Royal Netherlands Institute for Sea Research

1

Slib in de Waddenzee

NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)

Prof Herman Ridderinkhof

NIOZ en UU

Slibhuishouding van de Waddenzee

2

•Wat is er bekend en wat zijn de grote lacunes?

•Recente NIOZ metingen

•Ontwikkelingen in binnen- en buitenland

•Conclusies

Wat is er bekend en wat zijn de lacunes

3

Recente inventarisatie in

Bouwsteen ‘Wadbodem en waterkolom’ (Dankers, de Jonge, Oost, Ridderinkhof, de Swart, Sips, de Leeuw)

van het ‘Natuurherstel’ programma

‘Naar een rijke Waddenzee’ (LNV, december 2009)

(bevestigd in ‘Inventarisatie kennis RWS’ (V&W, voorjaar 2010), naast ‘bestuurlijke’ ook ‘beheerders spaghetti?’)

Wat is er bekend?

4

Veel kwalitatieve kennis over processen die van belang zijn voor slibtransport en slibconcentraties

•Getijdestromingen (Postma, Dronkers, Ridderinkhof)•Dichtheidsgedreven stromingen •Windgolven•Biologische processen (zeer afhankelijk van tijd- en ruimteschalen!)

Wat is er bekend?

5

In kwantitatieve zin alleen op basis van zeer ruwe schattingen van hoeveelheden (in bodem en waterkolom) en fluxen (onzekerheid tot factor 10)

Belangrijke conclusies:

•Slib in waterkolom (troebelheid) wordt veroorzaakt door opwervelen van slib uit wadbodem en door aanvoer vanuit Noordzee (natuurlijk proces!)•Opwervelen wordt grotendeels veroorzaakt door stroming en golven (natuurlijk proces!)

(totale hoeveelheid slib in waterkolom komt ruwweg overeen met een bodemlaag van 1 mm)

Wat is er bekend?

6

Er zijn in de recente geschiedenis veel antropogene invloeden geweest die mogelijk van belang zijn voor de slibhuishouding van de Waddenzee (in volgorde van belang, HR)

•Aanleg Afsluitdijk (verhoging stroomsnelheden en verplaatsing wantij)•Verkleinen Waddenzee, inpolderen ‘rustige gebieden’ (Lauwersmeer)•Baggeren van havens en geulen•Bodemberoerende visserij•Zandsuppleties •(scheepvaart, recreatie, etc. etc.)

Wat zijn de lacunes?

7

Er zijn weinig/geen kwantitatieve gegevens uit in-situ metingen in de (westelijke) Waddenzee die gebruikt kunnen worden om uitspraken te doen over

•natuurlijke variabiliteit in concentraties op langere tijdschalen

•grootschalige en lange termijn effecten van menselijk handelen

(wel voor de Eems – Dollard!)

8

Er zijn toch langjarige MWTL metingen, we meten toch al zoveel?

1 maand 10 jaar 1 dag

Kunstmatige reeks gebaseerd op M2 + S2 getij + stormen in winter

9

Kunstmatige ‘MWTL-metingen’

Jaargemiddelde concentratie op basis van monstername elke 2 weken uit kunstmatige reeks zonder langjarige

variabiliteit geeft grote kunstmatige variabiliteit

Is de Waddenzee troebeler dan vroeger?

10

Niet af te leiden uit metingen die sinds 1970 zijn uitgevoerd (wel voor de Eems Dollard waar veranderingen zeer groot zijn!)

Reden:Grote natuurlijke variabiliteit (getij, stormen etc.) en relatief weinig metingen

Voor 1970 zijn er geen metingen en kan er dus alleen gespeculeerd worden over effect:•Verdwijnen zeegras•Aanleg afsluitdijk

Is de Waddenzee troebeler dan vroeger?

11

Titel bouwsteen NHP veranderd door editors van“Herstel helderheid water”in “Wadbodem en waterkolom”

Reden:•Herstellen suggereert dat Waddenzee vroeger helderder was•Is Waddenzee helderder te maken, willen we dat? en zo ja, hoe? (vergelijk met Zeeuwse Delta!)

Vraag (HR):•Waarom is streefbeeld ‘helderder Waddenzee ‘ opgenomen in overkoepelend eindrapport?? (niet gebaseerd op bouwsteen)

12

Langjarige NIOZ metingen

Continu (akoestische) metingen vanaf TESO veerboot den Helder – Texel + metingen

vanaf NIOZ jetty

jetty

13

Langjarige NIOZ metingen vanaf pier met Secchi-schijf, sinds 1974

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1974

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1975

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1976

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1978

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1979

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1980

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1981

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1982

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1983

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1984

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1985

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1986

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1987

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1988

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1989

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1990

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1991

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1992

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1993

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1994

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1995

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1996

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1997

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1998

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

1999

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2000

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2001

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2002

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2003

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2004

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2005

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2006

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2007

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2008

0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0

DAYNR

0

1

2

3

4

5

SECCHI

2009

14

Langjarige NIOZ metingen vanaf pier met Secchi-schijf, sinds 1974

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MONTH

0

1

2

3

4

5

SECCHI

Geen significante trend in doorzicht (1974 –

heden)

(Philippart et al, in prep)

15

1.23 m/s

-1.12 m/s

6h23’

5h59’

48 mg/l 36 mg/l

54 gm-2s-1

-37 gm-2s-1

September 2003

15 September 2003

Uit veerboot metingen worden snelheden, concentraties en fluxen bepaald (hier per overtocht gemiddeld)

Veerboot metingen laten bekende ‘naijl’ verschijnselen in concentratieverloop zien

16

0tu

0tu

Flood: TSM>TSM & ebb: TSM<TSM – settling lag In steady state – c=ceq= βu2

Per overtocht gemiddelde

concentratie en stroomsnelheid

17

water

SPM

Water: naar Noordzee

Slib: naar Waddenzee; veel meer (10 keer) dan tot nu toe is aangenomen

Netto fluxen door Marsdiep

18

Grote gehaltes aan slib gevonden vlakbij de kust en nabij de zeebodem (niet aan oppervlak en dus niet zichtbaar met satellieten) tijdens pilot studie

Fluxen in Noordzee kustzone waarschijnlijk onderschat; wordt nu onderzocht in BwN studie

Effect varierende slibgehaltes wordt bestudeerd met ‘mosselmonitor’

Mossel monitor

existing monitoring efforts additional sensors & surveys

xx x

x xx

x xx

x

xx

pole

jetty

ferryx

x

IN PLACE (ZKO-NWO, 2010-2012) Integrated Network for Production and Loss Assessment in the Coastal Environment

21

Ontwikkelingen in het buitenland

Coastal observatories

Mix van ‘real time’ meten en modelleren

Metingen:

Continu vanaf boeien en palen (fysisch, chemisch, biologisch)

Regelmatig met schepen (surveys)

Remote sensing met satellieten en radars

22

Ontwikkelingen in het buitenland

Liverpool Bay Observatory

Continu metingen en dagelijkse voorspelling

sinds 2001

23

Ontwikkelingen in het buitenland

Duitsland (Cosyna)

4 meetpalen in Waddenzee (+ boeien en gliders in Duitse bocht); onderdeel Cosyna (GKSS)

24

Data direkt beschikbaar op Internet

25

Conclusies (Waddenzee NL)

Uit beschikbare metingen is niet af te leiden of de Waddenzee troebeler of helderder wordt

Er is nog zeer weinig bekend in kwantitatieve zin over de slibhuishouding van de Waddenzee

Antropogene effecten beinvloeden mogelijk de helderheid van het water (lokaal en tijdelijk)

Huidige monitoring methode (puts vanaf een schip) niet geschikt om uitspraken te doen

Nederland loopt achter; er is veel meer mogelijk om inzicht te krijgen in slibhuishouding Waddenzee (bv. door extra ‘snuffelpalen’ te plaatsen)

Oppassen dat over 10 jaar nog steeds dezelfde discussie speelt (verhalen de ronde doen)

26

Opmerkingen

Na Postma (1967) zijn er geen surveys meer uitgevoerd naar de slibverdeling in de Waddenzee

Er is zelfs geen eenmalige ‘3D’ meting (mbv CTD) van de slibverdeling in de Waddenzee beschikbaar

Kunnen/willen we de helderheid van het water beinvloeden? (Moet de Waddenzee helderder, is slib vies??)

Omdat de kennis over de slibhuishouding van de Waddenzee zeer gering is is er veel te veel ruimte (en aandacht) voor allerlei speculaties………

27

Openstaande vragen tav slib in de Waddenzee

Langjarige variabiliteit

Slibbalans Waddenzee obv metingen en modellen

Verblijftijd, leeftijd etc. van slib

Invloed ‘sub-grid’ + ‘tot nu toe niet gemeten’ (biologische) processen op concentraties + transport

Effect allerlei menselijk handelen

Kan alleen geadresseerd worden door veel intensievere combinatie van ‘meten (WALTER!) en modelleren’

Werelderfgoed Waddenzee verdient het om veel beter gemonitord te worden!

Satelliet opname slib in de Waddenzee

Slikkoeien in het Marsdiep

Er is nog zeer veel onbekend over slib in de Waddenzee