MAKRO İKTİSAT KİTAPLARINDA 2008 KRİZİ ÖNCESİ VE SONRASI ...

MAKRO İKTİSAT KİTAPLARINDA 2008

KRİZİ ÖNCESİ VE SONRASI

Prof.Dr.Ercan Eren

[email protected]

mailto:[email protected]

• Olivier Blanchard, “Central Banking: Is Science ReplacingArt?” in Monetary Policy,A Journey from Theory to Practice,(Frankfurt: European Central Bank), 2007

• Robert E Lucas, “Central Banking: Is Science Replacing Art?”in Monetary Policy, A Journey from Theory to Practice(Frankfurt: ECB), 2007

• Frederic S Mishkin, “Will Monetary Policy Become More of aScience?” NBER Working Paper No. 13566, 2007

• 2007 Ağustos ayına kadar, Parasal iktisattaki teorik veampirik çalışmalar, akademik iktisatçıları ve politikayapıcılarını iyi tanımlanmış “para politikası bilimi” olduğuiddialarına vesile oldu.

• Frederic S. Mishkin MONETARY POLICY STRATEGY:LESSONS FROM THE CRISIS, February 2011

• 2008 Krizinin iktisatta paradigma değişikliği yaratıpyaratmayacağı krizin ilk yılında önemli bir tartışmayaratmıştır.

• Yerleşik iktisat, Neo Klasik-Ortodoks iktisattan çoğulculuğayönelmiştir.

▫ Davranışsal iktisat,

▫ kompleksite iktisadı,

▫ ajan temelli hesaplanabilir iktisat,

▫ davranışsal oyun teorisi,

▫ evrimci oyun teorisi,

▫ evrimci iktisat, nöro iktisat,

▫ deneysel iktisat

gibi “yeni heterodoks” iktisat(lar), hem geleneksel heterodoksiktisadın yerini almakta, hem de yerleşik iktisadı çoğulcu halegetirmekte, yerleşik iktisadın parçası olmaktadır.

• 1980 sonrası yerleşik iktisatta gelişmeler, makro iktisat kitaplarında özellikle, para teorisi ve politikasındaki değişmelerde karşılığını bulmaktadır.

• Bu çalışmada özellikle O.Blanchard(2011)‟den hareketle makro iktisattaki gelişmeleri ele almaya çalışacağız.

1980 Sonrası Makro İktisatta Gelişmeler

• 1980 lerde para politikası denildiğinde şüphesiz M.Friedman ve Miktar Kuramı akla gelmekte idi.

• 1970 lerde Yeni Klasik iktisat ortaya çıkmaya başlamıştır.


• 1970„lerin ortasından itibaren, yerleşik iktisatta, makroiktisatta, özellikle para politikasında çok önemligelişmeler vardır.

• Bu gelişmede liberal iktisat anlayışının yaygınlaşması ilebirlikte küreselleşme, belirsizlik algısının değişmesi(artması), para ve finans piyasalarında deregülasyon(serbestleşme), finanssal yeniliklerde büyük artış, finanspiyasalarında büyüklüklerin çok fazla artması gibietkenler önemlidir.

• Bu durum ayrıca “yeni heterodoks” gelişmeleri dehızlandırmıştır.


• Teorik anlamda üç gelişme çok önemli görülmektedir.

• Kydland ve Presscott, Davranışsal iktisatçılarınpsikolojideki gelişmelerden esinlenerek geliştirdikleri,zaman tutarsızlığını makro iktisada uygulamışlardır.

• İkinci çalışma Baro ve Gordon(1983) dir. Barro veGordon(1983) ile birlikte iktisatta, para politikalarında,para politikası yürütücüleri ve iktisadi ajanlar,siyasetçiler ve seçmenler arasındaki ilişkilerde optimalkontrol teorisinin yerini, oyun teorisinin aldığınısöylenebilir.


• Üçüncü çalışma J.Taylor‟a(1993) aittir. TaylorKuralı ile birlikte enflasyonun düşürülmesindeparasal büyüklük hedefi yerine faiz oranın önemibir anlamda “resmen” onaylanmıştır.

Kurala göre politika, “kural benzerine”dönüşmüştür.


• Bu teorik gelişmeler çerçevesinde, son otuz yıldaneler olduğunu özetleyebiliriz. İlk önce makroiktisatçılar kanser ile ilgilenen doktorlarabenzetilmektedir; Çok şey bilen, ama birçok şeyide bilmeyen.

• Bir diğer gelişme kredibilite ve beklentilerin yönetimine verilen önemdir.

• Diğer gelişmeler küreselleşme, deregülasyon, finansal yenilikler gibi gelişmelerdir.


• Finans kesiminde deregülasyon, 1970 lerde başlamıştır. ABDörneğinde 1960 lara kadar finans kesiminde regülasyon çokgüçlüdür.

• Deregülasyon süreci, birçok finansal yenilik yaratmıştır.Deregülasyon ve finansal yenilikler, küreselleşeme ile birlikte,finans piyasaları çok hızla büyütmüştür. Aynı zamanda finansalrisklerin ve finansal krizlerin hızla yayılmasına neden olmuştur.

• Burada önemli olan parasal büyüklükler ve enflasyon oranıarasındaki ilişkinin zayıflamasıdır. İlk gelişme paranın tanımıylailgilidir. Parayı M1 ve hatta M2 ile tanımlamak güçleşmiştir.Finansal yeniliklerin artması ve yeni finansal araçlar, parabenzerlerinin paralığını, likiditesini, birbirine ikamesi artmıştır. Biranlamda para içselleşmiştir.

• Merkez Bankasının parasal kontrol gücü zayıflamıştır.


• Bir diğer gelişme para talebinin istikrarı üzerinedir.Son 20 yılda yapılan birçok çalışmada para talebifonksiyonu istikrarsız bulunmuştur. Bu sonuç,genellikle finansal yeniliklerle açıklanmıştır.

• Para ve finans piyasalarındaki gelişmeler yanında,dış faktörlerin enflasyon oranında etkisi artmıştır.

Küresel çıktı açığı hipotezi birçok ülkede enflasyonoranının belirlenmesinde, özellikle ticaripartnerlerinin etkisinin önemli olduğunugöstermektedir.


• Orta dönemde dahi M1 ve enflasyon oranı arasındakiilişkinin zayıflaması, hatta bazen M1 arttığı haldeenflasyon oranının azalması veya tersi durumun ortayaçıkması, 1990‟larda para politikasında radikal değişikliğeneden olmuştur. Para büyümesi hedefinin yerinienflasyon hedeflemesi almıştır.

• Para miktarı yerine faiz oranı, enflasyon oranı hedefiningerçekleşmesinde öne çıkmıştır.


• Yerleşik iktisatta, ortak çerçeve Dinamik Stokastik GenelDenge Modelleri (DSGD) olmuştur. Bu modeller birçokmerkez bankası tarafından kullanılmaktadır.

• Modeller temsil ajan, rasyonel beklentiler, etkin piyasahipotezi üzerine kuruludur.

• Modellerde verimlilik ve tercihlerde değişme ile şoklar dışsalolarak açıklanır.

• DSGD modellerinde, tesadüfü dışsal şokların olasılıklıbölüşümü temsili ajan tarafından bilinir.

• Ayrıca, stokastik şoklarda ele alınan belirsizlik, tesadüfiolasılıklarının dağılımının bilinmesi varsayımı üzerinekuruludur.


• 2007 yılında para politikası konusunda temel bilimsel ilkeler şubaşlıklarda özetlenebilir;▫ Enflasyon her zaman ve her yerde parasal olgudur.

▫ Fiyat istikrarı önemlidir.

▫ Uzun dönemde enflasyon ve işsizlik arasında bir tradeoff yoktur.

▫ Beklentiler enflasyonun belirlenmesinde ve para politikasının makroekonomiye transmisyonunda önemli bir rol oynar.

▫ Yüksek enflasyon oranında reel faiz oranı artar (Taylor Prensibi).

▫ Para politikası zaman tutarsızlığına duyarlıdır.

▫ Merkez bankasının bağımsızlığı para politikasının etkinliğini arttırır.

▫ Güçlü nominal çıpa taahhüdü, iyi para politikası sonuçlar yaratmak içinhayatidir.

▫ Finansal sorunlar konjonktür dalgalarında önemli bir role sahiptir.

• 2008 krizi en önemlisinin son sorun olduğunu gösterdi ve makroiktisatta sorgulamaları gündeme getirdi.

2008 Krizi ve Makro İktisatta Sorgulamalar

• 2008 krizi makro iktisatta bazı sorgulamalarıberaberinde getirmiştir.

• Hemen bütün finansal krizlerde, finansal piyasalarınbüyük boyutlara ulaşması, riskin artması ve finansalyenilikler krizin ana nedeni olarak gösterilmektedir.

• Bu konuda çalışma yapan önemli bir isimH.Minsky‟dir. 2008 krizinde de Minsky‟nin analiziöne çıkmış ve genellikle yerleşik iktisatta da kabulgörmektedir.


• Minsky‟nin finansal kriz açıklamasında▫ güvenli fon,

▫ finansal yenilikler,

▫ genişleme( boom),

▫ aktif fiyatlarının artması,

▫ köpük,

▫ risk artışı,

▫ Ponzi oyunu,

▫ faiz oranında yükselme,

▫ aktif fiyatlarının düşmesi,

▫ borç ödeyememe,

▫ merkez bankasına son rezerv kaynağı olarak başvuru süreci gibi

unsurlardan söz edebiliriz. Sonuç enflasyon ve işsizlik oranın

artması, gelir dağılımının bozulmasıdır.


• Minsky‟de finansal yenilik ve teknolojik yenilik ayrımıyapılır.

• Minsk‟de finansal yeniliklerde sınırsız artış, finansalistikrarsızlık kaynağıdır. Ponzi oyunu gibi, finansalyeniliklere izin verilmemesi gerekir.

• Merkez bankaların finansal istikrarı sağlamak içininisiyatif sahibi olmalıdır. Merkez bankaları gelişmeleretepki gösteren kurumlar değil, inisiyatifi ele alankurumlar olmalıdır.


• Deregülasyon süreci finansal yenilikler, Ponzi oyunları,finansal genişlemeler yaratmıştır.

• Derügülasyon, küreselleşme, finansal yenilikler, ahlakirisk problemi, finansal istikrarsızlıklar ilişkisinden sözedebiliriz.

• Süreç kendi içinde finansal istikrarsızlık yaratmıştır;kriz içselleşmiştir.


• 2008 krizi ve gelişmeler iktisatta finansın çok önemliolduğunu hatırlatmıştır. Yakın zamana kadar finans,finansal davranışlar, finansal kararlar mikro ve makroiktisat kitaplarında fazla yer almamıştır.

• Kriz sonrasında makro iktisada getirilen eleştirilerinbaşında bankacılığı göz ardı ettiği ve finansal piyasalarayüzeysel rol verdiğidir. Rasyonel beklentiler ve etkinpiyasa hipotezi ile bankacılık ve finansal piyasalardangelebilecek sorunlar, âdete görmezlikten gelinmiştir.


• Makro iktisat son yıllarda fiyat istikrarı üzerineodaklanmıştır. Merkez bankalarının temel işlevi fiyatistikrarını sağlamaktır.

• Son kriz, fiyat istikrarının finansal istikrarı sağlayacağıtezini çürütmüştür. Finansal istikrar temeldir. Finansalkırılganlık çok derin reel sonuçlar yaratmaktadır.

• Bu gelişmelerden, lisans kitaplarına yansıyanlarınbaşında finansal yenilikler ve finans piyasalarınınregülâsyonu gelmektedir.


• İki noktaya dikkat çekilmektedir;▫ finansal kurumların problemlerini çözecek güvenilir kurum

(mekanizma) gerekliliği,

▫ bireysel finansal kurumların sağlığı ve finansal sisteministikrarı aynı değildir.

• Önemli olan ikincidir. Düzenleme ile bireysel finansalfirmalar ve bütün sisteme ayrı bakmak ve finansalfirmalar başarısızlığının maliyetini taşımayazorlanmalıdır. Maliyet topluma yüklenmemelidir.


• Bir diğer nokta şokların dışsallığı ile ilgilidir. Yerleşikiktisatta şoklar (genellikle) dışsaldır. Krizlerin nedenidışsal şoklardır.

• 1929 Krizi, piyasa ekonomisinin krize girmesindeiçselliğin önemine işaret etmiştir. Kriz sonrasındaplanlama, regülasyon uygulamalarında gelişmelerde,piyasa ekonomisi kendiliğini içsel nedenlerle krizigirmesini önleme endişesi önemlidir.

• 2008 krizi sonrasında da, aynı şekilde iktisatta içsellik,belirsizlik, krizleri açıklamaya yönelik literatürünartması doğaldır.


• İktisatta kısa dönemin çok önemli olduğu tekrargörülmüştür. Kısa dönemde psikolojik unsurlar ayrıcaönemlidir.

• Son zamanlarda DSGD modellerine karşı, davranışsalmakro modellerini kullanan çalışmaların artmasıkrizlerin içselleşmesi ve kısa dönemin öne çıkmasınıişaret etmektedir. Davranışsal makro modellerde, DSGDmodellerinde verimlilik veya tercihlerdeki değişme ileaçıklanan şoklara karşı, krizler içseldir.

• Kısa dönem vurgusu, aynı zamanda doğal işsizlik oranı,doğal büyüme oranı gibi kavramların geçerliliğinisorgulamaktadır.

2008 Krizi Sonrasında Makro İktisat

• “Yeni” yerleşik iktisatta beklediğimiz gelişmelerşunlardır:

• iki gelişme yeni davranışsal iktisat ile de öne çıkanH.Simon‟un ortaya attığı sınırlı rasyonellik ve ajantemelli, kompleks adaptif dinamik modelledir.

• Sınırlı rasyonellik, heterojen ajan temelli kompleksadaptif dinamik modellerin yaygınlaşmasınıbekleyebiliriz.


• Cari yaklaşımda iktisat, rasyonel, kendi çıkarını güdentemsili ajan üzerine kurulmuştur. Gerçekte sorun, ajandavranışlarının derneştirilmesidir. Fizikte, biyolojide, vb.temsili ajan (temsili molekül, nöron vb…) yoktur.

• Bireylerin karakterlerinin yanında, birbirlerinietkilemelerinin yapısını içeren modeller kurulmalıdır.Heterojen ajan ile çalışılmalıdır.

• Fizik, biyoloji, bilgisayar bilimi, psikoloji, DSGDmodellerinin ötesinde model kurmaya olanaksağlamaktadır.


• Yeni makro iktisat heterojen ajan, istatiksel dinamiklik,çoklu denge(veya dengenin var olmayışı) ve içselöğrenme üzerine olmalıdır. Özellikle ajan temellihesaplanabilir iktisat (ACE, Agent-Based ComputationalEconomics) bu konuda önemlidir.

• Ajanların heterojenliği temelinde, davranışsal mikrotemellerde, beklentilerin ve ekonomik faaliyetlerinbirlikte evrimini içeren modeller kurulmalıdır. Modellerdinamik denge dışı durumları ve adaptif ayarlamalarıiçermelidir. Kesinliği içermeyen yeni matematik araçlarkullanılmalıdır.


• Mikro ve makro iktisatta rasyonel, irrasyonel,sınırlı rasyonellik içeren finansal modellergelişecektir.

• Mikro ve makro iktisatta, finansal konular dahafazla yer alacaktır. Davranışsal finans bugelişmelerde etkili olacaktır.

Sonuçlar

• 2008 krizi açısından değerlendirme yapıldığında ilk sonuç,1929 krizi kadar yıkıcı olmadığıdır. Büyüme ve işsizlik oranıüzerine etkisi nispeten düşüktür.

• Minsky dalgasının yaşandığı söylenebilir. Finansal piyasalarıve kurumları, ulusal ve uluslararası düzeyde regüle edecekkurumların gerekliliği ortaya çıkmıştır. Finansal istikrarönemlidir. Finansal istikrar olmadan, fiyat istikrarının veekonomik istikrarın sağlanması zordur.

• Fiyat istikrarı yanında, çıktı ve finansal istikrara da önemveren “esnek” enflasyon hedeflemesi rejimine yöneliş vardır.

• Yerleşik iktisatta paradigma değişikliğinden ziyade, “yeni”heterodoks iktisatların etkisi artacaktır. 1980‟lerden bu yanayerleşik iktisatta yaşanan içerik kayması ve çoğulculuğunartacağını söyleyebiliriz.

Sonuçlar• Son zamanlarda çalışmalarda

▫ derneştirme (aggregation) problemi,▫ bireysel ve toplumsal rasyonellik çelişkisi,▫ bireysel rasyonellik varsayımının gerçekliliğinin

sorgulanması (davranışsal iktisat ve finans),▫ temsili ajan yerine heterojen ajan ile çalışılması (ajan

temelli modeller, örneğin ajan temelli hesaplanabilir iktisatyazınındaki hızlı artış),

▫ iktisadi ajanlarının birbirini etkilemesinin önemi,(kompleks adaptif sistemler),

▫ ağ ekonomisi,▫ davranışsal makro iktisat

üzerine yoğunlaştığını söyleyebiliriz “Yeni” mikro temellimakro iktisat gelişmektedir.

Teşekkürler…

MAKRO İKTİSAT KİTAPLARINDA 2008 KRİZİ ÖNCESİ VE SONRASI ...

Documents

Transcript of MAKRO İKTİSAT KİTAPLARINDA 2008 KRİZİ ÖNCESİ VE SONRASI ...