Çocuk Gelişimi Önlisans Programı ÇOCUKTA...

Eğitimde Yaratıcılık Ünite 14

1

ÇOCUKTA SANAT VE YARATICILIKÇocuk Gelişimi Önlisans Programı

Öğr. Gör. Halil İbrahim ERTUĞ

2

Ünite 14

İçİndekİler14.1. YARATICI OKUL KÜLTÜRÜ ..................................................................................................... 314.2. YARATICILIK EĞİTİMİ VE ÖĞRETMEN .................................................................................. 414.3. YARATICILIĞI GELİŞTİREN EĞİTİM ORTAMLARI VE DÜZENLENMESİ ............................ 5

14.3.1. Okul Öncesi Eğitime Uygun Dış ve İç Mekân Tasarımı ........................................................................ 514.3.2. Sınıf İçinin Çevresel Düzenlemesi ................................................................................................................ 514.3.3. Dış Mekânın Çevresel Düzenlemesi ............................................................................................................ 8

14.4. KAYNAKÇA .............................................................................................................................11

EĞİTİMDE YARATICILIK Öğr. Gör. Halil İbrahim ERTUĞ


3

14.1. YARATICI OKUL KÜLTÜRÜBilginin çok hızlı gelişip yayıldığı günümüzde dünyaya ayak uydurulabilmesi için her zamankin-den daha fazla yaratıcı eğitime ihtiyaç vardır. Çünkü tıpkı doğa ve evrende nasıl her şey gelişim ve değişim içindeyse insanlık da her zaman değişim ve gelişim içindedir. Yaratıcılık her alanı yani bilim, sanat ve genel anlamda tüm yaşamı kapsa¬maktadır. Eğitimde ise yaratıcılık her alan için söz konusudur. Çünkü bireyin aldığı eğitim, yaratıcılığını olumlu ya da olumsuz yönde etkilemektedir.

Yaratıcılık eğitimi ile ilgili olarak yapılmış pek çok çalışma sonucunda çocukların yaratıcılık ve çok yönlü düşünme becerilerinin eğitimle geliştirilebildiğini ve eğitim sonrasında çocuklarda akıcılık, özgünlük, esneklik gibi yaratıcılık özelliklerinde artış olduğu gözlemiştir. Ay¬rıca yara-tıcı performansı geliştiren tekniklerin çocuklardaki yaratıcı yetileri arttırdığı ve deneyerek, ya-parak öğrenmenin geleneksel öğrenmeye göre çocuklar tarafından daha fazla tercih edildiği vurgulanmıştır.

Bir başka çalışmada da Miles (2007), İngiltere hükümetince belirlenen ve çoğun¬lukla düşük sosyo-ekonomik bölgelerdeki gençlere uygulanan yaratıcı eğitim prog¬ramını incelemiştir. Yazarın bu programı incelemesi sonu¬cunda, gençlere verilecek olan yaratıcı eğitimin onların kimlik gelişimlerine katkıda bulunmakla kalmayıp aynı zamanda, belirsiz olan gelecek yaşamla-rına hazırlandıkları ve böylece hem gençlerin geleceklerine hem de ülkenin ekonomik ve sosyal refahına katkıda bulunulduğu yorumunu yapmaktadır.

Yapılan bu çalışmaların doğrultusunda yaratıcılık eğitiminin; hem duygusal hem zihinsel gelişimi içeren, öğrenmenin çocuğun yaşadığı toplumsal, kültürel ve doğal koşullara kadar uzanan, çocukların birbiriyle ve öğretmenleriyle aktif iletişim içinde oldukları ve deneyerek öğrendikleri yaratıcı bir eğitim olması gerekmektedir.

Bunun için de, “mekandışı ve doğada eğitim görüşü” (Öztürk, 2009b) ile “Reggio Emilia görüşü” nde olduğu gibi; yaratıcı eğitim ile çocukları, yaşadıkları çevrenin doğal, sosyal ve kültürel or-tamlarına sokan, sadece zihinsel an¬lamda değil aynı zamanda görerek, duyarak ve hissederek kısacası; gerçek ortamlarda yaşayarak öğrenmenin sağlandığı ve aynı zamanda öğretmenin de çocukları daha de¬taylı gözlemlediği ve onların fikirlerinin detaylı irdelenerek değerlendirildiği bir eğitim anlaşılmalıdır.

Eğitim kurumları bugün en üst düzeyde verimlilik ve yaratıcılık beklenen kurumlardır. Yaratıcı bir okul kültüründe eğitimin bütünleştirici bir yönü bulunmalıdır. Bu bütünleştirici yön bireyleri hem duygusal ve sezgisel hem de zihinsel ve fiziksel anlamda birbirine bağlar. Yaratıcı bir okul kültürü içinde aynı zamanda, küresel an¬lamda bir duyarlılık yatmaktadır. Dolayısıyla yara-tıcı bir okul kültürü öğrenciye, yara¬tıcı biçimde öğrenmesini, sorunları yaratıcı biçimde çözme becerisini kazandırmayı, çocukların ilgi alanlarına göre program ve yöntemlerin denenmesini, hata yapma, farklı olma ve yeniden deneme özgürlüğünü sağlayacaktır.

Eğitim kurumlarının sa¬hip olduğu kültürel yapı ne olursa olsun okullarda mutlaka yaratıcı, araş-tırmacı, yenilikçi bir kültür oluşturabilmek ancak ve ancak erken yaşlarda başlayan bir yaratıcı eğitimle söz konusudur. Disiplinler arası bir yaklaşımla sanat, sosyal, fen, matematik gibi alanlar

Çocukta Sanat Ve Yaratıcılık

4

birbirine yaklaştırılmalıdır. Ço¬cuğun kendi yeteneklerini görüp keşfetmesini sağlayacak, onu yaratıcılığa götürecek her olanak tüm okul programına ve kültürüne yansımalıdır.

Yaratıcı bir okul kültürü sayesinde çocukların içsel değerleri ve gizli kalmış yetenekleri ortaya çıkarılır, çocu¬ğun kendisini ve çevresinde var olanları fark etmesini, sorgulayan bireyler olmalarını sağlar.

Sonuç olarak yaratıcı bir okul kültürü içinde; kişisel ve mesleki anlamda geli¬şim, paylaşılan değerler ve yüksek amaçlar, açık bir iletişim, sorunlara karşı ortaklaşa çözüm arayışları (ya da takım çalışması), öğrenim ve öğretim için sürekli değerlendir¬me ve öğrenmeyi destekleyen bir eğitim ortamı sağlanmış olur.

14.2. YARATICILIK EĞİTİMİ VE ÖĞRETMENÖğrenilebilen ve geliştirilebilen bir güç olan yaratıcılık eği¬timinde öğretmene çok büyük gö-revler düşmektedir. Yaratıcı yeti insan yaşamını, dünyayı değiştiren ve geliştiren bir olgudur. Dolayısıyla öğretmenin ders içeriğini nasıl öğreteceği ya da başka bir deyişle, kullanacağı öğre-tim yöntem ve teknikleri, çocuğun öğrenme doğası ile uyumlu olmadır. Ayrıca öğretmen seçtiği yöntem ile çocuğu en ileri düzeye ulaştırmayı amaçlamalıdır.

Öğretmen; bireysel olarak, grupça veya tüm sınıfla işbirliği içinde olabilen, sorun çözebilen, öğ¬rencilerin görüşlerini anlayabilen, empati ve iletişimin anlam ve önemini bilen, tek yönlü değil çok yönlü düşünebilen ve paylaşımcılığı vurgulayan bir öğretim biçimini uygulayabilen kişidir. Böyle bir öğretmen, yaratıcı eğitime teşvik eden bir öğretmen¬dir.

Yaratıcılık eğitimi verecek öğretmen mesleğini gerçekten seven, hazırladığı konuların heyecan verici, ilgi çekici olmasını mümkün kılan ve bu konularla gerçek yaşam arasında bağlantı kurul-masını sağlayan kişiler olmalıdır.

Ayrıca yaratıcılık eğitimi verecek öğretmende karmaşık konuları anlaşılabilir hale getirme, hayal gücünü kullanmayı destekleme, çocuğu dinleme ve değer verdiğini gösterme, çocukları motive etme ve olaylara mizahi yönleriyle bakabilme özellikleri bulunmalıdır.

Tüm bunların yanı sıra yaratıcı bir eğitimde öğretmen yaratıcılığı geliştiren yöntem ve teknik-leri iyi bilmelidir. Çünkü aktif öğretmen, sınıftaki öğrenmeyi etkileyen temel bir faktördür. Bilgi ve öğretme stratejilerini iyi bilme öğretmeni daha yetkin kılmaktadır. Öğretme stratejileri de öğrenirken düşün¬meyi sağlayan, etkili bir eğitim ortamı sağlamaktadır. Fakat aynı zamanda yaratıcı eğitimde bir konuyu öğrenmek aslında öğrencinin de işi olmalıdır. Burada öğretmen, çocuğa yol gösteren konumunda yer almalı ve yapacağı etkinlikleri planlamayı, or¬ganize edip uygulamayı ve sınıfı yönlendirmeyi iyi bilmelidir. Çocuk, öğrendikleri becerileri deneyerek uy-gulamalı ve bilgilerini prova etmelidir.

Öğretmen; yaratıcı düşünceye değer verip önemini iyi anlamalı, çocukları çevresel uyaranlara karşı daha duyarlı kılmalı, çocuklara yeni fikirler üretmeleri için cesaret vermeli, her fikri değer-lendirebilmeli, yeniliklere karşı toleranslı olmalı, tek bir özelliğe ya da modele bağlı kalmamalı, çocukların korku ile karışık saygı duymalarına engel olmalıdır.


5

Çocukları öğrenirken kendi kendilerine çözüme ulaşabilmelerine teşvik etmeli, çocuklara prob¬lemin farkına varmayı öğretmeli, yaratıcı düşünme için ortam düzenlemeli, fikirlerin işe yaraması için uygun kaynaklar temin etmeli, yıkıcı değil yapıcı eleştiriler getir-meli ve öğrenci-leri bilgiyi değişik kaynaklardan elde etmeye teşvik etmelidir.

14.3. YARATICILIĞI GELİŞTİREN EĞİTİM ORTAMLARI VE DÜZENLENMESİ

14.3.1. Okul Öncesi Eğitime Uygun Dış ve İç Mekân TasarımıYaratıcılığı geliştiren bir eğitimde öğretmenin hem yaratıcı düşüncenin eği¬timdeki yeri ve öneminin bilincinde olması hem de eğitim ortamının uygun şekilde tasarlanması öneminin bi-lincinde olması gerekir. Çünkü gerçekten nitelikli düzen¬lenmiş iç ve dış mekân çocukların do-ğal öğrenme yöntemi olan oyun ile birleşince, yaratıcılığın gelişmemesinin imkânı yoktur. Çün-kü bu tür ortam düzenlemelerinin çocukların çok değişik oyun kurgulamaları açısından hatırı sayılır bir önemi vardır. Ortamın farklılığı ve niteliği çocukların oyunlarının çeşitliliğini, süresini, miktarını ve niteliğini de arttırmaktadır. Bundan sonra öğretmenin yapması gereken tek şey çocukları gözlemlemek ve ihtiyaç duyduklarında yol göstermektir.

İyi bir çevre düzenlemesi öğretmenin de yaratıcı yeteneğine bağlıdır. Bunun için öğretmenler hem az maliyeti olan hem de doğal ve geri dönüşümlü artık malzemeler¬den çok farklı ortam düzenlemesi yapabilirler.

Dış ve iç mekân düzenlemeleri şu üç unsuru muhakkak sağlanmış olmalıdır:1. Uygun ortam havasının yaratılması: Ortam havasından kastedilen çocukların bu ortamdan

hissettikleri, algıladıkları ve bunlara bağlı olarak gelişen öğrenmele¬ridir. Burada önemli olan çocuğun kendini evindeymiş gibi rahat hissettiği bir havanın yaratılmasıdır. Öğretmen çok ucuz maliyetlerle velilerden de yardım sağlayarak sınıf ortamına güzel bir hava verebilir.

2. Sınıf alanının büyüklüğü: Sınıf alanının çocukların sayısına uygun büyüklükte ol¬ması çocukların daha rahat oyun oynamaları ve farklı çeşitlerde oyun üretmeleri açısından önemli bir faktördür. Aynı zamanda sınıfta yer alacak köşelerin de uy¬gun şekilde ve sınırları belirlenerek birbirinden ayrı olmaları ve sınıfın trafiğinde uygun akışının sağlanması açısından sınıf büyüklüğü yeterli olmalıdır.

3. Zaman: Çocukların yaratıcı ve farklı oyunlar üretip oynamaları için onlara oyunlarında yeterli zaman tanımak da gerekir. Oynanan oyun veya aktiviteye göre zamanlama değişebilir. Dolayısıyla çocuğun da alacağı mesajlar değişecek¬tir. Genellikle bir oyuna en az yarım saat vermek gerekir. Buna duyarlı bir öğret¬menin, çocukların o aktiviteden öğreneceklerine dikkat ederek oyunun yarıda kesilmemesi için zamanlamayı ayarlamada hassas davranması yerinde olacaktır.

14.3.2. Sınıf İçinin Çevresel DüzenlemesiYaratıcılığı geliştiren, yaratıcı eğitimin temel aktivitelerinden olan ve çocukların zaten doğala-rında bulunan oyun iç güdüsü okul öncesi eğitim programlarında sıklıkla yer almalıdır. O ne-denle çocukların oynadıkları oyunların çok daha farklı biçimlerde şekillenmesi ve geliştirilerek


6

çocuğun da yaratıcılığına olumlu yönde katkı sağlaması için sınıfta çok değişik oyun köşeleri oluşturulabilir. Çok farklı çeşitte malzemeler¬le oluşturulan bu köşeler iyi ve dikkatli bir biçimde hazırlandığı takdirde çocuklar¬da farklı yollarla öğrenmeyi, merak etmeyi, araştırmayı, plan-lamayı, karar verme ve problem çözme becerisini, özgün olmayı ve diğer akranları ile iletişim içinde olabil¬meyi sağlayacaktır.

Köşeler oluşturulmadan önce sınıfın öğretmenleri nerede hangi köşenin yer ala¬cağını ve han-gi malzemeleri bu köşelerde kullanacaklarını daha önceden planlamalıdır. Sınıfın çocuk sayısına göre yeterli büyüklükte oluşu daha nitelikli oyun alanları oluşturmak için gerekli bir koşuldur. İlgi köşeleri nitelikli bir şekilde oluşturulursa o zaman sınıf ortamı da ikinci öğretmen olacaktır. Okul öncesi dönemde çocuklar için öğretmenlerin kuracakları ilgi köşeleri ve oyun alanları özet-le aşağıdaki gibidir:

Dramatik oyun (evcilik) köşesi: Dramatik oyun köşesi çocukların çeşitli rollere büründükleri, çok değişik dramatik oyunlar tü-rettikleri ve aynı zamanda tüm gelişim alanlarını ve iletişim becerilerini geliştiren çok önemli bir köşedir. Evcilik köşesine bir ev havası görünümünü vermek en ideal olandır. Bunun için ahşap-tan yapılmış malze¬melerden evin bölümleri oluşturulabilir (örneğin mutfak köşesi, yatak odası bölümü gibi). Evin içinde kullanılmak üzere gerçeğe yakın örnekler kullanılması önerilir. Ayrıca kullanılan malzemelerin renkleri de küçük yaş grupları için çok canlı ve dikkat çekici renkler, büyük yaş grupları için ise daha çok malzemenin doğal renkleri tercih edilmelidir. Blok köşesi: Çocukların yaratıcılıklarını geliştirmede belki de evcilik köşesi kadar önemli bir diğer oyun ala-nıdır. Blok köşesinin evcilik köşesine yakın olması tercih edilir. Çünkü bu şekilde çocukların her iki köşeden de oyuncak kullanarak daha farklı oyunlar türetmeleri teşvik edilebilir. Blok köşesi için çoğunlukla geniş bir alan tercih edilir. Böylece çocuklar sınıfın da genel trafiğini aksama-dan rahatlıkla oynayabilirler. Bu köşede bulunan materyaller genel olarak; değişik büyüklük ve şekillerde tahtadan bloklar, içi boş kutu bloklar, çok değişik şekil ve biçimlerde tahtadan taşıt araçları, yapboz türünde tahta oyuncaklar, insanlar, hayvanlar, trafik işaretleri gibi oyun ma¬teryalleridir. Artık ve doğal materyaller (Açık uçlu materyaller) köşesi: Son yıllarda yurt dışında özellikle Amerika ve başka diğer ülkelerde açık uçlu materyallerden oluşan köşele¬rin kurulduğu çok sık görülmeye başlanmıştır. Artık ve doğal olan bu malzeme-lerle çocuklar yaratıcı yetilerinin sınırlarını gerçekten zorlamakta ve çok değişik şeyleri bunlarla üretebilmektedirler. Bu köşenin genellikle evcilik köşesine ve blok köşesine yakın olması önerilir.

Bu köşede, değişik boyut ve renklerde şişe kapakları, şişeler, tuvalet ve banyo ruloları, reklamcı-lık sektörlerinde kullanılan malzemelerin artıkları, değişik renk, doku ve boyda kumaş parçaları, küçük boyda fularlar, kozalaklar, bü¬yüklü küçüklü ağaç dalları, kabuklu ağaç meyveleri gibi doğadan toparlanmış çeşitli malzemeler yer alır.


7

Kukla köşesi: Dramatik oyun köşesiyle ilişkili bir diğer köşe de kukla köşesidir. Bu köşe de çocukların yara-tıcılıklarını, hayal dünyasını, bilişsel-dil ve sosyal-duygusal gelişimlerini olumlu yönde etkiler. Kuklalar özellikle içe kapanık, sessiz çocuklarda duygularını ve düşüncelerini daha rahat ifade etmesini sağlar. El yapımı veya hazır çok değişik kuklalar bu köşede yer alabilir.

Sanat (çizim) köşesi: Sanat köşesi çocuklarda daha çok sanatsal ve estetik yanları besler ve küçük yaşlardan itibaren sanatla tanıştırır. Sanat köşesi sınıfta lavabonun bulunduğu yere yakın olursa daha uygun olur. Çünkü kirlenme ihtimaline karşılık çeşmenin olduğu bir yere yakın bu köşeyi kurmak yerinde olacaktır. O nedenle de yerler silinebilir bir zeminle kaplı olmalıdır. Ayrıca çocukların sanat çalış-maları ya¬parken giyebilecekleri iş önlüklerinin de bulunmasında fayda vardır.

Bu köşede yer alabilecek malzemeler; hareket edebilen raflı bir dolap ve bu dolapta sanat ve el işi ça¬lışmalarında kullanacakları boyalar, makaslar, bantlar, kartonlar, ağaç kabukları, ağaç dalları gibi doğadan materyaller, değişik renk ve büyüklükte şişe kapakları, kurdeleler ve resim yapımında kullanılabilecek ayaklı resim sehpaları gibi araçlardır.

Kitap köşesi: Kitap köşesi için genellikle sınıfın sessiz bir köşesinin tercih edilme¬sinde fayda vardır. Kitap kö-şesi genellikle çocukları rahatlatan, dinlendiren, arkadaş¬ları ve öğretmeniyle kitap aracılığıyla daha yakın bir ilişki geliştirmelerini sağlayan bir köşedir. Yumuşak ve rahat oturma minderleri veya bir koltuk ve çocukların erişebile¬ceği biçimde ahşaptan yapılmış bir kitaplık sıcak bir oku-ma köşesi için uygun olabilir. Kitaplar bildiğimiz kitap raflarında ya da sepetlerde sergilenebilir.

Bu köşede de ayrıca genellikle çocukların yaş ve gelişim düzeylerine uygun, değişik konular-da resimli ya da az yazılı kitaplar, hikâye kitaplarının yanında şiir ve bilmece kitapları, kavram ki¬tapları, el yapımı kitaplar ve çocukların kendi yaptıkları kitaplar, ABC kitapları, eski dergi ve güncel gazeteler bulunabilir. Bunun yanında aynı zamanda işlenecek konuya göre değişen za-manlarda farklı kitaplar da eklenebilir. Bunlar bazen resim ve fotoğraf¬ları olan yetişkin kitapları da olabilir.

Müzik köşesi: Müzik köşesi çocukların ses ve ritm yönünden gelişmesine, kendi müzik ve şarkılarını yaratma-larına, farklı müzikleri dinleyip tanımalarına, müzik eş¬liğinde dans becerilerinin gelişmesine, çeşitli kültürlerin değişik müziklerini dinleyip görmelerine imkân sağlar.

Bu köşede bulunan materyaller genel olarak hazır müzik aletlerinin yanında elde yapılmış ritm aletleri, ziller, çanlar, trampetler, çıngıraklar, kavallar, teyp gibi aletlerdir.

Bilim ve doğa köşesi: Bu köşede çocuklar fen ve doğa konularında kendilerini şe¬kil, ölçü gibi kavramlarla bilimsel ve akıl yürütme yönünden geliştirirler. Aynı zaman¬da inceleme, araştırma, merak etme gibi keşfe götüren beceriler de gelişir.


8

Bu köşede bulunabilecek materyaller ise şöyledir: büyüteçler, mıknatıslar, cetveller, termometre¬ler, ölçü aletleri, aynalar, çeşitli taşlar, bitki yetiştirme için tabii süngerler, cam şi-şeler, kavanozlar, kaplar, kapaklar, küçük toprak saksılar, pamuk, toprak, tohumlar, su ve kum leğenleri, pirinç, fasulye gibi bakliyatlar.

Matematik, masa oyuncakları ve okuma yazmaya hazırlık köşesi: Bu köşe renkli bloklar, düğmeler, küpler gibi değişik masa oyuncaklarıyla sınıflandırma, düzen-leme, sıralama, karşılaştırma, tahmin etme ve sayma gibi matematiksel becerilerin geliş¬mesine imkân sağlar. Bu köşe için alçak ve kapağı olmayan rafların kullanımı daha uygun görülmekte-dir. Ayrıca, tebeşir ve yazı tahtasının bulunması hem okuma yaz¬ma çalışmaları için hem de matematiksel beceriler için de imkânlar sunar.

Bu köşede bulunan materyaller genel olarak plastik legolar, bul yaplar, dominolar, küçük parçalı tahta ve plastik bloklar, geçmeli oyuncaklar, renkli bloklar, küpler, basit matematik oyunlarını içeren oyun malzemeleri olabilir. İlkokula hazırlık çalışmaları için ayrı bir masa veya mümkün-se bir ilkokul sırası yerleştirilerek onun üzerinde kurşun kalem¬ler, tükenmez kalemler, silgiler, kâğıtlar, tel zımbalar, eski dergiler, gazeteler, yapıştı¬rıcılar, tutkallar, cetveller, tahta harfler, tepegöz gibi araçlar da bu köşede yer alabilir. Bu malzemelerin her biri çocuğun ilerideki ilkokul yaşamına bir hazırlık niteliğinde yardımcı olmaktadır.

Bilgisayar köşesi: Bu köşede genellikle disket sürücüsü olan standart bellekli bir bilgisayar, renkli bir ekran, okul öncesi çocuklara uygun yazılım programları ve bir yazıcı bulunmalıdır. Öğretmen çocukların gelişim düzeylerine uygun yazılım prog¬ramları seçerek onların bilgisayar ortamında çizimler yapmasını, sayma, eşleştirme, sıralama, karşılaştırma yapmalarını sağlarken aynı zamanda hafı-za gelişimine, akıl yürütme ve problem çözme becerilerinin gelişimine katkı sağlar. Bu köşenin idealde bir ile üç bilgisayarı alacak büyüklükte olması ve sınıfın sakin bir köşesinde, ışığın ekran-larda parlama yapmayacağı bir yerde kurulması gerekir.

Marangozluk ve tahta işleri köşesi: Çocuklar bu köşede gerçek yaşamda yetişkin¬lerin kullandığı malzemeleri görme ve kullanma imkânları bulurlar. Köşenin düzen¬lemesi sırasında öğretmen bu köşenin sınıf trafiğinin dışında olmasına dikkat etmeli ve etrafında birçok çocuğun hem çalışıp hem de izlemek isteyebilecekle-rini hesaba katmalıdır. Marangozluk köşesi için çocukların düzeylerine uygun olabilecek boyut-ta bir marangozluk masası (tezgâh), aletleri ve çalışma tahtaları olmalıdır.

Bu köşede bu¬lunacak diğer malzemeler ise şunlardır: El matkabı, matkap kolu ve matkap ucu, sert plastik tutamaçlı tornavidalar, orta boy kerpetenler, marangoz tezgahına tutturulmuş mengeneler, zımpara kağıtları, çiviler, hafif başlıklı pençeli çekiçler, uygun boyutlarda testere-ler, vidalar, vida somunları, rendeler, cıvatalar, tahta parçaları, tahta kırpıntıları, ambalaj köpük malzemeleri gibi

14.3.3. Dış Mekânın Çevresel DüzenlemesiAnaokulu ve anasınıflarının bahçeleri aslında çocuklar açısından çok önemli mekânlardır. Fakat buna rağmen halen günümüzde bile öğretmenler okul bahçesini maalesef yalnızca çocukların


9

fazla enerji ve gerilimlerini boşalttıkları yerler olarak görmektedirler. Bu dar bakış açısı çocukla-rın yaratıcılığının gelişiminde önemli yeri olan dış mekânın ihmal edilmesine neden olmaktadır.

Okulun bahçesi de tıpkı sınıf ortamı gibi benzer bir dikkati gerektirmektedir. Çünkü en iyi şe-kilde düzenlenmiş olan bir sınıf bile hem sınıf içi faaliyetlerle hem de her tür oyun, egzersiz ve diğer faaliyet çeşitleriyle doğal bir şeklide düzenlenmiş olan bir bahçe mekânıyla birlikte bir bütündür. Okul yönetimi, sınıfın öğretmeni, peyzaj mimarı veya ilgili başka tasarımcı uzmanın iş birliğiyle hatta velilerin de maddi veya farklı türden yardımlarıyla nitelikli bir okul öncesi eğitim kurum bahçesi düzenlemek mümkündür.

Bir okul öncesi eğitimi kurumu bahçesinin düzenlemesine geçilmeden önce aşa¬ğıdaki hu-susların göz önünde bulundurulması önerilir:1. Dış mekân tasarımında öncelikle dikkat edilmesi gereken birinci husus erken çocukluk

dönemine uygun, çocuklara farklı deneyimlere ve oyunlara imkân sağ¬layan değişik işlevsellikte ve zaman zaman değiştirilebilen portatif ekipmanlar kullanılması olmalıdır. Kullanılması düşünülen bu bahçenin araç ve ekipmanları¬nın çocukların uzanma, dönme, tırmanma, sürünme gibi fiziksel deneyimleri ve vücut esnekliğini sağlamanın yanında o bölgenin coğrafik koşullarına ve eğitim programına da uygun olması gerekmektedir.

2. Bahçede kimi yerlerde farklı açık alan uyarlamaları yapılmalıdır. Örneğin sınıfta yer alan bazı köşeler okul bahçesinde de değişik biçimlerde yer alabileceği gibi aynı zamanda bir kır evi alanı, patika yürüyüş alanları, çimenlik alanlar gibi açık alanlar yer almalıdır.

3. Oyun bahçeleri küçük çocuklarda yaratıcı düşünebilme, keşfetme yetisini ortaya koyabilmelerine ve değişik oyunlar üretmelerine imkân sağlamalıdır. Bunların yanında çocukların değişik rollere girmeleri ve dramatik oyunlar kurgulamaları ve araştırma hissini sağlaması açısından dış mekân önemlidir. Doğal bahçe tasa¬rımları için öğretmenler ve tasarımcılar çok değişik mekân dizaynları oluşturabi¬lirler. Örneğin kum havuzu, su oyunları düzeneği, değişik yer şekilleri, tüneller, farklı bitkiler ve başka pek çok özellikler bahçeye eklenerek çocuklarda hayal gü¬cünü, imgeleme yetisini, sorun çözme ve akıl yürütme becerisini geliştirebilir.

4. Çocuklarda estetik güzelliği de geliştiren ve doğayla bağlantılı değişik sanatsal ve ekolojik düzenlemeler de dış mekanlarda yer almalıdır. Örneğin heykeller plastik ve metalin de ötesinde o yörenin iklim ve toprak yapısına uygun değişik bitki¬ler ve ağaçlar, yine bu bitkilerden hazırlanmış ilginç peyzaj dekorları gibi farklı özellikler eklenebilir ve bahçenin belli yerlerinin değişik renk ve malzemelerle dekorasyonu sağlanabilir. Böylelikle farklı doğa ve yer şekillerinin, bitki, toprak ve ağaçların gözlenmesine imkan sağlanmış olacaktır. Buradan kastedilen aynı zamanda okulun bulunmuş olduğu yörenin toplumsal ve kültürel gelenekleriyle de bütünleşmiş bir ortam dizaynıdır.

5. Son olarak dikkat edilmesi gereken bir husus da bahçenin büyüklüğü ve okulun bulunduğu mevkidir. Özellikle kentsel bölgelerdeki okullar bu konuda maalesef en şanssız olanlarıdır. Çünkü bahçenin büyüklüğünün çocukların sayısına da uy¬gun olması gözden kaçmaması gereken bir özelliktir.

İyi bir okul öncesi kurumu dış mekânında genel olarak aşağıdaki özelikleri kap¬saması çocukla-rın yaratıcı bir biçimde oyun yoluyla eğitimleri açısından önemlidir.


10

Bu ayrıntılar kısaca şöyle özetlenebilir:• Bahçede kullanılacak araçlar her şeyden önce kaliteli, esnek ve güvenli olma¬lıdır. Çocuklara

zarar vermeyen özellikle ahşap malzemeler tercih edilebilir. Doğal koşullarla düzenlenen bir oyun bahçesi tıpkı bir bahçe misali yeşilin sıcaklığını his¬settirmelidir. Doğal bir ortam olması tercih edilir. Etrafta ağaç, sarmaşıklar değişik bitkiler ve saksı bitkileri olabilir. Bahçenin içinde çocukların ve yetişkinlerin yürüye¬bileceği yürüyüş patikaları, oturma bankları, hatta bahçenin bir köşesinde kamelya bile bulunabilir. Bunlardan başka, ağaç gövdelerinin etrafına yapılmış dönerli oturma koltukları bu ağaçların üstünde ahşaptan yapılmış kuş yuvaları bulunabilir. Bah-çede doğal bir doku oluşturmak adına tepecikler, çukurlar, kayalar, büyük ağaç kütükleri bile kullanılabilir.

• Bahçede kullanılan ekipmanlar kimi zaman sınıfta kullanılanlarla benzer olduğu gibi kimi za-man farklı da olabilir. Dramatik oyun köşesi, resim köşesi ve blok köşesi çok rahatlıkla bahçede de kurulabilir. Böylece çocuklar bahçede de sevdikleri haya¬li oyunlarına devam edebilir ve oyunlarına yeni oyunlar katabilirler. Bundan başka bahçenin uygun bir başka bölümüne mese-la ağaç altında ki oturma grubuna yakın bir yere resim köşesi ayarlanabilir. Çocuk böylece hem doğayı daha yakından gözlemle¬yebilecek hem de çok ayrı bir keyifle resim yapacaktır.

• Okul bahçesinin bir diğer önemli bölümü kum sahasıdır. Çocuklar özellikle açık havada kum ve suyla oynamaya bayılırlar. O nedenle, bahçede çocuklar için büyük¬çe bir kum havuzu ve akan suyla oynayabilecekleri ahşap su olukları yer almalıdır. Bunların yanında aynı zamanda çocukların özellikle 3 yaş ve üzeri gruba hitap eden onların tırmanıp, atlayabileceği ya da içi-ne geçebilecekleri tırmanma ve denge aletle¬ri, tahtalar, rampalar, tırmanma ipleri, lastikten salıncaklar, ağaçlara asılmış sallanma ipleri, silindir tünelleler gibi bahçe üzerinde çok değişik düzenlemelere gidilebilir. Bu tür düzenlemeler çocuklara heyecan ve macera duygusunu da tattırmaktadır. Yine bahçenin uygun bir köşesi veya bir ağaç üstüne alçakça bir ahşap ev ya-pılabilir. Hatta bu eve eski kullanılmayan mutfak ve kamp malzemeleri konulabilir. Böylelikle ço¬cuklar burada çok değişik dramatik oyunlar oynayabilirler aynı zamanda öğretmenle bera-ber sınıfça bir kamp deneyimini bahçelerinde yaşayabilirler.

• Bahçe düzenlemesi yapılırken aynı zamanda doğal ve artık materyallerden de yararlanılabilir. Örneğin kırılmış büyükçe bir ağaç dalı bahçede öyle bir yerleştirilir ki bu bahçede hem estetik bir doku oluştururken hem de çocuklar için bir atlama engeli, saklanma yeri veya bir kamp ve piknik köşesi de olabilir. Bunların dışında eski battaniyeler, örtüler, cibinlikler, eskimiş çaydan-lıklar, fincanlar, metal tabaklar, kaşık¬lar, çatallar v.b. bahçede özellikle belli köşelere (dramatik oyun köşesi gibi) zenginlik katabilirler.

• Bahçede yer alabilecek diğer oyun araçları kısaca şöyle özetlenebilir: Küçük boyda el arabaları, kürekler, kovalar, tırmıklar, baret başlıklar, tahta atlar, bebek ara¬baları, kamp çadırı ve kamp malzemeleri, ufak boyda inşaat makara ve silindirleri, yumuşak inşaat boruları, kamyonlar, bi-sikletler, çekme ve itmeli oyuncaklar, zıplama aletleri (eski şilteler, trambolin gibi), top, çeşitli uzunlukta tahtalar, mukavva kutular, ambalaj parçaları, ip, sicim, toprak leğenler, sulama kabı ve hortumu, bahçıvan aletleri, bitkiler, çiçekler, tohumlar ve bitki soğanları, hayali oyun aletleri (gemi, uçak, araba, tren, uzay gemisi, buldozer, binek direksiyonu), müzik aletleri (örneğin; bo-rulu çan¬lar, rüzgar çanları, yemek zilleri, çöp tenekesinden davullar, içi boş ağaç kütüğünden davullar, ağaç ve çit parçaları gibi), çok değişik amaçlı kullanılan sanat malzemeleri (boyama yapmak için eski çarşaflar, kumaşlar, yelken bezleri, boyacı ruloları, büyük fırçalar, köpükler, kö-pük çubukları, büyük ölçekli dokuma tezgahı, renkli tebeşirler, kil, gıda boyası) gibi çok değişik ve çocukların çok yönlü düşünme ve problem çözme yeteneklerini arttırtan malzemelerdir.


11

14.4. KAYNAKÇA

• Erken Çocukluk Döneminde Yaratıcılık Ve Geliştirilmesi, Elif Çelebi Öncü, Pegem A• Çocuklarda Sanat Ve Yaratıcılığın Gelişimi, Nobel Yayınları, Prof.Dr.Neriman Aral, Yrd.Doç.

Dr.Gökhan Duman• Okul Öncesi Eğitimde Yaratıcılık Ve Geliştirilmesi, Z.Deniz Aktan, Eğiten Kitap


12

Çocuk Gelişimi Önlisans Programı ÇOCUKTA...

Documents

Transcript of Çocuk Gelişimi Önlisans Programı ÇOCUKTA...