izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs-...

74

Transcript of izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs-...

Page 1: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-
Page 2: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-
Page 3: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

MENR NE TV OO F

G

xzkeiapk;r o ckygDd ;k nksugh ckch rls ikfgys xsys rj eq[; izokgkiklwu FkksM~;k ykacp jkgwu xsY;kps tk.kors- Li"V djko;kps >kys rj ckygDdka fo"k;hph tkx:drk vkf.k ckygDdkaps vLrhRo gs xzkeiapk;rhP;k dkedktk'kh fuxMhr vlrs- xzkeiapk;rhuk egkjk"Vª xzkeiapk;r dk;|karxZar lksifoysY;k fof'k"V dk;kZaeqGs xzkeiapk;r eqykauk R;akps gDd feGowu nsÅu R;kapk lokZaxh.k fodkl dj.;kl eq[;r% tckcnkj Bjrs- ;k fBdk.kh ,d egRokpk iz'u mn~Hkorks dh] ckygDdkackcr tkx:drk vlysyh xzkeiapk;r d'kh ?kMfork ;sbZy\ ;qfulsQus izk;ksxhd rRokoj lq: dsysyh ckyLusgh xzkeiapk;r gh ;kp fn'ksus Vkdysys egRokps ikÅy vkgs- vls dsY;kus la;qDr jk"Vª la?kkyk vis{khr vlysY;k ckygDdkackcrph tkx`rh okLrokr mrjfo.;kpk iz;kl dsyk tkr vkgs- (UNCRC) vkf.k (SDG). ckyLusgh iapk;r ;k ladYiusP;k dsanzLFkkuh xzkeiapk;r vlY;kus ckygDdkackcrps izkFkfed drZO;] vf/kdkj LFkkfud ikrGhoj xzkeiapk;rhdMs lksifoysys vkgsr- xzkeiapk;rhus ckygDdkackcrph iz.kkyh izHkkohi.ks LFkkfud ikrGhoj jkcowu jk"Vªh; o vkarjjk"Vªh; rlsp jkT; ikrGhojhy ckygDdkackcrP;k fofo/k dk;|kps lq;ksX; ikyu d:u izR;sd eqykyk R;kps gDd feGowu ns.ks visf{kr vkgs- ns'kkarxZar nqxZe o vfrnqxZe Hkkxkrhy eqykalkBhgh ;kpk Qk;nk gks.ks visf{kr vkgs-

egkjk"Vª jkT;kps /kksj.k gs usgehp iqjksxkeh vkf.k Lo;aizsjhr jkfgysys vkgs- ex rs] ckygDdkackcrP;k vf/kdkj o drZO;kaps fodsafnzdj.k vlks fdaok R;kaP;k'kh fuxMhr vlysY;k ladYiuka'kh vlks] egkjk"Vª xzkeiapk;r dk;nk vkf.k egkjk"Vª jkT; ckygDd /kksj.k gs egkjk"VªkP;k eqykaP;k dY;k.kkizrh vlysY;k ckaf/kydhps mRre mnkgj.k vkgs- jkT;kP;k pkSnkO;k foRr vk;ksxke/;s uewn dsysY;k rjrqnhauqlkj xzkeiapk;r Lrjkojhy okf"kZd Ñrh vkjk[kMk r;kj

djrkuk R;k&R;k xzkeiapk;rhP;k v[kR;kjhr ;s.kkÚ;k eqykaP;k fopkjkaph o erkaph ;ksX; rh uksan ?ksryh tkoh ;klkBh vko';d R;k rjrqnh dsysY;k vkgsr- Eg.kwup tso<~;k LFkkfud LojkT; laLFkk eqykaP;k ekx.;k o R;kapk fodkl ;kckcrhr tckcnkj o izfrlknkRed vlrkr] rso<~;kp jkT;Lrjkojph ;a=.kkgh eqykaps fodklkps gDd] laj{k.kkps gDd] tx.;kps gDd rlsp lgHkkxkP;k gDdkackcr frrD;kp izek.kkr fparhr vlY;kps fnlwu ;srs-

ckyLusgh iapk;r gh ladYiuk LFkkfud LojkT; laLFkk rlsp jkT; ikrGhojhy iz'kkldh; O;oLFkk ;k nksu ;a=.kk ,d= vk.kwu eqykalkBh dk;Z dj.;kph mRre la/kh miyC/k d:u nsrs- eyk vls okVrs dh] ;k lalk/ku lkfgR;krwu jkT;krhy rlsp loZ ns'kkrhy xzkeiapk;rhuk ckyLusgh iapk;r gh ladYiuk uhV letkowu ?ks.;kl enr o ekxZn'kZu djsy- rlsp gs lalk/ku lkfgR; LFkkfud LojkT; laLFkkauk ckygDdkackcr fodsanzhdj.kkP;k rRokaoj vk/kkjhr tckcnkj o ikjn'kZd dkedkt dj.;kl ;ksX; rs ekxZn'kZu nsbZy ;kph eyk [kk=h okVrs-

gs lalk/ku lkfgR; dj.;klkBh ^;qfulsQ* us ?ksrysY;k ifjJekaph rlsp panziwj ftYgk ifj"knsus dsysY;k ;k dk;kZlkBh ykx.kkÚ;k iz'kkldh; lgk¸;kph eh iz'kalk djrks- loZ xzkeiapk;r deZpkjh rlsp fuoMwu vkysys xzkeiapk;r lnL; ;kauh ;k lalk/ku lkfgR;kpk iqjsiwj mi;ksx djkok] v'kh eh R;kauk fouarh djrks- rlsp] ;k lalk/ku lkfgR;koj xzkelHkk] xzkeiapk;r lfeR;k ;kaP;k cSBdhe/;s ;koj ppkZ ?kMowu vk.kkoh o xzkeiapk;r gh ckyLusgh Ogkoh ;klkBh iz;Ru'khy vlkos-

vlhe xqIrk

izdk'kd xzkfe.k fodkl o iapk;r jkt foHkkx] egkjk"Vª 'kklu ७ ok etyk] cka/kdke Hkou]

eq>Zcku jksM] QksVZ] eqacbZ ४०० ००१ egkjk"Vª rdd.maharashtra.gov.in

'kkldh; ijhogu bekjr] lj ikspduokyk jksM] ojGh eaqcbZ & ४०० ०३० egkjk"Vª www.mscpcr.egov.co.in

^ch* ohax] R-२] VsDuksiksyhl bekjr rGetyk] va/ksjh ¼iwoZ½ eqacbZ] egkjk"Vª] Hkkjr & ४०० ०९३

nwj/ouh & ०२२&२६८७ ५१७१@७२@७३@७४@७५ www.unicef.in

ladYiuk vkf.k fMtkbu ,dk ,p@९] Jhjke 'kj.ke dkWyuh] 'kgkiwjk Bk.;ktoG] f=yaxk] HkksikG&४६२०३९] e/;izns'k ekacollec�ve.wordpress.com

for every child

rqEgkyk ekfgr vkgs dk\ckygDdkaph vksG[k

Page 4: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

MENR NE TV OO F

G

xzkeiapk;r o ckygDd ;k nksugh ckch rls ikfgys xsys rj eq[; izokgkiklwu FkksM~;k ykacp jkgwu xsY;kps tk.kors- Li"V djko;kps >kys rj ckygDdka fo"k;hph tkx:drk vkf.k ckygDdkaps vLrhRo gs xzkeiapk;rhP;k dkedktk'kh fuxMhr vlrs- xzkeiapk;rhuk egkjk"Vª xzkeiapk;r dk;|karxZar lksifoysY;k fof'k"V dk;kZaeqGs xzkeiapk;r eqykauk R;akps gDd feGowu nsÅu R;kapk lokZaxh.k fodkl dj.;kl eq[;r% tckcnkj Bjrs- ;k fBdk.kh ,d egRokpk iz'u mn~Hkorks dh] ckygDdkackcr tkx:drk vlysyh xzkeiapk;r d'kh ?kMfork ;sbZy\ ;qfulsQus izk;ksxhd rRokoj lq: dsysyh ckyLusgh xzkeiapk;r gh ;kp fn'ksus Vkdysys egRokps ikÅy vkgs- vls dsY;kus la;qDr jk"Vª la?kkyk vis{khr vlysY;k ckygDdkackcrph tkx`rh okLrokr mrjfo.;kpk iz;kl dsyk tkr vkgs- (UNCRC) vkf.k (SDG). ckyLusgh iapk;r ;k ladYiusP;k dsanzLFkkuh xzkeiapk;r vlY;kus ckygDdkackcrps izkFkfed drZO;] vf/kdkj LFkkfud ikrGhoj xzkeiapk;rhdMs lksifoysys vkgsr- xzkeiapk;rhus ckygDdkackcrph iz.kkyh izHkkohi.ks LFkkfud ikrGhoj jkcowu jk"Vªh; o vkarjjk"Vªh; rlsp jkT; ikrGhojhy ckygDdkackcrP;k fofo/k dk;|kps lq;ksX; ikyu d:u izR;sd eqykyk R;kps gDd feGowu ns.ks visf{kr vkgs- ns'kkarxZar nqxZe o vfrnqxZe Hkkxkrhy eqykalkBhgh ;kpk Qk;nk gks.ks visf{kr vkgs-

egkjk"Vª jkT;kps /kksj.k gs usgehp iqjksxkeh vkf.k Lo;aizsjhr jkfgysys vkgs- ex rs] ckygDdkackcrP;k vf/kdkj o drZO;kaps fodsafnzdj.k vlks fdaok R;kaP;k'kh fuxMhr vlysY;k ladYiuka'kh vlks] egkjk"Vª xzkeiapk;r dk;nk vkf.k egkjk"Vª jkT; ckygDd /kksj.k gs egkjk"VªkP;k eqykaP;k dY;k.kkizrh vlysY;k ckaf/kydhps mRre mnkgj.k vkgs- jkT;kP;k pkSnkO;k foRr vk;ksxke/;s uewn dsysY;k rjrqnhauqlkj xzkeiapk;r Lrjkojhy okf"kZd Ñrh vkjk[kMk r;kj

djrkuk R;k&R;k xzkeiapk;rhP;k v[kR;kjhr ;s.kkÚ;k eqykaP;k fopkjkaph o erkaph ;ksX; rh uksan ?ksryh tkoh ;klkBh vko';d R;k rjrqnh dsysY;k vkgsr- Eg.kwup tso<~;k LFkkfud LojkT; laLFkk eqykaP;k ekx.;k o R;kapk fodkl ;kckcrhr tckcnkj o izfrlknkRed vlrkr] rso<~;kp jkT;Lrjkojph ;a=.kkgh eqykaps fodklkps gDd] laj{k.kkps gDd] tx.;kps gDd rlsp lgHkkxkP;k gDdkackcr frrD;kp izek.kkr fparhr vlY;kps fnlwu ;srs-

ckyLusgh iapk;r gh ladYiuk LFkkfud LojkT; laLFkk rlsp jkT; ikrGhojhy iz'kkldh; O;oLFkk ;k nksu ;a=.kk ,d= vk.kwu eqykalkBh dk;Z dj.;kph mRre la/kh miyC/k d:u nsrs- eyk vls okVrs dh] ;k lalk/ku lkfgR;krwu jkT;krhy rlsp loZ ns'kkrhy xzkeiapk;rhuk ckyLusgh iapk;r gh ladYiuk uhV letkowu ?ks.;kl enr o ekxZn'kZu djsy- rlsp gs lalk/ku lkfgR; LFkkfud LojkT; laLFkkauk ckygDdkackcr fodsanzhdj.kkP;k rRokaoj vk/kkjhr tckcnkj o ikjn'kZd dkedkt dj.;kl ;ksX; rs ekxZn'kZu nsbZy ;kph eyk [kk=h okVrs-

gs lalk/ku lkfgR; dj.;klkBh ^;qfulsQ* us ?ksrysY;k ifjJekaph rlsp panziwj ftYgk ifj"knsus dsysY;k ;k dk;kZlkBh ykx.kkÚ;k iz'kkldh; lgk¸;kph eh iz'kalk djrks- loZ xzkeiapk;r deZpkjh rlsp fuoMwu vkysys xzkeiapk;r lnL; ;kauh ;k lalk/ku lkfgR;kpk iqjsiwj mi;ksx djkok] v'kh eh R;kauk fouarh djrks- rlsp] ;k lalk/ku lkfgR;koj xzkelHkk] xzkeiapk;r lfeR;k ;kaP;k cSBdhe/;s ;koj ppkZ ?kMowu vk.kkoh o xzkeiapk;r gh ckyLusgh Ogkoh ;klkBh iz;Ru'khy vlkos-

vlhe xqIrk

izdk'kd xzkfe.k fodkl o iapk;r jkt foHkkx] egkjk"Vª 'kklu ७ ok etyk] cka/kdke Hkou]

eq>Zcku jksM] QksVZ] eqacbZ ४०० ००१ egkjk"Vª rdd.maharashtra.gov.in

'kkldh; ijhogu bekjr] lj ikspduokyk jksM] ojGh eaqcbZ & ४०० ०३० egkjk"Vª www.mscpcr.egov.co.in

^ch* ohax] R-२] VsDuksiksyhl bekjr rGetyk] va/ksjh ¼iwoZ½ eqacbZ] egkjk"Vª] Hkkjr & ४०० ०९३

nwj/ouh & ०२२&२६८७ ५१७१@७२@७३@७४@७५ www.unicef.in

ladYiuk vkf.k fMtkbu ,dk ,p@९] Jhjke 'kj.ke dkWyuh] 'kgkiwjk Bk.;ktoG] f=yaxk] HkksikG&४६२०३९] e/;izns'k ekacollec�ve.wordpress.com

for every child

rqEgkyk ekfgr vkgs dk\ckygDdkaph vksG[k

Page 5: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkk Zr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs- rls vlys rjhgh] ckydkafo”k;hP;k ;k /kksj.kkpk O;kid n`”Vhdksu oLrqfLFkrhr vk.kwu R;kyk ,dk vfHk;kukps Lo:i ns.;kdjhrk LFkkfud LojkT; laLFkkauk vf/kd ifjJe ?ks.;kph xjt vkgs- gs dk;Z dsoG LFkkfud LojkT; laLFkkp dk;Z{kei.ks ikj ikMw 'kdrkr- LFkkfud LojkT; laLFkkauk fo'ks"k vf/kdkj iznku d:u ckygDdkaP;k lanHkkZr ¼tx.ks] laj{k.k] fodkl o lgHkkx½ fo'ks"k tckcnkjh nsÅu] R;kauk l{ke cuo.;kr egkjk"Vª jkT;kus Lor%ps vxzx.; LFkku ;k vk/khp izLFkkfir dsysys vkgs- ;klkBhP;k rjrqnh egkjk"Vª xzke iapk;r dk;|kP;k fofo/k dyekae/;s dsysY;k vkgsr- dk;|kP;k pkSdVhr jkgqu] LFkkfud LojkT; laLFkkauk ckydkafo"k;hP;k jkT;kP;k /kksj.kkaph vaeyctko.kh djko;kph vlrs- egkjk"Vª jkT; ckygDd laj{k.k vk;ksx] LFkkfud LojkT; laLFkkaph ;k lanHkkZrhy egRokph Hkwfedk tk.kwu ?ksÅu R;kaP;k lektkrhy fofo/k ?kVdkalkscr vf/kd toGhdrsus dke dj.;kP;k Hkwfedspk vknj djr vkgs- Eg.kwup] ;qfulsQus iq<kdkj ?ksÅu vkjaHk dsysY;k ^ckyLusgh iapk;rhaP;k* ladYiusdMs eqykaP;k gDdkaph vaeyctko.kh dj.kkjs ,d l'kDr mnkgj.k Eg.kwu cf?krys tkrs-

egkjk"Vª jkT;kr pkSnkO;k foRr vk;ksxkP;k f'kQkj'khuqlkj xzkeiapk;rhuk l{ke d:u fodklkP;k eq[; izfØ;sr lgHkkxh d:u ?ks.;kP;k ik'oZHkwfeoj ^ckyLusgh iapk;rhps* mnkgj.k tkLr BGdi.ks o ;k lanHkkZr vf/kd la;qfDrd Bjrs- tjh vki.k eqykauk dsanzLFkkuh Bsowu fodkl rlsp 'kklu izLFkkfir dj.;kP;k fn'ksus ifgys ikÅy mpyys vlys] rjhgh ;k lanHkkZr l{ke o 'kk'or ;a=.kk fodlhr dj.;klkBh cjsp dkgh dj.;kph vko';drk vkgs- xzkeiapk;rhauk ckygDd laj{k.kkP;k lanHkkZr vf/kd tckcnkj cufo.;kP;k n`f"Vus rlsp eqykauk dsanzLFkkuh Bsowu 'kklukP;k fofo/k ;kstukaph vk[k.kh] eqykaP;k lgHkkxkus dsysY;k vankti=dkps lafu;a=.k b- rjrqnh d:u ;qfulsQph ckyLusgh xzkeiapk;rhph vkn'kZ ladYiuk] eqykauk dsanzLFkkuh Bsowu fodklkP;k n`f"Vus 'kklu ?kMowu vk.k.;kP;k /;s;iwrhZP;k vf/kd toG vk.kys vkgs- ;klkBh] ;qfulsQus ckyLusgh iapk;r lalk/ku lkfgR; lapkph fufeZrh dsyh vkgs- fodkl izfØ;srhy Hkkxhnkj] xzkeiapk;r lnL;] 'kkldh; deZpkjh] lgtdrsZ vkf.k eqykauk ckyLusgh iapk;rhph ladYiuk O;ofLFkr letwu ?ks.;kr] rlsp gh ladYiuk dk;kZfUor d'kh djrk ;sbZy ;klkBh ;k lalk/ku lkfgR; lapkph lanHkZ Eg.kwu Qkj eksBh enr gksbZy-

;k izfØ;se/;s eqykapk lgHkkx ok<owu rlsp xzkeiapk;rhuk ckyLusgh ;kstuk

vk[k.;kl o ;k ;kstukuk R;kaP;k fodkl dk;ZØekpk vfoHkkT; Hkkx cufo.;kl ;ksX; rs izksRlkgu nsÅu egkjk"Vª jkT; ckygDd laj{k.k vk;ksx lgk¸; nsÅ bfPNrks- vkEgh ftYgk iz'kklukcjkscj ;k lanHkkZr dk;Z dj.;kl mRlqd vkgksr-

;k lalk/ku lkfgR; lapkPkh enr] LFkkfud LojkT; laLFkkuk ckygDdkauk] LFkkfud fodkl vkjk[kMk rlsp lafu;a=.kkP;k izfØ;se/;s] lekfo"V d:u ?ks.;kl lgk¸;d gksbZy ;kph eyk [kk=h okVrs- ;qfulsQus gh iqfLrdk o lanHkZ lkfgR; lapkph fufeZrh dj.;klkBh ?ksrysys ifjJe o izLrqr dsysY;k

egRokP;k eq|kaojhy ekfgrh] th dqBY;kgh LFkkfud LojkT; laLFksyk fdaok lkekftd laLFkkuk ckyLusgh xzkeiapk;r LFkkiusP;k R;kaP;k izoklkr o iz;klkr egRokph Bjsy ;klkBh eh R;kaps dkSrqd djrks-

Page 6: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkk Zr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs- rls vlys rjhgh] ckydkafo”k;hP;k ;k /kksj.kkpk O;kid n`”Vhdksu oLrqfLFkrhr vk.kwu R;kyk ,dk vfHk;kukps Lo:i ns.;kdjhrk LFkkfud LojkT; laLFkkauk vf/kd ifjJe ?ks.;kph xjt vkgs- gs dk;Z dsoG LFkkfud LojkT; laLFkkp dk;Z{kei.ks ikj ikMw 'kdrkr- LFkkfud LojkT; laLFkkauk fo'ks"k vf/kdkj iznku d:u ckygDdkaP;k lanHkkZr ¼tx.ks] laj{k.k] fodkl o lgHkkx½ fo'ks"k tckcnkjh nsÅu] R;kauk l{ke cuo.;kr egkjk"Vª jkT;kus Lor%ps vxzx.; LFkku ;k vk/khp izLFkkfir dsysys vkgs- ;klkBhP;k rjrqnh egkjk"Vª xzke iapk;r dk;|kP;k fofo/k dyekae/;s dsysY;k vkgsr- dk;|kP;k pkSdVhr jkgqu] LFkkfud LojkT; laLFkkauk ckydkafo"k;hP;k jkT;kP;k /kksj.kkaph vaeyctko.kh djko;kph vlrs- egkjk"Vª jkT; ckygDd laj{k.k vk;ksx] LFkkfud LojkT; laLFkkaph ;k lanHkkZrhy egRokph Hkwfedk tk.kwu ?ksÅu R;kaP;k lektkrhy fofo/k ?kVdkalkscr vf/kd toGhdrsus dke dj.;kP;k Hkwfedspk vknj djr vkgs- Eg.kwup] ;qfulsQus iq<kdkj ?ksÅu vkjaHk dsysY;k ^ckyLusgh iapk;rhaP;k* ladYiusdMs eqykaP;k gDdkaph vaeyctko.kh dj.kkjs ,d l'kDr mnkgj.k Eg.kwu cf?krys tkrs-

egkjk"Vª jkT;kr pkSnkO;k foRr vk;ksxkP;k f'kQkj'khuqlkj xzkeiapk;rhuk l{ke d:u fodklkP;k eq[; izfØ;sr lgHkkxh d:u ?ks.;kP;k ik'oZHkwfeoj ^ckyLusgh iapk;rhps* mnkgj.k tkLr BGdi.ks o ;k lanHkkZr vf/kd la;qfDrd Bjrs- tjh vki.k eqykauk dsanzLFkkuh Bsowu fodkl rlsp 'kklu izLFkkfir dj.;kP;k fn'ksus ifgys ikÅy mpyys vlys] rjhgh ;k lanHkkZr l{ke o 'kk'or ;a=.kk fodlhr dj.;klkBh cjsp dkgh dj.;kph vko';drk vkgs- xzkeiapk;rhauk ckygDd laj{k.kkP;k lanHkkZr vf/kd tckcnkj cufo.;kP;k n`f"Vus rlsp eqykauk dsanzLFkkuh Bsowu 'kklukP;k fofo/k ;kstukaph vk[k.kh] eqykaP;k lgHkkxkus dsysY;k vankti=dkps lafu;a=.k b- rjrqnh d:u ;qfulsQph ckyLusgh xzkeiapk;rhph vkn'kZ ladYiuk] eqykauk dsanzLFkkuh Bsowu fodklkP;k n`f"Vus 'kklu ?kMowu vk.k.;kP;k /;s;iwrhZP;k vf/kd toG vk.kys vkgs- ;klkBh] ;qfulsQus ckyLusgh iapk;r lalk/ku lkfgR; lapkph fufeZrh dsyh vkgs- fodkl izfØ;srhy Hkkxhnkj] xzkeiapk;r lnL;] 'kkldh; deZpkjh] lgtdrsZ vkf.k eqykauk ckyLusgh iapk;rhph ladYiuk O;ofLFkr letwu ?ks.;kr] rlsp gh ladYiuk dk;kZfUor d'kh djrk ;sbZy ;klkBh ;k lalk/ku lkfgR; lapkph lanHkZ Eg.kwu Qkj eksBh enr gksbZy-

;k izfØ;se/;s eqykapk lgHkkx ok<owu rlsp xzkeiapk;rhuk ckyLusgh ;kstuk

vk[k.;kl o ;k ;kstukuk R;kaP;k fodkl dk;ZØekpk vfoHkkT; Hkkx cufo.;kl ;ksX; rs izksRlkgu nsÅu egkjk"Vª jkT; ckygDd laj{k.k vk;ksx lgk¸; nsÅ bfPNrks- vkEgh ftYgk iz'kklukcjkscj ;k lanHkkZr dk;Z dj.;kl mRlqd vkgksr-

;k lalk/ku lkfgR; lapkPkh enr] LFkkfud LojkT; laLFkkuk ckygDdkauk] LFkkfud fodkl vkjk[kMk rlsp lafu;a=.kkP;k izfØ;se/;s] lekfo"V d:u ?ks.;kl lgk¸;d gksbZy ;kph eyk [kk=h okVrs- ;qfulsQus gh iqfLrdk o lanHkZ lkfgR; lapkph fufeZrh dj.;klkBh ?ksrysys ifjJe o izLrqr dsysY;k

egRokP;k eq|kaojhy ekfgrh] th dqBY;kgh LFkkfud LojkT; laLFksyk fdaok lkekftd laLFkkuk ckyLusgh xzkeiapk;r LFkkiusP;k R;kaP;k izoklkr o iz;klkr egRokph Bjsy ;klkBh eh R;kaps dkSrqd djrks-

Page 7: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

Hkkjrh; lafo/kku] la;qDr jk"Vª ckygDd ifj"kn (UNCRC) rlsp (SDG) ;kauk vis{khr vlysY;k cky gDdkP;k ijhiwrhZlkBh iz;Ru dj.;kl ;qfulsQ cka/khy vkgs- ckydkauk lkekftd U;k; ¼ckygDd gh lkekftd U;k;kP;k ladYiusr lekfo"V vkgs½ feGowu ns.;klkBhP;k LFkkfud Lojkt laLFkkaph dsanzLFkkuh vlysY;k Hkqfedsph ;qfulsQ iz'kalk

djrs- Hkkjrh; lafo/kkukP;k ७३ vkf.k ७४ O;k

?kVuk nq:Lrhuqlkj LFkkfud LojkT; laLFkkauh vfr'k; eksykps vf/kdkj nsow dsY;kus ,d ns'k Eg.kwu Hkkjrkus Qkj eksBk iYyk xkByk vkgs- fofo/k jkT;kauk vkiY;k iz'kkldh; dkedktkr cny ?kMowu vk.kwu l{ke iz'kkldh; O;oLFkk mHkkjyh vkgs- ;k izfØ;sr egkjk"Vª jkT; usgeh vxzLFkkuh jkfgys vlwu] vf/kdkjkaP;k fodsanzhdj.kke/;s loZ jkT;kr vOoyLFkkuh jkfgys vkgs-

१४ O;k foRrvk;ksxkP;k LFkkiusuarj

iapk;rhauk xzkeiapk;r fodkl vkjk[kMk dj.;kph eqHkk ns.;kr vkysyh vkgs- ;k izfØ;se/;s foRr vk;ksxkus fu/khpk okij eqykaP;k o efgykaP;k dY;k.kkdjhrk okij.;klkBh ekxZn'kZd rRokaph lfoLrj o lqLi"V ekaM.kh

dsysyh vkgs- १४ O;k foRr vk;ksxkP;k

f'kQkj'khuqlkj dqekjo;hu eqykaP;k ekx.;k o

R;kaP;k leL;kaph uksan ?ks.;klkBh R;kaP;k cjkscj cSBd ?ks.ks vfuok;Z o dk;|kus ca/kudkjd dsysys vkgs- eqykaP;k ifjfLFkrhe/;s cny ?kMowu vk.k.;klkBh laiq.kZ dsys xsysys gs iz;Ru Lokxrgk;Z vkgsr- eqykauk R;kaps gDd feGowu ns.;kP;k n`"Vhus l{kei.ks dk;Zjr vlysys xzkeiapk;r gh vfr'k; egRokph drZO;s ctko.kkjh laLFkk vlY;kps mnkgj.k egkjk"Vªkrhy ckyLusgh xzkeiapk;rhus laiw.kZ ns'kkyk fnys vkgs- ns'kkr brj= ckygDdkaP;k ijhiwrhZlkBh xzkeiapk;rhus ldkjkRed n`f"Vdksu Bsowu xzkeiapk;rhyk vf/kd l{ke dj.;kP;k n`f"Vus ckyLusgh iapk;r lalk/ku lkfgR;kpk fodkl vfr'k; mi;qDr Bj.kkj vkgs-

Lor%P;k fudksi ok<hlkBh laj{khr okrkoj.kkph fufeZrh dj.;kP;k izfØ;se/;s eqykaP;k erkps Qkj egRo vkgs- ;k izfØ;slkBh eqykauk fo'ks"k vf/kdkj ns.;kr vkys vlwu ;k vf/kdkjkP;k enrhus R;kauk izkS<ka'kh vFkZiw.kZ laokn lk/kus lgt 'kD; vkgs- ts.ksd:u fodklkP;k izfØ;se/;s R;kapk lgHkkx gksÅ 'kdrks-

;k lalk/ku lkfgR;kpk lap xzkeiapk;rhrhy fuoMwu vkysys lnL; o deZpkjh o ukxjh lkekftd laLFkk] Lo;alsod] lk/ku O;Drh o eqykalkBh r;kj dj.;kr vkysyk vkgs- ckyLusgh iapk;rhph ladYiuk

letwu ?ks.;klkBh rlsp R;kfn'ksus ;ksX; okVpky dj.;klkBh egRokps lanHkZ ;k lalk/ku lkfgR;k lapke/;s lfoLrji.ks uewn dsysys vkgsr-

;k lapke/;s ,dq.k ikp iqfLrdkapk lekos'k vkgs- ;k izR;sd iqfLrdse/;s eqykaP;k lokZaxh.k fodklkP;k n`"Vhus dk;Z dj.kkÚ;k izR;sd Hkkx/kkjd laLFkkalkBh egRokP;k ekfgrhpk lekos'k dsysyk vkgs- mnk- ;ksX; fn'ksus okVpky] ckyLusgh iapk;rhyk lgdk;Z ;k iqLrhdse/;s xzkeiapk;rhuh eqykapk lgHkkx ok<o.;kP;k n`"Vhus fu;kstu] fodkl Ñrhps lafu;=.k dls djkos ;k fo"k;h izkR;f{kdklghr ekxZn'kZu dj.;kr vkys vkgs- ^vkEgh eqys] ckyLusgh iapk;rsph LFkkiuk* gh iqfLrdk eqykauk R;kaps gDd] ckyLusgh iz'kklukph ladYiuk ;kph ;ksX; ekfgrh iqjors- rlsp ckylHkk o ckyiapk;rhP;k dkedktkOnkjs eqykauk iz'kkldh; izfØ;sr dls lgHkkxh gksrk ;sbZy ;kps ekxZn'kZu djrs- ^,dk leku ikrGhoj iz'kkluke/;s eqykaph Hkkxhnkjh* ;k iqLrhdse/;s ckyLusgh iapk;rhph ladYiuk Li"V dj.;kr vkysyh vkgs-

^vkeps laj{k.k & eqykalkBhP;k dk;|kph vksG[k* ;k iqLrhdse/;s eqykauk R;kaP;k gDdkaP;k laj{k.kklkBh vlysY;k fofo/k ;a=.kkaph ekfgrh ns.;kr vkyh vkgs- rlsp ;k dk;|kaPkk Hkax >kY;kl R;k rØkjhaps fuokj.k djowu ?ks.;klkBh vlysY;k rjrqnhaph iqjs'kh ekfgrh fnyh xsyh vkgs- ljrs 'ksoVh cny ?kMowu vk.k.ks & xzkeiapk;rhrhy lgtdR;kZalkBh vlysyh gLriqfLrdk gh xzkeiapk;rhrhy fuoMysY;k Lo;alsodkalkBh r;kj dsyh vkgs- gs Lo;alsod eqykauk ckylHkk o ckyiapk;rhP;k ?kMo.kqdhr lgk¸; djrkr- lk/ku lkfgR; lap gk

fofo/k Lrkjkojhy fuoMwu vkysys izfrfu/kh] deZpkjh] lk/ku O;Drh] izf'k{kd rlsp 'kkldh; o v'kkldh; laLFkkae/;s izkFkehd] ikrGhoj d k ; Z j r vly s s y s L o; a l s od k a P ; k lYykelyrhuarj R;kauk vlysY;k vuqHkokP;k vk/kkjs r;kj dj.;kr vkysyk vkgs-

eyk [kk=h vkgs dh] gk lalk/ku lkfgR; lap laiq.kZ jkT;krhy fofo/k xzkeiapk;rh o Lo;alsoh laLFkkauk ckyLusgh iapk;r r;kj dj.;kP;k izfØ;sr ,d lanHkZ lkfgR; Eg.kwu fo'ks"k mi;qDr Bjsy- ;k izfØ;se/;s eqykaP;k lgHkkxkrwu LFkkfud LojkT; laLFkkaP;k dk;kZph {kerk ok<o.;kP;k n`"Vhus gk lap iqjd ekfgrh o ekxZn'kZu cgky djsy ;kr eyk 'kadk ukgh-

;k lanHkZlkfgR;kP;k fufeZrhe/;s eksykpk lgHkkx dj.;klkBh xzkeh.k fodkl foHkkx R;kauh gh eqG ladYiuk cgky dsyh- MSCPCR ;kauh fnysyh ekfgrh o vfHkizk;] panziwj ftYgk iz'kklu] panziwj ftYg~;krhy ckyLusgh iapk;rhP;k izk;ksxhd vH;klkps Hkkx/kkjd] uanqjckj] ykrwj rlsp brj ftYg~;krhy lalk/ku O;Drh T;kauh osGksosGh R;kaps vfHkizk; fnys ;k lokZaps eh eu%iwoZd vkHkkj ekurs- ;k lokZaP;k ijhJekps Qyn`i Eg.kts gk lalk/ku lkfgR;kpk lap gks;-

Page 8: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

Hkkjrh; lafo/kku] la;qDr jk"Vª ckygDd ifj"kn (UNCRC) rlsp (SDG) ;kauk vis{khr vlysY;k cky gDdkP;k ijhiwrhZlkBh iz;Ru dj.;kl ;qfulsQ cka/khy vkgs- ckydkauk lkekftd U;k; ¼ckygDd gh lkekftd U;k;kP;k ladYiusr lekfo"V vkgs½ feGowu ns.;klkBhP;k LFkkfud Lojkt laLFkkaph dsanzLFkkuh vlysY;k Hkqfedsph ;qfulsQ iz'kalk

djrs- Hkkjrh; lafo/kkukP;k ७३ vkf.k ७४ O;k

?kVuk nq:Lrhuqlkj LFkkfud LojkT; laLFkkauh vfr'k; eksykps vf/kdkj nsow dsY;kus ,d ns'k Eg.kwu Hkkjrkus Qkj eksBk iYyk xkByk vkgs- fofo/k jkT;kauk vkiY;k iz'kkldh; dkedktkr cny ?kMowu vk.kwu l{ke iz'kkldh; O;oLFkk mHkkjyh vkgs- ;k izfØ;sr egkjk"Vª jkT; usgeh vxzLFkkuh jkfgys vlwu] vf/kdkjkaP;k fodsanzhdj.kke/;s loZ jkT;kr vOoyLFkkuh jkfgys vkgs-

१४ O;k foRrvk;ksxkP;k LFkkiusuarj

iapk;rhauk xzkeiapk;r fodkl vkjk[kMk dj.;kph eqHkk ns.;kr vkysyh vkgs- ;k izfØ;se/;s foRr vk;ksxkus fu/khpk okij eqykaP;k o efgykaP;k dY;k.kkdjhrk okij.;klkBh ekxZn'kZd rRokaph lfoLrj o lqLi"V ekaM.kh

dsysyh vkgs- १४ O;k foRr vk;ksxkP;k

f'kQkj'khuqlkj dqekjo;hu eqykaP;k ekx.;k o

R;kaP;k leL;kaph uksan ?ks.;klkBh R;kaP;k cjkscj cSBd ?ks.ks vfuok;Z o dk;|kus ca/kudkjd dsysys vkgs- eqykaP;k ifjfLFkrhe/;s cny ?kMowu vk.k.;klkBh laiq.kZ dsys xsysys gs iz;Ru Lokxrgk;Z vkgsr- eqykauk R;kaps gDd feGowu ns.;kP;k n`"Vhus l{kei.ks dk;Zjr vlysys xzkeiapk;r gh vfr'k; egRokph drZO;s ctko.kkjh laLFkk vlY;kps mnkgj.k egkjk"Vªkrhy ckyLusgh xzkeiapk;rhus laiw.kZ ns'kkyk fnys vkgs- ns'kkr brj= ckygDdkaP;k ijhiwrhZlkBh xzkeiapk;rhus ldkjkRed n`f"Vdksu Bsowu xzkeiapk;rhyk vf/kd l{ke dj.;kP;k n`f"Vus ckyLusgh iapk;r lalk/ku lkfgR;kpk fodkl vfr'k; mi;qDr Bj.kkj vkgs-

Lor%P;k fudksi ok<hlkBh laj{khr okrkoj.kkph fufeZrh dj.;kP;k izfØ;se/;s eqykaP;k erkps Qkj egRo vkgs- ;k izfØ;slkBh eqykauk fo'ks"k vf/kdkj ns.;kr vkys vlwu ;k vf/kdkjkP;k enrhus R;kauk izkS<ka'kh vFkZiw.kZ laokn lk/kus lgt 'kD; vkgs- ts.ksd:u fodklkP;k izfØ;se/;s R;kapk lgHkkx gksÅ 'kdrks-

;k lalk/ku lkfgR;kpk lap xzkeiapk;rhrhy fuoMwu vkysys lnL; o deZpkjh o ukxjh lkekftd laLFkk] Lo;alsod] lk/ku O;Drh o eqykalkBh r;kj dj.;kr vkysyk vkgs- ckyLusgh iapk;rhph ladYiuk

letwu ?ks.;klkBh rlsp R;kfn'ksus ;ksX; okVpky dj.;klkBh egRokps lanHkZ ;k lalk/ku lkfgR;k lapke/;s lfoLrji.ks uewn dsysys vkgsr-

;k lapke/;s ,dq.k ikp iqfLrdkapk lekos'k vkgs- ;k izR;sd iqfLrdse/;s eqykaP;k lokZaxh.k fodklkP;k n`"Vhus dk;Z dj.kkÚ;k izR;sd Hkkx/kkjd laLFkkalkBh egRokP;k ekfgrhpk lekos'k dsysyk vkgs- mnk- ;ksX; fn'ksus okVpky] ckyLusgh iapk;rhyk lgdk;Z ;k iqLrhdse/;s xzkeiapk;rhuh eqykapk lgHkkx ok<o.;kP;k n`"Vhus fu;kstu] fodkl Ñrhps lafu;=.k dls djkos ;k fo"k;h izkR;f{kdklghr ekxZn'kZu dj.;kr vkys vkgs- ^vkEgh eqys] ckyLusgh iapk;rsph LFkkiuk* gh iqfLrdk eqykauk R;kaps gDd] ckyLusgh iz'kklukph ladYiuk ;kph ;ksX; ekfgrh iqjors- rlsp ckylHkk o ckyiapk;rhP;k dkedktkOnkjs eqykauk iz'kkldh; izfØ;sr dls lgHkkxh gksrk ;sbZy ;kps ekxZn'kZu djrs- ^,dk leku ikrGhoj iz'kkluke/;s eqykaph Hkkxhnkjh* ;k iqLrhdse/;s ckyLusgh iapk;rhph ladYiuk Li"V dj.;kr vkysyh vkgs-

^vkeps laj{k.k & eqykalkBhP;k dk;|kph vksG[k* ;k iqLrhdse/;s eqykauk R;kaP;k gDdkaP;k laj{k.kklkBh vlysY;k fofo/k ;a=.kkaph ekfgrh ns.;kr vkyh vkgs- rlsp ;k dk;|kaPkk Hkax >kY;kl R;k rØkjhaps fuokj.k djowu ?ks.;klkBh vlysY;k rjrqnhaph iqjs'kh ekfgrh fnyh xsyh vkgs- ljrs 'ksoVh cny ?kMowu vk.k.ks & xzkeiapk;rhrhy lgtdR;kZalkBh vlysyh gLriqfLrdk gh xzkeiapk;rhrhy fuoMysY;k Lo;alsodkalkBh r;kj dsyh vkgs- gs Lo;alsod eqykauk ckylHkk o ckyiapk;rhP;k ?kMo.kqdhr lgk¸; djrkr- lk/ku lkfgR; lap gk

fofo/k Lrkjkojhy fuoMwu vkysys izfrfu/kh] deZpkjh] lk/ku O;Drh] izf'k{kd rlsp 'kkldh; o v'kkldh; laLFkkae/;s izkFkehd] ikrGhoj d k ; Z j r vly s s y s L o; a l s od k a P ; k lYykelyrhuarj R;kauk vlysY;k vuqHkokP;k vk/kkjs r;kj dj.;kr vkysyk vkgs-

eyk [kk=h vkgs dh] gk lalk/ku lkfgR; lap laiq.kZ jkT;krhy fofo/k xzkeiapk;rh o Lo;alsoh laLFkkauk ckyLusgh iapk;r r;kj dj.;kP;k izfØ;sr ,d lanHkZ lkfgR; Eg.kwu fo'ks"k mi;qDr Bjsy- ;k izfØ;se/;s eqykaP;k lgHkkxkrwu LFkkfud LojkT; laLFkkaP;k dk;kZph {kerk ok<o.;kP;k n`"Vhus gk lap iqjd ekfgrh o ekxZn'kZu cgky djsy ;kr eyk 'kadk ukgh-

;k lanHkZlkfgR;kP;k fufeZrhe/;s eksykpk lgHkkx dj.;klkBh xzkeh.k fodkl foHkkx R;kauh gh eqG ladYiuk cgky dsyh- MSCPCR ;kauh fnysyh ekfgrh o vfHkizk;] panziwj ftYgk iz'kklu] panziwj ftYg~;krhy ckyLusgh iapk;rhP;k izk;ksxhd vH;klkps Hkkx/kkjd] uanqjckj] ykrwj rlsp brj ftYg~;krhy lalk/ku O;Drh T;kauh osGksosGh R;kaps vfHkizk; fnys ;k lokZaps eh eu%iwoZd vkHkkj ekurs- ;k lokZaP;k ijhJekps Qyn`i Eg.kts gk lalk/ku lkfgR;kpk lap gks;-

Page 9: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

foHkkx १ rqeps iqLrd letwu ?;k vkeps ,sdwu rj ?;k! 'ckyd' dq.kkyk Eg.kkos\ eqykaukp dsaæfcanw dk ekuk;ps\ ckygDd dk; vlrkr\

foHkkx २ dk;|kP;k txkr Bjkokpk dk;|kr :ikarjhr gks.;kpk izokl

foHkkx ३

foHkkx ४ ckygDdkaP;k vaeyctko.khlkBh laLFkk gsYiykbZu o egÙokps laidZ okpu lkeqxzh 'kCnlwph

Ÿ xHkZ/kkj.kkiwoZ vkf.k çlwrhiwoZ funku ra=Kku ¼çfrca/k vkf.k fu;eu½ dk;nk]१९९४ Ÿ ckyU;k; vf/kfu;e ¼eqykaph ns[kj¢[k vkf.k laj{k.k½] २०१५ Ÿ ckyfookg çfrca/kd dk;nk] २००६Ÿ ckydkapk eksQr o lähP;k f'k{k.kkpk gDd vf/kfu;e] २००९Ÿ ySafxd vijk/kkaiklwu ckydkaps laj{k.k vf/kfu;e¼iksDlks½] २०१२ Ÿ cky dkexkj ¼çfrca/k o fu;eu½ vf/kfu;e] २०१६Ÿ eqykalaca/khps vk.k[kh dkgh dk;nŸ fodykax O;äh vf/kfu;e]२०१६ Ÿ vuSfrd O;kikj çfrca/k vf/kfu;e] १९८६ Ÿ vuqlwfpr tkrh o vuqlwfpr tutkrh vR;kpkj çfrca/k vf/kfu;e

Page 10: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

foHkkx १ rqeps iqLrd letwu ?;k vkeps ,sdwu rj ?;k! 'ckyd' dq.kkyk Eg.kkos\ eqykaukp dsaæfcanw dk ekuk;ps\ ckygDd dk; vlrkr\

foHkkx २ dk;|kP;k txkr Bjkokpk dk;|kr :ikarjhr gks.;kpk izokl

foHkkx ३

foHkkx ४ ckygDdkaP;k vaeyctko.khlkBh laLFkk gsYiykbZu o egÙokps laidZ okpu lkeqxzh 'kCnlwph

Ÿ xHkZ/kkj.kkiwoZ vkf.k çlwrhiwoZ funku ra=Kku ¼çfrca/k vkf.k fu;eu½ dk;nk]१९९४ Ÿ ckyU;k; vf/kfu;e ¼eqykaph ns[kj¢[k vkf.k laj{k.k½] २०१५ Ÿ ckyfookg çfrca/kd dk;nk] २००६Ÿ ckydkapk eksQr o lähP;k f'k{k.kkpk gDd vf/kfu;e] २००९Ÿ ySafxd vijk/kkaiklwu ckydkaps laj{k.k vf/kfu;e¼iksDlks½] २०१२ Ÿ cky dkexkj ¼çfrca/k o fu;eu½ vf/kfu;e] २०१६Ÿ eqykalaca/khps vk.k[kh dkgh dk;nŸ fodykax O;äh vf/kfu;e]२०१६ Ÿ vuSfrd O;kikj çfrca/k vf/kfu;e] १९८६ Ÿ vuqlwfpr tkrh o vuqlwfpr tutkrh vR;kpkj çfrca/k vf/kfu;e

Page 11: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

१० ११

Page 12: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

१० ११

Page 13: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

१३

eqykauks] rqEgh ckylHksps lnL; >kyk vkgkr] R;kcíy rqeps vfHkuanu !

iapk;rhps fd'kksjo;hu lnL; ;k ukR;kus rqEgh rqeP;k iapk;rhP;k fodklkr egÙokpk gkrHkkj yko.kkj vkgkr- rqeP;k ç;RukaeqGs rqeP;k xzkeiapk;rhe/;s ckyºDdkauk egÙokps LFkku feG.kkj vkgs- 'kklu O;oLFksr lgHkkxh gksÅu eksBîk ek.klkaP;k [kka|kyk [kkank ykowu dke dj.;kph çfØ;k rqEgkyk vkuankph Bjsy] v'kh vkEgkyk vk'kk vkgs- eqys vkf.k eksBh ek.kls tsOgk ,df=ri.ks ckygDdkalkBh dke djrhy] rsOgkp [kÚ;k vFkkZus ckyLusgh iapk;r vfLrRokr ;sbZy! T;k xzkeiapk;rhe/;s eqykaph dkGth ?ksryh tkrs vkf.k R;kaP;k laj{k.kkpk fopkj dsyk tkrks – rh ckyLusgh iapk;r vlrs- ckyLusgh iapk;rhe/;s eqykauh ekaMysY;k fopkjkapk vknj dsyk tkrks vkf.k iapk;rhP;k ;kstukae/;s R;kapk lekos'k dsyk tkrks vkf.k 'kkluO;oLFkse/;s eqykauk leku Hkkxhnkj ekuys tkrs-

ckyLusgh iapk;rhe/;s lgHkkxh gksrkuk vki.k ckygDd vkf.k R;kaP;k'kh lacaf/kr dk;ns ;kaph ekfgrh d:u ?ks.ks xjtsps vkgs- xzkeiapk;rhe/;s pky.kkÚ;k dkedktkr eqykaP;k ç'ukaP;k vuq"kaxkus ;ksX; ekfgrhP;k vk/kkjkus vki.k cny ?kMowu vk.kw 'kdrks- vfr'k; vlqjf{kr voLFksr tx.kkÚ;k eqykaps laj{k.k dj.;klkBh rqEgkyk ckydkaps gDd vkf.k R;kfo"k;hP;k dk;|kaph ekfgrh mi;ksxh iMsy- tj xkokr dks.kkps ygku o;kr yXu dsys tkr vlsy rj rs Fkkaco.;klkBh ;ksX; dk;Zi)rhph ekfgrh feGsy] /kksdknk;d m|ksxkr dke dj.kkÚ;k eqykauk gks.kkÚ;kk =klkiklwu okpork ;sbZy fdaok vkiyk ,[kknk fe= xkokrwu iGwu tk.;kpk fopkj djr vlsy rj R;kykns[khy enr djrk ;sÅ 'kdsy- ekfgrh gh ,d çdkjph rkdn vlrs vkf.k vusdnk frpk tho okpo.;klkBhns[khy mi;ksx gksÅ 'kdrks- ;k iqLrdkr fnysyh ekfgrh rqEgh xzkeiapk;rh e/khy eksBîk ek.klkaukns[khy lkaxw 'kdrk vkf.k R;kaukgh r;kj d: 'kdrk- ljrs'ksoVh] eksBîk ek.klkaukp rj eqykafo"k;hph vkiyh drZO;s ikj ikMk;ph vkgsr!

;k iqLrdkyk Þvkeph cky iapk;rß ukokps ,d tqGs HkkoaM lq)k vkgs cja dk! R;k iqLrdkrwu 'kkluO;oLFkk d'kh pkyrs vkf.k xzkeiapk;rh lkscr dke dls djk;ps ;kfo"k;hph ekfgrh feGsy- laiw.kZ ekfgrh feGo.;klkBh nksUgh iqLrds okpk;yk ikfgtsr-

pyk rj ex – okpw vkuans vkf.k d:u ikgw!  

१२

Page 14: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

१३

eqykauks] rqEgh ckylHksps lnL; >kyk vkgkr] R;kcíy rqeps vfHkuanu !

iapk;rhps fd'kksjo;hu lnL; ;k ukR;kus rqEgh rqeP;k iapk;rhP;k fodklkr egÙokpk gkrHkkj yko.kkj vkgkr- rqeP;k ç;RukaeqGs rqeP;k xzkeiapk;rhe/;s ckyºDdkauk egÙokps LFkku feG.kkj vkgs- 'kklu O;oLFksr lgHkkxh gksÅu eksBîk ek.klkaP;k [kka|kyk [kkank ykowu dke dj.;kph çfØ;k rqEgkyk vkuankph Bjsy] v'kh vkEgkyk vk'kk vkgs- eqys vkf.k eksBh ek.kls tsOgk ,df=ri.ks ckygDdkalkBh dke djrhy] rsOgkp [kÚ;k vFkkZus ckyLusgh iapk;r vfLrRokr ;sbZy! T;k xzkeiapk;rhe/;s eqykaph dkGth ?ksryh tkrs vkf.k R;kaP;k laj{k.kkpk fopkj dsyk tkrks – rh ckyLusgh iapk;r vlrs- ckyLusgh iapk;rhe/;s eqykauh ekaMysY;k fopkjkapk vknj dsyk tkrks vkf.k iapk;rhP;k ;kstukae/;s R;kapk lekos'k dsyk tkrks vkf.k 'kkluO;oLFkse/;s eqykauk leku Hkkxhnkj ekuys tkrs-

ckyLusgh iapk;rhe/;s lgHkkxh gksrkuk vki.k ckygDd vkf.k R;kaP;k'kh lacaf/kr dk;ns ;kaph ekfgrh d:u ?ks.ks xjtsps vkgs- xzkeiapk;rhe/;s pky.kkÚ;k dkedktkr eqykaP;k ç'ukaP;k vuq"kaxkus ;ksX; ekfgrhP;k vk/kkjkus vki.k cny ?kMowu vk.kw 'kdrks- vfr'k; vlqjf{kr voLFksr tx.kkÚ;k eqykaps laj{k.k dj.;klkBh rqEgkyk ckydkaps gDd vkf.k R;kfo"k;hP;k dk;|kaph ekfgrh mi;ksxh iMsy- tj xkokr dks.kkps ygku o;kr yXu dsys tkr vlsy rj rs Fkkaco.;klkBh ;ksX; dk;Zi)rhph ekfgrh feGsy] /kksdknk;d m|ksxkr dke dj.kkÚ;k eqykauk gks.kkÚ;kk =klkiklwu okpork ;sbZy fdaok vkiyk ,[kknk fe= xkokrwu iGwu tk.;kpk fopkj djr vlsy rj R;kykns[khy enr djrk ;sÅ 'kdsy- ekfgrh gh ,d çdkjph rkdn vlrs vkf.k vusdnk frpk tho okpo.;klkBhns[khy mi;ksx gksÅ 'kdrks- ;k iqLrdkr fnysyh ekfgrh rqEgh xzkeiapk;rh e/khy eksBîk ek.klkaukns[khy lkaxw 'kdrk vkf.k R;kaukgh r;kj d: 'kdrk- ljrs'ksoVh] eksBîk ek.klkaukp rj eqykafo"k;hph vkiyh drZO;s ikj ikMk;ph vkgsr!

;k iqLrdkyk Þvkeph cky iapk;rß ukokps ,d tqGs HkkoaM lq)k vkgs cja dk! R;k iqLrdkrwu 'kkluO;oLFkk d'kh pkyrs vkf.k xzkeiapk;rh lkscr dke dls djk;ps ;kfo"k;hph ekfgrh feGsy- laiw.kZ ekfgrh feGo.;klkBh nksUgh iqLrds okpk;yk ikfgtsr-

pyk rj ex – okpw vkuans vkf.k d:u ikgw!  

१२

Page 15: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

ygku eqya eksBîk ek.klkauh pkyoysY;k txkr jkgr vlrkr- [kja Eg.kts] eqykadMsgh lkax.;klkj[ks [kwi dkgh vlw 'kdrs- i.k eksBh ek.kls ,sdwu ?ksrkr \ eqykaP;k lwpuk y{kkr ?ksrY;k tkrkr\ R;kaps er fopkjkr ?ksrys tkrs\ fdeku R;kauk ekfgrh rjh fnyh tkrs dk\ eqykauk eksBîk ek.klkadMwu usgeh feGo.kkÚ;k çfrlknkfo"k;h vkEgh dkgh eqykauk fygk;yk lkafxrys-

R;kauh dk; lkafxrys igk!

gs vkf.k vlap fdrhrjh!vkEgkyk vk'p;Z okVya vkf.k vkEgh lxGs feGwu glrlq)k gksrks- i.k dkgh eqya ek= ukjkt >kyh gksrh- ÞeksBh ek.kla d/kh Eg.krkr dh rw ygku vkgsl Eg.kwu xIi cl vkf.k d/kh Eg.krkr eksBk >kyk vkgsl Eg.kwu 'kgk.;klkj[kk okx – v'kkus vkEgh xksa/kGwu tkrks- ,dnkp dk; rs iDda Bjowu dk lkaxr ukgh\ß dkgh eqykauk okVr gksra & ÞvkEghlq)k egÙokps fu.kZ; ?ksÅ 'kdrks] vkEghlq)k mi;ksxh iMw 'kdrks- vkeP;koj fo'okl dk ukgh Bsor\ß egÙokps ç'u vkgsr [kjs!

१४

rqEgkyk ekfgr vkgs\

gh eqyxh tsOgk cksyrs] rsOgk lxGa tx ,sdr

vlra! rh १६ O;k o"kkaZph vlrkuk fryk

ukscsy ikfjrksf"kd feGkya- ikfdLrkuph eykyk ;qlqQ>kbZ gh eqyhaP;k f'k{k.kklkBh >V.kkjh

rGeGhph dk;ZdrhZ vkgs- rh १२ o"kkaZph

vlY;kiklwu Vksi.kukokus ,d CykWx fyfgr vls- rkfyckuh xV R;kaP;k jkT;krhy eqyhaps f'k{k.k Fkkacao.;kps dls ç;Ru djhr vlrkr] R;kfo"k;h frus vkiY;k CykWxoj fyfgys gksrs- rkfyckuP;k HkhrheqGs vusd eqyhauh 'kkGk lksMyh gksrh- frpk CykWx okpwu vkarjjk"Vªh; ek/;ekauh frP;k'kh laidZ dsyk vkf.k frP;k eqyk[krh VhOghoj fnlw ykxY;k- txkyk frP;k cksy.;kph n[ky ?;kohp ykxyh- eqyhaP;k f'k{k.kkP;k eqí~;kdMs y{k os/kys xsys- rkfyckU;kauh frP;koj xksGhckj dsY;kojlq)k frus vkiys dke Fkkacoys ukgh-gYY;krwu cjh >kY;koj frus iqUgk dke lq# dsys- ,d NksVklk vkoktns[khy egÙokpk B: 'kdrks- cgqrsdosGk yksd eqykaps Eg.k.ks ,sdwu ?ksr ukghr gs [kjs vkgs! i.k tj vki.k vkiys Eg.k.ks ifj.kkedkjdjhR;k] Li"Vi.ks vkf.k uezi.ks ekaMk;yk f'kdyks rj\ rj dnkfpr vkiys Eg.k.ks ,sdwu ?ksrys tkbZy !

vkeP;k vla y{kkr vkya dh eqya [kjarj [kwi gq'kkj vlrkr- eqya l[kksy fopkj d: 'kdrkr] mik; 'kks/kw 'kdrkr vkf.k eq[; Eg.kts eksBîkauk fopkjkr ikMrhy vls ç'u R;kaP;kdMs vlrkr! eqykauk eksBîkaP;k txkr lkehy Ogk;pa vlra] vkiya Eg.k.k lkaxk;pa vlra ] lYyk |k;pk vlrks---i.k vla tx vfLrRokr ;s.ka 'kD; vkgs dk\ ,d vla tx ftFks eqykaps fopkj] era ;kauk eku feGsy\ rqEgkyk dk; okVra\

१५

Page 16: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

ygku eqya eksBîk ek.klkauh pkyoysY;k txkr jkgr vlrkr- [kja Eg.kts] eqykadMsgh lkax.;klkj[ks [kwi dkgh vlw 'kdrs- i.k eksBh ek.kls ,sdwu ?ksrkr \ eqykaP;k lwpuk y{kkr ?ksrY;k tkrkr\ R;kaps er fopkjkr ?ksrys tkrs\ fdeku R;kauk ekfgrh rjh fnyh tkrs dk\ eqykauk eksBîk ek.klkadMwu usgeh feGo.kkÚ;k çfrlknkfo"k;h vkEgh dkgh eqykauk fygk;yk lkafxrys-

R;kauh dk; lkafxrys igk!

gs vkf.k vlap fdrhrjh!vkEgkyk vk'p;Z okVya vkf.k vkEgh lxGs feGwu glrlq)k gksrks- i.k dkgh eqya ek= ukjkt >kyh gksrh- ÞeksBh ek.kla d/kh Eg.krkr dh rw ygku vkgsl Eg.kwu xIi cl vkf.k d/kh Eg.krkr eksBk >kyk vkgsl Eg.kwu 'kgk.;klkj[kk okx – v'kkus vkEgh xksa/kGwu tkrks- ,dnkp dk; rs iDda Bjowu dk lkaxr ukgh\ß dkgh eqykauk okVr gksra & ÞvkEghlq)k egÙokps fu.kZ; ?ksÅ 'kdrks] vkEghlq)k mi;ksxh iMw 'kdrks- vkeP;koj fo'okl dk ukgh Bsor\ß egÙokps ç'u vkgsr [kjs!

१४

rqEgkyk ekfgr vkgs\

gh eqyxh tsOgk cksyrs] rsOgk lxGa tx ,sdr

vlra! rh १६ O;k o"kkaZph vlrkuk fryk

ukscsy ikfjrksf"kd feGkya- ikfdLrkuph eykyk ;qlqQ>kbZ gh eqyhaP;k f'k{k.kklkBh >V.kkjh

rGeGhph dk;ZdrhZ vkgs- rh १२ o"kkaZph

vlY;kiklwu Vksi.kukokus ,d CykWx fyfgr vls- rkfyckuh xV R;kaP;k jkT;krhy eqyhaps f'k{k.k Fkkacao.;kps dls ç;Ru djhr vlrkr] R;kfo"k;h frus vkiY;k CykWxoj fyfgys gksrs- rkfyckuP;k HkhrheqGs vusd eqyhauh 'kkGk lksMyh gksrh- frpk CykWx okpwu vkarjjk"Vªh; ek/;ekauh frP;k'kh laidZ dsyk vkf.k frP;k eqyk[krh VhOghoj fnlw ykxY;k- txkyk frP;k cksy.;kph n[ky ?;kohp ykxyh- eqyhaP;k f'k{k.kkP;k eqí~;kdMs y{k os/kys xsys- rkfyckU;kauh frP;koj xksGhckj dsY;kojlq)k frus vkiys dke Fkkacoys ukgh-gYY;krwu cjh >kY;koj frus iqUgk dke lq# dsys- ,d NksVklk vkoktns[khy egÙokpk B: 'kdrks- cgqrsdosGk yksd eqykaps Eg.k.ks ,sdwu ?ksr ukghr gs [kjs vkgs! i.k tj vki.k vkiys Eg.k.ks ifj.kkedkjdjhR;k] Li"Vi.ks vkf.k uezi.ks ekaMk;yk f'kdyks rj\ rj dnkfpr vkiys Eg.k.ks ,sdwu ?ksrys tkbZy !

vkeP;k vla y{kkr vkya dh eqya [kjarj [kwi gq'kkj vlrkr- eqya l[kksy fopkj d: 'kdrkr] mik; 'kks/kw 'kdrkr vkf.k eq[; Eg.kts eksBîkauk fopkjkr ikMrhy vls ç'u R;kaP;kdMs vlrkr! eqykauk eksBîkaP;k txkr lkehy Ogk;pa vlra] vkiya Eg.k.k lkaxk;pa vlra ] lYyk |k;pk vlrks---i.k vla tx vfLrRokr ;s.ka 'kD; vkgs dk\ ,d vla tx ftFks eqykaps fopkj] era ;kauk eku feGsy\ rqEgkyk dk; okVra\

१५

Page 17: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

Eg.kwu la;qä jk"Vªla?kkP;k ckygDd lafgrsus dsysyh O;k[;k x`ghr /kj.ks ;ksX; Bjsy- eqykaP;k loZ gDdkafo"k;h ák lafgrsr fyfgysys vkgs- la;qä jk"Vªla?kkph ckygDd lafgrk vusd ns'kkaP;k ,df=r ç;Rukrwu r;kj >kyh vkgs- gh lafgrk Eg.kts ckygDdkafo"k;h dke dj.;klkBh ekxZn'kZd nLrko¢t ekuyk

tkrks- ;k lafgrse/;s & १८ o"kkZis{kk deh o;kph O;äh Eg.kts ckyd & v'kh O;k[;k dsysyh vkgs- gh lafgrk Hkkjr ljdkjus Lohdkjysyh vkgs- ;kpk vFkZ] vkiY;k ns'kkrY;k loZ eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.;klkBh vkiY;k ns'kkps ljdkj cka/khy vkgs-

vkrk iq<P;k çdj.kkr vki.k la;qä jk"Vªla?kkP;k ckygDd lafgrsph vksG[k d:u ?ksÅ;k!

rksi;aZr rqeP;k fopkjkauk FkksMsls [kk| &

osxosxGs dk;ns osxosxG~;k çdkjs eqykaP;k o;kph O;k[;k dk djhr vlrhy\ tj Hkkjrkus la;qä jk"Vªla?kkP;k ckygDd lafgrsoj lgh dsysyh vkgs] rj *ckyd* ák 'kCnkph ,dp O;k[;k vaeykr vk.kk;yk ikfgts dh ukgh\ R;keqGs ckydkexkj] vuSfrd O;kikjkyk cGh iMysyh eqys] T;kaps ygku o;kr yXu ykoys tkrs– v'kk çdkjP;k vlqjf{kr eqykaoj dkgh ifj.kke gksr vlsy dk\ tEew – dk'ehj fdaok NÙkhlx<e/kY;k eqykaps vk;q"; fujkGs vlsy dk\ d'kk çdkjs\

vki.k tsOgk १८ o"kkaZps gksrks] rsOgk vkiY;kyk çkS< ukxfjdkpk ntkZ feGrks- Eg.kts vkiY;kyk

okgu pkyo.;kpk ijokuk feGw 'kdrks] eqyh yXu d: 'kdrkr¼eqykauk ek= २१ o"kkZi;aZr

Fkkackos ykxrs½ vkf.k eq[; Eg.kts ernku djrk ;srs- i.k ;kpk vFkZ vlk ukgh dh vBjk o"ksZ iw.kZ dj.;kvk/kh 'kklu] lekt] dqVqac ;kaP;kckcrhr dkghp vf/kdkj ulrks- vkiY;k lafo/kkukus loZ eqykauk Lor%ps er ekaM.;kpk] fu"ks/k O;ä dj.;kpk],d= ;s.;kpk vkf.k vkiY;k ekx.;kaps ?kks"k.kki=

lknj dj.;kpk gDdns[khy fnysyk vkgs- Eg.ktsp] rqeps o; १८ o"ksZ vlsy fdaok deh vlsy rjhgh

rqEgkyk lºHkkxhrspk gDd vkgsp!

*ckyd* dks.kkyk Eg.kk;pa R;kph O;k[;k osxosxG~;k dk;|kuqlkj osxosxGh dsyh tkrs- vki.k dqByh O;k[;k xzká /kjk;ph\ xksa/kGkr iMk;yk gksra] ukgh dk\

rqEgkyk ekfgr vkgs\

१७

१८

१६

१८

६ १४

१६

Page 18: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

Eg.kwu la;qä jk"Vªla?kkP;k ckygDd lafgrsus dsysyh O;k[;k x`ghr /kj.ks ;ksX; Bjsy- eqykaP;k loZ gDdkafo"k;h ák lafgrsr fyfgysys vkgs- la;qä jk"Vªla?kkph ckygDd lafgrk vusd ns'kkaP;k ,df=r ç;Rukrwu r;kj >kyh vkgs- gh lafgrk Eg.kts ckygDdkafo"k;h dke dj.;klkBh ekxZn'kZd nLrko¢t ekuyk

tkrks- ;k lafgrse/;s & १८ o"kkZis{kk deh o;kph O;äh Eg.kts ckyd & v'kh O;k[;k dsysyh vkgs- gh lafgrk Hkkjr ljdkjus Lohdkjysyh vkgs- ;kpk vFkZ] vkiY;k ns'kkrY;k loZ eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.;klkBh vkiY;k ns'kkps ljdkj cka/khy vkgs-

vkrk iq<P;k çdj.kkr vki.k la;qä jk"Vªla?kkP;k ckygDd lafgrsph vksG[k d:u ?ksÅ;k!

rksi;aZr rqeP;k fopkjkauk FkksMsls [kk| &

osxosxGs dk;ns osxosxG~;k çdkjs eqykaP;k o;kph O;k[;k dk djhr vlrhy\ tj Hkkjrkus la;qä jk"Vªla?kkP;k ckygDd lafgrsoj lgh dsysyh vkgs] rj *ckyd* ák 'kCnkph ,dp O;k[;k vaeykr vk.kk;yk ikfgts dh ukgh\ R;keqGs ckydkexkj] vuSfrd O;kikjkyk cGh iMysyh eqys] T;kaps ygku o;kr yXu ykoys tkrs– v'kk çdkjP;k vlqjf{kr eqykaoj dkgh ifj.kke gksr vlsy dk\ tEew – dk'ehj fdaok NÙkhlx<e/kY;k eqykaps vk;q"; fujkGs vlsy dk\ d'kk çdkjs\

vki.k tsOgk १८ o"kkaZps gksrks] rsOgk vkiY;kyk çkS< ukxfjdkpk ntkZ feGrks- Eg.kts vkiY;kyk

okgu pkyo.;kpk ijokuk feGw 'kdrks] eqyh yXu d: 'kdrkr¼eqykauk ek= २१ o"kkZi;aZr

Fkkackos ykxrs½ vkf.k eq[; Eg.kts ernku djrk ;srs- i.k ;kpk vFkZ vlk ukgh dh vBjk o"ksZ iw.kZ dj.;kvk/kh 'kklu] lekt] dqVqac ;kaP;kckcrhr dkghp vf/kdkj ulrks- vkiY;k lafo/kkukus loZ eqykauk Lor%ps er ekaM.;kpk] fu"ks/k O;ä dj.;kpk],d= ;s.;kpk vkf.k vkiY;k ekx.;kaps ?kks"k.kki=

lknj dj.;kpk gDdns[khy fnysyk vkgs- Eg.ktsp] rqeps o; १८ o"ksZ vlsy fdaok deh vlsy rjhgh

rqEgkyk lºHkkxhrspk gDd vkgsp!

*ckyd* dks.kkyk Eg.kk;pa R;kph O;k[;k osxosxG~;k dk;|kuqlkj osxosxGh dsyh tkrs- vki.k dqByh O;k[;k xzká /kjk;ph\ xksa/kGkr iMk;yk gksra] ukgh dk\

rqEgkyk ekfgr vkgs\

१७

१८

१६

१८

६ १४

१६

Page 19: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

eqys Eg.kts ns'kkps lokZr NksVs ukxfjd vlrkr- eksBîk ek.klkauk Hkk"k.kkr cksyrkuk rqEgh ,sdys vlsy- rs Eg.krkr] ß eqys Eg.kts ns'kkps Hkfo"; vkgsr- eqys ns'kkph laiÙkh vkgsr- vki.k eqykae/;s xqaro.kwd dsyh ikfgts-ÞxWfcz,yk feLVªy ák fpyh ns'kkrY;k dof;=hus EgVys vkgs%

vkEgh vusd pqdkaps vkf.k vijk/kkaps /kuh vkgksr

i.k vkepk lokZr eksBk xqUgk vkgs]

eqykauk ukdkj.ks

vk;q";kP;k mlGR;k dkjatkdMs nqyZ{k dj.ks

thoukrY;k vusd xjtk Fkkacwu jkgw 'kdrkr]

i.k eqys ukgh Fkkacwu jkgw 'kdr-

gk vkÙkkpk {k.kp egÙokpk vkgs

R;kaph gkMa tkse /k: ikgkr vkgsr

R;kaP;k laosnuk vkdkj ?ksr vkgsr

R;kapa jä r;kj gksra vkgs

vki.k R;kauk m|kpk gokyk ukgh nsÅ 'kdr

R;kapa uko vkgs & ^^vkt**

fpyh ns'kkrY;k vfr'k; xjhc eqykalkBh xWfcz,yk dke djhr vls- rh Lor%ns[khy ,dk xjhc dqVqackrwu vkysyh gksrh vkf.k eqykauk dk; gkyvis"Vk lgu djkO;k ykxrkr ;kph fryk dYiuk gksrh- eqykaps laj{k.k dj.;kP;k ckcrhrY;k eksBîk ek.klkaP;k Hkwfedsoj rh Hkj nsr vls- eqykalkscr dke dj.kkÚ;k ek.klkauk xWfcz,ykps Eg.k.ks iVrs- dkj.k ygku eqys gh vlqjf{kr vlrkr- R;kaP;k 'kjhjkph ?kM.k vtwu iw.kZ >kysyh ulrs] eukpk fodkl gksr vlrks- eqykauk txkph vksG[k gGwgGw gksr vlrs- Lor%ph dkGth ?ks.;kph {kerk r;kj gks.;klkBh vusd o"ksZ ykxrkr- rksi;aZr] eqykaP;k fodklklkBh lqjf{kr okrkoj.k fuekZ.k dj.ks – gs eksBîk ek.klkaps drZO; vlrs-

lektkryh dkgh eqys loZlkekU; eqykais{kkgh tkLrp vlqjf{kr vlrkr- R;kauk lqjf{krrsP;k N=k[kkyh vk.k.;klkBh tkLr ç;Ru djkos ykxrkr-

१८

Ÿ foLFkkfir eqys

Ÿ cs?kj eqys

Ÿ HkVD;k vkf.k foeqä lektkryh

Ÿ fodykax eqys

Ÿ vlk/; jksxkus ihfMr eqys

Ÿ ,p-vk;-Ogh-/ ,Ml~ ckf/kr eqys

Ÿ uSlfxZd vkiÙkh vkf.k lkekftd la?k"kkZus ihfMr eqys

Ÿ ekuoh O;kikjkr ckf/kr eqys

Ÿ nsgfoØ;kr vMdysyh eqys

Ÿ ckydkexkj

Ÿ nqyZf{kr eqys

Ÿ jLR;koj jkg.kkjh eqys

Ÿ fo/khla?k"kZxzLr eqys

Ÿ Hkhd ekx.kkjh eqys

Ÿ O;lukP;k foG[;kr vMdysyh eqys

Ÿ ySafxd fgalk >kysyh eqys

Ÿ VªkUltsUMj eqys

१९

Page 20: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

eqys Eg.kts ns'kkps lokZr NksVs ukxfjd vlrkr- eksBîk ek.klkauk Hkk"k.kkr cksyrkuk rqEgh ,sdys vlsy- rs Eg.krkr] ß eqys Eg.kts ns'kkps Hkfo"; vkgsr- eqys ns'kkph laiÙkh vkgsr- vki.k eqykae/;s xqaro.kwd dsyh ikfgts-ÞxWfcz,yk feLVªy ák fpyh ns'kkrY;k dof;=hus EgVys vkgs%

vkEgh vusd pqdkaps vkf.k vijk/kkaps /kuh vkgksr

i.k vkepk lokZr eksBk xqUgk vkgs]

eqykauk ukdkj.ks

vk;q";kP;k mlGR;k dkjatkdMs nqyZ{k dj.ks

thoukrY;k vusd xjtk Fkkacwu jkgw 'kdrkr]

i.k eqys ukgh Fkkacwu jkgw 'kdr-

gk vkÙkkpk {k.kp egÙokpk vkgs

R;kaph gkMa tkse /k: ikgkr vkgsr

R;kaP;k laosnuk vkdkj ?ksr vkgsr

R;kapa jä r;kj gksra vkgs

vki.k R;kauk m|kpk gokyk ukgh nsÅ 'kdr

R;kapa uko vkgs & ^^vkt**

fpyh ns'kkrY;k vfr'k; xjhc eqykalkBh xWfcz,yk dke djhr vls- rh Lor%ns[khy ,dk xjhc dqVqackrwu vkysyh gksrh vkf.k eqykauk dk; gkyvis"Vk lgu djkO;k ykxrkr ;kph fryk dYiuk gksrh- eqykaps laj{k.k dj.;kP;k ckcrhrY;k eksBîk ek.klkaP;k Hkwfedsoj rh Hkj nsr vls- eqykalkscr dke dj.kkÚ;k ek.klkauk xWfcz,ykps Eg.k.ks iVrs- dkj.k ygku eqys gh vlqjf{kr vlrkr- R;kaP;k 'kjhjkph ?kM.k vtwu iw.kZ >kysyh ulrs] eukpk fodkl gksr vlrks- eqykauk txkph vksG[k gGwgGw gksr vlrs- Lor%ph dkGth ?ks.;kph {kerk r;kj gks.;klkBh vusd o"ksZ ykxrkr- rksi;aZr] eqykaP;k fodklklkBh lqjf{kr okrkoj.k fuekZ.k dj.ks – gs eksBîk ek.klkaps drZO; vlrs-

lektkryh dkgh eqys loZlkekU; eqykais{kkgh tkLrp vlqjf{kr vlrkr- R;kauk lqjf{krrsP;k N=k[kkyh vk.k.;klkBh tkLr ç;Ru djkos ykxrkr-

१८

Ÿ foLFkkfir eqys

Ÿ cs?kj eqys

Ÿ HkVD;k vkf.k foeqä lektkryh

Ÿ fodykax eqys

Ÿ vlk/; jksxkus ihfMr eqys

Ÿ ,p-vk;-Ogh-/ ,Ml~ ckf/kr eqys

Ÿ uSlfxZd vkiÙkh vkf.k lkekftd la?k"kkZus ihfMr eqys

Ÿ ekuoh O;kikjkr ckf/kr eqys

Ÿ nsgfoØ;kr vMdysyh eqys

Ÿ ckydkexkj

Ÿ nqyZf{kr eqys

Ÿ jLR;koj jkg.kkjh eqys

Ÿ fo/khla?k"kZxzLr eqys

Ÿ Hkhd ekx.kkjh eqys

Ÿ O;lukP;k foG[;kr vMdysyh eqys

Ÿ ySafxd fgalk >kysyh eqys

Ÿ VªkUltsUMj eqys

१९

Page 21: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

loZ ek.klkauk gDd vlrkr- R;kauk ßekuohgDdÞ vls Eg.krkr- i.k eqykaP;k xjtk çkS<kis{kk fujkG~;k vlrkr- R;kauk laj{k.kkph xjt vlrs vkf.k Eg.kwup eqykauk dkgh [kkl gDd vlrkr – R;kauk ßckygDdÞ vls EgVys tkrs- la;qä jk"Vªla?kkus cuoysY;k ckygDd lafgrse/;s gs gDd fyfgysys vkgsr- ckygDd lafgrse/khy gDd txkrY;k vusd ns'kkauh ,df=ri.ks r;kj dsys vkgsr- ;k

lafgrsr ४१ gDdkaph ri'khyokj ekaM.kh dsysyh vkgs- vkiY;k iqfLrdsr ;k lafgrsfo"k;h tkLr ekfgrh feGsy-

vkiys gDd Eg.kts vkiyh vfr'k; çkFkfed xjt vlrs- mnkgj.kkFkZ & vUu] oL=] fuokjk] ns[kHkky vkf.k laj{k.k ák çR;sd ckydkP;k çkFkfed xjtk vkgsr- gDd vkf.k bPNk ;kr Qjd vlrks- mnkgj.kkFkZ & [kwi [kpZ dj.;klkBh i‚dsVeuh] vfr'k; egkx diMs] Lor%pk osxGk VhOgh lsV gos vl.ks & ákauk ßbPNkÞ Eg.krk ;sbZy- ;kmyV fujksxh vkf.k lqjf{kr okrkoj.kkr ftoar jkg.;klkBh rlsp LokfHkekukus tx.;klkBh vko';d xks"Vhuk 'xjtk' Eg.krk ;sbZy!

çkFkfed xjtkaP;k ckcrhr rMtksM gksÅ 'kdr ukgh- Eg.kts] lxG~;k eqykauk vax.kokMhr vkf.k 'kkGsr vUu feG.ks ,o<sp iqjsls ukgh rj rs vUu LoPN vkf.k ikSf"Vd vlk;yk ikfgts; rlsp rs lUekukusp fnys xsys ikfgts- gs lxGs gDd lxG~;k eqykauk tUekiklwup iw.kZi.ks miyC/k vlk;yk ikfgtsr-

rqEgkyk ekfgrh vkgs dk\

vkiY;k xkoakryh 'kkGk १२ oh i;aZr dsyh

tkoh ;klkBh dkgh fnolkaiwohZ gj;k.kke/kY;k jsojh xkokrY;k eqyh miks"k.kkyk clY;k

gksR;k- rksi;aZr ;k xkokryh १२ oh e/;s

f'kd.kkjh eqya ४ fdyksehVj varjkojP;k

'kstkjP;k xkokrY;k 'kkGsr tkr vlr- R;kauk nqljh 'kkGk dk goh gksrh\

miks"k.k dj.kkÚ;k eqyhaps Eg.k.ks gksrs dh 'kkGsP;k okVsoj R;kauk eqyxs vkf.k iq#"k =kl nsrkr- tsOgk R;kauh vkiY;k ikydkadMs rØkj dsyh rsOgk R;kauk 'kkGsr tk.ks can djk;yk lkafxrys xsys- i.k ;k eqyhauk f'kd.;kph vkf.k iq<ps mPpf'k{k.k ?ks.;kph ns[khy bPNk gksrh- 'ksoVh vkiyk vkokt jkT; ljdkji;aZr ikspo.;klkBh R;k eqyhauh miks"k.k djk;pk

fu.kZ; ?ksryk- R;k १५ eqyhaps ikyd vkf.k

xkokrys ukxfjd ns[khy miks"k.kkr lkehy >kys vkf.k ex ek= ljdkjyk R;kauk HksV.;kf'kok; dkgh i;kZ;p mjyk ukgh- tsOgk

ljdkjdMwu R;kauk xkokrY;k 'kkGsr १२oh

i;aZr f'k{k.k feG.;kph geh ns.;kr vkyh] rsOgkp R;kauh miks"k.k lksMys-

dsoG 'kkGk cka/kyh dh f'k{k.kkpk gDd

lqfuf'pr gksr ukgh eqykauk dqBY;kgh nMi.kk

f'kok; vkf.k lqjf{kr okrkoj.kkr f'kdk;yk

feG.ks ns[khy frrdsp xjtsps vkgs-

२०

tsOgk pkaxY;k çdkjs vkf.k vknjkus okxoys tkrs rsOgk lUekukph Hkkouk r;kj gksrs- tj eqykauk lrr nks"k fnyk tkr vlsy] f'k{kk dsyh tkr vlsy] f'kO;k ?kkrY;k tkr vlrhy fdaok brj eqykais{kk dehi.kk okVsy vls okxoys tkr vlsy rj R;kyk LokfHkekukus tx.ks 'kD; gksr ukgh- ,[kkns ewy xjhc dqVqackr tUekyk vkys vlsy Eg.kwu R;kps gDd deh gksr ukghr ! dqBykgh /keZ] tkr] çns'k] o;] fyaxHkko fdaok viaxRons[khy eqykaP;k gDdkaP;k vkM ;sÅ 'kdr ukgh- eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.ks gh dqVqac] lekt vkf.k ljdkj ;kaph tckcnkjh vkgs-

lUeku gh ,d Hkkouk vlrs !

tsOgk dks.khgh vkiyk =kl nsra] uhV okxr ukgh rsOgk vkiY;kyk okbZV okVra! rsOgk vki.k Eg.krks dh R;kus eyk viekukLin okx.kwd fnyh- dkghyksd vkiY;k o`) vkbZofMyka'kh [kjks[kj pkaxys okxrkr vkf.k R;kaph dkGth ?ksrkr- rs vkiY;k vkbZoMhykapk eku jk[krkr! dkgh iq#"k vkiY;k ck;dk&eqykauk ekjgk.k djrkr- dkght.k vla u djrk ck;dksyk vkiY;k cjkscjhph tksMhnkj ekurkr vkf.k vknj djrkr- vki.k lokaZuh ,desdkapk eku jk[kyk ikfgts- gs ,dk çdkjs VheodZ lkj[ksp vlrs] ftadk;ps vlsy rj ,d= dke djk;ps- Eg.kwu ,[kk|k viax eqykph fVaxy dj.;kiwohZ fopkj djk- ,[kkna eqy Hkhd ekxr vlsy fdaok ,[kk|kyk f'k{kk >kysyh vlsy] dq.kh jMr vlsy] dq.kkps diMs QkVysys vlrhy! i.k çR;sdkyk

vknjkus vkf.k ;ksX; çdkjs okxoysysp vkoMrs!

T;k ek.klkauk Lor%ph dkGth Lor%p ?ks.ks 'kD; ulrs R;kapkgh eku jk[kyk xsyk ikfgts- mnk- vusd çdkjps viaxRo vlysyh ek.kls] ygku ckGa fdaok vaFk#.kkyk f[kGysyh vktkjh ek.kla-

२१

Page 22: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

loZ ek.klkauk gDd vlrkr- R;kauk ßekuohgDdÞ vls Eg.krkr- i.k eqykaP;k xjtk çkS<kis{kk fujkG~;k vlrkr- R;kauk laj{k.kkph xjt vlrs vkf.k Eg.kwup eqykauk dkgh [kkl gDd vlrkr – R;kauk ßckygDdÞ vls EgVys tkrs- la;qä jk"Vªla?kkus cuoysY;k ckygDd lafgrse/;s gs gDd fyfgysys vkgsr- ckygDd lafgrse/khy gDd txkrY;k vusd ns'kkauh ,df=ri.ks r;kj dsys vkgsr- ;k

lafgrsr ४१ gDdkaph ri'khyokj ekaM.kh dsysyh vkgs- vkiY;k iqfLrdsr ;k lafgrsfo"k;h tkLr ekfgrh feGsy-

vkiys gDd Eg.kts vkiyh vfr'k; çkFkfed xjt vlrs- mnkgj.kkFkZ & vUu] oL=] fuokjk] ns[kHkky vkf.k laj{k.k ák çR;sd ckydkP;k çkFkfed xjtk vkgsr- gDd vkf.k bPNk ;kr Qjd vlrks- mnkgj.kkFkZ & [kwi [kpZ dj.;klkBh i‚dsVeuh] vfr'k; egkx diMs] Lor%pk osxGk VhOgh lsV gos vl.ks & ákauk ßbPNkÞ Eg.krk ;sbZy- ;kmyV fujksxh vkf.k lqjf{kr okrkoj.kkr ftoar jkg.;klkBh rlsp LokfHkekukus tx.;klkBh vko';d xks"Vhuk 'xjtk' Eg.krk ;sbZy!

çkFkfed xjtkaP;k ckcrhr rMtksM gksÅ 'kdr ukgh- Eg.kts] lxG~;k eqykauk vax.kokMhr vkf.k 'kkGsr vUu feG.ks ,o<sp iqjsls ukgh rj rs vUu LoPN vkf.k ikSf"Vd vlk;yk ikfgts; rlsp rs lUekukusp fnys xsys ikfgts- gs lxGs gDd lxG~;k eqykauk tUekiklwup iw.kZi.ks miyC/k vlk;yk ikfgtsr-

rqEgkyk ekfgrh vkgs dk\

vkiY;k xkoakryh 'kkGk १२ oh i;aZr dsyh

tkoh ;klkBh dkgh fnolkaiwohZ gj;k.kke/kY;k jsojh xkokrY;k eqyh miks"k.kkyk clY;k

gksR;k- rksi;aZr ;k xkokryh १२ oh e/;s

f'kd.kkjh eqya ४ fdyksehVj varjkojP;k

'kstkjP;k xkokrY;k 'kkGsr tkr vlr- R;kauk nqljh 'kkGk dk goh gksrh\

miks"k.k dj.kkÚ;k eqyhaps Eg.k.ks gksrs dh 'kkGsP;k okVsoj R;kauk eqyxs vkf.k iq#"k =kl nsrkr- tsOgk R;kauh vkiY;k ikydkadMs rØkj dsyh rsOgk R;kauk 'kkGsr tk.ks can djk;yk lkafxrys xsys- i.k ;k eqyhauk f'kd.;kph vkf.k iq<ps mPpf'k{k.k ?ks.;kph ns[khy bPNk gksrh- 'ksoVh vkiyk vkokt jkT; ljdkji;aZr ikspo.;klkBh R;k eqyhauh miks"k.k djk;pk

fu.kZ; ?ksryk- R;k १५ eqyhaps ikyd vkf.k

xkokrys ukxfjd ns[khy miks"k.kkr lkehy >kys vkf.k ex ek= ljdkjyk R;kauk HksV.;kf'kok; dkgh i;kZ;p mjyk ukgh- tsOgk

ljdkjdMwu R;kauk xkokrY;k 'kkGsr १२oh

i;aZr f'k{k.k feG.;kph geh ns.;kr vkyh] rsOgkp R;kauh miks"k.k lksMys-

dsoG 'kkGk cka/kyh dh f'k{k.kkpk gDd

lqfuf'pr gksr ukgh eqykauk dqBY;kgh nMi.kk

f'kok; vkf.k lqjf{kr okrkoj.kkr f'kdk;yk

feG.ks ns[khy frrdsp xjtsps vkgs-

२०

tsOgk pkaxY;k çdkjs vkf.k vknjkus okxoys tkrs rsOgk lUekukph Hkkouk r;kj gksrs- tj eqykauk lrr nks"k fnyk tkr vlsy] f'k{kk dsyh tkr vlsy] f'kO;k ?kkrY;k tkr vlrhy fdaok brj eqykais{kk dehi.kk okVsy vls okxoys tkr vlsy rj R;kyk LokfHkekukus tx.ks 'kD; gksr ukgh- ,[kkns ewy xjhc dqVqackr tUekyk vkys vlsy Eg.kwu R;kps gDd deh gksr ukghr ! dqBykgh /keZ] tkr] çns'k] o;] fyaxHkko fdaok viaxRons[khy eqykaP;k gDdkaP;k vkM ;sÅ 'kdr ukgh- eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.ks gh dqVqac] lekt vkf.k ljdkj ;kaph tckcnkjh vkgs-

lUeku gh ,d Hkkouk vlrs !

tsOgk dks.khgh vkiyk =kl nsra] uhV okxr ukgh rsOgk vkiY;kyk okbZV okVra! rsOgk vki.k Eg.krks dh R;kus eyk viekukLin okx.kwd fnyh- dkghyksd vkiY;k o`) vkbZofMyka'kh [kjks[kj pkaxys okxrkr vkf.k R;kaph dkGth ?ksrkr- rs vkiY;k vkbZoMhykapk eku jk[krkr! dkgh iq#"k vkiY;k ck;dk&eqykauk ekjgk.k djrkr- dkght.k vla u djrk ck;dksyk vkiY;k cjkscjhph tksMhnkj ekurkr vkf.k vknj djrkr- vki.k lokaZuh ,desdkapk eku jk[kyk ikfgts- gs ,dk çdkjs VheodZ lkj[ksp vlrs] ftadk;ps vlsy rj ,d= dke djk;ps- Eg.kwu ,[kk|k viax eqykph fVaxy dj.;kiwohZ fopkj djk- ,[kkna eqy Hkhd ekxr vlsy fdaok ,[kk|kyk f'k{kk >kysyh vlsy] dq.kh jMr vlsy] dq.kkps diMs QkVysys vlrhy! i.k çR;sdkyk

vknjkus vkf.k ;ksX; çdkjs okxoysysp vkoMrs!

T;k ek.klkauk Lor%ph dkGth Lor%p ?ks.ks 'kD; ulrs R;kapkgh eku jk[kyk xsyk ikfgts- mnk- vusd çdkjps viaxRo vlysyh ek.kls] ygku ckGa fdaok vaFk#.kkyk f[kGysyh vktkjh ek.kla-

२१

Page 23: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.;klkBh ckygDd lafgrk r;kj dj.;kr vkyh- ckyºDdkaP;k lafgrse/khy ४१

eqí~;kaph & tx.;kpk gDd] fodklkpk gDd] lqjf{kr jgk.;kpk gDd vkf.k lgHkkxkpk gDd – v'kk pkj çdkjkr foHkkx.kh dsysyh vkgs-

eqykalkscr dke djrkuk iq<hy xks"Vh /;kukr ?ksrY;k tkO;kr vls ckygDd lafgrsr EgVys vkgs :

lksekfy;k vkf.k vesfjdk ;k nksup ns'kkauh ckygDd lafgrspk Lohdkj dsysyk uOgrk ijarq]

२०१५ lkyh lksekyh;kus gh lafgrk LohdkjY;k uarj ckygDd lafgrk ukdkj.kkjk

vesfjdk gk txkryk ,dqyrk ,d ns'k vkgs!

rqEgkyk ekfgr vkgs\

२२

rqEgkyk ekfgr vkgs\

ckygDdkaP;k ckcrhr eqys gh gDdkaph /kkjd vlrkr vkf.k çkS< O;äh ák drZO;kP;k okgd vlrkr! dkj.k eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.ks gs çkS<kaps drZO; vlrs!

Ÿ , ,u ,e

Ÿ vax.kokMh deZpkjh

Ÿ 'kkGsrhy f'k{kd

Ÿ iapk;r lferh fpV.khl

Ÿ cky laj{k.k lferh lnL;

Ÿ ikyd

Ÿ ftYgkf/kdkjh

Ÿ dE;qfuVh MsOgyiesaV vf/kdkjh ¼CDO½

Ÿ rkyqdk fodkl vf/kdkjh ¼BDO½

Ÿ rkyqdk] ftYgk vkf.k eaMy ;sFkhy iapk;r lnL;

Ÿ iksyhl

vkiyh jkT;?kVuk ३८९ lnL;kaP;k lafo/kkulHksus fyfgysyh vkgs! ;k lHksus lgk lnL;

vlysY;k elqnk lferhps v/;{k Eg.kwu ckcklkgsc vkacsMdjkaph use.kwd dsyh- elqnk lferhus vusd ykacypd ppkZ dsY;kuarj gh jkT;?kVuk fygwu dk<yh- ;k laiw.kZ çfØ;syk toGtoG rhu o"ksZ ykxyh- jkT;?kVuk ns'kkrhy lokaZlkBh leiZd Bjkoh Eg.kwu lafo/kkulHkse/;s ns'kkP;k fofo/k xVkaps çfrfuf/kRo dj.kkjs fofo/k Hkkxkrys lnL; gksrs- ;k lferhus jkT;?kVusrhy çR;sd foHkkxkpk elqnk

fyfgrkuk Hkjiwj ppkZ dsyh vkgs- ;k lferhus lknj dsysyk vafre elqnk २६ uksOgsacj १९४९ jksth

Lohdkjyk xsyk vkf.k २६ tkusokjh १९५० jksth gs lafo/kku ykxw >kys- gkp fnol vki.k çtklÙkkd

fnol Eg.kwu lktjk djrks-

ckyd

२३

Page 24: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.;klkBh ckygDd lafgrk r;kj dj.;kr vkyh- ckyºDdkaP;k lafgrse/khy ४१

eqí~;kaph & tx.;kpk gDd] fodklkpk gDd] lqjf{kr jgk.;kpk gDd vkf.k lgHkkxkpk gDd – v'kk pkj çdkjkr foHkkx.kh dsysyh vkgs-

eqykalkscr dke djrkuk iq<hy xks"Vh /;kukr ?ksrY;k tkO;kr vls ckygDd lafgrsr EgVys vkgs :

lksekfy;k vkf.k vesfjdk ;k nksup ns'kkauh ckygDd lafgrspk Lohdkj dsysyk uOgrk ijarq]

२०१५ lkyh lksekyh;kus gh lafgrk LohdkjY;k uarj ckygDd lafgrk ukdkj.kkjk

vesfjdk gk txkryk ,dqyrk ,d ns'k vkgs!

rqEgkyk ekfgr vkgs\

२२

rqEgkyk ekfgr vkgs\

ckygDdkaP;k ckcrhr eqys gh gDdkaph /kkjd vlrkr vkf.k çkS< O;äh ák drZO;kP;k okgd vlrkr! dkj.k eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.ks gs çkS<kaps drZO; vlrs!

Ÿ , ,u ,e

Ÿ vax.kokMh deZpkjh

Ÿ 'kkGsrhy f'k{kd

Ÿ iapk;r lferh fpV.khl

Ÿ cky laj{k.k lferh lnL;

Ÿ ikyd

Ÿ ftYgkf/kdkjh

Ÿ dE;qfuVh MsOgyiesaV vf/kdkjh ¼CDO½

Ÿ rkyqdk fodkl vf/kdkjh ¼BDO½

Ÿ rkyqdk] ftYgk vkf.k eaMy ;sFkhy iapk;r lnL;

Ÿ iksyhl

vkiyh jkT;?kVuk ३८९ lnL;kaP;k lafo/kkulHksus fyfgysyh vkgs! ;k lHksus lgk lnL;

vlysY;k elqnk lferhps v/;{k Eg.kwu ckcklkgsc vkacsMdjkaph use.kwd dsyh- elqnk lferhus vusd ykacypd ppkZ dsY;kuarj gh jkT;?kVuk fygwu dk<yh- ;k laiw.kZ çfØ;syk toGtoG rhu o"ksZ ykxyh- jkT;?kVuk ns'kkrhy lokaZlkBh leiZd Bjkoh Eg.kwu lafo/kkulHkse/;s ns'kkP;k fofo/k xVkaps çfrfuf/kRo dj.kkjs fofo/k Hkkxkrys lnL; gksrs- ;k lferhus jkT;?kVusrhy çR;sd foHkkxkpk elqnk

fyfgrkuk Hkjiwj ppkZ dsyh vkgs- ;k lferhus lknj dsysyk vafre elqnk २६ uksOgsacj १९४९ jksth

Lohdkjyk xsyk vkf.k २६ tkusokjh १९५० jksth gs lafo/kku ykxw >kys- gkp fnol vki.k çtklÙkkd

fnol Eg.kwu lktjk djrks-

ckyd

२३

Page 25: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

२४ २५

Page 26: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

२४ २५

Page 27: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

,[kk|k okgR;k unhçek.ks [kksy vkf.k #an vls dk;|kps tx vfr'k; O;kid vkf.k vkd"kZd vkgs- dk;|kafo"k;h vki.k fdrhgh f'kdyks rjh vk.k[kh dkgh uk dkgh f'kd.;klkj[ks f'kYyd jgkrsp! ák iqLrdkr rqEgkyk dk;|kaph çkFkfed vksG[k gksbZy- i.k rqEgkyk [kjks[kjp R;kr jl okVyk rj vk.k[kh fdrhrjh iqLrds okpk;yk vkf.k lanHkkZlkBh miyC/k vkgsrp- dq.kh lkaxkoa] rqeph vkoM fVdwu jkfgyh rj dnkfpr rqeP;kiSdh dkght.k Hkfo";kr pkaxys odhylq)k curhy! pyk rj ex ák unhe/;s ,d Mqcdh ek:u ikgw ;k- rqEgkyk vkoM fuekZ.k >kyh rj] rqEgh iqUgk ;sÅ 'kdrk!

२६

dk;nk Eg.kts fu;ekapk lap vlrks- yksdkaP;k gDdkaps laj{k.k dj.;klkBh ljdkj dk;ns cuors- çR;sd O;ähus ns'kkrY;k dk;|kaps ikyu dj.ks visf{kr vlrs- cgqrsd yksd dk;ns ekurkr] gh ,d pkaxyh xks"V vkgs- i.k dkgh yksd fu;ekaps mYya?ku djrkr vkf.k dk;nk eksMrkr- mnkgj.kkFkZ] pksj dk;nk eksMrks- yksdkaP;k oLrw pksj.;keqGs R;kus fu;e eksMwu xqUgk dsysyk dsysyk vlrks- ts dk;nk eksMrkr R;kauk rkdhn fnyh tkrs] R;kauk vVd gksÅ 'kdrs] naM dsyk tkrks fdaok rq#axoklkph f'k{kk dsyh tkrs- jkT;kryh dk;nk vkf.k lqO;oLFkk jk[k.;kph tckcnkjh iksfylkaoj vlrs- Eg.kwu th O;äh dk;nk eksMrs fryk iksfylkauk rksaM |kos ykxrs-

U;k;ky;kr MksG~;koj iêh cka/kysY;k U;k;nsorspk iqrGk usgeh fnlrks- tLVhf'k;k gh jksee/khy U;k;kph nsoh vkgs- frP;k ,dk gkrkr U;k;kP;k lkeFkZ~;kps çrhd Eg.kwu ,d ryokj vlrs- U;k;krhy lersps çfrd Eg.kwu nqlÚ;k gkrkr rjktw vlrks- frP;k MksG~;kojhy iêh U;k;nkukrhy oLrqfu"Brsps çfrfuf/kRo djrs- ^U;k;nsork vka/kGh vlrs* ;kpk vFkZ U;k;kleksj loZt.k leku vlrkr- U;k; gk fu%i{kikrh vkf.k oLrqfu"B vlk;yk gok-

rqEgkyk ekfgr vkgs\

२७

Page 28: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

,[kk|k okgR;k unhçek.ks [kksy vkf.k #an vls dk;|kps tx vfr'k; O;kid vkf.k vkd"kZd vkgs- dk;|kafo"k;h vki.k fdrhgh f'kdyks rjh vk.k[kh dkgh uk dkgh f'kd.;klkj[ks f'kYyd jgkrsp! ák iqLrdkr rqEgkyk dk;|kaph çkFkfed vksG[k gksbZy- i.k rqEgkyk [kjks[kjp R;kr jl okVyk rj vk.k[kh fdrhrjh iqLrds okpk;yk vkf.k lanHkkZlkBh miyC/k vkgsrp- dq.kh lkaxkoa] rqeph vkoM fVdwu jkfgyh rj dnkfpr rqeP;kiSdh dkght.k Hkfo";kr pkaxys odhylq)k curhy! pyk rj ex ák unhe/;s ,d Mqcdh ek:u ikgw ;k- rqEgkyk vkoM fuekZ.k >kyh rj] rqEgh iqUgk ;sÅ 'kdrk!

२६

dk;nk Eg.kts fu;ekapk lap vlrks- yksdkaP;k gDdkaps laj{k.k dj.;klkBh ljdkj dk;ns cuors- çR;sd O;ähus ns'kkrY;k dk;|kaps ikyu dj.ks visf{kr vlrs- cgqrsd yksd dk;ns ekurkr] gh ,d pkaxyh xks"V vkgs- i.k dkgh yksd fu;ekaps mYya?ku djrkr vkf.k dk;nk eksMrkr- mnkgj.kkFkZ] pksj dk;nk eksMrks- yksdkaP;k oLrw pksj.;keqGs R;kus fu;e eksMwu xqUgk dsysyk dsysyk vlrks- ts dk;nk eksMrkr R;kauk rkdhn fnyh tkrs] R;kauk vVd gksÅ 'kdrs] naM dsyk tkrks fdaok rq#axoklkph f'k{kk dsyh tkrs- jkT;kryh dk;nk vkf.k lqO;oLFkk jk[k.;kph tckcnkjh iksfylkaoj vlrs- Eg.kwu th O;äh dk;nk eksMrs fryk iksfylkauk rksaM |kos ykxrs-

U;k;ky;kr MksG~;koj iêh cka/kysY;k U;k;nsorspk iqrGk usgeh fnlrks- tLVhf'k;k gh jksee/khy U;k;kph nsoh vkgs- frP;k ,dk gkrkr U;k;kP;k lkeFkZ~;kps çrhd Eg.kwu ,d ryokj vlrs- U;k;krhy lersps çfrd Eg.kwu nqlÚ;k gkrkr rjktw vlrks- frP;k MksG~;kojhy iêh U;k;nkukrhy oLrqfu"Brsps çfrfuf/kRo djrs- ^U;k;nsork vka/kGh vlrs* ;kpk vFkZ U;k;kleksj loZt.k leku vlrkr- U;k; gk fu%i{kikrh vkf.k oLrqfu"B vlk;yk gok-

rqEgkyk ekfgr vkgs\

२७

Page 29: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

Hkkjrh; naMfo/kkukr xqUgs vkf.k R;kcíyph

f'k{kk ;kaph ;knh dsysyh vlrs-

mnkgj.kkFkZ] Hkkjrh; naMfo/kkukP;k dye ३१७

vuqlkj ikydkauh vkiY;k eqykauk Vkdwu ns.ks

gk xqUgk vkgs-

dye ८२ vkf.k ८३ Eg.krs dh lkr o"ksZ

o;kis{kk ygku eqykauh tjh xqUgk dsyk rjh

R;kauk xqUgsxkj ekuys tk.kkj ukgh- ¼dkj.k

vki.k dsysY;k —R;kps ifj.kke dG.;kbrdh

let ,o<îk ygku eqykae/;s ulrs-½

dye ३६३&vuqlkj Hkhd ekxk;yk fdaok dke

djk;yk ykok;P;k mís'kkus eqykaps vigj.k

dj.ks gk xqUgk vkgs-

iksyhl LVs'ku Eg.kts dkgh Hkhrhnk;d tkxk uOgs!

frFks neckth pkyrs] gs [kjap vkgs vkf.k yksdkauk

frFks vMdowu Bsoya tkra vkf.k ekj ns[khy [kkok

ykxrks – vlagh rqEgh ,sdya vlsy- i.k lxGhp

iksyhlLVs'kUl v'kh ulrkr-vkEgkyk rj dkgh

vlsgh iksyhl ekfgr vkgsr dh ts ygku eqykaoj

çse djrkr vkf.k R;kaph dkGth ?ksrkr-

R;kaP;kiSdh dkght.k vMp.khP;k çlaxh eqykauk

lqjf{kr fBdk.kh tk;yk [kjks[kjp enr djrkr-

rs eqykalkBh vUu] vkf.k diMîkaph O;oLFkk

djrkr- rj d/khd/kh [ksG.kh lq)k vk.kwu nsrkr-

çR;sd iksyhl LVs'kue/;s ,d cky dY;k.k

vf/kdkjh useysyk vlrks- gk vf/kdkjh

eqykalaca/khP;k dslsl gkrkGrks vkf.k R;klkBh

R;kyk/fryk fo'ks"k çf'k{k.k fnysys vlrs- rqeps

iksyhl LVs'ku vkf.k frFkY;k cky dY;k.k

vf/kdkÚ;kaph uhV vksG[k d:u ?;k! rlsp

frFks xsY;koj Hkkjrh; naMfo/kku iqLrd ns[khy

ikgk- gs ,d HkyseksBs iqLrd vlrs- uO;k

iksfylkauk çR;sd dslP;kosGh rs ikgkos ykxrs-i.k

vuqHkoh vf/kdkÚ;kauh rs brD;kosGk okijysys

vlrs dh R;kauk dkgh Hkkx ikBp >kysyk vlrk-

;k T;s"B iksfylkauk brds vuqHko vlrkr dh rs

Lor%p ,d pkyrscksyrs iqLrd cuysys vlrkr-

vuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdk

२८

dk;|kpk vH;kl vkf.k O;olk; dj.kkjs yksd odhy vlrkr- odhy U;k;ky;kr dke djrkr vkf.k U;k;k/kh'k U;k;ky;kps usr`Ro djrkr- Lor%P;k i{kdkjkaph cktw ekaMk;ph vkf.k fo#) cktwP;k O;ähyk vijk/kh Bjok;ps – gs ofdykaps dke vlrs- Eg.kwu rs Lor%P;k i{kdkjkyk fujijk/k Bjork ;s.;ktksxs loZ iqjkos xksGk djrkr- U;k;ky;kr gs loZ iqjkos U;k;k/kh'kkaleksj ekaMys tkrkr- dk;|krY;k rjrqnhuqlkj dksVkZr okn&çfrokn dsys tkrkr- mnkgj.kkFkZ] cky ySafxd 'kks"k.kkps çdj.k vlsy rj fQ;kZnhps odhy iksDlks dk;nk vkf.k ckyU;k; ¼tqOgsukbZy tLVhl½ dk;|krhy rjrqnhafo"k;h cksyrhy- odhy usgehp vkiY;k cktwus fudky ykxkok ;klkBh ç;Ru djrkr-

U;k;k/kh'k ofdykauh ekaMysY;k iqjkO;kaps dkGthiwoZd ijh{k.k djrkr- nksUgh cktwaP;k ofdykaps ;qähokn ,sdwu ?ksrkr- v[ksj loZ iqjkos] okn&çfrokn y{kkr ?ksÅu U;k;k/kh'k vkiyk fu.kZ; nsrkr- fof'k"V [kVY;kfo"k;hph ppkZ dksVkZr d'kh myxMr tkrs R;koj fu;a=.k Bso.ks & gs U;k;k/kh'kkaps dke vlrs- rs ulrhy rj nksUgh cktwaps odhy ,desdk'kh uqlrkp okn ?kkyr clrhy! lR;koj vk/kkfjr fu"i{k vkf.k mfpr fu.kZ; ?ks.;klkBh dks.khp ulsy! Eg.kwu] U;k;k/kh'k ák O;ähdMs mPp ntkZP;k fuLi`grsph vko';drk vlrs- R;kauh fu"i{kikrhi.ks fu.kZ; ?ks.ks visf{kr vlrs- dqBY;kgh [kVY;kr [kk=hiwoZd U;k; feGsy vkf.k lR;kpk fot; gksbZy gs ikg.ks R;kaps drZO; vlrs-

gk ,d [kVyk igk- oanukrkbZaph tehu R;kaP;k Hkkokus cGdkoyh gksrh- R;k ,dk ofdykdMs xsY;k- R;kapk HkkÅ ,d otunkj ek.kwl gksrk- yksdkauh [kksVîk lk{kh |kO;kr Eg.kw R;kus yksdkauk ykp fnyh- i.k oanukrkbZ Bke jkfgY;k- gk [kVyk y<o.;klkBh R;kaP;k ofdykus fganw okjlkgDd dk;|kpk vk/kkj ?ksryk- U;k;k/kh'kkauh oanukrkbZP;k cktwus fudky fnyk- Eg.ktsp oanukrkbZ [kVyk ftadY;k vkf.k R;kaph tehu R;kauk ijr feGkyh- lR; vkf.k U;k;kpk fot; >kyk!

२९

Page 30: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

Hkkjrh; naMfo/kkukr xqUgs vkf.k R;kcíyph

f'k{kk ;kaph ;knh dsysyh vlrs-

mnkgj.kkFkZ] Hkkjrh; naMfo/kkukP;k dye ३१७

vuqlkj ikydkauh vkiY;k eqykauk Vkdwu ns.ks

gk xqUgk vkgs-

dye ८२ vkf.k ८३ Eg.krs dh lkr o"ksZ

o;kis{kk ygku eqykauh tjh xqUgk dsyk rjh

R;kauk xqUgsxkj ekuys tk.kkj ukgh- ¼dkj.k

vki.k dsysY;k —R;kps ifj.kke dG.;kbrdh

let ,o<îk ygku eqykae/;s ulrs-½

dye ३६३&vuqlkj Hkhd ekxk;yk fdaok dke

djk;yk ykok;P;k mís'kkus eqykaps vigj.k

dj.ks gk xqUgk vkgs-

iksyhl LVs'ku Eg.kts dkgh Hkhrhnk;d tkxk uOgs!

frFks neckth pkyrs] gs [kjap vkgs vkf.k yksdkauk

frFks vMdowu Bsoya tkra vkf.k ekj ns[khy [kkok

ykxrks – vlagh rqEgh ,sdya vlsy- i.k lxGhp

iksyhlLVs'kUl v'kh ulrkr-vkEgkyk rj dkgh

vlsgh iksyhl ekfgr vkgsr dh ts ygku eqykaoj

çse djrkr vkf.k R;kaph dkGth ?ksrkr-

R;kaP;kiSdh dkght.k vMp.khP;k çlaxh eqykauk

lqjf{kr fBdk.kh tk;yk [kjks[kjp enr djrkr-

rs eqykalkBh vUu] vkf.k diMîkaph O;oLFkk

djrkr- rj d/khd/kh [ksG.kh lq)k vk.kwu nsrkr-

çR;sd iksyhl LVs'kue/;s ,d cky dY;k.k

vf/kdkjh useysyk vlrks- gk vf/kdkjh

eqykalaca/khP;k dslsl gkrkGrks vkf.k R;klkBh

R;kyk/fryk fo'ks"k çf'k{k.k fnysys vlrs- rqeps

iksyhl LVs'ku vkf.k frFkY;k cky dY;k.k

vf/kdkÚ;kaph uhV vksG[k d:u ?;k! rlsp

frFks xsY;koj Hkkjrh; naMfo/kku iqLrd ns[khy

ikgk- gs ,d HkyseksBs iqLrd vlrs- uO;k

iksfylkauk çR;sd dslP;kosGh rs ikgkos ykxrs-i.k

vuqHkoh vf/kdkÚ;kauh rs brD;kosGk okijysys

vlrs dh R;kauk dkgh Hkkx ikBp >kysyk vlrk-

;k T;s"B iksfylkauk brds vuqHko vlrkr dh rs

Lor%p ,d pkyrscksyrs iqLrd cuysys vlrkr-

vuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdkvuqØef.kdk

२८

dk;|kpk vH;kl vkf.k O;olk; dj.kkjs yksd odhy vlrkr- odhy U;k;ky;kr dke djrkr vkf.k U;k;k/kh'k U;k;ky;kps usr`Ro djrkr- Lor%P;k i{kdkjkaph cktw ekaMk;ph vkf.k fo#) cktwP;k O;ähyk vijk/kh Bjok;ps – gs ofdykaps dke vlrs- Eg.kwu rs Lor%P;k i{kdkjkyk fujijk/k Bjork ;s.;ktksxs loZ iqjkos xksGk djrkr- U;k;ky;kr gs loZ iqjkos U;k;k/kh'kkaleksj ekaMys tkrkr- dk;|krY;k rjrqnhuqlkj dksVkZr okn&çfrokn dsys tkrkr- mnkgj.kkFkZ] cky ySafxd 'kks"k.kkps çdj.k vlsy rj fQ;kZnhps odhy iksDlks dk;nk vkf.k ckyU;k; ¼tqOgsukbZy tLVhl½ dk;|krhy rjrqnhafo"k;h cksyrhy- odhy usgehp vkiY;k cktwus fudky ykxkok ;klkBh ç;Ru djrkr-

U;k;k/kh'k ofdykauh ekaMysY;k iqjkO;kaps dkGthiwoZd ijh{k.k djrkr- nksUgh cktwaP;k ofdykaps ;qähokn ,sdwu ?ksrkr- v[ksj loZ iqjkos] okn&çfrokn y{kkr ?ksÅu U;k;k/kh'k vkiyk fu.kZ; nsrkr- fof'k"V [kVY;kfo"k;hph ppkZ dksVkZr d'kh myxMr tkrs R;koj fu;a=.k Bso.ks & gs U;k;k/kh'kkaps dke vlrs- rs ulrhy rj nksUgh cktwaps odhy ,desdk'kh uqlrkp okn ?kkyr clrhy! lR;koj vk/kkfjr fu"i{k vkf.k mfpr fu.kZ; ?ks.;klkBh dks.khp ulsy! Eg.kwu] U;k;k/kh'k ák O;ähdMs mPp ntkZP;k fuLi`grsph vko';drk vlrs- R;kauh fu"i{kikrhi.ks fu.kZ; ?ks.ks visf{kr vlrs- dqBY;kgh [kVY;kr [kk=hiwoZd U;k; feGsy vkf.k lR;kpk fot; gksbZy gs ikg.ks R;kaps drZO; vlrs-

gk ,d [kVyk igk- oanukrkbZaph tehu R;kaP;k Hkkokus cGdkoyh gksrh- R;k ,dk ofdykdMs xsY;k- R;kapk HkkÅ ,d otunkj ek.kwl gksrk- yksdkauh [kksVîk lk{kh |kO;kr Eg.kw R;kus yksdkauk ykp fnyh- i.k oanukrkbZ Bke jkfgY;k- gk [kVyk y<o.;klkBh R;kaP;k ofdykus fganw okjlkgDd dk;|kpk vk/kkj ?ksryk- U;k;k/kh'kkauh oanukrkbZP;k cktwus fudky fnyk- Eg.ktsp oanukrkbZ [kVyk ftadY;k vkf.k R;kaph tehu R;kauk ijr feGkyh- lR; vkf.k U;k;kpk fot; >kyk!

२९

Page 31: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

U;k;ky;kr MksG~;koj iêh cka/kysY;k U;k;nsorspk iqrGk usgeh fnlrks- tLVhf'k;k gh jksee/khy U;k;kph nsork vkgs- frP;k ,dk gkrkr U;k;kP;k lkeFkZ~;kps çrhd Eg.kwu ,d ryokj vlrs- U;k;krhy lersps çfrd Eg.kwu nqlÚ;k gkrkr rjktw vlrks- frP;k MksG~;kojhy iêh U;k;nkukrhy oLrqfu"Brsps çfrfuf/kRo djrs- 'U;k;nsork vka/kGh vlrs. ;kpk vFkZ U;k;kleksj loZt.k leku vlrkr- U;k; gk fu:i{kikrh vkf.k oLrqfu"B vlk;yk gok-

dkgh dk;|kauk jk"Vªh; dk;ns Eg.krkr vkf.k rs ns'kkps ljdkj cuors- jkT;klkBhps dk;ns jkT;ljdkj cuors- dqBykgh dk;nk r;kj dj.ks gh ,d ykacypd çfØ;k vlrs- dk;|kyk vafre Lo:i ns.;kiwohZ lalnsP;k nksUgh lHkkx`gkr cjhp ppkZ dsyh tkrs- v[ksj jk"Vªirh vafre fu.kZ; ?ksrkr! lektkrhy cnyR;k ifjfLFkrhyk vuql:u dk;|kr cny dsyk tkrks- tqU;k cky xqUgsxkjhfo"k;d dk;|kP;k,soth uok dk;nk २०१५ e/;s vaeykr

vkyk- iwohZ ;k dk;|kuqlkj १८ o"ksZ o;ki;aZrP;k eqykauk xqUákP;k ckcrhr laj{k.k feGr vls- vkrk १६ rs १८ o;ksxVkrhy eqykauk Hk;adj xqUáklkBh ;k dk;|kaP;k varxZr laj{k.k feGr ukgh-

dk;|kph kp çeq[k dk;sZ vlrkr-i १- fu;e cufo.ks

२- lqO;oLFkk dk;e Bso.ks

३- erHksnkaps fujkdj.k

४- uohu vf/kdkjkaph fufeZrh

५- vfLrRokr vlysY;k vf/kdkjkaps laj{k.k

osxosxG~;k çdkjps [kVys pkyo.;klkBh Hkkjrkr fujfujkG~;k çdkjph U;k;ky;s vlrkr-

HkkjrkrY;k U;k;ky;kaph lajpuk%

rqEgkyk ekfgr vkgs \

loksZPp U;k;ky;mPpre U;k;laLFkk

uoh fnYyh

mPp U;k;ky; jkT;ikrGhojhy mPpre U;k;ky; Hkkjrkr cgqrsd

çR;sd jkT; vkf.k dsaæ'kkflr çns'kkr ,dsd

v'kh ,dw.k २३ mPp U;k;ky;s vkgsr-

ftYgk vkf.k l= U;k;ky;

çR;sd ftYgk vkf.k egkuxjkP;k ikrGhoj

fnok.kh U;k;ky;

egkuxj naMkf/kdkjh

lektkr ,desdkalkscr okojrkuk lokaZuh 'kkarrk vkf.k lqO;oLFkk jk[kkoh gk dk;|kapk mís'k vlrks-

tksi;aZr dks.kh dks.kkyk uqdlku ikspor ukgh] rksi;aZr HkkaM.ks vkf.k okn Bhd vlrkr! i.k tj ,[kk|k O;ähus dk;nk eksMyk vkf.k rqeP;k gDdkaoj R;kpk nq"ifj.kke >kyk rj\ U;k;ky;s R;klkBhp rj vlrkr- U;k;ky;k}kjs yksdkaP;k gDdkaps laj{k.k dsys tkrs] dkghosGk ljdkj iklwu ns[khy vls laj{k.k djkos ykxrs-

३०

vkiY;k ns'kkph laln Eg.kts ns'kkrhy dk;ns

cuo.kkjh loksZPp laLFkk vkgs- lalnsyk dk;ns

r;kj dj.ks] ekU; dj.ks fdaok dk;|kr cny

dj.ks ;kfo"k;hps vf/kdkj vlrkr- lalnsph

nksu lHkkx`g vlrkr – yksdlHkk vkf.k

jkT;lHkk- jk"Vªirh gs lalnsps çeq[k vlrkr-

yksdlHkk vkf.k jkT;lHksP;k lnL;kauk

^[kklnkj* vls Eg.krkr- jkT;krhy

fo/kkulHksP;k lnL;kauk ^vkenkj* Eg.krkr-

,[kk|k dYiusps dk;|kr #ikarj dj.;kP;k

çfØ;sr gs loZt.k egÙokph Hkwfedk ctkorkr-

loZ dk;ns fo/ks;dkP;k :ikrp tUe ?ksrkr-

fo/ks;d Eg.kts çLrkfor dk;|kpk elqnk vlrks-

fo/ks;dkr vusd foHkkx vlrkr vkf.k R;kph

lalnsP;k nksUgh lHkkx`gkr ppkZ gksrs- ¼rqEgkyk

yksdlHkk vkf.k jkT;lHkk ekfgr vkgs uk\½,dnk

lalnsr fo/ks;d eatwj >kys dh rs jk"VªirhadMs

vuqerhlkBh tkrs- jk"Vªirhaph ekU;rk feGkyh dh

fo/ks;dkps dk;|kr #ikarj gksrs- vkiY;k fuokZfpr

çfrfu/khadMwu ekaMY;k xsysY;k ladYiusrwu ;k

lokZph lq#okr gksrs- i.k lalnsr lxG~;kp dYiuk

ljldV ekU; dsY;k tkr ukghr- ,[kk|k fof'k"V

dk;|kph xjt dk vkgs ;kfo"k;h Bksl dkj.ks vkf.k

iqjkos |kos ykxrkr-

jktLFkkue/khy etnwj fdlku 'käh la?kVusP;k dk;ZdrZ~;kauh १९९६ lkyh ekfgrhpk vf/kdkj ;k

ukokus jk"Vªh; eksghe lq# dsyh- R;krwu ekfgrhP;k vf/kdkjkP;k fo/ks;dkpk elqnk r;kj >kyk-

ukxfjdkauk ekfgrh ns.;kl ljdkj cka/khy vkgs] vls ;k dk;ZdrZ~;kaps Eg.k.ks gksrs- vki.k lxGs

ljdkjyk dj Hkjrks vkf.k R;kojp ljdkj pkyrs- vkiY;k iS'kkpk fofu;ksx dlk gksrks] R;krwu dsY;k

tk.kkÚ;k dkekapk ntkZ dlk vkgs vkf.k rs dke turslkBh mi;ksxh vkgs dh ukgh ákph ekfgrh

vkiY;kyk feG.ks gk vkiyk gDd vkgs- R;keqGs gs fo/ks;d lalnsr ekaMys xsys- jk"VªirhadMs R;kpk vafre

elqnk r;kj d:u ikBo.;kvk/kh vusd o"ksZ R;koj ppkZ lq# gksrh- v[ksj २००५ lkyh R;kyk

jk"Vªirhaph ekU;rk feGkyh vkf.k ekfgrhP;k vf/kdkjkpk dk;nk vfLrRokr vkyk- fo/ks;dkiklwu

dk;nk r;kj gksbZi;aZr rCcy uÅ o"kZ ykxyh- ;kps dkj.k vusd yksdkauk gk dk;nk gksÅ |k;pk uOgrk-

;k dk;|kyk brdk fojks/k d'kkeqGs >kyk vlsy vls rqEgkyk okVrs\

rqEgkyk ekfgr vkgs\

etnwj fdlku 'käh la?kVusph dgk.kh MKSS

३१

Page 32: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

U;k;ky;kr MksG~;koj iêh cka/kysY;k U;k;nsorspk iqrGk usgeh fnlrks- tLVhf'k;k gh jksee/khy U;k;kph nsork vkgs- frP;k ,dk gkrkr U;k;kP;k lkeFkZ~;kps çrhd Eg.kwu ,d ryokj vlrs- U;k;krhy lersps çfrd Eg.kwu nqlÚ;k gkrkr rjktw vlrks- frP;k MksG~;kojhy iêh U;k;nkukrhy oLrqfu"Brsps çfrfuf/kRo djrs- 'U;k;nsork vka/kGh vlrs. ;kpk vFkZ U;k;kleksj loZt.k leku vlrkr- U;k; gk fu:i{kikrh vkf.k oLrqfu"B vlk;yk gok-

dkgh dk;|kauk jk"Vªh; dk;ns Eg.krkr vkf.k rs ns'kkps ljdkj cuors- jkT;klkBhps dk;ns jkT;ljdkj cuors- dqBykgh dk;nk r;kj dj.ks gh ,d ykacypd çfØ;k vlrs- dk;|kyk vafre Lo:i ns.;kiwohZ lalnsP;k nksUgh lHkkx`gkr cjhp ppkZ dsyh tkrs- v[ksj jk"Vªirh vafre fu.kZ; ?ksrkr! lektkrhy cnyR;k ifjfLFkrhyk vuql:u dk;|kr cny dsyk tkrks- tqU;k cky xqUgsxkjhfo"k;d dk;|kP;k,soth uok dk;nk २०१५ e/;s vaeykr

vkyk- iwohZ ;k dk;|kuqlkj १८ o"ksZ o;ki;aZrP;k eqykauk xqUákP;k ckcrhr laj{k.k feGr vls- vkrk १६ rs १८ o;ksxVkrhy eqykauk Hk;adj xqUáklkBh ;k dk;|kaP;k varxZr laj{k.k feGr ukgh-

dk;|kph kp çeq[k dk;sZ vlrkr-i १- fu;e cufo.ks

२- lqO;oLFkk dk;e Bso.ks

३- erHksnkaps fujkdj.k

४- uohu vf/kdkjkaph fufeZrh

५- vfLrRokr vlysY;k vf/kdkjkaps laj{k.k

osxosxG~;k çdkjps [kVys pkyo.;klkBh Hkkjrkr fujfujkG~;k çdkjph U;k;ky;s vlrkr-

HkkjrkrY;k U;k;ky;kaph lajpuk%

rqEgkyk ekfgr vkgs \

loksZPp U;k;ky;mPpre U;k;laLFkk

uoh fnYyh

mPp U;k;ky; jkT;ikrGhojhy mPpre U;k;ky; Hkkjrkr cgqrsd

çR;sd jkT; vkf.k dsaæ'kkflr çns'kkr ,dsd

v'kh ,dw.k २३ mPp U;k;ky;s vkgsr-

ftYgk vkf.k l= U;k;ky;

çR;sd ftYgk vkf.k egkuxjkP;k ikrGhoj

fnok.kh U;k;ky;

egkuxj naMkf/kdkjh

lektkr ,desdkalkscr okojrkuk lokaZuh 'kkarrk vkf.k lqO;oLFkk jk[kkoh gk dk;|kapk mís'k vlrks-

tksi;aZr dks.kh dks.kkyk uqdlku ikspor ukgh] rksi;aZr HkkaM.ks vkf.k okn Bhd vlrkr! i.k tj ,[kk|k O;ähus dk;nk eksMyk vkf.k rqeP;k gDdkaoj R;kpk nq"ifj.kke >kyk rj\ U;k;ky;s R;klkBhp rj vlrkr- U;k;ky;k}kjs yksdkaP;k gDdkaps laj{k.k dsys tkrs] dkghosGk ljdkj iklwu ns[khy vls laj{k.k djkos ykxrs-

३०

vkiY;k ns'kkph laln Eg.kts ns'kkrhy dk;ns

cuo.kkjh loksZPp laLFkk vkgs- lalnsyk dk;ns

r;kj dj.ks] ekU; dj.ks fdaok dk;|kr cny

dj.ks ;kfo"k;hps vf/kdkj vlrkr- lalnsph

nksu lHkkx`g vlrkr – yksdlHkk vkf.k

jkT;lHkk- jk"Vªirh gs lalnsps çeq[k vlrkr-

yksdlHkk vkf.k jkT;lHksP;k lnL;kauk

^[kklnkj* vls Eg.krkr- jkT;krhy

fo/kkulHksP;k lnL;kauk ^vkenkj* Eg.krkr-

,[kk|k dYiusps dk;|kr #ikarj dj.;kP;k

çfØ;sr gs loZt.k egÙokph Hkwfedk ctkorkr-

loZ dk;ns fo/ks;dkP;k :ikrp tUe ?ksrkr-

fo/ks;d Eg.kts çLrkfor dk;|kpk elqnk vlrks-

fo/ks;dkr vusd foHkkx vlrkr vkf.k R;kph

lalnsP;k nksUgh lHkkx`gkr ppkZ gksrs- ¼rqEgkyk

yksdlHkk vkf.k jkT;lHkk ekfgr vkgs uk\½,dnk

lalnsr fo/ks;d eatwj >kys dh rs jk"VªirhadMs

vuqerhlkBh tkrs- jk"Vªirhaph ekU;rk feGkyh dh

fo/ks;dkps dk;|kr #ikarj gksrs- vkiY;k fuokZfpr

çfrfu/khadMwu ekaMY;k xsysY;k ladYiusrwu ;k

lokZph lq#okr gksrs- i.k lalnsr lxG~;kp dYiuk

ljldV ekU; dsY;k tkr ukghr- ,[kk|k fof'k"V

dk;|kph xjt dk vkgs ;kfo"k;h Bksl dkj.ks vkf.k

iqjkos |kos ykxrkr-

jktLFkkue/khy etnwj fdlku 'käh la?kVusP;k dk;ZdrZ~;kauh १९९६ lkyh ekfgrhpk vf/kdkj ;k

ukokus jk"Vªh; eksghe lq# dsyh- R;krwu ekfgrhP;k vf/kdkjkP;k fo/ks;dkpk elqnk r;kj >kyk-

ukxfjdkauk ekfgrh ns.;kl ljdkj cka/khy vkgs] vls ;k dk;ZdrZ~;kaps Eg.k.ks gksrs- vki.k lxGs

ljdkjyk dj Hkjrks vkf.k R;kojp ljdkj pkyrs- vkiY;k iS'kkpk fofu;ksx dlk gksrks] R;krwu dsY;k

tk.kkÚ;k dkekapk ntkZ dlk vkgs vkf.k rs dke turslkBh mi;ksxh vkgs dh ukgh ákph ekfgrh

vkiY;kyk feG.ks gk vkiyk gDd vkgs- R;keqGs gs fo/ks;d lalnsr ekaMys xsys- jk"VªirhadMs R;kpk vafre

elqnk r;kj d:u ikBo.;kvk/kh vusd o"ksZ R;koj ppkZ lq# gksrh- v[ksj २००५ lkyh R;kyk

jk"Vªirhaph ekU;rk feGkyh vkf.k ekfgrhP;k vf/kdkjkpk dk;nk vfLrRokr vkyk- fo/ks;dkiklwu

dk;nk r;kj gksbZi;aZr rCcy uÅ o"kZ ykxyh- ;kps dkj.k vusd yksdkauk gk dk;nk gksÅ |k;pk uOgrk-

;k dk;|kyk brdk fojks/k d'kkeqGs >kyk vlsy vls rqEgkyk okVrs\

rqEgkyk ekfgr vkgs\

etnwj fdlku 'käh la?kVusph dgk.kh MKSS

३१

Page 33: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

३२ ३३

Page 34: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

३२ ३३

Page 35: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

३५३४

Page 36: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

३५३४

Page 37: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

dk;|kph xjt

१९९१ tux.kuse/;s eqyhaP;k la[;scíy /kDdknk;d vkdMsokjh

leksj vkyh- nj १००० eqykaP;k rqyusr ९२७ eqyh tUekyk ;sr

gksR;k- Eg.kts ७३ eqyh ukgh'kk gksr gksR;k! v'kk çdkjP;k fyax

xq.kksÙkjkyk vlarqfyr ^xq.kksÙkj* Eg.krkr- ák ^ukgh'kk >kysY;k eqyh* xsY;k rjh dqBs\ vkiY;k ns'kkr vusd yksdkauk eqyh udks'kk vlrkr- eqyh Eg.kts dqVqackojps vkfFkZd vks>s vkgs] vls lektkrhy cÚ;kp yksdkauk okVrs- gqaMk] yXukpk [kpZ vkf.k cjsp dkgh! Eg.kwu eqyxh tUekyk ;s.;kvk/khp frP;kiklwu lqVdk d:u ?ks.;kps ekxZ rs 'kks/krkr-

vkbZP;k xHkkZ'k;krhy ckG BhdBkd vkgs dh ukgh rs igk.;klkBh M‚DVjkauk vYVªklkÅaM e'khupk mi;ksx gksrks- i.k dkgh M‚DVj eqykpk xHkZ vkgs dh eqyhpk rs 'kks/k.;klkBh ák ra=Kkukpk nw:i;ksx djrkr- R;kgwugh okbZV Eg.kts vYVªklkÅaM e'khu oki:u xHkkZps fyax dGY;koj R;kuqlkj xHkZikr dsyk tkr vls - FkksMD;kr lkaxk;ps rj eqyhpk xHkZ vkbZP;k xHkkZ'k;krwu dk<wu Vkdyk tkr vls- gs lxGs xqIri.ks pkyr vls- xHkZfyaxfunku dj.ks vkf.k eqyhpk xHkZ vlsy rj xHkZikr dj.;klkBh csdk;ns'khj nok[kkus Hkjiwj iSls ?ksr vlr-

xHkZfyaxfuoM dj.;kph ikGseqGs vkiY;k fir`lÙkkd lektkr [kksyoj iljysyh vkgsr- fir`lÙkk Eg.kts iq#"kkaph lkekftd lÙkk- vkiY;k lektkr eqyX;kauk tkLr egÙo fnys tkrs- R;keqGs eqykpk tUe mRlkgkus lktjk dsyk tkrks- i.k eqyhP;k tUekps frrdsls Lokxr gksr ukgh- rqeP;k vktwcktwP;k lektkdMs vkf.k dqVqackps ckjdkbZus fujh{k.k d:u igk- vki.k eqyhaP;k tUekps Lokxr djrks dk\ eqyhauh f'k{k.kkr fdaok [ksGkr fdaok vk.k[kh dqBY;kgh {ks=kr feGoysY;k ;'kkps dkSrqd djrks dk \ vki.k eqyhapk vknj djrks dk \ R;kauk leku okx.kwd nsrks dk \ ák ç'ukaph mÙkjs 'kks/kyhr rj dnkfpr ák dk;|kph xjt rqeP;k pkaxyh y{kkr ;sbZy!

T;k eqyhauk tUekyk ;s.;kpk vf/kdkjp ukdkjyk tkrks v'kk v–'; >kysY;k eqyhapk fopkj gk dk;nk cuorkuk dsyk xsysyk vkgs-

eqacbZr dsysY;k ,dk la'kks/kukr vls fnlwu vkys dh ८००० xHkZikrkaiSdh ७९९९ xHkZ eqyhaps gksrs vkf.k Qä

,dp xHkZ eqykpk gksrk- ák la'kks/kukeqGs xHkZfyaxfunkukfo"k;hpk dk;nk cuo.;kP;k çfØ;syk pkyuk

feGkyh- gYyhp ,dk ४५ o"kkaZP;k efgyspk frP;k १४O;k ckGari.kkr e`R;w >kyk- vkrk frP;k १३ 'kksdkdqy

eqyh vkf.k frpk uojk ekxs mjys vkgsr- rqEgkyk dk; okVra & ák efgysP;k e`R;wps dkj.k dk; vlsy\ rqeP;k xkokrY;k v'kk dkgh efgyk rqEgkyk ekfgrh vkgsr dk\

rqEgkyk ekfgr vkgs\

३६

८v'kk csdk;ns'khj fBdk.kkacíy vxnh eqyslq)k rØkj uksanow 'kdrk- i.k rqEgkyk çkS< ek.klkapk ikBhack vlsy] ;kph ek= dkGth ?;k!

xHkZfyaxfuoM gk n[kyik= xqUgk vkgs-

ikydkauh vkiY;k ckGkps fyax fuoMrk dkek u;s-

dk;nk eksM.kkj~;k M‚DVlZ] ulsZl]jsMhvksy‚thLV vkf.k vxnh ikyd vkf.k ukrsokbZd ;kauk ns[khy rq#axokl] naM fdaok nksUghph f'k{kk gksÅ 'kdrs-

xHkZfyaxfunku fdaok fyaxfuoMhlkBh xHkZikr ákfo"k;h tkfgjkrh dj.;koj canh- dkgh fBdk.kh tkfgjkr u djrk xHkZfyaxfunku dsys tkrs- tj xkodjh lko/k jkfgys rj R;kauk v'kk çdkjs csdk;ns'khj m|ksx dj.kkj~;k tkxk uDdh 'kks/kwu dk<rk ;srkr-

fuoM d:u xHkkZps fyax tk.kwu ?ksÅu L=hfyaxh xHkZ dk<wu Vkd.;koj Eg.ktsp çlwrhiwoZ xHkZfyaxfunku vkf.k xHkZikr dj.;kojlq)k canh vkgs-

thouj{kd ra=Kkukpk nq#i;ksx djrk ;s.kkj ukgh-vYVªklkÅaM e'khuP;k okijkoj fo'ks"k y{k fnys tkrs- vkbZP;k xHkkZ'k;kr ckG lq[k:i vkgs] ,o<s letwu ?ks.;klkBhpQä vYVªklkÅaM e'khupk mi;ksx djrk ;sbZy –vls dk;|kr EgVysys vkgs-

rikl.khdsaækr ;s.kkÚ;k loZ #X.kkaph jftLVje/;s R;kaP;k iÙ;kalfgr uksan Bso.ks ca/kudkjd vkgs-

xHkZfyaxfunku gk xqUgk vkgs] v'kh LFkkfud Hkk"ksrhy ikVh nok[kkU;kr Li"Vi.ks yko.ks xjtsps vkgs-

३७

Page 38: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

dk;|kph xjt

१९९१ tux.kuse/;s eqyhaP;k la[;scíy /kDdknk;d vkdMsokjh

leksj vkyh- nj १००० eqykaP;k rqyusr ९२७ eqyh tUekyk ;sr

gksR;k- Eg.kts ७३ eqyh ukgh'kk gksr gksR;k! v'kk çdkjP;k fyax

xq.kksÙkjkyk vlarqfyr ^xq.kksÙkj* Eg.krkr- ák ^ukgh'kk >kysY;k eqyh* xsY;k rjh dqBs\ vkiY;k ns'kkr vusd yksdkauk eqyh udks'kk vlrkr- eqyh Eg.kts dqVqackojps vkfFkZd vks>s vkgs] vls lektkrhy cÚ;kp yksdkauk okVrs- gqaMk] yXukpk [kpZ vkf.k cjsp dkgh! Eg.kwu eqyxh tUekyk ;s.;kvk/khp frP;kiklwu lqVdk d:u ?ks.;kps ekxZ rs 'kks/krkr-

vkbZP;k xHkkZ'k;krhy ckG BhdBkd vkgs dh ukgh rs igk.;klkBh M‚DVjkauk vYVªklkÅaM e'khupk mi;ksx gksrks- i.k dkgh M‚DVj eqykpk xHkZ vkgs dh eqyhpk rs 'kks/k.;klkBh ák ra=Kkukpk nw:i;ksx djrkr- R;kgwugh okbZV Eg.kts vYVªklkÅaM e'khu oki:u xHkkZps fyax dGY;koj R;kuqlkj xHkZikr dsyk tkr vls - FkksMD;kr lkaxk;ps rj eqyhpk xHkZ vkbZP;k xHkkZ'k;krwu dk<wu Vkdyk tkr vls- gs lxGs xqIri.ks pkyr vls- xHkZfyaxfunku dj.ks vkf.k eqyhpk xHkZ vlsy rj xHkZikr dj.;klkBh csdk;ns'khj nok[kkus Hkjiwj iSls ?ksr vlr-

xHkZfyaxfuoM dj.;kph ikGseqGs vkiY;k fir`lÙkkd lektkr [kksyoj iljysyh vkgsr- fir`lÙkk Eg.kts iq#"kkaph lkekftd lÙkk- vkiY;k lektkr eqyX;kauk tkLr egÙo fnys tkrs- R;keqGs eqykpk tUe mRlkgkus lktjk dsyk tkrks- i.k eqyhP;k tUekps frrdsls Lokxr gksr ukgh- rqeP;k vktwcktwP;k lektkdMs vkf.k dqVqackps ckjdkbZus fujh{k.k d:u igk- vki.k eqyhaP;k tUekps Lokxr djrks dk\ eqyhauh f'k{k.kkr fdaok [ksGkr fdaok vk.k[kh dqBY;kgh {ks=kr feGoysY;k ;'kkps dkSrqd djrks dk \ vki.k eqyhapk vknj djrks dk \ R;kauk leku okx.kwd nsrks dk \ ák ç'ukaph mÙkjs 'kks/kyhr rj dnkfpr ák dk;|kph xjt rqeP;k pkaxyh y{kkr ;sbZy!

T;k eqyhauk tUekyk ;s.;kpk vf/kdkjp ukdkjyk tkrks v'kk v–'; >kysY;k eqyhapk fopkj gk dk;nk cuorkuk dsyk xsysyk vkgs-

eqacbZr dsysY;k ,dk la'kks/kukr vls fnlwu vkys dh ८००० xHkZikrkaiSdh ७९९९ xHkZ eqyhaps gksrs vkf.k Qä

,dp xHkZ eqykpk gksrk- ák la'kks/kukeqGs xHkZfyaxfunkukfo"k;hpk dk;nk cuo.;kP;k çfØ;syk pkyuk

feGkyh- gYyhp ,dk ४५ o"kkaZP;k efgyspk frP;k १४O;k ckGari.kkr e`R;w >kyk- vkrk frP;k १३ 'kksdkdqy

eqyh vkf.k frpk uojk ekxs mjys vkgsr- rqEgkyk dk; okVra & ák efgysP;k e`R;wps dkj.k dk; vlsy\ rqeP;k xkokrY;k v'kk dkgh efgyk rqEgkyk ekfgrh vkgsr dk\

rqEgkyk ekfgr vkgs\

३६

८v'kk csdk;ns'khj fBdk.kkacíy vxnh eqyslq)k rØkj uksanow 'kdrk- i.k rqEgkyk çkS< ek.klkapk ikBhack vlsy] ;kph ek= dkGth ?;k!

xHkZfyaxfuoM gk n[kyik= xqUgk vkgs-

ikydkauh vkiY;k ckGkps fyax fuoMrk dkek u;s-

dk;nk eksM.kkj~;k M‚DVlZ] ulsZl]jsMhvksy‚thLV vkf.k vxnh ikyd vkf.k ukrsokbZd ;kauk ns[khy rq#axokl] naM fdaok nksUghph f'k{kk gksÅ 'kdrs-

xHkZfyaxfunku fdaok fyaxfuoMhlkBh xHkZikr ákfo"k;h tkfgjkrh dj.;koj canh- dkgh fBdk.kh tkfgjkr u djrk xHkZfyaxfunku dsys tkrs- tj xkodjh lko/k jkfgys rj R;kauk v'kk çdkjs csdk;ns'khj m|ksx dj.kkj~;k tkxk uDdh 'kks/kwu dk<rk ;srkr-

fuoM d:u xHkkZps fyax tk.kwu ?ksÅu L=hfyaxh xHkZ dk<wu Vkd.;koj Eg.ktsp çlwrhiwoZ xHkZfyaxfunku vkf.k xHkZikr dj.;kojlq)k canh vkgs-

thouj{kd ra=Kkukpk nq#i;ksx djrk ;s.kkj ukgh-vYVªklkÅaM e'khuP;k okijkoj fo'ks"k y{k fnys tkrs- vkbZP;k xHkkZ'k;kr ckG lq[k:i vkgs] ,o<s letwu ?ks.;klkBhpQä vYVªklkÅaM e'khupk mi;ksx djrk ;sbZy –vls dk;|kr EgVysys vkgs-

rikl.khdsaækr ;s.kkÚ;k loZ #X.kkaph jftLVje/;s R;kaP;k iÙ;kalfgr uksan Bso.ks ca/kudkjd vkgs-

xHkZfyaxfunku gk xqUgk vkgs] v'kh LFkkfud Hkk"ksrhy ikVh nok[kkU;kr Li"Vi.ks yko.ks xjtsps vkgs-

३७

Page 39: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

rqeP;k xkokrY;k vkjksX; vkf.k iks"k.k lferhP;k dkekyk enr djk

;'kLoh eqyhafo"k;h iksLVj cuowu xtctysY;k fBdk.kh ykokos

vkiY;k ikydka'kh vkf.k vkth&vktkscka'kh ;k fo"k;koj ppkZ djk-

R;kapk xHkZfyaxfunkukyk ikBhack vkgs dh fojks/k vkgs \ rqeps fujh{k.k ckylHkse/;s ekaMk-

tUeuksan.kh d'kh dsyh tkrs] gs letwu ?ks.;klkBh vax.kokMh vkf.k çkFkfed vkjksX; dsaækyk HksV |k-

xHkZfyaxfunku dj.kkj~;k dsaækfo"k;h letys rj yxsp ckylaj{k.k lferhP;k lnL;kauk dGok

eqyhpk tUe lktjk dj.;klkBh ckylHksr fo'ks"k dk;ZØekaps vk;kstu djk-

^csVh cpkvks] csVh i<kvks* gk eqyhaps f'k{k.k vkf.k çxrh ;klkBhpk ljdkjh dk;ZØe vkgs

/kuy{eh gh eqyhalkBh jks[k jDde gLrkarj.k dj.;kph ;kstuk vkgs- ikjaikfjdfjR;k eqyhauk vkfFkZd ckstk letys tkrs] gk xSjlet iqlyk tkok ;klkBh gh ;kstuk vfLrRokr vkyh- eqyhyk ok<o.;kP;k [kpkZpk Hkkj dkgh çek.kkr dsaæljdkjrQsZ mpyyk tkrks-

'kkykcká eqyhae/;s thoudkS'kY;kapk fodkl Ogkok vkf.k R;kaP;kr fu.kZ;{kerk fodflr Ogkoh áklkBh lcyk ;kstuk jkcoyh tkrs- vkiY;kyk dk; f'kdk;ps vkgs] dks.krs dke djk;ps vkgs R;kfo"k;h eqyhauk fuoMhyk tkLr oko feGkok ák gsrwus ák ;kstusvarxZr O;kolkf;d çf'k{k.k fnys tkrs-

lgk;d ;kstuk

३८

२०१५

dk;|kph xjt

jkywph vkbZ lksuk ckaxMîk cuok;P;k dkj[kkU;kr nksu'ks #i;s jkstankjhus ckjk rkl dke djhr vls- jru fla?k frpk nqljk uojk gksrk- rks fryk jkst jäcackG gksbZi;aZr ekjr vls- rks frps iSls fgldkowu ?ksÅu nk: <kslr vls vkf.k tqxkj [ksGr vls- R;kP;k ifgY;k ck;dksP;k eqykaoj ns[khy rks [kpZ djhr vls] i.k jkyw vkf.k R;kP;k nksu cfg.khalkBh dkghp f'kYyd Bsor uls-

jkyw १४ o"kkaZpk >kyk gksrk vkf.k vkiY;k vkbZyk v'kk voLFksr ikgk;yk

R;kyk vftckr vkoMr uls -i.k jru fla?k gk nkaMxV ek.kwl gksrk vkf.k jkyw R;kP;kleksj FkjFkj dkir vls- 'rw R;kyk lksMwu ns; vki.k nqljhdMs tkÅu jkgw' vls jkywus vkiY;k vkbZyk vusdnk lkaxwu ikfgys gksrs- i.k lksukyk okVr vls dh ok<R;k o;kP;k nksu eqyhauk oLrhe/;s ckikf'kok; ok<o.ks Qkjp dBh.k vkgs- R;keqGs fgalkpkj lq:p jkfgyk- ,d fnol jkyw xWjsto:u dke d:u ?kjh ijr vkyk ] rsOgk R;kyk fnlys dh jru fla?k R;kP;k vkbZyk cMor gksrk- jru fla?kus R;kP;k NksVîk cfg.khyk mpywu gosr fHkjdkoys rsOgk ek= jkywus ekxpkiq<pk fopkj u djrk ,d LØw Mªk;Ogj ?ksryk vkf.k jrufla?k ojrh okj dsys- jkywus dsysY;k okjkaeqGs jru fla?k Bkj >kyk-

egkjk"Vªkr २०१५ e/;s vYio;hu eqykafo#) [kwu] [kqukpk ç;Ru] njksMs] xSjO;ogkj] naxs] pksjh v'kk

çdkjP;k xqUákaP;k lokZr tkLr uksanh >kysY;k vkgsr- R;kiSdh १२८ [kqukph çdj.ks] njksMîkaph ६१

çdj.ks vkf.k ३३६ pksjhph çdj.ks gksrh! ák rj Qä iksyhl LVs'kukr uksanoysY;k ?kVuk vkgsr- çR;{kkr ckyxqUgsxkjhph vusd çdj.ks iksyhl LVs'kui;aZr iksprns[khy ukghr- tj eqykaoj xqUgk uksanoyk xsyk rj cky&U;k; dk;nk R;kaP;k enrhyk ;sÅ 'kdrks- eqykauk eqykalkj[ksp okxoys tkos – xqUgsxkjklkj[ks okxow u;s; vlk eqykaP;k cktwus dsysyk fopkj ;kekxs vkgs- ;kr f'k{ksis{kk lq/kkj.ksoj fo'okl vkgs- eqykauk vk.k[kh ,d la/kh fnyh tkrs- tj ;k vk.k[kh ,dk la/khpk ;ksX; mi;ksx d:u ?ksryk rj vk;q";kr gh la/kh eksykph B: 'kdrs- rh vkiY;kyk vf/kd pkaxya ek.kwl cuow 'kdrs!

i.k tj vi¢¢{ksikgZ orZu dj.kkÚ;k eqykaph uksan >kyhp ukgh] rj R;kauk dk;|kph enr feGowu ns.ks dBh.k vlrs-mnkgj.kkFkZ] lksGk o"kkaZP;k lk;jkus vusd ?kjkae/;s ekSY;oku oLrwaph pksjh dsysyh vl.;kph 'kD;rk vkgs- i.k rh d/khp idMyh xsyh ukgh;s- iksfylkauk u lkiMY;keqGs frP;k okbZV lo;h lq:p jkgrhy- rh dnkfpr vlqjf{kr okrkoj.kkrp txkr jkghy vkf.k eksBh >kY;koj pksjh dj.ks gsp frP;k mithfodsps lk/ku cusy- lk;jkcíy er cuo.;kvk/kh tjk frP;k ik'ZoHkwehpk fopkj djk- lk;jkyk tj pkaxY;k la/kh feGkY;k vlR;k rj frus pkaxY;k dkekph fuoM dsyh vlrh!

३९

Page 40: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

rqeP;k xkokrY;k vkjksX; vkf.k iks"k.k lferhP;k dkekyk enr djk

;'kLoh eqyhafo"k;h iksLVj cuowu xtctysY;k fBdk.kh ykokos

vkiY;k ikydka'kh vkf.k vkth&vktkscka'kh ;k fo"k;koj ppkZ djk-

R;kapk xHkZfyaxfunkukyk ikBhack vkgs dh fojks/k vkgs \ rqeps fujh{k.k ckylHkse/;s ekaMk-

tUeuksan.kh d'kh dsyh tkrs] gs letwu ?ks.;klkBh vax.kokMh vkf.k çkFkfed vkjksX; dsaækyk HksV |k-

xHkZfyaxfunku dj.kkj~;k dsaækfo"k;h letys rj yxsp ckylaj{k.k lferhP;k lnL;kauk dGok

eqyhpk tUe lktjk dj.;klkBh ckylHksr fo'ks"k dk;ZØekaps vk;kstu djk-

^csVh cpkvks] csVh i<kvks* gk eqyhaps f'k{k.k vkf.k çxrh ;klkBhpk ljdkjh dk;ZØe vkgs

/kuy{eh gh eqyhalkBh jks[k jDde gLrkarj.k dj.;kph ;kstuk vkgs- ikjaikfjdfjR;k eqyhauk vkfFkZd ckstk letys tkrs] gk xSjlet iqlyk tkok ;klkBh gh ;kstuk vfLrRokr vkyh- eqyhyk ok<o.;kP;k [kpkZpk Hkkj dkgh çek.kkr dsaæljdkjrQsZ mpyyk tkrks-

'kkykcká eqyhae/;s thoudkS'kY;kapk fodkl Ogkok vkf.k R;kaP;kr fu.kZ;{kerk fodflr Ogkoh áklkBh lcyk ;kstuk jkcoyh tkrs- vkiY;kyk dk; f'kdk;ps vkgs] dks.krs dke djk;ps vkgs R;kfo"k;h eqyhauk fuoMhyk tkLr oko feGkok ák gsrwus ák ;kstusvarxZr O;kolkf;d çf'k{k.k fnys tkrs-

lgk;d ;kstuk

३८

२०१५

dk;|kph xjt

jkywph vkbZ lksuk ckaxMîk cuok;P;k dkj[kkU;kr nksu'ks #i;s jkstankjhus ckjk rkl dke djhr vls- jru fla?k frpk nqljk uojk gksrk- rks fryk jkst jäcackG gksbZi;aZr ekjr vls- rks frps iSls fgldkowu ?ksÅu nk: <kslr vls vkf.k tqxkj [ksGr vls- R;kP;k ifgY;k ck;dksP;k eqykaoj ns[khy rks [kpZ djhr vls] i.k jkyw vkf.k R;kP;k nksu cfg.khalkBh dkghp f'kYyd Bsor uls-

jkyw १४ o"kkaZpk >kyk gksrk vkf.k vkiY;k vkbZyk v'kk voLFksr ikgk;yk

R;kyk vftckr vkoMr uls -i.k jru fla?k gk nkaMxV ek.kwl gksrk vkf.k jkyw R;kP;kleksj FkjFkj dkir vls- 'rw R;kyk lksMwu ns; vki.k nqljhdMs tkÅu jkgw' vls jkywus vkiY;k vkbZyk vusdnk lkaxwu ikfgys gksrs- i.k lksukyk okVr vls dh ok<R;k o;kP;k nksu eqyhauk oLrhe/;s ckikf'kok; ok<o.ks Qkjp dBh.k vkgs- R;keqGs fgalkpkj lq:p jkfgyk- ,d fnol jkyw xWjsto:u dke d:u ?kjh ijr vkyk ] rsOgk R;kyk fnlys dh jru fla?k R;kP;k vkbZyk cMor gksrk- jru fla?kus R;kP;k NksVîk cfg.khyk mpywu gosr fHkjdkoys rsOgk ek= jkywus ekxpkiq<pk fopkj u djrk ,d LØw Mªk;Ogj ?ksryk vkf.k jrufla?k ojrh okj dsys- jkywus dsysY;k okjkaeqGs jru fla?k Bkj >kyk-

egkjk"Vªkr २०१५ e/;s vYio;hu eqykafo#) [kwu] [kqukpk ç;Ru] njksMs] xSjO;ogkj] naxs] pksjh v'kk

çdkjP;k xqUákaP;k lokZr tkLr uksanh >kysY;k vkgsr- R;kiSdh १२८ [kqukph çdj.ks] njksMîkaph ६१

çdj.ks vkf.k ३३६ pksjhph çdj.ks gksrh! ák rj Qä iksyhl LVs'kukr uksanoysY;k ?kVuk vkgsr- çR;{kkr ckyxqUgsxkjhph vusd çdj.ks iksyhl LVs'kui;aZr iksprns[khy ukghr- tj eqykaoj xqUgk uksanoyk xsyk rj cky&U;k; dk;nk R;kaP;k enrhyk ;sÅ 'kdrks- eqykauk eqykalkj[ksp okxoys tkos – xqUgsxkjklkj[ks okxow u;s; vlk eqykaP;k cktwus dsysyk fopkj ;kekxs vkgs- ;kr f'k{ksis{kk lq/kkj.ksoj fo'okl vkgs- eqykauk vk.k[kh ,d la/kh fnyh tkrs- tj ;k vk.k[kh ,dk la/khpk ;ksX; mi;ksx d:u ?ksryk rj vk;q";kr gh la/kh eksykph B: 'kdrs- rh vkiY;kyk vf/kd pkaxya ek.kwl cuow 'kdrs!

i.k tj vi¢¢{ksikgZ orZu dj.kkÚ;k eqykaph uksan >kyhp ukgh] rj R;kauk dk;|kph enr feGowu ns.ks dBh.k vlrs-mnkgj.kkFkZ] lksGk o"kkaZP;k lk;jkus vusd ?kjkae/;s ekSY;oku oLrwaph pksjh dsysyh vl.;kph 'kD;rk vkgs- i.k rh d/khp idMyh xsyh ukgh;s- iksfylkauk u lkiMY;keqGs frP;k okbZV lo;h lq:p jkgrhy- rh dnkfpr vlqjf{kr okrkoj.kkrp txkr jkghy vkf.k eksBh >kY;koj pksjh dj.ks gsp frP;k mithfodsps lk/ku cusy- lk;jkcíy er cuo.;kvk/kh tjk frP;k ik'ZoHkwehpk fopkj djk- lk;jkyk tj pkaxY;k la/kh feGkY;k vlR;k rj frus pkaxY;k dkekph fuoM dsyh vlrh!

३९

Page 41: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

jkywyk vkiY;k /kkdVîk cfg.khyk vkf.k vkbZyk okpok;ps gksrs dh [kwu dj.ks gk R;kpk mís'k gksrk\ jkyw ljkbZr xqUgsxkj vkgs dh R;kP;koj ifjfLFkrheqGs gh osG vks<oyh\ rks R;kP;k ikydkauk usgehp ekjgk.k djk;pk dk] jkyqus Bjowu gk [kwu dsyk gksrk dk] rks d'kk okrkoj.kkr jgkr gksrk] v'kk lxG~;k ç'ukapk fopkj jkywP;k dslpk fopkj djrkuk cky U;k; eaMG djrs-

Hkhd ekx.kkjh eqys] vi?kkrkr lkiMysyh] ckyetqjh fdaok voS/k O;kikjkrwu lksMoysyh fdaok fgalsyk cGh iMysys ewy fdaok dks.krsgh nqyZf{kr ewy ;kapk ák çdkjkr lekos'k gksrks

T;k eqykauk ns[kHkky vkf.k laj{k.kkph xjt vlrs] R;kaP;kcíy ckydY;k.k lferh letwu ?ksrs vkf.k R;kaP;kckcr ;ksX; fu.kZ; ?ksrs-

;k çdkjkr T;k eqykaP;k gkrwu ,[kknk xqUgk ?kMyk vlsy] v'kk eqykapk ;k çdkjkr lekos'k gksrks-v'kk eqykadMwu ?kMysY;k xqUákfo"k;h tqOgsukbZy tLVhl cksMZ ¼cky U;k; eaMG½ letwu ?ksrs

vfr'k; [kMrj ifjfLFkrhr tx.kkj~;k jkywlkj[;k vlqjf{kr eqykadfjrk cky U;k; dk;nk gk fo'ks"k dk;nk vkgs-

R;kpçek.ks th eqys t[keh >kysyh] gjoysyh] vukFk >kysyh fdaok Vkdwu fnysyh vlrkr; vFkok T;k eqykauk fiGo.kwd fdaok fgalkpkjkpk lkeuk djkok ykxrks – v'kk eqykapsgh gk dk;nk laj{k.k djrks-

fopkj djk!

ns[kHkky vkf.k laj{k.kkph xjt vlysyh eqys

fo/khla?k"kZxzLr eqys

४०

;kf'kok; çk;kstdRo vkf.k gaxkeh nÙkd laxksiu dk;ZØe ns[khy vlrkr- çk;kstdRo ;kstusP;k varxZr eqykP;k ns[kHkky vkf.k laj{k.kklkBh ljdkjdMwu [kpZ fnyk tkrks- gaxkeh nÙkd ;kstusr eqykyk e;kZfnr dkGklkBh ,[kk|k dqVqackr Bsosys tkrs-

tqOgsukbZy tLVhl cksMZ ¼cky U;k; eaMG½ vkf.k ckydY;k.k lferh ;k nksUgh fBdk.kh eqykafo"k;h laosnu'khy vlysys çf'kf{kr dk;ZdrsZ vlrkr- [kMrj ifjfLFkrhe/khy eqykauk enr dj.;klkBh rs fo'ks"k çfØ;kapk ikBiqjkok djrkr- eqykaps lokZf/kd fgr d'kkr vkgs] rs igk.ks gh R;kaph tckcnkjh vlrs-

१८ o"kkZP;k vkrhy loZ eqykauk gk dk;nk ykxw gksrks- i.k tj १६ o"ksZ o;kP;k eqykdMwu ,[kknk vfr'k; Hk;adj xqUgk ?kMyk vlsy rj R;kyk ek= çkS< O;ähçek.ks f'k{kk gksÅ 'kdrs-

ckyU;k; vf/kfu;ekr eqykalkBh ßxqUgsxkjÞ gk 'kCn okijyk tkr ukgh – rj R;kauk ßfo/khla?k"kZxzLr ewyÞ vla Eg.krkr-

vlqjf{kr eqykaph çdj.ks ekxhZ ykxsi;aZr R;kauk vUu] oL=] fuokjk] ns[kHkky vkf.k vkS"k/kksipkj feGkos ;klkBh osxosxG~;k çdkjph fuokjkx`gs vlrkr- eqykaps o; vkf.k fyax ;kuqlkj R;kauk osxosxG~;k fuokjkx`gkr ikBoys tkrs-

ygku ckGa] fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqys] eqyxs vkf.k eqyh ;kaP;klkBh fujfujkGh fuokjkx`g vlrkr- dkgh [kqyh fuokjkx`gsns[khy vlrkr] frFks eqykauk Lor%ph bPNk vlsy rksi;aZr jkgrk ;srs- v'kk fBdk.kh jLR;koj jgk.kkÚ;k eqykauk vkf.k fo'ks"kr% eqyhauk laj{k.k feGrs- jLR;koj jgk.kkj~;k eqykauk cafnLr tkxsr Qkj dkG jgk;yk vkoMr ukgh-

fo/khla?k"kZxzLr eqykalkBh fujh{k.kx`gs vlrkr- frFks R;kauk O;kolkf;d çf'k{k.k ?ks.;kph la/kh feGrs] rlap f'k{k.k iw.kZ d:u pkaxY;k Hkfo";kps fu;kstu djrk ;sÅ 'kdrs-

d/khd/kh eqykaP;k ikydkapk iÙkk ykxr ukgh; Eg.kwugh eqykauk fuokjkx`gkr ikBoys tkrs- v'kk fBdk.kP;k eqykauk lektkrys foukiR; yksd nÙkd ?ksÅ 'kdrkr- v'kk rj~gsus fujk/kkj eqykauk dqVqac feGrs vkf.k dqVqackyk ewy feGrs!

१०

४१

Page 42: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

jkywyk vkiY;k /kkdVîk cfg.khyk vkf.k vkbZyk okpok;ps gksrs dh [kwu dj.ks gk R;kpk mís'k gksrk\ jkyw ljkbZr xqUgsxkj vkgs dh R;kP;koj ifjfLFkrheqGs gh osG vks<oyh\ rks R;kP;k ikydkauk usgehp ekjgk.k djk;pk dk] jkyqus Bjowu gk [kwu dsyk gksrk dk] rks d'kk okrkoj.kkr jgkr gksrk] v'kk lxG~;k ç'ukapk fopkj jkywP;k dslpk fopkj djrkuk cky U;k; eaMG djrs-

Hkhd ekx.kkjh eqys] vi?kkrkr lkiMysyh] ckyetqjh fdaok voS/k O;kikjkrwu lksMoysyh fdaok fgalsyk cGh iMysys ewy fdaok dks.krsgh nqyZf{kr ewy ;kapk ák çdkjkr lekos'k gksrks

T;k eqykauk ns[kHkky vkf.k laj{k.kkph xjt vlrs] R;kaP;kcíy ckydY;k.k lferh letwu ?ksrs vkf.k R;kaP;kckcr ;ksX; fu.kZ; ?ksrs-

;k çdkjkr T;k eqykaP;k gkrwu ,[kknk xqUgk ?kMyk vlsy] v'kk eqykapk ;k çdkjkr lekos'k gksrks-v'kk eqykadMwu ?kMysY;k xqUákfo"k;h tqOgsukbZy tLVhl cksMZ ¼cky U;k; eaMG½ letwu ?ksrs

vfr'k; [kMrj ifjfLFkrhr tx.kkj~;k jkywlkj[;k vlqjf{kr eqykadfjrk cky U;k; dk;nk gk fo'ks"k dk;nk vkgs-

R;kpçek.ks th eqys t[keh >kysyh] gjoysyh] vukFk >kysyh fdaok Vkdwu fnysyh vlrkr; vFkok T;k eqykauk fiGo.kwd fdaok fgalkpkjkpk lkeuk djkok ykxrks – v'kk eqykapsgh gk dk;nk laj{k.k djrks-

fopkj djk!

ns[kHkky vkf.k laj{k.kkph xjt vlysyh eqys

fo/khla?k"kZxzLr eqys

४०

;kf'kok; çk;kstdRo vkf.k gaxkeh nÙkd laxksiu dk;ZØe ns[khy vlrkr- çk;kstdRo ;kstusP;k varxZr eqykP;k ns[kHkky vkf.k laj{k.kklkBh ljdkjdMwu [kpZ fnyk tkrks- gaxkeh nÙkd ;kstusr eqykyk e;kZfnr dkGklkBh ,[kk|k dqVqackr Bsosys tkrs-

tqOgsukbZy tLVhl cksMZ ¼cky U;k; eaMG½ vkf.k ckydY;k.k lferh ;k nksUgh fBdk.kh eqykafo"k;h laosnu'khy vlysys çf'kf{kr dk;ZdrsZ vlrkr- [kMrj ifjfLFkrhe/khy eqykauk enr dj.;klkBh rs fo'ks"k çfØ;kapk ikBiqjkok djrkr- eqykaps lokZf/kd fgr d'kkr vkgs] rs igk.ks gh R;kaph tckcnkjh vlrs-

१८ o"kkZP;k vkrhy loZ eqykauk gk dk;nk ykxw gksrks- i.k tj १६ o"ksZ o;kP;k eqykdMwu ,[kknk vfr'k; Hk;adj xqUgk ?kMyk vlsy rj R;kyk ek= çkS< O;ähçek.ks f'k{kk gksÅ 'kdrs-

ckyU;k; vf/kfu;ekr eqykalkBh ßxqUgsxkjÞ gk 'kCn okijyk tkr ukgh – rj R;kauk ßfo/khla?k"kZxzLr ewyÞ vla Eg.krkr-

vlqjf{kr eqykaph çdj.ks ekxhZ ykxsi;aZr R;kauk vUu] oL=] fuokjk] ns[kHkky vkf.k vkS"k/kksipkj feGkos ;klkBh osxosxG~;k çdkjph fuokjkx`gs vlrkr- eqykaps o; vkf.k fyax ;kuqlkj R;kauk osxosxG~;k fuokjkx`gkr ikBoys tkrs-

ygku ckGa] fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqys] eqyxs vkf.k eqyh ;kaP;klkBh fujfujkGh fuokjkx`g vlrkr- dkgh [kqyh fuokjkx`gsns[khy vlrkr] frFks eqykauk Lor%ph bPNk vlsy rksi;aZr jkgrk ;srs- v'kk fBdk.kh jLR;koj jgk.kkÚ;k eqykauk vkf.k fo'ks"kr% eqyhauk laj{k.k feGrs- jLR;koj jgk.kkj~;k eqykauk cafnLr tkxsr Qkj dkG jgk;yk vkoMr ukgh-

fo/khla?k"kZxzLr eqykalkBh fujh{k.kx`gs vlrkr- frFks R;kauk O;kolkf;d çf'k{k.k ?ks.;kph la/kh feGrs] rlap f'k{k.k iw.kZ d:u pkaxY;k Hkfo";kps fu;kstu djrk ;sÅ 'kdrs-

d/khd/kh eqykaP;k ikydkapk iÙkk ykxr ukgh; Eg.kwugh eqykauk fuokjkx`gkr ikBoys tkrs- v'kk fBdk.kP;k eqykauk lektkrys foukiR; yksd nÙkd ?ksÅ 'kdrkr- v'kk rj~gsus fujk/kkj eqykauk dqVqac feGrs vkf.k dqVqackyk ewy feGrs!

१०

४१

Page 43: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

[kjarj] xkodÚ;kauh xkokrp eqykaph dkGth ?ksryh ikfgts; eqykauk fuokjkx`gkr Bso.ks gk 'ksoVpk mik; vlrks-

vMp.khr lkiMysY;k eqykauk enr! १०९८ ojrh Qksu djk]iksfylkauk fdaok cky laj{k.k lferh lnL;kyk dGok -

tqxkj] NsMNkM] ekjkekÚ;k] pksjh v'kk lektfo?kkrd —R;kae/;s vMdysY;k eqyka'kh cksyk- v'kk eqykauk eS=hph vks< vlrs- rqEgh dnkfpr R;kaps pkaxys fe= gksÅ 'kdky!

ckylaj{k.k lferhps lnL;] iksyhl] १०९८ vkf.k brj mi;ksxh yksdkaps QksuuaclZ lokaZuk lgt fnlrhy vls çnf'kZr djk-

dqBY;kgh eqykph mis{kk gksr vlY;kps y{kkr vkys rj ljiap fdaok ckylaj{k.k lferhyk dGok a

१- vlajf{kr eqykalkBh Þ,dkfRed cky laj{k.k ;kstukß gh fo'ks"k ;kstuk vkgs-

२- ÞpkbZYMykbZuß gh २४ rkl lq# vlysyh eqykalkBh pkyoyh tk.kkjh jk"Vªh; gsYiykbZu vkgs-

rqEgh tj vMp.khr lkiMykr rj rqEgh १०९८ ák Vksy&Ýh uacjoj Qksu d: 'kdrk- pkbZYMykbZue/kys dk;ZdrsZ rqEgkyk vk.khck.khP;k çlaxh [kk=hus enr djrkr-

fo/khla?k"kZxzLr eqys vkf.k laj{k.kkps xjt vlysY;k eqykapk Lohdkj dj.;klkBh 'Lis'ky tqosukbZy iksyhl ;qfuV' gs iksfylkaps ,d fo'ks"k iFkd vlrs- R;kr iksyhl lsosrhy cky dY;k.k vf/kdkjh vlrkr- gs vf/kdkjh iksfylh x.kos'kkr okojr ukghr- eqykauk T;kaP;klkscr lqjf{kr okVsy vkf.k ts eqykaps Eg.k.ks ,sdwu ?ksrhy vls lekt dk;ZdrsZns[khy vlrkr- fo'ks"k iksyhl iFkd eqykauk vkikiY;k dqVqackr fdaok lqjf{kr fBdk.kh tk;yk enr djrs-

११

१२

४२

२००६

dk;|kph xjt

dks.kR;kgh vkthyk frP;k yXukP;k fnolkcíy fopk:u igk! R;kosGh rh xk< >ksisr gksrh] vla rh lkaxsy- tserse vkB o"kkaZph ,[kknh eqyxh ykacypd yXulekjaHkkr nqlja dj.kkj rjh dk;\ vktksckns[khy isaxrp vl.kkj] i.k rs funku १४ o"kkaZps gksrs – R;keqGs uojhyk ?kjh ?ksÅu tkbZi;aZr rs dlscls tkxs jkfgys vl.kkj- uoÚ;kps o; १४ vkf.k uojhps o; ८ o"kZ! gks;; R;kdkGh yXu Bjoys tk.ks gk nksu dqVqackrykp ekeyk vlk;pk- d/khd/kh rj eqykapk tUe Ogk;P;k ns[khy

vk/khp yXu Bjoys tkr vls! d/khd/kh १० o"kkZP;k o;kr vkiY;k

uoÚ;kyk u HksVrkp ,[kknh eqyxh fo/kok gksÅu tk;ph- tqU;k dkGkr eqyh १५ O;k o"khZ vkbZ Ogk;P;k] iapfolkO;k o"kkZi;aZr R;kauk ikp eqya >kysyh vlk;ph vkf.k ३५ O;k o"khZ e:u tk;ph---vla R;kapa thoupØ gksra! R;kaP;k okVîkyk ckyi.k ;srp uls- eqyaa ns[khy fd'kksjo;krp çkS< gksmu tkr vlr- rjhlq)k eqyhaP;k rqyusus R;kaps vk;q"; lksis vlk;ps-

[kjarj] R;kr Qkjls cny >kysys ukghr- gYyhp vkEgh jktLFkkukryk ,d QksVks ekfldkr ikfgyk-

gk c?kk २०१६ lkypk jktLFkku! vusd eqykauk vkthvktksckaP;k lkj[kap ckyfookgkP;k dBh.k

çlaxkauk lkeksjs tkos ykxrs- lektlq/kkjd jktk jkeeksgu jk; ákauh lu १८२० &३० e/;sp

ckyfookgkfo#) y<k lq# dsyk gksrk- yodjp vki.k २०३० e/;s 'kk'or fodklkP;k /;s;kP;k fn'ksus ikoys Vkdk;yk ykx.kkj vkgksr¼lanHkkZlkBh ^vkEgh eqy¢¢* iqLrhdsrys 'kk'or fodkl mís'; igk½.

rqEgkyk dk; okVrs\ jktk jkeeksgu jk; ;kauh lq# dsysys ckyfookgkph çFkk u"V dj.;kps ç;Ru vkrk rjh lQy gksrhy dk\

toGtoG ७८-५ yk[k eqyhaP;k o;kph ngk o"kZ

iw.kZ Ogk;P;k vkrp R;kaps yXu >kysys gksrs!

२०११ P;k tux.kusuqlkj ३०-२ % eqyhaps yXu

१८ o"ksZ iw.kZ gks.;kP;k vkrp dsys tkrs-

rqEgkyk ekfgr vkgs\

४३

Page 44: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

[kjarj] xkodÚ;kauh xkokrp eqykaph dkGth ?ksryh ikfgts; eqykauk fuokjkx`gkr Bso.ks gk 'ksoVpk mik; vlrks-

vMp.khr lkiMysY;k eqykauk enr! १०९८ ojrh Qksu djk]iksfylkauk fdaok cky laj{k.k lferh lnL;kyk dGok -

tqxkj] NsMNkM] ekjkekÚ;k] pksjh v'kk lektfo?kkrd —R;kae/;s vMdysY;k eqyka'kh cksyk- v'kk eqykauk eS=hph vks< vlrs- rqEgh dnkfpr R;kaps pkaxys fe= gksÅ 'kdky!

ckylaj{k.k lferhps lnL;] iksyhl] १०९८ vkf.k brj mi;ksxh yksdkaps QksuuaclZ lokaZuk lgt fnlrhy vls çnf'kZr djk-

dqBY;kgh eqykph mis{kk gksr vlY;kps y{kkr vkys rj ljiap fdaok ckylaj{k.k lferhyk dGok a

१- vlajf{kr eqykalkBh Þ,dkfRed cky laj{k.k ;kstukß gh fo'ks"k ;kstuk vkgs-

२- ÞpkbZYMykbZuß gh २४ rkl lq# vlysyh eqykalkBh pkyoyh tk.kkjh jk"Vªh; gsYiykbZu vkgs-

rqEgh tj vMp.khr lkiMykr rj rqEgh १०९८ ák Vksy&Ýh uacjoj Qksu d: 'kdrk- pkbZYMykbZue/kys dk;ZdrsZ rqEgkyk vk.khck.khP;k çlaxh [kk=hus enr djrkr-

fo/khla?k"kZxzLr eqys vkf.k laj{k.kkps xjt vlysY;k eqykapk Lohdkj dj.;klkBh 'Lis'ky tqosukbZy iksyhl ;qfuV' gs iksfylkaps ,d fo'ks"k iFkd vlrs- R;kr iksyhl lsosrhy cky dY;k.k vf/kdkjh vlrkr- gs vf/kdkjh iksfylh x.kos'kkr okojr ukghr- eqykauk T;kaP;klkscr lqjf{kr okVsy vkf.k ts eqykaps Eg.k.ks ,sdwu ?ksrhy vls lekt dk;ZdrsZns[khy vlrkr- fo'ks"k iksyhl iFkd eqykauk vkikiY;k dqVqackr fdaok lqjf{kr fBdk.kh tk;yk enr djrs-

११

१२

४२

२००६

dk;|kph xjt

dks.kR;kgh vkthyk frP;k yXukP;k fnolkcíy fopk:u igk! R;kosGh rh xk< >ksisr gksrh] vla rh lkaxsy- tserse vkB o"kkaZph ,[kknh eqyxh ykacypd yXulekjaHkkr nqlja dj.kkj rjh dk;\ vktksckns[khy isaxrp vl.kkj] i.k rs funku १४ o"kkaZps gksrs – R;keqGs uojhyk ?kjh ?ksÅu tkbZi;aZr rs dlscls tkxs jkfgys vl.kkj- uoÚ;kps o; १४ vkf.k uojhps o; ८ o"kZ! gks;; R;kdkGh yXu Bjoys tk.ks gk nksu dqVqackrykp ekeyk vlk;pk- d/khd/kh rj eqykapk tUe Ogk;P;k ns[khy

vk/khp yXu Bjoys tkr vls! d/khd/kh १० o"kkZP;k o;kr vkiY;k

uoÚ;kyk u HksVrkp ,[kknh eqyxh fo/kok gksÅu tk;ph- tqU;k dkGkr eqyh १५ O;k o"khZ vkbZ Ogk;P;k] iapfolkO;k o"kkZi;aZr R;kauk ikp eqya >kysyh vlk;ph vkf.k ३५ O;k o"khZ e:u tk;ph---vla R;kapa thoupØ gksra! R;kaP;k okVîkyk ckyi.k ;srp uls- eqyaa ns[khy fd'kksjo;krp çkS< gksmu tkr vlr- rjhlq)k eqyhaP;k rqyusus R;kaps vk;q"; lksis vlk;ps-

[kjarj] R;kr Qkjls cny >kysys ukghr- gYyhp vkEgh jktLFkkukryk ,d QksVks ekfldkr ikfgyk-

gk c?kk २०१६ lkypk jktLFkku! vusd eqykauk vkthvktksckaP;k lkj[kap ckyfookgkP;k dBh.k

çlaxkauk lkeksjs tkos ykxrs- lektlq/kkjd jktk jkeeksgu jk; ákauh lu १८२० &३० e/;sp

ckyfookgkfo#) y<k lq# dsyk gksrk- yodjp vki.k २०३० e/;s 'kk'or fodklkP;k /;s;kP;k fn'ksus ikoys Vkdk;yk ykx.kkj vkgksr¼lanHkkZlkBh ^vkEgh eqy¢¢* iqLrhdsrys 'kk'or fodkl mís'; igk½.

rqEgkyk dk; okVrs\ jktk jkeeksgu jk; ;kauh lq# dsysys ckyfookgkph çFkk u"V dj.;kps ç;Ru vkrk rjh lQy gksrhy dk\

toGtoG ७८-५ yk[k eqyhaP;k o;kph ngk o"kZ

iw.kZ Ogk;P;k vkrp R;kaps yXu >kysys gksrs!

२०११ P;k tux.kusuqlkj ३०-२ % eqyhaps yXu

१८ o"ksZ iw.kZ gks.;kP;k vkrp dsys tkrs-

rqEgkyk ekfgr vkgs\

४३

Page 45: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

eqyhauk o;kP;k vBjkO;k o"kkZuarj yXu djrk ;srs] i.k

eqyX;kauk २१ o"ksZ iw.kZ gksbZi;aZr Fkkackos ykxrs-

nks?kkaiSdh ,dkps o; deh vlsy rjh R;kyk ßckyfookgÞ EgVys tkbZy-

ckyfookg ykowu |k;pk fopkj djrk;\ ex rq#axkr tk;yk r;kj jgk ! ckykfookgk'kh lacaf/kr ikyd] ukrsokbZd] fookgeaMGs] eaMi da=kVnkj] tso.k da=kVnkj v'kk dks.kkykgh naM fdaok rq#axokl fdaok nksUgh f'k{kk gksÅ 'kdrkr-

ckyfookgkph rØkj dks.khgh d: 'kdrs; vxnh eqysns[khy! yXu gks.;kiwohZ fdaok tsOgk yXu Bjoys tkr vlsy rsOgkp rØkj uksano.ks mÙke- ,dnk yXu ikj iMY;koj vo?kM vlrs-

vki.k iksfylkadMs rØkj d: 'kdrks- iksyhl pkSd'kh djrkr vkf.k ex çdj.k U;k; naMkf/kdkÚ;kdMs tkrs- U;k; naMkf/kdkjh yXu Fkkaco.;kpk vkns'k nsrkr-

U;k;naMkf/kdkj~;kuh fnysY;k vkns'kkps mYya?ku dsys rj rq#axokl gksÅ 'kdrks fdaok naMns[khy dsyk tkrks-

;kckcrhr ckylHksus lko/k jkgk;ph xjt vlrs- xkokr tj dq.kkpk ckyfookg BjY;kph dqtcqt lq# vlsy rj frdMs nqyZ{k d: udk- iksyhl] ckydY;k.k lferh] lektlsod] ljdkjh vf/kdkjh fdaok yXu Fkkacok;yk enr djsy v'kk dks.kR;kgh O;ähyk lkaxk-

४४

MksD;kyk [kqjkd

lektkrhy dkgh O;ähauk vls okVw 'kdrs dh ckyfookg Fkkaco.ks Eg.kts vkiY;k ijaijkaP;k fo#) tk.ks vkgs- R;kaph rqEgh d'kh letwr ?kkyky\

१६ o"kkaZP;k lquhrkyk 'kkGsr tk;yk vkoMr ukgh vkf.k

fryk yXu djk;ps vkgs- rqEgh frP;k oS;fäd ckcrhr yqMcqM djrk; vls fryk okVr vlsy rj rqEgh dlk ;qfäokn djky\

lrjk o"kkaZps jfQd vkf.k lck ;k nks?kkapa ,desdkaoj [kwi çse vkgs- rs nks?ka iGwu tkÅu yXu djk;pk fopkj djrkgsr- rqEgkyk dk; okVra \ gs ;ksX; vkgs dk\

iwjd ;kstuk

^ek>h dU;k HkkX;Jh* ;kstuk – T;k dqVqackr eqyhyk १८ o"kkZph gksbZi;aZr f'k{k.k

iw.kZ d:r fnys tkbZy] fryk dkS'kY; fodklkps çf'k{k.k ns.;kr ;sbZy vkf.k frpk ckyfookg VkGyk tkbZy; R;kauk ;k ;kstusr jks[k jdesps c{khl fnys tkrs- eqyhyk ikBhack ns.kkj~;k vkbZ vkf.k vkthykgh jks[k jDde] lksU;kps uk.ks vkf.k çek.ki=

nsÅu xkSjo dsyk tkrks- eqykeqyhaps fyax xq.kksÙkj १००० >kY;kcíy xkokyk jks[k jdesps

ikfjrksf"kd- eqyhyk vBjkO;k o"khZ dkS'kY; fodkl vkf.k mPp f'k{k.k ;klkBh १ yk[k #i;s

feGrhy- T;k dqVqackr eqyhyk vkfFkZd Hkkj ekuys tkrs] v'kk dqVqackps fopkj cny.;klkBh ;k ;kstuspk mi;ksx gksÅ 'kdrks- rqEgkyk d'kh okVrs gh ;kstuk\ ;keqGs eqyhacíy fopkj dj.;kr dkgh Qjd iMsy dk\

fd'kksjh 'käh ;kstuk vkf.k lcyk ;kstuk & eqyhapk fodkl] l{kehdj.k vkf.k thoudkS'kY;s ;koj ;k ;kstukapk Hkj vkgs- tsOgk eksBh ek.kls yXu dj.;klkBh ncko vk.kr vlrhy rsOgk Bkei.ks udkj ns.;klkBh thoudkS'kY;kapk mi;ksx gksrks- pkaxY;k çdkjs fopkj dj.ks] laokn lk/k.ks] vkiys er ekaM.ks] eksBîkauk vkiY;k –f"Vdksukrwu fopkj djk;yk yko.ks vkf.k gq'kkjhus mÙkjs ns.ks – ;klkBh thoudkS'kY;s mi;ksxh iMrkr-

४५

Page 46: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

eqyhauk o;kP;k vBjkO;k o"kkZuarj yXu djrk ;srs] i.k

eqyX;kauk २१ o"ksZ iw.kZ gksbZi;aZr Fkkackos ykxrs-

nks?kkaiSdh ,dkps o; deh vlsy rjh R;kyk ßckyfookgÞ EgVys tkbZy-

ckyfookg ykowu |k;pk fopkj djrk;\ ex rq#axkr tk;yk r;kj jgk ! ckykfookgk'kh lacaf/kr ikyd] ukrsokbZd] fookgeaMGs] eaMi da=kVnkj] tso.k da=kVnkj v'kk dks.kkykgh naM fdaok rq#axokl fdaok nksUgh f'k{kk gksÅ 'kdrkr-

ckyfookgkph rØkj dks.khgh d: 'kdrs; vxnh eqysns[khy! yXu gks.;kiwohZ fdaok tsOgk yXu Bjoys tkr vlsy rsOgkp rØkj uksano.ks mÙke- ,dnk yXu ikj iMY;koj vo?kM vlrs-

vki.k iksfylkadMs rØkj d: 'kdrks- iksyhl pkSd'kh djrkr vkf.k ex çdj.k U;k; naMkf/kdkÚ;kdMs tkrs- U;k; naMkf/kdkjh yXu Fkkaco.;kpk vkns'k nsrkr-

U;k;naMkf/kdkj~;kuh fnysY;k vkns'kkps mYya?ku dsys rj rq#axokl gksÅ 'kdrks fdaok naMns[khy dsyk tkrks-

;kckcrhr ckylHksus lko/k jkgk;ph xjt vlrs- xkokr tj dq.kkpk ckyfookg BjY;kph dqtcqt lq# vlsy rj frdMs nqyZ{k d: udk- iksyhl] ckydY;k.k lferh] lektlsod] ljdkjh vf/kdkjh fdaok yXu Fkkacok;yk enr djsy v'kk dks.kR;kgh O;ähyk lkaxk-

४४

MksD;kyk [kqjkd

lektkrhy dkgh O;ähauk vls okVw 'kdrs dh ckyfookg Fkkaco.ks Eg.kts vkiY;k ijaijkaP;k fo#) tk.ks vkgs- R;kaph rqEgh d'kh letwr ?kkyky\

१६ o"kkaZP;k lquhrkyk 'kkGsr tk;yk vkoMr ukgh vkf.k

fryk yXu djk;ps vkgs- rqEgh frP;k oS;fäd ckcrhr yqMcqM djrk; vls fryk okVr vlsy rj rqEgh dlk ;qfäokn djky\

lrjk o"kkaZps jfQd vkf.k lck ;k nks?kkapa ,desdkaoj [kwi çse vkgs- rs nks?ka iGwu tkÅu yXu djk;pk fopkj djrkgsr- rqEgkyk dk; okVra \ gs ;ksX; vkgs dk\

iwjd ;kstuk

^ek>h dU;k HkkX;Jh* ;kstuk – T;k dqVqackr eqyhyk १८ o"kkZph gksbZi;aZr f'k{k.k

iw.kZ d:r fnys tkbZy] fryk dkS'kY; fodklkps çf'k{k.k ns.;kr ;sbZy vkf.k frpk ckyfookg VkGyk tkbZy; R;kauk ;k ;kstusr jks[k jdesps c{khl fnys tkrs- eqyhyk ikBhack ns.kkj~;k vkbZ vkf.k vkthykgh jks[k jDde] lksU;kps uk.ks vkf.k çek.ki=

nsÅu xkSjo dsyk tkrks- eqykeqyhaps fyax xq.kksÙkj १००० >kY;kcíy xkokyk jks[k jdesps

ikfjrksf"kd- eqyhyk vBjkO;k o"khZ dkS'kY; fodkl vkf.k mPp f'k{k.k ;klkBh १ yk[k #i;s

feGrhy- T;k dqVqackr eqyhyk vkfFkZd Hkkj ekuys tkrs] v'kk dqVqackps fopkj cny.;klkBh ;k ;kstuspk mi;ksx gksÅ 'kdrks- rqEgkyk d'kh okVrs gh ;kstuk\ ;keqGs eqyhacíy fopkj dj.;kr dkgh Qjd iMsy dk\

fd'kksjh 'käh ;kstuk vkf.k lcyk ;kstuk & eqyhapk fodkl] l{kehdj.k vkf.k thoudkS'kY;s ;koj ;k ;kstukapk Hkj vkgs- tsOgk eksBh ek.kls yXu dj.;klkBh ncko vk.kr vlrhy rsOgk Bkei.ks udkj ns.;klkBh thoudkS'kY;kapk mi;ksx gksrks- pkaxY;k çdkjs fopkj dj.ks] laokn lk/k.ks] vkiys er ekaM.ks] eksBîkauk vkiY;k –f"Vdksukrwu fopkj djk;yk yko.ks vkf.k gq'kkjhus mÙkjs ns.ks – ;klkBh thoudkS'kY;s mi;ksxh iMrkr-

४५

Page 47: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

vkiys fe=eSf=.kh 'kkGk lksMk;pk fopkj djrkgsr dk – rs letwu ?;k- f'k{k.k lq# Bso.;klkBh R;kauk çksRlkgu |k-

xkoke/;s tkghj dk;ZØekaps vkf.k cSBdkaps vk;kstu djk- ljiapkauk cksy.;kps vkea=.k |k- rqeP;kiSdh dkght.kkauh lq)k cksyk;yk ikfgts- eqys tsOgk tkghj dk;ZØekr cksyrkr] rsOgk eksBh ek.kls ,sdwu ?ksrkr-

vkiyh eqya dk;ns'khj o;kph gksbZi;aZr R;kaps yXu d: u;s] ;klkBh ikydkauk çksRlkgu |k- yXukiwohZ f'k{k.k] O;kolkf;d çf'k{k.k vkf.k pkaxys dke feGo.ks ;kps Qk;ns R;kauk letkowu lkaxk-

T;k ikydkauh ckyfookgkyk udkj fnysyk vkgs] R;kapk rqeP;k tkghj dk;ZØekr lUeku djk-

iksfylka'kh nksLrh djk- pkbZYMykbZupk Qksuuacj gkrk'kh Bsok- vxnhp dkgh ukgh rj fdeku ckydY;k.k lferhyk dGok;ps y{kkr vlw |k-

Eg.kwu gs egÙokps Qksu uacj lgt fnlrhy v'kk çdkjs çnf'kZr dj.ks xjtsps vkgs-

४६

२००९

dk;|kph xjt

jkst ldkGh dk'khckbZ NksVîk cadqoj vksjMr vlrs–ßpy]'kkGsph osG

>kyh!Þ cadwyk 'kkGk vkoMr ukgh- ukbZyktkus rks vkiyh pVbZ mpyrks

vkf.k 'kkGsyk fu?krks- 'kkGsr mf'kjk ikspY;keqGs R;kyk NMh [kkoh

ykxrs vkf.k dksiÚ;kr mHks dsys tkrs- uarj rks oxkZrY;k lxG~;kr

'ksoVP;k jkaxsr tkÅu vkiyh pVbZ vaFkjrks- [kkyP;k tkrh letY;k

tk.kkÚ;k tkrhryh lxGh eqya frFksp clrkr- oxZ lq# vlrkuk cadw

tkxk jgk.;kpk vkVksdkV ç;Ru djrks- e/kque/kwu f'k{kd R;kP;k ukokus

'ka[k djhr vlrkr- cadwyk xf.kr fo"k; let.ks vo?kM tkrs- [kjarj

R;kyk lxGsp fo"k; vo?kM okVrkr- R;kP;k oxkZrY;k cgqla[; eqykauk

ikpohr vlwugh fyfgrk&okprk ;sr ukgh- f'k{kd QG~;koj dkghrjh

fygwu Bsokr vkf.k eqykauk mrjowu ?;k;yk lkaxrkr vkf.k Lor%

oxkZckgsj Åu [kkr orZekui= okpr clrkr- gGwgGw 'kkGsrys brjgh

f'k{kd R;kaP;kHkksorh terkr vkf.k xIik lq# gksrkr- lxG~;k

oxkaZe/;s eqya vH;klkP;k ukok[kkyh uqlR;k [kksMîk djhr jkgrkr-

eqykalkBh f'k{k.k fdrh egÙokps vkgs] R;kcíy lxGs cksyrkr- vkiY;k eqykauk pkaxys f'k{k.k feGkos vls vxnh xjhc ikydkaukgh okVrs- i.k vkiyh f'k{k.kO;oLFkk cadwlkj[;k vusd eqykaph fujk'kk djrs vkf.k gh eqya ljrs'ksoVh f'k{k.k O;oLFksP;k ckgsj Qsdyh tkrkr- eqykauk f'k{k.kkr jl okVkok Eg.kwu f'k{kd ç;Ru djr ukghr- eqya Eg.kts t.kw dkgh fjdkeh [kksdh vkgsr vkf.k rh vkiY;kyk ekfgrhus Hkjk;ph vkgsr; v'kk çdkjs eqykauk okxoys tkrs- f'k{kdkauk eqykafo"k;h vknj ulrks fdaok R;kaP;k {kerkaph tk.kho ulrs- v[ksj

eqykauk csp¢u] uk[kw"k vkf.k vks÷;kus ncwu xsY;klkj[ks okVk;yk ykxrs- lckyk okVrs dh 'kkGsr tk.;kis{kk ?kjh jkgwu HkkoaMkaph dkGth ?ksrysyh cjh! cadwykns[khy 'kkGsckgsjp cja okVra- cadwpk HkkÅ dlkclk lkroh ikl >kysyk vkgs- 'kkGsr tk.;k,soth R;kP;klkscr dkekoj tkoa vla cadwyk okVra- lck vkf.k cadw lkj[kh eqya 'kkGsckgsj iMk;P;k ekxkZoj vkgsr- iq<s rh eqya ckydkexkj curhy- vk;q";krY;k fodklkP;k la/kh R;kaP;k gkrwu fulVwu tkrhy-

f'k{k.kkP;k gDdkpk dk;nk cuo.;kiwohZ f'k{k.kgDdkP;k fo/ks;dkcíy vusd efgus ppkZ vkf.k oknfookn pkyys gksrs- f'k{k.kO;oLFksoj cjsp dke djk;ph xjt gksrh!

४७

Page 48: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

vkiys fe=eSf=.kh 'kkGk lksMk;pk fopkj djrkgsr dk – rs letwu ?;k- f'k{k.k lq# Bso.;klkBh R;kauk çksRlkgu |k-

xkoke/;s tkghj dk;ZØekaps vkf.k cSBdkaps vk;kstu djk- ljiapkauk cksy.;kps vkea=.k |k- rqeP;kiSdh dkght.kkauh lq)k cksyk;yk ikfgts- eqys tsOgk tkghj dk;ZØekr cksyrkr] rsOgk eksBh ek.kls ,sdwu ?ksrkr-

vkiyh eqya dk;ns'khj o;kph gksbZi;aZr R;kaps yXu d: u;s] ;klkBh ikydkauk çksRlkgu |k- yXukiwohZ f'k{k.k] O;kolkf;d çf'k{k.k vkf.k pkaxys dke feGo.ks ;kps Qk;ns R;kauk letkowu lkaxk-

T;k ikydkauh ckyfookgkyk udkj fnysyk vkgs] R;kapk rqeP;k tkghj dk;ZØekr lUeku djk-

iksfylka'kh nksLrh djk- pkbZYMykbZupk Qksuuacj gkrk'kh Bsok- vxnhp dkgh ukgh rj fdeku ckydY;k.k lferhyk dGok;ps y{kkr vlw |k-

Eg.kwu gs egÙokps Qksu uacj lgt fnlrhy v'kk çdkjs çnf'kZr dj.ks xjtsps vkgs-

४६

२००९

dk;|kph xjt

jkst ldkGh dk'khckbZ NksVîk cadqoj vksjMr vlrs–ßpy]'kkGsph osG

>kyh!Þ cadwyk 'kkGk vkoMr ukgh- ukbZyktkus rks vkiyh pVbZ mpyrks

vkf.k 'kkGsyk fu?krks- 'kkGsr mf'kjk ikspY;keqGs R;kyk NMh [kkoh

ykxrs vkf.k dksiÚ;kr mHks dsys tkrs- uarj rks oxkZrY;k lxG~;kr

'ksoVP;k jkaxsr tkÅu vkiyh pVbZ vaFkjrks- [kkyP;k tkrh letY;k

tk.kkÚ;k tkrhryh lxGh eqya frFksp clrkr- oxZ lq# vlrkuk cadw

tkxk jgk.;kpk vkVksdkV ç;Ru djrks- e/kque/kwu f'k{kd R;kP;k ukokus

'ka[k djhr vlrkr- cadwyk xf.kr fo"k; let.ks vo?kM tkrs- [kjarj

R;kyk lxGsp fo"k; vo?kM okVrkr- R;kP;k oxkZrY;k cgqla[; eqykauk

ikpohr vlwugh fyfgrk&okprk ;sr ukgh- f'k{kd QG~;koj dkghrjh

fygwu Bsokr vkf.k eqykauk mrjowu ?;k;yk lkaxrkr vkf.k Lor%

oxkZckgsj Åu [kkr orZekui= okpr clrkr- gGwgGw 'kkGsrys brjgh

f'k{kd R;kaP;kHkksorh terkr vkf.k xIik lq# gksrkr- lxG~;k

oxkaZe/;s eqya vH;klkP;k ukok[kkyh uqlR;k [kksMîk djhr jkgrkr-

eqykalkBh f'k{k.k fdrh egÙokps vkgs] R;kcíy lxGs cksyrkr- vkiY;k eqykauk pkaxys f'k{k.k feGkos vls vxnh xjhc ikydkaukgh okVrs- i.k vkiyh f'k{k.kO;oLFkk cadwlkj[;k vusd eqykaph fujk'kk djrs vkf.k gh eqya ljrs'ksoVh f'k{k.k O;oLFksP;k ckgsj Qsdyh tkrkr- eqykauk f'k{k.kkr jl okVkok Eg.kwu f'k{kd ç;Ru djr ukghr- eqya Eg.kts t.kw dkgh fjdkeh [kksdh vkgsr vkf.k rh vkiY;kyk ekfgrhus Hkjk;ph vkgsr; v'kk çdkjs eqykauk okxoys tkrs- f'k{kdkauk eqykafo"k;h vknj ulrks fdaok R;kaP;k {kerkaph tk.kho ulrs- v[ksj

eqykauk csp¢u] uk[kw"k vkf.k vks÷;kus ncwu xsY;klkj[ks okVk;yk ykxrs- lckyk okVrs dh 'kkGsr tk.;kis{kk ?kjh jkgwu HkkoaMkaph dkGth ?ksrysyh cjh! cadwykns[khy 'kkGsckgsjp cja okVra- cadwpk HkkÅ dlkclk lkroh ikl >kysyk vkgs- 'kkGsr tk.;k,soth R;kP;klkscr dkekoj tkoa vla cadwyk okVra- lck vkf.k cadw lkj[kh eqya 'kkGsckgsj iMk;P;k ekxkZoj vkgsr- iq<s rh eqya ckydkexkj curhy- vk;q";krY;k fodklkP;k la/kh R;kaP;k gkrwu fulVwu tkrhy-

f'k{k.kkP;k gDdkpk dk;nk cuo.;kiwohZ f'k{k.kgDdkP;k fo/ks;dkcíy vusd efgus ppkZ vkf.k oknfookn pkyys gksrs- f'k{k.kO;oLFksoj cjsp dke djk;ph xjt gksrh!

४७

Page 49: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

loZ eqykauk xq.koÙkkiw.kZ f'k{k.kkph geh feGkyh ikfgts-

f'k{kdkaojpk Hkkj deh Ogkok Eg.kwu f'k{kd – fo|kFkhZ xq.kksÙkjkr lq/kkj.kk >kyh ikfgts-

६ rs १४ o"ksZ o;ksxVkrhy loZ Hkkjrh; eqykauk eksQr vkf.k lähps f'k{k.k feGo.;kpk gDd

çkFkfed f'k{k.k iw.kZ djsi;aZr dks.kR;kgh ckydkyk R;kp oxkZr Bso.ks] 'kkGsrwu dk<wu Vkd.ks vFkok eaMGkekQZr ?ksrY;k tk.kkÚ;k ijh{ksr mÙkh.kZ gks.;kph läh dj.ks] ;kl eukbZ vkgs-

tj lgk o"kkZis{kk tkLr o; vlysY;k eqykyk 'kkGsr ?kkrys xsys ulsy fdaok frps / R;kps çkFkfed f'k{k.k iw.kZ gksÅ 'kdys ulsy – rj fryk / R;kyk o;kuqlkj lq;ksX; oxkZr ços'k fnyk tkok- v'kk fjrhus FksV ços'k nsrkuk oxkZrhy brj fo|kFkZ~;kaP;k ikrGhph cjkscjh dj.;klkBh fryk / R;kyk Bjkfod dkyko/khr fo'ks"k çf'k{k.k feGkys ikfgts-

'kkGkços'kklkBh o;kpk nk[kyk çkFkfed 'kkGsrY;k ços'kklkBh tUenk[kyk çek.kHkwr ekuwu R;kuqlkj eqykps o; Bjoys tkbZy-

o;kP;k nk[kY;kP;k iqjkO;k vHkkoh dq.kkykgh 'kkGsr ços'k ukdkjyk tk.kkj ukgh-

४८

'kkGk O;oLFkkiu lferhP;k lgk¸;kus 'kkGsP;k fodklkps fu;kstu dsys tkbZy-;kstuspk vkfFkZd Hkkj jkT; vkf.k dsaæ ljdkjdMwu ,df=rjhR;k ?ksryk tkbZy-

çkFkfed f'k{k.k iw.kZ dj.kkÚ;k ckydkyk çek.ki= fnys tkbZy

loZ [kktxh 'kkGkae/;s xjhc dqVqackrhy ckydkalkBh २५% tkxk vkjf{kr Bso.ks ca/kudkjd vkgs-

f'k{k.kkP;k xq.koÙkse/;s lq/kkj.kk gks.ks vko';d vkgs-

'kkGsrhy f'k{kdkauh ikp o"kkaZP;k vkr ;ksX; O;kolkf;d inoh feGo.ks xjtsps vkgs- vU;Fkk R;kauk uksdjh lksMkoh ykxsy-

T;k 'kkGsr iqjs'kk ik;kHkwr lqfo/kk ulrhy frFks rhu o"kkaZr R;kr lq/kkj.kk ?kMowu vk.kyh ukgh] rj R;kaph ekU;rk dk<wu ?ksryh tkbZy-

loZ f'k{kk vfHk;ku

e/;kUg Hkkstu ;kstuk

eqyhalkBh f'k";o`Ùkh

१०

११

१२

१३

iwjd ;kstuk

४९

Page 50: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

loZ eqykauk xq.koÙkkiw.kZ f'k{k.kkph geh feGkyh ikfgts-

f'k{kdkaojpk Hkkj deh Ogkok Eg.kwu f'k{kd – fo|kFkhZ xq.kksÙkjkr lq/kkj.kk >kyh ikfgts-

६ rs १४ o"ksZ o;ksxVkrhy loZ Hkkjrh; eqykauk eksQr vkf.k lähps f'k{k.k feGo.;kpk gDd

çkFkfed f'k{k.k iw.kZ djsi;aZr dks.kR;kgh ckydkyk R;kp oxkZr Bso.ks] 'kkGsrwu dk<wu Vkd.ks vFkok eaMGkekQZr ?ksrY;k tk.kkÚ;k ijh{ksr mÙkh.kZ gks.;kph läh dj.ks] ;kl eukbZ vkgs-

tj lgk o"kkZis{kk tkLr o; vlysY;k eqykyk 'kkGsr ?kkrys xsys ulsy fdaok frps / R;kps çkFkfed f'k{k.k iw.kZ gksÅ 'kdys ulsy – rj fryk / R;kyk o;kuqlkj lq;ksX; oxkZr ços'k fnyk tkok- v'kk fjrhus FksV ços'k nsrkuk oxkZrhy brj fo|kFkZ~;kaP;k ikrGhph cjkscjh dj.;klkBh fryk / R;kyk Bjkfod dkyko/khr fo'ks"k çf'k{k.k feGkys ikfgts-

'kkGkços'kklkBh o;kpk nk[kyk çkFkfed 'kkGsrY;k ços'kklkBh tUenk[kyk çek.kHkwr ekuwu R;kuqlkj eqykps o; Bjoys tkbZy-

o;kP;k nk[kY;kP;k iqjkO;k vHkkoh dq.kkykgh 'kkGsr ços'k ukdkjyk tk.kkj ukgh-

४८

'kkGk O;oLFkkiu lferhP;k lgk¸;kus 'kkGsP;k fodklkps fu;kstu dsys tkbZy-;kstuspk vkfFkZd Hkkj jkT; vkf.k dsaæ ljdkjdMwu ,df=rjhR;k ?ksryk tkbZy-

çkFkfed f'k{k.k iw.kZ dj.kkÚ;k ckydkyk çek.ki= fnys tkbZy

loZ [kktxh 'kkGkae/;s xjhc dqVqackrhy ckydkalkBh २५% tkxk vkjf{kr Bso.ks ca/kudkjd vkgs-

f'k{k.kkP;k xq.koÙkse/;s lq/kkj.kk gks.ks vko';d vkgs-

'kkGsrhy f'k{kdkauh ikp o"kkaZP;k vkr ;ksX; O;kolkf;d inoh feGo.ks xjtsps vkgs- vU;Fkk R;kauk uksdjh lksMkoh ykxsy-

T;k 'kkGsr iqjs'kk ik;kHkwr lqfo/kk ulrhy frFks rhu o"kkaZr R;kr lq/kkj.kk ?kMowu vk.kyh ukgh] rj R;kaph ekU;rk dk<wu ?ksryh tkbZy-

loZ f'k{kk vfHk;ku

e/;kUg Hkkstu ;kstuk

eqyhalkBh f'k";o`Ùkh

१०

११

१२

१३

iwjd ;kstuk

४९

Page 51: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

fu;feri.ks 'kkGsr gtj jkgkos- vkiY;k fe=eSf=.khaukgh jkst 'kkGsr ;s.;kl çksRlkgu |kos-

th eqys vH;klkr ekxs vlrhy R;kaP;k enrhlkBh la/;kdkGps oxZ lq# djkos- eksBh eqys ygku oxkZrY;k eqykauk f'kdow 'kdrhy-

tj rqeP;k 'kkGsr f'k{k.kkP;k lqfo/kkaph derjrk vlsy rj eq[;k/;kid vkf.k 'kkGk O;oLFkkiu lferhyk i= fygwu dGok vkf.k R;kpk ikBiqjkok djk

eqykaP;k leL;kaph ppkZ dj.;klkBh 'kkGsr fu;feri.ks ckylHkk vk;ksftr djk vkf.k R;k leL;kacíy 'kkGk O;oLFkkiu lferhyk ekfgrh |k-

njo"kkZP;k lq#okrhyk gks.kkÚ;k 'kkGk Hkjrh vfHk;kukr lkehy Ogk- 'kkGsr tk.kkjh eqys tsOgk 'kkykcká eqykauk 'kkGsr ;s.;klkBh çksRlkgu nsrkr rsOgk rh eqys tkLr pkaxyk çfrlkn nsrkr-

eqykauk NMîk ekj.;klkj[;k 'kkjhfjd Lo:ikP;k f'k{ksyk fojks/k djk-

fo|kFkZ~;kauk 'kkGslkBh lwpuk lkaxrk ;kO;kr Eg.kwu 'kkGsr ,d lwpuk isVh yko.;kph lks; djk-

५०

२०१२

dk;|kph xjt

cÚ;kp o"kkaZiwohZph xks"V vkgs- vkEgh ngkohP;k oxkZr gksrks- pk:us ts

lkafxrys rs ,sdwu vkEgkyk çpaM /kDdk clyk- frpk ekek vkB

o"kkaZiklwu frpk ySafxd NG djhr gksrk- vkEgh ekekyk ygkui.kkiklwu

vksG[kr gksrks] R;keqGs frP;k lkax.;koj fo'okl Bso.ks [kwip dBh.k

gksrs- ekek vxnh etsnkj ek.kwl gksrk] rks [kwi xerhterh d:u

lokaZuk glor vls vkf.k vkeP;k lokaZpkp rks vkoMrk gksrk- vkEgkyk

lokaZukp vla okVya dh pk: Eg.krs rs [kja vl.ka 'kD;p ukgh-

vkeP;k psgÚ;kojpk vfo'okl ikgwu pk: dkghp u cksyrk fu?kwu

xsyh- vkEgh rj /kDD;kus cf/kjp >kysyks gksrks- vkf.k R;k lxG~;k

dkGkr vkEgh Qä fryk ewMh Eg.kwu fpMor vlw ---

efgyk vkf.k ckydY;k.k ea=ky;krQsZ २००७ lkyh cky ySafxd 'kks"k.kkfo"k;h ,d losZ{k.k dsys gksrs- R;kr ५३-

२२% eqykauh vkiY;koj ySafxd vR;kpkj >kY;kph uksan dsyh gksrh- cgqrka'k çdj.kkr eqykaP;k vksG[khpk vkf.k fo'oklkryk ek.kwlp =kl nsr gksrk- eqykapk NG dj.kkjk ek.kwl o"kkZuqo"kZ =kl nsr jkgrks vkf.k d/khp idMyk tkÅ 'kdr ukgh ! vls dk gksr vlsy\

rqEgh dnkfpr ÞxIi clk laL—rhß cíy ,sdys vlsy- dkgh fo"k;kacíy cksy.ks fuf"k) ekuys tkrs- çse] dkeHkkouk] vkd"kZ.k] ukrslaca/k] vkiys 'kjhj ;kaP;kfo"k;h m?kMi.ks cksyk;yk eukbZ vlrs- tsOgk VhOghoj ,[kknk çseçlax nk[koyk tkr vlrks] rsOgk vkiY;k dqVqackr dk; ?kMrs – rqEgkyk ekfgrp vkgs! eksBîk ek.klkauk ;k fo"k;kaoj cksy.ks vo?kM okVrs] R;keqGs rs vusdnk v'kk fo"k;kaiklwu iG dk<rkr- R;kaP;k v'kk okx.;keqGs eqykaukgh okVk;yk ykxrs dh vkiY;k 'kjhjkfo"k;h cksy.ks gh 'okbZV' xks"V vkgs! tj d/kh eqykauk okbZV vuqHko vkys rjh rh xIi clrkr- ák 'xIi clk laL—rh' eqGsp =kl ns.kkjkaps Qkors- =kl ns.kkjh O;äh lgt fulVwu tkÅ 'kdrs vkf.k lxG~;kr okbZV Eg.kts eqykaps 'kks"k.k lq:p jgkrs! tjk dYiuk djk] tj vki.k gh 'xIi cl laL—rh' eksMwu dk<w 'kdyks rj rs vkiys dso<s eksBs ;'k vlsy---

१४ uksOgsacj २०१२ P;k ckyfnukyk ckydkaps ySafxd vijk/kkaiklwu laj{k.k dj.kkjk dk;nk ¼POCSO½ vaeykr vkyk- ,[kk|kus vkiY;kyk udks vlrkuk vkiY;k 'kjhjkyk Li'kZ djk;pk ç;Ru dj.ks fdaok Li'kZ dj.ks Eg.kts ySafxd vijk/k vkgs- vlk ?kk.ksjMk Li'kZ vkiY;kyk udkslk okVrks] R;keqGs vkiY;kyk vLoLFk okVrs] vlk xqUgk dj.kkjh ek.kls rqEgkyk /kedh nsrkr vkf.k 'kjhjkyk btk iksporkr- tj ,[kknh O;äh rqEgkyk cspSu okVsy v'kk çdkjs rqeP;kdMs igkr vlsy fdaok rqeP;kdMs ikgwu dkgh v'yhy gkoHkko djhr vlsy fdaok rqEgkyk v'yhy lkfgR; nk[kor vlsy; rj rksns[khy xqUgkp vkgs

५१

Page 52: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

fu;feri.ks 'kkGsr gtj jkgkos- vkiY;k fe=eSf=.khaukgh jkst 'kkGsr ;s.;kl çksRlkgu |kos-

th eqys vH;klkr ekxs vlrhy R;kaP;k enrhlkBh la/;kdkGps oxZ lq# djkos- eksBh eqys ygku oxkZrY;k eqykauk f'kdow 'kdrhy-

tj rqeP;k 'kkGsr f'k{k.kkP;k lqfo/kkaph derjrk vlsy rj eq[;k/;kid vkf.k 'kkGk O;oLFkkiu lferhyk i= fygwu dGok vkf.k R;kpk ikBiqjkok djk

eqykaP;k leL;kaph ppkZ dj.;klkBh 'kkGsr fu;feri.ks ckylHkk vk;ksftr djk vkf.k R;k leL;kacíy 'kkGk O;oLFkkiu lferhyk ekfgrh |k-

njo"kkZP;k lq#okrhyk gks.kkÚ;k 'kkGk Hkjrh vfHk;kukr lkehy Ogk- 'kkGsr tk.kkjh eqys tsOgk 'kkykcká eqykauk 'kkGsr ;s.;klkBh çksRlkgu nsrkr rsOgk rh eqys tkLr pkaxyk çfrlkn nsrkr-

eqykauk NMîk ekj.;klkj[;k 'kkjhfjd Lo:ikP;k f'k{ksyk fojks/k djk-

fo|kFkZ~;kauk 'kkGslkBh lwpuk lkaxrk ;kO;kr Eg.kwu 'kkGsr ,d lwpuk isVh yko.;kph lks; djk-

५०

२०१२

dk;|kph xjt

cÚ;kp o"kkaZiwohZph xks"V vkgs- vkEgh ngkohP;k oxkZr gksrks- pk:us ts

lkafxrys rs ,sdwu vkEgkyk çpaM /kDdk clyk- frpk ekek vkB

o"kkaZiklwu frpk ySafxd NG djhr gksrk- vkEgh ekekyk ygkui.kkiklwu

vksG[kr gksrks] R;keqGs frP;k lkax.;koj fo'okl Bso.ks [kwip dBh.k

gksrs- ekek vxnh etsnkj ek.kwl gksrk] rks [kwi xerhterh d:u

lokaZuk glor vls vkf.k vkeP;k lokaZpkp rks vkoMrk gksrk- vkEgkyk

lokaZukp vla okVya dh pk: Eg.krs rs [kja vl.ka 'kD;p ukgh-

vkeP;k psgÚ;kojpk vfo'okl ikgwu pk: dkghp u cksyrk fu?kwu

xsyh- vkEgh rj /kDD;kus cf/kjp >kysyks gksrks- vkf.k R;k lxG~;k

dkGkr vkEgh Qä fryk ewMh Eg.kwu fpMor vlw ---

efgyk vkf.k ckydY;k.k ea=ky;krQsZ २००७ lkyh cky ySafxd 'kks"k.kkfo"k;h ,d losZ{k.k dsys gksrs- R;kr ५३-

२२% eqykauh vkiY;koj ySafxd vR;kpkj >kY;kph uksan dsyh gksrh- cgqrka'k çdj.kkr eqykaP;k vksG[khpk vkf.k fo'oklkryk ek.kwlp =kl nsr gksrk- eqykapk NG dj.kkjk ek.kwl o"kkZuqo"kZ =kl nsr jkgrks vkf.k d/khp idMyk tkÅ 'kdr ukgh ! vls dk gksr vlsy\

rqEgh dnkfpr ÞxIi clk laL—rhß cíy ,sdys vlsy- dkgh fo"k;kacíy cksy.ks fuf"k) ekuys tkrs- çse] dkeHkkouk] vkd"kZ.k] ukrslaca/k] vkiys 'kjhj ;kaP;kfo"k;h m?kMi.ks cksyk;yk eukbZ vlrs- tsOgk VhOghoj ,[kknk çseçlax nk[koyk tkr vlrks] rsOgk vkiY;k dqVqackr dk; ?kMrs – rqEgkyk ekfgrp vkgs! eksBîk ek.klkauk ;k fo"k;kaoj cksy.ks vo?kM okVrs] R;keqGs rs vusdnk v'kk fo"k;kaiklwu iG dk<rkr- R;kaP;k v'kk okx.;keqGs eqykaukgh okVk;yk ykxrs dh vkiY;k 'kjhjkfo"k;h cksy.ks gh 'okbZV' xks"V vkgs! tj d/kh eqykauk okbZV vuqHko vkys rjh rh xIi clrkr- ák 'xIi clk laL—rh' eqGsp =kl ns.kkjkaps Qkors- =kl ns.kkjh O;äh lgt fulVwu tkÅ 'kdrs vkf.k lxG~;kr okbZV Eg.kts eqykaps 'kks"k.k lq:p jgkrs! tjk dYiuk djk] tj vki.k gh 'xIi cl laL—rh' eksMwu dk<w 'kdyks rj rs vkiys dso<s eksBs ;'k vlsy---

१४ uksOgsacj २०१२ P;k ckyfnukyk ckydkaps ySafxd vijk/kkaiklwu laj{k.k dj.kkjk dk;nk ¼POCSO½ vaeykr vkyk- ,[kk|kus vkiY;kyk udks vlrkuk vkiY;k 'kjhjkyk Li'kZ djk;pk ç;Ru dj.ks fdaok Li'kZ dj.ks Eg.kts ySafxd vijk/k vkgs- vlk ?kk.ksjMk Li'kZ vkiY;kyk udkslk okVrks] R;keqGs vkiY;kyk vLoLFk okVrs] vlk xqUgk dj.kkjh ek.kls rqEgkyk /kedh nsrkr vkf.k 'kjhjkyk btk iksporkr- tj ,[kknh O;äh rqEgkyk cspSu okVsy v'kk çdkjs rqeP;kdMs igkr vlsy fdaok rqeP;kdMs ikgwu dkgh v'yhy gkoHkko djhr vlsy fdaok rqEgkyk v'yhy lkfgR; nk[kor vlsy; rj rksns[khy xqUgkp vkgs

५१

Page 53: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

ySafxd NG xqUgsxkj eqykyk/eqyhyk çR;{k Li'kZ djhr

ulyk rjh ySafxd mís'kkus =kl nsr vlrks-

mnk- diMîkacíy 'ksjsckth] f'kV~Vîk ekj.ks]

ikBykx dj.ks R;kaps ySafxd vo;o nk[ko.ks

fdaok eqykaph oS;fäd ekfgrh okijk;ph

/kedh ns.ks b-

ços'kd ySafxd gYyk tsOgk xqUgsxkj Lor:ps xqIrkax] cksV] thHk

fdaok brj oLrw eqykP;k 'kjhjkP;k dks.kR;kgh

Hkkxkr [kqilrks fdaok eqykyk xqUgsxkjkP;k

ckcrhr rls djk;yk Hkkx ikMrks fdaok brj

,[kk|k O;ähP;k ckcr rls djk;ph

tcjnLrh djrks-

ySafxd gYyk

tsOgk xqUgsxkj ySafxd mís'kkus eqykP;k ySafxd vo;okauk tcjnLrhus Li'kZ djrks fdaok eqykus/eqyhus vkiY;k ySafxd vo;okauk Li'kZ djkok ;klkBh tcjnLrh djrks fdaok brj dqBY;kgh O;ähP;k ySafxd vo;okauk Li'kZ dj.;kl Hkkx ikMrks; R;kyk ySafxd gYyk Eg.krkr-d/khd/kh M‚DVjlq)k oS|dh; rikl.khlkBh rqeP;k [kklxh Hkkxkauk Li'kZ djrkr] ijarq R;kr ySafxd mís'k ulrks-

vf/kd xaHkhj ços'kd ySafxd gYyk

vf/kdkjinh vlysY;k O;ähus rkC;kr

vlysY;k ckydkoj dsysyk ços'kd ySafxd

gYyk

vf/kd xaHkhj ySafxd gYyk

tsOgk ySafxd gYyk dj.kkjh O;äh ckydkoj

çHkko iMsy v'kk vf/kdkjinkoj vlrs-

mnk- iksyhl] ukrsokbZd] ljdkjh

vf/kdkjh] f'k{kd] M‚DVj] 'kkGsrhy

lqj{kk j{kd]etqjh ns.kkjk fdaok HkkMîkP;k

?kjkpk ekyd b-

v'yhy lkfgR;kpk¼iksuksZxzkQh½ mi;ksx

tsOgk xqUgsxkj eqykyk v'yhy lkfgR;

¼mnk- L=h&iq#"kkaP;k ySafxd fØ;k

nk[ko.kkjh ekflds] fQYEl] QksVks b-½

igk;yk yko.ks fdaok eqykps/eqyhps uXu

'kjhj c?k.ks] brjkauk nk[ko.ks vFkok vls

chHkRl QksVks fdaok fOgMhvks dk<.;kpk ç;Ru

dj.ks-

lk/kkj.kr: vlk xSjlet vlrks dh eqykaps ySafxd 'kks"k.k gksr ukgh] i.k rls ulrs! eqyha çek.ksp eqykaukgh R;kph ykt okVrs] ák =klkcíy dks.kkyk lkaxkos fdaok enr d'kh ekxkoh ;kckcr R;kapkgh

xksa/kG mMrks- ८ rs १० o"kZ o;ksxVkrY;k eqykapk eksBh eqys vkf.k çkS< iq:"kkadMwu ySafxd NG dsyk tkrks –

vls fnlwu vkys vkgs- vusd eqykapk R;kaP;k vksG[khps iq#"k okjaokj NG djrkr- fL=;kns[khy ySafxd NG dj.kk vlw 'kdrkr- ;kckcrhr] jLR;koj jkgk.kkjh eqys] ckyetwj vkf.k fuokjkx`gkr jgk.kkjh Ú;k eqys&eqyh gh tkLr vlqjf{kr vlrkr- vkiY;kyk vf/kdkf/kd çkS< ek.kls vkf.k eqykaps xV ;kaP;ki;aZr ikspwu eqyklkBh lqjf{krrsps etcwr tkGs fo.kk;yk ikfgts-

gk dk;nk ckydkaP;k fo#) ?kM.kkj~;k ySafxd vijk/kkaP;k ckcrhr fo'ks"k ckyLusgh O;oLFkk fuekZ.k djrks- v'kk dslsl gkrkG.;klkBh osxGh U;k;ky;s] iksyhl vf/kdkjh vkf.k çfØ;k ;kaph rjrwn dsysyh vkgs-

çlkjek/;es] U;k;laLFkk fdaok iksfylkadMwu ySafxd 'kks"k.kkyk cGh iMysY;k ckydkph vksG[k lkoZtfud gksÅ fnyh tk.kkj ukgh-

gk dk;nk fofo/k çdkjP;k ySafxd vijk/kkaps vkf.k R;klkBhP;k f'k{kkacíy ekfgrh nsrks-

rqEgkyk ekfgr vkgs\

५२ ५३

Page 54: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

ySafxd NG xqUgsxkj eqykyk/eqyhyk çR;{k Li'kZ djhr

ulyk rjh ySafxd mís'kkus =kl nsr vlrks-

mnk- diMîkacíy 'ksjsckth] f'kV~Vîk ekj.ks]

ikBykx dj.ks R;kaps ySafxd vo;o nk[ko.ks

fdaok eqykaph oS;fäd ekfgrh okijk;ph

/kedh ns.ks b-

ços'kd ySafxd gYyk tsOgk xqUgsxkj Lor:ps xqIrkax] cksV] thHk

fdaok brj oLrw eqykP;k 'kjhjkP;k dks.kR;kgh

Hkkxkr [kqilrks fdaok eqykyk xqUgsxkjkP;k

ckcrhr rls djk;yk Hkkx ikMrks fdaok brj

,[kk|k O;ähP;k ckcr rls djk;ph

tcjnLrh djrks-

ySafxd gYyk

tsOgk xqUgsxkj ySafxd mís'kkus eqykP;k ySafxd vo;okauk tcjnLrhus Li'kZ djrks fdaok eqykus/eqyhus vkiY;k ySafxd vo;okauk Li'kZ djkok ;klkBh tcjnLrh djrks fdaok brj dqBY;kgh O;ähP;k ySafxd vo;okauk Li'kZ dj.;kl Hkkx ikMrks; R;kyk ySafxd gYyk Eg.krkr-d/khd/kh M‚DVjlq)k oS|dh; rikl.khlkBh rqeP;k [kklxh Hkkxkauk Li'kZ djrkr] ijarq R;kr ySafxd mís'k ulrks-

vf/kd xaHkhj ços'kd ySafxd gYyk

vf/kdkjinh vlysY;k O;ähus rkC;kr

vlysY;k ckydkoj dsysyk ços'kd ySafxd

gYyk

vf/kd xaHkhj ySafxd gYyk

tsOgk ySafxd gYyk dj.kkjh O;äh ckydkoj

çHkko iMsy v'kk vf/kdkjinkoj vlrs-

mnk- iksyhl] ukrsokbZd] ljdkjh

vf/kdkjh] f'k{kd] M‚DVj] 'kkGsrhy

lqj{kk j{kd]etqjh ns.kkjk fdaok HkkMîkP;k

?kjkpk ekyd b-

v'yhy lkfgR;kpk¼iksuksZxzkQh½ mi;ksx

tsOgk xqUgsxkj eqykyk v'yhy lkfgR;

¼mnk- L=h&iq#"kkaP;k ySafxd fØ;k

nk[ko.kkjh ekflds] fQYEl] QksVks b-½

igk;yk yko.ks fdaok eqykps/eqyhps uXu

'kjhj c?k.ks] brjkauk nk[ko.ks vFkok vls

chHkRl QksVks fdaok fOgMhvks dk<.;kpk ç;Ru

dj.ks-

lk/kkj.kr: vlk xSjlet vlrks dh eqykaps ySafxd 'kks"k.k gksr ukgh] i.k rls ulrs! eqyha çek.ksp eqykaukgh R;kph ykt okVrs] ák =klkcíy dks.kkyk lkaxkos fdaok enr d'kh ekxkoh ;kckcr R;kapkgh

xksa/kG mMrks- ८ rs १० o"kZ o;ksxVkrY;k eqykapk eksBh eqys vkf.k çkS< iq:"kkadMwu ySafxd NG dsyk tkrks –

vls fnlwu vkys vkgs- vusd eqykapk R;kaP;k vksG[khps iq#"k okjaokj NG djrkr- fL=;kns[khy ySafxd NG dj.kk vlw 'kdrkr- ;kckcrhr] jLR;koj jkgk.kkjh eqys] ckyetwj vkf.k fuokjkx`gkr jgk.kkjh Ú;k eqys&eqyh gh tkLr vlqjf{kr vlrkr- vkiY;kyk vf/kdkf/kd çkS< ek.kls vkf.k eqykaps xV ;kaP;ki;aZr ikspwu eqyklkBh lqjf{krrsps etcwr tkGs fo.kk;yk ikfgts-

gk dk;nk ckydkaP;k fo#) ?kM.kkj~;k ySafxd vijk/kkaP;k ckcrhr fo'ks"k ckyLusgh O;oLFkk fuekZ.k djrks- v'kk dslsl gkrkG.;klkBh osxGh U;k;ky;s] iksyhl vf/kdkjh vkf.k çfØ;k ;kaph rjrwn dsysyh vkgs-

çlkjek/;es] U;k;laLFkk fdaok iksfylkadMwu ySafxd 'kks"k.kkyk cGh iMysY;k ckydkph vksG[k lkoZtfud gksÅ fnyh tk.kkj ukgh-

gk dk;nk fofo/k çdkjP;k ySafxd vijk/kkaps vkf.k R;klkBhP;k f'k{kkacíy ekfgrh nsrks-

rqEgkyk ekfgr vkgs\

५२ ५३

Page 55: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

iksDlks dk;|kuqlkj fo'ks"k U;k;ky;krQsZ jkT; ljdkjus ySafxd gYY;krwu cpkoysY;k ckydkyk rhl fnolkaP;k vkr uqdlku HkjikbZ ns.;kps vkns'k fnys tkrkr- ckydkyk >kysY;k =klkph uqdlkuHkjikbZ fdrhgh iSls fnys rjh Hk:u ;s.;kryh ulrs] rjhgh çR;sd çdj.kkps xkaHkh;Z y{kkr ?ksÅu fo'ks"k U;k;y; uqdlkuHkjikbZph jDde fuf'pr djrs-

iwjd ;kstuk

euks/kS;Z ;kstuk

;k ;kstusvarxZr ySafxd fgalkpkjkP;k çdj.kh nksu yk[k fdaok fo'ks"k çdj.kkr rhu yk[k #i;kaph vkfFkZd enr fnyh tkrs- ;k ;kstusuqlkj ihfMrkauk fuokjk] leqins'ku] oS|dh; enr] dk;ns'khj lgk¸;] f'k{k.k o O;kolkf;d çf'k{k.k ;klkj[;k vk/kkjHkwr lsok miyC/k d:u fnY;k tkrkr-

५४

rqeP;k iksyhl LVs'kuph ekfgrh d:u ?;k- iksDlks dk;|kuqlkj rØkj d'kh uksanok;ph vkf.k fofo/k çdkjP;k vijk/kkalkBh dk;|kr dk; rjrwn vkgs rs letwu ?;k- rqeP;kdMs O;ofLFkr ekfgrh vlsy rj rqEgkyk ihfMr eqykauk pkaxyh enr djrk ;sbZy-

ÞxIi clk laL—rhß eksMk;yk enr!

eksBîk ek.klkauk ç'u fopkjr jgk- rqeps çsjd / çsfjdk ;kaP;kdMs fofo/k fo"k;kaoj Hkjiwj ekfgrh vlrs- R;kauk ftrds fopkjky] frrdh tkLr ekfgrh feGsy-

ySafxd vijk/kkarhy ihfMrkauk vk/kkj |k- osxosxG~;k dk;ZØekr Hkkx ?;k;yk vkf.k brj eqykae/;s felGk;yk çksRlkgu |k-iqUgk lkekU; vk;q"; txk;yk enr djk- ;kyk FkksMk osG ykxw 'kdrks – Eg.kwu R;kaP;kfo"k;h la;e vkf.k laosnu'khyrk ckGxk-

eqys ftFks eksdGsi.kkus cksyw 'kdrhy] v'kk fBdk.kh 'kkGsrY;k vkf.k 'kkGkcká eqykalkBh ns[khy cSBdk vk;ksftr djk-

ckydY;k.k lferhP;k lnL;kaph vksG[k d:u ?;k- R;kaukgh dk;|kfo"k;h ekfgrh |k-

tj eqykdMwu xaHkhj ySafxd vijk/kkfo"k;h ekfgrh letyh rj rkcMrksc rqeP;k ckydY;k.k lferhP;k lnL;kauk] çsjd / çsjhdkauk] ljiapkuk fdaok ,[kk|k çkS< O;ähyk lkaxk-

tux.kuk

vkiY;k ns'kkr ljdkjrQsZ nj १० o"kkaZuh losZ{k.k dsys tkrs- R;kyk tux.kuk Eg.krkr- tux.kusrwu

ek.kls] dqVqacs] xkos] 'kgjs] jkT;s vkf.k laiw.kZ ns'k ;kfo"k;h ekfgrh letrs- ns'kkps vkjksX;] f'k{k.k] ik.kh] LoPNrk] efgyk vkf.k eqys ;kaph fLFkrh ;kfo"k;h ekfgrh feGrs- ljdkjh foHkkxkrhy la'kks/kd ?kjk?kjkr tkÅu ekfgrh xksGk djrkr- gs dke iw.kZ djk;yk vkf.k R;kfo"k;hpk vgoky cuo.;klkBh cjkp osG ykxrks- i.k 'ksoVh R;kpk mi;ksx ljdkjyk ukxjhdkalkBh pkaxys çdYi vk[k.;klkBh gksrks- ljdkjrQsZ xjhc yksdkalkBh tux.kusP;k fu"d"kkaZoj vk/kkfjr fofo/k ;kstuk lq# dsY;k tkrkr-

५५

Page 56: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

iksDlks dk;|kuqlkj fo'ks"k U;k;ky;krQsZ jkT; ljdkjus ySafxd gYY;krwu cpkoysY;k ckydkyk rhl fnolkaP;k vkr uqdlku HkjikbZ ns.;kps vkns'k fnys tkrkr- ckydkyk >kysY;k =klkph uqdlkuHkjikbZ fdrhgh iSls fnys rjh Hk:u ;s.;kryh ulrs] rjhgh çR;sd çdj.kkps xkaHkh;Z y{kkr ?ksÅu fo'ks"k U;k;y; uqdlkuHkjikbZph jDde fuf'pr djrs-

iwjd ;kstuk

euks/kS;Z ;kstuk

;k ;kstusvarxZr ySafxd fgalkpkjkP;k çdj.kh nksu yk[k fdaok fo'ks"k çdj.kkr rhu yk[k #i;kaph vkfFkZd enr fnyh tkrs- ;k ;kstusuqlkj ihfMrkauk fuokjk] leqins'ku] oS|dh; enr] dk;ns'khj lgk¸;] f'k{k.k o O;kolkf;d çf'k{k.k ;klkj[;k vk/kkjHkwr lsok miyC/k d:u fnY;k tkrkr-

५४

rqeP;k iksyhl LVs'kuph ekfgrh d:u ?;k- iksDlks dk;|kuqlkj rØkj d'kh uksanok;ph vkf.k fofo/k çdkjP;k vijk/kkalkBh dk;|kr dk; rjrwn vkgs rs letwu ?;k- rqeP;kdMs O;ofLFkr ekfgrh vlsy rj rqEgkyk ihfMr eqykauk pkaxyh enr djrk ;sbZy-

ÞxIi clk laL—rhß eksMk;yk enr!

eksBîk ek.klkauk ç'u fopkjr jgk- rqeps çsjd / çsfjdk ;kaP;kdMs fofo/k fo"k;kaoj Hkjiwj ekfgrh vlrs- R;kauk ftrds fopkjky] frrdh tkLr ekfgrh feGsy-

ySafxd vijk/kkarhy ihfMrkauk vk/kkj |k- osxosxG~;k dk;ZØekr Hkkx ?;k;yk vkf.k brj eqykae/;s felGk;yk çksRlkgu |k-iqUgk lkekU; vk;q"; txk;yk enr djk- ;kyk FkksMk osG ykxw 'kdrks – Eg.kwu R;kaP;kfo"k;h la;e vkf.k laosnu'khyrk ckGxk-

eqys ftFks eksdGsi.kkus cksyw 'kdrhy] v'kk fBdk.kh 'kkGsrY;k vkf.k 'kkGkcká eqykalkBh ns[khy cSBdk vk;ksftr djk-

ckydY;k.k lferhP;k lnL;kaph vksG[k d:u ?;k- R;kaukgh dk;|kfo"k;h ekfgrh |k-

tj eqykdMwu xaHkhj ySafxd vijk/kkfo"k;h ekfgrh letyh rj rkcMrksc rqeP;k ckydY;k.k lferhP;k lnL;kauk] çsjd / çsjhdkauk] ljiapkuk fdaok ,[kk|k çkS< O;ähyk lkaxk-

tux.kuk

vkiY;k ns'kkr ljdkjrQsZ nj १० o"kkaZuh losZ{k.k dsys tkrs- R;kyk tux.kuk Eg.krkr- tux.kusrwu

ek.kls] dqVqacs] xkos] 'kgjs] jkT;s vkf.k laiw.kZ ns'k ;kfo"k;h ekfgrh letrs- ns'kkps vkjksX;] f'k{k.k] ik.kh] LoPNrk] efgyk vkf.k eqys ;kaph fLFkrh ;kfo"k;h ekfgrh feGrs- ljdkjh foHkkxkrhy la'kks/kd ?kjk?kjkr tkÅu ekfgrh xksGk djrkr- gs dke iw.kZ djk;yk vkf.k R;kfo"k;hpk vgoky cuo.;klkBh cjkp osG ykxrks- i.k 'ksoVh R;kpk mi;ksx ljdkjyk ukxjhdkalkBh pkaxys çdYi vk[k.;klkBh gksrks- ljdkjrQsZ xjhc yksdkalkBh tux.kusP;k fu"d"kkaZoj vk/kkfjr fofo/k ;kstuk lq# dsY;k tkrkr-

५५

Page 57: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

tquk dk;nk

१९८६ lkyh ckyetqjhyk çfrca/k vkf.k fu;eu

dj.kkj dk;nk ikfjr >kyk- T;k /kksdknk;d

m|ksxkr ygku eqykauk dke dj.;kl eukbZ vkgs]

v'kk gkfudkjd m|ksxkaph ;knh R;kr fnysyh

gksrh- ijarq rh ;knh iqjs'kh ulY;keqGs rh nksunk

cnykoh ykxyh- nksUghosGk ckydkexkjkaP;k

fgrklkBh dke dj.kkÚ;k yksdkauh ljdkjyk R;kr

tkLr m|ksxkaph ukos tksM.;kl Hkkx ikMys-

,dw.k ८३ m|ksxkauk /kksdknk;d ?kksf"kr dj.;kr

vkys-

uohu dk;nk

२०१६ e/;s ckydkexkj ¼çfrca/k vkf.k

fu;eu½ dk;|kr cny dj.;kr vkys- ijarq]

ckydkexkjkaP;k fgrklkBh dke dj.kkÚ;k

yksdkauh R;kyk fojks/k dsyk- dkj.k /kksdknk;d

m|ksxkaP;k ;knhrhy m|ksxkaph la[;k ८३ o:u

३ oj vk.kysyh gksrh! eqykauk dqVqackP;k m|ksxkr

dykdkj Eg.kwu fdaok [ksG Eg.kwu Hkkx ?ks.;kl

ijokuxh fnysyh gksrh- vk'p;kZph xks"V Eg.kts

ohVHkV~Vîk] jlk;ukaps dkj[kkus] mä~ njkus

?kjclY;k dj.;kph dkes vkf.k dpjk

osp.;klkj[;k tkrhoj vk/kkjysY;k dkekauk

oxG.;kr vkys-

१४ rs १८ o;ksxVkrY;k fd'kksjo;hu eqykauk

/kksdknk;d m|ksxkr dke dj.;kl canh

?kky.;kr vkysyh vkgs-

/kksdknk;d m|ksxkaP;k ;knhr Hkj ?kky.ks egÙokps

gksrs] vls rqEgkyk okVrs dk\

eqykauh T;k fBdk.kh dke d: u;s] v'kk dkgh

m|ksxkaph ;knh rqEgkyk cuork ;sbZy dk\

५७

२०१६

dk;|kph xjt

२०११ P;k tux.kuse/;s vls fnlwu vkys dh ५ rs १४ o;ksxVkrys

३३५ yk[k eqys ckydkexkj vkgsr- /kksdknk;d fBdk.kh dke

dj.;kiklwu laj{k.k feG.ks gk ckydkapk eqyHkwr vf/kdkj vkgs] vls vkiyh jkT;?kVuk lkaxrs- i.k vkiY;k vktwcktwyk ohVHkV~Vîk] QVkD;kaps dkj[kkus] [kk.kh v'kk fBdk.kh ikfgys rj ckydkaP;k eqyHkwr gDdkaph d'kh ik;eYyh dsyh tkrs – rs rqeP;k yxsp y{kkr ;sbZy! eqys Eg.kts LoLr dkexkj vlrkr- çkS< dkexkjkaP;k rqyusr fuEE;kgwu deh iS'kkr rs dke djrkr- f'kok; R;kaP;koj lgt nknkfxjh djrk ;srs rs fojks/k djhr ukghr- R;kauk Lor:P;k gDdkaph tk.kho ulrs- cgqrsd ckydkexkj vkiY;k dqVqackP;k vkfFkZd mRiUukr Hkj ?kkyrkr- vxnh dksoG~;k o;krp R;kauk iSls dekowu çkS<kaP;k Hkwfedsr f'kjkos ykxrs- R;kaP;koj [kwi ncko vlyk rjh eqya Qkj'kh rØkj djhr ukghr- dke iqjo.kkjkauk usgehp LoLrkrys etwj gos vlrkr- vkiY;k lkj[;k HkY;k eksBîk ns'kkr ckydkexkjkaph derjrk d/khp Hkklr ukgh- etqjhP;k {ks=kr lrr ygku eqys ;srp vlrkr- ;keqGs eqys vk.k[khup xjhchr <dyyh tkrkr-

rqEgkyk dnkfpr vk'p;Z okVsy dh cgqla[; ckyetwj Eg.kts 'kkGsrwu ckgsj iMysyh eqys vlrkr! ;k eqykauk 'kkGsrwu ckgsj <dyysyh eqys vls EgVys rj ;ksX; Bjsy dk\ rqEgkyk dk; okVra & 'kkykcká eqys Eg.kts Lor%gwu 'kkGsckgsj iMysyh] xGrh >kysyh dh 'kkGsckgsj dk<yh xsysyh eqys\eqya 'kkGk dk lksMr vlrhy\ tj 'kkGk euksjatd vlrh rj ;kr dkgh Qjd iMyk vlrk dk\ygku o;kr eqya dkekyk lq#okr dk djr vlrhy\ rqeP;k xVkr dkgh ckydkexkj vkgsr dk\ rh eqys Lor%gwu dke djrkr dh R;kaP;koj tcjnLrh dsyh tkrs\ T;k ?kjkryh eqys dkekoj tkrkr] R;kaP;k ?kjkryh eksBh ek.kla dk; djrkr\ fopkj djk] 'kks/k ?;k vkf.k vk.k[kh fopkj djk-

vkiys gs iqLrd fygk;yk enr dj.kkÚ;k ;qfulsQ ák laLFksus dsysyh ckydkexkjkaph O;k[;k igk-

५ rs ११ o;ksxVkrhy vls ewy ts fnolHkjkr ,d rkl ekscnyk

ns.kkjs ?kjxqrh dke djhr vlsy fdaok vkBoMkHkjkr २८ rklkaps

?kjxqrh dke djhr vlsy fdaok ४२ rklkaps iSls ns.kkjs dke vf/kd ?kjdke djhr vlsy – R;kyk ckydkexkj Eg.krk ;sbZy-

५६

Page 58: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

tquk dk;nk

१९८६ lkyh ckyetqjhyk çfrca/k vkf.k fu;eu

dj.kkj dk;nk ikfjr >kyk- T;k /kksdknk;d

m|ksxkr ygku eqykauk dke dj.;kl eukbZ vkgs]

v'kk gkfudkjd m|ksxkaph ;knh R;kr fnysyh

gksrh- ijarq rh ;knh iqjs'kh ulY;keqGs rh nksunk

cnykoh ykxyh- nksUghosGk ckydkexkjkaP;k

fgrklkBh dke dj.kkÚ;k yksdkauh ljdkjyk R;kr

tkLr m|ksxkaph ukos tksM.;kl Hkkx ikMys-

,dw.k ८३ m|ksxkauk /kksdknk;d ?kksf"kr dj.;kr

vkys-

uohu dk;nk

२०१६ e/;s ckydkexkj ¼çfrca/k vkf.k

fu;eu½ dk;|kr cny dj.;kr vkys- ijarq]

ckydkexkjkaP;k fgrklkBh dke dj.kkÚ;k

yksdkauh R;kyk fojks/k dsyk- dkj.k /kksdknk;d

m|ksxkaP;k ;knhrhy m|ksxkaph la[;k ८३ o:u

३ oj vk.kysyh gksrh! eqykauk dqVqackP;k m|ksxkr

dykdkj Eg.kwu fdaok [ksG Eg.kwu Hkkx ?ks.;kl

ijokuxh fnysyh gksrh- vk'p;kZph xks"V Eg.kts

ohVHkV~Vîk] jlk;ukaps dkj[kkus] mä~ njkus

?kjclY;k dj.;kph dkes vkf.k dpjk

osp.;klkj[;k tkrhoj vk/kkjysY;k dkekauk

oxG.;kr vkys-

१४ rs १८ o;ksxVkrY;k fd'kksjo;hu eqykauk

/kksdknk;d m|ksxkr dke dj.;kl canh

?kky.;kr vkysyh vkgs-

/kksdknk;d m|ksxkaP;k ;knhr Hkj ?kky.ks egÙokps

gksrs] vls rqEgkyk okVrs dk\

eqykauh T;k fBdk.kh dke d: u;s] v'kk dkgh

m|ksxkaph ;knh rqEgkyk cuork ;sbZy dk\

५७

२०१६

dk;|kph xjt

२०११ P;k tux.kuse/;s vls fnlwu vkys dh ५ rs १४ o;ksxVkrys

३३५ yk[k eqys ckydkexkj vkgsr- /kksdknk;d fBdk.kh dke

dj.;kiklwu laj{k.k feG.ks gk ckydkapk eqyHkwr vf/kdkj vkgs] vls vkiyh jkT;?kVuk lkaxrs- i.k vkiY;k vktwcktwyk ohVHkV~Vîk] QVkD;kaps dkj[kkus] [kk.kh v'kk fBdk.kh ikfgys rj ckydkaP;k eqyHkwr gDdkaph d'kh ik;eYyh dsyh tkrs – rs rqeP;k yxsp y{kkr ;sbZy! eqys Eg.kts LoLr dkexkj vlrkr- çkS< dkexkjkaP;k rqyusr fuEE;kgwu deh iS'kkr rs dke djrkr- f'kok; R;kaP;koj lgt nknkfxjh djrk ;srs rs fojks/k djhr ukghr- R;kauk Lor:P;k gDdkaph tk.kho ulrs- cgqrsd ckydkexkj vkiY;k dqVqackP;k vkfFkZd mRiUukr Hkj ?kkyrkr- vxnh dksoG~;k o;krp R;kauk iSls dekowu çkS<kaP;k Hkwfedsr f'kjkos ykxrs- R;kaP;koj [kwi ncko vlyk rjh eqya Qkj'kh rØkj djhr ukghr- dke iqjo.kkjkauk usgehp LoLrkrys etwj gos vlrkr- vkiY;k lkj[;k HkY;k eksBîk ns'kkr ckydkexkjkaph derjrk d/khp Hkklr ukgh- etqjhP;k {ks=kr lrr ygku eqys ;srp vlrkr- ;keqGs eqys vk.k[khup xjhchr <dyyh tkrkr-

rqEgkyk dnkfpr vk'p;Z okVsy dh cgqla[; ckyetwj Eg.kts 'kkGsrwu ckgsj iMysyh eqys vlrkr! ;k eqykauk 'kkGsrwu ckgsj <dyysyh eqys vls EgVys rj ;ksX; Bjsy dk\ rqEgkyk dk; okVra & 'kkykcká eqys Eg.kts Lor%gwu 'kkGsckgsj iMysyh] xGrh >kysyh dh 'kkGsckgsj dk<yh xsysyh eqys\eqya 'kkGk dk lksMr vlrhy\ tj 'kkGk euksjatd vlrh rj ;kr dkgh Qjd iMyk vlrk dk\ygku o;kr eqya dkekyk lq#okr dk djr vlrhy\ rqeP;k xVkr dkgh ckydkexkj vkgsr dk\ rh eqys Lor%gwu dke djrkr dh R;kaP;koj tcjnLrh dsyh tkrs\ T;k ?kjkryh eqys dkekoj tkrkr] R;kaP;k ?kjkryh eksBh ek.kla dk; djrkr\ fopkj djk] 'kks/k ?;k vkf.k vk.k[kh fopkj djk-

vkiys gs iqLrd fygk;yk enr dj.kkÚ;k ;qfulsQ ák laLFksus dsysyh ckydkexkjkaph O;k[;k igk-

५ rs ११ o;ksxVkrhy vls ewy ts fnolHkjkr ,d rkl ekscnyk

ns.kkjs ?kjxqrh dke djhr vlsy fdaok vkBoMkHkjkr २८ rklkaps

?kjxqrh dke djhr vlsy fdaok ४२ rklkaps iSls ns.kkjs dke vf/kd ?kjdke djhr vlsy – R;kyk ckydkexkj Eg.krk ;sbZy-

५६

Page 59: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

lokZr vk/kh vkiY;kyk gs y{kkr ?ksrys ikfgts dh jkT;?kVusus dks.kR;kgh çdkjP;k dkekph läh vkf.k osBfcxkjh ;kauk canh ?kkrysyh vkgs!

dk;|kus eqykaps nksu çdkjkr foHkkxyh vkgsr- १४

o"kkZis{kk deh o;kph eqys vkf.k १५ rs १८ o;ksxVkryh fd'kksjo;hu eqys

/kksdknk;d vlysys vkf.k ulysys vls dkekps nksu çdkj dsys vkgsr-

१४ o"kkZ[kkyhy o;kP;k eqykauk /kksdknk;d m|ksxkr dkekyk Bsork ;s.kkj ukgh- ;k m|ksxkaph laiw.kZ ;knh

QWDVjh vWDV २०१६ e/;s feGw 'kdrs-

nqdkus] 'ksr] dkj[kkus] xjkt] [kk.kh] pgkps eGs] g‚Vsy vkf.k T;k brj vusd fBdk.kh eqykauk iSls nsÅu dkekyk Bsoys tkrs] R;k tkxkauk dkekph tkxk Eg.krk ;sbZy-

ckydkps vkjksX; vkf.k fodkl ;kaP;k vkM ;s.kkjs dks.krsgh dke gkfudkjd vkgs- R;keqGs eqykauk vls dks.krsgh dke dj.;kl canh vkgs-

१४ o"kkZP;k o;k[kkyhy eqykauk dkekoj Bso.kkÚ;k dks.kR;kgh O;ähyk ;k dk;|k[kkyh rq#axokl vkf.k naM v'kh f'k{kk gksÅ 'kdrs-

५८

dke dj.kkj~;k eqykafo"k;h vkLFkk vlysys yksd usgeh ;k ç'ukoj okn ?kkyrkr-cjsp yksd vla Eg.krkr dh eqykauk dke djk;yk vftckr ijokuxh nsrk dkek u;s- lxG~;kp çdkjps dke gkfudkjd vlrs- eqykauh 'kkGsr tkos] [ksGkos] eqä vlkos vkf.k R;kauk vkoMrhy R;k xks"Vh djkO;kr- rs Eg.krkr dh dke gs eksBîkauh djk;ps vlrs] eqykauh uOgs! rs Eg.krkr dh ckyetqjkauk 'kks"k.k vkf.k fgalk ;kauk rksaM |kos ykxrs vkf.k R;kaP;kiklwu ckyi.k fgjkowu ?ksrys tkrs-v'kk fopkjkP;k yksdkapk ckyetqjhyk iw.kZi.ks fojks/k vlrks- mnk- [kk.khr fdaok dkj[kkU;kr dke dj.kkjh eqys

dkgh yksd Eg.krkr dh loZp çdkjps dke okbZV ulrs- dkgh çdkjP;k dkekrwu eqykauk [kjks[kjp f'kdk;yk feGrs- eqykauk dke djk;yk vkoMrs vkf.k rs R;krwu dkS'kY;s feGorkr vkf.k çkS<i.kkph r;kjh gksrs] vlsgh R;kauk okVrs- v'kk dkekrwu eqykaph fiGo.kwd gksr ukgh] rs R;kaP;k fodklkyk gkfudkjd ulrs vkf.k LokraR;kZoj ca/kus ;sr ukghr! ;k yksdkaP;k ers dkgh dkekaeqGs eqykauk enrp gksrs- mnk- 'ksrkr dke dj.kkjh eqys 'ksrhph dkS'kY;s f'kdrkr- rqEgkyk dk; okVra\ rqeP;k ckylHksr ;koj ppkZ djk vkf.k dk; fu"d"kZ fu?krks igk !

dke dj.kkjh eqys] R;kaP;k dkekP;k tkxk vkf.k dkekph ifjfLFkrh letwu ?;k- dnkfpr rqEgkyk dkghrjh egÙokps lkiMsy!

T;k eqyhaph 'kkGsrwu xGrh gksrs R;kapk cgqrsd osG /kkdVîk HkkoaMkaph dkGth ?ks.;kr vkf.k ?kjdkekr tkrks- ák eqyh ckylHkkauk ;srhy ;kph [kk=h d:u ?;k-

T;kauk f'kdk;ph bPNk vlsy v'kk 'kkGkcká eqykalkBh çsfjdk fdaok f'k{kdkaP;k enrhus tkLrhps rkl ?;k- rqEgh R;kaukgh enr d: 'kdrk!

dkgh eqykauk uoh dkS'kY;s f'kdk;ph bPNk vlw 'kdrs- eqykalkBh dkgh dkS'kY; fodklkps dk;ZØe vkgsr dk];kcíy çsjd/çsjhdkadMwu ekfgrh feGok;yk dk; gjdr vkgs\

,d okn: dke dj.kkjh eqys dh ckydkexkj\

५९

Page 60: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

lokZr vk/kh vkiY;kyk gs y{kkr ?ksrys ikfgts dh jkT;?kVusus dks.kR;kgh çdkjP;k dkekph läh vkf.k osBfcxkjh ;kauk canh ?kkrysyh vkgs!

dk;|kus eqykaps nksu çdkjkr foHkkxyh vkgsr- १४

o"kkZis{kk deh o;kph eqys vkf.k १५ rs १८ o;ksxVkryh fd'kksjo;hu eqys

/kksdknk;d vlysys vkf.k ulysys vls dkekps nksu çdkj dsys vkgsr-

१४ o"kkZ[kkyhy o;kP;k eqykauk /kksdknk;d m|ksxkr dkekyk Bsork ;s.kkj ukgh- ;k m|ksxkaph laiw.kZ ;knh

QWDVjh vWDV २०१६ e/;s feGw 'kdrs-

nqdkus] 'ksr] dkj[kkus] xjkt] [kk.kh] pgkps eGs] g‚Vsy vkf.k T;k brj vusd fBdk.kh eqykauk iSls nsÅu dkekyk Bsoys tkrs] R;k tkxkauk dkekph tkxk Eg.krk ;sbZy-

ckydkps vkjksX; vkf.k fodkl ;kaP;k vkM ;s.kkjs dks.krsgh dke gkfudkjd vkgs- R;keqGs eqykauk vls dks.krsgh dke dj.;kl canh vkgs-

१४ o"kkZP;k o;k[kkyhy eqykauk dkekoj Bso.kkÚ;k dks.kR;kgh O;ähyk ;k dk;|k[kkyh rq#axokl vkf.k naM v'kh f'k{kk gksÅ 'kdrs-

५८

dke dj.kkj~;k eqykafo"k;h vkLFkk vlysys yksd usgeh ;k ç'ukoj okn ?kkyrkr-cjsp yksd vla Eg.krkr dh eqykauk dke djk;yk vftckr ijokuxh nsrk dkek u;s- lxG~;kp çdkjps dke gkfudkjd vlrs- eqykauh 'kkGsr tkos] [ksGkos] eqä vlkos vkf.k R;kauk vkoMrhy R;k xks"Vh djkO;kr- rs Eg.krkr dh dke gs eksBîkauh djk;ps vlrs] eqykauh uOgs! rs Eg.krkr dh ckyetqjkauk 'kks"k.k vkf.k fgalk ;kauk rksaM |kos ykxrs vkf.k R;kaP;kiklwu ckyi.k fgjkowu ?ksrys tkrs-v'kk fopkjkP;k yksdkapk ckyetqjhyk iw.kZi.ks fojks/k vlrks- mnk- [kk.khr fdaok dkj[kkU;kr dke dj.kkjh eqys

dkgh yksd Eg.krkr dh loZp çdkjps dke okbZV ulrs- dkgh çdkjP;k dkekrwu eqykauk [kjks[kjp f'kdk;yk feGrs- eqykauk dke djk;yk vkoMrs vkf.k rs R;krwu dkS'kY;s feGorkr vkf.k çkS<i.kkph r;kjh gksrs] vlsgh R;kauk okVrs- v'kk dkekrwu eqykaph fiGo.kwd gksr ukgh] rs R;kaP;k fodklkyk gkfudkjd ulrs vkf.k LokraR;kZoj ca/kus ;sr ukghr! ;k yksdkaP;k ers dkgh dkekaeqGs eqykauk enrp gksrs- mnk- 'ksrkr dke dj.kkjh eqys 'ksrhph dkS'kY;s f'kdrkr- rqEgkyk dk; okVra\ rqeP;k ckylHksr ;koj ppkZ djk vkf.k dk; fu"d"kZ fu?krks igk !

dke dj.kkjh eqys] R;kaP;k dkekP;k tkxk vkf.k dkekph ifjfLFkrh letwu ?;k- dnkfpr rqEgkyk dkghrjh egÙokps lkiMsy!

T;k eqyhaph 'kkGsrwu xGrh gksrs R;kapk cgqrsd osG /kkdVîk HkkoaMkaph dkGth ?ks.;kr vkf.k ?kjdkekr tkrks- ák eqyh ckylHkkauk ;srhy ;kph [kk=h d:u ?;k-

T;kauk f'kdk;ph bPNk vlsy v'kk 'kkGkcká eqykalkBh çsfjdk fdaok f'k{kdkaP;k enrhus tkLrhps rkl ?;k- rqEgh R;kaukgh enr d: 'kdrk!

dkgh eqykauk uoh dkS'kY;s f'kdk;ph bPNk vlw 'kdrs- eqykalkBh dkgh dkS'kY; fodklkps dk;ZØe vkgsr dk];kcíy çsjd/çsjhdkadMwu ekfgrh feGok;yk dk; gjdr vkgs\

,d okn: dke dj.kkjh eqys dh ckydkexkj\

५९

Page 61: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

pkSnk o"kkZis{kk deh o;kP;k eqykauk dkj[kkU;kr dke djrk ;s.kkj ukgh] vls ;k dk;|kr Li"Vi.ks EgVysys vkgs- ia/kjk rs vBjk o;ksxVkryh eqys dke d: 'kdrkr] i.k R;kauh dks.kR;k çdkjps dke djk;ps] dks.kR;kosGh vkf.k fdrh osG djk;ps ;kpsgh fu;e vkgsr!

rqEgh Lor%p 'kks/k ?;k;pk ç;Ru djk! toGP;k ,[kk|k dkj[kkU;kyk HksV |k- dkj[kkU;kr QsjQVdk ekjk;ph dkj[kkU;kP;k ekydkadMwu ijokuxh ?;k- frFks ts ikgky R;kps fujh{k.k vkf.k uksanh djk- frFks eqys dke djrkr dk\ R;kaps o; dk; vkgs\ rh dlys dke djrkr\ fdrh rkl dke djrkr\ R;k fBdk.kh R;kauk d'kk çdkjps laj{k.k feGrs\ lqêh feGrs dk\ f'kd.;klkBh lwV feGrs dk\ foJkarh feGrs dk\ 'kD; frrds ç'u fopkjk- tj dkj[kkU;kP;k ekydkus eukbZ dsyh rj dkexkjkauk ?kjh vkY;koj ckgsj HksVwugh ç'u fopkjrk ;srhy-

६०

letk ,[kk|k eqykP;k ikydkauh dkgh dkj.kkus dtZ ?ksrys vlsy vkf.k R;kauk rs ijr djk;yk teys ukgh; rj lkodkj R;k ikydkalkscr vlk djkj djrks dh eqykyk ^lkyxMh* Eg.kwu lkodkjkP;k ?kjh jkgkos ykxsy- R;k eqykyk lkodkj lkaxsy rsOgk] iMsy rs dke djkos ykxrs- R;kcíy R;kyk rØkj djrk ;sr ukgh] 'kkGsr tkrk ;sr ukgh] Hkwd ykxsy rsOgk [kk;yk feGr ukgh] foJkarh ukgh] dq.kk'kh Qkjls cksyk;ps ukgh] eS=h djk;ph ukgh vkf.k iSlsns[khy feGr ukghr- v'kk fjrhus eqykyk xqyke cuowu ofMykaps dtZ eqykdMwu olwy dsys tkrs- Hkkjrkr osBfcxkjh lq# jkg.;kr tkfrO;oLFkspk eksBk lgHkkx gksrk- iwohZ mPpo.khZ; letys tk.kkjs yksd [kkyP;k letY;k tk.kkj~;k tkrhaph fiGo.kwd djhr vlr- yksd fi<îkufi<îk xqykekaps vk;q"; txk;ps vkf.k uf'kckyk nks"k |k;ps- i.k dkgh lektlq/kkjdkauh ák çFksfo#) vkokt mBoyk vkf.k cnykyk lq#okr >kyh- vusdkauk vls okVrs dh vkrk osBfcxkjhph çFkk u"V >kysyh vkgs- i.k rqEgh vR;ar xjhc oxkZr tkÅu ikfgys rj vktgh eqykauk xqyke cuoysys fnlwu ;sby -

६१

१८ o"kkaZis{kk deh o;kph eqys [kk.khr dke d: 'kdr ukghr vls ák dk;|kr EgVys vkgs- rqeP;kiSdh dkght.kkauk baVjusV okijrk ;sr vlsy- rqEgh vls d:u ikgw 'kdrk & lpZ baftuojrh ^[kk.khr dke dj.kkjs ckyetwj^ ;k fo"k;kpk 'kks/k ?;k- c?kk dk; lkiMrs! gs dnkfpr fgeuxkps ygkuls Vksd vlsy] R;kiyhdMs [kwi dkgh nMysys vlw 'kdrs!

Page 62: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

pkSnk o"kkZis{kk deh o;kP;k eqykauk dkj[kkU;kr dke djrk ;s.kkj ukgh] vls ;k dk;|kr Li"Vi.ks EgVysys vkgs- ia/kjk rs vBjk o;ksxVkryh eqys dke d: 'kdrkr] i.k R;kauh dks.kR;k çdkjps dke djk;ps] dks.kR;kosGh vkf.k fdrh osG djk;ps ;kpsgh fu;e vkgsr!

rqEgh Lor%p 'kks/k ?;k;pk ç;Ru djk! toGP;k ,[kk|k dkj[kkU;kyk HksV |k- dkj[kkU;kr QsjQVdk ekjk;ph dkj[kkU;kP;k ekydkadMwu ijokuxh ?;k- frFks ts ikgky R;kps fujh{k.k vkf.k uksanh djk- frFks eqys dke djrkr dk\ R;kaps o; dk; vkgs\ rh dlys dke djrkr\ fdrh rkl dke djrkr\ R;k fBdk.kh R;kauk d'kk çdkjps laj{k.k feGrs\ lqêh feGrs dk\ f'kd.;klkBh lwV feGrs dk\ foJkarh feGrs dk\ 'kD; frrds ç'u fopkjk- tj dkj[kkU;kP;k ekydkus eukbZ dsyh rj dkexkjkauk ?kjh vkY;koj ckgsj HksVwugh ç'u fopkjrk ;srhy-

६०

letk ,[kk|k eqykP;k ikydkauh dkgh dkj.kkus dtZ ?ksrys vlsy vkf.k R;kauk rs ijr djk;yk teys ukgh; rj lkodkj R;k ikydkalkscr vlk djkj djrks dh eqykyk ^lkyxMh* Eg.kwu lkodkjkP;k ?kjh jkgkos ykxsy- R;k eqykyk lkodkj lkaxsy rsOgk] iMsy rs dke djkos ykxrs- R;kcíy R;kyk rØkj djrk ;sr ukgh] 'kkGsr tkrk ;sr ukgh] Hkwd ykxsy rsOgk [kk;yk feGr ukgh] foJkarh ukgh] dq.kk'kh Qkjls cksyk;ps ukgh] eS=h djk;ph ukgh vkf.k iSlsns[khy feGr ukghr- v'kk fjrhus eqykyk xqyke cuowu ofMykaps dtZ eqykdMwu olwy dsys tkrs- Hkkjrkr osBfcxkjh lq# jkg.;kr tkfrO;oLFkspk eksBk lgHkkx gksrk- iwohZ mPpo.khZ; letys tk.kkjs yksd [kkyP;k letY;k tk.kkj~;k tkrhaph fiGo.kwd djhr vlr- yksd fi<îkufi<îk xqykekaps vk;q"; txk;ps vkf.k uf'kckyk nks"k |k;ps- i.k dkgh lektlq/kkjdkauh ák çFksfo#) vkokt mBoyk vkf.k cnykyk lq#okr >kyh- vusdkauk vls okVrs dh vkrk osBfcxkjhph çFkk u"V >kysyh vkgs- i.k rqEgh vR;ar xjhc oxkZr tkÅu ikfgys rj vktgh eqykauk xqyke cuoysys fnlwu ;sby -

६१

१८ o"kkaZis{kk deh o;kph eqys [kk.khr dke d: 'kdr ukghr vls ák dk;|kr EgVys vkgs- rqeP;kiSdh dkght.kkauk baVjusV okijrk ;sr vlsy- rqEgh vls d:u ikgw 'kdrk & lpZ baftuojrh ^[kk.khr dke dj.kkjs ckyetwj^ ;k fo"k;kpk 'kks/k ?;k- c?kk dk; lkiMrs! gs dnkfpr fgeuxkps ygkuls Vksd vlsy] R;kiyhdMs [kwi dkgh nMysys vlw 'kdrs!

Page 63: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

iwjd ;kstuk

eq[; /kkjsrhy loZlk/kkj.k 'kkGkae/;s fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk lkekowu ?ksrys tkos ;klkBh vkiY;k 'kS{kf.kd /kksj.kkr çksRlkgu fnysys vkgs- tj ,d vFkok vusd çdkjps viaxRo vlysY;k eqykauk loZ eqykalkscr felGk;ph la/kh feGkyh rj rh vf/kd pkaxY;k çdkjs çxrh d: 'kdrkr] gs y{kkr ?ksÅu gs /kksj.k vk[kysys vkgs-

^loZ f'k{kk vfHk;ku* Eg.krs dh fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk lq;ksX; okrkoj.k feGkys ikfgts' & i.k frFki;aZr ikspk;yk vkiY;kyk cjkp vodk'k vkgs! fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk 'kklukrQsZ f'k";o`Ùkhns[khy feGrs- egkjk"Vª 'kklukpk jLrs okgrwd foHkkx fodykax O;ähauk çoklkr loyr nsrks-

¢fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykalfgr loZ O;ähauk leku la/kh

;ke/;s f'k{k.k] jkstxkj] O;kolkf;d çf'k{k.k] vMFkGs ulysyk ifjlj ¼ mrkjkaps jLrs] viaxLusgh LoPNrkx`g b-½ ;kapk lekos'k gksrks-

gk dk;nk fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähP;k lkekftd laj{k.kkph geh nsrks- mnk- frupkdh xkMîk iqjo.ks] Jo.k;a=s] czsy fyihph O;oLFkk] pkdkP;k [kqpZ~;k b-

fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqys brj eqykalkscr loZlk/kkj.k 'kkGsr tkÅ 'kdrkr- v'kk eqykauk lkekowu ?ks.;klkBh 'kkGsus fo'ks"k O;oLFkk dsyh ikfgts-

rhoz çek.kkr viaxRo vlysY;k eqykalkBh fo'ks"k olfrx`gs vlrhy- ;sFks eqykauk fo'ks"k ns[kHkky] mipkj ns.;kr ;sbZy vkf.k R;kaP;kdMs [kkl y{k iqjoys tkbZy-

६३

२०१६

dk;|kph xjt

,[kk|k eqykyk R;kP;k cjkscjhph eqys ̂ ikxy* ̂ cqíw* ̂ esaVy* ̂ yaxMk* ^xqaxh* ^gkQeWM* vla fpMorkuk rqEgh vusdnk ,sdya vlsy- T;kauk vla fpMoya tkra] v'kk loZ O;ähalkBh fodykax O;äh vf/kfu;e vkgs- vki.k v'kk O;ähafo"k;h cksyrks vkgksr & T;kauk fnlr ukgh] ,sdk;yk ;sr ukgh] cksyrk ;sr ukgh] R;kauk pkdkaP;k [kqphZpk mi;ksx djkok ykxrks] T;kauk v‚fV>e ¼ Loyhurk½ vkgs fdaok ts xfrean vkgsr- fodykax O;ähaP;k {kerkafo"k;h vusdkaps xSjlet vlrkr- R;keqGs rs fodykax O;ähaph dho djrkr- R;kaP;kdMs frjLdkjkus ikgrkr fdaok R;kauk ,[kknk 'kki feGkysyk vlkok vlsgh dkghauk okVrs-

oLrqfLFkrh v'kh vlrs dh vkiY;kiSdh çR;sd O;äh fHkUu çdkjs l{ke vlrs- ¼çR;sdkdMs fujfujkG~;k çdkjP;k {kerk vlrkr-½ mnkgj.kkFkZ] dks.kkyk xf.kr dBh.k okVrs- chtx.khrkP;k rklkyk t.kwdkgh MksG~;kiq<s va/kkjp iljrks- dkghauk lokaZleksj cksyk;yk ter ukgh rj dq.kkyk mR—"V oä`Rokph ns.kxh vlrs- dks.kkyk jktdkj.k vftckr letr ukgh vkf.k ,[kknh xzkelHksr mÙke çdkjs ckygDdkafo"k;h ekaM.kh d: 'kdrs- Eg.ktsp vkiY;kyk dkgh xks"Vh djrk ;srkr vkf.k dkgh ;sr ukghr- R;keqGs vki.k dkgh deh çrhph ek.kla Bjr ukgh!

,[kknh va/k O;äh MksG~;kauh ikgw 'kdr ulsy] i.k rqEgkyk frP;k brj {kerkafo"k;h ekfgr vkgs dk\ –"Vhfo"k;d vkOgku vlysyh gh r:.k eqyxh ,d mÙke xkf;dk vkgs vkf.k ,dfnol l‚¶Vosvj baftfuvj gks.;kpa frpa LoIu vkgs- LVhQu g‚fdax ;kauk v‚fV>e vkgs- rjhgh txkrys vR;ar gq'kkj HkkSfrd'kkL=K gks.;kiklwu R;kuk dks.kh Fkkacow 'kdysya vkgs dk \

eqyap uOgs rj dkgh eksBh ek.kla vkf.k dkgh O;oLFkkns[khy fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähaP;k ckcrhr vlaosnu'khy vlrkr- dYiuk djk dh pkdkaph [kqphZ okij.kkjh ,d O;äh clLV‚ioj Fkkacyh vkgs fdaok fryk lkoZtfud LoPNrkx`gkr tk;ps vkgs- lkoZtfud bekjrh T;k çdkjs cka/kysY;k vlrkr R;keqGs fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähaP;k fgaM.;k&fQj.;koj ca/kus ;srkr; R;kaP;k 'kjhjkeqGs uOgs! fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähaP;k gDdkafo"k;hP;k dk;|kr ;kph n[ky ?ksrysyh vkgs- gk dk;nk fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähapk lUekukus tx.;kpk vkf.k lekurspk gDd ;kaps laj{k.k djrks-

i.k fØ;soh.k okpkGrk O;FkZ vkgs!

iwohZP;k dkGh fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähauk ^viax* Eg.kr vlr- i.k uarj dkgh yksdkauk gk 'kCn viekudkjd vlkok] vla okVk;yk ykxya- Eg.kwu uarj – ^Lis'ky*] ^'kkjhjhd vkOgku vlysys* ^–"Vhfo"k;d vkOgku vlysys* ^fo'k¢"k {kerk vlysys*& vls fofo/k 'kCn oki:u ikfgys xsys- ts 'kCn v{kersis{kk l{kersfo"k;h lkaxrkr] rs pkaxys 'kCn vla vkEgkyk okVra- rqEgkyk dk; okVra\

६२

Page 64: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

iwjd ;kstuk

eq[; /kkjsrhy loZlk/kkj.k 'kkGkae/;s fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk lkekowu ?ksrys tkos ;klkBh vkiY;k 'kS{kf.kd /kksj.kkr çksRlkgu fnysys vkgs- tj ,d vFkok vusd çdkjps viaxRo vlysY;k eqykauk loZ eqykalkscr felGk;ph la/kh feGkyh rj rh vf/kd pkaxY;k çdkjs çxrh d: 'kdrkr] gs y{kkr ?ksÅu gs /kksj.k vk[kysys vkgs-

^loZ f'k{kk vfHk;ku* Eg.krs dh fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk lq;ksX; okrkoj.k feGkys ikfgts' & i.k frFki;aZr ikspk;yk vkiY;kyk cjkp vodk'k vkgs! fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk 'kklukrQsZ f'k";o`Ùkhns[khy feGrs- egkjk"Vª 'kklukpk jLrs okgrwd foHkkx fodykax O;ähauk çoklkr loyr nsrks-

¢fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykalfgr loZ O;ähauk leku la/kh

;ke/;s f'k{k.k] jkstxkj] O;kolkf;d çf'k{k.k] vMFkGs ulysyk ifjlj ¼ mrkjkaps jLrs] viaxLusgh LoPNrkx`g b-½ ;kapk lekos'k gksrks-

gk dk;nk fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähP;k lkekftd laj{k.kkph geh nsrks- mnk- frupkdh xkMîk iqjo.ks] Jo.k;a=s] czsy fyihph O;oLFkk] pkdkP;k [kqpZ~;k b-

fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqys brj eqykalkscr loZlk/kkj.k 'kkGsr tkÅ 'kdrkr- v'kk eqykauk lkekowu ?ks.;klkBh 'kkGsus fo'ks"k O;oLFkk dsyh ikfgts-

rhoz çek.kkr viaxRo vlysY;k eqykalkBh fo'ks"k olfrx`gs vlrhy- ;sFks eqykauk fo'ks"k ns[kHkky] mipkj ns.;kr ;sbZy vkf.k R;kaP;kdMs [kkl y{k iqjoys tkbZy-

६३

२०१६

dk;|kph xjt

,[kk|k eqykyk R;kP;k cjkscjhph eqys ̂ ikxy* ̂ cqíw* ̂ esaVy* ̂ yaxMk* ^xqaxh* ^gkQeWM* vla fpMorkuk rqEgh vusdnk ,sdya vlsy- T;kauk vla fpMoya tkra] v'kk loZ O;ähalkBh fodykax O;äh vf/kfu;e vkgs- vki.k v'kk O;ähafo"k;h cksyrks vkgksr & T;kauk fnlr ukgh] ,sdk;yk ;sr ukgh] cksyrk ;sr ukgh] R;kauk pkdkaP;k [kqphZpk mi;ksx djkok ykxrks] T;kauk v‚fV>e ¼ Loyhurk½ vkgs fdaok ts xfrean vkgsr- fodykax O;ähaP;k {kerkafo"k;h vusdkaps xSjlet vlrkr- R;keqGs rs fodykax O;ähaph dho djrkr- R;kaP;kdMs frjLdkjkus ikgrkr fdaok R;kauk ,[kknk 'kki feGkysyk vlkok vlsgh dkghauk okVrs-

oLrqfLFkrh v'kh vlrs dh vkiY;kiSdh çR;sd O;äh fHkUu çdkjs l{ke vlrs- ¼çR;sdkdMs fujfujkG~;k çdkjP;k {kerk vlrkr-½ mnkgj.kkFkZ] dks.kkyk xf.kr dBh.k okVrs- chtx.khrkP;k rklkyk t.kwdkgh MksG~;kiq<s va/kkjp iljrks- dkghauk lokaZleksj cksyk;yk ter ukgh rj dq.kkyk mR—"V oä`Rokph ns.kxh vlrs- dks.kkyk jktdkj.k vftckr letr ukgh vkf.k ,[kknh xzkelHksr mÙke çdkjs ckygDdkafo"k;h ekaM.kh d: 'kdrs- Eg.ktsp vkiY;kyk dkgh xks"Vh djrk ;srkr vkf.k dkgh ;sr ukghr- R;keqGs vki.k dkgh deh çrhph ek.kla Bjr ukgh!

,[kknh va/k O;äh MksG~;kauh ikgw 'kdr ulsy] i.k rqEgkyk frP;k brj {kerkafo"k;h ekfgr vkgs dk\ –"Vhfo"k;d vkOgku vlysyh gh r:.k eqyxh ,d mÙke xkf;dk vkgs vkf.k ,dfnol l‚¶Vosvj baftfuvj gks.;kpa frpa LoIu vkgs- LVhQu g‚fdax ;kauk v‚fV>e vkgs- rjhgh txkrys vR;ar gq'kkj HkkSfrd'kkL=K gks.;kiklwu R;kuk dks.kh Fkkacow 'kdysya vkgs dk \

eqyap uOgs rj dkgh eksBh ek.kla vkf.k dkgh O;oLFkkns[khy fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähaP;k ckcrhr vlaosnu'khy vlrkr- dYiuk djk dh pkdkaph [kqphZ okij.kkjh ,d O;äh clLV‚ioj Fkkacyh vkgs fdaok fryk lkoZtfud LoPNrkx`gkr tk;ps vkgs- lkoZtfud bekjrh T;k çdkjs cka/kysY;k vlrkr R;keqGs fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähaP;k fgaM.;k&fQj.;koj ca/kus ;srkr; R;kaP;k 'kjhjkeqGs uOgs! fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähaP;k gDdkafo"k;hP;k dk;|kr ;kph n[ky ?ksrysyh vkgs- gk dk;nk fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähapk lUekukus tx.;kpk vkf.k lekurspk gDd ;kaps laj{k.k djrks-

i.k fØ;soh.k okpkGrk O;FkZ vkgs!

iwohZP;k dkGh fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähauk ^viax* Eg.kr vlr- i.k uarj dkgh yksdkauk gk 'kCn viekudkjd vlkok] vla okVk;yk ykxya- Eg.kwu uarj – ^Lis'ky*] ^'kkjhjhd vkOgku vlysys* ^–"Vhfo"k;d vkOgku vlysys* ^fo'k¢"k {kerk vlysys*& vls fofo/k 'kCn oki:u ikfgys xsys- ts 'kCn v{kersis{kk l{kersfo"k;h lkaxrkr] rs pkaxys 'kCn vla vkEgkyk okVra- rqEgkyk dk; okVra\

६२

Page 65: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähauk ;knhuqlkj loZ vf/kdkj feGrkr dh ukgh rs riklwu igk

'kkGk fodkl vkjk[kMîkyk viaxLusgh cuo.;klkBh loZ rjrqnh dsysY;k vkgsr dh ukgh ;kph [kk=h d:u ?;k- rqeP;k lwpuk ekaM.;klkBh rqEgh 'kkGk O;oLFkkiu lferhph cSBd cksykow 'kdrk-

xkokrhy loZ fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykaph ;knh cuo.;klkBh ckylHkk enr d: 'kdrs- iapk;rhdMs vlysY;k ;knh'kh iMrkG.kh d:u ,[kkns ewy ;knhr jkgwu xsysys ukgh uk] ;kph rqEgh [kk=h d: 'kdrk-

fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk R;kaP;k jkstP;k dkekr enr d: 'kdrk- mnk- –f"Vghu fo|kFkZ~;kauk okpwu nk[ko.ks] R;kaP;klkBh uksV~l dk<.ks vkf.k ijh{ksr R;kaP;klkBh ys[kfud Eg.kwu dke dj.ks-

vusd çdkjph fodykaxrk vlysY;k eqykaP;k ikydkaukgh Hkjiwj enr djk;yk goh- tsOgk ikyd dkekr vlrhy rsOgk v'kk eqykauk lkscr djk;ps dkens[khy djrk ;sbZy-

ckylHksr fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqys ns[khy lgHkkxh gksrhy ;kph dkGth ?;k vkf.k R;kauhgh Lor%ps ç'u ekaMkosr ;klkBh çksRlkgu |k-

fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk xkokr vkf.k xkokckgsj lq)k fQjk;yk oko feGkok ;klkBh enr |k-

६४

dk;|kph xjt

nqxkZ xsyh R;kyk vkrk ckjk fnol >kys gksrs- vkeP;k ygku fe=eSf=.khauk vkrk dkGth okVk;yk ykxyh gksrh- vk/kh lokaZuk vla okVr gksra dh rh frP;k fe=kcjkscj Eg.kts jes'klkscr xsyh vlsy- R;k nks?kkapa ,desdkaoj [kwi çse gksrs- i.k dkgh fnolkaiwohZ jes'kpk Qksu vkyk gksrk- rks xqtjkre/;s flesaV QWDVjhr dke djr gksrk vkf.k nqxkZ R;kP;klkscr uOºrh! frps vkbZoMhy vrksukr jMys] i.k dkgh mi;ksx >kyk ukgh- nqxkZ dqBs xsyh gs vxnh cl Mªk;Ogj] nqdkunkj] frP;k 'kkGsrY;k eSf=.kh dks.kkykp ekfgr uOgrs- vkEgh iksyhl LVs'kue/;s uksan dsyh vkf.k nqxkZ yodjp ijr ;sbZy v'kh vkEgh vk'kk djrks vkgs---

i.k v'kh xks"V vkiY;kyk xkokr vkf.k 'kgjkr vusdnk ,sdk;yk feGrs- oMhy ekjrkr Eg.kwu ?kjkrwu iGkysyk ,[kknk pkSnk o"kkZpk eqyxk] vkiY;k dqVqackyk vkfFkZd enr djrk ;koh Eg.kwu pkaxyh uksdjh 'kks/k.kkjh eqyxh] ,[kk|k r#.kkus fnysY;k yXukP;k opukauk Hkqyysyh ,[kknh eqyxh] 'kkg#[k [kkupa ?kj igk.;klkBh clP;k Vikoj clwu eqacbZyk xsysyk eqyxk fdaok da=kVnkjklkscr xsysyk vkf.k d/khp ijr u vkysyk eqyxk ---

Hkkjrkr njfno'kh ljkljh १८० eqys gjorkr- vkeps ckyfe= fopkjrkr – ' gh eqya d'kh dk; xk;c gksrkr\ rh tkrkr rjh dqBs\ ;krY;k cÚ;kp'kk eqykapk 'kks/k dk ykxr ukgh\ tjh dkgh eqys lkiMyh rjh iq<s R;kaps dk; gksrs\'

Hkkjrkr vkf.k brj vusd ns'kkar ekuoh O;kikj gk ,d tksjnkj pky.kkjk /kank vkgs- vusd çHkko'kkyh ek.klkauh feGwu cuysys ,d etcwr tkGs vkgs- ek.klkaP;k [kjsnh&foØhe/kwu iSlk deko.ks gkp R;kapk ,deso mís'k vkgs- fiVk ¼PITA½ ;k ukokusgh vksG[kyk tk.kkjk vuSfrd O;kikj çfrca/k dk;nk eq[;Rosd:u ySafxd O;kikjkP;k lanHkkZr vkgs- ckydkpk ySafxd O;kikj dj.kkÚ;k O;ähyk fiVk dk;|kP;k varxZr naM] rq#axokl fdaok nksUghaph f'k{kk gksÅ 'kdrs- f'kok; eqykauk ySafxd O;kikjkr <dy.;kP;k ;k —R;kr lkehy vl.kkÚ;k O;ähykns[khy ;k dk;|kuqlkj f'k{kk gksÅ 'kdrs-

ygku eqykaph rLdjh vusd dkj.kkauh dsyh tkrs- mnk- yXu] ?kjdke] osBfcxkjh] 'kjhjkrhy vo;o dk<wu ?ks.ks b- Hkkjrklkj[;k HkY;k eksBîk ns'kkr uDdh fdrh eqykaph ns'kkr fdaok ns'kkckgsj rLdjh dsys tkrs ;kpk ekx dk<.ks dBh.k vlrs- l/;k miyC/k vlysyh vkdMsokjh gh fdeku vkgs] vls vki.k x`ghr /k# 'kdrks- tj lxG~;k gjoysY;k eqykapk ekx dk<rk vkyk rj vkiY;kyk rLdjhP;k tkG~;kr vMdysY;k eqykaP;k la[;spk tkLr pkaxyk vankt ;sÅ 'kdsy-

fiVk dk;|kpk ,d Hkkx Eg.kwu çR;sd ftYákr ekuoh O;kikjkfo#) dke dj.kkjs ,d ;qfuV r;kj dsysys vlrs- ckygDdka'kh tksMysys fofo/k dk;ns] fo'ks"kr% ckyU;k; dk;nk] iksDlks] ckyfookg dk;nk – v'kk loZ dk;|kaph ekuoh O;kikjkiklwu eqykaps laj{k.k dj.;klkBh enr gksÅ 'kdrs-i.k vls ?kMw u;s ;klkBh çfrca/kkRed mik; ;kstus lokZr mÙke! Eg.kwu çR;sd xkokr vkf.k eksgYY;kr cky laj{k.k lferh vlyh ikfgts!

६५

Page 66: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

fo'k¢"k {kerk vlysY;k O;ähauk ;knhuqlkj loZ vf/kdkj feGrkr dh ukgh rs riklwu igk

'kkGk fodkl vkjk[kMîkyk viaxLusgh cuo.;klkBh loZ rjrqnh dsysY;k vkgsr dh ukgh ;kph [kk=h d:u ?;k- rqeP;k lwpuk ekaM.;klkBh rqEgh 'kkGk O;oLFkkiu lferhph cSBd cksykow 'kdrk-

xkokrhy loZ fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykaph ;knh cuo.;klkBh ckylHkk enr d: 'kdrs- iapk;rhdMs vlysY;k ;knh'kh iMrkG.kh d:u ,[kkns ewy ;knhr jkgwu xsysys ukgh uk] ;kph rqEgh [kk=h d: 'kdrk-

fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk R;kaP;k jkstP;k dkekr enr d: 'kdrk- mnk- –f"Vghu fo|kFkZ~;kauk okpwu nk[ko.ks] R;kaP;klkBh uksV~l dk<.ks vkf.k ijh{ksr R;kaP;klkBh ys[kfud Eg.kwu dke dj.ks-

vusd çdkjph fodykaxrk vlysY;k eqykaP;k ikydkaukgh Hkjiwj enr djk;yk goh- tsOgk ikyd dkekr vlrhy rsOgk v'kk eqykauk lkscr djk;ps dkens[khy djrk ;sbZy-

ckylHksr fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqys ns[khy lgHkkxh gksrhy ;kph dkGth ?;k vkf.k R;kauhgh Lor%ps ç'u ekaMkosr ;klkBh çksRlkgu |k-

fo'k¢"k {kerk vlysY;k eqykauk xkokr vkf.k xkokckgsj lq)k fQjk;yk oko feGkok ;klkBh enr |k-

६४

dk;|kph xjt

nqxkZ xsyh R;kyk vkrk ckjk fnol >kys gksrs- vkeP;k ygku fe=eSf=.khauk vkrk dkGth okVk;yk ykxyh gksrh- vk/kh lokaZuk vla okVr gksra dh rh frP;k fe=kcjkscj Eg.kts jes'klkscr xsyh vlsy- R;k nks?kkapa ,desdkaoj [kwi çse gksrs- i.k dkgh fnolkaiwohZ jes'kpk Qksu vkyk gksrk- rks xqtjkre/;s flesaV QWDVjhr dke djr gksrk vkf.k nqxkZ R;kP;klkscr uOºrh! frps vkbZoMhy vrksukr jMys] i.k dkgh mi;ksx >kyk ukgh- nqxkZ dqBs xsyh gs vxnh cl Mªk;Ogj] nqdkunkj] frP;k 'kkGsrY;k eSf=.kh dks.kkykp ekfgr uOgrs- vkEgh iksyhl LVs'kue/;s uksan dsyh vkf.k nqxkZ yodjp ijr ;sbZy v'kh vkEgh vk'kk djrks vkgs---

i.k v'kh xks"V vkiY;kyk xkokr vkf.k 'kgjkr vusdnk ,sdk;yk feGrs- oMhy ekjrkr Eg.kwu ?kjkrwu iGkysyk ,[kknk pkSnk o"kkZpk eqyxk] vkiY;k dqVqackyk vkfFkZd enr djrk ;koh Eg.kwu pkaxyh uksdjh 'kks/k.kkjh eqyxh] ,[kk|k r#.kkus fnysY;k yXukP;k opukauk Hkqyysyh ,[kknh eqyxh] 'kkg#[k [kkupa ?kj igk.;klkBh clP;k Vikoj clwu eqacbZyk xsysyk eqyxk fdaok da=kVnkjklkscr xsysyk vkf.k d/khp ijr u vkysyk eqyxk ---

Hkkjrkr njfno'kh ljkljh १८० eqys gjorkr- vkeps ckyfe= fopkjrkr – ' gh eqya d'kh dk; xk;c gksrkr\ rh tkrkr rjh dqBs\ ;krY;k cÚ;kp'kk eqykapk 'kks/k dk ykxr ukgh\ tjh dkgh eqys lkiMyh rjh iq<s R;kaps dk; gksrs\'

Hkkjrkr vkf.k brj vusd ns'kkar ekuoh O;kikj gk ,d tksjnkj pky.kkjk /kank vkgs- vusd çHkko'kkyh ek.klkauh feGwu cuysys ,d etcwr tkGs vkgs- ek.klkaP;k [kjsnh&foØhe/kwu iSlk deko.ks gkp R;kapk ,deso mís'k vkgs- fiVk ¼PITA½ ;k ukokusgh vksG[kyk tk.kkjk vuSfrd O;kikj çfrca/k dk;nk eq[;Rosd:u ySafxd O;kikjkP;k lanHkkZr vkgs- ckydkpk ySafxd O;kikj dj.kkÚ;k O;ähyk fiVk dk;|kP;k varxZr naM] rq#axokl fdaok nksUghaph f'k{kk gksÅ 'kdrs- f'kok; eqykauk ySafxd O;kikjkr <dy.;kP;k ;k —R;kr lkehy vl.kkÚ;k O;ähykns[khy ;k dk;|kuqlkj f'k{kk gksÅ 'kdrs-

ygku eqykaph rLdjh vusd dkj.kkauh dsyh tkrs- mnk- yXu] ?kjdke] osBfcxkjh] 'kjhjkrhy vo;o dk<wu ?ks.ks b- Hkkjrklkj[;k HkY;k eksBîk ns'kkr uDdh fdrh eqykaph ns'kkr fdaok ns'kkckgsj rLdjh dsys tkrs ;kpk ekx dk<.ks dBh.k vlrs- l/;k miyC/k vlysyh vkdMsokjh gh fdeku vkgs] vls vki.k x`ghr /k# 'kdrks- tj lxG~;k gjoysY;k eqykapk ekx dk<rk vkyk rj vkiY;kyk rLdjhP;k tkG~;kr vMdysY;k eqykaP;k la[;spk tkLr pkaxyk vankt ;sÅ 'kdsy-

fiVk dk;|kpk ,d Hkkx Eg.kwu çR;sd ftYákr ekuoh O;kikjkfo#) dke dj.kkjs ,d ;qfuV r;kj dsysys vlrs- ckygDdka'kh tksMysys fofo/k dk;ns] fo'ks"kr% ckyU;k; dk;nk] iksDlks] ckyfookg dk;nk – v'kk loZ dk;|kaph ekuoh O;kikjkiklwu eqykaps laj{k.k dj.;klkBh enr gksÅ 'kdrs-i.k vls ?kMw u;s ;klkBh çfrca/kkRed mik; ;kstus lokZr mÙke! Eg.kwu çR;sd xkokr vkf.k eksgYY;kr cky laj{k.k lferh vlyh ikfgts!

६५

Page 67: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

[kjks[kj dk;Z{ke ckylaj{k.k lferh xkokrY;k loZ eqykalkBh laj{k.kkps etcwr tkGs mHkk: 'kdrs- ckylHksrhy ,[kknnksu lnL;ns[khy ;k lferhe/;s lkehy gksÅ 'kdrkr-

rqEgkyk ,[kknh O;äh la'k;kLin okVyh rj ckylaj{k.k lferhyk yxsp lkaxk- vkiY;k vkrY;k vkoktkoj fo'okl Bsok-

gjoysY;k eqykalaca/khph rØkj yodjkr yodj toGP;k iksyhl LVs'kue/;s uksanoyh xsyh ikfgts-

eqykauk vkiY;k leL;k ekaMrk ;srhy v'kh ,[kknh tkxk r;kj djk-

vkiY;k xkokr uksdjh&O;olk;kP;k la/kh ?ksÅu ;s.kkjs xkokckgsjps yksd] xkokckgsj dke djk;P;k dkghrjh ;kstuk ?ksÅu ;s.kkjs yksd v'kk ek.klkaoj lferhyk y{k Bsok;yk lkaxk-

xkokrhy foLFkkfirkaph uksan Bsok;yk ckylaj{k.k lferhyk enr djk- LFkykarj d:u xkokckgsj tk.kkÚ;k O;ähP;k laidkZps ri'khy] dkekph tkxk] dke ns.kkÚ;kph ekfgrh] jkg.;kpk dkyko/kh v'kh lxGh ekfgrh uksanowu Bsok ts.ksd:u R;k O;ähpk ekx dk<.ks lksis tkbZy-

'kkGsr tk.kho tkx`rh dk;ZØe vk;ksftr djk- rqeP;k fe=eSf=.khaP;k eukr dkgh Hkhrh vlsy rj R;kfo"k;h eksBîk ek.klka'kh cksyk;yk çksRlkgu |k-

vusdnk eqykauk p‚dysV] xqV[;kps ikdhV] vkbZlfØe v'kk NksVîk NksVîk xks"Vhaps vkfe"k nk[koys tkrs; vls vusd gjoysY;k eqykaP;k çdj.kkr fnlwu vkys vkgs- ckylHksr ;kph ppkZ ?kMowu vk.kk-

६६

ckydkaP;k rLdjhpk varHkkZo dj.kk dkgh dk;|kacíy Ú;k

eqykapk voS/k O;kikj ¼ckyrLdjh½ ;k fo"k;koj dsafær vlk ,dp ,d dk;nk ukgh! vuSfrd O;kikj

¼çfrca/k½ dk;nk १९८६ e/;s ckydkauk ySafxd O;kikjkr <dyys tk.;kpk lekos'k dsysyk vkgs-

vuSfrd O;kikjkr vMdysY;k eqykaph ns[kHkky vkf.k laj{k.k ;kapk rlsp dqVqac vkf.k lektkrhy R;kaps

iquoZlu dj.ks ;kapk ckyU;k; ¼JJ Act½ dk;|kr varHkkZo dsysyk vkgs- rlsp dkgh jkT;kauh dsysY;k

dk;|kae/;sgh eqykaP;k vuSfrd O;kikjkpk varHkkZo gksrks- ¼dsaæ ljdkjçek.ks jkT; ljdkjsns[khy dk;ns

djrkr] gs rqeP;k y{kkr vkgs uk\½

dkgh jkT; ljdkjkauh dsysys dk;ns iq<hyçek.ks :

ojhy loZ dk;|krhy dkgh Hkkxkr eqykaP;k rLdjhP;k eqí~;kapk varHkkZo dsysyk vkgs- i.k ckyrLdjh ;k

eqí~;k'kh dsafær >kysyk vlk ,dp ,d dk;nk ukgh-

rqeP;k xkokr ckylaj{k.k lferh vkgs dk] rs ekfgrh d:u

?;k-ulsy rj rqeP;k çsjd/çsjhdkauk iapk;r lnL;kaP;k

lYY;kus v'kh lferh LFkkiu djk;yk lkaxk- १

६७

Ÿ vka/kz çns'k nsonklh ¼leiZ.k çfrca/k½ dk;nk १९८८

Ÿ eqacbZ fHk{kk çfrca/k dk;nk १९५९

Ÿ osBfcxkjh fueqZyu dk;nk १९७६

Ÿ ckyetqjh çfrca/k vkf.k fu;eu dk;nk १९८६

Ÿ ckyfookg çfrca/k dk;nk १९२९

Ÿ ekfgrh ra=Kku dk;nk २०००

Ÿ vaeyhinkFkZ voS/k okgrwd çfrca/k dk;nk १९८८

Ÿ ekuoh vo;okaps çR;kjksi.k dk;nk १९९†

Page 68: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

[kjks[kj dk;Z{ke ckylaj{k.k lferh xkokrY;k loZ eqykalkBh laj{k.kkps etcwr tkGs mHkk: 'kdrs- ckylHksrhy ,[kknnksu lnL;ns[khy ;k lferhe/;s lkehy gksÅ 'kdrkr-

rqEgkyk ,[kknh O;äh la'k;kLin okVyh rj ckylaj{k.k lferhyk yxsp lkaxk- vkiY;k vkrY;k vkoktkoj fo'okl Bsok-

gjoysY;k eqykalaca/khph rØkj yodjkr yodj toGP;k iksyhl LVs'kue/;s uksanoyh xsyh ikfgts-

eqykauk vkiY;k leL;k ekaMrk ;srhy v'kh ,[kknh tkxk r;kj djk-

vkiY;k xkokr uksdjh&O;olk;kP;k la/kh ?ksÅu ;s.kkjs xkokckgsjps yksd] xkokckgsj dke djk;P;k dkghrjh ;kstuk ?ksÅu ;s.kkjs yksd v'kk ek.klkaoj lferhyk y{k Bsok;yk lkaxk-

xkokrhy foLFkkfirkaph uksan Bsok;yk ckylaj{k.k lferhyk enr djk- LFkykarj d:u xkokckgsj tk.kkÚ;k O;ähP;k laidkZps ri'khy] dkekph tkxk] dke ns.kkÚ;kph ekfgrh] jkg.;kpk dkyko/kh v'kh lxGh ekfgrh uksanowu Bsok ts.ksd:u R;k O;ähpk ekx dk<.ks lksis tkbZy-

'kkGsr tk.kho tkx`rh dk;ZØe vk;ksftr djk- rqeP;k fe=eSf=.khaP;k eukr dkgh Hkhrh vlsy rj R;kfo"k;h eksBîk ek.klka'kh cksyk;yk çksRlkgu |k-

vusdnk eqykauk p‚dysV] xqV[;kps ikdhV] vkbZlfØe v'kk NksVîk NksVîk xks"Vhaps vkfe"k nk[koys tkrs; vls vusd gjoysY;k eqykaP;k çdj.kkr fnlwu vkys vkgs- ckylHksr ;kph ppkZ ?kMowu vk.kk-

६६

ckydkaP;k rLdjhpk varHkkZo dj.kk dkgh dk;|kacíy Ú;k

eqykapk voS/k O;kikj ¼ckyrLdjh½ ;k fo"k;koj dsafær vlk ,dp ,d dk;nk ukgh! vuSfrd O;kikj

¼çfrca/k½ dk;nk १९८६ e/;s ckydkauk ySafxd O;kikjkr <dyys tk.;kpk lekos'k dsysyk vkgs-

vuSfrd O;kikjkr vMdysY;k eqykaph ns[kHkky vkf.k laj{k.k ;kapk rlsp dqVqac vkf.k lektkrhy R;kaps

iquoZlu dj.ks ;kapk ckyU;k; ¼JJ Act½ dk;|kr varHkkZo dsysyk vkgs- rlsp dkgh jkT;kauh dsysY;k

dk;|kae/;sgh eqykaP;k vuSfrd O;kikjkpk varHkkZo gksrks- ¼dsaæ ljdkjçek.ks jkT; ljdkjsns[khy dk;ns

djrkr] gs rqeP;k y{kkr vkgs uk\½

dkgh jkT; ljdkjkauh dsysys dk;ns iq<hyçek.ks :

ojhy loZ dk;|krhy dkgh Hkkxkr eqykaP;k rLdjhP;k eqí~;kapk varHkkZo dsysyk vkgs- i.k ckyrLdjh ;k

eqí~;k'kh dsafær >kysyk vlk ,dp ,d dk;nk ukgh-

rqeP;k xkokr ckylaj{k.k lferh vkgs dk] rs ekfgrh d:u

?;k-ulsy rj rqeP;k çsjd/çsjhdkauk iapk;r lnL;kaP;k

lYY;kus v'kh lferh LFkkiu djk;yk lkaxk- १

६७

Ÿ vka/kz çns'k nsonklh ¼leiZ.k çfrca/k½ dk;nk १९८८

Ÿ eqacbZ fHk{kk çfrca/k dk;nk १९५९

Ÿ osBfcxkjh fueqZyu dk;nk १९७६

Ÿ ckyetqjh çfrca/k vkf.k fu;eu dk;nk १९८६

Ÿ ckyfookg çfrca/k dk;nk १९२९

Ÿ ekfgrh ra=Kku dk;nk २०००

Ÿ vaeyhinkFkZ voS/k okgrwd çfrca/k dk;nk १९८८

Ÿ ekuoh vo;okaps çR;kjksi.k dk;nk १९९†

Page 69: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

dk;|kph xjt

vkiY;k jkT;?kVusus vkiY;kyk HksnHkkokiklwu eqä thoukph geh fnysyh vkgs- ,d ek.kwl Eg.kwu vki.k lxGsp dk;|kleksj leku vkgksr- vLi`';rslkj[;k HksnHkko fuekZ.k dj.kkj~;k çFkk ikGY;kl 'ukxjh gDd

laj{k.k dk;nk १९५५. varxZr f'k{kk gksÅ 'kdrs-

vLi`';rsP;k çFkseqGs rFkkdfFkr '[kkyP;k tkrh'P;k O;ähapk vieku gksrks vkf.k R;kaP;k lUekukoj ?kko ?kkryk tkrks- vLi`';rk gk HkkjrkrY;k tkrhO;oLFkspk vU;k;dkjd ifj.kke vkgs- gh ,d vekuoh okx.kwd vkgs vkf.k M‚- ckcklkgsc vkacsMdjkauh ákfo#) vxnh Bkei.ks vLi`';rsfo#) dk;ns cuoysys vkgsr

rjhgh vkiY;k ns'kkr vktgh lw{e çdkjs vLi`';rk ikGyh tkr vlrs! mnk- dpjk osp.ks gk vktgh tkrhoj vk/kkfjr O;olk; vkgs- [kkyP;k letY;k tk.kkj~;k tkrhrys cgqla[; dpjkospd fi<îkufi<îk gk O;olk; djhr vkgsr- letk ;k lektkrY;k ,[kk|k eqykyk pkaxys f'k{k.k vkf.k pkaxyh uksdjh feGkyh rjhgh R;kyk [kwi HksnHkko lgu djkok ykxrks- mPp letY;k tk.kkj~;k tkrhps cgqla[; yksd R;kauk cjkscjhus okxor ukghr! ns'kHkjkrY;k vusd pgkP;k nqdkukr [kkyP;k letY;k tk.kkj~;k oxkZrY;k yksdkalkBh osxGs pgkps di Bsoysys vlrkr vls fnlwu ;srs-

vuqlwfpr tkrh vkf.k tekrh vR;kpkj çfrca/k dk;nk vuqlwfpr tkrh tekrhuk fgalkpkj vkf.k HksnHkkokiklwu laj{k.k nsrks- vuqlwfpr tkrh tekrhojhy vR;kpkjkP;k çdj.kkalkBh fujkGh U;k;ky;s vkf.k iksyhl LVs'kUl vlrkr-

v'kk vekuoh çFkk u"V dj.ks gs ,d tckcnkj ukxfjd Eg.kwu vkiysgh drZO; vkgs- dks.kkP;kgh lkekftd ik'kZ~oHkwehoj vk/kkfjr HksnHkko dsyk tk.kkj ukgh vkf.k lokaZuk lekursus okxoys tkos ;klkBh eqykauh iq<kdkj ?ksryk ikfgts- dk;|kleksj loZ O;äh leku vlrkr- vkiY;k ?kVusus lokaZuk lersph geh fnysyh vkgs- ex tqukV vU;k;dkjd çFkkaeqGs lektkrY;k ,dk foHkkxkus =kl dk lgu djkok \

vkj{k.kkeqGs vuqlwfpr tkrh tekrhP;k eqykauk leku la/khph geh feGkyh vkgs- R;keqGs ljdkjh uksdj~;k] jktdh; i{k vkf.k egÙokP;k inkojrh vkiY;kyk vuqlwfpr tkrh tekrhe/khy yksd fnlwu ;srkr- rjhgh ftFks [kk.kdke pkyrs vls foHkkx] ftFks vkfnoklhaP;k tfeuhoj /kj.ks] eksBs dkj[kkus vkf.k jLrs cka/kys tkrkr v'kk tkxh yksdkauk vtwugh la?k"kZ djkok ykxrks-

rqeP;k xkokrhy vuqlwfpr tkrh vkf.k fo'ks"kr: fofo/k vkfnoklh tekrhae/khy eqykaph fLFkrh letwu ?;k- çkS< ek.kls vuqlwfpr tkrh&tekrhe/khy O;äha'kh dls okxrkr\ R;kaP;k okx.kqdhrhy NqI;k vkf.k lw{e QjdkadMs y{k |k- v'kk okx.kqdh'kh la?k"kZ djk! tksi;aZr v'kk ekxkl çFkk u"V gksr ukghr] rksi;aZr vki.k lekursph vk'kk d: 'kdr ukgh-

६८

Eg.kwu fe=gks] dk;ns] /kksj.ks vkf.k ;kstuk ;kaph ekfgrh vl.ks gh ,d xks"V >kyh vkf.k R;kaph vaeyctko.kh dj.ks gh fujkGh xks"V vkgs!

vlqjf{kr eqykaP;k fo"k;h T;k eqí~;kadMs rkcMrkschus y{k ns.;kph xjt vkgs] R;keqí~;ka'kh ák iqLrdkrwu rqeph vksG[k >kyh vlkoh- vki.k gs iqLrd okpr vlrkukns[khy yk[kks eqys /kksdknk;d ifjfLFkrhyk cGh iMr vkgsr- vkEgkyk vk'kk vkgs dh ,d fnol rqeP;kiSdh dkght.k dk;ns] gDd vkf.k U;k; ;kfo"k;kr jl ?ksrhy vkf.k loZ eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.;kps vkf.k R;kfo"k;h tkx`rh dj.;kps dke iq<s usrhy!

rksi;aZr okp.ks] f'kd.ks vkf.k —rh dj.;kryk vkuan ?;k !

vkiY;k ns'kkr eqykalkBh cjsp pkaxys dk;ns vkgsr- R;kaph osGsokjh vaeyctko.kh gs [kjs vkOgku vkgs!

tj dk;|kaph ;ksX; osGh vaeyctko.kh >kyh ukgh rj rs Qä dkxnkojps 'kCn vlrkr- tsOgk yksd dk;|kpk mi;ksx djrkr rsOgkp rs dk;ns çR;{kkr ;srkr- mnk- xkokrY;k yksdkauk ckyfookg çfrca/kd dk;|kcíy ekfgrh vlrs] i.k rs R;kcíy dkghp djr ukghr- iksyhl usgehp dk;|k'kh lacaf/kr dke djr vlrkr- i.k rs ;ksX; osGh —rh djrkr dk\ eqykaP;k loksZÙke fgrkpk fopkj R;kr vlrks dk\ R;kauk ckygDdkP;k fo"k;kr jl vlrks dk\

odhy dk;|kpk vH;kl djrkr] i.k rs Lor%gwu dkgh dslsl gkrkGrkr dk\ eqykaP;k –"Vhdksukrwu dk;|kpk vFkZ ykorhy v'kk U;k;laLFkk çR;sd ftYákr vkgsr dk\ ckyU;k; eaMGs vkf.k cky dY;k.k lferh vfLrRokr vlyh rjh R;kaps ;ksX; çf'k{k.k >kysys vlrs dk\ eqykaps laj{k.k djrhy vkf.k R;kaP;k tkLrh tkLr Qk;|kps Bjrhy vls Bjko xzkeiapk;rh djrkr dk\ eqykalkBh vkf.k eqykalkscr dke dj.kkÚ;k laLFkk eqykps gDd vkf.k leL;k ;kaP;kfo"k;h çlkj djrkr dk\ eqykaps xV iq<kdkj ?ksÅu vkokt mBorkr dk\

६९

Page 70: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

dk;|kph xjt

vkiY;k jkT;?kVusus vkiY;kyk HksnHkkokiklwu eqä thoukph geh fnysyh vkgs- ,d ek.kwl Eg.kwu vki.k lxGsp dk;|kleksj leku vkgksr- vLi`';rslkj[;k HksnHkko fuekZ.k dj.kkj~;k çFkk ikGY;kl 'ukxjh gDd

laj{k.k dk;nk १९५५. varxZr f'k{kk gksÅ 'kdrs-

vLi`';rsP;k çFkseqGs rFkkdfFkr '[kkyP;k tkrh'P;k O;ähapk vieku gksrks vkf.k R;kaP;k lUekukoj ?kko ?kkryk tkrks- vLi`';rk gk HkkjrkrY;k tkrhO;oLFkspk vU;k;dkjd ifj.kke vkgs- gh ,d vekuoh okx.kwd vkgs vkf.k M‚- ckcklkgsc vkacsMdjkauh ákfo#) vxnh Bkei.ks vLi`';rsfo#) dk;ns cuoysys vkgsr

rjhgh vkiY;k ns'kkr vktgh lw{e çdkjs vLi`';rk ikGyh tkr vlrs! mnk- dpjk osp.ks gk vktgh tkrhoj vk/kkfjr O;olk; vkgs- [kkyP;k letY;k tk.kkj~;k tkrhrys cgqla[; dpjkospd fi<îkufi<îk gk O;olk; djhr vkgsr- letk ;k lektkrY;k ,[kk|k eqykyk pkaxys f'k{k.k vkf.k pkaxyh uksdjh feGkyh rjhgh R;kyk [kwi HksnHkko lgu djkok ykxrks- mPp letY;k tk.kkj~;k tkrhps cgqla[; yksd R;kauk cjkscjhus okxor ukghr! ns'kHkjkrY;k vusd pgkP;k nqdkukr [kkyP;k letY;k tk.kkj~;k oxkZrY;k yksdkalkBh osxGs pgkps di Bsoysys vlrkr vls fnlwu ;srs-

vuqlwfpr tkrh vkf.k tekrh vR;kpkj çfrca/k dk;nk vuqlwfpr tkrh tekrhuk fgalkpkj vkf.k HksnHkkokiklwu laj{k.k nsrks- vuqlwfpr tkrh tekrhojhy vR;kpkjkP;k çdj.kkalkBh fujkGh U;k;ky;s vkf.k iksyhl LVs'kUl vlrkr-

v'kk vekuoh çFkk u"V dj.ks gs ,d tckcnkj ukxfjd Eg.kwu vkiysgh drZO; vkgs- dks.kkP;kgh lkekftd ik'kZ~oHkwehoj vk/kkfjr HksnHkko dsyk tk.kkj ukgh vkf.k lokaZuk lekursus okxoys tkos ;klkBh eqykauh iq<kdkj ?ksryk ikfgts- dk;|kleksj loZ O;äh leku vlrkr- vkiY;k ?kVusus lokaZuk lersph geh fnysyh vkgs- ex tqukV vU;k;dkjd çFkkaeqGs lektkrY;k ,dk foHkkxkus =kl dk lgu djkok \

vkj{k.kkeqGs vuqlwfpr tkrh tekrhP;k eqykauk leku la/khph geh feGkyh vkgs- R;keqGs ljdkjh uksdj~;k] jktdh; i{k vkf.k egÙokP;k inkojrh vkiY;kyk vuqlwfpr tkrh tekrhe/khy yksd fnlwu ;srkr- rjhgh ftFks [kk.kdke pkyrs vls foHkkx] ftFks vkfnoklhaP;k tfeuhoj /kj.ks] eksBs dkj[kkus vkf.k jLrs cka/kys tkrkr v'kk tkxh yksdkauk vtwugh la?k"kZ djkok ykxrks-

rqeP;k xkokrhy vuqlwfpr tkrh vkf.k fo'ks"kr: fofo/k vkfnoklh tekrhae/khy eqykaph fLFkrh letwu ?;k- çkS< ek.kls vuqlwfpr tkrh&tekrhe/khy O;äha'kh dls okxrkr\ R;kaP;k okx.kqdhrhy NqI;k vkf.k lw{e QjdkadMs y{k |k- v'kk okx.kqdh'kh la?k"kZ djk! tksi;aZr v'kk ekxkl çFkk u"V gksr ukghr] rksi;aZr vki.k lekursph vk'kk d: 'kdr ukgh-

६८

Eg.kwu fe=gks] dk;ns] /kksj.ks vkf.k ;kstuk ;kaph ekfgrh vl.ks gh ,d xks"V >kyh vkf.k R;kaph vaeyctko.kh dj.ks gh fujkGh xks"V vkgs!

vlqjf{kr eqykaP;k fo"k;h T;k eqí~;kadMs rkcMrkschus y{k ns.;kph xjt vkgs] R;keqí~;ka'kh ák iqLrdkrwu rqeph vksG[k >kyh vlkoh- vki.k gs iqLrd okpr vlrkukns[khy yk[kks eqys /kksdknk;d ifjfLFkrhyk cGh iMr vkgsr- vkEgkyk vk'kk vkgs dh ,d fnol rqeP;kiSdh dkght.k dk;ns] gDd vkf.k U;k; ;kfo"k;kr jl ?ksrhy vkf.k loZ eqykaP;k gDdkaps laj{k.k dj.;kps vkf.k R;kfo"k;h tkx`rh dj.;kps dke iq<s usrhy!

rksi;aZr okp.ks] f'kd.ks vkf.k —rh dj.;kryk vkuan ?;k !

vkiY;k ns'kkr eqykalkBh cjsp pkaxys dk;ns vkgsr- R;kaph osGsokjh vaeyctko.kh gs [kjs vkOgku vkgs!

tj dk;|kaph ;ksX; osGh vaeyctko.kh >kyh ukgh rj rs Qä dkxnkojps 'kCn vlrkr- tsOgk yksd dk;|kpk mi;ksx djrkr rsOgkp rs dk;ns çR;{kkr ;srkr- mnk- xkokrY;k yksdkauk ckyfookg çfrca/kd dk;|kcíy ekfgrh vlrs] i.k rs R;kcíy dkghp djr ukghr- iksyhl usgehp dk;|k'kh lacaf/kr dke djr vlrkr- i.k rs ;ksX; osGh —rh djrkr dk\ eqykaP;k loksZÙke fgrkpk fopkj R;kr vlrks dk\ R;kauk ckygDdkP;k fo"k;kr jl vlrks dk\

odhy dk;|kpk vH;kl djrkr] i.k rs Lor%gwu dkgh dslsl gkrkGrkr dk\ eqykaP;k –"Vhdksukrwu dk;|kpk vFkZ ykorhy v'kk U;k;laLFkk çR;sd ftYákr vkgsr dk\ ckyU;k; eaMGs vkf.k cky dY;k.k lferh vfLrRokr vlyh rjh R;kaps ;ksX; çf'k{k.k >kysys vlrs dk\ eqykaps laj{k.k djrhy vkf.k R;kaP;k tkLrh tkLr Qk;|kps Bjrhy vls Bjko xzkeiapk;rh djrkr dk\ eqykalkBh vkf.k eqykalkscr dke dj.kkÚ;k laLFkk eqykps gDd vkf.k leL;k ;kaP;kfo"k;h çlkj djrkr dk\ eqykaps xV iq<kdkj ?ksÅu vkokt mBorkr dk\

६९

Page 71: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

७०

Ÿ

Ÿ

Ÿ

Ÿ

Ÿ

Ÿ

७१

· eqyxk Eg.kts dk;] eyxh Eg.kts dk;\ &deyk Hkflu· yky fdrkc o fuyh fdrkc & rjk'kh· dk'k eq>s fdlhus crk;k gksrk & deyk Hkflu· [krjk Ldqy! & Hkkjr Kku foKku lferh· ljyk ls cuh ljykth & Hkkjr Kku foKku lferh· cPpks dh dpgjh & Hkkjr Kku foKku lferh· xhr okpk & okpk VªLV] eqacbZ-· cksys fd'kksjh & okpk VªLV] eqacbZ-· feuk fQYe] iqLrds o fHkRrhi=ds & Onkjk ;qfulsQ-· fOgfMvks % eqyhaP;k tkrhyk gs 'kksHkr ukgh & fefM;k eWVlZ· fOgfMvks % eqykauk dk; dGr;a\ & fefM;k eWVlZ· fOgfMvks % vkeph ckyiapk;r & fefM;k eWVlZ· dksey & eqykaP;k ySafxd vR;kpkjkoj vk/kkjhr fQYe-· gekjs le; esa 'kje dh xjhek & ,dyO;· gekjs lafo/kku esa eqy vf/kdkj o drZO;s & ,dyO;· esjh lqj{kk fd fdrkc & Vh-;q-,y-vk;-vkj-· fHkRrhi=d@rDrk % cky vR;kpkj Eg.kts dk;\ & Vh-;q-,y-vk;-vkj-· fHkRrhi=d@rDrk % cky vR;kpkj Eg.kts dk;\ & Vh-;q-,y-vk;-vkj-· vkjaHk bafM;kps ladsr LFkG % ckylqj{kk lalk/ku h�p://aarambhindia.org/hindi/

Page 72: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

७०

Ÿ

Ÿ

Ÿ

Ÿ

Ÿ

Ÿ

७१

· eqyxk Eg.kts dk;] eyxh Eg.kts dk;\ &deyk Hkflu· yky fdrkc o fuyh fdrkc & rjk'kh· dk'k eq>s fdlhus crk;k gksrk & deyk Hkflu· [krjk Ldqy! & Hkkjr Kku foKku lferh· ljyk ls cuh ljykth & Hkkjr Kku foKku lferh· cPpks dh dpgjh & Hkkjr Kku foKku lferh· xhr okpk & okpk VªLV] eqacbZ-· cksys fd'kksjh & okpk VªLV] eqacbZ-· feuk fQYe] iqLrds o fHkRrhi=ds & Onkjk ;qfulsQ-· fOgfMvks % eqyhaP;k tkrhyk gs 'kksHkr ukgh & fefM;k eWVlZ· fOgfMvks % eqykauk dk; dGr;a\ & fefM;k eWVlZ· fOgfMvks % vkeph ckyiapk;r & fefM;k eWVlZ· dksey & eqykaP;k ySafxd vR;kpkjkoj vk/kkjhr fQYe-· gekjs le; esa 'kje dh xjhek & ,dyO;· gekjs lafo/kku esa eqy vf/kdkj o drZO;s & ,dyO;· esjh lqj{kk fd fdrkc & Vh-;q-,y-vk;-vkj-· fHkRrhi=d@rDrk % cky vR;kpkj Eg.kts dk;\ & Vh-;q-,y-vk;-vkj-· fHkRrhi=d@rDrk % cky vR;kpkj Eg.kts dk;\ & Vh-;q-,y-vk;-vkj-· vkjaHk bafM;kps ladsr LFkG % ckylqj{kk lalk/ku h�p://aarambhindia.org/hindi/

Page 73: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

,M~l (AIDS) : vWDok;MZ bE;quks MsfQfl;Ulh lhaMªkse

,-,u-,e- (ANM) : vkjksX; lsfodk

vk'kk (ASHA) : vk'kk dk;ZdrhZ

ch-Mh-vks-(BDO) : xV fodkl vf/kdkjh

lh-Mh-vks- (CDO) : lekt fodkl vf/kdkjh

lh-bZ-vks-(CEO) : eq[; dk;Zdkjh vf/kdkjh

lh-,y-ih-vkj-,- (CLPRA) : cky dkexkj fojks/kh dk;nk

lh-ih-lh- (CPC) : cky laj{k.k lferh

lh-MCY;w-vks-ih- (CWOP) : cky dY;k.k iksyhl vf/kdkjh

,p-vk;-Ogh- (HIV) : g~;weu bE;quks MsfQfl;Ulh Ogk;jl

vk;-ih-lh- (IPC) : Hkkjrh; naM lafgrk

ts-ts- vWDV (JJ Act) : cky xqUgsxkj fojks/kh dk;nk

,e-Mh-,e- (MDM) : e/;ku Hkkstu

,e-,y-,- (MLA) : fo/kkulHkk lnL; ¼vkenkj½

,u-th-vks- (NGO) : v'kkldh; ¼Loa;lsoh½ laLFkk

ih-lh-,e-,- (PCMA) : ckyfookg izfrca/k dk;nk

ih-lh-ih-,u-Mh-Vh- (PCPNDT) : xHkZ/kkj.kk iwoZ vkf.k izlqrhiwoZ xHkZty ifj{k.k dk;nk

ih-,p-lh- (PHC) : izkFkfed vkjksX; dsanz

ih-vk;-Vh-,- (PITA) : vuSfrd rLdjh izfrca/k dk;nk

ih-vks-lh-,l-vks- (POCSO) : eqykaps ySafxd xqUg~;kaiklwu laj{k.k

ih-vkj-vk;- (PRI) : iapk;rjkt laLFkk

vkj-Vh-bZ- (RTE) : f'k{k.kkpk gDd

vkj-Vh-vk;- (RTI) : ekfgrhpk vf/kdkj

,l-lh-@,l-Vh- (SC/ST) : vuqlwfpr tkrh@vuqlwfpr tekrh

,l-Mh-th- (SDG) : 'kkLor fodklkph /;s;s

,l-,e-lh- (SMC) : 'kkGk O;oLFkkiu lferh

,l-,l-,- (SSA) : loZ f'k{kk vfHk;ku

;q-,u-vkj-lh- (UNCRC) : la;qDr jk"Vª ckygDd ijf"kn

,Dl-vk;-Ogh- (XIV FC) : pkSnkok foRr vk;ksx

७२

Page 74: izdk'kd - Maharashtra...४ egkjk”Vªkr ckydkaP;k lanHkkZr lqfu;ksthr /kksj.k vfLrRokr vkgs- ns’kkrhy dkgh jkT;krp vls /kksj.k vkgs o egkjk”Vª jkT; R;kiSdh ,d vxzx.; jkT; vkgs-

Department of Rural Development and Panchayati Raj

Government of Maharashtra

Maharashtra State Commission for Protection of Child Rights

UNICEF State Office for Maharashtra