözlü köprüyü geçüp bir sahra canibine teveccüh edüp ve iç
oğlan ku l larına emredüp. cırıd oynayalar. İç oğlan kul ları dahi
ber-mucib-i fennan-şahi iki fırka olup nazar-1 şeriflerinde bir
mertebe şevk edüp oynamışlardır. Sa "adet i le pcsend edüp
tahsin-i beliğ eyledi ler.
Cemaziye' l-ahir 7 Pazar: Menzil-i Hekimhanı. Bu yevın-i
meyıniinda sa'adetlü Padişahımız menzi l-i mczbura beş sa"atde
otak-ı hümayiina nüzt11 etmişlerdir. Ve bu menzil ziyade iniş ve
yokuş ve dere ve depedir. Ve yolda Kesikköprü geçi l ınişdir. Ve
latlf hava i le ubur olunnıuşdur. Ve yevm-i mczbiirda S adr-ı
a "zam Hazretleri on iki k ise guruş rikab-1 hümayiına peşkeş
verüp ve dest-biis edüp Acem canibine muhafaza ferman-1
1 30
şerifleri avdet eylediler. Ve si lahdar ağaya iki kise ve çukadar
ağaya iki kise ve doğancıbaşıya bir kise ve rikabdar ağaya kırk
bin akça ve dülbend gulamına yiğirmi bin akça ve sair has 0-
dal ıya dört kise akça peşkeş göndermişlerdir. Allill.lu-te·aıa�
ınu1n ve zahirieri ola. Ve yevın-i mezla1rda IVIalatya Şeyhi
olan Sunui lah Efendi dest-bus edüp ve dua-yı hayr edüp
sa ·adetlü Padişfihımıza bi-nihaye himmctler eyledi ler.
Sa· adetiii Gaazi Hünkarımız kemal-i re· fetlerinden şeyh-i
mezhGre hir sanunur kürk giydürüp "ale' l-fevr giydügün kürke
hir tarih söyle deyü fennan eylediler. Hemen ol derecede tarih
düşürüp, vücuda getiirdi ler. Sa' adetiii Padişahımız kendü mü
barek dest-i şerifleri i le tahrir huyurdu lar:
Çün veri ldi şahen-şehi pes dedik tarihi teşı-if-i mihi6
Cemaziye� l-ahir 9 Pazarertesi7: Menzil-i Hasançelebi Kö
�ii . Bugün sa ·adetlü Gaazi Padişahımız menzil-i mezbfira beş
sa� atde nüzGI eylediler. Ve yevm-i mezhGrda
(52 a.) cemr has odal ı kullarına ve hazineli ve ki larlı ve bü
yük odalı seferl i kul larına birer kumaş ihsan cdüp inşa-Allahu
tc ·ala İstanbura alayla viisul müyesser oldukda zırh üzerine
giyecek çaprazlu cilabi ihzar etsünler dcvü ferman-ı şerifleri
olmuşdur.
6 Ehc.:d ht!sahıvla 1 045 vılı ( 1 635 ). 7 Ruzname 'de ·bazı giin .üimlerinde yanlış b k yaplicbğt cmlaşılmaktadu·; niz de
değiştirmedik Y. Z.
1 3 1
Cemaziye' l-ahir ı o Salı : Menzil-i Alacahisar. Bu yevm-i
şerifde şeretlü Gaazi Hünkarıınız menzil-i mezbfıra beş sa' atde
gelüp ve otak-ı hümayfına nüzfıl eyledil er. Ve yevın-i mezkfır
da hava i ' tidalde idi. Nihayet mertebe yayla yer olnıak ile bir
mikdar soğucak vakı' oldu .
Cemazive' l-ahir ı ı Carsanba: Menzil-i Kangal. Bugü n
sa'adetlü Gaazi Hünkarımız menzil-i mezbfıra beş buçuk
sa'atde gelüp otak-ı hümayfına nüzfıl eylemişlerdir . Ve yevın-i
mezbfırda ınenzil in nısfından bir ınürtefı ' yerde cülfis edüp ve
iç oğlan kullarına cırıd oynamağ fennan-ı şerifleri olup; hayli
vakt bir zevk ile cırıd oynaınışlardır. Sa'adet i le bir ınertebe
saffi kesbedüp pes en d etmişlerdir� ta' rif olunmaz. Ve zamir-i
nıünirlerinde muzmarr olan ınerdanel ik cfışa. gelüp nıerd-i
meydana merdane girüp bir mertebe cı rı d oynanuşlardır. Gö
renler hayran kalmışlardır. Otak-ı hünıayfına gelince feragat
etınemişlerdir. Ve bu cırıd saia.sıyla has odal ı ku l larına ve gayrı
odalı kullarına bizzat sa'adet i le kendüleri ayak üzere durup ve
huzfır-i hümayfına atların getürdüp ferade ferade isti ' dadlarına
göre ihsan edüp, taksim eylediler.
Ceınaziye· l-ahir ı 2 Persenbe: Menzil-i Değirmenköyü. Bu
yevm-i meymfinda heybetlü şeci· Gaazi Padişahıınız menzil-i
mezbura beş sa'atde otak-ı hüınayfına nüzfıl eyleınişlerdir . Ve
yevm-i mezbur bir latif gün olmuşdur ki � ta 'bir olunmaz. Ve bu
1 32
menzil salırası düz yerdir. Ve suları çok mekandır. Ve bir dere
si vardır. Tu'm-i latif-i billura manend yol kenarında
(52 b.) akar gider. Ve iki canibi safi kaya dağlardır. Ve bir
tarafı ıneşel ikdir. Kiraz Beli demek i le ma' n1fdur. Arkurı yol
dur. Ağır askere sarp olmak i le bu yola iltiffit olunmadı .
Cemazi ye' I-ahir 1 3 Cu m' a: Menzil-i Cisir Han ı. Bu yevm-i
seliınde Süleyman haşınet� Selim tabiat olan Gaazl Adil Padi
şahımız� ınenzi l-i mezbura üç sa ·atde otak-ı hüınayfina nüzUI
eylediler. Ve yevın-i mezkfir i 'tidal ile bir latlf gün olmuşdur
ki� ta'blr olunmaz. Ve salıraları dahi bl-nazlrdir. Bi 'z-zarfiri
sa · adetlü Gaazi Hünkarıınızın cibi ll iyetinde merkfaz olan bahr-i
cünbüş cfişa gelüp ve merdane ve şlrfuıe meydane girüp ve iç
oğlan kulların dahi ihzar edüp saf bağladı lar. Ve müteferrika
kulları üzerine yalnız Hünkarımız yemin ü yesardan cırıd ile
hanıle edüp bi-çare müteferrika kullan şaşup ve usları gidüp
kc-hareketi ' 1-mezbiih muktezasınca ne karara ve· ne firara me
calleri kalmayup toy kuşları gibi bakakaldı lar. Sa "adetlü Gaazi
Padişahımız dahi matliibları umıak değil� belki cibi l l iyetlerinde
erlükleri ve yiğitlik alfunetleri var ınıdır deyü imtihan eylediler.
Çün bu hali görüp müşahede eylediler. Sükiit edüp inan-ı şe
ritlerin çevirüp Mirahiir-i Kebir Şahin Ağa üzerine hamle edüp
Şahin Ağasına bir cırıd urmuşlardır ki� nefesleri dutulup� bir
zaınan sonra aklı başına gel üp� karga ınİsal oldular.
Ve sa'adetlü Gaazi Padişahımızın huzunmda yer öpüp�
1 33
bazunuza kuvvet, düşınanınıza heybet olsun deyü dua ve scna
eylediler. Ve gerü cırıd oynamağa mübaşeret eyledi ler. Ve bu
hali seyreden erenler el-i ' yazihillah, böyle darha ki m takat
getürebi lür, bu makdur-i beşer değildir, deyii söylerler idi . Ve
ınezbura iki yüz sikke-i hasene ihsan eyledi ler. Ve Kapucılar
Kethüdasına dahi kezalik bir eyüce frengice cırıd urdular. Bir
n ice zaman bi-huş olup aklı başına gelınedi . Ana dahi el l i dane
sikke-i hasene ihsan eylediler.
Cemaziye' I-ahir 14 Cum'aertesi : Menzil-i Sivas.
(53 a.) Bu yevm-i sa 'dde sa 'adetlü Gaazi Padişahımız nlen
zi l-i mezbura altı buçuk sa 'atde otak-ı hümayiina nüzii l eyle
ınişlerdir. Ve yevm-i mezbfırda hava i 'tidal üzere olup ve iç
oğlan kul larına emredüp cınd aynayalar fennan-ı şerifleri üze
re menzillerine nüziil edince bir zevkle cınd oynayıp şevk ey
leınişlerdir, ta'bir olunmaz. Ve şehr-i mezbfı nın sadat-ı san
cakları ile ve u lema ve sulehası ve fukara ve zu · affist ve sİpalı
ile ehl-i a ·yan i, sağir ü kebiri ku dilın-i meymfmlarına istikbale
çıkup ve kumaşlar döşeyip ve bl-had kurbanlar eyleyüp dua ve
sena eylediler. Ve cemai-i ba-kema1leri n gördüklerine
şükreylediler. Ve crte dahi azlınet eylediklerinde cümle ehl-i
sadat sa 'adetlü Gaazl Padişilluınıza karşu çıkup maa ·t-ta "zim ü
tekrin1 dua-yı hayredüp, merasim edüp yeri ne getürdüler. Ve
şehr-i mezbiirda Kızı lınnak demek i le ıneşhu r nehri geçüp
şehir altında otak-ı hümayiin kurulup nüzfı l olu nmuşdur. Ve bu
1 34
şehirde oturak etıueğe i ltiffit eylen1ediklerine bais-i havanın
i 'tidali var iken 'asakir-i İslam ' ı şiddet-i şitfidan kurtarınağa
ziyadesiyle sa ·y-i şerifleri olduğu cihetdir.
Cemaziye: l-ahir 1 5 Pazar: Menzil-i Yıldız Suyu. Bu yevm-i
mevmiinda şerifü ' 1-haseb ven-neseb olan ciaazi Hünkarımız
i 'tidal ve latif hava ile ınenzi l-i mezbura beş sa'atde otak-ı
hümayuna nüzul eylemişlerdir. V c menzil-i mezburda iç halkı
kul ları i le cınd oynadılar. Otak-ı hümayiina nüzlll edince fera
gat eyleıuediler. Ve bir mertebe cünbüşler ve merdanelikler
göstertip izhar eylen1işlerdir. Kalem-i dü-zeban ile a'yan ve
beyan olunur değildir. Mübarek el lerine cırıd alup ve ralış-ı
revan-bahşın merdane ıueydane sürüp ve yemin ü yesara ceve
lan eyleyüp kin1esnenin zehresi yokdur n1cydanda durup atın
depred e.
Ceınaziye: l-ahir 16 Pazarertesi . Menzil-i Mehmed Paşa
Hanı . B ugün sa'adetlü Gaazi Padişfihınuz n1enzi l-i mezbura
dört buçuk sa·atde otak-ı hümayiina nüzlll eylemişlerdir. Ve bu
menzil ziyadesiyle hub ve latif havayla ve su kenanyle iç oğlan
kulları i le bir mertebe şahane ve levendane ve merdane cınd
oynanmışdır. Cemi' halk-ı alem, hayran sergerdan olmuşlardır.
Ve biri birine söyleşürler: Bu Padişahımız ki, niyyeti hayrdır ve
çün fetih
(53 b.) ve fütuhlar eyleyecekdir. Gece ve gündüz
kendiHerine ve atiarına ve ku llanna ta' lim edüp idrnan ederler.
1 35
İn-şa�-Al1ah hareketler pür-bereketdir. Ve ayn-ı sa·adetdir. Ve
düşmana heybet ve salabetdir. Ve yevm-ı ınezbiirda çok
kimesneye ihsan eyleınişlerdir.
Cemaziye' I-ahir 1 7 Sal ı : Menzil-i Akçaker·vansarayr Ova
sı . Bugün sa'adetlü Gaazi Padişahımız menzil-i mezbiira altı
buçuk sa'atde otak-ı hümayfina nüz11 eylemişlerdir. Ve yevn1-i
mezkfirda Sivas ya:Ylaların ve bel ierin ve çam lu dağların aşup
giderken bir mertebe şedid rüzgar esüp tozlar savum1uşdur. Ta
salıraya indikden sonra harem kulları i le otak-ı hümayfına nü
zt11 edince kema-yenbaği cırıd oynanmışdır. Seyreden merda
ne-i meydan dua-yı hayr edüp tahsin-i beliğ etınişlerdir . Ve bu
menzilde iç halkı kullarına çok kilnesneye atlar ihsan ve in ' am
eylem işlerdir.
Cemazive' l-ahir I 8 Carsanba: Menzi1-i Tokat. Bugü n
sa�adetlü ve şevketiii Gaazi Padişahınuz ınenzi l-i mezbura altı
sa'atde otak-ı hün1ayuna nüzul eylediler. Ve bu menzilde ca
be-ca dağlar ve beller ve yüksek yayialar olur. ·Ale ' I -husus
nefs-i Tokat ki� etrafı hayırlar ihata eyleıniş� ta· rif oluıunaz. Ve
hisarı� kesıne kaya üzerinde vakı . olınl!şdur. Bir metin kal · ad ır
ki� etrafı be-kemale ma' murdur. Ve bağ ve bakçası hiib ve sula
rı latif ve mahbiib ve şehri ına' miir ve pak ve çarşusunun orta
yerinde suyu akar ve her nesnesi bulunu r. Ve dahi şehir altında
bir büyük ırmağı akar. Kazova ırınağı demek ile meşhurdur.
Ve üzerinde büyük kemer köprüsü vardır. Müriir oluı1up şehir
1 36
altında otak-ı hüınayfın kunılup nüziil olunmuşdur. Ve şehir
halkı dahi bir ınertebe kesret i le istikba.l eylemişlerdir. Konya
şehrinden gayrı böyle kesret vakı · olmamışdır. Ve şehir içinde
olan sadat ve uleıua ve suleha ve fukara ve zu 'afa
(54 a.) cemr şehirl i sağir ü kebiri bir fersah yere çıkup
kudum-i hüınayiin ve sa�adet-i meymiinlarına tehniye içün
sancaklar i le istikbal edüp ve kumaşlar döşeyüp ve arabalar ile
giinagun ni ' ınetler bişürüp yolun iki tarafın tezyin ve ma'miir
edüp ve şehrin ve nüzUI edecek sarayı donadup ve yollarda bi
kıyas kurbanlar eyleyüp bir vechile ta'zim ü tekrim edüp, dua
ve sena etmişlerdir, ta' rif olunınaz. Sa'adet ile nüziil
eylerlikden sonra bunca kumaşlar ile gümüş esbablar ve iki at
ma ·an verüp peşkeş çekmişlerdir. Ve bundan sonra sa'adetlü
Padişahımız tebdil i le şehri seyredüp ve herhal-i etyarların
tefahhus eylediler. Ve ba·de ' l-ışa' karadan üç defa toplar
boşadup, şenlikler eylediler ki beyan olunmaz.
Cemazi ve · ı-ahir I 9 Persenbe: Oturak-şüd, der-Tokat. Bu
gün sa" adetiii Gaazi Padişahıınız sürfır u hubiir ile taht-ı
sa ·adet-baht üzere otunıp ve beyne·s-salatında atların getürdüp
koşdurdular. Ve zevk-u sara edüp ve iç halkı kul larına vafır
atlar ihsan eylediler. Ve yevm-i mezhurda ha'de� ı-asr fukara
gclüp şikayet eyledi ler. Adil Gaazi Padişahımız dahi Mlr-ahiir-i
Keblr Şahin Ağaya fennan edüp fukaradan söz anlar ve cevap
verür beş adeıu intihab eyleyüp otak-ı hüınayiinda huzur-i şe-
1 37
riflerine getürüp bizzat kendüleri cenıJ' ahvalleri n sual eyleyüp
ve hallerine rahmedüp tayyib-i hatır ile cevap ların verüp� ü
zerlerinde olan zıl li def ü ref ed üp ve matlupların yerine
getürüp dua ve sena ederek gitdiler. Ve yevm-i mczkfirda otu
rak etmeden mu rad-ı şerifleri ancak "asker-i İs lam · ın nice
mesalihleri olmak ile keınai -i re' fetlerinden oturak eylediler.
Ve Diyarbekir'den gelen kira bargirin tebdi1 ey1edi 1 er.
(54 b.) Cemaziye'l-ahir 20 Cum� a: Menzil-i İ nebazarı. Bu
gün sa�adetlü Gaazi Padişahımız menzi l-i mezbfıra beş buçuk
sa"atde gelüp otak-ı hümayuna nüzul eylemişl erdir. Ve nefs-i
Tokat' dan azirnet eyl ediklerinde şehir hal kı ve u l ema ve
sulehası ve sadatı malamal sancakları ile keına vecbi-aleyhi nl
merasim adabını yerine getürüp ve bunca kurbanlar eyleyüp ve
karadan toplar atup aziın şenl ikler ile gönderdi ler.
Cemaziye' l-ahir 2 1 Cum'aertesi : Menzi1 -i Turhal. Bu
yevm-i meymiinda sa'adetlü Gaazi Hünkarımız menzi l-i
mezbura üç buçuk sa'atde otak-ı hümayiina nüzfı l eyl ediler . Ve
dain1a tab ' - ı şerifleri süriir u hubiir üzere olup ve fıkr ü zikrleri
fukara ve zu 'ala asilde-hal olmalarına ve zalimleri sahife-i
rüzgardan hakketmelerine va' deden intikam alınasına va' d
üzerine ne tarik i le zafer bulmasına ve safınati f l-ciyad misül lü
atlar cem' edüp ve kendü kullarını tarisü'l-hayr olmağa ve silah
şorluk öğrenmeğe bizzat kendiileri takayyüd huyu rup tergip
ederlerdi. Ve yarar kullanna esbab ve atlar ihsan edüp in 'aın
1 38
ederlerdi . Ve her gün "ale 't-tevali huzilr-i hümaytlnlarına atla
rın getürdüp ve koşdurup zevk etmesine muhabbet ve
müveddetleri kemalde idi. Bu harekat ve sekenat esiatöan, bir
padişaha müyesser olmaınışdır.
Ccınaziye' I-ahir 22 Pazar: Eski İnebazarı. Bugün sa' adetlü
Gaazi Padişalumız menzil-i mezbiira beş buçuk sa·atde nüzfil
edüp ve bir mikdar ta ·am yi}üp der-akap bad-ı saha olan
yorğaya süvar olup ve yolcu yolda yaraşur mübarek ağızların
dan sadır olup� gelen gelsün de)ii ılgar i le Amasiyye' ye tevec
cüh edüp. on bir sa ·atde nüziil etmişlerdir. Tali-i feraset olanlar
hu ibreti ve gayret-i haıniyyet, AI-i Osman huruc edeiden berü
bir Padişaha ne etmişdir ve ne edecekdir.
Ceınaziye' I-ahir 23 Pazarertesi : Oturak şüd der-Amasiyye.
Bugün sa· adetlü Gaazi Padişahımız menzil-i mezbiira onbir
sa'atde nüziil edüp ve yatsu czanı okunurken sa·adet ile köprü
başında idi ler. Ve iç oğlan kulları kapu ağası kulları ve dülbend
gulamı i le
(55 a.) gecenin sekizinci sa·atinde gelmişlerdir. Ve srur a
ğırlık erteye dek gelmişlerdir. Ve otak-ı hümayun ve sair erkan
ve a ·yan şehir altında bir fcrah-feza sahrada konmuşlardır. Ve
sa ·adet i le kendüleri ırmak kenarında Sultan Bayczid-i Veli
nevvera1lahu ınerkadehu (Allah onun kahrini nurlandırsın)Hazrctleriniıı cami-i şerifleri karşusunda Ahmed Paşa Sara
yı " nda nüziH etmişlerdir . Gece gelmek i le halkı istikbale çık-
1 39
mak müyesser olmayup ertesi kudfım-i sa "adet-i meymfınlarına
bir at i le otuz pare kumaş ve otuz pare sahtiyan ve dört klse
guruş peşkeş verdiler. Ve yevm-i mezkfırda vakt-i duhada teb
dll i le atma süvar olup şehrin hal ü ahvallerin tefahhus ederek
cemi' ziyaretgahları ziyaret edüp ve in 'am ve İhsanlar eyleyüp
dua-yı hayr etmişlerdir . Ve yevm-i mezbfırda bostancıbaşıdan
peşkeş gelmişdir. Ve bugünün gecesinde ev sahibi Aluncd Pa
şayı huzur-i şeriflerine getürüp ve ba "zı nesneler sual ey leyüp
ve ba'de " l-cevap mezbfıra beşyüz sikke-i hasenc ihsan edüp ve
cedd-i a'laları Sultan Bayezid-i Veli Cfunisi " nin tcvliyctin ha
hatt-ı hümayfın kayd-ı hayat i le in ·am cdüp kaftan
giydürmişlerdir. Ve mezbfır Ahmed Paşa dahi bir at rikab-ı
hümayfına peşkeş vermişlerdir. Ve bu gece ba"de· l-ışa· sa· adet
i le has odalı kul larına bizzat kendü mübarek el iyle dört klse
guruş ni 'metlendürüp ihsan eylemişlerdir . Kara halkı karadan
dahi toplar boşadup azim şenl ikler eylemişlerdir . Ve To
kat' dan şehr-i mezbfıra gelince Kazova ınııağı (Yeşilrrmak) kenanyle gelinüp böyle abadanlık görülmcmişdir . Canib-i
erbaası biribirine muttasıl karyeleri, anar danesi gibi
memh1dur. Padişahlar hasıdır.
Cemaziye' l-ahir 24 Sal ı : Menzil-i Gülkiraz. Bugün
sa'adetlü Gaazi Padişahınuz menzil -i mezbfıra iç oğlan kul ları
ile cırıd oynayu oynayu
1 40
(55 b.) süriir u hubiir ile r tidfil-i hava ile yedinci sir atde
otak-ı hümayuna nüzfıl etmişlerdir. Ve bu menzilde ehl-i karye,
bölük bölük, dürlü dürlü ni · m etler ile kurbanlar eyleyüp dua-yı
hayr edüp, kudum-i sa· adetlerine şükr-i bi-payan eylemişlerdir.
Ve yevm-i mezbürda Kör Hazinedar kaftan giyi.ip fesad-pişe ve
cehl -endişe olan sarıkiarı bulmak içün ferman-ı şerifleriyle
gönderi lmişdir. Ve yevm-i meymunda sa ·adet ile iç oğlan ça
dırları arasına seyrederek ve cırıd atarak mübarek eliyle bi
nihaye altun saçmışlardır.
Ceınazive' l-ahir 25 Carsanba: Menzil-i Bulak. Bugün
sa'adetlü Gaazi Padişahımız menzil-i mezbura beş sa'atde
otak-ı hümayfına nüzfıl eylemişlerdir. Ve bu günde i 'tidal-i
hava ile iç oğlan ku llan ile otak-ı hümayfına nüzul edince cınd
oynaınış lardır. Ve menzil-i mezbfırda Köse Şa "han altı kise
gunış ve bir geyümlü kamil at ve dört yelcgen rikab-ı hüma
yun-ı sa· adet-maknlna yi.iz sürüp kendü cü rm ve cinayetin ve
özrün talep eylediklerinde, başın keserken umur-dide ve karazınfıde şevketlü Padişillumız bahr-i keremlerinden cünnlerin
afvedüp, peşkeşin kabul buyurmuşlardır. Ve bu ytwm-i
ınczbürda iç oğlan kul larına bi-nihaye atlar ihsan etmişlerdir.
Ceınaziye · ı-ahir 26 Persen be: Menzil- i Köseşa' ban. Bugün sa. adetlü Gaazi Padişahıınız latif hava ile n1enzil-i ınezbura beş sa "atde otak-ı hümayi'ına nüzfıl eyleyüp ve ha "de't-ta'fun has
odal ı kullan i le ı l ıcaya vanlup ve ilerü giden otak-ı hümayfın
1 4 1
kurdurup mezbfir ı l ıcada nüziil olunmuşdur. Ve bu gecede ba'de' l-ışa' otak-ı hümayi)nda bir öksüz oğlancık dutulup, 'ale's-sabah huziir-i şeriflerine getürdüp, sual buyurdular: Seni
bunda kinı getürdi ve kim gönderdi? Ve niye geldin? Rast
söyle, yoksa başun keserin . Oğlan dahi cevap verdi ler ki , ben
bir garibim. Ağaını döğüp kaçdım. Bir kimesneye yanaşan1
deyü. Yolu yanıldım. Ve bilıneyüp buraya uğradın1 .
(56 a.) Beni duttular. Hiil budur, dedikde gerü ittibir
buyurmayup, Mirabiir-i Kebir Şahin Ağaya vcrüp başın kese
ler. Gerü sa'adetlü Gaazi Hünkarımız teemmül huyurup bir na
baliğ ma· siimdur belki, hata ile gelmiş ola� afv buyurdular. Ve
yevm-i mezbfirda Asi tane' den ınektuplar gel üp ve cevaplar
yazıl ıp ı lgar ile ibşiri gönderüp ve ma'an iki kise ile memhiir
altun gönderi lmişdir.
Cemaziye' l-ahir 27 Cu nı' a: Menzil-i Osman cık. Bu yevnı-i
sa"dde Gaazi Padiş3.hımız havanın i 'tidal iylc ve iç oğlan i le
cırıd oynayu oynayu yedi buçuk sa'atde menzi l-i mczbiira nü
ziil edüp, otak-ı hümayiina geln1işlerdir. Ve mezbiir kara ve
kura halkı fevc fevc gelüp kudiim-i meymunlarına sancakları
ile istikbal edüp, enva"-i şükürler eylemişler ve kal "adan
umiimen toplar üç det"a boşadup azim şenl ikler cyledi ler. Ve
otak-ı hümayiina nüziil eylerlikden sonra gerü bir nevbet dahi
çalınup ve toplar boşadup ba "dehu cümlesi avaz-1 bülend i le
amin de)'üp dua-yı hayr eyledi ler. Ve ba' de. 1-ışa kandi ller i le
1 42
ve muınlar i le donanma edüp ve toplar boşadup ziyadesiyle
şenl ikler eylediler. Ve mezbur kara bir seng-i har üzerinde
vakı · olup� feleğin bir katına çıkmışdır. Bir sa'b yerdedir.
Veehen mine" l-vücuh zafer bulmak bi-imkandır. Bir canibi
Kızı l ırmak"dır. Üzerinde on altı gözlü bir aziın cisri vardır.
Sa'adet ile ubur edüp cisre karih kal 'aya mukahi l yakin yerde
otak-ı hümay6n kurulup nüziH olunmuşdur.
Cemaziye' l-ahir 28 Cum:aertesi : Menzil-i Hacı Hamza. Bu
yevm-i meymunda Gaazi Padişahımız altı sa·atde i "tidal-i hava
i le menzi l-i mezbura nüzUI eylemişlerdir. Ve bu menzilde fuka
ra bölük bölük gelüp kudiiın-i meymunlarına kurbanlar eyleyüp
ve cemal-i şeritlerin gördüklerine
(56 b.) şükr-i bi-paya.n eyleyüp dua ve sena ederlerdi. Ve
menzi l-i mezbiirda Kaim-makam Bayram Paşadan sanm1ur
kaplu kırınızı kabanca ve zubunlar ve sammur kaplu döşeme
ile döşenmiş katır i le ma 'an bir taht-ı revan ve kırk re's bargir
ve gfinagun n iam rikab-ı hümayuna peşkeş göndcrınişlerdir. Ve
yevın-i mezbfirda Okçuzade otak-ı hümayiinda perde altında
yüzü üzere kapanıp avaz-ı bülend i le, ��Aman kan-ı kerem
Padişa.hım aman. saye-i sa. adetinğe sığındı m aman ! " 9 deyü
fcf)·ad u fıgan eyledi . Sa 'adetlü Gaazi Hünkarıınız dahi ne
haldir hu ve kimlerdir höyle amedane feryad ederler; sa' adet ile
görel im kimdir de�ii otak-ı hümayfın önüne teveccüh buyur
dular. Ve makbUl ve muhterem Silahdar Paşaya sual bu)'urdu-
1 43
kurdurup mezbur ılıcada nüzul olunınuşdur. Ve bu gecede
ba'de' l-ışa' otak-ı hümayiinda bir öksüz oğlancık dutulup,
'ale's-sabah. huziir-i şeriflerine getürdüp, sual buyurdular: Seni
bunda kinı getürdi ve kim gönderdi? Ve niye geldin? Rast
söyle, yoksa başun keserin. Oğlan dahi cevap verdi ler ki, ben
bir garibim. Ağaını döğüp kaçdım . Bir kimesneye yanaşaın
deyü . Yolu yanıldım. Ve bilmeyüp buraya uğradm1 .
(56 a.) B eni duttular . Hal hudur, dedikdc gerü ittiha '
buyurmayup, Mirabiir-i Kebir Şahin Ağaya verüp başın kese
ler. Gerü sa'adetlü Gaazl Hünkarımız teen1ınül huyurup bir na
baliğ ma�sfimdur belki, hata i le gelmiş ola� afv buyurdular. Ve
yevm-i mezbfirda Asitane'den ınektuplar gel üp ve cevaplar
yazıl ıp ı lgar ile ibşiri gönderüp ve ına'an iki kise ile ınemhiir
altun gönderilmişdir.
Cemaziye' l-ahir 27 Cunı' a : Menzil-i Osmancık Bu yevm-i
sa'dde Gaazi Padişahımız havanın i 'tidal iyle ve iç oğlan i le
cırıd oynayu oynayu yedi buçuk sa'atde nlenzi l-i ınezbfira nü
ziil edüp, otak-ı hümayiina geln1işlerdir. Ve mczbur kal ·a ve
kura halkı fevc fevc gelüp kudiin1-i ıneyn1iinlarına sancakları
ile istikbal edüp, enva." -i şükürler eylem işler ve kar adan
umiimen toplar üç def"a boşadup azim şenl ikler eyledi ler. Ve
otak-ı hümayiina nüziil eylerlikden sonra gerü bir nevb et dahi
çalınup ve toplar boşadup ba'dehu cüml esi avaz-ı bülend i l e
amin de)'üp dua-yı hayr eyledi ler. V e ba' de. I-ışi kandi ller i l e
142
ve mumlar ile donanma edüp ve toplar boşadup ziyadesiyle
şenl ikler eylediler. Ve mezbur kara bir seng-i har üzerinde
vakı . olup� feleğin bir katına çıkmışdır. Bir sa 'b yerdedir.
Veehen mine' l-vücuh zafer bulmak bi-imkandır. Bir canibi
Kızı l ı rmak"dır. Üzerinde on altı gözlü bir azim cisri vardır.
Sa'adet ile ubfir edüp dsre karib kal ' aya mukahil yakfn yerde
otak-ı hüınayiin kurulup nüzfıl olunmuşdur.
Ceınaziye' l-ahir 28 Cum'aerte..'\i : Menzil-i Hacı Hamza. Bu
yevın-i meymunda Gaazi Padişahımız altı sa."atdc i "tidal-i hava
i le menzil-i mezbura nüzUI eylemişlerdir. Ve bu menzilde fuka
ra bölük bölük gelüp kuduın-i ıneymunlarına kurbanlar eyleyüp
ve cemal-i şeritlerin gördüklerine
(56 h.) şükr-i bi-payan eyleyüp dua ve senft ederlcrdi. Ve
menzi l-i mezburda Kaim-ınakam Bayram Paşadan sanmıur
kaplu kırınızı kabanca ve zubunlar ve sammur kaplu döşeme
ile döşennıiş katır ile ma'an bir taht-ı revan ve kırk re's bargir
ve giinagun nianı rikab-ı hümayiina peşkeş göndermişlerdir. Ve
yevm-i ıuezbiirda Okçuzade otak-ı hümayiinda perde altında
yüzü üzere kapanıp avaz-ı bülend i le, ��Aman kan-ı kerem
Padişruum anıan. saye-i sa 'adetinğe sığındım aman ! " 9 deyü
fcryad u fıgan eyledi . Sa 'adetlü Gaazi Hünkarımız dahi ne
haldir hu ve kimlerdir höyle amedane feryad ederler; sa' adet ile
görel im kimdir de�ü otak-ı hümayun önüne teveccüh buyur
dular. Ve makbul ve ınuhtercm Silahdar Paşaya sual bU}Urdu-
1 43
lar. Ve ba'de' l-cevap ne hal olduğu ına'h1ın-i şerifleri oldukdan
sonra mezburun başın kesn1eyüp bahr-ı keren1lerindcn cürın ü
cinayetierin afv buyurdular.
Cemaziye' 1-ahir 29 Pazar: Menzil-i Tosya. Bugün sa� adetlü
Gaazl Padişilluınız ı lgar niyyetiyle kab le 's-sabah iki sa ·at ınu
kaddem kalkup ve yorğaya süvar olup altı buçuk sa."atde otak-ı
hümayı1na nüziil eylediler. Ve yevm-i mezhGrda Okçuzade
yiğirmi kise guruş rikab-ı hümayı1na getürüp kıbel-i padişahlde
dahi kaftan giydürülmüşdür. Ve bu diyarın halkı vazr ü şerif L
sağir ve kebiri kudum-i sa'adet-i ıneymunlarına istikbal edüp
ve a' azim kurbanlar eyleyüp dua ve senalar etmişlerd ir . Ve
mezbur kasabanın kal ' ası bir depe üzerinde vakı . olup, etraf ü
eknafı bağ ve bağçe i le ma · mur abadandır. Ve bu menzilde bir
nükdar kar yağup yeryüzü ağamuş idi .
Cemaziye'l-ahir 30 Pazarertesi : Menzil-i Koçhisarı. Bu
yevın-i meymiinda Padişahıınız nıenzil-i mczbura ziyade ı lgar
ile yedi buçuk sa'atde nüztll eylemişlerdir. V c bu di yarın halkı
kesret ile gelüp kudiiın-i sa� adetleri ne kurhanlar eyleyüp, dua
ve sena etmişlerdir. Ve yevm-i mezbfı rda Sivas
çarhacıbaşından yiğirmi klse guruş rikab-ı hümayüna peşkeş
verüp kıbel-i padişahiden kaftan giymişlerdir .
(57 a.) Receb 1 Sal ı : M enzil-i Karacaviran (Kurşun/u) . Bugün s a ·adetlü Gaazl Padişahımız tebaşir-i s u b h-i sa· adetden
ınukaddem iki sa'at azlınet edüp ziyade ılgar ilc sekiz buçuk
1 44
sa ·atde otak-ı hüınayfına nüzfıl eylcmişlerdir. Egerçi hava
rtidfilde idi . Amma kuru tirengice souk idi . Ve yevm-i
mezburda iç oğlan kul ları ile cırıd oynadılar. Ve bu hal i görüp
taaccüp ederlerdi . Ve diyorlardı� Padişfih olasın. böyle şiddetli
soukda cırıd oynamak eslafdan bir kimesne bu cünbüşi ne
etınişdir ve ne etmeğe kadirdir, deyü dua ve sena ederlerdi .
Rcceb 2 Carsanba: Mcnzil-i Çerkeş. Bugün sa� adetlü Gaazi
Padişahıınız ı lgar ile cı rı d oyuayarak yedi buçuk sa ·atde otak-ı
hümayfına nüzul olunmuşdur. Ve mcnzi l-i ınezburda Amasiyye
müscl l imi i le üç dane abd-ı ıneınlukları ma �an otak-ı hümayfın
önünde başları kesi ldi . Ve yevm-i mezbiirda mescid i le
haınınam-ı hayrat içün Şahin Ağaya on kise guruş teslim
olunmuşdur.
Receb 3 Persenbe : Haınınamlı Karşusunda Bayındıri. Bu
gün sa'adetlü Padişahımız kable's-sabah iki sa·at mukaddem
kalkup ı lgar ile beş buçuk sa'atde otak-ı hümayfına nüziil eyle
dil er . Ve bu menzilde gerçi hava ftidc11 üzere. Amma kuru
souk olmak ile ba 'zı yerlerde yer buzlanmış idi . At hareket( i)
müınkün alınayup sa ·adet i le bir dağın eteğinde piyade olup
had em c ve başemleri dahi ma ·an piyade
(57 b.) olup hayl i mesafe kafeylediler. Ve bu ınenzi l in nıs
fında bir derbend boğaz vardır. Bir canibi azim uçuruındur.
Yolda iki atludan gayrı ubfır edemez. V c saf olunn1az. 'Asker-i
İslam geçince hayli ıztırap çekdi ler. Ve bu yerin fukarası bir
1 45
ınertebe kesret ile istikbaJe çıkup kudu m-i sa'adet
meymunlarına azim kurbanlar edüp hayır dualar etmişlerdir.
Reccb 4 Cum' a: Menzil-i Gerede. Bugün sa·adetlü Padişa
hımız kable's-sabah iki sa'at mukaddcm kalkup ve menzi l-i
ınezbura sekiz buçuk sa."atdc gelüp� otak-ı hüınayfina nüzul
eylemişlerdir. Ve yevın-i mezbiirda aşçıbaşı kul ların getüıiip
huzur-i hümayununda keklik avın bişürdüp. azim saralar
eyleyüp aşçıbaşıya iki yüz sikkc-i hasene ve aşçı ku l larına iki
kise guruş ihsan eylediler. Bugün sa·adetlü Gaazi Hünkarımız
kahl-i kahle's-sabah iki sa' at mukaddem azlınet edüp ve men
zi l-i ınezbura dört buçuk sa'atde nüziil eylcmişlerdir . Ve
yevm-i mezbiirda Bolu Beği olan Serhoş Müsc l l im iki katar
katır ve on beş at ile iki dane oğlan peşkcş vermişlerdir. Ve
makbUl-i hüınayiinları olınuşdur. Ve bu menzilde bir büyük göl
vardır. Ve etraf ii eknafı latif çamlu dağlar ve hub ı rmaklar
vardır. içenlere hayat verir.
Receh 6 Pazar : Menzil-i Bolu. Bugün sa' adctlü Gaazf Padi
şahınuz sabahdan mukaddem 'a azlınet cdüp ve ınenzi l-i
mezbiira yedi buçuk sa"atde otak-ı hümayu na nüzfıl eyleıniş
lerdir. Ve bu menzilde i 'tidal-i hava ile iç oğlan kul lan i le c ırıd
oynayarak gel inınişdir. Ve reaya ve heraya fevc fevc gelüp
kudum-i sa� adet meymunlanna bi-had kurbanlar edüp ve ce
mal-i
146
(58 a.) şeritlerin müşahede eylediklerine enva'-i şükürler
edüp. hayır dua etmişlerdir.
Receh 7 Pazarertesi : M enzil-i Mudurlu (Mudurnu). Bu yevın-i sa "dde sa ·adetlü Padişahımız iki buçuk sa ·atde kab le ·ssabah azimet edüp ve ı lgar eyleyüp latif hava ile menzil-i
mezbura on sa"atde otak-ı hümayuna nüzlll eylemişlerdir. Ve
bu menzi lde hava i "tidalde idi . Amma balçık ziyade idi . Hatta
bir dağ içinde yokuşa çıkarken taht-ı revan katırları dizleri üze
re gelüp çökmüşlerdir. Ve çok develer kalup helak olmuşlardır.
Ve b ir dere balçıkdan can alup ve )iirürken Şahin Ağaya kendü
mübarek el iyle nanllusun çıkarup şu devenin başın kes� can
çekmesün deyü fermanları olmuşdur. Ve bu menzilde o
niyyetiyle hir mesistana teveccüh huyurup ve sa'adet ile kendü
mübarek el iyle Horus nfun çakın bir kekliğe salup� doğandan
n1ukaddem bir karakuş havadan kapıp giderken tekrar doğan
kalkup ol demde karakuş canibine hücum edüp ve kekliği pen
çesinden alup kurtannışdır. Bu hal aceb haldir. Bu hali bi ' l
muvacehe seyretıniyenler fehm ve idrak olunınaz. Ve bu men
zi lde olan Mudurlu Karası iki dağ arasında bir müstahkem
kar ad ır . Bir kaya taş üzerinde vilkı · olup. altında şehir vakı'
olmuşdur. Ve n1ezbur kal 'ayı ubur edüp Çavuş Çiftliği demek
ile meşhur meydanında nüziil olunmuşdur. Ve bu şehrin halkı
bir mertebe kesret i le ulema ve sulehası ve fukara ve ağniyası
istikbale çıkup ve gunagun niam i le kumaşlar döşeyüp ve her
147
ehl-i bırefi n her biri hal ince bir nesnecik ku du m-i sa 'adet
meymunlarına peşkeş getürmüşler.
(58 b.) Receb 8 Salı : Menzil-i TuralL Bugün sa' adetlü
Gaazi Padişahımız iki buçuk sa� at sabahdan mukaddem kal kup
ılgar ile ınenzil-i mezbiira sekiz sa �atde otak-ı hümayfına nüzul
buyurmuşlardır. Ve bu menzilde sabahdan mukaddeın yağınur
yağup dağlarda ve bel lerde azim balçık olup çok hayvanat yol
da kalmışdır. Ve ağırlık ile otak-ı hümayun ve dış hazine yatsu
namazından sonra gelmişdir. Ve bu menzi lde harem-i ınu hte
reınden mektuplar gelüp, gerü cevapları tahrir olunup
gönderi lmişdir. Ve menzil-i ınezburda tersalıane eınini o lan
Defterdarzade İbra.him Efendiden geyimi i le yancaklı kaıni l bir
kı rat ve bir sorguç i le samınur kap lu sınna şeritiii ınurassa ·
düğmelü siyah pars çuka kerrake rikab-ı hü ınayü na pcşkeş
gönderi lınişdir. Ve hastancıbaşı dahi bir kı r katır peşkeş gön
dermişler.
Receb 9 Carsanba: Menzil-i TaraklL Bugün sa· adetlü
Gaazi Padişalumız kalıle's-sabah iki sa'ati ınukaddem kalkup
i �tidal-i hava ile ınenzil-i ınezbiira beş buçuk sa ·atdc otak-ı
hüınayiina nüzUI buyurmuşlardır. Ve fukara ve ağn iya, sağair ü
kebair kudiim-i meyınunlarına istikbal edüp ve ku rbanlar
eyleyüp dua-yı hayr etmişlerdir.
Receb l O Persenbe. Menzil-i Geyve. B ugün sa' adetlü Gaazf
Padişahımız kable ·s-sabah iki buçuk s�i."at ·azimet edüp ve
148
ınenzi l-i ınezbiira yedi buçuk sa "atde otak-ı hümayiina nüziil
eylemişlerdir. Ve menzil-i mezbiirda geceden erteye dek yağ
ınu r yağup bir ınertebe balçık olmuşdur ki. ta "bir oluı1maz. Ve
hu menzi lde ziyadesiyle
(59 a.) hayviimit yolda kalmışdır. Ve bu menzi lin nısfı hayır
başıdır ki. yokuşdur ve nısfı inişdir. Ulu dağlar ve bel ler ve
kayalar ve hendeklerdir. Akla gelmez ve iki dağ arasında bir
dere vardır. Sa"adet i le hayır başında salat-ı subh-i sa'adeti eda
edüp ve bir mikdar eğlenüp cfuıib-i erbaasında olan çanılu
dağları ve bel leri ve sarp yerleri seyr ü temaşa ederlerdi . Ve iç
oğlan kul larına i leıiiye gitmeğe ferman-ı şerifleri olup sa 'adet
ile kendüleri akabince Sakarya Suyu 'nun kenanyle otak-ı hü
mayüna karib geldükde sade kaftan i le Padişahane ve
levendane ve merdane meydane dizgin düşürüp atın nakı l liye
nakı l l iye nüzül eyledi ler. Ve etrafında ve yakında olan hadem ü
haşeıni ve nüdemas ı bülend-avaz i le nağra unıp seni Hakk,
hatadan saklasun Padişahım. Aziın alkış lar eylcdi ler. Ve hayır
dua etti ler. Ve fukara kulları hallu hal ince kudfım-i
meymiinlarına istikbal edüp bi-nihaye kurbanlar edüp, dua ve
sena etmişlerdir. Ve bu menzi lde Kal 'a-i Reva n· da şikar ettüği
Emirgiine Oğlu Yusuf Paşadan mektuplar ile peşkeşi gel üp ve
makbul-i hümayünları olup ve bizzat kendü mübarek dcst-i
şerifleri i le tesel li-i hatır içün mektup tahrir edüp ve kendü
ademisine yüz dane sikke-i hasene ihsan eyleyüp. hatıriarın hoş
dutsunlar. ibtida saydgah da bizüm şikarımızdır. Anları garip
1 49
saymazız, deyü buyumıuşlardır. Ve bu menzilde Nehr-i Sakar
ya üzerinde Sultan Bayezid-i V elf Hazretleri · nin cisr-i • azrrti
vardır. Ve cisr i le ve Nehr-i Sakarya kurbünde otak-ı hüma
ytin-i sa'adet-makn1n kunılmuşdur.
Receh 1 1 Cum' a: Menzil-i Sabanlı. Bugü n sa· adetlü Gaazl
Padişahınuz sabahdan mukaddem azimet edüp ve yedinci
(59 b.) sa'at menzil-i mezbfıra nüziil etm işlerdir. Ve bu
menzilde gecenin ibtidasında yağmur boşanup menzil -i
mezbtira nüzfil edince munkatı · olmayup bir mertebe balçık
olmuşdur, ta'rif olunmaz. Hayvanat ziyades iyle h elak
olmuşdur. Ve yolda balçık nerd-ban nerd-ban olup� atların diz
Ierin aşmışdır. Ve dere ve depeleri çoklar ve ağaç denizinde
Sakarya Suyu 'nun kenariyle gidülüp otak-ı hü mayılna nüziil
olunmuşdur. Ve menzile karib matbah devel erinden bir deve
yükiyle balçıkda yatarken ve sahibi yükün alup gidecek mahal
de sa"adet ile üzerine uğrayıp ve mübarek dizginin çeküp iç
oğlan kul larına ferman eyleyüp deveyi kal dıralar. Heman dem
atianndan atılup �ale · ı-fevr naka yükiyle rcr edüp sahibine
verüp teslim eylediler. Bu hali cemi " �asker-i İslam görüp
Mu ·ammer-i ömr olasın Padişahım ! deyü dua ve scna eyledi ler.
Ve menzil-i mezbiirda hastancı kul ları i le Sultanzade
Muhammed Paşa kulları istikbal edüp rikab-ı hümayuna yüzler
sürüp zemin-biis etmişlerdir. Ve menzi l-i mezbfırda her sabah
iç halkın atlarından rahtların ve gaddareleri n çalınağa mu ·tad
1 50
edinmiş bir hırsız peyda olup bir sabah ele girüp sirkat eyledüği
esbablar heybe ile yanında bulunup bizzat sa'adet ile huzurunda söyledüp ve esbablann ağaya teslim olundu. Y oldaşiarı
kinllerdir, su al olunsun, sa batıdan evvel karanlukda at üzerinde
iken kurtulmak ümidiyle elleri bağlu attan kendüsün bırakup
Nehr-i Sakarya'ya düşüp helak . . . Ve sa'adetlü Gaazi Hünkan
mız otak-ı hümayfin önünde iki saf arasında merd-i meydanda
bir merdane ve dilirane at sürüp cınd atmışlardır ki, ta'biri
imkan değildir. Mevhibe-i ilahidir, değme kirnesneye müyesser
değildir.
Receb 1 2 Cum' aertesi : Menzil-i İznikmid (İzmit). Bugün sa'adetlü Gaazi Padişahımız kable's-sabah iki buçuk sa'at mu
kaddem azimet edüp ve menzil-i mezbiira yedi sa'atde otak-ı
hümayfina nüziil eylemişlerdir. Ve geceden bir 'azim
(60 a.) yağmur yağup, sabaha dek kesilmedi. Mukaddem
zikrolunan ınenzilde balçıkları ve yolda mihnetleri bi '1-külliye
unutdumıuşdur. Ve menzil-i mezbiirda Kainı-makaın Bayram
Paşa ve K en' an ve Emirgiine Oğlu Y iisuf Paşa ve Mir-i miran-ı
Haleb Ahmed Paşa, Gaazi Padişahımızın mübarek rikab-ı hü
mayiin ve sa'adet-makriinlarına yüzler sürüp ve merasim adabı yerine getürüp zemin-büs eylediler. Menzil-i mezbO.rda Bay
ram Paşadan kise ile on üç bokça esbab ve donanmış kamil bir
at ve üç kollu elmas taşlu ve büyük üç zümrüd taşlu bir moras
sa · sorguç peşkeş vermişlerdir. Ve hastancıbaşı ile bostancılar
1 5 1
kethüdası kullannda ve sair yerlerden peşkeşler ve gunagiin herlayalar gelmişdir. Kalem-i dü-zeban ile tahrir ve a 'yan be
yan bi-imkandır. Ve iskelede ihzar olunan kadırgalardan
umumen üç def'a top ve tüfenk boşadup azim şenlikler
olmuşdur, ta'rif olunmaz. Ve yevm-i mezbfirda Eınirgfine Oğlu
Yusuf Paşa, envaından tene bişürüp rikab-ı hümayiina gönder
mişlerdir. Ve ekietmeyüp gönderdiği gümüş sinisine kise ile
akça doldurup göndermişlerdir.
Receb 1 3 Pazar: Oturak-şüd, der-İznikmid. Bu yevm-i
sa'dde sa'3.detlü Gaazi Hünkarımız, Revan fethinden şikar etdüği Eınirgfine Oğlu Yusuf Paşayı huzfir-i hümayı1nuna
getürüp, mezbfir dahi merasim adabı eda edüp zemin-bus
eyleyüp, izn-i hümayfinlan ile taht-ı şerif korbünde oturup ve
din ü devlete layık ed3.-yı kemalat olunup kemal mertebe ilti
fatlar eyleyüp ve kise ile altun önüne döküp ve bir murassa'
kuşak ihsan
(60 b.) olunup ta'zim ü tekrim buyunnuşlardır. Ve
kendüsünün sazendelerin getürüp Acemane şenlikler edüp an
lara dahi bi-kıyas ilisanlar olunmuşdur. Ve mezbfir Emirgfine Oğlu esna-yı musahabetde, Beniın ali himmetlü ve şevketlü
Gaazi P3.diş3.hım, bu bendeniz ve m şen çırakın ız ve in' am ü
ihsan-dideniz ve şikar ve ahtannanız bir Ha1eb gibi eyaletin
in' am ve ihsan edüp ve üzerimize adem nasbetmeyüp ve bahs e
koymayup her veçhile ta' zi'm ü tekri'm eyledin.iz. Bir husüsda
1 52
tasavvur komayup kemal mertebe haseh ü neseb ile aceb
'aziınü 'ş-şan amimü '1-ihsan kan-ı kerem bir Padiş3.hsın. Felek
mislin getürmemişl�rdir. Madfunki bu merdane cünbüş ve ha
rekat-ı her-karar ola adilvan yek cihet olsalar bi-iznilla.hi-te'cila
kararları fireira mü beddel olur.�' deyü zemin-bus eyledi. Bu
mahalde deryada ihzcir olunan kadırgalardan üç defa uınumen
top ve tüfenk boşadup izhar-ı delrat olunup "azim şenlikler
olmuşdur. Ve yevm-i mezburda subh-i sa'adetden mukaddem
Darü 's-sa'ade Ağası İdris Ağa gelüp rikab-ı hümayilna yüzler
sürüp zeınin-bus etdiler. Ve yevm-i mezbürda Defterdar Efen
diden yancaklı bir mükemmel at peşkeş gelmişdir. Ve yevm-i
mezkiirda ba'de't-ta'fun harem-i muhterem kullarına 'ale't
tevali evvela has adalı kullanna, saniyen hazineli kullanna,
salisen kilarlı kullarına, rabian seferli kullarına� hamisen dış
cündi ku llarına birer yarar at ihsan edüp ve birer altun yaldızlu
ve sim pullu kadife yancaklar ma'an in'am edüp İslambol 'a
girdükde bir hoş giyünüp süngü ile ve tir-keş ile semeleler
sannup mürettep ve nıüsellah olup girsünler deyü ferman-ı
şeritleri olup, gayret-keşlik ederlerdi.
(61 a.) Receb 14 Pazarertesi : Menzil-i Üsküdar. Bu yevm-i
ıneymunda sa' adetlü Gaazi Hünkanmız menzil -i iznikmid' den
kable· z-zuhr 'azimet edüp iskcleye varınca piyade olup
hıramfuıi bıranıani gitmişlerdir. Ve vüzera-yı i ·zam ve vükela
yı kiranı ve şeyhülislaın ve karli-askerler yemin ü yescirda du
rup ve selamlayup ve zemin-bus edüp hayır dua eylediler. Ve
153
has odalı kullan ile ve sair nüdemasiyle altı buçuk sa'atde
sa'adet ile baştardaya binüp ve menzillerine kumaşlar döşenüp
ve kurbanlar olunup, 'azim şenlikler olup, dua ve sena
olunmuşdur. Ve menzil-i mezbura teveccüh olunup nısfü'l
leylde Fenerbakçası ' na mukabil geldükde cümle on üç buçuk
sa' at olup, selam topu deyü u mu men üç der a top ve tüfenk
boşadup, şenlikler eylemişlerdir. Ve Hasbakça' dan dahi
aleyke's-selam toplann boşadup şevkler izhar etdiler. Ba'dehu
sa'adetlü Gaazi Padişahımız sandala binüp harem-i rriuhtereme
gidüp eğlendiler. Ve sair harem halkı kadırgalarda kalup demür
bırakdılar.
Receb 1 5 Salı: Menzil-i Oturak der-Üsküdar. Bu yevm-i
sa' dde sahib-kıran-ı zaman şecaatlü ve azametlü Gaazi Hünka
nmız, -halledallahu hilafetibi (Allah, hilafetini ehedi kılsın)
başdan ayağa vannca cebe v e cevşene müstağrak olup cümle
ağayan ve iç oğlan kulları dahi zırhlara ğark olup, Sinan Paşa
Köşkünde alaylar bağlayup alat-ı harble selama n1untazır ol
dular. Ve hastancıyan-ı hassa dahi tüfenkleri ile hazır mühey
ya olup yalıda alay olup kudiim-i şahane muntazır olmakda ve
Emin iskelesi' nde vüzera-i i 'zam ve ulen1a-yi kiram ve sipatıan
devletlü Padişahın ulufesine mutasarrıf olan ku lları yollu
yoluyle
(61 b.) alaylar bağlayup durdular. Ve şehir halkı dahi so
kaklara sığmayup damlar üzere çıkdılar. Ve sa'adetlü ve
1 54
azametlü Gaazi Hünkarırnızın ayağı altına dibalar ve seraserler
ve kurnaşlar döşediler. Makdern-i hürnayıina intizar üzere ol
dular. Bu canibden şevketlü şecaatlü Gaazi Hünkanmız
baştardaya süvar olup lenger alup yiğirmi otuz pare kadırganın
önünce çekdürüp Sarayburnu 'na geldikde toplara ateş veritüp
bir uğurdan kadırgalarda olan toplar ve tüfenkler atılup kubbe-i
asınan güın günı gümleyüp deryiilarda mahiler bekleyüp bir
rnertebe şenlikler ve şadımanlıklar olmuşdur ki� bir tarihde
böyle şenlik olmarnışdır. Bu esnada Sarayburnu'nda olan top
lara ateş veritüp ve bostancılar dahi tüfenklerin atup alemi sit ü
sada ile doldurdular. Ve baştarda ejder sıfat ateşler saçarak
iskeleye gelüp yanaşdı. İskele kurulup sa'adetlü Gaazi Hünka
rımız devletle iskeleden geçüp kenara çıkdıkda çavuşan 'aleyke
'avnullah sadasını gôş-i feleğe yetiştirdiler. Murassa' giyimlü
bir es b-i rah-vara süvar oldukda heybet ·ve saUibetle yürüdükde
evvela murassa' aletlü küheylan yedekler çekitüp aniann aka
binde s3.hib-kıran-ı zamanın şikarı ve alıtarması Revan Hanı
olan Yusuf Paşa kerrenayın çalarak yürüyüp, ba'dehu solaklar
yürüyüp şevketlü ve sa'adetlü Gaazi Hünkanmız heybet ve
salabetle yürümüşdür ki, yüzüne nazar etmeğe kirnesnenin
zehresi yoğ idi.
Temmet.
155
Abanın, 58 Abdallar, 59 Adana, 24. 26 Adilcev:ız, 1 08 Ahlat, 1 08, 1 09, 1 10 Ahmed Aga, 1 5, 72 Ahmed Çavuş. 1 8 Ahmed Paşa. 3, 27, 5 1 , S4, 62, 63, 65,
95. 106, 1 39. 1 5 1 Ahmed Paşa (De.'itari), 106 Ahmed Paşa (Sarıkçı). 61, 86 Akbaş Yaylası, 39 Akbıyık. I S Akçakervansarayı, 1 36 Akçaşehir. 24 Akçavinın, 1 7 Akşar, 40 Akşehir, 20 Alacahisar, 20, 1 32 Ali Paşa (Bosna/ı). 31, 34, 5 1 Ali Paşa ( Bunıaz). 20 Ali Paşa (Keskin), 32 Almasanıy, 95 Amasya, 1 39, 1 45 Anadolu, 1 , 2, 4, 5, 7, 1 9, 2 1 , 29, 33,
35, 37, 43, 48, 62, 63, 88. 1 04 An bar Çayı, I I 6 Ankara, 28 Aras, 77. 78, 80 Arkın. 20 Arnavut Kasım, 23 Asitiine (Istanbul), 1 7, 73. 1 42 Avşarlı, 78 Badrık, 1 30 Balahor, 4 1 Bardakçı. 1 8 Bardaklı, 1 6 Başkale, 97 Batman, 1 1 5 Bayat, 1 8 Baybun, 38. 43. 46 Biiyezid-i Veli. 1 39, 1 50 Bayındıri. 14S
1 56
Dizin Bayram Paşa, 5. 45, 73, 8 1 , 96, 1 1 7,
1 28, 1 43. 1 5 1 Bazarcık. 1 5 Be�köyU. S8 Bekir Paşa. 27 Bendimahi, 1 05, 1 07 Beşir A�a. 7 1 . 1 08 Bitlis, 6, l l I . 1 1 2 Bolu. 6, 20. 1 46 Bolvadin. 1 9 Bosna. 1 1 9 Bozcalu Sultan, 69 Bozüyük, 1 5 Budin, 1 5,.J.J, 45, 72 Bulak. 1 4 1 Bulanık. 57 Cevahirzade, 25 Cinis, 47 Çankırı. 1 8. 2 1 Çerkeş, 1 45 Çifteler, 1 8 Çimen Yaylası. 40 Çirmen, 20 Çorıs, 8 1 . 82. 83. 84 Çonıın, 5. 32 Danişmendlu TUrkmanları, 28, 3 1 DegirmenköyU. 1 32 Deli Beg. 20 Delüklü Kaya. 1 1 2 Develi , 26 Dicle, 1 1 7. 1 1 8 Dikil itaş. 1 4 Dilaver Paşa. SO. 1 0 1 Diyarbekir. 85. 102. 1 1 7. 1 23. 1 38 Döşkaya. SS DüldüL I 1 O , 1 24 Dünbülli. 77 Dürzi. 25 E�rigözO. 1 6 Ekrad (Kürtler). 7-1. 99 Emin Iskelesi. 1 54 Emin Muhammed. 69 Erciş, 1 06, 1 07 Erciyes, 27
Erçek Gölü. 1 00 Erdebil. 7'5, 76 Ere�li. 25 Ergani. 1 24 Erzurum, '5. 6, 33, 34, 38, 40, 4 1 , 42.
46. 47. 48, 49, 50, 5 ı , 52, 62. 74, 75
Eskiköprü, 20 Eskişehir. 6, /6 Ester. 1 05 Eşek Meydanı. 1 1 3 Fenerbahçe, 1 54 Fırat. 38. 1 1 7. 1 1 8 Gebze. 1 2 Gediz, 23 Gemerek. 3 ı Gerede, 146 Gemi Çayı. 76 Geyve. 1 48 Gölbaşı. 25. 26. 125 Gömeç Çayırı. 28 Gülkiroz. 140 Gürel. 58 Güzeller Çayırı. 40 Hacı Hamza. 143 Hafık, 38 Hakk5ri, 5 ı Haıep. 6. 39, 6 1 . 62, 74, 86, /06, 1 5 1 ,
1 52 Halil Paşa. 33. 40, 4 ı , 89 Halil Paşa ( Vezir). 73 Hanasor. 97 Harput. 6. ı 25 Hasan Be�. 20 Hasan Paşa (Tutçıt), 1 7 Hasançelebi, ı 3 ı Hayık. 46 Helvacı Mehmed. 4 1 Hereke, ı 3 Hızır Be�. 66. 69, 83. 84 Hizan. 1 1 '5. ı 1 6 Hoy. 84. 86 Hulle. 89 Hüseyin (Nasu/ı Paşa:ôde), 34 Hüseyin Paşa (Yeğen), 24, 26 Ilgın. 20 l l ıca. 47, 48. 49
lşıklı, ı 9 Ihrahim Be� 20 İbrahim Efendi (DefterdarıAde), /4R Ihrahim Paşa. 22. 29 Ihrahim Paşa (Hctıitıedtir), 92 lbşir Be�. 43 lçel. 35 ldris A�a 1 53 llyas Paşa. 1 7 incbazarı. 1 38. 1 39 lnönO, 1 5 lshaklı. 1 9 lskender Paşa. 1 23 Isicimbol (/stanbul). 6R, 7 1 , 75, 8 1 ,
1 05, 1 53 lzmir. S. 19 lznik, 14 Kafacölüın, 78. 80 K3hıs. 2 1 Kangal. 1 32 Kantemür. 46 Kapudan Hasan Piişa, 62, 92 Kapudan Hüseyin Paşa. 27. 28, 3 1 .
44, 60, 62. 66. 82. 1 1 2, ı ı 9 Kapudan Paşa 27 Kara HaliL ı 7 Kamçoh. 8 1 Karaçuka. '52 Karadeniz. 74 Karodepe. ı 1 6 Kamköprü, 1 24 Karaman. 5. ı 7. 20. 22. 27, 29, 50, 5 1 Kamöyük, 24 Kannuc. 1 09 Kamıyarık, 96 Ka�. 5. 6. 5 1 . '54. 55, 56, 57 Kasımo�lu Çayı. ı 04 Kastamonu. 1 7. 37 Kayseri, '5, 6, 27, 28 Kazıklı. 14 Kazova. ı 36. 140 Kenzek. 1 07 Kerdemiş. 87 Kerkük. 86. ı 23 Kesikköprü. 1 30 Kıbleçimcni. 93 Kırklareli. 20
1 57
Kızılırmak. 32, 38, 1 34, 143 Kifindir. 1 1 2 Kilimlic, 2 1 Kiraz Beli, 1 33 Konya, 6, 2 1 , 23, 1 07, 1 37 Korur, 98 Kozluk (Haz.o), 1 15 Köstendil, 20 Kumele, 94 Kurşunlu, 144 Küçük Ahmed Paşa, 25, 33, 47, 5 1 ,
58, 59, 62, 95, 1 02, 1 20, 1 23 Küçük Çimen, 4 1 Kütahya, 1 9, 37 Mahmud Efendi (Rıimiyye Şeyhi),
lU Makıl Suyu, 80 Malatya, 6, 1 28, 1 29, B ı · Mama Hatun, 46 Manisa, 24, 1 03 Medine, 70 Mehmed Aıa (Serlıoş), ıo Mehmed Beı, 20 Mehmed Paşa, 37, 85, 88, 102, 1 04.
1 1 8. 1 35 Mehmed Paşa (Abaw), ıo Mehmed Paşa Ham, 135 Mekke, 70 Merdan Beı. 20 Merend, 87 Mevlana, 2 1 Mısır, 36. 48. 5 1 . 1 07, 1 1 9. 1 23 Mihrihan Çayırı, 1 25 Minnet Be�. 1 8 Mir lmad, 5 1 Mirza Beg. 26 Mudumu. 147 Muhammed Paşa, 1 22, 1 50 Murad Aıa. 67, 68, 69. 74, 1 06 Murad Suyu, 1 27 Murtaza Paşa. 1 3, 1 7, 26. 74, 77 Musa Paşa. 1 05, 1 1 2 Mustafa Aga (Kemankeş), 12 Mustafa Beg, 20 Mustafa Paşa (Bıyık/ı). 37, 1 29 Mustafa Paşa (Canpoladoğlu), 12 Mustafa Paşa (Sih1/uk1r). 1 12
1 58
M usul. 85 Müşir Beg, 43 Narezen, 25 Nevruz Sultan. 69 Nigbolu. 20 Nigde, 26 Nigdeli Hasan. 22 Nuh Halife, 1 29 Osmancık, 1 42 Pagnik, 1 26 Pendik, 1 2 Penek, 46 Pınaroglu, 23 Receb Paşa. 69 Revan, 59, 60, 6 1 . 62, 63, 64, 65, 66,
67, 68, 69, 7 1 . 72, 73. 74, 75. 76, 83, 1 06. 1 49. 1 52. 1 55
Rodos, 27 Ronahor, 99 Rumeli, 1 2, 1 3, 1 5 . 20, 2 1 , 25. 29. 30,
32, 34, 35, 38. 39, 43. 48, 6 1 , 62. 63, 64, 73, 88. 1 02
Sabanlı, 1 50 Sadak, 42 Sakarya, 1 49, 1 50 Salih Aga. 1 08. 1 1 9 Salmas, 96 Samsun, 34 Sanamer, 52 Saraybumu, 1 55 Sarıoglan, 28, 29 Sefer (Karaytlanoğlu), 16 Sefer Paşa. 53 Seyfeddin, 77 Seyitgazi, 1 7 Si hlhdar Paşa. 43. 57, 74, 94, 1 1 1 ,
1 43 Silifke, 5, 38 Sivas, 5, 6. 3 1 , 32. 33, 34, 35, 36, 37,
38, 5 1 , 1 34, 1 36, 1 44 Sofıyan, 88 Soganlıbel i. 53 Sor, 1 08, 109 Sucuk Yayla, 1 24 Suluzengi, 2 1 Sunuilah Efendi. 1 29. 1 3 1 Süleyman A�a. 1 1 9
Süngütaşı. 54 Sünür. 43, 44, 45, 46 Sürmene. 42 Şahaoglu. 25 Şahna Çimeni. 39 Şahne Geçidi, 57 Şam. 25. 27. 4 1 Şarkışla. 3 1 Şilbe. 1 23 Şüreger. 57 Tahmas Kulu, 5 Taraklı. 148 Tatvan. 1 1 0 Tebriz. 1 . 4. 5, 6, 7, 76. 86, 89, 90.
9 1 , 92. 93 Tercan. 46 Tesevi, 94 Tokat. 6. 1 36, 1 38, 1 40 Tokmak Suyu. 1 30 Toloslar, 46 Topyeri . 1 3 Tonuın. 75 Tosya. 6, 144 Trabzon. 34, 38 Tuınadamı. 53
Turalı. 148 Turhal. 1 38 Tutölümü. 80 Üsküdar. 5. /2. 49. 1 53 Van. 6. 2 1 . SO. 74. 96, 97. 98. 99,
1 00. 10 1 , 1 02. 1 03. 104. 1 05, 107. 1 08. 1 2 1
Vaşla Çayı. 86 Verişan. 54 Veysel Karani. 1 1 4 Vidin. 20 Vize. 2 1 Yalvaç, 1 9 Yargazi . 40 Yassı Çimen. 4 1 Yedikule. 22 Yenişehir. 1 5 Yeşilımıak. 140 Yi�itbaşları. 28 Yusuf Paşa, 6. 75. 1 06. 149. 1 5 1 , 1 52.
1 55 Zengi Çayı. 58. 59. 6 1 Zile. 23, 35 Zivin, 54
1 59
SÖZLÜK
abd-a memiOk: kul, köle
acemi oğlan: yeniçeri ocagın
da istihdam edilmek ü
zere esirlerden yahut
devşinne usulüyle
Hristiyanlardan toplanan
çocuklara verilen ad.
a'di-ya bedhih: her işin
fenalıgını isteyen düş
manlar.
ilik: ufuklar.
ifit-1 semiviyye: semavi
afetler.
ahdarmak: atından düşürmek.
aheste: yavaş, agır.
ahz olunmak: yakalanmak.
alarga: eskiden kul lanılan
menzil toplanndan biri .
'alem: bayrak, sancak.
'ale's-sabah: sabahleyin,
erkenden.
'ale't-tevali: arası kesilmeksi
zin. devamlı .
aman vermek: canını koru
maya söz vermek.
amimü '1-ihsan: bagışı, ihsanı
herkese erişen.
1 60
Asitine: payitaht. Istanbul.
asôde-hal: hal i rahat olan.
at oğlam: sarayın at bakıcısı, seyis.
avaze: sada, yüksek ses .
avdet: dönüş, geri gelme.
'avn-i Hakk ile: Allah' ın yardımıyla.
'avnu'llah: Allah' ın yardımı.
ayş ü işret: yiyip içip eglenme.
azid (eylemek): serbest bırakmak.
'azim: büyük, ulu.
'azimet: gitme, çıkış.
'azimü'ş-şan: Şan ve mertebesi büyük.
badaloşka/bacaluşka: bir tür top.
ba'dehu: ondan sonra.
ba'de'l-asr: ikindiden sonra.
ba'de't-ta'am: yemekten sonra
bahusôs: hususiyle. en çok.
bala: yukarı, üst.
balçtk: yapışkan ve ayagı tutan çamur.
baran: yagmur.
barô: kale duvarı. sur.
bazergan: bezirgan. tüccar.
başlarda: kadırgadan küçük bir cins
Osmanlı savaş gemisi .
bedhah: kötülük isteyen.
bedma'aş: yaşayışı fena olan.
beğlerbeği: askeri ve mülki
yetkileri olan eyaJet va
lisi.
behremend: nasibi olan,
hissedar.
bend: baglama, emir altına
alma.
beray: için. maksadıyla.
ber: üstünde olma. üzere.
Ber-vechi: olduğu gibi.
bey' ettirmek: sattınnak.
beyne's-salavateyn: iki namaz
arası.
beşiret: müjde, iyi haber.
bi-hasll: sonuçsuz. faydasız.
bi-hôş: aklını kaybetmiş,
sersem.
baygın.
bi-imkan: imkansız.
bi'l-muvicehe: yüz yüze,
yüzleşerek.
bil-milşafehe: yüzyüze ko
nuşmak suretiyle.
bila-tevakkuf: durmadan.
bilaperva: korkmadan. çekin
meden.
bile/-ce: yanında. beraber.
bi-nazir: benzersiz. eşsiz.
bi'z.zarôre: ister istemez. mecburen.
bostancıbaş1: sarayların bekçil igini
yapan ve zabıta işleriyle meşgul
olan saray mensuplarının en bü
yük subayı.
bühtan: yalan, iftira.
ci-be-ca: yer yer.
canibeyn: iki taraf.
cefi vü ikab: eziyet ve azap, ceza.
cerime: suç ödeme, para cezası.
cevelan: dolaşma. gezinme.
cevanib-i erbaa: dört taraf. her taraf.
c1nd: at üzerinde degneklerle oynanan
oyun. cirit.
cisr: köprü.
cündi: iyi binici. asker.
cürm: suç, günah.
çabük ( -süvar): çabukça bin me.
çependaz: hileci, yalancı.
çerge: iki direkli derme çatma çadır.
çorbac1: acemi oglanları ile yeniçeri
bölüklerinin komutanı .
1 6 1
daimü-dehr: her zaman.
dana: bi len. alim.
darat: tantana, büyük gösteriş.
def'i gam: tasayı, kederi
giderme.
defterdar: para işlerini idare
eden.
dem-beste: susmuş, soluğu
kesi lmiş.
der-sa'at: o saatte.
dest-bus: el öpme.
dil: düşmandan bilgi almak
üzeri tutulan esir, casus.
dilir: yigit. cesur.
dini alaca: bozuk, kanşık
dinli .
diriğ: esirgeme. kıyamama.
doğanc1baş1: padişahın şikar
halkı denilen avcıların
dan bir sınıfın başı.
dolama: üste giyilen cübbemsi
bir çeşit elbise.
dülbend gulam1: sarayda
sarık, çamaşır ve bez
lerle uğraşan kimseler.
dua-y• hayr: hayırlı dua.
duba: kuşluk vakti.
1 62
dütün: tütün.
düşvar: güç, zor.
egerçi: her ne kadar. . . , ise de.
ebi-i divan: divan-ı hümayuna katıl an
devlet memurları .
ebi-i fesad: tesat karıştıranlar, huzuru
bozan lar.
ehl-i h1ref: kumaş dokuyan sanatkarlar.
ebi-i karye: köy halkı
eknaf : taraf, yan.
eknan: evler. odalar; çadırlar.
Ekrid: Kürtler.
eman-name/amanname: Savaşta
teslim olanlara verilen bağışlama
belgesi.
enva'i: çeşitli. ..
esb: at, beygir.
esb-i rab-var: rahvan yürüyen at.
eskal: ağırlık. ağır şeyler.
eşcir: ağaçlar.
eşg-i çeşm: göz yaşı .
evkat: vakitler. zamanlar.
evvela: önce.
farisü'l-bayr: iyi at binici.
ferade ferade: tek tek.
rerman-dil:emri ve hükmü
geçen
rerman:padişah ta ra fmdan
veri len yazı l ı emir.
rerzend-i dilpesend: sevgil i
çocuk.
fesad-pişe: fenalık peşinde
olan.
reve reve: akın akın.
revt: ölüm.
fi'd-dareyn: iki dünya. dünya
ve ahiret.
fi'l-hal: derhal, anında.
firar etmek: izinsiz ve gizl ice
kaçmak.
rukara: fakirler. yoksullar.
füruht: satma, satış, bey'
f"ütuhat-1 ecmile: güzel zafer-
ler.
gaaret: düşman toprağına
yapı lan hücum. akın.
gark olmak: suya batmak.
boğulmak.
gayib: görünmeyen. kayıp.
�a�·ı·ct-kcş: çok çal ışkan.
giriftar: tutulmuş. tutsak.
gumum: gamlar, tasalar
güft ü gii: dedikodu.
gülhang-i Muhammedi: ezan.
giinagiin: türlü türlü. renk renk.
halis: kurtulma.
hali: tenha. boş.
hamisen: beşinci olarak.
harem: sarayda kadınlara ayrılan bö-
lüm.
haristan: dikenlik. çal ı l ık.
has: padişahın şahsına ait.
hasbağçe: saray bahçesi.
hasirin: zarara ziyana uğrayanlar.
has-odah: sarayda birinci sını ftan
ağa lar.
haşem: maiyet. yanında bulunanlar.
havass-i hümiiyfin: zapt olunan araziden
hazina uhdesinde alıkonulanlan.
hazine: devlet malı ve parasının saklan
dığı yer.
hendek: şehir veya kale çevresinde
geçmeye engel olmak için kazılan
çukur.
h•fz 0 hiraset: saklama. koruma.
hıramani: salmarak (yürüme).
1 63
b1sn-i hasin: sağlam kale.
hil'at-i tahire: güzel ve de
ğerli kaftan.
bin: zaman. an (ol hinde: o
anda)
hiraset: koruma. saklama.
hô:Ai lah.
hôb: güzel. hoş.
hubôr: sevinç .
huceste: uğurlu. mübaret.
huzur-i hümayun: padişah
makamı.
hümôm: tasalar, kaygılar.
hünkar: padişah.
1krar: söyleme. kabul etme.
1lgar: ansızın hücum etme.
akın.
1tlik: bırakma. sahverme.
ibtidar: bir işe sür'atle başla
ma
iç halk1: enderun halkı. saray
halkı.
iç oğlam: hareme girip çıkan
ergenlik yaşına vanua
mış küçük hizmetçi .
1 64
ihrik-1 binni r: ateşe venne. yakma.
id-i ekber: arcfes i cuınaya rastlayan
kurban bayram ı .
ihsan : iyi l ik. bağış .
ihzar: huzura getirme.
iltizam: devlet gcl irleri nllen birinin
toplanması işini Uzerine alma.
in'am: ni met verme. iyi l ik etme .
'inan: dizgin.
inha: bir vaziteye tayinin yazı lan yazı .
intiha: son bulma.
intihab: seçme. ayırma.
irsil: gönderme. yol lama.
istikbal: karşı laına.
istimalct:ıeselli etme. avutma.
itmam: tamamlama. hiı irmc. sona
erdirme.
i7..har-i ta7..allum: suçsuzlugunu açıkla
ma.
kaail: razı. rıza gösteren.
kadi'asker: kazasker. kadı ve ınüder
risleri atanıaya yetki l i i lmiye
meslcği .
kaftan: hirat: pall işahın takdir ettiği
kimseye giyllirdiği süslü elbise.
kaim-makam: birinin yerine
geçen, veki l l ik eden.
kable's-sabah: sabah olmadan.
kable'z-zuhr: öğleden önce.
kabza-i tasarruf: elde tutma.
kadern-i meymôn: kutlu gel iş.
kal'a-kôb: kale döven ve
yıkan top.
kan-ı kerem: kerem. bağış
kaynağı.
kapucı : saray kapı larını bekle
yen görevl i .
kar-azmôde: görmüş geçir-
miş. tecrübeli.
kanö: yakın.
karye: köy.
kayd ü hend: bağlama.
kazih: yalancı.
kedôret: gam. tasa� bulanıklık.
ke-hareketi'l-mezbôh: bo-
ğazlanmış gibi hareket
sizce.
kcmankcş: ok atan. okçu.
kcma-yenbaği: icab ettiği gibi.
uygun şekilde
kerime: kız evlat.
kerrenay: tunç yahut gilmilş bir boru
dan ibaret eski çalgı.
kesret: çokluk. fazlalık.
kethüda: büyük devlet adamlarının
işlerini gören güvenilir kimse.
kabel-i pidişah: padişah tarafından.
Kızılbaş: Rafızi.
kilarh: yiyecek içecek şeylere bakan
kimse.
kimesne: kimse.
kizb-i san1ı: açıkça yalan söyleme.
konak: seferde gece kal ınacak yer.
menzil .
kostanca: si liihın icadından önce kulla
nılan bir savaş aleti.
kös: nöbet zamanı ve cenge giderken
çalınan büyük davut.
kul: yeniçeri.
kuttau't-tarik: halkın mal ını zorla
elinden alan. yol kesenler.
kuiid: oturma.
küreg (-c konulınak) : ağır suçluların
savaş gemilcrinde kürek çekme
cezası .
küşadc: açık. lemhlık.
1 65
la'ya' kıl: baygın. dalgın.
bihoş.
lağv: kaldırma, hükümsüz
bırakma.
maa't-ta'zim tekrim: büyük
saygı göstererek.
mabeyn: sarayın selamlık
dairesi .
Ma-fiha: öbür dünya. ah iret.
mahal: yer, mekan.
mahzar: birçok kişi tarafından
imzalanarak yüksek ma
kama sunulan dilekçe.
makdur-i bcşer: insan için
yapılabi lecek.
maktôl: öldürülmüş.
malamal: dolu dolu.
mamelek: birinin sahip olduğu
mal; van yoğu.
mans1b: devlet hizmeti. büyük
memuriyet.
ma'rôf: bilinen.
matbah: mutfak
matlub: istenilen. arzu edi len.
ma'zlil: azledilmiş.
mecruh: yaralanmış.
1 66
medflin: toprağa gömülmüş.
meks olunmak: bir yerde kal ma. eğ
lenme.
mela'in: lanetlenmişler. mcl ' un lar.
memhur: yeniçeri ve kale muhafızları
na verilen ulufcyi gösteren vesi
ka.
memlô: dolu. dolmuş.
menzil: sefer sırasında konaklama
yapı lan yer.
meramet: geçici ve üstünkörü tamir.
merdane: kahramanca. mertçe.
mevacib: yeniçeri aylığı .
mevhibe: vergi. bağış. ihsan.
mezid: artma. çoğalma.
meş'alc:aydınlatmaya yarayan alet.
kandi l .
miftah: anahtar.
min ba 'd: bundan sonra.
mir-ahur: imrahor: sarayda at ve ahır
işlerine bakan memur.
miri'alem: saray memurlarının i leri
gelenlerinden birinin unvanı.
mirimiran: bcylertıeyi.
mu'ammer: yaşayan. ömür süren.
mu'in: yardım eden.
muğtenim : ganimet olarak
alan, ganimetlenen.
muhallelat: ölen bir kimsenin
bıraktığı şeyler. tereke.
muhtefi: gizlenmiş. saklı .
mukaddem: önce.
mukaddema: bundan önce.
mukarrer: kararlaştınlmış.
mukdim: işine düşkün, gay-
retli .
mukteza: lazım gelen. gere
ken.
munkat1' : arkası gelmeyen,
kesi lmiş.
murassa' : üzeri cevherle
süslenmiş.
musahabet: sohbet etme.
mutaba'at: birine uyup ardın
dan gitme.
mu'terif: suçunu itiraf eden.
muşabak: ağ ve kafes gibi
örülmüş.
m uşamma: muşamba.
muzmarr: gizli. sakl ı .
mübeddel: değişmiş.
müferrih: ferahl ık veren.
gönül açan.
müheyya: hazır hale getiri lmiş.
münhezim: bozguna uğramış, yenilmiş.
münkesir: kırgın. gücenmiş.
mürôr u obur: geçip gitme. öte yandan
çıkma.
müsellah: si lahlı.
mUşir6n-ileyh: anılan. adı geçen.
mütedeyyin: dindar. dinine bağlı.
mütehammil: tahammül eden, dayanan.
MDtehassm:kale veya istihkama ka-
panmış.
müyesser: kolaylıkla olan. yapılan.
ni-biliğ: henüz bulüğa ermemiş.
naka: dişi deve.
nasb: bir memuriyete tayin olmak.
na-mahbôb: sevimsiz.
naz1r: yönelik:
niam: nimetler.
nohut (lobut): kısa ve kalın ağaç sopa.
nümayan: görünen. açıkta olan.
nusrat u fursat: yardım ve uygun
zaman.
nüzôl: konağa varm�.
msfll'l-leyl: gece yarısı.
1 67
ocak ağas1: yeniçeri agasının
en yüksek subay ve ko
mutanı; yeniçeri agası.
oğurlamak: çalmak.
ordu-yi hümayun: padişah
ordusu.
otak-1 hümiyôn: padişaha
mahsus çadır.
otakç1: otagı yapan. çadırcı.
oturak: seferde konaklama.
dinlenme.
palanka: çevresi bendekle
çevri lmiş, agaç ve top
raktan yapılı hisarcık.
istihkam.
paye-i serir-i 'izzet-masir:
yüceligi sürekli rütbe. pend ü nasihat: ögüt verme.
pervazi: uçmakta olan.
peşkeş: padişaha sunulan
am1agan. hediye.
pür-cud: çok cömert.
ra'ad ü berk: gök gürültüsü
ve şimşek.
rabian: dördüncü olarak.
1 68
Raf1zi: üç hal i feye lıuğz ve düşmant ıkla
Hz. Al i 'ye bağl ı l ık gösteren bir
Şii fırkası.
rast: doğru.
re'aya: bütün halk.
redd: geri döndürıne. çevirme.
refahiyet: boluk.
re'fet: merhamet etme. acıma.
re's: baş.
ref'etmek: kaldınnak.
Rcvif1z: Rafıziler.
revane:giden. yürüyen.
ri'ayet: gözetme. sayma.
rikib-1 hümayun: padişahın katı. önü :
üzengi: padişahın b i r yere gidişi
sırasında ınaiyctinde bulunma.
ruz-name: günlük olayların yazı ldıgı
defter.
sa 'adet-makrfin: saadcte kavuşmuş.
mutlu.
sa'b: çetin. zor.
sib1kan:bundan önce.
sadat: seyyitler. ulular.
sadr-1 a'zam: padişahın tam yetki l i
vekil i , vezirlerin en büyüğü: baş
bakan.
safi-yi kalb: iç temizliği.
safinatü'l-ciyad: iyi eşkin
giden cins soy atlar.
sağir ve kebir: küçük ve
büyük.
sahib-karan-1 zaman: zamanın
başarı l ı ve daima üstün
lük kazanan hükümdarı.
sakamet: sakatlık, yanlışlık.
salb: asma. daragacına çekme.
salisen: üçüncü olarak.
saniyen: ikinci olarak.
sarik: çalan. hırsızl ık yapan.
sayd: av.
sayeban: gölgel ik. çardak.
sebkat: geçme. i lerleme.
scghanbaşa: yeniçeri ağasm-
dan sonra gelen subay.
selef:bir vazifedc daha önce
bulunmuş olan.
serapa: baştan başa.
seraser: ipekl i ve altın gümüş
iş lemeli kıymetl i kumaş.
serasime: sersem.
ser-nigôn: baş aşağı dönmüş�
tal ihsiz.
saklet: ağırlık. sıkıntı .
silihdar: silahları muhafaza eden
memur.
sinn ü salin: genç yaş.
sipahi: topraklı ve atlı asker sınıfı .
siret: bir kimsenin içi. hali , tavra.
sit: gürültü. patırtı.
solak: bazı hususi günlerde padişahın
yanında bulunan bir sınıf asker.
solakbaşa: solakların kuınandanı.
sorguç: başa takılan tuğ. çelenk.
suhan-i sencide: ölçülü. tartı l ı söz.
suleha: sa l ihlef. iyiler. salahiyetliler.
suud: mübarek.
sürsat: savaşa giden ordunun geçeceği
yollar çevresindeki köylülerden.
rayiç değeri üzerinden yiyecek
satın alınınası veya buna karşılık
para toplanması � olağanüstü ver
gi.
sürur u hubôr: sevinç. neşe.
şak: ayrılma. parçalanma .
şaki: haydut
şayka: altı düz ve enli büyükçe bir çeşit
savaş gemisi.
şcdid: şiddetl i .
şchbiz: yiğit. gösterişli.
1 69
şikir: av. avlanma.
şürb etmek: içmek
şürb-i duhin: tütün içme.
tab'-ı şerif: padişahın tabiatı.
tabi: davul
ta'cil: acele ettirme. sıkıştırma.
tahrir ü tastir: sıralayıp
yazma.
tahsin-i belie: be�enip alkış
lama.
takayyüd: ba�lanma.
tana'um: nimet içinde bulun
ma.
tasmim: kesin karar verme.
tazarru': kendini alçaltarak
yalvarma.
ta'zim: a�ırlama. hünnet ve
ikram etme.
te'kid: kuvvetleştirme, sa�
lamlaştırma.
teadi: düşmanlık.
tebdil: başka bir şekil ve
kıyafete girme, de�işme.
teberdar: balta ile silahlanmış
asker. baltacı.
tecessüs: yoklama. araştırma.
1 70
teemmül: etrafl ıca diişiinme.
tefahhus: inceden ineeye araştınna.
tef arik: ufak tefek hediycler.
tehevvür: öfkelenıne. köpürme.
tehniyyet: kutlama. hoş geldin deme.
tekrim: saygı gösterme. yüceltme.
telbis: hi le. sahtekarl ık.
telhis: kısaltma. özclleme.
tenavül: alıp yeme.
tevabi: bir kimsenin hizmeti nde bulu-
nanlar.
tevliyet: vakıf işlerine ba.kma vazifesi.
tevzi': dagıtma.
tımar: yaranın üzerine i laç koyup
sarma.
tınib: kazı�a bağlanan çadır ipi .
tu!: at kuyru�u bağlanmış. ucuna da
altın yaldızlı top geçiri lmiş mız
rak türtinden alarnet
tuğyin: taşma. azgınlık.
tôlü ve 'arz: bir yerin boyu. uzunlu�u.
tu'm: çeşni. lezzel.
ulema: alimler. bilginler.
umôr-dide: iş gönniiş. tecrtibel i .
usret: zahmet. sıkın tı .
üsküf: tepesi devrik ve ucu
püsküllü takke. fes.
vadi-i esfel-i salilin: cehen
nem vadisi
vafir: çok. bol .
vasi' : geniş. bol .
vaz'olunmak: konulmak.
veehen mine'l-vücôh: hiçbir
şekilde. asla.
vifak: barış. iyi geçiın.
vire: savaşsız anlaşma yoluyla
tesl im olma.
voyvoda : Etlak ve Bogdan
prenslerine verilen ad:
islavcada reis. subaşı
manasına. Osmanlı'da
nahiye müdürü.
vüzera: vezirler.
yaldurmak:dalmak
yancak: at zırhı.
yelkendiiz: yelken dikici .
yemin ve yesar: sag ve sol .
yeniçeri ataSI: yeniçeri ocağı-
nın başkumandanı .
yeniçeri: 1 826 ·dan (i nceki bir askeri
sını[
yevm-i mezbôr: anı lan gün.
yevm-i sa'd: uğurlu gün.
zağarcabaşa: av köpeklerinin bakımıyla
görevli yeniçeri sın ı fının başı.
zehre: yiğillik. cesaret.
zehr-i mar: yılan zehiri
zemin-bôs: yeri öpıne
zarh-püş: zırh giyen.
ziba: süslü. güzel.
zir-i zemin: yerin altı.
zu'afi: zayıflar.
1 7 1
IV. SULTAN MURAD'IN REV AN ve TEBRiZ SEFERİ MENZİLLERİ
Revan ve Tebriz Seferi'nin başlangıcından sonuna kadar tarih, gün, menzil, saat ve önemli olaylaranı özetleyen bilgi ler, aşağıdaki tablo
da gösteri lmiştir. Oturak yerleri koyu yazıyla gösteri lmiştir. H. l 044 yı/mm 1 O. ayı Şevva/de başlamış, 1045 yılının 7. ayı Re
cepte sona ermiştir.
Bu sefer, miladi takvim/e 1635 yilının 28 Mart- 27 Aralik
ayları arasmda yapdmışttr.
Tari/ı Gün Me11zil Bu me11zile kaç saatte ı Ö11emli vcm/tltlt notlar
1 Şevval 1 044/ Salı Üsküdar Ordu-yi hiimayım burada toplanmtşttr. 28 Mart 1635 Rumeli askeri orduya kattlmış. dokuz
giin oturak yapılmış/tr.
1 0 Şevval Perşembe Pendik 6 Padişalr yollarda avlandt.
l l Cuma Gebze 5 .5
1 2 Cumartesi H erek e 4.5 Yağmurdan ve çamurdan sıkmtı çekilir.
1 3 Pazar Topyeri Burada oturak yapı/dt. dört gıin
( İznıit'te) kalmdt.
1 7 Perşembe Kazı k l ı 4 1 8 Cuma Dikil itaş 7.5
1 9 Cumartesi İznik 2.5
20 Pazar Yenişehir 4.5 Oturak oldu. hir giin kalındı.
22 Salı Ak bıyık 4
23 Çarşamba Pazaryeri 5
24 Perşembe Bozüyük 3.5
25 Cuma İnönü ı Burada emt oynandı. Karayılan Oğlu Sefer ad lt bir =orba n m haşt kesildi.
26 Cumartesi Eskişehir 7 İki gün kalmdt.
28 Pazartesi Akçaviran 5 Soğuk ve kardan çok =ahmet ,:eki/di.
1 72
29 Salı Seyyidgazi 4 Halktı zulmetlen Ktlrtı Halil'in baş1 kesildi.
1 Zilkade 1 044 Çarşamba Bardakçı 4.5
2 Perşembe Çifteler 5 Birisine iftira eden şeyhe kürek ce::os1 verildi
3 Cuma Bayat 4.5 4 Cumartesi Bolvadin 8 Yolda Anadolu Beğlerbeyi,
askeriyle orduya katildi.
5 Pazar İshak lı 4.5 Eşkl)'ayla iş birliği yapan İ=mir ve Yalvaç kad1lart ce=alandml-di.
6 Pazartesi Akşehir 5
7 Salı Arkın 5 Karaman Beğlerbeyi. halka =ıllmettiği için baş1 kesildi.
8 Çarşamba Ilgın 3
9 Perşembe Cisriatik 3
1 0 Cuma Suluzengi 5
l l Cumartesi Kilimlic 2.5
1 2 Pazar Kah ıs 2.5 Burada konuldu. Padişah. hasodalllar/a 1lgar edip Kon-ya :ra gitti. Mevlana ·mn liirbesi-
ni ziyaret etlikten sonra tekrar
konağa döndii.
1 3 Pazartesi Konya 6 Burada oturak oldu ve beş giin
kalmd1. Naalca ve Osman adli eşkl)1alarm başı kesildi. Şiddetli rÜ?J:tir/cır eJti. Medtina tiirbeJi
ziwıretle ::ikir ve sema edildi. 1 9 Pazar Pınaro�lu 6 20 Pazartesi Karaöyük 6 2 1 Salı Akçaşehir 9
22 Çarşamba Gölbaşı 7.5
23 Perşembe Ereğli 4
24 Cuma Nakknnrezen 1 0. 5
25 Cumartesi Niğde 5 Kaleden toplar alildı ve şenlikler yapiidi.
1 73
26 Pazar Gölbaşı 8 27 Pazartesi Develi 5 Top altş/art ve şenlikler oldu.
Erciyes eteklerinde ctrtl oynan-
dt. 28 Salı lncesu 6
29 Çarşamba Kayseri 7 Kumaşlar döşendi ve kaleden
toplar altlarak şenlikler yaptldt.
Kayseri kadtst suçlu bulımarak
başı kesildi. Ahaliden de 20.000 kunış (40 kese) cerinıe almdı.
30 Perşembe Gömeç 5 Çayı rı
1 Zilhicce Cuma Sarıoglan 5.5 Yolda savaş oyun/art yaptldt.
1 044/ 18 M!!Y_t.s 1635 2 Cumartesi Gemerek 4 Eşktyaltk yapan Danişmend/i
Türkmenleri ce=alandmldt.
3 Pazar Şarkışla 5 4 Pazanesi ApardıözU 8 Sivas Beğlerbeyi, eya/et aske-
riyle orduya kattldt.
5 Salı Sivas 8 Çamurdan do/OJ'' yollarda çok
zahmet çekildi. Çok lwyvan telef
oldu. Toplar altlarak şenlikler
yapti dt. 16 gün oturak oldu.
Halktı zulmeden Çorum Sa11cak
beyinin başt kesildi. Birçok
suçlu cezalandmldt. Bayram şenlikleri yaptldt.
2 1 Perşembe Kızılırmak 5
22 Cuma Koçhisar 3.5 23 Cumartesi Oguzözü 5.5
24 Pazar Ak baş 5.5 Yayiası
25 Pazartesi Şah na 5.5 Çimeni
26 Salı Güzeller 4.5 Çayı rı
1 74
27 Çarşamba Yargazi 7.5 28 Perşembe Çi men 8
Yayiası
29 Cuma Küçük 5 Çi men
1 Muharrem Cumartesi Yassı 2 1 045 Çi men /6 Hazircm
1635 2 Pazar Balahor 4 3 Pazartesi S adak 5.5 4 Sal ı Cebreönü 4.5 5 Çarşamba Sünür 4.5 Beş gün oturak oldu. Savaşı
Ovası andtrtr ctrtt oyunlan oynand1.
l O Pazanesi H ayık 6
l l Salı To loslar 4 1 2 Çarşamba Tercan 3.5 1 3 Perşembe M ama 6
Ha tu n
1 4 Cuma Penek 5
1 5 Cumanesi Cini s 4.5
1 6 Pazar Il ıca 3.5 Yolda En.urum Beğlerbeyi. askeriyle orduya katıldı. Askerin
çokluğu lıerkesi hayrete diişürdü ve hayranlık uyandırdt.
1 7 Pazanesi Erzurum 4 Kaleden toplar attfdt. şenlikler yapıldi. Altı gıin oturak oldu. Halka ;ıılmedeu Sivas Beğlerbeyinin başı kesildi. Birçok suçlu ce=alandtrtldt.
23 Pazar Hanmenzili 2.5
24 Pazanesi Hasankale 3.5 25 Salı Karoçuka 6 Çobcmkiiprü.r;ü 'ndetı J,:eçildi.
26 Çarşamba Sanamer 5.5 Cmt oynandı.
27 Perşembe Tumadamı 4.5 Bazı suçlular ce=alandtrıldt
28 Cuma So�anlıbeli 4.5 Zivin kalesinden toplar atı/dt. şenlikler yapıldı.
1 75
29 Cumartesi Verişan 4 Padişah. buramn sulanna ve çam ormanianna hayran oldu.
irticalen şiir söyledi.
30 Pazar Döşkaya 3.5 Cmt oynandt.
I S afer I 045/ Pazartesi Kars 5 Oturak yaptldt. Padişah. kal ey i
16 Temmuz gezdi. Ct�· tt oynandt. Üç giin /635 kalmdt.
4 Perşembe Bulanık 7
5 Cuma Ş ahne 7
Geçidi 6 Cumartesi Ş o re ger 5
7 Pazar BegköyO 3.5
8 Pazartesi Şaraphane 4
9 Sal ı Abaran 4
l O Çarşamba Abdallar 4.5
l l Perşembe Reva n 5 Ktztlbaşlar kaleden alarga topu alltlar. Padişalun baş mm ii=e-
rinden geçip öniine diiştii. Zengi çaymt geçip karşt sahilde istim-
hat edildi. Som·a kaleye yakm
bir yerde otak kuruldu. Revall kalesi topa lll tu larak birkaç
burcu ytktldt. Top ve tiifekle giinlera t"C'IIk ol c/u. 2 1 St!ler
giinii Revtm ı•ttfi.fi lllllllll di/edi.
. ml lt istedi. An um ı·erilmedi .
teslim olma/art i.flendi. Revaıı ·a
wmşm 12. Giinii. 23 St{{er Salt
giimi kale iyice ytktldt ve içeri
girildi. Bu giin Revall fe!lıedildi.
Revall l'lllisi Talmws Kulu /es/im
oldu. Bağltlt{{mt bildirdi ve
Ha/ep /Je�lerheyili{{i verildi. 26 ,\'afer Cuma giimi adma lwtbe okımdu. mmuc ktlmdt ve dualar edildi. Kale tamire haşlandt.
Revall 'da top!tmı 25 giin kalnuh
1 76
6 Rebiyüıevveı Pazartesi Gemi Çayı 3 7 Salı Seyfeddin 3.5 8 Çarşamba Avşarlı 4 9 Perşembe Kafacölüm 4.5 Aras nehri güçiiikle geçildiğin-
den medııtren iki K iili oturak
oldu.
ı ı Cumartesi Tutölümü 4.5 1 2 Pazar Maku Suyu 8 Şeh=ade Alaaddin 'in doğum
haberi geldi. 1 3 Pazartesi Karaçoh 8 Cmt oynand1. ,\'u s1kmt1S1 çekil-
di. ı 4 Salı Çorıs 4.5 Oturak oldu. iiç gün kalmd1.
Çorıs ve çevresi yakll1p y1ktld1. iran Şalu ve ve=iri sulh istediler. Padişha ise cevabi mektubunda Kanım i ve lll. Mıtrad 'm fe the tti-ği yerlerin iade.o;ini istedi.
1 7 Cuma Bi histan 3.5 1 8 Cumartesi H oy 9.5 Oturak oldu. dört giin kalmd1.
ira n Başve=iri Riistem Han m Tebriz 'i boşaltip içerifere doğru
.firar ettiği öğrenildi.
22 Çarşamba Vaşla Çayı 2 23 Perşembe Kerdemiş 8 Oturak oldu. iki giin kalmd1.
25 Cumartesi Merend 7 26 Pazar Sofiyan 6.5 27 Pazartesi Hacı 2
Haram i 28 Salı Tebriz 4.5 Şehir boş kalnu.ş/1. V=un Hasan
Cami!ii gezilcli. Bunula diirt Kiill kalmdt. Şalun saruyt yikiidi.
2 Rebiyiilahir Cumartesi Hacı 3
Haram i 3 Pazar Kıbleçiıncni 7.5
4 Pazartesi Kumele 6
5 Salı Tesevi 3.5 Oturak oldu. iki giin kalmd1. U=aklardu düşman a/ayt göriil-dii. Cmt oynandt.
1 77
7 Perşembe Almasaray 4
8 Cuma Salmas 5.5 Şehzadelerden Süleyman ve Önü Bayezid 'in kaılolımduklan
haberi Keldi.
9 Cumanesi Salmas 4.5
1 0 Pazar Hanasor 7 l l Pazartesi Ser-Albak
1 2 Salı Al bak Kal ' ası
Sahrası
1 3 Çarşamba Kotur Kaleden top ve tiifek ateşi açrldt. Kal' ası
1 4 Perşembe Ron:ıhor
1 5 Cuma M onlahasan 1 6 Cumanesi Erçek Gölü
1 7 Pazar Van Kaleden toplar all/dt ve şenlikler yaptldt. Padişah. dört giinliik oıurakta Ü(" K iili De.fierdar Arslan efendinin evinde ka/dt.
22 Perşembe Kasımo�lu 3.5
Çayı
23 Cuma Ca.nikler 5
Suyu
24 Cumartesi Bendimahi 6 Murat Ağayt katleden Emirgrine
Oğlu Yusırf Paşa Halep 'len
az/edildi.
25 Pazar Erciş 6.5
26 Pazartesi K en zek 3.5
27 Salı Adileevaz 9
28 Çarşamba Sor 4
29 Perşembe Karın uc 3.5 Alı/at 'ta Osman lt ecdadmm mezariart ziyare/ edildi.
30 Cuma Tatvan 4
ı Cumanesi Bitlis 4
Cemaziyelevve 1 2 Pazar Kifındir 4
1 78
3 Pazartesi Eşek 4 Meydanı
4 Salı Vcysel 5
Karani
5 Çarşamba Hazo 6
( Kozluk) 6 Perşembe Batman 9
Suyu 7 Cuma Karade pe 8 8 Cumartesi Anbar Çayı 8 l) Pazar Diyarhckir 4 Şehir ha/la karştiamuya çtktt.
kumaşlar d öşe ndi. kurbanlar
ke.'iildi. clua/ar edildi. Hi.'illr topları attldt. şenlik oldu. Oturak oldu. 1./ giin kalmdt. Padişah bir şeyh in davetine de icabet etti.
23 Pazar Şii be 1 .5
24 Pazartesi Karaköprü 6.5
25 Salı Ergani 5.5 Hisardan toplar alt/dt. kurban-lar kesildi l'e şenlikler oldu.
26 Çarşamba SucukYnyla 5.5
27 Perşembe Mihrihan 5
Çayı rı
28 Cuma Golbaşı 5.5
29 Cumartesi Pa�nik 4 30 Pazar Murat Suyu 5.5
ı Pazartesi Malatya 8 Şehir halk1 karştiamuya Çikti. Cemazi yelahir Kumaşlar döşendi. kurbanlar
ke.'iildi. dıwlt1r ec/i/di. Oturak oldu. beş giin kalmdt. Padişah, Şeyh Sunuilah �fimdiy/e görüşiii
6 Cumartesi Bad rı k 5.5
7 Pazar Hekimham 5
9 Pazartesi Hasançelebi 5
10 Salı Alacahisar 5
l l Çarşamba Kangal 5.5
1 79
1 2 Perşembe Dc�innenk 5
öyü 1 3 Cuma Cisirhanı 3
1 4 Cumartesi Sivas 6.5 Haı•a iyiyken yola deı·cmı mak-sad1yla Padişah. bu şehirde oturak yapmadi.
1 5 Pazar Yıldız 5
Suyu 1 6 Pazartesi Mchıııcıpaşa 4.5
Haııı
1 7 Salı Akçakervan- 6.5
sarayı Ovası
1 8 Çarşamba Tokat 6 Şehir halki Padişalu karşllad1. Kurbemlar kesildi. dua edildi.
Oturak oldu. iki giin kalmdt. Giderken de şehir lralk1 uğurla-maya ç1kt1.
20 Cuma inebazarı 5.5
2 1 Cumartesi Turhal 3.5
22 Pazar Eski 5.5
inebazarı 23 Pazartesi Amasya l l Kaleden toplar alilarak karşt-
/and1 ve şenlikler yaplld1. Bir
Riill otıtmk oldu.
24 Salı Gülkiraz 7 Köy halk1 yemekler ve kurban-larla karştiama yap11. Dualar ec/i/di.
25 Çarşamba Bul ak 5
26 Perşembe Köseşaban 5
27 Cuma Osmancık 7.5
28 Cumartesi Hacı 6 Hamza
29 Pazar Tosya 6.5
30 Pazartesi Koçhisarı 7.5
1 Receb Salı Kanıc:ıviraıı 8.5
2 Çarşamba Çerkeş 7.5
3 Perşembe Bayındıri 5.5
4 Cuma Gere de 8.5
1 80
5 (Cımıurte.,·i) ?' 4.5 (Gün ve menzil yazllmamtş}
6 Pazar Bolu 7.5
7 Pazartesi Mudurnu· l O
8 Salı Turalı 8
9 Çarşamba Taraklı 5.5
l O Perşembe Geyve 7.5
l l Cuma Sabanlı 7 "
1 2 Cumartesi iznikmid 7 Oturak oldu. iki giin kalmd1.
(iznıit) 1 4/ 1 5 Pazartesi Üsküdar 1 3.5 Bir J:ÜII oturak oldu. izmit'tetı
istanbul 'a demi= yoluyla gelindi.
Top ve tiifekler attld1. biiyiik
şenlikler/e karştland1.
1 Eserde menzil ismi atlanmış. Muhtemelen Reşadiye (şimdiki Yeniçaga)'dir.
ı 8 1
:c: 3: c ... m c. 3 :u m (1) � < . . ! en < m CD 'Tl �
m n» :D tr :::ı: ::!. :ıN :u en CD � ;- :ı-.. en - -
99. 06. Y. 000 1 - 225 1
M 2 4 8 4