New ANTALYA - ELMALI YÖRESİ SEDİRLERİNİN {Çedrus libani …baoram.ogm.gov.tr/Yayinlar/Teknik...

ISBN: 975-7829-49-8

ANTALYA - ELMALI YÖRESİ SEDİRLERİNİN {Çedrus libani A.Rich.) GENÇLEŞTİRİLMESİNDE

DENETİMLİ YAKMA VE DİĞER BAZI FAKTÖRLERİN BAŞARI ÜZERİNE ETKİLERİ

(ODC: 232.213)

Effects of Prescribed Fire and Some Other Factors on the Regeneration Success of Lebanon Cedar

(Cedrus libani A.Rich.) at Elmalı-Antalya Region

Prof. Dr. Melih BOYDAK

Doç. Dr. Ünal ELER Naim PEHLİVAN

TEKNİK RAPOR NO: 2

T.C.ORMAN BAKANLIĞI

BATI AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ SOUTH-WEST ANATOLIA FOREST RESEARCH INSTITUTE

ANTALYA - TURKEY

YAYIN KURULUEditorial Board

BaşkanHead

Dr. Yalçın YEŞİLKAYA

Üyeler Members

Dr. Mehmet TETİK Gürel ŞİRİN

YAYINLAYANBatı Akdeniz

Ormancılık Araştırma Enstitüsü P.K. 264

07002 ANTALYA

Published bySouth-West Anatolia

Forest Research Institute P.O. Box 264

07002 ANTALYA TURKEY

Tel:+(242) 345 0442 Fax:+(242) 345 0442

Aspendos Matbaası - Antalya

Tel: + (242) 248 1467 Fax: +(242) 248 1468

YIL:1996

ISBN: 975-7829-49-8

ANTALYA-ELMALI YÖRESİ SEDİRLERİNİN (<Cedrus libani A.Rich.) GENÇLEŞTİRİLMESİNDE

DENETİMLİ YAKMA VE DİĞER BAZI FAKTÖRLERİN BAŞARI ÜZERİNE ETKİLERİ

(ODC: 232.213)

Effects of Prescribed Fire and Some Other Factors on the Regeneration Success of Lebanon Cedar

(Cedrus libani A.Rich.) at Elmalı-Antalya Region

Prof. Dr. Melih BOYDAK

Doç. Dr. Ünal ELER Naim PEHLİVAN

TEKNİK RAPOR NO: 2

T.C.ORMAN BAKANLIĞI

BATI AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ SOUTH-WEST ANATOLIA FOREST RESEARCH INSTITUTE

ANTALYA - 1996

İÇİNDEKİLER

Ö Z --------------- ------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------5

ABSTRACT ------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------ — 5

1. G İR İŞ-------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------- -------------- 7

2. MATERYAL VE M ETO D ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 8

2.1. YETİŞME ORTAMI KO ŞULLARI-------------------------------------------------------------------- , ---------- 82.1.1 Mevki---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 82.1.2 İklim----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 92.1.3 Toprak--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 9

2.2 DENEME ALANLARININ T A N IT IM I----------------------------------------------------------------------------- 92.2.1 Deneme Deseni ve Deneme Alanlarının Kurulmasındaki Esaslar------------------------------------------- 92.2.2 Deneme Alanlarında Yapılan Ölçmeler ve İstatistiki Değerlendirmeler-----------------------------------11

3. BULGULAR------------------------ -— --------------------------------------- r---------------------------------------------- 12

3.1.BİRİNCİ VEJETASYON DÖNEMİ BAŞINDAKİ ÖLÇM E SONUÇLARI (Çimlenmeyiizleyen fide sayım lan)----------- ---------------------------------------------------------------------------------------------- 12

3.2. BİRİNCİ VE İKİNCİ VEJETASYON DÖNEMİ SONUNDAKİ ÖLÇME SONUÇLARI— 13

3.3. TOPRAK ANALİZLERİNE İLİŞKİN BULGULAR---------------------------------------------------------- 14

4. TARTIŞMA VE ÖNERİLER----------------------- ----------- ------------------------ ------- ------------------- -------- 14

4.1 İŞLEMLERİN BİRİNCİ VEJETASYON DÖNEMİNDE ÇİMLENMEDEN HEMEN SONRAKİ YAŞAYAN FİDE SAYISINA (YÜZDESİNE) E TK İSİ--------------------------------------16

4.2.İŞLEMLERİN BİRİNCİ VE İKİNCİ VEJETASYON DÖNEMİ SONUNDAKİ FİDANYAŞAMA ORANINA ETKİSİ-----------------------------------------------------------------------------------------17

4.3. DENETİMLİ YAKMA İŞLEMİNİN TOPRAK ÖZELLİKLERİ İLE SEDİRİNGENÇLEŞTİRİLMESİNDEKİ ETKİ VE İŞL E V L ER İ------------------------------------------------------- 20

4.4. Ö N ER İLER ----------------------- -----------------------------------------------------------------------------------------26

Ö Z E T -------------------------- —----------- --------------------------------- --------- —........... -— ........................-______ 29

SUM M ARY----------------------- ----------- ---------------------------------------------------------------------------------------32

3

oz

Hu araştırma ile Antalya-Elmalı yöresi sedirlerinin (Cedrus libani A.Rich.) gençleştirilmesinde denetimli yakma ve diğer bazı faktörlerin başarı üzerine etkileri araştırılmıştır. Araştırmada 25

bölünen bölünmüş parseller deseni uygulanmıştır. İki yinelemeli olarak kurulan deneme deseninde etek şeridi traşlama-büyiik alan siper durumu; denetimli yakma işlemi uygulama- uvgulamama; parsellerin yamaçtaki yeri (üst yamaç-alt yamaç); parsellerin tel kafes içine alınması-alımnaması; ekimlerden sonra dal serme-senneme: parsellerde tam alan serpme ekimi-çizgi ekimi yapılması işlemleri uygulanmıştır. Her alt parselde ( 1x3 m) 300 adet (m2 'ye 100 adet) tohum ekilmiştir. Denetimli yakma işleminin toprağın bazı özellikleri üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla, yakma işlemi uygulanan alanlarda toprak analizleri yapılmıştır. Bu analizler denetimli yakmadan önce, hemen sonra ve bir yıl sonra alman toprak örneklerinde uygulanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, çimlenmeden hemen sonra (vejetasyon pervodu başında) tel kafes içine alman ve çizgi ekimleri uygulanan alt parsellerde fide sayısı önemli düzeyde fazla bulunmuştur. İkinci vejetasyon periyodu sonunda denetimli yakma uygulanan alt parsellerde yaşayan fidan yüzdeleri önemli düzeyde fazla bulunmuştur. Büyük alaıı siper ve etek şeridi traşlama pozisyonlarının ikisinde de denetimli yakma ile kombine edilen çizgi ve tam alan serpme ekimlerinde yeterli gençlik elde edilmiştir. Araştırma sonuçları denetimli yakmaların sedir gençleştirmesinde başarı için önemli ve güvenilir bir silvikültürel vasıta olduğunu ortaya çıkarmıştır.

ABSTRACT

With this investigation effects of prescribed fire and some other factors on the regeneration success of Lebanon Cedar (Cedrus libani A.Rich.) at Elmalı-Antalya region was investigated. Experimental plots were carried out accordiııg to 25 split plot experimental desigıı. Sheltervvood and strip clear cutting ıııethods, lower and higher positions of the slope, bumed (prescribed buming) and unbumed sample plots, sample plots with and without chickeıı wire protection. broadcast seeding or sowing in drill, ground surface covered or uncovered with branches were considered as criteria in the research. The size of each subplot was 3x1 m and sowıı 300 seeds (100 seeds per squaremeter). Soil analysis were made before, soon after and one year after the prescribed bunıing in order to search the effect of the prescribed fire on some soil features at the sample plots vvere prescribed buming was applied. Accordiııg to the results of the investigation; after germination (at the begening of the vegetation period) chicken-wire protection and sowing ind drill treatments have positively affected the number of seedlings. At the end of second vegetation period, at the subplots where prescribed buming was applied the average seedling survival percentages vvere much more higher than the averages of unbumed subplots. Enough seedlings were obtained at the subplots where prescried buming coınbiııed with botlı sowmg in drill and broadcast seeding methods considering either sheltervvood method or strip clearcut method. The results revealed that the prescribed buming is an effıcient and reliable silvicultural tool in the regeneration of Lebanon Cedar.

5

1. GİRİŞ

Toros Sediri tarihi, kültürel, estetik ve ekonomik açılardan çok kıymetli türlerimizden birisidir. Tarihi süreç içinde ihtişamın ve zenginliğin simgesi olmuştur (Mayer ve Sevim 1959). Doğal yayılışım Anadolu, Lübnan ve Suriye'de yapmaktadır. Ancak binlerce yıldan bpri süregelen tahribat sonucu Lübnan ve Suriye'de bazı küçük kalıntılar dışında sedir Ormanları hemen hemen tükenmiştir (Sevim 1955a, Mayer ve Sevim 1959 Evcimen 1963). Ancak Torosların sarp ve ulaşımı zor morfolojik yapısı nedeniyle, günümüzde Anadolu'da sedirin hala geniş ormanlarla temsil edildiği birçok yöre bulunmaktadır.

Türkiye'de 67850 hektar iyi koru, 31475 hektar bozuk koru olmak üzere toplam 99325 hektar saf sedir ormanı bulunmaktadır (Anonim 1987). Buna ek olarak sedirin geniş alanlarda diğer türlerle kurduğu karışık ormanları mevcuttur. Ayrıca Toroslar'da sedirin ve diğer eşlik eden türlerin tahribatı sonucu sedir bulunduran veya bulundurmayan çok geniş çıplak karstik alanlar ortaya çıkmıştır.

Sedirin doğal yayılışı çok değişik anakayalar üzerinde (örneğin; tortul, metamorfik ve volkanik) bulunabilmektedir (Atalay 1987). Ancak doğal yayılışının büyük bölümü kalker formasyonları (Mezozoik kalker, Eosen kalkeri, Miosen kalkeri, Üst Kretase, Karbonifer v.b.) üzerindedir (Sevim 1952, 1955a). Eroskay (1987) sedirin de doğal yayılış yaptığı Toros karst bölgesini ülkemizin en önemli ve en büyük karst rejyonu olarak belirtmektedir.

Kalker ana taşlar üzerinde genelde rendzina, terra rosa ve terra fusca toprak tipleri yer almaktadır. Bu topraklar genel olarak sığ veya orta derindir. Ancak eteklerde, düzlüklerde ve karst çukurlarında toprak derinliği artmaktadır (Sevim, 1955a).

SEVİM (1955b). Batı Toroslarda karstik alanlardaki toprak verimliliğini genelde 2-3 desimetre arasında değişen bir mineral toprak tabakası ile nitelememek gerektiğini, bunun altında anatasta mevcut toprakla dolu dar veya geniş çatlakların büyük önem taşıdığını belirtmektedir. Köklerin bu çatlaklarda gelişmesi sonucu, kalker temel daha iyi işlenebilmekte ve gelecek generasyonuıı kök nüfusu için daha elverişli bir ortam oluşabilmektedir. Mineral toprak tabakasımn fazla taşlı ve anakayanm çatlaklı bir yapı göstermesi, toprağa yüksek bir drenaj niteliği vermekte, derine sızan kış rutubetinin önemli bir bölümü bu çatlaklar içindeki ince toprak tabakası tarafından tutularak vejetasyon süresince saklanabilmektedir. Toprak, iskeletçe pek zeııgilı, toprak türü kalsiyum karbonatlı balçık veya ince kum balçığıdır (Sevim, 1955b). Toprağın su tutma kapasitesi yüksek olmakla birlikte, mevcut yaz kuraklığı nedeniyle, periyodik kuraklık oluşmaktadır.

Atalay (1988) eğimli karstik arazilerin çıplak bir yapı göstermesinin, toprak aşınması sonucu olmayıp, çatlaklı olan bu alanlarda, yağış sularının tabakalara çatlak sistemleri boyunca hemen sızması nedeniyle meydana geldiğini ve bu durumun toprak oluşumunu engellediğini belirtmektedir. Ayrıca, çatlak ve tabakalılaşma sistemleri boyunca yer alan toprakların, yüzeydeki toprakların taşınmasıyla ilişkisi olmadığını, çatlaklar boyunca sızan suların, çatlakları eriterek genişlettiğini ve ayrışmanın çatlaklar boyunca meydana geldiğini; bunun sonucu olarak da toprakların çatlaklar boyu gelişme gösterdiğini ifade etmektedir. Bunlara ek olarak, karstik alanlarda çatlaklı yapının kapilariteyle su kaybını önlediğini, ayrıca, taşların açık renkli olmasının, refleksiyonu artırarak, nem bakımından uygun bir ortam oluşturduğunu da belirtmektedir.

7

Toroslar'da sedir yayılış alanlarındaki iklim; kışları oldukça şiddetli geçen, yüksek ışık entansitesi ve kuvvetli inşiaya sahip, az bulutlanma ve büyük sıcaklık farkları olan Mediterran dağ iklimi niteliğinde bulunmaktadır. Yazlar kurak ve sıcak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Torosların bu üst zonuııda, sıcaklıklardaki düşüş yanında, yağışlar çoğunlukla kar şeklindedir. Erinç Yöntemi'ne göre hazırlanmış, Türkiye yağış etkinliği haritasında, sedir alanları çok nemli, nemli ve yan nemli sınıflar içinde kalmaktadır (Erinç, 1984).

Belirtilen genel niteliklere rağmen, Torosların arızalı yüksek dağlar olması ve kapalı karstik deprasyonlar göstermesi nedeniyle, röliyef kısa mesafelerde önemli oranda değişmekte, farklı tali ve lokal iklimler oluşabilmektedir.

Torosların uzanış yönleri ve yağış getiren rüzgarların yönü de sedir alanlarında, özellikle yağış rejimi üzerine, büyük çapta etkili olmaktadır. Öte yandan Akdeniz ikliminin yağış etkileri iç kısımlara, sahil düzlükleri ve vadilerle iletilebilmektedir. Doğu Akdeniz'deki vadiler nedeniyle ormanla step arasındaki geçiş keskin olmayıp, daha tedricidir. Belirtilen iklim farklılıkları doğu ve batı Toroslarda sedir kuşağının başladığı alanlardaki bitki toplumlarını da etkilemektedir. Örneğin; Kaş yöresinde sedir, kızılçam kuşağını izlemektedir. Adana yöresinde ise kızılçam ve sedir kuşağı arasında karaçam ve diğer bazı türler yer almaktadır.

Torosların İç Anadolu'ya bakan kısımlarında yer alan sedir ormanlarının klimatik koşulları daha da farklıdır. Kantarcı (1982) ve Atalay (1987) da yapmış oldukları araştırmalarda, sedirin, çok farklı klimatik koşullarda, doğal olarak yetiştiğini vurgulamaktadırlar.

Yukarıdaki açıklamalara göre; sedir çok farklı ana, tali ve lokal iklim koşullarında, değişik edafık şartlarda ve anataşlar üzerinde doğal olarak yetişebilmektedir. Bu nedenle, sedir gençleştirme çalışmalarında, farklı klimatik koşullar, özellikle yağış, yağış rejimi, bağıl nem ve sıcaklık ilişkileri önemle dikkate alınmalıdır.

Bu araştırma ile Antalya-Elmalı yöresi sedirlerinin gençleştirilmesinde denetimli yakma ve diğer bazı faktörlerin başarı üzerine etkileri araştırılmış, doğal yolla veya ekim yoluyla gençleştirmede yöntem ve işlemlerin belirlenmesine çalışılmıştır. Araştırma ile yöre için somut bulgulara ulaşılmış, ayrıca diğer yöreler için de yaklaşımlar yapma olanağı elde edilebilmiştir. Bunlara ek olarak, doğal sedir ormanlarının önemli bölümünün korunması ve çıplak karstik alanların yeniden bu türle ağaçlandırılması vurgulanmıştır.

2. MATERYAL VE METOD

2.1. YETİŞME ORTAMI KOŞULLARIAraştırma alanının yetişme ortamı koşullan aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

2.1.1 MevkiAraştırma alanı Antalya Orman Bölge Müdürlüğü, Elmalı Orman İşletmesi, Avlan İşletme Şefliği sınırlan içindedir. Çalışma aynı yamaç üzerinde, güneydoğu bakıda, birbirine yakın iki alanda yürütülmüştür. Sahanın denizden yüksekliği 1650m ve ortalama eğimi %30'dur.

8

2.1.2 îklimAraştırmanın yürütüldüğü alanda Akdeniz (Mediterran) dağ iklimi tipi egemendir. Bu iklim tipinde, yazlar kurak ve sıcak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçmektedir. Giriş bölümünde de belirtildiği üzere, yüksek ışık entansitesi, kuvvetli inşia, az bulutlanma ve büyük sıcaklık farkları, bu iklim tipinin diğer belirgin özellikleridir.

Yörede yaz aylarında su açığı söz konusudur. Elmalı Meteoroloji İstasyonu( 1113 m) verilerine göre yıllık ortalama sıcaklık 7.7°C, ortalama yıllık yağış 658.6 mm, en yüksek sıcaklık 32.1°C (Temmuz ayı) ve en düşük sıcaklık - 27°C (Şubat ayı) dır. (Çizelge 1).

Araştırma alanımızdaki koşullara benzeyen ve deneme alanlarıyla hemen aynı yükseltide olan Elmalı-Çamkuyusu Sedir Araştırma Ormanı Meteoroloji İstasyonunun (1660 m) 17 yıllık verileri aşağıda ayrıca açıklanmıştır (Çepel, 1985). Bu verilere göre, yıllık ortalama sıcaklık 7.5°C, en yüksek sıcaklık 32.1°C (Temmuz 1973), en düşük sıcaklık - 31°C (Ocak 1983) dir. Mevsimlere göre sıcaklık ortalamaları ise ilkbaharda 6.5°C, yazın 16.8°C, sonbaharda 7.9°C ve kışın 2.6°C dir. Ortalama yıllık yağış miktarı 824.4 mm, ortalama yıllık nisbi nem %56, ortalama yıllık karla örtülü gün sayısı 8 8 ve hakim rüzgar yönü güneybatıdır. Yağışların %19.5'i (161.2 mm) ilkbaharda, %5.5'i (45.4 mm) yazın, %27.5'i (226.7 mm) sonbaharda ve %47.5'i (391.1 mm) kışın düşmektedir.

2.1.3 ToprakDeneme sahalarının yer aldığı yörenin jeolojik yapısı paleozoyik ve mesozoyiktir (Atalay-1987). Kalker anataşlarının oluşturduğu bu sedir yayılış alanında, toprak kaba iskeletti ve iskeletçe pek zengin, penneabilitesi yüksek, balçıklı kum toprağıdır. Anakaya içleri toprakla dolu büyük çatlaklar ve cepler içermektedir.

2.2 DENEME ALANLARININ TANITIMI

Alt bölüm "2.1.1" de belirtilmiş olduğu üzere, deneme alanları Antalya-Elmalı Orman İşletmesi-Avlaıı İşletme Şefliği sınırları içinde 1650 m yükseltide, güneydoğu bakıda ve %30 eğimde olan bir alanda seçilmiştir.

2.2.1 Deneme Deseni ve Deneme Alanlarının Kurulmasındaki Esaslar

Çalışma Toros sedirinin doğal yolla veya ekim yoluyla gençleştirilmesinde, çeşitli etkenlerin çimlenme ve fidanların yaşaması üzerindeki etkilerini araştırmak amacı ile yapılmıştır. Araştırmada 25 bölünen bölünmüş parseller deseni esas alınmıştır. İki yinelemeli olarak kunılan deneme deseninde aşağıdaki işlemler yer almıştır:

Her iki yinelemede de alanlar önce alt yamaç ve üst yamaç olmak üzere iki ayrı kışıma bölünmüştür. Daha sonra bu bölümler denetimli yakma uygulanan ve uygulanmayan (kontrol) alanlar olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Her iki kısımda büyük alan siper durumu ve etek şeridi traşlama (küçük alan traşlama) durumu oluşturulmuştur.

9

Çize

lge

1. El

mal

ı Met

eoro

loji

İsta

syon

u M

eteo

rolo

jik D

eğer

ler T

ablo

su.

Tabl

e 1.

Met

eoro

logi

cal D

ata

for E

lmal

ı Met

eoro

logi

cal S

tatio

n.

Yük

sekl

ik (A

ltitu

de):

1113

mB

oyla

m (L

atitu

de):

29°

55';

Enle

m (L

ongi

tude

): 39

° 45

'

Met

eoro

lojik

ele

man

AM

Y0

Ln

At

Rh

sY

ILLI

KM

eteo

rolo

gica

l obs

erva

tions

III

III

IVV

VI

VII

VII

IIX

XX

IX

IIA

nnua

l

Orta

lam

a Sı

cakl

ık

Mea

n te

mpe

ratu

re0.

2-1

.62.

06.

910

.415

.117

.917

.213

.07.

44.

5-1

.07.

7

En Y

ükse

k Sı

cakl

ık

Max

imum

tem

pera

ture

18.1

15.0

18.7

24.3

26.3

- 29

.832

.131

.729

.327

.319

.912

.932

.1

En d

üşük

sıca

klık

M

inim

um te

mpe

ratu

re-2

6.5

-27.

0-1

8.3

-12.

0-3

.4-1

.80.

72.

1-3

.8-9

.2-1

5.8

-20.

7-2

7.0

Orta

lam

a ni

sbi n

em %

M

ean

rela

tive

hum

udity

7064

6250

4339

3944

4849

6460

53

Orta

lam

a bu

lutlu

gün

ler s

ayıs

ı M

ean

clou

dine

ss5.

34.

23.

82.

63.

11.

50.

91.

21.

72.

04.

23.

42.

8

Orta

lam

a ya

ğış

(mm

) M

ean

prec

ipita

tion

184.

612

3. 833

.626

.237

.617

.70.

64.

218

.037

.114

1.7

33.5

658.

6

Dol

u gü

nler

sayı

sı

Num

ber o

f fro

stv

davs

25.0

26.5

26.5

23.0

9.0

--

-0.

318

.718

.531

.017

8.5

Ort.

Kar

la ö

rtülü

gün

ler s

ayısı

M

ean

num

ber o

f day

s w

ith sn

ow

cove

r on

the

grou

nd24

286

--

--

--

-1

1574

Ort.

sisl

i gün

ler s

ayıs

ı M

ean

num

ber o

f fog

y da

ys-

--

-0.

30.

3-

0.3

0.3

--

-1.

2

En h

ızlı

rüzg

ar y

önü

Dire

ctio

n of

max

. win

d sp

eed

SWW

SESW

NE

SWsw

swS

SWSW

-SE

SWSW

En h

ızlı

rüzg

ar h

ızı (

m/s

ec.)

Max

.win

d sp

eed

88

88

65

55

55

78

8

Etek şeridi traşlama durumu oluşturulan alanda kafes tel içine almmış-almmamış, üzerine ince dallar serilmiş-serilmemiş parsellere yer verilmiştir. Bu parsellerin her biri tam alan serpme ekimi veya çizgi ekimi uygulanan alt parsellere ayrılmıştır. Büyük alan siper durumu uygulanan alanda ise; ince dal serme işlemi dışında, etek şeridi traşlama uygulanan alandaki tüm işlemler yer almıştır.

Araştırmada etek şeridi traşlama durumu oluşturulurken önce 40 m genişlikte şeritler açılmıştır. Daha sonra şerit genişliğinin yarısını kapsayacak bir bantta (20 m genişlikte) öbekler halinde denetimli yakma işlemi uygulanmıştır. Şeridin diğer yarısı yakılmadan bırakılmıştır. Bu şeritlere komşu meşcerelerde ise, büyük alan siper durumu oluşturmak amacıyla, tohumlama kesimi yapılmıştır. Denetimli yakma gerek traşlanan şeritlerde ve gerekse büyük alan siper durumu uygulanan meşcerelerde, kesildikten sonra kıymetlendirilemeyecek materyal, yakma işlemi uygulanacak alanlara öbekler halinde homojen olarak dağıtılarak gerçekleştirilmiştir.

Traşlanmış olan şeritlerde, deneme alanlarının yerleri seçilirken; denetimli yakma işlemi uygulanan ve uygulanmayan kısımların, etkileşim zonundan kaçınılmaya, yan siperden olanaklar içinde, aynı oranda etkilenmelerinin sağlanmasına özen gösterilmiştir. Yinelemeler yükselti, eğim, toprak ve bakı gibi yetişme ortamı etkenlerindeki benzerlikler dikkate alınarak, yakın bir alanda gerçekleştirilmiştir.

Deneme alt parselleri 1 m x 3 m boyutlarında alınmıştır. Bu alt parsellerde uygulanan tam alan serpme veya çizgi ekimlerinde 300 er adet tohum kullanılmıştır (m2 de 100 adet tohum). Tam' alan serpme ekiminden sonra toprak tırmıkla hafifçe karıştırılmıştır. Çizgi ekimlerinde ise tohumlar 1-1.5 cm derinliğe ekilmişlerdir. Araştırmada kullanılan tohumlar, deneme alanlarının yakımnda, aynı yükselti ve bakıda yer alan populasyonlar içindeki, iyi nitelikli ağaçlardan toplanmıştır. Ekimler ilk yeterli yağışların ardından, ekim için uygun olan yağışsız günlerde (21-30 Kasım 1984) tamamlanmıştır.

1 m x 3 m boyutlarındaki deneme alt parselleri, köşelerine çakılmış olan kazıklarla belirlenerek, yan yana 4 deneme alt parseli aplike edilmiştir. İşlemler (kafes telli - kafes telsiz, tam alan serpme ekimi - çizgi ekimi veya ince dal serilmiş - serilmemiş, tam alan serpme ekimi - çizgi ekimi) alt parsellere kura ile dağıtılmıştır.

Yukarıda açıklanan faktörlerin dikkate alınmasıyla, Ek 1 de de izlenebileceği üzere, araştırma 96 adet alt parselde yürütülmüştür.

2.2.2 Deneme Alanlarında Yapılan Ölçmeler ve İstatistiki Değerlendirmeler

1984 sonbaharında yapılan ekimleri izleyen ilkbaharda, kurak periyoda girmeden önce (5 Mayıs 1985), parsellerde çimlenen tohumlardan oluşan fideler sayılarak belirlenmiştir. (İlkbaharda çimlenıııeler gün gün izlenememiş olduğundan, deneme parsellerinde çimlenmeden hemen sonra 5 Mayıs 1985 tarihine kadar geçen süre içinde, don veya diğer etkenlere dayalı kayıplar belirlenememiştir. Bu nedenle de belirtilen tarihte yapılan sayımlar için "çimlenme" yerine "fide" ifadesi kullanılmıştır.)

Birinci vejetasyon devresi sonunda, kurak dönemin bitmesi ve etkili yağışların başlamasını izleyen bir tarihte (30 Ekim 1985) ikinci bir sayım yapılarak yaşayan fidan sayı ve yüzdeleri

11

saptanmıştır. Aynı sayımlar ikinci vejetasyon döneminin başlarında (5 Mayıs 1985) ve sonunda (30 Ekim 1986) tekrar edilmiştir.

Yakma işleminin toprağın bazı özellikleri üzerine yapmış olduğu etkileri belirlemek amacıyla, denetimli yakma uygulamnış alanlarda, yakma öncesi, yakmadan hemen sonra ve yakmadan 1

yıl sonrası koşulları için 0-6cm derinlikteki üst toprak tabakası ömeklenmiştir. Yangınlar sırasında, toprak ısınmasının en önemli etkileri genelde sadece 0-7.5 cm'lik üst toprak tabakaları içinde sınırlı kaldığından (De Bano ve Ark. 1979), toprak örneklerinin 0-6cm derinlikten alınması yeterli bulunmuştur. Alman toprak örnekleri üzerinde organik madde, pH, total Azot, Amonyum azotu (N I^-N ^ Nitrat azotu (N0 3 -N) 2 yararlanılabilir Fosfor ve değişebilir potasyum miktarları belirlenmiştir. *

Alt bölüm "2.2.1" de belirtilmiş olan faktörlerin, sedir çimlenmelerini izleyen fide ve fidan yaşama yüzdeleri üzerindeki etkilerini irdelemek amacıyla da 2 5 bölünen bölünmüş parseller varyans analizi uygulanmıştır (Yurtsever, 1984). Analizlerde sayımla elde edilmiş verileri normal dağılıma dönüştürmek için karekök transformasyonları, yüzde ile ifade edilmiş olan verileri normal dağılıma dönüştürmek için de açısal transformasyon yapılmış ve işlemler bu değerlerle yürütülmüştür (Kalıpsız, 1981).

3. BULGULARAraştırma ile elde edilmiş olan bulgular aşağıda ayrı ayrı açıklanmıştır.

3.1.BİRİNCİ VEJETASYON DÖNEMİ BAŞINDAKİÖLÇME SONUÇLARI (Çimlenmeyi izleyen fide sayımları)

Her alt parsele ( 1 x 3 m) ekilen 300 adet tohumdan (m2 de 100 adet tohum), çimlenmelerden hemen sonra (5 Mayıs 1985) oluşan fıdelere ait yüzdeler "Ek 1" de belirtilmiştir. **

"Ek 1" değerleri incelendiğinde; uygulanan işlemlere göre, kurak peryoda girmeden önce çimlenmeleri izleyen 5 Mayıs 1985 tarihinde yaşayan fide oranlarının % l- 8 8 arasında değiştiği görülmektedir. Yaşayan fide yüzdeleri üzerinde etkili olabileceği varsayılan faktörlerin, bir arada incelenebilmesi için 2 5 bölünen bölünmüş parseller varyans analizi uygulanmıştır (Yurtsever, 1984). Varyans analizi sonuçları "Ek 2" de verilmiştir

*) Toprak analizlerini gerçekleştiren Eskişehir Toprak Tahlil Laboratuvarı Müdürlüğü elemanlarına teşekkür ederiz**) Bu yüzdeler içinde, 1984 yılında meşcereden dökülen tohumların da bir payı sözkonusudur. Ancak bu miktarı belirlemek mümkün olmadığından, tüm parseller için şanslar eşit kabul edilmiştir.

12

Varyans analizi sonuçlarına göre; seçilen faktörlerden, parsellerin kafes tel içine almması- alınmaması işlemlerinin %95 güvenle ve parsellerde tam alan serpme ekimi-çizgi ekimi uygulama işlemlerinin ise %99 güvenle, çimlenmeleri takiben (5 Mayıs 1985), yaşayan fide yüzdesi üzerinde anlamlı etkileri olduğu belirlenmiştir. Başka bir ifade ile; parsellerin tel kafes içine alınması, aynı zamanda çizgi ekimi yapılması durumlarında çimlenmeden sonraki yaşayan fide yüzdeleri daha yüksek düzeydedir.

Faktörlerin etkileşimleri dikkate alındığında (Ek 2); parsellerin yamaçtaki yeri-denetimli yakma (AC); etek şeridi traşlama durumu ve büyük alan siper durumu-tam alan serpme ekimi ve çizgi ekimi (BE); parsellerin yamaçtaki yeri-etek şeridi traşlama durumu ve büyük alan siper durumu-tam alan serpme ekimi ve çizgi ekimi (ABE) işlemlerinin, çimlenmeden sonraki (5 Mayıs 1984) fıdelerin yaşama oranı üzerinde anlamlı farklar yarattıkları saptanmıştır.

Belirtilen bu analizlere ilişkin yorumlar "Tartışma ve Öneriler" bölümünde ele alınacaktır.

3.2. BİRİNCİ VE İKİNCİ VEJETASYON DÖNEMİ SONUNDAKİ ÖLÇME SONUÇLARI

Uzun bir yaz kuraklığı dönemi ve buna bağlı olarak yazın su açığı bulunan Toroslar'm bu sedir yayılış alanlarında, birinci ve ikinci vejetasyon dönemi sonundaki yaşayan fidan sayıları veya yüzdeleri, büyük öneme sahiptir. Zira, ikinci vejetasyon döneminden sonraki fidan kayıpları, birinci ve ikinci vejetasyon peryoduna oranla büyük çapta azalmaktadır. En büyük kayıplar, birinci vejetasyon döneminde olmaktadır.

İkinci vejetasyon dönemi başlarında (5 Mayıs 1986) yapılan sayımlarda, yaşayan fidan yüzdeleri bakımından, birinci vejetasyon dönemi sonu verilerine oranla belirgin bir fark ortaya çıkmamıştır. Bununla birlikte, bulgulara göre, siper altında fidan kayıplarının daha az olduğu anlaşılmaktadır. Bu duruma göre, araştırmanın yapıldığı yılda kış koşullarının ve geç donların bir yaşındaki bu sedir gençlikleri üzerinde önemli bir zarar yapmadığı, ifade edilebilir.

Birinci ve ikinci vejetasyon dönemi sonunda yapılmış olan sayımlara göre, yaşayan fidan sayı ve yüzdeleri ise sıra ile "Ek 3" ve "Ek 4" te toplanmıştır.* "Ek 3" ve "Ek 4" değerleri incelendiğinde, denetimli yakma işlemi uygulanan parsellerde yaşayan fidan sayılarının, denetimli yakma işlemi uygulanmayan alanlara oranla, belirgin düzeyde fazla olduğu görülmektedir.

Denetimli yakma uygulanmayan alt parsellerin bir çoğunda (48 alt parselden 14 ünde) birinci vejetasyon dönemi sonunda yaşayan fidan kalmamıştır. Bir çok alt parselde de yaşayan fidan sayısı 1 adet veya düşük sayılarda bulunmuştur (Ek 3). İkinci vejetasyon dönemi sonunda ise yakma işlemi uygulanmayan alt parsellerde yaşayan fidan sayıları daha da düşmüş ve 48 alt parselden 26 sında yaşayan fidan kalmamıştır. Diğer parsellerin bir çoğunda da bir adet veya <-ok az sayıda yaşayan fidan kalmıştır (Ek 4).

*) Bu yüzdeler içinde, 1984 -1985 yıllarında meşcereden dökülen tohumların da bir payı sözkonusudur. Ancak bu miktarı belirlemek mümkün olmadığından, tüm parseller için şanslar eşit kabul edilmiştir.

13

Buna karşılık, denetimli yakma uygulanan alt parsellerin büyük çoğunluğunda, birinci vejetasyon dönemi sonunda çok sayıda yaşayan fidan saptanmıştır (48 alt parselden sadece üç adedinde yaşayan fidan kalmamış, üç alt parselde de yaşayan fidan sayıları 1 er adede inmiştir). İkinci vejetasyon dönemi sonunda da , fidanlar azalmakla birlikte, fidan yaşama yüzdeleri yine yüksek düzeyde seyretmiştir.

Bu bulgulara göre, birinci ve ikinci vejetasyon dönemi sonunda, fidan yaşama yüzdeleri bakımından biribirlerine paralel sonuçlar saptanmıştır. Bu nedenle, denetimli yakma işleminin ve diğer faktörlerin yaşayan fidan sayıları üzerindeki etkilerini araştırmak amacıyla, daha güvenilir değerler olan ikinci vejetasyon dönemi sonu verileri için 2 ̂ bölünen bölünmüş parseller varyans analizi uygulanmıştır (Yurtsever, 1984). Varyans analizi sonuçları "Ek 5" da verilmiştir.

Varyans analizi sonuçlarına göre (Ek 5); denetimli yakma işleminin, yaşayan fidan sayısma %99 güvenle önemli etkisinin olduğu ortaya çıkmıştır.

Yine analiz sonuçlarma göre; tam alan serpme-çizgi ekimi işleminin de yaşayan fidan sayısına %95 güvenle etkili olduğu saptanmıştır.Genelde çizgi ekimlerinde yaşayan fidan sayısı daha fazla bulunmuştur.

Bunlara ek olarak, faktörlerin etkileşimleri dikkate alındığında; denetimli yakma uygulama ve uygulamama-çizgi ve tam alan serpme ekimi (CE), etkileşimlerinin de %95 güvenle yaşayan fidan sayısı üzerinde etkili olduğu görülmüştür.

Öte yandan, dal serme işlemi sadece etek şeridi traşlama pozisyonuna uygulanan alanlardaki parsellerde yapıldığından, bu faktör analizlere sokulamamıştır. Ancak, "Ek 3" ve "Ek 4" değerlerinden izleneceği üzere, dal serme işleminin olumlu etkisinin, denetimli yakma işlemi ile birlikte daha çok tam alan serpme ekimi yapılan alt parsellerde ortaya çıkmaktadır. Ancak araştırmamız koşullarında, denetimli yakmalarla dal serme işlemi yapılmadan da yeterli gençlik elde edilmiştir. Bu konu "Tartışma ve Öneriler" bölümünde (Bölüm 4) irdelenerek önerilere yer verilmiştir.

3.3. TOPRAK ANALİZLERİNE İLİŞKİN BULGULAR

Alt bölüm 2.2.2 de açıklanmış olduğu üzere, toprak özelliklerindeki değişimleri belirlemek amacıyla, denetimli yakma işlemi uygulanan parsellerden alman toprak örneklerinde, analizler yapılmıştır. Bu analizler, denetimli yakma işleminden önce, yakmanın hemen ardından ve bir yıl geçtikten sonra olmak üzere üç kez tekrarlanmıştır. Analiz sonuçları "Çizelge 2" de gösterilmiştir. Analizlere ilişkin yorumlar "Tartışına ve Öneriler" bölümünde açıklanmıştır.

4. TARTIŞMA VE ÖNERİLER

Elmalı doğal sedir yayılış alanları içinde yürütülen bu araştırma ile sedirin doğal yolla ve ekim yoluyla gençleştirilmesi konusunda, bazı bilimsel ve uygulamalı sonuçlara ulaşılabilmiştir.

14

Araştırma sonuçlan, farklı ekolojik ve özellikle de klimatik koşullarda yayılış gösteren sedir alanlarındaki doğal gençleştirme ve ekimler için yorumlar yapabilme olanağı da vermektedir.

Çizelge 2: Denetimli Yakma İşleminden Önce, Yakmanın Ardından ve Bir Yıl Geçtikten Sonra Alınan Örneklere Göre Toprak Analizi sonuçları.

Table 2: The Results of Soil Analyses Before, Soon After and One Year After The Prescribed Buming.

Örnek No: pHO rganik Mad. %OrganicMatter

ToplanıN

Total N %

K"me/lOOg

P2O5ppm

NH4-Nppm

n o 3-nppm

1 I 7.20 13.57 0.64 2.38 40 14.72 11.89n 7.50 8.81 0.49 2.41 145 82.25 88.09ra 7.55 13.36 0.57 1.77 57 ıoo.ocf -

2 I 7.10 15.32 0.65 2 .2 0 2 0 10.16 2.82II 7.51 10.56 0.53 3.18 342 166.70 85.82ra 7.81 14.93 0.74 2.36 37 145.50 -

3 I 7.20 12.95 0.63 2 .0 0 12 7.34 2.26II 7.47 9.29 2.37 2.91 273 11.40 149.60r a 7.78 16.14 0.64 2.39 43 97.68 -

4 I 7.40 10.09 0.39 1.87 1 0 3.96 2.26n 7.70 9.89 1.03 2 .2 1 1 1 2 30.45 125.29r a 7.80 13.15 0.73 2.54 32 65.43 -

5 I 7.05 19.36 0.92 3.29 13 17.65 7.97n 7.54 10.28 0.67 3.70 371 73.44 36.40ra 7.78 12.69 0.61 2.39 39 8 8 .2 2 -

6 I 7.30 11.97 0.52 2.32 35 8.45 11.27II 7.45 4.28 0.42 2.46 105 34.42 48.98r a 7.62 10.57 0.38 1.99 35 42.81 -

Ortalama I 7.29 13.88 0.63 2.34 2 2 10.38 6.41Mean II 7.53 8.85 0.92 2.81 225 66.44 89.03

ra 7.72 13.47 0.61 2.24 40 89.94 -

I. Denetimli yakma işleminden önce (Before prescribed buming).II. Denetimli yakma işleminden hemen sonra (Soon after prescribed buming ).III. Denetimli yakma işleminden bir yıl sonra (One year after prescribed buming). (-) Bu analizler yapılmamıştır (These analyses were not made).

15

4.1 İŞLEMLERİN BİRİNCİ VEJETASYON DÖNEMİNDE ÇİMLENMEDEN HEMEN SONRAKİ YAŞAYAN FİDE SAYISINA (YÜZDESİNE) ETKİSİ

1984 yılı sonbaharında yapılmış olan ekimlerden sonra, 5 Mayıs 1985 tarihindeki sayımlara göre, genelde tüm işlemlerde, çimlenmelerden sonra yeterli düzeyde fide elde edilmiştir (Ek 1). Ancak yaşayan fide yüzdeleri bakımından işlemler arasında istatistiki anlamda farklılıklar ortaya çıkmıştır (Ek 2).

Tel kafes içine alman alt parsellerdeki yaşayan fide yüzdeleri, alınmayanlardan daha fazla olmuştur. Bu duruma göre, tel kafesle örtmenin hem tohum zararlılarına (böcek, kuş vb.), hem de çimlenmeden sonra fideler için muhtemel zararlılara (kuş, fare, tavşan vb.) karşı bir koruma sağladığım belirtebiliriz. Sayım 5 Mayıs 1985 tarihinde bir kez yapılabilmiş olduğundan, çimlenmeden sonra bu tarihe kadar olan fide kayıplan konusunda bir fikre ulaşılamamaktatır. Uygulamadaki gençleştirme çalışmalarında, doğal olarak, tel kafes kullanımı düşünülmeyecektir. Ancak, ulaşılan bu sonuç, sedir doğal gençleştirme çalışmalarında veya çıplak karstik alanlarda uygulanacak sedir ekimlerinde, kullanılacak tohum miktarının, tohum zararlıları ve diğer etkenler dikkate alınarak biraz daha fazla tutulmasının uygun olacağını göstermektedir. Bu miktar yerel koşullara göre de değişebilecektir.

Bulgulara göre, çimlenmeden sonra yaşayan fide yüzdeleri çizgi ekimi yapılan parsellerde, tam alan serpme ekimi yapılan alt parsellere oranla daha yüksek bulunmuştur. Bu durum 1-1.5 cm kadar örtülen tohumların, zararlılardan daha az etkilenmiş olmasından veya tohumların etrafının toprakla kaplı olması sonucu daha iyi çimlenme koşullarından kaynaklanabilir. Ayrıca, çizgi ekimi sonucu çimlenmenin bir kaç gün gecikmesi, geç don zararlarının etkisini de azaltabilir. Nitekim, Akan (1979), sedirde kuzey bakılarda m2 de ortalama fidan sayısı bakımından açık alanların daha başarılı olduğunu, don etkilerinin daha şiddetli olduğu güney bakıda ise siperin ilk yıllarda başarıyı olumlu yönde etkilediğini, bu etkinin ikinci ve üçüncü yılda kaybolduğunu belirtmektedir*.

Tüm alt parsellerin dikkate alınması halinde, çimlenmeden hemen sonra denetimli yakma uygulanan alt parsellerde (3m2) ortalama 58 adet fide (%19), denetimli yakma uygulanmayan alt parsellerde ise ortalama 49 adet fide (%16) saptanmıştır. Yani denetimli yakma yapılan alt parsellerde çimlenmeden hemen sonra (5Mayıs 1985) yaşayan fide yüzdesi, biraz daha yüksek bulunmuştur.

Öte yandan yine çimlenmeden hemen sonra (5 Mayıs 1985) denetimli yakma yapılan ve etek şeridi traşlama durumu uygulanan tüm alt parsellerde yaşayan fide yüzdesi (%13), denetimli yakma uygulanmayan etek şeridi traşlama pozisyonu alt parsellerdekine (%14) yaklaşık denktir. Buna karşılık, denetimli yakma yapılan, büyük alan siper durumu uygulanmış alt parsellerde ortalama yaşayan fide yüzdesi (% 33), yine siper altında, ancak, denetimli yakma uygulanmayan alt parsellerin ortalama yaşayan fide yüzdeleriııden (%2 2 ) belirgin olarak fazla olmuştur.

*) Akaıı Araştırma yöresinde yapmış olduğu gözlemlerde, güney yamaçta, erken çimlenmeleri izleyen geç donların, fidan kayıplarına neden olduğunu belirlemiştir.

16

Etek şeridi traşlama durumu uygulanan alanlardaki alt parsellerle, büyük alan siper durumundaki alt parsellerin ortalama fide yüzdeleri ise denetimli yakma yapılmayan alanlarda sıra ile %14 ve %22, denetimli yakma yapılan alanlarda ise yine sıra ile %13 ve %33 olarak bulunmuştur (Çizelge 3). Başka bir ifade ile denetimli yakma uygulama veya uygulamama durumlarının her ikisinde de siper altmda fide oranı, araştırma koşullarımızda belirgin olarak fazla bulunmuştur.

Çimlenmeden hemen sonraki (15 Mayıs 1985) sayım ve değerlendirmelere göre; denetimli yakma yapılan ve yapılmayan etek şeridi traşlama durumundaki alt parsellerde yaşayan fide yüzdelerinin biribirlerine çok yakm olması ve büyük alan siper durumundaki alanlardan daha düşük olması; sedirin çimlenmeden sonra ilk yıl siper altmda kalmasının, fıdelerin yaşama oranını yan siper ve açık alan koşullarına oranla, olumlu etkileyebileceği şeklinde yorumlanabilir. Bununla birlikte, araştırmada ulaştığımız sonuçlar, sedirin hem meşcere siperi altmda hem de yan siperin etkisindeki koşullarda gençleştirilebileceğini ortaya koymaktadır. Esasen Toroslardaki gözlem ve tesbitlerimize göre, açık alan koşullarındaki ekimler de başarılı olabilmektedir. Ancak, belirtilen bu değişik silvikültürel yöntemlerde yapılacak tohum takviyesi veya kullanılacak tohum miktarları da farklı olabilecektir.

Bir başlangıç temeli oluşturması ve yukarıdaki değerlendirmelere imkan vermesi bakımından, çimleıımelerden hemen sonra (5 Mayıs 1985) yapılan fide sayımları, önem taşımaktadır. Ayrıca bu başlangıç temeli, daha sonraki yıllara ait değerlendirme ve yorumlara da önemli katkılar yapmıştır.

4.2.İŞLEMLERİN BİRİNCİ VE İKİNCİ VEJETASYONDÖNEMİ SONUNDAKİ FİDAN YAŞAMA ORANINA ETKİSİ

Birinci ve ikinci vejetasyon dönemi sonundaki sayımlara (sıra ile 30 Ekim 1985 ve 30 Ekim 1986) göre (Ek 3, 4 ve Çizelge 3); denetimli yakma işlemi uygulanan tüm alt parsellerdeki ortalama fidan yaşama oranının, denetimli yakma işlemi uygulanmayanlardan çok daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır.

Nitekim, birinci vejetasyon dönemi sonu sayımlarında; denetimli yakma işlemi uygulanan tüm alt parsellerde, ortalama yaşayan fidan sayısı (29 adet; %10), denetimli yakma işlemi uygulanmayan tüm alt parsellerdeki ortalama fidan sayısından ( 6 adet; %2 ) çok daha fazla (5

katı) bulunmuştur (Ek 3 ve Çizelge 3).

İkinci vejetasyon dönemi sonu sayım sonuçlarına göre de yine, denetimli yakma işlemi uygulanan tüm alt parsellerdeki ortalama yaşayan fidan sayısı (19 adet; % 6 ), denetimli yakma uygulanmayan alt parsellerdeki ortalama yaşayan fidan sayısından ( 2 adet; % 1 ), 6 kat daha fazla bulunmuştur (Ek 4 ve Çizelge 3).

Esasen, birinci vejetasyon dönemi sonunda denetimli yakma işlemi uygulanmayan 48 alt parselden 14’ünde, ikinci vejetasyon dönemi sonunda ise 26’sında yaşayan fidan kalmamış, diğer alt parsellerde de 1 adet veya genelde az sayıda fidan kalmıştır.

17

Çize

lge

3: U

ygul

anan

İşle

mle

re G

öre

Vej

etas

yon

Periy

odu

Baş

lang

ıcın

da (5

May

ıs 19

85),

Biri

nci v

e İk

inci

Vej

etas

yon

Periy

odu

Sonl

arın

da D

enem

e A

lt Pa

rsel

lerin

de (

lx3m

) Kal

an F

idan

Say

ılan

ve Y

üzde

leri.

Tabl

e 3:

Num

bers

and

Per

cent

ages

of S

eedl

ings

in S

ubpl

ots

(lx3

m) a

t The

Beg

inin

g of

Gro

win

g Pe

riod

(May

5,1

985)

and

at T

he E

nd o

f Fi

rst a

nd S

econ

d G

rovv

ing

Perio

ds A

ccor

ding

to S

ever

al T

reat

men

ts.

YA

KM

A Y

API

LMA

YA

N

Unb

urne

dD

ENET

İMLİ

YA

K>

Pres

crib

ed B

urni

n1A

'

T

İŞLE

MLE

RA

lt Pa

rsel

Sa

yısı

5.5.

1985

1. V

ej.P

eryo

du

1. V

eg. P

erio

d2.

Vej

.Per

yodu

2.V

eg.P

erio

d5.

5.19

851.

Vej

.Per

yodu

1.

Veg

. Per

iod

2. V

ej.P

eryo

du

2.V

eg.P

erio

d

Trea

tmen

tsN

um. o

f Su

bplo

tsA

det

%A

det

%A

det

%A

det

%A

det

%A

det

%G

enel

Ort

alam

aTo

tal A

vera

ge48

4917

62

21

5819

2910

19

6

Etek

Şer

idi T

raşl

ama

Strip

Cle

arcu

tting

3240

147

23

138

1321

714

5

Büy

ük A

lan

Sipe

rSh

elte

rwoo

d16

6722

31

10

9833

4615

.

31

10

Çizg

i Eki

mi

Sow

ing

in D

rills

2457

196

23

167

2234

1123

8

Tam

Ala

n Se

rpm

e Ek

imi

Bro

adca

st S

eedi

ng24

4214

52

21

4816

248

15

5

İkinci vejetasyon dönemi sonu bulguları birinci vejetasyon dönemi sonu bulgularına oranla daha güvenilir sonuçları temsil etmektedir. Bu nedenle işlem farklılıklarını belirlemek için 2~ bölünen-bölümnüş parseller varyans analizi sadece ikinci vejetasyon dönemi sonuçlarına uygulanmıştır.

Varyans analizi sonuçlarına göre denetimli yakma işleminin yaşayan fidan sayısına % 99 güvenle önemli etkisinin olduğu ortaya çıkmıştır (Ek 5).

Belirtilenlere ek olarak, denetimli yakma işlemi uygulanan alt parsellerdeki fidanların mavimsi yeşil renkte, daha boylu ve sağlıklı bir görünümde olmalarına karşılık, denetimli yakma uygulanmayan alt parsellerdeki fidanların genelde soluk renkli daha sağlıksız ve yaşama mücadelesi verir bir durumda bulundukları gözlemniştir.

Yukarıdaki bulgulara göre; araştırma yöresinde doğal yolla veya ekimle yapılacak gençleştirmelerin başarısı için, denetimli yakma, olumlu ve önemli bir silvikültiirel araç olarak ortaya çıkmaktadır. Araştırma sonuçlan, yöre koşullarında fidan yaşama yüzdesinin, denetimli yakma işlemi ile birlikte büyük alan siper dunınıu uygulanan alanlarda, yine denetimli yakma işlemiyle birlikte uygulanan etek şeridi traşlama dunımuna oranla daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Nitekim birinci vejetasyon dönemi sonunda bu değerler sıra ile %15 ve %7, ikinci vejetasyon dönemi sonunda ise yine sıra ile % 10 ve % 5 olmuştur (Çizelge 3). Bu dununun siper pozisyonu uygulanan alanlarda çimlenmeden sonra daha fazla fide yüzdesi bulunmasının bir yansıması olduğunu ifade edebiliriz (Bakınız Alt Bölüm “4.2”).

Bununla birlikte, bulgular; denetimli yakma işlemi ile büyük alan siper ve etek şeridi traşlama durumlarının kombine edildiği durumlarda birinci ve ikinci vejetasyon dönemi sonunda, birim alanda yeterli gençliğin kaldığını göstemıektedir. Bu nedenle uygulamacı denetimli yakma işlemi ile kombine edeceği gençleştinne çalışmalarında, yöre koşullarına uygun yöntem kararını verebilir. Örneğin; siper pozisyonunda, 2 .vejetasyon dönemi sonunda yaşayan fidan sayısı (yüzdesi) daha fazla olmakla beraber, boşaltma kesimlerinin kışın kar üzerinde yapılamaması halinde, fidan kayıpları artabilir. Buna karşılık etek şeridi siper pozisyonu ile gençleştinnede ise ekstrem yıl ve koşullarda, çimlenmeden sonra fideler, geç donlardan daha fazla zarar görebilir.

Analiz sonuçlarına göre, % 95 güvenle, çizgi ekimlerinde, tam alan serpme ekimlerine oranla, daha fazla yaşayan fidan yüzdesi saptanmıştır (Ek 4). Bu durum da çizgi ekimlerinde daha fazla olan fide miktarının bir yansıması olarak düşünülebilir. Bununla birlikte "Ek 4” incelendiğinde; ikinci vejetasyon dönemi sonunda, denetimli yakma işlemi ile kombine edilerek tam alan serpme ekimi yapılmış 24 alt parselden sadece birisinde hiç fidan kalmadığı, 3 alt parselde birer fidan, 2 0 alt parselde ise çok daha fazla sayıda yeterli ve sağlıklı fidan kaldığı anlaşılmaktadır. Denetimli yakma ile birlikte çizgi ekimi yapılmış olan alt parsellerin de sadece2 adedinde fidan kalmamış, 22 adedinde ise yeterli sayıda sağlıklı fidan kalmıştır. Kısaca belirtirsek; denetimli yakma işlemi uygulanan 48 alt parselden 3 adedi dışındaki tüm parsellerde, ikinci vejetasyon dönemi sonunda yeterli sayıda sağlıklı gençlik kalmıştır. Başka bir ifade ile; denetimli yakma işlemi ile kombine edilen çizgi ekimlerindeki alt parsellerde birinci ve ikinci vejetasyon periyotları sonunda sıra ile 34 adet (%11) ve 23 adet (%8 ), tam alan serpme ekimlerinde ise yine sıra 24 adet (%8 ) ve 15 (%5) fidan yaşamını sürdürmüştür (Çizelge 3). Yani her iki yöntemde de ikinci vejetasyon peryodu sonunda alanda yeterli gençlik kalmıştır.

19

Gözlemlerimize göre, Toroslar'da araştırma koşullarımıza benzer karstik alanlarda, ikinci vejetasyon döneminden sonra sedir gençliklerindeki kayıplar üçüncü ve dördüncü vejetasyon peryotlarmda azalarak devam etmektedir. En büyük kayıplar ise birinci vejetasyon döneminde olmaktadır. Bu nedenle denetimli yakma işlemi ile kombine edilecek tam alan serpme ekimi, yakma işlemi ile birlikte uygulanan çizgi ekimlerine tercih edilebilir. Tohum miktarının sınırlı olduğu ve toprak koşullarının elverişli olduğu yeterli işgücünün sağlanabildiği durumlarda çizgi ekimleri de dikkate alınabilir. Ancak daha fazla tohum sarfına rağmen ekim mevsiminin de sınırlı olduğu bu karstik koşullarda, tam alan serpme ekimi, hızlı ve doğaya daha uygun bir yöntem niteliğindedir. Esasen karstik alanların çok önemli bir bölümünde çizgi ekimini uygulamak mümkün değildir. Ayrıca tam alan serpme ekimlerinden sonra, tohum zararlılarının fazla zararlı olabileceği durumlarda ve toprak koşullarının da elvermesi halinde, bir tırmıkla toprak hafifçe karıştırılabilir.

Ekimlerden sonra, dal serme işlemi sadece etek şeridi tıraşlama pozisyonundaki parsellerde uygulanmıştır. Dal serme işleminin, araştırmamız koşullarında, daha belirgin olumlu etkisi, denetimli yakma işlemi ile birlikte uygulandığı durumlarda ve daha çok tam alan serpme ekimlerinde ortaya çıkmıştır. Dal serme işlemi Akdeniz Bölgesinde diri örtünün oluşma ve gelişmesini ve evapotranspirasyoııu azaltıcı etkileri nedeniyle, özellikle denetimli yakma uygulanamaması durumunda önerilebilecek önemli bir işlemdir. Daha önce belirtildiği gibi dal serme işleminin denetimli yakma işlemi ile birlikte uygulanması kararının yerel koşullara göre verilmesi uygun olacaktır. Esasen denetimli yakma uygulanan alanlarda, serilecek materyali bulma da önemli bir sorundur. Ayrıca denetimli yakmalar diri örtünün alana gelişini ve fidanları olumsuz yönde etkileyecek yoğunluğa ulaşmasını birkaç yıl geciktirebilmektedir. Bu gençliğin yaşaması bakımından çok önemli bir avantajdır.

4.3. DENETİMLİ YAKMA İŞLEMİNİN TOPRAKÖZELLİKLERİ İLE SEDİRİN GENÇLEŞTİRİLMESİNDEKİ ETKİ VE İŞLEVLERİ

Yanma sırasında toprağın ısınması, toprağın birçok fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerinde etkili olmaktadırlar (De Bano et al. 1979; Çepel, 1975, Şengönül, 1985, 1986; Aron & Gürbüzer, 1988; Neyişçi, 1989).

Ülkemizde uzunca bir süreden beri, kızılçamm doğal yolla gençleştirilmesinde, denetimli yakmaların yanında ve karşısında olan görüşler söz konusu olmuştur. Daha sonra bu tartışma sedir için de güncel durama gelmiştir. Gözlemlerimiz, ülkemizde, uygulamacıların daha çok yerel gözlem sonuçlarına dayanarak bu konuda fikir ileri sürdükleri yönündedir. Konunun genelde kurak mıntıkalar, özelde yazın su açığı olan Akdeniz Ormancılığı için önemli olması nedenleriyle, denetimli yakma ile ilgili bulguların tartışılmasından önce, bu konudaki gözlem, tesbit ve bazı literatür bilgilerinin açıklanması uygun görülmüştür:

Anamur-Abanoz İşletme Şefliği, Kızıltepe Serisi, Armut Kırı yöresindeki çıplak karstik alanlarda yapılmış olan ekimler, denetimli yakma işlemi yapılmaksızın başarılı olmuştur (Boydak ve Ayhan, 1990). Buna karşılık, Antalya-Elmalı yöresi sedir ormanlarında, uygun klimatik koşulların oluşabileceği çok seyrek yıllar dışında, ekim veya doğal gençleştirmede başarı elde etmenin giiç olduğu, yöredeki uygulayıcıların deneyimleri ile ortaya çıkmıştır. Aynı

20

yörede yürütülmüş olan bu araştırmanın sonuçları da denetimli yakma işleminin yörede başarı için önemli bir silvikültürel vasıta olduğunu ortaya koymaktadır.

Esasen, giriş bölümünde de açıklanmış olduğu üzere; sedir doğal yayılış alanları içinde çok farklı yetişme ortamı koşulları, özellikle sıcaklık, yağış ilişkileri ve yağış rejimi, sedir gençleştirme çalışmalarındaki farklı başarı düzeyinin, ana nedenini oluşturmaktadır. Aynı yörede dahi klimatik koşullar, özellikle yağışın yıl içindeki seyri, gençleştirme çalışmalarını yıllara göre başarılı veya başarısız kılabilir.

Ancak, Akdeniz ormancısı, gençleştirme çalışmalarında, başarı için, yıl ayrımı gözetmeden her türlü önlemi almak zorundadır. İklimin nasıl olacağı, önceden tahmin edilemeyeceğinden, her yılın vejetasyon döneminin kurak geçeceği var sayılarak bu önlemler planlanmalı ve uygulanmalıdır. Esasen uygun iklim koşullarının, 3-5 yılda bir bol tohum veren sedirin, (Odabaşı, 1967) bol tohum yılı ile bir araya gelmesi de seyrek rastlanan bir olaydır. Böyle bir uyum, Toroslar’da 1981 bol tohum yılını izleyen 1982 yılı çimlenmelerinde ortaya çıkmıştır (Boydak, 1986). Korumanın sağlanabildiği yerlerde de 1982 yılı çimlenmelerinden oluşan gençlikler, yaşamlarını sürdürmektedirler. Belirtilen nedenlerle kurak vejetasyon dönemi periyotlarının egemen olduğu Akdeniz yöresinde, denetimli yakma işlemi, gençleştirme çalışmalarında olumlu ve önemli bir vasıta olarak kullanılabilecektir.

Kurak mıntıkalarda ve bu bağlamda yazın su açığı çok fazla olan Akdeniz ormancılğmda ve özellikle sedir türünde korumanın sağlanabilmesi ve gençleştirme çalışmalarının doğadakine benzer şekilde uzun özel gençleştirme süreleriyle yapılabilmesi halinde, denetimli yakma uygulanmadan da gençliğin elde edilmesi mümkündür. Nitekim sedir ormanları belirtilen koşullarda ve bir zaman süreci içinde, tohum yılları ile bunu izleyen vejetasyon dönemindeki uygun yağış ve nem koşullarının biraraya gelmesiyle generasyonlarmı sürdürmüşlerdir. Ancak günümüz ornıan işletmeciliğindeki gençleştirme süreleri ve koruma koşulları buna imkan verememektedir. Bu nedenle de denetimli yakmalar gençleştirme çalışmalarının başarısı için, önemli bir silvikültürel araç olarak ortaya çıkmaktadır.

Denetimli yakmaların yetişme ortamını, buna bağlı olarak, doğal veya yapay gençleştirme çalışmalarında çimlenme ya da fidan yaşama oranını ne yönde etkilediği ve etkilerin ardındaki bilimsel gerçeklerin neler olduğu, ülkemizde, ancak son yıllarda, kapsamlı araştırmalara konu olmuştur:

Bu çalışmanın sonuçlarına göre; denetimli yakma işlemi uygulanmış olan 48 alt parselden 3 adedi dışındaki tüm alt parsellerde, çimlenmeden sonra fide sayısı ile birinci ve ikinci vejetasyon dönemi sonunda yaşayan fidan yiizdeleri yönünden yeterli ve birçok parselde de arzu edilenden daha fazla değerler elde edilmiştir (Alt bölüm 4.1 ve 4.2).

Buna karşılık, denetimli yakma uygulanmayan alt parsellerin yarısında hiç yaşayan fidan kalmamış, diğerlerinde ise yetersiz sayıda ve genelde sağlıksız fidanlar kalabilmiştir. Aynı yöre sedirlerinde yürütülmüş olan diğer çalışmalar da bulgularımızı desteklemektedir (Kantarcı et al. 1987; Akan, 1979). Kızılçamlarda yürütülmüş olan diğer bir araştırmaya göre de ekim ve dikim parsellerinde en başarılı fidan tutma oranı, orta ve ağır derecede yanmış alanlarda büyüyen fidanlarda saptanmıştır. En iyi fidan boy ve kök büyümesi de yine ağır derecede yanmış ekim ve doğal gençleştirme parsellerinde ortaya çıkmıştır (Aron & Giirbüzer, 1988). Kızılçamlardaki başka bir çalışmada (Neyişçi, 1989), dikilen fidanlarda tutma başarısı, fidan boy gelişmesi ve kök boğazı çaplannın denetimli yakma uygulanmış olan alanlarda sıra ile %

21

62, % 42 ve % 61 oranlarında daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Toplam kuru ağırlık da denetimli yakma işlemi uygulanmamış olan alanlardan 4 kat daha fazla bulunmuştur. ABD’inde Pinus ponderosa türünde yürütülen bir araştırmada da denetimli yakma işlemi sonunda, daha iyi toprak nem koşulları ve daha iyi bir çimlenme yatağı oluştuğu ve 2 0 kat daha fazla çimlenme elde edildiği saptanmıştır (Haase, 1986).

Esasen Toroslar’daki sedir alanlarında yaklaşık 10 yıldır yaptığımız gözlem ve tespitlerde de denetimli yakma uygulanan alanlarda, daha fazla çimlenme, ilk yıllarda daha iyi bir gelişme, daha koyu, mavimsi - yeşil renkli, sağlıklı fidanlar belirlenmiştir.

Bu araştırmada denetimli yakma işleminden önce, hemen sonra ve bir yıl sonra yapılan toprak analizlerine göre; denetimli yakma işleminin bazı toprak özellikleri üzerideki etkileri aşağıda açıklanmıştır:

Toprak reaksiyonu (pIT): 6 profilden alman toprak örneklerindeki analizlerin ortalamasına göre; pH denetimli yakma işleminden sonra az miktarda artış göstermiştir (Çizelge 2). Denetimli yakma işleminden önce 7.29 olan pH, yakma işleminden sonra 7.53 e, bir yıl soma da 7.72 değerine ulaşmıştır. Neyişçi (1989), kızılçamlarda yürütmüş olduğu bir çalışmada pH değerinin birinci yılın sonunda % 3 lük bir artış gösterdiğini, üçüncü yılın sonunda, yeniden, yakma öncesi değerine gerilediğini belirtmektedir. Aron ve Gürbiizer (1988) de pH nin yangın şiddeti ile arttığını, ancak, yangın şiddeti ve yıllar birlikte ele alındığında dar sınırlar içinde de olsa farklı yönde bulgulara ulaşıldığını belirtmektedirler. Şengöııül (1985) de yangından soma pH artmasının genel bir kural olduğunu, ancak bu artışların çok az ve bitki gelişmesini etkilemiyecek durumda olduğunu ifade etmektedir.

Organik madde: Araştırma sonuçlarına göre; denetimli yakma işleminden önce % 13.88 olan organik madde miktarı yakma işleminden sonra, bir miktar düşüş göstermiş (% 8.85), bir yıl sonra yaklaşık yakma işleminden önceki değere (% 13.47) ulaşmıştır (Çizelge 2). Neyişçi (1989) de Antalya yöresi kızılçamlarında uyguladığı denetimli yakma işleminden bir yıl sonra organik madde miktarının % 6 oranında azaldığını, ikinci yıl sonunda yakma işlemi öncesi değerin % 19 oranında üstüne çıktığını belirtmektedir. Aron ve Gürbüzer (1988) de organik madde miktarının yanmanın şiddetine paralel olarak tüm alanlarda arttığını, üçüncü yıl sonunda bu artışların önemli düzeylere ulaştığını ifade etmektedirler. Araştırıcılar bu çalışmada, hafif derecede yanmış alanlarda üciincü yılda birinci ve ikinci yıla göre % 130, orta derecede yanmış alanlarda % 165 ve ağır derecede yanmış alanlarda % 220 ye varan artışlar saptamışlardır. Organik madde miktarındaki bu artışların, yangın sonrası kömürleşmiş ve kısmen ayrışmış artıkların toprağa organik madde olarak işlemesi sonucu ortaya çıktığı belirtilmektedir.

Toplam (totaD azot miktarı: Toplam azot miktarı denetimli yakma işleminden önce, soma ve bir yıl sonra sıra ile % 0.63, % 0.92 ve % 0.61 değerlerinde bulunmuştur. Yakma işleminden soma bir miktar artan toplam azot, bir yıl sonra hemen başlangıçtaki değere eşit bulunmuştur. Neyişçi (1989.) de toplam azot miktarında yakma işleminden kaynaklanan anlamlı bir farklılık saptayamamıştır. Aron ve Gürbüzer (1988) kızılçamlarda yanma işleminden sonra azot içeriğinin bir miktar azaldığını, ancak çeşitli yanma şiddetlerinde saptanan değişimlerin % 95 güvenle önemsiz olduğunu belirtmektedirler. Çepel (1975) ise, yangından soma orman toprağında azot değişimi açısından bir kural konamayacağını, yangından soma oluşan ortamda nitrifıkasyonun arttığını ve yararlanılabilir azotun artmasının pratik açıdan önem taşıdığını, bu nedenle de kontrollü hafif yakmaların silvikültür pratiğinde kullanılabileceğini ifade etmektedir. Şengöııül (1985) toplam azot miktarının, yangın sonrası kül ile karışık materyalin

22

içindeki azot içeriği olarak alınıp bu materyale oranlanması halinde, azot konsantrasyonunun arttığını oysa, aynı azot miktarının yangın öncesi yanmamış materyale oranlandığında, önemli ölçüde düşüş gösterdiğini belirtmektedir. Bu konu aşağıda daha ayrıntılı olarak ele alınmıştır:

Amonyum azotu (NHa - N): Denetimli yakma işleminden önce 10.3,8 ppm olan amonyum azotu, yakma işleminden sonra ve bir yıl sonra 66.44 ppm ve 89.94 ppm değerlerine ulaşarak, belirgin olarak artmıştır. Neyişçi (1989) amonyum azotunun, birinci yılın sonunda % 35 oranında azaldığını, üçüncü yılın sonunda yatana öncesi değerinden % 4 fazla olarak saptandığını belirtmektedir.

Nitrat azotu (NO; - N): Denetimli yakma işleminden önce 6.41 ppm olan nitrat azotu, yakma işleminden sonra £9.03 ppm değerine ulaşarak belirgin olarak artmıştır. Neyişçi (1989) nitrat azotunun yakmadan sonra birinci yılın sonunda değişmediğini, iki yıl içinde üç katından fazla arttığını belirtmektedir.

Yapılmış olan araştırmalara göre, azot ancak yüksek sıcaklık derecelerinde uçucu maddelere dönüşerek belirli oranlarda kaybolmaktadır. 500°C nin üstündeki sıcaklıklarda bitki ve ölü örtü materyalindeki azotun hemen %100 ü, 400 - 500°C sıcaklıklar arasında % 75 - 100 ü, 300- 400°C 1er arasında % 50 ye ulaşan miktarlarda yitirilebilmektedir. 200°C nin altındaki sıcaklıklarda ise ölçülebilir bir azot kaybı olmamaktadır (Şengönül 1985). Kantarcı et al. (1986), 700 - 800°C nin üstündeki sıcaklıklarda toprağın kil minerallerinin de tahrip olduğunu, toprağın su ve besin maddesi tutma özelliğini kaybettiğini ve bu koşullardaki toprakların fideler üzerinde olumsuz etki yaptığını belirtmektedir. Kızılçamlarda yürütmüş olduğu araştırmalarda, toprak yüzeyindeki en yüksek sıcaklığın 200-260°C olduğunu belirten Neyişçi (1989), toprak yüzeyinden 2.5 cm derinde ölçülen sıcaklığın 6 6 °C olduğunu belirtmektedir. Buna göre de toprak yüzeyinde % 50 ye varan bir azot kaybı olmasına karşılık, yüzeyden 2.5 cm derinde, herhangi bir azot kaybı olmadığını belirtmektedir.

Neyişçi (1989) Christian’a atfen yanmamış alanlarda, organik azot biçiminde yüksek oranlarda total azot ve göreceli olarak da düşük oranlarda inorganik mineral azot (amonyum ve nitrat azotlan) bulunduğunu belirtmektedir. Şengönül (1985), yakma öncesi ve sonrası azot bileşikleri konusundaki son araştırma ve bulgulara göre, amonyum ve nitrat azotunun yangın etkisiyle farklı biçimde oluştuğunu ifade etmektedir. Yüksek miktarda amonyum azotu, önce yangın sırasmda neden olunan toprak ısınması yardımıyla kimyasal olarak, daha sonra da mikroorganizmalar yardımıyla üretilmektedir. Nitrat azotu ise, yangın sonundaki ısınma ile oluşmamakta, ancak daha sonra ortaya çıkan mineralizasyon ve nitrifıkasyon yoluyla meydana gelmektedir. Kantarcı et al. (1986), bu tür azotun alınmasında mikoriza ve benzeri araçlara ihtiyaç olmadığını belirtmektedir. Kantarcı (1986), ayrıca, yakma işleminin nemli şartlarda yapılması halinde (örneğin ekim ayında çiğli, az veya çok yağmurlu günler) materyalin nemlendiğini ve yakma sırasında sıcaklığın çok yükselmediğini belirtmektedir. Buna bağlı olarak, organik maddede bağlı olan azotun azot oksitler halinde yükseltgenmediğini, aksine yanma sırasında subulıarı ile indirgenen azotun amonyuma (NH4 ) dönüştüğünü ve elde edilen külün, amonyumca zenginleştiğini belirtmektedir.

Kantarcı et al. (1986) Elmalı-Teke mıntıkasında Ekim 1981 ayında uygulamış oldukları denetimli yakmadan sonra, Eylül 1983 ayındaki analiz ve ölçme sonuçlarına göre; fidanların ibre, sak ve köklerindeki N oranını, yakılmış alanlarda, yakılmamış-yan siper ve yakılmamış- siper altındaki fidanlardan, daha fazla bulmuşlardır. Araştırıcılar denetimli yakma işlemi uygulanan alanlarda bitki kısımlarındaki bu azot fazlalığının beslenmesinin daha iyi olduğuna

23

(beslenme bakımından anlamlı olduğu) işaret ettiğini de belirtmektedirler. Aron ve Gürbüzer (1988) de yangmlar sonucu toprağın kimyasal özelliklerindeki iyileşmenin fidan büyüme ve gelişmesine olumlu olarak yansıdığını belirtmektedirler. Neyişçi (1989) de aynı sonuca ulaşmıştır.

Yukarıda açıklanan araştırma sonuçları, genel olarak, yakma işleminden sonra bitki ve ölü örtü materyalindeki azot miktarının yakma sırasındaki sıcaklık ve koşullara göre düşük ya da yüksek oranlarda azaldığım, toplam azot miktarmda önemli bir değişmenin olmadığını, bunlara karşılık amonyum azotu (NH4 - N) ve nitrat azotu (NO3 - N) içeriklerinin önemli düzeyde arttığını, bunları bitkilerin doğrudan ve kolaylıkla aldığım göstermektedir. Bu durumda, denetimli yakmalarda sıcaklığın 200-250°C nin üstüne çıkmaması ve ileride açıklanacak olan diğer nedenlerle, fidanlar daha hızlı ve iyi bir kök gelişmesi ve buna bağlı olarak sağlıklı bir sak gelişmesi yapmakta ve derinlerdeki toprak neminden yararlanarak kurak periyodu atlatabilmektedirler.

Yararlanılabilir fosfor (F?OQ: Çalışmamızda denetimli yakmadan önce, hemen sonra ve bir yıl sonra yararlanılabilir fosfor miktarı sıra ile 21.67 ppm ve 224.67 ppm ve 40.5 ppm değerlerinde bulunmuştur. Neyişçi (1989) de yararlanılabilir fosfor miktarının çalışılan üç yıl içinde devamlı artış gösterdiğini ve üçüncü yıl sonunda bu değerin, yakmadan önceki değerin dört katma ulaştığını ifade etmektedir. Aron ve Gürbüzer (1988) de yararlanılabilir fosfor miktarının, yangın şiddetiyle ilişkili olarak arttığım, ancak, üçüncü yılın sonunda, bir düşüş olduğunu ifade etmektedirler.

Değişebilir potasyum: Araştırmamızda, değişebilir katyonlardan potasyum miktarı, denetimli yakma işleminden önce, hemen sonra ve bir yıl sonra (me/100 gr toprak) olarak 2.34, 2.81 ve 2.24 değerlerinde bulunmuştur. Neyişçi (1989) değişebilir potasyum seyrinin yararlanılabilir fosforun değişimine benzediğini, araştırmasındaki üç yıl süresince devamlı artış gösterdiğini, üçüncü yılın sonunda üç kat arttığını belirtmektedir. Aron ve Gürbüzer (1988) de değişebilir potasyum miktarının, orta ve ağır derecede yanmış olan alanlarda en fazla artış gösterdiğini belirtmektedirler.

Katyon değişim kapasitesi: Araştırmamızda katyon değişim kapasitesi belirlenmediğinden, konu diğer araştırma bulgulan ile açıklanacaktır. Neyişçi (1989) denetimli yakma işleminin, birinci yıl sonunda %14 oranında katyon değişim kapasitesi artımına neden olabileceğini ve bu yüksek değerin en az üç yıl devam edebileceğini belirtmektedir. Aron ve Gürbüzer (1988) de katyon değişim kapasitesinin artan yangın şiddetiyle arttığını ve en yüksek değerlere orta ve ağır şiddette yanmış alanlarda ulaşıldığını ifade etmektedirler. Bunlara karşılık Şengöniil (1985)'Christiansen ve Müller'e atfen, yanma ile katyon değişim kapasitesinin azalabileceğim ve en az bir yıl süre ile düşük düzeyde kalabileceğini belirtmektedir. Çepel (1975) ise Scotter'e atfen katyon değişim kapasitesinin yanmamış alanlardaki iiç deneme parselinde az miktarda fazla, bir parselde ise yanmış alanlarda çok az miktarda fazla, olduğunu ifade etmektedir.

Belirtilenlere ek olarak Şengönül (1985), Aron ve Gürbüzer (1989), Çepel (1975) ve bunlara eklenebilecek bir çok araştırıcı, yangını izleyen ilk yıllarda yanma ile açığa çıkan maddelerin (fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, sodyum) kül ve kül çökeltisi halinde üst toprakta bir besin maddesi bolluğu oluşturduklarım, bundan da gençliklerin yararlanabileceğini ifade etmektedirler. Hatta, yangın sonrası alanda bitki besin maddelerinin bolluğu nedeniyle, azot, fosfor, kükürt gibi maddelerle yapılan bir gübrenin etkisini görmenin mümkün olmadığı belirtilmektedir (De Bano ve Conrad 1974). Denetimli yakmaları izleyen ilk yıllardaki bu besin

24

maddeleri bolluğu azot ile ilgili kısmın sonunda açıklanan verilere paralel olarak, kurak ve yarı kurak yörelerde, fidanların daha hızlı ve iyi bir kök ve buna bağlı olarak sağlıklı bir sak geliştirmelerini sağlayarak, kurak periyodun atlatılmasında, önemli bir işlev yapmaktadır.

Toprak mikro-organizma faalilyeti de yanmadan etkilenmektedir. Aron ve Gürbüzer (1988) yangından sonra, en fazla total bakteri sayısının, ağır derecede yanmış yüzey topraklarında ortaya çıktığını, total mantar sayısının ise yangından, başlangıçta olumsuz yönde etkilendiğini ve bu etkinin, izleyen yıllarda devam ettiğini, belirtmektedirler. Sonuçta, bakteri lehine değişen, bakteri/mantar dengesinin, toprak verimliliği açısından, olumlu bir gelişme olduğunu da eklemektedirler. Benzer sonuçlara başka araştırmalarla da ulaşılmıştır:

De Bano ve Dunn (1977) un araştırmalarında, toprak ısınması ile mikrobiyal aktivite arasında, oldukça kompeks ilişkilerin olduğu belirlenmiştir. Bu ilişkiler ısınma süresi, maksimum sıcaklıklar ve toprak nem miktarı arasındaki değişimlerin etkisi altında şekillenmektedir. Şengöııül (1985) genel olarak bakterilerin hem nemli hem de kum toprak koşullarında, ısınmaya karşı daha toleranslı olduğunu belirtmektedir. Nitekim Ahlgren ve Alılbren (1965), bakterilerin kum toprak koşullarında, 210 °C, nemli toprak koşullarında 110 °C ve De Bano ve Dunn (1977) mantarların kuru toprak koşullarında 155 °C nemli toprak koşullarında 100°C ye kadar sıcaklıklara dayandıklarını ifade etmektedirler. Bakteri lehine olan bakteri/mantar dengesine ilişkin yukarıdaki açıklamaların da toprak verimliliği açısından olumlu olduğu belirtilmektedir.

Denetimli yakma işlemiyle, gençleştirme alanlarında yakma yapılan öbek veya kısımlardaki diri örtü ve bunların tohumları da yanmaktadır. Bunun sonucu, genelde üçüncü vejetasyon döneminin sonuna kadar, alana mücadeleyi gerektirecek diri örtü gelmemektedir. Kurak ve yarı kurak mıntıkalarda, bu durum topraktan nem kaybını azaltmakta, yaşayan fidan oranı yükselmekte ve fidan gelişmesi artmaktadır. Denetimli yakma işlemi yapılmayan yarı kurak mıntıkalarda da makina ile tam alan diri örtü temizliği, toprak nemi bakımından benzer olumlu sonuçları vermiştir (Zoralioğlu, 1990).

Denetimli yakma işlemi sırasında, denetimli yakma yapılan öbeklerde topraktaki bazı tohum ve fidan zararlılarının azalması da beklenen bir sonuçtur.

Yukarıda açıklanan araştırma sonuçlarına göre; genel olarak, 200-250°C nin altındaki sıcaklıklarda uygulanan denetimli yakmaların kurak ve yarık kurak mıntıkalarda, özellikle Toroslarm karst alanlardaki sedir gençleştirmelerinde, çimlenme ve yaşayan fidan yüzdesi üzerinde olumlu etkileri olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle de denetimli yakmalar, gençleştirme çalışmalarında kullanılabilecek önemli bir silvikültürel vasıtadır. Çepel (1975) de kontrollü hafif yakmaların silvikültür pratiğinde kullanılabileceğini belirtmektedir. Diri örtünün problem olduğu sedir ağaçlandırma alanlarında da denetimli yakma başarıyı artırabilecektir. Denetimli yakmaların karstik alanlarda, öbekler halinde ve genelde gençleştirme alanının yaklaşık 1 /4 lük kısmında ve 200-250°C nin altındaki sıcaklıklarla uygulanması flora ve fauna kaybı açısından da önemli kayıplara neden olmamaktadır.

25

4.4. ÖNERİLER

Elmalı-Avlan İşletme Şefliği sınırları içinde ve karstik alan koşullarında yürütülmüş olan bu araştırma ile sedir gençleştirmesine ilişkin aşağıdaki bilimsel ve uygulamalı sonuçlara ulaşılmıştır:

a) Sedirde doğal gençleştirme yöntemi olarak, büyük saha siper pozisyonu veya etek şeridi traşlama pozisyonu uygulanabilir. Denetimli yakına yapılan alanlarda, birinci ve ikinci vejetasyon dönemleri sonunda, etek şeridi traşlama pozisyonunda fıdaıı yaşama yüzdesi, sıra ile %7 ve %5, büyük saha siper pozisyonunda ise yine sıra ile %15 ve %10 olarak bulunmuştur (m2 ye ekilen 100 tohumdan ikinci vejetasyon dönemi sonunda yaşayan fidan sayısı). Belirtilen sayılar gençleştirme açısından yeterlidir. Bu durumda uygulamacı denetimli yakma işlemi ile kombine edeceği gençleştirme çalışmalarında, yöre koşullarına göre, yöntem konusunda karar verebilir. Örneğin; siper pozisyonunda, ikinci vejetasyon dönemi sonunda, yaşayan fidan sayısı daha fazla olmakla birlikte, boşaltma kesimlerinin, kışın kar üzerinde yapılamaması halinde, fidan kayıpları artabilir. Buna karşılık, etek şeridi siper pozisyonu ile gençleştirmede ise ekstrem yıl ve koşullarda özellikle güney bakılarda, çimlenmeden sonra, fideler geç donlardan daha fazla zarar görebilir.

b) Sedirde doğal gençleştirme çalışmalarında, muhakkak tohum takviyesi yapılmalıdır. Bu miktar yöre, yıl ve klimatik koşullara göre değişebilecektir. Saatçioğlu (1979) yöre ve koşullara göre hektara 12-15 kg tohum takviyesi önermektedir. Araştırmamızda ise m2 ye 100 tohum (hektara 1.000.000 tohum) ekilmiştir. Bu miktar hektarda yaklaşık 63 kg sedir tohuma karşılıktır 1 kg sedir tohumunda ortalama 15894 (10909-38169) adet birinci sınıf tohum bulunmaktadır (Odabaşı, 1967). Bunun yanında alanda mevcut sedir ağaçlarından da parsellere bir miktar tohum dökülmüş olabilir. Sedir ekimlerinde veya doğal gençleştirmesi çalışmalarında, ikinci vejetasyon dönemi sonunda m2 de sağlıklı 2 fidan yeterli kabul edilebilir. Yukarıda açıklanan araştırma bulgularımızla ilişkiye getirilirse m2 de sağlıklı 2 fidan (hektarda 20.000 fidan) düşünülmesi halinde, büyük alan siper durumunda hektara yaklaşık 13-15 kg, etek şeridi traşlama dunımunda ise hektara yaklaşık 25 kg tohum takviyesi yeterli olabilecektir.* Bu miktarlar yukarıda önerilen ve bugün sedir gençleştirme çalışmalarında uygulanan tohum takviyesi miktarları ile uyum içindedir. Ancak, tohum takviyesi açısından daha güvenilir yaklaşımlar yapabilmek için; sedirlerin lokal tohum verimi, yöre koşulları, özellikle yağış ilişkileri ve araştırmamızda elde edilen bulguların birlikte dikkate alınması uygun olacaktır.

c) Gençleştirme amacıyla "a" maddesindeki hangi yöntem seçilirse seçilsin, yöre koşullarında, buııuıı denetimli yakmalarla kombine edilmesi zorunludur. Denetimli yakma işlemi uygulanmayan alt parsellerin çoğunda, ikinci vejetasyon dönemi sonunda hiç fidan kalmamış,

* Hesaplama Odabaşı (1967) ve Tablo "3" verileri dikkate alınarak yapılmıştır.

26

diğerlerinde ise çok az sayıda yetersiz ve genelde sağlıksız fidan kalabilmiştir. Buna karşılık denetimli yakma uygulanan 48 alt parselin 3 adedi dışındaki tüm alt parsellerde, yeterli ve sağlıklı fidan kalmıştır. Bu nedenle, araştırmanın yapıldığı yöre koşullarında, denetimli yakma uygulanmaması, çalışmaların rastlantıya bırakılması anlamındadır. Zira bol tohum yıllarıyla, uygun iklim koşullarının (özellikle yağış) bir araya gelmesi, yörede seyrek görülen ve önceden tahmin edilemeyen yıllarda olabilmektedir.

Denetimli yakmaları Torosların her yöresinde, özellikle bol yağış alan ve yağış rejimi daha düzenli olan kesimlerde uygulamak zorunlu olmayabilir. Ancak, denetimli yakmalar bu yörelerde de başanmn güvencesi durumundadır. Zira bu yörelerde de oransal olarak kurak geçen ve sedir gençleştirmelerini tehlikeye sokabilecek yıllar söz konusudur.

Denetimli yakmalardan (veya yangınlardan) sonra, fidanların tutma ve gelişmesi üzerinde en önemli unsurlardan olan amonyum ve nitrat azotunun büyük çapta artması, bunların bitkiler tarafından kolaylıkla alınabilmesi, yangını izleyen ilk yıllarda yanma ile açığa çıkan maddelerin (fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, sodyum), kül ve kül çökeltisi halinde üst toprakta bir besin maddesi bolluğu oluşturması, diri örtü mücadelesinin iki-üç yıl ortadan kaldırılması, başanmn en önemli nedenleridir. Belirtilen bu olumlu ortam içinde, fidanlar daha hızlı ve iyi bir kök ve buna bağlı olarak da sağlıklı bir sak geliştirmesi yapmakta, kurak peryodu atlatabilmektedirler.

Denetimli yakmalar, mevcut yakılacak materyalin miktarına göre örneğin şeritler halinde veya öbekler halinde uygulanabilir. Ancak öbekler halinde uygulanması daha pratik ve ekonomik olabilir. Bu uygulamanın düşük sıcaklıkta (200-250°C nin altında), nemli bir ortamda, iyi bir şekilde yapıhnası ve diri örtü ile bunların tohumlarının yanmalarının gerçekleştirilmesi gerekir. Sedirde, denetimli yakmalar için en uygun periyot, koşullara göre, ekim ve kasım aylarında, ilk yağmurlar düştükten sonraki günlerdir.

Kurak mıntıkalarda ve bu bağlamda yazın su açığı çok fazla olan Akdeniz ormancılığında ve özellikle sedir türünde; korumanın sağlanabilmesi ve gençleştirme çalışmalarının doğadakine benzer şekilde uzun özel gençleştinne süreleriyle yapılabilmesi halinde, denetimli yakma uygulamadan da gençliğin elde edilebilmesi mümkündür. Nitekim sSedir onnanları genelde belirtilen koşullarda ve bir zaman süreci içinde tohum yılları ile bunu izleyen vejetasyon dönemindeki uygun yağış ve nem koşullarının biraraya gelmesi sonucu generasyonlarını sürdünnektedirler. Ancak günümüz onnan işletmeciliğinde gençleştinne süreleri ve konuna koşulları buna imkan vermemektedir. Bu nedenle de denetimli yakmalar gençleştinne çalışmalarının başarısı için önemli bir silvikültürel araç olarak ortaya çıkmaktadır.

d) Araştınna sonuçlarına göre, çizgi ekimlerinin (tohumlar 1-1.5 cm kapatılmıştır), tam alan serpme ekikmlerine oranla daha fazla çimlenme ve bunun sonucu olarak, yaşayan fidan yüzdesi verdiği görülmüştür. Ancak, yakma yapılan yerlerde, her iki yöntemde de ikinci vejetasyon dönemi sonunda, birim alanda yeterli gençlik elde edilebilmiştir. Bu nedenle uygulama kolaylığı, ucuz oluşu ve doğaya benzer oluşu nedenleriyle denetimli yakma işlemi ile kombine edilecek tam alan serpme ekimleri, yine denetimli yakmalarla kombine edilecek çizgi ekimlerine tercih edilebilir. Tam alan serpme ekimlerinde tohum zararlıları nedeniyle biraz daha fazla tohum kullanmak gerekebilecektir. Bununla birlikte “b” maddesinde belirtilen ölçüler içindeki tohum takviyesi yeterli olabilecektir. Tohum miktarının sınırlı olması, yeterli işgücü sağlamnası ve toprak koşullarının elvennesi durumunda çizgi ekimlerine gidilebilir. Ancak, çizgi ekimlerinin daha zaman alıcı olması nedeniyle gençleştinne çalışmalarının,

27

sonbaharda sınırlı bir çalışma periyodunda yapılıp yapılamayacağı gözden uzak tutulmamalıdır. Esasen karstik alanların çok önemli bir bölümünde çizgi ekimi uygulaması mümkün de değildir.

e) Ekimlerden sonra dal serme işlemi, sadece etek şeridi traşlama pozisyonunda uygulanmıştır. Dal serme işleminin olumlu etkisi, denetimli yakma işleminin uygulandığı parsellerde ve daha belirgin olarak tam alan serpme ekimlerinde ortaya çıkmıştır.Dal serme işlemi, özellikle denetimli yakma uygulanmayan koşullarda Akdeniz Bölgesinde evaporasyonu, diri örtünün gelme ve gelişmesini azaltıcı önemli bir işlemdir. Bununla birlikte, dal serme işleminin denetimli yakma işlemi ile beraber uygulanması kararmın yerel koşullara göre verilmesi uygun olacaktır. Esasen denetimli yakma yapılan alanlarda serilecek materyali bulma da önemli bir sorundur.

Sedir gençleştirmesinde büyük alan siper durumunun uygulanması halinde bir tohumlama ve bir boşaltma kesimi yeterlidir. Boşaltma kesimleri, en erken, gençlikler 4-5 yaşma ulaşınca ve tercihen kışın kar üzerinde yapılmalıdır (Boydak 1986).

Çok kıymetli bir tür olan sedir, binlerce yıldan beri, Lübnan ve Suriye’de tahrip edilmiş ve tükenmiştir. Ülkemizde de sedir meşcereleri geniş çapla tahrip edilmiş olmakla birlikte, Toroslar'm güç ulaşılan kısımlarında, kıymetli ve çok geniş sedir ormanları bulunmaktadır. Bu ormanlar, bozuk sedir alanları ile çıplak karstik alanlarda, yeniden sedir ormanları kurabilmek için, tohum kaynağı olarak ülkemizin sahip olduğu bir avantajdır. Bu araştırma ve ilgili diğer araştırmalarla, sedirde başarılı olabilecek gençleştirme yöntemleri belirlenmiştir. Ancak sedir ormanlarının büyük bir bölümünün korunması, gençleştirme başarısı kadar önemlidir. Bu nedenle özellik gösteren sedir ormanları tabiat ormanı olarak ayrılmalı ve sedir ormanlarının önemli bir bölümü de koruma orman rejimi içine alınmalıdır. Ormanın alp ve step sınırında belirlenecek kuşaklarda gençleştirme çalışmaları yapılmamalıdır. Sedir ormanları gelecek kuşaklara bırakacağımız en önemli doğal anıtlar içindedir.

Sedir ormanlarında idare süresinin uzatılması, peryodik gençleştirme alanlarının küçültülmesi ve özel gençleştirme süresinin uzatılması amaçlanmalıdır. Bu yaklaşımlarla korumanın da sağlanması halinde, sedirde doğal gençleştirme yöntemlerinin doğaya daha yakın modifikasyonları veya alternatifleri kullanılabilir.

Sedir türümüzle ilişkili olarak ormancılığımızın en önemli görevi, mevcut doğal sedir ormanlarının tohumlarmdan yararlanarak, Toroslar'da sedir ve diğer türlerin tahribi sonucu oluşan yüzbinlerce hektar, genelde çıplak karstik alanlara tekrar sedir türünün ekim veya dikimlerle getirilmesidir. Bu nedenle de yukarıda açıklanan önlemleri alarak sedir doğal gençleştirme alanlarının en aza indirilmesi bir zorunluluktur.

Uygun yaklaşımların yapılması halinde, sedir gençleştirmesinde başarılı olmamak için neden yoktur. Ekstrem kurak Akdeniz iklimi koşullarının bazı yıllarda ortaya çıkarabileceği başarısızlıklar, Akdeniz ormancısını yıldırmamalıdır. Sedirde başarının önemli bir unsurunun da başıboş otlatmacılığın yasaklanması, modem hayvancılık işletmelerinin kumlması ve ormanlarda planlı bir otlatmacılığın yerleştirilmesi olduğu unutulmamalıdır.

28

ÖZET

Toros Sediri (Cedrus Libani A.Rich.) tarihi, kültürel, estetik ve ekonomik açılardan çok kıymetli türlerimizden birisidir. Tarihi süreç içinde ihtişamın ve zenginliğin' simgesi olmuştur. Binlerce yıldan beri süregelen tahribat nedeniyle bu türe Lübnan ve Suriye’de kalıntılar halinde rastlanabilmektedir. Anadolu’da da sedir ormanları tahrip edilmiş olmasına rağmen, ulaşım güçlükleri nedeniyle 67 850 hektar iyi koru, 31 475 hektar bozuk koru olmak üzere toplam 99 325 hektar saf sedir ormanı bulunmaktadır. Ayrıca Toroslar'da sedirin ve diğer eşlik eden türlerin tahribi sonucu, sedir bulunduran veya bulundurmayan geniş çıplak karstik alanlar bulunmaktadır. Bu nedenle Toroslar'da doğal veya yapay yolla (özellikle ekim yöntemleriyle) sedir ormanları kurulabilecek potansiyel sedir alanları büyük miktarlara ulaşmaktadır.

Bu çalışma denetimli yakma ve diğer bazı faktörlerin sedirin gençleştirme başarısı üzerine etkilerini araştırmak amacıyla yapılmıştır. Araştırma alanı Antalya-Elmalı Orman İşletmesi, Avlan İşletme Şefliği sınırları içinde bulunmaktadır. Çalışma güneydoğu bakıda ve aynı yamaç üzerinde biribirine yakın iki alanda yürütülmüştür. Deneme alanlarının denizden yüksekliği 1650ın ve ortalama eğimi %30’dur.

Araştırmanın yürütüldüğü alanda anakaya kalker olup, içi toprak dolu derin çatlaklar ve cepler içermektedir. Toprak kaba strüktürlii ve iskeletçe zengin yüksek bir drenaj niteliğine sahip, balçıklı kum toprağıdır. Yörede Akdeniz dağ iklimi (yüksek dağ iklimi) egemendir. Bu iklim tipi Akdeniz iklim tipinin genel özelliklerini taşımakta ancak bazı farklılıklar göstermektedir. Buralarda yazlar kurak ve sıcak (geceleri serin), yüksek ışık entansitesi ve güneşlenmeye sahip olup, kışları oldukça şiddetli geçmekte ve yağışların çoğu kar şeklindedir.

Araştırmada 25 bölünen bölünmüş parseller deseni esas alınmıştır. İki yinelemeli olarak kurulan deneme deseninde, etek şeridi traşlama (küçük alan traşlama)-biiyük alan siper durumu; denetimli yakma işlemi uygulama-uygulamama; parsellerin yamaçtaki yeri (üst yamaç- alt yamaç); parsellerin tel kafes içine alınması-alınmaması; ekimlerden sonra dal serme- sermeme; parsellerde tam alan serpme ekimi-çizgi ekimi yapılması işlemleri uygulanmıştır. Her alt parsele (1 x 3 m) 1984 geç sonbaharında 300 adet (m2 ye 100 adet) tohum ekilmiştir.

Denetimli yakma işleminin toprağın bazı özellikleri üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla, yakma işlemi uygulanan alanlarda toprak analizleri yapılmıştır. Bu analizler denetimli yakmadan önce, hemen sonra ve bir yıl sonra alman toprak örneklerinde uygulanmıştır.

Araştırma sonuçlarına göre vejetasyon peryodu basındaki (5 Mayıs 1985) sayımlara göre, genelde, tüm işlemlerde yeterli kabul edilebilecek çimlenme (fide) elde edilebilmiştir. Ancak işlemler arasında istatistiki anlamda farklılıklar ortaya çıkmıştır:

Tel kafes içine alman parsellerde çimlenmeden hemen sonraki fide yüzdeleri daha fazla bulunmuştur.

Çizgi ekimi yapılan parsellerde yaşayan fide yüzdeleri tam alan serpme ekimi yapılan parsellere oranla daha yüksek bulunmuştur.

29

Vejetasyon peryodu başındaki (5 Mayıs 1985) sayımlara göre, denetimli yakma işlemi uygulanan parsellerde yaşayan fide yüzdeleri, biraz daha yüksek bulunmuştur.Tüm deneme alanları dikkate alındığında, büyük alan siper durumu uygulanan parsellerde yaşayan fide yüzdeleri, etek şeridi traşlama durumu uygulanan parsellerden belirgin olarak fazla bulunmuştur.

İşlemlerin birinci ve ikinci vejetasyon dönemi sonundaki fidan yaşama yüzdesine etkisi ise aşağıdaki şekildedir:

Birinci ve. ikinci vejetasyon dönemi sonunda denetimli yakma işlemi uygulanan tüm alt parsellerde, ortalama yaşayan fidan oranları sıra ile % 10 (ortalama 29 adet) ve % 6 (ortalama 19 adet) denetimli yakma işlemi uygulanmayan tüm alt parsellerdeki ortalama yaşayan fidan oranlarından sıra ile % 2 (ortalama 6 adet) ve % 1 (ortalama 2 adet) çok daha fazla bulunmuştur. Esasen, birinci vejetasyon dönemi sonunda denetimli yakma işlemi uygulanmayan 48 parselden 14 ünde, ikinci vejetasyon dönemi sonunda ise 26 smda yaşayan fidan kalmamış, diğer parsellerde de 1 adet veya genelde az sayıda fidan kalmıştır. Buna karşılık ikinci vejetasyon peryodu sonunda denetimli yakma işlemi uygulanan 48 parselden sadece 3 ünde yaşayan fidan kalmamıştır. Ayrıca gözlemlerimize göre, denetimli yakma işlemi uygulanan parsellerdeki fidanlar daha boylu, sağlıklı ve renkleri mavimsi yeşil görünümdedir.

İkinci vejetasyon dönemi sonu verileri için 2 5 bölünen bölünmüş parseller varyans analizi uygulanmıştır. Analiz sonuçları, denetimli yakma işleminin yaşayan fidan sayısına %99 güvenle önemli etkisinin olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Araştırma sonuçlarına göre; birinci ve ikinci vejetasyon dönemi sonunda, denetimli yakma işlemi ile kombine edilen büyük alan siper durumundaki alt parsellerde, yaşayan fidan yüzdeleri (sıra ile % 15 ve % 1 0 ), yine denetimli yakma ile kombine edilen etek şeridi traşlama alt parsellerindekine oranla (sıra ile %7 ve %5) daha fazla bulunmuştur. Ancak denetimli yakma işlemi uygulanan bu etek şeridi traşlama durumundaki alt parsellerde de ikinci vejetasyon dönemi sonunda, yeterli sayıda yaşayan fidan kalmıştır. Bu nedenle sedir gençleştirmesinde yöntem olarak büyük alan siper veya etek şeridi traşlama durumlarından birisi seçilirken, yöre koşullarına özellikle bakıya ve boşaltma kesimlerinin kışın kar üzerinde yapılıp yapılamayacağına göre karar verilebilir.

Denetimli yakma işlemi uygulanan alt parsellerdeki çizgi ekimlerinde, tam alan serpme ekimlerine oranla daha fazla yaşayan fidan yüzdesi saptanmıştır. Bununla birlikte, ikinci vejetasyon dönemi sonunda, denetimli yakma işlemi ile birlikte tam alan serpme ekimi uygulanan 24 alt parselden 1 adedi dışındaki tüm parsellerde yeterli sayıda yaşayan gençlik elde edilmiştir. Esasen karstik alanların çok önemli bir bölümünde çizgi ekimi uygulaması güç veya mümkün de değildir. Bu nedenle sedir ekimlerinde uygulama kolaylığı ve doğal tohum dökümüne benzer oluşu nedenleriyle, daha fazla tohum kullanılsa dahi, tam alan serpme ekimi sedir doğal gençleştirmelerinde, tohum takviyesi olarak uygun ve yeterlidir.

Dal serme işleminin yaşayan fidan sayısına olumlu etkisi, denetimli yakma işlemi ile birlikte ve daha çok tam alan serpme ekimlerinde ortaya çıkmıştır. Ancak denetimli yakma uygulanan ve dal serilmeyen alanlarda da yeterli gençlik elde edilmiştir. Denetimli yakma uygulanan alanlarda, serilecek dal bulma da önemli bir sorun olduğundan bu işlem uygulanmayabilir.

30

Yukarıda açıklanmış olduğu üzere; denetimli yakma işlemi uygulanmış olan 48 alt parselden 3 adedi dışmdaki alt parsellerin tamamında; ikinci vejetasyon dönemi sonunda yeterli sayıda sağlıklı gençlik elde edilmiştir. Buna karşılık, denetimli yakma işlemi uygulanmayan 48 parselin 26 smda hiç yaşayan fidan kalmamış, diğerlerinde: ise 1 adet, çokaz veya az sayıda ve sağlıksız fidan kalmıştır. Akdeniz bölgesinde kızılçam ve sedir’de yürütülmüş birçok diğer araştırma bulgusu da bu sonucu desteklemektedir.

Sedir doğal gençleştirme çalışmalarında ikinci vejetasyon peryodu sonunda m2 de sağlıklı 2 fidan (hektarda 2 0 .0 0 0 fidan) düşünülmesi halinde, araştırma bulgularımıza göre, büyük alan siper durumunda hektara yaklaşık 13-15 kg, etek şeridi traşlama durumunda ise hektara yaklaşık 25 kg tohum takviyesi uygun olacaktır.

Denetimli yakmaların, sedir gençleştirmesi üzerindeki olumlu etkilerinin nedenleri, araştırmamızda denetimli yakmadan önce, hemen sonra ve bir yıl sonra toprak analizleri yapılarak belirlenmeye çalışılmıştır. Bu analizler ve ayrıca konu ile ilgili diğer araştırmalara ilişkin sonuçlar, metinde ayrıntılı olarak işlenmiştir. Bu sonuçlar, genel olarak 200-250°C nin altındaki sıcaklıklarda uygulanan denetimli yakmaların Toroslar'm karstik alanlarındaki sedir gençleştirmelerinde, yaşayan fidan yüzdeleri üzerinde çok olumlu etkileri olduğunu ortaya koymaktadır.

Denetimli yakmalardan sonra, gençleştirme başarısını olumlu yönde etkileyen bazı nedenler aşağıdaki şekilde açıklanabilir:

Denetimli yakmaları (veya yangınları) izleyen yıllarda amonyum ve nitrat azotu büyük çapta artmakta ve bu maddeler bitkiler tarafından kolaylıkla alınabilmektedir. Denetimli yakmalardan sonra, mineral bitki besin konsantrasyonu, yararlanılabilir fosfor ve yararlanılabilir azot miktarları artmaktadır. Yakma ile diri örtü mücadelesi en az üç yıl büyük çapta ortadan kalkmaktadır. Bunlara ek olarak, denetimli yakma, toprak mikroorganizma faaliyetini gençleştirme açısından olumlu yönde etkilemektedir. Bu nedenle denetimli yakma anakayadaki çatlaklarda hızlı bir kök gelişimi yanında iyi bir sak büyümesi sağlamaktadır. Bunların sonucunda özellikle yazın su açığı olan sıcak ve kurak alanlarda daha yüksek fidan yaşama oranı gerçekleşmektedir.

Sedir doğal yayılış alanlarında çok farklı ekolojik koşullar, örneğin farklı sıcaklık ve yağış ilişkileri söz konusudur. Bu nedenle denetimli yakma işlemi uygulamadan sedir gençliğinin gelebileceği yıl ve yöreler bulunmaktadır. Ayrıca, sedir türünde korumanın sağlanabilmesi ve gençleştirme çalışmalarının doğadakine benzer şekilde uzun idare süresi ve uzun özel gençleştirme süreleriyle yapılabilmesi halinde de denetimli yakma uygulamadan gençliğin elde edilebilmesi mümkündür. Nitekim sedir ormanları genelde belirtilen koşullarda ve bir zaman süreci içinde tohum yılları ile bunu izleyen vejetasyon dönemindeki uygun yağış ve nem koşullarının biraraya gelmesi sonucu generasyonlarım sürdürmektedir. Ancak günümüz orman işletmeciliğinde gençleştirme süreleri ve koruma koşulları sedir için buna imkan vermemektedir. Bu nedenle denetimli yakmalar gençleştirme çalışmalarının başarısı için önemli bir silvikültürel araç olarak ortaya çıkmaktadır.

Öte yandan binlerce yıllık tahribat sonucu ülkemizdeki saf sedir doğal ormanlarının alanı yaklaşık 1 0 0 .0 0 0 hektara gerilemiş olduğundan, doğa korunca açısından bu ormanların korunması önemli bir görevi oluşturmaktadır. Ayrıca, Toros dağlarında sedir ormanlarının tahribi sonucu oluşan, çok geniş çıplak karstik alanlar da bu türle yeniden ağaçlandırılmalıdır.

31

Bazı -yıllarda vejetasyon peryodu içindeki çok kurak ve sıcak koşullar gençleştirmede başarısızlıklara neden olabilir. Bu başarısızlıklar doğal karşılanmalıdır. Esasen son yıllardaki araştırma sonuçlarının dikkate alınmasıyla, sedirin gençleştirme problemleri etkili bir şekilde çözümlenebilir. Bunlara ek olarak, Lübnan sediri alanlarında ormancılık ve otlatma arasında iyi bir dengenin oluşturulması için gerekli gayret gösterilmelidir.

SUMMARY

Lebanon Cedar (Cedrus libani A.Rich.) is one of the most important tree species from the historical, cultural, aesthetic and economical point of vievv. It has been the symbols of magnifıcence and richness in the past. Because of the destruction of this species through thousands of years, it is found as remnants in Lebanon and Syria at present. Destruction of its forests was also the case in Anatolia (Asia Minör). But inaccessible terrain conditions prevented 99 325 hectares of pure Lebanon Cedar forests from being destroyed; 67 850 hectares in normal constitution and 31 475 hectares in degraded conditions.

Moreover, as a result of destruction of pure or mixed Lebanon Cedar forests, huge bare karstic lands or heavily degraded forests were emerged. Therefore, there are immense potential areas which should be reforested by Lebanon Cedar either by planting or seeding methods.

With this investigation, effects of prescribed buming and other factors on the regeneration success of Lebanon Cedar have been presented. The experiment area was chosen at southeastem exposure of Taurus Mountains (elevation 1650m, slope 30 %) at Avlan locality, Elmali-Antalya.

At the high elevations of the Taurus Mountains where the Lebanon Cedar occurs the climate is referred to as the "Mediterranean mountain climate (high mountain climate). It has the general features of Mediterranean climate, but has some differences. It is characterized by dry summers with hot days and cool nights with few clouds and high light intensities; winters are cold, with most of the annual precipitation occurring as snow.

The soil is derived from calcareous parent material. The stony, deeply crevice formation of the mineral soil allows good drainage. The soil texture is loamy sand and the structure is granular, rich in coarse blocks.

Experimental plots were carried out according to 25 split plot experimental design. Lower and higher positions of the slope, shelterwood and strip clear cutting methods, bumed (prescribed buming) and unbumed sample plots, sample plots with and without chicken-wire protection, broadcast seeding or sowing in drill, ground surface covered or uncovered with branches were considered as criteria in the research. The size of each subplot was 3 x 1 m and sown with 300 seeds (100 seeds per squaremeter) at late fail of 1984.

Soil analyses were made before, soon after and one year after the prescribed buming in order to study the effect of the prescribed fire on the some soil features at the sample plots where prescribed buming was applied.

32

According to the results of the investigation, numbers of seedlings were satisfactory after gennination (May 5, 1985) in ali samplc plots. But signifıcant differences were observed among the treatments.

Chicken-wire protection and sowing in drill treatments have positively affected the number of seedlings.

At the beginning of the vegetatibn period (May 5, 1985) percentage of seedling survival was slightly lıigh at the plots where prescribed fire was applied.

Considering ali sample plots, the average number of seedlings after germination was clearly higher under sheltenvood method than under strip clearcutting.

The effect of the treatments on the percentage of seedling survival at the end of the fırst and second growing seasons are given below:

The results of the investigation revealed that; the average survival percentages at the end of the fırst (10 % ; average number was 29 seedlings) and second ( 6 % ; average number was 19 seedlings) grovving periods at the subplots where prescribed buming applied were much more higher than the averages of unbumed sample plots of corresponding vegetation periods ( ( 2 % ( 6

seedlings per subplot) and 1 % (2 seedlings per subplots), respectively)). As a matter of fact, considering 48 subplots where prescribed buming was not applied, ali of the seedlings were dead in 14 and 26 subplots at the end of the fırst and second growing periods, respectively. On the contrary, only in 3 subplots out of 48 there was not any seedlings at the end of the second vegetation period where prescribed buming was carried out. Moreover it is observed that in the plots of prescribed fire the seedlings were more vigorous, healthy and the color was clearly bluish green.

The 25 split plot variance analysis which was applied to the number of seedlings at the end of the second grovving period indicated that the prescribed buming had a very clear positive effect on plant survival (with 99 % confıdence).

According to the results of the investigation; at the end of the fırst and second growing periods the percentages of the survived seedling at the subplots where sheltenvood method combined with prescribed fire was applied (15 % and 1 0 % respectively) was twice as high than those of subplots where strip clearcut method combined with prescribed buming (7 % and 5 %, respectively). But enough seedlings survived at the subplots of strip clearcut method combined with prescribed buming, too. Therefore while deciding on the sheltenvood or strip clearcut regeneration methods, one must pay attention to the local conditions; especially exposure, and possibilities of overstory removal of the sheltenvood method on the snow in winter.

More percentages of survived seedlings were obtained in drill sowing method in the plots of prescribed buming than the broadcast seeding method. However at the end of the second grovving season, highly enough percentage of survived seedling werealso obtained at ali of the 24 subplots (except 1 subplot) of broadcast seeding combined with prescribed buming.

On the other hand, drill sowing method is more expensive and diffıcult, or sometimes even impossible to apply due to the stoııy and unfavorable soil surface conditions of karstic land. For

33

these reasons, although more seeds are necessary broadcast seeding method is both appropriate and effective as additional seeding at natural regenerations of Lebanon Cedar. Further, this method resembles more the natural seed dispersal than the drill sowing method.

The positive effect of covering the ground surface by thin branches was obtained at the subplots of prescribed fire with broadcast seeding, in general. Bıit enough seedlings were also obtained at the subplots of prescribed fire which the ground surface uncovered by thin branches. On the other hand, as it is difficult to find branches in order to cover the ground surface at the places where prescribed buming was applied. Therefore this treatment could be neglected.

As it is mentioned above at the end of the second grovving period enough number of healthy survived seedlings were obtained at ali of the 48 subplots except 3 subplots where prescribed buming was applied. Contrarily at the 26 subplot out of 48 of unbumed subplot ali seedlings have dıed, while others contained one or very few and unhealthy seedlings. These results have also been supported by the results of many other investigation carried out with Cedrus libani and Pinus brutia at the Mediterranean Region.

Considering 2 healthy seedlings per squaremeter (20.000 seedlings per hectare) at the end of the second vegetation period, according to the findings of this investigation 13-15 kg and about 25 kg additional seeding per hectare is necessary at sheltenvood and strip clearcut natural regeneration methods, respectively.

The positive effect of prescribed buming on natural regeneration of Lebanon Cedar has been investigated by soil analyses before, soon after and 1 year later the prescribed buming. Results of these analyses and related other investigations have been given in detail in the text. The results revealed that prescribed bumings below 200-250 °C have a very important positive effect on the percentage of seedling survival at the regeneration of Lebanon Cedar on karstic lands.

Some of the reasons behind the regeneration success after the prescribed buming can be explained as follows:

The amount of ammonium and nitrate nitrogen increased at the years following the prescribed bunıing. These substances are easily utilized by the plants. After the prescribed buming the concentration of mineral plant nutrients, available phosphorus and available nitrogen are increased. The weed competition is delayed at least three years by fire. In addition to these the prescribed buming affects positively - the microorganism activities of the soil from the regeneration point of view. Therefore fire allows rapid root penetration into the bedrock cracks, vigorous growth of stems; consequently, higher survival, especially at hot, dry sites with water deficiency during suımner.

There are different ecological conditions, for example different temperature and precipitation relations at the natural occurrence of the Lebanon Cedar. Therefore in some years and places natural regeneration of Lebanon Cedar can be successful without fire. Moreover, if there are enough protection measures, natural regeneration can also be obtained without prescribed buming by applying a longer rotation period together with a longer special regeneration period which is a method more close to nature. hı this way good precipitation conditions and good seed years coincide creating exceptionally favorable years for natural regeneration. These exceptional years allow Lebanon Cedar to regenerate vvithout fire; however ııowadays, the short

34

rotation and regeneration periods, and unreliable protection conditions (espeı ially goat grazing) related to the forest management of this species are too far to realize the desired conditions to be successfiıl. Therefore prescribed buming is an effıcient and reliable silvicultural tool in the regeneration of Lebanon Cedar.On the other hand as the area of pure natural Lebanon Cedar forests decreased to about 100.000 hectares in the country since thousands of years, protection of it» forests is an important task from the nature conservation point of view. Moreover the huge bare karstic lands on Taurus Mountains which resulted from heavy destmction of Lebanon Cedar forests should also be reforested with this species.

Iıı occasional years, extremely hot and dry weathers during the grovving season ıııay cause regeneration and plantation failures. But such failures should be accepted. As a matter of fact, the regeneration problems of Lebanon Cedar can be effıciently resolved if the results of the recent investigations are taken into consideration. Iıı addition to these every effort should be considered to develop a balanced solution between forestry and goat grazing within the Lebanon Cedar region.

KAYNAKÇA

AKAN, I.,l979: SediriııYapay Gençleştirimi. Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Teksir baskı, 135 sayfa.

AHLEGREN, I., F. ve AHLBREN, C.,E, 1965. Effects of prescribed buming on soilmicroorganism in a Minnesota Jack pine forests. Ecology, V, 5, N, 3.

ANONİM, 1987: Türkiye Orman Varlığı. Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Muhtelif Yayınlar Serisi, No.48.

ARON, Z., ve GURBÜZER, E., 1988: Marmaris 1979 yılı Orman Yangını ile ToprakÖzelliklerinin Değişimi ve Kızılçam Gençliğinin Gelişimi Arasındaki İlişkiler. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No. 195, Ankara.

ATALAY, I., 1987.Sedir (Cedrus Libani A.Rich) Ormanlarının Yayılış Gösterdiği Alanlar ve Yakm Çevresinin Genel Ekolojik Özellikleri İle Sedir Tohum Transfer Rejiyonlaması. Orman Genel Müdürlüğü Yayın No.663, Ankara.

ATALAY,!, 1988: Toros Dağlarında Karstlaşma ve Karstik Alanların Ekolojisi Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 16, 1-8, Ankara.

BOYDAK,M., 1986:Lübnan (Toros) Sedirinin (Cedrus Libani A.Rich.) Yayılışı, Ekolojik ve Silvikültürel Nitelikleri, Doğal ve Yapay Gençleştirme Sorunları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi No.64 S. 5-56, Ankara.

BOYDAK,M., ve AYHAN,A.Ş.1990: Anamur Yöresinde Çıplak Karstik Alanların SedirEkimleriyle Ağaçlandırılması. Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Dergisi, Cilt 36, Sayı 1, No.71, s.7-21, Ankara.

35

ÇEPEL, N.,1975: Orman Yangınlarının Mikroklima ve Toprak Özellikleri Üzerine Yaptığı Etkiler. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 25, Sayı 1, .71-93.

ÇEPEL, N., 1985: Exkursionsiülırer zur Bodenkundlich-Geographische Exkursion in der Türkei (26.9.1985-10.10.1985).

DE BANO,L.F.-CONDRAD, C.E.1974, Effect of a wetting agent and nitrogen fertilization on Establihment of ryegrass and mustard on a bumed watershed.J. Range Management 27( 1): 57-60

DE BANO, L.,F. ve DUNN, P., H., 1977: Fire effects on the biological and chemical properties of chapparral soils. USDA Forest Service Gen.Tech.Rep. Vol:.3

DE BANO,L.,F.,RICE,R.,M. ve CONRAD, C., E, 1979. Soil Heating in chaparral fire:effects on soil properties, plant nutrients, and runofî, USDA Forest Service, Research Paper PSW-145.

ERİNÇ,S.,1984: Klimatoloji ve Metodları (3.Baskı). İ.Ü.Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları No.3278/2, İstanbul.

EROSKAY, 0.1982:Engineering Properties of Carbonate Rocks and Karst Regions in Turkey."Symposium on Engineering Geological Problems of Constmction On Soluable Rocks" bildirisi.Bulletin of the International Association of Engeneering Geology, s.61-65, Paris.

EVCİMEN, B.S. 1963: Türkiye Sedir Ormanlarının Ekonomik Önemi, Hasılat ve Amenajman Esasları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları No.355/16.

HAASE, S., M. 1 986: Effect of prescribed buraiııg on soil moisture and gennination of southwestem ponderose piııe seed on basaltic soils.USDA Forest Service, research Note RM-462

KALIPSIZ, A., 1981: İstatistik Yöntemler. İ.Ü.Orman Fakültesi Yayınları, No.2837/294

KANTARCI, M.D., 1982: Türkiye Sedirleri (Cednıs Libani A.Richard) ve Doğal YayılışAlanında Bazı Ekolojik İlişkiler. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 32, sayı 1, s. 113-198.

KANTARCI,M,D., 1987 Sedir Ormanlarının Gençleştirilmesi Konusu ve Bazı EkolojikDeğerlendirmeler. Orman Mühendisliği Dergisi, Yıl 24, Sayı. 10,S. 17-21

KANTARCI, M,D., PARLAKDAĞ, S. ve PEHLİVAN,N., 1986. Sedir Onnanlarmm Gençleştirilmesinde Yangın Kültürü ve Ekolojik Yonım.İ.Ü.Onnan Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 36, Sayı 2, S.20-43.

MA YER,H, ve SEVİM, M., 1959: Lübnan Sediri, Lübnan’daki 5000 Yıllık Tahribatı,Anadolu’da Bugünkü Yayılış Sahası ve Bu Ağaç Türünün Alplere

36

Tekrar Getirilmesi Hakkında Düşünceler (Çeviren: ÇEPEL,N.).İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt IX, Sayı D, s. 111-142.

NEYİŞÇİ,T.,1989: Kızılçam Orman Ekosistemlerinde Denetimli Yakmanın Toprak Kimyasal Özellikleri ve Fidan Gelişimi Üzerine Etkileri. Ormancılık Araştırına Enstitüsü Yayınlan. Teknik Bülten Serisi No.205.

ODABAŞI,T., 1967: Lübnan Sediri (Cedrus Libani Loud) nin Kozalak ve Tohumu ÜzerineAraştırmalar. İ.IJ.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt XVII, sayı 2, s. 136-174.

SAATÇİOGLU, F.,1976: Silvikültürün Biyolojik Esasları ve Prensipleri (Silvikültür I.) İ.Ü.Orman Fakültesi Yayınları No.2187/222.

SEVİM,M., 1952: Lübnan Sedirinin (Cedrus Libani Barr.) Türkiye’deki Tabii Yayılışı veEkolojik Şartları. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, s. 19-46.

SEVİM,M.,1955a: Lübnan Sedirinin Türkiye’deki Tabii Yayılışı ve Ekolojik Şartları.Orman Umum Müdürlüğü Yaymlarından, Neşriyat No. 143-24.

SEVİM,M 1955b: Batı Toroslar'da Arazi Şekli ve Kalker Topraklarının Ağaç Yetiştirme Değerleri Hakkında Bazı Müsahadeler. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 5, Sayı 1 ve 2, s.39-45.

ŞENGÖNÜL,K., 1985: Orman Yangınları İle Toprak Isınması Arasındaki İlişkiler veYangınların Toprak Özellikleri Üzerine Etkileri, Onnan Fakültesi Dergisi, Seri B, Sayı 2, s.89-107.

ŞENGÖNÜL, K.,1986: Maki İle Kaplı Alanlarda Bazı Toprak Özellikleri ve Yangınların Bu Özellikler Üzerine Etkileri. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Sayı 1, $.55-69.

ZORALİOĞLU, T., 1989: Eskişehir Yöresi Kurak ve Yarıkurak Alanların Ağaçlandırılmasında Uygulanabilecek Makinalı Arazi Hazırlığı Yöntemlerinin Belirlenmesi Üzerine Araştırmalar.İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği, Silvikültür Programında Hazırlanmış Doktora Tezi (Henüz Basılmamıştır).

YURTSEVER, N. 1984: Deneysel İstatistik Metodlar Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Yayını, No: 56

37

EK

1: U

ygul

anan

İşl

emle

re G

öre

Vej

etas

yon

Pery

odu

Baş

mda

(5 M

ayıs

198

5) T

oros

Sed

iri D

enem

e A

lt Pa

rsel

leri

nde

(lx3

m)

Kal

an F

idan

Say

ısı v

e Y

üzde

leri

.A

PPEN

DIX

1: N

umbe

rs a

nd P

erce

ntag

es o

f See

dlin

gs a

t The

Beg

inni

ng o

f Gro

vvin

g Pe

riod

(May

5. 1

985)

Acc

ordi

ng to

Var

ious

Tre

atm

ents

at

Subp

lots.

UJ oo

İŞL

EM

LE

R (T

reat

men

ts)

bir

inc

i ALA

NFi

rst A

rea

İKİN

Cİ A

LAN

Se

cond

Are

aA

lt Y

amaç

Ust

Yam

açA

lt Y

amaç

Üst

Yam

aç

Ade

t%

Ade

t%

Ade

t%

Ade

t%

Tel

Kaf

esli

Çiz

gi E

kim

i151

1739

1327

951

17C

over

ed W

ith C

hick

en W

ireSe

rpm

e E

kim

230

1030

1012

451

17Şe

rit

Tel

Kaf

essi

zÇ

izgi

Eki

mi

4515

8127

3311

3311

Tra

şlam

aN

ot C

over

ed W

ith C

hick

en W

ireSe

rpm

e E

kim

93

3311

93

217

Strip

Cle

arD

al S

erilm

işÇ

izgi

Eki

mi

5117

5117

279

3913

Cut

ting

Cov

ered

With

Bra

nche

sSe

rpm

e E

ldm

7224

7525

3'1

3010

Yak

ma

Dal

Ser

ilmem

işÇ

izgi

Eki

mi

8127

108

3633

1151

17Y

apılm

ayan

Not

Cov

ered

With

Bra

nche

sSe

rpm

e E

kim

279

7224

62

186

Unb

umed

Büy

ük A

lan

Tel

Kaf

esli

Çiz

gi E

kim

i14

448

9933

3010

8428

Sipe

rSe

rpm

e E

kim

177

5990

3033

1142

14Sh

elte

nvoo

dT

el K

afes

siz

Çiz

gi E

kim

i81

2763

2127

930

10Se

rpm

e E

kim

9933

4214

279

62

Tel

Kaf

esli

Çiz

gi E

kim

i81

2724

839

1357

19Se

rpm

e E

kim

3311

155

155

3913

Tel

Kaf

essi

zÇ

izgi

Eki

mi

6321

31

6622

3612

Den

etim

liŞe

rit

Serp

me

Eld

m36

123

112

418

6Y

akıla

nT

raşl

ama

Dal

Ser

ilmiş

Çiz

gi E

kim

i84

2872

2457

1990

30Pr

escr

ibed

Serp

me

Eki

m72

2427

93

142

14B

umin

gD

al S

erilm

emiş

Çiz

gi E

kim

i54

1830

109

339

13Se

rpm

e E

ldm

3311

124

62

3311

Tel

Kaf

esli

Çiz

gi E

kim

i26

488

6321

9331

5719

Büy

ük A

lan

Serp

me

Eki

m19

565

4214

144

4839

13Si

per

Tel

Kaf

essi

zÇ

izgi

Eki

mi

129

4399

3372

2436

12Se

rpm

e E

kim

141

4790

3090

3018

6

1 Sow

ing

in D

rills

; 2 B

road

cast

See

ding

Ek 2: Ekilen Tohum Sayısı - Vejetasyon Peryodu Başında Alanda Kalan Fidecik Sayısı Yüzdeleri İçin 25 bölünen Bölünmüş Parseller Vaıyans Analizi Tablosu.

Appendıx 2: 25 Split Plot Variance Analyses Table for The Number of Sowed Seeds and The Persentages of Seedlings at The Begiıuıing of Growing Season.

Vaıyans Kaynağı (Source of Variation) sd(cif)

KarelerToplamı

(SS)

Varyans(MS) F

Bloklar (Blocks) 1 885.06 885.06 2.27Yamaç Durumu (Slope Position) A 1 600.25 600.25 1.53Hata (Eıror) a 1 390.06 390.06Şerit Traşlama-SiperStrip Clearcuttiııg-Shelterwood 1 2209.00 2209.00 5.73AB 1 462.25 462.25 1.20Hata (b) 771.63 385.82Yakma-Yakmama (Bumed-Unbumed) C 1 175.56 175.56 15.24*AC 1 637.56 637.56 6.31BC 1 264.07 264.07 0.33ABC 1 14.06 14.06Hata (c) 167.25 41.81Telli-Telsiz (With&Without Chichen Wiıe) 1 441.00 441.00 9.02*AD 1 6.25 6.25 0.13BD 1 121.00 121.00 2.48CD 1 11.38 11.38 0.23ABD 1 81.00 81.00 1.65ACD 1 14.25 14.25 0.29BCD 1 27.55 27.55 0.56ABCD 1 217.57 217.57 4.45Hata (d) 391.00 48.88Çizgi-Seıpme (Sovving in Drills-Bıoadcasting) E 1 324.00 324.00 19.64*AE 1 2.25 2.25 0.14BE 1 9.25 9.25 5.47*CE 1 0.57 0.57 0.03DE 1 4.00 4.00 0.24ABE 1 156.25 156.25 9.47**ACE 1 18.06 18.06 1.09AD E 1 1.00 1.00 0.06BCE 1 0.05 0.05 0.00BDE 1 16.00 16.00 0.97CDE 1 19.24 19.24 1.16ABCE 1 0.47 0.47 0.03BCDE 1 0.08 0.08 0.00ACDE 1 9.38 9.38 0.57ABDE 1 2.25 2.25 0.14ABCD E 1 4.15 4.15 0.25Hata (e) 16 264.00 16.50Toplam (Total) 63 8 799.75

39

EK

3: U

ygul

anan

İşle

mle

re G

öre

Bir

inci

Vej

etas

yon

Pery

odu

Sonu

nda

Den

eme

Alt

Pars

elle

rind

e (l

x3m

) K

alan

Fid

an S

ayıs

ı ve

Yüz

dele

ri.A

PPEN

DIX

3: N

umbe

rs a

nd P

erce

ntag

es o

f See

dlin

gs a

t The

End

of F

irst G

row

ing

Perio

d A

ccor

ding

to V

ario

us T

reat

men

ts a

t Sub

plot

s (l

x3m

).

İŞL

EM

LE

R (T

reat

men

ts)

BİR

İNC

İ ALA

N

Firs

t Are

aik

inc

i a

la

nSe

cond

Are

aA

lt Y

amaç

Ust

Yam

açA

lt Y

amaç

Ust

Yam

aç

Ade

t%

Ade

t%

Ade

t%

Ade

t%

Tel

Kaf

esli

Çiz

gi E

kim

i1-

-16

51

-10

3C

over

ed W

ith C

hick

en W

ireSe

rpm

e E

kim

2-

-15

52

114

5Şe

rit

Tel

Kaf

essi

zÇ

izgi

Eki

mi

--

217

62

103

Tra

şlam

aN

ot C

over

ed W

ith C

hick

en W

ireSe

rpm

e E

kim

--

83

31

52

Strip

Cle

arD

al S

erilm

işÇ

izgi

Eki

mi

--

41

--

207

Cut

ting

Cov

ered

With

Bra

nche

sSe

rpm

e E

kim

41

62

--

103

Yal

ana

Dal

Ser

ilmem

işÇ

izgi

Eki

mi

134

52

1-

248

Yap

ılmay

anN

ot C

over

ed W

ith B

ranc

hes

Serp

me

Eki

m1

-17

6-

-6

2U

nbum

edB

üyük

Ala

nT

el K

afes

liÇ

izgi

Eki

mi

134

1-

--

1-

Sipe

rSe

rpm

e Ek

im23

61

-4

1-

-Sh

elte

nvoo

dT

el K

afes

siz

Çiz

gi E

kim

i3

11

--

--

-Se

rpm

e E

kim

52

1-

--

--

Tel

Kaf

esli

Çiz

gi E

kim

i43

1416

530

1042

14Se

rpm

e E

kim

207

145

124

227

Tel

Kaf

essi

zÇ

izgi

Eki

mi

248

1-

4615

227

Den

etim

liŞe

rit

Serp

me

Ekim

196

1-

72

145

Yak

ılan

Tra

şlam

aD

al S

erilm

işÇ

izgi

Eki

mi

6221

1-

3411

5217

Pres

crib

edSe

rpm

e Ek

im35

1222

71

-14

15B

umin

gD

al S

erilm

emiş

Çiz

gi E

kim

i28

94

14

124

8Se

rpm

e E

kim

217

134

21

238

Tel

Kaf

esli

Çiz

gi E

kim

i16

856

227

4515

269

Büy

ük A

lan

Serp

me

Ekim

128

4317

644

1527

9Si

per

Tel

Kaf

essi

zÇ

izgi

Eki

mi

4716

165

4916

196

Serp

me

Eki

m53

1813

438

1319

6

1 Sow

ing

in D

rills

2 Bro

adca

st S

eedi

ng

EK

4: U

ygul

anan

İşl

emle

re G

öre

ikin

ci V

ejet

asyo

n Pe

ryod

u So

nund

a D

enem

e A

lt Pa

rsel

leri

nde

(lx3

m)

Kal

an F

idan

Say

ısı v

e Y

üzde

leri

.A

PPEN

DIX

4: N

umbe

rs a

nd P

erce

ntag

es o

f See

dlin

gs a

t The

End

of S

econ

d G

rovv

ing

Perio

d A

ccor

ding

to V

ario

us T

reat

men

ts a

t Su

bplo

ts (

lx3m

).

İŞL

EM

LE

R (T

reat

men

ts)

bir

inc

i AL

AN

Firs

t Are

aİK

İNC

İ ALA

NSe

cond

Are

aA

lt Y

amaç

Ust

Yam

açA

lt Y

amaç

Ust

Yam

aç

Ade

t%

Ade

t%

Ade

t%

Ade

t%

Tel

Kaf

esU

Çiz

gi E

kim

i-

-11

4-

-5

2C

over

ed W

ith C

hick

en W

ireSe

rpm

e Ek

im2

--

31

1-

103

Şeri

tT

el K

afes

siz

Çiz

gi E

kim

i-

-7

2-

-4

1T

raşl

ama

Not

Cov

ered

With

Chi

cken

Wire

Serp

me

Ekim

--

1-

--

21

Strip

Cle

arD

al S

erilm

işÇ

izgi

Eki

mi

--

21

--

155

Cut

ting

Cov

ered

With

Bra

nche

sSe

rpm

e E

kim

--

31

--

41

Yak

ma

Dal

Ser

ilmem

işÇ

izgi

Eki

mi

31

1-

--

103

Yap

ılmay

anN

ot C

over

ed W

ith B

ranc

hes

Serp

me

Eki

m-

-2

1-

-10

3U

nbum

edB

üyük

Ala

nT

el K

afes

liÇ

izgi

Eki

mi

52

--

--

31

Sipe

rSe

rpm

e Ek

im11

4-

--

--

-

Shel

tenv

ood

Tel

Kaf

essi

zÇ

izgi

Eki

mi

--

--

--

--

Serp

me

Eki

m2

1-

--

--

-

Tel

Kaf

esU

Çiz

gi E

kim

i25

810

325

816

5Se

rpm

e Ek

im4

111

48

311

4T

el K

afes

siz

Çiz

gi E

kim

i9

32

137

1230

10D

enet

imli

Şeri

tSe

rpm

e Ek

im12

41

-1

-18

6Y

akıla

nT

raşl

ama

Dal

Ser

ilmiş

Çiz

gi E

kim

i39

13-

-19

637

12Pr

escr

ibed

Serp

me

Eldm

176

165

--

145

Bum

ing

Dal

Ser

ilmem

işÇ

izgi

Eki

mi

217

--

31

93

Serp

me

Eldm

176

52

1-

238

Tel

Kaf

esli

Çiz

gi E

kim

i13

043

134

289

227

Büy

ük A

lan

Serp

me

Eldm

100

3310

319

611

4Si

per

Tel

Kaf

essi

zÇ

izgi

Eki

mi

.32

115

230

1020

7Se

rpm

e E

kim

3813

52

155

145

1 Sov

ving

in D

rills

2 Bro

adca

st S

eedi

n

Ek 5: İkinci Vejetasyon Peryodu Sonunda Alanda Kalan Fidan Sayıları İçin 25 Bölünen Bölünmüş Parseller Varyans Analizi Tablosu.

Appendix 5: 25 Split Plot Variance Analyses Table for Number of Seedlings at The End of Second Growing Season.

Varyans Kaynağı (Source of Variation)sd

(df)KarelerToplamı

(SS)'

Varyans(MS) F

Bloklar (Blocks) 1 0.10 0.10Yamaç Durumu (Slope Position) A 1 6.32 6.32 0.47 NSHata (Error) a 1 13.59 13.59Şerit Traşlama-SiperStrip Clearcuttiııg-Shelterwood 1 4.79 4.79 0.52 NSAB 1 20.35 20.35 2.22 NSIlata (b) 18.37 9.18Yakma-Yakmama (Bumed-Unbumed) C 1 125.16 125.16 49.66**AC 1 16.91 16.91 6.71 NSBC 14.72 14.72 5.84 NSABC 1 0.94 0.94 0.37 NSHata (c) 10.08 2.52.Telli-Telsiz (With&Without Chichen Wire) I 3.95 3.95 1.53 NSAD 1 0.37 0.37 0.14 NSBD 1 1.79 1.79 0.69 NSCD 1 0.04 0.04 0.02 NSABD 1 5.13 5.13 1.99 NSACD 1 0.66 0.66 0.26 NSBCD 1 0.41 0.41 0.16 NSABCD 1 2.35 2.35 0.91 NSHata (d) 20.65 2.58Çizgi-Serpme (Sowing in Drilİs-Broadcasting) E 1 2.29 2.29 4.49*AE 1 0.23 0.23 0.45 NSBE ı 1.29 1.29 2.53CE 1 2.44 2.44 4.78*DE 1 0.01 0.01 0.02ABE 1 0.02 0.02 0.04ACE 1 1.79 1.79 3.51ADE 1 0.23 0.23 0.45BCE 1 0.01 0.01 0.02BDE 1 0.36 0.36 0.71CDE 1 0.57 0.57 1.12ABCE 1 1.90 1.90 3.73BCDE 1 1.54 1.54 3.02ACDE 1 0.71 0.71 1.39ABDE 1 0.23 0.23 0.45ABCDE 1 0.01 0.01 0.02Hata (e) 16 8.16 0.51Toplam (Total) 63 286.05

42

New ANTALYA - ELMALI YÖRESİ SEDİRLERİNİN {Çedrus libani …baoram.ogm.gov.tr/Yayinlar/Teknik...

Documents

Transcript of New ANTALYA - ELMALI YÖRESİ SEDİRLERİNİN {Çedrus libani …baoram.ogm.gov.tr/Yayinlar/Teknik...