Lucifer Vondel

8/13/2019 Lucifer Vondel

1/101

Lucifer

Joost van den Vondel

bronJoost van den Vondel,Lucifer. Abraham de Wees, Amsterdam 1654

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/vond001luci01_01/colofon.php

2011 dbnl


2/101

III

Den onverwinnelijcksten vorst en heere,Den Heere Ferdinandus III.

Gekoren Roomschen keizer,Altijt Vermeerder des Rijcks.

Joost van den Vondel,Lucifer


3/101

t.o. II

GElijck de Goddelijcke Majesteit in een ongenaeckbaer licht gezeten is; zoo zit oock

de weereltsche Mogentheit, die haer licht uit Godt schept, en de Godtheit afbeelt, in

haeren glans verheerlijckt: maer gelijck de Godtheit, of liever opperste Goetheit, den

allerminsten en ootmoedigen met den toegank tot haren troon, begenadight; zoo

gewaerdight de tijdelijcke Mogentheit ook den allerkleensten dat hy zich eerbiedigh

voor haere voeten vernedere. Op deze hoop verstout zich mijne



4/101

IV

Zanggodin, van verre, aen uwe Keizerl: Majesteit op te offeren dit treurspel van

Lucifer, wiens stijl wel rijckelijck de deftigheit en staetigheit vereischt, waer van de

Poeet spreeckt:

Omne genus scripti gravitate Tragaedia vincit;

Hoe hoogh men drave in stijl, en toon,Het Treurspel spant alleen de kroon;

Doch wat aen de vereischte hoochdraventheit des stijls ontbreekt, dat zal de toneelstof,

titel en naem en doorluchtigheit des persoons vergoeden, die hier, ten spiegel van

alle ondanckbaere staetzuchtigen, zijn treurtooneel, den hemel, bekleet; waer uit hy,

die zich vermat aen Godts zijde te zitten, en Gode gelijck te worden, verstooten, en

rechtvaerdighlijck ter eeuwige duisternisse verdoemt wert. Op dit rampzalige voorbeelt

van Lucifer, den Aertsengel, en eerst heerlijcksten boven alle Enge-



5/101

V

len, volghden sedert, bykans alle eeuwen door, de wederspannige geweldenaers,

waer van oude en jonge historien getuigen, en toonen hoe gewelt, doortraptheit, en

listige aenslagen der ongerechtigen, met glimp en schijn van wettigheit vermomt,

ydel en krachteloos zijn, zo lang Godts Voorzienigheit de geheilighde Maghten enStammen hanthaeft, tot rust en veiligheit van allerhande Staeten, die, zonder een

wettigh Opperhooft, in geene burgerlijcke gemeenschap kunnen bestaen: waerom

Godts orakel zelf, den menschelijcken geslachte ten beste, deze Mogentheit, als zijn

eige, in eenen adem, bevestight, gebiedende Gode en den Keizer elck hun recht te

geven. Christenrijck doorgaends, gelijck een schip in de wilde zee, aen alle kanten,

en tegenwoordigh van Turck



6/101

VI

en Tarter, bestormt, en in noot van schipbreucke, vereischt ten hooghste deze

eendrachtige eerbiedigheit tot het Keizerdom, om den algemeenen erfvyant des

Christen naems te stuiten, en den Rijksbodem en zijne grenzen, tegens den inbreuck

der woeste volcken te veiligen en te stercken; waerom Godt te danken is, dat het hembeliefde 't Gezagh en de Kroon des H. Roomschen Rijcx, voor 's Vaders overlijden,

op den jongsten Rijxdagh, in den ZoneFerdinandus den IVte verzekeren; een zegen,waer op zoo vele volcken moet draegen, en de tooneeltrompet van onze Nederduitsche

Zanggodinne te moediger, voor den troon van Hooghduitschlant, den overwonnen

Lucifer, in Michals triomfstaetsie, ommevoert.

Uwe Keizerlijcke Majesteits

allerootmoedighste dienaer,J.V. VONDEL.



7/101

VII

Op de afbeeldinge van Keizerlijcke Majesteit, Ferdinandus den

Derden,

ToenIoachimus Sandrart van Stockou my, uit Weenen in Oostenrijck, zijn

Majesteits afbeeldinge, met haer loofwerck en cieraden, vereerde

D E U S N O B I S H A E C O T I A F E C I T .

DE Zon van Oostenrijck verheft haer schoone straelen,Uit schaduwen van kunst, veel schooner in elx oogh ,

Dewijlze, in haeren troon gestegen hemelhoogh,Zich niet ontziet zoo laegh op ons gezicht te daelen.De derdeF E RD I N A N D, geschapen tot regeeren,

Gelijck een tweede August, en Vader van de pais

Zijn' Zoon de heirbaen wijst naer 't hemelsche palais,En leert met wapenen van Vrede triomfeeren.Gezegent is het Rijck, gezegent zijn de volcken

Daer zijn voorzienigheit genadigh 't oogh op houdt,En hem de Weeghschael wort van 't heyligh Recht betrout

Een Arent broght zijn zwaert en scepter uit de wolcken.Een kroon verciert het hooft, ter heerschappy gewijt:Dit Hooft verciert de Kroon, en schept een' gulden tijt.



8/101

VIII

Berecht aen alle kunstgenooten, en Begunstigers der Toneelspelen.

HIer wort u, om uwen kunst-yver weder t'ontsteecken, en uwen geest teffens te stichten

en te verquicken, het heiligh treurtooneel, dat den Hemel afbeelt, opgeschoven. Degroote Aertsengelen, Lucifer, en Michael, elck met hunne aenhangelingen vanwederzijde gesterckt, komen de stellaedje te stoffeeren, en hun rollen spelen. Hettoneel en de personaedjen zijn zeker zoodanigh, en zoo heerlijck, datze eenenheerlijcker styl vereischen, en hooger laerzen dan ick haer weet aen te trecken.Niemant, die de spraeck van d'onfeilbaere orakelen des goddelijcken Geests verstaet,zal oordeelen dat wy een gedichtsel van Salmoneus bybrengen, die midden in Elis,op zynen wagen en metaele brugh, Iupijn braveerende, en met een brandende fackelden blixem en donder nabootsende, van den donder geslagen wert: nochte wyvernieuwen hier geen grijze fabel van den Reuzenstrijt, onder wiens schorsse de

Pozy hare toehoorders reuckelooze verwaentheit, en godtlooze kerckschenderyenzocht te verleeren, en natuurkennis in te boezemen; namelijck, dat lucht, en winden,in den hollen buick en het zwavelachtige ingewant der aerde, beslooten, by wylenademtoght zoeckende, met gewelt van geborste steenrotsen, roock en smoock, envlammen, en aerdtbevingen, en schrickelijck geluit, uitbersten, en hemelhooghopgesteegen, in het nerstorten, den gront van lant en zee met assche en steenenbestulpen, en ophoopen. Onder de Profeeten verzekeren ons van den afval desAertsengels, en zynen aenhang, Izaias, en Ezechiel; by den Euangelist, Christus, hetallerwaerachtighste orakel, ons met eene stem uyt den hemel bevolen te hooren; SintPeter, de Prins der Apostelen, en endelijck Iudas Thaddeus, zyn getrouwe Apostel;welcker spreucken waerdigh zijn in eeuwigh dia-



9/101

IX

mant, en waerdiger in onze harten geprint te worden. Izaias roept: O Lucifer, dievroegh opgingt, hoe zijtghe ter aerde geploft? die de volcken quetste, in uw harte

spraeckt: Ick wil in den hemel stijgen, mijnen stoel boven Godts gestarnte verheffen,

op den bergh des verbondts aen de noordtzijde zitten. Ick wil boven de hooge wolckensteigeren, den Allerhooghsten gelijck worden: maer ghy zult ter helle toe, in den poel

des afgronts, vernedert worden.Godt spreeckt door Ezechil aldus: Ghy zijt eenuitgedruckte gelijckenis, vol wijsheit, en volkomen schoon. Ghy waert in de weelde

van Godts paradijs, bekleet met allerhande kostelijcke steenen, sardis, en topazen,

en jaspis, en chrizoliten, en onix, en beril, saer, en karbonkel, en smaragden: gout

was uw cieraet. Op den dagh uwer scheppinge waren uwe schalmeien vaerdigh. Ghy

breide u uit, gelijck een beschaduwende Cherubijn, en ick zette u op Godts bergh.

Ghy wandelde midden onder de blaeckende steenen. Ghy waert volschapen in uwen

tredt, van den dage uwer scheppinge aen, tot dat men u op boosheit betrapte.Beide

deze spreucken slaen, naer den letterlijcken zin, d'eene op den Koning van Babilon,d'andere op den Koning van Tyrus, die, by Lucifer, in hunne heerlijckheit enhooghmoet, geleecken, bestraft en gedreight worden.JESUSChristus ziet mede opden val van den werspannigen Lucifer, daar hy zeght: Ick zagh den Satan, gelijckeenen blixem, uit den hemel vallen; oock Sint Peter, zeggende: Godt heeft de Engelen,die zondighden, niet verschoont, maer, met de koorden der helle afgeruckt, in den

afgront overgelevert, om gepijnight, en ten oordeele bewaert te worden; en Thaddeusontvouwt den afval der Engelen, en hun misdaet, en de straf daer op gevolght, zondereenige bewimpelinge, beknopt op deze wijze: Doch hy heeft de Engelen, die hunnehoogheit niet bewaerden, maer hun behuizinge verlieten, met eeuwige banden van

duisternisse, tegens het oordeel des grooten Godts bewaert.Wy stuit en dan met dezegoude spreucken, en inzonderheit met Sint Peter, en Iudas Thaddeus, afgezanten desKonings aller Koningen, gelijck op eenen diamanten schilt, alle de pylen derongeloovigen, die de zekerheit



10/101

X

van der Geesten afval zouden durven in twijfeltrecken.Behalve dit onderstut ons tenovervloet doorgaends d'eendrachtige en eerwaerdighste aeloutheit der godtvruchtigeOutvaderen, die inden gront dezer geschiedenisse overeenstemmen: doch om de

Kunstgenooten niet op te houden, zullenwe ons met drie plaetzen genoegen; d'eerstegetrocken uit den heiligen Cypriaen, Bisschop en Martelaer te Karthago, daer hyschrijft: Hy, die te vore door een Engelsche Majesteit ondersteunt, Gode aengenaemen waert was, borst, toen hy den mensch naer Godts beelt geschapen zagh, door

eenen boosaerdigen naeryver uit, hem door ingeven van dien naeryver niet eer ten

val brengende, voor dat hy zelf door dien naeryver ter neer gestort lagh, gevangen

eer hy ving, bedorven was eer hy hem bedorf; terwijl hy, van Nijdigheit aengeprickelt,

den mensche van de genade der onsterfelijckheit, hem geschoncken, beroofde, en

zelf oock verloor het gene hy te vore hadde.De groote Gregorius bestelt ons detweede spreuck: Dees afvallige Engel, geschapen om boven d'andere regementen der

Engelen uit te blincken, is door zijn hoovaerdy zulx ter neder gestort, dat hy nu deheerschappye der stantvastige Engelen onderworpen blijft.Het derde en leste bewijsscheppen wy uit de predikatien van den honighvloey enden Bernardus: Schuwt dehoovaerdy: ick bidde u schuwtse toch. d' oirsprong van alle overtredinge is hoovaerdy,

die Lucifer zelf, klaerder dan all starren uytblinckende, met een eeuwige duisternisse

heeft verdonckert, zy heeft niet alleen eenen Engel, maer den oppersten van alle

Engelen in eenen Duivel verandert.De Hoovaerdy en Nijdigheit, twee oir zaeckenof aenstokers van dezen afgrijsselijcken brant van tweedraght en oorloge hebben wyuitgedruckt, onder het gespan van twee bestarnde dieren, den Leeuw, en den Draeck,die voor Lucifers oorloghs wagen gespannen, hem tegens Godt en Michal aenvoeren;aengezien dese dieren twee zinnebeelden van deze hooftgebreken verstrecken: wantde Leeuw, der dieren Koning, gemoedight door zijne krachten, acht uit verwaentheitniemant boven zich zelven; en de Nijdigheit quetst met haere tong den benijden vanverre, gelijck de Draeck, met het schieten van zijn vergift, zijnen van verre quetst.Sint Augustijn, deze



11/101

XI

twee hooftgebreken Lucifer toe-eigenende, maelt ons den aert der zelve levendighaf, en zeit dat de Hoovaerdy is een liefde tot zijn eige grootsheit; maer de Nydigheiteen haetster van eens anders geluck: waer uit klaer genoegh blijckt wat hier uit

geboren wort: want een iegelijck, zeit hy, die zyn eige grootsheit bemint, benijt zynsgelijcken, naer dienze met hem gelijck staen; of benijt zynen minder, op dat die hemniet gelijck werde; of die grooter zyn dan hy, om datze boven hem staen. Nu dewylde dieren zelfs van verdoemde Geesten misbruickt en bezeten worden, gelijck in denaenvang de Paradijsslang, en in de heileeuwe de zwijnskudden, die met een grootgedruis in zee stortten; en dewyl de gestarnten aen den hemel zelfs by dierenafgetekent, oock by de Profeeten gedacht worden; gelijck de Pleiades of Zevenstar,en Arcturus, Orion, en Lucifer, zoo gelieve het u de weeligheit en leerzaemheit dertooneelpozye te vergeven, dat de rampzalige Geesten zich op ons tooneel hier medewapenen, en verweeren: want den helschen gedroghten niets eigener is dan slimme

treken, en het misbruick der schepselen en elementen, tot afbreuck van d'eere ennaem des Allerhooghsten, zoo verre hy dit gehengt. Sint Ian, in zyne openbaringe,beelt de hemelsche geheimenissen, en den strijt in den hemel, door den Draeck uit,wiens staert nasleipte het derde deel der starren, by de Godtgeleerden op d'afvalligeEngelen geduit; waerom men in Pozye de gebloemde wijze van spreken niet al teneuswijs behoort te ziften, nochte naer de scherpzinnigheit der schoollessen te regelen.Oock moeten wy onderscheiden de tweederhande personaedjen, die dit tooneelbetreden, namelijck quaetwillige en goede Engelen, die een ieder hun eige rol speelen;gelijck Cicero en de voeghelijckheit zelf ons elcke personaedje, naer heuren staet enaert, leeren uitbeelden. Ondertusschen ontkennen wy geensins dat heilige stof dentooneeldichter nauwer verbint, en intoomt dan weereltsche historien, of Heidenscheverziersels; onaengesien d'oude en befaemde hantvest der Pozye, by HoratiusFlakkus, in zyne Dichtkunste, met deze vaerzen uitgedruckt:

De Schilder en Poet ontngen beide een macht

Van alles te bestaen wat elck zich dienstigh acht.

Doch hier dient inzonderheit aengetekent hoe wy; om den naeryver der hooghmoedigeen nydige Geesten te heftiger t'ontsteken, den Engelen de



12/101

XII

geheimenis van het toekomende menschworden des Woorts, door den AertsngelGabril, Gezant en Geheimenistolck der Godtheit, eenighzins ontdecken; hier in[onder verbeteringe]volgende, niet het gevoelen der meesten, maer zommiger

Godtgeleerden, naerdien dit ons treurtafereel rijcker stof en luister by zet; zonderdat wy evenwel, in dit punt, noch in andere omstandigheden van oirzaken, tijt, plaetse,en wijze, [waer van wy ons dienden, om dit Treurspel krachtiger, heerlijcker,gevoeghlijcker en leerzamer uit te voeren;]de rechtzinnige waerheit opzettelijckwillen in het licht staen, of iet, naer ons eige vonden, en goetduncken, vast stellen.Sint Pauwels, Godtsgeheimenisschrijver aen de Hebreen, verheft zelf, benydenswaerdigh genoegh, tot afbreuck van het Rijck der logenen en verleidende Geesten,de heerlijckheit maght en Godtheit van het menschgeworden Woort, door zijnuitsteeckentheit boven alle Engelen, in naem, in zoonschap, en erfgenaemschap, inhet aenbidden der Engelen, in zijne zalvinge, in zijne verhefnge aen Godts rechte

hant, in de eeuwigheit zijner heerschappye, als een Koning over de toekomendeweerelt, en de oirzaeck en het einde aller dingen, en een gekroont Hooft der menschenen Engelen, zijne aenbidders, Godts boden, en geesten, gezonden ten dienst dermenschen, erfgenaemen der zaligheit, welcker natuur Godts Zoon, de Engelenvoorbygaende, in het bloet van Abraham aenneemt. By gelegenheit van deze onschultachte ick niet ongerijmt hier ter loop iet aen te roeren tot onschult van tooneel entoneeldichteren, die Bybelstof voorstellen, naer dienze by wijlen opspraeckonderworpen zijn; gelijck trouwen 's menschen zinnelijckheit verscheiden is, end'ongelijcke getempertheit der herssenen veroirzaeckt dat d'een treck tot een zelvezaeck heeft, die den anderen tegens het hart steeckt. Alle eerlijcke kunsten enoefeningen hebben haere be-yveraers, en tegenwrijters, oock haer recht gebruick,en misbruick. De heilige treurspeldichters hebben, onder de oude Hebreen, tot hunvoorbeelt den Poet Ezechil, die den uittoght der twalef Stammen uit Egypten inGriex nagelaeten heeft: onder d'eerwaerdige Outvaders hebben zy het groote lichtuit den Oosten, Gregorius Nazianzener, die zelfden Gekruisten Verlosser inGriecksche tooneelvaerzen uitbeelde; gelijck wy noch van wijlen den KoningklijckenGezant, Hugo de Groot, dat groote licht der geleert-



13/101

XIII

heit en vromigheit onzer eeuwe, Sint Gregorius spoor naerstrevende, voor zijntreurspel van den Gekruisten, in Latijn beschreven, en dien onvergangklijcken enstichtigen arbeit eer en danckbaerheit schuldigh blyven. Onder d'Engelsche

Onroomschen heeft de geleerde pen van Richard Baker, Lucifer en al den handelder oproerige Geesten, oock vry breet in't rymeloos uitgestreecken. Wel is waer datde Vaders der oude Kercke de gekristende tooneelspeelders buiten de gemeenschapder Kercke keerden, en het tooneelspel van dien tijt heftigh bestreden: maer let men'erwel op, de tijt en reden van dien was heel anders gelegen. De weerelt lagh toen nochdiep, op veele plaetsen, in Heidensche afgoderye verzoncken. De gront desChristendoms was noch onbestorven, en de toneelspelen werden Cybele, dergedroomde Goden moeder, een groote afgodinne, ter eere gespeelt, en gehoudenvoor een verdienstig middel om hier door lantplaegen van den hals des volcx af tekeeren. Sint Augustijn getuight, hoe de Heidensche Aertspriester, een bedienaer van

Numaes instellingen en afgodendienst, te Rome, ter oirzaecke van een zwaere peste,de tooneelspelen eerst instelde, en door zijn gezagh bekrachtighde. Scaliger zelfbekentdatze, om de gezontheit des volx te verwerven, door ingeven van de Sibille ingesteltwaren; in voegen dat dit spelen eigentlijck streckte tot een krachtigh voedtsel vande blinde afgoderye des Heidendoms, en verhefnge der afgoden; een ingekankerdegruwel, wiens uitroien den eersten kruishelden, en de geduurigh worstelende Kerckeop zoo veel zweet en bloet stont, maar nu lang uitgestorven, geene voetstappen inEurope laet. Dat dan de H. Outvaders die tooneelen hierom, en te gelijck om hetbederf der zeden, en andere openbaere en schaemtelooze misbruicken van naecktejongelingen, vrouwen en maeghden, en andere vailigheden, bestraften, was noodighen loijck, gelijck het in dien gevalle noch zoude zijn. Dit nu overgeslagen, laet onshet nut en den oirbaer van stichtelijcke en vermaeckelijcke spelen niet te lichtwechworpen. Heilige en eerlijcke voorbeelden dienen ten spiegel, om deught enGodtvruchtigheit t'omhelzen; gebreken, en d'elenden, daer aen gehecht, te schuwen.Het wit en ooghmerck der wettige Treurspelen is de menschen te vermorwen doorschrick, en medoogen. Scholieren, en opluickende jongkheit worden door spelen, intalen, welsprekentheit, wijsheit, tucht, en



14/101

XIV

goede zeden, en manieren, geoeffent, en dit zet, in de teere gemoeden en zinnen, eenploy van voeghelijckheit en geschicktheit, die hun, tot in den ouderdom toe, byblyven,en aenhangen: ja het gebeurt by wijlen dat overvliegende vernuften, by gene gemene

middelen te buigen noch te verzetten, door spitsvondigheden en hooghdravendentooneelstyl geraeckt, en, buiten hun eigen vermoeden, getrocken worden: gelijck eenedele luitsnaer geluit geeft, en antwoort, zoo dra heur wergade, van de zelve natuureen aert, en op eenen gelijcken toon, en andere luit gespannen, getokkelt wort vaneen geestige hant, die, alspeelende den tuimelgeest uit eenen bezeten en verstocktenSaul dryven kan. De historien der eerste Kercke bezegelen dit met de gedenckwaerdigevoorbeelden van Genesius en Ardaleo, beide toneelspeelders, in den Schouburghdoor den Heiligen Geest verlicht, en bekeert; terwylze, onder het spelen, denChristenschen Godtsdienst willende beschimpen, overtuight wierden van de waerheit,dieze geleert hadden, uit hun deftige speelrollen, doorgaends beter gestoffeert met

pit van wijsheit dan laffe redenen, uuren langh in den wint gestroit, en eer verdrietighdan leerachtigh. Men worpt ons, ten opzichte van Bybelstoffe, voor, dat men geenspel met heilige zaecken behoorden te spelen; en zeker dit zou wat schyns hebben inonze taele, die juist het woort Spel mede brenght: maer wie slechts een woort ofanderhalf Griecks kan uitstamelen, weet wel dat dit woort by Griecken en Latynengeen gebruick heeft in dien zin: wantTRAGOEDIAis een koppelwoort, en betekenteigentlijck Bockezang, naer der herderen wedgezangen, ingestelt om met zingeneenen bock te winnen, uit welcke gewoonte de treurzangen, en sedert de toneelspelen,hunnen oirsprong namen: en wil men ons immers dus ongenadigh knuffelen om hetwoort Spel, waer blyvenwe dan met orgelspel, Davids harpen zangspel', en het spelvan tien snaren, en ander uiten snaerespel, by verscheidenheit van Onroomschen,in hunne vergaderingen ingevoert? Wie dan dit onderscheit vat, zal wel het misbruickder toneelkunste bestraffende, het rechtmaetigh gebruick niet ongenadigh vallen, endezen heerlijcken ja goddelijcken vont, een eerlijcke uytspanninge, en honighzoeteverquickinge van 's levens moeielijckheden, de jeught, en kunstbeminnende burgeryeniet misgunnen; op dat wy, hier door gemoedight, Luci-



15/101

XV

fer met meer yvers ten Treurtooneele voeren, daer hy endelijck, van Godts blixemgetroffen, ter helle stort, ten klaeren spiegel van alle ondanckbaere staetzuchtigen,die zich stoutelijck tegens de geheilighde Maghten; en Majesteiten, en wettige

Overheden durven verheffen.

Inhoudt.

LUcifer, d'Aertsngel, opperste, en doorluchtighste boven alle Engelen, hoovaerdigh

en staetzuchtigh, uit blinde liefde tot zijn eige, benijde Godts onbepaelde grootheit,

oock den mensch, naer Godts beelt geschapen, en in het weeligh Paradijs met de

heerschappye des aerdtbodems begiftight. Hy benijde Godt en den mensch te meer,

toen Gabril, Godts Herout, alle Engelen voor dienstbare Geesten verklaerde, en de

geheimenissen van Godts toekomende menschworden hun ontdeckte; waer door het

Engelsdom voorbygegaen, de waerachtige menschelijcke natuur, met de Godtheitvereenight, een gelijcke maght en Majesteit te verwachten stont: waerom de

hoovaerdige en nijdige Geest, poogende zich zelven Gode gelijck te stellen, en den

mensch buiten den hemel te houden, door zijne medestanders, ontelbaere Engelen

oprockende, wapende, en tegens Michal, 's hemels Veltheer, en zijne heirkrachten,

onaengezien Rafals waerschuwinge, aenvoerde; en afgestreden, na de nerlaegh,

uit wraecke den eersten mensch, en in hem alle zijne nakomelingen, ten val broght,

en hy self met zijne weerspannelingen ter helle gestort, en eeuwigh verdoemt wert.

Het toneel is in den hemel.



16/101

XVI

Personaedjen.

BELSEBUB, } wederspannige Oversten.

BELIAL, } wederspannige Oversten.APOLLION, } wederspannige Oversten.GABRIL,Godts Geheimenistolck.REY VANENGELEN.

LUCIFER,Stedehouder.LUICIFERISTEN,Oproerige Geesten.MICHAL,Veltheer.RAFAL,Bescherm-engel.URIL,Michals Schiltknaep.



17/101

1

Lucifer. Treurspel.

Het eerste bedryf.

Belzebub. Belial. Apollion.

MYn Belial ging heene op lucht en vleugels dryven,

Om uit te zien waer ons Apollion magh blyven.

Vorst Lucifer zondt hem, tot dezen toght bequaem,

Naer 't aertrijck, op dat hy eens nader kennis naem'

Van Adams heil en staet, waer in d'Almogentheden

Hem stelden, het wort tyt om weder van beneden

Te keeren hier te stede: ick gis hy is niet veer.

Een wacker dienaer vlieght op 't wencken van zyn' Heer;

En stut zyn meesters troon getrou met hals en schouder.

Beli.

Heer Belzebub, ghy Raet van 's hemels Stedehouder,

Hy steigert steil, van kreits in kreits, op ons gezicht.

Hy streeft den wint voorby, en laet een spoor van licht

En glanssen achter zich, waer zyn gezwinde wiecken

De wolcken breecken. hy begint ons lucht te riecken,

In eenen andren dagh en schooner zonneschyn,

Daer 't licht zich spiegelt in het blaeuwe kristalyn.

De hemelklooten zien met hun gezicht, van onder,

Terwyl hy ryst, hem na, een ieder in 't byzonder,

Verwondert om dien vaert en goddelycken zwier,

Die hun geen Engel schynt, maer eer een vliegend vier.Geen star verschiet zoo snel. hier komt hy aengesteegen,

Met eenen gouden tack, en heeft de steile wegen

Voorspoedigh afgeleit.

Belz.

Wat brengt Apollion?

Apol.

Heer Belzebub, ick heb, zoo vlytigh als ick kon,

Het laegh gewest bespiet, en offere u de vruchten,

Zoo diep beneden ons, in andre zon en luchten,



18/101

2

Gesprooten: oordeel, uit de vruchten, van het lant,

En van den hof, door Godt gezegent, en geplant,

Tot wellust van den mensch.

Belz.

ick zie de goude blaeden,

Met perlen van de lucht, den zilvren dau, gelaeden.

Hoe lieijck rieckt dit loof, dat zijne verf behoudt!

Hoe gloeit dit vrolijck ooft van karmozijn, en gout!

't Waer jammer zoo men dit ontwijde met de handen.

't Gezicht bekoort den mont. wie zou niet watertanden

Naer aertsche leckerny? hy walght van onzen dagh,

En hemelsch mann', die 't ooft der aerde plucken magh.

Men zou ons Paradijs om Adams hof verwenschen.

't Geluck der Engelen moet wijcken voor de menschen.

Apol.Niet waer, heer Belzebub? al schijnt de hemel hoogh,

Wy leggen veel te laegh. het geen ick met mijn oogh

Gezien heb, mistme niet. 't vermaeck van 's weerelts hoven,

Een eenigh Eden gaet ons Paradijs te boven.

Belz.

Laet hooren watghe zaeght: wy luistren t'zamen toe.

Apol.

'k Verzwijgh mijn heenevaert, om niet te reppen hoe

Gezwint ick nedersteegh, en zonck door negen boogen,

Die, sneller dan een pijl, rontom hun midpunt vloogen.Het radt der zinnen kan zoo snel niet ommeslaen,

In ons gedachten, als ick, laeger dan de maen

En wolcken, afgeglen, bleef hangen op mijn pennen,

Om 't Oostersche gewest en lantschap t'onderkennen,

Op 't aenzicht van den kloot, daer d'Oceaen om spoelt,

Waer in zoo menigh slagh van zeegedroghten woelt.

Van verre zagh men hier een' hoogen bergh verschieten,

Waer uit een waterval, de wortel van vier vlieten,

Ten dale nederbruischt. wy streecken steil, en schuin

Voorover met ons hooft, en rusten op de kruin

Des berghs, van waer men vlack de zalige landouwen

Der onderweerelt en haer weelde kon aenschouwen.

Belz.

Nu schilder ons den hof, en zijn gestaltenis.

Apol.

De hof valt ront, gelijck de kloot der weerelt is.



19/101

3

In 't midden rijst de bergh, waer uit de hooftbron klatert,

Die zich in vieren deelt, en al het lant bewatert,

Geboomte en beemden laest, en levert beecken uit,

Zoo klaer gelijck kristal, daer geen gezicht op stuit.

De stroomen geven slib, en koesteren de gronden.

Hier worden Onixsteen en Bdellion gevonden.

Hoe klaer de hemel oock van starren blinckt, en barnt;

Hier zaeide vrouw Natuur in steenen een gesternt,

Dat onze starren dooft. hier blinckt het gout in d'aderen.

Hier wou Natuur haer' schat in eenen schoot vergaderen.

Belz.

Wat zweeft 'er voor een lucht, waer by dat schepzel leeft?

Apol.

Geen Engel, onder ons, zoo zoet een' adem heeft,

Gelijck de frissche geest, die hier den mensch bejegent,Het aengezicht verquickt, en alles streelt, en zegent:

Dan zwelt de boezem der landouw' van kruit, en kleur,

En knop, en telgh, en bloem, en allerhanden geur.

De dan ververschtze 's nachts. het rijzen en het daelen

Der zonne weet zijn maet, en matight zoo haer straelen

Naer eisch van elcke plant, dat allerhande groen

En vrucht gevonden wort, in eenerley saizoen.

Belz.

Nu maelme de gedaente en 't wezen van de menschen.

Ap.Wie zou ons Engelsdom voor 't menschdom willen wensch,

Wanneer men schepzels ziet, die 't al te boven gaen,

En onder wiens gezagh alle andre dieren staen.

Ick zagh den ommegangh van hondertduizent dieren,

Die op het aertrijck treen, of in de wolcken zwieren,

Of zwemmen in den stroom, zoo ieder is gewent,

En leven schept in zijn byzonder element.

Wie sou een ieders aert en eigenschappen raemen

Als Adam! want hy gafze op eene ry haer naemen.

De berghleeuw quispelde hem aen met zijnen staert,

En loegh den meester toe. de tiger ley zijn' aert

Voor 's Konings voeten af. de lantstier boogh zijn' horen,

En d'olifant zijn' snuit. de beer vergat zijn' toren.



20/101

4

Griffoen en adelaer quam luistren naer dien man,

Oock draeck, en Behemoth, en zelf Leviatan.

Noch zwygh ick welk een lof den mensch wort toegezongen

En toegequinckeleert van 't lustpriel, vol tongen;

Terwyl de wint in 't loof, de beeck langs d'oevers speelt,

En ruischt op een Muzyck, dat nimmer 't hart verveelt

Had zich Apollion in zynen last gequeeten,

Hy had ons hemelrijck in Adams Rijck vergeeten.

Belz.

Wat dunckt u van het paer, dat ghy beneden zaeght?

Apol.

Geen schepsel heeft om hoog mijne oogen zoo behaeght

Als deze twee om laegh. wie kon zoo geestigh strengelen

Het lichaem, en de ziel, en scheppen dubbele Engelen,

Uit klaiaerde, en uit been. het lichaem, schoon van leest,Getuight des Scheppers kunst, die blinckt in 't aenschijn meest,

Den spiegel van 't gemoedt. wat lidt my kon verbazen;

Ick zagh het beelt der ziele in 't aengezicht geblazen.

Bezit het lijf iet schoons, dat vint men hier by een.

Een Godtheit geeft haer' glans door 's menschen oogen heen.

De redelijcke ziel komt uit zijn troni zwieren.

Hy heft, terwijl de stomme en redenlooze dieren

Naer hunne voeten zien, alleen en trots het hooft

Ten hemel op naer Godt, zijn' Schepper, hoogh gelooft.

Belz.

Hy looft hem niet vergeefs voor zoo veel rycke gaven.

Apol.

Hy heerscht, gelijck een Godt, om wien het al moet slaven.

D'onzichtbre ziel bestaet uit geest, en niet uit stof.

Z'is heel in ieder lidt. het brein verstreckt haer hof.

Zy leeft in eeuwigheit, en vreest noch roest, noch schennis.

Z'is onbegrypelijck. voorzichtigheit, en kennis,

En deught, en vryen wil bezitze in eygendom.

Voor hare majesteit staen alle Geesten stom.

De wyde weerelt zal eer lang van menschen krielen.

Zy wacht, uit luttel zaets, een rycken oegst van zielen;

En hierom huwde Godt den man aen zyn mannin.

Belz.

Wat dunckt u van zyn ribbe, en lieve gemalin?



21/101

5

Apol.

Ick deckte mijn gezicht en oogen met mijn vleugelen,

Om mijn gedachten en genegenthen te teugelen,

Zoo dra zy my gemoete als Adam met der hant

Haer leide door het groen, by wijlen hielt hy stant,

Beschoudeze overzy, en onder dat beloncken

Begon een heiligh vier zijn zuivre borst t'ontvoncken:

Dan kuste hy zijn bruit, en zy den bruidegom:

Dan ging de bruiloft in, met eenen wellekom

En brant van liefde, niet te melden, maer te gissen;

Een hooger zaligheit, die d'Engelen noch missen.

Hoe arm is eenigheit! wy kennen geen gespan

Van tweederhande kunne, een jongkvrouw, en een' man.

Helaes! wy zijn misdeelt: wy weeten van geen trouwen,

Van gade of gading, in een' hemel, zonder vrouwen.

Belz.

Zoo wort 'er met der tijdt een weerelt aengeteelt?

Apol.

Door een genot van 't schoon, in 's menschen brein gebeelt,

En ingedruckt met kracht van d'opgespanne zinnen.

Dat houdt dit paer verknocht. hun leven is beminnen,

En wederminnen met een' onderlingen lust,

Onendelijck gelescht, en nimmer uitgebluscht.

Belz.

Nu pasme deze bruit naer 't leven af te maelen.

Apol.

Dit eischt Natuurs penseel, geen verf, maer zonnestraelen.

De man en vrou zijn bey volschapen, evenschoon,

Van top tot teen. met recht spant Adam wel de kroon,

Door kloeckheit van gedaente, en majesteit van 't wezen,

Als een ter heerschappy des aerdtrijcx uitgelezen:

Maer al wat Eva heeft vernoeght haer bruigoms eisch;

Der leden tederheit, een zachter vel en vleisch,

Een vriendelijcker verf, aenminnigheit der oogen,

Een minnelijcke mont, een uitspraeck, wiens vermoogen

Bestaet in eedler klanck; twee bronnen van yvoor,

En wat men best verzwyge, eer dit een Geest bekoor'.

Bejegent Engelen, hoe schoonze uw oogh behaeghden;

Het zijn wanschapenhen by 't morgenlicht der maeghden.



22/101

6

Belz.

Het schijnt ghy blaeckt van minne om 't vrouwelijcke dier.

Apol.

Ick heb mijn slaghver in dat aengenaeme vier

Gezengt. het vielme zwaer van onder op te stijgen,

Te roeien, om den top van Engleburgh te krijgen.

Ick scheide, doch met pijn, en zagh wel driewerf om.

Nu blinckt geen Serajn, in 't hemelsch heilighdom,

Als deze, in 't hangend hair, een goude nis van straelen,

Die schoon gewatert van den hoofde nederdaelen,

En vloejen om den rugh. zoo komtze, als uit een licht,

Te voorschijn, en verheught den dagh met haer gezicht.

Laet perle en perlemoer u zuiverheit beloven;

Haer blanckheit gaet de perle en perlemoer te boven.

Belz.

Wat baet al's menschen roem, indien zijn schoonheit smelt,

En endelijck verwelckt, gelijck een bloem op 't velt?

Apol.

Zoo lang die hof benen niet op houde ooft te geven,

Zal dit gezalight paer by zulck een' appel leven,

Die daer in 't midden groeit, bevochtight van den stroom,

Waer by de wortel leeft. dees wonderbaere boom

Wort 's levens boom genoemt. zijn aert is onbederijck.

Hier door geniet de mensch het eeuwigh en onsterijck,

En wort den Engelen, zijn' broederen, gelijck,Ja overtreft ze in 't eindt; en zal zijn maght en Rijck

Verbreiden overal. wie kan zijn vleugels korten?

Geen Engel heeft de maght zijn wezen uit te storten

In duizent duizenden, in een oneindigh tal.

Nu overreken eens wat hier uit worden zal.

Belz.

De mensch is maghtigh dus ons over 't hooft te wassen.

Apol.

Zijn wasdom zal ons haest verschricken, en verrassen.

Al duickt zijn heerschappy nu laeger dan de maen;

Al is die maght bepaelt; hy zal al hooger gaen,

Om zijnen stoel in top der hemelen te zetten.

Zoo Godt dit niet belet, hoe konnen wy 't beletten?

Want God bezint den mensch, en schiep het al om hem.

Belz.

Wat hoor ick? een bazuin? gewis hier wil een stem



23/101

7

Op volgen: zie eens uit, terwijlwe hier verbeien.

Apol.

D'Aertsengel Gabril, gevolght van 's hemels Reien,

Genaeckt in 's Hooghsten naem, om uit den hoogen troon

T'ontvouwen, als Herout, het geen hem wiert gebon.

Belz.

Ons lust te hooren wat d'Aertsengel zal gebieden.

Gabril. Rey van Engelen.

HOort toe, ghy Engelen: hoort toe, ghy hemellieden.

De hooghste Goetheit, uit wiens boezem alles vloeit

Wat goet, wat heiligh is; die nimmer wort vermoeit

Door weldoen, noch verarmt van haer genadeschatten,

Tot noch met geen begrijp der schepselen te vatten;

Dees goetheit schiep den mensch haer eigen beelt gelijck,Oock d'Englen, op dat zy te zamen 't eeuwigh Rijck

Het noit begrepen goet, na 'et vierigh onderhouden

Der opgeleide wet, met Godt bezitten zouden.

Zy boude 't wonderlijck en zienelijck Heelal

Der weerelt Gode en oock den mensche te geval;

Op dat hy in dit hof zou heerschen, en vermeeren;

Met al zijne afkomst hem bekennen, dienen, eeren;

En stijgen, langs den trap der weerelt, in den trans

Van 't ongeschapen licht, den zaligenden glans.

Al schijnt het Geestendom alle andren t'overtreffen;

Godt sloot van eeuwigheit het Menschdom te verheffen,

Oock boven 't Engelsdom, en op te voeren totEen klaerheit en een licht, dat niet verschilt van Godt.

Ghy zult het eeuwigh Woort, bekleet met been en aren,

Gezalft tot Heer, en hooft, en rechter, al de schaeren

Der Geesten, Engelen en menschen te gelijck,

Zien rechten, uit zijn' troon, en onbeschaduwt Rijck;

Daer staet de stoel alre geheilight in het midden.

Dat alle d'Engelen hem passen aen te bidden,

Zoo ras hy innery, wien 't menschelijck gestalt,

Oock boven ons natuur verheerelijckt, gevalt.



24/101

8

Dan schijnt de heldre vlam der Serajnen duister,

By 's menschen licht, en glans en goddelijcken luister.

Genade dooft Natuur en al haer glansen uit.

Dit 's nootlot: dit 's een onherroepelijck besluit.

Rey,

Al wat de hemel stemt, zal 't hemelsch heir behagen.

Gab.

Zoo past u trou in Godts en 's menschen dienst te dragen:

Naerdien de Godtheit zelf de menschen zoo bemint.

Wie Adam eert, het hart van Adams vader wint.

De mensch en Engel, beide uit eenen stam gesprooten,

Zijn medebroeders; uitgekore lotgenooten,

Des Allerhooghsten zoons en erven, zonder smet.

Een ongedeelde wil en liefde zy uw wet.

Ghy weet hoe 't Engelsdom moet onderscheiden wordenIn dryderhande ry, een negenvoudige orden;

De hooghste in Serajn, en Cherubijn, en Troon,

Die zitten in Godts Raet, en stercken zijn gebon.

De middenry bestaet uit Heerschappyen, Krachten,

En Maghten, die op 't woort van Godts Geheimraet wachten,

Tot 's menschen nut, en heil, en hulp in 't algemeen.

De derde en laeghste ry, gewijt uit Vorstenhen,

En groote Aertsengelen, en Engelen, moet duicken

Voor 't woort der middelrye, en laten zich gebruicken,

Beneden het gewelf van zuiver kristalijn,

In hun byzondren last, zoo wijt 't gesterrent schijn'

Wanneer de weerelt koom' zich verder uit te spreiden,Wort elck van deze ry in zijn gewest bescheiden,

Of weet zijn eige stadt, en huis, en wat persoon

Zijn zorgh bevolen blijft, ter eere van Godts kroon.

Getrouwen, gaet dan heene, onsterffelijcke Goden,

Gehoorzaemt Lucifer, verknocht aen Godts geboden.

Bevordert 's hemels eer, in 't menschelijck geslacht,

Een ieder in zijn wijck, een ieder op zijn wacht.

Laet zommigen voor Godt de schael vol wieroock branden,

En brengen voor Godts troon der menschen offerhanden,



25/101

9

En wenschen, en geben, en zingen 's Godtheits lof,

Dat zich de galm verspreie in 't eeuwigh juichend hof.

Een ander draey' gestarnte en ronde hemelklooten,

Of zett' den hemel op, of hou de lucht geslooten

Met wolcken, om den bergh te zegenen om laegh,

Met eenen zonneschijn, of versche regenvlaegh

Van manne en honighdau, daer Godt wort aengebeden,

Door d'eerste onnozelheit, de burgery van Eden.

Wie door de lucht, en 't vier, en aerde, en water rent,

Die maetige op zijn pas een ieder element,

Naer Adams wensch, of legg' den blixemstrael aen banden,

Of breidele den storm, of breeck' de zee op stranden.

Een ander sla de treen des menschen gade op 't velt.

De Godtheit heeft zijn hair tot op een hair getelt.

Men draegh' hem op de hant, dat hy zijn voet niet stoote.

Wort iemant, als gezant, gezonden van een' Groote

Aen Adam, 's aertrijcks Vorst, dat hy zijn' last verricht'.Zoo luidt mijn last, waer aen de Godtheit u verplicht.

Rey van Engelen.

Zang.

WIe is het, die zoo hoogh gezeten,

Zoo diep in 't grondelooze licht,

Van tijt noch eeuwigheit gemeeten,

Noch ronden, zonder tegenwight,

By zich bestaet, geen steun van buiten

Ontleent, maer op zich zelven rust,En in zijn wezen kan besluiten

Wat om en in hem, onbewust

Van wancken, draeit, en wort gedreven,

Om 't een en eenigh middelpunt;

Der zonnen zon, de geest, het leven;

De ziel van alles wat ghy kunt



26/101

10

Bevron, of nimmermeer bevroeden;

Het hart, de bronar, d'oceaen

En oirsprong van zoo veele goeden

Als uit hem vloeien, en bestaen

By zijn genade, en alvermoogen,

En wijsheit, die hun 't wezen schonck

Uit niet, eer dit in top voltoogen

Palais, der heemlen hemel, blonck;

Daer wy met vleuglen d'oogen decken,

Voor aller glansen Majesteit;

Terwijlwe 's hemels lofgalm wecken,

En vallen, uit eerbiedigheit

En vreeze, in zwijm op 't aenzicht neder?

Wie is het? noemt, beschrijft ons hem,

Met eene Serajne veder.

Of schort het aen begrijp en stem;

Tegenzang.

Dat 's GODT. Oneindigh eeuwigh Wezen

Van alle ding, dat wezen heeft,

Vergeef het ons; noit volprezen

Van al wat leeft, of niet en leeft,

Noit uitgesproken, noch te spreecken,

Vergeef het ons, en schel ons quijt

Dat geen verbeelding, tong, noch teken

U melden kan. ghy waert, ghy zijt,

Ghy blijft de zelve. alle Englekennis

En uitspraeck, zwack, en onbequaem,Is maer ontheiliging, en schennis:

Want ieder draeght zijn' eigen naem,

Behalve ghy. Wie kan u noemen

By uwen Naem? wie wort gewijt

Tot uw Orakel? wie durf roemen?

Ghy zijt alleen dan die ghy zijt,



27/101

11

U zelf bekent en niemant nader.

U zulx te kennen, als ghy waert

Der eeuwigheden glans en ader;

Wien is dat licht geopenbaert?

Wien is der glansen glans verscheenen?

Dat zien is noch een hooger heil

Dan wy van uw genade ontleenen;

Dat overschrijt het perck en peil

Van ons vermogen. wy verouden

In onzen duur; ghy nimmermeer.

Uw wezen moet ons onderhouden.

Verheft de Godtheit: zingt haer eer.

Toezang.

Heiligh, heiligh, noch eens heiligh,Driemael heiligh: eer zy Godt.

Buiten Godt is 't nergens veiigh.

Heiligh is het hoogh gebodt.

Zijn geheimenis zy bondigh:

Men aenbidde zijn bevel.

Dat men overal verkondigh'

Wat de trouwe Gabril

Ons met zijn bazuin quam leeren.

Laet ons Godt in Adam eeren.

Al wat Godt behaeght, is wel.



28/101

12

Het tweede bedryf.

Lucifer. Belzebub.GHy snelle Geesten, hout nu stant met onzen wagen:

Al hoogh genoegh in top Godts Morgenstar gedragen

Al hoogh genoegh gevoert: 't is tijt dat Lucifer

Nu duicke, voor de komst van deze dubble star

Die van beneden rijst, en zoeckt den wegh naer boven,

Om met een' aertschen glans den hemel te verdooven.

Borduurt geen kroonen meer in Lucifers gewaet;

Vergult zijn voorhooft niet met eenen dageraet

Van morgenstarre en strael. waer voor d'Aertsenglen nijgen;

Een andre klaerheit komt in 't licht der Godtheit stijgen,

En schijnt ons glansen doot; gelijck de zon, by daegh,

De starren dooft, voor 't oogh der schepselen, om laegh.

't Is nacht met Engelen, en alle hemelzonnen:

De menschen hebben 't hart des Oppersten gewonnen,

In 't nieuwe Paradijs: de mensch is 's hemels vrient:

Ons slaverny gaet in. gaet heene, viert, en dient,

En eert dit nieuw geslacht, als onderdaene knapen:

De menschen zijn om Godt, en wy om hen geschapen.

't Is tijt dat 's Engels neck hun voeten onderschraegh',

Dat ieder op hun passe, en op de handen draegh',

Of op de vleugels voere, in d'allerhooghste troonen:

Onze erfnis komt hun, als uitverkore zoonen.

Onze eerstgeboorte leit nu achter, in dit Rijck.

De zoon des zesten daghs, den Vader zoo gelijck

Geschapen, strijckt de kroon. met recht is hem gegevenDe groote staf, waer voor alle eerstgeboornen beven,

En sidderen. hier gelt geen tegenspraeck: ghy hoort

Wat Gabril bazuint voor 's hemels goude poort.

Belz.

O Stedehouder van Godts opperheerschappyen,

Wy hooren 't al te wel, en midden in 't verblyen



29/101

13

Der Reien, eenen klanck, die 't eeuwigh feest bedroeft.

De last van Gabril leit klaer: dat woort behoeft

Geen Cherubijnetong om ons den zin t'ontvouwen.

Men hoefde Apollion naer d'onderste landouwen

Niet af te vaerdigen, om nader ga te slaen

Wat Adam al bezit, zoo laegh benen de maen:

Het blijckt hoe heerlijck hem de Godtheit begenadight,

Oock door een lijfwacht van veel duizenden verdadight,

En hanthaeft in zijn' staet en aenzien, min noch meer

Of hy gehuldight waer tot aller Geesten Heer.

De poort des hemels staet voor Adams afkomst open.

Een aerdtworm, uit een' klomp van aerde en klay gekroopen,

Braveert uw mogentheit. ghy zult het Menschdom zien

Zoo verre boven u, en, vallende op uw knien,

Met nederslaghtigheit en nergeslagene oogen,

Aenbidden zijne maght, en hoogheit, en vermogen.

Het zal, verheerelijckt van d'allerhooghste maght,Zich zetten aen de zy der Godtheit, in zijn kracht,

En heerschen, langer en noch wijder dan de ronden

Der entlooze eeuwigheit, aen tijt noch plaets gebonden,

Om Godt, haer middelpunt en omloop, te gelijck

Zich draeien, zonder rust. wat hoeft men klaerder blijck

Dat Godt de menschen wil verheffen, ons verneeren;

Wy zijn ter dienstbaerheit, de menschen tot regeeren

Geboren. legh voortaen den scepter uit der hant:

Een laeger is 'er, die de kroon daer boven spant,

Of spannen zal eer lang. legh af u morgenstraelen,

En hulsel voor dees zon, of pas haer in te haelen

Met zangen, en triomf, en goddelijck cieraet.Wy zien den hemel haest veranderen van staet.

De starren zien vast uit, en wijcken met verlangen,

Om met eerbiedigheit dit nieuwe licht t'ontfangen.

Luc.

Dat zal ick keeren, is het anders in mijn maght.

Belz.

Daer hoor ick Lucifer, en zie hem, die den nacht



30/101

14

Van 's hemels aengezicht verdrijven kan, en jaegen.

Waer hy verschijnt, begint het heerlijck op te daegen.

Zijn wassend licht, het eerste en allernaeste aen Godt,

Vermindert nimmermeer. zijn woort is 't hoogh gebodt;

Zijn wil en wenck een weet, van niemant t'overtreden.

De Godtheit wort in hem gedient, en aengebeden,

Bewieroockt, en geviert: en zou een laeger stem

Nu dondren uit Godts troon? gebieden boven hem?

Zou Godt een' jonger zoon, geteelt uit Adams lenden,

Verheffen boven hem? dat waer het erfrecht schenden

Van 't alleroutste kint, en zijn stadthoudery

Ontluisteren. naest Godt is niemant groot als ghy.

De Godtheit zette u eens in glorie aen haer voeten:

Geen mensch verstoute zich onze orden om te wroeten,

En dit bezworen Recht t'ontwyden tegens ren;

Of al de hemel raeckt in 't harnas tegens een.

Luc.

Ghy vat het recht. het past rechtschape heerschappyen

Geensins haer wettigheit zoo los te laten glijen;

Want d'oppermaght is d'eerste aen haere wet verplicht;

Verandren voeght haer minst. ben ick een zoon van 't licht,

Een heerscher over 't licht, ick zal mijn Recht bewaeren:

Ick zwicht voor geen gewelt, noch aertsgeweldenaeren.

Laet zwichten al wat wil: ick wijck niet eenen voet.

Hier is mijn Vaderlant. noch ramp, noch tegenspoet,

Noch vloecken zullen ons vervaeren, noch betoomen:

Wy sullen sneven, of dien hoeck te boven komen.

Is 't nootlot dat ick vall', van eere en staet berooft;Laet vallen, als ick vall' met deze kroone op 't hooft,

Dien scepter in de vuist, dien eersleip van vertrouden,

En zoo veel duizenden als onze zyde houden

Dat vallen streckt tot eer, en onverwelckbren lof:

En liever d'eerste Vorst in eenigh laeger hof,

Dan in 't gezalight licht de tweede, of noch een minder.

Zoo troost ick my de kans, en vrees nu leet noch hinder.



31/101

15

Maer hier komt 's hemels tolck en wackere Herout,

Met Godts gheheimnis boeck, zijn zorge toebetrout.

Het waer niet ongeran hem nader t'ondervragen.

Ick wil hem tegen tren, en aftren van den wagen.

Gabril. Lucifer.

HEer Stedehouder, hoe? waer heene leit de reis?

Luc.

Naer u, Herout en tolck van 't hemelsche palais.

Gab.

My dunkt ick zoude uw wit aen 't voorhooft kunnen gissen.

Luc.

Ghy die den duistren gront van Godts geheimenissen

Door 't licht van uw vernuft ontdeckt, en openbaert,Verlichtme met uw komst.

Gab.

wat is 't dat u bezwaert?

Luc.

Het raetslot en besluit der Godtheit, die de waerde

Des hemels laeger schat dan 't element der aerde,

Den hemel onderdruckt; het aertrijck uit een' poel

Door alle starren voert; het menschdom op den stoel

Der Englen zet; berooft hun 't Recht der eerste gaven;

Gebietze om 's menschen nut te zweten, en te slaven.Het Geestendom, gewijt tot amptenaers van 't hof

Des hemels, zal voortaen een' aertworm, uit het stof

Gekroopen, en gegroeit, ten dienst staen, op hem passen,

En, in getal en staet, ons over 't hooft zien wassen?

Waer toe vernedert ons d'oneindige Gena

Zoo vroegh? wat Engel paste op zijnen dienst te spa?

En hoe waert mooghlijck dat de Godtheit zich zou mengelen

Met menschen? de natuur der uitgekorene Engelen

Voorbyslaen, en zijn' aert en wezen storten in

Een lichaem? d'eeuwigheit verknoopen aen 't begin?

Het hooghste aen' tallerlaegst? den Schepper aen 't geschapen?

Wie kan uit dit besluit den zin te zamen raepen?

Zal 't eeuwigh schijnend licht nu schuil gaen in den nacht

Der weerelt? zullen wy, Stadthouders van Godts maght,

Voor dit geleent gezagh, een wulpsch vermogen, knielen?

Ontelbre lichaemlooze en godtgelijcke zielen



32/101

16

Zien buigen voor een grof en zackende element,

Daer Godt zijn majesteit en wezen inneprent?

Wy Geesten zijn te grof om dit geheim te vatten.

Ghy, die het slot bewaert van Godts geheimnisschatten,

Ontvou ons, magh het zijn, dit donckere geschil,

Uit uw gezegelt boeck: ontvou ons 's hemels wil.

Gab.

Zoo veel 't geoorloft zy te melden uit Godts bladen.

Veel weeten kan altijt niet vordren, zomtijts schaden.

De Hooghste ontdeckt ons slechts wat by geraden vint.

Het al te stercke licht schijnt Serajnen blint.

De zuivre Wijsheyt wou ten deel' haer' wil bezegelen,

Ten deele ontsluiten. zich te schicken en te regelen

Naer heur gestelde wet, dat voeght den onderzaet,

Die aen zijn meesters last en wil gebonden staet.

De reden en het wit waerom wy namaels wachten,Na 'et overleven van een tafel erfgeslachten,

Den Heer, die, Godt en mensch geworden in der tijt,

Den scepter voeren zal, en breet en overwijt

De starren, aerde, en zee, en al wat leest regeeren,

Verberght de hemel u: de tijt wil d'oirzaeck leeren.

Gehoorzaemt Godts bazuin: ghy hebt zijn' wil gehoort.

Luc.

Zoo zal een vreemdeling, een worm, het hooghste woort

Hier boven voeren, en een ingeboren zwichten

Voor vreemde Heerschappy? de mensch een' zetel stichten,

Zoo verre boven Godt?

Gab.

genoegh u met uw lot,

En staet en waerdigheit, u toegeleit van Godt.

Hy hief u in den top van alle Hierarchijen:

Doch niet om iemants glans en opgang te benijen.

De wederspannigheit verplet haer hooft en kroon,

Indienze wederstreef des Oppersten gebon.

Uw aenzien schept zijn licht alleen uit Godts vermogen.

Luc.

Ick heb tot noch mijn kroon voor Godt alleen geboogen.

Gab.

Zoo buighze oock voor 't besluit der Godtheit, die het al

Wat wezen heeft uit niet, of namaels wezen zal,



33/101

17

Bestiert tot zeker eindt, hoewel wy 't niet beseffen.

Luc.

Den mensch in 't heiligh licht der Godtheit te verheffen,

Den mensch, zoo hoogh met Godt vergodlijckt in zijn troon,

Te zien het wieroockvat toezwaeien, op den toon

Van duizentduizenden eenstemmige kooraelen;

Verdooft de majesteit en diamante straelen

Van onze morgenstar, die straelt nu langer niet;

En 's hemels blyschap slaet aen 't quijnen van verdriet.

Gab.

De zaligheit bestaet in een gerust genoegen,

In 't stemmen met Godts wil, en zich naer hem te voegen.

Luc.

De majesteit van Godt en Godtheit wort verkleent,Indienze haer natuur met 's menschen bloet vereent,

Vereenight, en verbint. wy Geesten grenzen nader

Aen Godt, en zijn natuur, als zoons van eenen Vader

Geteelt, en hem gelijck, indien 't geoorloft is

Te stellen tegens een deze ongelijckenis

Van een oneindigheit en 't eindigh; de bepaelde

By d'onbepaelde maght, indien de zon verdwaelde

Uit haere streecke, en zich bekleede met een' smoock,

Om al den aerdtkloot toe te lichten, uit een roock,

En zwarten damp; hoe zou de vreught der weerelt sterven!

Wat zou het aertsch geslacht al glans en leven derven!

De zon al majesteits ontbeeren, in haer' loop!Ick zaegh den hemel blint, de starren over hoop.

Wanorden orden en geschicktheit overrompelen,

Indien de bron van 't licht haer klaerheit quam te dompelen

In 't graf van een moerasch. verschoonme, Gabril,

Indien ick uw bazuin, de wet van 't hoogh bevel,

Een luttel wederstreve, of schijn te wederstreven.

Wy yvren voor Godts eere: om Godt zijn Recht te geven,

Verstout ick my, en dwael dus verre buiten 't spoor

Van mijn gehoorzaemheit.

Gab.

ghy yvert krachtigh voor

De glori van Godts naem; doch zonder t'overwegen

Dat Godt het punt, waer in zijn hoogheit is gelegen,



34/101

18

Veel beter kent dan wy; dies staeck uw onderzoeck.

De menschgeworden Godt zal dit geheimnisboeck,

Met zeven zegelen gesloten, zelf ontsluiten.

Nu zmaecktghe niet het pit, maer ziet de schors van buiten.

Dan zal men d'oirzaeck zien, de reden, den waerom

Dan zijn verholenthen, en diep in 't heilighdom

Der heilighdommen gaen. nu voeght het ons te duicken,

En dezen dageraet t'aenbidden, te gebruicken

Met danckbaerheit, tot dat de kennis in haer kracht

De twijffeling verdrijf gelijck de zon den nacht.

Nu leeren wy allengs Godts wijsheit tegenstappen,

Eerbiedigh, en beschroomt. zy openbaert by trappen

Het licht der wetenschappe en kennisse, en begeert

Dat ieder, op zijn wacht, zich onder haer vernert.

Heer Stedehouder, rust, en hanthaef d'eerste ons wetten:

Ick ga, daer Godt my zent.

Luc.

men zal'er scherp op letten:

Belzebub. Lucifer.

DE Stedehouder hoort waer dit plakkaet op draeit,

Dat Gabrils bazuin zoo trots heeft uitgekraeit.

Hy gaf Godts ooghmerck u, oock scherp genoegh, te ruicken.

Men zal uw mogentheit aldus de vleugels snuicken.

Lui.

Zoo licht niet: neen gewis, men kan'er in voorzien.

Geen minder droome hier zijn' meerder te gebin.

Belz.

Hy dreight werspannigheit haer hooft en kroon te pletten.

Luc.

Nu zweer ick by mijn kroon het al op een te zetten,

Te heffen mijnen stoel in aller heemlen trans,

Door alle kreitzen heene, en starrelichten glans.

Der heemlen hemel zal my een palais verstrecken,

De regenboogh een troon; 't gestarrente bedecken

Mijn zaelen; d'aertkloot blijft mijn steun, en voetschabel.

Ick wil op een karos van wolcken, hoogh en snel

Gevoert door lucht en licht, met blixemstrael en donder,

Verbrijzelen tot stof wat boven, of van onder



35/101

19

Zich tegens ons verzet, alwaer 't den Veltheer zelf;

Ja eerwe zwichten, zal dit hemelschblaeu gewelf,

Zoo trots, zoo vast gebout, met zijn doorluchte boogen

Te barsten springen, en verstuiven voor onze oogen;

't Gerabraeckt aertrijck zien als een wanschapen romp;

Dit wonderlijck Heelal in zijnen mengelklomp,

En wilde woestheit wer verwarren, en verkeeren.

Laet zien wie Lucifer durftrotsen, en braveeren.

Men daege Apollion.

Belz.

hier treet hy voor den dagh.

Apollion. Luicifer. Belzebub.

O Stedehouder van Godts onbepaelt gezagh,

Orakel, in den Raet der onderdaene Goden,

Ick offer u mijn' dienst, en wacht op uw geboden.Wat eischt de Majesteit van haren onderdaen?

Luc.

Het lust ons uwen zin en inzien te verstaen,

Op een gewightigh stuck, dat zalme niet mislucken.

Het wit is Michal de slaghveer uit te rucken,

Op dat ons toelegh niet op zijn vermoogen stuit'.

Hy voert met zijnen arm zoo veele Orakels uit,

Als oit de Godtheit heeft met haere hant gedreven

In eeuwigh diamant: daer wort de mensch geheven

In top der hemelen, door alle kreitsen heen,

En ziet het Engelsdom zoo diep, zoo laegh, benenZijn voettapijt, in stof vast grimmelen, als wormen.

Het lustme met gewelt dien zetel te bestormen,

En op te zetten by dat opzet, in een' slagh,

Al teffens wat mijn staet, en star, en kroon vermagh.

Apol.

Een loffelijck bestaen: dat uwe kroon vermeere,

En aenwasse op dien voet. ick reken my tot eere

Te raden, onder u, tot zulck een brave daet.

Het zy die recht en wel, of averechts beslaet,

De wil is prysselijck, al wou het niet gedyen.

Maer om niet reuckeloos noch radeloos te stryen,



36/101

20

Hoe treet men allerbest tot zulck een stout bestaen?

Hoe veilighst tegens 't punt van 't raetslot aengegaen?

Luc.

Men kante hier met list ons eigen raetslot tegen.

Apol.

Dat zeggen heeft wat in. geleende maght te weegen

In eene zelve schael met d'Almaght; haer gewicht

Weeght over. wacht u kroon: wy vallen veel te licht.

Bel.

Zoo licht niet, of de kans zal eerst in twijffel hangen.

Apol.

Van wien, of hoe, of waer dien aenslagh aengevangen?

Het overpeinzen quest alree Godts majesteit.

Luc.

Men hou haer ongequetst, en stappe met beleit

Die steile steilten op, en noit gebaende rotsen.

Beleit en moedt verwint, en durf gevaeren trotsen.

Apol.

Geene Almaght, noch haer kroon: men koomze niet te na,

Ten zy men leeren wil met naberou te spa.

De minder moet gedwee voor zijnen meerder wijcken.

Luc.Laet d'Almaght rusten: zet gelijckheit en gelijcken

Te zamen. laet eens zien wiens wapen zwaerder weegh'.

Ick zie ons vyanden gevlught, den hemel leegh

Met eenen slingerslagh; ons heiren overladen

Van heerelijcken roof: dan wyder zich beraeden.

Apol.

Ghy weet wat Michal, Godts Veltheer, al vermagh:

Godts regementen staen verplicht aen zijn gezagh.

Hy draeght den sleutel van het wapenhuis, hier boven.

De wacht is hem betrout. hy houdt op alle hoven

Getrou een waeckende oogh, zoo dat'er niet een star

Van al het hemelsch heir, in 't minst, zich reppen dar.

Noch op dien hemeltoght uit zijn gelit verroeren.

Men vanght haest aen, maer zulck een oorlogh uit te voeren,

Dat draeft ons maght voorby, en sleipt een' langen staert

Van zwaricheden na. wat tuigh, wat stormgevaert

Kan tegens hem bestaen, en d'opperbenden sloopen?

Al zette 's hemels slot zijn diamantpoort open,

Het vreesde list, noch laegh, noch overrompeling.

Belz.

Indien men ons besluit bekrachtigh' met de kling,



37/101

21

Ick zie den morgenstar op onzen hoogen standert

Braveeren, 's hemels staet en heerschappy verandert.

Apol.

De Veltheer Michal voert, ruim zoo trots en er,

Godts wonderlijcken Naem in 't velt van zijn banier,

De Son in top.

Luc.

wat baet een naem met licht geschreven?

Een heldenstuck, als dit, wort geensins doorgedreven

Met tittelen, en pracht, maer dapperheit, en moedt,

En treken, van vernuft en loosheit uitgebroet.

Ghy zijt een meester, tuck om Geesten in te luien,

Te rijgen aen uw snoer, te leiden, op te ruien.

Ghy kunt bederven zelfs de vroomste van de wacht;

En leeren weifelen wat noit op weien dacht.Begin, wy zien Godts heir gereeten aen twee deelen;

De hoofden en de len aen 't muiten, en krackeelen;

De meeste maght alree geblintdoeckt, en verdooft,

En Oversten en elck vast roepen om een hooft.

Indienghe een vierde deel op onze zy kunt troonen,

Men zal u kloeck beleit met eere en ampten kroonen.

Ga hene, en overlegh dit stuck met Belial:

Het moet'er duister zijn, daer hy verdoolen zal.

Zijn troni, gladt vernist van veinzen en bedriegen,

In 't mommen niemant kent, die haer voorby kan vliegen.

Ick stijgh te wagen: legh het over met u twee.

De Hofraet is vergaert, en wacht ons komst alree.Men zal, zoo dra ghy komt, u beide binnen roepen.

Heer Overste, bewaeck de hofpoort met uw troepen.

Belial. Apollion.

GOdts Stedehouder dient zich van ons beide om hoogh.

Apol.

Wy vliegen te gelijck, als pijlen van zijn' boogh:

Beli.

En doelen op een wit, doch hachelijck te raecken.

Apol.

Sta vast, de hemel wil van desen aenslagh kraecken.

Beli.

Laet kraecken al wat wil: het moet'er nu op staen.

Apol.

Hoe grijpen wy dit stuck met kans en voordeel aen?



38/101

22

Beli.

De wapens dienen ons: men moet van 't heir beginnen.

Apol.

De hoofden eerst, met een de stoutsten zien te winnen.

Beli.

Door iet wat glimpelijx, en met een' schijn verbloemt.

Apol.

Zoo geef het dan een' naem: laet hooren hoe ghy 't noemt.

Beli.

Men hanthaef 't Engelsdom, zijn hantvest, eer, en staeten.

En kieze een hooft, waer op zich ieder magh verlaeten.

Apol.

Dat hebtghe recht gevat: ick wensch geen schooner stof,

Noch zaet tot muitery, om burgery en hof

Te schennen tegens een, en schaeren tegens schaeren:

Want ieder is gezint zijn' staet en eer te waeren,

En wettigheit, waer toe d'Almogentheit hem riep,

Eer zy de menschen vormde, en zoo veel spader schiep.

Het hemelsche palais is ons tot erf gegeven.

Den geesten, die dus hoogh op hunne vleugels zweven,

En, vry van lichaemen, niet zacken naer om laegh,

Past beter dit gewest dan 't aertsch geslacht, te traegh

Om tegens zijn natuur te kiezen deze boogen.Hier valt de dagh te sterck, te krachtigh, en hunne oogen

Verdraegen geensins 't licht, ons vroeger aengewent.

De mensch bewaere dan zijn eigen element,

Als andre dieren: hy genoegh' zich met de paelen

Van zijnen rijcken hof. het rijzen en het daelen

Van zon en maen verdeel' de maenden, en het jaer.

Hy neem' den ronden loop der heldre starren waer.

Hy nuttige zijn ooft, en al den geur der kruiden,

En keer' zich oost, en west, ten noorden, en ten zuiden.

Dat zy zijn tijtverdrijf; en wat behoeft hy meer?

Wy kennen nimmer hier een' aertschen opperheer.

Zoo sluit ick. kuntghe, help dien zin beknopter uiten.

Beli.

Den mtensch in eeuwigheit ten hemel uit te sluiten.

Apol.

Dat klinckt alle Engelen te wonder wel in 't oor.

Dat vlieght, gelijck een vier, van 't een int ander koor,

Door negen Ordens heene, en alle Hierarchijen.

Beli.

Zoo zal men allerbest versufte traegheit mij en.



39/101

23

Ons heil en uitkomst hangt aen snelheit, en aen spoet.

Apol.

Niet min aen kloeck beleit, en dapperheit, en moedt.

Beli.

Die zal, door toeval van ontelbre vaenen, groejen.

Apol.

Zy morren vast: men moet hier heimlijck onder roejen,

Zich mengen in dien hoop, en voeden hun beklagh.

Beli.

Dan diende Belzebub, een Vorst van groot gezagh,

Zijn wapen aen hun klaght en wettigheit te hangen.

Apol.Niet plotsling, maer allengs, en als door zijde gangen.

Beli.

De Stedehouder met zijn tegenwoordigheit

Bie zelf de stercke hant aen zulck een trots beleit.

Apol.

Wy zullen in den Raet zijn' zin en voorstel hooren:

Hy veinze voor een poos, en geve in 't endt de spooren

Aen 't opgeruide heir, verlegen om een hooft.

Beli.Aen 't hooft hangt al de zaeck. hoe veel ghy hun belooft,

Zy zullen zonder hooft dien optoght niet beginnen.

Apol.

Wat ree gewonnen is, behoeft men niet te winnen.

Wie meest gequetst wort in zijn heerlijckheit, en staet,

Dien gelt het eerst; die stapp' vooraen, en sla de maet

In zoo veel duizenden.

Beli.

De billijckheit en reden

Vereeren hem dees kroon: doch eerwe dieper treden,

Zoo laet ons al 't gevaer eerst weegen, niets bestaen,

Of al de Hofraet steeck' hier zelf zijn zegel aen.

Rey van Engelen.

Zang.

HOe zien de hoffelijcke gevels

Zoo root? hoe straelt het heiligh licht

Zoo root op ons gezicht,

Door wolcken en bedroefde nevels?

Wat damp, wat mist betreckt

Dat zuiver, noit bevleckt,

En loutere safer?



40/101

Die vlam, dien glans, dat vier



41/101

24

Van 't heldere Alvermogen?

Hoe schijnt ons nu de diepe gloet

Der Godtheit toe, zoo zwart als bloet?

Die us zoo klaer alle oogen

Verheughde? wie begrijpt, wie kent

Deze oirzaeck, onder d'Engelsdommen,

Die, boven Adams element,

Noch us op galm van keelen zwommen;

Op lucht van Geesten, in den glans,

Die Galery, en tin, en trans,

Gewelf van koor en hof vergulde,

En met een ziel van vreught vervulde

Al wat hier boven leeft, en zweeft?

Wie is'er, die ons reden geeft?

Tegenzang.

Toen wy, op Gabrils bazuinen,

Ontvonckten, en een nieuwe wijs

Aenhieven, Godt ten prijs;

De roozegaerden, en de tuinen

Van 't hemelsch paradijs,

Door zulck een' dau en spijs

Van lof en zang verblijt,

Ontloocken; scheen de Nijt

Van onder in te sluipen.

Een groot getal der Geesten stom,

En bleeck, en dootsch, ging, drom by drom,

Misnoegend heenedruipen.De winckbraeu hing verslenst op 't oogh.

Het gladde voorhooft zette een rimpel.

De hemelduiven, hier om hoogh,

Onnoozel eerst, oprecht, en simpel,

Aen 't zuchten sloegen, zoo het scheen;

Als of de hemel viel te kleen



42/101

25

Voor haer, toen Adam wiert verkoren,

En zulck een kroon den mensch beschoren.

Dees smet ontstelt het oogh van 't Licht.

Z'ontsteeckt die vlam in Godts gezicht.

Wy willen ons uit liefde in 't midden van hun mengen,

En deze oploopentheit wer tot bedaeren brengen.

Het derde bedryf.

Luiciferisten. Rey.

HOe kan men in zijn waen zoo vroegh bedrogen worden

Hoe is 't alree verkeert! wy schatten niemants OrdenGeluckiger dan d'onze, in dit opgaende Rijck,

Ja achten onzen Staet den oppersten gelijck,

En onveranderlijck, en boven 't aertsch gezegent;

Wanneer ons Gabril met Godts bazuin bejegent,

En uit de goude poort verbaestmet dit gebodt,

Het welck al 't Engelsdom versteeckt van 't hooghste lot,

Hun uit den vollen schoot der Godtheit eerst geschoncken.

Daer leggen wy te laegh, en zien de schoone voncken

En straelen van onze eere en heerlijckheit geblust,

De gansche Hierarchy des hemels ongerust,

Den mensch, in top van Staet en maght, zoo trots verheven,

Dat wy, als slaven voor zijn heerschappye beven.

O onverwachte slagh, en staetverwisseling!

Och treurgenooten, zet u hier in eenen ring

In 't ronde: zet u hier te zamen: helpt ons treuren,

En zuchten: het is tijt ons feestgewaet te scheuren,

Te klaegen: niemant kan ten minste ons dit verbin.

De blyschap smilt, en zal nu d'eerste droefheit zien.

Helaes, helaes, helaes, gebroeders, hemelreien,

Leght af uw hooftcieraet; verandert uw lievreien,

En vrolyckheit in rou; slaet ner uw aengezicht.

Zoeckt schaduwen, als wy. de droefheit schuwt het licht.



43/101

26

Een ieder volge ons stem, en bange jammerklaghten.

Verdrinckt in jammer: zinckt in droevige gedachten.

Het klaegen helpt, en zet de droefheit oock van 't hart.

Nu schept in kermen lust: het kermen heelt de smart.

Nu roept uit eenen mont, en volleght ons misbaeren.

Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaeren!

Rey.

Wat weeklaght hoort men hier? onaengenamen toon,

De hemel yst hier af. dees lucht is niet gewoon

Te hooren een muzijck van druck op nooten galmen

Door 't juichende gewelf. triomfen, kransen, palmen,

En harpen passen ons, en snaeren. wat wil dit?

Wie of hier hangends hoofts in een gekrompen zit,

Verlaeten, en bedruckt, en zonder noot beladen?

Wie geeft hun treurens stof? wie kan deze oirzaeck raden?

Mijn Reigenooten, volght: 't is noodigh dat men vraegh'Naer d'oirzaeck van hun leet, en deze donckre vlaegh

Van droefheit, die den glans van onze pracht ontluistert,

Het licht van 't eeuwigh feest benevelt, en verduistert.

De hemel is een hof van weelde en vreught en vree.

Hier nestelt aen dit dack noch rou, noch hartewee.

Mijn Reigenooten volght, en troostze in hun bezwaeren.

Lui.


Rey.

Genooten van ons heil en blyschap, broeders hoe?O zoons van 't vrolijck licht, hoe dus bedroeft te moe?

Wie geeft u stof aldus te jammeren, te treuren?

Ghy had begonnen 't hooft ten hemel op te beuren,

Te bloeien in den dagh, die nerstraelt van Godts glans.

De hemel broght u voort, om vlugh, van trans in trans,

Van 't een in 't ander hof, te steigeren, te zweven,

In 't onbeschaduwt licht, vernoeght verzaet te leven,

Op een geduurigh feest, te smaecken 't hemelsch mann'

Van Godts onsterijckheit, in een gerust gespan

Van feestgenooten. hoe? dit voeght geen burgeryen

Van Englestadt, neen: dit voeght geen Heerschappyen,



44/101

27

Geen Maghten, Troonen, noch geen heerschend Hemelsdom,

Ghy kropt uw droefheit in, en zit versuft, en stom.

Laet hooren wat u deert: ontdeckt het uw gespeelen

Ontdeckt uw hartquetzuur, dat wy die mogen heelen.

Lui.

Och broeders, vraeghtghe noch met errenst wat ons let?

Ghy hoort, zoo wel als wy, wat Gabril trompet:

Hoe wy, door 't nieuw bevel, van onzen staet vervielen

In eene slaverny der aerde en zoo veel zielen

Als uit een luttel bloets en zaets te spruiten staen.

Wat is by ons alree mishandelt, of misdaen,

Dat Godt een waterbel, vol wint en lucht geblazen,

Verheft om d'Engelen, zijn zoonen, te verbazen?

Een basterdy verheft, gevormt uit klay, en stof?

Wy waren pas gewijt tot pylers van zijn hof,

Bekleedden onzen plicht, als trouwe rijxgenooten,En worden op een' sprongh gebannen, en gestooten

Uit deze waerdigheit, verdruckt te streng, en straf,

De hantvest en het Recht, dat ons de Godtheit gaf,

Wort ingetrocken, en, in stede van regeeren

Met Godt, en onder Godt, zal Adam triomfeeren,

En heerschen, in zijn bloet en afkomst, onbepaelt.

De Zon der Geesten is te plotseling gedaelt.

Och lotgenooten, volght ons droefheit, en misbaeren.


Rey.

Ontsteltghe u om den last van Godt en Gabril?Dit schijnt een razerny. wie durf het hoogh bevel

Berispen? wie verwaent de Godtheit wederstreven?

Wy zijn gehouden Godt zijn Recht en eer te geven,

Te rusten in zijn wet. wie treet hier in geschil

Met Godts almogentheit? zijn wenck, en woort, en wil

Verstrecke ons eene wet, en maet, en vaste regel.

Wie tegenspreeckt, die breeckt des Alderhooghsten zegel.

Gehoorzaemheit behaeght den Heerscher in dit Rijck

Veel meer dan wieroockgeur, en goddelijck muzijck.



45/101

28

Ghy zijt [och, weest zoo trots en hoogh niet in uw wapen,]

Tot onderdaenigheit, tot heerschen min, geschapen.

Och medebroeders, staeckt dit kermen, en geklagh,

En buight u onder 't juck van 't eenigh hooftgezagh.

Lui.

Zeght liever, onder 't juck van grimmelende mieren.

Rey.

Wanneer het hem behaegh' moet ghy u laeten stieren.

Lui.

Wat hebben wy verbeurt? geeft reden, en bescheit.

Rey.

Verbeurt? ghy quest Godts kroon door ongeduldigheit.

Lui.

Wy klaegen van verdriet, en enckel ongenoegen.

Rey.

In ste van uwen wil gerust naer Godt te voegen.

Lui

Wy steunen op het Recht, ons wettigh toegestaen.

Rey.

Uw Recht en hantvest blijf de Godtheit onderdaen.

Lui.

Hoe kan de meerder voor een minder zich verneren?

Rey.

Die zich gelaeten stelt. Godt dienen is regeeren.

Lui.

Gewilligh, zoo de mensch regeere daer benen.

Rey.

De mensch leeft met zijn lot vernoeght, al is het kleen.

Lui.

Den mensch is boven dat een hooger lot beschoren.

Rey.

Na menige eeuwen wort zijn opgang eerst geboren.

Lui.

Een eeuw beneden is om hoogh een oogenblick.

Rey.

Het ga zoo 't wil, zoo 't moet, zoo d'Oppermaght dit schick'.

Lui.Men had ons nutter dees geheimenis gezwegen.



46/101

Rey.

De Godtheit openbaert haer hart, tot u genegen.

Lui

Noch milder tot den mensch: zy zet hem boven aen:

Rey.

Verknocht met Godts natuur, een wonderlijck bestaen.

Lui.

Och Engelsdom, wou Godt zich paeren met uw wezen!

Rey.

Wat Godt behaegt, en schickt, dat wort met recht geprezen.

Lui.

Hoe heeft hy 's menschen peil alree zoo hoogh gemerckt!

Rey.Het is al wel, al goedt, wat Godt bepaelt, en werckt.

Lui.

Hoe wil de mensch de kroon der Engelen verdooven!

Rey.

Alle Englen zullen Godt in 't lichaem zien, en loven.

Lui.

Zy zullen slijck en stof aenbidden in het stof?

Rey.Bewieroocken Godts naem, met geur, en prijs, en lof.

Lui.

Den mensch bewieroocken, van hooger hant gedwongen?



47/101

29

Apollion. Belial. Rey.

ZY mompelen alree? ghy hoort een strijt van tongen.

Beli.

Wat schaeren treuren hier gedompelt in den rou,

De sluiers om de borst, en lenden? niemant zou

Begrijpen dat men dus, in 't midden van de Geesten,

Op 't eeuwige bancket, en d'endelooze feesten,

Kon treuren, zaegh men niet dit jammerlijck getal

Verslensen van verdriet. wat ramp, wat ongeval

Ontsteltze? Broeders, hoe? wat 's d'oirzaeck van dit kermen?

Beledight iemant u? men zal uw Recht beschermen.

Wat deert de Broeders? spreeckt: laet hooren wat u deert.

Rey.

Zy klaegen dat de staet der menschen triomfeert,Door Gabrils bazuin, en opstyght boven d'Engelen;

Dat Godt zijn wezen wil met Adams wezen strengelen;

De Geesten onderworpt het menschelijck gebiet.

Daer hoort ghy kort en klaer den gront van hun verdriet.

Apol.

Zoo groot een ongelijck valt lastigh te gedoogen.

Beli.

Het overtreft by-kans ons krachten, en vermogen.

Rey.Wy bidden dat ghy toch dien twist met ons beslecht.

Apol.

Wat raet? hoe paeit men hen? zy steunen op hun Recht.

Rey.

Wat Recht? die wetten geeft vermagh de wet te breecken.

Apol.

Hoe kan Rechtvaerdigheit een onrecht oordeel spreeckne?

Rey.

Bestraf Godts oordeel eens, en schrijf hem wetten voor.

Beli.

De vader leer' het kint hem volgen op zijn spoor.

Rey.

Zijn spoor te volgen is het zelve als hy te willen.

Apol.

Verandringh van Godts wil veroirzaeckt dees geschillen.

Rey.

Hy zet den eenen van, den andren op den troon.De minder waertste wijck' voor eenen waerder zoon.



48/101

Beli.

Gelijckheit van gena de Godtheit best zou passen.

Nu durf de duisternis het hemelsch licht ontwassen.

De kinders van den nacht braveeren zelfs den dagh.

Rey.

Wat adem haelt, met recht den Schepper dancken magh,



49/101

30

Die elck zijn wezen gaf, en mindre en meerder waerde:

Wanneer het hem belieft zal 't element der aerde

Veranderen in lucht, of water, of in vier;

De hemel zelf in aerde; een Engel in een dier;

Een mensch in Engleschijn, of onbegrepen wonder.

Een maght regeert het al, en keert het bovenste onder.

Wat d'allerminste ontfangt is loutere gena.

Hier gelt geen willekeur. hier komt vernuft te spa.

In d' ongelijckheit is Godts heerlijckheit gelegen.

Zoo zienwe tegens 't lichtste het zwaerste zwaerder weegen.

Dus steeckt het schooner af op 't schoon; de kleur op kleur;

De diamantsteen op turkoisblaeu; geur op geur;

Het stercke op auwer licht; gestarrent tegens starren.

Ons schicken is den Staet van dit Heelal verwarren,

Misschicken al wat Godt geschickt heeft, en beleit;

En wat het schepsel schickt, dat is wanschapenheit,

In 't allerminste lidt. men staeck' dit murmureeren.De Godtheit kan den Staet van 't Engelsdom ontbeeren.

Zy is met niemants dienst beholpen eeuwigh rijck,

En heerelijck, behoeft zy wieroock, noch muzijck,

Noch geur, haer toegezwaeit, noch lof, haer toegezongen.

Ondanckbre Geesten, zwijght: betoomt u snoode tongen.

Ghy weet Godts reden niet: genoeght u met uw lot,

En onderworpt u Godts en Gabrils gebodt.

Apol.

Is dan de Staet en 't lot der Geesten onbestendigh?

Zoo staenze glibberigh, zoo zijnze alreede ellendigh.

Rey.

Om dat een minder zal regeeren in dit Rijck?

Wy blijven diewe zijn: geschiet ons ongelijck?

Beli.

Zy zijnde naeste aen Godt, hun' toeverlaet, en vader,

En lagen hem aen 't hart: nu leit een minder nader.

Rey.

Zich over 's anders heil bedroeven, is gebreck

Van liefde, en rieckt naer nijt, en hooghmoet. laet dees vleck

Op Englezuiverheit en louterheit niet kleven.

Eclkandre, in eendraght, liefde, en trou, voorby te streven,



50/101

31

Behaeght den Vader, die het al in orden schiep.

Beli.

Zy houden d' orden, daer de hemel hen toe riep;

Maer kunnen traegh verstaen des menschen slaef te worden,

Rey.

Dat 's ongehoorzaemheit: zoo spattenze uit hun Orden.

Ghy ziet hoe't hemelsch heir, geharrenast in 't gout,

En in 't gelidt gestelt, zijn beurt en schiltwacht houdt;

Hoe deze star gedaelt, en gene, in top daer boven,

De klaerste een minder klaere in luister kan verdooven;

Hoe d'eene een kleiner ronde, en d'andre een grooter schrijft,

De laeghste hemel snelst, de hooghste langsaem drijft;

En evenwel verneemtghe, in deze oneffenheden

Van ampten licht en kreits en stant en trant en treden,

Geen tweedraght, nijt, noch strijt: des Albestierders stemGeleit dit maetgezang, dat luistert scherp naer hem.

Beli.

't Gestarnte blijft in staet, daer Godt het in wou scheppen.

Behaeghde 't hem den Staet der Englen niet te reppen,

Zy weecken geen gestarnte, in eendraght, noch in pais,

Noch steurden met geklagh de rust van dit palais.

Rey.

Zie toe, en wacht u wel deze ongenoeght te stijven.

Apol.Wy wenschen dat dees lucht en wolck magh overdrijven,

Eerze uitberste, en 't gewest des hemels zette in vier.

Zy groeien in getal. wie stiltze? wie komt hier?

Luiciferisten. Belzebub. Rey.

HElaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaeren?

Belz.

't Gaet wel, wy groeien aen: onze Engelen vergaeren,

En steecken, vol misbaer, de hoofden vast by een.

Wat port u Engleburgh met kermen en gesteen

T'ontrusten? kan de bloem der zaligheit verslensen?

Gerust bezitten al wat eenigh Geest kan wenschen

Van Godt, den zegenar, vernoeght u dat noch niet?

Zoo staetghe u zelfs in 't licht, en koestert een verdriet,

Waer van ick d' oirzaeck noch beseffen kan, noch raeden.

Houdt op van kermen: scheurt velttekens, en gewaeden



51/101

32

Niet langer, zonder ren, maer heldert uw gezicht,

En voorhooft met een' strael, kinders van het licht!

De schelle keelen, die met zangh de Godtheit dancken,

Dien om, en belgen 't zich, om dat ghy valsche klancken

En basterttoonen mengt, in 't goddelijck muzijck.

Uw bittre weeklaght steurt de maet van 't hemelrijck.

't Gewellef huilt u na. den rougalm in den hoogen

Gesteegen, rolt al voort, van d'eene in d'andre boogen:

En zonder misdaet wort, door zulck een ongeluit,

De wasdom van Godts naem en glori niet gestuit.

Lui.

Heer Overste, op wiens wenck ontelbre keurebenden

Zich wapenen, ghy komt van pas om onze elenden

Te zalven, en den smaet en onverdienden hoon

Te schutten door uw maght. zal Gabril de kroon

Der heilige Engelen op 't hooft van Adam zetten,Door Adams erfgenaem Godts eerstelingen pletten?

Wy waren nutter niet geschapen, eer de zon

Te wagen steegh, en licht den hemel geven kon.

De Godtheit koos vergeefs de Geesten tot trouwanten

Van 't onbeweeghbre hof, indienze zich wou kanten,

En spitsen tegens 't Recht der geesten, zonder schult

Tot wederstant geterght, uit noot, en ongedult.

Wy juichten, in den lof der Godtheit opgetoogen,

Aenbaden, wieroockten met schaelen, neighden, boogen

Onze aengezichten ner. de hemel gaf gehoor,

Verslingert op den dans des galms, van koor in koor,

Ja smolt van volle vreught op tongmuzijck, en harpen;Toen Gabrils bazuin zich plotselingh quam werpen

Met dezen donderslagh in 't midden van Godts eer:

Daer lagen wy verbaest, verstroit, verdruckt ter ner.

De blyschap gaf den geest. de zwangre keelen zweegen.

De jonghst geboren streeck de kroon, den staf, den zegen;

En d'outste zoon, onterft by d'Oppermajesteit,

Gemerckt bleef voor een' slaef. dat valt gehoorzaemheit,



52/101

33

Godtvruchtigheit, en liefde, en trouwe, uit Godts trezooren,

Ten deele, dompelt haer in rouwe, ontvonckt den toren,

En wraeckzucht, om den mensch, uit een' gerechten haet,

Te smooren in zijn bloet, eer hy der Englen Staet

Verplette, en zy geboeit, als snoode en arme slaven,

Gedwongen worden naer zijn zweep en wil te draven;

Gelijck hy daer benen de dieren houdt in dwang.

Heer Overste, ghy kunt der Geesten ondergang

Verhinderen, en by hun hantvest hen bewaren:

Beschutze door uw maght: wy staen gereet uw scharen,

Uw' standert, en uw heir te volgen: treck maer aen.

't Is eerlijck voor zijn eere, en kroone, en Recht te staen,

Belz.

My deert uw ongelijck. Koning aller Heeren,

Verhoe dit liever. geef geen stof tot muiteneeren,

Noch tweedraght. geef geen stof tot wederspannigheit.Wat raet? hoe stil ick u, en d'Oppermajesteit?

Lui.

Zy quetst het heiligh Recht, aen d'Engelen geschoncken.

Belz.

Het Recht te quetsen kan den onderzaet ontvoncken,

Een vier ontsteken, daer de lucht afbranden zou.

O averechtsen loon van onbevleckte trou!

Hoe zullen wy ons best in dees vertwijing draegen?

Lui.Men trooste zich een kans, een' stouten sprong, te waegen.

Belz.

Waer toe zich zelfs gewaeght? men ga een' zachter gangk.

Lui.

Hier gelt alleen gewelt, en kracht, en wraeck, en dwangk.

Belz.

Men kon, waer 't mogelijck, een veilig middel kiezen.

Lui.

Met uit stel zal men hier niet winnen, maer verliezen.

Belz.

Men geef zijn ongelijck met reden te verstaen.

Lui.

De reden heeft hier uit: men zet ons onder aen.

Bel.

Met smeken moght ghy best en eerst uw' wensch verwerven.

Lui.

Het stuck ontdecken, is den handel gladt bederven.

Belz.



53/101

Men kan dien aenslagh naeu ontveinzen voor het licht.

Lui.

Wy groeien maghtigh aen, en staen in evenwight.

Belz.

De kans begunstight hun, die met Gods Veltheer vechten.

Lui.

Hier is met sufferye en schrick niet uit te rechten.



54/101

34

Belz.

Wat zeit Apollion hier toe, en Belial?

Lui.

Zy trouwen onze zijde, en stercken het ghetal.

Belz.

Hoe heeft men dit verhaest? het is nu ver gekomen.

Lui.

De hemel vloeit ons toe van zelf met volle stroomen.

Belz.

Betrout u op geen heir, vol lichte weifelaers.

Lui.Wy zien alree meer kans, en voordeel, min gevaers.

Belz.

Wie reuckeloos begint, beroem' zich van geen voordeel.

Lui.

Aen d'uitkomst hangt het al, voor d'uitkomst dwaelt het oordeel.

Dit gansche leger eischt u tot een opperhooft,

En leitsman op dien toght.

Belz.

maer wie is zoo berooftVan zinnen, dat hy uw gerechtigheit verdadigh',

En 's hemels heirkracht terge? ay, weest u zelfs genadigh.

Verschoonme van dien last: ick kieze geene zy.

Men legge met verdragh deze ongelijckheit by.

Rey.

Gebroeders, geeft gehoor. houdt boven aen met smeecken

By Godt, door middelaers: men wint met tusschenspreecken

Gemackelijcker velt dan door dien steilen wegh

Van oproer. handelt koel met raet, en overlegh.

Wy willen te gelijck uw Recht om hoogh verweeren.

Bedaert: ghy quetst de kroon van Godt, den Heer der Heeren.

Lui.

En ghy ons wettigheit: verstout u hooger niet.

Heer Belzebub, aenvaert dit wettige gebiet,

En zet de hairen schrap: wy volgen u te gader.

Belz.

O yveraers, bedenckt, bedenckt u liever nader.

Ick wil u voortren naer den troon van 't groot palais,

En ons gerechtigheit bemiddelen door pais,

En onderling ve

Lucifer Vondel

Documents

Transcript of Lucifer Vondel