Degerler Egitimi Dergisi

Journal ofValues Education Alt:I ayhk siireli akademik, hakemli bir dergidir.

Degerler Egitimi Dergisi C Deger1er Egitimi Merkezi

Cilt 15, No. 33, 139-176, Haziran 2017

BatJ.'da Sosyal <;evre ve ])'in, Danimarka'da Miisliiman Tiirk Tophn~u

Ahrnet ONAY*

Ozet: Bu makalede, Danimarka'da ya~ayan Tiirk toplumu dik.kate almarak,

Batt'da sosyal yevre ve dindarhk konusu ara~tmlmaktadtr. Bu amayla, ldtap,

makale, gazete ve diger elektronik kaynaklarda Turk toplumu ve gene! olarak

da Miisltimanlar ile ilgili konuya ili~kin veriler toplanm1~ ve analiz edilmi~­

tir. Gtic;lti aile baglan ile dogup btiyudtikleri tilkeden getirdikleri geleneklere

k~1 birey merkezli Bat! bayat tarz1 ve yabanctlara kar~1 uygulanan slkt dti­

zenlemelerin, Danimarka'da ya~ayan Tiirk toplumu ic;in kendine bas bir sosyal

c;evre olu~turdugu gortilmektedir. Soz konusu sosyal c;evre tic;_ donem halinde

ele almm1~ttr. Birinci ve ildnci dooemden veya ku~aktan sonra, ti<;ilncti ku~ak

(ozellikle ktzlar) arasmda ytiksek ogretime btiytik onem verildigi goriilmekte­

dir. Bu donemde politika, egitim, i~ hayatl, tip hukuk, mtihendislik ve medya

gibi alanlarda ti<;tincti ku~agm yer ald1gt gozleomektedir. Bu ku~ak Danimarka

ktiltiirtiyle yeti~mekte ve birinci dilleri de Daoca'dtr. Onlar Daoimarka sistemi

ic;inde Danimarka'mn dilini, kavramlanm, kurumlanru vs. kullanmaktadtr. Bu

dooemde Tiirk toplumuouo dirti organizasyonlanodaki geli~me iki temel alanda

goriilmektedir. Bunlardao birincisi daha bilytik bioalar alarak onlan cami ve ya­

mnda sosyal faaliyet alam olarak kullanmakttr. Digeri ise ozel okullara ac;mak

suretiyle zorunlu mtifredat yanmda islam'! ve Tiirkc;eyi ogretmektir.

Anabtar kelimeler : Sosyal c;evre, Mtisltiman Ttirkler, cami, imam, ozel okul

• Prof. Dr., l\,fehmet Akif Ersoy Oniversitesi, Dahiyat Fal..iiltesi. E-mail: aonay@mehmetakif.edu.tr

139

140

Altmet Onqy

Ttim canh organizmalann dogup ya~adlklan, hayat boyunca her tiirlti ili~ki­

lerini stirdtirdiikleri ve canstz varWdarla da payla~tt.klan, oncelikle algilanan

ve etkile~imde bulunulan d1~ ortam genellikle dogal c;evre olarak tantmlarur.

Bunun yamnda insarun sosyal, kiiltiirel, ekonomik, fizild ve biyolojik ac;ilardan

etkile~im ve ileti~im ic;inde bulundugu farkh c;evreler de vardrr. Konumuz olan

sosyalc;evre ise, kurum ve bireylerin birlikte ya~adt~, ic;indeki unsurlarla bera­

ber bir biitiin olu~turdugu ve daha c;ok davram~ ve ili~kilere dayah geli~tirilen

bir ortamt belirtir (Giine~, 2012).

Dogumla diinyaya gozlerini ac;an insarun ilk sosyalc;evresi bebek-anne iti~ki­

siyle ba~lar. insanm akrabalan ve arkada~lan ile c;e~itlenerek geni~leyen sosyal

c;evresi, oyun, okul, i~ ve eglence gibi sosyal gruplara ve topluma dahil olmak

suretiyle ili~ki agt giderek geli~ir ve giic;lenir (Wilson, 1982). Gerek sosyalc;ev­

resi gerekse sosyal c;evresiyle olan ili~kileri insanm ya~am bic;imini, ic; dtinyast­

m, ki~iligini ve kimligini etkiter; hatta, ~ekillendirir.

Dogup biiytidiikleri memlekette ah~lk ·olduklan bir c;evreden c;lkarak, gerekli

oryantasyon ve adaptasyon egiti.mleri olmakstzm bir anda hie; bilmedikleri bir

iilkede, ah~lk olmadlklan bir cografya ve ik.lim ku~agmda, yabanctst olduklan

bir dil ve kiiltiir ortammda, kendilerini genellikle vastfs!Z bir i~ giicii olarak

bulan Ttirk i~c;ilerinin bu yeni c;evreye ah~malan ve orada ili~ki aglan kurup

geli~tirmeleri hie; de kolay olmarm~trr (Aitmta~, 2008). Bu durum, o insanlann

bayatmda pek c;ok eksikligi, aksakhgt ve uzun ytllar hesaba katllmayan ba~ka­

la~tm sorunlanm da beraberinde getirmi~tir.

Dani.marka'ya c;ah~mak i<t!!l ilk defa 1960'larda tek ba~lanna giden ve genel­

likle birkac; ytl c;ah~tLktan sonra aile ve c;ocuklanru yanlanna almaya ba~layan

Ttirk i~c;ilerinin ilk sosyalc;evresi, i~ yeri, bakkaVmarket, postane, banka, basta­

ne, otobiis ve tren/metro istasyonlan ile i~ saatleri haricinde b4" araya geldikleri

arkad~ ve bem~erileriyle smrrhydt. Sosyal ili~kileri de genellikle amlan c;evre

ve o 9evre ~atlannrn elverdigi irrlkanlar olc;Usiinde dar ve kapahydt.

Danimarka'da 1i.irklerin ti.im bu farklthklar ic;inde kendi farklthklannm ve

kimliklerinin ifade ~ekillerinden biri de dindarhktrr (Giinay, 2003). ·zaman ic;in­

de bu insanlann hayatmda ve kimliklerinde dinin ne olc;iide yer aldtgt hatta

dindarllklannm nastl etkilenip ~ekillendigi hususu onemli bir konudur. Zira bu

insanlann once yakm temas ic;inde olduklan kurum ve bireylerle ba~layan daha

90k davrant~ ve ili~kilere dayah olarak in~a etrneye c;ah~tlklan Danimarka'daki

Bah'da Sosyal <;eure ve Din, Danimarka'da Miisliiman Tiirk Toplumu

bu yeni ortamda ifadesini bulan dindarWdanrun kendine has ozellikler ta~unast

ve bazt farkhh.klannm olmast tabiidir.

Bu 9ah~mamn amact, genelli.kle i~9i ailelerinden olu~ao Daoimarka'daki

Miisliiman Tiirk toplumunun zaman i9inde saytlannm artmast ve buna paralel

olarak sosyal yevre ve ili~ki aglanmn geni~lemesi sonucu ortaya ylkan kendi­

lerine ozgil dini hayatlan ve bu dini hayatm ~ekilleni~inde sosyal 9evreyle olao

etkile~im parametrelerini ara~hrmakt1.r. Bunun i9in i:ice Danimarka hakkmda

genel bazt bilgiler verilerek iilkede dinin ve din egitiminin yasal statilsii iizerin­

de durulacakt1.r. Sonra, Daoimarka'run geleneksel dini hayatmt ve dini organi­

zasyon yaptsllli ~ekillendirip yonlendiren Hristiyanllk merkezli yerel dini yapt

ile Miisliiman ve Yahudilere a it ortak bazt yaptlanmalardanl ( organizasyon) soz

edilecek, aynca son ytllarda Batt Avrupa iilkelerinde giderek goriiniirlilgu artan

yabanct dii~manhgt ve islamafobi adt altmda Miisliimanlara kar~t aymmct yak­

la~tmlar konusunda Danimarka'daki durum ele ahnacaktli. Daba sonra, iilkede

ya~ayan Miisliiman Turk toplumun dikkat 9eken dini organizasyon yapilan ve

toplumsal goriiniirliikleri ele altnacaktli. Konunun gene! bir degerlendirmesi ile

gelecege yonelik bazt degerlendirmeler ise sonuy bOliimiinde yer alacaktli.

Yontem.

Bu yah~ma, iki temel kaynaga dayah olarak geryekle~tirilmi~tir. Bunlardan ilki­

ni konuyla ilgili yaztb kaynaklar olu~turmaktad1.r. Bunlar arasmda, kitap vema­

kaleler yanmda ozellikle kurumsal bilgilerin bulundugu web siteleri yer almak­

tadli. Aynca aymmctllk ve islam dil~manltgt konularmda mii~ahhas hadiselerin

bikaye edildigi internet basllli bu konuda kaynak olarak kullarulmt~trr. Aynca,

heniiz yaymlanmaDll~ olmakla beraber Daoimarka Tli!k Diyanet Vakfi tarafm­

dan yaptlan din hizmetleri ara~tlimasma ili~kin raporda yer alan ve kururnsal

ozellik arz etmeyen gene! bususlara ili~kin bilgilerden de yararlamlmt~hr.

~ah~manm diger bir veri kaynagllli ise, ara~trrmact tarafmdan alanda yaptlan

gozlem ve gorii~meler olu~turmaktad1.r. 2010 ila 2014 ytllan arasmda Danimar­

ka Turk Diyanet Vakft Ba~karu olarak saba bulunan ara~tumacmm k0nuyla il­

gili yogun gozlem ve gorii~melerinden elde ettigi bilgiler ile bu siire zarfmda

edindigi tecriibe, konunun ortaya konulmasmda ve yorumlanmasmda goz ardt

edilmemesi gereken bir veri kaynagt olarak degerlendirilmi~tir. Yme de bu gibi

gozlem ve gorii~melerle elde edilen veriler miimkiin olduk9a, yazilt kaynaklara

dayandmlarak verilmeye gayret edilmi~tir.

141

142

Al1mtl Onqy

Danhnarka'da Tiirk Toplumu

Daoimarka yakla~lk 5.6 milyon niifuslu bir iilkedir. Ulke niifusunun yakla~tk

%10'unu yabancllar olu~turmaktadrr. Ulkede ya~ayan Tiirk niifusu 60 bin ci­

vanndadrr. Danimarka halkmm yakla~lk %82'si Protestan Evaojelik-Lutheran

(DevletK.ilisesi), %5'i Miisliiman ve %13'ii diger dinlere meosuptur. Danimar­

ka, Bc>lge idareleri tarafmdan yonetilen 5 bolgeye aynlmt~ttr. Danimarka'da 98

belediye bulunmaktadtr (statbank.dk, eri: 8.6.2017; denmark.dk, eri: 8.6.2017;

Danimarka kiiltiir, eri: 8.6.2017).

Danimarka'da dogao Tiirk yocuklarmm biiyiik bir ktsnu zorunlu egitiroden

sonra ogrenimlerine devam etmemektedir. 2010'lu yillarda, ozellikle lazlar ara­

smda liseye devam edenlerin saytsmda dikkate deger bir artt~ dikkat yekmek­

tedir. Ancak, teknik yiiksekokullara ve Universiteye devam edenlerin, oransal

olarak Danimarkaltlara ve Danimarka'da ya~ayan yabanctlara (immigrants)

ktyasla daha az oldugu goriilmektedir (dst.dk, eri: 8.6.2017; <;SGB-DiYiHGM

Y.Raporlar, eri: 8.8.2017).

Danimarka ulusal ve yerel medya organlannm Miisllimanlara yakla~tnu iki

~ekildedir. Ulusal medyada zaman zaman asparagas ve sansasyonel baber, yazt

ve ~tizim lerle Miisliimanlar genellikle olumsuz bir imajla yanstttlmaktadtr (b.dk.

9 .6.20 17). Buna kar~Illk, ili~kilerde taru~tkhgm ve yerelligin etkili oldugu kii­

yiik ~ehirlerdeki mahalli basmm Miisliimanlara kar~t daba sorumlu ve dikkatli

davrandtgt g6riilmektedir.

Danhnarka'da Dinin ve Din Egitiminin Huku:ki Durumu

Danimarka Anayasasmda, "~vanjelik - Liiteran Kilisesi" veya ''Danimarka

Halk Kilisesi" Devletin resmi kilisesi olarak tammlanrr ve Danimarka Krait iJe

Krali~tesinin bu kiliseye mensup olmast gerekli goriiliir. Dolaytstyla, Danimar­

ka' da din deoilince akla gelen Danimarka Halk Kilisesi oldugu gibi din ile ilgili

yaptlati diizenlemelerin hemen tamamt bu Kilise ve mensuplan esas altnarak

yaptlmaktadrr. Ulkede din i~lerini yiiriitmek tizere ve Halk K.ilisesinin de baglt

oldugu bir Kilise Bakanh8J bulunmaktadtr. Danimarka Halk Kilisesi dt~mdaki

kiliselere ve dinlere Danimarka Anayasasmda yer verilmemesi sebebiyle, bu

gibi konularda kar~tla~t lan soruolarm yoziimiinde Kilise Bakanlt8J tarafmdan

hazrrlanan mevzuat hlikiimleri esas ahrur (Grundlov, 1977, s. 4-6; 67).

Danimarka'da ya~ayan herkesin inanma, inandtgt ~ekilde ya~ama ve inan­

cmt resmi olarak temsil edecek dini bir cemaatldemek/society kurma hakkt-

Batt'da Sos;·alf;evre ve Din, Danimarka'da J\tfii.rliima/1 Tiirk Toplumu

nm bulundugu Anayasa maddesiyle diizenlenmi~ olmakla birlikte bu bakkm

nas!l kullamlacagt hususu Kilise Bakanhgmm yapttgt diizenlemelere baghd1r

(DTDV, 2010). Daha dogrusu Halk Kilisesi dt~mda kalan din ve inan<; gruplan

Anayasanm verdigi bu hakla Kilise Bakanhgmm izin verdigi i:il<;iide kullana­

bilmektedir. Mesela, 1970 yllmdan itibaren ve ilk olarak i((lerinde Katolik.ler ve

Yahudilerin de bulundugu bazt din ve inan(( gruplanna ozel bir statii verilerek

mensuplanna daha fazla haklar tanllllDl~tlf. Miisliimanlar taraftndan kurulan

cami/kiiltiir demeklerioin bu gibi haklardan yararlanrnalan ise 2005 ytlmdadrr.

Bu diizenlemeyle, K.ilise Bakanhgt tarafmdan "dini cemaat" veya "inan(( cemi­

yeti" olarak tanman demeklere, mabet ac;ma, din gorevlisi istihdam etme, bazt

vergi muafiyetlerinden yararlanma ve resmi nikah olarak da gec;erliligi olan

dini nikah ktyma yetk.isi gibi haklai:dan yararlanrna imkam verilmi~tir (Ba~a­

ran, 2010: 161). Danimarka'da Miisliimanlar tarafmdan kurulan 150 civannda

cami ve dini cemaat bulunmaktadtr ama bunlardan sadece 50 kadan dini cemaat

olarak tamnmaktadtr ve bunlann da 30 kiisuru Danimarka Turk Diyanet Vakft

~emsiyesi altmda faaliyet gostereo cami demekleridir. Danimarka Tiirk Diyanet

Vakft ise, bu statiiyii 2006 yllmda elde etmi~tir (ast.dk eri: 8.6.2017).

Daoimarka'da din egitirni Hristiyaohk merkezli olarak yaptlmaktadtr. $i:iyle

k.i, ilki:igretim birinci Slntftan doku.zuncu Stntfa kadar i:igrencilere, Hristiyaohgt

benimsetmeye yonelik itikat ibadet ve sosyal hayata ili~kin kurallannm ogre­

tildigi "Hristiyanhk bilgisi" dersi verilir. Zorunlu egitimin 8. ve 9. stmflannda

Hristiyanltk bilgisi dersini veren ogretmenler tarafmdan, ogrenciler kiliseye

gotiiriilerek isteyeo ogrenciler vaftiz ettirilir. Son smtflarda Hristiyanltk dt~m­

da bazt dinlerden de soz edilir ancak bu, daha s:ok iilkede ya~ayan dindarlann

sosyal goriiniirliikleriyle ilgili anlattmlarla stmrhdtr. Danimarka kamuoyunda

zaman zaman c;ok kiiltiirliiliigun de etkisiyle yaptlan tartt~malarda, ilkogretim

okullannda Hristiyanltk bilgisi dersi yerine, gene! anlamda din kiiltiirii dersi

verilmesi gerektigi ileri sfuiilmekte ise de bu konuda henliz bir degi~iklik olma­

mt~ttr (DTDV, 2010, s. 7- 11; Aydm, 2016, s. 214-215).

Lise ve dengi okullann son smtflannda, din dersleri daha ((Ok Hristiyanltk agu­

hklt din kiiltiirii c;erc;evesinde verilmekle birlikte, diger din ve inaru~lann inane;

ilkeleri, insan ve toplum anlayt~lan Batt veya Danimarka kiiltiirel degefleri ekse­

ninde ka~tl~ttrmail olarak ele altmr. Bu ciimleden olarak, ders ic;eriklerinde ozel­

lik.le islam Dini daha s:ok bazt marjinal "islamct" gruplarm omekleriyle resme­

dilirken "selefilik", "fundamentalizm", "cihad" ve "siyasal islam" gibi konular,

Batt'da sosyal diizenin devaml.tltgma ili~kin kavrarnlardan entegrasyon, giivenlik,

sosyal ban~ vb. ekseninde ele almdtgt goriilmektedir (DTDV, 2010, s. 7- 11).

143

144

Ahmel Onqy

Danirnarka milli egitim sistemi ic;inde, ilkogretim ve lise kademelerinde fiziki

~artlar yarunda zorunlu program amac;lanru da yerine getirrnek kayd1yla iilkede

ya~ayan azmhklar tarafindan o.zel okullar ac;!labilmektedir. Gerekli ~artlan yeri­

ne getirmek suretiyle ac;1lan ozel okullar, Devlet tarafind.an desteklerunektedir.

2010'lu y!llarda Danimarka genelinde, Musliimanlar tarafindan kurulmu~ 30

civannda ilkogretim okulu bulurunaktadrr. Bunlarm c;ogu Kopenhag ve c;ev­

resindedir (dst.dk, eri: 8.6.2017). <;::ocuklanm ozel okula gondereo veliler, okul

iicretinin ancak be~te bir kadarm1 kendileri tidemekte, geri kalaru ise Devlet biit­

c;esinden okutun hesabma yatmlmaktadrr. Ozel okullarda sec;meli ders ve belli

say1da/saatte istege bagh ilave dersler konulabilmektedir. Dini veya etnik temelli

gruplann ac;n~ ozel okullarda ilave sec;meli ders olarak, mensup olunan din, dil,

tarih ve killtiirle ilgili derslerin tercih edildigi goriilmektedir. Dolayls!yla ilkogre­

tim okullan ile liselerde bu ~ekilde din egitirni verilmesi ic;in bir imkan bulunmak­

tadrr (DTDV, 2010, s. 7- 13).

A«;il1~ siireci yakla~tk iki y1lhk bir degerlendirrne ve detayh inceleme sonucu

miimktin olabilen ozelliselerin her tiirlii fiziki altyap!S!Dl ve ogretmen kadro­

sunu okulun kurucusu olan demek, kurulu~ vs. tarafmdan kar~1larunas! gerekir­

ken, okul miidiiriinii Danimarka Devleti re'sen atamaktadrr. Miisliiman ailelerin

c;ocu~arma din egitimi vermek iizere 2016-2017 egitim-ogretim y1lmda res­

mi olarak faaliyete gec;en T.C. Milli Egitim Bakanhg1 'ndan imam Hatip Lisesi

program uygulama izrii de bulunan bir lise ac;!ltm~trr. Dolayts1yla bu okulun

mezunlan, hem Danimarka lise diplomas! hem de Tiirkiye imam hatip lise dip­

lomas! almaya hak kazanacaktrr. ilk olarak 18 ogrenciyle ve yanh olarak egitim

ogretime ba~layan Hindholm iskandinavya imam Hatip Lisesi olarak adland!­

nlan bu lise, ba~ta Danimarka olmak iizere kom~u iskandinav iilkeleri isvec; ve

Norvec;'ten de ogrenci alrnayi planlamaktadrr (haberler.dk, eri: 8.6.2q 17).

Oniversite diizeyinde din egitimi, Bah'daki gelenege uygun olarak, ilahiyat (theo­

logy) ve din bilimleri (religious studies) ~eklinde iki ana kolda yap!,lmaktadrr. ilahiyat

boliimlerinde, Hristiyao temelli ilahiyat egitimi verilmekte ve mezunlan daha c;ok

Halk K.ilisesi tarafi.ndao din adam! (papaz) olarak istihdam edilmektedir. Din bilim­

leri boliimlerinde ise, din felsefesi, dinler tarihi, din sosyolojisi, din psikolojis~ dini

aotropoloji gibi alaolarda ~tmnalar yap!lmaktadrr. Oniversitelerin bu boliimlerin­

de, b~ta Hristiyaol!k olmakla beraber, Yahudilik, islamiyet ve Uzak Dogu dinleri ve

daha b~ka dinlerle ilgili de ~hrmalar yapllmaktadir. Teoloji Fakilltesi, her donem

daba yak tarihi bilgiye dayal! islam, Tiirkiye ve islami mezhepler gibi dersler ac;mak­

tadtr(tbel.ku.dk, eri: 10.6.2017~ DTDV, 2010, s. 9-13).

Ball'da Sos;•al9evre ve Din, Danimarka'da lvfiisliimOil Turk Toplumu

Danimarka' da dini hayat, azmhklar ve azmhklarm dini ya~antlst ve islam

konulannda yaptlgt akademik ~ah~malarla kamuoyunu bilgilendiren ve ilgili

kurumlara dam~manhk yapmas1 amactyla Kopenbag O'niversitesi btinyesinde

bir Avrupa islam Dli~tince Merkezi lrurulmu~tur. Avrupa islam Dli~tince Merke­

zi, 2005 yth karikatlir krizinden sonra Danimarka' da Mlisltimanlara ilgili konu­

larda fikri rehberlik yapmak ve Danimarka'da imam yeti~tirmek gibi projelerle

ortaya ~tkm1~ ise de gerek yaptlanmast gerekse akademik kadrosu sebebiyle

soz konusu projelerde bir geli~me kaydedememi~tir. Danimarka'daki dini ha­

yata yonelik yaptlgt birkay ara~ttrma yanmda ilgili Devlet kurumJarma gtincel

islami konularda verdigi dam~manhk hizrneti d1~mda adm1 pek duyuramamt~

ve akadernik personelinin 2014 ytlu~da dagtlmasiyla bu Merkez fiilen aktifligini

yitinni~tir(CEIT, eri: 10.6.2017)

Hristiyanhk

Ulkenin siyasi-dini yaptlanmasmdaki en list birim Kilise Bakanltgt'dtr. Bakan­

hk, din i~lerinin yiirlittilmesine dogrudan mlidahil olmamaktadrr. Daba ~ok dini

ve dini olmayan hayat anlayt~lan ve yakla~trnlarla ilgili politikalarla ilgilen­

mekte ve lilkenin mevcut Hristiyan yaptsi i~inde lrururnlarm list dlizey ve rutin

i~leyi~lerini takip etmektedir. Aynca Meclis ~ah~malannda Kilise Komisyonu

bulunmaktadrr. Dini hayatla ilgili somut oneri ve degi~iklikler daha ~ok bu ko­

misyonda ele ahrup degerlendirilrnektedir (DTDV, 2010).

Danimarka Halk Kilisesi

Luteran Kilisesine kay1tli ve vergisini Odeyeo tilke oiifusunun yakla~Ik %80'i

Danimarka Halk Kilisesi tarafindao temsil edilmektedir. Danim.arka Hal.k Ki­

lisesine bagh 10 ayn bolge ba~papazt (Biskop) bulunmaktadrr. Ba~ta Hristi­

yanllk olmak tizere Danimarka'da din ve dini hayata dair i~lerde yegane soz

sahibi olan resmi yaptlanma Danimarka Hal.k K.ilisesininkidir (folkekirkeo.dk,

10.6.2017; Ozmeo, 2012, s. 114 vd.).

Karikattir krizindeo sonra kurulan Danimarka Dini Liderler Pla'tfonnunun

~ah~malan bu kiliseoio geoel sekreteri tarafindan koordine edilmektedir. Plat­

formun, be~i Hristiyao be~i Mtislliman olmak tizere on ki~ilik yonetim kurulu

vardrr. Yonetim kurulu belli arahklarla toplanarak neredeyse tamam1 Miislti­

manlari ilgilendiren dtizenlemeler ve siyasi kararlar i~in altyapt bazrrlama ve

kamuoyu olu~turma fonksiyomi icra etmektedir. Ytlda bir kere dtizenledigi kon-

145

146

Ahmet Onqy

feranslann da benzer bir gorev yilldendigini soylemek yerinde olur. Danimar­

ka TUrk Diyanet Vakf1 2013 ytlmda Platformun donem ba~kanhgm1 yaprru~trr

(haberler.dk, eri: 13.6.20 17)

Danh:narka Kiliseler Birligi

Luteran dt~mdaki mezhepleri ve kiliseleri de i9ine alan, daba 90k sembolik tern­sit olarak faaliyet gosteren Danimarka Ki1iseler Birligi bulunmaktadrr. Teorik

olarak, Danimarka Halk Kilisesini de temsil eden bir list yap1 gibi dursa da Danimarka Kiliseler Birligi, daha 90k azmlik kiliseleriyle ve dinle ilgili diger konularla ilgilendigi goriilmektedir (DTDV, 201 0).

Karikatiir krizinden sonra olu~turulan Miisliiman-Hristiyan irtibat Grubu'nun faaliyetleri, Danimarka Kiliseler Birligi Ba~kam tarafmdan koordine edilmek­tedir. Dordii Hristiyan dordii Miisliiman sekiz ki~iden olu~an Miisliiman-Hris­tiyan irtibat Grubu belli arahklarla toplanmakta ve ytlda bir kere de konferans

diizenlemektedir (kirkersraad.dk, eri: 10.6.2017). Buralarda da yogunlukla Miisliimanlan ilgilendiren diizenlemeler ve siyasi kararlar i9in altyap1 bazrrla­

ma ve kamuoyu olu~turmaya yah~dmaktadrr.

Yahudilik

Danimarka'da Hristiyanhk dt~mda yasal olarak tarunnu~ tek dindir. Danimar­

ka' da top lam 7-8 bin civannda Yahudi ya~amaktadrr (statbank.dk, eri: 8.6.2017).

Yabudilerin bagh bulundugu yegane kurulu~ Musai inany Cemiyeti'dir.

islam.

Danimarka'da yakla~lk 230-250 bin civarmda Miisltiman ya~amaktadrr. Bu da

toplam niifusun %4-S'ine tekabiil eder. Dolaytstyla, Danimarka'da Hristiyan­

hktan sonra en btiytik dini grubu Mtisltimanlar olu~turur. Ancak, islam Dini

Danimarka' da halen yasal olarak tamnm1~ degildir.- Daba once de ifade edildigi

gibi, belli kriterlere baiz dini amayil demeklere "inany cemiyeti" statiisii veri­

lerek, baz1 hak ve muafiyetlerden yararlanrna imkam tamnmaktadtr. Danimar­

ka'da resmi olarak kabul edilmi~ 50' den fazla inane; cemiyeti bulunmakta olup

bunlardan 32 'si Danimarka Tiirk Diyanet Vakf1 ~emsiyesi altmdaki demeklerdir

(DTDV, eri: 10.6.2017; ast.dk, eri: 8.6.2017).

Miisliimanlar tarafmdan kurulmu~ iki biiyiik c;atl kurulu~ bulunmaktadrr. Bu

c;atl kurulu~lar 2005 ythnda patlak veren karikatiir krizi sonrasmda tasarlanm1~

Batz'da Sos;•al9evre ve Din, Danimarka'da i\1/ii.sliiman Tiirk Toplumu

ve 2006 yllmda ortaya s:lkan olu~umlardrr. Bunlar, Danimarka Miislilman Kon­

seyi ve Danimarka Miisliimanlar Birligi'dir (Kuyucuoglu, 2016, s. 122-124).

Daoimarka Mtisltimao Kooseyi

2005 yilmda meydana gelen karikatiir krizi sonrast, 2006 ytlmda, iilkede ya~a­

yan Miisliimanlan belli bir s:ati organizasyon altmda gorme dil~iincesi ve Dani­

marka Devletinin de te~viki sonucu, Danimarka Milslilman Konseyi 13 ilye ile

kurulmu~tur. Kurulu~ tilzilgilne gore Konsey; Danimarka'da ya~ayan Mtislti­

manlann dini, ktiltilrel ve sosyal alanlarda duyduklan ihtiyaca cevap aramayt,

Danimarka aoayasasmm din ve dil~ilnce ozgiirliigil baglammda garanti altrna

aldtgi haklardan Mtisltimanlarm da e~it diizeyde faydalarunasllli takip etmeyi,

Danimarka'da ya~ayan Miislilman toplumun kar~I kar~tya kaldtgi sorunlan,

beklentileri resmi makamlara iletmeyi amas: edinmi~tir (DTDV, eri: 10.6.2017;

MFR, eri: 24.11.2014).

Danimarka TUrk Diyanet Vakfi 'om 2007 yilmda tiye olmastyla birlikte Kon­

seyde temsil edilen kurulu~ saytsi 15'e, temsil ettigi toplam iiye saytsi da 45

bine yakla~a~ak Danimarka' da Miislilmanlan temsil etme hakkl kazanan bir s:ah

kurulu~ durumuna gelmi~tir. Vaklf tlt~mdaki kurulu~lann tamamt, iiye say II an

50 ita 700 arasmda degi~en dernekler olu~turmaktadtr. Konsey'in temsil ettigi

yakla~Ik 45 bin Uyenin yakla~Ik 37 binini Vaklf ve Vaklf ~emsiyesi altmdaki

dernekler tarafindan temsil edilmektedir. Yani, Konseyin ternsil ettigi iiye sa­

ytsmm yakla~Ik %80'i, oncelikle Danimarka TUrk Diyanet Vakft'run iiyesidir.

Ancak Vakfm, Konsey yonetimindeki temsil hakkl, bunun tam tersidir. Kon­

sey tilzilgtine gore iki ytlda bir yaptlan gene! kurullannda, Vakfm 15'te 1 ilye/

(oy bakkl) ile ve 9 ki~ilik yonetim kurulunda da 3 ilye ile temsil edilmektedir.

Ancak bu durum tiye olmasmdan klsa bir sUre sonra Vaklf ile Konsey arasm­

da problemler ya~anmasma neden olmu~tur (DTDV, eri: 10.6.2017; MFR, eri:

24.11.2014).

Konsey ilk kuruldugu ylllarda, Kopenbag'da biiyilk bir cami yaptlrmayt, bir

huzurevi as:mayt ve islam Dinine ili~kin telif ve terciime eserler bazrrlatip ya-.)

ylnlamayt vb. bedefledigini balka duyurmas1 iiyeler arasmda sevins: ve heye-

canla kar~tlanmJ~tJI. Ancak zaman is:inde Konsey, vermi~ oldugu bu vaatleri

yerine getiremedigi ve kurulu~ amacmt gers;ekle~tirmeye yonelik somut adtm­

lar atamadtgt gorillmti~tilr.2 Bunun iizerine Konsey ile ili~kilerini 2012 yilmda

yakln izlemeye alan Vaklf, Konsey Tiiztigiinde yer alan temsille ilgili maddeler-

2 ilk olarak Rejleksiyon acfu bir dergi yaymlam'lya b~l~ arna iki yddan fazla yaym hayaona devam · edememi§rir.

147

148

AhmetOnay

de degi~iklik talep etmi~, ancak bu yonde bir ilerleme olmamast iizerine Konsey

ile ili~kilerini aslaya alnu~, daha sonra da Konsey uyeliginden aynlrm~tl!.

Danimarka Miislii.manlar Birligi

2005 yilmda ya~anan karikatiir krizinden sonra Danimarka' da kurulan ~an ku­

rulu~lardan biri de Danimarka Muslumanlar Birligi'dir. Danimarka Milli Go­

ril~'un i~inde yer aldtgt, Bosna, Arap ve Pakistan kokenli Musltimanlann olu~­turdugu ve genellikle karikatiir krizi sl!asmda etkili olan bazt figtir ~ahsiyetleri de bunyesinde bulunduran toplam 11 uye kurulu~ Danimarka Mtisltimanlar

Birligine uyedir. Milli Gorti~ d1~rnda uye saytlan 50 ila 1000 arasrnda degi~en kurulu~lar bu Birlige tiyedir. Mtisltimanlar Birligi'nin temsil ettigi yakla~lk 16-

20 bin tiyenin yakla~lk 6-10 bini Milli Goru~'e bagh demeklerin iyesidir. Mtis­

ltimanlar Birligi, genel sekreterlik ~eklinde yapllannu~tl! (Kuyucuoglu, 2016,

DMU, eri: 24.11.2017).

Danimarka Mtisltimanlar Birligi'nin ger~ekle~tirmi~ oldugu en dikkat ~ekici faaliyetler Kopenhag'da bir Mtisltiman mezarhgtmi;l kurulmast ve 2016 ytlm­

da, yatth bir 'iskandinavya imam Hatip Lisesi'nin a~tlmastdl!. Mtisltimanlar

Birligi'nin her yll, 9e~itli seminer, konferans, kermes ve Kur'an ziyafeti gibi

faaliyetler diizenledigi, tiyelerinin ozel okul faaliyetlerioi destekledigi gortil­mektedir.

Danilnarka'da Yabancuar ve islamofobi

Danimarka'da, etnik kokeo itibariyle Danimarkah olaolar aynca degerlendiri­

lir. Aynca, Danirnarka'da yabanctlar denildiginde -Danimarka vataoda~hgtoa ge9ip ge9medigine bakllmakstzm- once, etnik koken itibariyle Hristiyao bir

Avrupa tilkesi vatanda~t olanlar ve olmayanlar aymmt yaptli!. Avrupa dt~mdan geleoler de Miisliiman olanlar ve olmayanlar ~eklinde ikiye ~ynli!. Bu aymmt

sadece balk arasmda ve g{inltik gazete haberlerinde degil (b.dk, eri: 8.6.2017),

Danimarka'daki bilimsel~tah~malarm demografik verileri analizi yaptl!!keo de

gormek mtimkiindtir (Rasmussen, 201 0).

Kelime olarak, "islam korkusu" anlamma gel en ve esaseo Mtisltimanlara kar­

~~ duyulan irrasyonel nefret, aynm~th.k, dti~manllk ve kin beslemenin, islam

dinine kar~t stirdtirtileo on yargt ve aynmcthgm ozel adt olan islamofobi, pek

90k Batt Avrupa tilkesinde oldugu gibi Danimarka'om da ~u veya bu ~ekilde gtindemiodedir (Esposito, 2012). Teorik olarak baklldtgmda, Danimarka'daki

Ball'da Sosyal 9f1Jre ve Din, Danimarka'da Miisliiman Tiirk Toplumu

hukuki diizenlemelerde ve mevzuatta yabanctlara aymmcthgt ve islam kar~tt­hg-Im gosteren aytk ifadeler bulunmadigt gibi, ozglirliik, e~itlik ve saygt gibi

vurgulann on planda oldugu goriilfir. Ancak sahr aralanna ve yorumlara dikkat

edildiginde, aynca uygulamalara balaldtgmda, durumun yabanctlar ve bilhassa

Miislumanlar aytsmdan sorunlu oldugu goriilmektedir (Ba§aran, 2010, s. 52 vd.;

Ozmen, 2012, s. 106-114). Hatta, bazt orneklere bala.ldlgmda, belediye meclis

uyesi ve milletvekili olarak se9ilen yabanctlar iyin de durumun pek farklt olma­

dtgi anla~Ilmaktadrr.3

Gundelik hayatta, Danimarkah olmayanlarm, i§ ve staj yeri bulrnada Dani­

markah olanlara gore dezavantajh durumda olduklan goriilmektedir. Teknik

okullara devam eden Danimarkah ·ogrenciler kolayltkla staj yeri bulabilirken,

Danimarkah olmayanlarm staj yeri bulamakta biiyiik zorluk ya~adlklan, bu ne­

denle de okulunu tamamlaytp ve diploma alamadtklan ifade edilmektedir. Ge­

rek i§ gerekse staj ba~vurulannda ya~anan aymmcthga yonelik olarak yaptlan

baz1 ara§trrma ve sosyal deney sonuylan gostermi§tir ki, Danimarkah bir isimle

yaptlan mfiracaatlann hemen tamamma lasa siirede olumlu donO§ yaptlmt~trr.

Ancak, benzer ozelliklerde yabanc1 ve bilhassa Miisliirn:an ismiyle yaptlan mli­

racaatlara ise genellikle cevap verilmedigi veya mfiracaatm uygun bulunmadtgt

goriilmii§tiir. Dolaytstyla Danimarka'da ya~ayan ve Batt Avrupa kokenli olma­

yan 25-29 ya~ grubundaki genylerin %44'li i§siz ve egitimsizdir; ya da egitimini

tamamlayamarru§trr. Bu durum, 20-24 ya§ grubundaki Pakistan, Fas ve Liibnan

gibi Mi.isliiman iilke kokenli gens:ler aytsmda daba fazladrr ( dst.dk ve ugebreve­

ta4.dk, eri: 8.6.2017; ugebreveta4.dk, eri: 9.6.2017; statbank.dk, eri: 8.6.2017).

Izin almada bazt zorluklar bulunmakla birlikte, Danimarka' da bir binayt cami

olarak kullanmak veya yevredeki binalarm mimarisinden ayn olmamak §artly­

la temelden cami yapmak miimkiindfir. Ancak, islam kiiltiiriindeki geleneksel

cami mimarisine uygun bir cami in§a etmeye ve minare yapmaya belediyeler

3 Omek olarak, belediye meclis iiyeligi ve milletvekilligi yapi!U§ olan Tiirk kokenli Danimarka vatand<l§l Hiiseyin Ara~. 09.06.2017 tarihli bir gazete riiportajmda §Unlan s<>y1emektedir: "1993 yilindaJutland ya­nmadasmda Be1ediye Meclisi'ne se9Jen ilk Tiirk vc yabanCJ kiikenli siyaset9ydim. Beni sevenler son de­rece mutlu o1urken, gazeteler, televizyonlar benirnle haber, riiportaj yaparken, beni, bizleriye yabanct!an sevmeyenlerde beni ytldmp siyasenen aynlmam i~in her tiirlu ayak oyunu ve tehditlere b<I§VUruyordu. Bunlardan iirnekler vermek gerekirse, ~§itli gazetelcre, dergilere kurulu§lara benim ad1ma iiyclik yapu­rarak aruma maize me ISmarlayarak, hem zamarum1 ahyor hem de beni bir~ok §irketle nerdeyse mahke­mclik duruma dii§iiriiyorlardi. Bir defasmda iranh bir pizzac1dan 25 tane pizza ISmarlami§Iard!. Zavalh adam 25 pizza ilc evimize gelince aldauldiguu anladim ve pizzalan saun almak zorunda kald.un. Adam da pizzalan benim i~in iizcl yapnguu siiyliiyordu. Biz bir dairedc kirac1 olarak orurmarruza ragmen biri­leri ot bi~me makinas1 sip~ e~ ve makinayt getiren adanu ikna edene kadar akla karayt se~~tim. Tclefonlu, yazw hakarctler, tehditler siiriip gidiyordu. Bunlarla yetinmeyen lfk~ar en sonunda, tehditle­rini artonp evime l.:uf§UD giindererck beni ve cilemi tehdit etti.ler." Bkz. hnps· //kuz<:$dk/jrl;ci·pizza-hu­sevin-arac-kendjsjnj-yjldjrmak-j~teven-danimarl;alj-jrkcjlarin-oyununu-anlatti/ Eri§irn: 11.06.2017.

149

150

Alzmet Onqy

genellik.le izin vermemektedir. Cami c;evresinde oturanlann tamarruna yaklru

Mtisliiman olsa bile dt~andan duyulacak ~ekilde ezan okunmasma izin veren

belediye bulunmamaktadrr. Bunlara kar~thk kiliselerin, ozgiln mimari yaptla­

nyla ve c;an sesleriyle faaliyet gostermeleri, tilkedeki dini ozgtirltikleri tartt~tltr

ktlmaktadrr.

Diger taraftan, gar, bastane, belediye binast, alt~-veri~ merkezi ve yogun ola­

rak Mtisltimaolann ya~adtgt bolgelerdeki okullar vb. bizmet binalanoda ibadet

ic;in yer (mescit) aynlmasma dair bir uygulama genellikle bulunmamaktadrr.

2013 ythnda, planlama a~amasmdaki baz1 hastane ve belediye binaJannda her

din mensubunun ibadetini yapabilmesi ic;in uygun bir ibadet odast aynlmasma

yonelik goril~meler yapthyor olmakla birlikte bu konuda henliz ac;tk bir dtizeo­

leme yaptlarak tam bir sonuc; elde edilebilmi~ degildir.

Tartt~ma konusu olarak 1999'dan sonra stk stk gtindeme gelen helal kesim

(dini kesim veya ritiiel kesim) milsaadesi, 17 ~ubat 2014'te yaytmlanan bir yo­

netmelik.le i~levsiz hale getirilmi~tir. ~oyle ki, Yonetmeligin bir maddesinde

Danimarka' da ritiiel kesim yaptlabilecegi belirtilirken, yaptlan degi~iklik mad­

desinde "ritiiel kesim bu yonetmelikte belirtilen usule aykm olamaz" denilmek

suretiyle kesim strasmda uyulmast gereken dini esaslann yonetmelige uygun

olmast, aksi hal de dini esaslann uygulanamayacagt belirtilerek, _ helal kesim

musaadesi hiikiimstiz bale getirilmi~tir. Yani, bu yonetmelikle, ritiieVhelal ke­

sirnin nastl olacagmm tamm ve tarifi dine degil yonetmelige brral(llmt~trr. Za­

ten Danimarka Halk Partisinden yaptlan bir ac;Iklamada da "Eger Musllimanlar

bizim tilkernizde ya~amak istiyorlarsa, kendilerini bizim kiiltiirtimlize adapte

etmeleri gerekir" denilrni$tir (kristeligt-dagblad.dk, eri: 8.6.2017 ve 9 .6.20 17).

Olkede ya~ayan Muslumanl~rdan ve Yahudilerden ba~ka, bu degi~iklige kar~t

c;tkan olmami~trr.4 Halbuki Avrupa Birliginin 2009 yt!mdaki R/FO l 099/2009

sayth dtizenlemesinin 4/l maddesine gore temel kural, bayvanlann baytltma

yontemi ile kesilmesi olsa da, aym dtizenlemenin 4/4 maddes! dini nedenlerden

dolayt baytlttlmadan kesime imkan vermektedir.

Erkek c;ocuklann stinnet ettirilmesi konusu da stk stk kamuoyunun gtindemi­

ne ta~mmakta ve bunun yasaklanmast gerektigi g6ril$ti savunulmaktadtr. Daha

c;ok sagltk konusundaki endi~eler ile kiic;uk ya$taki c;ocuklann bedeniyle ilgili

'l Bao Avrupa'run en biiyiik Ct ve et iiriinleri iirericisi Danish Crown gibi uluslararast ol~ekte biiyiik et iirericilerinin faaliyet gosterdigi Danimarka'da bu husus, daha ljOk iilke it;i bir mesele olarak ele ahndt. Halbulci, orada iirerilen et ve et iiriinlcrinin :Musliimanlar ,-e Yahudiler de dahil dii.nyamn pek c;:ok iil.kesi­ne pazarlanmas• ve bunun dini sonu~lan iizerinde ~u ana kadar yeterince durulmadt. ~in ilginc;: yant isc, daha iilkcde daha onceden verilmekte olan hclal scrriflkalan yine ayru §elcilde verilmeyc dcvam edilmektc olmasadtr.

Bal!'da Sosyal 9evre ve Din, Danimarka'da Jvfiisliiman Tiirk Toplumu

se9im yapma ve bireysel ozgurlugu gibi konular ver9evesinde tarti~Ilan erkek

c;:ocuklann sunnet ettirilmesi hususu, gun ge9tik9e daha silo takip edilmekte ve

adeta yasaklamaya dogru yol ahnmaktad1r.

Danimarka d1~mdan biriyle evlenenlerin aile birle~imi, her gec;:en giin getiri­

len yeni ~artlarla daba da zorla~makta ve bu konudaki miiracaatlann yakla~Ik

yans1 reddedilmektedir. Mesela, Turk kokenli vatanda~lardan 2013 ydmdaki

toplam 435 muracaatm 202'si; 2014 y1h ilk 9 aymdaki toplam 219 muracaatm

90'1 reddedilmi~tir (nyidanmark.dk, eri: 8.6.2017).

Ba~ta yabancllar olmak iizere giivenlik giiylerinin vatanda~lara kar~1 davra­

m~ bic;:imi c;:ok ~ikayet edilen hususlardan biridir. Ancak, Danimarka genelinde

polis aleyhine ac;:Ilan tiim davalanri %98'inde. polisin bakh bulundugu goriil­

mu~tiir. Danimarka'da olay yeri savcilannm, emniyet mudurlerine bagh olarak

gorev yaptlklanm batrrda tutsak bile, genel insan davram~lan ayismdan da %98

oramnda bakllltk, kabul edilmesi gi.ic;: bir durumdur. Polis ile ilgili ~ikayetleri

ara~trrmak uzere son yillarda kurulan ve uyelerinin tamam1 polislerden olu~an

Polis $ikayetlerini inceleme BagiiDSlZ Kurulu'na (DUP) yaptlan miiracaatlann

da %98.6'smda polis bakl1 bulunmu~tur. Daha once itirazlan karara baglayanlar

yine emniyet mi.idi.irlugu binalarmda c;:ah~an bukuk mu~avirleridir. Uluslararast

Af Orgiitii 'niin raporunda, Danimarka' daki bu durum endi~e verici bulunmu~­tur {dr.dk, eri: 8.6.2017). Konuyla ilgili son ytllarda ya~anan birkac;: omek olay

~oyledir.

ORNEK OLAY 1: 2014 y1lmda, Danimarka vatanda~J (Turk astlh), 48 ya~m­

da bir erkek, alkollti; elinde bulunan b19agt birakmasi i9in polisin yapttgr ikazr

dinlemedigi ic;:in polisin 1 ,5 metreden ate~ etmesi sonucu bayatmr kaybeder.

Savcilrk, ya~anan bu olayla ilgili polis hakkmda soru~turma ac;:maz ve dosya

kapamr ( extrabladet.dk, eri; 8.6.20 17).

ORNEK OLAY 2: Danimarka vatanda~I 36 ya~mda bir erkek; arapa 9almak

ic;:in ugra~trken polisin a9ttgt ate~ sonucu bayatlm kaybeder. 0 yerdeki avukatlar

"polisin oli.imle sonuylanacak ~ekilde olaya a~m ~iddet kullanarak roudabale

ettigi" gerekc;:esiyle dava ac;:roaya yah~ttlar ise de, mabkeme olaya kan§an polisi

serbest brrakrr, dava goriilmeye ba~lamaz ve dosya kapamr ( extrabladet.dk, eri;

8.6.2017).

ORNEK OLAY 3: 2011 yllmda, Danimarka vatanda~t (Tiirk as1lb) gene;: Ek­

rem $ahin; Kolding ~ebir bapisbanesinde gardiyanlar tarafmdan· yere yatmhp

elleri kelepc;:elenirken nefes alamama nedeniyle oliir. Savctltk olaya kan~an Ha-

151

152

Aluntt Onay

pishane gtivenlik gorevlileri hakkmda bir soru~turmaz ve dosya kaparur (nyhe­

derne.tv2.dk, eri: 8.06.20 17).

Diger taraftan, yaptlan bazt ara~hrmalann sonus:Janna balaldtgmda, bazt

medya organlannda islam ve Mi.isli.iman imajmt zedeleyici yaymlara .sistema­

til< ~ekilde yer verildigi anla~tlrnaktadu. 2004 ythnda bir gazetede yay.mlanan

makalede, Miisliirnanlara kar~t ~iipheciligin giderek arttigma ve bu gidi~atm da

nefret sw;:Ianm arttracagma dikkat <;ekilmi~tir (b.dk, eri: 8.6.20 17). Asta Sme­

degaard Nielsen tarafmdan 2014 ytlmda Kopenbag Universitesinde yaptlan bir

doktora <;ah~masmda, Danimarka ulusal televizyon kanallanndan DR ve TV2

haberlerinde devamh ~ekilde Mi.isliimanlar i<;in "potansiyel terorist" imajmm

yarattldtg-L tespitine yer verilmi~tir. Yine bu <;ah~ma som.icunda, soz konusu te­

levizyon kanallannm haber ve yorumlannda, sisternatik olarak "teror olaylan

e~ittir islami teror" imajmm verildigi tespiti yer alrnaktadu (b.dk, eri: 9.6.2017).

Netice itibariyle, gtindelik hayatta yoresellayafetleri ve uzun sakallanyl~ veya

tesetti.irlii olarak sokaga <;tk~n Miisli.imanlara potansiyel hirer terorist goziiyle

baklidtgt vakalann giderek artt1g1 goriilmektedir. Mesela, 2014 ytlmda Dani­

marka vatanda~t (Ortadogu kokenli) bir iiniversite ogrencisi; Kopenbag metro­

sunda Kopenhag Universitesine smava giderken okul s:antasmm a<;tk fermua­

nndan dt~an <;tkan yaztct kablolanru goren ve onun intihar eylemcisi bir terorist

olabileceginden ~iiphelenen ya~h bir kadllllD ihban i.izerine, Kopenhag'da ti.im

metro ag-t durdurulur ve olaya teror ekipleri miidahale eder. Ya~anan bu olay

sonrasmda ise i.iniversite ogrencisi basm aracthgtyla, "boyle bir panik ve korku­

nun ya~anmasma sebebiyet verdigim i<;in ii.izgilni.im" diye a<;tklama yapar (ext­

rabladet.dk, eri: 11.6.2017).

Da.ni.m.arka'da Tiirk ToplUIDu

Danimarka'da ya~ayan Mi.isli.iman Tiirk toplumunun dini goruni.irli.ikleri ve dini

yaptlanmast denildigi zaman camilkiiltiir demekleri5 akla gelir. Bunlann da ba­

~mda Diyanet i~Jeri Ba~kanhgt merkezli te~kilatlanma vardrr. Bu te~kilat yapt­

strun dort onemli unsuru bulunmaktadrr. Bunlar, Kopenbag Din Hizmetleri Mi.i­

~avirligi, Danimarka Ti.irk Diyanet Vakft, carni-ki.ilti.ir demekleri ve camilerdir.

5 B~ta Miisliimanlar olmak iizere Danimarka'da ~yan azuWk dini gruplara "inane; cemiyeti" olma haklo verildigi 2005 yilina kadar 1..-urulan cami demekleri, isimlerinde ve tiiziik!erinde bunu ac;tk<;a be­lirtemedikleri ic;in islam ve cami ile ilgili amac;lanru l..iiltiir faaliyeti ve l..iiltiir dernegi ad! alnnda ifade e~lerdir.

Batz'da Sos;yal(;eure ve Din, Danimarka'da i'vliisliiman Turk Toplumu

Danirnarka'da, Tiirkiye Cumhuriyeti Btiytikelc;iligi btinyesinde 1983 ytlmda

Kopenhag Din Hizmetleri Mti~avirligi kurulmu~tur. Mti~avirlige bagh Din Hiz­

metleri Ata~eligi bulunmadtgt ic;in ata~elik gorevleri de Mti~avirlik tarafindan

ytirtittilmektedir. Mti~avirler, Danimarka genelinde pek c;ok cami derneginin

kurulmasmda, cami olarak kullamlan gayrimenkullerin satin ahnmasmda ak­

tif olarak yer almt~lardrr. Danimarka Tiirk Diyanet Vakft'mn kurulu~u 1985

ythnda zamanm Din Hizmetleri Mu~avirinin onctiltigtinde gerc;ekle~tirilmi~tir

(DTDV, eri: 10.6.2017).

Mtisliiman Tiirk toplumunun dini ihtiyac;lanru kar~tlamak tizere Diyanet

i~leri Ba~kanhgt tarafmdan gonderilen din gorevlileri, Din Hizmetleri Mti~a­

virligine bagh olarak c;ah~maktadrr. 2010'lu ytllarda Kopenbag Din hizmetleri

Mti~avirligi'ne bagh olarak, Danimarka Tiirk Diyanet Vakfi. ~emsiyesinde fa­

aliyet gosteren camilerde 30-35 din gorevlisi vazife yapmaktadrr. Mti~avirlik,

din gorevlileri yanmda Vaktf ve bagh demeklerle koordineli bir ~ekilde cami

hizmetleri, Kur'an ve dini bilgiler ogretimi, dtigtin, ni~an, stlnnet, hastane zi­

yareti ve benzeri cami dt~t din hizmetlerinin yerine getirilmesine; konferans,

panel ve kiiltiir gezisi gibi sosyal ic;erikli faaliyetler ve hac umre hizmetlerinin

ytirtittilmesine onciiltik etmektedir (DTDV, eri: 10.6.2017).

Din Hizmetleri Mti~avirleri, kuruldugu gtinden itibaren yaptlan gene} ku­

rullarda Danimarka Tiirk Diyanet Vakfmm ba~kam olarak sec;ilerek bu gorevi

yapmaktadrrlar. Diyanet i~leri Ba~kanhgt onciiltlgiinde kurulan vaktf te~kilah

bulunan tilkelerde genellikle Din Hizmetleri Mti~avirleri aym zamanda o tilke­

lerdeki vaktflara ba~kanhk etmektedirler.

Mii~avirlik, din hizmeti faaliyetlerini, V~ktf ve Vaktf ~emsiyesi alhnda faa­

liyet gosteren 32 demek aracthgtyla ytirtitmekte; Tiirkiye'den gonderilen din

gorevlileri de yine Vaktf ~emsiyesi altmda faaliyet gosteren dernekler btinye­

sindeki camilerde gorevlendirmektedir (DTDV, eri: 10.6.20 17). Vaktf ~emsiyesi

altmdaki bu camilere kar~J resmi makamlardaki tutum gene! anlamda olumlu­

dur. Resmi makamlarda ve c;e~itli toplum kesimlerinde Diyanet camiltri, gorev­

lileri, Danimarka Ttirk Diyanet Vakft ve bagh demekleriyle birlikte "saygm" ve

"giivenilir" olarak bilinmektedir. Bu camilere kar~t bugtine kadar ciddi herhan­

gi bir saldm da olmamt~trr. Ancak bu durumun giderek yaygmla~an islamofobi

yamnda 15 Temmuz 2016 badisesinden sonra ne ~ekilde etkilenecegi ise zaman

ic;inde ortaya c;tkacak bir husustur.

153

154

Altmel Onl!)l

Dani.marka Tiirk Diyanet Vakfi. (DTDV) ve Va.lo.f Ba§ka.m.

DTDV, Danimarka Adalet Bakanh~'nm 29.11.1984 tarihli karanna istinaden

15.03.1985 tarihinde resmi kurulumunu tamamlayarak faaliyete ge<;mi~tir. Va­klf, temel olarak, yfuiitiilen dini ve hayri hizmetler i<;in lojistik destek sagla­makta, sosyal, kiiltiirel ve sportiffaaliyetlere onciiliik etmekte, Danimarka'daki

e~deger STK'lar ve yerine gore resmi makamlar ile ili~kilerin yilriitiilmesine aracthk etmektedir. Valaf, vefat edenlerin cenazelerinin Ttirk.iye'ye getirilme­sini veya Danimarka'da defnedilmesini saglayan bir cenaze fonunun kurularak i~letilmesi, hac ve umre hizmetlerinin yaptlmast, cami yeri olarak kullamlacak

gayrimenkullerin satm ahnmast ve bu i~ler i<;in kredi temin edilmesi gibi fa­aliyetleriyle tamnmaktadtr. Valaf, biinyesinde kurulan ve 30 binin iizerindeki ValafCenaze Fonu'na kaytth iiyesiyle Danimarka'run en biiyiik sivil organizas­yonlan arasmdadtr (DTDV, 10.6.2017).

Valaf, ~emsiyesi altmda faaliyet gosteren 32 cami demegi ile Danimarka'da­

ki en biiyiik <;at! kurulu~lardan biridir. Bir cami demeginin DTDV ~emsiyesi altmda yer alabilmesi i<;in Valaf tarafindan hazrrlanan bir "Demek Tiiziigu"nti genet kurulunda kabul etmi~ olmast gerekmekted~. Bu ~artlan yerine getiren demekler, Valaf ~emsiyesi altmda yer alabilmekte, sorrra da onlann inan<; cemi­yeti olarak tamnmast saglanmakta ve Diyanet tarafindan din gorevlisi gonderil-

. mektedir. Ancak bazt demeklerin, kabul ettikleri soz konusu "Der:nek TiiZi.igu"­

nti Valaftan habersiz degi~tirdikleri ve orada yaztb ama<; ve baghhk ~artlanm ihlal ettikleri olmaktadrr. Bu ve benzeri hallerde, ilgili demegin kademeli olarak uyanlmas1 ve nihayet sonu<; ahnamadtgmda, tiyelikten <;lkanlmast soz konusu olabilmektedir.

Vakfm kredi destegiyle cami/ktiltiir merkezi olarak satm abnan ve miilkiyeti

Vak1f adma tescil olunan gayrimenkullerin idaresi hususunda da Vakfin hare­ket tarz1 yeterince a<;Lk ve net degildir. $oyle ki, demeklerin kullammma tahsis edilen Valaf mall an ile gelirleri tamamen demeklere emanet edilmi~ durumda­

drr. Ancak bu &ibi yerlerde ya~anan bazt olumsuzluklar veya olumsu.z iddialar

ka~tsmda demek yonetimleri sorumlu tutuldugu kadar miilk.iyeti elinde bulun­duran Vaktf da bu gibi durumlarda hedef olmakta ve dogal olarak ele~tirilmek­tedir. Bu ise, Vakfin imajt a<;tsmdan riskli bir durumdur.

Danimarka Turk toplumu arasmda, "DTDV yonetim kurulu ilyesi olmak" en onemli statii ve saygmhk sebeplerinden birisi olarak goriilmektedir. Bir donem

iiyelik yaptp da ikinci donem se<;ilemeyen iiyelerin biiyiik bir lasrrumn krrgmhk ve kiiskiinliiklerini her fusatta dile getirdikleri; iki donem se<;ilip de ii<;iincil donem se<;ilmeyenlerin ise genellikle Valafyonetimine kar~I olumsuz saytlabi­

lecek bazt tavtrlar i<;ine girdikleri gorillmektedir.

Batt'da Sosyal 9evre ve Din, Danimarka'da A1iisliiman Tiirk Toplumu

Cami/Kiiltiir Dernekleri ve Dernek Ba!jkanlan

Cami/ki.ilttir dernekleri, Danimarka genel mevzuat htikiimlerine gore, Valoftan

bagrmstz olarak kurulmu~ sivil toplum kurulu~landrr. Dolaytstyla demeklerin

yah~ma usulii Vakfm tiyesi bagrmslZ bir STK. ~eklindedir. Hukuki baghhk at;:t­

smdan demekler, Vakfin hirer ~ubesi degildir. Dolaytstyla, bu yapllanrna it;:inde

Vaktf tarafmdan demeklerin kootrol ve denetimlerine yonelik bir ~ey yapma

imkam bulunmamaktadtr. Bir dernek, VaktfTtiziigiinii kabul ederek Valof ~em­

siyesi altma girmek.le inaoy cemiyeti olma ve Vakfa ait olan Cami ile diger

boliimlerini kullanma hakki elde etrnektedir.

Diger taraftan, dernek ba~kam olmak ve dernek yonetimine girrnek, Turk top­

lumu arasmda hala onemli bir statii gostergesi olarak kabul edilmektedir. Bir­

kat;: istisoa dt~mda, dernek yonetimi denilince, "demek b~kam ve akrabalanl

hem~erileri" akla gelmektedir. Bu ise demek yonetimlerinin, proje ve faaliyet

temelli olarak degil de geoellikle akraba ve hem~eri temelli bir bala~ at;:tsiyla

belirlenmekte oldugunun gostergesidir. Dolaytstyla, yerel idarelerle yakm ili~ki

i9inde t;:ah~an, sosyal, kiiltiirel, sportifvb. faaliyet ve projeleriyle one t;:lkabilen

demek yonetimlerinin saytsi hala 90k azdrr.

Caniller ve Din Gorevlileri

Ttirkiye'de cami hizmetleri alanmda tecriibe sahibi din gorevlileri arasmda ya­

ptlan bir set;:me smav1 sonunda ba~anh olanlar arasmda, puan durumu, mesleki

bilgi ve tecriibe ile yabanc1 dil bilgisi gibi kriterler esas almarak yaptlan Strata­

maya gore, Bakanhklar Aras1 Ortak Kiilttir Komisyonu tarafmdan din gorevlile­

rinin yurt dt~I gorev yerleri planlanmaktadtr. Din gorevlileri, yurt it;:inde oldugu

gibi yurt dt~mda da cami i9i din hizmetlerini ve cami d1~1 sosyal nitelikli din

hizmetlerioi ytiriitrnektedirler. Bu hizmetlerin neler olduguna dair detayh bilgi

a~agtda "Danimarka'da Din Hizmetleri" ba~h~ altmda verilmi~tir.

inant;: cemiyeti olarak tamoan, gorevli lojmam olan veya kira yoluyla Iojman

temin eden demeklere Diyanet i~leri Ba~kanh~ tarafrndan daimi statiide din

gorevlisi verilmektedir. Din gorevlileri elektrik su vb. giderler i9in Val?f yone­

timi tarafmdan belirlenen miktarda parayt demeklere Odemekte, din gorevlisi

lojrnam ve caminin diger giderleri cami demeklerince kar~Ilanrnaktadrr.

Miilkiyeti Vakfa ait olsa bile idaresi tamamen derneklere brralolan cami ve

lojmanlarm gert;:ek sahibi gibi duran dernek yonetimlerinin din gorevlileri tize­

rinde yaratttg1 psikolojik baslo, ytiriitiilen hizmeti, gorevli ile Mii~avirlik ve

demek arasmdaki ili~kileri genellikle olumsuz etkilemektedir.

155

156

Ahmel Onqy

Danll:narka'da Tiirk Kokenli Gen~ler

2000'li ytllardan itibaren Danimarka'da ya~ayan Tiirk kokenli gens;lerin tama­

mma yakm bir ktsrru orada dogup biiytiyenlerden olu~maktadrr. Bu gens;Ierin

bilytik c;:ogunlugu Danimarka vatand~tdu. Bu tarihten once, Tiirkiye? de dogup

biiytidilkleri halde aile birle~imi, evlilik vb. sebeplerle Danimarka'ya giderek

orada ya~ammt devam ettiren genc;:lerin saytst s;ok olmasma ragmen yakla~tk

son 15-20 ytlda bu yolun neredeyse tamamen kapattldtgt goriilmektedir. Ortaya

c;:tkan bu durum, Danimarka'nm yabanctlara yonelik s;ah~ma izni, aile birle~imi

ve vatanda~ltk i~Iemlerinde uyguladtgt stkt ve korumact politikalann bir sonu­

cudur (DTDV, 2010; Ozmen, 2012, s. 89-99).

Danimarka' da ya~ayan Turk kokenli genc;:ler, kre~, okul, sosyaVsportif tesisler

ve televizyon gibi giindelik bayatl c;:evreleyen aras;Ian kullanabilme veya onlara

a~inaltk bakunmdan ortalama bir Danimarkah gens;le bemen hemen aymdrr.

Diger taraftan bu gens;ler, dil, ~iir, hikaye, mizah, ozdeyi~, tarih, eglence vs.

ogelerin olu~turdugu kiiltiirel altyapt olarak da Danimarkah gibi yeti~mektedir.

Genc;:ler dii~uncelerini, hayallerini ve hayatlanm kurgularken Danimarka ku­

rumlanm ve kavramlanm kullanmaktadrr. Ailelerinin ozel s;abast olanlar baric;:,

bu gens;lerin Tiirks;e kelime kapasiteleri genelli)de, selamla~ma, mutfak ve mar­

ket ileti~im kelimeleriyle smtrh olup, kendi duygu ve du~uncelerini Tilrkc;:e an­

latamayacak kadar yetersizdir. Gens;lerin geleneksel Tiirk-islam balk kiiltiiriine

olan ilgi ve birikirnleri ise daba c;:ok dugiin, ni~an, bayram vb. folklorik torenler

ve aile buytiklerinden gorebildikleri smrrll saytda orfve adetlere a~inahklanyla

smrrltdtr (Ozmen 2012, s. 99-105).

Danimarka'da y~ayan Turk kokenli gens;lerin -ailenin ozel ve tsrarct gayreti

olanlar haris;- islam hakkmdaki bilgileri genellikle c;:ocukken diizensiz olarak

gittikleri cami kurslanyla s1n1rbdrr. Aynca, kattldtklan bayram, teravih ve Cuma

namazt gibi ibadetler strasmdaki gozlemleri ile arkada~ c;:evresinden islam dini

bakkmda goriip duyduklan genellikle diizensiz tecriibi edinimler onlarm dini

bilgi dagarctklannt olu~turmaktadrr.

Dolaytstyla bugiin Danimarka'da ya~ayan genc;:lerin Danimarka dili ve kiiltU­

riiyle ilgili bir problemi bulunmamaktadtr. Buna mukabil, onlann Tiirk dilini;

·kiiltllrilnii ve islam Dinini anlama, kavrama ve din bizmeti alma bususunda cid­

di sorunlan vardtr.

Danll:narka'da Din Hizmederi

Danimarka'da din bizmetleri denilince camiler ve din gorevlileri akla gelmek­

tedir. Goriinurdeki bu hizmetlerin arkasmda; planlaytct olarak Din Hizmetleri

Bah'da &s;•al t;rore ve Din, Danimarka'da Miisliiman Turk Toplumu

Miiljavirligi ve her ttirlii lojistik destegi saglayan Danimarka Tiirk Diyanet Viucfi

ile ljemsiyesi altmdaki dernekler bulunmaktadrr. Genel olarak yurt i~inde vazife

yapan din gorevlilerinin sundugu din hizmeti ne ise, benzer bir usulle se~ilip

yurt diljma ve Danimarka'ya gonderilen din gorevlileri de hemen hemep aym

yontem ve muhteva ile camilerde din hizmetleri sunmaktadrr (Allievi, 2009;

Baljaran, 2010, s. 161 vd.; Ozmen, 2012, s. 114-117). Bu ayru zamanda Diya­

net'in yurt diljmda yiiriitttigu "cami merkezli din hizmetleri" demektir. Madde­

ler halinde Siralamak gerekirse bunlar:

Na.m.az, hutbe ve vaaz hizmederi

Din gorevlilerinin performanslanm en iyi gosterdikleri ve eo baljanh olduklan

alan buras1drr. Camilerde genellikle hafta soolan ogle ve ikindi vakitleri cema­

at kalabahk olmaktadrr. Camilerin buluodugu bolge ve ulaljun imkaolan gibi

sebeplerle, sabah ve yats1 namazlannda cemaati olan cami say1s1 azdrr. Vaaz

hizmetleri geoellikle Cuma namaz1 oncesi biitiin camilerde yaptlmakta, hafta

soolan ogle namazmda camilerde Tiirk~e Kurao/hadis meali okuma veya ilmi­

bal dersi ya da vaaz gibi faaliyetlerden biri veya birka~1 yap1lmaktadrr. Esasen

din gorevlilerinin ~evreyi tamma, Danimarka kurum ve iljleyiljine aljina olma

gayretiyle ge~eo ilk bir-iki y1lm soounda ~evreyle ve Danimarka kurumlanyla

daha uzuo vadede siirdiiriilebilir ililjkiler kurmalan miimkiin hale gelmektedir.

Ancak din gorevlisinin yurtdtljl gorev siiresi dolup beljinci yllrn sonunda done­

cek olmas1 hizmetlerin derinlik ve devamhhk kazanmasrna imkan vermemek­

tedir. Bu da uzun vadeli din hizmetlerinin planlamp uygulanmas1 ootinde duran

eo ciddi engellerden birisidir.

Camide din egitimi

Cami dersleri veya ~ocuk okutma diye bilineo bu faaliyetlere ~ocuklann -dii­

zenli devam etmemelerine ragmen- katihm oraru yiiksektir ama gen~lerio kah­

lun oram diiljiikttir. ~oyle ki, Daoirnarka'da yaljayan Tiirk kokeoli niifusun yak­

laljtk 6-7 binini ~ocuklar 13-14 binini gen~ler oluljturmaktadrr (statbal}k.dk, eri:

6.8.2017). <;;ocukluk doneminde cami kurslanna gideolerin orant %40-SO'ler ci­

vanndayken, bu oran gen~lerde %2-3'1er civanndadrr. Camilerde genellikle bafta

soolan yiiriitiilen bu faaliyetler Kur'an-1 Kerim'i yiiziinden okumayt ogretme,

baz1 sure ve dualann ezberletilmesi ile inan~ esaslan ve basit ilrnibal bilgilerinin

ogretilmesi ljeklinde ger~ekle~mektedir. Diger taraftan Danimarka Tiirk Diyanet

Vakfi'mn onciiliigiinde camilerde kadrn kollan ve gen~lik kollan kurulmas1 telj-

!57

158

Ahmet Onay

vik edilmektedir. Bu sayede cami ve yevresinde ya~ayan kadmlara ve gen9lere

yonelik konferaoslar, sosyal ve dini i9erikli ozel faaliyetler planlanarak uygulan­

makta, Valafbiinyesinde geni~ katilunh programlar yaptlmaktadtr.

Merashnler

Daha 90k Miisliiman Tiirk kimliginin tezahiirii ve grup i9i sosyalle~me aract

olarak ku~aklar arast devrahnarak ya~attlan dini muhtevab merasimlerin en

yaygmt; mevlit, hatim, diigiin, nikah, cenaze, taziye ve basta ziyareti gibi mera- ~

simlerdir. Ozellikle akraba, arkada~, kom~u ve tantdtklar arasmda bu merasim­

lere kattlun adeta kar~t!tklthk esasma dayah ve goriinrneyen bir sosyal kont­

rol sistemiyle siirdiiriilmektedir. Bu merasimlere kattlamama gibi aksakhklar

mutlaka ozel ziyaretlerde sunulan mazeret beyanlanyla telafi edilmektedir. Din

gorevlisi, bu merasimlerin -diigunler hari9- icrasmda ba~ aktor konumundadtr.

Muhtevayt ~ekilleodirme ve akt~t canlandtrma genellikle onun kontrolilndedir . .

Danimarka hukuk sistemine gore, Milslilman, Hristiyan, Yahudi ve diger dini

ama9h demeklerin "inan9 cemiyeti" saytlabil~esi ve din gorevlisi bulundura­

bilmesi i9in nikah izni almast ~art ko~ulmaktadrr. Bu izin, din gorevlisine Dani­

marka mevzuatma gore, Danimarka vatanda~t olan cami cemaatinden miiracaat

edenlerin resmi nikahlannt ktyma yetkisi verrnektedir. Danimarka'da oturum­

lanm alabilmek i9in Diyanet'e bagh din gorevlilerinin tamamt bu izni almak­

ta ancak, Tiirkiye mevzuatt aytsmdan yaptlan lasttlaytct bir yorurn nedeoiyle, bu

yetkinin kullarulmasma izin verilmemektedir. Bu mevzuatl yorurnlama soruimnun

~tlamamast sebebiyle evlenecek gen9ler ya kiliselerde ya da belediyelerde gorevli

papazlarm oniincle oikahlanru laydliDlak zorunda kalmaktadtrlar. Ya~anmakta alan

bu yarplkltgm giderilmes~ i9in yaptlan gi.ri~imler ise Tiirkiye'deki mev:zuat yorumu

engeline talaldtgmdan henilz olurnlu bir neticeye baglanamarnt~ttr.

Ker.m.esler

Cami demekleri geoellikle her ytl Nisan aymrn son haftast ile Haziran ayuim

ilk haftast arasmda, kermesler dilzenlemektedir. Kermeslerin bu donemde yo­

gunluk kazanroasmm sebebi, agtr ge9eo Ia~ aylanndan sonra havalann tsmmast

ve yaz ayt izin mevsiminin henilz ba~lamamastyla ilgilidir. Derneklerin genel­

likle, gelir elde etme, cami borylanm odeme ve caminin/dernegin tantttiDJ gibi

amaylarla dilzenledpderi, daha 90k ev yaptmt yoresel yiyecek vs. malzemenin

satt~a sunuldugu sosyal etkinliklerdir. Kermeslerin organizesinde imarntn da

Batz'da So~)'al 9ezlrt ue Din, Danimarka'da 1\ifiisliiman Tiirk Toplumu

cami demegiyle birlikte hareket etmesi d1~rnda, ekonomik ve sosyal i~erikll bu

faaliyetin aynca dini muhtevas1 bulunrnamaktadiT. Camilerin avlu veya bab~e­

sine kuru ian kermes ~adlflan san~ yapma ve yemek yeme yeri olarak kullaruliT.

Oyunlar ve miisabakalar

Gen~lerle ileti~ime vesile olmas1 ve onlann camiye ah~mas1 i~in baz1 din gorev­

lileri, ~e~itli spor etkinliklerine onayak olmakta ve hatta camiler adma gen~ler aras1 futbol ve benzeri mtisabakalar dtizenlemektedir. Danimarka yerel ida­

relerinin de maddi yonden destekledikleri bu gibi faaliyetlerde yer alabilecek

dini muhteva ise tamamen din gorevlisinin kabiliyet ve becerisine blfalalmi~

bir alandiT. Bununla birlikte, her yil camilere Kur'an-1 Kerim okurna ve dini bil­

giler ogrenmek i~in gelen ogreociler arasmda, ailelerin de kanhmiyla bilgi ya­

n~malan da dtizenlenmektedir. Bazen Danimarka Ttirk Diyanet Vakfi, camiler

aras1 bilgi yan~malan dtizenlemekte ve dereceye girenleri odtillendirmektedir.

Gen~lerin Din Egitimi ve Din Hizmeti Alabilecegi Ortamlar I

Kurum.lar

Esasen Danimarka' da las1th olan islam din egitimi ve din hizmeti alma kanal­

lan, gen~ler soz konusu oldugunda daha da kts1th ve yetersiz bir hal almaktadiT.

K.!s1th olmakla birlikte bunlan ~oyle slfalayabiliriz;

Aile

Her yerde oldugu gibi, ki~inin dogumundan oltimtine kadar din egitimi ve din

hizmeti alma/verme bak1mmdan i~inde bulundugu en onemli dogal ortam aile­

dir. Aile birlikteliklerini gti~lendirmek ve varsa sorunlann ~oztimline yardunc1

olmak amac1yla 2012-2013 y11lannda Danimarka Ttirk Diyanet Vakfi onctilti­

gunde "Danimarka TtirkAile ir~at ve Destek Projesi" ylirtittilmti~ttir. Aile mer­

kezli dini kavramlarda ortak bir dilin olu~turulmasrna yonelik olarak geli~tirilen

ve 12 ay stireyle uygulanan bu gibi ~ab~malarrn ailelere yonelik din ~izmetle­

rinde onemli katktslDlD olacag1 bir ger~ektir. Ba~ta Diyanet i~leri Ba~kanlig1 olmak tizere, Danimarka Turk Diyaoet Vakfi, Roskilde ve Taastrup belediye

ba~kanliklan ile 13 cami demeginin destegiyle geryekle~tirileo bu gibi yah~ma­

lar hem stirdtirtilebilirlik hem de gen~lere ula~ma baklmmdao gereklidir.

Daoimarka'da konu geo~ler oluoca ve ozellikle 18 ya~m1 a~hktan sonra, an­

oe-babalar dini yonden egitimli ve bilin~li olsalar bile, bir arada bulunduklan

159

160

Ahmet Onqy

zamanm azhgt da dikkate almd1gmda ailenin genylere yonelik dini konularda

yardun etme ve destekte bulunabilme im.karu son derece smrrltdrr. · Danimar­

ka'da -vatanda~hga gec;:se bile- yabancdara kar~1 daba kat! ~ekilde uygulaoao

hukuki diizenlemeler ve agrr yaptmmlar, ailenin genc;:/c;:ocuk iizerindeki yonlen­

dirici fonksiyonunu biiyiik olc;:iide sm1rlamaktadrr. Herhangi bir ~ekilde gene;:/

c;:ocuk ailesinin kendine basla veya yonlendirrne "sosyal kontrol" uyguladigmi

ifade ettigi anda genc;:/c;:ocuk aileden almmakta ve ailenin ula~amayacag1 bir

genvlik merkezi veya baklmevine yerle~tirilmektedir. Bu durumda ailenin ken­

di yocuklanyla -degil ileti~ime gec;:meleri- nerede oldugunu ara~tirmalan bile

yasak ve su9 sayllmaktadrr. Dolayisiyla, bu donemde gencin aileyle baglantts1

hem gencin istegine bagb hem de gencin istedigi kadardrr.

Cami

Din gorevlisi merkezli yiiriitiilen cami hizmetlerinden ba~ta emekli ve ya~hlar

olmak iizere herkes yararlanabilmektedir. Cami ve cami gorevlisi, bireysel ve

toplumsal sorunlara cevap bulmada ve tart1~mah konularm aydmlatllmasmda

itirnat edilir bir merci olarak goriilmektedir. Genc;:lik donemi genet ozellikle­

ri c;:erc;:evesinde genc;:lere yonelik konulann i~lendigi ve ona gore faaliyetlerin

planlandtgl camilerin sayisi, genvlerin camiye devamlanyla dogru orantlhdrr;

yani c;:ok azdrr. Bu durumun, cami anlay1~1 ve camilerin fiziki yaptstyla da ya­

klndan ilgili oldugunu belirtmemiz yerinde olur. Esasen Tiirkiye'deki camilerde

de bu yonde geli~mi~ bir anlayt~ ve tekrar/tatbik edilebilir ornek uygulamalarm

geli~mi~ oldugunu soylemek zordur. Camiye giden ozellikle genylerin ve ka­

dlnlann genellikle Tiirk camilerine gitmeyi tercih ettikleri goriilmektedir. Dani­

marka'daki Tiirk camilerll!in 32'si Diyanet'e bagh, geri kalan 10 k:iisur cami ise

ba~ta Milli Gorii~ olmak iizere diger cemaatlere baglt olarak faaliyet gostennek­

tedir. Camilerle ilgili anlattlanlar baklmmdan Diyanet ve diger cemaat camileri

arasmda kayda deger bir farkl1hk bulunrnamaktadtr.

Ozel Okullar

Daoimarka devlet okullarmda islam din dersi okutulmamaktad1r. Tiirkler tara­

fmdan kurulan az saytdaki ozel okullarda Tiirk9e ve islam din dersleri okutul­

maktadrr. Ancak bunlarm c;:ogu ilkokul diizeyinde egitim vereo okullardtr. 2016-

20 17 ogretim yllmda ba~lamak iizere a9Il1~ onay1 heniiz yeni alman Hindholm

Lisesi (Gymnasium), T. C. Milli Egitim Bakanhgt ile yapng1 denklik anla~mast

Batz'da Sosyal 9EVre ve Din, Danimarka'da Miisliiman Tiirk Toplumu

s:ers:evesi.ode imam hatip lisesi progranu uygulamaktadtr. imam hatip programt­

rnn heniiz Danimarka' da denkligi bulunmamaktadtr. ilkokul ile birlikte yatth ve

iskandinav iilkelerine yonelik olarak faaliyet gosteren bu okulun aym zamanda

imam hatip programmt ses:en lise ogrenci saytst heniiz onlu rakamlardadtr. is­

ves:'ten de ogrencilerin devam ettigi okul, uzun vadede ba~ta Danimarka olmak

iizere iskandinav iilkelerinde gens:Iere yonelik islam Dini egitim-ogretimi ap­

smdan onemli bir bo~lugu doldurmada attlan ciddi bir adimdtr.

Uluslararas1 Dahiyat Progra:au

Danimarka vatanda~t olan, liseyi bitiren ve 25 ya~lill doldurmanu~ gens:lere

yonelik olarak Tiirkiye'de baz1 ilahiyat fakiiltelerinde as:Ilan ozel bir program­

dtr. Bu programt tamamlayanlara verilen ilahiyat fakiiltesi diplomasmm Da­

nimarka'da heniiz denkligi bulunmamaktadtr. Bu durum, uluslararast ilahiyat

programlill tercih edecek ogrencileri olumsuz etkilemektedir. Bu programa

Danimarka'dan kahlanlann saytst heniiz 20-30 civanndadtr ve s:ogunlugu ktz

ogrencilerden olu~maktadtr (DTDV, eri: 10.6.2017). 2015 ytlmdan itibaren Da­

nimarka'ya donen ilk mezunlann oncelikle din gorevlisi olarak istihdamt plan­

lanmaktadtr. Ancak bu konuda yerel makamlarda ve yerel kaynaklara dayab,

ihtiyay odaklr, siirdiiriilebilir bir istihdam planma, bunun i9in de ba~ta iiniver­

siteler olmak iizere yerel makamlarla ikili gorii~melere ve sonucunda yaptlacak

protokollere ihtiya9 vardtr.

Dini eserler

Bugiin Danimarka' da Tiirk kokenli gens:lerin hemen hemen tamanu du~iinme,

anlama, mtizakere etme, kabul etme vey~ kar~I s:tktna gibi du~iince ve duygu

fonksiyonlanm Danimarka dilinin kavramlanyla yapmaktadtr. Ancak Danca' da

islam din dilinin kavramlan hentiz oturmu~ degildir. Hatta temel dini eserlerden

bile Danca 'ya s:evrilenlerin saytst parmakla sayrlacak kadar azdtr. Bu s:ers:evede

ilk onemli adim, Danimarka Tfuk Diyanet Vakft'nm destegiyle, Kur'an-1 Ke­

rim'in 2014 ytlmda MuslUmanlar tarafindan Danca'ya s:evrilmesidir. "Danca

Meal" (Koranen pa dansk) bu alanda· islami din dilinin olu~masma da onemli

katkt saglam1~tlf ($im~ek ve Onay, 2014)6• Diger taraftan Diyanet yaymlan ara-

6 Papazhk da yap~ alan Hristiyan dil bilirnci Ellen Wulff(2006) tarafindan Kur'an-1 Kerim Danca'ya <;evrilrni~tir. Bu o;eviride pek <;ok islami ifadenin Hristiyan kavramlanyla aktanlchgt aynca islami anla­)'l§ ao;ISmdan ayetlerde pek <;ok anlam ve <;eviri hatasliUil bulundugu bilinmektedir. Bu sebeple Danca yazt!~ alan akademik eserlerde ayet meallerinin bu eserden degil de genellikle fugilizce kaynaklardan

alrnnlanchgt giiriilmektedir.

161

162

Almzel Onl!J

· smda yer alan "ogreniyorum" serisinin Danca'ya ~evirileri yapilarak basiimi~­

tlr (DTDV, eri: 10.8.2017). Ancak·bunlar basit ilmihal seviyesindeki ba~lang1~

kitaplahdrr.7 Daha ~ok ((ah~maya ve yeni eserlere ihtiya~ duyulan bu alandaki

bo~lugu doldurmada uluslararasi ilahiyat fakiiltesini bitiren ogrencilerin onemli

katlalanrun olacag1 dii~iiniilmektedir.

Sonu~

Danirnarka'da TUrk toplumunun sosyal9evresi denildiginde ilk olarak, dil, kiil­

tiir ve etnik koken itibariyle biiyiik oranda homojen bir yap1ya sahip olan Dani­

marka halk.i ile iilkenin kurum ve kurallan akla gelmektedir. Yaygm, devamh,

. baskin ve belirleyici olma ozellikleri yanuida Devlet politikast olarak resmi

soylemlerde, Danimarka'ya ait olan sosyal ~evre, ozellikle iilkede ya~ayan ya­

bancilann uymast/ entegre olmas1 istenen iist ve ideal bir ~evre olarak tamtll­

maktadrr (Borup, 2011). Hatta "Kilise Bakanhg1" bulunan .iilkede bu ama~la

yabancllar i~in ye~itli programlar ve uyum adma ~e~itli yaptmmlar uygulan­

maktadrr (Nielsen, 2004).

ikinci olarak, Danimarka'da ya~ayao herkes i~in sosyal ~evre bundan iba­

retmi~ gibi gorillebilirse de giirylii aile baglan ve dini aidiyet gibi Miislilman

Tiirk toplumunuo ayrrt edici ozelliklerinin etkisi gil~lii bir unsur olarak, i~in­

de bulunulan sosyal ~evrenin smrrlanm ozgiin bir ~ekilde belirlemektedir. Zira

bireyselligin on planda oldugu Danirnarka toplumunda kendi aile, akraba ve

arkada~ yevreleriyle kurduklan r;ok si.la ileti~im agt sebebiyle TUrk toplumu­

.nun, Danirnarka toplumu iyinde kendine ozgii belli smrrlan olan ayn bir sosyal

9evre olu~turdugu goriilm_~ktedir. Hatta Miisliiman TUrk toplumuna mahsus bu

~evrenin, iilkede ya~ayan diger iilkelerden gelen Miisliimanlan da belli ol9ilde

i~ine almayan bir karaktere sahip oldugunu belirtmemiz gerekir. Vaklf ~em­

siye~i altJ?da kurulan derneklerin bugiine kadarki ilgi ve faaliyet alanlan ile

derneklerin yap1smda ve i~leyi~inde, cami iyi ve cami d1~1 din hizmetlerinin

~ekil ve ye~itliliginde de bunlan gormek miimkiindiir. <;iinkii ozel karakterli

bu sosyal ~evrenin olu~masmda, Anavatandan getirilen yerel kiiltiiriin besleyip

destekledigi faktorel olarak ba~ta aile ve akraba ili~kileri olmak iizere, diigiin,

ni~an, siinnet, mevlit, bayram vb. orf, adet ve gelenekler ile agtt, ninni, ~iir, des­

tan, hikaye, ftkra gibi sozlii unsurlar birinci derecede etkilidir.

7 Esasen Danimarka'da islarni kitaplann sa~aru yapan yaymevlerindcn Zahra Books'ta satl§l yaptlan Danca Warni eserler koleksiyonunun da heniiz b~langu;: mahiyetindeki kitaplardan ate ge'Yffiedigi go­rulmel-tedir.

Batz'da SoJ_J·al t;:01re ue Din, Danimarka'da Mii.sliiman Turk Toplumu

Soz konusu sosyal <;evrenin ~ekillen.4;inde bunlar kadar olmamakla beraber

dikkate ahnmast gereken ii<;iincii bir unsur ise Tiirkiye faktoriidiir. Gerek yurt

dt~l te~kilatt olarak Biiyiikel<;ilik, Mii~avirlik, Valof ve demekler gibi Tiirk.i­

ye'nin resmi ve sivil baglantilanyla Danimarka'daki kurumsal yaptlanmast,

gerek zamana ve ~artlara gore bankaclllk, sagllk, turizm, yatmm, istihdam,

ilretim, teknoloji vb. alanlarda degi§irn gosteren yurt dt~mdaki Tiirkiye Dev­

leti algtst, gerekse basm-yaym, sosyal medya, televizyon ve benzeri kitle ileti­

~im ara~larmm olu~turdugu Tiirkler ve Tiirkiye'de giinliik hayat algtst soziinii

ettigimiz Tiirkiye faktoriinil olu~turmaktadrr. Tiirkiye faktoril, Danimarka'da

ya~ayan TUrk toplumunun kendine ozgil sosyal ~evresinin ~ek.illenmesinde ve

devamhhgmda dolayh ve destekleyici mahiyette bir rol oynamaktadrr. Amlan

yonleriyle bilhassa son 10-15 ytlda olu~an "giiylenen Tiirkiye" imajt, orada ya­

~ayan Tiirk toplumunun ozgiin kimligini koruyarak siirdiirmesinde uzun vadeli

bir moral ve motivasyon kaynag. olmaktadrr.

Giiylii aile baglait ile dogup biiyiidiikleri iilkeden getirdikleri geleneklere kar­

~· birey merkezli Bah hayat tarzt ve yabanctlara kar~t uygulanan stkt diizenle­

melerin, Danimarka'da y~ayan Tiirk toplumu iyin kendine has bir sosyal ~evre

olu~turdugu goriilmektedir. Dini inany ve giindelik hayata dair gelenekleriyle

birlikte Miisliiman Tiirk toplumunun Danimarka'da, iyinde y~adt&J kendine

ozgil olu~an sosyal yevreyi ilt; donem halinde ele almak gerek.ir.

a) Birinci donem Tilrkiye'den ilk i~yilerin Danimarka'ya ula~ttg. 1960'lardan

ba~lar 1980'lerin ortalanna kadar devam eder. Bu donemi karakteriie eden bi­

rinci ku~ak, genellikle fabrikalarda gerekli olan vastfstz veya yan vaslfh i~ gi.icil

ihtiyacmt kar§tlamak ilzere istihdam edilmWerdir. Bu donemin ozellikle ilk ytl­

larmda onlann sosyal yevresi genellikle i~yeri, otobiis ve metro istasyonlan,

bakkal ve marketler, banka ve postanenler ile kendilerinin ve arkada~lannm

kaldtklan evlerden ibaretti.Jleti~imde bulunduklan insaitlar da bu yevrede kar­

~tla~ttklan ve zorunlu olarak gorii~tiikleri ki~ilerle SIDlfhydt. Onlar _genellikle

bekar olarak bu yevrede ama Tiirkiye'de ah~ttklan ~ekilde ya~tyorlardt. Tiirki­

ye'den edindikleri bilgi ve tecriibe dogrultusunda Danimarka'yt ve gene! olarak

da bayatl arttk bu yer~eveden goriip degerlendiriyorlard1. .J

Danimarka' da ya~ayan Tiirk toplumunun dini ve kiiltiirel aidiyetlerinin de­

vamhh&Jm saglayan sosyal yevrenin ~ekillenmesinde aile ve akraba baglannm

etkisi birinci nesil i~in en list seviyededir. Aradan geyen zaman zarfinda, ikinci

ve ilytincil nesillerde bu etkinin giderek azaldt&J, dolaytstyla kiiltiirel unsurla­

nyla birlikte dini aidiyetin de goreceli olarak zaytfladt&J gorulmektedir. Ancak,

163

164

Alunet Onqy

ya~anmakta olan bu dogal siirecin yam srra, aile ve akraba baglan ile Tiirkiye

faktoriiniin etkisini en aza indirme gayesiyle yaptldtgt anl~dan entegrasyon ad1

alhnda yiiriirliige konan hukuk.i diizenlemelerin de belirleyici bir faktor olarak

bu siirece eklendigi goriilmektedir. Zira, aile birle~imini, tilkeye ye~i yabanct­

lann gelmesini, tilkede uzun donem kalma imkarn veren oturum almayt, ana­

dilde egitimi vb. engellemeye yonelik zorla~tmct yasal dtizenlemeler ozellikle

2000'li ytllarda sistematik bir ~ekilde yiiriirliige konulmu~tur. Aynca, sosyal

kontrol8, aile i9i ~iddet vb. gerekc;:elerle ailelerinden alm~n s:ocuk ve gens: saytst

giderek artmaktadrr. Birer sosyal miiheodislik ~eklinde tezahiir eden ve zaman

zaman islamofobi ve aymmcthk olarak da goriilen bu ttir uygulamalann iilkede

ya~ayan TUrk ve Danimarka toplumunda nasli bir etki yaphgt ve aslmda hedef­

lenenin ne oldugu ise yeniden degerlendirilmesi gereken bir husustur.

b) ikinci donemi genel hatlanyla 1980'lerin ortalarmdan ba~layarak 2005'e

kadar devam eden zaman dilimi olarak tammlamak miirnkiindiir. Bu donemde

Danimarka'da, Tiirk toplumunun genellikle aileleriyle (e~ ve c;:ocuklannt da ge­

tirerek) birlikte ya~amaya ba~ladlklan, dolaytstyla sosyal s:evrelerine ozellikle

okul ve hastanelerin de yogiill olarak girdigi bir donemdir. 1990'lardaki endiistri

sektoriindeki dii~ii~le birlikte, pek s:ogunun altematif c;:ah~ma alanlanna yonel­

dikleri ve genellikle taksicilik, pizzacthk ve markets:ilik gibi hizmet sektoriinde

kendi kii9iik i~yerlerini as:arak aile ve arkada~lanyla birlikte oralarda c;:ah~maya

ba~ladtklan goriilmektedir. Bazt degi~iklikler olmakla birlikte iic;:tincii ku~akta

da bu yonelim devam etmektedir. <;e~itli sebeplerle birlikte bu donemde yiiksek

. ogretime yonelenlerin saytst c;:ok azdrr.

Danimarka'da bulundu&,umuz sure zarfindaki gozlemlerimiz ve iilkede ya~a­

yan Tiirkler ile yaptlgtmtz gorii~meler bizi ~oyle bir tespitte bulunmayt gerekli

kllmaktadrr. Ttim zaytfhgma ve goreceli olarak egitimsizligine ragmen diger

yabanct Miisliimanlar ile birlikte Tiirkler de 1980'lerin ortalarma kadar Dani­

marka toplumunda misafir olarak goriilmii~ ve nispeten sempatiyle bakllrru~trr.

Dini esaslar bir kenara brraklldtgmda, yine 1980'lerin ortalanna kadar gene!

bir algt olarak, "Danimarkah olma" dii~iincesi onlar i9in bir muasrr medeniyet

8 Anne ve babalar da dahil herhangi bir ki§inin ozellikle ~ocuk ve gen~lere belli bir dii§iinceyi, anla~l veya Y'l§am §Cklini telkin, tavsiye ve yonlendirmede bulunmast "sosyal kontrol" tarurru kapsarrunda sue; sayilinakta ve ~ocuklar/ gen9er bu ortamdan l,;urtanlma adma ailelerinden ahnarak onlarla g6rii§meye bile izin verilmem,ektedir. Uygulamada ise, c;ocuklann okulda o~eonenlerine veya herhangi bir yetkiliye. "bana evde sosyal kontrol uygularuyor" demesi bu tedbirlerin uygulanmast i9J! yeterli delil kabul edil­mekte ve c;ocuk istemedik~e ailesine dondiiriilmemektedir. Bu durumdaki pek c;ok aile ~ocuklanru kendi inane; ve adctlerine uygun olarak yel:iirirememenin verdigi c;aresizlik ve vicdan azabt i9J!de ya§aTOaktadtr.

Ball'da Sos;·al9evre ve Din, Danimarkil'da A1iisliiman Tiirk Toplumu

ve adeta bir iist kimlik gostergesi olarak goriilmu~tiir. Zira, · o ytllarda Tiirki­

ye'deki olumsuz sosyo-ekonomik ~artlar yarunda, giderek slk.lla~an laik<;i poli­

tikalardan Qer vesileyle ~ikayet eden islamct siyaset<;iler ve entellektiieller her

firsatta Batt 'yt ideal omek olarak gostermekten hi<; <;ekinmemi~lerdir. Onlar,

bunu sadece soylemde birakmaytp agrr ekonomik faturalanru odemeyi de gaze

alarak <;ocuklanru Ban 'run sadece etellektiiel hayatma degil aym zamanda dil

ve kiilttiriiyle birlikte sosyal ya~annsma da ernanet etrni~lerdir. Turn bunlann,

orada ya~ayan Turk toplumu iizerindeki etkisi ve sonucu ise, "daha <;ok Batlh

olabilme" du~iince ve gayretini peki~tirmi~tir. Danimarka'da ya~anan siire<; ile

diger Bah Avrupa iilkelerinde ya~anan da bundan pek farkh goriinmemektedir.

c) U<;tinciisii ise, 2005'ten ba~laytp bugtine kadar devam eden ve daha <;ok

ii<;iincu ku~agm one <;tkttgt donemdir. Birinci ve ikinci donemden veya ku­

~aktao sonra, ti<;tincti ku~ak (ozellikle lazlar) arasmda yiiksek ogretime biiytik

ooem verildigi gorulmektedir. Bu donemde politik.a, egitim, i~ hayan, tip hu­

kuk, miihendislik ve medya gibi egitim ve istihdarn alanlarmda ti<;iincii ku~agm

yer aldtgt gozlenmektedir. Daoimarka ktilttiriiyle yeti~en bu ku~agm birinci dili

Danca'dir. Onlar Danimarka sistemi i<;inde, Danirnarka'nm dilini, kavramlan­

nt, kurumlanm vs. kullanmaktadir. Bu dooemde Tilik toplumunun dini orga­

nizasyonlanndaki geli~me iki temel alanda goriilmektedir. Bunlardan birincisi

daba buytik binalar alarak onlan carni ve yanmda sosyal faaliyet alam olarak

kullanmaktir. Digeri ise ozel okullar a<;mak suretiyle zoruolu mtifredat yanmda

islam't ve Tilik<;eyi ogretrnektir.

Ancak 2000'li ytllara gelindiginde ve ozellikle 11 Eyliil hadisesi ve daha

sonra ya~anan karikatiir krizi gibi olaylann sooucunda yarattlao atrnosferin

de etkisiyle Daoirnarka toplumunda olu~an algt ve sozde entegrasyon ugruna

Htikiimetin yiiriirltige koydugu katt tedbirlerin, pek <;ok yabanctyt ve ozellikle

de Musliimanlan tekrar toplumun dt~mda kendi sosyal s:evrelerinde ve kendi

dtinyalannda y~amaya ittigi goriilmektedir. islamofobi ve yabanct dii~manltgt .J

olarak daba <;ok dini degerleri hedef alan bu anlayt~ ve uygulamalarm, Mtislti-

manlan, meosubu olduklan rnanevi degerleri yenideo hatirlaytp canlandirma

ve MiislUman kimligini koruma anlayt~t i<;ine soktugu anla~tlmaktadir. Yazdt

ve gorse! medyamn yaymlan, karikattir krizinin etkileri ve yabanctlara yonelik

yasal diizeolemelerde ahnan sert tedbirler gtindelik hayatta srradan insanlar ara­

smda gerginlik ve kutupla~rnalan da beraberiode getirmektedir (Gale, 2015).

165

166

Ahmet Onqy

Gerek Miisltiman gerekse Mtisliiman olmayan balk kesimlerinde bu durumu

kendileri is;in endi~e verici hatta bir tehdit olarak algtlayan a~m egilimli bazt

ki~i ve gruplan, bu ortamda adeta eskilerin hidayet romanlanna benzer ~ekilde

kutsal miicadele ve kabramanb.k destam yazma hayallerine siirti.kledi.gi, bunun

da toplumdaki kampla~ma ve kutupla~mayt korti.kledigi gortilmektedir. Ozelli.k­

le son ytllarda, oefret sus;lannda ve yabanctlara/Mtisltimanlara kar~1 hukuk d1~1

eylemlerde gori.llen art!~ bunun bir gostergesidir. Hatta yabanctlara/ Miisliiman­

lara kar~t iilkelerini koruma dii~iincesiyle i~leoen cinayetlerden Norves;'te ya~a­

oan Breivi.k hadisesi, Avrupa Savunma Gticti (The European Defence League)

eylemleri buoun en s;arptct orneklerindendir.

Y~aoan tiim bu geli~meler ise, milli-din veya milliyets;i-dindarhk temelli bazt

yorumlann aksine (McLoughlin, 2005), yabaoctlan etni.k kokenden s;ok din te­

melli bir tist kimlik etrafrnda kendi sosyal s;evrelerini yeniden olu~turrnaya ve

goriioilrliiklerini de o s;ers;evede yeniden belirlemeye itmi~ gortirunektedir. Ne

var ki, Danimarka basmmdaki islamofobi eksenli yaztlann ve iilkedeki yaban­

cllara/ Musltimanlara ili~kin rahatstz edici siyasi .soylemlerin de buna zemin

hazLrlaytct batta destekleyici rol oynadtgt gori.llmektedir. Bu ise yabaoctlarm ve

konumuz as:tsmdan Danimarka'da ya~ayan Mtisltiman Tiirk toplumunun gide­

rek dindarla~masmdan 90k Mtisliiman kimligi altrnda farklt bir bareketlili.k ve

goriinilrliik kazanmast sonucunu dogurmu~tur.

Buna kar~th.k Danimarka 'da ateist ve agnostiklerin yogalmast, kiliseye giden­

lerin azalmast, kapanan hatta satthga s;tkanlan kilise bina saytlannm artmast vs.

gibi iilkedeki kilise merkezli. Hristiyan dindarhgmm gortiniimiini.in azalmast,

yerel bazda pek 90k aktoriin gelecekle ilgili kaygtlanm da arttrmt~ gori.lnmek­

tedir. Giderek artan bu kaygt, o giine kadar tel!iffuz edilen liberal, ozgiirliikyii,

demokrati.k ve laik soylemlerin klasi.k yorumlannm btraktlarak, gelecek kay­

gtstyla yeni yorum ve uygulamalann ba~ladtgt yeni bir stirece geyildigini gos­

termektedir. Ba~Jayan bu stires; Huntingtoo'un (1996) medeniyetler s;att~mast

olarak bilinen me~hur teziodeki ongoriini.in mil gers:ekle~mekte oldugunu yoksa

. yakla~tk iki ytiz ytlhk Batt Paradigmasmm s;okii~iinti mti getirmekte oldugu so­

rusunu sormamtzt gerekli .ktlmaktadu·. Diinyanm gene! konjon.ktiirii de di.kkate

ahndtgmda, gori.llen o ki, sonucunda mutlak degi~im veya ba~kala~tm da bulu­

nan zorlu bir siirece girildigi ve bunun da uzun siirecek oldugudur.

Nitekim, demokrati.k hukuk devleti anlayt~t, Batt normlanria da uygun olarak,

halkm dini tercihleri veya dine ilgisizligi kar~tsmda taraftutmayan lai.k bir dev­

let idaresini s;agda~ medeniyetin gereklerinden biri olarak gori.lr. Ancak Batt'da

Batz'da SoJ)Ial f;eure ve Din, Danimarka'da 1Vliisliiman Tiirk Toplumu

son yillardaki uygulamalara balaldtgmda, dine olan ilgisi her ge<;en giin aza­

lan geni~ balk kitleleri kar~tsmda, tarihi ve yerel Hristiyan kiilttiriinti ogretme

<;abast i<;ine giren, demokratik hukuk devleti anlayt~mt aslaya alrnak suretiyle

onu adeta teokratik bakt~ a<;tsma biiriindtirerek soylemler geli~tiren yeni ve ozel

bir yorumunu gormekteyiz. islamofobi ~avramtyla ifade edilen islam kar~tth~ anlayt~ma dayalt bu yorumun diger Ban Avrupa tilkeleri arasmda oldugu gibi

Danimarka'da da giderek yaygmla~makta oldugunu belirtmerniz yerinde olur.

Bu ~artlar altmda ve mevcut uygulamalara balaldtgmda, Danimarka 'daki Turk

toplumunun dini hayatmt ~ekillendiren Valaf ve demekler ile diger kurumsal

yaptlarmm, yalan gelecekte giivenlik ve benzeri gerek<;elerle i~levsiz hale geti­

rilebilrnesinin <;ok da uzak bir ihtimal olmadt~ goz oniinde bulundurulmahdtr.

Zira, siyasi soylemlerdeki giderek sertle~en tonlar ve yiirtirliige konulan veya

konulmak istenen bazt uygulamalar, bu konudaki endi~eleri artmct niteliktedir.

Bunun vuku bulmast halinde yerel diizlemde din merkezli nasll bir anlayt~m ve

nastl bir toplumsal yanlmamn ya~anacagt, bu purumda sosyal, siyasi, ekonomik

vs. alanlarda ya~anabilecek tepki ve direncin ne olacagt ve bunun siirdtiriile­

bilirligi gibi pek <;ok soruyu ve endi~eleri de beraberinde getirmektedir. Diger

taraftan, bu durumun ba~ta ekonomi ve sosyal giivenlik ol.mak ilzere, hayatm

pek <;ok alanmda yaratacagt olumsuz etkilerin, gtindelik hayatlan her ge<;en giio

olumsuz etkilenecek olan etnik Danimarkahlar arasmda nastl kar~thk bulaca­

gt ve bunun da tilkenin istikran a<;tsmdao siirdiiriilebilirligi hususlan ise <;ok

daba ciddi bir meseledir. Burada iizerinde durulmast gereken diger bir husus

da Avrupa'daki genel gidi~ata paralel olarak Danimarka'nm aym savrulmanm

bir par<;ast mt olacagt yoksa ya~anan karikatiir krizi gibi deneyimlerden dersler

<;tkararak bu alanda kendine ozgii daba bagtmstz bir yoVpolitika mt izleyecegi

sorusudur.

Yanm asn a~ktn bir siiredir Danimarka'da varltk gosteren Ttirk toplumu i<;in­

deki, nispeten en dilzenli ve en istikrarh te~kilatlanmast, Danimarka Tiirk Diya­

net Vakft <;attst altmda faaliyet gosteren cami/ kiiltiir demekleri btinyesindedir.

Bu aym zamanda Danirnarka'da ya~ayao Miisliimanlar arasmdaki en biiyiik ve .)

en diizenli te~kilatlanmadtr. Bununla birlikte gerek i<; yaptlanma ve i~leyi~teki

bazt soruolar, gerekse azmltk dini gruplara ili~kin Danimarka hukuk/mevzuat

sistemindeki eksiklik ve aksakhklar tilkede ya~ayao Miisltimanlann gii<;lti ve

siirdtiriilebilir bir te~kilatlanmaya ula~malanna pek de imkao vermemi~tir. Do­

laytsty!a, .saglam, ~aghklt ve siirdiiriilebilir bir te~kilatlanmanm bulunmadtgt

bir iilkede Miisltimanlann kurumsal!.a~malanndan soz etmek mumkiin degildir.

167

168

Ahmel Onqy

Zira ytiri.irltik.teki bir yonetmeligin veya verilmi~ olan bir iznin ya da rutin bir

uygulamarun ~u veya bu gerek~eyle yerel yonetimlerce degi~tirilmesi, orada

kurumsal bir yapmm olu~masmdan ~ok istikrarstz, ki~ilere bagh, goreceli hat­

ta ~eki~me ve ihtilaflan koriikleyici bir ortalllll yap1y1 te~vik edici <?lmaktadrr.

Uluslararas1 diplomatik alanda derin ve koklti bir gelenege sabip olao Ttirk ha­

riciye te~kilatl saba amirliklerinin bulunduklan iilkelerde bu gibi konulan aula­

rna ve takip etme istegi hususunda gosterecekleri duyarhhgm bu stirece olumlu

katk1 saglayacag1 ~tiphesizdir.

Diger taraftan yeni btiyiik binalanyla ve artan tiye sayllanyla gortintirltikle­

ri her ge~en gtin artan ama genellikle birinci neslin kontroltinde ytirtiyen baz1

derneklerin, yonetim kurullanmn i~leyW kadar faaliyet planlamas1 ve finans

yonetimi konulannda kimi ~an bala kurulduklan gtinlerdekine benzer ama­

torltiklere rastlanabilmektedir. Bu konuda Vakfm da dernekler tizerinde yeterli

ve etkin bir yonlendirme giictiyle hareket ederoedigi bir vakadu. Bunun i~in pek

~ok sebep sayllabilirse de oneroli olan birka~ma burada deginmemiz yerinde

olur. Vaktf ba~kam olarak se~ilen mti~avirlerin etkin yonetim stiresi 3-4 y11la

sm1rhdrr. Bu stirenin bir sonraki genel kurula kadar (iki y1l daha) en azmdan

yonetim kurulu tiyesi olarak ve giderek hafifleyen bir yogunlukta yonetim et­

kinliginin devam etmemesi, tecrtibe payla~IIDl ile 9ab~ma ve projelerin devam­

hhgtru da getirmedigi gortilmektedir. Mti~avir atanamayan donemlerde, Valaf

ba~kanhklarmm iki, ii~ veya dort sene vekaletle ytiriittilmesi ya da idarecilik

tecrtibesi bulunmayanlara hatta sabada din hizmeti deneyimi olmayanlara bu

gorevlerin tevdi edilmesi hem balk arasmda hem de Te~kilat i~inde liyakat ve

giiven sorunu yaratmaktadrr.

Uzun vadede Danimarka'da islam, Miisliirnan dindarhg1 ve din hizmetlerinin

planlanmasmda, farkh boyutlardan olu~an iii.kedeki dini nitelikli (Miisliimao­

larla ilgili) sosyal yevre onemlidir. Birbirleriyle i~-i~e olduklan kadar farkl1

boyutlarda ~ekillenen bu sosyal ~evre dikkate ahnmadan ve payda~Jann genel

tutum ve yakla~Imlan hesaba kanlmadan Danimarka'da ya~ayan Ttirk toplu­

munun Mtisliirnan dindarhg1 merkezinde ifadesini bulan kimlik ve geleceginin,

ozellikle Diyanet eliyle ileriye yonelik yap1lacak ~ah~ma ve yatmmlann ciddi

riskier ta~Idigi hatrrda tutulmahdrr.

Kaynaklar

Allievi, Stefano (2009). Conflicts over Mosques in Europe, Policy Issues and Tren­

ds, Alliance Publishing, London.

Bah'da Sosyal (:evre ue Din, Danimarka'da 1\!Jiisliiman Ttirk Toplumu

Altmta~,lsmail (2008). Dz~ GiJ9 ve Din, Dem Yaymlan, Istanbul.

Aydm, M. Z. (2016). Diinyada Din Egitim ve Ogretimi, Din Egitimi El Kitabz, ed. Recai Dogan ve Remziye Ege, Grafiker Yaymlan, Ankara

Ba~aran, i. (20 I 0). Danimarka ve jslam, Agay Kitabevi Yaymlan, Xstanbul.

Borup, Jom (20 11 ). Religion Kultur og Integration, Museum Tusculanums Forlag, Kopenhag.

Danmarks Grundlov, (1977). Danimarka Anayasas1 4-6 ve 67 maddeler, Politiken, Kopenhag.

DTDV (2010). Danimarka Turk Diyanet Vakfi Din Hizmetleri Anketi (66 sayfahk yaymlanmam1~ rapor), Kopenhag.

Ellen Wulff, E. (2006) Koranen i ny dansk oversrettelse. Forlaget Vandkunsten, 1<0-benhavn.

Esposito, L. John (2012). The Jslamophobia Indushy, How The Right Manufactures

Fear of Muslims ( ed.) Nathan Lean, Pluto Press, London.

Go!e, Niltifer (2015). Giindelik Ya~amda Avrupalz Miisliimanlar, Av111pa Kamusal

Alanmdaki jsfam ihtilajlarz Uzerine Bir Ara~tmna, Metis Yaymlan, istanbul.

Gilnay, Onver (2003). Goy, Din ve Degi~me, Bat1 Avrupa'daki Turk i~yileri Omegi, Bilimname, III, sh. 35-64.

Giin~, M. (2012). Kamu Yonetiminde Sosyal <;evrenin Ekolojik Dii~iince i!eAlgi­lanmasi, Gazi Universitesi L LB. Fala"iltesi Dergisi, 14/2: 99-126.

Huntington, S. P. (1996). The Clash of Civilizations and the Remaking of World

Orde1; Simon and Schuster, New York.

Kuyucuoglu, i. (2016). Avrupa'da jsfam ve Miislilmanlar, Danimarka Ornegi, Eski Yeni YaymJan, Ankara.

McLoughlin, Sean (2005). Diaspora and Transnationalism, Transformations of Re­ligion and Culture in a Globalizing Age, The Routledge Companion to the

Study of Religion, (ed.) John Hinnels, London.

Nielsen, Jorgen (2004). Muslims in Western Europe, Edinburgh University Press, Edinburgh.

Rasmussen, Lissi (2010). Livshistorier og kriminalitet, Center for Euro_yreisk Isla­misk Trenkning (CElT) Det Teologiske Fakultet, K0benhavns Universitet, K.0benhavns.

· Sim~ek, Abdullah ve Onay, Ahmet (2014). Koranen pa Dansk, Dansk Tyrkisk Isla­misk Stiftelse, Rosendahls, Kopenhag.

Wilson, Bryan R. (1982). Religion in·Social Perspective, Oxford University Press, Oxford.

169

170

Al!met Onqy

Elektronik Kaynaklar

Ast.dk; https://ast.dk/?tx_lffaith _pi I %25255Breligion%25255D=3&tx _lffaith _

pi 1 %25255BdisplayG/o25255D==community Eri~im: 8.6.2017

B.dk; http://www.b.dk/danmarklstigende-frygt-muslimer-og-terror

08.06.2017

. Eri~im:

B.dk; http://www.b.dk/nationaltlforsker-tv-nyheder-skaber-terror-stereotyper Eri­

~im: 11.06.2017

CElT; http://teol.ku.dk/ceitlenglish/ Eri~im: I 0.6.2017

C::SGB-DiYiHGM Y 1lhk Raporlar; http://www3.csgb.gov~tr/csgbPortalldiyih.por­tal?page=yayinlar Eri~im: 8.8.2017

Danimarka ktiltiir; http:/ /www.danimarkaku ltur.com/danimarka -1/ danimarkada-ya­

siyorun:i/daniroarka-siyasal-sistemi/ Eri~im: 8.6.2017

Denmark. elk; http://denmark.dk/enlquick-facts/ Eri~im: 08.06.2017

Dr.dk; http://www.dr.dk/arkivP llorientering/indslag/20 13/05/14/155604 _1.htm

Eri~im: 08.06.2017

Dst.dk; http://www.dst.dk/pukoralepub/Nyt/20 I 3/NR624.pdf Eri~im: 08.06.2017

DTDV; http://www.danimarkatdv.org/ Eri~im: 10.06.2017

Extrabladet..dk; http://ekstrabladet.dk/112/article4192046.ece Eri~im: 08.06.2017

Extrabladet.dk; http://ekstrabladet.dk/I 12/article4987922.ece Eri~im: 11.06.2017

Folkekirken.dk; http://www.folkekirken.dk/ 10.6.2017

Haberler.dk; https:/lhaberler.dkltr/danimarka-turk-diyanet-vak:fi-dini-Iiderler-plat­

formu-donem-baskani-oldu Eri~im: 13.6.2017

Haberler.dk; https://haberler.dkltr/iskandinavya-imam-hatip-okulu-ogrencileri-

ne-danimarkada-univers~te-imkani/3844 Eri~im: 8.6.2017

Kirkersraad.dk; http://www.danskekirkersraad.dk/englishl Eri~im: 10.6.2017

Kristeligt-dagblad; http://www.kristeligt-dagblad.dk/kirke-tro/20 14-05-21/kom-

muner-indretter-madpolitik-efter-religion Eri~im: 09.06.2017

Kristeligt-dagblad; http://www.kristeligt-dagblad.dk/kirke-tro/politisk-uenig-

hed-om-halal-k%C3%B8d-i-b%C3%B8rnehaver Eri~im: 08.06.2017

Kuzey.dk; https:/lkuzey.dklirkci-pizza-huseyin-arac-kendisini-yildirmak-iste-

yen-danimarkali-irkcilarin-oyununu-anlatti/ Eri~im: 11.06.2017

Nyhederne.tv2.dk; http://nyhederne.tv2.dk/krimi/20 14-0 1-19-skudt-af-politiet-48-

%C3%A5rig-mand-afg%C3%A5et-ved-d%C3%B8den Eri~im: 08.06.2017

Nyidanmark.dk; . http://www.nyidanmark.dk/nr/rdonlyres/e3c50ea0-bd36-4ddd-

9c8d-7aaf44de1fl2/0/senestetalpaaudlomr.pdf Eri~im: 08.06.2017

Statbank.dk; http:/ /www.statbank.dk/statbank5a/defaultasp ?w= 13 66

08.06.2017

Batz'da Sosyal9evre ve Din, Danimarka'da Arfiisliiman Tiirk Toplumu

Thel.ku.dk; http://teol.ku.dk/englishl Eri~im: 10.6.2017

Ugebreveta4.dk; http://www.ugebreveta4.dk/indvandremavne-staar-i-vejen-for-ar­

bejde_19809.aspx Eri~irn: 09.06.2017.

Ugebreveta4.dk; http://www.ugebreveta4.dk/jobcentre~parkerer-indvandrere-ba- ·

gest-i-koeen_ 14156.aspx Eri~im: 08.06.2017

171.

172

Journal of Values Education C> Center for Values Education

Vol. 15, No. 33, 139-176,June 2017

Social Context and Religion in the West, with ~eference to Turkish-Muslim Population in Denmark

AhmetONAY*

Introduction

In this paper, social context and religion in the West is investigated with refer­

ence to Turkish backgrounds in Denmark. In early 1960's, first Turkish groups

arrived to Denmark as workers (Altmta~, 2008). After living single for some

years, they brought their families from Turkey to Denmark. Within these years,

their social environments limited to work places, markets, bus and train sta­

tions, banks, post offices and accommodations etc. In addition to a language

barrier, their contacts and communications were also restricted to people they

met in these places. ·

Methods

Data for this study collected from two main sources. First, data from sources

such as books, articles, newspapers and different electronic resources related to both Turkish population and Muslims in general, collected and then' explored. Second, data from observations and interviews are also used In order to gain a deeper insight into how people act in a particular situation. Working as a

Chairman of the Danish-Turkish Islamic Foundation facilitate to make a plenty

of participant observations and interviews in the field between 2010 and 2014.

*Prof. Dr., Mehmet Akif Ersoy University Faculty of Theology. E-mail: aonay@mchmetakif.edu.tr

173

174

Altmet Onqy

Tlll"kish Population in Denmark

Strong family ties and traditions from the home-country versus individualist

Western life style and strict regulations towards foreigners seemed to be created

· a certain social context for Turkish population in Denmark. Moreover, within

the 1960's and the early 1970's, due to a language barrier and cultural differenc­

es, their lack of communications supported the creation of this specific social

context for the Turkish community in Denmark (statbank.dk, access: 8.6.20 17;

denmark.dk, access: 8.6.2017; Danimarka lctlltiir, access: 8.6.2017; 8.6.2017;

<;SGB-DiYiHGM Y.Raporlar, access: 8.8.2017).

Religion and Religious Education in Denmark

According to Danish Constitution, (items 4-7 and 67) only Evangelical-Luther­

an Church is recognized. In 2005, some rights such as tax reduction and reli­

gious marriage are given to recognized religious communities (Grundlov, 1977:

4-6, 67). In spite of the existence of approximately 150 mosque or Muslim com­

munities in Denmark, 50 of them are recognised only, and 31 of them belong to

Turkish Muslims. Individuals are free to believe and pray in any way they wish.

In primary schools, teaching Christianity begins at the 91h grade. Other re­

ligions are included in the education as a social and cultural component. The

State supports private schools and Muslims have about 30 private schools. In

these schools, they can teach their religion, culture and language as elective

lessons. In 2016, the Milli Gorus Denmark also opened a Scandinavian Imam

Hatip High School in Hindholm (DTDV, 2010: 7- 11; Aydm, 2016: 214-215;

baberler.dk, access: 8.6.20 17) .

. Muslims in Denmark

Nearly 250.000 Muslims (5% of the population) live in Denmark. After the cartoon ~risis in 2005, Muslim communities were encouraged to constitute um­brella organisations~ Muslim Council of Denmark and Danish Muslim Union

. were founded in 2006 (DTDV, access: 10.6.2017; MFR, access: 24.11.2014;

DMU, access: 24.11.2017).

Foreigners and Isla.m.ophobia in D enmark

Equality in Danish society is accepted as a general rule. However, the situation

for foreigners particularly for Muslims in this issue does not seem so bright as it is stated in the official texts. The most obvious disadvantages for foreigners can

Social Context and &ligion in the H~st, With &ference to Turkish-J\1uslim .Population in Denmark

be seen in job opportunities, treatments of the police and court trials. A tendency of showing Muslims as a potential threat may be seen in the presentations of the news. The image of the Muslims in the Danish media is generally negative.

Muslim dresses, appearances and names may cause some difficulties, which

may not occur for other components of the society ( dr.dk, access: 8.6.20 17).

Turkish-Muslim. communities in Denmark

Turkish-Muslim communities are among the well-organised Muslim commu­

nities in Denmark. Turkish-Muslim organisations may be explored in four di­

mensions. The first one; is the Counsellor for Religious and Social Affairs at

the Turkish Embassy, which mainly organises imams' attendance to mosques

opened by Turkish Muslims. The second one is; the Danish-Turkish Islamic .

Foundation that was founded in 1985. It is an umbrella organisation consists of

32 mosque societies founded by Turkish Muslims. This foundation mainly helps

its members in buying or constructing mosque buildings, doing Muslim funera l

services, organising Hajj and Umrah, organising social cultural activities and so

on. The third one is that the Mosque societies mainly act in their regions as a

religious and cultural centre among the local Turkish Muslims. The fmal one is

that imams mainly conduct daily prayers, deliver khutbai, gtve some religious

instructions in mosques and attend some religious ceremonies such as engage­

ments, marriages, funeral services etc. (DTDV, access: 10.6.2017).

Religious s ervices for Turkish population

Religious services among the Turkish communities can be examined in two

general categories namely, within the mosque and outside the mosque. Daily

prayers, Friday prayers, khutbas, preaches, teaching the basics of Islam, essentials

of the belief and reciting of the Quran, and training how to perform prayers etc.

are counted as religious services within the mosque. Religious services outside

the mosque consist of some ceremonies such as wedding and funerals etc., also

exhibitions for fund raising kennises, plays and competitions among members ;J

oftbe members (Allievi, 2009; Ba~aran, 2010: 161 vd.; Ozmen, 2012: 114-117).

M eans of the voluntary religious education

Islam is not thought in the Danish education system in terms of primary schools,

high schools and universities. And means of the voluntary religious education

175

176

Ahmtl Onay

for Muslims are very limited. Youngsters gain first information about Islam

from the family members, relatives and friends. Imams open courses in their

mosques related to reciting the Quran, memorising some surah and dua, in­

structions about daily prayers and some practical issues about Muslims' daily

Jiving. Some private schools open elective lessons related to Islam and cultural

matters. Every year a few high school graduated Danish citizen youngsters go to

the International Divinity Faculties in Turkey. Written Islamic resources in Dan­

ish are very limited. The first translation of the Quran by Muslims (Qoranen pa

dansk) was printed in 2014 (~~ek and Onay, 2014).

Conclusion

Social context in Denmark is very Danish and homogenous in terms of lan­

guage, culture, religion, ethnicity, rules institutions etc. Yet, integration, adapta­

tion or assimilation for "the other" in Denmark are terms that have widespread

usage within the politic, public, and media discourses. Therefore, different pre­

cautions are applied by mlliistries in relation to the _integration matters.

When Turkish-Muslims social context is stJ_ldied we observe three stages of

development in this regard. After the first and the second stages or generations,

a great interest to the higher education among the third generation (particularly

girls) is observed within this period. Their presence can be seen in different

fields of society such as; politics, education, business, medicine, law, engineer­

ing and media. So their presence is not restricted to specific spheres anymore.

Third generation who have grown up within the Danish culture and whose pri­

mary language is Danish do in fact commuriicate in Danish, they use Danish

concepts, institutions, regulations and so on. The visible development of the

Turkish religious organizations in this period could be observed in two main

areas. One is b,uying new big buildings to use as mosque as well as social activ­

ities. The other is opening private. schools to teach Islam and Turkish language

alongside the compulsory curriculum.

·Keywords: Social context, Turkish Muslims, Islamophobia, mosque, Imam,

private school