BAB 5

METODOLOGI KAJIAN

5.1 Pengenalan

Oxford Compact English Dictionary mendefinisikan kajian sebagai “the

systematic investigation into and study of materials, and sources, in order to

establish facts and reach new conclusions” (ODEC, 1996). Graziano dan Raulin

(1996) mendifinisikan kajian dengan lebih ringkas sebagai suatu pencarian yang

sistematik terhadap maklumat serta suatu proses penyelidikan. Brew (2001) telah

menyenaraikan beberapa definisi yang dirasakan bertepatan dengan maksud kajian

itu sendiri, iaitu:

Kajian merupakan pencarian sesuatu dan menyebarkannya kepada umum

Kajian melengkapi cara penghasilan, pengujian dan pengesahan ilmu

Kajian merupakan suatu proses sistematik kajian, kepentingan umumnya

yang mana menyumbang kepada himpunan ilmu yang membentuk serta

memandu bidang akademik dan/atau praktis

Kajian adalah mengenai ilmu lanjutan dan pemahaman

Graziano dan Raulin (1996) telah mengkategorikan beberapa fasa bagi kajian

sesuatu penyelidikan ke dalam jadual yang mana konsep fasa bagi kajian

membekalkan model konseptual satu dimensi. Merujuk kepada Jadual 5.1, kajian

bermula dengan idea, dan alirannya melalui fasa yang berturut-turut bertindih di

dalam proses penyelidikan. Setiap fasa mengandungi sifatnya tersendiri, tugasan

yang berbeza disempurnakan pada setiap penyediaan fasa seterusnya.

Jadual 5.1 : Fasa kajian penyelidikan (Sumber : Graziano dan Raulin, 1996)

Fasa janaan idea Mengenalpasti kecenderungan topik kajian

Fasa pendefinisian masalah Memperhalusi idea yang tidak jelas dan umum yang dijana

pada langkah sebelumnya kepada soalan-soalan yang teliti

untuk dikaji

Fasa rekabentuk prosedur Memutuskan setiap prosedur spesifik yang akan digunakan

di dalam pengumpulan dan analisis statistikal data

Fasa pemerhatian Kumpul data pemerhatian daripada subjek kajian

Fasa analisis data Analisa data yang dikumpul menggunakan prosedur

statistikal yang sesuai

Fasa interpretasi Bandingkan keputusan yang yang didapati dengan yang

diramal melalui asas teori (adakah keputusan menyokong

teori?)

Fasa komunikasi Sediakan laporan bertulis atau oral terhadap kajian yang

dijalankan

Metodogi kajian merupakan suatu proses, suatu set perkakasan bagi

melaksanakan suatu penyelidikan dan perolehan maklumat, serta juga suatu seni bagi

melaksanakan suatu karya sains (Adams dan Schvaneveldt, 1985). Secara umumya,

Fielding dan Schreier (2001) telah mengklasifikasikan bahawa terdapat tiga jenis

metodologi kajian iaitu:

108

(i) Kajian kuantitatif

Merupakan suatu pertanyaan terhadap masalah yang telah dikenalpasti

yang mana berdasarkan kepada pengujian suatu teori yang digubah

oleh pembolehubah, diukur melalui perwakilan nombor, dan dianalisa

menggunakan teknik statistikal (Neuman, 2000).

Kaedah kajian kuantitatif yang biasa ialah kajian eksperimental dan

kajian tinjauan (Fellows dan Liu, 1997).

(ii) Kajian kualitatif

Menurut Holloway (1997), kajian kualitatif merupakan suatu bentuk

pertanyaan sosial yang memfokuskan kepada cara interpretasi

manusia dan logikal terhadap pengalaman mereka serta persekitaran

di mana mereka tinggal.

Kajian kualitatif termasuklah kajian tindakan, kajian kes dan juga

kajian etnografi (Creswell, 1994).

(iii) Kaedah hybrid

Kaedah kajian integrasi antara kaedah kajian kuantitatif dan keadah

kajian kualitatif.

5.2 Metodologi Projek

Metodologi boleh ditakrifkan sebagai suatu jujukan aktiviti yang sistematik

bagi menyelesaikan sesuatu masalah dengan membangunkan satu aplikasi

pengaturcaraan. Sebuah metodologi akan menggunakan satu set teknik yang

digunakan untuk melaksanakan aktiviti-aktiviti yang spesifik. Terdapat beberapa

jenis metodologi pembangunan yang boleh digunakan dalam membangunkan

sesebuah aplikasi sistem. Setiap pendekatan yang dipilih haruslah bersesuaian

dengan projek yang akan dibangunkan.

5.2.1 Pengenalan

109

Metodologi yang dipilih untuk melaksanakan projek ini ialah metodologi

prototaip. Proses prototaip terdiri daripada proses melaksanakan sistem percubaan

dengan cepat dan murah untuk dinilai oleh pengguna akhir. Prototaip merupakan

versi awal bagi sesuatu aplikasi sistem dan akan menjadi sumber awal bagi sesuatu

sistem. Pendekatan ini melibatkan proses memperincikan hasil awalan secara iteratif

iaitu satu proses yang mengulang langkah-langkah dalam pembangunan sesebuah

aturcara beberapa kali sehingga ia memenuhi keperluan pengguna. Pendekatan ini

makin popular dan diiktiraf sebagai satu kaedah pembangunan sistem yang efektif.

5.2.2 Pendekatan Metodologi

Terdapat dua jenis pendekatan metodologi prototaip iaitu Prototaip Evolusi

dan Prototaip Keperluan / Siap Buang. Di dalam tesis ini, hanya akan ditekankan

terhadap aplikasi Prototaip Evolusi sahaja.

5.2.2.1 Prototaip Evolusi

Prototaip Evolusi merupakan metodologi pembangunan aplikasi sistem yang

boleh direalisasikan dengan lengkap. Ia menggunakan teknik dan alat bantu yang

sama seperti prototaip keperluan, kecuali ia tidak akan dibuang, malah ia akan

menjadi aplikasi sistem yang sebenar. Objektif pendekatan ini ialah untuk

menghasilkan satu sistem yang berfungsi kepada pengguna akhir. Bermula dengan

keperluan pengguna yang difahami dengan jelas, prototaip dibina dan dinilai

110

sehingga spesifikasinya dipenuhi sebelum diimplementasikan sebagai aplikasi akhir.

Fasa-fasa yang terlibat ialah ditunjukkan seperti di dalam Rajah 5.1 di bawah.

(i) Kenalpasti keperluan utama

Dalam menghasilkan projek ini keperluan utama yang diperlukan adalah

suatu Intelligent Decision Support System (DSS) bagi pemilihan

kontraktor binaan. Ia dibangunkan dengan menggunakan beberapa

perisian seperti Visual Basic 6.0, Expert Choice dan sebagainya.

(ii) Bangunkan prototaip

Sistem yang terdapat di dalam DSS.

(iii) Kajisemula prototaip bersama pengguna

Selepas prototaip dibangunkan, kajian semula adalah perlu bagi

memastikan DSS yang akan dihasilkan memenuhi kehendak pengguna.

Rajah 5.1 : Carta alir prototaip evolusi

111

Kenalpasti keperluan utama

Bangunkan prototaip

Kaji semula prototaip bersama pengguna

Bina aplikasi sitem terakhir

(sistem sebenar)

Baiki dan ubahsuai keperluan

tidak

ya

Prototaip diterima?

(iv) Baiki dan ubahsuai keperluan

Jika sistem yang dihasilkan tidak memenuhi kriteria yang diperlukan,

perhatian yang sewajarnya perlu bagi tindakan untuk mengubahsuai

prototaip yang telah dihasilkan sebelum ini. Sebarang kesalahan akan

diperbetulkan dan dibuat pemantauan dari masa ke semasa.

(v) Bina sistem yang terakhir

Jika semua pihak telah berpuashati dengan prototaip yang dicadangkan,

maka DSS dihasilkan akan disebarkankan dan sedia digunakan oleh klien.

5.2.3 Justifikasi Pemilihan Metodologi

Pemilihan metodologi dibuat selepas menganalisa kelebihan dan

kelemahannya untuk digunakan sebagai metodologi bagi projek ini. Metodologi

prototaip evolusi dipilih bagi membangunkan projek ini kerana memenuhi keadaan-

keadaan berikut:

(i) Menyokong pembangunan Decision Support System yang memerlukan

spesifikasi yang terperinci. Oleh itu, ia amat bersesuaian dengan

pembangunan suatu sistem bijak (intelligent system). Penilaian pengguna

ke atas prototaip dari masa ke semasa akan menjelaskan aspek-aspek

yang perlu diberi perhatian agar sistem yang akan dibangunkan mampu

memenuhi spesifikasi yang dikehendaki.

(ii) Meningkatkan penglibatan dan komitmen pengguna serta dapat

memperbaiki kualiti sistem yang dikehendaki kerana pengguna dapat

memberikan maklumbalas yang cepat apabila berinteraksi dengan

pembangun sistem itu sendiri.

(iii) Dapat menjimatkan kos pembangunan kerana pengguna terlibat dalam

versi prototaip yang dibina, maka sistem yang terhasil dapat memenuhi

keperluan pengguna dan ralat dalam sesebuah sistem dapat dikesan pada

peringkat awal kerana pengguna lebih arif apa yang mereka perlukan.

112

(iv) Sistem yang dihasilkan jarang mengalami risiko kegagalan dan tidak

memerlukan pengemaskinian yang banyak kerana sebarang kesalahan

dapat dikesan dengan cepat kerana pengguna memahami apa yang

diperlukan dalam sistem tersebut.

5.3 Perancangan Projek

Sebelum perlaksanaan sesebuah projek, satu perancangan gerak kerja harus

dibuat bagi memastikan pembangunan projek dapat dilaksanakan dengan lancar.

Tanpa perancangan yang teliti, pelbagai masalah akan timbul seperti melebihi

tempoh masa yang ditetapkan, melebihi kos atau tidak memenuhi kehendak

pengguna. Dari itu, sebelum memulakan sesuatu projek, apa yang perlu adalah kajian

tentang kesesuaian metodologi yang dipilih, perkakasan serta perisian yang terlibat.

Bagi mencapai objektif dalam kajian yang telahpun dikenalpasti, terdapat beberapa

metodologi kajian yang telah digunakan.

√ Membuat kajian literatur dalam bidang subjek yang terlibat bagi menyokong

aspek teori.

√ Mendapatkan maklumat tambahan daripada JKR Negeri Johor dan MBJB

mengenai proses / fasa pembinaan yang terlibat terutamanya proses

penenderan yang dipraktiskan..

√ Membuat beberapa siri temubual dengan pegawai dari JKR Negeri Johor,

MBJB dan dari firma yang terlibat dalam industri pembinaan bagi

mendapatkan gambaran realiti keadaan semasa dalam industri pembinaan

dan juga mendapatkan pendapat mereka serta pengalaman dalam subjek yang

terlibat.

√ Mencari maklumat secara online untuk mendapatkan maklumat dan bahan

sama ada secara email atau explorasi Internet.

113

Perancangan dalam melaksanakan sesuatu projek adalah amat penting bagi

memastikan projek yang ingin dibangunkan dapat disiapkan dalam jangka masa yang

telah ditetapkan. Bagi membangunkan dan melancarkan pembangunan aplikasi DSS

secara terancang, perancangan projek dibahagikan kepada beberapa fasa utama yang

telah dikenalpasti dalam menjayakan kajian. Rajah 5.2 di bawah menunjukkan fasa-

fasa yang terlibat di dalam keseluruhan pembangunan kajian.

Rajah 5.2 : Aliran fasa yang terlibat dalam pembangunan kajian

Dalam fasa yang pertama iaitu Knowledge Acquisition Phase, satu kajian

literatur berkenaan faktor penilaian tender dijalankan melalui bacaan-bacaan

daripada jurnal, majalah, buku ilmiah, rujukan tesis yang lepas dan daripada

maklumat internet. Daripada beberapa faktor yang diperolehi daripada bahan bacaan

tersebut (rujuk Rajah 5.2 sebagai F1, F2, F3 dan F4 yang dirujuk sebagai sub-faktor),

114

satu gabungan faktor yang dikenali sebagai faktor utama penilaian tender akan

disimulasikan yang merangkumi semua aspek-aspek penting tentang tajuk yang

berkaitan yang disimbolkan dengan F.

Dalam pada masa yang sama, pilot study akan dilakukan bagi memastikan

bahawa faktor-faktor yang telah diperhalusi itu akan merangkumi semua faktor-

faktor penilaian tender yang sepatutnya. Kesimpulan daripada hasil yang diperolehi

kemudiannya dirujuk kepada pakar yang terdiri daripada panel penilai tender dari

JKR serta penguasa tempatan supaya faktor yang dikemukakan itu boleh digunapakai

dan relevan dalam praktis semasa di Malaysia. Segala pandangan dan komen pakar

tersebut akan diambil kira untuk menghasilkan suatu keputusan yang baru yang telah

diubahsuai dikenali sebagai F’.

Faktor ubahsuai yang muktamad akan digunapakai dalam merangka dan

menghasilkan satu senarai soalselidik. Soalselidik ini juga akan dirujuk kepada

pakar bagi memastikan soalan-soalan yang dibentuk bertepatan dengan faktor-faktor

yang disenaraikan. Sekiranya perlu diperbaiki, senarai soalselidik itu akan disemak

dan dibentuk semula bagi tujuan penyemakan yang seterusnya. Proses ini dilakukan

beberapa kali sehingga suatu senarai soalselidik yang muktamad dan telus diperolehi.

Langkah seterusnya, kajian soalselidik ini dihantar kepada responden yang

telah dikenalpasti untuk mendapatkan maklumbalas tentang soalan yang diajukan

yang melibatkan enam penguasa tempatan utama di Johor iaitu Majlis Bandaraya

Johor Bahru, Majlis Perbandaran Muar, Majlis Perbandaran Batu Pahat, Majlis

Perbandaran Kluang, Majlis Perbandaran Johor Bahru Tengah dan Majlis

Perbandaran Kulai. Proses ini akan mengambil masa yang agak panjang bagi

memastikan semua responden telah memberikan jawapan yang dikehendaki dan

lengkap bagi tujuan analisis keputusan. Setelah semua hasil jawapan dikumpul,

penyemakan dan menganalisa keputusan dilakukan. Dalam proses ini, pelbagai cara

boleh diaplikasikan dan kebiasaannya analisa statistik dilakukan bagi memperolehi

jawapan yang lebih bersistematik. Sekiranya keputusan yang diperolehi tidak

115

bertepatan dengan objektif kajian, proses penyemakan semula akan dilakukan iaitu

dengan merujuk semula kepada pakar di penguasa tempatan untuk memperbaiki dan

mengubahsuai faktor penilaian tender atau senarai soalselidik tersebut supaya

keputusan yang lebih baik dan jitu akan diperolehi.

Dalam proses menganalisa keputusan, semua parameter hasil daripada kajian

soalselidik yang telah dilakukan akan dikenalpasti serta disusun mengikut senarai

keutamaan dan mengikut faktor major yang telah dikenalpasti yang berkaitan.

Proses ini memerlukan penelitian yang tinggi untuk menghasilkan satu sistem

prototaip yang baik. Senarai yang disusun itu akan disemak dan diubah semula bagi

menghasilkan satu keputusan yang muktamad bagi meneruskan fasa permodelan.

Sekiranya keputusan daripada soal-selidik itu memuaskan, barulah fasa kedua

iaitu Modelling Phase dilaksanakan. Dalam fasa memodelkan keputusan, proses

yang terlibat melibatkan Prototyping yang mana dua proses penilaian akan

dilaksanakan di dalam fasa ini yang melibatkan penilaian secara formatif serta

summative. Peringkat formative dijalankan secara berterusan semasa proses

pembangunana prototaip dilakukan. Segala kemajuan akan sentiasa dirujuk kepada

pakar, di dalam konteks ini adalah panel penilai tender bagi mempertingkatkan,

menyemak, mengemaskini dan menilai pembangunan prototaip semasa. Peringkat

penilaian summative pula melibatkan penilaian sistem prototaip selepas proses

pembangunan. Beberapa pakar dari pihak JKR serta penguasa tempatan akan

dijemput untuk memberi pandangan mereka tentang hasil prototaip. Komen serta

cadangan akan diambil perhatian dan beberapa ubahsuai akan dilakukan bagi

mempertingkatkan lagi sistem prototaip sehinggalah prototaip yang dihasilkan

memenuhi kriteria dan memberi kepuasan kepada pihak penguasa tempatan.

116

5.4 Perolehan Maklumat (KA)

Pengekstrakan maklumat yang betul pada masa yang sesuai adalah penting

dalam sebarang projek kajian. Tambahan pula, penyelidik secara umumnya mencari

teknik perolehan maklumat secara inovatif bagi meyakinkan usaha kajian dengan

desakan kesuntukan masa serta kekurangan sumber.

Ramai penyelidik berhempas-pulas dengan masalah pemilihan kaedah yang

sesuai bagi menjawab soalan kajian yang mereka cuba kaji. Walaupun selepas

menentukan topik bagi kajian dan mengenalpasti kaedah kajian, memformulasi

rangkakerja perolehan maklumat yang sesuai sangat penting dalam sebarang projek

kajian terutamanya yang mempunyai hubungan dengan topik pengurusan, seperti

pengurusan pembinaan. Perolehan maklumat diperlukan bukan sahaja untuk

mengekstrak dan menggabungkan maklumat daripada sumber-sumber explicit yang

didokumenkan, tetapi juga untuk mengeluarkan dan menghalusi ilmu daripada pakar

yang berpengalaman. Seperti juga di dalam bidang lain, penyelidik di dalam

lapangan pengurusan pembinaan juga berdepan dengan cabaran mempertimbangkan

maklumat pengenalpastian, pembetulan dan penyulingan maklumat yang relevan

daripada pelbagai penerbitan yang berkembang cepat, ilmuan serta sumber-sumber

lain, seperti internet.

Kebanyakan aktiviti penyelidikan dalam pengurusan pembinaan

membataskan kepada sempadan domestik, negara dan budaya disebabkan oleh

peningkatan yang signifikan bersama perisai teknologi serta peningkatan trend

globalisasi. Loosemore (1999) membangkitkan secara relatif aktiviti penyelidikan

yang rendah tahapnya di dalam pengurusan pembinaan merentasi sempadan negara.

Menurut Palaneeswaran (2003) alasan untuk ini boleh didasarkan daripada pelbagai

faktor yang menyumbang, seperti:

117

√ Kekurangan ilmu dalam menggunakan landasan perolehan ilmu yang moden

√ Keengganan untuk berubah/belajar, terutamanya di dalam konteks sumber

kurang relevan dalam senario tempatan

√ Desakan sumber (kos, masa dan kemudahan lain)

√ Kekurangan model yang relevan bagi perolehan maklumat berstruktur

√ Kekurangan ilmu berkenaan sumber maklumat

Fasa KA yang sempurna melibatkan mengekstrak, menstruktur dan

mengorganisasi maklumat daripada satu atau lebih sumber. Maklumat daripada

pakar perlu diekstrak dan diwakilkan dalam satu bentuk yang boleh ditinjau yang

menghasilkan model konseptual. Oleh kerana pakar tidak secara explicit sedar

konsep yang diutarakan, fasa ini boleh melibatkan perbincangan dan perundingan

yang mengambil masa yang sangat panjang.

Menurut Welbank (1983), kaedah yang paling biasa dalam mencari fakta

dalam sebarang kajian adalah melalui pemantauan dan pensampelan daripada rekod

sedia ada, temubual atau perbincangan berkumpulan, serta soalselidik. Semua

kaedah ini terdapat dalam fasa perolehan maklumat, walaupun, sebagaimana kita

boleh lihat, perlunya lebih daripada satu kaedah di dalam satu-satu kajian. T erdapat

banyak kaedah bagi KA. Maklumat boleh diperoleh secara langsung daripada pakar,

melalui persoalan ringkas dalam suatu cara yang explicit, ia mungkin juga diperolehi

secara tidak langsung daripada pemerhatian atau melalui sumber-sumber kepakaran

yang lain seperti manual latihan, atau boleh juga diperolehi melalui gabungan teknik-

teknik yang berkenaan dan bersesuaian. G. C. Helmstadler (1970) telah melabelkan

kaedah biasa bagi perolehan ilmu sebagai:

Tenasiti – kesanggupan untuk menerima idea sebagai ilmu yang sahih kerana

idea berkenaan telahpun diterima sekian lama atau selalu diulang yang mana

terdapatnya aura bagi kebenaran yang tidak dapat dipersoal.

Intuisi – tanpa sebarang usaha intelectual atau penglibatan proses yang

melibatkan pancaindera tetapi disebabkan persepsi atau naluri individu.

118

Autoriti – penerimaan sesuatu idea sebagai ilmu sahih disebabkan sumber

yang dihormati dan dipercayai seperti penulisan keagamaan dan sebagainya

yang didakwa sebagai sahih.

Rationalism – cara pemikiran yang mana ilmu dibangunkan melalui proses

kewarasan sahaja, maklumat dinyatakan secara berhati-hati dan diikuti oleh

peraturan logikal bagi menyampaikan kesimpulan yang boleh diterima.

Empiricism – cara peningkatan ilmu melalui pemerhatian terhadap kejadian

yang sebenar iaitu diketahui melalui pengalaman yang dialami melalui

pancaindera.

Sains – penggabungan elemen rationalism dan empiricism, mengadaptasi

logik rasional dan memeriksa setiap langkah melalui pemerhatian empirikal.

Analisis sistem adalah aktiviti yang lebih mudah berbanding KA. Di dalam

analisis sistem, jenis maklumat yang diperlukan adalah jelas. Seseorang pakar di

dalam sesuatu bidang tidak hanya seorang yang tahu banyak fakta dan prosedur.

Melalui bertahun-tahun pengalaman yang diperolehi tidak keterlaluan jika dikatakan

keputusan yang bijak dan tepat dapat dilakukan walau dalam apa situasi apapun.

Sesetengah ilmu yang diperolehi daripada pengalaman terdahulu, tidak dapat dicari

di dalam buku ataupun di dalam set peraturan prosedur sekalipun. Biasanya, orang

yang berpengalaman membuat justifikasi berdasarkan intuisi atau naluri, di mana

untuk membuat sesuatu keputusan atau justifikasi tidak memerlukan pernyataan

secara explicit.

KA akan melibatkan banyak masa diluangkan untuk perbincangan dan

berhujah. Kuputusan perlulah direkod, dan kesimpulan atau model yang dibangunkan

perlulah dipersetujui oleh pakar. Ini memerlukan penggunaan yang efektif dalam

percakapan serta perkataan yang ditulis, perwakilan yang diagramatik dan

interpretasi gerak bahasa. Komunikasi yang lemah akan menyebabkan perolehan

maklumat yang kurang berkesan dan tidak meyakinkan.

119

Penyelidik yang membuat KA perlu melalui proses pembelajaran secara

berterusan. Apabila membuat sesuatu tugas, penyelidik perlu bersedia untuk

mempelajari suatu domain ilmu yang baru, dan cukup memahami terminologi serta

prinsip bagi melicinkan proses perbincangan dengan pakar yang diperakukan.

Penyelidik perlu sentiasa mengikuti perkembangan terbaru yang memerlukannya

menguasai ilmu di dalam sesuatu subjek seperti logik formal, teori kebarangkalian

dan psikologi, dan berkebolehan menghargai kerelevanan pemkembangan di dalam

subjek-subjek berkenaan. Penyelidik juga perlu berfikiran terbuka dan mampu

mengelesaikan masalah dalam situasi dan cara yang berbeza.

Apa yang diperlukan di dalam KA merupakan suatu huraian yang lengkap

dan tepat daripada pakar yang menyampaikan maklumat, dan dengan cara bagaimana

maklumat berkenaan diuruskan, di dalam ruangan kepakaran yang spesifik yang

dikaji. Butir-butir yang sebenar apa yang terlibat sangat bergantung kepada domain

maklumat, jadi tiada huraian yang tetap dan muktamat dapat diberi. Pada suatu

peringkat yang simplistik maklumat berkenaan boleh dianggap sebagai fakta atau

peraturan, tetapi di dalam praktis ia adalah terlalu simplistik walhal ilmu adalah lebih

kompleks, melibatkan andaian dan cabaran kepada kepercayaan. Ia merupakan cara

bagaimana pakar menguruskan, mengawal dan memanipulasi ilmu serta yang

penting juga adalah bagaimana pakar mengurus dengan ketidaklengkapan dan

ketidaktentuan.

Di dalam perolehan maklumat, penyelidik perlu mempunyai kepercayaan

terhadap faedah kajian yang dijalankan serta nilai keputusan yang diperolehi.

Penyelidik mempelajari tentang apa yang mungki serta apa yang bernilai di dalam

KA. Bagi seseorang pakar mengekalkan semangat dan kesanggupan bekerjasama,

beliau perlu melihat bahawa usahanya adalah produktif dan menguntungkan semua

pihak. Ini bermaksud bahawa pada peringkat awal lagi beliau perlu juga

mengutarakan pendapat mengenai tentatif keputusan atau model. Walaupun beliau

tidak bersetuju dengan model yang dicadangkan, pendapat dan kritikan membina

beliau perlu diambilkira, dan ini merupakan kaedah yang baik di dalam memperolehi

fakta, peraturan ataupun penerangan lanjut. Walaupun pakar mungkin akan terlupa

120

serta tertinggal maklumat-maklumat penting semasa sesi soaljawab, beliau akan

berasa jauh lebih mudah untuk mengkritik atau menilai suatu formulasi yang

diutarakan kepada beliau secara bebas. Cleal dan Heaton (1988) telah mengenalpasti

4 pengelasan bagi KA iaitu:

Analisis teks – KA tanpa menggunakan bantuan pakar tetapi melalui

penggunaan buku-buku teks dan manual sahaja.

Analisis temubual – menghendaki penyelidik mempelajari protokol verbal /

lisan, respon soalselidik dan sebagainya dengan mendapatkan maklumat

secara langsung daripada pakar.

Analisis kelakuan – memerlukan penyelidik untuk membuat kajian

pemerhatian seperti menjalankan penggambaran filem ke atas pakar. Secara

umumnya, adalah tidak mencukupi jika hanya membuat pemerhatian

terhadap kelakuan atau prestasi pakar tetapi juga memerlukan perbicaraan

lisan dan penerangan bagi sesuatu keputusan.

Induksi mesin – melalui penggantian KA dengan tugas yang kurang rumit

dengan mengumpulkan sejarah kes. Bagaimanapun, terdapat had bagi teknik

ini. Kaedah ini tidak akan dibincangkan dengan lanjut disebabkan

ketidaksesuaian dengan praktis pengurusan pembinaan.

Analisis teks

Melalui kaedah ini, penyelidik perlu mengasimilasi maklumat melalui cara

yang rumit. Sekiranya analisis teks merupakan sumber utama maklumat, penyelidik

perlu menyelesaikan masalah dan dilema tanpa sebarang rujukan kepada pakar

luaran. Walaubagaimanapun, hasilnya mungkin tidak meyakinkan dan tidak

menyokong faktor praktikal. Ini memungkinkan penyelidik menemui kesukaran

untuk membuat penilaian dan mungkin tidak menyedari kebanyakan masalah domain

yang timbul. Tambahan lagi, secara umumnya kaedah ini memerlukan penyelidik

121

untuk menjadi pakar di dalam suatu domain yang mana pakar yang sebenar lebih

mengetahui mengenainya.

Masalah bagi penggunaan analisis teks melalui penggabungan dengan teknik

lain adalah penyelidik mungkin akan mula memperoleh sesetengah ciri-ciri pakar

tanpa mempunyai pemahaman yang sesuai tentang kepakarannya. Hasil yang positif

ialah apabila penyelidik dan pakar berupaya menggunakan bahasa yang sama dan

saling memahami di dalam menghuraikan masalah.

Menurut Cleal dan Heaton (1988), sekiranya analisis teks digunakan semasa

fasa permulaan KA sebagai jalan ke arah ‘mendidik’ penyelidik, penyelidik

kemudiannya akan berupaya berbual dengan pakar di dalam bahasa yang seiring

tetapi mungkin penyelidik akan memikirkan maksud sesuatu benda tetapi pakar pula

menggunakannya di dalam cara yang berlainan. Kesukaran simantik kerap berlaku

semasa proses KA dan hanya boleh ditangani dengan menuntut pakar untuk

menerangkan segala keraguandan diikuti dengan proses rekabentuk iteratif yang

mana memerlukan pakar untuk memberi komen terhadap setiap peraturan, prosedur,

praktis konvensional, prestasi sistem dan sebagainya.

Analisis Temubual

Analisis temubual adalam teknik explicit KA. Ia memerlukan penyelidik

untuk berinteraksi dengan pakar. Teknik explicit bergantung kepada domain pakar

yang memberitahu penyelidik tentang ilmu yang dikehendaki melalui cara yang

komprehensif dan boleh difahami. Bertanyakan pakar mengenai kepakaran mereka

mempunyai beberapa kelebihan, antaranya ia mudah diinterpretasi. Menyediakan

soalselidik yang telah direkabentuk dengan baik, ia lebih mudah untuk dianalisa dan

menterjemahkan maklumat berkenaan. Walaubagaimanapun, terdapat juga

122

kelemahan berkaitan analisis temubual, antaranya, penyelidik perlu tahu soalan

bagaimana yang perlu ditanya. Ini akan menjadi rumit sekiranya penyelidik

mempunyai ilmu yang sedikit di dalam kepakaran yang perlu dikaji. Kemudian,

sekiranya soalselidik adalah terlalu terhad atau terbatas terhadap jawapan yang

dibenarkan, penyelidik mungkin akan terlepas maklumat yang mana sangat penting

atau tertinggal beberapa parameter yang mana dipraktiskan oleh pakar di dalam

kepakarannya. Penyelidik perlu menentukan tentang maklumat bagaimana

diperlukan dan juda memutuskan bagaimana maklumat berkenaan akan dianalisa

sebelum membuat soalselidik. Soalselidik berkenaan perlulah jelas dan tidak berat

sebelah.

Masih terdapat beberapa masalah penyelidik perlu titikberatkan. Pendekatan

pertama untuk mengelakkan masalah berkenaan adalah dengan lebih bertanyakan

soalan yang terbuka dan tidak terhad. Soalselidik yang secara primernya adalah

soalan terbuka akan menghasilkan lebih banyak data, di dalam cara yang kurang

berstruktur tetapi munasabah. Bagaimanapun, secara idealnya soalan sedemikian

akan menghasilkan data yang mana tidak mustahil untuk diinterpretasikan.

Teknik asas bagi kaedah analisis temubual adalah untuk mendefinisikan

daerah kecenderungan (bagi kes KA, aspek ilmu pakar dititikberatkan). Setelah

daerah kecenderungan digariskan secukupnya, ia perlu didefinisikan dalam terma

yang mengandungi domain. Secara tipikalnya, elemen yang dipilih bagi mewakili

domain perlu mengambilkira semua aspek di mana pakar fikir ianya adalah penting.

Penentuan elemen berkenaan memerlukan penyelidik untuk menemubual pakar,

mengkaji tugasan dan mempersetujui aspek-aspek pentingnya. Setelah domain telah

dihuraikan secukupnya dalam terma elemennya, pakar diperlukan untuk meletakkan

elemen berkenaan kepada pandangan dan persepsi beliau sendiri.

Analisis Kelakuan

123

Selain daripada menjalankan analisis temubual, penyelidik juga boleh

membuat analisis melalui pemerhatian. Teknik pemerhatian dan pemantauan boleh

dijalankan dalam pelbagai bentuk. Ini melibatkan memecahkan kelakuan pakar

secara mekanistik dan mengkaji setiap praktis yang dilakukan. Analisis juga boleh

dilakukan dengan lebih holistik, umpamanya merakamkan kelakuan pakar di dalam

video dan kemudian menentukan kepakaran beliau daripada pemerhatian.

Kelebihan teknik sebegini adalah penyelidik tidak akan terlepas atau

tertinggal sebarang perkara penting yang perlu diketahui dan dikaji. Ia dapat

menangkap perlaksanaan tugas oleh pakar dan boleh dilihat bahagian demi bahagian,

atau dengan pergerakan yang perlahan ataupun cara-cara lain mengikut kelapangan

masa penyelidik. Teknik ini tidak memerlukan pakar untuk mengulang tugas yang

sama berulang kali. Penyelidik boleh meneliti daerah yang berasingan dan

membandingkan apa yang pakar katakan dengan apa yang telah dilakukannya.

Dengan ini, jumlah masa pakar yang digunakan untuk menjalankan penyelidikan

adalah pada tahap yang minimum.

Pemerhatian terhadap pakar memberi data yang berkualiti yang mana tidak

akan didapati dengan cara lain. Ia membekalkan sekurang-kurangnya satu contoh

bagaimana pakar mempraktikkan ilmunya bagi melaksanakan sesuatu tugas.

5.4.1 Tinjauan Soalselidik

124

Kekukuhan fakta teoritikal serta keyakinan di dalam penyelidikan serta

potensinya adalah sangat penting kepada bukan sahaja golongan professional di

dalam sesuatu bidang malahan juga masyarakat umum yang kebiasaannya merujuk

berdasarkan keputusan major terhadap bukti dan bukan menerima apa sahaja yang

dinyatakan tanpa ada sebarang cabaran terhadap polisi, fakta dan praktis

konvensional yang kukuh serta relevan. Keyakinan tersebut tidak akan berkembang

malahan tidak akan kekal sekiranya hasil penyelidikan dari masa ke semasa didapati

berdepan dengan kesalahan yang serius. Individu yang tidak terlatih ataupun cuai

sama ada di dalam bidang akademik mahupun sektor sosial atau perniagaan, boleh

menghasilkan keputusan yang mengelirukan. William A. Belson (1981) telah

menyenaraikan antara kesalahan ketara yang biasa dilakukan oleh penyelidik di

dalam membuat tinjauan, iaitu:

√ Menggunakan sampel yang sangat kecil bagi mewakili sampel yang umum

yang mempunyai skop yang besar

√ Menggunakan hanya respon oleh sukarelawan bagi mewakili hasil keputusan

secara umum dan bukan golongan ilmuan mahupun profesional

√ Penggunaan keputusan daripada tinjauan secara pos yang mana peratusan

mengembalikan soalselidik yang lengkap adalah sangat rendah

√ Menggunakan perwakilan sebagai populasi secara umum terhadap bukti

perbincangan berkumpulan

√ Bertanya soalan yang mana belum diuji bahawa ia mudah difahami

sebagaimana dimaksudkan

√ Bertanya maklumat yang sensitif dan terlalu bergantung kepada ingatan

memori melalui soalan yang tidak matang yang direkabentuk secara lewa

√ Menggunakan penemuduga yang tidak terlatih serta penyeliaan yang tidak

dilakukan dengan baik

√ Interpretasi terhadap keputusan numerikal sama ada tidak matang atau

terlampau kompleks

Penyelidik yang berpengalaman dan bijak yang memahami kedua-dua kaedah

metodologi serta saintifik tidak akan terperangkap di dalam kesalahan yang major

125

dan tidak memungkinkan mengheret pembuat keputusan terperangkap bersamanya.

Mengenalpasti kesalahan yang mungkin merupakan pendekatan yang realistik bagi

mengenalpasti jenis soalan yang mengelirukan serta tidak matang yang biasa berlaku

dan sebagai pertimbangan terhadap kelaziman pembohongan di sebalik kekeliruan

(William A. Belson, 1981).

Masalah yang perlu dititikberatkan oleh penyelidik semasa melakukan sesi

temubual ialah berkaitan dengan persepsi pakar mengenai nilai kajian yang

dijalankan. Sekiranya pakar merasakan terancam dan tidak bersedia untuk terdedah

dengan sistem kajian, kegagalan kajian mungkin akan berlaku. Salah satu kunci

kejayaan ialah adanya kerjasama sepenuhnya bagi kedua-dua pihak pengurusan dan

pakar yang terlibat. Mungkin sesetengah pakar akan melihat bahawa kajian sistem

adalah bagi menggantikan khidmatnya sebagai seorang pakar, lebih daripada

mengurangkan bebanan kerja dan memberi ruang kepada mereka untuk

menyelesaikan masalah yang lebih kompleks, mecabar dan penting. Secara

umumnya, kajian sistem yang dijalankan disalahfaham oleh sesetengah profesional

kerana sistem yang diwujudkan adalah bagi membekalkan panduan lebih daripada

kepakaran. Adalah penting bagi pakar untuk mengenalpasti perkara sebegini dan

melihat sistem sebagai suatu bantuan daripada ancaman kepada mereka.

Kajian in menggunakan kaedah tinjauan soalselidik sebagai salah satu kaedah

mendapatkan maklumat bagi mendapatkan maklumat daripada mereka yang

berpengalaman bagi memenuhi salah satu objektif yang diutarakan iaitu

mengenalpasti prosedur di dalam pemilihan kontraktor pembinaan bagi projek-projek

kerajaan. Salah satu ciri soalselidik ini ialah soalan-soalan umum bagi temubual

tidak berstruktur dilaksanakan terlebih dahulu dikenali sebagai pilot study sebelum

peringkat temubual seterusnya iaitu temubual semi-struktur serta temubual

berstruktur dijalankan ke atas responden. Keputusan daripada soalselidik adalah

bersandarkan kepada gabungan pengalaman dan kebijaksanaan sepenuhnya dan

dipertimbangkan sangat penting dan berharga di dalam mempengaruhi hasil kajian.

5.4.2 Masalah Berkaitan Dengan KA

126

KA terdedah dengan beberapa masalah major yang boleh memberi kesan

terhadap fasa penyelidikan. Secara umunya masalah berkenaan boleh diinterpretasi

melalui bagaimana maklumat yang dikehendaki dapat diperolehi daripada pakar serta

bagaimana maklumat berkenaan kemudiannya distruktur kepada suatu bentuk asas

maklumat yang sesuai dan relevan.

Kebiasaannya, penyelidik dimerlukan untuk berbincang dan menemubual

beberapa pakar bagi sesuatu praktis yang hampir sama. Ini akan menimbulkan

beberapa masalah. Biasanya, pakar akan mengemukakan praktis atau data yang agak

bertentangan antara satu sama lain. Ini akan menyebabkan penyelidik menghadapi

resolusi konflik yang serius yang mana perlu diambil bagi mewakili apa yang

dikajinya. Kadangkala, maklumat yang berkonflik adalah hasil daripada maklumat

yang kabur. Ini perlu diselesaikan melalui mengutarakan kembali masalah yang

timbul dan menentukan alasan mengapa terjadinya konflik atau kekaburan.

Masalah lain melalui KA adalah persepsi pakar mengenai nilai kajian yang

akan dijalankan. Sekiranya pakar merasa terancam atau didedahkan dengan perkara

baru yang belum lagi dirasakan sesuai dipraktiskan, kemungkinan penyelidikan

berjaya adalah rendah. Salah satu kunci kejayaan bagi KA adalah kerjasama penuh

oleh kedua-dua pengurusan dan pakar yang terlibat.

Antara lain masalah major yang dihadapi semasa KA adalah menterjemahkan

perolehan maklumat kepada prosedur, peraturan dan praktis yang sesuai yang mana

boleh disesuaikan dan diinput ke dalam kajian yang dilakukan.

Salah satu cara bagi menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan KA

adalah dengan mengadaptasi suatu pendekatan berstruktur. Cleal dan Heaton (1988)

melaporkan bahawa syarikat-syarikat seperti Scicon dan pusat sistem berasaskan

maklumat menekankan keperluan untuk membangunkan suatu spesifikasi formal.

127

Ini melibatkan pemantauan ke atas struktur tugas yang terlibat, kelas aktiviti fungsian

dan keperluan pengguna. Salah satu kelebihan yang didakwa daripada pendekatan

ini ialah ia membenarkan penyelidik untuk berurusan dengan pengkalan ilmu yang

lebih luas dan besar. Apa yang menjadi masalah bagi pendekatan ini adalah tiada

cara yang mudah bagi menentukan struktur ini.

Penyelesaian lain ialah dengan menyekat domain di bawah pertimbangan.

Sebagai contoh, pertimbangkan diagnosis kegagalan daripada menggunakan

permodelan. Kaedah ini akan mengurangkan banyak masalah berkaitan KA tetapi ia

membataskan aplikasi.

5.5 Decision Support System (DSS)

Decision Support System (DSS) merupakan sistem berasaskan komputer yang

menyediakan sokongan interaktif kepada pengguna semasa proses membuat

keputusan. Teknologi DSS adalah sangat relevan dengan setiap bidang industri

moden kini, daripada pandangan untuk mendapatkan keputusan yang lebih konsisten

dan meyakinkan. Selari dengan kemajuan teknologi, jumlah maklumat dan ilmu yang

perlu diuruskan oleh jurutera semakin meningkat. Ini membuatkan pencarian

terhadap teknologi komputer yang lebih maju untuk mencapai kebolehfungsian yang

lebih tinggi, fleksibeliti dan perlaksanaan yang lebih berkesan terhadap intelligent

system itu sendiri. Ilmu kejuruteraan adalah dipertimbangkan sebagai calon teknologi

primer untuk membina generasi baru intelligent system.

Idea bagi Intelligent Decision Support System (IDSS) semakin luas

diperdebatkan di serata tempat. Kita dapat memerhati banyak persidangan dan

128

bengkel melaporkan beberapa usaha penyelidikan dalam subjek berkenaan. Para

penyelidik adalah terdiri daripada pelbagai komuniti dalam lapangan yang pelbagai

seperti sains komputer, kejuruteraan mekanikal, kejuruteraan elektronik, kejuruteraan

awam, sains senibina dan sebagainya tetapi masih kita tidak dapat melihat halatuju

konsepnya, atau sekurang-kurangnya tiada konsep penerimaan konsep intelligent

system secara meluas.

DSS lebih cenderung kepada sistem perisian yang besar. Ini bermaksud

pelaburan yang besar dan pembangunan jangkamasa yang panjang. Demikian,

sistem yang cekap dan berkesan perlu dilengkapi dengan fleksibeliti sebagai

persediaan pembangunan teknologi masa depan dan penyesuaian umum terhadap

permasalahan yang mungkin akan timbul kelak pada masa hadapan.

Fenomena kegilaan teknologi maklumat telah mempengaruhi kebanyakan

penyelidik membangunkan IDSS. Penyelidik dalam pelbagai bidang telah mencuba

beberapa pendekatan bagi membangunkan model yang sesuai bagi menghuraikan

dan memformalkan masalah membuat keputusan yang kritikal. Mereka juga cuba

memetakan model berkenaan dalam program komputer dan kurang atau lebih telah

mengalihkan program mereka kepada keperluan dan kualiti otak manusia.

Kebanyakan sistem berasaskan komputer dilihat mempunyai peranan secara

pra-dominan dengan menyediakan keputusan yang dilihat logikal dan bersistem.

Demikian, ia dioperasikan sedemikian sebagai sama ada untuk mengesahkan

keputusan yang dikemukakan (bertindak dalam fasa analisis) atau untuk

menghasilkan maklumat untuk produksi (bertindak dalam fasa yang teratur).

Pembangunan teknik decision making berasaskan komputer masih, sehingga

sekarang, di atas suatu dasar yang sedikit demi sedikit diikuti dengan keperluan

129

spesifik kumpulan yang membangunkan. Proses ini, merencanakan penyelesaian

bagi keperluan yang khusus, harus dikenalpasti sebagai halatuju pembangunan

semulajadi dalam semua situasi kejuruteraan. Matlamat dalam aktiviti kejuruteraan

bukanlah sekadar mengikuti secara sistematik melalui proses decision making

dengan mengubah setiap fasa pada satu-satu masa ke dalam prosedur berasaskan

komputer. Pembangunan dimulakan dalam daerah yang mempunyai keperluan yang

tinggi atau yang mempunyai justifikasi yang lebih mudah. Teknik keratan-keratan

faktor penilaian ke atas keputusan telah dibangunkan, tiada dasar yang umum, tetapi

semua kewujudannya adalah di bawah satu objektif dan matlamat yang khusus.

Jika teknik yang sedia ada (atau program sedia ada) dikategorikan di bawah

satu objektif dan matlamat yang khusus, peranannya di dalam lingkungan proses

membuat keputusan yang meliputi setiap aspek menjadi jelas. Ia juga membantu

untuk menjelaskan bidang penilaian di mana telahpun berjaya dikomputerkan dan

bidang yang berkenaan yang telah diabaikan. Teknik pengumpulan dalam IDSS

membenarkan pengguna yang berpotensi untuk memilih atau mengumpulkan

maklumat yang relevan, daripada yang disenaraikan yang mana akan memberi

kesesuaian kepada keperluannya kelak melalui keputusan yang dihasilkan.

Kepentingan IDSS kepada dunia pengkomputeran khususnya dalam bidang

kejuruteraan awam, seni bina dan sebagainya tidak dapat disangkal lagi. IDSS dapat

meningkatkan produktiviti dan kualiti dalam setiap keputusan yang dihasilkan.

Berikut merupakan beberapa kepentingan IDSS yang dirasakan bertepatan dengan

objektif pembangunannya.

√ Memendekkan masa penghasilan sesuatu keputusan

√ Mengurangkan kesalahan membuat keputusan

√ Menjadikan pengurusan terhadap keputusan tenaga kerja lebih efektif

√ Membantu inisiatif R&D yang lebih bermakna disebabkan integrasi dengan

amalan produksi semasa

√ Membawa kepada perubahan / pindaan yang lebih mudah bagi pengguna

√ Menyediakan lebih potensi penggunaan komputer dalam kehidupan seharian

130

√ Membantu memastikan keputusan yang sesuai, lebih telus, meyakinkan dan

relevan daripada teknik manual yang dipraktiskan sekarang yang kurang

meyakinkan

√ Membantu dalam melengkapi input yang lebih kepada pengguna kepada

keputusan yang dibuat

√ Mengurangkan tenaga kerja pengurusan dan kejuruteraan

√ Menyediakan analisis fungsi yang lebih baik bagi mengurangkan pengajian

prototaip

√ Menyediakan keputusan yang dapat digunakan dengan lebih meyakinkan lagi

5.5.1 Konsep DSS

Menurut Abdullah (2003), konsep DSS adalah berdasarkan andaian mengenai

peranan komputer di dalam menyokong membuat keputusan:

DSS memerlukan sokongan manusia yang mana ianya tidak boleh

diselesaikan oleh komputer sahaja. Ia mesti menyokong pembuat keputusan

tetapi bukan menggantikan justifikasinya.

Kelebihan utama DSS ialah kepada masalah semi-struktur dan tidak

berstruktur, di mana analisis boleh disistemkan pada komputer tetapi

justifikasi pembuat keputusan diperlukan untuk mengawal prosesnya.

Penyelesaian masalah yang efektif merupakan interaktif dan memerlukan

komunikasi di antara pengguna dan sistem sendiri.

5.6 Analytic Hierarchy Process (AHP)

131

AHP merupakan satu rangkakerja logik dan penyelesaian masalah yang

dicapai melalui persepsi mengorganisasi, perasaan, pengadilan dan memori ke dalam

suatu daya hierarki yang mempengaruhi hasil keputusan (Saaty, 1994). Ia

diperkenalkan oleh Saaty dalam tahun 1970an. Melalui teknik ini, penyelesaian

masalah yang kompleks boleh dihuraikan kepada beberapa sub-bahagian. Dengan

cara ini, ia menyediakan pendekatan berstruktur bagi memahami masalah serta ia

juga membantu penyertaan pakar memfokuskan kepada setiap kriteria pada satu-satu

masa (Saaty, 1980). Sifat tersendiri AHP secara umunya adalah struktur berhierarki

yang sistematik, perbandingan secara bijak serta penilaian kepada

ketidakkonsistenan. Perisian terkini bagi AHP, ‘Expert Choice 2000 Professional’

termasuk suatu alternatif mode ideal memsistesis yang mana membenarkan jumlah

alternatif ditambah lebih daripada satu. Ini membolehkan pengiraan keutamaan

terhadap alternatif sedia ada apabila memperkenalkan alternatif yang baru. Expert

Choice (EC) merupakan perisian untuk menstruktur hierarki dan memsintesis

justifikasi dengan cepat dan mudah serta menyingkirkan pengiraan yang

merumitkan. Beberapa sifat perisian EC adalah:

Ia menawarkan paparan mesra pengguna yang membuatkan pembinaan

model keputusan mudah dan jelas;

Ia menawarkan suatu pandangan model yang mengandungi sama ada suatu

pandangan pokok atau pandangan berkelompok terhadap hierarki keputusan;

Ia tidak memerlukan justifikasi numerikal daripada pembuat keputusan tetapi

lebih kepada perbandingan kesepadanan yang dilaksanakan secara

numerikal, lisan atau grafik. Ini adalah kerana EC menukarkan justifikasi

subjektif kepada skala satu hingga sembilan yang dijelaskan oleh teori AHP,

dan kemudian kepada vektor keutamaan yang berguna;

Ia dilakukan dengan peneliatian justifikasi yang dibuat oleh pembuat

keputusan, dan mengukur secara konsisten justifikasi berkenaan; Ia

membenarkan pemeriksaan semula dan pengulangkajian justifikasi bagi

setiap peringkat hierarki, dan menunjukkan di mana ketidakkonsistenan

wujud dan bagaimana untuk mengurangkannya bagi mempertingkatkan

kualiti keputusan;

Ia menyediakan aplikasi secara matematik yang komplikated dan proses

dibuktikan bagi pengutamaan dan membuat keputusan. Dengan

132

mengurangkan keputusan yang kompleks kepada suatu siri perbandingan

kesepadanan, kemudian memsintesis keputusan, EC bukan sahaja membantu

pembuat keputusan mendapatkan keputusan terbaik malah juga menyediakan

suatu keputusan yang jelas rasional.

Dalam struktur berhierarki, matlamat utama ditempatkan pada struktur yang

paling atas hierarki. Faktor penentuan dikategorikan secara sesuai kepada beberapa

kumpulan dan sub-kumpulan. Setiap kumpulan, sub-kumpulan atau faktor

penentuan dirujuk sebagai elemen daya di dalam struktur berhierarki. Kumpulan

atau sub-kumpulan mewakili konsep yang lebih umum akan sentiasa berada di aras

yang lebih tinggi daripada yang mewakili kurang konsep umum. Elemen yang

paling spesifik (faktor penentuan) perlu disusun pada aras yang paling rendah (Chua,

2000).

Setiap elemen daya akan dibandingkan secara berpasangan dengan elemen

daya yang lain dalam set yang sama mengikut sumbangan kepada aras yang atas.

Tidak seperti kaedah tradisional yang diadaptasi oleh kebanyakan penyelidikan yang

mana memerlukan penyelidik untuk menimbang elemen keseluruhan pada satu-satu

masa. Melalui teknik AHP, hanya satu pasangan elemen difokuskan pasa satu-satu

masa, dan bilangan elemen dalam satu set dihadkan kepada beberapa elemen sahaja.

Dengan cara ini, ketidakkonsistenan dalam pengadilan dikurangkan kepada had yang

lebih besar. Pengalaman dan kecenderungan merupakan merupakan penyatuan

terbaik bagi prosedur ini sebagai penilaian intuitif kepada kepentingan seperti yang

ditentukan (Chua, 2000).

5.6.1 Prinsip AHP

133

Terdapat empat prinsip yang digunakan dalam AHP bagi penyelesaian

masalah, yang mana termasuklah penghuraian, prosedur pengutamaan, sintesis

keputusan dan pengukuran ketidakkonsistenan di dalam justifikasi membuat

keputusan (Abdullah, 2003).

5.6.1.1 Penghuraian

Prinsip pertama di dalam AHP ialah menghurai suatu masalah kepada suatu

hierarki. Suatu hierarki merupakan struktur yang mewakili suatu masalah kompleks

ke dalam beberapa peringkat (Saaty, 1994). Peringkat pertama merupakan matlamat

yang perlu dicapai, diikuti dengan kriteria, subkriteria, dan seterusnya sehinggalah

kepada peringkat terakhir di mana alternatif diletakkan. Peringkat di dalam sebarang

hierarki bergantung kepada jumlah maklumat yang diperlukan oleh penganalisa

untuk menilai sistem dan juga kompleksiti satu-satu masalah itu (Abdullah, 2003).

Rajah 5.3 memberi gambaran kepada hierarki mudah, yang mana mengandungi tiga

peringkat iaitu matlamat, kriteria dan altenatif-alternatif.

Rajah 5.3 : Struktur hierarki (Sumber : Abdullah, 2003)

5.6.1.2 Prosedur Pengutamaan

Matlamat

KriteriaKriteria KriteriaKriteriaKriteria

AlternatifAlternatif Alternatif

134

Prinsip kedua di dalam AHP ialah penghasilan keutamaan di antara elemen

pada setiap peringkat hierarki. Penganalisa keputusan membuat justifikasi di dalam

persekitaran perbandingan mengikut kecenderungan relatif, kepentingan atau

kemungkinan setiap set elemen dengan peringkat hierarki yang lebih tinggi

(Abdullah, 2003).

Teori thrustworthy decision support haruslah mempunyai keunikan tersendiri

di dalam perwakilan sesuatu justifikasi, skala diterbitkan daripada justifikasi ini, dan

kemudian skala disintesis daripada skala berkenaan (Saaty, 1980). Di dalam

perbandingan AHP, suatu skala sembilan mata digunakan bagi menilai

kecenderungan bagi setiap pasangan item. AHP mencadangkan skala sembilan mata

adalah disebabkan had psikologikal item 7±2 dalam perbandingan serentak adalah

berguna di dalam praktis dan mempunyai elemen kepersisan. Justifikasi kualitatif

juga diwakili oleh lima atribut iaitu equal, weak, strong, very strong dan absolute

(Abdullah, 2003). Skala yang dicadangkan dan perwakilan numerikalnya

ditunjukkan di dalam Jadual 5.2.

Jadual 5.2 : Perbandingan skala kesepadanan AHP (Sumber : Saaty, 1994)

Intensiti

KepentinganDefinisi Huraian

1 Equal importanceDua aktiviti menyumbang

sama rata kepada objektif

3 Weak importance of one over another

Pengalaman dan justifikasi

dengan kurang jelas

memihak kepada aktiviti

satu lagi

5 Essential or strong importance

Pengalaman dan justifikasi

dengan jelas memihak

kepada aktiviti satu lagi

7 Demonstrated importance Suatu aktiviti dengan jelas

berpihak dan dominannya

135

dibuktikan dalam praktis

9 Absolute importance

Bukti memihak kepada satu

aktiviti merupakan

kemungkinan yang paling

tinggi dalam susunan

pengesahan

2,4,6,8Nilai antara dua justifikasi

berdekatan

Apabila kompromi

diperlukan

Timbal balik

nilai lebih

daripada sifar

Sekiranya aktiviti i mempunyai nilai

lebih daripada sifar ditetapkan ke

atasnya dan dibandingkan dengan

aktiviti j, aktiviti j mempunyai nilai

timbal balik apabila dibandingkan

dengan i

Suatu andaian munasabah

Bagi perbandingan secara kesepadanan, bentuk matriks biasa digunakan.

Menurut Saaty (1994), bentuk matriks adalah mudah dan menawarkan suatu

rangkakerja bagi pengujian kekonsistenan, mendapatkan data perbandingan yang

diperlukan dan menyediakan analisis sensitiviti bagi keseluruhan keutamaan apabila

justifikasi diubah. Secara umumnya, sekiranya terdapat pelbagai elemen (katakan

sebagai n elemen) yang perlu dibandingkan bagi matriks yang diberi, suatu jumlah

n(n-1) .⁄ 2 justifikasi diperlukan (Abdullah, 2003).

Menurut Abdullah (2003), sekiranya seseorang perlu membandingkan suatu

set n objek mengikut pertimbangan relatifnya. Objek berkenaan dipertimbangkan

oleh A1, A2, ..., An yang mana diwakili oleh bentuk matriks A n x n yang mempunyai

elemen aij. Sekiranya pertimbangan relatif elemen matriks A diwakili sebagai aij =

wi .⁄ wj, matriks di bawah boleh mewakili perbandingan kesepadanan:

136

Perbandingan kesepadanan harus dilakukan bagi setiap peringkat di dalam

hierarki berpandukan peringkat yang lebih tinggi. Prosesnya boleh dilaksanakan

daripada peringkat atas hierarki ke bawah hierarki yang mana penganalisa perlu

menilai kepentingan kriteria dan kecenderungannya terhadap alternatif sedia ada..

Sebaliknya, perbandingan boleh juga dilakukan daripada bawah ke atas hierarki

dengan menilai kecenderungan alternatif berdasarkan setiap kriterion sebelum

menilai kepentingan kriteria (Abdullah, 2003).

5.6.1.3 Sintesis Keputusan

Sintesis merupakan suatu proses mempertimbang dan menggabungkan

keutamaan melalui hierarki yang telah dibina yang membawa kepada keputusan

keseluruhan. Sintesis perlu dilaksanakan bagi semua matriks yang dibangunkan

dalam peringkat perbandingan kesepadanan untuk memperolehi pertimbangan relatif

keseluruhan berdasarkan juga kepada elemen-elemen utama. Proses pengiraan

diringkaskan dengan langkah-langkah berikut (Abdullah, 2003):

1. Bagi medapatkan matriks yang dinormalkan, nilai bagi setiap lajur perlu

ditambah dan setiap kemasukan bagi setiap lajur perlu dibahagikan dengan

jumlah lajur berkenaan. Langkah ini akan memberi perbandingan berguna di

antara elemen di dalam hierarki.

137

2. Bagi mendapatkan vektor keutamaan bagi semua elemen matriks yang

didasarkan kepada elemen utama, barisnya perlu dipuratakan, nilai bagi setiap

baris matriks yang dinormalkan perlu ditambah dan dibahagikan baris dengan

jumlah kemasukan bagi setiapnya.

3. Pertimbangan relatif terhadap pelbagai peringkat model perlu disatukan bagi

mendapatkan suatu vektor pertimbangan komposit yang mana bertindak

sebagai kadar (rating) keputusan alternatif di dalam mencapai objektif

masalah yang paling umum. Pengulangan terhadap penyatuan ini

menghasilkan pertimbangan elemen relatif pada peringkat yang paling rendah

pada hierarki berdasarkan kepada objektif yang paling umum pada peringkat

pertama. Menurut Zahedi (1986), pertimbangan relatif komposit vektor

elemen pada peringkat Ki dengan berdasarkan kepada peringkat pertama

boleh dikira daripada:

C(I,K) = vektor pertimbangan komposit elemen pada peringkat Ki berdasaskan

elemen pada peringkat 1;

Bi = ni-1 berdasarkan matriks ni dengan baris mengandungi eigen vektor anggapan;

ni = bilangan elemen pada peringkat i.

5.6.1.4 Pengukuran Ketidakkonsistenan dalam Justifikasi Membuat Keputusan

AHP menyediakan suatu pengukuran bagi menguji darjah ketidakkonsistenan

yang dikenali sebagai Indeks Kekonsistenan (CI) bagi justifikasi membuat

keputusan. Ia membantu pembuat keputusan untuk mengenalpasti kesalahan yang

mungkin dalam menyatakan justifikasi, begitu juga ketidakkonsistenan sebenar di

dalam proses justifikasi. Menurut Saaty (1983), CI boleh didapati dengan mengira

setiap matriks seperti berikut:

138

di mana:

n = saiz matriks

λmax = nilai eigen maksimum

Perbezaan (λmax – n) boleh digunakan bagi mengukur ketidakkonsistenan.

Kekonsistenan yang sempurna (λmax – n) merupakan nilai sifar. Tetapi kebiasaannya

(λmax ≥ n), di mana n merupakan dimensi matriks perbandingan kesepadanan. Lebih

hampir nilai CI kepada sifar, lebih baik keseluruhan kekonsistenan matriks terhadap

justifikasi perbandingan elemen yang terlibat. Bagi mendapatkan λmax, pertama perlu

dikira jumlah matriks dipertimbangkan dengan mendarabkan setiap pertimbangan

dengan matriks perbandingan kesepadanan dengan setiap vektor keutamaan.

Kemudian λmax, boleh didapati dengan membahagikan semua elemen jumlah matriks

dipertimbangkan derdasarkan elemen vektor keutamaan, dan kemudian perlu dikira

purata nilai-nilai berkenaan (Abdullah, 2003).

Kekonsistenan boleh disahkan dengan menggunakan Nisbah Kekonsistenan

(CR) atau juga dikenali sebagai Nisbah Ketidakkonsistenan (IR). IR merupakan

suatu pengukuran ketidakkonsistenan dalam justifikasi, di mana:

CR atau IR

Indeks Rawak (RI) merupakan suatu simulasi kepada suatu nombor yang

besar yang secara rawaknya menghasilkan perbandingan kesepadanan bagi saiz

matriks yang berbeza yang dilaksanakan oleh Saaty, berdasarkan kepada pengiraan

purata indeks kekonsistenan (CI). Kepentingan nilai RI ialah nisbah CI bagi suatu

set justifikasi tertentu kepada RI mempunyai saiz matriks yang sama. Nilai paiwai RI

diberikan di dalam Jadual 5.3.

139

Jadual 5.3 : Indeks rawak (Sumber : Saaty, 1994)

Saiz

Matriks1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Indeks

Rawak0 0 0.58 0.9 1.12 1.24 1.32 1.41 1.45 1.49 1.51 1.54 1.56 1.57 1.58

Pembuat keputusan tidak perlu menjangkakan kekonsistenan yang sempurna

tetapi peratusan ketidakkonsistenan yang dipertimbangkan sebagai boleh diterima

atau boleh ditoleransi dalam pernyataan kecenderungan peribadi adalah memadai

(Dyer, 1990). Nisbah Ketidakkonsistenan (IR) antara 0 dan 0.10 atau di dalam

lingkungan 10% terhadap suatu output daripada justifikasi rawak adalah boleh

diterima (Saaty, 1994). IR yang lebih tinggi (lebih besar daripada 10%) pada

sebarang peringkat atau dalam sintesis akhir dipertimbangkan sebagai justifikasi

adalah tidak konsisten. Walaupun ia tidak menjejaskan keseluruhan model, tetapi

adalah dicadangkan bahawa pengkajian semula dilakukan dan cuba mencari punca

yang mungkin terhdap ketidakkonsistenan (Saaty, 1983).

5.7 Konsep Pangkalan Data

Konsep pangkalan data mula digunakan dalam pertengahan 1960-an.

Pangkalan data merupakan himpunan data-data yang berkaitan yang dikongsi

bersama oleh berbagai kategori pengguna bagi memenuhi kehendak dan keperluan

maklumat sesebuah organisasi.

Jika dibandingkan dengan sistem pengurusan maklumat secara tradisional,

penggunaan pangkalan data membawa lebih banyak kebaikan. Penggunaan

pangkalan data akan membolehkan pengawalan data lebih mudah dilakukan kerana

disimpan di suatu lokasi yang sama. Maka data akan lebih mudah untuk dikemaskini

140

atau diselaraskan. Perkongsian data antara individu atau jabatan menjadi lebih baik

kerana data-data tersebut dipunyai oleh organisasi dan bukan individu atau jabatan

tertentu. Sistem keselamatan yang lebih baik seperti penggunaan kata laluan juga

boleh diwujudkan di dalam pangkalan data.

Penggunaan pangkalan data memudahkan penyimpanan maklumat dan

menjadikannya amat sesuai untuk digunakan di dalam menggantikan sistem

tradisional industri pembinaan. Di dalam industi pembinaan, penggunaan pangkalan

data dapat memastikan semua pihak yang terlibat dalam projek pembinaan

memperoleh setiap maklumat yang berkaitan dengan projek tersebut dengan cepat

dan efektif.

Proses berasaskan komputer sangat diperlukan kerana ia akan mempengaruhi

aktiviti industri yang tidak menentu. Rekabentuk sesuatu sistem digambarkan bukan

hanya mengenai penghasilan suatu pangkalan data yang kompleks atau semata-mata

sebagai penggunaan perisian yang rumit tetapi juga simbol kepada kecanggihan

teknologi dan yang pentingnya lebih kepada mencari jawapan kepada soalan-soalan

kejuruteraan yang komplikated. Sistem yang ideal seharusnya menjadi salah satu

sistem pelaksanaan jabatan-jabatan kerajaan yang tetap di mana pengeluaran

outputnya mewakili setiap proses bagi skop kerja berkaitan dan memenuhi

permintaan arahan input bagi maklumat kejuruteraan, kewangan, sumber manusia

ataupun sebagainya yang mewakili bidang-bidang yang relevan di dalam jabatan

masing-masing.

Bagi industri pembinaan sendiri, sistem maklumat projek pembinaan yang

efektif amat penting bagi memastikan kelicinan perjalanan setiap fasa projek yang

terlibat. Maklumat yang tidak tepat boleh mendatangkan masalah yang amat serius

dalam industri pembinaan. Oleh kerana itulah, inteprasi terhadap maklumat

pembinaan yang terlibat perlu dilakukan dengan teliti dan bersistem. Bidang

permasalahan yang bakal dihadapi dalam pembinaan perlulah diambil serius.

Maklumat yang diterima pula perlualah direkod dalam keadaan yang paling mudah

141

untuk disemak dan dikemaskini. Oleh kerana itulah sistem pengurusan maklumat

kejuruteraan yang sistematik amat diperlukan dalam menjamin kelancaran sesuatu

projek pembinaan.

Sebagai contoh, masalah di dalam praktis konvensional JKR seperti

pengurusan terhadap dokumen tender banyak melibatkan dokumen-dokumen penting

yang agak leceh untuk diuruskan terutamanya jika adanya perubahan dalam satu-satu

dokumen tender seperti yang dikehendaki oleh JKR. Di antara perubahan yang

selalu terlibat ialah perubahan dari segi lukisan spesifikasi dan senarai kuantiti. Oleh

itu, penglibatan komunikasi di antara pihak yang terlibat secara langsung perlulah

dilakukan dengan berkesan agar tidak berlaku masalah kelak. Maka di sinilah dilihat

kerelevanan sistem informasi pembinaan yang efektif amat penting dalam suatu

projek pembinaan. Aliran data dan maklumat perlulah licin dan sahih dalam melalui

setiap fasa pembinaan.

Sebelum wujudnya konsep pangkalan data, data biasanya disimpan di dalam

fail-fail yang berbeza yang disimpan di dalam cakera. Di dalam kaedah tradisional,

masa sebenarnya banyak dihabiskan dengan mencari dokumen dan data yang

dikehendaki kerana data untuk sesuatu projek itu adalah terlalu banyak. Contoh data

yang sering diperlukan adalah seperti lukisan, spesifikasi, minit mesyuarat, laporan

harian, laporan kos, senarai tempahan barang dan sebagainya. Antara masalah di

dalam pengurusan maklumat secara tradisional ini adalah:

Pengulangan data mungkin akan berlaku menyebabkan data yang sama akan

muncul di tempat yang berbeza.

Data sukar untuk dikemaskini kerana untuk mengemaskini sesuatu data itu

maka setiap fail yang mengandungi data tersebut perlu dikemaskini.

Data mungkin tidak konsisten disebabkan oleh kerja kemaskini yang tidak

sempurna.

Agak sukar untuk membuat salinan untuk data-data tersebut kerana terlalu

banyak fail yang perlu disimpan.

142

5.8 Pembangunan Sistem

Pembangunan sistem bagi projek ini melibatkan proses menyediakan

prototaip bagi idea DSS yang diketengahkan. Secara ringkasnya, fasa pembangunan

sistem melibatkan beberapa perisian penting bagi membangunkan suatu sistem yang

berkesan, ideal dan boleh dipercayai . Perisian-perisian utama ynag digunakan

adalah melibatkan perisian Microsoft Access 2003, Visual basic 6.0 serta juga Expert

Chioce 2000. Sebelum perlaksanaan sesebuah projek, satu perancangan gerak kerja

sistem harus dibuat bagi memastikan pembangunan projek dapat dilaksanakan

dengan lancar. Dari itu, sebelum memulakan sesuatu projek, apa yang perlu adalah

justifikasi tentang kesesuaian metodologi yang dipilih, langkah-langkah yang diambil

dan perkakasan serta perisian yang terlibat agar ia menyokong pembangunan sistem

pemilihan kontraktor pembinaan yang memerlukan spesifikasi yang terperinci.

Rajah 5.4 di sebelah menunjukkan fasa-fasa yang terlibat di dalam pembangunan

projek.

Bagi melancarkan pembangunan aplikasi sistem ini, tiga fasa utama telah

dikenalpasti dalam menjayakan sistem. Rajah 5.4 menunjukkan beberapa langkah

dalam pembangunan aturcara sistem yang telah diambil. Tiga fasa utama yang

terlibat dalam pembangunan sistem ini adalah:

(i) Fasa pertama

Melibatkan langkah kajian terhadap sistem konvensional penilaian

tender yang dipraktiskan di JKR serta penguasa tempatan,

penyediaan pangkalan data serta memprogram bagi mewujudkan

hubungan dalam pangkalan data.

143

Rajah 5.4 : Fasa pembangunan sistem

(ii) Fasa kedua

Melibatkan peringkat pengenalpastian sistem yang bakal

dibangunkan, penyediaan aturcara dengan menggunakan perisian

Visual Basic 6.0 serta pembangunan fungsi aturcara yang sesuai.

(iii) Fasa ketiga

Melibatkan langkah kajian terhadap sistem konvensional penilaian

tender yang dipraktiskan di JKR serta penguasa tempatan dengan

mendapatkan faktor-faktor yang akan dinilai menggunakan perisian

Expert Choice melalui pembangunan model membuat keputusan.

144

Sistem konvensional

Penyediaan pangkalan data

Penyediaan antaramuka

Kenalpasti sistembakal dibangunkan

Paparan antaramuka Rangkakerja Pemilihan

Kontraktor Binaan

FASA 1 FASA 3FASA 2

Bangunkan fungsi aturcara yang sesuai (.vbp)

Memprogram bagi pembinaan

hubungan pangkalan data

(.mdb)

Sistem konvensional

Penyediaan data yang terlibat

Bangunkan model membuat

keputusan (.ahp)

Pembinaan hubungan : Pangkalan data

+Visual Basic 6.0

Pembinaan hubungan : Visual Basic 6.0

+Expert Choice

6.8.1 Pembangunan Pangkalan Data

Fasa pertama merupakan fasa pembangunan yang kritikal kerana ia

memerlukan pemahaman asas terhadap sistem konvensional di JKR sendiri dan

digambarkan melalui hubungan dalam pangkalan data yang memerlukan

pengetahuan mengenai pangkalan data menggunakan perisian seperti Microsoft

Access. Kajian terhadap praktis konvensional JKR perlu dilakukan dan diilustrasi

melalui carta alir yang jelas dan mudah difahami dan direalisasi melalui sistem

melalui gambaran dalam bentuk subjektif di dalam hubungan pangkalan data.

Dalam fasa ini, langkah pertama yang diambil ialah dengan membuat kajian

terhadap sistem konvensional yang dipraktiskan di JKR serta penguasa tempatan.

Hubungan di antara proses yang terlibat seperti proses penilaian tender dibangunkan

melalui carta alir dalam bentuk grafik. Pemahaman terhadap sistem JKR mahupun

penguasa tempatan sekarang dikuatkan lagi dengan pembinaan carta alir bagi

memberi gambaran yang lebih jelas dari segi grafik. Semakan terhadap carta alir

yang dibangunkan dibuat melalui sesi perjumpaan dengan pegawai yang

berpengalaman dalam menilai tender dari JKR Johor, MBJB dan MPJBT. Sekiranya

yang carta alir dihasilkan selari dengan praktis semasa, perancangan pembangunan

sistem dibangunkan melalui pengubahsuaian sistem sekarang dengan sistem yang

akan dibangunkan tetapi masih mengekalkan prosedur yang berteraskan peraturan

yang telah ditetapkan oleh kerajaan. Mana-mana langkah yang akan diambilalih oleh

sistem akan secara automatik digantikan dengan sistem pengurusan pangkalan data

yang baru.

5.8.1.1 Unsur Dalam Pangkalan Data

Sejak penggunaan komputer mula diperkenalkan, data-data disimpan di

dalam fail sistem. Di dalam kaedah penstoran data ini, seringkali masalah yang

melibatkan pengulangan data, keselamatan, penyenggaraan dan sebagainya sering

145

kedengaran. Masalah-masalah sebeginilah yang mendorong kepada kemunculan

sebuah teknologi baru di dalam penstoran data iaitu pangkalan data. Pangkalan data

merupakan himpunan data-data yang berkaitan yang dikongsi bersama oleh berbagai-

bagai kategori pengguna bagi memenuhi kehendak dan keperluan maklumat

sesebuah organisasi.

Konsep pangkalan data mula digunakan dalam pertengahan 1960-an. Sejak

dari itu, pangkalan data telah berevolusi berulang kali bagi memenuhi keperluan

pengguna. Pangkalan data telah digunakan secara meluas di dalam setiap sudut

kehidupan manusia pada hari ini secara sedar atau tidak. Ia boleh didapati di

kebanyakan organisasi sama ada kecil atau besar.

Pangkalan data yang dibina akan diuruskan oleh Pentadbir Pangkalan Data

(Database Adminisrator) yang mana kerja merekabentuk, membina dan memenuhi

kehendak pengguna pangkalan data adalah di bawah tanggungjawabnya. Pangkalan

data akan dikawal oleh perisian yang dikenali sebagai Database Management System

(DBMS).

Penggunaan pangkalan data akan membolehkan pengawalan data lebih

mudah dilakukan kerana disimpan di suatu lokasi yang sama. Ini akan menjadikan

data menjadi lebih mudah untuk dikemaskini atau diselaraskan. Perkongsian data di

antara individu atau organisasi menjadi lebih baik kerana data-data tersebut dipunyai

oleh organisasi dan bukan individu atau jabatan tertentu. Sistem keselamatan yang

lebih baik seperti penggunaan kata laluan juga boleh diwujudkan di dalam pangkalan

data.

Microsoft Access merupakan satu perisian yang menggunakan fungsi

RDBMS (Relational Database Management System) yang berasaskan Windows dan

seperti perisian lain ia juga mengandungi jadual, queries, borang, laporan dan modul

iaitu kod-kod pengaturcaraan. Pangkalan data dapat dibina dengan membuat

146

rangkaian antara jadual-jadual yang dikehendaki terlebih dahulu. Melalui pangkalan

data yang dibina dalam perisian Microsoft Access ini, data-data dapat disimpan

dengan lebih tersusun dan sistematik. Data-data juga dapat dikemaskinikan dengan

mudah seperti memasukkan data baru, memadam data sedia ada serta mengemaskini

data seperti yang dikehendaki. Dengan menetapkan parameter-parameter tertentu, ia

akan memaparkan data-data yang dikehendaki sahaja.

Pembangunan pangkalan data merupakan fasa yang kritikal kerana data yang

akan disimpan perlu dipastikan berjalan dengan lancar, efektif, lengkap dan

sempurna. Pangkalan data yang dibangunkan di dalam tesis ini secara umumnya

menggunakan perisian Microsoft Access dan simpanan data adalah dalam bentuk

.mdb.

Perkara penting yang terkandung di dalam antaramuka perisian ini ialah

objek data dimana terletak segala pilihan aktiviti yang yang hendak dilakukan.

Aktiviti yang dimaksudkan adalah memasukkan data, mengolah atau menyaring data,

serta membangunkan pengaturcaraan. Data objek tersebut adalah:

i. Jadual (tables)

ii. Queries

iii. Borang (forms)

iv. Laporan (reports)

v. Makro (macros)

vi. Modul (modules)

147

Jadual

Segala data yang telah dikumpulkan di bahagian ini disimpan dan

disenaraikan di bawah medan-medan yang diberi nama terlebih dahulu. Data-data

yang hendak dimasukkan sama ada angka atau teks. Dengan menggunakan

hubungan antara jadual, ia boleh dihubungkan bergantung kepada keperluan

pengguna.

Queries

Query adalah kemudahan yang disediakan untuk mengendalikan data yang

disimpan di dalam jadual. Dengan menggunakannya, hanya data-data yang

dikehendaki sahaja yang dipaparkan. Query juga boleh dianggap sebagai penapis

yang mana ia berupaya memaparkan data-data mengikut keperluan pengguna.

Borang

Dengan menggunakan borang, data-data yang dikehendaki akan dipapar.

Rekabentuk borang yang menarik dan efektif banyak mempengaruhi penggunaan

sistem. Selain dapat memaparkan data dari satu jadual sahaja pada setiap borang, ia

juga dapat memaparkan data-data dari berlainan jadual dalam satu forms dengan

menggunakan fungsi query.

148

Laporan

Jika borang digunakan untuk memaparkan data yang telah ditentukan,

laporan pula digunakan bagi mencetak maklumat yang diperlukan. Dengan ini,

segala maklumat yang diperlukan dalam sistem dapat dicetak bagi kemudahan kerja-

kerja lain.

Makro

Segala arahan seperti membuka borang, query dan modul boleh dilaksanakan

dengan lebih mudah sekiranya menggunakan fungsi makro terutama bagi aktiviti

yang melibatkan pengulangan.

Modul

Modul adalah kemudahan yang disediakan untuk membuat pengaturcaraan

sekiranya diperlukan. Jika makro mempunyai keupayaan terhad dan modul biasanya

digunakan untuk keperluan penggunaan yang lebih kompleks yang melibatkan kod-

kod pengaturcaraan.

149

5.8.1.2 Penstrukturan Pangkalan Data

Penstrukturan pangkalan data bagi pembangunan sistem ini dibuat

berdasarkan carta alir yang diperolehi hasil kajian literatur bagi penilaian tender

konvensional yang dijalankan oleh JKR dan penguasa tempatan. Beberapa langkah

diambil dalam menstruktur pangkalan data, antaranya:

i) Menentukan keperluan kepada penggunaan data-data yang terdapat pada

carta alir.

ii) Menentukan bilangan jadual yang perlu dibina berdasarkan bilangan

faktor utama serta sub-faktor pada carta alir.

iii) Menentukan saiz dan bilangan medan pada setiap jadual yang akan

dibina berdasarkan sifat setiap jadual yang akan dibangunkan.

iv) Menentukan kekunci primer pada setiap jadual yang dibina.

v) Menentukan hubungan setiap jadual yang dibina.

vi) Memasukkan data-data sebenar ke dalam setiap medan di dalam setiap

jadual yang dibina.

Secara mudahnya, pada peringkat awal, data perlu dikumpul dan diolah

kepada beberapa kumpulan yang berbeza. Data dikumpulkan mengikut subjek ke

dalam beberapa jadual yang berasingan. Setiap maklumat yang berkaitan akan

disimpan dalam satu jadual sahaja. Contohnya, bagi pembangunan sistem ini, bagi

menjalankan sistem dengan lebih sistematik dan berkesan, pangkalan data seperti

maklumat kontraktor, maklumat tender, analisa kecukupan serta kesempurnaan

dokumen dan sebagainya perlu dibangunkan. Kemudian, data yang berkaitan akan

dimasukkan ke dalam jadual-jadual yang terlibat. Jadual-jadual yang dibina

kemudiannya akan dikaitkan antara satu sama lain melalui konsep hubungan.

150

Bagi merekabentuk pangkalan data, suatu medan atau parameter bagi data

diperlukan. Dalam fasa ini, nama, saiz dan jenis data untuk setiap medan harus

ditentukan dalam pandangan rekabentuk (design view) untuk rekabentuk jadual dan

ia perlu memenuhi syarat yang telah ditetapkan.

Salah satu prosedur yang penting dalam menentukan medan data adalah

menentukan kekunci primer (primer key) bagi setiap jadual yang dibina. Ia berfungsi

sebagai pengesan data dan digunakan apabila perlu menggabungkan maklumat lebih

dari satu jadual. Nilai kekunci primer adalah unik serta berbeza antara satu sama

lain.

5.8.1.3 Rekabentuk Pangkalan Data

Rekabentuk sistem maklumat biasanya berdasarkan sama ada pendekatan

pemanduan-data (data-driven) atau pemanduan-berfungsi (function-driven). Dalam

pendekatan pemanduan-data penekanan ialah untuk mencari apakah data yang perlu

disimpan dan dimanupulasi ke dalam sistem. Pendekatan pemanduan-berfungsi

meletakkan penekanan pada aplikasi di mana sistem perlu disokong. Pembangunan

sistem akan memfokuskan kepada pendekatan pemanduan-data.

Rekabentuk pangkalan data boleh dibahagikan kepada empat peringkat iaitu

analisis keperluan, rekabentuk berkonsep, rekabentuk logikal dan rekabentuk fizikal.

Peringkat analisis keperluan akan menghasilkan suatu huraian berdasarkan

pengoperasian pangkalan data. Peringkat ini dilaksanakan bagi memastikan

pangkalan data yang dibangunkan mengandungi data yang sesuai dengan fungsi dan

aplikasi di mana pangkalan data yang akan diguna. Pendekatan perlu direalisasi

dengan pembangunan lebih banyak teknik permodelan intuitif dan perkakasan yang

menyokong penggunaannya.

151

Bagi menentukan keperluan pangkalan data dan bagaimana ia akan

digunakan, perlu mengetahui maklumat apa yang diperlukan daripada pangkalan

data. Dengan itu, kita akan dapat menentukan subjek bagaimana yang diperlukan

untuk menyimpan fakta (jadual) dan fakta bagaimana yang perlu untuk disimpan

mengenai setiap subjek (medan). Untuk itu, pembangun perlu berfikiran seolah-olah

beliau yang akan menggunakan pangkalan data tersebut.

Penghasilan gambaran daripada peringkat rekabentuk berkonsep ialah

pangkalan data yang menggunakan model data berkonsep yang hanya memfokuskan

kepada hubungan logikal di antara data yang terlibat. Ia berperanan mencari konsep

asas daripada gambaran pengoperasian yang telah dihasilkan dalam analisis

keperluan. Di dalam peringkat ini digunakan carta alir sebagai rujukan yang

bertindak sebagai data model berkonsep yang mempunyai entiti dan hubungan

(relationships). Ia membenarkan pembangun sistem untuk memahami kandungan

pangkalan data dengan lebih baik dan juga membantu dalam pencarian perwakilan

yang sesuai dalam siri fasa rekabentuk.

Keputusan daripada rekabentuk logikal merupakan suatu huraian

penstrukturan yang digunakan bagi penyimpanan pangkalan data. Penggunaan

model data dalam rekabentuk logikal boleh dikatakan berasaskan kepada konsep

ekstradisi struktur fizikal pangkalan data dengan menggunakan model hubungan di

mana data disimpan di dalam bentuk jadual. Pencarian jadual yang betul dalam

penyimpanan data sangat penting memandangkan aplikasi queries akan diformulasi

dan dilaksanakan berdasarkan jadual yang dibina. Kita tidak boleh bergantung

sepenuhnya terhadap trasformasi mekanikal daripada carta alir kerana ia tidak

semestinya menghasilkan struktur yang optimal. Perekabentuk perlu menentukan

setiap jenis data, berapa banyak bait penyimpanan diperlukan dan apakah nilai yang

dibenarkan.

152

Rekabentuk fizikal akan menghasilkan struktur fail yang diperlukan untuk

penyimpanan struktur pangkalan data yang diwujudkan semasa peringkat rekabentuk

logikal. Rekabentuk fizikal yang sesuai memerlukan maklumat bukan sahaja queries

yang tipikal malahan juga frekuensi perlaksanaan jangkaan. Struktur fail yang baik

adalah dengan percubaan untuk mengoptimis persembahan secara keseluruhan

sistem supaya queries perlaksanaan dapat diuruskan dengan pantas. Sebelum data

bebas disediakan oleh model data yang lebih tinggi, perubahan struktur fail tidak

seharusnya memberi kesan kepada pembetulan aplikasi program yang dilakukan.

Bagi memulakan pembinaan pangkalan data, kita perlu terlebih dahulu

membuka aplikasi perisian Microsoft Access 2003 melalui arahan di dalam

persekitaran program Windows dengan paparan seperti yang ditunjukkan dalam

Rajah 5.5 di bawah.

Rajah 5.5 : Persekitaran Windows Microsoft Access 2003

Apabila pembangun mengambil keputusan untuk membangunkan pangkalan

data yang baru, fail pangkalan data perlu terlebih dahulu dinamakan dan disimpan

walaupun belum memulakan fungsi pangkalan data. Fail yang disimpan adalah

153

dalam bentuk .mdb. Kemudian paparan seperti Rajah 5.6 di sebelah akan kelihatan

yang bermaksud perisian ini sudah boleh mula dibangunkan.

Rajah 5.6 : Paparan menu utama Microsoft Access

Di dalam menu utama pembangunan pangkalan data ini, terdapat beberapa

aplikasi objek pangkalan data yang mempunyai fungsi tersendiri yang berada di

tetingkap pangkalan data sebelah kiri yang mempunyai objek jadual, queries, borang,

laporan, halaman, makro atau modul. Tambahan kepada senarai item, tetingkap

pangkalan data juga mengandungi shortcut objek baru, arahan bagi membina jadual,

borang, laporan dan sebagainya, seperti arahan membangunkan jadual dalam

pandangan rekabentuk.

154

5.8.1.4 Mewujudkan Data Bagi Jadual

Keberkesanan serta kecekapan suatu pangkalan data bergantung kepada

pembahagian serta pengagihan data di antara jadual yang membentuk suatu

pangkalan data. Maklumat di dalam sesuatu jadual perlu dihadkan kepada suatu

subjek tunggal. Ini membenarlan pengekalan data tentang setiap subjek secara bebas

kepada yang lainnya. Jadual juga tidak patut menyalin maklumat di antara rekod-

rekodnya. Berasaskan hanya satu salinan item bagi setiap data, proses

pengemaskinian hanya dilakukan pada satu tempat sahaja.

Setiap medan perlu dihubungkan secara langsung kepada subjek dan tidak

termasuk sebarang maklumat yang boleh diperolehi daripada medan yang lain.

Maklumat haruslah dipecahkan kepada bahagian yang kecil dan berasaskan logikal.

Penamaan medan juga perlu dilakukan dengan betul agar memudahkan untuk

menempatkan rekod yang spesifik dan menyusun dengan nilai medan individu.

Penggabungan medan boleh dilakukan kemudian bagi tujuan pencarian apa yang

diperlukan.

Di dalam pangkalan data yang telah dibangunkan ini, data-data bagi projek

telah disimpan di dalam jadal-jadual. Bagi merekabentuk jadual-jadual ini, setiap

sifat bagi sebuah jadual ini perlu diketahui terlebih dahulu. Sifat ini telah pun

dikenalpasti semasa merekabentuk carta alir dalam bentuk grafikal sebelum ini.

Salah satu prosedur yang penting semasa rekabentuk jadual adalah untuk

menentukan kekunci primer (Primary Key) bagi setiap jadual. Kunci primer ini

berfungsi untuk mengesan data kerana nilai kunci primer adalah unik antara satu

sama lain.

155

Pembangunan sistem pemilihan kontraktor binaan ini melibatkan beberapa

jadual penting bagi melengkapkan suatu sistem penilaian tender bagi kontraktor iaitu

(i) Maklumat tender

(ii) Maklumat kontraktor

(iii) Analisa kecukupan dokumen

(iv) Analisa kesempurnaan dokumen

(v) Pendaftaran PKK / CIDB

(vi) Analisa harga tawaran terendah & munasabah

(vii) Analisa reputasi kontraktor

Rajah 5.7 : Senarai jadual yang diwujudkan di dalam sistem

Kekunci primer bagi setiap jadual ini adalah sama ada gabungan antara

nombor rujukan tender dan rujukan pentender atau pun salah satu darinya. Setiap

tender adalah unik di antara satu sama lain berdasarkan nombor rujukan tender yang

ditetapkan. Demikian juga keadaannya bagi rujukan pentender di mana setiap

kontraktor mempunyai pengenalan tersendiri yang unik di antara satu sama lain.

156

5.8.1.5 Membentuk Perhubungan Antara Jadual

Perhubungan di antara jadual perlu dibentuk bagi memastikan data-data di

dalam jadual yang telah direkabentuk itu akan berkongsi data yang sama. Ini adalah

bagi mengelakkan berlakunya masalah-masalah seperti pengulangan data, data tidak

konsisten dan sebagainya. Perhubungan di antara jadual ini juga penting di dalam

merekabentuk query kelak.

Rajah 5.8 menunjukkan hubungan di antara jadual bagi keseluruhan

pangkalan data yang dibangunkan. Daripada rajah tersebut juga jelas menunjukkan

jenis hubungan di antara jadual-jadual yang telah direkabentuk. Hubungan yang

terdapat di dalam pangkalan data ini adalah daripada dua jenis iaitu “one to many”

dan “many to one”.

Rajah 5.8 : Membina hubungan di antara jadual yang dibangunkan

157

Merujuk kepada Rajah 5.8 di atas, kelihatan jadual fungsi yang dinamakan

Junction. Jadual ini bertujuan bagi menghubungkan secara logik hubungan “one-to-

many” serta “many-to-one” bagi jadual maklumat tender dan maklumat kontraktor.

Sesuatu tender memungkinkan penyertaan banyak kontraktor yang berlainan.

Demikian juga sesebuah firma kontraktor mungkin menyertai banyak tender yang

berbeza.

5.8.2 Antaramuka sistem

Di dalam fasa kedua, data terpenting yang diperlukan adalah ekstrak data dari

carta alir yang dibangunkan hasil kajian literutur dan data yang dibangunkan di

dalam pangkalan data yang telahpun dihubungkan secara logik di antara jadual-

jadual serta pemahaman asas tentang bagaimana sistem yang akan dibangunkan akan

dimanipulasi ke dalam bentuk yang lebih interaktif dan berkesan. Secara amnya, di

dalam fasa ini apa yang diperlukan ialah perolehan data daripada carta alir,

perhubungan antaramuka dengan pangkalan data dari Microsoft Access dan huraian

terhadap maklumat tambahan yang diperlukan di dalam sistem.

Data faktor-faktor penilaian tender yang diperolehi daripada JKR serta

penguasa tempatan dihasilkan semula mengikut kesesuaian apa yang dikehendaki

oleh sistem tetapi tidak lari daripada prosedur dan garis panduan yang ditetapkan.

Penghasilan antaramuka dimanipulasi ke dalam bentuk sistem maklumat penilaian

dengan menggunakan perisian Visual Basic 6.0.

Sehingga kini, terdapat banyak bahasa pengaturcaraan yang telah

diperkenalkan. Bahasa ini boleh dikategorikan kepada beberapa jenis seperti cara ia

dilaksanakan, masalah yang diselesaikan dan persekitaran pembangunannya. Visual

Basic merupakan salah satu bahasa pengaturcaraan yang selalu digunakan secara

158

meluas. Visual merujuk kepada perwakilan suatu entiti / objek dalam bentuk grafik.

Perwakilan grafik ini sebenarnya merupakan komponen antaramuka yang telah

direkabentuk oleh pembangun bahasa visual menggunakan teknik pengaturcaraan

berorientasikan objek. Dalam bahasa pengaturcaraan visual, pengaturcaraannya

hanya akan menggunakan entiti-entiti yang telah siap diwakilkan untuk tujuan

pengaturcaraan (Ab Aziz, Idrus dan Ibrahim, 2002). Perwakilan grafik menyebabkan

aturcara lebih mudah untuk dibangunkan. Ia juga menyebabkan aturcara nampak

lebih menarik pada pandangan pengguna. Dalam pengaturcaraan visual,

pengaturcara diberikan satu persekitaran khas semasa membangunkan aturcara.

Persekitaran tersebut mempunyai tempat pengaturcara memilih entiti-entiti grafik

yang telah disediakan oleh pembangun bahasa.

VB adalah bahasa yang menggunakan mekanisme “penterjemah” apabila

dilarikan. Namun apabila ia perlu dipakejkan sebagai satu sistem, pengkompil akan

melaksanakan tugasnya terhadap aturcara VB. Aturcara VB ditulis dalam

persekitaran Windows yang dinamakan Integrated Development Environment (IDE).

Persekitaran IDE amat penting bagi pengurusan masa dalam perlaksanaan aplikasi

yang menggunakan Windows. Kelebihan utama VB adalah pengaturcara boleh

menyediakan antaramuka grafik (GUI) dan mengawal perlaksanaan aturcara dengan

mudah menggunakan kemudahan aturcara objek yang telah divisualkan (Ab Aziz,

Idrus dan Ibrahim, 2002).

6.8.2.1 Unsur Dalam Pengaturcaraan VB

Fungsi-fungsi yang dibangunkan bagi pengaturcaraan VB merupakan fungsi

untuk mengarahkan sesuatu objek untuk melaksanakan tindakan. Ia berasaskan satu

aturcara atau peristiwa yang berlaku. Perbezaan yang paling ketara dalam

penggunaan fungsi ini berbanding fungsi pengaturcaraan yang lain adalah ia tidak

akan dilaksanakan secara automatik melalui panggilan fungsi. Sebaliknya, ia akan

159

dilaksanakan apabila pengguna melakukan acara tersebut (Ab Aziz, Idrus dan

Ibrahim, 2002). Oleh kerana itu, pengaturcara VB perlu merekabentuk antaramuka

aplikasi dengan menyertakan fungsi-fungsi berdasarkan kepada acara yang berlaku.

Dalam VB, objek-objek ini telah disediakan dalam VB sendiri di mana

pengaturcara hanya perlu memilih dan menggunakan objek-objek tersebut. Objek-

objek ini diletakkan di atas satu objek yang dinamakan sebarai borang (form). Setiap

objek di dalam VB dikawal melalui aturcara. Setiap objek mempunyai ciri asas

seperti nama, saiz, warna dan paparan. Selain daripada itu, satu objek adalah berkait

rapat dengan tindakan yang boleh diambil oleh pengguna aturcara yang dikenali

sebagai “aturcara”. Tugas pengaturcara VB pada peringkat awal adalah

mengenalpasti acara-acara yang berlaku terhadap objek-objek yang disediakan.

Dengan memahami acara, pengaturcara boleh menulis kod aturcara mengikut

kesesuaian masalah.

Melalui pemahaman menggunakan objek dalam VB, maka sistem

dibangunkan menggunakan VB adalah terdiri daripada objek-objek yang akan

melaksanakan tugas tertentu mengikut acara yang sesuai dengan sifat yang ada

padanya. Kawalan terhadap sifat objek ini merupakan kod aturcara yang ditulis oleh

pengaturcara. Sebagai contoh, apabila mengelik sekali di atas butang kawalan

bernama btnKeluar, aturcara ditamatkan (Ab Aziz, Idrus dan Ibrahim, 2002).

5.8.2.2 Paradigma Pembangunan Aturcara

Pembangunan aturcara menggunakan bahasa Visual Basic 6.0 dimulakan

dengan penyediaan antaramuka. Berdasarkan kepada antaramuka, pengaturcara akan

mengenalpasti acara-acara yang terlibat terhadap objek-objek yang digunakan di atas

antaramuka tersebut. Setelah pengaturcara telah mengenalpasti acara yang perlu

160

dilakukan maka carta alir yang sesuai dibangunkan untuk menguji aliran data yang

masuk melalui objek yang telah disediakan di atas antaramuka tersebut.

Rajah 5.9 : Fasa pembangunan aturcara Visual Basic (Sumber : Ab Aziz, Idrus dan

Ibrahim, 2002).

Merujuk kepada Rajah di atas, didapati bahawa salah satu fasa dalam

pembangunan aturcara VB adalah merupakan fasa menamakan objek. Fasa ini amat

penting memandangkan aturcara VB akan melibatkan banyak objek dari jenis yang

sama. Bagi membezakan objek-objek tersebut, nama yang unik diberikan kerana

pemberian nama objek akan bermula dengan huruf yang mewakili jenis objek.

Sebagai contoh, bagi objek kotak teks (TextBox) huruf txt digunakan yang diikuti

dengan nama yang sesuai.

161

Kenalpasti masalah

Sedia antaramuka

Namakan semua objek

Kenalpasti acara

Bangunkan aturcara dalam fungsi acara yang terlibat

Uji aturcara

5.8.2.3 Pembangunan Aturcara

Suatu aturcara yang ditulis dalam VB dikenali sebagai pemanduan-acara

(event-driven). Suatu acara merupakan kejadian yang berlaku yang mana komputer

boleh mengesannya. Acara yang tipikal termasuklah dengan klik pada bebutang

tetikus, menaip karektor pada papan kekunci serta memadam atau menukar sesuatu

nilai. Apabila sesuatu acara berlaku, aturcara berkenaan akan melaksanakan

kenyataan pemprograman yang digabung dengan acara berkenaan yang dikenali

sebagai prosedur acara. Apabila prosedur acara berkenaan selesai perlaksanaannya,

kawalan berbalik kepada aplikasi bagi menunggu acara yang berikutnya untuk

berlaku, melainkan prosedur acara ditamatkan aplikasi. Program pemanduan-acara

memberi pengguna lebih banyak kawalan terhadap tindakan aplikasi (Ahmad,

Anang, Omar dan Alel, 2004). Rajah di bawah menunjukkan paparan pertama

apabila pengaturcara mengklik bagi tujuan membuka perisian Visual Basic 6.0.

Rajah 5.10 : Paparan pertama setelah membuka perisian Visual Basic 6.0

162

Bagi membangunkan aplikasi baru VB6, aplikasi yang biasa digunakan ialah

Standard EXE. Projek Standard EXE mempunyai komponen asas seperti:

i. Bar Tajuk (Title Bar)

ii. Bar Menu (Menu Bar)

iii. Borang (Form)

iv. ToolBox

v. ToolBar

Semua objek dalam ToolBox dikawal oleh pengaturcara dengan mengklik di

atasnya. Pengaturcara hanya perlu bawa tetikus ke atas mana-mana objek yang

dikehendaki, klik dan lepas. Tetikus dibawa ke atas borang tanpa klik dan klik sekali

lagi di lokasi yang dikehendaki di atas borang. Heret tanpa lepas sehingga

bersesuaian dengan saiz yang dikehendaki. Objek tersebut akan berada di atas

borang yang sedang aktif.

Properties penting dalam pengaturcaraan VB6 iaitu bagi mengenalpasti

objek-objek di dalam projek serta juga membuat kawalan terhadap objek-objek yang

digunakan. Sesuatu projek yang dibangunkan dengan VB6 boleh terdiri daripada

pelbagai borang di dalam satu projek dan dalam satu borang boleh mempunyai

pelbagai objek. Oleh kerana banyak objek yang boleh digunakan dalam

pengaturcaraan VB6, maka properties digunakan untuk menganalpasti objek-objek

tersebut.

163

Rajah 5.11 : Paparan borang kosong Visual Basic 6.0

Satu keistimewaan pengaturcaraan visual terutamanya VB6 ini adalah

pembinaan antaramuka yang menarik melalui paparan grafik. Paparan grafik ini

dapat dibina melalui pemilihan objek-objek yang dipaparkan pada borang. Menurut

Ab Aziz, Idrus dan Ibrahim (2002), terdapat tiga langkah utama yang diringkaskan

dalam pembangunan antaramuka VB6 iaitu:

1. Rekabentuk skrin atau tetingkap bagi paparan. Ini dapat dilakukan dengan

memilih objek-objek yang dikehendaki dan susunatur objek-objek tersebut

pada tetingkap.

2. Kemaskini setiap ciri-ciri objek yang telah dipilih terutama dengan memberi

nama setiap objek dan menukar paparannya melalui caption untuk borang

atau butang kawalan.

3. Tuliskan aturcara bagi melakukan operasi terhadap antaramuka yang dibina

dengan mengenalpasti “acara” atau “event” yang akan digunakan untuk

melakukan operasi seperti acara klik butang arahan bagi memaparkan sesuatu

nilai.

164

Rajah 5.12 : Contoh kod acara bagi borang kata laluan

Project Explorer mengandungi tiga butang yang dipanggil sebagai View

Code, View Object dan Toggle Folders. Apabila diklik pada butang View Object,

pengaturcara akan memasuki mod rekabentuk. Dalam mod tersebut, borang yang

sedang dibangunkan akan dipaparkan. View Code akan menukar mod rekabentuk

kepada mod pengaturcaraan. Toggle Folders pula berfungsi untuk memaparkan

senarai borang atau modul yang terdapat dalam projek.

165

Rajah 5.13 : Pembangunan objek-objek dalam borang

Rajah menunjukkan objek borang yang sedang aktif. Suatu objek yang

sedang aktif adalah objek yang sedang digunakan. Pada masa ini, pengaturcara

boleh menukarkan ciri objek tersebut dalam kotak properties kerana ciri yang

ditunjukkan di dalam kotak properties merupakan ciri bagi suatu objek yang sedang

aktif.

Apabila terdapat pembolehubah yang digunakan dalam pengaturcaraan VB6,

dan pembolehubah tersebut tidak diisytiharkan, VB6 tidak akan memberikan ralat.

Apa yang boleh dilakukan oleh VB6 adalah, pembolehubah tersebut diberikan

kebolehan untuk menerima pelbagai jenis data seperti integer, apungan, string dan

aksara. Jenis pembolehubah tersebut dinamakan sebagai Variant. Data jenis Variant

adalah jenis data istimewa yang boleh mengandungi pelbagai jenis maklumat

bergantung kepada operasi yang dilakukan terhadap data tersebut (Ab Aziz, Idrus

dan Ibrahim, 2002). Sebagai contoh, Variant akan memegang data sama ada

numerik atau string. Variant menjadi numerik apabila pengaturcara menjalankan

operasi aritmetik asalkan data tersebut adalah nombor dan bukan huruf.

166

Namun bagi pengaturcaraan yang baik, pembolehubah perlu diuruskan oleh

pengaturcara. Oleh kerana itu, VB6 menyediakan arahan Option Explicit untuk

diletakkan di bahagian yang paling atas kod aturcara dalam kod VB6. Arahan ini

adalah untuk memastikan semua pembolehubah yang hendak digunakan,

diisytiharkan terlebih dahulu (Ab Aziz, Idrus dan Ibrahim, 2002). Jenis-jenis data

yang boleh dipegang oleh pembolehubah dalam VB6 adalah:

(i) Empty

(ii) Null

(iii) Boolean

(iv) Byte

(v) Integer

(vi) Currency

(vii) Long

(viii) Single

(ix) Double

(x) Date (Time)

(xi) String

(xii) Object

(xiii) Error

Aturcara VB6 mempunyai beberapa bahagian iaitu bahagian luar borang,

bahagian dalam borang serta bahagian dalam fungsi. Bahagian-bahagian ini wujud

kerana satu projek boleh mengandungi banyak borang dan dalam satu borang boleh

mempunyai banyak fungsi. Bagi membolehkan satu pembolehubah yang sama

digunakan dalam semua borang-borang yang ada. Pengisytiharan pembolehubah

yang dinamakan sebagai pembolehuabh global atau sejagat ini boleh dilakukan

dalam modul.

Modul yang digunakan dalam VB6 tidak mempunyai kemudahan untuk

membangunkan antaramuka dengan objek-objek seperti kemudahan yang ada pada

borang. Pengaturcara hanya boleh menulis aturcara sahaja di dalam modul. Selain

167

daripada mengisytiharkan pembolehubah sejagat untuk kegunaan semua borang dan

fungsi dalam projek, pengaturcara juga boleh membangunkan fungsi-fungsi dan

tatacara sendiri untuk dipanggil dari mana-mana borang atau fungsi dalam projek

tersebut.

Pembolehubah yang diisytiharkan di bahagian yang paling atas dalam

paparan kod borang adalah pembolehubah tempatan bagi kegunaan fungsi-fungsi

dalam sesuatu borang. Sementara itu, pembolehubah yang diisytiharkan dalam

fungsi pula adalah pembolehubah tempatan bagi fungsi tersebut sahaja (Ab Aziz,

Idrus dan Ibrahim, 2002).

Bagi melarikan aturcara, paparan boleh sama ada pada paparan kod ataupun

paparan objek serta juga boleh menggunakan sama ada MenuBar ataupun ToolBar.

Dengan menggunakan ToolBar adalah lebih mudah dan praktikal berbanding

menggunakan MenuBar. Pengaturcara hanya perlu klik butang run. Butang pause

dan stop tidak aktif pada masa aturcara belum dilarikan lagi. Apabila butang run

diklik, didapati bahawa butang run pula tidak aktif sementara butang pause dan

butang stop pula aktif. Bagi melihat apa yang telah dibangunkan, aturcara perlulah

dilarikan.

5.8.3 Model Membuat Keputusan

Fasa ketiga banyak melibatkan pengetahuan mengenai penstrukturan faktor

kritikal yang lebih subjektif bagi dimanupulasi ke dalam perisian membuat

keputusan yang berkesan memberi keputusan yang meyakinkan dan sesuai dengan

praktis konvensional. Model membuat keputusan dihasilkan melalui pengubahsuaian

data dalam bentuk carta alir kepada data struktur ayng dihuraikan kepada faktor serta

sub-faktor yang krotikal bagi penilaian berbentuk subjektif dari pandangan pakar.

168

Teknologi persekitaran Windows membenarkan penggunaan perisian Expert Choice

2000 tanpa sebarang masalah yang serius.

Perisian Expert Choice (EC) merupakan suatu alat sokongan keputusan

pelbagai-objektif berdasarkan kepada Analytic Hierarchy Process (AHP). AHP

merupakan suatu kaedah yang berkesan dan komprehensif yang direkabentuk bagi

memudahkan membuat keputusan dengan menggunakan data empirikal serta juga

justifikasi subjektif oleh pembuat keputusan. AHP dapat membantu proses membuat

keputusan dengan menyediakan pembuat keputusan dengan suatu struktur bagi

mengorganisasi dan menilai kepentingan pelbagai objektif dan kecenderungan

alternatif penyelesaian bagi satu-satu keputusan. Berikut merupakan langkah yang

digunakan dalam AHP dan EC.

1. Menstruktur satu keputusan sebagai model hierarki.

2. Perbandingan berpadanan objektif dan sub-objektif bagi kepentingannya

dalam suatu keputusan.

3. Perbandingan berpadanan alternatif bagi kecenderungannya terhadap objektif

atau menilainya menggunakan salah satu yang berikut:

Lengkung utiliti, fungsi perkadaran atau langkah atau masukkan

keutamaan secara terus

sintesis bagi menentukan alternatif terbaik

Menjalankan analisis sensitiviti

EC mempunyai kaedah unik yang menggunakan berpadanan bagi

memperolehi keutamaan dan nilai yang dapat lebih tepat daripada cara yang lain. EC

mensintesis atau menggabungkan keutamaan yang diperolehi daripada setiap aspek

masalah bagi memperolehi keutamaan keseluruhan alternatif. Dengan menjalankan

analisis “what-if” dan sensitiviti, dapat ditentukan dengan mudah bagaimana suatu

perubahan dalam sesuatu kepentingan suatu objektif akan memberi kesan alternatif

pemilihannya.

169

Sekiranya keputusan bagi model keputusan adalah berbeza daripada intuisi,

pengubahsuaian terhadap model dan/atau justifikasi boleh dilakukan sehingga

keputusan pada model memenuhi intuisi pembuat keputusan. Kemudian keputusan

model akan sama ada berubah bagi penyesuaian terhadap perasaan dalaman ataupun

naluri akan berubah berdasarkan kepada permodelan yang dibangunkan. Terdapat

beberapa ciri yang terdapat dalam EC yang penting iaitu:

(i) Paparan mesra pengguna yang membuatkan pembangunan model

keputusan lebih bersifat terus-terang dan mudah.

(ii) Fungsi arahan ModelView mengandungi persembahan hierarki keputusan

(objektif, sub-objektif) sama ada dalam bentuk TreeView atau

ClusterView, alternatif, pro dan kontra serta dokumentasi teks diperkaya

pengguna akhir di dalam borang Dokumen Maklumat.

(iii) TreeView dengan perkembangan automatik dan pecahan rangkaian

termasuklah:

Nama / objektif kriteria yang panjang bagi membenarkan penerangan

yang lebih jelas.

Manipulasi fungsi klik dan lepaskan bagi objektif dan sub-objektif

dalam TreeView atau ClusterView.

Peringkat hierarki yang tiada terhad bagi membangunkan model

keputusan yang lebih besar dan kompleks.

(iv) Dokumen Maklumat dengan mudah dapat diakses membenarkan import

video, bunyi atau teks ataupun melarikan program lain.

(v) Melalui nota yang merupakan borang dokumentasi, di mana setiap peserta

berkumpulan boleh memasukkan komen yang berkaitan dengan proses

membuat keputusan.

(vi) Pendekatan grid data meningkatkan dan mengurangkan lengkung utiliti,

fungsi langkah, perkadaran dan kemasukan langsung keutamaan.

(vii) Penukaran data berupaya menukar data mentah yang besar daripada

pangkalan data sedia ada kepada maklumat berkeutamaan bagi kegunaan

membuat keputusan.

(viii) Mencetak atau membuat laporan lebih mudah yang boleh mengeksport

laporan ke Microsoft Word dan Excel.

170

Bagi memulakan penggunaan perisian EC, pengguna perlu klik pada perisian

Expert Choice 2000. Kemudian tetingkap ModelView yang kosong akan kelihatan

mengandungi tiga panel. Butang arahan New perlu diklik. Kemudian arahan supaya

pembangun menamakan serta menyimpan fail yang akan dibangunkan akan

kelihatan. Setelah fail disimpan, akan kelihatan paparan dengan tiga panel kosong

yang iaitu:

i. Tetingkap TreeView – memaparkan senarai hierarki objektif dan sub-

objektif. Setiap elemen di dalam TreeView juga dirujuk sebagai Nod.

ii. Tetingkap alternatif – memaparkan alternatif yang aktif. Alternatif boleh

dimasukkan ke dalam model daripada tetingkap ini ataupun daripada grid

data.

iii. Tetingkap dokumen maklumat – memaparkan maklumat mengenai

objektif atau alternatif yang dikehendaki sama ada daripada tetingkap

TreeView ataupun alternatif.

Bagi memulakan hierarki pada tetingkap TreeView, satu kotak dialog akan

kelihatan apabila sahaja pembangun menyimpan fail. Kotak dialog berkenaan

mengkehendaki pembangun memasukkan maklumat bagi keputusan yang dibuat.

Rajah 5.14 : Kotak mesej bagi memasukkan matlamat membuat keputusan

171

Pada masa ini, model belum lagi mempunyai sebarang elemen di bawah

maklumat yang dimasukkan dan ini ditandakan dengan bulatan bulat bersebelahan

huraian matlamat yang telah dimasukkan.

Di dalam praktis, perkataan objektif dan kriteria sering digunakan

bersilihganti. Suatu objektif merupakan sesuatu yang ditarget atau dimatlamatkan

manakala suatu kriteria pula merupakan prinsip atau piawaian yang sesuatu idea /

objektif dijustifikasikan. Apabila berhadapan dengan model pilihan, penggunaan

perkataan objektif adalah sesuai digunakan berbanding kriteria kerana

menggambarkan dengan lebih baik tujuan sesuatu penilaian yang dibuat iaitu untuk

memilih alternatif terbaik yang bersesuaian dengan objektif seseorang individu atau

organisasi.

Rajah 5.15 : Arahan Insert Child of Current Node bagi memasukkan objektif pertama

Bagi memasukkan objektif pertama, pembangun perlu klik kanan pada tetikus

dan memilih arahan Insert Child of Current Node. Kemudian suatu nod akan

kelihatan di bawah matlamat. Objektif-objektif seterusnya dimasukkan sehinggalah

objektif yang perlu dimasukkan selesai dengan menggunakan arahan Insert Sibling of

172

Current Node. Bagi memasukkan suatu sub-objektif, arahan Insert Child of Current

Node diklik sehinggalah beberapa peringkat sub-objektif yang dikehendaki oleh

pembangun.

Rajah 5.16 : Arahan Insert Sibling of Current Node bagi memasukkan objektif

seterusnya

Membina satu hierarki juga adalah merupakan suatu seni seperti juga sains.

Suatu hierarki yang baik tidak seharusnya mempunyai lebih daripada sembilan

elemen dalam satu-satu objektif kerana terdapat eksperimen yang menunjukkan

bahawa adalah agak sukar bagi seseorang manusia apabila berhadapan dengan lebih

sembilan faktor pada satu-satu masa dan ini akan menyebabkan keputusan yang

didapati mempunyai kecenderungan terhadap ketidaktepatan. Elemen perlulah

dirangkaikan pada peringkat yang betul agar elemen-elemen yang berkenaan mudah

dibandingkan antara satu sama lain atau dengan kata lain tiada beza mengikut

susunan magnitudnya. Elemen yang kurang berkepentingan dalam satu-satu

magnitud dengan elemen yang mempunyai lebih kepentingan tidak seharusnya

berada di dalam magnitud yang sama. Melalui pengurusan sesuatu hierarki yang

betul akan memberikan keupayaan terhadap model kompleks yang dibangunkan

berfungsi dan memberi keputusan yang tepat dan berkesan.

173

Rajah 5.17 : Kotak mesej bagi memasukkan alternatif

Bagi memasukkan alternatif yang dikehendaki, klik pada arahan Add

Alternative pada sebelah kanan tetingkap alternatif. Tetingkap alternatif ini akan

menyenaraikan alternatif yang dimasukkan. Dengan memasukkan senarai alternatif

yang berkenaan, penilaian terhadap model keputusan boleh dibuat walaupun tanpa

mengisi dokumen maklumat di tetingkap sebelah kanan bawah.

5.9 Kesimpulan

Intipati sains dan teknologi adalah ia sistematik, cara pemikiran berdisiplin

bertujuan untuk menambah ilmu pengetahuan mengenai alam, teknologi, sosial,

sejarah dan pelbagai aspek kehidupan manusia yang melalui suatu proses kajian. Ia

memerlukan permintaan yang amat dalam terhadap kecukupan maklumatnya dan

terhadap proses yang terlibat bagi maklumat berkenaan. Bagaimanapun, ia bukan

sahaja cara pemikiran tentang dunia nyata tetapi lebih daripada itu.

174

Maklumat bagi sesuatu projek yang terhasil adalah banyak dan kompleks

semasa berjalannya pelbagai fasa dalam kitaran proses sesuatu projek pembinaan.

Bagi tujuan berkongsi dan mengekalkan kesemua maklumat ini sepanjang hayat

projek pembinaan merupakan tugas yang rumit dan kompleks.

Walaubagaimanapun, kesemua aliran maklumat ini perlu diuruskan supaya dapat

dicapai pada suatu masa yang diperlukan. Pengurusan maklumat projek pembinaan

bukan sahaja bertujuan untuk menangani isu pengurusan tender projek sahaja

malahan jika dibangunkan dengan lebih serius ia boleh membentuk suatu rangka

kerja yang diperlukan yang mana membolehkan semua orang mengetahui

tanggungjawab masing-masing.

Kepentingan terhadap IDSS, KA dan teknologi maklumat perlu menjadi garis

panduan dan sempadan terhadap pembinaan sesuatu sistem yang benar-benar

memberi kepuasan terhadap pengguna. Integrasi antara komponen-komponen

kejuruteraan yang dimajukan perlu menjadi inisiatif kepada pembangun sistem untuk

terus merekabentuk suatu sistem yang dapat memberi manfaat yang maksimum

kepada pengguna. Untuk itu, perancangan yang sistematik dan teratur perlu bagi

merekabentuk sesuatu sistem. Gambaran konsep sistem sebenar yang terlibat perlu

diperincikan dengan teliti agar sistem tidak mengalami sebarang masalah kelak.

Sistem pangkalan data yang digunakan untuk menguruskan maklumat

banyak. ianya seharusnya menyediakan satu platform penyimpanan data yang

selamat dengan mengambilkira keadan sistem yang mungkin gagal atau

pencerobohan. Sekiranya data dikongsi oleh pengguna yang berbeza, sistem

seharusnya mampu mengolah hasil paparan yang stabil (Korth dan Silberschatz,

1986)

Bagi menguruskan maklumat yang penting dan bernilai bagi kebanyakan

organisasi, pangkalan data merupakan sumber yang amat berharga. Dengan itu,

perlu dipastikan pembangunan konsep dan teknik pengurusan data adalah efisien dan

sistematik.

175

Dalam membincangkan pangkalan data, perkara penting yang perlu difahami

adalah Database Management System (DBMS). DBMS ini mempunyai data

mempunyai hubungkait dan set aturcara untuk mencapai data tersebut. Objektif

utama DBMS adalah untuk menyediakan satu platform yang sesuai dan efisien

digunakan dalam proses pengurusan data.

Oleh kerana pembangunan sistem ini banyak melibatkan perisian yang agak

komplikasi, maka pengetahuan asas mengenai perisian yang digunakan seperti

Microsoft Access 2003, Visual Basic 6.0 serta Expert Choice 2000 perlu dikuasai

terlebih dahulu supaya tidak akan timbul sebarang masalah kelak. Fasa rekabentuk

pangkalan data perlu diberi perhatian lebih kerana kesilapan pada program pangkalan

data akan memberi kesan terhadap keseluruhan pembangunan sistem. Oleh itu, carta

alir rujukan perlu didasarkan kepada praktis sebenar JKR serta penguasa tempatan

sekarang.

176