ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po...

451

Transcript of ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po...

Page 1: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ
Page 2: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

iiAl Kuruŋyen Mere Igiŋ

The New Testament in the Gwahatike Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tok ples Gwahatike long Nuigini

copyright © 2000 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: GwahatikeTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2016-08-10PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 29 Dec 2019dbba218f-41f3-5f08-b0b6-2a7c919093ab

Page 3: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Contents

FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Matiyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Yon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141Aposel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2331 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2602 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304Efesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313Filipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3291 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3352 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3411 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3442 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353Taitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360Filemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364Hiburu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366Yems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3851 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3922 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4001 Yon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4042 Yon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4113 Yon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412Yut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413Yuwarwar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443

iii

Page 4: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1

Al Kuruŋyen Mere IgiŋThe New Testament in theGwahatike language of Papua

New GuineaNupela Testamen long tokples

Gwahatike long Niugini

Al Kuruŋyen Mere IgiŋThe New Testament in the Gwahatike

language of Papua New Guinea[dah]

Translation by Wycliffe Bible Translators© 2000, The Bible Society of Papua New

GuineaPrint publication 2000 by The Bible

Society of Papua New GuineaWeb version

2013, Wycliffe Bible Translators, Inc.www.Wycliffe.org

http://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

This translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works).http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

• Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Bible Translators (butnot in anyway that suggests that theyendorse you or your use of the work).

• Noncommercial. You may not use thiswork for commercial purposes.

• No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

• In addition, you have permission toport the text to different file formats,as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

Notice — For any reuse or distribution,you must make clear to others the licenseterms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tokorait na lo bilong Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works license. Em i tok olsem yu kengivim kopi long narepela manmeri. Yu kenwokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no kenkisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kamwantimol Baibel na narapelabuk i stap long dispela sait i gat tok oraitlong usim wantaim dispela samting tasol.Sapos yu laik narapela tok orait, yu masaskim husat i papa bilong copyright longdispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no oraitlong dispela tok orait, stretim tok, salimBuk Baibel, o tainim Tok bilong God longnupela tok ples, yu ken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples En-glish i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

Al Kuruŋyen Mere Igiŋ

Page 5: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 1:1 2 Matiyu 1:21

MatiyuMatiyu beleŋ mere igiŋ Yesu

niŋ yitiŋ kayyiŋYesuyen megen niŋ asem yago(Luk 3:23-38)

1 Gabe Yesu Kristuyen asem weŋ Abra-ham hitte mat waŋ waŋ Israel marte doyaŋal kuruŋ Dewit hitte, irde yeŋ hitte matwaŋ waŋbe Yesu forok yiriŋ goyen asaŋdekatiŋbe gahade:

2 Be, Abraham urmiŋbe Aisak. Aisakurmiŋbe Yekop.

Munaŋ Yekop urmiŋ weŋbe Yuda, itiŋweŋyabe kuliŋ yagoya.

3 Yuda urmiŋ waraŋbe Peresya kuliŋSeraya. Irde ire itiŋya gote miliŋbeTamar.

Peres urmiŋbe Hesron. Hesron urmiŋbeRam.

4 Be, Ram urmiŋbe Aminadap. IrkebAminadap urmiŋbe Nason. Nason ur-miŋbe Salmon.

5 Salmon urmiŋbe Boas. Boas miliŋbeRahap. Bere gobeYudamar beremoŋ.

Boas urmiŋbe Obet. Obet miliŋbe Rut.Bere gayen wor Yuda mar bere moŋ.Munaŋ Obet urmiŋbe Yesi.

6 Yesi urmiŋbe Yuda marte doyaŋ alkuruŋ Dewit.

Dewit urmiŋbe Solomon. Solomon mil-iŋbe Batseba. Bere gayen wor Yudamar bere moŋ. Dewit beleŋ uŋ Uriamayke kamkeb tiriŋ.

7 Solomon urmiŋbe Rehoboam. Re-hoboam urmiŋbe Abia. Abia urmiŋbeAsa.

8 Asa urmiŋbe Yehosafat. Yehosafat ur-miŋbe Yehoram. Yehoram urmiŋbeUsia.

9 Usia urmiŋbe Yotam. Yotam urmiŋbeAhas. Ahas urmiŋbe Hesekia.

10 Hesekia urmiŋbe Manase. Manase ur-miŋbe Emon. Emon urmiŋbe Yosaia.

11 Irkeb Yosaia urmiŋbe Yehoiakinyakuliŋ yagoya.

Yehoiakinya kuliŋ weŋya hinhanyabeBabilon naŋare niŋ fuleŋa mar beleŋ

waŋ gasa yirde bul yirde meteŋmarmiŋ yirniŋ yeŋ Babilon yukamiŋ.

12 Be, Babilon yukamiŋ go mulgaŋ heŋnaŋamde kwamiŋ. Irdeb Yehoiakinbeurmiŋ Sealtiel miŋyaŋ hiriŋ. Sealtielurmiŋbe Serubabel.

13 Serubabel urmiŋbe Abiut. Abiut ur-miŋbe Eliakim. Eliakim urmiŋbe Aso.

14 Be, Aso urmiŋbe Sadok. Sadok ur-miŋbe Akim. Akim urmiŋbe Eliut.

15 Eliut urmiŋbe Eleasa. Eleasa urmiŋbeMatan. Matan urmiŋbe Yekop.

16 Irkeb Yekop urmiŋbe Yosep. YosepbeMaria uŋ. Maria biŋde matbe YesuKristu* gogo forok yiriŋ.

17 Niŋgeb Abraham hitte mat waŋ waŋDewit hitte hiriŋ goyen asi basaŋmiŋyagobe tumŋaŋ 14. Irde Dewit hitte matwaŋ waŋbe Babilon niŋ mar beleŋ gasayirde Babilon yukamiŋde goyenter wor asibasaŋmiŋ yagobe 14 po. Irdeb gormat waŋwaŋ Yesu Kristu kawaŋ hiriŋde gor wor 14po.

Maria beleŋ Yesu kawaŋ kiryiŋ(Luk 2:1-7)

18 Be, Yesu Kristu kawaŋ hiriŋ gobegahade: miliŋ Mariabe Yosep niŋ tubulteŋ untek yeŋ merem tiyamiŋ gega, Mari-abe Yosep goya tumŋaŋ ma heŋya biŋyaŋ hiriŋ. Irkeb Yosep beleŋ keneŋ be-bak tiyyiŋ. Goyenpoga diriŋ gobe HoliSpirityen tareŋde Maria biŋde forok yiriŋgoyen ma nurdeb kukuwamŋeŋ nuryiŋ.19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobeal huwak uliŋde merem moŋ geb, goyenkeneŋbe kawan po takira tike al budamnurkeb Maria go memya heŋ heŋ geigiŋ ma nurdeb bada heŋ daha mat kurabalmiŋ tubul timewoŋ yeŋ nurde hinhin.20 Goyenbe goke dufay heŋ hikeyab Al Ku-ruŋyen miyoŋ beleŋ mitere forok yeŋbeinyiŋ. “Dewit asem Yosep, gebe Maria teŋteŋ niŋ al beleŋ daha wet kura gineŋ gineŋniŋ kafura heŋ bada ma hawayiŋ. Diriŋbiŋde hi gobe Holi Spirityen tareŋde forokyiyuŋ. 21 Niŋgeb biŋde hi gobe diriŋ aldiriŋ kawaŋ kiryeŋ. Yeŋ beleŋ gab alyabereyamiŋ mata buluŋ teŋ haŋ bana mat

* 1:16: Kristu gobe Hiburu mere matbe Mesaia. Gote miŋbe alya bereya Al Kuruŋ hitte Yumulgaŋ teŋ teŋ Al.† 1:21: Deŋe gote miŋbe “Dumulgaŋ teŋ teŋ Al”.

Page 6: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 1:22 3 Matiyu 2:15-18yumulgaŋ tiyyeŋ. Niŋgeb deŋembe ‘Yesu’†inayiŋ,” inyiŋ.

22 Be, mata kuruŋ gabe Doyaŋ Al Ku-ruŋ beleŋ mere basaŋ almiŋ momoŋ irkebasaŋ heŋ tagalyiŋ goyen gogo forok yiriŋ.23 Mere tiyyiŋ gobe gahade: “Bere foŋeŋkura alya ma kuŋ hitiŋ beleŋ biŋ heŋbediriŋ al diriŋ kura kawaŋ kiryeŋ. Irkeb ‘Im-manuel’ innayiŋ,” inyiŋ. Immanuel gotemiŋbe ‘Al Kuruŋbe neŋya hite’.

24 Be, Yosep go mite tiyyiŋde mathuwardeb Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ saŋiŋpomere iryiŋ gwahade poMaria goyen teŋyamiŋde kuriŋ. 25Goyenbe yeŋya ma ferdehinaryum. Kuŋ kuŋbe Maria gobe diriŋal diriŋ kawaŋ kiryiŋ. Irkeb Yosep beleŋ“Yesu” inyiŋ.

2Naŋa yeneŋ bebak teŋ teŋ mar Yesu kinniŋ

yeŋ wayamiŋ1 Be, Yesube Herot Yudia naŋare niŋ

doyaŋ al kuruŋ hinhinya Yudia naŋa banagoŋ niŋ taun dirŋeŋ kura Betlehem gorkawaŋ hiriŋ. Be, diriŋ go kawaŋ hiriŋkamereb naŋawaŋwaŋ beleŋ niŋmar kuraYerusalem taunde wayamiŋ. Mel gobedinambe yeneŋbe kame damata kura forokyiyyeŋ goyen bebak teŋ haŋyen mar. 2 Be,mel go waŋbe gusuŋaŋ hamiŋ. “Yudianaŋare niŋ doyaŋ al kuruŋ hiyyeŋ al gaya-muŋ ga forok yiyuŋ gobe dare hi? Naŋawaŋ waŋ beleŋ mat dinambemiŋ keneŋbedoloŋ irniŋ yeŋ gago wayhet,” yamiŋ.

3Be, Herot gomere goyennurdeb, “Diriŋgore kame kuruŋ heŋ asogo nirde gasuŋnetiyyeŋ,” yeŋbe kafura hiriŋ. Yerusalemtaunde hinhan mar wor budam wor pomere go nurdeb diriŋ goke teŋ kandukbuluŋ kura forok yiyyeŋ yeŋ kafura hamiŋ.4 Irkeb Herot beleŋ Al Kuruŋ doloŋ irdird mata doyaŋ marte karkuwaŋyabe Mo-seyen saba tagal tagal marya hoy yirdeb,“Mesaiabe damde kawaŋ hiyyeŋ?” yineŋgusuŋaŋ yiryiŋ. 5 Irkeb wol heŋbe, “Yu-dia naŋare niŋ taun Betlehem gor kawaŋhiyyeŋ. Al Kuruŋyen mere basaŋ al kurabeleŋbe gahade kayyiŋ:6 ‘Be, deŋ Betlehem niŋ mar,

deŋ hitte al kura forok yeŋ nere alyabereya Israel mar gote doyaŋ al ku-ruŋ hiyyeŋ.

Irkeb deŋtiŋ dirŋeŋ goyen kuruŋhiyyeŋ.

Niŋgeb deŋbe Yudia naŋa bana goŋ niŋ aldeŋem yaŋmar gote folek,’ yitiŋ hi.Maika 5:2

Niŋgeb Mesaiabe Betlehem forok yiyyeŋ,”inamiŋ.

7 Irkeb Herot beleŋ diriŋ gobe dahanaŋa kawaŋ hiriŋ goyen bebak tiye yeŋbenaŋa waŋ waŋ beleŋ niŋ al karwo di-nambe yeneŋ bebak teŋ teŋ mar goyenbalmiŋde hoy yirdeb, “Daha naŋa worpo dinambe goyen forok yiyuŋ?” yinkebgwaha naŋa kintiŋ ineŋ momoŋ iramiŋ.8 Irkeb Herot beleŋ usi yirdeb, “Betle-hem kunaŋ. Kuŋbe diriŋ goke keŋkela ponaŋkennayiŋ. Keneŋbe araŋ po waŋ mo-moŋ nirnayiŋ. Irkeb ne wor kuŋbe doloŋireŋ,” yinyiŋ.

9 Be, mel gobe Herot beleŋ gwahayinkeb Betlehem kuniŋ yeŋ kwamiŋ. Irkebdinambe naŋa waŋ waŋ beleŋ kenamiŋgoyen naŋa kota meheŋ heŋ kuŋbe diriŋhinhin ya turte gor bada hiriŋ. 10Dinambegore gwaha tike keneŋbe mel go amaŋeŋnuramiŋ. 11 Irdeb ya bana hurkuŋ diriŋyamiliŋya goyen yeneŋbe dokolhoŋ yuguluŋteŋ diriŋ goyen doloŋ iramiŋ. Irdeb detkura diriŋ go unniŋ yeŋ yawayamiŋ goyenhol yirdeb unamiŋ. Gol horaya det kuratoropa yara kake hamiŋ teŋ hiyen gwa-hade goyabe guram hamŋeŋ igiŋ wor poyawayamiŋ goyen unamiŋ. 12 Be, Al Ku-ruŋyen miyoŋ beleŋ mitere, “Mulgaŋ heŋHerot hitte ma kunayiŋ,” yineŋ hayhayyiryiŋ. Irkeb beleŋ hoyaŋ mat naŋamkwamiŋ.

Yosep beleŋ YesuyamiliŋMariaya yade Isipkuriŋ

13 Mel go kukeb Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋ mitere Yosep hitte forok yeŋbe,“Herot beleŋ diriŋ gayen maymeke kamiyeŋ naŋkeneŋ tiya. Niŋgeb huwardediriŋya miliŋya gayen yade busaharde Isipnaŋare kuŋ goŋ hinayiŋ. Irdeb ne podoyaŋ nirde hinayiŋ. Mulgaŋ henaŋ din-meke gab mulgaŋ henayiŋ,” inyiŋ. 14 Be,Yosep go biŋ bak yeke huwardeb wawuŋgoyen po ire miliŋya go yadeb busa-harde Isip naŋare kwamiŋ. 15-18 IrkebHerot gobe doyaŋ hemaŋbe naŋa waŋ waŋ

Page 7: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 2:19 4 Matiyu 3:9beleŋ niŋ mar gobe usi niraŋ yeŋ nur-deb biŋ ar wor po yiriŋ. Irkeb Betle-hemya tiyuŋ mukŋeŋ biŋyaŋ bana goŋniŋ al diriŋ dirŋeŋ damam irawa matbam beleŋ gobe tumŋaŋ gasa yirke kam-naŋ yeŋ fuleŋa marmiŋ hulyaŋ yiryiŋ.Gobe naŋa waŋ waŋ beleŋ niŋ mar beleŋhaŋkapya wor po naŋamde dinambe ke-namiŋde gor mat gagasiya damaya kapyaŋheŋbe gogo, “Diriŋbe damam irawa matbam beleŋbe gasa yirnayiŋ,” yinyiŋ. Gotiyyiŋ gobe bikkeŋ Al Kuruŋyen merebasaŋ al Yeremaia beleŋ yiriŋ goyen forokyiriŋ. Meremiŋbe gahade:“Al beleŋ al kura Rama taunde biŋ misiŋ

kateŋ eseŋ obam teŋ epte ma teŋhike nuramiŋ.

Eseŋ gobe Resel beleŋ dirŋeŋ weŋ kamdepasi hamiŋ goke eseŋ hinhin.

Niŋgeb al kura beleŋ yolŋa irke bada hetekmoŋ,” yitiŋ hi. Yeremaia 31:15

Be, Yosepya diriŋmiŋmiŋya go kuŋ Isiphike hikeb Herot go kamyiŋ. Irke gabmulgaŋ hamiŋ. Go tiyamiŋ gobe Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ, “Urnebe Isip naŋa tubul teŋwaŋwaŋniŋhoy irmiŋ,”* yiriŋ goyenmerebasaŋ almiŋ Hosea mere irke basaŋ heŋtagalyiŋ goyen gogo forok yiriŋ.

Yosepya diriŋmiŋmiŋyabe Israel naŋaremulgaŋ hamiŋ

19 Be, kame Herot go kamkeb DoyaŋAl Kuruŋyen miyoŋ beleŋ Yosep Isip hin-hinya goyen mitere forok yeŋbe, 20 “Yosep,diriŋ ga mayniŋ yeŋ hinhan marbe kamaŋ.Niŋgeb huwarde ire miliŋya yade Israelnaŋare mulgaŋ henayiŋ,” inyiŋ. 21 Irkebhuwarde ire miliŋya goyen yade mulgaŋheŋ Israel kwamiŋ. 22 Goyenbe al kurabeleŋ, “Akelaus beleŋ naniŋde gasuŋ teŋYuda naŋare niŋ doyaŋ al kuruŋ Herot†hiyuŋ,” yeke nurdeb kafura heŋ gor kutekma iryiŋ. Irkeb sopte po mitere Al Ku-ruŋyen miyoŋ beleŋ, “Galili naŋare ku-nayiŋ,” inkeb Galili kwamiŋ. 23 Kuŋbetaun kura Nasaret ineŋ haŋyende gorkeperamiŋ. Gobe bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ,“Nasaret niŋ al ineŋ hinayiŋ,” yiriŋ goyenmere basaŋmarmiŋmere yirkeb basaŋ heŋtagalamiŋ gwahade goyen po forok yiriŋ.

3Yon Baptais beleŋ mere tagalde hinhin(Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Yon 1:19-28)

1 Be, dama budam kukeb al kura YonBaptais ineŋ hinhan goyen Yudia naŋaresawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ waŋbesaba tagal tagal miŋ uryiŋ. 2 Saba teŋhinhin gobe gahade: “Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yirtek nalube bikkeŋbinde hihi. Niŋgeb yeŋ yufuk bana hitekyeŋ nurde haŋ kenemmata buluŋtiŋ yubulteŋ yeŋ ge bitiŋ mulgaŋ henayiŋ,” yineŋhinhin. 3 Meteŋ goyen teŋ hinhin al YonBaptais goke bikkeŋ Al Kuruŋyen merebasaŋ al Aisaia beleŋ gaha yiriŋ:“Sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ al

kura forok yeŋbe alya bereya beleŋDoyaŋ Al Kuruŋyen mere nurdegama ird ird niŋ dufay gitik teŋ teŋge gahade kuware tagalde hiyeŋ:

‘Doyaŋ Al Kuruŋyen beleŋ kernaŋ.Beleŋmiŋ sope irde huwa irnaŋ,’ yeŋ

hiyeŋ,” yeŋ kayyiŋ. Aisaia 40:34 Be, al gote uliŋhorbe dapŋa kamel

wuyŋeŋ beleŋ irtiŋ goyen hor irdebdapŋa sikkeŋ gore po kaŋmiŋ irde uliŋhorgoyen mal temdere giti irde hiyen. Irdebbiŋgemiŋbe gusuya yalaŋgu fimiŋya ponene hiyen. 5 Irkeb Yudia naŋa bana goŋniŋ taun kuruŋ Yerusalemya naŋa banagoŋ niŋ taun hoyaŋ hoyaŋyabe Yodan fesiŋa bana goŋ niŋ marya kuruŋ goyen Yonhitte kuŋbe 6 mata buluŋmiŋ ge Al Kuruŋpohogay irkeb Yon beleŋ Yodan fe banabaptais yirde hinhin.

7 Be, Yuda marte tikula saŋiŋ po gamairde haŋyen Farisi marya Sadusi maryabudamYon beleŋ al baptais yirde hinhindegor wake yeneŋbe, “Deŋbe mata buluŋpo teŋ haŋ gega, mali baptais tiniŋ yeŋwayhaŋ? Deŋ gab dufaytiŋ buluŋ wor pokunere dirŋeŋ weŋ yara. Goyenbe malibaptais tetek gab Al Kuruŋyen bearar makentek yeŋnurde haŋ? Ganuŋbeleŋ gwahadinuŋ? Epte ma wor po busaharnayiŋgeb! 8Niŋgeb Al Kuruŋyen bearar bana mahitek yeŋ nurde haŋ kenem mata buluŋtiŋyubul teŋ yeŋ ge bitiŋ mulgaŋ haŋ goteigineŋ Al Kuruŋ diliŋde mata igiŋ huwakgoyen po teŋ hinayiŋ. 9 Irde dindikeŋ

* 2:15-18: Hosea 11:1 † 2:22: Herot gobe Israel doyaŋ irde hinhan doyaŋ mar karkuwaŋ gote deŋe.

Page 8: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 3:10 5 Matiyu 4:11

ge yeŋ, ‘Neŋbe Abraham dirŋeŋ weŋ,’ mayeŋ hinayiŋ. Al Kuruŋbe igiŋ hora gayenyade Abrahamyen dirŋeŋ weŋ yiryeŋ geb,mata buluŋtiŋ ma yubul tinayiŋbemeretiŋgobe miŋ miŋmoŋ wor po hiyyeŋ. 10 Be,saporbe bikkeŋ he miŋde kerd kerd niŋep irtiŋ hi yara Al Kuruŋ beleŋ mata bu-luŋtiŋ gote muruŋgem duntek binde worpo hi. Niŋgeb he kura igineŋ ma heŋ hiyeŋgobe ilde kak alare temeynayiŋ go gwa-hade goyen po, deŋ gayen mata buluŋtiŋyubul ma tinayiŋbe Al Kuruŋ beleŋ dakirateŋ kak alare dimiyyeŋ.

11 “Nebe mata buluŋtiŋ yubul teŋ AlKuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ hekeb fe uliŋ pobaptais dirde hime. Goyenbe harhokneral kura wayyeŋ. Al gote tareŋbe kuruŋwor po. Yeŋbe al turŋuŋ yaŋ wor pogeb, ne gahade gare epte ma yeŋ ge teŋmeteŋ kuruŋ titek hime. Kahaŋ basaŋmiŋteŋ kuŋ kuŋ gobe meteŋ kuruŋ moŋ gega,goyen wor epte moŋ yeŋ nurde hime. Yeŋbeleŋ gab Holi Spiritya kakya beleŋ baptaisdiryeŋ. 12 Irde yeŋbe al kura wit igineŋyawareŋ yeŋ kutummiŋ tukuŋ igineŋyasikkeŋya pota yirde igineŋbe goyen yerdyerd ya bana yerde sikkeŋbe yade kumgatiyyeŋ go gwahade goyen diryeŋ. Niŋgebal kame wayyeŋ goreb meremiŋ ma gamairde hinayiŋ marbe kak hugiŋeŋ hitekdegor yimiyyeŋ,” yinyiŋ.

Yon Baptais beleŋ Yesu baptais iryiŋ(Mak 1:9-11; Luk 3:21-22)

13 Goyarebe Yesu gob Yon beleŋ baptaisniri yeŋbe Galili naŋare mat Yodan fetekuriŋ. 14 Wake keneŋbe Yon beleŋ petteŋbe, “Ge beleŋ gab ne baptais nirtekgega, daniŋ bul mat, ‘Yeŋ beleŋ baptaisniri,’ yeŋ ne hitte wayha?” inyiŋ. 15 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Mekerke haŋkabene nurhem gwahade nira. Gogab Al Ku-ruŋyen dufay huwakwor po goyen tumŋaŋdeyya beleŋ kawan forok iryeŋ. Gwahatiyeŋ gab igiŋ yeŋ nurde hime,” inyiŋ.Irkeb Yon beleŋ fe alare tukuŋ baptaisiryiŋ.

16 Be, Yesu go baptais teŋbe fe tubul teŋsiŋare wayyiŋ. Wakeb goyare goyen ponaŋkiŋ hol yiriŋ. Hol yekeb Holi SpiritbeYesu hitte nu foy teŋ kattiŋeŋ teŋ yeŋhende keperke yiŋgeŋ kinyiŋ. 17 Irkeb almelak kura naŋkiŋde mat, “Al gabe urne

bubulkuŋne wor po. Yeŋ ge amaŋeŋ worpo nurde hime,” yiriŋ.

4Uŋgura beleŋ Yesu tuŋaŋ uryiŋ(Mak 1:12-13; Luk 4:1-13)

1 Be, baptais tiriŋ go kamereb UŋguraSatan beleŋ tuŋaŋ uri yeŋbe Holi Spiritbeleŋ bul irde sawsawapo kuruŋnaŋa banagoŋ tukuriŋ. 2 Be, naŋkahalya wawuŋya40 gayen biŋge kutŋare hinhin. Niŋgeb gokamereb biŋge buluŋ wor po iryiŋ. 3 Irkebtuŋaŋ urtek al beleŋ waŋbe, “Ge gayen AlKuruŋ Urmiŋ keneŋbe hora ga yinke berethenaŋ,” inyiŋ. 4 Gwaha inkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Al Kuruŋyen asaŋde, ‘Albe AlKuruŋ beleŋ mere titiŋ kuruŋ goyen nurdesaŋiŋ heŋ haŋyen. Munaŋ biŋge hende poma haŋyen,’ gwahade katiŋ hi,” inyiŋ.

5 Go kamereb Uŋgura beleŋ Yesugo Yerusalem Al Kuruŋyen taun ineŋhaŋyende gor tukuŋbe Al Kuruŋyen yabalem kuruŋ goyen hende hoyaŋ wor porekura gor tukuke huwaryiŋ. 6 Irkeb soptepo inyiŋ. “Al Kuruŋyen asaŋdebe gahadekatiŋ hi:‘Al Kuruŋ beleŋ ge niŋ teŋ miyoŋmiŋ

hulyaŋ yirke waŋ haniŋde ga-narkeb solok yawayiŋ goyen

hora uŋkureŋ beleŋ muŋ kura ka-haŋge umulaw ma uryeŋ,’ yitiŋ hi.Tikiŋ 91:11-12

Niŋgeb ge gayen fudinde Al Kuruŋ Ur-miŋ keneŋbe solok yawa,” inyiŋ. 7 Irkebwol heŋbe, “Goyen goke wor, ‘Al Kuruŋgetuŋaŋ ma urayiŋ. Yeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋgeb,’ yeŋ asaŋde katiŋ hi,” inyiŋ.

8 Be, kura goya po tuŋaŋ ure yeŋbe Yesugoyen dugu kuruŋde kura gor tukuŋbemegen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ beleŋnaŋa doyaŋ yirde haŋ goya tareŋmiŋturŋuŋ yaŋya kuruŋ goyen tumŋaŋ ikalairyiŋ. 9 Ikala irdeb, “Dokolhoŋge yuguluŋteŋ doloŋ nirke gab det kuruŋ yenha gayenyubul teŋ guneŋ,” inyiŋ. 10 Gwaha inkebwol heŋbe, “Satan, hoyaŋ kwa! Asaŋdebe,‘Al Kuruŋ po ga Doyaŋ Al Kuruŋge gebyende yufukde po heŋbe yeŋ po doloŋ irdehayiŋ,’ yitiŋ hi gobe ma nurde ha?” inyiŋ.11Gwaha inkeb Uŋgura go tubul teŋ kuriŋ.Irkeb Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ waŋ Yesufaraŋ uramiŋ.

Page 9: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 4:12 6 Matiyu 5:6Yesu beleŋ Galili naŋare meteŋmiŋ miŋ

uryiŋ(Mak 1:14-15; Luk 4:14-15)

12 Be, kamebe Yesu go Yon Baptais teŋfere teŋ koyare keramiŋ mere momoŋgoyen nurdeb mulgaŋ heŋ Galili naŋarekuriŋ. 13 Kuŋ Nasaret tiyuŋde hinhin.Muŋ kura hitŋeŋ teŋbe Kapeneam taundekurkuŋ gor hinhin. Kapeneam taun gobeGalili fe ala kuruŋ goyen siŋare SebulunyaNaptaliyat megeŋde hinhin. 14 Be, Yesu goKapeneam kurkuriŋ gobe Al Kuruŋ beleŋmere basaŋ almiŋAisaiamomoŋ irke basaŋheŋ tagalyiŋ goyen fudinde wor po forokyiriŋ. Merebe gahade:15 “Sebulun megeŋya Naptali megeŋyabe

Galili makaŋde kurkuŋ kurkuŋbeleŋ kuruŋde har.

Yeŋbe Yodan fe siŋa kurhan har.Megeŋ gabe Galili naŋa bana har.

Goŋbe Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋmanaŋ goŋ haŋ.

16 Go mar gobe Al Kuruŋ ma nurde uneŋmata buluŋ bana po heŋ kidomabanahitŋeŋ teŋhaŋyengoyenhulsikuruŋ kura kennayiŋ.

Al kidoma bana heŋ kamtiŋ yara haŋyengobe

hulsi goyen forok yeke gote ureŋ banahinayiŋ,” yitiŋ hi. Aisaia 9:1-2

17 Be, Yesu go Kapeneam heŋyabesaba tagal tagal meteŋmiŋ miŋ uryiŋ.Sabamiŋbe gahade: “Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yirtek nalube binde hihi.Niŋgeb yeŋ yufuk bana hitek yeŋ nurdehaŋ kenemmata buluŋtiŋ yubul teŋ yeŋ gebitiŋ mulgaŋ henayiŋ,” yeŋ hinhin.

Komatmiŋ kura hoy yiryiŋ(Mak 1:16-20; Luk 5:1-11)

18 Be, Galili makaŋ fereŋyaŋ goyen kuŋheŋyabe Saimon deŋem kurabe Pitayakuliŋ Andruya makaŋde kamaŋ temeydehike yinyiŋ. Ire itiŋya gobe makaŋ dapŋayad yad mar. 19 Kuŋ yeneŋbe yinyiŋ.“Wayyi. Waŋ gama niryi. Irkeb alyade Al Kuruŋ hitte yukuŋ yukuŋ mardireŋ,” yinyiŋ. 20 Gwaha yinkeb goyarepo kamaŋmiŋ yago yubul teŋ Yesu gamairaryum.

21 Muŋ kura kutŋeŋ teŋbe ire itiŋyahoyaŋ Yemsya Yonyabe naniŋ Sebediya

hakware heŋ kamaŋmiŋ sope yirde hike22 yeneŋbe hoy yiryiŋ. Irkeb ire itiŋya gorewor naniŋ Sebedi goyen hakware gor potubul teŋbe Yesu gama iraryum.

Garbam mar sope yiryiŋ(Luk 6:17-19)

23 Be, Yesu go Galili naŋa bana goyenkuŋbe Yuda marte gabu yayaŋ saba teŋ AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyird mere igiŋ goke tagaldeb alya bereyagarbammiŋkurayenkurayenmanaŋgoyenguram yirke igiŋ heŋ hinhan. 24 Irkeb yeŋmata tiyyiŋ goyen Siria naŋare niŋ marwor nurtiŋ ala tiyamiŋ. Irdeb garbamkurayen kurayen goyen yukuteke sopeyiri yeŋ Yesu hitte yawayamiŋ. Alyabereya uliŋ misiŋ kuruŋ miŋyaŋ, uŋguramyaŋ, bu toneŋ miŋyaŋ, tonaŋ kukuwamiŋyaŋyabe uliŋ kamtiŋya goyen yadwayamiŋ. Irkeb tumŋaŋ guram yirde sopeyiryiŋ. 25 Be, Galili naŋa, Dekapolis* naŋa,Yudia naŋa, Yodan fe siŋa bana goŋ niŋmarya Yerusalem taun kuruŋde gor niŋmarya budam waŋ Yesu gama iramiŋ.

5Amaŋ heŋ hinayiŋ(Luk 6:20-23)

1 Be, Yesu beleŋ al buda kuruŋ goyeneŋbe doŋdoŋeŋde hurkuŋ kipiryiŋ.Komatmiŋ yago wor yeŋ hinhinde gorhurkamiŋ. 2 Irkeb sabamiŋ miŋ uryiŋ.Sabamiŋbe gahade:3 “Be, al kura nindikeŋbe epte moŋ yeŋ

Al Kuruŋ niŋ po nurde hinayiŋmar gobe Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋhinayiŋ.

Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.4 “Al Kura mata buluŋmiŋ ge kandukŋeŋ

wor po nurde haŋ marbe Al Kuruŋbeleŋ biŋ yurum yiryeŋ.

Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.5 “Al kura neŋ harhet harhet ma teŋ haŋ

marbe kame Al Kuruŋ beleŋ megeŋkuruŋ gayen yunke yende hiyyeŋ.

Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.6 “Al kura Al Kuruŋ diliŋdemata huwak teŋ

teŋ niŋ feya biŋgeya niŋ kamtiŋeŋ* 4:25: Dekapolis gote miŋbe “10 taun haŋ.”

Page 10: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 5:7 7 Matiyu 5:24teŋ haŋmarbe Al Kuruŋ beleŋmatahuwak goyen yuneŋ hiyeŋ.

Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.7 “Al kura al hoyaŋ niŋ buniŋeŋ nurde

yuneŋ haŋ mar gobe Al Kuruŋ worbuniŋeŋ nurde yuneŋ hiyeŋ.

Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.8 “Al kura biŋde dufay buluŋ ma kerde haŋ

marbe Al Kuruŋ keneŋ hinayiŋ.Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.

9 “Al kura fuleŋaya kandukya yisikamdeawalikde heŋ heŋ mata forok irdehaŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ diriŋneweŋ yinyeŋ.

Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.10 “Al kura Al Kuruŋ diliŋde mata huwak

teŋ hike al hoyaŋ beleŋ buluŋ bu-luŋ yirke kanduk kurayen kurayenyeneŋ haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi banagoŋ hinayiŋ.

Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.11 “Be, ne gama nirde hike al beleŋ goke

igiŋ ma nurde sukal dirde buluŋ buluŋdirde mere buluŋ kurayen kurayen ultiŋdeirde hinayiŋ. Goyenbe goke ma nurdeamaŋ heŋ hinayiŋ. 12 Kanduk teŋ hinayiŋgote muruŋgembe Al Kuruŋ beleŋ kuruŋdunyeŋ. Niŋgeb goke amaŋeŋ nurde hi-nayiŋ. Mata gobe tiŋeŋ moŋ. Bikkeŋ AlKuruŋyen mere basaŋ mar yirde hinhangwahade goyen po, deŋ wor gwaha dirdehinayiŋ,” yinyiŋ.

Hulsiya fawya(Mak 9:50; Luk 14:34-35)

13 Irdeb sopte po yinyiŋ. “Deŋbe al haŋkuruŋ gate faw yara. Fawbemeteŋmiŋyaŋ.Goyenbe dahawet kura teŋ buluŋhiyyeŋbedaha mat sopte igiŋ irtek? Epte moŋ.Niŋgeb faw buluŋ hitiŋ gobe wok irtek.Irkeb al beleŋ ufurka teŋ kuŋ hinayiŋ.

14 “Irde deŋbe al megen haŋ kuruŋ gatehulsi yara. Taun kuruŋ kura doŋdoŋde higobe epte ma banare hiyeŋ. 15 Gwahadegoyen po al kura epte ma hulsi usuŋ urdeteŋ koroŋ po aw uryeŋ. Gwahade yarab teŋhende biŋguŋ irkeb al ya biŋ bana hinayiŋgoyen tumŋaŋ hulsire hinayiŋ. 16Gwahadegoyen po deŋbe hulsi yara heŋ Al Ku-ruŋ diliŋde mata wukkeŋ goyen al yikalayirde hinayiŋ. Gogab matatiŋ igiŋ goyen

yeneŋbe Al Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋ goyenisoka irde hinayiŋ.

Al Kuruŋyen mere saŋiŋ ire yeŋ wamiriŋ17 “Be, moŋgo ne gayen neneŋbe du-

faytiŋdeb, ‘Yeŋ beleŋbe Moseyen sabayaAl Kuruŋyen mere basaŋ marte sabayagoyen walde pasi hewe yeŋ wayyiŋ,’ yeŋma nurnayiŋ. Nebe saba goyen wale yeŋma wamiriŋ. Gwaha titŋeŋbe mere gotemiŋ wor po goyen teŋ kawan irmeke nur-naŋ yeŋ wamiriŋ. 18 Fudinde wor podineŋ hime. Megeŋya naŋkiŋya hiriryeŋgoya goyen sabamiŋ gote mere bilmiŋkatiŋ goyen uŋkureŋ muŋ kura bana makuyeŋ. Heŋ heŋbe sabamiŋ gote igineŋtumŋaŋ forok yenayiŋ. 19 Niŋgeb al kurasabamiŋ kura gama irtek meteŋeŋ moŋwor po goyen pel irde go ma gama irdebal hoyaŋ wor go goya gama irde ma inyeŋal gobe Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird bana goŋ deŋem moŋhiyyeŋ. Munaŋ al kura sabamiŋ gama irdeal hoyaŋ saba yiryeŋ al gobeAl Kuruŋbeleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yird yird bana goŋdeŋem kuruŋ wor po hiyyeŋ. 20 Fudindewor po dineŋ hime. Deŋ mata huwakteŋ hinayiŋ goyen Farisi marya Moseyensaba maryat mata huwak goyen fole mairnayiŋbe fudindewor po eptemaAl Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi banagoŋ hurkunayiŋ.

Kanduk sope ird ird mata21 “Be, bikkeŋbe Moseyen sabareb taytiŋ

yagobe, ‘Al ma gasa yirke kamnayiŋ.Munaŋ al kura gwaha tiyyeŋbe mererehuwarde muruŋgem buluŋ tiyyeŋ,’ yin-tiŋ goyen deŋbe nurde haŋyen gogo.22 Goyenpoga nebe go hende gaha dineŋtihim: al kura kadom ineŋ tiyyeŋ al gobemerere huwaryeŋ. Gwahade goyen po,al kura kadom, ‘Dufaygem moŋ,’ inyeŋwor merem yaŋ heŋ Yuda marte doyaŋmar diliŋde huwaryeŋ. Irde al kura beleŋkadom kura, ‘Gebe kukuwa,’ inyeŋbe kakalare kuyeŋ.

23 “Niŋgeb Al Kuruŋ galak ire yeŋ altaregor det yukuŋ heŋyab kadge kura beleŋbuluŋ nurd guntiŋ goyen bege bak yekeb24 detge go alta diliŋ mar gor po yubul teŋkuŋ kadge goya kanduk go sope irde awalikheŋ gab mulgaŋ heŋ Al Kuruŋ galak irayiŋ.

Page 11: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 5:25 8 Matiyu 5:4625 “Be, al kura merem yaŋ girde merere

gukuŋ hikeyab araŋ po kanduktiriŋ go be-len kuŋ heŋya sope iriryeŋ. Moŋgo kuŋmerere huwarkeb mere nurd nurd al beleŋgade kimyaŋ titmiŋ haniŋde giryeŋ. Irkebkimyaŋ titmiŋ beleŋ gade fere girde ko-yare gernayiŋ geb. 26 Fudinde wor podineŋ hime. Kat siŋare kweŋ yeŋbe horagwahade kerayiŋ gintiŋ goyen tumŋaŋ pokerde pasi irde gab siŋare kwayiŋ geb,”yinyiŋ.

Al berem yaŋbe huwak po hinayiŋ27 Irde sopte yinyiŋ. “Be, mere kurabe

gahade yeŋ hike nurde haŋyen: ‘Al beremyaŋbe bere hoyaŋma duwan yirde hinayiŋ.Irde bere wor al hoyaŋ ma duwan yirde hi-nayiŋ,’ yitiŋ. 28 Goyenpoga nebe go hendegaha dineŋ tihim: al kura bere kura keneŋgwaha irmewoŋ yeŋ biŋ huwaryeŋ gobebikkeŋ bere hoyaŋya duwan teŋ teŋ matabuluŋ goyen biŋde tiyyeŋ. 29-30Moŋgo ulgekurhan kura beleŋ mata buluŋ tike ulgetumŋaŋ kak alare kwak geb, buluŋ tiyyeŋgo po teŋ siŋa irayiŋ. Delge yase beleŋmata buluŋ tikeb goyen marde temeyayiŋ.Hange yase beleŋ mata buluŋ tikeb go worwalde temeyayiŋ.

Bere takira teŋ teŋ mata(Matiyu 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18)

31 “Be, deŋbe ‘Al kura berem takira tiyeyeŋbe takira teŋ teŋ asaŋ kaŋ haniŋdekerdebe takira tiyyeŋ,’ gwaha yeŋ hikenurde haŋyen. 32 Goyenpoga nebe gohende gaha dineŋ tihim: al kura berem goal hoyaŋ ma duwan irde hikeya epte matakira tiyyeŋ. Takira tike bere go kuŋ alhoyaŋ tiyyeŋbe bere goya uŋ gergeŋ goyaAl Kuruŋ diliŋde leplep mata teŋ har yeŋyinyeŋ. Goyenbe Al Kuruŋ beleŋ uŋ bikkekgore yirke tahar yeŋ uŋ bikkek go miŋgeiryeŋ.” yinyiŋ.

Biŋa teŋ teŋ mata33Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Bikkeŋ

Moseyen sabarebe taytiŋ yago, ‘Biŋa teŋheŋya usi ma teŋ hinayiŋ. Al Kuruŋhitte biŋa teŋbe biŋa tiyayiŋ goyen pogama irayiŋ,’ yintiŋ goyen deŋ wor nurdehaŋyen gogo. 34-35 Goyenpoga nebe gohende gaha dineŋ tihim: naŋkiŋbe AlKuruŋyen maroro gasuŋ. Irde megeŋbeyende kahaŋ kerd kerd gasuŋ. Irde

Yerusalembe Doyaŋ Al Kuruŋ gote taun.Niŋgeb biŋa tiniŋ yeŋ goya det goyen goyadeŋe ma yurnayiŋ. 36 Tonaŋtiŋ yuwalŋeŋuŋkureŋ kura goyen tareŋtiŋde epte maumŋam hoyaŋ irnayiŋ. Niŋgeb biŋa teŋyatonaŋtiŋ ma deŋe urnayiŋ. 37 Hugiŋeŋmere fudinde po yeŋ hinayiŋ. Niŋgebmerekura fudinde kenem, ‘Fudinde,’ yenayiŋ.Munaŋ fudinde moŋ keneŋbe ‘Fudindemoŋ,’ po yenayiŋ. Go hende mere kurasopte tinayiŋbe mere gobe Al Buluŋ hittemat wayyeŋ.

Wol heŋ heŋ mata(Luk 6:29-30)

38 “Be, mere kurabe gahade yeŋ hikenurde haŋyen: ‘Al kura beleŋ delge upultikeb ge beleŋ wor wol heŋ diliŋ upultiyayiŋ. Irde misiŋge yufele tikeb ge beleŋwor wol heŋ misiŋ yufele tiyayiŋ,’ yitiŋ.39 Goyenpoga nebe go hende gaha dineŋtihim: al kura buluŋ dirke goya matamiŋgo wol ma hawayiŋ. Al kura waŋ uluŋgeyase beleŋ seŋ gurke goya wol ma heŋkurhanwor tigiri teŋ unayiŋ. 40 Irde al kurauliŋhorge goke po teŋ merere gereŋ tikebbuniŋeŋ irde meŋe dibage manaŋ unayiŋ.41 Irde al kura parsay girde, ‘Kandukne teŋ1 kilomita kwa,’ ginkeb faraŋ ure yeŋ nurdekandukmiŋ teŋ tebaŋ 1 kilomita kwayiŋ.42 Irdeb al kura det kuraŋ amuheŋ gusuŋaŋgirkeb mali po teŋ unayiŋ. Munaŋ al kurawaŋ detge kura belŋeŋ tewe ginkeya gabasiŋa ma irayiŋ.

Asogo(Luk 6:27-28,32-36)

43 “Be, mere kurabe gahade yeŋ hikenurde haŋyen gogo: ‘Kadtiŋ yago niŋamaŋeŋ nurd yuneŋ hinayiŋ. Irde aso-gotiŋbe buluŋ buluŋ yirde hinayiŋ,’ yi-tiŋ. 44-45 Goyenpoga nebe go hende gahadineŋ tihim: Al Kuruŋbe al igiŋya buluŋyatumŋaŋde naŋaya kigariŋya yuneŋ hiyen.Niŋgeb asogotiŋ ge amaŋeŋ nurde yuneŋhinayiŋ. Irde buluŋ buluŋ dirde hinayiŋmar gobe Al Kuruŋ beleŋ faraŋ yuri yeŋAl Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. Gogabedeŋbe Al Kuruŋ tareŋmiŋ kuruŋ wor pogote dirŋeŋ weŋ igiŋ hinayiŋ. 46 Be, alkura deŋ ge amaŋeŋ nurde duneŋ hinayiŋmar goke po amaŋeŋ nurnayiŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ gote muruŋgem dunyeŋ yeŋ

Page 12: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 5:47 9 Matiyu 6:18

nurde haŋ? Moŋ. Teks yad yad marbemata buluŋ mar yineŋ haŋyen goyen workadom ge amaŋeŋ nurde igiŋ igiŋ yirdehaŋyen. 47 Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋwor kadom mere gird teŋ igiŋ igiŋ yirdehaŋyen. Niŋgeb kadtiŋ yago po mere yirdeigiŋ igiŋ yirde hinayiŋbe matatiŋbe melgote folek yeŋ nurde haŋ? Moŋ. 48NantiŋAl Kuruŋ tareŋmiŋyaŋ gobe huwakwor pogeb, deŋ dirŋeŋ weŋ wor gwahade go pohuwak hinayiŋ,” yinyiŋ.

6Al faraŋ yurd yurd mata

1 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ: “Be,Al Kuruŋ diliŋde mata igiŋ teŋ hiniŋ yeŋbekeŋkela dufay heŋ ga mata teŋ hinayiŋ.Al denke po ga mata teŋ hiniŋ ma yeŋhinayiŋ. Gwaha tinayiŋbe Adotiŋ Al Ku-ruŋ saŋiŋ miŋyaŋ gore matatiŋ gote mu-ruŋgem ma dunyeŋ. 2 Usi marbe al beleŋdeneŋ turuŋdirnaŋ yeŋbe al buniŋeŋ faraŋyurniŋ yeŋ gabu yayaŋ, kurabe beleŋyaŋhuwarde bigul fu irde ga mata teŋ haŋyen.Goyenbe deŋ goya gwaha ma teŋ hinayiŋ.Fudinde wor po dineŋ hime. Matamiŋ gotemuruŋgembe al beleŋ turuŋ yirde hinayiŋgoya go po tenayiŋ. Kamebe hubu wor pogeb. 3Niŋgeb al buniŋeŋ kura faraŋ yurniŋyeŋbe balmiŋ po mata teŋ hinayiŋ. Hantiŋyase beleŋ mata igiŋ kura tike goya hantiŋtapa beleŋ goma nuryeŋ. 4Gwahade goyenpo al buniŋeŋ faraŋ yurniŋ yeŋbe al madeneŋ hikeya faraŋ yurde hinayiŋ. IrkebNantiŋAl Kuruŋ tareŋmiŋyaŋgore al faraŋyurd yurd mata banare teŋ hinayiŋ gotemuruŋgem dunyeŋ.

Al Kuruŋ mere ird ird mata(Luk 11:2-4)

5 “Be, usi marbe Al Kuruŋ mere irniŋyeŋbe al deneŋ turuŋ dirnaŋ yeŋ gabuyayaŋ, kurabe beleŋ kogorhoŋyaŋ al bu-dam kuŋ waŋ teŋ haŋyende gor huwardeAl Kuruŋ mere irde haŋyen. Goyenbe deŋgoya gwahama teŋ hinayiŋ. Fudinde dineŋhime. Matamiŋ gotemuruŋgembe al beleŋturuŋ yirde hinayiŋ goyare gog po tenayiŋ.Kamebe hubu wor po. 6 Niŋgeb Al Kuruŋmere irniŋ yeŋbe yatiŋ bana hurkuŋ yametaŋbe Nantiŋ Al Kuruŋ banare hi goyenmere irde hinayiŋ. Gogab Nantiŋ beleŋ

banare heŋ balmiŋmata teŋ hinayiŋ goyendeneŋbe gote muruŋgem dunyeŋ.

7 “Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ beleŋuŋguramiŋ doloŋ yirde heŋya mereniniŋnurnayiŋ yeŋ mere sobamde po yeŋ tebaŋteŋ haŋyen. Goyenbe deŋbe Al Kuruŋmere irniŋ yeŋ goya gwahama teŋ hinayiŋ.8 Adotiŋ Al Kuruŋbe deŋ beleŋ gusuŋaŋma irkeya bikkeŋ det goke nurde haŋ yeŋnurde hi. Niŋgebmel go teŋ haŋ gwahamateŋ hinayiŋ. 9Niŋgeb Al Kuruŋ mere irniŋyeŋbe gaha yeŋ hinayiŋ:Adoniniŋ, gebe kuruŋ wor po.Hugiŋeŋ turuŋ girde hitek.10 Gere alya bereya doyaŋ yird yird mata

goyen kawan forok irayiŋ.Irdeb dufayger meteŋ teŋ gote igineŋ ge

hayende gor igiŋwor po forok yirdehayen gwahade goyen po,

megen gayen wor forok yirde hayiŋ.11 Irdeb haŋkayen biŋgebe gwaha mat

nene ep nenayiŋ yeŋbe gwahade poduneŋ hayiŋ.

12 Irdeb al hoyaŋ beleŋ buluŋ dirke matabuluŋmiŋ halde yuneŋ hityen gwa-hade goyen po,

mata buluŋniniŋ halde duneŋ hayiŋ.13 Irdeb dubul tike tuŋaŋ buluŋ bana ma

kattek.Irde Al Buluŋ haniŋde mat dumulgaŋ

tiyayiŋ.14 Niŋgeb al kura buluŋ dirkeb mata bu-luŋmiŋ goyen halde yunnayiŋ. GogabAdotiŋ tareŋmiŋ kuruŋ gore wor mata bu-luŋtiŋ halde dunyeŋ. 15Munaŋ al kura bu-luŋ dirkeb halde ma yunnayiŋ gobe Adotiŋtareŋmiŋ kuruŋ gorewormata buluŋtiŋ goma halde dunyeŋ.

Biŋge kutŋa ird ird mata16 “Be, usi marbe biŋge kutŋa irde

heŋyabe kimiŋ algup neke tupi sam tikebal beleŋ yeneŋ mel gabe gwaha teŋ haŋyeŋ dennaŋ yeŋ nurde mata teŋ haŋyen.Goyenbe deŋ goya gwaha ma teŋ hinayiŋ.Matamiŋ gote muruŋgembe al beleŋ turuŋyirde hinayiŋ goya po tenayiŋ. Kamebehubu wor po. 17 Niŋgeb biŋge kutŋairde heŋyabe fe gemde tonaŋtiŋ par teŋkutŋare hite yara ma teŋ kuŋ hinayiŋ.18 Gogab biŋge kutŋare hinayiŋ goyen albeleŋ gwaha teŋ haŋ yeŋ ma deneŋ hi-nayiŋ. Goyenbe Adotiŋ banare hi gobe

Page 13: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 6:19 10 Matiyu 7:1-2nurde hiyeŋ. Niŋgeb mata balmiŋde teŋhinayiŋ goyen gote muruŋgem dunyeŋ.

Megen niŋ samuŋ(Luk 12:33-34)

19 “Be, megen niŋ samuŋbe sisige beleŋwalnayiŋ, kurab kawe mar beleŋ kawedirnayiŋ. Irde kurabe tiktuk irde buluŋhenayiŋ. Niŋgeb dindikeŋ ge nurde samuŋyade buda ma yirde hinayiŋ. 20 Gwahadeyarabe samuŋtiŋ goyen yade al faraŋ yurdehinayiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ gote mu-ruŋgem igiŋ wor po goyen kame duneŋyeŋbe gasuŋmiŋde yerde hiyeŋ. Gobedet kura beleŋ epte ma buluŋ yirnayiŋ.21Dufaytiŋ kuruŋbe samuŋtiŋ hiyeŋde gorpo hiyeŋ geb, gago momoŋ dirde hime.

22 “Be, diltiŋbe ultiŋde hulsi yara.Niŋgeb diltiŋ igiŋ hinayiŋbe hulsire haŋyara Al Kuruŋyen samuŋ banare hi goyenkeneŋ keŋkela bebak teŋ hinayiŋ geb, heŋheŋtiŋ igiŋ wor po hiyyeŋ. 23Munaŋ diltiŋbuluŋbe samuŋmiŋ epte ma keneŋ bebakteŋmegenniŋ samuŋniŋ po nurde hinayiŋgeb, heŋ heŋtiŋ gobe kidoma beleŋ poaw duryeŋ. Niŋgeb Al Kuruŋyen samuŋbanare hi goyen keneŋ bebak titek yarabebebak ma tinayiŋbe heŋ heŋtiŋbe buluŋwor po hiyyeŋ. 24 Albe epte ma wawuŋuŋkureŋde po doyaŋ al irawa niŋ meteŋteŋ yunyeŋ. Epte moŋ wor po. Gwahatitŋeŋbe doyaŋ al kurabe harhok unyeŋ.Munaŋ kurabe amaŋeŋ nurd uneŋ keŋkelaawalik irde hiyeŋ. Niŋgeb gwahade goyenpo, epte ma Al Kuruŋya horaya tumŋaŋdemeteŋ teŋ yunnayiŋ.

Heŋ heŋge niŋ ug po ma dufay hawayiŋ(Luk 12:22-31)

25 “Niŋgeb fudinde dineŋ hime. Megengar heŋya daha mat biŋgeya feya netek,irde ulniniŋdebe da yade umŋa teŋ hitekyeŋbe heŋ heŋtiŋ ge uguŋ po ma dufayheŋ hinayiŋ. Biŋgebe igiŋ gega, gore poepte ma heŋ heŋtiŋ igiŋ iryeŋ. Ultiŋ umŋamanaŋ gwahade po ultiŋ igiŋ ma iryeŋ.26 Be, nu niŋ nurnaŋ. Yeŋbe biŋge maharde haŋyen. Irde sak yeke yade biŋgeyadi yerd yerd yare ma yerde haŋyen.Goyenbe Al Kuruŋ beleŋ paka yirde hiyen.Al Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋ beleŋ nu wor gogokeŋkela po doyaŋ yirde hiyen. Munaŋdeŋbe nu gote folek wor po geb, dahadem

Al Kuruŋ beleŋ deneŋ wasak tike biŋgekamnayiŋ? Epte moŋ geb. 27 Deŋ gayenkuramegen gar heŋ heŋ niŋ uguŋ po dufayhenayiŋbe igiŋ nalutiŋ goyen muŋ kurasiŋgir irde ulyaŋde hinayiŋ? Epte moŋ.

28 “Irde daniŋ geb ultiŋ umŋa niŋ uguŋpo dufay heŋ haŋyen? Yamuŋ fuwalabeyeneŋmiŋ igiŋ muŋ wor po goke nurnaŋ.Yeŋbe uliŋ umŋa niŋmeteŋma teŋ uliŋhorkura ma gada yirde haŋyen. 29 Goyenbefudinde wor po dineŋ hime. Bikkeŋ Israe-lyen doyaŋ al kuruŋ Solomonbe uliŋ umŋakusamuŋ wor po yerde hinhin. Goyenpogauliŋ umŋamiŋ igiŋ wor po gore yamuŋfuwala goyen epte ma fole yirtek hinhan.30 Yamuŋ fugala gobe nalu sobamde mahaŋyen. Haŋka hinayiŋ, gisebe al beleŋwalde kakde yemeyde haŋyen. Be, gwa-hade goyen po, yamuŋ fugala gobe detkuruŋ kura gogomoŋ gega, Al Kuruŋ beleŋdoyaŋ yirde umŋa yirde hiyen geb, deŋbedaniŋ ulniniŋ umŋa ma gitik teŋ dunyeŋyeŋ goke uguŋ po dufay heŋ haŋ? DeŋbeAl Kuruŋ niŋ hekkeŋwor poma nurde haŋ.31Niŋgeb da biŋge netek, da fe netek, irdeda yade ulniniŋ umŋa titek yeŋ goke dufayuguŋ poma heŋ hinayiŋ. 32Megen niŋmarne niŋ ma nurde haŋ gore gab det budamkuruŋ gwahade goyen yad yad niŋ uguŋ podufay heŋ goke kandukŋeŋ nurde haŋyen.Goyenbe Adotiŋ Al Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋgobe det goke nurde haŋ yeŋ bikkeŋ deneŋhiyen. 33 Niŋgeb deŋbe Al Kuruŋ beleŋdoyaŋ dird dirdya mata huwak teŋ teŋyaniŋ wa nurde hinayiŋ. Irke gab Al Ku-ruŋ beleŋ deŋ det kuraŋ nurde hinayiŋkuruŋ goyen wor duneŋ hiyeŋ. 34 Niŋgebsopte fay urkeb daha titek yeŋ goke dufayuguŋ po ma heŋ hinayiŋ. Fay urke gabgwaha kura tiye yeŋ nurnayiŋ. Haŋkayenkandukbe haŋkayen po, munaŋ giseyenbegiseyen po geb,” yinyiŋ.

7Kadtiŋdemata goke buluŋmatma yawayiŋ(Luk 6:37-38,41-42)

1-2 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Alkura kadommata tike keneŋbe, ‘Nebe igiŋ,munaŋ yeŋbe buluŋ teŋ hi,’ yiyyeŋbe al gowor Al Kuruŋ beleŋ gwaha po iryeŋ. Alkadtiŋ kurate mata daha mat kennayiŋbeAl Kuruŋwor gwahamat dinyeŋ. Niŋgeb al

Page 14: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 7:3 11 Matiyu 7:21kadtiŋ beleŋmata kura tike goyadeŋbeleŋ,‘Neŋbe huwak,’ yeŋ nurde, ‘Al gobe daniŋbuluŋ tiya?’ ma yeŋ hinayiŋ. Moŋgo AlKuruŋ beleŋ deŋ wor gwaha po diryeŋ geb.3Deŋbe kadtiŋdemata buluŋmukŋeŋmuŋwor po mukuŋ yara goyen yeneŋ goke yeŋhaŋ. Goyenbe dindikeŋdemata buluŋbe heparwek karkuwaŋ yara diltiŋ pet teŋ haŋgoyen go ma po nurde haŋ. 4 He parwekgore hugiŋeŋ diltiŋ pet titiŋ haŋ goyen mayeneŋya dahade niŋgeb, ‘Kadne, mukuŋdelger hi go teŋ siŋa ire?’ innayiŋ? 5Duliŋusi mar wor wor, meheŋdeb dindikeŋdediltiŋde niŋ he parwek go wa yade siŋa yir-nayiŋ. Irde gab diltiŋ keŋkela naŋkeneŋbekadtiŋ diliŋde mukuŋ goyen igiŋ yad siŋayirnayiŋ.

6 “Be, deŋbe det kura Al Kuruŋ un-tek goyen yade kulu ma yuneŋ haŋyen.Irde selweŋ yara det damum hende hoyaŋgoyen yade bu binde ma yemeyde haŋyen.Gwaha yirkeb samuŋ igiŋ kura gogo yeŋma nurde mali yufurka tinayiŋ. Niŋgebgwahade goyen po, al kura Al Kuruŋyenmerebe titmiŋeŋ miŋ miŋmoŋ yeŋ nurdehaŋ mar gobe Al Kuruŋyen det mali malima yuneŋ hinayiŋ. Moŋgo mel gore tigiriteŋ buya kuluya beleŋ diseŋ sak dirtiŋeŋdirnayiŋ geb,” yinyiŋ.

Al Kuruŋ gusuŋaŋ ird ird niŋ bada mahenayiŋ

(Luk 11:9-13)7-8 Irdeb sopte po gaha yinyiŋ: “Be,

al kura beleŋ det kuraŋ nurde Al Kuruŋgusuŋaŋ irkeb unyeŋ. Irde det kuraŋnaŋkeneŋ kurut yekeb ikala iryeŋ. Irde yeŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi banagoŋ hurkuŋ hurkuŋ yame goyen maydetebaŋ irkeb yame hol ird unyeŋ. Niŋgebdeŋ wor det kura niŋ nurde Al Kuruŋgusuŋaŋ irtiŋde po hikeb dunyeŋ. Det gokenaŋkeneŋ kurut yitiŋde po hikeb dikaladiryeŋ. Irde yeŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yirde hi bana goŋ hurkuŋ hurkuŋyamemayde tebaŋ irkeb yame hol ird dun-yeŋ.

9 “Be, deŋ gayen al ganuŋbe diriŋmiŋbeleŋ biŋge niŋ yekeb hora teŋ unyeŋ?10 Irde makaŋ dapŋa niŋ yekeb kunere teŋunyeŋ? 11Deŋmata buluŋmarwor diriŋtiŋyago beleŋ det kuraŋ yekeb det igiŋ poyunniŋ yeŋ nurde haŋyen. Niŋgeb Adotiŋ

Al Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋ gobe deŋ megenniŋ mar gote folek geb, gusuŋaŋ irkeb detigiŋ wor po goyen dunyeŋ geb.

12 “Gwahade niŋgeb mata teŋ hinayiŋkuruŋ gobe al hoyaŋ beleŋ neŋ gwahagwaha dirde hiwoŋ yeŋ nurde haŋ gwa-hade goyen po, deŋ wor gwahade po yirdehinayiŋ. Moseya Al Kuruŋyen mere basaŋmarya beleŋ saba teŋ hinhan gote miŋ worpobe gago geb.

Yame dirŋeŋ bana hurkunayiŋ(Luk 13:24)

13-14 “Be, kak alare kuŋ kuŋ yamebe ku-ruŋ, irde gor kuŋ kuŋ beleŋbe meteŋeŋmoŋ. Niŋgeb al budam yame goyen banahurkuŋ haŋ. Munaŋ Al Kuruŋya hugiŋheŋ heŋ gasuŋde gor kuŋ kuŋ yamebedirŋeŋ muŋ wor po. Irde beleŋ manaŋmeteŋeŋ. Niŋgeb al yuŋkureŋ yuŋkureŋbeleŋmuŋpo gab yame goyen keneŋ bebakteŋ haŋ. Niŋgeb deŋbe yame dirŋeŋ banagore hurkunayiŋ.

Heya he gote igineŋya15 “Be, Al Kuruŋyen mere basaŋ mar

falkuk niŋ keŋkela heŋ hinaŋ ko. Go margobe dapŋa fuleŋam moŋ sipsip yara heŋwanayiŋ. Meremiŋbe igiŋ yara gega, biŋbana dufaymiŋbe buluŋ wor po geb, kuluduwi beleŋ al isitiŋ yara heŋ heŋtiŋ buluŋwor po irnayiŋ. 16 Gwahade mar gobematamiŋde po gabe fudinde Al Kuruŋyenmere basaŋ mar ma usi mar wet goyenyeneŋ bebak teŋ hinayiŋ. Al beleŋ wain ig-ineŋbe kaŋ hoyaŋ hende ma yade haŋyen.Fik he igineŋ wor he mali hende ma yadehaŋyen. 17 Gwahade goyen po, he igiŋbeigineŋ igiŋ po forok yirde hiyen. Munaŋ hebuluŋbe igineŋ buluŋ po forok yirde hiyen.18Niŋgeb he igiŋbe igineŋ buluŋ ma forokyiryeŋ. Munaŋ he buluŋbe igineŋ igiŋ mapo forok yiryeŋ. 19 Niŋgeb he kura igineŋigiŋ ma forok yiryeŋ gobe ilde kak alaretemeynayiŋ. 20Niŋgeb gwahade goyen po,matamiŋ beleŋ gabmel gobe gwahademaryeŋ yeneŋ bebak tinayiŋ.

21 “Be, alya bereya megen heŋya, ‘DoyaŋAl Kuruŋ, DoyaŋAl Kuruŋ,’ nineŋhaŋ gega,al yuŋkureŋ beleŋ po Al Kuruŋyen alyabereya henayiŋ. Adone Al Kuruŋ saŋiŋmiŋyaŋ gote dufay goyen keŋkela nurde

Page 15: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 7:22 12 Matiyu 8:13go po gama irde haŋ mar po gab Al Ku-ruŋyen alya bereya henayiŋ. 22 Nalu fu-naŋde goyenterbe al budam beleŋ, ‘DoyaŋAl Kuruŋ, Doyaŋ Al Kuruŋ, neŋbe saŋiŋgermerege basaŋ heŋ tagalde hinhet. Irdetareŋger uŋgura yakira teŋ mata tiŋeŋ ku-rayen kurayen yirde hinhet. Niŋgeb neŋbegere alya bereya,’ ninnayiŋ. 23 Goyenbene beleŋ kawan po, ‘Mata buluŋ mar, nebego ma wor po nurd duneŋ hime. Hoyaŋkunaŋ!’ yineŋ.

Al irawayen ya ird ird mata(Luk 6:47-49)

24 “Be, gwahade niŋgeb al kura merenenurde gama iryeŋ al gobe ya ire yeŋbe tolametemiŋ dukuŋ po talde hora po daluŋunyeŋ go gwahade goyen. 25 Kigariŋ ku-ruŋ kateŋ figilu teŋeŋ yaŋ kuyeŋ. Irdemeŋe saŋiŋ yare gor kuyeŋ gega, tolambesaŋiŋ po yimiytiŋ geb, epte ma tobo tikekatyeŋ. 26 Goyenbe al kura merene nurdega gama ma iryeŋ al gobe al kukuwa kuramulowo hende ya iryeŋ go gwahade goyen.27Niŋgeb kigariŋ kuruŋ kateŋ figilu teŋeŋyaŋ kuyeŋ, irde meŋe saŋiŋ yare gor kukebtolambe mulowo hende yimiytiŋ geb, yagobe kateŋ buluŋ wor po hiyyeŋ,” yinyiŋ.

28-29 Be, Yesu go sabamiŋ pasi irkeb gorhinhan mar gore meremiŋ go tonŋeŋ yaŋwor po nuramiŋ. Irdeb hurkuŋkat teŋbe,“Ey, sabamiŋ gabe Moseyen saba martesaba yara moŋ be!” yamiŋ.

8Al busuka miŋyaŋ sope iryiŋ(Mak 1:40-45; Luk 5:12-16)

1 Be, sabamiŋ go pasi irdeb dugure gormat kateŋ kuŋ hikeb al budam gama irdekuŋ hinhan. 2 Irkeb busuka miŋyaŋ alkura gore waŋ kimiŋ mar dokolhoŋ yugu-luŋ teŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, dufaygerwilakŋeŋ nurdeb sope nirke igiŋ heweŋ,”inyiŋ. 3 Irkeb al go uliŋde haniŋ kerdeb,“Igiŋ guram gireŋ. Niŋgeb igiŋ hawa!”inyiŋ. Irkeb goyare po busuka go tubul tikeigiŋ hiriŋ. 4 Irkeb, “Igiŋ haha gake al kuramomoŋ irak yo. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋdoloŋ ird ird mata doyaŋ mar hitte kuŋsikkeŋge yikala yirke keneŋbe fudinde igiŋhaha ginnayiŋ. Irke gabMose beleŋ bikkeŋ

yiriŋmata goyengama irde dapŋa kuramelgo yunnayiŋ. Irkeb ge niŋ teŋ Al Kuruŋ niŋdapŋa go kumga tinayiŋ. Irkeb al tumŋaŋfudinde igiŋ hihi yeŋ gennayiŋ,” inyiŋ.

Fuleŋa marte doyaŋ alyen dufaymiŋ tareŋ(Luk 7:1-10)

5 Be, gwaha teŋbe Yesu go Kapeneamtaunde kuriŋ. Irkeb Roma gabmanyenfuleŋa marte doyaŋ al* kura gore faraŋnuri yeŋ wayyiŋ. 6 Irdeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ,meteŋ alne kura uliŋ kamke uliŋ misiŋkuruŋ wor po kateŋ yare ferde hi,” inyiŋ.7 Irkeb Yesu beleŋ, “Kuŋ sope ireŋ,” in-yiŋ. 8 Irkeb al gore wol heŋbe, “Doyaŋ AlKuruŋ, ge beleŋ ne al gahade gate yarekutek moŋ. Niŋgeb duliŋ mere po tikebmeteŋ alne igiŋ hiyyeŋ. 9 Ne wor doyaŋalner yufukde heŋ yende mere po gamairde himyen. Irde ne wor fuleŋa mar kuradoyaŋ yirde hime geb, al goyen kura, ‘Kwa,’inmekeb kuyeŋ. Munaŋ kurabe, ‘Waya,’inmekeb wayyeŋ. Irde meteŋ alne manaŋ,‘Det ga ira,’ inmekeb gwaha po tiyyeŋ,”inyiŋ. 10 Irkeb Yesu beleŋ al gote mere gonurde tulfut yiriŋ. Irdeb gama irde kuŋhinhan mar goyen fulgaŋ kaŋbe, “Fudindewor po dinhem. Israel bana ga ne niŋ du-faymiŋ saŋiŋ irtiŋ al kura gahadema keneŋhimyen. Hubu wor po. 11 Ga nurnaŋ ko.Kame kame Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yirde hi bana goŋ dula mata ku-ruŋ forok yiyyeŋ. Goyenterbe Yuda marmoŋ al miŋ hoyaŋ beleŋ megeŋ kuruŋ gahike kwa gayen kurhan mat mat waŋbeYuda marte asem yago Abraham, AisakyaYekopya irde gasuŋmiŋyaŋ gasuŋmiŋyaŋkeperde dulaŋ teŋ hinayiŋ. 12 GoyenbeYuda marbe Al Kuruŋ beleŋ basiŋa yirtiŋgega, ne niŋ dufaymiŋ saŋiŋ ma irnayiŋmar gobe yakira tike siŋare kidoma banagoŋ hinayiŋ. Irde eseŋbe misiŋ yiseŋ hi-nayiŋ,” yinyiŋ. 13 Irdeb fuleŋamarte doyaŋal goyen, “Igiŋge kwa. Ne niŋ dufaygesaŋiŋ irde ha geb, gwahade forok yewoŋyeŋ nurha gwahade po forok yiyyeŋ,” in-yiŋ. Irkeb meteŋ almiŋbe Yesu beleŋ meretiyyiŋ nalu goyenter po igiŋ hiriŋ.

Yesu beleŋ al budam sope yiryiŋ(Mak 1:29-34; Luk 4:38-41)

* 8:5: Fuleŋa marte doyaŋ al gabe fuleŋa mar 100 doyaŋ yirde hiyen.

Page 16: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 8:14 13 Matiyu 9:314 Be, Yesu go Pitayen yare kuŋbe Pita

teŋak aygaŋ miŋyaŋ ferde hike kinyiŋ.15 Irde kuŋ haniŋde tanarkeb aygaŋ gotubul tiyyiŋ. Irkeb bere gore huwardebiŋge kaŋ yunyiŋ.

16 Be, kuŋ hako ga kidoma heŋhikeb uŋgura ketal yurtiŋ mar budamyawayamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ uŋgura gomerere po yakira tiyyiŋ. Irde al garbammiŋyaŋ manaŋ tumŋaŋde sope yirke igiŋhamiŋ. 17 Gwaha teŋ hinhin goke bikkeŋAl Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋasaŋde mere kura gahade kayyiŋ:“Al gobe nende mata buluŋya gar-

bamniniŋya pasi yiryeŋ,” yitiŋ hi.Aisaia 53:4

Niŋgeb mere gote igineŋbe mata gogoforok yirde hinhin.

Yesu gama irniŋbe det kura yubul tinayiŋ(Luk 9:57-62)

18 Be, Yesu gob al budam waŋ gabu irkeyeneŋbe komatmiŋ yago goyen, “Fe alakuruŋ ga siŋa iroŋ mat kuniŋ,” yinyiŋ.19 Irkeb Moseyen saba tagal tagal al kuragore waŋbe, “Tisa, nebe ge kuŋ heŋ tahakuruŋ gobe gama po girde kuŋ heŋ,” inyiŋ.20 Irkeb wol heŋ, “Kulu duwibe ferd ferdgasuŋ miŋyaŋ. Nu wor hagam yaŋ. Goyen-poga ne Al Urmiŋ† gabe gor kura ferdeusaŋ hetek gasuŋnemmoŋ,” inyiŋ. 21 Irkebkomatmiŋ hoyaŋ kura goreb, “Doyaŋ AlKuruŋ, nebe gama gireŋ gega, kuŋ adonewa teŋ mete teŋ gab waŋ gama gireŋ,”inyiŋ. 22 Irkeb Yesu beleŋ, “Waŋ gama nira!Al kamtiŋ gobe tubul tike al ne niŋ manurde Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋ yara haŋmar gore gab teŋ mete tinayiŋ geb,” inyiŋ.

Yesu beleŋ meŋe kuruŋ masi irke tik yiriŋ(Mak 4:35-41; Luk 8:22-25)

23 Be, gwaha teŋbe hakwa kura gohende hurkuriŋ. Irkeb komatmiŋ yagowor go hende hurkuŋbe yeŋya kwamiŋ.24 Irke gwahade forok yeweŋ tiya yeŋ manurkeya bemel po meŋe kuruŋ huwaryiŋ.Irkebduba karkuwaŋkarkuwaŋ fumdewaŋhakwa mayde biŋde hurkuŋ ala heŋ hin-hin. Goya goyenbe Yesube firtiŋde hin-hin. 25 Irkeb komatmiŋ beleŋ kuŋ isaŋheŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, fe nene kamniŋ

tihit geb, faraŋ dura!” inamiŋ. 26 Irkebhuwarde, “Daniŋ geb ne niŋ hekkeŋ manurde kafura heŋ haŋ?” yinyiŋ. Irdebmeŋeyamakaŋya buluŋworpohiriŋ goyenmasi yirke kamaryum. 27 Irkeb mel gohurkuŋkat teŋbe, “Da albe gago? Meŋeyamakaŋya wor yende mere nurhar!” yeŋkadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ.

Gadara marte naŋare kuriŋ(Mak 5:1-20; Luk 8:26-39)

28 Be, meŋe kamke mel go kuŋ kuŋbeGalili fe ala siŋa kurhan Gadara martenaŋare forok yamiŋ. Irkeb al irawa kurauŋgura ketal yurtiŋ bembayaŋ heŋ kuŋharyen goreYesu hittewayaryum. Al irawagobe misiŋeŋ yaŋ wor po geb, albe yeŋharyenyaŋ gor kutek moŋ. 29 Be, iremgore Yesu hitte waŋbe, “Al Kuruŋ Urmiŋ,daha direŋwayha? Nalu hako hikeya buluŋdire yeŋ wayha?” ineŋ kwep iraryum.30 Be, goya goyenbe bu buda kuruŋ kurasorte yarham po heŋ dulaŋ teŋ hinhan.31Uŋgura goreYesu goyeneseŋmere irdeb,“Dakira tiye yeŋ nurdeb dad derke kuŋ bubuda iro ketal yurtek,” inaryum. 32 Irkeb,“Kunaŋ!” yinkeb uŋgura buda go al irawagoyen yubul teŋ kuŋ bu buda kuruŋ go ke-tal yurkeb kuŋ hamularemat fe alare kateŋfe nene kamamiŋ. 33 Irkeb bu doyaŋ yirdehinhan mar gobe busaharde taunde kuŋbeal irawa uŋguram yaŋya bu budaya hittemata forok yiriŋ kuruŋ goyen goke al mo-moŋ yiramiŋ. 34 Irkeb al taunde niŋ gobetumŋaŋ Yesu kinniŋ yeŋ gir yeŋ wayamiŋ.Irde waŋ keneŋbe, “Naŋaniniŋde gar mahayiŋ. Dubul teŋ kwayiŋ,” ineŋ eseŋ mereiramiŋ.

9Al uliŋ kamtiŋ sope iryiŋ(Mak 2:1-12; Luk 5:17-26)

1 Be, gwaha irkeb Yesu go hakwa hendehurkuŋbe mulgaŋ heŋ meteŋ teŋ hiyentaunde Kapeneam kuriŋ. 2 Irkeb al uliŋkamtiŋ kura goyen sapir hende tawayamiŋ.Irkeb Yesu beleŋ mel gote dufaymiŋ yeŋge tareŋ irtiŋ go yeneŋbe al goyen, “Diriŋ,kandukŋeŋma nurayiŋ. Mata buluŋge hal-hem geb,” inyiŋ. 3 Gwaha yekeb Moseyensaba mar kura beleŋ go nurdeb, “Ey, Al

† 8:20: Al Urmiŋ gote miŋbe alya bereya Al Kuruŋ hitte Yumulgaŋ teŋ teŋ Al. Daniel 7:13 gorbe deŋem Al Urmiŋgoyen hi.

Page 17: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 9:4 14 Matiyu 9:20-21Kuruŋ beleŋ po ga alyen mata buluŋ haldeyuneŋ hiyen gega, al gare gwaha tihimyeŋ hi geb, al gabe Al Kuruŋ sukal irdehi,” yeŋ dufay hamiŋ. 4 Irkeb dufaymiŋyeneŋ bebak teŋbe, “Daniŋ geb bitiŋde du-fay buluŋ kerde haŋ? 5 Damiŋbe meteŋeŋyeŋ nurde haŋ? ‘Mata buluŋge haldegunhem,’ yihim goyen ma ‘Huwarde kwa,’yeweŋ goyen? 6 Dufaytiŋdebe al garbamsope ird ird gobe meteŋeŋ yeŋ nurde haŋ.Niŋgeb nebe deŋ beleŋ meteŋeŋ nurdehaŋ goyen ireŋ tihim. Irmeke gab megengarbe ne Al Urmiŋ gabe alyen mata buluŋhalde halde saŋiŋ miŋyaŋ yeŋ neneŋ be-bak tinayiŋ,” yinyiŋ. Irdeb al uliŋ kamtiŋgoyen, “Huwarde gasuŋge teŋ yager kwa,”inyiŋ. 7 Irkeb al go huwarde yamiŋde kuriŋ.8 Irkeb al buda gor gabu iramiŋ goyenmatago keneŋbe hurkuŋkat tiyamiŋ. Irdeb AlKuruŋ beleŋ al guram yird yird tareŋ alyuntiŋ goke Al Kuruŋ turuŋ iramiŋ.

Yesu beleŋ Matiyu hoy iryiŋ(Mak 2:13-17; Luk 5:27-32)

9Be, gwaha teŋ Yesu go gormat hoyaŋdekuŋ heŋyabe al kura deŋem Matiyu goyenteks yad yad gasuŋde hike kinyiŋ. Irdeb,“Waŋ gama nira,” inyiŋ. Irkeb al gorehuwarde Yesu gama iryiŋ.

10 Be, Yesuya komatmiŋya Matiyuyenyare heŋ biŋge nene hikeb teks yad yadmarya* al kura Moseyen saba keŋkela magama irde hike, “mata buluŋ mar” yineŋhaŋyen mar goya waŋ yeŋya heŋ dulaŋteŋ hinhan. 11 Irkeb Farisi mar beleŋgo yeneŋbe Yesuyen Komatmiŋ gusuŋaŋyirdeb, “Daniŋ geb tisatiŋbe teks yad yadmarya ‘mata buluŋ mar’ yineŋ hityen margoya biŋge nene haŋ?” yinamiŋ. 12 Irkebmere go nurdeb Yesu beleŋ, “Al uliŋdeigiŋ po hiyeŋbe guram al niŋ ma nuryeŋ.Al garbam miŋyaŋ beleŋ gab guram alniŋ nuryeŋ. 13 Nebe neŋ al huwak yeŋnurde haŋ mar goyen hoy yire yeŋ mawamiriŋ. Goyenpoga neŋbe mata buluŋmar yeŋ nurde haŋ mar goyen hoy yireyeŋ wamiriŋ. Goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋ,‘Nebe al beleŋ galak nird nird niŋma nurdehime. Kadom buniŋeŋ gird gird mata gokeamaŋeŋ nurde hime,’ yitiŋ goyen kuŋ miŋ

gwahade yeŋ keŋkela dufay heŋ nurnaŋko,” yinyiŋ.

Biŋge kutŋamata niŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ(Mak 2:18-22; Luk 5:33-39)

14 Be, gwaha yineŋbe gor hinhin. IrkebYon Baptaisyen komatmiŋ beleŋ waŋbe,“Neŋya Farisi maryabe biŋge kutŋa irdehityen gega, dahade geb komatge weŋbegwaha ma teŋ haŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ.15 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Albe tikiŋmeremiŋ alya tumŋaŋ heŋyabe daniŋ eseŋhinayiŋ? Epte moŋ. Goyenbe tikiŋ meremiŋ al goyen asogom beleŋ waŋ teŋ kukegab yeŋ ge nurde biŋge kutŋa irde hi-nayiŋ,” yinyiŋ. 16 Irde yeŋbe saba gergeŋtagalde hi goyen gokemayameremat gahayinyiŋ: “Al kura amil gergeŋ walde teŋuliŋhor bikkek erek yitiŋ goyen ma petteŋ gada iryeŋ. Gwaha irkeb amil par-wek gergeŋ gore uliŋhor bikkekde niŋ kaŋgoyen yuluŋ teŋbe erek yitiŋ yameŋ gobesopte buluŋ wor po iryeŋ. 17 Gwahadegoyen po, al wain fimiŋ gergeŋ yade dapŋasikkeŋ po wain fimiŋ heŋ heŋ irtiŋ bikkekbana goŋ ma unnayiŋ. Gwaha irnayiŋbewain fimiŋ gergeŋ goreb dapŋa sikkeŋbikkek go kumga tikeb erek niyyeŋ. Irkebwain fimiŋ wok yiyyeŋ. Dapŋa sikkeŋ gomanaŋ gog po buluŋ hiyyeŋ. Albe gwahama teŋ haŋyen. Wain fimiŋ gergeŋbe wainfimiŋ heŋ heŋ dapŋa sikkeŋ gergeŋ banapo uneŋ haŋyen. Irkeb det irawakde buluŋma hiriryeŋ,” yinyiŋ.

Bere dirŋeŋ kamtiŋya bere kura dandukumiŋyaŋya goyen sope yiryiŋ

(Mak 5:21-43; Luk 8:40-56)18 Be, Yesu go saba yirde hikeyab gor niŋ

doyaŋ al kura waŋ Yesu diliŋ mar dokol-hoŋ yuguluŋ teŋbe, “Wernebe gayamuŋ gakama. Goyenbe kuŋ hange uliŋde kerkebsopte huwaryeŋ,” inyiŋ. 19 Irkeb Yesu gohuwarde al goya kwaryum. Komatmiŋyago wor gama irde kwamiŋ.

20-21 Be, hako kuŋ hikeyab bere kuradama 12 gayen danduku manaŋ hiyengore dufaymiŋde po, “Kuŋ meŋere niŋuliŋhormiŋ po sisaŋ ureŋbe igiŋ heweŋ,”yeŋ nurdeb kame beleŋ mat waŋbe

* 9:10: Teks yad yad marbe Israel mar niŋ ma meteŋ teŋ hinhan. Roma gabman niŋ teŋ teks yade hinhan. Irde tekshora kurabe yiŋgeŋ ge yade hinhan geb, mel goke Israel mar beleŋ igiŋ ma nurde yuneŋ hinhan.

Page 18: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 9:22 15 Matiyu 10:8Yesuyen meŋe diba uliŋhor goyen mu-ruŋde sisaŋ uryiŋ. 22 Be, bere gore gwahatikeb Yesu beleŋ fulgaŋ kaŋ kinyiŋ. Irdeb,“Werne, kandukŋeŋ ma nurayiŋ. Dufaygene niŋ saŋiŋ irha gore sope girke igiŋ hahageb,” inyiŋ. Irkeb goya goyen po igiŋ hiriŋ.

23 Be, Yesu go kuŋbe doyaŋ al waŋ tupiteŋ kwaryum al gote yare forok yeŋbe yabiŋde hurkuriŋ. Hurkuŋbe doloŋde niŋbuleluŋ fuk yird yird marya eseŋ maryagabu irde hinhan go yinyiŋ. 24 Irdeb, “Beregabe ma kama. Duliŋ ferde hi. Niŋgeb katsiŋare kunaŋ!” yinyiŋ. Irkeb mel gorebhinmaŋ faykeŋ iramiŋ. 25 Be, al buda goyakira tike megen kuŋ pasi hamiŋ. IrkebYesu po hurkuŋ bere go haniŋde tanarkebkamyiŋde mat huwaryiŋ. 26 Irkeb gotemere momoŋmiŋbe al naŋa bana go hin-han gobe nurde tukutiŋ ala tiyamiŋ.

Diliŋ titmiŋya mohoŋ kattiŋya guramyiryiŋ

27 Be, Yesu mel go yubul teŋ kuŋ hikebdiliŋ titmiŋ al irawa beleŋ kuware, “DewitUrmiŋ, buniŋeŋ dirde faraŋ dura be,” ineŋgama iraryum. 28 Goyenbe Yesube nurdnurd yare hurkuriŋ. Irkeb al irawa goyenmanaŋ gama irde kukeb, “Der gayen eptesope diryeŋ yeŋ ne niŋ dufaytiriŋ saŋiŋirde har?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb,“Gwahabe, Doyaŋ Al Kuruŋ,” inaryum.29 Gwaha yekeb Yesu beleŋ diliŋyaŋ sisaŋyurdeb, “Ne niŋ dufaytiriŋ tareŋ irhar geb,nurhar gwahade po forok yiyyeŋ,” yinyiŋ.30 Irkeb diliŋ wuk yeke naŋkenaryum.Irkeb, “Sope dirhem gake al kura ma pomomoŋ yiriryeŋ,” yineŋ saŋiŋ po utaŋyiryiŋ. 31 Gega irem go siŋare kuŋbe Yesubeleŋ sope yiryiŋ goyen tagalde tukukeb alnaŋa bana goŋ niŋ gobe nurde pasi hamiŋ.

32 Be, Yesuya komatmiŋya goyen siŋareheŋ kuŋ hikeb uŋgura ketal urke mohoŋkattiŋ al kura goyen Yesu hitte tawayamiŋ.33 Irkeb Yesu beleŋ uŋgura go takira tikebal mohoŋ kattiŋ goyen mere tiyyiŋ. Irkebal buda kuruŋ gobe hurkuŋkat teŋbe, “Is-rael naŋa bana gaŋ mata gahade kurama keneŋ hityen!” yamiŋ. 34 GoyenbeFarisi marbe, “Uŋgurayen kuruŋmiŋ gotetareŋde uŋgura yakira teŋ hi,” yamiŋ.

Al Kuruŋyen meteŋ marbe budam moŋ35 Be, Yesu go taunyaŋya tiyuŋyaŋya ku-

ruŋ goyen kuŋbe Yuda marte gabu yayaŋmere igiŋ Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird goke saba yirde hinhin.Irde al garbammiŋ kurayen kurayen goyensope yirde hike igiŋ heŋ hinhan. 36 Gwahateŋ kuŋ heŋyab al buda go yinyiŋ. Irdebal buda gobe sipsip kura yewek miŋmoŋheŋ buniŋeŋ buniŋeŋ teŋ yiŋgeŋ gwahamat kura saŋiŋ hetek moŋ yara yeneŋbebuniŋeŋ wor po nurd yunyiŋ. 37 Irde ko-matmiŋ yago siraw mere mat, “Biŋgebesak yeŋ ep haŋ gega, biŋge goyen yad yadmeteŋ marbe budammoŋ. 38Niŋgeb biŋgemeteŋ gote Doyaŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkebmeteŋ mar budam yad yerke meteŋmiŋdegor kuŋ biŋge yade hinayiŋ,” yinyiŋ.

10Yesuyen mere basaŋ mar 12(Mak 3:13-19; Luk 6:12-16)

1 Be, Yesu beleŋ komatmiŋ 12 goyenyinke kuŋ gabu irkeb garbammiŋ kurayenkurayen sope yird yirdya uŋgura yakira teŋteŋ tareŋya yunyiŋ. 2 Yesuyen mere basaŋmar 12 gote deŋembe gago: meheŋdebeSaimon deŋem kurabe Pita. Irde kuliŋ An-druya, Sebedi urmiŋ waraŋ Yemsya kuliŋYonya. 3 Filipya Batolomiyuya Tomasyateks yad yad al Matiyuya. Irde TadiusyaAlfius urmiŋ Yemsya. 4 Irde SaimonSelotyabe* Yesu asogom haniŋde kiryiŋ alYudas Iskariotya.

Mere basaŋ marmiŋ meteŋ yunyiŋ(Mak 6:7-13; Luk 9:1-6)

5 Yesube go mar 12 goyen yad yerkekuniŋ tiyamiŋ. Kuniŋ tikeb saba gahadeyiryiŋ: “Al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hittema kunayiŋ. Irde Samaria marte taun kurabana ma po kunayiŋ. 6 Israel marbe AlKuruŋyen sipsip gega, meremiŋ ma nurdeduwi hamiŋ geb, yeŋ hitte kunayiŋ. 7 Kuŋheŋyabe, ‘Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird nalu gobe binde hihi,’yineŋ tagalde hinayiŋ. 8 Irde garbam marsope yirde, al kamtiŋ yisaŋ heŋ, al busukamiŋyaŋbe sope yirde, al uŋguram yaŋbeuŋgura go yakira teŋ kuŋ hinayiŋ. Tareŋ

* 10:4: Yesu hinhin goyenterbe Roma gabman asogo irde haŋyenmar kura hinhan. Gomar gobe Selot yineŋ hinhan.

Page 19: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 10:9-10 16 Matiyu 10:27gobe duliŋ tahaŋ geb, gwahade goyen podeŋ wor muruŋgem moŋ duliŋ al faraŋyurdehinayiŋ. 9-10 Irkebmeteŋ teŋhinayiŋgoke al beleŋ faraŋ durde hinayiŋ. Niŋgebkuniŋ yeŋbehora uŋkureŋmuŋkuramapoteŋ kunayiŋ. Irde kalwa ma yawarnayiŋ.Uliŋhorbe ultiŋde haŋ gog ep geb, hoyaŋma yawarnayiŋ. Kahaŋbasaŋya genuŋyawor hoyaŋ ma yawarnayiŋ. 11 Taunyaŋyatiyuŋyaŋya kuŋbe al kura gargar dirtekal goke naŋkeneŋ yeneŋbe yeŋya hinayiŋ.Yeŋya heŋ kuŋ kuŋ meteŋtiŋ pasi irhetyeŋ nurdeb yubul teŋ hoyaŋde wor ku-nayiŋ. 12 Be, al gote yare kuŋbe ya miŋmar goyen, ‘Al Kuruŋ beleŋ bitiŋ yisikamkega hinayiŋ,’ yinnayiŋ. 13 Irke mel go deŋge igiŋ nurke yeneŋbe biŋ kamke heŋ heŋmata goyen gor po tubul tike hiyeŋ. Munaŋigiŋ ma denke yeneŋbe biŋ kamke heŋ heŋmata gobe deŋ hitte mulgaŋ hiyyeŋ. 14 Alkura gargar ma dirde meretiŋ ma nurkebmel gore Al Kuruŋyen mere pel irhet yeŋbebak tinaŋ yeŋbe kahaŋtiŋde niŋ tupi gobusaŋ heŋ gab ya wet ma taun wet kuragoyen tubul teŋ kunayiŋ. 15 Fudinde worpo dineŋ hime. Taun goyenter niŋ marbekame Al Kuruŋ beleŋ al igiŋya buluŋyapota yiryeŋ nalureb mata buluŋmiŋ gotemuruŋgem buluŋ wor po tenayiŋ. BikkeŋSodomya Gomoraya taunde niŋ mar beleŋmata buluŋ teŋ hinhan gote muruŋgemtamiŋ gote folek wor po tenayiŋ geb,”yinyiŋ.

Kanduk kurayen kurayen forok yenayiŋ(Mak 13:9-13; Luk 21:12-17)

16 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Deŋkunayiŋ bana goŋbe buluŋ dirtek marbebudam haŋ. Niŋgeb sipsip yad yermekekulu duwi kahal bana kutŋeŋ tiniŋ tahaŋ.Niŋgeb deŋmeteŋ teŋ kuŋ heŋyabe kunerebeleŋ keŋkela dufay heŋ ga mata teŋhaŋyen go gwahade goyenpo teŋ hinayiŋ.†Kalyiŋgibe buluŋ gog kura tiya yeŋ manurde hityen. Niŋgeb deŋ wor matatiŋgwahade po teŋ kuŋ hinayiŋ. 17 Irdeb alniŋ nurde ga meteŋ teŋ hinayiŋ. Mel goremerem yaŋ dirkemerere huwarnayiŋ. Irdekurabe gabu yayaŋ dukuŋ dusulak tinayiŋ.18Neniŋ buluŋnurde haŋmar beleŋ dukuŋ

megen niŋ doyaŋ mar kurayen kurayendiliŋde merere derde hinayiŋ. Irkeb neniŋ gusuŋaŋ dirkeb mel goya Yuda marmoŋ al miŋ hoyaŋya goyen momoŋ yir-nayiŋ. 19-20 Niŋgeb waŋ dade mereredukuŋ gusuŋaŋ dirkeb daha yiniŋ tihit yeŋbarbar ma yenayiŋ. Goyenter daha matmere teŋ teŋ dufay duneŋ duneŋ albe deŋmoŋ. Goyarebe Holi Spirit beleŋ dufaydunke mere tinayiŋ geb, goke kandukŋeŋma nurde hinayiŋ.

21 “Be, goyenterbe ire itiŋya igiŋ maheŋ kura beleŋ al hay heke waŋ gasayirke kamde hinayiŋ. Irde naniŋ beleŋwor dirŋeŋ weŋ gwahade po yirnayiŋ.Irde diriŋ beleŋ huwarde naniŋya mil-iŋyat mere ma nurde asogo yirde gasayirke kamnayiŋ. 22 Al tumŋaŋ ne niŋ igiŋma nurde haŋ mar beleŋ asogo dirde hi-nayiŋ. Goyenbe gwaha dirde hike gokekafura ma heŋ saŋiŋ po heŋ hinayiŋ. Kuŋkuŋ funaŋdebe Al Kuruŋ beleŋ dawaryeŋ.23 Niŋgeb ne niŋ teŋ buluŋ buluŋ dirkebbusaharde hoyaŋde kuŋ hinayiŋ. Fudindewor po dineŋ hime. Deŋbe Israel naŋabana niŋ taun kuruŋ gayen meteŋ teŋ kuŋpasi ma irkeya ne Al Urmiŋ gayen mulgaŋheweŋ.

24-25 “Be, diriŋbe saba almiŋ gote du-fay epte ma fole iryeŋ. Dufaymiŋbe kuŋsaba almiŋ gote dufayya tuŋande heŋbegor po bada hiyyeŋ. Be, meteŋ al wordoyaŋ almiŋde meteŋ goyen fole ma iryeŋ.Meteŋmiŋbe kuŋ doyaŋ almiŋ beleŋmeteŋteŋ hi gwahade po teŋbe gor po badahiyyeŋ. Gwahade goyen po, deŋbe nereyufukner haŋ. Niŋgeb al beleŋ ne buluŋnirde uŋgurayen kuruŋmiŋ Belsebul nineŋhaŋ kenem deŋbe daha dirnayiŋ? Buluŋwor po dirnayiŋ. Al mali deŋtiŋ ga moŋyeŋnurde duneŋbemere buluŋmatwor podirde hinayiŋ.

26 “Goyenpoga gwaha dirnayiŋmar gokema kafura henayiŋ. Dufayya mataya kuraepte ma po banare hinayiŋ. Banare hitiŋkuruŋ gobe kame kawan po forok yekeal tumŋaŋ nurnayiŋ. 27 Niŋgeb kamebedeŋ momoŋ dirde himyen gayen kawanpo tagalde hinayiŋ. Balmiŋde mere dirdehimyen goyen wor kawan tagalde hinayiŋ.

† 10:16: Yesu beleŋ kunere niŋ yiriŋ gobe buluŋ mat ma yiriŋ. Kunerebe keŋkela dufay heŋ ga mata teŋ haŋyengoke nurde yiriŋ.

Page 20: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 10:28 17 Matiyu 11:728 Al mudunke kamnayiŋ mar goke kafurama heŋ hinayiŋ. Yeŋbe ultiŋ go po buluŋirnayiŋ. Munaŋ go kamere tontiŋbe eptemadahawet kura irnayiŋ. Gwahade yarabeultiŋya tontiŋya kak alare yemeytek albeuŋkureŋ go po gab kafura irde hinayiŋ.

29 “Fiŋfuŋbe nu mukŋeŋ wor po gwa-hade kura yeŋ yentek moŋ gega, Al Ku-ruŋbe biŋ sir ma yirde hiyen. Niŋgeb nugoyen kura daha wet kura tiyyeŋ gob AlKuruŋbe nurde hike ga tiyyeŋ. 30 Tonaŋtiŋyuwalŋeŋ epte ma kapyaŋ hetek goyenwor Al Kuruŋbe gwahade haŋ yeŋ keŋkelanurde hi. 31 Niŋgeb deŋbe Al Kuruŋ dil-iŋdeb fiŋfuŋ buda damum gote folek worpo yeŋ deneŋ hi geb, heŋ heŋtiŋ ge kafurama heŋ hinayiŋ,” yinyiŋ.

Yesu niŋ tagalde hinayiŋ(Luk 12:8-9,51-53; 14:26-27; Mak 9:41)

32 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Alkura al hoyaŋ diliŋ mar dufaymiŋ ne niŋsaŋiŋ irde hiyeŋ goyen tagalyeŋbe ne worNanne saŋiŋ miŋyaŋ gote diliŋ mar, ‘Algabe nere,’ ineŋ. 33 Munaŋ al kura ne niŋyeŋ al hoyaŋ diliŋmar, ‘Nebema nurde un-hem,’ yinyeŋ al gobe ne wor kame Nannesaŋiŋ miŋyaŋ gote diliŋ mar, ‘Al gobe manurde unhem,’ ineŋ.

34 Be, ga nurnaŋ ko. Nebe fuleŋa mataisikamde kamde niŋ ma megen gar kat-miriŋ. Ne wamiriŋ gake teŋbe fuleŋarehinayiŋ. 35 Nebe megen haŋ mar beleŋmata gaha teŋ hinayiŋ yeŋ wamiriŋ. Matagobe gahade:‘Urmiŋ beleŋ naniŋ asogo iryeŋ.Wiriŋ beleŋ miliŋ asogo iryeŋ.Bere beleŋ huwarde uŋde miliŋ asogo

iryeŋ.36Gwahade goyenpo al asogowor po yirtek

marbe yiŋgeŋ miŋ bana gore poasogo yirnayiŋ.’ Maika 7:6

37 “Irde al kura miliŋya naniŋya niŋuguŋ po nurde ne ma gama niryeŋ al gobeepte ma komatne hiyyeŋ. Irde al kuraurmiŋya wiriŋya niŋ uguŋ po nurde nema gama niryeŋ al goyen wor epte makomatne hiyyeŋ. 38 Irde ne niŋ teŋ kan-duk yeneŋ kamde kamde niŋ bada henayiŋmarbe epte ma komatne henayiŋ. 39 Irde alkura megen heŋ heŋmiŋ ge uguŋ po dufayheŋ hiyeŋbe Al Kuruŋya epte ma hiriryeŋ.Goyenpoga ne niŋ teŋ al kura heŋ heŋmiŋ

ge ma nurde gama nirde hiyeŋ al gobe AlKuruŋya heŋ heŋ gobe yende hiyyeŋ.

40 “Be, deŋ meteŋ teŋ kuŋ hikeya igiŋdirde gargar dirde hinayiŋ gobe ne gayennirde haŋ yeŋ nureŋ. Gwaha niryeŋ gobene po moŋ. Nanne nad nerke wamiriŋ algoyen manaŋ igiŋ igiŋ iryeŋ. 41 Irde alkura, ‘Al gabe Al Kuruŋyen mere basaŋ al,’yeŋ keneŋ igiŋ irde gargar iryeŋ al gobemere basaŋ alyen muruŋgem tiyyeŋ. Irdeal kura, ‘Al gabe al huwak,’ yeŋ keneŋ igiŋirde gargar iryeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋal huwakyen muruŋgem unyeŋ. 42 Irde aldeŋem moŋ gar haŋ gayen kura komatneyeŋ keneŋ bebak teŋ fe kura unke melakbida iryeŋbe gote muruŋgembe soŋ mahiyyeŋ,” yinyiŋ.

11Yesu beleŋ Yon Baptais niŋ yiriŋ(Luk 7:18-35)

1 Be, komatmiŋ 12 goyen saba yirdeyirdeb yubul tike kwamiŋ. Irkeb Yesubegor mat Galili naŋa bana goŋ niŋ taunhoyaŋyaŋ wor Al Kuruŋyen saba yirdemeremiŋ tagale yeŋ kuriŋ.

2 Gwaha teŋ kuŋ hikeb Yon Baptais ko-yare hinhinde gor po heŋbeYesu Kristuyenmere momoŋ goyen nuryiŋ. Irdeb komat-miŋ kura hulyaŋ yiryiŋ. 3 Irkeb kuŋbe, “Gegayenbe Yon beleŋ al kura kame wayyeŋyeke nurde hityen al goyenbe ge gagoma alhoyaŋniŋ doyaŋheŋhitek?” ineŋ gusuŋaŋiramiŋ. 4 Irkeb, “Mulgaŋ heŋ kuŋbedindikeŋmere nurde haŋyamata teŋ himeneneŋ haŋya kuruŋ goyen Yon momoŋirnayiŋ. 5 Al diliŋ titmiŋbe naŋkeneŋ haŋ.Kahaŋ titmiŋbe tareŋ heŋ harde kuŋ haŋ.Al busuka miŋyaŋbe uliŋ igiŋ heŋ haŋ.Irde kirmiŋ titmiŋbe mere nurde haŋ. Alkamtiŋ manaŋ sopte huwarde kuŋ haŋ.Irde Al Kuruŋ beleŋ megen niŋ alya bereyafaraŋ yurd yurd mere igiŋ gobe al buniŋeŋwor nurde haŋ gayen kuŋ momoŋ irnayiŋ.6 Irdeb, ‘Al kura ne niŋ teŋ Al Kuruŋ niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋ goyengomakatyeŋbeAl Kuruŋ beleŋ guram irde saŋiŋ iryeŋ,’yihi innayiŋ,” yinyiŋ.

7 Gwaha yinkeb Yonyen komatmiŋ gomulgaŋ heŋ kwamiŋ. Kukeb Yesu beleŋYon niŋ momoŋ yire yeŋbe gaha yinyiŋ:“Deŋbe sawsawa po kuruŋ naŋa bana

Page 21: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 11:8 18 Matiyu 11:22goŋbe da kinniŋ yeŋ kwaŋ? Duliŋ yamuŋkurameŋe beleŋ tama yurtiŋ goyen yinniŋyeŋ kwaŋ? 8 Goyen moŋ kenem da wor pokinniŋ yeŋ kwaŋ? Al kura umŋa igiŋ titiŋkura kinniŋ yeŋ kwaŋ? Moŋ. Al horamyaŋ umŋa igiŋ teŋ det igiŋ igiŋ niŋ ponurde haŋ marbe megen niŋ doyaŋ markarkuwaŋyen yayaŋ po haŋ. 9 Goyenbe dakuŋ kinniŋ yeŋ kwaŋ? Al Kuruŋyen merebasaŋ al? Gwaha, fudinde. Gega yeŋbeAl Kuruŋyen mere basaŋ mar hoyaŋ goyenyara moŋ. Yeŋbe gote folek. 10 Al goyengoke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahadekatiŋ hi:‘Mere basaŋ alne teŋ kermeke yeŋ wa

meheŋ heŋ kuyeŋ.Meheŋ heŋ kuŋbe beleŋge sope irde gun-

yeŋ,’ yitiŋ hi. Malakai3:1

11 Be, yitiŋ gwahade po meteŋ tiyuŋ algobe al hoyaŋ moŋ. Yon Baptais beleŋtiyuŋ. Niŋgeb fudinde wor po, bere beleŋkawaŋ yirtiŋ haŋ kuruŋ gayen Yonyenmeteŋ goyen fole irtek epte moŋ hinhan.Yeŋ beleŋ meteŋ tiyuŋ gobe meteŋ hoyaŋkuruŋ gote folek wor po tiyuŋ. Goyenbeyeŋbe ne gayen neŋkela ma heŋ hi. Niŋgebal kura deŋem moŋ gega neŋkela heŋbebak teŋbe Al Kuruŋ beleŋ yende alyabereya doyaŋ yirde hi bana goŋ hiyeŋal gobe Al Kuruŋ diliŋdeb Yon folek yeŋkinyeŋ.

12-13 “Be, Moseyen sabaya Al Kuruŋyenmere basaŋ marte sabaya asaŋde katiŋgobe Al Kuruŋ beleŋ yende alya bereyadoyaŋ yird yird goyen tagalke waŋ waŋYon Baptais wor tagaluŋ. Niŋgeb Yon hittemat waŋ waŋ gayen nalu hitere gabe AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyird mata kawan forok yeŋ hike yeneŋbeal budam bana goŋ kuniŋ yeŋ nurde kurutwor po yeŋ haŋ. Goyenbe tareŋmiŋdeteŋ hikeb Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird goyen buluŋ irde haŋ.14Yonbe bikkeŋ Elaia beleŋ meteŋ teŋ hin-hin gwahade meteŋ tiyuŋ. Niŋgeb al kurakame Elaia wayyeŋ yeŋ Moseyen sabaya AlKuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ tagaltiŋgoyen fudinde yeŋ nurde haŋ keneŋbe YonBaptais gobe al gogo yeŋ nurnayiŋ. 15 Alkirmiŋ miŋyaŋbe mere gayen keŋkela nur-naŋ ko.

16 “Be, gayenter niŋ marbe al matamdahade haŋ yeweŋ? Be, go mar gobe diriŋkura gabu gasuŋde heŋ kari teŋ heŋyayiŋgeŋ uliŋ kadom mohoŋde teŋ haŋyengo gwahade. Diriŋ gobe kari teŋ heŋyakadom gineŋ teŋbe, 17 ‘Neŋ beleŋ buleluŋfuk irde tikiŋ heŋ dunhet gega, gege matahaŋ. Irde esinayiŋ daw yeŋ al hakwaambo irde irdere niŋ tikiŋ heŋ dunhet gegamaesahaŋ,’ yineŋ kwepkwepyirdehaŋyengo gwahade.18Niŋgeb diriŋ teŋ haŋyen gwahade goyenpo, mel gobe mere fudinde nurtek mayirde hi. Niŋgeb Yon Baptais beleŋ beretyawainya ma neke keneŋbe, ‘Al gobe uŋgu-ram yaŋ,’ ineŋ hinhan. 19 Munaŋ neAl Urmiŋ gabe biŋgeya wainya nemekeneneŋbe, ‘Al gabe dulare niŋ al wor po.Irde yeŋbe teks yad yad marya Moseyensaba keŋkela ma gama irde hike “matabuluŋ mar” yineŋ hityen mar gote kadom,’nineŋ haŋyen. Goyenpoga al kura du-fay wukkeŋ miŋyaŋbe matamiŋ beleŋ gabkawan forok irde hiyeŋ geb,” yinyiŋ.

Biŋ mulgaŋ ma heŋ haŋ mar(Luk 10:13-15)

20 Be, Yesu go gwaha yineŋbe Al Ku-ruŋyen tareŋde mata tiŋeŋ kurayen ku-rayen budam teŋ hike ga bebak ma teŋbemata buluŋmiŋ yubul ma teŋ Al Kuruŋhitte biŋ mulgaŋ ma hamiŋ mar goyengoke igiŋ ma nurde gaha yiriŋ: 21 “Be,deŋ Yuda mar Korasin taundeya Betsaidataundeya haŋ marbe ne beleŋ mata tiŋeŋkurayen kurayen teŋ himeke neneŋ bebaktitek yara gega, gwaha ma teŋ asogo nirdehaŋ. Niŋgeb deŋ Yuda marte mata gwa-hade goke Al Kuruŋ beleŋ biŋ ar yeke gotemuruŋgem buluŋwor po dunyeŋ geb, gokebuniŋeŋ nurd duneŋ hime. Ne beleŋ Yudamar moŋ al miŋ hoyaŋ haŋyen taundeTairya Saidonya gor kuŋ mata tiŋeŋ forokyirmiriŋ manhan mel gob araŋ po bebakteŋ mata buluŋmiŋ ge kandukŋeŋ wor ponurde amil erekkek hor yirde tupi samteŋ mata buluŋmiŋ go yubul teŋ Al Ku-ruŋ niŋ biŋ mulgaŋ hewoŋ. 22 Fudindewor po dineŋ hime. Tairya Saidonyataunde niŋ marte mata buluŋ gote mu-ruŋgembe kuruŋ yarham. Goyenbe deŋYuda mar merene gama ma irde haŋyen

Page 22: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 11:23 19 Matiyu 12:10gote muruŋgembe yende folek, buluŋ worpo tenayiŋ geb. 23 Irde deŋ Kapeneamtaunde niŋ mar, deŋbe dindikeŋ ge yeŋ,‘Neŋbe deŋniniŋ yaŋ,’ yeŋ turuŋ turuŋ teŋAl Kuruŋ niŋ bitiŋ ma mulgaŋ heŋ haŋ? AlKuruŋ beleŋ kak ala bana demeyke kurku-nayiŋ geb. Mata tiŋeŋ kurayen kurayendeŋ hitte forok yeŋ hike yeneŋ haŋ gayenSodom taunde forok yeŋ hinhan manhangor niŋ mar beleŋ mata goyen yeneŋbemata buluŋmiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋmulgaŋ hewoŋ. Irkeb buluŋ ma irkeb gahanaŋa gayenbe taun gobe hiwoŋ. 24 Fudindedineŋ hime, kame Al Kuruŋ beleŋ al igiŋyabuluŋya pota yiryeŋ nalureb Sodom niŋmarbe mata buluŋ teŋ hinhan gote mu-ruŋgembuluŋ tenayiŋ. Goyenbe deŋKape-neam taunde niŋ marbe Sodom niŋ marbeleŋ kanduk tenayiŋ gote folek wor potenayiŋ geb,” yinyiŋ.

Kanduk miŋyaŋ marbe Yesu hitte wanayiŋ(Luk 10:21-22)

25 Be, goya goyenbe Al Kuruŋ mereirde, “Adone, gebe naŋkiŋya megeŋya goteDoyaŋ Al Kuruŋ. Gebe al yiŋgeŋ dufaymiŋwukkek yeŋ nurde haŋ marya megen niŋalyen saba karkuwaŋ yawartiŋ marya hit-tebemeteŋ teŋ hime kuruŋ gatemiŋ goyenbana kerde hayen. Goyenbe diriŋ beleŋnaniŋ miliŋ hitte tawuŋ hitiŋ yara al kurayiŋgeŋde saŋiŋde epte moŋ yeŋ nurdeAl Kuruŋ beleŋ gab faraŋ duri yeŋ haŋmar hitte yikala yiraŋ goke amaŋeŋ worpo nurde turuŋ girde hime. 26 Fudinde,buniŋeŋgebe kuruŋ geb, mata gwahadeforok iraŋ,” yiriŋ.

27 Irdeb, “Adone beleŋbe det kuruŋgayen doyaŋ yird yird meteŋ gobe ne nun-yiŋ. Nebe yende Urmiŋ wor po geb, yeŋpo gab keŋkela nurde nuneŋ hi. Al hoy-aŋbe gwahade ma nurd nuneŋ haŋ. IrdeNannebe neya al kura ne beleŋ basiŋa yirdehime marya po ga nurd uneŋ hite. Al hoy-aŋbe gwahade moŋ. 28Niŋgeb deŋ kandukkurayen kurayen yeneŋ goke bitiŋ misiŋnurde haŋ marbe ne hitte wanaŋ. Irkebfaraŋ durmeke bitiŋ yurum heke hinayiŋ.29Nebe delne kamtiŋ, irde dufayne manaŋkipirtiŋ. Niŋgeb waŋ sabane nurde gamanirnayiŋ. Irkeb faraŋ durmeke bitiŋ yurum

hekeb hinayiŋ. 30 Sabane nurde gama ir-nayiŋ dineŋ hime gobe meteŋeŋ moŋ. Nebeleŋ kanduk duneŋ hime gobe hipirkeŋgeb, ne hitte wanaŋ,” yinyiŋ.

12Yesube Sabat nalu gote miŋ al(Mak 2:23-28; Luk 6:1-5)

1 Be, Yesu go Sabat nalu goyenter ko-matmiŋ yagoya wit meteŋ kahalyaŋ kuŋhinhan. Kuŋ heŋyabe komatmiŋ yagogoyen biŋge yirkeb wit bilmiŋ kura yadeigineŋ nene hinhan. 2 Irkeb Farisi marbeleŋ yeneŋbe, “Mel ga yena! Mel gabeSabat nalure mata gwaha ma teŋ hinayiŋyeŋ bisam irtiŋ goyen teŋ haŋ!” inamiŋ.3 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋbe AlKuruŋyen asaŋde Dewitya kadom yagoyabiŋge kamde mata tiyamiŋ gote baraŋmiŋgoyen ma wor po kapyaŋ heŋ nurdehaŋyen? 4 Dewitbe Al Kuruŋyen ya balembana hurkuŋbe beret Al Kuruŋ untiŋ hi-mam, Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋmarte kudiŋeŋ goyen kadomya yad namiŋ.Dewitbe Mose beleŋ gwahama teŋ hinayiŋyitiŋ goyenwor gogo tiyyiŋ gega, goke kan-duk kura ma kinyiŋ. 5 Irde Al Kuruŋ doloŋird ird mata doyaŋ marbe Sabat nalure AlKuruŋyen ya balem bana heŋ meteŋ teŋheŋbe Moseyen saba buluŋ irde hinhan.Goyenbe gote kanduk kura ma keneŋ hin-han goyen Al Kuruŋyen asaŋde katiŋbe makapyaŋ heŋ haŋyen? 6 Fudinde dinhem.Mel gobe Sabat nalure Al Kuruŋyen yabalem bana meteŋ teŋ hikeb mata buluŋtahaŋ ma yineŋ haŋyen. Munaŋ nebe yagote folek geb, komatne yago neya tumŋaŋheŋ Sabat nalure mata tahaŋ gabe matabuluŋ moŋ geb. 7-8 Ne Al Urmiŋ gabeSabat nalu gote Doyaŋ Al Kuruŋ. NiŋgebAl Kuruŋyen mere asaŋde, ‘Nebe al beleŋgalak nird nird niŋ ma nurde hime. Kadombuniŋeŋ gird gird goke gab amaŋeŋ nurdehime,’ yitiŋ goyen deŋ beleŋ mere gotemiŋ nurde haŋmanhanuliŋdemeremmoŋmar gayen buluŋ buluŋ ma yirde hiwoŋ,”yinyiŋ.

Sabat nalure al haniŋ simsimam kura sopeiryiŋ

(Mak 3:1-6; Luk 6:6-11)9 Be, gwaha yineŋbe gor mat kuŋ Yuda

marte gabu yare kuriŋ. 10 Bana goŋbe

Page 23: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 12:11 20 Matiyu 12:29al kura haniŋ simsima hitiŋ goyen gorhinhin. Irke Farisi mar gore da mis-iŋde kura uliŋde merem yaŋ irniŋ yeŋbeYesu gusuŋaŋ iramiŋ. “Sabat nalurebeal kura garbam miŋyaŋ goyen sope irtekgobe Moseyen sabarebe igiŋ yitiŋ ma da-hade?” inamiŋ. 11 Gwaha inkeb, “Deŋgayen sipsiptiŋ kura Sabat nalure metetitmiŋ bana kurkuyeŋbe igiŋ keneŋ wasaktinayiŋ? Moŋ, kuŋbe teŋ isaŋ heŋ siŋarekernayiŋ geb. 12Al Kuruŋ diliŋdeb sipsipbedet dirŋeŋ, munaŋ albe det kuruŋ wor po.Niŋgeb Sabat nalurebemata igiŋ igiŋ po gateŋ hitek,” yinyiŋ. 13 Irde al go, “Hangegiŋ ira,” inyiŋ. Irke haniŋ giŋ irkeb haniŋkurhan igiŋ hiyen go gwahade igiŋ wor pohiriŋ. 14 Goyenbe Farisi mar gobe siŋarekuŋ yiŋgeŋ uliŋ daha mat Yesu maytekekami yeŋ mere sege iramiŋ.

Yesube Al Kuruŋ beleŋ basiŋa irtiŋ15 Be, Farisi mar beleŋ mata tiniŋ teŋ

hinhan goyen bebak teŋbe gasuŋ go tubulteŋ hoyaŋde kuriŋ. Kukeb al budampo gama irde kwamiŋ. Irkeb garbammiŋyaŋbe tumŋaŋ sope yirke igiŋ hamiŋ.16 Gwaha yirde al buda go guram dirhemgake al hoyaŋ ma momoŋ yirnayiŋ yeŋhayhay yiryiŋ. 17 Mata kuruŋ tiyyiŋ gobeAl Kuruŋ beleŋ mere basaŋ almiŋ Aisaiamere irke asaŋde kayyiŋ gote igineŋ kawanforok yiriŋ. Merebe gahade:18 “Al gabe nere meteŋ al, basiŋa irmiriŋ

goyen.Yeŋbe bubulkuŋne wor po yeŋ nurde

uneŋ hime.Irde yeŋ ge amaŋeŋ wor po nurde

hime.Holi Spirit teŋ kermeke ketal uryeŋ.Irkeb ne beleŋ al igiŋya buluŋya pota

yirde gotemuruŋgemyuneŋ yuneŋgoyen megen al hike kwa kuruŋgayen momoŋ yirde tukuyeŋ.

19 Yeŋbe al kuraya kadom mohoŋde teŋkwep kwep ma tiyyeŋ.

Irde beleŋyaŋ mere kuware ma teŋhike nurnayiŋ.

20 Al kura bisike kokaŋ go gwahade, buluŋhiniŋ teŋ hinayiŋ goyen buluŋ mayiryeŋ.

Irde al kura buluŋ heŋ hulsi aymukirtiŋ yara hinayiŋ goyen wor buluŋma yiryeŋ.

Matamiŋ gobe bada ma hiyyeŋ.Gwahade po teŋ teŋbe alya bereyamiŋ

tumŋaŋ yumulgaŋ teŋ pasi iryeŋ.21 Irke al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gore

yeŋ ge hekkeŋ nurde faraŋ yurdyurd niŋ doyaŋ irde hinayiŋ,” yitiŋhi. Aisaia 42:1-4

Yesuya Belsebulya(Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10)

22Be, gwaha yeŋhikeyabe al kura uŋguraketal urtiŋ goyen teŋ wayamiŋ. Al gobediliŋ titmiŋ irde mohoŋ manaŋ kattiŋ. Be,al gobe Yesu beleŋ sope irkeb naŋkeneŋmere teŋ tiyyiŋ. 23 Irkeb gabu iramiŋ marbeleŋ mata go keneŋ hurkuŋkat wor poteŋbe, “Mesaia Dewit Urmiŋ kame wayyeŋyeŋ haŋyen gobe al gago wet?” yamiŋ.24 Goyenbe Farisi mar beleŋ mere go nur-deb, “Moŋ, uŋgurayen kuruŋmiŋ Belsebu-lyen tareŋde uŋgura gogo yakira teŋ hi,”yamiŋ. 25 Irkeb Yesu gobe al dufay heŋ hin-han goyen yeneŋ bebak teŋbe gaha yinyiŋ:“Tiyuŋ kuruŋ kura bana al beleŋ yiŋgeŋuliŋ kadom asogo gird teŋ bur yenayiŋgobe saŋiŋ ma heŋ buluŋ henayiŋ. Irde almiŋ dirŋeŋ kura wor gwahade po, yiŋgeŋuliŋ kadom asogo gird teŋ bur yenayiŋbetumŋaŋ saŋiŋ ma heŋ hinayiŋ. Taunde niŋal wor gwahade po, awalikdema hinayiŋbeepte ma saŋiŋ heŋ hinayiŋ. 26 Niŋgebgwahade goyen po Satan beleŋ yeŋ yu-fukde haŋ uŋgura buda goyen haram yirdeyakira tiyyeŋbe dahadem saŋiŋ henayiŋ?Hubu geb. 27 Goyenbe deŋ beleŋ Belsebu-lyen tareŋde uŋgura yakira teŋ hi nineŋhaŋ. Munaŋ deŋ gama dirde haŋ marwor uŋgura yakira teŋ haŋyen goyenbeganuŋyen saŋiŋde mata go teŋ haŋ yeŋnurde haŋ? Belsebulyen tareŋdema Al Ku-ruŋyen tareŋde? Mel gobe uŋgura yakirateŋ teŋ saŋiŋbe Al Kuruŋ hitte mat waŋhi yeŋ nurde haŋ geb, deŋ beleŋ ne nineŋhaŋ gobe usi wor po irde haŋ yeŋ nurddunnayiŋ. 28 Niŋgeb nebe Al Kuruŋyensaŋiŋde uŋgura yakira teŋ himyen geb, AlKuruŋ beleŋ doyaŋ dird dird gobe bikkeŋdeŋ hitte gago forok yihi.

29 “Be, daha matbe al kura gore kuŋal hoyaŋ tareŋ miŋyaŋ gote yare hurkuŋsamuŋmiŋya detmiŋya yade kuyeŋ?Gwaha tiye yeŋbe al gore kuŋ saŋiŋmiŋyaŋ

Page 24: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 12:30 21 Matiyu 12:47al go wa teŋ fere teŋ gab epte yamiŋde niŋdetya samuŋmiŋya goyen yawaryeŋ.

30 “Be, al kura ne niŋ ma heŋ haŋ marbeasogone. Irde al kura Al Kuruŋ hitteal yukuŋ yukuŋ niŋ faraŋ ma nurde haŋmarbe al bur yirde meteŋ go buluŋ irdehaŋ yeŋ nureŋ. 31 Niŋgeb al kura matabuluŋya sukal mereyamiŋ ge teŋ Al Kuruŋpohogay irkeb igiŋ halde unyeŋ. Goyen-poga al kura Holi Spirit sukal iryeŋ gobeAl Kuruŋ beleŋ epte ma wor po halde pasiird unyeŋ. 32 Al kura ne Al Urmiŋ gayenasogo nirde mere buluŋ tiyyeŋbe pohogaynirke igiŋ halde pasi irde uneŋ. Goyenbeal kura Holi Spirit beleŋ meteŋ teŋ hi yeŋnurd nurd ga asogo irde mere buluŋ tiyyeŋgobe eptemawor pomata buluŋmiŋ goyenhalde unyeŋ. Megen gar heŋya, ma kameAl Kuruŋyen nalure gor wor epte ma haldeunyeŋ.

33 “Hebe igineŋ beleŋ gab dikala dirkehe igiŋ ma he buluŋ yeŋ haŋyen. Niŋgebigineŋ igiŋ forok yewoŋ yeŋ nurdeb he gosope irde haraŋ henayiŋ. He goyen sopeirde haraŋ ma henayiŋbe igineŋ buluŋbuluŋeŋ forok yenayiŋ. 34 Deŋbe kunereduwi yara buluŋ wor po geb. Meretiŋyamatatiŋyabe buluŋ ala po. Niŋgeb deŋgwahade beleŋ mere kura igiŋ ma potinayiŋ. Hubu wor po. Bitiŋ bana dufaybuluŋ beleŋ makiŋ hitiŋ gore mohoŋtiŋdemat kat kuŋ hiyen. 35 Niŋgeb al igiŋbebiŋde dufay igiŋ hinayiŋ goyen yade kawanyirde hiyeŋ. Munaŋ al buluŋbe biŋdedufay buluŋ hinayiŋ goyen kawan yirdehiyeŋ. 36Goke teŋbe fudinde wor po dineŋhime, Al Kuruŋ beleŋ al igiŋya buluŋyapota yiryeŋ nalure gorbe melaktiŋ soŋheke ne niŋ mere buluŋ mat yitiŋ kuruŋgoke merere huwarde daniŋ gwaha yamiŋgoyen Al Kuruŋ momoŋ irnayiŋ. 37Niŋgebmohoŋtiŋde mat mere kat kuyeŋ gore gabnalu goyenter mere teŋ haŋyen gote mu-ruŋgem igiŋ dunyeŋ ma buluŋ dunyeŋgoyen nurnayiŋ,” yinyiŋ.

Al Kuruŋyen saŋiŋde det kura irke kinniŋinamiŋ

(Mak 8:11-12; Luk 11:29-32)38 Be, Farisi mar kuraya Moseyen saba

marya beleŋ, “Tisa, Al Kuruŋyen saŋiŋdemata tiŋeŋ kura irke kinniŋ yeŋ nurdehite,” inamiŋ. 39 Irkeb Yesu beleŋ wol

heŋbe, “Dufay buluŋ kerde mata manaŋbuluŋ teŋ haŋ mar goreb mata tiŋeŋ AlKuruŋ beleŋ po ga irtek goke po gusuŋaŋheŋ haŋyen. Goyenbe bikkeŋ Al Kuruŋyenmere basaŋ al Yona beleŋ mata teŋ meretiyyiŋ goyen po ga nurnayiŋ. Mata tiŋeŋhoyaŋ kurama kennayiŋ. 40Yonabemakaŋdapŋa kuruŋ biŋde wawuŋ karwo goŋ hin-hin gwahade po, ne Al Urmiŋ gayen wormegeŋ biŋde naŋkahalya wawuŋya karwoheŋ. 41 Irde Niniwe taunde niŋ mar gobeYona beleŋ kuŋ Al Kuruŋyen mere basaŋheŋ tagalkeb mata buluŋmiŋ yubul teŋ AlKuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ hamiŋ. Goyenbealya bereya gayenter gayenbe ne saba teŋhime gabe Yonayen saba gote folek gega,go ma nurde haŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋal igiŋya buluŋya pota yiryeŋ nalurebeNiniwe niŋ mar beleŋ huwardeb merenema nurde haŋ mar gayen miŋge yirnayiŋ.42Bikkeŋ Solomon beleŋ Israel naŋa doyaŋirde hinhinyabe naŋa gisaw niŋ doyaŋ berekuruŋ kura Siba beleŋ Solomonyen du-faymiŋ wukkeŋ goyen nure yeŋ wayyiŋ.Goyenbe alya bereya gayenter niŋ gayenbene Solomonyen dufay folek gare saba yirdehime gega ma nurde haŋ. Niŋgeb kame AlKuruŋ beleŋ al igiŋya buluŋya pota yiryeŋnalureb doyaŋ bere Siba beleŋ huwardebmerene ma nurde haŋ mar gayen meremyaŋ yiryeŋ.

43 “Be, uŋgura kura al uliŋde takira tikekat kuyeŋ gobe mali naŋa al ma hitek banagoŋ kuŋ usaŋ heŋ heŋ gasuŋ niŋ naŋkeneŋkuŋ hiyeŋ. Goyenbe gasuŋ kurama kinyeŋ.44 Irdeb, ‘Bikkeŋ hinhem gasuŋde gor mul-gaŋ heweŋ,’ yiyyeŋ. Irdeb mulgaŋ heŋwaŋbe gasuŋ bikkek gobe Al Kuruŋyenmere biŋdema kiryiŋ geb, halde haraŋ heŋsope irtiŋ yara kinyeŋ. 45 Irdeb kuŋbe sopteuŋgura 7 yende saŋiŋ folek goyen yupiteŋ tumŋaŋ waŋbe al goyen ketal urnayiŋ.Gwaha tikeb al gobe haŋkapya hinhin gwa-hade moŋ, buluŋ wor po hiyyeŋ,” yinyiŋ.

Yesuyen kuliŋya haymiŋya(Mak 3:31-35; Luk 8:19-21)

46 Be, Yesu go hako po al buda kuruŋgoyen mere yirde hikeb miliŋya kuliŋyabeleŋmere irniŋ yeŋwaŋ siŋare heŋ doyaŋirde hinhan. 47 Irkeb al kura beleŋ goyeneŋbe kuŋ Yesu goyen, “Momkeya kolge

Page 25: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 12:48 22 Matiyu 13:21weŋya ginniŋ yeŋ waŋ siŋare ga haŋ,” in-yiŋ. 48 Irkeb wol heŋbe, “Ganuŋbemamne?Ganuŋbe kolne yago?” inyiŋ. 49-50 Irdebkomatmiŋ yago yeneŋ heŋyabe, “Al kuraNanne Al Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋ gote merenurde go po gama irde haŋ marbe kolne,hayneyamamne yagoya. Niŋgebmamneyakolne weŋyabe gago haŋ,” inyiŋ.

13Yasuŋ teŋ teŋ gote maya mere(Mak 4:1-9; Luk 8:4-8)

1 Be, go naŋa fay goyenter po Yesubehiyen ya go tubul teŋ kuŋ fe ala ku-ruŋ siŋare kura gor kipiryiŋ. 2 Irkebsopte al buda karim ma waŋ gabu iramiŋ.Irkeb bada heŋ hakwa kura hinhin hendegor hurkuŋ kipiryiŋ. Keperde hikeb albuda kuruŋ gob fe siŋare huwarde hin-han. 3 Hakware gor heŋyabe saba bu-dam maya mere mat al buda go sabayiryiŋ. Maya meremiŋ kurabe gahade:“Yasuŋ al kura det muykeŋ tur ire yeŋkuriŋ. 4 Meteŋde kuŋ tur irde tukuriŋ.Irkeb kurabe beleŋyaŋ katamiŋ. Irke nubeleŋ waŋ yeneŋbe namiŋ. 5 Kurabe horahereŋmegeŋ halgayiŋyaŋ katamiŋ. Megeŋtolok moŋ geb, araŋ po kawaŋ hamiŋ.6 Goyenbe naŋa forok yeŋ temeykeb fil-giniŋ saŋiŋ moŋ geb, gwilgwal irde ka-mamiŋ. 7 Det muykeŋ kurabe yamuŋhirwaŋeŋ yaŋ hinhan bana goŋ kateŋkawaŋ hamiŋ. Goyenbe yamuŋ duwigore hurkuŋ awrum yurke nonbo hamiŋ.8 Munaŋ det muykeŋ kurabe megeŋ igiŋwor poyaŋ kateŋ kawaŋ hamiŋ. Irdemuykeŋ uŋkureŋde matbe 100 igineŋ gwa-hade hamiŋ. Muykeŋ kurabe 60, munaŋkurabe 30 gwahade ala igineŋheŋ tukamiŋ.9 Al kirmiŋ miŋyaŋbe mere gayen keŋkelanurnaŋ ko,” yiriŋ.

Daniŋ maya merere saba yird hinhin?(Mak 4:10-12; Luk 8:9-10)

10 Irkeb komatmiŋ yago goyen kuŋbe,“Daniŋ geb maya mere mat alya bereyasaba yirde ha?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ.11 Irkeb, “Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird gote miŋbe banare hi geb,al hoyaŋ beleŋ epte ma bebak titek. Goyendeŋbe Al Kuruŋyen tareŋdemiŋ goyen igiŋbebak tinayiŋ. 12 Niŋgeb keŋkela wor po

merene palŋa irde nurde hinayiŋ. Al kurabiŋde mat fudinde wor po Al Kuruŋyenmere nurde hikeb Al Kuruŋ beleŋmeremiŋigiŋ goyen uneŋ tebaŋ irde hiyeŋ. Munaŋal kura gwahade moŋ gobe Al Kuruŋyenmere biŋde muŋ kura hiyeŋ goyen wor teŋsiŋa iryeŋ. 13 Al gwahade gobe det yen-nayiŋ gega, eptemadet gotemiŋnurnayiŋ.Irde merebe nurnayiŋ gega, epte ma meregote miŋ bebak tinayiŋ. Niŋgeb gwahadepo teŋ hinayiŋ yeŋbe gago maya mere matsaba yirde himyen.14 Al gwaha teŋ haŋ gokeb Al Kuruŋyenmere basaŋ al Aisaia beleŋ Al Kuruŋyenmere nurde asaŋde kayyiŋ gobe gago forokyeŋ hi. Merebe gahade:‘Deŋbe merene nurde hinayiŋ, irde keneŋ

hinayiŋ gega, bebak ma po teŋ hi-nayiŋ.

15 Fudinde wor po, mel gate biŋbe saŋiŋwor po.

Kirmiŋbe migisuŋ yurtiŋ, irde diliŋbemala titiŋ.

Moŋ manhan kirmiŋde nurde, diliŋdeyeneŋbe biŋdematbe bebak wor poteŋ ne hitte mulgaŋ heŋ wake sopeyirmewoŋ,’ yitiŋ hi. Aisaia 6:9-10

16-17 Niŋgeb fudinde wor po dineŋ hime.Bikkeŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ maryaal huwak bikkeŋ hinhan gobe daha wordeŋ beleŋ mata kuruŋ yeneŋ haŋ gayenyentewoŋ yeŋ nurde hinhan. Goyenbe goma yeneŋya kamamiŋ. Mere deŋ nurdehaŋ gayen wor nurtewoŋ yeŋ nurde hin-han. Goyenbe ma nuramiŋ. Munaŋ deŋbenalu igiŋde forok yaŋ geb, diltiŋde det igiŋyeneŋ, kirmiŋtiŋde mere igiŋ igiŋ nurdehaŋ gago. Niŋgeb goke amaŋeŋ nurdehinayiŋ.

18 “Gwahade geb yasuŋ alyenmayameregote miŋ momoŋ direŋ tihim geb, keŋkelanurde bebak tinaŋ ko. 19Muykeŋ beleŋyaŋkatamiŋ gote miŋbe da? Gobe al kuraAl Kuruŋ beleŋ yende alya bereya doyaŋyird yird saba gote miŋ nurde bebak matiyyeŋ. Irke uŋgura beleŋ waŋ saba goteŋ siŋa irde biŋ sam irke mere goke manuryeŋ go gwahade. 20 Megeŋ halgay-iŋya hora arat hereŋ det muykeŋ katamiŋgote miŋbe gahade: al kura Al Kuruŋyensaba tiŋeŋya nurdeb araŋ po igiŋ igiŋyeŋ gama iryeŋ. 21 Goyenbe mere go

Page 26: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 13:22 23 Matiyu 13:41keŋkela ma biŋde kurkuŋ kipiryeŋ geb,ulyaŋdema Al Kuruŋyenmere goyen gamairyeŋ. Al Kuruŋyen saba nurde gamairde hiyeŋ gega, al beleŋ buluŋ buluŋirke gote kanduk keneŋbe bada heŋ araŋpo Al Kuruŋyen saba go tubul tiyyeŋ.22Yamuŋduwi forok yitiŋ banadetmuykeŋkatamiŋ gote miŋbe gahade: al kura AlKuruŋyen saba nurde gama irde hiyeŋ.Irde megen niŋ mata teŋ teŋya megen niŋsamuŋ yad yad dufay beleŋ tuluŋ tikebAl Kuruŋyen saba goyen igineŋ miŋmoŋhiyyeŋ. 23 Goyenpoga megeŋ igiŋyaŋ worpo katamiŋ gote miŋbe gahade: al kuraAl Kuruŋyen saba nurde bebak teŋ gamairde hiyeŋ gob gote igineŋbe budam worpo forok yenayiŋ. Muykeŋ kurabe igineŋ100 forok yiryeŋ. Kurabe 60,munaŋkurabe30 forok yiryeŋ go gwahade. Muykeŋbuda gob igineŋ kurayen kurayen forokyenayiŋ,” yinyiŋ.

Yamuŋ buluŋyen maya mere24 Be, Yesu go gwaha yineŋ saba yire

yeŋbe maya mere hoyaŋ gahade yinyiŋ:“Al Kuruŋ beleŋ yende alya bereya doyaŋyird yird gobe gahade: al kura witmuykeŋ goyen meteŋmiŋde yukuŋ turyiryiŋ. 25 Goyenbe wawuŋbe al tumŋaŋfirtiŋde hikeb al gote asogom beleŋ kuŋyamuŋ duwi muykeŋ goyen wit muykeŋtur irtiŋyaŋ goyen tur yirde yukuŋbekuriŋ. 26 Kame wit go kawaŋ heŋ kuŋigineŋ hiniŋ teŋ hikeb yamuŋ duwi goyenmanaŋ forok yeŋ tukamiŋ. 27 Irkeb meteŋgote miŋ alyen meteŋ mar beleŋ waŋbe,‘Doyaŋ al, gebe wit muykeŋ haraŋ gega,yamuŋ duwi gob daha mat forok yaŋ?’inamiŋ. 28 Irkeb, ‘Asogone kura beleŋmata ga tiyuŋ geb,’ yinyiŋ. Irkeb meteŋmarmiŋ beleŋ, ‘Niŋgeb kuŋ wasiniŋ?’ ineŋgusuŋaŋ iramiŋ. 29 Irkeb, ‘Goŋmiŋ. Moŋgowasehet yeŋ wit manaŋ tumŋaŋ wasinakge. 30 Yubul tike tumŋaŋde karkuwaŋhenayiŋ. Sak nalure gab wasitek. Goyaregab meteŋ marne yamuŋ duwi wa waldekumga teŋ teŋ niŋ yad fere teŋ yernayiŋ.Munaŋwitbe yade yukuŋ yadi yerd yerd yakuruŋde gor yernayiŋ,’ yinyiŋ,” gwahadeYesu beleŋ mel go momoŋ yiryiŋ.

Mastet bilmiŋya yisyat maya mere(Mak 4:30-32; Luk 13:18-21)

31 Be, Yesu go maya mere hoyaŋ woryinyiŋ. “Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird gobe mastet he bilmiŋdirŋeŋ muŋ wor po go gwahade. Alkura beleŋ mastet bilmiŋ goyen teŋbemeteŋmiŋde haryiŋ. 32 Det hoyaŋmuykeŋbe karkuwaŋ, munaŋ mastet hemuykeŋbe dirŋeŋmuŋwor po gega, kawaŋheŋ kuruŋ heŋbe meteŋde gor det haryiŋgoyen fole yiryeŋ. Irkeb nu beleŋ waŋhaniŋ hereŋ hagam yirde gor hinayiŋ,”yinyiŋ. 33 Irdeb sopte po siraw merehoyaŋ yinyiŋ. “Al Kuruŋ beleŋ yende alyabereya doyaŋ yird yird gobe Bere kurayis teŋ palawa kuruŋya tigiri teŋ tubultikeb palawa go ditdi nene kuruŋ hiyyeŋgo gwahade goyen,” yinyiŋ.

Maya mere mat po saba yirde hinhin(Mak 4:33-34)

34 Yesu beleŋ al buda mere gwahadeyirde hinhin gobe maya mere mat po yirdehinhin. Mere keŋkelak mat ma yirde hin-hin. Maya mere mat po yirde hinhin.35 Niŋgeb Yesu beleŋ maya mere mat sabatagalde hinhin gobe Al Kuruŋ beleŋ merebasaŋ almiŋ mere irke asaŋde kayyiŋ goteigineŋbe gogo forok yiriŋ. Merebe gahade:“Sabanebe maya mere mat po tiyeŋ.Irde det banare hitiŋ al kura bebak titek

moŋ goyen tagaleŋ,” yitiŋ hi. Tikiŋ78:2

Yamuŋ buluŋyen siraw mere gote miŋ36 Be, Yesu gobe al buda kuruŋ go yubul

teŋ ya hiyende gor mulgaŋ hiriŋ. Irkebkomatmiŋ yago kuŋbe, “Yamuŋ duwi niŋmaya mere mat tagalha gote miŋ goyenmomoŋ dira,” inamiŋ. 37 Irkeb gaha yinyiŋ:“Wit muykeŋ igiŋ kuŋ haryiŋ al gobe neAl Urmiŋ gayen. 38 Meteŋ gobe megeŋkuruŋ gayen gake yihim. Munaŋ witmuykeŋ gobe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ.Yamuŋ duwi gobe Al Buluŋyen dirŋeŋweŋ.39 Irde yamuŋ duwi muykeŋ tur iryiŋ algobe uŋgura. Sak nalu gobe nalu funaŋ,irde biŋge gabu ird ird mar gobe Al Ku-ruŋyen miyoŋ. 40 Yamuŋ buluŋ waseŋkak alare yemeyke humga kunayiŋ go gwa-hade goyen po, nalu funaŋdebe al hittemata gwahade forok yiyyeŋ. 41 Ne Al Ur-miŋ gare miyoŋne yad yermeke kuŋ nerealya bereya haŋ bana goŋ mata buluŋ teŋ

Page 27: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 13:42 24 Matiyu 14:6haŋyen marya mata buluŋ tinaŋ yineŋ albiŋ yade haŋyen marya go yukuŋ gabuyirnayiŋ. 42 Irde mel go yade kak ala buluŋwor po bana goŋ yemeynayiŋ. Irkeb goŋ poheŋ eseŋ misiŋ yiseŋ hinayiŋ. 43Goyabe AlKuruŋ diliŋde alya bereya huwak haŋyengobe Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ yirde hiyeŋdegor naŋa temeyke wuk yitiŋ yara wukkekigiŋ wor po hinayiŋ. Al kirmiŋ miŋyaŋbemere gayen keŋkela nurnaŋ ko,” yinyiŋ.

Samuŋyen maya mere44 Be, maya mere hoyaŋ wor yinyiŋ.

“Al Kuruŋ beleŋ yende alya bereya doyaŋyirde hi gobe gahade: samuŋ kura damumhende hoyaŋ wor po megeŋ biŋde banakirtiŋ hinhin. Kurareb al kura samuŋ gwa-hade gaŋ hi yeŋ ma nurdeya megeŋ goyentalde taldeb kinyiŋ. Keneŋbe sopte awuryiŋ. Irdeb amaŋ wor po heŋ kuŋ detmiŋkuruŋ goyen al yunke damu tikeb gotemuruŋgem tukuŋbe megeŋ goyen damutiyyiŋ go gwahade. 45 Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yirde hi gote maya merekurabe gahade: al kura beleŋ selweŋ yarakura damum hende wor po goyen gokenaŋkeneŋ kuŋ hinhin. 46Kuŋ kuŋ igiŋmuŋwor po kura keneŋbe mulgaŋ heŋ yendesamuŋ kuruŋ goyen al yunke damu tikebmuruŋgem teŋ tukuŋ det kusamuŋ wor pogo damu tiyyiŋ go gwahade,” yinyiŋ.

Kamaŋ kuruŋyen maya mere47 Be, Yesu beleŋ sopte po gaha

yinyiŋ: “Al Kuruŋ beleŋ yende alyabereya doyaŋ yirde hi gobe gahade:makaŋ dapŋa yawarniŋ yeŋ kamaŋ kuruŋtemeyamiŋ. Irdeb dapŋa miŋ kurayenkurayen yawaramiŋ. 48 Dapŋa makiŋ hihiyeŋ nurdeb tuluŋ teŋ tukuŋ siŋare irdedapŋa igiŋbe tiriyaŋ yeramiŋ. Munaŋbuluŋbe yemeyamiŋ go gwahade. 49 Nalufunaŋde wor pore gorbe al hitte matagwahade go forok yiyyeŋ. Al Kuruŋyenmiyoŋ beleŋ waŋ al huwakya al matabuluŋ teŋ hitiŋmarya goyen pota yirnayiŋ.50 Irde mata buluŋ mar gobe yade kak alakuruŋ bana goŋ yemeyke eseŋ misiŋ yiseŋhinayiŋ,” yinyiŋ. 51 Irdeb, “Maya merekuruŋ dirhem gote miŋ keŋkela nurhaŋwe?” yinke, “Gwaha,” inamiŋ. 52 Irkeb,“Bebak tihit yahaŋ geb, deŋbe Moseyensaba al kura saba bikkek po moŋ sabane

gergeŋ manaŋ nurde tumŋaŋ yanarde haŋal go gwahade deneŋ hime. Niŋgeb deŋbeal kura yamiŋ bana mat samuŋ bikkekyagergeŋya yade siŋare katyeŋ go gwahadegoyen po saba bikkekya gergeŋya tumŋaŋnurde haŋ,” yinyiŋ.

Nasaret taunde kuriŋ(Mak 6:1-6; Luk 4:16-30)

53 Be, maya mere buda goyen momoŋyirdeb gasuŋ go tubul teŋ kuriŋ. 54 Kuŋbetaun gor heŋ kuruŋ hiriŋde gor forokyeŋbe gor niŋ Yuda marte gabu yare kuŋal saba yirke hurkuŋkat teŋbe, “Ey, al gabedamde kuŋ Al Kuruŋyen dufay wukkeŋyamata tiŋeŋ kurayenkurayen ird ird tareŋyagayen yawaruŋ!” yamiŋ. 55 Irdeb, “Al gabekapenta urmiŋ moŋ? Yeŋbe Maria urmiŋ.Kuliŋ yagobe Yems, Yosep, SaimonyabeYudasya moŋ? 56 Haymiŋ yagob gar matumŋaŋ hityen? Gega al gabe damdekuŋ dufayya tareŋya yawaruŋ?” yamiŋ.57 Irdeb buluŋ nurd unamiŋ. GoyenbeYesu beleŋ, “Al Kuruŋyen mere basaŋmarbe taunmiŋde niŋ marya tayŋeŋyabeleŋ palap ma yirde meremiŋ ma nurdehaŋyen,” yinyiŋ. 58 Irdeb yeŋ ge hekkeŋma nurde hinhan geb, gorbe mata tiŋeŋbudam ma forok yiryiŋ.

14Herot beleŋ Yon Baptais mayke kamyiŋ(Mak 6:14-29; Luk 9:7-9)

1 Be, Yesu beleŋ mata kuruŋ teŋ kuŋhinhin goyen Galili naŋa gote doyaŋ al ku-ruŋ Herot beleŋ mere momoŋmiŋ nuryiŋ.2 Irdeb meteŋ marmiŋ go, “Yon Bap-tais maymeke kamuŋ al go goyen soptehuwaruŋ geb, mata tiŋeŋ ird ird saŋiŋmiŋyaŋ meteŋ teŋ kuŋ hi gogo,” yinyiŋ.

3-4 Be, Yon mayke kamyiŋ gotebaraŋmiŋbe gahade: Yon diliŋ gergeŋhinhinyabe Herot beleŋ kuliŋ Filip beremHerodias goraŋ iryiŋ. Irkeb Yon beleŋkawan po, “Mata gob buluŋ wor po tiyaŋgeb,” inkeb Herot beleŋ goke igiŋ manuryiŋ. Irdeb fuleŋa marmiŋ yinke Yonfere teŋ tukuŋ koyare keramiŋ. 5 Irdemaymeke kamwoŋ yeŋ nurde hinhin gega,al beleŋ Yon gob Al Kuruŋyen mere basaŋal yeŋ nurd uneŋ hinhan geb, Yon maydemayde niŋ kafura heŋ hinhin. 6 Be, Herot

Page 28: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 14:7 25 Matiyu 14:33gobe miliŋ beleŋ kawaŋ kiryiŋ nalu goforok yekeb Herotya kadom weŋya gabuirde dulaŋ teŋ hinhan. Irde tikiŋ hekebHerodias wiriŋ beleŋ gor gabu iramiŋ margoke gege tiyyiŋ. Irkeb Herot gobe amaŋwor po hiriŋ. 7 Irdeb, “Det kuraŋ nurdegusuŋaŋ nirkeb igiŋ guneŋ,” ineŋ diliŋmar biŋa tiyyiŋ. 8 Irkeb miliŋ beleŋ gwahainayiŋ inyiŋ gwahade po Herot inyiŋ.“Haŋka ga po Yon Baptais tonaŋ koroŋdekerde tawaŋ nuna,” inyiŋ. 9 Irkeb doyaŋ algo kandukŋeŋ nuryiŋ gega, bere go hittebiŋa tiyyiŋ goya al buda gor hinhan margore daha wet kura ninnak yeŋ nurdebbiŋa tiyyiŋ go po gama irde bere gore yiriŋgoyen po irde unyiŋ. 10 Irde fuleŋamarmiŋhulyaŋ yirke koyare kuŋbe Yon biŋiŋwalamiŋ. 11 Irdeb Yon tonaŋ gobe koroŋdekerde tawaŋ bere go unkeb yeŋ beleŋtukuŋbe miliŋ unyiŋ. 12 Be, Yon komatmiŋbeleŋ mere go nurdeb waŋ hakwam goyentukuŋmete tiyamiŋ. Gwaha teŋ kuŋbe Yonkamyiŋ goyen Yesu momoŋ iramiŋ.

Yesu beleŋ al 5,000 biŋge paka yiryiŋ(Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Yon 6:1-14)

13 Be, Yon kamyiŋ mere momoŋ goyennurdeb Yesube komatmiŋya hakwa teŋnaŋa almem moŋde duŋkureŋ balmiŋhiniŋ yeŋ kwamiŋ. Irkeb naŋa bana go niŋtaunyaŋ niŋ marbe Yesube goŋ kwa yeŋnurdeb makaŋ fereŋ gama irde kwamiŋ.14 Be, Yesu go kuŋ kuŋ fe siŋa kurhanforok yeŋbe al buda kuruŋ goyen yeneŋbebuniŋeŋ yinyiŋ. Irde garbam miŋyaŋmarbe guram yirke igiŋ hamiŋ.

15Be, wawuŋheweŋ teŋhikeb komatmiŋyago beleŋ Yesu goyen, “Naŋa bana gabtiyuŋ binde miŋmoŋ. Irde heŋ ga moŋkidoma heweŋ tiya geb, al buda kuruŋga yinke tiyuŋyaŋ kuŋ yiŋgeŋ biŋge kuradamu teŋ nenaŋ,” inamiŋ. 16 Irkeb Yesubeleŋ, “Moŋ, daniŋ kunayiŋ? Deŋ beleŋdet kura yunke nenaŋ,” yinyiŋ. 17 Irkeb,“Gwaha dinha goyenbe neŋbe beret sipte-soŋoŋya makaŋ dapŋa yadi iraw po haŋ,”inamiŋ. 18 Irkeb, “Yawaŋ nunnaŋ,” yinyiŋ.19 Irdeb al buda kuruŋ go, “Yamuŋyaŋkepernaŋ,” yinke keperde tukamiŋ. Irkebberet siptesoŋoŋya makaŋ dapŋa yadi ir-awaya goyen yade kotaŋ kaŋ naŋkiŋdenaŋkeneŋ Al Kuruŋyen saŋiŋde guram

yirde yubala teŋ al yunnaŋ yineŋbe ko-matmiŋ yago yunyiŋ. 20 Al buda kuruŋgob biŋge go nen nen ep po namiŋ. Irkebkomatmiŋ beleŋ biŋge dikŋeŋ buda iramiŋgobe tiri 12 gwahade makiŋ yirtek hamiŋ.21 Be, biŋge namiŋ mar al parguwak pokapyaŋ hamiŋbe 5,000 hiriŋ.

Yesu fe yuwalŋeŋ hende huwarde kuriŋ(Mak 6:45-52; Yon 6:15-21)

22 Be, gwaha teŋbe komatmiŋ yago,“Araŋeŋ hakwa hende hurkuŋ fe alasiŋa kurhan kunaŋ,” yinke hakwa hendehurkuŋbe yeŋ wa meheŋ heŋ fe alasiŋa kurhan kwamiŋ. Irkeb Yesube gorheŋ al buda kuruŋ goyen, “Tiyuŋtiŋyaŋtiyuŋtiŋyaŋ kunaŋ,” yinyiŋ. 23 Al budago gwaha yineŋbe Al Kuruŋya mere tiyyeyeŋbe dugu dabayiŋde kura gor hurkuriŋ.Kuŋ yeŋ uŋkureŋ goŋ hikeb kidoma hiriŋ.24 Munaŋ komatmiŋ yagobe megeŋ tubulteŋ fe ala kuruŋde hamiŋ. Goyenbemeŋe huwarke fe goyen makaŋ duba yarakarkuwaŋ karkuwaŋ huwaramiŋ. Irkebhakwa gobe muŋ kura ma sor iryiŋ. 25 Be,naŋamiŋge heŋ hikeb Yesu go fe yuwalŋeŋhende huwarde komatmiŋ yago hittekuriŋ. 26 Mel gore fe hende huwarde waŋhike keneŋ kafura wor po heŋbe, “Gabeuŋgura!” yeŋ uliŋ barbar yeke daha tiniŋtiniŋ tiyamiŋ. 27 Goyenbe araŋ po Yesubeleŋ, “Kafura ma yo. Ne waŋ hime geb.Tareŋ henayiŋ,” yinyiŋ. 28 Irkeb Pita beleŋ,“Doyaŋ Al Kuruŋ, gabe fudinde ge keneŋbeninke fe hende huwarde ge hitte kweŋ,”inyiŋ. 29 Irkeb, “Igiŋge waya,” inyiŋ.Gwaha inkeb Pita go hakwa hende matsolok yeŋ fe hende harde Yesu hitte kuriŋ.30 Goyenbe kuŋ heŋyabe meŋe keneŋkafura heŋbe hako ga dolok yeŋ keneŋbe,“Doyaŋ Al Kuruŋ, faraŋ nura!” yeŋ kekewtiyyiŋ. 31 Irkeb goyare po Yesu beleŋ haniŋtemeyde tanardeb isaŋhiriŋ. Irdeb, “Daniŋdufay budam heŋ ne niŋ hekkeŋ ma nurdeha?” inyiŋ. 32 Gwaha teŋbe hakwa hendehurkaryum. Irkeb meŋe kamyiŋ. 33 Irkegab hakwa biŋde hinhan mar gore keneŋbebak teŋbe doloŋ irde, “Fudinde wor pogebe Al Kuruŋ Urmiŋ,” inamiŋ.

Genesaret niŋ garbam mar sope yiryiŋ(Mak 6:53-56)

Page 29: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 14:34 26 Matiyu 15:2234 Be, gwaha teŋ kuŋ kuŋbe Genesaret

naŋa beleŋ goŋ forok yamiŋ. 35 Irkeb algor niŋ beleŋYesu keneŋbebak teŋbemerekerke naŋa goyen bana niŋ mar yinke gar-bam mar tumŋaŋ Yesu hitte yawayamiŋ.36 Irdeb, “Garbam mar gayen yubul tikemeŋe diba ulger niŋ gote muruŋ po sisaŋurdeb igiŋ henaŋ,” ineŋ eseŋ mere iramiŋ.Niŋgeb al garbam miŋyaŋbe Yesu go sisaŋurde tumŋaŋde igiŋ hamiŋ.

15Yesu beleŋ asem yagot mata walde yunyiŋ(Mak 7:1-13)

1 Be, naŋa goyen bana meteŋ teŋ kuŋhikeyabe Yerusalem taun kuruŋde matFarisi mar kuraya Moseyen saba mar ku-raya goyen Yesu hitte waŋbe, 2 “Daniŋ gebkomatge yagobe asininiŋ yagot mata magama irde haŋ? Yeŋbe dula tiniŋbemali pobiŋge nene haŋ. Haniŋ ma haldeya gwahateŋ haŋ,” inamiŋ. 3 Irkeb wol heŋbe, “Mu-naŋ deŋbe daniŋ geb asetiŋ yagot mata niŋpo teŋbe Al Kuruŋyen merebe pel irde bu-luŋ irde haŋyen? 4Al Kuruŋ beleŋbe, ‘Nan-tiŋya mamtiŋyabe palap yirde hinayiŋ,’yitiŋ hi niŋgeb, ‘Al kura naniŋya miliŋyamere buluŋ yiryeŋ gobe mayke kamyeŋ,’yitiŋ hi. 5 Goyenbe deŋbe saba goyentigiri teŋbe, ‘Al kura naniŋya miliŋya detkura faraŋ yurtek goyenma yuneŋbe, “Igiŋfaraŋ durmewoŋ gega, Al Kuruŋ uneŋ yeŋbasiŋa irmiŋ geb, go ma faraŋ dureŋ,”yinyeŋ gobe mata buluŋ moŋ,’ yeŋ al sabayirde haŋyen. 6 Niŋgeb al gwaha matsaba yirke Al Kuruŋyen mere ma gamairde naniŋya miliŋya palap ma yirde duliŋhaŋyen. Deŋbe gwahade goyen po asetiŋyagot mata niŋ teŋbe Al Kuruŋyen merebuluŋ irde haŋyen. 7 Usi mar wor wor,Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋasaŋde kayyiŋ gobe fudinde wor po deŋgake kayyiŋ. 8Merebe gahade:‘Mel gabe mohoŋde po turuŋ nirde haŋ.

Gega biŋdebe ne niŋ ma nurde haŋ.Hoyaŋde wor po haŋ.

9 Mel gabe megen niŋ marte saba po gamairde al saba yirde haŋ.

Mel gabe biŋ hende hende po doloŋnirde haŋ,’ yitiŋ hi geb,” yinyiŋ.Aisaia 29:13

10 Be, Yesu gob mel Farisi marya Mo-seyen saba marya goyen gwaha yineŋbe albuda kuruŋ gor hinhan go yinke yeŋ bindewayamiŋ. Irkeb, “Mere ga nurde bebaktinaŋ ko. 11Det kura almohoŋdemat biŋdekurkuyeŋ gore Al Kuruŋ diliŋde al go buluŋma iryeŋ. Goyenbe det kura mohoŋde matkat kuyeŋ gore po gab Al Kuruŋ diliŋde algo buluŋ iryeŋ,” yinyiŋ. 12 Gwaha yinkebkomatmiŋ yago beleŋwaŋbe, “Farisimarbemere taha goke igiŋ ma nurde haŋ goyenyeneŋ bebak taha?” inamiŋ. 13 Irkeb wolheŋbe, “He kura Nanne Al Kuruŋ tareŋmiŋkuruŋ gore ma haryiŋ gobe filginiŋ manaŋtumŋaŋ wasiyeŋ. 14 Niŋgeb diliŋ titmiŋbuda gobe yeneŋ wasak tinaŋ. Mel gobesaba fudinde goyen ma bebak teŋbe almata buluŋde yukuŋ haŋ. Al kura diliŋtitmiŋ beleŋ kadom yiŋgeŋ yara goyenbeleŋ ikala irde tukuŋ hime yiyyeŋ gobetumŋaŋde kuŋ mete titmiŋde katiryeŋ,”yinyiŋ. 15 Irkeb Pita beleŋ, “Maya meregote miŋ momoŋ dira,” inyiŋ. 16 Irkeb,“Deŋ manaŋ dufaytiŋ muŋ kura ma wukyeŋ haŋ? 17 Det kura al mohoŋde matbiŋde kurkuyeŋ gobe kamebe kat kuyeŋgobe ma nurde haŋ? 18 Goyenbe det merekura al mohoŋde mat forok yeŋ haŋyengobe biŋde mat waŋ haŋyen geb, gore gabAl Kuruŋ diliŋde al go buluŋ yirde haŋyen.19Dufay buluŋ, al gasa yirke kamde kamdemata, al kura berem yaŋ gore bere hoyaŋyaduwan teŋ teŋ mata, alya bereya foŋeŋdeleplep mata, kawe mata, merere huwardeusi matmere teŋ teŋmatayabemere buluŋmat teŋ teŋ mata kuruŋ gobe al biŋde matpul yeŋ haŋyen. 20 Det gwahade gore gabAl Kuruŋ diliŋde al buluŋ yirde haŋyen.Haniŋ hal hal mata keŋkela ma gama irdedula tinayiŋ gore al buluŋ ma yiryeŋ,”yineŋ saba yiryiŋ.

Kenan marte bere gote dufay saŋiŋ(Mak 7:24-30)

21 Be, Yesu go naŋa hinhin goyen tubulteŋ Saidon taunya Tair taunyat naŋa banagoŋ komatmiŋ yagoya kwamiŋ. 22 Irkebtaun iraw goyen bindere tiyuŋ kura hin-hinde gor mat Kenan mar bere kura goreYesu hitte waŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, De-wit Urmiŋ, buniŋeŋ nirde faraŋ nura.Wernebe uŋgura beleŋ waŋ herŋeŋ irtiŋ hi

Page 30: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 15:23 27 Matiyu 16:5geb, buluŋ buluŋ wor po irde haŋ,” ineŋeseŋ uryiŋ. 23 Goyenbe Yesube meremiŋgoyen muŋ kura haywaŋ ma hiriŋ. Irkebkomatmiŋ yago beleŋ, “Eseŋ durde gamadirtiŋde po hi geb, takira tike kwi,” inamiŋ.24 Irkeb wol heŋbe, “Nebe Israel mar AlKuruŋyen sipsip meremiŋ ma nurde duwihitiŋ goke po wamiriŋ geb,” yiriŋ. 25 Irkebbere gore waŋ palap irde dokolhoŋ yugu-luŋ teŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, faraŋ nura,”inyiŋ. 26 Irkeb wol heŋbe, “Diriŋde biŋgebeepte ma goraŋ yirde yad kulumiŋ yagoyunke nenayiŋ,” inyiŋ. 27 Gwaha inkebbere gore wol heŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ,mere gobe fudinde ninha gega, diriŋdebiŋge dikŋeŋ katnayiŋ gob kulu wor nenehaŋyen. Niŋgeb faraŋ nurayiŋ,” inyiŋ.28 Irkeb Yesu beleŋ, “Bere, ne niŋ hekkeŋwor po nurha geb, gusuŋaŋ nirha goteigineŋ forok yiyyeŋ geb,” inyiŋ. Be, wiriŋgobe goyare go po igiŋ hiriŋ.

Al garbam kurayen kurayen sope yiryiŋ29 Be, Yesu go naŋa goyen tubul teŋmul-

gaŋ heŋ Galili fe ala kuruŋ fereŋ kuŋ kuŋbedugudabayiŋde kura gor hurkuriŋ. 30 Irkebal budam wor po yeŋ hitte wayamiŋ. Waŋheŋyabe al kahaŋ nonbo hitiŋ, diliŋ titmiŋ,uliŋ albo yirtiŋ, mohoŋ kattiŋyabe garbamhoyaŋ miŋyaŋ marya goyen sope yirkeigiŋ henaŋ yeŋ nurde yawaŋ kahaŋ miŋdeyeramiŋ. Irkeb sope yiryiŋ. 31 Al gabuiramiŋ mar beleŋ mohoŋ kattiŋ mere tikeyenamiŋ. Uliŋ albok hitiŋ goyen igiŋ heŋ,kahaŋ buluŋ hitiŋ goyen huwarde kuŋwaŋteŋ, diliŋ titmiŋ naŋkeneŋ tike yeneŋbehurkuŋkat teŋbe Israel marte Al Kuruŋ goturuŋ irde kasor iramiŋ.

Al 4,000 biŋge yunke namiŋ(Mak 8:1-10)

32 Be, Yesu beleŋ komatmiŋ go yinkewakeb, “Al buda kuruŋ gabe tumŋaŋdehiteke kuŋ kuŋ yereŋkek hihi. Goyenbe detgo kura netek miŋmoŋ hahaŋ. Biŋge manene tiyuŋmiŋ kunayiŋbe beleŋyaŋ kam-nayiŋ geb, buniŋeŋ yeneŋ hime,” yinyiŋ.33 Irkeb komatmiŋ beleŋwol heŋbe, “Tiyuŋbinde miŋmoŋ naŋa gahade gab biŋgedamde niŋ yade al buda kuruŋ gahadegayen yunteke nenayiŋ?” inamiŋ. 34 Irkeb,

“Beretbe dahade haŋ?” yinkeb, “Beretbe7ya makaŋ dapŋa mukŋeŋ yadi kura goyapo haŋ,” inamiŋ.

35 Be, al buda gabu iramiŋ go megenkeprnaŋ yinke keperde tukamiŋ. 36 Irkebberetya dapŋaya go yadeb Al Kuruŋ igiŋnurde uneŋbe beretya dapŋaya go yubalateŋbe komatmiŋ yago al yukuŋ yunnaŋyeŋ yunyiŋ. Irkeb gwaha po tiyamiŋ.37 Al buda kuruŋ gobe biŋge go neneep wor po namiŋ. Irkeb Yesuyen ko-mat beleŋ biŋge dikŋeŋ al beleŋ ep neneyubul tiyamiŋ goyen yade tiri 7 gwahademakiŋ yirtek iramiŋ. 38 Bereya diriŋyama kapyaŋ heŋ al parguwak po kapyaŋhamiŋbe 4,000 hiriŋ. 39 Biŋge yunke nekegabe, “Tiyuŋtiŋyaŋ tiyuŋtiŋyaŋ kunayiŋ,”yinyiŋ. Irdeb komatmiŋya hakwa hendehurkuŋbe naŋa kura Magadan taun bindebeleŋ goŋ kwamiŋ.

16Mata tiŋeŋ kura ira ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ(Mak 8:11-13; Luk 12:54-56)

1 Be, Yesu go goŋ hikeb Farisi maryaSadusi marya beleŋ Yesu hitte waŋbetuŋaŋ urniŋ yeŋ, “Mata tiŋeŋ Al Ku-ruŋ beleŋ irtek goyen kura irke kinniŋ,”inamiŋ. 2 Irkeb Yesu beleŋ, “Deŋbewawuŋbana heŋ naŋa buk yekeb, ‘Kadilaheweŋ tiya,’ yeŋ haŋyen. 3 Irde wampotbe,‘Naŋa buluŋ hihi geb, kigariŋ kateŋ tiya,’yeŋ haŋyen. Deŋbe naŋkiŋ keneŋ gabkadila heweŋ tiya ma kigariŋ kateŋ tiyagoyen keŋkela nurde haŋyen. Goyenbegayenter niŋ mar goke teŋbe Al Kuruŋbeleŋ mata forok yirde hi goyen daniŋgeb yeneŋ bebak ma teŋ haŋ? 4 Deŋgayenter niŋ marbe mata buluŋ teŋ AlKuruŋ harhoktiŋ uneŋ haŋ geb, mata tiŋeŋkurayen kurayen goke po naŋkeneŋ haŋ.Goyenbe kura kinniŋ yekeb Yona hittemata forok yiriŋ* go gwahade goyen pokame dikala direŋ,” yineŋbe mel goyenyubul teŋ hoyaŋde kuriŋ.

Farisi marya Sadusi maryat saba buluŋ(Mak 8:14-21)

5 Be, fe ala kuruŋ go warde siŋa kurhankwamiŋya goyenbe komatmiŋ go biŋ sir

* 16:4: Yonabe wawuŋ karwo makaŋ dapŋa kuruŋ miliŋ gote biŋ bana heŋbe sopte siŋare katyiŋ. Gobe Yesukamyiŋde mat yereŋkek heke sopte huwaryiŋ gote tuŋaŋeŋ.

Page 31: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 16:6 28 Matiyu 16:28

yekeb beret kura ma yade ga kwamiŋ. 6Be,Yesu beleŋ Farisi marya Sadusi marya gokekomatmiŋ goyen, “Keŋkela heŋ hinaŋ ko.Moŋgo mel gote yis beleŋ buluŋ diryeŋgeb,” yinyiŋ. 7 Gwaha yinkeb komatmiŋbeleŋ, “Beret kura ma yad wayhet geb,gogo dina,” yeŋ yiŋgeŋ uliŋ kadom meregird tiyamiŋ. 8 Komatmiŋ go mere kusairde hike yeneŋbe, “Daniŋ dindikeŋ uliŋberetniniŋmiŋmoŋ yeŋhaŋ? Deŋbe ne niŋma hekkeŋ nurde haŋ? 9Muŋ kura ma pobebak teŋ haŋ? Beret siptesoŋoŋ al 5,000namiŋ gote dikŋeŋbe tiri dahade makiŋyirtek hamiŋ? 10 Goyen moŋ kenem beret7 goyen al 4,000 naŋ gote dikŋeŋ yade tiridahade makiŋ yirtek haŋ? 11 Farisi maryaSadusi maryat sababe yis beleŋ palawabana hilyaŋ kutiŋ yara al hoyaŋ kuruŋgote dufay buluŋ yirde hi goke dineŋ hime.Beret niŋma yeŋ hime gayen daniŋ geb be-bak ma teŋ haŋ? Niŋgeb sopte dineŋ hime,Farisi marya Sadusi maryat yis beleŋ bu-luŋ diryeŋkek geb, keŋkela heŋ hinayiŋ,”yinyiŋ. 12 Be, gwaha yinke gab, “Yis beretbana irde haŋyen goke ma dineŋ hi. Farisimarya Sadusi maryat sababe yis yara gokehayhay dirde hi,” yeŋ nuramiŋ.

Yesu, gebe Mesaia(Mak 8:27-30; Luk 9:18-21)

13 Be, Yesu go komatmiŋya naŋa banago tubul teŋ kuŋ Sisaria Filipai taun bindebinde heŋ heŋbe gusuŋaŋ yiryiŋ. “Ne AlUrmiŋ gayen gake al hoyaŋ beleŋ ganuŋyeŋ haŋ?” yinyiŋ. 14 Irkeb wol heŋbe, “Alkura beleŋ gebe Yon Baptais yeŋ haŋ. Mu-naŋ kura marbe Elaia gineŋ haŋ. KurabeYeremaia ma Al Kuruŋyenmere basaŋ marhoyaŋ kura goyen gineŋ haŋ,” inamiŋ.15 Irkeb, “Munaŋ deŋ gayenbe nebe ganuŋyeŋ nurd nuneŋ haŋ?” yinyiŋ. 16 IrkebSaimon Pita beleŋ, “Gebe Mesaia, Al Ku-ruŋ gwahader hitiŋ al gote Urmiŋ,” in-yiŋ. 17 Gwaha inkeb, “Mere gobe NanneAl Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋ al gore ginke gabgago yaha. Al kura beleŋ ma mere goyenmomoŋgira. NiŋgebAl Kuruŋ beleŋ guramgirde saŋiŋ giryeŋ. 18 Gebe ne niŋ du-fayge hora yara tareŋ irha geb, Pita gineŋhime. Niŋgeb hora go hendebe nere alyabereya yereŋ. 19 Irde Al Kuruŋyen alyabereya doyaŋ yird yird saŋiŋ goyen ge

guneŋ. Niŋgeb ge beleŋ igiŋ yawayiŋbe AlKuruŋwor igiŋ yiyyeŋ. Irde ge beleŋ buluŋyawayiŋbe Al Kuruŋwor buluŋ yiyyeŋ,” in-yiŋ. 20Gwaha ineŋbe tumŋaŋde komatmiŋgoyen, “Al hoyaŋ kura hitte ne niŋ yeŋ,‘Yeŋbe Mesaia,’ ma yinnayiŋ,” yineŋ utaŋyiryiŋ.

Kamde kamdemiŋ ge kawan tagalyiŋ(Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27)

21 Be, goyenter mat komatmiŋ yagogoyen kawan po, “Nebe Yerusalem kweŋ.Kumekeb Yuda marte doyaŋ mar par-guwakya Al Kuruŋ doloŋ ird ird matadoyaŋ marte karkuwaŋyabe Moseyen sabamarya beleŋ buluŋ buluŋ nirde mununkekameŋ. Goyenpoga kameŋ goyen yereŋkekhekeb huwareŋ,” yinyiŋ. 22 Irkeb Pita beleŋmere go nurdeb yeŋ muŋ po tapat irdebineŋ teŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, gwaha matiyayiŋ. Mata gobe ge hitte ma po forokyiyyeŋ geb,” inyiŋ. 23 Irkeb fulgaŋ kaŋ Pitakeneŋbe, “Satan, hoyaŋ kwa! Gebe beleŋnepet teŋ ha geb. Dufay gobe Al Kuruŋyenmoŋ, alyen dufay po geb,” inyiŋ.

24-25 Gwaha teŋbe komatmiŋ yago goyengaha yinyiŋ: “Al kura gama nirde kandukyeneŋ yiŋgeŋ ge kafura heŋ harhok nun-yeŋ al gobe kame toneŋbe kanduk kinyeŋ.Munaŋ al kura ne gama nirde kamdekamde niŋ ma kafura heŋ kanduk kuruŋteŋ uliŋ misiŋ kateŋ hiyeŋ al gobe toneŋbeigiŋ hiyeŋ. Niŋgeb al kura ne gama nireyeŋbe megen niŋ dufayya mataya harhokyunyeŋ. Irdeb kanduk yeneŋ hiyeŋ gega,yiŋgeŋ ge ma nurde gama po nirde hiyeŋ.26 Al kura megen niŋ samuŋ budam yadedeŋem yaŋ hiyyeŋ gega, al gobe Al Ku-ruŋ diliŋdeb kamtiŋ yara hiyyeŋ gobedaha tiyyeŋ? Gobe igiŋ moŋ, buluŋ worpo. Niŋgeb megen niŋ samuŋ kura teŋgore Al Kuruŋyen bearar bana hiyeŋ algob epte ma damu teŋ tumulgaŋ titek.27 Ne Al Urmiŋ gab kamebe Nanne Al Ku-ruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ goyen manaŋkateŋ. Goya goyenbe miyoŋmiŋya kat-tek. Irdeb alya bereyat matamiŋ dahadedahade goyen gote muruŋgembe gwahadepo yuneŋ. 28Goyenpoga deŋ gar haŋ gayenkurabe ma kamdeya ne Al Urmiŋ gare AlKuruŋyen tareŋde alya bereyamiŋ doyaŋyirde heŋ goyen kennayiŋ. Mere gabefudinde wor po dineŋ hime,” yinyiŋ.

Page 32: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 17:1 29 Matiyu 17:2517

Yesu uliŋ hoyaŋ hiriŋ(Mak 9:2-13; Luk 9:28-36)

1 Be, naŋa fay 6 kamereb Yesu beleŋPita, Yemsyabe kuliŋ Yonya po yade dugukuruŋde kura gor hurkamiŋ. 2 Gor heŋbeYesu go mel gote diliŋ mar po uliŋ hoyaŋhiriŋ. Dinsokdebe naŋa timiytiŋ yara hiriŋ.Uliŋ umŋa kerde hinhin go wor faykek worpo hiriŋ. 3 Gwaha tikeyab diliŋ mar poMoseya Elaiaya forok yeŋ Yesuya mere teŋhinhan. 4 Irkeb Pita beleŋ Yesu goyen,“Doyaŋ Al Kuruŋ, gar gabe neŋ hitek gasuŋigiŋmuŋwor po. Niŋgeb ge beleŋ ok yekebdeŋ al karwo hitek heŋ heŋ gasuŋ kurayireŋ. Kurabe ge niŋ, kurabe Mose niŋ,munaŋ kurabe Elaia niŋ,” inyiŋ.

5 Mere gwaha teŋ hikeyabe kigariŋkiŋfaykek wor po kura gore waŋ aw yuryiŋ.Irkeb al melak kura gagap bana goreb, “Algabe Urne. Yeŋbe bubulkuŋne wor po, yeŋge bener mat amaŋeŋ wor po nurde hime.Niŋgeb yende mere po nurde gama irdehinayiŋ,” yiriŋ.

6 Be, Yesuyen komatmiŋ beleŋ mere gonurdeb kafura wor po heŋ biŋ tadam matmegen katamiŋ. 7 Gega Yesu beleŋ waŋyanardeb, “Kafura heŋ ma, huwarnaŋ!”yinyiŋ. 8 Gwaha yinke naŋkeneŋbe Yesuuŋkureŋ po hike kenamiŋ. Al hoyaŋbehubu.

9 Be, dugure gor mat kateŋ heŋyabeYesu beleŋ mel go saba yirde, “Haŋka detkenhaŋ gayen gake al hoyaŋ kura mo-moŋ ma yirnayiŋ. Ne Al Urmiŋ gayenkameŋde mat sopte huwarmeke gab igiŋtagalnayiŋ,” yinyiŋ. 10 Irkeb mel gore,“Daniŋ geb Moseyen saba mar beleŋ Elaiawa wake gab Mesaiabe kame wayyeŋ yeŋhaŋyen?” yeŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 11 Irkeb,“Elaia wa meheŋ heŋ det sope irke gabMesaia wayyeŋ yeŋ haŋyen gobe fudinde.12 Niŋgeb Elaiabe bikkeŋ wayuŋ. Goyen-poga alya bereyabe keneŋ bebak ma tiyaŋ.Irde yiŋgeŋde dufay po gama irde buluŋbuluŋ irde mayke kamuŋ. Mel goreb yeŋiraŋ gwahade goyen po ne Al Urmiŋ gayenwor gwahade po nirnayiŋ,” yinyiŋ. 13 Irkegab, “Yon Baptais niŋ dineŋ hi,” yeŋ bebaktiyamiŋ.

Diriŋ uŋguram yaŋ sope iryiŋ(Mak 9:14-29; Luk 9:37-43a)

14 Be, mel go dugure mat kateŋ al gabukuruŋ iramiŋde gor forok yekeb al kuragore Yesu hitte waŋ diliŋ mar dokolhoŋyuguluŋ teŋbe, 15 “Doyaŋ Al Kuruŋ, urnebuniŋeŋ irde faraŋ ura. Bu toneŋ miŋyaŋgeb, uliŋmisiŋ kuruŋ kateŋ hiyen. Kurarebkak alare kateŋ hiyen. Kurareb fe alarekateŋ hiyen. 16 Komatge yago hitte taway-hem gega, sope ma irhaŋ,” inyiŋ. 17 Irkeb,“Deŋ gayenter niŋmarbe dahade niŋgeb AlKuruŋniŋdufaytiŋmuŋkura saŋiŋma irdehaŋ? Tonaŋtiŋ saŋiŋ wor po, saba dirmaŋdirmaŋeŋ. Gayak gama deŋya hityen gega,hako po haŋ. Diriŋ go tawanaŋ,” yinyiŋ.18 Irdeb diriŋ go teŋ wakeb uŋgura diriŋbana hinhin go ineŋ teŋ takira tike katkuriŋ. Irkeb goyare po igiŋ hiriŋ.

19 Be, go kamereb yeŋ yuŋkureŋ po heŋgab komatmiŋ beleŋ, “Daniŋ geb neŋbeuŋgura go ma takira tihit?” inamiŋ.20-21 Irkeb, “Deŋ uŋgura takira ma tahaŋgobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde haŋ gobekuruŋ moŋ. Niŋgeb fudinde wor po din-hem. Al Kuruŋ niŋ dufaytiŋ hek irdehaŋ goyen mastet he bilmiŋ dirŋeŋ muŋgwahadebe megen gar det kura irnayiŋbemeteŋeŋ ma diryeŋ. Niŋgeb dugu gayen‘Gar mat siŋgir teŋ iror kwa!’ inkeb gwa-hade po tiyyeŋ,” yinyiŋ.*

22 Be, Yesuya komatmiŋya gabu heŋbetumŋaŋ Galili naŋa bana kwamiŋ. IrdebYesu beleŋ, “Ne Al Urmiŋ gabe munun-tek al haniŋde nernayiŋ. 23 Irke mu-nunkeb kameŋ gega, yereŋkek hekeb AlKuruŋ beleŋ sopte nisaŋ heke huwareŋ,”yinyiŋ. Gwaha yinkeb komatmiŋbe kan-dukŋeŋ wor po nuramiŋ.

Al Kuruŋyen ya balem gote teks24 Be, gwaha teŋ kuŋ kuŋbe Kapeneam

taunde forok yamiŋ. Irkeb Al Kuruŋyen yabalem niŋ teŋ teks yad yad mar beleŋ Pitahitte waŋbe, “Tisage gayen Al Kuruŋyenya balem niŋ teŋ teks kura yerde hiyen?”inamiŋ. 25 Irkeb, “Gwaha,” yinyiŋ.

Be, gwaha yineŋbe Yesu hinhin ya gobiŋde hurkukeb goyare po Yesu beleŋ,“Saimon, megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ

* 17:20-21: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 21 Goyenbe uŋgura gwahade goke dindikeŋ biŋge kutŋa irde Al Kuruŋgusuŋaŋ irde takira tike gabe kat kuyeŋ.

Page 33: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 17:26 30 Matiyu 18:15yuntek teks kurayen kurayen gobe ganuŋmar beleŋ gab yerde haŋyen? Urmiŋ yagobeleŋ yerde haŋyen ma al hoyaŋ beleŋyerde haŋyen? Gebe dahade nurde ha?”ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. 26 Irkeb Pita beleŋwol heŋbe, “Al hoyaŋ beleŋ yerde haŋyen,”inyiŋ. Irkeb, “Gwaha, doyaŋmar karkuwaŋgote dirŋeŋ weŋbe naniŋ yagoŋ teks mayerde haŋyen geb. 27 Goyenpoga teks mayertekeb dufaymiŋ buluŋ henak geb fetekuŋ funal temeyayiŋ. Irde dapŋa meheŋdewor po tawayiŋ gobemohoŋ takila teŋ teksyertek hora kura kenayiŋ. Hora go tukuŋbeneya geyat teks kerayiŋ,” inyiŋ.

18Ganuŋbe deŋem kuruŋ wor po hiyyeŋ?(Mak 9:33-37; Luk 9:46-48)

1 Be, goya goyenbe komatmiŋ hoyaŋbeleŋ Yesu hitte waŋbe, “Ganuŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hiregor niŋ deŋem yaŋ wor po hiyyeŋ?” yeŋgusuŋaŋ iramiŋ. 2 Irkeb diriŋ dirŋeŋ kurainke komatmiŋ yago hinhande gor waŋhuwaryiŋ. 3 Irkeb Yesu beleŋ, “Fudindewor po dineŋ hime. Diriŋ gahade gayenbeyiŋgeŋ al deŋemyaŋ heŋ heŋ niŋmanurdehaŋyen. Gwahade goyen po al kura yiŋgeŋal deŋem yaŋ heŋ heŋ niŋ ma nurde haŋmarbe Al Kuruŋ beleŋ yende alya bereyadoyaŋ yirde hi bana goŋ igiŋ hurkunayiŋ.4 Niŋgeb al kura diriŋ gahade ga hinayiŋmarbe Al Kuruŋ diliŋde deŋem yaŋ wor poyeŋ yinyeŋ. 5 Irde al kura deŋemmoŋ diriŋgahade gayen ne niŋ teŋ gargar iryeŋbe negayen niryeŋ.

6 “Goyenbe al kura diriŋ saŋiŋ miŋmoŋgahade gayen ne niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋgoyen al kura beleŋ mata buluŋ tike keneŋgama irde buluŋ tiyyeŋbe mata buluŋ miŋuryeŋ al gobe muruŋgem buluŋ wor potiyyeŋ. Niŋgeb al hoyaŋ gama ma irkeyamata buluŋ miŋ uryeŋ al gobe hora ku-ruŋ kura teŋ biŋiŋde feŋ teŋ makaŋ alaretemeyke kamyeŋ. Gogab gote muruŋgembuluŋ wor po goyen ma tiyyeŋ.

7 “Mata buluŋ titek dufaybe al biŋyaŋhugiŋeŋ forok yeŋ tuŋaŋ yurke kateŋhaŋyen. Niŋgeb megen niŋ mar dufaybuluŋ go teŋ haŋ gobe Al Kuruŋyen bearar

bana haŋ geb goke buniŋeŋ nurde hime.Dufay buluŋ gobe hugiŋeŋ al biŋyaŋ forokyeŋ hiyeŋ gega, al kura dufay go gamairde mata tinayiŋ mar gobe Al Kuruŋyenbearar bana hinayiŋ geb goke buniŋeŋnurde yuneŋ hime. 8 Niŋgeb hangekura beleŋ girke mata buluŋde katay-iŋbe hange go walde temeyayiŋ. Moŋgohange uŋkureŋ gore girkeb ulge tumŋaŋkak hugiŋeŋ hitiŋde gor kutek goke teŋbehange gore buluŋde gukutek go po waldetemeyayiŋ. Irdeb igiŋ hange kurhan titmiŋmanaŋ gasuŋ igiŋde kwayiŋ. Irde kahaŋgewor gwaha girkeb go wor gwahade poirayiŋ. Irdeb igiŋde kwayiŋ. 9 Irde delgekurhan beleŋ girke mata buluŋde katay-iŋbe delge go marde temeyayiŋ. Moŋgodelge uŋkureŋ gore girkeb ulge tumŋaŋkak alare kutek goke teŋbe delge gore bu-luŋde gukutek go po marde temeykeb igiŋdelge kurhan titmiŋ manaŋ gasuŋ igiŋdekwayiŋ,” yinyiŋ.

Sipsip duwi hitiŋ gote maya mere(Luk 15:3-7)

10-11 Irde sopte po gaha yinyiŋ: “Be, alkura deŋem moŋ diriŋ gahade gayenbe AlKuruŋyen miyoŋ beleŋ doyaŋ yirde haŋ.Irde miyoŋ gobe Al Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋgote diliŋ mar hugiŋeŋ haŋyen. Niŋgebal gahade goyen deŋemmoŋ yeŋ iŋgogahama yirde hinayiŋ.*

12 Be, ga nurnaŋ! Al kura sipsipmiŋ100 hinayiŋ. Irke uŋkureŋ kura kadomyubul teŋ hoyaŋde kuyeŋ. Irkeb goŋmiŋyeŋ tubul tiyyeŋ? Moŋ! Sipsipmiŋ 99go yukuŋ doŋdoŋde kura gor yubul teŋbekuŋ naŋkinyeŋ. 13 Fudinde wor po dineŋhime. Uŋkureŋ muŋ goke naŋkeneŋ kuŋkuŋ keneŋ teŋbe amaŋwor po hiyyeŋ. Mu-naŋ 99 goke gwahade wor po ma nuryeŋ.14 Gwahade goyen po, Nantiŋ Al Kuruŋsaŋiŋ miŋyaŋ al gobe al kura diriŋ gahadegayen uŋkureŋ kura Al Kuruŋ tubul teŋkanduk bana kuŋ kuŋ gokeb igiŋ ma nurdehi,” yinyiŋ.

Kadge kura buluŋ girkeb daha tiyayiŋ?15 Irde sopte po, “Be, kadge kura buluŋ

buluŋ girkeb kuŋ yeŋ po hikeya gabe mata* 18:10-11: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 11 Ne Al Urmiŋ gabe alya bereya Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ gega, mere manurde duwi hitŋeŋ tiyaŋ goyen yumulgaŋ tiye yeŋ wamiriŋ.

Page 34: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 18:16 31 Matiyu 19:5buluŋmiŋ goke momoŋ irayiŋ. Irke merego nuryeŋbe al gob sopte kadge Al Ku-ruŋ urmiŋ gigeŋ yara hiyyeŋ. 16 Goyenbemeregema nurke kenem al hoyaŋ uŋkureŋma iraw gwahade yade ga kwayiŋ. Gogabal irawa ma karwo gore merege goyentumŋaŋ fudinde yenayiŋ. 17 Al hoyaŋyukayiŋ gote mere wor ma nurke keneŋbemata buluŋmiŋ goyen Al Kuruŋyen dirŋeŋweŋ hoyaŋ goyen momoŋ yirayiŋ. Yendemere wor ma po nurkeb al gobe Al Ku-ruŋyen diriŋmoŋ,mata buluŋ al yeŋ keneŋhinayiŋ.

18 Fudinde wor po dineŋ hime. Al Ku-ruŋyen alya bereya doyaŋ yird yird saŋiŋgoyen deŋ duneŋ. Niŋgeb deŋ beleŋ igiŋyenayiŋbe Al Kuruŋ wor igiŋ yiyyeŋ. Irdedeŋ beleŋ buluŋ yenayiŋbe Al Kuruŋ worbuluŋ yiyyeŋ.

19 Sopte dineŋ hime. Der al iraw kuramegen gar heŋya det kuraŋ nurde du-faytiriŋ uŋkureŋ po irde Nanne Al Kuruŋtareŋ miŋyaŋ al goyen gusuŋaŋ iriryeŋbeyeŋ beleŋ epte irde dunyeŋ. 20 Gwahadeniŋgeb al irawa ma karwo gwahade kura,‘Neŋbe Yesuyen alya bereya,’ yeŋwaŋ gabuirnayiŋbe ne manaŋ waŋ yeŋya hitek,”yinyiŋ.

Meteŋ al buniŋeŋ miŋmoŋyen maya mere21 Be, gwaha yinkeb Pita beleŋ waŋbe,

“Doyaŋ Al Kuruŋ, kadne kura beleŋ buluŋnirkebwawuŋ dahaderemata buluŋmiŋ gohalde uneŋ? Wawuŋ 7 ma dahade?” yeŋgusuŋaŋ iryiŋ. 22 Irkeb, “Wawuŋ 7 po moŋ.Buluŋ girde hikeb hugiŋeŋ halde po uneŋhayiŋ,” ineŋbe 23 mata goke maya meremat gaha yiriŋ: “Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋyende alya bereya doyaŋ yirde hi banagoŋ niŋ matabe gahade: doyaŋ al kurabeleŋ meteŋ marmiŋ horamiŋ yawaramiŋgo wol henaŋ yinyiŋ. 24 Irkeb al kuradoyaŋ almiŋ hitte hora kuruŋ wor po tiriŋal goyen doyaŋ almiŋ hitte tawayamiŋ.25Gega al gobe hora kuruŋ go epte ma wolhetek hiriŋ geb, doyaŋ almiŋ gore, ‘Al goteberemya diriŋmiŋ weŋya detmiŋya goyentumŋaŋ yukuŋ al hoyaŋ yunke damu tinaŋ.Irkeb hora gobe ne teweŋ,’ yiriŋ. 26 Irkebmeteŋ al go diliŋ mar gor po dokolhoŋyuguluŋ teŋbe, ‘Bemel nirde ma. Horagekuruŋ gobe wol heŋ guneŋ geb,’ ineŋ eseŋ

mere iryiŋ. 27 Irkeb buniŋeŋ keneŋbe,‘Hora go wol heŋ heŋ ge ma nurayiŋ,’ ineŋtubul tike kuriŋ. 28 Goyenbe kuŋ meteŋ alkadom hora dirŋeŋ muŋ kura unke ma wolhitiŋ al goyen kinyiŋ. Irde hapekde teŋbe,‘Araŋeŋ horane wol hawa!’ inyiŋ. 29 Irkebkadom go kimiŋ mar dokolhoŋ yuguluŋteŋbe, ‘Bemel nirde ma yo. Horage wolheŋ guneŋ geb,’ inyiŋ. 30 Goyenbe al gobuniŋeŋ ma irde kadom go tagal uneŋbe,‘Horane wol heke gab teŋ siŋa irnayiŋ,’yinke tukuŋ koyare keramiŋ.

31 “Be, meteŋ mar kadom beleŋ matago keneŋbe biŋ ar yamiŋ. Irdeb kuŋdoyaŋ almiŋ go mata kuruŋ al gore tiyyiŋgoyen momoŋ iramiŋ. 32 Irkeb doyaŋ albeleŋ meteŋ almiŋ go hoy irke wakeb,‘Geb meteŋ al buluŋ. Horane epte mawol hetek geb, eseŋ mere nirkeb buniŋeŋgirde goŋmiŋ ginmiŋ. 33Ne beleŋ buniŋeŋgirde kandukge kuruŋ go pasi irde gunmiŋgwahade goyen po, ge beleŋ wor daniŋ gebkadge gwaha ma iraŋ?’ inyiŋ. 34 Doyaŋal go biŋ ar wor po yekeb, ‘Al go koyarekernaŋ!’ yinyiŋ. Irdeb, ‘Horane tumŋaŋwol heke gab tubul tike kuyeŋ,’ yinyiŋ.35 Nanne Al Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋ goredeŋ wor mata gwahade goyen po diryeŋ.Niŋgeb kadtiŋ yago buluŋ dirnayiŋ goyenbitiŋde mat wor po halde yuneŋ hinayiŋ.Mali hende hendem ma tinayiŋ,” yinyiŋ.

19Al beleŋ bere yakira teŋ teŋ mata(Mak 10:1-12)

1 Be, Yesu go mere gwahade mat al sabayirdeb Galili naŋa tubul teŋ Yodan fe gamairde Yudia naŋare kuriŋ. 2 Kuŋ hikeb albudam gama irde kuŋ hinhan. Irke algarbam miŋyaŋbe sope yirke igiŋ heŋ hin-han. 3 Gwaha teŋ hikeyabe Farisi mar kurabeleŋ tuŋaŋ urniŋ yeŋ waŋbe, “Al kuramiŋ goke kuram moŋ berem takira tiyyeŋgobe Moseyen sabarebe igiŋ yitiŋ we?”inamiŋ. 4 Irkeb wol heŋbe, “Haŋkapya worpo tikula kerdyabe Al Kuruŋ beleŋ al irde,bere irde iryiŋ goyen Al Kuruŋyen asaŋdekatiŋ hi gobe ma kapyaŋ heŋ haŋyen?5 Al Kuruŋ beleŋ gwaha yiryiŋ geb, goketeŋbe albe naniŋya miliŋya yubul teŋ kuŋberemya gabu hiriryeŋ. Irke al beleŋyeneŋmiŋ iraw goyen Al Kuruŋ diliŋdebe

Page 35: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 19:6 32 Matiyu 19:28uŋkureŋ po yinyeŋ. 6 Niŋgeb irem gobehoyaŋ hoyaŋ ma hiriryeŋ. Uŋkureŋ pohiriryeŋ. Gwahade geb Al Kuruŋ beleŋalya bereya yade gabu yiryeŋ gobe al beleŋepte ma bur yirnayiŋ,” yinyiŋ. 7 Irkebmel goreb, “Gwahade kenem daniŋ gebMose beleŋ igiŋ bere takira teŋ teŋ asaŋkaŋ uneŋbe takira tiyayiŋ yiriŋ hi?” yeŋgusuŋaŋ iramiŋ. 8 Irkeb wol heŋbe, “Deŋbetonaŋtiŋ saŋiŋ wor po, mere ma nurtekgoke teŋbe Mose beleŋ gwaha dinyiŋ.Goyenbe haŋkapya wor po miŋde matbegwahade moŋ. 9 Niŋgeb al kura berem alhoyaŋya ma duwan teŋ hikeya takira teŋbere hoyaŋ tiyyeŋbe Al Kuruŋ diliŋdematabuluŋ tiya yeŋ kinyeŋ,” yinyiŋ.

10 Irkeb komatmiŋ beleŋ, “Be, gwahadekenem bere ma teŋ duliŋ heŋ heŋ gobeigiŋ,” yamiŋ. 11 Gwaha yekeb, “Al beremmoŋ duliŋ hitek yahaŋ gobe al tumŋaŋgwahade hitek moŋ. Al yuŋkureŋ igiŋgwahade po hinayiŋ yeŋ yirtiŋ mar gorepo gab gwahade hinayiŋ. 12 Al kurabebere niŋ ma wor po nurde haŋyen. Goyenmar gobe kurab gwahade po kawaŋ hitiŋ.Munaŋ kurabe al beleŋ po miŋ miŋyaŋgwahade yirtiŋ. Munaŋ kura marbe AlKuruŋ beleŋ yende alya bereya doyaŋ yirdehi gote meteŋ po teŋ hiniŋ yeŋ bere mayade haŋyen. Niŋgeb al gwaha titek marpo gab igiŋ gwaha teŋ hinayiŋ,” yinyiŋ.

Diriŋ mukŋeŋya Yesuya(Mak 10:13-16; Luk 18:15-17)

13 Be, diriŋ mukŋeŋ go Yesu beleŋhaniŋ yerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irke guramyirde saŋiŋ yiri yeŋ naniŋya miliŋya beleŋyawayamiŋ. Irkeb komatmiŋ yago beleŋyineŋ teŋ utaŋ yiramiŋ. 14 Goyenbe Yesubeleŋbe, “Utaŋ yirde ma. Diriŋ mukŋeŋgo yubul tike ne hitte yawanaŋ. Al kuraAl Kuruŋyen al hewe yeŋbe diriŋ beleŋnaniŋya miliŋya hitte kuŋ kuŋ niŋ kamama heŋ haŋyen go gwahade hiyyeŋ gab AlKuruŋ beleŋ yende alya bereya doyaŋ yirdyird gobe yende hiyyeŋ,” yinyiŋ. 15 Gwahayineŋbe diriŋ mukŋeŋ go guram yirdeyubul teŋbe hoyaŋde kuriŋ.

Al samuŋmiŋ budam(Mak 10:17-31; Luk 18:18-30)

16 Be, goŋ hikeb al kura gore Yesu hittewaŋbe, “Tisa, da mata igiŋ teŋ gab Al

Kuruŋya hugiŋeŋ hireŋ?” ineŋ gusuŋaŋiryiŋ. 17 Irkeb, “Daniŋ geb det igiŋ niŋgusuŋaŋ nirde ha? Al Kuruŋ uŋkureŋ poga al igiŋ geb. Yeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ niŋnurde ha kenemMoseyen saba goyen gamairde hayiŋ,” inyiŋ. 18 Irkeb al gore, “Sabadamiŋ damiŋ niŋ yeŋ ha?” inyiŋ. Irkeb, “Alma gasa yirke kamnayiŋ, al berem yaŋbebere hoyaŋ duwan ma irde hiyeŋ, kawe matiyayiŋ, merere huwarde usi mat ma meretiyayiŋ. 19 Irde momkeya nanakeya palapyirde meremiŋ nurde hayiŋ. Irde gigeŋge amaŋeŋ nurde hayen gwahade goyenpo kadge hoyaŋ niŋ wor amaŋeŋ nurdehayiŋ,” inyiŋ. 20 Irkeb al gore, “Go ninhagobe tumŋaŋde nurde gama irde himyen.Damatawor po soŋ heŋ himyen geb, goyentiyayiŋ yeŋ nineŋ ha?” yeŋ gusuŋaŋ iryiŋ.21 Irkeb, “Al Kuruŋ diliŋde al huwak wor pohewe yeŋbe kuŋ samuŋge kuruŋ goyen alyunke damu tikeb hora go yade yukuŋ aldet niŋ amu heŋ haŋ mar goyen yunayiŋ.Irkeb Al Kuruŋ beleŋ nere hihi yeŋ genkegab waŋ gama nirayiŋ,” inyiŋ. 22 Irkebal foŋeŋ gobe samuŋya detmiŋya budamwor po geb, Yesuyen mere nurdeb biŋdekandukŋeŋ wor po nurdeya kuriŋ.

23 Gwaha tikeb komatmiŋ yago goyen,“Fudindewor po dineŋhime. Al samuŋmiŋbudam wor pobe Al Kuruŋ beleŋ yendealya bereya doyaŋ yirde hi bana goŋhurkuŋ hurkuŋ gobe meteŋeŋ wor po geb.24 Dapŋa kuruŋ kamelbe det haraŋ heŋheŋ kutum yameŋ dirŋeŋ muŋ wor pogoyen bana epte ma hurkuyeŋ. Gwahadegoyen po, al samuŋmiŋ budam wor Al Ku-ruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hibana goŋ epte ma hurkunayiŋ. Niŋgeb detirawa goyen tumŋaŋde meteŋeŋ. Goyenbedamiŋbe meteŋeŋ wor po yeŋ nurde haŋ?Al samuŋmiŋ budam gobe meteŋeŋ worpo geb,” yinyiŋ. 25 Irkeb komatmiŋ yagobeleŋ mere go kukuwamŋeŋ wor po nur-deb, “Niŋgeb ganuŋ mar po gab Al Kuruŋbeleŋ yawaryeŋ?” inamiŋ. 26 Irkeb mel goyeneŋbe, “Mata gobe alyen tareŋdebe eptemoŋ. Goyenpoga Al Kuruŋyen tareŋdebedet kura meteŋeŋ miŋmoŋ,” yinyiŋ.

27 Irkeb Pita beleŋ, “Be, neŋbe det-niniŋ tumŋaŋ yubul teŋ gama girtiŋ.Niŋgeb kamebe da yawartek?” inyiŋ.28 Irkeb gaha yinyiŋ: “Fudinde wor po

Page 36: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 19:29 33 Matiyu 20:19dineŋ hime. Nalu funaŋde Al Kuruŋbeleŋ megeŋya naŋkiŋya gergeŋ yiryeŋnalure goyenter ne Al Urmiŋ gabe saŋiŋneturŋuŋ yaŋya maroro gasuŋner keperdealya bereyane doyaŋ yireŋ. Irde deŋ 12gama nirde haŋ mar gayen manaŋ marorogasuŋtiŋyaŋ keperde nere alya bereyatumŋaŋ, al miŋ 12 Israel yineŋ hinayiŋgoyen doyaŋ yirnayiŋ. 29 Irde al kura nerealya bereya niŋ teŋ yamiŋ, haymiŋ, babam,itiŋ, kuliŋ, naniŋ, miliŋ, diriŋmiŋmiŋyabemeteŋmiŋya yubul tinayiŋbe gote mu-ruŋgembe budamwor po yawarnayiŋ. IrdeAl Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyenmanaŋyende hiyyeŋ. 30Goyenpoga al kura yiŋgeŋge yeŋ, ‘Nebe gwaha gwaha timiŋ geb, gotemuruŋgem kuruŋ al hoyaŋde gote folekwor po teweŋ,’ yiyyeŋ al gobe dirŋeŋ muŋtiyyeŋ. Munaŋ al kura nebe hako hime yeŋnurde hiyeŋ al gobe muruŋgem kuruŋ worpo al hoyaŋde gote folek tiyyeŋ. Niŋgeb almeheŋde hiyeŋ al gobe kame hiyeŋ. Mu-naŋ kame hiyeŋ al gobe meheŋde hiyeŋ,”yinyiŋ.

20Wain meteŋ marte siraw mere

1 Be, meremiŋ goke teŋbe sirawmere matbe gaha yinyiŋ: “Al Kuruŋbeleŋ alya bereya doyaŋ yird yird matakurabe gahade: al deŋem yaŋ kura wainmeteŋner al yawarmeke waŋ meteŋ tinaŋyeŋbe wampot muŋ po kuriŋ. 2 Kuŋbe,‘Haŋka naŋkahal meteŋ tinayiŋbe denari*uŋkureŋ uŋkureŋ duneŋ,’ yinyiŋ. Irkebigiŋ yeŋ nurdeb meteŋde kwamiŋ. 3 Be,kuŋ 9 kilok naŋa gwahade hekeb wainmeteŋmiŋ al go gabu irde haŋyen gasuŋdegor kuŋ al hoyaŋ duliŋ meteŋ miŋmoŋhinhan goyen yinyiŋ. 4 Irdeb, ‘Deŋ workuŋ meteŋner meteŋ tinaŋ. Irkeb horagwahade igiŋ duneŋ yeŋ nurde himegoyen duneŋ,’ yinyiŋ. 5 Irkeb kwamiŋ.Al go sopte po naŋa baŋkahalya 3 kilokwawuŋbanaya wor kuŋ meteŋ mar yadyerke meteŋmiŋde kuŋ meteŋ tiyamiŋ.6 Be, 5 kilok wawuŋbana wor po kuŋbeal hoyaŋ kura meteŋ miŋmoŋ duliŋ hikeyinyiŋ. Irdeb, ‘Daniŋ duliŋ meteŋ miŋmoŋwor po hike naŋa hubu heweŋ tiya?’

yinyiŋ. 7 Irkeb, ‘Moŋ, al kura beleŋ meteŋkura ma dunkeb gago duliŋ hite,’ inamiŋ.Irkeb, ‘Deŋ manaŋ kuŋ wain meteŋnermeteŋ tinaŋ,’ yinyiŋ.

8 “Be, ŋumtuk urkeb meteŋ miŋ al gorebmeteŋmiŋ doyaŋ ird ird al goyen gahainyiŋ. ‘Meteŋ tahaŋ mar goyen hoy yirdemurumgem yunayiŋ. Funaŋ wor po waŋmeteŋ tahaŋmar go wa damu yirayiŋ. Irdekuŋ kuŋ funaŋbe wampot muŋ yeŋ wawayhaŋ mar goyen damu yirayiŋ,’ inyiŋ.9 Funaŋ wor po wayamiŋ mar gobe denariuŋkureŋ uŋkureŋ yawaramiŋ. 10 Niŋgebgo yeneŋbe wampot mat meteŋ tiyamiŋmar gobe hora hende wor po tiniŋ tihityeŋ nuramiŋ. Gega yeŋ manaŋ denariyuŋkureŋeŋ po yawaramiŋ. 11 Horamiŋgo yadeb meteŋ miŋ al goke igiŋ ma ponurde biŋ ar yamiŋ. 12 Irde, ‘Al gaya-muŋ ga waŋ meteŋge tahaŋbe neŋ horatihit gahade po tahaŋ. Neŋbe wampotmat naŋa misiŋ ma yeŋ meteŋ kuruŋ worpo tihit,’ inamiŋ. 13 Gega meteŋ miŋ algore huwarde kuramiŋ kura goyen, ‘Kadne,al hoyaŋ po igiŋ yirde, deŋbe buluŋ madirhem. Deŋbe igiŋ denari uŋkureŋ gokemeteŋ titek ma yahaŋ? 14 Dufaynerbeal kamere meteŋ teŋ nunhaŋya deŋyabemuruŋgem tuŋande duneŋ yeŋ nurhem.Niŋgeb horatiŋ yade kunaŋ. 15 Horabenigen geb daha wet kura ire yeŋbe gwa-hade po ireŋ. Gega daniŋ geb al buniŋeŋyirde faraŋ yurhem goke igiŋ ma nurhaŋ?’yinyiŋ. 16Al Kuruŋ beleŋ yende alya bereyadoyaŋ yird yird matabe gwahade geb, alkame hiyeŋ al gobe meheŋde hiyeŋ. Mu-naŋ meheŋde hiyeŋ al gobe kame hiyeŋ,”yinyiŋ.

Yesu beleŋ kamde kamdemiŋ ge sopte taga-lyiŋ

(Mak 10:32-34; Luk 18:31-34)17 Be, Yesu go Yerusalem kuŋ heŋyabe

komatmiŋ 12 goyen po yapat yiryiŋ.18 Irdeb, “Neŋbe Yerusalem kuŋ hite gago.Irde ne Al Urmiŋ gayen al kura beleŋ tagalnunkeb Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋmarte karkuwaŋya Moseyen saba maryabeleŋ nade fere nirnayiŋ. 19 Yeŋ beleŋmayke kami yeŋbe al miŋ hoyaŋ Yudamar moŋ hitte nad nerke kweŋ. Irkeb

* 20:2: Denari: Al beleŋ wampot mat meteŋ teŋbe wawuŋbana naŋa sul yeke bada heŋbe gote hora tiyyeŋbe denariuŋkureŋ tiyyeŋ.

Page 37: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 20:20 34 Matiyu 21:8yeŋ beleŋbe giwgiw nirde nusulak teŋbekuruse hende mununke kameŋ. Gegakameŋde mat kuŋ yereŋkek hekeb soptehuwareŋ,” yinyiŋ.

Sebedi beremde gusuŋaŋ(Mak 10:35-45)

20 Be, Sebedi berembe urmiŋ waraŋyade Yesu hitte wayamiŋ. Waŋbe dokol-hoŋ yuguluŋ teŋbe gwaha nirwoŋ yeŋYesu gusuŋaŋ iryiŋ. 21 Irkeb, “Daniŋwor po nurde ha?” inyiŋ. Irkeb beregore, “Igiŋ yeŋ keneŋbe ge beleŋ alyabereya doyaŋ yirde hayiŋde gorbe urnewaraŋ gayen ketalger heŋ tumŋaŋde aldoyaŋ yirde hinayiŋ,” yiriŋ. 22 Irkeb Yesubeleŋ, “Miŋ gwahade niŋ gusuŋaŋ hihityeŋ nurdeya ma gusuŋaŋ hahaŋ geb. Kan-duk kuruŋ teweŋ teŋ hime gayen eptetenayiŋ?” yinyiŋ. Irkeb, “Epte tetek,”inamiŋ. 23 Irkeb Yesu beleŋ, “Fudindekandukbe tiriryeŋ gega, neya heŋ al doyaŋyird yird niŋ gusuŋaŋ nirhaŋ gobe ne beleŋigiŋ ma buluŋ ma dineŋ. Ne ketalnerkurhan kurhan heŋ deŋem yaŋ heŋ heŋgobe Nanne beleŋ hakot al basiŋa yirtiŋhaŋ gore yawarnayiŋ,” yinyiŋ.

24 Be, komatmiŋ hoyaŋ 10 gore merego nurdeb ire itiŋya goke biŋ ar yamiŋ.25 Irkeb Yesu beleŋ tumŋaŋ hoy yirdebgaha yinyiŋ: “Megen niŋ doyaŋ markarkuwaŋbe al kafura yirkeb yeŋ yufukdepo haŋyen. Irde yende meteŋ marmiŋmanaŋ deŋniniŋ yaŋ hihit yeŋ nurdeya alkanduk yuneŋ haŋyen. 26Gega deŋbe gwa-hade moŋ. Al kura deŋ kahal bana gayenal kuruŋ hewe yeŋ nuryeŋ gobe yiŋgeŋge ma nurde dende meteŋ al po hiyyeŋ.27 Niŋgeb deŋ bana al kura doyaŋ al heweyeŋbe yiŋgeŋ ge ma nuryeŋ. Irde deŋ gepo dufay heŋ dende meteŋ al po hiyyeŋ.28Gwahade niŋgeb, ne Al Urmiŋ gayen woral beleŋ igiŋ igiŋ nirnaŋ yeŋ ma katmiriŋ.Ne beleŋ po al igiŋ yire yeŋ katmiriŋ. Irdebalya bereya budam gote mata buluŋmiŋgotemuruŋgem yiŋgeŋ yawartek goyen nebeleŋ yawareŋ goke teŋ darine wok irdekameŋ yeŋ katmiriŋ,” yinyiŋ.

Al irawa diliŋ titmiŋ naŋkenaryum(Mak 10:46-52; Luk 18:35-43)

29 Be, Yesuya komatmiŋya goya Yerikotaun tubul teŋ kuŋ hikeyabe al buda kuruŋgama irde kuŋ hinhan. 30 Goya goyenbeal irawa diliŋ titmiŋ kura beleŋ siŋarekeperde hinaryum. Irde Yesu gago waŋkuŋ hi yinke nurdeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ, De-wit Urmiŋ, buniŋeŋ nurd duneŋ faraŋ durabe!” yeŋ hokde po gwaha inaryum. 31 Irkebal buda gore nurde yineŋ teŋbe, “Balmiŋhiri!” yinamiŋ gega, ug po, “Doyaŋ AlKuruŋ, Dewit Urmiŋ, buniŋeŋ nurd duneŋfaraŋ dura be!” inaryum. 32 Irkeb Yesugo tek yeŋ huwarde hoy yirdeb, “Dahadirwoŋ yeŋ nurde har?” yinyiŋ. 33 “DoyaŋAl Kuruŋ, naŋkenyewoŋ yeŋ nurde har.”inaryum. 34 Be, Yesu gob buniŋeŋ wor poyeneŋbe diliŋyaŋ sisaŋ yurkeb goyare ponaŋkeneŋ gama irde yeŋ kuŋ hinhin beleŋgoŋ kwaryum.

21Yesu Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuriŋ(Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Yon 12:12-19)

1 Be, Yesuya komatmiŋya go Yerusalembinde binde hamiŋ. Tiyuŋ kura deŋemBetfage gobe Olip dugu dabayiŋ beleŋ hin-hin. Be, Yesube gor forok yeŋbe komatmiŋirawa kura hulyaŋ yirdeb, 2 “Kuri. Kuŋtiyuŋ iroyenter forok yeŋbe doŋki al diriŋfoŋeŋ kura gor miliŋya yeŋ titiŋ yeneŋbeyugu teŋ yade wayiryeŋ. 3 Al kura beleŋgoke daha wet kura dinkeb, ‘Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ goke yihi,’ inkeb yubul teŋdunkeb yade wayiryeŋ,” yinyiŋ. 4 Yesugo tiyyiŋ gobe bikkeŋ Al Kuruŋyen merebasaŋ heŋ heŋ al beleŋ yiriŋ goyen fudindeforok yeŋ yeŋ ge tiyyiŋ. Merebe gahade:5 “Yerusalem* niŋ mar goyen gaha yinnaŋ.

‘Doyaŋ Al Kuruŋtiŋ deŋ hitte waŋ hi.Al gobe yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ

ma teŋ hi.Niŋgeb al gobe doŋki hende waŋ hi.

Doŋki gobe foŋeŋ,’ yinnayiŋ,” yi-tiŋ hi. Aisaia 62:11; Sekaraia9:9

6 Be, Yesu komatmiŋ go kuŋbe yinyiŋgwahade po tiyaryum. 7 Doŋki foŋeŋyamiliŋya go yawakeb komatmiŋ beleŋuliŋhormiŋ yugu teŋ go hende ugamkebhurkuŋ kipiryiŋ. 8 Al budam Doyaŋ AlKuruŋniniŋ waya yeŋ uliŋhormiŋ yugu

* 21:5: Deŋem hoyaŋbe Saion.

Page 38: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 21:9 35 Matiyu 21:25teŋ beleŋ yaŋ ugamamiŋ. Kurabe patilahaniŋ yufuŋ tiyamiŋ goyen beleŋyaŋ sarirde tukamiŋ. 9 Al kurabe meheŋ hekebkurabe kame hamiŋ. Irdeb tumŋaŋ alaturuŋ iramiŋ.“Dewit Urmiŋ turuŋ irniŋ ko.”“Doyaŋ Al Kuruŋyen deŋemde waŋ hi gobe

Al Kuruŋ beleŋ guram irde saŋiŋiryeŋ!” Tikiŋ 118:25-26

“Al Kuruŋ turuŋ irniŋ ko.”10Be, Yesu go kuŋYerusalem forok yekeb

taunde gor niŋmar gob tumŋaŋ hurkuŋkatwor po teŋbe, “Al gab ganuŋ?” yamiŋ.11 Irkeb al buda goreb, “Al gabe Yesu AlKuruŋyen mere basaŋ al. Yeŋbe Galilinaŋa bana goŋ niŋ tiyuŋ Nasaret niŋ al,”yinamiŋ.

Yesu beleŋ Al Kuruŋyen ya balem haraŋhiriŋ

(Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Yon 2:13-22)12 Be, Yesu go Al Kuruŋyen ya balem

koya beleŋ po milgu irtiŋ bana goŋ gabugasuŋ kuruŋde hurkuŋbe al buda gor detdamu teŋ hinhan go kwep kwep yirdeyakira tiyyiŋ. Irde hora kapyaŋ heŋ heŋmar beleŋ hora yirtiŋ gasuŋya damureniŋ kalyiŋgi yawaŋ yerdeb keperde haŋyengasuŋya goyen yade yaboloŋ teŋ yun-yiŋ.† 13 irdeb, “Al Kuruŋyen mere asaŋdekatiŋbe gahade: ‘Ya gabe nemere nird nirdgasuŋ. Gar waŋ gabu irde mere nird nirdya hiyyeŋ,’ gwahade yitiŋ hi. Goyenbe deŋbeleŋbe teŋ ‘kawe marte gasuŋ’ irde haŋ,”yinyiŋ.

14 Be, Yesu go ya balem bana goŋ pohikeya al diliŋ titmiŋya kahaŋ simsimamyagoyen yeŋ hitte wake sope yiryiŋ. 15 Irkebdiriŋbe bana goŋ, “Dewit Urmiŋ turuŋirniŋ ko!” yeŋ hewhow teŋ hinhan. IrkebAl Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marpris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyensaba maryabe Yesu beleŋ mata tiŋeŋ forokyiryiŋ goyen kenamiŋ, irde diriŋ beleŋYesu goyen Dewit Urmiŋ yeŋ turuŋ iramiŋgoyen nurdeb biŋ arwor po yamiŋ. 16 Irdebwaŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ. “Gebe diriŋmere teŋ haŋ gayen nurde ha?” inkebwol heŋbe, “Gwaha, nurde hime. Deŋbediriŋ beleŋmata teŋ haŋ goke Al Kuruŋyen

asaŋdeb, ‘Diriŋ kahaŋyaŋ hitiŋya diriŋma-mure niŋya beleŋ turuŋ nird nird niŋ gitikyirtiŋ,’ yitiŋ gobe kapyaŋmaheŋhaŋyen?”yinyiŋ. 17Gwaha yineŋbe yubul teŋ Betanitaunde kuŋ go wawuŋ gobe gor hinhin.

Yesu beleŋ fik he karan uryiŋ(Mak 11:12-14,20-24)

18 Be, fay urkeb wampot muŋ Yesu gomulgaŋ heŋ Yerusalem kuŋ heŋyabe belenbiŋge iryiŋ. 19 Irkeb fik he yuwalŋeŋ digulaurtiŋ goyen beleŋ siŋare hike keneŋbeigineŋ miŋyaŋ daw yeŋ kuŋ kinyiŋ. Kuŋmiŋde mat kinyiŋbe igineŋ miŋmoŋ,yuwalŋeŋ beleŋ po aw urtiŋ. Gwahadekeneŋbe Yesu beleŋ he goyen, “Tebaŋigineŋ ma hawayiŋ,” ineŋ karan uryiŋ.Irkeb goyare po gwilgwal iryiŋ.

20Be, Yesuyen komatmiŋ go fik he goyengoyare po kamtiŋ heke keneŋbe diliŋ fotyamiŋ. Irdeb, “Dahade geb he gob bemelpo gwilgwal ira?” yamiŋ. 21 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Fudinde wor po dineŋhime. Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde dufayirawamma irnayiŋbe ne beleŋ fik he irhemgwahade igiŋ tinayiŋ. Irdeb dugu wor,‘Kuŋ makaŋ alare kurka,’ inkeb gwaha potiyyeŋ. 22 Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdedet kuraŋ gusuŋaŋ irkeb tumŋaŋ dunyeŋ,”yinyiŋ.

Yesu tareŋmiŋ ge gusuŋaŋ iramiŋ(Mak 11:27-33; Luk 20:1-8)

23 Be, Yesu go Al Kuruŋyen ya balemkoya beleŋ po milgu irtiŋ bana sawsawaal gabu irde haŋyende gor hurkuŋ alsaba yirde hinhin. Irkeb pris buda gotekarkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ marparguwakya beleŋYesu hittewaŋbe, “Matateŋ ha kuruŋ gayenbe da tareŋde teŋ ha?Ganuŋ beleŋ igiŋ gwaha teŋ hayiŋ ginuŋ?”inamiŋ. 24 Irkeb, “Ne wor gusuŋaŋ kuradireŋ tihim gayen wol henayiŋ. Irke gabnebe goyen saŋiŋde teŋ hime yeŋ momoŋdireŋ,” yineŋbe gaha yinyiŋ. 25 “Yon Bap-tais beleŋ al baptais yirde hinhin gobeAl Kuruŋyen tareŋde ma alyen tareŋde?Momoŋ nirnaŋ,” yinyiŋ. Irkeb mel goyenyiŋgeŋ uliŋ mere sege irdeb, “Daha intek?Al Kuruŋyen saŋiŋde intek gob, ‘Munaŋdaniŋ sabamiŋbe fudinde yeŋ gama ma

† 21:12: Hora kapyaŋ heŋ heŋ marbe Roma gabmanyen horaya Yuda marte hora goyen al beleŋ yeŋ yunke AlKuruŋyen ya balemde niŋ hora teŋ wolmiŋeŋ al go yunke gab Al Kuruŋ galak irniŋ yeŋ ya bana goŋ yerde haŋyen.

Page 39: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 21:26 36 Matiyu 21:46irde hinhan?’ dinyeŋ. 26 Munaŋ alyensaŋiŋde yetek gob al buda kuruŋ gabe YonBaptaisbe Al Kuruŋyen mere basaŋ al yeŋnurde haŋ geb, biŋ ar yeke mudunnayiŋ,”yamiŋ. 27 Irdeb mel goreb, “Go ma nurdehite,” inamiŋ. Irkeb Yesu beleŋbe, “Newor al gore ok ninke teŋ hime ma dineŋ,”yinyiŋ.

Al kurat urmiŋ waraŋ gote maya mere28 Irdeb Yesu beleŋbe, “Ga dineŋ tihim

gayen dahade nurnayiŋ goyen tagalkenureŋ. Be, al kura urmiŋ irawam yaŋhinhin. Kurarebe urmiŋ kuruŋ hittekuŋbe gaha inyiŋ. ‘Eke, haŋkabe kuŋwain meteŋde meteŋ tiyayiŋ,’ inyiŋ.29 Irkeb urmiŋ kuruŋ goreb, ‘Badne,’ inyiŋ.Goyenbe kamebe dufaymiŋ mulgaŋ hekebkuŋ meteŋ tiyyiŋ. 30 Be, al gob urmiŋdirŋeŋ hitte wor kuŋbe urmiŋ kuruŋ inyiŋgwahade po inyiŋ. Irkeb urmiŋ dirŋeŋgoreb, ‘Be, doyaŋ al, gwaha tiyeŋ geb,’inyiŋ. Goyenbe kuŋ meteŋ ma tiyyiŋ.31-32 Niŋgeb diriŋ damiŋbe naniŋde merenurde gama iryiŋ?” yinyiŋ. Irkeb mel gorewol heŋbe, “Urmiŋ kuruŋ gore,” inamiŋ.Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋbe YonBaptais beleŋ waŋ Al Kuruŋ diliŋde huwakheŋ heŋ niŋ yekeb meremiŋ ma nuraŋ.Irde matamiŋ goyen yenaŋ gega, meremiŋfudinde yeŋ ma nurdeb Al Kuruŋ niŋ bitiŋmulgaŋ ma hiyuŋ. Goyenbe teks yad yadmarya bere belen niŋyabe fudinde yeŋnuraŋ. Niŋgeb fudinde wor po dinhem.Teks yad yad marya bere belen niŋyabedeŋ fole dirde yeŋ wa Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋhurkunayiŋ,” yinyiŋ.

Wain meteŋ doyaŋ irde hinhan mar gotemaya mere

(Mak 12:1-12; Luk 20:9-19)33 Irdeb Yesu gobe tebaŋ gaha yinyiŋ:

“Maya mere hoyaŋ ga nurnaŋ. Al kurawain meteŋ harde koya kerde milgu irdebwain fimiŋ gilyaŋ heŋ heŋ niŋ mete taldedet gitik yiryiŋ. Irdeb ya kawan kuraal gor heŋ wain meteŋ go doyaŋ ird irdniŋ iryiŋ. Irdeb meteŋ gobe meteŋ marhoyaŋ haniŋde kerdeb naŋa gisaw kuriŋ.34 Be, wain igineŋ yad yad nalu hekebmiŋ al gore meteŋ marmiŋ karwo hulyaŋyirkeb wain igineŋ kura yawarniŋ yeŋ

kwamiŋ. 35 Goyenbe mel goreb gasa yi-ramiŋ. Uŋkureŋ maydeb kurabe maykekamyiŋ. Irdeb funaŋbe horare mayamiŋ.36 Be, al gob tebaŋ po meteŋ marmiŋkura budam hulyaŋ yirke kwamiŋ. Kukebmeheŋde yiramiŋ gwahade po yiramiŋ.37 Irkeb funaŋ wor pobe, ‘Urne hulyaŋ ire.Gogab palap irde meremiŋ nurnayiŋ geb,’yeŋbe urmiŋ teŋ kerke kuriŋ. 38Gega wainmeteŋ doyaŋ irde hinhan mar gobe kadommomoŋ gird teŋbe, ‘Meteŋ gatemiŋ al goteurmiŋbe gago geb, mayteke kami. Gogabmeteŋ gayen naniŋ miŋmoŋ hekeb nendehiyyeŋ,’ yamiŋ. 39 Irdeb meteŋ miŋ alyenurmiŋ go teŋ tukuŋ meteŋ siŋare maykekamyiŋ. 40 Gwaha tikeb meteŋ miŋ algore waŋbe daha yiryeŋ yeŋ nurde haŋ?”yinyiŋ. 41 Irkeb Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata doyaŋ marya Yuda marte doyaŋ marparguwakya beleŋ wol heŋbe, “Mata bu-luŋ tinayiŋ mar go gasa yirke kamnayiŋ.Irde meteŋmiŋ go teŋ al hoyaŋ haniŋdekiryeŋ. Irkeb mel gore gab wain igineŋ yadyad nalurebe yeŋ untekbe uneŋ hinayiŋ,”inamiŋ. 42 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Deŋbe Al Kuruŋyen mere gahade katiŋbema keneŋ haŋyen? Merebe gahade:‘Ya yird yirdmar beleŋ igiŋmoŋ yeŋ nurde

pel iramiŋ hora goyen al hoyaŋbeleŋ teŋ go hende ya saŋiŋ wor poiryiŋ.

Go iryiŋ gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ iryiŋ.Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ iryiŋ gob dil-

niniŋdebe igiŋ wor po yeŋ keneŋhite,’ yitiŋ hi. Tikiŋ 118:22-23

43 “Niŋgeb fudinde wor po dineŋ hime.Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yirde hi bana goŋ hitek gega, dakirateŋbe Al Kuruŋ diliŋde mata igiŋ teŋ hi-nayiŋ mar goyen po gab yunyeŋ. 44NiŋgebAl Kuruŋyen asaŋde hora niŋ yitiŋ gobene gago. Niŋgeb al kura hora go hendetakteŋ mayyeŋbe mugol niyyeŋ. Irde horagore kateŋ hika tiyyeŋ al gobe umetektiyyeŋ. Niŋgeb al kura neneŋ bebak matinayiŋ mar hittebe kame mata gwahadeforok yiyyeŋ,” yinyiŋ.

45 Be, pris buda gote karkuwaŋmiŋyaFarisi marya go Yesuyen maya mere gonurdeb, “Neŋ ga po dineŋ hi,” yeŋ nu-ramiŋ. 46 Irdeb daha mat kura teŋ feretitewoŋ yeŋ nuramiŋ. Irdeb Yesube al buda

Page 40: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 22:1 37 Matiyu 22:23gore yeŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ al yeŋnurde hinhan geb, al buda goke kafurahamiŋ.

22Bere teŋ teŋde niŋ dula mata gote maya

mere(Luk 14:15-24)

1 Be, Yesu go tebaŋ po maya mere matal gaha yinyiŋ: 2 “Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yird yird goyen kurabegahade: doyaŋ al kuruŋ kura urmiŋ beretewe yekeb dula mata kuruŋ gitik tiyyiŋ.3 Irdeb meteŋ marmiŋ hulyaŋ yirdeb, ‘Kuŋdula mata gake al hoy yirmiŋ mar goyenyinke wanaŋ,’ yinyiŋ. Goyenbe kuŋ yinkebbada hamiŋ. 4 Irkeb meteŋ marmiŋ hoyaŋwor sopte hulyaŋ yirdeb gaha yinyiŋ.‘Kuŋbe, “Doyaŋ al kuruŋniniŋ beleŋ bul-makaw firfurŋeŋ gasa yirde det tumŋaŋgitik teŋ ep ira. Irdeb wanayiŋ yeŋ deŋge keya hihi geb wake kuniŋ,” yinnayiŋ,’yinyiŋ.

5 “Be, meteŋ marmiŋ gore kuŋ al hoyyiryiŋ mar goyen yeneŋbe doyaŋ almiŋbeleŋ yinyiŋ gwahade po yinamiŋ. Goyen-poga yendemere gomanuramiŋ. Irdeb du-faymiŋde dufaymiŋde kwamiŋ. Al kurabebiŋge meteŋmiŋde kuriŋ. Munaŋ kurabehora meteŋmiŋde kuriŋ. 6 Al kura marbedoyaŋ al kuruŋde meteŋ mar buda goyenyade buluŋ buluŋ yirde gasa yirke ka-mamiŋ. 7 Gwaha tikeb doyaŋ al kuruŋgo biŋ ar yekeb fuleŋa marmiŋ yad yerkekwamiŋ. Kuŋbe al buda meteŋ marmiŋgasa yiramiŋ goyen gasa yirke kamkebtiyuŋmiŋ go manaŋ kumga tiyamiŋ.

8 “Gwaha teŋbe doyaŋ al kuruŋ gometeŋmarmiŋ yeŋya hinhan go hoy yiryiŋ. Irdebgaha yinyiŋ. ‘Dawetbe tumŋaŋ gitik teŋ epirtiŋ gega, al watek mar wor pobe waŋ waŋniŋ bada hahaŋ. 9 Niŋgeb kuŋ beleŋyaŋalya bereya kura yeneŋbe mali po yinkebdula mata tiyeŋ tihimde gar wanayiŋ,’yinyiŋ. 10 Gwaha yinkeb meteŋ marmiŋgobe taun bana goŋ niŋ beleŋ haniŋ haniŋgama yirdeb kuŋ al buluŋya igiŋya goyenyeneŋbe mali po yinke wayamiŋ. Be, al gowaŋkeperamiŋbe yabemakiŋwor pohiriŋ.

11 “Irkeb doyaŋ al kuruŋ beleŋ al gabuiramiŋ go yene yeŋ waŋbe al kura dulamatare niŋ umŋa ma titiŋ goyen kinyiŋ.

12Keneŋbe, ‘Dulamatare niŋ umŋama tahagega, daha mat bana gaŋ wayha?’ inkebal gob mere ma po tiyyiŋ. 13 Irkeb doyaŋal kuruŋ goreb, ‘Teŋ kahaŋya haniŋyafere teŋ siŋare kidoma bana temeynaŋ.Gorbe eseŋ misiŋ iseŋ bana goŋ hiyeŋ,’yeŋ meteŋ marmiŋ hulyaŋ yiryiŋ. 14 Be,maya mere ga nurhaŋ gwahade goyen po,Al Kuruŋ beleŋbe al budam hoy yirde higega, yuŋkureŋ yuŋkureŋ po gabnigen yeŋbasiŋa yirtiŋ haŋ,” yinyiŋ.

Farisi mar beleŋ teks kerd kerd niŋ Yesugusuŋaŋ iramiŋ

(Mak 12:13-17; Luk 20:20-26)15 Be, Farisi mar go meremiŋ nurde biŋ

ar yekeb siŋare kateŋbe Yesu go soŋ hekebmerere kertek yeŋ yiŋgeŋ uliŋ mere segeiramiŋ. 16 Irdeb yiŋgeŋde komatmiŋ yadyerke Yesu hitte kwamiŋ. Herot gamairde haŋyen mar manaŋ yeŋya tumŋaŋkwamiŋ. Kuŋbe Yesu goyen, “Tisa, gebemata fudinde po ga teŋ hayen. Irdeb AlKuruŋyen merebe fudinde mat po saba teŋhayen. Gebe al deŋemyaŋya deŋemmoŋyagoyen mereya matayabe tuŋande po yirdehayen. 17 Niŋgeb gebe dahade nurde ha?Neŋ Moseyen saba gama irde hite margayen Roma gabmanyen doyaŋ al kuruŋSisar niŋ teks kertek gobe igiŋ ma dahade?Igiŋ momoŋ dirayiŋ?” inamiŋ.

18 Goyenpoga Yesu gob dufaymiŋ buluŋgob bikkeŋ yeneŋ bebak teŋbe, “Usi marwor wor, daniŋ tuŋaŋ nirde haŋ? 19 Teksyerde haŋyen hora go nikala nirke kene,”yinyiŋ. Irkeb denari uŋkureŋ tawayamiŋ.20 Irkeb al toneŋ hora hende gor keneŋbe,“Gabe ganuŋ toneŋya deŋemya?” yinyiŋ.21 Irkebmel gorewol heŋbe, “Sisaryen,” in-amiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Gwahade niŋgeb,det kura niŋ Sisar beleŋ dinyeŋ gobe Sisarunnayiŋ. Munaŋ Al Kuruŋ beleŋ detkura niŋ dinyeŋ gobe Al Kuruŋ unnayiŋ,”yinyiŋ.

22 Be, Yesu beleŋ mere tiyyiŋ go nurdebdinoŋ kok yekeb tubul teŋ kwamiŋ.

Sadusi mar beleŋ al kamtiŋ huwardhuward niŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ

(Mak 12:18-27; Luk 20:27-40)23 Be, naŋa fay goyare goyen po Sadusi

mar beleŋ Yesu hitte wayamiŋ. Go mar

Page 41: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 22:24 38 Matiyu 23:4gobe al kamtiŋde mat epte ma huwar-nayiŋ yeŋ haŋyen. Be, mel go Yesu hittewaŋbe gusuŋaŋ iramiŋ. 24 “Tisa, Moseyensabarebe, ‘Al kura diriŋ miŋmoŋ heŋyaberem tubul teŋ kamkeb kuliŋ kura hiyyeŋgore itiŋde beretap go teŋbe itiŋ niŋ diriŋforok irde unyeŋ,’ gwahade yitiŋ hi. 25 Be,al kura kuliŋ 6 miŋyaŋ goyen neŋya hi-tyen. Al gobe bere tiriŋ gega diriŋ miŋ-moŋ heŋya kamyiŋ. Irkeb kuliŋ beleŋberetap go tiriŋ. 26 Goyenbe yeŋ worgwahade po diriŋ miŋmoŋ heŋya kamyiŋ.Irkeb yeŋ kamekkeŋ gore wor beretap gotamiŋ goyen diriŋ kura ma forok irdeyakamamiŋ. 27 Irke funaŋbe bere go workamyiŋ. 28 Be, al goya kuliŋ weŋya goteberembe uŋkureŋ gogo po hinhin geb,kame al kamtiŋ huward huward nalurebebere gobe ganuŋde beremwor po hiyyeŋ?”inamiŋ.

29 Gwaha inkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Deŋbe Al Kuruŋyen tareŋya meremyaasaŋde katiŋ goyen keneŋ wuk ma yeŋhaŋyen. Gwahade geb soŋ heŋ go makeneŋ haŋ. 30 Al kamtiŋ huwarnayiŋnalureb al beleŋ bere yade bere beleŋ almakunayiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen miyoŋ yarapo henayiŋ. 31 Al kamtiŋ huward huwardmatabeAl Kuruŋbeleŋ asaŋmiŋde, 32 ‘NebeAbraham, Aisakyabe Yekopyat Al Kuruŋ,’yiriŋ goyen gobe kapyaŋ ma heŋ haŋyen?Mel gobe kamtiŋ gega, toneŋbe yeŋya haŋgeb, gogo yiriŋ. Niŋgeb Al Kuruŋbe al diliŋgergeŋ haŋ gote Al Kuruŋ, al kamtiŋ gotemoŋ,” yinyiŋ. 33 Be, al buda gobe meremiŋnurdeb dinoŋ kok wor po yamiŋ.

Moseyen saba gote miŋ wor pobe da?(Mak 12:28-34; Luk 10:25-28)

34 Be, Yesu beleŋ Sadusi marte gusuŋaŋgo keŋkela po wol hekeb gwaha mat kuramere titek moŋ hamiŋ. Irkeb Farisi marbeleŋ go nurdeb waŋ Yesu hinhinde gorgabu iramiŋ. 35 Irdeb uŋkureŋmiŋ kuraMoseyen saba keŋkela nurde hitiŋ al gorewaŋbe tuŋaŋ ure yeŋ gaha inyiŋ: 36 “Tisa,saba kuruŋ gabe nurde hite. Goyenbedamiŋbe saba kuruŋ gote folek wor po?”inyiŋ.

37 Gwaha inkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Bubulkuŋge, tonge, dufaygeya tareŋgeyatumŋaŋ Doyaŋ Al Kuruŋge, Al Kuruŋ hittepo hugiŋeŋ kuŋ hiyeŋ. 38 Gabe Moseyen

saba kuruŋ gote folek wor po. 39 Gotekurhanbe gigeŋ ge amaŋeŋ nurde hayengwahade goyen po kadge hoyaŋ niŋ woramaŋeŋ nurde hayiŋ. 40 Moseyen sabayaAl Kuruŋyen mere basaŋ marya beleŋ sabakayamiŋ kuruŋ gotemiŋbe irawa gago po,”inyiŋ.

Yesu beleŋ Farisi mar go Mesaia niŋgusuŋaŋ yiryiŋ

(Mak 12:35-37; Luk 20:41-44)41 Be, Farisi mar go gabu irde hikeb Yesu

beleŋbe gusuŋaŋ yiryiŋ. 42 “Deŋ gayenMesaiabe ganuŋde urmiŋ yeŋ nurde haŋ?”Gwaha yinkeb Farisi mar gore wol heŋbe,“Yeŋbe Dewit urmiŋ,” inamiŋ. 43 IrkebYesu beleŋbe, “Dewit urmiŋ yeŋ haŋ gega,dahadeniŋgebHoli Spirit beleŋDewit ketalurkeb urmiŋ goyen, ‘Gebe Kuruŋne,’ inyiŋ?Dewit beleŋ Mesaia niŋ gaha yiriŋ:44 ‘Al Kuruŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋne gaha

inyiŋ:“Waŋ ketalner heŋ al deŋem yaŋ wor po

hawayiŋ.Irkeb asogo girde haŋ mar goyen bul

yirde yawameke gasa yirde yufurkatiyayiŋ,” inyiŋ,’ yitiŋ hi. Tikiŋ 110:1

45 Niŋgeb kapyaŋ heŋ haŋyen gwahadepo, Dewit beleŋ Mesaia goyen ‘Doyaŋ AlKuruŋne’ inyiŋ. Niŋgeb dahade gebMesaiagobe Dewityen urmiŋ hiyyeŋ? Gobe eptemoŋ geb!” yinyiŋ. 46 Be, gwaha yinkeb alkura beleŋ muŋ kura wol ma hiriŋ. Irdegoyenter matbe al kura waŋ Yesu tuŋaŋurde merem yaŋ irniŋ yeŋ gusuŋaŋ irdehinhan gobe bada po hamiŋ.

23Yesu beleŋ Farisi marya Moseyen saba

maryat sikkeŋ tagalyiŋ(Mak 12:38-39; Luk 11:43,46; 20:45-46)

1 Be, Yesu gob komatmiŋya al budakuruŋya goyen saba yirde heŋyabe gahayinyiŋ: 2 “Moseyen saba gote miŋ ta-gal tagal meteŋbe Moseyen saba maryaFarisi marya beleŋ teŋ haŋyen. 3 Niŋgebmel gore saba dirkeb keŋkela gama irdehinayiŋ. Goyenpoga yiŋgeŋbe saba teŋhaŋyen goyen ma gama irde haŋ geb,matamiŋ po gab gama ma yirde hinayiŋ.4 Mel gobe mata gama irtek meteŋeŋ wor

Page 42: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 23:5 39 Matiyu 23:23po goyen budam forok yirdeb gama yir-nayiŋ yeŋ tagalde haŋyen. Irkeb albe kan-dukŋeŋ wor po nurde haŋyen. Goyenpogabiŋdebe muŋ kura gama irtek ma yirdehiyen. 5 Mata teŋ haŋyen kuruŋ gobe albeleŋ dennaŋ yeŋ mata teŋ haŋyen. AlKuruŋ doloŋ ird irdde niŋ bisi pelyeŋ worpo kura Moseyen mere go hende katiŋgoyen tonaŋde yerde haŋyen. Irde Al Ku-ruŋ doloŋ ird irdde niŋ uliŋ umŋa muruŋbeleŋ niŋ siŋsaŋeŋ goyen ulyaŋ wor poyirdeb hor yirde haŋyen. 6 Yeŋbe dulamata karkuwaŋya gabu yayaŋ kuŋ heŋbe aldeŋem yaŋde gasuŋyaŋ po kepertek nurdehaŋyen. 7 Irdeb gabu gasuŋyaŋ kuŋbe albeleŋ yeneŋ palap yirde ‘Tisa’ yineŋ yineŋniŋ amaŋeŋ nurde haŋyen.

8 “Goyenbe Doyaŋ Al Kuruŋtiŋbeuŋkureŋ po, irde deŋbe tumŋaŋ yendedirŋeŋ weŋ niŋgeb, deŋbe daniŋ ‘tisa’ madinhaŋ yeŋ ma nurde hinayiŋ. 9 NantiŋbeAl Kuruŋ saŋiŋ miŋyaŋ yeŋ uŋkureŋ gogpo geb al kura ‘Ado’ ma ineŋ hinayiŋ.10 Tisatiŋbe Mesaia yeŋ uŋkureŋ po geb,deŋbe daniŋ ma ‘Tisa’ dineŋ haŋ yeŋ manurde hinayiŋ. 11-12Niŋgeb al kura yiŋgeŋturuŋ turuŋ irde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋbeleŋ yeŋbe deŋemmoŋ iryeŋ. Irde al kurayiŋgeŋ nebe deŋnem moŋ yeŋ hiyeŋ algobe Al Kuruŋ beleŋbe deŋem yaŋ iryeŋ.Niŋgeb deŋ bana gayen al kura doyaŋal hewe yiyyeŋ al gobe dende meteŋ alhiyyeŋ,” yinyiŋ.

Farisi marya Moseyen saba marte matabuluŋ goke yiriŋ

(Mak 12:40; Luk 11:39-42,44,52; 20:47)13-14 Irdeb al buda gor gabu irde hin-

han goyen gaha yinyiŋ: “Be, deŋ Moseyensaba marya Farisi maryabe usi mar wor po.Deŋbe Al Kuruŋyen bearar bana haŋ gokebuniŋeŋ wor po nurdduneŋ hime. Deŋ beleŋbe Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yirde hire gor kuŋkuŋ beleŋmiŋ pet teŋ haŋ. Dindikeŋbebana goŋ ma hurkuŋ haŋ. Irde al hoyaŋgoyen bana goŋ hurkuniŋ yeŋ kurut yeŋhaŋmarwor beleŋmiŋ pet teŋ haŋ.* 15DeŋMoseyen saba marya Farisi maryabe usi

mar wor po. Deŋbe Al Kuruŋyen beararbana haŋ goke buniŋeŋwor po nurd duneŋhime. Deŋbe, ‘Al yawarteke mataniniŋgama irnaŋ,’ yeŋbe al uŋkureŋ muŋ kuragoke wor kahaŋtiŋde kurab hakwa hendekuŋ naŋa kuruŋ gayen pasi heŋ haŋyen.Irkeb al gore matatiŋ gama irkeb Al Ku-ruŋyen saba buluŋ irde haŋyen. Irkeb algote mata buluŋmiŋbe dende folek wor pokak alare kutek po yirde haŋyen.

16 “Deŋbe al diliŋ titmiŋ beleŋ al kadombeleŋ ikala irde tukuyeŋ go gwahade goyenteŋ haŋ. Niŋgeb deŋbe Al Kuruŋyen beararbana haŋ goke buniŋeŋwor po nurd duneŋhime. Deŋbe al saba gahade yirde haŋyen:‘Al kura Al Kuruŋyen ya balem deŋe urdebiŋa tiyyeŋ goyen ma gama iryeŋ gokekandukŋeŋ ma nuryeŋ. Goyenpoga al kuraya bana gol hora hiyen goyen deŋe urdebiŋa tiyyeŋ gobe gama po iryeŋ,’ gwahayeŋ haŋyen. 17Duliŋ kukuwa! Diltiŋ titmiŋbuda! Dabe det kuruŋ? Gol hora ma yagoyen? Gol hora yeŋ uliŋbe det himammoŋ. Goyenbe ya goyen bana hi goke teŋbehimam hiyyeŋ. Niŋgeb ya gobe det kuruŋ.18 Sabatiŋ kurabe gaha yeŋ haŋyen: ‘Alkura alta deŋe urde biŋa tiyyeŋ goyen magama iryeŋ goke kandukŋeŋ ma nuryeŋ.Goyenpoga Al Kuruŋ galak ire yeŋ altahende kirtiŋ goyen deŋe urde biŋa tiyyeŋgobe gama po iryeŋ,’ yeŋ haŋyen. 19 Diltiŋtitmiŋ buda! Dabe det kuruŋ? Alta ma detgo hende hi goyen? Det go yeŋ uliŋbe hi-mam moŋ gega, alta hende kerkeb himamhiyyeŋ. Niŋgeb altabe det kuruŋ. 20Niŋgebal kura alta deŋe urde biŋa tiyyeŋbe altago muŋ po moŋ, det go hende Al Kuruŋgalak irtiŋ go manaŋ deŋe uryeŋ. 21 Irdeal kura Al Kuruŋyen ya balem deŋe urdebiŋa tiyyeŋbe ya go muŋ po moŋ, det ya gobana hinayiŋ kuruŋ goyen manaŋ gog podeŋe yuryeŋ. 22 Irde naŋkiŋbe Al Kuruŋyenmaroro gasuŋ. Niŋgeb al kura naŋkiŋ deŋeurde biŋa tiyyeŋbe maroro gasuŋ go pomoŋ, go hende keperde hi Al goyen manaŋgog po deŋe uryeŋ. Niŋgeb biŋa tinayiŋbego po gama irde hinayiŋ.

23 “Be, deŋ Moseyen saba marya Farisi* 23:13-14: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 14 Deŋ Moseyen saba marya Farisi maryabe usi mar wor po. Deŋbeberetapyen samuŋya horaya komkom heŋ haŋyen. Goyenbe al hoyaŋ beleŋ deneŋ turuŋ dirnaŋ yeŋ Al Kuruŋ mereirhet yeŋbemere ulyaŋwor po tuluŋ teŋ haŋyen. Niŋgeb deŋbe gotemuruŋgembuluŋwor po Al Kuruŋ beleŋ yunyeŋ.

Page 43: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 23:24 40 Matiyu 23:37maryabe usi mar wor po. Deŋbe Al Ku-ruŋyen bearar bana haŋ goke buniŋeŋ worpo nurd duneŋ hime. Deŋbe biŋge hapekyird yird det harde haŋyen goyen yadebuda 10 yirdeb uŋkureŋbe Al Kuruŋ uneŋhaŋyen. Goyenbe deŋbe Moseyen saba ku-ruŋ wor po goyen pel irde haŋyen. Al kuradeŋ nurd yuneŋ haŋ mar po ga igiŋ igiŋyirde, goma nurd yuneŋ haŋmarbe gwahama yirde haŋyen. Kadtiŋ buniŋeŋ nurdyuntek goyen buniŋeŋ ma yirde haŋyen.Irde Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurtek goyengo ma po gwaha teŋ haŋyen. Goyenbe AlKuruŋ galak ird ird mataya kadtiŋ buniŋeŋnurd yuneŋ yuneŋ mataya gobe tumŋaŋgama po irde hinayiŋ. 24Goyenpoga deŋbeMoseyen saba karkuwaŋ karkuwaŋbe pelyirdeb mukŋeŋ mukŋeŋ goke po gabe ugpo yeŋ haŋyen. Goke teŋbe deŋbe fe niniŋyeŋ det mukŋeŋ muŋ kirkida gwahadegoyen goke keŋkela yakkelyaŋ teŋ yadesiŋa yirde gab nene haŋ gega, dapŋa kuruŋkamel netek moŋ wor go ma nurde heŋyayohogo teŋ haŋ yara deneŋ hime. Deŋbe alkura diliŋ titmiŋ gore al kadom beleŋ ikalairde tukuyeŋ go gwahade teŋ haŋ.

25 “Be, deŋ Moseyen saba marya Farisimaryabe usi mar wor po. Deŋbe Al Ku-ruŋyen bearar bana haŋ goke buniŋeŋ worpo nurd duneŋ hime. Deŋbe al hoyaŋ beleŋultiŋ siŋare po deneŋbe al wukkek yeŋdeneŋ haŋ. Goyenpoga bitiŋ banabe kudiŋmataya megen niŋ mata buluŋ hapekyaŋteŋ teŋ niŋya beleŋ pomakiŋ hitiŋ. Niŋgebdeŋbe gisuya koroŋya siŋare po haldebbiŋdebe tikiŋ yaŋ yubul teŋ haŋyen yaradeneŋ hime. 26 Niŋgeb deŋ diltiŋ titmiŋFarisi mar, meheŋdebe bitiŋ bana matabuluŋ haŋ go wa yade siŋa yirnayiŋ. Irkegab siŋare wor wuk yiyyeŋ.

27 “Be, deŋ Moseyen saba marya Farisimaryabe usi mar wor po. Deŋbe Al Ku-ruŋyen bearar bana haŋ goke buniŋeŋ worpo nurd duneŋ hime. Deŋbe bemba kurasiŋarebe umŋa irtiŋ haŋ. Gega biŋ ba-nabe al kiŋkiniŋya det mormokya beleŋpo makiŋ hitiŋ haŋ go gwahade goyen.28 Niŋgeb al beleŋbe al huwak yeŋ deneŋhaŋyen. Goyenpoga bitiŋ banabe usiyamata buluŋ teŋ teŋ dufayya beleŋ pomakiŋhitiŋ haŋ.

29 “Be, deŋ Moseyen saba marya Farisimaryabe usi mar wor po. Deŋbe Al Ku-ruŋyen bearar bana haŋ goke buniŋeŋ worpo nurd duneŋ hime. Deŋbe Al Kuruŋyenmere basaŋ mar asetiŋ yago beleŋ gasayirke kamamiŋ gote bemba gergeŋ yirdeharaŋ heŋ haŋyen. Irde Al Kuruŋ dil-iŋde al huwak hinhan mar gote bembaumŋa yirde haŋyen. 30 Irdeb, ‘Neŋ gayenasininiŋ yago hinhan nalu goyenter hin-het manhan asininiŋ yago beleŋ Al Ku-ruŋyen mere basaŋ mar gasa yirke kamdehinhan matamiŋ goyen yilwa yirtewoŋ,’yeŋ haŋyen. 31 Gwaha yeŋ haŋyen gobedeŋ gayenbe Al Kuruŋyen mere basaŋ margasa yiramiŋ mar gote foŋeŋmiŋ goyendindikeŋ sikkeŋtiŋ forok yirde haŋ geb.32 Niŋgeb asetiŋ yago mata buluŋ go miŋuramiŋ goyen deŋ beleŋ tukuŋbe sol ir-nayiŋ.

33 “Deŋbe kunere duwi wor po! AlKuruŋyen beararbe daha mat busahartekyeŋ nurde haŋ? Kak alare po ga kunayiŋgeb. 34 Niŋgeb Al Kuruŋyen mere basaŋmarya al dufay wukkek miŋyaŋya sabamarya yad yermeke deŋ hitte wanayiŋ.Goyenbe go mar goyen kurabe gasa yirkekamnayiŋ, kurabe kuruse hende gasa yirkekamnayiŋ. Munaŋ kurabe gabu yatiŋyaŋyukuŋ yusulak teŋ, kurabe gasa yirniŋ yeŋtaun kurar mat kurar gama yirde yukuŋhinayiŋ. 35Niŋgeb al huwak kuruŋ megengar hike gasa yirke kamnayiŋ gote kandukgoyenbe deŋ gayenter niŋ manaŋ tenayiŋ.Gobe Abel mayke kamyiŋde mat waŋ waŋBerekia urmiŋ Sekaraia goyen Al Kuruŋyenya balem bana gasuŋ himamya altaya ka-halte asetiŋ yago beleŋ mayke kamyiŋgote kanduk. 36 Niŋgeb fudinde wor podineŋ hime. Kanduk kuruŋ dineŋ himegabe tumŋaŋ deŋ gayenter niŋ mar garetenayiŋ,” yinyiŋ.

Yerusalem niŋ mar goke buniŋeŋ nuryiŋ(Luk 13:34-35)

37 Irdeb sopte po, “Awo, Yerusalem niŋmar, buniŋeŋ wor po nurd duneŋ hime.Al Kuruŋ beleŋ deŋ ge nurde mere basaŋmarmiŋ yad yerke waŋ haŋyen. Goyenbedeŋ beleŋbe kurab hora po gasa yirde,kurabemali gasa yirde hike kamde haŋyen.Tatirok miliŋ beleŋ dirŋeŋ yawaŋ tapeŋbeleŋ po awyurde hiyen go gwahade goyen

Page 44: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 23:38 41 Matiyu 24:23po, ne beleŋ deŋ goyen dade doyaŋ dirdehimewoŋ yeŋ hugiŋeŋ dufay heŋ himyen.Goyenbe dindikeŋ pomerene pel irde yilwanirde haŋyen. 38 Niŋgeb ga nurnaŋ. AlKuruŋ beleŋ tauntiŋ tubul tiyyeŋ. Irkebnaŋa hoyaŋde niŋ mar beleŋ waŋ tauntiŋgoyen gwamuŋ urkeb det kura bana goŋma hinayiŋ. 39 Nebe dubul teŋ kumekebepte ma nennayiŋ. Irde kuŋ kuŋ kamesopte wayeŋ. Irkeb ne neneŋbe dindikeŋmohoŋtiŋde wor wor, ‘Doyaŋ Al Kuruŋyendeŋemde waya al gabe Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ guram irde igiŋ wor po iryeŋ,’ yeŋturuŋ nirnayiŋ,” yinyiŋ.

24Al Kuruŋyen ya balem buluŋ heŋ heŋ niŋ

yiriŋ(Mak 13:1-13; Luk 21:5-19)

1 Be, Yesu gob Al Kuruŋyen ya balemgoyen tubul teŋ hoyaŋde kuŋ hikeyab ko-matmiŋ yago beleŋ waŋbe, “Ya balem gakena,” inamiŋ. 2 Irkeb Yesu beleŋ, “Yakenhaŋ kuruŋ gayenbe fudinde wor podineŋ hime. Hora ya irtiŋ yeneŋ haŋ gabeuŋkureŋ muŋ kura epte ma gasuŋeŋdehiyeŋ. Tumŋaŋ pir irnayiŋ,” yinyiŋ. 3Yesugo gwaha yineŋbe kuŋ Olip doŋdoŋdekipiryiŋ. Irkeb yeŋ yuŋkureŋ po heŋyabekomatmiŋ yago beleŋ, “Damata forok yekeyeneŋ gabe nalu funaŋ go waŋ waŋ nalubeforok yeweŋ tiya yeŋ bebak titek?” in-amiŋ. 4-5 Irkeb wol heŋbe, “Nalu funaŋbinde hekeb al budam waŋ, ‘Mesaiabe negago,’ yineŋ al budam wor po usi yirnayiŋ.Niŋgeb keŋkela heŋ hinaŋ ko. Moŋgo alkura beleŋ usi dirnayiŋ geb. 6 Kurabefuleŋa karkuwaŋ forok yeke nurde hinayiŋ.Irde fuleŋa forok yenayiŋ mere momoŋwor nurde hinayiŋ. Goyenbe goke kafuraheŋ hurkuŋkat ma tinayiŋ. Mata gwahadegobe forok yeŋ hinayiŋ gega, nalu funaŋbekame ga wayyeŋ. 7Goyenterbe al miŋ kurabeleŋ huwarde al miŋ hoyaŋya fuleŋa teŋhinayiŋ. Gabman kura beleŋ gabman hoy-aŋya fuleŋa gird teŋ hinayiŋ. Albe biŋgeniŋ kamde hinayiŋ. Niniŋa karkuwaŋ naŋakurar kurar forok yeŋ hinayiŋ. 8 Kandukkuruŋ gob bere kura diriŋ kawaŋ kere yeŋmeheŋdewor po uliŋmisiŋ katyeŋ go gwa-hade goyen po, nalu funaŋ binde heŋ hikebmata goyen forok yenayiŋ.

9 “Goyenterbe al beleŋ merem yaŋ dirdebuluŋ buluŋ dirde mudunke kamnayiŋ.Irde al miŋ kurayen kurayen kuruŋ gorene niŋ igiŋ ma nurde deŋ haram dirdehinayiŋ. 10 Goyarebe al budam ne niŋdufaymiŋ saŋiŋ irde hinayiŋ goyen yubultinayiŋ. Irdeb kadom haram gird teŋ aso-gom haniŋde yerde hinayiŋ. 11 Irde albudam beleŋ, ‘Neŋbe Al Kuruŋyen merebasaŋ mar,’ usi teŋbe waŋ al budam usiyirde hinayiŋ. 12Mata buluŋ beleŋ po naŋatiyyeŋ. Irkeb al kadom niŋ amaŋeŋ nurdnurd mata gobe hubu hiyyeŋ. 13 Goyenbeal kura saŋiŋ heŋ kanduk go fole irde kuŋkuŋ funaŋdebe Al Kuruŋ beleŋ al go tiyyeŋ.14 Mere igiŋ Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ dirddird goyen go wa megeŋ kuruŋ ga tagaldetukuke al nurde hinayiŋ. Irke gab nalufunaŋ go forok yiyyeŋ,” yinyiŋ.

Kanduk kuruŋ wor po forok yiyyeŋ(Mak 13:14-27; Luk 21:20-28)

15 Irdeb sopte yinyiŋ. “Al Kuruŋyenmere basaŋ al Daniel beleŋ asaŋde, ‘Detkura Al Kuruŋyen ya balem buluŋ wor poirtek goyen ya bana goŋ forok yiyyeŋ,’ yitiŋgoyen forok yiyyeŋ. (Mere kayhem gayenkapyaŋ heŋ haŋ marbe keŋkela dufayheŋ gab bebak tinaŋ.) 16 Be, mata goyenforok yekeb Yudia naŋare hinayiŋ marbebusaharde dugure kuŋ bana kunayiŋ.17 Goyenterbe al kura ya hende hiyeŋgoyen kateŋ yamiŋ bana hurkuŋ detnekura yade ga busahare ma yiyyeŋ. 18 Alkura meteŋmiŋ tubul teŋ kuŋ amilne teŋga ma yiyyeŋ. 19 Goyen nalurebe bere biŋyaŋya bere diriŋ besare niŋ miŋyaŋyabemeteŋeŋ wor po yiryeŋ. 20Niŋgeb kandukkuruŋ goyen naŋa nalu buluŋde, ma Sabatnalure forok ma yewoŋ yeŋ goke Al Kuruŋgusuŋaŋ irde hinayiŋ. 21 Goyen nalurebmegeŋ ga kanduk kuruŋ wor po tiyyeŋ.Haŋkapya Al Kuruŋ beleŋ tikula kiryiŋdemat waŋ ga hitere, irde kame wor kandukgwahade kura ma kentek. Go kandukgoyenbe baraŋwor po duryeŋ. 22Niŋgeb AlKuruŋ beleŋ nalu goyen sobamde po tubultike manhan al tumŋaŋ kamwoŋ. Goyenbeal nigen yiriŋ goke teŋbe nalu go wer irdedolfon iryeŋ. 23Goyen nalure al kura beleŋ,‘Mesaiabe gago hi,’ dinnayiŋ, irde hoyaŋbeleŋ, ‘Moŋ, iror hi,’ dineŋ iŋgogaha dirke

Page 45: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 24:24 42 Matiyu 24:46goya gomanurde gama yirnayiŋ. 24Mesaiafalkukya Al Kuruŋyen mere basaŋ marfalkukya beleŋ alya bereya Al Kuruŋ beleŋbasiŋa yirtiŋ goyen usi yirteke katwoŋ yeŋmata tiŋeŋ karkuwaŋ kurayen kurayenforok yirde hinayiŋ. 25 Mere gabe nalu goma forok yeŋ hikeya gago momoŋ dirdehime geb, keŋkela heŋ hinaŋ ko.

26 “Niŋgeb Al kura beleŋ, ‘Mesaiabe saw-sawa po kuruŋ naŋare hi,’ dinke ga kuŋkinniŋ kinniŋ ma tinayiŋ. Irdeb, ‘Mesaiabegaŋ banare hi,’ dinke goya fudinde yeŋma nurnayiŋ. 27 Dagamel tikeb al naŋawaŋwaŋyanaŋa kurkurya beleŋ tumŋaŋdekeneŋ haŋyen gwahade po, ne Al Ur-miŋ gayen wamekeb wawuŋ uŋkureŋde pomegen niŋ mar kuruŋ gayen tumŋaŋdenennayiŋ. 28 Det kamtiŋ hinayiŋdebe detbidak nen nen nu beleŋ waŋ haŋyen gobebebakkeŋ wor po geb, goke epte ma kadommohoŋde titek gwahade goyen po, ne AlUrmiŋ gayenwamekeb tumŋaŋneneŋnalufunaŋbe gago yeŋ bebak tinayiŋ.

29 “Kanduk kuruŋ goyen kamere po,‘Naŋa kidoma hiyyeŋ, irde gagasi ma

timiyyeŋ.Naŋkiŋde mat dinambe suk yeŋ katnayiŋ.Irdeb det kuruŋ hende haŋ gobe hambor

yiryeŋ,’ yitiŋ Aisaia 13:10; 34:4gwahade po forok yenayiŋ.

30 “Goyenterbe ne Al Urmiŋ wayeŋtimekeb mata kura naŋkiŋde forok yiyyeŋ.Irkeb ne Al Urmiŋ gabe tareŋne turŋuŋ yaŋgoya kigariŋkiŋ faykek hende kateŋ. Irkebmegen niŋ mar ne niŋ ma nurde haŋ martumŋaŋ neneŋbe biŋmisiŋ nurde esinayiŋ.31Miyoŋne yad yermeke beleŋ meheŋ heŋne waŋ waŋ niŋ bigul fu irkeb al tumŋaŋnurnayiŋ. Irde kateŋbe alya bereya naŋakuruŋ hike kwa bana goŋ niŋ basiŋa yirtiŋgoyen gabu yirnayiŋ.

32 “Fik hebe yeneŋ haŋyen gogo. Fikhe go beda urke yeneŋbe kadila heweŋtiya yeŋ haŋyen. 33 Gwahade goyen po,mere dirhem kuruŋ gayen forok yekeyeneŋbe nalu funaŋbe binde gag po werira yeŋ nurnayiŋ. 34 Fudinde wor podineŋ hime. Mata gobe forok yenayiŋgeb. Irde mata go forok yenayiŋ nalureal hinayiŋ mar gobe mata goyen yen-nayiŋ. 35 Irdeb megeŋya naŋkiŋyabe hubuhiriryeŋ. Goyenbemerenebe saŋiŋmiŋyaŋ

geb, hubu ma hiyyeŋ. Hugiŋeŋ alya bereyanurde fudinde wor po yeŋ gama irde hi-nayiŋ,” yinyiŋ.

Nalu funaŋbe bebakkeŋ moŋ(Mak 13:32-37; Luk 17:26-30,34-36)

36 Irdeb sopte yinyiŋ. “Nalu funaŋ goyenal kura bebakkeŋ ma nurde hi. Hubu worpo. Adone po ga nurde hi. Urmiŋyamiyoŋmiŋya wor ma po nurde haŋ. 37 NeAl Urmiŋ gayen waŋ waŋ nalurebe alyabereya bikkeŋ Noa hinhin nalure mata teŋhinhan gwahade teŋ hinayiŋ. 38 Go margobe dula niŋ po teŋ, kukuwa fe nene,al beleŋ bere yade, dirŋeŋ weŋ yade alyertek niŋ po teŋ Al Kuruŋ niŋ ma nurdehinhan. Irde kuŋ kuŋ nalu forok yekebNoa hakwa biŋde hurkuriŋ. 39 Mel gobekame mata gwahade forok yiyyeŋ yeŋ manurde hinhan. Irkeb fe ala kuruŋ forokyeŋ gwamuŋ yuryiŋ. Niŋgeb ne Al Urmiŋgayenwor al beleŋ gwahanaŋawayyeŋyeŋma nurde hikeya wayeŋ. 40Goyen nalurebemata gahade forok yiyyeŋ: al iraw kurameteŋmiŋde meteŋ teŋ hiriryeŋ. Irke AlKuruŋ beleŋ uŋkureŋ teŋbe kurabe tubultiyyeŋ. 41 Irde bere irawa palawa irye yeŋwit bilmiŋ hora po karka teŋ hikeya bereuŋkureŋbe Al Kuruŋ beleŋ teŋbe kurabtubul tiyyeŋ. 42 Goke teŋbe keŋkela heŋga hinaŋ ko! Doyaŋ Al Kuruŋtiŋ waŋ waŋnalube bebakkeŋ moŋ geb. 43 Be, ga nurdega hinaŋ ko. Ya miŋ al kura wawuŋ kurarekawe al beleŋ waŋ yane upew uryeŋ yeŋnurde hiyeŋdebe yamiŋ keŋkela doyaŋ irdehike kawe al beleŋ epte ma waŋ yamiŋupew uryeŋ. 44 Niŋgeb gwahade goyenpo, ne Al Urmiŋ gare wor nalu goyarewayeŋ tiya yeŋ ma nurde hikeya wayeŋgeb, hugiŋeŋ ne niŋ pet teŋ doyaŋ nirdehinayiŋ,” yinyiŋ.

Meteŋ al igiŋya buluŋyat maya mere(Luk 12:42-46)

45 Irdeb maya mere mat gaha yinyiŋ:“Be, ganuŋ meteŋ albe dufaymiŋ wukkeŋ,irde gore doyaŋ almiŋ ge fudinde wor pometeŋ teŋ uneŋ hiyeŋ? Meteŋ al gwa-hade gobe doyaŋ almiŋ beleŋ naŋa gisawkwe yeŋbe meteŋ almiŋ goyen, ‘Meteŋmar kadge doyaŋ yirde biŋge yuntek naluhekeb yuneŋ hayiŋ,’ ineŋ kuyeŋ. 46 Be,doyaŋ almiŋ go mulgaŋ heŋ waŋbe meteŋ

Page 46: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 24:47 43 Matiyu 25:21al gore meremiŋ po gama irde meteŋ teŋhike keneŋbe igiŋ igiŋ irkeb meteŋ al gobeamaŋ wor po hiyyeŋ. 47 Fudinde wor podineŋ hime. Meteŋ al gobe doyaŋ almiŋbeleŋ, ‘Samuŋne kuruŋ gayen wor doyaŋirde hayiŋ,’ inyeŋ. 48 Goyenbe daha wetkura teŋ meteŋ al goreb, ‘Doyaŋ alnebenaŋa gisaw po kuŋ niŋgeb, araŋeŋ ma waŋhi,’ yeŋbe 49meteŋ mar kadom alya bereyagoyen, ‘Merene ma nurde haŋ,’ yineŋ gasayirde dulaŋ po teŋ wain nene kukuwa heŋhaŋyen marya wain nene hinayiŋ. 50 Irkebdoyaŋ almiŋ go nalu goyenter wayyeŋ yeŋma nurde hiyeŋde gor mulgaŋ hiyyeŋ.51 Irdeb mata buluŋmiŋ gote muruŋgemkuruŋ wor po unyeŋ. Irdeb meteŋ algo tukuŋ kak ala bana eseŋ misiŋ yiseŋhaŋyende gor tukukeb usi marya gor hi-nayiŋm,” yinyiŋ.

25Bere 10 gote maya mere

1 Be, Yesu go sopte maya mere matsaba gahade yiryiŋ: “Nalu funaŋ goyen-terbeAl Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋdoyaŋyird yird goyen kurabe gahade: meteŋbere foŋeŋ 10 beleŋ, ‘Doyaŋ alniniŋde ur-miŋ beleŋ berem teŋ wayyeŋ tiya go,’yeŋ, ‘Kuŋ belen tupi teŋ waniŋ,’ yeŋ hul-simiŋ yusuŋ yurde kwamiŋ. 2 Bere sipte-soŋoŋbe dufaymiŋ wukkek moŋ. Munaŋkurabe dufaymiŋ wukkek. 3 Bere sipte-soŋoŋ dufaymiŋwukkekmoŋ gobe hulsim-iŋbe yawaramiŋ gega, femiŋ pet yeke sopteyuneŋ yuneŋbe kura ma yadeya kwamiŋ.4Munaŋbere siptesoŋoŋdufaymiŋwukkekgobe hulsimiŋ yade femiŋ kame yuntekmanaŋ yaliŋ bana goya yade kwamiŋ.

5 “Be, bere teŋ mulgaŋ heŋ watek algobe araŋ ma wakeb bere 10 gobe dukpuyirke tumŋaŋ feramiŋ. 6 Irke kuŋ wawuŋbinde heke gab al kura gore kuware, ‘Beretihi albe waŋ hi! Niŋgeb waŋ tupi tinaŋ!’yiriŋ. 7Be, bere 10 gore go nurdeb huwardehulsimiŋ ommok hinhan goyen sope yirkemelak saŋiŋ hamiŋ. 8 Goyenbe bere du-faymiŋ igiŋ moŋ goreb bere dufaymiŋwukkeŋ goyen, ‘Hulsininiŋ kamniŋ tahaŋgeb, femiŋ kura dunnaŋ,’ yinamiŋ. 9 Irkeb,‘Moŋ geb, fe gabe deŋya neŋya tumŋaŋdeepte ma diryeŋ geb, dindikeŋ kuŋ al hittedamu tinayiŋ,’ yinamiŋ. 10 Irkeb bere

siptesoŋoŋ dufaymiŋ wukkek moŋ goyenfe damu niŋ kukeb goyarebe bere tiriŋ algo wayyiŋ. Irkeb bere siptesoŋoŋ gitikteŋ hinhan goyen al go wakeb tupi teŋyare dula mata kuruŋ tiniŋ tiyamiŋde gorkwamiŋ. Irkeb yamebe tayamiŋ.

11 “Be, goyen kamereb bere siptesoŋoŋhulsire niŋ fe damu tiniŋ yeŋ kwamiŋgo mulgaŋ heŋbe, ‘Doyaŋ al, Doyaŋ al,yame hol irde dunke hurkuniŋ,’ inamiŋ.12 Goyenbe al bere tiriŋ gore wol heŋbe,‘Fudinde wor po dineŋ hime. Deŋbe manurde duneŋ hime,’ yinyiŋ. 13 Be, mayamere dirhem gwahade goyen po ne Al Ur-miŋ waŋ waŋ nalu funaŋbe ma nurde haŋgeb, gitik teŋ hinayiŋ,” yinyiŋ.

Al karwoyen siraw mere(Luk 19:11-27)

14 Irde soptemayameremat yinyiŋ. “Be,Al Kuruŋ beleŋ alya bereya doyaŋ yird yirdgoyen kurabe gahade: al kura naŋa gisawkwe yeŋbe detne doyaŋ yirde hinayiŋ yeŋmeteŋ marmiŋ hayhay yiryiŋ. 15 Irdebmeteŋ al uŋkureŋbe hora siptesoŋoŋ un-yiŋ. Kurabe hora irawa, irde kurabeuŋkureŋ unyiŋ. Meteŋ mar gobe al gwa-hade mat igiŋ meteŋ tinayiŋ yeŋ nurdeyagab hora goyen yunyiŋ. Irdeb yubul teŋkuriŋ. 16 Meteŋ al hora siptesoŋoŋ tiriŋal gobe goyare po tukuŋ meteŋ uneŋbego hende hora siptesoŋoŋ iryiŋ. 17 Meteŋal hora irawa tiriŋ al goyen wor gwahadepo, tukuŋ meteŋ uneŋbe go hende horairawa iryiŋ. 18 Goyenbe meteŋ al horauŋkureŋ tiriŋ al gobe kuŋ mete taldebedoyaŋ almiŋdehora goyengoŋbana kiryiŋ.

19 “Be, doyaŋ al go naŋa gisaw kuŋ goŋsobamde po heŋ heŋ gab wayyiŋ. Irdebwaŋ meteŋ marmiŋ hora yunyiŋ goyendaha yiramiŋ yeŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 20 Irkebmeteŋ al hora siptesoŋoŋ unyiŋ gobe soptehora siptesoŋoŋ yawaŋbe doyaŋ almiŋgaha inyiŋ: ‘Hora siptesoŋoŋ goyen doyaŋirayiŋ yeŋ nuneŋ kwariŋ geb, gore sopte5 irmiŋ gago,’ inyiŋ. 21 Irkeb doyaŋ almiŋbeleŋ wol heŋbe, ‘Gebe meteŋ igiŋ wor potiyaŋ. Gebe meteŋ al igiŋ, merene nuraŋ.Det ug ma gunmiriŋ gega, keŋkela doyaŋyiraŋ niŋgeb, det budam wor gunmekedoyaŋ yirayiŋ. Irdeb wake tumŋaŋ neyadula teŋ amaŋ heŋ hireŋ,’ inyiŋ.

Page 47: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 25:22 44 Matiyu 25:4622 “Be, al hora irawa unyiŋ al gore

wor waŋbe gaha inyiŋ: ‘Hora irawa doyaŋirayiŋ yeŋ nuneŋ kwariŋ gobe gore pometeŋ uneŋbe hora irawa tebaŋ irmiŋgago,’ inyiŋ. 23 Irkeb doyaŋ almiŋ beleŋwol heŋbe, ‘Gebe meteŋ al igiŋ, merene ponuraŋ. Det ug ma gunmiriŋ gega, keŋkeladoyaŋ yiraŋ. Niŋgeb det budam gunmekedoyaŋ yirayiŋ. Irdeb wake neya dula teŋamaŋ heŋ hireŋ,’ inyiŋ.

24 “Be, meteŋ al hora uŋkureŋ unyiŋgore waŋbe gaha inyiŋ: ‘Doyaŋ al, gebe almisiŋeŋ yaŋ wor po nurde guneŋ himyen.Biŋge ge ma hartiŋ goyen yawarde hayen.Irde gema tur irtiŋ wor kuŋwaseŋ haŋyen.25 Goke teŋbe kafura heŋ horagebe tukuŋmete talde goŋ bana kirmiriŋ. Niŋgeb horagebe gago,’ inyiŋ. 26 Gwaha inkeb doyaŋalmiŋ beleŋ wol heŋbe, ‘Gebe kumhakaal, meteŋ al buluŋ wor po. Gebe detnebeleŋ ma hartiŋ goyen yawarde himyen,irde detne beleŋ ma tur irtiŋ goyen waseŋhimyen yeŋ nurde ha? 27 Gebe ne gwa-hade yeŋ nurdeb horanebe hora yerdehaŋyen yare kerariŋ manhan horane tolokhitiŋde ga temewoŋ,’ ineŋbe meteŋ marbuda hoyaŋ hoy yirke wakeb, 28 ‘Hora gogoraŋ irde teŋ meteŋ al hora 10 miŋyaŋal go unnaŋ. 29 Al det unke keŋkela doyaŋirde igineŋ kuruŋ forok iryeŋ al gobe tebaŋdet yawaryeŋ. Irkeb detmiŋ budamwor pohenayiŋ. Munaŋ det unke kumhaka heŋigineŋ ma forok yiryeŋ al gobe yende detmuŋ kura hiyeŋ goyen wor goraŋ irke detmiŋmoŋ wor po hiyeŋ. 30 Niŋgeb meteŋal buluŋ gobe tukuŋ siŋare kidoma banaeseŋ misiŋ yiseŋ haŋyende gor temeynaŋ,’yinyiŋ geb,” gwaha yiriŋ.

Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamatamde pota yiryeŋ

31 Be, Yesu go sopte gaha yiriŋ: “Ne AlUrmiŋ gabe tareŋne turŋuŋ yaŋ heŋbemiyoŋneya tumŋaŋ kattek. GoyenterbeDoyaŋ Al Kuruŋyen maroro gasuŋdekepereŋ. 32 Irkeb al megen niŋ kuruŋgayen ne hitte po gabu irnayiŋ. Irkebsipsipya memeya yewek beleŋ potayirde hiyeŋ go gwahade yireŋ. 33 Nebeleŋbe sipsip yadeb hanne yase beleŋmat yerdeb memebe yade tapa beleŋyereŋ. 34-36 Irkeb ne Doyaŋ Al Kuruŋ

gare al hanne yase beleŋ mat hinayiŋgoyen gaha yineŋ: ‘Ne biŋge nirkeyabebiŋge nunamiŋ. Fe niŋ kammekeyabfe nunamiŋ. Albak heŋ kuŋ himekebgargar niramiŋ. Uliŋhornemmoŋhimekebuliŋhor nunamiŋ. Garbam hemekeyabdoyaŋ nirde faraŋ nurde hinhan. Koyarehimekeb waŋ neneŋ hinhan. Goke teŋbeNanne beleŋ guram dira. Niŋgeb Al Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird banagoŋ hurkuŋ hurkuŋ gobe tikula kiryiŋyadeŋ gake gitik irtiŋ hiyen geb waŋ tenaŋ,’yineŋ. 37 Gwaha yinkeb Al Kuruŋ diliŋdeal huwak goreb, ‘Daha naŋa biŋge kamkegeneŋ biŋge guntiriŋ? Irde daha naŋabefe niŋ kamke geneŋ fe guntiriŋ? 38 Dahanaŋa albak heŋ kuŋ hike gargar girtiriŋ?Irde daha naŋa uliŋhorgem moŋ hikegeneŋbe uliŋhor guntiriŋ? 39 Daha naŋagarbam heke doyaŋ girde faraŋ gurtiriŋ?Irde daha naŋa koyare hike kuŋ gintiriŋ?’ninnayiŋ. 40 Irkeb ne Doyaŋ Al Kuruŋgare wol heŋbe gaha yineŋ: ‘Fudindewor po dineŋ hime. Nere al deŋem moŋgayen kura gwaha iramiŋ keneŋbe negayen niramiŋ,’ gwaha yineŋ. 41-43 Irdebtapa beleŋ mat hinayiŋ mar gobe gahayineŋ: ‘Deŋbe biŋge nirkeb biŋge kura manunamiŋ. Irde fe niŋ kammeke fe kura manunamiŋ. Albak heŋ kuŋ himeke gargarma niramiŋ. Uliŋhornem moŋ himekebkura ma nunamiŋ. Garbam himekeb faraŋma nuramiŋ. Irde koyare himekeya worwaŋ ma neneŋ hinhan. Goke teŋbe deŋbeAl Kuruŋyen bearar bana haŋ. Niŋgebnubul teŋ kuŋ kak ala Satanyamiyoŋmiŋyaniŋ gitik irtiŋ bana goŋ kunaŋ,’ yineŋ.44Gwaha yinmekeb al buda gorewol heŋbe,‘Doyaŋ Al Kuruŋ, daha naŋa biŋgeya feyaniŋ kamke geneŋ wasak titiriŋ? Irdedaha naŋa uliŋhorgem moŋ hike kura maguntiriŋ? Irde daha naŋa garbam hekedoyaŋ ma girdeb faraŋ ma gurtiriŋ? Irdedaha naŋa albak geneŋ gargar ma girtiriŋ?Irde daha naŋa koyare hike go ma kuŋgintiriŋ?’ ninayiŋ. 45 Irkeb ne DoyaŋAl Kuruŋ gare wol heŋbe gaha yineŋ:‘Fudinde wor po dineŋ hime. Nere aldeŋem moŋ gayen kura gwaha ma iramiŋkeneŋbe ne gayen faraŋ ma nuramiŋ,’gwaha yineŋ. 46 Mel gobe mata buluŋmiŋgote muruŋgem hugiŋeŋ kanduk kuruŋ

Page 48: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 26:1 45 Matiyu 26:24teŋ hinayiŋ. Munaŋ Al Kuruŋ diliŋde alhuwak gobe Al Kuruŋya hugiŋeŋ hinayiŋ,”yinyiŋ.

26Yesu mayniŋ yeŋ mere sege iramiŋ(Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Yon 11:45-53)

1 Be, Yesu gob sabamiŋ kuruŋ goyenpasi irdeb tigiri teŋ komatmiŋ yago gahayinyiŋ: 2 “Pasoba dula nalu kuruŋ gobemolye go yeŋ nurde haŋ gogo. Go nalurebene Al Urmiŋ gayen kuruse hendemununeŋmununeŋ niŋ asogo haniŋde nernayiŋ,”*yiriŋ.

3 Be, goyenterbe pris buda gotekarkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ marparguwak yagoya beleŋ pris buda gotekuruŋmiŋ Kaiafasyen yare gabu iramiŋ.4 Irdeb daha mat kura Yesu go usi irde teŋmayteke kamyeŋ yeŋ mere sege iramiŋ.5Goyenbe yiŋgeŋmeremaydeb, “Dula nalukuruŋ gayenter ma gwaha titek. Moŋgogoke igiŋmanurde al beleŋ fuleŋa dirnayiŋgeb,” yamiŋ.

Bere kura beleŋ det fimiŋ hamiŋeŋ igiŋ worpo goyen Yesu tonaŋde wok iryiŋ

(Mak 14:3-9; Yon 12:1-8)6 Be, Yesu go komatmiŋ yagoya Betani

taunde Saimonyen yare hinhan. Saimonbebikkeŋ busukamanaŋ hinhin. 7Be, Yesu gokeperde hikeyab bere kura gore det fimiŋhamiŋeŋ igiŋ wor po alabasta hora beleŋpo irtiŋ yaliŋ kusamuŋ goyen bana hitiŋgo tawaŋ tonaŋde wok iryiŋ. 8 Det fimiŋdamum hende wor po goyen bere goreYesu tonaŋde wok irke keneŋbe komatmiŋyago beleŋbe biŋ ar hende daniŋ buluŋ irayeŋ gusuŋaŋ hamiŋ. 9 “Go tukuŋ al yunkemanhan hora kuruŋde po damu tike horago teŋ al buniŋeŋ faraŋ yurwoŋ,” inamiŋ.

10 Be, Yesu go mere teŋ hinhan goyennurdeb, “Deŋbe daniŋ bere go tagal uneŋbuluŋ irhaŋ? Yeŋbe mata igiŋ wor ponira. 11 Al buniŋeŋbe deŋya hugiŋeŋ hi-nayiŋ. Goyenbe nebe deŋya hugiŋeŋ mahitek. 12 Bere gare det fimiŋ ulner wok iragabe ne kammekemete nirnayiŋ goke gitik

nira. 13Niŋgeb fudinde wor po dineŋ hime.Kameal beleŋneniŋnaŋa kuruŋga tagaldetukuŋ heŋyabe bere gare mata tiya gakewor tagalde hinayiŋ, irde matamiŋ gokedufay heŋ hinayiŋ,” yinyiŋ.

Yudas Iskariot beleŋ Yesu asogo haniŋdekiryiŋ

(Mak 14:10-11; Luk 22:3-6)14 Be, Yesu komatmiŋ 12 bana goyen al

deŋem Yudas Iskariot ineŋ haŋyen gorepris buda gote karkuwaŋmiŋ hitte kuriŋ.15 Kuŋbe, “Yesu hantiŋde kermekeb mu-ruŋgembe dahade nunnayiŋ?” yinyiŋ.Irkeb silwa hora kapyaŋ heke kuŋ 30 hekebunamiŋ. 16 Go kamereb Yudas go Yesugoyen daha mat kura asogom haniŋdekereŋ yeŋ beleŋ niŋ naŋkeneŋ hinhin.

Dula funaŋ(Mak 14:12-21; Luk 22:7-13,21-23; Yon 13:21-

30)17 Be, Yesuyen komatmiŋ go haŋka

wawuŋbe beret yis miŋmoŋ nen nen naluheweŋ tiya yeŋbe Yesu gusuŋaŋ iramiŋ.“Damde kuŋbe Pasoba biŋge gitik irdenetek yeŋ nurde ha?” inamiŋ. 18 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Yerusalem taunbana kuŋbe al kura gor keneŋbe gaha in-ayiŋ. ‘Tisa beleŋbe, “Nalunebe binde hihi.Niŋgeb neya komatneyabe gere yare Pa-soba biŋge netek,” yihi,’ gwaha innayiŋ,”yinyiŋ. 19 Irkeb komatmiŋ yago goyen Yesuyinyiŋ go po gama irde kuŋbe Pasoba biŋgenen nen gitik tiyamiŋ.

20 Be, wawuŋbana wor po hekeb Yesuyakomatmiŋ 12 goya Pasoba biŋge niniŋ yeŋkeperamiŋ. 21 Biŋge nene heŋyabe Yesubeleŋbe, “Fudinde wor po dineŋ hime.Deŋ gayen kuratiŋ kura beleŋ asogonerhaniŋde niryeŋ,” yinyiŋ. 22 Irkeb ko-matmiŋ yago gobe kandukŋeŋ wor ponuramiŋ. Irdeb kura kame yuŋkureŋyuŋkureŋ, “Doyaŋ Al Kuruŋ, ne niŋ wetyeŋ ha?” yeŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 23 Irkebwol heŋbe, “Al kura neya tumŋaŋ haniŋteŋ fe koroŋ bana kera gore asogo haniŋdeniryeŋ. 24 Ne Al Urmiŋ gabe Al Kuruŋyenmere basaŋ mar beleŋ bikkeŋ asaŋde

* 26:2: Bikkeŋ Israel mar Isip naŋa tubul teŋ Kenan kuniŋ tiyamiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ sipsip al diriŋ dirŋeŋ gasayirde darim yade yame kantayaŋ sam yirnayiŋ yinyiŋ. Munaŋ al kura gwaha ma tiyamiŋ marbe Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋwaŋbemel gote urmiŋmataliŋya dapŋamiŋmataliŋya goyen tumŋaŋ gasa yirke kamamiŋ. Gegameremiŋ gamairamiŋ marbe miyoŋmiŋ beleŋ yubul tiyamiŋ goke dufay heŋ heŋ ge dula mata teŋ hinhan.

Page 49: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 26:25 46 Matiyu 26:46kayamiŋ goyen po gama irde kameŋ.Goyenbe al kura asogoner haniŋde niryeŋal goke buniŋeŋ wor po nurde uneŋ hime.Al go kawaŋ ma hiriŋ manhan kanduk bu-luŋ goyen go ma kenwoŋ,” yinyiŋ. 25 IrkebYesu asogomiŋ haniŋde kertek al Yudasbeleŋ, “Tisa, ne niŋ daw yeŋ ha?” inyiŋ.Irkeb wol heŋbe, “Gwaha, gobe ge po geb,”inyiŋ.

Yesu beleŋ beretya wainya komatmiŋ yun-yiŋ

(Mak 14:22-26; Luk 22:14-20; 1 Korin 11:23-25)

26 Be, biŋge nene heŋyabe Yesu beleŋberet teŋbe Naniŋ turuŋ irdeb ubala teŋbe,“Beret dunhem gahade gayen po nebe deŋge teŋ kameŋ. Niŋgeb goke teŋbe beretgabe gasoŋne geb, teŋ nenaŋ,” yinyiŋ.27 Irdebwain fimiŋ gisu bana hitiŋ go teŋbesopte Al Kuruŋ turuŋ irde, “Deŋ tumŋaŋga teŋ nenaŋ. 28 Al megen haŋ kuruŋgote mata buluŋ halde yuneŋ yuneŋ niŋteŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goke teŋdarine wok irde kameŋ. Niŋgeb wainga teŋ nenaŋ. 29 Fudinde dineŋ hime.Wain fimiŋ gayen tebaŋ ma neweŋ. Kuŋkuŋ Nanne beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋyiryeŋya goyenter gab deŋya tumŋaŋ wainfimiŋ gergeŋ sopte netek,” yinyiŋ.

30 Be, go kamereb Yesuya komatmiŋyagoya goyen tikiŋ heŋbe Olip doŋdoŋdehurkamiŋ.

Pita helwaŋ hiyyeŋ goke tagalyiŋ(Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Yon 13:36-38)

31 Be, hurkuŋ gor heŋbe Yesu beleŋ gahayinyiŋ: “Haŋka wawuŋbe ne mununniŋyeŋ fere nirkeb deŋbe tumŋaŋ nubul teŋbusaharnayiŋ. Mata goke Al Kuruŋyenasaŋde gahade katiŋ hi:‘Sipsip doyaŋ al maymeke sipsipmiŋbe

burgagaw kernayiŋ,’ yitiŋ. Sekaraia13:7

32 Goyenbe kame sopte huwardebe newameheŋ heŋ Galili naŋare kweŋ,” yinyiŋ.33 Irkeb Pita beleŋbe, “Al hoyaŋbe tumŋaŋgubul tinayiŋ. Goyenbe nebe epte ma worpo gubul tiyeŋ,” inyiŋ. 34 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Fudinde wor po gineŋ hime.Haŋka wawuŋbe tatirok ma mere tikeyabege beleŋ wawuŋ karwore ne niŋ yeŋ, ‘Algobe go ma nurde uneŋ hime,’ yawayiŋgeb,” inyiŋ. 35 Goyenpoga Pita beleŋbe,

“Nebe al beleŋ mununnayiŋ gega, ge niŋyeŋ, ‘Yeŋ ma nurd unhem,’ ma wor poyeweŋ,” inyiŋ. Irkeb kadom yago manaŋtumŋaŋ gwaha ala inamiŋ.

Yesu Getsemani heŋ Al Kuruŋ mere iryiŋ(Mak 14:32-42; Luk 22:39-46)

36 Be, gor mat kuŋ naŋa deŋe Getse-mani gor forok yeŋbe komatmiŋ yago, “Garkeperde doyaŋ nirde hike neb irar ira kuŋAl Kuruŋmere ireŋ,” yinyiŋ. 37 Irdeb PitayaSebedi urmiŋ waraŋ Yonya Yemsya yadebgasuŋ hoyaŋde kwamiŋ. Goyareb Yesubedufaymiŋya biŋyabe kanduk wor po hiriŋ.38 Irdeb mel karwo go yinyiŋ. “Kanduk ku-ruŋ wor po mununke kamtek nurhem geb,neya gar heŋbeAl Kuruŋmere irdeya ga hi-nayiŋ!” yinyiŋ. 39 Gwaha yineŋbe gor matmuŋ kura siŋgir teŋ kuŋbe biŋ tadam matwulgurut yeŋbe, “Ado, igiŋ kenem kandukkuruŋ gayen teŋ siŋa irayiŋ. Goyenbe neredufay ma gama irayiŋ. Gere dufay po gamairayiŋ,” inyiŋ. 40 Gwaha teŋbe mulgaŋ heŋkuŋbe komatmiŋ karwo gob firtiŋ yinyiŋ.Irdeb Pita isaŋ heŋbe, “Mel, deŋbe neyamuŋ kura hitŋeŋ teŋ Al Kuruŋmere irde gama fernayiŋ?” yinyiŋ. 41 Irdeb, “Ferde maAl Kuruŋmere irde hinayiŋ. Gogab uŋgurawaŋ tuŋaŋ durkeb epte ma katnayiŋ. Ton-tiŋbe Al Kuruŋ mere ird ird niŋ wilakŋeŋnurde haŋ. Gega ultiŋbe piŋeŋ heŋ haŋ,”yinyiŋ. 42 Irdeb sopte yubul teŋ kuŋ AlKuruŋ mere irdeb, “Ado, kanduk ga nebeleŋ ma teweŋbe kanduk gayen pasi irtekbeleŋ miŋmoŋ hiyeŋ kenem nebe dufaygepo gama irdeb teweŋ,” yiriŋ.

43 Be, Al Kuruŋ mere irde pasi heŋbesopte mulgaŋ heŋ kuŋ komatmiŋ karwogob diliŋ kanduk hekeb firtiŋde hikeyinyiŋ. 44Yeneŋbe yubul teŋ sopte mulgaŋheŋ kuŋbe Al Kuruŋ mere iryiŋ gwahadepo sopte mere iryiŋ.

45Be, mulgaŋ heŋ kuŋbe komatmiŋ yagogoyen, “Deŋbe usaŋ heŋ firtiŋde po haŋ?Ga kennaŋ! Ne Al Urmiŋ gayen matabuluŋ mar haniŋde nerd nerd nalu gobebikkeŋ gago forok yihi. 46Huwarke kuniŋ!Asogo haniŋde nertek albe bikkeŋ gagowaya geb,” yinyiŋ.

Yesu teŋ fere tiyamiŋ(Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Yon 18:3-12)

Page 50: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 26:47 47 Matiyu 26:6847 Be, Yesu gobe gwaha yeŋ hikeyabe ko-

matmiŋ kura Yudas gobe al yade wayamiŋ.Al buda gobe fuleŋare niŋ bidilaya nuk-waya yade wayamiŋ. Mel gobe pris budagote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋmar parguwakya beleŋ yad yerkewayamiŋ.48Yesu go asogom haniŋde kertek al gorebtetek mar go gaha yinyiŋ: “Kuŋ forokyeŋbe mata kura tiyeŋ geb. Al kura amaŋamaŋ irde uluŋde u irmeke keneŋbe algobe gog po yeŋbe kuŋ tenayiŋ,” yinyiŋ.49Be, Yudas go bikkeŋmere gwahade yiny-iŋde geb, kuŋ forok yeŋ Yesu hitte kuŋbe,“Wawuŋ, Tisa,” ineŋbe uluŋde u iryiŋ.50 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Kadne,gwaha tiye yeŋ wayha go gwaha tiya,”inyiŋ. Irkeb al wayamiŋ mar goreb waŋteŋ fere tiyamiŋ. 51 Irkeb Yesu komat-miŋ kura yeŋ binde hinhin goreb fuleŋareniŋ bidilamiŋ marde pris buda gote ku-ruŋmiŋde meteŋ almiŋ kura kirmiŋ sapairyiŋ. 52 Irkeb Yesu beleŋ, “Bidilage gogasuŋeŋde kera! Al kura bidila beleŋ algasa yiryeŋ gob haniŋ wol hekeb gwahamat po mayke kamyeŋ. 53 Adone gusuŋaŋirmekeb goyare po miyoŋmiŋ budam worpo yad yerke kateŋ faraŋ nurnayiŋ gobema nurde ha? 54 Goyenbe mata gwahadetiyeŋbeAl Kuruŋyen asaŋdemata gwahadegwahade forok yiyyeŋ yitiŋ goyen dahamat forok yiyyeŋ? Epte moŋ,” inyiŋ.

55 Gwaha ineŋbe Yesu go yeŋ teŋ feretitek mar goyen, “Ne gayen kawe mar yadkuŋ hime geb, gago fuleŋare niŋ bidilayanukwaya manaŋ waŋ nawarniŋ teŋ haŋ?Nebe naŋkahalmiŋ naŋkahalmiŋ Al Ku-ruŋyen ya bana saba tagalde himekeyabema nade haŋyen. 56 Goyenbe Al Kuruŋyenasaŋde mere basaŋ marmiŋ beleŋ kamemata gwahade forok yiyyeŋ yeŋ kayamiŋgoyen deŋ beleŋ gago teŋ haŋ,” yinyiŋ. Be,komatmiŋ yagobe tumŋaŋ Yesu tubul teŋbusaharamiŋ.

Yesu pris buda gote kuruŋmiŋ diliŋ marhuwaryiŋ

(Mak 14:53-65; Luk 22:54-55,63-71; Yon18:13-14,19-24)

57 Be, Yesube pris buda gote kuruŋmiŋKaiafas hitte tukamiŋ. Gorbe Moseyensaba marya Yuda marte doyaŋ mar par-guwak yagoya gabu iramiŋ. 58 Be, Pita

go mel gore Yesu teŋ kuŋ hikeya gisawyarham po heŋ gama irde kuriŋ. Kuŋkuŋbe pris buda gote kuruŋmiŋ Kaiafasyenya koya beleŋ po milgu irtiŋ bana goŋal gabu irde haŋyen sawsaware hurkuriŋ.Hurkuŋbe daha kura tike keneŋ yeŋ ya godoyaŋ irde haŋyen mar keperde hinhandegor kuŋ kipiryiŋ.

59 Be, pris buda gote karkuwaŋmiŋyaYuda marte doyaŋ marya goyen tumŋaŋgabu irde da misiŋde wor po Yesu gomayteke kamyeŋ yeŋ mere sege iramiŋ.Goyenbe miŋ kura ma keneŋbe gokenaŋkenamiŋ. 60 Irkeb al budam waŋ Yesutagal uneŋ uneŋ niŋ usi mere budam yadforok yiramiŋ. Gega Yesumaytekmeremiŋigiŋ kura ma kenamiŋ. Irkeb kuŋ kuŋfunaŋ al irawa kura waŋbe, 61 “Al gareb,‘Al Kuruŋyen ya balem goyen upew urdesopte gergeŋ irde naŋa fay karwore pasiireŋ,’ yeke nuraruŋ,” yaryum.

62 Be, pris buda gote kuruŋmiŋ Kaiafasbeleŋ huwardeb Yesu goyen, “Mere ku-ruŋ ulger irhar gabe wol ma hawayiŋ?”inyiŋ. 63 Goyenbe Yesu go meremiŋma wol heŋ balmiŋ po hinhin. Irkebsopte, “Ne beleŋ Al Kuruŋ gwahader hi-tiŋ gote saŋiŋde ginhem geb, gebe MesaiaAl Kuruŋ Urmiŋ ma dahade goyen mo-moŋ dira,” inyiŋ. 64 Gwaha inkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Dindikeŋ gog po ya-haŋ. Goyenbe ne beleŋbe deŋ kuruŋ gayengaha dineŋ. Kame ne Al Urmiŋ gabe AlKuruŋ saŋiŋ miŋyaŋ Al gote haniŋ yasebeleŋ mat keperde naŋkiŋde gagap hendekateŋ himeke nennayiŋ,” yinyiŋ. 65 Irkebpris buda gote kuruŋmiŋ gore mere goyennurdeb, “Al gabe Al Kuruŋ sukal ira,” yeŋbiŋ ar yeke uliŋhormiŋ erek irdeb, “Niŋgebdaniŋ mere hoyaŋ niŋ naŋkentek? AlKuruŋ sukal ira gobe deŋ tumŋaŋ nurhaŋgago. 66Niŋgeb deŋbe dahade nurde haŋ?”yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb wol heŋbe,“Kamyeŋ po!” inamiŋ. 67 Irdeb al gorhinhan goreb Yesu kimiŋde meyaŋ iramiŋ.68 Irdeb kimiŋ mala teŋbe haniŋ mupi irdemayamiŋ. Kura beleŋbe palasi irdeb, “Me-saia, ganuŋ beleŋ muguna? Momoŋ dira!”inamiŋ.

Pita beleŋ Yesu niŋ helwaŋ hiriŋ(Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Yon 18:15-

Page 51: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 26:69 48 Matiyu 27:1618,25-27)

69 Be, goyarebe Pita go ya go biŋ banasawsaware gor keperde hinhin. Irkebmeteŋ bere kura gore waŋbe, “Ge manaŋYesu Galili niŋ al goya kuŋ hinaryum,”inyiŋ. 70 Irkeb Pita beleŋbe al tumŋaŋ gorhinhan gote diliŋ mar helwaŋ heŋbe, “Nebgoke kura yeŋ ha yeŋ ma nurde hime,”inyiŋ. 71 Irdeb gasuŋ hinhin go tubul teŋbekuŋ yamere huwarde hikeb bere kura gorewaŋ keneŋbe al buda gor hinhan goyen, “Algabe Nasaret niŋ al Yesuya kuŋ haryen,”yiriŋ. 72 Irkeb Pita gore tebaŋ po helwaŋheŋbe, “Fudinde wor po, nebe al gobe manurde uneŋ hime,” yiriŋ.

73 Be, hitŋeŋ muŋ kura teŋbe al gor hin-han goreb Pita goyen, “Mere tike melakgenurhet gobe Yesu gama irde haŋyen maral kurabe ge gago yeŋ nurhet,” inamiŋ.74 Irkeb Pita beleŋbemere fudinde po tihimyeŋ biŋa teŋbe, “Fudinde wor po dineŋhime. Neb al goke yeŋ haŋ yeŋ ma nurdehime,” yinyiŋ. Irkeb goyare po tatirokmere tiyyiŋ. 75 Irkeb Pita go Yesu beleŋ,“Tatirok ma mere tikeyabe ne niŋ yeŋwawuŋ karwore, ‘Al gob ma nurde uneŋhime,’ yawayiŋ,” inyiŋ goke biŋ bak yiriŋ.Irkeb siŋare kateŋ kuŋ mata tiyyiŋ gokebiŋde misiŋ wor po nurdeb esiriŋ.

27Yesu go Pailat hitte teŋ kwamiŋ(Mak 15:1; Luk 23:1-2; Yon 18:28-32)

1 Be, wampot muŋ wor pobe pris budagote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋmar parguwakya beleŋ mere maydeb,“Yesube mayteke kamyeŋ,” yamiŋ. 2 Irdebhaniŋ fere teŋbe Pailat hitte tukamiŋ.Pailatbe Roma gabman al Yudia naŋadoyaŋ irde hiyen.

Yudas kamyiŋ(Aposel 1:18-19)

3 Be, asogo haniŋde kiryiŋ al Yu-dasbe Yesu go merem yaŋ irde maykekamtek heke keneŋbe mata buluŋ tiyyiŋgoke buniŋeŋ nuryiŋ. Irdeb silwahora 30 damu iramiŋ goyen pris budagote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋmar parguwakya hitte yumulgaŋ tiyyiŋ.4 “Mata buluŋ miŋmoŋ al goyen kamiyeŋ hantiŋde kirmiŋ. Niŋgeb mata buluŋ

timiŋ,” yinyiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Gobenende samuŋ moŋ be. Gere kanduk geb,”inamiŋ. 5Gwaha inkeb biŋ ar yekeb hora goAl Kuruŋyen ya balem bana goŋ yemeydekuriŋ. Kuŋbe beŋe teŋ kamyiŋ.

6 Be, hora yimiyyiŋ gobe pris buda gotekarkuwaŋmiŋ beleŋ pilgaŋ heŋbe, “Horagabe al kami yeŋ damu titiŋ. Moseyensabarebe hora gahade gayen epte ma AlKuruŋ niŋ unnayiŋ yitiŋ. 7 Niŋgeb horaga yade naŋa hoyaŋde niŋ mar Yerusalemwaŋ kamkemete teŋ hitek yeŋ kuwe ird irdalyen megeŋ goyen damu titek,” yeŋ meresege iramiŋ. 8 Goke teŋbe naŋa tapumgobe “Al Kamtiŋde” inamiŋ. Gayenterwor gwahade po ineŋ haŋ. 9 Niŋgeb AlKuruŋyen mere basaŋ al Yeremaia beleŋmere kayyiŋ gobe gwahamat igineŋ kawanhiriŋ. Merebe gahade:“Israel marbe yeŋ mayteke kami yeŋbe

silwa hora 30 gore al damu tiyamiŋ.10 Irde Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gwaha gwaha

tiyayiŋ ninyiŋ gwahade po,mel gobe hora go teŋbe kuwe ird ird

alyen megeŋ damu tiyamiŋ,” yitiŋhi. Sekaraia 11:12-13; Yeremaia 32:6-9

Gebe Yuda marte doyaŋ al kuruŋ we?(Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Yon 18:33-38)

11 Be, mel go goŋ gwaha teŋ hikeyabeYesu gobe Roma gabman al Yudia naŋadoyaŋ irde hiyen al Pailat diliŋ marhuwaryiŋ. Irkeb, “Ge gayenbe Yuda martedoyaŋ al kuruŋ we?” inyiŋ. Irkeb, “Gwaha,gigeŋ yaha gog po,” inyiŋ.

12 Be, pris buda gote karkuwaŋmiŋyaYuda marte doyaŋ mar parguwakya beleŋtagal unamiŋ. Gega Yesube meremiŋ wolma hiriŋ. 13 Irkeb Pailat beleŋ, “Mel garemiŋge girde tagal guneŋ haŋ gabe kura mawol hawayiŋ?” inyiŋ. 14 Goyenpoga Yesubeleŋ mel gote mere go muŋ kura ma powol hiriŋ. Irkeb Pailat beleŋ go keneŋbediliŋ fot yiriŋ.

Pailat beleŋ Yesu tubul timeke kwi yiriŋ(Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Yon 18:39–19:16)

15Be, goyenterbe damamdamamPasobadula nalurebe Pailat beleŋ koyare hinhanmar goyen al kura teŋ siŋa irde hiyen.Al gobe Yuda mar beleŋ al gwahade inkegab gwaha teŋ hiyen. 16 Be, goyenterbe

Page 52: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 27:17-18 49 Matiyu 27:42al buluŋ wor po yeŋ nurd uneŋ haŋyen alBarabas goyen koyare hinhin.

17-18 Be, Pailatbe yiŋgeŋ dufaymiŋdeb,‘Yuda marte doyaŋ mar gabe al budamYesu gayen gama irde hike yeneŋbe daniŋneŋ gwahade moŋ yeŋ nurdeb yeŋ ge igiŋma nurdemayke kami yeŋ gago tawayhaŋ,’yeŋ nuryiŋ. Niŋgeb al buda kuruŋ goyengabu irkeb, “Al damiŋ tubul timeke kuyeŋ?Barabas ma Mesaia ineŋ haŋ Yesu gayen?”yeŋ gusuŋaŋ yiryiŋ.

19 Be, Pailat go mere nurd nurd gasuŋdekeperde hikeyabe berem beleŋ mere ga-hade asaŋde kaŋ teŋ kerke wayyiŋ: “Algo daha wet kura ire ire ma tiyayiŋ.Yeŋbe merem moŋ. Haŋka mite tihim.Niŋgeb bener ga yeŋ ge kandukŋeŋ worpo nurde hime. Tubul po tiyayiŋ,” inyiŋ.20Goyenbe pris buda gote karkuwaŋmiŋyaYuda marte doyaŋ mar parguwakya beleŋal buda kuruŋ gabu iramiŋ goyen hakotbiŋ yawaramiŋ. Irde, “ ‘Barabas tubul tikekwi. MunaŋYesubemayke kami,’ innayiŋ,”yinamiŋ.

21 Be, Pailat beleŋ al buda go, “Al irawagayen ganuŋbe tubul timeke kuyeŋ?”yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb, “Barabas,”yamiŋ. 22 Irkeb wol heŋbe, “Niŋgeb Mesaiaineŋ haŋ al gab daha ireŋ?” yinyiŋ. Irkeb albuda kuruŋ goreb, “Kuruse hende maykekami!” yamiŋ. 23 Irkeb Pailat beleŋ,“Daniŋ? Al gabe da mata buluŋ kuratiyuŋ?” yinyiŋ. Gega uguŋ po, “Kurusehende mayke kami ko!” yamiŋ.

24 Be, Pailat go gwaha kura titek mahiriŋ. Irde al buda kuruŋ go fuleŋa forokirniŋ tike yeneŋbe fe teŋ mel gote diliŋmar haniŋ halyiŋ. Irdeb, “Al ga kameŋ tiyagabe neya neya moŋ. Gabe dende samuŋpo geb,” yinyiŋ. 25 Irkeb, “Igiŋ, yeŋ kamyeŋgotemerembe neŋya diriŋniniŋ yago kameforok yenayiŋ gore tetek,” inamiŋ. 26 IrkebBarabas go mel gote mere nurdeb tubultike kuriŋ. Goyenbe Yesu go usulak teŋ ku-ruse hende maynaŋ yeŋbe fuleŋa marmiŋhaniŋde tubul tiyyiŋ.

Fuleŋa mar beleŋ Yesu giwgiw iramiŋ(Mak 15:16-20; Yon 19:2-3)

27 Be, Roma gabmanyen fuleŋa mar goYesu teŋ Pailatyen ya kuruŋ bana goŋtukamiŋ. Irdeb fuleŋa mar kadom goyatumŋaŋ Yesu milgu iramiŋ. 28 Irdeb

uliŋhormiŋ tumŋaŋ yugu teŋ gab doyaŋmarte uliŋhor bukkeŋ yara goyen kerd un-amiŋ. 29 Irdeb kaŋ hirwaŋeŋ yaŋ goyen bilibili irde doyaŋ al kuruŋyen tonaŋ umŋairhet usi teŋ tonaŋde keramiŋ. Irde doyaŋalyen kutum kura teŋ haniŋ yase beleŋkerde fuleŋa mar gore Yesu diliŋde waŋdokolhoŋ yuguluŋ teŋbe, “Fudindewor po,Yuda marte doyaŋ al kuruŋ,” ineŋ giwgiwirdeb bak mayde iramiŋ. 30 Irde meyaŋirde kutum tanarde hinhin goyen po goraŋirde tonaŋde mayde tebaŋ irde hinhan.31Gwaha irde giwgiw irdeb uliŋhor bukkeŋyara go tugu teŋbe yende uliŋhor wor pogoyen yerde unamiŋ. Irdeb tukuŋ kurusehende maytek yeŋ teŋ kwamiŋ.

Kuruse hende mayke kamyiŋ(Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Yon 19:17-27)

32 Be, beleŋyaŋ hako kuŋ heŋyabe alkura Sairini taunde niŋ al deŋem Saimonkeneŋbe Yesuyen kuruse tawa ineŋ pakkuirke tiriŋ. 33 Be, kuŋ kuŋ naŋa deŋe kuraGolgota gor forok yamiŋ. Golgota gotemiŋbe “al tonaŋ kiŋkiniŋde”. 34 Gorbewainya he fimiŋ urekya suluk irtiŋ goyenunke ninam uryiŋ gega, nen nen niŋ badahiriŋ. 35Yesu go kuruse hende kerde hikebuliŋ umŋamiŋ ganuŋ beleŋ yawaryeŋ yeŋyende matare tiliŋ tanardeb pota yiramiŋ.36 Gwaha teŋbe daha kura tike kentek yeŋkeperde keneŋ hinhan. 37 Irde da misiŋdeYesu mayamiŋ goyen he parwek hendekatiŋ goyen kuruse tonaŋ beleŋ keramiŋ.Merebe gahade:AL GABE YESU. YUDA MARTE DOYAŊ AL

KURUŊ38 Be, kawe al irawa kura goyen wor

kuruse hende yeramiŋ. Kurabe Yesuyenkuruse yase beleŋmat, munaŋ kurabe tapabeleŋ mat keramiŋ. 39 Al kuŋ waŋ teŋkeneŋbe biruŋ biruŋ teŋ giwgiw irdeb,40 “Ge gayen Al Kuruŋyen ya balem upewurde sopte gergeŋ irde naŋa fay karworebpasi ireŋ yawaŋ al gobe ge gago? Irde gebAl Kuruŋ Urmiŋ keneŋbe tareŋger kurusehende mat kata,” inamiŋ. 41 Irde pris budagote karkuwaŋmiŋya Moseyen saba maryaYuda marte doyaŋ mar parguwakya beleŋwor gwahade po ineŋ ayaŋ keramiŋ. 42 “Algabe al hoyaŋbe faraŋ yurde hinhin gega,yiŋgeŋbe epte ma faraŋ uryeŋ. YeŋbeIsrael marte doyaŋ al kuruŋ go. Kuruse

Page 53: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 27:43 50 Matiyu 27:66hende mat katke keneŋ gabe dufayniniŋyeŋ ge saŋiŋ irniŋ be! 43 Yeŋbe Al Ku-ruŋ niŋ hekkeŋ nurde hiyen, irde ‘Neb AlKuruŋ Urmiŋ,’ yeŋ hiyen geb, tubul tikeAl Kuruŋ beleŋ faraŋ ureŋbe faraŋ uri,”inamiŋ. 44 Irkeb kawe al irawa kurusehende hinaryum go wor gwahade po sukaliraryum.

Yesu kamyiŋ(Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Yon 19:28-30)

45 Be, naŋa baŋkahal wor po hekeyabenaŋa bana kuruŋ gob tumŋaŋ kidomabeleŋ aw urtiŋde hike kuŋ kuŋbewawuŋbana 3 kilok heweŋ tiyyiŋ. 46 Be,3 kilok binde hekeb Yesu go ug po, “Eloi,Eloi, lama sabaktani!” yiriŋ. Mere gotemiŋbe, “Al Kuruŋne, Al Kuruŋne, daniŋnubul taha!”

47 Be, mere go al kura gor huwardehinhan gore nurdeb, “Elaia deŋe urde hi,”yamiŋ. 48 Irdeb araŋ po al kura kup yeŋ kuŋamil erek irde wain fimiŋ mukkuweŋ banagoŋ kerke uliŋ hekeb teŋ kutum ulyaŋdegiti irdeb Yesu unyiŋ. 49 Goyenbe al hoyaŋgoreb, “Elaia wet waŋ faraŋ urke kentekgeb, tubul tike gwaha kura tiya yeŋ kin-niŋ,” yamiŋ.

50 Be, sopte po Yesu go uguŋ po mereteŋbe biŋ sul yiriŋ. 51Goya goyenbe Al Ku-ruŋyen ya balem bana amil gasuŋ himamwor po diba irtiŋ hinhin goyen kahalte pohem beleŋ mat erek yeŋ bam beleŋ katyiŋ.Megeŋ manaŋ diririt yeŋ hora karkuwaŋkarkuwaŋbe gilgalaŋ iramiŋ. 52 Al hak-wam yirtiŋ bemba goyen hol yeŋ tukamiŋ.Irkeb Al Kuruŋ diliŋde al wukkeŋ heŋ ka-mamiŋ goyen budam sopte huwaramiŋ.53 Irde bemba siŋare kateŋbe kame Yesusopte huwaryiŋ nalureb Yerusalem taunkuruŋde kuŋ al budam hitte forok yekeyenamiŋ.

54 Be, Roma gabmanyen fuleŋa martedoyaŋ alya fuleŋa marmiŋya Yesu doyaŋirde hinhan goyen niniŋaya mata gorforok yiriŋ kuruŋ go keneŋ kafura heŋbe,“Fudinde wor po, yeŋbe Al Kuruŋ Urmiŋ,”yamiŋ.

55 Bere budam Galili naŋare mat Yesugama irde faraŋ urde kuŋ haŋyen goyenwor gor heŋ gisaw mat keneŋ hinhan.56 Bere goyen kurabe Makdala niŋ Maria,

Yemsya Yosepyat miliŋ Maria, irde Sebediurmiŋ waraŋ Yemsya Yonyat miliŋ.

Yesu mete tiyamiŋ(Mak 15:42-47; Luk 23:50-55; Yon 19:38-42)

57 Be, Yesu kamyiŋ goyen kuŋwawuŋbana wor po heweŋ tikeb Arimateataunde niŋ al samuŋmiŋ budam kuragoyen wayyiŋ. Deŋembe Yosep. Yeŋwor Yesu gama irde hiyen. 58 Be, algore kuŋbe, “Yesu hakwam nunke metetiye,” ineŋ Pailat gusuŋaŋ iryiŋ. IrkebPailat beleŋ, “Igiŋ, gwaha tiyayiŋ,” inyiŋ.59 Irkeb Yosep beleŋ Yesu hakwam goyenteŋ amil faykek gergeŋ beleŋ po mala teŋ60 tukuŋbe yiŋgeŋ, “Kammeke nernayiŋ,”yiriŋ bemba goyen bana kiryiŋ. Irde horakuruŋ miliŋ kura goyen yeŋya kwamiŋmarya gore giloŋgiloŋ irde tukuŋ bembagote yamem pet teŋbe kwamiŋ. 61 Irkebbere iraw kura horabok gote diliŋ mar siŋahoyaŋ beleŋ mat hinaryum. Makdala niŋMariayabe Maria hoyaŋ kura goya beleŋgwaha tiyaryum.

Bemba doyaŋ irde hinhan mar62 Be, Sabat nalu fay urkeb pris buda

gote karkuwaŋmiŋya Farisi marya beleŋPailat hitte kwamiŋ. 63 Kuŋbe, “Doyaŋ al,usi al gar go hinhinyabe, ‘Kameŋde matkuŋ yereŋkek hekeb huwareŋ,’ yeŋ hin-hin goyen bininiŋ bak yekeb gago way-het. 64 Niŋgeb fuleŋa marge hulyaŋ yirkehaŋka mat kuŋ molye bana goyen bembago doyaŋ irde hinayiŋ. Moŋgo komat-miŋ yago beleŋ waŋ hakwam goyen hoy-aŋde tukuŋbe, ‘Kamtiŋde mat huwaruŋ,’yenayiŋ geb. Irkeb al budam usi merego nurde dufaymiŋ buluŋ henayiŋ. Gotekandukbe haŋkapya, ‘Nebe Mesaia,’ yineŋal usi yirde hinhin gote kanduk fole iryeŋ,”inamiŋ. 65 Irkeb Pailat beleŋ, “Fuleŋamarne kura yukuŋ deŋ nurhaŋ gwahadepo keŋkela yinke bemba go doyaŋ irdehinayiŋ,” yinyiŋ. 66 Irkeb mel go kuŋbemba yamere niŋ hora kuruŋ goyen alkura beleŋ ma fegelnayiŋ yeŋ bisam irdego hende diba iramiŋ. Irdeb fuleŋa margoyen, “Gar heŋ keŋkela doyaŋ irde hinaŋko!” yinamiŋ.

Page 54: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Matiyu 28:1 51 Matiyu 28:2028

Yesu kamyiŋde mat huwaryiŋ(Mak 16:1-10; Luk 24:1-12; Yon 20:1-10)

1 Be, Sabat nalu hubu heŋ kuŋ wawuŋheŋ fay ureŋ tiyyiŋ. Irkeb Makdala niŋMariaya Maria hoyaŋ kura goya gore Yesuhakwam keramiŋ gasuŋ goyen kenye yeŋkwaryum.

2 Be, bembare gorbe niniŋa kuruŋ forokyiriŋ. Gobe Doyaŋ Al Kuruŋ hitte matmiyoŋmiŋ kura kateŋ bemba gote yamehora kuruŋ go kaŋ kaŋ irde hol irde gohende keperde hinhin geb, gogo tiyyiŋ.3 Yeŋbe uliŋya dinsokyabe dagamel gogwahade epte ma keŋkela kentek hinhin.Uliŋhormiŋ manaŋ faykek wor po.

4 Be, fuleŋa mar gor hinhan gobe miyoŋgo keneŋbe kafura wor po heŋ barbar yeŋkamtiŋ hakwam yara hamiŋ.

5 Be, miyoŋ gore bere irawa go yeneŋbe,“Kafura heŋma. Yesu kuruse hendemaykekamuŋ al goke naŋkeneŋ har yeŋ nurdehime. 6 Gega yeŋbe gar ma hi. Huwareŋyeŋ hinhin go gwahade po huwara. Igiŋgewaŋ hakwam keraŋ gasuŋ ga kinyi. 7 Irdearaŋeŋ kuŋ komatmiŋ yago goyen, ‘Yesubekamuŋde mat huwara geb, yeŋ wa meheŋheŋ Galili naŋare kweŋ tiya. Goŋ gab kuŋkennayiŋ,’ yiniryeŋ. Mere gayen momoŋdire yeŋ gago wayhem geb,” yinyiŋ.

8 Be, bere iraw gob kafura haryum.Goyenbe mere go nurdeb amaŋ haryum.Irdeb bemba go araŋ po tubul teŋ Yesuyenkomatmiŋ yago momoŋ yirye yeŋ kup yeŋkwaryum. 9 Be, bere go mata gwahadeforok yeweŋ tiya yeŋ ma nurde kuŋ hikeyaYesu beleŋ forok yeŋbe, “Wampot,” yinyiŋ.Irkeb irem gobe keneŋ bebak teŋbe kuŋkahaŋde tanarde doloŋ iraryum. 10 Irkeb,“Kafura heŋma. Kuŋ dine yago yinke Galilinaŋare kuŋ gab nennayiŋ,” yinyiŋ.

Fuleŋa mar beleŋ usi teŋ hinhan11 Be, bere irawa go hako ga mulgaŋ

heŋ hikeyabe fuleŋa mar bemba doyaŋirde hinhan mar goyen kura beleŋ taundekuŋbe mata forok yeke yenamiŋ kuruŋgoyen pris buda gote karkuwaŋmiŋ mo-moŋ yiramiŋ. 12 Irkeb Yuda marte doyaŋmar parguwak hitte kuŋ momoŋ yirdebmere kura sege iramiŋ. Irdeb fuleŋa margo hora kuruŋ yuneŋbe gaha yinamiŋ.

13 “Siŋare kuŋbe mere gahade al momoŋyirde tukuŋ hinayiŋ: ‘Neŋbe wawuŋ ferdeug hetekeya komatmiŋ yago beleŋ waŋhakwam goyen kawem teŋ kwaŋ,’ gwahayeŋ hinayiŋ. 14Munaŋmeremomoŋ gayenkuŋ doyaŋ altiŋ Pailat hitte forok yekebneŋ beleŋ kuŋ keneŋbe igiŋ mat mereirtek geb, deŋbe merem yaŋ ma diryeŋ,”yinamiŋ. 15Gwaha yinkeb fuleŋa mar gobehoramiŋ go yadeb mel gore yinamiŋ gwa-hade po tiyamiŋ. Niŋgeb goyen mere gobetagalkeb waŋ waŋ gayenter niŋ Yuda marwor tagalde haŋ.

Komatmiŋ meteŋ kuruŋ yunyiŋ(Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Yon 20:19-23;

Aposel 1:6-8)16 Be, Yesu yiriŋ gwahade po komat-

miŋ 11 go Galili naŋa bana goŋ niŋ dugukura gor kunayiŋ yinyiŋde gor kwamiŋ.17 Kuŋ keneŋbe doloŋ irde turuŋ iramiŋ.Munaŋ kurabe dufay kura kura hamiŋ.18 Irkeb Yesu go bindere waŋbe, “Naŋk-iŋya megeŋya kuruŋ gayen doyaŋ yirdyird tareŋbe ne nuntiŋ hi. 19 Niŋgeb deŋbeleŋ kuŋ al megen hike kwa kuruŋ gayenmerene basaŋ heŋ tagalde tukunayiŋ. Irdemerene nurnayiŋ marbe Al Kuruŋya Ur-miŋyabe Holi Spirityat deŋemde baptaisyirde komatne yirde hinayiŋ. 20 Irde matagwaha gwaha teŋ hinayiŋ dineŋ hinhemkuruŋ goyen mel go wor gama yirnaŋ yeŋsaba yirde hinayiŋ. Fudinde wor po, nebedubul ma wor po tiyeŋ. Deŋya tumŋaŋhiteke kuŋ kuŋ nalu funaŋ forok yiyyeŋ,”yinyiŋ.

Page 55: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 1:1 52 Mak 1:17

MakMak beleŋ Mere igiŋ Yesu niŋyitiŋ kayyiŋ

Yon Baptais beleŋ gitik iryiŋ1 Baraŋ igiŋ gabe Yesu Kristu, Al Kuruŋ

Urmiŋ gote baraŋ fudinde goyen miŋ ureŋtihim.

2 Be, Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋ mere iryiŋgoyen mere basaŋ almiŋ porofet kura Ai-saia beleŋ asaŋde gahade kayyiŋ:“Meteŋ alne teŋ kermeke meheŋ heŋ

kuyeŋ.Kuŋbe beleŋge kerde gunyeŋ.”*

Malakai 3:13 “Sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ al

kura forok yeŋbe alya bereya beleŋDoyaŋ Al Kuruŋyen mere nurdegama ird ird niŋ dufay gitik teŋ teŋge gahade kuware tagalde hiyeŋ:

‘Doyaŋ Al Kuruŋyen beleŋ kernaŋ.Beleŋmiŋ sope irde huwa irnaŋ,’

yiriŋ,” yitiŋ hi. Aisaia 40:34 Niŋgeb Yon Baptaisbe sawsawa po

kuruŋ naŋa bana forok yeŋbe alyabereya baptais yirde saba tagalde hinhin.Sabamiŋbe gahade: “Mata buluŋtiŋ yubulteŋAl Kuruŋniŋ bitiŋmulgaŋhenaŋ. IrkebAl Kuruŋ beleŋ mata buluŋtiŋ halde dunkebaptais tenayiŋ,” yineŋ hinhin. 5 Irkebalya bereya Yudia naŋa goyen bana niŋtaun kuruŋ Yerusalemya naŋa bana goŋniŋ taun hoyaŋya hoyaŋya goyen budamwor po Yon hitte kuŋ hinhan. Kuŋbe matabuluŋmiŋ ge Al Kuruŋ pohogay irkeb Yonbeleŋ Yodan fete baptais yirde hinhin.

6 Yonbe dapŋa kamel wuyŋeŋ beleŋuliŋhor irtiŋ goyen hor irdeb dapŋa sikkeŋgore po teŋ kaŋmiŋ irde uliŋhor kerkekgoyen mal temdere giti irde hiyen. Irdebbiŋge igiŋ kura ma nene hiyen. Gusuyayalaŋgu fimiŋya nene hiyen. 7Yeŋbe meregahade tagalde hinhin: “Ne harhoknerbeal kura wayyeŋ. Yende saŋiŋbe kuruŋ worpo, nere folek. Niŋgeb ne gahade gareepte ma yeŋ ge teŋ meteŋ kuruŋ titekhime. Kahaŋ basaŋmiŋde niŋ kaŋ urguŋ

kaŋ yugu teŋ teŋ gobe meteŋ kuruŋ moŋgega, go wor ne beleŋ epte moŋ yeŋ nurdehime. 8Nebe fe uliŋ po baptais dirde himegoyenpoga yeŋbe Holi Spirit beleŋ baptaisdiryeŋ,” yineŋ hinhin.

Yesu baptais tekeb Satan beleŋ tuŋaŋ uryiŋ(Matiyu 3:13–4:11; Luk 3:21-22; 4:1-13)

9 Be, go kamereb Yesu beleŋ Galili banago niŋ taun dirŋeŋ Nasaret tubul teŋ Yonhitte Yodan fe siŋare wayyiŋ. Irkeb Yonbeleŋ tukuŋ fe alare baptais iryiŋ. 10 Be,Yesu gob baptais teŋbe fe ala tubul teŋsiŋare wakeb goya goyen po naŋkiŋ holyiriŋ. Irkeb Yesu beleŋ keneŋ hikeya HoliSpirit beleŋ yeŋ hitte kalyiŋgi foy teŋ kat-tiŋ yara teŋ kateŋ kipiryiŋ. 11 Irde naŋkiŋhol yitiŋ bana gore al melak kura forok yeŋYesu mere iryiŋ: “Gebe urne, bubulkuŋnewor po. Ge niŋ amaŋeŋ wor po nurdeguneŋ hime,” inyiŋ.

12 Be, go kamereb Holi Spirit beleŋ Yesugoyen sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋbul irde tukuriŋ. 13 Tukukeb wawuŋ 40goŋ hinhin. Irkeb uŋgurayen kuruŋmiŋSatan beleŋYesumata buluŋ tiyi yeŋ tuŋaŋurde hinhin. Dapŋa duwi fuleŋam yaŋ ka-hal bana hikeya Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋdoyaŋ irde faraŋ urde hinhan.

Yesu beleŋ komatmiŋ yawaryiŋ(Matiyu 4:12-22; Luk 4:14-15; 5:1-11)

14 Be, Galili naŋare niŋ doyaŋ al kuruŋHerot Antipas beleŋ Yon teŋ koyare kiryiŋ.Go kamereb Yesu go Galili naŋare kuŋbeAl Kuruŋyen mere igiŋ goyen tagalde hin-hin. 15Mere tagalde hinhinbe gahade: “AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yireŋyeŋ bikkeŋ nalu kiryiŋ gobe gago bindehihi. Niŋgeb yeŋ yufuk bana hitek yeŋnurde haŋ kenemmata buluŋtiŋ yubul teŋAl Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ heŋbe meremiŋge dufaytiŋ saŋiŋ irnayiŋ,” yinyiŋ.

16 Be, Yesu go Galili Makaŋ fereŋkuŋ heŋyabe Saimonya kuliŋ Andruyamakaŋde kamaŋ temeyde hike yinyiŋ. Ireitiŋya gobe makaŋ dapŋa yad yad mar.17Be, Yesu beleŋ irem go yeneŋbe, “Wayyi.Waŋ ne gama niryi. Irkeb al yade Al Kuruŋhitte yukuŋ yukuŋ mar direŋ,” yinyiŋ.

* 1:2: Mere gabe Aisaia beleŋ ma kayyiŋ. Malakai beleŋ kayyiŋ. Gega Aisaiabe Al Kuruŋyen mere basaŋ mar kuruŋbana goŋ niŋ al deŋem keŋkelakbe gogo geb, Mak beleŋ Aisaia deŋem kayyiŋ.

Page 56: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 1:18 53 Mak 1:43-4418 Irkeb goyare po kamaŋmiŋ yubul teŋYesu gama iraryum.

19 Be, muŋ kura kutŋeŋ teŋbe Yem-sya kuliŋ Yonyabe naniŋ Sebediya meteŋmarmiŋya hakwamiŋ hende heŋ kamaŋsope irde hike yinyiŋ. 20Yeneŋbe ire itiŋyagoyen wor hoy yiryiŋ. Irkeb irem gonaniŋya meteŋ marmiŋya hakwa bana poyubul teŋbe Yesu gama iraryum.

Yesu beleŋ uŋgura takira tiyyiŋ(Luk 4:31-37)

21 Be, Yesuya komatmiŋ meheŋdeyawaryiŋ goya irde Kapeneam taundekwamiŋ. Kuŋbe Yuda marte usaŋ naluSabat hekeb Yesu beleŋ Yuda marte gabuya bana hurkuŋbe gabu ya bana goŋhinhan mar goyen saba yiryiŋ. 22 Irkebsabamiŋ go nurdeb saba gobe Moseyensaba tagalde haŋmar beleŋ tagalde haŋyenyara moŋ, irde Al Kuruŋyen saŋiŋ miŋyaŋbeleŋ saba titiŋ yara saba tike keneŋbedinoŋ kok yamiŋ. 23 Be, goyare goyenbeuŋgura ketal urtiŋ al kura gabu ya banagoŋ hinhin gore kekew tiyyiŋ. 24 Kekewteŋbe gaha inyiŋ: “Yesu, Nasaret niŋ al!Gebe daha dire yeŋ wayha? Gwamuŋ dureyeŋ wayha? Neb nurde guneŋ hime. GebeAl KuruŋyenUrmiŋwor po,” inyiŋ. 25 IrkebYesu beleŋ mere hitemde po, “Bada hawa,irde al go tubul teŋ kat kwa!” inyiŋ. 26 Irkebuŋgura gore al goyen uguŋ po aŋgor aŋgorirde kekew teŋbe tubul teŋ kat kuriŋ.

27 Be, al gor hinhan mar gore keneŋbehurkuŋkat wor po teŋbe tigiri teŋ kadomgusuŋaŋ gird tiyamiŋ. “Ey, gab dahadebegago? Saba gabe tiŋeŋ wor po, Al Ku-ruŋyen saŋiŋ miŋyaŋ. Niŋgeb uŋgura wormeremiŋ nurdeb al go tubul teŋ busa-harhaŋ!” yamiŋ. 28 Irkeb Yesuyen meremomoŋ gobe Galili naŋa bana goŋ bemelpo kuruŋ heŋ kuriŋ.

Yesu beleŋ al budam guram yirde hinhin(Matiyu 8:14-17; Luk 4:38-41)

29 Be, Yemsya Yonya irde Yesuya komat-miŋ hoyaŋ kura goya gobe gabu ya go tubulteŋbe goyare po Saimonya Andruyat yarekwamiŋ. 30 Yare gorbe Saimon teŋakbeaygaŋ buluŋ po irke ferde hinhin. Irkebgoke Yesu momoŋ iramiŋ. 31 Irkeb kuŋkeneŋbe haniŋde tanarde faraŋ urde isaŋhekeb aygaŋ gob tubul tiyyiŋ. Irkeb bere

go huwardebe Yesuya komatmiŋya goyenbiŋge kaŋ yunyiŋ.

32 Be, Yesuyen mere momoŋ nuramiŋmar beleŋbe goyen wawuŋbanare goyenŋumtuk urde hikeb Sabat nalu hubu hihiyeŋbe Yesu hitte garbam marya uŋgurabeleŋ ketal yurtiŋmarya kuruŋ goyen yadewayamiŋ. 33 Be, Kapeneam taunde niŋal buda kuruŋ goyen waŋ Yesu hinhin yagoyen diliŋ mar gabu iramiŋ. 34 Irkeb Yesubeleŋ garbammiŋ kurayen kurayen goyensope yiryiŋ. Irdeb uŋgura beleŋ al ketalyurtiŋ goyen wor yakira tiyyiŋ. Goyenbeuŋgura gore Yesube al gwahade yeŋ nu-ramiŋ. Gega, “Ne niŋ ma tagalnayiŋ,”yineŋ utaŋ yiryiŋ.

Yesube Galili naŋa bana saba tagalde hin-hin

(Luk 4:42-44)35 Be, naŋa hako ga fay urde hikeyabe

Yesu huwarde ya go tubul teŋ naŋa almiŋmoŋde kuriŋ. Kuŋbe Al Kuruŋya mereteŋ hinaryum. 36 Irkeb Saimonya kadomyagoya beleŋ kuŋ yeŋ ge naŋkeneŋ hinhan.37 Irde keneŋbe, “Al buda kuruŋ gayenge niŋ naŋkeneŋ haŋ,” inamiŋ. 38 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Nebe saba tagaltagal niŋ wamiriŋ. Niŋgeb wake tiyuŋbiŋyaŋ biŋyaŋ ga wor kuniŋ. Kuŋ goyaŋwor saba tagalde tukeŋ,” yinyiŋ. 39 Gwahayeŋbe Galili naŋa bana kuŋ Yuda martegabu yayaŋ saba tagalde uŋgura yakira teŋhinhin.

Yesu beleŋ al kura busuka miŋyaŋ sopeiryiŋ

(Matiyu 8:1-4; Luk 5:12-16)40 Be, al kura busuka miŋyaŋ beleŋ Yesu

hitte waŋ kahaŋ miŋde kuku kaŋbe eseŋmere irde, “Dufayger wilakŋeŋ nurde hakenem igiŋ sope nirayiŋ,” inyiŋ. 41 Gwahainkeb Yesu beleŋ buniŋeŋ wor po nurdebhaniŋ temeyde al go tanaryiŋ. Irdeb, “Igiŋsope gireŋ geb, igiŋ hawa!” inyiŋ. 42 Irkebgoyare po usu buluŋ go hubu hekeb igiŋhiriŋ. 43-44 Irkeb Yesu beleŋ, “Al hoyaŋkura mata gake momoŋ ma yirayiŋ,” ineŋhayhay irdeb, “Al Kuruŋ doloŋ ird ird matadoyaŋmar hitte po kuŋ ulge yikala yirayiŋ.Irkeb ulge go keneŋ fudinde igiŋ hihi yekebMose beleŋ bikkeŋ yiriŋ mata goyen gamairde dapŋa kura teŋ mel go yunkeb ge niŋteŋ Al Kuruŋ kumga teŋ unnayiŋ. Irkeb al

Page 57: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 1:45 54 Mak 2:21tumŋaŋ fudinde igiŋ haha yeŋ gennayiŋ,”ineŋbe, “Igiŋge kwa!” inyiŋ. 45 Goyenpogaal go siŋare kuŋbe igiŋ hiriŋ goke malipo tagalde tukuriŋ. Irkeb mere go kuŋkuruŋ hiriŋ. Goke teŋbe Yesu goyen taun-yaŋ kawan heŋ kutek ma irkeb al miŋmoŋnaŋayaŋ po heŋ kuŋ hinhin. Goyenbe albetiyuŋ kurhan mat kurhan mat kinniŋ yeŋwaŋ hinhan.

2Yesu beleŋ al uliŋ kamtiŋ sope iryiŋ(Matiyu 9:1-8; Luk 5:17-26)

1 Be, wawuŋ karwo ma sipte wet kuraheŋbe Yesu go tebaŋ Kapeneam kuriŋ. Kuŋyare hikeb albe nuramiŋ. 2 Nurdeb kinniŋyeŋ al budam waŋ yare gor gabu iramiŋ.Irkeb Yesu beleŋ saba tagalde hinhin. Yabiŋ bana goŋbe gasuŋ makiŋ wor po hiriŋ.Ya siŋare wor gwahade po. 3 Gwaha teŋhikeb al sipte kura gore al uliŋ kamtiŋsapirte teŋ wayamiŋ. 4 Gega beleŋ gwahamat kura Yesu hitte tukutek moŋ yirkebteŋ ya goyen hende hurkamiŋ. HurkuŋbeYesu hinhin turte gor yameŋ iramiŋ. Irdebgarbam al go sapirte palgir irke Yesu hin-hin binde kurkuriŋ. 5 Irkeb Yesu beleŋdufaymiŋ tareŋ go yeneŋbe al uliŋ kamtiŋgoyen, “Urne, mata buluŋge halde gun-hem,” inyiŋ.

6 Goyenterbe Moseyen saba mar kuragor keperdeb biŋde po, 7 “Al gabe al dahadeniŋgeb mere gwahade tiya? Al Kuruŋ pogab alyen mata buluŋ halde hiyen. YeŋbeAl Kuruŋ sukal irde hi,” yeŋ dufay heŋhinhan. 8 Gwaha teŋ hikeb Yesu beleŋyeneŋ bebak teŋbe gaha yinyiŋ: “Daniŋdufay gwahade kerde haŋ? 9 Damiŋbemeteŋeŋ? ‘Mata buluŋge halde gunhem,’inhem goyen ma ‘Huwarde sapirge teŋkwa,’ ineŋ goyen? 10 Gogab deŋ beleŋ,‘Nebe Al Urmiŋ,* megen niŋ marte matabuluŋ halde halde saŋiŋ miŋyaŋ,’ yeŋ nen-nayiŋ,” yinyiŋ. Gwaha yineŋbe garbamal goyen, 11 “Ne gare ginhem. Huwardesapirge teŋ yager kwa!” inyiŋ. 12 Inkeb altumŋaŋ keneŋ hikeya huwardeb sapirmiŋteŋ siŋare kat kuriŋ. Irkeb al tumŋaŋ gorhinhan goreb hurkuŋkat teŋbe, “Ey, mata

gahade kura ma keneŋ hityen. Da matabegago?” yeŋbe Al Kuruŋ turuŋ iramiŋ.

Yesu beleŋ Liwai hoy iryiŋ(Matiyu 9:9-13; Luk 5:27-32)

13 Be, Yesu go tebaŋ Galili fe ala kuruŋfereŋyaŋ kuŋ hikeb al budam yeŋ hittewayamiŋ. Irkeb saba yirde hinhin. 14 Kuŋheŋyabe Alfius urmiŋ Liwai teks yad yadgasuŋde† keperde meteŋ teŋ hike kinyiŋ.Keneŋbe, “Gama nira,” inkeb Liwai gohuwarde gama iryiŋ.

15Be, Yesu go komatmiŋya Liwaiyen yarekuŋbe Liwaiyen meteŋ kadom yagoya Mo-seyen saba keŋkela ma gama irkeb Yudamarte tikula saŋiŋ po gama irde haŋyenFarisi mar beleŋ “mata buluŋ mar” yineŋhaŋyen mar goya dula teŋ hinhan. Albudam yeŋya hinhan. 16 Gwaha teŋ hikebFarisi mar kura Moseyen saba tagaldehaŋyen mar beleŋ yeneŋbe Yesuyen ko-matmiŋ goyen yinamiŋ: “Dahade niŋgebyeŋbe teks yad yad marya ‘mata buluŋmar’ yineŋ hityenmar goya dula teŋ haŋ?”17 Gwaha yinke nurdeb Yesu beleŋ wolheŋbe, “Al uliŋde igiŋbe guram al niŋ manurde haŋyen. Garbam al po gab guramal niŋ nurde haŋyen. Nebe neŋ al huwakyeŋ nurde haŋ mar goyen faraŋ yure yeŋma wamiriŋ. Gwaha titŋeŋbe neŋbe matabuluŋ mar yeŋ nurde haŋ mar faraŋ yureyeŋ wamiriŋ,” yinyiŋ.

Farisi mar beleŋ biŋge kutŋa ird ird mataniŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ

(Matiyu 9:14-17; Luk 5:33-39)18 Be, Yon Baptaisyen komatya Farisi

maryabe biŋge kutŋa irde hinhan. Irkeb alkura Yesu hitte waŋbe, “Yonyen komatyaFarisi marte komatyabe biŋge kutŋa irdehaŋ gega, daniŋ geb komatgebe gwaha mateŋ haŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 19 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Da-hade niŋgeb tikiŋ mere miŋ al yiŋgeŋhikeya biŋge netek marbe biŋge kutŋa ir-nayiŋ? Gobe epte moŋ. 20 Gega kame kuratikiŋ mere miŋ al go yubul teŋ kuke gabigiŋ biŋge kutŋa irde hinayiŋ.

21 “Al kura amil gergeŋ teŋ amil bikkekyama gada iryeŋ. Gwaha iryeŋ gobe amil

* 2:10: Al Urmiŋ gote miŋbe alya bereya Al Kuruŋ hitte Yumulgaŋ teŋ teŋ Al. Daniel 7:13 gorbe deŋem Al Urmiŋgoyen hi. † 2:14: Roma gabmanyen teks hora teŋ teŋ gasuŋ. Roma gabmande hora teŋ teŋ goke Yuda mar beleŋigiŋ ma nurde hinhan.

Page 58: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 2:22 55 Mak 3:18-19

gergeŋ gote kaŋ beleŋ amil bikkek yuluŋtikeb yameŋ go kuruŋ wor po hiyyeŋ. 22Alkura wain fimiŋ gergeŋ teŋ dapŋa sikkeŋbeleŋ po wain fimiŋ heŋ heŋ irtiŋ bikkekbana goŋ ma unyeŋ. Gwaha iryeŋbe wainfimiŋ gergeŋ goreb wain fimiŋ heŋ heŋbikkek goyen kumga tike erek nene wokyeŋ pasi hekeb det irawakde tumŋaŋ bu-luŋ hiriryeŋ. Niŋgeb wain fimiŋ gergeŋbewain fimiŋ heŋ heŋ gergeŋ bana po untek,”yinyiŋ.

Yesube Sabat nalu gote miŋ al(Matiyu 12:1-8; Luk 6:1-5)

23 Be, Sabat nalu kurare kurab Yesuyakomatmiŋya wit‡ meteŋyaŋ kuŋ hinhan.Kuŋ heŋbe komatmiŋ beleŋ wit igineŋyad namiŋ. 24 Go nene hikeya Farisi marbeleŋ waŋ yeneŋbe Yesu goyen, “Sabatnalure mata gwaha ma teŋ hinayiŋ yitiŋgoyen komatge yago beleŋ mata teŋ haŋgabe dahade?” inamiŋ. 25 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Dewityakadomya biŋge kamde mata tiyamiŋ gobema kapyaŋ heŋ nurde haŋyen? 26 Abiatarbeleŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋmar gote kuruŋmiŋ hinhinyabe Dewitbeleŋ Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuŋbiŋge himam Al Kuruŋ doloŋ ird ird matadoyaŋmarte kudiŋeŋ goyen yade kadomyanamiŋ. 27NiŋgebAl Kuruŋ beleŋ albe Sabatnalu niŋ ma iryiŋ. Sabat nalube al niŋiryiŋ. 28 Niŋgeb Sabat nalu goyen wor neAl Urmiŋ gabe gote miŋ al,” yinyiŋ.

3Al haniŋ nonbo hitiŋ sope iryiŋ(Matiyu 12:9-14; Luk 6:6-11)

1 Be, wawuŋ kurare kurab Yesu go Yudamarte gabu yare hurkuriŋ. Bana goŋbehaniŋ nonbo hitiŋ al kura hinhin. 2Ya banagoŋ hinhan mar goyen kurabe Yesu beleŋSabat nalure sope irke goyenter meremyaŋ irniŋ yeŋ kintiŋde kintiŋde hinhan.3 Irkeb Yesu beleŋ al haniŋ nonbo hitiŋgoyen, “Kuŋ al diliŋ mar huwara,” in-yiŋ. 4 Irdeb gor hinhan mar goyen, “Sabatnalure mata dahadebe igiŋ? Mata buluŋma mata igiŋ? Niŋgeb al sope yirtek mayubul titeke kamnayiŋ?” yineŋ gusuŋaŋ

yiryiŋ. Gwaha yinkeb mel gobe meremmoŋ, doŋ uramiŋ. 5 Irkeb Yesu beleŋ tonaŋtareŋ mar goyen yeneŋ tukuŋbe biŋ aryiriŋ gega, buniŋeŋ nurde yunyiŋ. Irdebal go, “Hange giŋ ira,” inkeb haniŋ giŋiryiŋ. Irkeb goya goyen po igiŋ hiriŋ.6 Gwaha tike keneŋbe Farisi mar gobe katkuŋ Herotyen marya gabu heŋ daha matkura Yesu mayteke kami yeŋ mere segeiramiŋ.

Al budam Yesu gama irde hinhan7 Be, Yesuya komatmiŋya gobe gor

mat Galili fe ala kuruŋ siŋare kurkamiŋ.Kurkukeb Galili naŋa bana goŋ niŋ al bu-dam gama iramiŋ. 8 Yesu mata teŋ hin-hin gote mere momoŋ nurdeb al budamYerusalem, Saidonyabe, Tair taunde niŋyaYudiaya Idumea naŋa bana goŋ niŋ alyaYodan fe siŋa kurhan kurhan mat waŋYesu hitte gabu iramiŋ. 9-10 Yeŋ beleŋbeal budam sope yiryiŋ. Irkeb garbam markura gor hinhan goreb Yesu sisaŋ urniŋyeŋ kadom weŋ yupepel yirde kwamiŋ. Albudam gwaha tikeb Yesu beleŋ komatmiŋyago goyen, “Hakwa kura tawaŋ nunnaŋ.Gogab al farkaka ma nirnayiŋ ge,” yinyiŋ.11 Be, uŋgura al ketal yurtiŋ hinhan gorebYesu keneŋ kafura heŋbe, “Gebe Al KuruŋUrmiŋ wor po!” ineŋ megen kateŋ kekewteŋ hinhan. 12 Gega Yesu beleŋ, “Al hoyaŋgoya momoŋ yirde ma!” yineŋ saŋiŋ pohayhay yirde hinhin.

Yesu beleŋ komatmiŋ 12 yawaryiŋ(Matiyu 10:1-4; Luk 6:12-16)

13 Be, Yesu go naŋa doŋdoŋeŋde kuragor hurkuŋ al goyen yaware yeŋ nurdeyuneŋ hinhin mar go po deŋe yurke yeŋhitte hurkamiŋ. Yeŋ hitte kukeb al 12yawaryiŋ. 14-15 Irdeb al 12 gokeb, “Yeŋbeneya hitek. Irde hulyaŋ yirmeke kuŋ sabatagalde tukuŋ hinayiŋ. Tareŋ yunmekeuŋgura yakira teŋ hinayiŋ,” yeŋ mel goyen“Komatne yago” yinyiŋ. 16 Al 12 yawaryiŋgote deŋembe Saimon, deŋe gergeŋ uny-iŋbe Pita, 17 Sebedi urmiŋ waraŋ YemsyakuliŋYondeŋemgergeŋbeBoaneges. Deŋegote miŋbe mohoŋ ukam yaŋ daga kuliŋyara. 18-19KurabeAndru, Filip, Batolomiyu,Matiyu, Tomas, Yems yeŋbe Alfius urmiŋ,

‡ 2:23: Witbe rais yara. Gore beret irde haŋyen. * 3:18-19: Roma gabman asogo irde hinhan mar gote deŋembeSelot.

Page 59: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 3:20 56 Mak 4:12Tadius, Saimon yeŋbe Selot,* irde YudasIskariot. Yudas Iskariot gobe kame Yesuniŋ asogo hay hiriŋ al go goyen.

Yesuya Uŋgura Belsebulya(Matiyu 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10)

20 Be, Yesuya komatmiŋya gobe yarehurkuŋbe, “Biŋge niniŋ,” yamiŋ. Gega albudam heŋ ga moŋ sopte waŋ gabu irkebepte ma dula titek hamiŋ. 21 GoyenterbeYesu tayŋeŋ goyen, “Yesube kukuwa heŋhi,” mere momoŋ nuramiŋ. Irdeb Yesubeya goyenter hi yeŋ nurdeb tiyuŋmiŋde teŋkuniŋ yeŋwayamiŋ. 22Gwaha teŋ hikeyabeMoseyen saba mar kura Yerusalem matkateŋ Yesu niŋ yeŋbe, “Al gabe uŋgurayenkuruŋmiŋ Belsebul beleŋ ketal urtiŋ geb,Belsebul gote tareŋde uŋgura yakira teŋhi,” yamiŋ. 23 Gwaha yeke nurdeb Yesubeleŋ wanaŋ yinke waŋ gabu irkeb sirawmerere gaha yinyiŋ: “Dahade niŋgeb Satanbeleŋ uŋgura kadom yakira tiyyeŋ? 24 Almiŋ kuruŋ kura beleŋ yiŋgeŋ uliŋ kadomasogo gird teŋ bur yenayiŋ gobe tareŋma heŋ tumŋaŋ buluŋ henayiŋ. 25 Irdeal miŋ uŋkureŋ wor gwahade po yiŋgeŋuliŋ kadom asogo gird teŋ bur yenayiŋbetumŋaŋ mugol nenayiŋ. 26 Niŋgeb gwa-hade goyen po Satan beleŋ uŋgura yeŋ yu-fukde haŋ goyen buluŋ buluŋ yiryeŋbe da-hadem saŋiŋ henayiŋ? Epte moŋ. Gwahatinayiŋbe tareŋmiŋ hubu hiyyeŋ.

27 “Al kura epte ma al tareŋ miŋyaŋdeyare hurkuŋ detmiŋ yawaryeŋ. Gwaha tiyeyeŋbe al saŋiŋ miŋyaŋ go wa teŋ fere tikehike gab epte detmiŋ yawaryeŋ. 28Fudindewor po dineŋ hime. Mata buluŋya sukalmeretiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ igiŋ haldedunyeŋ. 29Gega Holi Spirit sukal irnayiŋbeepte ma wor po halde dunyeŋ. Mata bu-luŋtiŋ gobehugiŋeŋhiyeŋ,” yinyiŋ. 30Yesubeleŋ gwaha yinyiŋ gobe Farisi mar goreyeŋ ge yeŋ, “Yeŋbe uŋguram yaŋ,” yekebgogo gwaha yinyiŋ.

Yesu miliŋya kuliŋ weŋya(Matiyu 12:46-50; Luk 8:19-21)

31 Be, Yesu go gwaha teŋ gor hikeb mil-iŋya kuliŋ weŋya waŋ forok yeŋbe Yesuhinhin ya goyen siŋare heŋbe yeŋ ge keyahamiŋ. 32 Irkeb Yesu hitte waŋ milguirde keperde hinhan mar beleŋ nurdeb,“Momkeya kolge yagoya waŋ siŋare ga

heŋ ge niŋ yeŋ haŋ,” inamiŋ. 33 Gwahainkeb, “Ganuŋbe mamneya kolne weŋya?”yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 34 Irdeb alyabereya keperde milgu iramiŋ mar goyenyeneŋbe, “Mamneya kolne weŋyabe gagohaŋ! 35 Alya bereya Al Kuruŋyen du-fay gama irde haŋ marbe kolne, hayneyamamne yagoya,” yinyiŋ.

4Yasuŋ alyen maya mere(Matiyu 13:1-9; Luk 8:4-8)

1 Be, Yesube Galili fe ala kuruŋ siŋarekura gor tebaŋ sabamiŋ miŋ uryiŋ. Gorbeal budamwor po gabu iramiŋ. Niŋgeb Yesugo hakwa dirŋeŋ kura goyen hende hurkuŋkeperde saba yirde hike albe fe siŋare heŋsabamiŋ palŋa irde hinhan. 2 Sabamiŋbudambe maya mere mat yirde hinhin.Maya meremiŋ kurabe gahade: 3 “Ga nur-naŋ! Al kura wit muykeŋ tur ire yeŋmeteŋmiŋde kuriŋ. 4 Kuŋbe wit muykeŋtur irde tukuriŋ. Goyenbe kura soŋ heŋbebeleŋyaŋ katamiŋ. Katkeb nu beleŋ namiŋ.5 Kurabe hora arat geb, megeŋ halgayiŋbana katamiŋ. Irdeb araŋ po kawaŋ hamiŋ.6Goyenbe filginiŋ tareŋma hitiŋ geb, naŋabeleŋ kumga yirke algup nen kamamiŋ.7Wit muykeŋ kurabe soŋ heŋ yamuŋ duwibana katamiŋ. Irde igiŋ kawaŋ hamiŋ gega,yamuŋ duwi beleŋ awrum yurke nonboheŋ igineŋ ma hamiŋ. 8Goyenpoga kurabemegeŋ igiŋyaŋ wor po katamiŋ. Kateŋkawaŋ heŋ karkuwaŋ heŋbe igineŋ budamwor po forok yamiŋ. Igineŋ kurabe 30,kurabe 60, irdeb kurabe 100 gwahade forokyamiŋ,” yinyiŋ. 9 Gwaha yineŋbe, “Mereteŋ hime gayen bebak tiniŋ yeŋbe keŋkelapalŋa irde gab bebak tinayiŋ,” yinyiŋ.

10 Be, al hoyaŋ bur yeŋ pasi hekeb ko-matmiŋya al kura yeŋ gama irde hinhanmarbe yeŋ hitte waŋ kalyaŋ kerdeb sirawmere tiyyiŋ goke gusuŋaŋ iramiŋ. 11 Irkewol heŋbe gaha yinyiŋ: “Deŋbe Al Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yirdmatabanare hiyen goyen gago kawan dikaladirhem. Gega ne ma neŋkela heŋ haŋmarbe siraw mere teŋ hime gate miŋ manurnayiŋ. 12 Ga mata gake Al Kuruŋyenmere basaŋ al Aisaia beleŋ bikkeŋ gahadekayyiŋ:

Page 60: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 4:13 57 Mak 4:34‘Yeŋbe keneŋ hinayiŋ, gega bebak ma teŋ

hinayiŋ,irde mere nurde hinayiŋ, goyenbe miŋ go

ma nurde hinayiŋ.Moŋ manhan biŋ mulgaŋ hekeb Al Kuruŋ

beleŋ mata buluŋmiŋ halde yun-woŋ,’ katiŋ hi,” yinyiŋ. Aisaia6:9-10

Yesu beleŋ yasuŋ alyenmayamere gotemiŋtagalyiŋ

(Matiyu 13:18-23; Luk 8:11-15)13 Irdeb sopte gaha yinyiŋ: “Yasuŋ alyen

mayamere gatemiŋbemuŋ kurama nurdehaŋ? Niŋgeb daha matbe siraw merehoyaŋ goyen miŋ bebak tinayiŋ? 14 Yasuŋalyen maya mere gote miŋbe gahade: ya-suŋ al beleŋ wit muykeŋ tur iryeŋ gotemiŋbe al kura beleŋ Al Kuruŋyen meretagalde tukuyeŋ. 15 Al kurabe wit muykeŋbeleŋyaŋ kattiŋ go gwahade goyen. AlKuruŋyen mere nurkeb goyare po Satanbeleŋ waŋ biŋde mere goyen goraŋ yiryeŋ.16-17 Munaŋ kurabe Al Kuruŋyen merenurde amaŋ henayiŋ. Goyenbe mere goketeŋ kanduk forok yekeb Al Kuruŋyen meregoyen araŋ po tubul tinayiŋ mar gobe witmuykeŋ hora arat bana kattiŋ go gwahadegoyen. 18 Al kurabe wit muykeŋ yamuŋduwi dugu bana kattiŋ yara. Yeŋbe AlKuruŋyen mere nurnayiŋ. 19 Gega heŋheŋmiŋ ge ug po dufay heŋ kandukŋeŋnurde, megen niŋ samuŋya det kurayenkurayen yad yad niŋ po biŋ harde hike goreAl Kuruŋyen mere biŋ bana hiyeŋ goyenhika tikeb nonbo heŋ igineŋ ma hiyyeŋ.20 Munaŋ kura marbe wit muykeŋ megeŋigiŋyaŋ kateŋ kawaŋ heŋbe igineŋbe bu-dam 30, 60, kurabe 100 gwahade forokyenayiŋ go gwahade yara. Al gobe AlKuruŋyen mere nurde biŋde kerde gamairdeb gote igineŋ budam wor po forokyiryeŋ,” yinyiŋ.

Hulsiyen maya mere(Luk 8:16-18)

21 Irdeb sopte gaha yinyiŋ: “Al ganuŋkura hulsi usuŋ urde tukuŋ koroŋ teŋaw urde hiyen? Ma tukuŋ poŋ banakerde hiyen? Hubu wor po. Gwahairtiŋeŋbe teŋ omasiŋ hende biŋguŋ irdehiyen. 22Niŋgebdet kura banarehaŋgoyenkamebe tumŋaŋ kawan forok yenayiŋ. Irde

det kura malare haŋ gobe tumŋaŋ kamebehol yirke kawan heke yennayiŋ. 23 Meretihim ga miŋ nurniŋ yeŋbe keŋkela palŋairde bebak tinayiŋ,” yinyiŋ.

24 Gwaha yineŋbe sopte gaha yinyiŋ:“Mere nurhaŋ gake keŋkela dufay henayiŋ.Mere gabe fudinde yeŋ gama irkeb go hen-debe Al Kuruŋ beleŋ dufay igiŋ budamdunyeŋ. 25 Fudinde, al kura mere gate miŋnurde biŋ hol iryeŋbe Al Kuruŋyen dufaymakiŋ wor po hiyyeŋ. Goyenpoga meregobe nuryeŋ gega, gama irtek ma iryeŋ algobe Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ dufay untiŋ gowor tumulgaŋ tiyyeŋ,” yinyiŋ.

Det muykeŋ kawaŋ heŋ heŋyen siraw mere26 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ:

“Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋyirde hiyen gote matabe gahade: al kurameteŋde kuŋ wit muykeŋ tur iryeŋ. 27 Irdemulgaŋ heŋ yare waŋ ferd fay hiyeŋ kuruŋgobe wit muykeŋ goyen gwaha mat kurapul yeŋ kawaŋ heŋ hi yeŋ ma nurde hiyeŋ.28 Hiyeŋ kuruŋ gobe megeŋ fimiŋ teŋbekawaŋ heŋ kuruŋ heŋ hiyeŋ. Haŋkapyabepigiŋ wa forok yiyyeŋ. Irkeb gor matbefuwala hiyyeŋ. Irde go kamereb igineŋbudam wor po henayiŋ. 29Wit sak yeŋ yeŋnalu hekebmeteŋmiŋ alwaŋbewitwalwalbidila tukuŋ walde yawaryeŋ,” yinyiŋ.

Mastet he bilmiŋ gote siraw mere(Matiyu 13:31-32,34; Luk 13:18-19)

30 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ: “AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyird gobe dahade yeŋnurtek? Irde da sirawmerere tagaltek? 31 Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yird yird gobe mastet hebilmiŋ dirŋeŋ muŋ wor po megen kawaŋhiyyeŋ go gwahade goyen. 32 Kawaŋ heŋkuŋ kuruŋ heŋ haniŋ karkuwaŋ hekeb nubeleŋ waŋ goyaŋ hagam yirde hinayiŋ,”yinyiŋ.

33 Be, Yesube maya mere budam gahadegayen po igiŋ bebak tinayiŋ mat saba yirdehinhin. 34 Yeŋbe siraw merere po sabayirde hinhin. Gega komatmiŋ yagoya poheŋbe siraw mere gote miŋ banare niŋgoyen kawan bebak yirde hinhin.

Yesu beleŋ meŋeya dubaya masi yiryiŋ(Matiyu 8:23-27; Luk 8:22-25)

Page 61: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 4:35 58 Mak 5:2235 Be, goyen wawuŋbanabe Yesu beleŋ

komatmiŋ goyen, “Fe ala siŋa kurhan iroŋkuniŋ,” yinyiŋ. 36 Gwaha yinkeb al budakuruŋ goyen gor po yubul teŋbe Yesu hin-hin hakware gor hurkuŋbe kwamiŋ. Irkebal hoyaŋ wor hakwa kura hende hurkuŋbeYesu gama iramiŋ. 37 Kuŋ hikeb meŋetareŋ po huwaryiŋ. Irkeb fe goyen makaŋduba yara karkuwaŋ huwarde waŋ hakwasiŋsiŋyaŋ mayde biŋ bana kurkuŋ hin-hin. 38 Goyarebe Yesu go hakwa kimyaŋbeleŋ kalku hende ferde hinhin. Irke ko-matmiŋ beleŋ igiŋ ma nurde isaŋ heŋbe,“Tisa, kamniŋ teŋ hite gabe igiŋ nurdeha?” inamiŋ. 39 Irkeb Yesu go huwardebmeŋeya dubaya goyen masi yirde, “Badahiri!” yinkeb goya po yul yeŋ kamaryum.40 Irkeb Yesu beleŋ komatmiŋ yago goyen,“Deŋbe saŋiŋne ma keneŋ bebak teŋ haŋgeb, gago kafura heŋ haŋ?” yinyiŋ. 41 Irkebkomatmiŋ yago gobe kafura wor po heŋkadom gusuŋaŋ gird teŋbe, “Da albe gago?Meŋeya makaŋya wor meremiŋ nurhar!”yamiŋ.

5Yesu beleŋ al uŋguram yaŋ sope iryiŋ(Matiyu 8:28-34; Luk 8:26-39)

1 Be, Yesuya komatmiŋya gobe Galili feala kuruŋ siŋa kurhanGerasamarte naŋareforok yamiŋ. 2 Irdeb Yesu gobe hakwatubul teŋ siŋare kat kukeb al kura uŋguramyaŋ beleŋ Yesu kene yeŋ bembare matwayyiŋ. 3 Al gobe bembayaŋ ferde kuŋhiyen. Yeŋbe al beleŋ epte ma tanarde feretitek. Kaŋ tareŋ sende wor epte ma feretitek hiyen. 4 Tanarde kahaŋya haniŋyafere teŋ haŋyen. Gega sen kiriŋtiktuk heŋkahaŋde niŋ ain manaŋ yukala teŋ hiyen.Niŋgeb al beleŋ epte ma hikaka irde feretitek hiyen. 5 Yeŋbe hugiŋeŋ duguyaŋ kuŋbembayaŋ heŋ kekew teŋ sikkeŋ hora poilka teŋ hiyen.

6 Be, al gore Yesu go gisaw mat pokeneŋbe kup yeŋ waŋ Yesu kahaŋ miŋdekateŋ dokolhoŋ yuguluŋ tiyyiŋ. 7-8 IrkebYesu beleŋ uŋgura goyen, “Uŋgura, gebenurde guneŋ hime. Al ga tubul teŋ katkwa!” inkeb uŋgura gobe woywoy yeŋkekew teŋbe, “Yesu! Gebe Al Kuruŋ

tareŋmiŋ kuruŋ wor po gote Urmiŋ. Dahanireŋ teŋ ha? ‘Buluŋ ma gireŋ,’ nineŋbemasi tiyayiŋ,” yeŋ eseŋ mere iryiŋ. 9 IrkebYesu beleŋ, “Deŋgebe ganuŋ?” inyiŋ. Irkebwol heŋbe, “Neŋbe budam po hite geb,deŋnebe Legiyon,”* inyiŋ. 10 Irdeb, “Naŋahitere garmat hoyaŋdema dakira tiyayiŋ,”ineŋ eseŋ mere irde parsay iryiŋ.

11 Be, mel go hinhan bindere gorbe bubudam wor po dugu dabayiŋde kura gornuku teŋ dulaŋ teŋ hinhan. 12 Irkeb uŋgurabuda goreb, “Ge beleŋ ok dinkeb kuŋ bu iroketal yurniŋ,” ineŋ Yesu eseŋ mere iramiŋ.13 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Igiŋ,”yinkeb uŋgura buda goyen al go tubul teŋkuŋ bu buda goyen ketal yuramiŋ. Irkebbu buda 2,000 goyen tumŋaŋ hul yeŋ kuŋhamulare mat fe ala bana kurkuŋ fe nenekamamiŋ.

14 Irkeb bu doyaŋ mar beleŋ matagoyen keneŋbe busaharde tiyuŋmiŋyaŋirdemeteŋyaŋkuŋbemata forok yiriŋ goketagalde tukamiŋ. Irkeb mere go nurdebal budam mata goyen kinniŋ yeŋ kwamiŋ.15Kuŋbe uŋgura ketal urtiŋ al go dufaymiŋwuk yitiŋde umŋa teŋbe Yesu hinhindegor keperde hike keneŋbe kafura hamiŋ.16 Irkeb mata go forok yeke kenamiŋ margoreb uŋgura ketal urtiŋ al goyen dahamatigiŋ hiriŋ goyabe bu fe nene kamamiŋyagoyen goke momoŋ yiramiŋ. 17 Irkeb albuda gore mere go nurde kafura heŋbeYesu goyen, “Naŋa ga tubul teŋ kwayiŋ,”inamiŋ. 18 Gwaha inkeb hakwa hendehurkuŋ hikeb sope iryiŋ al goreb, “Yesu,igiŋ gama gireŋ?” inyiŋ. 19 Irkeb Yesubeleŋ ok ma ineŋbe, “Mulgaŋ heŋ taygehitte kuŋ Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ girdesope gira goke momoŋ yirayiŋ,” inyiŋ.20 Irkeb Dekapolis naŋa bana Yesu beleŋsope iryiŋ goyen tagalde tukuŋ hinhin.Tukukeb al budam al go keneŋ meremiŋnurdeb diliŋ fot yamiŋ.

Yesu beleŋ garbam bereya bere dirŋeŋkamtiŋ sope yiryiŋ

(Matiyu 9:18-26; Luk 8:40-56)21 Be, Yesu gob sopte mulgaŋ heŋ fe ala

kuruŋ siŋa kurhan Kapeneam kuŋ fe siŋarehikeb al budam waŋ gabu irde kalyaŋkeramiŋ. 22 Irkeb gor niŋ Yuda marte gabu

* 5:9: Legiyon gote miŋbe fuleŋa mar budam 5,000 niŋ yitiŋ.

Page 62: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 5:23 59 Mak 6:6ya doyaŋ al kura Yairus gore Yesu hittewayyiŋ. Waŋ keneŋ yende palap matareYesu kahaŋ miŋde urguŋ kaŋ kuku teŋbe,23 “Werne kameŋ teŋ hi. Niŋgeb araŋ waŋhange kerd unkeb igiŋ heŋ huwaryeŋ,”ineŋ eseŋ mere iryiŋ. 24 Irkeb meremiŋgoyen nurde Yesu go yeŋya kwaryum. Kuŋhikeyab al budamkalyaŋ kerde tawtaw irdegama irde hinhan.

25 Be, goya goyenbe bere kura dan-duku miŋyaŋ goyen al gabu irde kuŋ hin-han bana goŋ kuŋ hinhin. Garbam gobegayakkek moŋ. Damamiŋbe 12. 26 Niŋgebbere gobe garbam goke guram al budamhitte sope nirnaŋ yeŋ kuŋ heŋbe horamiŋgo hende pasi irde hiyen. Goyenpoga gu-ram kurayen kurayen gore igiŋ ma irdehiyen. Igiŋ hitŋeŋbe buluŋ wor po heŋhiyen. 27-28 Gega Yesuyen mere momoŋnurde hiyen geb, “Kuŋ amilmiŋ po sisaŋurdeb igiŋ heweŋ,” yeŋ dufaymiŋ saŋiŋirdeb kuŋ al buda goyen pota yirde Yesuharhok beleŋ mat amilmiŋ sisaŋ uryiŋ.29 Irkeb dari temeyde hiyen goyen goyarepo hubu hiriŋ. Irkeb, “Garbam go nubultiya,” yeŋ nuryiŋ.

30 Be, goya goyen po Yesube tareŋmiŋtubul teŋ kuriŋ goyen nuryiŋ. Nurdebal budam gama irde hinhan goyen ful-gaŋ kaŋbe, “Ganuŋ beleŋ sisaŋ nura?”yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 31 Irkeb komatmiŋyago beleŋ, “Al karim ma kalyaŋ gerdehaŋ gayen go ma yeneŋbe ‘Ganuŋ sisaŋnura?’ yeŋ gusuŋaŋ heŋ ha?” inamiŋ.32Gega Yesube, “Ganuŋ beleŋ sisaŋ nura?”yeŋ naŋkeneŋ po hinhin. 33 Irkeb beregobe uliŋdemata forok yiriŋ goyen nurdebkafura heŋ barbar yeŋbe waŋ Yesu ka-haŋ miŋde kateŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋbe,“Ne beleŋ tihim,” ineŋ garbam bikkeŋhiyen goyen goke fudinde pomomoŋ iryiŋ.34 Irkeb Yesu beleŋ, “Werne, Al Kuruŋbeleŋ dufayge tareŋ go keneŋbe sope girageb, kandukge hubu hihi. Niŋgeb amaŋeŋnurde kwayiŋ,” inyiŋ.

35 Be, Yesu beleŋ bere goyen mere irdehikeyabe al kura gabu ya gote doyaŋ alYairusyen yare mat waŋbe, “Werge bikkeŋkama geb, tisa ga tuktawaŋ irde ma,” in-amiŋ. 36Gwaha inkeb Yesumere go nurdebYairus inyiŋ. “Kafura heŋ ma yo. Al Kuruŋniŋ po dufayge saŋiŋ irayiŋ.” 37 Gwaha

ineŋbe yeŋ gama irde hinhan mar gobtumŋaŋ yakira teŋbe Pita, Yemsya kuliŋYonya po yade kuriŋ.

38 Be, kuŋ Yairusyen yare forok yeŋbegor hinhan mar gore eseŋ naŋa teŋ kekewteŋ epte ma teŋ hinhan goyen yinyiŋ.39 Irdeb ya bana hurkuŋbe, “Daniŋ kekewteŋ eseŋ buluŋ po teŋ haŋ? Diriŋ gabe makama. Duliŋ ferde hi,” yinyiŋ. 40 Gwahayinkeb gor hinhan mar gore hinmaŋiramiŋ. Irkeb Yesu beleŋ ya bana hinhanmar go, “Siŋare kunaŋ!” yineŋ yakirateŋbe diriŋ gote miliŋya naniŋya irdekomatmiŋ karwo go po yade diriŋ hakwamhinhin bana goŋ hurkamiŋ. 41 Irdeb diriŋgote haniŋ tanarde, “Talita, kum!” inyiŋ.(Meremiŋ gote miŋbe, “Bere dirŋeŋ, nebeleŋ ginhem ge. Huwara!”) 42 Irkebgoyare po bere dirŋeŋ go huwarde goyaŋgo kuŋ waŋ tiyyiŋ. (Yeŋbe damamiŋ12.) Gwaha tikeb go kenamiŋ marbe diliŋfot yamiŋ. 43 Irkeb Yesu beleŋ, “Matakenhaŋ gayen gake ma wor wor tagaldetukunayiŋ,” yineŋbe, “Bere dirŋeŋ gabiŋge kura unke niwi,” yinyiŋ.

6Yesu go tiyuŋmiŋ Nasaret mat takira

tiyamiŋ1 Be, Yesu beleŋ naŋa bana go tubul teŋ

komatmiŋya tiyuŋmiŋ Nasaret hurkamiŋ.2 Irkeb Yuda marte usaŋ nalu Sabatforok yekeb gabu yamiŋde kuŋ sabatagalyiŋ. Sabamiŋ gob hoyaŋ wor ponurdeb hurkuŋkat teŋbe, “Al gabe sabadare niŋ tiyuŋ? Dufaymiŋ yago worfolekkeŋ. Yeŋbe mata tiŋeŋ tiŋeŋ yirdehi! 3 Yeŋbe kapenta moŋ? Irde Mariaurmiŋ moŋ? Kuliŋ yagobe Yems, Yosep,Yudasyab Saimonya. Haymiŋ yagobeneŋya ma gar tumŋaŋ hityen?” yamiŋ.Irde biŋde buluŋ nurd unamiŋ. 4 Gwahatikeb Yesu beleŋ, “Al Kuruŋyenmere basaŋalbe tayŋeŋya tiyuŋmiŋde niŋmarya beleŋpalap ma irde haŋyen,” yinyiŋ. 5 Irdeb AlKuruŋyen tareŋde mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋkura epte ma irtek hiriŋ. Gorbe garbammar yuŋkureŋeŋ po haniŋ kerd yuneŋ sopeyiryiŋ. 6 Tiyuŋmiŋde niŋ mar beleŋ Yesumata teŋ hinhin go keneŋ fudinde yeŋ manurde hikeb kukuwamŋeŋ nuryiŋ.

Page 63: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 6:7 60 Mak 6:29Yesu beleŋ komatmiŋ 12 hulyaŋ yiryiŋ(Matiyu 10:5-15; Luk 9:1-6)

Be, gwaha teŋbe Yesu tiyuŋ kurayaŋkurayaŋ kuŋ saba tagalde hinhin. 7 Irdekomatmiŋ 12 go hoy yirke waŋ gabu irkebirawam irawam hulyaŋ yiryiŋ. Irdebuŋgura yakira teŋ teŋ tareŋ manaŋ yun-yiŋ. 8-9 Komatmiŋ yago goyen kuniŋ teŋhikeb gaha yinyiŋ: “Deŋbe biŋge, kalwa,horaya det hoyaŋ goya ma yawarnayiŋ.Kahaŋ basaŋtiŋ po yerde genuŋpo yanardekunayiŋ. Uliŋhorbe ultiŋde haŋ gog ep.Hoyaŋmayawarnayiŋ. 10Kuŋ tiyuŋde kuraforok yeŋbe ya uŋkureŋde po heŋ meteŋteŋ hinayiŋ. Ya kurar kurar ma hinayiŋ.Irdeb meteŋ pasi irdeb tiyuŋ go tubul teŋhoyaŋde kunayiŋ. 11 Gega tiyuŋ kurarkura kuŋ forok yeke sabatiŋ ma nurdedakira tikeb kahaŋtiŋde niŋ tupi yaraŋ teŋtiyuŋmiŋ go tubul teŋ kunayiŋ. Gwaha tikegab Al Kuruŋ diliŋde mata buluŋ titekebgogo gwaha tahaŋ yeŋ nurnayiŋ,” yinyiŋ.

12 Gwaha yinkeb mel go tubul teŋkwamiŋ. Irde mata buluŋ yubul teŋ AlKuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ heŋ heŋ matagoyen alya bereya hitte tagalde kuŋ hin-han. 13 Irde al budam uŋgura ketal yurtiŋgoyen yakira teŋ al budam garbammiŋyaŋgoyen olip fimiŋde sam yirde haniŋ yerdyunke igiŋ heŋ hinhan.

Yon Baptais kamyiŋ(Matiyu 14:1-12; Luk 9:7-9)

14 Be, Yesu deŋembe kuruŋ wor po heŋtukukeb Galili naŋa doyaŋ al kuruŋ HerotAntipas manaŋ nuryiŋ. Al kura marbe,“Yon Baptais kamyiŋ goyen mulgaŋ hiyuŋgeb, gogo mata tiŋeŋ turuŋ yaŋ Al Ku-ruŋ po titek goyen teŋ hi,” yeŋ hinhan.15 Al kura marbe, “Yeŋbe Elaia,” yeŋ hin-han. Munaŋ kurabe, “Al Kuruŋyen merebasaŋ al bikkek hinhan go goyen kurayara,” yeŋ hinhan. 16 Be, Herot gobeal beleŋ Yesu niŋ gwaha mat mere iŋ-gogaha uguŋ po teŋ hinhan go nurdeb,“Yon biŋiŋ walmeke kamyiŋ al go gagosopte huwaruŋ,” yiriŋ. 17-18 Yeŋ beleŋgwaha yiriŋ gote miŋbe gahade: bikkeŋYon diwiliŋ hinhinya Herot beleŋ kuliŋ Fil-ipyen berem Herodias kawem tiriŋ. IrkebYon beleŋ goke teŋbe, “Kolger bere kawemtawaŋ gobe gwaha ma tiyayiŋ yitiŋ goyen

tiyaŋ,” ineŋ hinhin. Irkeb Herot beleŋHerodias niŋ teŋbe meteŋ marmiŋ hulyaŋyirke kuŋ Yon haniŋ fere teŋ tukuŋ koyarekeramiŋ. 19 Gwahade geb bere gobe Yonniŋ biŋde igiŋ ma nurde uneŋbe, “Dahamat kura maymeke kamwoŋ?” yeŋ nurdehinhin. Gega yiŋgeŋbe epte moŋ. 20 GobeHerot beleŋ Yonbe al huwak wor po, irdeAl Kuruŋyen meteŋ al fudinde wor poyeŋ keneŋbe palap irde asogo maynayiŋyeŋ keŋkela doyaŋ irde hinhin geb, gogoepte ma bere gore mayke kamtek hinhin.Herotbe Yon beleŋ saba irke kandukŋeŋnurde hiyen gega, sabamiŋ go nurtek poirde hiyen.

21 Be, Herodias beleŋ, “Daha mat kuraYonmayeŋ?” yeŋ nurde hinhin goyen nalugo forok yiriŋ. Herot gomiliŋ kawaŋ kiryiŋnalu goke teŋbe biŋge kuruŋ teŋbe yendemeteŋ mar gote doyaŋ mar hoy yirkewayamiŋ. Fuleŋamarte doyaŋmarya Galilinaŋa doyaŋ irde haŋyen marya manaŋyinke yende yare gabu iramiŋ. 22 Goyennalure Herodias wiriŋ beleŋ gabu kuruŋdegor Herotya kadomyagoya biŋge nene hin-hande gor waŋ tikiŋ heŋ gege igiŋ wor potiyyiŋ. Irkeb gor gabu iramiŋ mar goyaHerotya amaŋ hamiŋ. Irdeb Herot beleŋamaŋ heŋbe bere goyen, “Det kuraŋ nur-deb mali po gusuŋaŋ nirayiŋ. Irkeb igiŋguneŋ geb,” inyiŋ. 23 Irdeb, “Fudinde worpo ginhem. Naŋa ne beleŋ doyaŋ irde himega manaŋ igiŋ kurhan tubul teŋ gunmekedoyaŋ yirde hayiŋ,” inyiŋ.

24 Irkeb bere go miliŋ hitte kuŋbe, “Dadet niŋ gusuŋaŋ heweŋ?” inkeb miliŋHerodias beleŋ, “Kuŋbe Yon tonaŋ niŋinayiŋ,” inyiŋ. 25 Irkeb bere go bemelpo Herot hitte mulgaŋ heŋbe, “Haŋka gapo Yon biŋiŋ walde tonaŋ koroŋde kerdetawaŋ nunayiŋ,” inyiŋ. 26 Gwaha inkebHerot go kandukŋeŋ wor po nuryiŋ. Gegahaŋkapya kadom diliŋde mere saŋiŋ potiyyiŋ goke memya heŋbe Herodias wiriŋgote mere po gama iryiŋ. 27-28 Irdeb go-yare po meteŋ almiŋ uŋkureŋ kura hulyaŋirke koyare kuŋbe Yon biŋiŋ walde tonaŋteŋ koroŋde kerde tawaŋ bere go unyiŋ.Unkeb tukuŋ miliŋ unyiŋ. 29 Irkeb Yonyenkomatmiŋ beleŋ mere momoŋ go nurdebwaŋ Yon hakwam po tukuŋ mete tiyamiŋ.

Page 64: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 6:30 61 Mak 6:56Yesu beleŋ al 5,000 biŋge paka yiryiŋ(Matiyu 14:13-21; Luk 9:10-17; Yon 6:1-14)

30 Be, komatmiŋ 12 kwamiŋ go mulgaŋheŋ gabu irdeb kalyaŋ kerde mata tiyamiŋirde al saba yiramiŋ goyen tumŋaŋ Yesumomoŋ iramiŋ. 31 Gwaha teŋ hikeyab albudam po waŋ gabu irke biŋge netek mahamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ, “Deŋ po wakekuŋ usaŋ hetek naŋare kura neya balmiŋhiniŋ,” yinyiŋ. 32 Be, gwaha yineŋbetumŋaŋ hakwa hende hurkuŋ naŋa al miŋ-moŋde kwamiŋ. 33 Gega Yesuya komat-miŋya go al buda kuruŋ go yubul teŋkukeb naŋa gor kuniŋ tahaŋ yeŋ bebaktiyamiŋ. Niŋgeb taun buda kuruŋ banago niŋ marbe Yesuya komatmiŋya kuniŋteŋ hinhan gasuŋde gor yeŋ wa kuŋ forokyamiŋ. 34 Be, Yesu waŋ forok yeŋ yeneŋbeal buda kuruŋ go diriŋ kagew yara buniŋeŋyinyiŋ. Irdeb det budam niŋ saba yiryiŋ.

35-36 Saba yirke kuŋ kuŋwawuŋbanaworpo hiriŋ. Irkeb komatmiŋ beleŋ waŋbe,“Kidoma dura, irde naŋa gaŋbe tiyuŋbinde miŋmoŋ. Niŋgeb al buda ga yakiratike kuŋ tiyuŋyaŋ ma meteŋyaŋ gwahadeyiŋgeŋ biŋge kura naŋkeneŋ damu teŋ ne-nayiŋ,” inamiŋ. 37Gwaha inkeb Yesu beleŋ,“Moŋ, deŋ beleŋ biŋge kura yunke nenaŋ,”yinyiŋ. Irkeb komatmiŋ beleŋ, “Al budakuruŋ gabe dahadem biŋge yuntek? 200denari* teŋ gore biŋge damu teŋ yunniŋyeŋ dineŋ ha?” inamiŋ. 38Gwaha inkebwolheŋbe, “Biŋgetiŋbe dahade haŋ? Kuŋ yen-naŋ,” yinyiŋ. Irkeb kuŋ yeneŋbe, “Beretbesiptesoŋoŋ, irdemakaŋdapŋa yadibe irawaga haŋ,” inamiŋ. 39 Irkeb Yesu beleŋ, “Algabu kuruŋ go pota yirke kuŋ yamuŋyaŋgo keperde tukunaŋ,” yinyiŋ. 40 Irkeb potayirke keperamiŋ goyen gabu kurabe 50,munaŋ kurabe 100 gwahade ala po keperdetukamiŋ. 41 Irkeb Yesu beleŋ beret sipte-soŋoŋya makaŋ dapŋa yadi irawaya goyenyade Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋbe beretgo yubala teŋ komatmiŋ yunyiŋ. Irkebkomatmiŋ beleŋ yade yukuŋ al buda goyunamiŋ. Makaŋ dapŋa manaŋ gwahadepo iryiŋ. 42Be, al buda go nenebe epwor ponuramiŋ. 43 Irkeb komatmiŋ beleŋ biŋgedikŋeŋ goyen gabu yiramiŋbe tiri 12 gayenmakiŋ yirtek hamiŋ. 44Biŋge namiŋmar al

parguwak po kapyaŋ hamiŋbe 5,000.

Yesu fe yuwalŋeŋ hende huwarde komat-miŋ hitte wayyiŋ

(Matiyu 14:22-23; Yon 6:15-21)45 Be, Yesu beleŋ al buda go yakira teŋbe

goyare po komatmiŋ yago goyen, “Deŋwa hakwa hende meheŋ heŋ Betsaida ku-nayiŋ,” yinyiŋ. 46Gwaha yineŋ yubul teŋbedugu dabayiŋ beleŋ Al Kuruŋ mere ire yeŋhurkuriŋ.

47 Be, anne silsul irkeb hakwa gob feala kuruŋ kahalte forok yiriŋ. GoyarebYesube yeŋ uŋkureŋ po dugu dabayiŋdegor hinhin. 48Gor heŋyabe meŋe kuruŋ pohuwarke hakwa go epte ma kutek hekebmel goyen foy misiŋeŋ po heŋ hinhangoyen yeneŋ hinhin. Irdeb naŋa miŋgehekeb kuŋ yene yeŋ fe hende huwardekuŋbe mel go fole yirde kweŋ tiyyiŋ.49-50 Irkeb komatmiŋ beleŋ keneŋbe,“Uŋgura waŋ hi!” yeŋ kafura heŋ kekewtiyamiŋ. Irkeb bemel po wol heŋbe,“Moŋ, ne waŋ hime geb, kafura ma!Tareŋ henaŋ!” yinyiŋ. 51 Gwaha yineŋbehakwa hende hurkukebmeŋe kuruŋ goyenkamyiŋ. Irkeb komatmiŋbe keneŋbe diliŋfot wor po yamiŋ. 52 Gobe Yesu beleŋ albudam biŋge yunke namiŋ gote miŋ goyentonaŋ tareŋ irde ma nuramiŋ geb, gogomata tiyyiŋ go manaŋ bebak ma tiyamiŋ.

53-54 Be, mel go kuŋ siŋa kurhan Gene-saret taunde forok yamiŋ. Forok yeŋhakwa tubul teŋ siŋare kurkukeb gor niŋ albeleŋ Yesu keneŋ bebak tiyamiŋ. 55 Irdebbuŋ yeŋ kuŋ Yesuyen mere momoŋ goyentagalde tukukeb naŋa kuruŋ bana go niŋmar beleŋ garbammar kurabe sapir hendeyerde, kurabe yadeb Yesu tiyuŋ damdekura hi yeke nurdeb gor po yukuŋ hinhan.56 Yesube tiyuŋyaŋya taunyaŋyabe tiyuŋmukŋeŋ taun siŋayaŋ kuŋ hikeb garbammar maket gasuŋde gor yawaŋ gabu yirdehinhan. Irdeb eseŋ mere irde, “Yesu, gebeleŋ igiŋ yekeb amilge po sisaŋ urdeb igiŋhetek,” inamiŋ. Irdeb gwaha teŋbe garbammar go igiŋ heŋ hinhan.

* 6:37: Denari: Yesu hinhin nalure hora deŋembe gogo. 200 denari gobe gagasi 8yen meteŋ damu hora.

Page 65: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 7:1 62 Mak 7:22-237

Yesu beleŋ asiyen mata walde yunyiŋ(Matiyu 15:1-9)

1 Be, Farisi marya Moseyen sabamar kuraya Yerusalem tubul teŋ kateŋYesu hinhinde gor gabu irde kalyaŋkeramiŋ. 2-3 Goyarebe Yesuyen komatmiŋyenamiŋbe haniŋ ma haldeya biŋgeyanarde nenehinhan. (Yudamartematabehaniŋ ma haltiŋ gobe tikiŋ miŋyaŋ yeŋnurde mali ma dula teŋ haŋyen. Niŋgebyeŋbe asem yagot haniŋ hal hal belŋeŋgoyen gama irde haŋyen. Farisibe goyenmata po keŋkela gama irde haŋyen mar.4 Go mar gobe gabu karkuwaŋyaŋ almaliya suluk heŋ kuŋ hinayiŋ goyen waŋyamiŋyaŋ heŋbe fe gemde ga dula teŋhaŋyen. Matamiŋ gwahade budam haŋ.Kuramiŋbe gisu, koroŋya, fe kaŋguya halhal belŋeŋ miŋyaŋ. Mali mali ma teŋhaŋyen.)

5 Gwahade niŋgeb Farisi mar goyaMoseyen saba marya beleŋ Yesu gusuŋaŋiramiŋ: “Daniŋ geb komatge yagobeasininiŋ yagot mata ma gama irde haniŋma halde ga dula teŋ haŋ?” inamiŋ.6 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋ usimar gahade gake teŋbe bikkeŋ Aisaia beleŋasaŋde kayyiŋ gobe fudinde wor po. Merekayyiŋbe gahade:‘Al gabe mohoŋde po turuŋ nirde haŋ.

Gega biŋdebe ne niŋma wor po nurdehaŋ.

Hoyaŋde wor po haŋ.7 Mel gabe megen niŋ marte saba po gama

irde al saba yirde haŋ.Mel gabe biŋ hende hende po doloŋ

nirde haŋ,’ yitiŋ hi. Aisaia 29:138Deŋbe Al Kuruŋyen saba fudinde go yubulteŋ mata al beleŋ forok yirtiŋ go po gatareŋ yanarde haŋ,” yinyiŋ.

9 Irde sopte yinyiŋ: “Deŋbe asetiŋ yagotmata goyen po gama irniŋ yeŋbe Al Ku-ruŋyen merebe dindikeŋ ge nurdeb yadyigigiri yird yird dufay epte wor po haŋ.10 Ga dineŋ hime gate miŋbe gahade:bikkeŋ Mose beleŋ, ‘Mamtiŋya nantiŋyapalap yirde hinayiŋ,’ yiriŋ. Munaŋ, ‘Alkura miliŋya naniŋya karan yuryeŋ gobeal go mayke kamyeŋ,’ yiriŋ. 11 Gega deŋbe

gwaha mat ma alya bereya saba yirde haŋ.Gwaha titŋeŋbe, ‘Dawet kura mamtiŋyanantiŋya yuntek goyen Al Kuruŋ untekyineŋ goma yuneŋhinayiŋ,’ yeŋ saba yirdehaŋyen. 12Deŋ beleŋ gwahamat saba yirdehikeb naniŋya miliŋya faraŋ yurde hitekgoyen gwaha ma yirde haŋyen. 13 Irdebasetiŋ yagot mata gore bitiŋ pet titiŋ haŋgeb, Al Kuruŋyen merebe dawet mali kurayara irde haŋyen. Mata kurabe gago. Matabudam hoyaŋ wor gwaha po teŋ haŋyen,”yinyiŋ.

Da det beleŋbe Al Kuruŋ diliŋde al buluŋiryeŋ?

(Matiyu 15:10-20)14 Be, Yesu beleŋ al gabu iramiŋ go hoy

yirdeb sopte gaha yinyiŋ: “Merene keŋkelapalŋa irde miŋ nurnaŋ ko. 15-16 Biŋgedamiŋbe igiŋ yitiŋ mere goya dula teŋ teŋmatatiŋya goyen keŋkela ma gama irtekbeAl Kuruŋ diliŋde buluŋ dinyeŋ yeŋ haŋyengega, gore epte ma buluŋ diryeŋ. Dawet albiŋde forok yeke mata buluŋ tiyyeŋ goregab buluŋ iryeŋ,” yinyiŋ.*

17 Be, al gabu kuruŋ go yubul teŋ kuŋya biŋde hurkuŋbe komatmiŋ yago beleŋsiraw mere gote miŋ niŋ gusuŋaŋ iramiŋ.18 Irkeb Yesu beleŋ, “Deŋ wor gwahade po,go ma nurde haŋ? Dawet kura teŋ niyyeŋgore daha mat Al Kuruŋ diliŋde buluŋiryeŋ? Epte moŋ. 19 Det niyyeŋ gobe kuŋdufaymiŋde ma kuyeŋ, arayŋeŋde kuŋbekat kuyeŋ,” yinyiŋ. (Mere gate miŋbebiŋgebe buluŋ miŋmoŋ, netek ala po yeŋyiryiŋ.)

20 Be, Yesu beleŋ saba goyen basaŋ heŋgaha yinyiŋ: “Al biŋde mat dufay buluŋforok yeŋmohoŋdemat kat kuyeŋ gore gabAl Kuruŋ diliŋde buluŋ iryeŋ. 21 Al biŋdematbe det buluŋ gahade forok yeŋ haŋyen:dufay buluŋ buluŋeŋ, leplep mata, kawemata, al gasa yirke kamde kamde mata, alberem yaŋ beleŋ bere hoyaŋ duwan yirdyird mata, 22-23det ug po yad yad niŋ dufayheŋ heŋ mata, al buluŋ yird yird dufay, alusi yird yird mata, uliŋde po amaŋ hetekdufay po gama ird ird mata, kadom igiŋmat hike yeneŋbe daniŋ neŋbe gwahademoŋ yeŋ nurd nurd mata, mere buluŋmat teŋ teŋ mata, parpar mata, kumhaka

* 7:15-16: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: “...tikiŋ iryeŋ. 16 Al kura nurtek kenem nuryeŋ,” yinyiŋ.

Page 66: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 7:24 63 Mak 8:10mataya gore gab al biŋde mat forok yeŋAl Kuruŋ diliŋde al go buluŋ irde haŋyen,”yinyiŋ.

Fonisia bereyen dufay saŋiŋ(Matiyu 15:21-28)

24Be, Yesube tiyuŋ go tubul teŋ Tair taunbindere kuriŋ. Irde al beleŋ gor hi yeŋnurd nurd goke bada heŋbe ya kura goyenbana hurkuŋ balmiŋ goŋ hinhin. Gegayeŋ gor hi mere momoŋ gobe gwaha matkura bana kertek ma hiriŋ. 25 Gwahadeniŋgeb bere kurawiriŋ dirŋeŋ uŋgura ketalurtiŋ gore Yesuyen mere momoŋ nurdebgoyare po waŋ Yesu kahaŋ miŋde kateŋdokolhoŋ yuguluŋ tiyyiŋ. 26 Yeŋbe Yudamar bere moŋ. Siria naŋare niŋ Fonisiataunde gor kawaŋ hiriŋ. Be, bere gore waŋwiriŋ uŋgura ketal urtiŋ miŋyaŋ goyenYesu beleŋ uŋgura takira tiyyeŋ yeŋ eseŋmere iryiŋ. 27 Irkeb Yesu beleŋ Yudamaryaal miŋ hoyaŋya goke tagale yeŋmayameremat gaha inyiŋ: “Diriŋ yubul tike yeŋ wabiŋge nenaŋ. Diriŋde biŋgebe kulu eptema yuntek,” inyiŋ. 28 Gwaha inkeb beregore wol heŋbe, “Be, Doyaŋ Al Kuruŋ.Mere taha gobe fudinde. Gega diriŋ dulatike biŋge dikŋeŋ katkeb kulu wor nenehaŋyen,” inyiŋ. 29 Irkeb Yesu beleŋ, “Beniŋ, mere gobe igiŋ mat wol haha gebigiŋge kwa. Uŋgura buluŋbe werge tubultiya geb,” inyiŋ. 30 Irkeb bere gobe yamiŋdekuŋ wiriŋbe uŋgura go tubul teŋ kuke igiŋheŋ gasuŋde ferde hike kinyiŋ.

Yesu beleŋ al melak kandukya kirmiŋ tit-miŋya sope iryiŋ

31 Be, Yesu go Tair taun siŋakyaŋ tiyuŋhaŋ goyen yubul teŋ Saidon taunde kuriŋ.Gor matbe kurkuŋ Galili fe ala kuruŋsiŋayaŋmat kuŋbeDekapolis naŋare kuriŋ.32 Irkeb kura mar beleŋ al kura kirmiŋtitmiŋ irdemelak kandukgebmere keŋkelama teŋ hiyen al goyen teŋ yeŋ hitte waŋhaniŋ kerde sope ird unwoŋ yeŋ eseŋmereiramiŋ.

33 Irkeb Yesube al budam hinhan goyenyeneŋ al go muŋ po teŋ tapat irde haniŋfaw yade al gote kirmiŋ bana yerdeb haniŋmeyaŋ irde al gomelak sisaŋ uryiŋ. 34 Irdebal go buniŋeŋ keneŋbe Al Kuruŋ gusuŋaŋirdeb al go “Efata!” inyiŋ. (Mere gotemiŋbe “Fegela!”) 35Goyare po al go kirmiŋ

wuk yiriŋ, irde melak kanduk go hipirkeŋheke mere keŋkela tiyyiŋ.

36 Irkeb Yesu beleŋ al buda go, “Matakenhaŋ gake tagalde ga ma!” yineŋ hay-hay yiryiŋ. Goyenbe hayhay yirmaŋ hiriŋgega epte moŋ. Mata tiŋeŋ kenamiŋ goketagalde tururu urde tukuŋ hinhan. 37 Yesubeleŋ kirmiŋ titmiŋya melak kandukyamiŋyaŋ al sope iryiŋ goyen gote mere mo-moŋ nurdeb al budam hurkuŋkat teŋbe,“Yeŋ det yirde hi gob igiŋ ala po. Kirmiŋtitmiŋya melak kandukya miŋyaŋ mar worsope yirke igiŋ heŋ haŋ!” yamiŋ.

8Yesu beleŋ al 4,000 biŋge yunyiŋ(Matiyu 15:32-39)

1 Be, Yesu go Dekapolis naŋa bana goŋhinhin goya goyenbe al budam tebaŋ gabuiramiŋ. Goyenbe biŋge go kura netekmiŋmoŋ hekeb Yesu beleŋ komatmiŋ yagohoy yirde gaha yinyiŋ: 2 “Nebe al budaga buniŋeŋ yeneŋ hime. Neya hike kuŋkuŋ yereŋkek hihi. Irde biŋgem moŋ geb,go kura netek miŋmoŋ haŋ. 3 Al kurabenaŋa gisaw mat wayaŋ. Niŋgeb biŋgenenmiŋ moŋ tiyuŋtiŋde kunaŋ yineŋ gobkurabe kuŋ beleŋyaŋ kamnayiŋ,” yinyiŋ.4 Gwaha yinkeb komatmiŋ beleŋ, “Tiyuŋbinde miŋmoŋ bana gabe dare araŋ kuŋbiŋge yawaŋ yuntek?” inamiŋ. 5 IrkebYesu beleŋ, “Biŋgebe dahade haŋ?” yineŋgusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb, “Beretbe 7 haŋ,”inamiŋ.

6 Gwaha ineŋ yawaŋ unkeb Yesu beleŋal gabu iramiŋ goyen, “Megen kepernaŋ,”yinyiŋ. Irdeb beret 7 go yade Al Kuruŋ igiŋnurd uneŋ yubala teŋ al gale yirnaŋ yeŋkomatmiŋ yago yunyiŋ. Yunkeb komat-miŋ yago beleŋ al gale heŋ yunke namiŋ.7 Makaŋ dapŋa mukŋeŋ kura goyen woryade Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋ komatmiŋyago yunkeb go wor al gale yirde tukamiŋ.8 Irkeb al buda kuruŋ goyen biŋge go neneep wor po namiŋ. Irkeb Yesuyen komat-miŋ yago beleŋ biŋge dikŋeŋ goyen gabuyiramiŋ gobe tiri 7 gwahade makiŋ hetekhamiŋ. 9 Gor biŋge namiŋ mar goyen alparguwak po kapyaŋ hamiŋbe 4,000. Be,Yesu beleŋ al buda goyen yinke bur yamiŋ.10 Irkeb Yesuya komatmiŋ yagoya hakwa

Page 67: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 8:11 64 Mak 8:33hende hurkuŋbe Galili fe ala kuruŋ siŋakurhan Dalmanuta naŋare kwamiŋ.

11 Be, goŋ kukeb Farisi mar kura beleŋwaŋ Yesu tuŋaŋ urniŋ yeŋbe, “Al Ku-ruŋyen tareŋde mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋkura dikala dira,” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ.12 Irkeb Yesu go biŋde kandukŋeŋ wor ponurdeb, “Daniŋ geb gayenter niŋ marbeAl Kuruŋyen mata tiŋeŋ niŋ po gusuŋaŋnirde haŋ? Fudinde wor po dinhem. Eptema mata tiŋeŋ kura dikala direŋ,” yinyiŋ.13 Gwaha yineŋbe yubul teŋ hakwa hendemulgaŋheŋhurkuŋ fe ala kuruŋgoyen siŋakurhan wor komatmiŋya kwamiŋ.

Yesu beleŋ Farisi marte mata niŋ mayamere mat yiriŋ

(Matiyu 16:5-12)14Goyabe komatmiŋbe biŋge yad yadniŋ

biŋ sir yeke beret uŋkureŋ po teŋ kwamiŋgobe hakware hinhin. 15 Be, hakwa hendekuŋ heŋyabe Yesu beleŋ Farisi maryaHerotyat saba buluŋ gore alya bereya bu-dam gote dufaymiŋ buluŋ irde hiyen gokesaba yirde hayhay yirdeb, “Farisi maryaHerotyat mata niŋ keŋkela heŋ ga hinayiŋ.Gobe yis* yara geb,” yinyiŋ. 16 Gwahayinkeb komatmiŋ beleŋ, “Biŋge kura mayade wayhet goke teŋbe gago dina,” yeŋyiŋgeŋ uliŋ sege iramiŋ. 17 Irkeb Yesubeleŋ yeneŋ bebak teŋbe gusuŋaŋ yiryiŋ.“Daniŋ geb biŋgeniniŋ miŋmoŋ yeŋ haŋ?Da beleŋ bitiŋ pet teŋ hike dufaytiŋ muŋkura ma wuk yeŋ hi? 18 Diwiltiŋya kir-miŋtiŋya miŋyaŋ gega, daniŋ mata teŋhime gayen neneŋ nurde bebak ma teŋhaŋ? 19 Beret siptesoŋoŋ yade yubala teŋdunmeke 5,000 al yunaŋ gote dikŋeŋbe tiridahade makiŋ yirtek goyen gabu yiraŋ?”yinyiŋ. Gwaha yinkeb, “Tiri 12,” inamiŋ.20 Irkeb sopte po, “Munaŋ beret 7 yadeyubala teŋ dunmeke 4,000 al yunhaŋ gotedikŋeŋ gabu yirhaŋ gobe tiri dahademakiŋhetek hahaŋ?” yinkeb, “Tiri 7,” inamiŋ.21Gwaha inkeb, “Go yeneŋbe dufaytiŋmuŋkura ma wuk yeŋ hi?” yinyiŋ.

Yesu beleŋ Betsaida niŋ al diliŋ titmiŋ kurasope iryiŋ

22 Be, Yesuya komatmiŋya gob kuŋ Bet-saida taunde forok yamiŋ. Irkeb al kura

beleŋ al diliŋ titmiŋ kura goyen tawaŋbe,“Al ga sope ird ird niŋ sisaŋ ura,” ineŋeseŋ mere iramiŋ. 23 Irkeb Yesu beleŋ aldiliŋ titmiŋ goyen haniŋde tanarde tiyuŋsiŋare tukuriŋ. Tukuŋbe diwiliŋde meyaŋteŋ haniŋ beleŋ busaŋ heŋbe, “Det kurayenha?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. 24 Gusuŋaŋirke naŋkeneŋ tukuŋbe, “Albe he yarayeneŋ himeke kuŋ waŋ teŋ haŋ,” inyiŋ.25 Irkeb sopte po Yesu beleŋ al go diliŋhende haniŋ kiryiŋ. Irde haniŋ tubul tikebdiliŋ hol irde naŋkinyiŋ. Irdeb diliŋ wukyeke keŋkela wor po dawet yinyiŋ. 26 IrkebYesu beleŋ, “Betsaida taunde gar ma mul-gaŋ heŋ kwayiŋ,” inkeb yamiŋde kuriŋ.

Pita beleŋ Yesube al gwahade yeŋ tagalyiŋ(Matiyu 16:13-20; Luk 9:18-21)

27 Be, Yesu go komatmiŋ yagoya Bet-saida taun goyen tubul teŋ Sisaria Filipaitaun gote siŋakyaŋ tiyuŋ mukŋeŋ mukŋeŋgoyen fole yirde kuŋ heŋyabe, “Ne gakebal beleŋ ganuŋ yeŋ haŋ?” yineŋ komat-miŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 28 Irkeb komatmiŋbeleŋ wol heŋbe, “Al kura beleŋ gebe YonBaptais, kurabe Elaia, munaŋ kurabe AlKuruŋyen mere basaŋ al kura yeŋ haŋ,”inamiŋ. 29 Irkeb Yesu beleŋ, “Munaŋ deŋbedaha yeŋ haŋ?” yinkeb Pita beleŋ wolheŋbe, “Gebe Mesaia,” inyiŋ. 30 Gwahainkeb Yesu beleŋ, “Al kura momoŋ mayirnayiŋ,” yineŋ hayhay yiryiŋ.

Yesu beleŋ kamde kamdemiŋ ge bebakyiryiŋ

(Matiyu 16:21-28; Luk 9:22-27)31 Be, Yesu go saba yirde heŋyab gaha

yinyiŋ: “Ne Al Urmiŋ gabe ulne misiŋkuruŋ kateŋ. Irkeb Yuda marte doyaŋmar parguwakya Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋya Mo-seyen sabamarya kuruŋgorebneniŋ biŋ aryekeb sabane nurtek ma yirkeb mununkekameŋ. Goyenbe yereŋkek hekeb soptehuwareŋ,” yinyiŋ. 32Yeŋbe mere keŋkelakpo bebak yiryiŋ. Irkeb Pita beleŋ, “Geyamuŋ kura mere tiyye,” ineŋ Yesu yeŋ muŋpo teŋ tapat irde ineŋ teŋbe, “Mere tahagobe igiŋ ma nurhem,” inyiŋ. 33 Irkeb Yesubeleŋ piŋeŋ nurd uneŋ harhok uneŋbekomatmiŋ hoyaŋ goyen yeneŋ heŋya Pita

* 8:15: Yisbe dirŋeŋ muŋ kura palawa bana kerkeb hilyaŋ kuyeŋ go gwahade yara Herotya Farisi maryat matabuluŋbe gwahade goke Yesu beleŋ hayhay yiryiŋ.

Page 68: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 8:34 65 Mak 9:16goyen ineŋ teŋbe, “Satan, waŋ harhoknebeleŋ kwa! Begerbe alyen dufay beleŋ pomakiŋ hitiŋ hi. Al Kuruŋyen dufay niŋ manurde ha,” inyiŋ.

34 Gwaha ineŋbe al buda kuruŋ gor hin-han goyen hoy yiryiŋ. Irkeb waŋ komat-miŋya gabu irde keperamiŋ. Irkeb Yesubeleŋ tumŋaŋde gaha yinyiŋ: “Al kura negama nire yeŋ nurdeb yiŋgeŋ ge ma nurdene niŋ teŋ igiŋ kanduk teŋ kameŋ yeŋnurde gab gama niryeŋ. 35 Niŋgeb al kurayiŋgeŋ ge po nurde hiyeŋbeAl Kuruŋ beleŋpiŋeŋ nurde unkeb Al Kuruŋyen diriŋ mahiyyeŋ. Gega al kura neya mereneya niŋnurde goyen goke kanduk tiyyeŋ gobe AlKuruŋ beleŋ igiŋ nurde unyeŋ. 36 Al kuramerene ma gama irde megen niŋ samuŋyade pipkatoka irde, ‘Ne ep hihim,’ yeŋnuryeŋ gega, kame kamde kak alare kuyeŋgobe igiŋ ma dahade? Gobe igiŋ moŋ. 37Alkura kak alare kuyeŋbe dahadem detmiŋgore kak alare mat tumulgaŋ tiyyeŋ? Gowor epte moŋ. 38 Al Kuruŋ harhok uneŋmata buluŋ po teŋ haŋ nalure gayen alkura ne niŋmemya heŋmerenema tagaldehiyeŋ gobe kame ne Al Urmiŋ gare worNanner tareŋ turŋuŋ yaŋ teŋ miyoŋmiŋwukkeŋ wor po goya kateŋya goyenbe algote matamiŋ goyen wol heŋbe yeŋ gememya heweŋ,” yinyiŋ.

91 Be, Yesu go gwaha yineŋbe, “Fudinde

wor po dinhem. Deŋ gar huwarde haŋgayen kuratiŋ kurabe go ma kamdeya AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyird goyen saŋiŋ miŋyaŋ forok yeke ken-nayiŋ,” yinyiŋ.

Yesu uliŋ hoyaŋ hiriŋ(Matiyu 17:1-13; Luk 9:28-36)

2 Be, gor mat naŋa fay 6 hubu hekebYesu beleŋ komatmiŋ karwo Pita, YonyabeYemsya po yade dugu kuruŋde kura gorhurkuriŋ. Gorbe yeŋ po hinhan. IrkebYesu gomel gote diwiliŋmar po uliŋ hoyaŋheke kenamiŋ. 3 Irkeb Yesuyen uliŋhoryerde hinhin gobe tukfor yeŋ faykek worpo heŋbe sorŋoŋ miŋyaŋ hiriŋ. Megen niŋal beleŋ det kura halke epte ma wor pogwahade hiyyeŋ. 4Gwaha teŋ hikeb goyarepo Moseya Elaiaya forok yeŋ Yesuya mereteŋ hike komatmiŋ beleŋ yenamiŋ. 5 Irkeb

Pita beleŋ, “Tisa, garbe igiŋ wor po niŋgeb,ya yok karwo yirtek. Kurabe ge niŋ, kurabeMoseniŋ, irde kurabe Elaia niŋ,” inyiŋ. 6Goinyiŋ gobe Pitaya kadom waraŋya goyenkafura wor po heŋbe gwaha kura yihimyeŋ ma nurdeya gogo mali ga mere tiyyiŋ.7 Irkeb goyare po gagap kura forok yeŋalu yuryiŋ. Gagap bana goŋbe al melakkura nuramiŋ. Meremiŋbe gahade: “GabeUrne. Yeŋbe bubulkuŋne wor po. Niŋgebyende mere po nurde gama irde hinayiŋ,”yiriŋ. 8 Be, mere go nurdeb goya goyenpo naŋkenamiŋ gega al kura ma kenamiŋ.Yesu po hike kenamiŋ.

9 Be, Yesuya komatmiŋya gobe gasuŋhinhan goyen tubul teŋ mulgaŋ heŋkatamiŋ. Kateŋ heŋyabe Yesu beleŋ, “Matakenhaŋ gake al hoyaŋ kura momoŋ mayirnayiŋ. Ne Al Urmiŋ gare metere mathuwareŋ goyare gab momoŋ yirnayiŋ,”yineŋ hayhay tareŋ po yiryiŋ. 10 Irkebmeremiŋ go nurdeb komatmiŋbe yiŋgeŋuliŋ, “Al kamtiŋbe dahadem metere mathuwaryeŋ?” yeŋ kadom gusuŋaŋ girdtiyamiŋ. 11 Irdeb, “Munaŋ daniŋ gebMoseyen sabamar beleŋ al kura Elaia beleŋmeteŋ teŋ hinhin gwahade meteŋ titek algo wameheŋ heŋ wake gabMesaia wayyeŋyeŋ haŋyen?” ineŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ.12-13 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe gahayinyiŋ: “Al kura Elaia yara meteŋ titekal go wa meheŋ heŋ waŋ det sope iryeŋyeŋ haŋyen gobe fudinde. Goyenbe al gobeyeŋ wa bikkeŋ wayuŋ. Irkeb Al Kuruŋyenasaŋde mere kayamiŋ gwahade goyen poal beleŋ gwaha irtek yeŋ nurde hinhangwahade po buluŋ buluŋ iraŋ. Niŋgeb neAl Urmiŋ gayen wor Al Kuruŋyen asaŋdemere kayamiŋ gwahade po kanduk kuruŋteŋ ulne misiŋ kateŋ kameŋ,” yinyiŋ.

Yesu beleŋ diriŋ uŋgura miŋyaŋ sope iryiŋ(Matiyu 17:14-21; Luk 9:37-43a)

14 Be, mel goyen mulgaŋ heŋ kateŋbe albuda kuruŋ gabu irtiŋ bana goŋ Yesuyenkomatmiŋ hoyaŋ goya Moseyen sabamarya kadom mohoŋde teŋ hike yenamiŋ.15 Gor gabu iramiŋ mar gobe Yesu wayeŋtiya yeŋ ma nurde hikeya wake keneŋbehurkuŋkat wor po teŋbe pere irniŋ yeŋkup yeŋ kwamiŋ. 16 Irkeb, “Daniŋ kadommohoŋde teŋ haŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ.

Page 69: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 9:17 66 Mak 9:43-4417 Irkeb gabu kuruŋ bana gor al kura beleŋwol heŋbe, “Tisa, urne uŋgura beleŋ ketalurke mere ma teŋ hiyen goyen ge hitteteŋ wayhem. 18 Kurarebe uŋgura gore teŋmegen temeyke dadilok mohoŋde ala heŋmisiŋ ŋirŋedek irde uliŋ horam heŋ hiyen.Komatge yago gayen, ‘Uŋgura go takiratinaŋ,’ yinhem gega yeŋbe epte moŋ,”inyiŋ. 19 Irkeb Yesu beleŋ meremiŋ goyenwol heŋbe, “Deŋbe dahade? Dufaytiŋ tareŋmoŋ. Gayak ga deŋya hityen? Diriŋ gotawanaŋ,” yinyiŋ.

20 Be, diriŋ go Yesu hitte tawayamiŋ.Tawakeb uŋgura gore Yesu keneŋ goyarepo diriŋ go hambor irde teŋ megen kaŋkaŋ irkeb dadilok hol yiriŋ. 21 Irkeb Yesubeleŋ diriŋ naniŋ goyen, “Garbam ga dahanaŋa tiriŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkebwol heŋbe, “Diriŋ haŋkapok hinhinya po.22 Uŋgura beleŋ maymeke kami yeŋ fealaya kak alaya bana teŋ temeyde hiyen.Niŋgeb ge epte kenem buniŋeŋ dirde faraŋdura,” inyiŋ. 23 Gwaha inkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Tareŋ miŋmoŋ yeŋ neneŋgusuŋaŋ nirde ha? Al kura ne niŋ du-faymiŋ saŋiŋ irde hiyeŋbe det kura eptema meteŋeŋ iryeŋ,” inyiŋ. 24 Irkeb naniŋbeleŋ goyare po wol heŋbe, “Dufayne geniŋ tareŋ irhem geb, faraŋ nurke dufaybudam budam ma heweŋ,” inyiŋ.

25 Be, Yesu go al buda goyen waŋ gabuirke yeneŋbe uŋgura goyen ineŋ teŋbe,“Kirmiŋ titmiŋyamohoŋ kattiŋyat uŋgura,ne gare ginhem, diriŋ ga tubul teŋ katkwa! Irde ma wor po mulgaŋ hawayiŋ!”inyiŋ. 26 Irkeb uŋgura go kekew teŋ diriŋgoyen hambor buluŋ po irde tubul teŋ katkuriŋ. Diriŋ go kenamiŋbe ugalam moŋ,kamtiŋ yara heke keneŋbe al kura beleŋ,“Ey, kama!” yamiŋ. 27 Gega Yesu beleŋhaniŋde tanardeb isaŋ heke huwaryiŋ.

28 Be, go kamere Yesube komatmiŋyaya biŋde hurkamiŋ. Hurkuŋbe komatmiŋyago beleŋ, “Dahade niŋgeb neŋbe uŋgurago takira titekeb mereniniŋ ma nura?”ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 29 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Uŋgura gahade gab Al Kuruŋgusuŋaŋ irke tareŋ dirke gab igiŋ takiratinayiŋ,” yinyiŋ. 30 Be, Yesube al yeneŋyilwa yirde balmiŋ kuŋ hiniŋ yeŋ nur-deb tiyuŋ go tubul teŋ balmiŋ Galili naŋagoyen fole iramiŋ. 31Gobe komatmiŋ buda

goyen saba yirde hinhin geb gogo tiyyiŋ.Yeŋbe komatmiŋ saba yirde heŋyabe, “NeAl Urmiŋ gabe al kura beleŋ tagalde nunkemegen niŋ al beleŋ nad buluŋ buluŋ nirdemununke kameŋ. Gega yereŋkek hekebsopte huwareŋ,” yinyiŋ. 32 Goyenpoga ko-matmiŋ yagobe mere gote miŋ bebak matiyamiŋ. Irdeb miŋ goyen tagalke buluŋnurtek yeŋbe gusuŋaŋ ird ird niŋ kamahamiŋ.

Ganuŋ albe deŋem kuruŋ wor po?(Matiyu 18:1-5; Luk 9:46-50)

33 Be, Yesuya komatmiŋya Kapeneamtaunde forok yamiŋ. Irdeb ya banahurkuŋbe, “Belenbe daniŋ kadom mo-hoŋde tahaŋ?” yineŋ komatmiŋ yagogusuŋaŋ yiryiŋ. 34 Goyenpoga mel gobewaŋ heŋya, “Ganuŋbe folek geb, doyaŋ alhiyyeŋ?” yeŋ kadomde tiyamiŋ geb, gokememya heŋ mere ma tiyamiŋ. 35 IrkebYesu go keperdeb komatmiŋ 12 tumŋaŋhoy yirdeb, “Be, al kura, ‘Al Kuruŋ diliŋdedeŋne yaŋ hewe,’ yiyyeŋbe yiŋgeŋ ge manurdeb al hoyaŋ kuruŋ gote meteŋ almiŋhiyyeŋ,” yineŋ saba yiryiŋ. 36 Irdeb Yesubeleŋ diriŋ dirŋeŋ kura komatmiŋ yagohinhande gor hinhin goyen teŋ besa irdeb,37 “Ne niŋ teŋ al buluŋeŋ kura diriŋ gahadegayen gargar iryeŋ gobe ne niryeŋ. Munaŋal kura ne igiŋ igiŋ niryeŋ gobe ne poma niryeŋ. Nad nerke wamiriŋ al goyenmanaŋ igiŋ igiŋ iryeŋ,” yinyiŋ.

38 Irkeb Yon beleŋ nurdeb, “Tisa, al kuranende al moŋ gega, deŋger uŋgura yakirateŋ hike keneŋbe utaŋ irtiŋ,” inyiŋ. 39 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Utaŋ ma irnayiŋ.Al kura ne deŋner Al Kuruŋyen saŋiŋdemata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ forok iryeŋ gobedaha mat tigiri teŋ buluŋ niryeŋ? Eptemoŋ. 40 Al kura asogo ma diryeŋ al gobenende al. 41 Fudinde wor po dineŋ hime.Al kura deŋ deneŋbe Mesaiayen albe gagoyeŋ bebak teŋbe ne niŋ teŋ fe kura dunyeŋgobe muruŋgem tiyyeŋ wor po,” yinyiŋ.

42 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ:“Goyenpoga diriŋ gahade gayen ne niŋdufay hekeya al kura beleŋ mata buluŋtiyi yeŋ biŋ tiyyeŋ al gwahade gobe horakuruŋ kura teŋ biŋiŋde feŋ teŋ makaŋalare temeytek yara. 43-44 Niŋgeb hangekura mata buluŋde gukukeb walayiŋ.

Page 70: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 9:45-46 67 Mak 10:17Hange uŋkureŋ po teŋ Al Kuruŋ hittehurkayiŋ wor igiŋ. Moŋgo hange irawakdehiriryeŋ gore kak kamde ma hiyen banagoŋ gukuriryeŋ.* 45-46 Kahaŋge kura beleŋmata buluŋde gukukeb walayiŋ. Kahaŋgetitmiŋ heŋ Al Kuruŋ hitte hurkayiŋ worigiŋ. Moŋgo irawakde hiriryeŋ gobe gorekak alare gukuriryeŋ. Niŋgeb hangeyakahaŋgeya kurhan kura waltiŋeŋbe matabuluŋ hugiŋeŋ yubul tiyayiŋ gogo.†47Delge kura beleŋ mata buluŋde gukukebmarayiŋ. Delge uŋkureŋ po heŋya AlKuruŋ hitte hurkayiŋ wor igiŋ. Moŋgodelge tumiŋ hiriryeŋ gobe gore kak alabana gukuriryeŋ. 48 Gorbe kundu hugiŋeŋbenbon teŋ haŋyen. Irdeb kak gobe goma kamde hiyen. 49 Dapŋa faw urke bidama heŋ ulyaŋde po haŋyen go gwahadegoyen, kak alare haŋ mar kuruŋ gobe kakbeleŋ hugiŋeŋ kumga yirtiŋde gwahade pohinayiŋ. 50 Be, fawbe det igiŋ gega, hapekhubu hekeb daha mat hapek go soptegasuŋeŋ irnayiŋ? Niŋgeb dindikeŋ goyenfaw hapek miŋyaŋ gwahade yara heŋ gabhinayiŋ. Irdeb bitiŋ kamke awalikde pohinayiŋ,” yinyiŋ.

10Ire uŋya heŋ heŋ mata(Matiyu 19:1-12; Luk 16:18)

1 Be, Yesuya komatmiŋ yagoya taun gotubul teŋ Galili naŋare mat Yudia naŋarekwamiŋ. Irdeb gor mat kuŋ Yodan fe siŋakurhan Perea naŋare kwamiŋ. Kukeb albudam sopte yeŋ hitte waŋ gabu iramiŋ.Irkeb yende matabe gwahade go niŋgebsaba yiryiŋ.

2 Gwaha teŋ hikeyabe Farisi mar kurawaŋ tuŋaŋ urniŋ yeŋbe, “Al beleŋ beremtakira tiyyeŋ gobe Moseyen sabareb matahuwak yitiŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ.3 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Goyen matagokeb Mose beleŋ asaŋde daha teŋ hi-nayiŋ yeŋ kayyiŋ?” yinyiŋ. 4 Irkeb melgore wol heŋbe, “Moseyen sabarebe, ‘Alkura berem takira tiye yeŋbe igiŋ asaŋ kaŋuneŋbe takira tiyyeŋ,’ katiŋ hi,” inamiŋ.5 Irkeb Yesu beleŋ, “Tonaŋtiŋ tareŋ wor

po saba ma nurtek goke teŋbe Mose beleŋasaŋ gogo kaŋ dunyiŋ. 6 Gega haŋkapyawor po Al Kuruŋ beleŋ megeŋya naŋkiŋyairde det kuruŋ gayen yiryiŋyabe al irdebere irde iryiŋ. 7 Gwahade niŋgeb albenaniŋya miliŋya yubul teŋ kuŋ beremyagabuhiriryeŋ. 8 Irdeb irawa goyenuŋkureŋpo hiriryeŋ. Niŋgeb irawa goyen hoyaŋhoyaŋ ma hiriryeŋ. Uŋkureŋ po hiyyeŋ.9 Gwahade geb Al Kuruŋ beleŋ bereya alyagabu heŋ heŋ mata goyen irtiŋ go deŋ albeleŋ epte ma walde bur yirnayiŋ,” yinyiŋ.

10 Be, sopte hurkuŋ ya biŋde heŋyabekomatmiŋ yago beleŋ mere goke gusuŋaŋiramiŋ. 11 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Alkura berem takira teŋ bere hoyaŋ tiyyeŋgobe Al Kuruŋ beleŋ al gobe berem bikkektubul teŋ leplep mata tiya yeŋ kinyeŋ.12 Bere kura uŋ mekerde al hoyaŋ tiyyeŋgobe Al Kuruŋ beleŋ bere gobe uŋ bikkektubul teŋ leplep mata tiya yeŋ kinyeŋ,”yinyiŋ.

Yesuya diriŋ mukŋeŋya(Matiyu 19:13-15; Luk 18:15-17)

13 Be, al kura mar beleŋ diriŋmiŋmukŋeŋ goyen Yesu beleŋ haniŋ tonaŋdeyerde tareŋ heŋ heŋ ge guram yiri yeŋyawaŋ hikeyabe komatmiŋ yago beleŋal goyen yineŋ tiyamiŋ. 14 Gwaha yirkeyeneŋbe Yesu go biŋ ar yekeb komatmiŋweŋ goyen gaha yinyiŋ: “Diriŋ mukŋeŋ goyubul tike ne hitte wanaŋ. Utaŋ yirde ma.Al kura Al kuruŋyen diriŋ wor po hiniŋyeŋbe diriŋ mukŋeŋ yara henayiŋ. 15Gabefudinde wor po dineŋ hime. Diriŋbetayŋeŋ yufuk bana haŋ gwahade goyenal kura Al Kuruŋyen yufuk bana himeyeŋ ma nuryeŋbe epte ma Al Kuruŋyendiriŋ hiyyeŋ,” yinyiŋ. 16 Gwaha yineŋbediriŋ mukŋeŋ go yade besa yirde haniŋtonaŋyaŋ yerde guram yirde saŋiŋ yiryiŋ.

Samuŋmiŋ budam miŋyaŋ al(Matiyu 19:16-30; Luk 18:18-30)

17 Be, Yesube gor mat hako ga kweŋteŋ hikeyabe al kura kup yeŋ waŋbe ka-haŋ miŋde kateŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋbe,“Tisa, gebe al igiŋ. Goyenbe neb daha teŋgab igiŋ Al Kuruŋyen diriŋwor po heweŋ?”

* 9:43-44: Asaŋ kurarebe: ... gukuriryeŋ. 44 Gorbe kundu hugiŋeŋ benbon teŋ hinayiŋ. Irdeb kak gobe goma kamdehiyen. † 9:45-46: Asaŋ kurarebe: ... gukuriryeŋ. 46 Gorbe kundu hugiŋeŋ benbon teŋ hinayiŋ. Irdeb kak gobe goma kamde hiyen.

Page 71: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 10:18 68 Mak 10:36ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. 18 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Gebe ne neneŋbe megen niŋsaba al igiŋ kura yeŋ nurd nuneŋ ha? Moŋ,nebe megen gar niŋ moŋ. Megen niŋ alkura igiŋ miŋmoŋ, Al Kuruŋ muŋ po gabigiŋ. 19 Gebe Moseyen sababe nurde ha.Al ma gasa yirke kamnayiŋ, bere hoyaŋkura duwan ma yirde hayiŋ, kawe ma teŋhayiŋ, al usi ma yirde hayiŋ, al usi yirdedetmiŋmayadehayiŋ,momkeyananakeyapalap yirde hayiŋ,” inyiŋ. 20 Irkeb algoreb, “Tisa, ne diriŋ heŋya po saba goyennurde gama irde waŋ waŋ gago hime,”inyiŋ. 21 Irkeb Yesu beleŋ al go keneŋbebiŋde bubulkuŋne wor po yeŋ nurde un-eŋbe, “Gebe dawet uŋkureŋ po soŋ heŋha geb, kuŋ samuŋge tumŋaŋ yukuŋ albuniŋeŋ det miŋmoŋ mar goyen yuneŋtukayiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ nere hihiyeŋ ginyeŋ. Irke gab waŋ gama nirayiŋ,”inyiŋ. 22Gega al gob samuŋmiŋ budamworpo geb, mere goke kandukŋeŋ nurdeb biŋbida heke kuriŋ.

23 Gwaha tike keneŋbe Yesu go komat-miŋ yago goyen, “Al samuŋmiŋ budammiŋyaŋ marbe Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ heŋheŋbe meteŋeŋ wor po,” yinyiŋ. 24 Be,mel gob al samuŋmiŋ budam gobe Al Ku-ruŋ beleŋ guram irkeb gogo yeŋ nurdehaŋyen geb, mere go nurdeb dinoŋ kokyamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ gaha yinyiŋ:“Mel, Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ heŋ heŋbemeteŋeŋ wor po. 25 Dapŋa kuruŋ kamelbeleŋ amil haraŋ heŋ heŋ kutum yameŋdirŋeŋ muŋ wor po goyen bana eptema hurkuyeŋ. Gwahade goyen po alsamuŋmiŋ budam wor Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋepte ma hurkunayiŋ. Niŋgeb dawet irawagobe tumŋaŋde meteŋeŋ gega, damiŋbemeteŋeŋ wor po? Gobe samuŋmiŋ bu-dam miŋyaŋ al gore Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋhurkuŋhurkuŋ gobe meteŋeŋ wor po,” yinyiŋ.26Gwaha yinkeb komatmiŋ gob hurkuŋkatteŋbe, “Niŋgeb ganuŋ po ga epte Al Kuruŋdirŋeŋ weŋ henayiŋ?” yeŋ yiŋgeŋ uliŋkadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ. 27 Irkeb Yesubeleŋ yeneŋbe, “Gobe alyen tareŋde eptemoŋ. Gega Al Kuruŋyen tareŋdebe epte.Al Kuruŋbe al beleŋ meteŋeŋ nurde haŋgoyen igiŋ ala yiryeŋ,” yinyiŋ.

28 Be, gwaha yinkeb Pita beleŋ, “Neŋbegama girniŋ yeŋ detniniŋ tumŋaŋ yubultitiriŋ,” inyiŋ. 29-30 Irkeb Yesu beleŋ gahayinyiŋ: “Fudinde wor po dineŋ hime.Al kura neya ne niŋ yitiŋ mere igiŋyagoke teŋ yamiŋ, kuliŋya itiŋya, haymiŋyababamya, miliŋya naniŋya, dirŋeŋ weŋ,irdemeteŋmiŋ yubul tiyyeŋ al gobemegenhiyeŋya gayen wolmiŋeŋbe det yubultiyyeŋ goyen folek kuruŋwor po yawaryeŋ.Gega go hendebe kanduk manaŋ teŋhiyeŋ. Irdeb kame Al Kuruŋya awalik heŋyeŋya hugiŋeŋ hiriryeŋ. 31 Goyenpogaal budambe al hoyaŋ folek deŋniniŋ yaŋyeŋ nurde haŋ mar gobe Al Kuruŋ beleŋdeŋem moŋ yiryeŋ. Munaŋ al kura almaliŋeŋ yeŋ nurde haŋ marbe Al Kuruŋbeleŋ deŋem yaŋ wor po yiryeŋ. Gobeal budam meheŋ henayiŋ marbe kamewor po henayiŋ, munaŋ al kamere haŋmarbemeheŋhenayiŋ go gwahade goyen,”yinyiŋ.

Yesu kamde kamdemiŋ ge sopte momoŋyiryiŋ

(Matiyu 20:17-19; Luk 18:31-34)32 Be, Yodan fe tubul teŋ Yerusalem

hurkuŋ heŋyabe Yesu go meheŋde kuŋhinhin. Irkeb komatmiŋbe Yesu goYerusalem hurkuŋ hurkuŋ niŋ kafurama heŋ kuŋ hike keneŋbe diliŋ fotyamiŋ. Irkeb al hoyaŋ kame gama irdehinhan mar go manaŋ kafura hamiŋ.Irkeb Yesu gore sopte komatmiŋ muŋ poyapat yirdeb mata gwahade forok yeŋnunyeŋ yeŋbe goyen goke gaha yinyiŋ:33 “Neŋ Yerusalem hurkuŋ hite gayenbene Al Urmiŋ gayen gor niŋ mar beleŋ AlKuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ martekarkuwaŋmiŋya Moseyen saba maryathaniŋde nernayiŋ. Irkeb mel gorebkamyeŋ po yeŋbe nad Yuda mar moŋ almiŋ hoyaŋ haniŋde nernayiŋ. 34 Irkeb melgore sukal nirde meyaŋ nirde nusulak teŋteŋbemununke kameŋ. Goyenbe yereŋkekhekeb huwareŋ,” yinyiŋ.

Yemsya Yonyat gusuŋaŋ(Matiyu 20:20-28)

35Be, Sebedi urmiŋwaraŋYemsyaYonyabeleŋ Yesu hitte waŋbe, “Tisa, dawet ku-raŋ gusuŋaŋ giryekeb igiŋ irde dunayiŋ?”inaryum. 36 Irkeb Yesu beleŋ, “Da ird

Page 72: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 10:37 69 Mak 11:9duni yeŋ nineŋ har?” yeŋ gusuŋaŋyiryiŋ. 37 Gwaha yinkeb wol heŋbe,“Gebe deŋge turŋuŋ yaŋ hiyyeŋya goyenbedeyya wa deŋdereŋ yaŋ dirayiŋ. Irkebgeya sosora heŋbe al doyaŋ yirde hitek,”inaryum. 38 Irkeb Yesu beleŋ, “Meretiriŋgobe miŋ ma nurde heŋya gusuŋaŋ nirdehar. Niŋgeb ne beleŋ Al Kuruŋyen dufaygama irde kanduk teweŋ gwahade goyender manaŋ igiŋ tiriryeŋ?” yinyiŋ. 39 Irkebwol heŋbe, “Deyya epte,” inaryum. IrkebYesu beleŋ gaha yinyiŋ: “Ne beleŋ AlKuruŋyen dufay gama irde kanduk kuruŋteweŋ gwahade gobe der wor igiŋ tiriryeŋ.40Gega deŋtiriŋ yaŋheŋ ketalner derd derdsaŋiŋ pota irde duneŋ duneŋ gobe neremeteŋ moŋ. Tareŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ albasiŋa yirtiŋ mar goyen yunyeŋ,” yinyiŋ.

41 Be, komatmiŋ kadom 10 gore mere gonurdeb Yemsya Yonya niŋ biŋ ar yamiŋ.42 Irkeb Yesu beleŋ tumŋaŋ hoy yirdebgaha yinyiŋ: “Megen niŋ doyaŋ markarkuwaŋbe al doyaŋ yirhet usi teŋ yiŋgeŋge po nurde kanduk yuneŋ haŋyen. Irdeyende meteŋ marmiŋ manaŋ deŋniniŋyaŋ hihit yeŋ nurdeya al kanduk yuneŋhaŋyen. 43 Gega deŋbe gwahade moŋ. Alkura deŋ haŋ bana gayen fole dirde nepo deŋne yaŋ hewe yeŋ nuryeŋ al gobeyiŋgeŋ ge ma nurde dende meteŋ al pohiyyeŋ. 44 Niŋgeb al kura doyaŋ al heweyeŋbe yiŋgeŋ ge ma nuryeŋ. Irde almiŋ gepo dufay heŋ yende meteŋ al po hiyyeŋ.45Gwahade niŋgeb ne Al Urmiŋ gayen woral beleŋ igiŋ igiŋ nirnaŋ yeŋ ma katmiŋ.Ne beleŋ po ga al igiŋ igiŋ yire yeŋ katmiŋ.Irdeb darine wok irde kameŋ goreb alyabereya kuruŋ gate mata buluŋmiŋ haldeyunyeŋ yeŋ katmiŋ,” yinyiŋ.

Batimeus diwiliŋ titmiŋ goyen naŋkinyiŋ(Matiyu 20:29-34; Luk 18:35-43)

46 Be, Yesu go gwaha teŋbe komatmiŋyaYeriko taunde kwamiŋ. Kuŋ taun go tubulteŋ kuŋ hikeyabe al kura diliŋ titmiŋ goyenbeleŋ siŋare keperde al dawet kaŋaŋ yirdehinhin. Al gobe Batimeus, Timeus urmiŋ.47Be, al gobe, “Nasaret niŋ al Yesu waŋ hi,”yeke nurdeb hokde po, “Yesu, Dewit urmiŋ,ne ga neneŋ faraŋ nura be!” yiriŋ. 48 Irkebal budam beleŋ ineŋ teŋ, “Bada hawa!” in-amiŋ. Gega goyabe ug po hoy yiriŋ. “Dewit

urmiŋ, ne ga neneŋ faraŋ nura be!” yiriŋ.49 Irkeb Yesu kuŋ hinhin goyen meremiŋgo nurdeb tek yeŋ huwaryiŋ. Huwardeb,“Al go inke wayi,” yinyiŋ. Irkeb al diliŋtitmiŋ goyen, “Ge niŋ yeŋ hi geb, amaŋ heŋhuwara!” inamiŋ. 50 Irkeb amaŋ heŋbemeŋe diba uliŋhormiŋ hende niŋ goyentuguya teŋ temeyde kururu uneŋ Yesuhitte kuriŋ. 51 Kukeb Yesu beleŋ, “Dahaniri yeŋ hoy nirde ha?” inyiŋ. Irkeb aldiwiliŋ titmiŋ goreb, “Tisa, naŋkenmewoŋwor po yeŋ nurde hime,” inyiŋ. 52 Gwahainkeb Yesu beleŋ, “Dufayge ne niŋ tareŋirha goke sope girhem geb kwa!” inkebgoyare goyen po diliŋ naŋkeneŋbe Yesukuŋ hinhin beleŋ go po gama iryiŋ.

11Yesu Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuriŋ

1 Be, Yesuya komatmiŋ yagoya gobeYerusalem binde binde hamiŋ. IrdebBetfage taundeya Betani taundeya gorkwamiŋ. Taun irawa gobeOlip dugu dabay-iŋde gor haryen. Be, Yesu beleŋ taunkura hinhinde gor matbe komatmiŋ irawakura hulyaŋ yirdeb gaha yinyiŋ: 2 “Tauniroyenter iro kuri. Kuŋbe doŋki foŋeŋ kuraal go hende ma kuŋ hitiŋ goyen feŋde hikekiniryeŋ. Keneŋbe hol irde teŋ wayiryeŋ.3Al kura beleŋ, ‘Gob daha teŋ har?’ dinkeb,‘Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gake yihi. Niŋgebheŋ ga moŋ tumulgaŋ tiyyeŋ,’ iniryeŋ,”yinyiŋ.

4 Niŋgeb kuŋbe Yesu beleŋ yinyiŋ gwa-hade po doŋki goyen ya siŋakde feŋ titiŋkenaryum. 5 Irde kuŋ hol irde hikeb al gorhinhan goreb, “Daha irye yeŋ doŋki go holirde har?” yinamiŋ. 6 Irkeb Yesu beleŋyinyiŋ gwahade po wol hekeb yubul tiketeŋ kwaryum.

7 Be, doŋki go Yesu hitte tawaŋbeuliŋhormiŋ yugu teŋ doŋki go hendeugamkeb go hende hurkuŋ keperde kuriŋ.8 Kuŋ hikeb al budam Yesu go palap irniŋyeŋ uliŋhormiŋ yugu teŋ beleŋyaŋ uga-mamiŋ. Irkeb al kurabe Yesu turuŋ irniŋyeŋ beleŋ umŋa ird ird niŋ patila yuwalŋeŋwalde yawayamiŋ goyen beleŋyaŋ sar irdetukamiŋ. 9 Al kurab meheŋ hekeb kurabkame heŋbe tumŋaŋ ala deŋem isaŋ heŋgaha yamiŋ:

Page 73: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 11:10 70 Mak 11:29“Hosanna!*Doyaŋ Al Kuruŋyen deŋemde waŋ hi al

gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irdetareŋ iryeŋ!

10 Asininiŋ Dewit beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yirde hinhin gwahade yara

yeŋ beleŋ doyaŋ diryeŋ gobe Al Kuruŋbeleŋ guram irde saŋiŋ iryeŋ.

Hosanna! Al Kuruŋ, tareŋge kuruŋ worpo!” yamiŋ.

11 Be, Yesu go Yerusalem forok yeŋbe AlKuruŋyen ya balem bana hurkuriŋ. Irdebdawet kuruŋ bana goyen yeneŋ tukuriŋ.Gega naŋa hubu hiriŋ geb, komatmiŋ 12yaBetani kwamiŋ.

Yesu Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuŋya haraŋ hiriŋ

(Matiyu 21:18-19)12Be, fay urkeb Betani tubul teŋ heŋyabe

Yesu go biŋge iryiŋ. 13 Irkeb fik heyuwalŋeŋ digula urtiŋ goyen keneŋbe ig-ineŋ miŋyaŋ daw yeŋ kuŋ kinyiŋ. Kuŋmiŋde mat naŋkinyiŋ gega, igineŋ miŋ-moŋ, yuwalŋeŋ beleŋ po aw urtiŋ kinyiŋ.Fik ferd ferd nalumoŋ geb, igineŋmiŋmoŋkinyiŋ. 14Gwahade keneŋbe Yesu beleŋ hegoyen, “Al kura igineŋge soptema niyyeŋ,”ineŋ karan uryiŋ. Irkeb mere tiyyiŋ goyenkomatmiŋ yago beleŋ nuramiŋ.

15Be, kuŋYerusalem forok yeŋbe YesubeAl Kuruŋyen ya balem koya beleŋ po milguirtiŋ bana goŋ hurkuŋ al buda kuruŋ gordet damu teŋ hinhan goyen kwep kwepyirde yakira tiyyiŋ. Irde hora kapyaŋheŋ heŋ marte† gasuŋ yad yaboloŋ teŋnu damu teŋ hinhan marte keperd keperdgasuŋ manaŋ yad yaboloŋ teŋ yunyiŋ.16 Irdeb, “Damu teŋ teŋde niŋ dawet yabalemdiliŋyaŋ goyaŋ gore sopte yukyawaŋma yirnayiŋ,” yinyiŋ. 17 Irdeb saba yirdeheŋyabe, “Al Kuruŋyen asaŋdebe, ‘Nereyabe megen niŋ al buda kuruŋ gayen garewaŋ gabu irde mere nird nird ya hiyyeŋ,’yitiŋ goyen ma nurde haŋyen? Gegadeŋbe ya gayen teŋ kawe marte bana kuŋkuŋ gasuŋ irde haŋ,” yinyiŋ. 18 Gwahayinkeb al buda kuruŋ gor gabu iramiŋ

mar gore meremiŋ go nurde dinoŋ kokyamiŋ. Niŋgeb goke Al Kuruŋ doloŋird ird mata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋyapris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyensaba maryabe kafura heŋbe, “Daha matkura mayteke kamyeŋ?” yeŋ beleŋ niŋnaŋkeneŋ hinhan. 19 Be, wawuŋ hekebYesuya komatmiŋya gobe taun kuruŋ gotubul teŋ mulgaŋ heŋbe hinhande gorkwamiŋ.

Fik he torok yiriŋ(Matiyu 21:20-22)

20 Be, wampot Yerusalem mulgaŋ heŋkuŋ heŋyabe fik he goyen filginiŋde matpo torok yitiŋ kenamiŋ. 21 Keneŋbe Pitagobe biŋ bak yekeb, “Tisa, fik he karan uraŋgob torok yiyuŋ iro kena,” inyiŋ. 22 Gwahainkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “DufaytiŋbeAl Kuruŋ niŋ po tareŋ irnayiŋ. 23 Fudindewor po dineŋ hime. Al kura dugu gayen,‘Kuŋ makaŋ alare kata!’ ineŋ biŋde du-fay budam ma iryeŋ. Irdeb dufaymiŋde,‘Mere tihim gabe forok yeŋ nunyeŋ,’ yeŋnuryeŋ gobe gwahade po forok yeŋ un-yeŋ. 24 Gwahade niŋgeb gago dinhem.Det kuraŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irnayiŋ gobdufaytiŋdebe tihit wor po yeŋ nurnayiŋ.Irkeb dende hiyyeŋ. 25-26Niŋgeb Al Kuruŋmere irde heŋya kadtiŋ beleŋ buluŋ dirtiŋgoyen bitiŋ bak yekeb goyare po haldeyuneŋ hinayiŋ. Irke gab Adotiŋ saŋiŋmiŋkuruŋ wor po goreb dende wor halde dun-yeŋ,” yinyiŋ.‡

Yesu tareŋmiŋ ge gusuŋaŋ iramiŋ(Matiyu 21:23-27; Luk 20:1-8)

27 Be, Yesuya komatmiŋya goyen soptekuŋ Yerusalem forok yamiŋ. Irdeb Yesugo Al Kuruŋyen ya balem goyen koyamilgu irtiŋ bana hurkuŋ kuŋwaŋ teŋ hikebpris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyensaba marya Yuda marte doyaŋ mar par-guwakya beleŋ yeŋ hitte wayamiŋ. 28 IrdebYesu gusuŋaŋ irdeb, “Mata teŋ ha gayenbeganuŋyen deŋemde teŋ ha? Ganuŋ beleŋgwaha teŋ hayiŋ ginkeb gago teŋ ha?”inamiŋ. 29 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,

* 11:9: Hosanna gote miŋbe ‘Al Kuruŋ, ge po turuŋ girde hitek!’ † 11:15: Hora kapyaŋ heŋ heŋ marbe Romagabmanyen horaya Yudamarte horaya goyen al beleŋ yeŋ yunke Al Kuruŋyen ya balemde niŋ hora teŋwolmiŋeŋ al goyunke gab Al Kuruŋ galak yirde haŋyen. ‡ 11:25-26: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 26 deŋ beleŋ kadtiŋ buluŋ dirtiŋgoyen ma halde yuneŋ bitiŋ bana po yerde hinayiŋbe Adotiŋ tareŋmiŋ kuruŋ wor po goreb mata buluŋtiŋ goyen mahalde dunyeŋ.

Page 74: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 11:30 71 Mak 12:16“Newor gusuŋaŋuŋkureŋ kura direŋ tihimgoyen wol henaŋ ko. Irke gab al goyendeŋemde mata teŋ hime yeŋ momoŋ di-reŋ. 30 Yon Baptais beleŋ al baptais yirdehinhin goyenbe Al Kuruŋyen deŋemde maalyen deŋemde? Momoŋ nirnaŋ!” yinyiŋ.31 Irkeb mel go yiŋgeŋ uliŋ mere segeirdeb, “Al Kuruŋyen deŋemde intek gob,‘Munaŋ daniŋ geb sabamiŋ goyen usi yeŋnurde gama ma irde hinhan?’ dinyeŋ,”yamiŋ. 32 Munaŋ alyen deŋemde yetekgobe al buda kuruŋ gob Yon Baptaisbe AlKuruŋyen mere basaŋ al fudinde wor poyeŋ nurde hinhan geb, goke kafura hamiŋ.33 Niŋgeb mel goreb, “Neŋbe go ma nurdehite,” inamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ, “Ne wormata teŋ hime gayen al gote deŋemde teŋhime ma dineŋ,” yinyiŋ.

12Yuda mar beleŋ Yesu mayke kamyeŋ gote

maya mere(Matiyu 21:33-46; Luk 20:9-19)

1 Be, gwaha teŋbe Yesu beleŋ AlKuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ martekarkuwaŋmiŋya Moseyen saba maryaYuda marte doyaŋ mar parguwakya goyenmaya mere mat gaha yinyiŋ: “Al kurawain meteŋ harde koya kerde milgu iryiŋ.Irdeb wain fimiŋ gilyaŋ heŋ heŋ niŋ metetalde det gitik iryiŋ. Irdeb wain meteŋ godoyaŋ ird ird ya yok manaŋ iryiŋ. Irdebmeteŋ gobe meteŋ mar hoyaŋ haniŋdekerdeb naŋa gisaw kuriŋ. 2 Be, wain fiŋheke yad yad nalureb meteŋ miŋ al gorealmiŋ kura hulyaŋ irke meteŋ doyaŋ irdehinhan mar hitte wayyiŋ. Waŋbe, ‘Wainkura nunke yad kwe,’ yinyiŋ. 3 Gega melgoreb al goyen mayde mayde takira tikeduliŋ kuriŋ. 4 Gwaha irkeb meteŋ almiŋhoyaŋ wor teŋ kerke wayyiŋ. Irkeb al gobetonaŋde mayde nanyaŋ irde buluŋ buluŋirde takira tiyamiŋ. 5Be, sopte po al hoyaŋhulyaŋ iryiŋ. Gega al gobe mayke kamyiŋ.Irkeb meteŋ miŋ al beleŋ sopte al yadyerke waŋ hinhan po goyenbe kurabe gasayirde yakira teŋ hinhan. Munaŋ kurabegasa yirke kamde hinhan. Meteŋ marmiŋtumŋaŋ buluŋ buluŋ yirde hinhan. 6 Be,go po tike kuŋ kuŋ funaŋbe, ‘Urne gabpalap irnayiŋ,’ yeŋbe urmiŋ bubulkuŋnewor po yeŋ nurde uneŋ hiyen al goyen teŋ

kerke wayyiŋ. 7 Gega wain meteŋ doyaŋirde hinhan mar gobe kadom momoŋ girdteŋbe, ‘Meteŋ gate miŋ alyen urmiŋbegago niŋgeb, wake mayteke kami. Gogabmeteŋ gate miŋ al miŋmoŋ hekeb neŋbeleŋ po tetek,’ yamiŋ. 8 Irdeb meteŋ miŋal gote urmiŋ goyen mayke kamkeb tukuŋmeteŋ siŋare gor temeyamiŋ.

9 “Gwaha tikeb meteŋ gote miŋ al beleŋwaŋbe daha yiryeŋ yeŋ nurde haŋ? Gobewaŋ gasa yirke kamnayiŋ. Irdeb meteŋ goteŋ al hoyaŋ haniŋde kiryeŋ. 10 Mere gadinhem gatemiŋ goke Al Kuruŋyen asaŋdekatiŋ goyen kapyaŋ ma heŋ haŋyen? Meregobe gahade:‘Ya yird yirdmar beleŋ igiŋmoŋ yeŋ nurde

pel iramiŋ hora goyen al hoyaŋbeleŋ teŋ go hende ya saŋiŋ wor poiryiŋ.

11 Go iryiŋ gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋiryiŋ.

Dilniniŋdebe keneŋmiŋ kusamuŋ wor po,’yitiŋ hi,” yinyiŋ. Tikiŋ 118:22-23

12 Gwaha yinkeb mel goreb, “Sirawmeregabe neŋ ga po dineŋ hi,” yeŋ nuramiŋ geb,goke igiŋ ma nurdeb daha mat kura teŋfere tiniŋ yeŋ beleŋ niŋ naŋkenamiŋ. Gegamel gobe al buda kuruŋ goke kafura heŋbetubul teŋ kwamiŋ.

Yesu tuŋaŋurniŋ yeŋ teks yad yadmata niŋgusuŋaŋ iramiŋ

(Matiyu 22:15-22; Luk 20:20-26)13 Be, go kamereb Al Kuruŋ doloŋ ird

irdmata doyaŋmarte karkuwaŋmiŋyaMo-seyen saba marya Yuda marte doyaŋ marparguwakya goreb Yesu goyen meremdekura soŋ heke tenayiŋ yeŋbe Herotyenalyabe Farisi mar kuraya hulyaŋ yirkeYesu hitte kwamiŋ. 14 Kuŋbe, “Tisa, gebemere fudinde po teŋ hayen. Irde al kuraal deŋem yaŋ ma deŋem moŋ goke manurde hayen geb, al niŋ kafura ma heŋhayen. Irdeb fudinde mat po Al Kuruŋyenmere tagalde hayen. Niŋgeb gusuŋaŋkura girtek. Moseyen saba gama irdehite mar gare Roma gabmanyen doyaŋal kuruŋ Sisar niŋ teks kertek gobe igiŋma dahade? Untek ma, goŋmiŋ?” in-amiŋ. 15 Gega Yesu go usi matamiŋ goyenyeneŋ bebak teŋbe, “Daniŋ lomlom nirdehaŋ? Hora kura tawaŋ nunke kene,”yinyiŋ. 16 Gwaha yinkeb hora mulowom

Page 75: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 12:17 72 Mak 12:36uŋkureŋ tawayamiŋ. Tawakeb, “Gabeganuŋde toneŋya deŋemya har?” yineŋgusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Romagabmanyen doyaŋ al kuruŋ Sisaryen,” in-amiŋ. 17 Irkeb Yesu beleŋ, “Dawet kuraRoma gabmanyen keneŋbe Roma gabmanpo uneŋ hinayiŋ. Gwahade goyen po, AlKuruŋyenbe Al Kuruŋ po uneŋ hinayiŋ,”yinyiŋ. Irkeb mere go nurdeb dinoŋ kokyamiŋ.

Sadusi mar beleŋ al kamtiŋ huwardhuward niŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ

(Matiyu 22:23-33; Luk 20:27-40)18 Be, go kamereb Sadusi mar beleŋ Yesu

hitte wayamiŋ. Go mar gobe al kamtiŋbeepte ma huwarnayiŋ yeŋ haŋyen. Be,mel goreb, 19 “Tisa, Mose beleŋ asaŋdegahade kayyiŋ: ‘Al kura diriŋ miŋmoŋheŋya berem tubul teŋ kamkeb kuliŋ kurahiyeŋ goreb itiŋde beretap goyen teŋbeitiŋ ge diriŋ forok irde unyeŋ,’ yitiŋ hi.20 Be, kamay itiŋya mel 7 kura hinhan.Itiŋ kuruŋbe berem yaŋ gega, diriŋ miŋ-moŋ heŋya kamyiŋ. 21 Irkeb kuliŋ beleŋberetap go tiriŋ. Gega yeŋ wor diriŋmiŋmoŋ heŋya kamyiŋ. Yende kuliŋ worgwahade po kamyiŋ. 22 Be, gwahadepo kuŋ kuŋ kuliŋ funaŋ ge wor beretapgo tiriŋ goyen diriŋ kura forok ma ird-eya kamyiŋ. Funaŋbe bere goyen workamyiŋ. 23 Be, ire itiŋya mel gote berembeuŋkureŋ gogo po hinhin geb, kame alkamtiŋhuwardhuwardnalurebe bere gobeganuŋde berem hiyyeŋ?” inamiŋ.

24 Gwaha inkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Deŋbe Al Kuruŋyen tareŋya meremasaŋde katiŋya goyen keneŋ wuk ma yeŋhaŋyen. Gwahade geb soŋ heŋ haŋ goyengomakeneŋhaŋ? 25Al kamtiŋ huwarnayiŋnalurebe al beleŋ bere yade bere beleŋ alkuŋ kuŋmata gomiŋmoŋhiyyeŋ. Yeŋbe AlKuruŋyen gasuŋde hurkuŋbe yende miyoŋyara henayiŋ. 26Al kamtiŋ huward huwardmatabe Moseyen asaŋde kapyaŋ ma heŋhaŋyen? Al Kuruŋ beleŋ he gergeŋ melakheŋ hinhin bana gore mat Mose mereirde, ‘Nebe Abraham, Aisakya Yekopyat AlKuruŋ,’ inyiŋ gobemakapyaŋheŋhaŋyen?Mel gobe kamamiŋ gega, toneŋbe yeŋyahaŋ geb, gogo gwahade yiriŋ. 27Niŋgeb AlKuruŋbe al kamtiŋde Al Kuruŋ moŋ, diliŋ

gergeŋ haŋ mar gote Al Kuruŋ. Deŋ gabsoŋ wor po heŋ haŋ,” yinyiŋ.

Moseyen saba gote miŋ wor pobe da?(Matiyu 22:34-40; 23:1-36; Luk 10:25-28)

28 Be, goyenterbe Moseyen saba al kuragor heŋbe mel gore buluŋ mat Yesugusuŋaŋ iramiŋ goyen Yesu beleŋ wol heŋyuneŋ hike palŋa irde hinhin. Irdeb Yesubeleŋ meremiŋ keŋkela po wol heŋ yuneŋhike nurdeb yeŋ wor, “Saba budam kuruŋnurde hite gote miŋ wor pobe damiŋ?”ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. 29 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Saba miŋ wor pobe gahade.Deŋ Israel mar nurnaŋ ko. Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋbe Al Kuruŋ yeŋ uŋkureŋ po hi.30Niŋgeb bubulkuŋtiŋde mat, bitiŋde mat,irde dufaytiŋde mat wor po Al Kuruŋ niŋamaŋeŋ nurde uneŋ hinayiŋ. Tareŋtiŋmanaŋ tumŋaŋ gabu irde yeŋ ge amaŋeŋnurd uneŋ hinayiŋ. 31 Saba gote kurhanbeal kadtiŋ goyen dindigeŋ ge amaŋeŋ nurdehaŋyen gwahade goyen po nurde yuneŋhinayiŋ. Saba hoyaŋ kura iraw gayenfole yirtiŋ ma haŋ,” inyiŋ. 32 Gwaha inkeal goreb, “Tisa, Al Kuruŋbe yeŋ uŋkureŋgog po, hoyaŋ miŋmoŋ yaha gobe fudindewor po yaha. 33 Bubulkuŋtiŋde mat,bitiŋde mat, irde dufaytiŋde mat wor poAl Kuruŋ niŋ amaŋeŋ nurde uneŋ hinayiŋ.Tareŋtiŋ manaŋ tumŋaŋ gabu irde yeŋ geamaŋeŋ nurd uneŋ hinayiŋ, irde dindikeŋge amaŋeŋ nurde haŋyen gwahade goyenpo kadtiŋ ge bubulkuŋtiŋde mat amaŋeŋnurd yuneŋ hinayiŋ gobe Al Kuruŋ diliŋdegalak mataya dapŋa kumga teŋ kasor irdird mataya goyen fole wor po yirde hi,”inyiŋ. 34 Be, al gore Yesuyen mere goyenkeŋkela wol hekeb, “Gebe Al Kuruŋya awa-lik hetek bindewor po haha,” inyiŋ. Gwahainkeb gor hinhan mar beleŋ gusuŋaŋ irdird niŋ kama hamiŋ.

Yesu beleŋ Farisi marte sikkeŋ tagalyiŋ(Matiyu 22:41-46; Luk 20:41-47)

35 Be, Yesube Al Kuruŋyen ya balemkoya beleŋ po milgu irtiŋ bana goŋ al sabayirde hinhin. Saba yirde heŋyabe gahayinyiŋ: “Dahade niŋgeb Moseyen sabamar beleŋbeMesaiabe Dewityen foŋeŋ yeŋhaŋyen? 36 Dewit yiŋgeŋbe Holi Spiritbeleŋ ketal urke mere tiyyiŋbe gahade:

Page 76: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 12:37 73 Mak 13:12‘Al Kuruŋ beleŋbe Doyaŋ Al Kuruŋne gaha

inyiŋ:“Waŋ ketalner heŋ al deŋem yaŋ wor po

hawayiŋ.Irkeb asogo girde haŋ mar goyen bul

yirde yawamekeb gasa yirde yu-furka tiyayiŋ,” inyiŋ,’ yitiŋ hi. Tikiŋ110:1

37 Dewit yiriŋ gwahade po Mesaia goyenDoyaŋ Alne inyiŋ. Gega dahade niŋgeb,Moseyen saba mar beleŋ bul mat Mesaiagobe Dewityen foŋeŋ yeŋ haŋyen? Gobekukuwamŋeŋ wor po,” yinyiŋ. Irkeb albuda kuruŋ gore mere go nurdeb amaŋeŋnuramiŋ.

38 Be, saba yirde heŋyabe gaha yinyiŋ:“Moseyen saba mar niŋbe keŋkela po heŋga hinayiŋ. Yeŋbe al beleŋ deneŋ palapdirnaŋ yeŋbe uliŋhormiŋ somborŋeŋyerde al diliŋyaŋ wilwul teŋ haŋyen.39 Irdeb Yudamarte gabu ya bana dula nalukarkuwaŋyaŋ kuŋ heŋbe al deŋem yaŋdegasuŋyaŋ po keperde haŋyen. 40 Irdebberetapyen samuŋ komkom heŋ haŋyen.Gega al beleŋ turuŋ dirnaŋ yeŋ Al Kuruŋmere irhet yeŋbe mere ulyaŋ wor po tuluŋteŋ haŋyen. Al gwaha teŋ hinayiŋ margobe gote muruŋgem buluŋ kuruŋ wor potenayiŋ,” yinyiŋ.

Beretap beleŋ Al Kuruŋ galak iryiŋ gotemere

(Luk 21:1-4)41 Irdeb Yesube Al Kuruŋyen ya balem

bana goŋ Al Kuruŋ niŋ hora yerd yerdgasuŋ goyen siŋa kurhan keperdeb alyabereya hora yawaŋ yerde hike yeneŋ hin-hin. Yeneŋ hikeya al samuŋ miŋyaŋ marbudam hora karkuwaŋ yawaŋ yerde hin-han. 42 Gega beretap kura waŋbe horamulowom irawa yiryiŋ. 43 Irkeb Yesubeleŋ komatmiŋ yago tumŋaŋ hoy yirdeb,“Fudinde wor po dineŋ hime. Beretapbuniŋeŋ garebe al budam gor hora yerhaŋmar goyen fole yirde hora kuruŋ po kera.44 Samuŋ miŋyaŋ marbe samuŋmiŋ yufutyuneŋ hora yerhaŋ. Munaŋ bere gabe sik-sukŋeŋ niŋgeb, horamiŋ basiŋa irtek yaragega tumŋaŋ yawaŋ yera,” yinyiŋ.

13Nalu funaŋde niŋ mata(Matiyu 24:1-35; Luk 21:5-33)

1 Be, Yesu go Al Kuruŋyen ya balemgoyen tubul teŋ kuŋ heŋya komatmiŋuŋkureŋ kura beleŋ, “Tisa, hora karkuwaŋga yena. Ya gabe tanarde tubul wor potitiŋ,” inyiŋ. 2 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Ya kuruŋ hora beleŋ irtiŋ keneŋ haŋgayen kamebe hora uŋkureŋ muŋ kurakadom hende ma hiyeŋ. Tumŋaŋ gilgalaŋirde kateŋ pasi henayiŋ,” inyiŋ.

3 Be, Yesu go hurkuŋ Olip doŋdoŋdekeperde ya balem goyen keneŋ hikeyabePita, Yems, Yonya Andruya po waŋbe,4 “Daha naŋabe mere dirha go forokyenayiŋ? Irde da mata keneŋbe go dinhagoyen bebak titek?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ.5 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Keŋkela heŋga hinaŋ ko. Moŋgo al usi dirnayiŋ geb. 6Albudam nere mere teŋ wayhet yeŋ, ‘NebeMesaia,’ dineŋ usi dirnayiŋ. 7 Goyenterbefuleŋa forok yeŋ hinayiŋ. Goyenbe fuleŋaforok yeŋ yeŋ mere momoŋ nurde gokehurkuŋkat ma teŋ hinayiŋ. Fuleŋa matagobe forok yeŋ hinayiŋ gega, nalu funaŋbekame wor po ga wayyeŋ. 8 Fudinde, al miŋkura beleŋ huwarde al miŋ hoyaŋ kurayaarde hinayiŋ. Gabman kura beleŋ gab-man hoyaŋya fuleŋa teŋ hinayiŋ. Niniŋakarkuwaŋ naŋa kurar kurar forok yeŋ hi-nayiŋ. Biŋge kamde kamde nalu forok yeŋhinayiŋ. Kanduk kuruŋ gobe bere beleŋhaŋkapya diriŋ kawaŋ kere yeŋ uliŋ misiŋkatyeŋ go gwahade goyen po, kanduk gowa forok yeke gab nalu funaŋ forok yiyyeŋ.

9 “Niŋgeb keŋkela po heŋ ga hinayiŋ. Neniŋ teŋbe asogotiŋ beleŋ Yuda marte gabuyayaŋ dukukeb doyaŋ mar beleŋ dusu-lak teŋ hinayiŋ. Irdeb merem yaŋ dirddird niŋ tiyuŋde niŋ doyaŋ marya gabmandoyaŋ mar karkuwaŋya diliŋde dukukebgor huwarde ne niŋ momoŋ yirnayiŋ.10Mere igiŋ ne niŋ yitiŋ gobemegeŋ kuruŋgayen tagalde tukuke nurde pasi heke gabnalu funaŋ forok yiyyeŋ. 11Niŋgeb al kuradukuŋ merere derke goya daha yeweŋ yeŋgoke kandukŋeŋ ma nurde hinayiŋ. Mereteŋ teŋ albe Holi Spirit, deŋ moŋ. Niŋgebyeŋ beleŋ mere dunkeb go po yeŋ hinayiŋ.

12 “Goyenter mata kurabe ire itiŋyayiŋgeŋ uliŋ kadom al hay heŋ guneŋ tikeal beleŋ waŋ gasa yirke kamnayiŋ. Naniŋbeleŋ diriŋmiŋ wor gwahade po yiryeŋ.Diriŋ manaŋ naniŋ miliŋ kakŋar yirde al

Page 77: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 13:13 74 Mak 13:37hoyaŋ yinke waŋ gasa yirke kamnayiŋ.13 Ne niŋ nurkeb al budam beleŋ haramdirnayiŋ. Gega al kura tareŋ heŋ kandukgo fole yiryeŋbe Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋtiyyeŋ.

14 “(Ge, asaŋ gayen ga kapyaŋ heŋha albe keŋkela bebak tiyayiŋ.) AlKuruŋyen ya balemdemata kukuwam kuragor forok yetek moŋ gega, forok yekekeneŋbe deŋ Yudia naŋare hinayiŋ marbebusaharde dugure hurkuŋ bana kunayiŋ.15 Goyenterbe al kura ya hende hiyeŋgoyen kateŋ yamiŋ bana hurkuŋ detnekura yade ga busahare ma yiyyeŋ. 16 Alkura meteŋmiŋ tubul teŋ yare kuŋ amilneteŋ ga ma yiyyeŋ. 17 Goyen nalurebebere biŋ miŋyaŋya bere diriŋ besare niŋmiŋyaŋyabe meteŋeŋ wor po yiryeŋ.18 Niŋgeb goke Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehinayiŋ. Moŋgo kanduk kuruŋ goyen nalubuluŋde forok yiyyeŋkek geb. 19 Goyennalureb megeŋ gabe kanduk kuruŋ worpo tiyyeŋ. Haŋkapya Al Kuruŋ beleŋmegeŋ iryiŋ waŋ waŋ ga hitere irde kamewor kanduk gwahade kura ma kentek.Go kanduk gobe baraŋ wor po duryeŋ.20Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ nalu buluŋ goyenulyaŋde po tubul tike manhan al tumŋaŋkamwoŋ. Gega al nere yiriŋ goke teŋbenalu goyenwer irdeb dolfon iryiŋ. 21Goyennalure al kura beleŋ Mesaia niŋ yeŋ iŋgoggag dirkeb goyen nurde gamama yirnayiŋ.22Mesaia falkukyaAl Kuruŋyenmere basaŋmar falkukya beleŋ waŋbe alya bereyaAl Kuruŋ beleŋ basiŋa yirtiŋ goyen dahamat kura usi yirteke katnaŋ yeŋ matatiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kurayen kurayen forokyirnayiŋ. 23Niŋgebkeŋkela heŋgahinayiŋ.Merebe nalu go forok ma yeŋ hikeya petteŋ gago momoŋ dirde hime geb.

24 “Niŋgeb kanduk kuruŋ goyenkamereb,‘Naŋa kidoma hiyyeŋ, irdeb gagasi ma

timiyyeŋ.25 Naŋkiŋde mat dinambe suk yeŋ kat-

nayiŋ.Irdeb naŋkiŋde niŋ dawet kuruŋ goyen

aŋgor iryeŋ.’ Aisaia 13:10; 34:4

26 Irde go nalureb al tumŋaŋ ne Al Ur-miŋ gayen saŋiŋne turŋuŋ yaŋ wor po ki-gariŋkiŋ faykek hende katmeke nennayiŋ.27 Irdeb miyoŋne yad yermeke kuŋ megeŋmuruŋ kurhan mat kuŋ megeŋ muruŋkurhan niŋ alya bereya nigeŋ ge basiŋayirtiŋ goyen yawaŋ gabu yirde nunnayiŋ.

28 “Niŋgeb fik he ga keneŋ gor matdufay tenaŋ. He haniŋ goyen beda urdeyuwalŋeŋ gergeŋ forok yekeb beda naŋaheweŋ tiya yeŋ nurde haŋyen. 29 Niŋgebgwahade goyen po, kamemata gayen forokyeke yeneŋbe nalu funaŋbe binde wor pohihi yeŋ nurnayiŋ. 30 Fudinde wor podineŋ hime. Alya bereya gayen nalurehaŋ gayen ma kamkeya mata kuruŋ gayenforok yiyyeŋ,” yinyiŋ. 31 Megeŋya naŋk-iŋyabe hubu hiriryeŋ. Gega merenebehubu ma hiyyeŋ.

Nalu funaŋbe bebakkeŋ moŋ(Matiyu 24:36-44)

32 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Alkura nalu goyen bebakkeŋ ma nurde hi.Hubu wor po. Naniŋ po ga nurde hi. Ur-miŋya miyoŋmiŋ yiŋgeŋya haŋ goyen worma nurde haŋ. 33 Nalu goyenter dawet gowayyeŋ yeŋ ma nurde haŋ niŋgeb, keŋkelaheŋ doyaŋ heŋ hinayiŋ. 34 Gobe ya miŋ alkura naŋa gisaw kwe yeŋ meteŋ marmiŋhaniŋde meteŋ kurayen kurayen yuneŋbeya doyaŋ al goyen, ‘Ne waŋ waŋ nalu niŋdufay heŋ keŋkela doyaŋ heŋ hayiŋ,’ ineŋkuyeŋgo gwahade goyen. 35Niŋgeb ya gotemiŋ al mulgaŋ heŋ heŋ nalu ma nurde haŋgeb, keŋkela heŋ ga hinayiŋ. Wawuŋbanadaw, wawuŋ binde daw tatirok mere matiyyeŋya daw ma biram kerkeya yara kurawayyeŋ gobe ma nurde haŋ. 36 Moŋgoferde ug heŋ hikeya waŋ bemel diryeŋgeb. 37 Mere ga dineŋ hime gabe deŋ poma dineŋ hime. Al tumŋaŋ yineŋ hime.Niŋgeb keŋkela heŋ ga hinayiŋ,” yinyiŋ.

14Yesu mayde mayde niŋ sege irde hinhan(Matiyu 26:1-5; Luk 22:1-2; Yon 11:45-53)

* 14:1: Bikkeŋ Israel mar Isip naŋa tubul teŋ Kenan kuniŋ tiyamiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ sipsip al diriŋ dirŋeŋ gasayirde darim yade yame kantayaŋ sam yirnayiŋ yinyiŋ. Munaŋ al kura gwaha ma tiyamiŋ marbe Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋwaŋbemel gote urmiŋmataliŋya dapŋamiŋmataliŋya goyen tumŋaŋ gasa yirke kamamiŋ. Gegameremiŋ gamairamiŋ marbe miyoŋmiŋ beleŋ yubul tiyamiŋ goke dufay heŋ heŋ ge dula mata teŋ hinhan.

Page 78: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 14:1 75 Mak 14:221 Be, Yuda marte asem yago beleŋ Isip

naŋa tubul tiyamiŋ goke biŋ bak yeŋ yeŋge gabu ird ird nalu kuruŋ Pasoba* ineŋhaŋyen goya beret yis miŋmoŋ nen nennalu kuruŋ goya goyenmolye go yeŋ heŋyapris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyensaba marya beleŋ daha mat kura al diliŋbanare Yesu teŋ mayteke kami yeŋ balmiŋmere sege iramiŋ. 2 Gega yiŋgeŋ meremayde, “Dula nalu kuruŋ gayenter magwaha titek. Moŋgo al beleŋ fuleŋa dirnakge,” yamiŋ.

Bere kura nat fimiŋ teŋ Yesu tonaŋde wokiryiŋ

(Matiyu 26:6-13; Yon 12:1-8)3 Be, Yesu go Betani taunde Saimonyen

yare heŋ biŋge nene hinhin. Saimon gobebikkeŋ busuka miŋyaŋ hiyen goke teŋbeSaimon Busuka ineŋ haŋyen. Biŋge nenehikeyabe bere kura beleŋ nat he filginiŋgote fimiŋ hamiŋ igiŋ muŋ wor po yaliŋalabasta hora po irtiŋ bana hitiŋ goyentawaŋ migisuŋ mardeb Yesu tonaŋde wokiryiŋ. Nat fimiŋ gobe damum hende worpo. 4 Be, bere gore gwaha tikeb al gorhinhan gore go keneŋ biŋ ar yekeb, “Daniŋdawet igiŋ muŋ gayen titmiŋeŋ buluŋira?” yeŋ yiŋgeŋ uliŋ tagalde hinhan.5 Tagalde heŋyabe, “Det goyen damumbeal kura dama uŋkureŋde meteŋ teŋ horatiyyeŋ gote folek. Niŋgeb hora go teŋbeal buniŋeŋ samuŋ miŋmoŋ faraŋ yurtekigiŋ gega, gwaha ma tiya,” yeŋ ineŋ teŋbuluŋ iramiŋ. 6 Irkeb Yesu beleŋ, “Tubultinaŋ. Daniŋ dufaymiŋ buluŋ irde haŋ?Yeŋbe mata igiŋ muŋ wor po nira. 7 Albuniŋeŋ samuŋ miŋmoŋbe hugiŋeŋ deŋyahikeb igiŋ faraŋ yurde hinayiŋ. Goyenpoganebe deŋya hugiŋeŋ ma hitek. 8 Yeŋ beleŋmata nirtekbe gag po nira. Nat fimiŋsam nira gabe ne kammeke mete nirnayiŋgoke teŋ gago gitik nira. 9 Niŋgeb fudindewor po dineŋ hime. Ne niŋ naŋa kuruŋgayen tagalde tukuŋ heŋbe bere gare matatiya gake wor tagalde hike nurde hinayiŋ,”yinyiŋ.

10 Irkeb Yesuyen komat kura deŋembeYudas Iskariot gore pris buda gotekarkuwaŋmiŋ haniŋde pel ire yeŋ kuriŋ.11 Kuŋ yenkeb yende mere goyen nurdeamaŋ heŋbe horare damu girtek inamiŋ.Irkeb Yudas go daha mat kura Yesu goyen

mel gote haniŋde kereŋ yeŋ dufay heŋhinhin.

Yesuya komatmiŋya dula funaŋ tiyamiŋ(Matiyu 26:17-25; Luk 22:7-14,21-23; Yon

13:21-30)12 Be, haŋka wawuŋbe beret yis miŋmoŋ

nen nen nalu miŋ ureŋ tiya yeŋ nurdebYesuyen komatmiŋ yago beleŋ, “Damdekuŋ Pasoba nalure niŋ biŋge goyen gitikirniŋ?” yeŋ gusuŋaŋ iramiŋ. Go naluregoyenterbe Pasoba niŋ teŋ sipsip dirŋeŋgasa yirde kumga teŋ haŋyen. 13 Irkeb Yesubeleŋ komatmiŋ irawa kura hulyaŋ yirdeb,“Yerusalem kuŋbe al kura fe kuwe teŋ waŋkuke keneŋbe gama iriryeŋ. 14 Ya bindehurkukeb gama irde hurkuŋ ya miŋ algoyen keneŋbe, ‘Tisa beleŋ, “Gasuŋ darebeneya komatneya Pasobayen biŋge netek?”yihi,’ iniryeŋ. 15 Gwaha inkeb ya bana goŋgasuŋ kuruŋ kura hende hi, bikkeŋ sopeirtiŋ goyen dikala diryeŋ. Irkeb gasuŋdegorbe dula teŋ teŋ det goyen gitik iriryeŋ,”yinyiŋ. 16 Irkeb irem go Yerusalem kuŋbeyeŋ yinyiŋ gwahade po yenaryum. IrdebPasoba biŋge goyen gitik irdeb mulgaŋharyum.

17 Be, wawuŋbana hekeb Yesuya ko-matmiŋ 12ya goyen yare gor kuŋ forokyamiŋ. 18 Irdeb ya biŋde goŋ hurkuŋkeperde dula teŋ hinhan. Dula teŋ heŋyabeYesu beleŋ, “Fudinde wor po dinhem.Al uŋkureŋ kura tumŋaŋ dula teŋ hitebana gare po asogoner haniŋde niryeŋ,”yinyiŋ. 19 Irkeb komatmiŋ weŋ gor hinhangobe kandukŋeŋ nuramiŋ. Irdeb yuŋkureŋyuŋkureŋ waŋbe, “Ne niŋ daw yeŋ ha?”ineŋ gusuŋaŋ irde hinhan. 20 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Gobe al neya tumŋaŋdeberet teŋ fe koroŋ uŋkureŋ bana fakamdehi al goreb gwaha tiyyeŋ. 21 Ne Al Urmiŋgabe Al Kuruŋyen mere basaŋ al beleŋbikkeŋ asaŋde kayamiŋ goyen po gamairdeb kameŋ. Goyenpoga ne Al Urmiŋgayen asogoner haniŋde niryeŋ al gobekanduk kuruŋ wor po tiyyeŋ. Al gobekawaŋ ma hiriŋ manhan kanduk buluŋgoyen go ma kenwoŋ,” yinyiŋ.

22 Irdeb biŋge nene heŋyabe Yesu beleŋberet teŋbe Naniŋ igiŋ nurd uneŋbe ubalateŋ komatmiŋ yunyiŋ. Yuneŋbe, “Beretdunhem gahade gayen po nebe deŋ ge teŋ

Page 79: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 14:23 76 Mak 14:46kameŋ. Niŋgeb goke teŋbe beret gabegasoŋne geb, teŋ nenaŋ,” yinyiŋ. 23 Irdebwain fimiŋ gisu bana hitiŋ goyen teŋbesopte po Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋbe, “Ganenaŋ,” yineŋ yunkeb tumŋaŋ nitiŋ alatiyamiŋ. 24 Irkeb Yesu beleŋ, “Al megenhaŋ kuruŋ gake Al Kuruŋ beleŋ biŋa tareŋtiyyiŋ goke teŋ darine wok irde kameŋ.Niŋgebwainnahaŋgobedarine. 25Fudindedineŋ hime. Wain fimiŋ gayen tebaŋma neweŋ. Kuŋ kuŋ Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yiryeŋ goyenter gabdeŋya tumŋaŋ sopte wain fimiŋ gergeŋnetek,” yinyiŋ.

26Be, go kamereb tikiŋ hamiŋ. IrdebOlipdoŋdoŋde hurkamiŋ.

Pita beleŋ helwaŋ hiyyeŋ goke tagalyiŋ(Matiyu 26:31-35; Luk 22:31-34; Yon 13:36-

38)27 Be, hurkuŋ gor heŋbe Yesu beleŋ gaha

yinyiŋ: “Deŋ tumŋaŋ nubul teŋ busahar-nayiŋ. Mata gote merembe hakot asaŋdeb,‘Sipsip doyaŋ al go maymekeb sipsipbe

burgagaw kernayiŋ,’ katiŋ hi.Sekaraia 13:7

28 Gega kameŋ goyen sopte huwardebne wa meheŋ heŋ Galili kweŋ,” yinyiŋ.29 Irkeb Pita beleŋ, “Al hoyaŋ gabe gubultinayiŋ gega, nebe epte ma wor po gwahatiyeŋ,” inyiŋ. 30 Irkeb Yesu beleŋ, “Fudindewor po gineŋ hime. Haŋka wawuŋ tatirokirawa ma irkeya ge wa wawuŋ karworene niŋ helwaŋ heŋ, ‘Al gobe ma nurduneŋ hime,’ yawayiŋ,” inyiŋ. 31 GegaPita beleŋ, “Geya wor igiŋ kamyeŋ. Goma wor po gubul tiyeŋ,” ineŋ tareŋ pohiriŋ. Irkeb kadom yago manaŋ huwardebtumŋaŋ gwaha ala inamiŋ.

Yesu Getsemani heŋ Al Kuruŋ mere iryiŋ(Matiyu 26:36-46; Luk 22:39-46)

32 Be, gor mat kuŋ naŋa deŋe kura Get-semani ineŋ haŋyende gor forok yeŋbekomatmiŋ goyen, “Gar keperde doyaŋnirde hike nebe Al Kuruŋ mere ireŋ,”yinyiŋ. 33 Irdeb Pita, Yems, Yonya poyadeb gasuŋ hoyaŋde kwamiŋ. GoyarebYesube dufaymiŋya biŋyabe kanduk worpo hiriŋ. 34 Irkeb mel karwo goyenyinyiŋ. “Kanduk kuruŋ wor po mununa.Irkeb kamtek wor po nurhem. Niŋgebgar heŋ keŋkela heŋ hinaŋ ko,” yinyiŋ.

35Gwaha yineŋbe gor mat muŋ kura siŋgirteŋ kuŋbe megen kateŋ dokolhoŋ yuguluŋteŋbe beleŋ hoyaŋ kura hi kenem kandukkuruŋ yeŋ hitte forok yetek nalu goyenforok ma yewoŋ yeŋ Al Kuruŋ mere iryiŋ.36 “Ado, mata budam kuruŋ gabe delgerbemeteŋeŋ kuram moŋ. Niŋgeb beleŋ hoyaŋkura hi kenem kanduk gayen go ma teweŋ.Goyenbe nere dufayma gama irayiŋ. Gigendufay go po gama irayiŋ,” inyiŋ. 37 Irdebmulgaŋ heŋ kuŋ komatmiŋ karwo gobe fir-tiŋde hike yinyiŋ. Gwahade yeneŋbe Pitagoyen, “Saimon, bikkeŋ ferha gago? Eptema keperde muŋ kura doyaŋ hawayiŋ?38Arkup ma yo, irde Al Kuruŋ mere irde gahayiŋ. Gogab Satan waŋ lom girkeb go makatayiŋ. Begerbe wilakŋeŋ nurde ha. Gegaulgebe kanduk heŋ hi,” inyiŋ.

39 Irdeb sopte yubul teŋ kuŋ haŋkapyaAl Kuruŋ mere iryiŋ gwahade po inyiŋ.40 Be, mulgaŋ heŋ waŋbe mel karwo goyendukpu hika yirke sopte po firtiŋde hikeyinyiŋ. Irkeb mel go huwardeb feramiŋgoke warga heŋbe Yesu goyen gwaha matkura mere irtek ma nuramiŋ.

41 Gwahade yeneŋbe mulgaŋ heŋ Al Ku-ruŋ mere irde hinhin gasuŋde kuriŋ. Irdebfunaŋ mel karwo go hitte waŋbe, “Huwar-naŋ! Ep ferde usaŋ hahaŋ niŋ. Ne Al Ur-miŋ gayenmata buluŋmar haniŋde nerteknalube gago forok yihi. 42Huwarke kuniŋ.Asogoner haniŋde nertek albe gago bikkeŋwaya geb,” yinyiŋ.

Waŋ Yesu tanaramiŋ(Matiyu 26:47-56; Luk 22:47-53; Yon 18:3-12)

43 Gwaha yineŋ hikeyab Yesuyen ko-matmiŋ kura Yudasyabe Yesu teŋ teŋmarya goyen wayamiŋ. Fuleŋare niŋ bidi-laya nukwaya yanarde wayamiŋ. Go margobe pris buda gote karkuwaŋmiŋya Mo-seyen saba marya irde Yuda marte doyaŋmar parguwakya beleŋ hulyaŋ yirkeb gogowayamiŋ. 44 Be, Yesu asogom haniŋdekertek al goreb belenwaŋ heŋya Yesu tetekmar goyen yinyiŋ. “Kuŋ forok yeŋbe matakura tiyeŋ geb. Al kura amaŋ amaŋ irdeuluŋde u irmeke neneŋbe gog po yeŋ kuŋtenayiŋ. Irdeb upsiŋeŋ po tanarde teŋkunayiŋ,” yinyiŋ. 45 Irdeb forok yeŋ goyarepo Yesu hitte waŋbe, “Tisa,” ineŋbe yendepere ird ird matare uluŋde u iryiŋ. 46 Irkeb

Page 80: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 14:47 77 Mak 14:71al buda gore waŋ tanaramiŋ. 47 Gwahatikeb Yesu komatmiŋ kura yeŋ binde hin-hin goreb fuleŋare niŋ bidilamiŋ mardebpris buda gote kuruŋmiŋde meteŋ al gotekirmiŋ sapa iryiŋ. 48 Irkeb Yesu beleŋ yeŋtetek mar goyen, “Ne gayen fuleŋa maryad kuŋ hime geb, gago fuleŋare niŋ bidi-laya nukwaya manaŋ waŋ nawarniŋ teŋhaŋ? 49 Nebe deŋya hugiŋeŋ hinhet. AlKuruŋyen ya balem bana saba tagalde hin-hem. Gega go ma nade hinhan. Goyenbegoŋmiŋ. Al Kuruŋyen asaŋdemere katiŋ higwahade po forok yiyyeŋ,” yinyiŋ. 50 Irkebkomatmiŋ yago tumŋaŋ Yesu tubul teŋbusaharamiŋ.

51-52 Goyenterbe al foŋeŋ kura amilfaykek po aw teŋ Yesu gama irde hinhin.Goyenbe yeŋ manaŋ mel gore tanarkebamil goyen gor po afuyaŋ heŋbe kupsoŋbusaharyiŋ.

Yesube pris buda gote kuruŋmiŋ diliŋdehuwaryiŋ

(Matiyu 26:57-68; Luk 22:54-55,63-71; Yon18:13-14,19-24)

53 Be, Yesube pris buda gote kuruŋmiŋKaiafas hitte tukukeb pris buda gotekarkuwaŋmiŋya, Yuda marte doyaŋ marparguwakyabe Moseyen saba maryatumŋaŋ gabu iramiŋ. 54 Be, Pitabe Yesugama irde kuriŋ gega, gisaw yarham pohinhin. Irdeb pris buda gote kuruŋmiŋdeya kuruŋ goyen milgu irtiŋ koya bana goŋgabu gasuŋde hurkuriŋ. Irdeb gorbe yagoyen doyaŋ irde hinhan marya tumŋaŋkak kateŋ hinhan. 55 Irkeb pris buda gotekarkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ martumŋaŋ goya gabu irde da misiŋde kuraYesu mayteke kami yeŋ mere sege iramiŋ.Gega mere miŋ igiŋ kura ma kenamiŋ.56 Gorbe al budam Yesu merem yaŋ irniŋyeŋ usi mere fakaka iramiŋ. Gegameremiŋkuruŋ gobe soŋ ala heke miŋ keŋkelakkura ma forok yiriŋ. 57 Gwaha teŋ kuŋkuŋbe al kura beleŋ huwardeb usi meregahade tiyamiŋ. 58 “Al gareb, ‘Al Kuruŋyenya balem al haniŋde irtiŋ gabe upewureŋ. Irdeb naŋkahal karworeb hoyaŋ ireŋ.Goyenbe al haniŋde irtiŋ gahade moŋ,’yeke nurtiriŋ,” yamiŋ. 59 Gega meremgoyen wor soŋ ala heŋ miŋ keŋkelak maforok yiriŋ.

60 Irkeb pris buda gote kuruŋmiŋ beleŋgor gabu iramiŋ mar diliŋ mar huwardeb,“Mere ulger irde haŋ gayen kura muŋ wolma hawayiŋ? Dahade nurde ha?” ineŋYesu gusuŋaŋ iryiŋ. 61 Gega Yesu gobehaywaŋ ma irde balmiŋ po hinhin. Irkebsopte po gusuŋaŋ irdeb, “Ge gayenbe Me-saia, Al Kuruŋ neŋ beleŋ doloŋ irde hityengote Urmiŋ?” inyiŋ. 62 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Gwaha, nebe ge yaha gog po.Niŋgeb ne Al Urmiŋ gayenbe al deŋemyaŋ wor po heŋ Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋwor po gote haniŋ yase beleŋ keperdeb ki-gariŋkiŋ faykek hende kateŋ himeke nen-nayiŋ,” inyiŋ. 63 Gwaha inkeb pris budagote kuruŋmiŋ goreb Al Kuruŋ sukal irayeŋ biŋ ar yeke uliŋhormiŋ erek irdeb,“Yiŋgeŋ gwaha yihi geb, daniŋ merem yaŋirtek al hoyaŋ niŋ nurtek?” yiriŋ. Irdebal buda goyen, 64 “Al Kuruŋ sukal ira gabdahade nurde haŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ.Irkeb mel goreb biŋde buluŋ nurde Yesugoyen kamyeŋ wor po yamiŋ. 65 Irkeb kurabeleŋ meyaŋ irde amil teŋ diliŋ mala teŋhaniŋ buda irde mayde heŋyab, “Tagala.Ganuŋ beleŋ muguna?” inamiŋ. Irdebpris buda gote kuruŋmiŋde ya goyendoyaŋirde haŋyen mar beleŋ tukuŋbe usulaktiyamiŋ.

Pita beleŋ Yesu niŋ helwaŋ hiriŋ(Matiyu 26:69-75; Luk 22:56-62; Yon 18:15-

18,25-27)66 Be, Pitabe pris buda gote kuruŋmiŋde

ya kuruŋ koya beleŋ po milgu irtiŋ banagoŋ al gabu irde haŋyen sawsawa ku-ruŋ kura goyenter hikeyabe pris budagote kuruŋmiŋdemeteŋ bere kura wayyiŋ.67 Yeŋbe kak kateŋ hinhin. Gwaha teŋhikeya bere gore waŋ keŋkela irdeb, “Gemanaŋ Nasaret niŋ al Yesuya hinhan,” in-yiŋ. 68Goyenpoga Pita beleŋ helwaŋ irdeb,“Gebe da niŋ yeŋ ha? Neb goke kura yeŋ hayeŋma nurde hime,” ineŋbe gabu gasuŋ gotubul teŋ hoyaŋde kuriŋ. 69 Be, bere gorebPita sopte po keneŋbe gor huwarde hinhanmar goyen, “Yesuyen kadom kurabe gago,”yinyiŋ. 70 Irkeb tebaŋ po helwaŋ hiriŋ.

Be, muŋ kura hitŋeŋ teŋbe yeŋ binderehinhan mar goreb, “Fudinde, gebe Galiliniŋ al. Niŋgeb kuramiŋbe ge gago,” in-amiŋ. 71 Irkeb huwardeb mere hitem po

Page 81: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 14:72 78 Mak 15:20yirdeb, “NebeAl Kuruŋ beleŋ neneŋhikeyafudinde wor po dineŋ hime. Nebe algoke yeŋ haŋ yeŋ ma nurde hime,” yinyiŋ.72 Irkeb goyare goyen po tatirok wawuŋirawa iryiŋ. Irkeb Yesu beleŋ, “Tatirokiraw ma irkeya ge wa wawuŋ karwore neniŋ yeŋ, ‘Al gob go ma nurd uneŋ hime,’yawayiŋ,” inyiŋ goyen goke biŋ bak yiriŋ.Irkeb mata tiyyiŋ goke kandukŋeŋ wor ponurde eseŋ epte ma tiyyiŋ.

15Yesu Pailat diliŋde huwaryiŋ(Matiyu 27:1-2,11-14; Luk 23:1-5; Yon 18:28-

38)1 Be, wampot wor po pris buda gote

karkuwaŋmiŋya Moseyen saba maryaYuda marte doyaŋ mar parguwakya doyaŋmar tumŋaŋ waŋ gabu irde mere segeirdeb, “Mayteke kami,” yamiŋ. IrdebYesu haniŋ fere teŋ Pailat, Roma gabmanbeleŋ teŋ kerke Israel wayyiŋ doyaŋ algoyen hitte tukamiŋ. 2 Irkeb Pailat beleŋhuwardeb, “Yuda marte doyaŋ al kuruŋyeŋ haŋ gobe ge gago?” ineŋ gusuŋaŋiryiŋ. Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Gwaha,gigeŋ yaha gog po,” inyiŋ. 3 Be, pris budagote karkuwaŋmiŋ beleŋ det budam niŋYesu goyen miŋge iramiŋ. 4 Irkeb Pailatbeleŋ, “Dahade niŋgebmere ulger irde haŋkuruŋ gayen kura muŋ ma wol heŋ ha?”ineŋ sopte gusuŋaŋ iryiŋ. 5Goyenbe go mahaywaŋ irke keneŋbe diliŋ fot yiriŋ.

6 Be, Pasoba dula nalu kuruŋ gwahadegoyenterbe Pailat beleŋ al koyare haŋyengoyen Yuda mar beleŋ po deŋe urkebuŋkureŋ kura teŋ siŋa irde hiyen. 7Goyaregoyenbe al kura deŋem Barabasya kadomyagoyabe bikkeŋ Roma gabman asogo irdefuleŋa teŋ al gasa yirke kamkeb yade ko-yare yeramiŋ goyen hinhan. 8 Be, nalugoyenter Pailat beleŋ mata teŋ hiyen gogwahade po diri yeŋ nurdeb Yuda margoyen Pailat gusuŋaŋ irniŋ yeŋ wayamiŋ.

9-10 Be, Pailatbe al budam pris budagote karkuwaŋmiŋ yubul teŋ Yesu gamairkeb pris buda gote karkuwaŋmiŋ beleŋkeneŋ daniŋ neŋ ma gama dirhaŋ yeŋnurdeb gogo Yesu niŋ igiŋ ma nurde yeŋhitte tawayamiŋ goyen bikkeŋ yeneŋ be-bak tiyyiŋ. Niŋgeb Pailat gore huwardeb,“Deŋbe Yuda marte doyaŋ al kuruŋ gayen

tubul teŋ dunwoŋ yeŋ nurde haŋ?” yineŋgusuŋaŋ yiryiŋ. 11 Gega pris buda gotekarkuwaŋmiŋ beleŋ al buda kuruŋ goyen,“Barabas siŋa ira innayiŋ,” yeŋ biŋ yadetukamiŋ.

12 Be, Pailat beleŋ huwardeb, “Be, gwahayahaŋ geb, deŋ beleŋ Yuda marte doyaŋal kuruŋ ineŋ haŋ al gayenbe daha ireŋ?”yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 13 Irkeb al budakuruŋ goreb hokde po, “Kuruse hendemayke kami! Kuruse hende mayke kami!”yamiŋ. 14 Irkeb Pailat beleŋ sopte gusuŋaŋyirdeb, “Da misiŋdeb gogo yahaŋ? Damata buluŋ tiyuŋ?” yinyiŋ. Gega al budakuruŋ gore mere nurtek ma hamiŋ. Irdebhokde wor po, “Kuruse hendemayke kami!Kuruse hende mayke kami!” yeŋ tebaŋtiyamiŋ. 15 Irkeb Pailat beleŋ al buda ku-ruŋ goyen gwaha yirmeke biŋde igiŋ nur-naŋ yeŋbe Barabas teŋ siŋa irdeb Yesubeteŋ fuleŋa marmiŋ haniŋde kiryiŋ. Irkebtukuŋ usulak teŋbe kuruse hende mayniŋyeŋ tukamiŋ.

Roma gabmanyen fuleŋa mar beleŋ Yesugiwgiw irde hinhan

(Matiyu 27:27-31; Yon 19:2-3)16 Be, go mar goreb Pailatyen ya ku-

ruŋ goyen siŋa kurhan tukuŋbe fuleŋamar pasi po hoy yirke waŋ gabu iramiŋ.17 Irdeb doyaŋ al kuruŋyen umŋa irhetyeŋ amil umŋambukkeŋya digulakya sulukyirke bukkeŋ yara hitiŋ kura goyen tawaŋYesu hor irde uneŋbe doyaŋ al kuruŋyentonaŋhor irhet yeŋbe kaŋ daŋdaŋeŋ yaŋteŋ tiga ilde tawaŋ Yesu tonaŋde misiŋeŋyaŋ po keramiŋ.

18 Be, gwaha irdeya gab doyaŋ al kuruŋturuŋ irde haŋyen gwahade irhet yeŋ gi-wgiw irdeb, “Gebe Yuda marte doyaŋ alkuruŋ. Amaŋeŋ nurde turuŋ girhet,” ineŋbakmayde eptema irde hinhan. 19 Irdeb henukware tonaŋdemayde tebaŋ irdemeyaŋirde Yesu kahaŋ miŋde kateŋ dokolhoŋyuguluŋ teŋ doyaŋ al kuruŋ palap irdehaŋyen gwahade irtiŋ yara irde hinhan.

20 Be, mel gobe gwaha mat Yesu gogiwgiw irde amil umŋam bukkeŋya digu-lakya suluk yirke bukkeŋ yara hitiŋ kurahor irde unamiŋ goyen tugu teŋbe yendeamil po sopte hor irde unamiŋ. Irdeb

Page 82: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 15:21 79 Mak 15:43tukuŋ kuruse hendemayniŋ yeŋ teŋ siŋarekwamiŋ.

Yesu kuruse hende mayamiŋ(Matiyu 27:32-44; Luk 23:26-43; Yon 19:17-

27)21 Be, goyare goyenbe Sairini niŋ al

kura deŋembe Saimon goyen tiyuŋ hoy-aŋdematwaŋYerusalemkuŋhinhin. Irkebfuleŋamar beleŋ belen keneŋbe Yesu faraŋurde kuruse tiwi yeŋpakku iramiŋ. Saimongobe Aleksandaya Rufusyat naniŋ.

22 Be, mel gore Yesu goyen tukuŋ naŋadeŋe kura Golgota ineŋ haŋyende gortukamiŋ. (Golgota deŋe gote miŋbe ‘altonaŋ kiŋkiniŋde’.) 23 Gorbe uliŋ misiŋfalmuk ird irdde niŋ he fimiŋya wain fim-iŋya suluk irtiŋ goyen Yesu unamiŋ. Gegago ma niriŋ. 24 Irkeb teŋ kuruse hendekerde kahaŋya haniŋya goyen heya karkiyirde nil po teŋ yuramiŋ. Irdeb amilmiŋyugu tiyamiŋ goyen ganuŋ beleŋ yawaryeŋyeŋbe hora wet ma he parwek wet kura detkuldiŋ irtiŋ goyen teŋ yende matare tiliŋtanaramiŋ.

25 Be, Yesube 9 kilok wampot kurusehende mayamiŋ. 26 Irdeb da misiŋdemayke kamyiŋ goyen he parwek kura teŋgahade kaŋbe kuruse tonaŋde keramiŋ:

YUDA MARTE DOYAŊ AL KURUŊ27-28 Be, go nalure goyen po kawe mar

irawa kura goyen wor kuruse hende gasayiramiŋ. Irdeb Yesuyen kurusebe kahaltekerdebe al irawa gotebe kurhan kurhanyeramiŋ.*

29 Be, al goyaŋ fole teŋ kuŋ hinhan gorekeneŋbe biruŋ biruŋ teŋ, “Be, gebe, ‘Al Ku-ruŋyen ya balem goyen pir irde pasi heŋbeepte naŋkahal karwore po ireŋ,’ yariŋ go?30Niŋgeb kuruse hendemat gigeŋ tareŋgerkatke ginniŋ be,” ineŋ ayaŋ keramiŋ.31-32 Al hoyaŋ beleŋ irde hinhan gwahadegoyen po pris buda gote karkuwaŋmiŋyaMoseyen saba marya yiŋgeŋ uliŋ worhuwardeb, “Al ga kennaŋ ko. Al hoyaŋbefaraŋ yurde hiyen. Munaŋ yiŋgeŋbe eptemoŋ. Yeŋbe fudinde Israel marte doyaŋ alkuruŋ Mesaia kenem mal po kuruse hendemat kati. Irke keneŋbe fudinde wor po yeŋnurtek,” ineŋ giwgiw irde ayaŋ kerde epte

ma tiyamiŋ. Irkeb Yesu bindere hinaryumal irawa kuruse hende gasa yiramiŋ gorewor gwahade po inaryum.

Yesu kamyiŋ(Matiyu 27:45-56; Luk 23:44-49; Yon 19:28-

30)33 Be, kuŋ kuŋ naŋa baŋkahal wor po

hekeb megeŋ kuruŋ gabe kidoma beleŋ poalu urke kuŋ kuŋbe 3 kilok wawuŋbanahiriŋ. 34 Be, 3 kilok wawuŋbana hekebYesu beleŋ hokde po Al Kuruŋ goyen, “Eloi,Eloi, Lama Sabaktani!” inyiŋ. Gote miŋbe“Al Kuruŋne, Al Kuruŋne, daniŋ nubultaha!” 35 Irkeb al goyaŋ huwarde hinhangore nurdeb, “Elaia hoy ira go nurnaŋ,”yamiŋ. 36 Goyen nurdeb al kura kup yeŋkuŋ amil erek irdeb tukuŋ wain fimiŋmukkuweŋ bana goŋ duk irdeb kutumdetaw irdeb tawaŋ, “Nawa,” ineŋbe, “Be, Elaiabeleŋ waŋ faraŋ urde teŋ kerke katyeŋ dawniŋge, mekerke keneŋ hiniŋ,” yiriŋ. 37 Be,Yesu gobe uliŋ misiŋ kuruŋ wor po kateŋ,“Woy!” yeŋbe yayeŋa funaŋ, “Ha!” irdebkamyiŋ. 38 Irkeb goyare po Al Kuruŋyenya balem bana amilbe hende mat kahaltepo erek yeŋ kateŋ iraw haryum. 39 Be,fuleŋamarte doyaŋ almiŋbe Yesu diliŋmatheŋ Yesumere teŋ dahamat kamyiŋ goyenkeneŋbe, “Fudinde, al gabe Al Kuruŋ Ur-miŋ!” yiriŋ.

40 Be, goyarebe bere buda kura gi-saw mat huwarde keneŋ hinhan. Beregobe Galili mat Yesu gama irde Yerusalemwayamiŋ. Makdala niŋ Mariaya Yos-esya Yems dirŋeŋyat miliŋ Maria, irde Sa-lome manaŋ gor hinhan. 41 Bere karwogabe Yesu Galili hinhinyabe gama irdefaraŋ urde dawet kuraŋ nurde hikeb uneŋhaŋyen bere go goyen.

Yesu mete tiyamiŋ(Matiyu 27:57-61; Luk 23:50-56; Yon 19:38-

42)42 Be, Yesu kamyiŋ nalu gobe Sabat nalu

goke gitik teŋ teŋ nalure kamyiŋ. Nalugobe Gitik teŋ teŋ Nalu ineŋ haŋyen. Be,Yesu kamyiŋ goyen wawuŋbanamiŋdebe,“Heŋ ga ma Sabat nalu heweŋ tiya go,” yeŋnurdeb 43 Arimatea niŋ Yosep beleŋ Yesuhakwam teke al hoyaŋ beleŋ al gobe Yesu

* 15:27-28: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 28 Kame mata gwahade fudinde forok yiyyeŋ yeŋbe Al Kuruŋyen asaŋdegahade katiŋ hi: “Yeŋbe mata buluŋ marya kamyiŋ.”

Page 83: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 15:44 80 Mak 16:18gama irde hiyen al kurabe gogo yeŋ buluŋnurde untek goke ma nurdeb Pailat hittekuŋ Yesu hakwam teŋ teŋ niŋ gusuŋaŋiryiŋ. Yeŋbe tiyuŋ doyaŋ mar gabu irdehaŋyen goyen bana niŋ al. Al budam beleŋnurd uneŋ haŋyen. Yiŋgeŋbe Al kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird nalugoke doyaŋ heŋ hiyen. 44 Be, Yosep goregusuŋaŋ irkeb Pailatbe Yesu kama meregoyennurdeb dinoŋ kok yiriŋ. Irdeb fuleŋamarmiŋde doyaŋ al niŋ keya heke wakeb,“Yesube bikkeŋ kama?” ineŋ gusuŋaŋiryiŋ. 45 Irkeb al goreb, “Fudinde, gwahatiya,” inke Pailat beleŋ nurdeb Yesu hak-wam goyen Yosep tubul teŋ unyiŋ. 46 IrkebYosep gobe kadomya kuŋ amil faykeŋdamu teŋ tawaŋ Yesu hakwam goyen faraŋteŋbe mala teŋ tukuŋ al hakwam yerd yerdniŋhorabok taltiŋ bana goŋkeramiŋ. Irdebhora kuruŋ goyen kaŋ kaŋ irdeb tukuŋhorabok mohoŋ pet tiyamiŋ. 47 Makdalaniŋ Mariaya Yoses miliŋ Mariayabe Yesuhakwam goyen gor kerhaŋ yeŋ kenaryum.

16Yesu kamyiŋde mat huwaryiŋ(Matiyu 28:1-8; Luk 24:1-12; Yon 20:1-10)

1 Be, Yuda marte usaŋ nalu, Sabatgo hubu hekeb Makdala niŋ MariayaYems miliŋ Mariayabe Salomeya gobeYesu kamyiŋ hakwam goyen sam irtekyeŋ he fimiŋ kura hamiŋ igiŋ muŋgoyen damu tiyamiŋ. 2 Irdeb fay urkeSande wampot muŋ naŋa pirik irkeyabehorabok bembare kwamiŋ. 3Kuŋ heŋyabe,“Horabok mohoŋ pet titiŋ hora kuruŋgobe ganuŋ beleŋ kaŋ kaŋ irde siŋa ireŋtiya?” yeŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ.4 Gega hurkuŋ heŋyabe horabok bembamohoŋde naŋkeneŋbe hora kuruŋ worpo goyen bikkeŋ teŋ siŋa irtiŋ kenamiŋ.5Gwahade keneŋbe kuŋ forok yeŋ horabokbana hurkuŋbe al foŋeŋ kura uliŋhorfaykekmanaŋ yase beleŋmat keperde hikekeneŋbe kafura hamiŋ. 6 Irkeb al goreb,“Kafuraheŋma. Nasaret niŋ al Yesu kurusehende mayke kamuŋ goke wayhaŋ gobegar ma hi. Yeŋbe bikkeŋ huwara. Keraŋgasuŋdebe hubu ga kennaŋ. 7 Niŋgebkuŋbe komatmiŋya Pitaya yeneŋ momoŋyirnaŋ. Yesube yiŋgeŋ yiyuŋ gwahade po,yeŋ wa meheŋ heŋ Galili kuyeŋ. Gor gab

kennayiŋ,” yinyiŋ. 8 Irkeb bere gobe kafuraheŋ barbar yeŋ kukuwamŋeŋ nurdebhorabok bemba bana mat kateŋ siŋareheŋbe busaharde kwamiŋ. Gega kafuraheŋbe mata kenamiŋ goke al kura mamomoŋ yiramiŋ.

Yesu beleŋ komatmiŋ hulyaŋ yirdeb Al Ku-ruŋ hitte hurkuriŋ

[ 9Be, Yesu wampot muŋ huwaryiŋ goyagoyen haŋkapyabe Makdala niŋ Maria dil-iŋde wa forok yiriŋ. Yeŋbe uŋgura 7 ke-tal urtiŋ hinhin goyen Yesu beleŋ sopeirke igiŋ hiriŋ bere go goyen. 10 Be, berego Yesu keneŋ mulgaŋ heŋ kuŋbe Yesugama irde haŋyenmarya Yesu kamyiŋ gotedoloŋde heŋ eseŋ hinhan marya goyenmomoŋ yiryiŋ. 11 Gega mel gobe beregore, “Yesube kamuŋde mat huwara. Irkekenhem,” yinyiŋ go nurdeb fudinde yeŋma nuramiŋ.

12 Be, go kamereb Yesube komatmiŋirawa kura Yerusalem tubul teŋ tiyuŋ hoy-aŋde kuŋ hikeya al hoyaŋ yara heŋ yeŋhitte forok yiriŋ. 13Forok yeke keneŋ bebakteŋbemulgaŋheŋ kuŋkadomyagomomoŋyiraryum. Gega yeŋbe irem gore yaryumgoyen manaŋ fudinde yeŋ ma nuramiŋ.

14Be, go kamerebYesu yiŋgeŋ komatmiŋ11 goyen ya bana heŋ dula teŋ hikeyaforok yiriŋ. Forok yeŋbe al beleŋ huwaryiŋkamere keneŋmomoŋ yirke ga tonaŋ tareŋirde usi tahaŋ yeŋ nurde wasak po tiyamiŋmar goyen goke yineŋ teŋ saba yiryiŋ.15 Irdeb, “Kuŋ naŋa kuruŋ al hike kwagoyen bana ne niŋ yitiŋ mere igiŋ gayentagaldemomoŋ yirde tukunayiŋ. 16Al kurabaraŋ gayen fudinde yeŋ dufaymiŋ saŋiŋirde baptais tenayiŋ mar gobe Al Kuruŋbeleŋ yumulgaŋ tiyyeŋ. Gega al gwaha matinayiŋ mar gobe Al Kuruŋ beleŋ meremyaŋ yiryeŋ. 17 Ne niŋ dufaymiŋ tareŋirnayiŋ mar gobe Al Kuruŋyen tareŋdemata tiŋeŋ gahade teŋ hinayiŋ: deŋneruŋgura yakira teŋ hinayiŋ, naŋa hoyaŋdeniŋ mere mat Al Kuruŋ mere irde hinayiŋ,18 haniŋde kunere duwi yanarke yisinayiŋgega goma kamnayiŋ, fe det buluŋmiŋyaŋnene kamtek goyen nenayiŋ gega go makamnayiŋ. Irdeb al gore garbammar haniŋyerde yuneŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkeb igiŋhenayiŋ,” yinyiŋ.

Page 84: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Mak 16:19 81 Mak 16:2019 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ mere

yiryiŋ go kamereb Naniŋ Al Kuruŋ beleŋtumulgaŋ tike hurkuŋ al deŋem yaŋ heŋhaniŋ yase beleŋ kipiryiŋ.

20 Be, go kamereb Yesuyen komatmiŋbeleŋ kuŋ yeŋ ge yitiŋ mere igiŋ goyennaŋa al hike kwa kuruŋ gayen bana tagaldetukamiŋ. Gwaha teŋ hikeyabe Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ komatmiŋya heŋ meteŋ teŋmel gore mere teŋ hinhan goyen fudindeyeŋnurdnurdniŋ teŋbemata tiŋeŋ turŋuŋyaŋ kurayen kurayen goyen manaŋ forokyirde hinhin.]

Page 85: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 1:1-2 82 Luk 1:17

LukLuk beleŋ Yesu niŋ yitiŋ mereigiŋ kayyiŋ

Yesu niŋ yitiŋ mere fudinde Luk beleŋTiofilus hitte kayyiŋ

1-2 Be, doyaŋ al Tiofilus, nebe Yesuniŋ momoŋ gireŋ tihim. Be, al kurabeYesu beleŋ meteŋmiŋ miŋ urde meteŋteŋbe kuŋ kuŋ pasi iryiŋ goyen yeŋya dil-iŋde wor po keneŋ hinhan geb, asaŋdegoyen kayamiŋ. Irde kamebe al kura yeŋniŋ tagalde tukuŋ hinhan mar gore worbaraŋmiŋ asaŋde kayamiŋ. Munaŋ kurabemohoŋde tagalamiŋ. Al budam hoyaŋ worgwahade goyen po Al Kuruŋ beleŋ matagwahade forok yiyyeŋ yiriŋ goyen neŋhitte forok yekeb daha mat kura basaŋ heŋtagalniŋ yeŋ kurut yeŋ hinhan, irde gayen-ter wor gwahade po teŋ haŋ. 3Niŋgeb nebedaha mat mat kuŋ Yesu go forok yiriŋ, irdegormat kuŋmata teŋmeteŋ teŋ hinhin ku-ruŋ goyen tumŋaŋ nigeŋ keŋkela utma teŋtukumiŋ. Irde nigeŋ bebak teŋbe ge worne nurmiŋ gwahade nurwoŋ yeŋbe baraŋgoyen miŋde mat forok yeŋ kuŋ bumiŋdehiriŋ goyen gago kaŋ guneŋ tihim. Gwahatiyeŋbe igiŋ yeŋ nurde hime. 4Gogab Yesuniŋ mere momoŋ girde hike nurde hayengoyen fudinde yeŋ nurayiŋ.

Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ Yon Baptaiskawaŋ hiyyeŋ goke tagalyiŋ

5 Be, Yudia naŋare niŋ doyaŋ al kuruŋHerot hinhin goya goyenterbe Al Kuruŋdoloŋ ird ird mata doyaŋ al kura hinhin.Deŋembe Sekaraia. Asembe Abaisa. Abaisagobe Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋirde hinhin. Niŋgeb asem yago kamekkeŋwor mata goyen po teŋ hinhan. Sekaraiaberembe Elisabet. Elisabetbe Aronyenmiŋde mat watiŋ. Aronbe haŋkapya worpo Al Kuruŋ beleŋ yeŋ doloŋ ird ird matadoyaŋ marte kuruŋmiŋ iryiŋ. 6 Be, ireuŋya gobe Al Kuruŋyen mereya matayabekeŋkela po gama irde heŋbe uliŋde meremiŋmoŋ hinaryum. Al Kuruŋ beleŋ worhuwak po yeneŋ hinhin. 7 Gega berembeniga geb, diriŋ kura ma besa irde hinhin.

Duliŋ heŋ kuŋ kuŋbe tumŋaŋde alikwor poharyum.

8 Be, Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata goyenLiwai mar miŋ hoyaŋ hoyaŋ beleŋ meteŋteŋ hinhan. Niŋgeb Abaisayen miŋde niŋmarte nalu forok yekeb yeŋ beleŋ gabuirdeb tonaŋ heŋmeteŋ teŋ hinhan. NiŋgebSekaraia manaŋ gor heŋmeteŋ teŋ hinhin.9 Be, mel go gwaha teŋ heŋyabe ganuŋbeleŋ Al Kuruŋyen ya balem bana goŋgasuŋ himam bana hurkuŋ det hamŋeŋyaŋ kumga teŋ doloŋ iryeŋ yeŋbe yendematare tiliŋ tanaramiŋ. Irkeb Sekaraiadeŋemde harkeb gasuŋ himam bana goŋhurkuriŋ. 10 Irde det hamŋeŋ yaŋ kura in-sens goyen kumga teŋ Al Kuruŋ doloŋ irdehikeyabe al siŋare hinhan marbe tumŋaŋAl Kuruŋ mere irde hinhan.

11 Be, Sekaraia gore gasuŋ himam banagoŋ heŋ alta diliŋ mar huwarde dethamŋeŋ yaŋ goyen kumga teŋ hikeyabeAl Kuruŋyen miyoŋ kura alta gote yasebeleŋ mat forok yeŋ huwarde hinhin.12 Irkeb Sekaraia beleŋ miyoŋ go keneŋbekafura wor po heŋ barbar yiriŋ. 13 GegaAl Kuruŋyenmiyoŋ gore, “Sekaraia, kafuraheŋ ma yo. Al Kuruŋbe diriŋ niŋ gusuŋaŋirde hinhan goyen bikkeŋ nuryiŋ. Niŋgebberge Elisabetbe diriŋ al diriŋ kura kawaŋkiryeŋ. Irkeb deŋembe ‘Yon’ inayiŋ. 14 Irdebeger matbe yeŋ ge igiŋ wor po nurdeamaŋ hawayiŋ. Al budam wor amaŋhenayiŋ geb. 15Yeŋbe Al Kuruŋyen diliŋdedeŋem yaŋ wor po hiyyeŋ. Irde bikkeŋ AlKuruŋ beleŋ meteŋmiŋ kuruŋ kura iryeŋyeŋ basiŋa iryiŋ geb, wainya fe tareŋya manene hiyeŋ. Diriŋ gobe miliŋ biŋde hikeyaHoli Spirit beleŋ ketal urdeb hiryoŋmiŋiryeŋ. 16 Yeŋ beleŋ gab Israel mar budamAl Kuruŋ harhok unamiŋ goyen yumulgaŋteŋ Al Kuruŋ hitte yukuyeŋ. 17KameDoyaŋAl Kuruŋniniŋ wayyeŋ goke teŋbe Yonwa meheŋ heŋbe Holi Spirityen tareŋdebikkeŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ al Elaiabeleŋ meteŋ kuruŋ teŋ hinhin goyentareŋde meteŋ teŋ hiyeŋ. Al saba yirdehikeb nurdeb naniŋ yago beleŋ diriŋmiŋ gebiŋ mulgaŋ heŋ hinayiŋ. Irde Al Kuruŋyenmere bada heŋ go ma nurhet nurhet teŋhinayiŋ mar goyen saba yirke Al Kuruŋyendufay gama irde huwak henayiŋ. Alyabereya kuruŋ gobe Yon beleŋ gwaha mat

Page 86: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 1:18 83 Luk 1:41saba yirke dufaymiŋ bek yenayiŋ. Irkebyeŋ kamereb Doyaŋ Al Kuruŋ waŋ meretike goyen nurtek yeŋ ga hinayiŋ,” inyiŋ.18 Gwaha inkeb Sekaraia goreb, “Nebealik wor po. Berne manaŋ diriŋ kawaŋkertek nalube hubu hiriŋ geb, daha matbemere gayen fudinde ninha yeŋ nureŋ?”ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. 19 Irkeb miyoŋ gorebgaha inyiŋ: “Nebe Gebriel. Al Kuruŋdiliŋ mar hime geb, yeŋ beleŋ po nadnerke kateŋbe mere igiŋ yeŋ beleŋ alyabereyamiŋ yumulgaŋ teŋ teŋ gayen gagomomoŋ girde hime. 20 Irde Al Kuruŋ beleŋmata goyare forok yiyyeŋ yeŋ nalu kiryiŋgoyen momoŋ girmeke ga gebe usi yeŋnurha. Niŋgeb mohoŋge katyeŋ. Irdebhaŋka mat kuŋ kuŋbe mata ginhem goyenforok yeke gabe sopte mere tiyayiŋ,” inyiŋ.

21 Goyare goyen Sekaraia gobe gasuŋhimam bana goŋ mat araŋeŋ ma katkebal siŋare hinhan mar gore doyaŋ hemaŋhemaŋbe, “Al gabe daha kura teŋ araŋ makateŋ hi?” yeŋ kukuwamŋeŋ nuramiŋ.22 Be, Sekaraia go siŋare kateŋbe mere mayiryiŋ. Mere titek epte moŋ geb, haniŋbeleŋ po tuŋaŋ yirde hike keneŋbe, “Al gagasuŋ himam bana goŋ heŋya mata kuraforok yeke kena,” yeŋ nuramiŋ. Sekaraiagobe mohoŋ kattiŋ gwahade po hinhin.

23 Be, meteŋmiŋ gor hubu hekebSekaraia gobe mulgaŋ heŋ tiyuŋmiŋdekuriŋ. 24-25 Hitŋeŋ teŋbe berem Elisabetgoyen biŋ hiriŋ. Irdeb, “Diriŋnem moŋheŋyabe memyak nurde himyen. GegaAl Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nurd nunke gagodiriŋnem yaŋ hihim. Niŋgeb memya maheweŋ,” yeŋ amaŋeŋ nuryiŋ. Irde gagasi5 gayen yamiŋde po heŋ wilwul ma teŋhinhin.

Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ Yesu kawaŋhiyyeŋ yeŋ Maria momoŋ iryiŋ

26Be, Elisabet go biŋ hiriŋ goyen kuŋkuŋgagasim 6 hekeb Al Kuruŋ beleŋmiyoŋmiŋGebriel teŋ kerke Galili naŋa bana goŋ niŋtaunde Nasaret kuriŋ. 27Kuŋbe bere foŋeŋkura alya ma hitiŋ hitte forok yiriŋ. Beregobe al kura deŋemYosep beleŋ tiyyeŋ yeŋmekerd untiŋ hinhin. Yosepbe bikkeŋ Is-rael marte doyaŋ al kuruŋ Dewityenmiŋdemat watiŋ. Bere foŋeŋ Yosep niŋ mekerdeuntiŋ hinhin gote deŋembe Maria.

28 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ go yeŋ hittekuŋ pere irdeb, “Gebe Al Kuruŋ beleŋ igiŋwor po nurde guneŋ hi. Yeŋbe keŋkeladoyaŋ girde hi,” inyiŋ. 29 Irkeb mere gonurdeb, “Daniŋ geb bere kuruŋ deŋem yaŋmere irde pere irtiŋeŋ nira?” yeŋ kan-dukŋeŋnurdemeremiŋgoke kukuwamŋeŋnuryiŋ. 30 Irkeb miyoŋ goreb, “Maria, ka-fura heŋma yo. Al Kuruŋ beleŋ igiŋ wor ponurd guneŋ hi. 31 Niŋgeb bege yaŋ heŋbediriŋ al diriŋ kura kawaŋ kerayiŋ. Irdebdeŋembe ‘Yesu’ inayiŋ. 32 Yeŋbe al deŋemyaŋ wor po hiyyeŋ. Irde Al Kuruŋ tonŋeŋyaŋ wor po, det kuruŋ gayen yiryiŋ al goteUrmiŋ innayiŋ. Yeŋbe bikkeŋ asem Dewitbeleŋ Israel mar goyen doyaŋ yirde hinhinal gwahade goyenpo, Al Kuruŋbeleŋ yendealya bereya gote Doyaŋ Al Kuruŋmiŋ iryeŋ.33 Irkeb Al Kuruŋyen alya bereya Yekopyendirŋeŋ weŋ goyen hugiŋeŋ doyaŋ yirdehiyeŋ. Hubu ma wor po hiyyeŋ,” inyiŋ.34 Gwaha inkeb Maria beleŋ wol heŋbe,“Nebe foŋeŋ wor po, alya ma hitiŋ. Gegadaha matbe ge yaha goyen forok yiyyeŋ?”inyiŋ. 35 Irkeb miyoŋ gore, “Moŋ, HoliSpiritbe ge hitte katyeŋ. Irke Al Kuruŋtonŋeŋ yaŋ wor po det kuruŋ gayen yiryiŋal gote tareŋbe ge hitte katyeŋ. Irkeb diriŋkawaŋ kerayiŋ. Diriŋ gobe Al Kuruŋ hittemat wayyeŋ niŋgeb, yeŋbe mata buluŋmiŋmoŋ, al wukkek wor po hiyeŋ. Goketeŋbe diriŋ gobe Al Kuruŋyen Urmiŋ worpo ineŋ hinayiŋ. 36 Be, nonoŋge Elisabetniŋ nura. Yeŋbe alik buluŋ wor po, eptema diriŋ kawaŋ kertek gega, biŋ yaŋ hi.Gabe gagasim 6 hihi. 37 Niŋgeb Al Kuruŋdiliŋdeb det kura meteŋeŋ ga moŋ,” inyiŋ.38 Gwaha inkeb Maria gore, “Nebe DoyaŋAl Kuruŋyen meteŋ bere po. Niŋgeb dahakura nire yeŋbe igiŋ ala, yeŋ nura gwahadepo niryeŋ,” inyiŋ. Be, gwaha inkeb AlKuruŋyen miyoŋ go Maria tubul teŋ kuriŋ.

Maria kuŋ Elisabet kinyiŋ39 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ mere

iryiŋ go kamereb Maria gobe mere goyenkeŋkela bebak tiye yeŋ gitik teŋbe araŋeŋpo nonoŋmiŋ Elisabet hitte kuriŋ. YeŋbeYudia naŋare niŋ dugu bana goŋ taun kuragor hiyen geb gor po kuriŋ. 40Kuŋ Sekara-iayen yare forok yeŋ Elisabet keneŋbe pereiryiŋ. 41 Irkeb pere iryiŋ goyen Elisabet

Page 87: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 1:42 84 Luk 1:66beleŋ nurkeb diriŋ Elisabet biŋde hinhingore dirkuk tiyyiŋ. Goyare goyenbe HoliSpirit beleŋ Elisabet ketal uryiŋ. 42 Irkebnonoŋmiŋ Maria go kawan po gaha inyiŋ:“Gebe Al Kuruŋ beleŋ guram girde igiŋ igiŋwor po giryeŋ. Niŋgeb gebe bere hoyaŋyara moŋ. Irde diriŋ teŋ besa irayiŋ goyenmanaŋ Al Kuruŋ beleŋ guram irde igiŋ igiŋiryeŋ! 43 Da mata igiŋ goyen timekeb AlKuruŋ beleŋ ne niŋ amaŋeŋ nurd nuneŋbeDoyaŋ Al Kuruŋner miliŋ gare ne hittewaya! 44 Ge beleŋ waŋ pere nirkeb goyarepo diriŋ bener hi gare amaŋ heŋ dirkuktiya. 45 Gebe Al Kuruŋ beleŋ mata kameforok yiyyeŋ goke momoŋ giruŋ goyenfudinde yeŋ dufayge tareŋ iraŋ. Niŋgeb AlKuruŋ beleŋ ge niŋ amaŋeŋ nurd gunyeŋ!”inyiŋ.

46-49 Irkeb Maria gobe gaha yiriŋ:“Nebe Al Kuruŋyen meteŋ bere po,

deŋnem moŋ. Gega ne niŋnurdkakala nirde hiyen.

Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋbe deŋem turŋuŋyaŋ irde hime.

Irde Al Kuruŋ, Numulgaŋ teŋ teŋ Algoke bener mat amaŋeŋ wor ponurde uneŋ hime.

Al Kuruŋ saŋiŋmiŋyaŋ beleŋ ne hittematakuruŋ forok yiruŋ.

Niŋgeb gayenter mat kuŋ kuŋ al kamekame forok yeŋ hinayiŋ goreb neniŋ yeŋ,

‘Yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋwor ponurd unyiŋ,’ yeŋ hinayiŋ.

Al Kuruŋ po ga turŋuŋ yaŋ wor po.50 Al Kuruŋbe yeŋ palap irde haŋ mar

goyen buniŋeŋ nurde yuneŋ hiyen.Yeŋbe al kame kame forok yeŋ palap irde

hinayiŋ goyen wor gwahade poyirde hiyeŋ.

51Yeŋbe tareŋmiŋyaŋ geb, haniŋdemeteŋkarkuwaŋ karkuwaŋ teŋ hinhingwahade teŋ hiyeŋ.

Irde al kura mar dufaymiŋde neŋ poga igiŋ yeŋ haŋ mar goyen gasayirde yakira tike bur yeŋ kuŋ hi-nayiŋ.

52 Yeŋbe megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ,‘Neŋ po ga igiŋ,’ yeŋ haŋmar goyendeŋem moŋ yiryeŋ.

Gega al yiŋgeŋ turuŋ ma yirde haŋmarbe deŋem yaŋ yiryeŋ.

53 Yeŋbe al kura tareŋniniŋde epte mameteŋ titek yeŋ haŋ mar goyenfaraŋ yurde igiŋ igiŋ yirde hiyeŋ.

Munaŋ saŋiŋniniŋde eptemeteŋ titekyeŋ haŋ mar gobe uliŋ uliŋ yakirateŋ hiyeŋ.

54-55 Be, bikkeŋ Al Kuruŋbe asininiŋ Abra-hamya foŋeŋmiŋ yagoya hitte biŋateŋ hinhin.

Yeŋbe mel go buniŋeŋ yirdeb biŋa teŋhinhin goyen goke biŋ sir ma yeŋhinhin.

Niŋgeb Al Kuruŋbe meteŋ marmiŋ Israelmar goyen hugiŋeŋ buniŋeŋ nurdeyuneŋbe faraŋ yurde hiyeŋ,” yiriŋ.

56 Be, Maria go gagasi karwo gwahadeElisabetya heŋbe mulgaŋ heŋ tiyuŋmiŋdekuriŋ.

Yon Baptais kawaŋ hiriŋ57 Be, Elisabet diriŋ kawaŋ kerd kerd

nalum forok yekeb diriŋ al diriŋ kawaŋkiryiŋ. 58 Irkeb Elisabet gote tayŋeŋya albuda taunde gor hinhanya gore mere mo-moŋmiŋ nurdeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ nurd unuŋ geb, gogo diriŋ kawaŋkera,” yeŋbe tumŋaŋ amaŋ hamiŋ.

59 Be, diriŋ go kawaŋ hiriŋde mat kuŋnaŋa fay 8 hekeb guba yeŋ unniŋ yeŋwayamiŋ. Irdeb guba yeŋ uneŋbe deŋembenaniŋ go po deŋe eke kirniŋ yamiŋ. 60Gegamere go nurde miliŋ beleŋ huwardeb,“Moŋ, deŋembe Yon intek,” yiriŋ. 61 Irkebmel gore wol heŋbe, “Geya almegeyattaytiriŋ yago kura deŋe gwahadem moŋ!”inamiŋ. 62 Irdeb naniŋ wor haniŋ tuŋandepo, “Urge deŋembe ganuŋ?” yeŋ gusuŋaŋiramiŋ. 63 Irkeb Sekaraia gore wol heŋurmiŋ deŋe kaye yeŋhaniŋ tuŋande po kaŋkaŋde niŋ he parwek niŋ yinyiŋ. Irkebtawaŋ unkeb go hende, “Deŋembe Yon,”gwahade kayyiŋ. Irkeb al buda kuruŋ gorgabu iramiŋ goyen diliŋ fot yamiŋ. 64 Irkebgoyare po Sekaraia gomelak hipirkeŋ hekemere tiyyiŋ. Irdeb Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋnurde turuŋ iryiŋ. 65 Gwaha tikeb al budatiyuŋ goyenter hinhan mar gobe dinoŋkok yamiŋ. Irdeb mata kuruŋ yenamiŋgo tagalde tukukeb taun Yudia naŋare niŋdugu bana hinhan gor niŋ mar beleŋ meremomoŋ goyen nurde tukutiŋ ala tiyamiŋ.66 Diriŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ irde

Page 88: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 1:67 85 Luk 2:7hinhin geb, al tumŋaŋ mere go nuramiŋmarbe mata kuruŋ goke dufay po heŋ hin-han. Irde, “Diriŋ go kuŋ kuruŋ heŋbe aldahade hiyeŋ?” yeŋ kadom gusuŋaŋ girdteŋ hinhan.

Sekaraia beleŋ kame mata forok yiyyeŋgoke tagalyiŋ

67 Be, Yon naniŋ Sekaraia go Holi Spiritbeleŋ waŋ ketal urkeb kame mata forokyiyyeŋ goke gaha yiriŋ:68 “Israel marte Al Kuruŋbe Doyaŋ Al Ku-

ruŋ.Yeŋ beleŋ waŋbe alya bereyamiŋ kidoma

bana mat yiŋgeŋ hitte yumulgaŋtiyyeŋ.

Niŋgeb yeŋ po ga amaŋeŋ nurde uneŋturuŋ irde hitek.

69-71 Yeŋbe bikkeŋ mere basaŋ marmiŋyinke meremiŋ basaŋ heŋbe,

‘Al Kuruŋ beleŋbe buluŋ nurd duneŋasogo dirde haŋmarte yufukdematdumulgaŋ tiyyeŋ,’ yineŋ asininiŋyago momoŋ yirde hinhan.

NiŋgebAl Kuruŋbe yiŋgeŋ yeŋ hinhin gwa-hade goyen po,

neŋ dawartek al tareŋ miŋyaŋ worpo goyen* meteŋ almiŋ Dewityenmiŋde mat forok irde dunyeŋ.

72-75 Al Kuruŋbe asininiŋ yago buniŋeŋnurde yuneŋ hinhin.

Goke teŋbe haŋkapya asininiŋ Abra-ham hitte gahade biŋa tiyyiŋ:

‘Israel marbe asogom yufukde matyawareŋ.

Irkeb kafura ma heŋ ne doloŋnirde hinayiŋ.

Hinayiŋ kuruŋ goyenbe tumŋaŋ del-ner wukkeŋ wor po, huwak po heŋgab doloŋ nirde hinayiŋ,’ yiriŋ.

Al Kuruŋbe asininiŋ yago hitte biŋa tareŋwor po gwahade teŋ hinhin goyenbiŋ sir ma yeŋ hiyen.

76 Be, urne Yon, gebe Al Kuruŋ tonŋeŋyaŋ wor po beleŋmere basaŋ almiŋgiryeŋ.

Irkeb ge wa meheŋ heŋ Doyaŋ Al Ku-ruŋ wayyeŋ yitiŋ goke beleŋ ker-ayiŋ.

77 Niŋgeb gebe daha mat Al Kuruŋ beleŋyende alya bereyat mata buluŋ

halde yuneŋbe yumulgaŋ titekbelŋeŋ goyen yikala yirde hayiŋ.

78 Al Kuruŋbe biŋde mat wor po buniŋeŋnurde duneŋ hiyen.

Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ gobe kameneŋ hitte wayyeŋ.

Yeŋ wayyeŋ goreb naŋa fay urke wuk yeŋtuka go gwahade diryeŋ.

79 Niŋgeb yeŋ beleŋbe al kidoma bana heŋmata buluŋ teŋ Al Kuruŋ diliŋdekamtiŋ mar goyen Al Kuruŋ dirŋeŋweŋ heŋ heŋ beleŋ goyen yikalayirde hiyeŋ.

Irdeb bininiŋ kamke igiŋ heŋ heŋ belŋeŋdegor dukuyeŋ,” yiriŋ.

80 Be, Sekaraia urmiŋ Yon gobe biŋdemat Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ wor po nurdyanurdya kuruŋ hiriŋ. Irdeb sawsawa pokuruŋ naŋa bana kuriŋ. Kuŋ goŋ heŋheŋbe nalu untiŋde gorbe meteŋmiŋ miŋure yeŋ Israel mar diliŋde forok yiriŋ.

2Yesu kawaŋ hiriŋ nalu

1 Be, goyarebe Ogastus beleŋ Roma gab-manyen doyaŋ al kuruŋ Sisar hinhin. Be,al gore meteŋ marmiŋ gaha yinyiŋ: “Nebeleŋ naŋa doyaŋ yirde hime bana ku-ruŋ goyen alya bereya deŋem yawarnayiŋ.Irke gab teksbe dahade forok yiyyeŋ yeŋnurtek,” yinyiŋ. 2 Be, Al kapyaŋ heŋ heŋmata gobe tiŋeŋ gogo po ga tiyamiŋ. Go-yareb Kwiriniusbe Siria naŋare niŋ doyaŋal kuruŋ hikeya al kapyaŋ heŋ heŋ matagoyen forok yiriŋ. 3 Irkeb Roma gab-man beleŋ naŋa doyaŋ yirde hinhin banagoŋ niŋmar gobe taunmiŋyaŋ taunmiŋyaŋdeŋniniŋ yirniŋ yeŋ kwamiŋ. 4 NiŋgebYosepbe Galili naŋare niŋ taun Nasaretmatbe Yudia naŋare niŋ taun Betlehemkuriŋ. Yeŋbe Dewityen miŋde niŋ alniŋgeb, Dewityen taun Betlehem ineŋhaŋyende gor kuriŋ. 5Mariabe Yosep mek-erd unamiŋ geb, tumŋaŋ deŋdere yeryeyeŋ kwaryum. Goyen nalureb Maria godiriŋ kawaŋ kertek binde hiriŋ. 6Betlehemgor hikeyabe diriŋ fulgaŋ hiriŋ. 7 Gorbeya kura al gisaw niŋ waŋ damu teŋ ferdferd ya goyen makiŋ heŋ tukamiŋ. Niŋgebgor kura heŋ diriŋ kawaŋ kertekmoŋhiriŋ.

* 1:69-71: Hiburu merere katiŋ asaŋdebe, “bulmakaw hirkam” gwahade katiŋ hi. (Liwai 4:7,18,25)

Page 89: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 2:8 86 Luk 2:29-30Irkeb al waŋ ya damu teŋ ferd ferd yakura gote yufuk bana, dapŋa yerde haŋyengasuŋde gor kuŋ urmiŋ mataliŋ kawaŋkiryiŋ. Irdeb sope irde teŋ amil po malatiyyiŋ. Irde teŋbe dapŋa beleŋ yamuŋnenehaŋyen koroŋ yara kuruŋ goyen bana goŋtubulŋaŋ tike hinhin.

Sipsip doyaŋ mar beleŋ Yesu kawaŋ hiriŋgoyen nuramiŋ

8 Yesu kawaŋ hiriŋ goyen wawuŋbe sip-sip doyaŋ mar kura sipsipmiŋ taun siŋaredoyaŋ yirde haŋyen gwahade teŋ hinhan.9 Irke Al Kuruŋyen miyoŋ yeŋ hitte forokyeke Doyaŋ Al Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋgoyen hulsi yara heŋ naŋa timiytiŋeŋ teŋmilgu yiryiŋ. Irkeb kafura wor po hamiŋ.10 Gega Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ, “Ka-fura heŋ ma yo. Nebe mere igiŋ megenniŋ mar beleŋ nurde amaŋ hetek meregoyen momoŋ direŋ tihim geb. 11Haŋkabedeŋ gayen Al Kuruŋ hitte Dumulgaŋ teŋteŋ Al goyen Dewityen taun Betlehem gorkawaŋ hihi. Yeŋbe Mesaia, Doyaŋ Al Ku-ruŋ. 12 Niŋgeb diriŋ go kinniŋ yeŋ kuŋbeamil po mala titiŋ dapŋa beleŋ yamuŋ nenhaŋyen koroŋ yara kuruŋ bana goŋ hikekeneŋ gab mere momoŋ dira gobe gagoyeŋ nurnayiŋ,” yinyiŋ. 13 Gwaha yinkebgoyare po Al Kuruŋyen miyoŋ budam worpo forok yeŋ kadom goya heŋbe Al Kuruŋniŋ amaŋeŋ nurde turuŋ irde,14 “Al Kuruŋ tareŋmiŋ kuruŋ wor po go gab

turuŋ irde isoka irniŋ.Munaŋ megen niŋ mar Al Kuruŋ beleŋ

amaŋeŋ nurde yuneŋ hi gobe biŋkamke ga hinayiŋ,” yamiŋ.

15 Al Kuruŋyen miyoŋ go gwaha teŋbeyubul teŋ Al Kuruŋ hitte mulgaŋ hamiŋ.Irkeb sipsip doyaŋ mar goreb, “Betlehemkuniŋ. Irde Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ meredira go kuŋ kinniŋ,” yamiŋ. 16 Irdebaraŋ po Betlehem kuŋbe Yosepya Mari-aya yenamiŋ. Diriŋ haŋkapok gobe dapŋabeleŋ yamuŋ nen haŋyen koroŋ yara ku-ruŋ bana goŋ hike kenamiŋ. 17 Keneŋbediriŋ goke Al Kuruŋyenmiyoŋ beleŋ yinyiŋgoyen taunde gor niŋ al hoyaŋwormomoŋyirde tukamiŋ. 18 Irkeb mel gote merego nurdeb hurkuŋkat tiyamiŋ. 19 Munaŋ

Mariabe sipsip doyaŋ mar beleŋ meretiyamiŋ kuruŋ goyen teŋ biŋde kerde gokehugiŋeŋ dufay heŋ hinhin. 20 Be, sipsipdoyaŋ mar go kuŋbe Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋ yinyiŋ gwahade po kenamiŋ geb,mulgaŋ heŋ heŋyabe Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋnurde deŋem turŋuŋ yaŋ irde kasor irdyairdya kwamiŋ.

Yesu go Al Kuruŋ niŋ unaryum21 Be, kawaŋ hiriŋde mat kuŋ naŋka-

hal 8 heke Yuda marte tikulare guba yeŋuneŋ deŋembe Yesu inaryum. Deŋe gobeYesu goyen miliŋ biŋde ma forok yekeyaAl Kuruŋyen miyoŋ beleŋ deŋe urde un-yiŋ. 22-23 Be, Maria go diriŋ kawaŋ kiryiŋgoyen kuŋ ig uliŋ titek hekebMoseyen sabagama irde wuk yeŋ yeŋ mata* tiye yeŋbeYerusalem kwaryum. Goya goyenbe Al Ku-ruŋyen saba asaŋdebe, “Al diriŋ mataliŋbene niŋ nuneŋ hinayiŋ,” yiriŋ geb, go pogama irye yeŋ Yesu manaŋ teŋ kwaryum.24 Ire uŋya gobe Moseyen saba gama irdebMaria ig uliŋ teŋ teŋ ge teŋbe kalyiŋgiirawa gwahade kura yukuŋ Al Kuruŋ doloŋird ird mata doyaŋ mar yunyeke kumgatinayiŋ yeŋbe Yerusalem kwaryum.

25 Be, Yerusalem gorbe al salanŋeŋ kurahinhin. Deŋembe Simeon. Yeŋbe Al Ku-ruŋ diliŋde al huwak po heŋ Al Kuruŋyenmata keŋkela gama irde hinhin. YeŋbeHoli Spirit ketal urtiŋ hiyen. SimeonbeIsrael mar kanduk bana haŋ goyen dahanaŋa gab Al Kuruŋ beleŋ faraŋ yuryeŋ yeŋdoyaŋ heŋ hinhin. 26 Yeŋbe Holi Spiritbeleŋ hakot, “Gebe delge hikeya po Al Ku-ruŋyen Mesaia forok yeke kenayiŋ,” inyiŋ.27Niŋgeb ire uŋya goreMoseyen saba gamairde gwaha gwaha tinayiŋ yitiŋ goyen tiyyeyeŋ Yesu teŋ Al Kuruŋyen ya balemdekwaryum goya goyenbe Holi Spirit beleŋal goyen bul irde Al Kuruŋyen ya balemdetukuriŋ. Be, ire uŋya go yare gor wakeb28 Simeon beleŋ diriŋ go teŋ besa irdeamaŋeŋ nurde Al Kuruŋ turuŋ irde gahayiriŋ:29-30 “Doyaŋ Al Kuruŋ, gere alya bereya

Yumulgaŋ teŋ teŋ Al niŋ ninariŋgob haŋka gago delner kenhem.

* 2:22-23: Moseyen sabarebe bere kura diriŋ kawaŋ kerde wawuŋ 40 heke gab Al Kuruŋyen ya balemde kuŋ ig uliŋtiyyeŋ gwahade katiŋ hi. (Liwai 12:2-8)

Page 90: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 2:31 87 Luk 2:51Niŋgeb Israel mar niŋ kandukŋeŋ nurde

himyen gobe hipirkeŋ nurhem geb,ninariŋ gwahade po igiŋ kameŋ.

31 Al gabe megen niŋ alya bereya beleŋtumŋaŋ diliŋde kennayiŋ yeŋ forokiraŋ.

32 Yeŋbe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋgoyen Al Kuruŋ hitte kuŋ kuŋ beleŋgoyen yikala yirde hiyeŋ.

Irde yeŋ beleŋ gere al kudiŋeŋ Is-rael mar hitte mat forok yitiŋ gokeal hoyaŋ beleŋ Israel mar deŋemturŋuŋ yaŋ yirde hinayiŋ,” yiriŋ.

33 Be, Simeon beleŋ Yesu niŋ meretiyyiŋ go nurdeb ire uŋya gobe dinoŋkok yaryum. 34 Irdeb ire uŋya goyab ur-miŋya goyen Simeon beleŋ guram yirdetareŋ yirdeb Yesu miliŋ Mariabe gaha in-yiŋ: “Yuda mar budambe diriŋ gare yirkesaŋiŋ henayiŋ. Munaŋ kurabe buluŋ nurdekatnayiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ teŋ kerkewayuŋ goyen al budam igiŋ ma nurde un-nayiŋ. 35 Yeŋ beleŋbe alyen dufay ba-nare niŋ goyen yade kawan yiryeŋ. Irkebgoyen goke daha wet kura irnayiŋ gorebbubulkuŋge tutma tike bege misiŋ kuruŋwor po katayiŋ,” inyiŋ.

36 Be, goya goyenbe Asa mar biriŋ kuradeŋembe Ana wor gor hinhin. NaniŋbeFanuel. Bere gobe Al Kuruŋyenmere basaŋheŋ heŋ bere. Yeŋbe dama 7 po uŋya hikebuŋ kamyiŋ. 37 Irkeb beretap heŋ kuŋ kuŋbedamam 84 hiriŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen yabalem goyen muŋ kura tubul teŋ hoyaŋdema kuŋ hiyen. Irdeb hugiŋeŋ naŋkahalyawawuŋya gor heŋ yende alya bereya AlKuruŋ beleŋ faraŋ yuri yeŋ gusuŋaŋ irdedoloŋ irde, kurareb biŋge kutŋa irde heŋyagab gusuŋaŋ irde hiyen.

38 Simeon beleŋ Maria mere irdehikeyabe Ana wor kuŋ yeŋ hitte heŋ AlKuruŋ niŋ amaŋeŋ nurde uneŋ kasor iryiŋ.Irdeb Yuda mar Al Kuruŋ beleŋ yumulgaŋteŋ teŋ niŋ doyaŋ heŋ hinhan mar goyendiriŋ goke momoŋ yiryiŋ.

39 Be, ire uŋya gobe Moseyen saba goyengama irde tukuŋ pasi irdeb urmiŋ teŋtiyuŋmiŋ Galili naŋare niŋ taun Nasaret

mulgaŋ haryum. 40 Gor heŋyabe diriŋgo kuruŋ heŋ hinhin. Yeŋbe dufaymiŋwukkeŋ wor po, diriŋ hoyaŋ yara moŋ. AlKuruŋ beleŋ keŋkelawor po faraŋ urde igiŋigiŋ irde hinhin.

Yesube foŋeŋmiŋde Al Kuruŋyen yabalemde kuriŋ

41 Damam damam Yesu miliŋya naniŋyagobe hugiŋeŋ Pasoba† dula nalu kuruŋgoke teŋ Yerusalem kuŋ hinhan. 42 Be,Yesu go damam 12 hiriŋya wor teŋ hin-han gwahade po Pasoba niŋ teŋ Yerusalemkwamiŋ. 43 Be, Pasoba nalu go hubu hekebYesu naniŋya miliŋya go Yerusalem tubulteŋ naŋam mulgaŋ heŋ hinaryum. GegaYesube Yerusalem hinhin goyen go manuraryum. 44 Al budam kuŋ hinhan geb,Yesube gaŋ tumŋaŋ kuŋ hite yeŋ nurdehinaryum. Be, kuŋ wawuŋbana heke ur-miŋ ge teŋ tayŋeŋya kadom yagoya goyengusuŋaŋ yirde naŋkenaryum. 45 Gega mapo kenaryum. Irde fay urkeb mulgaŋ heŋYerusalem kuŋ naŋkenye yeŋ kwaryum.46 Kuŋ sar kumaŋ kumaŋ hekeb wawuŋhiriŋ. Be, fay urke gab sopte naŋkeneŋbeAl Kuruŋyen ya balem koya beleŋ po milguirtiŋ bana hurkuŋbe kenaryum. YeŋbeYerusalemgor niŋMoseyen sabamar kahalbana heŋbe merem palŋa yirde, gusuŋaŋyirde teŋ hinhin. 47 Irdeb al buda goregusuŋaŋ irde hikeb keŋkela po wol heŋyuneŋ hinhin. Irde mere teŋ hinhin gomanaŋ nurdeb, “Diriŋ gabe biŋ bak yi-tiŋ wor po be!” yeŋ hurkuŋkat tiyamiŋ.48 Be, Yesu go gwaha teŋ hikeb naniŋyamiliŋya beleŋ urmiŋ go keneŋ hurkuŋkattiyaryum. Irdeb miliŋ beleŋbe, “Eke, daniŋgeb gwaha diraŋ? Nanakeya neyabe geniŋ galgalŋeŋ nurde naŋkeneŋ gago way-har,” inyiŋ. 49 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Daniŋ geb ne niŋ naŋkeneŋ har? Naniŋdeyare hi yeŋ ma nurde har?” yinyiŋ. 50Gegamere yiryiŋ gote miŋbe gwahade yeŋ manuraryum.

51 Be, Yesu go gwaha ineŋbe MariayaYosepya irde mulgaŋ heŋ Nasaret kwamiŋ.Irdeb hinhin kuruŋ gobe meremiŋ po

† 2:41: Bikkeŋ Israel mar Isip naŋa tubul teŋ Kenan kuniŋ tiyamiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ sipsip al diriŋ dirŋeŋ gasayirde darim yade yame kantayaŋ sam yirnayiŋ yinyiŋ. Munaŋ al kura gwaha ma tiyamiŋ marbe Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋwaŋbemel gote urmiŋmataliŋya dapŋamiŋmataliŋya goyen tumŋaŋ gasa yirke kamamiŋ. Gegameremiŋ gamairamiŋ marbe miyoŋmiŋ beleŋ yubul tiyamiŋ goke dufay heŋ heŋ ge dula mata teŋ hinhan.

Page 91: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 2:52 88 Luk 3:13nurde gama irde hinhin. Munaŋ miliŋMariabe diriŋ gore mata teŋ hinhin goyenbiŋde po kerde nurde hinhin. 52 Be, Yesugob kuruŋ heŋ hinhin. Irkeb dufaymiŋmanaŋ wuk yeŋ hinhin. Al Kuruŋ beleŋamaŋeŋ nurde uneŋ hinhin. Irkeb al beleŋmanaŋ gwahade po nurde uneŋ hinhan.

3Yon Baptais beleŋ Yesu niŋ tagalyiŋ(Matiyu 3:1-12; Mak 1:1-8; Yon 1:19-28)

1 Be, Taiberius beleŋ Roma gabmanyendoyaŋ al kuruŋ Sisar heŋbe naŋa ku-ruŋ goyen doyaŋ yirke kuŋ kuŋ dama 15hiriŋ. Goya goyenbe Roma gabman al Pon-tius Pailat beleŋ Yudia naŋa goyen doyaŋirde hinhin. Goyenterbe Galili naŋabeHerot niŋ tubul tike doyaŋ irde hinhin.Irkeb kuliŋ Filipbe Ituria naŋaya Trakonitisnaŋaya doyaŋ yirde hinhin. Munaŋ Abi-lene naŋabe al kura deŋem Lisanias beleŋdoyaŋ irde hinhin. 2 Go nalu goyenterbeAnasya teŋak Kaiafasya beleŋ Al Kuruŋdoloŋ ird ird mata doyaŋ marte kuruŋmiŋhinaryum.*

Be, goya goyenbe Al Kuruŋ beleŋSekaraia urmiŋ Yonbe sawsawa po kuruŋnaŋa bana goŋ hinhin goyen hoy iryiŋ.3 Irkeb Yodan fe siŋa naŋa hinhan banago kuŋ hinhin. Kuŋ heŋyabe alya bereyagoyen, “Mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋniŋ bitiŋmulgaŋhenaŋ, irde baptais tenaŋ.Irkeb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋtiŋ haldedunyeŋ,” yeŋ tagalde kuŋ hinhin. 4 YonBaptais beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋ wayyeŋgoke alya bereya biŋ gitik yirde ga hinayiŋyeŋ gwaha teŋ hinhin kuruŋ goke bikkeŋAl Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋasaŋde gahade kayyiŋ hi:“Sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ al

kura forok yeŋbe alya bereya beleŋDoyaŋ Al Kuruŋyen mere nurdegama ird ird niŋ dufay gitik teŋ teŋge gahade kuware tagalde hiyeŋ:

‘DoyaŋAl Kuruŋwaŋwaŋ ge teŋ beleŋkernaŋ.

Beleŋmiŋ sope irde huwa irnaŋ.5Gwaha tiniŋ yeŋbenaŋadukuŋdukuŋdaŋ

yunke waŋ hurkunayiŋ.

Duguya higiliŋya yawarke kateŋ ban-toto henayiŋ.

Beleŋ kokaŋ yade huwa yirdeb beleŋhurkuŋkatŋeŋ yade sirsarŋeŋ yir-nayiŋ.

6 Irkeb Al Kuruŋ beleŋ alya bereya yumul-gaŋ teŋ teŋ mata goyen al tumŋaŋkennayiŋ,’ yeŋ hiyeŋ,” yitiŋ. Aisaia40:3-5

7 Be, yitiŋ gwahade po Yon beleŋ meteŋgwahade teŋ hikeb al budam yeŋ hittebaptais tiniŋ yeŋ waŋ hinhan. Irkeb gomar goyen yeneŋbe gaha yinyiŋ: “Deŋbemata buluŋ po teŋ haŋ gega, mali baptaistiniŋ yeŋ wayhaŋ? Deŋ gab dufaytiŋ buluŋwor po kunere dirŋeŋ weŋ yara. Goyenbemali baptais tetek gab Al Kuruŋyen bearargo ma kentek yeŋ nurde haŋ? Ganuŋbeleŋ gwaha dinuŋ? Epte ma wor pobusaharnayiŋ! 8 Niŋgeb fudinde wor pomata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋbitiŋ mulgaŋ haŋ gote igineŋ Al Kuruŋdiliŋde mata igiŋ huwak goyen po teŋ hi-nayiŋ. Munaŋ, ‘Neŋbe Abraham dirŋeŋweŋ geb, Al Kuruŋyen bearar ma tetek,’yeŋ haŋyen. Gega mata buluŋtiŋ ma yubultinayiŋbe meretiŋ gobe miŋ miŋmoŋ worpo hiyyeŋ. Al Kuruŋbe igiŋ hora gayenyade Abrahamyen dirŋeŋ weŋ yiryeŋ geb.9 Saporbe bikkeŋ he miŋde ilde ilde niŋ epirtiŋ hi yara Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋtiŋgotemuruŋgem duntekbe binde wor po hi.Niŋgeb he kura igineŋ ma heŋ hiyeŋ gobeilde kak alare temeynayiŋ gwahade goyenpo, deŋ gayen mata buluŋtiŋ ma yubultinayiŋbeAl Kuruŋ beleŋ yende alma dirdedakira tiyyeŋ,” yinyiŋ.

10 Irkeb al buda gore, “Niŋgeb neŋbedaha teŋ gab igiŋ hetek?” inamiŋ. 11 Irkebwol heŋbe, “Al kura uliŋhormiŋ irawakenemuŋkureŋbe al gomiŋmoŋ goyen un-yeŋ. Irdeb al kura biŋgem yaŋ wor go miŋ-moŋ al keneŋbe gwaha po tiyyeŋ,” yinyiŋ.12 Be, Yuda mar kura Roma gabman niŋteks yade haŋyen mar manaŋ baptais tiniŋyeŋ waŋ gor hinhan. Niŋgeb yeŋ beleŋ,“Tisa, neŋbe daha titek?” yeŋ gusuŋaŋiramiŋ. 13 Irkeb wol heŋbe, “Gabman beleŋduneŋ hiyen hora goyen po yade hinayiŋ.Munaŋ go hende sopte ma yade hinayiŋ,”

* 3:2: Anasbe alik heŋbe Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ ird ird meteŋ goyen tubul tike teŋak Kaiafas beleŋgasuŋmiŋ teŋ meteŋ go teŋ hinhin. Gega Anas beleŋ Kaiafas goyen dufaymiŋ uneŋ hinhin.

Page 92: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 3:14 89 Luk 3:34yinyiŋ. 14 Irkeb fuleŋamar gor hinhan gorewor, “Munaŋ neŋbe daha titek?” inamiŋ.Irkeb Yon Baptais beleŋ wol heŋbe, “Deŋbehora yawarniŋ yeŋ al gasa yirniŋ yirniŋyirde detmiŋ kawemma yade hinayiŋ, irdeusi matare goyamerere ma yukuŋ hinayiŋ.Horabe meteŋ teŋ haŋyen gote muruŋgempo teŋbe ep gogo yeŋ nurde hinayiŋ,”yinyiŋ.

15Be, Yudamar gobe tumŋaŋMesaia niŋhakot po doyaŋ heŋ hinhan geb, Yon Bap-tais beleŋ mata teŋ hinhin goyen keneŋbeyeŋbe Mesaia wet yeŋ dufay heŋ yiŋgeŋuliŋ tagalde hinhan. 16 Irkeb Yon beleŋnurdeb, “Nebe fe uliŋ po baptais dirdehime. Gega harhoknerbe al kura wayyeŋ.Al gote tareŋbe kuruŋ wor po. Yeŋbe alturŋuŋ yaŋ wor po geb, ne gahade gareepte ma yeŋ ge teŋ meteŋ kuruŋ titekhime. Kahaŋ basaŋmiŋde niŋ kaŋ ur-guŋ kaŋ yugu teŋ teŋ gobe meteŋ kuruŋmoŋ gega, go wor nebe epte moŋ yeŋnurde hime. Yeŋ beleŋ gab Holi Spirityakakya beleŋ baptais diryeŋ. 17 Irde yeŋbeal kura wit igineŋ yawareŋ yeŋ kutum-miŋ tukuŋ igineŋya sikkeŋya pota yirdeigineŋbe goyen yerd yerd ya bana yerdesikkeŋ go yade kumga tiyyeŋ go gwahadediryeŋ. Niŋgeb al kame wayyeŋ gorebmeremiŋ ma gama irde hinayiŋ marbe kakhugiŋeŋ hitekde gor yimiyyeŋ,” yinyiŋ.

18 Be, Yonbe alya bereya saba budamhoyaŋ manaŋ momoŋ yirde tareŋ yirdehinhin. Irde mere igiŋ Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ yumulgaŋ tiyyeŋ goke momoŋyirde saba yirde hinhin. 19 Irdeb Galili naŋagote doyaŋ al kuruŋ Herot beleŋ kuliŋdebere Herodias goraŋ iryiŋ goke teŋ Yonbeleŋ, “Mata buluŋ tiyaŋ,” ineŋ goke ineŋtiyyiŋ. Goyenbe go po moŋ. Mata bu-luŋ hoyaŋ teŋ hinhin kuruŋ goke manaŋkawan po momoŋ iryiŋ. 20 Gega Herotgobe mata buluŋ teŋ hinhin goyen badahitŋeŋbe go hende po bak uneŋ fuleŋamarmiŋ yinke Yon go teŋ koyare keramiŋ.

Yesu baptais tiriŋ irde Yesuyen megen niŋasem yago

(Matiyu 1:1-17; 3:13-17; Mak 1:9-11)21Be, Herot beleŋYonBaptais teŋ koyare

ma kiryiŋyabe al Yesuyen budam Yon hittekuŋ baptais teŋ hinhan. Goya goyenbeYesu manaŋ yeŋ hitte baptais tiriŋ. Be,

Yesu go baptais teŋbe Al Kuruŋ mere irdehikeb goya goyen po naŋkiŋ hol yiriŋ.22 Irkeb Holi Spirit beleŋ kawan po Yesuhitte nu foy teŋ kattiŋ yara teŋ kateŋkipiryiŋ. Irkeb al melak kura naŋkiŋdemat, “Gebe urne, bubulkuŋne wor po.Nebe ge niŋ bener mat amaŋeŋ wor ponurde guneŋ hime,” yiriŋ. 23 Be, Yesubedamam 30 gwahade heŋ baptais go teŋbemeteŋmiŋ miŋ uryiŋ.

Be, Yesu gobe al beleŋ Yosep urmiŋ yeŋnurde uneŋ hinhan. Yesu asem yagoyitiŋbe gahade: Yosepbe Heli urmiŋ.

24 Helibe Matat urmiŋ. Matatbe Liwaiurmiŋ. Liwaibe Melki urmiŋ. MelkibeYanai urmiŋ. Yanaibe Yosep urmiŋ.

25 Yosepbe Matatias urmiŋ. MatatiasbeAmos urmiŋ. Amosbe Nahum urmiŋ.Nahumbe Esli urmiŋ. Eslibe Nagaiurmiŋ.

26 Nagaibe Mat urmiŋ. Matbe Matatiasurmiŋ. Matatiasbe Semen urmiŋ. Se-menbe Yosek urmiŋ. Yosekbe Yodaurmiŋ.

27 Yodabe Yoanan urmiŋ. YoananbeResa urmiŋ. Resabe Serubabel ur-miŋ. Serubabelbe Sealtiel urmiŋ.Sealtielbe Neri urmiŋ.

28 Neribe Melki urmiŋ. Melkibe Adiurmiŋ. Adibe Kosam urmiŋ. KosambeElmadam urmiŋ. Elmadambe Er ur-miŋ.

29 Erbe Yosuwa urmiŋ. YosuwabeEliese urmiŋ. Eliesebe Yorim urmiŋ.Yorimbe Matat urmiŋ. Matatbe Liwaiurmiŋ.

30 Liwaibe Simeon urmiŋ. SimeonbeYuda urmiŋ. Yudabe Yosep urmiŋ.Yosepbe Yonam urmiŋ. Yonambe Eli-akim urmiŋ.

31 Eliakimbe Melea urmiŋ. MeleabeMena urmiŋ. Menabe Matata ur-miŋ. Matatabe Natan urmiŋ. NatanbeDewit urmiŋ. 32 Dewitbe Yesi ur-miŋ. Yesibe Obet urmiŋ. ObetbeBoas urmiŋ. Boasbe Salmon urmiŋ.Salmonbe Nason urmiŋ.

33 Nasonbe Aminadap urmiŋ. Ami-nadapbe Atmin urmiŋ. Atminbe Arniurmiŋ. Arnibe Hesron urmiŋ. Hes-ronbe Peres urmiŋ. Peresbe Yudaurmiŋ.

34 Yudabe Yekop urmiŋ. Yekopbe Aisak

Page 93: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 3:35 90 Luk 4:18-19urmiŋ. Aisakbe Abraham urmiŋ.Abrahambe Tera urmiŋ. Terabe Na-hor urmiŋ.

35 Nahorbe Seruk urmiŋ. Serukbe Reuurmiŋ. Reube Pelek urmiŋ. PelekbeEber urmiŋ. Eber gobe Sela urmiŋ.

36 Selabe Kainan urmiŋ. KainanbeArpaksat urmiŋ. Arpaksatbe Siemurmiŋ. Siembe Noa urmiŋ. NoabeLamek urmiŋ.

37 Lamekbe Metusela urmiŋ. Metuse-labe Enok urmiŋ. Enokbe Yaret ur-miŋ. YaretbeMahalalel urmiŋ. Maha-lalelbe Kenan urmiŋ.

38 Kenanbe Enos urmiŋ. Enosbe Set ur-miŋ. Setbe Adamurmiŋ. Irde AdambeAl Kuruŋ beleŋ iryiŋ.

4Satan beleŋ Yesu tuŋaŋ uryiŋ(Matiyu 4:1-11; Mak 1:12-13)

1 Be, Yesu gob Yodan fete Yon hittebaptais teŋbe fe go tubul teŋ kuriŋ. Goyagoyenbe Holi Spirit beleŋ ketal urdeb teŋsawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ tukuriŋ.2 Goŋ kuŋbe naŋkahal 40 hinhin. Goyaregoyenbe Satan beleŋ mata buluŋ kurayenkurayende tuŋaŋ urtiŋde hinhin. Goŋ hin-hin goya goyenbe biŋge kutŋaŋre hinhingeb, kuŋ kuŋ naŋkahal 40 go muruŋdehekeb biŋge buluŋ wor po iryiŋ.

3 Be, Satan beleŋ goyen keneŋbe horakura ikala irde, “Gebe fudinde Al KuruŋUrmiŋ kenem hora ga inke beret hekebnawa,” inyiŋ. 4 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe,“Al Kuruŋyen asaŋdeb, ‘Albe biŋge hendepo ma haŋyen,’ yitiŋ hi,” inyiŋ.

5 Be, gor matbe Uŋgura gore Yesu gonaŋa kota tukuŋbe alya bereya megen haŋkuruŋ goyen wawuŋ uŋkureŋde po ikalairyiŋ. 6 Irdeb, “Megen haŋ mar kuruŋgayen doyaŋ yird yird saŋiŋ gobe ne nun-tiŋ. Niŋgeb al kura une yeŋbe igiŋ ala yubulteŋ uneŋ. Niŋgeb guneŋ. 7 Goyenbe malima guneŋ. Turuŋ nirde doloŋ nirke gabdet kuruŋ goyen yubul teŋ gunmeke gerehenayiŋ,” inyiŋ. 8 Irkeb Yesu beleŋ wolheŋbe, “Al Kuruŋyen asaŋdebe, ‘Al Kuruŋpo gab dende Doyaŋ Al Kuruŋ geb, yeŋ poga turuŋ irde doloŋ irde yeŋ ge po meteŋ

teŋ hinayiŋ,’ yitiŋ goyen go ma nurde ha?”inyiŋ.

9-11 Be, Uŋgura go Yesu teŋ Yerusalemtukuŋbe Al Kuruŋyen ya balem kuruŋhende hoyaŋ goyenter teŋ hurkuriŋ. Irdebgaha inyiŋ: “Al Kuruŋyen asaŋdebe,‘Ge niŋ teŋbe Al Kuruŋ beleŋ miyoŋmiŋ

yinke keŋkela doyaŋ girnayiŋ.Irdeb gakteŋ mugunyeŋ goyenbe haniŋde

gisaŋheke kahaŋgehora beleŋmuŋkura umulawma uryeŋ,’ yitiŋ. Tikiŋ91:11-12

Niŋgeb gebe Al Kuruŋ Urmiŋ kenem gargare solok yeŋ kurka,” inyiŋ. 12 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Al Kuruŋyen mereasaŋde kura katiŋbe, ‘Al Kuruŋ po ga DoyaŋAl Kuruŋge. Niŋgeb tuŋaŋ urde tebaŋ mairayiŋ,’ yitiŋ hi,” inyiŋ. 13 Be, Uŋguragobe Yesu tuŋaŋ urmaŋ urmaŋbe bada heŋkurare kura ga sopte tuŋaŋ ureŋ yeŋbetubul teŋ kuriŋ.

Nasaret niŋ marbe Yesu niŋ bada hamiŋ(Matiyu 13:53-58; Mak 6:1-6)

14Be, Yesu go Holi Spirit ketal urde tareŋirke mulgaŋ heŋ Galili naŋare kuriŋ. Irdebmeteŋ teŋ hikeb al Galili naŋa bana hinhankuruŋ goyen mere momoŋmiŋ nurtiŋ alatiyamiŋ. 15 Yeŋbe Yuda marte gabu yayaŋkuŋ al saba yirde hinhin. Irkeb al meremiŋnurde hinhan goreb turuŋ irde hinhan.

16 Be, Galili naŋa bana goŋ meteŋ teŋheŋyabe Nasaret kuriŋ. Yeŋbe taun goyen-ter heŋ kuruŋhiriŋ. Be, yeŋbe Sabat nalurehugiŋeŋ teŋ hinhin gwahade goyen po,Sabat nalu hekeb Yuda marte gabu yarekuriŋ. Irdeb Al Kuruŋyen mere kapyaŋhewe yeŋ huwaryiŋ. 17 Irkeb gabu yagoyenter niŋ meteŋ faraŋ al kura beleŋasaŋ kuraAl Kuruŋyenmere basaŋ al Aisaiabeleŋ kayyiŋ bili irtiŋ hinhin goyen teŋYesu unyiŋ.* Irkeb hol irde mere kurakatiŋ goyen keneŋbe kapyaŋ hiriŋ. Merebegahade:18-19 “Doyaŋ Al Kuruŋbe alya bereya yu-

mulgaŋ teŋ teŋ mere igiŋ goyen albuniŋeŋ momoŋ yirde saba yirdehayiŋ yeŋ basiŋa niryiŋ.

Irde nad nerke kweŋ timekeya, ‘Kuŋbekanduk bana haŋ mar goyen faraŋyurde yad siŋa yirayiŋ,

* 4:17: Asaŋ gobe Aisaia beleŋ haŋkapya kayyiŋ wor po goyen moŋ. Gabe basaŋ heŋ sopte kayamiŋ kuruŋ goyenkuramiŋbe gago.

Page 94: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 4:20 91 Luk 4:39

irde al diliŋ titmiŋbe sope yirayiŋ,’ninuŋ.

Irdeb, ‘Al buluŋyen yufukde heŋ goltapŋeŋnurde haŋ mar goyen faraŋ yurdeyad siŋa yirayiŋ,

irde Al Kuruŋ beleŋ alya bereya igiŋyird yird nalube gagowaya yeŋmo-moŋ yirayiŋ,’ ninuŋ.

Niŋgeb goke teŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋbasiŋa niryiŋ geb, Holi Spirit beleŋketal nurtiŋ hime,” yitiŋ hi. Aisaia61:1-2; 58:6

20 Be, kapyaŋ heŋ pasi irdeb asaŋ gobili irdeb tumulgaŋ teŋ gabu yare gor niŋmeteŋ al go uneŋbe kipiryiŋ. Irkeb al budagor hinhan kuruŋ go diliŋbe Yesu hendepo iramiŋ. 21 Irkeb Yesu beleŋ, “Merekapyaŋ hemeke nurhaŋ gote igineŋbe negago nenhaŋ,” yinyiŋ.

22 Be, gor hinhan mar gobe tumŋaŋsabamiŋ igiŋ nurde yeŋ ge tagalamiŋ. Irdemeremiŋbe tareŋ miŋyaŋ wor po goyennurdeb dinoŋ kok yamiŋ. Gega Yesu gokeneŋ bebak teŋbe, “Al gabe Yosep urmiŋmoŋ?” yamiŋ. 23 Mel gore gwaha yekenurdeb Yesu beleŋ gaha yinyiŋ: “Deŋbeal beleŋ mere kura gahade teŋ hike nurdehaŋyen. Mere gobe gahade: ‘Guramal, neŋ sope dire yeŋbe gigeŋ wa sopeirayiŋ,’ yeŋ haŋyen. Niŋgeb gwahadegoyen po ne gayen deŋ beleŋbe, ‘Tiyuŋgergar gayen Kapeneam taunde mata teŋhike nurtiŋ goyen tike dilniniŋde yentek,’ninniŋ tahaŋ. 24 Gwahade yenayiŋ gega,fudinde wor po dineŋ hime, Al Kuruŋyenmere basaŋ marbe tiyuŋmiŋde niŋ marbeleŋ meremiŋ nurtek ma yirkeb yakirateŋ haŋyen,” yinyiŋ.

25 Irde sopte gaha yinyiŋ: “Fudinde worpo dineŋ hime. Al Kuruŋyen mere basaŋ alElaia hinhinnalurebAl Kuruŋbeleŋnaŋkiŋpet tikeb dama karwo irde gagasi 6 gayenkigariŋ yilik muŋ kura ma tiyyiŋ. Gwahatikeb Israel naŋa kuruŋ gobe biŋge kamdekamde nalu kuruŋ forok yiriŋ. Goyaregoyen bana goŋbe beretap budam hinhan.26 Gega Elaiabe Al Kuruŋ beleŋ Israel niŋberetap kura hitte ma teŋ kerke kuriŋ.Gwaha irtiŋeŋbe Saidon naŋa bana goŋ niŋberetap kura Sarefat taunde hinhin geb,Elaia go teŋ kerke yeŋ hitte kuriŋ. 27 Be, AlKuruŋyen mere basaŋ al kura Elisa hinhin

nalureb Israel naŋarebe al budam busukamiŋyaŋ hinhan. Gega yeŋbe Israel al kurama sope iryiŋ. Gwaha irtiŋeŋbe al miŋhoyaŋ Siria naŋare niŋ al Naman po gabsope iryiŋ,” yinyiŋ.

28 Be, Yesu beleŋ gwaha yinkeb al gabuya bana hinhan mar kuruŋ gobe biŋ aryamiŋ. 29 Irkeb huwarde Yesu go hamularetukuŋ timiyniŋ yeŋ upepel urde teŋ taunsiŋakde naŋa hamulare gor teŋ kwamiŋ.30 Gega Yesu gobe daha mat wet kura albuda goyen kahal pota yirde kuriŋ.

Yesu beleŋ uŋgura takira tiyyiŋ(Mak 1:21-28)

31 Be, Yesube gor mat Galili naŋare niŋtaun kura Kapeneam gor kurkuriŋ. Irdebkuŋ gor Sabat nalu hekeb Yudamarte gabuyare hurkuŋ al saba yiryiŋ. 32 Irke gorhinhan mar beleŋ sabamiŋ saŋiŋ miŋyaŋgeb, pel irtek moŋ yeŋ nurdeb diliŋ fotyamiŋ.

33 Be, gabu ya bana goyenbe al uŋguramyaŋ kura hinhin. Be, al gore kekew teŋbe,34 “Ey, Yesu Nasaret niŋ al! Gebe dahadire yeŋ wayha? Buluŋ dire yeŋ wayha?Gebe al gwahade yeŋ nurd guneŋ hime.Gebe Al Kuruŋyen, Al Wukkeŋ wor po!”inyiŋ. 35 Irkeb Yesu beleŋ misiŋeŋ po,“Bada hawa. Irde al go tubul teŋ kat kwa!”inyiŋ. Irkeb uŋgura goreb gabu iramiŋmardiliŋ mat po al go temeyke katkeb tubulteŋ kuriŋ. Gega al gobe dagi kura matiyyiŋ. 36 Irkeb gor hinhan mar gore matago keneŋbe hurkuŋkat wor po teŋ yiŋgeŋuliŋ, “Saba gabe dahade wor po? Turŋuŋyaŋ wor po. Irde meremiŋ pel irtek moŋ,tareŋ miŋyaŋ geb, go hende uŋgura yakiratikeb kat kwahaŋ!” yamiŋ. 37 Be, Yesubeleŋ mata tiyyiŋ gote mere momoŋbealya bereya tiyuŋ Kapeneam taun biŋyaŋhinhan goyen nurde tukutiŋ ala tiyamiŋ.

Yesu beleŋ al garbam miŋyaŋ budam sopeyiryiŋ

(Matiyu 8:14-17; Mak 1:29-34)38 Be, Yesu gobe Yuda marte gabu ya

go tubul teŋbe Saimon, deŋem kurabePita gote yare kuriŋ. Goya goyenbe Sai-mon teŋakbe aygaŋ buluŋ wor po irkeSaimonyen yare hinhin. Niŋgeb faraŋuri yeŋ Yesu momoŋ iramiŋ. 39 Irkebkuŋ gasuŋmiŋ ketalde huwarde urguŋ kaŋ

Page 95: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 4:40 92 Luk 5:14keneŋbe aygaŋ go kwep irde takira tikebtubul tiyyiŋ. Irkeb bere gobe goyarepo huwardeb Yesuya yeŋya wayamiŋ margoke biŋge kayyiŋ.

40 Be, naŋa gurgur yeŋ hikeb Sabat naluhubu hiriŋ geb, igiŋ det kanduk yad be-len kutek hamiŋ. Irkeb al garbam miŋkurayen kurayen Yesu hitte yawayamiŋ.Irkeb yuŋkureŋ yuŋkureŋ haniŋ uliŋdeyerdeb guram yirde tukukeb igiŋ hamiŋ.41 Goyenbe garbam po ma sope yiryiŋ.Uŋgura al uliŋde hinhan goyen manaŋyakira tike al budam yubul teŋ kat kwamiŋ.Uŋgura goyen Yesube Mesaia yeŋ nurdeuneŋ hinhan geb, kat kuŋ heŋyabe kekewteŋ, “Gebe Al Kuruŋ Urmiŋ!” ineŋ hinhan.Gega Yesu beleŋbe mere tinak yeŋ yineŋteŋ utaŋ yirde hinhin.

42 Be, naŋa hako ga fay urde hikeb Yesugo naŋamigiriŋmiŋmoŋde kura gor kuriŋ.Irkeb al beleŋ yeŋ ge naŋkeneŋ hinhan.Naŋkeneŋ kuŋ kuŋbe yeŋ hinhinde gorforok yeŋ kenamiŋ. Irdeb, “Dubul ma teŋkwayiŋ. Gaŋ po hayiŋ,” ineŋ basiŋa iramiŋ.43 Gega Yesu beleŋ wol heŋbe, “Moŋ, nebeAl Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyirdmere igiŋ goyen tiyuŋ hoyaŋdemanaŋtagalde kuŋ heŋ. Goke teŋbe Al Kuruŋbeleŋ nad nerke wamiriŋ,” yinyiŋ. 44 IrdebYudamarte naŋa bana kuruŋ go kuŋ heŋyagabu yayaŋ mere tagalde kuŋ hinhin.

5Yesu beleŋ komatmiŋ yawaryiŋ(Matiyu 4:18-22; Mak 1:16-20)

1Be, nalu kurarebYesu goGalili fe ala ku-ruŋ, deŋem kurabe Genesaret ineŋ haŋyengoyen siŋare huwarde heŋ Al Kuruŋyenmere tagalde hikeb al budam nurniŋ yeŋwaŋ kalyaŋ keramiŋ. 2 Irkeb Yesu beleŋnaŋkeneŋ hakwa irawa kura yawaŋ fesiŋare yubul titiŋ yinyiŋ. Miŋ marbe ka-maŋmiŋ halde hinhan. 3 Irkeb Yesu gohakwa kura hende gor hurkuriŋ. Hakwagobe Saimonyen. Be, hurkuŋbe Saimongoyen, “Alare muŋ kura irke kurki,” inyiŋ.Irdeb hakwa hende keperdeb al fe siŋarehinhan mar go saba yiryiŋ.

4 Be, sabamiŋ pasi irdeb Saimon goyen,“Alare kuŋbe digeya kamaŋ temeydedapŋa yawarnaŋ,” inyiŋ. 5 Irkeb Saimonbeleŋbe, “Doyaŋ al, neŋbe wawuŋ soba

kuruŋ gab kurut yeteke kuŋ kuŋ gago faydura. Goyenbe dawet kura ma yawarhet.Goyenpoga ge beleŋ yaha niŋgeb, alarekuŋ kamaŋ temeyeŋ tihim,” inyiŋ. 6 IrdebYesu beleŋ inyiŋ gwahade po, hakwa goteŋ alare kuŋbe kadom kura hakwa hendehinhan goya kamaŋ temeyamiŋ. Irdebdapŋa budam wor po yawarkeb kamaŋmiŋdildil yeŋ hako ga tiktuk iramiŋ. 7 Irkebmeteŋ kadom hakwa hoyaŋde hinhangoyen waŋ faraŋ durnaŋ yeŋ haniŋ potuŋaŋ yiramiŋ. Irkeb hakwamiŋ go teŋwaŋbe tumŋaŋ kamaŋ goyen tuluŋ teŋdapŋa hakwa hende wok yirke hakwairawakde dapŋa beleŋ po makiŋ heke soŋdolok naryum.

8-10 Be, dapŋa kuruŋ yawaramiŋ goyenkeneŋbe Saimon deŋem kurabe Pitayakadom yago hakwa hende yeŋya hin-han mar gobe tumŋaŋ hurkuŋkat wor potiyamiŋ. Irde Pita gote kadom waraŋSebedi urmiŋ Yemsya Yonya faraŋ uryeyeŋ hakwamiŋde wayaryum goyen manaŋhurkuŋkat wor po tiyaryum. Niŋgeb Sai-mon goreb kafura heŋ Yesu kahaŋ miŋdeurguŋ kaŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, nebe matabuluŋ al wor po geb, epte ma delge marhuwareŋ. Niŋgeb nubul teŋ kwa,” inyiŋ.

Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Kafuraheŋ ma yo. Gayenter matbe dapŋayawartiŋeŋbe al yade hayiŋ geb,” inyiŋ.11 Irkeb hakwamiŋ go yawaŋ siŋare yirdebdawet kuruŋ go okohom po yubul teŋbeYesu gama iramiŋ.

Al kura garbam buluŋ busuka miŋyaŋ(Matiyu 8:1-4; Mak 1:40-45)

12 Be, Yesu go Galili naŋa bana goŋ niŋtaun kura goyenter hikeb al kura busukabeleŋ uliŋ teŋ pasi irtiŋ gore wayyiŋ. WaŋYesu keneŋbe yeŋ beleŋ gab faraŋ nuryeŋyeŋ nurde kahaŋ miŋde wulgurut yiriŋ.Irdeb, “DoyaŋAl Kuruŋ, dufaygerwilakŋeŋnurdeb sope nirke igiŋ heweŋ,” ineŋ eseŋmere iryiŋ. 13 Irkeb haniŋ temeyde al gouliŋde kerdeb, “Igiŋ guram gireŋ. Niŋgebigiŋ hawa,” inyiŋ. Irkeb goyare po busukagobe tubul tikeb igiŋ hiriŋ. 14 Irkeb Yesubeleŋbe, “Igiŋ haha gake al kura ma mo-moŋ irayiŋ,” inyiŋ. Irdeb, “Al Kuruŋ doloŋird ird mata doyaŋ mar hitte kuŋ sikkeŋgeyikala yirke keneŋbe fudinde igiŋ haha

Page 96: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 5:15 93 Luk 5:32ginnayiŋ. Irke gab Mose beleŋ bikkeŋ yiriŋmata goyen gama irde dapŋa kura mel goyunnayiŋ. Irkeb ge niŋ teŋ Al Kuruŋ niŋdapŋa go kumga tinayiŋ. Irkeb al tumŋaŋfudinde igiŋ hihi yeŋ gennayiŋ,” inyiŋ.15 Gega Yesuyen mere momoŋbe kuruŋwor po heŋ kuriŋ. Irkeb al budam, “Kuŋsabamiŋ nurniŋ, irde al garbam miŋyaŋbesope diri,” yeŋ nurde wayamiŋ. 16 GegaYesu gob gor heŋ meteŋ teŋ hinhinyabeal yubul teŋ naŋa migiriŋ miŋmoŋde yeŋuŋkureŋpo kuŋAl Kuruŋmere irde hinhin.

Al uliŋ kamtiŋ kura sope iryiŋ(Matiyu 9:1-8; Mak 2:1-12)

17 Be, nalu kurareb Yesu go teŋ hinhingwahade po saba tagalde hinhin. Gwahateŋ hikeyabe Yuda marte tikula tareŋ pogama irde haŋyen Farisi maryabe Mo-seyen saba tagal tagal marya budam Yesusaba tagalde hinhinde gor wayamiŋ. Gomar gobe tiyuŋ tumŋaŋ Galiliya Yudiayanaŋa bana goŋ niŋ beleŋ wayamiŋ. Irdekurabe Yerusalem taun kuruŋde gor matwayamiŋ. Be, mel go waŋ gor keperdebYesu beleŋ al saba yirde hinhin goyenpalŋa irde hinhan. Goyenterbe Doyaŋ AlKuruŋyen saŋiŋ garbammar sope yird yirdgobe Yesu hitte hinhin.

18 Be, Yesu go al saba yirde hikeb albuda kura gore al uliŋ kamtiŋ sapir hendetawayamiŋ. Irdeb tukuŋ Yesu hinhin yabana goŋ hurkuŋ kahaŋ miŋde kirniŋ yeŋbeleŋ niŋ naŋkenamiŋ. 19 Gega al forforyeŋ hinhan goreb beleŋ miŋmoŋ yiryiŋ.Irkeb bada heŋ ya go hende hurkuŋbe*Yesu hinhin turte gor yameŋ keramiŋ.Irdeb al uliŋ kamtiŋ goyen sapirte gwa-hade po ferde hikeya al forfor yeŋ hinhanbana gor kaŋde po paŋgir irke Yesu hinhinturte po kurkuriŋ. 20 Irkeb Yesu beleŋmel gote dufay tareŋ go yeneŋbe al uliŋkamtiŋ goyen, “Kadne,mata buluŋge haldegunhem geb,” inyiŋ.

21 Irkeb Farisi marya Moseyen saba tagaltagal marya beleŋ mere go nurdeb du-faymiŋdeb, “Al Kuruŋ po ga alyen matabuluŋ halde halde tareŋ miŋyaŋ. Munaŋal gabe ganuŋ geb, Al Kuruŋ sukal irde

hi?” yeŋ nurde hinhan. 22 Irkeb Yesu beleŋdufaymiŋ yeneŋ bebak teŋbe, “Daniŋ gwa-hade dufay heŋ haŋ? 23 Damiŋbe meteŋeŋyeŋ nurde haŋ? ‘Mata buluŋge haldegunhem,’ yihim goyen ma ‘Huwarde kwa,’yeweŋ goyen? 24Nebe deŋ beleŋ meteŋeŋnurde haŋ goyen ireŋ tihim. Irmeke gabmegen garbe ne Al Urmiŋ† gabe alyenmata buluŋ halde halde gote saŋiŋ miŋyaŋyeŋ neneŋ bebak tinayiŋ,” yinyiŋ. Irdebal uliŋ kamtiŋ goyen, “Ne gare ginhem.Huwarde gasuŋge teŋ yager kwa,” inyiŋ.25 Irkeb al go goyare po al buda gote diliŋmar po huwardeb ferde hinhin gasuŋmiŋgoyen sope irde teŋbe amaŋ wor po heŋAl Kuruŋ turuŋ irdya irdya kuriŋ. 26 Irkebal buda go mata goyen keneŋ hurkuŋkatteŋbe Al Kuruŋ turuŋ iramiŋ. Irdeb kafurawor po heŋbe, “Haŋkabe mata tiŋeŋ worpo hakot gwahade kura ma keneŋ hityengoyen kenhet,” yamiŋ.

Yesu beleŋ Liwai hoy iryiŋ(Matiyu 9:9-13; Mak 2:13-17)

27 Be, go kamereb Yesu go biŋde matsiŋare kateŋbe kuriŋ. Kuŋ heŋyabe Romagabmanyen teks yad yad al kura deŋemLiwai beleŋ teks yad yad gasuŋde keperdehike kinyiŋ. Irdeb kuŋbe, “Gama nira,”inyiŋ. 28 Irkeb Liwai go huwarde dawetkuruŋ go gor po yufuyaŋ heŋbe Yesu gamairyiŋ.

29 Be, Liwai beleŋ yamiŋde kuŋbe Yesuniŋ dulamata kuruŋ gitik iryiŋ. Irdemeteŋkadom yagoya al hoyaŋ manaŋ hoy yirkewaŋ gabu irde Yesuya biŋge nene hin-han. 30 Irkeb Farisi mar kura Moseyen sabatagalde haŋyen goya Farisi mar hoyaŋyagore mata goyen keneŋbe igiŋ ma nurdebYesuyen komatmiŋ goyen, “Deŋbe daniŋteks yad yad marya nende saba keŋkela magama irke ‘mata buluŋ mar’ yineŋ hityenmar goya tumŋaŋde dula teŋ haŋ?” yi-namiŋ. 31 Irkeb Yesu beleŋ meremiŋ gonurdeb, “Al uliŋde igiŋ po hiyeŋbe guramal niŋ ma nuryeŋ. Garbam al po gab guramal niŋ nuryeŋ. 32 Niŋgeb gwahade goyenpo, nebe neŋ al huwak yeŋ nurde haŋ margoyen hoy yire yeŋ ma wamiriŋ. Gwaha

* 5:19: Yuda marte ya armobe nende yara moŋ, megeŋ teŋ bantoto irtiŋ. Irde ya siŋak beleŋ gor hurkuŋ hurkuŋbeleŋ miŋyaŋ. Kurareb gor hurkuŋ keperde usaŋ heŋ meŋe teŋ haŋyen. † 5:24: Al Urmiŋ gote miŋbe alya bereyaAl Kuruŋ hitte Yumulgaŋ teŋ teŋ Al. Daniel 7:13 gorbe deŋem Al Urmiŋ goyen hi.

Page 97: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 5:33 94 Luk 6:12titŋeŋbe neŋbe mata buluŋ mar yeŋ nurdehaŋmar gwahade goyen hoy yirmekematabuluŋmiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mul-gaŋ hewoŋ yeŋ wamiriŋ,” yinyiŋ.

Kutŋa mata niŋ tagalyiŋ(Matiyu 9:14-17; Mak 2:18-22)

33 Be, nalu hoyaŋde kurarebe Farisi marbeleŋ Yesu hitte waŋbe, “Yon Baptaisyenkomatmiŋbe hugiŋeŋ biŋge kutŋa irde AlKuruŋ mere irde haŋyen. Farisi martekomatmiŋ manaŋ gwahade po teŋ haŋyen.Gega dahade geb komatgebe dula titiŋdepohaŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 34 Irkebwolheŋbe, “Albe tikiŋ mere miŋ alya heŋyabebiŋge kutŋa ma irde haŋyen. 35 Gega tikiŋmere miŋ al goyen asogom beleŋ waŋ teŋkuke gab yeŋ ge nurde kutŋa irde hinayiŋ.Niŋgeb kame nalu forok yeke yubul teŋkumeke gab biŋge kutŋa irnayiŋ,” yinyiŋ.

36 Irdeb sopte po maya mere mat gahayinyiŋ: “Al kura uliŋhormiŋ gergeŋ waldeteŋ bikkek erek yitiŋ goyen pet teŋ gadama iryeŋ. Gwaha irkeb gergeŋ gobebuluŋ hiyyeŋ. Irde uliŋhor bikkek gohende gergeŋ beleŋ gada irtiŋ goyen workeneŋmiŋbe igiŋ ma hiyyeŋ. 37 Irdeb alkura wain fimiŋ gergeŋ teŋ dapŋa sikkeŋbeleŋ po kaŋgu irtiŋ bikkek bana goŋ mauneŋ hiyeŋ. Gwaha irkeb wain fimiŋgergeŋ goreb wain kaŋgu bikkek go kumgatike gereŋ yeŋ buluŋ hiyyeŋ. Irde wainmanaŋ wok yeŋ hubu hiyyeŋ. 38 Niŋgebalbe gwaha ma teŋ haŋyen. Wain fimiŋgergeŋbe kaŋgu gergeŋ bana po uneŋhaŋyen. 39 Gega albe wain fimiŋ yerkebikkek hitiŋbe gergeŋ folek geb igiŋ yeŋnurde haŋyen. Niŋgeb al wain fimiŋ bikkeknenebe gergeŋ netekma yirde hiyen. Gwa-hade goyen po al kura mata bikkek niŋamaŋeŋ nurde haŋyen marbe mata gergeŋne beleŋ yikala yirde hime gayen gamairtek ma yirde hi,” yinyiŋ.

6Yesube Sabat nalu gote miŋ al(Matiyu 12:1-8; Mak 2:23-28)

1 Be, Sabat nalu kurareb Yesuya komat-miŋya gobe wit meteŋ kahalyaŋ kuŋ hin-han. Kuŋ heŋyabe komatmiŋ beleŋ witbilmiŋ kura yad haniŋde sugula yirke sisi-hik wok yekeb igineŋ nene hinhan. 2 Irkeb

Farisi mar kura beleŋ yeneŋbe, “Daniŋ gebSabat nalurebemata gwahama teŋ hinayiŋyeŋ bisam irtiŋ goyen teŋ haŋ?” yinamiŋ.3 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋbe AlKuruŋyen asaŋde Dewitya kadom yagoyabiŋge kamde mata tiyamiŋ gote baraŋmiŋgoyen go ma wor po kapyaŋ heŋ nurdehaŋyen? 4 Dewitbe Al Kuruŋyen ya balembana hurkuŋbe beret Al Kuruŋ untiŋ hi-mam, Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋmarte kudiŋeŋ goyen yad niriŋ. Irdebkadom wor yunke namiŋ. Dewitbe Mosebeleŋ gwaha ma teŋ hinayiŋ yitiŋ goyenwor gogo tiyyiŋ gega, goke kanduk kuramakinyiŋ. 5 Niŋgeb ne Al Urmiŋ gabe Sabatgote miŋ al geb, komatne yago gayenbeSabat nalure igiŋ gwaha gwaha teŋ hinayiŋyineŋ,” yinyiŋ.

Sabat nalure al haniŋ simsimam kuragoyen sope iryiŋ

(Matiyu 12:9-14; Mak 3:1-6)6 Be, Sabat nalu hoyaŋde kurare kurab

Yudamarte gabu yare hurkuŋ saba tagaldehinhin. Ya bana goŋbe al haniŋ yasesimsima hitiŋ goyen kura goŋ hinhin.7 Be, Farisi marya Moseyen saba tagal ta-gal maryabe daha mat kura Yesu goyenuliŋde merem yaŋ irniŋ yeŋ nurde hin-han. Niŋgeb Yesu goyen Sabat nalure alguramyirke kentek yeŋ keŋkela keneŋ hin-han. 8 Goyenbe Yesube dufaymiŋ bikkeŋyeneŋ bebak teŋbe al haniŋ simsimamgoyen, “Huwarde al buda diliŋ mar ga waŋhuwara,” inyiŋ. Irkeb al go kuŋ huwaryiŋ.9 Irkeb Yesu beleŋmel goyen, “Be, gusuŋaŋkura dire. Moseyen sabarebe Sabat nalurebda matabe igiŋ titek yitiŋ hi? Mata igiŋma mata buluŋ? Al garbam miŋyaŋ goyenfaraŋ yurtek ma yeneŋ wasak titeke kam-nayiŋ?” yinyiŋ. 10Gwaha yineŋ gab al budakuruŋ go yeneŋ tukuŋbe al goyen, “Hangegiŋ ira,” inyiŋ. Irkeb haniŋ giŋ irkeb haniŋgob igiŋ wor po hiriŋ. 11Gega Farisi maryaMoseyen saba marya gobe biŋ ar wor poyeke Yesu gobe daha kura irniŋ yeŋ yiŋgeŋuliŋ mere sege iramiŋ.

Yesuyen mere basaŋ mar 12(Matiyu 10:1-4; Mak 3:13-19)

12 Be, nalu kurare kurab Yesube Al Ku-ruŋ mere ire yeŋbe dugu dabayiŋde kuragor hurkuriŋ. Irdeb Al Kuruŋ mere irke

Page 98: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 6:13 95 Luk 6:28kuŋ kuŋ fay uryiŋ. 13 Irkeb wampotbekomatmiŋ yago goyen hoy yirke wakebbana goŋ al 12 po yapat yirde mere basaŋmarmiŋ yiryiŋ. 14 Basiŋa yiryiŋ marbegahade: Saimon deŋem kura Yesu beleŋunyiŋ gobe Pita, kuliŋ Andru, Yems, Yon,Filip, Batolomiyu, 15 Matiyu, Tomas, Sai-monya Alfius urmiŋ Yemsya. Munaŋ Sai-monbe Selot ineŋ hinhan. 16 Irde Yemsurmiŋ Yudasyabe Yudas Iskariotya. YudasIskariot gobe kame Yesu niŋ asogo hayhiriŋ.

Yesube garbammar budam sope yirde hin-hin

(Matiyu 4:23-25)17 Be, go kamereb Yesu go mere basaŋ

marmiŋ goya tumŋaŋ naŋa bantotore ko-matmiŋ budam hinhande gor kurkuriŋ.Gorbe Yudia naŋare niŋ marya naŋa banagoŋ taun kuruŋ Yerusalem mat al bu-dam wayamiŋ goyen gor hinhan. Irdemakaŋ siŋare niŋ taun Tairya Saidonya niŋmar budam wayamiŋ gor hinhan. Taunirawa gobe Fonisia naŋa bana go niŋ taun.18 Be, mel gobe Yesuyen saba nurniŋ yeŋwayamiŋ. Irde garbam miŋyaŋbe yeŋbeleŋ gab sope diryeŋ yeŋ wayamiŋ. Irkebuŋgura beleŋ buluŋ yirtiŋ goyen manaŋguram yirkeb igiŋ hamiŋ. 19 Irdeb Al Ku-ruŋyen tareŋbe Yesu ketal urke al garbammiŋyaŋ sope yirke keneŋbe mel gore Yesusisaŋ urde gab igiŋ hiniŋ yeŋ kurut yeŋhinhan.

Al igiŋ henayiŋya al buluŋ henayiŋya goketagalyiŋ

(Matiyu 5:1-12)20 Be, Yesu beleŋ komatmiŋ buda goyen

yeneŋ heŋbe gaha yinyiŋ:“Deŋ dettiŋmiŋmoŋmarbe Al Kuruŋ beleŋ

doyaŋ dirde hi geb, goke amaŋeŋnurde hinayiŋ.

21 Deŋ biŋge kamde haŋ marbe kamebebiŋge keŋkela nene hinayiŋ geb,goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.

Deŋ kanduk yeneŋ eseŋ haŋmarbe kamebeamaŋ heŋ hinmaŋ teŋ hinayiŋ geb,goke amaŋeŋ nurde hinayiŋ.

22 Ne Al Urmiŋ gake teŋ al beleŋ igiŋ madennayiŋ.

Irde, ‘Gebe nende al yara ma ha,’dineŋ dakira teŋ harhok dunnayiŋ,nanyaŋ dirnayiŋ,

irde deŋtiŋ buluŋ buluŋ yirdedakira tinayiŋ.

Goyenbe kanduk goke amaŋeŋ nurdehinayiŋ.

23 Buluŋ dirde hinayiŋ mar gote asemweŋ wor bikkeŋ Al Kuruŋyen merebasaŋ mar buluŋ buluŋ po yirdehinhan.

Niŋgeb deŋ wor gwaha dirke goya gokema nurde hinayiŋ. Amaŋ heŋ soloksolok yeŋ hinayiŋ.

Kanduk gote muruŋgem igiŋbe kamega Al Kuruŋ beleŋ kuruŋ wor podunyeŋ.

24 Munaŋ deŋ hora marbe megen niŋsamuŋ igiŋ igiŋ yade goke po amaŋheŋ haŋ.

Gega kamebe kanduk po yennayiŋ.Niŋgeb goyen goke buniŋeŋ

nurde duneŋ hime.25 Deŋ biŋge igyen igyen keŋkela nen haŋ

marbe kamebe biŋge kamnayiŋ.Niŋgeb goyen goke buniŋeŋ nurde

duneŋ hime.Deŋ megen niŋ mata po gama irde haŋ

marbe goke amaŋ heŋ hinmaŋ teŋhaŋ.

Gega kamebe dindikeŋ ge buniŋeŋnurde eseŋ hinayiŋ. Niŋgeb goyengoke buniŋeŋ nurde duneŋ hime.

26 “Deŋ turuŋ dirde haŋ mar gote asemyago beleŋbe Al Kuruŋyenmere basaŋmarfalkuk bikkek goyen turuŋ yirde hinhan.Niŋgeb gayenter niŋ dirŋeŋ weŋ beleŋ tu-ruŋdirke goke amaŋeŋnurdehaŋgobedeŋwormere basaŋmar falkuk yeŋnurdehimegeb, goyen goke buniŋeŋ nurde duneŋhime,” yinyiŋ.

Buluŋ dirde haŋ mar niŋ buniŋeŋ nurdyuneŋ hinayiŋ

(Matiyu 5:38-48; 7:12a)27 Irdeb Yesu go sopte po gaha yinyiŋ:

“Gega deŋ merene palŋa irde haŋ marsaba direŋ tihim geb, keŋkela nurnaŋ ko.Asogo dirde hinayiŋ mar goke buniŋeŋnurde yuneŋ hinayiŋ. Irde deŋ niŋ buluŋnurde hinayiŋ mar gobe igiŋ igiŋ yirdehinayiŋ. 28 Irde al karan durde hinayiŋmar

Page 99: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 6:29 96 Luk 6:44gobe Al Kuruŋyen tareŋde guram yirdeigiŋ igiŋ yirde hinayiŋ. Irde buluŋ buluŋdirde hinayiŋ mar goke manaŋ buniŋeŋnurdeb Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ.29Al kura beleŋ uluŋger seŋ gurkeb, wolmaheŋbe kurhan wor tigiri tiyayiŋ. Al kurameŋe diba uliŋhorge hende niŋ goyen tekegoya uliŋhorge biŋde niŋ goyen basiŋa mairayiŋ. Go manaŋ nuna ginkeb unayiŋ.30 Irde al beleŋ det kuraŋ gusuŋaŋ girkebyunayiŋ. Irdeb al kura beleŋ dawetge kuratiyyeŋ goke tumulgaŋ tiye yeŋ deŋdeŋ mayawayiŋ. 31Al hoyaŋ beleŋ ne gwaha nirdehiwoŋ yeŋ nurde ha gwahade goyen po gewor al hoyaŋ gwaha yirde hayiŋ.

32 “Al kura deŋ ge amaŋeŋ nurde haŋmar goke po amaŋeŋ nurnayiŋbe Al Kuruŋbeleŋ goke turuŋ diryeŋ yeŋ nurde haŋ?Moŋ, epte moŋ. Farisi mar beleŋ ‘matabuluŋ mar’ yineŋ haŋyen mar manaŋ alkura beleŋ yeŋ ge amaŋeŋ nurkeb al gokeamaŋeŋ nurde haŋyen. 33 Irde al kura igiŋdirnayiŋ mar go po ga igiŋ igiŋ yirde hi-nayiŋbe Al Kuruŋ beleŋ goke turuŋ diryeŋyeŋ nurde haŋ? Moŋ. Mata gobe megenniŋ mar manaŋ gwaha teŋ haŋyen. 34 Irdeal kura dawet yunteke wolmiŋeŋ dunnayiŋyeŋ nurdeya ga dawet yunnayiŋ gobe AlKuruŋ beleŋ goke turuŋ diryeŋ yeŋ nurdehaŋ? Moŋ, epte moŋ. Mata gobe megenniŋ mar wor gwaha ala teŋ haŋyen.

35 “Niŋgeb gwaha titŋeŋbe asogotiŋyago niŋ amaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ.Irde igiŋ igiŋ yirde hinayiŋ. Irdeb detkura yunteke wolmiŋeŋ dunnaŋ yeŋ manurdeya gab dawettiŋ yuneŋ hinayiŋ. AlKuruŋ tonŋeŋ yaŋ wor po gobe buniŋeŋdufaymiŋ kuruŋ wor po geb, yeŋ amaŋeŋma nurd uneŋ haŋ marya mata buluŋ teŋhaŋ marya goyen tumŋaŋ buniŋeŋ nurdyuneŋ igiŋ igiŋ yirde hiyen. Niŋgeb deŋbeleŋ asogotiŋ gwaha yirnayiŋbe Al Kuruŋbeleŋ matatiŋ gote muruŋgem igiŋ goyenkuruŋ wor po dunyeŋ. Irdeb yende dirŋeŋweŋ diryeŋ. 36 Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋnurd yuneŋ hiyen gwahade goyen po deŋmanaŋ mel goyen buniŋeŋ nurde yuneŋhinayiŋ,” yinyiŋ.

Kadger mata niŋ buluŋ mat ma tagalayiŋ(Matiyu 7:1-5)

37 Irde meremiŋ sopte basaŋ heŋ gahayinyiŋ: “Be, deŋbe Al Kuruŋ hihit yeŋ alkurate mata goyen yeneŋbe buluŋ ma igiŋma yineŋ hinayiŋ. Irkeb Al Kuruŋ worgwaha ma diryeŋ. Irdeb al kurate matakeneŋbe dindikeŋde dufayde po al gobebuluŋ tiya yeŋ gokema ineŋ hinayiŋ. IrkebAl Kuruŋ wor gwaha ma diryeŋ. Irde alkura beleŋ buluŋ buluŋ diryeŋ gega, matabuluŋmiŋ goyen halde uneŋ hinayiŋ. IrkebAl Kuruŋwormata buluŋtiŋ halde dunyeŋ.38 Irdeb al kura det kuraŋ nurke yeneŋbedawettiŋ yuneŋ hinayiŋ. Irkeb Al Kuruŋwor dunyeŋ. Yeŋ beleŋ dune yeŋbe kuruŋwor po dunke ep hiyyeŋ gega, go hendesopte bak dunyeŋ. Deŋ beleŋ al hoyaŋdawettiŋ dahade yuneŋ hinayiŋ gwahadegoyen po, Al Kuruŋ wor gwahade po dun-yeŋ. Dirŋeŋ yunnayiŋbe Al Kuruŋ worgwahade dunyeŋ, munaŋ budam yunkebAl Kuruŋ beleŋ wor budam po dunyeŋ,”yinyiŋ.

39 Irdebmayamere gayenmanaŋ yinyiŋ:“Al kura diliŋ titmiŋ beleŋ kadom diliŋtitmiŋ epte tanarde kuŋ kuŋ beleŋ goyenikala irde tukuyeŋ? Epte moŋ. Gwahatiyyeŋbe kuŋ tumŋaŋde mete bana yakteŋgasa yiryeŋ. 40 Saba al kurate komatmiŋbeepte ma saba yirde hiyeŋ al goyen foleirnayiŋ. Gega sabamiŋ keŋkela teŋ pasiirnayiŋbe saba yirde hiyeŋ al goyen yarapo henayiŋ. 41 Deŋbe kadtiŋ yagot diliŋdemukuŋ yeneŋbe goke yeŋ haŋ gega, daniŋgeb he parwek diltiŋ pet teŋ hi goyengo ma yeneŋ haŋ? 42 He hakwa gorediltiŋ pet titiŋ haŋ goyen go ma yeneŋyadahade niŋgeb, ‘Kadne, mukuŋ delger higo teŋ siŋa ire,’ innayiŋ? Duliŋ usi marwor wor, meheŋdebe dindikeŋde diltiŋdeniŋ he parwek go wa yade siŋa yirnayiŋ.Irde gab keŋkela naŋkeneŋbe kadtiŋde dil-iŋde mukuŋ goyen igiŋ yad siŋa yirnayiŋ,”yinyiŋ.

Heya igineŋya(Matiyu 7:16-20; 12:33-35)

43Be, sopte gaha yinyiŋ: “He igineŋ kuraal ma nene hitiŋ gobe he igineŋ al nenehitiŋde goyenter ma igineŋ hiyyeŋ. Irdegwahade goyen po, he igineŋ al nene hitiŋgobe he igineŋ al ma nene hitiŋ goyenterma igineŋ hiyyeŋ. 44 Niŋgeb hebe igineŋbeleŋ gab he gobe igiŋ ma buluŋ goyen

Page 100: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 6:45 97 Luk 7:14dikala dirke gab keneŋ bebak titek. Fikhe igineŋbe kaŋ hirwaŋeŋ yaŋ hende maigineŋ heŋ haŋyen. Gwahade goyen po,wain igineŋbe he siŋsiŋeŋ mali hereŋ maigineŋ heŋ haŋyen. 45 Gwahade goyenpo, al manaŋ da kura biŋde hiyeŋ gobemohoŋde mat mere gwahade po kat kuŋhiyeŋ. Niŋgeb al igiŋbe biŋde dufay igiŋhaŋ geb, mata igiŋ po teŋ haŋyen. Munaŋal buluŋbe biŋde dufay buluŋ haŋ geb,mata buluŋ po teŋ haŋyen,” yinyiŋ.

Ya ird ird al irawa(Matiyu 7:24-27)

46 Irdeb sopte gaha yinyiŋ: “Be, deŋbe‘Doyaŋ Al Kuruŋ, Doyaŋ Al Kuruŋ,’ nineŋhaŋ gega, daniŋ geb merene ma gama irdehaŋ? 47Al kura ne hitte waŋ merene nurdegama iryeŋ al gobe gahade yeŋ momoŋdireŋ tihim. 48 Al gobe ya ire yeŋbe tolametemiŋ dukuŋ po taldeb hora po daluŋunyeŋ go gwahade goyen. Niŋgeb naŋabuluŋ heke figilu teŋeŋ yaŋ yare go kuyeŋgega, ya gobe tolamiŋ keŋkela yimiytiŋgeb, saŋiŋ huwarde hiyeŋ. 49 Gega al kuramerene nurde ga gama ma iryeŋ al gobeal kukuwa kura mulowo hende ya iryeŋ gogwahade goyen. Niŋgeb figilu teŋeŋ yaŋkateŋbe ya go tekeb kateŋ buluŋ wor pohiyyeŋ,” yinyiŋ.

7Fuleŋa marte doyaŋ al(Matiyu 8:5-13)

1 Be, Yesu beleŋ al saba yirde hinhingo pasi irdeb mel go yubul teŋ Kapeneamtaunde kuriŋ. 2 Gorbe Roma gabmanyenfuleŋa marte doyaŋ al kura hinhin. Doyaŋal goreb meteŋ almiŋ kura goke igiŋ worpo nurde hinhin gega, garbam buluŋ worpo heŋ kameŋ teŋ hinhin. 3 Niŋgeb Yesutaunde gor wayyiŋ gote mere momoŋ nur-deb Yuda marte doyaŋ mar parguwak kuragoyen kuŋ Yesu inke waŋ meteŋ alne gasope iri yeŋ yad yerke wayamiŋ. 4-5 Melgo Yesu hitte waŋbe, “Al gobe Roma algega, neŋ Yuda mar niŋ amaŋeŋ nurdehiyen. Irde gabu yaniniŋ manaŋ irde dun-yiŋ. Yeŋbe al igiŋ wor po. Niŋgeb ge beleŋigiŋ meteŋ almiŋ goyen sope irde unwoŋwor po yeŋ nurde gago wayhet. Niŋgeb

igiŋ kutek we?” ineŋ parsay iramiŋ. 6 IrkebYesube mel goya kwamiŋ.

Be, kuŋ fuleŋa marte doyaŋ al gote yabindere hekeb doyaŋ al gore dufaymiŋkura kadom weŋ momoŋ yirdeb, “Kuŋ in-naŋ,” yinyiŋ. Irkeb Yesu hitte waŋbe,“Kadniniŋ beleŋ kuŋ gaha innayiŋ dina:‘Doyaŋ Al Kuruŋ, ge beleŋ ne al gahadegate yare watek moŋ. Niŋgeb kahaŋgemayde waŋ ma yo. 7 Irde nigeŋ manaŋ alhuwak moŋ geb, ge hitte kutek epte moŋyeŋ nurdeb gago bada hihim. Niŋgeb gorpo heŋ mere po tikeb meteŋ alnebe igiŋhiyyeŋ. 8 Nebe doyaŋ alner yufukde heŋmeremiŋ gama irde himyen. Irde ne worfuleŋa mar kura doyaŋ yirde hime geb, algoyen kura, “Kwa,” inmekeb kuyeŋ, irdeal hoyaŋ kura, “Waya,” inmekeb wayyeŋ.Irde meteŋ alne manaŋ, “Gwaha gwahatiya,” inmeke gwaha po tiyyeŋ. Niŋgebgebe tareŋge yaŋ geb, gor po heŋ duliŋpo mere tiyayiŋ. Irkeb merege nurdebgarbam go meteŋ alne tubul teŋ kuyeŋ,’yihi,” inamiŋ.

9 Irkeb Yesu go mere gwahade nurdebdinoŋ kok yiriŋ. Irdeb tigiri teŋ al budakuruŋ gama irde hinhan mar goyen yeneŋheŋbe, “Fudinde wor po, Israel bana ga niŋal kura ne niŋ dufaymiŋ tareŋ gahade irtiŋkura ma kinmiŋ. Hubu wor po,” yinyiŋ.10 Be, keya kwamiŋ mar gob mulgaŋ heŋfuleŋa marte doyaŋ al gote yare kuŋbemeteŋ al go igiŋ hiriŋ goyen kenamiŋ.

Beretap kura gote urmiŋ kamtiŋ goyen isaŋhiriŋ

11 Be, Yesu go gwaha teŋ go kamerebtaun deŋem kura Nain gor kuriŋ. Irkebkomatmiŋ yagoya al buda kuruŋ go manaŋgama irde kwamiŋ. 12 Kuŋ hora beleŋ pokoya kuruŋ hende wor po kerdemilgu irtiŋtaun gote yame kuruŋ goyen binde heŋhikeb al hakwa kura takteŋ mete tiniŋ yeŋtaun biŋde mat teŋ siŋare kateŋ hinhangoyen yenamiŋ. Miliŋbe beretap, urmiŋbeuŋkureŋ gogo po. Taun bana go niŋ al budakuruŋ gob beretap goya kateŋ hinhan.13 Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ beretapgo keneŋbe yeŋ ge buniŋeŋwor po nurdeb,“Eseŋ ma yo,” inyiŋ. 14 Irdeb kuŋ sapir gotanaryiŋ. Irkeb al sapir teŋ kuŋ hinhanmar gob tek yamiŋ. Irkeb, “Diriŋ, ne beleŋ

Page 101: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 7:15 98 Luk 7:33ginhem geb huwara,” inyiŋ. 15 Irkeb diriŋkamtiŋ go huwarde keperdebemere tiyyiŋ.Irkeb Yesu beleŋ diriŋ go miliŋ ge tubultiyyiŋ.

16 Be, al buda gor heŋ go keneŋbehurkuŋkat teŋ kafura manaŋ heŋbe Al Ku-ruŋ turuŋ iramiŋ. Irdeb, “Al Kuruŋyenmere basaŋ al saŋiŋmiŋ kuruŋ wor poneŋ hitte gago waya. Al Kuruŋbe alyabereyamiŋ faraŋ yure yeŋ gago waya,”yamiŋ. 17 Be, Yesu beleŋ al kamtiŋ isaŋhiriŋ gote mere momoŋbe Yudia naŋayanaŋa biŋyaŋ hinhan goyen nurde tukamiŋ.

Yesuya Yon Baptaisya(Matiyu 11:2-19)

18 Be, Yon Baptaisyen komatmiŋ beleŋYesu beleŋ mata teŋ hinhin kuruŋ gokekuŋ Yon momoŋ iramiŋ. Go nurdeb ko-matmiŋ irawa hoy yirdeb, 19 “Yesu hittekuŋbe, ‘Hakot al kura wayyeŋ yitiŋ al gobege gagoma al hoyaŋ niŋ doyaŋ hetek?’ yeŋgusuŋaŋ iriryeŋ,” yineŋ Doyaŋ Al KuruŋYesu hitte yad yerke kwaryum. 20 Irkebirem go Yesu hitte kuŋbe, “Yon Baptaisbeleŋ Yesu hitte kuŋbe, ‘Hakot al kurawayyeŋ yitiŋ al gobe ge gago ma al hoyaŋniŋ doyaŋ hetek?’ yeŋ gusuŋaŋ iriryeŋdinke gago wayhar,” inaryum.

21 Be, go nalure wor wor goyenbe Yesubeleŋ al garbam kurayen kurayen goyensope yirde hinhin. Irde uŋgura beleŋ alketal yurtiŋ miŋyaŋ yakira teŋ, al diliŋtitmiŋ manaŋ budam sope yirde hinhin.22 Niŋgeb Yesu beleŋ Yonyen komatmiŋirawa gotemere goyenwol heŋbe, “Mulgaŋheŋ kuŋbe mata diltiriŋde gar yenhar irdemere nurhar goyen Yon momoŋ iriryeŋ.‘Al diliŋ titmiŋbe naŋkenhaŋ, al kahaŋkamtiŋbe huwarde kuŋ haŋ, al busukamiŋyaŋbe igiŋ hahaŋ, al kirmiŋ titmiŋbemerenurhaŋ, al kamtiŋbehuwarhaŋ, irdebal buniŋeŋ wor Al Kuruŋ beleŋ yumul-gaŋ teŋ teŋ mere igiŋ goyen nurhaŋ,’iniryeŋ. 23 Irdeb kuŋbe, ‘Al kura ne niŋdufaymiŋ tareŋ irde go ma katyeŋbe AlKuruŋ beleŋ guram irde tareŋ iryeŋ,’ yihigwaha iniryeŋ,” yinyiŋ.

24 Be, Yon Baptaisyen komatmiŋ irawago yubul teŋ kukeb Yesu beleŋ al budagoyen Yon niŋ momoŋ yire yeŋbe gahayinyiŋ: “Deŋbe da kinniŋ yeŋ sawsawapo kuruŋ naŋa bana goŋ kwaŋ? Duliŋ

yamuŋ meŋe beleŋ tama urtiŋ goyen kin-niŋ yeŋ kwaŋ? 25 Goke moŋ kenem dawor po kinniŋ yeŋ kwaŋ? Al kura umŋaigiŋ titiŋ kura yinniŋ yeŋ kwaŋ? Moŋ.Al horam yaŋ umŋa igiŋ teŋ det igiŋigiŋ niŋ po nurde haŋ marbe megen niŋdoyaŋ mar karkuwaŋyen ya igiŋyaŋ pohaŋ. 26 Goyenbe da kuŋ kinniŋ yeŋ kwaŋ?Al Kuruŋyen mere basaŋ al? Gwaha,fudinde. Gega yeŋbe Al Kuruŋyen merebasaŋ mar hoyaŋ goyen yara moŋ. Yeŋbegote folek. 27 Al goyen goke teŋbe AlKuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:‘Mere basaŋ alne teŋ kermeke yeŋ wa

meheŋ heŋ kuyeŋ.Yeŋ beleŋ meheŋ heŋ kuŋbe beleŋge sope

irde gunyeŋ,’ yitiŋ hi. Malakai 3:128Be, yitiŋ gwahade pometeŋ tiyuŋ al gobeal hoyaŋ moŋ, Yon beleŋ tiyuŋ. Niŋgebfudinde wor po, bere beleŋ kawaŋ yirtiŋhaŋ kuruŋ gayen Yonyen meteŋ go eptema fole irnayiŋ. Yeŋ beleŋ meteŋ tiyuŋgobemeteŋhoyaŋkuruŋgote folekworpo.Gega yeŋbe ne gayen neŋkela ma heŋ higeb, al kura deŋemmoŋ gega, neŋkela heŋbebak tiyyeŋ al gobe Al Kuruŋ diliŋdeb Yongoyen folek kinyeŋ,” yinyiŋ.

29 Be, al budamya teks yad yad maryagoyen Yon hitte baptais tamiŋde geb, Yesubeleŋ Yon niŋ gwaha yeke nurdeb AlKuruŋyen matabe fudinde huwak yamiŋ.30 Gega Farisi marya Moseyen saba maryagobe Yon hitte baptais teŋ teŋ ge badahamiŋ geb, Al Kuruŋ beleŋ yeŋ ge dufaykiryiŋ goyen yiŋgeŋ bada heŋ harhok un-amiŋ.

31 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yiriŋ:“Niŋgeb gayenter niŋ marbe da det kuraniŋ yeŋ, ‘Yeŋbe gwahade,’ yeweŋ? Yeŋbeda kura yara yetek? 32Be, gomar gobe diriŋkura gabu gasuŋde heŋ kari teŋ yiŋgeŋ uliŋkadom mohoŋde teŋ haŋyen go gwahade.Diriŋ gobe kari teŋ heŋya kadom gineŋteŋbe,‘Neŋ beleŋ buleluŋ fuk irde tikiŋ heŋ dun-

het gega gege ma tahaŋ.Irde esinayiŋ daw yeŋ al hakwa ambo ird

irdde niŋ tikiŋ heŋ dunhet gegama esahaŋ,’ yineŋ kwep kwep yirdehaŋyen.

33Niŋgeb diriŋ teŋ haŋyen gwahade goyenpo, mel gobe mere fudinde nurtek ma

Page 102: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 7:34 99 Luk 8:1yirde hi. Niŋgeb Yon Baptais beleŋ beretyawainya ma neke keneŋbe, ‘Al gobe uŋgu-ram yaŋ,’ inaŋ. 34Munaŋ ne Al Urmiŋ gabeberetya wainya nemeke neneŋbe, ‘Al gabebiŋgeya feyare niŋ al wor po. Irde yeŋbeteks yad yad marya Moseyen saba keŋkelama gama irde hike “mata buluŋmar” yineŋhityen gote kadom,’ nineŋ haŋ. 35 GegaAl Kuruŋ dirŋeŋ weŋbe Yonya neya beleŋAl Kuruŋyen dufay wukkeŋ tagalde haryengoyen fudinde yeŋ nurde haŋ,” yinyiŋ.

Mata buluŋ bere kura gore Yesuyen kahaŋhalyiŋ

36 Be, go kamereb Farisi al kura gore,“Wake yaner kuŋ biŋge netek,” inyiŋ geb,kuŋ Farisi al gote yare biŋge niniŋ yeŋgor hinhan mar goya keperamiŋ. 37 Taungoyenterbe bere kura goyen mata buluŋteŋ hike gor niŋmarbe keŋkela nurde uneŋhinhan. Be, bere gore Yesube Farisi al goteyare heŋ dula teŋ hi yeke nuryiŋ. Irdeb detkura fimiŋ hamiŋ kusamuŋ wor po goyenyaliŋ igiŋ muŋ alabasta hora beleŋ po irtiŋbana goŋ hitiŋ goyen teŋ Yesu hinhin yaregor kuriŋ. 38 Irdeb Yesu bulgaŋ yitŋeŋ teŋkahaŋ yimiyyiŋ beleŋ goŋ waŋ huwaryiŋ.Irdeb dokolhoŋ yuguluŋ teŋ esike diliŋfimiŋ kateŋ Yesu kahaŋ bida yirde hikebtonaŋ yuwalŋeŋ po utma teŋ hinhin. IrdebYesu palap wor po irde hinhin geb, goyenikala irhem yeŋbe kahaŋ u irde tebaŋ irdehinhin. Irdeb det fimiŋ hamŋeŋ igiŋ worpo goyen Yesu kahaŋdewogorde sam iryiŋ.

39 Irkeb Farisi al Yesu hoy irde gargariryiŋ al gore goyen keneŋbe dufaymiŋdepo, “Yeŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ almanhan bere gwahade beleŋ sisaŋ nurdehi yeŋ nurdeb bada hawa inwoŋ. Gegabere gobe mata buluŋ bere yeŋ ma nurdehi geb, gogo keneŋ wasak teŋ hi,” yeŋnuryiŋ. 40 Irkeb Yesu beleŋ dufaymiŋkeneŋbe, “Saimon, nebemere kuramomoŋgireŋ tihim geb,” inyiŋ. Irkeb al gore,“Tisa, igiŋge momoŋ nira,” inyiŋ. 41 IrkebYesu beleŋ gaha inyiŋ: “Al irawa kura alhoram yaŋ hitte kuŋbe kame ga horagewol heŋ gunyeŋ ineŋbe hora yawararyum.Al kurabe 500 denari* yawaryiŋ, munaŋkurabe 50 denari yawaryiŋ. 42 Be, al irawa

gobe gwaha mat kura al gote hora wolhetek ma haryum. Irkeb hora yunyiŋal gore buniŋeŋ yirdeb goŋmiŋ yinyiŋ.Niŋgeb al damiŋ beleŋbe horamiŋ ma wolheke goŋmiŋ yinyiŋ al goke amaŋeŋ worpo nurde unyeŋ?” yeŋ gusuŋaŋ iryiŋ.43 Irkeb Farisi al Saimon gore wol heŋbe,“Al hora kuruŋ tiriŋ al gore yeŋ nurhem,”inyiŋ. Irkeb Yesu beleŋbe, “Fudinde yaha,”inyiŋ. 44 Irdeb bere go hinhin beleŋ fulgaŋkaŋbe Saimon go sopte, “Bere ga kenha?Nebe yager wayhem gega, nende matarekahaŋne hal hal fe kura ma nunha. Goyen-poga bere gabe waŋ diliŋ fimiŋ beleŋ pokahaŋne halde tonaŋ yuwalŋeŋ beleŋ poutma tiya. 45 Irde gebe yager wayhemyabepere nirde uluŋner muŋ kura u ma nirha.Gega bere gabe waŋ kahaŋne u irde tebaŋtiya. 46 Irde gebe yager wayhem gokeamaŋeŋ nurde olip fimiŋ gwahade muŋkura teŋ tonaŋner ma wogorha. Gega beregabe det fimiŋ hamŋeŋ kusamuŋ damumhende wor po goyen kahaŋner wogora.47 Niŋgeb fudinde ginhem. Bere gabemata buluŋmiŋ ge goltapŋeŋwor po nurdehiyen geb, Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋkuruŋ goyen halde unkeb goke amaŋeŋwor po nurde nuneŋbe mata gago tiya.Gega al kura mata buluŋmiŋ ge goltapŋeŋma nurde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋmata buluŋmiŋ halde unyeŋ goyen gokeamaŋeŋwor poma nuryeŋ,” inyiŋ. 48 Irdebbere go keneŋ heŋyabe, “Mata buluŋgebhalde gunhem,” inyiŋ. 49 Irkeb Saimonbeleŋ hoy yirke wayamiŋ mar gore merego nurdeb, “Al gabe ganuŋ geb, alyen matabuluŋ wor halde hime yeŋ hi?” yeŋ yiŋgeŋuliŋ mere tiyamiŋ. 50 Gega Yesu beleŋ melgo mere teŋ hinhan go haywaŋ yirtiŋeŋbebere goyen, “Gebe ne niŋ dufayge saŋiŋirha. Goke teŋ Al Kuruŋ beleŋ gumulgaŋtiya. Niŋgeb bege kamke igiŋ po nurdekwayiŋ,” inyiŋ.

8Yesu gama irde hinhan bere

1 Be, go kamereb Yesu go taunya tiyuŋyakurar mat kurar kuŋbe mere igiŋ Al Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird gokemomoŋ yirde kuŋ hinhin. Goya goyenbe

* 7:41: Denari: Al beleŋ wampot mat meteŋ teŋbe wawuŋbana naŋa sul yeke bada heŋbe meteŋmiŋ gotemuruŋgembe denari uŋkureŋ tiyyeŋ.

Page 103: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 8:2 100 Luk 8:15mere basaŋ marmiŋ 12 go manaŋ yeŋyakuŋ hinhan. 2 Irde bere wor Yesu gamairde kuŋhinhan. Bere kurabe uŋguramyaŋgega Yesu beleŋ uŋgura yakira tiyyiŋ, irdekurabe garbam miŋyaŋ goyen sope yirkeigiŋ hamiŋ. Bere goyen kurabe Makdalaniŋ Maria. Yeŋbe bikkeŋ uŋgura 7 beleŋketal urtiŋ goyen Yesu beleŋ uŋgura yakiratike igiŋ hiriŋ. 3 Irde bere kurabe SusanayaYoanaya. Yoana gote uŋ Kusabe Herotyensamuŋ doyaŋ ird ird al. Irde bere go pomoŋ. Bere budamhoyaŋmanaŋYesu gamairde kuŋ hinhan. Irdeb yiŋgeŋde horayadetmiŋ budamya gore Yesuya komatmiŋyafaraŋ yurde yukuŋ hinhan.

Yasuŋ alyen maya mere(Matiyu 13:1-9; Mak 4:1-9)

4 Be, taun kurar niŋ kurar niŋ alyabereya budam wor po Yesu hitte waŋ gabuirde hinhan. Irkeb maya merere saba ga-hade yiryiŋ: 5 “Al kura wit muykeŋ turire yeŋ meteŋmiŋde kuriŋ. Kuŋ meteŋdemuykeŋ go tur irkeb kurabe meteŋ siŋakal kuŋ kuŋ beleŋyaŋ katamiŋ. Irkeb albeleŋ go ma yeneŋ yufuramiŋ. Kurabenu beleŋ waŋ namiŋ. 6 Munaŋ kurabemegeŋ halgayiŋ hora arat hereŋ katamiŋ.Irdeb kawaŋ hamiŋ gega, megeŋ fimŋeŋmoŋ geb, algup nen kamamiŋ. 7 Munaŋkurabe yamuŋ hirwaŋeŋ yaŋ bana kateŋyamuŋ goya tumŋaŋ kawaŋ hamiŋ. Gegayamuŋ duwi gore hurkuŋ awrum yurkebnonbo hamiŋ. 8 Be, wit muykeŋ kurabemegeŋ igiŋyaŋ kateŋ kawaŋ heŋbe igineŋbudam hamiŋ. Muykeŋ uŋkureŋbe 100igineŋ gwahade hamiŋ,” yiriŋ. Be, Yesugob maya mere goyen tagaldeb, “Al kuramere ga miŋ bebak tiniŋ yeŋbe keŋkelapalŋa irde nurnaŋ ko,” yiriŋ.

Maya mere igiŋ bebak teŋ teŋ mata(Matiyu 13:10-17; Mak 4:10-12)

9 Irkeb komatmiŋ beleŋ maya mere gotemiŋ momoŋ dira ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ.10 Irkeb Yesu beleŋ gaha yinyiŋ: “Al Ku-ruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yirdmata gote miŋbe banare hi geb, al hoyaŋbeleŋ epte ma bebak titek. Gega deŋbe AlKuruŋyen tareŋde miŋ goyen igiŋ bebaktinayiŋ. Goyenbe al hoyaŋ ne niŋ manurde haŋ marbe mata gote miŋ goyenmaya mere mat po momoŋ yirde hime.

Go mar gobe merene gama irtek ma yirdehiyen geb, maya mere go nurnayiŋ gega,bebakma tinayiŋ. Goke teŋbe Al Kuruŋyenasaŋde gahade katiŋ hi:‘Mel gobe merene nurde hinayiŋ irde

keneŋ hinayiŋ gega, bebak ma poteŋ hinayiŋ,’ katiŋ hi,” yinyiŋ. Ai-saia 6:9

Yasuŋ alyen maya mere gote miŋ(Matiyu 13:18-23; Mak 4:13-20)

11 Irdeb gaha yinyiŋ: “Be, maya meregote miŋbe gahade: wit muykeŋ gobe AlKuruŋyen mere. 12 Muykeŋ beleŋyaŋ kat-tiŋ gobe al kura Al Kuruŋyen mere nur-nayiŋ gega, Satan beleŋ mere biŋde hi-nayiŋ goyen yad siŋa yiryeŋ go gwahade.Uŋgura beleŋ al gobe daha mere go nurdeAl Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irke yumul-gaŋ tiyyeŋkek yeŋbe gogo gwaha yiryeŋ.13 Munaŋ wit muykeŋ hora hereŋ kattiŋgote miŋbe al kura Al Kuruŋyen meretiŋeŋya nurdeb amaŋ henayiŋ. Gega horaarat geb, filginiŋ keŋkela ma kutiŋ beleŋteŋ haŋyen go gwahade goyen po, al gomanaŋ Al kuruŋyen mere biŋde keŋkelama kipiryeŋ. Irde kadila hekeb araŋ poalgup nene kamde haŋyen go gwahadegoyen po, kanduk kura forok yekeb go-yare po Al Kuruŋ harhok unnayiŋ. 14 Witmuykeŋ yamuŋ duwi hirwaŋeŋ yaŋ banakattiŋ gobe al kura Al Kuruŋyen mere nur-nayiŋ gega, megen niŋ samuŋ yad yad niŋpo nurnayiŋ go gwahade. Go mar gobeuliŋde po amaŋ hetek mata go po titektitek yirde hiyeŋ. Irde yeŋ hitte kandukkura forok yiyyeŋ goke kafura henayiŋ. Gomar gobe megen niŋ det gwahade goredufaymiŋ awrum yirkeb wit muykeŋbe ig-ineŋ henayiŋ gega, nonbo henayiŋ go gwa-hade goyen po, merebe nurnayiŋ gega,gote igineŋbe keŋkela ma forok yenayiŋ.15 Goyenpoga wit muykeŋ megeŋ igiŋyaŋkateŋ igiŋ ala po kawaŋ heŋ igineŋ budamhamiŋ gobe al kura Al Kuruŋyen merefudinde wor po biŋde kerde gama irdehinayiŋ go gwahade goyen. Irde kandukyeneŋ hinayiŋ gega, saŋiŋ po heŋ kuŋkuŋbe gote igineŋbe Al Kuruŋ diliŋdebemata igiŋ igiŋ forok yirde hinayiŋ,” yinyiŋ.

Hulsiyen maya mere(Mak 4:21-25)

Page 104: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 8:16 101 Luk 8:3516 Irdeb sopte po maya mere hoyaŋ kura

gaha yinyiŋ: “Al kura hulsi usuŋ urde teŋkuwe bana ma kerde hiyen. Irde poŋ banawor kerde hiyenmoŋ. Gwaha irtiŋeŋbe teŋomasiŋ hende biŋguŋ irde hiyen. Gogabal kura ya bana goŋ waŋbe hulsi go kawanheŋ hike kinyeŋ. 17 Gwahade goyen po,Al Kuruŋ beleŋ yende alya bereya doyaŋyird yird mata gote miŋ banare hitiŋ gobekawan hiyyeŋ. Irde matamiŋ epte mabebak titek goyen kawan forok yeŋ hikeal budam wor po yeneŋ bebak titiŋ alatinayiŋ. 18 Niŋgeb keŋkela wor po merenepalŋa irde nurde hinayiŋ. Al kura biŋdemat fudinde wor po Al Kuruŋyen merenurde hikeb Al Kuruŋ beleŋ meremiŋ igiŋgoyen uneŋ tebaŋ irde hiyeŋ. Munaŋ alkura gwahademoŋ gobe Al Kuruŋyenmerebiŋde muŋ kura hi goyen wor teŋ siŋairyeŋ,” yinyiŋ.

Yesuyen miliŋya kuliŋ yagoya(Matiyu 12:46-50; Mak 3:31-35)

19 Be, nalu kurareb Yesu miliŋya kuliŋweŋya beleŋ kinniŋ yeŋ Yesu hinhinde gorwayamiŋ. Gega albe budam wor po geb,muŋ kura binde ma kwamiŋ. 20 Irkeb alkura beleŋ goyen yeneŋbe kuŋ Yesu goyen,“Momkeya kolge weŋya ginniŋ yeŋ waŋsiŋare ga haŋ,” inyiŋ. 21 Irkeb wol heŋbe,“Mamneya kolne weŋya fudinde wor pobealya bereya Al Kuruŋyen mere nurde gamairde haŋ mar gago,” yiriŋ.

Meŋe kuruŋ Yesu beleŋ inke kamyiŋ(Matiyu 8:23-27; Mak 4:35-41)

22 Be, nalu kurare kurab Yesu beleŋ ko-matmiŋ yago goyen, “Wake fe ala kuruŋsiŋa kurhan kuniŋ,” yinyiŋ. Irdeb hakwakura goyen hende kwamiŋ. 23 Be, kuŋhinhan goyabe Yesube dukpu irkeb ferduguŋ po hiriŋ. Goya goyenbe meŋe kuruŋdugure mat katkeb duba huwaryiŋ. Irkebfe beleŋ hakwa bana goŋ hurkuŋ ala heŋhinhin. Irkeb soŋ po yeŋ miŋmoŋ hamiŋ.24 Gega Yesu go firtiŋde po hikeb komat-miŋ yago beleŋ keneŋbe, “Doyaŋ al, Doyaŋal, neŋ miŋmoŋ hiniŋ tihit niŋ, araŋeŋhuwara,” ineŋ isaŋ hamiŋ. Irkeb huwardebmeŋeya dubaya epte ma tiyaryum goyenmasi yirkeb pultik po yaryum. 25 Irkeb Yesubeleŋ komatmiŋ yago goyen, “Deŋ gab ne

niŋ hekkeŋ ma nurde haŋ,” yinyiŋ. Irkebmel go kafura wor po heŋbe, “Gab da albegago? Meŋeya makaŋya manaŋ meremiŋnurhar!” yeŋ kadomgusuŋaŋ gird tiyamiŋ.

Al uŋgura ketal urtiŋ goyen sope iryiŋ(Matiyu 8:28-34; Mak 5:1-20)

26 Be, meŋe kamkeb mel go kuŋ Galilife ala goyen siŋa kurhan Gerasa martenaŋare kuŋ forok yamiŋ. Go mar gobeYuda mar moŋ, al miŋ hoyaŋ. 27 Be,hakwa go tubul teŋ siŋare kukeb taundegor niŋ al kura uŋgura budam beleŋ ke-tal urtiŋ manaŋ hiyen goyen Yesu hittewayyiŋ. Al gobe hiyen kuruŋ gob kupsoŋpo hiyen. Irdeb tiyuŋde ma ferde hinhin.Mali bembayaŋ heŋ kuŋ hinhin. 28-29 Algobe uŋgura beleŋ hugiŋeŋ ketal urdemalitukuŋ hinhin. Irkeb gor niŋ mar beleŋbusaharyeŋkek yeŋbe sen po haniŋya ka-haŋya fere teŋdoyaŋ irdehinhan. Goyenbeal gobe uŋgura gote tareŋde sen goyenkiriŋtiktuk heŋbe uŋgura gore bul irkenaŋa al miŋmoŋ bana kuŋ hinhin. Be,Yesu beleŋ al go keneŋbe, “Uŋgura, al gotubul teŋ kat kwa,” inyiŋ. Irkeb al go Yesukeneŋ waŋbe kahaŋ miŋde gor wulgurutyeŋbe kekew teŋ, “Yesu, gebe Al Kuruŋturŋuŋ yaŋ gote Urmiŋ yeŋ nurde guneŋhime. Niŋgeb daha nireŋ wayha? Buluŋma nirayiŋ,” ineŋ eseŋ mere iryiŋ. 30 IrkebYesu beleŋ, “Deŋgebe ganuŋ?” inyiŋ. Irkebal gobe uŋgura budam wor po beleŋ ke-tal urtiŋ hinhin geb, “Deŋnebe Legiyon,”*inyiŋ. 31 Irdeb uŋgura gore, “Uliŋ misiŋkuruŋ kateŋ kateŋ gasuŋde gor ma dakiratiyayiŋ,” ineŋ tebaŋ irde eseŋ mere iryiŋ.

32 Goya goyenbe bu buda kuruŋ goyendugu dabayiŋde kura gor dula teŋ hin-han. Niŋgeb uŋgura goreb, “Ge beleŋ okdinkeb bu iro kuŋ ketal yurniŋ,” ineŋ eseŋmere iramiŋ. Irkeb Yesu beleŋ igiŋ yinyiŋ.33 Irkeb uŋgura gobe al go tubul teŋ kuŋbebu buda go ketal yuramiŋ. Irkeb bu go kupyeŋ kuŋ hamulare mat fe ala kurkuŋbe fenene kamamiŋ.

34 Be, bu doyaŋ yirde hinhan mar gomata goyen keneŋbe busaharde taunyatiyuŋyaŋya kuŋbe goke tagalde tukutiŋ alatiyamiŋ. 35 Irkeb al budam mata forokyiriŋ goyen kinniŋ yeŋ Yesu hinhinde gor

* 8:30: “Legiyon” gob fuleŋa mar buda kuruŋ goke yitiŋ.

Page 105: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 8:36 102 Luk 8:56

wayamiŋ. Waŋbe al goyen uŋgura beleŋtubul teŋ kukeb igiŋ heŋ dufaymiŋ wukyeke uliŋ umŋa titiŋ manaŋ Yesu kahaŋmiŋde gor keperde hike keneŋbe Yesu niŋkafura hamiŋ. 36 Irkeb al gor heŋ mataforok yeke kenamiŋ mar goreb daha matal go igiŋ hiriŋ goyen momoŋ yiramiŋ.37 Irkeb al buda Gerasa marte naŋare niŋmar go tumŋaŋ kafura wor po heŋbe Yesugoyen, “Ge goya gar ma hayiŋ. Dubul teŋkwa ko,” inamiŋ. Irkeb Yesube al budagoyen yubul teŋ kuniŋ yeŋ komatmiŋyahakwa hende hurkamiŋ.

38 Be, mel go yubul teŋ kweŋ tiyyiŋyagoyenbe sope irke igiŋ hiriŋ al goreb,“Neya kure,” ineŋ eseŋ mere iryiŋ. 39GegaYesu beleŋ, “Moŋ, tiyuŋger kuŋ Al Ku-ruŋ beleŋ buniŋeŋ girde sope girke igiŋhaha gayen gor niŋ alya bereya momoŋyirayiŋ,” ineŋ teŋ kerke kuriŋ. Irkeb algobe taunmiŋde mulgaŋ heŋ kuŋbe Yesubeleŋ buniŋeŋ irde igiŋ iryiŋ goyen gorniŋ mar tumŋaŋ momoŋ yirde tukutiŋ alatiyyiŋ.

Bere dirŋeŋ kamtiŋ goya bere kura dan-duku miŋyaŋ sope yiryiŋ

(Matiyu 9:18-26; Mak 5:21-43)40 Be, Yesu go mulgaŋ heŋ Kapeneam

kukeb al buda yeŋ ge doyaŋ heŋ hin-han geb, amaŋ heŋ waŋ kalyaŋ keramiŋ.41-42Goyarebe al kura deŋembe Yairus goreYesu hitte wayyiŋ. Yeŋbe Yuda martegabu yare gor waŋ haŋyen mar gote doyaŋal. Goyenbe wiriŋ uŋkureŋ muŋ gogo podamambe 12 goyen garbam buluŋ wor poheŋ kameŋ teŋ hinhin. Niŋgeb al gore Yesuhitte waŋ palap matare dokolhoŋ yuguluŋteŋbe, “Werne garbam buluŋ wor po heŋkameŋ tiya geb, yaner waŋ guram irayiŋ,”ineŋ eseŋ mere iryiŋ. Irkeb Yesube yeŋyayamiŋde kure yeŋ kwaryum.

Be, Yesu go al gote yare kuŋ hikebal buda forfor yamiŋ goreb upepel urdefarkaka iramiŋ. 43 Goya goyenbe berekura dama 12 gayen dandukumanaŋ hiyengoyen al buda kuŋ hinhan mar goya kuŋhinhin. Bere gobe al kura beleŋ epte mawor po sope irtek hinhin. 44 Be, bere goreYesu harhok beleŋ mat kuŋbe Yesuyenuliŋhor hende niŋ gote muruŋde sisaŋ

uryiŋ. Irkeb goyare po dari temeyde hin-hin goyen hubu heke nuryiŋ.

45 Be, goya goyen po Yesu beleŋ, “Ganuŋbeleŋ sisaŋ nura?” yeŋ al buda goyengusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb al buda gore, “Neŋmoŋ,” inkeb Pita beleŋ huwardeb, “DoyaŋAl Kuruŋ, al buda farkaka girde haŋ kuruŋgabma yeneŋbe, ‘Ganuŋ beleŋ sisaŋ nura?’yeŋ gusuŋaŋ heŋ ha?” inyiŋ. 46 GegaYesu beleŋbe, “Moŋ, fudinde al kura sisaŋnura. Irkeb Al Kuruŋyen tareŋ kat kukenurhem,” yiriŋ. 47 Irkeb bere go uliŋdemata forok yiriŋ goyen, “Yesube neneŋbebak tiya geb, epte ma bana kweŋ,” yeŋnurde barbar yeŋ waŋ Yesu kahaŋ miŋdekateŋ dokolhoŋ yuguluŋ tiyyiŋ. Irdeb albuda kuruŋ goyen diliŋde miŋ daniŋ sisaŋuryiŋ irde goya po igiŋ hiriŋ goyen Yesumomoŋ iryiŋ. 48 Irkeb Yesu beleŋ, “Werne,ne niŋ hekkeŋ nurha goke teŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ sope gira. Niŋgeb bege kamkekwayiŋ,” inyiŋ.

49 Be, Yesu beleŋ bere go mere irde hin-hin goya goyab al kura Yairusyen yare matwaŋbe, “Wergebe bikkeŋ kama geb, saba algayen titmiŋeŋ tuktawaŋ ma irayiŋ. Inkebada hiyyeŋ,” inyiŋ. 50Gega meremiŋ nur-deb Yesu beleŋ Yairus goyen, “Kandukŋeŋma nurayiŋ. Ne niŋ po dufayge saŋiŋirayiŋ. Irkeb werge goyen igiŋ hiyyeŋ,”inyiŋ.

51-53 Be, Yesu go kuŋ Yairusyen yareforok yeŋbe alya bereya doloŋde hinhangoyen eseŋ epte ma teŋ hike yinyiŋ. Irdeb,“Bada henaŋ. Yeŋbe ma kama. Duliŋferde hi,” yinyiŋ. Gwaha yinkeb fudindewor po kamyiŋ yeŋ nurde hinhan geb,mel gore kukuwa wet heŋ hi yeŋ hin-maŋ faykek iramiŋ. Irkeb Yesu go alhoyaŋ kura ma yubul tike diriŋ hakwamhinhin bana goŋ hurkamiŋ. Komatmiŋkarwo Pita, Yemsya Yonyabe diriŋ gotemiliŋya naniŋya po yadeb diriŋ hakwa hin-hin bana goŋ hurkamiŋ. 54 Irdeb diriŋ gotehaniŋ tanardeb, “Werne, huwara,” ineŋisaŋ hiriŋ. 55 Irkeb toneŋ mulgaŋ hekebgoya goyen po huwaryiŋ. Irkeb Yesu beleŋ,“Det netek kura unkeniwi,” yinyiŋ. 56 Irkebmiliŋya naniŋya mata go keneŋbe diliŋ fotwor po yaryum. Gega Yesu beleŋ, “Mataforok yihi gake go ma tagaliryeŋ,” yineŋutaŋ yiryiŋ.

Page 106: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 9:1 103 Luk 9:199

Yesu beleŋ komatmiŋ 12 goyenmeteŋ tinaŋyeŋ yad yerke kwamiŋ

(Matiyu 10:5-15; Mak 6:7-13)1 Be, go kamereb Yesu beleŋ mere

basaŋ marmiŋ 12 goyen hoy yirke waŋgabu irkeb uŋgura kurayen kurayen kuruŋgoyen yakira teŋ teŋ tareŋya garbam sopeyird yird tareŋya goyen yunyiŋ. 2 Irdeb,“KuŋAl Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋyird yird mata goyen tagalde tukuŋ heŋbegarbam mar sope yirde hinayiŋ,” yinyiŋ.3 Irde gaha yinyiŋ: “Kuniŋ yeŋbe genuŋ,kalwa, biŋge, horayabe uliŋhor hoyaŋ mayawarnayiŋ. Uliŋhorbe ultiŋde haŋ gogoep, det hoyaŋ wor kura ma po yawar-nayiŋ. 4 Tiyuŋ kurar kura kuke al kurabeleŋ yaner wanaŋ dineŋ hoy dirkeb yahoyaŋde ma kunayiŋ. Uŋkureŋde gor poheŋ heŋbe tiyuŋ go tubul teŋ hoyaŋdekunayiŋ. 5 Munaŋ tiyuŋ kurar kura kukegor niŋ mar beleŋ meretiŋ pel irde dakiratikebe, ‘Al Kuruŋyen mere pel irhet,’ yeŋbebak tinaŋ yeŋbe kahaŋtiŋde tupi yaraŋtinayiŋ,” yinyiŋ. 6 Be, Yesu beleŋ komat-miŋ yago gwaha yinkeb tiyuŋ kurar ku-rar kwamiŋ. Irde naŋa kuruŋ goyen kuŋheŋyabe mere igiŋ Al Kuruŋ beleŋ alyabereya yumulgaŋ teŋ teŋ goke yitiŋ goyentagalde saba yirde tukuŋ hinhan. Irdebgarbammarmanaŋ sope yirde kuŋ hinhan.

Herot beleŋ Yesuyen mere momoŋ nuryiŋ(Matiyu 14:1-12; Mak 6:14-29)

7-8 Be, Galili naŋa doyaŋ al kuruŋ Herotbeleŋ Yesuya komatmiŋ yagoya mata teŋhinhan kuruŋ goyen nuryiŋ. Yeŋbe bikkeŋfuleŋa marmiŋ yinke Yon Baptais maykekamyiŋ. Gega al kura beleŋbe, “YonBaptais kamuŋ gega, gogo sopte huwardemeteŋ teŋ hi,” yamiŋ. Irde al kurabe, “AlKuruŋyen mere basaŋ al Elaia forok yeŋbegogometeŋ teŋ hi,” yamiŋ. Munaŋ kurabe,“Al Kuruŋyen mere basaŋ al bikkek kuragore sopte huwarde gogo meteŋ teŋ hi,”yeke Herot go nurde kukuwamŋeŋ nuryiŋ.9 Irdeb, “Yon Baptaisbe biŋiŋ walmeke ka-muŋ. Munaŋmeremomoŋmiŋnurde himeal gabe ganuŋ?” yeŋ Yesu goyen kene yeŋkurut yeŋ hinhin.

Yesu beleŋ al 5,000 paka yiryiŋ(Matiyu 14:13-21; Mak 6:30-44; Yon 6:1-14)

10 Be, Yesuyen mere basaŋ mar go mul-gaŋheŋwaŋbemeteŋbe gwaha gwaha titiŋineŋ momoŋ iramiŋ. Irkeb Yesu beleŋ alhoyaŋbe gor yubul teŋbe komatmiŋ yagopo yade Betsaida taunde kuriŋ. 11 Gegaal buda kuruŋ gob Yesube gor kwa yeŋnurdeb kame gama yirde kwamiŋ. Irkebyeneŋbe, “Igiŋge wanaŋ,” yineŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yirdgoke saba yiryiŋ. Irdeb garbam miŋyaŋigiŋ hiniŋ yeŋ nurde hinhan mar goyensope yiryiŋ.

12 Be, gwaha teŋ teŋbe naŋa sul yeweŋtikeb mere basaŋ marmiŋ aposel 12 goreYesu hitte waŋbe, “Naŋa neŋ hiteregabe tiyuŋ bindem moŋ geb, al budaga yinke taunyaŋ tiyuŋ mukŋeŋyaŋ kuŋyiŋgeŋ biŋge niŋ naŋkeneŋ damu teŋnenayiŋ. Irde goyaŋ po fernayiŋ,” inamiŋ.13 Irkeb wol heŋbe, “Moŋ, deŋ beleŋbiŋge kura yunke nenayiŋ,” yinyiŋ. Irkebmel goreb, “Neŋbe beret siptesoŋoŋyabemakaŋ dapŋa irawaya po haŋ. Kuŋ hoyaŋma damu titekbe gare epte ma yiryeŋ,”inamiŋ. 14 Al po kapyaŋ hamiŋbe 5,000gwahade gor hinhan. Be, mel gore gwahainkeb Yesu beleŋ, “Al buda ga yinkegabu uŋkureŋde al 50 gwahade keperdetukunaŋ,” yinyiŋ. 15 Irkeb komatmiŋ yagogoyen yeŋ yinyiŋ gwahade po tiyamiŋ.Irkeb al buda kuruŋ goyen Yesu beleŋ yiriŋgwahade po keperde tukamiŋ. 16 IrkebYesu beleŋ beret siptesoŋoŋya makaŋdapŋa irawaya goyen yade kotaŋ kaŋnaŋkiŋde naŋkeneŋ Al Kuruŋyen saŋiŋdeguram yirdeb yubala teŋ al yunnaŋ yeŋkomatmiŋ yago yunyiŋ. 17 Be, gale heŋyunke al buda kuruŋ go neneb ep wor ponamiŋ. Irdeb biŋge dikŋeŋ gabu yiramiŋgobe tiri 12 gayen igiŋmakiŋ yirtek hamiŋ.

Pita beleŋ, “Yesu gebe Mesaia,” inyiŋ(Matiyu 16:13-19; Mak 8:27-29)

18 Be, kurareb Yesu go yeŋ uŋkureŋ poheŋ Al Kuruŋ mere irde hinhin. Goyagoyenbe komatmiŋbe gor hinhan. Irkebhuwardeb, “Al beleŋ nebe ganuŋ yeŋ nurdnuneŋ haŋ?” yeŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 19 Irkebwol heŋbe, “Al kurabe Yon Baptais yeŋ haŋ.Kurabe Elaia yeŋ haŋ. Munaŋ al kurabe

Page 107: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 9:20 104 Luk 9:39Al Kuruŋyen mere basaŋ al kura bikkeŋkamyiŋ goyen sopte huwarde wayuŋ yeŋnurd guneŋ haŋ,” inamiŋ. 20 Irkeb Yesubeleŋ, “Munaŋ deŋbe ganuŋ yeŋ nurdnuneŋ haŋ?” yinkeb Pita beleŋ huwardeb,“Gebe Al Kuruŋ hitte Dumulgaŋ teŋ teŋAl Mesaia, Al Kuruŋ hitte mat wayaŋ yeŋnurde hite,” inyiŋ. 21 Irkeb Yesu beleŋ,“Pita beleŋ ne niŋ yihi goyen basaŋ heŋal kura ma momoŋ yirnayiŋ,” yineŋ utaŋyiryiŋ. 22 Irdeb komatmiŋ yeneŋ heŋbe,“Ne Al Urmiŋ gabe Yuda marte doyaŋmar parguwak goya Al Kuruŋ doloŋ irdirdmata doyaŋmarte karkuwaŋmiŋyaMo-seyen saba marya beleŋ nakira teŋ mu-nunkeb ulne misiŋ kuruŋ kateŋbe kameŋ.Goyenpoga kameŋde mat yereŋkek hekebsopte huwareŋ,” yinyiŋ.

23-24Be, go kamereb komatmiŋya al gabuiramiŋ marya goyen gaha yinyiŋ: “Al kuragama nirde heŋ kanduk yeneŋbe yiŋgeŋ gekafura heŋ harhok nunyeŋ al gobe kamekanduk kinyeŋ. Munaŋ al kura ne gamanirde kanduk kuruŋ teŋ uliŋ misiŋ kateŋhiyeŋ al gobe kame igiŋ hiyeŋ. Niŋgebal kura ne gama nire yeŋbe megen niŋdufayya mataya harhok yunyeŋ. Irdeb gisehaŋka kanduk yeneŋ hiyeŋ gega, yiŋgeŋ gema nurde gama po nirde hiyeŋ. 25Goyenbeal kura yiŋgeŋ ge po nurde megen niŋdet kuruŋ yawaryeŋ irde kurabe deŋemyaŋ hiyyeŋ gega, Al Kuruŋyen bearar banaheŋ kame gote muruŋgem buluŋ tiyyeŋbedaha tiyyeŋ? Gobe igiŋ moŋ, buluŋ worpo. 26 Niŋgeb al kura ne niŋ memya heŋmerene harhok unyeŋbe kame ne Al Ur-miŋ gare wor al goyen keneŋbe go manurde unhem ineŋ harhokne uneŋ. NeAl Urmiŋ gabe neya Nanneyabe miyoŋmiŋyago wukkeŋ wor poya gote tareŋ turŋuŋyaŋ manaŋ kateŋ goyenterbe gogo gwahatiyeŋ. 27 Goyenpoga deŋ gar haŋ gayenkurabe go ma kamdeya Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yird yird goyen ken-nayiŋ. Mere gabe fudindewor po dinhem,”yinyiŋ.

Yesu uliŋ hoyaŋ hiriŋ(Matiyu 17:1-8; Mak 9:2-8)

28 Be, Yesu beleŋ mere tiyyiŋ go kuŋnaŋa fay 8 gwahade kamereb Al Kuruŋmere ire yeŋbe Pita, Yonyabe Yemsya

po yadeb doŋdoŋde kura gor hurkuriŋ.29 Irdeb gor Al Kuruŋ mere irde hinhingoyabe dinsok hoyaŋ wor po hiriŋ. Irkebuliŋhormiŋbe dagamel go gwahade hiriŋ.30-31 Goya goyenbe Moseya Elaiaya gorebemel po forok yeŋbe Yesuya mere teŋhinhan. Irem gobe Al Kuruŋyen tareŋturŋuŋ yaŋ wor po gore ketal yurtiŋ. IrdeYesube Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ dufaymiŋkiryiŋ go gwahade po gama irde Yerusalemgor kamdeNaniŋ hittemulgaŋhiyyeŋ gokemere sege iramiŋ.

32 Be, haŋkapya Yesu go Al Kuruŋ mereirde hinhinyabe Pitaya kadom waraŋyagobe dukpuk buluŋ po yirkeb arkup teŋhinhan. Gega biŋ bak yeke naŋkeneŋbeYesube saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ wor po heŋ alirawa goya huwarde hike yenamiŋ. 33 Be,Moseya Elaiaya gore Yesu tubul teŋ kureŋtikeb Pita beleŋ, “Doyaŋ al, naŋa gabe igiŋwor po. Gar hiniŋ. Niŋgeb igiŋ dinkebdeŋ karwo gote heŋ heŋ gasuŋ kura yirniŋ.Gasuŋ kurabe ge niŋ, kurabe Mose niŋ,munaŋ kurabe Elaia niŋ,” inyiŋ. Be, Pitagobe mere tiyyiŋ kuruŋ goyenbe gwahayihim yeŋ ma nurdeya mere tiyyiŋ.

34 Be, Pita mere teŋ hinhin goya goyabegagap beleŋ waŋ mel goyen aw yuryiŋ.Irkeb komatmiŋ karwo goyen gagap banagoŋ hokoyaŋ heŋ kafura wor po hamiŋ.35 Irkeb al melak kura gagap bana gormat mere teŋbe, “Al gabe Urne. Meteŋnetiyyeŋ yeŋ ne beleŋ po tapat irde basiŋairmiriŋ. Niŋgeb meremiŋ nurde gama irdehinayiŋ,” yiriŋ. 36 Be, mere nuramiŋ gokamerenaŋkeneŋbeYesu pohike kenamiŋ.Irdebmata forok yiriŋ goyen goke al hoyaŋmomoŋ ma yiramiŋ. Biŋde po nurde hin-han.

Diriŋ uŋguram yaŋ guram iryiŋ(Matiyu 17:14-21; Mak 9:14-29)

37 Be, fay urkeb doŋdoŋde gor mat Yesugo Pita, Yemsyabe Yonya irde katamiŋ.Katkeb al karim ma Yesu hitte waŋ gabuiramiŋ. 38 Irkeb al buda kuruŋ bana goŋmat al kura beleŋ ne nini yeŋ uguŋ po,“Tisa, urne gabe uŋkureŋ po geb, gigeŋkenwoŋ yeŋ nurde hime. 39 Yeŋbe uŋgurabeleŋ ketal urde buluŋ buluŋ irkeb be-mel po kekew teŋ hiyen. Irde teŋ megentemeyke yoryor yeŋ dadilok peltek yeŋhiyen. Uŋgura go urne tubul ma teŋbe

Page 108: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 9:40 105 Luk 9:60buluŋ buluŋ irde hiyen. Niŋgeb urne gokeneŋ sope irwoŋ yeŋbe gago eseŋ meregirde hime. 40 Uŋgura goyen takira tinaŋyeŋ komatge yago eseŋ mere yirhem gega,tuŋaŋ urmaŋ urmaŋ bada hahaŋ,” inyiŋ.41 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋ gayen-ter niŋmar, dahade niŋgeb dufaytiŋ ne niŋmuŋ kura tareŋ ma irde haŋ? Saba dirmaŋdirmaŋeŋ, tonaŋtiŋ tareŋ wor po! Gayakga ma neya hityen gega, hako po haŋ.Daha naŋa ga saba dirmeke wuk yenayiŋ?”yinyiŋ. Irdeb al goyen, “Urge go teŋ garwaya,” inyiŋ. 42Be, diriŋ goyennaniŋ beleŋteŋ Yesu hitte waŋ hikeyab uŋgura gorediriŋ go teŋ megen temeyke yoryor yeŋhinhin. Gega Yesu beleŋ uŋgura go ineŋteŋ takira teŋ diriŋ goyen sope irdeb naniŋge tubul tiyyiŋ. 43 Irkeb al buda kuruŋ goremata go keneŋbe Al Kuruŋyen saŋiŋbe ku-ruŋ wor po yeŋ dinoŋ kok yamiŋ.

Yesu kamyeŋ goyen goke sopte komatmiŋmomoŋ yiryiŋ

(Matiyu 17:22-23; Mak 9:30-32)Irdeb goke dufay heŋ tagalde epte ma

teŋ hinhan goya goyenbe Yesu beleŋ ko-matmiŋ yago goyen, 44 “Mere direŋ tihimgayen keŋkela nurnaŋ ko. Ne Al Urmiŋgabe al kura beleŋ asogo haniŋde niryeŋ,”yinyiŋ. 45 Gega mel gobe Yesu mere tiyyiŋgoyen miŋ gwahade niŋ dina yeŋ bebakma tiyamiŋ. Mere tiyyiŋ gote miŋbe AlKuruŋ beleŋ bana kerkebmiŋ gwahade yeŋma nuramiŋ. Irdeb asogo haniŋde niryeŋmeremiŋ goke kafura heŋ gote miŋ niŋgusuŋaŋ ird ird niŋ kama hamiŋ.

Ganuŋbe kuruŋ?(Matiyu 18:1-5; Mak 9:33-37)

46 Be, kurarebe Yesuyen komat budagoyen ganuŋbe doyaŋ al hiyyeŋ yeŋ yiŋgeŋuliŋ gemane teŋ kadommohoŋde tiyamiŋ.47 Irkeb Yesu beleŋ mel gote dufaymiŋyeneŋ bebak teŋbe diriŋ kura teŋ gegel-hek beleŋ mat kerke huwaryiŋ. 48 Irkebgaha yinyiŋ: “Diriŋ dirŋeŋ gahadebe palapma yirde haŋyen. Gega al kura beleŋ neniŋ teŋ al hoyaŋ kura diriŋ gahade gayengargar iryeŋbe al go po moŋ, ne manaŋgargar niryeŋ. Munaŋ al kura ne gargarniryeŋbe ne po moŋ, Al Kuruŋ nad nerkewamiriŋ al goyenwor gargar iryeŋ. Niŋgebdeŋ bana gayen al kura dufaymiŋde yiŋgeŋ

bande irde kadom faraŋ yuryeŋ al gobe AlKuruŋ diliŋdeb al deŋem yaŋ kuruŋ worpo yeŋ kinyeŋ,” yinyiŋ. 49 Irkeb komat-miŋ kura Yon beleŋ huwardeb, “Doyaŋ AlKuruŋ, al kura beleŋ deŋge urdeb, ‘Yesudeŋemde dinhem niŋ, kat kunaŋ’ yineŋuŋgura yakira teŋ hiyen. Gega yeŋbe neŋmeteŋ teŋ kuŋ hite bana gaŋ niŋ al moŋgeb, meteŋmiŋ goyen bada hawa ineŋ utaŋirtiŋ,” inyiŋ. 50 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe,“Al kura asogo ma dirde hi al gobe deŋfaraŋ durde hi geb, utaŋma irnayiŋ,” yiriŋ.

Samaria mar kura Yesu pel iramiŋ51 Be, Yesu go kamde mulgaŋ heŋ

Naniŋ Al Kuruŋ hitte hurkutek nalu gobinde binde heŋ hikeb Yerusalem kuŋkuŋ niŋ wor po biŋ huwaryiŋ. 52 Irdebbeleŋ kuŋ heŋyabe komatmiŋ kura yeŋ wameheŋ heŋ Samaria naŋa bana goŋ niŋtiyuŋde kura gor biŋgeya ferd ferd gasuŋyasope yirnayiŋ yinke yeŋ wa meheŋ heŋkwamiŋ. 53Gega gor niŋmarbe Yesu goyenYerusalem kuŋ hi yeke nurdeb Yesuya ko-matmiŋya goyen tiyuŋmiŋde waŋ heŋ heŋge igiŋ ma nurdeb, “Gar ma wanayiŋ,”yinamiŋ. 54 Irkeb mulgaŋ heŋ Yesu hittekuŋ momoŋ irkeb Yesuyen komatmiŋ kuraYemsya Yonya beleŋ nurdeb, “Doyaŋ AlKuruŋ, igiŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ iryeke naŋk-iŋdemat kak teŋ kerke kateŋmel go kumgayiryeŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iraryum. 55 GegaYesu beleŋ fulgaŋ kaŋbe yineŋ teŋ, “Badahiri,” yinyiŋ. 56 Irdeb komatmiŋya tiyuŋhoyaŋde kwamiŋ.

Yesu gama irniŋ yeŋbe det kura yubultinayiŋ

(Matiyu 8:19-22)57 Be, Yesube komatmiŋ yagoya kuŋ

hikeyabe al kura gore waŋbe, “Nebe ge kuŋheŋ taha kuruŋ gobe gama po girde kuŋheŋ,” inyiŋ. 58 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Kulu duwibe ferd ferd gasuŋ miŋyaŋ,nu wor hagam yaŋ. Gega ne Al Urmiŋgabe goŋ kura ferde usaŋ hetek gasuŋnemmoŋ,” inyiŋ. 59 Irdeb al hoyaŋ kura goyen,“Gama nira,” inyiŋ. Irkeb al goreb, “DoyaŋAl Kuruŋ, araŋ ma. Kuŋ adone wa teŋmete teŋ gab waŋ gama gireŋ,” inyiŋ.60 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Al kamtiŋgobe tubul tike al toneŋ kamtiŋ ne niŋma nurde haŋ mar gore teŋ mete tinaŋ.

Page 109: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 9:61 106 Luk 10:15

Munaŋ gebe kuŋAl Kuruŋ beleŋ yende alyabereya doyaŋ yird yird mata goke tagaldetukayiŋ,” inyiŋ. 61 Gwaha inkeb al hoyaŋkura beleŋ nurdeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ, nebegama gireŋ. Goyenpoga kuŋ diriŋmiŋneyatayne yagoya gwaha tiyeŋ tihim yineŋ gabwaŋbe gama gireŋ,” inyiŋ. 62 Irkeb wolheŋbe, “Al kura bulmakaw beleŋ yuluŋteŋ hike megeŋ ilde haŋyen det tanardehiyeŋ al goyen harhok beleŋ naŋkeneŋhiyeŋ gobe epte ma meteŋ keŋkela tiyyeŋ.Gwahade goyen po, al kura Al Kuruŋyenmeteŋ tiye yeŋbe detmiŋ yubul teŋ meteŋtiyyeŋ gega, det yubul titiŋ goke uguŋ ponurde hiyeŋ al gwahade gobe epte ma AlKuruŋ niŋ meteŋ tiyyeŋ,” inyiŋ.

10Yesu beleŋ al 72 yad yerke kwamiŋ

1 Be, go kamereb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋal hoyaŋ 72 wor yapat yirde taunya naŋayayeŋ kutekyaŋ goyen irawam irawam yeŋwa meheŋ heŋ kunaŋ yeŋ hulyaŋ yiryiŋ.2 Goyarebe gaha yinyiŋ: “Alya bereya AlKuruŋyen mere nurtek mar gobe wit ig-ineŋ sak naŋare sak yeŋ tukuŋ haŋyen gogwahade haŋ gega, meteŋ marbe budammoŋ. Niŋgeb meteŋ gote miŋ al DoyaŋAl Kuruŋ gusuŋaŋ irnayiŋ. Irkeb meteŋmar budam yad yerke alya bereya yad yadmeteŋ go teŋ hinayiŋ. 3 Deŋbe sipsipdirŋeŋ tareŋ miŋmoŋ go gwahade goyenkulu duwi kahal bana dad dermeke kuniŋtahaŋ geb. Goyenpoga kafura ma henayiŋ.4 Be, kuniŋ yeŋbe kalwa, lawa miliŋ, ka-haŋ basaŋ kura ma yawarnayiŋ. Irde kuŋal kura beleŋyaŋ yeneŋ goya ulyaŋde gorhuwarde mere ma yirnayiŋ. Moŋgo meteŋteŋ teŋ nalube heŋ ga moŋ hubu hiyyeŋgeb.

5 “Be, al kurate yare hiniŋ yeŋ yamiŋdehurkuŋbe, ‘Al Kuruŋ beleŋ ya bana haŋmar gate biŋ yisikamke igiŋ hinayiŋ,’ ineŋgab hurkunayiŋ. 6 Irke ya gote miŋ al goredeŋ ge amaŋeŋ nuryeŋbe deŋ beleŋ Al Ku-ruŋyen saŋiŋde guram irde tareŋ irnayiŋgote igineŋbe yeŋ hitte forok yiyyeŋ. Mu-naŋ gwahade ma diryeŋ gob igineŋ gobedindikeŋ hitte mulgaŋ heŋ tareŋ diryeŋ.7Be, al kura beleŋ yaner tumŋaŋ hiniŋ yeŋhoy dirkeb ya uŋkureŋde gor po hinayiŋ.Ya kurar mat kurar ma kuŋ hinayiŋ. Irde

al gore biŋgeya feya kura dunkeb badama heŋ mali po nene hinayiŋ. Deŋbe AlKuruŋyen meteŋ mar geb, meteŋ teŋ hitegoke damu dira yeŋ nurdeb nene hinayiŋ.

8 “Be, kuŋ taunde kura forok yeke algor niŋ beleŋ gargar dirde det kura yawaŋdiltiŋ mar yerde nenaŋ dinkeb mali ponene hinayiŋ. 9 Irde gor niŋ mar kura gar-bammiŋyaŋ yeneŋbe Al Kuruŋyen saŋiŋdesope yirde hinayiŋ. Irdeb, ‘Al Kuruŋ beleŋdoyaŋ dird dird nalube binde wor po hihi,’yineŋ hinayiŋ. 10 Munaŋ taun kurar kurakuke meretiŋ ma nurde gargar ma dirkebtaun bana go niŋ beleŋyaŋ kuŋ gaha yineŋgabe taun go tubul teŋ kunayiŋ: 11 ‘DeŋbeAl Kuruŋyen mere pel irhaŋ geb, deŋbeneŋya moŋ. Niŋgeb kahaŋniniŋde niŋ tupibusaŋ hihit. Goyenbe Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yird yird nalu gobe bindewor po hihi geb, mata teŋ haŋ gobe nurdega teŋ hinaŋ ko,’ yineŋ hayhay yirde hi-nayiŋ. 12Fudindewor po dineŋ hime. Taungoyenter niŋ marbe kame Al Kuruŋ beleŋal igiŋya buluŋya pota yiryeŋ nalurebmatabuluŋmiŋ gote muruŋgem buluŋ wor potenayiŋ. Bikkeŋ Sodom taunde niŋ marbeleŋ mata buluŋ teŋ hinhan gote mu-ruŋgem tamiŋ gote folek wor po tenayiŋgeb,” yinyiŋ.

13 Irdeb sopte gaha yiriŋ: “Be, ne beleŋYuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ haŋyen taunTairya Saidonya gor kuŋ mata tiŋeŋ forokyirmiriŋ manhan mel gob araŋ po bebakteŋ mata buluŋmiŋ ge kandukŋeŋ wor ponurde amil erekkek hor yirde tupi samteŋ mata buluŋmiŋ yubul teŋ Al Kuruŋniŋ biŋ mulgaŋ hewoŋ. Gega deŋ Yudamar Korasin taundeya Betsaida taundeyahaŋ marbe ne beleŋ mata tiŋeŋ kurayenkurayen teŋ himeke neneŋ bebak titekyara gega, gwaha ma teŋ asogo nirdehaŋ. Niŋgeb deŋ Yuda marte mata gwa-hade goke Al Kuruŋ beleŋ biŋ ar yekegote muruŋgem buluŋ wor po dunyeŋ geb,goke buniŋeŋ nurd duneŋ hime. 14 TairyaSaidonya taunde niŋ marbe mata buluŋgote muruŋgem yawarnayiŋ. Gega deŋYuda mar merene pel irde haŋyen gotemuruŋgembe yende folek, buluŋ wor po.15 Irde deŋ Kapeneam taunde niŋ mar,deŋbe dindikeŋ, ‘Neŋbe deŋniniŋ yaŋ,’ yeŋturuŋ turuŋ teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ

Page 110: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 10:16 107 Luk 10:32ma heŋ haŋ? Al Kuruŋ beleŋ demeyke kakala bana kurkunayiŋ geb,” yinyiŋ.

16 Irde sopte gaha yinyiŋ: “Al kura deŋmere tike nuryeŋ gobe merene nurde hiyeŋ nurd uneŋ. Munaŋ al kura deŋ dakiratiyyeŋ gobe ne nakira tiyyeŋ. Irde nakiratiyyeŋ al gobe hulyaŋ nirke wamiriŋ algoyen takira tiyyeŋ geb,” yinyiŋ. Be, ko-matmiŋ 72 go gwaha yineŋbe yubul tikekwamiŋ.

17 Be, Yesuyen komat 72 go bur yeŋ kuŋmeteŋ teŋ kuŋ hinhan. Meteŋ teŋ kuŋkuŋ meteŋmiŋ pasi irdeb amaŋ wor poheŋ mulgaŋ heŋ waŋbe, “Doyaŋ Al Ku-ruŋ, uŋgura wor tareŋger yakira titekebmereniniŋ nurdeb yineŋ hinhet goyen pogama irde hinhan,” inamiŋ. 18 Gwahainkebwol heŋbe, “Deŋmeteŋ teŋ hinhanyaSatanyen tareŋbe dagamel teŋ bemel pokattiŋ yara saŋiŋmiŋ hubu heke kinmiŋ.19Ga nurnaŋ. Ne beleŋ tareŋ kuruŋ wor podunhem. Niŋgeb uŋgurabe al buluŋ yirtektareŋ miŋyaŋ kunereya misiŋ kalpaŋyayara gega, igiŋ yufurka teŋ kuŋ hinayiŋ.Irdeb asogotiŋ Satanyen saŋiŋ goyen folewor po irnayiŋ. Det kura beleŋ epte mabuluŋ dirnayiŋ geb. 20 Gega uŋgura beleŋmeretiŋ nurde busaharke goke amaŋeŋmanurde hinayiŋ. Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ hitiŋgobe det kuruŋ wor po yeŋ goke amaŋeŋnurde hinayiŋ,” yinyiŋ.

Yesu beleŋ Naniŋ Al Kuruŋ amaŋeŋ nurdunyiŋ

(Matiyu 11:25-27; 13:16-17)21 Be, goya goyenbe Holi Spirityen

tareŋde Yesu go amaŋ wor po heŋbe,“Adone, gebe naŋkiŋya megeŋya goteDoyaŋ Al Kuruŋ. Gebe al yiŋgeŋ dufaymiŋwukkek yeŋ nurde haŋ marya alyen sabakarkuwaŋ yawartiŋ marya hittebe meteŋteŋ hime kuruŋ gatemiŋ goyen bana kerdehayen. Gega diriŋ beleŋ naniŋya miliŋyahitte tawuŋ hitiŋ yara al kura yiŋgeŋdetareŋde epte moŋ yeŋ nurde Al Kuruŋyenfaraŋ niŋ naŋkeneŋ haŋ mar hitte saŋiŋgeyikala yiraŋ goke amaŋeŋ wor po nurdeturuŋ girde hime. Fudinde, buniŋeŋgebekuruŋ geb, mata gwahade forok iraŋ.22 Adone beleŋbe det kuruŋ gayen doyaŋyird yird meteŋ gobe ne nunyiŋ. NebeyendeUrmiŋwor po geb, yeŋ po ga keŋkela

nurde nuneŋ hi. Al hoyaŋbe gwahade manurd nuneŋ haŋ. Irde Nannebe neya al nebeleŋ basiŋa yirde hime marya beleŋ poga nurd uneŋ hite. Al hoyaŋbe gwahademoŋ,” yiriŋ.

23-24 Irdeb Yesu go fulgaŋ kaŋbe ko-matmiŋ yago yeneŋbe yeŋ muŋ po yapatyirde gaha yinyiŋ: “Bikkeŋ Al Kuruŋyenmere basaŋ marya doyaŋ mar karkuwaŋyabudam beleŋ det deŋ yeneŋ haŋ gayenyentewoŋ yeŋ nurde hinhan. Goyenbe goma yeneŋya kamamiŋ. Mere deŋ nurdehaŋ gayen wor nurtewoŋ yeŋ nurde hin-han. Goyenbe go ma nuramiŋ. Niŋgeb deŋkeneŋ haŋ det gayen kennayiŋ marbe gokeamaŋeŋ nurde hinayiŋ,” yinyiŋ.

Samaria naŋare niŋ al gote maya mere25 Be, kurarebe Moseyen saba mar al

kura beleŋ Yesuyen dufaymiŋ tuŋaŋ urdekene yeŋ waŋbe, “Tisa, daha teŋbe Al Ku-ruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ mata goyen nerehiyyeŋ?” inyiŋ. 26 Irkeb Yesu beleŋ wolheŋbe, “Moseyen sabarebe daha yitiŋ hi?Daha mat kapyaŋ heŋ hayen?” inyiŋ.27 Irkeb al gore wol heŋbe, “ ‘Al Kuruŋbegere Doyaŋ Al Kuruŋ geb, bege, tonge,saŋiŋgeyabe dufayger mat wor po yeŋ genurde hayiŋ. Irdeb al hoyaŋ niŋbe gigeŋge nurde hayen gwahade goyen po nurdeyuneŋ hayiŋ,’ gwahade yitiŋ hi,” inyiŋ.28 Irkeb wol heŋbe, “Mere gobe fudindewor po wol haha. Niŋgeb kuŋ yaha gwa-hade teŋ hayiŋ. Irkeb Al Kuruŋya hugiŋeŋheŋ heŋ mata goyen gere hiyyeŋ,” inyiŋ.

29 Irkeb al go sikkeŋ tagalke nurdebyiŋgeŋ alu ure yeŋbe, “Niŋgeb al dahadebekadne yeŋ nureŋ?” inyiŋ. 30 Irkeb dahamat kura inmeke bebak tiyi yeŋbe Yesubeleŋ baraŋ kura gahade tagalyiŋ: “Be,kurare kurab al kura Yerusalem taun tubulteŋ Yeriko taunde kurkuŋ hinhin. Irkebbelenbe kawe mar beleŋ tanarde detmiŋyugu teŋ mayke kamde dagi tikeb tubulteŋ busaharamiŋ. 31 Goyarebe Al Kuruŋdoloŋ ird ird mata doyaŋ al kura beleŋgoyen po gama irde kurkuriŋ. Gega kuŋal belen hinhin go keneŋbe go ma ken-hem kenhem irde siŋa urde fole irde kuriŋ.32 Be, go kamereb Liwai mar al kura AlKuruŋyen ya balem bana meteŋ teŋ hiyengore beleŋ goyen po kurkuriŋ. Kurkuŋ al

Page 111: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 10:33 108 Luk 11:8go kinyiŋ, goyenbe yeŋwor keneŋ keneŋbebeleŋ siŋa urde fole irde kuriŋ. 33 Gegairem go kamereb Samaria naŋare niŋ alkura beleŋ goyen po kuŋbe al go kinyiŋ.Samaria niŋmaryaYudamaryabe awalikdema haŋyen. Gega Samaria al gore Yudaal goyen keneŋbe buniŋeŋ wor po nuryiŋ.34 Irdeb olip fimiŋya wain fimiŋya beleŋdagi tiriŋyaŋ goyen sam yirdeb mala teŋunyiŋ. Irdeb al go isaŋ heŋ doŋkimiŋhende kerdeb teŋ kuriŋ. Kuŋbe ya kura almali damu teŋ ferdehaŋyende gor tukuŋbegor sope irde doyaŋ irde hinhin. 35 Irdeferd fay urke kwe yeŋbe ya doyaŋ al goyensilwa hora irawa uneŋbe, ‘Al ga doyaŋ irdehayiŋ. Hora ga hubu hekeb gigen horabeleŋ faraŋ urde hayiŋ. Kame mulgaŋheŋ waŋ gab wol heŋ guneŋ geb,’ inyiŋ,”yiriŋ. 36 Irdeb Yesu beleŋbe Moseyen sabatagal tagal al goyen, “Al damiŋbe kawemar beleŋ buluŋ irke dagi kuruŋ tiriŋ algote kadom yeŋ nurde ha? Al Kuruŋdoloŋ ird ird mata doyaŋ al ma Liwai alma Samaria niŋ al goyen?” ineŋ gusuŋaŋiryiŋ. 37Gwaha inkeb Moseyen saba mar algoreb, “Buniŋeŋ nurd uneŋbe faraŋ uryiŋal gobe kadom yeŋ nurhem,” inyiŋ. IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Ge wor kuŋbematagwahade goyen teŋ hayiŋ,” inyiŋ.

Yesu beleŋ Martaya haymiŋ Mariayat yarekuriŋ

38 Be, go kamereb Yesu go komatmiŋyagoya Yerusalem kuŋ heŋya tiyuŋde kuragor forok yekeb bere kura deŋembe Martagore Yesu goyen yamiŋde hoy irke kuriŋ.39 Kuŋ gor heŋ Yesu beleŋ mere tikebMarta haymiŋ deŋembe Maria gobe DoyaŋAl Kuruŋ kahaŋ miŋde keperde meremiŋpalŋa irde hinhin. 40 Gega babam Martagobe Yesuya komatmiŋ yago goke biŋgegitik irde kayeŋ teŋ hinhin geb, bitbutŋeŋwor po nurde hinhin. Gega haymiŋ beleŋfaraŋ ma urkeb Yesu hitte kuŋbe, “DoyaŋAl Kuruŋ, haynebe faraŋ ma nurde hi gakebuniŋeŋ ma nurde nuneŋ ha? Inke faraŋnuri!” inyiŋ. 41 Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ wol heŋbe, “Marta, gebe megen niŋdet mali kuruŋ gake uguŋ po dufay heŋbebeger kandukŋeŋ nurde ha. 42 Al beleŋtetek det igiŋ wor po gobe uŋkureŋ po hi.

Mariabe det igiŋ goyen tihi. Niŋgeb al kurabeleŋ epte ma goraŋ iryeŋ,” inyiŋ.

11Al Kuruŋ mere ird ird mata(Matiyu 6:9-13; 7:7-11)

1 Be, nalu kurareb Yesu go naŋa kurarkura gor heŋ Al Kuruŋ mere irde hinhin.Be, Al Kuruŋmere irde hinhin go pasi irkebkomatmiŋ kura goreb, “Doyaŋ Al Kuruŋ,YonBaptais beleŋ komatmiŋ yagoAl Kuruŋmere ird ird mata saba yiryiŋ gwahadegoyen neŋ wor saba dira,” inyiŋ.

2 Irkeb Yesu beleŋbe, “Al Kuruŋ mereirniŋ yeŋbe gahade mere irde hinayiŋ:‘Ado, gebe tareŋge turŋuŋ yaŋ wor po.

Niŋgeb turuŋ girde hitek.Irde ge beleŋ doyaŋ dird dird mata

gobe megen gar kawan heŋ kuruŋhiyyeŋ.

3 Irde naŋkahalmiŋ naŋkahalmiŋ biŋgebegwahade nene hinayiŋ yeŋ nurd gaduneŋ hayiŋ.

4 Neŋbe al hoyaŋ beleŋ buluŋ dirde haŋgoyen halde yuneŋ hite geb, gebeleŋ wor nende mata buluŋ haldedunayiŋ.

Irdeb mata buluŋ titek dufay go waldeduneŋ hayiŋ. Irkeb gwaha matitek,’ yeŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ,”yinyiŋ.

5-6 Irdeb sopte gaha yinyiŋ: “Be, deŋgayen al kadtiŋ kura goyen beleŋ gisawwaŋ yatiŋde forok yekeb wawuŋ biŋdegoyen al kadtiŋ hoyaŋ kura yamiŋ bindehiyeŋ go hitte kuŋbe, ‘Kadne kura gaya-muŋ ga yaner waya gega biŋgenem moŋ.Niŋgeb beret karwo gwahade kura nunkeyukuŋ une yeŋ ge hitte wayhem. Kamega wol heŋ guneŋ geb,’ innayiŋ. 7 Irkebal gore ya biŋde mat, ‘Yamebe bikkeŋ taŋsaŋiŋ irhem, irdeb diriŋmiŋnebe ferhaŋgeb. Moŋgo ne huward migiriŋ timekebdiriŋmiŋne huwarnak geb. Biŋge maguneŋ. Bada heŋ mulgaŋ hawa,’ inyeŋ.8 Gega fudinde dineŋ hime. Al gobe badama heŋ gusuŋaŋ irde tebaŋ irde hiyeŋ.Irkeb yeŋbe al kadne go yeŋ nurde goke teŋbiŋge gogomaunyeŋ. Al gore gusuŋaŋ irdetebaŋ iryeŋ goke teŋbe huwarde yeŋ nurdewayyeŋ goyen unyeŋ.

Page 112: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 11:9-10 109 Luk 11:289-10 “Goke teŋbe gago momoŋ dirde

hime: al kura beleŋ det kuraŋ nurde Al Ku-ruŋ gusuŋaŋ irkeb unyeŋ. Irde det kuraŋnaŋkeneŋ kurut yekeb ikala iryeŋ. Irde yeŋbeleŋ doyaŋ irde hi gasuŋ bana goŋ hurkuŋhurkuŋ yame mayde tebaŋ irkeb yame holird unyeŋ. Niŋgeb deŋ wor det kuraŋnurde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irtiŋde po hikebyeŋ beleŋ dunyeŋ. Det goke naŋkeneŋkurut yitiŋde po hikeb dikala diryeŋ. Irdeyeŋ beleŋ doyaŋ ird ird gasuŋ bana goŋhurkuŋ hurkuŋ yame mayde tebaŋ irkebyame hol irde dunyeŋ.

11 “Deŋ gayen kura urtiŋ yago beleŋmakaŋ dapŋa niŋ gusuŋaŋ dirke gayen igiŋkunere yunnayiŋ? 12 Irde tatirok bilmiŋniŋ dinke gayen igiŋ misiŋ kalpaŋ yun-nayiŋ? Epte ma gwaha tinayiŋ geb. 13 Deŋmata buluŋ mar wor diriŋtiŋ yago beleŋdet kuraŋ yekeb det igiŋ po yunniŋ yeŋnurde haŋyen. Niŋgeb Nantiŋ Al Kuruŋbedeŋ megen niŋ mar gote folek geb, HoliSpirit niŋ gusuŋaŋ irkeb det hoyaŋ madunyeŋ. Holi Spirit po dunyeŋ!” yinyiŋ.

Yesuya Belsebulya(Matiyu 12:22-30; Mak 3:20-27)

14 Be, nalu kurarebe Yesu beleŋ al kurauŋguram yaŋ mere ma teŋ hinhin goyensope ire yeŋbe uŋgura go takira tikeb algobe mere tiyyiŋ. Irkeb al buda kuruŋgo mata goyen keneŋbe diliŋ fot yamiŋ.15 Gega al kurabe, “Uŋgurar kuruŋmiŋBelsebul beleŋ tareŋ irkeb gogo uŋgurayakira teŋ hi,” yamiŋ. 16Munaŋ al kurabegwaha irde merem yaŋ irniŋ yeŋbe, “Matatiŋeŋ Al Kuruŋ beleŋ po ga irtek kura forokirke kinniŋ,” inamiŋ.

17 Goyenbe Yesu gobe al dufay heŋhinhan goyen yeneŋ bebak teŋbe gahayinyiŋ: “Tiyuŋ kuruŋ kura bana al beleŋyiŋgeŋ uliŋ kadom asogo gird teŋ buryenayiŋ gobe saŋiŋ ma heŋ tumŋaŋ bu-luŋ henayiŋ. Irde al miŋ uŋkureŋ worgwahade po, yiŋgeŋ uliŋ kadom asogogird teŋ bur yenayiŋbe tumŋaŋ mugol ne-nayiŋ. 18 Niŋgeb gwahade goyen po Satanbeleŋuŋgura yeŋyufukdehaŋgoyenbuluŋbuluŋ yiryeŋbe dahadem tareŋ henayiŋ?Epte moŋ. Mere ga tihim gabe deŋ beleŋne niŋ yeŋ, ‘Uŋgurayen kuruŋmiŋ Belse-bul gote tareŋde uŋgura yakira teŋ hi,’

yekeb gago dinhem. 19 Deŋ beleŋ ne niŋyeŋ gwahade yeŋ haŋ gega, deŋ gamadirde haŋ mar wor uŋgura yakira teŋhaŋyen goyenbe ganuŋyen saŋiŋde yakirateŋ haŋyen? Belsebulyen tareŋde ma AlKuruŋyen tareŋde? Mel gobe, ‘Uŋgurayakira teŋ teŋ saŋiŋbe Al Kuruŋ hitte matwaŋ hi,’ yeŋ nurde haŋ geb, deŋ beleŋ nenineŋ haŋ gobe usi wor po yeŋ nurd dun-nayiŋ. 20 Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ dird dirdmata bikkeŋ deŋ hitte forok yitiŋ hi goyenkawan ird irdmiŋbe ne beleŋ Al Kuruŋyensaŋiŋde uŋgura yakira teŋ himyen gogo.

21 “Be, al tareŋ kura fuleŋare niŋ detyade yamiŋ doyaŋ irde hikeb al kurabeleŋ samuŋmiŋ go epte ma kawe tiyyeŋ.22 Gega al hoyaŋ kura al gote tareŋ folekgore waŋbe fuleŋare niŋ detmiŋ go hendesaŋiŋ heŋ hiyen goyen goraŋ irde may-deb samuŋmiŋ yade yukuŋ kadom yagoyagale henayiŋ. Niŋgeb gwahade goyenpo, tareŋnebe uŋgura gote folek geb, alyabereya uŋgura beleŋ yade buluŋ buluŋyirde hiyen goyen yumulgaŋ teŋ hime.

23 “Be, al kura ne niŋ ma heŋ haŋ marbeasogone. Irde al kura Al Kuruŋ hitteal yukuŋ yukuŋ niŋ faraŋ ma nurde haŋmarbe al bur yirdemeteŋ gobuluŋ irdehaŋyeŋ nureŋ.

24 “Be, uŋgura kura al uliŋde niŋ takiratike kat kuyeŋ gobe mali naŋa al ma hitekbana goŋ kuŋ usaŋ heŋ heŋ gasuŋ niŋnaŋkeneŋ kuŋ hiyeŋ. Gega gasuŋ kurama keneŋbe, ‘Bikkeŋ hinhem gasuŋde gormulgaŋ heweŋ,’ yiyyeŋ. 25 Irdeb mulgaŋheŋ waŋbe gasuŋ bikkek gobe halde haraŋheŋ sope irtiŋ kinyeŋ. 26 Irdeb kuŋbe sopteuŋgura 7 yende tareŋ folek goyen yupiteŋ tumŋaŋ waŋbe al goyen ketal urnayiŋ.Gwaha irkeb al gobe haŋkapya hinhin gwa-hade moŋ, buluŋ wor po hiyyeŋ,” yinyiŋ.

27 Be, bere kura gore al buda bana goŋheŋYesumere teŋ hinhin go nurdeb, “Berekawaŋ gerde siŋsilaŋ giryiŋ gobe amaŋhiyyeŋ,” inyiŋ. 28 Irkeb Yesu beleŋ wolheŋbe, “Alya bereya Al Kuruŋyen merenurde gama irde haŋ mar go gab amaŋeŋnurde hinayiŋ,” inyiŋ.

Mata tiŋeŋ Al Kuruŋ po forok yirtek niŋgusuŋaŋ iramiŋ

(Matiyu 12:38-42; Mak 8:12)

Page 113: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 11:29 110 Luk 11:4329 Be, al budam wor po waŋ gabu irdeb

kalyaŋ kerkeb Yesu beleŋ yeneŋbe gahayiriŋ: “Gayenter niŋ alya bereya gabe du-faymiŋya matamiŋyabe buluŋ wor po. Melgobe mata tiŋeŋ Al Kuruŋ beleŋ po gairtek goke po gusuŋaŋ heŋ haŋ. Goyenbebikkeŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ al Yonahitte mata tiŋeŋ kura forok yiriŋ gwahadegoyen ne hitte forok yiyyeŋ goyen po gakennayiŋ. Mata tiŋeŋ hoyaŋ kura makennayiŋ. 30 Bikkeŋ Yonabe makaŋ dapŋakuruŋ wor po gore tohogo tike naŋkahalkarwo gayen biŋ bana heŋ ga katyiŋ goyentagalke Niniwe taunde niŋ mar tumŋaŋAl Kuruŋyen saŋiŋ bebak tiyamiŋ. Gwa-hade goyen po, ne Al Urmiŋ hitte matatiŋeŋ kura forok yiyyeŋ goyen alya bereyagayenter niŋ gayen kennayiŋ. 31 BikkeŋSolomon beleŋ Israel naŋa doyaŋ irde hin-hinyabe naŋa gisaw niŋ doyaŋ bere kuruŋSiba beleŋ Solomonyen dufaymiŋ wukkeŋgoyen nure yeŋ wayyiŋ. Gega alya bereyagayenter niŋ gabe ne Solomonyen dufayfolek gare saba yirde hime gega, go manurde haŋ. Niŋgeb kame Al Kuruŋ beleŋal igiŋya buluŋya pota yird yird nalurebedoyaŋ bere Siba beleŋ huwardeb merenema nurde haŋ mar gayen merem yaŋyiryeŋ. 32 Irde Niniwe taunde niŋ margobe Yona beleŋ kuŋ Al Kuruŋyen merebasaŋ heŋ tagalkeb mata buluŋmiŋ yubulteŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ hamiŋ. Gegaalya bereya gayenter niŋ gabe ne saba teŋhime gabe Yonayen saba folek gega, go manurde haŋ. NiŋgebAl Kuruŋ beleŋ al igiŋyabuluŋya pota yird yird nalurebeNiniweniŋmar beleŋhuwardebmerenemanurdehaŋmar gayen miŋge yirnayiŋ,” yiriŋ.

Uliŋde niŋ hulsi(Matiyu 5:15; 6:22-23)

33 Irde sopte gaha yiriŋ: “Al kurahulsi yusuŋ yurde ga banare ma yerdehaŋyen. Irde koroŋ po aw ma yurdehaŋyen. Gwaha yirtiŋeŋbe yade hulsikawan yentek gasuŋde gor yerde haŋyen.Gogab al beleŋ ya bana waŋbe hulsi melakkawan po heŋ hike kennayiŋ. Gwahadegoyen po, merenebe kawan po tagalde hikenurde hinayiŋ. 34 Irde diltiŋbe ultiŋ ku-ruŋ gote hulsi yara. Niŋgeb diltiŋ igiŋhikeb hulsi beleŋ ya bana melak heŋ wuk

yiyyeŋ go gwahade, neneŋ keŋkela bebakteŋ merene beleŋ dufaytiŋya matatiŋyagoyen wuk wor po yiryeŋ. Munaŋ diltiŋbuluŋbe merene bitiŋ bana ma hi niŋgeb,dufaytiŋya matatiŋya gobe kidoma beleŋpo makiŋ hiyyeŋ. 35 Goke teŋbe hulsigo kamkeb bitiŋ bana kidoma po makiŋhiyyeŋkek geb, keŋkela heŋdoyaŋ yirdehi-nayiŋ. 36Merene deŋ bana hulsi melak heŋwuk yitiŋ yara hiyeŋbe kidoma muŋ kuragor ma hiyeŋ gwahade goyen po dufay bu-luŋya mata buluŋya miŋmoŋ hinayiŋ. Deŋhitte hulsi melak heŋ wuk wor po yiyyeŋgwahade po, merene beleŋ dufaytiŋyamatatiŋya wukkeŋ wor po yiryeŋ,” yinyiŋ.

Farisi marya Moseyen saba marya gotemata buluŋ

(Matiyu 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47)37 Be, Yesu beleŋ meremiŋ pasi irkeb

Farisi al kura gore, “Wake yaner kuŋ biŋgenere,” ineŋbe yamiŋde kuŋ keperdeb dulatiyyeŋ tiyaryum. 38 Gega Yesu beleŋ Yudamartematarehaniŋmahaldeya biŋgenekekeneŋbe diliŋ fot yiriŋ. 39 Irkeb Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ gaha inyiŋ: “Deŋ Farisi marbekoroŋya gisuya siŋak beleŋ po haltiŋ yarateŋ haŋ. Gega bitiŋdebe kudiŋ matayamata buluŋ kurayen kurayen kuruŋ goremakiŋ hitiŋ haŋ. 40Duliŋ kukuwa wor wor,Al Kuruŋultiŋ siŋare niŋ iryiŋ gore po bitiŋmanaŋ iryiŋ. 41 Niŋgeb ultiŋya bitiŋyaAl Kuruŋ diliŋde wukkek hiniŋ yeŋbe albuniŋeŋ det niŋ amu heŋ haŋ mar goyenfudinde mat po faraŋ yurde hinayiŋ.

42 “Deŋ Farisi marbe paŋiŋ meteŋ teŋbeMoseyen saba keŋkela gama irniŋ yeŋpaŋiŋ kurayen kurayen goyen pota yirkekuŋ buda 10 hekeb buda uŋkureŋbe Al Ku-ruŋ niŋ uneŋ haŋyen. Gega al hoyaŋ faraŋyurtiŋeŋbe buluŋ yirde goke kandukŋeŋma nurde haŋyen. Irde bitiŋde mat AlKuruŋ niŋ amaŋeŋ ma nurde haŋ. Niŋgebkame gote muruŋgem buluŋ tenayiŋ gokebuniŋeŋ nurde duneŋ hime. Niŋgeb alhoyaŋ faraŋ yurd yurd mata goyen teŋhinayiŋ. Irde Al Kuruŋ galak ird ird matagoyen wor bada ma heŋ gwaha po teŋhinayiŋ.

43 “Deŋ Farisi marbe gabu yatiŋyaŋkuŋ al deŋem yaŋ beleŋ keperde hitekgasuŋyaŋ po kepertek yeŋ nurde haŋyen.

Page 114: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 11:44 111 Luk 12:5Irde al budam kuŋ waŋ teŋ haŋyengasuŋyaŋ kuŋ hitekeb al beleŋ palapdirde pere dirde hinaŋ yeŋ nurde haŋyen.Niŋgeb kame mata buluŋtiŋ gote mu-ruŋgem buluŋ tenayiŋ geb, goke buniŋeŋnurde duneŋ hime.

44 “Deŋ Farisi marbe al hakwa yerde hi-tiŋ horabok bikkek kura megeŋ beleŋ samirtiŋ geb al beleŋ ma nurdeya goyen hereŋkuŋ haŋyen go gwahade goyen, siŋare matdeneŋmiŋbe al huwak mata buluŋtiŋ miŋ-moŋ yara. Niŋgeb deŋ beleŋ al buluŋ yirdehaŋ goyen ma nurdeya gama dirdeb yeŋwor buluŋ heŋ haŋyen. Niŋgeb kame matabuluŋtiŋ gote muruŋgem buluŋ yawar-nayiŋ goke buniŋeŋ nurd duneŋ hime,”yiriŋ. 45 IrkebMoseyen saba keŋkela nurtiŋal kura goreb, “Tisa, Farisi mar po yinhemyeŋ nurha, goyenbe neŋMoseyen sabamarmanaŋ sukal dirha geb,” inyiŋ. 46 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋ Moseyensaba marbe saba kura al beleŋ gama irtekmeteŋeŋ wor po goyen supahakde yerdehaŋyen. Gega dindikeŋbe saba uŋkureŋmuŋ kura ma gama irde haŋyen. Niŋgebkame mata buluŋtiŋ gote muruŋgem bu-luŋ yawarnayiŋ goke buniŋeŋ nurd duneŋhime.

47-48 “Deŋ Moseyen saba marbe Al Ku-ruŋyen mere basaŋ mar porofet bikkeŋasetiŋ yago beleŋ gasa yirke kamamiŋ margoyen palap yirhet yeŋ metemiŋ haraŋheŋ umŋa yirde haŋyen. Gega ne beleŋdeneŋmiŋbe ayaŋ yerde haŋ yeŋ nurdduneŋ hime. Irde asetiŋ yago beleŋ AlKuruŋyen mere basaŋ mar gasa yirde hikekamde hinhan goyen igiŋ po yirde hin-han yeŋ nurdeb gogo metemiŋ umŋa yirdehaŋ yeŋ deneŋ hime. Niŋgeb kame gotemuruŋgem buluŋ wor po yawarnayiŋ gokebuniŋeŋ nurd duneŋ hime. 49 Deŋ beleŋgwaha tinayiŋ goke Al Kuruŋ dufaymiŋwukkek beleŋbe, ‘Porofet yagoya Mesa-iayen mere basaŋ mar aposel yagoya yadyermeke Yuda mar hitte kunayiŋ. Irkebkurabe gasa yirke kamnayiŋ. Munaŋkurabe buluŋ buluŋ yirke uliŋ misiŋ kateŋhinayiŋ,’ yiriŋ. 50Niŋgebbikkeŋworpopo-rofet yago gasa yirke kamde hinhan matagoyen waŋ waŋbe gayenter manaŋ gwa-hade po geb, mel gote dari wok yamiŋ gotekanduk gobe deŋ Yuda mar gayenter niŋ

beleŋ tenayiŋ. 51 Fudinde wor po dineŋhime. Deŋ gayenter niŋ Yuda marbe Adamurmiŋ Abel kamyiŋde mat waŋ waŋ Al Ku-ruŋ niŋ det kumga teŋ uneŋ uneŋ gasuŋyagasuŋ himamya kahalte mayke kamyiŋ alSekaraia gote muruŋgem buluŋ wor potenayiŋ geb.

52 “DeŋMoseyen sabamarbe alya bereyaAl Kuruŋyen mere nurde bebak teŋ dirŋeŋweŋ heŋ heŋ beleŋ goyen pet yirde haŋ.Niŋgeb kame gotemuruŋgem tenayiŋ gokebuniŋeŋ nurd duneŋ hime. Deŋbe Al Ku-ruŋ hitte kuŋ kuŋ beleŋ goyen ma gamairde haŋ. Irde al hoyaŋ Al Kuruŋ hitte kuŋkuŋ beleŋ go manaŋ pet pet yirde haŋ,”inyiŋ.

53-54 Be, Yesu gob gasuŋ goyen tubul teŋhoyaŋde kukeb Farisi marya Moseyen sabamarya beleŋ asogo wor po irdeb daha kurayekeb merem yaŋ irde merere kertek yeŋgusuŋaŋ kurayen kurayen irde hinhan.

12Farisi marte mata buluŋ ma gama irnayiŋ(Matiyu 10:26-27)

1 Be, goyenterbe al budam wor po waŋYesu hinhinde gor gabu iramiŋ geb, kadomufurd guneŋ teŋ hinhan. Irkeb Yesu beleŋmere miŋ ure yeŋbe komatmiŋ yago wagaha yinyiŋ: “Beret kaŋ kaŋde niŋ guramyisbe dirŋeŋ muŋ po palawa bana kerkebhilyaŋ kuyeŋ gwahade goyen po, Farisimarte usi matamiŋ gore al budam buluŋyirde haŋyen. Go mar gobe mata buluŋteŋ haŋyen gega, siŋare mat yeneŋmiŋbeal huwak yara. Niŋgeb mel goke keŋkelaheŋ ga hinayiŋ. 2 Al kura bana kuŋbalmiŋde mata teŋ hinayiŋ kuruŋ gobekamebe kawan heke al nurde pasi henayiŋ.3Niŋgeb mere kura wawuŋde al ma deneŋhaŋ yeŋ tinayiŋ gobe fay urke naŋkahaldeal hoyaŋ beleŋ yeke nurnayiŋ. Irde merekura bana kuŋyabiŋde sisure yenayiŋ gobeal hoyaŋ beleŋ al diliŋde kawan wor potagalnayiŋ.

4 “Kadne yago, al beleŋ mudunke kamdekamde niŋ kafura ma henayiŋ. Yeŋbe ultiŋgo po buluŋ yirnayiŋ, munaŋ go kameretontiŋbe epte ma daha wet kura yirnayiŋ.5 Gega kafura irtek al goke momoŋ direŋtihim. Al Kuruŋ po ga kafura irde hi-nayiŋ. Yeŋ po gab al gasa yirke kamkeb

Page 115: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 12:6 112 Luk 12:26toneŋbe kakhugiŋeŋhitek alare gor yemeyyemey tareŋ miŋyaŋ. Fudinde wor podinhem geb, yeŋ niŋ po ga kafura heŋhinayiŋ. 6 Nu mukŋeŋ siptesoŋoŋbe horamulowom po damu teŋ haŋyen. GegaAl Kuruŋbe nu mukŋeŋ gwahade goyenuŋkureŋ muŋ kura niŋ biŋ sir ma yeŋhiyen. 7 Tonaŋtiŋ yuwalŋeŋbe budam worpo, eptema kapyaŋ hetek gega, Al Kuruŋbetonaŋtiŋ yuwalŋeŋbe gwahade haŋ yeŋnurde hi. Gwahade goyen po Al Kuruŋbedeŋ ge biŋ sir ma yeŋ hi niŋgeb, kan-duk yeneŋ yeneŋ goke kafura ma henayiŋ.Deŋbe Al Kuruŋ diliŋde samuŋ tareŋ yara,nu mukŋeŋ budam gote folek wor po geb.

Yesu niŋ tagal tagal mata(Matiyu 10:32-33; 12:32; 10:19-20)

8 “Fudinde wor po dineŋ hime. Al kuraal hoyaŋ diliŋde, ‘Nebe Yesu nurd uneŋhime,’ yiyyeŋbe kame ne Al Urmiŋ garewor Al Kuruŋyen miyoŋ diliŋ mat, ‘Al gobenere,’ yeweŋ. 9Munaŋ al kura al diliŋ mat,‘Nebe Yesu ma nurde uneŋ hime,’ yiyyeŋal gobe kame ne wor Al Kuruŋyen miyoŋdiliŋde, ‘Al gobe go ma nurd uneŋ hime,’yeweŋ.

10 “Be, al kura ne Al Urmiŋ gayen nanyaŋniryeŋ gobe Al Kuruŋ pohogay irkeb igiŋhalde unyeŋ. Gega al kura Holi Spirit sukaliryeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋgoyen epte ma wor po halde unyeŋ.

11 “Be, al beleŋ ne niŋ igiŋ ma nurdemerem yaŋ dirde dukuŋ merere derkebYuda marte gabu yayaŋ niŋ doyaŋ maryamegen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ diliŋdehuwarnayiŋ goyabe daha mat dindikeŋ geteŋ mere titek yeŋ goke uguŋ po dufayma henayiŋ. 12 Goyarebe Holi Spirit beleŋmerebe gwahamat yenayiŋ yeŋ dufaytiŋdebebak diryeŋ geb,” yinyiŋ.

Horam yaŋ al gote maya mere13 Be, al kura gabu iramiŋ bana gore

huwardeb, “Tisa, ge beleŋ dadane inkebdet adodere yerde hitiŋ goyen pota irdebyende yawardeb nerebe nuni,” inyiŋ.14 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Ganuŋbeleŋ derte mere nurde sope irde dettiriŋpota ird ird al niruŋ geb, gagowaŋ gusuŋaŋnirde ha?” inyiŋ. 15 Irdeb gor gabuiramiŋ mar goyen yeneŋ heŋyabe, “Albeleŋ megen niŋ samuŋya horaya budam

yawarnayiŋ gega, gore Al Kuruŋ diliŋdefudinde wor po igiŋ heŋ heŋ mata goyenepte ma yunyeŋ. Niŋgeb keŋkela heŋga hinayiŋ. Moŋgo megen niŋ samuŋkurayen kurayen yad yad niŋ uguŋ podufay henayiŋ geb,” yinyiŋ.

16 Be, go kamereb maya mere mat gahayinyiŋ: “Horam yaŋ al kura gote meteŋdebiŋge karim ma igineŋ hamiŋ. 17 Irkeb algobe biŋde po, ‘Biŋge yerd yerd ya hoyaŋmiŋmoŋ geb, daha tiyeŋ?’ yeŋ dufay heŋhinhin. 18 Irdeb, ‘Biŋge yerd yerd ya bikkekgayen yupew yurdeb karkuwaŋ yireŋ.Irdeb biŋgeneya samuŋneya tumŋaŋ banagoŋ yereŋ. 19 Niŋgeb nebe biŋge budamwor po geb, dama budam goyen hitek, araŋma hubu henayiŋ. Niŋgeb heŋ heŋnebeigiŋ po heŋ. Dula teŋ, fe nene, amaŋ hendepo heŋ,’ yiriŋ. 20 “Gega Al Kuruŋ beleŋ,‘Gebe kukuwa wor po! Haŋka wawuŋbetonge temeke kamayiŋ. Irkeb detge kuruŋgigeŋ ge nurde gitik tiyaŋ gobe ganuŋbeleŋ yawaryeŋ?’ inyiŋ. 21 “Niŋgeb alkura yiŋgeŋ ge uguŋ po nurdeb megen niŋsamuŋ yade hiyeŋ gega, Al Kuruŋ niŋ manuryeŋ, irde yeŋ ge meteŋya mataya igiŋma teŋ hiyeŋ al gobe gwahade goyen poiryeŋ,” yinyiŋ.

Megen niŋ det goke ma nurde hinayiŋ(Matiyu 6:25-34)

22 Be, gwaha yiriŋ kamereb Yesubeleŋ komatmiŋ yago goyen gaha yinyiŋ:“Niŋgeb deŋbe megen gar heŋya, ‘Dahamat biŋge yade netek, irde ulniniŋdeb dayade yertek?’ yeŋ goke uguŋ po ma dufayhenayiŋ. 23 Biŋgebe igiŋ gega, gore poepte ma heŋ heŋtiŋ igiŋ iryeŋ. Ultiŋ umŋamanaŋ gwahade po ultiŋ igiŋ ma yiryeŋ.24 Be, nu niŋ nurnaŋ. Yeŋbe biŋge maharde haŋyen. Irde sak yeke yade yadi yerdyerd yamiŋmoŋ gega, Al Kuruŋ beleŋ pakayirde hiyen. Al Kuruŋ beleŋ nu wor gogokeŋkela doyaŋ yirde hiyen. Munaŋ deŋbenu gote folek wor po. Niŋgeb dahadem AlKuruŋ beleŋ dubul tike biŋge kamnayiŋ?Epte moŋ geb. 25 Deŋ gayen kura megengar heŋ heŋ niŋ uguŋ po dufay kuruŋhenayiŋbe igiŋ nalutiŋ goyen muŋ kurasiŋgir irde sobamde hinayiŋ? Epte moŋ!26 Be, dindikeŋ megen gar heŋ heŋ nalutiŋepte ma siŋgir irnayiŋ kenem daniŋ geb

Page 116: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 12:27 113 Luk 12:42-43det hoyaŋ kuruŋ goke uguŋ po dufay heŋhaŋyen?

27 “Be, yamuŋ fugala yeneŋmiŋ igiŋmuŋgoke nurnaŋ. Yeŋbe uliŋ umŋa niŋ meteŋma teŋ uliŋhor kurama gada yirde haŋyen.Gega fudinde po dineŋ hime, bikkeŋ Israe-lyen doyaŋ al kuruŋ Solomonbe uliŋ umŋakusamuŋ wor po yerde hinhin. Goyen-poga uliŋ umŋamiŋ igiŋ wor po gore ya-muŋ fugala goyen fole yirtek ma hinhan.28 Yamuŋ fugala gobe nalu ulyaŋde mahaŋyen. Haŋka hinayiŋ, gisebe al beleŋwalde kakde yemeyde haŋyen. Be, gwa-hade goyen po, yamuŋ fuwala gobe detkuruŋ kura gogomoŋ gega, Al Kuruŋ beleŋdoyaŋ yirde umŋa yirde hiyen geb, deŋbedaniŋ, ‘Ulniniŋ umŋa ma gitik teŋ dun-yeŋ,’ yeŋ goke uguŋ po dufay heŋ haŋ?Irdeb daniŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋma nurdehaŋ? 29 Niŋgeb da biŋge netek yeŋ gokeuguŋ po ma dufay heŋ hinayiŋ. 30 Megenniŋ mar ne niŋ ma nurde haŋ gore gabdet budam kuruŋ gwahade goyen yad yadniŋ uguŋ po dufay heŋ goke kandukŋeŋnurdehaŋyen. GegaNantiŋAl Kuruŋbe detgoke nurde haŋ yeŋ bikkeŋ deneŋ hiyen.31Niŋgeb deŋbe Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ dirddird niŋ po nurde hinayiŋ. Irke gab Al Ku-ruŋ beleŋbe deŋ det kuraŋ nurde hinayiŋkuruŋ goyen wor duneŋ hiyeŋ.

32 “Deŋ deneŋmiŋbe saŋiŋtiŋ miŋmoŋsipsip budam moŋ yara. Gega Adotiŋbeyende alya bereya doyaŋ yird yird niŋamaŋeŋ nurde hi geb, det kura buluŋdirtek goke kafura ma henayiŋ. 33 Irdebkuŋ samuŋtiŋ yago al yunke damu tikebgote hora yadebe al det niŋ amu heŋ haŋmar goyen yuneŋ hinayiŋ. Gwaha tinayiŋgobe Al Kuruŋ haniŋde horatiŋ kameyawartek yeŋ yerde hinayiŋ go gwahadeAl Kuruŋ beleŋ yerde hiyen geb, kame gadunyeŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ mata igiŋteŋ hinayiŋ gote muruŋgem kame duneŋyeŋ gasuŋmiŋde yerde hiyeŋ. Goyenbemuruŋgem gobe hubu ma hiyyeŋ. Gorbekawe mar binde muŋ kura ma wanayiŋ.Irdeb sisige yago gwahade beleŋ epte mawor po buluŋ yirnayiŋ. 34 Niŋgeb megenniŋ samuŋ niŋ po nurde hinayiŋbe du-faytiŋbe gor po hinayiŋ. Munaŋ Al Ku-ruŋ beleŋ mata igiŋ teŋ hinayiŋ gote mu-ruŋgem dunyeŋ yeŋbe dufaytiŋbe hugiŋeŋ

goke po nurde hinayiŋ,” yinyiŋ.Doyaŋ Al Kuruŋ waŋ waŋ niŋ hugiŋeŋ gitik

teŋ doyaŋ heŋ hinayiŋ35-36Be, gwaha yineŋbe sopte po, “Meteŋ

mar kura beleŋ, ‘Doyaŋ alniniŋbe tikiŋmerere kuŋ geb, daha naŋa wakeb yamehol irde untek? Irde waŋ da meteŋ dunyeŋyeŋ goke pet teŋ ga hitek?’ yeŋ nurdebnaŋkahalmiŋ naŋkahalmiŋ doyaŋ irde petteŋ hinayiŋ. Wawuŋ manaŋ meteŋde niŋuliŋ umŋa teŋbe hulsimiŋ yusuŋ yurde yeŋwaŋ waŋmiŋ ge doyaŋ heŋ hinayiŋ. Irkebdoyaŋ almiŋ beleŋ waŋ yame maykeb araŋpo yamehol ird unnayiŋ go gwahade goyenpo, deŋmanaŋDoyaŋAl Kuruŋtiŋwaŋwaŋge pet teŋ doyaŋ hinayiŋ. 37 Fudinde worpo dineŋ hime. Doyaŋ almiŋ beleŋ waŋbemeteŋ mar goyen yeŋ ge pet teŋ doyaŋirde hike yeneŋbe amaŋ hiyyeŋ. Irdebtikiŋ merere niŋ uliŋ umŋa igiŋ goyenyugu teŋbe meteŋde niŋ uliŋ umŋamiŋhor teŋbe meteŋ marmiŋ goyen dula teŋteŋ gasuŋde kepernaŋ yinke keperde biŋgenene hikeb doyaŋ yirde hiyeŋ. Doyaŋalmiŋ beleŋ igiŋ igiŋ gwaha yirkeb meteŋmar gobe amaŋ wor po henayiŋ. 38 Doyaŋalmiŋ gowawuŋ biŋdemanaŋamiŋge yarakura wayyeŋbe waŋ meteŋ marmiŋ go yeŋge pet teŋ doyaŋ irde hike yeneŋbe igiŋigiŋ yirkeb meteŋ marmiŋ goyen manaŋamaŋ wor po henayiŋ.

39 “Be, ga nurde ga hinaŋ ko. Ya miŋ alkura nalu goyenter kawe al beleŋ waŋ yaneupew uryeŋ yeŋ nurde hiyeŋdebe epte mayamiŋ tubul teŋ kuke kawe al beleŋ waŋyamiŋ upew uryeŋ. 40 Niŋgeb gwahadegoyen po, ne Al Urmiŋ gare wor nalugoyare wayeŋ tiya yeŋ ma nurde hikeyawayeŋ geb, hugiŋeŋ ne niŋ pet teŋ doyaŋnirde hinayiŋ,” yinyiŋ.

Meteŋ al igiŋya buluŋya gote maya mere(Matiyu 24:45-51)

41Be, gwaha yinkebPita beleŋbe, “DoyaŋAl Kuruŋ, maya mere gabe neŋ gayenpo dineŋ ha ma al buda kuruŋ gayenmanaŋ yineŋ ha?” inyiŋ. 42-43 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe gaha inyiŋ: “Meteŋ alkura dufaymiŋ wukkeŋ, irde gore doyaŋalmiŋ ge fudinde wor po meteŋ teŋ uneŋhiyeŋ. Irkeb doyaŋ almiŋ beleŋ naŋa gi-saw kwe yeŋbe meteŋ almiŋ goyen, ‘Meteŋ

Page 117: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 12:44 114 Luk 13:1mar kadge doyaŋ yirde biŋge yuntek naluhekeb yuneŋ hayiŋ,’ ineŋ kuyeŋ. Be,doyaŋ almiŋ go mulgaŋ heŋ waŋbe ineŋkuyeŋ gwahade teŋ hike keneŋbe igiŋ igiŋirkeb meteŋ al gobe amaŋ wor po hiyyeŋ.Goyenbe ganuŋ al beleŋ ga Al Kuruŋyenmeteŋ al gwahade hiyyeŋ? 44 Fudindewor po dineŋ hime. Meteŋ al gobe doyaŋalmiŋ beleŋ samuŋmiŋ kuruŋ goyen wordoyaŋ yirde hayiŋ inyeŋ. 45Gega daha wetkura teŋ meteŋ al goreb, ‘Doyaŋ alnebenaŋa gisaw po kuŋ niŋgeb, araŋeŋ ma waŋhi,’ yeŋbe meteŋ mar kadom alya bereyagoyen, ‘Merene ma nurde haŋ,’ yineŋ gasayirde dula po teŋ wain nene kukuwa heŋhiyeŋ. 46 Irkeb doyaŋ almiŋ gobe nalugoyenter wayyeŋ yeŋ ma nurde hiyeŋdegor mulgaŋ hiyyeŋ. Irdeb mata buluŋmiŋkeneŋ gote muruŋgem kuruŋ wor po un-yeŋ. Irdeb meteŋ al goyen takira tikebdoyaŋ almiŋ ma nurd uneŋ haŋyen marhaŋ gasuŋde gor kuyeŋ.

47 “Be, meteŋ al gobe doyaŋ almiŋdedufay gobe keŋkela nurd nurd ga doyaŋalmiŋ mulgaŋ heŋ waŋ waŋ niŋ doyaŋ heŋpet ma teŋ hiyeŋ. Irdeb meteŋ keŋkela mateŋ hiyeŋ gobe kame doyaŋ almiŋ beleŋmulgaŋ heŋ waŋbe mayde buluŋ wor poiryeŋ. 48Gega al kura doyaŋ almiŋ gote du-faymiŋma nurdeya gamata teŋ hiyeŋ gotekandukbe kuruŋwor poma tiyyeŋ. Niŋgebal kura det kuruŋ unyeŋbe wolmiŋeŋbedirŋeŋ nunyeŋ yeŋ ma nuryeŋ. Gwahadegoyen po al kura meteŋ kuruŋ unyeŋbegote igineŋbe kuruŋ wor po forok ird nun-yeŋ yeŋ nuryeŋ,” yiriŋ.

Yesu niŋ teŋbe alya bereyabe bur yenayiŋ(Matiyu 10:34-36)

49 Irdeb sopte gaha yiriŋ: “Nebe megenniŋ alya bereyat mata buluŋ kumga teŋ AlKuruŋ hitte yumulgaŋ tiye yeŋ kak kereyeŋ wamiriŋ. Niŋgeb kak goyen melakkuruŋ heŋ kuwoŋ yeŋ nurde hime. 50Gegaaraŋ ma gwaha tiyyeŋ. Ulne kuruŋ ka-haŋner mat hurkuŋ tonaŋner gayen misiŋkuruŋ wor po katmeke gab meteŋne pasihiyyeŋ. Niŋgeb goke doyaŋ heŋ heŋyabekandukŋeŋ wor po nurde hime. 51 Deŋbeleŋbe ne gayen megen gar awalikde heŋheŋ mata goyen tawayuŋ yeŋ nurde haŋ?Moŋ, bipti mata forok ire yeŋ wamiriŋ.

52 Gayenter mat ne niŋ teŋbe al miŋ kurasiptesoŋoŋ hinayiŋ gobe bur yeŋ irawabeleŋ huwardeb karwo goya kadom asogogird teŋ hinayiŋ. 53 Irde ire naniŋya workadom asogo gird teŋ hiriryeŋ. Ire miliŋyawor gwahade po teŋ hiriryeŋ. Bere al kutiŋwor uŋde miliŋya kadom asogo gird teŋhiriryeŋ,” yiriŋ.

Mata kura forok yekeb igiŋ nalu bebaktinayiŋ

(Matiyu 16:2-3)54 Irdeb sopte al buda gor gabu iramiŋ

goyen gaha yinyiŋ: “Dende matarebe naŋakurkur beleŋmat kigariŋkiŋwake yeneŋbearaŋ po, ‘Ey, kigariŋ kateŋ tiya,’ yeŋhaŋyen. Irkeb fudinde kigariŋ kateŋ hiyen.55 Munaŋ karaga meŋe ferke keneŋbekadila heweŋ tiya yeŋ haŋyen. Irkeb gwa-hadepo forok yeŋhiyen. 56Deŋbemegenyanaŋkiŋdeya det forok yeke yeneŋbe gwa-hade forok yeweŋ tiya yeŋ hikeb gwahadepo forok yeŋ haŋyen. Gega dahade niŋgebgayenter Al Kuruŋ beleŋ mata forok yirdehi gayen yeneŋ bebak ma teŋ haŋ? Duliŋusi mar wor wor,” yinyiŋ.

Merem yaŋ dirde merere dernayiŋ maryakanduk sope irnayiŋ

(Matiyu 5:25-26)57 Gwaha yineŋbe, “Daniŋ geb mata

igiŋya buluŋya goyen dindikeŋ yeneŋ be-bak ma teŋ haŋ? 58 Al kura merem yaŋdirde merere dukuŋ hikeyabe daha matkura kanduk go sope irde awalikde hitewoŋyeŋ mere sege irnayiŋ. Moŋgo kuŋ mererehuwarkebmere nurd nurd al beleŋmatatiŋgoke dade kimyaŋ titmiŋhaniŋde dernayiŋgeb. Irkeb kimyaŋ titmiŋ beleŋ dade ko-yare dernayiŋ. 59 Irkeb koyare gor pohinayiŋ. Irde kat siŋare kuniŋ yeŋbe horagwahade kernayiŋ dintiŋ goyen tumŋaŋ pokerdepasi irde gab siŋare kat kunayiŋ geb,”yinyiŋ.

13Mata buluŋ yubul tinayiŋ

1 Be, goya goyenbe al kura Yesu hin-hinde gor waŋbe, “Galili niŋ mar kuraAl Kuruŋ galak irniŋ yeŋbe doloŋ irdird yare gor dapŋa gasa yirde hinhan.Gwaha teŋ hikeyabe Yudia naŋa doyaŋirde hiyen Roma gabman al Pailat beleŋ

Page 118: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 13:2 115 Luk 13:19fuleŋamarmiŋ yinke kuŋmel go gasa yirkekamaŋ. Irkeb darim kateŋ dapŋa galakyirniŋ yeŋ gasa yiraŋ gote dariya sulukhiyuŋ,” inamiŋ. 2 Irkeb Yesu beleŋ gahayinyiŋ: “Deŋbe Galili mar go gwaha matkamkeb al gobe mata buluŋ mar wor pogeb, gogo yeŋ nurde haŋ? Munaŋ Galilimar kurabe kanduk gwahade ma yeneŋhaŋ geb, mata buluŋmiŋbe maliŋeŋ yeŋnurde haŋ? 3 Gwahade moŋ geb! Deŋwor mata buluŋtiŋ yubul ma teŋ Al Ku-ruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ ma henayiŋbe yeŋtiyaŋ yara tumŋaŋ pasi kamnayiŋ. 4 Be,Yerusalem bana fe diliŋ kuruŋ kura Siloamineŋ haŋyende gor ya sobam hende worpo hurkutiŋ goyen galaŋ yeŋ kateŋ al 18gasa yirke kamamiŋ. Niŋgeb go kamamiŋmar gobe mata buluŋmiŋ kuruŋ wor pogeb, gogo dagi kuruŋ tamiŋ yeŋnurdehaŋ?Munaŋ Yerusalem bana al kura dagi gwa-hade ma teŋ haŋ marbe mata buluŋmiŋbemel gote yara moŋ, maliŋeŋ yara yeŋnurde haŋ? 5Goyen wor gwahade moŋ po.Niŋgeb deŋ wor mata buluŋtiŋ yubul mateŋ yeŋ ge bitiŋ mulgaŋ ma henayiŋbe yeŋkamaŋ yara pasi po kamnayiŋ,” yinyiŋ.

6 Irdeb mere tiyyiŋ goke sopte sirawmerere gaha yinyiŋ: “Al kura goyen wainmeteŋmiŋ bana fik he kura haryiŋ. Irdebhe goyen igineŋ heŋ heŋ nalu heŋ hikebigineŋ manaŋ daw yeŋ kuŋ yaware yeŋkuriŋ. Gega hubuwor po. 7Go po teŋ teŋbekuŋ wain meteŋ go doyaŋ irde hinhin al gokeneŋbe, ‘Dama karwo gayen fik he gayenigineŋ kura daw heŋ hi yeŋ waŋ naŋkeneŋhimyen. Gega kura muŋ ma yeneŋ himyengeb miŋde kerayiŋ. Daniŋ geb duliŋ gorheŋ megeŋ fimiŋ po pasi irde hiyeŋ?’ in-yiŋ. 8 Irkeb meteŋ doyaŋ al gore wolheŋbe, ‘Doyaŋ al, igiŋ merene nurde damauŋkureŋ gwahade tubul tike hiyeŋ? Irkebhe go miŋde megeŋ talde megeŋ ayseŋ irdird det goyenyade yereŋ. 9 Irde kurut kurutirmeke dama kura imoyenter nalu gahadergayen igineŋ yaŋ hiyyeŋbe igiŋ! Munaŋigineŋ ma hiyeŋbe miŋde kertek,’ inyiŋ,”yiriŋ.

Sabat nalure bere pukiŋ werwer yitiŋ kuraguram iryiŋ

10 Be, Sabat nalu kurare kurab Yesugo Yuda marte gabu ya kura goyen banahurkuŋbe saba tagalyiŋ. 11 Goya goyenbe

bere kura uŋgura beleŋ ulyaŋde wor pobuluŋ irke dama 18 gayen pukiŋ werweryitiŋde heŋ epte ma wor po huwa heŋ kuŋhitek goyen ya bana goŋ hinhin. 12 Be,Yesu beleŋ bere go keneŋbe hoy irkewaŋ albuda gote diliŋ mar huwaryiŋ. Irkeb Yesubeleŋ, “Haŋkabe garbamge gubul teŋ kukeigiŋ haha,” inyiŋ. 13 Gwaha ineŋbe haniŋuliŋde kerkeb goyare po pukiŋ giŋ irdehuwa heŋbe amaŋ wor po heŋ Al Kuruŋturuŋ irde kasor iryiŋ.

14 Be, alya bereya gabu ya goyentergabu irde haŋyen mar gote doyaŋ al beleŋSabat nalure Yesu beleŋ bere go sopeirke keneŋbe biŋ ar yiriŋ. Irkeb al gorehuwardeb gor gabu iramiŋ mar goyen,“Meteŋ teŋ teŋ nalube 6 geb, go banagoyen gab wake guram dirke igiŋ henayiŋ.Munaŋ Sabat nalurebe gwaha ma teŋ hi-nayiŋ,” yinyiŋ. 15 Irkeb Doyaŋ Al KuruŋYesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋbe mata igiŋteŋ hite yahaŋ gega, usi wor po teŋ haŋyeŋ deneŋ hime. Deŋbe bulmakawtiŋ kurama doŋkitiŋ kura gwahade goyen Sabatnalure gega, fe yunniŋ yeŋbe yeŋ titiŋgasuŋde gor kuŋ yugu teŋ bul yirde fetemayukuŋ haŋyen? Deŋbe dapŋa wor gwahayirde haŋyen. 16 Goyenpoga bere gabdama 18 gayen Satan yufukde heŋ kandukkeneŋ hiyende mat waŋ waŋ igiŋ hihi gakedaniŋ geb buluŋ nurde haŋ? Deŋbe Sabatnalure dapŋatiŋ fe yuneŋ yuneŋ meteŋgo teŋ haŋyen gega, daniŋ asininiŋ Abra-ham wiriŋ gayen Sabat nalure Satanyenyufukde mat teŋ siŋa ird ird niŋ bisam irdehaŋ?” yinyiŋ.

17 Be, Yesu beleŋ gwaha yinkeb al budayeŋ ge igiŋ ma nurde uneŋ haŋyen margobe tumŋaŋ memya wor po hamiŋ. Gegaalya bereya hoyaŋbe mata tiŋeŋ turŋuŋyaŋ Yesu beleŋ yirde hinhin kuruŋ goyenyeneŋbe amaŋ wor po hamiŋ.

Mastet he bilmiŋ gote siraw mere(Matiyu 13:31-33; Mak 4:30-32)

18 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ:“Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋyird yird mata gobe daha mat kura yetek?Da kura yara yemeke gab igiŋ bebakkeŋnurnayiŋ? 19 Be, Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yird yird gobe mastet hebilmiŋ dirŋeŋ muŋ wor po go gwahade.

Page 119: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 13:20 116 Luk 13:35Al kura beleŋ mastet bilmiŋ goyen teŋbemeteŋmiŋde haryeŋ. Irkeb kawaŋ heŋ kuŋkuruŋ hekeb nu kurayen kurayen waŋ gornaŋa yokŋa heŋhaga teŋ usaŋ heŋhinayiŋ.Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird manaŋ gwahade goyen po,haŋkapyabe dirŋeŋ muŋ gega, kuŋ kuŋbekuruŋ wor po hiyyeŋ,” yinyiŋ.

20 Irdeb sopte po, “Be, Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yird yird mata gobeda kura yara dinmeke gab igiŋ bebakkeŋnurnayiŋ? 21 Be, Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yird yird gobe bere kurabeleŋ beret kaye yeŋpalawa kuruŋbana yistemeyke hilyaŋ kuyeŋ go gwahade goyen.Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋde alyabereyamiŋ doyaŋ yird yird mata manaŋgwahade po hiyyeŋ,” yinyiŋ.

Al Kuruŋ hitte kuŋ kuŋ yamebe dirŋeŋ worpo

(Matiyu 7:13-14,21-23)22 Be, Yesu go Yerusalem kuŋ heŋyabe

taunya tiyuŋya belen hinhan go banakuŋ heŋbe saba yirdya yirdya kuŋ hinhin.23 Goya goyenbe al kura goreb, “Doyaŋ AlKuruŋ, fudinde Al Kuruŋ beleŋ al budamma yawaryeŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. IrkebYesu beleŋ gor hinhan mar goyen yeneŋheŋyabe, 24“Fudinde dineŋhime. Al Kuruŋhitte kuŋ kuŋ yamebe dirŋeŋ muŋ worpo geb, al budam epte ma yeŋ hitte malimali kunayiŋ. Niŋgeb al kura yeŋ hittekwe yeŋbe kurut wor po yeŋ gab kuyeŋ.25 Munaŋ ya gote miŋ al beleŋ huwardeyame takeb yeŋ hitte kuŋ kuŋ beleŋ miŋ-moŋ hiyyeŋ. Yame tatiŋ go kamere waŋsiŋare huwarde yame maydeb, ‘Doyaŋ al,yame fegelde duna be,’ ineŋ eseŋ mereirnayiŋ gega, ya miŋ al gore wol heŋbe,‘Deŋbe ganuŋ mar, irde dare niŋ? Nebma nurde duneŋ hime,’ dinyeŋ. 26 Irkebdeŋ beleŋ wol heŋbe, ‘Moŋ, neŋbe geyatumŋaŋ biŋge nene fe nene teŋ hityen go.Irde nende tiyuŋde waŋ saba dirde hayengo,’ innayiŋ. 27 Gega al gore wol heŋbe,‘Deŋbe mata buluŋ mar wor po geb, hoyaŋkunaŋ! Nebe deŋ ganuŋ mar irde damdeniŋ goyen ma nurde hime geb,’ yinyeŋ.28 Irkeb ya biŋ bana goŋbe asetiŋ yagoAbraham, Aisak, Yekopyabe Al Kuruŋyen

mere basaŋ marya Al Kuruŋya hike yen-nayiŋ gega, deŋbe siŋare dubul titiŋ gokedindikeŋ ge buniŋeŋ nurde esinayiŋ. IrdeAl Kuruŋ niŋ bitiŋ ar yenayiŋ. 29 GoyenbeYuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ beleŋ megeŋmuruŋ kurhan mat mat waŋbe ya biŋdegor Al Kuruŋya heŋ dula mata kuruŋ forokyiyyeŋde gor gabu irdeb keperde dula teŋamaŋ heŋ hinayiŋ. 30 Deŋ Yuda marbe,‘Neŋ po ga Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ,’ yeŋnurdeb Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋbegwahade moŋ yeŋ nurde haŋyen. Gegakamebe mel gob Al Kuruŋya hinayiŋ, mu-naŋ deŋbe siŋare po hinayiŋ. Niŋgebfudinde wor po, al kura ne wa ne wa teŋhiyeŋ al gobe kame hiyeŋ. Munaŋ al kamewor po hi al gobe meheŋ hiyeŋ,” yinyiŋ.

Yesu beleŋ Yerusalem mar niŋ buniŋeŋnuryiŋ

(Matiyu 23:37-39)31 Goya goyenbe Farisi mar kura Yesu

hitte waŋbe, “Galili naŋa gate doyaŋ alkuruŋ Herot beleŋ muguneŋ teŋ hi geb,naŋamiŋ ga tubul teŋ goŋ kura kwayiŋ,”inamiŋ. 32 Irkeb wol heŋbe, “Kulu duwi*Herot hitte kuŋbe ne yihim gahade poinnayiŋ: ‘Neb gayenterbe uŋgura yakirateŋ al garbammanaŋ guram yirde teŋ heŋ.Irde heŋ ga moŋ meteŋne pasi ireŋ,’ in-nayiŋ. 33 Nebe Herot beleŋ mununeŋ teŋhi ma dahade goke ma nurde hime. Meteŋkuruŋ goyen goke gago Galili naŋa ga tubulteŋ Yudia naŋa bana niŋ taun Yerusalemkuŋ hime. Al Kuruŋyen mere basaŋ marhakotkeŋworYerusalem taungoyen siŋarema kamamiŋ. Niŋgeb ne wor Yerusalemkuŋ kuŋ niŋ bada ma heweŋ. Haŋka, gise,molye manaŋ hugiŋeŋ po kuŋ heŋ geb,”yinyiŋ.

34 Irdeb gaha yiriŋ: “Awo, Yerusalem niŋmar, buniŋeŋ wor po nurd duneŋ hime.Al Kuruŋ beleŋ deŋ ge nurde mere basaŋmarmiŋ yad yerke waŋ haŋyen. Gegadeŋ beleŋbe kurab hora po gasa yirde,kurabemali gasa yirde hike kamde haŋyen.Tatirok miliŋ beleŋ dirŋeŋ yawaŋ tapeŋbeleŋ po awyurde hiyen go gwahade goyenpo, ne beleŋ deŋ dade doyaŋ dirmewoŋ yeŋhugiŋeŋ nurde himyen. Gega dindikeŋ pomerene pel irde yilwa nirde haŋ. 35Niŋgeb

* 13:32: Kulu duwi garbe Herot beleŋ yiŋgeŋ ge po nurde usi dufay buluŋ kerde hinhin goke Yesu beleŋ gwaha inyiŋ.

Page 120: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 14:1 117 Luk 14:19ga nurnaŋ. Al Kuruŋ beleŋ tauntiŋ tubultiyyeŋ. Irkeb dindikeŋ doyaŋ irke kamebebuluŋ hiyyeŋ. Niŋgeb fudinde dineŋ hime.Dubul teŋ kweŋ gob epte ma nennayiŋ.Irde kuŋ kuŋ kame sopte wayeŋ. Irkeb neneneŋbe dindikeŋ mohoŋtiŋde wor wor,‘Doyaŋ Al Kuruŋyen deŋemdewaya al gabeDoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ guram irde igiŋ worpo iryeŋ,’ yeŋ turuŋ nirnayiŋ,” yiriŋ.

14Sabat nalure al garbam miŋyaŋ sope iryiŋ

1 Be, Yesu go Yerusalem kuŋ hikeyabeSabat nalu hiriŋ. Irkeb Farisi marte ku-ruŋmiŋ kura gore biŋge nere ineŋbe teŋyamiŋde kwaryum. Irkeb al gor hinhangoreb Sabat nalure da mata kura tike ken-tek yeŋ keneŋ hinhan. 2 Be, yare gorbe alkura uliŋ diŋduŋ irtiŋ goyenYesu diliŋmarkeperde hinhin. 3 Irkeb Yesu beleŋbe Farisimarya Moseyen saba marya goyen, “Sabatnalure al garbam miŋyaŋ sope yird yirdgobe Mose beleŋ bisam iryiŋ ma dahade?”yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 4 Gega al buda gobemere ma tiyamiŋ. Gwaha tike yeneŋbeYesu beleŋ al go tanardeb guram irke igiŋhekeb, “Igiŋge kwa,” inke kuriŋ.

5 Be, Yesu go garbam al go sope irdeb,“Be, deŋ gayen urtiŋ yara kura ma bul-makawtiŋ gwahade kura Sabat naluremetefe bana kurkukeb keneŋ wasak tinayiŋ maaraŋ po teŋ siŋa irnayiŋ?” yeŋ mel goyengusuŋaŋ yiryiŋ. 6 Irkeb gomar gobe gwahamat kura meremiŋ wol hetek ma hamiŋ.

7 Be, Farisi marte kuruŋmiŋ beleŋ biŋgeniniŋ yinke wayamiŋ mar gore al deŋemyaŋde gasuŋ yirtiŋyaŋ po keperke Yesubeleŋ goyen yeneŋbe gaha yinyiŋ: 8 “Be,al kura biŋge nen nen nalu kuruŋde kurahoy dirke kuŋ goya al deŋem yaŋ beleŋkepertek gasuŋ igiŋde gor ma kepernayiŋ.Moŋgo al hoyaŋ kura deŋem yaŋ deŋ folekgore wakeb 9 hoy diryeŋ al goreb al budakuruŋ go diliŋde, ‘Al deŋem yaŋ ge folekkura waya geb, gor ma keperayiŋ,’ dinyeŋgeb. Irkeb deŋbe memya heŋ al deŋemmoŋ marya kepernayiŋ. 10 Niŋgeb dulanalu kuruŋ gwahader hoy dirke kuŋbemaliga po kepernayiŋ. Irkeb hoy diryeŋ al gorewaŋ deneŋbe, ‘Kadne, gebe gar kepertekmoŋ geb, kuŋ al deŋem yaŋde gasuŋde gor

keperayiŋ,’ dinyeŋ. Irkeb al buda gor hi-nayiŋmar gore, ‘Al go deŋemyaŋ geb, gogogwaha ira,’ yeŋ turuŋ dirnayiŋ. 11 Niŋgebgwahade goyen po, al kura yiŋgeŋ turuŋturuŋ irde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋmatamiŋ goyen kawan irkememya hiyyeŋ.Munaŋ al kura yiŋgeŋ turuŋ turuŋ ma irdehiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ al deŋem yaŋiryeŋ,” yinyiŋ.

12 Irdeb Farisi marte kuruŋmiŋ Yesuhoy iryiŋ al goyen gaha inyiŋ: “Kamenaŋkahalde niŋ biŋge ma wawuŋbanareniŋ biŋge niniŋ yeŋ goya kadge yago,tayge yago, tiyuŋtiŋde niŋ al horam yaŋmaryabe, dadakeya kolge yago miŋtiŋuŋkureŋ go po ma hoy yirde hayiŋ. Moŋgowolmiŋeŋ hoy girkeb al igiŋ yird yird matagote muruŋgembe gogo po tawayiŋ geb.Al Kuruŋ hitte matbe hubu. 13 Gwahairtiŋeŋbe al buniŋeŋ det miŋmoŋ, al ka-haŋya haniŋya kamtiŋyabe al diliŋ titmiŋgwahade goyenya dula tiniŋ yeŋ hoy yirdehayiŋ. 14 Irkeb goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋguram girde igiŋ giryeŋ. Go mar gobegwaha mat kura wol hetek miŋmoŋ gega,kame al huwak kamtiŋde mat huwarnayiŋnalureb Al Kuruŋ beleŋ mata igiŋge gotemuruŋgem gunyeŋ,” inyiŋ.

Dula mata kuruŋ gote siraw mere(Matiyu 22:1-10)

15Be, Yesuyaheŋbiŋgenenehinhanmaral kura gore Yesu beleŋmere tiyyiŋ go nur-deb, “Kame Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yirde hi gasuŋde gor heŋAl Kuruŋyadula tiyyeŋ al gobe gwaha tiyyeŋ gokeamaŋeŋ wor po nuryeŋ,” yiriŋ. 16 Irkebwol heŋbe siraw mere mat gaha yinyiŋ:“Al kura goyen dula mata kuruŋ tiye yeŋbeal budam wawoŋ yeŋ mere kiryiŋ. 17 Be,kuŋ nalu goyen forok yekeb meteŋ almiŋteŋ kerke wanayiŋ yinyiŋ mar goke keyakuriŋ. Kuŋbe, ‘Biŋge yagobe bikkeŋ epirde deŋ ge gago wayhem geb wake kuniŋ,’yinyiŋ. 18 Gega al buda kuruŋ go tumŋaŋbikbak teŋbe, ‘Neŋbemeteŋniniŋ gwahadegwahade titek geb go ma kuniŋ,’ yamiŋ.Niŋgeb meheŋde kuŋ kinyiŋ al goreb, ‘Igiŋkumewoŋ be. Gega gayamuŋ ga po megeŋkura damu tihim. Niŋgeb goyen kuŋ keneŋtihim geb ma kweŋ,’ inyiŋ. 19 Irkeb meteŋal gobe bada heŋ al kura hitte wor kuŋ

Page 121: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 14:20 118 Luk 15:4inkeb al gore wor gwahade po, ‘Igiŋ gegagayamuŋ ga po bulmakaw 10 gayen* damutihim. Niŋgeb goyen megeŋ ilde ilde niŋtuŋaŋ yure yeŋbe gago kuŋ hime. Niŋgebma kweŋ,’ inyiŋ. 20 Irkeb gor mat al hoyaŋhitte wor kuŋ inkeb yeŋ wor gwahade po,‘Igiŋ kumewoŋ be. Gega haŋka ga pobere tawaŋ mekerd nunhaŋ geb ma kweŋ,’inyiŋ. 21 Be, meteŋ al go doyaŋ almiŋhitte mulgaŋ heŋ kuŋbe, ‘Mel go momoŋyirhem gega, meteŋniniŋ yaŋ ala yeŋ badahahaŋ,’ inyiŋ. Irkeb doyaŋ almiŋ gobe biŋar yekebmeteŋ almiŋ goyenmere hitemdepo irdeb, ‘Araŋeŋ kwa! Irdeb taun gatebeleŋ karkuwaŋya mukŋeŋya gama yirdekuŋ al buniŋeŋ det miŋmoŋ mar, al uliŋkamtiŋya kahaŋ haniŋ titmiŋyabe diliŋ tit-miŋya goyen yeneŋ yawaya,’ ineŋ hulyaŋiryiŋ. 22Be, meteŋ al go kuŋ inyiŋ gwahadepo teŋbe mulgaŋ heŋ waŋbe, ‘Doyaŋ al,hulyaŋ nirha gobe gwahade po tihim gega,dula teŋ teŋ gasuŋbemakiŋmahihi,’ inyiŋ.23 Irkeb doyaŋ almiŋ goreb, ‘Kwa! Kuŋ taunsiŋare beleŋ haniŋ taunya tiyuŋ hoyaŋdekutiŋyaŋ goyen al yeneŋbe mali po yineŋtebaŋ yirkeb wanayiŋ. Irkeb yane makiŋhiyyeŋ. 24 Fudinde ginhem. Al haŋkapyahoy yirmeke bada hahaŋ mar gobe dulanalu kuruŋ goyenter niŋ biŋgebe kuramuŋma ninam urnayiŋ,’ inyiŋ,” yiriŋ.

Yesu gama iryeŋbe damiŋ yubul tiyyeŋ?(Matiyu 10:37-38)

25 Be, Yesu go Farisi marte kuruŋmiŋgote ya tubul teŋ Yerusalem kuŋ hinhin.Irkeb al budam wor po gama irde kuŋ hin-han. Irkeb Yesu beleŋ fulgaŋ kaŋbe, 26 “Alkura gama nire yeŋbe miliŋ naniŋ, bere-mya dirŋeŋ weŋya kuliŋya haymiŋ yagoyaniŋ ma nurde hiyeŋ. Irde yiŋgeŋ ge worma po nurde hiyeŋ. Al dufay gwahademiŋyaŋbe epte ma komatne hiyyeŋ. 27 Irdekanduk keneŋ keneŋ niŋ bada heŋ haŋgega, gama nird nird niŋ nurde haŋ margobe epte ma komatne henayiŋ,” yinyiŋ.

28 Irdeb maya mere mat gaha yinyiŋ:“Be, al kura ya kuruŋ ire yeŋbe keperdedufay keŋkela heŋ hora gwahade beleŋbeya gayen igiŋ pasi ireŋ yeŋ nurdeya gabmeteŋ go miŋ uryeŋ. 29Munaŋ gwaha mateŋya mali po ya yimiyyeŋ gobe kuŋ hora

muŋ go hubu hekeb ya go pasi ma irdetubul tiyyeŋ. Irkeb al beleŋ keneŋbe, 30 ‘Algabe ya ire yeŋ tola yimiyuŋ gega, dahadeniŋgeb pasi ma iruŋ?’ yeŋ tagalde uneŋhinayiŋ.

31 “Irdeb naŋa kura gote doyaŋ al kuruŋbeleŋ naŋa hoyaŋde niŋ doyaŋ al kuruŋyaarye yeŋbe keŋkela ma dufay heŋya malipo fuleŋare kuyeŋ? Epte moŋ. Fuleŋamarmiŋ 10,000 gore asogomde fuleŋa mar20,000 goyen wake epte gasa yirnayiŋ yeŋnurdeya gab fuleŋa marmiŋ yad kuyeŋ.32 Munaŋ epte moŋ yeŋ nurdeb asogomgo gisaw po hikeya doyaŋ al kuruŋ goreutaŋ irde awalik heŋ heŋ niŋ mere kerkeasogom hitte kuyeŋ. 33 Niŋgeb gwahadegoyen po, deŋ wor dettiŋ kuruŋ goyenigiŋ yubul tiniŋ ma dahade goyen keŋkeladufay henayiŋ. Dettiŋ kuruŋ daha yubultiniŋ yeŋ nurde hinayiŋ mar gobe epte makomatne henayiŋ geb.

34 “Be, fawbe det igiŋ hapek yaŋ gega,hapek hubu hiyyeŋ gobe daha irkeb soptehapek yaŋ hiyyeŋ? Epte moŋ. 35 Fawhapek hubu hitiŋ gobe megeŋ wor eptema ayseŋ unyeŋ geb temeytek. Niŋgebal kura komatne hewe yeŋbe keŋkela podufay heŋbe fudinde po gama niryeŋ. Be,al kura kirmiŋ yaŋ kenem mere tihim ganurde bebak tinayiŋ,” yinyiŋ.

15Sipsip dirŋeŋyen siraw mere(Matiyu 18:12-14)

1 Be, Yesu go Yerusalem kuŋ hinhinyagoyenbe teks yad yad marya Moseyen sabakeŋkela ma gama irkeb Farisi mar beleŋ“mata buluŋ mar” yineŋ haŋyen mar goreYesu mere teŋ hinhin goyen nurniŋ yeŋbudam waŋ gabu iramiŋ. 2 Gega Farisimarya Moseyen saba marya goreb mel goyeneŋbe igiŋ ma nurdeb, “Al gabe dahadegeb mata buluŋ mar goyen wake yeneŋbeamaŋ heŋ yeŋya dula teŋ haŋ?” yamiŋ.

3 Irkeb Yesu beleŋ maya mere gayenyiryiŋ: 4 “Be, deŋ gayen kuratiŋ kurasipsipmiŋ 100 gwahade hinayiŋ gega,uŋkureŋ kura bana kuyeŋ. Irkeb sipsip99 goyen yukuŋ kawan kura yubul teŋbekuŋ sipsip uŋkureŋ bana kuyeŋ goke

* 14:19: Megeŋ yilde yilde niŋ bulmakaw irawam irawam yirke 10 hitiŋ.

Page 122: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 15:5 119 Luk 15:27naŋkeneŋ kuŋ kuŋbe tiyyeŋ. Go ma tubultiyyeŋ! 5 Niŋgeb keneŋ amaŋ wor poheŋbe teŋ supahakde kerdeb 6 yamiŋdekuyeŋ. Irdeb kadom yagoya binde hinayiŋmarya goyen, ‘Sipsipne uŋkureŋ banakuŋ gega, naŋkeneŋ kuŋ kuŋbe tihim.Niŋgeb wake biŋge nene amaŋ hiniŋ ko,’yinyeŋ. 7Fudinde dinhem. Gwahade goyenpo, al kura mata buluŋmiŋ yubul teŋ AlKuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ hiyyeŋ gobe AlKuruŋya miyoŋmiŋ yagoya kuruŋ goreb aluŋkureŋ muŋ goke amaŋ wor po henayiŋ.Munaŋ Al Kuruŋbe al 99, ‘Neŋbe huwakgeb mataniniŋ damiŋ goyen yubul teŋAl Kuruŋ niŋ bininiŋ mulgaŋ hetek?’yeŋ nurde hinayiŋ mar gobe yeŋ ge manuryeŋ,” yinyiŋ.

Hora bana kutiŋ gote siraw mere8 Irdeb, “Be, bere kura silwa hora 10

gwahade manaŋ hiyeŋ gega, uŋkureŋ kurabana kuyeŋ gob daha tiyyeŋ? Yeŋbe hul-simiŋ usuŋ urdeb yamiŋ bana gob kor irdekeŋkela naŋkeneŋ tukuŋ tukuŋbe kinyeŋ.9 Keneŋbe kadomya al biŋyaŋ hinayiŋmarya goyen, ‘Silwa horane uŋkureŋ pelhiyuŋ gega, naŋkeneŋ tukuŋ tukuŋbe ti-him. Niŋgeb wake biŋge nene amaŋ hiniŋko,’ yinyeŋ. 10 Niŋgeb fudinde dinhem.Gwahade goyen po, al kura mata buluŋmiŋyubul teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ hiyyeŋgobe Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ al gokeamaŋeŋ wor po nurnayiŋ,” yinyiŋ.

Diriŋ kura mata buluŋ teŋ gab biŋ mulgaŋhiriŋ gote siraw mere

11 Irdeb go hende po gaha yinyiŋ: “Be, alkura goyenbe urmiŋwaraŋmiŋyaŋ hinhin.12 Irkeb urmiŋ dirŋeŋ gore huwardeb, ‘Ado,det buda kuruŋ gabe gale heŋ nigenbenuna,’ inkeb naniŋ beleŋ samuŋmiŋ kuruŋgoyen pota yirdeb yunyiŋ. 13 Irkeb ur-miŋ dirŋeŋ gobe hitŋeŋ teŋbe samuŋmiŋgoyen al yunke muruŋgem hora unkebgo teŋbe naŋa gisaw po al miŋ hoyaŋdenaŋare kuriŋ. Kuŋ goŋbe horamiŋ kuruŋgobe mata buluŋ kurayen kurayen hendeyemeyde pasi iryiŋ. 14 Be, al go horamiŋkuruŋ goyen yemeyde pasi wor po irkegab biŋge kamde kamde nalu kuruŋ forokyiriŋ. Irkeb uliŋde hora gwahade miŋ-moŋ wor po hekeb det niŋ amu hiriŋ.15Gwahadeheŋheŋbenaŋa goyenter niŋ al

kura hitte kuŋbe, ‘Igiŋ meteŋ alge heweŋ?’inyiŋ. Irkeb, ‘Kuŋ bune doyaŋ yirde pakayirde hayiŋ,’ inkeb bu hinhande gor kuriŋ.Meteŋ gobe Yuda mar beleŋ epte ma titekwor po goyen biŋge kamde hinhin gebbada ma hiriŋ. 16 Be, kuŋ gor hinhinyabebu beleŋ biŋge nene hinhan goyen goraŋyirde netek wor po irde hinhin. Gega alkura beleŋ bu biŋge goyen wor kura mayawaŋ uneŋ hinhan. 17 Irkeb biŋ mulgaŋhekeb, ‘Adoner meteŋ mar kuruŋ gobebiŋge budam nene sasoŋ yirde haŋ. Gegadaha timiŋ geb gago delne gergeŋ kamtekhihim? 18 Niŋgeb bada heŋ adone hittemulgaŋ heŋ kweŋ. Kuŋbe, ‘Ado, nebe AlKuruŋya geya hitte mata buluŋ wor potimiŋ. 19 Niŋgeb nebe urge gigen yeŋ manenayiŋ. Mali meteŋ mar al kura yaranenayiŋ,’ ineŋ yeŋ nuryiŋ. 20 Be, al gobegwaha yeŋbe huwarde mulgaŋ heŋ naniŋhitte kuriŋ.

“Be, al go kuŋ forok ma yekeya naniŋbeleŋ wa gisawde po keneŋbe buniŋeŋwor po nurdeb kup yeŋ kuŋ urmiŋ go teŋbesa irde amaŋ amaŋ irde uluŋde u iryiŋ.21 Irkeb goyare po urmiŋ beleŋ huwardeb,‘Ado, nebe Al Kuruŋya geya hitte matabuluŋ wor po timiŋ geb, nebe urge gigenyeŋ ma nenayiŋ,’ inyiŋ. 22 Gega naniŋbeleŋ meteŋ marmiŋ hoy yirdeb, ‘Araŋ!Kuŋ uliŋ umŋa igiŋ wor po tawaŋ hor irdeunnaŋ. Yeŋbe urne geb al beleŋ keneŋbeurne palap irtek det goyen tawaŋ haniŋdiriŋkeheŋde hor irde unnaŋ. Irde ka-haŋ basaŋ tawaŋ kahaŋde hor irde un-naŋ. 23-24 Urne gabe kamyiŋ gega gagowaya. Irde bana kuriŋ gega, gago kenhem.Niŋgeb yeŋ mulgaŋ heŋ waya gake teŋbulmakaw foŋeŋ firfurŋeŋ goyen maydetawake dula mata kuruŋ teŋ amaŋ hiniŋ,’yiriŋ. Gwaha yineŋbe biŋge kuruŋ teŋbegabu irde biŋge nene amaŋ heŋ hinhan.

25 “Be, go teŋ hinhan goya goyenbeurmiŋ kuruŋbe meteŋde hinhin. Niŋgebmulgaŋ heŋ waŋ binde heŋ heŋbe amaŋheŋ tikiŋ heŋ migiriŋ kuruŋ teŋ hinhangoyen nuryiŋ. 26 Irdeb meteŋ al kura hoyirdeb, ‘Ya bana gobe da mata wor po teŋhaŋ?’ inyiŋ. 27 Irkeb meteŋ al gore wolheŋbe, ‘Adoge beleŋ kolge goyen dahademmoŋ igiŋ po mulgaŋ hihi goke amaŋeŋnurdeb bulmakaw foŋeŋ firfurŋeŋ goyen

Page 123: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 15:28 120 Luk 16:13mayde kaŋbe gogo dula teŋ amaŋ heŋ haŋ,’inyiŋ. 28 Irkeb itiŋ gobe biŋ arwor po yekebya bana goŋ hurkutek ma iryiŋ. Irkebnaniŋ beleŋ kateŋbe, ‘Kolgebe kamyiŋgega, sopte waya geb wake hurkure,’ ineŋbekkeŋde mere iryiŋ. 29Gega urmiŋ kuruŋgore wol heŋbe, ‘Ga nura. Nebe damabudam wor po gayen meteŋ alge yara heŋmeteŋ teŋ guneŋ himyen. Irde meregekura ma pel irde himyen. Goyenbe dapŋamaliŋeŋ meme foŋeŋ gwahade kura muŋma nunke kadne yagoya kaŋ nene amaŋhitiriŋ. Hubu wor po! 30 Gega urge gobehorage yade kuŋ bere niŋ teŋ yemeyde pasiirde wakeb yeŋ muŋ goke teŋbe bulmakawfoŋeŋ firfurŋeŋ mayde kaŋ unha!’ inyiŋ.31 Irkeb naniŋ beleŋ wol heŋbe, ‘Eke, gebeneya hugiŋeŋharyen. Irde det kuruŋnigengabe tumŋaŋ gigen ala po. 32 Goyenpogakolge gobe kamyiŋ gega waya. Irde banakuriŋ gega gago kenhem. Niŋgeb wakehurkuŋ kolge waya goke amaŋeŋ nurdebiŋge nere,’ inyiŋ,” yiriŋ.

16Kame niŋ dufay heŋ gitik teŋ teŋ gote siraw

mere1 Be, Yesu gob komatmiŋ yago sopte

maya mere mat gaha yinyiŋ: “Al kurasamuŋmiŋya detmiŋya budam kuruŋgoyen doyaŋ yirde nunyeŋ yeŋ meteŋ alkura tiriŋ. Irkeb al gore det goyen doyaŋyirde heŋyabe doyaŋ almiŋde samuŋyadetmiŋ yago goyen yad hibut yirde hinhin.Al beleŋ gwaha teŋ hike keneŋbe kuŋdoyaŋ almiŋ hitte tagal unamiŋ. 2 Irkebmere go nurdeb al goke yiriŋ. Kuŋ kenkeb,‘Dahade geb ulger mere uguŋ po forok yeŋhaŋ? Meteŋ dahade wor po teŋ hayengoyen kuŋ keŋkela asaŋde kaŋ tawaŋnuneŋ gab momoŋ nirayiŋ. Detne yadehibut yirde hayen kenem gakira tiyeŋ geb,’inyiŋ.

3 “Be, gwaha inkeb meteŋ almiŋ gobedufaymiŋde po, ‘Doyaŋ alne beleŋ nakiratiyeŋ tiya geb, daha tiyeŋ? Nebe siŋaremeteŋ teŋ teŋ tareŋnem moŋ. Irde alhoyaŋ det kaŋaŋ yird yird niŋwormemyaknurde hime,’ yiriŋ. 4 Be, meteŋ al godufay heŋ heŋbe dufay kura forok yekeb,‘Nebe gwaha gwaha tiyeŋ. Gogab doyaŋalne beleŋ nakira tikeb faraŋ yureŋ mar

gore hoy nirde igiŋ igiŋ nirnayiŋ,’ yeŋnuryiŋ. 5 Irdeb doyaŋ almiŋde samuŋkamega wol hetek yeŋ yawaramiŋ mar goyenyuŋkureŋ yuŋkureŋ keya heke wayamiŋ.Irkeb meheŋde wayyiŋ al goyen, ‘Gebe detdahade wor po wol heŋ untek ha?’ inkeb6 al goreb, ‘Olip fimiŋ 3,200 lita gwahadeuntek hime,’ inyiŋ. Irkeb meteŋ al goreb,‘Araŋ po keperde asaŋge ga teŋ 3,200 litago mekerdeb 1,600 lita kaya,’ inyiŋ. 7 Irdebal hoyaŋ kura, ‘Gebe det dahade wol heŋuntek ha?’ inyiŋ. Irkeb al goreb, ‘Nebewit 3,600 kilogram geb,’ inyiŋ. Irkebmeteŋal goreb, ‘Asaŋge ga teŋ 3,600 kilogramgo mekerdeb 2,800 kilogram kaya,’ inyiŋ.8 Irkeb doyaŋ al goreb meteŋ almiŋ beleŋkame heŋ heŋmiŋ ge nurde usi kuruŋtiyyiŋ goyen nuryiŋ. Irdeb buluŋ wor ponuryiŋ gega, al gore kame daha mat heŋyeŋ dufay hiriŋ goyen bebak teŋbe, ‘Algobe dufaymiŋ yaŋ be,’ yiriŋ.

“Be, gwahade goyen po, alya bereyakidoma bana heŋ megen niŋ mata po teŋhaŋ marbe kame gwaha mat hitek yeŋmegen niŋ samuŋ yade meteŋ teŋ teŋgoyen keŋkela wor po nurde haŋ. GegaAl Kuruŋyen mere hulsi yara goyen banahaŋ marbe kame heŋ heŋmiŋ ge gitik mateŋ haŋ. 9 Niŋgeb gago dineŋ hime: deŋAl Kuruŋyen mere hulsi yara goyen banahaŋmarbemegenniŋ samuŋtiŋ yaŋkenemdet kuraŋ amu heŋ haŋ mar goyen yuneŋyeŋya awalikde hinayiŋ. Irkeb kame AlKuruŋ hitte hurkukeb faraŋ yurde hinayiŋmar goreb gargar dirde hinayiŋ. 10Niŋgebmegen niŋ samuŋ Al Kuruŋ beleŋ duntiŋgoyen mali mali ma irde hinayiŋ. Al kuradet dirŋeŋ muŋ tiyyeŋ gega, keŋkela podoyaŋ irde hiyeŋ al gobe det kuruŋ tiyyeŋgoyen wor gwahade po iryeŋ. Munaŋ alkura det dirŋeŋ muŋ tiyyeŋ goyen keŋkelama doyaŋ irde mali mali iryeŋ gobe detkuruŋ tiyyeŋ goyen wor mali mali irdebuluŋ iryeŋ. 11 Niŋgeb megen niŋ samuŋduntiŋ goyen keŋkela ma doyaŋ yirde hi-nayiŋ gobe kame Al Kuruŋ beleŋ samuŋfudinde igiŋ goyen dunke daha mat doyaŋyirnayiŋ? 12 Irde al kurate det keŋkelama doyaŋ yirde haga yirnayiŋ gobe dahamatbe Al Kuruŋ beleŋ tontiŋ igiŋ yird yirddet dunyeŋ? Epte moŋ.

13 “Be, al kura epte ma wawuŋ

Page 124: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 16:14 121 Luk 16:31

uŋkureŋde po doyaŋ al irawa niŋ meteŋteŋ yunyeŋ. Epte moŋ wor po. Gwahatitŋeŋbe doyaŋ al kurabe harhok unyeŋ.Munaŋ kurabe amaŋeŋ nurd uneŋ keŋkelaawalik irde hiyeŋ. Niŋgeb gwahade goyenpo, epte ma Al Kuruŋya horaya tumŋaŋdemeteŋ teŋ yunnayiŋ,” yinyiŋ.

14 Be, Farisi mar hora niŋ uguŋ po nurdehinhan gore Yesu mere tiyyiŋ go igiŋ manurdeb hinmaŋ faykek iramiŋ. 15 Irkebgaha yinyiŋ: “Deŋ gayenbe al diliŋdebeneŋ al huwak usi teŋ haŋ gega, Al Kuruŋbebitiŋ bana goyen deneŋ hi. Niŋgeb al beleŋdabe det kuruŋ wor po yeŋ nurde haŋ gobeAl Kuruŋ diliŋdebe igiŋ ma wor po yeneŋhi.

16 “Be, Moseyen sabaya Al Kuruŋyenmere basaŋ marte saba asaŋde katiŋ gobetagalke waŋ waŋ Yon Baptais hitte hiyuŋ.Gor matbe mere igiŋ Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yird yird goyen tagaldetukuke nurdeb daha mat Al Kuruŋ beleŋdoyaŋ yirde hi goyenter kutewoŋ wor poyeŋ nurde al budam kurut yeŋ haŋ. 17GegaMoseyen saba gote miŋbe hubu hitiŋ yeŋma nurnayiŋ. Naŋkiŋya megeŋyabe hubuhiriryeŋ gega, Moseyen saba gote merebilmiŋ uŋkureŋ muŋ kura bana ma kuyeŋ.18 Niŋgeb al kura berem takira teŋ berehoyaŋ tiyyeŋ al gobe Al Kuruŋ diliŋde lep-lep mata tiya yeŋ kinyeŋ. Irde al kura bereuŋ beleŋ takira titiŋ goyen tiyyeŋbe al gowor Al Kuruŋ diliŋde leplep mata tiya yeŋkinyeŋ,” yinyiŋ.

Al horam yaŋya Lasarusya19 Be, Moseyen saba goke teŋbe Yesu

beleŋ maya merere Farisi mar gaha yinyiŋ:“Be, al kura goyenbe horaya samuŋya bu-dam wor po geb, uliŋ umŋa igiŋ bukkeŋyadigulakya suluk yirke bukkeŋ yara hitiŋgoyen po yerde gasuŋmiŋ igiŋde po heŋhugiŋeŋ dulamiŋ igiŋ igiŋ po teŋ hinhin.20 Be, hora miŋyaŋ al gote yare hurkuŋhurkuŋ beleŋ mohoŋdeb al buniŋeŋ kuradeŋembe Lasarus goyen tukuŋ gor kerkebal kuŋ waŋ teŋ hikeb det niŋ kaŋaŋ yirdehinhin. Yeŋbe usu beleŋ po epte ma ir-tiŋ hinhin. 21 Be, hora miŋyaŋ al gorebiŋge nene dikŋeŋ yukuŋ yimiyniŋ teŋhikeb Lasarus beleŋbenemewoŋyeŋyeneŋhinhin. Goyenbe kura muŋ ma unke nen

hinhin. Irkeb kulu beleŋmanaŋwaŋuliŋdeusu bidak goyen melak urde hinhan.

22 “Be, Lasarus go gwahade po heŋheŋbe kamyiŋ. Kamkeb Al Kuruŋyenmiyoŋ beleŋ waŋ toneŋ teŋbe Al Kuruŋyengasuŋ Abraham hinhinde gor tukamiŋ. Be,hitŋeŋ teŋbe hora miŋyaŋ al goyen workamke teŋ mete tiyamiŋ. 23 Be, al gotetoneŋbe kak alare kuŋ gorbe uliŋ misiŋkuruŋ wor po kateŋ hinhin. Irde gormat naŋkeneŋbe Abrahambe gisaw wor pokinyiŋ. Lasarusbe Abrahamya hike kinyiŋ.24 Gwahade keneŋbe hoy irdeb, ‘Asi, kakala bana ga heŋ heŋbe ulne misiŋ kuruŋkateŋ hime geb, buniŋeŋ nirdeb Lasarusteŋ kerke kateŋ haniŋ faw fe bana kerdetawaŋ melakne bida iri,’ inyiŋ. 25 GegaAbraham beleŋ wol heŋbe, ‘Diriŋne, ganura. Megen hinhanyabe det igiŋ igiŋ yadegoke po amaŋ heŋ hinhan geb, gayenterbeulge misiŋ kuruŋ kateŋ ha gogo. MunaŋLasarusbe uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ hinhingeb, waŋ garbe gasuŋ igiŋde heŋ biŋ yu-rum heŋ hi. 26 Goyenbe go po moŋ. Geyaneŋya kahaltebe fereŋ dukuŋ kuruŋ worpo hi geb, neŋ hitere gar mat epte mage ha bana goŋ kutek. Irde ge hare gormat gar waŋ waŋ wor epte moŋ geb,’ in-yiŋ. 27 Gwaha inkeb al gore wol heŋbe,‘Asi, niŋgeb bada heŋ Lasarus teŋ kerkemegen adoner yare kurkuyeŋ. 28 Irde kolneyago siptesoŋoŋ gor haŋ geb, kuŋ hayhayyiryeŋ. Moŋgo yeŋ wor uliŋ misiŋ kuruŋteŋ teŋ gasuŋde gar wanakkek geb,’ inyiŋ.29 Irkeb Abraham beleŋ wol heŋbe, ‘Kolgeyagoŋ yaha? Gorbe Moseyen sabaya AlKuruŋyen mere basaŋ marte saba asaŋdekatiŋ haŋ gogo geb, goyen keŋkela yeneŋbebak teŋ hinayiŋ,’ inyiŋ. 30 Irkeb al goreb,‘Moŋ, asi. Gore po epte moŋ. Al kurakamtiŋde mat sopte huwarde kuŋ sabayirke gab igiŋ mata buluŋmiŋ yubul teŋAl Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ henayiŋ,’ in-yiŋ. 31 Gega Abraham beleŋbe, ‘MoseyensabayaAl Kuruŋyenmere basaŋmarte sabaasaŋde katiŋ goyen nurnayiŋ gega, biŋdemat fudinde yeŋ ma nurde gama ma ir-nayiŋ gobe al kura kamtiŋde mat huwardekuŋ saba yiryeŋ wor epte ma meremiŋnurnayiŋ geb,’ inyiŋ,” yiriŋ.

Page 125: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 17:1 122 Luk 17:2117

Mata buluŋ beleŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurtek goyen buluŋ irde haŋ

(Matiyu 18:6-7,21-22; Mak 9:42)1 Be, Yesu beleŋ komatmiŋ yago goyen

gaha yiniŋ: “Mata buluŋ titek dufaybeal biŋyaŋ hugiŋeŋ forok yeŋ tuŋaŋ yurkekateŋ hinayiŋ. Niŋgeb al kura mata buluŋtike al hoyaŋ beleŋ go keneŋ mata goyengama irnayiŋbe mata buluŋ miŋ uryeŋ algobe Al Kuruŋ beleŋ kanduk kuruŋ worpo unyeŋ geb, goke buniŋeŋ nurde hime.2 Niŋgeb mata buluŋ miŋ uryeŋ al gobeal dufaymiŋ hako hinayiŋ goyen buluŋiryeŋkek geb, hora kuruŋ kura biŋiŋde feŋteŋ makaŋ alare temeytek yara. Gogab algobe kame kanduk buluŋ kuruŋ wor pogoyen ma kinyeŋ. Munaŋ mata go teŋkamdemanhan gotemuruŋgem buluŋworpo kenwoŋ. 3Niŋgeb keŋkela dufay heŋ gamata teŋ hinaŋ ko. Irde kadtiŋ kura matabuluŋ tike keneŋbe, ‘Mata go buluŋ taha,’ineŋ goke ineŋ tinayiŋ. Irkeb mata bu-luŋmiŋ tubul teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋheke keneŋbe deŋ wor goke ma nurnayiŋ.4 Irde al kura naŋkahal uŋkureŋde goyenpo buluŋ gird tebaŋ girde waŋ pohogaygirde tebaŋ girde hikeb halde uneŋ hayiŋ,”yinyiŋ.

Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurd nurd mata5 Be, Yesuyen mere basaŋ marmiŋ beleŋ

huwardeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ, neŋbe Al Ku-ruŋ niŋ hekkeŋ nurd nurd dufay goyentareŋ moŋ geb, saŋiŋ po yira,” inamiŋ.6 Irkeb wol heŋbe, “Deŋ gayen Al Ku-ruŋ niŋ hekkeŋ nurd nurdtiŋ gobe mas-tet he bilmiŋ dirŋeŋ muŋ go gwahadehiyyeŋbe malberi he tul yetek moŋ goyen,‘Filginiŋge manaŋ marde kuŋ makaŋdehuwara!’ inkeb gwaha po tiyyeŋ,” yinyiŋ.

Al Kuruŋyen meteŋ alyen mata7 Irdeb sopte gaha yinyiŋ: “Be, deŋ ku-

ruŋ ga haŋ gayen al kura meteŋ almiŋbekuŋ meteŋde megeŋ ilyeŋ daw ma kuŋsipsip yar kura doyaŋ yirde hiyeŋ. Be,meteŋ al go gwaha teŋ teŋ wakeb ge beleŋhuwardeb, ‘Waya. Waŋ keperke biŋgeniniŋ,’ inayiŋ? 8 Moŋ. Gwaha titŋeŋbe,‘Biŋge kaŋ nuna. Irde gigeŋ gitik teŋbebiŋge nene himekeyab doyaŋ nirde hayiŋ.Irde kame gab ge wor dula tiyayiŋ,’ ma

inayiŋ? 9Munaŋ meteŋ al go meteŋ kuruŋteŋwakeb goke doyaŋ almiŋ beleŋ amaŋeŋnurde uneŋbemata igiŋwor po kura iryeŋ?Moŋ. Gwahade moŋ. Meteŋ al gobe meteŋtitek goyen po tiya yeŋ nuryeŋ. 10 Niŋgebdeŋ wor Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ meteŋ dun-yeŋ go pasi irde waŋbe, ‘Neŋ gahade garemeteŋ alge hetek moŋ gega meteŋ algederaŋ. Niŋgeb neŋbe meteŋ go titek marbeleŋ po titiŋ geb, goke muruŋgem dunama gintek,’ innayiŋ,” yinyiŋ.

Busuka miŋyaŋ al 10 sope yiryiŋ11 Be, Yesu go Yerusalem kwe yeŋ kuŋ

hinhin geb, kuŋ heŋya Samaria naŋayaGalili naŋayat megeŋ biptiyaŋ kuŋ hinhin.12 Be, kuŋ kuŋ tiyuŋ kura goyen bindehekeyabe al 10 kura busuka miŋyaŋ gorekeneŋbe gisaw yara huwardeb 13 hokdepo, “Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu, buniŋeŋ dirdefaraŋ dura!” inamiŋ. 14 Irkeb Yesu beleŋyeneŋbe, “Al Kuruŋ beleŋ guram diryeŋniŋ kunaŋ. Kuŋ Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata doyaŋ mar diliŋde henaŋ. Irkebdeneŋbe, ‘Igiŋ hahaŋ,’ dinnayiŋ,” yinyiŋ.Irkeb kuŋ heŋya belenbe busuka uliŋdegoyen hubu hamiŋ.

15 Be, al uŋkureŋbe uliŋde busuka gohubu heŋ sikkeŋ igiŋ heke keneŋbe amaŋwor po heŋ kawan po Al Kuruŋ turuŋ irdyairdya Yesu hitte mulgaŋ hiriŋ. 16Waŋ Yesukeneŋbe kahaŋ miŋde dokolhoŋ yuguluŋteŋ turuŋ irdeb, “Igiŋ wor po nurde gun-hem,” inyiŋ. Al gobe Samaria niŋ al.17 Irkeb Yesu beleŋbe, “Deŋ al 10be tumŋaŋigiŋ hahaŋ. Munaŋ al 9 gobe dare haŋ?18Dahade geb Yuda marbe igiŋ hahaŋ gokemulgaŋ heŋwaŋ Al Kuruŋ turuŋma irhaŋ?Irkeb al miŋ hoyaŋ gare po mulgaŋ heŋwaŋ gwaha tiya?” yiriŋ. 19 Irdeb al go,“Gebe Al Kuruŋ niŋ dufayge tareŋ irha geb,gogo Al Kuruŋ beleŋ sope gira. Niŋgebigiŋge huwarde kwa,” inyiŋ.

Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyird nalube wayyeŋ

20 Be, nalu kurarebe Farisi mar kura goreYesu hitte waŋbe, “Al Kuruŋ beleŋ doyaŋdirde hiyeŋ yitiŋ gobe daha naŋa ga forokyiyyeŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. Irkeb wolheŋbe, “Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ dird dirdgobe deŋ beleŋ keŋkelak diltiŋde kawan pokeneŋ hikeya ma wayyeŋ geb. 21 Al Kuruŋ

Page 126: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 17:22 123 Luk 18:5beleŋ doyaŋ dirde hiyeŋ yitiŋ gobe bikkeŋdeŋ hitte forok yiyuŋ. Niŋgeb al kura beleŋgagoma iro go yeke goya goma yennayiŋ,”yinyiŋ. 22 Irdeb komatmiŋ yago goyengaha yinyiŋ: “Ne Al Urmiŋ gayen kamemulgaŋ heŋwaŋwaŋ nalu goyen deŋ beleŋkentewoŋ wor po yeŋ nurde haŋ. Gegadeŋbe nalu goyen go ma keneŋya kam-nayiŋ. 23 Goya goyenbe al beleŋ, ‘Doyaŋheŋ hite al gobe iro go ma gago,’ yenayiŋ.Gwaha yeke goya meremiŋ ma gama irdekuŋ hinayiŋ. 24 Ne Al Urmiŋ gayen waŋwaŋnalu gobe dagamel bemel tike naŋa fayurde tukukeb megeŋ muruŋ kurhan matkurhan mat kintiŋ ala teŋ haŋyen go gwa-hade. Niŋgeb gwahade goyen po, bemel powameke megen niŋ al tumŋaŋ nintiŋ alatinayiŋ. 25 Gega haŋkapya wor pobe ne AlUrmiŋ gabemegen gar niŋmar kuruŋ gareigiŋ ma neneŋ pel nirde mununeŋ buluŋbuluŋnirke ulnemisiŋ kuruŋ kateŋ kameŋ.

26 “Be, yeŋ mulgaŋ heŋ waŋ waŋ nalubinde heŋ hikeyabe alya bereya beleŋbikkeŋ Noa hinhin nalure mata teŋ hinhanyara teŋ hinayiŋ. 27 Noa hinhin goyenteralya bereya kuruŋ gobe dula niŋ po teŋ,kukuwa fe nene, al beleŋ bere yade, wiriŋweŋ yade al yertek ge po teŋbe Al Kuruŋniŋ ma nurde hinhan. Irde kuŋ kuŋ naluforok yeke Noa hakwa biŋde hurkuriŋ. Irkegab baraŋ kigariŋ kuruŋ katyiŋ. Irde feala heŋ al miki kuruŋ gobe mugol kiryiŋ.Niŋgeb ne Al Urmiŋ gayen waŋ waŋ nalurewor gwahade po teŋ hinayiŋ. 28 Be, goyagoyenbe bikkeŋ Lot hinhin nalure alyabereya beleŋ mata teŋ hinhan gwahadegoyenpo teŋhinayiŋ. Gomar gobe tumŋaŋdula po teŋ, kukuwa fe nene, damu matateŋ, yasuŋ teŋ, ya yago yirtek ge po nurdebAl Kuruŋ niŋ ma nurde hinhan. 29 GegakuŋkuŋLot go Sodom taun tubul teŋ kukebgoyare goyenpoAl Kuruŋ beleŋ kakya salfahora kak heŋ hitiŋya goyen naŋkiŋde matfe wok irtiŋeŋ irke kateŋ taun kuruŋ gobekumga teŋ pasi po iryiŋ.

30 “NiŋgebneAlUrmiŋ gare kamekawanmegen gar waŋ waŋ nalure wor matagwahade goyen bemel po forok yiyyeŋ.31 Niŋgeb go nalure goyenbe al kurayamiŋ hende hiyeŋbe detmiŋ ge nurde

epte ma wor po araŋeŋ kateŋ yamiŋ banahurkuyeŋ. Irde al kura meteŋmiŋde hiyeŋal gore wor detmiŋ ge nurde epte ma worpo kup yeŋ yare kuyeŋ. 32 Be, Lot beremdebaraŋbe nurde haŋ gogo. 33 Niŋgeb alkura, ‘Daha mat heŋ heŋne igiŋ wor pohiwi,’ yeŋ megen niŋ samuŋ yad yad niŋpo dufay heŋ hiyeŋ al gobe gasuŋ buluŋdekuyeŋ. Munaŋ al kura gwaha ma teŋhiyeŋbe gasuŋ igiŋde kuyeŋ. 34 Niŋgebfudinde wor po dineŋ hime. Go nalu forokyiyyeŋ goyenterbe al irawa kura gasuŋuŋkureŋde firiryeŋ. Irkeb al uŋkureŋbeAl Kuruŋ beleŋ tiyyeŋ. Irde kurabe tubultiyyeŋ. 35-36 Irde go nalu goyenter bereirawabe palawa irye yeŋwit bilmiŋ hora pokarka teŋ hikeya bere uŋkureŋbe Al Kuruŋbeleŋ teŋbe kurab tubul tiyyeŋ,” yinyiŋ*37 Irkeb komatmiŋ yago beleŋ huwardeb,“Dare yubul tike hinayiŋ?” inkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Det kamtiŋ hiyeŋdebedet kamtiŋ nen nen nu beleŋ waŋ nen pasiheŋ haŋyen. Gwahade goyen po, yubultiyyeŋ mar gobe kamde pasi po henayiŋ,”yinyiŋ.

18Al Kuruŋ gusuŋaŋ ird ird niŋ bada ma

henayiŋ1 Irdeb Yesu beleŋ komatmiŋ yago goyen

hugiŋeŋ Al Kuruŋ mere irde irde niŋ badama henayiŋ yeŋ maya merere gaha yinyiŋ:2 “Be, taun kura goyenterbe mere nurdnurd al kura gor hinhin. Al gobe Al Ku-ruŋ kafura ma irde hiyen. Irde al hoyaŋwor palap ma irde hiyen. 3 Be, bere-tap kura taun goyenter po hinhin gorehugiŋeŋ yeŋ hitte waŋbe, ‘Al uguŋ poasogo nirde buluŋ nirke kandukŋeŋ nurdehime geb, faraŋ nurde sope irde nunayiŋ,’ineŋ karyaŋeŋ irde hinhin. 4Be, mere nurdnurd al go haŋkapyabe keneŋ wasak poteŋ hinhin. Gega bere gobe watiŋde pohike keneŋ keneŋbe dufaymiŋdeb, ‘NebeAl Kuruŋ kafura ma irde al hoyaŋ worpalap ma yirde hime. 5Goyenpoga beretapgobe parsayŋeŋ wor po nirde hi geb, badaheŋ faraŋ ureŋ. Moŋgo go po waŋ nenke

* 17:35-36: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 36 Irde al irawa kura meteŋde heŋ meteŋ teŋ hikeya al uŋkureŋbe Al Kuruŋbeleŋ tiyyeŋ. Munaŋ kurabe tubul tiyyeŋ,” yinyiŋ.

Page 127: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 18:6 124 Luk 18:20nenkebpiŋeŋ buluŋwor poniryeŋkek geb,’yiriŋ,” yinyiŋ.

6 Irdeb Yesu go sopte po, “Be, mere nurdnurd al gobe al igiŋ moŋ gega, mere tiyyiŋgo nurhaŋ? 7 Al buluŋ wor gogo gwahatiyyiŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ igiŋ wor po gobeal kura nigen al yeŋ basiŋa yirtiŋ gorehugiŋeŋ wawuŋya naŋkahalya faraŋ duraineŋ eseŋ urde karyaŋeŋ irde hinayiŋ gobefaraŋ ma yuryeŋ? Moŋ, heŋ ga ma faraŋyuryeŋ geb. 8 Fudinde dineŋ hime. AlKuruŋbe nigen al yeŋ basiŋa yirtiŋ gobebemel po faraŋ yuryeŋ. Irkeb asogomiŋbeleŋ buluŋ yirkeb kanduk yeneŋ hinayiŋgoyen hubu henayiŋ. Gega ne Al Urmiŋgare sopte wayeŋ nalure goyenbe Al Kuruŋniŋ hekkeŋ nurde hugiŋeŋ gusuŋaŋ ird irdmata goyen alya bereya hitte hiyeŋ madahade?” yinyiŋ.

Farisi alya teks yad yad al gote maya mere9 Be, al kurabe, “Neŋ po gabe al

huwak,” yeŋbe al hoyaŋ kuruŋ gobebuluŋ yineŋ hinhan. Niŋgeb go mar godiliŋde huwardeb matamiŋ goke Yesubeleŋ maya mere gahade yiriŋ: 10 “Be,al irawa kura goyen Al Kuruŋ mere iryeyeŋbe Al Kuruŋyen ya balemde kwaryum.Al kurabe Farisi al, munaŋ kurabe Romagabman niŋ teks yad yad al. 11 Be, Farisial gore Al Kuruŋ mere irdeyabe yiŋgeŋ geyeŋbe, ‘Al Kuruŋ, nebe al hoyaŋ beleŋmatateŋ haŋyen gwahade moŋ. Nebe kawema teŋ himyen, usi ma teŋ himyen, kudiŋmata ma teŋ himyen, irde bere hoyaŋ kuraduwan ma irde himyen. Irde teks yad yadal imaŋ ima hi gwahade moŋ geb, gokeamaŋeŋ nurd guneŋ hime. 12 Nebe meteŋnaŋa uŋkureŋ bana goyen ge niŋ dufayhewe yeŋ naŋkahal iraware biŋge kutŋairde himyen. Irdeb det yade himyen kuruŋgoyen goke amaŋ heŋbe merege gama irdepota yirde buda 10 yirdeb uŋkureŋbe geniŋ pel irde himyen,’ yiriŋ.

13 “Gega teks yad yad al gobe matamiŋge kandukŋeŋ nurde Al Kuruŋ mere irdird gasuŋ bana hitek moŋ yeŋ nurdekame beleŋ huwarde Al Kuruŋ mere iryiŋ.Goyenbe mata buluŋmiŋ ge memya worpo heŋ kotaŋ kaŋ hende naŋkeneŋya mereirtek moŋ yeŋ nuryiŋ. Irdeb urguŋ kaŋmata buluŋmiŋ ge buniŋeŋ nurde yiŋgeŋ

dumuŋ maydebe, ‘Al Kuruŋ, nebe matabuluŋ al geb buniŋeŋ nurd nunayiŋ,’ in-yiŋ. 14 Niŋgeb fudinde dineŋ hime. Teksyad yad al gobe Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋwor po heŋbe yamiŋde mulgaŋ heŋ kuriŋ.Munaŋ al kura gobe hubu. Gwahade geb, alkura yiŋgeŋ turuŋ iryeŋ al gobe Al Kuruŋbeleŋ deŋem moŋ irke memyak nuryeŋ.Munaŋ al kura yiŋgeŋ ge, ‘Nebe al igiŋmoŋ,’ yiyyeŋ al gobeAl Kuruŋbeleŋ deŋemyaŋ iryeŋ,” yinyiŋ.

Diriŋ mukŋeŋya Yesuya(Matiyu 19:13-15; Mak 10:13-16)

15 Be, alya bereya beleŋ, “Diriŋ mukŋeŋYesu hitte yukuteke haniŋ kerde yuneŋguram yirde tareŋ yiri,” yeŋ diriŋmiŋ yagoyawaŋ hinhan. Irkeb Yesuyen komatmiŋyago beleŋ mel goyen yeneŋbe yineŋ teŋutaŋ yiramiŋ. 16 Gega Yesu beleŋ diriŋmukŋeŋ go hoy yirdeb komatmiŋ yagogoyen, “Daniŋ utaŋ yirde haŋ? Yubultike ne hitte wanaŋ. Diriŋ gahade gabyiŋgeŋde saŋiŋde epte moŋ geb, hugiŋeŋnaniŋya miliŋyat haniŋ doyaŋ po haŋyen.Niŋgeb gwahade goyen po, al kura diriŋgahade yara heŋ Al Kuruŋyen tareŋ niŋnakeneŋ hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋ hiyeŋ.17 Fudinde dineŋ hime. Al kura diriŋ gwa-hade ma heŋ Al Kuruŋ hitte kwe yiyyeŋbeAl Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdehi bana goŋ epte ma hiyeŋ,” yiriŋ.

Doyaŋ al kura samuŋmiŋ budam wor pogore Yesu waŋ kinyiŋ

(Matiyu 19:16-30; Mak 10:17-31)18 Be, doyaŋ al kura gore huwardeb,

“Tisa, gebe saba al igiŋ geb, momoŋ nira.Daha teŋ gab Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋgoyen nere hiyyeŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ.19 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Nebe sabamar megen niŋ kura gwahade yeŋ nurdebal igiŋ ninha? Nebe megen niŋ saba maral gwahade moŋ geb. Megen niŋ albeigiŋ miŋmoŋ. Al Kuruŋ muŋ po gab aligiŋ geb,” inyiŋ. 20 Be, gwaha ineŋbe, “AlKuruŋyen saba Mose unyiŋbe nurde hagogo. ‘Bere hoyaŋ kura duwan ma irdehayiŋ, al ma gasa yirke kamnayiŋ, kawematiyayiŋ, merere huwaryeŋ al faraŋ urhemyeŋ, ma tagal unhem yeŋ mere upul matiyayiŋ, nanakeya momkeya palap yirde

Page 128: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 18:21 125 Luk 19:3hayiŋ,’ gwahade katiŋ geb, go po gama irdehayiŋ,” inyiŋ. 21 Irkeb al goreb, “Merekuruŋ gobe diriŋde mat po keŋkela gamairdewaŋwaŋgayenterwor gwahadepo teŋhime,” inyiŋ.

22 Be, Yesu beleŋ mere go nurdeb,“Gega mata uŋkureŋ kurabe tubul teŋ ha.Niŋgeb kuŋ samuŋge yago kuruŋ go yadeal yunke damu tike gotemuruŋgemyadebeal buniŋeŋ det niŋ amu heŋ haŋmar goyenyunayiŋ. Gogab kamebe Al Kuruŋ beleŋgote muruŋgem igiŋ wor po gunyeŋ. Irdegab waŋ gama nirayiŋ,” inyiŋ. 23 Irkebal gobe samuŋmiŋ budam wor po geb,mere go nurdeb biŋde kandukŋeŋ wor ponuryiŋ.

24 Be, al go gwaha tike keneŋbe Yesubeleŋ keneŋ heŋya, “Al samuŋmiŋ budamwor pobeAl Kuruŋ beleŋ alya bereya doyaŋyirde hi bana goŋ heŋ heŋmiŋbe meteŋeŋwor po. 25Dapŋa kuruŋ kamelbe det haraŋharaŋ kutum yameŋ dirŋeŋ wor po goyenbana epte ma hurkuyeŋ. Gwahade goyenpo, al samuŋmiŋ budam wor Al Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi banagoŋ epte ma hurkunayiŋ. Niŋgeb detirawa goyen tumŋaŋde meteŋeŋ. Gegadamiŋbe meteŋeŋ wor po yeŋ nurde haŋ?Al samuŋmiŋ budam gobe meteŋeŋ worpo geb,” yinyiŋ. 26 Irkeb al mere gonuramiŋ mar goreb, “Niŋgeb Al Kuruŋbeganuŋ mar po ga yawaryeŋ?” inamiŋ.27 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Det kuraal beleŋ irtek moŋ goyen Al Kuruŋbe igiŋala po iryeŋ geb,” yinyiŋ. 28 Irkeb Pitabeleŋ huwardeb, “Neŋbe gama girniŋ yeŋdetniniŋ kuruŋ goyen yubul titiŋ,” inyiŋ.29 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Fudindewor po dineŋ hime. Al kura Al Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi banaheŋ heŋ ge teŋbe yamiŋ, berem, kuliŋyago,miliŋya naniŋya, dirŋeŋweŋya yubultiyyeŋ gobe 30 megen gar heŋya gote mu-ruŋgem budam yawaryeŋ. Irde kame kamewor Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyenmanaŋ tiyyeŋ,” yinyiŋ.

Yesu beleŋ yiŋgeŋ kamde kamde niŋ soptetagalyiŋ

(Matiyu 10:17-19; Mak 10:32-34)31 Be, Yesu go mere basaŋ marmiŋ 12

go hoyaŋ muŋ po yukuŋbe gaha yinyiŋ:“Neŋbe Yerusalem hurkutek geb. Irdeb

Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋAl Urmiŋbe gwaha tiyyeŋ yeŋ asaŋdekayamiŋ goyen tumŋaŋ fudinde po forokyenayiŋ. 32 Niŋgeb gor niŋ mar beleŋ neAl Urmiŋ gayen nade al miŋ hoyaŋ Yudamar moŋ haniŋde nernayiŋ. Irkeb yeŋbeleŋ bak mununeŋ hinmaŋ nirde nanyaŋnirde meyaŋ nirde usulak teŋbe mununkekameŋ. 33Goyenbe kameŋdemat yereŋkekhekeb sopte huwareŋ,” yinyiŋ. 34 Irkebkomatmiŋ yago gobe Yesu mere tiyyiŋgoyen bebak ma po tiyamiŋ. Mere gotemiŋbe banare po hinhin geb, goke kurayihi yeŋ ma nuramiŋ.

Yesu beleŋ al diliŋ titmiŋ sope iryiŋ(Matiyu 20:29-34; Mak 10:46-52)

35 Be, Yesu go kuŋ kuŋ Yeriko taun bindeheŋ hikeyabe al kura diliŋ titmiŋ goyenbeleŋ siŋakde keperde al det niŋ kaŋaŋyirde hinhin. 36 Be, al buda kuruŋ gomere ŋeldok teŋ belŋeŋger ker urde waŋfole irde hike nurdeb, “Gabe da irde haŋ?”yeŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 37 Irkeb, “Nasaret niŋal Yesu go goyen waŋ kuŋ hi,” inamiŋ.38 Irkeb al gore hokde po, “Yesu, Dewiturmiŋ, buniŋeŋ nirde faraŋ nura be!” in-yiŋ. 39 Gega al waŋ yeŋ turte hamiŋ margore ineŋ teŋ, “Bada hawa!” inamiŋ. Gegabada hitŋeŋbe uguŋ po hok yeŋbe, “De-wit urmiŋ, buniŋeŋ nirde faraŋ nura be!”inyiŋ. 40 Be, Yesu go al gote mere goyennurde gor po huwardeb, “Al go teŋ garwanaŋ,” yinyiŋ. Irkeb al go tawakeb Yesubeleŋ, 41“Daha niri yeŋ nurde ha?” inkeb algore wol heŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, naŋken-mewoŋ yeŋ nurde hime,” inyiŋ. 42 IrkebYesu beleŋ, “Ne niŋ hekkeŋ nurde ha gebnaŋkena,” inyiŋ. 43 Irkeb goyare po diliŋbak yekeb naŋkinyiŋ. Irdeb Al Kuruŋ turuŋirdya irdya Yesu gama irde kuŋ hinhin. Be,al mata go diliŋde kenamiŋ mar wor AlKuruŋ turuŋ iramiŋ.

19Sakius

1 Be, Yesu go Yeriko taun bana hurkuŋbebana goŋ kuŋhinhin. 2Taunde gorbe Romagabman niŋ teks yad yad marte doyaŋ alkura hinhin. Deŋembe Sakius. Yeŋbesamuŋmiŋ budam. 3 Al gobe Yesube al

Page 129: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 19:4 126 Luk 19:27

dahade goyen kenmewoŋ yeŋ nurde hin-hin geb, kuŋ kene yeŋ kuriŋ. Gega yeŋbeal dolfon geb, al buda kuruŋ gore pet petirkeb gwaha mat kura Yesu goyen kentekmoŋ hiriŋ. 4 Gwaha teŋbe, “Yesube gayaŋwayeŋ tiya go,” yeŋ nurdeb meheŋ heŋkuŋbe, “Gor mat ga keneŋ,” yeŋbe sikamohe hende hurkuŋ gor hinhin.

5 Be, Yesu go kuŋ yeŋ hinhin turte gorheŋbe kotaŋ kaŋbe, “Sakius, haŋkabe gereyare heŋ. Niŋgeb araŋ kata,” inyiŋ. 6 Irkebaraŋ po kateŋbe amaŋeŋ nurde pere irdeb,“Igiŋge wake yare kure,” inyiŋ.

7 Be, Yesu go gwaha tike keneŋbe albuda gor hinhan goreb, “Al gob mata bu-luŋ al ineŋ haŋyen gega, al goya awalikhere yeŋ kwa,” yeŋ biŋde gwahade nur-deb hiŋhiruŋ tiyamiŋ. 8 Goyenpoga Sak-ius beleŋ huwardeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ, ganura. Dawetne kuruŋ gayenbe kahalte popota irde al buniŋeŋ det niŋ amu heŋ haŋmar yuneŋ. Irde al kura usi matare horagwahade kura yawarmiriŋ kenem gwa-hade po wawuŋ siptere wol heweŋ,” inyiŋ.9-10 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Ne AlUrmiŋ gabe alya bereya Al Kuruŋ tubul teŋgisaw kutiŋ mar goyen naŋkeneŋ yumul-gaŋ tiye yeŋ wamiriŋ. Niŋgeb al gayen worAbraham urmiŋ geb, haŋka gabe Al Kuruŋhitte tumulgaŋ tihim,” yiriŋ.

11 Be, al gor gabu iramiŋ mar beleŋmere go nurdeb dufaymiŋde, “YesubeYerusalem binde hihi geb, Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yird yird matabeheŋ ga moŋ forok yeweŋ tiya,” yeŋ nu-ramiŋ. IrkebYesu beleŋmel gote dufaymiŋyeneŋ bebak teŋbe maya mere mat gahayinyiŋ: 12 “Be, al deŋem yaŋ kura doyaŋal kuruŋ heŋ heŋ ge, ‘Naŋa gisaw kuŋdoyaŋ al kuruŋ nirke gab naŋaner mulgaŋheweŋ,’ yeŋ nuryiŋ. 13 Irdeb kwe yeŋbemeteŋ marmiŋ 10 hoy yirdeb gol horayuŋkureŋ yunkureŋ yuneŋbe, ‘Ne gar mahimekeyabe hora gore gwaha mat meteŋyunteke tolok henayiŋ yeŋ nurdeya meteŋtinayiŋ. Irde kamebe mulgaŋ heŋ deneŋ,’yineŋbe kuriŋ. 14 Gega al yende naŋareniŋ beleŋ al goke igiŋ ma nuramiŋ. Irdeal kura yinke wakeb, ‘Deŋ manaŋ naŋagisaw al go kuŋde gor kunaŋ. Kuŋbe gorniŋ mar yeneŋbe al goke yinnayiŋ. Neŋbeal gore doyaŋ al kuruŋniniŋ heŋ heŋ ge

igiŋ ma nurde hite yinnayiŋ,’ yineŋ mel gohulyaŋ yirke kwamiŋ. 15 Gega al go doyaŋal kuruŋ heŋbe mulgaŋ hiriŋ. Irdeb meteŋmarmiŋ hora yunyiŋ goyen goremeteŋ teŋkura muŋ tolok daw iraŋ yeŋbe yeŋ geyeke wayamiŋ. 16 Irkeb al meheŋde wayyiŋgoreb, ‘Doyaŋ al, nebe gol hora uŋkureŋnunariŋ goreb gol hora 10 forok yirmiŋgago,’ inyiŋ. 17 Irkeb doyaŋ al kuruŋ goreb,‘Gebe meteŋ igiŋ wor po tiyaŋ geb, gebemeteŋ al igiŋ. Det dirŋeŋ gunmiriŋ goyenkeŋkela doyaŋ iraŋ geb, gebe taun 10 gun-meke gote doyaŋ al hawayiŋ,’ inyiŋ. 18 Be,meteŋ al kura wor waŋbe, ‘Doyaŋ al, golhorage uŋkureŋ nunariŋ goreb siptesoŋoŋyirmiŋ gago,’ inyiŋ. 19 Irkeb doyaŋ al kuruŋbeleŋ amaŋeŋ nurdewol heŋbe, ‘Gebe taunsiptesoŋoŋ gayen gunmeke gote doyaŋ alhawayiŋ,’ inyiŋ. 20 Be, meteŋ al kura soptewaŋbe, ‘Doyaŋ al, gol horagebe gago. Amilparwekde mala teŋ bana kirmiriŋ. 21 Gebealmisiŋeŋ yaŋwor po. Det geremoŋ goyenmali po yade hayen. Irdeb biŋge ge mahartiŋ wor mali po yade hayen. Niŋgebge niŋ kafura heŋ himyen,’ inyiŋ. 22 Irkebdoyaŋ al kuruŋ beleŋ wol heŋbe, ‘Gebemeteŋ al buluŋ wor po. Merege go potumulgaŋ teŋ guneŋ tihim geb. Nebe almisiŋeŋ yaŋ nurde nuneŋ ha gogo? Detnere moŋ goyen mali po yade himyen, irdebiŋge ne ma hartiŋ goyen wor mali poyade himyen ninha. 23 Al gwahade yeŋnurdeb daniŋ horanebe hora yerde haŋyenyare ma kerariŋ? Moŋ manhan mulgaŋheŋwaŋbe horane tolok hitiŋde temewoŋ,’inyiŋ. 24 Irdeb al goyaŋ huwarde hinhanmar go, ‘Gol hora go goraŋ irde teŋ meteŋal gol hora 10 yiruŋ al go unnaŋ,’ yinyiŋ.25 Gega al buda gore wol heŋbe, ‘Doyaŋ al,yeŋbe gol hora 10miŋyaŋ hi. Niŋgeb daniŋsopte untek?’ inamiŋ. 26 Irkeb wol heŋbe,‘Ga nurnaŋ. Al det unke keŋkela doyaŋirdemeteŋ kuruŋ teŋbe igineŋ kuruŋ forokyiryeŋ al gobe meteŋ igiŋ teŋ hiyeŋ goketebaŋ det yawaryeŋ. Munaŋ det unkekumhaka heŋ igineŋma forok iryeŋ al gobeyendedetmuŋkurahiyeŋgoyenwor goraŋirke det miŋmoŋ wor po hiyyeŋ. 27 Be,ne beleŋ doyaŋ almiŋ heŋ heŋ ge igiŋ manuramiŋ mar gobe asogone niŋgeb, yawaŋdelner gar gab gasa yirke kamnaŋ,’ yinyiŋ,”yeŋ Yesu beleŋ gwahade tagalyiŋ.

Page 130: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 19:28 127 Luk 20:1Yesu beleŋ Yerusalem bana hurkuriŋ(Matiyu 21:1-11; Mak 11:1-11; Yon 12:12-19)

28 Be, gwaha yiriŋ go kamereb Yesu goYerusalem hurkuŋ hinhinde geb, kuŋ hin-hin po. 29Be, Betfageya Betani taunya gobenaŋa doŋkeŋ kura deŋembe Olip doŋdoŋineŋ haŋyende gor hinaryum. Niŋgeb kuŋgor forok yetek heŋ heŋbe komatmiŋ irawahulyaŋ yirdeb, 30 “Kuri. Kuŋ tiyuŋ kurareiror forok yeŋbe doŋki foŋeŋ al diriŋ, alkura go hende ma kuŋ hitiŋ goyen feŋtitiŋ kiniryeŋ. Irdeb kaŋ go hol irde teŋwayiryeŋ. 31Al kura beleŋ, ‘Daniŋ kaŋ tuguteŋ har?’ dinkeb, ‘Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋgoke yihi,’ iniryeŋ,” yineŋ hulyaŋ yiryiŋ.

32 Be, Yesu beleŋ al yad yerke kwaryumgobe kuŋ Yesu beleŋ yiriŋ gwahade pokenaryum. 33 Irdeb doŋki go kaŋ tugu teŋhikeyabe yewek yago beleŋ, “Daniŋ doŋkigo tugu teŋ har?” yineŋ gusuŋaŋ yiramiŋ.34 Irkeb wol heŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋgake yihi,” yaryum.

35 Be, doŋki go Yesu hitte tawaŋbeuliŋhormiŋ yugu teŋ yade doŋki go hendeugamdebe Yesu teŋ go hende keramiŋ.36 Be, Yesu go doŋki hende kuŋ hikeyabeal beleŋ, “Doyaŋ Al Kuruŋ waŋ hi,” yeŋbeuliŋhormiŋ yugu teŋ beleŋyaŋ ugamdetukamiŋ. 37 Be, beleŋ gama irde kuŋkuŋ Olip doŋdoŋde mat Yerusalem kurkuŋkurkuŋ belen hekeb komatmiŋ buda ku-ruŋ goreb bikkeŋ mata tiŋeŋ forok yirkeyeneŋ hinhan kuruŋ goke amaŋeŋ nur-deb hekhok teŋ Al Kuruŋ turuŋ irde gahayamiŋ:38 “Al Kuruŋyen deŋemde doyaŋ al kuruŋ

waya gabe Al Kuruŋ beleŋ guramirde igiŋ iryeŋ!

Al goke Al Kuruŋyen gasuŋde haŋ marbebiŋ kamke igiŋ hinayiŋ.

Irde Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ ir-nayiŋ,” yamiŋ.

39 Be, Farisi mar kura al gabu irde kuŋhinhan bana goŋ hinhan goreb Yesuyenkomatmiŋ yago beleŋ gwaha teŋ hike igiŋma nurdeb ineŋ teŋ, “Tisa, komatge yagoga igiŋ ma teŋ haŋ geb, yinke bada henaŋ,”inamiŋ. 40 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Fudinde dineŋ hime. Yeŋ bada henayiŋbehora gare huwarde yeŋ teŋ haŋ gwahadetinayiŋ,” yinyiŋ.

Yesu beleŋ Yerusalem niŋ mar goke esiriŋ

41 Be, kuŋ Yerusalem forok yetek heŋheŋyabe taun go keneŋbe gor niŋ margoke buniŋeŋ nurde eseŋbe gaha yiriŋ:42 “Yerusalem niŋ mar, deŋbe ganuŋ beleŋfaraŋ durke Al Kuruŋya awalikde hike bitiŋkamke igiŋ hinayiŋ goyen haŋka gayennurwoŋ wor po yeŋ nurde hime. Al gobene gago gega, neneŋ bebak ma teŋ haŋ.43 Niŋgeb gote kandukbe kame forok yekekennayiŋ. Goyenterbe asogotiŋ beleŋmudunniŋ yeŋ fuleŋa marmiŋ yawaŋbebusaharnak yeŋ milgu dirnayiŋ. Irdemegeŋya horaya yawaŋ tauntiŋ Yerusalemgote koya kuruŋ goyen siŋa beleŋ mat daŋunke hurkuŋ koya kuruŋ goya tuŋandehekeb kurhan mat mat tauntiŋ banahurkunayiŋ. 44 Irdeb tauntiŋya dindikeŋyatumŋaŋ mudunke kamnayiŋ. Yabe horabeleŋ yirtiŋ geb, asogotiŋ beleŋ yupewyurkeb hora uŋkureŋ muŋ kura kadomhendemahiyeŋ. Mata gobe Al Kuruŋ beleŋdumulgaŋ tiye yeŋ wayyiŋ gega, keneŋbebak ma teŋ haŋ geb, kanduk gogo forokyiyyeŋ,” yiriŋ.

Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuriŋ45 Be, Yesu go Yerusalem taun bana

kuŋ Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuriŋ.Irdeb al det yawaŋ ya kuruŋ bana goŋyerde damu tike hora yade hinhan margoyen yineŋ teŋ yakira tiyyiŋ. 46 Irdeb, “AlKuruŋyenmere asaŋde katiŋbe, ‘Nere yabemere nird nird gasuŋ,’ yitiŋ hi. Gega daniŋgeb deŋ beleŋ kawe marte bana kuŋ kuŋgasuŋ irde haŋ?” yinyiŋ.

47 Be, Yesu go naŋkahalmiŋ naŋka-halmiŋ ya balem bana goŋ al saba yirdehinhin. Gega Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋya Mo-seyen saba maryabe Yuda marte doyaŋmarya beleŋmayniŋ yeŋ kurut yeŋhinhan.48 Goyenbe al buda kuruŋ gobe Yesuyenmere nurtek yirkeb yeŋ hitte po waŋ gabuirde hinhan. Niŋgeb maytek belŋeŋ kurama keneŋ hinhan.

20Yesube ganuŋyen tareŋde mata teŋ ha in-

amiŋ(Matiyu 21:23-27; Mak 11:27-33)

1 Be, gwaha irkeb nalu kurarebe Al Ku-ruŋyen ya balemde kuŋ koya beleŋ milgu

Page 131: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 20:2 128 Luk 20:20irtiŋ bana goŋ al waŋ gabu irde haŋyensawsaware gor kuriŋ. Irdeb al gor gabuirde hinhan goyen saba yirde Al Kuruŋbeleŋ yumulgaŋ teŋ teŋ mere igiŋ goyentagalde hinhin. Gwaha teŋ hikeyabe AlKuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marpris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyensaba maryabe Yuda marte doyaŋ marparguwakya beleŋ Yesu hitte wayamiŋ.2 Irdeb, “Momoŋ dira. Ganuŋ beleŋ igiŋginke mata kuruŋ gayen teŋ ha?” ineŋgusuŋaŋ iramiŋ. 3 Irkeb Yesu beleŋ, “Newor gusuŋaŋ kura direŋ tihim geb. 4 YonBaptais beleŋ al baptais yirde hinhin gobeAl Kuruŋ ma megen niŋ al kura beleŋ igiŋinkeb meteŋ gogo teŋ hinhin? Momoŋnirke nure,” yinyiŋ. 5 Gwaha yinkeb melgobe yiŋgeŋ uliŋ sege irdeb, “Al Kuruŋbeleŋ inke meteŋ go teŋ hinhin intekeb,‘Daniŋ geb meremiŋ goyen fudinde yeŋma nurde hinhan?’ dinyeŋ. 6 Munaŋ albeleŋ inke meteŋ teŋ hinhin intekeb albuda kuruŋ gab Yonbe Al Kuruŋyen merebasaŋ al yeŋ nurde haŋ geb, mereniniŋgo nurdeb biŋ ar yeke horare mudunkekamtek,” yamiŋ. 7 Irdeb, “Yon beleŋ matateŋ hinhin gobe al gore kura igiŋ inke teŋhinhin yeŋ ma nurde hite,” inamiŋ. 8 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Ne wor al goreigiŋ ninke mata kuruŋ gayen teŋ hime madineŋ,” yinyiŋ.

Megeŋ muruŋgem damu teŋ hiyen gotesiraw mere

(Matiyu 21:33-46; Mak 12:1-12)9 Be, Yesu beleŋ gwaha yineŋbe maya

meremat gaha yinyiŋ: “Al kura goyenwainmeteŋmiŋ harde ep irdeb al hoyaŋ goyen,‘Wain meteŋ gabe deŋ ge mekerhem geb,meteŋ teŋ igineŋ hekeb meteŋne gote mu-ruŋgem nuneŋ hinayiŋ,’ yineŋbe naŋa gi-sawworpokuŋbenalu ulyaŋde goŋhinhin.10 Irde wain fiŋ yad yad nalu hekeb meteŋalmiŋ kura teŋ kerke wayyiŋ. Waŋ meteŋdoyaŋ irde hinhan mar goyen anutamiŋbeleŋ wain igineŋ niŋ hulyaŋ iryiŋ goyenmomoŋ yirkeb tuwagiŋ mat mayde takiratike duliŋ kuriŋ. 11 Irkeb meteŋ almiŋhoyaŋ wor teŋ kerke wayyiŋ. Gega yeŋbemayde detmiŋ yuguya teŋ kupsoŋ takiratike yeŋ wor duliŋ mulgaŋ hiriŋ. 12 Irkebsopte po meteŋ almiŋ hoyaŋ teŋ kerkewayyiŋ. Gega yeŋ wor mayde buluŋ buluŋ

irde dagim yaŋ irde tukuŋ wain meteŋsiŋare takira tike kuriŋ.

13 “Be, meteŋ gote miŋ al goreb, ‘Dahatiyeŋ? Bada heŋ urne, bubulkuŋne worpo gayen teŋ kermeke kuyeŋ. Yeŋ dawgab palap irde wain igineŋ kura unkeyawayyeŋ,’ yeŋbe urmiŋ go teŋ kerkewayyiŋ. 14 Irkeb meteŋ doyaŋ irde hinhanmar gore urmiŋ go keneŋbe gwaha tiniŋyeŋ sege irdeb, ‘Meteŋ gate miŋ al goteurmiŋbe gago. Kamebe meteŋ gabe yendehiyyeŋ. Niŋgeb mayteke kamkeb meteŋgabe nende po hiyyeŋ,’ yamiŋ. 15 Irdeb algo tuluŋ teŋ siŋare tukuŋ mayke kamyiŋ.

“Be, gwaha tiyamiŋ geb, meteŋ miŋ algoreb daha yiryeŋ? 16Meteŋ miŋ al gorebmulgaŋ heŋ waŋ meteŋ doyaŋ irde hin-han mar go gasa yirke kamnayiŋ. Irkebmeteŋmiŋ go teŋ al hoyaŋ yunke goredoyaŋ irde uneŋ hinayiŋ,” yinyiŋ. Irkebal buda gor gabu iramiŋ go meremiŋ gokeigiŋ ma nurdeb, “Ge yaha gwahade gobeneŋ hitte epte ma wor po forok yiyyeŋgeb,” yamiŋ. 17 Gwaha yekeb Yesu beleŋyeneŋ kimiŋ mat po, “Mata gwahade maforok yiyyeŋ yahaŋ? Goyenbe daniŋ geb AlKuruŋyen asaŋdeb,‘Ya yird yirdmar beleŋ igiŋmoŋ yeŋ nurde

pel iramiŋ hora goyen al hoyaŋbeleŋ teŋ go hende ya saŋiŋ wor poiryiŋ,’ gwahade katiŋ hi? Tikiŋ118:22

18 Niŋgeb merene nurde keŋkela bebaktinaŋ ko. Go hora goyenbe ne gago. Niŋgebal kura hora go hende takteŋ mayyeŋbemugol niyyeŋ. Irde hora gore kateŋ hikatiyyeŋ al gobe umetek tiyyeŋ. Niŋgeb alkura neneŋ bebak ma tinayiŋ mar hittebekamemata gwahade forok yiyyeŋ,” yinyiŋ.

19 Be, Yesu beleŋ gwaha yeke Moseyensabamarya pris buda gote karkuwaŋmiŋyabeleŋ mere go nurdeb, “Maya mere gabeneŋ gayen ga po dineŋ hi,” yeŋbe, “Araŋ poteŋ fere tiniŋ,” yamiŋ. Gega al buda kuruŋgoremudunnayiŋ yeŋ kafura heŋ daha wetkura ma iramiŋ.

Teks damu teŋ teŋ gote saba(Matiyu 22:15-22; Mak 12:13-17)

20 Be, go kamereb go mar goreb, “Dahamat kura mere buluŋ tike keneŋ meremyaŋ irdeb teŋ Roma gabmanyen doyaŋ alhaniŋde kertek,” yeŋ hinhan. Irdeb yende

Page 132: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 20:21 129 Luk 20:44al kura yad yerke al igiŋ beleŋ titŋeŋ teŋYesu hitte wayamiŋ. 21 Irde Yesu hittewaŋbe, “Tisa, ge beleŋ al mere yirde sabayirde ha kuruŋ gobe fudinde wor po yirdeha yeŋ nurde hite. Irde al deŋem yaŋyadeŋem moŋ marya goyenbe kura igiŋ igiŋyirde kura buluŋ buluŋ ma yirde hayen.Irde Al Kuruŋyen mere fudinde goyen poal saba yirde hayen. 22Niŋgeb neŋbe meremiŋ uŋkureŋ niŋ po gusuŋaŋ girniŋ tihitgeb nura ko. Roma gabmanyen doyaŋ alkuruŋ Sisarbe Al Kuruŋ niŋ ma nurde higega, neŋYudamar beleŋ yeŋge teks damutitek gobe igiŋ ma dahade?” ineŋ gusuŋaŋiramiŋ. 23 Gega usi irde hinhan go yeneŋbebak teŋbe, 24 “Silwa hora kura nikalanirnaŋ,” yinke teŋ ikala iramiŋ. IrkebYesu beleŋ, “Hora hende gorbe ganuŋdetoneŋya deŋemya har?” yineŋ gusuŋaŋyirkeb, “Sisaryen,” inamiŋ. 25Gwaha inkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Gwahade niŋgeb,Sisar beleŋ det kura niŋ dinyeŋ gobe Sisarunnayiŋ. Munaŋ Al Kuruŋ beleŋ detkura niŋ dinyeŋ gobe Al Kuruŋ unnayiŋ,”yinyiŋ. 26 Irkeb al buda kuruŋ diliŋde Yesugomere gwaha tike keneŋbe dinoŋ kok yeŋmohoŋ hibol tiyamiŋ. Irdeb merem yaŋirniŋ yeŋhinhan goyendahawet kura irtekma hamiŋ.

Kamtiŋde mat huward huward gote saba(Matiyu 22:23-33; Mak 12:18-27)

27 Be, go kamereb Sadusi mar kura Yesugusuŋaŋ irniŋ yeŋ wayamiŋ. Go mar gobeal kamtiŋbe kame eptema huwarnayiŋ yeŋhaŋyen. 28 Be, go mar gore Yesu keneŋbe,“Tisa, Mose beleŋ neŋ ge teŋ asaŋdebe,‘Al kura berem yaŋ gega diriŋ miŋmoŋheŋya kamyeŋ. Irkeb kuliŋ beleŋ itiŋdeberetap go teŋbe itiŋ ge diriŋ tum urdeunyeŋ,’ gwahade kayyiŋ. 29 Be, al kurabekuliŋ yago 6 hinhan. Al gobe bere tiriŋgega, diriŋmiŋmoŋ heŋya kamyiŋ. 30 Irkebkuliŋ yeŋ harhokde niŋ gore wor beretapgo tiriŋ. 31 Goyenbe yeŋ wor diriŋ miŋ-moŋ heŋya kamyiŋ. Niŋgeb kamay itiŋyamel 7 gobe bere uŋkureŋ goyen po tamiŋgega, tumŋaŋ diriŋ miŋmoŋ ala po heŋheŋbe kamamiŋ. 32 Be, funaŋbe beretapgoyen wor kamyiŋ. 33 Diliŋ heŋbe al 7gobe bere uŋkureŋ go po tamiŋ geb, kamehuwardhuwardnalu forok yekeb bere gobe

ganuŋde berem wor po hiyyeŋ?” ineŋgusuŋaŋ iramiŋ.

34 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Megengar heŋbe albe bere yade, berebe al yadeteŋ haŋyen. 35 Gega kame kame Al Ku-ruŋ beleŋ igiŋ yeneŋ yisaŋ heke kamtiŋdemat huwarde hugiŋeŋ Al Kuruŋya hinayiŋmar gobe al beleŋ bere yade, bere beleŋal kuŋ ma tinayiŋ. 36 Yeŋbe kamtiŋdemat huwardeb Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋhenayiŋ. Irde Al Kuruŋyen miyoŋ yarahenayiŋ geb sopte ma kamnayiŋ.

37 “Be, al kamtiŋde mat sopte huwar-nayiŋ goke Mose manaŋ asaŋde kayyiŋbekapyaŋ heŋ haŋyen gogo. Mose beleŋ hegergeŋ melak heŋ hinhin goke kayyiŋyabeDoyaŋ Al Kuruŋbe ‘Abrahamya AisakyaYekopyat Al Kuruŋ’ yiriŋ. Mere gotemiŋbeal kamtiŋbe sopte huwarnayiŋ yeŋ yitiŋ.38 Yuda marte hakwamiŋ gobe bikkeŋ ka-mamiŋ. Gegamel gote toneŋbe Al Kuruŋyahaŋ, irde kame sopte huwarnayiŋ geb, AlKuruŋ diliŋdebe mel gobe haŋ yeŋ nurdebMose beleŋ gwahade kayyiŋ. Niŋgeb AlKuruŋbe al kamtiŋde Al Kuruŋmoŋ. Yeŋbeal kamtiŋde mat huwarnayiŋ mar gote AlKuruŋ,” yinyiŋ.

39 Gwaha yeke nurdeb Moseyen sabamar gore wol heŋbe, “Tisa, mere gobefudinde wor po yaha,” inamiŋ. 40 Be, Yesugo mel gore gusuŋaŋ irde hinhan kuruŋgobe keŋkela po wol heke keneŋbe soptegusuŋaŋ ird ird niŋ kama hamiŋ.

Mesaiabe ganuŋyen urmiŋ?(Matiyu 22:41-46; Mak 12:35-37)

41 Be, Yesu beleŋ Moseyen saba mar gogaha yinyiŋ: “Dahade niŋgeb al beleŋ Me-saiabe Dewityen urmiŋ yeŋ haŋyen? Gobegwahade moŋ geb. 42Dewitbe Mesaia gokeyiŋgeŋ Al Kuruŋyen asaŋ kura Tikiŋ Asaŋineŋ haŋyende gor gahade kayyiŋ:‘Al Kuruŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋne gaha

inyiŋ:“Waŋ ketalner heŋ al deŋem yaŋ wor po

hawayiŋ.43 Irkeb asogo girde haŋ mar goyen bul

yirde yawaŋ gasa yirmeke katkebyufurka tiyayiŋ,” inyiŋ,’ yitiŋ hi.Tikiŋ 110:1

44 Niŋgeb kapyaŋ heŋ haŋyen gwahadepo, Dewit beleŋ Mesaia goyen ‘Doyaŋ AlKuruŋne’ inyiŋ. Niŋgeb dahade gebMesaia

Page 133: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 20:45 130 Luk 21:12gobe Dewityen urmiŋ hiyyeŋ? Gobe eptemoŋ geb!” yinyiŋ.

Moseyen saba mar niŋ keŋkela heŋ hinaŋko

(Matiyu 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54)45 Be, al buda go Yesuyen mere nurde

hikeyab komatmiŋ gaha yinyiŋ: 46 “DeŋbeMoseyen saba mar niŋ keŋkela heŋ ga hi-naŋ ko. Gomar gobe al hoyaŋ beleŋ deŋemyaŋ dineŋ palap dirde turuŋ dirde hinaŋyeŋ nurde uliŋ umŋa somborŋeŋ yerdeal budam kuŋ waŋ teŋ haŋyen gasuŋyaŋgoyen wilwul teŋ haŋyen. Irde Yudamartegabu yare kuŋbe al deŋem yaŋde gasuŋyaŋpo kepertek yeŋ nurde haŋyen. Dulamata karkuwaŋ yaŋ wor kuŋbe gwaha poteŋ haŋyen. 47 Go mar gobe beretapyensamuŋya horaya komkom heŋ haŋyen.Gega al hoyaŋ beleŋ deneŋ turuŋ dirnaŋyeŋ Al Kuruŋ mere irhet yeŋbe mere ulyaŋwor po tuluŋ teŋ haŋyen. Al gwaha teŋhaŋ mar gobe Al Kuruŋyen sababe nurdnurd ga mata buluŋ teŋ haŋ geb, kameAl Kuruŋ beleŋ matamiŋ gote muruŋgembuluŋ wor po yunyeŋ. Yende kandukbe alhoyaŋ beleŋ kanduk yawarnayiŋ gote folekwor po yawarnayiŋ,” yinyiŋ.

21Beretap beleŋ Al Kuruŋ galak iryiŋ(Mak 12:41-44)

1 Be, Yesu go keperde komatmiŋ yagosaba yirde heŋyab horam yaŋ mar gorewaŋ Al Kuruŋ galak irniŋ yeŋ horayasamuŋmiŋ hoyaŋya manaŋ yawaŋ Al Ku-ruŋyen ya balem bana goŋ det goyen yerdyerd gasuŋde yerde hike yinyiŋ. 2 Be,beretap buniŋeŋ kura waŋbe hora mukŋeŋmuŋ wor po gore det kura damu titek moŋgoyen irawa yerde hike goyen wor kinyiŋ.3-4 Irdeb komatmiŋ goyen, “Fudindewor podineŋ hime. Al hoyaŋ gobe detmiŋ budamhaŋ geb kura po yawaŋ Al Kuruŋ galakirhaŋ. Gega beretap buniŋeŋ gobe ho-ramiŋmukŋeŋmuŋ funaŋ wor po be hetekyara gega, yiŋgeŋ ge ma nurde yawaŋ AlKuruŋ galak ira. Niŋgeb beretap gore AlKuruŋ niŋ hora yera gobe al samuŋmiŋyaŋmar gore hora budam yerhaŋ goyen foleyira kenhem,” yinyiŋ.

Al Kuruŋyen ya balembe buluŋ hiyyeŋ(Matiyu 24:1-2; Mak 13:1-2)

5 Be, go kamereb komatmiŋ kura beleŋ,“Al Kuruŋyen ya balem gabe al beleŋ AlKuruŋ niŋ dufay heŋbe samuŋmiŋ kurayenkurayen yirtiŋ goya hora umŋam igyenigyen yawaŋ gore po irtiŋ geb keneŋmiŋigiŋ wor po be!” yamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ,6 “Ya kuruŋ keneŋ haŋ gayenbe kame bu-luŋ ird ird nalu forok yekeb ya ga irtiŋhora gayen tumŋaŋ yemeyke megen kat-nayiŋ. Hora uŋkureŋ muŋ kura kadomhende ma hiyeŋ. Tumŋaŋ gilgalaŋ irdekateŋ pasi henayiŋ,” yinyiŋ. 7 Irkeb melgoreb, “Tisa, daha naŋa gab mata goyenforok yiyyeŋ? Irde da mata kura forokyeke keneŋbe mata goyen forok yeŋ yeŋnalu goyen binde hihi yeŋ bebak titek?”yeŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 8 Irkeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Kame kamebe al budam waŋusi dirde hinayiŋ. Go mar gore waŋbe,‘Mesaiabe ne gago. Nalu umuliŋde hekebne gago forok yihim,’ dinnayiŋ. Niŋgebkeŋkela heŋ hinaŋ ko. Moŋgo usi wor wordirke fudinde yeŋ gamayirnayiŋ geb. 9 Irdefuleŋa karkuwaŋ karkuwaŋ forok yeŋ hikegote mere momoŋ nurde hinayiŋ. Gegagoke kafura ma heŋ hinayiŋ. Mata gwa-hade gobe go wa forok yeŋ hinayiŋ. Gegagwahade forok yekeb nalu funaŋ go gagoyeŋ ma nurnayiŋ,” yinyiŋ.

10 Irdeb sopte po gaha yinyiŋ: “Fuleŋamata beleŋ po kuruŋ hiyyeŋ. Irke al miŋkura beleŋ huwarde al miŋ hoyaŋya ardehinayiŋ. Gabman kura beleŋ huwarde gab-man hoyaŋya fuleŋa teŋ hinayiŋ. 11 Irdenaŋa kurayaŋbe niniŋa karkuwaŋ forokyeŋ hinayiŋ, biŋge niŋ kamde hinayiŋ, irdegarbam buluŋ forok yeke al budam kamdehinayiŋ. Irdeb naŋkiŋdebe mata kafuramkafuram forok yenayiŋ, irde kame matakura forok yenayiŋ gote tuŋaŋeŋ manaŋkarkuwaŋ forok yeŋ hinayiŋ.

12 “Gega mata go ma forok yeŋ hikeyabene niŋ igiŋ ma nurde haŋ mar beleŋdeŋ gayen dukuŋ fere dirde muduneŋbuluŋ buluŋ dirde hinayiŋ. Mel goreYuda marte gabu yayaŋ gabu irde haŋmarte diliŋde dukuŋ merem yaŋ dirdehinayiŋ. Irde megen niŋ doyaŋ maryagote karkuwaŋmiŋyat diliŋde dukuŋmerem yaŋ dirdeb koyare derde hinayiŋ.

Page 134: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 21:13 131 Luk 21:34-3513Gega goke kandukŋeŋma nurde hinayiŋ.Gwaha dirde hikeb deŋbe ne Yesu gaketagalnaŋ yeŋbe gogo beleŋ kerde duneŋhaŋ yeŋ nurde hinayiŋ. 14-15 Doyaŋ markarkuwaŋ diliŋde huwarkeb ne beleŋmereya dufay wukkeŋya duneŋ. Irkebasogotiŋ beleŋ epte ma meretiŋ pel irdhaywaŋ dirde hinayiŋ. Niŋgeb merere mahuwarde heŋyabe dindikeŋ ge daha matkura mere tiniŋ yeŋ goke kandukŋeŋ manurde hinayiŋ. 16 Be, kanduk karkuwaŋgwahade forok yeŋ hinayiŋ goyenterbemamtiŋya nanatiŋya, dadatiŋya koltiŋya,irde taytiŋya kadtiŋ yagoya beleŋ woral hay heke muduneŋ hinayiŋ. Irde deŋkurabe gwaha dirke kamde hinayiŋ. 17 Almegen niŋ kuruŋ goreb ne niŋ igiŋ manurde hinayiŋ geb, deŋ beleŋ ne gamanirde hikeb asogo dirde hinayiŋ. 18 Irdeultiŋbe buluŋ yirde hinayiŋ gega, Al Kuruŋbeleŋ doyaŋ dirde hiyeŋ geb, tontiŋbe eptema wor po buluŋ yirde hinayiŋ. 19 Niŋgebne niŋ hekkeŋ nurde tareŋ po huwardehinayiŋbe Al Kuruŋ beleŋ yeŋya hugiŋeŋheŋ heŋ beleŋ go kerd dunyeŋ,” yinyiŋ.

Yerusalembe buluŋ hiyyeŋ(Matiyu 24:15-21; Mak 13:14-19)

20 Be, gwaha yineŋbe sopte po, “Fuleŋamar beleŋ Yerusalem taun kuruŋ gayenmilgu irtiŋ keneŋbe taun ga tumŋaŋ bu-luŋ heŋ heŋ nalube binde hihi yeŋ nur-nayiŋ. 21-22Be, go nalu goyenbe Yerusalemniŋmarbemata buluŋmiŋ gotemuruŋgemtenayiŋ yeŋ Al Kuruŋyen asaŋde katiŋhiyen go gwahade po forok yiyyeŋ. Niŋgebfuleŋa mar beleŋ taun go milgu irdehike yeneŋbe Yudia naŋare haŋyen marbebusaharde dugure hurkunayiŋ. Yerusalemtaunde haŋyen marbe busaharde siŋarekat kunayiŋ. Irde al tiyuŋ hoyaŋdehaŋyen marbe taun biŋde ma hurkunayiŋ.23 Goyen nalurebe Al Kuruŋ beleŋ Yu-dia naŋa kuruŋ goyenter niŋ marte matabuluŋmiŋ goke bearar teŋbe kanduk ku-ruŋ wor po yunyeŋ. Niŋgeb bere biŋyaŋya diriŋ haŋkapokmiŋyaŋyabe eptemaaraŋeŋ busaharnayiŋ geb gobe kafuramwor po. 24 Be, al kura marbe fuleŋa marbeleŋ yilde yakamke kamnayiŋ. Munaŋkurabe fere yirde yukuŋ naŋa hoyaŋdehoyaŋde yukunayiŋ. Irke al miŋ hoyaŋ

beleŋ waŋ Yerusalem taun go teŋbe gorhike kuŋ kuŋbe Al Kuruŋ beleŋ taun gotubul titek nalu kiryiŋ goyen forok yekegab tubul tinayiŋ,” yinyiŋ.

Yesu sopte wayyeŋ(Matiyu 24:29-31; Mak 13:24-27)

25 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ:“Be, naŋa diliŋ, gagasiya dinambeya hit-tebemata kurayen kurayen forok yeke yen-nayiŋ. Munaŋ megenbe makaŋ duba beleŋepte ma teŋ naŋa erek irde hike naŋa mi-giriŋ go nurdeb kafura wor po heŋ gwahakura titek yeŋ ma nurnayiŋ. 26Naŋkiŋdebmata kura forok yiyyeŋ gobe naŋa gagasiyadinambeya goyen Al Kuruŋ beleŋ hamboryirke ugala tinayiŋ. Irkeb megen haŋmarbe mata kuruŋ gwahade forok yekekafurawor poheŋ kamde gergereŋ tinayiŋ.27 Be, mata gwahade forok yiyyeŋ goyagoyabe ne Al Urmiŋ gabe tareŋne kuruŋturŋuŋ yaŋ goyen kigariŋkiŋ faykek hendekateŋ himeke nennayiŋ. 28 Niŋgeb matakuruŋ goyen forok yeke yeneŋbe Al Kuruŋbeleŋ dumulgaŋ tiyeŋ yeŋ nalu kiryiŋ gobebinde hihi yeŋ nurdeb kafura ma henayiŋ.Amaŋ heŋ saŋiŋ henayiŋ,” yinyiŋ.

Fik he gote maya mere(Matiyu 24:32-35; Mak 13:28-31)

29 Irdeb maya mere mat sopte gahayinyiŋ: “Be, fik heya he hoyaŋ goyenyeneŋ hinayiŋ. 30 Beda urke yeneŋbe deŋYuda marte naŋarebe kadila heweŋ tiyayeŋ nurde haŋyen. 31 Gwahade goyenpo, mere dirhem gayen kuŋ mata kurayenkurayen kuruŋ go forok yeke yeneŋbe AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyird nalu goyen binde hihi yeŋ nurnayiŋ.32 “Fudinde wor po dineŋ hime. Mata gobeforok yenayiŋ geb. Irde mata go forokyenayiŋ nalure al hinayiŋ mar gobe matago yennayiŋ. 33 Irdebmegeŋya naŋkiŋyabehubu hiriryeŋ. Gega merenebe tareŋmiŋyaŋ geb hubuma hiyyeŋ. Hugiŋeŋ alyabereya nurde fudinde wor po yeŋ gamairde hinayiŋ,” yinyiŋ.

Dindikeŋ ge keŋkela heŋ ga hinayiŋ34-35 Irdeb sopte po, “Nalu yihim goyen-

terbe Al Kuruŋ beleŋ megen niŋ alyabereya tumŋaŋ mata teŋ haŋyen gote mu-ruŋgem yunyeŋ. Niŋgeb keŋkela nurde ga

Page 135: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 21:36 132 Luk 22:18hinaŋ ko. Moŋgo megen niŋ samuŋ yadyad mataya dula teŋ teŋ mataya kukuwafe uguŋ po nen nen mataya beleŋ dufaytiŋpet dirke goke po teŋ hikeya nalu go forokyeŋ daga dawartiŋ yara dirke hurkuŋkattinayiŋ geb. 36 Niŋgeb deŋbe keŋkela heŋhinayiŋ. Irde tareŋ heŋbe mata gwahadeforok yenayiŋ goyen igiŋ fole yirdeb, AlUrmiŋ beleŋ kame waŋ al pota yiryeŋnalure igiŋ diliŋde huwartek yeŋ Al Kuruŋgusuŋaŋ irde hinayiŋ,” yinyiŋ.

37 Be, Yesu go naŋkahalmiŋ naŋka-halmiŋbe Al Kuruŋyen ya balem banahurkuŋ alya bereya saba yirde hinhin.Irdeb wawuŋ hekeb Yerusalem taun siŋaredoŋdoŋ kura deŋembe Olip Doŋdoŋ ineŋhaŋyende gor hurkuŋ hinhin. 38 Irdewampotmiŋ wampotmiŋbe Al Kuruŋyenya balem bana mulgaŋ heŋ kuŋ hinhin.Irkeb alya bereya sabamiŋ nurniŋ yeŋ yakuruŋde gor waŋ gabu irde hinhan.

22Yudas beleŋ Yesu tagal unyiŋ(Matiyu 26:1-5,14-16; Mak 14:1-2,10-11; Yon

11:45-53)1 Be, Yesu go gwaha teŋ hikeyabe dula

nalu kuruŋ Pasoba goyen binde hiriŋ. Pa-sobarebe beret yis miŋmoŋ katiŋ goyennene haŋyen. 2 Be, goyare goyenbe prisbuda gote karkuwaŋmiŋya Moseyen sabamaryabe Yesu go kawan po mayteke albuda kuruŋ gare mudunnayiŋ yeŋ kafuraheŋbe, “Daha mat kura al diliŋ banareYesu go mayteke kamyeŋ?” yeŋ beleŋ niŋnaŋkeneŋ hinhan.

3 Be, gwaha teŋ hikeyabe Satan beleŋYesuyen komatmiŋ 12 bana goŋ niŋ alkura Yudas Iskariot goyen hard unyiŋ.4 Irkeb yeŋ beleŋ kuŋ pris buda gotekarkuwaŋmiŋya Al Kuruŋyen ya balemdoyaŋ ird ird marte karkuwaŋya hittekuŋbe, “Daha mat Yesu go mel gotehaniŋde kermeke teŋ fere tinayiŋ,” yeŋbemel goya mere sege iramiŋ. 5 Irkeb melgore amaŋeŋ wor po nurdeb damu girtekinamiŋ. 6 Irkeb Yudas go amaŋ heŋbemulgaŋ heŋ kuriŋ. Irde nalu kura alhoyaŋ miŋmoŋ Yesuya komatmiŋya pohike yeneŋ gab Yesu goyen mel gotehaniŋde kereŋ yeŋ nurdeb goke doyaŋ heŋhinhin.

Komatmiŋ irawa beleŋ Pasoba dula niŋ detgitik iraryum

(Matiyu 26:17-25; Mak 14:12-21; Yon 13:21-30)

7 Be, beret yis miŋmoŋ nen nen nalu ku-ruŋ Pasoba ineŋ haŋyen goyen forok yiriŋ.Go nalurebe sipsip gasa yirde nene haŋyen.Gwaha teŋ heŋbe Al Kuruŋ beleŋ Isip matnaŋamde yumulgaŋ tiyyiŋ goke dufay heŋhaŋyen. 8 Be, Yesu go Pitaya Yonya hulyaŋyirdeb, “Der wa meheŋ heŋ kuŋ biŋge Pa-soba nalure netek goyen gitik tiyi,” yinyiŋ.9 Irkeb irem gore, “Damde kuŋ gitik tiyyiyeŋ dineŋ ha?” inaryum. 10 Irkeb wolheŋbe, “Yerusalem taun bana hurkuŋbe alkura fe kuwe tutuk urde kuŋ hike kiniryeŋ.Irde al go gama irde yeŋ kuyeŋ yare gorkuriryeŋ. 11 Irde ya gotemiŋ al go keneŋbe,‘Saba dird dird alniniŋ beleŋ, “Yage banagaŋ gayen gasuŋ damdebe neya komat-neya Pasoba nalure niŋ biŋge netek,” yihi,’iniryeŋ. 12 Irkeb ya hende bande irtiŋdegorbe heŋ heŋ gasuŋ kuruŋ kura hende hi.Gorbe Pasoba biŋge nen nen gasuŋ sopeirtiŋ goyen dikala diryeŋ. Irkeb gor heŋbebiŋge yago kaŋ gitik iriryeŋ,” yinyiŋ.

13 Be, irem go kuŋbe Yesu beleŋ yinyiŋgwahade po yenaryum. Irdeb biŋge kaŋgitik tiyaryum.

Yesu komatmiŋya dula funaŋ tiyyiŋ(Matiyu 26:26-30; Mak 14:22-26; 1 Korin

11:23-25)14 Be, Pasoba biŋge netek nalu hekeb

Yesuya mere basaŋ marmiŋ 12 go biŋgeniniŋ yeŋ yende matare keperde tukamiŋ.15 Irdeb Yesu beleŋ mere basaŋ marmiŋgoyen, “Nebe hakot po Pasoba biŋge gayendeŋya tumŋaŋnetewoŋ yeŋnurde himyen.Irde gab kame kanduk kuruŋ goyen ulnerforok yiyyeŋ. Niŋgeb gago niniŋ tihit.16 Fudinde dineŋ hime. Sopte Pasoba dulagahade ma tiyeŋ. Kame kame Al Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yirdmatakawanwor po forok yeke gabmeteŋne pasiirhem yeŋ goyare gab deŋya sopte dula ga-hade titek,” yinyiŋ. 17 Irde gisu bana wainhinhin goyen teŋbe Al Kuruŋ turuŋ irdeb,“Ga teŋ nitiŋ ala tinaŋ. 18 Fudinde dineŋhime. Wain ga sopte ma neweŋ. Gegakame kame Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird go kawan po forok yeke gab

Page 136: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 22:19 133 Luk 22:36-37sopte neweŋ,” yinyiŋ. 19 Irde beret teŋbeAl Kuruŋ turuŋ irdeb beret go ubala teŋkomatmiŋ yago yuneŋbe, “Beret dunhemgahade gayen po, nebe deŋ ge teŋ kameŋ.Niŋgeb goke teŋbe beret gabe gasoŋne geb,beret ga teŋ nenaŋ. Nebe deŋ ge teŋkameŋ tihim goke mata gago teŋ hime.Niŋgeb kame deŋ wor mata gahade po teŋhinayiŋ. Irdeb ne niŋ bitiŋ bak yeŋ hiyeŋ,”yinyiŋ. 20 Gwaha tiyyiŋ gwahade goyenpo biŋge namiŋ kamereb Yesu go waingisu sopte teŋbe, “Al Kuruŋ beleŋ matabuluŋtiŋ halde halde niŋ teŋ biŋa gergeŋtiyyiŋ goke darine wok yiyyeŋ. Niŋgebgoyen goke wain gago dunhem. 21 Gega alkura asogone haniŋde nereŋ tiya al gobetumŋaŋ gar heŋ biŋge nene hi. 22Ne Al Ur-miŋ gabe igiŋ Al Kuruŋyen dufay po gamairde kameŋ. Gega asogone haniŋde niryeŋal gobe kanduk kuruŋ wor po kinyeŋ geb,goke buniŋeŋ nurde uneŋ hime,” yinyiŋ.23 Gwaha yinkeb komatmiŋ yago beleŋ,“Ganuŋ beleŋ gwaha tiyyeŋ?” yeŋ yiŋgeŋuliŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ.

24 Irdeb, “Neŋ bana gayen ganuŋ beleŋnende tonaŋ al hiyyeŋ?” yeŋ yiŋgeŋuliŋ kadom mohoŋde tiyamiŋ. 25 IrkebYesu beleŋbe, “Megen niŋ doyaŋ markarkuwaŋbe, ‘Neŋ po kafura dirnaŋ,’ yeŋal kanduk budam yuneŋ haŋyen. Irdemegen niŋ doyaŋ marbe, ‘Neŋbe deŋ faraŋdurde hite,’ yeŋ haŋyen gega, gwaha mateŋ haŋyen. Irde, ‘Deŋniniŋ yaŋ geb,mereniniŋ po gama irnaŋ,’ yeŋ nurdehaŋyen. 26 Gega deŋbe gwahade ma teŋhinayiŋ. Al deŋem yaŋbe yiŋgeŋ turuŋ mairde al mali yeŋ nurdeya hiyeŋ. Gwahadegoyen po, doyaŋ albe, ‘Nebe almet meteŋal hihim,’ yeŋ nurdeya meteŋ teŋ hiyeŋ.27 Be, megen niŋ marte matarebe ganuŋbedeŋem yaŋ? Biŋge kaŋ gale hiyyeŋ al goma dula teŋ teŋ gasuŋde keperde hiyeŋal goyen? Al deŋem yaŋbe dula teŋ teŋgasuŋde keperde hiyeŋ gogo. Gega nebegwahade moŋ. Nebe dende meteŋ al heŋdeŋ ge meteŋ teŋ himyen.

28 “Be, ulner kanduk kurayen kurayenforok yeŋ haŋyen gega, deŋbe nubul mateŋ haŋyen. 29 Niŋgeb goke teŋbe AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyird saŋiŋ nunyiŋ gwahade po, ne beleŋwor tareŋ goyen duneŋ. 30 Gogab ne

beleŋ alya bereya doyaŋ yireŋde gorbe deŋmanaŋ waŋbe neya amaŋ hende awalikdepo keperde biŋge netek. Irde kame neyaheŋbe Israel mar bana al miŋ 12 haŋ kuruŋgayen doyaŋ yirde hinayiŋ,” yinyiŋ.

Pita beleŋ Yesu harhok unyeŋ goke inyiŋ(Matiyu 26:31-35; Mak 14:27-31; Yon 13:36-

38)31 Gwaha yineŋ heŋyabe Pita keneŋbe,

“Saimon, Saimon, al beleŋ wit bilmiŋyakatokya pota yirde katokbe yade yemeydehaŋyen go gwahade goyen po, Satan beleŋtuŋaŋ gure yeŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ iruŋ geb.32Gega nebe ge beleŋ Al Kuruŋ niŋ dufaygetareŋ irariŋ goyen tubul ma tiyyeŋ yeŋhakot po Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde himyen.Niŋgeb katayiŋ gega, soptenehittemulgaŋheŋ wayayiŋ. Irde kadge yago faraŋ yurdesaŋiŋ yirde hayiŋ,” inyiŋ. 33 Irkeb Saimonbeleŋ wol heŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, koyaregerde mugunke kamayiŋ gobe ne manaŋepte geya tumŋaŋ kanduk go tereŋ yeŋnurde hime geb,” inyiŋ. 34 Irkeb Yesubeleŋbe, “Pita, fudinde gineŋ hime. Haŋkawawuŋ mat kuŋ naŋa miŋge tatirok mayekeyabe wawuŋ karwore ne niŋ yeŋ, ‘Algobe ma nurd uneŋ hime,’ yinayiŋ,” inyiŋ.

Meteŋ teŋ hinayiŋ gobe bikkeŋ yara moŋ,meteŋeŋ dirde hiyeŋ

35 Irdeb komatmiŋ yago goyen,“Meteŋde dad dermeke kuniŋ teŋhikeyabe, ‘Kalwa, horayabe kahaŋ basaŋhoyaŋ kura ma yade kunayiŋ,’ dinmiriŋ.Niŋgeb gwaha dinmeke kuŋ meteŋ teŋkuŋ hinhanya goyenbe det kura niŋ amuhamiŋ?” yinyiŋ. Irkeb, “Moŋ,” inamiŋ.36-37 Irkeb, “Be, deŋ meteŋ teŋ hinhanyabekanduk kura ma yeneŋ hinhan. GegaAl Kuruŋyen asaŋde ne niŋ mere katiŋgoyen ulner forok yeweŋ tiya. Mere gobegahade: ‘Al gabe mata buluŋ al yeŋ nurdeunnayiŋ,’ yitiŋ hi. Niŋgeb fudinde worpo, kanduk gobe heŋ ga moŋ ne hitteforok yeweŋ tiya geb. Goke teŋbe kamemeteŋ teŋ hinayiŋ gobe bikkeŋ teŋ hinhanyara moŋ meteŋeŋ diryeŋ. Al ma faraŋdurnayiŋ geb, horaya kalwatiŋ yaŋ kenemyade goya kuŋ hinayiŋ. Irdeb fuleŋareniŋ bidilatiŋ yaŋ hinayiŋ. Gogab kandukkura forok yeŋ hinayiŋ goyen bidilatiŋgo yeneŋbe, ‘Neŋbe Al Kuruŋyen fuleŋa

Page 137: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 22:38 134 Luk 22:61mar hitiŋ,’ yeŋ nurde Al Kuruŋyen tareŋdekanduk fole yirde meteŋ teŋ hinayiŋ.Bidila hubu kenem damu tinayiŋ. Horammoŋ kenemmeŋe diba uliŋhortiŋ al yunkedamu tike hora teŋbe bidila damu tinayiŋ,”yinyiŋ. 38Gwaha yinkeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ,bidilaniniŋ irawa gago yenha,” inamiŋ.Irkeb wol heŋbe, “Gog ep,” yinyiŋ.

Yesu Getsemani kuŋ Al Kuruŋ mere iryiŋ(Matiyu 26:36-46; Mak 14:32-42)

39 Be, Yesube Yerusalem heŋya mata teŋhiyen gwahade po, sopte Olip Doŋdoŋdehurkuriŋ. Irkeb komatmiŋ yago beleŋgoyen keneŋbe gama irde kwamiŋ. 40 Kuŋforok yeŋbe, “Al Kuruŋmere irde hinaŋ ko.Moŋgo Satan beleŋ lomlom dirke katnayiŋgeb,” yinyiŋ. 41 Irdeb yubul teŋ muŋ kurasor irde kuŋbe megen dokolhoŋ yuguluŋteŋ Al Kuruŋ gahade mere iryiŋ: 42 “Nan,kanduk kuruŋ keneŋ tihim gabe teŋ siŋairtek igiŋ nurde ha kenem teŋ siŋa irkema keneŋ. Goyenbe nere dufay ma gamairayiŋ. Gere dufay po gama irayiŋ,” inyiŋ.43Be, Yesu beleŋ gwaha teŋ hikeyabeAl Ku-ruŋyenmiyoŋ beleŋ kateŋ faraŋ urde tareŋiryiŋ. 44Yesube kanduk kuruŋ kinyeŋ gokeuguŋ po dufay heŋya Al Kuruŋ mere irdehinhin goyabe nufolbe dari yara megentektok teŋ hinhan. 45 Gwaha teŋ mulgaŋheŋ komatmiŋ yago hitte kuriŋ. Gegamere yiryiŋ goke buniŋeŋ wor po nurdehinhangeb, buniŋeŋdufay gore yirke ferdeug hitiŋ yinyiŋ. 46 Irdeb yisaŋ heŋbe,“Daniŋ ferde haŋ? Huwardeb Satan beleŋtuŋaŋ duryeŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ saŋiŋdirkeb epte ma kattek yeŋ gusuŋaŋ ir-nayiŋ,” yinyiŋ.

Yudas beleŋ Yesu goyen asogo haniŋdekiryiŋ

(Matiyu 26:47-56; Mak 14:43-50; Yon 18:3-11)47 Be, Yesu go hako komatmiŋ mere

yirde hikeyabe komatmiŋ 12 bana goyen aldeŋemYudas gore al buda kuruŋYesuhitteyawayyiŋ. Irde yende pere ird ird matareYesu uluŋde u ire yeŋ bindere wayyiŋ.48 Irkeb Yesu beleŋ, “Yudas, ge gayen neAl Urmiŋ gabe u nirde ga asogone haniŋdenereŋ taha?” inyiŋ.

49Be, komatmiŋ buda go Yesu hittemataforok yeweŋ teŋ hinhin goyen bebak teŋbe,“Doyaŋ Al Kuruŋ, fuleŋare niŋ bidilaniniŋ

yademel gaya fuleŋa tiniŋ?” ineŋ gusuŋaŋiramiŋ. 50 Irdeb kuramiŋ beleŋ fuleŋareniŋ bidila teŋ pris buda gote kuruŋmiŋKaiafas gotemeteŋ al kura gote kirmiŋ yasesapa iryiŋ. 51 Irkeb Yesu beleŋ, “Ep niŋ,bada hawa!” inyiŋ. Irdeb al go kirmiŋdetanarke gasuŋeŋ hiriŋ.

52Be, gorbepris buda gote karkuwaŋmiŋyaYuda marte doyaŋ mar parguwakya beleŋYesu go fere tiniŋ yeŋ wayamiŋ goyengor hinhan. Al Kuruŋyen ya balemkuruŋ goyen doyaŋ irde haŋyen martekarkuwaŋmiŋ manaŋ gor hinhan. IrkebYesu beleŋ mel go yeneŋbe gaha yinyiŋ:“Ne gayen kawe al buluŋ yeŋ nurdefuleŋare niŋ bidilaya nukwa yade wayhaŋ?53Nebe Al Kuruŋyen ya balem bana deŋyatumŋaŋ hinhet. Gega daha teŋ goyama nade fere niraŋ? Goyenbe goŋ miŋ.Kidomare niŋ al Satanya deŋya gabu irdemeteŋ teŋ teŋ nalu forok yihi geb, gagodeŋ beleŋ buluŋ nirniŋ yeŋ wayhaŋ,”yinyiŋ. 54 Irkeb mel gore Yesu teŋ haniŋfere tiyamiŋ. Gwaha irdeb pris buda gotekuruŋmiŋ Kaiafas gote yare tukamiŋ.

Pitabe Yesu niŋ helwaŋ hiriŋ(Matiyu 26:57-58,69-75; Mak 14:53-54,66-72;

Yon 18:12-18,25-27)Be, Pitabe sorte po heŋ gama yirde kuŋ

hinhin. 55 Irdeb mel gore ya sawsawakahalte gor kak kawalde keperke yeneŋbekuŋ mel goya kak miŋde gor kipiryiŋ.56 Irkebmeteŋ bere kura beleŋ Pita keperdekak kateŋ hinhin goyen kinyiŋ. Irdebbindere kuŋ keŋkela keneŋ bebak teŋbe,“Al gabe Yesuya kuŋ hinhin al go goyen,”yiriŋ. 57 Gega Pita gob, “Moŋ, al gobe goma nurde uneŋ hime,” ineŋ helwaŋ hiriŋ.

58Be, muŋ kura hitŋeŋ teŋbe al kura Pitakeneŋbe, “Yesu gama irde haŋyen al kurabge gago,” inyiŋ. Irkeb, “Moŋ, nebe al goyenmoŋ,” inyiŋ.

59 Be, awa uŋkureŋ gwahade kamerebal hoyaŋ kura gore wor Pita mere teŋhinhin melak goyen nurde bebak teŋbe,“Fudinde be, al gabe Galili niŋ al. Yesuyakuŋ hinhan mar al goyen,” yiriŋ. 60 GegaPita beleŋ, “Daniŋ lawlaw yeŋ ha? Gebegoke kura yeŋ ha yeŋ ma nurde hime,”inyiŋ. Be, gwaha yeŋ hikeyabe tatirokmere tiyyiŋ. 61 Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu

Page 138: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 22:62 135 Luk 23:12beleŋ hinhinde gor mat fulgaŋ kaŋ Pitadiliŋ bilmiŋde wor po kinyiŋ. Irkeb Pita goaraŋ po Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ dulateŋ heŋya, “Haŋka wawuŋ tatirokmamereteŋ hikeyabe wawuŋ karwore ne niŋ yeŋ,‘Al gobe ma nurde uneŋ hime,’ yawayiŋgeb,” inyiŋ goyen biŋ bak yiriŋ. 62 Irkeb katsiŋare kuŋ eseŋ eseŋ igiŋ iryiŋ.

Yesu nanosak irde mayamiŋ(Matiyu 26:67-68; Mak 14:65)

63Be, fuleŋamar go Yesu busaharyeŋkekyeŋ doyaŋ irde hinhan gore ayaŋ kerhetyeŋ giwgiw irde mayde hinhan. 64 Irdebamil beleŋ po tonaŋde alu urkeb diliŋ pettiyyiŋ. Irkeb maydeb, “Gebe Al Kuruŋyenmere basaŋ al gineŋ haŋyen go geb, al goremununa yeŋ momoŋ dira,” inamiŋ. 65Melgobe mere buluŋ manaŋ irde sukal iramiŋ.

Yesube merere huwaryiŋ(Matiyu 26:59-66; Mak 14:55-64; Yon 18:19-

24)66 Be, fay urkeb Yuda marte doyaŋ mar

gabu iramiŋ. Gabu iramiŋ bana goŋbe prisbuda gote karkuwaŋmiŋya Moseyen sabamarya manaŋ hinhan. Be, mel gore fuleŋamar yinke Yesu tukuŋ diliŋde iramiŋ.67 Irkeb, “Gebe fudinde, Mesaia go goyenkenem momoŋ dira,” inamiŋ. Irkeb wolheŋbe, “Momoŋ dirmekeb usi tiya yeŋ nur-nayiŋ. 68 Irde gusuŋaŋ kura dirmeke eptema wol henayiŋ. 69 Gega gayenter mat neAl Urmiŋ gabe Al Kuruŋ haniŋ yase beleŋmat heŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde heŋ,”yinyiŋ. 70 Irkeb mel gore meremiŋ goyennurdeb, “Ge gayenbe Al Kuruŋ Urmiŋ we?”inamiŋ. Irkeb, “Mere yahaŋ gobe fudinde.Nebe Al Kuruŋ urmiŋ,” yinyiŋ. 71 Irkebmelgoreb, “Yiŋgeŋ mohoŋde Al Kuruŋ sukalira gayen nindikeŋ kirmiŋniniŋde nurhetgeb, daniŋ al hoyaŋ beleŋ waŋ sopte tagalunke gab fudinde yetek?” yamiŋ.

23Yesube Pailat diliŋ mar huwaryiŋ(Matiyu 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Yon 18:28-

38)1 Be, gwaha yeŋbe Yuda marte doyaŋ

mar gabu iramiŋ mar go tumŋaŋ Yesu goteŋ Pailat hitte tukamiŋ. Yeŋbe Romagabman al, Yudia naŋa goyen doyaŋ irdehinhin. 2 Be, mel gore Yesu tukuŋ Pailat

diliŋde irdeb, “Al gare, ‘Roma gabmandoyaŋ al kuruŋ Sisar teks uneŋ ma,’ yeŋhike nurtiŋ. Irde, ‘Nebe Mesaia, Yudamarte doyaŋ al kuruŋ,’ dinuŋ. Al garegwaha mat alya bereyaniniŋ dufaymiŋbuluŋ yirde hiyen,” ineŋ tagal unamiŋ.3 Irkeb Pailat beleŋ, “Ge gayen Yuda martedoyaŋ al kuruŋ we?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ.Irkeb wol heŋbe, “Gwaha, nebe gigeŋ yahagogo po,” inyiŋ. 4 Irkeb Pailat beleŋ prisbuda gote karkuwaŋmiŋya yeŋya wayamiŋmarya goyen, “Al gabe mere miŋ gokekura teŋ kawe al fere titŋeŋ irtek yeŋ makenhem,” yinyiŋ. 5 Gega mel gore parsaypo heŋbe, “Al gate saba beleŋ Yudia naŋareniŋ alya bereya dufaymiŋ haga yirde hin-hin. Yeŋbe Galili naŋare mat miŋ urdewaŋ waŋ gar forok yiyuŋ gago,” inamiŋ.6 Be, gwaha inkeb Pailat go, “Al gayenbeGalili niŋ al?” yeŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 7 Irkeb,“Gwaha, Yesube Galili niŋ al,” inke nur-deb, “Galili naŋare niŋ doyaŋ al kuruŋHerotbe Yerusalem gar wayuŋ hi. Niŋgebal gabe yeŋ hitte tukukeb doyaŋ almiŋyiŋgeŋ beleŋ ga meremiŋ nuri,” yinyiŋ.

Yesube Herot diliŋ mat huwaryiŋ8 Be, Herotbe hakot po Yesu beleŋ

mata tiŋeŋ kurayen kurayen teŋ hinhingote mere momoŋ nurde hinhin. Irdeb,“Daha naŋa gab al go kenmeke mata tiŋeŋkura forok irke keneŋ?” yeŋ nurde hin-hin. Niŋgeb Yesu keneŋbe amaŋ wor pohiriŋ. 9 Irdeb gusuŋaŋ kurayen kurayenirde hinhin. Goyenbe Yesu beleŋ kuramuŋ ma po wol hiriŋ. 10 Irkeb pris budagote karkuwaŋmiŋya Moseyen saba maryabeleŋ, “Daha wor Herot beleŋ Yesu buluŋiri?” yeŋ nurdeb Herot diliŋ mat huwardemere tareŋ po Yesu uliŋde iramiŋ. 11 IrkebHerotya fuleŋa marmiŋya beleŋ Yesu igiŋma keneŋ bak mayde sukal iramiŋ. IrdeYesube yiŋgeŋ doyaŋ al kuruŋ yiriŋ goyennuramiŋ geb, doyaŋ al kuruŋyen amilbeleŋ po umŋa irde tumulgaŋ teŋ Pailathitte tukamiŋ. 12 Be, bikkeŋbe HerotyaPailatyabe asogo haryen. Gega nalu goyen-terbe Yesuyen mere goke teŋbe awalikharyum.

Pailat beleŋYesu kuruse hendemayke kami

Page 139: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 23:13 136 Luk 23:31yiriŋ

(Matiyu 27:15-26; Mak 15:6-15; Yon 18:39–19:16)

13 Be, Pailat go pris buda gotekarkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ maryaalya bereya hoy yirke waŋ gabu iramiŋ.14 Irkeb Pailat beleŋ, “Al garebe alya bereyaRoma gabman asogo irnayiŋ yineŋ biŋyakamde hiyen yeŋ ne hitte tawaŋ tagalunhaŋ. Irkeb diltiŋ mat gusuŋaŋ irhem.Gega meretiŋbe miŋ miŋmoŋ kenhem geb,epte ma al gayen fere titek yeŋ nurhem.15 Irdeb Herot wor al gayen uliŋde merekura ma keneŋbe ne hitte sopte tumulgaŋtike waya gago kenhaŋ. Niŋgeb da misiŋdewor po mayke kamyeŋ? Hubu yeŋ nurdehime. 16-17 Niŋgeb tubul timeke kuwoŋgega, deŋ beleŋ yeŋ ge buluŋ nurhaŋ goketeŋbe fuleŋa marne yinmeke duliŋ usulakpo teŋbe tubul tike kuyeŋ,” yinyiŋ.*

18 Gega gor gabu iramiŋ mar goreb,“Mayke kami! Irdeb Barabas tubul tikekwi,” yeŋ hewhow tiyamiŋ. 19 Barabasgobe Yerusalem taunde niŋ al biŋ yakamkeRoma gabman asogo irde fuleŋa tiyamiŋ.Irde yeŋbe al gasa yirke kamamiŋ. Niŋgebgo misiŋde teŋ koyare kerke hinhin. 20 Be,al buda gore, “Yesu maytek,” yamiŋ. GegaPailatbe, “Yesu ga tubul timeke kwi,” yeŋnurde gabu iramiŋ mar go sopte po, “Al gatubul tiyeŋ tihim,” yinyiŋ. 21Gega, “Kurusehende mayke kami! Kuruse hende maykekami!” yeŋ hewhow kuruŋwor po tiyamiŋ.

22 Be, Pailat gobe wawuŋ irawa yinyiŋgeb, sopte po mel goyen yeneŋbe, “Daniŋgeb gaha yeŋ haŋ? Al gare da mata buluŋtiyuŋ? Al gabe miŋ goke kura kamyeŋyeŋ ma kenhem. Niŋgeb fuleŋa marneyinmeke duliŋ maydeb tubul tike kwi,”yinyiŋ. 23 Gega, “Kuruse hende maykekami!” yeŋ hewhow parsayŋeŋ po tiketikeb Pailat go bada heŋ yende mere pogama ire yeŋ nuryiŋ. 24 Irdeb mel goregusuŋaŋ irde hinhan go po gama iryiŋ.25 Irdeb Barabasbe Roma gabman asogoirde al gasa yirke kamamiŋ goke teŋ koyarekeramiŋ geb epte ma wor po teŋ siŋa irtekgega mel goreb, “Al go tubul tike kat kwi!”yamiŋ. Irkeb Pailat gobemeremiŋ po gama

iryiŋ. Irdeb Yesube, “Dindikeŋ ga nurhaŋgwaha irnayiŋ,” yineŋ tubul teŋ yunyiŋ.

Yesu kuruse hende mayamiŋ(Matiyu 27:32-44; Mak 15:21-32; Yon 19:17-

27)26 Be, gwaha yinkeb fuleŋa mar beleŋ

Yesu go tukuŋ kuruse hendemayteke kamiyeŋ tukuŋ hinhan. Yesu goyenbe ku-rusemiŋ tuluŋ teŋ korkor irdeya kuŋ hin-hin. Be, fuleŋa mar beleŋ Yesu go bul irdeYerusalem siŋare kateŋ yeŋ kamyeŋde gorteŋ kuŋ hikeya belenbe al kura Yerusalembana hurke yeŋwaŋ hinhin. Yeŋ beleŋwaŋal buda go fole yirde hikeyabe fuleŋa margore keneŋbe tanardeb, “Yesuyen kurusega faraŋ urde teŋ gama ira,” ineŋ parsay poiramiŋ. Irkeb kuruse goyen teŋ Yesu gamairde hinhin. Al gote deŋembe Saimon, irdeAfrika naŋa kuruŋ bana goŋ niŋ taun kuraSairini niŋ al.

27 Be, goya goyenbe al karim ma Yesugoyen daha kura irke kinniŋ yeŋ gamairamiŋ. Bana goŋbe bere manaŋ gama irdebuniŋeŋ irde eseŋ urde hinhan. 28-30 IrkebYesu beleŋ tigiri teŋbe gaha yinyiŋ: “DeŋYerusalem niŋ bere, ne niŋ eseŋ ma yo.Ultiŋ misiŋ kuruŋ kateŋ kateŋ nalu kurakame forok yiyyeŋ geb. Irkeb goyarebegaha yenayiŋ:‘Niga bere, deŋ diriŋ ma yade besa yirde

mamu ma yuntiŋ berebe kandukkuruŋ forok yiyyeŋ nalurebe igiŋaraŋeŋ busaharnayiŋ.

Niŋgeb goke amaŋ henayiŋ,’ yenayiŋ geb.Fudinde, ultiŋ misiŋ kuruŋ kateŋ kateŋnalube forok yiyyeŋ. Goyenterbe albeleŋ kanduk goke kafura heŋbe igiŋaraŋ po kamniŋ yeŋbe dugu karkuwaŋgoyen gaha yinnayiŋ: ‘Araŋeŋ galaŋyeŋ kateŋ hika dirke kamniŋ.’ Irdebhigiliŋbe, ‘Araŋeŋ galaŋ yeŋ aw durkekamniŋ,’ gwaha yenayiŋ. Niŋgeb ne niŋma esinayiŋ. Diriŋtiŋ yagoya dindikeŋ genurde esinayiŋ. 31 He gergeŋ yuwalŋeŋdigulak miŋyaŋbe det buluŋ kura miŋmoŋgo gwahade goyen nebe mata buluŋnemmoŋ. Gega kanduk kuruŋ gago teŋ hime.Niŋgeb deŋ Yuda marbe he kura detbuluŋ miŋyaŋ geb kamtiŋ hitiŋ yara mata

* 23:16-17: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 17 Pasoba nalu damamiŋ damamiŋbe Pailat gobe Yuda al koyare hinhangoyen uŋkureŋ teŋ siŋa irke kuŋ hiyen.

Page 140: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 23:32 137 Luk 23:52buluŋtiŋ yaŋ geb, kame deŋ hitte kandukdahade forok yiyyeŋ? Buluŋ wor po forokyiyyeŋ,” yinyiŋ.

32Be, fuleŋamar beleŋYesu go tukuŋku-ruse hende mayteke kami yeŋ tukamiŋyagoyenbe kawe al irawa kura gomanaŋ gasayirniŋ yeŋ yukamiŋ. 33 Yukuŋ yukuŋ naŋadeŋe kura, “Al Tonaŋ Kiŋkiniŋde” ineŋhaŋyende gor forok yeŋbe Yesu go kurusehende mayamiŋ. Irdeb kawe al kurabeyiŋgeŋ kuruse teŋ kuriŋ go hende po teŋYesuyen kuruse yase beleŋ mat keramiŋ.Munaŋ kura gobe teŋ Yesuyen kuruse hin-hin tapa beleŋ mat keramiŋ. 34 Gwahayirkeb Yesu kuruse hende po heŋbe, “Ado,mel gabe ma nurde heŋya mata buluŋtahaŋ geb halde yunayiŋ,” yiriŋ. Be, yeŋkuruse hende hikeyabe fuleŋa mar beleŋYesuyen uliŋ umŋa bikkeŋ tuguya titiŋgoyen ganuŋ beleŋ tiyyeŋ yeŋbe yendematare tiliŋ tanaramiŋ.

35 Be, al waŋ go binde huwarde Yesukuruse hende hinhin goyen keneŋ hin-han. Yuda marte doyaŋ mar manaŋ waŋYesu giwgiw irdeb, “Yeŋbe al hoyaŋ faraŋyurde hinhin. Niŋgeb yeŋbe Mesaia AlKuruŋ beleŋ basiŋa irtiŋ al go goyen kenemtareŋmiŋde katke kinniŋ,” yamiŋ. 36 Irkebfuleŋa mar wor sukal irde wain bak hi-tiŋ goyen unamiŋ. 37 Irdeb, “Gebe Yudamarte doyaŋ al kuruŋ kenem tareŋgerkata,” inamiŋ. 38Mere kura Yesu niŋ katiŋgoyen kuruse tonaŋde kirtiŋ hinhin goyenkapyaŋ heŋbe gogo ayaŋ kerde hinhan.Mere gobe gahade:AL GABE YUDA MARTE DOYAŊ AL KURUŊ

39 Be, kawe al uŋkureŋ kurusemiŋ hendehinhin goyen wor, “Gebe Mesaia moŋ?Tareŋger megen kurkuŋbe deyya manaŋgwaha po dirayiŋ,” yeŋ ineŋ teŋ sukaliryiŋ. 40-41 Gega kurhan hinhin gore,“Deyyabe mata buluŋ tiyaruŋ gote mu-ruŋgem tahar gago. Munaŋ yeŋbe det kurabuluŋma iruŋ gega, deyyamata buluŋmargaya dulŋeŋ wor po kanduk kuruŋ teŋ hi.Goyenbe daniŋ geb mere buluŋ mat irdeha? Gebe kameŋ teŋ ha gega, Al Kuruŋniŋ kafuram ma nurde ha?” yeŋ ineŋtiyyiŋ. 42 Irdeb go al gore po, “Yesu, gebeleŋ kame Doyaŋ Al Kuruŋ heŋ waŋ gerealya bereya doyaŋ yird yird nalurebe neniŋ nurayiŋ,” inyiŋ. 43 Irkeb Yesu beleŋ

wol heŋbe, “Fudinde wor po ginhem. Gebehaŋka gayen po neya tumŋaŋ gasuŋ igiŋwor pore gor hireŋ tahar,” inyiŋ.

Yesu kamyiŋ(Matiyu 27:45-56; Mak 15:33-41; Yon 19:28-

30)44Be, Yesu go kuruse hende hike kuŋ kuŋ

naŋa baŋkahal hekeb naŋa ma temeykebkidoma kuruŋ wor po forok yeŋ megeŋkuruŋ goyen aw uryiŋ. Irdeb gwahade pohike kuŋ kuŋ 3 kilok wawuŋbana gwahadehiriŋ. 45 Kidoma hiriŋya goyenbe Al Ku-ruŋyen ya balem bana amil tolok wor podapŋa sikkeŋ po irtiŋ goyen gasuŋ himamworpobanahurkuŋhurkuŋpet titiŋ goyenkahalte erek yeŋ kuriŋ. Al beleŋ Al Kuruŋhitte kuŋ kuŋ meteŋeŋ hinhin goyen Yesubeleŋ sope iryiŋ gote tuŋaŋeŋbe amil tolokkuruŋ gogo erek yiriŋ. 46 Be, amil erekyiriŋya Yesu kuruse hende hinhin goyenkuware, “Nan, tonnebe hanger tubul ti-him,” ineŋbe yayeŋa funaŋ, ‘Ha!’ irdebkamyiŋ.

47Be, Roma al kura fuleŋamar 100 doyaŋyirde hiyen al gor hinhin goyen mata ku-ruŋ go keneŋ bebak teŋbe, “Fudinde worpo, al gabe Al Kuruŋ diliŋde al huwak,” yeŋAl Kuruŋ turuŋ irde kasor iryiŋ. 48 IrdeYesu mayke kinniŋ yeŋ gabu iramiŋ margobe mata forok yamiŋ goyen yeneŋbebiŋde kandukŋeŋ wor po nuramiŋ. Irdedumuŋ gasa yirdya yirdya bur yeŋ mulgaŋhamiŋ. 49 Munaŋ Yesu nurd uneŋ yeŋyakuŋ hinhan marbe sorte po heŋbe mataforok yamiŋ kuruŋ goyen diliŋde yeneŋhinhan. Mel goyen kurabe bere, Galili matpoYesu gama irdewaŋwaŋYesuhittemataforok yamiŋ kuruŋ goyen yenamiŋ.

Yesu hakwam horabok bana keramiŋ(Matiyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Yon 19:38-

42)50-51 Be, go nalureb Yudia naŋare niŋ

taun Arimatea niŋ al deŋem Yosep gobewaŋ Yerusalem hinhin. Yeŋbe Yuda martedoyaŋ al. Gega yeŋbe doyaŋ mar kadombeleŋ Yesu mayniŋ yamiŋ goke igiŋ manuryiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋ diliŋde al huwakhiyen. Al hoyaŋ diliŋde wor gwahade pohiyen. Irde Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird nalu goke doyaŋ heŋ hiyen.52 Be, Yesu kamkeb al gore teŋ mete tiniŋ

Page 141: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 23:53-54 138 Luk 24:22-23yeŋ Pailat gusuŋaŋ irkeb, “Igiŋ,” inyiŋ.53-54 Irkeb al kuraya kuŋ Yesu hakwam ku-ruse hende mat faraŋ tiyamiŋ. Irde Yudamarte matare amil igiŋ kura teŋ gore poYesu hakwam goyen bili iramiŋ. Irdeb,“Gisebe Sabat nalu niŋgeb, haŋka po metetitek,” yeŋ al hakwa yerd yerd niŋ horataltiŋ al hakwam kurama yerde hitiŋ tiŋeŋhinhin bana goŋ tukuŋ keramiŋ.

55 Be, Galili niŋ bere Yesu gama irde hin-han goyen Yosep gama irde kuŋbe horabokkuruŋ bana goŋ Yesu hakwam goyen gasuŋdamde daha mat kerhaŋ goyen kenamiŋ.56 Irdeb Yerusalem taunde mulgaŋ heŋ hefimiŋya det fimiŋ gote hamiŋ igiŋ muŋgoyen Yesu hakwam sam irniŋ yeŋ gitiktiyamiŋ. Gega heŋ ga moŋ Sabat naluheweŋ tiyyiŋ geb, Moseyen sabare yitiŋgoyen gama irde usaŋ heŋbe metere makwamiŋ.

24Yesu kamyiŋde mat huwaryiŋ(Matiyu 28:1-10; Mak 16:1-8; Yon 20:1-10)

1 Be, Sabat nalu hubu heŋ kuŋ fay uryiŋ.Irkeb wampot muŋ wor po bere buda gorehe fimiŋya det hamiŋ igiŋ muŋ wor po gi-tik yiramiŋ goyen yade Yesu hakwam samirniŋ yeŋ horabok bembare gor kwamiŋ.2Kuŋ forok yeŋbe horabok yamempet titiŋhora kuruŋ goyen kaŋ kaŋ irde teŋ siŋairtiŋ kenamiŋ. 3 Gwahade keneŋbe biŋdehurkamiŋ gega, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu hak-wamgobema kenamiŋ. 4 Irdeb, “Daha kurairhaŋ?” yeŋ dufay heŋ hikeyabe goyare poal irawa uliŋ umŋambe milmulŋeŋ wor pogore forok yeŋ ketalmiŋde huwararyum.5-6 Irkeb bere buda gore irem go yeneŋbehurkuŋkat teŋ kafura heŋmegen dokolhoŋyuguluŋ teŋ kuku tiyamiŋ. Irkeb iremgore,“Yesube gar ma hi. Al Kuruŋ beleŋ isaŋhihi. Niŋgeb daniŋ yeŋ ge al kamtiŋdegasuŋ bana ga naŋkeneŋ haŋ? Galili naŋabana go heŋyabe Yesu beleŋ yiŋgeŋ geyeŋ, 7 ‘Ne Al Urmiŋ gabe mata buluŋ marhaniŋde nerkeb kuruse hende mununkekameŋ. Gega kameŋde mat kuŋ yereŋkekhekeb Al Kuruŋ beleŋ nisaŋ hiyyeŋ,’ dineŋhinhin goyen bitiŋ bak ma yeŋ hi?” yi-naryum.

8 Be, gwaha yinke gab biŋ bak yamiŋ.9 Irdeb mulgaŋ heŋ yare kuŋbe mata

yenamiŋ goyen Yesuyen mere basaŋ mar11 goya diŋuŋ yago yeŋya hinhan goyenmomoŋ yiramiŋ. 10 Mere gwaha tiyamiŋmarbe Makdala niŋ Maria, Yoana, Yemsmiliŋ Mariayabe bere buda hoyaŋ manaŋmel gore momoŋ yiramiŋ. 11 Gega berebuda gote mere go kukuwamŋeŋ nur-deb fudinde yeŋ ma nuramiŋ. 12 GegaPita beleŋ huwarde kup yeŋ horabok be-mbare kuriŋ. Kuŋ forok yeŋ horabokbana goŋ pew kaŋ naŋkinyiŋ. Irdeb Yesuhakwam bili iramiŋ amil gobe okohompo yuguya titiŋ goyen yeneŋbe mulgaŋhiriŋ. Goyenbe, “Daha kura tiya?” yeŋkukuwamŋeŋ nuryiŋ.

Yesube Emeus kuŋ kuŋ belen forok yiriŋ(Mak 16:12-13)

13 Be, go naŋkahal goyenter po Yesuyenkomatmiŋ irawa kura Yerusalem matEmeus taunde kuŋ hinaryum. Yerusalemmat Emeus taunbe 11 kilomita gwahade.14 Be, irem goreb beleŋ kuŋ heŋyabe matakuruŋ Yerusalem gor forok yiriŋ goketagaldeya kuŋ hinaryum. 15 Irde matakuruŋ Yesu iramiŋ goke mere teŋ kuŋhikeyabe Yesu yiŋgeŋ forok yeŋbe yeŋyakuŋ hinhan. 16 Gega irem gobe Yesukenaryum gega, Yesu go gago yeŋ bebakma tiyaryum. 17 Irkeb Yesu beleŋbe, “Damerem sege irde har?” yinyiŋ. Gwahayinkeb Yesu kamyiŋ goke buniŋeŋ nurdehinaryumgeb, gusuŋaŋ yirkeb tek yaryum.18 Irdeb kuramiŋ deŋem Kliopas goreb,“Gebe al tiŋeŋ haŋka muŋ ga Yerusalemwayha geb, ki muŋ ga taunde gor mataforok yaŋ kuruŋ gob ma nurde ha?” inyiŋ.19 Irkeb, “Da mata forok yiyuŋ?” inyiŋ.Irkeb wol heŋbe, “Nasaret niŋ al Yesu niŋyeŋ har. Yeŋbe Al Kuruŋyenmere basaŋ al.Sabamiŋya matamiŋyabe Al Kuruŋya alyatdiliŋdebe tonŋeŋ yaŋ wor po. 20-21 NeŋIsrael mar gayen Roma gabman beleŋdoyaŋ dirde hi gobe al gore gab faraŋ durkenindikeŋ bikkeŋ hinhet gwahade hitewoŋyeŋ nurde hinhet. Gega pris buda gotekarkuwaŋmiŋya doyaŋ marniniŋya beleŋmayke kami yeŋ Roma gabman haniŋdekerkeb yereŋ kuruse hende mayke kamuŋ.22-23 Irde bere kura Yesuya irde kuŋ hinhetgore horabok bembare Yesu hakwamkinniŋ yeŋ wampot muŋ kwahaŋ. Gega

Page 142: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 24:24 139 Luk 24:49keneŋ ga moŋ. Irdeb mulgaŋ heŋ waŋbe,“Al Kuruŋyen miyoŋ forok yeŋ mere dirde,‘Yesube huwara,’ dinhar,” yahaŋ. Niŋgebgonurdebhurkuŋkat tihit. 24 Irde kadniniŋkura bembare kwahaŋ goyen kuŋ berebuda gore yahaŋ gwahade po kenhaŋ. GegaYesube go ma po kenhaŋ,” inaryum.

25 Irkeb Yesu beleŋbe, “Derbe da kukuwawor po? Al Kuruŋyen mere basaŋ marbeleŋ Mesaia niŋ katiŋ kuruŋ goyen nurdeharyen gobe gayamuŋkekmoŋ gega, daniŋfudinde yeŋ ma nurde har? 26 Mesaiabekanduk kuruŋ teŋ gab Al Kuruŋ hittehurkuŋbe deŋem turŋuŋ yaŋ wor pohiyyeŋ yitiŋ goyenbe ma nurde haryen?”yinyiŋ. 27 Irdeb yiŋgeŋ goke po yeŋ AlKuruŋyen asaŋde katiŋ goyen MoseyenSabare mat miŋ urde tukuŋ tukuŋ AlKuruŋyen mere basaŋ mar hoyaŋ beleŋkayamiŋ goyen keŋkela po momoŋ yiryiŋ.

28 Be, gwaha teŋ kuŋ kuŋ Emeus taunirem go kure yeŋ kuŋ hinaryum goyenbinde hamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ taun gofole irde kweŋ tihim yara tiyyiŋ. 29 Gegairem gore basiŋa irdeb, “Ŋumtuk po ureŋtiya niŋ, wake deyya kuŋ harde gor kuniŋ,”yeŋ parsayŋeŋ iraryum. Irkeb Yesu gobeirem goya kwamiŋ. 30 Be, kuŋ yare heŋbebiŋgeniniŋ tiyamiŋ. IrkebYesubeleŋberetteŋ Al Kuruŋ turuŋ irde ubala teŋ yunyiŋ.31 Be, gwaha wor wor tike gab irem goreYesu gobe gago yeŋ keneŋ bebak tiyaryum.Irkeb Yesu go gor po uŋkel kukeb go makenaryum. 32 Irkeb irem gobe yiŋgeŋ uliŋ,“Yeŋbe Yesu geb, beleŋ waŋ heŋyabe AlKuruŋyen mere gote miŋ momoŋ dirdehike bederer wukkek wor po nurhar gogo,”yaryum.

33 Gwaha yeŋbe gor mat huwardeYerusalem mulgaŋ haryum. Irdeb kuŋYesuyen mere basaŋ mar 11 goya kadomyago gor gabu irde hinhan goyen momoŋyiraryum. 34 Irkeb mel gore, “Yesubefudinde huwara. Irdeb Saimon Pita hitteforok yeke kena,” yinamiŋ. 35 Irdeb iremgore wor Emeus kuŋ heŋya Yesuya kuŋhinhan gega, keneŋ bebak ma tiyaryumgega, yare heŋ beret ubala teŋ yunkegab bebak tiyaryum goyen goke manaŋtagalaryum.

Yesube komatmiŋ yago tumŋaŋ diliŋde

forok yiriŋ(Matiyu 28:16-20; Mak 16:14-18; Yon 2:19-23;

Aposel 1:6-8)36 Be, irem gore kadom weŋ go hako

mere yirde hikeyab Yesu go gor po forokyeŋbe mel go guram yirde, “Bitiŋ kamkeigiŋ po hinayiŋ,” yinyiŋ. 37 Gega mel goYesu keneŋbe uŋgura usi teŋ hurkuŋkatteŋ kafura hamiŋ. 38 Irkeb Yesu beleŋ,“Daniŋ geb dufay budam heŋ neneŋ kafuraheŋ haŋ? 39 Hanneya kahaŋneya ga yen-naŋ. Nebe Yesu dineŋ hime. Sisaŋ nurdebnurnayiŋ. Uŋgurabe uliŋ pigiŋ miŋmoŋ.Munaŋ nebe ulne yaŋ gago neneŋ haŋ,”yinyiŋ. 40Gwaha yineŋbe kahaŋya haniŋyayikala yiryiŋ. 41 Irkeb Yesu kamyiŋde mathuwaryiŋ go keneŋ amaŋ wor po hamiŋgeb, mitere yara nuramiŋ. Irkeb Yesubeleŋ go yeneŋbe, “Det netek kura hi we?”yinyiŋ. 42 Irkeb makaŋ dapŋa parwek kurayadi kirtiŋ goyen unamiŋ. 43 Irdeb keneŋhikeya dapŋa goyen niriŋ.

44 Irdeb, “Nebe deŋya tumŋaŋ hin-hetyabe Moseya Al Kuruŋyen mere basaŋmarya beleŋ mere kayamiŋ irde TikiŋAsaŋde kayamiŋ gote miŋbe waŋ waŋne hitte mata kawan forok yenayiŋ din-meke nurde hinhan gobe gago nenhaŋ,”yinyiŋ. 45 Gwaha yineŋbe Al Kuruŋyenmere nurde bebak tinayiŋ yeŋ dufaymiŋfigilyiŋ. 46 Irdeb, “Al Kuruŋyen asaŋdebMesaiabe uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ gabkamyeŋ yitiŋ. Irde yereŋkek hekeb soptehuwaryeŋ. 47 Go kamereb al Mesaiayensaba gama irde hinayiŋ mar beleŋ meremomoŋmiŋ goyen Yerusalem mat miŋurde megeŋ al hike kwa kuruŋ bana goyenmomoŋ yirde tukunayiŋ. Gwaha teŋ kuŋheŋyabe, ‘Mesaia beleŋ dinuŋ geb gagotagalde hite,’ yineŋ saba yirde hike alyabereya mata buluŋmiŋ yubul teŋ Al Kuruŋniŋ biŋ mulgaŋ heke Al Kuruŋ beleŋ haldeyunyeŋ. 48 Mata kuruŋ diltiŋ bilmiŋdeyeneŋ hinhan goyen tumŋaŋ kuŋ al mo-moŋ yirde tukunayiŋ. 49 Gega araŋ makunayiŋ. Ne hurkuŋbe tareŋ kura Adonebeleŋ duneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen teŋkermeke kateŋ ketal durke gab kunayiŋ.Niŋgeb Yerusalem gar heŋ Holi Spirit gokepo doyaŋ heŋ hinayiŋ,” yinyiŋ.

Yesube Al Kuruŋ hitte mulgaŋ heŋ

Page 143: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Luk 24:50 140 Luk 24:53hurkuriŋ

(Matiyu 16:19-20; Aposel 1:9-12)50 Gwaha yineŋbe yukuŋ Betani taun

bindere heŋbe haniŋ yisaŋ heŋ mel goguram yirde tareŋ yiryiŋ. 51 Gwaha yirdehikeyab Al Kuruŋ beleŋ Yesu tumulgaŋ tikeyeŋ hitte hurkuriŋ. 52 Irkebmel gore doloŋirde amaŋeŋ nurde mulgaŋ heŋ Yerusalemkwamiŋ. 53 Irdeb gor heŋbe Al Kuruŋyenya balem bana hurkuŋ hugiŋ gor heŋ AlKuruŋ turuŋ irde hinhan.

Page 144: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 1:1 141 Yon 1:23

YonYon beleŋ mere igiŋ Yesu niŋyitiŋ gayen kayyiŋ

Mere beleŋ po al hiriŋ1 Be, haŋkapya wor po megeŋya naŋk-

iŋya ma forok yekeyabe Mere goyen hin-hin. Mere gobe Al Kuruŋya hinaryum. IrdeMere gobe Al Kuruŋ. 2 Yeŋbe megeŋyanaŋkiŋya ma forok yekeya Al Kuruŋya hi-naryum. 3 Det kuruŋ gabe yeŋ hitte matgab Al Kuruŋ beleŋ forok yiryiŋ. Det ku-ruŋ forok yiryiŋ gayen Mere go miŋmoŋmanhan forok ma yewoŋ. 4 Irde yeŋbeAl Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gote miŋ al,irdeb alya bereya Al Kuruŋ yikala yird yirdhulsi. 5 Irdeb hulsi goreb kidoma banamelak heŋ hiyen. Irkeb kidomayen saŋiŋbeleŋ epte ma wor po isikamde hiyen.*

6 Be, Al Kuruŋ beleŋ al kura teŋ kerkewayyiŋ. DeŋembeYon. 7Yeŋbehulsi goyengoke al momoŋ yire yeŋ wayyiŋ. Gogabal tumŋaŋ meremiŋ nurde hulsi goke du-faymiŋ tareŋ irnayiŋ yeŋ nurde wayyiŋ.8 Goyenbe Yon yiŋgeŋbe hulsi moŋ. Yeŋbehulsi goyen goke po tagale yeŋ wayyiŋ.9Hulsi fudinde alya bereya Al Kuruŋ yikalayirde hiyen gobe Yon kamere gab megenwayyiŋ.

10 Yeŋ hitte mat gab Al Kuruŋ beleŋbemegeŋ gago iryiŋ. Irkeb waŋ megen garhinhin. Goyenbe al megen hinhan margare keneŋ bebak ma tiyamiŋ. 11 Yeŋbeyiŋgeŋde alya bereya wor po hitte waŋyeŋya hinhin gega, go ma nurd uneŋbeigiŋ igiŋ ma iramiŋ. 12 Goyenpoga al kurapel ma irde dufaymiŋ yeŋ ge tareŋ iramiŋmarbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ heŋ heŋsaŋiŋ yunyiŋ. 13 Dirŋeŋ weŋ hamiŋ gobemegenniŋmatamagama irdeAl Kuruŋyendirŋeŋ weŋ hamiŋ. Irde alyen dufayde ireuŋyat matare ma Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋhamiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen dufayde podirŋeŋ weŋ hamiŋ.

14 Be, Mere gore po al heŋbe neŋyahinhet. Irdeb tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ worpo goyen dilniniŋde wor po keneŋ hinhet.Tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ

Urmiŋ uŋkureŋ muŋ goyen unyiŋ. Yeŋbeal buniŋeŋ yirde faraŋ yurd yurd matamiŋkuruŋ wor po. Irde mere fudinde manaŋmakiŋ wor po hinhin.

15 Be, Yon Baptais beleŋ yeŋ ge kuwaretagalde gaha yeŋ hinhin: “Al gabe ne beleŋdineŋ himyen al go goyen. Yeŋ ge yeŋbegaha dineŋ himyen: ‘Al harhokner wayyeŋal gobe ne kawaŋ ma himiriŋya bikkeŋbikkeŋ wor po hinhin. Niŋgeb deŋemyatareŋmiŋyabe nere folek wor po,’ dineŋhimyen gobe gogo,” yiriŋ.

16-17 Be, saba saŋiŋbe Al Kuruŋ beleŋMose haniŋde kerke yeŋ beleŋ tagalyiŋgega, buniŋeŋ dirde faraŋ durd durdyamere fudindeya gobe Yesu Kristu haniŋdekerke yeŋ beleŋ dunyiŋ. Niŋgeb yeŋbeleŋ buniŋeŋ dirde faraŋ durd durd matagobe kuruŋ wor po geb, neŋ tumŋaŋ gu-ram dirde tareŋ dirde go hende hugiŋeŋduneŋ tebaŋ dirde hiyen. 18 Al Kuruŋbe alkura kintiŋ miŋmoŋ gega, Al Kuruŋ Urmiŋuŋkureŋ muŋ goreb Al Kuruŋbe gwahadeyeŋ kawandikala dirde hiyen. YeŋbeAl Ku-ruŋya tuŋande, irde yeŋya tumŋaŋ haryen.

Yon Baptais beleŋ saba tagalyiŋ(Matiyu 3:1-12; Mak 1:1-8; Luk 3:1-17)

19 Be, Yerusalem taunde niŋ Yuda martedoyaŋ mar beleŋ Yon Baptais goyen,“ ‘Gebe al ganuŋ?’ ineŋ gusuŋaŋ irnayiŋ,”yineŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋmarya Liwai marya kura hulyaŋ yiramiŋ.20 Be, mel go waŋ gusuŋaŋ irkeb Yon gobehelwaŋ ma hiriŋ. Irdeb kawan keŋkelakpo, “Nebe Mesaia moŋ,” yinyiŋ. 21 Irkebsopte gusuŋaŋ irdeb, “Niŋgeb gebe ganuŋ?Ge gayenbe Elaia?” inamiŋ. Inkeb wolheŋbe, “Moŋ, nebe yeŋmoŋ,” yinyiŋ. Irkebmel gore sopte po, “Niŋgeb Mose beleŋAl Kuruŋyen mere basaŋ al kura wayyeŋyiriŋ go goyenbe ge gago?” inamiŋ. IrkebYon beleŋ wol heŋbe, “Moŋ po,” yinyiŋ.22 Irkeb mel gore, “Niŋgeb gebe ganuŋ?Mere bebakkeŋ kura dirkeb mulgaŋ heŋkuŋbe hulyaŋ dirhaŋ mar goyen bebakyirtek,” inamiŋ. 23 Irkeb Yon beleŋbe AlKuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋ meretiyyiŋ goyen goke yeŋbe,“Nebe al kura sawsawa po kuruŋ naŋa bana

goŋ heŋbe,* 1:5: Miŋ kurabe: Goyenbe kidomare niŋ alya bereya beleŋ keneŋ bebak ma teŋ haŋyen.

Page 145: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 1:24 142 Yon 1:46‘Doyaŋ Al Kuruŋyen beleŋ sope irde huwa

irnaŋ!’ yeŋ hiyeŋ yeŋ katiŋ al gogoyen,” yinyiŋ. Aisaia 40:3

24Gwaha yinkeb Yudamarte tikula saŋiŋpo gama irde haŋyen Farisi mar kura Yudamar beleŋ hulyaŋ yirke wayamiŋ gore,25 “Gebe Mesaia moŋ, Elaia moŋ, irde AlKuruŋyen mere basaŋ al yitiŋ goyen moŋyaha gega, daniŋ geb alya bereya baptaisyirde ha?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 26 Irkebwol heŋbe, “Nebe fe uliŋ po baptais yirdehime. Goyenbe deŋ haŋ bana goŋbe alkura deŋ beleŋ al gwahade yeŋ ma nurduneŋ haŋ al kura hi. 27 Yeŋbe harhoknerga wayyeŋ. Ne al gahade gare epte mayeŋ ge teŋ meteŋ kuruŋ titek hime. Kahaŋbasaŋmiŋde niŋ kaŋ urguŋ kaŋ yugu teŋteŋ gobe meteŋ kuruŋ moŋ gega, go worepte moŋ yeŋ nurde hime,” yinyiŋ.

28 Be, mata teŋ hinhan kuruŋ gabe Be-tani taunde, Yodan fe siŋa kurhanYonBap-tais beleŋ alya bereya baptais yirde hinhinbeleŋ goŋ forok yiriŋ.

Yesube Al Kuruŋ Urmiŋ29 Be, ferd faymiŋdebe Yesu go Yon hitte

waŋ hike keneŋbe alya bereya gor gabuirde hinhan mar goyen, “Al Kuruŋyen sip-sip al diriŋ foŋeŋ neŋ ge teŋ gitik irtiŋgo iro waŋ hi iro kennaŋ. Yeŋ kamyeŋgore gab megen niŋ marte mata buluŋkuruŋ gayen pasi iryeŋ. 30 Nebe al gayengake yeŋbe, ‘Al kura harhokner wayyeŋ algobene kawaŋmahimiriŋya bikkeŋ bikkeŋwor po hinhin. Niŋgeb tareŋmiŋbe nerefolek wor po,’ yimiŋ gogo. 31 Ne beleŋwaŋ alya bereya baptais yirde himyen gabeal gayen Israel mar yikala yirmeke keneŋbebak tinayiŋ yeŋ baptais yirde himyen.Goyenpoga ne wor bikkeŋbe Mesaiabe algoyen yeŋ bebak ma teŋ hinhem,” yinyiŋ.

32 Irdeb Yesu baptais irkeya mata forokyiriŋ goyen goke Yon Baptais beleŋ gahademomoŋ yiryiŋ: “Be, naŋkiŋde mat HoliSpirit kalyiŋgi kattiŋ yara teŋ uliŋ hendehike kinmiŋ. 33 Ne wor go ma nurdeunmewoŋ gega, fe beleŋ po alya bereyabaptais yirayiŋ yeŋ hulyaŋ niryiŋ Al gore,‘Al kura Holi Spirit kateŋ yeŋ hende hikekenayiŋ al goreb Holi Spirit beleŋ po alyabereya baptais yiryeŋ,’ ninyiŋ. 34 Niŋgeb

mata gwahade goyen yeŋ hitte forok yekekinmiŋ geb, gago al gabe Al Kuruŋyen Ur-miŋ dineŋ hime,” yinyiŋ.

Al karwo Yesuyen komatmiŋ hamiŋ35 Be, sopte fay urkeb Yon gobe ko-

matmiŋ irawa goya gor huwarde hinhan.36 Irkeb Yesu waŋ kuŋ hike keneŋbe, “AlKuruŋyen sipsip al diriŋ dirŋeŋ iro kinyi,”yinyiŋ.

37 Be, komatmiŋ irawa gobe Yon beleŋgwaha yeke nurdeb Yesu gama irdekwaryum. 38 Gama irde hike Yesu beleŋfulgaŋ kaŋ yeneŋbe, “Derbe da niŋ nurdewaŋ har?” yinyiŋ. Irkeb irem gore wolheŋbe, “Rabai, gebe dare heŋ kuŋ ha?”ineŋ gusuŋaŋ iraryum. (“Rabai” gobe Grikmere matbe “tisa” yeŋ haŋyen.) 39 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Wayyi, waŋ gabekiniryeŋ,” yinyiŋ. Irkeb irem gore gamairde kuŋbe hinhin gasuŋ goyen kenaryum.Irdeb naŋa diliŋbe 4 kilok wawuŋbanahiriŋ geb, goyen nalube Yesuya gor pohinhan.

40 Be, Yonyen mere nurde Yesu gamairaryum al kurabe Andru. Yeŋbe SaimonPita kuliŋ. 41 Yeŋbe Yesuya heŋ gabe gormat po itiŋ Saimon niŋ kuŋ naŋkinyiŋ.Irdeb keneŋbe, “Deyyabe Mesaia kenhar,”inyiŋ. (Mesaia gobe Grik mere matbeKristu.) 42 Gwaha ineŋbe Saimon goyenYesuhitte tawayyiŋ. Tawake SaimongoyenYesu beleŋ keneŋbe, “Gebe Yon urmiŋ Sai-mon. Gebe Sifas gineŋ hinayiŋ,” inyiŋ.(Sifas gobe Grik mere mat Pita.)†

Yesu beleŋ Filipya Natanielya komatmiŋyiryiŋ

43 Be, go feramiŋ kuŋ fay urkeb Yesu goGalili naŋare kwe yeŋ kuŋ hinhin. Kuŋheŋya Filip keneŋbe, “Waŋ gama nira,”inyiŋ. 44 Filipbe Betsaida taunde niŋ al.Andruya Pitaya wor gor niŋ po.

45 Be, Filip go kadom Nataniel niŋnaŋkeneŋ kuriŋ. Kuŋ keneŋbe, “NeŋbeMose beleŋ saba saŋiŋmiŋde yeŋge kayyiŋ,irde Al Kuruŋyen mere basaŋ mar manaŋyeŋ ge asaŋde kayamiŋ al go goyen ken-het. Yeŋbe Nasaret niŋ al Yesu, Yosepurmiŋ,” inyiŋ. 46 Irkeb Nataniel beleŋwol heŋbe, “Nasaret taunde matbe da igiŋ

† 1:42: Sifas gobe Yuda marte mere, irde Pita gobe Grik marte mere. Deŋe irawa gote miŋbe ‘hora kuruŋ’.

Page 146: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 1:47 143 Yon 2:14forok yiyyeŋ? Epte moŋ geb,” inyiŋ. IrkebFilip beleŋ, “Wake kure, irde ga kena,”inyiŋ.

47 Be, Yesu beleŋ Nataniel waŋ forokyeke keneŋbe, “Be, Israel mar al fudindewor po yeŋ kentek albe gago. Yeŋbeusi ma teŋ hiyen. Hubu wor po,” yiriŋ.48 Irkeb Nataniel beleŋ, “Gebe daha matnurd nunha?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkewol heŋbe, “Gebe Filip beleŋ kuŋ ne niŋmaginkeya fik he yokŋare hike genhem,” in-yiŋ. 49Gwaha inkeb Nataniel beleŋ, “Rabai,gebe fudinde Al Kuruŋ Urmiŋ. Gebe Israelmarte Doyaŋ Al Kuruŋ,” inyiŋ. 50 Irkeb wolheŋbe, “Fik he yokŋare hike genhem gin-meke goke teŋbe gago dufayge ne niŋ tareŋirha? Mata gog muŋ po moŋ geb. Gotefolek mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kurayen ku-rayenworhako yeneŋheŋ taha geb,” inyiŋ.51 Irdeb sopte gaha inyiŋ. “Fudinde worpo dineŋ hime, deŋbe naŋkiŋ hol yeke AlKuruŋyen miyoŋ beleŋ megen mat hiryoŋhende Al Kuruŋ hitte hurkuŋ megen kateŋteŋ hike yennayiŋ. Irde hiryoŋ gobe ne AlUrmiŋ gayen yeŋ bebak tinayiŋ,” inyiŋ.

2Yesu beleŋ fe tigiri tike wain hiriŋ

1 Be, naŋa fay irawa hubu hekeb Galilinaŋa bana goŋ niŋ taun kura Kana gorbe alkura bere tiriŋ gote dula mata kuruŋ forokyiriŋ. 2 Yesu miliŋbe dula mata kuruŋdegor hinhin. Yesu wor Galili naŋare hinhin.Niŋgeb yeŋya komatmiŋya wor hoy yirkebgor kwamiŋ.

3 Be, dula mata kuruŋde gor niŋ wainbehubu hiriŋ. Irkeb Yesu miliŋ beleŋ waŋbeYesu goyen, “Mel gabe wain miŋmoŋ ha-haŋ,” inyiŋ. 4 Irkeb Yesu gore wol heŋbe,“Bere,* daniŋ geb gwaha gwaha tiya nineŋha? Mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ titek nalubehako geb,” inyiŋ. 5 Gwaha inkeb miliŋbeleŋ gor niŋmeteŋmar goyen, “Yeŋ beleŋdaha kura tinaŋ dinkeb go po gama ir-nayiŋ,” yinyiŋ.

6 Be, Yesu hinhin ya bana goŋbe Yudamarte matare haniŋya kahaŋya halde iguliŋ titek fe farde haŋyen kuwe horabeleŋ po yirtiŋ karkuwaŋ 6 gayen hinhan.Kuwe uŋkureŋbe fe 100 lita gwahade goŋhitek. 7 Irkeb Yesu beleŋmeteŋmar goyen,“Kuwe ga fe yunke makiŋ henaŋ,” yinyiŋ.Irkeb fe yunke waŋ tumŋaŋ makiŋ hitiŋala tiyamiŋ. 8 Irkeb, “Be, fe kura fardeyukuŋ dula mata ga tonaŋ heŋ hi al go un-naŋ,” yinke yeŋ yiriŋ gwahade po tiyamiŋ.9 Gwaha tikeb dula mata gote tonaŋ algoreb Yesu beleŋ fe tigiri tike wain hiriŋgoyen tuŋaŋ uryiŋ. Goyenbe wain gobemeteŋ mar beleŋ gor niŋ kura teŋ wayhaŋyeŋ ma nuryiŋ. Gega meteŋ mar gobegwaha mat forok yihi yeŋ nurde hinhan.Be, tonaŋ al gore bere tiriŋ al goyen hoyirke wakeb, 10 “Albe wain igiŋ wor po go wayawaŋ yunke nene haŋyen. Irde ep nenehikeya gabwainmalimaliŋeŋ goyen yawaŋyuneŋ haŋyen. Goyenbe gebe gwaha mataha. Wain igiŋbe kame ga yuneŋ yeŋ nur-deb wain mali maliŋeŋ goyen hubu hekegab gago igiŋ dunha,” inyiŋ.

11 Be, Galili naŋa bana niŋ taun Kanagorbe Yesu beleŋ haŋkapya wor po matatiŋeŋ goyen forok iryiŋ. Irkeb komatmiŋyago mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ tiyyiŋ goyenkeneŋbe yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ.

Yesu beleŋ Al Kuruŋyen ya balem banahora meteŋ teŋ hinhan mar yakira tiyyiŋ

(Matiyu 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46)

12 Be, go kamereb Yesube miliŋya kuliŋyagoyabe komatmiŋya irde tumŋaŋ Kape-neam taunde kateŋ gor hinhan gega,wawuŋ budam ma hinhan.

13 Be, Yuda marte gabu nalu kuruŋ kuraPasoba† goyen forok yeweŋ tikeb Yesubetaun go tubul teŋ Yerusalem hurkuriŋ.14 Kuŋ Al kuruŋyen ya balem koya milguirtiŋ bana al gabu irde haŋyen sawsawa ku-ruŋde gorbe al beleŋ bulmakaw, sipsipyabekalyiŋgi yago gor yerke al beleŋ waŋ damu

* 2:4: YesubeMesaiameteŋ goyenmiŋuryiŋ geb,miliŋ goyenbere inyiŋ gogo. † 2:13: Bikkeŋ Israelmar Isip naŋatubul teŋ Kenan kuniŋ tiyamiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ sipsip al diriŋ dirŋeŋ gasa yirde darim yade yame kantayaŋ samyirnayiŋ yinyiŋ. Munaŋ al kura gwaha ma tiyamiŋ marbe Al Kuruŋyenmiyoŋ beleŋ waŋbe mel gote urmiŋ mataliŋyadapŋamiŋ mataliŋya goyen tumŋaŋ gasa yirke kamamiŋ. Gega meremiŋ gama iramiŋ marbe miyoŋmiŋ beleŋ yubultiyamiŋ goke dufay heŋ heŋ ge dula mata teŋ hinhan. ‡ 2:14: Hora kapyaŋ heŋ heŋ mar gobe al beleŋ horamiŋhoyaŋ goyen yunkeb wolmiŋeŋbe Al Kuruŋyen ya balem bana Al Kuruŋ galak ird irdde niŋ hora goyen yuneŋ haŋyen.

Page 147: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 2:15 144 Yon 3:12teŋ hinhan goyen yinyiŋ. Irde hora kapyaŋheŋ heŋmar‡manaŋ gasuŋmiŋde keperdehike yinyiŋ. 15 Gwahade yeneŋbe kaŋ kurateŋ det goyen yusulak teŋ teŋde niŋ detirde gore po dapŋa goyen tumŋaŋ yusulaktike Al Kuruŋyen ya balem banamat siŋarekatamiŋ. Irde hora kapyaŋ heŋ heŋ martehora goyen yad yemeyke mali ga megenkatamiŋ, irde hora yerd yerd gasuŋ woryaboloŋ tiyyiŋ. 16 Irdeb kalyiŋgi damureniŋ yerde hinhan mar goyen yinyiŋ. “Detga yade kat kunaŋ. Daniŋ geb Adoneryabe dawet damu teŋ teŋ gasuŋ irde haŋ?”yinyiŋ. 17 Be, komatmiŋ yago goyen yeŋbeleŋ mata tiyyiŋ goyen keneŋbe Al Ku-ruŋyen asaŋde mere kura katiŋ hinhingoke biŋ bak yamiŋ. Merebe gahade:“Yage goke dufay heŋ heŋ gore po mu-

nuneŋ teŋ hi,” yitiŋ hi. Tikiŋ69:9

18 Be, Yudamarte doyaŋmar gor hinhangoreb, “Mata tiŋeŋ dahade kura Al Kuruŋbeleŋ po ga irtek goyen kura forok irkekeneŋbe fudinde gebe mata gahade ird irdtareŋge yaŋ yeŋ gentek?” inamiŋ. 19 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Al Kuruŋyen yabalem ga upew urnaŋ. Irkeb ne beleŋ naŋafay karwore po ya kuruŋ goyen sopte irdepasi ireŋ,” yinyiŋ. 20 Irkeb mel goreb, “Yabalem gayenbe dama 46 hubu heke gabpasi iramiŋ. Goyenbe ge beleŋbe naŋafay karwore po ya ga irde pasi ireŋ yeŋha?” inamiŋ. 21 Goyenbe Yesu beleŋ AlKuruŋyen ya balem niŋ yiriŋ gobe yiŋgeŋge nurde yiriŋ. 22 Kame Yesu go kamyiŋdemat huwarke gab komatmiŋ yago goyenYesu beleŋ mere tiyyiŋ goyen goke biŋ bakyamiŋ. Irkeb Al Kuruŋyen mere asaŋde higoya Yesu beleŋmere tiyyiŋ goyen fudindeyeŋ nuramiŋ.

23 Be, Yesu go Pasoba gabu kuruŋ nalureYerusalem hinhinya goyen mata tiŋeŋ ku-rayen kurayen Al Kuruŋ po ga yirtek goyenyirde hike yeneŋbe al budam yeŋ ge du-faymiŋ tareŋ iramiŋ. 24Goyenpoga Yesubeal biŋde dahade haŋ goyen keŋkela nurdeyuneŋ hinhin geb, mel goke hekkeŋ manuryiŋ. 25Yeŋbe al dufaymiŋdebe gwahadehaŋ yeŋ nurde hinhin geb, al kura beleŋwaŋ al kadom ge tagalde al gobe gwahadegwahade yeŋ momoŋ irtek ma hinhin.

3Yesu beleŋ Nikodemusya mere tiyaryum

1 Be, Yuda marte doyaŋ mar buda banagoŋ niŋ al kura deŋembeNikodemus goyenhinhin. Al gobe Farisi mar al. 2 Yeŋ beleŋwawuŋ kurare kura Yesu hitte waŋbe,“Rabai, gebe al saba yird yird al, irde Al Ku-ruŋ beleŋ gad gerke wayaŋ yeŋ nurde hite.Al kura Al Kuruŋya ma hiriryeŋbe matatiŋeŋ kurayen kurayen ge beleŋ irde hagayen epte ma iryeŋ,” inyiŋ. 3 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Fudinde wor po ginhem.Al kura soptema kawaŋ hiyyeŋbe Al Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi banagoŋ epte ma hiyeŋ,” inyiŋ. 4 Irkeb Nikode-mus goreb, “Goyenbe al salanŋeŋ hitiŋbedaha mat sopte kawaŋ hiyyeŋ? Dahamatbe miliŋ biŋde hurkuŋ sopte kawaŋhiyyeŋ? Epte moŋ!” inyiŋ. 5 Irkeb wolheŋbe, “Fudinde wor po ginhem. Al kuramata buluŋmiŋ yubul teŋ fe po baptaistiyyeŋ, irde Holi Spirit tiyyeŋ al gobe epteal gergeŋ sopte kawaŋ hitiŋ yara hiyyeŋ.Munaŋ gwahade ma tiyyeŋbe Al Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi banagoŋ epte ma hurkuyeŋ. 6 Albe miliŋ biŋdemat kawaŋ heŋ haŋyen. Gega kawaŋ hi-tiŋ mar gobe Holi Spirit beleŋ po gab AlKuruŋ diliŋde al gergeŋ yiryeŋ. 7 Soptekawaŋ hawayiŋ ginhem gake hurkuŋkatma tiyayiŋ. 8Meŋemigiriŋbe nurde hityengega, meŋe gobe gwaha mat waŋ goŋ kwayeŋ ma po nurde hityen. Niŋgeb HoliSpirit beleŋ gergeŋ yiryeŋ mar goyen wormegen niŋ mar beleŋ epte ma al gwahadeyeŋ bebak tinayiŋ,” inyiŋ. 9 Gwaha inkebNikodemus beleŋ, “Mere yeŋ ha gobe dahamat forok yiyyeŋ?” inyiŋ.

10 Irkeb wol heŋbe, “Gebe Israel marsaba yird yird al gega, dahade niŋgebmerene gayen bebakma teŋ ha? 11Fudindewor po gineŋ hime. Neŋbe saba fudindeyeŋ nurde hityen goke tagalde hityen.Irde mata fudinde dilniniŋde yeneŋ hityengoke tagalde hityen. Goyenpoga deŋbemereniniŋ goyen fudinde yeŋ ma nurdehaŋyen. 12 Nebe igiŋ bebak tinayiŋ matpo megen gar mata forok yeŋ haŋyengoyen yade saba dirde himyen gega, deŋbefudinde yeŋ ma nurde haŋyen. Niŋgeb AlKuruŋ hire gor niŋ mata forok yeŋ haŋyen

Page 148: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 3:13 145 Yon 3:36gore saba dirmekeb daha mat fudindeyenayiŋ? Epte moŋ geb. 13 Al kura AlKuruŋ hire gor kuramahurkuriŋ. Goyenbene Al Urmiŋ gayen ga po gab Al Kuruŋyaheŋ gor mat katmiriŋ. Niŋgeb Al Ku-ruŋyen gasuŋde niŋmata goyen igiŋ tagal-tek hime. 14 Mose beleŋ sawsawa po ku-ruŋ naŋa bana goŋ Israel marya hinhanyabaras ain beleŋ po kunere toneŋ irde hehende kerde isaŋ hiriŋ. Niŋgeb ne AlUrmiŋ gayen wor Al Kuruŋ beleŋ gwahapo niryeŋ. 15Gogab ne neneŋbe al tumŋaŋne niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde Al Kuruŋyahugiŋeŋ hinayiŋ.

16 “Al Kuruŋbe megen niŋ alya bereyagayen bubulkuŋne wor po yeŋ nurdyuneŋbe Urmiŋ uŋkureŋ muŋ goyenbasiŋa ma irdeb yunyiŋ. Niŋgeb al kuraUrmiŋ goke dufaymiŋ tareŋ iryeŋ al gobehugiŋeŋ kamde kamdere ma kuŋbe AlKuruŋya hugiŋeŋ hiriryeŋ. 17 Al Kuruŋbealya bereya gayen merem yaŋ yire yeŋ maUrmiŋ teŋ kerke katyiŋ. Gwaha titŋeŋbeUrmiŋ beleŋ meteŋ tiyyeŋ go hende alyabereya yumulgaŋ tiyyeŋ yeŋ Urmiŋ teŋkerke katyiŋ. 18Niŋgeb al kura Urmiŋ gokedufaymiŋ tareŋ iryeŋbe Al Kuruŋ beleŋmerem yaŋ ma yiryeŋ. Munaŋ al kuraAl Kuruŋ Urmiŋ goke dufaymiŋ saŋiŋ mairyeŋ al gobe Urmiŋ uŋkureŋ muŋ gokehekkeŋ ma nuryeŋ geb, bikkeŋ merem yaŋirtiŋ hiyeŋ. 19Be, merem yaŋ yird yird gotemiŋbe gahade: hulsi kura Al Kuruŋ beleŋteŋ kerkemegen gar wayyiŋ. Goyenbe albemata buluŋ po teŋ haŋyen geb, kidomabana po hitek yirkeb hulsi niŋ amaŋeŋma nurde haŋyen. 20 Niŋgeb mata buluŋteŋ haŋ marbe hulsi niŋ igiŋ ma nurdehaŋ. Moŋgo hulsire forok yeteke matabuluŋniniŋ kawan henayiŋ yeŋbe hulsirewatek ma yirde hiyen. 21 Goyenpoga alkura mata igiŋ igiŋ fudinde po teŋ hi algobe hulsire forok yeŋ hiyen. Gogab matateŋ hiyen kuruŋ gobe Al Kuruŋyen dufaypo gama irde teŋ hi goyen kawan hekeb alhoyaŋ beleŋ kennayiŋ,” inyiŋ.

Yon Baptais beleŋ Yesu niŋ kawan po taga-lyiŋ

22 Be, go kamereb Yesuya komatmiŋyagobe Yerusalem taun go tubul teŋ Yudia

naŋa bana goŋ niŋ tiyuŋ hoyaŋyaŋ hoy-aŋyaŋ kwamiŋ. Irde goŋ naŋa fay bu-dam ma heŋya alya bereya baptais yiryiŋ.23 Be, goya goyenbe Yon Baptaisbe Salimtiyuŋ bindere Ainon gor al baptais yirtekfe igiŋde wor po hinhin. Niŋgeb gor alyabereya turte waŋ hikeb baptais yirde hin-hin. 24 Yon go gwaha teŋ hinhin gobe fereteŋ koyare ma keramiŋya teŋ hinhin.

25 Be, Yonyen komatyabe Yuda al kuragoya yende matare ig uliŋ teŋ teŋ matayafe baptais niŋ kadom mohoŋde tiyamiŋ.26 Gwaha teŋ Yon hitte waŋbe, “Rabai,Yodan fe ward iroŋ geya hinaruŋ al gobeal baptais yirde hi. Irkeb al tumŋaŋ yeŋhitte kuŋ haŋ,” inamiŋ. 27 Irkeb Yon beleŋwol heŋbe, “Albe mali mali ma meteŋtinayiŋ. Al Kuruŋ beleŋ meteŋ yuntiŋgoyen po tinayiŋ. 28 Haŋkapyabe, ‘NebeMesaia moŋ. Nebe yeŋ ge teŋ meheŋheŋ wamiriŋ,’ dineŋ hinhem goyen deŋbenurde haŋ. 29 Al kura bere mekerd unketewe yeŋ bere gote yare kuyeŋ. Irkeb algote kadombe waŋ bere tiyyeŋ al gote yareheŋ al goya beremya mulgaŋ heŋ waŋ waŋge doyaŋ hiyyeŋ. Irdeb al go waŋmere tikenurdeb amaŋ hiyyeŋ. Niŋgeb al go amaŋhiyyeŋ gwahade goyen po ne wor Yesuyenmere momoŋ nurdeb amaŋ wor po hihim.30Yeŋbe al deŋem yaŋ hiyyeŋ, munaŋ nebedeŋnem moŋ heweŋ.

31 “Yeŋbe Al Kuruŋ hitte mat katyiŋ geb,al megen haŋ kuruŋ gate folek wor po.Munaŋ nebe megen gar forok yimiriŋ geb,megen niŋ al, irde megen mata forok yeŋhaŋ go po ga nurde bebak teŋ himyen.Fudinde wor po, yeŋbe Al Kuruŋ hitte matkatyiŋ geb, neŋ al megen hite kuruŋ gatetareŋ folek wor po. 32 Yeŋbe Al Kuruŋyengasuŋde niŋ mata goyen diliŋde yeneŋ,mere kirmiŋde nurde hiyen goke tagaldehiyen gega, al kurameremiŋnurde fudindeyeŋ ma nurde haŋyen. 33 Goyenbe alkura Yesuyen mere nurde usi ma yiyyeŋbeAl Kuruŋyen merebe fudinde yeŋ nurdebgogo gwaha tiyyeŋ. 34 Al Kuruŋ beleŋ teŋkerke wayyiŋ al gobe Holi Spirit keŋkelawor po untiŋ geb, Al Kuruŋyen mere potagalde hiyen. 35 Yeŋbe Naniŋ Al Kuruŋbeleŋ bubulkuŋne wor po yeŋ nurde un-eŋbe det kuruŋgayendoyaŋyird yird tareŋgoyen unyiŋ. 36 Niŋgeb al kura Urmiŋ

Page 149: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 4:1 146 Yon 4:23goke dufaymiŋ saŋiŋ iryeŋbe Al Kuruŋyahugiŋeŋ hiriryeŋ. Munaŋ Urmiŋde merema nuryeŋbe Al Kuruŋyen bearar banahiyeŋ geb, yeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyenepte ma tiyyeŋ,” yinyiŋ.

4Yesuya Samaria bere kura goya mere ti-

yaryum1 Be, Farisi mar gobe Yesu beleŋ Yon

Baptais fole irde al budam baptais yirkekomatmiŋ budam heŋ haŋ yeke gote meremomoŋ goyen nuramiŋ. 2-3 Niŋgeb YesugobeYudia naŋa go tubul teŋ soptemulgaŋheŋ Galili naŋa beleŋ kuriŋ. Goyenbe Yesuyiŋgeŋbe al kura ma baptais yirde hinhin.Komatmiŋ yagobeleŋpoga al baptais yirdehinhan.

4 Be, Galili kwe yeŋbe beleŋmiŋ Samarianaŋayaŋ mat kuriŋ. 5 Kuŋbe Samaria naŋabana goŋ niŋ taunde kura gor forok yiriŋ.Taun gote deŋembe Sikar. Sikar taun gobemegeŋ tapum kura bikkeŋ Yekop beleŋurmiŋ Yosep niŋ tubul teŋ unyiŋ goyenbindere hinhin. 6 Gorbe Yekopyen meteŋmar beleŋ bikkeŋ mete fe talamiŋ kuragoyen gor hinhin. Be, Yesu gob beleŋulyaŋ kuŋ naŋa baŋkahal heŋ misiŋeŋ worpo hekeb uliŋ yul yeke kuŋ mete fete gorkeperde usaŋ heŋ hinhin.

7 Gor hikeb Samaria bere kura fe fareyeŋ wayyiŋ. Irkeb Yesu beleŋ, “Fe kuranunke newe,” inyiŋ. 8 Goya goyenbe ko-matmiŋ yagobe kuŋ biŋge damu tiniŋ yeŋtaun bana goŋ kwamiŋ. 9 Be, Yesu beleŋgwaha inkeb Samaria bere gore wol heŋbe,“Gebe Yuda mar al, munaŋ nebe Samarianiŋ bere. Goyenbe dahade geb fe kuranunke newe ninha?” inyiŋ. Yuda marbeSamaria mar niŋ igiŋ ma nurd yuneŋ awa-likde ma haŋyen geb, gogo mere gwahadetiyyiŋ. 10 Be, bere go gwaha yekeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Gebe det igiŋ wor podamum moŋ Al Kuruŋ beleŋ duliŋ guntekgobe det goyen yeŋ nurde, fe niŋ gineŋhime al gayen neneŋ bebak teŋ ha man-han det goke gusuŋaŋ nirwoŋ. Irkeb AlKuruŋya hugiŋeŋ hitek gird gird fe goyengunmewoŋ,” inyiŋ. 11 Irkeb bere goreb,“Doyaŋ al, mete gabe dukuŋ wor po. Irdefe fard fard detgem moŋ gega, damde kuŋ

nene igiŋ hitek fe goyen farayiŋ? 12 Fegabe asininiŋ Yekop, dirŋeŋ weŋ, sipsip-miŋyabe bulmakawmiŋya beleŋ nene hin-han. Irdeb neŋ ge tubul teŋ dunyiŋ.Niŋgeb ge gayenbe asininiŋ Yekop folekyeŋ nurdeb gogo yaha?” inyiŋ. 13 Irkebwol heŋbe, “Al buda mete fe gayen ganenayiŋbe sopte fe niŋ yiryeŋ. 14 Goyenbefe ne beleŋ yunmeke nennayiŋ mar gobesopte fe niŋ ma yiryeŋ. Fudinde, fe nebeleŋ yunmeke nennayiŋ gobe Al Kuruŋyahugiŋeŋ hitekde niŋ fe. Fe gobe fe kuradiliŋde mat hugiŋeŋ marde waŋ hiyen gogwahade goyen geb, fe go niyyeŋ al gotebiŋde forok yeŋ eptema pet yiyyeŋ,” inyiŋ.15 Irkeb bere goreb, “Doyaŋ al, fe ge beleŋyeŋ ha goyen ne nunayiŋ. Gogab sopte feniŋ ma niryeŋ. Irdeb sopte fe fard fardniŋ gar ma waŋ heŋ,” inyiŋ. 16 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Kuŋ almege tupi teŋga wayyi,” inyiŋ. 17 Gwaha inkeb beregoreb, “Nebe almenem moŋ,” inyiŋ. IrkebYesu beleŋbe, “ ‘Almenemmoŋ,’ yaha gobefudinde yaha. 18 Fudinde gebe al sipte-soŋoŋ yade yubul teŋbe sopte al teŋ goyahar gobe almege moŋ. Niŋgeb, ‘Almenemmoŋ,’ ninha gobe fudinde wor po yaha,”inyiŋ. 19 Irkeb bere goreb, “Doyaŋ al,gebe Al Kuruŋyen mere basaŋ al genhem.20Goyenbe Al Kuruŋ doloŋ ird ird gasuŋbeasininiŋ yago beleŋ dugu* gayenter waŋdoloŋ irde hinhan. Gega deŋ Yuda marbeAl Kuruŋ doloŋ ird ird gasuŋbe Yerusalempo yeŋ haŋyen,” inyiŋ. 21 Irkeb Yesubeleŋ inyiŋ. “Bere, merene ga fudindeyeŋ nura ko. Nanne doloŋ irniŋ yeŋbedugure gorya Yerusalem taundeya po madoloŋ irtek nalu goyen forok yiyyeŋ. 22DeŋSamaria marbe al goyen doloŋ irhet yeŋma nurdeya doloŋ irde haŋyen. MunaŋAl Kuruŋ beleŋ alya bereya yumulgaŋ teŋteŋ gobe neŋ Yudamar momoŋ diryiŋ geb,neŋbe al goyen doloŋ irde hite yeŋnurdeyadoloŋ irde hityen. 23 Goyenbe Al Kuruŋdoloŋ ird ird mar keŋkelak wor po gore AlKuruŋyenmere fudinde goyen biŋde kerdeHoli Spirityen tareŋdeAl Kuruŋdoloŋ irteknalube forok yiyyeŋ. Go nalu gobe haŋkagago forok yihi. Al Kuruŋbe mata gwahamat doloŋ ird ird mar goke naŋkeneŋ

* 4:20: Dugu gote deŋembe Grisim dugu.

Page 150: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 4:24 147 Yon 4:51hiyen. 24 Al Kuruŋbe gogo hi yeŋ ma ken-tek. Yeŋbe Holi Spirit yara po geb, doloŋirniŋ yenayiŋmarbeHoli Spirityen tareŋdemeremiŋ fudinde goyen biŋde kerde gabdoloŋ irde hinayiŋ,” inyiŋ. 25 Irkeb beregoreb, “Mesaia gobe wayyeŋ yeŋ nurdehime. Yeŋ beleŋ gab ge beleŋ yeŋ ha kuruŋgoyen miŋ keŋkela bebak diryeŋ,” inyiŋ.Mesaiabe Kristu ineŋ haŋyen. 26 Be, beregore gwaha inkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Go al gobe mere girde hi al gago,” inyiŋ.

27 Be, Yesu beleŋ bere goya mere teŋhikeb komatmiŋ yago goyen mulgaŋ heŋwaŋ yeneŋbe diliŋ fot yamiŋ. Goyenbeal kura beleŋ, “Da niŋ nurde ha?” ineŋkurabe, “Daniŋ bere ga mere irde ha?”ineŋ gusuŋaŋ ma iramiŋ. 28 Be, bere gobefe fard fard kuwemiŋ goyen gor po tubulteŋbemulgaŋ heŋ taunde kuŋbe almomoŋyirdeb, 29 “Al kura ne mata teŋ himyenkuruŋ goyen momoŋ nirde pasi wor pohihi. Yeŋbe Mesaia wet kura niŋ, waŋkennaŋ!” yinyiŋ. 30 Irkeb mel go Yesukinniŋ yeŋ kwamiŋ.

31 Goya goyenbe komatmiŋ beleŋ,“Rabai, biŋge ga kura nawa be,” inamiŋ.32 Irkeb wol heŋbe, “Nebe biŋgene yaŋgoyen deŋ go ma nurde haŋ,” yinyiŋ.33 Gwaha yinkeb komatmiŋ yago goyen,“Al kura beleŋ biŋge kura wet yawaŋuna?” yeŋbe kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ.34 Irkeb Yesu beleŋ, “Nere biŋgebe nadnerke wamiriŋ al gote dufay keŋkela gamairdeb meteŋ nunyiŋ goyen teŋ tukuŋ pasiireŋ gogo. 35 Irdeb dende mere kurabe,‘Gagasi sipte po heŋbe sak naŋa hiyyeŋ,’yeŋ haŋyen. Goyenbe diltiŋ naŋkeneŋAl kuruŋyen meteŋde biŋge ep hahaŋga yennaŋ. Biŋgebe yad yadi yertekhahaŋ. 36 Al biŋge yade yadi yiryeŋ algobe meteŋ tiyyeŋ gote muruŋgem tiyyeŋ.Biŋge yad yiryeŋ gobe alya bereya AlKuruŋya hugiŋeŋ hitek gasuŋde yukuyeŋgogwahade goyen. Gogabmeteŋhardhardal goya biŋge yad yad al goya tumŋaŋdeamaŋ hiriryeŋ. 37 Niŋgeb mere kura, ‘Alkura beleŋ biŋge haryeŋ. Irkeb al kurabeleŋ biŋge yade yadi yiryeŋ,’ yitiŋ gobefudinde yeŋ nurde hime. 38Nebe deŋ beleŋbiŋge ma hartiŋ meteŋde gor niŋ biŋgeyawarnayiŋ yeŋ hulyaŋ dirmiŋ. Al hoyaŋ

beleŋ meteŋ kuruŋ po titiŋ gote igineŋbedeŋ beleŋ yade haŋ gago,” yinyiŋ.

39 Be, Samaria niŋ alya bereya taungoyenter niŋbe bere gore kuŋ, “Al gorebne mata teŋ himyen kuruŋ goyen momoŋnirde pasi hihi,” yinyiŋ geb, Yesu niŋ du-faymiŋ saŋiŋ iramiŋ. 40 Niŋgeb mel gorewaŋbe, “Neŋya gar hiniŋ,” inkeb yeŋyawawuŋ irawa gor heŋ saba yirde hinhin.41 Irkeb al budam Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋiramiŋ. 42 Irdeb bere goyen, “Haŋkapyaneŋbe ge beleŋ mere momoŋ diraŋ gokedufayniniŋ yeŋ ge tareŋ irtiŋ. Goyenpogahaŋkabe nindikeŋ kirmiŋniniŋde wor pomeremiŋ nurdeb fudinde wor po al gabemegen niŋ alya bereya Yumulgaŋ teŋ teŋAl yeŋ nurhet,” inamiŋ.

Yesu beleŋ doyaŋ al kura gote urmiŋ sopeiryiŋ

43 Be, Yesu go gor heŋ wawuŋ irawahubu hekeb mel go yubul teŋ Galili naŋarekuriŋ. 44 Kuŋ heŋyabe Yesu beleŋ yiŋgeŋge yeŋ, “Al Kuruŋyen mere basaŋ marbenaŋamde niŋ mar beleŋ palap ma yirdehaŋyen,” yiriŋ. 45 Be, Galili niŋ marbePasoba gabu kuruŋ nalure Yerusalem kuŋgor Yesu mata teŋ hinhin goyen kenamiŋgeb, yeŋ waŋ forok yekeb amaŋ heŋ hoyirde gargar iramiŋ.

46 Yesube sopte po Galili naŋa bana goŋniŋ taun kura Kana, fe gergeŋ tigiri tikewain hiriŋde gor kuriŋ. Gorbe naŋa gotedoyaŋ al kuruŋde meteŋ al kura gor hin-hin. Goyenbe al gote urmiŋbe Kapeneamtaunde gor garbam buluŋ po heŋ yamiŋdefirtiŋde po hinhin. 47 Doyaŋ al gobe Yesugo Yudia naŋare mat Galili forok yihi meremomoŋ go nurdeb yeŋ hitte kuŋ urmiŋkamtek binde po hiriŋ goyen waŋ sopeirwoŋ yeŋ eseŋ mere iryiŋ. 48 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Deŋbe dulŋeŋ epte mawor po dufaytiŋ ne niŋ saŋiŋ irnayiŋ. Matatiŋeŋ kurayen kurayen Al Kuruŋ beleŋ poga yirtek goyen yeneŋ gab ne niŋ du-faytiŋ tareŋ irnayiŋ,” inyiŋ. 49 Irkeb algoreb, “Doyaŋ al, urne kamyeŋkek geb,wake kure,” inyiŋ. 50 Irkeb wol heŋbe,“Urgebe igiŋ hiyyeŋ. Go ma kamyeŋ geb,igiŋ ge kwa,” inyiŋ. Irkeb al gobe Yesuyenmere goyen fudinde yeŋ nurdeb yamiŋdekuriŋ. 51 Be, al go hako kuŋ hikeyabe

Page 151: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 4:52 148 Yon 5:21meteŋ marmiŋ beleŋ waŋ belen keneŋbe,“Urgebe igiŋ hiyuŋ!” inamiŋ. 52 Irkebal goreb da nalure wor po garbam gourmiŋ tubul tiyuŋ goke gusuŋaŋ yiryiŋ.Irkeb, “Urgebe ki naŋa bul irde naŋa diliŋuŋkureŋ gwahade hekeya garbam tubultiyuŋ,” inamiŋ. 53 Gwaha inkeb diriŋgote naniŋ goyen Yesu beleŋ, “Urgebe igiŋhiyyeŋ, go ma kamyeŋ,” inyiŋ mere gobenaŋa diliŋ goyenter wor po ninuŋ yeŋ be-bak tiyyiŋ. Irdeb yeŋya yamiŋde haŋyenmar gobe tumŋaŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋiramiŋ.

54 Be, Yesube Yudia naŋare mat Galilinaŋare waŋ mata tiŋeŋ sopte hoyaŋ kurairyiŋ gobe gogo doyaŋ al gote urmiŋ sopeiryiŋ.

5Yesu beleŋ al garbammiŋyaŋ kura Betesida

fe ala siŋakde hinhin goyen sope iryiŋ1 Be, Yesube hinhin, irde nalu kura kuke

gab Yuda marte gabu nalu kuruŋ kuraforok yekeb Yerusalem kuriŋ. 2 Yerusalembiŋde goŋbe fe ala kura al po taltiŋ Yudamarte mere mat Betesida ineŋ haŋyengoyen hinhin. Fe ala gobe hora koya kuruŋtaun go milgu irtiŋde yame kura SipsipyenYame ineŋ haŋyen goyen bindere hinhin.Irde ya kawan yulyaŋeŋ kura siptesoŋoŋgoyen fe ala go siŋakyaŋ hinhan. 3-4 Gorbeal garbammiŋyaŋ karimma waŋ ya kawanbana goŋ hinhan. Diliŋ titmiŋ, kahaŋnonbo hitiŋyabe uliŋ kamtiŋ yagoya goyenbudam wor po waŋ gor hinhan.* 5 Be,al kura dama 38 gayen garbam hitiŋde pohiyen goyen wor gor hinhin. 6 Be, Yesubeleŋ gor kuŋ al goyen firtiŋde gwahadehike keneŋbe al gobe sobamde po buluŋeŋgahade hiyen yeŋ nuryiŋ. Irdeb, “Igiŋhemewoŋ yeŋ nurde ha we?” inyiŋ. 7 Irkebgarbam al goreb, “Doyaŋ al, fe ugala tikeal gore kura faraŋ nurde nad fete nertekmoŋ. Niŋgeb hako ga kurke yeŋ kurutyeŋ himekeb al hoyaŋ beleŋ wa meheŋheŋ kurkuŋ haŋyen,” inyiŋ. 8 Irkeb Yesubeleŋbe al goyen, “Huwara. Huwardegasuŋge sope irde teŋ kwa,” inyiŋ. 9 Irkeb

goyare po al gobe igiŋ hiriŋ. Irdeb huwardegasuŋmiŋ sope irde teŋ kuriŋ.

Be, mata gobe Sabat nalure forok yiriŋ.10 Niŋgeb Yuda marte doyaŋ mar beleŋ aligiŋ hiriŋ al goyen, “Sabat nalure detgeyade kuŋ ha gobe Moseyen sabarebe utaŋirtiŋ goyen teŋ haŋ geb,” inamiŋ. 11 Irkebal gore wol heŋbe, “Sope nira al goreb,‘Huwardeb detge teŋ kwa,’ nina,” yinyiŋ.12 Irkeb mel goreb, “Gobe ganuŋ al beleŋwor po gwaha gina?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ.13Goyenbe Yesube al buda kuruŋ bana goŋisal po uryiŋ geb, al garbam miŋyaŋ igiŋhiriŋ goreb al goyen yeŋ bebakkeŋ manuryiŋ.

14 Be, kamebe Yesu beleŋ Al Kuruŋyenya balem bana gor al go keneŋbe, “Ga nurako. Igiŋ hawaŋ geb, sopte mata buluŋ matiyayiŋ. Moŋgo det buluŋ wor po girtekkura forok yeŋ gunyeŋ geb,” inyiŋ. 15 Irkebal gobe Yudamarte doyaŋmar hitte kuŋbe,“Yesu beleŋ sope niruŋ,” yinyiŋ.

16 Be, Yesu gob Sabat nalure mata gwa-hade tiyyiŋ geb, Yuda marte doyaŋ marbeleŋ buluŋ buluŋ iramiŋ. 17 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Adonebe meteŋ titiŋdepo hiyen. Gayenter wor meteŋ teŋ hi.Niŋgeb ne manaŋ gago meteŋ teŋ hime,”yinyiŋ. 18 Gwaha yekeb mel Yuda martedoyaŋ mar goreb daha mat kura maytekekami yeŋ kurut wor po yeŋ hinhan. GobeSabat naluyen saba ma gama irde hiyengoke po moŋ. Al Kuruŋ wor neya tuŋande,irde Adone nigen yeŋ hiyen goke manaŋigiŋ ma nurdeb gogo mayniŋ teŋ hinhan.

19 Be, Yesu beleŋ gahade wol hiriŋ:“Fudinde dineŋ hime. Urmiŋbe yiŋgeŋdesaŋiŋde epte ma det kura iryeŋ. Naniŋbeleŋ mata kura teŋ hikeb Urmiŋ worgoyen po teŋ hi. Niŋgeb yeŋbe Naniŋbeleŋ mata kura teŋ hike keneŋbe goyenpo teŋ hiyen. 20 Naniŋbe Urmiŋ goyenbubulkuŋne wor po yeŋ nurdeb yeŋ matateŋ hiyen kuruŋ gob Urmiŋ ikala irde pasiheŋ hiyen. Fudinde deŋbe haŋka matakenhaŋ gate folek Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋikala irkeb yeŋ beleŋ kawan forok yiryeŋ.Irkeb deŋ beleŋ yeneŋbe diltiŋ fot yenayiŋ.21 Naniŋ beleŋ al kamtiŋde mat yisaŋ heŋ

* 5:3-4: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 4 Irdeb gise haŋka Doyaŋ Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ fe biŋde go kateŋ fe koromirde hiyen. Niŋgeb miyoŋmiŋ gore kateŋ fe go korom irke al kura yeŋ wa solok yeŋ fe biŋde kurkuyeŋbe garbammiŋdahade gobe goya po hubu hiyyeŋ.

Page 152: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 5:22 149 Yon 5:44hiyen gwahade goyen po, Urmiŋ wor alkura Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyenune yeŋbe igiŋ ala po unyeŋ. 22 IrdeNaniŋ yiŋgeŋbe al merem yaŋ ma yirdehiyen. Goyenpoga al merem yaŋ yird yirdmeteŋbe Urmiŋ haniŋde kiryiŋ. 23 Gogabal beleŋ Naniŋ turuŋ irde haŋyen gwahadegoyen po Urmiŋ wor turuŋ irde hinayiŋ.Al kura Al Kuruŋ Urmiŋ ma turuŋ irdehiyeŋbe teŋ kerke wayyiŋ al Naniŋ worturuŋ ma irde hiyeŋ.

24 “Fudinde wor po dineŋ hime, al kuramerene gayen nurde nad nerke katmiriŋal goke dufaymiŋ tareŋ iryeŋbe yeŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ goyen tenayiŋ. Irdeb yeŋdiliŋde merem yaŋ ma henayiŋ. Go margobe hugiŋeŋ kamde kamde mata goyenfole irde Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋmatagoyen miŋyaŋ henayiŋ. 25 Fudinde wor podineŋ hime, nalu kura forok yeweŋ tiya. Gonalu gobe gago forok yihi. NiŋgebAl Kuruŋma nurde uneŋbe yeŋ diliŋde al kamtiŋyara haŋyen mar goyen Al Kuruŋ Urmiŋdemere nurnayiŋ. Irde nurde yeŋ ge du-faymiŋ tareŋ irdeb yeŋya hugiŋeŋ hinayiŋ.26 Naniŋ yiŋgeŋbe al beleŋ yeŋya hugiŋeŋheŋ heŋ mata gote miŋ al. Gwahade goyenpo Urmiŋ wor Naniŋ beleŋ hugiŋeŋ heŋheŋ mata gote miŋ al iryiŋ. 27 Irdeb yeŋbeAl Urmiŋ geb, alyen mata igiŋya buluŋyapota yird yird saŋiŋ goyen manaŋ unyiŋ.

28 “Be, al kamtiŋ tumŋaŋUrmiŋdemelaknurdeb metemiŋde mat huwarnayiŋ nalugo waŋ hi geb, goyen goke hurkuŋkat matinayiŋ. 29 Al mata igiŋ igiŋ teŋ hitiŋmarbe huwarde Al Kuruŋya hugiŋeŋ hi-nayiŋ. Munaŋ al mata buluŋ buluŋ teŋ hi-tiŋ marbe kamtiŋde mat huwarkeb meremyaŋ yiryeŋ. 30 Nigen tareŋdebe epte madaha wet kura tiyeŋ. Alyen mata igiŋyabuluŋya yineŋhimyengobeAl Kuruŋbeleŋal gobe gwahade ninke po gabe igiŋ mabuluŋ yineŋ himyen gogo. Nebe dufaynerma mata teŋ himyen. Nad nerke wamiriŋal gote dufay po gama irde gwaha teŋhimyen. Niŋgeb meteŋ teŋ himyen gabehuwak geb,” yinyiŋ.

Al hoyaŋ wor Yesube ganuŋ goyentagalamiŋ

31 Be, Yesu beleŋ sopte po gaha yinyiŋ:“Nebe nigeŋ ge yeŋ nebe al goyen yeweŋbe

merene gobe fudinde moŋ yenayiŋ.32 Goyenbe ne niŋ heŋ mere tagalde hiyenal kura hi. Al gore ne niŋ tagalde hiyengobe fudinde yeŋ nurde hime. 33 DeŋbeYon Baptais beleŋ ne niŋ dahade kurayeke nurtek yeŋ al hulyaŋ yiraŋ. Irkebyeŋ beleŋ ne niŋ mere fudinde diruŋ.34 Nebe al beleŋ ne niŋ heŋ tagalwoŋ yeŋma nurde hime. Goyenpoga Yon Baptaisbeleŋ ne niŋ heŋ tagalde hi goke momoŋdirde hime gobe deŋ beleŋ ne niŋ dufaytiŋtareŋ irkeb Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋtiwoŋ yeŋ nurdeb gago momoŋ dirdehime. 35 Yonyen merebe hulsi kura melakheŋ agat urtiŋ yara alyen dufay wuk irdehinhin. Irkeb deŋbe sobamde mameremiŋgoke amaŋ heŋ hinhan. 36 Goyenbe meteŋteŋ himyen gabe Yon beleŋ ne niŋ heŋtagalde hiyen gote folek. Meteŋne gabeNanne beleŋ gwaha teŋ pasi irayiŋ nineŋbenunyiŋ. Niŋgeb meteŋne gareb fudindeNanne beleŋ nad nerke wamiriŋ goyen alyikala yirde hi. 37 Irdeb Nanne nad nerkewamiriŋ al gore wor yiŋgeŋ mohoŋde neniŋ tagaltiŋ hi. Goyenpoga deŋbe melakmuŋ kura ma nurde, yeŋbe al gwahade yeŋma keneŋ haŋyen. 38 Irde ne niŋ dufaytiŋsaŋiŋ ma irde haŋ geb, nad nerke wamiriŋal gote merebe bitiŋde ma hi.

39 “Be, Al Kuruŋyen asaŋbe deŋ beleŋmali ma kapyaŋ heŋ haŋyen. Keŋkelakapyaŋ hetek gab goreb Al Kuruŋyahugiŋeŋ hitek gobe nende hiyyeŋ yeŋnurdeya kapyaŋ heŋ haŋyen. Goyenbeasaŋ gobe ne niŋ katiŋ haŋ. 40 Niŋgeb nehitte wanayiŋbe Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitekgoyendendehewoŋgega, nehittewaŋwaŋniŋ bada heŋ haŋ.

41 “Nebe al beleŋ turuŋ nirnaŋ yeŋ manurde hime. 42 Irde deŋ gayen al dahadeyeŋ nurd duneŋ hime. Bitiŋ banabe AlKuruŋ niŋ fudinde wor po amaŋeŋ nurdnurdbe hubu wor po. 43Nebe Adone beleŋhulyaŋ nirke waŋ tareŋmiŋde meteŋ teŋhimyen gega, deŋbe pel po nirde haŋ.Goyenbe al kura waŋ yiŋgeŋde tareŋde pometeŋ teŋ hikeb gargar irnayiŋ. 44 Deŋbekadtiŋ beleŋ turuŋ dird dird niŋ po nurdehaŋyen. Gega Al Kuruŋ uŋkureŋ goreturuŋ dird dird niŋ muŋ kura ma nurdehaŋyen. Niŋgeb deŋ beleŋ gwaha teŋ hi-nayiŋbe dahadem dufaytiŋ ne niŋ saŋiŋ

Page 153: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 5:45 150 Yon 6:24irnayiŋ? Epte moŋ geb.

45 “Goyenbe ne beleŋ Adone hittemerem yaŋ diryeŋ yeŋ ma nurnayiŋ.Merem yaŋ dirtek albe Mose geb. Deŋbeyeŋ ge hekkeŋ nurde haŋyen gega, yeŋgore po merem yaŋ diryeŋ geb. 46 Yeŋbeleŋ gab asaŋmiŋdebe ne niŋ kayyiŋ.Niŋgeb deŋ gayen yeŋ ge fudinde hekkeŋnurde haŋyen manhan ne niŋ dufaytiŋtareŋ irwoŋ. 47 Goyenbe mere kayyiŋgoke dufaytiŋ tareŋ ma irde haŋ geb, dahamatbe nemere teŋ hime gayen fudinde yeŋnurnayiŋ? Epte moŋ,” yinyiŋ.

6Al 5,000 biŋge paka yiryiŋ(Matiyu 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17)

1 Be, go kamereb Yesube Galili naŋarekuriŋ. Kuŋbe Galili fe ala kuruŋ goyensiŋa kurhan kuriŋ. Galili fe ala kuruŋ gotedeŋem kurabe Taiberias. 2 Be, al budamYesu beleŋ garbammar sope yird yirdmatatiŋeŋ karkuwaŋ forok yirke yenamiŋ geb,yeŋ po gama irde kwamiŋ. 3 Irkeb Yesugob dugu dabayiŋde kura gor hurkuŋbekomatmiŋya keperde usaŋ hamiŋ. 4 Be,Yuda marte gabu nalu kuruŋ kura Pasobagoyen binde binde heŋ hinhin.

5 Be, Yesu gob al buda kuruŋ go yeŋ hittepo waŋ hike yinyiŋ. Irdeb Filip goyen,“Beretbe damde kuŋ damu teŋ yuntek?”inyiŋ. 6 Go inyiŋ gobe yiŋgeŋbe gwahatiyeŋ yeŋ nurd nurd ga Filip goyen duliŋtuŋaŋ ure yeŋ gusuŋaŋ iryiŋ. 7 IrkebFilip beleŋ wol heŋbe, “Al tumŋaŋ beretmuŋ kura netek gobe neŋ bana al kuragagasi 8 gayen meteŋ teŋ hora tiyyeŋgore wor epte ma diryeŋ,” inyiŋ. 8 Gwahayekeb komatmiŋ kura Andru, Saimon Pitakuliŋ beleŋ hardeb, 9 “Diriŋ kura beretmukŋeŋ siptesoŋoŋ bali bilmiŋ karka teŋpalawa yara irtiŋ gore po yirtiŋ goyamakaŋ dapŋa irawaya miŋyaŋ bana gaŋhi. Goyenbe go muŋ goreb al buda kuruŋgayen daha yiryeŋ?” inyiŋ. 10 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Al buda ga yinkekepernaŋ,” yinyiŋ. Irkeb gorbe yamuŋbudam hinhande geb, goyaŋ keperdetukamiŋ. Al gabu iramiŋ gobe 5,000gwahade. 11 Be, Yesu beleŋ beret mukŋeŋsiptesoŋoŋ go yade Al Kuruŋ turuŋ irde albuda keperamiŋmar goyen gale heŋ yunke

nene ep namiŋ. Irde makaŋ dapŋa irawagoyen wor yade gwahade po yiryiŋ.

12 Be, nene ep neke yeneŋbe Yesu beleŋkomatmiŋ goyen yinyiŋ. “Beret ep neneyubul tahaŋ ga buda yirnaŋ. Kura muŋyubul tike buluŋ ma henayiŋ,” yinyiŋ.13 Irkeb beret mukŋeŋ siptesoŋoŋ namiŋmar gore ep nene yubul tiyamiŋ goyenbuda yirde tiri 12 gayen makiŋ yiramiŋ.14 Be, al buda gobe Yesu beleŋ mata tiŋeŋkuruŋ goyen irke keneŋbe, “Fudinde, algabe Al Kuruŋyen mere basaŋ Al kamemegen gar wayyeŋ yitiŋ al go goyenbegago!” yamiŋ. 15Goyenbe Yesube mel gorewaŋ parsay irde yende Doyaŋ Al Kuruŋirniŋ teŋ hike nurdeb gor matbe bal heŋyeŋ uŋkureŋ po dugure hurkuriŋ.

Fe hende huwarde kuriŋ(Matiyu 14:22-33; Mak 6:45-52)

16 Be, ŋumtuk ureŋ tikeb Yesuyen ko-matmiŋ yagobe dugu dabayiŋde mat mul-gaŋ heŋ Galili fe ala siŋare kurkamiŋ.17 Irdeb gor mat Galili fe ala kuruŋ goyensiŋa kurhan Kapeneam beleŋ kuniŋ yeŋhakwa hende hurkuŋbe kuŋ hinhan. GegaYesubemel goya ma kwamiŋ. Be, hako kuŋhikeyabe kidoma hiriŋ. 18 Irdeb meŋe ku-ruŋ tike duba huwaryiŋ. 19 Be, mel gobe 5ma6 kilomita gwahade kwamiŋ. IrkebYesuforok yeŋ fe yuwalŋeŋ hende huwardehakwago tur powayyiŋ. Waŋhike keneŋbekafura wor po hamiŋ. 20 Goyenbe Yesubeleŋ, “Ne waŋ hime ge, kafura heŋ ma,”yinyiŋ. 21 Irkeb amaŋ hende Yesu faraŋurke hakwa biŋde hurkuriŋ. Irkeb gor ku-niŋ yeŋ kuŋ hinhande gor bemel po forokyamiŋ.

22 Be, ferd fay uryiŋ goya goyenbeal buda fe ala siŋa kurhan Yesu beleŋyubul tiyyiŋ marbe gor po hinhan. Melgore hakwa gor ma hike keneŋbe, “Kibehakwa uŋkureŋ goyen po gar hinhin gobeYesuyen komatmiŋ beleŋ teŋ kwaŋ. GegaYesube yeŋya tumŋaŋ ma kwaŋ,” yamiŋ.23 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ beret teŋ AlKuruŋ turuŋ irde al buda go gale heŋ yunkenamiŋ gasuŋ bindere gor Taiberias mathakwa buda kura waŋ forok yamiŋ. Irkebmel gore Yesube gor wet hi yeŋ kuŋ naŋke-namiŋ. 24 Goyenbe hakwa bana goŋbeYesu ma komatmiŋ gwahade muŋ kura ma

Page 154: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 6:25 151 Yon 6:49keneŋbe Yesu niŋ naŋkinniŋ yeŋ hakwa gohende Kapeneam kwamiŋ.

Yesube Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gotesaŋiŋ miŋyaŋ

25 Be, al buda gobe fe ala goyen siŋakurhan mat waŋbe Yesu kenamiŋ. Irdeb,“Rabai, daha naŋa gar wayaŋ?” ineŋgusuŋaŋ iramiŋ. 26 Irkeb wol heŋbe gahayinyiŋ: “Fudinde wor po dineŋ hime,deŋbe mata tiŋeŋ Al Kuruŋ beleŋ po gairtek goyen keneŋ miŋ bebak ma teŋyane niŋ naŋkeneŋ haŋ. Beret nene bitiŋmakiŋ iraŋ goke po teŋ ne niŋ naŋkeneŋhaŋ. 27Megen niŋ biŋge buluŋ hetek gokema meteŋ teŋ hinayiŋ. Nene Al Kuruŋyahugiŋeŋ hitek biŋge goke po meteŋ teŋ hi-nayiŋ. Biŋge gobe ne Al Urmiŋ gare duneŋ.Biŋge goyen duneŋ duneŋ meteŋ gobeAdone beleŋ basiŋa nirde nunyiŋ,” yinyiŋ.28 Gwaha yinkeb mel goreb, “Niŋgeb dahawor po teŋbe Al Kuruŋ beleŋ meteŋ gokenurde hi goyen titek?” ineŋ gusuŋaŋiramiŋ. 29 Irkeb wol heŋbe, “Deŋ beleŋ AlKuruŋyen meteŋ titek gobe yeŋ beleŋ teŋkerkewayuŋ al goke dufaytiŋ tareŋ irnayiŋgogo,” yinyiŋ. 30 Irkeb, “Gwahade kenemmata tiŋeŋ dahade goyen irke keneŋ gabege niŋ dufayniniŋ tareŋ irtek? Niŋgebdaha tiyayiŋ? 31 Hakot wor po asininiŋyago sawsawanaŋa banahinhanyabe biŋge‘mana’ ineŋ haŋyen goyen nene hinhan.Goyen goke Al Kuruŋyen asaŋde, ‘Al Ku-ruŋyen gasuŋdeniŋ biŋge yeŋ beleŋmel goyunke namiŋ,’ gwahade katiŋ hi,” inamiŋ.32 Gwaha inkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Fudinde wor po dineŋ hime, Al Kuruŋyengasuŋde niŋ biŋge katke namiŋ gobe Mosebeleŋma yunyiŋ. Biŋge yunyiŋ albe Adonegeb. Irde gayenter wor biŋge fudindeduneŋ hi al gobe Adone. 33 Al Kuruŋyengasuŋde niŋ biŋgebe yeŋ hittemat katuŋ algogo. Yeŋ beleŋ po gab alya bereya megenhaŋ kuruŋ gayen Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋheŋ goyen yuneŋ hiyen,” yinyiŋ. 34 Irkebmel gore, “Doyaŋ al, haŋka matbe biŋgegoyen hugiŋeŋ hugiŋeŋ duneŋ hayiŋ,” in-amiŋ.

35 Irkeb wol heŋbe gaha yinyiŋ: “NebeAl Kuruŋya hugiŋeŋ hitek biŋge fudindego goyen. Niŋgeb al kura ne hitte waŋdufaymiŋ ne niŋ saŋiŋ iryeŋ al gobe biŋgema kamde fe niŋma irde hiyeŋ go gwahade

goyen po Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋtareŋ gobe hubu ma hiyyeŋ. 36 Goyenbedinhem gwahade po, deŋbe ne gayenneneŋ haŋ gega, dufaytiŋ ne niŋ tareŋ mayirdehaŋ. 37Al tumŋaŋNannebeleŋneniŋnuntiŋ mar gobe ne hitte wanayiŋ. Irkebal ne hitte wanayiŋ mar gobe kura muŋtakirama tiyeŋ. 38Nebe Al Kuruŋ hitte matkatmiriŋ gobe dufayne gama irde meteŋtiye yeŋma katmiriŋ. Gwahade yarabe nadnerke katmiriŋ al gote dufay po gama irdemeteŋ tiye yeŋ katmiriŋ. 39Niŋgeb ne niŋnuntiŋ mar gobe uŋkureŋ muŋ kura tubultimeke pel ma hiyyeŋ. Gwaha irtiŋeŋbenalu funaŋde mel go tumŋaŋ yisaŋ heŋal gergeŋ wor po yireŋ. Go tiyeŋ gobenad nerke katmiriŋ al gote dufay geb, gopo gama ireŋ. 40 Nanner dufaydebe altumŋaŋ diliŋbe Urmiŋ hende po irde yeŋge po dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ marbe yeŋyahugiŋeŋ hinayiŋ. Irkeb nalu funaŋdebe nebeleŋ mel go yisaŋ heweŋ,” yinyiŋ.

41 Be, Yesu beleŋ yiŋgeŋ ge yeŋ,“Nebe biŋge fudinde Al Kuruŋ hitte matkatmiriŋ,” yeke nurdeb Yuda mar goreYesu niŋ igiŋ ma nurde siksiksuk tiyamiŋ.42 Irdeb, “Al gabe Yosep urmiŋ Yesu moŋ?Naniŋya miliŋyabe nurde yuneŋ hite.Goyenbe dahade niŋgeb yiŋgeŋ ge yeŋ,‘Nebe Al Kuruŋ hittemat katmiriŋ,’ yeŋ hi?Mere gobe kukuwamŋeŋ wor po!” yamiŋ.

43 Irkeb Yesu beleŋ, “Merene goke igiŋma nurde siksiksuk teŋ haŋ gobe badahenaŋ. 44 Al kura yiŋgeŋ epte ma ne hittewanayiŋ. Nanne nad nerkewamiriŋ al goregab bul yirke ne hitte wanayiŋ. Irkeb nalufunaŋdebe go mar gobe ne beleŋ kamtiŋdemat yisaŋ heweŋ. 45 Al Kuruŋyen merebasaŋ mar porofet buda beleŋ asaŋde,‘Al Kuruŋ beleŋ mel goyen tumŋaŋ sabayiryeŋ,’ katiŋ hi gwahade goyen po, al kuraAdoner mere nurde sabamiŋ bebak tinayiŋmar gobe tumŋaŋ ne hitte wanayiŋ. 46 Alkura Nanne ma kintiŋ. Goyenpoga neyeŋ hitte mat watiŋ al gare po ga kintiŋ.47 Fudinde wor po dineŋ hime, al kura neniŋ dufaymiŋ saŋiŋ irnayiŋbe Al Kuruŋyahugiŋeŋ hinayiŋ. 48 Niŋgeb al beleŋ neneAl Kuruŋya hugiŋeŋ hitek biŋge gobe negago. 49 Asetiŋ yagobe sawsawa po kuruŋnaŋa bana kuŋ heŋya biŋge ‘mana’ ineŋhaŋyen goyen nene hinhan gega, tumŋaŋ

Page 155: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 6:50 152 Yon 7:1kamamiŋ. 50 Goyenbe biŋge fudinde AlKuruŋ hitte mat kattiŋ gobe gar hi. Alkura biŋge go niyyeŋbe Al Kuruŋ diliŋdeal kamtiŋ yara ma hiyyeŋ. 51 Nebe albeleŋ nen Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitekde niŋbiŋge Al Kuruŋ hitte mat kattiŋ goyen.Niŋgeb albe biŋge nene gabe tareŋ heŋhaŋyen gwahade goyen po, ne niŋ du-faymiŋ tareŋ irnayiŋ marbe Al Kuruŋyahugiŋeŋ hinayiŋ. Biŋge gobe ne gago. Alyabereyamegenhaŋ kuruŋ gayenAl Kuruŋyahugiŋeŋ hinayiŋ goke teŋ nigeŋ gasoŋneyuneŋ,” yinyiŋ.

52 Be, Yesu beleŋ gwaha yinkeb Yudamar goyen mere tiyyiŋ goke teŋbe, “Algab dahadem yiŋgeŋ gasoŋ dunke netek?”yeŋbe yiŋgeŋ bana goŋ bipti forok irdeyiŋgeŋ uliŋ kadom mohoŋde tiyamiŋ.53 Irkeb Yesu beleŋ yinyiŋ. “Fudindewor po dineŋ hime, ne Al Urmiŋ gategasoŋneya darineya ma nenayiŋbe AlKuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gobe eptema dende hiyyeŋ. 54 Munaŋ al kuragasoŋneya darineya niyyeŋ al gobe AlKuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gobe yendehiyyeŋ. Irkeb nalu funaŋdeb al gobe isaŋheweŋ. 55 Gasoŋnebe nene Al Kuruŋyahugiŋeŋ hitek biŋge wor po, irdeb darinewor nene Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitek fewor po go goyen. 56 Niŋgeb al kuragasoŋneya darineya niyyeŋ al gobe neyahireŋ. Irkeb ne wor yeŋya hireŋ. 57 Adonegwahader hitiŋ al gore nad nerke megengar katmiriŋ. Irde yende saŋiŋde ne worhugiŋeŋ heŋ heŋ tareŋnem yaŋ hime.Niŋgeb al kura gasoŋne niyyeŋ al gobetareŋner Al Kuruŋya hugiŋeŋ hiriryeŋ.58 Nebe biŋge Al Kuruŋ hitte mat kattiŋgo goyen. Asetiŋ yagobe biŋge ‘mana’ineŋ haŋyen goyen nene hinhan gega, kuŋkuŋbe kamamiŋ. Goyenbe al kura ne biŋgeyeŋ hime gayen niyyeŋ al gobe Al Kuruŋyahugiŋeŋ hiriryeŋ,” yinyiŋ. 59Be,mere gabeKapeneam taun bana Yuda marte gabuyare al saba yirde heŋya tiyyiŋ.

Yesuyen komatmiŋ yago budam tubul teŋkwamiŋ

60 Be, sabamiŋ go nurdeb Yesuyen ko-matmiŋ yago kura beleŋ, “Saba gabeepte ma bebak titek, meteŋeŋ wor po.Ganuŋ beleŋ epte nurde gama iryeŋ?”

yamiŋ. 61 Irkeb Yesu go komatmiŋ yagogoyen yiŋgeŋ uliŋ mere goke ŋagak yeŋhike nurdeb, “Merene gare dufaytiŋ hagaira? 62 Gwahade kenem kame ne Al Ur-miŋ gayen bikkeŋ hinhemde mulgaŋ heŋhurkumeke neneŋbe dahade nurnayiŋ?63 Al Kuruŋ diliŋde al gergeŋ ird ird gobeHoli Spirit beleŋ po ga iryeŋ. Megenniŋ marte saŋiŋde epte ma gwaha ir-nayiŋ. Merene gayen al kura beleŋ fudindeyeŋ nuryeŋbe Holi Spirit beleŋ al goyenAl Kuruŋ diliŋde gergeŋ wor po iryeŋ.64 Goyenbe kuratiŋ kurabe merene gayenfudinde yeŋma nurde haŋ,” yinyiŋ. Gwahayinyiŋ gobemeteŋmiŋmiŋ urde komatmiŋyawaryiŋdemat po ganuŋ beleŋ yeŋ ge du-faymiŋ tareŋ ma irnayiŋ, irde ganuŋ beleŋasogom haniŋde kiryeŋ goyen keŋkelanurde hinhin geb, gogo yinyiŋ. 65 Irdebsopte yinyiŋ. “Kuratiŋ kura beleŋ merenepel irnayiŋ goke teŋbe, ‘Al kura yiŋgeŋepte ma ne hitte wanayiŋ, Nanner tareŋdepo ga ne hitte wanayiŋ,’ dinhem gogo,”yinyiŋ.

66 Be, mere go yiriŋde matbe komat-miŋ yago budambe gama ird ird niŋ badahamiŋ. 67 Irkeb Yesu beleŋ komatmiŋ12 goyen, “Deŋ manaŋ nubul tiniŋ yeŋnurhaŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 68 IrkebSaimon Pita beleŋ wol heŋbe, “Doyaŋ AlKuruŋ, ge po ga al beleŋ nurde Al Kuruŋyahugiŋeŋ hitek merege yaŋ geb, gubul teŋganuŋ hitte kutek? 69 Irde gebe Al Wukkeŋwor po Al Kuruŋ hitte mat wayariŋ yeŋnurde dufayniniŋ saŋiŋ irde hite, irde gebefudinde al gwahade yeŋ nurde guneŋ hite,”inyiŋ. 70 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe,“Deŋ komatne 12 gayenbe nigeŋ po basiŋadirmiŋ. Goyenpoga kuratiŋ kurabe Sa-tanyen dufay gama irde hi geb!” yinyiŋ.71 Gobe Yudas, Saimon Iskariot urmiŋ niŋnurdeb gogo yiriŋ. Yeŋbe Yesuyen ko-matmiŋ 12 bana hinhin gega, kamebe yeŋbeleŋ Yesu goyen asogom haniŋde kiryiŋ.

7Yesube gabu nalu kuruŋ kura “Ya Kawan

Heŋ Heŋ” ineŋ haŋyen goke Yerusalemhurkuriŋ

1 Be, Yuda marte doyaŋ mar Yudianaŋare haŋyen goreb Yesu mayniŋ yeŋyeŋ ge doyaŋ heŋ hinhan. Niŋgeb Yesube

Page 156: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 7:2 153 Yon 7:26go nurdeb kamde kamde nalumiŋbe hakohinhin geb, Yudia naŋa beleŋ kutek mairyiŋ. Irkeb Galili naŋa bana goŋ po heŋkuŋ hinhin. 2 Goyenbe Yuda marte gabunalu kuruŋ kura “Ya Kawan Heŋ Heŋ” ineŋhaŋyen goyen forok yetek binde heŋ hikeb3 Yesu kuliŋ yago beleŋ, “Naŋa ga tubulteŋ Yudia naŋare kwa ko. Gogab matatiŋeŋ turŋuŋ yaŋ wor po forok yirde hayengoyen gor niŋ komatge yagowor yennayiŋ.4 Al kura al budam beleŋ nurd nunwoŋyeŋ goya banare ma mata teŋ hiyen geb.Gebe mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ forok yirdehayen geb, naŋa kuruŋ gayen bana gebe algwahade yeŋ alya bereya yikala yirde kuŋhayiŋ,” inamiŋ. 5Yesu kuliŋ yago yiŋgeŋdewor yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ muŋ kura mairamiŋ geb, gogo gwaha inamiŋ.

6 Goke teŋbe Yesu beleŋ wol heŋbe,“Gwaha teŋ teŋ nalunebe hako geb. Munaŋdeŋ hittebe nalu kuruŋ gabe igiŋ ala po.7 Megen niŋ marbe epte ma deŋ haramdirnayiŋ. Goyenbe nebe yeŋ mata teŋ haŋgobe buluŋ teŋ haŋ yeŋ hugiŋeŋ yineŋhimyen geb, goke igiŋ ma nurd nuneŋ haŋ.8Niŋgeb deŋbe igiŋ niŋ gabu nalu kuruŋdegor kunaŋ ko. Nere kuŋ kuŋ nalu wor pobehako geb, nalune forok yeke gab hurkeŋ,”yinyiŋ. 9 Be, Yesu go gwaha yineŋbe Galiligor po hinhin.

10 Irkeb kuliŋ yagobe Yesu go gor potubul teŋbe Yerusalem kwamiŋ. Gega Yesuwor kame gab balmiŋ hurkuriŋ. 11Be, gabunalu kuruŋ goyenter Yuda marte doyaŋmar beleŋ yeŋ ge naŋkeneŋbe, “Al gobedare hi?” yeŋ gusuŋaŋ heŋ hinhan.

12 Be, Yerusalem al gabu iramiŋ banakuruŋ gob yeŋ ge sisure tagaltiŋ ala teŋhinhan. Kura beleŋbe, “Yeŋbe al igiŋ,”yekeb, kura beleŋ, “Moŋ, yeŋ beleŋ al usiyirde hi,” yeŋ hinhan. 13 Goyenbe Yudamarte doyaŋ mar goke kafura heŋbe alkura beleŋ Yesu niŋ muŋ kura kawan maŋut yeŋ hinhan.

Yesu beleŋ gabu nalu kuruŋde gor al sabayiryiŋ

14 Be, gabu nalu kuruŋ goyen kuŋ ka-halte heweŋ teŋ hikeyabe Yesu gob Al Ku-ruŋyen ya balem koya milgu irtiŋ bana algabu irde haŋyen sawsawa kuruŋde gorhurkuŋbe al saba yiryiŋ. 15 Irkeb Yuda mar

beleŋ nurde hurkuŋkat teŋbe, “Al gabesaba muŋ kura ma titiŋ gega, dufay kuruŋgabe dare niŋ tiyuŋ?” yamiŋ.

16 Irkeb meremiŋ go nurdeb Yesu beleŋwol heŋbe, “Saba teŋ hime gabe nere moŋ.Saba gabe nad nerke wamiriŋ al goyenhitte mat waŋ hi. 17 Al kura Al Kuruŋyendufay gama ire yeŋ nuryeŋ al gobe sabateŋ hime gayen Al Kuruŋ hitte mat waŋ himanigen dufaydemere teŋ hime goyen be-bak tiyyeŋ. 18 Al kura yiŋgeŋ dufaymiŋdemere teŋ hiyeŋ al gobe al beleŋ turuŋnirnaŋ yeŋ gwaha teŋ hiyeŋ. Goyenbe alkura meteŋne tiyayiŋ yeŋ hulyaŋ iryiŋ algoyen turuŋ irnaŋ yeŋ meteŋ teŋ hiyeŋal gobe al fudinde, usi miŋmoŋ. 19 Deŋbeleŋ saba tareŋ gama irde haŋyen gobeMose beleŋ dunyiŋ. Goyenbe deŋ kuruŋgayen saba goyen keŋkela ma gama irdehaŋ. Gega daniŋ mununniŋ teŋ haŋ?”yinyiŋ. 20 Gwaha yinkeb al buda gorgabu iramiŋ goreb, “Al kura muguneŋ mateŋ hi geb, daniŋ gwaha yaha? Gebeuŋgurage yaŋ,” inamiŋ. 21 Irkebwol heŋbe,“Nebe Sabat nalure kuramata tiŋeŋ turŋuŋyaŋ uŋkureŋ forok irmiŋ. Irkeb gokehurkuŋkat tiyaŋ. 22 Goyenbe deŋ worMose beleŋ urtiŋ yago guba yeŋ yunnayiŋyiriŋ goyen gama irtek yeŋbe Sabat naluremeteŋ teŋ haŋyen. (Guba yeŋ yeŋ matagobe Mose beleŋ ma miŋ uryiŋ. Asetiŋyago meheŋde hinhan gore miŋ uramiŋ.)23Niŋgeb diriŋ kura gote guba yeŋ yeŋ nalugoyen Sabat nalure forok yekeb Sabat nalugo yeŋ bada ma heŋ haŋyen. Irde Sabatnalure buluŋ tihit yeŋ ma nurde haŋyen.Niŋgeb ne wor al kura Sabat nalure sopeirmeke igiŋ wor po hiyuŋ gega, daniŋ bitiŋar nirde haŋ? 24 Niŋgeb deŋbe al kuramatamiŋ siŋare niŋ goyen po keneŋ gokema tagal unnayiŋ. Gwaha titŋeŋbe al goremata teŋ hi gote miŋ keŋkela bebak teŋyaga gobe igiŋ ma buluŋ innayiŋ,” yinyiŋ.

Yesube Mesaia?25 Be, mere gwahade yeke nurdeb

Yerusalem niŋ mar kura beleŋ, “Al gabenende doyaŋ mar beleŋ mayniŋ yeŋ kurutyeŋ haŋ al go goyenmoŋ? 26Al gabe kawanpo mere teŋ hi. Goyenbe mel gore dahawet kura ma ineŋ haŋ. Niŋgeb doyaŋ marwor yeŋbe Mesaia yeŋ nurde haŋ wet?

Page 157: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 7:27 154 Yon 7:5227Goyenbe neŋbe al gabe gor niŋ yeŋnurdehite. Gega Mesaia wayyeŋbe gor kura matwaya yeŋ ma po nurtek,” yamiŋ.

28 Be, mel gore gwaha yekeb ya koyamilgu irtiŋ bana al gabu irde haŋyen saw-sawa kuruŋde gor po Yesu gore al sabayirde heŋyabe kuware, “Deŋbe fudinde negayen keŋkela nurd nuneŋ haŋ? Irde gormat wayuŋ yeŋ nurde haŋ? Moŋ, deŋbego ma nurd nuneŋ haŋ geb. Nebe du-fayner ma gar wamiriŋ. Adone beleŋ nadnerke wamiriŋ. Matamiŋbe fudinde worpo. Goyenbe deŋbe goma nurde uneŋ haŋ.29 Goyenpoga nebe yeŋ beleŋ nad nerkewamiriŋ geb, keŋkela nurde uneŋ hime,”yinyiŋ.

30 Be, Yesu beleŋ go yiriŋ muŋ goketeŋbe teŋ mayniŋ tiyamiŋ. Gega maykekamtek nalube hako hinhin geb, mayniŋyeŋ kurut yamiŋ gega, kura muŋ sisaŋ mauramiŋ. 31 Goyenbe al buda bana goŋbeal budam Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋhinhan. Niŋgeb mel goreb, “Mesaia hoyaŋdamiŋ beleŋ waŋbe al gare mata tiŋeŋkarkuwaŋ forok yirde hi goyen fole irdebudam po iryeŋ? Epte moŋ!” yamiŋ.

32 Be, Farisi mar gobe al beleŋmere gwa-hade teŋ sisu balgarat teŋ hike nuramiŋ.Irdeb Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋmarte karkuwaŋmiŋya Farisi marya beleŋYesu fere tiniŋ yeŋ Al Kuruŋyen ya doyaŋirde haŋyen mar hulyaŋ yiramiŋ.

33 Be, Yesu beleŋ, “Nebe nalu ulyaŋdema deŋya heŋbe mulgaŋ heŋ nad nerkewamiriŋ al hitte kweŋ. 34 Irkeb ne niŋnaŋkennayiŋ gega, go ma nennayiŋ. Irdebne heŋde gorbe deŋ gwahade mar gobeepte ma kunayiŋ,” yinyiŋ. 35 Irkeb Yudamar goreb yiŋgeŋ uliŋ, “Al gabe dam beleŋneŋ epte ma kentekde kweŋ yeŋ yeŋ hi?Yeŋbe nende al burgagaw kerde Grikmartenaŋare kwamiŋ beleŋ goŋ kuŋ Grik marwet saba yireŋ yeŋ yeŋ hi? 36 Gobe dahayihim yeŋbe, ‘Ne niŋ naŋkennayiŋ gega, goma nennayiŋ. Irdeb ne heŋde gorbe deŋgwahade mar gobe epte ma kunayiŋ,’ yeŋhi?” yamiŋ.

37 Be, gabu nalu kuruŋ goyen kuŋ kuŋnalu funaŋde hiriŋ. Nalu funaŋ gobeYuda mar beleŋ nalu kuruŋ yeŋ nurdehaŋyen. Be, nalu go forok yekeb Yesu beleŋhuwardeb kuware gaha yinyiŋ: “Al kura fe

niŋ irkeb ne hitte waŋ fe niyyeŋ. 38Niŋgebal kura ne niŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋbe AlKuruŋyen asaŋde katiŋ gwahade goyen po,Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋmatare niŋ fegore biŋde mat marde waŋ hiyeŋ,” yinyiŋ.39Be, Yesu beleŋ fe kahaŋyaŋmerem tiyyiŋgobe kame al kura yeŋ ge dufaymiŋ tareŋirnayiŋmarbe Holi Spirit tenayiŋ yeŋ gogoyiriŋ. Gega goyenterbe Yesu goyen AlKuruŋ hittemamulgaŋ heŋ hurkuŋ deŋemturŋuŋ yaŋ goyen go ma tiriŋde hinhingeb, Holi Spiritbe kateŋ miŋmoŋ.

40 Be, meremiŋ go nurdeb al kura beleŋ,“Fudinde, al gabe kame wayyeŋ yitiŋ AlKuruŋyen mere basaŋ Al go goyen gago,”yamiŋ. 41 Irkeb kura beleŋbe, “Yeŋbe Me-saia,” yamiŋ. Goyenbe kura beleŋ, “Moŋ,Mesaiabe Galili naŋare mat ma wayyeŋgeb. 42 Al Kuruŋyen asaŋdebe MesaiabeDewityen miŋde mat forok yiyyeŋ, irdeDewit hinhin taunde Betlehem gor kawaŋhiyyeŋ yitiŋ moŋ?” yamiŋ 43 Be, Yesu niŋteŋbe al buda goyen kurabe Yesu niŋ hekebkurabe Yesu asogo iramiŋ. 44 Kura beleŋYesu go teŋ mayniŋ yeŋ kurut yamiŋ gega,sisaŋ ma po uramiŋ.

Yuda marte doyaŋ marbe Yesu niŋ du-faymiŋ saŋiŋ ma iramiŋ

45 Be, ya balem doyaŋ irde haŋyen margo Yesu fere tiniŋ yeŋ kwamiŋ gega, walipyeŋ nurdeb mulgaŋ heŋ Al Kuruŋ doloŋird ird mata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋyaFarisi marya hitte kwamiŋ. Kukeb yeŋbeleŋ, “Daniŋ al go teŋmawayhaŋ?” yineŋgusuŋaŋ yiramiŋ. 46 Irkeb ya balem gotedoyaŋmar beleŋ wol heŋbe, “Al kura beleŋyeŋ mere igiŋ po teŋ hi gwahade kurama teŋ hiyen,” yinamiŋ. 47 Irkeb Farisimar goreb, “Deŋ wor al gore usi dirdebitiŋ yawara?” yinamiŋ. 48 Irdeb, “Doyaŋmarya Farisi marya kura dufaymiŋ al goketareŋ irke yenaŋ? Hubu wor po geb!49Al buda Moseyen saba keŋkela ma nurdehaŋ mar goreb gogo gama irde haŋ. Gomar gobe Al Kuruŋyen bearar bana po hi-nayiŋ,” yamiŋ. 50-51 IrkebNikodemus beleŋhuwardeb, “Nende sabarebe al kurameremyaŋ irtek yeŋbe al gote mere wor wornurde gab merem yaŋ irnayiŋ yitiŋ moŋ?”yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Nikodemusbe Farisimar al gega, hakot yeŋ beleŋ kuŋ Yesukeneŋ sabamiŋ nuryiŋ al go goyen. 52 Be,

Page 158: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 7:53 155 Yon 8:23Nikodemus beleŋ gwaha yinkeb mel gorewol heŋbe, “Ge manaŋ Galili niŋ al? AlKuruŋyen mere keŋkela kenayiŋ. Irde gabAl Kuruŋyenmere basaŋ al kura Galili banamatmawayyeŋ yitiŋ goyen bebak tiyayiŋ,”inamiŋ.

[ 53 Be, Yerusalem gabu iramiŋ marbebur yeŋbe tiyuŋmiŋ tiyuŋmiŋ kwamiŋ.

81 Goyenbe Yesube Olip doŋdoŋde

hurkuriŋ.Bere mata buluŋ miŋyaŋ kura Yesu hitte

tawayamiŋ2 Be, fay urkeb sopte Al Kuruŋyen ya

balemde kuriŋ. Irkeb al budam waŋ kalyaŋkeramiŋ. Irkeb keperde saba yiryiŋ. 3 Be,Moseyen saba marya Farisi marya beleŋbere uŋ yaŋ kura goyen al hoyaŋya duwanteŋ hike keneŋbe teŋ wayamiŋ. Tawakebbere gob gabu iramiŋ goyen diliŋ marhuwaryiŋ. 4 Irkeb mel goreb, “Tisa, beregabe uŋ miŋyaŋ gega, al hoyaŋya duwanteŋ hike kenhet. 5Moseyen sabarebe beregahade gab horare gasa yirke kamnayiŋ yi-tiŋ hi. Munaŋ gebe gokeb daha yawayiŋ?”ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 6 Gusuŋaŋ gwa-hade iramiŋ gobe Yesu beleŋ daha wetkura yekeb meremiŋ gore po bul irdemerem yaŋ irniŋ yeŋbe gusuŋaŋ gwahadeiramiŋ gogo. Goyenbe Yesu gob urguŋ kaŋhaniŋ po megen mere kura kaŋ hinhin.7 Irkeb mel gore wol heŋ heŋ ge pakkuirke huwardeb yinyiŋ. “Deŋ bana gayen alkura mata buluŋ miŋmoŋ wor po hi keneŋgab yeŋ wa meheŋ heŋ horare mayyeŋ,”yinyiŋ. 8 Irdeb sopte urguŋ kaŋ megenmere kaŋ hinhin.

9 Be, mere go nuramiŋ marbe yuŋkureŋyuŋkureŋ siksuk irde kuŋ hinhan. Par-guwak wa meheŋ hamiŋ. Kuŋ kuŋbeYesuya bere goya po gor hinaryum. 10 IrkebYesu beleŋ huwardeb, “Bere, al buda gargobe damde haŋ? Al kura merem yaŋ magira?” inyiŋ. 11 Irkeb bere goreb, “Gwaha,doyaŋ al, hubu po,” inyiŋ. Irkeb Yesubeleŋ, “Be, ne wor merem yaŋ ma gireŋgeb, kwa ko. Irdeb mata buluŋ sopte matiyayiŋ,” inyiŋ.]*

Yesube hulsi

12 Be, kame Yesu gob al saba yirdeb,“Nebe alya bereya Al Kuruŋ yikala yird yirdhulsi. Niŋgeb al kura ne gama niryeŋbemata buluŋyen kidoma banama kuŋ hiyeŋ.Irde Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gotehulsi goyen tiyyeŋ,” yinyiŋ. 13 Irkeb Farisimar beleŋ ineŋ teŋbe, “Mere teŋ ha gobegigeŋ ge po teŋ yeŋ ha. Niŋgeb meregekuruŋ gobemiŋmiŋmoŋ geb, al kura beleŋfudinde yeŋ ma nuryeŋ,” inamiŋ. 14 Irkebwol heŋbe, “Nebe gor mat wamiriŋ, irdegor kweŋ yeŋ nurde hime. Niŋgeb nigeŋ gemere teŋ hime gayenbe miŋ manaŋ mereteŋ hime. Goyenbe deŋbe ne gayen gormat wamiriŋ, irde gor kweŋ yeŋ hime gobemuŋ kura ma nurde haŋ. 15 Deŋbe megenniŋ alyen dufayde po merem yaŋ nirdehaŋ. Gega nebe dende matare al muŋ kuramerem yaŋ ma irde himyen. 16 Munaŋne beleŋ al kura merem yaŋ yireŋ margobe ne nuŋkureŋma yireŋ. Nanne hulyaŋnirke wamiriŋ al goya har geb, mel goyenmerem yaŋ yireŋ mata gobe mata huwakwor po. 17 Dende saba tareŋdebe merekura fudinde heŋ heŋ niŋbe al irawa beleŋmere goyen saŋiŋ irkeb mere gobe fudindeyeŋ nurnayiŋ yeŋ katiŋ hi. 18Niŋgeb nebenigeŋ ge mere teŋ himyen, irde Adone nadnerke wamiriŋ al gore wor ne yeŋ himegwahade po yeŋ hi,” yinyiŋ. 19 Irkeb melgore, “Adogebe dare hi?” ineŋ gusuŋaŋiramiŋ. Irkeb, “Deŋbe neya Adoneyab goma nurde duneŋ haŋ. Ne nurd nuneŋ haŋmanhan Adone wor nurde unwoŋ,” yinyiŋ.20 Saba gabe Al Kuruŋyen ya balem bana AlKuruŋ galak ird ird gasuŋ bindere gor heŋal saba yiryiŋ. Goyenbe yeŋ mayke kamteknalube hako geb, al kura waŋ teŋ miŋmoŋ.

21 Be, sopte po Yesu beleŋ, “Nebe kweŋ.Irke ne niŋ naŋkennayiŋ. Irdeb matabuluŋ bana po heŋ kamnayiŋ. Goyenbene kweŋde gorbe deŋ epte ma kunayiŋ,”yinyiŋ. 22 Be, Yesu mere tiyyiŋ goyenYuda mar beleŋ nurdeb, “Al gab yiŋgeŋtemeyeŋ tiya? Gwahade niŋgeb gogo, ‘Nekweŋde gorbe deŋ epte ma kunayiŋ,’ yeŋhi?” yeŋ yiŋgeŋ uliŋ kadom gusuŋaŋ girdtiyamiŋ. 23 Goyenbe Yesu beleŋ tebaŋyinyiŋ. “Deŋbe megen gar niŋ mar gega,nebe gwahade moŋ. Deŋbe megen garniŋ mata gama irde haŋ gega, nebe Al

* 8:11: Asaŋ hoyaŋdebe 7:53-8:11 gobe ma hi.

Page 159: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 8:24 156 Yon 8:49Kuruŋ hire gor niŋ mata gama irde hime.24 Deŋbe mata buluŋtiŋ bana goŋ po heŋkamnayiŋ dinhem gobe fudinde wor podinhem. Niŋgeb nebe al gwahade yeŋdineŋ himyen go goyen fudinde yeŋ manurnayiŋbe mata buluŋtiŋ bana goŋ poheŋ kamnayiŋ,” yinyiŋ. 25 Irkeb mel goreb,“Gebe ganuŋ al wor po?” ineŋ gusuŋaŋiramiŋ. Irkebwol heŋbe, “Nebe al gwahadeyeŋ meheŋde mat wor po dineŋ himyenal go goyen. 26 Nebe mere misiŋ bu-dam goke deŋ gayen merem yaŋ dirtekhime. Goyenbe nad nerke wamiriŋ algobe matamiŋbe fudinde geb, nebe al gorenineŋ hiyen go po megen niŋ mar kuruŋgayen momoŋ yirde hime,” yinyiŋ.

27 Be, mel gobe Yesu beleŋ Naniŋ gemere dirde hi yeŋ ma bebak tiyamiŋ.28 Gwahade niŋgeb Yesu beleŋ, “Ne Al Ur-miŋ gayen deŋ beleŋ kuruse hende nisaŋheŋ mununke kammeke gab nebe al gwa-hade dineŋ himyen goyen goke bitiŋ bakyiyyeŋ. Irdeb nebe dufayner ma mereteŋbe Nanne beleŋ saba nirde hi goyen potagalde himyen goyen goke bebak tinayiŋ.29 Nad nerke wamiriŋ al gobe neya har.Nebe yeŋ amaŋeŋ nuryeŋ mat po mata teŋhimyen geb, nubul ma teŋ hiyen,” yinyiŋ.30 Be, al budam meremiŋ nuramiŋ margobe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ.

Yesuya Abrahamya31 Be, Yuda mar kura yeŋ ge dufaymiŋ

tareŋ irhet yamiŋ mar goyen Yesu beleŋ,“Sabane gayen keŋkela tanarnayiŋbe ko-matne wor po henayiŋ. 32 Irde gabmere fudinde goyen nurnayiŋ. Irke merefudinde nurnayiŋ gore gab mata buluŋbana mat dad siŋa diryeŋ,” yinyiŋ. 33 Irkebmel gore wol heŋbe, “Neŋbe Abrahamyenasem yago. Irde al kurat yufuk banaheŋ meteŋ muruŋgem moŋ ma teŋ hitiŋ.Niŋgeb daha yihim yeŋbe megen niŋ kan-duk bana ma hinayiŋ dineŋ ha?” inamiŋ.34 Irkeb wol heŋbe, “Fudinde wor po dineŋhime, al kura mata buluŋ tiyyeŋ gobematabuluŋ yufukde gor po heŋ gote kandukpo teŋ hiyeŋ. 35 Be, al kura al kurateyufukde heŋ muruŋgem moŋ meteŋ teŋuneŋ hiyen al gobe hugiŋeŋ hitek gasuŋmiŋmoŋ hiyyeŋ. Goyenbe doyaŋ almiŋgote urmiŋbe hugiŋeŋ naniŋya hiriryeŋ.

36Niŋgeb ne Al Urmiŋ gare mata buluŋtiŋyad siŋa yirde dawarmekeb fudinde worpo deŋbe mata buluŋ bana ma wor pohinayiŋ. 37 Deŋbe Abrahamyen asem yagoyeŋnurdeduneŋhime. Goyenbebitiŋ banagobe mata buluŋ beleŋ po makiŋ hitiŋ geb,merene nurtek ma haŋ. Niŋgeb munun-niŋ teŋ haŋ gogo. 38 Nebe Nanne beleŋmata nikala nirke yeneŋ himyen goyen pomomoŋ dirde hime. Munaŋ deŋbe nantiŋbeleŋ mere dirke nurdeb goyen po teŋhaŋ,” yinyiŋ. 39 Irkeb mel goreb, “Abra-hambe adoniniŋ,” inamiŋ. Irkeb, “DeŋbeAbraham dirŋeŋ weŋ manhan yeŋ matateŋ hinhin goyen po teŋ hiwoŋ. 40 Nebemere fudinde Al Kuruŋ hitte mat nurmiŋgoyen po momoŋ dirde himyen. Goyen-poga deŋbe gokemununniŋ teŋ haŋ. Abra-hambe mata gwahade kura ma teŋ hinhin.41 Niŋgeb deŋbe adotiŋ beleŋ mata teŋhiyen goyen po teŋ haŋ,” yinyiŋ. Irkebmel gore igiŋ ma nurdeb, “Neŋbe totpadiriŋ moŋ. Adoniniŋbe Al Kuruŋ uŋkureŋgogo po,” inamiŋ. 42 Irkeb Yesu beleŋ,“Nebe Al Kuruŋ hitte mat wamiriŋ himegeb, nantiŋbe fudinde Al Kuruŋ manhanne niŋ amaŋeŋ nurde hiwoŋ. Nebe du-fayner ma wamiriŋ, yeŋ beleŋ nad nerkewamiriŋ. 43Deŋbe merene epte ma nurtekgeb, gogo merene miŋ bebak ma teŋ haŋ.44 Deŋbe adotiŋ Satanyen dirŋeŋ weŋ.Irdeb adotiŋde dufay buluŋ goyen po gamairde mata titek po dirde hi. Yeŋbe matafudinde muŋ kura biŋ bana ma hi geb,miŋde mat wor po al gasa yirke kamdekamde al hiriŋ. Yeŋbe usi al, irde usi meregote miŋ al. 45Niŋgeb mere fudinde dineŋhime gega, ne niŋ hekkeŋ ma nurde haŋ.46 Deŋ bana gayen ganuŋ al kura beleŋmata buluŋ gwahade tiyaŋ ninyeŋ? Nebemere fudinde teŋ hime gega, daniŋ ne niŋhekkeŋ ma nurde haŋ? 47 Al kura Al Ku-ruŋyenbe meremiŋ nurde hiyen. Niŋgebdeŋbe Al Kuruŋyen moŋ geb, Al Kuruŋyenmere ma nurde haŋ gogo,” yinyiŋ.

48 Be, Yesu beleŋ gwaha yinkeb Yudamar gore wol heŋbe, “Gebe Samaria niŋal, uŋgura beleŋ ketal gurtiŋ gintek gobefudinde wor po gintek,” inamiŋ. 49 Irkebwol heŋbe, “Nebe uŋgura ma ketal nurtiŋhime. Nebe Adone turuŋ irde himekebdeŋ beleŋbe soŋ heŋ ne ma turuŋ nirde

Page 160: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 8:50 157 Yon 9:18haŋ. 50Nebe deŋne turŋuŋ yaŋ ird ird niŋma nurde hime. Goyenbe deŋne turŋuŋyaŋ irtek albe uŋkureŋ hi. Niŋgeb meremyaŋ nirde haŋ gobe yeŋ haniŋde kereŋ.51 Fudinde wor po dineŋ hime, al kuramerene gama iryeŋbe go ma kamyeŋ,”yinyiŋ.

52 Be, Yuda mar gobe Yesu mere tiyyiŋgoyen nurdeb, “Haŋkab gebe uŋgura ketalgurtiŋ ha yeŋ nurde gunhet. Abrahambekamyiŋ, irde Al Kuruŋyen mere basaŋ marmanaŋ kamamiŋ. Gega gebe, ‘Al kuramerene gama iryeŋbe go ma kamyeŋ,’ yeŋha? 53Abrahamya Al Kuruŋyenmere basaŋmaryabe kamamiŋ. Munaŋ ge gayenbe yeŋfolek? Al dahade go goyenbe ge gago?”inamiŋ. 54 Irkeb wol heŋbe, “Deŋne turŋuŋyaŋ ireŋbe miŋ miŋmoŋ hiyyeŋ. GoyenbeNanne deŋ beleŋ Al Kuruŋniniŋ yeŋ haŋal gore deŋne turŋuŋ yaŋ irde hi geb.55 Deŋbe yeŋ ma nurd uneŋ haŋ gega,nebe nurde uneŋ hime. Irdeb ne beleŋ algoyen ma nurde uneŋ hime yeweŋbe newor deŋ yara usi al heweŋ. Goyenbe nebenurde uneŋbemeremiŋ gama irde himyen.56 Asetiŋ Abrahambe ne megen gar waŋwaŋ nalu goyen kenmewoŋ yeŋ nuryiŋ.Irdeb keneŋbe amaŋ wor po hiriŋ,” yinyiŋ.57 Irkeb mel goreb, “Ge gayen damage 50ma heŋ hi gega, Abraham kenariŋ?” in-amiŋ. 58 Irkeb wol heŋbe, “Fudinde worpo dineŋ hime, Abraham forok ma yiriŋyanebe hinhem!” yinyiŋ. 59 Gwaha yinkebmel gore hora yadeb mayniŋ tiyamiŋ.Irkeb bana kuŋbe Al Kuruŋyen ya balemgoyen tubul teŋ hoyaŋde kuriŋ.

9Al diliŋ titmiŋ kura sope iryiŋ

1 Be, Yesu gob beleŋ kuŋ heŋyabe alkura miliŋ beleŋ diliŋ titmiŋ gwahade pokawaŋ kirtiŋ goyen kinyiŋ. 2 Irkeb ko-matmiŋ beleŋ, “Rabai, ganuŋ beleŋ matabuluŋ tiyyiŋ? Al garemamiliŋ naniŋ beleŋtiyaryum geb, gago gwahade po kawaŋhiriŋ?” inamiŋ. 3 Irkeb wol heŋbe, “Diliŋtitmiŋ gobe yiŋgeŋde mata buluŋ ma mil-iŋya naniŋyat mata buluŋ beleŋ ma iryiŋ.Gobe Al Kuruŋyen saŋiŋ yeŋ hitte kawanforok yiyyeŋ yeŋbe gwahade po kawaŋhiriŋ. 4Munaŋ neŋbe naŋa hikeya po nadnerke wamiriŋ al gote meteŋ teŋ hitek.

Moŋgo kidoma hekeb epte ma meteŋ titekgeb. 5 Nebe megen gar hime nalure gabealya bereya Al Kuruŋ yikala yird yird hulsigeb,” yinyiŋ.

6 Be, gwaha yineŋbe mulowore meyaŋteŋbe tigiri tike woŋa hekeb teŋ al gotediliŋde sam iryiŋ. 7 Gwaha irdeb, “KuŋSiloam fe alare delge hala,” inyiŋ. (Siloamgote miŋbe Teŋ Kerke Kutiŋ.) Irkeb al gobekuŋ fete gor diliŋ haldebe diliŋ wuk yekenaŋkeneŋbe mulgaŋ heŋ wayyiŋ. 8 Irkebtiyuŋmiŋde niŋ marya hakot diliŋ titmiŋheŋ kaŋaŋ teŋ hike keneŋ hitiŋ mar gorebgusuŋaŋ hamiŋ. “Al gabe belen keperdekaŋaŋ teŋ hiyen al go goyenmoŋ?” yamiŋ.9 Irdeb al kura beleŋ, “Al diliŋ titmiŋ gargo goyen,” yekeb kura beleŋbe, “Moŋ, yeŋmoŋ. Al kura yeŋ yara po be,” yamiŋ.Goyenbe al goreb, “Nebe yeŋhaŋ al goyen,”yinyiŋ. 10 Irkeb mel goreb, “Daha matbeigiŋheŋgogonaŋkenha?” inamiŋ. 11 Irkeb,“Al Yesu ineŋ haŋyen al go gore woŋairde delne sam yira. Irdeb, ‘Kuŋ Siloamfe alare hala,’ ninkeb kuŋ haldebe gagonaŋkenhem,” yinyiŋ. 12 Gwaha yinkeb, “Algobe dare hi?” ineŋ gusuŋaŋ irkeb, “Gomanurde hime,” yinyiŋ.

13 Be, mel gore al goyen teŋ Farisi marhitte tukamiŋ. 14 Be, Yesu beleŋ mu-lowo meyaŋ irde tigiri teŋ gore po al diliŋtitmiŋ goyen sope iryiŋ nalu gobe Sabatnalu. 15 Niŋgeb Farisi mar wor yeŋ beleŋdaha mat diliŋ igiŋ heke naŋkinyiŋ gokegusuŋaŋ iramiŋ. Irkeb, “Yeŋ beleŋ woŋateŋ delner sam irke kuŋ fete delne haldebenaŋkenhem,” yinyiŋ. 16 Irkeb Farisi markura beleŋ, “Al gobe Sabat nalure niŋ matama gama ira geb, yeŋbe Al Kuruŋ hittemat ma watiŋ geb,” yamiŋ. Goyenbe kurabeleŋbe, “Gwahade kenem mata buluŋ albeleŋbe dahadem mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋAl Kuruŋ beleŋ po ga yirtek goyen yirdehi?” yineŋ gusuŋaŋ hamiŋ. Be, mel gobegwaha teŋ yiŋgeŋ uliŋ kadom mohoŋdetiyamiŋ. 17Be, gwaha teŋ kuŋ kuŋ funaŋbeal diliŋ igiŋ hiriŋ al goyen gusuŋaŋ iramiŋ.“Delge sope ira al gobe ganuŋ yeŋ nurdeha?” inamiŋ. Irkeb al goreb, “Yeŋbe AlKuruŋyen mere basaŋ al geb,” yinyiŋ.

18 Be, Yuda marte doyaŋ marbe al diliŋtitmiŋ gega sope irke naŋkinyiŋ goyen

Page 161: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 9:19 158 Yon 10:3fudinde yeŋ ma nuramiŋ. Irdeb mil-iŋya naniŋya niŋ keya heke wayaryum.19Wakeb, “Al gayenbe urtiriŋ? Irde yeŋbediliŋ titmiŋ gwahade po kawaŋ hiriŋ yeŋharyen go goyen? Goyenbe dahade niŋgebhaŋkabe naŋkeneŋ hi?” yineŋ gusuŋaŋyiramiŋ. 20 Irkeb al gote naniŋya miliŋyabeleŋ wol heŋbe, “Gabe urdere. Irdebdiliŋ titmiŋ gwahade po kawaŋ hiriŋ gobenurde har. 21 Goyenbe daha mat naŋkena,irde ganuŋ beleŋ sope ira gobe ma nurdehar. Yeŋbe parguwak geb, yiŋgeŋ momoŋdiryeŋ geb, gusuŋaŋ irnaŋ” yinaryum.22 Be, Yuda marte doyaŋ mar gobe bikkeŋmere sege irdeb, “Al kura Yesube Mesaiayekeb takira titek. Irkeb gabu yaniniŋdeepte ma wanayiŋ,” yeŋ mere mayamiŋ.Niŋgeb naniŋya miliŋya go mere goyennuraryumde geb, doyaŋ mar goke kafuraheŋbe, 23 “Yiŋgeŋ gusuŋaŋ irnaŋ. Yeŋbeparguwak geb,” yinaryum gogo.

24 Be, sopte al diliŋ titmiŋ go inkewayyiŋ. Irkeb, “Delge sope ira al gobematabuluŋ al yeŋ nurde uneŋ hite. Niŋgeb algo deŋem turŋuŋ yaŋ irtiŋeŋbe Al Kuruŋdeŋem turŋuŋ yaŋ ira ko,” inamiŋ. 25 Irkebwol heŋbe, “Al gobe mata buluŋ al magwahade moŋ gobe ma nurhem. Goyen-poga nebe delne titmiŋ hinhem gega,gago naŋkenhem go po ga nurde hime,”yinyiŋ. 26 Gwaha yinkeb mel goreb, “Dahadaha gira? Daha mat delge sope irkenaŋkenha?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. 27 Irkebwol heŋbe, “Nebe bikkeŋ momoŋ dirhemgega, merene ma nurhaŋ. Gega daniŋsopte nurniŋ teŋ haŋ? Deŋ manaŋ yendekomatmiŋ hiniŋ yeŋ teŋ haŋ?” yinyiŋ.28 Gwaha yinkeb mel goreb sukal irde, “Gepo gab al gote komatmiŋ! Neŋbe Moseyenkomat geb! 29Mosebe Al Kuruŋ beleŋmereiryiŋ gobe nurde hite. Goyenbe al gobegor kuramat wayuŋ yeŋma po nurde uneŋhite,” yamiŋ. 30 Irkeb wol heŋbe, “Be, deŋbeleŋ al gobe gor kura mat wayuŋ yeŋ manurde hite yeŋ haŋ gobe kukuwamŋeŋworpo. Gega nebe al gore sope nirke gagonaŋkeneŋ hime. 31Al Kuruŋbe mata buluŋmarte merebe go ma wol heŋ yuneŋ hiyen.MunaŋAl Kuruŋ palap irde dufaymiŋ gamairde haŋ mar gote merebe nurde wol heŋhiyen yeŋ nurde hityen. 32 Irde al kura aldiliŋ titmiŋ gwahade po kawaŋ hitiŋ goyen

sope irke naŋkintiŋ baraŋeŋ kura ma ponurde hityen. 33 Sope nira al gobe Al Ku-ruŋ hitte mat ma wayuŋ manhan det kurama irwoŋ,” yinyiŋ. 34 Gwaha yinkeb melgore wol heŋbe, “Gebe mata buluŋ banapo kawaŋ heŋ kuŋ kuruŋ hawaŋ. Niŋgebdaniŋ ge gahade gare saba direŋ teŋ ha!”ineŋbe gabu yamiŋde mat hugiŋeŋ takiratiyamiŋ.

35Be, Yesu gob al diliŋ titmiŋ goyenYudamarte doyaŋ mar beleŋ takira tiyamiŋgote mere momoŋ nuryiŋ. Irdeb al goyenkeneŋbe, “Ge gayen Al Urmiŋ niŋ dufaygetareŋ irha?” inyiŋ. 36 Irkeb al goreb,“Doyaŋ al, yeŋbe al ganuŋ? Momoŋ nira.Irkeb yeŋ ge dufayne tareŋ ireŋ,” inyiŋ.37 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Al gobebikkeŋ kenha. Fudinde wor po, al gobemere girde hime al ne gago po geb,” inyiŋ.38 Irkeb al goreb, “Doyaŋ Al Kuruŋ, ge niŋdufayne saŋiŋ irhem,” ineŋbe dokolhoŋyuguluŋ teŋ turuŋ iryiŋ. 39 Irkeb, “Nebeal igiŋya buluŋya pota yird yird niŋ megengar wamiriŋ. Gogab ne niŋ dufaymiŋ tareŋirnayiŋ marbe diliŋ titmiŋ gega naŋkinyeŋgo gwahade Al Kuruŋyen dufay keŋkelabebak tinayiŋ. Munaŋ al kura harhok nun-nayiŋ marbe al kura diliŋ titmiŋ yara AlKuruŋyen dufay epte ma bebak tinayiŋ,”inyiŋ. 40 Irkeb Farisi mar kura yeŋya hin-han gore nurdeb, “Gebe neŋ gayen wordiltiŋ titmiŋ dineŋ ha?” inamiŋ. 41 Irkebwol heŋbe, “Deŋbe dindikeŋ ge yeŋ, ‘Dil-niniŋ titmiŋ geb, Al Kuruŋyen mere keneŋbebak ma teŋ hite,’ yeŋ haŋ manhan AlKuruŋ beleŋ mata buluŋ mar ma dinwoŋ.Goyenbe dindikeŋ, ‘Neŋbe dilniniŋ titmiŋmoŋ, igiŋ Al Kuruŋyen mere keneŋ bebakteŋ hite,’ yeŋ haŋ geb, bikkeŋ mata buluŋbana haŋ yeŋ deneŋ hime,” yinyiŋ.

10Sipsipya doyaŋ almiŋya

1 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ:“Fudinde wor po dineŋ hime, al kura sipsipniŋ koya kirtiŋ goyen yamemde mat mawaŋ koya go nandu urde hurkuyeŋ algobe kawe marya al gasa yirniŋ yirniŋyirde detmiŋ kawem yade haŋyen maryageb. 2 Goyenbe sipsip doyaŋ al worpobe sipsip koya gote yamere mat waŋhurkuyeŋ. 3 Irkeb sipsip koya gote yame

Page 162: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 10:4 159 Yon 10:28doyaŋ irde hi al goreb yame fegelde unyeŋ.Irkeb hurkuŋ sipsipmiŋ goyen deŋe yurketumŋaŋ wakeb bul yirde siŋare yukuyeŋ.4 Be, sipsipmiŋ yiŋgeŋde go po yadesiŋare yukuŋbe yiŋgeŋ wa meheŋ heŋkuŋ heŋya mere yirde hiyeŋ. Irkeb melaknurde haŋyen geb, yeŋ po gama irnayiŋ.5Goyenbe al tiŋeŋbe epte ma wor po gamairnayiŋ. Fudinde, sipsip gobe al tiŋeŋ gotemelak ma nurde haŋyen geb, keneŋ yilwairde busaharnayiŋ,” yinyiŋ.

6 Be, Yesube maya mere gwaha matyiryiŋ gega, sabamiŋ nurde hinhan marbegoke dineŋ hi yeŋ ma bebak tiyamiŋ.7 Niŋgeb Yesu gore sopte gaha yinyiŋ:“Fudinde wor po dineŋ hime, nebe sipsipniŋ koya kirtiŋ gote yame. 8Niŋgeb al kuraasogo nirde neŋ wa neŋ wa teŋ haŋyenmar kuruŋ gobe kawe marya al gasa yirniŋyirniŋ yirde detmiŋ kawem yade haŋyenmarya geb, sipsip gore meremiŋ ma nu-ramiŋ. 9 Nebe yame yara. Niŋgeb alkura ne hitte mat waŋ Al Kuruŋ hire gorhurkuyeŋbe det kura beleŋ epte ma buluŋiryeŋ. Al gobe sipsip beleŋ koya biŋdehurkuŋ usaŋ heŋ siŋare kateŋ yamuŋ nenehaŋyen go gwahade goyen igiŋ po hiyeŋ.10 Kawe albe sipsip kawe teŋ gasa yirdebuluŋ buluŋ yireŋ yeŋ waŋ hiyen. Goyen-poga nebe merene nurde haŋ mar gob AlKuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyen yuneŋ.Irkeb mel gobe Al Kuruŋya hugiŋeŋ hi-nayiŋ goyenbe igiŋ wor po hinayiŋ.

11 “Be, nebe sipsip doyaŋ al igiŋ. Sipsipdoyaŋ al igiŋbe sipsipmiŋ ge teŋ yiŋgeŋkamde kamde niŋ ma nurde hiyen. Igiŋkamyeŋ. 12 Goyenbe al damu irke ga sip-sip doyaŋ yirde hiyeŋ al gobe sipsip gotemiŋ al moŋ. Niŋgeb kulu duwi kura wakekeneŋbe sipsip goyen gor po okohomyubulteŋ busaharyeŋ. Irkeb kulu duwi beleŋ sip-sip goyen yisike burgagaw kernayiŋ. 13 Algobe damu irke hora niŋ po nurde sipsipdoyaŋ yirde hiyeŋ geb, sipsip goke manurde busaharyeŋ.

14-15 “Be, nebe sipsip doyaŋ al igiŋ.Nanne beleŋ nurd nuneŋ hi, irkeb ne wornurd uneŋ hime. Gwahade goyen po, nebesipsipne nurde yuneŋ hime, irke sipsipnewor nurd nuneŋ haŋ. Irde sipsipneŋ teŋ

kame yeŋbe igiŋ kameŋ. 16 Nebe sipsipnehoyaŋ manaŋ haŋ. Gobe koya bana gorma haŋ. Goyenbe go manaŋ yawareŋ. Yeŋmanaŋmelakne nurnayiŋ. Irde sipsip koyabanahaŋgoya tumŋaŋhike doyaŋyird yirdal manaŋ ne nuŋkureŋ po heŋ.

17 “Nebe kame sopte huwareŋ yeŋnurdeb Nanner alya bereya goke teŋkameŋ. NiŋgebNannebe goke teŋne gayenbubulkuŋne wor po yeŋ nurde nuneŋhi. 18 Al kura beleŋ tareŋmiŋde epte mamununke kameŋ. Nebe alya bereya gokekame yeŋbe igiŋ kameŋ, irde sopte huwareyeŋbe igiŋ huwareŋ. Go tiyeŋ gobe Adonebeleŋ gwaha tiyayiŋ ninyiŋ geb, gogotiyeŋ,” yinyiŋ.

19 Be, mere tiyyiŋ goyen nurdeb Yudamar beleŋ sopte yiŋgeŋ uliŋ kadom mo-hoŋde tiyamiŋ. 20 Al budambe, “Algabe uŋgura ketal urtiŋ geb, kukuwa worpo! Niŋgeb daniŋ meremiŋ nurde haŋ?”yamiŋ. 21 Goyenbe kurabe, “Meremiŋbeuŋgura ketal urtiŋ al beleŋ mere titiŋ yaramoŋ. Uŋgurabe al diliŋ titmiŋ igiŋ sopeiryeŋ? Epte moŋ geb,” yamiŋ.

Yuda mar tumŋaŋ Yesu asogo iramiŋ22 Be, kuŋ kuŋ gabu nalu kuruŋ kura “Ya

BalemAl KuruŋUntek” ineŋ haŋyen goyenYerusalem forok yiriŋ. Goyenterbe naŋauysuŋ wor po heŋ heŋ nalu.* 23 Be, YesubeAl Kuruŋyen ya balem bana ya kawanyulyaŋeŋ kura Solomonyen Paranda ineŋhaŋyen bana goyaŋ kuŋ hinhin. 24 IrkebYuda mar beleŋ waŋ Yesu kalyaŋ kerdeb,“Daha naŋa gab nebe al gwahade yeŋ bebakdirkeb kukuwamŋeŋ ma nurtek? GebeMesaia kenem bebak po dirayiŋ,” inamiŋ.

25 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Nebemomoŋ dirmiŋ gega, merene goyenfudinde yeŋ ma nurde haŋ. Mata tiŋeŋturŋuŋ yaŋ ne beleŋ Nanner saŋiŋde forokyirde himyen goreb nebe al gwahade yeŋdikala dirde haŋ. 26 Goyenbe deŋbe neresipsip moŋ geb, merene fudinde yeŋ manurde haŋ. 27 Nere sipsipbe melaknenurde gama nirde haŋ. Ne wor sipsip gonurd yuneŋ hime. 28 Nebe Al Kuruŋyahugiŋeŋheŋheŋ goyen yeŋ yuneŋhimyen.Niŋgeb go ma po buluŋ henayiŋ. Irdeb al

* 10:22: Naŋa uysuŋ wor po heŋ heŋ nalu gobe ais kateŋ hiyen geb, anutayen mere matbe “winta” yeŋ haŋyen.

Page 163: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 10:29 160 Yon 11:13kura beleŋ hanner mat epte ma sipsipnekura goraŋ niryeŋ. 29 Nanne beleŋ alyabereyamiŋ sipsip yara goyen ne nuntiŋ.Yeŋbe tareŋmiŋ kuruŋ wor po. Niŋgebsipsip goyen yeŋ doyaŋ yirde hiyeŋde mateptema al kura beleŋ goraŋ yiryeŋ. 30NeyaAdoneyabe uŋkureŋ po geb,” yinyiŋ.

31 Be, Yesu beleŋ gwaha yinkeb melgore sopte hora yadeb mayniŋ tiyamiŋ.32 Goyenbe Yesu beleŋ yinyiŋ. “Nebemeteŋ igiŋ wor po forok yirde duneŋhimyen. Gega meteŋ igiŋ damiŋ goyengoke igiŋ ma nurde mununniŋ teŋ haŋ?”yinyiŋ.

33 Irkeb mel gore wol heŋbe, “Neŋbemata tiŋeŋ forok yirde hayen goyen gokema mugunniŋ teŋ hite. Goyenbe gebe alneŋ yara po gore, ‘Nebe Al Kuruŋ,’ yeŋha gobe Al Kuruŋ sukal irde ha geb, gokemugunniŋ teŋ hite,” inamiŋ.

34 Irkeb wol heŋbe, “Dende sabarebe AlKuruŋ beleŋ Israel marte doyaŋ mar kuraturuŋ yirdeb, ‘Deŋbe nigeŋ yara,’ gwahayitiŋ goyen kapyaŋ ma heŋ haŋyen? 35 AlKuruŋ beleŋ meremiŋ yunyiŋ mar goyen,‘Deŋbe nigeŋ yara,’ yinyiŋ. Al Kuruŋyenasaŋde niŋmerebe fudindewor po eptemausi yetek. 36NebeAdone beleŋ basiŋa nirdenad nerke megen gar wamiriŋ. Niŋgebnebe Israelmarte doyaŋmar kura Al Kuruŋbeleŋ, ‘Deŋbe nigeŋ yara,’ yinyiŋ mar gotefolek. Gega dahade niŋgeb nebe Al KuruŋUrmiŋ yemekeb deŋ beleŋ Al Kuruŋ sukalirha ninhaŋ? 37 Ne beleŋ Adoner meteŋma teŋ himeke neneŋbe dufaytiŋ ne niŋtareŋ ma irnayiŋ. 38 Goyenbe gwaha teŋhime kenemne niŋ hekkeŋ nurnayiŋ. Gegagwaha teŋ teŋmiŋ meteŋeŋ kenem matatiŋeŋ turŋuŋ yaŋ forok yirde himyen gopo yeneŋbe fudinde yeŋ nurnayiŋ. GogabAdonebe neya hike, nebe yeŋya har goyenbebak tinayiŋ. Irde yeŋya neyabe uŋkureŋpo yeŋ nurnayiŋ,” yinyiŋ. 39 Be, meremiŋgoke mel gore sopte teŋ mayniŋ tiyamiŋ.Gega isal po uryiŋ.

40 Be, gor matbe Yodan fe siŋa kurhanhaŋkapya Yon beleŋ al baptais yirde hin-hin beleŋ goŋ kuriŋ. Irdeb goŋ hinhin.41 Irkeb al budamyeŋhittewayamiŋ. Irdeb,“Yonbe mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kurayenkurayen ma forok yiryiŋ. Goyenbe yeŋbeleŋ al gake tagalde hinhin gobe fudinde

wor po,” yamiŋ. 42 Irdeb go gasuŋde gorbeal budam yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ.

11Lasarus kamyiŋ

1 Be, al kura deŋem Lasarus goyengarbam buluŋ po hiriŋ. Yeŋbe Betanitiyuŋde niŋ al. Betani gobeMariaya babamMartayat tiyuŋ. 2 Maria gobe he fimiŋhamiŋ kusamuŋ gore po Doyaŋ Al Ku-ruŋyen kahaŋde wogorde tonaŋ yuwalŋeŋbeleŋ po utma tiyyiŋ bere go goyen. Be,kuliŋ Lasarusbe garbam iryiŋ. 3 Niŋgebire babamya goreb Yesu niŋ keya heŋbe,“Doyaŋ Al Kuruŋ, kadge amaŋeŋ wor ponurde uneŋ hayen al gobe garbam hihi,”yaryum. 4 Irkeb Yesu gobemere go nurdeb,“Garbam goreb Lasarus mayke kamyeŋ.Goyenbe hugiŋeŋ ma kamyeŋ. Al Kuruŋdeŋem turŋuŋ yaŋ ird ird niŋ garbam goforok yiyuŋ. Irde ne Al Urmiŋ gayenal beleŋ Lasarus hitte mata forok ireŋgoyen keneŋbe deŋne turŋuŋ yaŋ irnayiŋ,”yiriŋ. 5 Yesube Martaya haymiŋya kuliŋLasarusya niŋ amaŋeŋwor po nurde yuneŋhinhin. 6 Goyenbe Lasarus garbam hiriŋmere momoŋbe nuryiŋ gega, hinhinde gorpo sopte wawuŋ irawa firyiŋ.

7 Irde gab komatmiŋ yago goyen, “Mul-gaŋ heŋ Yudia naŋare kuniŋ,” yinyiŋ.8 Irkeb komatmiŋ beleŋ inamiŋ. “GoyenbeRabai, gorbe Yuda mar beleŋ horare soŋmugunaŋ go. Gega sopte mulgaŋ heŋgor kweŋ teŋ ha?” inamiŋ. 9 Gwahainkeb yeŋ kamtek nalube hako geb, goma mununnayiŋ yineŋbe maya mere matgaha yinyiŋ: “Wampot mat wawuŋbananaŋa kurkuyeŋ go kahal banabe awa 12haŋyen. Niŋgeb naŋa temeyde hikeyabealbe igiŋ dawet keŋkela yennayiŋ geb, alkura beleŋyaŋ kuŋ heŋya eptema kukuhukuryeŋ. 10 Goyenbe wawuŋbe kidoma geb,beleŋ kuŋ heŋbe takteŋ mayyeŋ,” yinyiŋ.

11 Be, gwaha yineŋbe sopte po, “Kad-niniŋ Lasarusbe ferde hi niŋgeb, ne beleŋkuŋbe isaŋ heweŋ tihim,” yinyiŋ. 12 Irkebkomatmiŋ beleŋ wol heŋbe, “Doyaŋ AlKuruŋ, yeŋbe duliŋ ferde hi gob igiŋhiyyeŋ,” inamiŋ. 13 Goyenbe YesubeLasarus goyen kamyiŋ goke yinyiŋ. Gegakomatmiŋbe fudinde ferd ferd niŋ dineŋ

Page 164: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 11:14 161 Yon 11:44hi yeŋ nuramiŋ. 14 Be, mel gore gwa-hade nuramiŋ geb, Yesu beleŋ kawan poyinyiŋ. “Lasarusbe kamuŋ. 15 Goyenbene beleŋ yeŋ hitte mata kura forok irmekekeneŋbe ne niŋ dufaytiŋ tareŋ irnayiŋyeŋbe gogo Lasarus hitte araŋeŋ ma ku-miŋ goke amaŋeŋ nurhem. Goyenbehaŋkabe wake yeŋ hitte kuniŋ,” yinyiŋ.16 Irkeb komatmiŋ kura Tomas, deŋemkurabe Didimus gore diŋuŋ hoyaŋ yinyiŋ.“Neŋ manaŋ tumŋaŋ kuniŋ. Gogab yeŋyatumŋaŋ kamtek geb,” yinyiŋ.

17 Be, Yesu go Betani forok yiriŋ. Irdeb,“Lasarusbe bikkeŋ gote yereŋ horabokmete bana mete tiyaŋ,” yeke nuryiŋ.18Betani mat Yerusalembe 3 kilomita gwa-hade po, gisaw wor po moŋ. 19 NiŋgebYuda mar budam beleŋ ire babamya gotekuliŋ kamyiŋ goke kuŋ biŋ yurum yirniŋyeŋ wayamiŋ.

20 Be, Marta go Yesu waŋ hinhin meremomoŋ go nurdeb kuŋ belen tupi tiye yeŋkuriŋ. GoyenbeMariabe yare hinhin. 21Be,Marta beleŋ kuŋ Yesu keneŋbe, “DoyaŋAl Kuruŋ, ge gar hinhan manhan kolnebego ma kamwoŋ. 22 Goyenbe haŋka gayenwor det kuraŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkebgunyeŋ yeŋ nurde hime,” inyiŋ. 23 IrkebYesu beleŋ, “Kolgebe sopte huwaryeŋ,”inyiŋ. 24 Irkeb Marta beleŋ wol heŋbe,“Nalu funaŋde al kamtiŋ huward huwardnalurebe yeŋ manaŋ sopte huwaryeŋ gobnurde hime,” inyiŋ. 25 Irkeb, “Al kamtiŋdemat huwarnayiŋ, irde Al Kuruŋya hugiŋeŋhinayiŋ gote miŋ albe ne gago. Niŋgeb alkura ne niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ kamyeŋgobe sopte huwaryeŋ. 26 Irde al dufaymiŋne niŋ saŋiŋ irde Al Kuruŋya hugiŋeŋ hi-nayiŋ marbe Al Kuruŋ diliŋde al kamtiŋma hinayiŋ. Ga ginhem gayen fudindeyeŋ nurde ha?” inyiŋ. 27 Gwaha inkebMarta beleŋ, “Gwaha, Doyaŋ Al Kuruŋ,gebe fudinde wor po Mesaia, Al KuruŋUrmiŋmegen gar wayyeŋ yitiŋ al go goyenyeŋ nurde hime,” inyiŋ. 28 Gwaha ineŋbemulgaŋ heŋ kuŋhaymiŋMariamuŋpohoyirdeb, “Tisabe waya. Irde ge niŋ gusuŋaŋheŋ hi,” inyiŋ. 29 Irkeb Maria gob araŋ pohuwarde Yesu hitte kuriŋ.

30 Be, Yesu gobe tiyuŋde ma forok yiriŋ.Martaya mere tiyaryumde gor po hinhin.31 Be, Yuda mar yare gor heŋ Maria biŋ

yurum irde hinhan mar goyen Maria beleŋbemel po huwarde kat kuke keneŋbe bem-bare kuŋ eseŋ wet kuŋ hi yeŋbe gama irdekwamiŋ. 32 Be, Maria gobe kuŋ Yesu hin-hinde gor forok yeŋ keneŋbe kahaŋ miŋdekateŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋbe, “Doyaŋ AlKuruŋ, ge gar hinhanmanhan gob kolnebegomakamwoŋ,” inyiŋ. 33Be,MariayaYudamar yeŋ gama irde wayamiŋ morya goyentumŋaŋ eseŋ hike Yesu beleŋ yeneŋbeYesu wor biŋde mat mel goke buniŋeŋwor po nurde biŋ kanduk hiriŋ. 34 Irdeb,“Dare mete tiyaŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ.Irkeb mel gore wol heŋbe, “Doyaŋ Al Ku-ruŋ, wake kuniŋ. Irde ga kena,” inamiŋ.35 Be, Yesu go diliŋ fimiŋ katyiŋ. 36 IrkebYuda mar goreb, “Go kennaŋ, Lasarus niŋamaŋeŋwor po nurde hiyen geb gogo esa,”yamiŋ. 37 Goyenbe al kura beleŋ, “Yeŋbeal diliŋ titmiŋ sope irke naŋkinuŋ. GegaLasarusbe daniŋ ma sope irke gogo ka-muŋ?” yamiŋ.

Lasarus kamtiŋde mat isaŋ hiriŋ38 Be, Yesu go sopte po buniŋeŋ wor

po nurdeb bembare kuriŋ. Bemba gobehorabok, irdeb hora kuruŋ kura kaŋ kaŋirde yamem goyen tatiŋ hinhin. 39Be, Yesubeleŋ, “Hora ga teŋ siŋa irnaŋ,” yinyiŋ.Irkeb al kamtiŋ gote babam Marta beleŋ,“Goyenbe, Doyaŋ Al Kuruŋ, kolne hak-wambe bemba bana hike wawuŋ sipte hihigeb hamiŋ buluŋ hihi,” inyiŋ. 40 Gwahainkeb, “Dufayge ne niŋ tareŋ irayiŋbe AlKuruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ goyen kenayiŋma ginhem?” inyiŋ. 41 Irkeb mel gorebhora kuruŋ goyen teŋ siŋa iramiŋ. IrkebYesu beleŋ kotaŋ kaŋbe, “Ado, merenenurha goke igiŋ wor po nurd gunhem.42 Nebe merene hugiŋeŋ nurde hayengoyennurde himyen. Goyenbe al gar hardehaŋ gake teŋbe gago gineŋ hime. Gogabnebe ge beleŋ nad nerke wamiriŋ goyenfudinde yeŋ nurnayiŋ,” yiriŋ. 43 Gwahayeŋbe Yesu go uguŋ po, “Lasarus, siŋarekata,” inyiŋ. 44 Irkeb al kamtiŋ gobehaniŋya kahaŋya amil beleŋ po bili irdekimiŋmala titiŋ goyen siŋare katyiŋ. IrkebYesu beleŋ, “Bembare niŋ amil go hol irdeuneŋbe tubul tike kwi,” yinyiŋ.

Yesu mayke kami yeŋ mere sege iramiŋ

Page 165: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 11:45 162 Yon 12:945 Be, Yuda mar budam Maria kinniŋ

yeŋ wayamiŋ mar goyen Yesu mata tiyyiŋgoyen keneŋbe yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋiramiŋ. 46 Goyenbe kuramiŋbe Farisi marhitte kuŋbe Yesu mata tiyyiŋ goyen mo-moŋ yiramiŋ. 47 Irkeb Al Kuruŋ doloŋird ird mata doyaŋ mar pris buda gotekarkuwaŋmiŋya Farisi marya beleŋ meresege irniŋ yeŋ Yuda marte doyaŋ mar hoyyiramiŋ. Hoy yirke wakeb, “Be, neŋbedaha titek? Al gabe mata tiŋeŋ turŋuŋyaŋ wor po forok yirde hi. 48 Al gayentubul titeke gwahade po teŋ hiyeŋ gobe altumŋaŋyeŋgedufaymiŋ saŋiŋ irniŋ tahaŋ.Irkeb Roma gabman beleŋ waŋbe nende AlKuruŋyen ya balemya alya bereya tumŋaŋgwamuŋ yurnayiŋ geb,” yamiŋ. 49-50 Irkebpris buda gote karkuwaŋmiŋ bana goŋkura deŋembe Kaiafas goreb tareŋ po,“Deŋbe det kura ma wor po nurde haŋ.Naŋaniniŋya neŋ almemya tumŋaŋ buluŋhetek gobe igiŋ moŋ. Niŋgeb al uŋkureŋgare po kamyeŋ gab kanduk kuruŋ goyenkentek moŋ,” yinyiŋ. Kaiafas gobe Yesuhinhin goyenter pris marte kuruŋmiŋ heŋmeteŋ teŋ hiyen al.

51 Be, Kaiafas gore mere tiyyiŋ gobemali dufaymiŋde ma mere tiyyiŋ. Yeŋbedama goyenter pris buda gote kuruŋmiŋheŋ meteŋ teŋ hinhin geb, Yesu goyenYudamar niŋ teŋ kamyeŋ yeŋbe gogomatakame forok yetek goke tagalyiŋ. 52 IrdeYuda mar muŋ po moŋ, Al Kuruŋyendirŋeŋ weŋ hoyaŋde hoyaŋde haŋ woryawaŋ tumŋaŋ gabu yirde uŋkureŋ poiryeŋ goke teŋ kamyeŋ goyenwor tagalyiŋ.53 Niŋgeb gor matbe mel gobe Yesu dahamat kura mayteke kamyeŋ yeŋ beleŋ niŋnaŋkeneŋ hinhan.

54 Niŋgeb Yesube goke teŋbe Yuda mardiliŋyaŋ ma kuŋ hinhin. Gwaha titŋeŋbeyubul teŋ sawsawanaŋa bindere tiyuŋ kuraEfraim ineŋ haŋyende komatmiŋya kuŋbegor hinhan.

55 Be, Yuda marte gabu nalu kuruŋkura Pasoba goyen binde binde heŋ hin-hin. Irkeb al budam Pasoba nalu maforok yekeya uliŋ wuk yird yird matatitek yeŋbe Yerusalem hurkuŋ hinhan.56 Irkeb Yuda marte doyaŋ marbe Yesu niŋhugiŋeŋ naŋkeneŋ hinhan. Irdeb yiŋgeŋuliŋ kadom gusuŋaŋ gird teŋbe, “Dahade

nurde haŋ? Pasoba gabu nalure gayenma po wayyeŋ yeŋ nurde haŋ?” yamiŋ.57Goyenbe pris buda gote karkuwaŋmiŋyaFarisi marya beleŋbe al momoŋ yiramiŋ.“Al kura Yesu goyen gor hi yeŋ nurdebwaŋ momoŋ dirkeb kuŋ teŋ fere titek,”yinamiŋ.

12Maria beleŋ he fimiŋ hamiŋ kusamuŋ

goyen Yesu kahaŋde wogoryiŋ(Matiyu 26:6-13; Mak 14:3-9)

1 Be, Pasoba nalu goyen nalu 6 po heŋgab forok yetek hekeb Yesu go Lasarusyentiyuŋ Betani kuŋ forok yiriŋ. Lasarusbekamtiŋde mat Yesu beleŋ isaŋ hiriŋ al gogoyen. 2 Be, gorbe Yesu niŋ teŋ biŋgekaŋbe Marta beleŋ biŋge go gale heŋ hin-hin. Goya goyenbe Lasarusbe biŋge niniŋyeŋ gor gabu iramiŋ mar goyen biŋge nennen gasuŋde keperde hinhin. 3 Be, melgo gwaha teŋ hikeyabe Maria beleŋ nathe fimiŋ hamiŋ kusamuŋ wor po, irdedamumbe hende wor po goyen tawaŋbetumŋaŋ po Yesu kahaŋde wogordeb tonaŋyuwalŋeŋ beleŋ po utma tiyyiŋ. Irkeb hefimiŋ wok iryiŋ gote hamiŋ igiŋ muŋ gorepo ya go ep iryiŋ.

4 Goyenbe Yesuyen komatmiŋ kura Yu-das Iskariot beleŋ Maria mata tiyyiŋ gokeigiŋ ma nuryiŋ. Al gobe kame Yesu goyenasogo haniŋde kiryiŋ al go goyen. 5 Be,al goreb, “Nat he fimiŋ gabe al kura damauŋkureŋ meteŋ teŋ hora tiyyeŋ go goyatuŋande. Niŋgeb det fimiŋ ga damu tikebgote muruŋgem teŋ al buniŋeŋ yunte-woŋ,” yiriŋ. 6Goyenbe Yudasbe al buniŋeŋgoke wor po ma nurde hinhin. Yeŋbe kaweal geb, gogo gwahamatmere tiyyiŋ. YeŋbeYesuya komatmiŋya gote hora doyaŋ irdehiyen al gega, haŋkayeŋ haŋkayeŋ hora gokawemdenenehiyen. 7Be, Yudas go gwahayekeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Tubul tinaŋ.Yeŋ beleŋ haŋka det fimiŋ hamiŋ igiŋ muŋgo teŋ gwaha nira gobe kame mete nirdnird ge sam nirnayiŋ goke gitik teŋ teŋ gegwaha nira. 8Al buniŋeŋbe deŋya hugiŋeŋhinayiŋ. Goyenpoga nebe deŋya hugiŋeŋma hitek geb,” yinyiŋ.

9Be, goya goyenbeYudamar buda kuruŋbeleŋ Yesu go ya goyenter hi yeŋ nurdebwayamiŋ. Goyenbe Yesu yeŋ ge po moŋ,

Page 166: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 12:10-11 163 Yon 12:34Lasarus kamtiŋde mat huwaryiŋ goyenmanaŋ kinniŋ yeŋ wayamiŋ. 10-11 Yudamar budam Lasarus go keneŋbe Yesu hittekuŋ dufaymiŋ yeŋ ge tareŋ irde hinhan.Niŋgeb pris buda gote karkuwaŋmiŋ beleŋLasarus manaŋ mayteke kami yeŋ meresege iramiŋ.

Mesaia Yerusalem kuriŋ(Matiyu 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40)

12 Be, ferd fay urkeb al buda kuruŋPasoba gabu nalu kuruŋ goke Yerusalemwayamiŋ mar gore Yesube Yerusalem kuŋhinhin goyen mere momoŋmiŋ nuramiŋ.13 Irdeb patila yuwalŋeŋ yufuŋ teŋ yadkuŋbe tupi teŋ waniŋ yeŋbe kuware gahayamiŋ:“Al Kuruŋ turuŋ irniŋ ko!Doyaŋ Al Kuruŋyen deŋemde waŋ hi al

gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irdesaŋiŋ iryeŋ!

Israel marte Doyaŋ Al Kuruŋbe Al Kuruŋbeleŋ guram iryeŋ!” yamiŋ. Tikiŋ118:25-26

14 Be, Yesu go Al Kuruŋyen asaŋde katiŋgwahade po, doŋki foŋeŋ kura keneŋbego hende kipiryiŋ. Mata tiyyiŋ goke teŋasaŋde katiŋbe gahade:15 “Deŋ Saion taunde niŋ mar, kafura ma

henayiŋ.Doyaŋ Al Kuruŋtiŋ kuruŋ doŋki foŋeŋ

hende waŋ hi go kennaŋ,” yitiŋ hi.Sekaraia 9:9

16 Goyenbe haŋkapyabe mata goyengoke komatmiŋ yagobe bebak ma tiyamiŋ.Goyenbe kame Yesu go Al Kuruŋ hittemulgaŋ heŋ hurkuŋ deŋe turŋuŋ yaŋ tiriŋkamere gab Yesu mata tiyyiŋ goke AlKuruŋyen asaŋde katiŋ hi goyen bebaktiyamiŋ. Irde al buda kuruŋ gore yeŋ gemata tiyamiŋ go wor gwahade po katiŋ higoyen go bebak tiyamiŋ.

17 Be, al buda Yesuya hikeya Lasaruskamyiŋ goyen yeŋ beleŋ yeke horabokmetere mat huwaryiŋ go kenamiŋ margore gote mere momoŋ tagalde tukamiŋ.18 Irkeb al budamworpomata tiŋeŋ turŋuŋyaŋ forok iryiŋ goyen nuramiŋ geb, kuŋtupi tiniŋ yeŋ kwamiŋ. 19 Niŋgeb goyeneŋbe Farisi mar go yiŋgeŋ uliŋ mereteŋbe, “Ga kennaŋ! Al buda kuruŋ gabedubul teŋ yeŋ po gama irde pasi hiniŋtahaŋ geb!” yamiŋ.

Yesube kamyeŋ goke tagalyiŋ20Be, Pasoba gabunalure Al Kuruŋ doloŋ

irniŋ yeŋ Yerusalem hurkamiŋ mar banagoŋbe Grik mar manaŋ hinhan. 21 Melgore Galili naŋa bana niŋ taun kura Bet-saida niŋ al Filip hitte wayamiŋ. Waŋbe,“Neŋbe Yesu kinniŋ wor po yeŋ nurdehite,” inamiŋ. 22 Irkeb Filip beleŋ Andruhitte kuŋ momoŋ iryiŋ. Irkeb Andruya Fil-ipya tumŋaŋde kuŋ Yesu momoŋ iraryum.23 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Ne Al Ur-miŋ gayen deŋe turŋuŋ yaŋ tetek nalubegago forok yihi. 24 Fudinde wor po dineŋhime, wit bilmiŋbe megeŋ bana kurkuŋgabe kawaŋ heŋ igineŋ paya hiyyeŋ. Mu-naŋ gwaha ma tiyyeŋbe paya ma hiyyeŋ.25 Al kura yiŋgeŋ ge po nurde hi al gobeAl Kuruŋya ma hiriryeŋ. Munaŋ al kuramegen gar heŋya yiŋgeŋ ge ma nurdeAl Kuruŋ niŋ po nurde hi al gobe yeŋyahugiŋeŋ hiriryeŋ. 26 Al kura ne niŋ meteŋteŋ hime yeŋ nurde hi albe merene pogama irde hiyeŋ. Irdeb ne heŋde gorbemeteŋ alne wor gor hiyeŋ. Adonebe ne niŋmeteŋ teŋ hiyeŋ al goyen turuŋ iryeŋ.

27 “Be, bener kandukŋeŋwor po nurhemgeb, daha yeweŋ? ‘Ado, ulner kanduk forokyeweŋ tiya go faraŋnurkema keneŋ,’ ineŋ?Moŋ, nebe kanduk goyen go po teweŋyeŋ wamiriŋ geb. 28 Ado, deŋgebe turŋuŋyaŋ hewoŋ yeŋ nurde hime,” yiriŋ. Irkebnaŋkiŋde mat al melak kura, “Deŋnebebikkeŋ turŋuŋ yaŋ irmiŋ, irde sopte gwahaireŋ,” gwahade forok yiriŋ. 29 Irkeb al budagor hinhan go mere goyen nurdeb, “Dagamere tiya,” yamiŋ. Munaŋ kurabe, “AlKuruŋyen miyoŋ beleŋ mere ira,” yamiŋ.30 Irkeb Yesu beleŋ, “Mere forok yihi gabedeŋ ge teŋ forok yihi. Ne niŋ moŋ geb.31 Be, Al Kuruŋ beleŋ megen niŋ alyabereya merem yaŋ yirtek nalube haŋkagago. Irdeb megen gar niŋ doyaŋ al Sa-tanbe takira timeke tareŋ miŋmoŋ heweŋtiya. 32 Goyenbe ne kuruse hende nadenisaŋ heke gab alya bereya megen haŋkuruŋ gayen nigeŋ hitte yawayeŋ,” yinyiŋ.33 Gwaha yinyiŋ gobe kame mata dahademat kamyeŋ goyen yikala yire yeŋbe gogoyinyiŋ. 34 Irkeb al buda gore, “Neŋbe Mo-seyen sabarebe Mesaiabe hugiŋeŋ hiyeŋyeke nurde hityen. Goyenbe dahadeniŋgeb, ‘Al Urmiŋbe he hende kamyeŋ,’

Page 167: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 12:35 164 Yon 13:3yeŋ ha? Al Urmiŋ gobe ganuŋ?” yeŋ hitempo gusuŋaŋ iramiŋ. 35 Irkeb Yesube melgoya sobamde ma hiyeŋ goke maya meremat wol heŋbe, “Hulsibe deŋya ulyaŋdema hiyeŋ. Niŋgeb hulsi hiya gayenterpo kuŋ hinayiŋ. Heŋ ga moŋ kidoma awdureŋ tiya geb. Al kura kidoma bana kuŋhiyeŋ al gobe gor kuŋ hime yeŋ ma ponurdeya kuŋ hiyeŋ. 36 Hulsi goyen deŋyahikeyabe yeŋ ge dufaytiŋ tareŋ irnayiŋ.Gogab deŋbe hulsi bana heŋ mata igiŋ teŋteŋ mar henayiŋ,” yinyiŋ. Be, Yesu gomeremiŋ pasi irdeb al buda go yubul teŋkuŋbe nennak yeŋ bana kuriŋ.

Yuda marbe Yesu pel irtek po hamiŋ37 Be, Yesube mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ

goyen Yuda mar diliŋyaŋ wor po forokyirde hinhin gega, yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋma irde hinhan. 38 Go teŋ hinhan gobe AlKuruŋyenmere basaŋ al Aisaia beleŋ kamegwahade forok yiyyeŋ yeŋ kayyiŋ goyen poforok yeŋ hinhan. Merebe gahade:“Doyaŋ Al Kuruŋ, mere tagaltekeb ganuŋ

beleŋ fudinde yeŋ nurde haŋ?Hubu wor po!

Irdeb ganuŋ mar hitte Doyaŋ Al Ku-ruŋ beleŋ tareŋmiŋ goyen yikalayiryeŋ? Hubu wor po!” yitiŋ. Aisaia53:1

39 Niŋgeb Aisaia beleŋ yitiŋ gwahadegoyen po, mel gobe dufaymiŋ yeŋ ge tareŋma po iramiŋ. Mel gote matamiŋ goke Ai-saia beleŋmere hoyaŋ kura gahade kayyiŋ:40 “Yeŋ beleŋ mel gote diliŋbe titmiŋ

yiryiŋ. Irde biŋbe pet tiyyiŋ.Niŋgeb diliŋ gore epte ma naŋkennayiŋ.

Irde biŋ go gereŋ ma yeke epte mabebak tinayiŋ.

Irde ne hitte mulgaŋ ma henayiŋ.Moŋ manhan ne hitte mulgaŋ heke sope

yirmewoŋ,” yitiŋ. Aisaia 6:1041 Aisaiabe Al Kuruŋ beleŋ Yesu deŋemturŋuŋ yaŋ irtiŋ goyen bikkeŋ keneŋbe yeŋge gogo tagalyiŋ.

42 Be, al budam Yesu gwaha mat peliramiŋ gega, doyaŋ mar budambe yeŋge dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. GoyenbeFarisi mar beleŋ nurdeb dakira tike gabuyamiŋde epte ma kutek yeŋ kafura hamiŋ.Goke teŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋiramiŋ goyen kawan ma tagalamiŋ. 43Melgobe al beleŋ turuŋ yird yird niŋ po

amaŋeŋ nurde haŋyen. Irde Al Kuruŋbeleŋ turuŋ yird yird niŋma nurde haŋyengeb, gogo kawan ma tagalamiŋ.

44 Be, Yesu beleŋ kuware gahade taga-lyiŋ: “Al kura ne niŋ dufaymiŋ saŋiŋiryeŋbe ne niŋ po ma dufaymiŋ tareŋiryeŋ. Nad nerke wamiriŋ al goke manaŋdufaymiŋ saŋiŋ iryeŋ. 45 Irde al kura neninyeŋ al gobe ne pomaninyeŋ. Nad nerkewamiriŋ al goyenwor kinyeŋ. 46Nebe hulsimelak heŋ hi go gwahade goyen melakhewe yeŋ megen gar wamiriŋ. Gogab alkura ne niŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋ gobekidomare ma hiyeŋ.

47 “Al kura merene nurde ga biŋde makerde hiyeŋ al gobe ne beleŋ merem yaŋma ireŋ. Nebe megen niŋ alya bereyagayen merem yaŋ yire yeŋ ma wamiriŋ. AlKuruŋ hitte yumulgaŋ tiye yeŋ wamiriŋ.48Gega ne harhok nuneŋmerenema nurdehaŋ mar goyen merem yaŋ yiryeŋ albehi. Niŋgeb nalu funaŋdebe mere tagaldehimyen gore wor po merem yaŋ yiryeŋ.49 Gwaha, nebe nigen dufayner ma mereteŋ hime. Adone nad nerke wamiriŋ algoreb mere gwahade tiyayiŋ, irde gwahamat yawayiŋ goyen nineŋ hiyen. 50 Yeŋbeleŋ nineŋ hiyenmere gobe al beleŋ gamairdeb yeŋya hugiŋeŋ hinayiŋ yeŋ nurdehime. Niŋgebmere teŋ himyen kuruŋ gabeNanne beleŋ gwaha yawayiŋ nineŋ hiyengo muŋ po yeŋ himyen gogo,” yinyiŋ.

13Yesu beleŋ komatmiŋ yagot kahaŋ halde

yunyiŋ1 Be, gabu nalu kuruŋ Pasoba go gise

gwahade hiriŋ. Irkeb Yesu go megeŋga tubul teŋ Naniŋ hitte kuŋ kuŋ na-lumiŋ forok yihi yeŋ nuryiŋ. Yeŋbealya bereyamiŋ megen haŋ mar goyenbubulkuŋne wor po yeŋ nurde yuneŋbeigiŋ yeŋ ge teŋ kameŋ yeŋ nurde hinhingeb, dufaymiŋ goyen yikala yiryiŋ.

2 Be, wawuŋbanare niŋ biŋge nene hin-han. Irkeb Uŋgurabe Saimon Iskarioturmiŋ Yudas beleŋ Yesu asogo haniŋdekiryeŋ yeŋ bikkeŋ biŋ tiriŋ. 3 Yesube detkuruŋ gayen doyaŋ yird yird tareŋ Naniŋbeleŋ untiŋ goyen nurde hinhin. Irdeyeŋbe Al Kuruŋ hitte mat watiŋ, irde sopteyeŋ hitte mulgaŋ hiyyeŋ goyen wor nurde

Page 168: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 13:4 165 Yon 13:30hinhin. 4 Niŋgeb biŋge nen hinhande mathuwardeb uliŋhormiŋ hende niŋ goyentugu teŋbe uliŋ utma teŋ teŋde niŋ amilteŋ mal temdere giti iryiŋ. 5 Gwaha teŋgab koroŋde fe wogordeb komatmiŋ yagotkahaŋ halde yunyiŋ. Irdeb amil gore po fegoyen utma teŋ yunyiŋ.

6 Be, gwaha teŋ kuŋ kuŋbe Saimon Pitahitte hiriŋ. Irkeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ, gegayenbe kahaŋne haleŋ teŋ ha?” inyiŋ.7 Irkeb wol heŋbe, “Mata tihim gote miŋbebak ma taha. Goyenbe kamebe bebaktiyayiŋ,” inyiŋ. 8 Irkeb Pita beleŋ, “Moŋ,kahaŋne epte ma halayiŋ geb,” inyiŋ.

Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Kahaŋgema haleŋbe epte ma meteŋne kuruŋ goteigineŋ tawayiŋ,” inyiŋ. 9 Gwaha inkeb Pitago, “Doyaŋ Al Kuruŋ, gwahade kenem ka-haŋne po ma halayiŋ. Hanneya tonaŋneyamanaŋ tumŋaŋ halde nunayiŋ,” inyiŋ.10 Irkeb wol heŋbe, “Al fe gimtiŋ gobeuliŋde tikiŋ miŋmoŋ geb, kahaŋ po haltekhi. Gwahade goyen po deŋbe bikkeŋ AlKuruŋ diliŋde wukkeŋ haŋ. Goyenbe deŋtumŋaŋ moŋ geb,” inyiŋ. 11 Al gore asogohaniŋde niryeŋ yeŋ bikkeŋ nurde hinhingeb gogo, “Deŋ tumŋaŋbe wukkeŋ haŋgega, al uŋkureŋ po gabe gwahade ma hi,”yinyiŋ.

12 Be, komatmiŋ yagot kahaŋ halde pasiirdeb uliŋhormiŋ hende niŋ tugu titiŋgoyen sopte teŋ hor irdeb mulgaŋ heŋgasuŋmiŋde kuŋ kipiryiŋ. Irdeb, “Deŋ geteŋmata tihimgatemiŋbebak tahaŋ?” yeŋgusuŋaŋ yiryiŋ. 13 Irdeb gaha yinyiŋ: “Deŋbeleŋ Tisa nineŋ haŋyen, munaŋ kurarebeDoyaŋ Al Kuruŋ nineŋ haŋyen. Nebe algwahade geb, deŋ beleŋ gwaha nineŋ haŋgob fudinde. 14 Niŋgeb gayenterbe TisayaDoyaŋ Al Kuruŋya nineŋ haŋyen gare ka-haŋtiŋ halde dunhem geb, deŋ wor kadomkahaŋ halde guneŋ teŋ hinayiŋ. 15 Nebemata gwaha teŋ hinayiŋ yeŋbe gago dikaladirhem. Niŋgeb deŋ wor dindikeŋbekadtiŋyenmeteŋ al yeŋ nurde kadom faraŋgurd teŋ hinayiŋ. 16 Fudinde wor po dineŋhime, meteŋ al kura doyaŋ almiŋ folek mahaŋ, irde mere basaŋ al gobe hulyaŋ iryeŋal go folek ma haŋ. 17 Deŋbe saba gayenbebak tahaŋ. Niŋgeb saba gayen gama irdemata teŋ hinayiŋbe Al Kuruŋ beleŋ guramdirde igiŋ igiŋ diryeŋ,” yinyiŋ.

18 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Nebedeŋ tumŋaŋ goke ma yeŋ hime. Nebbasiŋa yirmiriŋ mar gobe nurde yuneŋhime. Goyenbe mere Al Kuruŋyen asaŋdekatiŋ hi gobe forok po yiyyeŋ. Merebegahade: ‘Al kura neya tumŋaŋ biŋge nereŋal gore tigiri teŋ asogo niryeŋ,’ yitiŋ hi.19 Mata goyen forok ma yeŋ hikeya go wagago dineŋ hime. Gogab mata go forokyekeb nebe Mesaia yeŋ dufaytiŋ saŋiŋ ir-nayiŋ. 20 Fudinde wor po dineŋ hime, alkura ne beleŋ al yad yermeke kunayiŋ margote saba fudinde yeŋ nurnayiŋbe merenenurde haŋ yeŋ nurd yuneŋ. Irdeb al kuramerene fudinde yeŋ nurnayiŋbe nad nerkewamiriŋ al gote mere nurde haŋ yeŋ nurdyuneŋ,” yinyiŋ.

21Be, gwaha yineŋpasi heŋbe biŋde kan-dukŋeŋwor po nurdeb kawan po, “Fudindewor po dineŋ hime, kuratiŋ kura beleŋ pelnirde asogo haniŋde nereŋ tiya,” yinyiŋ.22 Irkeb komatmiŋ beleŋ kukuwamŋeŋnurdeb ganuŋ niŋ kura yihi yeŋ yiŋgeŋuliŋ kadom geneŋ tiyamiŋ. 23 Be, ko-matmiŋ kura Yesu beleŋ bubulkuŋne worpo yeŋ nurd uneŋ hiyen al gobe Yesubindere gegelhek mat bulgaŋ yitiŋ hinhin.24 Irkeb SaimonPita beleŋ al go haniŋ beleŋpo tuŋaŋ irdeb, “Ganuŋ niŋ yeŋ ha yeŋgusuŋaŋ ira,” inyiŋ. 25 Irkeb al gore Yesuhinhin beleŋ ge tawuŋ heŋbe, “Doyaŋ AlKuruŋ, ganuŋ niŋ yeŋ ha?” inyiŋ. 26 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Al gobe beret par-wek gayen koroŋ bana fe uliŋ irde ga uneŋal goyen,” inyiŋ. Irdeb beret parwek goteŋ koroŋ bana fe uliŋ irde Saimon Iskarioturmiŋ Yudas unyiŋ. 27 Be, Yudas go beretgo tekeb goyare po Satan beleŋ ketal uryiŋ.Irkeb Yesu beleŋ, “Mata kura tiyeŋ teŋ hagobe araŋeŋ po tiyayiŋ,” inyiŋ. 28Goyenbeyeŋya gor biŋge nene hinhan mar gorebmiŋ daniŋ Yesu beleŋ Yudas gwaha ina yeŋbebak ma tiyamiŋ. 29 Yudasbe mel gotehora doyaŋ irde hinhin al geb, al kurabeYesu beleŋ Pasoba biŋge damu teŋ teŋgoke ineŋ hi yeŋ nuramiŋ. Kurabe horateŋ al buniŋeŋ yuneŋ yuneŋ niŋ ineŋ hiyeŋ nuramiŋ. 30 Be, Yudas go beret teŋbegoyare po kat siŋare kuriŋ. Gobe wawuŋdetiyyiŋ.

Yesu beleŋ saba tareŋ gergeŋ goyen komat-miŋ yunyiŋ

Page 169: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 13:31 166 Yon 14:1631 Be, Yudas go kukeb Yesu beleŋ, “Be,

haŋkabe ne Al Urmiŋ gayen deŋe turŋuŋyaŋ goyen tetek hihim. Irde ne beleŋmata tiyeŋ goreb Al Kuruŋ deŋe turŋuŋyaŋ tiyyeŋ. 32 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ nehitte mat deŋe turŋuŋ yaŋ tiyyeŋbe yeŋbeleŋ wor yiŋgeŋ hitte mat deŋne turuŋiryeŋ. Irdeb araŋ po iryeŋ. 33 Diriŋneyago, nebe deŋya sobamde ma hitek geb.Deŋbe ne niŋ naŋkennayiŋ gega, Yudamar yinmiŋ gwahade goyen po, ne kweŋdegorbe deŋ epte ma kunayiŋ dineŋ himegago. 34Nebe saba gergeŋ kura gago direŋtihim: kadtiŋ ge amaŋeŋ nurd guneŋ teŋhinayiŋ. Ne beleŋ deŋ ge amaŋeŋ nurdehimyen gwahade goyen po, deŋ wor ditiŋge kadom amaŋeŋ nurd guneŋ teŋ hinayiŋ.35 Gwahade kadtiŋya kadom amaŋeŋ nurdguneŋ teŋ hinayiŋbe al hoyaŋ kuruŋ goredeneŋbe nere komatne yeŋ nurde duneŋhinayiŋ geb,” yinyiŋ.

36 Gwaha yinkeb Pita beleŋ, “Doyaŋ AlKuruŋ, gebe dare kwayiŋ?” ineŋ gusuŋaŋiryiŋ. Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Haŋkawor pobe kweŋde gor epte ma kwayiŋ.Gega kamebe igiŋ kwayiŋ,” inyiŋ. 37 IrkebPita beleŋ, “Doyaŋ Al Kuruŋ, dahadeniŋgeb haŋka gayen epte ma gama gireŋ?Nebe ge niŋ teŋ igiŋ kameŋ,” inyiŋ. 38 Irkebwol heŋbe, “Ge gayen fudinde wor po neniŋ teŋ igiŋ kamayiŋ? Fudinde wor poginhem. Haŋka wawuŋ tatirok mere matikeya wawuŋ karwore ne niŋ yeŋ, ‘Al gobma nurde uneŋ hime,’ yawayiŋ,” inyiŋ.

14Yesu beleŋ komatmiŋ saŋiŋ yiryiŋ

1 Be, Yesu go sopte po, “Ne dubul teŋkweŋ goke kandukŋeŋ ma nurnayiŋ. AlKuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinayiŋ. Irdeb neniŋ wor hekkeŋ nurde hinayiŋ. 2 Nanneryarebe heŋ heŋ gasuŋbe budam haŋ.Niŋgeb gor kuŋ gasuŋtiŋ sope yireŋ tihim.Gasuŋgobudammoŋmanhangwahademadinmewoŋ. 3 Kuŋ gasuŋtiŋ sope yirde epirdebmulgaŋ heŋwaŋne heŋde gor dukeŋ.Gogab deŋ manaŋ ne heŋde gor hinayiŋ.4 Deŋbe ne kweŋ teŋ himere gor kuŋ kuŋbeleŋbe nurde haŋ gogo,” yinyiŋ. 5 Irkeb

Tomas beleŋ, “Doyaŋ Al Kuruŋ, neŋbe gorkweŋ taha yeŋ ma nurde hite. Niŋgebbeleŋ gob daha mat nurtek?” inyiŋ. 6 Irkebwol heŋbe, “Nebe Al Kuruŋ hitte kuŋ kuŋbeleŋ. Irde nebe mere fudinde gote miŋal, irde Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gotemiŋ al wor po. Niŋgeb ne miŋmoŋbe alkura Adone hitte eptema kunayiŋ. 7Deŋbene gayen keŋkela nurde nuneŋ haŋyenmanhan Adone wor nurd unwoŋ. Goyenbegayenter matbe ne gayen nurd nuneŋ haŋgeb, Adone wor nurde uneŋ hinayiŋ. Goketeŋ deŋbe bikkeŋ nurd uneŋ haŋ yeŋ nurdehime.” yinyiŋ.

8 Irkeb Filip beleŋ, “Doyaŋ Al Kuruŋ,Nanake dikala dira. Dikala dirke keneŋbeep gogo yeŋ nurtek,” inyiŋ. 9 Irkeb wolheŋbe, “Filip, nebe deŋya ulyaŋde hityengega, ma po nurd nuneŋ ha? Al kura neneneŋ hiyen al gobe Nanne manaŋ keneŋhiyen. Niŋgeb dahade geb, ‘Ado dikaladira,’ nineŋ ha? 10 Nebe Nanneya hirekebNannebe neya har gobe fudinde yeŋ manurde ha? Ne beleŋ mere dirde himyengobe dufayner ma dineŋ himyen. Meteŋteŋ himyen kuruŋ gobe Adone, ne hittehi gote meteŋ geb, yeŋ beleŋ neya heŋmeteŋmiŋ teŋ hiyen. 11 Nebe Nanneyahar, irde Nannebe neya har yemeke gokefudinde yeŋ nurnayiŋ. Munaŋ gwaha mateŋbe mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ wor po forokyirmeke yeneŋ haŋyen goke nurde gabmere teŋ hime gayen fudinde yeŋ nur-nayiŋ. 12 Fudinde wor po dineŋ hime, alkura ne niŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋbe nebeleŋ mata forok yirde himyen goyen yeŋwor forok yirde hiyeŋ. Irde nebe Nannehitte kweŋ geb, al gobe ne beleŋ matateŋ himyen gote folek wor po teŋ hiyeŋ.13 Irdeb deŋner* det kura niŋ gusuŋaŋhekeb ne beleŋ wol heŋ duneŋ. GogabAdonebe Urmiŋ ne gayen hitte mat deŋemturŋuŋ yaŋ hiyyeŋ. 14 Deŋbe det kura niŋnurdeb ne deŋner po gusuŋaŋ nirnayiŋ.Irkeb det goke nurnayiŋ goyen duneŋ.

15 “Be, deŋbe ne niŋ amaŋeŋ nurnayiŋbene beleŋ mata gwaha gwaha tinaŋ dineŋhime goyen gama irde teŋ hinayiŋ. 16 Nebeleŋ Nanne gusuŋaŋ irmekeb Faraŋ Al

* 14:13: “Deŋner” gabe duliŋ Yesu deŋe urde gusuŋaŋ ird ird niŋ ma yeŋ hi. Neŋbe Yesuyen alya bereya niŋgeb,yeŋya awalikde heŋya gusuŋaŋ heŋ heŋ niŋ yeŋ hi.

Page 170: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 14:17 167 Yon 15:8hoyaŋ dunyeŋ. Irkeb yeŋbe deŋya hugiŋeŋhinayiŋ. 17 Yeŋbe Holi Spirit. Yendemerebe fudinde wor po. Gega megen niŋalya bereyabe epte ma kennayiŋ, irde manurd uneŋ haŋ geb, meremiŋ fudinde yeŋma nurnayiŋ. Goyenpoga deŋbe yeŋyahinayiŋ, irde yeŋbe deŋ bana hiyeŋ geb,nurd uneŋ hinayiŋ. 18 Nebe kweŋ gega,kagewyaramadubul tiyeŋ. Deŋhitte soptemulgaŋ heŋ wayeŋ. 19Heŋ ga moŋ megenhaŋ mar gare ma nennayiŋ. Goyenbedeŋbe nennayiŋ. Irde nebe kameŋ gega,sopte huwardeb heŋ geb, deŋwor gwahadepo hinayiŋ. 20 Gwaha tiyeŋ nalu goyenwakeb Nanneya har goyen bebak tinayiŋ.Irde deŋya hite gwahade po, deŋ wor neyahaŋ goyen bebak tinayiŋ. 21Al kura sabanenurde gama irde hi al gobe ne niŋ amaŋeŋnurde hi. Irde ne niŋ amaŋeŋ nurde hi algobe Adone beleŋ yeŋ goyen bubulkuŋnewor po yeŋ nurde uneŋ hi. Irde ne woryeŋ goyen gwahade po nurde uneŋbe nebeal gwahade yeŋ nigeŋ ikala ireŋ,” yinyiŋ.22 Irkeb Yudas beleŋ, “Goyenbe, DoyaŋAl Kuruŋ, dahade geb neŋ hitte po nebeal gwahade yeŋ dikala dirdeb megen niŋmarbe gigeŋ ma yikala yirayiŋ?” inyiŋ.Yudas gobe Yudas Iskariot moŋ, al hoyaŋpo. 23 Be, Yudas gore gwaha inkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Al kura ne niŋ amaŋeŋnurde haŋ marbe sabane gama irnayiŋ.Irkeb Nanne beleŋ bubulkuŋne wor po yeŋnurd yunyeŋ. Irdeb neya Nanneya tumŋaŋyeŋ hitte kuŋbe yeŋya hitek. 24 Munaŋ alkura ne niŋ amaŋeŋ ma nurde haŋ marbesabane ma gama irnayiŋ. Mere deŋ beleŋnurde haŋ gabe bener niŋ moŋ, Nanne nadnerke wamiriŋ al gote mere geb.

25 “Mere dirde hime kuruŋ gabe tumŋaŋheŋya gagomomoŋdirde hime. 26Goyenbekame Faraŋ Al, Holi Spirit goyen Al Ku-ruŋ beleŋ teŋ kerke kateŋ gasuŋne tiyyeŋ.Irdeb deŋ nurtek mere kuruŋ goyen yeŋbeleŋ gab saba dirde hiyeŋ. Irde ne beleŋdetmomoŋ dirde himyen kuruŋ goyenworbebak dirde hiyeŋ. 27 Al biŋ kamke igiŋheŋ heŋ mata goyen deŋ hitte tubul tihim.Al biŋ kamke heŋ heŋ gobe nigen goyenduneŋ. Nebe megen niŋ mar beleŋ duneŋhaŋyen gwahade ma duneŋ. Niŋgeb kamemata forok yiyyeŋ goke kandukŋeŋ manurnayiŋ, irde kafura ma henayiŋ. 28Nebe

kweŋ, irdeb sopte mulgaŋ heŋ deŋ hittewayeŋ yeŋ himeke nuraŋ. Niŋgeb neniŋ amaŋeŋ nurde haŋ manhan Nannebne folek go hitte kweŋ tihim goke amaŋhewoŋ. 29 Haŋka gago mata go forok mayeŋ hikeya goke dinhem. Gogab mata goforok yeke keneŋbe fudinde yeŋ dufaytiŋtareŋ irnayiŋ. 30 Megen gar niŋ doyaŋal Satanbe wayeŋ tiya. Niŋgeb sobamdema heŋ mere direŋ geb. Goyenbe Sa-tanbe saŋiŋmiŋdebe epte ma daha wetkura niryeŋ. 31Gega nebe Nanneŋ amaŋeŋnurde uneŋ hime geb, yeŋ beleŋ gwahagwaha tiyayiŋ ninyiŋ goyen po tiyeŋ.Gogab al beleŋ ne gayen yeŋbe al gwahadeyeŋ bebak tinayiŋ. Be, wake gasuŋ ga tubulteŋ kuniŋ,” yinyiŋ.

15Yesube wain he, irde yende alya bereyabe

gote haniŋ1 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Nebe

wain he fudinde wor po. Munaŋ Nannebewain meteŋ gote miŋ al. 2 Yeŋbe wainhaniŋ kura ne hitte mat kutiŋ goyen ig-ineŋma heŋ hitiŋbe walde yemeyde hiyen.Munaŋ wain haniŋ igineŋ heŋ hitiŋ gobesopte igineŋ kuruŋ po ferde hiyeŋ yeŋhaniŋ sope yirde hiyen. 3Deŋbe saba dirdehimyen goreb bikkeŋ po he haniŋ haraŋhitiŋ gwahade goyen dirtiŋ haŋ. 4 Niŋgebdeŋbe neya po hinayiŋ. Irkeb ne gayendeŋya heŋ. He haniŋ kura pigiŋde basaŋma hitiŋ hiyeŋbe yiŋgeŋ epte ma igineŋhiyyeŋ. Gwahade goyen po, neya ma hi-nayiŋbe, mata igiŋ kurama forok yirnayiŋ.

5 “Nebe wain he, irde deŋbe gote haniŋ.Niŋgeb al kura neya hike nebe yeŋya heŋal gobe gote igineŋ, mata igiŋ igiŋ bu-dam forok yirde hiyeŋ. Munaŋ neya maheŋ hoyaŋ muŋ po pat yitiŋ hiyeŋbe mataigiŋ kura ma po teŋ hiyeŋ. 6 Al kuraneya ma hi al gobe he haniŋ kura waldetemeyke kamtiŋ hiyeŋ go gwahade hi. Hehaniŋ gwahade gobe yade kakde yemeykehumga kuŋ haŋyen. 7 Munaŋ deŋ gayenneya hinayiŋ, irde merene manaŋ deŋbana hiyeŋbe det kura niŋ nurde gusuŋaŋhenayiŋ. Irdeb det gobe yade hinayiŋ.8 Gwaha teŋbe mata igiŋ igiŋ kuruŋ forokyirde hikeb gore Nanner deŋebe turŋuŋyaŋ heŋ hiyeŋ. Gwaha teŋ hinayiŋ gabe

Page 171: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 15:9 168 Yon 16:4

al hoyaŋ beleŋ nere komat yeŋ deneŋ hi-nayiŋ.

9 “Be, Nanne beleŋ ne gayen bubulkuŋnewor po yeŋ nurde nuneŋ hiyen gwahadepo, ne wor deŋ gayen bubulkuŋne wor poyeŋ nurde duneŋ hime. Niŋgeb deŋ geamaŋeŋ nurde duneŋ hime bana goŋ heŋmata teŋ hinayiŋ. 10 Nebe Adoner sabagama irde himekeb ne gayen bubulkuŋnewor po yeŋ nurd nuneŋ hiyen bana goŋhime. Gwahade goyen po, deŋ beleŋwor sabane gama irnayiŋbe deŋ gayenbubulkuŋne wor po yeŋ nurde duneŋ heŋgoyen bana hinayiŋ. 11 Mere ga momoŋdirde hime gabe amaŋ dufayne manaŋhime gwahade goyen po, deŋ wor gotiŋyaŋ hinayiŋ, irde amaŋ dufaytiŋ goyenkuruŋ wor po hewoŋ yeŋ gago momoŋdirde hime. 12 Sabanebe gahade: nebeleŋ deŋ gayen bubulkuŋne wor po yeŋnurd duneŋ himyen gwahade goyen po,deŋ wor kadtiŋ yago niŋ amaŋeŋ nurdguneŋ teŋ hinayiŋ. 13 Niŋgeb kadtiŋ geamaŋeŋ nurd nurd mata fudinde wor pobekadtiŋ ge nurde faraŋ yurde kamnayiŋgogo. 14Deŋbe sabane gama irde hinayiŋbeduwanne yago wor po henayiŋ. 15 Meteŋalbe doyaŋ almiŋ beleŋ meteŋ daha teŋhi goyen ma nurde hi. Goyenbe deŋbenurde haŋ geb, meteŋ marne ma dineŋ.Gwaha dintiŋeŋbe duwanne yago dineŋ.Nebe Al Kuruŋ beleŋ saba nirtiŋ kuruŋgoyen momoŋ dirde himyen geb, gogoduwanne yago dineŋ hime. 16 Deŋ beleŋbasiŋa ma niramiŋ. Gwaha nirtiŋeŋbekuŋ igineŋ hugiŋeŋ hitek mata igiŋ goyenforok yirnayiŋ yeŋ basiŋa dirmiriŋ. Gwahateŋ heŋyabe ne deŋner det kuraŋ gusuŋaŋhekeb, Nanne beleŋ igiŋ ala po dunyeŋ.17 Niŋgeb kadtiŋ ge kadom amaŋeŋ nurdguneŋ teŋ hinayiŋ. Sabanebe gago geb,”yinyiŋ.

Megen niŋ marbe Yesuyen komatmiŋharam yirde hinayiŋ

18 Be, Yesu go sopte po gaha yinyiŋ:“Megen niŋ mar beleŋ haram dirkebe,‘Neŋ gago po ma dirhaŋ. Doyaŋ alniniŋwa haram iramiŋ go,’ yeŋ nurde hinayiŋ.19 Deŋbe megen niŋ mar manhan megenniŋ mar beleŋ awalik igiŋ igiŋ po dirdehiwoŋ. Gega deŋbe megen niŋ mar banamat basiŋa dirmiriŋ geb, deŋbe megen niŋ

marmoŋ. Goke teŋbemegenniŋmar beleŋdeŋ gayen igiŋ ma nurd duneŋ haŋ gogo.20 Ne beleŋ, ‘Meteŋ albe doyaŋ almiŋ eptema fole iryeŋ,’ dinmiŋ gobe bitiŋ sir mayiyyeŋ. Niŋgeb dinmiŋ gwahade po, melgore ne buluŋ buluŋ nirnayiŋbe deŋ worbuluŋ buluŋ gwahade po dirnayiŋ. Munaŋmel gore sabane nurde gama irnayiŋbedende saba niŋ wor gwahade po tinayiŋ.21 Mel gobe nad nerke wamiriŋ al goyenma nurde uneŋ haŋ geb, ne niŋ igiŋ manurdeb deŋ manaŋ buluŋ buluŋ dirnayiŋ.22 Ne beleŋ waŋ saba ma yirmiŋ manhanmata buluŋ miŋmoŋ hiwoŋ. Goyenbe newaŋ saba yirmiŋ geb, epte ma neŋbe matabuluŋniniŋ miŋmoŋ yetek haŋ. 23 Al kurabuluŋeŋ wor po nurd uneŋ hi al gobeAdone wor buluŋeŋ wor po nurd uneŋ hi.24Nebeleŋmata tiŋeŋ turŋuŋyaŋworpo alkura beleŋ epte ma forok yirtek goyen melgote diliŋ mar ma forok yirmiŋ manhanmata tiŋeŋ ne beleŋ yirmiŋ go pel iraŋ gotemata buluŋ miŋyaŋ ma hiwoŋ. Goyenbemel gobe mata tiŋeŋ goyen yenaŋ gega,neya Adoneya tumŋaŋ buluŋeŋ wor ponurd duneŋ haŋ. 25 Goyenbe mata gwahateŋ haŋ gobe yende sabare Mose beleŋ,‘Mel gobe miŋ miŋmoŋ buluŋ nurd nuneŋhaŋ,’ gwahade kayyiŋ goyen go po teŋ haŋ.

26 “Be, Faraŋ durd durd Albe wayyeŋ.Yeŋbe Holi Spirit, meremiŋbe fudinde worpo, irde Adone hitte mat wayyeŋ. Ne beleŋAl Kuruŋ hitte mat teŋ kermeke waŋbe neniŋ momoŋ dirde hiyeŋ. 27 Irkeb deŋ worne niŋ al momoŋ yirde hinayiŋ. Deŋbemeteŋ miŋ urmiriŋde mat po neya hityengeb, deŋ wor gwaha tinayiŋ,” yinyiŋ.

161 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Mere

dirhem kuruŋ gabe dufaytiŋ ne niŋ tareŋirtiŋ goyen yubul ma tinayiŋ yeŋbe gagodinhem. 2 Be, Yuda mar beleŋ yende gabuyare dakira tike epte ma kunayiŋ. Fudinde,al kurabe Al Kuruŋ niŋ keŋkela meteŋ ti-hit yeŋbe mudunke kamnayiŋ nalu goyenforok yiyyeŋ. 3Go mar gobe neya Nanneyamanurdeduneŋhaŋgeb,mata gogo teŋhi-nayiŋ. 4Nebe naŋa hakot po momoŋ dirdehime gago. Gogab nalu goyen forok yekebbikkeŋ hayhay diryiŋ go gago forok yeŋhaŋ yeŋ bitiŋ bak yenayiŋ. Haŋkapyabe

Page 172: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 16:5 169 Yon 16:26-27tumŋaŋ hinhet geb, momoŋ ma dirmiriŋ,”yinyiŋ.

Holi Spirityen meteŋ5 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Haŋk-

abe nad nerke wamiriŋ al hitte kweŋ ti-him. Goyenbe deŋ gayen al kura beleŋ,‘Dare kweŋ teŋ ha?’ yeŋ gusuŋaŋ manirhaŋ. 6 Mere dirhem garebe buniŋeŋdufay beleŋ po dukdawaŋ dira. 7 Goyenbefudinde wor po dineŋ hime, deŋ gayen igiŋhewoŋ yeŋ nurdeb gago kweŋ tihim. Nemakweŋbe FaraŋDurdDurdAl go deŋhittema wayyeŋ. Gega ne kweŋ gab Faraŋ DurdDurd Al go teŋ kermeke wayyeŋ. 8 Yeŋbeleŋwaŋbemegen haŋmarbemata buluŋmiŋyaŋ goyen yikala yirkeb yeneŋ bebakteŋhinayiŋ. Irde damiŋbeAl Kuruŋdiliŋdemata huwak, irde kame Al Kuruŋ beleŋmerem yaŋ yiryeŋ goke wor momoŋ yirdehiyeŋ. 9Mata buluŋmiŋbe ne niŋ dufaymiŋsaŋiŋ ma irde haŋ gogo yeŋ yikala yiryeŋ.10Nebe kameŋ, irde huwareŋ, irdeb Al Ku-ruŋ hitte hurkumeke al kura ma nennayiŋ.Mata kuruŋ go tiyeŋ gote miŋ goyen FaraŋAl beleŋ yikala yirkeb Al Kuruŋbe huwakyeŋ bebak tinayiŋ. 11 Irdemegen niŋmartedoyaŋ al Satanbe bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋmerem yaŋ iryiŋ geb, kamemegen niŋ alyabereya tumŋaŋ merem yaŋ yiryeŋ goyenyikala yiryeŋ.

12 “Be, nebe det budam wor po momoŋdirtek haŋ gega, deŋbe epte ma merenetumŋaŋ bebak tinayiŋ. Niŋgeb tumŋaŋma momoŋ direŋ. 13 Goyenbe Holi Spirit,mere fudinde po yeŋ hi al gore waŋ gabmata fudinde teŋ teŋ belŋeŋ kuruŋ godikala diryeŋ. Yeŋbe yiŋgeŋde dufaydema mere tiyyeŋ. Al Kuruŋ beleŋ meremomoŋ irke go po momoŋ diryeŋ. Irdemata kame forok yetek goyen manaŋ mo-moŋ diryeŋ. 14 Merenebe yeŋ beleŋ gabbasaŋ heŋ momoŋ dirde hiyeŋ. Gwahamatbe deŋne turŋuŋ yaŋ irde hiyeŋ. 15 AlKuruŋyen dawet kuruŋ gobe tumŋaŋ ni-gen ala. Gwahade geb Holi Spirit beleŋdetne kuruŋ goyen dikala dirde hiyeŋ yi-him gogo,” yinyiŋ.

Yesu niŋ biŋ misiŋ nurnayiŋ gega, kamebeamaŋ henayiŋ

16 Be, Yesube sopte po yiriŋ. “Muŋ kuraheŋbe ma nennayiŋ gega, gor mat hitŋeŋ

teŋbe sopte nennayiŋ,” yinyiŋ. 17 Irkebkomatmiŋ yago kura beleŋ, “Daha yihimyeŋbe, ‘Muŋ kura heŋbe ma nennayiŋgega, gor mat hitŋeŋ teŋbe sopte nen-nayiŋ,’ yeŋ hi? Irde, ‘Nanne hitte kweŋtihim,’ yeŋ hi?” yeŋ kadom gusuŋaŋ girdtiyamiŋ. 18 Mel gobe goke gusuŋaŋ poheŋ heŋbe, “Yeŋ beleŋ, ‘Muŋ kura heŋbe,’gwaha yeŋ hi gobe daniŋ wor po yeŋ yeŋhi? Neŋbe gwaha yeŋhi yeŋbininiŋ bakmayeŋ hi,” yeŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ.

19 Be, Yesu go mere tiyyiŋ goke ko-matmiŋ yago beleŋ gusuŋaŋ irtek hekeyeneŋbe, “Deŋ gayen ne beleŋ, ‘Muŋ kuraheŋbe ma nennayiŋ gega, gor mat muŋkura hitŋeŋ teŋbe nennayiŋ,’ yihim gokegusuŋaŋ nirniŋ teŋ haŋ? 20 Fudinde worpo dineŋ hime, megen niŋ marbe nekameŋ goke amaŋ hekeb deŋbe ne niŋbuniŋeŋ nurde esinayiŋ. Fudinde, deŋbeleŋ ne kammeke goke kandukŋeŋ nur-nayiŋ. Goyenbe kamebe amaŋ henayiŋ.21 Bere kura diriŋ kawaŋ kertek nalumiŋforok yekeb diriŋ kawaŋ kere yeŋbe uliŋmisiŋ kuruŋ katyeŋ. Goyenbe diriŋmiŋgo kawaŋ hekeb goke amaŋeŋ nurdeb uliŋmisiŋ katyeŋ goke biŋ sir yiyyeŋ. 22Niŋgebgwahade po deŋ wor haŋka gabe kan-dukŋeŋ nurde haŋ. Gega sopte waŋ den-mekeb goyenter mat amaŋ wor po heŋhinayiŋ. Irkeb al kura beleŋ amaŋtiŋ goyenepte ma goraŋ diryeŋ. 23 Goyenterbe detkura niŋ nema gusuŋaŋ nirnayiŋ. Fudindewor po dineŋ hime, deŋner det kura niŋNanne gusuŋaŋ irnayiŋ kuruŋ gobe dun-yeŋ. 24 Meheŋde ne gama niramiŋde matwaŋ waŋ haŋkabe ne deŋner det kura niŋma gusuŋaŋ irde haŋyen. Goyenbe haŋkamatbe ne deŋner gusuŋaŋ irde hinayiŋ.Irkeb det niŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ kuruŋgoyen duneŋ hiyeŋ. Irkeb goke amaŋeŋwor po nurde hinayiŋ.

25 “Nebe maya mere mat mere dirdehimyen. Goyenbe nalu kura forok yekebsopte ma maya mere mat mere dirdeheŋ. Nanneŋbe kawan po mere dirde heŋ.26-27 Al Kuruŋbe deŋ gayen bubulkuŋnewor po yeŋ nurde duneŋ hi. Niŋgeb gonalurebe ne deŋner dindikeŋ gusuŋaŋ irdehinayiŋ. Ne beleŋ po deŋ ge teŋ Nannegusuŋaŋ ireŋ ma dineŋ hime. Deŋbe neniŋ amaŋeŋ nurde haŋyen, irdeb nebe Al

Page 173: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 16:28 170 Yon 17:15Kuruŋ hitte mat wamiriŋ goyen fudindeyeŋ nurde haŋyen geb, Adone beleŋ deŋgayen bubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋhi geb, gago dineŋ hime. 28 Nebe Adonehitte mat megen gar wamiriŋ. Irdeb haŋkagab megeŋ ga tubul teŋ Nanne hitte mul-gaŋ heweŋ tihim,” yinyiŋ.

29 Irkeb komatmiŋ beleŋbe, “Be, meredirha gabe ufurkuŋ mat ma dirde merekeŋkelak po dirha. 30 Gebe det kuruŋ ganurde ha geb, al kura beleŋ dufay gun-tek moŋ yeŋ genhet. Niŋgeb gebe AlKuruŋ hitte mat wayariŋ goyen fudindeyeŋ nurde hite,” inamiŋ. 31 Irkeb Yesubeleŋ wol heŋbe, “Be, haŋka gab dufaytiŋtareŋ irhet yahaŋ. Gega keŋkela heŋ gahinayiŋ! 32 Deŋ gayen burgagaw kerteknalu forok yeweŋ tiya geb. Go nalu gobegago bikkeŋ forok yihi. Irkeb nubul teŋburgagaw kerde tiyuŋtiŋyaŋ tiyuŋtiŋyaŋkunayiŋ. Goyenbe nebe nuŋkureŋ mahime, Nanneya tumŋaŋ har. 33 Mere gabeneya heŋ bitiŋ kamke igiŋ hinayiŋ yeŋbegagomomoŋdirhem. Megengarbe kandukyeneŋ hinayiŋ. Goyenbe ne beleŋ megenniŋ tareŋ go fole irmiŋ geb, kanduk gokeyul ma yenayiŋ, saŋiŋ po heŋ hinayiŋ,”yinyiŋ.

17Yesu beleŋ komatmiŋ ge teŋ Al Kuruŋ

gusuŋaŋ iryiŋ1 Be, Yesu go gwaha yineŋbe kotaŋ kaŋ

Al Kuruŋ gaha inyiŋ:“Ado, nalube gago forok yihi. Urge

deŋem turŋuŋ yaŋ goyen kawan irayiŋ.Gogab ne Urge gare wor deŋge turŋuŋyaŋ goyen kawan ireŋ. 2Ge beleŋ megenniŋ alya bereya kuruŋ gayen doyaŋ yirdyird tareŋ gobe ne nunariŋ. Gogab alyabereya ne nunariŋ goyen geya hugiŋeŋheŋ heŋ goyen yuneŋ. 3 Geya hugiŋheŋ heŋ gote beleŋbe gahade: al beleŋAl Kuruŋ fudindebe ge guŋkureŋ po hayeŋ nurd guneŋ haŋ, irde ne Yesu Kristugayen ge beleŋ nad nerke wamiriŋ yeŋnurd nuneŋ haŋ gobe geya hugiŋeŋ heŋheŋ gote beleŋ. 4Nebemegen garmeteŋnunariŋ gobe pasi irmiŋ. Gwaha matbesaŋiŋge turŋuŋ yaŋ goyen al yikala yir-miŋ. 5 Niŋgeb, Ado, haŋkabe ge hittekweŋ tihim geb, megeŋ ga ma forok

yiriŋya geya heŋya saŋiŋne turŋuŋ yaŋhinhem gwahade goyen po nirayiŋ.

6 “Be, nebe megen niŋ mar hittemat alya bereya basiŋa yirde nunariŋmar goyen hitte gebe al gwahade yeŋkawan po yikala yirde himyen. Mel gobegere. Ge beleŋ ne nunkeb merege mo-moŋ yirmeke nurdeb gama irde haŋyen.7Gayenterbe det kuruŋ ge beleŋ nunariŋgobe ge hitte mat po watiŋ yeŋ nurdehaŋ. 8 Ge beleŋ mere gwahade yinayiŋninariŋ goyen yinmekeb fudinde yeŋnurde haŋ. Irdeb nebe ge hitte matwamiriŋ gobe fudinde wor po yeŋ nurdehaŋ. Mel gabe ge beleŋ nad nerkewamiriŋ goyen wor fudinde yeŋ nurdehaŋ.

9 “Nebe mel gayen faraŋ yurayiŋ yeŋgusuŋaŋ girde hime. Megen niŋ margoke ma gusuŋaŋ girde hime. Ge beleŋnenunariŋmar gobe gere niŋgeb, yeŋ gepo teŋ gusuŋaŋ girde hime. 10Nere alyabereya kuruŋ gobe gere, irde gere alyabereya kuruŋ go wor nere. Niŋgeb melgare deŋne turŋuŋ yaŋ wor po goyenkawan irde haŋyen. 11 Nebe megen garma heŋ tihim, ge hitte hurkeŋ. Goyenbemel gabe megen gar hinayiŋ. Ado, gebeal wukkeŋ wor po, mata buluŋgemmoŋ.Gebe tareŋge yaŋ, irde tareŋge goyen nenunariŋ. Niŋgeb saŋiŋger mel ga doyaŋyirde hike al buluŋ beleŋ epte ma buluŋyirnayiŋ. Gogab geya neya uŋkureŋ hargwahade goyen po, yeŋ wor awalikdepo hinayiŋ. 12 Neb mel gaya tumŋaŋheŋyabe tareŋ nunariŋ gore po doyaŋyirde petpet yirde himekeb igiŋ hinhan.Irdeb al kura ma timiymiŋ. Goyenpogaal kura bikkeŋ gwaha tiyyeŋ yeŋ asaŋgerkatiŋ goyen fudinde forok yeŋ yeŋ geteŋbe al uŋkureŋ po ga mabok hiyuŋ.

13 “Be, gabe ge hitte hurkutek heŋhime. Goyenbe amaŋ heŋ himyen gwa-hade po mel gayen wor amaŋ heŋya hi-woŋyeŋmere kuruŋgago girhem. 14Melgabe merege momoŋ yirmeke gama irdehaŋyen. Irkeb megen niŋ mar beleŋharam yirde haŋyen. Gobe neb megenniŋ al moŋ gwahade goyen po, yeŋ wormegen niŋ almoŋ geb, gogo haramyirdehaŋyen. 15 Goyenbe mel gayen megengar mat yade siŋa yirke kanduk kura

Page 174: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 17:16 171 Yon 18:11ma yeneŋ hinayiŋ yeŋ ma gineŋ hime.Gwaha titŋeŋbe al buluŋ beleŋ buluŋyird yird niŋ pet pet yirde hayiŋ yeŋgusuŋaŋ girde hime. 16 Nebe megenniŋ moŋ gwahade goyen po, mel gayenwor megen niŋ mar moŋ. 17 Meregebefudinde wor po. Niŋgeb mereger mel gasaba yirke delger wukkeŋ henayiŋ. 18Gebeleŋ nad nerke megen gar wamiriŋgwahade goyen po, ne beleŋ wor melgayen yad yermeke megen niŋ alyabereya hitte kunayiŋ. 19Nebe mel gayenmanaŋ gere kudiŋeŋ wor po henayiŋyeŋ nurdeb yeŋ ge teŋ nigeŋ gayen waguneŋbe gigen kudiŋeŋ wor po hitiŋhime.

20 “Be, gusuŋaŋ girde hime gabe melgake po moŋ. Kame mel gare meretagalkemeremiŋ nurde ne niŋ dufaymiŋtareŋ irnayiŋ mar goke wor gusuŋaŋgirde hime. 21 Gogab, Ado, gebe neyahirekeb ne wor geya har gwahade goyenpo, mel gayen wor gwahade po heŋ awa-likde hinayiŋ. Irdeb mel gabe deyyatawalik bana hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ girdehime. Irkeb ge beleŋ nad nerke wamiriŋgoyenmegen niŋ mar beleŋ fudinde yeŋnurnayiŋ. 22Ge beleŋ deŋne turŋuŋ yaŋiraŋ gwahade po, ne wor mel ga gwahayirhem. Gogab deyyabe uŋkureŋ hargwahade goyen po, yeŋ wor gwahadepo heŋ awalikde hinayiŋ. 23 Mel gorefudinde wor po awalikde hiwoŋ yeŋ nur-deb gebe neya hireŋ, irkeb nebe yeŋyahitek. Gogab al hoyaŋ gore ge beleŋ nadnerke wamiriŋ yeŋ nurnayiŋ. Irde gebeleŋ ne niŋ amaŋeŋ nurde ha gwahadegoyen po, mel gayen wor amaŋeŋ nurdeyuneŋ ha goyen megen niŋ alya bereyabeleŋ nurnayiŋ.

24 “Ado, ge beleŋ al ne niŋ nunariŋmar gobe ne heŋ gasuŋde kuŋ gor hiwoŋyeŋ nurde hime. Irdeb megeŋ ga maforok yekeya ne gayen bubulkuŋne worpo yeŋ nurd nuneŋbe deŋne turŋuŋ yaŋirariŋ goyenmel gare kenwoŋ yeŋ nurdehime. 25 Ado, gebe Al Huwak wor po.Megen niŋ marbe ma nurd guneŋ haŋ.Goyenbe nebe nurde guneŋ hime. Irdeneya haŋ mar gayen wor ge beleŋ nadnerke wamiriŋ goyen fudinde yeŋ nurdehaŋ. 26 Ne beleŋ gebe al gwahade yeŋ

mel gar haŋ gayen yikala yirde himyen.Irde kame wor gwahade po yikala yirdeheŋ. Gogab ge beleŋ bubulkuŋne wor poyeŋ nurd nuneŋ hayen gwahade po, yeŋwor gwahade po nurd yuneŋ hayiŋ. Irkenigeŋ gayen wor yeŋya hitek,” inyiŋ.

18Yesu asogo haniŋde kiryiŋ(Matiyu 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-

53)1 Be, Yesu go Al Kuruŋ mere iryiŋ goyen

pasi heŋbe komatmiŋ yagoya Pasoba biŋgenene hinhan gasuŋ go tubul teŋ kwamiŋ.Kuŋ naŋa dukuŋ kura Kidron ineŋ haŋyengoyen fole irde kurhan kwamiŋ. Siŋakurhan goŋbe olip he dugu kura hiyen geb,Yesuya komatmiŋya go gor kwamiŋ.

2 Be, Yesu asogo haniŋde kiryeŋ al Yudasgobe Yesuya komatmiŋ yagoya haŋkayeŋhaŋkayeŋ gor gabu irde haŋyen goyennurde hiyen geb, Yesube gor hi yeŋ nuryiŋ.3Niŋgeb Yudas go Roma niŋ fuleŋa maryaAl Kuruŋ doloŋ ird irdmata doyaŋmar prisbuda gote karkuwaŋmiŋya Farisi maryabeleŋ hulyaŋ yiramiŋmar goyen yade Yesuhinhinde gor wayyiŋ. Mel gobe hulsiyafuleŋare niŋ detya yade wayamiŋ.

4 Be, Yesu go uliŋde mata gwahade forokyeweŋ tiya yeŋ nurde hinhin geb kuŋbe,“Ganuŋ niŋ wor po nurde wayhaŋ?” yineŋgusuŋaŋ yiryiŋ. 5 Irkeb mel gore, “Nasaretniŋ al Yesu,” inamiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Algobe ne gago,” yinyiŋ. Yesu asogo haniŋdekiryiŋ al Yudas gobe go mar goya hinhan.6 Be, Yesu beleŋ, “Al gobe ne gago,” yinkebmel gobe tulfut yeŋbe harhok mat mulgaŋheŋmegen katamiŋ. 7 Irkeb sopte gusuŋaŋyirdeb, “Ganuŋ niŋ wor po nurde way-haŋ?” yinyiŋ. Gwaha yinkeb mel goreb,“Nasaret niŋ al Yesu,” inamiŋ. 8 Irkeb wolheŋbe, “Al goyenbe ne gago dinhem. Neniŋ naŋkeneŋ haŋ kenem al neya haŋ gabeyubul tike kunaŋ,” yinyiŋ. 9 Mere tiyyiŋgobe haŋkapya Galili hinhinyabe, “Nebe alkura ge beleŋ nuntiŋ goyen kura ma pelirmiŋ,” yiriŋ goyen gogo forok yiriŋ.

10 Be, goya goyenbe Pitabe fuleŋare niŋbidila dirŋeŋ miŋyaŋ geb, bidilamiŋ gomarde teŋbe pris buda gote kuruŋmiŋdemeteŋ al kura gote kirmiŋ yase sapa iryiŋ.Meteŋ al gote deŋembe Malkus. 11 Be, Pita

Page 175: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 18:12 172 Yon 18:27go gwaha tikeb Yesu beleŋ, “Bidilage gofokmiŋ bana hawa! Gebe ne gayen Adonebeleŋ kanduk tawayiŋ ninyiŋ goyen go matiyyeŋ yeŋ nurde ha? Moŋ, teweŋ geb,”inyiŋ.

Yesube pris buda gote kuruŋmiŋ Anas hittetukamiŋ

12 Be, Roma niŋ fuleŋa marya gotedoyaŋ alyabe* Yuda marte doyaŋ marbeleŋ hulyaŋ yirke wayamiŋ mar beleŋYesu tamiŋ. Irdeb haniŋ fere teŋbe 13Anashitte wa tukamiŋ. Anasbe Kaiafas teŋak.Irde Kaiafasbe goyen damare gobe yeŋbeleŋ pris buda gote kuruŋmiŋ heŋ meteŋteŋ hinhin. 14 Kaiafas goreb haŋkapya,“Naŋaniniŋya neŋ almemya tumŋaŋ buluŋhetek gobe igiŋ moŋ. Niŋgeb al uŋkureŋgare po kamyeŋ gab kanduk kuruŋ goyenma kentek,” yinyiŋ al go goyen.

Pita beleŋ haŋkapya Yesu niŋ helwaŋ hiriŋ(Matiyu 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:55-

57)15 Be, Saimon Pitaya Yesuyen komatmiŋ

hoyaŋya kura goyen Yesu fere teŋbe teŋkwamiŋ goyen gama iraryum. Komatmiŋkura gobe pris buda gote kuruŋmiŋ beleŋnurd uneŋ hiyen geb, al gobe pris budagote kuruŋmiŋde ya kuruŋkoyamilgu irtiŋbana goŋ sawsawa al gabu irde haŋyendegor Yesu teŋ hurkukeb yeŋwor kame gamayirde hurkuriŋ. 16 Be, Pitabe ya go milguirtiŋ koya gote yamere gor huwarde hin-hin. Irkeb kadom, pris buda gote kuruŋmiŋbeleŋ nurd uneŋ hiyen al goreb mulgaŋheŋ kateŋbe yamere gor meteŋ teŋ hinhinbere goyen mere irdeb Pita go teŋ koyabiŋde hurkuriŋ. 17 Be, Pita go hurkuŋhikeb yamere hinhin bere gore, “Yesu ineŋhaŋyen al gote komatmiŋ kurabe ge gago?”ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb Pita beleŋ wolheŋbe, “Moŋ, ne moŋ,” inyiŋ.

18 Be, naŋa meŋek wor po hiriŋ geb, yagoyenter niŋ meteŋ marya Al Kuruŋyenya balem doyaŋ marya go uliŋ uka yirniŋyeŋ kak kawaldebe goyen kalyaŋ kerdehuwarde hinhan. Irkeb Pita manaŋ yeŋyagor huwarde kak kateŋ hinhin.

Pris buda gote kuruŋmiŋ beleŋ Yesugusuŋaŋ iryiŋ

(Matiyu 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71)

19 Be, mel go gwaha teŋ hikeyabe prisbuda gote kuruŋmiŋ beleŋ Yesu go ko-matmiŋya sabamiŋya niŋ gususuŋaŋ iryiŋ.20 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Nebemegen niŋ alya bereyabe kawan po mereyirde hinhem. Nebe Yuda marte gabuyayaŋ, irde kurabe Al Kuruŋyen ya balembana gor saba yirde hinhem. Yuda mardare gabu irde haŋyende goyaŋ hugiŋeŋkuŋ kawan po saba yirde hinhem. 21 Gegadaniŋ gusuŋaŋ nirde ha? Merene nurdehinhanmarhitte kuŋgusuŋaŋyirayiŋ. Yeŋgab mere teŋ hinhem goyen nurde haŋgeb,” yinyiŋ.

22Be, Yesu go gwaha yinkebAl Kuruŋyenya balem doyaŋ al kura yeŋ binde hinhingoreb kimiŋde seŋ uryiŋ. Irdeb, “Pris budagote kuruŋmiŋ gayen gwaha mat ma mereirde haŋyen gega, daha inhabe gago?” in-yiŋ. 23 Irkeb wol heŋbe, “Mere buluŋkura tihim kenem mere damiŋbe buluŋgoyenmomoŋnira. Gegamere tihimgayenfudinde tihim kenem daniŋ mununha?”inyiŋ.

24 Be, Anas beleŋ Yesu go haniŋ feretitiŋde gwahade po pris buda gote ku-ruŋmiŋ hoyaŋ kura Kaiafas hitte wor teŋkunaŋ yinke teŋ kwamiŋ.

Pita go sopte Yesu niŋ helwaŋ hiriŋ(Matiyu 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-

62)25 Be, Saimon Pita go huwarde kak kateŋ

hikeyab al kura beleŋ, “Al gote komatmiŋkurabe ge gago?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ.Irkeb Pita go wol heŋbe, “Moŋ, ne moŋgeb,” ineŋ helwaŋ hiriŋ. 26 Irkeb prisbuda gote kuruŋmiŋ gote meteŋ al kura,Pita beleŋ kirmiŋ sapa iryiŋ al gote kadomgoreb, “Gebe Olip dugure gor yeŋya hikegenhem,” inyiŋ. 27 Gwaha inkeb Pita gotebaŋ helwaŋ hiriŋ. Irkeb goya goyen potatirok mere tiyyiŋ.

Yesube Pailat diliŋ mar huwaryiŋ(Matiyu 27:1-2,11-31; Mak 15:1-20; Luk 23:1-

5,13-25)* 18:12: Roma niŋ fuleŋa marte doyaŋ al gayenbe fuleŋa mar 1,000 gote doyaŋ al.

Page 176: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 18:28 173 Yon 19:928 Be, Yuda marte doyaŋ mar beleŋ Yesu

teŋ Kaiafasyen yare mat Roma gabmanal Yuda mar doyaŋ yirde hiyen al goteya kuruŋde tukamiŋ. Goya goyabe naŋafay urde wuk yiriŋ. Irkeb Yuda mar go,“Moŋgo al miŋ hoyaŋde yare kuŋbe AlKuruŋ diliŋde tikiŋ miŋyaŋ hetek,” yeŋyiŋgeŋde saba gama irniŋ yeŋbe Romagabman al gote ya biŋde ma hurkamiŋ.Gobe Pasoba biŋge nen nen nalu kuruŋgoyen netek yeŋ nurde tiyamiŋ. 29NiŋgebPailat yiŋgeŋ siŋare kateŋbe, “Da misiŋdeal ga merem yaŋ irniŋ yeŋ tawayhaŋ?”yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 30 Irkeb al budagore wol heŋbe, “Al gayenbe mata buluŋkura ma tiyuŋ manhan ge hitte gaha matawatewoŋ,” inamiŋ. 31 Irkeb wol heŋbe,“Dindikeŋ tukuŋmatatiŋde ga merere ker-naŋ,” yinyiŋ. Irkeb mel gore, “Goyenbeneŋbe al maymay saŋiŋniniŋ miŋmoŋ,”yamiŋ. 32Mata gobe Yesu beleŋ gwahamatkameŋ yeŋ bikkeŋ mere tiyyiŋ goyen gofudinde heŋ heŋ niŋ gogo tiyamiŋ.

33 Be, Pailat go mulgaŋ heŋ yamiŋ ku-ruŋde hurkuŋbe Yesu hoy iryiŋ. Irkehurkukeb gusuŋaŋ iryiŋ. “Ge gayen Yudamarte doyaŋ al kuruŋ?” inyiŋ. 34 IrkebYesu beleŋ, “Mere taha gobe dufayger poforok yihi ma al hoyaŋ beleŋ momoŋ gi-raŋ?” inyiŋ. 35 Irkeb Pailat beleŋ wolheŋbe, “Nebe Yuda mar al moŋ. Niŋgebdaha mat nureŋ? Merere girniŋ yeŋgawayhaŋ marbe gigen al goya pris budagote karkuwaŋmiŋya gore po gawayhaŋ.Niŋgeb gebe daha wor po tiyaŋ?” in-yiŋ. 36 Gwaha inkeb, “Ne beleŋ alyabereya doyaŋ yirtek gobe megen gar niŋmoŋ. Megen gar niŋ manhan Yuda martedoyaŋ mar beleŋ nad fere tiniŋ yeŋ wakebmeteŋ marne beleŋ ne basiŋa fuleŋa ti-woŋ. Goyenpoga gwahade moŋ geb, gogogwaha ma tahaŋ,” inyiŋ. 37 Irkeb Pailatbeleŋ, “Be, gwahade geb, gebe doyaŋ alkuruŋ!” inyiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Doyaŋ alkuruŋ ninha gobe fudinde ninha. Fudinde,nebe miŋ goyen goke wor po megen garwamiriŋ. Irde mere fudinde goyen tagaleŋyeŋ wamiriŋ. Niŋgeb al kura mere fudindeniŋ amaŋeŋ nurde haŋ marbe tumŋaŋmerene nurde haŋ,” inyiŋ. 38 Irkeb Pailatbeleŋ, “Mere fudinde gobe da?” ineŋgusuŋaŋ iryiŋ. Gwaha ineŋbe Yuda mar

hitte siŋare sopte kateŋbe, “Nebe al gagwaha mat kura mere uliŋde irtek yeŋma kenhem. 39 Goyenbe dende matarebePasoba gabu nalu kuruŋdeb ne beleŋ matabuluŋ mar koyare haŋyen goyen uŋkureŋkura teŋ siŋa irde duneŋ himyen. Niŋgeb,‘Yuda marte doyaŋ al kuruŋ’ ineŋ haŋyenal gayen tubul timeke siŋare kuyeŋ yeŋnurde haŋ?” yinyiŋ. 40 Irkeb al budakuruŋ go tareŋ po, “Moŋ, yeŋ moŋ! NeŋbeBarabas dunayiŋ,” inamiŋ. BarabasbeRoma gabman asogo irde hiyen goke teŋkoyare keramiŋ hinhin.

191 Be, mel gore gwaha yekeb Pailat

go Yesu go teŋ usulak tinaŋ yeŋ fuleŋamarmiŋ yinke usulak tiyamiŋ. 2 Irdebdoyaŋ al kuruŋyen tonaŋ umŋa irhet yeŋkaŋ hirwaŋeŋ yaŋ kura goyen teŋ tukuliteŋbe tonaŋde keramiŋ. Irdeb doyaŋ alkuruŋyen amil umŋam bukkeŋya digu-lakya suluk irke bukkeŋ yara hitiŋ goyentawaŋ hor irde unamiŋ. 3 Irdeb Yesuhitte kuŋ, “Gebe Yuda marte doyaŋ al ku-ruŋ. Hugiŋeŋ hayiŋ!” ineŋ tebaŋ irde gi-wgiw irde hinhan. Irdeb kimiŋde wolsereŋuramiŋ.

4 Be, Pailat go sopte siŋare kateŋbe Yudamar goyen, “Mel, nebemeremiŋ goke kuraal gayen merem yaŋ irtek yeŋ ma nurdebgago deŋ hitte taktehem,” yinyiŋ. 5 IrdebYesu go doyaŋ al kuruŋ umŋa irtiŋ yarairhet yeŋbe amil umŋam bukkeŋya digu-lakya suluk yirke bukkeŋ yara hitiŋ kurahor irde uneŋ, kaŋ hirwaŋeŋ yaŋ tukuliteŋ tonaŋde kirtiŋde po siŋare kateŋ hikekeneŋbe, “Al gobe gago,” yinyiŋ.

6 Be, pris buda gote karkuwaŋmiŋya AlKuruŋyen ya balem doyaŋ marya beleŋYesu go keneŋbe, “Kuruse hende maykekami! Kuruse hende mayke kami!” yeŋhekhok tiyamiŋ. Irkeb Pailat beleŋ wolheŋbe, “Nebe mere miŋ goke kura meremyaŋ irtek ma kenhem geb, dindikeŋ gatukuŋ kuruse hende maynayiŋ,” yinyiŋ.7 Irkeb Yuda mar gore wol heŋbe, “Al goreyiŋgeŋ ge yeŋ, ‘Nebe Al Kuruŋ Urmiŋ,’yeŋ hiyen geb, nende sabarebe al gwahadegobe kamyeŋ,” inamiŋ.

8 Be, Pailat go gwaha yeke nurdeb kafurawor po hiriŋ. 9 Irdeb ya biŋde soptemulgaŋ

Page 177: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 19:10 174 Yon 19:27heŋ hurkuŋbe, “Gebe dare niŋ?” ineŋgusuŋaŋ iryiŋ. Goyenbe Yesube wol mahiriŋ. 10 Irkeb Pailat beleŋ, “Mere nirtekma gira? Kuruse hende mayke kami yeweŋgobe gwaha girnayiŋ. Munaŋ tubul tikekwi yeweŋ go wor gwahade po girnayiŋgoyen go ma nurde ha?” inyiŋ. 11 IrkebYesu beleŋ wol heŋbe, “Al Kuruŋ beleŋge goyen doyaŋ nird nird saŋiŋ goyen maguntiŋ manhan ge beleŋ gaha ma doyaŋnirwoŋ. Niŋgeb ne nade hanger nera algote mata buluŋbe gere folek geb,” inyiŋ.

12 Be, mere go nurdeb Pailatbe Yesugo daha mat kura tubul timeke kwi yeŋnuryiŋ gega, Yuda mar gob hewhow poteŋ, “Al kura al gayen tubul tike kuyeŋbeal gobe Roma gabman doyaŋ al kuruŋSisaryen kadom moŋ, asogom geb,” in-amiŋ. 13 Gwaha yeke Pailat go nurdebYesu go siŋare takteŋbe ya kuruŋ gote koyabana sawsawa mere nurd nurd gasuŋ kura“Beleŋ Hora Po Irtiŋ” ineŋ haŋyende gorkipiryiŋ. Gasuŋ gobe Hiburu mere matbeGabata. 14 Be, nalu gobe Pasoba biŋge gitikteŋ teŋ nalu, irde naŋabe baŋkahal gwa-hade heweŋ tiyyiŋ. Munaŋ fay urkeb Sabatnalu heke Pasoba biŋge netek hiyyeŋ. Be,Pailat beleŋ Yuda mar goyen, “Doyaŋ alkuruŋtiŋbe gago,” yinyiŋ. 15 Goyenbe gomar goreb, “Mayke kami! Mayke kami!Kuruse hende mayke kami!” ineŋ hewhowtiyamiŋ. Irkeb Pailat beleŋ, “Doyaŋ alkuruŋtiŋ gayen ne beleŋ kuruse hendemaymeke kami yeŋ nurde haŋ?” yineŋgusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb pris buda gotekarkuwaŋmiŋ beleŋ wol heŋbe, “Neŋbedoyaŋ al kuruŋniniŋ hoyaŋ kura ma hi.Nendebe Sisar uŋkureŋ po hi,” inamiŋ.

16Be, Pailat go gwaha kura irtekmiŋmoŋhekeb bada heŋ kuruse hende mayke kamiyeŋ mel goke pel iryiŋ. Irkeb fuleŋa marbeleŋ Yesu tamiŋ.

Yesu kuruse hende kamyiŋ(Matiyu 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-

43)17Be, Yesu go kuruse go teŋbe naŋa deŋe

kura Al Tonaŋ Kiŋkiniŋde gor kuriŋ. Deŋegobe Hiburu mere matbe Golgota. 18GorbeYesu go kuruse hende mayamiŋ. Yeŋyabeal irawa hoyaŋ kura goyen wor yiŋgeŋdeyiŋgeŋde kuruse hereŋ gasa yirdeb kurabe

Yesuyen kuruse yase beleŋ kerde kurabetapa beleŋ keramiŋ. Yesu yiŋgeŋbe kahaltekeramiŋ.

19 Be, Pailat beleŋ mere kura kaŋbe ku-ruse hende Yesu tonaŋ beleŋ kernaŋ yinkekeramiŋ. Merebe gahade:NASARET NIŊ AL YESU. YUDA MARTE

DOYAŊ AL KURUŊ.20 Be, Yesu kuruse hende mayamiŋ gasuŋgobe Yerusalem bindere hinhin. NiŋgebYuda mar budam mere go kenamiŋ. Meregobe Hiburu mere, Latin mereyabe Grikmereya mat kayamiŋ. 21 Irkeb pris budagote karkuwaŋmiŋ beleŋ mere katiŋ gokeigiŋ ma nurdeb Pailat goyen, “Yuda martedoyaŋ al kuruŋ ma kayayiŋ. ‘Al garebeyiŋgeŋ ge yeŋ “Nebe Yuda marte doyaŋ alkuruŋ,” yeŋhi,’ gwahade kayayiŋ,” inamiŋ.22 Goyenbe Pailat beleŋ wol heŋbe, “Merekayhem gobe gwahade po hiyeŋ,” yinyiŋ.

23 Be, fuleŋa mar go Yesu teŋ kurusehende kerdebe uliŋ umŋamiŋ yade al sipteniŋ gale heŋbe nende gigen yawaramiŋ.Irdeb uliŋhormiŋ bande niŋ gobe tubultiyamiŋ. Uliŋhormiŋ gobe sobam, biŋiŋdemat kurkuŋbe kahaŋ patare goyenbe gadairtiŋ moŋ. Amil uŋkureŋ po teŋ uliŋhorgoyen irtiŋ. 24 Be, fuleŋa mar gobuliŋhormiŋ goke yiŋgeŋ uliŋ, “Ga goyaerek ma irtek. Ganuŋ beleŋ tiyyeŋ yeŋnende matare tiliŋ tanartek,” yamiŋ. Matagobe Al Kuruŋyen asaŋde mata gwahadeforok yiyyeŋ yeŋ katiŋ gwahade po forokyiriŋ. Merebe gahade:“Mel gore ulne umŋa yiŋgeŋ uliŋ

pota yirdeb uliŋhorneŋbe tiliŋtanaramiŋ,” yitiŋ hi. Tikiŋ 22:18

Niŋgeb yitiŋ gwahade po fuleŋa mar beleŋmata gogo tiyamiŋ.

25 Be, kuruse hinhin bindere gorbe Yesumiliŋ, miliŋde haymiŋ Klopas beremMari-ayabeMakdala niŋMaria gore gor huwardehinhan. 26 Irkeb Yesu go miliŋ gor kinyiŋ.Irde komatmiŋ kura bubulkuŋne wor poyeŋ nurde uneŋ hinhin al go bindere gorhuwarde hike kinyiŋ. Irdeb miliŋ goyeninyiŋ. “Bere, al gabe urge,” inyiŋ. 27 Irdebkomatmiŋ gobe, “Gabe momke,” inyiŋ. Be,gormat hinhin kuruŋ gobe komatmiŋ goreYesu miliŋ go teŋ yamiŋde tukuŋ doyaŋirde hinhin.

Page 178: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 19:28 175 Yon 20:8Yesu kamyiŋ(Matiyu 27:45-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-

49)28 Be, komatmiŋ inyiŋ kamereb

meteŋmiŋ kuruŋ gob pasi irhem yeŋnurdeb Al Kuruŋyen asaŋde mere katiŋgoyen fudinde forok yiyyeŋ goke teŋbe,“Fe niŋ nira,” yiriŋ. 29 Irkeb gorbe wainfimiŋ mukkuweŋ wor po hitiŋ hinhin geb,mel gore amil parwek kura teŋ wain banagoŋ fakamde hisop he kutum muruŋdebili irdeb isaŋ heŋ Yesu dinoŋde kiryiŋ.30 IrkebYesu gowainfimiŋgoninamurdeb,“Meteŋneb pasi irhem,” yiriŋ. Be, mere gomuŋ po yeŋbe urguŋ kaŋbe kamyiŋ.

31 Be, go nalu gobe Pasoba biŋge gi-tik teŋ teŋ nalu. Munaŋ fay urkebSabat nalu heke Pasoba biŋge netek hiyeŋ.Niŋgeb Yuda mar go Sabat nalure al ku-ruse hende po hinayiŋbe igiŋ moŋ yeŋnuramiŋ. Irdeb Pailat gusuŋaŋ irdeb, “Ka-haŋ yufuŋ teŋbe al hakwa go yaraŋ tiniŋ,”yamiŋ. 32 Irkeb Pailat go fuleŋa marmiŋyinke Yesu ketalde kuruse hende hinhinal kura go hitte wa kuŋbe kahaŋ yufuŋtiyamiŋ. Irde gab kura wor gwahade poiramiŋ. 33 Goyenbe waŋ Yesu hitte hamiŋgega, bikkeŋ kamtiŋ keneŋbe kahaŋ mayufuŋ tiyamiŋ. 34 Gwaha irtiŋeŋbe fuleŋaal kura beleŋ hakde dari malare fakamkegoyare po dariya feya bemel po sursuryiriŋ. 35 (Mata go kinyiŋ al goreb goke almomoŋ yirde hiyen. Meremiŋbe fudinde.Yeŋbe fudinde po yeŋ hime yeŋ nurde hi.Yeŋbe deŋ asaŋ ga kapyaŋ heŋ haŋ marbeleŋ fudinde yeŋ nurnayiŋ yeŋbe gagomomoŋ dirde hi.) 36 Be, mata go forokyiriŋ gobe Al Kuruŋyen asaŋde, “Kiŋkiniŋuŋkureŋmuŋkuramayufuŋ tinayiŋ,” yitiŋgwahade goyen po forok yiriŋ. 37 IrdeAl Kuruŋyen mere kurabe, “Yeŋbe hakdegegelhek beleŋ fakamtiŋ kennayiŋ,” yitiŋmata gwahade goyen po forok yiriŋ.

Yesu mete tiyamiŋ(Matiyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-

56)38 Be, fuleŋa mar beleŋ gwaha tiyamiŋ

kamereb Arimatea niŋ Yosep beleŋ Yesuuliŋ hakwam niŋ Pailat gusuŋaŋ iryiŋ.Yosepbe Yesuyen komat gega, Yuda martedoyaŋ mar niŋ kafura heŋbe balmiŋ po

hinhin. Be, Pailat beleŋ igiŋ inkeb kuŋYesu hakwam go yeŋya kwamiŋ maryabeleŋ taraŋ teŋbe teŋ kwamiŋ. 39 Yosepbeleŋ gwaha teŋ hikeya Nikodemus worgor hinhin. Nikodemusbe hakot kurawawuŋ kuŋ Yesuya mere tiyaryum al gogoyen. Yeŋ beleŋ he fimiŋ irawa sulukyirde guram irtiŋ hamiŋ igiŋ wor po goyenteŋ wayyiŋ. Guram gote kandukmiŋbe 30kilogram gwahade. 40 Be, irem go Yesuhakwam go teŋ kuŋbe amil faykek meteteŋ teŋde niŋ amil gore po bili iraryum.Irde gwaha teŋ heŋyabe he fimiŋ guramirtiŋ gore po sam iraryum. Irem gobe Yudamarte mata gama irdeb gwaha tiyaryum.41 Be, Yesu kuruse hende mayamiŋ gasuŋgo binderebe he dugu kura hinhin. Hedugu bana goŋbe al hakwa yukuŋ yerdyerd horabok bemba kura hinhin. Bembagobe gergeŋ, al hakwa kurama yerde hitiŋ.42 Be, heŋ ga moŋ Sabat nalu forok yeweŋtiya go yeŋbe bemba gobe bindere hinhingeb, irem go Yesu hakwam tukuŋ bana gorkeraryum.

20Yesube kamyiŋde mat huwaryiŋ(Matiyu 28:1-8; Mak 16:1-8; Luk 24:1-12)

1 Be, Sabat nalu hubu heŋ fay urkeSande hiriŋ. Sande wampot muŋ, kidomapo hikeya Makdala niŋ Maria go bem-bare kuŋbe hora kuruŋ horabok bembayame pet titiŋ goyen teŋ siŋa irtiŋ kinyiŋ.2 Irdeb kup yeŋ Saimon Pitaya kadom kuraYesu beleŋ bubulkuŋne wor po yeŋ nurdeuneŋ hinhin al go hitte waŋbe, “Doyaŋ AlKuruŋ hakwambe bembare mat teŋ kwa-haŋ. Irdeb tukuŋ gor kura kerhaŋ yeŋ manurhet!” yinyiŋ. 3 Irkeb Pitaya kadomhoyaŋ goya wor bembare kwaryum. 4 Iremgobe kup yeŋ kwaryum. Goyenbe kadomgore Pita fole irde yeŋ wa bembare forokyiriŋ. 5 Forok yeŋ pew kaŋbe horabokbana naŋkeneŋbe amil faykeŋ bili irtiŋ gopo kinyiŋ. Goyenbe biŋde ma hurkuriŋ.6 Irkeb Saimon Pita, kame wayyiŋ gorebwaŋ biŋde hurkuriŋ. Irdeb amil faykeŋ gopo gor hike kinyiŋ. 7 Irde Yesu tonaŋ biliiramiŋ amil go wor kinyiŋ. Tonaŋ bili irtiŋamil gobe uliŋ hakwam bili irtiŋ amil goyama hinhin. Keŋkela po mupi irde hoyaŋdepo kirtiŋ hinhin. 8 Irkeb Yesuyen komat

Page 179: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 20:9 176 Yon 20:30kura yeŋ wa bembare forok yiriŋ al gowor biŋde hurkuriŋ. Hurkuŋ gwahade pokeneŋbe fudinde wor po Yesube kamuŋdemat huwaruŋ yeŋ nuryiŋ. 9 (Goyenpogairem gobe Al Kuruŋyen asaŋde Yesubekamtiŋdemat huwaryeŋ yitiŋ gokeb bebakma po tiyaryum.)

Makdala niŋ Mariabe Yesu kinyiŋ(Matiyu 28:9-10; Mak 16:9-11)

10 Be, Yesuyen komatmiŋ waraŋ go mul-gaŋ heŋ yamiŋde kwaryum. 11 GoyenbeMaria go bemba siŋare gor po heŋ eseŋhinhin. Eseŋ heŋyabe pewkaŋ bemba banagoŋnaŋkinyiŋ. 12 IrdebAl Kuruŋyenmiyoŋirawa uliŋ umŋa faykek hor yirtiŋ goyenYesu hakwam kirtiŋ gasuŋde go keperdehike yinyiŋ. Kurabe tonaŋ beleŋ mat,kurabe kahaŋ beleŋ mat keperaryum.

13Be, irem goreb, “Bere, gebe daniŋ eseŋha?” ineŋ gusuŋaŋ iraryum. Irkeb beregore wol heŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋnebe alkura beleŋ teŋ kwahaŋ. Irde tukuŋ gorkura kerhaŋ yeŋ ma nurde hime,” yinyiŋ.14 Gwaha teŋ fulgaŋ kaŋbe Yesu go gorhuwarde hike kinyiŋ. Goyenbe bebakkeŋYesu yeŋ ma kinyiŋ. 15 Irkeb Yesu beleŋ,“Bere, gebe daniŋ eseŋ ha? Gebe ganuŋ niŋnaŋkeneŋ ha?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Gwahainkeb bere goreb he dugu bana goŋ bembahinhin gote doyaŋ al yeŋ nurdeb, “Be, gebeleŋ al hakwam bemba bana hinhin gotukaŋ kenemgor tukuŋ kirmiŋ yeŋmomoŋnira. Irkeb teweŋ geb,” inyiŋ. 16 Irkeb Yesubeleŋ, “Maria,” inyiŋ. Irkeb bere go yeŋhinhin beleŋ fulgaŋ kaŋ keneŋbe Hiburumere mat, “Raboni!” inyiŋ. Raboni gotemiŋbe Tisa.

17 Be, Yesu beleŋ, “Nanne hitte mulgaŋheŋ miŋmoŋ. Niŋgeb sisaŋ ma nurayiŋ.Gwaha titŋeŋbe kolne yago hitte kuŋbemomoŋ yira. ‘Nebe mulgaŋ heŋ Adone,deŋya neyat Al Kuruŋ hitte kweŋ tihim,’nina yinayiŋ,” inyiŋ. 18 Irkeb Makdalaniŋ Maria go mere go nurdeb Yesuyenkomatmiŋ hitte kuriŋ. Kuŋbe, “Doyaŋ AlKuruŋbe kenhem,” yinyiŋ. Irdeb meregahade nina yeŋ momoŋ yiryiŋ.

Komatmiŋ beleŋ Yesu kenamiŋ(Matiyu 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-

49)

19 Be, Sande go wawuŋbana heŋ kidomaheweŋ tikeb Yesuyen komatmiŋ gobe Yudamar niŋ kafura heŋbe tumŋaŋ ya biŋdegabu irdeb yame biŋ mat tareŋ po irdebhinhan. Irkeb Yesu go waŋ mel go hinhankahalte po huwardeb, “Bitiŋ kamke igiŋpo hinayiŋ,” yinyiŋ. 20 Gwaha yineŋbehaniŋya gegelhekyare fakamamiŋ delŋeŋgoyen yikala yiryiŋ. Irkeb komatmiŋ goDoyaŋ Al Kuruŋ goyen keneŋbe amaŋ niŋpultik wor po yamiŋ.

21 Be, Yesu beleŋ sopte po, “Bitiŋ kamkeigiŋ po hinayiŋ. Nanne beleŋ nad nerkewamiriŋ gwahade goyen ne beleŋ wor daddermeke kunayiŋ geb,” yinyiŋ. 22 Gwahayineŋbe mel go hitte meŋemiŋ fu yirdeb,“Holi Spirit tenaŋ. 23 Irdeb deŋ beleŋ alkurat mata buluŋmiŋ halde yunnayiŋbeAl Kuruŋ wor mata buluŋmiŋ go haldeyunyeŋ. Munaŋ mata buluŋmiŋ ma haldeyunayiŋbe Al Kuruŋ wor mata buluŋmiŋma halde yunyeŋ,” yinyiŋ.

Tomas beleŋ Yesu kinyiŋ24 Be, komatmiŋ 12 goyen al kura Tomas,

deŋem kurabe Didimus ineŋ haŋyen algobe Yesu wayyiŋyabe gor ma hinhin.25 Irkeb komatmiŋ weŋ hoyaŋ beleŋ,“Neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ kintiŋ,” yeŋmomoŋ iramiŋ. Goyenbe wol heŋbe,“Haniŋde nil delŋeŋ wor wor yeneŋ. Irdebnil yame bana goŋ hanne kereŋ. Irdeb hakbeleŋ fakamtiŋ yameŋde gor hanne kerdegab fudinde yeŋ nureŋ,” yinyiŋ.

26 Be, gor mat naŋa fay 7 hubu hekebYesuyen komatmiŋ go sopte ya bana gabuiramiŋ. Tomas wor gor hinhin. Yamebebiŋ mat tatiŋ goyenbe, Yesu go waŋ melgote diliŋ mar huwardeb, “Bitiŋ kamkehinayiŋ,” yinyiŋ. 27 Irdeb Tomas inyiŋ.“Hange faw gar hor irayiŋ. Irde hanne gayena. Irdeb hange giŋ irdeb gegelheknergar kera. Irdeb dufay budam ma heŋbene huwarmiŋ gayen fudinde yeŋ nurayiŋ,”inyiŋ. 28 Irkeb Tomas gore, “Gebe Al Kuruŋ,Doyaŋ Al Kuruŋne!” inyiŋ. 29 Irkeb Yesubeleŋ, “Gebe ne neneŋ gab gogo fudindeyeŋ nurha? Al kura go ma neneŋya ne niŋdufaymiŋ tareŋ irnayiŋ mar gobe Al Kuruŋbeleŋ guram yirde saŋiŋ yiryeŋ,” inyiŋ.

30 Be, Yesube komatmiŋ diliŋde matatiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kurayen kurayen budam

Page 180: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 20:31 177 Yon 21:19forok yirde hinhin. Goyenbe asaŋ gayentergoke tumŋaŋ ma katiŋ haŋ. 31 GoyenbeYesube Mesaia, Al Kuruŋ Urmiŋ yeŋbe yeŋge dufaytiŋ saŋiŋ irnayiŋ yeŋ mere kuruŋgayen kayhem. Irde yeŋ ge dufaytiŋ tareŋirke Yesuyen tareŋde Al Kuruŋya hugiŋeŋheŋ heŋ mata gobe dende hiyyeŋ yeŋbemere gago kaŋ hime.

21Komatmiŋ 7 beleŋ Yesu kenamiŋ

1 Be, Yesu go komatmiŋ yago Yerusalemhikeya diliŋde forok yiriŋ kamerebTaiberias fe ala kuruŋ siŋare sopte ko-matmiŋ diliŋde forok yiriŋ. Gote baraŋbegahade: 2 Be, Saimon Pita, Tomas deŋemkurabe Didimus, Galili naŋa bana niŋ taunKana gor niŋ al Nataniel, Sebedi urmiŋwaraŋyabe kadom waraŋ hoyaŋ manaŋtumŋaŋde hinhan. 3 Irkeb Saimon Pitabeleŋ, “Nebe fe alare dapŋa niŋ kweŋtihim,” yinyiŋ. Irkeb mel goreb, “Tumŋaŋkutek,” ineŋbe hakwa bana hurkuŋbekwamiŋ. Goyenbe go wawuŋbe dapŋa kurama yawaramiŋ.

4Be, wampotmuŋwor po Yesu gobewaŋmakaŋ siŋare huwaryiŋ. Goyenbe komat-miŋbe Yesu yeŋ keneŋ bebak ma tiyamiŋ.5 Be, Yesu beleŋ mel goyen hokde po, “Melyo, dapŋa kura yawarhaŋ we?” yinyiŋ.Irkeb, “Moŋ,” inamiŋ. 6Be, mel gore gwahainkeb, “Kamaŋtiŋ go hakwa siŋa yase beleŋmat temeyde gab dapŋa kura yawarnayiŋ,”yinyiŋ. Irkeb mel go gwaha teŋbe dapŋakarim ma yawaramiŋ geb, kamaŋ go tuluŋteŋ hakwa hende kertek ma hamiŋ.

7 Irke gab komatmiŋ kura Yesu beleŋbubulkuŋne wor po yeŋ nurde uneŋ hiyenal goreb Pita goyen, “Al irobe Doyaŋ AlKuruŋ be!” inyiŋ. Irkeb Saimon Pitabeleŋ, “Al irobe Doyaŋ Al Kuruŋ be!” yekenurdeb goyare po uliŋhormiŋ hende niŋtugu titiŋ goyen teŋ uliŋde bili irdeb fetesolok yiriŋ. 8 Irkeb komatmiŋweŋ hoyaŋbefe ala kuruŋ fereŋ binde 100 mita gwahadepohinhan geb, hakwahende kame ga gamairde wayamiŋ. Gama irde waŋ heŋyabekamaŋ dapŋa beleŋ po makiŋ hitiŋ goyentuluŋ teŋbe teŋ wayamiŋ. 9 Irdeb fe siŋarewaŋbe kak kawaltiŋde kura gorbe makaŋdapŋaya beretya kura hike yenamiŋ.

10 Be, Yesu beleŋ, “Dapŋa yawarhaŋ gokura yawanaŋ,” yinyiŋ. 11 Irkeb SaimonPita go hakwa hende hurkuŋ kamaŋ gotuluŋ teŋ fe siŋare kiryiŋ. Dapŋa karkuwaŋbeleŋ makiŋ hiriŋ. Dapŋabe budam worpo 153 yawaramiŋ. Goyenbe kamaŋ go maerek yiriŋ. 12 Be, Yesu beleŋ komatmiŋgoyen, “Waŋ wampotde niŋ biŋge nenaŋ,”yinyiŋ. Goyenbe yeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyeŋ nuramiŋ geb, komatmiŋ kura beleŋ,“Gebe ganuŋ?” yeŋ gusuŋaŋ ma iramiŋ.13 Irkeb Yesu gowaŋ beret go teŋbe yunyiŋ.Irdeb dapŋa goyen wor gwahade po iryiŋ.14 Be, Yesu go kamyiŋde mat huwaryiŋ,irde komatmiŋ yago hitte forok yiriŋ goyengare irkeb wawuŋ karwo hiriŋ.

Yesu beleŋ Pita tareŋ iryiŋ15 Be, komatmiŋ go biŋge nene pasi

hamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ Saimon Pita go,“Saimon, Yon urmiŋ, ge gayen fudindewor po ne niŋ amaŋeŋ nurde ha? Melgar haŋ gare ne niŋ amaŋeŋ nurde haŋgote folek?” inyiŋ. Irkeb Pita beleŋ wolheŋbe, “Gwaha, Doyaŋ Al Kuruŋ. Gebe nebeleŋ ge niŋ amaŋeŋ nurde hime goyennurde ha gogo,” inyiŋ. Irkeb, “Sipsipnepaka yirde hayiŋ,” inyiŋ. 16 Irdeb sopte po,“Saimon, Yon urmiŋ, gebe fudinde wor pone niŋ amaŋeŋ nurde ha?” inyiŋ. IrkebSaimon beleŋ, “Gwaha, Doyaŋ Al Kuruŋ,ne beleŋ ge niŋ amaŋeŋ nurde hime gobenurde ha gogo,” inyiŋ. Irkeb wol heŋbe,“Sipsipne doyaŋ yirde hayiŋ,” inyiŋ. 17 Be,wawuŋ karwore sopte, “Saimon, Yon ur-miŋ, gebe ne niŋ amaŋeŋ nurde ha?” in-yiŋ. Irkeb Pita go Yesu beleŋ, “Gebe neniŋ amaŋeŋ nurde ha?” gwahade wawuŋkarwore gusuŋaŋ irkeb biŋ misiŋ iryiŋ.Irkeb Pita go, “Doyaŋ Al Kuruŋ, gebe detkuruŋ gayen tumŋaŋ nurde ha. Ge niŋamaŋeŋnurdehime goyennurdeha gogo,”inyiŋ. Irkeb Yesu go wol heŋbe, “Sipsipnepaka yirde hayiŋ. 18 Fudinde wor po gineŋhime, ulger igiŋ heŋyabe gigeŋ umŋa teŋgoŋ kura kwe yeŋbe mali ga kuŋ hinhan.Goyenbe salanŋeŋ hawayiŋyabe al beleŋpo ganarde umŋa girdeb ge kutek ma girdehiyeŋ beleŋ goŋ gukunayiŋ,” inyiŋ. 19Yesubeleŋ go yiriŋ gobe kame Pita daha matkamyeŋ, irde kamde kamdemiŋ gore AlKuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ iryeŋ goke inyiŋ.

Page 181: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yon 21:20 178 Yon 21:25Be, Yesu go gwaha ineŋbe, “Gama nira!”inyiŋ.

20 Irkeb Pita go fulgaŋ kaŋbe Yesu beleŋkomatmiŋ kura bubulkuŋne wor po yeŋnurde uneŋ hiyen al goyen gama yirde hikekinyiŋ. Al gobe Yesu kameŋ go yeŋya biŋgefunaŋ namiŋya Yesu hitte tawuŋ heŋbe,“Doyaŋ Al Kuruŋ, ganuŋ beleŋ pel gireŋtiya?” inyiŋ al go goyen. 21 Be, Pita beleŋal go keneŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, munaŋal gabe daha tiyyeŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ.22 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Yeŋbe diliŋgergeŋ hikeya nemulgaŋ heweŋ yeŋ nureŋgobe gere samuŋ moŋ geb. Hoyaŋ niŋ madufay hawayiŋ, gama po nirayiŋ,” inyiŋ.23 Be, Yesu beleŋ mere tiyyiŋ gote meremomoŋbe komatmiŋ yago hoyaŋ beleŋnurdeb keŋkela ma bebak teŋbe, “Al gobema kamyeŋ,” yamiŋ. Gega Yesu beleŋbe,“Al go ma kamyeŋ,” yeŋ ma yiriŋ. “Yeŋbediliŋ gergeŋ hikeya ne mulgaŋ heweŋ yeŋnureŋ gobe gere samuŋmoŋ geb,” po yiriŋ.

24 Yesuyen komat gobe Yesu beleŋ matateŋ hike yinyiŋ kuruŋ goyen asaŋde garkaya gago. Al gore Yesuyen baraŋ asaŋdegar kaŋ hi kuruŋ gabe fudinde yeŋ nurdehite.

25 Be, Yesube mata hoyaŋ manaŋ bu-dam tiyyiŋ. Asaŋde gar kaŋ hi gayen pomoŋ. Matamiŋ go tumŋaŋ katekbe megengar asaŋ goyen yerd yerd gasuŋ miŋmoŋhiyyeŋ yeŋ nurde hime. Gogo po.

Page 182: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 1:1 179 Aposel 1:16-17

AposelYesuyen Mere Basaŋ Marte

Meteŋ1 Be, Tiofilus, nebe Yesu megen gar

hinhinya daha mat meteŋ teŋ hinhin,irde al saba yirde hinhin goyen haŋkapyagogo kaŋ gunmiriŋ. 2 Irde kamyiŋde mathuwarde komatmiŋ yiŋgeŋ basiŋa yiryiŋmar goyen Holi Spirityen tareŋde hulyaŋyiryiŋ gote baraŋya Al Kuruŋ beleŋ tu-mulgaŋ tike hurkuriŋ goyen gote baraŋyamanaŋ asaŋ goyenter kamiriŋ.

Yesu beleŋ Holi Spirit niŋ doyaŋ henayiŋyeŋ mere basaŋ marmiŋ yinyiŋ

3 Be, Yesube nurde hayen gwahadegoyen po, al beleŋ mayke uliŋ misiŋ ku-ruŋ kateŋ kamyiŋde mat huwaryiŋ. Irdeb,“Gwaha timekeb neneŋ fudinde huwaruŋgago yeŋ nurnayiŋ,” yeŋbe komatmiŋ yagodiliŋde forok yeŋ mere yirde hike diliŋdewor po keneŋ hinhan. Be, kamyiŋde mathuwardeb naŋkahal 40 gayen megen garhinhinya goyenbe Al Kuruŋ beleŋ al doyaŋyird yird mata niŋ komatmiŋ yago goyenmere yirde saba yirde hinhin. 4-5 Be, goteŋ hinhinya goya goyen po komatmiŋyagabu heŋ dula teŋ heŋyabe gaha yinyiŋ:“Adone beleŋ det duneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋgoke momoŋ dirde hinhem gobe Holi Spir-ityen baptais. Niŋgeb goke doyaŋ heŋhinayiŋ. Yonbe fe beleŋ baptais yirdehinhin gega, deŋbe hitŋeŋ teŋbe Al Kuruŋbeleŋ Holi Spirit po baptais diryeŋ. Niŋgebgoke teŋbe araŋ ma Yerusalem tubul teŋkunayiŋ,” yinyiŋ.

6 Be, Yesuyen komatmiŋ yago beleŋmere go nurde kamereb Yesuya Olip doŋ-doŋde gabu irdeb, “DoyaŋAl Kuruŋ, bikkeŋasininiŋ yago beleŋ neŋ Israel mar doyaŋdirde hinhan gwahade goyen gayenter gebeleŋ wor kuruŋniniŋ heŋ doyaŋ dirkeigiŋ megeŋniniŋ neŋ Israel mar beleŋ tu-mulgaŋ titek we?” yeŋ gusuŋaŋ iramiŋ.7 Irkeb wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Nannebeleŋ mata forok yenayiŋ yeŋ saŋiŋmiŋdenalu yirtiŋ gobe dufaymiŋde po yirtiŋgeb deŋ beleŋ nurtek moŋ. 8 Gega deŋnurtek detbe gago momoŋ direŋ tihim.

Holi Spirit deŋ hitte katke tareŋmiŋ teŋbealya bereya Yerusalem taunde niŋya Yu-dia naŋare niŋya Samaria naŋare niŋyabemegeŋ kuruŋ gayen bana niŋ mar ne beleŋmataya mereya teŋ himeke neneŋ hinhangoke tagalde tukuŋ hinayiŋ,” yinyiŋ.

Yesube Al Kuruŋ hitte mulgaŋ heŋhurkuriŋ

(Mak 16:19-20; Luk 24:50-53)9 Be, mere tiyyiŋ go kamereb komat-

miŋ beleŋ diliŋde wor po keneŋ hikeyaAl Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tike hurkuriŋ.Irkeb gagap beleŋ bana kerkeb go ma ke-namiŋ. 10 Irdeb diliŋbe Yesu hurkuriŋbeleŋ goŋ po naŋkeneŋ hinhan. Irkebal irawa amil faykekde umŋa titiŋ goregor kura mat wayhar miŋmoŋ, bemel poketalmiŋde forok yeŋ huwardebe, 11 “Mel,Galili mar, daniŋ naŋkiŋde naŋkeneŋ diltiŋmisiŋ teŋ haŋ? Yesube diltiŋ mar Al Ku-ruŋ beleŋ tumulgaŋ tike hurka kenhaŋ algoyen kamebe gwahade go po mulgaŋ heŋwayyeŋ,” yinaryum.

Matias beleŋ Yudasyen gasuŋ tiriŋ12 Be, go kamereb Yesu komatmiŋ

yago gobe Olip doŋdoŋ go tubul teŋbeYerusalem taunde mulgaŋ hamiŋ. Olipdoŋdoŋde mat Yerusalembe 1 kilomitagwahade. 13 Be, mel go Yerusalem forokyeŋbe ya yeŋ hinhande gor kwamiŋ. Yagoyenbe al heŋ heŋ gasuŋbe irawa hendebande niŋgeb, yeŋbe hende hinhan. Be,mel gobe hinhande gor hurkamiŋ. Go margobe Pita, Yon, Yems, Andru, Filip, Tomas,Batolomiyu, Matiyu, Alfius urmiŋ Yems,Yems urmiŋ Yudasyabe Saimonya. Saimongobe Roma gabman asogo irde hinhan marSelot buda goyen bana niŋ al. 14 Be, mel gohugiŋeŋ gabu irde dufaymiŋ uŋkureŋ poirde Al Kuruŋmere irde hinhan. Bere budaYesu gama irde hinhan goya Yesu kuliŋweŋya miliŋ Mariaya manaŋ bana goŋtumŋaŋ heŋ Al Kuruŋ mere irde hinhan.

15 Be, 120 al gwahade Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ iramiŋ mar goyen Pitaya hugiŋeŋgabu irde hinhan. Be, wawuŋ kurarebPita beleŋ huwarde gaha yinyiŋ: 16-17 “Be,kadne yago, nebe Iskariot niŋ al Yudas niŋyeweŋ tihim. Yeŋbe Yesu beleŋ basiŋa irdemeteŋ unyiŋ. Irke neŋya tumŋaŋ meteŋteŋ hinhet. Gega yeŋ beleŋ Yesu maytek

Page 183: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 1:18 180 Aposel 2:10-11mar goyen beleŋ kerde yunke kuŋ Yesutamiŋ. Niŋgeb al goremata buluŋ gwahadetiyyeŋ yeŋ bikkeŋ Holi Spirit beleŋ Dewitdufay unkemere Al Kuruŋyen asaŋde katiŋgobe gayenter fudinde gwahade po forokyiyuŋ,” yinyiŋ. 18 (Be, Yudas mata buluŋtiyyiŋ gote hora beleŋbe megeŋ tapumkura damu tiyamiŋ. Irdeb megeŋ goyen-terbe yiŋgeŋ timiyyiŋ. Irkeb biŋ pol yekearayŋeŋ fur tiyamiŋ. 19 Irkeb al buda kuruŋYerusalem hinhan gore mere momoŋmiŋnurdeb naŋa tapum gobe Akeldama in-amiŋ. Akeldama gote miŋbe ‘dari wokyitiŋde’.)

20 Be, Pita beleŋ sopte gaha yinyiŋ: “Algoyen goke Al Kuruŋyen Tikiŋ Asaŋdebegahade katiŋ hi:‘Yende tiyuŋbe buluŋ heŋ dulŋeŋ hiyeŋ. Al

kura gor ma po hiyeŋ,’ yitiŋ. Tikiŋ69:25

Irde Tikiŋ Asaŋde gor kurabe mere gahademanaŋ kayyiŋ:‘Yeŋ wolmiŋeŋbe al hoyaŋ kura gasuŋmiŋ

go teŋ meteŋ tiyyeŋ,’ yitiŋ. Tikiŋ109:8

21-22 Niŋgeb katiŋ gwahade goyen pogama irtek yeŋbe al kura Yon beleŋ baptaisniŋ mere tagalde hinhinde mat kuŋ kuŋ AlKuruŋ beleŋ Yesu tumulgaŋ tike kinyiŋ algoyen teŋbe Yudasyen gasuŋ wol kertek.Al gobe neŋya tumŋaŋ Yesu gama irde kuŋwaŋ teŋ hinhet al gore gab neŋya heŋbeYesuyenmere basaŋ al heŋ Yesube fudindehuwaruŋ yeŋ tagalde tukuŋ hiyeŋ,” yiriŋ.

23 Be, gwaha yineŋbe gabu iramiŋ banagoŋ niŋ al irawa deŋe yuramiŋ. MatiasyabeYosepya. Yosep gote deŋebe irawa. KurabeBasabas, munaŋ kurabe Yastus ineŋ hin-han. 24-25 Go kamereb Al Kuruŋ gahademere iramiŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ, YudasbeYesuyen mere basaŋ al hinhin gega, meteŋgo tubul teŋ kamdebe nebe gor niŋ yeŋbegor po kuŋ. Niŋgeb al kura yende gasuŋteŋ Yesuyen mere basaŋ al hewoŋ yeŋnurde hite. Gebe al kuruŋ gate dufaymiŋyabiŋya keŋkela yeneŋ ha geb, al irawagayen ganuŋbemeteŋ go tiyyeŋ yeŋ basiŋairariŋ goyen dikala dirayiŋ,” ineŋ gusuŋaŋiramiŋ. 26 Gwaha ineŋbe irem gote deŋemkaŋbe Yuda marte matare tiliŋ tanaramiŋ.IrkebMatias deŋemde huwaryiŋ. Irkeb gor

hinhan mar gore Matiasbe Yesuyen merebasaŋ al hihi yeŋ nuramiŋ. Irkeb al 11hinhan goyen 12 hamiŋ.

2Pentekos nalure Holi Spirit katyiŋ

1 Be, Yuda marte gabu nalu kuraPentekos yeŋ haŋyen goyen forok yekebYesuyen mere basaŋ mar aposel budayaYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan martumŋaŋ 120 gobe gasuŋ uŋkureŋde pogabu iramiŋ. 2 Gwaha teŋ hikeyab bemelpomeŋe kuruŋmigiriŋ yara kura naŋkiŋdemat forok yeke nuramiŋ. Irkeb migiriŋgore po kateŋbe ya biŋ mel go hinhandegoyen ep irde tukuriŋ. 3 Irkeb kotaŋ kaŋnaŋkenamiŋ. Irdeb det kura kak melakyara gore yeŋ hitte po kateŋbe bur yeŋ kuŋal tonaŋ hereŋ keperde tukuriŋ. 4 IrkebHoli Spirit beleŋ hard yunkeb almet merekurayen kurayen yeŋ go ma nurde hitiŋkuruŋ goyen gwaha mat mere titiŋ alatiyamiŋ.

5 Be, Yerusalem gorbe Pentekos nalu ku-ruŋ goke teŋbe Yudamar naŋa kurar kurarheŋAl Kuruŋ doloŋ irde haŋyenmar goyenwaŋ gor hinhan. 6 Be, Yesuyen mere basaŋmar aposel buda hinhande gor migiriŋ gonurdeb al buda kuruŋ gore yinniŋ yeŋwayamiŋ. Irdeb aposel budaya Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irde hinhan marya goremere kurayen kurayenmat tikebmel gorebmerem mat merem mat nurdeb dinoŋ kokyeŋ tulfut yamiŋ. 7 Irdeb dufaymiŋ tit-miŋ hekeb gaha yamiŋ: “Ey! Mel gabtumŋaŋ Galili mar. 8 Gega dahade niŋgebmereniniŋ nende gigen yeke nindikeŋnurhet? 9 Irdeb neŋbe naŋa hoyaŋde niŋhoyaŋde niŋ. Neŋ kurabe Partia naŋareniŋ, kurabe Midia niŋ, munaŋ kurabeElamnaŋare niŋ, kurabeMesopotemia niŋ,kurabe Yudia niŋ, kurabe Kapadosia niŋ,kurabe Pontus naŋare niŋ. Irde kurabeEsia* naŋare niŋ. 10-11 Goyenbe go pomoŋ. Neŋ kurabe Frigia naŋare matwatiŋ. Munaŋ kurabe Pamfilia niŋ, Isipniŋ, irde Libia naŋa bana goŋ niŋ al Sairinitaun bindere haŋyen mar. Irde al kurabeKrit motmotde niŋ, kurabe Arebia naŋareniŋ. Irdeb al kurabe Rom mat belŋeŋ

* 2:9: Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen.

Page 184: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 2:12 181 Aposel 2:30wayaŋ. Goyenbe dahade niŋgeb Al Kuruŋbeleŋmata tiŋeŋ kurayen kurayen al beleŋgwaha mat forok yeŋ haŋ yeŋ ma nurtekgoyen forok yirde hinhin gobe mereniniŋmat yeŋ haŋ?” yeŋ kukuwamŋeŋ nuramiŋ.(Be, Rom mat wayamiŋ mar goyen kurabeYuda mar, munaŋ kurabe al miŋ hoyaŋgoyen Yudamarte tikula gama irde haŋyenmar.) 12 Irdeb hurkuŋkat teŋ gor ŋakŋakteŋbe, “Gab da matabe gago?” yeŋ yiŋgeŋuliŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ. 13 Gegakuramiŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irdehinhan mar goyen nanosak mere yirdeb,“Mel gabe wain uguŋ po nene kukuwa ha-haŋ,” yamiŋ.

Pita beleŋ mere tagalyiŋ14 Irkeb Pitabe aposel buda 11 goya

huwardeb kuware al buda goyen gahayinyiŋ: “Be, kadne yago, deŋ Yuda mar,Yerusalem taunde niŋya siŋare niŋya, ganurnaŋ. Mata forok yihi gayen miŋ gwa-hade yeŋ momoŋ direŋ tihim geb, keŋkelakirmiŋtiŋ kernaŋ ko. 15 Gabe 9 kilokwampot Al Kuruŋ mere ird ird nalure hite.Gega deŋ beleŋbe fe nen kukuwa hahaŋyeŋ denhaŋ? 16 Moŋ, hakot Al Kuruŋyenmere basaŋ al Yoel beleŋ Yuda mar niŋmere teŋ asaŋde kayyiŋ gobe haŋka gagoforok yihi. 17Al Kuruŋ beleŋbe gaha yiriŋ:‘Tonne Holi Spiritbe al megen niŋ hitte fe

wogortiŋ yara irde yuneŋ.Irkeb kame gab nalu funaŋ forok yiyyeŋ.Irkeb urtiŋya wertiŋ yagoya beleŋ merene

basaŋ heŋ tagalnayiŋ.Irde al foŋeŋtiŋ beleŋ yuwarwarte dufayne

yeneŋ bebak tinayiŋ.Irde salanŋeŋtiŋ beleŋ mitere dufayne

yeneŋ bebak tinayiŋ.18 Fudinde, nalu goyenterbe meteŋ marne,

alya bereya, tumŋaŋTonne Holi Spirit yunmeke merene

basaŋ heŋ tagalnayiŋ.19-20 Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋ wayyeŋ nalu

kuruŋ goyen forok yeweŋ tikebmegenya naŋkiŋdeyabe mata tiŋeŋ ku-

rayen kurayen al beleŋ yeneŋ tul-fut yetek goyen forok yirmeke yen-nayiŋ.

Naŋabe kidoma hiyyeŋ, munaŋ gagasibebuk yeŋ dari yara hiyyeŋ.

Munaŋ megeŋbe dari, kakyabe kaki buk-dulŋeŋ forok yenayiŋ,’ yitiŋ hi. Yoel2:28-32

21 Gega nalu funaŋ goyenterbe al kura neniŋ nurde gama nirde hinayiŋ mar goyenmuŋ po gab tumŋaŋ yawareŋ,” yiriŋ.

22 “Niŋgeb, mel Israel mar, mere ga nur-naŋ ko. Nasaret niŋ al Yesube fudindeAl Kuruŋ beleŋ teŋ kerke wayuŋ yeŋ nur-nayiŋ yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ tareŋ uneŋhike diltiŋde mata tiŋeŋ kurayen kurayenkuruŋ gogo forok yirde hike yeneŋ hin-han. Deŋbe goyen keŋkela nurde haŋgogo. 23 Be, Al Kuruŋbe kame mata forokyiyyeŋ goyen keŋkela nurde hinhin geb,bikkeŋ dufaymiŋ kiryiŋ goyen po gamairde Yesu goyen deŋ hantiŋde kiruŋ. Irkebdeŋ beleŋbe Al Kuruŋ ma nurde uneŋ haŋmarhaniŋde pel irkeb kuruse hendemaykekamuŋ. Niŋgeb deŋ gare po Yesu maykekamuŋ. 24 Gega kamde kamde tareŋ Yesutanartek goyen Al Kuruŋ beleŋ teŋ siŋairde isaŋ hekeb huwaruŋ. Kamde kamdesaŋiŋ gore epte ma basiŋa iruŋ. 25 Be,Yesu huwaruŋ goke bikkeŋ Dewit beleŋasaŋdebe gahade kayyiŋ:‘Doyaŋ Alnebe hugiŋeŋ neya hike keneŋ

hime.Yeŋbe ketalner heŋ faraŋ nurde hi geb,

kafura ma heweŋ.26-27 Goke teŋbe bener mat amaŋeŋ wor po

nurde Al Kuruŋ turuŋ irde hime.Nebe ge beleŋ metere ma nubul tike bida

heweŋ.Delger wukkek wor po neneŋ ha gayen

nubul tike bida heŋ heŋ mata gobema keneŋ.

Kamde bida hetek yara gega, fudindewor po ge beleŋ faraŋ nurkehuwareŋ yeŋ nurde hime.

28 Hugiŋeŋ heŋ heŋ belŋeŋ goyen nikalaniraŋ.

Niŋgeb kame geya tumŋaŋ heŋbe gokeamaŋeŋ nurde heŋ,’ yitiŋ hi,” yiriŋ.Tikiŋ 16:8-11

29 Be, Pita beleŋ sopte gaha yinyiŋ:“Kadne yago, asininiŋ Dewit beleŋ gwahayiriŋ gega, yeŋbe bikkeŋ kamke metetiyamiŋ. Irde fudinde wor po gasuŋbe gormete tiyamiŋ yeŋnurde hite. Irdewaŋwaŋgayenter wor metemiŋ gobe hi. 30 Goketeŋbe Dewit beleŋmere tiyyiŋ gobe yiŋgeŋ

Page 185: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 2:31 182 Aposel 2:47

ge ma yiriŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen merebasaŋ al geb, Al Kuruŋ beleŋ biŋa teŋya,‘Kame Dewityen miŋde niŋ al kura yiŋgeŋyara po forok yeŋbe gasuŋmiŋ teŋDoyaŋAlKuruŋ hiyyeŋ,’ yiriŋ goyen nurde hinhin.31Mata kame forok yiyyeŋ goyen nurde epheŋbe Al Kuruŋ beleŋ Mesaia metere matisaŋ hekeb bana goŋ ma bida hiyyeŋ goketagalyiŋ. 32 Be, Mesaia gobe Yesu. Neŋkuruŋ gab Al Kuruŋ beleŋ kamtiŋde matisaŋ heke huwaruŋ goyen dilniniŋde worpo kintiŋ geb, yeŋ ge kawan tagalde hitegago. 33 Yesu gobe Naniŋ Al Kuruŋ beleŋtumulgaŋ tike hurkuŋbeNaniŋde tareŋ teŋDoyaŋ Al Kuruŋ hiyuŋ. Irde Naniŋ beleŋHoli Spirit niŋ biŋa tiyyiŋ goyen unketeŋbe gago fe wogortiŋeŋ irde duna. Irkebmigiriŋ kuruŋ goyen nurde diltiŋdewor pomata kenhaŋ gago. 34Dewitbe uliŋ tumŋaŋma Al Kuruŋ hitte hurkuriŋ. Gega gahadekayyiŋ:‘Al Kuruŋ beleŋbe Doyaŋ Alne gaha inyiŋ:Waŋ ketalner heŋ al deŋem yaŋ wor po

hawayiŋ.35 Irkeb asogo girde haŋ mar goyen bul

yirde yawaŋ gasa yirmeke katkebyufurka tiyayiŋ,’ yitiŋ. Tikiŋ 110:1

Mere gabe yiŋgeŋ ge ma kayyiŋ. Yesuniŋ teŋ kayyiŋ. 36 Niŋgeb deŋ Israel mar,mere direŋ tihim gayen fudinde wor poyeŋ nurnaŋ ko: deŋ beleŋ Yesu kurusehende mayke kamuŋ. Gega Al Kuruŋ beleŋkamtiŋde mat isaŋ heke huwaruŋ. Irkebyeŋ beleŋ po Doyaŋ Al Kuruŋya Mesaiayairuŋ,” yinyiŋ.

Al budam Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ hekebaptais tamiŋ

37 Be, al buda go meremiŋ nurdeb,‘Fudinde mata buluŋ titiŋ,’ yeŋ memyakwor po nurdeb Pitaya aposel buda kadomyagoya goyen, “Kadniniŋ yago, niŋgebdaha titek?” yeŋ gusuŋaŋ yiramiŋ. 38 IrkebPita beleŋ wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Niŋgebdeŋ kuruŋ gayen mata buluŋtiŋ yubul teŋAl Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ henaŋ. IrdebYesu Kristu niŋ dufaytiŋ tareŋ irde yendedeŋemde baptais tenayiŋ. Gwaha tikegab Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋtiŋ goyenhaldebHoli Spiritmiŋ duliŋ duneŋ yeŋ biŋatiyyiŋ goyen dunyeŋ. 39 Go biŋa tiyyiŋgobe al kuraAl Kuruŋbeleŋhoy yiryeŋmar

kuruŋ goke teŋ biŋa tiyyiŋ. Niŋgeb biŋatiyyiŋ gobe deŋya foŋeŋtiŋ yagoya al gisawhaŋmar gokemanaŋnurde tiyyiŋ,” yinyiŋ.

40 Irde saba miŋ uŋkureŋ goyen po mayiryiŋ. Saba kurayen kurayen yirde hayhayyirde gaha yinyiŋ: “Ga hite nalure gayenbemata buluŋ kuruŋ forok yeŋ hi. Niŋgebmata buluŋ goyen yeneŋ yilwa yirnayiŋ.Gogab Al Kuruŋyen bearar go ma ken-nayiŋ,” yinyiŋ. 41 Be, al buda gobe Pitayenmere goyen fudinde yeŋ nurdeb Yesu niŋdufaymiŋ saŋiŋ irdeb baptais tamiŋ. Go-yare al tiŋeŋ baptais tamiŋ marbe 3,000gwahade forok yamiŋ. Irdeb mel hakotkeŋgoya tumŋaŋ Yesuyen alya bereya hamiŋ.42 Be, go tiyamiŋ mar gobe yende aposelbuda gote saba goyen hugiŋeŋ teŋ hinhan.Irdeb hugiŋeŋ awalikde po heŋ kadomfaraŋ gurd teŋ hinhan. Irde Yesu kameŋyakomatmiŋ yagoya biŋge nene yeŋ kamdekamde niŋ mere yiryiŋ goyen biŋ bak yeŋyeŋ ge biŋge kadom guneŋ teŋ awalikdenenehinhan. IrdebhugiŋeŋAlKuruŋmereirde hinhan.

Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhanmartemata igiŋ

43 Be, aposel buda beleŋ mata tiŋeŋ ku-rayen kurayen forok yirke al tumŋaŋ goyenyeneŋbe hurkuŋkat teŋ kafura hamiŋ.44 Irdeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hin-hanmarbe tumŋaŋ gabu irde awalikde heŋdet kadom guneŋ teŋ hinhan. 45 Gwahateŋ heŋyabe dawetmiŋya samuŋmiŋ yagoal beleŋ damu teŋ hikeb muruŋgem yadediŋuŋ yago det kuraŋ nurkeb faraŋ yurdehinhan. 46 Mel gobe hugiŋeŋ gise haŋkaAl Kuruŋyen ya balem koya beleŋ po milguirtiŋ bana sawsawa al gabu irde haŋyendegor gabu irde hinhan. Irdeb kurate yayaŋgabumukŋeŋmukŋeŋ irde hinhan. GwahateŋheŋbeYesu kameŋya komatmiŋ yagoyafunaŋ dula teŋ yeŋ kamde kamde niŋ mereyiryiŋ goke dufay heŋ dula teŋ hinhan.Biŋdemat fudindewor po kadomniŋ dufayheŋ tumŋaŋde amaŋ heŋ gwaha teŋ hin-han. 47 Irdeb Al Kuruŋ turuŋ irde hinhan.Be, mata kuruŋ goyen teŋ hikeb Yerusalemhinhan mar gore igiŋ nurde yuneŋ tu-ruŋ yirde hinhan. Irkeb Al Kuruŋ beleŋhugiŋeŋ gise haŋka al tiŋeŋ yawaŋ Yesugama irde hinhan mar hitte gabu yirdehinhin.

Page 186: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 3:1-2 183 Aposel 3:213

Pita beleŋ al kahaŋ simsimam sope iryiŋ1-2 Be, goyare goyenbe al kura kahaŋ

simsimam miliŋ beleŋ gwahade po kawaŋkiryiŋ goyen al beleŋ hugiŋeŋ tukuŋbeAl Kuruŋyen ya balem milgu irtiŋ koyagote yame kura goyenter kerde hinhan.Yame gote deŋembe “Yame kusamuŋ” ineŋhaŋyen. Gor keperde hikeb alya bereya AlKuruŋ doloŋ irniŋ yeŋ wakeb hora kaŋaŋyirde hinhin. Be, 3 kilok wawuŋbanakura Al Kuruŋ mere ird ird nalu hekebPitaya Yonyabe Al Kuruŋyen ya balemdekwaryum.

3 Be, Pitaya Yonya gobe hako ga yamerehurkureŋ tikeyabe al kahaŋ simsimamgoreb hora niŋ kaŋaŋ yiryiŋ. 4 Irkeb iremgore tumŋaŋde huwarde kimiŋde keneŋbePita beleŋ, “Deyya ga dena,” inyiŋ. 5Gwahainkeb det kura wet nunyeŋ tahar yeŋbe ko-taŋ kaŋ yinyiŋ. 6 Gega Pita beleŋbe, “Nebehoranemmoŋwor po. Goyenpoga det kurane hitte hi goyen guneŋ tihim geb, Nasaretniŋ al Yesu Kristuyen deŋemde ginhem,huwarde kwa!” inyiŋ. 7 Gwaha ineŋbe yeŋbeleŋ po al goyen haniŋ yase beleŋ tanardeisaŋhiriŋ. Irkeb goyare po kahaŋhuwaheŋsaŋiŋ haryum. 8 Irkeb huwardebe soloksolok yeŋ kuŋ waŋ tiyyiŋ. Irdeb PitayaYonya irde tumŋaŋ Al Kuruŋyen ya balemkoya beleŋ po milgu irtiŋ bana sawsawaal gabu irde haŋyende gor hurkuŋbe kuŋwaŋ teŋ solok solok yeŋ Al Kuruŋ turuŋiryiŋ. 9 Be, al go kuŋ waŋ teŋ Al Kuruŋturuŋ irde hikeb al gor hinhan gore al gokeneŋ 10 bebak teŋbe, “Ey! Al gabe kahaŋsimsimam, yame deŋem Yame kusamuŋdegor keperde hiyen al go goyen gago,” yeŋhurkuŋkat teŋ diliŋ fot yamiŋ.

Pita beleŋ Al Kuruŋyen ya balemde meretagalyiŋ

11 Be, al goreb Pitaya Yonya yubul titekma irkeb irem go gama yirde Al Ku-ruŋyen ya balem koya beleŋ po milgu ir-tiŋ bana sawsawa al gabu irde haŋyendegor kwamiŋ. Gasuŋ gobe “SolomonyenParanda”* ineŋ haŋyen. Irkeb al gor hin-han gore keneŋ hurkuŋkat teŋbe yeŋ hitte

kup yeŋ kwamiŋ. 12 Irkeb Pita beleŋ alyeŋ hitte waŋ hike yeneŋbe gaha yinyiŋ:“Deŋ Israel mar, al igiŋ hihi gayen keneŋgoke hurkuŋkat teŋ diltiŋ fot ma yenayiŋ.Deyya gabe Al Kuruŋ diliŋde al igiŋ niŋgeb,gore al kahaŋ simsimam gayen sope irharyeŋ deneŋ haŋ? Moŋ! Deyyat tareŋdebeepte moŋ geb. 13-15 Niŋgeb ga nurnaŋ ko.Yesube Al Kuruŋyen Meteŋ Al, Al Wukkeŋ,irde Al Huwak wor po. Gega deŋ beleŋ igiŋma nurd uneŋbe mayke kami yeŋ tukuŋPailat haniŋde kerdeb pel iraŋ. Irkeb Pailatbeleŋ tubul timeke kwi yekeb deŋ beleŋkamyeŋ po yaŋ. Irdeb al kura al gasa yirkekamtiŋ al goyen teŋ siŋa irke kat kuyeŋyaŋ. Gwaha teŋbe Al Kuruŋya hugiŋeŋheŋ heŋ gote beleŋ kerd duntek albegogo mayaŋ. Gega hakwaniniŋ Abraham,Aisak, Yekopya, asininiŋ yagoyat Al Kuruŋbeleŋbe kamuŋde mat isaŋ heŋbe al beleŋturuŋ irde hinayiŋ yeŋ al deŋem turŋuŋyaŋ wor po iruŋ. Niŋgeb Yesu kamuŋdemat huwaruŋ gobe dilniniŋ bilmiŋde worpo kintiŋ geb, gago momoŋ dirde hite.16Deyyabe Yesu niŋ hekkeŋ nurde har geb,al kahaŋ simsimam keneŋ hinhan gago ka-haŋhuwaheŋ tareŋhihi. DeyyabeYesuyensaŋiŋ beleŋ gab al ga sope iryeŋ yeŋbe yeŋge hekkeŋ nurde har gore al gago keŋkelawor po sope ira kenhaŋ,” yinyiŋ.

17 Irde sopte gaha yinyiŋ: “Be, kadneyago, deŋ wor doyaŋ martiŋ beleŋ tiyaŋgwahade goyen po Yesube al gwahadeyeŋ miŋ keŋkela ma nurdeya buluŋ iraŋyeŋ nurde hime. 18 Gega gobe bikkeŋAl Kuruŋ beleŋ kame Mesaiamiŋbe uliŋmisiŋ kuruŋ kateŋ kamyeŋ yeŋmere basaŋmarmiŋ yinke tagalamiŋ geb, gwahadegoyen po forok yiyuŋ. 19 Niŋgeb matabuluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ hitte mulgaŋhenayiŋ. Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ beleŋmata buluŋtiŋ halde duneŋbe tontiŋ tareŋyiryeŋ. 20 Irde kamebe Yesu, Mesaia bikkeŋdeŋ ge teŋ basiŋa iryiŋ goyen teŋ kerkekatyeŋ. 21 Gega yeŋbe gayenterbe Al Ku-ruŋya har. Be, kuŋ kuŋ Al Kuruŋ beleŋdet kuruŋ gayen yirde gergeŋ yire yekegab katyeŋ. Mata gabe bikkeŋ Al Kuruŋbeleŋ mere basaŋ marmiŋ diliŋde wukkeŋ

* 3:11: Solomonyen Paranda: Al Kuruŋyen ya balem kuruŋ gote ya muruŋ sobam siŋa siŋa kutiŋ hinhan. Ya muruŋgobe tola karkuwaŋ yimiytiŋ hinhan. Ya siŋa kurhanbe “Solomonyen Paranda” ineŋ hinhan gogo.

Page 187: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 3:22 184 Aposel 4:12wor po yeneŋ hinhin goyen momoŋ yirketagalamiŋ. 22Be, bikkeŋbeMose beleŋYesuniŋ yeŋ Israel mar gaha yinyiŋ: ‘DoyaŋAltiŋ Al Kuruŋ beleŋbe mere basaŋ almiŋkura ne yara po deŋmiŋde niŋ forok iryeŋ.Niŋgeb al gore mere dirde hiyeŋ kuruŋgobe keŋkela nurde gama irde hinayiŋ.23 Al kura yende mere ma nurde hiyeŋ algobe Al Kuruŋ beleŋ biŋ arŋeŋ nurd yunkego mar gobe yende al ma henayiŋ,’ yiriŋ,”yinyiŋ.

24 Irde sopte gaha yinyiŋ: “Irde Al Ku-ruŋyen mere basaŋ al, Samuelya, merebasaŋ mar kame kame waŋ hinhan ku-ruŋ gore wor mata kuruŋ gayenter forokyeŋ haŋ gake gwahade po forok yenayiŋyeŋ bikkeŋ tagalde hinhan. 25 NiŋgebAl Kuruŋyen mere basaŋ marmiŋ beleŋgwahade tagalde hinhan gobe deŋ ge teŋtagalde hinhan. Irde deŋ ge teŋbeAl Kuruŋbeleŋ Abraham diliŋde biŋa teŋbe, ‘Kamefoŋeŋge kura forok yiyyeŋ gore megen niŋal buda kuruŋ gayen nere guramya tareŋyateŋ teŋ hiryoŋ hiyyeŋ,’ inyiŋ. Be, biŋatiyyiŋ gwahade po Al Kuruŋ beleŋ asetiŋweŋ hitte wor biŋa teŋ hinhin gobe deŋge teŋ biŋa teŋ hinhin. 26 Niŋgeb deŋ geteŋbe Al kuruŋ beleŋ guram dirde saŋiŋdirke mata buluŋtiŋ goyen yubul tinayiŋyeŋ nurdeb meteŋ almiŋ basiŋa irde teŋkerke deŋ hitte wa wayyiŋ,” yinyiŋ.

4Pitaya Yonya yade koyare yeramiŋ

1-2 Be, Pitaya Yonya beleŋ SolomonyenParanda ineŋ haŋyende gor hinaryumyagoyenbe gor gabu iramiŋ mar goyen Yesukamde huwaryiŋ mere goke momoŋ yirdehinaryum. Gwaha teŋ heŋyabe Yesu tiyyiŋgwahade goyen po al kamtiŋ manaŋ kamehuwarnayiŋ yeŋ mel goyen saba yiraryum.Gwaha teŋ hikeb Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata doyaŋ mar pris budaya, Al Ku-ruŋyen ya balem kuruŋ gote doyaŋ martekuruŋmiŋyabe Sadusi marya beleŋ* waŋmere go nurdeb biŋ ar yamiŋ. 3 Irkebmel gore Pitaya Yonya yad merere yertekyeŋ yawaramiŋ. Gega bikkeŋ wawuŋ hiriŋniŋgeb, gise ga yeŋbe yad koyare yeramiŋ.

4 Gega irem gote mere nuramiŋ marbe bu-damwor pomere goyen fudinde yeŋ nurdeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ. Irkeb alyeŋ wa Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋmar bikkek goyabe gayamuŋkek goya gabuirde al parguwak po kapyaŋ hamiŋbe 5,000gwahade hiriŋ.

Pitaya Yonya mere kuruŋde hararyum5 Be, fay urkeb Yudia naŋare niŋ

doyaŋ marya Yuda marte doyaŋ marparguwakyabe Moseyen saba basaŋ heŋtagal tagal marya beleŋ irem gote merenurniŋ yeŋ Yerusalem gor gabu iramiŋ.6 Gabu iramiŋde gorbe Al Kuruŋ doloŋird ird mata doyaŋ mar pris buda gotekarkuwaŋmiŋ Anas, Kaiafas, Yonya,Aleksandaya, irde Anas gote tayŋeŋ weŋhoyaŋ manaŋ gor gabu iramiŋ. 7 Be, melgore Pitaya Yonya yawaŋbe yeŋ ge igiŋ manurde yuneŋya, “Ganuŋ beleŋ igiŋ dinkebmata gogo tiyaruŋ? Ganuŋde saŋiŋde gogotiyaruŋ?” yeŋ gusuŋaŋ yiramiŋ. 8 IrkebPita gobe Holi Spirit beleŋ hard unkeb wolheŋbe gaha yinyiŋ: “Be, deŋ Yuda martedoyaŋ marya doyaŋ mar parguwakya, ganurnaŋ ko! 9 Deŋbe al kahaŋ simsimamfaraŋ uryeke igiŋ hiyuŋ goyen goke muŋteŋ merere derde daha mat igiŋ hiyuŋgote miŋ nurniŋ yeŋ gusuŋaŋ dirhaŋ?10 Niŋgeb deŋya Israel mar hoyaŋ manaŋtumŋaŋ mere tiyeŋ tihim gayen ga nurdebebak tinayiŋ. Be, al kahaŋ simsimamgabe Nasaret niŋ al Yesu Kristu deŋ beleŋmayke kamuŋ gega, Al Kuruŋ beleŋ isaŋheke huwaruŋ al gote tareŋde igiŋ hiyuŋ.Niŋgeb diltiŋ mat huwarke gago kenhaŋ.11Yesuniŋ teŋAl Kuruŋyen asaŋdebe sirawmere mat gahade katiŋ hi:‘Deŋ, ya ird ird mar beleŋ ya irniŋ yeŋ

hora kura tawayamiŋ gega, igiŋ makeneŋbe temeyamiŋ.

Goyenbe al hoyaŋ beleŋ tukuŋ gore poyamiŋ tareŋ wor po iryiŋ,’ yitiŋ hi.Tikiŋ 118:22

Niŋgeb hora gwahade goyenbe deŋ beleŋYesu gogo pel iraŋ. Gega Al Kuruŋ beleŋteŋ meteŋ kuruŋ wor po unuŋ. 12 NiŋgebYesu po ga neŋ mata buluŋde mat dumul-gaŋ teŋ teŋ saŋiŋ goyen Al Kuruŋ beleŋunuŋ. Niŋgebmegenniŋ al kura beleŋ epte

* 4:1-2: Sadusi mar: Al kamtiŋ sopte huward huward goyen fudinde yeŋ ma nurde hinhan mar.

Page 188: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 4:13 185 Aposel 4:31ma Al Kuruŋ hitte alya bereya yumulgaŋtiyyeŋ,” yinyiŋ.

13 Be, gor gabu iramiŋ mar goreb PitayaYonyabe saba kuruŋma titiŋ, irde al deŋemmoŋ yeŋ nuramiŋ gega, ‘Neŋ ge kafurama heŋ mere tareŋ po tagalde har,’ yeŋbehurkuŋkat tiyamiŋ. Irde irem gobe Yesuyatumŋaŋ heŋ kuŋ waŋ teŋ hinhan margoyen kurabe gago yeŋ biŋ bak yamiŋ.14 Irde al kahaŋ simsimam goyen igiŋ heŋPitaya Yonya irde tumŋaŋ huwarde hikekeneŋbe Pita beleŋ mere tiyyiŋ goyenwol heŋ heŋ ge kukuwamŋeŋ nuramiŋ.15 Irdebmere teŋ teŋ gasuŋdematbe yakiratike belŋeŋ muŋ po siŋare kukeb yiŋgeŋuliŋ mere sege irde gaha yamiŋ: 16 “Alirawa gabe daha yirtek? Al buda kuruŋYerusalem taunde haŋ kuruŋ gobe iremgore mata tiŋeŋ wor po goyen tike ke-naŋ. Neŋ wor mata forok yiyuŋ gote ig-ineŋbe kenhet gago niŋgeb, epte ma ‘usi’yetek. 17Gega mata forok iraruŋ gote meremomoŋbe kuruŋ heŋ kuke al nurde pasihenayiŋ goke igiŋ ma nurde hite geb iremgoyen, ‘Sopte Yesu ineŋ haŋyen al goketagalkeb muduntek,’ yineŋ utaŋ yirtek,”yamiŋ. 18 Gwaha yeŋbe irem go sopte hoyyirke wakeb, “Derbe al hoyaŋ hitte kuŋYesu niŋma wor po tagalde saba yiriryeŋ!”yeŋ mere tareŋ po yirdeb utaŋ yiramiŋ.19 Gega Pitaya Yonya beleŋ wol heŋbe, “AlKuruŋbe da mata niŋ igiŋ nuryeŋ? Yendemere gama irtek ma dende mere gamairtek? Goyen dindikeŋ dufay henaŋ ko.20 Munaŋ deyyabe Yesuyen mata deldereryeneŋ meremiŋ nurde tiyaryum goyen ta-gal tagal niŋ epte ma wor po bada hereŋ,”yinaryum.

21-22 Gega al kahaŋ simsimam miliŋbeleŋ gwahade po kawaŋ kiryiŋ, damam40 fole irtiŋ goyen Pitaya Yonya beleŋ AlKuruŋyen saŋiŋde sope iraryum goyen albudam wor po go keneŋbe Al Kuruŋ turuŋiramiŋ geb, Yuda marte doyaŋ mar beleŋgoyen nurdeb gwaha mat kura irem goyenbuluŋ yirtek moŋ hamiŋ. Niŋgeb duliŋmohoŋde po kafura mere yirde yubul tikekwaryum.

Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan marbeleŋ Al Kuruŋ mere iramiŋ

23 Be, Pitaya Yonya gobe yubul tikemulgaŋ heŋ diŋuŋ yago hitte kwaryum.

Irdeb pris buda gote karkuwaŋmiŋya Yudamarte doyaŋ mar parguwakya beleŋ mereyiramiŋ goyen tumŋaŋ diŋuŋ momoŋ yi-raryum. 24 Irkeb mere goyen kandukŋeŋnurdeb tumŋaŋde Al Kuruŋ uguŋ po ga-hade inamiŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ, ge beleŋ ponaŋkiŋya megeŋya makaŋya yirdeb dawetbana goŋ haŋ kuruŋ gayen yirariŋ. Irdedoyaŋ yirde ha. 25 Ge beleŋ mere tikemeteŋ alge asininiŋ Dewit gore Holi Spiri-tyen tareŋdemerege nurde basaŋheŋ gahayiriŋ:‘Daniŋ megen niŋ marbe yeŋ ge bearar teŋ

haŋ?Irde daniŋ dufay buluŋ kukuwamŋeŋ po

yerde mere mayde haŋ?26Megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋya naŋa

ga doyaŋ irde haŋ mar waŋ gabuirdeb Doyaŋ Al Kuruŋ asogo irdehaŋ.

Fudinde, al buda kuruŋ gobe bikkeŋ AlKuruŋ beleŋ basiŋa irde olip fimiŋtonaŋde sam irtiŋ Al goyen gogoasogo irde haŋ,’ yiriŋ. Tikiŋ 2:1-2

27 Niŋgeb, fudinde, Dewit beleŋ matagoke yiriŋ gwahade goyen po forok yiyuŋ.Yesube ge beleŋ bikkeŋ Mesaia ineŋ basiŋairariŋ. Gega Israel naŋa doyaŋ al HerotyaRoma gabmanyen al Pontius Pailatya beleŋYesu, gere Meteŋ Al, delger wukkeŋ worpo keneŋ hayen al goyen asogo irtekyeŋ Israel mar Yerusalem bana gaŋ haŋgoya al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋya gabuirde mere mayaŋ. Irdeb mayke kamuŋ.28Goyenbemata gobemali ma forok yiyuŋ.Mel buda gore gwaha tinayiŋ yeŋ du-fayge bikkeŋ kerariŋyen geb, gogo gwa-hade po forok yiyuŋ. 29 Niŋgeb Doyaŋ AlKuruŋniniŋ, Yesu niŋ tagalde hite goyenutaŋ dirniŋ yeŋ mel gore kafura dirdehaŋ gabe yeneŋ ha. Niŋgeb neŋ meteŋmarge saŋiŋ dirkeb mel goke kafura maheŋbe igiŋ merege tagalde tukutek. 30 IrdeYesu, gere Meteŋ Al, delger wukkeŋ worpo gote deŋemde garbam mar sope yirde,mata tiŋeŋ kurayen kurayen forok yirdehitekeyab tareŋge kuruŋ goyen alya bereyayikala yirde hayiŋ.” inamiŋ.

31 Be, Pitaya Yonya irde gabu iramiŋmar beleŋ Al Kuruŋ mere irde pasi irkebgoyare poAl Kuruŋ beleŋwol heŋbemel gohinhan gasuŋ goyen aŋsok iryiŋ. Irkeb gor

Page 189: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 4:32 186 Aposel 5:13hinhan mar gobe tumŋaŋ Holi Spirit beleŋhard yunkeb Al Kuruŋyen mere tagal tagalniŋ kafura ma heŋbe tagalde kuŋ hinhan.

Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ marbe det-miŋ kadom guneŋ teŋ hinhan

32 Be, Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irdehinhan mar gobe tumŋaŋ dufaymiŋyamatamiŋya uŋkureŋ po hamiŋ. Irdeb alkura beleŋ, “Detne kuruŋ haŋ gabe nerekudiŋeŋ moŋ,” yeŋ hinhan, irde detmiŋkuruŋ goyen yiŋgeŋ uliŋ kadom guneŋteŋ hinhan. 33-35 Be, aposel buda beleŋYesu kamyiŋde mat huwaryiŋ goyen AlKuruŋyen tareŋde tagalde hike al beleŋfudinde yeŋ nurde hinhan. Irde al tumŋaŋmegeŋ miŋyaŋya ya miŋyaŋ marbe albeleŋ damu tikeb muruŋgem goyen aposelhitte yawaŋ haniŋde yerde hinhan. Irkebaposel beleŋ al kura det kuraŋ amu heŋhinhan mar tumŋaŋ gale heŋ yuneŋ hin-han. Gwaha teŋ hikeb al kura det kuraŋma amu heŋ hinhan. Be, Al Kuruŋ beleŋyeŋ gama irde hinhan mar goyen matagwahade teŋ hikeb guram yirde igiŋ igiŋwor po yirde hinhin.

36-37 Be, al kura, deŋembe Yosep manaŋmegeŋ tapummiŋ kura al beleŋ damu tikemuruŋgem goyen tawaŋbe aposel budayunyiŋ. Yeŋbe Liwai mar al, irde Saiprusmotmotde niŋ al. Aposel buda beleŋbeBanabas ineŋ hinhan. Deŋe gote miŋbe,“kadom faraŋ yurde tareŋ yird yird al.”

5Ananaiasya Safiraya

1 Be, al kura deŋembe Ananaiasya beremSafiraya manaŋ megeŋ tapummiŋ kuraal beleŋ damu tikeb muruŋgem taryum.2 Gega ire uŋya gobe hora goyen tumŋaŋYesuyen mere basaŋ mar aposel budahaniŋde kertek ma yirkeb goke sege irdebhora kurhanbe yiŋgeŋ ge basiŋa irdeb uŋbeleŋ kurhan po tawaŋbe, “Megeŋ gotemuruŋgembe gago po,” yeŋ aposel budahaniŋde kiryiŋ. 3 Irkeb Holi Spirityensaŋiŋde Pita beleŋ bebak teŋbe, “Anana-ias, daniŋ geb Satanyen dufay po gamairde hora kurhanbe gigeŋ ge bana kerdebtumŋaŋ gago po tawayhem yara teŋ Holi

Spirit usi irha? 4Megeŋge goyen damu matikeyabe gere hinhin. Irde damu tike mu-ruŋgem wor gere po. Niŋgeb hora go teŋdufayger det kura ire yeŋbe gwaha irtekyara. Gega da beleŋ wor po girkeb dufaygoyen forok yekeb mata buluŋ gogo taha?Usi taha gobe al ma usi yirha, Al Kuruŋusi irha geb,” inyiŋ. 5-6 Irkeb Ananaiasgobe mere goyen nurdeb goyare po kamdekatyiŋ. Irkeb al foŋeŋ kura gor hinhan gorewaŋbe al hakwa go mala teŋ tukuŋ metetiyamiŋ. Be, Ananaias beleŋ Holi Spirit usiirde goke muŋ po kamke kenamiŋ maryamere momoŋmiŋ nuramiŋ marya tumŋaŋtulfut yeŋ kafura hamiŋ.

7 Be, 3 awa gwahade kamereb beremSafira gobe uŋ hitte mata gwahade forokyihi yeŋ ma nurdeya Pita hinhin ya biŋdegor hurkuriŋ. 8 Irkeb Pita beleŋbe, “Safira,momoŋ nira. Megeŋtiriŋde muruŋgembegago po we?” inkeb, “Gwaha, tumŋaŋ gogopo,” inyiŋ. 9 Irkeb Pita beleŋ wol heŋbe,“Dahade niŋgeb derbe tumŋaŋde meresege irdeb Doyaŋ Al Kuruŋyen Holi Spirittuŋaŋ urhar? Almege tukuŋ mete tahaŋmarbe yamere gogo forok yahaŋ yenha.Niŋgeb ge wor gade kuniŋ tahaŋ geb,” in-yiŋ. 10 Irkeb goya goyen po Pitayen kahaŋmiŋde gor po kateŋ kamyiŋ. Be, uŋ tukuŋmete tiyamiŋ mar gore waŋ hurkuŋbeberem wor kamtiŋ keneŋbe tukuŋ uŋ ke-talde po mete tiyamiŋ. 11 Be, ire uŋyago hitte mata forok yiriŋ gote mere mo-moŋ nurdeb Yesuyen alya bereya sios gobetumŋaŋ kafura wor po hamiŋ. Yesuyenalya bereya moŋ wor gwahade po kafurahamiŋ.

Aposel buda beleŋ garbammar budam sopeyiramiŋ

12 Be, aposel buda beleŋ mata tiŋeŋ AlKuruŋ beleŋ po forok yirtek goyen al hittebudam forok yirde hike diliŋ fot yeŋ hin-han. Irde Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irdehinhan marbe tumŋaŋ dufaymiŋ uŋkureŋpo kerde Al Kuruŋ doloŋ irniŋ yeŋ alwaŋ gabu irde haŋyen gasuŋ kuruŋ kura“Solomonyen Paranda”* ineŋ haŋyendegor gabu irde hinhan. 13 Be, Yerusalemtaunde hinhan mar goyen tumŋaŋ Yesu

* 5:12: Solomonyen Paranda: Al Kuruŋyen ya balem kuruŋ gote ya muruŋ sobam siŋa siŋa kutiŋ hinhan. Ya muruŋgobe tola karkuwaŋ yimiytiŋ hinhan. Ya siŋa kurhanbe “Solomonyen Paranda” ineŋ haŋyen gogo.

Page 190: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 5:14 187 Aposel 5:32niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar goketagalde turuŋ yirde hinhan. Gega go margoyen hitte mata forok yeŋ hinhan gokekafura heŋbe al kura yeŋya awalik heŋheŋ ge kama heŋ hinhan. 14 Gega alyabereya tiŋeŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ du-faymiŋ saŋiŋ irdeb budam forok yeŋ hin-han. Irkeb Yesuyen alya bereyabe budamwor po hamiŋ. 15 Irde aposel buda beleŋmata tiŋeŋ kurayen kurayen teŋ hinhangoyen yeneŋ hinhan geb, garbam miŋyaŋmar sapirte yawaŋ beleŋyaŋ yerde hin-han. Kurabe yawaŋ gasuŋ ugamde yunkegoyaŋ ferde hinhan. Gwaha yirteke gabPita waŋ beleŋ goyaŋ kuŋ heŋyabe haniŋyerde yuni yeŋbe gogo teŋ hinhan. Munaŋkurabe Pita toneŋ beleŋ po awrum yurkeigiŋhenayiŋ yeŋnurde teŋhinhan. 16 Irkebtiyuŋ budam Yerusalem biŋyaŋ biŋyaŋ niŋmar gore garbam marya al uŋgura ketalyurtiŋmiŋyaŋmar goyen aposel budahitteyawaŋ hike sope yirke tumŋaŋ igiŋ heŋhinhan.

Aposel budabe kanduk kenamiŋ17 Be, pris buda gote kuruŋmiŋya yeŋ

faraŋ urde hinhan mar Sadusi budayabeleŋ, ‘Neŋ fole dirniŋ tahaŋ,’ yeŋ biŋar yekeb aposel buda niŋ igiŋ ma worpo nurdeb yade gasa yirniŋ yeŋ meresege iramiŋ. 18 Irdeb aposel buda goyenyade kawe marya mata buluŋ teŋ hinhanmarya yerde haŋyen koyare gor yeramiŋ.19 Gega wawuŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyenmiyoŋ beleŋ kuŋbe koya gote yame fegeldesiŋare yukuriŋ. 20 Irdeb, “Al Kuruŋyenya balemde kuŋbe al buda kuruŋ goyenal kura Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋbeAl Kuruŋ diliŋde al gergeŋ heŋ heŋ matagoyen goke keŋkela po tagalnayiŋ,” yineŋhulyaŋ yiryiŋ. 21 Be, miyoŋ beleŋ yinyiŋgoyen nurdeb fay urkeb Al Kuruŋyen yabalemde kuŋbe alya bereya saba yird yirdmiŋ uramiŋ.

Be, goya goyenbe pris buda gotekuruŋmiŋya yeŋ faraŋ urde hinhan maryagore aposel buda goyen daha yirniŋyeŋ Yuda marte doyaŋ mar parguwaktumŋaŋ hoy yirke waŋ gabu iramiŋ.Irdeb mel go koyare yeramiŋ goyenyawaŋ merere yirniŋ yeŋbe al hulyaŋyirke kwamiŋ. 22 Gega kuŋ forok yeŋnaŋkenamiŋbe aposel buda gobe gor ma

hinhan. 23 Gwahade keneŋbe mulgaŋheŋ kuŋbe, “Koya yamebe siŋa mat tareŋirtiŋ, irdeb ya gote doyaŋ marbe tumŋaŋgor haŋ. Goyenbe yame fegelde hurkuŋnaŋkenhet gega, gorbe al miŋmoŋ. Hubuwor po!” yinamiŋ. 24 Irkeb pris buda gotekarkuwaŋmiŋya Al Kuruŋyen ya balemdoyaŋ irde haŋyen marte kuruŋmiŋyabeleŋ mere momoŋ go nurdeb, “Aposelbudabe daha tahaŋ? Irdeb kamebe damataforok yiyyeŋ?” yeŋ ŋakŋak tiyamiŋ.

25 Be, gwaha teŋ hikeb al kura waŋbe,“Mel, ga nurnaŋ. Al yad fere tiyaŋ margobe Al Kuruŋyen ya balem bana goŋalya bereya saba yirde hike yenhem be!”yinyiŋ. 26 Irke ya balem kuruŋ gotedoyaŋ marya kuruŋmiŋya gore mere gonurdeb kuŋ aposel buda go yad wayamiŋ.Goyenpoga al buda kuruŋ meremiŋ nurdehinhan mar gore yeŋ ge heŋ hora kakadirnak yeŋbe ohkohom po Israel naŋadoyaŋ mar tumŋaŋ gabu iramiŋ gasuŋdegor yawayamiŋ.

27 Be, aposel buda go yawaŋ diliŋdeyirkeb pris buda gote kuruŋmiŋ gore biŋar hende gaha yinyiŋ: 28 “Yesu beleŋ alyabereya ne niŋ saba yirde hinayiŋ dinuŋgoyen bada po henayiŋ yeŋ utaŋ dirtiŋ.Gega parsay heŋ Yerusalem taunde garkawaŋyaŋ po mere tagalde tukuŋ hikebal budam nurd pasi hahaŋ. Gwaha teŋbeYesu kamuŋ gobe yeŋ beleŋ po mayaŋ yeŋmiŋge dirniŋ teŋ haŋ?” yinyiŋ. 29 IrkebPita beleŋ kadom yagoya huwarde wolheŋbe, “Neŋbe Al Kuruŋyen mere po gamairtek. Dende mere ma nurtek geb! 30 Be,ga nurnaŋ. Deŋ beleŋ Yesu kuruse hendemayke kamuŋ. Goyenbe neŋ Israel marteasininiŋ yagot Al Kuruŋ beleŋ kamtiŋdemat isaŋ hiyuŋ. 31 Irde yiŋgeŋ hitte tu-mulgaŋ teŋ saŋiŋ uneŋbe deŋem yaŋ ku-ruŋ wor po irdeb, neŋ al gayen ga Du-mulgaŋ teŋ teŋ Al iruŋ. Goyenbe neŋIsrael mar kuruŋ gayen mata buluŋ yubulteŋ yeŋ ge bininiŋ mulgaŋ heke mata bu-luŋniniŋ halde duneŋ yeŋ nurdeb gogotiyuŋ. 32 Niŋgeb neŋbe Yesu hitte mataforok yitiŋ goyen dilniniŋde yeneŋbe gagokawan tagalde hite. Irde Holi Spirit manaŋbebak tinaŋ yeŋ dikala dirde hi. Be, HoliSpirit gobe Al Kuruŋ beleŋ yende meregama irde haŋ mar goyen tumŋaŋ yuneŋ

Page 191: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 5:33 188 Aposel 6:5hi,” yinyiŋ.

Gamaliel beleŋ aposel buda niŋ igiŋ mattagalyiŋ

33 Irkeb meremiŋ nuramiŋ mar gobe biŋar yekeb, ‘Fudinde wor po, aposel budagayen gasa yirteke kamwoŋ,’ yeŋ nuramiŋ.34 Be, gabu iramiŋde gorbe Yuda martetikula saŋiŋ po gama irde haŋyen Farisimar al kura deŋembe Gamaliel goyen gorhinhin. Yeŋbe Moseyen saba basaŋ heŋtagal tagal al. Al gobe al budam palap irdehinhan. Be, al gore huwardeb, “Aposelbuda ga belŋeŋ po siŋare yukunaŋ,” yinkebgwaha yiramiŋ. 35 Irkeb gabu iramiŋ margoyen gaha yinyiŋ: “Mel, Israel mar, albuda gayen ga daha wet kura yirniŋ yeŋbekeŋkela dufay heŋ ga mata tinayiŋ. 36Nalukura hakot yara po mata kura forok yiyuŋgoyen bitiŋ sir yaŋ? Al kura deŋem Teudasbeleŋ, ‘Nebe al deŋne yaŋ,’ yekeb al 400gwahade beleŋ gama irde hinhan. Gegago al goyen maykeb yeŋ gama irde hinhanmar gobe bur yekeb hubu po hiriŋ.

37 “Be, Teudas kamereb neŋ Israel martedeŋniniŋ kapyaŋ heŋ tumŋaŋ asaŋde kerdkerd nalure Galili niŋ al kura deŋem Yudasbeleŋ, ‘Roma gabman asogo irniŋ,’ yineŋal usi yirke gama irde hinhan. Gega yeŋwor mayke kamkeb yeŋ gama irde hinhanmar goyen wor bur yamiŋ. 38-39 Niŋgebgwahade goyen po aposel buda beleŋ matateŋ haŋ gayenbe dufaymiŋde po teŋ haŋkenem meteŋmiŋ gobe hubu hiyyeŋ. Mu-naŋ Al Kuruŋyen dufay gama irde teŋ haŋkenem deŋ beleŋ, ‘Bada henaŋ,’ yinnayiŋgega, epte mameretiŋ nurnayiŋ. Moŋgo albuda gayen asogo yirhet usi teŋbeAl Kuruŋasogo irnayiŋ geb. Goke teŋbe dinhemgago. Mel gayenbe okohom po yubul tikekunayiŋ,” yinyiŋ.

Aposel budabe Yesu niŋ teŋ kandukyenamiŋ goke amaŋeŋ nuramiŋ

40 Irkeb al buda gor hinhan mar gore,‘Mere dira gabe fudinde,’ yeŋ nuramiŋ.Irdeb aposel buda go sopte hoy yirkewakebgabu iramiŋ gote kuruŋmiŋ beleŋ, “Yesugore yiŋgeŋ ge al saba yirde hinayiŋ dinuŋgobe sopte ma po tagalnayiŋ,” yineŋ utaŋyirdeb fuleŋa marmiŋ yinkeb al gasa yird

yird kaŋ po yusulak teŋbe yakira tiyamiŋ.41 Irkeb aposel buda goyen mere gasuŋgo tubul teŋ kuŋ heŋya, “Neŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ Yesuyen al wor po yeŋ nurdduneŋ hi. Niŋgeb Yesu niŋ teŋ ulniniŋmisiŋ katehet gago,” yeŋ amaŋeŋ wor ponuramiŋ. 42 Irdeb al saba yird yird niŋbada ma hamiŋ. Hugiŋeŋ gise haŋka AlKuruŋyen ya balemde gor kuŋ mere igiŋYesube Mesaia yitiŋ goyen mere kawan potagalde kuŋhinhan. Irdeb almet yayaŋworgwahade po teŋ hinhan.

6Yesuyen alya bereya sios faraŋ yurd yurd

meteŋ niŋ al 7 basiŋa yiramiŋ1 Be, gwaha teŋ hinhan goyenterbe Yesu

niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan marbebudam forok yeŋ hinhan. Goya goyenbeYerusalem niŋ Yuda mar yiŋgeŋde mereteŋ hitiŋ beleŋ gise haŋka beretap biŋgegale heŋ yuneŋ hinhan. Goyenbe yendeberetap po yuneŋbe, Grik mere teŋ hitiŋberetap gobe yubul teŋ hinhan. Irkeb Yudamar Grik mere teŋ hitiŋ goreb goke igiŋma nurdeb tiyuŋmiŋmar goya kadommo-hoŋde tiyamiŋ. 2Goke teŋbe Yesuyenmerebasaŋ mar aposel buda 12 gore Yesuyenalya bereya sios tumŋaŋ gabu yirdeb gahayinamiŋ: “Nende meteŋbe Al Kuruŋyenmere tagalde tukuŋ tukuŋ. Niŋgeb biŋgegale heŋ heŋ goke teŋ meteŋniniŋ wor pogoyen harhokniniŋ untek gobe igiŋ moŋ.3Niŋgeb kadniniŋ yago, deŋ gabu irde haŋbana goŋ niŋ al 7 kura dindikeŋ basiŋayirnayiŋ. Goyenbe mel gobe Holi Spirityensaŋiŋde wor po meteŋ teŋ haŋyen, irde AlKuruŋ beleŋ dufay igiŋ yuneŋ hike meteŋteŋ haŋyen mar goyen po basiŋa yirnayiŋ.Irkeb biŋge gale heŋ heŋmeteŋbemel goreteŋ hinayiŋ. 4Gogab neŋbe Al Kuruŋ mereird irdya meremiŋ tagal tagal niŋ po dufayhetek,” yinamiŋ.

5 Be, gwaha yinkeb al buda kuruŋgob amaŋeŋ nurdeb al 7 basiŋa yi-ramiŋ. Deŋembe Stiwen, Filip,* Prokorus,Nikanor, Timon, Parmenasyabe Antioktaunde niŋ al Nikolasya. Nikolas gobe almiŋ hoyaŋ gega, Yuda marte tikula gamairde Yuda mar al hiriŋ. Munaŋ Stiwenbe

* 6:5: Filip gabe Yesuyen aposel 12 bana kura gogo moŋ, al hoyaŋ.

Page 192: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 6:6 189 Aposel 7:8Yesu niŋ hekkeŋ wor po nurde hinhin,irde Holi Spirityen tareŋde po meteŋ teŋhinhin. 6 Be, al buda gwahade basiŋayirdeb aposel buda hitte yukamiŋ. Irkeb al7 gobe sios faraŋ yurd yurd niŋ yade yapatyiramiŋ goyen goke tonaŋ hende haniŋyerde Al Kuruŋ beleŋ faraŋ yurde hiyeŋyeŋ gusuŋaŋ iramiŋ.

7 Be, Al Kuruŋyen mere Yesu niŋ yitiŋgobe Yerusalem taun kuruŋde gor niŋ marbeleŋ tumŋaŋ nurde tukamiŋ. Irkeb Yesuniŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ marbe araŋ pobudam hamiŋ. Be, Al kuruŋ doloŋ irdird mata doyaŋ mar wor budam Yesu niŋdufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ.

Yuda mar beleŋ Stiwen fere tiyamiŋ8 Be, sios faraŋ yurd yurd niŋ basiŋa

yirtiŋ al kura Stiwen gobe Al Kuruŋ beleŋkeŋkela po guram irde tareŋ kuruŋ unkebal budam diliŋde mata tiŋeŋ kurayen ku-rayenAl Kuruŋ beleŋ po yirtek goyen forokyirde hinhin. 9 Gega Yuda mar kurabeStiwen niŋ igiŋ ma nurde waŋ kwep kwepiramiŋ. Be, gwaha iramiŋ marbe “DoyaŋMar Miŋmoŋ Mar”† yineŋ hinhan. Melgobe yiŋgeŋde gabu yare po gabu irdeYudamarte tikula po nurde hinhan. YeŋbeSairini taunya Aleksandria taunyare matwayamiŋ. Kurabe Silisia naŋaya Esia naŋa-yare mat wayamiŋ. Be, mel goreb waŋStiwen gogo merere fuleŋa iramiŋ. 10GegaStiwenbe Al Kuruŋyen Holi Spirit beleŋfaraŋ urkeb keŋkela po dufay heŋya mereyirke asogo irniŋ yeŋ wayamiŋ mar goyengwaha mat kura wol hetek yeŋ ma nu-ramiŋ.

11 Irkeb mel gore al kura balmiŋde hoyyirdeb, “Deŋ beleŋ kuŋbe, ‘Stiwen beleŋMoseya Al Kuruŋya sukal yirke nurtiŋ,’yeŋ al momoŋ yirde tukunayiŋ,” yineŋbiŋ yawaramiŋ. 12 Irkeb kuŋbe gwahadepo tagalkeb Yuda marte doyaŋ mar par-guwakya Moseyen saba basaŋ heŋ tagaltagalmaryabe al buda gotemere go nurdebbiŋ ar yamiŋ. Irdeb Stiwen fere teŋbemere yare tukamiŋ. 13-14 Irdeb mereregor usi titek yeŋ al kura yawaramiŋ gorehuwardeb, “Al garebe, ‘Nasaret niŋ al Yesu

beleŋ Al Kuruŋyen ya balem gayen piriryeŋ, irde Mose beleŋ mata teŋ hinayiŋyeŋ dunyiŋ goyen wor yade hoyaŋ hoyaŋyiryeŋ,’ yeke nurtiŋ. Al gabe ya balem gayaYuda marte tikula goyen wor gwahadepo hugiŋeŋ sukal yirde hiyen!” yinamiŋ.15 Irkeb merere gabu iramiŋ mar gob Sti-wen beleŋ daha mat wol heke nurniŋ tihityeŋ tumŋaŋ her yeŋ kenamiŋ. Irkeb Sti-wen kimiŋbe al bulak wor po Al Kuruŋyenmiyoŋ yara heke kenamiŋ.

7Stiwen beleŋ saba tiyyiŋ

1 Irdeb Al Kuruŋ doloŋ ird ird matadoyaŋ marte kuruŋmiŋ beleŋ, “Stiwen,mel gare mere ulger irde haŋ gayenbefudinde?” yeŋ gusuŋaŋ iryiŋ. 2 IrkebStiwen beleŋ wol heŋbe gaha inyiŋ: “Mel,kadne yago, ga nurnaŋ. Bikkeŋ wor pobehakwaniniŋ Abrahambe Mesopotemianaŋare hinhin. Goŋ po hikeya Al Kuruŋsaŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ gore diliŋde forokyeŋbe, 3 ‘Naŋageya tayge yagoya yubulteŋbe naŋa ne beleŋ gikala gireŋde gorkwayiŋ,’ inyiŋ. 4 Irkeb Abraham gobeKaldia marte naŋa Mesopotemia goyentubul teŋbe Haran taunde kuŋ gor hinhin.

“Be, naniŋbe gor kamkeb Al Kuruŋbeleŋ Abraham teŋ kerke Yudia naŋa gahite gayenter wayyiŋ. 5 Gega Al Kuruŋbeleŋ megeŋ tapum muŋ kura ma un-yiŋ. Hubu wor po. Irde gor hinhinyagoyenbe diriŋ wor hubu. Gega Al Ku-ruŋ beleŋ megeŋ Abraham keperde hinhingayen yeŋya foŋeŋmiŋ yagoya niŋ tubulteŋ yunmeke yende kudiŋeŋ hiyyeŋ yeŋAbraham hitte biŋa tiyyiŋ. 6Goya goyenbegaha inyiŋ: ‘Foŋeŋge yagot dirŋeŋ weŋbealmet naŋare kuŋ albak hinayiŋ. Irkebnaŋa miŋ mar beleŋ dama 400 gayen gasayirde buluŋ buluŋ yirke meteŋ muruŋgemmoŋ teŋ hinayiŋ. 7 Gega foŋeŋge yago bu-luŋ buluŋ yirde hinayiŋ mar gobe ne garegab yeneŋ. Go kamereb foŋeŋge yagobenaŋa go tubul teŋ waŋ megeŋ gayenterdoloŋ nirde hinayiŋ,’ inyiŋ. 8 Irdeb kameAl Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goke, ‘Ne biŋa

† 6:9: “Doyaŋ Mar Miŋmoŋ Mar” gabe bikkeŋ al hoyaŋ beleŋ yukuŋ meteŋ marmiŋ yirde hinhan. Goyenbemuruŋgem moŋ meteŋ teŋ hinhan. Irde dufaymiŋde kuŋ waŋ titek moŋ. Doyaŋ marmiŋyen mere po gama irdemeteŋ teŋ hinhan. Goyenbe doyaŋ marmiŋ beleŋ yubul tike dufaymiŋde kwamiŋ goke teŋbe deŋe gwahade yurdehinhan.

Page 193: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 7:9 190 Aposel 7:29teŋ himyen goyen fudinde yeŋ nurnay-iŋbe geya foŋeŋge yagoyabe guba yeŋ yeŋmata teŋ hinayiŋ,’ inyiŋ. Be, kamereburmiŋ Aisak forok yiriŋ. Irkeb urmiŋ gokawaŋ hiriŋde mat kuŋ naŋa fay 8 hekebguba yeŋ unyiŋ. Be, Aisakbe kame Yekopnaniŋ hiriŋ. Irdeb Yekopbe urmiŋ yago 12miŋyaŋ hiriŋ. Be, mel goreb hakwaniniŋyago hamiŋ.

9 “Be, hakwaniniŋ 12 kuraYosepbenaniŋbeleŋ yeŋ po amaŋeŋ nurde igiŋ igiŋ irdehinhin. Irkeb itiŋ yago beleŋ daniŋ neŋbegwahade ma dirde hi yeŋ biŋ ar yekebkuliŋ Yosep niŋ igiŋ ma nurdeb, ‘Al kurahitte kuŋ muruŋgem moŋ meteŋ teŋ teŋalmiŋ hiwi,’ yeŋ al yunke damu tiyamiŋ.Be, Yosep damu tiyamiŋ mar gore teŋbeIsip kwamiŋ. Goyenbe Al Kuruŋbe yeŋyahugiŋeŋ heŋ faraŋ urde hinhin. 10 Niŋgebkanduk kurayen kurayen yeneŋ hinhingega, Al Kuruŋ beleŋ faraŋ urde hikebigiŋ po hinhin. Irde dufay igiŋ wukkeŋwor po unkeb go hende mata teŋ hikebIsip niŋ doyaŋ al kuruŋ Fero beleŋ igiŋkinyiŋ. Be, Fero beleŋ Yosep go dufaymiŋwukkeŋ keneŋbe Isip naŋa gote doyaŋ alirdeb dawetmiŋ yago tumŋaŋ, ‘Doyaŋ yirdehayiŋ,’ inyiŋ.

11 “Be, go kamereb Isip naŋaya Kenannaŋaya bana goŋbe biŋge kamde kamdenalu kuruŋwor po forok yekeb hakwaniniŋyagobe biŋgem moŋ hamiŋ. 12 Be, Yosepnaniŋ Yekop go Isip naŋabe biŋgem yaŋmere momoŋ nurdeb hakwaniniŋ yagogogo yad yerke kwamiŋ. Be, mel gobe Isipma kuŋ haŋyen. Tiŋeŋ gog po ga kwamiŋ.13 Be, mel go Isip mat tiyuŋmiŋde mulgaŋhamiŋ. Heŋ heŋbe sopte Isip kukeb Yosepbeleŋ yiŋgeŋ ge, ‘Nebe al gwahade,’ yeŋitiŋ yago momoŋ yiryiŋ. Be, Yosepyen miŋgote mere momoŋ goyen Isip niŋ doyaŋ alkuruŋ wor nuryiŋ.

14 “Be, go kamereb Yosep beleŋ naniŋYekopyadirŋeŋweŋya asemyagoya 75hin-han goke wanaŋ yeŋ keya heke wayamiŋ.15-16 Irdeb gor hinhan. Be, gor heŋ heŋbeYekop go kamkeb hakwambe teŋ tiyuŋmiŋSekem tukamiŋ. Be, Sekem gorbe Hamorurmiŋ yago beleŋ al hakwam yerd yerd niŋhora talde horabok yiramiŋ goyen Abra-ham beleŋ damu tiyyiŋ. Niŋgeb Yekophakwam gobe tukuŋ gor po keramiŋ. Irdeb

kame hakwaniniŋ 12 goyen wor kamkebyukuŋ gor po yeramiŋ.

17 “Be, Al Kuruŋ beleŋ Abraham hittebiŋa tiyyiŋ gote igineŋ forok yetek naluheŋ hikeb nende al Isip hinhan gobe kuruŋbuluŋ fuful tiyyiŋ. 18 Goyenterbe al hoyaŋkura Yosep ma nurde untiŋ al gore Isipnaŋa gote doyaŋ al kuruŋ hiriŋ. 19 Irdebyiŋgeŋ igiŋ heŋ heŋ ge po nurde asininiŋyago usi yirdeb buluŋ buluŋ yirniŋ yeŋnurdeb, ‘Diriŋmiŋ yago besare niŋ goyenyemeyke kamnaŋ,’ yeŋ patku yirde hinhin.

20 “Be, goya goyenbe Mose kawaŋ hiriŋ.Yeŋbe diriŋ mali yara moŋ. Al Kuruŋdiliŋde igiŋ kinyiŋ. Diriŋ gobe Isip marbeleŋ kennak yeŋ naniŋya miliŋya beleŋgagasi karwo gayen yamiŋ bana po balmiŋkerde hinaryum. 21 Gega diriŋ gobe yabana balmiŋ kerde hitekma hekeb naniŋyamiliŋya beleŋ tukuŋ hoyaŋde tubul tikebIsip niŋ doyaŋ al kuruŋ Fero wiriŋ beleŋkeneŋ teŋ tukuŋ yende irde mosoy hekekuruŋ hiriŋ. 22 Mose go kuruŋ heŋyabeIsipmarte saba karkuwaŋ kurayen kurayenyawaryiŋ. Irde meremiŋya meteŋmiŋyabetareŋ wor po hiriŋ.

23 “Be, Mose gobe kuŋ damam 40 hiriŋ.Be, wawuŋ kurarebe diŋuŋ Israel mar yeneyeŋ kuriŋ. 24 Kuŋbe Isip al kura goreIsrael al kura goyen buluŋ wor po irde hikekinyiŋ. Irdeb Israel al goyen faraŋ ureyeŋbe wol heŋ Isip al go mayke kamyiŋ.25Be, Mose gobe dufaymiŋdeb, ‘Mata tihimgayen keneŋbe Israel mar beleŋ Isip martehaniŋdemat dumulgaŋ teŋ teŋ al Al Kuruŋbeleŋ basiŋa irtiŋ albe gago yeŋ bebaktahaŋ,’ yeŋ nuryiŋ. Gega gwahade moŋ.

26 “Be, fay urkeb sopte Israel mar hittekuriŋ. Kuŋbe Israel mar iraw kura yiŋgeŋuliŋ arde hike yinyiŋ. Irdeb daha mat kuramere yirmekeb awalik hiri yeŋbe, ‘Irem,daniŋ ditdigireŋ uliŋ arde har? Derbe miŋuŋkureŋ po geb!’ yinyiŋ. 27 Goyenbe alkura kadom mayde buluŋ wor po iryiŋal goreb Mose upel urdeb, ‘Ganuŋ beleŋnende doyaŋ al gerde mere sope ird ird algiruŋ? 28 Gwaha teŋbe ki Isip al mayke ka-muŋ gwahade goyen po nireŋ taha?’ inyiŋ.29 Irkebmere go nurdebMose gobe Isip niŋal mayke kamyiŋ goke busaharde Midianmarte naŋare kuriŋ. Irdeb goŋ albak heŋbebere teŋ urmiŋ irawa miŋyaŋ hiriŋ.

Page 194: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 7:30 191 Aposel 7:4430 “Be, Midian marte naŋare kuŋ dama

40 goŋ hinhin. Be, dama 40 goyen kamerebSainai dugu bindere sawsawa po kuruŋnaŋa bana goŋ kuriŋ. Kuŋbe he dirŋeŋkura goyen kak melak heŋ humga kutiŋyara teŋ hinhinde gor Al Kuruŋyen miyoŋforok yeke kinyiŋ. 31 Be, Mose gob goyenkeneŋbe diliŋ fot yeke bindere kuŋ keŋkelapo kene yeŋ kuriŋ. Irkeb kak melak hin-hinde gor mat Doyaŋ Al Kuruŋyen mereforok yeke nuryiŋ. 32 ‘Nebe Al Kuruŋ, asigeyago Abraham, Aisakyabe Yekopya beleŋdoloŋ nirde hinhan al go goyen,’ inyiŋ.Irkeb Mose go kafura heŋ uliŋ barbar yekekak melak goyen kentek ma iryiŋ. 33 IrkebDoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ, ‘Ge huwarde haregabe ne hime. Niŋgeb al mali watek moŋ,himam wor po. Niŋgeb kahaŋbasaŋge goyugu tiya! 34Nere alya bereya Israel marbeIsip mar beleŋ buluŋ buluŋ yirde haŋ gobeyeneŋ hime. Irdeb uliŋ misiŋ buluŋ worpo kateŋ haŋ goyen nurdeb Isip marteyufukde mat yumulgaŋ tiye yeŋ katehem.Niŋgeb ga nura. Sopte Isip gumulgaŋtimeke kwayiŋ,’ inyiŋ.

35 “Be, Mose gobe haŋkapya Israel marbeleŋ pel irdeb, ‘Ganuŋ beleŋ nende doyaŋal gerde mere sope ird ird al giruŋ?’ inkeMidian marte naŋare busaharyiŋ al gogoyen. Gega Al Kuruŋ beleŋ, ‘MosebeIsrael marte doyaŋ al hiyyeŋ. Irde yendealya bereya Isipmarte yufukdemat yumul-gaŋ teŋ yukuŋ asem yago bikkeŋ hinhannaŋare gor yukuyeŋ,’ yeŋbe teŋ kerke Isipmulgaŋ heŋ kuriŋ. Kukeb Al Kuruŋyenmiyoŋ kak melak bana forok yeŋ mereiryiŋ gore faraŋ urde hinhin. 36 IrkebIsrael mar goyen Isip naŋare mat doyaŋyirde yukuriŋ. Naŋa go tubul tiyeŋbe Isipnaŋa bana goŋbe mata tiŋeŋ kurayen ku-rayenAl Kuruŋ beleŋ po yirtek goyen forokyiryiŋ. Irde makaŋ kura Makaŋ Bukkeŋineŋ haŋyende gor manaŋ mata tiŋeŋ ku-ruŋ kura forok iryiŋ. Irde sawsawa naŋaal ma hitek bana goŋ dama 40 hinhanyagoyenter wor gwahade po teŋ hinhin.

37 “Be, Mose, go teŋ hinhin al goreb melIsrael mar goyen gaha yinyiŋ: ‘KamebeAl Kuruŋ beleŋ deŋ miŋde ga niŋ pomere basaŋ almiŋ kura ne yara teŋ kerkefoŋeŋtiŋ yago hitte wayyeŋ,’ yinyiŋ.38 Be, Mose goreb asininiŋ yago Isip tubul

tiyamiŋ mar goyen tumŋaŋ sawsawanaŋa bana goŋ gabu yirke gor hinhan.Irkeb Sainai dugure hurkuŋ Al Kuruŋyenmiyoŋya mere teŋbe kateŋ asininiŋ yagomere yiryiŋ. Yeŋbe dugure gor heŋbemiyoŋ gore asininiŋ yagoya neŋ kamekkeŋgake teŋ Al Kuruŋyenmere gwahader hitiŋgoyen unyiŋ.

39 “Be, Mose beleŋ dugure hurkuŋ AlKuruŋyenmere nureŋ yeŋbe asininiŋ yagogwaha gwaha tinayiŋ yineŋbe hurkuriŋ.Gega goyen ma gama iramiŋ. Gwahatitŋeŋbe meremiŋ go pel irde Isip niŋbiŋ mulgaŋ hamiŋ. 40 Niŋgeb Mose godugure gor po hikeya mel gore itiŋ Aronhitte kuŋbe, ‘Kolge Isip naŋare mat dadwayuŋ al gobe Sainai dugure hurkuŋ detkura irde mulgaŋ ma heŋ hi gobe go manurde hite. Niŋgeb igiŋ dinke nindigeŋ dettoneŋ kura yirde doloŋ yirtek. Irkeb goredoyaŋ dirke kuŋ hitek,’ inamiŋ. 41 Irdebgoya goyen gab gol hora beleŋ po bul-makaw foŋeŋde toneŋ iramiŋ. Irdeb AlKuruŋniniŋ yeŋ dapŋa gasa yirde yawaŋgalak irde det yiŋgeŋ haniŋde iramiŋ gokeamaŋeŋ wor po nuramiŋ. 42 Irkeb Al Kuruŋbeleŋ goke igiŋ ma wor po nurdeb harhokyunke mel gote dufaymiŋde po naŋkiŋdeniŋ det naŋa, gagasiya dinambeya goyendoloŋ yirde hinhan. Be, goke teŋbe AlKuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ asaŋdebegahade katiŋ hi:‘Deŋ Israel mar, dama 40 sawsawa naŋa

bana hinhanya goyenter dapŋagasa yirde galak heŋ hinhan kuruŋgobe ne niŋ moŋ.

43 Irdeb sel ya irde usi tikula al Molekineŋ haŋyen goyen bana goŋ kerdedoloŋ irde tukuŋ hinhan.

Irde kurabe Refan ineŋ haŋyen goyenmanaŋ gwahade po irde hinhan.

Det gobe Al Kuruŋ niŋ ma nurde haŋyenmar beleŋ doloŋ irde haŋyen goyendeŋ manaŋ hantiŋde yirde doloŋyirde hinhan.

Niŋgeb goke teŋbe naŋatiŋde mat dakiratimekeb Babilon naŋa gisaw yeŋnurde haŋ goyen fole irde sorteworpo kuŋ kunayiŋ,’ yitiŋ hi. Amos5:25-27

44 “Be, Al Kuruŋ beleŋ, ‘Sel ya kura ga-hade irayiŋ,’ ineŋ Mose ikala irde tuŋaŋeŋ

Page 195: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 7:45 192 Aposel 8:3unyiŋ. Irkeb asininiŋ yagobe Al Kuruŋbeleŋ Mose inyiŋ goyen po gama irdeya go iramiŋ. Irde sawsawa naŋa banagoŋ heŋya, ‘Al Kuruŋbe neŋya hite,’ yeŋnurde sel ya goyen tukuŋ hinhan. 45 Be,go teŋ hinhan mar gobe tumŋaŋ kamdehubu hekeb dirŋeŋ weŋ kame forok yamiŋmar gore sel ya go tamiŋ. Goya goyenbeYosuwa beleŋ doyaŋ yirde yukuriŋ. IrkebAl Kuruŋ beleŋ Kenan naŋamiŋmar goyenyeŋ wa meheŋ heŋ yakira tikeb mel gorekame kuŋbe naŋa go tamiŋ. Be, gor kuŋheŋyabeAl Kuruŋdoloŋ ird ird sel ya goyenmanaŋ teŋ kuŋ hinhan. Be, kame Dewitbeleŋ Israel marte doyaŋ al kuruŋ hiriŋgoyenter manaŋ sel ya gobe hinhin po.46 Be, Dewit gobe Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋwor po nurde uneŋ hinhin. Niŋgeb hak-waniniŋ Yekop beleŋ doloŋ irde hinhin AlKuruŋ goyen Dewit beleŋ, ‘Ya tareŋ ird un-meke gor hiwoŋ,’ yeŋ nurde gusuŋaŋ iryiŋ.47 Goyenbe ya gobe yeŋ beleŋ ma iryiŋ.Urmiŋ Solomon beleŋ ga iryiŋ. 48 Gegadet kuruŋ gayen doyaŋ yirde hi Al Kuruŋgobe al ya irtiŋ bana goŋma hiyen. Niŋgebgoke teŋbeAl Kuruŋ beleŋ yiriŋ goyennur-deb mere basaŋ almiŋ Aisaia beleŋ gahadekayyiŋ:49-50 ‘Be, Al Kuruŋ beleŋ gaha yiriŋ:Megeŋya naŋkiŋya det kuruŋ gabe nigeŋ

yirmiriŋ.Irdeb naŋkiŋbe nere keperd keperd gasuŋ

irde, megeŋbe kahaŋne kerd kerddet irmiriŋ.

Niŋgeb ya dahade go goyen irde nuneŋ yeŋha?

Ne heŋ heŋ gasuŋbe al beleŋ epte ma irdnunnayiŋ,’ yiriŋ. Aisaia 66:1-2

51 “Be, merebe gwahade yitiŋ gega,deŋbe ya gake uguŋ po nurde ya gayensukal irde hiyen yeŋbe merere gago ner-haŋ? Deŋ gab tonaŋtiŋ tareŋ wor po.Deŋbe Al Kuruŋ niŋ ma nurde haŋ marbeleŋ teŋ haŋ yara. Bitiŋya kirmiŋtiŋyabetitmiŋ wor po. Al Kuruŋyen mere nurdebebak titek moŋ. Irde asininiŋ yago beleŋmata teŋ hinhan gwahade po deŋ manaŋHoli Spirit pel irde haŋ. 52 Deŋ gayenbeasininiŋ yago beleŋ Al Kuruŋyen merebasaŋ marbe okohom kura yubul teŋ hin-han yeŋ nurde haŋ? Moŋ, hubu worpo geb! Al Huwak wor po kame watek

goke tagalde hinhan mar goyen gasa yirkekamde hinhan. Irdeb gayenter al goyenwor forok yeke deŋ beleŋ pel irde maykekamuŋ. 53 Deŋbe Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋ Yudamarte tikula Mose unyiŋ goyenasininiŋ yago beleŋ deŋ gayen ga wor wordunamiŋ. Gega goyen muŋ kura ma gamairde haŋ,” yinyiŋ.

Horare Stiwen mayke kamyiŋ54 Be, Stiwenyen mere go nurdeb al

merere keperde palŋa irde hinhan margoreb mam iseŋ bearar tiyamiŋ. 55 GegaStiwen go Holi Spirit beleŋ hard unkebkotaŋ kaŋ naŋkiŋde naŋkeneŋbe Al Ku-ruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ goyen kinyiŋ.IrdebYesubeAl Kuruŋyenhaniŋ yase beleŋharde hike kinyiŋ. 56 Irdeb, “Ga ken-naŋ. Naŋkiŋ hol yeke Al Urmiŋbe Al Ku-ruŋ haniŋ yase beleŋ huwarde hike ken-hem,” yinyiŋ. 57 Irkeb mere go nurtekma yirke kwep kwep irde kirmiŋ migisuŋyurdeb Stiwenhitte kup yeŋ kuŋ tanardebemegen korkor irde tuluŋ teŋ Yerusalemtaun siŋare teŋ kwamiŋ. 58 Irdeb Stiwengo mayniŋ yeŋ uliŋhormiŋ yugu teŋ alfoŋeŋ kura deŋembe Sol gote kahaŋmiŋdeyeramiŋ. Irde hora yadeb Stiwen maydehinhan. 59 Be, mayde hinhanya goyenbeStiwen beleŋ huwardeb, “Doyaŋ Al Ku-ruŋ Yesu, tonnebe hanger kerhem,” inyiŋ.60 Irdeb dokolhoŋ yuguluŋ teŋ kawan po,“Doyaŋ Al Kuruŋ, mel gare mata buluŋtahaŋ gake ma nurayiŋ,” inyiŋ. Be, meregwahade teŋ gab bubulkuŋ sul yiriŋ.

81-2 Goyare goyenbe Sol beleŋ Stiwen

kamyiŋ goyen keneŋbe igiŋ po kama yeŋayaŋ kiryiŋ.

Be, al kura Al Kuruŋ keŋkela nurd uneŋhinhan mar beleŋ al hakwa go tukuŋ meteteŋbe doloŋde hinhan.

Sol beleŋ yirke Yesuyen alya bereya sios buryamiŋ

Be, goyenterbe Yesuyen alya bereyasios Yerusalem hinhan go uliŋde kandukkuruŋ wor po forok yeke keneŋbe buryeŋ kurabe Yudia naŋare kwamiŋ, munaŋkurabe Samaria naŋare kwamiŋ. Gegaaposel buda 12 gobe Yerusalem gor pohinhan. 3 Be, Sol gobe sios goyen gwaha

Page 196: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 8:4 193 Aposel 8:25yirmeke gab bada henaŋ yeŋ nurdeb yakurar mat kurar kuŋ Yesuyen alya bereyabuluŋ buluŋ yirde yukuŋ koyare yerde hin-hin.

Filipbe Samaria naŋare kuriŋ4 Be, al bur yeŋ kwamiŋ mar gobe tiyuŋ

kurar mat kurar kuŋbe mere igiŋ Yesu niŋyitiŋ goyen tagalde kuŋ hinhan. 5 Be, Filipwor Samaria naŋare niŋ taunde kura gorkuŋ Yesube Mesaia yeŋ kawan po tagaldehinhin. 6 Irkeb meremiŋ nurde hinhan.Irde Filip beleŋ mata tiŋeŋ Al Kuruŋ beleŋpo ga yirtek goyen wor forok yirde hikeyeneŋbe mere teŋ hinhin goyen upsiŋeŋnurniŋ yeŋ waŋ hinhan. 7 Be, Filip beleŋmata tiŋeŋ forok yirde hinhin gobe al bu-dam uŋgura ketal yurtiŋ goyen uŋgura goyakira tike gisi teŋ al go yubul teŋ kat kuŋhinhan. Irde al uliŋ simsimamya sisibugagarbam miŋyaŋ marya kuruŋ goyen worsope yirke igiŋ heŋ hinhan. 8 Irkeb gor niŋmarbe amaŋeŋ wor po nurde hinhan.

Kalga al Saimon9 Be, haŋkapya wor po Filip gor ma

kuriŋyabe al kura deŋembe Saimon, taungoyenter hinhin. Gor heŋyabe megenniŋ tareŋde mata teŋ hike Samaria naŋabana goŋ niŋ mar beleŋ turŋuŋ yaŋ keneŋhinhan. Irkeb, “Nebe al gwahade,” yeŋyiŋgeŋ turuŋ turuŋ irde hinhin. 10 Irkebtaun goyenter niŋ maryabe doyaŋ mar ku-ruŋ goreb, “Al gabe tareŋmiŋ kuruŋ. AlKuruŋyen Tareŋ ineŋ haŋyen gobe gago,”yeŋ dufaymiŋ yeŋ ge po irde gama irdehinhan. 11Taun goyenter niŋmarbe al gorenalu ulyaŋde po megen niŋ matare matatiŋeŋ forok yirde hike turŋuŋ yaŋ keneŋgama irde hinhan. 12 Gega Filip beleŋtaun goyenter kuŋ Al Kuruŋ beleŋ doyaŋyird yird mataya mere igiŋ Yesu Kristuniŋ yitiŋ goyen tagalkeb alya bereya meregobe fudinde yeŋ nurdeb baptais tamiŋ.13 Be, Saimon goyen wor Filipyen mere gofudinde yeŋ nurdeb baptais tiriŋ. IrdebFilip beleŋ mata tiŋeŋ karkuwaŋ kurayenkurayen forok yirke turŋuŋ yaŋ keneŋbeFilip go kurarmat kurar kuŋ hikeb gama poirde hinhin.

14 Be, aposel buda Yerusalem hinhanmar go, “Samaria naŋare niŋ marbe Al Ku-ruŋyen mere nurde fudinde yeŋ dufaymiŋ

saŋiŋ iraŋ,” yeke mere momoŋ nuramiŋ.Irdeb Pitaya Yonya yad yerke Samarianaŋare niŋ taunde gor kwaryum. 15-16 Be,irem go kuŋ gor forok yaryum. GoyenbeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan margoyen yiŋgeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ Yesuyenal hihit yeŋ fe baptais po tamiŋ gega, aluŋkureŋ muŋ kura Holi Spirit ma tiriŋgoyen nuraryum. Niŋgeb Holi Spirit wortenayiŋ yeŋ irem gore Al Kuruŋ gusuŋaŋiraryum. 17 Goya goyenbe mel gote tonaŋhende haniŋ yerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkebHoli Spirit tamiŋ.

18 Be, megen niŋ tareŋde mata teŋ hin-hin al Saimon go alya bereya Holi Spirittamiŋ go yeneŋbe horamiŋ teŋ wayyiŋ.19Waŋbe, “Irem, hora ga duneŋ geb, dertesaŋiŋ go nunyi. Irkeb ne wor al kuratonaŋde hanne yermekeb Holi Spirit teŋhinayiŋ,” yineŋ hora go yuneŋ tiyyiŋ.20 Irkeb Pita beleŋ wol heŋbe, “Ge gayenAl Kuruŋ beleŋ Holi Spirit duliŋ duneŋ higoyen hora po damu tiyeŋ yeŋ nurde ha?Epte moŋ geb. Gebe gwahade nurde hageb, horage goya gigeŋyabe kak alare pokuriryeŋ. 21 Dufay haha gobe Al Kuruŋdiliŋdeb buluŋ wor po geb, meteŋ gabegeya titek epte moŋ. 22-23Dufaygebe buluŋwor po. Beger gobe dufay buluŋ gore pomakiŋ girtiŋ ha. Irde mata buluŋ gorepo tugu guntiŋyen genhem. Niŋgeb dufaybuluŋ haha gobe tubul po teŋbe Al Kuruŋniŋ bege mulgaŋ hiyyeŋ. Gogab yeŋ beleŋgab mata buluŋge go halde gunyeŋ,” in-yiŋ. 24 Irkeb Saimon go mere goyen nurdewol heŋbe, “Ne niŋ teŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋird nunayiŋ. Irkeb, ‘Gebe dufay buluŋgwahade miŋyaŋ geb, mata gwahade ulgerforok yiyyeŋ,’ ninha goyen ulner ma forokyiyyeŋ,” inyiŋ.

25 Be, Pitaya Yonya gobe taunde gor niŋmar Yesu niŋ tagalde heŋya yeŋbe DoyaŋAl Kuruŋ goyen momoŋ yirdeb yubul teŋkwaryum. Yubul teŋ Yerusalem mulgaŋheŋ kuŋ heŋyabe tiyuŋ budam Samarianaŋa bana goŋ niŋ alya bereya goyen Yesuniŋ yitiŋ mere igiŋ goyen momoŋ yirdyayirdya kwaryum.

Filip beleŋ Itiopia naŋare niŋ doyaŋ al kurafe baptais iryiŋ

Page 197: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 8:26 194 Aposel 9:226Be, go teŋ hinaryumya goyenbe Doyaŋ

Al Kuruŋyen miyoŋ kura beleŋ Filip gahainyiŋ: “Huwarde naŋa ga tubul teŋ beleŋkura Yerusalem mat Isip kurkutiŋ hiregor kwayiŋ. Kuŋbe beleŋ haniŋ Gasataun beleŋ kutiŋ keneŋbe goyen gamairde kwayiŋ,” inyiŋ. (Be, Gasa kuŋ kuŋbeleŋ gobe gayenterbe go ma kuŋ haŋyen,tubul tiyamiŋ.) 27 Be, miyoŋ gore gwahainkeb Filip go huwardeb beleŋ go gamairde kuriŋ. Kuŋbe Itiopia naŋare niŋal salanŋeŋ deŋem yaŋ kura waŋ hikekinyiŋ. Al gobe Itiopia naŋare niŋ doyaŋbere kuruŋ Kandasiyen samuŋ doyaŋ yirdyird al. Yeŋbe Yerusalem kuŋ Al Kuruŋdoloŋ irdeb mulgaŋ heŋ naŋam kuŋ hin-hin. 28 Yeŋbe nima kura hos beleŋ yu-luŋ teŋ haŋyen hende gor keperde kuŋheŋyabe Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaiabeleŋ asaŋde mere kayyiŋ goyen kapyaŋheŋ hinhin. 29 Be, Holi Spirit beleŋ Filipgoyen, “Nima waŋ hi goyen bindere kwa,”inyiŋ. 30-33 Irkeb Filip gobe kup yeŋ nimagoyen bindere kuŋbe al goyen Al Kuruŋyenmere basaŋ al Aisaia beleŋ asaŋde kayyiŋgoyen kapyaŋ heŋ hike nuryiŋ. Be, AlKuruŋyen mere kapyaŋ heŋ hinhin gobegahade:“Sipsip gasa yirde haŋyen gasuŋde sipsip

yukutiŋ gwahade goyen, yeŋ wormayniŋ yeŋ tukamiŋ.

Al gobe sipsip dirŋeŋ wuyŋeŋ waldehikeyabe balmiŋ po haŋyen gogwahade goyen yeŋ wor mere muŋkura ma tiyyiŋ.

Al gobe megen niŋ mar beleŋ mererekerde nanyaŋ iramiŋ.

Irde mere sope ird ird doyaŋ marbe merefudinde goyen ma gama irde buluŋmat kwamiŋ.

Al gobe megen niŋ mar beleŋ maykekamyiŋ.

Niŋgeb al ganuŋ beleŋ epte goyenter niŋmarte mata buluŋ kuruŋ gobe gwa-hade yeŋ tagalyeŋ? Hubu wor po!”yitiŋ hi. Aisaia 53:7-8

Be, Filip beleŋ mere go nurdeb Itiopianiŋ al goyen, “Mere kapyaŋ haha gobmiŋbe goke yitiŋ yeŋ bebak taha?” ineŋ

gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb al goreb, “Moŋ, algore kuramiŋ gwahade niŋ katiŋma nineŋhiyen. Niŋgeb daha mat miŋ nureŋ?”inyiŋ. Gwaha ineŋbe, “Waŋ kepera,”inke Filip gob nima go hende hurkuŋ ke-talmiŋde kipiryiŋ. 34 Irkeb al goreb Filipinyiŋ: “Mere gabe Al Kuruŋyenmere basaŋal ganuŋ niŋ wor po yitiŋ? Yiŋgeŋ ge maal hoyaŋ ge? Ge gab bebakkeŋ daw nurdeha? Nurde ha kenem igiŋ bebak nirayiŋ?”inyiŋ. 35 Irkeb al gore Aisaia beleŋ merekayyiŋ kapyaŋ heŋ hinhin gotemiŋbe Yesuniŋ yeŋ hi ineŋbe Yesu uliŋde mata forokyiriŋ goyen momoŋ iryiŋ.

36-37 Be, irem go kuŋbe fete kura gorforok yaryum. Irdeb Itiopia al goreb, “Febeima go hi geb, igiŋ gor baptais nirayiŋ?”inyiŋ.* 38 Gwaha ineŋbe al goreb meteŋmarmiŋ goyen, “Gar muŋ kura heŋ gakutek,” yinkeb usaŋ hamiŋ. Irkeb Filipbeleŋ al goyen tukuŋ fe bana baptais iryiŋ.39 Be, irem go fe tubul teŋ siŋare hurkukebDoyaŋ Al Kuruŋyen Holi Spirit beleŋ bemelpo Filip bana kerde teŋ hoyaŋde kuriŋ.Irkeb Itiopia al gore ma kinyiŋ. Goyen-poga al gobe Yesu nurde unhem yeŋ amaŋwor po heŋ naŋam kuriŋ. 40 Be, Filipgobe Holi Spirit beleŋ bana kerde tukuŋAsdot taunde irdeb kawan irke forok yiriŋ.Irkeb gor mat Sisaria taunde kwe yeŋ kuŋheŋyabe taun kurayaŋ kurayaŋ mere igiŋYesu niŋ yitiŋ goyen tagalde kuŋ kuŋbeSisaria taunde forok yiriŋ.

9Sol beleŋ Yesu niŋ biŋ mulgaŋ hiriŋ

1 Be, Filip beleŋ Samaria naŋare kuŋgwaha teŋ hikeyabe Sol gobe alya bereyaYesu niŋ dufay tareŋ iramiŋ mar goyengasa yirde buluŋ buluŋ yirtek po nurde AlKuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar prisbuda gote kuruŋmiŋ hitte kuriŋ. 2 Kuŋbegaha inyiŋ: “Damaskus taunde niŋ Yudamarte gabu ya buda gote doyaŋ mar hittekuŋbe dufaŋne momoŋ yireŋ. Irmekefaraŋ nurkeb Yesu gama irde haŋ markura yeneŋbe fere yirde Yerusalem garyawayeŋ. Niŋgeb asaŋ kaŋ nunayiŋ. Irkeb

* 8:36-37: Asaŋ kurareb gahade katiŋ hi: 37 Irkeb Filip beleŋwol heŋbe, “Gebemere gayen bubulkuŋgermat fudindewor po yeŋ nurha keneŋbe igiŋ baptais gireŋ,” inyiŋ. Irkeb al gore, “Gwaha, Yesu Kristube Al Kuruŋ Urmiŋ goyenfudinde wor po nurde hime,” inyiŋ.

Page 198: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 9:3 195 Aposel 9:25kuŋ gor niŋ gabu ya doyaŋ mar yikalayirmekeb faraŋ nurnayiŋ,” inyiŋ.

3 Be, Sol gobe kuŋ Damaskus taun bindehekeb bemel po naŋkiŋde mat hulsi tareŋkura naŋa folekkeŋ kuruŋ gore yeŋ hittetimiyyiŋ. 4 Irkeb deldol wor po irdebmegen takteŋ mayyiŋ. Irkeb goya goyenbeal melak kura, “Sol, Sol, daniŋ mununeŋbuluŋ buluŋ nirde ha?” yeke nuryiŋ.5 Irkeb Sol beleŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ goyen,“Ge be ganuŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkebwol heŋbe, “Nebe Yesu, mununeŋ bu-luŋ buluŋ nirde ha al goyen. 6 Niŋgebhuwara. Huwardeb Damaskus taunde gorkwa. Irkeb al kura goreb gwaha gwahatiyayiŋ ginyeŋ,” inyiŋ.

7 Be, Solya kuŋ hinhan mar goyen wormere go nuramiŋ gega, al gore kura meretiya yeŋ ma kenamiŋ. Irdeb ŋakŋak teŋmere ma tiyamiŋ. 8 Be, Sol gobe tak-teŋ mayyiŋde gor mat huwardeb naŋken-hem yiriŋ gega, diliŋ kidoma wor pohiriŋ. Irkeb det yentek ma wor pohiriŋ. Irkeb yeŋya kuŋ hinhan mar gorego keneŋbe haniŋde tanarde Damaskustaunde tukamiŋ. 9 Tukuke gorbe naŋkahalkarwo gayen diliŋ titmiŋ gwahade po hin-hin. Irkeb biŋgeya feya kutŋa irde hinhin.

10 Be, goya goyenbe Yesu niŋ dufaymiŋsaŋiŋ irtiŋ al kura Damaskus taunde gorhinhin. Deŋembe Ananaias. Be, DoyaŋAl Kuruŋ beleŋ yuwarwarte forok yeŋbe,“Ananaias,” inyiŋ. Irkeb wol heŋbe,“Doyaŋ Al Kuruŋ, dahade?” inyiŋ. 11 Irkebgaha inyiŋ: “Tarsus taunde niŋ al kuradeŋembe Sol goyen Yudasyen yare heŋ AlKuruŋ mere irde hi. Niŋgeb Beleŋ Huwakineŋ haŋyen goyen gama irde kuŋbeyamiŋde forok yeŋbe Sol niŋ gusuŋaŋirayiŋ. 12 Yeŋbe diliŋ titmiŋ hiyuŋ goyenyuwarwarte al kura deŋembe Ananaiasbeleŋ kuŋ igiŋ hiwi yeŋ haniŋ tonaŋdekerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hike kinuŋ,”inyiŋ. 13 Gwaha inkeb Ananaias beleŋbegaha inyiŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu, albudam beleŋ al goke tagalke nurmiŋ. Algobe ge gama girde haŋ mar Yerusalemhaŋ goyen buluŋ wor po yiruŋ. 14 Irdebpris buda gote kuruŋmiŋ beleŋ, ‘KuŋDamaskus gor Yesu doloŋ irde haŋ marfere tiyayiŋ,’ inke gar wayuŋ,” inyiŋ.15-16 Gwaha inkeb Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu

beleŋ, “Al gobe meteŋne tiyyeŋ yeŋ hakotbasiŋa irmiriŋ. Yeŋ beleŋbe naŋa kuruŋgayen kuŋ heŋyabe al miŋ hoyaŋya doyaŋmarmiŋyabe Israel marya hitte kuŋ ne niŋtagalde tukuyeŋ. Yeŋbe ne niŋ teŋ kameuliŋ misiŋ kuruŋ katyeŋ goyen ikala ireŋ.Niŋgeb kuŋ ginhem gwahade po irayiŋ,”inyiŋ. 17 Gwaha inkeb Sol hinhin yaregor kuriŋ. Kuŋ keneŋbe haniŋ tonaŋdeyerdebe, “Kadne, gar waŋ hikeya DoyaŋAl Kuruŋ Yesu belen forok yeŋ mere giruŋal gore nad nerke gago wayhem. Niŋgebdelgebe sopte igiŋ hiriryeŋ. IrdeHoli Spirithard gunyeŋ,” inyiŋ. 18 Irkeb goyare po detkura makaŋ dapŋa kakafok yara diliŋ pettike kidoma hiriŋ kuruŋ goyen wok yekebsopte wuk yeke det yinyiŋ. Irkeb Ananaiasbeleŋ tukuŋ fe bana baptais iryiŋ. 19 Be,baptais tiriŋ kamereb sopte biŋge nekebuliŋ yul yiriŋ goyen tareŋ hiriŋ.

Sol Damaskus taunde heŋ Yesu niŋ tagalyiŋBe, Sol gobe Damaskus taunde gor niŋ

mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ goyanaŋkahal karwoma sipte gwahade gor hin-hin. 20 Irdeb mel goya muŋ kura ulyaŋdema heŋyabe araŋ po sabamiŋ miŋ ure yeŋYuda marte gabu yayaŋ kuŋbe, “YesubeAl Kuruŋ Urmiŋ,” yeŋ tagalde kuŋ hin-hin. 21 Irkeb al buda meremiŋ nuramiŋmar gore goyen keneŋbe hurkuŋkat teŋbe,“Al gabe Yerusalem gor Yesu gama irdehaŋ mar buluŋ buluŋ yirdeb gar niŋ Yesugama irde haŋ mar wor yad fere yirdepris buda gote kuruŋmiŋ hitte yuke yeŋwayuŋ al goyen gago moŋ? Niŋgeb dahateŋ hibe gago?” yeŋ kadom gusuŋaŋ girdtiyamiŋ. 22 Gega gise haŋka Sol beleŋ sabateŋ hike sabamiŋbe tonŋeŋ yaŋ heŋ hin-hin. Irde, “Yesube Mesaia,” yeŋ hike Yudamar Damaskus hinhan mar gob gwaha matkura mere titek moŋ hamiŋ.

23 Be, nalu budam hubu hiriŋ. GoyenbeYuda mar beleŋ gabu irdeb mayteke kamiyeŋ sege iramiŋ. 24 Gega al kura beleŋ melgote dufay goyen momoŋ irke nuryiŋ. Be,mel gobe koya kuruŋ Damaskus taunmilguirtiŋ gote yame karkuwaŋde kurar matkura Sol go waŋ siŋare kweŋ tikeb maytekyeŋ wawuŋya naŋkahalya usaŋ miŋmoŋyameyaŋ goyaŋ pet teŋ hinhan. 25 Gegawawuŋ kurarebe Solyen mere nurde gama

Page 199: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 9:26 196 Aposel 9:42irde hinhan mar beleŋ hora karkuwaŋ pokoya kuruŋ irtiŋ hende hoyaŋ taun gomilgu irtiŋ goyen yameŋde mat Sol goyentiri kuruŋ bana kerdeb hulyaŋalde pal-gir irke megen kurkuriŋ. Irdeb gor matDamaskus taun go tubul teŋ kuriŋ.

Solbe Yerusalem mulgaŋ hiriŋ26 Be, Sol gobe Damaskus tubul teŋ

Yerusalem mulgaŋ heŋ kuriŋ. Kuŋ forokyeŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ margor hinhan goyen daha mat kura awalikyirmewoŋ yeŋ kurut yeŋ hinhin. Gega melgobe Sol Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iryiŋgoyen fudinde yeŋ ma nurdeb tumŋaŋ yeŋge kafura hamiŋ. 27 Gega Banabas beleŋaposel buda hitte tukuriŋ. Tukuŋbe Solgob Damaskus kuŋ heŋya daha mat DoyaŋAl Kuruŋ kenke mere iryiŋ, irde Damaskustaunde gor Yesu niŋ tagal tagal niŋ ka-fura ma heŋ tagalde hinhin goyen momoŋyiryiŋ.

28 Be, Banabas beleŋ aposel buda gogwaha yinke nurdeb awalik iramiŋ. Irkebmel gore Yerusalem bana Al Kuruŋyenmeteŋ teŋ hinhan goyen Sol niŋ sagu-rayŋeŋ nurdeb yeŋya gwaha teŋ hinhan.Gorbe Yuda mar hitte Yesuyen deŋemdeAl Kuruŋyen saba tagal tagal niŋ kafurama heŋ tagalde kuŋ hinhin. 29 Gwaha teŋheŋyabe Yuda mar Grik mere teŋ hitiŋgoya kadom mohoŋde teŋ hinhan. Irkebdaha mat kura mayteke kami yeŋ epte matiyamiŋ. 30 Gega diŋuŋ Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ irtiŋ mar beleŋmeremomoŋ go nur-deb Sisaria taunde tukurkamiŋ. Irdeb gormat hakwa hende tiyuŋmiŋ Tarsus taundeteŋ kerke kuriŋ.

31 Be, Yudia naŋaya Galili naŋaya irdeSamaria naŋare niŋ sios goyen kandukkarkuwaŋ forok yeŋ hinhan kuruŋ goyenhubu hekeb merem moŋ heŋ kanduk kurama keneŋ hinhan. Irde saŋiŋ henayiŋ yeŋHoli Spirit beleŋ faraŋ yurkeb Doyaŋ AlKuruŋ niŋ dufayniniŋ tareŋ irniŋ yeŋ albudam yeŋ ge biŋ mulgaŋ heŋ hinhan.Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋ palap irde heŋyamata teŋ hinhan.

Pita beleŋ Lida taunya Yopa taundeya kuŋAl Kuruŋyen meteŋ tiyyiŋ

32 Be, goyenter Pitabe Israel marte naŋabana goŋ niŋ tiyuŋ kurar mat kurar kuŋ

hinhin. Kuŋ heŋyabe Yesu gama irde hin-han mar Lida taunde niŋ wor kuŋ yinyiŋ.33 Be, gorbe al uliŋ simsima hitiŋ kurakinyiŋ. Deŋembe Ainias. Yeŋbe dama 8gayen gasuŋde niŋ hiriŋ. Yiŋgeŋ kuŋ waŋtitek epte moŋ. 34 Be, Pita beleŋ keneŋbe,“Ainias, Yesu Kristu beleŋ guram girdesope gira niŋ, huwardeb ferd ferd gasuŋgego gigeŋ sope ira,” inyiŋ. Irkeb goyagoyen po huwaryiŋ. 35 Irkeb alya bereyaLida taunde niŋya Saron naŋa bantotorehinhan mar gore Ainias igiŋ hiriŋ goyenkeneŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋtareŋ iramiŋ.

36 Be, Yopa taundebe Yesu niŋ dufaymiŋsaŋiŋ iryiŋ bere kura hinhin. DeŋembeTabita. Grik mere matbe Dorkas ineŋhaŋyen. Yeŋbe hugiŋeŋ mata igiŋ po teŋhinhin, irde alya bereya det miŋmoŋ marfaraŋ yurde hinhin. 37 Be, Pita beleŋ Lidataunde hinhin goya goyenbe bere go gar-bam buluŋ po heŋbe kamyiŋ. Kamkeb berehakwam goyen he fimiŋ beleŋ sam irdeutma tiyamiŋ. Irdeb yamiŋ banabe al heŋheŋ gasuŋbe irawa kurabe hende kurabebande geb, tukuŋ gasuŋ hende goyenterkeramiŋ. 38Be, Yopa taundemat Lida taun-debe gisaw moŋ geb, Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ irtiŋ mar Yopa taunde hinhan gorePita Lida taunde hinhin goyen nurdeb alirawa kura yad yerke keya kuŋbe, “Ge niŋpo nurde wayhar niŋ, wake araŋeŋ po ku-niŋ,” inaryum. 39 Irkeb Pita go huwardebal irawa goya Yopa taunde kwamiŋ. Kuŋforok yekeb Tabita hakwam hinhinde gorteŋ hurkamiŋ. Hurkukeb beretap goŋdoloŋde hinhan goreb milgu irdeb amilkurayen kurayen Tabita diliŋ heŋya bere-tap goke yiryiŋ kuruŋ goyen ikala irdeheŋya eseŋ hinhan. 40 Irkeb Pita beleŋ berebuda goŋ hinhan goyen tumŋaŋ yakiratike siŋare kurkamiŋ. Kurkukeb dokolhoŋyuguluŋ teŋbe Al Kuruŋ gusuŋaŋ iryiŋ.Irdeb fulgaŋ kaŋbe bere hakwam goyen,“Tabita, huwara,” inyiŋ. Gwaha inkebnaŋkeneŋ Pita keneŋbe huwarde kipiryiŋ.41 Irkeb Pita beleŋ haniŋde tanarde isaŋhekeb huwaryiŋ. Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ irde hinhan marya beretap budayagoyenhoy yirkebwaŋbere goyen kenamiŋ.42Be,mata forok yiriŋ gotemeremomoŋbeYopa taunde niŋ mar kuruŋ gobe nurde

Page 200: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 9:43 197 Aposel 10:22tukutiŋ ala tiyamiŋ. Irdeb al budam DoyaŋAl Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. 43Be,Pita go al kura dapŋa sikkeŋ po det yirdehinhin al gote yare nalu ulyaŋde yara pogor hinhin. Al gote deŋebe Saimon.

10Konilius beleŋ Pita hoy iryiŋ

1 Be, Sisaria taunde gorbe Roma al kura100 fuleŋa marte doyaŋ al kura hinhin.Deŋembe Konilius. Fuleŋa mar gobe “Romniŋ fuleŋamar” yineŋ haŋyen. 2Koniliusyadiriŋmiŋmiŋ yagobe tumŋaŋ Al Kuruŋpalap irde yeŋ ge po nurde doloŋ irdebmerem gama irde al buniŋeŋ faraŋ yurdeAl Kuruŋ mere ird ird niŋ biŋ sir ma yeŋhinhan. 3 Be, wawuŋbana kura 3 kilokgwahaderbe Al Kuruŋ mere ird ird naluhekeb mere irde heŋya yuwarwarte miy-oŋmiŋ kura forok yeke kinyiŋ. Irkebmiyoŋgore, “Konilius,” inyiŋ. 4 Irkeb kafuraheŋbe her yeŋ, “Doyaŋ Al Kuruŋ, dahade?”ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb miyoŋ gore wolheŋbe, “Al Kuruŋbe ge beleŋ mere irdehayen goyen nurde hiyen, irde alya bereyabuniŋeŋ faraŋ yurde teŋ hayen goyen worgeneŋ hiyen. Yeŋbe ge niŋ biŋ sir mayeŋ hiyen geb, nad nerkeb gago mere mo-moŋ gire yeŋ wayhem. 5 Al kura hulyaŋyirkebYopa taunde kunayiŋ. Kuŋbe al kuradeŋem Saimon, deŋem kurabe Pita ineŋhaŋyen goyen gor hi geb, tupi teŋbe mul-gaŋ heŋ wanayiŋ. 6 Yeŋbe Saimon dapŋasikkeŋ po det yirde hiyen al gote yare hi.Yamiŋbe makaŋ siŋa beleŋ mat hi,” inyiŋ.

7 Be, miyoŋ gore gwaha ineŋbe kukebKonilius beleŋ meteŋ marmiŋ irawayabefuleŋa almiŋ uŋkureŋ kura goya hoy yirkebyeŋ hitte wayamiŋ. Fuleŋa al gobe AlKuruŋ palap irde yeŋ ge po nurde hiyenal. Yeŋbe Koniliusya heŋ faraŋ urdehiyen. 8 Wakeb Al Kuruŋyen miyoŋ forokyeŋ mere iryiŋ goyen keŋkela po momoŋyirdeb hulyaŋ yirkeb Yopa taunde kwamiŋ.

Al Kuruŋ beleŋ yuwarwarte Pita mere iryiŋ9 Be, mel go kuŋ tiyuŋde kura gor

feramiŋ. Irde fay urkeb sopte kuŋ naŋabaŋkahal hekeb Yopa taunde forok yetekheŋ hinhan. Be, goyareb Pitabe ya yeŋ

hinhin gote armomde* Al Kuruŋ mere ireyeŋ hurkuriŋ. 10 Hurkuŋ Al Kuruŋ mereirde heŋyabe biŋge buluŋ wor po iryiŋ. Be,biŋgebe hako kaŋ hikeyabe yeŋbe ya hendegor hinhin. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ matakura ikala ireŋ tike uliŋ kanduk po hiriŋ.11 Irkeb yuwarwarte naŋkiŋ gereŋ yiriŋ.Irkeb det kura amil yara goyenmuruŋ siptekurhan kurhan al beleŋ tanartiŋeŋ irdepalgir irke naŋkiŋde mat megen katyiŋ.12 Bana goŋbe dapŋa kahaŋ yaŋ megenhuwarde kuŋ hitiŋya, buda, kunereyabe nukurayen kurayen kuruŋ goyen bana goŋhike yinyiŋ. 13Be, det go yeneŋ heŋyabe almelak kura nuryiŋ. Gorebe, “Pita, huwardedet go gasa yirde nawa,” inyiŋ. 14 Irkeb wolheŋbe, “Moŋ, Doyaŋ Al Kuruŋ, badne worpo. Dapŋa gabe delger wukkeŋ moŋ, buluŋyeŋ hitiŋ gobe neb kura ma nen himyen,”inyiŋ. 15 Irkeb al melak gore sopte po,“Det kurayen kurayenAl Kuruŋ beleŋ yirdediliŋdewukkeŋ yitiŋ gobe ge beleŋwukkeŋmoŋ yeŋ bada ma hawayiŋ,” inyiŋ. 16 Be,mere gabe wawuŋ karwo gayen Pita hitteforok yeke nuryiŋ. Be, mere go hubu hekebgoyare po det amil yara dapŋa kurayenkurayen bana goŋmiŋyaŋ goyen tumulgaŋtike naŋkiŋde hurkuriŋ.

17 Be, yuwarwarte det kinyiŋ goyen miŋniŋ dufay heŋ hinhin goya goyabe al karwoKonilius beleŋ hulyaŋ yirke wayamiŋgoyen Saimonyen ya niŋ naŋkeneŋ waŋbeya keneŋbe siŋare huwaramiŋ. 18 Irdeb,“Saimon Pita ineŋ haŋyen al go goyen garhi we?” yineŋ al ya bana goŋ hinhan goyengusuŋaŋ yiramiŋ.

19 Be, goya goyenbe Pita go yuwarwartedet kinyiŋ gote miŋ niŋ hako po dufay heŋhikeb Holi Spirit beleŋ, “Saimon, al karwokura ge niŋ naŋkeneŋ wayhaŋ. 20 Niŋgebhuwarde kurkuŋ yena. Mel gobe ne beleŋpo yinmeke ge niŋwayhaŋ geb, wake kuniŋginke goya yeŋya kuŋ kuŋ niŋ kama mahawayiŋ,” inyiŋ. 21 Irkeb Pita go kurkuŋmel goyen yeneŋbe, “Al goke naŋkeneŋwayhaŋ al gobe ne gago. Niŋgeb da-hade nurde ne niŋ naŋkeneŋ haŋ?” yineŋgusuŋaŋ yiryiŋ. 22 Irkebmel goreb, “NeŋbeKonilius Roma niŋ 100 fuleŋa marte doyaŋal beleŋ hulyaŋ dirke wayhet. Yeŋbe Al Ku-

* 10:9: Yuda marte ya gote armobe bantotok geb, al beleŋ hiryoŋde igiŋ hurkuŋ gor keperde usaŋ heŋ haŋyen.

Page 201: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 10:23 198 Aposel 10:41ruŋ palap irde doloŋ irdeb diliŋde huwakigiŋ po hiyen. Irkeb Yuda mar wor tumŋaŋpalap irde haŋyen. Kibe Al Kuruŋyenmiyoŋ beleŋ forok yeŋbe Konilius goyen,‘Al kura hulyaŋ yirke Saimonyen yare Yopakuŋbe Pita tupi teŋ wanayiŋ. Irkeb yeŋbeleŋ gab mere girke nurayiŋ,’ inuŋ geb,gago yeŋ beleŋ hulyaŋ dirke ge gupi teŋkuniŋ yeŋ wayhet,” inamiŋ. 23 Irkeb Pitabeleŋ yinke yare hurkamiŋ. Irdeb gowawuŋ gobe gor feramiŋ.

Pita beleŋ Konilius hitte kuŋ Yesu niŋ taga-lyiŋ

Be, fay urkeb Pita go huwardebmel goyaSisaria taunde kwamiŋ. Irkeb Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋmar kura Yopa taundehinhan goyen wor yeŋya kwamiŋ. 24 Be,sopte fay urkeb kuŋ Sisaria taunde forokyamiŋ. Koniliusbe Yopa kwaŋ mar goyenhaŋka waŋ forok yiniŋ tahaŋ yeŋ nurdebyende miŋde niŋ alya bereya diŋuŋ yendeyende goyen hoy yirke waŋ gabu irdeb melgo po doyaŋ yirde hinhan.

25 Be, Pita go kuŋ yare forok yeŋ ya banahurkeŋ tikeb Konilius beleŋ Pita palap irdeyamere Pita kahaŋ miŋde dokolhoŋ yugu-luŋ teŋ kuku tiyyiŋ. 26 Irkeb Pita beleŋ,“Huwara! Nebe al gigeŋ yara po niŋ, gwahama nirayiŋ,” ineŋbe haniŋde tanarde isaŋhiriŋ. 27 Irdeb Pita go Koniliusya mereteŋya teŋya ya bana hurkuŋbe al budakuruŋ go yinyiŋ. 28 Irdeb gaha yinyiŋ:“Neŋ Yuda mar beleŋ deŋ al hoyaŋdeniŋya awalik heŋ gabu heŋ heŋ gobe nendematarebe bisam irtiŋ geb, go po gama irdehityen. Gob deŋbe keŋkela nurde haŋ.Gega Yuda mar moŋ gobe wukkeŋ moŋbuluŋ niŋgeb, Al Kuruŋya awalik hetekepte moŋ yeŋ himyen goyen bada hawayiŋyeŋbe Al Kuruŋ beleŋ yuwarwarte nikalaniruŋ. 29 Goke teŋbe ne niŋ keya hekebmere ma timiŋ. Mali po huwardeb wamiŋ.Goyenbe Konilius, gebe dahade nurdeb neniŋ keya hawaŋ?” inyiŋ.

30 Irkeb Konilius beleŋ huwardeb gahainyiŋ: “Gote yereŋ 3 kilok wawuŋbanagaha naŋa gayen yaner heŋ Al Kuruŋmere irde hinhem. Gwaha teŋ himekeyaal kura uliŋhormiŋ faykek wor po melakheŋ hinhin gore delne mat forok yeŋhuwardebe, 31 ‘Konilius, Al Kuruŋbe mere

irde hayen goyen nurde hiyen, irde alyabereya buniŋeŋ faraŋ yurde hayen goyenwor biŋ sir ma yeŋ hiyen. 32 Niŋgeb alkura yad yerkeb Saimon Pita ineŋ haŋyengoke Yopa taunde kunayiŋ. Yeŋbe al kuraSaimon ineŋ haŋyen gote yare hi. Al gobedapŋa sikkeŋ po det yirde hiyen. Yamiŋbemakaŋ siŋa beleŋ mat hi,’ ninuŋ. 33 Be,gwaha ninkeb goya goyen po al yad yer-meke ge niŋ keya kwaŋ geb, gago wayha.Neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ mere yirayiŋginuŋ goyen tumŋaŋ momoŋ dirke nurniŋyeŋbe Al Kuruŋ diliŋ mat gago waŋ gabuirde doyaŋ girhet. Niŋgeb igiŋ teŋ wayhageb, mere goyen momoŋ dira,” inyiŋ.

34 Be, mere go nurdeb Pita beleŋ gahainyiŋ: “Haŋkab bebak tihim. Fudinde worpo, Al Kuruŋbe Yudamar poma igiŋ yeneŋhiyen. 35Almiŋ kurar niŋ kurar niŋmeremhoyaŋ hoyaŋ Al Kuruŋ palap irde diliŋdemata huwak po teŋ haŋ mar go gab igiŋyeneŋ hiyen. 36 Deŋbe Al Kuruŋ beleŋIsrael mar niŋ bikkeŋ mere kiryiŋ gobekeŋkela nurde haŋ. Mere gobe Al Kuruŋbeleŋ megen niŋ marya awalik heŋ heŋ geteŋ Yesu Kristu teŋ kerke katyiŋ goke yitiŋ.Yesu Kristubemegen niŋmar tumŋaŋ goteDoyaŋ Al Kuruŋ. 37 Deŋbe mata kuruŋYudia naŋabana goŋ forok yeŋhinhin gobenurde haŋ. Haŋkapya Yon Baptais beleŋGalili naŋare, ‘Mata buluŋtiŋ yubul teŋbaptais tenaŋ,’ yeŋ alya bereya saba yirdehinhin goyen kamere mata kuruŋ goyenforok yiriŋ. 38Mata kuruŋ gobe gahade: AlKuruŋ beleŋ Holi Spirit teŋ kerke Nasaretniŋ al Yesu go hitte katyiŋ, irde tareŋmiŋwor unyiŋ. Irdeb Al Kuruŋbe yeŋya hi-naryum geb, Yesu gobe Yuda marte naŋabana goŋ tiyuŋ kurarmat kurar kuŋbe alyabereya faraŋ yurde al Satan beleŋ buluŋyirke garbamhinhan goyen tumŋaŋ guramyirde sope yirde hinhin. 39 Yesu beleŋmata kuruŋ Yudamarte naŋa bana goŋ teŋhinhin goya Yerusalem taunde gor teŋ hin-hin gobe dilniniŋde wor po keneŋ hinhet.Gega gor niŋ mar beleŋ teŋ kuruse hendemayke kamuŋ. 40Goyenpoga kamuŋde gormat yereŋkek hekeb Al Kuruŋ beleŋ isaŋheŋbe kawan irke kenaŋ. 41Gega al tumŋaŋma kenaŋ. Neŋ bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋbasiŋa dirtiŋ mar po gab Yesu kamuŋdemat huwarkeb kintiŋ. Irdeb yeŋya dula teŋ

Page 202: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 10:42 199 Aposel 11:17hinhet. 42 Yesube al kamtiŋya diliŋ gergeŋhaŋya matamiŋ yeneŋ buluŋya igiŋya potayirde muruŋgem yunyeŋ yeŋ Al Kuruŋbeleŋ basiŋa iryiŋ albe gogo yeŋ tagaldetukunayiŋ dinuŋ. 43 Yesu goke teŋ bikkeŋAl Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ, ‘Alkura kame wayyeŋ goke dufay saŋiŋ irkebAl Kuruŋ beleŋ al goke teŋ mata buluŋmiŋhalde unyeŋ,’ yeŋ tagalde hinhan,” yeŋPita beleŋ Koniliusya yamiŋde gabu iramiŋmar goyen yinyiŋ.

Holi Spirit Yuda mar moŋ hitte katyiŋ44 Be, Pita beleŋ saba gwahade teŋ hin-

hin goya goyab Holi Spirit beleŋ sabago palŋa irde hinhan mar hitte katyiŋ.45-46 Irkeb mere kurayen kurayen teŋ AlKuruŋ turuŋ irde tiyamiŋ. Irkeb Yuda marYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ kura Pitayawayamiŋ gore go yeneŋ hurkuŋkat teŋbe,‘Al Kuruŋ beleŋbe Yuda mar moŋ al miŋhoyaŋ nende matare ma kutiŋ gega, yeŋwor Holi Spirit yuna be!’ yamiŋ. IrkebPita beleŋ, 47 “Mel gabe neŋ Holi Spirittitiŋ gwahade goyen po yeŋ wor Holi Spirittahaŋ niŋgeb, al ganuŋ beleŋ fe baptais teŋteŋ niŋ bisam yiryeŋ?” yiriŋ. 48 Irdeb,“Deŋbe, ‘Yesu Kristuyen al hihit,’ yeŋ YesuKristu deŋemde baptais tenayiŋ,” yineŋbaptais yiryiŋ. Go kamereb baptais tamiŋmar gore Pita goyen, “Neŋyamuŋ kura heŋga kwayiŋ,” ineŋ basiŋa iramiŋ.

11Pita Yerusalem mulgaŋ hiriŋ

1 Be, al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ worAl Kuruŋyen mere nurde gama iraŋ meremomoŋ goyen aposel budaya Yesu niŋ du-faymiŋ tareŋ irtiŋ mar Yudia naŋa bana goniŋ beleŋ nuramiŋ. 2 Niŋgeb Pita mulgaŋheŋ Yerusalem hurkukeb Yuda mar Yesuniŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar gore igiŋ manurde huwardeb Pita goyen, 3 “Ge gayenbedaha tihim yeŋ al miŋ hoyaŋ nende gubamatama gama irde haŋyenmarte yare kuŋdula tiyaŋ?” yeŋ biŋ ar hendemere iramiŋ.

4 Irkeb Pita beleŋmata forok yiriŋ goyenkeŋkela po momoŋ yire yeŋ miŋ urdebgaha yinyiŋ: 5 “Nebe Yopa taunde heŋ AlKuruŋ mere irde hinhem. Irkeb Al Kuruŋbeleŋ mata kura nikala nireŋ tikeb ulnekanduk wor po hiyuŋ. Irkeb yuwarwarte

det kura amil yara goyen muruŋ siptekurhan kurhan goyen al beleŋ utiriŋ teŋtanartiŋeŋ irde naŋkiŋde mat paŋgir irkene hitte katke kinmiŋ. 6 Keŋkela keneŋbebana goŋbe dapŋa kahaŋ yaŋ megen kuŋhitiŋya, buda, kunereyabe nu kurayen ku-rayen kuruŋ goyen bana goŋ hike yinmiŋ.7 Irkeb al melak kura nurmiŋ goreb, ‘Pita,huwarde dapŋa go gasa yirde nawa,’ ninuŋ.8 Irkeb ne beleŋ wol heŋbe, ‘Moŋ, Doyaŋ AlKuruŋ, badne wor po. Dapŋa gabe delgerwukkeŋ moŋ, buluŋ yeŋ haŋyen gobe muŋkura ma nitiŋ. Hubu wor po,’ inmiŋ. 9 Be,al melak gore sopte po naŋkiŋde mat, ‘DetAl Kuruŋ beleŋ yirde diliŋde wukkeŋ yitiŋgobe ge beleŋ wukkeŋ moŋ yeŋ bada mahawayiŋ,’ ninuŋ. 10 Mere gobe wawuŋkarwo gayen ne hitte forok yeke nurmiŋ.Be, mere go hubu hekeb goyare po detamil yara dapŋa kurayen kurayen banagoŋmiŋyaŋ goyen tumulgaŋ tike naŋkiŋdehurkuŋ. 11 Irkeb goya goyenbe al karwoSisaria mat ne niŋ keya kwaŋ mar goyenya hinhem siŋare gor huwaraŋ. 12 IrkebHoli Spirit beleŋbe, ‘Mel goya kuŋ kuŋniŋ kama heŋ bada ma hawayiŋ,’ ninuŋ.Irkeb mel karwo goya Sisaria taunde ku-tiŋ. Irde kadne 6 Yopa taunde niŋ gayenwor gama nirke tumŋaŋ Koniliusyen yarekutiŋ. 13 Kuŋ forok yetekeb Koniliusbeleŋ neneŋbe Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋyamiŋde forok yeŋ mere iruŋ goyen mo-moŋ niruŋ. Meremiŋbe gahade: ‘Al kuraSaimon, Pita ineŋ haŋyen al gobe Yopataunde hi niŋgeb, al kura yinke yeŋ ge keyakunaŋ. 14Yeŋ beleŋ gab Al Kuruŋyen meretawaŋmomoŋ girkeb geya diriŋmiŋgeyabetumŋaŋ mere go nurdeb gama irke Al Ku-ruŋ beleŋ dumulgaŋ tiyyeŋ,’ inuŋ. 15 Be,haŋkap ga mere miŋ urde hinhem goyagoyabe Holi Spirit haŋkapya neŋ hittekatuŋ go gwahade goyen yeŋ hitte workatuŋ. 16 Irke go keneŋbe Doyaŋ Al KuruŋYesu beleŋ Al Kuruŋ hitte mulgaŋ heweyeŋya, ‘Yonbe fe baptais yirde hinhin gega,deŋbe Al Kuruŋ beleŋ Holi Spiritde baptaisdiryeŋ,’ dinuŋ goyen goya gab bene bakyiyuŋ. 17Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ Holi Spiritneŋdunuŋgwahade goyenpo almiŋhoyaŋYuda mar moŋ goyen Yesu Kristu niŋ du-faymiŋ tareŋ irkeb yeŋ wor yunuŋ. Niŋgebdaha tihim yeŋ ne al nebaŋeŋ muŋ gare Al

Page 203: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 11:18 200 Aposel 12:4Kuruŋyen meteŋ waleŋ? Neb badne worpo!” yinyiŋ. 18 Be, Yuda mar Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irde hinhan go Pita meretiyyiŋ go fudinde yeŋ nurdeb Al Kuruŋturuŋ irde, “Fudinde go. Al miŋ hoyaŋneŋ Yuda mar moŋ wor Al Kuruŋ beleŋbiŋ bak yirke Al Kuruŋya awalikde hitekyeŋbemata buluŋmiŋ yubul teŋ yeŋ ge biŋmulgaŋ heŋ haŋ,” yamiŋ.

Antiok niŋ Yesuyen alya bereya19 Be, Yudia naŋare niŋ doyaŋmar beleŋ

Stiwen mayke kamyiŋ go kamereb Stiwendiŋuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ marwor gasa yirde buluŋ buluŋ yirde hikeb gomar gobe burgagaw keramiŋ. Irdeb kurabeFonisia naŋare kwamiŋ. Kurabe Saiprusmotmotde kwamiŋ. Munaŋ kurabe Antioktaunde kwamiŋ. Mel go burgagaw kerdekwamiŋ mar goyenbe kuŋ mere igiŋ Yesuniŋ yitiŋ goyen Yuda mar po momoŋ yirdekuŋ hinhan. 20Gega Saiprus motmotde niŋmarya Sairini taunde niŋ mar Yerusalemmat bur yeŋ kwamiŋ gore Antiok taundekuŋbe Grik mar gor hinhan goyen wormere igiŋ Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu niŋ yitiŋgoyen momoŋ yirde hinhan. 21 Doyaŋ AlKuruŋyen tareŋbe mel goya hinhin geb,mere go nurdeb alya bereya budam matabuluŋmiŋ yubul teŋ Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ iramiŋ.

22 Be, Yerusalem niŋ sios gore mere mo-moŋ go nurdeb Banabas teŋ kerke Antiokkuriŋ. 23 Kuŋ Antiok gor forok yeŋbe AlKuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirdeHoli Spirit yunyiŋ go yeneŋbe amaŋ niŋpultik yiriŋ. Irdeb saŋiŋ heŋ heŋ ge faraŋyure yeŋbe, “Bitiŋde mat Doyaŋ Al KuruŋYesu gama irde hinayiŋ. Irde yeŋ niŋ ponurde hinayiŋ,” yineŋ saba yirde hinhin.24 Banabasbe al igiŋ wor po, irde Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irde hekkeŋ nurde uneŋhinhin. Holi Spirit beleŋ hard uneŋ ketalurtiŋ hinhin. Niŋgeb Banabas beleŋ sabayirkeb al budam Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋiramiŋ.

25 Be, gor matbe Banabas go Sol niŋnaŋkene yeŋ Tarsus taunde kuriŋ. 26 Kuŋnaŋkeneŋ keneŋbe tupi teŋ Antiok wa-yaryum. Be, go dama goyen BanabasyaSolyabe Yesu Kristuyen alya bereya Antiokhinhangoyaheŋbe alya bereya budamsabayirde hinaryum. Be, Antiok gorbe Yesu niŋ

dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋmar goyen al siŋareniŋ mar beleŋ “Kristen” yinamiŋ. Deŋegob bikkeŋbe hubu.

27 Be, irem go Antiok hinaryum goyagoyenbeAl Kuruŋyenmere basaŋmar kuraYerusalem mat Antiok katamiŋ. 28 Al kuradeŋembe Agabus. Yeŋ beleŋbe Holi Spir-ityen tareŋde huwardeb, “Kamebe biŋgekamde kamde nalu kuruŋ kura Roma gab-man beleŋ naŋa doyaŋ ira bana gayenforok yiyyeŋ,” yiriŋ. Be, Klodius beleŋRoma gabmanyen doyaŋ al hikeya meretiyyiŋ gwahade po forok yiriŋ. 29 IrkebYerusalem niŋ mar faraŋ yurniŋ yeŋbeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ mar An-tiok hinhan gore hora yirtiŋ ala tiyamiŋ.Al tumŋaŋ gor hinhan gobe gwahade hiteyeŋbe goyen po gama irde hora yeramiŋ.Horam yaŋmarbe tolok yeramiŋ, munaŋ alhubu nurdeb bande yeramiŋ. 30Hora gabuiramiŋ gobe teŋ Banabasya Solya haniŋdekeramiŋ. Irkeb Yerusalem kuŋbe tukuŋsios gote doyaŋ mar yunaryum.

12

Herot beleŋ Yesuyen alya bereya sios buluŋbuluŋ yiryiŋ

1 Be, goya goyenbe Yuda martedoyaŋ al kuruŋ kura deŋem Herot beleŋYesuyen alya bereya sios buluŋ yire yeŋbefuleŋa marmiŋ yad yerke kuŋ kuramiŋyawaramiŋ. 2Yawarkeb Herot beleŋ fuleŋamarmiŋ yinkeb Yon itiŋ Yemsbe fuleŋareniŋ bidila po mayke kamyiŋ. 3 Be, Herotbeleŋ mata tiyyiŋ goke Yuda mar beleŋamaŋ heke yeneŋbe Pita wor Yems irmiŋgwahade ire yeŋbe fuleŋa marmiŋ yinketeŋ fere tiyamiŋ. Goyenbe Yuda martedula nalu kuruŋ kura beret yis miŋmoŋnen haŋyen goyenterbe Pita fere tiyamiŋ.4 Irdeb koyare kerdeb, moŋgo busaharyeŋyeŋbe Herot beleŋ fuleŋa marmiŋ 16hulyaŋ yirdeb, “Al sipte beleŋ wa doyaŋirnayiŋ. Irdeb nalumiŋ hubu hekeb al siptekura beleŋ wor kuŋ gasuŋmiŋ teŋ Pita godoyaŋ irnayiŋ. Gwahade po teŋ hinayiŋ,”

Page 204: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 12:5 201 Aposel 12:20yinyiŋ. Herotbe Pasoba* dula nalu goyenhubu heke gab Pita go siŋare takteŋ kawanalya bereya diliŋde maymeke kamyeŋ yeŋnuryiŋ. 5 Goke teŋbe Herot beleŋ fuleŋamarmiŋ yinke Pita goyen koyare po kerdedoyaŋ irde hinhan. Gega siosbe Al Kuruŋbeleŋ faraŋ uryeŋ yeŋ gusuŋaŋ irtiŋdehinhan.

6 Be, gisebe mayteke kamyeŋ yeŋ nu-ramiŋ goyen wawuŋbe Pitabe fuleŋa marirawa kahalte firtiŋde hinhin. Irde fuleŋamar irawahoyaŋbe yamerehuwarde doyaŋheŋ hinaryum. Pita gobe hinhin gwa-hade po sen beleŋ haniŋ yase beleŋ feŋteŋ tukuŋ fuleŋa al kurate haniŋde feŋtitiŋ hinhin. Be, haniŋ tapa wor gwahadepo irtiŋ hinhin. 7 Irkeb al kura matagwahade forok yeweŋ tiya yeŋ ma nurdehikeya Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ al yadfere yird yird ya bana goŋ forok yiriŋ.Irkeb ya bana goŋbe fay urde wuk yeŋtukuriŋ. Irkeb Al Kuruŋyen miyoŋ gorebPita gegelhek beleŋ tur irde isaŋ heŋbe,“Araŋ huwara!” inyiŋ. Gwaha inkeb goyagoyen po sen haniŋde fere titiŋ hinhingoyen suk yeŋ kataryum. 8 Irkeb Al Ku-ruŋyen miyoŋ beleŋbe, “Kahaŋbasaŋgeyauliŋhorge biŋde niŋya yad hor yira,” inyiŋ.Irkeb Pita go gwaha tiyyiŋ. Irkeb soptepo, “Uliŋhorge kuruŋ siŋare niŋ go worulger kerde gama nira,” inyiŋ. 9 Be, Pitago Al Kuruŋyen miyoŋ goyen po gama irdesiŋare kurkuriŋ. Goyenpoga Al Kuruŋyenmiyoŋ beleŋ mata teŋ hinhin gobe fudindefarŋeŋde yeŋ ma nurde hinhin. Yeŋbeyuwarwarte teŋ hime yeŋ nurde hinhin.10 Be, Al Kuruŋyen miyoŋya Pitaya gofuleŋa mar meheŋde niŋ goyen fole yirdekuŋ kura goyenwor fole yirde kuŋ funaŋbetaun bana hurkuŋ hurkuŋ yame kuruŋ ainbeleŋ po irtiŋde gor huwararyum. Irkebyame go momŋoŋde hol yeke kwaryum.Be, muŋ kura kutŋeŋ teŋbe goyare po AlKuruŋyen miyoŋ gobe uŋkel kuriŋ.

11 Irke gab Pita gobe biŋ bak yeke, “Gabefarŋeŋde be! Yuwarwarte moŋ. Yudamarbe ne niŋ Herot beleŋ mayde gwahakura ira yeŋ kentek yeŋ nurde haŋ gega,

fudinde wor po Al Kuruŋ beleŋ miyoŋmiŋhulyaŋ irke waŋ nad siŋa nira,” yiriŋ.

12 Irde biŋ bak wor po yeke Yon al beleŋMak ineŋ hinhan gote miliŋ Mariayen yarekuriŋ. Yare gorbe al budam gabu irdePita goyen faraŋ uri yeŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋirde hinhan. 13 Be, Pita go kuŋbe yamemayyiŋ. Irkeb meteŋ bere kura deŋemRoda beleŋ yame hol ire yeŋ kuriŋ. 14GegaPita beleŋ yame mayde mere tiyyiŋ goyennurde amaŋ wor po heŋbe yame hol irdemiŋmoŋ, kup yeŋ mulgaŋ heŋbe al gabuirde Al Kuruŋmere irde hinhanmar goyen,“Melya, Pita waŋ yamere hi!” yinyiŋ.15 Irkeb mel goreb, “Kukuwa haha?” in-amiŋ. Gega, “Moŋ, fudindewor po Pita be,”yeŋ parsay po hiriŋ. Irkeb, “Moŋ, yendemiyoŋ wet?” inamiŋ.

16 Gega Pita go yame mayde ma nur-tiŋeŋ po tiyyiŋ. Irkeb yame hol irdeb Pitakeneŋbe tulfut yamiŋ. 17 Irkeb haniŋ potuŋaŋ teŋ, “Mere ma,” yineŋbe Al Kuruŋbeleŋ teŋ siŋa iryiŋ goyen momoŋ yiryiŋ.Irdeb, “Yemsya dininiŋ Yesu gama irdehitiŋ mar hoyaŋ wor ne hitte mata forokyihi gake bebak yirnayiŋ,” yineŋbe tiyuŋhoyaŋde kuriŋ. Be, Yems gobe Yesu kuliŋirde Yerusalem niŋ sios gote doyaŋ al hin-hin.

18 Be, fuleŋa mar Pita doyaŋ irde hinhanmar gobe wampot huwardeb bana goŋ yeŋge naŋkeneŋ tukamiŋ. Gega bepyaŋ miŋ-moŋ, hubuwor po. Niŋgeb gwaha kura tiyayeŋ ma nurde ŋakŋak teŋ kandukŋeŋ nu-ramiŋ. 19 Be, Herot beleŋ mere momoŋ gonurdeb fuleŋa marmiŋ yinke Pita keramiŋya bana kuruŋ goyen naŋkeneŋ tukamiŋ.Gega go ma po kenkeb Herot beleŋ Pitadoyaŋ iramiŋ mar goyen, “Wawuŋbe dahatahaŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yirdeb biŋ ar yekePita doyaŋ iramiŋ mar goyen gasa yirkekamamiŋ.

Herot kamyiŋBe, go kamereb Herot go Yudia naŋare

matbe Sisaria taunde kurkuŋ gormuŋ kurahinhin. 20 Be, goyenterbe Tairya Saidonyataunde niŋ mar beleŋ Herot daha wet

* 12:4: Bikkeŋ Israel mar Isip naŋa tubul teŋ Kenan kuniŋ tiyamiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ sipsip al diriŋ dirŋeŋ gasayirde darim yade yame kantayaŋ sam yirnayiŋ yinyiŋ. Munaŋ al kura gwaha ma tiyamiŋ marbe Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋwaŋbemel gote urmiŋmataliŋya dapŋamiŋmataliŋya goyen tumŋaŋ gasa yirke kamamiŋ. Gegameremiŋ gamairamiŋ marbe miyoŋmiŋ beleŋ yubul tiyamiŋ goke dufay heŋ heŋ ge dula mata teŋ hinhan.

Page 205: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 12:21 202 Aposel 13:12kura iramiŋ. Irkeb Herot gobe biŋ aryeke igiŋ ma nurde yuneŋ hinhin. Be,taunde gor niŋ marbe Herot beleŋ doyaŋirde hinhin naŋare mat biŋge yade hinhangeb, Herot biŋ ar yeŋ hinhin goke kan-dukŋeŋ nuramiŋ. Niŋgeb Herotya awa-lik heŋ heŋ beleŋ niŋ naŋkeneŋbe taundegor niŋ mar kura beleŋ Herotyen meteŋdoyaŋ al kura Blastus hitte kwamiŋ. Kuŋbemel goya Herotya kanduk miŋyaŋ hinhangoyen sope irde awalik hiniŋ yeŋ Blastusinke igiŋnuryiŋ. Irdeb yeŋbeleŋ kuŋHerotinke yeŋ wor igiŋ nuryiŋ.

21 Be, Herot beleŋ Tairya Saidonyataunde niŋ mar mere yire yeŋ nalukiryiŋde goyenter hekeb doyaŋ markarkuwaŋde umŋa teŋbe gote keperdkeperd gasuŋde keperde alya bereya mereyiryiŋ. 22 Irkeb taunde gor niŋ mar beleŋturuŋ irde hekhok teŋ epte ma teŋbe, “Gabal beleŋmamere tiya! Al Kuruŋbeleŋmeretiya!” yeŋ kiŋkaboŋ tiyamiŋ. 23 Be, Herotgob alya bereya beleŋ gwaha inke amaŋheŋbe Al Kuruŋ ma kasor iryiŋ. Irkeb goketeŋbe goya goyen po Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋ waŋ mayke katyiŋ. Irkeb goyarepo kundu beleŋ diliŋ gergeŋ hikeya nennaforok irke kamyiŋ.

24 Be, Herot beleŋ sios buluŋ irde hin-hin gega, Al Kuruŋyen merebe kuruŋ heŋtukuriŋ.

25 Be, Banabasya Solya Yerusalemkwaryum goyen meteŋmiŋ pasi irdebAntiok mulgaŋ haryum. Mulgaŋ heŋheŋyabe Yon, Mak ineŋ haŋyen goyatumŋaŋ Antiok kwamiŋ.

13Holi Spirit beleŋ Banabasya Solya basiŋa

yiryiŋ1 Be, Antiok taunde gor niŋ Yesuyen

alya bereya sios bana goŋbe Al Kuruŋyenmere basaŋ maryabe saba mar kura hin-han. Go mar gote deŋembe Banabas,Saimon al beleŋ Niger ineŋ hinhan, irdeSairini taunde niŋ al Lusiusya, ManainyabeSolya. Manain gobe Galili naŋa gote doyaŋal kuruŋ Herotya tumŋaŋde paka yirkekarkuwaŋ haryum. 2 Be, kurarebe gomar goyen biŋge kutŋa irde Doyaŋ Al Ku-ruŋ doloŋ irde hike Holi Spirit beleŋbe,“Banabasya Solyabe meteŋne teŋ hiriryeŋ

yeŋ basiŋa yirmiriŋ. Niŋgeb yapat yirkebyeŋbe hoyaŋ muŋ po meteŋ tiyiryeŋ,”yinyiŋ.

3 Irkeb mel go kutŋare heŋ Al Kuruŋmere irde hinhan goyen kamereb iremgo hende haniŋ yerde Al Kuruŋ gusuŋaŋirdeb yubul tike Antiok taun go tubul teŋkwaryum.

Banabasya Polyabe Saiprus motmotdekwaryum

4 Be, irem go Holi Spirit beleŋ bulyirke Selusia taunde kurkaryum. Irdebgor mat hakwa teŋbe Saiprus motmotdekwaryum. 5 Kuŋ Saiprus motmotde forokyeŋbe Salamis taunde kwaryum. GorbeYudamarte gabuyayaŋkuŋbeAlKuruŋyenmere tagalde hinaryum. Irkeb Yon, Makineŋ haŋyen gobe irem go faraŋ yurdehinhin.

6 Go kamereb Salamis taunde matbeSaiprus motmot muruŋ kurhan Pafostaunde kuŋ forok yaryum. Gorbe Yudamar al kura kalga mataya soya matayateŋ hitiŋ al goyenbe Al Kuruŋyen merebasaŋ heŋ tagalde hime yeŋ al usi yirdehinhin. Deŋembe Ba-Yesu. 7 Al gobegor niŋ gabman doyaŋ al Sergius Paulusgoyen meteŋ faraŋ urde hinhin. SergiusPaulus gobe dufaymiŋ wuk yitiŋ niŋgeb,Al Kuruŋyen mere nure yeŋbe BanabasyaSolya niŋ keya hiriŋ. 8 Gega Ba-Yesu, Grikmere mat Elimas ineŋ haŋyen gore iremgoke igiŋ ma nurde asogo yirdeb SergiusPaulus goyen daha Yesu niŋ dufaymiŋsaŋiŋ iryeŋkek yeŋbe petpet irde hinhin.9 Irkeb Holi Spirit beleŋ Sol, Pol ineŋhaŋyen goyen hard unke Elimas kimiŋmat,10 “Gebe mata igiŋ kuruŋ gayen asogo irdeal mata igiŋ gama irniŋ tike usi yirde petpet yirde ha. Irde Doyaŋ Al Kuruŋyenmatafudinde goyen buluŋ irde ha goyen tubulma teŋ ha. Niŋgeb gebe Satanyen matapo teŋ ha. 11 Goke teŋbe haŋka gabe AlKuruŋ beleŋ mata buluŋge gote damumguneŋ tiya. Niŋgeb delge titmiŋ hiyyeŋ.Irkeb sobamde yara po det kura epte mayenayiŋ,” inyiŋ. Irkeb goya goyen pogagap yara kidomak kura gore waŋ diliŋpet tiyyiŋ. Irkeb diliŋ titmiŋ hekeb ganuŋbeleŋ hanner nade beleŋ nikala niryeŋ yeŋsapsap tiyyiŋ. 12 Irkeb Sergius Paulus gobemata forok yiriŋ goyen kinyiŋ. Irde Doyaŋ

Page 206: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 13:13 203 Aposel 13:29Al Kuruŋ niŋ saba tagalde hinaryum gonurdeb dinoŋ kok yiriŋ. Irdeb Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ iryiŋ.

Banabasya Polya Pisidia naŋare niŋ taunkura Antiok kwaryum

13 Be, Polya diŋuŋ waraŋya go Pafostaunde mat hakwa teŋbe Saiprus mot-mot go tubul teŋ Pamfilia naŋa bana niŋtaun Perga kwamiŋ. Gega Yon, Mak ineŋhaŋyen gobe gor mat irem go yubul teŋYerusalem mulgaŋ heŋ kuriŋ. 14 Be, PolyaBanabasya gobe Perga taunde matbe taunkura Pisidia naŋa bana goŋ niŋ taun An-tiok ineŋ haŋyende gor kwaryum. IrdebYudamarte usaŋ nalu Sabat goyenter gabuyamiŋde gor hurkuŋ keperaryum. 15 Be,Yuda marte tikulaya Al Kuruŋyen merebasaŋ mar beleŋ asaŋde katiŋ goyen kurakapyaŋ heŋbe gabu iramiŋ gote doyaŋmarbeleŋ irem goyen yeneŋbe, “Irem, derbealya bereya gar niŋ tareŋ hinayiŋ yeŋfaraŋ yurtek saba kura hi kenem igiŋ sabayiriryeŋ?” yeŋbe al kura hulyaŋ irke kuŋmomoŋ yiryiŋ.

16 Irkeb Pol beleŋ huwarde merene nur-naŋ yeŋbe haniŋ po tuŋaŋ tiyyiŋ. Irdebgaha yinyiŋ: “Deŋ Yuda marya Yuda marmoŋ gega, Al Kuruŋ doloŋ irde haŋ mar,ga nurnaŋ ko. 17 Yuda marte Al Kuruŋbeleŋbe asininiŋ yago goyen basiŋa yirdebyende alya bereya yiryiŋ. Irdeb bikkeŋnaŋam tubul teŋ kuŋ Isip marte naŋarehikeb yiŋgeŋ faraŋ yurde saŋiŋ yirkebalmelmiŋ kuruŋ forok yiriŋ. Kamebenaŋamde yumulgaŋ tiye yeŋbe Al Kuruŋbeleŋ yiŋgeŋde tareŋde po yirkeb Isiptubul tiyamiŋ. 18 Beleŋ kuŋ heŋya al mahitek naŋa bana dama 40 gayenmata buluŋbuluŋ kuruŋ teŋ hikeb Al Kuruŋbe biŋmisiŋ buluŋ wor po kateŋ hinhin gega,mel go yubul ma teŋ hinhin. 19 IrdebIsrael mar go Kenan naŋa bana hurkukebAl Kuruŋ beleŋ megeŋ goyenter hinhanmar almelmiŋ 7 gayen gasa yirde buluŋbuluŋ yiryiŋ. Irdeb megeŋmiŋbe hugiŋeŋge yende alya bereya niŋ tubul teŋ yunyiŋ.20 Be, hakwaniniŋ yago Isip kwamiŋde matkuŋ kuŋmulgaŋ heŋKenanmegeŋde soptewayamiŋ gobe dama 450 bana gayen matakuruŋ goyen forok yamiŋ.

“Be, Yuda mar go kuŋ megeŋ yadekeperke yeneŋbe Al Kuruŋ beleŋ alyabereya doyaŋ yirde hinayiŋ yeŋ doyaŋmaryade forok yiryiŋ. Kuŋ kuŋbe Al Kuruŋyenmere basaŋ al Samuel forok yeŋ doyaŋyirde hinhin. 21 Irkeb goyabe Israel marbeleŋ doyaŋ al kuruŋ hoyaŋ niŋ gusuŋaŋiramiŋ. IrkebAl Kuruŋ beleŋ Benyaminyenmiŋde niŋ al kura deŋem Kis gote urmiŋSol yunke yeŋ beleŋ Israel marte doyaŋal kuruŋ heŋ dama 40 gayen doyaŋ yirdehinhin. 22 Be, Al Kuruŋ beleŋ Sol go bu-luŋ tike takira teŋbe Dewit teŋ gasuŋ wolkiryiŋ. Yeŋ gebe Al Kuruŋ beleŋ gaha yiriŋ:‘Yesi urmiŋ Dewitbe bubulkuŋne wor po.Amaŋeŋ nurde uneŋ hime. Dufayne kuruŋkerde hime gayen yeŋ beleŋ gab gamairde pasi iryeŋ,’ yiriŋ. 23 Niŋgeb Al Ku-ruŋ beleŋ biŋa teŋ mere tiyyiŋ goyen pogama irdeb gogo Dewityen miŋde mat alyabereya Al Kuruŋ hitte Yumulgaŋ teŋ teŋAl Yesu Israel mar hitte teŋ kerke wayyiŋ.24Yesu go forok yeŋmeteŋmiŋmamiŋury-iŋyabe Yon Baptais beleŋ wa meheŋ heŋalya bereya mata buluŋmiŋ yubul teŋ AlKuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ heŋ baptais tenayiŋyeŋ Israel mar tumŋaŋ saba yirde hinhin.25 Yon go meteŋmiŋ kuŋ pasi irtek bindeheŋ hikeb gaha yiriŋ: ‘Nebe ganuŋ yeŋnurde nuneŋ haŋ? Dumulgaŋ teŋ teŋ Alwake kentek yeŋ doyaŋ irde haŋyen al gobene gago moŋ. Yeŋbe ne kamere wayyeŋ.Ne al gahade muŋ gare epte ma kahaŋbasaŋmiŋde niŋ kaŋ yugu tiyeŋ,’ yiriŋ.

26 “Niŋgeb, kadne yago, Abrahamyenmiŋde niŋ marya deŋ miŋtiŋ hoyaŋ Al Ku-ruŋ kafura irde yende mere po nurde haŋmar, ga nurnaŋ ko. Dumulgaŋ teŋ teŋmeregobe neŋ tumŋaŋ gake teŋ kerke wayyiŋ.27Gega Yerusalem marya doyaŋ marmiŋyabeleŋ Yesu goyen keneŋ bebakma tiyamiŋ.Mel gobe Sabatmiŋ Sabatmiŋbe Al Ku-ruŋyenmere basaŋmar beleŋmere asaŋdekatiŋ goyen kapyaŋ heŋ hinhan gega, meregote miŋ bebak ma teŋ hinhan. IrdebYesube buluŋ usi teŋ mayteke kami yeŋmere mayamiŋ. Mata tiyamiŋ gobe AlKuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ kamemata gwahade forok yiyyeŋ yitiŋ goyenpo forok yiriŋ gogo. 28 Yesube titmiŋeŋwor po, miŋ miŋmoŋ mayniŋ yeŋ Pailatgusuŋaŋ iramiŋ. 29 Be, he hende mayke

Page 207: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 13:30 204 Aposel 13:47kamkeb faraŋ teŋbe tukuŋ mete tiyamiŋ.Be, mata tiyamiŋ kuruŋ gobe Yesu niŋteŋ Al Kuruŋyen mere asaŋde katiŋ goyengwahade po forok yiriŋ. 30 Goyenpogabida ma hiriŋ. Al Kuruŋ beleŋ isaŋ hekehuwaryiŋ. 31 Go kamereb yeŋya Galilinaŋa bana mat Yerusalem kuŋmulgaŋ heŋhinhan mar goyen hitte wawuŋ budamdeforok yeke kenamiŋ. Niŋgeb gayenterbemel goreb Yesu niŋ Yuda mar saba yirdehaŋ. 32Niŋgeb deyya beleŋ mere igiŋ Yesuniŋ yitiŋ goyen momoŋ dirde har gago.Be, bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ asininiŋ yagotdiliŋde biŋa tiyyiŋ. 33 Irdeb gote igineŋbeneŋ dirŋeŋ weŋ hitte forok ire yeŋ Yesukamtiŋde mat isaŋ hiriŋ. Yesu goke AlKuruŋ beleŋ mere tiyyiŋbe Tikiŋ Asaŋdegahade katiŋ hi:‘Nebe nanake. Niŋgeb urne ge niŋ amaŋeŋ

nurd guneŋ hime,’ yitiŋ. Tikiŋ 2:734 Be, Al Kuruŋ beleŋ Yesube bida mahiyyeŋ yeŋ isaŋ heke huwaryiŋ gobe Al Ku-ruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋ asaŋdegahade kayyiŋ:‘Ne beleŋ Dewit hitte biŋa timiriŋ goyen

fudinde wor po gama irde guramgirde tareŋ gireŋ.

Guram gireŋ gabe megen niŋ al kura beleŋepte ma gwaha girtek,’ yitiŋ hi. Ai-saia 55:3

35 Irde Tikiŋ Asaŋdebe Dewit beleŋ Yesubida ma hetek goke,

‘Meteŋ alge gigeŋ tapat irde basiŋa irtiŋgobe epte ma bida hiyyeŋ,’ yiriŋ.Tikiŋ 16:10

36 Al Kuruŋ gwahade mere iryiŋ al Dewitgobe Al Kuruŋyen dufay kuruŋ goyen pasiirdeb kamyiŋ. Irkeb tukuŋ asem yagotdumuŋde kerkeb bida hiriŋ. 37Gega Al Ku-ruŋ beleŋ isaŋ hiriŋ yeŋ hite al Yesu gobebida ma hiriŋ. Hubu wor po. 38 Niŋgebal kura yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ iryeŋbeAl Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ halde un-yeŋ. Gote sabamiŋbe gago tagalde har.39 Niŋgeb, kadne yago, deŋbe Mose beleŋtikula kayyiŋ goyen gama irteke gab AlKuruŋ beleŋmata buluŋmiŋmoŋ al huwakdinyeŋ yeŋ nurde haŋ? Moŋ, epte moŋ!Goyenpoga al kura Yesu niŋ po dufaymiŋtareŋ iryeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ mata bu-luŋ miŋmoŋ, al huwak yeŋ kinyeŋ. 40-41Be,

Al Kuruŋyenmere basaŋ mar beleŋ asaŋdegahade katiŋ hi:‘Deŋ sukal teŋ haŋyenmar, nurde ga hinaŋ

ko.Deŋ gayenter niŋ mar hitte det kura

forok ireŋ.Irde mata gob al beleŋ keneŋ momoŋ

dirnayiŋ gega, usi yeŋ nurnayiŋ.Niŋgeb deŋbe kame gab keneŋ diltiŋ fot

yemaŋbe kamnayiŋ,’ yeŋ kayamiŋ.Habakuk 1:5

Niŋgeb mere gate igineŋ deŋ ultiŋde forokyenak geb, keŋkela heŋ hinayiŋ,” yinyiŋ.

42 Be, Polya Banabasya Yuda martegabu ya goyen tubul teŋ kat siŋare kureŋtikeb gor niŋ mar beleŋ, “Sabat nalu kuraimoyenterbe waŋ saba dirhar gayen tebaŋsaba dirke nurtek,” yinamiŋ. 43 Irde gaburegor mat siŋare kuŋbe Yuda marya al miŋhoyaŋde niŋ Yuda mar moŋ gega, Yudamarte mata gama irde haŋyen mar gorebPolya Banabasya gama yirde kwamiŋ.Irkeb irem goreb mel go mere yirde tareŋyirye yeŋbe, “Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋnurde duneŋ faraŋ durde hi geb, hugiŋeŋyeŋ ge po nurde gama irde hinayiŋ,”yinaryum.

44 Be, kuŋ sopte Sabat nalu hekeb taunbana gor niŋ mar gobe Al Kuruŋyen merenurniŋ yeŋ al budam wor po waŋ Yudamarte gabu yare gor gabu iramiŋ. 45 IrkebYuda mar Pol niŋ igiŋ ma nuramiŋ gore albudam gabu iramiŋ goyen yeneŋbe daniŋneŋbe gwahade moŋ yeŋ biŋ ar yamiŋ.Irdeb Pol beleŋ mere teŋ hinhin gobe usiteŋ hi yeŋ sukal iramiŋ. 46 Gega PolyaBanabasya gobe kafura ma heŋbe, “Al Ku-ruŋyenmerebe deŋ Yudamarwa nurnayiŋyeŋ gogo momoŋ diraruŋ. Gega harhok-tiŋ uneŋbe epte ma Al Kuruŋya hugiŋeŋhitek yahaŋ geb, gayenterbe epte ma deŋmomoŋ diryeŋ. Gwaha titŋeŋbe al miŋhoyaŋ Yuda mar moŋ po gab kuŋ momoŋyirde hireŋ tahar geb. 47Al Kuruŋyenmeretukuŋ Yuda mar moŋ hitte kuŋ tagaliryeŋdineŋ Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ meremiŋasaŋde hi goyen dunyiŋ. Merembe gahade:‘Gebe hulsi yara heŋ al miŋ hoyaŋ Yuda

mar moŋ hike kwa kuruŋ gayen nebeleŋ yumulgaŋ tiyeŋ mere goyenmomoŋ yirde tukayiŋ.

Page 208: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 13:48 205 Aposel 14:17Irkeb biŋ bak yekeb ne beleŋ yumulgaŋ

tiyeŋ,’ yitiŋ hi,” yaryum. Aisaia 49:648 Be, al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ

beleŋ irem go mere tiyaryum goyen nur-deb amaŋ heŋbe Al Kuruŋyen mere palapiramiŋ. Irdeb alya bereya Al Kuruŋ beleŋyiŋgeŋya hugiŋeŋ hitek yeŋ basiŋa yirtiŋmarbe tumŋaŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋiramiŋ.

49 Be, Al Kuruŋyen merebe naŋa banakuruŋ go tagal tukuke nurtiŋ ala tiyamiŋ.50 Gega Yuda mar beleŋ taunde gor niŋdoyaŋ marya bere samuŋ miŋyaŋ Yudamarte tikula gama irde hinhan goyen biŋyakamamiŋ. Irkeb mel goreb taunde gorniŋ mar kura yinkeb Polya Banabasya gasayirniŋ yeŋ buluŋ buluŋ yirdeb, “Taungayenter ga heŋ ma!” yineŋ yakiratiyamiŋ. 51 Irkeb gor niŋ mar goyen matabuluŋ tihit yeŋ biŋ bak yenaŋ yeŋbe yendematare kahaŋde tupi busaŋ heŋbe An-tiok taun go tubul teŋbe Aikoniam taundekwaryum. 52 Be, Antiok niŋ mar Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ iramiŋ gobe Holi Spiritbeleŋ ketal yurke amaŋ heŋ hinhan.

14Polya Banabasya Aikoniam taunde

kwaryum1 Be, Polya Banabasya gobe teŋ hi-

naryum gwahade po Aikoniam taunde gormanaŋ Yuda marte gabu yare kuŋ sabakeŋkela po tagalke Yuda marya al miŋhoyaŋya goyen budam wor po Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ iramiŋ. 2 Gega Yudamar kura mere go igiŋ ma nuramiŋ margoreb al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ biŋyakamkeb Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋmar goyen asogo yiramiŋ. 3 Niŋgeb asogoyirde hinhan goyen fole yirtek yeŋbe PolyaBanabasya go nalu budam po gor heŋbekafura ma heŋya Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋalya bereya buniŋeŋ nurde faraŋ yurdeyawarde hinhin goke tagalde hinaryum.Irkeb gor niŋ mar gore fudinde yenaŋyeŋbe irem gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋtareŋ yirke mata tiŋeŋ kurayen kurayenforok yirde hinaryum. 4 Irkeb taun goyen-ter niŋ mar kurabe irem goke hamiŋ. Mu-naŋ kurabe Yuda mar niŋ hamiŋ. 5 IrkebYuda marya al miŋ hoyaŋya goyen doyaŋ

marmiŋya gabu irde irem go hora po gasayirteke kamiryeŋ yeŋ mere sege iramiŋ.

Polya Banabasya Listra taunde kwaryum6 Gega irem gobe mere go nurdeb busa-

harde Likonia naŋare niŋ taun irawa kuraListraya Derbiya gor kwaryum. Irdeb naŋabana go niŋ taun biŋyaŋ wor kwaryum.7Kuŋ goŋbemere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyentagalde tukuŋ hinaryum.

8 Be, Listrabe al kura kahaŋ simsimamgoyen gor hinhin. Yeŋbe kawaŋ hiriŋdemat po muŋ kura ma huwarde kuŋ hi-tiŋ. 9 Al goyen keperdeb Pol mere teŋhinhin goyen keŋkela palŋa irde hinhin.Irde al gore Polyen mere go fudinde yeŋnurde biŋ hek irke keneŋbe Al Kuruŋbeleŋ amaŋeŋ nurde sope iryeŋ yeŋ nur-deb Pol beleŋ diliŋ bilmiŋde po keŋkelairdeb, 10 “Huwara!” inyiŋ. Irkeb bemel pohuwarde kuŋ waŋ tiyyiŋ. 11 Be, al budakuruŋ gore Pol mata tiyyiŋ go keneŋbeyende mere mat po, “Baraŋ marniniŋ alfakŋuŋde heŋ katahar!” yeŋ weŋwoŋtiyamiŋ. 12 Irdeb Banabasbe Sus inamiŋ.Munaŋ Polbe tonaŋ al heŋmere teŋ hinhingoke teŋbe Hermes inamiŋ.

13 Be, Sus doloŋ ird ird yabe taun siŋarehinhin geb, Sus doloŋ ird ird mata doyaŋalya taun goyenter niŋ marya beleŋ Ban-abas goyen Sus usi teŋbe bulmakaw al diriŋyade umŋa gitik teŋ yukuŋ kumga teŋ iremgo doloŋ yirniŋ yeŋ taun yame kuruŋdegor yawayamiŋ. 14 Irkeb Yesuyen merebasaŋ mar Banabasya Polya gobe gwahatiniŋ tahaŋ yeke nurdeb daniŋ goya gwahatiniŋ tahaŋ yeŋ buniŋeŋ wor po nurdebuliŋhormiŋ erek yirde kup yeŋ kuŋ al budagoyen kahal bana heŋbe, 15 “Daniŋ gwahateŋ haŋ? Deyyabe al deŋ yara po geb!Deyyabe Al Kuruŋ gwahader hitiŋ naŋkiŋ,megeŋ, makaŋya det kuruŋ gayen yiryiŋ algotemere igiŋ gayenmomoŋ dirye yeŋwa-yaruŋ. Irkeb mata kukuwamŋeŋ miŋ miŋ-moŋ teŋ haŋ gahade gayenbe yubul teŋ AlKuruŋ hitte mulgaŋ henayiŋ. 16 BikkeŋbeAl Kuruŋ beleŋmegenniŋ al tumŋaŋ gayengo ma nurde uneŋ hikeb okohom po yubultike dufaymiŋde po kuŋ hinhan. 17 GegaAl Kuruŋbe buniŋeŋ miŋyaŋ geb, hugiŋeŋpo ma yubul tiyyiŋ. ‘Gwaha yirmeke AlKuruŋbe fudinde hi yeŋ biŋ bak yenayiŋ,’

Page 209: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 14:18 206 Aposel 15:4yeŋbe det igiŋ igiŋ yuneŋ hiyen. Naŋkiŋdemat kigariŋ yuneŋ hiyen. Irde biŋgebenalumiŋde yuneŋ hiyen. Irde biŋge budamyuneŋbe biŋde wor amaŋ po makiŋ yirdehiyen. Irde deŋ manaŋ gwahade po dirdehiyen gega, Al Kuruŋ niŋ ma nurde haŋ,”yineŋ kwep kwep tiyaryum. 18 Be, iremgore gwaha yaryum gega, al buda gobebebak ma teŋ dapŋa gasa yirde irem gogalak yirde doloŋ yirniŋ yeŋ kimŋeŋ pohamiŋ.

19 Be, Yuda mar kura Pisidia naŋare niŋtaun kura Antiokya Aikoniamya mat Listrataunde waŋbe al buda kuruŋ gor niŋ goyenwor biŋ yakamamiŋ. Irkeb Pol goyen horapo mayamiŋ. Irde kama yeŋbe tuluŋ teŋtaun siŋare tukuŋ tubul tiyamiŋ. 20 Gegakamere Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hin-han mar beleŋ waŋ gabu irde kalyaŋ kerdehikeb gereŋ heŋ huwarde sopte taun banagoŋ hurkuriŋ. Be, fay urkeb yeŋya Ban-abasya Derbi taunde kwaryum.

Polya Banabasya Siria naŋare niŋ taunkura Antiok mulgaŋ haryum

21 Be, Polya Banabasya gobe Derbitaunde kuŋbe Yesu niŋ mere igiŋ goyentagalke alya bereya karim ma Yesu niŋ du-faymiŋ saŋiŋ iramiŋ. Be, go kamereb iremgo mulgaŋ heŋ Listra taunde kwaryum.Gor matbe Aikoniam taunde kwaryum.Irdeb Aikoniam matbe Pisidia naŋare niŋtaun Antiok taunde kwaryum. 22 Taunyaŋgoyen kuŋ heŋyabe alya bereya Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar goyen, “KameAl Kuruŋ hitte kuniŋ yeŋbe okohom makutek. Kanduk kurayen kurayen yeneŋgab kutek. Niŋgeb tareŋ po heŋ DoyaŋAl Kuruŋ niŋ dufaytiŋ saŋiŋ iraŋ goyentubulma tinayiŋ,” yineŋ saba yirdya yirdyakuŋ hinaryum. 23 Kuŋ heŋyabe taun kurarniŋ kurar niŋ al kura Yesuyen alya bereyasios gote doyaŋ mar yirde kuŋ hinaryum.Irde biŋge kutŋa irde Al Kuruŋ mere irdeheŋyabe doyaŋmarAl Kuruŋniŋ dufaymiŋhek irde hinhan mar goyen Al Kuruŋ beleŋdoyaŋ yirde hiyeŋ yeŋ Al Kuruŋ haniŋdeyerde hinaryum.

24 Be, irem go Pisidia naŋa bana goŋmeteŋ teŋ kuŋ kuŋbe Pamfilia naŋareforok yaryum. 25 Irdeb kuŋ Perga taundeAl Kuruŋyen mere tagalde Atalia taunde

kurkaryum. 26 Irde Atalia taunde matbehakwa teŋ mulgaŋ heŋ Siria naŋare niŋtaun Antiok kwaryum. Taun goyenterbehaŋkapya Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irdehinhan mar beleŋ meteŋ goyen tiyiryeŋyineŋ Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirdefaraŋ yurde hiyeŋ yeŋ Al Kuruŋ haniŋdeyeramiŋ. Niŋgeb meteŋ go pasi irdebmulgaŋ heŋ gor po kwaryum.

27 Be, irem go mulgaŋ heŋ kuŋ Antiokforok yeŋbe gor niŋ sios tumŋaŋ gabuyirdeb meteŋ teŋ kuŋ hinaryum goyenmomoŋ yiraryum. Al Kuruŋ beleŋ tareŋyirde faraŋ yurke daha mat al miŋ hoyaŋyad yad miŋ uraryum goyen goke keŋkelamomoŋ yiraryum. 28 Irdeb Antiok gorbenalu ulyaŋde po Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋirde hinhan marya hinaryum.

15Polya Banabasya Yerusalem kwaryum

1 Be, Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hin-han mar kura Yudia naŋare mat Sirianaŋare niŋ taun Antiok kwamiŋ. Gorkuŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ margor niŋ goyen, “Al kura Yesu niŋ dufaymiŋsaŋiŋ irtiŋ gega, Yuda marte tikula Mosebeleŋ kayyiŋ goyen ma gama irde gubama yenayiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ epte mayumulgaŋ tiyyeŋ,” yeŋ saba yirde hinhan.2 Irkeb Polya Banabasya beleŋ sabamiŋgoyen igiŋ ma nurdeb mere go soptehuwa irye yeŋ mel goya kadom mohoŋdetiyamiŋ. Gwaha tike yeneŋbe Antiok niŋYesuyen alya bereya beleŋ, “Yerusalemkuŋ aposel budaya gor niŋ sios gote doyaŋmaryat mohoŋde wor po mere gate miŋkeŋkela nurde ga wayyi,” yeŋ hulyaŋ yi-ramiŋ. Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋmar kuraya kwamiŋ.

3 Beleŋmiŋbe Fonisia naŋaya Samarianaŋayaŋ kuŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋirtiŋ goyaŋ niŋ mar goyen al miŋ hoyaŋYuda mar moŋbe daha mat Al Kuruŋ hittebiŋ mulgaŋ hamiŋ goyen momoŋ yiramiŋ.Irkeb mere go nurdeb amaŋ wor po hamiŋ.4 Be, kuŋ Yerusalem forok yamiŋ. Irkebgor niŋ siosya gote doyaŋ maryabe aposelbudaya beleŋ amaŋeŋ nurde yuneŋ gargaryiramiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋmel go faraŋyurde saŋiŋ yirke meteŋ teŋ hinhan ku-ruŋ goyen tumŋaŋde po momoŋ yiramiŋ.

Page 210: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 15:5 207 Aposel 15:235 Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hin-han goyen kurabe Farisi mar niŋgeb, melgore nurde huwardeb, “Al kura Yuda marmoŋ al miŋ hoyaŋde niŋ gore Al Kuruŋgama irniŋ yeŋbe nende tikula gama irdeguba yenayiŋ,” yamiŋ.

6 Irkeb aposel budaya sios gote doyaŋmarya gore, “Mere gabe kandukŋeŋnurhetniŋ, sope irniŋ,” yeŋ gabu iramiŋ. 7 Irdebmere sege irke kuŋ kuŋ sobamde po hekebPita beleŋ huwarde gaha yinyiŋ: “Kadneyago, nende al moŋ al miŋ hoyaŋ goyenmere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen nurde yeŋge dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ yeŋ bikkeŋ AlKuruŋ beleŋ ne Yuda mar al gayen basiŋanirde hulyaŋ nirke kuŋ Yesu niŋ momoŋyirmiriŋ gobe nurde haŋ gogo. 8Al Kuruŋ,alya bereyat dufay keŋkela wor po nurdyuneŋ hi Al gore neŋ Yuda mar wa HoliSpirit dunyiŋ gwahade goyen po al miŋhoyaŋ wor yunyiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋYuda mar moŋ wor igiŋ nurde yuneŋ higoyen bebak titiriŋ. 9 Al Kuruŋbe gwa-hade goyen poneŋya yeŋya tuŋande deneŋhi. Niŋgeb nende al ma yende al kuraYesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iryeŋbe Al Kuruŋbeleŋ igiŋ ala pomata buluŋmiŋ halde pasiiryeŋ. 10NeŋYudamarte tikula gobe neŋyaasininiŋ yagoya beleŋ gama ird ird niŋmeteŋeŋworponurdehityen. Niŋgeb eptema elaŋ urtek gayen daniŋbe al miŋ hoyaŋgega Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ gayenkanduk kuruŋ supahakde ugohol tiniŋ teŋhaŋ? Deŋ gayen Al Kuruŋ tuŋaŋ urniŋ teŋhaŋ? 11Gwahama tinayiŋ. Doyaŋ Al KuruŋYesu beleŋ neŋ dawaryiŋ gwahade goyenpo yeŋ wor buniŋeŋ nurde yuneŋbe faraŋyurde yawaryiŋ geb,” yinyiŋ.

12 Be, Pita go merem pasi irkeb Ban-abasya Polya beleŋ wor mere tikeb diŋdeŋirde palŋa iramiŋ. Irkeb irem go Yuda marmoŋ gote naŋayaŋ kuŋ meteŋ teŋ hikeyaAl Kuruŋ beleŋ mata tiŋeŋ kurayen ku-rayen forok yirde hinhin goyenmomoŋ yi-raryum. 13 Meremiŋ pasi irkeb Yerusalemniŋ sios gote doyaŋ al kura YemsYesu kuliŋbeleŋ huwardebe gaha yinyiŋ: “Kadneyago, ga nurnaŋ. 14 Saimon Pita beleŋdaha mat Al Kuruŋ beleŋ haŋkapya alyabereya kura Yuda mar moŋ goyen yawardedirŋeŋ weŋ yiryiŋ goyen momoŋ dirkenurhet gogo. 15 Pita beleŋ momoŋ dira

gobe bikkeŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ marbeleŋ asaŋdemere katiŋ gotemiŋ goyenpomomoŋ dira. Merebe gahade:16 ‘Ne Doyaŋ Al Kuruŋ gare yeŋ hime.Kamebe Dewityen miŋ buluŋ hitiŋ goyen

ne beleŋ mulgaŋ heŋ waŋbe sopeireŋ.

Sope irde gabu irmeke tebaŋ tareŋhiyyeŋ.

17 Gwaha irmekeb al hoyaŋ beleŋ ne niŋnaŋkennayiŋ.

Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ tumŋaŋneneŋbe biŋ mulgaŋ hekeb nerealya bereya henayiŋ.

18 Al Kuruŋ gwaha tiyeŋ yeŋ biŋa tiyyiŋmere kuruŋ goyenbe al beleŋ hakotnurde hinhan geb,

waŋ waŋ gayenter manaŋ nurde hite,’yitiŋ hi. Amos 9:11-12

19 Niŋgeb Yuda mar moŋ Al Kuruŋ hittebiŋ mulgaŋ heŋ haŋ mar goyen iŋgogahama yirtek. 20-21 Gega Yuda marte tiku-labe hakot taunyaŋ taunyaŋ tagalde hin-han. Gayenter wor neŋ Yuda marte gabuyaniniŋyaŋ Sabatmiŋ Sabatmiŋ hugiŋeŋgwahade po tagalde haŋyen geb, mel gohitte asaŋ po kaŋ yuneŋbe, ‘Uŋgura biŋgekaŋ yuntiŋ goyen go ma nene hinayiŋ,leplep mata ma teŋ hinayiŋ, dapŋa kurabiŋiŋde feŋ tike kamtiŋ ma haniŋde yakatike kamtiŋ gobe go ma nene hinayiŋ, irdedapŋa dari wor go ma nene hinayiŋ,’ yineŋmata gayen po gab utaŋ yirtek,” yinyiŋ.Irkeb Yerusalem niŋ siosyen doyaŋ marbeleŋ Yuda mar moŋ Yesu niŋ dufaymiŋsaŋiŋ irtiŋ mar hitte asaŋ kayamiŋ.

Yerusalem niŋ sios beleŋ Yuda mar moŋhitte asaŋ kayamiŋ.

22 Irkeb aposel budaya Yerusalem niŋYesuyen alya bereya sios tumŋaŋ goyabemel gote doyaŋ mar beleŋ, “Nende al kurabasiŋa irde hulyaŋ yirke Polya Banabasyairde Antiok kunayiŋ,” yeŋ mere mayamiŋ.Irdeb Yudas deŋem kurabe Basabas goyaSailasya yade yapat yiramiŋ. Al irawa gobeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hitiŋ margote doyaŋmar. 23 Irdeb Yerusalemhinhanmar gore asaŋ katiŋ gobe Antiok kutekmargo yunamiŋ. Asaŋdeb gahade kayamiŋ:

Page 211: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 15:24 208 Aposel 16:3“Neŋbe aposel budaya Yerusalem niŋ

sios gote doyaŋ mar gare asaŋ gago kaŋdunhet.

Deŋbe Antiok taunya Siria naŋaya Sil-isia naŋa bana goŋ niŋ al Yuda mar moŋal miŋ hoyaŋ gega, Yesu niŋ dufaytiŋtareŋ irde haŋ. Niŋgeb neŋbe kadtiŋyago.

24 Be, dende mere momoŋ nurtiŋbeal kura gar haŋyen gore gor kuŋbe deŋgoyen mere kukuwam mat dirke kan-dukŋeŋ wor po nuraŋ. Go mar gobeneŋ beleŋ ma hulyaŋ yirteke kwaŋ.Yiŋgeŋ dufaymiŋde kuŋ mere gogo di-raŋ. 25 Niŋgeb goke teŋbe neŋ beleŋneŋya hite mar kura yade kadniniŋwaraŋ wor po Banabasya Polya irde deŋhitte kunayiŋ yeŋ goke mere maytiŋ.26 Irem gobe Yesu Kristu niŋ meteŋteŋ hike gasa yirde buluŋ buluŋ yirkesoŋ kamde haryen. Gega goke kafurama heŋ meteŋmiŋ goyen bada ma heŋharyen. 27 Be, nende al yad yertekekuriryeŋ mar gobe Yudasya Sailasya.Irem gore deŋ hitte kuŋ gabe asaŋ banagaŋ mere kaŋ hite gayen mohoŋde worpo momoŋ diriryeŋ. 28 Nende dufaybeHoli Spirityen dufayya tuŋande geb, neŋbeleŋ Yuda marte tikula goyen teŋbesupahaktiŋde ma ugohol titek. Gobekanduk kuruŋ wor po. 29 Goyenpogauŋgura biŋge kaŋ yuntiŋ gobe go manene hinayiŋ, dapŋa darim ma nene hi-nayiŋ, dapŋa kura biŋiŋde kaŋ giti irkekamtiŋ ma haniŋde yaka tike kamtiŋgobe go ma nene hinayiŋ, irde leplepmata ma teŋ hinayiŋ. Mata buluŋ gwa-hade ma teŋ hinayiŋbe igiŋ po hinayiŋgeb. Mereniniŋbe gago po,” yamiŋ.30 Be, mel go asaŋ go tukuŋ Antiok

taunde forok yamiŋ. Forok yeŋbe gorniŋ Yesuyen alya bereya gabu yirdeb asaŋgo yunamiŋ. 31 Yunkeb asaŋ go kapyaŋhamiŋ. Irde mere asaŋde hi gore dufaymiŋsaŋiŋ irke amaŋ wor po hamiŋ. 32 IrdebYudasya Sailasya wor Al Kuruŋyen merebasaŋ mar geb, Antiok niŋ alya bereyaAl Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hitiŋgoyen saŋiŋ heŋ heŋ ge faraŋ yurye yeŋbenalu ulyaŋde po gor heŋ saba yirde hi-naryum. 33-34 Be, irem gobe gor heŋ

heŋbe Yerusalem kureŋ tikeb Antiok niŋsios beleŋ gabu irde amaŋ hende yad yerkemulgaŋ heŋ kwaryum.* 35Gega Polya Ban-abasyabe Antiok taunde gor heŋ Doyaŋ AlKuruŋ niŋ taun goyenter niŋ mar goyensaba yirde hinhan. Irem gobe saba markadom budam goya gwaha teŋ hinhan.

Polya Banabasya bur yaryum36 Be, Antiok taunde gor heŋ meteŋ

teŋ teŋbe nalu kurareb Pol beleŋ Banabaskeneŋbe, “Hakot taunyaŋ kuŋ Doyaŋ AlKuruŋniŋ saba yirde hinaryumgoyenmul-gaŋ heŋ kuŋbe kaddere yago Yesu niŋ du-faymiŋ tareŋ irde hitiŋ mar goyen dahadehaŋ goyen kuŋ yenye,” inyiŋ.

37 Goyareb Banabasbe, “Yon Mak ineŋhaŋyen goyen teŋ kure,” inyiŋ. 38 GegaYonbe Pamfilia naŋare gor irem go yubulteŋ busaharyiŋ, irde meteŋ untiŋ goyengo ma pasi iryiŋ geb, Pol beleŋ yeŋyakuŋ kuŋ goke igiŋ ma nuryiŋ. 39 Irkebgor matbe irem go kadom mohoŋde teŋbebur yaryum. Irde Banabasbe Mak teŋhakwa hende Saiprusmotmotde kwaryum.40Munaŋ Polbe Sailas teŋ kweŋ tikeb diŋuŋYesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ Antiok hin-han mar gore, “Igiŋge kuri,” yineŋ Al Ku-ruŋ beleŋ doyaŋ yirde hiyeŋ yeŋ Al Kuruŋgusuŋaŋ iramiŋ. Gwaha yirde yubul tikebkwaryum. 41 Be, Polya Sailasya gobe An-tiok taun tubul teŋ Siriaya Silisiaya naŋarekuŋbe Pol beleŋ gor niŋ sios goyen tareŋyirde hinhin.

16Pol beleŋ Timoti teŋ kuriŋ

1 Be, gwaha yirdeb kuŋ Derbi taundeforok yaryum. Gor matbe Listra taundekwaryum. Gorbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋirde hitiŋ al kura deŋembe Timoti hinhin.Miliŋbe Yuda mar bere, irde yeŋ wor Yesuniŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde hinhin. Gegananiŋbe Grik al.

2 Be, Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋmar Listraya Aikoniamya taunde hinhangoreb Timoti al igiŋ ineŋ turuŋ irde hin-han. 3 Irkeb Pol beleŋ Timotiyen mere mo-moŋ goyen igiŋ nurdeb al go teŋ kwe yeŋnuryiŋ. Gega Timoti naniŋbe Yuda maral moŋ geb, guba ma yitiŋ goyen gor niŋ

* 15:33-34: Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: 34 Gega Sailas gobe gor heŋ yeŋ nuryiŋ.

Page 212: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 16:4 209 Aposel 16:20Yuda marbe nurde hinhan. Niŋgeb Yudamar goŋ hinhan mar gore Timoti keneŋbeyeŋ ge igiŋ ma nurd unnayiŋ yeŋbe Polbeleŋ guba yeŋ unyiŋ. 4Go kamereb Listrataun tubul teŋ taunhoyaŋyaŋwor kwamiŋ.Kuŋ heŋyabe bikkeŋ Yerusalem gor aposelbudaya siosyen doyaŋ marya gore Yudamar moŋ gega Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋirde hinhan mar goke mere mayde asaŋkaŋ Antiok niŋ sios yunamiŋ goyen gokemomoŋ yirde kuŋ hinhan. 5 Irkeb mere gonurdeb goŋ niŋ sios goyen dufaymiŋ saŋiŋhamiŋ. Irde al hoyaŋ tiŋeŋmanaŋYesu niŋmomoŋ yirke gise haŋka al budam yeŋ gedufaymiŋ tareŋ irde hinhan.

Pol beleŋ yuwarwarte Masedonia al kurakinyiŋ

6 Gwaha teŋbe mel karwo, PolyaSailasyabe Timotiya go, “Esia naŋarekuŋ mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen sabayirniŋ,” yamiŋ. Gega beleŋmiŋ goyen HoliSpirit beleŋ pet tike Frigiaya Galesiayanaŋare kwamiŋ. 7Gor matbe Misia naŋayaBitinia naŋaya gote biptire kwamiŋ. IrdebBitinia naŋare kuniŋ yekeb goyen manaŋHoli Spirit beleŋ pet tiyyiŋ. 8Niŋgeb Misianaŋa bana gor kuŋ kuŋbe Troas taundeforok yamiŋ. 9 Kuŋ gor heŋyab wawuŋkura Pol beleŋ yuwarwarte Masedonia niŋal kura kenke huwardeb eseŋ mere irdeb,“Masedonia beleŋ gaŋ waŋ faraŋ durayiŋ,”inyiŋ. 10 Be, Pol beleŋ go tagalke nurdeb,“Al Kuruŋ beleŋ Masedonia niŋ marbemere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen momoŋyirnayiŋ yeŋ dikala dira,” yeŋ goyare pogitik teŋ kuniŋ titiriŋ.

Lidia Yesu niŋ biŋ mulgaŋ hiriŋ11 Be, hakwa kura Troas taunde mat

teŋbe Samotres motmotde po kutiriŋ.Irdeb fay urkeb gor mat sopte hakwago hende po Neapolis taunde kutiriŋ.12Gor matbe kahaŋniniŋde kuŋ kuŋ Filipaitaunde forok yitiriŋ. Taun gobeMasedoniagote taun kuruŋmiŋ. Roma gabmanyenmeteŋ marbe gor heŋ naŋa go doyaŋ irdehinhan. Neŋbe naŋkahal budam yara gorhinhet.

13 Be, Sabat nalu kurarebe Yuda marbeleŋ gabu irde Al Kuruŋ mere irde hin-han gasuŋ niŋ naŋkinniŋ yeŋ taun gote

yame kuruŋde mat kat kuŋbe fete kuragor kutiriŋ. Irde fe siŋakde gorbe berebuda kura gor gabu iramiŋ go yeneŋbeyeŋya keperde mere teŋ hinhet. 14 GorbeTaiataira taunde niŋ bere kura deŋemLidiawor bana goŋheŋmereniniŋ nurdehinhin.Yende meteŋbe amil umŋam bukkeŋyadigulakya suluk yirke bukkeŋ yara hitiŋ*goyen yirde hike damu teŋ hinhan. YeŋbeAl Kuruŋ doloŋ irde hinhin geb, Polyensaba go nurde hikeyabe Al Kuruŋ beleŋdufaymiŋ fegelkeb saba gote miŋ biŋ bakyiriŋ. 15 Niŋgeb yeŋya diriŋmiŋmiŋyasaba goyen fudinde yeŋ nurdeb baptaistamiŋ. Go kamereb yamiŋde duke yeŋbe,“Fudinde Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋtareŋ ira yeŋ nurd nunhaŋ kenem wakeyaner kuniŋ,” dinyiŋ. Irde dineŋ tebaŋ podirkeb bada heŋ kuŋ yeŋya hinhet.

Polya Sailasya koyare yeramiŋ16Be, kurarebe Yudamar beleŋ Al Kuruŋ

mere irde hinhan gasuŋde kutiriŋ. Gor kuŋheŋya belenbe bere foŋeŋ kura kintiriŋ.Yeŋbe al kurate meteŋ bere, irde damummoŋ meteŋ teŋ yuneŋ hinhin. Yeŋbeuŋgura beleŋ ketal urtiŋ gore dufay unkeal hitte kame da mata forok yenayiŋ goyengoke tagalde hiyen. Niŋgeb al beleŋ horauneŋbe, “Kame ne hitte da mata forokyiyyeŋ?” yeŋ gusuŋaŋ irde haŋyen. Be,yeŋbe doyaŋ irde hinhan mar gwaha mathora budam yade yuneŋ hiyen. 17 Be, beregore Polya neŋya gama dirdeb, “Mel gabeAl Kuruŋ tonŋeŋ yaŋ wor po Al gote meteŋmar. Mel gabe daha mat Al Kuruŋ beleŋalya bereya yumulgaŋ tiyyeŋ goke momoŋdirde haŋ,” yeŋ kuware mere teŋ hinhin.

18 Be, bere gore hugiŋeŋ wawuŋ bu-damde gwaha po dirde hinhin. Irkebwawuŋ kurare kurab Pol go biŋ ar yeketigiri teŋbe uŋgura bere go ketal urtiŋhinhin goyen, “Yesu Kristuyen deŋemdeginhem. Bere ga tubul teŋ kat kwa!” inyiŋ.Irkeb goyare po bere go tubul teŋ kat kuriŋ.

19 Irkeb bere go doyaŋ irde hinhanmar gore hora teŋ teŋ beleŋmiŋ pet tikekeneŋbe biŋ ar yamiŋ. Irkeb Polya Sailasyago yanarde yuluŋ teŋ merere yirniŋ yeŋtaun gote gabu gasuŋ doyaŋ marmiŋ hin-hande gor yukamiŋ. 20 Bere doyaŋ irde

* 16:14: Amil bukkeŋ yara gobe doyaŋ marte amil umŋa yirde haŋyen.

Page 213: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 16:21 210 Aposel 17:2-3hinhan mar beleŋ Filipai taun gote doyaŋmar Roma gabman al hitte yukuŋbe, “Aliraw gabe Yuda mar al. Irem garebe neŋtaun gayen bana niŋ al buluŋ dirde har.21Yeŋbemata hoyaŋwor po neŋ Romamargahade gare epte ma titek goyen tagaldehar,” yeŋ tagal yunamiŋ.

22 Be, al buda kuruŋ gor gabu iramiŋ gotumŋaŋde asogo yirde gasa yirtek yamiŋ.Irkeb doyaŋ mar beleŋ fuleŋa marmiŋyinkeb uliŋhormiŋ erek yirde yuguya teŋyuneŋbe sikkeŋ uliŋde yusulak tiyamiŋ.23 Yusulak teŋ buluŋ wor po yirdeb yadkoya bana yeramiŋ. Irdeb koya doyaŋ algoyen, “Keŋkela doyaŋ yira ko. Moŋgo,busahariryeŋ geb,” ineŋ hayhay iramiŋ.24 Gwaha inke nurdeb irem go yukuŋ koyabana goŋ kahalte wor po gwaha mat kurabusahartek miŋmoŋ bana yiryiŋ. Irdeb hehakwa al fere yird yird niŋ yukuŋ yirtiŋhinhande gor kahaŋ gor yerde sen po gitiyiryiŋ.

25 Be, wawuŋ biŋde wor pobe irem goreAl Kuruŋ mere irde kasor irde tikiŋ heŋhikeb koyare hinhan mar hoyaŋ beleŋnurde hinhan. 26 Irem go gwaha teŋhikeyabe bemel po niniŋa kuruŋ tikeb koyagote miŋ aŋsok irde tubul tike yame gorniŋ tumŋaŋ siksuk iramiŋ. Irde sen koyarehinhan mar giti yiramiŋ goyen wor yiŋgeŋsuk yeŋ pasi hamiŋ. 27 Irkeb koya doyaŋ algore huwarde kuŋbe yame tumŋaŋ hol yi-tiŋ yeneŋbe al koyare hinhan marbe busa-harhaŋ yeŋ nurdeb fuleŋare niŋ bidilamiŋteŋ yiŋgeŋ mayeŋ tiyyiŋ. 28Gega Pol beleŋaraŋ po keneŋbe kwep iryiŋ. “Gigeŋmaydema! Neŋbe tumŋaŋ po hite geb!” inyiŋ.

29 Goyarebe kidoma bana mere irdehinhin geb, koya doyaŋ al gore hulsiniŋ hoy yiriŋ. Irkeb hulsi tawaŋ un-keb kup yeŋ hurkuŋ irem go diliŋde ka-fura hende uliŋ barbar yeŋ kuŋ kukukayyiŋ. 30Gwaha teŋbe siŋare yade katyiŋ.Irdeb, “Irem, daha timeke gab Al Kuruŋbeleŋ nawaryeŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ.31 Irkeb, “Dufayge Yesu Kristu niŋ posaŋiŋ irayiŋ gab Al Kuruŋ beleŋ gumul-gaŋ tiyyeŋ. Irde ge niŋ teŋ diriŋmiŋgetumŋaŋ gwaha tinayiŋbe yeŋ wor yu-mulgaŋ tiyyeŋ,” inaryum. 32 Irkeb algore diriŋmiŋmiŋ hoy yirke wakeb PolyaSailasya beleŋ tumŋaŋde Doyaŋ Al Kuruŋ

niŋ saba yirde momoŋ yiraryum. 33 Be, gowawuŋ goyen po koya doyaŋ al gore iremgo uliŋde dariya usuya goyen halde yuntekgasuŋde yukuŋ halde yuneŋbemala tiyyiŋ.Gwaha yirkeb goyare po irem gore melgoyen tumŋaŋ baptais yiraryum. 34 Gokamereb irem go yamiŋde yukuŋ biŋgeyunke naryum. Be, al goya dirŋmiŋmiŋyagobe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋiramiŋ goke amaŋ wor po hamiŋ.

35 Be, fay urke wampotbe taun gotedoyaŋ mar beleŋ, “Koya doyaŋ al go inkeal irawa yad fere tiyuŋ goyen yubul tikekuri,” yeŋ fuleŋamarmiŋ hulyaŋ yirke kuŋinamiŋ. 36 Irke koya doyaŋ al gore Polgoyen, “Taun doyaŋ mar beleŋ yubul tikekuri ninhaŋ niŋgeb, igiŋge bitiriŋ kamkekuri,” inyiŋ. 37 Gega Pol beleŋ hardebfuleŋa mar goyen yinyiŋ: “Moŋ, deyyabeRoma mar al gega, kibe duliŋ wor po miŋmiŋmoŋ al diliŋde dusulak dirde koyarederaŋ. Munaŋ haŋkabe balmiŋ kuri din-haŋ? Moŋ, deyyabe epte ma gwaha tiyeŋ.Yinke waŋ yiŋgeŋ dade siŋare dukunayiŋ,”yinyiŋ. 38 Irkeb kuŋ taun doyaŋ mar hittemulgaŋ heŋbe, “Irem gobe Roma mar alneŋ beleŋmali gasa yirtekmoŋgega, buluŋyirtiŋ,” yinkeb kafura hamiŋ. 39 Irde waŋirem go pohogay yirdeb koyare mat yukuŋsiŋa yirdeb, “Dubul teŋ hoyaŋde kuri,”yinamiŋ. 40 Gwaha yirkeb kateŋ siŋareheŋbe Lidiayen yare kwaryum. Kuŋ gorbeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan maryeneŋbe saba yirde saŋiŋ heŋ heŋ ge faraŋyurdeb yubul tiyaryum.

17Polya diŋuŋ waraŋyabe Tesalonaika

taunde kwamiŋ1 Be, Polya diŋuŋ waraŋyabe Amfipolis

taunya Apolonia taundeya kuŋ gor matbeTesalonaika taunde forok yamiŋ. GorbeYuda marte gabu ya kura hinhin. 2-3 Be,Polbe teŋ hinhin gwahade po Tesalonaikataunde gor manaŋ Yuda marte gabu yarekuriŋ. Irdeb Sabat nalu karwo gayen gorkuŋbe al waŋ gabu irde hinhan mar goyenAl Kuruŋyen asaŋde Mesaia kame wayyeŋyitiŋ al goke momoŋ yirde hinhin. Me-saia gobe uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ kamdebehuwaryeŋ yitiŋ goyen Al Kuruŋyen asaŋdemat miŋ pitik irde momoŋ yirde hinhin.

Page 214: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 17:4 211 Aposel 17:19Irdeb, “Ne beleŋ Mesaia niŋ dineŋ hime algobe Yesu,” yinyiŋ. 4 Gwaha yinke nurdebYuda mar kurabe Polyen saba go fudindeyeŋ nurde Polya Sailasyat mere gamairamiŋ. Goyenbe mel go po moŋ. Grikmar gega Al Kuruŋ kafura irde hinhan goyataun goyenter niŋ doyaŋmarte beremweŋmanaŋ budam po gwaha tiyamiŋ.

5 Gega Yuda mar kurabe al budam beleŋirem gote saba po gama irkeb goke biŋ aryamiŋ. Irdeb taun bana goŋ al budam gabuirde hinhan gasuŋde gor kuŋ al dufaymiŋbuluŋ goyen gabu yirde fuleŋa tinaŋ yeŋbiŋ yakamamiŋ. Gabu irke al budam worpo hekeb taun biŋde gor kwep kwep teŋdet gwamuŋ teŋya teŋya kwamiŋ. Irdebirem go yade yukuŋ kawan alya bereyadiliŋde yirniŋ yeŋbe yeŋ ge teŋ Yesonyenyare kwamiŋ. 6 Gega irem go gor mayeneŋbe Yesonya diŋuŋ yago Yesu niŋ du-faymiŋ saŋiŋ irde hinhan mar kura yadeyuluŋ teŋ taun doyaŋ irde hinhan marhitte yukamiŋ. Irde mel goreb, “Polyadiŋuŋ yagoya gayenbe naŋa kuruŋ goyenkuŋ heŋbe kanduk karkuwaŋ forok yirdekuŋ haŋyen gore gar wayaŋ. 7 Irkeb Yesonbeleŋ yamiŋde yerde hiyen. Yesonyen yaregabu irde haŋ mar gobe Roma gabmanyendoyaŋ al kuruŋ Sisaryen mere ma gamairde haŋ. Irde, ‘Doyaŋ al kuruŋ hoyaŋbeal kura Yesu ineŋ haŋyen go po ga hi,’ yeŋhaŋ,” yeŋ taun doyaŋ mar diliŋde misiŋeŋyaŋ po tagalamiŋ.

8 Irkeb taun doyaŋ marya al gor gabuiramiŋ mar gobe biŋ ar yamiŋ. 9 IrdeYesonya kadom yagoya goyen, “Mata bu-luŋtiŋ goke muruŋgem kernaŋ,” yinkegwaha tiyamiŋ. Irkeb, “Kamebe soptegwaha ma tinayiŋ,” yineŋ yubul tike mul-gaŋ heŋ kwamiŋ.

Polya Sailasya Beria kwaryum10 Be, gwaha tiyamiŋ goyen wawuŋ

hekeb Tesalonaika niŋ mar Yesu niŋ du-faymiŋ tareŋ irtiŋmar beleŋ Polya Sailasyagoyen yad yerke Beria taunde kwaryum.Kuŋ gor forok yeŋbe Yudamarte gabu yarekwaryum. 11 Beria taunde niŋ Yuda marbeTesalonaika niŋ yara moŋ. Yeŋbe iremgore Yesu niŋ mere tagalde hike aw aw mayurde palŋa yirde hinhan. Irdeb irem gotemere gob fudindema usi goyen bebak tiniŋ

yeŋ Al Kuruŋyen mere asaŋde hakot katiŋgoyen gise haŋka kapyaŋ heŋ gor niŋ merekeneŋ bebak teŋ hinhan. 12 Irde gor niŋYuda mar budam Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋiramiŋ. Goyenbe mel go po moŋ. Al miŋhoyaŋGrik alyabe bere deŋemyaŋya goyenwor Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ.

13 Be, Pol beleŋ Al Kuruŋyen mere Be-ria taunde gor tagalde hinhin gote meremomoŋ gobe Tesalonaika niŋ Yuda marbeleŋ nurdeb gor wor kwamiŋ. Irdeb gorniŋmar goyen biŋ yakamdedufaymiŋhagayiramiŋ. 14 Gwaha tike yeneŋbe goyarepo Beria niŋ mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋirde hinhan gore Pol go teŋ kerkemakaŋdekurkuriŋ. Munaŋ Timotiya Sailasyabe gorpo hinaryum. 15 Be, Pol go al kura beleŋmaynak yeŋbe yeŋya kwamiŋ mar goretukuŋ Atens taunde tubul tiyamiŋ. Irdebmulgaŋ hiniŋ tikeb Pol beleŋ mel goyen,“Timotiya Sailasya yinke araŋeŋ po waŋgar nupi tiyiryeŋ,” yinyiŋ.

Polbe Atens taunde kuriŋ16 Be, Pol go Atens taunde heŋ irem

goyen doyaŋ yirde heŋyabe taun biŋdegor Al Kuruŋniniŋ usi teŋ det toneŋ yirtiŋgoyen budamwor po yeneŋ dufaymiŋ kan-dukŋeŋ wor po hiriŋ. 17 Irkeb Yuda martegabu yareb nalumde kuŋ Yuda marya Grikmarya Al Kuruŋ kafura irde hinhan goyamere teŋ saba yirdehinhin. Irde gise haŋkahugiŋeŋ taun biŋde al budam kuŋ waŋ teŋhinhande gor kuŋ al gor hinhan goyen AlKuruŋyen mere saba yirde hinhin.

18Mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen tagaldeheŋyabe Yesu mayke kamde huwaryiŋgoyen goke saba yirde hinhin. Goyen sabayirde hikeyabe al kura Epikuriayen dufaygama irde saba teŋ haŋyen marya dufayhoyaŋ kura Stoik yeŋ haŋyen gote saba teŋhaŋyenmarya gore Polyen saba goyennur-deb yeŋya kadom mohoŋde tiyamiŋ. Irdebgo mar goyen kura beleŋ, “Al gabe daniŋmalikan lawlaw yeŋ hi?” yamiŋ. Irkeb alhoyaŋ kura beleŋ, “Al gabe tikula hoyaŋniŋ dineŋ hi,” yamiŋ. 19 Gwaha yeŋbeAtens taunde gor niŋ doyaŋ mar beleŋgabu irde haŋyen gasuŋ Areopagus ineŋhaŋyende gor kuŋ ga mere titek ineŋbePolya tumŋaŋ kwamiŋ. Irde gor kuŋbe,“Saba gergeŋ tagalde ha goyen keŋkela

Page 215: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 17:20 212 Aposel 18:4miŋde mat momoŋ dira. 20 Ge beleŋ dufaygergeŋ kura neŋ ma nurde hityen goyentagaldeha gotemiŋnurtekniŋgeb,momoŋdira ko,” inamiŋ. 21 (Be, Atens taun gotemiŋmarya al hoyaŋde niŋ waŋ gor haŋyenmaryabe duliŋ po heŋ dufay gergeŋ ponurtek yirde hinhin. Irde dufay gergeŋgoke po tagalke kuŋ kuŋ wawuŋ yurdehinhin. Hugiŋeŋ gwahade po teŋ hinhan.)

22-23 Be, mel gore gwaha inke Pol beleŋgabu gasuŋ Areopagus ineŋ haŋyende gorhuwardeb gaha yinyiŋ: “Deŋ Atens niŋmar! Tauntiŋ bana gayen kuŋ waŋ teŋheŋyabe deŋ beleŋ doloŋ yirniŋ yeŋ dettoneŋ kurayen kurayen rindam yaŋ yirtiŋgoyen budam wor po yinmiŋ. Gega rindakurabe det toneŋ miŋmoŋ hike kinmiŋ.Irdeb bindere kuŋ gorbe, ‘Rinda gabe AlKuruŋ kura go ma nurd uneŋ hite gotegasuŋ,’ gwahade katiŋ hi goyen kinmiŋ.Goke teŋ deŋbe Al Kuruŋ fudinde doloŋirtek nurde haŋ yeŋ deneŋ hime. Niŋgebdeŋ beleŋ keŋkela ma nurde uneŋ haŋ AlKuruŋ fudinde wor po goyen goke momoŋdireŋ tihim. 24 Al Kuruŋ gobe megeŋyanaŋkiŋya irde det kuruŋ gayen yiryiŋ.Yeŋbe megeŋya naŋkiŋya gote Doyaŋ AlKuruŋ. Niŋgeb yeŋbe al beleŋ doloŋ irniŋyeŋ ya irde unhet yeŋ haŋyen bana goŋmahiyen. 25Yeŋbe tonniniŋ dunyiŋ geb, gagodilniniŋ gergeŋ hite. Irde det buda kuruŋgayen wor yeŋ beleŋ dunyiŋ. Yeŋbe detbuda kuruŋ gote miŋ al geb, det kuraŋ maamu heŋ hi. Niŋgeb det kura hanniniŋdeirde untek epte moŋ. Hubu wor po!26 Haŋkapya wor pobe yiŋgeŋ al uŋkureŋiryiŋde gor mat po al miŋ hoyaŋ kurayenkurayen gogo forok yamiŋ. Irde megeŋga teŋ keperde tukamiŋ. Al Kuruŋbe du-faymiŋ epte. Niŋgeb neŋ ma forok yi-tiriŋya gwaha naŋa forok yenayiŋ, irdedamde hinayiŋ goyen yiŋgeŋ dufaymiŋdenurde hinhin. 27 Be, Al Kuruŋ gisaw mahi al gore, ‘Det kuruŋ yirmiriŋ gayen albeleŋ yeneŋbe ganuŋ beleŋ yiryiŋ yeŋ neniŋ sar kernayiŋ. Irdeb neneŋbe fudindeyeŋ nurdeb ne hitte wanayiŋ,’ yeŋ matakuruŋ gogo tiyyiŋ. 28Be, Al Kuruŋbe gisawma hi goke teŋbe al kura beleŋ, ‘NeŋbeAl Kuruŋyen tareŋde tonniniŋ yaŋ heŋkuŋ waŋ teŋ bininiŋ fut irde hite gago,’yiriŋ. Yiriŋ gwahade goyen po dende al

kura beleŋ, ‘Neŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋweŋ,’ yeŋ tikiŋ bilmiŋde kayyiŋ. 29Fudindeneŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ niŋgeb, AlKuruŋbe al dufayde det toneŋ kura gol,silwaya hora beleŋ yirtiŋ gwahade yeŋ manurtek. 30-31 Bikkeŋbe Al Kuruŋbe gwa-hade yeŋma nurde uneŋ hinhet gega, gokedineŋ ma teŋ hinhin. Gega yeŋ beleŋnalu goyenter yiriŋde gorbe megen niŋalya bereya tumŋaŋ igiŋya buluŋya goyenpota yiryeŋ. Niŋgeb gayenterbe, ‘Megenniŋ al tumŋaŋ mata buluŋmiŋ yubul teŋAl Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ henayiŋ,’ yineŋhi. Be, nalu goyenterbe Al Kuruŋ beleŋbasiŋa irde meteŋ untiŋ al gore keŋkela pomegenniŋ al tumŋaŋpota yiryeŋ. Be,matagwahade forok yiyyeŋ goyen al tumŋaŋfudinde yeŋ nurnayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋal go kamyiŋde mat isaŋ heke huwaryiŋ,”yinyiŋ.

32 Be, Pol beleŋ Yesu kamde ga huwaryiŋgoke yeke nurdeb, “Al ga usi wet kura dirdehi be,” yeŋ hinmaŋ iramiŋ. Munaŋ kuramarbe, “Kame ga mere go sopte momoŋdirayiŋ,” inamiŋ. 33 Be, Pol go gabu gasuŋgoyen tubul teŋ kuriŋ. 34 Be, gorbe albudammoŋ, yuŋkureŋeŋ kura gore Polyensaba gobe fudinde yeŋ nurdeb gama irdeYesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. Goyenmar goyen kurabe doyaŋmarte gabu gasuŋAreopagus ineŋ haŋyende gor kuŋ hiyen alkura Dionisius. Munaŋ kurabe bere kuradeŋem Damarisyabe al hoyaŋ kura goya.

18Polbe Korin taunde kuriŋ

1Be, Pol go Atens taun tubul teŋbe Korintaunde kuriŋ. 2 Gorbe Yuda mar al kuradeŋembe Akwilaya berem Prisilaya hikeyinyiŋ. Be, al gobe Pontus naŋare kawaŋhiriŋ, irdeb kuŋ Itali naŋare hinhin. GegaRoma gabmanyen doyaŋ al kuruŋ Klodiusbeleŋ, “Yuda marbe Itali naŋare niŋ taunkuruŋRomga tubul teŋ hoyaŋde kunayiŋ,”yiriŋ. Irkeb ire uŋya gobe Itali naŋa gotubul teŋKorin taundewayaryum. Irde gorsobamde ma hikeya Pol wake kenaryumgogo. 3 Be, Akwilabe dapŋa sikkeŋ po selharaŋ heŋ heŋ al. Irde Pol manaŋ meteŋgoyen po teŋ hora teŋ hiyen geb, ire uŋyagoya heŋ tumŋaŋ meteŋ go teŋ hinhan.4 Irdeb, ‘Daha mat kura Yuda marya Grik

Page 216: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 18:5 213 Aposel 18:24marya gayen saba yirmeke Yesu niŋ du-faymiŋ tareŋ yirnaŋ,’ yeŋ Sabat nalumiŋnalumiŋ hugiŋeŋ Yuda marte gabu yarekuŋ saba yirde hinhin.

5 Be, gor heŋ gwaha teŋ hikeyabeSailasya Timotiya gobe Masedonia naŋaremat wayaryum. Wakeb sel ya yird yirdmeteŋ go tubul teŋ Al Kuruŋyen meregoyen po tagalde, “Fudinde Yesube Me-saia,” yineŋ saba yirde hinhin. 6 GegaYudamar gobe Pol beleŋ saba yiryiŋ gomanurtek yirke sukal irde hinhan. Irkeb Polbeleŋ mel goyen, “Al Kuruŋyen mere sabadirde hime gayen ma nurhaŋ geb, kamekanduk kura forok yiyyeŋ gobe dendesamuŋ. Neya neya moŋ. Nebe dubul teŋAl Kuruŋyen mere tukuŋ al miŋ hoyaŋ poga momoŋ yirde heŋ geb,” yineŋbe melgoyen nindikeŋ buluŋ tihit yeŋ keneŋ be-bak tinayiŋ yeŋ nurdeb Yudamartematareuliŋhormiŋ busaŋ hiriŋ. 7 Irde yubul teŋTitius Yastusyen yare kuriŋ. Yamiŋ gobeYuda marte gabu ya siŋakde gor hinhin.Yeŋbe Yuda mar al moŋ gega, Al Kuruŋdoloŋ irde hiyen. 8 Be, gabu yare gorgabu irde hinhan mar gote doyaŋ al Kris-pusya diriŋmiŋmiŋ tumŋaŋde Polyen sabanurde Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋiramiŋ. Al hoyaŋ Korin taunde niŋ manaŋbudam Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde bap-tais tamiŋ.

9-10 Be, gor heŋyabe wawuŋ kura yuwar-warte Doyaŋ Al Kuruŋ forok yeŋbe, “Nereal budam taun gayenter haŋ geb, al kurabeleŋ epte ma muguneŋ buluŋ buluŋgiryeŋ. Irde nebe geya har geb, al sabayird yird niŋ kafura heŋ bada ma hawayiŋ.Hugiŋeŋ tagalde po hayiŋ,” inke Pol gokinyiŋ. 11 Be, Polbe dama uŋkureŋ irdegagasi 6 gayen gor heŋ Al Kuruŋyen meresaba yirde hinhin.

Yuda mar beleŋ Pol merere keramiŋ12 Be, Roma al Galio beleŋ Akaia naŋa

doyaŋ irde hikeya gor niŋ Yuda mar beleŋgabu irde Polbe Akaia naŋa gote taun Korinhinhin goyen fere teŋ merere keramiŋ.13 Merere tukuŋbe doyaŋ al Galio diliŋdegaha inamiŋ: “Al garebe mata hoyaŋ matAl Kuruŋ doloŋ irde hinayiŋ yeŋ al sabayirde Yuda marte tikula ma gama irnayiŋyineŋ hi,” inamiŋ. 14 Irkeb Pol beleŋ

hako ga mere goyen wol heweŋ tikeyabeGalio beleŋ Yuda mar go, “Al gare alkura mayke kamuŋ ma mata buluŋ kuratiyuŋ manhan dende mere ga nurmewoŋ.15 Gega mere yahaŋ gabe deŋ Yuda martedeŋeya mereya niŋ po kadom mohoŋdeteŋ haŋ. Irde tikulatiŋ ge po ŋagak yahaŋgobe dindikeŋ po mere go sope irnayiŋ.Nebe meretiŋ gayen go ma nureŋ,” yinyiŋ.16 Irdeb merere mat yakira teŋbe, “Siŋarekunaŋ!” yinyiŋ. 17 Irkeb Yuda mar go biŋar yeke tigiri teŋ yende gabu yare gabuirde haŋyen mar gote doyaŋ al Sostenesgoyen mere gasuŋde go po mayde maydekeramiŋ. Gega Galiobe yeneŋ wasak tiyyiŋ.

Pol mulgaŋ heŋ Siria naŋare niŋ taun An-tiok kuriŋ

18 Be, Pol gobe Korin sobamde heŋbeSiria naŋare mulgaŋ hewe yeŋ Prisilayauŋ Akwilaya yade gor niŋ mar Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar go yubul teŋmakaŋ siŋare niŋ taun Senkria kuriŋ. Irdegor kwe yeŋyabe bikkeŋ Al Kuruŋ hittebiŋa tiyyiŋ goke teŋbe Yuda marte mataretonaŋ walde gabe hakwa teŋ kuriŋ.

19-21 Be, taun go tubul teŋ kuŋbe Efe-sus taunde forok yamiŋ. Irdeb Pol goYuda marte gabu yare kuŋ mel gor niŋmar goyen, ‘Daha mat kura Yesu niŋ nur-woŋ,’ yeŋ keŋkela po mere yirde hin-hin. Gwaha yirde hikeyabe mel gore,“Ulyaŋde heŋ saba dirde hayiŋ,” ineŋbasiŋa iramiŋ. Gega bada yiryiŋ. Irdeb kweyeŋya, “Kame Al Kuruŋ beleŋ sopte kwaninke gab wayeŋ,” yinyiŋ. Irdeb hakwa teŋkuriŋ. Be, Efesus taunde gorbe Prisilayauŋ Akwilaya goyen yubul tiyyiŋ. 22 Irdebkuŋ Sisaria taunde forok yiriŋ. Gor matbekahaŋde kuŋ Yerusalem forok yeŋ Yesuyenalya bereya sios gor niŋ yeneŋmere yirdebgo kamereb Siria naŋare niŋ taun Antiokkuriŋ. 23 Be, Antiok taunde hitŋeŋ teŋbesopte Galesia naŋaya Frigia naŋaya banagoŋ kuŋ waŋ teŋbe Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ irde hinhan mar goyen yeneŋ sabayirde saŋiŋ yirde kuŋ hinhin.

Apolos beleŋ al saba yirde hinhin24 Be, Pol go gwaha teŋ kuŋ hikeyabe

Yuda mar al kura deŋem Apolosbe Alek-sandria taunde kawaŋhiriŋ al goyen Efesustaunde wayyiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen mere

Page 217: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 18:25 214 Aposel 19:12ep hitiŋ, irde merem nurdmiŋbe paŋtalkekwor po. 25 Yeŋbe bikkeŋ al kura beleŋDoyaŋ Al Kuruŋ niŋ saba irke nuryiŋ. IrdebYesu niŋ al saba yird yird niŋ amaŋeŋ worpo nurde keŋkela yeŋ ge tagalde hinhin.Gega yeŋbe Yon Baptais beleŋ mata buluŋyubul teŋ baptais tenayiŋ yeŋ tagalde hin-hin go po ga nurde hinhin. Munaŋ HoliSpirityen baptais Yesu beleŋ yitiŋ gobe goma nurde hinhin.

26 Be, yeŋ beleŋ Yuda marte gabu yarekuŋ gor al gabu irde hinhan goyen kafurama heŋ saba yirde hinhin. Irkeb Prisilayauŋ Akwilaya sabamiŋ go nurdeb yamiŋdetukaryum. Irdeb Apolos goyenbe ire uŋyagore keŋkela wor po Al Kuruŋyen matasaba irke nurde bebak tiyyiŋ.

27-28 Be, Apolos go gor heŋ heŋbe Akaianaŋare kweŋ yiriŋ. Irkeb diŋuŋ Yesuniŋ dufaymiŋ tareŋ irde hitiŋ mar Efesustaunde niŋ gore Apolos goyen tareŋ heŋheŋ niŋ faraŋ yurde asaŋ kayamiŋ. Asaŋgobe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ marAkaia naŋare niŋ gore Apolos keneŋbe igiŋigiŋ irnayiŋ yeŋ kayamiŋ. Be, Apolos goAkaia naŋare kuŋbe gor niŋ Yuda mar niŋkafura ma heŋ mel goya kawan gabu irdesaba misiŋeŋ yirde hike gwaha mat kuragor niŋ Yuda mar beleŋ mere titek moŋhamiŋ. Gwaha irde heŋyab Yesube Me-saia goyenmomoŋ yirde goke Al Kuruŋyenmere yikala yirde hinhin. Be, Apolos gobekuŋ gwahade saba yirde hike Al Kuruŋbeleŋ buniŋeŋ nurde yuneŋ faraŋ yurkeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar goyensabamiŋ nurde tareŋ hamiŋ. Be, Apolosgobe gwahader po gor niŋ sios faraŋ yurdehinhin.

19Polbe Efesus taunde kuriŋ

1 Be, Apolos gobe Akaia naŋa bana goniŋ taun Korin hikeyabe Polbe beleŋmiŋGalesiaya Frigiaya dugu bana mat kuŋ kuŋmakaŋ siŋare niŋ taun Efesus forok yiriŋ.Gorbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ markura yinyiŋ. 2 Irdeb, “Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ iramiŋ goyenbe Holi Spirit manaŋtamiŋ we?” yeŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb,“Moŋ, Holi Spirit niŋ yeŋ ha mere gobe

tiŋeŋ wor po. Ma po nurde hityen,” in-amiŋ. 3 Irkeb, “Be, niŋgeb daniŋ bap-tais tamiŋ?” yinyiŋ. Irkeb, “Neŋbe YonBaptais beleŋ saba tagalde hinhin gotemiŋ po gama irde baptais titiriŋ,” inamiŋ.4 Irkeb Pol gore gaha yinyiŋ: “Yonbe albeleŋ, ‘Mata buluŋniniŋ yubul teŋ Al Ku-ruŋ niŋ bininiŋ mulgaŋ hihit,’ yeke gabbaptais yirde hinhin. Irdeb, ‘Kame Al kuraharhokner wayyeŋ al goke dufaytiŋ saŋiŋirnayiŋ,’ yiriŋ. Be, Yon beleŋ yiriŋ al gobeYesu niŋ yiriŋ,” yinyiŋ. 5 Gwaha yinkenurdeb, “Baptais Yesu beleŋ yitiŋ goyentetek,” inkeb Pol beleŋ Doyaŋ Al KuruŋYesu deŋemde baptais yiryiŋ. 6 Be, baptaisyirde mel go hende haniŋ yerde Al Kuruŋgusuŋaŋ irkeb Holi Spirit katyiŋ. Irkebyende mere moŋ, mere tiŋeŋ kurayen ku-rayen tiyamiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋ matakame forok yiryeŋ goke tagalamiŋ. 7 Be,gorbe al 12 beleŋ gwaha tiyamiŋ.

8 Be, Pol go gor gagasi karwo hinhinyabeYuda marte gabu yare kuŋ kafura miŋmoŋgwaha mat bebak tinayiŋ yeŋ mel goyamere tagalde saba yirde hinhin. Meremiŋbe Al Kuruŋ beleŋ yende alya bereyadoyaŋ yird yirdmata gokemere teŋya sabayirde hinhin. 9Gega tonaŋ tareŋ Yuda markurabe Polyen saba goke igiŋ ma nurdeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ ird ird niŋ badahamiŋ. Irde al buda diliŋde Yesu gama irdird mata goyen buluŋmat tagalamiŋ. Goketeŋbe Pol beleŋ mel go yubul teŋbe Yesuniŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar go po ga sabanurd nurd ya kuruŋ kura deŋembe Tiranusgor yukuriŋ. Gorbe naŋkahalmiŋ naŋka-halmiŋ hugiŋeŋ Al Kuruŋyen mere miŋgoyen mel goya tagalde saba yirde hinhin.10 Be, Pol gobe dama irawa gor hinhin. Go-yarebe Esia naŋabana goniŋYudamarya almiŋ hoyaŋ Grikmarya goyen tumŋaŋmereDoyaŋ Al Kuruŋ niŋ yitiŋ goyen nuramiŋ.

Siwa urmiŋ yago11Be, Al Kuruŋ beleŋ Pol goyen tareŋmiŋ

unke mata tiŋeŋ wor po kurayen kurayenforok yirde hinhin. 12 Irkeb Pol beleŋamilya nufol hal hal amil parwek sisaŋyurtiŋ goyen wor al beleŋ yukuŋ gore po algarbam miŋyaŋ sisaŋ yurde hike igiŋ heŋhinhan. Irde al kura uŋguram yaŋ wor

Page 218: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 19:13 215 Aposel 19:32gwahade po yirde hike uŋgura beleŋ al goyubul teŋ kuŋ hinhan.

13 Be, Yuda mar al kura beleŋ uŋgura albana hinhan goyen yakira teŋ teŋ ge kuŋwaŋ teŋ hinhan. Irde mel gore uŋgura albana haŋ goyen yakira tiniŋ yeŋ Doyaŋ AlKuruŋ Yesu deŋe urde, “Pol beleŋ sabamiŋtagalde hiyen al Yesu gote deŋemde din-het. Kat kunaŋ!” yineŋ hinhan. 14 Prisbuda gote kuruŋmiŋ deŋembe Siwa goteurmiŋ yago 7 goyen manaŋ gwaha teŋhinhan.

15Be, nalu kurarebe al kura uŋguramyaŋal goyen sope irniŋ yeŋ yamiŋde kuŋbe,“Uŋgura go takira tihit,” yeŋ nuramiŋ.Gega uŋgura gore wol heŋbe, “YesuyaPolyabe nurd yuneŋ hime. Munaŋ deŋbeganuŋ mar?” yinyiŋ. 16 Irdeb al uŋgura ke-tal urtiŋ gore po al 7 goyen yeŋala po yirdehikaka yirde gasa poloŋ yirkeb dari sirsuriramiŋ. Irdeb uliŋhormiŋ yago erek yirdeyugu teŋ yunkeb kupsoŋ busaharamiŋ.17 Irkeb Efesus taunde niŋ Yuda marya almiŋ hoyaŋ Grik marya beleŋ mere momoŋgo nurdeb kafura wor po hamiŋ. IrdebDoyaŋ Al Kuruŋ Yesu turuŋ iramiŋ. 18 IrdeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ gega, matabuluŋmiŋ yubulma titiŋmar budamgoyengoya gab al diliŋdematamiŋ kawan tagaldesopte gwaha ma teŋ hitek yamiŋ. 19 IrdeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ gega, merebal asaŋde katiŋ miŋyaŋ marbe asaŋmiŋgoyen yukuŋ kumga tiyamiŋ. Asaŋ kumgatiyamiŋ gote muruŋgembe al 50,000 beleŋnaŋkahal uŋkureŋde meteŋ teŋbe horatenayiŋ goya tuŋande. 20 Be, Doyaŋ Al Ku-ruŋ niŋ yitiŋ mere gobe gwaha mat saŋiŋheŋ kuruŋ heŋ tukuriŋ.

21 Be, mata gwahade forok yekebPol gobe Yerusalem mulgaŋ heweŋ yeŋbeleŋnebe Masedoniaya Akaiaya naŋayaŋkweŋ yeŋ dufay hiriŋ. Irdeb, “Yerusalemgor heŋ gabe fudinde wor po Rom manaŋkweŋ,” yiriŋ. 22 Gwaha yeŋbe meteŋmarmiŋ Timotiya Erastusya yad yerkeyeŋ wa meheŋ heŋ Masedonia naŋarekwaryum. Irkeb yeŋbe Esia naŋare gorulyaŋde yara hinhin.

Efesus taunde kanduk kuruŋ forok yiriŋ23 Be, Pol go Esia naŋa bana goŋ niŋ taun

Efesus hikeyabe gor niŋ al kura beleŋ Yesu

gama ird ird mata goke igiŋ ma nurde kan-duk kuruŋ forok iramiŋ. 24 Gwaha tiyamiŋmar al kurabe Demitrius. Yeŋbe silwahora beleŋ det yird yird al. Yeŋ beleŋbeyende uŋgura biriŋ Atemisya yamiŋya gotetoneŋ mukŋeŋ mukŋeŋ silwa beleŋ yirkeal damu teŋ haŋyen. Irkeb yeŋya meteŋmarmiŋya gobe hora kuruŋ wor po yadehaŋyen. 25 Gega Pol beleŋ waŋ Al Ku-ruŋyen mere kuruŋ irkeb mel gote horateŋ teŋ beleŋ buluŋ hiriŋ goke biŋ ar yiriŋ.Niŋgeb Demitrius gore meteŋ marmiŋyayeŋ meteŋ teŋ hinhin gote kadom yagohoy yirke wakeb gaha yinyiŋ: “Mel, meteŋteŋ hityen garebe hora kuruŋ tuluŋ teŋduneŋ hiyen nurde haŋ gogo. 26 GegaPol ineŋ haŋyen al gore Efesus taundegar waŋ nende alya bereya saba hoyaŋ poyirke yirkeb al budam nende mata yubultiyaŋ. Goyenbe Efesus taunde gar po moŋ.Esia naŋa bana gor niŋ al manaŋ tumŋaŋgwaha yiruŋ goyen wor dindikeŋ nurdebkenaŋ. Al goreb, ‘Det toneŋ kura al beleŋyirtiŋ gobe Al Kuruŋ fudinde moŋ,’ yeŋ hi.27 Niŋgeb meteŋniniŋ deŋem buluŋ ireŋtiya. Goyenbe go po moŋ. Nende tikulakiryiŋ bere Atemis gote toneŋ goyen kerdedoloŋ ird ird ya gobe alya bereya beleŋtareŋ miŋmoŋ yeŋ nurnayiŋ. Irke deŋemkuruŋ Esia naŋa banaya megeŋ kuruŋ ganurd untiŋ ala teŋ haŋyen gobe tareŋ miŋ-moŋ yeŋ nurde unnayiŋ,” yinyiŋ.

28Be, gwaha yinke nurdeb biŋ kak hekeb,“Atemisbe Efesus taunde gar niŋ tikulabere wor po,” yeŋ kwipkwep tiyamiŋ.29 Irdeb mel gore taunde gor mata kan-dukŋeŋ yade forok yiramiŋ. Irdebmel gorePolyen meteŋ kadom, Masedonia naŋareniŋ al irawa, Gaiusya Aristakusya yadegasa yirniŋ yirniŋ yirde yuluŋ teŋ gabugasuŋ kuruŋde tumŋaŋ kup yeŋ yukamiŋ.30 Gwaha yirkeb Pol beleŋ al buda kuruŋgabu iramiŋ gote diliŋ mat huwarde mereyire yekeb Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋmar beleŋ basiŋa irde utaŋ iramiŋ. 31 IrdeEsia naŋare niŋ doyaŋ mar kurabe Polyenkadom niŋgeb, Pol niŋ yeŋ, “Inke gor maforok yiyyeŋ,” yeŋ mere keramiŋ. 32 Be,gabu iramiŋ mar gobe kukuwa wor pohamiŋ. Kura marbe mere miŋ hoyaŋ niŋhewhow teŋ hinhan. Munaŋ kurabe meremiŋ hoyaŋ niŋ weŋwoŋ teŋ hinhan. Al

Page 219: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 19:33 216 Aposel 20:12budam wor pobe miŋ goke gabu irhet yeŋma nuramiŋ.

33 Be, goyarebe Yuda mar beleŋ sios niŋpo mere fuguru tiniŋ yeŋbe al kura deŋemAleksanda gare al gabu kuruŋ go diliŋ mathuwarde mere yiri yeŋbe, “Gwaha gwahayawayiŋ,” ineŋ hulyaŋ iramiŋ. Irkeb albuda kuruŋ go diliŋ mat huwaryiŋ. Irdebpalŋa nirnaŋ yeŋ haniŋ tuŋaŋ yiryiŋ. Merekandukŋeŋ forok yeŋ hi gobe neŋ Yudamar beleŋma teŋ hite yineŋ tiyyiŋ. 34Gegagabu iramiŋ mar beleŋ keneŋ al gobe Yudamar al yeŋ bebak teŋbe, “Atemisbe neŋEfesus marte tikula bere. Yeŋbe kuruŋwor po!” yeŋ ulyaŋde wor po weŋwoŋ teŋhinhan. Irkeb al gobe mere titek ma hiriŋ.

35Gwaha teŋ hikeb taunde gor niŋ doyaŋal kura beleŋ mel go, “Balmiŋ hinaŋ,”yineŋbe gaha yinyiŋ: “Efesus mar, deŋbetikula bere Atemisyen ya kuruŋ go doyaŋirde haŋyen. Irde hora himamyende toneŋyara naŋkiŋde mat po katyiŋ goyen ya gobana kerde doyaŋ irde haŋyen gobemegenniŋ al kuruŋ gayen tumŋaŋ nurde haŋ.36 Niŋgeb al kura beleŋ usi ma yenayiŋ.Niŋgeb bekkeŋde heŋ dufay keŋkela heŋga mata tinayiŋ. 37 Irem gabe nende tikulabere sukal ma iraruŋ. Irde det toneŋ yirdedoloŋ yirde hityen gote yayaŋ samuŋ kurama kawe tiyaruŋ. Gega duliŋ wor po gagoyuluŋ teŋ yawayhaŋ. Mata gabe igiŋ moŋ.38Mere gahade nurd nurd nalum yaŋ geb,Demitriusya kadom weŋya beleŋ al kuramerere yirniŋ yeŋ nurdeb igiŋ yukuŋbemere sope irtek mar diliŋde gab tagalkenurnayiŋ. 39Gega mel gore dufay kernayiŋgoyen igiŋ ma nurnayiŋbe taunde gor niŋmere sope ird ird marte karkuwaŋmiŋ mo-moŋ yirke gabu kuruŋ irde gab kanduk gosopte sope irnayiŋ. 40 Niŋgeb haŋka gabuirde hekhok kuruŋ tahaŋ gabe miŋ miŋ-moŋ wor po tahaŋ. Niŋgeb Roma gabmanbeleŋ deneŋbe merere dukuŋ gusuŋaŋdirkeb daha mat wol hetek? Roma gabmanbeleŋ deŋ mata tahaŋ gake igiŋ ma ponuryeŋ” yeŋ saba yiryiŋ. 41Gwaha yineŋbeyakira tike bur yeŋ kwamiŋ.

20Polbe Masedoniaya Grikya naŋare kuriŋ

1 Be, mata kuruŋ go hubu hekeb Polbeleŋ gor niŋmar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ

irtiŋ goyen hoy yirke gabu iramiŋ. Irkebsaba yirde dufaymiŋ tareŋ irde yubul teŋMasedonia naŋare kuriŋ. 2 Goyaŋ kuŋheŋyabe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋmar tareŋ heŋ heŋ ge faraŋ yure yeŋsaba yirde yirdeb yubul teŋ kuŋ kuŋ Griknaŋare forok yiriŋ. 3 Gorbe gagasi karwohinhin. Irdeb hakwa teŋ Siria naŋarekwe yiriŋ. Gega Yuda mar beleŋ maytekyamiŋ goyen nurdeb mulgaŋ heŋ Mase-donia naŋayaŋ mat gab kuŋ Siria forokyeweŋ yeŋ kuriŋ. 4 Irkeb Beria taundeniŋ al Sopater yeŋbe Pirus urmiŋya, Tesa-lonaika niŋ al irawa Aristakusya Sekun-dusyabe Derbi taunde niŋ al Gaiusya beleŋPolya kwamiŋ. Irde Timotiya Esia naŋareniŋ al irawa Tikikusya Trofimusya manaŋmel goya tumŋaŋ kwamiŋ. 5 Be, mel gowa meheŋ heŋ kuŋ Troas taunde Polyaneŋya doyaŋdirdehinhan. 6Munaŋneŋbe,“Yuda Marte Beret Yis Miŋmoŋ Nen NenNalu Kuruŋ” ineŋ haŋyen go hubu hekegab Filipai taun go tubul teŋ makaŋdekurkuŋ hakwa teŋbe wawuŋ siptesoŋoŋkamereb Troas forok yitiriŋ. Irdeb mel goyupi teŋ gorbe wawuŋ 7 hinhet.

Polbe Troas kuriŋ7 Be, gor hiteke kuŋ Sande hekeb neŋ

tumŋaŋ Yesu kamyiŋ goke dufay heŋ heŋge beret niniŋ yeŋ gabu irtiriŋ. Gwahateŋ gise yubul teŋ kweŋ go yeŋbe Al Ku-ruŋyen mere saba yirke kuŋ kuŋ wawuŋbinde hiriŋ. 8 Gabu irde hinhet ya gobe alheŋ heŋ gasuŋ karwo hende bande niŋgeb,neŋbe gasuŋ funaŋ hende wor pore gorhinhet. Gorbe hulsi budam yusuŋ yurtiŋmelak heŋ hinhan. 9 Be, Pol mere teŋhikeyabe al foŋeŋ kura deŋembeYutikusbemeŋe yamere keperdemere palŋa irde hin-hin. Mere nurde arkup teŋ kuŋ kuŋ biŋsir yekeb megen takteŋ mayyiŋ. Irkebal kura beleŋ araŋ po kurkuŋbe kamtiŋkenamiŋ. 10 Irkeb Pol wor kurkuŋ kamtiŋhakwam megen hinhin goyen besa irdeb,“Kafura ma yo. Kama moŋ geb,” yinyiŋ.11 Gwaha teŋ sopte mulgaŋ heŋ hurkuŋbeYesu kamyiŋ goke dufay heŋ heŋ niŋ beretgale heŋ namiŋ. Go kamereb meremiŋbasaŋ heŋ saba yirke kuŋ kuŋ fay urkebyubul teŋ kuriŋ. 12 Be, Pol go gwaha tikebal foŋeŋ takteŋ mayke kamyiŋ gega, sopte

Page 220: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 20:13 217 Aposel 20:32huwaryiŋ al goyen yamiŋde tukamiŋ. Irde,“Kama al go gago huwara,” yeŋ biŋ yurumwor po hamiŋ.

Polbe Troas taunde mat Miletus taundekuriŋ

13 Be, Polbe, “Troas taunde mat kahaŋdekuŋ Asos taunde forok yeweŋ. Irde gormatgab hakwa hende kweŋ,” dinkeb neŋ wahakwa hende Asos taunde kutiriŋ. IrkebPolbe yiriŋ gwahade po Asos taunde kuriŋ.14 Be, Pol waŋ Asos taunde dupi teŋbetumŋaŋ hakwa hende kuŋ Mitilini mot-motde forok yitiriŋ. 15 Be, fay urkeb gormat hakwa goyenter po kuŋ Kios mot-motde forok yitiriŋ. Irdeb firtiriŋ fay urkebKios mat Samos motmotde kutiriŋ. Be,sopte fay urkeb gor mat Miletus taundekuŋ forok yitiriŋ. 16 Be, gwahade teŋkuŋ hinhetya goyenbe Polbe, “Esia naŋaremosoyŋeŋ po teŋbe epte ma Yerusalemkuŋ Pentekos nalu keneŋ,” yeŋ nurdeb,“Esia naŋa bana goŋ niŋ taun Efesus makutek,” yiriŋ.

Polbe Efesus taunde niŋ siosyen doyaŋ maryinyiŋ

17 Irdeb Miletus taunde mat po Efesustaunde niŋ sios doyaŋ mar niŋ keya hekekinniŋ yeŋ katamiŋ. 18 Kateŋ kenkeb Polbeleŋ gaha yinyiŋ: “Esia naŋare haŋkapyawaŋ deŋya dahade hinhem gobe keŋkelaneneŋ hinhan. 19 Yuda mar beleŋ meremayde buluŋ nirke kanduk kuruŋ wor pokeneŋbe delne fimiŋ kateŋ hinhin. GegaDoyaŋ Al Kuruŋ niŋ meteŋbe teŋ hinhempo. Gwaha teŋ hinhemyabe deŋne kuruŋird ird niŋ ma nurde hinhem. 20 Saba kuraigiŋ tareŋ diryeŋ yeŋ nurdeb kuŋ saba dirddird niŋ bada ma heŋ gabu karkuwaŋyaŋsaba dirde hinhem. Irde kurabe yatiŋyaŋyatiŋyaŋ kuŋ saba dirde hinhem gobenurde haŋ gogo. 21 Nebe kawan po Yudamarya al miŋ hoyaŋ Grik marya tumŋaŋ AlKuruŋyen mere saba yirde, ‘Mata buluŋtiŋyubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ hekebDoyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu niŋ po dufaytiŋsaŋiŋ irnayiŋ,’ yineŋ hinhem.

22 “Be, ga hime gabe Holi Spirit beleŋYerusalem kwa nineŋ hi yeŋ nurde himegeb, gwaha tiyeŋ. Gega gor da mataulner forok yiyyeŋ gobe go ma nurdehime. 23 Gega taunyaŋ kuŋ himekeyabe

Holi Spirit beleŋ, ‘Gebe Yerusalem kukebfere gird koyare gernayiŋ. Irke kandukbuluŋ wor po kenayiŋ,’ nineŋ hinhin gopo ga nurde hime. 24 Goyenpoga gokekafura ma heweŋ. ‘Al Kuruŋ beleŋ alyabereya niŋ buniŋeŋ nurde yumulgaŋ teŋteŋ beleŋ kiryiŋ mere igiŋ goyen momoŋyirde hayiŋ,’ yeŋ Doyaŋ Al Kuruŋ Yesubeleŋmeteŋnunyiŋ goyenbadamaheweŋ.Meteŋ gobe pasi po ireŋ. Gwaha teŋhimekeya mununke kameŋ goyenbe gokema nurde hime.

25 “Be, Al Kuruŋ beleŋ alya bereya doyaŋyird yird mata niŋ kuŋ waŋ teŋ sabadirde hinhem mar kurabe deŋ gago goyenkamebe sopte ma nennayiŋ yeŋ nurdehime. 26-27 Niŋgeb funaŋ momoŋ direŋtihim. Be, nebe bada ma heŋ Al Kuruŋyendufay goyen tumŋaŋmomoŋ dirde himekenurde pasi haŋ. Niŋgeb al kura sabanurd nurd ga Al Kuruŋyen mere ma gamairde kanduk kennayiŋ gobe yende samuŋ.Nere kanduk moŋ yeŋ gago hayhay dirdehime. 28 Niŋgeb keŋkela heŋ hinaŋ ko.Deŋbe Holi Spirit beleŋ Yesu gama irdehaŋ mar gote doyaŋ mar diryiŋ geb, melgo keŋkela doyaŋ yirde hinayiŋ. Yesuyenalya bereya sios goke teŋ Al Kuruŋ beleŋUrmiŋ megen teŋ kerke kateŋ kamyiŋ geb,sios gobe Al Kuruŋyen wor po. Niŋgebsipsip doyaŋ mar beleŋ sipsipmiŋ keŋkeladoyaŋ yirde haŋ gwahade goyen po deŋwor sios goyen keŋkela wor po doyaŋ yirdehinayiŋ. 29Dubul direŋ tihim harhoknerbekulu duwi beleŋ sipsip yiseŋ haŋyen gwa-hade goyen po al kura waŋbe dufaytiŋbuluŋ yirnayiŋ yeŋ nurde hime. 30 Irdedeŋ bana gare manaŋ al kura huwardeb,‘Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar goyendufaymiŋ buluŋ yirteke gama dirnaŋ,’ yeŋAl Kuruŋyen mere fudinde goyen hoyaŋmat saba yirnayiŋ. 31 Niŋgeb keŋkela worpo heŋ hinaŋ ko. Dama karwo deŋyahinhembe hugiŋeŋ naŋkahalya wawuŋyaduŋkureŋ duŋkureŋ hayhay dirde eseŋmere dirde hinhem goyen goke bitiŋ sirmayiyyeŋ.

32 “Be, Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ dirdehiyeŋ goke gago Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehime. Irde Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋnurde duneŋbe faraŋ durde hi goke yitiŋmere goyen bitiŋde po hiyeŋ yeŋ gusuŋaŋ

Page 221: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 20:33 218 Aposel 21:16irde hime. Mere go bitiŋde heŋ kuruŋhekeb tareŋ hinayiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋdirŋeŋ weŋ det igiŋ yuneŋ yiriŋ goyenwor tenayiŋ. 33 Nebe almet horaya uliŋumŋaya yeneŋ bene huwartiŋ moŋ. Hubuwor po. 34 Irde kadne yagoya Al Ku-ruŋyen meteŋ teŋ heŋyabe det kuraŋ nur-deb nigeŋ meteŋ teŋ hora teŋbe detniniŋdamu teŋhimyen goyen keŋkela nurdehaŋgogo. 35 Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ, ‘AlKuruŋ diliŋde al det yuneŋ yuneŋ matagobe det yad yad mata gote folekkeŋ worpo yeŋ nurde hi,’ yiriŋ goyen bene sir mayeŋ hiyen. Niŋgeb mata kuruŋ teŋ hinhemgobe meteŋ saŋiŋ gahade ga teŋ gab al detmiŋmoŋ mar goyen faraŋ yurde hinayiŋyeŋ dikala dirde hinhem,” yinyiŋ.

36 Be, Pol go gwaha yineŋbe gor gabuiramiŋ marya tumŋaŋ dokolhoŋ yuguluŋteŋbe Al Kuruŋ mere iramiŋ. 37 Irdeb melgore Pol kuŋ kuŋ niŋ buniŋeŋ nurde besairde eseŋ uramiŋ. 38 Mel gobe Pol beleŋ,“Kame sopte ma nennayiŋ,” yiriŋ gokebuniŋeŋwor po nuramiŋ. Irdeb tumŋaŋpotukuŋ hakware tubul tiyamiŋ.

21Polbe Yerusalem kuriŋ

1 Be, go kamereb Polya neŋya tumŋaŋmel go yubul teŋ hakwa hende kuŋ kuŋmotmot kura deŋembe Kos gor po forokyeŋ firtiriŋ. Irde fay urkeb Rodes mot-motde kutiriŋ. GormatbeMisia naŋare niŋtaun kura makaŋ siŋare hinhin Patara gorkutiriŋ. 2 Gorbe hakwa hoyaŋ kura Fonisianaŋare kweŋ teŋ hike keneŋbe go hendekutiriŋ.

3 Hakwa hende kuŋ heŋyabe Saiprusmotmot teŋ megeŋ kuruŋ beleŋ pel irdealare mat po Siria naŋare kutiriŋ. Kuŋkuŋbe Tair taunde forok yitiriŋ. Gorbetaunde gor niŋ samuŋ yago hakware niŋmeteŋ mar beleŋ yad siŋa yiramiŋ. Irkebneŋbe megen kattiriŋ. 4 Kat siŋare kuŋbeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar kuragor yintiriŋ. Irdeb yeŋya gor wawuŋ 7hinhet. Gor hitekeyabe Holi Spirit beleŋPolbe kame Yerusalem kuŋ kanduk kinyeŋgoyen mel go bebak yirkeb basiŋa irmaŋhamiŋ. 5 Gega Yerusalem kutek naluniniŋforok yekeb kuniŋ yeŋ gitik titeke Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋ hinhan mar goyen

tumŋaŋ beremya dirŋeŋ weŋya wor taungo tubul teŋ neŋya kuŋmakaŋ siŋare forokyitiriŋ. Irdeb megen dokolhoŋniniŋ yugu-luŋ teŋ tumŋaŋ Al Kuruŋ mere irtiriŋ. 6Gokamereb kadom hayhay girde teŋbe yubulteŋ hakwa hende kuteke deneŋbemel gobemulgaŋ hamiŋ.

7 Be, Tair taun go tubul teŋ kuŋ kuŋbeTolemes taunde forok yitiriŋ. Gorbe hakwatubul teŋ siŋare kurkuŋ Yesu niŋ dufaymiŋsaŋiŋ irtiŋ mar yeneŋbe yeŋya wawuŋuŋkureŋ po firtiriŋ. 8 Irde fay urkeb taungo tubul teŋ kuŋ Sisaria taunde forok yi-tiriŋ. Gorbe Filipyen yare kutiriŋ. FilipbeAl Kuruŋyen mere goyen alya bereya sabayirde hiyen. Yeŋbe hakot aposel budabeleŋ meteŋ faraŋ mar niŋ yekeb yeŋyaal hoyaŋ 6 goya yawaramiŋ al go goyen.9 Yeŋbe wiriŋ sipte karkuwaŋ hitiŋ gega,foŋeŋ po hinhan. Bere sipte gobe Al Ku-ruŋyen mere basaŋ heŋ tagalde haŋyen.

10 Be, gorbe wawuŋ budam yara pohitekeyab Al Kuruŋyen mere basaŋ alkura deŋem Agabus go Yudia naŋare matkatyiŋ. 11 Kateŋ neŋ hinhetde gor forokyeŋbe Polyen kaŋ mal temde temdere niŋgoyen teŋbe yiŋgeŋde haniŋya kahaŋyafere tiyyiŋ. Irdeb, “Nigeŋ hanneya ka-haŋneya fere tihim gahade gayen po Yudamar Yerusalem taunde haŋ gore kaŋ gatemiŋ albe haniŋya kahaŋya fere teŋ al miŋhoyaŋ Yuda mar moŋ gote haniŋde ker-nayiŋ yeŋ Holi Spirit beleŋ nina,” yiriŋ.12 Gwaha yeke nurdeb neŋya Yesu niŋ du-faymiŋ tareŋ irtiŋ mar gor niŋ goya beleŋPol goyen Yerusalem ma kwayiŋ ineŋ utaŋirtiriŋ. 13 Gega Pol beleŋ, “Daniŋ eseŋbuniŋeŋ buniŋeŋ teŋ dufayne buluŋ irdehaŋ? Nebe nad fere nirnayiŋ goke manurde hime. Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu niŋ worigiŋ kameŋ yeŋ nurde hime geb,” dinyiŋ.14Goyenpoga mereniniŋ ma nurtek hekeb,“Al Kuruŋ beleŋ dufay kirtiŋ gobe gwa-hade po forok yiyyeŋ,” yeŋbe bada hitiriŋ.15 Gwaha teŋbe detniniŋ yade Yerusalemhurkuniŋ yeŋ taun go tubul titiriŋ. 16 IrkebYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar Sis-aria taunde hinhan gore dukuŋ Yerusalemforok yeŋbe gar hinayiŋ yeŋNasonyenyaredubul tiyamiŋ. Yeŋbe Saiprus motmotdeniŋ al. Al gobe hakot po Yesu niŋ dufaymiŋsaŋiŋ irtiŋ hinhin.

Page 222: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 21:17 219 Aposel 21:33Polbe Yems kinyiŋ

17 Be, Yerusalem niŋ Yesu niŋ du-faymiŋ tareŋ irtiŋ mar beleŋ deneŋbeamaŋ hamiŋ. Irkeb gor firtiriŋ. 18 Irdebfay urkeb Yems kinniŋ yeŋ neŋya Polyatumŋaŋ yeŋ hitte kutiriŋ. Kuŋbe yeŋyagor niŋ doyaŋ mar manaŋ tumŋaŋ yin-tiriŋ. 19 Pol beleŋ Yemsya doyaŋ maryago yeneŋbe kadom pere gird teŋbe meteŋteŋ hinhin goyenmiŋdemat tagalde tukuŋtukuŋ pasi iryiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋ tareŋirke al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hittekuŋ meteŋ dahade teŋ kuŋ hinhin goyenmanaŋ momoŋ yiryiŋ. 20 Irkeb gor heŋmere nuramiŋ mar beleŋ Al Kuruŋ turuŋiramiŋ. Irdeb Pol gaha inamiŋ: “GebeYuda mar budam wor po dufaymiŋ Yesuniŋ saŋiŋ iraŋ gobe nurde ha. Goyen-poga go mar gobe tumŋaŋ neŋ Yuda martetikula manaŋ tareŋ po tanarde gama irdehaŋ goyen wor nurde ha gogo. 21 Be,mel gobe ge beleŋ Yuda mar moŋ al miŋhoyaŋde niŋ naŋare kuŋ heŋya saba teŋhinhan goyen nurde haŋ. Ge beleŋ goŋ niŋYuda mar saba yirdeb, ‘Nende tikula Mosebeleŋ kayyiŋ goyen ma gama irnayiŋ. Irdediriŋtiŋ yagobe guba ma yeŋ yunnayiŋ,’yineŋ hinhan goyen nurde haŋ. 22 Irdeb gegarwayaŋ gayenheŋ gamoŋnurniŋ tahaŋ.Niŋgeb kanduk kuruŋ kura kinniŋ tihitgeb, daha titek? 23Niŋgebmere girniŋ tihitgayen po gama ira ko. Moŋgo kanduk kin-niŋ geb. Be, nende al sipte kuraYudamartematare biŋa tiyaŋ ga haŋ. 24Niŋgeb al siptegoya Al Kuruŋyen ya balem bana kunayiŋ.Irdeb Yuda marte matare wukkeŋ heŋ heŋmata doyaŋ mar hitte kuŋ mata tinayiŋgoke hora yunayiŋ. Irkeb go mar gorebiŋa tiyaŋ al sipte gote tonaŋ kara tinayiŋ.Gwaha tike gab al tumŋaŋ geneŋbe, ‘Mereyeŋ uliŋde nurde hityen kuruŋ gobe usi.Yeŋbe fudinde nende tikula gama irde hi,’yeŋ bebak tinayiŋ. 25 Be, neŋ beleŋ almiŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gega, Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar goke bikkeŋ asaŋkaŋ yuneŋbe, ‘Uŋgura biŋge teŋ yuntiŋma nene hinayiŋ, dapŋa darim ma nenehinayiŋ, dapŋa kura biŋiŋde kaŋ giti irkekamtiŋ ma haniŋde yaka tike kamtiŋ gobema nene hinayiŋ, irde leplep mata ma teŋhinayiŋ,’ yineŋ mata goyen goke po bisamyirtiriŋ gobe nurde ha gogo,” inamiŋ.

26 Be, inamiŋ go ferde fay urkeb Polbeleŋ al sipte goya tumŋaŋde Yuda martematare wukkeŋ heŋ heŋ mata go tiyamiŋ.Irdeb go kamereb Al Kuruŋyen ya balembana hurkuŋbe, “Biŋa tiyaŋ goyen pasi irdenendematarewukkeŋ heŋ heŋmata goyennalu gwahader ga hubu hiyyeŋ geb, dapŋayawaŋ dunmeke al sipte gake teŋ kumgatinayiŋ,” yeŋ bebak yiryiŋ.

Pol fere tiyamiŋ27 Be, wukkeŋ heŋ heŋ mata teŋ hin-

han goyen kuŋ muruŋ beleŋ heŋ nalu 7heweŋ tikeb Yuda mar kura Esia naŋaremat Yerusalem wayamiŋ gore Pol go AlKuruŋyen ya balem ban hike kenamiŋ.Irde Pol go busaharyeŋkek yeŋ tanaramiŋ.28 Irdeb, “Israel mar, faraŋ durnaŋ! Al gareneŋ Israel marya nende tikulaya Al Ku-ruŋyen ya balemya gayen gake al tumŋaŋbuluŋ mat saba yirde hiyen. Irde al miŋhoyaŋ Grik mar goyen ya balem biŋdeyawayuŋ. Irdeb al mali ma hurkutek yabalem goyen buluŋ iruŋ,” yineŋ gor hin-han mar goyen biŋ yakamke biŋ ar yamiŋ.29 (Be, mel gore Grik mar niŋ yamiŋ gobeEfesus taunde niŋ al Trofimusya PolyabeleŋYerusalemgor hike yenamiŋ. Niŋgebdufaymiŋdebe Al Kuruŋyen ya balem banaal miŋ hoyaŋ goŋ hurkutek moŋ yeŋ bisamirtiŋ hiyen goyen Pol beleŋ al goyen teŋbana goŋ hurkuŋ daw yeŋ nuramiŋ.)

30 Be, mere go nurdeb goyare poYerusalem niŋ mar tumŋaŋ biŋ ar yamiŋ.Irkeb kurhan mat mat Al Kuruŋyen yabalemde gor kup yeŋ wayamiŋ. Irdebya bana mat Pol go tuluŋ teŋ siŋaretukukeb goyare po ya gote yamem kuruŋgo tayamiŋ. 31Be, al buda gore mayniŋ teŋhikeb Roma gabmande fuleŋamarte doyaŋal kuruŋ go, “Yerusalem bana kandukkuruŋ forok yihi,” meremomoŋ go nuryiŋ.32Nurdeb goyare goyen po fuleŋa marmiŋkuraya gote doyaŋ marmiŋya yadeb albuda gabu irde hinhande gor kup yeŋkurkamiŋ. Irkeb al gabu irde Pol maydehinhan kuruŋ goyen mel go yeneŋbe tubulpo tiyamiŋ. 33 Irkeb fuleŋa marte doyaŋal kuruŋ beleŋ fuleŋa marmiŋ hulyaŋyirke Pol teŋ sen irawa beleŋ po feretiyamiŋ. Gwaha irdeb al buda kuruŋ hittefulgaŋ kaŋbe, “Al gabe ganuŋ? Irde daha

Page 223: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 21:34 220 Aposel 22:16tiya?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. 34 Irkebgabu iramiŋ mar kura beleŋ kwep kwepteŋbe, “Polbe mata gwahade gwahadetiya,” yamiŋ. Irkeb kura beleŋbe merehoyaŋ yeŋ kwep kwep tiyamiŋ. Be, gwahateŋ mere tuktawaŋ irkeb doyaŋ al gomere tiyamiŋ goyen bebakkeŋ ma nuryiŋ.Irdeb fuleŋa marmiŋ yinke Pol teŋ fuleŋamarte yare kwamiŋ. 35 Kuŋ ya binde heŋhurkuniŋ teŋ hikeb al buda Polmayniŋ yeŋgama irde hinhan mar gore biŋ ar yeke Poluguŋ po kertek hamiŋ. Irkeb fuleŋa marbeleŋ tatum urde teŋ hurkamiŋ. 36 Irkebgama irde hinhan mar gore, “Mayke kami!Mayke kami!” yeŋ kwep kwep teŋ hinhan.

37Be, teŋ ya biŋde hurkuniŋ tikeyabe Polbeleŋ fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ goyen,“Igiŋ mere kura gireŋ?” ineŋ gusuŋaŋiryiŋ. Irkeb, “Ey, ge gayen Grik mere nurdeha?” inyiŋ. 38 Irdeb sopte po, “Hakotkura Isip niŋ al Roma gabman asogo ireyeŋ al 4,000 yade sawsawa po kuruŋ naŋareyukuriŋ goyenbe ge ma ganuŋ?” ineŋgusuŋaŋ iryiŋ. 39 Irkeb, “Moŋ, nebe Yudamar al, Silisia naŋare niŋ taun kuruŋ Tar-sus, Roma gabman beleŋ doyaŋ irde hiregor niŋ al. Niŋgeb igiŋ nubul tike al gamere yireŋ?” inyiŋ.

40 Be, fuleŋa marte doyaŋ almiŋ ku-ruŋ gore igiŋ inkeb Pol gobe yare hurkuŋhurkuŋde gor huwarde, “Balmiŋ hinayiŋ,”yineŋbe haniŋ tuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb balmiŋhikeyabe Yuda mar gote mere mat mereyiryiŋ.

221 “Kadne yago, merem yaŋ nirhaŋ gayen

pet teŋ nigeŋ ge tagaleŋ tihim ga nurnaŋko,” yinyiŋ. 2 Go yiriŋ gobe Yuda martemere mat tike nurdeb liwlaw tiyamiŋ ku-ruŋ go bada heŋ balmiŋ palŋa iramiŋ.Irkeb Pol beleŋ, 3 “Nebe Yuda mar al,Silisia naŋare niŋ taunde Tarsus kawaŋhimiriŋ. Gega waŋ Yerusalem gar heŋkuruŋ himiriŋ. Irkeb Gamaliel beleŋ nendetikula Mose beleŋ asininiŋ yago asaŋdekaŋ yunyiŋ goyen goke keŋkela wor posaba niryiŋ. Irkeb deŋ beleŋ gayenter AlKuruŋ niŋ po nurde mata teŋ haŋ gahadegayen po ne wor gwaha teŋ saba upsiŋeŋgama irde hinhem. 4 Irdeb Yesu beleŋ alyabereya gaha teŋ hinayiŋ yeŋ tikula kiryiŋ

goyen gama irde hinhan mar goke biŋarŋeŋ nurde yuneŋbe yade fere teŋ koyareyerdeb kurabe gasa yirmeke kamde hin-han. 5Go teŋ hinhem gobe Al Kuruŋ doloŋird ird mata doyaŋ mar pris buda gotekuruŋmiŋya Yuda marte doyaŋ marya worneneŋ hinhan geb, igiŋ momoŋ dirnayiŋ.Nebe mel go hitte kuŋ Damaskus taundeniŋ meteŋ kadom beleŋ faraŋ nurnayiŋyeŋbe yinmeke asaŋ kaŋ nunamiŋ. Irkebasaŋ go teŋbe Yesu niŋ dufay saŋiŋ irtiŋmar goyen fere yirde Yerusalem gar yawaŋbuluŋ buluŋ yirniŋ yeŋ Damaskus taundekumiriŋ.

6 “Be, kuŋ kuŋ naŋa baŋkahal hekebDamaskus taun binde himekeyabe bemelpo hulsi tareŋ kura naŋa folekkeŋ kuruŋgore naŋkiŋde mat ne hitte po timiyyiŋ.7 Irde gore nirkeb megen nakteŋ munun-yiŋ. Irke al melak kura goreb, ‘Sol, Sol,daniŋ mununeŋ buluŋ buluŋ nirde ha?’ninyiŋ. 8 “Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋ goyen,‘Gebe ganuŋ?’ inmekeb, ‘Nebe Nasaret niŋal Yesu, mununeŋ buluŋ buluŋ nirde ha algoyen,’ ninyiŋ. 9 Be, al neya tumŋaŋ kuŋhinhet mar gobe hulsi go po ga kenamiŋ.Gegamere gobe al goremere teŋ hi yeŋmabebak tiyamiŋ. 10 Gwaha ninkeb, ‘DoyaŋAl Kuruŋ, daha tiyeŋ tihim?’ inmekeb,‘Huwara. Irde Damaskus taunde kwa. Gorgab gwaha gwaha tiyayiŋ yeŋ basiŋa gir-miriŋ goyen nurayiŋ,’ ninyiŋ. 11 Be, hulsikuruŋ gore nirke delne kidoma wor pohiriŋ geb, al kuŋ hinhet mar gore po na-narde nad Damaskus taunde kwamiŋ.

12 “Be, gorbe al kura deŋem Ananaiashinhin. Yeŋbe Yuda marte tikula keŋkelagama irde hiyen. Irkeb Yuda mar taungoyenter hinhan goreb palap wor po irdehaŋyen. 13 Be, Ananaias gore ne hittewaŋ huwardeb, ‘Kadne, sopte delge wukyeke naŋkena,’ yiriŋ. 14 Irkeb goyare podelne wuk yeke det yinmiriŋ. Irkeb yeŋbeleŋ gaha ninyiŋ: ‘Al Kuruŋ asininiŋ yagobeleŋ hakot doloŋ irde hinhan Al goyen gebeleŋ gab dufaymiŋ keneŋ bebak teŋbe AlHuwak Yesu goyen delger forok yeŋ meregirkeb nurayiŋ yeŋ bikkeŋ basiŋa giryiŋ.15 Niŋgeb gebe mata keneŋ mere nuraŋgoyen goke kuŋbe al naŋa kuruŋ ga hikekwa goyen momoŋ irde tukayiŋ. 16Niŋgebda doyaŋ irde ha? Huwarde kuŋbe baptais

Page 224: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 22:17 221 Aposel 23:4tekeb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋge haldegunyeŋ. Irkeb yeŋ doloŋ irayiŋ,’ ninyiŋ.

17 “Be, kamebe mulgaŋ heŋ Yerusalemwamiriŋ. Gorbe kuŋ Al Kuruŋyen ya balembana heŋ mere irde heŋyabe yuwarwarteDoyaŋ Al Kuruŋ kinmiriŋ. 18 Irkeb DoyaŋAl Kuruŋ beleŋ, ‘Taunde gar niŋ marbege beleŋ ne niŋ tagalde ha gayen fudindeyeŋ ma nurde asogo girnayiŋ geb, araŋpo Yerusalem ga tubul teŋ hoyaŋde kwa,’ninyiŋ. 19-20 Gega ne beleŋ huwardebe,‘Doyaŋ Al Kuruŋ, mel gobe epte ma asogonirnayiŋ. Nebe meteŋ alge Stiwen horapo mayaŋ goyarebe gor hinhem. Irde albeleŋ Stiwen mayniŋ teŋ hikeb igiŋ nurdego mar gote uliŋhor yago doyaŋ yirdehinhem. Irde meteŋ alge Stiwen goyenhora po uguŋ kerke kamuŋ goyen kinmiŋ.Irdeb Yuda marte gabu yayaŋ kuŋ alyabereya ge niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ marbeyawaŋ yusulak teŋ koyare yerde hinhem.Niŋgeb Yerusalem niŋ mar gabe keŋkelanurde nuneŋ haŋ,’ inmiriŋ. 21 Gega DoyaŋAl Kuruŋ beleŋ wol heŋbe, ‘Ne beleŋ pogad germeke naŋa gisaw al miŋ hoyaŋYuda mar moŋde naŋare kwayiŋ. Niŋgebhuwarde kwa!’ ninyiŋ,” yinyiŋ.

22 Be, al buda go meremiŋ palŋa iramiŋkuŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ niŋtagalke nurdeb biŋ ar yamiŋ. Irkeb, “Algabe megen gar hitek moŋ niŋ, maykekami!” yeŋ kwep kwep tiyamiŋ. 23 Irdebal buda goreb Pol beleŋ Al Kuruŋ sukalira yeŋ biŋ ar wor po yekeb kwep kwepteŋ uliŋhor yago yuguya teŋ mulowo yadenaŋa kota yemeyde tiyamiŋ. 24 Irkeb fuleŋamarte doyaŋ al kuruŋ beleŋ fuleŋamarmiŋgo yinke Pol go teŋ fuleŋa marte yaretukamiŋ. Irkeb fuleŋa marte doyaŋ alkuruŋ gore, “Kuŋ usulak tike daniŋ meremyaŋ irde kwep kwep irde haŋ goyen mo-moŋ diryeŋ,” yineŋ hulyaŋ yiryiŋ. 25 Irkebfuleŋa mar beleŋ kuŋ Pol goyen usulaktiniŋ yeŋ haniŋya kahaŋya yad giŋ yirdebhete giti iramiŋ. Irkeb Pol beleŋ fuleŋamar gote doyaŋ al kura gor hinhin goyen,“Roma mar al ne gahade gayen meremiŋ ma nurdeya mali yusulak tinayiŋ yeŋRoma gabman beleŋ igiŋ yitiŋ we?” in-yiŋ. 26 Irkeb fuleŋa marte doyaŋ al gobkuruŋmiŋ hitte kuŋbe “Al gabe Roma algeb, daha ireŋ taha?” inyiŋ. 27 Irkeb

fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ gore Pol hittekuŋbe, “Momoŋ nira. Ge gayen fudindeRoma al?” inyiŋ. Irkeb, “Fudinde,” yiriŋ.28 Irkeb al gore, “Nebe Roma al hewe yeŋbehora kuruŋ tubul teŋ gab Roma al himiriŋ,”inyiŋ. Irkeb Pol beleŋ, “Gebe gwaha tiyariŋgega, Adonebe Roma al geb, ne wor Romaal,” inyiŋ.

29 Be, Pol go gwaha yeke nurdeb fuleŋamar usulak teŋ gusuŋaŋ irniŋ yeŋ doyaŋhamiŋ gobe warga heŋ okohom po badahamiŋ. Irkeb Pol go Roma al gega, malikanmiŋ miŋmoŋ fuleŋa marmiŋ yinke sendefere tiyamiŋ goke kafura hiriŋ.

Polbe merere huwaryiŋ30 Irdeb nalu go wawuŋ heŋ sopte fay

urkeb fuleŋamarmiŋ yinke Pol go sen yuguteŋ unamiŋ. Irde, “Da misiŋde wor poYudamar beleŋ Polmere uliŋde iraŋ goyenupsiŋeŋ bebak tiye,” yeŋbe pris buda gotekarkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ martumŋaŋ wake gabu irke gab gusuŋaŋ yireyeŋ mere kiryiŋ. Irkeb tumŋaŋ gabuirke fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ beleŋPol tawake al buda kuruŋ gote diliŋdehuwaryiŋ.

23Pol beleŋ Yudamarte doyaŋmar buda hitte

Yesu niŋ tagalyiŋ1 Be, Pol go huwarde Yuda marte doyaŋ

mar gabu iramiŋ go yeneŋbe, “Kadne yago,nebe Al Kuruŋ niŋ meteŋ po teŋ heŋyabebener wukkeŋ wor po nurdeya meteŋtimeke waŋ waŋ gago hihi. Al Kuruŋdiliŋde mata buluŋ kura ma teŋ himyen,”yinyiŋ. 2 Gwaha yekeb pris buda gotekuruŋmiŋ Ananaias beleŋ kadom yago Polbindere hinhan go hulyaŋ yirde, “Mo-hoŋde go maynaŋ,” yinyiŋ. 3 Irkeb Polbeleŋ meremiŋ go nurdeb, “Gebe nendetikula ufurd uneŋbe gor keperde, ‘Gebebuluŋ gwaha gwaha tiyaŋ,’ ninha. Goyenbegigeŋbe tikula goyen pel irdeb merenekeŋkela ma nurde mali ga maynaŋ yinha?Gebe siŋare mat geneŋmiŋbe igiŋ wor pogega, bege banabe tikiŋ baraŋ wor po ha.Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋbe mu-gunyeŋ geb,” inyiŋ. 4 Irkeb al Pol binderehinhan goreb, “Yeŋbe Al Kuruŋyen meteŋal wor po. Pris buda gote kuruŋmiŋ goyen

Page 225: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 23:5 222 Aposel 23:22go ma nurde nanyaŋ irha?” ineŋ kwepkwep iramiŋ. 5 Irkeb Pol beleŋ wol heŋbe,“Kadne yago, nende tikularebe, ‘Doyaŋ al-tiŋ kura mere buluŋma irde hinayiŋ,’ yitiŋgobe nurde hime. Niŋgeb yeŋbe al gwa-hade yeŋma nurde nanyaŋ irhem,” yinyiŋ.

6-8 Goyare goyenbe Yuda marte doyaŋmar gabu iramiŋ gobe Farisi marya Sadusimarya goyen Pol beleŋ yeneŋ bebak tiyyiŋ.Be, Farisi marbe al kamdebe sopte huwar-nayiŋ, irde Al Kuruŋyen miyoŋbe haŋ, altoneŋ manaŋ haŋ yeŋ nurde haŋyen. Mu-naŋ Sadusi mar gobe gwahade ma nurdehaŋyen. Niŋgeb Pol gomel goyen yeneŋbe,“Kadne yago, adonebe Farisi al geb, nemanaŋ gwahade po. Niŋgeb nebe Al Kuruŋbeleŋ al kamkeb kame sopte yisaŋ hiyyeŋgobe fudinde yeŋ nurdeb goke po doyaŋheŋ hime goyen goke tagalde himyen.Gega goke igiŋ ma nurde gago merere ner-haŋ,” yeŋ mere saŋiŋ po yiryiŋ. Sadusimarya Farisi marya gobe kadom igiŋ manurd guneŋ teŋ haŋyen geb, Pol meretiyyiŋ go nurdeb yiŋgeŋ uliŋ kadom mo-hoŋde tiyamiŋ. Irde dufaymiŋ uŋkureŋkertek ma hamiŋ. 9 Irdeb hekhok teŋkwipkwep teŋ epte ma tiyamiŋ. Gwahateŋbe Farisi mar kura Yuda marte tikulasaba yird yirdmar gore huwardeb, “Al gabemata buluŋmiŋ kura ma kenhet. MoŋgoAl Kuruŋyen miyoŋ beleŋ yar kura ma dettoneŋ beleŋ yar kura inyiŋ kenem dahatinayiŋ?” yamiŋ.

10 Irde al buda kwipkwep teŋ hinhan gokuŋ buluŋ wor po heŋ artek heke nurdeb,“Moŋgo gwaha teŋ Pol mayke kamyeŋ,”yeŋ fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ gorefuleŋa marmiŋ hulyaŋ yirde, “Kurkuŋ Poltawanaŋ. Munaŋ epte moŋ kenem kwepkwep yirde gasa yirhet yirhet yirde gabteŋ wanayiŋ,” yinyiŋ. Irkeb kuŋ gwahadepo teŋbe Pol gob fuleŋa marte yare teŋkwamiŋ.

11 Be, gwaha tiyamiŋ go wawuŋ goyenbeDoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ Pol diliŋde forokyeŋbe, “Kafura ma yo. Tareŋ po heŋ hayiŋ.Yerusalem gar al ne niŋ momoŋ yirdesaba yirde hayen gwahade goyen po Romtaunde manaŋ kuŋ gwahade po teŋ hayiŋgeb,” inyiŋ.

Yudamar beleŋ Polmayniŋ yeŋ sege iramiŋ

12-13 Be, fay urkeb go wampot goyenbeYuda mar kura 40 gwahade goyen gabuirdeb daha mat kura Pol mayteke kamyeŋyeŋmere sege iramiŋ. Irdeb, “Fudinde worpo, Polbe mayteke kamkeya gab biŋgeyafeya netek,” yeŋbe biŋa tiyamiŋ. 14 Gwahateŋbe Yuda marte doyaŋ mar parguwakyapris buda gote karkuwaŋmiŋya hittekuŋbe, “Neŋbe, ‘Feya biŋgeya kutŋareheŋbe Pol mayteke kamke wor wor gabig uliŋ titek,’ yihit. 15 Niŋgeb deŋya Yudamarte doyaŋ maryabe fuleŋa marte doyaŋal kuruŋ hitte kuŋbe usi irdeb, ‘Pol gosopte tubul teŋ dunke matamiŋ ge keŋkelagusuŋaŋ irniŋ,’ innayiŋ. Irkeb tubul teŋdunkeb teŋ wanayiŋ. Irkeb neŋbe belendoyaŋ heŋ hitek geb, goŋ po maytekekamyeŋ,” yinamiŋ.

16 Gega Pol yayiŋ beleŋ mere momoŋ gonurdeb fuleŋa marte yare kuŋ Pol momoŋiryiŋ. 17 Irkeb Pol gobe fuleŋa mar 100 gotedoyaŋ al kura hoy irdeb, “Al gabe doyaŋaltiŋ hitte kuŋ mere kura momoŋ ireŋ teŋhi geb, yeŋ hitte teŋ kwa,” inyiŋ.

18 Irkeb al goreb Pol yayiŋ goyen fuleŋamarte doyaŋ al kuruŋ hitte tukuŋbe, “Polkoyare hi al gore hoy nirke kuŋ kenmekeb,‘Al gare doyaŋ altiŋ kuruŋ mere kura mo-moŋ ireŋ tiya. Niŋgeb doyaŋ altiŋ hitteteŋ kwa,’ ninkeb gago ge hitte tawayhem,”inyiŋ. 19 Gwaha inkeb al gore Pol yayiŋgo haniŋde tanarde hoyaŋ beleŋ tukuŋbe,“Da mere momoŋ nireŋ teŋ ha?” inyiŋ.20 Irkeb al goreb, “Yuda marbe mere segeirde dufay uŋkureŋ po irhaŋ. Niŋgeb gisego goyenbe waŋ, ‘Pol tubul teŋ dunketukuŋ da mata wor po tiyuŋ goyen Yudamarte doyaŋmar diliŋde huwarke gusuŋaŋirtek,’ usi girnayiŋ geb. 21Albe 40 gwahadegore dufay uŋkureŋ po irdeb, ‘Biŋgeyafeya kutŋa irtek geb. Pol maydeya gabmali titek,’ yeŋ biŋa tiyaŋ mar gobe banakuŋ gere mere niŋ po doyaŋ hiniŋ yahaŋ.Niŋgeb Yuda marte doyaŋ mar beleŋ gisewaŋ mere girke goya yende mere ma nu-rayiŋ. Irde Pol wor tubul ma teŋ yunayiŋ,”inyiŋ. 22 Irkeb fuleŋamarte doyaŋ al kuruŋgore huwardeb, “Igiŋge kwa. Goyenpogamere momoŋ nirha gabe al hoyaŋ kuramomoŋ ma irayiŋ,” ineŋ hayhay iryiŋ.

Fuleŋa marte doyaŋ al beleŋ Pol Feliks hitte

Page 226: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 23:23 223 Aposel 24:6-7teŋ kerke kuriŋ

23 Irdeb fuleŋa mar 100 gote doyaŋ alirawa hoy yiryiŋ. Irke wakeb, “Derbe kuŋfuleŋamar kahaŋde kuŋ fuleŋa teŋ haŋyenmar 200 ya hos hende mat fuleŋa teŋhaŋyen mar 70 goyen yinke gitik tinayiŋ.Irde hakde fuleŋa teŋ haŋyen mar 200goyen manaŋ momoŋ yiriryeŋ. Irdeb deŋtumŋaŋ 9 kilok wawuŋbe Pol teŋ Sisariataunde kurkunayiŋ. 24 Irde Roma gabmanal deŋem Feliks Yudia naŋa doyaŋ irde hial hitte kunayiŋ. Moŋgo al beleŋ maynakgeb, Polbe hos hende teŋ kunayiŋ,” yinyiŋ.25 Irde asaŋ kura kaŋbe yunyiŋ. Merebegahade:

26 “Doyaŋ al Feliks, nebe Klodius Lisiasbeleŋ asaŋ gago kayhem. Gebe doyaŋalne wor po yeŋ nurd guneŋ hime.

27 Al gayenbe Yuda mar beleŋ teŋmayniŋ tiyaŋ. Gega Roma al yeke nur-deb fuleŋa marne yade kuŋbe mayniŋteŋ hinhanmar haniŋdemat teŋwamiŋ.28 Irdeb da misiŋde wor po Yuda marbeleŋ mere uliŋde irde asogo irde haŋgoyen gusuŋaŋ yirde bebak tiye yeŋbeYuda marte doyaŋ mar gote gaburetukumiŋ. 29 Goyenbe teŋ fere teŋmayteke kami yaŋ gega, miŋ miŋmoŋgwaha irniŋ tiyaŋ. Miŋ yara kinmiŋbeYuda marte tikula niŋ teŋ mere uliŋdeiraŋ. 30 Irdeb Pol goyen mayniŋ yeŋmere sege iraŋ goyen nurdeb balmiŋ poteŋ kermeke ge hitte kwa gago. IrdebYuda mar go da misiŋde wor po al gomayniŋ tiyaŋ goyen ge hitte kuŋ gabdelge mat tagalnayiŋ yinmiŋ,” gwahadekayyiŋ.31 Be, fuleŋa mar go doyaŋ almiŋ kuruŋ

beleŋ yinyiŋ goyen po gama irdeb wawuŋgo po Pol teŋ Sisaria taunde kuniŋ yeŋkuŋbe belen Antipatris taunde feramiŋ.32 Irde fay urkeb fuleŋa mar hos manaŋgore po Pol teŋ Sisaria taunde kwamiŋ.Irkeb fuleŋa mar hoyaŋ kuruŋ gobe gormat mulgaŋ heŋ Yerusalem kwamiŋ. 33Be,fuleŋa mar Pol teŋ kwamiŋ go Sisariataunde forok yeŋbe doyaŋ almiŋ beleŋ

asaŋ kayyiŋ goyen Feliks Yudia naŋa doyaŋirde hiyen al go uneŋbe Pol manaŋ yeŋhitte mekeramiŋ. 34 Irkeb Feliks beleŋasaŋ go kapyaŋ heŋbe Pol go, “Gebe dareniŋ al?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb Polbeleŋ wol heŋbe, “Nebe Silisia naŋare niŋal,” inyiŋ. 35 Irkeb, “Igiŋge gar hayiŋ.Irkeb mere ulger irde haŋ mar goyenwake gab tumŋaŋ merere huwarnayiŋ.Irkeb meretiŋ nureŋ,” inyiŋ. Irdeb meteŋmarmiŋ hulyaŋ yirdeb, “Tukuŋ Herotyenya kuruŋde gor kerde doyaŋ irde hinayiŋ,”yinyiŋ.

24Polbe Feliks diliŋde huwarde mere tiyyiŋ

1 Be, wawuŋ siptesoŋoŋ kamereb prisbuda gote kuruŋmiŋ Ananaiasya Yudamarte doyaŋ mar parguwak kuraya Sis-aria kuŋ Roma gabman al Feliks hitte Polgo tagal unniŋ yeŋ kurkamiŋ. Goyen-terbe al kura deŋembe Tetulus goyen melgore, “Neŋ faraŋ durdemerere hardemeretiyayiŋ,” inkeb mel goya tumŋaŋ kwamiŋ.Al gobeRomagabmanyenmere sope ird irdmata goyen keŋkela nurde hinhin al.

2 Be, Pol niŋ mere kerkeb wayyiŋ. IrkebTetulus beleŋ huwarde gaha yiriŋ: “Feliks,gebe doyaŋ alniniŋ wor po. Ge beleŋupsiŋeŋ doyaŋ dirde hike neŋbe dahademmoŋ, igiŋ po heŋ waŋ waŋbe gago hite.Dufayge tiŋeŋ wukkeŋ wor po goyen kerdedoyaŋ dirkeb naŋa kuruŋ gayen bana niŋalya bereya tumŋaŋ igiŋ po hite. 3Ge beleŋmeteŋ kuruŋ gwahade teŋ hayen goyengoke neŋ tumŋaŋ amaŋeŋ wor po nurdguneŋ hityen. 4Be, ne beleŋ mere uguŋ potimeke piŋeŋ nurd nunak geb, bada heweŋ.Gega ok ninkeb mere muŋ kura tiyeŋ. 5Be,al garebe megeŋ kuruŋ gayen kuŋ waŋteŋ Yuda mar biŋ yakamde dufaymiŋ bu-luŋ yirde hinhin. Irkeb kanduk karkuwaŋkarkuwaŋ forok yeŋ hinhan. Yeŋbe al budakura ‘Nasaret niŋ mar’ yineŋ haŋyen gotedoyaŋ al. 6-7 Irde al gare po Al Kuruŋyenya balem bana goŋ Yuda mar moŋ al miŋhoyaŋmali teŋ hurkuŋ. Al gare gwahamat

* 24:6-7: Asaŋ hoyaŋdebe gahade katiŋ hi: 6 Irde al gare po Al Kuruŋyen ya balem bana goŋ Yuda mar moŋ al miŋhoyaŋ teŋ hurkeŋ tiyuŋ. Al gare gwaha mat ya go buluŋ ireŋ teŋ hike fere titiŋ. Irde nende matare al gate mata buluŋgoke tagalde muruŋgem untek nurtiŋ. 7 Gega Fuleŋa marte doyaŋ al Lisias beleŋ waŋ mudunhem mudunhem dirdePol gayen teŋ kuŋ. 8 Irdeb, ‘Al gayen uliŋde merem yaŋ irtek marbe Feliks hitte kuŋ momoŋ irnayiŋ,’ dinuŋ,” inyiŋ.

Page 227: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 24:8 224 Aposel 24:26ya balem goyen buluŋ ireŋ teŋ hikeb teŋfere titiŋ.* 8 Niŋgeb gigeŋ gab gusuŋaŋirkeb yiŋgeŋmohoŋde keŋkela tagalke gabgwahade niŋgeb gago tagal uneŋ mererekerhaŋ yeŋ bebak tiyayiŋ,” inyiŋ. 9 Be,Tetulus beleŋmere teŋpasi irkebYudamarbana goŋ hinhan gore, “Mere tiya gobefudinde wor po!” yamiŋ.

10 Irkeb Feliks beleŋ, “Pol, ge worhuwarde mere tiya,” ineŋ haniŋ tuŋaŋiryiŋ. Irkeb Pol go huwardeb Feliks goyen,“Gebe dama budamde wor po naŋa ku-ruŋ gayen doyaŋ irde hayen. Irde al gehitte waŋ merere huwarke ge beleŋ dufaykeŋkelawor po heŋyameremiŋ nurde sopeirde hayen. Niŋgeb nebe delger gago nigeŋge pet teŋ mere tiyeŋ tihim. 11 Be, nebeAl Kuruŋ doloŋ ire yeŋ Yerusalem taundehurkumiŋde mat waŋ haŋka gabe naŋa fay12 hihi. Niŋgeb usi yeŋ keneŋbe gigeŋ ga algusuŋaŋ yirke bebak girnayiŋ. 12 Be, mereulner irde haŋ mar gayen Al Kuruŋyen yabalem bana al kuraya kadom mohoŋde mateŋ himeke nenaŋ. Irde Yerusalem taunbanaya Yudamarte gabu yayaŋwor al kurama biŋ yakamde hinhem. Hubu wor po.13 Niŋgeb tagalde nuneŋ haŋ mar gayendaha matbe miŋ goke kura merere kirtiŋyeŋ momoŋ girke nurayiŋ? Hubu wor po!14 Gega Nasaret niŋ al Yesu beleŋ tikulakiryiŋ goyen gama irde haŋ mar al goyenkurabe gago nineŋ haŋ gobe fudinde. Melgabe Yesuyen tikula goyen fudinde moŋyeŋ haŋ. Gega nebe gwaha mat Al Ku-ruŋ asininiŋ yago beleŋ doloŋ irde hin-han Al goyen doloŋ irde himyen. IrdeAl Kuruŋyen mere Moseya Al Kuruŋyenmere basaŋ marya beleŋ asaŋde katiŋ ku-ruŋ goyen fudinde yeŋ nurde gama irdehimyen. 15 Irde mel gare Al Kuruŋ diliŋdeal huwakyabehuwakmoŋya goyen tumŋaŋAl Kuruŋ beleŋ kamtiŋdemat al yisaŋ hekehuwarnayiŋ yitiŋ goyen fudinde yeŋ matagoke doyaŋ heŋ haŋyen gwahade goyen pone manaŋ goke doyaŋ heŋ himyen. 16Goketeŋbe bener wukkeŋ wor po nurdeya matateŋ himeke alya Al Kuruŋya diliŋdebe igiŋpo neneŋ hinayiŋ yeŋ kurut yeŋ himyen.

17 “Nebe dama budam po Yerusalemtubul teŋ naŋa siŋare po kuŋ hinhem.Irdeb nere alya bereya Yuda mar kura detmiŋmoŋ al buniŋeŋ goyen faraŋ yure yeŋ

hora teŋ gab Yerusalem mulgaŋ heŋ ku-miŋ. Be, goya goyenbe Al Kuruŋ wor doloŋirde galak ire yeŋ kumiŋ. 18 Be, Al Ku-ruŋyenya balemdeheŋYudamartematarewukkeŋ heŋ heŋ mata teŋ himekeyab melgare waŋ nenaŋ. Goyenterbe al budamyama hinhet. Balmiŋ po heŋ al kura mabuluŋ irde hinhem. 19 Ya bana goŋbeEsia naŋare niŋ Yuda mar kura hinhangore nenaŋ. Niŋgeb mata buluŋ kuratimeke nenaŋ kenemmel gore po ga delgerhuwarde ne niŋ tagalke nurayiŋ. 20 Gegago mar gobe gar ma haŋ geb, haŋkapyaYerusalem gor Yuda marte doyaŋ mar dil-iŋdehuwarmekenere kanduk kura ulner hikeneŋ gab mel gare igiŋ momoŋ girnayiŋ.21 Nebe Yerusalem gor merere huwardeb,‘Al kamtiŋbe sopte huwarnayiŋ yitiŋ meregobe fudindewor po yeŋnurde hime. Meregwahade timiŋ gokeb gago merere ner-haŋ,’ yineŋ kwep kwep yirmiŋ. Niŋgebkanduknebe gogo po yeŋ nurde hime,” in-yiŋ.

22Be, Feliks gobeYesu beleŋ tikula kiryiŋgoyen keŋkela nurde hinhin. Niŋgeb meretiniŋ tiyamiŋ goyen utaŋ yirdeb, “Fuleŋamarte doyaŋ al kuruŋ Lisias beleŋ wakemeremiŋ nurde gab kanduk gake dufaykura kereŋ,” yineŋ yakira tiyyiŋ. 23 Irdebfuleŋa mar 100 gote doyaŋ al gor hinhingoyen, “Pol go tukuŋ koyare kerde doyaŋirde hayiŋ. Goyenpoga kurarebe igiŋ tubultike dufaymiŋde wilwul teŋ hiyeŋ. Irkebdiŋuŋ yago kura waŋ keneŋ det kuraŋnurkeb faraŋ urde hinayiŋ,” inyiŋ.

24 Be, hitŋeŋ yara teŋbe kuŋ nalukurarebe Feliksya berem Drusilaya wa-yaryum. Feliks berem Drusilabe Yuda marbere. Be, waŋ gor heŋbe Feliks go Polniŋ keya hiriŋ. Irkeb waŋ Yesu Kristu niŋdufaymiŋ tareŋ irde yende mere gama irdird mata niŋ tagalke nurde hinhin. 25 Be,Pol beleŋ alya bereya Al Kuruŋ diliŋdedaha mat huwak po hinayiŋ, irde dahamatbe uliŋde po amaŋ hetekmata fole irdehinayiŋ, irde kame Al Kuruŋ beleŋ alyabereya igiŋya buluŋya goyen pota yirdemuruŋgem yunyeŋ goke tagalyiŋ. IrkebFeliks beleŋ mere go nurdeb kafura hiriŋ.Irdeb, “Ep niŋ, mulgaŋ hawa. Irde nalukurare kura ge niŋ yemeke gab wake soptemere teŋ hireŋ,” inyiŋ. 26 Be, Feliks go

Page 228: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 24:27 225 Aposel 25:18haŋkayeŋ haŋkayeŋ Pol hoy irde mere teŋhinaryum gobe, “Gwaha timeke hora kuranunke gab koyare hi goyen tubul timekekuyeŋ,” yeŋ dufay heŋbe gogo teŋ hinhin.Gega Pol gobe hora kura muŋ ma unyiŋ.

27 Be, Pol go gwahade po hike kuŋ kuŋdama irawa hubu hiriŋ. Irkeb Feliks gometeŋmiŋ tubul teŋ kutek nalu hekeb alkura deŋemPorsius Festus beleŋ gasuŋmiŋtiriŋ. Gega Feliks gore Yuda mar beleŋamaŋeŋ nurd nunnayiŋ yeŋbe Pol koyarepo tubul teŋbe kuriŋ.

25Pol beleŋ Sisar hitte kuŋ kuŋ niŋ Festus

gusuŋaŋ iryiŋ1 Be, Festus beleŋ Feliksyen gasuŋ teŋ

doyaŋ al kuruŋ heŋbe wawuŋ karwohubu hekeb Sisaria taunde mat Yerusalemtaunde hurkuriŋ. 2Goya goyenbe pris budagote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋmarya beleŋ Festus hitte kuŋ Pol mereuliŋde iramiŋ. 3 Irdeb, “Pol gobe belendoyaŋ heŋ mayteke kamyeŋ,” yeŋ bikkeŋmere sege irde ep iramiŋ geb, Festus goyen,“Pol go dunke neŋ beleŋ Yerusalem gar teŋwaŋ merere kertek geb, igiŋ araŋeŋ faraŋdurayiŋ we?” inamiŋ. 4 Gega Festus beleŋwol heŋbe, “Polbe Sisaria taunde koyare hi.Nebe heŋ ga moŋ mulgaŋ heŋ taunde gorkurkeŋ tihim. 5 Niŋgeb mata buluŋ kuratiyuŋ nurde haŋ kenem doyaŋ martiŋ kuragama nirde kunayiŋ. Kuŋ gor gab tumŋaŋmerere huwardebe da mata buluŋ tiyuŋgoyen tagalnayiŋ,” yinyiŋ.

6 Be, Festus go wawuŋ 8 wet kura ma 10gwahade wet goyen mel goya Yerusalemgor heŋbe Sisaria taunde mulgaŋ heŋkurkuriŋ. Kuŋ firyiŋ geb, fay urkebPol teŋ merere kere yeŋbe mere sopeird ird gasuŋde keperdebe meteŋ marmiŋhulyaŋ yirde, “Kuŋ Pol teŋ wanaŋ,” yinyiŋ.7 Irkeb Pol go merere huwarke Yuda marYerusalemmat katamiŋ gore kuŋbe kalyaŋkeramiŋ. Irdeb mere kanduk kurayen ku-rayen yeŋ uliŋde iramiŋ. Gega meremiŋgoyen bebakkeŋ kurama tikeb Festus beleŋfudinde yeŋ ma nuryiŋ. 8 Irkeb Pol woryiŋgeŋ ge teŋbe, “Nebe Yuda marte tikulamuŋ kura ma buluŋ irde himyen. Al Ku-ruŋyen ya balemwor goke buluŋma nurdehimyen. Irde Roma niŋ doyaŋ al kuruŋ

Sisaryen mere wor keŋkela po gama irdehimyen,” inyiŋ.

9 Gega Festus go gwaha timekeb Yudamar beleŋ biŋde igiŋ nurnayiŋ yeŋbe, “Igiŋsopte mulgaŋ heŋ Yerusalem hurkuke gabmerege gor wor nureŋ?” ineŋ gusuŋaŋiryiŋ. 10 Irkeb wol heŋbe, “Nebe Yuda marbuluŋ kurama yirmiŋ gobe keŋkela wor ponurde ha gogo. Niŋgeb gago Roma gab-manyen meteŋ al diliŋde kandukne sopeire yeŋ delger huwarhem. 11 Goyenbefudinde mata buluŋ kura timiŋ kenem igiŋgoke teŋ kameŋ. Gote merem moŋ. Gegamel Yuda mar gore mere ulner irde haŋgayen fudinde moŋ kenem al kura beleŋepte ma wor po mel gote haniŋde niryeŋ.Niŋgeb gar epte moŋ yeŋ nurde himegeb, Rom kuŋ Sisar diliŋde gab huwardemere tiyeŋ yeŋ momoŋ girde hime” inyiŋ.12 Irkeb Festusyameteŋ faraŋmarmiŋ yagoyiŋgeŋ uliŋ Pol mere tiyyiŋ goke sege ird-eya gab huwardebe, “Romkuŋ Sisar diliŋdehuwareŋ yaha geb, gwahade po tiyayiŋ,”inyiŋ.

Festus beleŋ Pol niŋ Agripa inyiŋ13 Be, naŋa fay karwo gwahade kamereb

Yuda marte doyaŋ al kuruŋ Agripayahaymiŋ Bernaisiya beleŋ, “Roma gabmanal Festus goyen kuŋ kenye. Irkeb palapnirhar yeŋ nuryeŋ,” yeŋ Sisaria taundekwaryum. 14 Be, Agripa go sobamde yarapo gor hikeb Festus beleŋ Pol niŋ mo-moŋ ire yeŋbe gaha inyiŋ: “Al kura Feliksbeleŋ teŋ koyare kerde tubul teŋ kuŋ gobegar hi. 15 Yerusalem taunde hurkumiŋ.Irkeb pris buda gote karkuwaŋmiŋya Yudamarte doyaŋ mar parguwakya beleŋ nehitte waŋbe al go merem yaŋ irde, ‘Gebeleŋ gab al go teŋ merere kerde matabuluŋ tiyaŋ inayiŋ,’ yeŋ gusuŋaŋ niraŋ.16 Irkeb ne beleŋbe, ‘Roma gabmanyenmatarebe al kura merere huwarkeb tagalunnayiŋ mar go manaŋ tumŋaŋ mererehuwarnayiŋ. Irdeb al goreb mel gote dil-iŋde yiŋgeŋ ge teŋ mere tiyyeŋ. Gwahama tiyyeŋ gobemiŋmiŋmoŋ epte ma tagalunnayiŋ mar goyen haniŋde mekertek,’yinmiŋ. 17 Gwaha yineŋbe tumŋaŋ waŋgar firtiŋ geb, fay urkeb mere nurd nurdgayen araŋeŋ po nure yeŋ Pol go tawanaŋyinmeke tawayaŋ. 18 Irkeb al buda merem

Page 229: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 25:19 226 Aposel 26:8yaŋ iraŋ mar gore Pol uliŋde mata bu-luŋ wor po kura wet tiyuŋ geb, tagalniŋtahaŋ yimiŋ gega, hubu. 19 Meremiŋ kuragobe asem yagot mataya sabaya niŋ algoya kadommohoŋde tiyaŋ. Irdemeremiŋkurabe Pol gore al kamtiŋ kura deŋembeYesu goyen huwaryiŋ hi yekeb gokemanaŋkadommohoŋde tiyaŋ. 20 Irkeb gwaha matkura meremiŋ goyen fudinde ma usi goyenbebak titek ma himiŋ. Niŋgeb bada heŋPol go, ‘Igiŋ Yerusalem taunde hurkuŋ gorsopte merere huwarayiŋ?’ ineŋ gusuŋaŋirmiŋ. 21 Gega Pol beleŋ huwardebe, ‘NebeRoma gabmanyen doyaŋ al kuruŋ hitte kuŋyeŋ diliŋ mat huwarde gab mere gayentagaleŋ,’ ninuŋ. Gwaha ninkeb bada heŋmeteŋmarne hulyaŋ yirdeb, ‘Belŋeŋ tukuŋkoyare kerde doyaŋ irde hinayiŋ. Irkebkame ga teŋ kermeke Sisar hitte kuyeŋ,’yinmiŋ,” inyiŋ.

22 Be, Agripa beleŋmeremomoŋ go nur-deb, “Mere gayen nigeŋ wor po nureŋ yeŋnurde hime,” inyiŋ. Irkeb Festus beleŋbe,“Gise ga meremiŋ nurayiŋ,” inyiŋ.

23 Be, fay urkeb Polyen mere nuryeyeŋbe Agripaya haymiŋ Bernaisiya goyenal beleŋ deneŋ turuŋ dirnayiŋ yeŋbe doyaŋmar karkuwaŋde umŋa bidak teŋ meresope ird ird gasuŋde kwaryum. Sisariataunde niŋ fuleŋa mar karkuwaŋya taungote doyaŋ mar manaŋ yad kwaryum. Be,forok yeŋ gasuŋmiŋyaŋ keperde tukukebFestus beleŋ meteŋ marmiŋ yinke kuŋPol tawayamiŋ. 24 Irkeb Festus beleŋhuwardeb, “Yuda marte doyaŋ al kuruŋAgripaya deŋ gar gabu irhaŋ mar ga nur-naŋ ko. Al ga keneŋ haŋ gabe Yudamar ku-ruŋ Sisaria taunde garya Yerusalem taundehaŋ mar tumŋaŋ gore, ‘Al gabe daniŋ matubul teŋ dunke mayhet,’ yeŋ gusuŋaŋnirde kwep kwep teŋ eptema tiyaŋ. 25Gegamata buluŋ bebakkeŋ kura tiyuŋ irke gokemayteke kamyeŋ yeŋ ma kinmiŋ. IrdePol goreb, ‘Roma gabman doyaŋ al kuruŋhitte kuŋ yeŋ diliŋde merere huwareŋ,’yeŋ gusuŋaŋ niruŋ. Niŋgeb goke teŋbe alga teŋ kermeke Rom kuyeŋ yeŋ nurmiŋ.26-27 Goyenpoga miŋ goke asaŋ kaŋ al gateŋ kermeke Roma gabman doyaŋ al ku-ruŋ Sisar hitte kuyeŋ yeŋ ma nurde hime.Dufaynerbe al merere yirtiŋ goyen miŋkeŋkela ma nurde mali po Sisar hitte yad

yermeke kunayiŋ gobe igiŋ moŋ yeŋ nurdehime. Niŋgeb goke teŋbe diltiŋ mat gagoteŋ wayhem. Irde Yuda marte doyaŋ alkuruŋ Agripa, ge manaŋ gar ha. Niŋgeb gebeleŋ gusuŋaŋ irde mere miŋ keneŋ bebakteŋ gabmomoŋnirke asaŋde kayeŋ,” inyiŋ.

26Pol beleŋ Agripa diliŋde mere tiyyiŋ

1 Be, Festus beleŋ gwaha yekeb Agripagore, “Be, gigeŋ ge kura tagalke nurniŋ,”inyiŋ. Irkeb Pol go mere miŋ ure yeŋbehaniŋ tuŋaŋ urde gaha inyiŋ: 2 “Yudamarte doyaŋ al kuruŋ Agripa, Yuda marbeleŋ mere ulner irde haŋ kuruŋ gayenbefudindemoŋ yeŋ nigeŋ ge teŋ al hoyaŋ dil-iŋde moŋ delger po huwarde tagaleŋ tihimgake amaŋeŋ nurhem. 3Delger huwarhemgake amaŋeŋ nurde hime ginhem gobe da-hade moŋ. Gebe Yuda marte mata keŋkelawor po nurde hayen. Irde da misiŋdewor po nindikeŋ Yuda mar uliŋ kadommohoŋde teŋ hityen goyen wor keŋkelanurde hayen. Niŋgeb mere tiyeŋ tihimgayen piŋeŋ ma nurayiŋ.

4 “Yuda mar kuruŋ gobe ne damdekawaŋ himiriŋ, irde bikkeŋ naŋanermat waŋ Yerusalem gor keperde kuruŋheŋyabe dahade hinhem goyen keŋkelawor po nurde nuneŋ haŋ. 5 Niŋgeb melgobe ne hakot al foŋeŋ hinhemya Farisimar al heŋbe daha teŋ hinhem goyennurde pasi geb, momoŋ girniŋ yeŋbe igiŋmomoŋ girnayiŋ. Farisi marbe Yudamartetikula tareŋ wor po tanarde gama irdehaŋyen. 6 Be, haŋka merere nerhaŋ gabeAl Kuruŋ beleŋ bikkeŋ asininiŋ yago hittemata kura forok yiyyeŋ yeŋ biŋa tiyyiŋgoyen ne manaŋ goke doyaŋ irde himeniŋgeb, gago merere huwarhem. 7 Al Ku-ruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ gote igineŋbe Yudamar kuruŋ gayen wawuŋya naŋkahalyahugiŋeŋ Al Kuruŋ doloŋ irde heŋya kentekyeŋ doyaŋ heŋ haŋyen. Gega, doyaŋ alkuruŋ Agripa, Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋgoyen neŋ tumŋaŋ doyaŋ irde hityen goteigineŋ forok yiriŋ goyen goke tagaldehimekeb gago Yuda mar beleŋ merem yaŋnirde haŋ. Igineŋbe Yesu kamyiŋde mathuwaryiŋ gogo. 8 Niŋgeb nebe fudindewor po Al Kuruŋ beleŋ al kamtiŋbe sopteyisaŋ hiyyeŋ yeŋ nurde hime. Munaŋ deŋ

Page 230: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 26:9 227 Aposel 26:26kuruŋ gar gabu irhaŋ mar gabe daniŋ usiyeŋ nurde haŋ?

9 “Bikkeŋbe ne wor kamyiŋde mat soptehuwaryiŋ yeŋ hinhan al Nasaret niŋ Yesugoke igiŋ ma nurdeb fudinde wor poasogo ireŋ yeŋ nurde hinhem. 10 Irdebgoyen po gama irdeb kuŋ pris buda gotekarkuwaŋmiŋ momoŋ yirmeke ok ninkebkuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ margoyen budam yade koyare yerde hinhem.Irde gasa yirteke kamnaŋ yeke ne manaŋ,‘Igiŋ gwaha yirnayiŋ,’ yemeke gasa yirdehinhan. 11 Irde hugiŋeŋ Yuda marte gabuyayaŋ kuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ ir-tiŋ mar go yeneŋbe buluŋ buluŋ yirdegasa yirde hinhem. Irde, ‘Yesu nanyaŋirde harhoktiŋ unnayiŋ,’ yineŋ kandukkarkuwaŋ karkuwaŋ yuneŋ hinhem. Nebegomar goke bene arwor po yeŋhinhin geb,yeŋ ge naŋkene yeŋ taun hoyaŋde naŋagisaw wor kuŋ hinhem.

12 “Mata gwahade kuruŋ goyen teŋkuŋ heŋya nalu kurarebe pris buda gotekarkuwaŋmiŋ beleŋ igiŋ ninkeb Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar fere yire yeŋYerusalem taunde mat Damaskus taundekumiriŋ. 13 O, Agripa, kuŋ heŋyabe naŋabaŋkahal heke hulsi saŋiŋ kura naŋa folekkuruŋ gore naŋkiŋde mat neyabe al neyakuŋ hinhet mar hitte temeyke kinmiriŋ.14 Be, hulsi kuruŋ gore gwaha dirke neŋtumŋaŋ megen dakteŋ mudunyiŋ. Irke almelak kura Yuda marte mere mat, ‘Sol,Sol, daniŋ buluŋ buluŋ nirde ha? Asogonirde fuleŋa nirde ha gobe gigeŋ manaŋbuluŋ irde ha geb,’ ninyiŋ. 15 Irkeb nebeleŋ wol heŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ goyen,‘Gebe ganuŋ?’ inmekeb Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ gaha ninyiŋ: ‘Nebe Yesu. Ge beleŋmununeŋ buluŋ buluŋ nirde ha al goyen.16 Niŋgeb huwara. Haŋkabe meteŋ alnegire yeŋbe gago delger hihim. Niŋgebdelger nenha gaya det budam kame gikalagirde heŋ goyen tumŋaŋ kuŋ alya bereyahitte tagalde kuŋ hayiŋ. 17-18Nigeŋ po gadgermeke Yuda marya al miŋ hoyaŋya haŋbana kwayiŋ. Kuŋ ne niŋ tagalkeb biŋ bakyenayiŋ. Irkeb Satanyen tareŋ bana haŋgo tubul teŋ Al Kuruŋ hitte waniŋ yeŋbene niŋ dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ. Irkeb AlKuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ halde yunkebAl Kuruŋ dirŋeŋ weŋ henayiŋ. Meteŋ go

teŋ hikeyabe Yuda marya al miŋ hoyaŋyabeleŋ muguneŋ hinayiŋ gega, ne beleŋdoyaŋ girde heŋ,’ ninyiŋ.

19 “Niŋgeb Yuda marte doyaŋ al ku-ruŋ Agripa, nebe yuwarwarte naŋkiŋdemat Yesu delner forok yeŋ mere niryiŋgoyen pel ma irde gama irmiriŋ. 20 Nebemeremiŋ po gama irdeb Damaskus taundeniŋ Yuda mar hitte wa Al Kuruŋyen meretagalmiriŋ. Irdeb Yerusalem taunde niŋyaYudia naŋare niŋya al hitte kuŋ Al Ku-ruŋyen mere tagalde hinhem. Irde al miŋhoyaŋ Yuda mar moŋ hitte wor Al Ku-ruŋyen mere tagalde kuŋ hinhem. Gwa-hade tagalde kuŋ heŋyabe, ‘Mata buluŋtiŋyubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋhenayiŋ. Gwaha teŋbe Al Kuruŋ diliŋdemata igiŋ po teŋ hinayiŋ. Irkeb al hoyaŋbeleŋ deneŋbe fudinde Al Kuruŋ niŋ biŋmulgaŋ haŋ yeŋ dennayiŋ,’ yeŋ saba yirdehinhem. 21 Ne gwaha teŋ kuŋ himekebYuda mar beleŋ goke igiŋ ma nurde AlKuruŋyen ya balem bana goŋ nade mu-nunniŋ tiyamiŋ. 22 Gega Al Kuruŋ beleŋfaraŋ nurkeb waŋ waŋ haŋka gago delgerhuwarde al deŋem yaŋya al maliya hitteYesu niŋ tagalde hime. Nebe Moseya AlKuruŋyen mere basaŋ marya beleŋ kamemata kura forok yiyyeŋ yitiŋ goyen gopo tagalde hime. Hoyaŋ niŋ ma tagaldehime. 23 Mata kame forok yiyyeŋ yeŋtagalamiŋ gobeMesaia niŋ tagalamiŋ. ‘Me-saiabe uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ gab kamyeŋ.Irde gor mat huwaryeŋ. Mata gobe tiŋeŋwor po. Al kura gwaha ma titiŋ. YeŋbeYuda marya Yuda mar moŋ kidoma banaheŋ mata buluŋ teŋ haŋ marya goyenbiŋ bak yenayiŋ yeŋ gogo kamtiŋde mathuwaryeŋ,’ yamiŋ,” inyiŋ.

Pol beleŋ Agripa goyen Yesu gama irayiŋinyiŋ

24 Be, Pol go yiŋgeŋ ge teŋ hako tagaldehikeyabe Festus beleŋ merem waldebe,“Pol, gebe kukuwa haha! Dufay karkuwaŋkarkuwaŋ yawarariŋ gore girke kukuwaheŋ ha gogo,” ineŋ kwep iryiŋ. 25 GegaPol beleŋ wol heŋbe, “Doyaŋ al Festus,mere gabe fudinde yeŋ hime. Kukuwaheŋya ma yeŋ hime. 26 Yesu uliŋde mataforok yiriŋ gobe balmiŋ ma forok yiriŋgeb, Agripabe mata goyen keŋkela nurde

Page 231: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 26:27 228 Aposel 27:11-12

hi. Niŋgeb mere teŋ hime gab yeŋbe gokeyeŋ hi yeŋ nurde hi. Goke teŋbe nebekafura ma heŋ yeŋ diliŋ mat igiŋ mereireŋ,” inyiŋ. 27 Irdeb Agripa keneŋbe, “Gegayen Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋmere tagalde hinhan goyenbe fudinde yeŋnurde ha? Ne benerbe fudinde yeŋ nurdeha yeŋ geneŋ hime,” inyiŋ. 28 Gwahainke Agripa beleŋ wol heŋbe, “Gayamuŋgayen po parsay irmekeb Kristen al hiwiyeŋ nurde gago kurut nirde ha?” inyiŋ.29 Irkeb wol heŋbe, “Nalu ulyaŋde ma dol-fonde goke ma nurde hime. Gega haŋkageya al buda kuruŋ gar heŋmerene nurhaŋgayen tumŋaŋ ne himiŋ gwahade po deŋwor Yesu niŋ dufaytiŋ saŋiŋ yirnayiŋ yeŋAl Kuruŋ gusuŋaŋ irde hime. Gega gamanirde koyare hinaŋ yeŋ ma dineŋ hime,”inyiŋ.

30 Irkeb Yuda marte doyaŋ al kuruŋAgripaya haymiŋ Bernaisiya Roma gab-man doyaŋ al Festusyabe al buda kuruŋgor hinhan goya tumŋaŋ bur yiniŋ yeŋhuwaramiŋ. 31 Irdeb mere sope ird irdgasuŋ go tubul teŋ kuŋ heŋya yiŋgeŋ uliŋmere teŋbe, “Al gabe mata buluŋ kura matiyuŋ gega, da misiŋde wor po teŋ koyarekerde mayteke kami yeŋ kurut yeŋ haŋ?”yamiŋ. 32 Be, Agripa beleŋ Festus go, “Algabe kuŋ Sisar diliŋde huwarde ga meretiyeŋ ma yiyuŋ manhan haŋka gayenbeokohom po tubul titeke kuwoŋ,” inyiŋ.

27Rom kuŋ kuŋ niŋ Festus beleŋ Pol go hakwa

hende kiryiŋ1 Be, Festus gore Pol go Rom taunde teŋ

kermeke kuyeŋ yeŋ nurde al kura deŋembeYulius haniŋde kiryiŋ. Al gobe “SisaryenFuleŋaMar” yineŋ haŋyen gote fuleŋamar100 doyaŋ yirde hinhin. Goyenterbe alhoyaŋ kura koyare hinhan mar go manaŋal gote haniŋde yiryiŋ. Irke Yulius beleŋmel go yade hakwa teŋ Itali naŋare ku-niŋ tikeb neŋ manaŋ Pol go gama irdetumŋaŋ kuniŋ titiriŋ. 2Be, Sisaria taun neŋhinhetde gorbe hakwa kura Esia naŋareniŋ taun Adramitium mat wayyiŋ goyenkintiriŋ. Irdeb hakwa go sopte mulgaŋheŋ Esia naŋare niŋ taun makaŋ siŋayaŋkweŋ teŋ hike nurtiriŋ. Irde go hendekutiriŋ. Hakwa hende gorbe Masedonia

naŋare niŋ taun Tesalonaika niŋ al Aris-takusya tumŋaŋ kutiriŋ. 3 Be, kuŋ fayurkeb Saidon taunde forok yitiriŋ. GorbeYulius beleŋ Pol igiŋ igiŋ ire yeŋbe, “Kuŋdige yago kura yena. Irkeb det kuraŋ nurdeha goyen faraŋ gurnayiŋ,” inyiŋ.

4 Be, taun go tubul teŋ kutekeb meŋekuruŋ wor po huwarke kuŋ kuŋniniŋmeteŋeŋ diryiŋ. Irkeb Saiprus motmotbehanniniŋ tapa beleŋ pel irde ketal urdekutiriŋ. 5 Irde Saiprusmotmotmuruŋ faforteŋbe Silisiaya Pamfilia naŋare niŋ makaŋala goyen kahal po pateŋ kuŋ Lisia naŋareniŋ taunMaira forok yitiriŋ. 6Gorbe Yuliusbeleŋ Isip naŋare niŋ taun Aleksandria niŋhakwa kura goyen Itali naŋare kweŋ teŋhike kinyiŋ. Irdeb hakwa go hende kunaŋdinkeb go hende hurkutiriŋ.

7 Be, kutiriŋ gega meŋe kuruŋ huwarkebwawuŋ budam makaŋde hinhet. Irdebekkeŋde kuŋ kuŋbe Nidus taunde forokyitiriŋ. Irde gor mat Rom po kuniŋ yitiriŋgega, meŋe muŋ kura falmuk ma hiriŋ.Irkeb bada heŋ hakwa go bul irde Kritmotmot muruŋ deŋembe Salmone goyenhanniniŋ yase beleŋ pel irde motmot goketal urde kutiriŋ. 8 Be, kutiriŋ goyenbemeŋe kuruŋ po geb, hakwa bemel kuŋ kuŋgoyen meteŋeŋ diryiŋ. Irkeb makaŋ fereŋgama irtiŋeŋ teŋ kuŋ tiyuŋ kura deŋembe“MakaŋKamtiŋde” gor forok yitiriŋ. Tiyuŋgobe Lasea taun bindere hinhin.

9 Be, beleŋ kuŋ hinhetya goyenbe naŋafay budamwor po yubul titiriŋ. Irde goŋbeYuda marte Biŋge Kutŋa Nalu hubu heŋmeŋe buluŋ kuruŋ forok yeke makaŋdeepte ma kutek nalu heweŋ tike 10 Polbeleŋ Yuliusya hakware niŋ meteŋ maryagoyen, “Mel, kuniŋ yeke kuniŋ tihit gobelenbe kanduk kuruŋ kentek geb. Hak-waya samuŋya yemeyde nindikeŋ manaŋbuluŋ hetek geb,” yineŋ hayhay yiryiŋ.11-12 Gega al budam beleŋ, “Garbe meŋenalure hakwa hitekmoŋ geb, Finiks taundekuniŋ. Gorbe naŋa buluŋ heke hakwahitek gasuŋ igiŋ geb, taunde gor heŋ meŋegoyen doyaŋ irde hiteke waŋ fole tike gabkutek,” yamiŋ. Finiks taun gobe Krit mot-mot goyen muruŋ, naŋa kurkur beleŋ mathinhin. Be, al budam gwaha yekeb Yuliusbeleŋ Polyen mere gama irtiŋeŋbe hak-ware niŋ meteŋ marte doyaŋ alya hakwa

Page 232: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 27:13 229 Aposel 27:31gote miŋ al gote mere po fudinde yeŋnuryiŋ.

Karam meŋe kafuram wor po huwaryiŋ13 Be, kuniŋ titekeyabe meŋe igiŋ mat

wake keneŋbe mel gore, “Meŋe neŋ yitiŋgo gago forok yihi,” yamiŋ. Irde aŋgatuluŋ tike hurkukebhakwago teŋKritmot-mot goyen makaŋ fereŋ gama irtiŋeŋ teŋkwamiŋ. 14Gega heŋ ga moŋ yuwara meŋekuruŋ Krit motmot dugure mat katyiŋ.15 Irke Finiks taunde kuniŋ yeŋ tuŋaŋ ur-tiriŋ gega, meŋe go kuruŋ wor po gebkutek moŋ hekeb tubul tike yeŋ beleŋ pohakwa go teŋ makaŋ alare tukuriŋ. 16 Irdemeŋe beleŋ dukukeb motmot dirŋeŋ kuradeŋembe Kauda goyen ketal urde kutiriŋ.Goyenterbe hakwa dirŋeŋ kura hakwa ku-ruŋ neŋ kuŋ hinhetde gor feŋ titiŋ tuluŋteŋ hinhin goyen buluŋ hiyyeŋkek yeŋbeteŋ hakwa kuruŋ hende kirniŋ yeŋ hak-ware niŋ meteŋ mar beleŋ kurut yamiŋ.Meteŋeŋ yiryiŋ gega, kamebe teŋ keramiŋ.17 Irdeb hakwa kuruŋ go hende kuŋ hinhetgoyen galaŋ yiyyeŋkek yeŋbe kaŋ tareŋbeleŋ po yade hakwa yufuk bana yerkekurkukeb hakwa goyen he fere titiŋ yarairde tareŋ iramiŋ. Irde Libia naŋare niŋmakaŋ siŋare Sairtis ineŋ haŋyende gor kakiŋkiniŋ karkuwaŋ gor haŋyen geb, hakwago kuŋ gor ŋek yiyyeŋ yeŋ kafura hamiŋ.Irdeb gwaha irteke hakwa ga bekkeŋde kwiyeŋ aŋga tubul tike kurkuriŋ. Goyenbemeŋe beleŋ teŋ kuŋ hinhin po.

18 Be, karammeŋe kafuram kuruŋ goyenmuŋ kura ma falmuk hiriŋ. Irkeb makaŋduba karkuwaŋ karkuwaŋ gore waŋ hakwago karim ma irde hinhan. Irkeb kuŋ fayurkeb hakwa goyen muŋ kura hipirkeŋhiwi yeŋbe hakware niŋ meteŋ mar beleŋtiyuŋ kurar niŋ det goyen kura yademakaŋde yemeyamiŋ. 19 Be, sopte po fayurkebmeteŋmar beleŋ hakware niŋmeteŋteŋ teŋ det kura yade yemeyamiŋ. 20 Be,nalu sobamde po makaŋde hinhet goyagoyenbemeŋeyamakaŋya goyenkuramuŋfalmukmapoharyum. Buluŋwor pohekebnaŋaya dinambeya muŋ kura ma yintiriŋ.Irdeb, “Go ma hitek. Makaŋde po kamniŋtihit,” yeŋ nurtiriŋ.

21 Be, al buda kuruŋ go dula ma tike kuŋkuŋ nalu ulyaŋde hiriŋ. Irkeb Pol beleŋ

huwarde gaha yinyiŋ: “Mel, mere dirmiŋgoyen nurdeb Krit motmot ma tubul titiŋmanhan kanduk kuruŋ gahade ma kente-woŋ. Irde hakware niŋ detya samuŋyakuruŋ gayen ma yemeywoŋ. 22 Goyenpoganeŋ al buda kuruŋ gayenbe kura ma pokamtek. Hakwa po ga buluŋ hiyyeŋ.Niŋgeb kafura ma yo. Tareŋ heŋ hinayiŋ.23 Nebe Al Kuruŋyen meteŋ al. Yeŋ ge pometeŋ teŋ hime. Niŋgeb haŋka wawuŋbeyende miyoŋ beleŋ waŋbe, 24 ‘Pol kafurama yo. Gebe Sisar diliŋde huwarde meretiyayiŋ geb. Irde Al Kuruŋ beleŋ geyahakwa hende kuŋ haŋ mar buniŋeŋ nurdyuneŋ faraŋ yuryeŋ geb go ma kamnayiŋ,’nina. 25 Niŋgeb nebe Al Kuruŋ beleŋnina gwahade po forok yiyyeŋ yeŋ hekkeŋnurde hime. Niŋgeb goke teŋbe gagokafura ma heŋ saŋiŋ po hinayiŋ dinhem.26 Goyenbe hakwa gabe kuŋ motmotdekura gor heŋ gab buluŋ hiyyeŋ geb, goyennurde ga hinayiŋ,” yinyiŋ.

27 Be, hakwa teŋ Krit motmotde niŋtaun kura deŋembe “Makaŋ Kamtiŋde,”go tubul teŋ waŋ waŋ wawuŋ 14 hiriŋ.Goyenterbe meŋe beleŋ po dade makaŋkura deŋem Mediterenian Makaŋ beleŋgoŋ dukuriŋ. Irkeb wawuŋ biŋde gwa-hadebe hakware niŋ meteŋ mar gorebmegeŋ kura bindere hi yara nuramiŋ.28 Gwahade nurdeb kaŋ yulyaŋ kura teŋbedet kanduk teŋ kaŋ muruŋ kurhan feŋteŋbe teŋ kerke makaŋ bana kurkuriŋ.Gwahade irde makaŋ go dukuŋmiŋ tuŋaŋtiyamiŋbe 40 mita kenamiŋ. Be, muŋkura kutŋeŋ teŋbe sopte po tuŋaŋ tiyamiŋ.Irde goyareb dukuŋmiŋbe 30 mita po ke-namiŋ. 29 Gwahade keneŋbe moŋgo uguŋpo kutekeb hakwa ga hora hende hurkuŋgalaŋ yiyyeŋ yeŋbe aŋga sipte yade hakwakimyaŋ beleŋmat yemeyamiŋ. Gwaha irdegor heŋbe araŋeŋ fay urwoŋ yeŋ nurdehinhan.

30 Goya goyenbe hakware niŋ meteŋmar kurabe busaharniŋ yeŋ aŋga hoyaŋkura sopte muruŋ beleŋ mat yemeyhet usiteŋbe kuŋ hakwa dirŋeŋ bikkeŋ isaŋ heŋhakwa kuruŋ hende keramiŋ goyen teŋkerke makaŋde kurkuŋ hinhin. 31 IrkebPol beleŋ go yeneŋbe fuleŋa marya doyaŋalmiŋ Yuliusya hitte kuŋbe, “Meteŋ margayen hakwa ga tubul teŋ busaharnayiŋbe

Page 233: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 27:32 230 Aposel 28:10-11deŋ kuruŋ gayen epte ma hinayiŋ,” yinyiŋ.32 Gwaha yinkeb fuleŋa mar goreb kuŋhakwa dirŋeŋ giti irtiŋ kaŋ gowalkemakaŋalare katkeb tubul tiyamiŋ.

33Be, naŋamiŋge hekeb Pol beleŋmel goyeneŋbe, “Naŋa fay 14 bana gayen kafurawor po heŋ biŋge kura ma naŋ. 34Goyenbekuratiŋ muŋ kura ma kamyeŋ. Niŋgebdufaytiŋ tareŋ irde biŋge nene tareŋ poheŋ hinayiŋ,” yeŋ kimŋeŋ yiryiŋ. 35 Be,Pol go gwaha yineŋbe kuŋ beret teŋbe albuda kuruŋ go diliŋde beret goke Al Kuruŋturuŋ irde ubala teŋ niriŋ. 36 Irkeb albuda go Pol beleŋ gwaha yinkeb biŋde igiŋnurde saŋiŋ heŋbe biŋge namiŋ. 37 Be,hakwa hende gorbe al 276 hinhet. 38 Be,biŋge keŋkela wor po heŋ namiŋ. Irde epirhet yeŋ nurdeb biŋge kura hinhan gobehakwa muŋ kura hipirkeŋ hiwi yeŋbe yademakaŋde yemeyamiŋ.

39 Be, naŋa fay urkeb hakware niŋmeteŋmar beleŋ megeŋ kura kenamiŋ. Goyen-poga naŋa gor hihit yeŋ bebak ma tiyamiŋ.Irde hakwa kuŋ gor heŋ heŋ gasuŋ kurasawsawa miŋyaŋ goyen keneŋbe igiŋ wetgor kuniŋ yeŋ nuramiŋ. 40 Irdeb al kurabekuŋ aŋga gote kaŋ walde pasi yirkeb alkurabe kuŋ hakwa tigiri teŋ teŋ det kimyaŋbeleŋ hiyen gote kaŋ goyen yugu tiyamiŋ.Munaŋ kura marbe hakwa hende niŋ selgoyen isaŋ hamiŋ. Irkeb hakwa gobemakaŋ siŋare sawsawa miŋyaŋde kuriŋ.41 Gega kuŋ heŋyabe katul kuruŋ hendehurkuŋ ŋek yeŋ dapsaŋ hiriŋ. Irkeb makaŋduba karkuwaŋ waŋ kimyaŋ beleŋ maykemaykeb gilgalaŋ iryiŋ.

42 Gwaha tike keneŋbe fuleŋa mar beleŋal koyare niŋ yade kuŋ hinhan goyen galuŋteŋ kuŋ hugiŋeŋ busaharnak yeŋ bidilaregasa yirniŋ tiyamiŋ. 43 Gega doyaŋ almiŋYulius beleŋ Pol niŋ nurdeb fuleŋamarmiŋutaŋ yiryiŋ. Irdeb, “Fe galuŋ teŋ teŋ nurdehaŋ mar go wa solok yeŋ galuŋ teŋ siŋarekunayiŋ. 44 Irde fe galuŋ teŋ teŋ ma nurdehaŋmarbe hakwa galaŋ yitiŋde niŋ he par-wek kura ma det potpot titek kura yanardegaluŋ teŋ kunayiŋ,” yinyiŋ. Be, gwaha matneŋ tumŋaŋ ala igiŋ po siŋare forok yitiriŋ.Al kura ma kamamiŋ.

28Malta motmot

1 Be, neŋ tumŋaŋ siŋare hetekeb mot-motde gor niŋ mar beleŋ, “Motmot gabeMalta,” dinamiŋ. 2 Gorbe kigariŋ ku-ruŋ katke naŋa meŋek wor po hiriŋ geb,mel gore gargar wor po dirde dukuŋ kakkawalde dunamiŋ. 3 Irkeb Pol beleŋ kuŋhe fere kura tawaŋ kak hende kiryiŋ. Goyagoyenbe kunere duwi kura he fere banagoŋ hinhin geb, kak beleŋ uka irke busa-harde kateŋbe Pol haniŋde iseŋ biŋguŋtiyyiŋ. 4 Irkeb motmotde gor niŋ al beleŋkeneŋbe yiŋgeŋ uliŋ mere teŋbe, “Fudindewor po, al gabe al gasa yirke kamde kamdeal. Niŋgeb yeŋbe makaŋde po kamwoŋgega, go ma kamkeb al banare hi gorebmata buluŋmiŋde muruŋgembe kunerebeleŋ isa gago,” yamiŋ. 5Gega Pol go uliŋdemisiŋ kuramanuryiŋ. Irde kunere go taraŋteŋ kak alare timiyyiŋ. 6Goyenbe mel gorePolbe haniŋya uliŋya pompom wet yiniŋtahaŋ ma, huwarde hire mat diliŋ girgirirke takteŋmayke bemel po kameŋ tiya yeŋnuramiŋ. Irde Pol go daha kura tiyeŋ tiyayeŋ keŋkela po keneŋ hinhan. Gega dahakura ma tike keneŋbe, “Neŋbe usi tihit. Algabe uŋgura geb, gago ma kama,” yamiŋ.

7 Be, Malta motmotde niŋ doyaŋ alkura deŋembe Publius goyen gor hinhin.Yeŋbe neŋ hinhet bindere hinhin, irdemegeŋmiŋbe kuruŋ wor po. Be, yeŋ beleŋneŋ hoy dirke kuŋ yeŋya wawuŋ karwogor firtiriŋ. Gor hitekeb yeŋ beleŋ gargardirde igiŋ igiŋ wor po dirke amaŋeŋ nurdehinhet. 8Be, gor hinhetya goyenbe Publiusnaniŋbe aygaŋya kasorsorya buluŋ wor poirkeb gasuŋde po firtiŋde hinhin. IrkebPol gomeremomoŋmiŋ nurdeb kuŋ keneŋhaniŋ yerde uneŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkebigiŋ hiriŋ. 9 Be, goyen keneŋbe garbammar kuruŋ motmot goyenter niŋ goyenpasi po Pol hitte wayamiŋ. Irkeb yeŋ beleŋgarbam mar goke Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkebigiŋ hamiŋ. 10-11 Irkeb go keneŋbe palapwor po dirde mata igiŋ igiŋ po diramiŋ.

Pol go Rom taunde forok yiriŋBe, Malta motmotde gorbe gagasi karwo

hinhet. Go kamereb hakwa kura meŋekuruŋ nalu heke gor heŋ heŋbe nalu gohubu heke kweŋ teŋ hinhin goyen keneŋbehakwa go hende kutek yitiriŋ. Irkeb albuda Malta motmotde niŋ gore hakwa

Page 234: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 28:12 231 Aposel 28:28-29hende kuŋ heŋyabe det goke nurnayiŋyeŋbe det galak dirde yiŋgeŋ po yukuŋhakwa biŋde yerde dunamiŋ. Hakwagobe Isip naŋare niŋ taun Aleksandria niŋ.Hakwa go muruŋdebe Grik marte tikula alirawa deŋembe Kestaya Poluksyat toneŋyirtiŋ.

12 Be, Malta motmotde matbe kuŋ kuŋSisili motmot kuruŋde gor niŋ taun kuradeŋembe Sairakus forok yitiriŋ. Irde naŋafay karwogorhinhet. 13 Irde gormatbe kuŋItali naŋare niŋ taun kura Regium forokyitiriŋ. Be, firtiriŋ fay urkeb taun go tubulteŋ kutiriŋ. Kuŋ heŋyabe meŋe igiŋ mathuwarke igiŋ po kutiriŋ. Be, wawuŋ heŋkuŋ sopte fay urkeb Itali naŋare niŋ taunhoyaŋ kura Puteoli forok yitiriŋ. 14 GorbeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar yupititiriŋ. Irkeb yeŋ beleŋ pere dirde gar-gar diramiŋ. Be, mel goyabe meteŋ naŋauŋkureŋ gor hinhet. Go kamereb Romkuniŋ yeŋ taun go tubul teŋ kahaŋniniŋdekutiriŋ. 15 Irkeb al buda kura Yesu niŋ du-faymiŋ tareŋ irtiŋmar Rom taunde gor niŋbeleŋ nende mere momoŋ nuramiŋ. Irdebwaŋ neŋ ge doyaŋ hiniŋ yeŋ gasuŋ kura“Apius Maket” ineŋ haŋyende gor doyaŋdirde hinhan. Munaŋ al buda kurabe taunkura deŋembe “Ferd ferd Gasuŋ Karwo”ineŋ haŋyende gor waŋ doyaŋ dirde hin-han. Be, kuŋ gor forok yeŋ Pol beleŋ albuda go yeneŋ biŋde igiŋ nurde saŋiŋ heŋAl Kuruŋ turuŋ iryiŋ.

16 Be, kuŋ Rom taunde forok yitiriŋ.IrkebRomagabmanbeleŋPol go koyaremakerdebe ya kura unamiŋ. Irke gor heŋbegagasim gagasim ya go damu teŋ hinhin.Goyenpoga yeŋ uŋkureŋ po ma hinhin.Fuleŋa al uŋkureŋ kura beleŋ doyaŋ irdehinhin.

17 Be, Pol go kuŋ naŋa fay karwokamereb Yuda marte doyaŋ mar gor hin-han goke keya hiriŋ. Be, waŋ gabu irkebgaha yinyiŋ: “Kadne yago, nebe nende alyabereya buluŋ ma yirmiŋ. Irde asininiŋyagot mata kura ma pel irmiŋ. GegaYuda mar Yerusalem haŋ gore merem yaŋnirde Roma mar haniŋde neraŋ. 18 IrkebRoma mar beleŋ gusuŋaŋ niraŋ gega, miŋgoke kuramununke kamtekmoŋ geb, nadesiŋare nirniŋ tiyaŋ. 19 Irkeb Yuda margoreb goke igiŋ ma nuraŋ. Irkeb nebe

gwaha kura titek moŋ nurdeb, ‘Sisar dil-iŋde ga mere tiyeŋ,’ yeŋ Roma al go in-miŋ. Gega nere al goyen tagal yune yeŋma gwaha inmiŋ. 20 Niŋgeb nigeŋ goyenmomoŋ dire yeŋbe gago deŋ ge keya hi-him. Yuda mar kuruŋ gare al kame waŋdoyaŋ diryeŋ yeŋ doyaŋ irde haŋyen algoke tagalde himekeb gago koyare neraŋ,”yinyiŋ.

21 Irkeb mel gore wol heŋbe, “Yuda marYudia naŋare haŋ gore kura asaŋ kaŋ geniŋ momoŋ dirdem moŋ. Irde nende alkura Yudia naŋare mat wayaŋ gore kuraulger mere buluŋeŋ kura ma tagalke nur-tiŋ. 22Gega al budam hike kwa kuruŋ gabedeŋ Yesu gama irde haŋ mar goke tagaldeduneŋ haŋ. Niŋgeb goke momoŋ dirkenurniŋ yeŋ nurde hite,” inamiŋ.

23 Be, gwaha ineŋbe sopte gabu irniŋyeŋ nalu tiyamiŋ. Be, nalu tiyamiŋde gorhekeb Pol hinhinde gor al karim ma gabuiramiŋ. Haŋkapya gabu iramiŋ gwahademoŋ. Irkeb wampot mat Al Kuruŋ beleŋdirŋeŋweŋ doyaŋ yird yirdmata goke sabayirke kuŋ kuŋ wawuŋ hiriŋ. Irde Yesuniŋ momoŋ yirmeke bebak tinaŋ yeŋbeMose beleŋ tikula asaŋde kayyiŋ goya AlKuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ asaŋdekatiŋde gor mat mere gote miŋ tagalyiŋ.24 Irkeb kura marbe Pol beleŋ mere tiyyiŋgobe fudinde yekeb kurabe usi yeŋ nu-ramiŋ. 25 Mel gore gwaha yeke Pol beleŋyeneŋbe mere funaŋ gaha yinyiŋ: “HoliSpirit beleŋ mere fudinde kura asetiŋ yagonurnaŋ yeŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ alAisaia momoŋ irkeb gahade kayyiŋ:26 ‘Al Kuruŋ beleŋ Israelmar hitte kuŋ gaha

yinayiŋ nina:Deŋbe merene nurde hinayiŋ, irde

keneŋ hinayiŋ gega, bebak ma poteŋ hinayiŋ.

27 Fudinde wor po, mel gate biŋbe saŋiŋwor po.

Kirmiŋbe migisuŋ yurtiŋ. Irde diliŋbemala titiŋ.

Moŋ manhan kirmiŋde nurde, diliŋdekeneŋbe biŋde bebak wor po teŋ nehitte mulgaŋ heŋ wake sope yirme-woŋ,’ yitiŋ hi. Aisaia6:9-10

28-29 Niŋgeb yiriŋ gwahade po deŋ Yudamarbe Al Kuruŋyen mere pel irde haŋyengeb, Al Kuruŋ beleŋ alya bereya yumulgaŋ

Page 235: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Aposel 28:30 232 Aposel 28:31teŋ teŋ gote mere igiŋ goyen al miŋ hoyaŋYuda mar moŋ hitte teŋ kerke kukeb yeŋbeleŋ gab nurde gama irde hinayiŋ goyenmomoŋ dirde hime gago,” yinyiŋ.*

30 Be, Pol gobe ya kura Roma gabmanbeleŋ unke gor heŋbe gagasim gagasimdamu teŋ hinhin. Gorbe dama irawhikeyabe al beleŋ kinniŋ yeŋ waŋ hinhan.Irkeb yeŋ beleŋ, “Igiŋge, waŋ neneŋ hi-nayiŋ,” yineŋ hinhin. 31 Irkeb kafurammoŋAl Kuruŋ beleŋ dirŋeŋweŋ doyaŋ yirdyird mataya Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristuniŋ tagalde saba yirde hinhin. Irkeb meteŋteŋ hinhin goyen al kura beleŋ utaŋ irtekma hiriŋ.

* 28:28-29: Asaŋ hoyaŋdeb gahade hi: 29 Irkeb al buda kuruŋ gob bur yeŋ kuŋ heŋyabe Pol mere tiyyiŋ goke yiŋgeŋuliŋ kadom mohoŋde tiyamiŋ.

Page 236: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 1:1 233 Rom 1:16

RomRom niŋ Yesuyen alya bereyahitte Pol beleŋ asaŋ kayyiŋ1 Nebe Pol, Yesu Kristuyen meteŋ al. Al

Kuruŋ beleŋ meremiŋ igiŋ Yesu niŋ yitiŋgoyen tagal tagal niŋ teŋ ne gayen basiŋanirde Yesuyenmere basaŋ al aposel niryiŋ.2 Be, mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ gobe Yesumegen gar ma wakeya bikkeŋ wor po AlKuruŋ beleŋ Urmiŋ goke biŋa teŋ merebasaŋ marmiŋ porofet yinke Al Kuruŋyenasaŋ wukkeŋ wor po bana goŋ kayamiŋ gogoyen. 3 Al Kuruŋ Urmiŋ al hiriŋ gobe Is-rael marte doyaŋ al kuruŋ Dewityenmiŋdemat forok yiriŋ. 4 Goyenbe Al Kuruŋ beleŋHoli Spirityen tareŋde al goyen kamtiŋdemat isaŋ hekeb yeŋbe Al Kuruŋ Urmiŋgoyen kawan wor po hiriŋ. Yeŋbe YesuKristu nende Doyaŋ Al Kuruŋ. 5 Urmiŋmeteŋ tiyyiŋ goke teŋbe neyameteŋ kadneyagoya gayen Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde aposelmiŋ diryiŋ. Godiryiŋ gobe Urmiŋ goke teŋ Yudamarmoŋal miŋ hoyaŋ kuruŋ goyen hitte tagaldetukuŋ hitekeb yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irdemeremiŋ gama irde hinayiŋ yeŋbe gogoaposelmiŋ diryiŋ. 6 Deŋ wor al miŋ hoyaŋYuda mar moŋ bana mat hoy dirtiŋ geb,Yesu Kristuyen yufukde haŋmar hitiŋ haŋ.

7 Niŋgeb asaŋ gabe deŋ Rom niŋalya bereya tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋbubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋbe,“Nere kudiŋeŋ henayiŋ,” yeŋ hoy diryiŋgoke asaŋ gago kaŋ hime.

Adoniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ Al KuruŋYesu Kristuya beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋdirdeb bitiŋ yisikamke igiŋ po hiwoŋ yeŋnurde hime.

Polbe Rom niŋ mar yenmewoŋ wor po yeŋnuryiŋ

8 Be, asaŋ kaŋ hime gayen bana meremeheŋde wor po momoŋ direŋ tihim gobegahade: deŋ beleŋ Yesu Kristu niŋ du-faytiŋ saŋiŋ irtiŋ haŋ gote mere mo-moŋtiŋbe megeŋ kuruŋ gayen ep heŋtukuŋ hi. Niŋgeb nebe matatiŋ goke Al

Kuruŋ igiŋ wor po nurd uneŋ himyen. Goteŋ himyen gobe Yesu Kristu beleŋ faraŋnurkeb gogo teŋ himyen. 9-10 Fudinde, AlKuruŋ gusuŋaŋ irde heŋya hugiŋeŋ deŋge bene sir ma yeŋ hiyen gobe Al Kuruŋwor fudinde yeŋ nurde hi. Al Kuruŋ niŋmeteŋ teŋ hime gabe bener mat fudindewor po mere igiŋ Urmiŋ goke yitiŋ goyentagalde tukuŋ himyen. Irde deŋ hittekuŋ kuŋ niŋ kurut yeŋ himyen gega, goma kuŋ dinmiriŋ geb, gayenterbe Al Ku-ruŋyen dufayde kenem deŋ hitte kuŋ kuŋniŋ beleŋ kerd nunwoŋ yeŋ nurde gusuŋaŋirde hime.

11 Fudinde, nebe deŋ goyen Holi Spir-ityen tareŋde mata forok yird yird gotetareŋ nuntiŋ goyen kura dunmeke saŋiŋhewoŋ yeŋ nurdeb deŋ hitte kuŋ den-tek wor po nurde hime. 12 Gogab deŋyaneya tumŋaŋ heŋbe ne beleŋ Yesu niŋdufayne tareŋ irde himyen goyen deŋbeleŋ neneŋbe tareŋ henayiŋ, irde ne wordeŋ dufaytiŋ Yesu niŋ saŋiŋ irtiŋ goyendeneŋbe tareŋ heweŋ. 13 Goyenbe, kadneyago, nebe deŋ hitte kuŋ dene yeŋ wawuŋbudamde kurut yeŋ himyen gega, beleŋmiŋmoŋ wor po nirde hike waŋ waŋ gagohihi goyen nurwoŋ yeŋ nurde hime. Nebeal miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ naŋa hoy-aŋde haŋ mar hitte kuŋ meteŋ teŋ gote ig-ineŋ yawarde hinhem gwahade goyen po,deŋ hitte wor kuŋ meteŋ teŋ gote igineŋyawarmewoŋ yeŋbe gogo deŋ hitte kuŋkuŋ niŋ kurut yeŋ himyen.

14 Be, nebe Grik marya* al miŋ hoyaŋGrik mar moŋya hitte kuŋ meteŋ teŋ teŋgobe bada hetek epte moŋ, meteŋ go titekpo hime. Irde al dufaymiŋ wukkek ma du-faymiŋ wukkek moŋ goke meteŋ teŋ hayiŋninyiŋ geb, goyen goke manaŋ meteŋ teŋhitek po himyen. 15 Gwahade niŋgeb deŋRom niŋ mar hitte wor kuŋ Yesu niŋ yitiŋmere igiŋ goyen tagaltek wor po nirde hi.

16 Fudinde, Yesu niŋ yitiŋ mere gobeAl Kuruŋyen tareŋ geb, al kura merego fudinde yeŋ nurde gama irde haŋmar goyen igiŋ Al Kuruŋ hitte yumulgaŋtitek hi. Yumulgaŋ tiyyeŋ mar goyenmeheŋdebe Yuda mar wa yawaryeŋ, irdegab Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋbe kame

* 1:14: Grik marbe megen niŋ alyen saba karkuwaŋ yawartiŋ mar yeŋ nurde yuneŋ haŋyen. Munaŋ al miŋ hoyaŋbegwahade yawartiŋ mar moŋ yeŋ nurd yuneŋ haŋyen.

Page 237: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 1:17 234 Rom 1:31yawaryeŋ. Niŋgeb goke teŋbe Yesu niŋyitiŋ mere igiŋ tagal tagal niŋ memya maheŋ hime. 17 Al Kuruŋ beleŋ Yesu niŋyitiŋ mere goyen hende huwardeb yiŋgeŋdiliŋde al huwak heŋ heŋ belŋeŋ goyenkawan forok irde hi geb, mere igiŋ gobeAl Kuruŋyen saŋiŋ dineŋ hime gago. AlKuruŋbe al kura Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋirde hinayiŋ mar go po gab al huwak yeŋyinyeŋ. Al huwak heŋ heŋ beleŋ hoyaŋbehubu wor po. Niŋgeb goke Al Kuruŋyenasaŋde gahade katiŋ hi:“Al kura Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ

irke Al Kuruŋ beleŋ al huwak yeŋkinyeŋ al gobe Al Kuruŋya hugiŋeŋhiriryeŋ,” yitiŋ hi. Habakuk 2:4

Al Kuruŋbe alyen mata buluŋ goke biŋ aryeŋ hiyen

18 Goyenpoga megen niŋ alya bereyabeAl Kuruŋ palap irtek mata ma teŋ matabuluŋ po teŋ haŋ. Go mar gobe matabuluŋ teŋbe Al Kuruŋyen mere fudindegoyen pel irde haŋyen. Goke teŋbe AlKuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋ wor po gore bear-armiŋ yikala yirde hiyen. 19 Al Ku-ruŋbe al gwahade yeŋ al beleŋ keneŋ be-bak tinayiŋ yeŋbe kawan po yikala yirtiŋgeb, al beleŋ Al Kuruŋbe gwahade yeŋkeŋkela nurd untek po haŋyen. 20 Al Ku-ruŋyen mataya tareŋmiŋ hubu ma hetekgoya gobe al diliŋde epte ma yeneŋ bebaktitek. Goyenpoga det Al Kuruŋ beleŋ yir-tiŋ goyen yeneŋbe matamiŋya tareŋmiŋyagobe gwahade yeŋ bebak titek. Niŋgeb alkura beleŋ epte ma, “Nebe Al Kuruŋ manurde uneŋ hime,” yiyyeŋ.

21 Al beleŋ Al Kuruŋbe al gwahade yeŋnurde hinhan gega, yeŋbe Al Kuruŋ yeŋdeŋem turŋuŋ yaŋma irde, igiŋ nurd uneŋuneŋ mata ma teŋ hinhan. Dufaymiŋgote igineŋbe hubu wor po. Dufaymiŋbekukuwamŋeŋ wor po geb, kidoma banahaŋ yara Al Kuruŋyen mere fudinde goyenepte ma bebak titek hinhan. 22 Mel gobedufay wukkekniniŋ yaŋ yeŋ hinhan gega,kukuwa po heŋ hinhan. 23 Irdeb Al Kuruŋgwahader hitiŋ goyen deŋem turŋuŋ yaŋirtiŋeŋbe harhok uneŋ al yiŋgeŋ haniŋdedet toneŋ yirtiŋ kame hubu hetek goyen AlKuruŋniniŋ yeŋ turuŋ yirde hinhan. Dettoneŋ yirde hinhan gobe al, nu, dapŋa,

irde detmegen gargar kuŋ hitiŋ gote toneŋyirde doloŋ yirde hinhan.

24 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ matamiŋ gokeyeneŋ unaŋ tikeb dufaymiŋ buluŋ go pogama irde mata buluŋ kuruŋ po teŋ hin-han. Gwaha yirkeb megen niŋ mata buluŋtitek dufaymiŋ go po gama irde leplepmata teŋ yiŋgeŋ goyen buluŋ wor po yirdehinhan. 25 Mel gobe Al Kuruŋyen merefudinde goyen gama irtiŋeŋbe usi meregama irde hinhan. Irde Al Kuruŋ, detkuruŋ gayen yiryiŋ al goyen doloŋ irdeyeŋ gemeteŋ titŋeŋbe yeŋ beleŋ yiryiŋ detgoyen yade doloŋ yirde goke meteŋ teŋhinhan. Goyenbe hugiŋeŋ turuŋ irtek albeAl Kuruŋ, yeŋ uŋkureŋ po. Fudindewor po.

26 Be, mel gobe mata gwahade teŋ hin-han geb, gogo Al Kuruŋ beleŋ yubul tikemata memyak teŋ teŋ dufay beleŋ po hagayuryiŋ. Gwaha yirkeb berebe uŋ yagoyauliŋ gabu ird ird belŋeŋ wor po goyentubul teŋbe bere yiŋgeŋ uliŋ sikkeŋ gabuyirde hinhan. 27 Gwahade goyen po, aldiriŋ wor berem yagoya uliŋ gabu irdird belŋeŋ fudinde goyen tubul teŋbe alyiŋgeŋ uliŋ sikkeŋ gabu ird ird niŋ popultik yeŋ hinhan. Al yiŋgeŋ uliŋ matabuluŋ mormok memyak wor po goyen teŋheŋbe gote muruŋgem buluŋ wor po gobebikkeŋ tamiŋyen hinhan.

28 Goyenbe go po moŋ. Albe Al Kuruŋnurd uneŋ uneŋ niŋ igiŋ ma nurde hinhangeb, yeŋ beleŋ yubul tike yiŋgeŋde dufaybuluŋ go po gama irde mata buluŋ Al Ku-ruŋ beleŋ bisam irtiŋ goyen teŋ hinhan.29 Be, gwaha teŋ hike biŋdebe mata huwakmoŋya mata buluŋya det uguŋ po yad yadniŋ po dufay heŋ heŋ matayabe dufaybuluŋya kurayen kurayen gore po makiŋhitiŋ hinhan. Irde kadom igiŋ mat hikeyeneŋbe daniŋ neŋ gwahademoŋ yeŋ nurdnurd mata, al gasa yirke kamde kamdemata, fuleŋa mata, al usi yird yird mata,al buluŋ yird yird mataya al yiya yird yirdmatayabe kuruŋ wor po. 30 Go mar gobemere buluŋ mat teŋ teŋ mata, Al Kuruŋniŋ igiŋ ma nurd uneŋ uneŋ mata, parparmata, neŋnurhet nurhetmatayabe, yiŋgeŋge turuŋ turuŋ teŋ teŋ mataya teŋ hinhan.Irde mata buluŋ tiŋeŋ yiŋgeŋ forok yirdehinhan. Irdeb miliŋya naniŋyat mere manurde hinhan. 31 Go mar gobe dufay igiŋ

Page 238: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 1:32 235 Rom 2:16miŋmoŋ, irde mere kura teŋ go ma gamaird ird mata, al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ manurd nurd matayabe, al hoyaŋ buniŋeŋnurd yuneŋ yuneŋ matabe hubu wor po.32 Mata go teŋ haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋgasa yirke kamnayiŋ yeŋ Al Kuruŋyen sabasaŋiŋ huwak wor po goyenter yitiŋ gobenurde haŋyen gega, mata buluŋ go teŋ teŋniŋ bada ma heŋ haŋyen. Goyenbe go pomoŋ. Mel gobe al kura diliŋde mata goyenteŋ hike yeneŋbe, “Mata igiŋ tahaŋ,” yineŋturuŋ yirde haŋyen.

2Mata buluŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ merem

yaŋ yiryeŋ1 Niŋgeb deŋ megen niŋ marbe mata

buluŋniniŋ gamoŋyeŋ kadtiŋdemata kurayeneŋ goke tagal yuneŋ haŋ gobe igiŋ mateŋ haŋ. Kadtiŋde mata goke yeŋ haŋ gobedindikeŋ wor mata buluŋ gwahade po teŋhaŋ geb, meretiŋ goreb dindikeŋ goyen pomerem yaŋ dirde hi. 2Al Kuruŋ beleŋ matagwahade teŋ haŋ mar goyen merem yaŋyiryeŋ gobe mali mali ma yiryeŋ, mata bu-luŋmiŋ goyen keŋkela bebak yirdebmeremyaŋ yiryeŋ yeŋ nurde hite. 3 Niŋgeb deŋmegen niŋ mar beleŋ al kura mata bu-luŋ tikeb goke tagalde haŋyen gega, deŋwor mata buluŋ goyen teŋ haŋyen kenemAl Kuruŋ beleŋ matatiŋ goke merem yaŋma diryeŋ yeŋ nurde haŋ? 4 Irde Al Ku-ruŋ beleŋ igiŋ igiŋ dirke mata buluŋtiŋyubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋmulgaŋ hamiŋgoyenbebakma teŋhaŋ? Niŋgeb yeŋbeleŋigiŋ igiŋ dirde mata buluŋtiŋ goke araŋeŋmamerem yaŋ dirdeb bitiŋ mulgaŋ hewoŋyeŋ doyaŋ heŋ heŋ ge piŋeŋ ma heŋ hiyengoyen det dirŋeŋ yeŋ nurde haŋ?

5 Goyenpoga deŋbe tonaŋtiŋ tareŋ worpo, irde mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋniŋ bitiŋ mulgaŋ hetek dufay ma heŋ haŋgeb, mata buluŋ teŋ tebaŋ teŋ hikeb matabuluŋtiŋ kuruŋ wor po heŋ hi. Gwaha teŋhike kuŋ kuŋ nalu funaŋ forok yekeb Al Ku-ruŋbeleŋmata buluŋtiŋ kuruŋgoke beararteŋ goke merem yaŋ wor po diryeŋ. Yeŋbeleŋ merem yaŋ diryeŋ gobe huwak matdiryeŋ geb, al kura beleŋ goke daniŋ gwahataha intek moŋ. 6 Al Kuruŋbe megen niŋalya bereya kuruŋ gayen matamiŋ dahadeteŋ hitiŋ gobe muruŋgem wor gwahade

po yunyeŋ. 7 Al kura hugiŋeŋ mata igiŋpo teŋ heŋya Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋirde palap irde yeŋya hugiŋeŋ hiwoŋ yeŋbegwahade heŋ heŋ beleŋ niŋ naŋkeneŋ haŋmarbe Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋya hugiŋeŋheŋ heŋ mata goyen yunyeŋ. 8 Gega alkura yiŋgeŋ ge po nurde haŋ marya Al Ku-ruŋyen mere fudinde pel irde mata buluŋpo gama irde haŋ maryabe Al Kuruŋyenbearar bana po heŋ gote muruŋgem buluŋwor po tenayiŋ. 9Niŋgeb al kura Al Kuruŋdiliŋde mata buluŋ teŋ haŋ marbe tumŋaŋkanduk kuruŋ bana heŋ biŋ misiŋ wor ponurde hinayiŋ. Mata gwahade gobe Yudamar hitte forok yiyyeŋ, irde Grik mar hittewor forok yiyyeŋ. 10 Munaŋ al kura AlKuruŋ diliŋde mata igiŋ teŋ haŋ marbetumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ deŋem turŋuŋ yaŋyirde, turuŋ yirde, biŋ yisikamke igiŋ pohinayiŋ. Mata gwahade gobe Yuda marhitte forok yiyyeŋ, irde Grik mar hitte worforok yiyyeŋ. 11 Al Kuruŋbe al miŋ kurapo igiŋ yirde al miŋ hoyaŋbe buluŋ yirdema teŋ hiyen geb, gogo al tumŋaŋ hittegwahade po forok iryeŋ.

12 Be, Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ Mo-seyen saba ma nurdeya ga mata buluŋ teŋhaŋmarbe Al Kuruŋ beleŋ gwamuŋ yuryeŋgega, Moseyen saba go hende ma huwardegwamuŋ yuryeŋ. Munaŋ Yuda mar, Mo-seyen saba nurdeya ga mata buluŋ teŋ haŋmarbe Moseyen saba go hende huwardemerem yaŋ yiryeŋ. 13 Gobe Moseyen sabaduliŋ nurde haŋ marbe Al Kuruŋ diliŋdehuwak moŋ, munaŋ saba goyen nurdegama irde haŋ marbe al huwak yeŋ yinyeŋgeb, gago dineŋ hime. 14 Be, al miŋ hoyaŋYuda mar moŋ Moseyen saba go ma nurdehaŋ mar kurabe ma nurde heŋya sabagoyen gama irde haŋyen. Al gwahade gobeyiŋgeŋ Moseyen saba goyen nurtiŋ yarageb, Moseyen sabare mata gwaha gwahateŋ hinayiŋ yitiŋ goyen biŋde po pul yekegama irde haŋyen. 15 Go teŋ haŋ gobe melgore ma nurde hikeya biŋ bana Moseyensaba goyen kirtiŋ yara haŋ goyen dikaladirde haŋ. Irde mata buluŋ niŋbe biŋdemat buluŋ yeŋ nurde haŋ, munaŋ mataigiŋ niŋbe igiŋ yeŋ nurde haŋ. 16 Be, AlKuruŋ beleŋ al merem yaŋ yird yird gobenalu funaŋde forok yiyyeŋ. Go nalurebe AlKuruŋ beleŋ Yesu Kristu inke alyen dufay

Page 239: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 2:17 236 Rom 3:4buluŋ banare hitiŋ goyen kawan yirde gokemeremyaŋyiryeŋ. Yesuniŋ yitiŋmere igiŋne beleŋ tagalde himyen gore mere gayenkawan po dikala dirde hi.

Yuda marya Moseyen sabaya17 Be, deŋ haŋ bana goyen al kura beleŋ,

“Neŋbe Yuda mar. Irde Al Kuruŋ beleŋsaba Mose unyiŋ goyen keŋkela gama irdehityen geb, neŋ po gab Al Kuruŋya awa-likde hite,” yeŋ yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋteŋ haŋyen. 18 Go mar goreb, “Neŋbe AlKuruŋyen dufay keneŋ bebak teŋ hityen.Irde Moseyen saba gama irde igiŋ mat pomata teŋ hityen geb, damiŋbe igiŋ munaŋdamiŋbe buluŋ goyen keŋkela bebak teŋhityen,” yeŋ haŋyen. 19 Irdeb, “Neŋbeal kura diliŋ titmiŋ yara Al Kuruŋ nurdeuneŋ uneŋ beleŋ ma keneŋ haŋ mar goyenbeleŋ yikala yirde hityen. Irde mata bu-luŋ gote kidoma bana haŋ mar gote hulsiyara heŋbe Al Kuruŋyen mere keŋkela be-bak yirde hityen,” yeŋ haŋyen. 20 IrdeMoseyen saba bana mere fudinde gobenurd pasi hitiŋ yeŋ nurdeb, “Al dufaymiŋkukuwamŋeŋmartemata sope irde, al kuradiriŋ kalak yara Al Kuruŋyen mata keŋkelama bebak teŋ haŋ mar goyen saba fudindeyirde hityen,” yeŋ haŋyen.

21 Goyenpoga deŋ gwahade nurde alhoyaŋ saba yirde haŋ marbe dahadeniŋgeb dindikeŋbe sabatiŋ goyen gamama yirde haŋ? Al hoyaŋbe kawe ma teŋhinayiŋ yineŋ haŋ gega, dindikeŋbe daniŋkawe teŋ haŋ? 22 Deŋ beleŋ al hoyaŋbe,“Al berem yaŋbe bere hoyaŋya duwanteŋ teŋ mata ma teŋ hinayiŋ,” yineŋ haŋgega, deŋbe go mata goyen teŋ haŋ. Irdedet toneŋ yirtiŋ goyen doloŋ yird yirdmatamiŋ goke buluŋ wor po nurd yuneŋhaŋ gega, daniŋ geb det toneŋ doloŋ yirdyird gasuŋde kuŋ detmiŋ kawe teŋ haŋ?23 Deŋbe Moseyen saba nurde haŋ go muŋgoke turuŋ turuŋ teŋ haŋ gega, sabamiŋgoyen pel irde mata buluŋ teŋ haŋ gorebAl Kuruŋyen deŋem buluŋ irde haŋ. 24DeŋYuda marte mata gokeb Al Kuruŋyenasaŋde gahade katiŋ hi: “Deŋ gore matabuluŋ tikeb al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋbeleŋ deneŋbe Al Kuruŋ nanyaŋ irde haŋ,”yitiŋ.

25 Be, deŋ beleŋ Moseyen saba keŋkelagama irde haŋ kenem guba yeŋ yeŋ mata

gobe miŋ miŋyaŋ hiyyeŋ. Goyenpogasabamiŋ go walde haŋ kenem guba yitiŋhaŋ gobe miŋ miŋmoŋ heŋ al miŋ hoyaŋYudamarmoŋyara henayiŋ. 26Gega almiŋhoyaŋ Yuda mar moŋ gore Moseyen sabakeŋkela gama irde hinayiŋ kenemmel gobeguba ma yitiŋ gega, Al Kuruŋ diliŋdebeguba yitiŋ yara henayiŋ. 27 Niŋgeb al miŋhoyaŋ Yuda mar moŋ guba ma yitiŋ gorebMoseyen saba keŋkela gama irde hinayiŋgobe go mar goreb deŋ Yuda mar Moseyensaba keŋkela nurtiŋ irde guba yitiŋ gegasaba pel irde haŋmar goyen kameAl Kuruŋdiliŋde huwarde merem yaŋ dirnayiŋ.

28 Fudinde, al kura Yuda marte matagama irdeb uliŋde po Yuda mar al hiyyeŋ,goyenpoga Al Kuruŋ diliŋdebe Yuda maral fudinde ma hiyyeŋ. Uliŋde po gubayiyyeŋbe epte ma Yuda mar al fudindehiyyeŋ. 29 Niŋgeb al kura biŋde mat worpo Al Kuruŋ nurd uneŋ haŋ mar go po gabYuda mar fudinde wor po. Irde Al Kuruŋdiliŋde guba yeŋ yeŋmata fudindebe duliŋMoseyen saba hende hendem po gama irdesisihik walde hinayiŋ gogo moŋ. Guba yeŋyeŋ mata fudindebe Holi Spirit beleŋ albiŋde dufayya mataya gergeŋ yiryeŋ gogo.Al gwahade gobe al megen niŋ beleŋ maturuŋ yirnayiŋ. Al Kuruŋ beleŋ po gabturuŋ yirde hiyeŋ.

3Al Kuruŋyen mata huwak

1 Be, Yuda marbe gwahade geb Yudamar al heŋ heŋ gote igineŋbe dahade?Irde guba yeŋ Yuda mar henayiŋ goteigineŋ igiŋbe dahade go goyen tenayiŋ?2 Fudinde, Yuda mar hittebe det igiŋ bu-dam haŋ. Goyenbe det igiŋ budam haŋbana goyen det kuruŋ wor pobe Al Ku-ruŋ beleŋ Yuda mar goyen basiŋa yirdebmeremiŋ yunyiŋ gogo.

3 Goyenpoga Yuda mar kurabe Al Kuruŋbeleŋ meremiŋ yunyiŋ goyen biŋde matfudinde yeŋ ma nurdeb gama ma iramiŋ.Gwahade niŋgeb mel gote matamiŋ gokeAl Kuruŋ beleŋ igiŋ ma nurdeb bikkeŋ melgoke biŋa tiyyiŋ goyen walyeŋ? 4 Eptemoŋ wor po. Megen niŋ marbe gwahagwaha titek yeŋ biŋa teŋ haŋyen goyenma gama irde usi po teŋ haŋyen gega, AlKuruŋbe mere teŋbe goyen po gama irde

Page 240: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 3:5 237 Rom 3:23hiyen. Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋyenasaŋde gahade katiŋ hi:“Doyaŋ Al Kuruŋ, ge beleŋ merere

huwarde mere tikeb mata huwakgekawan hiyyeŋ,

irde al kura beleŋ usi tiya gintek mahayiŋ,” yitiŋ. Tikiŋ 51:4

5Goyenbemegen niŋmartematare gahayeweŋ geb, mere gabe igiŋma buluŋ goyendufay henaŋ ko. Mere gobe gahade: AlKuruŋbe al huwak wor po goyen nendemata buluŋ beleŋ kawan wor po irde hikenem goke daha yetek? “Daniŋ mata bu-luŋniniŋ goke Al Kuruŋ beleŋ bearar teŋbegote muruŋgem buluŋ duneŋ hi? Gobeigiŋ ma tiya!” yetek? 6 Moŋ, epte magwaha yetek! Munaŋ mere goyen fudindemanhanmegen niŋmartemata buluŋ gotemuruŋgembe epte ma yunwoŋ. 7 Gegaal kura beleŋ dufaymiŋ soŋ hekeb, “Nebeleŋ usi mata timekeb gore Al Kuruŋbemata fudinde po teŋ hi goyen kawan iryeŋ.Irkeb deŋem turŋuŋ yaŋ hiyyeŋ. Goyenbedahade geb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋal nineŋ merem yaŋ niryeŋ? Epte moŋ!”yiyyeŋ. 8 Mere gobe kukuwamŋeŋ worpo. Mere gobe, “Kame mata igiŋ forokyeŋ yeŋ ge teŋ mata buluŋ teŋ hitek,” yeŋhaŋyen go goya tuŋande. Goyenbe al kurabeleŋ neŋ gayen mere buluŋ mat dird dirdniŋ teŋbe neŋ ge yeŋ, “Mel gore al sabagwahade yirde haŋ,” dineŋ haŋ. Niŋgebgo mar gobe Al Kuruŋ beleŋ mere teŋ haŋgotemuruŋgembuluŋwor po yuntekmatagoyen gogo teŋ haŋ.

Megen niŋ marbe tumŋaŋ mata buluŋmiŋyaŋ

9 Be, gwahade niŋgeb neŋ Yuda marbeal miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gote folek?Moŋ. Ne beleŋ meheŋde Yuda mar ma almiŋ hoyaŋ wet kura goyen tumŋaŋ matabuluŋ bana haŋ dinhem gogo. 10 Be, meregokeb Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Al Kuruŋ diliŋde al huwakbe hubuwor po.

Al kura huwak ma po hi.11 Al kura Al Kuruŋyen mere bebak ma po

teŋ hi. Hubu wor po.Al uŋkureŋ muŋ kura Al Kuruŋ niŋ ma

naŋkeneŋ hi.12 Al tumŋaŋ soŋ heŋ mata buluŋde kattiŋ

geb,

Al Kuruŋyenmeteŋ eptema titekhaŋ.

Al uŋkureŋmuŋ kuramata igiŋ titekma hi.Hubu wor po.” Tikiŋ 14:1-3; 53:1-3;Eklisiastis 7:20

13 “Al hapekbe almete titek gasuŋ yara geb,meremiŋ gore al hoyaŋ buluŋ yirdehi.

Irde melak beleŋbe usi mere po teŋhi.” Tikiŋ 5:9

“Irde dinoŋdebe kunere duwi beleŋal yisike kamde haŋyen det goyenhaŋ.” Tikiŋ 140:3

14 “Mohoŋdebe al karan yurde al biŋ misiŋkattek mere beleŋ po makiŋ hi.”Tikiŋ 10:7

15 “Kahaŋbe hugiŋeŋ al gasa yirke kamdekamde niŋ po araŋeŋ kuŋ haŋ.

16 Yeŋ beleŋ naŋa damde kunayiŋ kuruŋgobe hugiŋeŋ al buluŋ yirde, kan-duk kuruŋ wor po yuneŋ haŋ.

17Yeŋbe al biŋ kamke igiŋ heŋ heŋ beleŋbego ma nurde haŋ.” Aisaia 59:7-8

18 “Go mar gobe Al Kuruŋ niŋ kafura maheŋ haŋ,” yitiŋ hi. Tikiŋ 36:1

19 Be, neŋbe Moseyen saba bana mereyitiŋ kuruŋ gobe saba gote yufuk bana haŋmar goke yitiŋ yeŋ nurde hite. Gogabmegen niŋ al kura beleŋ mata buluŋmiŋgoke epte ma, “Nebe al huwak,” yiyyeŋ,irde megen niŋ mar tumŋaŋ Al Kuruŋ dil-iŋde uliŋde merem yaŋ henayiŋ. 20Niŋgebal kura Moseyen saba tumŋaŋ gama irtekmiŋmoŋ geb, al tumŋaŋ epte ma Al Ku-ruŋ diliŋde al huwak henayiŋ. Gwa-hade yarabe Moseyen saba goreb mata bu-luŋniniŋ kawan dikala dirke yeneŋ bebakteŋ hityen.

Al Kuruŋ diliŋde huwak heŋ heŋ beleŋ21Niŋgeb Al Kuruŋ diliŋde al huwak heŋ

heŋ beleŋ hoyaŋ dikala dirtiŋ hi. GobeMoseyen saba moŋ. Beleŋ goke bikkeŋMose beleŋ sabamiŋde tagalyiŋ, irde AlKuruŋyen mere basaŋ mar porofet worgoke tagalamiŋ. 22 Niŋgeb al kura YesuKristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ marbetumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ al huwak yinyeŋ.Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar banakurabe huwak, munaŋ kurabe huwak moŋma yinyeŋ. Tumŋaŋ tuŋande ala al huwakyinyeŋ. 23 Fudinde, al tumŋaŋ Al Kuruŋ

Page 241: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 3:24 238 Rom 4:9diliŋde mata buluŋ titiŋ ala geb, Al Ku-ruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ bana epte mahitek haŋ. 24Gega Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋyirde igiŋ igiŋ yirde hiyen geb, Yesu Kristubeleŋ yumulgaŋ teŋ teŋ beleŋ kirtiŋ goyengama irde hinayiŋ marbe al huwak yeŋyinyeŋ. Goyenbe gwahade heŋ heŋ gobemuruŋgem moŋ, duliŋ gwahade hinayiŋ.25 Al Kuruŋbe al kura Yesu Kristu beleŋyeŋ ge teŋ darim wok irde kamyiŋ gokedufaymiŋ tareŋ irkebmata buluŋmiŋhaldeyuneŋ yeŋ Yesu goyen teŋ kerke katyiŋ.Irde alyen mata buluŋ niŋ teŋ dapŋa gasayirde Al Kuruŋ galak irtiŋ yara hiriŋ. Al Ku-ruŋ beleŋ go tiyyiŋ gobe matamiŋ huwakgoyen Urmiŋ uliŋde kawan forok iryiŋ.Kawan forok iryiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋbikkeŋ al mata buluŋ teŋ hinhan goyengoke ma nurde araŋeŋ bearar ma teŋ gotemuruŋgem ma yuneŋ hinhinde mat gogomatamiŋ huwak goyen kawan forok iryiŋ.26 Al Kuruŋ beleŋ Yesu uliŋde mata bu-luŋniniŋ gote muruŋgem unyiŋ gobe AlKuruŋbe al huwak goyen kawan dikala dirddird niŋbe gogo tiyyiŋ. Gwaha tiyyiŋ algobe al huwak wor po. Irde al kura Yesuniŋ dufaymiŋ saŋiŋ irnayiŋ marbe tumŋaŋal huwak yeŋ yinyeŋ goyen kawan dikaladireŋ yeŋbe gogo tiyyiŋ.

27 Niŋgeb neŋ albe da mataniniŋ goketuruŋ turuŋ teŋ hitek? Irde belŋeŋ damiŋgo goyen gama irde al huwak hetek? Mo-seyen saba gama irde Al Kuruŋ diliŋdeal huwak hetek? Epte moŋ! Yesu niŋdufayniniŋ tareŋ irteke gab Al Kuruŋ beleŋal huwak yeŋ dinyeŋ. 28 Fudinde, albeepte ma Moseyen saba gama irde Al Kuruŋdiliŋde al huwak henayiŋ yeŋ nurde hite.Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde gab al huwakhenayiŋ yeŋ nurde hite. 29 Be, Al Kuruŋgayen Yuda marte Al Kuruŋ po? Yeŋbe almiŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gote Al Kuruŋmoŋ? Moŋ geb! Yeŋbe al miŋ hoyaŋgote Al Kuruŋ manaŋ geb. 30 Ga yihimgabe Al Kuruŋbe uŋkureŋ po geb, gagoyihim. Niŋgeb Yuda mar guba yeŋ haŋyengoya al miŋ hoyaŋ guba ma yeŋ haŋyengoya goyenYesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irnay-iŋbe tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋde huwak yeŋyinyeŋ. 31 Be, gwahade niŋgeb neŋbe Yesuniŋ dufayniniŋ tareŋ irde hityen geb, Mo-seyen sababe pel irdemali mali mata titek?

Moŋ, epte ma gwaha titek. Neŋ beleŋ Yesuniŋ dufayniniŋ tareŋ irde hitekbeMoseyensaba gote miŋ kuruŋ goyen tumŋaŋ gamairde pasi hetek.

4Abrahambe al huwak

1 Be, Abrahambe neŋ Yuda marteasininiŋ. Niŋgeb Abrahambe daha tiyyiŋgoyen goke nurtek. Gogab Yesu Kristuniŋ dufay saŋiŋ ird ird mata goyen bebaktitek. 2 Be, Abrahambe mata igiŋ teŋhinhin gore Al Kuruŋ diliŋde al huwakiryiŋ manhan matamiŋ goke yiŋgeŋ geturuŋ turuŋ tiwoŋ. Gega matamiŋ gokekura Al Kuruŋ diliŋde turuŋ turuŋ titekmoŋ hinhin. 3 Niŋgeb goke Al Kuruŋyenasaŋde dahade katiŋ hi? Merebe gahade:“Abraham go Al Kuruŋ beleŋ mere iryiŋgoyen fudinde yeŋ nurdeb dufaymiŋ tareŋiryiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ go keneŋbe alhuwak yeŋ nurd unyiŋ,” yitiŋ hi.

4 Be, al kura meteŋ tikeb meteŋ gotemiŋ al goremuruŋgem unyeŋ. Niŋgebmu-ruŋgem gobe meteŋ tiyyeŋ gote damumgeb, duliŋ una ma yetek. 5 GoyenpogaAl Kuruŋbe al kura mata igiŋ tiyyeŋ gokeal huwak ma inyeŋ. Gwahade yarabe alkura Al Kuruŋ beleŋmata buluŋmar goyenigiŋ al huwak yiryeŋ yeŋ nurde yeŋ gedufaymiŋ tareŋ irkeb goke Al Kuruŋ beleŋal go al huwak yeŋ nurd unyeŋ. 6 NiŋgebIsrael marte doyaŋ al kuruŋ Dewit manaŋal kura Al Kuruŋ beleŋ al gote meteŋ da-hade tiya goke ma nurdeb al huwak inyeŋal gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irde saŋiŋirtiŋ al wor po yeŋ nurdeb gaha yiriŋ:7 “Al kura Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ

halde uneŋbe mata buluŋ miŋmoŋinyeŋ al gobe amaŋeŋwor po nurdehiyeŋ.

8 Irde al kura Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ matabuluŋmiŋ goke ma nuryeŋ al gobeamaŋeŋ wor po nurde hiyeŋ,” yitiŋhi. Tikiŋ 32:1-2

9 Be, Al Kuruŋ beleŋ gwaha mat guramyirde tareŋ yirtek marbe Yuda mar gubayeŋ haŋyen goyen po guram yiryeŋ? Ma,al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ guba mayeŋ haŋyen goyen manaŋ guram yiryeŋ?Tumŋaŋ guram yiryeŋ geb. Be, Abraham

Page 242: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 4:10 239 Rom 4:25niŋ nurnaŋ. Neŋbe, “Abraham beleŋ Al Ku-ruŋniŋ dufaymiŋ tareŋ irkeAl Kuruŋbeleŋal huwak inyiŋ,” yihit. 10 Gega AbrahambedahanaŋaAl Kuruŋdiliŋde al huwakhiriŋ?Guba yiriŋ kamere ma guba ma yiriŋya?Yeŋ al huwak hiriŋ gobe gubama yiriŋya alhuwak hiriŋ. 11 Irdeb kame gab guba yiriŋ.Guba yiriŋ gobe yeŋ beleŋ guba ma yeŋyaAl Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iryiŋ goketeŋ Al Kuruŋ beleŋ al huwak inyiŋ gobefudinde yeŋ bebak teŋ teŋ niŋ gogo gubayiriŋ. Niŋgeb yeŋbe al kura guba ma yitiŋgega, Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irdehaŋ mar kuruŋ gote naniŋ hitiŋ hi. Gobego mar goyen Al Kuruŋ diliŋde al huwakyeŋ nurd yuneŋ yeŋbe gogoAl Kuruŋ beleŋAbraham goyen gwaha iryiŋ. 12 Irde Abra-hambe al guba yeŋ haŋyen marte naniŋmanaŋ. Goyenbe tumŋaŋ moŋ. Guba yitiŋmar bana goŋ al kura Abraham beleŋ gubama yeŋya Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋiryiŋ mata goyen gama irde haŋ mar gotenaniŋ hitiŋ hi.

Al Kuruŋbe biŋa tiyyiŋ goyen gama iryiŋ13 Be, Abrahamya foŋeŋmiŋ yagoyabe

kame megeŋ kuruŋ gayen teŋ gote miŋmar henayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ Abra-hamdiliŋde biŋa tiyyiŋ gobeAbrahamgoreMoseyen saba gama irde hike gogo biŋatiyyiŋ? Moŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋ niŋdufaymiŋ saŋiŋ irke gab al huwak ineŋbegogo biŋa tiyyiŋ. 14Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋbiŋa tiyyiŋ goyen Moseyen saba gama irdega tetek manhan Al Kuruŋ niŋ dufay tareŋird ird gobe miŋ miŋmoŋ hewoŋ. IrdeAl Kuruŋ beleŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋgoyen wor miŋ miŋmoŋ hewoŋ. Goyen-poga gwahade moŋ. 15Moseyen sababe higega, al beleŋ goyen ma gama irde hikebgoreb Al Kuruŋyen bearar bana yukuŋhiyen. Goyenbe Moseyen saba goyen miŋ-moŋ manhan al beleŋ mata kura tike matabuluŋbe gogo taha ma ineŋ hiwoŋ.

16 Niŋgeb albe Yesu Kristu niŋ dufaymiŋtareŋ irke gab Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ det-miŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen yun-yeŋ. Gogab Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋyirde igiŋ igiŋ yirdeb detmiŋ duliŋ yuneŋyeŋ biŋa tiyyiŋ goyen Abrahamyen asemweŋ dufaymiŋ yeŋ ge saŋiŋ irnayiŋ margoyen tumŋaŋ fudinde wor po tenayiŋ. Al

kura Yuda mar Moseyen saba bana haŋgore Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋkenemyeŋbeAbrahamyendirŋeŋweŋgeb,Al Kuruŋ beleŋ yeŋ ge biŋa tiyyiŋ goyentenayiŋ. Irde al kura almiŋhoyaŋMoseyensaba bana ma haŋ gore Yesu Kristu niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋ kenem yeŋ wor Abra-hamyen dirŋeŋ weŋ geb, yeŋ wor tenayiŋ.17 Niŋgeb gokeb Al Kuruŋyen asaŋde ga-hade katiŋ hi: “Ne beleŋ al miŋ kurayenkurayen kame forok yenayiŋ kuruŋ goteasem girhem,” yitiŋ. Niŋgeb AbrahamgobeAl Kuruŋdiliŋdeb adoniniŋ. Abrahamgobe Al Kuruŋ beleŋ al kamtiŋ wor igiŋyisaŋ hiyyeŋ, irde det miŋmoŋ wor poremat det forok yiryeŋ yeŋ dufaymiŋ yeŋ gesaŋiŋ iryiŋ. 18Abrahambe gwaha mat kuradiriŋ miŋyaŋ heweŋ yeŋ ma nurde hin-hinya goyenter Al Kuruŋ beleŋ biŋa teŋya,“Asige yagobe budam wor po henayiŋ,”inyiŋ goyen fudinde yeŋ nurde diriŋ niŋdoyaŋ heŋ hinhin. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋinyiŋ gwahade po, al miŋ kurayen kurayenkuruŋ gote asem hiriŋ. 19 Be, yeŋ hittediriŋ forok ma yekeyabe damam 100 heŋalik buluŋ po heŋ gwaha mat kura diriŋforok irtek ma hiriŋ. Irde berem Sara worgwahade po diriŋ yad yad nalumbe folewor po tiyyiŋ. Gega Abrahambe Al Kuruŋbeleŋ diriŋ ma nuneŋ hi yeŋ dufaymiŋtareŋ ird ird goyen yulma yiriŋ. 20-21YeŋbeAl Kuruŋ beleŋ yeŋ ge biŋa tiyyiŋ gokehekkeŋ nurdeb dufay budam ma iryiŋ.Irdeb Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ kuruŋgoyen igiŋ forok irde nunyeŋ yeŋ nurdehinhin geb, yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irdehinhin gore saŋiŋ irkeb Al Kuruŋ deŋemturŋuŋ yaŋ irde hinhin. 22 Niŋgeb Al Ku-ruŋ beleŋ dufaymiŋ tareŋ goyen keneŋbe,“Yeŋbe al huwak,” yiriŋ. 23Goyenbe Al Ku-ruŋ beleŋ asaŋmiŋde mere bilmiŋ “Yeŋbeal huwak,” yiriŋ gobe Abraham yeŋ ge poma yiriŋ. 24 Mere gobe neŋ gayen gakemanaŋ yiriŋ. Neŋbe Doyaŋ Al KuruŋniniŋYesu kamyiŋde mat isaŋ hiriŋ al Al Kuruŋgoke dufayniniŋ tareŋ irde hite geb, alhuwak yeŋ nurd dunyeŋ. 25 Yesube nendemata buluŋ niŋ teŋ kamyiŋ. Irkeb Al Kuruŋbeleŋ neŋ gayen diliŋde al huwak dire yeŋYesu go kamyiŋdemat isaŋ heke huwaryiŋ.

Page 243: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 5:1 240 Rom 5:165

Al huwak heŋ heŋ niŋ hoy diryiŋ1 Be, gwahade niŋgeb Yesu niŋ du-

fayniniŋ saŋiŋ irtekeb Al Kuruŋ beleŋ alhuwak dinyiŋ. Niŋgeb neŋbe Doyaŋ AlKuruŋniniŋ Yesu Kristu hitte mat Al Ku-ruŋya awalikde hite. 2 Neŋ beleŋ Yesu niŋdufayniniŋ tareŋ irtekeb Yesu Kristu goreAl Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirddird bana hurkuŋ hurkuŋ beleŋ kerd dun-yiŋ. Irkeb neŋbe go bana hite gago. Irdekame Al Kuruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ banahitek yeŋ nurde goke doyaŋ heŋ hite geb,amaŋ heŋ hityen. 3 Irde kanduk kurayenkurayen yeneŋ hite gega, amaŋ heŋ hityen.Gobe kanduk gore saŋiŋ dirkeb kandukhoyaŋ kura wayyeŋ gega, yul ma yeŋ hitek,4 irde kanduk yeneŋ yul ma yetekbe matabuluŋ titek dufay goyen igiŋ fole irde hitek,irde mata buluŋ titek dufay goyen igiŋ foleirde hitekbe kame Al Kuruŋ beleŋ gokeigiŋ igiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋ heŋ hitekgeb, gogo kanduk kurayen kurayen yeneŋhityen gega, amaŋ heŋ hityen. 5 Be, HoliSpirit Al Kuruŋ beleŋ dunyiŋ gore Al Kuruŋbeleŋ neŋ gayen bubulkuŋne wor po yeŋnurde duneŋ hiyen goyen fe wogortiŋ yarairde dunyiŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ igiŋigiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋ heŋ heŋ gobemiŋ miŋmoŋ yeŋ ma nurde hite.

6 Fudinde, neŋbe mata buluŋ bana poheŋ gwaha mat kura nindikeŋ sope irtekmiŋmoŋwor po hitekeyabe Al Kuruŋ beleŋnalu goyenter gwaha tiyeŋ yiriŋyab YesuKristu beleŋ Al Kuruŋ ma nurd uneŋmata buluŋ teŋ haŋ mar niŋ teŋ kamyiŋ.7 Fudinde, al kura al huwak kura goke teŋigiŋ kameŋ yeŋ yeŋbe meteŋeŋ wor po. Aligiŋ kura goke teŋ igiŋ kamtek yeŋ haŋmar wor budam moŋ, yuŋkureŋeŋ po haŋ.8Goyenpoga Yesu Kristube neŋ gayenmatabuluŋ bana po hitekeya neŋ ge teŋ kamyiŋ.Al Kuruŋbe neŋ gayen bubulkuŋne worpo yeŋ nurde duneŋ hiyen goyen gwahamatbe dikala dirtiŋyen hi.

9 Niŋgeb neŋbe Yesu Kristu beleŋ darimwok irde kamyiŋ go hende al huwak hi-tiŋ geb, kame Al Kuruŋyen bearar banamat neŋ gayen fudinde wor po dade siŋadiryeŋ. 10Bikkeŋ neŋ gayenbeAl Kuruŋyenasogo hinhet gega, Urmiŋ teŋ kerke kateŋ

kamyiŋdematbe Al Kuruŋya awalik hitiriŋ.Gega Urmiŋbe bida ma heŋ huwaryiŋ geb,Al Kuruŋ beleŋ kame daha diryeŋ? Dumul-gaŋ po tiyyeŋ geb! 11 Goyenbe go po moŋ.Neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristubeleŋ Al Kuruŋya awalik dirtiŋ hite geb,goke gayenterbe Al Kuruŋya heŋ amaŋeŋnurde hite.

Adamya Yesu Kristuya12 Be, gwahade goyen po al uŋkureŋ

Adam beleŋ mata buluŋ tikeb mata buluŋmegen gar forok yiriŋ. Irkeb mata bu-luŋ gote muruŋgembe kamde kamde mataforok yiriŋ. Irkeb gor mat al tumŋaŋmata buluŋ teŋhinhan geb, tumŋaŋ kamdekamde bana po hinhan. 13 Be, Moseyensaba ma forok yiriŋya wor mata buluŋbehinhin. Gega goyenterbe mata buluŋ teŋhinhan gobe mata buluŋ yeŋ ma nurdehinhan. 14 Goyenpoga Adamyen naluremat waŋ Moseyen nalure hinhan mar wortumŋaŋ kamamiŋ. Al kura Adam beleŋ AlKuruŋyen mere pel irde mata buluŋ tiyyiŋgwahade ma tiyamiŋ mar wor tumŋaŋkamde kamde mata gote yufuk bana hin-han.

Niŋgeb Adambe matamiŋ gote igineŋbuluŋ goyen alya bereya megen haŋ ku-ruŋ gayen hitte forok iryiŋ al. Gega alkura kame forok yiriŋ al gobe matamiŋgote igineŋ igiŋ goyen alya bereya kuruŋgayen hitte forok iryiŋ. Niŋgeb Adambemata buluŋ forok iryiŋ al, munaŋ kamewayyiŋ al gobe mata igiŋ forok iryiŋ al.15 Gega Al Kuruŋyen buniŋeŋ dufay goyaAdamyen mata buluŋyabe tuŋande moŋ,hoyaŋ hoyaŋ. Fudinde, al uŋkureŋ Adamgote mata buluŋde mat al budam kamdehinhan. Goyenpoga Al Kuruŋ beleŋ albuniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde yirde gobekuruŋ wor po, mata buluŋ gote folek worpo. Irde al uŋkureŋ Yesu Kristu gore albuniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde kamyiŋ gowor kuruŋ wor po. Yeŋ kamyiŋ gobe AlKuruŋ beleŋ detmiŋ damum moŋ duliŋ alyunyiŋ go goyen. 16 Be, det yuneŋ yeŋ AlKuruŋ beleŋ damum moŋ duliŋ al yuntiŋgobe al uŋkureŋ Adam beleŋ mata buluŋtike gote muruŋgem titiŋ gwahade yaramoŋ. Gobe gahade: al uŋkureŋ beleŋmata buluŋ tikeb gor mat al merem yaŋyirde muruŋgem yuneŋ yuneŋ mata forok

Page 244: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 5:17 241 Rom 6:13yiriŋ. Goyenpoga al budam mata buluŋkurayen kurayen titiŋ mar hitte Al Kuruŋbeleŋ detmiŋ damum moŋ duliŋ yuntekgoyen yunkeb goreb Al Kuruŋ diliŋde alhuwak yiryiŋ. 17 Be, al uŋkureŋ Adambeleŋmata buluŋ tiyyiŋde matbe matamiŋgoke teŋ albe kamde kamde mata yufukbana hinhan. Gega al kura Al Kuruŋbeleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yird yirdbana heŋ al huwak hitiŋ marbe Al Ku-ruŋya hugiŋeŋ heŋ det kuruŋ gayen doyaŋyirde hinayiŋ. Mata gobe al uŋkureŋ YesuKristu beleŋ forok iryiŋ. Al huwak heŋ heŋgobe det kura Al Kuruŋ beleŋ damummoŋduliŋ al yuneŋ yiriŋ go goyen. 18 NiŋgebAdamyenmata buluŋ uŋkureŋ* goyenmis-iŋdebe al tumŋaŋ mata buluŋ mar heŋgote muruŋgem tamiŋ gega, Yesu Kris-tuyen mata huwak uŋkureŋ† goreb Al Ku-ruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyen al tumŋaŋhitte forok ird yuntiŋ. 19 Al uŋkureŋAdam beleŋ Al Kuruŋyen mere pel iryiŋgo misiŋde al budam mata buluŋ mar hi-tiŋ gega, al uŋkureŋ Yesu Kristu beleŋ AlKuruŋyen mere gama iryiŋ go hendebeal budam al huwak henayiŋ. 20 Moseyensababe al tumŋaŋ mata buluŋmiŋ kuruŋwor po goyen yeneŋ bebak tinaŋ yeŋ dun-tiŋ. Goyenpoga mata buluŋbe kuruŋ poheŋ hi geb, Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirdeigiŋ igiŋ yird yird matabe hubu heŋ hi?Hubu hitiŋ yarabe kuruŋ heŋ mata buluŋgote tareŋ fole irde hi. 21Gogabmata buluŋmisiŋde albe kamde kamde mata yufukbana hitiŋeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ YesuKristu hitte mat Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde al huwak dirkeb AlKuruŋya hugiŋeŋ hitek.

6Neŋbe Yesu Kristuya kamtiriŋ

1 Be, gwahade niŋgeb daha yetek? AlKuruŋ beleŋ igiŋ igiŋ dird dird goyen ku-ruŋ po hiwi yeŋbe mata buluŋ teŋ teŋ niŋbada ma hetek yiniŋ? 2 Gwahade moŋpo! Al kamde detmiŋ tumŋaŋ yubul teŋhaŋyen gwahade goyen po, neŋ wor matabuluŋbe tumŋaŋ yubul titiriŋ. Niŋgebmata buluŋ beleŋ epte ma doyaŋ dirde

hiyeŋ geb, megen gar epte ma mata buluŋteŋ heŋya hitek! 3 Neŋbe tumŋaŋ YesuKristuya uŋkureŋheŋheŋ ge baptais titiriŋgote miŋbe yeŋya uŋkureŋ heŋ kamtiriŋyara gobe nurde haŋ gogo. 4 Be, neŋbegwahade po baptais titiriŋ goya goyenbeYesu Kristuya heŋ kamteke mete dirtiŋyara hitiŋ. Gogab Yesu Kristu goyen Naniŋbeleŋ saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ wor po goreisaŋ hiriŋ gwahade goyen po, neŋ manaŋgwaha dirke Al Kuruŋ diliŋde al gergeŋ heŋhitek.

5 Be, neŋbe gwaha mat Yesu Kris-tuya uŋkureŋ heŋ kamtiriŋ kenem yeŋhuwaryiŋ gwahade goyen po, neŋ worfudinde Al Kuruŋ beleŋ disaŋ hekehuwartek. 6 Niŋgeb Yesu Kristu kurusehende mayke kamyiŋ goyenter dufayniniŋbikkek megen niŋ goyen manaŋ kamyiŋyeŋ nurde hite. Gogab neŋ gayen matabuluŋ beleŋ epte ma wor po danarde boŋyeke gote yufukde hitek. 7 Gobe al kuraYesu Kristuya kuruse hende kamaryum algobe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ bana matteŋ siŋa iryiŋ geb, gogo mata buluŋ yufukbana ma hi.

8 Be, neŋbe Yesu Kristuya tumŋaŋkamtiriŋ kenem al gergeŋ heŋ yeŋyahite gayenbe fudinde wor po yeŋ nurdehite. 9 Gobe Yesu Kristube kamtiŋde mathuwaryiŋ geb, soptema kamyeŋ yeŋ nurdehite geb, gago dineŋ hime. Fudinde, kamdekamdemata beleŋ eptema tanaryeŋ. 10Be,Yesu Kristu kamyiŋ gobe mata buluŋniniŋpasi ire yeŋbe gogo kamyiŋ. Goyenbewawuŋ uŋkureŋde po kamyiŋ. Irde AlKuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ ird ird niŋ hi.11 Niŋgeb deŋ wor gwahade po kamamiŋgeb, mata buluŋ yufukde ma hite yeŋnurdeb Yesu Kristuya heŋ Al Kuruŋ deŋemturŋuŋ yaŋ ird ird niŋ hinayiŋ.

12Niŋgeb tubul tikemata buluŋ beleŋ ul-tiŋ kame kamke bida hetek goyen tanardema hiyeŋ. Gwahama tinayiŋbemata buluŋtitek dufay goyen po gama irde hinayiŋgeb. 13 Niŋgeb tubul tike ultiŋ kurhankura gore mata buluŋ teŋ teŋde niŋ detma hiyyeŋ. Gwaha titŋeŋbe kamtiŋde mathuwarde al gergeŋ hitiŋ haŋ geb, ultiŋ

* 5:18: Al Kuruŋ beleŋmata igiŋya buluŋya bebak teŋ teŋ he igineŋma nawayiŋ inyiŋ goyenmeremiŋ pel irde niriŋgoke yitiŋ. † 5:18: Mata huwak uŋkureŋ gobe Al Kuruŋyen mere gama irde kuruse hende kamyiŋ goke yitiŋ.

Page 245: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 6:14 242 Rom 7:5goyen Al Kuruŋ beleŋ mata huwakde niŋdet irde meteŋ unyeŋ yeŋ Al Kuruŋ un-nayiŋ. 14 Deŋbe Moseyen saba gote yufukbana ma haŋ. Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde hi bana goŋ haŋ.Niŋgeb mata buluŋ beleŋ epte ma wor podoyaŋ dirde hiyeŋ.

Neŋbe mata huwak teŋ teŋ mar15 Niŋgeb daha titek? Neŋbe Moseyen

saba gote yufuk bana ma hite, irde Al Ku-ruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hibana goŋ hite geb, mata buluŋ teŋ hitek?Moŋ, epte ma gwaha titek! 16 Be, deŋbe alkurate meteŋ mar dulŋeŋ heŋ yende yu-fukde hitek yeŋ nurde gwaha tinayiŋbe algote mere po gama irde meteŋ dulŋeŋ teŋteŋ mar henayiŋ goyen go ma nurde haŋ?Gwahade goyen po, deŋ beleŋ mata bu-luŋ gama irde hinayiŋbe gote yufuk banaheŋ Al Kuruŋ diliŋde al kamtiŋ hinayiŋ.Munaŋ Al Kuruŋyen mere nurde gamairde hinayiŋbe gote yufukde heŋ al huwakhenayiŋ. 17-18Be, bikkeŋ deŋbemata buluŋyufuk bana po heŋ gotemeteŋmar hinhan.Goyenpoga gayenterbe Al Kuruŋyen meresaba dirke nurdeb bitiŋde mat fudinde worpo gama irde haŋ. Irkeb yeŋ beleŋ matabuluŋ banamat dad siŋa dirdemata huwakyufuk bana dirtiŋ haŋ. Niŋgeb goke AlKuruŋ igiŋ wor po nurd uneŋ hite. 19Meretihim gayen dindikeŋ keŋkela bebak titekmoŋ geb, megen niŋ marte matare matmomoŋdireŋ tihim. Be, bikkeŋ deŋbe ultiŋkurhan kura mata buluŋ Al Kuruŋ diliŋdetikiŋ miŋyaŋ goke uneŋ hinhan. Irde matakura Al Kuruŋyen mere ma nurde haŋyenmarte mata gama irke mata buluŋtiŋbekuruŋ wor po heŋ hinhin. Gwaha teŋheŋbe mata buluŋ kuruŋ gote yufuk banapo hinhan. Gega gayenterbe ultiŋ goyentumŋaŋ yumulgaŋ teŋ mata huwak niŋunnayiŋ. Irdeb yende yufukde heŋ matahuwak teŋ hinayiŋ. Irkeb Al Kuruŋ diliŋdewukkeŋ dinyeŋ.

20 Be, bikkeŋ deŋ goyen mata buluŋ yu-fuk bana heŋ gote meteŋ mar hinhanyabemata huwak gote yufuk bana ma heŋmata huwak goke dufay ma heŋ hinhan.21 Go mata teŋ hinhan goke gayenterbememyak nurde haŋ. Goyenpoga gwahateŋ hinhanyabe igineŋ igiŋ dahade kura

yawaramiŋ? Hubu wor po. Fudinde, matateŋ hinhan gote muruŋgem funaŋdebekamde kamde gogo po. 22 Gega gayen-terbe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ banamat dumulgaŋ tike Al Kuruŋyen meteŋmar hitiŋ haŋ. Niŋgeb gor mat Al Ku-ruŋ diliŋde wukkek hetek mata go po teŋteŋbe kame gote muruŋgembe Al Kuruŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ mata goyen tenayiŋ.23 Gwahade goyen po, mata buluŋ gotemuruŋgembe hugiŋeŋ kamde kamde gogo.Munaŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kris-tuya heŋ heŋ goke teŋ detmiŋ kura Al Ku-ruŋ beleŋ damum moŋ duliŋ duntiŋ gobeyeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gogo.

7Neŋbe Moseyen saba yufuk bana ma hite

1 Be, kadne yago, deŋbe Moseyen sabanurde haŋ geb merene gayen keŋkela be-bak tinayiŋ yeŋ Moseyen saba go hendemere direŋ tihim. Be, albe diliŋ heŋyapo Moseyen saba gote yufuk bana hinayiŋgobe nurde haŋ gogo. 2 Be, goke ire uŋyatmatare mat dikala direŋ. Be, Moseyensabarebe bere uŋ yaŋbe uŋ goyen diliŋhikeyabe uŋ yufuk bana po hiyeŋ. Gega uŋgoyen kamkeb Moseyen sabare bere gobeuŋ goya po hiriryeŋ yitiŋ goyen yufuk banama hiyeŋ. 3 Niŋgeb uŋ diliŋ hikeya alhoyaŋ hitte kuyeŋ gobe bere gobe leŋfotinnayiŋ. Gega uŋ kamkeb Moseyen sabareuŋya po hiriryeŋ yitiŋ goyen yufuk banama hiyeŋ geb, al hoyaŋ tiyyeŋ goke leŋfotma innayiŋ.

4 Niŋgeb, kadne yago, deŋbe Yesu Kris-tuya haŋ goke teŋbe yeŋya kuruse hendekamamiŋ yara hamiŋ haŋ geb, Moseyensaba gote yufuk bana ma haŋ. Gwahadehitiŋ yarabe kamtiŋde mat huwaryiŋ alYesu gote yufuk bana haŋ. Gwahade haŋgobe gote igineŋ mata igiŋ Al Kuruŋ hitteforok yird uneŋ hiniŋ yeŋbe gogo gwa-hade haŋ. 5 Haŋkapya megen niŋ dufaypo gama irde hinhetyabe Moseyen sabagore mata buluŋbe gwahade yeŋ kawanyirde hinhin. Gega mata goyen bebakteŋ yubul titŋeŋbe mata buluŋ goyen teŋteŋ niŋ bininiŋ harde hinhin. Irkeb du-fay buluŋ goyen gama irde mata buluŋteŋ hiteke gote muruŋgem buluŋ, Al Ku-ruŋ diliŋde hugiŋeŋ kamde kamde goyen

Page 246: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 7:6 243 Rom 7:23tetek hitiriŋ. 6 Goyenpoga gayenter neŋbeYesu Kristuya kamtiriŋ geb, Moseyen sabagote yufuk bana ma hite. Bikkeŋbe sabagore fere dirtiŋ hinhet gega, gor mat dadesiŋa dirtiŋ. Niŋgeb Moseyen saba bikkekasaŋde katiŋ goyen hende huwardeya maAl Kuruŋ niŋ meteŋ teŋ hite. Holi Spiritbeleŋ mata gergeŋ duntiŋ goyen hendehuwarde meteŋ teŋ hite.

Moseyen sabaya mata buluŋya7 Be, gwahade niŋgeb Moseyen saba

gobe buluŋ yetek? Epte moŋ! Moseyensaba gore mata buluŋ nikala ma niryiŋmanhan mata buluŋbe dahade goyen be-bak ma timewoŋ. Niŋgeb Moseyen sabare,“Al hoyaŋde det yeneŋ gone yaŋ hemewoŋyeŋ ma nurnayiŋ,” gwaha ma yitiŋ man-han mata gobe buluŋ yeŋ ma nurmewoŋ.8 Goyenpoga Moseyen sabare, “Al hoyaŋdedet yeneŋ gone yaŋ hemewoŋ yeŋ manurnayiŋ,” yitiŋ mere goyen nurdeb matabuluŋ go tubul titekdebe mata buluŋ gorebene fakamke al hoyaŋde det yeneŋ goneyaŋ hemewoŋ yeŋ nurd nurd dufay ku-rayen kurayen forok yeŋ haŋyen. Moseyensaba go miŋmoŋ manhan mata buluŋ workamtiŋ yara tareŋmiŋmoŋhiwoŋ. 9BikkeŋMoseyen saba ma nurde hinhemyabe nebeal igiŋ mata buluŋnem moŋ yeŋ nurdehinhem. Gega saba gore gwaha gwaha teŋhinayiŋ yitiŋ goyen nurmiriŋ gega, sabakuruŋ goyen epte ma keŋkela gama irtekyeŋ bebak teŋbe nebe mata buluŋ al yeŋnurmiriŋ. Gobe mata buluŋ kamtiŋ goyensopte gereŋ hitiŋ yara. 10 Gor mat nebe AlKuruŋ diliŋde kamtiŋ hime yeŋ nurmiriŋ.Niŋgeb Moseyen saba gore ne gayen AlKuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ beleŋ kerd nun-tiŋ yarabe hugiŋeŋ kamde kamde beleŋkerd nuntiŋ yeŋ nurmiriŋ. 11 Fudinde,mata buluŋ beleŋ usi nird nird beleŋ niŋnaŋkeneŋbe Moseyen saba goyen hendeharde usi nirke mata buluŋ teŋ hinhem.Niŋgeb Moseyen sabare, “Mata buluŋ gotemuruŋgembe kamde kamde gogo,” yitiŋgo gwahade po, Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋhinhem. 12Niŋgeb Moseyen sababe buluŋ?Moŋ! Moseyen saba gomuŋ pobe Al Kuruŋdiliŋde wukkek, irde go bana mere worwukkek, huwak, irde igiŋ wor po.

13 Niŋgeb det igiŋ goyen gore ne hittekamde kamde mata forok irde nunyiŋ?Moŋ, hubu wor po! Mata buluŋ po gakamde kamde mata forok ird nunyiŋ. Mo-seyen saba gobe igiŋ gega, mata buluŋ gorepo ga saba go hende kamde kamde mataforok ird nunyiŋ. Gobe mata buluŋ gofudinde kawan forok yeŋ yeŋ ge Al Kuruŋbeleŋ tubul tike gogo kamde kamde mataforok ird nunyiŋ. Gogab Moseyen sababana mere yitiŋde gor matbe mata buluŋgobe fudinde buluŋ wor po yeŋ kawanhenayiŋ.

14 Be, Moseyen sababe Al Kuruŋ hittemat watiŋ yeŋ nurde hite. Gega nebemegen niŋ al po, mata buluŋ beleŋ damunirtiŋ yara yeŋ yufuk bana po himyen.15 Irde mata igiŋ po tiye yeŋ nurde himyengega, gwaha ma teŋ himyen. Gwahatitŋeŋbe mata gwahade titek ma nirdehiyen goyen po teŋ himyen. Niŋgebnebe mata gwaha teŋ hime yeŋ manurde himyen, kukuwamŋeŋ wor po.16-17 Goyenbe mata kura titek ma nirdehi gega, mata goyen tiyeŋbe mata go teŋteŋ gote miŋbe ne moŋ. Mata buluŋ nebana hi gore teŋ hi. Niŋgeb Moseyen sabayiŋgeŋbe igiŋ goyen fudinde yeŋ nurdehime. 18 Ga dineŋ hime gabe bene banadufay igiŋ kura ma hi yeŋ nurde hime geb,gago yeŋ hime. Fudinde, ne megen niŋ albanabe dufay igiŋ kurama hi. Niŋgeb gogomata igiŋ titek dufay miŋyaŋ gega, goyengama irde mata teŋ teŋ gobe meteŋeŋwor po nirde hiyen. 19 Mata igiŋ tiye yeŋnurde himyen goyen titek yarabe matabuluŋ po teŋ himyen. Mata buluŋ titek manirde hiyen gega, goyen po teŋ himyen.20 Niŋgeb ne mata gwaha ma titek nurdehimyenmata goyen teŋhimyen gobenigeŋma teŋ himyen. Mata buluŋ teŋ teŋ dufayne bana hi gore teŋ hiyen.

21 Niŋgeb go mata gobe nigeŋ wor pokeneŋ bebak teŋ himyen. Mata gobe ga-hade: ne beleŋ mata igiŋ kura tiye yeŋnureŋ goya goyenbe mata buluŋ teŋ teŋdufay wor ne bana hi. 22 Gobe gahade: AlKuruŋ beleŋ bene bana dufay igiŋ forokird nuntiŋ geb, Al Kuruŋyen saba gokeamaŋeŋ nurde himyen. 23Goyenpoga benebana kurhanbe saba hoyaŋ buluŋ kura higeb, gore mata buluŋ yufukde nerde fere

Page 247: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 7:24 244 Rom 8:17nire yeŋbe Al Kuruŋyen saba bener igiŋnurd uneŋ himyen goya arde hike nurdehimyen. 24Goke teŋbe neb gwaha kura teŋigiŋ heweŋ yeŋ ma nurde hime geb nigeŋge buniŋeŋ wor po nurde hime. Niŋgebganuŋ al beleŋ gab mata buluŋ bana poheŋ kattek heŋ hime al gayen nad siŋanirke igiŋ heweŋ? Hubu wor po! 25 GegaAl Kuruŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ YesuKristu inke ne gayen mata buluŋ bana matnad siŋa niryiŋ geb, goke amaŋeŋ nurduneŋ hime.

Niŋgeb nebe gahade hime: nebe dufaygergeŋnuntiŋdebeAl Kuruŋyen saba gamairde hime. Gega megen niŋ dufay buluŋbeleŋ manaŋ nuluŋ teŋ hi.

8Holi Spiritya heŋ heŋ mata

1 Niŋgeb al kura Yesu Kristuya haŋmarbe Al Kuruŋ beleŋmata buluŋmiŋ gotemuruŋgem ma yunyeŋ. 2 Gobe Yesu Kris-tuya hireke al gergeŋ nirtiŋ Holi Spirit gotesaŋiŋ gore mata buluŋya kamde kamdeyattareŋ bana mat nad siŋa niryiŋ geb, gagodineŋ hime. 3 Neŋbe megen niŋ dufaybuluŋ goyen miŋyaŋ mar geb, Moseyensabare yitiŋ goyen epte ma keŋkela gamairtek hite. Niŋgeb Moseyen saba gore eptema igiŋ dirtek hinhin. Irkeb Al Kuruŋbeleŋ mata buluŋniniŋ halde duneŋ yeŋbeUrmiŋ teŋ kerke kateŋbe neŋ gahade ga poheŋ forok yiriŋ. Irde mata buluŋniniŋ geteŋ yiŋgeŋ Al Kuruŋ galak iryiŋ. Irkeb AlKuruŋ beleŋ megen niŋ marte mata buluŋgoyen Yesu Kristu uliŋde irde alyen matabuluŋ gote muruŋgem unyiŋ. 4 Al Ku-ruŋ beleŋ meteŋ go tiyyiŋ gobe Moseyensabare mata huwak niŋ yitiŋ goyen neŋhitte keŋkelawor po forok yeŋ hiyeŋ yeŋbemeteŋ gogo tiyyiŋ. Niŋgeb neŋbe megenniŋ dufay buluŋ go ma gama irdeb HoliSpirityen dufay po gama irde hityen.

5 Be, al kura megen niŋ dufay gamairde haŋ marbe uliŋde amaŋ hetek dufaygoyen po gama irde hitek nurde haŋyen.Goyenpoga al kura Holi Spirityen dufaygama irde haŋ marbe Holi Spirit beleŋ igiŋnurde hitekmata goyen po teŋ hitek nurdehaŋyen. 6 Fudinde, al kura megen niŋdufay gama irde hiyen al gobe Al Kuruŋdiliŋde kamtiŋ hiyen. Gega Holi Spirit

beleŋ dufaymiŋ doyaŋ irde hiyen al gobeAl Kuruŋ diliŋde al gergeŋ heŋ biŋ kamkeigiŋ hiyen. 7 Gega megen niŋ dufay pogama irde hiyen al gobe Al Kuruŋ asogoirde hiyen. Go al gobe Al Kuruŋyen sabagama ma irde hiyen. Irde epte ma gamairtek hiyeŋ. 8Al gwahade megen niŋ dufaybuluŋ beleŋ doyaŋ yirtiŋde po haŋ marbeepte ma wor po Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋnurtek mata goyen teŋ hinayiŋ.

9 Gega deŋ banabe Holi Spirit hi geb,megen niŋ dufay beleŋ ma doyaŋ dirde hi.Holi Spirit beleŋ doyaŋ dirde hi. Gega alkura Holi Spirit miŋmoŋ kenem al gobeYesu Kristuyen al moŋ. 10 Gega deŋ goyenYesu Kristuya haŋ kenem mata buluŋ niŋteŋ ultiŋbe bida henayiŋ gega, Al Kuruŋdiliŋde al huwak henayiŋ geb tontiŋbeyeŋya hinayiŋ. 11 Irde Al Kuruŋ Yesu Kristukamtiŋde mat isaŋ hiriŋ al gote Holi Spiritbeleŋ deŋ bana hi kenem Yesu kamtiŋdemat isaŋ hiriŋ al Al Kuruŋ beleŋ Holi Spiritdunyeŋ. Irke ultiŋ bida henayiŋ goyenkame sopte gergeŋ yirke hugiŋeŋ hinayiŋ.

12 Niŋgeb, kadne yago, neŋbe yeŋ beleŋgwaha diryiŋ goke wol hetek mata kurahi. Mata gobe megen niŋ dufay buluŋulniniŋde amaŋ hetek goyen ma po gamairde hitek go goyen. 13Gobemegen niŋ du-fay gama irde hinayiŋbe Al Kuruŋ diliŋdekamtiŋ hinayiŋ gega, ultiŋde mata buluŋteŋ teŋ dufay goyen Holi Spirityen tareŋdeyubul tinayiŋbe Al Kuruŋya hugiŋeŋ hi-nayiŋ geb, gago dineŋhime. 14Be, Al Kuruŋdirŋeŋ weŋ fudinde wor pobe Al KuruŋyenHoli Spirit beleŋ doyaŋ yirde yukuŋ hi margogo. 15 Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit dunyiŋgobe bikkeŋ kamde kamde niŋ kafura heŋhinhan dufay bana goŋ sopte mulgaŋ heŋheŋ gema dunyiŋ. Gwahade yarabe dirŋeŋweŋ heŋ heŋ ge Holi Spirit dunyiŋ. Niŋgebyende saŋiŋde Al Kuruŋ goyen eke merere,“Ado, Ado” ineŋ hityen. 16 Fudinde, HoliSpirit neŋ bana hi goreb bininiŋde wor po,“Deŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ,” dineŋhiyen. 17 Irde neŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋweŋ kenem kame yende det gote miŋ marhiniŋ. Goyenbe kanduk Yesu Kristu beleŋyinyiŋ gwahade neŋ manaŋ goyen banahitek. Gogab Al Kuruŋyen tareŋ turŋuŋyaŋ wor po yeŋ beleŋ Yesu Kristu untiŋgoyen neŋmanaŋ tetek. Irkeb yeŋya neŋya

Page 248: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 8:18 245 Rom 8:32tumŋaŋ Al Kuruŋyen det gote miŋ marhiniŋ.

Kame Yesu Kristu tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋkentek

18 Be, Al Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋworpo kame neŋ hitte forok yiyyeŋ gobe igiŋwor po geb, gayenter kanduk yeneŋ hitegabe det dirŋeŋ yeŋ nurde hite. 19Fudinde,tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ gobe fudinde worpo forok yiyyeŋ geb, megeŋya naŋkiŋya,irde det kuruŋ gayen gare dagehen ga AlKuruŋ beleŋ dirŋeŋ weŋ kawan forok yirkeyentek yeŋ nurdeb goke po doyaŋ heŋhaŋ. 20Megeŋya naŋkiŋya, irde det kuruŋgayenbe Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ kiryiŋgoyen gama ird ird niŋ soŋ hamiŋ gobemomŋoŋde ma soŋ hamiŋ. Al beleŋ matabuluŋ tikeb det kuruŋ gayen wor Al Ku-ruŋyen dufay gama ird ird niŋ soŋ hamiŋ.Gwaha tiyamiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ gwa-hade po henayiŋ yeŋ dufay kiryiŋ geb,gogo tiyamiŋ. Goyenpoga sopte igiŋ heteknalu niŋ doyaŋ heŋ haŋyen. 21 Goyennalureb det kuruŋ gayenbe buluŋ hitiŋdemat Al Kuruŋ beleŋ sopte yade gergeŋ worpo yiryeŋ. Irde Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ gobemata buluŋ yufukde mat yad siŋa yirkeAl Kuruŋyen tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyenbana hinayiŋ gwahade goyen po, det kuruŋgayen wor gwahade po heŋ hinayiŋ.

22 Be, det kuruŋ Al Kuruŋ beleŋ yiryiŋgabe buluŋ hitiŋde mat waŋ waŋ gayenterwor buluŋ hitiŋ goyen bana po heŋ uliŋmisiŋ nurde haŋ gobe nurde hite. Yeŋ uliŋmisiŋ nurde haŋyen gobe bere kura diriŋkawaŋ kere yeŋ uliŋ misiŋ kateŋ hiyengo gwahade goyen. 23 Goyenbe yeŋ pomoŋ. Neŋmanaŋ bininiŋ banamisiŋ nurdehityen. Neŋbe Al Kuruŋ beleŋ duneŋ yeŋbiŋa tiyyiŋ gote igineŋ meheŋde wor poHoli Spirit goyen titiriŋ mar. Goyenpoganeŋ gayen wor kanduk bana heŋ misiŋnurde hityen. Irde misiŋ nurde heŋyabeAl Kuruŋ beleŋ neŋ gayen dirŋeŋ weŋ worpo dirde ulniniŋ manaŋ buluŋ hitiŋde matgergeŋ wor po yiryeŋ yeŋ goke po doyaŋheŋ hityen. 24Neŋbe kame Al Kuruŋ beleŋgwaha diryeŋ yeŋ nurde doyaŋ heŋ hinhetgeb, Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋ tiyyiŋ. Gegadet kura tetek yeŋ goke doyaŋ heŋ hityengoyen bikkeŋ titiŋ kenem goke ma doyaŋheŋ hitek. Ganuŋ al beleŋ det kura bikkeŋ

titiŋ goyen temewoŋyeŋnurde gokedoyaŋheŋhiyeŋ? Hubuworpo. 25Geganeŋbedetkura yawartek goyen go ma yawartiŋ geb,goke doyaŋ heŋ hityen gega, goke piŋeŋma heŋ hityen.

26 Be, neŋ gayen kanduk bana hite gega,Al Kuruŋyen saŋiŋ turuŋ yaŋwor po goyengoke doyaŋ heŋ heŋ goreb tareŋ dirdehiyen gwahade goyen po, Holi Spirit worneŋ dufayniniŋ tareŋ moŋ gayen faraŋdurde hiyen. Neŋbe goke kura Al Kuruŋgusuŋaŋ irtek yeŋ ma nurde hityen gega,Holi Spirit yiŋgeŋ po nende gasuŋ teŋAl Kuruŋ eseŋ mere irde hiyen. Yeŋbegwaha teŋ heŋyabe neŋ ge buniŋeŋ wor ponurdeb biŋde misiŋ kuruŋ kateŋ heŋya AlKuruŋ mere irde hiyen. Misiŋ kateŋ hiyengobe epte ma gwahade yeŋ nurde tagal-tek. 27 Irde Holi Spiritbe Al Kuruŋyen alyabereya faraŋ yureŋ yeŋ Al Kuruŋyen du-faymiŋ po gama irde gusuŋaŋ irde hiyen.Niŋgeb neŋ alyen dufay keŋkela keneŋhiyen al Al Kuruŋbe Holi Spirit beleŋ du-fay dahade kerde gusuŋaŋ irde hi goyenkeŋkela nurde hiyen.

28 Irdeb al kura Al Kuruŋ beleŋ du-faymiŋ kerde hoy yirkeb yeŋ ge amaŋeŋnurde uneŋ haŋ mar hitte mata forok yeŋhaŋ kuruŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ yad bulyirdeb mel goyen igiŋ heŋ heŋ mat yirdehi gobe nurde hite. 29Gobe Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ hetek mar bikkeŋ nurdyuneŋbe Urmiŋ yara henayiŋ yeŋ basiŋayiryiŋ geb, gogo dirde hi. Gogab Urmiŋgobe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ hitiŋ margote urmiŋ mataliŋ hiyyeŋ. 30 Al Kuruŋbealya bereyamiŋ bikkeŋ basiŋa yirtiŋ goyenhoy yiryiŋ. Irde hoy yirke watiŋmar goyenal huwak yiryiŋ. Irde al huwak yirtiŋ margoyen deŋem turŋuŋ yaŋ yiryiŋ.

Al Kuruŋyen amaŋ dufaybe kuruŋ wor po31 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ igiŋ gwaha

diryiŋ goke daha yetek? Irde Al Kuruŋbeleŋ neŋ faraŋ durde hi kenem ganuŋal beleŋ asogo dirnayiŋ? Hubu wor po!32 Al Kuruŋbe Urmiŋ yende wor po goyenurne yeŋ be ma hiriŋ. Gwaha titŋeŋbe neŋmegen niŋ mar kuruŋ gake nurde megengar teŋ kerke kateŋ kamyiŋ. Niŋgeb YesuKristu basiŋa irtek wor gogo dunyiŋ geb,det hoyaŋ duneŋ duneŋ niŋ kama hiyyeŋ

Page 249: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 8:33 246 Rom 9:9yeŋ nurde haŋ? Moŋ, kama ma heŋ kuruŋpo duneŋ hiyeŋ. 33 Al Kuruŋ yiŋgeŋ pobasiŋa yirtiŋ mar goyen al huwak yiryiŋ.Niŋgeb ganuŋ al beleŋ Al Kuruŋ beleŋbasiŋa yirtiŋ mar goyen merem yaŋ yir-nayiŋ? Hubu wor po! 34 Be, Yesu Kris-tube neŋ ge teŋ kamyiŋ. Irde kamyiŋdemat huwaryiŋ. Huwardeb Doyaŋ Al Ku-ruŋ heŋbe Al Kuruŋ haniŋ yase beleŋ matkeperde neŋ ge teŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehi. Niŋgeb ganuŋ al beleŋmeremyaŋ dirdegote muruŋgem buluŋ dunyeŋ? Hubu worpo! 35 Irde ganuŋ al beleŋ Yesu Kristubeleŋ bubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋhi bana goŋ mat dad siŋa diryeŋ? Hubuwor po! Kanduk kurayen kurayen yeneŋhitek, ulniniŋ misiŋ kateŋ hitek, al hoyaŋbeleŋ buluŋ buluŋ dirde hinayiŋ, biŋgekamde hitek, ulniniŋ umŋa miŋmoŋ hitek,det buluŋ kura forok yeŋ buluŋ dirtek hi-nayiŋ, irde fuleŋa mata forok yeŋ hinayiŋkuruŋ gore Yesu Kristu beleŋ neŋ gayenbubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋ higoyen igiŋ walnayiŋ? Epte moŋ! 36Niŋgebyeŋ ge kanduk gwahade yentek goke AlKuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Ge goke teŋ neŋbe hugiŋeŋ al beleŋ

mudunke kamtek belŋeŋde po kuŋhityen.

Irde neŋbe sipsip gasa yirke kamde haŋyengo gwahade goyen hityen,” yitiŋ.Tikiŋ 44:22

37Be, neŋbe yitiŋ gwahade po kanduk banahityen gega, neŋ gayen bubulkuŋne worpo yeŋ nurd duneŋ hi al Yesu Kristu faraŋdurke kanduk karkuwaŋ gwahade goyenfole wor po yirde hityen. 38 Fudinde, AlKuruŋ beleŋ neŋ ge amaŋeŋ wor po nurdduneŋ hi. Niŋgeb dufaynerbe fudinde worpo gahade nurde hime: kamtek ma hitekyara kura, Al Kuruŋyen miyoŋ wet mauŋgura, haŋka ma kame, irde det saŋiŋmiŋyaŋ yara kura, 39 irde det naŋkiŋdeniŋ wet ma det megeŋ biŋde niŋ wet madet megen gar niŋ kurayen kurayen goreDoyaŋAl KuruŋniniŋYesuKristu niŋ teŋAlKuruŋ beleŋ neŋ bubulkuŋne wor po yeŋnurd duneŋ hiyen goyen epte ma wor powalnayiŋ.

9Israel mar

1 Be, nebe Yesu Kristuya har geb, meredineŋ hime gabe fudinde dineŋ hime. Usima wor po teŋ hime. Bener fudindeyeŋ nurdeya dineŋ hime. Holi Spirit wormerene gayen fudinde yeŋ nurde hi. 2 Be,bene biŋdebe Israel mar niŋ hugiŋeŋ kan-dukŋeŋ nurdeb buniŋeŋ wor po nurdehimyen. 3 Niŋgeb nigen miŋde niŋ alyabereya goyen faraŋ yurmewoŋ wor po yeŋnurde himyen. Goke teŋbe beleŋ kura hikenemmel gore nere gasuŋ teŋ Yesu Kristunurd unkeb nebe yende gasuŋ teŋbe YesuKristu tubul teŋ gisaw kuŋbe Al Kuruŋyenbearar bana heŋ yeŋ nurde himyen. 4 Be,nigen miŋde niŋ albe Israel mar gogo. Melgobe Al Kuruŋ beleŋ dirŋeŋ weŋ yirketareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyen bana hinhan.Al Kuruŋbe mel goya biŋa kura tareŋ poteŋbeMoseyen sabamanaŋ yunyiŋ. Irde AlKuruŋyen ya balembana doloŋ ird irdmatayikala yiryiŋ. Irdemel goyen gwaha gwahayireŋ yeŋ biŋa hoyaŋ hoyaŋ manaŋ teŋhinhin. 5Mel gobe Yuda marte hakwamiŋwor po miŋde mat watiŋ. Yesu Kristu woryeŋ goyenmiŋdemat watiŋ. Yesu KristubeAl Kuruŋ, det kuruŋ gayen doyaŋ yirde hial. Niŋgeb yeŋ po ga hugiŋeŋ turuŋ irdehitek hi. Fudinde wor po.

6 Be, Israel mar gobe tumŋaŋ Yesuyenalya bereya Israel mar fudinde wor pohewoŋ gega, gwahade ma haŋ. Niŋgeb AlKuruŋ beleŋ mel goyen hitte biŋa tiyyiŋgobe sorkokhiriŋ yeŋnurtek? Moŋ, sorkokma hiriŋ. Israel marbe Al Kuruŋ beleŋbasiŋa yiryiŋ gega, tumŋaŋ ma basiŋayiryiŋ. Al kura po basiŋa yiryiŋ geb, gogoal tumŋaŋ ma Yesuyen alya bereya hitiŋ.7 Mel gobe tumŋaŋ Abrahamyen miŋdemat watiŋ gega, go kuruŋ gobe tumŋaŋAbrahamyen dirŋeŋweŋma hamiŋ. Gokebbikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ, “Aisakyen miŋdemat forok yeŋ hinayiŋ go muŋ po gabdiriŋgeweŋhenayiŋ,” inyiŋ gogo. 8Niŋgebmere gote miŋbe Abrahamyen dari pogama irde diriŋ forok yitiŋ gobe Al Ku-ruŋyen dirŋeŋ weŋ moŋ. Munaŋ Al Ku-ruŋ beleŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋ goyengama irde diriŋ forok yitiŋ go po ga Abra-hamyen dirŋeŋ weŋ wor po. 9Be, Al Kuruŋbeleŋ Abrahamhitte biŋa tiyyiŋmere gobegahade: “Dama kura imoyenter nalu kirtiŋhi goyenter gab sopte mulgaŋ heŋ ge hitte

Page 250: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 9:10 247 Rom 9:25wayeŋ. Goyenterbe berge Sarabe diriŋ aldiriŋ kura kawaŋ kiryeŋ,” yitiŋ hi.

10 Goyenbe go muŋ po moŋ. Aisakberem Rebeka urmiŋ waraŋ gote naniŋbeuŋkureŋ Aisak po. Aisak gobe neŋ Israelmar kuruŋ gate asininiŋ. 11-12 GoyenbeAisak urmiŋ waraŋ kalpaŋ goyen forokyeŋ miŋmoŋdebe Al Kuruŋ beleŋ Rebekagoyen, “Itiŋbe kuliŋde meteŋ al hiyyeŋ,”inyiŋ. Go mere gobe diriŋ irawa go kawaŋheŋ mata igiŋ daw ma buluŋ daw goyentike yeneŋya ma gwaha yiriŋ. Al Kuruŋbeleŋ bikkeŋ dufaymiŋ kiryiŋ go po gamairde kuliŋ go basiŋa iryiŋ. Niŋgeb Al Ku-ruŋ beleŋ gwaha iryiŋ gobe yeŋbe alyenmata keneŋbe basiŋa ma yirde hiyen, du-faymiŋde igiŋ nurd yuneŋbe basiŋa yirdehiyen goyendikala dirde hi. 13Niŋgebmatagoke Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Nebe Yekop goyen bubulkuŋne wor po

yeŋ nurde uneŋ hime.Munaŋ Isobe gwahade ma nurd uneŋ

hime,” yitiŋ. Malakai 1:2-314 Niŋgeb daha yetek? Al Kuruŋ beleŋ

go tiyyiŋ goke teŋ yeŋbe mata huwak matiyyiŋ yetek? Epte moŋ! 15 Al Kuruŋ beleŋmatamiŋ goke teŋ Mose gaha inyiŋ:“Dufayner al kura buniŋeŋ ire yeŋbe

gwaha po ireŋ.Irde al kura igiŋ ire yeŋbe gwaha po ireŋ,”

yitiŋ hi. Yumulgaŋ 33:1916Niŋgeb Al Kuruŋ yiŋgeŋ po gab ganuŋ alkura buniŋeŋ ire yeŋbe gwaha iryeŋ. Mu-naŋ al beleŋ dufaymiŋde Al Kuruŋ beleŋbasiŋa nirwoŋ yeŋ nuryeŋ, irde mata igiŋteŋ himeke gab gwaha niryeŋ yeŋ kurutyeŋ hiyeŋ gore epte ma Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ iryeŋ. 17 Al Kuruŋbe matamiŋgwahade geb, Isip naŋa doyaŋ al kuruŋFero gobe meremiŋ pel ird ird niŋ basiŋairdeb gaha inyiŋ: “Ge hittebe saŋiŋneturŋuŋ yaŋ wor po goyen kawan forokirmeke al megen hike kwa kuruŋ gore nur-debneniŋnurnayiŋ yeŋdufay kerdeb gogoge gayen doyaŋ al kuruŋ girmiriŋ,” inyiŋ.18 Niŋgeb Al Kuruŋbe dufaymiŋde al kurabuniŋeŋ ire yeŋbe buniŋeŋ iryeŋ. Irde alkura meremiŋ pel ird ird niŋ tonaŋ tareŋire yeŋbe gwahade po iryeŋ.

19 Be, Al Kuruŋbe gwahade hi goke alkura dufaymiŋ soŋ hekeb, “Al Kuruŋ beleŋneŋ gayen mata gwaha gwaha teŋ hinayiŋ

yeŋ yiŋgeŋde dufay po gama irde basiŋadirtiŋ kenem daha mat dufaymiŋ waltek?Epte moŋ! Niŋgeb mata buluŋ teŋ hityengobe nindikeŋ ma forok yirde hityen gega,daniŋ Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋniniŋge merem yaŋ dirde hiyen? Gobe igiŋmoŋ,” yeŋ haŋyen. 20 Goyenpoga deŋbeal dahade geb, gwaha yeŋ haŋ? Neŋ almegen niŋ gare Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋgama irde daha kura diryeŋ goyen gokeepte ma, “Daniŋ gahade diraŋ?” intek.Mata gobe det kura al kura beleŋ iryeŋ goretigiri teŋbe iryeŋ al goyen, “Daniŋ gahadeniraŋ?” ma inyeŋ go gwahade goyen. 21Be,kuwe yase yird yird albe woŋa teŋ kuweyase gwahade yireŋ yeŋ nurdeb dufaymiŋgo po gama irde yiryeŋ. Kuwe yase kurameteŋ kuruŋ uneŋ uneŋyen ireŋ yeŋbegwahade po iryeŋ. Munaŋ kuwe yase kurameteŋ mali untek goyen ire yeŋbe igiŋ alairyeŋ.

22 Niŋgeb Al Kuruŋ wor mata gwahadegoyen po teŋ hiyen. Yeŋbe mata bu-luŋ mar goyen beararmiŋ kawan po ken-nayiŋ, irde tareŋmiŋ wor keneŋ bebaktinayiŋ yeŋ nurde gwamuŋ yure yeŋbeigiŋ gwamuŋ yuryeŋ. Gega yeŋbe bemelma gwaha yirde ulyaŋde doyaŋ heŋ heŋniŋ piŋeŋ ma irde hiyen. Gobe dufaymiŋpo gama irde gwaha teŋ hi geb, al kurabeleŋ goke epte ma innayiŋ. 23 Munaŋ alkura Al Kuruŋyen buniŋeŋ dufay bana pohaŋ mar goyen kurabe neŋ gago. NeŋbeAl Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ wor pogoyen kennayiŋ yeŋ bikkeŋ gitik diryiŋgeb, tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyenneŋ gayendikala direŋ yeŋ nurde hinhin. Goyenbe alkura beleŋ epte ma, “Daniŋ yeŋ po gwahayirde hi?” innayiŋ. 24 Neŋbe Al Kuruŋbeleŋ hoy diryiŋ gega, al miŋ uŋkureŋdemat po ma hoy diryiŋ. Neŋ kurabe Yudamar, kurabe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋgayen hoy diryiŋ. 25Al Kuruŋ beleŋ gwahadiryiŋ goke mere basaŋ almiŋ kura Hoseabeleŋ Al Kuruŋyen mere gahade kayyiŋ:“Ne beleŋ alya bereya nere ma hinhan

goyen yadeb ‘Nere alya bereya,’yineŋ.

Irde al miŋ hoyaŋ goyen bubulkuŋnewor po yeŋ ma nurd yuneŋ hin-hem goyen yadebe ‘Diriŋne yago,

Page 251: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 9:26 248 Rom 10:9bubulkuŋne wor po’ yineŋ.” yitiŋhi. Hosea 2:23

26 Irdeb,“Naŋa kurar kura Al Kuruŋ beleŋ, ‘Deŋbe

nere alya bereya moŋ,’ yinyiŋdegor po kamebe,

‘Mel gabe Al Kuruŋ gwahader hitiŋ gotealya bereya’ yinyeŋ,” yitiŋ hi. Hosea1:10

27 Be, Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaiabeleŋ Israel mar niŋ gahade tareŋ po taga-lyiŋ:“Israel marbe budamwor po, makaŋde niŋ

sawsawa yara.Goyenpoga Al Kuruŋ beleŋ al tumŋaŋ

ma yawaryeŋ, al tapum muŋ poyawaryeŋ.

28 Gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamegen haŋ kuruŋ goyen hitte meretiyyiŋ gote igineŋ araŋ po forokiryeŋ geb gogo,” yitiŋ hi. Aisaia10:22-23

29 Mere gobe Aisaia beleŋ asaŋmiŋ banagoŋ meheŋ beleŋbe gahade kayyiŋ goyatuŋande. Meremiŋbe gahade:“Doyaŋ Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋ wor po

beleŋ diriŋniniŋ kura yubul ma teŋtumŋaŋ gwamuŋ yuryiŋ manhan

neŋbe SodomyaGomoraya taunde niŋmar yara hitewoŋ,” yitiŋ hi. Aisaia1:9

Israel marbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ mairde haŋ

30 Niŋgeb goke teŋ neŋbe gaha poyetek: al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ, matahuwak teŋ teŋ niŋ dufay ma heŋ haŋmar beleŋ Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋirdeb Al Kuruŋ diliŋde al huwak hitiŋ haŋ.31 Munaŋ Yuda marbe Moseyen sabaremata huwak niŋ yitiŋ goyen gama ird irdniŋ kurut yeŋ haŋyen gega, Al Kuruŋ dil-iŋde al huwak ma hitiŋ haŋ. 32 GoyenbeIsrael mar gobe dahade niŋ al huwak mahitiŋ haŋ? Mel gobe Yesu niŋ dufaymiŋsaŋiŋ irtiŋeŋbe mata igiŋ teŋ gab al huwakhetek yeŋ nurde haŋyen geb, gogo soŋhamiŋ. Gobe al kura hora go ma keneŋbekukuhuk urde takteŋ mayyeŋ go gwahadeyara tiyamiŋ. 33 Goke teŋbe Al Kuruŋyenasaŋde gahade katiŋ hi:“Ga kennaŋ.

Ne beleŋ Yerusalem taunde hora kurakereŋ.

Irkeb albe kukuhuk yurde yakteŋ gasayiryeŋ.

Irde hora kuruŋ kura kereŋ.Irkeb albe gore yirkeb yakteŋ gasa

yirke kateŋ buluŋ po henayiŋ.Gega al kura yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ

marbe epte ma memya hetek hi-nayiŋ,” yitiŋ hi. Aisaia 8:14;28:16

101 Be, kadne yago, ne bener gabe Israel

mar goyen Al Kuruŋ beleŋ yumulgaŋ ti-woŋ yeŋ nurdeb Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehimyen. 2 Mel gobe Al Kuruŋ niŋ meteŋtitek wor po nurde haŋyen gobe fudindeyeŋ igiŋ tagaleŋ. Gega go teŋ haŋyen gobeAl Kuruŋbe gwahade yeŋ keŋkelama bebakteŋya gwaha teŋ haŋyen. 3 Mel gobe AlKuruŋ diliŋde al huwakheŋheŋ beleŋ gobeAl Kuruŋ hitte mat watiŋ goyenma nurdebyiŋgeŋde saŋiŋde al huwakhiniŋ yeŋ kurutyeŋ haŋyen. Niŋgeb al huwak heŋ heŋbeleŋ fudinde goyen gamama irde haŋyen.4Goyenbe al kura Yesu Kristu niŋ dufaymiŋtareŋ iryeŋbe Al Kuruŋ beleŋ al huwak in-yeŋ. Niŋgeb goke teŋbe Yesu Kristu beleŋMoseyen saba goyen pasi kiryiŋ.

5 Be, Mosebe sabamiŋ gama irde alhuwak heŋ heŋ goke gahade kayyiŋ: “Alkura sabamiŋ gama irde hiyeŋ albe sabagore po tareŋ irke hiyeŋ,” yitiŋ hi. 6 GegaYesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde Al Kuruŋdiliŋde huwak hitiŋ marbe gaha yeŋ hi-nayiŋ: “(Yesu Kristube bikkeŋ megen garkatyiŋ gega, go ma nurdeb Yesu teŋmegengar kateŋ kateŋ niŋ yeŋ heŋbe) dindikeŋuliŋ, ‘Ganuŋ beleŋ Al Kuruŋyen gasuŋdehurkuyeŋ?’ ma yenayiŋ. 7 Irde (Yesu Kris-tube bikkeŋ kamyiŋde mat huwaryiŋ gega,go ma nurdeb al kamtiŋ gasuŋde mat Yesugo teŋ waŋ waŋ ge yeŋ heŋbe) dindikeŋuliŋ, ‘Ganuŋ al beleŋ al kamtiŋde gasuŋdekurkuyeŋ?’ ma yenayiŋ,” yitiŋ hi. 8 Meregote miŋbe gahade: “Al Kuruŋ diliŋdehuwak heŋ heŋ mere gobe gisaw inor mahi. Ketaltiŋde hi, mohoŋtiŋde hi, irde bitiŋbana hi.” Mere gobe dufaytiŋ tareŋ irdird mere, neŋ beleŋ tagalde tukuŋ hityengogo. 9 Niŋgeb mere go yitiŋ gwahade po,al kura biŋde mat wor po Al Kuruŋ beleŋ

Page 252: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 10:10 249 Rom 11:3Yesu go kamtiŋde mat isaŋ hiriŋ goyenfudinde yeŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋ, irdeyiŋgeŋ mohoŋde wor po, “Yesube DoyaŋAl Kuruŋ,” yiyyeŋbe Al Kuruŋ beleŋ al gotumulgaŋ tiyyeŋ. 10 Fudinde, al kura Yesuniŋ biŋde mat dufaymiŋ saŋiŋ irke Al Ku-ruŋ beleŋ al huwak inyeŋ. Irde dufaymiŋtareŋ irtiŋ goyen mohoŋde mat kawan potagalkeb Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tiyyeŋ.11 Goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋdebe, “Alkura yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irtiŋ marbeepte ma yeŋ ge memya hetek hinayiŋ,”yitiŋ hi. 12-13 Niŋgeb yitiŋ gwahade po,Yuda mar ma al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋgoyen tumŋaŋ ala Al Kuruŋ beleŋ gwahayiryeŋ. “Al kura gore Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋfaraŋ duri yeŋ hoy irnayiŋ marbe tumŋaŋyumulgaŋ tiyyeŋ,” yiriŋ geb, yeŋbe al kurafaraŋ niŋ hoy irnayiŋ mar tumŋaŋ goteDoyaŋ Al Kuruŋ hiyyeŋ. Irde go mar goyenguram yirde saŋiŋ wor po yirde hiyeŋ.

14 Goyenbe al kura Doyaŋ Al Kuruŋ niŋdufaymiŋ tareŋ ma iryeŋbe daha mat hoyiryeŋ? Irde yende mere momoŋmiŋ kuramuŋ ma nurtiŋ kenem daha mat yeŋ gedufaymiŋ tareŋ iryeŋ? Irde yeŋ ge al kurabeleŋ ma tagalkeb daha mat nuryeŋ? Eptemoŋ. 15 Irde mere goyen tagal tagal niŋhulyaŋ ma yirnayiŋbe ganuŋ mar beleŋdaha mat mere goyen tagalnayiŋ? Hubuwor po. Goke teŋbe gahade Al Kuruŋyenasaŋde katiŋ hi: “Al kura kuŋ Al Kuruŋyenmere igiŋ goyen tagalde hiyeŋ al gobe AlKuruŋ beleŋ igiŋ wor po kinyeŋ,” yitiŋ.

16 Goyenpoga Yuda marbe tumŋaŋ maYesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen nurde du-faymiŋ saŋiŋ iramiŋ. Kura po ga gwahatiyamiŋ. Niŋgeb goke teŋbe Aisaia beleŋ,“Doyaŋ Al Kuruŋ, mere tagalde hitekeganuŋ al beleŋ fudinde yeŋ nurde du-faymiŋ tareŋ irnayiŋ? Hubuwor po,” yiriŋ.17Niŋgeb al kura Yesu Kristu niŋ dufaymiŋtareŋ ire yeŋbe meremiŋ wa nurde gabdufaymiŋ saŋiŋ iryeŋ. Goyenbe mere igiŋgoyen daha mat nuryeŋ? Gobe al kurabeleŋ Yesu Kristuyen mere goyen tagalkegab nuryeŋ. 18Goyenbe gusuŋaŋ kura dire?Israelmarbemere igiŋ goyenma nuramiŋ?Moŋ, nuramiŋ. Niŋgeb goke teŋbe Al Ku-ruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:

“Sabamiŋbe megeŋ kuruŋ gare nurdetukutiŋ ala tiyyiŋ.

Irde meremiŋbe naŋa kuruŋ gayen kuŋpasi hiriŋ,” yitiŋ. Tikiŋ 19:4

19 Be, sopte gusuŋaŋ kura dire? Israel margobe mere gote miŋ bebak ma tiyamiŋ?Moŋ, bebak tiyamiŋ. Gega mere goyenharhok unamiŋ. Niŋgeb goke Al Kuruŋbeleŋ yiriŋ goyen bikkeŋ Mose beleŋ ga-hade kayyiŋ:“Nebe alya bereya nere yitiŋ moŋ goyen

yawareŋ.Irkeb go yeneŋbe bitiŋde igiŋ ma nur-

nayiŋ.Irde merene bebak ma titiŋ mar goyen

yawareŋ.Irkeb goke bitiŋ ar yiyyeŋ,” yitiŋ hi.

Saba 32:2120 Irde Aisaia beleŋ Al Kuruŋyenmere tagaltagal niŋ kafura ma heŋbe Al Kuruŋyenmere goyen kawan po gaha yiriŋ:“Nebe al kura ne niŋ ma naŋkeneŋ hitiŋ

mar beleŋ nenamiŋ.Irde ne niŋ gususuŋaŋ ma heŋ hitiŋ

mar hitte nigeŋ kawan hemeke ne-namiŋ,” yitiŋ hi. Aisaia65:1

21 Goyenpoga Israel mar niŋ teŋbe gahayiriŋ:“Wampot mat waŋ waŋ wawuŋ hihi gayen

merene gama ma irde tonaŋ saŋiŋwor po heŋ haŋ mar goyen

ne hitte wawoŋ yeŋ hanne yak irtiŋdehime,” yitiŋ hi. Aisaia 65:2

11Al Kuruŋ beleŋ Israel mar buniŋeŋ yiryiŋ

1 Be, Israel marte matabe gwahade geb,Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ goyen pelyiryiŋ? Moŋ, gwaha ma yiryiŋ! Nigeŋ worIsrael mar al, irde Abrahamyen asem, irdeBenyaminyen* miŋde niŋ al. 2 Fudinde, AlKuruŋbe Israel mar goyen forokma yekeyabasiŋa yiryiŋ geb, alya bereyamiŋ go mapel yiryiŋ. Be, deŋbe Al Kuruŋyen asaŋdeAl Kuruŋyen mere basaŋ al Elaia beleŋIsrael mar niŋ igiŋ ma nurde Al kuruŋgusuŋaŋ iryiŋ gote baraŋmiŋbe bitiŋ sirma yeŋ hiyen gogo. 3 Be, Elaia beleŋ AlKuruŋ gaha inyiŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ, mere

* 11:1: Benyaminbe Yekop urmiŋ weŋ 12 bana goŋ funaŋbe gogo.

Page 253: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 11:4 250 Rom 11:17basaŋ margebe gasa yirke kamaŋ. Irde gegalak girde haŋyen altabe pir yirde pasihaŋ. Ne muŋ po gab gago hime gega, newor mununniŋ teŋ haŋ,” inyiŋ. 4 Irkeb AlKuruŋ beleŋ dahade wol hiriŋ? Yeŋ beleŋgahade wol hiriŋ: “Nebe nigeŋ ge Israelmar 7,000 basiŋa yirmiriŋ haŋ. Niŋgebmel gobe det toneŋ kura Bal ineŋ haŋyengoyen ma doloŋ irde haŋ,” inyiŋ. 5Niŋgebgayenter gayenwor Israelmar bana al kuraAl Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋyirde basiŋa yirtiŋ mar kura haŋ. 6 Melgobe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋigiŋ yirtiŋ geb, basiŋa yiryiŋ. Mel gotemata igiŋ goke ma basiŋa yiryiŋ. Munaŋmatamiŋ igiŋ goke Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋyirde igiŋ igiŋ yiryiŋ manhan yeŋ beleŋbuniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yiryiŋ gobe miŋmiŋmoŋ hewoŋ.

7 Niŋgeb Israel mar niŋ daha yetek? Melgobe Al Kuruŋ diliŋde al huwak heŋ heŋge kurut wor po yeŋ hinhan. Goyenpogagwahade ma hamiŋ. Alya bereya Al Ku-ruŋ beleŋ yumulgaŋ tiye yeŋ basiŋa yirtiŋmar gore muŋ po gab Al Kuruŋ diliŋde alhuwak hamiŋ. Munaŋ budam kuruŋ gobebiŋ tareŋ wor po irde Al Kuruŋyen merepel iramiŋ. 8 Matamiŋ gwahade goke AlKuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Al Kuruŋ beleŋ mel gote dufaymiŋ mala

tiyyiŋ.Irkeb gayenter diliŋde Al Kuruŋyen mere

keneŋ haŋ gega, bebak ma teŋ haŋ.Irde kirmiŋde Al Kuruŋyen mere nurde

haŋ gega, wukkek ma nurde haŋ,”yitiŋ hi. Saba 29:4; Aisaia 29:10

9 Irde Dewit beleŋ gaha yiriŋ:“Dula matamiŋ gore po yukuŋ buluŋde

yukukeb buluŋ hewoŋ.Irdeb yakteŋ gasa yirwoŋ.Mata buluŋmiŋ gote muruŋgembe gogo

teŋ hinayiŋ.10 Go mar goyen diliŋ titmiŋ heŋbe epte

ma naŋkenwoŋ.Irde hugiŋeŋ kanduk kuruŋ bana heŋ

pukiŋ werwer po heŋ hiwoŋ,” yitiŋhi. Tikiŋ 69:22-23

11 Be, Israel mar gwahade haŋ gokegusuŋaŋ kura direŋ. Israel mar yakteŋgasa yiryeŋ yitiŋ goyenbe fudinde gwahayirke hugiŋeŋ buluŋ po heŋbe sopte igiŋ

hetek ma henayiŋ? Moŋ! Israel mar gotemata buluŋ niŋ teŋbe Al Kuruŋ beleŋ almiŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen yumul-gaŋ tiyyiŋ. Gogab Israel mar beleŋ goyeneŋbe, “Daniŋ geb neŋbe gwahade mahite?” yeŋ biŋ huwarwoŋ yeŋ nurdeb gogoAl Kuruŋ beleŋ gwaha yiryiŋ. 12 Be, Israelmar beleŋ mata buluŋ tiyamiŋ goke teŋAl Kuruŋ beleŋ al miŋ hoyaŋ megen haŋkuruŋ goyen igiŋ igiŋ wor po yiryiŋ. IrdeIsrael mar beleŋ Al Kuruŋyen mere gamaird ird niŋ soŋ hamiŋ goke teŋbe al miŋhoyaŋ Yuda mar moŋ goyen igiŋ igiŋ worpo yiryiŋ. Niŋgeb Israel mar tumŋaŋ AlKuruŋ hitte mulgaŋ henayiŋbe Al Kuruŋbeleŋ daha tiyyeŋ? Yeŋbe amaŋeŋ wor ponurdeb al igiŋ igiŋ yiryeŋ gobe kuruŋ worpo, haŋkapya igiŋ igiŋ yiryiŋ gote folekworpo yiryeŋ!

13 Be, deŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋgoyen mere kura direŋ tihim. Nebe AlKuruŋ beleŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋhitte kuŋ merene tagalde hayiŋ nineŋbemeteŋ go nuntiŋ geb, meteŋne goke turuŋturuŋ titek hime. 14 Gwaha teŋ himekebnigen al Israel mar goyen neneŋbe, “Daniŋneŋbe gwahademahite?” yeŋ biŋ huwarkemel goyen kura Yesu nurd unkeb Al Kuruŋbeleŋ yumulgaŋ tiwoŋ yeŋ nurde gwahateŋ himyen. 15 Israel mar beleŋ Al Ku-ruŋyen mere pel iramiŋ geb, Al Kuruŋbeleŋmel go harhok yuneŋbe almiŋ hoyaŋYuda mar moŋ goyen awalik yiryiŋ. GegaIsrael mar gore Al Kuruŋ niŋ biŋ mul-gaŋ hekeb Al Kuruŋ beleŋ yumulgaŋ teŋdaha yiryeŋ? Igiŋ wor po yiryeŋ. Gotinayiŋ gobe al kamtiŋde mat huwartiŋyara tinayiŋ. 16Mata gwahade forok yiyyeŋgobe beret kura Al Kuruŋ unniŋ yeŋ kaŋbeubala teŋ parwek dirŋeŋ muŋ kura Al Ku-ruŋ galak irnayiŋ gobe beret kuruŋ goyenwor tumŋaŋ Al Kuruŋyen hiyyeŋ go gwa-hade goyen. Irde he kura goyen filginiŋbeAl Kuruŋ beleŋ wukkek iryeŋbe he gotehaniŋya pigiŋya kuruŋ goyen wor wukkekhenayiŋ go gwahade goyen.

17 Be, olip he yase gote haniŋ kurawalde yemeydeb olip he duwi kurate haniŋteŋbe waltiŋde gore tur irke he duwi gotehaniŋbe he yase gote haniŋ hiriŋ. Irde olipyase filginiŋ beleŋ fe tuluŋ teŋ hi goyenolip duwi haniŋ gor tur irtiŋ goyen wor

Page 254: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 11:18 251 Rom 11:32fimiŋ goyen tuluŋ teŋ gergeŋ hiriŋ. Be,olip duwi haniŋ gobe deŋ al miŋ hoyaŋYuda mar moŋ gogo. Munaŋ olip yasehaniŋ gobe Israel mar. Niŋgeb Israel marAl Kuruŋ harhok unamiŋ gote gasuŋbedeŋ beleŋ tamiŋ. 18 Niŋgeb dindikeŋge turuŋ turuŋ teŋ he yase gote haniŋwaltiŋ Israel mar goyen det dirŋeŋ yeŋma nurde yuneŋ hinayiŋ. Deŋbe duliŋ potur dirtiŋ haŋ. Deŋ beleŋ olip yase gotefilginiŋ† goyen tareŋ ma irde haŋ. Gwa-hade yarabe filginiŋ gore gab deŋ goyensaŋiŋ dirde hi. 19 Goyenpoga deŋ beleŋhuwardeb, “Gwaha, goyenbe olip yase gotehaniŋ Israel marbe baŋ yeŋ kattiŋ yarageb, neŋ gare gasuŋmiŋ titiŋ go,” yeŋhaŋ. 20 Be, gobe fudinde gega, mel gobeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ ma yirkeb gogowalde yimiyyiŋ. Munaŋ deŋbe yeŋ ge du-faytiŋ tareŋ irtiŋde matbe gogo gasuŋmiŋtamiŋ. Deŋ wor Al Kuruŋ beleŋ Israelmar pel yiryiŋ gwahade goyen diryeŋ geb,dindikeŋ ge turuŋ turuŋ ma teŋ kafuraheŋ ga hinayiŋ. 21 Al Kuruŋ beleŋ he yasegote haniŋ wor po goyen yeŋ ge dufaymiŋsaŋiŋ ma yirkeb walde yimiyyiŋ. Niŋgebdeŋ olip duwi haniŋ duliŋ dawaŋ gor turdirtiŋ goyen Al Kuruŋ niŋ dufaytiŋ tareŋma yirnayiŋbe walde demey demeymiŋbemeteŋeŋ moŋ geb, dindigeŋ ge turuŋ tu-ruŋ ma teŋ kafura heŋ ga hinayiŋ.

22 Niŋgeb Al Kuruŋbe igiŋ igiŋ po madiryeŋ, buluŋ dirtek goke manaŋ nurdega hinayiŋ. Yeŋbe al kura meremiŋ gamama irde hinayiŋ marbe buluŋ yiryeŋ. Mu-naŋ deŋ yeŋ ge dufaytiŋ tareŋ irtiŋ marbeigiŋ igiŋ diryeŋ. Munaŋ gwahade matinayiŋbe deŋ wor walde dimiyyeŋ. 23 Be,Israel mar Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ waldeyimiyyiŋ goyen yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ mayird yird mata goyen tubul tinayiŋbe AlKuruŋ beleŋ yadeb olip hemiŋde sopte turyiryeŋ. Al Kuruŋbe gwaha yird yird tareŋmiŋyaŋ geb, igiŋ gwaha yiryeŋ. 24 Deŋbeolip duwi haniŋ yara gega, Al Kuruŋ beleŋolip yasere gor tur dirkeb he gote haniŋdegereŋ hamiŋ. Niŋgeb Israel mar olip yasegote haniŋ wor po goyen gasuŋeŋde soptetur ird irdbemeteŋeŋmoŋwor po. Araŋeŋpo tur iryeŋ.

Al Kuruŋbe al tumŋaŋ buniŋeŋ yirde hiyen25 Be, kadne yago, mere kura banare

niŋ goyen deŋbe keŋkela bebak tiwoŋ yeŋnurde hime. Gogab dufaytiŋ wukkek yeŋdindikeŋ ge turuŋ turuŋ ma teŋ hinayiŋ.Be, merebe gahade: Israel mar beleŋ biŋtareŋ irde Al Kuruŋyen mere pel irde haŋgobe hugiŋeŋ ge moŋ. Go teŋ haŋ gobe almiŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen Al Kuruŋbeleŋ dufaymiŋde gwahade wanayiŋ yeŋnuryiŋ goyen waŋ ep heke gab bada heŋAl Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ henayiŋ. 26 IrkebAl Kuruŋ beleŋ Israel mar goyen tumŋaŋyumulgaŋ tiyyeŋ. Niŋgeb goke teŋbe AlKuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Yumulgaŋ teŋ teŋ Albe Yerusalem‡ mat

forok yiyyeŋ.Yeŋ beleŋ Yekopyenmiŋde niŋmartemata

buluŋ goyen yad siŋa yiryeŋ.27 Goya goyenbe mata buluŋmiŋ halde

yuneŋ. Gabe mel go hitte biŋatimiriŋ go goyen,” yitiŋ hi. Aisaia59:20-21; 27:9

28 Be, gayenter gayen Israel mar gobeYesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen pel irdehaŋ geb, mere igiŋ gobe deŋ al miŋ hoyaŋYuda mar moŋ hitte kukeb gogo nurdehaŋ. Mata gobe deŋ ge teŋ forok yitiŋ geb,gogo Israel mar gore Al Kuruŋ asogo irdehaŋ. Gega Israel marbe asem weŋ Abra-ham, Aisakyabe Yekopya goke teŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ basiŋa yiryiŋ geb, gayenter worIsrael mar goyen bubulkuŋne wor po yeŋnurd yuneŋ hi. 29 Al Kuruŋbe alya bereyanigen yeŋ basiŋa yirde guram yirde saŋiŋyiryeŋbe go ma sopte tareŋmiŋ tumulgaŋtiyyeŋ geb, gogo Israel mar niŋ amaŋeŋnurde hiyen. 30 Munaŋ deŋ al miŋ hoyaŋYudamarmoŋbe bikkeŋAl Kuruŋyenmeregama ma irde hinhan gega, Israel margore meremiŋ gama ma irkeb gayenter AlKuruŋyen buniŋeŋ dufaybe deŋ hitte hi.31 Niŋgeb Israel mar Al Kuruŋyen meregama ma irde haŋ goyen wor Al Kuruŋbedeŋ Yuda mar moŋ goyen buniŋeŋ diryiŋgwahade goyen po yiryeŋ. 32 Al Kuruŋbeleŋ alya bereya buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋma yiryeŋbe epte mamata buluŋ banamatsiŋare katnayiŋ goyen yikala yireŋ yeŋbe

† 11:18: Olip yase filginiŋbe Israel marte hakwamiŋ Abraham, Aisakyabe Yekopya niŋ yitiŋ. ‡ 11:26: KurabeSaion.

Page 255: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 11:33 252 Rom 12:10nurtiŋde po alya bereya tumŋaŋ yubul tikemeremiŋ pel irtiŋde po hinhan.

33 Fudinde, Al Kuruŋyen buniŋeŋ du-fayya dufaywukkekmiŋyabe kuruŋwor po.Yeŋbe det kuraŋmawor po amuheŋhiyen.Niŋgeb ganuŋ al beleŋ dufay kerde hiyengoyen gwahade gwahade yeŋ tagalnayiŋ?Irde ganuŋ al beleŋ matamiŋbe gwahadeyeŋ bebak tinayiŋ? Hubuwor po! 34Niŋgebgoke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahadekatiŋ hi:“Ganuŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen dufay

keneŋ bebak tiyyeŋ? Epte moŋ.Ganuŋ beleŋ dufay igiŋ kura unyeŋ? Epte

moŋ,” yitiŋ hi. Aisaia 40:1335 Irde,“Ganuŋ beleŋ Al Kuruŋ det kura untiŋ geb,

gote wolmiŋeŋ untek hi? Hubuworpo,” yitiŋ hi. Yop 41:11

36 Fudinde, det kuruŋ gabe Al Kuruŋhitte mat po watiŋ, irde yeŋ beleŋ poyiryiŋ. Irde det kuruŋ gabe yeŋ beleŋ pogab pasi kiryeŋ. Niŋgeb yeŋ po ga hugiŋeŋdeŋem turŋuŋ yaŋ irde hitek! Fudinde worpo.

12Yesuyen alya bereyat mata gergeŋ

1 Niŋgeb, kadne yago, Al Kuruŋ beleŋneŋ gayen buniŋeŋwor po dirde hiyen geb,mere tareŋ po direŋ tihim: megen heŋyadindikeŋ goyen det kura Al Kuruŋ galakirtiŋ yara Al Kuruŋ unnayiŋ. Gwaha irniŋyeŋbe dindikeŋ goyen Al Kuruŋ diliŋdewukkek, yeŋ beleŋ amaŋeŋ nurtek mat pomata teŋ hinayiŋ. Mata gwaha teŋ hinayiŋgobeHoli Spirityen saŋiŋdeAl Kuruŋdoloŋird ird matabe gogo teŋ hinayiŋ. 2 Irdemegen niŋ marte mata go ma gama irdehinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe dufaytiŋ gergeŋigiŋ po yirde matatiŋ hoyaŋ teŋ hinayiŋ.Gwaha irde gab Al Kuruŋyen dufay goyenkeneŋ bebak teŋ hinayiŋ. Al Kuruŋyendufayde det damiŋbe igiŋ, mata dahadebeAl Kuruŋ beleŋ amaŋeŋ nurde hiyen, irdemata damiŋbe Al Kuruŋ diliŋde buluŋmiŋ-moŋ goyen yeneŋ keŋkela bebak teŋ hi-nayiŋ.

3 Be, Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nirdeigiŋ igiŋ nirde meteŋmiŋ nuntiŋ geb, deŋhaŋ kuruŋ goyen mere kura direŋ tihim.

Merebe gahade: deŋ bana goyen al kurayiŋgeŋbe al gwahade moŋ gega, nebe algwahade yeŋ yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ mateŋ hiyeŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋ niŋdufaytiŋ tareŋ ird ird goyen bitiŋ bana kir-tiŋ gobe dahade, kuruŋ ma dirŋeŋ goyenkeŋkela dufay heŋ bebak teŋ gab deŋduŋkureŋ duŋkureŋbe dahade haŋ goyennurde hinayiŋ. 4 Gobe neŋ kuruŋ gabeulniniŋ pigiŋ manaŋ, irde ulniniŋdebe detkurayen kurayen goyen gor haŋ geb, gagodineŋ hime. Be, det gobe meteŋ uŋkureŋpo ma teŋ haŋ, hoyaŋ hoyaŋ teŋ haŋ.5Niŋgeb gwahade goyen po, neŋbe budamwor po gega, Yesu Kristuya heŋbe Yesuyenuliŋ pigiŋ po hitiŋ hite. Irde neŋ duŋkureŋduŋkureŋbe Yesuyen alya bereya hoyaŋhoyaŋ goyen faraŋ yurd yurd niŋ hite.6 Goke teŋbe neŋ kuruŋ gabe Al Kuruŋbeleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirdeb HoliSpirityen tareŋ forok ird ird mata kurayenkurayen goyen nende gigen duntiŋ hite.Gwahade duntiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ neŋduŋkureŋ duŋkureŋ damiŋ duneŋ yeŋ du-faymiŋ kirtiŋ goyen po gama irde duneŋhiyen. Niŋgeb al kura Al Kuruŋyen merebasaŋ heŋ tagal tagal mata miŋyaŋ kenemAl Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hitiŋ gobekuruŋ ma dirŋeŋ goyen keneŋ bebak teŋgab meteŋbe goyen tuŋande po meteŋ teŋhiyeŋ. 7 Al kura al hoyaŋ faraŋ yurd yurdsaŋiŋ titiŋ kenem go tareŋ titiŋ goyengama irde al faraŋ yurde hiyeŋ. Munaŋ alsaba yird yird tareŋ titiŋ kenem yeŋ worgwahade po, saba yirde hiyeŋ. 8 Be, alkura al hoyaŋ kanduk yenke saŋiŋ yird yirdtareŋ titiŋ kenem gwahade po teŋ hiyeŋ.Munaŋ al kura al hoyaŋ det yuneŋ yuneŋtareŋ titiŋ kenem wilakŋeŋ nurdeya det alyuneŋ hiyeŋ. Irde al kura doyaŋ al heŋ heŋtareŋ titiŋ kenem al gobe yul ma yeŋbe alhoyaŋ keŋkela doyaŋ yirde hiyeŋ. Irde alkura al hoyaŋ buniŋeŋ yird yird saŋiŋ titiŋkenem al gobe amaŋ dufay hende gwahateŋ hiyeŋ.

Kadtiŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋ hinayiŋ9 Be, deŋbe al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ nurd

yuneŋyabe bitiŋde mat fudinde wor pogwaha teŋ hinayiŋ. Irde mata buluŋbeharhoktiŋ yuneŋ, mata igiŋbe tareŋ po ya-narde hinayiŋ. 10Kadtiŋya kadom amaŋeŋ

Page 256: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 12:11 253 Rom 13:7nurd guneŋ teŋ eke merere po hinayiŋ.Irde dindikeŋ turuŋ yirtiŋeŋbe kadtiŋ yagowa turuŋ yirde hinayiŋ. 11Be, Al Kuruŋyenmeteŋ teŋ teŋ niŋ piŋeŋ ma heŋ hinayiŋ.Tareŋ po heŋbe bitiŋ bana mat wor po AlKuruŋyen meteŋ teŋ hinayiŋ. 12 Irde AlKuruŋ beleŋ igiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋheŋya amaŋeŋ po nurde hinayiŋ. Kandukbana heŋyabe Al Kuruŋ beleŋ kanduk gopasi iryeŋ yeŋ doyaŋ heŋ heŋ niŋ piŋeŋma heŋ hinayiŋ. Irde hugiŋeŋ Al Kuruŋmere irde hinayiŋ. 13 Be, Al Kuruŋyenalya bereya kura det kuraŋ amu heŋ hikeyeneŋbe dettiŋ kura yuneŋ hinayiŋ. Irde alhoyaŋ yatiŋde wakeb gargar yirde hinayiŋ.

14 Be, al kura buluŋ buluŋ dirde hinayiŋmar goyen Al Kuruŋyen tareŋde guramyirde saŋiŋ yirde hinayiŋ. Sopte dineŋhime. Al goyen guram yirde tareŋ yirdehinayiŋ, karan ma yurde hinayiŋ. 15 Irdealya bereya amaŋeŋ nurde hikeb deŋ woryeŋ nurnayiŋ gwahade goyen po amaŋeŋnurde hinayiŋ. Irde alya bereya eseŋ hikebdeŋ wor yeŋ nurnayiŋ gwahade goyen ponurde eseŋ hinayiŋ. 16 Dindikeŋ uliŋbeawalikde hinayiŋ. Irde dindikeŋ ge turuŋturuŋ ma teŋbe al mali deŋem moŋ margoya awalik heŋ heŋ niŋ amaŋeŋ nurdehinayiŋ. Irde, “Neŋbe dufay wukkeŋ eptehite,” yeŋ ma nurde hinayiŋ.

17 Be, al kura beleŋ buluŋ buluŋ dirkebwol hihim yeŋ buluŋ ma irde hinayiŋ.Al tumŋaŋ diliŋde mata igiŋ po teŋ teŋniŋ keŋkela heŋ ga hinayiŋ. 18 Irde bitiŋkamke al hoyaŋya tumŋaŋ awalikde heŋheŋ belŋeŋ kura hike kenem gwahade heŋheŋ ge kurut wor po yeŋ hinayiŋ. 19Kadneyago, al kura beleŋ buluŋ dirkeb wol maheŋ hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋhaniŋde kerde hinayiŋ. Irkeb yeŋ beleŋgab al goke bearar teŋ muruŋgem buluŋunyeŋ. Al Kuruŋyen asaŋde Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ, “Buluŋ diraŋ mar goyen wolheŋ heŋ gobe nere meteŋ. Ne beleŋ gabmatamiŋ gote muruŋgem yuneŋ,” yiriŋgeb, gago dineŋ hime. 20 Niŋgeb Al Ku-ruŋ beleŋ, “Asogoge kura biŋge kamkeyeneŋbe biŋge yuneŋ hayiŋ. Fe niŋyirkeb fe yuneŋ hayiŋ. Gwaha teŋ hayiŋgoyen geneŋbemel gobememya niŋ yumuhenayiŋ. Gobe kak kulum bok yeŋ hitiŋyade al go tonaŋ hende yerayiŋ go gwa-

hade goyen,” yitiŋ geb, wol ma heŋ mataigiŋ gwahade po teŋ hinayiŋ. 21Mata buluŋbeleŋ fole dirtek ma hinayiŋ. Gwahadehitŋeŋbe mata igiŋ po teŋ hinayiŋ. Irkebgoreb mata buluŋ fole irde hiyeŋ.

13Doyaŋ mar karkuwaŋ palap yirde hinayiŋ

1 Be, gabmanbe Al Kuruŋ beleŋ kerdebalya bereya doyaŋ yird yird saŋiŋ untiŋgeb, deŋ kuruŋ gobe doyaŋ martiŋde yu-fukde heŋ meremiŋ gama irde hinayiŋ.2 Munaŋ doyaŋ marte mere pel irde haŋmar gobe yeŋ goyen po ma asogo yirdehaŋ. Gobe Al Kuruŋ, gabman goyenkerde tareŋ untiŋ al goyen asogo irde haŋ.Niŋgeb gwaha teŋ haŋ marbe yiŋgeŋ kan-duk yawarnayiŋ. 3 Doyaŋ marbe mataigiŋ teŋ haŋ mar goyen buluŋ yirtek manurdeb mata buluŋ teŋ haŋ mar go po gabbuluŋ yird yirdniŋnurdehaŋyengeb, gogodoyaŋ marte mere nurde hinayiŋ dineŋhime. Deŋbe doyaŋ martiŋ beleŋ buluŋdird dird niŋ kafura heŋ haŋ kenem matahuwak po teŋ hinayiŋ. Irkeb turuŋ dirdehinayiŋ. 4Mel gobe keperd keperdtiŋ igiŋird ird niŋ Al Kuruŋ beleŋ meteŋ yuntiŋgeb, gogo mata huwak teŋ hikeb turuŋdirde hinayiŋ. Gega doyaŋ mar gobe matabuluŋ gote muruŋgem duneŋ duneŋ tareŋmiŋyaŋ geb, mata buluŋ tinayiŋbe melgoke kafura henayiŋ. Mel gobe Al Kuruŋbeleŋ mata buluŋ teŋ haŋ mar goyen bear-armiŋ yikala yird yird meteŋ yuntiŋ geb,mata buluŋ mar goyen muruŋgem buluŋyuneŋ haŋyen. 5Niŋgeb goke teŋbe doyaŋmartiŋde mere gama irde hinayiŋ. Go teŋhinayiŋ gobe doyaŋ martiŋ beleŋ buluŋdird dird niŋ kafura heŋya po ga ma teŋhinayiŋ. Mata igiŋ teŋ teŋ dufay gama irdird niŋ bitiŋde wukkeŋ wor po nurdeya gateŋ hinayiŋ.

6 Niŋgeb goke teŋbe teks wor yerde hi-nayiŋ. Doyaŋ marbe alya bereya doyaŋyird yird meteŋ yuntiŋ geb, teks go yadebegore po alya bereya faraŋ yurde haŋyen.7 Niŋgeb deŋ tumŋaŋ da kura gabmanhaniŋde kertek gobe kerde hinayiŋ. Tekskurayen kurayen yertek haŋ kenem yerdehinayiŋ. Munaŋ kafura yirtek marbe ka-fura yirde hinayiŋ. Irde palap yirtekyeneŋbe palap yirde hinayiŋ.

Page 257: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 13:8 254 Rom 14:6Kadtiŋ ge amaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ

8 Be, al kura hitte kuŋ det kura niŋgusuŋaŋ irde yawartiŋ kenem araŋeŋ powol heŋ hinayiŋ. Irkeb gog po hubuhiyyeŋ. Goyenpoga wol heke hubu mahetek det kurabe kadtiŋ ge amaŋeŋ nurdyuneŋ yuneŋmata gogo geb, hugiŋeŋ gwa-hade po teŋ hinayiŋ. Al kura kadomge amaŋeŋ nurde uneŋ hi al gobe Mo-seyen saba kuruŋ gote miŋ goyen gamairde pasi irde hiyeŋ geb, gogo kadtiŋ geamaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ dineŋ hime.9 Moseyen sabarebe, “Al berem yaŋ beleŋbere hoyaŋma duwan irde hiyeŋ. Bere worgwahade po teŋ hinayiŋ. Irde al ma gasayirke kamde hinayiŋ, kawema teŋ hinayiŋ,kadtiŋ igiŋ hike keneŋbe daniŋ nebe gwa-hade moŋ yeŋ ma nurde hinayiŋ,” yitiŋ.Irde saba go banabe mere saŋiŋ hoyaŋmanaŋ haŋ. Goyenbe saba bana meretareŋ haŋ kuruŋ gote miŋ wor pobe mereuŋkureŋ gago po: “Gigeŋ ge amaŋeŋ nurdehayen gwahade goyen po, al hoyaŋ niŋmanaŋ gwahade po nurde yuneŋ hayiŋ,”yitiŋ go goyen. 10Al kura kadomge amaŋeŋnurd yuneŋ hiyeŋ al gobe epte ma kadombuluŋ yiryeŋ. Goke teŋbe al kura kadom geamaŋeŋ nurd unyeŋ al gobe Moseyen sabakuruŋ goyen gama ird pasi hiyyeŋ yihimgago.

Nalu funaŋbe binde heŋ hi11 Be, deŋ gayenterbe da nalure haŋ

goyen nurde haŋ geb, gago mata igiŋ gwa-hade teŋ hinayiŋ dinhem. Haŋkapya deŋbeleŋYesuKristuniŋdufaytiŋ tareŋ iramiŋgoyenter mat waŋ waŋ gayenterbe yeŋbeleŋ dumulgaŋ tiyyeŋ nalu funaŋ goyenbinde wor po heŋ hi. Niŋgeb dufaytiŋdefirtiŋ yara haŋ goyen bitiŋ bak yetek nalugobe bikkeŋ binde hihi geb, huwarnaŋ.12 Mata buluŋ gobe wawuŋ kidoma yaragoyen hubu heweŋ tiya. Irkeb naŋa fayurde wuk yeweŋ tiya geb, kidoma bananiŋ mata buluŋ gobe yubul po teŋbe AlKuruŋyen mata hulsi yara goyen tanardehinayiŋ. Gobe fuleŋare niŋ amil ain beleŋpo irtiŋ goyen hor titiŋ yara teŋ hinayiŋ.13 Niŋgeb fareŋde haŋ marte mata igiŋ poteŋ hinayiŋ. Irde dula mata po teŋ teŋmata, fe nene kukuwaheŋheŋmata, leplepmata, kari buluŋ buluŋ teŋ teŋ mata, irde

ard ard matayabe kadom igiŋ mat hikegoke biŋ ar yeŋ yeŋ mataya goyen ma poteŋ hinayiŋ. 14 Gwaha titŋeŋbe Doyaŋ AlKuruŋ Yesu Kristuya heŋ yeŋ beleŋ mataigiŋ teŋ hiyen gwahade po teŋ hinayiŋ.Irde megen niŋ dufay buluŋ go gama irdeultiŋde amaŋ heŋ heŋ niŋ ma nurde hi-nayiŋ.

14Kadtiŋdemata niŋmalima tagalde hinayiŋ

1 Be, deŋ haŋ bana goyen al kura du-faymiŋ Al Kuruŋ niŋ saŋiŋ irtiŋ goyentareŋ wor po ma hike yeneŋbe goke manurde awalik yirde hinayiŋ. Irde dufaymiŋkura goke mel goya kadom mohoŋde mateŋ hinayiŋ. 2 Al kurabe Al Kuruŋ niŋdufaymiŋ tareŋ irtiŋ goyen kuruŋ geb,det kuruŋ gabe igiŋ ala netek yeŋ nurdehaŋyen. Goyenpoga al kurabe Al Kuruŋniŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ goyen hako pohaŋ geb, paŋiŋ po gab igiŋ nen hitekyeŋ haŋyen. 3 Niŋgeb al kura det ku-ruŋ gabe igiŋ nene hitek yeŋ hinayiŋ marbeleŋ paŋiŋ po nene hinayiŋ mar goyen,“Dufaytiŋbe tareŋ moŋ,” yeŋ yeneŋ tagalyuneŋbe al goyen go ma yenhet yenhetma yirde hinayiŋ. Irde paŋiŋ po nenehinayiŋ mar beleŋ det kuruŋ gayen igiŋala nene hinayiŋ mar goyen, “Deŋbe buluŋteŋ haŋ,” yineŋ merer ma yirde hinayiŋ.Mel gobe tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋigiŋ ala yintiŋ haŋ geb, gago dineŋ hime.4 Deŋbe al ganuŋyen tareŋde al hoyaŋdemeteŋ mar tagal yuneŋ haŋ? Mata gobebuluŋ wor po! Niŋgeb meteŋ mar gobeDoyaŋ Almiŋ beleŋ gab mel gote matayeneŋbe igiŋ ma buluŋ yinyeŋ. DoyaŋAl Kuruŋbe mel go igiŋ saŋiŋ yiryeŋ geb,tareŋ po huwarnayiŋ.

5Gwahade goyen po, al kurabe nalu kurapo gab nalu keŋkelak, Al Kuruŋyen naluyeŋ nurde haŋyen. Goyenbe al kurabenalu tumŋaŋ igiŋ ala tuŋande po yeŋnurdehaŋyen. Goyenbe goyen goke kadommohoŋde ma teŋ hinayiŋ. Nalu kuraŋdahade kura nurde hinayiŋ gobe yiŋgeŋbiŋde po hiyeŋ. 6 Fudinde, nalu kura pogab nalu keŋkelak Al Kuruŋyen nalu yeŋnurde haŋyen marbe Doyaŋ Al Kuruŋ tu-ruŋ ird ird niŋ gwaha teŋ haŋyen. Irdeal kura det kuruŋ gab igiŋ netek ala yeŋ

Page 258: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 14:7 255 Rom 14:23haŋyen mar wor biŋge goke Al Kuruŋ igiŋnurd uneŋ gab nene haŋyen geb, go matagore Al Kuruŋ turuŋ irde haŋyen. Irde alkura det kura kutŋa irde haŋyen marbego teŋ haŋyen goreb Al Kuruŋ turuŋ irdedet kutŋa irtiŋ goke Al Kuruŋ igiŋ nurduneŋ haŋyen. 7 Neŋ kuruŋ gayen hitekma kamtek wet kuruŋ gobe nindikeŋ gema hitek, Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ teŋ hitekgeb, gogo teŋ hityen. 8 Niŋgeb dilniniŋgergeŋ hitek gabe Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ poteŋbe hitek. Irde kamtek wor yeŋ ge poteŋ kamtek. Niŋgeb dilniniŋ gergeŋ hitekwet ma kamtek wet kuruŋ goyen tumŋaŋneŋbe Al Kuruŋyen alya bereya po geb.

9 Be, goyen goke teŋbe al kamtiŋya diliŋgergeŋ haŋya kuruŋ gote Doyaŋ Al Kuruŋheweŋ yeŋbe Yesu Kristu gogo megen garkateŋ kamde sopte huwaryiŋ. 10 Niŋgebdeŋbe daniŋ geb kadtiŋdemata yeneŋ gokemerer yirde haŋ? Irde daniŋ geb kadtiŋgoyen al tareŋ miŋmoŋ yeŋ yeneŋ tagalyuneŋbe al goyen ma yenhet yenhet yirdehaŋ? Neŋbe tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋdemerere huwartek geb, gwaha ma teŋ hi-nayiŋ. 11 Neŋ tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋdemerere huwartek gokeAl Kuruŋyen asaŋdegahade katiŋ hi:“Doyaŋ Al Kuruŋbe gaha yeŋ hi:‘Fudinde wor po nebe gwahader himyen.Megen niŋ mar tumŋaŋ ne hitte waŋ

dokolhoŋ yuguluŋ tinayiŋ.Alya bereya tumŋaŋ, “Gebe Al Kuruŋ,” nin-

nayiŋ,’ ” yitiŋ hi. Aisaia45:23

12 Goke teŋbe yitiŋ gwahade po, neŋ kuruŋgabe nende gigen mataniniŋ Al Kuruŋ mo-moŋ irniŋ.

13 Niŋgeb, kadniniŋde mata yeneŋ gokema tagalde hitek yeŋdufay saŋiŋ po kertek.Irdeb mata gwaha titeke al kadtiŋ du-faymiŋ buluŋ heke mata buluŋde katnakyeŋbe mata gwahade ma titek yeŋ du-fay tareŋ po kerde ga mata teŋ hinayiŋ.14 Nebe Doyaŋ Al Kuruŋ Yesuya har geb,dufaynerbe det kuruŋ gayenbe tumŋaŋ AlKuruŋ diliŋde tikiŋ miŋmoŋ yeŋ nurdehime. Goyenpoga al kura beleŋ det kurabeAl Kuruŋ diliŋde tikiŋ miŋyaŋ yeŋ nurdehaŋ kenem yeŋ hitte po ga det gobetikiŋ miŋyaŋ hiyyeŋ. 15 Niŋgeb deŋ beleŋbiŋge kuruŋ gabe Al Kuruŋ diliŋde igiŋ

ala po yeŋ nurde nene hinayiŋ. Gegakadtiŋ kura gwahade ma nurde hiyen goredeneŋbe biŋde kandukŋeŋ nurde hiyeŋbemata gobe kadtiŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋyuneŋ mata goyen gama ma irdeb gogoteŋ hinayiŋ. Niŋgeb biŋge kura nenayiŋgoke teŋbe kadtiŋ kura Yesu Kristu yeŋge teŋ kamyiŋ gote dufaymiŋ buluŋ mairnayiŋ. 16 Irde dufaytiŋde mata kurabeigiŋ yeŋ nurde hinayiŋ gega, al kura matagobe igiŋ moŋ yeŋ nurde hike keneŋbemata go ma teŋ hinayiŋ. 17Al Kuruŋ beleŋalya bereya doyaŋ yird yird bana goŋbebiŋgeya feya nen nen mata gobe det ku-ruŋ moŋ geb, gago dineŋ hime. Munaŋdawet kuruŋ wor pobe Al Kuruŋ diliŋdehuwak heŋ heŋmataya biŋ kamke igiŋ heŋheŋ matayabe Holi Spiritya heŋ amaŋ heŋheŋ mataya go goyen. 18 Fudinde, al kuramata gwaha mat Yesu Kristu niŋ meteŋteŋ hiyeŋbe matamiŋ goke Al Kuruŋ beleŋamaŋeŋ nurde hiyeŋ, irde al hoyaŋ wor algote meteŋ goke turuŋ irde hinayiŋ.

19 Niŋgeb neŋbe bininiŋ kamke heŋ heŋmataya kadom tareŋ gird girdmataya gokekurut wor po yeŋ hitek. 20 Munaŋ dulamatatiŋ ge teŋ Al Kuruŋyen meteŋ bu-luŋ ma irde hinayiŋ. Biŋgebe tumŋaŋAl Kuruŋ diliŋde wukkek geb, netek igiŋala. Goyenpoga al kadniniŋ kura biŋgegoyen ma nene hitiŋ neteke deneŋbe du-faymiŋ buluŋhekemata buluŋde katyeŋ gogab buluŋbe gogo titek. 21 Niŋgeb kadtiŋkura matatiŋ keneŋbe mata buluŋde kat-nak yeŋbe dapŋa wet ma wain wet kuragoyen go ma nene hinayiŋ. Matatiŋ hoyaŋkura gwaha yirtek haŋ kenem goyen worgwaha ma teŋ hinayiŋ. Gwaha teŋ hinayiŋgobe Al Kuruŋ diliŋde mata igiŋ geb, gagodineŋ hime. 22 Dufaytiŋde biŋge ma wainma mata kura goke igiŋ ala yeŋ nurdehinayiŋ kenem dufaytiŋ goyen deŋya AlKuruŋya hitte po hiyeŋ. Al kura matakura igiŋ yeŋ nurde teŋ hiyeŋ irde gokemata buluŋ tihim yeŋ biŋde buluŋeŋ manurde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ guramirde saŋiŋ iryeŋ. 23 Gega al kura biŋgekura Al Kuruŋ diliŋde wukkek moŋ yeŋnurde kama heŋ heŋ ga niyyeŋbe gobeyiŋgeŋ uliŋde merem yaŋ hiyyeŋ. Gobedufaymiŋdemata gwahadebe igiŋmoŋ yeŋtareŋ wor po ma irtiŋ geb, dufay budam

Page 259: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 15:1 256 Rom 15:15forok yitiŋde mat niyyeŋ geb, gogo yiŋgeŋuliŋde merem yaŋ hiyyeŋ. Niŋgeb al kuramata kura igiŋ ma buluŋ goyen keŋkelabebak ma teŋbe goke dufaymiŋ tareŋ mairdeya mata goyen tiyyeŋbe mata buluŋmiŋyaŋ hiyyeŋ.

15Kadtiŋ ge nurdeya ga mata teŋ hinayiŋ

1 Be, deŋya neŋya Al Kuruŋ niŋ du-fayniniŋ saŋiŋ irtiŋ goyen kuruŋ hitiŋmarbe kadniniŋ dufaymiŋ tareŋwor pomahitiŋ goremata kura soŋ hekeb faraŋ yurdehitek. Irde nindikeŋ amaŋ hetek belŋeŋpo ma gama irde hitek. 2 Neŋ duŋkureŋduŋkureŋ kuruŋ gayen tumŋaŋ kadniniŋigiŋ heŋ heŋ ge nurdeb yeŋ amaŋ hetekirde tareŋ hetek mata goyen po teŋ hitek.3 Yesu Kristu wor yiŋgeŋ amaŋeŋ heŋ heŋge ma nurde hinhin. Gwaha titŋeŋbeAl Kuruŋyen asaŋde, “Al Kuruŋ, al beleŋnanyaŋ girde haŋ gobe ge ma girde haŋ,ne nirde haŋ,” yitiŋ hi. 4 Mere gobe neŋgayen saba direŋ yeŋ bikkeŋ wor po AlKuruŋyen asaŋde katiŋ. Gobe neŋ beleŋmere go nurdeb kanduk yeneŋ mukku mateŋ goya goya saŋiŋ po heŋ kame Al Kuruŋbeleŋ igiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋ heŋ hi-nayiŋ yeŋ gogo katiŋ. 5 Niŋgeb deŋ goyenkanduk yeneŋ mukku ma teŋ goya goyasaŋiŋ po heŋ huward huward tareŋ goyenduneŋhiyen al Al Kuruŋ gore guramdirkebdindikeŋ uliŋ dufay uŋkureŋ po heŋ awa-likde po hiwoŋ yeŋ nurde hime. Go matagobeYesuKristuyen alya bereya beleŋ titekmata yeŋ nurde hime. 6 Gogab dufaytiŋyameretiŋya uŋkureŋ po yirdeb Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋ Yesu Kristuyen Naniŋ, Al Kuruŋdeŋem turŋuŋ yaŋ irde hinayiŋ.

7 Niŋgeb Yesu Kristu beleŋ deŋ goyenigiŋ dinyiŋ gwahade goyen po, Al Ku-ruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ ird ird niŋ teŋbedindikeŋ uliŋ kadom igiŋ geneŋ teŋ hi-nayiŋ. 8 Yesu Kristube Al Kuruŋ beleŋhakot Yuda marte hakwamiŋ yago hittebiŋa tiyyiŋ goyen fudinde kawan forokyeke Yuda mar beleŋ keneŋ bebak teŋ teŋniŋbe gogo Yuda mar gote meteŋ al heŋmegen gar katyiŋ geb, gago kadom igiŋnurd guneŋ teŋ hinayiŋ dineŋ hime. 9 Be,

Yesu megeŋ gar katyiŋ gobe al miŋ hoyaŋYuda mar moŋ beleŋ keneŋbe Al Kuruŋbeleŋ buniŋeŋ yirde hiyen goke deŋemturŋuŋ yaŋ irde hinayiŋ yeŋbe gogomegengar katyiŋ. Niŋgeb goke teŋbe Dewit beleŋAl Kuruŋyen asaŋde tikiŋ kura gahadekayyiŋ:“Niŋgeb ne gayen al miŋ hoyaŋ Yuda mar

moŋ kahal bana heŋ turuŋ girdeheŋ.

Deŋge isaŋ heŋ heŋ ge tikiŋ heweŋ,” yitiŋhi. Tikiŋ 18:49

10 Irde kurabe:“Al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ,

deŋbe alya bereyamiŋ Yuda maryaamaŋ henaŋ,” yitiŋ hi. Saba 32:43

11 Be, mere hoyaŋbe gahade:“Deŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋbe

tumŋaŋ Doyaŋ Al Kuruŋ turuŋ irdehinayiŋ.

Deŋ alya bereya megen haŋ tumŋaŋ turuŋirde tikiŋ henayiŋ,” yitiŋ hi. Tikiŋ117:1

12 Irde Aisaia beleŋ gahade kayyiŋ:“Yesiyen* miŋde niŋ al kura forok yiyyeŋ.Yeŋ beleŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ

doyaŋ yireŋ yeŋ wayyeŋ.Irkebmel gobe yeŋ beleŋwaŋ igiŋ yird yird

niŋ doyaŋ heŋ hinayiŋ,” yitiŋ hi.Aisaia 11:10

13 Be, Al Kuruŋbe deŋ igiŋ dird dird gokedoyaŋ heŋ heŋ tareŋ duntiŋ. Niŋgeb deŋbeleŋ yeŋ ge hekkeŋ nurde hike Al Kuruŋbeleŋ goke amaŋ dufay kuruŋ wor po dun-woŋ, irde bitiŋ yisikamke igiŋ hiwoŋ yeŋgusuŋaŋ irde hime. Gogab Holi Spirityensaŋiŋde Al Kuruŋ beleŋ kame igiŋ diryeŋgoke doyaŋ heŋ heŋ matatiŋ gobe tareŋwor po hiyyeŋ.

Pol beleŋ asaŋ ga kayyiŋ gote miŋ momoŋyiryiŋ

14 Be, kadne yago, nebe fudinde wor podeŋ goyen mata igiŋ kuruŋ teŋ haŋyen,irde Al Kuruŋyenmere nurd pasi hitiŋ haŋ,irde epte dindikeŋ uliŋ kadom saba girdteŋ hitek haŋ yeŋ nurde hime. 15 Gegaasaŋ ga kaŋ heŋyabe saba kura goke bitiŋbak yeŋ yeŋ ge kayhem. Irde Al Kuruŋbeleŋ buniŋeŋ nirde igiŋ igiŋ nirde hiyen

* 15:12: Yesibe Israel marte doyaŋ al kuruŋ Dewit naniŋ.

Page 260: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 15:16 257 Rom 15:32geb, merene gake deŋ beleŋ dahade nurdnunnayiŋ yeŋ kafura ma heŋya kawanpo kayhem. 16 Fudinde, Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ nirde igiŋ igiŋ niryeŋ geb, al miŋhoyaŋ Yuda mar moŋ hitte kuŋ meteŋ teŋhiyeŋ yeŋ Yesu Kristuyen meteŋ al niryiŋ.Niŋgeb nebe Al Kuruŋyen mere igiŋ Yesuniŋ yitiŋ goyen tagalde tukuŋbe Al Kuruŋdoloŋ ird ird mata doyaŋ al pris yara heŋal miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goke meteŋteŋ himyen. Gogab al miŋ hoyaŋ Yudamarmoŋ gobe Holi Spirit beleŋ wukkek wor poyirke Al Kuruŋ galak irke amaŋ hetek detyara henayiŋ.

17 Niŋgeb nebe Yesu Kristuya heŋbe AlKuruŋniŋmeteŋ teŋ himyen goke nigeŋ geturŋuŋ yaŋ nurde hime. 18 Gega nebe dethoyaŋ kura goke mali mere titek ma nirdehi. Yesu Kristu beleŋ meteŋ titiŋ goke potagalde heŋ. Nebe yeŋ beleŋ hulyaŋ nirkekuŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyenAl Kuruŋ hitte yukumeke meremiŋ gamairde hinhan. Meteŋ go teŋ hinhemyabe AlKuruŋyen merere saba yirde mataner matAl Kuruŋ yikala yirde hinhem. 19 Irde HoliSpirityen tareŋde mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋwor po kurayen kurayen forok yirde hin-hem. Irkeb mel gobe mata goyen yeneŋbeAl Kuruŋ hitte waŋ hinhan. Niŋgeb nebegwahade po Yesu Kristu niŋ yitiŋ mereigiŋ goyen Yerusalem mat miŋ urde tukuŋtukuŋ Ilirikum naŋa bana tagalde tukuŋpasi himiriŋ. 20Nebe naŋa kura Yesu Kris-tuyen mere momoŋ ma nurde hitiŋ banagoŋ kuŋ mere igiŋ goyen hugiŋeŋ tagaldehitek nirde hiyen. Gogab al kura beleŋbikkeŋ kuŋ meteŋ teŋ Yesuyen alya bereyaforok yirtiŋde gor sopte naŋa tiŋeŋdemeteŋ titiŋ yarama tiyeŋ. 21Go teŋhimyengobe Al Kuruŋyen asaŋde katiŋ gwahadepo teŋ himyen. Mere gobe gahade:“Al kura yende mere momoŋ ma nurtiŋ

mar beleŋ kennayiŋ.Al kura yende mere ma nurtiŋ mar beleŋ

nurde bebak tinayiŋ,” yitiŋ hi. Ai-saia 52:15

Rom kuŋ kuŋ niŋ yiriŋ22 Be, yitiŋ gwahade po nebe meremiŋ

ma kutiŋ naŋa bana gaŋ meteŋ budamforok yeŋ haŋyen geb, gago deŋ hitte kuŋkuŋ niŋ meteŋeŋ nirde hiyen. 23 Geganaŋa gayen bana tiyuŋ kura ne kuŋ meteŋ

titek kuram moŋ, irde dama budam deŋdentek wor po nirde hiyen geb, 24 Speinnaŋare kuŋ heŋyabe deŋ hitte forok yeŋdeneŋ gab kweŋ yeŋ nurde hime. Beleŋgoyaŋ gore kuŋ heŋyabe deŋ hitte kuŋbedeŋya muŋ kura heŋ amaŋ heŋ gab dubulteŋ kweŋ. Irkeb ne gayen Spein naŋarekuŋ kuŋ niŋ faraŋ nurwoŋ yeŋ nurde hime.25Munaŋ gayamuŋ gayenbe Yerusalem niŋAl Kuruŋyen alya bereya goke teŋ meteŋtiyeŋ yeŋ gor kweŋ tihim. 26 Masedonianaŋaya Akaia naŋaya bana niŋ Yesuyenalya bereya beleŋ Yerusalem niŋ Al Ku-ruŋyen alya bereya haŋ bana goŋ det niŋamu heŋ haŋ mar goyen faraŋ yurd yurdniŋ amaŋeŋ nurdeb hora yeraŋ geb, gagohora goyen yade Yerusalem kweŋ tihim.27 Mel gobe faraŋ yurd yurd niŋ amaŋeŋnuraŋ. Goyenbe fudinde gwaha yirtek pofaraŋ yurde haŋ. Al Kuruŋyen gasuŋdeniŋ det Yuda mar beleŋ titiŋ goyen almiŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ wor yeŋ hittemat gab yawaramiŋ geb, goyen wolmiŋeŋmegen niŋ samuŋ beleŋ faraŋ yurtek haŋgeb, gogo faraŋ yuraŋ. 28 Niŋgeb melgore hulyaŋ niraŋ gayen pasi ireŋ. IrdeYerusalemmar goyen hora ga tumŋaŋ tekeyeneŋbe gor mat Spein beleŋ kweŋ. Kuŋbelenbe deŋ hitte forok yeweŋ. 29 Ne deŋhitte kumekeb Yesu Kristu beleŋ deŋyaneya tumŋaŋ guram dirde saŋiŋ wor podiryeŋ yeŋ nurde hime.

30 Be, kadne yago, nebe Al Kuruŋyenmeteŋ teŋ heŋya meteŋ goke Al Ku-ruŋ gusuŋaŋ irde himyen. Niŋgeb deŋwor neya dufay uŋkureŋ po irde hugiŋeŋtareŋ po Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hitekyeŋbe gago Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ YesuKristuyen tareŋ hende huwarde gusuŋaŋdirde hime. Holi Spirityen saŋiŋde neniŋ amaŋeŋ nurde haŋ geb, gago gusuŋaŋdirde hime. 31 Gusuŋaŋ irde heŋyabe negayen Yudia naŋare niŋ mar kura Yesuyenmere gama ma irde haŋ mar gore buluŋnirtek belŋeŋmiŋgoyenAlKuruŋbeleŋpetteŋ teŋ niŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. IrdeYerusalem niŋ Al Kuruŋyen alya bereyafaraŋ yurd yurd niŋ nurde kuŋ meteŋ teŋheŋ goyen mel gore igiŋ nurnayiŋ yeŋgusuŋaŋ irde hinayiŋ. 32 Gogab Al Ku-ruŋyen dufay kenem deŋ hitte amaŋ du-fay hende kweŋ, irde deŋya neya tumŋaŋ

Page 261: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 15:33 258 Rom 16:14sopte tareŋ hetek. 33 Al biŋ yisikamke igiŋheŋ heŋ al Al Kuruŋ beleŋ deŋ kuruŋ goyatumŋaŋ hinayiŋ. Fudinde wor po.

16Kadom niŋ yiriŋ

1 Be, nebe Fibi niŋ momoŋ direŋ tihim.Yeŋbe Senkria taunde niŋ Yesuyen alyabereya sios niŋ meteŋ teŋ hiyen. YeŋbeAl Kuruŋ diliŋde nende hayniniŋ wor poyara hitiŋ. 2Be, bere gayen kukeb Doyaŋ AlKuruŋ niŋ teŋbe gargar irnayiŋ. Mata gobeAl Kuruŋyen alya bereya beleŋ titek matageb, gwaha irnayiŋ. Irde faraŋ niŋ nurdehikeb deŋ beleŋ faraŋ urde hinayiŋ. Yeŋbeal budam faraŋ yurde hiyen. Ne manaŋfaraŋ nurde hiyen geb, gago dineŋ hime.

3 Prisilaya Akwilaya niŋ dufay heŋhimyen goke ire uŋya goyenmomoŋ yirnayiŋ. Ire uŋyagobe meteŋ kadne, Yesu Kristuniŋ meteŋ teŋ haryen. 4 Ireuŋya gobe ne faraŋ nurye yeŋbekamde kamde niŋ ma nurdehinaryum. Ne po moŋ Yesuyenalya bereya hitiŋ al miŋ hoyaŋYuda mar moŋ wor tumŋaŋ ireuŋyat meteŋ goke igiŋ wor ponurde hityen.

5 Yesu Kristuyen alya bereya sios, ireuŋya gote yare gabu irde haŋyenmar goke wor dufay heŋ himyengeb, goke momoŋ yirnayiŋ.

Irde kadne wor po Epainetus manaŋgwahade po innayiŋ. Yeŋbe Esianaŋa* bana goŋ yeŋ wa Yesunurd unyiŋ.

6Maria wor gwahade po, ne beleŋ yeŋ gedufay heŋ hime goyen innayiŋ.Yeŋbe deŋ ge teŋ meteŋ tareŋwor po teŋ hiyen.

7 Irde nere miŋde niŋ al irawa An-dronikusya Yuniasya goke dufayheŋ himyen goke momoŋ yir-nayiŋ. Irem gobe neya tumŋaŋkoyare hinhet. Yeŋbe Yesu Kris-tuyen mere basaŋ mar aposelbuda kura bana niŋ yeŋ nurdyuneŋhaŋyen. YeŋwaYesunurd

unke gab kame ne wor Yesu nurdunmiriŋ.

8 Irde Ampiliatus niŋ wor dufay heŋhimyen geb, momoŋ irnayiŋ.Yeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyen diriŋyeŋ nurdeb yeŋ ge amaŋeŋ nurduneŋ himyen.

9 Be, Urbanusbe Yesu Kristu niŋ meteŋteŋ hiyen. Yeŋbe meteŋ kad-niniŋ wor po. Stakis wor gwa-hade po, yeŋ ge amaŋeŋ wor ponurd uneŋ himyen geb, ne beleŋyeŋ ge dufay heŋ himyen goyenmomoŋ yirnayiŋ.

10 Irde Ampeles wor ne beleŋ yeŋ gedufay heŋ himyen goyenmomoŋirnayiŋ. Yeŋbe Yesu Kristu gamairde heŋya kanduk yeneŋ hinhingega, bada ma hiriŋ goke Yesubeleŋ nigen al wor pobe gago yeŋkinyiŋ.

Irde Aristobulusyen yare haŋ mar gokewor dufay heŋ himyen geb, gokemomoŋ yirnayiŋ.

11 Nere miŋde niŋ al kura Herodion niŋdufay heŋ himyen goyenmomoŋirnayiŋ.

Irde Narsisusyen yare haŋ mar niŋ du-fay heŋ himyen goyen momoŋyirnayiŋ. Mel gobe Doyaŋ AlKuruŋya haŋ.

12 Irde Trifinaya Trifosaya niŋ dufay heŋhimyen goyen momoŋ yirnayiŋ.Bere irawa gobe Doyaŋ Al Ku-ruŋ niŋ meteŋ saŋiŋ wor po teŋharyen.

Kadne wor po Persis niŋ dufay heŋhimyen goyen wor momoŋ ir-nayiŋ. Yeŋ manaŋ Doyaŋ Al Ku-ruŋ niŋ meteŋ tareŋ wor po teŋhaŋyen bere kurabe gogo.

13 Irde Rufusya miliŋya niŋ dufay heŋhimyen goyen momoŋ yirnayiŋ.Rufusbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋbasiŋa iryiŋ. Miliŋbe mamneyara hitiŋ.

14 Irde Asinkiritusya Flegonya HermesyaPatorobasya Hermasyabe kadomweŋ mel goya haŋ mar tumŋaŋgoke dufay heŋ himyen goyenmomoŋ yirnayiŋ.

* 16:5: Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen.

Page 262: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Rom 16:15 259 Rom 16:2715 Irde Filologus, Yulia, Nereus, irde

Nereus haymiŋya, Olimpas, irdeAl Kuruŋyen alya bereya melgoya haŋ mar goyen tumŋaŋ nebeleŋ yeŋ ge dufay heŋ himyengoyen momoŋ yirnayiŋ.

16 Deŋbe kadom pere gird teŋ hinayiŋ.Mata gobe Al Kuruŋ diliŋdewukkek dinyeŋ.

Gar niŋYesuKristuyen alya bereya beleŋtumŋaŋ deŋ ge dufay heŋ haŋgoyenmomoŋ yirayiŋ ninaŋ geb,gago momoŋ dirde hime.

Saba funaŋ17 Be, kadne yago, dufaytiŋ buluŋ irde

deŋ bana bipti forok irtek al niŋ keŋkelaheŋ ga hinayiŋ. Irde al kura saba hoyaŋdirde deŋ saba nuramiŋ goyen gama ird irdbelŋeŋ pet teŋ duntek al goke wor keŋkelaheŋ ga hinayiŋ. Al gwahade gobe yilwapo yirde hinayiŋ. 18 Go mar gobe DoyaŋAl Kuruŋniniŋ Yesu Kristu niŋ ma meteŋteŋ haŋ. Yiŋgeŋ ge po nurde mata gogoteŋ haŋyen geb, gago dineŋ hime. Go margobe al kura mel gote mere goyen buluŋyeŋ bebak titek moŋ mar goyen hapek yaŋnurde fudinde yetek mat po usi mere yirdehaŋ.

19 Be, deŋ beleŋ Al Kuruŋyenmere gamairde haŋ gotemeremomoŋtiŋbe al tumŋaŋnurd pasi heŋ haŋ geb goke amaŋeŋwor ponurde hime. Goyenpoga deŋ goyen mataigiŋ teŋ heŋya keŋkela dufay heŋ ga teŋhinayiŋ. Irde mata buluŋbe mata buluŋteŋ teŋ dufay miŋmoŋ wor po hinayiŋ yeŋgago mere tareŋ po dirde hime.

20 Be, al biŋ yisikamde hiyen al Al Kuruŋbeleŋ heŋ gamoŋ Satan gote saŋiŋ teŋ siŋairke deŋ beleŋ ufurka tinayiŋ.

Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu beleŋdeŋ goyen buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirdehiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime.

21 Be, meteŋ kadne Timoti beleŋ deŋge dufay heŋ hiyen goyen momoŋ yirayiŋninkeb gago momoŋ dirde hime. Neremiŋde niŋ al Lusius, Yesonyabe Sosipa-terya wor gwahade po.

22 (Be, nebe Tertius. Pol beleŋ ninke asaŋgago kaŋ hime. Niŋgeb ne wor Doyaŋ AlKuruŋ niŋ teŋ deŋ ge dufay heŋ hime gakebebak dirde hime.)

23-24 Be, Gaius beleŋ deŋ ge dufay heŋhi goke bebak dirde hime. Yeŋ beleŋ nePol gayen gargar nirde hiyen. Irde YesuKristuyen alya bereya sios gar niŋ wor yeŋbeleŋ faraŋ yurde hiyen.

Be, taun gate gabmanyen hora doyaŋird ird marte doyaŋ al Erastusya kadniniŋKwartusya wor deŋ ge dufay heŋ haryengoke momoŋ dirde hime.

25 Be, deŋ hitte kuŋ Yesu niŋ yitiŋmere igiŋ goyen tagalde kuŋ himekeya deŋgoyen igiŋ tareŋ dirtek albe Al Kuruŋ gogpo. Niŋgeb Al Kuruŋ goyen deŋem turŋuŋyaŋ irtek. Mere igiŋ gobe damam damambanare hinhin geb, al beleŋ epte ma bebaktitek hinhin.

26 Gega Al Kuruŋ gwahader hitiŋ goremere basaŋ marmiŋ yinke asaŋde kayamiŋgoyen gayenterbe miŋ kawan forok yitiŋhaŋ. Irkeb almiŋ kurayen kurayen tumŋaŋYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde meremiŋgama irde haŋ. 27 Niŋgeb Al Kuruŋ, yeŋpo ga dufaymiŋ wukkek goyen Yesu Kristufaraŋ durkeb hugiŋeŋ deŋem turŋuŋ yaŋirde hitek! Fudinde wor po.

Page 263: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 1:1 260 1 Korin 1:17

1 KorinKorin niŋ Yesuyen alya bereyahitte Pol beleŋ haŋkapya asaŋ

kayyiŋ1 Ne Polbe Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋde

po Yesu Kristuyen mere basaŋ al aposelhiyyeŋ yeŋ hoy niryiŋ. Niŋgeb meteŋ kad-niniŋ Sostenesya neya beleŋ 2 deŋ Korintaunde niŋ Yesu Kristuyen alya bereya siosAl Kuruŋ beleŋ doyaŋ dirde hi goya DoyaŋAl Kuruŋniniŋ Yesu Kristu doloŋ irde haŋmar megen hike kwa kuruŋ goya goyengoke asaŋ gago kaŋ har. Deŋ Korin niŋsiosbe Yesu Kristu niŋ dufaytiŋ saŋiŋ irkeAl Kuruŋ beleŋ yeŋ ge teŋ hoyaŋ muŋdapat dirtiŋ haŋ. Irdewukkeŋwor po yireŋyeŋ hoy dirtiŋyen haŋ. Yesu Kristube yeŋdoloŋ irde haŋ mar megen hike kwa kuruŋgoya neŋyat Doyaŋ Al Kuruŋ.

3 Niŋgeb Adoniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ AlKuruŋ Yesu Kristuya beleŋ buniŋeŋ dirdeigiŋ igiŋ dirde bitiŋ yisikamke igiŋ hiwoŋyeŋ nurde har.

Pol beleŋ Korin niŋ Yesuyen alya bereya niŋAl Kuruŋ igiŋ nurd unyiŋ

4 Be, deŋbe Yesu Kristuya haŋ geb, AlKuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirdehi. Niŋgeb goke teŋ hugiŋeŋ Al Kuruŋ igiŋwor po nurd uneŋ himyen. 5-6 Al Kuruŋigiŋ nurd uneŋ himyen gote miŋ kurabegahade: neŋ beleŋ Yesu Kristu niŋ tagal-tekeb mere go nurdeb bitiŋde tareŋ hitiŋhaŋ gwahade goyen po, deŋ goyen YesuKristuyahikebmere teŋ teŋya saba fudindebebak teŋ teŋya kuruŋ gobe igiŋ mat worpo titek po dirtiŋyen haŋ. 7 Gwahadeniŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristusopte mulgaŋ heŋ wawoŋ wor po yeŋnurde goke doyaŋ heŋya Holi Spirityentareŋ kawan forok yeŋ yeŋ mata goyentumŋaŋ yawartiŋ ala haŋ. 8 Deŋ gwahadegobe Al Kuruŋ beleŋ saŋiŋ dirde hike kuŋkuŋ nalu funaŋ forok yiyyeŋ. Gogab nalufunaŋ Yesu Kristu waŋ waŋ goyenterbeultiŋde merem moŋ hinayiŋ. 9Niŋgeb neŋbeleŋ Urmiŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu

Kristuya awalikde hinayiŋ yeŋ hoy diryiŋal Al Kuruŋbe yeŋ ge hekkeŋ nurtek al hi.

Yesuyen alya bereya bana bipti forok yamiŋ10 Be, kadne yago, deŋ tumŋaŋ kadom

mohoŋde teŋ teŋ mata ma teŋ hinayiŋ.Mere teŋ hinayiŋ kuruŋ goyen banabe du-fay uŋkureŋ po kerdemere teŋ hinayiŋ yeŋgago Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristuyendeŋemde dineŋ hime. Moŋgo gwaha matinayiŋbe deŋ haŋ bana goŋ kadom kilongird teŋ hikeb bipti forok yenayiŋ. Niŋgebbada heŋ bitiŋya dufaytiŋya uŋkureŋ pokerde awalikde po hinayiŋ. 11 Kadne yago,ne ga dineŋ hime gabe al kura Kloeyahaŋyenmar kura gorewaŋbe dindikeŋ uliŋdufay budam yerde kadom mohoŋde teŋhaŋyen gokemomoŋniraŋ geb, gago dineŋhime. 12 Deŋ haŋ bana goŋ niŋ al kurabe,“Neŋbe Polyen saba gama irde hite,” yeŋhaŋ. Kurabe, “Apolosyen saba gama irdehite,” yeŋ haŋ. Irde kuratiŋbe, “Pitayen*saba gama irde hite,” munaŋ kurabe, “YesuKristuyen saba gama irde hite,” yeŋ haŋ.13 Daniŋ gwaha teŋ haŋ? Yesu Kristubewalkaka irde hoyaŋ hoyaŋ irtiŋ geb, gogoteŋ haŋ? Ne Pol gare deŋ ge teŋ kurusehende kammiriŋ? Irde ne Polyen tareŋdebaptais tamiŋ? Moŋ, gwahade moŋ!

14 Deŋ beleŋ mata gwahade teŋ haŋgo nurdeb ne beleŋ haŋkapya KrispusyaGaiusya po baptais yirdeb deŋ kurabe bap-tais ma dirmiriŋ goke Al Kuruŋ igiŋ worpo nurd uneŋ hime. 15 Niŋgeb deŋ beleŋepte ma, “Neŋbe Polyen tareŋde baptaistitiriŋ,” yenayiŋ. 16 Fudinde, Stefanasyayeŋya haŋyen mar goyen wor baptais yir-miriŋ yeŋ nurde hime. Munaŋ al hoy-aŋbe gwaha yirmiriŋ yeŋ ma nurde hime.17 Yesu Kristu beleŋ nad nerke deŋ hittekumiriŋ gobe al baptais yird yird niŋ makumiriŋ. Gwahade yarabe yeŋ ge yitiŋmere igiŋ goyen tagal tagal niŋ kumiriŋ.Kuŋ tagalde heŋyabe moŋgo Yesu Kristukuruse hende kamyiŋ gote saŋiŋbe hubuhiyyeŋkek yeŋbe megen niŋ alyen dufaywukkek yeŋ haŋyen goyen ma gama irdetagalde hinhem.

Yesu Kristube Al Kuruŋyen tareŋya dufaywukkekya miŋyaŋ

* 1:12: Deŋem hoyaŋbe Sifas.

Page 264: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 1:18 261 1 Korin 1:3118 Be, Yesu kuruse hende kamyiŋ gote

merebe megen niŋ alyen dufay gama irdekame kak alare kutek marbe kukuwamŋeŋnurde haŋ. Goyenpoga neŋ Al Kuruŋbeleŋ dumulgaŋ titiŋ marbe mere gobemataniniŋ gergeŋ ird ird tareŋmiŋyaŋ yeŋnurde hite. 19Kukuwamŋeŋnurde haŋmargokeb Al Kuruŋyen asaŋde mere gahadekatiŋ hi:“Al kura, ‘Neŋbe megen niŋ dufay

wukkekniniŋ yaŋ,’ yeŋ haŋ martedufay wukkek goyen gwamuŋyureŋ.

Irde ‘Keŋkela bebak teŋ teŋ saŋiŋniniŋyaŋ,’ yeŋ haŋ marte bebak teŋ teŋtareŋ goyen teŋ siŋa ireŋ,” yitiŋ hi.Aisaia 29:14

20Niŋgebmegen niŋ dufaywukkekmiŋyaŋalbe Al Kuruŋ diliŋde meteŋ igiŋ dahadeteŋ haŋ? Saba teŋ teŋ marbe Al Ku-ruŋ diliŋde meteŋ igiŋ dahade teŋ haŋ?Irde gayenter dufay gergeŋ forok yirde albiŋ yawarde haŋ marbe Al Kuruŋ diliŋdemeteŋ igiŋ dahade teŋ haŋ? Hubu worpo! Al Kuruŋ beleŋ megen niŋ alyen dufaywukkek yeŋ haŋyen goyen kukuwamŋeŋwor po iryiŋ. 21 Niŋgeb megen niŋ alyendufay go gama irde haŋ marbe epte maAl Kuruŋ nurd untek yiryiŋ gobe Al Ku-ruŋ beleŋ dufaymiŋ wukkek kerde gogogwahade yiryiŋ. Irde mere tagaltekebmegen niŋ al beleŋ mere kukuwamŋeŋyeŋ haŋyen goyen al kura beleŋ mereniniŋgoyen nurde Yesu Kristu niŋ dufaymiŋtareŋ irnayiŋ marbe yad yad niŋ Al Kuruŋbeleŋ amaŋeŋ nurde dufay gogo kiryiŋ.

22 Yuda marbe mata tiŋeŋ Al Kuruŋbeleŋ po ga irtek goke po naŋkeneŋ haŋ.Grik marbe megen niŋ alyen dufay wukkekgoke po naŋkeneŋ haŋ. 23 Gega neŋbeYesu Kristu kuruse hende kamyiŋ gokepo tagalde hite. Goyenbe Yuda marbeMesaiabe gwahade mat ma kamyeŋ yeŋnurde haŋyen geb, gwahade nurde haŋyengore Yesu Kristu niŋ yitiŋ mere goyen be-bak teŋ teŋ belŋeŋ pet tike mata buluŋdekateŋ haŋ. Irde Yuda mar moŋ al miŋhoyaŋbe Yesu Kristu niŋ yitiŋ mere gobekukuwamŋeŋ nurde haŋ. 24 Goyenpoga alkura Al Kuruŋ beleŋ basiŋa yirtiŋ marbeYesu Kristu beleŋ Al Kuruŋyen saŋiŋyadufay wukkekya goyen kawan yiryiŋ yeŋ

nurde haŋ. Yuda mar kura Al Kuruŋ beleŋbasiŋa yiryiŋ marbe gwahade nurde haŋ.Al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen AlKuruŋ beleŋ basiŋa yirtiŋ mar wor gwa-hade po nurde haŋ. 25 Megen niŋ marbeYesu kuruse hende kamyiŋ gobe Al Ku-ruŋyen dufay po gama irde gogo tiyyiŋmere goyen nurdeb Al Kuruŋyen dufaygobe kukuwamŋeŋ yeŋ nurde haŋ. Gega AlKuruŋyen dufaybe alyen dufay gote folekgeb, gogo Yesu kuruse hende kamde Al Ku-ruŋyen dufay wukkek goyen kawan iryiŋ.Megen niŋmarbe Al Kuruŋyen tareŋbe ku-ruŋ moŋ geb Yesu keneŋ unaŋ tike kurusehende kamyiŋ gogo yeŋ nurde haŋ. GegaAl Kuruŋyen tareŋbe alyen saŋiŋ gote folekgeb, gogo Yesu kuruse hende kamyiŋ gegasopte isaŋ heŋ tareŋmiŋ kawan iryiŋ.

26 Be, kadne yago, haŋkapya Al Kuruŋbeleŋ hoy ma diryiŋyabe megen niŋ martediliŋdeb dahade hinhan goke dufay henaŋko. Deŋ duŋkureŋ duŋkureŋ po ga megenniŋ alyen dufay wukkek yeŋ haŋyen gomiŋyaŋ hinhan. Irde deŋ bana goŋbe aldeŋem yaŋbe budam ma hinhan. Doyaŋmar wor budam moŋ. 27 Goyenpoga AlKuruŋbe megen niŋ alyen dufay wukkekgoyen goniniŋ yaŋ yeŋ haŋ mar memyahenaŋ yeŋbe dufay go miŋmoŋ mar basiŋayiryiŋ. Irde al tareŋniniŋ yaŋ yeŋ haŋmar memya henaŋ yeŋbe saŋiŋ miŋmoŋmar basiŋa yiryiŋ. 28 Irde megen niŋ marbeleŋ al kura gogo yeŋ ma yeneŋ haŋyenirde al deŋem moŋ yineŋ haŋyen margoyen Al Kuruŋ beleŋ basiŋa yiryiŋ. AlKuruŋbe megen niŋ mar beleŋ det kuruŋyeŋ nurde haŋ det gobe gwamuŋ yurde dettitmiŋeŋ yeŋ nurde haŋ det gobe basiŋayiryiŋ. 29 Gogab al kura beleŋ epte maAl Kuruŋ diliŋde yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋteŋ hinayiŋ. 30Goyenpoga deŋbe Al Kuruŋbeleŋ basiŋa diryiŋ geb, Yesu Kristuya haŋ.Yesu Kristube dufay wukkek Al Kuruŋ hittemat watiŋ gotemiŋ al heŋbe dufay wukkekduneŋ hi. Yeŋbe gwahade geb, neŋ gayendufay wukkek go duneŋbe mata buluŋdemat dumulgaŋ tiye yeŋ nende gasuŋ teŋkamyiŋ. Irde Al Kuruŋ diliŋde al huwak,irde wukkek wor po diryiŋ. 31Niŋgeb goketeŋ Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Al kura yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ tiye yeŋbe

Doyaŋ Al Kuruŋ po ga turuŋ iryeŋ,”

Page 265: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 2:1 262 1 Korin 2:15yitiŋ. Yeremaia 9:24

21 Be, kadne yago, haŋkapya deŋ hitte

kuŋ gor heŋyabe Al Kuruŋyen dufay ba-nare hinhin goyen kawan irde momoŋdirde hinhem. Gwaha dirde heŋyabemere al beleŋ hapek yaŋ nurtek mat mamomoŋ dirde hinhem. Irde megen niŋalyen dufay wukkek yeŋ haŋyen go hendehuwarde ma momoŋ dirde hinhem. 2 Godirde hinhem gobe deŋya heŋya det hoyaŋhoyaŋ niŋ ma nureŋ, Yesu Kristu niŋpo nureŋ, irde yeŋ kuruse hende kamyiŋgoke po nureŋ yeŋ dufay heŋ hinhemgeb, gogo dirde hinhem. 3 Ne deŋyahinhetyabe Al Kuruŋyen meteŋbe kuruŋgeb, nigen tareŋner epte moŋ yeŋ nurdehinhem. Irde moŋgo meteŋmiŋ buluŋireŋ yeŋbe kafura heŋ barbar wor po yeŋhinhem. 4 Niŋgeb Al Kuruŋyen meretagalde saba dirde heŋyabe megen niŋalyen dufay wukkek, kirmiŋtiŋde hapekyaŋ nurtek goyen gama irde ma tagaldehinhem. Gwaha titŋeŋbe Holi Spirityensaŋiŋde meteŋ teŋ himeke gote igineŋkawan forok yeŋ hinhan. 5 Go teŋ hinhemgobe dufaytiŋ Yesu niŋ tareŋ iramiŋ goyenmegen niŋ alyen dufaywukkek yeŋ haŋyengo hende moŋ Al Kuruŋyen tareŋde du-fayniniŋ saŋiŋ irtiriŋ yeŋ nurnayiŋ yeŋbegogoHoli Spirityen tareŋdemeteŋ teŋ hin-hem.

Dufay wukkekbe Holi Spirit beleŋ duneŋ hi6 Be, neŋ Al Kuruŋyen mere tagal tagal

marbe Yesu gama ird ird matare parguwakyara hitiŋmar goya heŋAl Kuruŋyen dufaywukkek goke saba tagalde hite. Goyenbemegen niŋ alyen dufaywukkek yeŋ haŋyengo hende ma tagalde hite. Irde megen niŋdoyaŋ mar kame hubu henayiŋ gote dufaywukkek yeŋ haŋyen go hende huwardema tagalde hite. 7 Gwaha titŋeŋbe Al Ku-ruŋyen dufay wukkek banare hitiŋ bebaktitek moŋ goyen tagalde hite. Al Kuruŋyendufay wukkek gobe kame nalu funaŋdedeŋniniŋ turŋuŋ yaŋ heŋ heŋ ge Al Kuruŋbeleŋ haŋkapya wor po megeŋ ga forokma yekeya ep iryiŋ go goyen. 8 Dufaymiŋwukkek gobe megen niŋ doyaŋ mar beleŋbebak ma tiyamiŋ. Bebak tiyamiŋ manhanDoyaŋ Al Kuruŋ tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ wor

po goyen kuruse hende ma mayke kam-woŋ. 9Goyenbe gomar gore gwaha tinayiŋyeŋbe bikkeŋ Al Kuruŋyen asaŋdeb gahadekatiŋ:“Al Kuruŋ beleŋ yeŋ ge amaŋeŋ nurd uneŋ

haŋ mar niŋ det gitik teŋ yunyiŋgobe

megen niŋ marbe diliŋde ma ken-nayiŋ, kirmiŋde ma nurnayiŋ,

irde epte ma det go forok yenayiŋ yeŋnurde hinayiŋ,” yitiŋ hi. Aisaia 64:4

10 Goyenbe neŋ hittebe Al Kuruŋ beleŋHoli Spirit inke det goyen dikala diryiŋ.Holi Spiritbe det tumŋaŋ yeneŋ keŋkelanurde bebak teŋ hiyen. Al Kuruŋyen dufaybanare wor po hi goyen manaŋ keŋkelanurde bebak teŋ hiyen geb, gogo Al Kuruŋbeleŋ inke neŋ hitte waŋ dikala diryiŋ.11 Be, ganuŋ al beleŋbe kadomde dufaygoyen epte keneŋ bebak tiyyeŋ? Hubuwor po. Al goyen yiŋgeŋ po gab dufaymiŋgoyen nurde hiyeŋ. Gwahade goyen po,al kura beleŋ Al Kuruŋyen dufay epte manuryeŋ. Al Kuruŋyen dufaybe Holi Spiritpo gab nurde hiyeŋ. 12 Neŋbe megenniŋ mar beleŋ dufay heŋ haŋ gwahadema dufay heŋ hite. Gwahade yarabe dadetbe Al Kuruŋ beleŋ muruŋgem moŋduliŋ duntiŋ goyen bebak tinayiŋ yeŋbeHoli Spirit Al Kuruŋ hitte mat watiŋ go pogab neŋ hitte hi. 13 Niŋgeb mere tagaldehite gobe megen niŋ alyen dufay wukkekyeŋ haŋyen go hende huwarde ma tagaldehite. Gwaha titŋeŋbe Holi Spirit beleŋsaba dirtiŋ go hende huwarde tagalde hite.Niŋgebmere fudindeHoli Spirit beleŋ yitiŋgoyen Holi Spirityen yufuk bana haŋ margoyen nurde bebak tinayiŋ yeŋ momoŋyirde hite. 14 Gega al kura Holi Spirityenyufuk bana ma heŋ megen niŋ dufay pogama irde haŋ marbe mataya mereya HoliSpirit beleŋ forok yirde hi goyen epte mayeneŋ bebak teŋ kukuwamŋeŋ po nurdehinayiŋ. Niŋgeb mel gobe mataya mereyaHoli Spirit beleŋ forok yirde hi goyen mayade haŋ. Gobe Holi Spirityen yufukde haŋmar beleŋ po gab yeneŋ bebak teŋ haŋ geb,gago dineŋ hime. 15 Goyenbe Holi Spirityufuk bana hi albe mataya mereya kuruŋgoyen igiŋ ma buluŋ goyen igiŋ yeneŋbebak teŋ hiyeŋ. Gega al gobe al malihoyaŋ kura beleŋ epte ma al igiŋ ma buluŋ

Page 266: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 2:16 263 1 Korin 3:15innayiŋ. 16 Gokeb Al Kuruŋyen asaŋdegahade katiŋ hi:“Ganuŋ al beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen dufay

keneŋ bebak teŋ hi? Hubu wor po.Ganuŋ al beleŋ igiŋ saba iryeŋ? Eptemoŋ,”

yitiŋ. Aisaia 40:13Goyenpoga neŋbe Yesu Kristuyen dufaykeneŋ bebak teŋ hite.

3Yesuyen alya bereya yiŋgeŋ uliŋ fitfut

tiyamiŋ goke yiriŋ1 Be, kadne yago, deŋya hinhemyabe

deŋ goyen bitiŋde Holi Spirit beleŋ saŋiŋmeteŋ teŋ hi yeŋ ma deneŋ hinhem. Du-faytiŋbe Yesu Kristu niŋ tareŋ iramiŋ gega,bitiŋ banabe megen niŋ dufay beleŋ pokuruŋ hike deneŋbe diriŋ mukŋeŋ du-faymiŋ hako po haŋ goyen saba yirtiŋyara dirde hinhem. 2 Diriŋ mukŋeŋbebiŋge tareŋ epte ma netek geb, mamu ponene haŋyen. Niŋgeb deŋ wor gwahadegoyen deneŋbe saba saŋiŋ ma dirde hin-hem. Gayenter wor bikkeŋ hinhan gwa-hade po haŋ. 3 Gobe bitiŋ banabe megenniŋ dufay po kuruŋ hi geb, gwahade pohaŋ. Ga dineŋ hime gabe deŋ bana goŋkadtiŋ igiŋ mat hike yeneŋbe goke bitiŋar yeŋ hi, irde kadom mohoŋde teŋ haŋgeb, gago dineŋ hime. Deŋ mata gwahateŋ haŋ gobe bitiŋ bana megen niŋ dufaypo kuruŋ hi geb, mata gogo teŋ haŋ. HoliSpirit miŋmoŋ marte mata gama irde haŋgeb, gogo teŋ haŋ. 4 Ga dineŋ hime gabekuratiŋ beleŋ, “Neŋbe Polyen saba gamairdehite,” yeŋhaŋ, irde kura beleŋ, “NeŋbeApolosyen saba gama irde hite,” yeŋ haŋgobe Holi Spirit miŋmoŋ marte mata geb,gogo megen niŋ marte mata po teŋ haŋdineŋ hime. 5Meteŋderebe Al Kuruŋ beleŋhoyaŋ hoyaŋ dunyiŋ. Niŋgeb Apolosbeganuŋ? Irde Polbe ganuŋ? Deyyabetumŋaŋ Al Kuruŋyen meteŋ mar uliŋ po.Niŋgeb deŋ ge meteŋ tiyyekeb gogo Yesuniŋ dufaytiŋ tareŋ iramiŋ. 6 Gwahade gebne Polbe det muykeŋ tur irtiŋ yara deŋbitiŋ bana Al Kuruŋyen mere goyen kir-miriŋ. Irkeb Apolos beleŋ Al Kuruŋyenmere go kuruŋ hiyyeŋ yeŋbe det hartiŋ gofe yuneŋ doyaŋ yirde haŋ yara doyaŋ irdehinhin. Goyenbe det hartiŋ go forok irdekuruŋ ird ird albe Al Kuruŋ, yeŋ uŋkureŋ

po. 7Niŋgeb Al Kuruŋyenmere al biŋde turird ird alya mere go fe uneŋ doyaŋ ird irdalyabe turuŋ yirtek moŋ. Mere go kuruŋird ird al Al Kuruŋ yeŋ muŋ po gab turuŋirtek. 8Munaŋ Al Kuruŋyen mere al biŋdehard hard alya mere go kuruŋ heŋ heŋge doyaŋ ird ird alya gote meteŋbe hoyaŋhoyaŋ moŋ. Al Kuruŋ diliŋdeb uŋkureŋpo. Goyenbe meteŋ nende gigen yuntiŋgote muruŋgembe kame meteŋmiŋ goteigineŋ dahade forok yitiŋ goyen yeneŋ gabmuruŋgemgwahade po yunyeŋ. 9Fudinde,neya Apolosyabe tumŋaŋ Al Kuruŋ niŋ teŋmeteŋ teŋ har. Munaŋ deŋbe Al Kuruŋyenbiŋge meteŋ yara. Irde Al Kuruŋyen yabalem go gwahade goyen.

10 Be, Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋigiŋ diryiŋ geb, al kura ya ird ird matanurde pasi hitiŋ al gore keŋkela po tolayimiyyeŋ gwahade yara nebe deŋ hittekuŋ Yesuyen alya bereya sios forok ird irdmeteŋ miŋ urmiriŋ. Irkeb al hoyaŋ beleŋmeteŋ timiriŋ go hende sios forok irdehaŋ. Mata gobe tola yimiytiŋ go hende alhoyaŋ beleŋ ya irde haŋ go gwahade goyen.Goyenbe tola yimiytiŋ go hende ya irdehaŋ marbe daha mat ya go irde haŋ gokekeŋkela nurde ga irdehinayiŋ. 11Tola tareŋhaŋkapya timiytiŋ tola gobe Yesu Kristu.Niŋgeb al kura tola hoyaŋ kura sopte mayimiyyeŋ. 12 Yesu Kristu hitte mat siosforok irde haŋ marte meteŋmiŋ kurabeigiŋ wor po, kurabe igiŋ wor po moŋ. Gobeal beleŋ ya yirtiŋ yara. Al kurabe gol,kurabe silwa, kurabe hora damum hendewor po yade ya yirnayiŋ. Irde al kurabehe, kurabe yamuŋ, kurabe huŋ beleŋ poya yirnayiŋ. 13 Irde kuŋ kuŋ al igiŋyabuluŋya pota yird yird nalu funaŋ forokyeke ya yirtiŋ go kak beleŋ kumga tikegab ya yirtiŋ mar bana ganuŋyen meteŋbeigiŋ, munaŋ ganuŋyen meteŋbe igiŋ worpo moŋ goyen kawan forok yiyyeŋ. 14 Kakbeleŋ kumga tiyyeŋ gega, ya damiŋbesaŋiŋ hiyyeŋ gobe ya go iryiŋ albe gotemuruŋgem tiyyeŋ. 15Munaŋ ya go humgakukeb ya go iryiŋ al gote muruŋgembehubu geb, biŋ misiŋ nuryeŋ. YiŋgeŋbeAl Kuruŋ beleŋ teŋ gasuŋmiŋde kiryeŋ.Gega al gobe yamiŋ humga kuke detmiŋtumŋaŋ ya biŋde yubul teŋ busaharde uliŋuliŋ po hiyeŋ go gwahade meteŋmiŋ gote

Page 267: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 3:16 264 1 Korin 4:7muruŋgembe hubu wor po hiyyeŋ.

Yesuyen alya bereyabe Al Kuruŋyen yabalem

16 Be, deŋ Yesuyen alya bereyabe Al Ku-ruŋyen ya balem, irde Holi Spirit deŋ banahi goyen ma nurde haŋ? 17 Al Kuruŋyenyabe balem wor po, irde deŋbe ya balemgogo geb, al kura beleŋ Al Kuruŋyen yago buluŋ iryeŋbe Al Kuruŋ beleŋ al gogwamuŋ uryeŋ.

Megen niŋ alyen dufay wukkek yeŋ haŋyengobe Al Kuruŋ diliŋde det dirŋeŋ wor po

18 Be, deŋbe dindikeŋ usi ma yirde hi-nayiŋ. Niŋgeb deŋ haŋ bana al kurabeleŋ yiŋgeŋ ge yeŋbe, “Nebe megen niŋalyen diliŋde dufay wukkek miŋyaŋ al yeŋneneŋ haŋ,” yeŋ nurde hi kenem dufay gotubul po tiyyeŋ. Gwaha teŋ hike megenniŋmar beleŋ kukuwamŋeŋ keneŋ hinayiŋgega, Al Kuruŋbe dufay wukkek miŋyaŋyeŋ kinyeŋ. 19 Megen niŋ alyen dufaywukkek yeŋ haŋyen gobe Al Kuruŋ diliŋdekukuwamŋeŋ keneŋ hiyen geb, gogo AlKuruŋyendufaywukkek gama irde hiyeŋ algobe dufay wukkek fudinde gomiŋyaŋ yeŋkinyeŋ. Goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋdegahade katiŋ hi:“Al kura, ‘Neŋbe megen niŋ alyen du-

fay wukkek goniniŋ yaŋ,’ yeŋ haŋmarbe

Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ tigiri tikebyiŋgeŋ go po buluŋ yirde hi,” yitiŋ.Yop 5:13

20 Irdeb sopte mere kura katiŋbe gahade:“Doyaŋ Al Kuruŋbe megen niŋ alyen dufay

wukkek yeŋ haŋyen gobe gote ig-ineŋ miŋmoŋ yeŋ nurde hi,” yitiŋhi. Tikiŋ 94:11

21Niŋgeb deŋbe al kura turuŋ irde, “Neŋbeal goyen gama irde hite,” ma yeŋ hinayiŋ.Det tumŋaŋbe dende geb, gago momoŋdirde hime. 22Ne Polya Apolosya Pitayabetumŋaŋ deŋ Yesuyen alya bereyat meteŋmar. Megeŋ ga manaŋ dende megeŋ.Irde heŋ heŋya kamde kamdeya, det haŋkahaŋ gaya kame hinayiŋ goya kuruŋ gobetumŋaŋ dende. 23 Irde deŋbe Yesu Kris-tuyen alya bereya. Irde Yesu Kristube AlKuruŋyen.

4Yesu Kristuyen mere basaŋ mar

1 Be, gwahade niŋgeb, deŋbe neŋ gayenYesu Kristuyen meteŋ mar, irde Al Ku-ruŋ beleŋ dufaymiŋ banare hitiŋ goyenkawan ird irdmeteŋ yuntiŋmar yeŋ deneŋhinayiŋ. 2 Goyenbe neŋ Yesuyen meteŋmar beleŋ titek mata kurabe Al Kuruŋbeleŋ meteŋ duntiŋ goyen bininiŋde matfudinde wor po keŋkela meteŋ titek gogoyen. 3Goyenpoga meteŋ go teŋ heŋyabedeŋ beleŋ daw ma al hoyaŋ beleŋ dawmeteŋneya mataneya goke igiŋ ma bu-luŋ ninnayiŋ goke kandukŋeŋ ma nurdehimyen. Nigeŋ wor meteŋneya mataneyagoyen igiŋ wet ma buluŋ wet goyen gokema yeŋ himyen. 4 Ne benerbe meteŋyamataya teŋ hime kuruŋ gobe igiŋ ala poteŋ hime yeŋ nurde himyen. Gega AlKuruŋ diliŋdebe buluŋne kuram moŋ mayeweŋ. Al Kuruŋ yeŋ uŋkureŋ gore pogab igiŋ teŋ hime ma buluŋ teŋ himegoyen momoŋ niryeŋ. 5 Niŋgeb meteŋmarmiŋde meteŋya mataya goyen igiŋ mabuluŋ yineŋ yineŋ nalube hako hi geb, araŋpo gwaha ma yineŋ hinayiŋ. Nalu funaŋdegab Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ waŋ gwahayinyeŋ geb, gayenter deŋ beleŋ gwaha mayineŋ hinayiŋ. Goyenter gab Doyaŋ Al Ku-ruŋ beleŋ alyen mataya meteŋya kidomabana hike epte ma keŋkela yentek yaragoyen kawan ird ird hulsi teŋ wayyeŋ.Irdeb al biŋde dufay kerde hitiŋ goyen workawan iryeŋ. Irke gab Al Kuruŋ beleŋmeteŋ marmiŋ nende gigen meteŋ titiŋgote muruŋgem yuneŋ turuŋ yiryeŋ.

6 Be, kadne yago, saba dirhem gayendeŋbeleŋnurde keŋkela bebak tinaŋ yeŋbeneya Apolosyat ulderer mere gago teŋhime. Gogab deŋ beleŋ neya Apolosyatmata keneŋbe, “Al Kuruŋyen asaŋde katiŋgo po gama irde hinayiŋ. Mere hoyaŋgor ma haŋ gobe gama ma irde hinayiŋ,”yeŋ haŋyen gote miŋ nurnayiŋ. Gwahatinayiŋbe al kura gama ird ird goke yiŋgeŋturuŋ turuŋ teŋbe al hoyaŋbe buluŋ mattagal uneŋ uneŋ mata go ma teŋ hinayiŋ.7 Goyenpoga dindigeŋ ge yeŋ neŋbe igiŋyeŋ nurdeb al hoyaŋbe buluŋ yineŋ yineŋtareŋbe ganuŋ beleŋ dunkeb gogo teŋ haŋ?Det budam deŋ hitte haŋ kuruŋ gobe AlKuruŋ beleŋ ma duntiŋ? Goyenbe daniŋAl Kuruŋ beleŋ ma duntiŋ yeŋ nurdebdindikeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ haŋ?

Page 268: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 4:8 265 1 Korin 5:28 Be, deŋbe Al Kuruŋyen saba niŋ

biŋge kamtiŋeŋ teŋ hinhan goyen bikkeŋtumŋaŋ nurde pasi hitiŋ yeŋ nurde haŋ.Irde al kura horam yaŋ beleŋ det ku-raŋ ma nurde haŋ yara Holi Spirityentareŋbe bikkeŋ titiŋ gogo ep yeŋ nurdehaŋ. Irde doyaŋ mar karkuwaŋ hitiŋ yeŋnurde haŋ, irdeb neŋ Yesuyen mere basaŋmar gayenbe deŋem miŋmoŋ yeŋ nurdduneŋ haŋ. Goyenbe deŋ goyen gwahadehetek nalube hako po hi. Yesu Kristusopte mulgaŋ heŋ waŋ waŋ nalure gabalya bereyamiŋ gobe doyaŋ mar karkuwaŋhenayiŋ. Niŋgeb fudinde wor po, deŋgoyen doyaŋ mar karkuwaŋ hewoŋ yeŋnurde hime. Gogab neŋwor deŋya tumŋaŋdoyaŋ mar karkuwaŋ hiniŋ. 9 Gega gayen-ter neŋ Yesuyen mere basaŋ marbe al kuramata buluŋ wor po tike al buda kuruŋ dil-iŋde gasa yirke kamtek marte gasuŋde gordeŋ ge teŋAl Kuruŋbeleŋ dirtiŋ yara nurdehime. Niŋgeb alya bereya megen haŋ ku-ruŋ goya Al Kuruŋyen miyoŋya tumŋaŋneŋ hitte kanduk dahade forok yenayiŋyeŋ deneŋ haŋ. 10 Gwahade niŋgeb, neŋbeYesu Kristu niŋ teŋbe kukuwa hite, munaŋdeŋbe Yesu Kristuya heŋbe dufay wukkekmiŋyaŋ haŋ. Irde neŋbe yulkek hite, mu-naŋ deŋbe saŋiŋtiŋ yaŋ. Deŋbe al beleŋal deŋem yaŋ yeŋ deneŋ palap dirde haŋ,munaŋneŋ gabe al siksukŋeŋ yeŋ palapmadirde haŋ. 11 Fudinde, neŋbe meteŋ miŋurtiriŋde mat waŋ waŋ ga hite gayenterbebiŋge niŋ kamde, fe niŋ kamde, ulniniŋumŋa miŋmoŋ, irde al beleŋ buluŋ buluŋwor po dirke ulniniŋ misiŋ kateŋ hityen.Irde yaniniŋ miŋmoŋ geb, kurar mat ku-rar kuŋ kuŋ teŋ hityen. 12 Neŋbe biŋgeniŋ nurdeb nindikeŋ meteŋ kuruŋ teŋ gabyade hityen. Al kura beleŋ karan durkebneŋbe Al Kuruŋyen tareŋde guram yirdetareŋ yirde hityen. Al kura beleŋ buluŋbuluŋ dirkeb gokemukkuma teŋ goya goyameteŋ teŋ hityen. 13 Al kura mere buluŋmat dirkeb neŋbe igiŋ mat wol heŋ yuneŋhityen. Miŋde mat waŋ waŋ haŋka hitegayenter neŋbe det buluŋ kura yimiytiŋeŋdirtek yara hite.

14 Gwaha dinmekeb memya henaŋ yeŋma asaŋ ga kaŋ duneŋ hime. Gwahadirtiŋeŋbe deŋ goyen diriŋne yago yarageb, bener mat deŋ ge amaŋeŋ wor po

nurdeb gago nurde ga hinayiŋ yeŋ sabadirde hime. 15 Yesu Kristu niŋ saba dirddird marbe budam wor po haŋ. Goyenbeadotiŋ yagobe budam gwahadema haŋ. Newa kuŋ Yesu Kristu niŋ yitiŋ mere goyenmomoŋ dirmeke yeŋ ge dufaytiŋ saŋiŋiramiŋ geb, nebe Yesu Kristuya heŋbe deŋkuruŋ gote adotiŋ yara himiriŋ. 16 Niŋgebnere mata po keŋkela gama irde hinayiŋyeŋbe gago batbat dirde hime. 17 Goketeŋbe Timoti gogo deŋ hitte teŋ kermekekuyeŋ. Yeŋbe urne yara, bubulkuŋne worpo yeŋ nurd uneŋ himyen. Yeŋbe biŋdemat fudinde wor po Doyaŋ Al Kuruŋ niŋmeteŋ teŋ hiyen. Yeŋ beleŋ gab ne gayenYesuKristuyaheŋmata dahade teŋhimyengokemomoŋ dirke bitiŋ bak yiyyeŋ. Yeŋbene beleŋ Yesuyen alya bereya sios megenhike kwa kuruŋ goyen saba yirde himyengwahade goyen po momoŋ diryeŋ.

18 Goyenbe deŋ haŋ bana goyen kuratiŋkurabe, “Polbe sopte ma waŋ dinyeŋ,”yeŋ nurdeb neŋ nurhet nurhet teŋ haŋ.19 Gega Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ igiŋ ninkebheŋ ga heŋ ga ma tiyeŋ, goyare po kuŋdeneŋ. Kuŋ gab parpar teŋ haŋ margoyen mere dahade teŋ haŋ, irde tareŋdamiŋde mata gogo teŋ haŋ yeŋ keŋkelayeneŋ bebak tiyeŋ. 20 Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yirde hi gobe merere pomoŋ, tareŋmiŋde doyaŋ yirde hi. Niŋgebkuŋ gab mel go saŋiŋ damiŋde mata gogoteŋ haŋ goyen yeneŋ. 21 Niŋgeb kuŋ dahadirmeke gab igiŋ yeŋ nurnayiŋ? Beararhende kwep kwep direŋ ma, bekkeŋde igiŋmat mere direŋbe igiŋ?

5Mata buluŋ teŋ haŋ mar hayhay yirde hi-

nayiŋ1 Be, deŋ haŋ bana goŋ alya bereya kura

leplep mata teŋ haŋ gote mere momoŋnurmiŋ. Al kura naniŋde beremya duwanteŋ har gobe Al Kuruŋ ma nurd uneŋ haŋmar wor mata gwahade ma teŋ haŋyen.2 Goyenpoga deŋbe mata gwahade forokyeŋ hi goke buluŋeŋ ma nurde tumŋaŋ AlKuruŋ diliŋde igiŋ po hite yeŋ dindikeŋge turuŋ turuŋ teŋ haŋ. Mata buluŋmiŋgoke bitiŋ misiŋ nurde eseŋbe mata buluŋtitiŋ al goyen deŋya epte ma awalik hetekyeŋ takira titek yarabe gwaha ma irde haŋ.

Page 269: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 5:3 266 1 Korin 6:33Nebe deŋya gor ma hite gega, dufaynerbedeŋya gor hite. Niŋgeb nigeŋ gor himeyara teŋbe mata go tiyuŋ al gob bikkeŋmata buluŋ tiyaŋ inmiŋ. 4-5 Niŋgeb deŋbeleŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu niŋteŋ gabu irdeb al go takira tike Satan yu-fukde heŋ kanduk yeneŋ hiyeŋ. Dufaynebedeŋ gabu irde hinayiŋde gor deŋya hiyeŋ,irde Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristuyentareŋ manaŋ deŋ hitte hiyeŋ geb, igiŋgwaha tinayiŋ. Gogab al go kanduk banaheŋyabemata buluŋ timiŋ yeŋ bebak teŋbemegenniŋ dufay buluŋ go tubul tikeb kameDoyaŋ Al Kuruŋ waŋ waŋ nalureb al gotumulgaŋ tiyyeŋ.

6 Niŋgeb mata buluŋ gwahade goyendeŋ bana hikeya dindikeŋ ge turuŋ turuŋma teŋ hinayiŋ. Deŋbe yis dirŋeŋ muŋkura palawa bana kerkeb gore hilyaŋ kuŋbepalawa ditdi niyyeŋ go goyen ma nurdehaŋ? 7 Nurde haŋ kenem mata buluŋtiŋgobe yis girmaŋeŋ hitiŋ yara geb, goyenyade siŋa yirnayiŋ. Irkeb deŋbe palawagergeŋ yis gam moŋ yara Al Kuruŋ dil-iŋde wukkeŋ hinayiŋ. Yesu Kristu beleŋmata buluŋtiŋ halde duneŋ yeŋ Pasobareniŋ sipsip dirŋeŋ yara* heŋ kuruse hendekamyiŋ geb, deŋbe mata buluŋtiŋ miŋmoŋmar hitiŋ haŋ. 8 Niŋgeb neŋbe megenheŋyabe dufay buluŋya mata buluŋya yisbikkek yara goyen yubul po teŋ matawukkekya mere fudindeya po teŋ hitek.Go teŋ hitek gobe Israel mar beleŋ Pa-soba nalure beret yismiŋmoŋnene haŋyengwahade goyenbe gogo.

9 Be, hakot kura ne beleŋ asaŋde alwet kura ma bere wet kura leplep matateŋ hikeb go mar goyen awalik ma yirdehinayiŋ yeŋ kaŋ dunmiriŋ.† 10 Go din-miriŋ gote miŋbe leplepmata teŋ haŋmar,det ug po yad yad niŋ po dufay heŋ haŋmar, al hoyaŋ gasa yirniŋ yirniŋ yirdekawe yirde haŋmaryabe det toneŋ al beleŋyirtiŋ doloŋ yirde haŋ mar goya ma pohinayiŋ yeŋ ma dinmiriŋ. Munaŋ go margoya ma hitek yeŋbe go yilwa yirdeb kuŋdamde hinayiŋ? Gor kura hitek miŋmoŋ.11Niŋgeb asaŋ ga kaŋ duneŋ hime gabe deŋ

haŋ bana al kura beleŋ, “Nebe Yesu gamairde hime geb, nebe kadtiŋ,” dineŋ hiyeŋgega, mata buluŋ kura teŋ hikeb yeŋya maawalik heŋ hinayiŋ yeŋbe gago kaŋ hime.Mata buluŋ gobe gahade: leplep mata, detuguŋ po yad yad niŋ po dufay heŋ heŋmata, uŋgura doloŋ yirde yirdemata, merebuluŋ mat teŋ teŋ mata, kukuwa fe nenekukuwa heŋ heŋ mata, irde al gasa yirniŋyirniŋ yirde kawe yird yird mata. Deŋ haŋbana al kura mata buluŋ gwahade teŋ hikeyeneŋbe awalik ma po irde hinayiŋ. Dulawor yeŋya ma po teŋ hinayiŋ.

12-13Al Yesuma nurd uneŋ haŋmar goremata buluŋ teŋ haŋ goke merem yaŋ yirdyird gobe nere samuŋ moŋ geb, matamiŋgoke ma nurde hime. Mata buluŋmiŋ gobeAl Kuruŋ beleŋ gab merem yaŋ yiryeŋ.Goyenpoga deŋ haŋ bana goyen al kurabeleŋ mata buluŋ tikeb ganuŋ mar beleŋgab goke innayiŋ? Deŋ gog po geb. Goketeŋbe, “Deŋ haŋ bana goyen al kura matabuluŋ teŋhike keneŋbe al go takira tinayiŋ.Irkeb deŋya ma hinayiŋ,” yeŋ haŋ.

6Kadom merere gerd gerd ma teŋ hinayiŋ

1 Be, dindigeŋ bana goŋ al kurabekadomya kanduk miŋyaŋ go sope iryeyeŋbe daniŋ Al Kuruŋyen alya bereyahitte ma kuŋbe megen niŋ marte merenurd nurd al hitte kuŋ haŋ? Mata gwa-hade titek moŋ goyen daniŋ gwaha teŋhaŋ? Gobe buluŋ wor po! 2 Deŋbe kamenalu funaŋdebe neŋ Al Kuruŋyen alyabereya beleŋ megen niŋ mar merere yerdematamiŋ goke yintek goyen ma nurde haŋgeb, gogo mata gwahade teŋ haŋ? Irdedeŋ beleŋ kame megen niŋ mar merereyerde matamiŋ goke yintek haŋ kenemdeŋ bana kanduk dirŋeŋ muŋ kura forokyitiŋ goyen dindikeŋ epte ma kanduk gosope yirnayiŋ? 3 Deŋbe nalu funaŋdeAl Kuruŋyen miyoŋ mata buluŋde kateŋuŋgura hitiŋ goyen wor neŋya deŋya beleŋmerere yerde matamiŋ goke yintek yeŋma nurde haŋ geb, gogo mata gwahadeteŋ haŋ? Neŋbe kame mata kuruŋ goyen

* 5:7: Bikkeŋ Israel mar Isip naŋa tubul teŋ Kenan kuniŋ tiyamiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ sipsip al diriŋ dirŋeŋ gasayirde darim yade yame kantayaŋ sam yirnayiŋ yinyiŋ. Pasoba Sipsip Dirŋeŋbe alyen gasuŋ teŋbe kamyiŋ al Yesu niŋyitiŋ. † 5:9: Pol beleŋ asaŋ budam kayyiŋ goyen Baibelde ma haŋ goyen bana mere tiyyiŋ gokeb gago yeŋ hi.

Page 270: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 6:4 267 1 Korin 6:19-20

wor igiŋ titek kenem det dirŋeŋ megenheŋya neŋ bana kadniniŋya kanduk forokyeŋ haŋ gobe epte sope yirtek. Goyenbegwaha ma teŋ haŋ! 4 Deŋbe dindikeŋ banakanduk kura goke kadom mohoŋde titekgoyen forok yekeb kanduk go sope irniŋyeŋbe daniŋ megen niŋ mar Yesuyen alyabereya yeneŋmiŋbe sios bana deŋem moŋyeŋ yeneŋ haŋ mar hitte yad kuŋ haŋ?5Ga dineŋ hime gabe nurde memya henaŋyeŋbe gago dineŋ hime. Deŋ Yesu niŋdufaytiŋ tareŋ irtiŋ mar bana goŋbe kan-duktiŋ sope ird ird al kuram moŋ? 6Hubuniŋgeb gogo dindikeŋ uliŋ kadom igiŋ manurd guneŋ teŋbe merere yirniŋ yeŋ Yesuniŋ dufaymiŋ saŋiŋ ma irde haŋ mar dil-iŋde yukuŋ haŋ?

7 Fudinde, deŋ haŋ bana kadtiŋya kan-duktiŋ miŋyaŋ goyen megen niŋ martemerere yerteke sope irnayiŋ yeŋ al siŋareniŋ hitte yukuŋ haŋ gobe Al Kuruŋ diliŋdebikkeŋ soŋ haŋ yeŋ deneŋ hi. Niŋgebgwaha ma teŋ hinayiŋ. Kadtiŋ beleŋ usidirde buluŋ buluŋ dirde hike goŋmiŋ goŋgwaha dirde hinaŋ yeŋ hinayiŋ gobe igiŋyeŋ nurde hime. 8 Neb gwaha dineŋ himegoyenbe fudinde wor pobe al usi yirdebuluŋ buluŋ yirde haŋmarbe al hoyaŋmoŋdeŋ gogo yeŋ nurde hime.

9 Deŋbe mata buluŋ teŋ haŋ marbe AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdehi bana goŋ epte ma hurkunayiŋ goyenma nurde haŋ? Niŋgeb al kura beleŋ usidiryeŋkek geb, keŋkela heŋ ga hinaŋ ko.Mata buluŋ gobe gahade: leplep mata,uŋgura doloŋ yird yird mata. Irde al kuraberem yaŋ gega bere hoyaŋya duwan teŋteŋ mata, al beleŋ belen niŋ bere yaraheŋ heŋ mata, irde al diriŋ yiŋgeŋ po uliŋgabu ird ird mata. 10 Irde kurabe kawemata, det ug po yad yad niŋ po dufay heŋheŋ mata, kukuwa fe nene kukuwa heŋheŋ mata, al mere buluŋ mat yird yirdmata, irde al gasa yirniŋ yirniŋ yirde kaweyird yird mata. Al mata gwahade teŋ haŋmar gobe epte ma wor po Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋhurkunayiŋ. 11 Bikkeŋbe deŋ haŋ banagoyen al kurabemata gwahade teŋ hinhan.Goyenpoga Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu KristuyaHoli Spiritya beleŋ mata buluŋtiŋ goyen

halde duneŋbe Al Kuruŋ diliŋde wukkekwor po dirde al huwak dirtiŋ haŋ.

Ultiŋ keŋkela doyaŋ yirde Al Kuruŋ turuŋirnayiŋ

12 Be, deŋ haŋ bana goyen al kura beleŋ,“Neŋbe mata kura tiniŋ yeŋbe igiŋ alatitek,” yeŋ haŋyen. Gega mata go tinayiŋgore hugiŋeŋ igiŋ dirnayiŋ yeŋ ma nurdehinayiŋ. Niŋgeb nebe mata kura tiyeyeŋbe igiŋ ala tiyeŋ gega, mata gore eptema nanarde boŋ yiyyeŋ. 13 Irde kuratiŋkurabe, “Biŋgebe bininiŋ makiŋ ird irddet, irde bininiŋbe biŋge sola urd urd niŋpo,” yeŋ haŋyen. Gega kamebe Al Ku-ruŋ beleŋ det irawa goyen tumŋaŋ mu-gol kiryeŋ. Goyenbe haŋkapya Al Kuruŋbeleŋ alya bereyat uliŋ yiryiŋ gobe miŋmiŋyaŋ yiryiŋ. Ulniniŋbe leplep matateŋ teŋ ge ma yiryiŋ. Gwaha titŋeŋbeDoyaŋ Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irdird niŋ yiryiŋ, irde Doyaŋ Al Kuruŋbe ul-niniŋ guram yirde tareŋ yird yird niŋ hi.14 Al Kuruŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋ Yesuulniniŋ gake teŋ kamyiŋ goyen sopte isaŋhiriŋ. Niŋgeb kame neŋ wor tareŋmiŋdekamtiŋde mat disaŋ hiyyeŋ. 15Deŋbe YesuKristuyen uliŋ pigiŋ yara haŋ geb, kuratiŋkurabe Yesuyen haniŋ, kurabe kahaŋ hitiŋhaŋ goyen nurtiŋ ala teŋ haŋ. Gega neŋYesu Kristuyen uliŋ pigiŋ hitiŋ gayen igiŋkurhan kura teŋ belen niŋ bere sikkeŋyagabu irtek? Epte moŋ. 16 Al Kuruŋyenasaŋdebe, “Alya bereya waŋ gabu heŋbeuliŋ uŋkureŋ hiyyeŋ,” yitiŋ hi. Niŋgebal kura belen niŋ bereya gabu hiriryeŋbebere goya uliŋ uŋkureŋ hiyyeŋ go goyenma nurde haŋ? 17 Goyenbe al kura DoyaŋAl Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iryeŋ al gobetoneŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyen toneŋya gabuheŋ uŋkureŋ hiyyeŋ.

18 Niŋgeb leplep matabe tubul po teŋhinayiŋ. Mata buluŋ hoyaŋbe al hoyaŋbuluŋ yirde haŋyen. Munaŋ leplep matateŋ hinayiŋbe dindikeŋde ultiŋ goyen pobuluŋ yirde hinayiŋ. 19-20 Irde ultiŋbe HoliSpirityen ya balem yeŋ nurde hinayiŋ. HoliSpirit Al Kuruŋ beleŋ duntiŋ gobe ultiŋbana hi. Mata buluŋtiŋ gote muruŋgemdindikeŋ yawartek goyen Doyaŋ Al Ku-ruŋ beleŋ yawareŋ yeŋbe darim wok irdekamyiŋ geb ultiŋ gobe dende moŋ. Niŋgeb

Page 271: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 7:1 268 1 Korin 7:17ultiŋ go keŋkela doyaŋ yirde hikeb goremeteŋ teŋ hikeb Al Kuruŋyen deŋe kuruŋheŋ hiyeŋ.

7Ire uŋyat mata keŋkela gama irde hinayiŋ

1 Be, asaŋ kaŋ gusuŋaŋ niraŋ goyenwol heŋbe gaha dineŋ tihim. Be, alberem moŋ hinayiŋ gobe igiŋ yeŋ nurdehime. 2 Goyenpoga alya bereya budamwor po leplep mata teŋ haŋyen geb, albeberem yaŋ henayiŋ, irde berebe uŋmiŋyaŋhenayiŋ. 3Albe berembeleŋ yeŋya heŋheŋge nurkeb go po gama irde hiyeŋ. Gwahadegoyen po, bere wor uŋ beleŋ yeŋya heŋheŋ ge nurkeb go po gama irde hiyeŋ.4 Gobe beremde uliŋ gobe yende kudiŋeŋpo moŋ, gobe uŋde manaŋ geb, gago dineŋhime. Uŋyen uliŋ wor yende kudiŋeŋpo moŋ. Beremde manaŋ. 5 Niŋgeb albeleŋ berem bada ma irde hiyeŋ. Bere worgwahade po uŋ bada ma irde hiyeŋ. GegaAl Kuruŋ mere ird ird niŋ teŋ tumŋaŋdedufay uŋkureŋ irde muŋ kura kutŋa iryeyeŋbe igiŋ gwaha teŋ hiriryeŋ. Goyenbe gokamereb sopte gabu teŋ hiriryeŋ. Gwahama teŋ hiriryeŋbe bereya ma alya ferdferd dufaymiŋ epte ma fole irtek hekebSatan beleŋ waŋ tuŋaŋ yuryeŋ geb. 6 Gadineŋ hime gabe gwaha po teŋ hinayiŋyeŋ nurdeya ma dineŋ hime. Gwaha teŋhinayiŋ gab igiŋ yeŋ nurdeya dineŋ hime.7 Albe ne yara heŋ berem moŋ hiwoŋ yeŋnurde hime. Goyenpoga albe nende gigenAl Kuruŋyen tareŋ hoyaŋ hoyaŋ yuntiŋhaŋ. Niŋgeb al kurabe berem moŋ gega,goke ma nurde haŋyen. Munaŋ al kurabegote tareŋ ma teŋ saŋiŋ hoyaŋ titiŋ geb,bere yade ga haŋyen.

8 Be, al kura bere ma yawartiŋ haŋ goyaberetapyabe ne hime gahade duliŋ hinay-iŋbe igiŋ yeŋ nurde hime. 9 Goyenpoga alniŋ ma bere niŋ dufaytiŋ harke epte mahika titek kenem albe bere yade berebe alyade teŋ hinayiŋ gobe igiŋ yeŋ nurde hime.Moŋgo duliŋ heŋbe albe bereya, berebealya ferd ferd niŋ bitiŋ harke kak beleŋdet kumga titiŋ yara epte ma hika titekhenayiŋ.

10 Be, al berem yaŋ, irde bere uŋmiŋyaŋbe mere tareŋ po dirde hime gayennurnayiŋ. Mere gabe nere moŋ, Doyaŋ Al

Kuruŋyenmere. Niŋgeb bere uŋmiŋyaŋbeuŋ yilwa ma iryeŋ. 11 Goyenbe bere go uŋtubul teŋ keneŋbe duliŋ po heŋ al hoyaŋma tiyyeŋ. Moŋ kenem uŋ hitte mulgaŋheŋ tumŋaŋ hiriryeŋ. Irde al wor beremma takira tiyyeŋ.

12 Be, deŋ haŋ bana goŋ ire uŋya kurauŋ wet ma berem wet goyen Yesu ma nurduntiŋ goke saba direŋ tihim. Be, beremgore uŋ goya tumŋaŋ hireŋ yeŋ nurde hikekenem uŋ beleŋ takira ma tiyyeŋ. Meregabe Doyaŋ Al Kuruŋyen moŋ, dufaynerdineŋ hime. 13 Irde deŋ haŋ bana goŋniŋ bere wor uŋbe Yesu ma nurd untiŋgore berem goya hireŋ po yeŋ nuryeŋbebere gore uŋ yilwa ma iryeŋ. 14 Gobe alkura Yesuma nurd uneŋ hi goyen berembeYesu nurd untiŋ hi goke teŋbe kame Yesuniŋ dufaymiŋ tareŋ irkeb Al Kuruŋ beleŋwukkek iryeŋ geb, gago dineŋ hime. Berekura Yesu ma nurd untiŋ hi wor uŋbe Yesunurd uneŋ hi goke teŋbe Yesu niŋ du-faymiŋ saŋiŋ irkeb Al Kuruŋ beleŋ wukkekiryeŋ. Gwahademoŋmanhan ire uŋya gotedirŋeŋ weŋbe Al Kuruŋ diliŋde wukkek mahewoŋ. Goyenbe naniŋ ma miliŋ kura AlKuruŋ diliŋde wukkek hitiŋ geb, dirŋeŋweŋ wor wukkek hitiŋ haŋ.

15 Gega Yesu niŋ ma nurtiŋ kura beleŋuŋ wet ma berem wet go tubul tiye yekegoya utaŋ ma irnayiŋ. Yesu niŋ ma nurtiŋkura beleŋ uŋ wet ma berem wet Yesu niŋnurtiŋ go takira tike goke kandukŋeŋ manuryeŋ. Igiŋ duliŋ hiyeŋ. Gega Al Kuruŋbeleŋ neŋ gayen bininiŋ yisikamke igiŋ pohinayiŋ yeŋ hoy diryiŋ geb, bertiŋ wet maalmetiŋ wet Yesu niŋ ma nurtiŋ goya burma yeŋbe awalikde hiriryeŋ. 16 Deŋ Yesuniŋ nurtiŋ bere, deŋ ge teŋ almetiŋbe Yesuniŋ dufaymiŋ tareŋ irke Al Kuruŋ beleŋyawaryeŋ daw yeŋ ma nurde haŋ? Irdedeŋ Yesu niŋ nurtiŋ al, deŋ ge teŋ bertiŋbeYesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irke Al Kuruŋbeleŋ yawaryeŋ daw yeŋ ma nurde haŋ?Niŋgeb Yesu niŋ nurtiŋ kura beleŋ uŋ wetma berem wet goyen Yesu niŋ ma nurtiŋgoke teŋ tubul ma tiyyeŋ.

Al Kuruŋ beleŋ gwahade hinayiŋ yeŋ hoydirtiŋ gwaha mat po hinayiŋ

17 Goyenpoga deŋ duŋkureŋ duŋkureŋgoyengwahadehinayiŋ yeŋAl Kuruŋbeleŋ

Page 272: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 7:18 269 1 Korin 7:35hoy dirtiŋ, irde Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gokemomoŋ dirtiŋ gwahamat po hinayiŋ. Sabagabe Yesuyen alya bereya tumŋaŋ gamairde hinayiŋ yeŋ gago saba dirde hime.18Niŋgeb al kura Al Kuruŋ beleŋ hoy iryiŋgoyenter bikkeŋ guba yitiŋ kenem al goguba yeŋ uliŋ delŋeŋ yaŋ hitiŋ go dahamat bikkeŋ guba ma yeŋya hiyen gwahadehewe yeŋ kurut ma yiyyeŋ. Irde al kuraAl Kuruŋ beleŋ hoy iryiŋ goyenter gubama yitiŋ kenem guba yeŋ yeŋ ge kurut mayiyyeŋ. 19 Guba yitiŋ ma, guba ma yitiŋgobe Al Kuruŋ diliŋdebe det kuruŋ moŋ.Munaŋ Al Kuruŋyen saba gama ird irdbedet kuruŋ wor po. 20 Niŋgeb Al Kuruŋbeleŋ haŋkapya dahade hikeya hoy dirtiŋgwahade po hinayiŋ. 21 Niŋgeb deŋ haŋbana goŋ al kura al hoyaŋ yufukde heŋduliŋ meteŋ teŋ hikeya Al Kuruŋ beleŋhoy diryiŋ kenem daha tiye tiye ma tiyyeŋ,gwahade po hiyeŋ. Gega dufaymiŋde heŋheŋ belŋeŋ kura kinyeŋ gobe igiŋ gwahatiyyeŋ. 22 Al kura al hoyaŋ yufukde heŋmeteŋ al dulŋeŋ hikeya Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ hoy irde tiriŋ al gobe Doyaŋ Al Kuruŋdiliŋde meteŋ al dulŋeŋ moŋ yeŋ kinyeŋ.Irde gwahade goyen po, al kura meteŋ aldulŋeŋ moŋ, yiŋgeŋde dufayde kuŋ hikeyaDoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ hoy irde tiriŋ al gobemeteŋ alne yeŋ kinyeŋ. 23 Dende matabuluŋ gote muruŋgem dindikeŋ yawartekgoyen Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ yawareŋyeŋbe darim wok irde kamyiŋ geb, megenniŋ marte mata buluŋ gama irde go yu-fukde ma hinayiŋ. 24 Niŋgeb, kadne yago,sopte dineŋ hime. Al Kuruŋ beleŋ deŋduŋkureŋ duŋkureŋ dahade hikeya hoydirtiŋ gobe gwahade po hinayiŋ.

25 Be, deŋ haŋ bana goŋ al kura beremmoŋya bere uŋ miŋmoŋya niŋ momoŋ di-reŋ tihim. Alya bereya gwahade goyengoke Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ mere ma nir-tiŋ geb, dufayner momoŋ direŋ. NebeDoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nirdehiyen al niŋgeb, mere direŋ tihim gabefudinde yeŋ nurnayiŋ. 26 Be, ga hitenalu gayenterbe kanduk kurayen kurayenyeneŋ yeneŋ nalure hite. Niŋgeb heŋheŋtiŋ dahade haŋyen gobe gwahade pohinayiŋ. 27 Niŋgeb al kura berem yaŋkenem takira tiye tiyema tiyyeŋ. Munaŋ alkura beremmoŋ kenem bere tewe tewema

tiyyeŋ. 28 Goyenbe bere tiyyeŋ gobe matabuluŋmoŋ. Gwahade goyen po, bere foŋeŋkura al kuyeŋ go wor mata buluŋ moŋ.Gega al bere tiyyeŋ irde bere uŋ miŋyaŋhiyyeŋbe megen gar niŋ kanduk kurayenkurayen yeneŋ hinayiŋ. Deŋ goyen kandukma yeneŋ hiwoŋ yeŋ nurdeb gago momoŋdirde hime.

29 Kadne yago, ga dineŋ hime gatemiŋbe gahade: megen gar heŋ heŋniniŋbeulyaŋde moŋ geb, al kura berem yaŋgobe al berem moŋ beleŋ Al Kuruŋ niŋpo nurde haŋyen go gwahade goyen teŋhiyeŋ. 30 Irde al kura kanduk yeneŋ eseŋhiyeŋ gega, kanduk go sobamde ma hiyeŋyeŋ nurdeb goke uguŋ po ma dufay heŋhiyeŋ. Munaŋ al kura amaŋ hiyyeŋ gega,amaŋ dufay go hugiŋeŋ gwahade po mahiyeŋ geb, “Gahade po heŋ,” yeŋ ma nurdehiyeŋ. Irde al kura det damu tiyyeŋ wor,“Det gabe hugiŋeŋ kerde heŋ,” yeŋ manurde hiyeŋ. 31 Irde det megen niŋ haŋkuruŋ gayen manaŋ gahade po ma hinayiŋgeb, al kura megen niŋ det yade meteŋyuneŋheŋyabe det go hende po biŋ hekmairde hiyeŋ.

32 Niŋgeb daha tiniŋ tiniŋ teŋ dufaytiŋhiburŋeŋ ma hiwoŋ yeŋ nurde hime. Alkura berem moŋ gobe dufaymiŋde dahamatmeteŋ timeke DoyaŋAl Kuruŋ amaŋeŋnurde hiyeŋ yeŋbe gwaha mat po meteŋteŋ hiyen. 33 Gega al kura berem yaŋbedaha timeke gab berne amaŋeŋ nurdehiyeŋ yeŋbe goke po kurut yeŋ hiyen. Goteŋ hi gobe megen niŋ mata niŋ ug podufay heŋ heŋ mata go goyen. 34 GwahatikebDoyaŋAl Kuruŋ beleŋ amaŋeŋnurtekbeleŋ niŋ dufay heŋ heŋmiŋbe keŋkelakipirtiŋ ma hi. Be, bere kura uŋ miŋmoŋyabere foŋeŋyabe Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ ponurde uliŋya dufaymiŋya tumŋaŋ DoyaŋAl Kuruŋ po uneŋ haŋyen. Munaŋ berekura uŋmiŋyaŋbe daha timeke gab almeneamaŋeŋ nurde hiyeŋ yeŋbe goke po kurutyeŋ hiyen. Go teŋ hi gobe megen niŋ mataniŋ ug po dufay heŋ heŋ mata go goyen.35Mere ga dirde hime gabe faraŋ durmekeheŋ heŋtiŋ igiŋ hewoŋ yeŋ dineŋ hime.Kanduk dunhem yeŋma dineŋ hime. Meregahade ga dirmeke gabmatatiŋbe DoyaŋAlKuruŋ diliŋde huwak wor po hiyyeŋ, irdeyeŋ ge teŋ meteŋ teŋ teŋ niŋ kamama heŋ

Page 273: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 7:36 270 1 Korin 8:9saŋiŋ pometeŋ teŋ hiwoŋ yeŋ nurdeb gagodineŋ hime.

36 Goyenpoga al foŋeŋ kura bere tubulteŋ untek yeŋ merem titiŋ goreb merenegayen nurdeb, “Polyen mere gobe fudinde.Goyenpoga meremiŋ gama irde bere gateweŋ moŋbe dufaymiŋ buluŋ ireŋ gebteweŋ,” yeŋ nuryeŋbe bere go tiyyeŋ.*Mata gobe buluŋ moŋ. Irde hiyeŋ ku-ruŋ gobe bere go tubul titek ma irde hikekenem bere go tiyyeŋ. Mata gobe buluŋmoŋ geb, gwaha tiyyeŋ. 37 Gega al kurabikkeŋ bere tubul teŋ untek yeŋ meremtitiŋ gega, al gore, “Igiŋ nuŋkureŋ heŋ,”yeŋ dufay tareŋ po irdeb, “Bereya heŋ heŋdufay ma forok yeŋ hi, irde dufay gwahadekura forok yeke igiŋ fole irde heŋ,” yeŋnurdeb bere ma teweŋ yeŋ dufay kiryeŋgoyen wor mata igiŋ yeŋ nurde hime.38Niŋgeb al bere yad yadmatabe igiŋ. Gegaal kura berem moŋ hiyyeŋ mata gobe igiŋwor po, bere yad yad mata gote folek.

39 Be, bere kura uŋ miŋyaŋbe uŋ gohikeyabe yeŋ yufukde pohiyeŋ. Gega uŋ gokamkeb bere uŋ yaŋbe al hoyaŋ ma tiyyeŋyitiŋ mere gote yufuk bana ma hiyeŋ geb,al hoyaŋ tewe yeŋbe igiŋ tiyyeŋ. Goyen-poga Doyaŋ Al Kuruŋ nurd untiŋ al po gatiyyeŋ. 40 Goyenbe dufaynerbe bere go uŋkamke uŋkureŋ heŋ heŋ gobe igiŋ wor po.Gogab uŋ niŋ nurde hiyen gwahadema teŋDoyaŋ Al Kuruŋ niŋ po nurde hiyeŋ. Meredirde hime gabe Holi Spirit beleŋ nineŋhike dineŋ hime yeŋ nurde hime.

8Det toneŋ yirde biŋge galak yirtiŋ biŋgebe

daha yirtek?1 Be, megen niŋ mar beleŋ det toneŋ

yirde doloŋ yirde biŋge galak yirtiŋ gokemomoŋ direŋ tihim. Deŋbe dindikeŋge yeŋbe, “Neŋbe det kawan niŋya ba-nare niŋya goyen keŋkela bebak teŋ hite,”yeŋ nurde haŋ. Goyenbe gwahade nurdehaŋ goke teŋbe dindikeŋ ge turuŋ tu-ruŋ teŋbe kadtiŋ yago buluŋ yirde haŋ.Gega kadtiŋ yagoŋ amaŋeŋ nurd yuneŋhinayiŋbe kadom faraŋ gurd teŋbe tumŋaŋsaŋiŋ henayiŋ. 2 Al kura yiŋgeŋ ge yeŋbe,

“Nebe det kawanniŋya banare niŋya goyenkeŋkelawor po bebak teŋhime,” yeŋnurdehi al gobe yiŋgeŋ goyen po usi irde hi.Irdeb Al Kuruŋyen mere fudinde yiŋgeŋnurde bebak titek goyen bebak ma titiŋhi. 3 Goyenpoga al kura biŋde mat AlKuruŋ niŋ amaŋeŋ nurde uneŋ hi al gobeAl Kuruŋyen dufay igiŋ kuruŋ goyen untiŋhi.

4 Niŋgeb det toneŋ doloŋ yirniŋ yeŋgalak yirtiŋ biŋge goke momoŋ direŋ ti-him. Be, det toneŋ megen niŋ mar beleŋdoloŋ yirde haŋyen gobe Al Kuruŋ moŋgeb, det fudinde gogo moŋ. Al Kuruŋbeyeŋ uŋkureŋ po, hoyaŋ kura ma hi. Hubuwor po. 5Gega megen niŋ marbe dufaymiŋsoŋ hekeb uŋgura kurayen kurayen gobeAl Kuruŋ yeŋ nurdeb, “Al Kuruŋbe budamhaŋ. Doyaŋ Mar wor budam haŋ. Kurabenaŋkiŋde haŋ, kurabe megen haŋ,” yeŋhaŋyen. 6 Goyenpoga Al Kuruŋbe uŋkureŋpo, neŋ nurd uneŋ hite gog po hi. YeŋbeAdoniniŋ. Yeŋ beleŋ po gab naŋkiŋyamegeŋya irde det kuruŋ gayen yiryiŋ. Irdeneŋbe yeŋ ge teŋ megen gar hite. IrdeDoyaŋ Al Kuruŋ wor uŋkureŋ po hi. YeŋbeYesu Kristu. Yesu Kristube Al Kuruŋ beleŋinke naŋkiŋya megeŋya det kuruŋ gayenyiryiŋ. Neŋ wor yeŋ beleŋ forok diryiŋ.

7 Goyenbe mere fudinde gayen al bu-dambe keŋkela bebak ma teŋ haŋ. Niŋgebdeŋ haŋ bana goŋ al kurabe hakot Yesu niŋma nurde hinhanya uŋgura doloŋ ird irdmata teŋ hinhan geb, gayenter Yesu nurduneŋ heŋya wor uŋgura galak yirtiŋ goyennenebe, “Neŋbe uŋgura galak yirtiŋ biŋgegoyen gago nene hite,” yeŋ nurde biŋdekandukŋeŋ nurde haŋyen. Mel gobe biŋdewukkek wor po moŋ geb, “Biŋge ga nihitgarebe Al Kuruŋ diliŋde wukkek ma hihit,”yeŋ nurde haŋ. 8Gega biŋge nen nen matagore kura neŋ gayen Al Kuruŋya awalikheŋ heŋniniŋ goyen daha kura ma iryeŋ.Niŋgeb uŋgura galak yirtiŋ biŋge netekmago ma netek gore kura Al Kuruŋ diliŋdedaha wet kura ma diryeŋ.

9 Goyenpoga moŋgo mata kura Al Ku-ruŋ diliŋde buluŋ moŋ goyen hipirkeŋnurdeyamata teŋ hinayiŋ gore kadtiŋ kura

* 7:36: Grik mere mat miŋ kurabe gahade: Goyenpoga al kura beleŋ wiriŋ al kutek nurke beleŋmiŋ pet teŋ hike kuŋkuŋ alik heweŋ tike keneŋbe buluŋ irde hime yeŋ nurdeb al kere yeŋ nuryeŋbe gwaha po iryeŋ. Mata gobe buluŋmoŋ.

Page 274: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 8:10 271 1 Korin 9:13Al Kuruŋyen mere biŋde tareŋ wor poma hitiŋ al gote dufaymiŋ goyen buluŋirke katyeŋkek geb, keŋkela dufay heŋ gamata teŋ hinayiŋ. 10 Deŋ Al Kuruŋyenmere keŋkela bebak titiŋ marbe igiŋ kuŋuŋgura doloŋ ird ird gasuŋde heŋ dula teŋkuŋ hinayiŋ. Gega deŋ beleŋ gwaha teŋhike deŋ haŋ bana goŋ niŋ kadtiŋ kurabiŋ wukkek wor po moŋ gore deneŋbe,“Neŋ wor igiŋ daw gwaha titek,” usi teŋbebiŋge go nene gab mata buluŋ tihit yeŋkandukŋeŋ nurdeb katnayiŋ. 11 Irkebdeŋbe kadtiŋde dufaymiŋ tareŋ wor pomoŋ goyen buluŋ ird ird mar henayiŋ.Yeŋ ge teŋ Yesu Kristu kamyiŋ gega, deŋbeleŋ buluŋ yirnayiŋ. 12 Deŋ beleŋ gwahamat kadtiŋ goyen buluŋ yirde mata buluŋteŋ hinayiŋ, irde biŋ wukkek wor po moŋgoyen haga irde hinayiŋ gobe yeŋ hittepo moŋ, Yesu Kristu hitte wor mata bu-luŋ teŋ hinayiŋ. 13 Niŋgeb nebe dapŋakura nemeke gore kadne dufaymiŋ buluŋirke mata buluŋde katyeŋ kenem dapŋa gosopte ma po neweŋ. Gogab kadne go matabuluŋde ma katyeŋ.

9Ne Pol wor Yesuyen mere basaŋ al aposel

1 Be, deŋ beleŋ ne niŋ yeŋ, “Dufaymiŋdeepte ma det kura iryeŋ,” yeŋ nurd nuneŋhaŋ? Irde ne gayen Yesuyen mere basaŋal aposel moŋ yeŋ haŋ? Irde Doyaŋ AlKuruŋniniŋ Yesu Kristube ma kinyiŋ yeŋnurde haŋ? Goyenpoga Doyaŋ Al Ku-ruŋyen saŋiŋde meteŋ timiriŋ gote ig-ineŋbe deŋ gogo moŋ? Goyenbe daniŋgwaha yeŋ haŋ? 2 Be, deŋ haŋ banagoyen al kura beleŋ, “Polbe aposel moŋ,”yeŋ haŋ. Irde al hoyaŋ beleŋbe, “Polbeneŋ ge ma aposel hiriŋ,” yeŋ haŋ. Nebemeremiŋ goke ma nureŋ gega, deŋ ge teŋaposel himiriŋ geb, deŋbe epte ma gwahaninnayiŋ. Al hoyaŋ beleŋ deŋ deneŋbe,“Fudinde, Polbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋaposel iryiŋ,” yeŋ nurd nuneŋ hinayiŋ.

3 Be, deŋ haŋ bana goyen al kura beleŋgwaha mat tagal nuneŋ haŋ geb, goyenwol heŋ momoŋ direŋ tihim geb. 4 Be,neŋ aposel beleŋ meteŋ teŋ hiteke gokeYesuyen alya bereya beleŋ biŋgeya feyadunke netek gobe buluŋ? 5 Yesuyen mere

basaŋ mar hoyaŋya Doyaŋ Al Kuruŋ Yesukuliŋ weŋyabe Pitaya* wor berem yagoyairde tumŋaŋ meteŋ teŋ kuŋ haŋyen. Mu-naŋ neŋbe berniniŋ yago dufaymiŋ Yesuniŋ tareŋ irtiŋ goya meteŋ teŋ kuŋ hitekbebuluŋ yeŋ nurde haŋ? 6 Irde aposel hoyaŋpo paka yirde haŋyen gega, Banabasyaneya niŋ yeŋbe, “Yiŋgeŋ ga tareŋmiŋdebiŋge neneb meteŋ teŋ hiriryeŋ,” yeŋnurde haŋ?

7 Be, fuleŋa mar fuleŋare kuŋ heŋyabeganuŋ kura yiŋgeŋde horare biŋge damuteŋ nene haŋyen? Irde al ganuŋ kura wainharke igineŋ hekeb kura ma nen hiyen?Irde al ganuŋ kura sipsipmiŋ doyaŋ yirdehiyen gega, sipsip gote mamu kura magilyaŋ heŋ nene hiyen? Epte ma gwahatiyyeŋ. 8Mere teŋhime gabe alyen dufaydepo ma mere teŋ hime. Moseyen sabarewor mere gwahade po hi. 9 Be, Moseyensabarebe, “Al kura wit meteŋmiŋ sak yekemeteŋde niŋ dapŋa bulmakawmiŋ gore,‘Faraŋ nuri,’ yeŋ meteŋmiŋde tukuŋya ga,‘Witne niyyeŋkek,’ yeŋ mohoŋ mala matiyyeŋ,” yitiŋ hi.Mere gobe Al Kuruŋ beleŋ bulmakaw niŋpo nurdeb gogo yiriŋ? 10 Mere gwahadetiyyiŋ gobe fudinde wor po neŋ gake nur-deb mere gogo tiyyiŋ yeŋ ma nurde haŋ?Mere gobe neŋ gake yiriŋ. Megeŋ waruuryeŋ al goya wit sikkeŋ kok yiryeŋ al goyatumŋaŋde meteŋ tiyiryeŋ gote muruŋgemkura muŋ yawaryeŋ yeŋ nurdeya meteŋtiyiryeŋ geb, Al Kuruŋyen mere gobe neŋal gake yiriŋ. 11 Niŋgeb neŋ beleŋ HoliSpirityen det igiŋ goyen bitiŋ bana turyirtiriŋ geb, meteŋniniŋ gote muruŋgembiŋge niŋ gusuŋaŋ dirtek gobe kanduk ku-ruŋ wor po yeŋ nurnayiŋ? 12 Al hoyaŋbeleŋdeŋge teŋmeteŋdirŋeŋmuŋpo titiŋgoke faraŋ durnaŋ yeŋ igiŋ gusuŋaŋ dirtekkenemneŋmanaŋ deŋ ge teŋmeteŋ kuruŋwor po titiŋ goyen gotemuruŋgemniŋ igiŋgusuŋaŋ dirtek.

Goyenbe neŋbe faraŋ durnaŋ yeŋgusuŋaŋ ma dirde hinhet. Gwaha titŋeŋbemoŋgo faraŋ durd durd gore Yesu Kristuniŋ yitiŋ mere igiŋ go deŋ bana kuruŋ heŋheŋ beleŋ pet tiyyeŋ yeŋ nurdeb det kuraŋnurde hinhet gega, gusuŋaŋma dirde gokema nurdeyameteŋ teŋ hinhet. 13Be, deŋbe

* 9:5: Deŋem hoyaŋbe Sifas.

Page 275: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 9:14 272 1 Korin 9:25Al Kuruŋyen ya balem bana meteŋ teŋhaŋyen marbe bana goŋ niŋ biŋge yadenene haŋyen, irde Al Kuruŋ galak ird irdaltare meteŋ teŋ haŋ marbe alta hendeyirtiŋ biŋge goyen kura yade nene haŋyengoyen goma nurde haŋ? 14Gwahade goyenpo, Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ yitiŋ mere igiŋgoke tagalde haŋ marbe mere go nurdegama irde haŋ mar beleŋ faraŋ yurke gohende heŋ meteŋ teŋ hinayiŋ yeŋ DoyaŋAl Kuruŋ beleŋ mere saŋiŋ po tiyyiŋ.

15Nebe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ yiriŋ gwa-hade po igiŋ faraŋ nurnaŋ dinmewoŋ gega,gwahamadineŋhimyen. Irdemere gahadekaŋ duneŋ hime gabe deŋ beleŋ gwahamat paka nirde hinayiŋ yeŋ ma kaŋ hime.Nebe deŋ ge teŋ Doyaŋ Al Kuruŋyenmeteŋteŋ heŋya gotemuruŋgemniŋ gusuŋaŋmadirde hinhemgeb, goke igiŋ nigeŋ ge turuŋturuŋ titek hime. Niŋgeb faraŋ nurd nurdniŋ al kura ma po gusuŋaŋ ireŋ. Kamde gadaw gwaha tiyeŋ. 16Be, Yesu niŋ yitiŋmereigiŋ go tagalde kuŋheŋyabe nigeŋ ge turuŋturuŋ teŋ hitek himyen dinhem gega, eptema nigeŋ ge turuŋ turuŋ titek himyen.Mere igiŋ tagal tagal gobe Al Kuruŋ beleŋnunyiŋ geb badahetekmoŋ. Niŋgebmeteŋteŋ himyen goke nigeŋ ge epte ma turuŋturuŋ titek himyen. Munaŋ mere igiŋ gobada heŋ tagalde ma himyen manhan AlKuruŋyen bearar bana himewoŋ! 17 Mereigiŋ goyen tagal tagal niŋ wilakŋeŋ nurdetagaleŋbe gote muruŋgem teweŋ. Gegameteŋ teŋ heŋ gote muruŋgem ma teweŋwor Al Kuruŋ beleŋ gwaha teŋ hayiŋ nintiŋgeb, gago meteŋ go teŋ hime. Meteŋ gobegwaha tiyayiŋ nintiŋ geb, bada hetek moŋ.18Be, gwahade kenemmeteŋ teŋ hime gotemuruŋgembe da teweŋ? Meteŋ teŋ himegote muruŋgembe hoyaŋ moŋ. Ne beleŋmeteŋ gotemuruŋgem tetek gobe Yesu niŋyitiŋmere igiŋ goyen damummoŋduliŋ poalya bereya hitte tagalde himyen gogo po.Fudinde, nebe mere igiŋ go tagalde himegoke teŋ paka nirnaŋ yineŋ hitek gega,gwaha ma yineŋ himyen.

19 Be, nebe dufayner igiŋ nurdeb gwahateŋ himyen. Megen niŋ al kurate dufaydema teŋ himyen. Gega daha mat kura altumŋaŋ Yesu hitte yukumewoŋ yeŋ nur-deb nigeŋ al buda kuruŋ gote yufukde heŋmeteŋ teŋ himyen. 20 Gwahade niŋgeb,

Yuda marya heŋbe go mar go Yesu hitteyukeŋ yeŋbe yende mata gama ird ird alyara heŋ himyen. Yuda mar gobe Mo-seyen saba gote yufukde heŋ go po gamairde haŋyen. Munaŋ nigeŋbe go yufukdema hime geb, gore epte ma daha wetkura niryeŋ gega, go mar go Yesu hitteyukeŋ yeŋ nurdeb Moseyen saba gote yu-fukde hime yara teŋ himyen. 21 MunaŋYuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ Moseyensaba ma gama irde haŋ mar go wor YesuKristu hitte yukeŋ yeŋbe Moseyen sabama gama irde hitiŋ al yara heŋ himyen.Nigeŋbe Moseyen saba gote yufukde mahime. Goyenbe Al Kuruŋyen saba pelirde hime yeŋ ma yeŋ hime. Gwahadeyarabe Yesu Kristuyen saba gote yufukdepo hime. 22 Irde Yesuyen alya bereya kuraAl Kuruŋyen mere hende tareŋ wor po mahuwarde hitiŋ mar go Yesu hitte yukeŋyeŋbe go mar goyen yara po heŋ himyen.Niŋgeb al dahade mar hitte kuŋ meteŋteŋ kuŋ heŋyabe go mar goyen yara poheŋ meteŋ teŋ himyen. Gogab daha matwet kura go mar goyen kura Yesu hitteyukumewoŋ yeŋ gogo gwaha teŋ himyen.23 Gwaha teŋ himyen kuruŋ gobe Yesu niŋyitiŋ mere igiŋ goke al momoŋ yire yeŋbegwaha teŋ himyen. Gwaha teŋ himekegab al beleŋ mere igiŋ go nurdeb yeŋ worneŋ yara hekeb tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋguramyirtek hewoŋ yeŋbe gogo gwaha teŋhimyen.

24 Be, kup yeŋ yeŋ kari gote matabenurde haŋ gogo. Al budam miŋ urde kupyenayiŋ gega, al uŋkureŋ beleŋ po kadomfole yirde kuŋpasi iryeŋ al goremuŋpogabgote muruŋgem tiyyeŋ. Niŋgeb deŋ worDoyaŋ Al Kuruŋyen meteŋ teŋ heŋyabemeteŋ gotemuruŋgem goyen tetewoŋworpo yeŋ nurdeb tareŋ po meteŋ teŋ hi-nayiŋ. 25 Kup yeŋ yeŋ karire kup yeŋ haŋmar ma, kari hoyaŋde kari teŋ haŋ marbekarire kuŋ gote muruŋgem tiniŋ wor poyeŋ nurdeb yiŋgeŋ saŋiŋ yird yird niŋ uliŋkutŋa irde haŋyen. Mel gobe kari gotemuruŋgem ulyaŋde ma hitek goke worgogo kurut wor po yeŋ haŋ. Goyenpoganeŋ beleŋ tareŋ heŋ heŋ niŋ kurut yeŋhityen gobe Doyaŋ Al Kuruŋyen meteŋgote muruŋgem hugiŋeŋ hitek go tiniŋyeŋbe tareŋ heŋ heŋ niŋ kurut yeŋ hityen.

Page 276: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 9:26 273 1 Korin 10:1326 Niŋgeb mel gore kup yeŋ haŋyen gobeAl Kuruŋ diliŋde miŋ miŋmoŋ gega, nebeleŋ al kup yeŋ haŋ gwahade saŋiŋ pometeŋ teŋ himyen gobe Al Kuruŋ diliŋdemiŋ miŋyaŋ. Fuleŋa teŋ teŋ karire kari teŋhaŋyen marbe asogom keŋkela yeneŋyagasa yirde haŋyen gwahade goyen po,ne wor meteŋ gote miŋ keŋkela nurdeyameteŋ teŋ himyen, mali ma meteŋ teŋhimyen. 27 Gwaha titŋeŋbe meteŋ goyenkeŋkela po timewoŋ yeŋnurdebmegenniŋdufay buluŋ kura bener forok yeke gore bu-luŋ nirnak yeŋbe fole irde himyen. MoŋgoYesu niŋ al hoyaŋ momoŋ yirdeb gote mu-ruŋgem tetekner, dufay buluŋ gore waldenunnak yeŋbe gogo dufay buluŋ goyen foleirde himyen.

10Uŋgura doloŋ ird ird niŋ hayhay yiryiŋ

1 Be, kadne yago, deŋ goyen tareŋ heŋheŋ ge kurut yeŋ hinayiŋ dinhem gokekeŋkela bebak tinaŋ yeŋbe neŋ Yudamarteasininiŋ yago beleŋ mata tiyamiŋ gokemomoŋ direŋ tihim. Niŋgeb mel goremata tiyamiŋ go nurdeb gote saba bitiŋsir ma yiyyeŋ. Be, bikkeŋ wor po asininiŋyagobe Isip naŋa tubul teŋ kuniŋ yeŋ kuŋheŋyabe tumŋaŋ kigariŋkiŋ faykek yokŋabana heŋ kuŋ hinhan. Irdeb makaŋ alakuruŋ goyen kahalte Al Kuruŋ beleŋ potairke megeŋ fudiŋ forok yekeb goyaŋ matkuŋ siŋa kurhan forok yamiŋ. 2 Mel gotumŋaŋ kigariŋkiŋ faykek yokŋa bana heŋkuŋ hinhan, irde makaŋ alayaŋ kwamiŋgobe Al Kuruŋ beleŋ baptais yiryiŋ yarabegogo. Be, Al Kuruŋ beleŋ gwaha yirdebmelgoyen Moseyen alya bereya yirkeb doyaŋyirde hinhin. 3 Be, goyenter Al Kuruŋbeleŋ biŋge yuneŋ hinhin gobe megen niŋbiŋge moŋ. 4 Irde fe niŋ yirke Al Ku-ruŋ beleŋ hora kuruŋde mat fe forok irdeyunke nene hinhan. Hora kuruŋ gobe AlKuruŋ hitte mat kateŋbe Israel mar goyatumŋaŋ kuŋ hinhin. Hora gobe Yesu Kristugote tuŋaŋeŋ. 5 Al Kuruŋbe mel go igiŋigiŋ gwahade yirde hinhin gega, al budamwor po mata buluŋ teŋ hike igiŋ ma nurdeyuneŋ hinhin. Niŋgeb mata buluŋ teŋhinhan mar go sawsawa po kuruŋ naŋabana goŋ kuŋ heŋya kamamiŋ.

6Be,mata buluŋmiŋ gotemuruŋgem teŋkamamiŋ gobe neŋ gayen baraŋmiŋ goyennurdeb kafura heŋ mel gore teŋ hinhangwahade ma teŋbe dufayniniŋ mata bu-luŋ teŋ teŋ niŋ ma kuŋ hiyeŋ yeŋ gogoAl Kuruŋ beleŋ dikala diryiŋ. 7 Niŋgebdeŋbe mel goyen kuramiŋ beleŋ megenniŋ det toneŋ yirde doloŋ yirde hinhangwaha ma teŋ hinayiŋ. Mel gore matabuluŋ teŋ hinhan gokeAl Kuruŋyen asaŋdegahade katiŋ: “Mel gobe det toneŋ diliŋmar keperde dula teŋ kukuwa fe nen nenmata teŋ hinhan. Irde huwardebeAl Kuruŋniŋ ma nurd untiŋ marte mata teŋ hin-han,” yitiŋ hi. 8 Be, mel goyen kuramiŋbeleplep mata teŋbe naŋkahal uŋkureŋde po23,000 alya bereya goyenkamamiŋ. Niŋgebneŋbe go mar gore tiyamiŋ gwahade mateŋ hitek. 9 Be, Israel mar goyen kurabeDoyaŋ Al Kuruŋ tuŋaŋ urde beararmiŋbana heŋ kunere duwi beleŋ yisike ka-mamiŋ. Niŋgeb neŋbe mel gore tiyamiŋgwahade Doyaŋ Al Kuruŋ tuŋaŋ ma urtek.10 Irde heŋ heŋtiŋ goke Doyaŋ Al Kuruŋniŋ igiŋ ma nurde ŋagak ma yeŋ hinayiŋ.Hakot Israel mar kura gwaha tikeb Al Ku-ruŋyen miyoŋ, al gasa yird yird meteŋ teŋhiyen gore gasa yirke kamamiŋ.

11 Be, hakot Israel mar hitte mata gwa-hade forok yitiŋ gobe gayenter neŋ beleŋbaraŋ go nurdeb bebak teŋ teŋ ge gogoforok yitiŋ. Irde baraŋ go asaŋde katiŋgobe nalu funaŋ beleŋ hite mar gayenbaraŋ go kapyaŋ heŋbe mata buluŋ mateŋ hinayiŋ yeŋ hayhay dird dird niŋ AlKuruŋyen asaŋde katiŋ. 12Niŋgeb deŋ haŋbana al kura beleŋ, “Nebe tareŋ hime geb,kanduk kura wayyeŋ goyen epte fole irdeheŋ,” yeŋ hi al gobe keŋkela heŋ ga hiyeŋ.Moŋgo katyeŋ geb. 13 Alya bereya matabuluŋde yukutek kanduk deŋ hitte forokyeŋ haŋyen gobe al hoyaŋ hitte wor forokyeŋ haŋyen goyen po forok yeŋ duneŋhaŋyen. Goyenpoga Al Kuruŋbe yiriŋ gwa-hade po mata teŋ hiyen geb, deŋ beleŋepte ma fole irtek kandukbe epte ma deŋhitte yubul tike forok yeŋ hinayiŋ. Munaŋkanduk kura deŋ hitte forok yekeb kandukgo fole yirtek belŋeŋ manaŋ kerd dunyeŋ.Gogab deŋ goyen kanduk bana goŋ hinayiŋgega, kanduk goyen igiŋ fole yirde saŋiŋ pohuwarde hinayiŋ.

Page 277: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 10:14 274 1 Korin 10:31Epte ma tumŋaŋde Al Kuruŋya uŋguraya

gama yirtek14 Be, kadne yago, megen niŋ det yade

det toneŋ yirde doloŋ ird ird mata gobtubul po tinayiŋ. 15 Deŋ goyen dufaytiŋwukkek yeŋ nurdeb gago mere dirde hime.Niŋgeb dindikeŋ gabe mere direŋ tihimgayen igiŋ ma buluŋ goyen keneŋ bebaktinayiŋ. 16Be, neŋbe Yesu Kristu beleŋ neŋge teŋ darim wok irde kamyiŋ goke dufayheŋ heŋ niŋ gabu irde wain fimiŋ teŋbeAl Kuruŋ igiŋ nurde uneŋbe nene hityen.Gwaha teŋ hite gobe Yesu Kristu kamkeyadarim wok yitiŋ goyen neŋ tumŋaŋ galeheŋ nene hite yara geb, gore dawaŋ gabudirkeb al miŋ uŋkureŋ heŋ hityen gogo.Irde neŋ ge teŋ Yesu Kristu kamyiŋ gokedufay heŋ beret ubala teŋ gale heŋ nenehityen gobe Yesu Kristu kamkeya gasoŋerek yitiŋ goyenneŋ tumŋaŋgale heŋnenehite yara geb, gore dawaŋ gabu dirkeb almiŋ uŋkureŋ heŋ hityen gogo. 17 Niŋgebneŋbe al miŋ hoyaŋ hoyaŋ gega, beretbehoyaŋhoyaŋmoŋ, uŋkureŋ ponene hityengeb, Yesuya awalik heŋbe al miŋ uŋkureŋpo hitiŋ hite.

18 Be, Israel mar bikkeŋmata teŋ hinhangoyen goke nurnayiŋ. Dapŋa gasa yirde AlKuruŋ niŋ galak irtiŋ goyen nene hinhanmarbe Al Kuruŋya gabu irde uŋkureŋ hitiŋhinhan. 19 Niŋgeb biŋge det toneŋ yirtiŋgoyen galak yirtiŋ gobe det kuruŋ geb gogodineŋ hi yeŋ nurde haŋ? Irde al beleŋdet toneŋ yirtiŋ goyen doloŋ yirde haŋyengobe det kuruŋ wor pobe gogo yeŋ nurdehaŋ? 20 Moŋ! Al Kuruŋ niŋ ma nurdehaŋ mar beleŋ megen niŋ det toneŋ yirdegalak yirde haŋyen biŋge gobe uŋguragalak yirde haŋyen, Al Kuruŋma galak irdehaŋyen. Niŋgeb deŋbe uŋguraya awalikdema hiwoŋ yeŋ nurde hime. 21Deŋbe DoyaŋAl Kuruŋ kamyiŋ goke dufay heŋ heŋ gewain fimiŋ nene haŋyen. Niŋgeb deŋ gomar gore po uŋgura niŋ nurde doloŋ yirdyird gasuŋde kuŋ gor niŋwainmanenayiŋ.Deŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ kamyiŋ goke dufayheŋ heŋ ge biŋge nene haŋyen. Niŋgebdeŋ go mar gore po kuŋ uŋgura doloŋ yirdyird gasuŋde niŋ biŋge goyen ma nenayiŋ.22Neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋ ar worpo yiwi yeŋ kuŋ uŋgura galak yirtiŋ biŋgenetek? Nende tareŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyen

tareŋ folek geb, epte ma buluŋ diryeŋ yeŋnurde gwaha teŋ hitek? Epte moŋ.

Al Kuruŋ turuŋ irde hitek23 Be, deŋ haŋ bana al kura beleŋ,

“Neŋbe mata kura tiniŋ yeŋbe igiŋ alatitek,” yeŋ haŋyen. Gega mata go tinayiŋgore hugiŋeŋ igiŋ dirnayiŋ yeŋ ma nurdehinayiŋ. Niŋgeb nebemata kura tiye yeŋbeigiŋ ala tiyeŋ gega, mata gore epte mananarde boŋ yiyyeŋ. 24 Gwahade niŋgebdet kura dindikeŋ igiŋ dird dird goke manaŋkeneŋ hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe detkura kadtiŋ igiŋ yirtek goke naŋkeneŋ hi-nayiŋ.

25Niŋgeb maketde kuŋ igiŋ dapŋa damuteŋ nene hinayiŋ. Goyenbe mata buluŋtihit yeŋ nurtek dufay ma forok yeŋ yeŋge teŋbe, “Biŋge gabe uŋgura galak yirtiŋwe?” yeŋ gusuŋaŋ ma yirde mali po damuteŋ nene hinayiŋ. 26 Megeŋya det kuruŋmegen haŋ tumŋaŋ goyenbe Doyaŋ Al Ku-ruŋyen ala po geb, gogo igiŋ ala nene hi-nayiŋ. 27Niŋgeb al kura Yesu niŋmanurtiŋgore dula teŋ teŋ niŋ hoy dirke kuniŋ yeŋnurdeb kuŋ yeŋya biŋge nenayiŋ. Gegamata buluŋ tihit yeŋ bitiŋde kandukŋeŋnurtek dufay ma forok yeŋ yeŋ ge teŋbe,“Biŋge gabe uŋgura galak yirtiŋ?” yeŋgusuŋaŋ ma yirnayiŋ. 28 Munaŋ al kurabeleŋ, “Biŋge gabe uŋgura galak irtiŋ,”dinkeb ma nenayiŋ. Gogab al kura gwahadinyeŋ al gote dufay buluŋ ma irnayiŋ,irde mata buluŋ tihit dufay wor forok mayiyyeŋ. 29 Mata buluŋ tihit dufay biŋdemat forok yeŋ yeŋ ge yeŋ hime gobe dendeniŋ ma yeŋ hime, al hoyaŋde niŋ goke yeŋhime.

Be, goyenbe al kurabe gaha yeŋ haŋyen:“Neŋbe bininiŋde mat wukkeŋ wor ponurdeya mata kura igiŋ ala titek. Gegadaniŋ al hoyaŋ beleŋ deneŋbe mata buluŋtahaŋ yeŋ dennak yeŋ kama heŋbe gwahama tiniŋ? 30 Neŋbe biŋge kura goke AlKuruŋ igiŋ nurde uneŋ gab nene hitekgega, daniŋ al hoyaŋ beleŋ biŋge netekgoke ulniniŋde merem yaŋ dirnayiŋ? Gokeigiŋ ma nurde hite,” yeŋ haŋyen.

31 Niŋgeb mere gwahade gokeb gahadineŋ: biŋge ma fe yara kura niniŋ yeŋbeAl Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ hiyyeŋ matnene hinayiŋ. Niŋgeb mata kura tiniŋyeŋ nurde hinayiŋ goyenter wor Al Kuruŋ

Page 278: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 10:32 275 1 Korin 11:18deŋem turŋuŋ yaŋ hiyyeŋ mat po matateŋ hinayiŋ. 32Mata teŋ hike Yuda mar alkura ma Grik mar al kura ma Yesuyen alyabereya bana go niŋ al kura beleŋ deneŋbedufaymiŋ buluŋ heke mata buluŋ tinakgeb, matabe nurdeya ga teŋ hinayiŋ. 33Newor meteŋ teŋ kuŋ himyen kuruŋ gobe altumŋaŋ matane keneŋ amaŋeŋ nurnayiŋmat mata teŋ himyen. Gwaha teŋ himyengobe nigeŋ igiŋ heŋ heŋ niŋ ma gwaha teŋhimyen. Al hoyaŋ budam igiŋ heŋ heŋniŋ gwaha teŋ himyen. Gogab yeŋ goyenAl Kuruŋ beleŋ yumulgaŋ tiyyeŋ yeŋbegwaha teŋ himyen.

111 Niŋgeb ne beleŋ Yesu Kristuyen mata pogama irde himyen gwahade goyen po, deŋwor ne mata teŋ himyen gayen gama irde

hinayiŋ.Bere tonaŋ aw yurd yurd mata

2 Be, deŋbe haŋyen kuruŋ goyenhugiŋeŋ ne niŋ bitiŋ sir ma yeŋ hi. Irdeneŋ Yesuyen alya bereya beleŋ teŋ hityenmata goyen momoŋ dirmiriŋ goyen gamapo irde haŋ. Niŋgeb goke turuŋdirde hime.

3 Goyenbe saba kura deŋ beleŋ keŋkelanurwoŋ yeŋ nurde hime. Saba gobegahade: al tumŋaŋ gote doyaŋ albe YesuKristu, irde berer doyaŋ marbe uŋ yago.Yesu Kristuyen doyaŋ albe Al Kuruŋ.4Niŋgeb deŋ haŋ bana goyen al kura beleŋYesuyen alya bereya gabu irde hinayiŋdegor heŋ bere beleŋ teŋ haŋyen yara amilteŋ tonaŋ aw urde Al Kuruŋ mere iryeŋirde kurabe Al Kuruŋyen mere basaŋ alporofet yara mere tiyyeŋbe al goreb DoyaŋAlmiŋ Yesu Kristu deŋem buluŋ iryeŋ.5 Irde deŋ haŋ bana goyen bere kura beleŋYesuyen alya bereya gabu irde hinayiŋdegor al beleŋ mata teŋ haŋyen yara amil teŋtonaŋ awmaurdeAl Kuruŋmere iryeŋ irdekurabe porofet yara mere tiyyeŋbe beregoreb doyaŋ almiŋ uŋ goyen deŋem buluŋiryeŋ. Bere go tonaŋ aw ma uryeŋ gobetonaŋ walde kara tiyyeŋ go gwahade yarageb, memyak wor po. 6 Niŋgeb bere kuraAl Kuruŋ doloŋ irniŋ yeŋ gabu irnayiŋdetonaŋ aw ma urde kuyeŋ gobe bere gotetonaŋ yuwalŋeŋ walde kara tiyyeŋ. Munaŋtonaŋ gwaha iryeŋ gobe memyak yeŋnurdeb bere gobe tonaŋ aw urde kuyeŋ.

7Goyenbe albe Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋ yarairyiŋ, irde saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyen alhitte mat kawan heŋ hi, irde bere hittematbe alyen tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyenkawan heŋ hi geb albe tonaŋ ma aw uryeŋ.8 Fudinde, haŋkapya wor po albe bere hittemat ma forok yiriŋ, berebe al hitte matforok yiriŋ. 9 Albe Al Kuruŋ beleŋ bereniŋ teŋ ma iryiŋ. Al niŋ teŋ bere gogoiryiŋ. 10 Niŋgeb berebe amil beleŋ tonaŋaw urtiŋde hiyeŋ. Gwaha teŋ hiyeŋbe berego al kurat yufukde hi yeŋ kennayiŋ. AlKuruŋyen miyoŋ wor gwahade kennayiŋ.11 Goyenpoga mere dirhem gabe berebedet dirŋeŋ, munaŋ albe det kuruŋ yeŋma dinhem. Neŋ Doyaŋ Al Kuruŋ nurduntiŋ mar bana alya bereyabe tuŋande po.Niŋgeb berebe al ma hike yeŋ uŋkureŋ poepte ma hiyeŋ, al wor bere ma hike yeŋuŋkureŋ po epte ma hiyeŋ. 12 Berebe alhitte mat forok iryiŋ gwahade goyen po, alwor bere hitte mat forok yeŋ haŋyen. Gegaalya bereya tumŋaŋ gobe Al Kuruŋ beleŋpo yiryiŋ.

13Niŋgeb Al Kuruŋ doloŋ irniŋ yeŋ gabuirde hinayiŋde gor bere kura tonaŋ aw maurdeya Al Kuruŋ mere iryeŋ gobe igiŋ mabuluŋ goyen dindikeŋ gab keŋkela dufayheŋbe yenayiŋ. 14 Det Al Kuruŋ beleŋyiryiŋ kuruŋ gayen gatematarewor al kuratonaŋ yuwalŋeŋ sobam heŋ bereyen tonaŋyara hiyyeŋbe gobe igiŋ moŋ, memyak yeŋnurde hite. 15 Gega bere tonaŋ yuwalŋeŋsobamhiyyeŋbe igiŋ hoyaŋ yeŋ nurde hite.Tonaŋ yuwalŋeŋ sobam gobe bere gotetonaŋ aw yurd yurd niŋ Al Kuruŋ beleŋiryiŋ. 16 Al ma bere kura mere tihim gakeigiŋma nurdeb neya kadommohoŋde titekwet yeŋ nurnayiŋ. Goyenpoga neŋ banabemata gwahade gobe hubu wor po. Yesuyenalya bereya Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋbemata gwahade goyen ma teŋ haŋyen.

Yesu kamyiŋ goke dufay heŋ heŋ niŋ dulateŋ teŋ mata keŋkela teŋ hinayiŋ

17Be, deŋbeYesu kamyiŋ goke dufay heŋheŋ niŋ gabu irde dula teŋ haŋyende gorbedindikeŋ buluŋ hetek mata teŋ haŋyen.Munaŋ igiŋ heŋ heŋ matabe kura ma teŋhaŋyen, hubu wor po. Niŋgeb goke tu-ruŋ ma dirde hime, irde gago saba direŋtihim. 18 Meheŋde mere direŋ tihimbe

Page 279: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 11:19 276 1 Korin 12:1gahade: deŋbe Yesuyen alya bereya gega,gabu irde haŋyen bana goŋbe mata kurakukuwam mat tike gore bipti forok irde hiyeke nurde himyen. Mere gobe tumŋaŋ usiyeŋ ma nurde hime. 19 Fudinde, ganuŋbeAl Kuruŋ diliŋde huwak hi, irde ganuŋbegwahade moŋ goyen kawan heŋ heŋ geteŋ deŋ haŋ bana goŋ dufaytiŋ muŋ kurahoyaŋ hoyaŋ hinayiŋ goyen epte ma teŋsiŋa irtek yeŋ nurde hime. 20-21Goyenpogadeŋ bana goŋ bipti forok yitiŋ goke dineŋhime gabe deŋ gabu irde Doyaŋ Al Ku-ruŋ kamyiŋ goke dufay heŋ heŋ ge biŋgenene haŋ goyenter kadtiŋ ge ma doyaŋheŋbe dindikeŋ ge po nurde dula teŋ haŋgeb, gago dineŋ hime. Gwaha teŋ hikebkurabe biŋge kamde hikeb kurabewain ku-ruŋ nene kukuwa heŋ haŋ. Niŋgeb deŋbe,“Doyaŋ Al Kuruŋ kamyiŋ goke dufay heŋheŋ ge biŋge nene hite,” yeŋ nurdeyabiŋge nene haŋ gega, gwahade moŋ yeŋnurd duneŋ hime. 22 Goyenbe deŋ goyenbiŋgeya feya nen nen yatiŋ miŋmoŋ geb,gogo gabure gor po waŋ gab gwaha teŋhaŋyen? Gwahade moŋ kenem Al Ku-ruŋyen dirŋeŋ weŋ Yesuyen alya bereyabedet dirŋeŋ yeŋ nurde mali mali yirde haŋ?Irde bana goŋ niŋ alya bereya kura ho-ram moŋ mar goyen gwaha yirteke yiŋgeŋbuniŋeŋ yirde memya henaŋmat mata teŋhaŋ? Niŋgeb matatiŋ goke daha dineŋ?Matatiŋ goke turuŋ direŋ? Epte moŋ!

23Be, hakot dulamata goke Doyaŋ Al Ku-ruŋ beleŋ ninke ne wor momoŋ dirmiriŋ.Mere gobe gahade: Doyaŋ Al Kuruŋ Yesugoyen Yudas beleŋ asogom haniŋde kereŋtiyyiŋ wawuŋ goya goyenbe Yesu beleŋberet kura tiriŋ. 24 Irdeb beret goke AlKuruŋ turuŋ irde ubala teŋbe, “Beret dun-hem gahade gayen po, nebe deŋ ge teŋkameŋ. Niŋgeb goke teŋbe beret gabegasoŋne geb, beret ga teŋ nenaŋ. Irdekame deŋ wor ne niŋ bitiŋ bak yeŋ yeŋ geteŋ mata gahade ga po teŋ hinayiŋ,” yiriŋ.25 Irde beret go neneb wain fimiŋ teŋbeberet teŋ yiriŋ gwahade po, “Al Kuruŋbeleŋ mata buluŋtiŋ halde halde niŋ teŋbiŋa gergeŋ tiyyiŋ goke darinewok yiyyeŋ.Niŋgeb goyen gokewain gago dunhemgeb,teŋ nenaŋ. Irde kame deŋ wor ne niŋbitiŋ bak yeŋ yeŋ ge teŋ mata gahade gapo teŋ hinayiŋ,” yiriŋ. 26 Niŋgeb gabu

irde dula gwahade teŋ wain nen nen matatiniŋ yeŋbe gwaha mat Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ alya bereyat mata buluŋmiŋ ge teŋkamyiŋ goke al hoyaŋ momoŋ yirde hi-nayiŋ. Gwaha tike kuŋ kuŋbe kame DoyaŋAl Kuruŋ wayyeŋ.

27 Niŋgeb al kura Doyaŋ Al Kuruŋyenbiŋgeya wainya nene heŋya Doyaŋ Al Ku-ruŋyen alya bereya beleŋ dufay heŋ matateŋ haŋyen mat ma nurdeya niyyeŋ algobe Yesu beleŋ uliŋ misiŋ kateŋ darimwok irde kamyiŋ goyen kari kari iryeŋ geb,Al Kuruŋ beleŋ goke mata buluŋ miŋyaŋyeŋ kinyeŋ. 28 Niŋgeb al kura DoyaŋAl Kuruŋyen biŋgeya wainya neweŋ yeŋnuryeŋ al gobe yiŋgeŋde mataya dufayyakeŋkela yeneŋ gab niyyeŋ. 29 Munaŋ alkura gwaha ma teŋ biŋgeya wainya gobeDoyaŋ Al Kuruŋ kamyiŋ gote tuŋaŋeŋ yeŋma nurde ga mali niyyeŋ al gobe gote mu-ruŋgem buluŋ wor po tiyyeŋ. 30 Gwahadegeb, deŋ haŋ bana goŋbe al kura marbeyulkek haŋ, kurabe garbam miŋyaŋ, irdekuratiŋbe kamaŋ gogo. 31 Gega neŋbe da-hade hite yeŋ nindikeŋ keŋkela dufay heŋmataniniŋ sope irde hitekbe mata buluŋgote muruŋgem buluŋ ma tetek. 32 Gegakurarebe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ mataniniŋgoke kanduk duneŋ hiyen. Gwaha teŋhiyen gobemegen heŋyamataniniŋ huwakheŋ hikeb kame nalu funaŋde mata bu-luŋ marya tumŋaŋ hugiŋeŋ Al Kuruŋyenbearar bana hinak yeŋbe gogo gayenterkanduk duneŋ hiyen.

33 Niŋgeb, kadne yago, Doyaŋ Al Kuruŋniŋ dufay heŋ heŋ ge gabu irde dula tiniŋyeŋbe kadom doyaŋ gird teŋ hinayiŋ. 34Alkura biŋge irkeb yamiŋde dula teŋ gabeDoyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufay heŋ heŋ dulagabure wayyeŋ. Gogab deŋ gabu irde hi-nayiŋ bana goŋmata buluŋ Al Kuruŋ beleŋgoke muruŋgem buluŋ duntek goyen maforok yiyyeŋ. Be, DoyaŋAl Kuruŋniŋ dufayheŋ heŋ ge dula teŋ teŋ mata niŋ dinhem.Mata goke mere ma dirhem kura haŋ gobekame deŋ hitte kuŋ gab momoŋ direŋ.

12Holi Spirityen saŋiŋde mata forok yeŋ yeŋ

1 Be, kadne yago, Holi Spirityen tareŋdemata forok yeŋ yeŋ goke momoŋ direŋtihim. Holi Spirityen tareŋde mata forok

Page 280: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 12:2 277 1 Korin 12:21yeŋ yeŋ goke bebak ma titiŋde po hinakyeŋ igiŋma nurde hime geb, keŋkela bebaktinayiŋ. 2 Be, deŋbe hakot Yesu ma nurdeuneŋ hinhanyabe megen niŋ det toneŋal beleŋ po yirtiŋ biŋfut miŋmoŋ goteyufukde heŋ hugiŋeŋ doloŋ yirde hinhangobe nurde haŋ gogo. 3Niŋgeb ga keŋkelanurnaŋ ko. Al kura Holi Spirit miŋyaŋbeleŋ epte ma, “Yesube Al Kuruŋ beleŋkaran urwoŋ,” yiyyeŋ. Irde al kura HoliSpirit miŋmoŋbe epte ma, “Yesube DoyaŋAl Kuruŋ,” yiyyeŋ. Holi Spirit miŋyaŋ albeleŋ po gab epte gwaha yiyyeŋ.

4 Be, Holi Spirityen saŋiŋde mata forokyeŋ yeŋ gobe budam kurayen kurayen haŋgega, mata gote miŋ albe Holi Spirit, yeŋuŋkureŋ po. 5Doyaŋ Al Kuruŋyenmeteŋbebudam haŋ gega, meteŋ gote miŋ albeDoyaŋ Al Kuruŋ, yeŋ uŋkureŋ po. 6 Irdemeteŋ teŋ teŋ tareŋ wor kurayen kurayenhaŋ gega, meteŋ titek tareŋ gote miŋ albeAl Kuruŋ, yeŋ uŋkureŋ po. Yeŋ beleŋ pogab neŋ tumŋaŋ meteŋmiŋ kuruŋ goyenigiŋ teŋ hitek saŋiŋ goyen duneŋ hiyen.

7 Be, neŋ duŋkureŋ duŋkureŋ hitte AlKuruŋ beleŋ Holi Spirityen tareŋ kawanforok irde hi gobe neŋ tumŋaŋ tareŋ dirddird niŋ gogo forok irde hiyen. 8Al kurabeAl Kuruŋ beleŋ Holi Spirit hitte mat dufaywukkek yuneŋ hiyen. Munaŋ al hoyaŋkurabe Holi Spirit uŋkureŋ goyen hittemat po Al Kuruŋyen dufay banare niŋgoyen yuneŋ hiyen. 9 Irde al kurabe HoliSpirit uŋkureŋ goyen hitte mat po Yesuniŋ hekkeŋ wor po nurtek saŋiŋ go yuneŋhiyen. Irde al hoyaŋ kurabe Holi Spiritgoyen hitte mat po al garbammiŋyaŋ sopeyird yird tareŋ yuneŋ hiyen. 10 Irde alkurabe mata tiŋeŋ tonŋeŋ yaŋ wor poforok yird yird tareŋ yuneŋ, al hoyaŋkurabeDoyaŋAl Kuruŋyenmere basaŋ heŋheŋ mar yirde hiyen. Munaŋ al kurabemataya mereya kura keneŋbe gobe HoliSpirit hitte mat watiŋ ma uŋgura hitte matwatiŋ goyen bebak teŋ teŋ saŋiŋ yuneŋhiyen, irde al hoyaŋ kurabe naŋa hoyaŋdeniŋmere kurayen kurayen yiŋgeŋbe gomanurtiŋ mere teŋ teŋ tareŋ yuneŋ hiyen.Munaŋ kurabe mere hoyaŋ mat yekebmere gote miŋ tagal tagal tareŋ yuneŋhiyen. 11Mata gwahade forok yeŋ haŋyenkuruŋ gobe Holi Spirit, yeŋ uŋkureŋ gote

meteŋ. Holi Spirit hoyaŋ gam moŋ. Yeŋbeleŋ saŋiŋmiŋ kurayen kurayen goyendufaymiŋ po gama irde neŋ gayen nendegigen forok yird duneŋ hiyen.

Neŋbe hoyaŋ hoyaŋ gega, Holi Spiritbeuŋkureŋ

12 Be, al uliŋ pigiŋbe uŋkureŋ gega,haniŋ, kahaŋ, kirmiŋ, muruŋ gwahademyaŋ haŋ. Irde haniŋ, kahaŋ, kirmiŋ, mu-ruŋ gwahade haŋ gore gab al uliŋ pigiŋuŋkureŋ forok irde hi. Niŋgeb Yesu Kristuwor gwahade yara geb, neŋbe yende ka-haŋ, haniŋ, kirmiŋ, muruŋ gwahade hite.13 Neŋbe al miŋ hoyaŋ hoyaŋ. KurabeYuda mar, kurabe Grik mar. Irde kurabeal yufukde heŋ muruŋgem moŋ meteŋ teŋhaŋ mar, kurabe dufaymiŋde kuŋ haŋ mar.Goyenbe neŋ tumŋaŋ Holi Spiritde baptaisdirke Yesu Kristuyen uliŋ pigiŋ yara hitiŋ.Irde Holi Spirit, yeŋ uŋkureŋ gore po neŋduŋkureŋ duŋkureŋ bana hi. Holi Spirithoyaŋ gam moŋ.

14 Al uliŋ pigiŋbe det uŋkureŋ beleŋ poma irtiŋ hi. Kahaŋ, haniŋ, kirmiŋ, mu-ruŋ gwahade gore irke gab al uliŋ pigiŋuŋkureŋ hitiŋ. 15 Goyenbe al kurat kahaŋbeleŋ, “Nebe al gate haniŋ moŋ geb, algate uliŋ moŋ,” yiyyeŋbe kahaŋ gob algote uliŋ pigiŋde ma hiyeŋ? Moŋ, eptemoŋ. Yeŋbe al gote kahaŋ geb, uliŋdepo hiyeŋ. 16 Gwahade goyen po al kuratkirmiŋ beleŋ, “Nebe al gate diliŋ moŋ geb,al gate uliŋ moŋ,” yiyyeŋbe kirmiŋ gobeal gote uliŋ pigiŋde ma hiyeŋ? Moŋ, eptemoŋ. Yeŋbe al gote kirmiŋ geb, uliŋde pohiyeŋ. 17Niŋgeb ulniniŋ gayen dilniniŋ alapomanhan dahamatmere nurde hitewoŋ?Irde ulniniŋbe kirmiŋniniŋ ala po manhandaha mat det hamiŋ nurde hitewoŋ? Gobekukuwamŋeŋ wor po. 18Goyenbe Al Kuruŋbeleŋ dufaymiŋ gama irde al ire yeŋbekahaŋya haniŋya yirde kirmiŋya diliŋyamanaŋ yirde al uŋkureŋ iryiŋ. Niŋgebneŋ wor gwahade po diryiŋ. 19 Gega detuŋkureŋ beleŋ po al irtiŋ manhan uliŋpigiŋbe dahade hiwoŋ? 20 Gega gwahademoŋ. Ulniniŋde det hoyaŋ hoyaŋ yirdeulniniŋ pigiŋ uŋkureŋ po irtiŋ.

21 Niŋgeb al kurate diliŋ beleŋ al gotehaniŋ keneŋbe epte ma, “Nebe geya hitekma nirde hi,” inyeŋ. Tonaŋ beleŋ kahaŋ

Page 281: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 12:22 278 1 Korin 13:5keneŋbe epte ma, “Nebe geya hitek manirde hi,” inyeŋ. 22 Gwahade yarabe ul-niniŋde det kura yeneŋmiŋbe meteŋ miŋ-moŋ yeŋ nurde hitek goyenbe go ma hi-nayiŋbe ulniniŋbe keŋkela ma meteŋ teŋhiyyeŋ. 23 Niŋgeb ulniniŋde det kurayeneŋmiŋbe meteŋ miŋmoŋ yeŋ nurde hi-tyen goyen det kuruŋ yeŋ keŋkela doyaŋyirde hityen. Irde ulniniŋde det kurayeneŋmiŋbe igiŋ moŋ gega, keŋkela poumŋa yirde doyaŋ yirde hityen. 24Goyenbeulniniŋde det kura yeneŋmiŋ igiŋ gobeumŋa ma yirtek wor igiŋ. Niŋgeb Al Ku-ruŋbe ulniniŋde det kuramiŋmiŋmoŋ yir-tiŋ yeneŋ haŋyen goyen meteŋ kura yuneyeŋbe go wor yade ulniniŋde niŋ det hoy-aŋya gabu irde uliŋ pigiŋ uŋkureŋ iryiŋ.Al Kuruŋbe gwaha mat ulniniŋde det kuramiŋ miŋmoŋ yeŋ yeneŋ haŋyen goyen tu-ruŋ yirde hiyen. 25 Gogab ulniniŋde detkurate dufayya det hoyaŋ kurate dufayyahoyaŋ hoyaŋ heke kahalte bipti ma forokyiyyeŋ. Irde ulniniŋde det gore kadom genurdkakala teŋ hinayiŋ. 26Niŋgeb ulniniŋkurhan kura misiŋ katyeŋ gobe ulniniŋpigiŋ kuruŋ go tumŋaŋ misiŋ nuryeŋ.Gwahade goyen po, ulniniŋ kurhan kuradeŋem turŋuŋ yaŋ heŋ amaŋ hekeb ul-niniŋ pigiŋ kuruŋ go manaŋ tumŋaŋ amaŋhiyyeŋ.

27 Be, gwahade goyen po, deŋbe YesuKristuyen uliŋ pigiŋ yara. Deŋ duŋkureŋduŋkureŋbe Yesuyen kahaŋ, haniŋ, diliŋ,kirmiŋ gwahade yara. 28 Niŋgeb deŋYesuyen alya bereya sios haŋ bana goŋmeheŋdebe Al Kuruŋ beleŋ Yesuyen merebasaŋ mar aposel basiŋa yirtiŋ haŋ. Irdego yufukdebe Al Kuruŋyen mere basaŋmar porofet basiŋa yirdeb Al Kuruŋyenmere saba mar basiŋa yirtiŋ haŋ. Irde gabmata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ forok yird yird marbasiŋa yirdeb al garbam miŋyaŋ sope yirdyird mar wor basiŋa yirdeb al faraŋ yurdyurd mar basiŋa yirtiŋ haŋ. Irdeb Yesuyenalya bereya doyaŋ yird yird mar basiŋayirdeb naŋa hoyaŋde niŋ mere kurayenkurayen go ma nurtiŋ goyen mere teŋhaŋ mar basiŋa yirtiŋ haŋ. 29 Niŋgeb deŋtumŋaŋbe aposel henayiŋ? Ma, tumŋaŋporofet henayiŋ? Irde deŋ tumŋaŋ AlKuruŋyen mere saba mar henayiŋ? Ma,tumŋaŋ mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ forok yird

yird mar henayiŋ? 30 Deŋ tumŋaŋ al gar-bam sope yird yird mar henayiŋ? Ma,tumŋaŋ naŋa hoyaŋde niŋ mere go manurtiŋ goyen teŋ teŋ mar henayiŋ? Irdedeŋ tumŋaŋ mere goyen tigiri teŋ al bebakyird yird mar henayiŋ? Epte moŋ geb.31 Goyenbe Holi Spirityen tareŋ kura igiŋworpogoyengokemomoŋdireŋ tihimgeb,deŋ tumŋaŋmata go teŋ teŋ niŋ kurut worpo yeŋ hinayiŋ. Mata gobe Holi Spirityentareŋde mata forok yeŋ haŋyen hoyaŋ ku-ruŋ gote folek wor po.

13Al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋ

mata1 Be, ne gayen naŋa hoyaŋde niŋ marte

mere kurayen kurayen goyen igiŋ gwahamat mere tiyeŋ, irde Al Kuruŋyen miy-oŋyenmerematmanaŋmere tiyeŋ gega, AlKuruŋya al hoyaŋya niŋ amaŋeŋ nurd nurdmatanemmoŋ kenemnebe heyoŋoŋya tik-iŋde niŋ det ain parwek beleŋ irtiŋ goyenmali po gasa yirke migiriŋ teŋ haŋyen gogwahade goyen heweŋ. 2 Irde Al Kuruŋyenmere basaŋ heŋ mere teŋ teŋ saŋiŋne yaŋheweŋ, irdeAl Kuruŋyenmere banarehitiŋtumŋaŋ nurde dufaymiŋ tumŋaŋ bebakteŋ tagaleŋ, irde Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ worpo nurdeb dugu kura gasuŋ hoyaŋde kwainmeke kuyeŋ gega, Al Kuruŋya al hoyaŋyaniŋ amaŋeŋ ma nureŋ kenem mata gobeduldul teŋ heŋ. 3 Irde detne tumŋaŋ aldet niŋ amu heŋ haŋ mar goyen yuneŋ,irde Doyaŋ Al Kuruŋ gama ird ird niŋ teŋal beleŋ kakde kumga nirke kameŋ gega,kadne niŋ amaŋeŋ nurd nurd matanemmoŋ kenem mata gwaha teŋ heŋ kuruŋgote muruŋgem kura ma teweŋ.

4 Be, al kura biŋde mat wor po kadomyaAl Kuruŋya niŋ amaŋeŋ nurd uneŋ uneŋmatabe gahade: al gobe kadom kuramatamiŋ igiŋ hewoŋ yeŋ doyaŋ heŋ heŋge piŋeŋ ma heŋ hiyeŋ. Kurabe kadomigiŋ igiŋ yirde hiyeŋ. Irde kadom kura igiŋmat hike keneŋbe daniŋ ne wor gwahademoŋ yeŋ ma nurde hiyeŋ. Irde ne harhemharhem mata ma teŋbe yiŋgeŋ ge turuŋturuŋ ma teŋ hiyeŋ. 5 Irde kadom hittepalap miŋmoŋ mata ma teŋ hiyeŋ. Irdeyiŋgeŋ po igiŋ heŋ heŋ belŋeŋ niŋ manaŋkeneŋhiyeŋ, irde araŋeŋ beararma teŋ

Page 282: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 13:6 279 1 Korin 14:6hiyeŋ. Irde kadom beleŋ buluŋ irtiŋ goyengoke dufay ug po ma heŋ hiyeŋ. 6 Al gobemata buluŋ niŋ amaŋeŋ ma nurde hiyeŋ,irde mere fudinde goke po amaŋeŋ nurdehiyeŋ. 7 Al gobe kanduk yeneŋ hiyeŋ gokemukkuma teŋ hugiŋeŋ tareŋ po heŋ hiyeŋ.Irde Al Kuruŋ niŋ hugiŋeŋ hekkeŋ nurdehiyeŋ, irde Al Kuruŋ beleŋ igiŋ niryeŋyeŋ goke hugiŋeŋ doyaŋ heŋ hiyeŋ, irdekanduk yeneŋ hiyeŋ gega tareŋ po heŋ foleyirde hiyeŋ.

8 Kadomya Al Kuruŋya niŋ amaŋeŋ nurdyuneŋ yuneŋ mata gobe hubu ma hiyyeŋ.Goyenpoga porofet meteŋbe hubu hiyyeŋ.Irde naŋa hoyaŋde niŋ mere mat mereteŋ teŋ mata goyen wor kamyeŋ. Al Ku-ruŋyen dufay bebak teŋ tagal tagal meteŋwor hubu hiyyeŋ. 9 Gobe gayenter AlKuruŋyen dufay tumŋaŋ bebak titek eptemoŋ, irde meremiŋ manaŋ tumŋaŋ bebakteŋ basaŋ heŋ tagaltek epte moŋ gega,10kame nalu funaŋdebe neŋ tumŋaŋAl Ku-ruŋyen dufayyamereya keŋkelawor po be-bak titek geb, go mata gobe tumŋaŋ hubuhenayiŋ dineŋhimegago. 11Mata gwahadeforok yiyyeŋ gobe bikkeŋ diriŋ hinhemyadiriŋde mere teŋ dufaynebe diriŋde dufaypo heŋ hinhem gega kuŋ kuŋ salanŋeŋheŋbe diriŋde mataya dufayya gobe yubulpo timiriŋ go gwahade goyen. 12 Irdegayenterbe Al Kuruŋyen mereya dufayyabebak wor po ma teŋ hite. Gobe luŋen ainparwek beleŋ irtiŋ gore dinsokniniŋ kinniŋgega, keŋkelak ma keneŋ hite go gwahadegoyen. Goyenbe kamebe dilniniŋde kadomgeneŋ teŋ hite yara Al Kuruŋyen mereyadufayya keŋkela wor po bebak teŋ hitek.Niŋgeb gayenterbe Al Kuruŋyen mereyadufayya kuramuŋ po bebak teŋ hime gega,kamebe tumŋaŋ bebak tiyeŋ. GoyenterbeAl Kuruŋ beleŋ keŋkela wor po nurd nuneŋhiyeŋ gwahade po, ne wor keŋkela nurduneŋ heŋ.

13 Be, yihim gwahade po mata hoyaŋbehubu henayiŋ gega, mata karwo kurabehubumawor pohenayiŋ. Mata karwogobegahade: Yesu niŋ hekkeŋ nurd nurd mata,Al Kuruŋ beleŋ igiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋheŋ heŋ matayabe Al Kuruŋya kadniniŋyaniŋ amaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋ matayagogo. Goyenbe mata karwo bana goyen

folek wor pobe Al Kuruŋya kadniniŋya niŋamaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋ mata gogo.

14Porofet meteŋya naŋa hoyaŋde niŋ mere

mat mere teŋ teŋ mataya1 Niŋgeb Al Kuruŋya kadtiŋya niŋ

amaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋ mata gobegama po irde hinayiŋ. Irdeb Holi Spirityensaŋiŋde mata forok yeŋ yeŋ goyen goke AlKuruŋ beleŋ dunwoŋ yeŋ tareŋ po gusuŋaŋirde hinayiŋ. Gega porofet meteŋ gobedet kuruŋ geb, goyen dunwoŋ wor po yeŋgusuŋaŋ irde hinayiŋ. 2 Porofet meteŋ niŋwa gusuŋaŋ irde hinayiŋ dineŋ hime gotemiŋbe gahade: al kura naŋa hoyaŋde niŋmere kurayen kurayen teŋ hiyen al gobeal ma mere yirde hiyen, Al Kuruŋ mereirde hiyen. Yeŋbe Holi Spirityen tareŋdemere banare niŋ goyen teŋ hiyen. Niŋgebmeremiŋ goyen al hoyaŋ kura beleŋ bebaktitek moŋ. 3Goyenpoga porofet meteŋ teŋhaŋ marbe tumŋaŋ al saŋiŋ yird yird niŋmere yirde haŋyen. Niŋgeb kadom kuratareŋ heŋ heŋ ge faraŋ yurde, biŋ yurumyirde haŋyen. 4 Be, al kura naŋa hoyaŋdeniŋ mere teŋ teŋ mata teŋ hiyen al gobemata gore yiŋgeŋ po tareŋ irde hiyen.Munaŋ porofet meteŋ teŋ hiyen al gobemeteŋ gore kadom Yesuyen alya bereyasaŋiŋ yirde hiyen. 5 Niŋgeb meteŋ gobenaŋa hoyaŋde niŋ mere mat mere teŋ teŋmata gote folek. Goke teŋbe deŋ tumŋaŋnaŋa hoyaŋde niŋ mere mat mere teŋ teŋmata teŋ hiwoŋ yeŋ nurde hime gega,porofetmeteŋ niŋwa gusuŋaŋ irke dunkebmeteŋ goyen teŋ hiwoŋ yeŋ nurde hime.Naŋa hoyaŋde niŋ mere mat mere teŋ teŋmata gobe mere gote miŋ goyen tigiri teŋYesuyen alya bereya momoŋ yirke tareŋhetek al miŋyaŋ hike kenem gwaha tiyyeŋ.Munaŋ hubu kenem hoyaŋde niŋ mere teŋteŋmata gote igineŋbe porofet meteŋ goteigineŋ epte ma fole iryeŋ.

6 Be, kadne yago, deŋ hitte kuŋ naŋahoyaŋde niŋ mere mat mere tiyeŋbe dahamat faraŋ dureŋ? Epte moŋ wor po!Gwahade tiyeŋ gega, Al Kuruŋyen dufaybanare niŋ nikala nirke kawan momoŋdird dird mata, Al Kuruŋyen dufay be-bak teŋ tagal tagal mata, porofet meteŋ

Page 283: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 14:7 280 1 Korin 14:23goyen teŋ teŋ matayabe sabamiŋ tagal ta-gal mataya goyen gonem moŋ heŋya deŋhitte kuŋ faraŋ dureŋ gobe igineŋma forokyiyyeŋ. 7 Gobe tikiŋde niŋ det buleluŋyagitaya gwahade yara. Gobe biŋfut miŋ-moŋ gega, al beleŋ kari yirke mere teŋhaŋyen. Goyenbe keŋkela ma kari yirkebmeremiŋbe hiburŋeŋ geb, tikiŋ damiŋ heŋhaŋ yeŋ ma bebak tinayiŋ. 8 Be, al kurafuleŋare kuŋ kuŋ niŋ teŋ bigul fu iryeŋgega, keŋkela ma fu irke fuleŋa mar kadombeleŋ daha matbe bebak teŋbe fuleŋarekuŋ kuŋ niŋ gitik tinayiŋ? Epte moŋ.9 Niŋgeb gwahade goyen po, deŋ beleŋmere teŋ heŋya naŋa hoyaŋde niŋ merekura kadtiŋ epte ma bebak titek mere mattinayiŋbe dahadem kadtiŋ beleŋ meretiŋnurde bebak tinayiŋ? Epte moŋ. Gwahatinayiŋbe mere gobe duliŋ lawlaw yeŋ haŋyeŋ nurnayiŋ. 10Fudinde wor po, megenbeneŋ beleŋ epte ma bebak titek mere ku-rayen kurayen budam haŋ. Gega meregobe tumŋaŋ miŋ miŋyaŋ. 11 Goyenbemere hoyaŋ kura ne beleŋ epte ma bebaktitek goyen al kura beleŋ tiyyeŋbe nebemeremiŋ gotemiŋma nureŋ geb, mere teŋhi al hittebe al miŋ hoyaŋ heweŋ. Irde algobe ne hitte al miŋ hoyaŋ hiyyeŋ. 12Gobedeŋwor gwahade po yeŋ nurde haŋ. DeŋbeHoli Spirityen tareŋdemata forok yird yirdsaŋiŋ tetek wor po nurde haŋyen geb,tareŋmiŋ go teŋ gabe kadtiŋ Yesuyen alyabereya saŋiŋ yird yird niŋ kurutwor po yeŋhinayiŋ.

13 Niŋgeb goke teŋbe al kura naŋa hoy-aŋde niŋ merere mat mere teŋ hiyeŋ algobe mere tiyyeŋ gote miŋ kawan tagaltagal niŋ manaŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ iryeŋ.14 Fudinde, naŋa hoyaŋde niŋ merere matAl Kuruŋ mere ireŋ goya goyenbe tonnermere ireŋ gega, dufaynerbe mere gwahatihim yeŋ ma nureŋ. 15Niŋgeb daha tiyeŋ?Nebe tonner Al Kuruŋ mere ireŋbe du-fayner wor mere ireŋ. Irde tonner AlKuruŋ niŋ tikiŋ heweŋbe dufayner wortikiŋ heweŋ. 16 Munaŋ deŋbe tontiŋde poAl Kuruŋ turuŋ irnayiŋbe deŋ haŋ banagoyen al kura meretiŋ bebak ma teŋ hiyeŋal gobe deŋ beleŋ Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋturuŋ irde haŋ goke epte ma faraŋ durde“Fudinde,” yiyyeŋ. Al gobe mere teŋ haŋgote miŋ ma bebak teŋ hiyeŋ geb, gogo

eptema haywaŋ hiyyeŋ. 17Deŋbe Al Kuruŋmere irde heŋya igiŋ mat po turuŋ irdehinayiŋ gega, al hoyaŋ meretiŋ bebak mateŋ hinayiŋ marbe meretiŋ gore epte mafaraŋ yuryeŋ.

18 Nebe naŋa hoyaŋde niŋ merere matAl Kuruŋmere ird irdmatanebe kuruŋworpo, deŋ teŋ haŋyen gote folek. Niŋgeb gokeAl Kuruŋ igiŋ nurd uneŋ hime. 19 Nebegwahade po naŋa hoyaŋde niŋmeremat AlKuruŋ mere ird ird mata tareŋ po tanardehimyen gega, Yesuyen alya bereya gabuirde haŋyenbana goŋheŋbe al hoyaŋ beleŋigiŋ bebak titek mere mat po mere teŋ alsaba yirde himyen. Al hoyaŋ beleŋ igiŋ be-bak titek mere mat saba yireŋ kuruŋ gobegote igineŋ miŋyaŋ. Gega naŋa hoyaŋdeniŋ mere kadne beleŋ epte ma bebak titekgore po uguŋ po saba yireŋ gobe igineŋgam moŋ, miŋ miŋmoŋ wor po hiyyeŋ.

20 Niŋgeb, kadne yago, naŋa hoyaŋdemere mat Al Kuruŋ mere ird ird matayaporofet meteŋ teŋ teŋ mataya goyenteŋ heŋyabe diriŋ kalak beleŋ dufay heŋhaŋyen gwahade ma teŋ hinayiŋ. Goyenbediriŋ mamure niŋbe mata buluŋ teŋ teŋniŋ ma nurde haŋ. Niŋgeb buluŋ teŋ teŋniŋbe yeŋ yara heŋ hinayiŋ. Gega dufayheŋ heŋtiŋbe al parguwak beleŋ dufay heŋhaŋyen yara heŋ hinayiŋ. 21 Al kuruŋyenasaŋde naŋa hoyaŋde niŋ merere mat AlKuruŋ mere ird ird mata goke Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ gaha yiriŋ:“Ne beleŋ al miŋ hoyaŋ, irde meremiŋ

manaŋ hoyaŋ goyen dufay yun-meke mel gayen momoŋ yirnayiŋ.

Gwahade yireŋ gega merene ma nur-nayiŋ,” yitiŋ hi. Aisaia28:11-12

22 Niŋgeb naŋa hoyaŋde niŋ mere matmere teŋ teŋ mata gobe Doyaŋ Al Kuruŋniŋ ma nurtiŋ mar hittebe Al Kuruŋyensaŋiŋ bebak teŋ teŋ niŋ forok yeŋ haŋyen.MunaŋDoyaŋAl Kuruŋniŋ dufaymiŋ tareŋirtiŋ mar hittebe gwahade moŋ. Goyenbeporofet meteŋ teŋ teŋ matabe Doyaŋ AlKuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar hit-tebe Doyaŋ Al Kuruŋyen buniŋeŋ dufaygoyen bebak teŋ saŋiŋ heŋ heŋ ge forokyeŋ haŋyen. Munaŋ Doyaŋ Al Kuruŋniŋ ma nurtiŋ mar hittebe gwahade moŋ.23 Goyenpoga Yesuyen alya bereya sios

Page 284: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 14:24 281 1 Korin 14:40tumŋaŋ gabu irde naŋa hoyaŋde niŋ meremat Al Kuruŋ mere irde hikeya al kuraAl Kuruŋyen mere biŋde tareŋ ma hitiŋmar ma al kura Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ manurtiŋ mar beleŋ waŋ deneŋbe daha din-nayiŋ. Kukuwa hahaŋ po ga dinnayiŋgeb. 24Goyenbe tumŋaŋ Al Kuruŋyenmerebasaŋ heŋ tagalde hikeya al kura Doyaŋ AlKuruŋ niŋ ma nurtiŋ mar ma Al Kuruŋyenmere biŋde tareŋ ma hitiŋ mar kura beleŋwaŋ mere go nurnayiŋbe mere nurnayiŋkuruŋ goreb mata buluŋmiŋ kawan yirdebiŋ yakamkeb, “Fudinde, neŋbe mata bu-luŋ mar,” yeŋ nurnayiŋ. 25 Al Kuruŋyenmere basaŋ heŋ heŋmata gore gomar gotedufaymiŋ banare po hitiŋ goyen kawanyiryeŋ. Irkeb mel gore dokolhoŋ yugu-luŋ teŋ Al Kuruŋ doloŋ irde kawan po,“Fudinde, Al Kuruŋbe deŋya hi!” yenayiŋ.

Igiŋ mat Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata26 Niŋgeb, kadne yago, gabu irde Al Ku-

ruŋ doloŋ ird ird mata niŋ daha yeweŋ?Be, Al Kuruŋ doloŋ irniŋ yeŋ gabu irdeyabeal kurabe tikiŋ hiyyeŋ, irde kurabe sabadiryeŋ, irde al kurabe Al Kuruŋyen dufaybanare niŋ goyen ikala irke tagalyeŋ, irdekurabe naŋa hoyaŋde niŋ mere mat meretiyyeŋ, irde al kurabemere goyen tigiri teŋmiŋ bebak diryeŋ. Goyenbe mata gwahadekuruŋ gobe deŋ sios tumŋaŋ saŋiŋ heŋheŋ ge teŋ hinayiŋ. 27 Niŋgeb al kuranaŋa hoyaŋde niŋ mere mat mere tiye yeŋnurdeb irawa ma karwo gwahade beleŋ pomere tinayiŋ. Al hoyaŋ kura sopte mamere tiyyeŋ. Irde kura kame mere tinayiŋ.Wawuŋ uŋkureŋde po tumŋaŋ mere titiŋala ma tinayiŋ. Be, gwaha teŋ heŋyabemere go tigiri teŋ bebak dird dird al manaŋhiyeŋ. 28 Munaŋ mere go tigiri titek almiŋmoŋ kenemmere go titek albe gabu ir-nayiŋde gorbe balmiŋ po hiyeŋ. Irde yeŋyaAl Kuruŋya po balmiŋ mere teŋ hiriryeŋ.

29 Be, porofet meteŋ teŋ teŋ mata gobeal irawa ma karwo beleŋ tagalnayiŋ. Irkeal hoyaŋbe meremiŋ gobe fudinde Al Ku-ruŋyenmerema dahade goyen keŋkela du-fay henayiŋ. 30 Be, deŋ gabu irde keperdehinayiŋ bana goyen Al Kuruŋ beleŋ du-faymiŋ banare niŋ goyen al kura ikala irkebhuwarde tagaleŋ tikeb al kura meheŋdehuwarde tagalde hiyeŋ al gobe keperde

balmiŋpohiyeŋ. 31Gwaha teŋhinayiŋbeAlKuruŋyen mere banare hitiŋ goyen tagal-tek marbe tumŋaŋ tagalde hinayiŋ. Gogabkadom saba gird teŋ tumŋaŋ tareŋ heŋhinayiŋ. 32-34Al Kuruŋbe dufay keŋkela maheŋ mali mali mata ma teŋ hiyen. Yeŋbebiŋ kamke igiŋheŋheŋgotemiŋ al. NiŋgebHoli Spirityen tareŋde porofet meteŋ titekal gobe meteŋ goyen igiŋ mat doyaŋ irdemeteŋ teŋ hiyeŋ.

Be, berebe Yesuyen alya bereya gabuirtiŋ bana goŋ heŋyabe mere ma teŋ hi-nayiŋ. Mata gobe Al Kuruŋyen dirŋeŋweŋ Yesuyen alya bereya beleŋ gwaha teŋhaŋyen. Berebe Yesuyen alya bereya gabuirnayiŋ bana goŋ epte ma mere kawantagalde hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe Moseyensabare yitiŋ gwahade po, Yesuyen alyabereyat doyaŋ marte mere nurde gama poirde hinayiŋ. 35Munaŋmere mamata kuragoke gusuŋaŋ hiniŋ yeŋ nurdeb yamiŋdekuŋ gab uŋ yago gusuŋaŋ yirde hinayiŋ.Bere beleŋ Yesuyen alya bereya gabu irtiŋdiliŋ mar huwarde kawan po mere teŋ teŋmata gobe memyak. 36Ga dineŋ hime gabedeŋ Korinmar beleŋ, “Al Kuruŋyenmerebeneŋ hitte mat forok yiriŋ,” yeŋ haŋyen,irde, “Al Kuruŋyen merebe neŋ muŋ poga nurtiŋ,” yeŋ haŋyen yeke nurmiŋ geb,gago dineŋ hime.

37 Be, al kura yiŋgeŋ ge yeŋ, “Nebe poro-fet,” yeŋ nurde hi, irde kurabe, “Holi Spiri-tyen saŋiŋdemata forok yeŋ yeŋ tareŋnemyaŋ,” yeŋ nurde hi kenem al gobe ne beleŋdeŋ hitte asaŋ ga kaŋ saba dirde himegayenbe Doyaŋ Al Kuruŋyen mere tareŋyeŋ nuryeŋ. 38 Munaŋ al gore mere ganurde ma nurhem nurhem teŋ wasak poteŋ hiyeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ wor gwahadepo iryeŋ.

39 Niŋgeb, kadne yago, Al Kuruŋyenmere basaŋ heŋ tagaltek wor po nurdehinayiŋ. Irde naŋa hoyaŋde niŋ mere matAl Kuruŋ mere ird ird mata goke utaŋ mayirde hinayiŋ. 40 Goyenpoga mata go teŋheŋyabe hugiŋeŋ igiŋ mat mata teŋ hi-nayiŋ. Irde al mali mali huwarde hiburŋeŋma teŋ hinayiŋ.

15Yesu kamyiŋde mat huwaryiŋ

Page 285: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 15:1 282 1 Korin 15:221 Be, kadne yago, haŋkapya Yesu niŋ yi-

tiŋ mere igiŋ goke deŋ hitte tagaltiŋ goyenbitiŋ bak yeŋ yeŋ ge sopte momoŋ direŋyeŋ nurde hime. Deŋbe mere igiŋ gayennurde goke dufaytiŋ saŋiŋ yirtiŋ haŋ, irdemere go po gama irde tareŋ po huwardehaŋ. 2 Niŋgeb mere igiŋ ne beleŋ deŋhitte tagalmiriŋ goyen tareŋ po tanardebada ma heŋ gama po irde hinayiŋbe mereigiŋ go hende po saŋiŋ heŋ hike Al Kuruŋbeleŋ dumulgaŋ tiyyeŋ. Gwaha ma teŋhinayiŋbe dufaytiŋ yeŋ ge tareŋ irtiŋ gobemiŋ miŋmoŋ hiyyeŋ.

3 Ga dineŋ hime gabe mere kuruŋ DoyaŋAl Kuruŋ beleŋ momoŋ nirtiŋ goyen basaŋheŋbe momoŋ dirmiriŋ geb, gago soptedineŋ hime. Mere gobe gahade: Yesu Kris-tube Al Kuruŋyen asaŋde katiŋ gwahadepo, nende mata buluŋ niŋ teŋ kamyiŋ.4 Irke mete tiyamiŋ. Gega Al Kuruŋyenasaŋde katiŋ gwahade po, kamyiŋde matyereŋkek hekeb huwaryiŋ. 5 Irde Pita hitteforok yeŋ gab Komatmiŋ 12 hitte forokyiriŋ. 6 Be, go kamereb wawuŋ uŋkureŋdealya bereya 500 folek gwahade, yeŋ gamairde hinhan mar diliŋde forok yiriŋ. Gomar goyen kurabe kamaŋ gega, budambehaŋ. 7 Be, Yesube mel go hitte forok yeŋgabe Yems hitte forok yiriŋ. Irdeb merebasaŋ marmiŋ aposel tumŋaŋ hitte forokyiriŋ. 8 Be, neŋ aposel hitte forok yeŋhinhin goyen ne hittebe funaŋ wor poforok yiriŋ. Nebe diriŋ kura kawaŋ heŋheŋ nalu hako hikeya kukuwamŋeŋ kawaŋhitiŋ yara al keŋkelak moŋ gega, ne hittewor forok yeke delner kinmiriŋ.

9 Nebe aposel gega, deŋne turŋuŋ yaŋmoŋ. Goyenbe aposel hoyaŋbe deŋemturŋuŋ yaŋ, ne folek wor po. Niŋgeb alhoyaŋ beleŋ ne gayen aposel nintek mahime yeŋ nurde hime. Gobe Al Kuruŋyensios goyen buluŋ buluŋ yirde hinhem geb,gago dineŋ hime. 10 Goyenpoga Al Kuruŋbeleŋ buniŋeŋ nirde igiŋ igiŋ niryiŋ geb,gayenterbe al gahade heŋ meteŋmiŋ teŋhime. Yeŋ beleŋ buniŋeŋ nirde igiŋ igiŋniryiŋ gote igineŋbe kuruŋwor po. Niŋgebnebe gogo yeŋ ge teŋ meteŋ kuruŋ wor poteŋ hinhem. Aposel hoyaŋ beleŋ meteŋtitiŋ gote folek wor po meteŋ teŋ hinhem.Goyenbenigen tareŋdemameteŋ gwahadeteŋ hinhem. Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nirde

igiŋ igiŋ nirkeb gogo go hende huwardemeteŋ teŋ hinhem. 11 Niŋgeb ne manaŋ,aposel hoyaŋ manaŋ tumŋaŋ mere igiŋgoyen tagalde tukuŋ hinhet. Irke deŋbeleŋ nurde mere igiŋ goke dufaytiŋ saŋiŋiramiŋ.

Al kamtiŋbe huwarnayiŋ12 Goyenpoga deŋ haŋ bana goyen al

kurabe mere igiŋ goyen buluŋ mat tagaldehaŋ. Neŋ beleŋ Yesu Kristu kamyiŋdemat huwaryiŋ goke tagaltiriŋ gega, da-hade niŋgeb go mar gobe al kamtiŋbe eptema huwarnayiŋ yeŋ haŋ? 13 Al kamtiŋbeepte ma huwartek manhan Yesu Kristuwor go ma huwarwoŋ. 14 Irde Yesu Kristuhuwaryiŋ moŋ manhan goke tagalde hi-tyen gobe miŋ miŋmoŋ hewoŋ. Irde gokedufaytiŋ tareŋ irtiŋ go wor miŋ miŋmoŋhewoŋ. 15 Irde al kamtiŋ sopte huwardhuward mata gam moŋ manhan Al Ku-ruŋ beleŋ Yesu Kristu isaŋ ma hewoŋ.Goyenbe Al Kuruŋ beleŋ Yesu Kristu isaŋhiriŋ goke neŋ beleŋ tagalde hityen geb,meteŋ Al Kuruŋ beleŋ ma tiyyiŋ goyenusi teŋ al hoyaŋ momoŋ yirde hite yeŋnurtewoŋ. 16 Al kamtiŋ huwarnayiŋ moŋmanhan Yesu Kristuwor kamyiŋdematmapohuwarwoŋ. 17 IrdeYesuKristuhuwaryiŋmoŋ manhan goke dufaytiŋ tareŋ irtiŋ gowor miŋ miŋmoŋ hewoŋ. Irde gayenterwor mata buluŋ bana po hiwoŋ. 18 Irdeyeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ irdeya ga kamtiŋmar wor mata buluŋ bana po heŋya kamaŋgeb, Al Kuruŋ hitte epte ma kuwoŋ. 19YesuKristu beleŋ heŋ heŋniniŋ igiŋ ird ird gobemegen gar hitekeya po igiŋ iryeŋ yeŋ gokedoyaŋ heŋ hityen manhan al buniŋeŋ worpo hetewoŋ. Irde al buniŋeŋ megen garhaŋ gote folek buluŋ wor po hetewoŋ.

20 Goyenpoga Yesu Kristube kamtiŋdemat huwardeb al kamtiŋde mat kamehuwarnayiŋ kuruŋ gote miŋ al hiriŋ geb,al kamtiŋ mar goyen wor kame huwar-nayiŋ. 21 Al uŋkureŋ beleŋ mata buluŋmiŋ urke kamde kamde mata forok yiriŋ.Niŋgeb gwahade goyen po, kamtiŋde mathuward huward wor al uŋkureŋ beleŋ miŋuryiŋ. 22 Adam beleŋ mata buluŋ miŋuryiŋ geb, yeŋ kamere forok yitiŋ marbetumŋaŋ kamde haŋyen gwahade po, YesuKristu beleŋ kamtiŋde mat huwaryiŋ geb,

Page 286: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 15:23 283 1 Korin 15:41al hoyaŋ wor kamtiŋde mat huwarnayiŋ.23 Goyenbe kamtiŋde mat mali mali mahuwarnayiŋ. Yesu Kristube yeŋ wa bikkeŋkamtiŋde mat huwaryiŋ. Be, kuŋ kuŋyeŋ sopte mulgaŋ heŋ waŋ waŋ nalurealya bereyamiŋ wor huwarnayiŋ. 24 Gokamereb nalu funaŋ wor po forok yiyyeŋ.Goya goyenbe Yesu Kristu beleŋ Satanyentareŋya megen niŋ doyaŋ marte tareŋyatumŋaŋ gwamuŋ yuryeŋ. Irdeb yeŋ beleŋalya bereyamiŋdoyaŋyird yirdmata goyenNaniŋ Al Kuruŋ haniŋde kiryeŋ. 25 Matagobe gahade: Yesu Kristu beleŋ alyabereyamiŋdoyaŋ yirdehiyeŋ. Irke kuŋkuŋAl Kuruŋ beleŋ Yesuyen asogom tumŋaŋyukuŋ Yesu kahaŋ miŋde yerke yufurkatiyyeŋ. 26 Irdeb yeŋ beleŋ gwamuŋ uryeŋdet funaŋbe kamde kamde mata geb, matagoyen pasi wor po kiryeŋ. 27 Gobe, “AlKuruŋ beleŋ det tumŋaŋ yende yufukdeyerke doyaŋ yirde hi,” yitiŋ geb, gwahapo tiyyeŋ. Be, “Det tumŋaŋ yende yu-fukde yerke” yitiŋ mere gobe Al Kuruŋbeleŋ det tumŋaŋ yade Yesu Kristuyen yu-fukde yiryiŋ geb, Al Kuruŋ yiŋgeŋbe YesuKristu yufukde ma hi gobe keŋkela worpo nurde hite. 28 Goyenpoga kame dettumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ Yesu Kristuyenyufukde yerde pasi iryeŋ nalurebe UrmiŋYesu Kristu wor gwaha iryeŋ al Al Kuruŋyufuk bana hiyeŋ. Gogab Al Kuruŋ beleŋdet kuruŋ gate Doyaŋ Al Kuruŋ heŋ doyaŋyirde hiyeŋ.

29 Be, deŋbe al kamtiŋ niŋ teŋ bap-tais teŋ haŋyen. Goyenbe al kamtiŋbema huwarnayiŋ yeŋ nurde haŋ kenemdaniŋ al katmiŋ mar goke baptais teŋteŋ mata teŋ haŋyen? Al kamtiŋbe eptema sopte huwarnayiŋ kenem daniŋ gebalbe al kamtiŋ mar goke teŋ baptais teŋhaŋyen? 30 Irde neŋbe daniŋ Yesu niŋteŋbe gise haŋka mudunke kamtek kan-duk yeneŋ hityen? 31 Fudinde, kadneyago, ne hittebe gise haŋka hugiŋeŋ kamdekamde mata forok yeŋ haŋyen gwahadeyara, gise haŋka kanduk yeneŋ ulne misiŋkateŋ himyen. Ga dineŋ hime gabe deŋtumŋaŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kris-tuya haŋ goke amaŋeŋ nurde himyen geb,gago momoŋ dird dird niŋ kama ma heŋhime. 32 Ne gayen Efesus taunde niŋ markulu duwi yara gore buluŋ wor po nirke

kanduk go fole ire yeŋ kurut yeŋ hinhem.Goyenbe dufay igiŋ moŋ megen gar poigiŋ heŋ heŋ ge dufay bener kerde gwahatimiriŋ manhan matane gore da igiŋ forokirde nunwoŋ? Hubu wor po. Al kamtiŋepte ma sopte huwarnayiŋ kenem, “Gisebekamtek. Niŋgeb dula teŋ kukuwa fe neneamaŋ po hiniŋ,” yeweŋ. 33 Goyenbe gwa-hade moŋ geb, usi mere goyen fudindeyeŋ ma nurde hinayiŋ. Kadtiŋ kura matabuluŋ teŋ haŋ gore matatiŋya dufaytiŋyaigiŋ goyen buluŋ yirnayiŋ geb, gago dineŋhime. 34 Niŋgeb keŋkela dufay heŋ matabuluŋ ma teŋ hinayiŋ. Deŋ haŋ bana alkurabe Al Kuruŋ keŋkela ma nurd uneŋhaŋ. Mere ga dirde hime gabe merenegayen nurdememya henaŋ yeŋ gago dineŋhime.

Al kamtiŋde mat huwarnayiŋ mar goteuliŋbe hoyaŋ wor po henayiŋ

35 Be, goyenbe deŋ haŋ bana alkura beleŋ, “Al kamtiŋbe daha mathuwarnayiŋ? Irde huwardeb uliŋbedahade henayiŋ?” yeŋ gusuŋaŋ heŋhaŋyen. 36 Mere gwaha teŋ haŋ marbekukuwamŋeŋ wor po! Deŋ beleŋ detmuykeŋ hartiŋ go ma kamyeŋbe gormat dahadem det gergeŋ forok yiyyeŋ?Epte moŋ. 37 Det kura hare yeŋbe kameforok yiyyeŋ pigiŋ yaŋ gwahade ma hardehaŋyen. Det gote bilmiŋ, wit muykeŋ madet hoyaŋ harde haŋyen. 38 GoyenpogaAl Kuruŋ beleŋ muykeŋ gote pigiŋ forokyiwi yeŋ nuryeŋ gwahade po forok yeŋhiyen. Muykeŋ yuŋkureŋ yuŋkureŋ gotepigiŋbe hoyaŋ hoyaŋ po forok yirde hiyen39 Gwahade goyen po, det uliŋbe tuŋandemoŋ, hoyaŋ hoyaŋ. Alyenbe hoyaŋ, megenniŋ dapŋa gote uliŋbe hoyaŋ, nuyenbehoyaŋ, irde fete niŋ dapŋa gote uliŋ worhoyaŋ. 40 Irde naŋkiŋbe gor niŋ detmiŋyaŋ, irde megeŋbe gor niŋ det miŋyaŋ.Goyenbe naŋkiŋde niŋ det buda goteumŋamiŋbe nende gigen hoyaŋ hoyaŋ,irde megen niŋ det buda gote umŋamiŋwor nende gigen hoyaŋ hoyaŋ po haŋ.41Niŋgeb naŋa diliŋ gote umŋambe hoyaŋ,irde gagasi gote umŋambe hoyaŋ po.Dinambe haŋ kuruŋ go wor umŋambenende gigen haŋ.

Page 287: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 15:42 284 1 Korin 16:242 Be, al kamtiŋde mat huwarnayiŋ wor

gwahade po uliŋbe hoyaŋ wor po henayiŋ.Al uliŋ pigiŋbe bida henayiŋ gega,kamtiŋde mat huwarnayiŋbe hugiŋeŋhinayiŋ. 43 Irde al hakwambe bida heŋbuluŋ henayiŋ gega, huwarnayiŋbe uliŋgob igiŋ muŋ turŋuŋ yaŋ henayiŋ. 44 Alkamke mete titek hakwam gobe uliŋmegen niŋ po gega, sopte huwarnayiŋgobe Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ henayiŋ.

Be, dilniniŋde yeneŋ hite gayen uliŋpigiŋ miŋyaŋ haŋ kenem Al Kuruŋyengasuŋde niŋ wor uliŋ pigiŋ miŋyaŋ haŋ.45 Goke Al Kuruŋyen asaŋde, “Haŋkapyawor po al tiŋeŋ forok yiriŋ gobe Adam. Yeŋhitte mat al fuful tiyyiŋ,” yitiŋ hi. Goyen-poga al hoyaŋ Adam yara kame wor poforok yiriŋ. Yeŋbe Yesu Kristu, Al Kuruŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ goyen al yuneŋ yuneŋgote miŋ al hiriŋ. 46 Al Kuruŋyen gasuŋdeniŋ uliŋbe go wa ma forok yiriŋ. Megenniŋ uliŋ wa forok yeke gab Al Kuruŋyengasuŋde niŋ uliŋ gogo kame forok yiriŋ.47 Al haŋkapya wor po forok yiriŋ gobe AlKuruŋ beleŋ megen niŋ mulowo po yadeforok iryiŋ. Gega al kame forok yiriŋ YesuKristube Al Kuruŋyen gasuŋde mat forokyiriŋ. 48 Adam uliŋbe megen mat forokyiriŋ gwahade po, megen haŋmarte uliŋbeAdamyen uliŋ gwahade miŋyaŋ haŋ. Gegaal kura Yesu Kristuya haŋ marte uliŋbekame kamtiŋde mat huwarde Al Kuruŋyengasuŋde haŋ mar gote uliŋ yara henayiŋ.49 Gayenterbe neŋ gayenbe megen niŋ alAdam yara hite. Gega kamebe Yesu KristuAl Kuruŋ hitte mat watiŋ gwahade hitek.

50Be, kadne yago, mere direŋ tihim gobegahade: neŋ ulniniŋmegeŋ po yirtiŋ gayenmanaŋ heŋyabe epte ma nalu funaŋde AlKuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirdyird bana goŋ hurkunayiŋ. Niŋgeb detbuluŋ heŋ hubu hetek gore epte ma dethugiŋeŋ hitek bana goŋ hinayiŋ. 51Niŋgebmere banare hitiŋ goyen momoŋ direŋtihim geb, keŋkela nurnaŋ ko. Merebegahade: neŋ kuruŋ gayen tumŋaŋ makamtekeya nalu funaŋ goyen forok yiyyeŋ.Kurabe kamnayiŋ, munaŋ kurabe go makamnayiŋ. Gega nalu goyenterbe kam-nayiŋmarya goma kamnayiŋmarya goyentumŋaŋ ulniniŋ hoyaŋ wor po henayiŋ.52Goyenterbe nalu funaŋde niŋ bigul mere

tikeb goyare po ulniniŋbe hoyaŋ wor pohiyyeŋ. Bigul go mere tikeb al kamtiŋmarbe huwarde uliŋ gobe sopte buluŋ maheŋ hugiŋeŋ igiŋ po hinayiŋ. Irke neŋkurabe ma kamdeya ulniniŋ hoyaŋ hiyyeŋ.53Gobe megen niŋ ulniniŋ bida hetek gabeyubul teŋ ulniniŋ bida ma hetek goyenyawartek geb, gogo ulniniŋ hoyaŋ hiyyeŋ.Ulniniŋ belŋeŋ hitek gabe kame ulniniŋhugiŋeŋ hitek hiyyeŋ. 54Ulniniŋ bida heŋbelŋeŋ po hitek goyen yubul teŋ ulniniŋgergeŋ bida ma heŋ hugiŋeŋ hitek goyenyawartek goke Al Kuruŋyen asaŋde katiŋmere gobe fudinde. Mere gobe gahade:“Kamde kamdematabe hubu hiyuŋ. Neŋbe

mata go fole irtiŋ.” Aisaia 25:855 “Kamde kamde mata, gebe epte ma fole

dirayiŋ.Kamde kamde mata, gebe epte ma daka-

mayiŋ,” yitiŋ hi. Hosea13:14

56 Be, yitiŋ gwahade po, kamde kamdegote kilibe mata buluŋ geb, mata buluŋgoreb al hitte kamde kamde forok iryiŋ.Moseyen sababe al beleŋ epte ma keŋkelagama irtek geb, neŋ al gayen mata buluŋmar dineŋ dineŋ tareŋbe sabare gor matwaŋ hi. 57 Goyenpoga neŋbe Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋ Yesu Kristuya hitekeb Al Kuruŋbeleŋ mata buluŋya kamde kamdeya foleyird yird saŋiŋ dunyiŋ geb, goke igiŋ worpo nurd uneŋ hite!

58 Niŋgeb, kadne yago, tareŋ po heŋ yulma yeŋ hugiŋeŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋmeteŋtareŋ po teŋ hinayiŋ. Deŋ beleŋ Doyaŋ AlKuruŋ niŋ teŋ meteŋ teŋ hugiŋeŋ kurutyeŋ haŋyen gobe diliŋde miŋ miŋmoŋ mahiyyeŋ yeŋ nurde haŋ gogo.

16Yesuyen alya bereya Yerusalem haŋ goyen

faraŋ yurd yurd niŋ mere1 Be, Al Kuruŋyen alya bereya faraŋ

yurtek yeŋ hora gabu ird ird niŋ gusuŋaŋniraŋ goke wol heŋ momoŋ direŋ tihim.Ne beleŋ Galesia naŋare niŋ Yesuyen alyabereya goyen gwaha gwaha tinayiŋ yin-meke tiyamiŋ gwahade goyen po, deŋ wormata gwahade po tinayiŋ. 2Niŋgeb meteŋteŋ gote muruŋgem hora yadeb kura potayirde Sandemiŋ Sandemiŋ yawaŋ gabuyirde hinayiŋ. Hora kuruŋ teŋ haŋ marbe

Page 288: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 16:3 285 1 Korin 16:23kuruŋ pota yirde hinayiŋ, munaŋ horadirŋeŋ yade haŋ marbe dirŋeŋ pota yirdeyawaŋ gabu yirde hinayiŋ. Gogab deŋ hittekumeke goyare po gab hora gabu yirniŋyirniŋ ma teŋ hinayiŋ. 3 Be, ne kuŋ forokyemekeb Yerusalem niŋ sios yuntek horagoyen yeŋ beleŋ ga yukuŋ yunnayiŋ yeŋal kura yawarnayiŋ. Irkeb ne beleŋ melgobe al gwahade yeŋ Yerusalem mar niŋasaŋ kayeŋ goyen manaŋ yunmeke gabteŋ kunayiŋ. 4 Irde ne wor mel goyatumŋaŋ kutek gobe miŋ miŋyaŋ kenemneya tumŋaŋ kutek.

Korin kuŋ kuŋ niŋ tagalyiŋ5 Be, nebe Masedonia naŋa beleŋ kuŋ

kuŋ niŋ dufay heŋ himyen geb, bana goremat kuŋ kuŋ gab deŋ hitte kweŋ. 6 Kuŋdeŋya ulyaŋde yara hiniŋ yeŋ nurde hime.Irde meŋe huwarde naŋa buluŋ hiyyeŋnalure goyen manaŋ gor po heŋ wet yeŋnurde hime. Go kamere gab goŋ kurakwe yeŋ nureŋ goyen faraŋ nurke kweŋ.7 Gobe duliŋ kuŋ denmaŋ kuŋ kuŋ niŋma nirde hikeb gago dineŋ hime. DoyaŋAl Kuruŋyen dufay kenem deŋya ulyaŋdeyara hitek yeŋ nurde hime. 8-9 GoyenpogaEfesus taunde garbe Al Kuruŋyen meteŋkuruŋ keŋkelameteŋ titek goyen forok yeŋhi geb, gar heŋ meteŋ teŋ Pentekos naluheke gab deŋ hitte kweŋ. Garbe al budamAl Kuruŋyen mere fudinde yeŋ nurde haŋ.Goyenbe budambe asogo nirde haŋ.

10 Be, Timotibe deŋ hitte kuyeŋ. Niŋgebdeŋ beleŋ keŋkela faraŋ urde hikeb deŋyaheŋ heŋ ge kafura ma hiyyeŋ. Yeŋ wor neteŋ hime yara Doyaŋ Al Kuruŋyen meteŋteŋ kuŋ hi. 11Niŋgeb palap po irde hinayiŋ.Irde yeŋ beleŋ ne hitte mulgaŋ heŋ waŋwaŋ nalurebe hantiŋ yerde uneŋ guramirde tareŋ irdeb tubul tike biŋ kamkeyawayyeŋ. Nebe Timoti goyen gor niŋ Yesunurd untiŋ mar kura goya wanayiŋ yeŋdoyaŋ heŋ hime.

12Be, kadneApolosbe kadomyadeŋhittekunayiŋ yeŋ ineŋ tebaŋ irde himyen gega,kutek ma irde hiyen. Goyenbe kutek nalukura forok yeke gab kuyeŋ.

13 Be, deŋbe keŋkela heŋ ga hinayiŋ.Irde Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdeyahinayiŋ. Irde kafura ma heŋ tareŋ po heŋ

hinayiŋ. 14 Irde meteŋ teŋ hinayiŋ kuruŋgobe bitiŋde hugiŋeŋ al hoyaŋ niŋ amaŋeŋnurd nurd dufay goyen hikeya ga meteŋteŋ hinayiŋ.

15 Be, deŋbe Akaia naŋa bana goŋ niŋalbe Stefanasya yeŋya haŋyen marya gorewa Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irdeb Al Ku-ruŋyen alya bereya hoyaŋ faraŋ yurd yurdmeteŋ goyen tiniŋ yeŋ nurde meteŋ teŋhaŋyen gobe nurde haŋ gogo. Niŋgeb,kadne yago, deŋbe 16 mel goyen tumŋaŋpalap yirde hinayiŋ. Irde al kura yeŋmeteŋ teŋ haŋyen gwahade meteŋ teŋhike yeneŋbe go wor palap yirde hi-nayiŋ. 17 Nebe Stefanasya FotunatusyabeAkaikusya wake neya hite goke amaŋeŋnurde hime. Deŋ denmewoŋ wor po yeŋnurde himyen goyenpoga, mel ga waŋforok yekeb tumŋaŋ denhem yara nurdebamaŋ heŋ hime. 18 Yeŋbe deŋya heŋ faraŋdurde hike bitiŋ kamke hinhan gwahadegoyen po, waŋ gar ne wor gwahade ponirde haŋ. Niŋgeb deŋbe al gwahade goyenpalap yirde hinayiŋ.

Mere funaŋ19 Be, Esia* naŋa bana niŋ sios neya hite

mar beleŋ deŋ ge dufay heŋ haŋ goyenmomoŋ yirayiŋ ninkeb gago dineŋ hime.Irde Akwilaya berem Prisilayabe yamiŋdegabu irde Doyaŋ Al Kuruŋ doloŋ irde haŋmarya beleŋ wor deŋ ge ug po dufay heŋhaŋ geb, gago bebak dirde hime. 20 IrdeYesu nurd untiŋ mar hoyaŋ gar haŋ wortumŋaŋ deŋ ge dufay heŋ haŋ geb, gagomomoŋ dirde hime. Deŋbe kadom gargargird teŋ heŋyabe bitiŋ bana mat fudindewor po kadom gargar girde teŋ hinayiŋ.Gobe Al Kuruŋ diliŋde wukkek wor po geb.

21 Be, funaŋbe nigeŋ hanner wor podeŋne gahade kaŋ asaŋ ga pasi ireŋ tihim– POL.

22 Be, al kura Doyaŋ Al Kuruŋ niŋamaŋeŋmanurduneŋhaŋmarbeAl Kuruŋbeleŋ karan yurke buluŋ wor po henayiŋ.Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ, araŋeŋ wayayiŋ!

23 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirwoŋ yeŋ nurdehime.

* 16:19: Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen.

Page 289: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Korin 16:24 286 1 Korin 16:2424 Neya deŋyabe Yesu Kristuya tumŋaŋ

hite geb, deŋ ge amaŋeŋ wor po nurdduneŋ hime. Fudinde wor po. Gogo po.

Page 290: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 1:1 287 2 Korin 1:13-14

2 KorinKorin niŋ Yesuyen alya bereyahitte Pol beleŋ asaŋ sopte

kayyiŋ1 Ne Polbe Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋde

Yesu Kristuyen mere basaŋ al aposelhiyyeŋ yeŋ hoy niryiŋ. Niŋgeb nebe deŋKorin taunde niŋ Yesuyen alya bereya siosAl Kuruŋ beleŋ doyaŋ dirde hi goya AlKuruŋyen alya bereya Akaia naŋa banahaŋmar kuruŋ gokemeteŋ kadneTimotiyadufay uŋkureŋ po irde asaŋ gago kaŋ hime.

2 Adoniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ Al KuruŋYesu Kristuya beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋdirde bitiŋ yisikamke igiŋ hiwoŋ yeŋ nurdehar.

Pol beleŋ Al Kuruŋ igiŋ nurd unyiŋ3 Be, Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu

NaniŋAl Kuruŋbe alya bereya buniŋeŋ yirdyird mata gote miŋ al, irde al biŋ yurumyird yird mata gote miŋ al wor po. NiŋgebAl Kuruŋ goyen turuŋ irde hitek. 4 Yeŋbeneŋ beleŋ kanduk kurayen kurayen banahiteke bininiŋ yurum irde hiyen. Gogabyeŋ beleŋ dirde hiyen gwahade goyen po,neŋ wor al hoyaŋ kanduk kurayen ku-rayen bana haŋ mar goyen epte biŋ yurumyirde hitek. 5 Fudinde, Yesu Kristu kandukkarkuwaŋ yeneŋ hinhin gwahade goyenpo, neŋ wor kanduk karkuwaŋ yeneŋ hi-tyen geb, Al Kuruŋ beleŋ Yesu Kristu biŋyurum irde hinhin gwahade goyen po, neŋwor bininiŋ yurum yirde hiyen. 6 Niŋgebkanduk yeneŋhityen gobe bitiŋ yurumheŋheŋya Al Kuruŋ beleŋ deŋ goyen dumulgaŋteŋ teŋya goke teŋbe neŋ kanduk yeneŋhityen gogo. Al Kuruŋbeleŋ bininiŋ yurumirde hiyen gobe deŋ wor bitiŋ yurum heŋheŋ ge teŋ gwaha dirde hiyen. Irkeb deŋwor kanduk karkuwaŋ neŋ yeneŋ hityengwahade goyen yeneŋ haŋyen goyen gokemukku ma teŋ goya goya tareŋ po heŋheŋ ge piŋeŋ ma heŋ haŋyen. 7 Niŋgebdeŋ ge hekkeŋ nurde hite. Neŋ gayenkanduk karkuwaŋ yeneŋ hityen gwahadegoyen po, deŋ wor kanduk yeneŋ haŋyen

geb, Al Kuruŋ beleŋ bininiŋ yurum yirdehiyen gwahade po, bitiŋ wor yurum yirdehiyen goyen nurde hityen geb gago dineŋhite.

8 Be, kadne yago, neŋ Esia* naŋa banaheŋ kanduk karkuwaŋ yeneŋ hinhet goyendeŋ wor nurwoŋ yeŋ nurde hite. Neŋbenaŋa goyen bana heŋya kanduk yeneŋhinhet gobe karkuwaŋ wor po geb, foleirtek meteŋeŋ wor po dirde hinhin. Irkebkamtek yeŋ nurde hinhet. 9 Fudinde worpo, neŋbe bininiŋde mat wor po al beleŋmudunke kamniŋ tihit yeŋ nurde hinhet.Goyenpoga neŋ hitte mata gwahade forokyiriŋ gobe neŋ beleŋ nindikeŋde saŋiŋdema meteŋ teŋ al kamtiŋ yisaŋ heŋ hiyen alAl Kuruŋ gote tareŋdemeteŋ teŋ teŋ ge teŋkanduk gogo forok yiriŋ. 10 Al Kuruŋ gobeneŋ gayen kanduk kuruŋ bana heŋ kamniŋtihit yeŋ nurtiriŋ goyab faraŋ durde du-mulgaŋ tiyyiŋ. Yeŋbe kame wor gwahadepo dirde hiyeŋ. Niŋgeb yeŋ beleŋ kandukbana mat hugiŋeŋ faraŋ durde dad siŋadirde hiyeŋ yeŋ nurdeb yeŋ ge po hekkeŋnurde hityen. 11 Goyenbe kanduk banamat dad siŋa dirde hiyeŋ gobe deŋ beleŋneŋ ge gusuŋaŋ irde hikeb gogo wol heŋfaraŋ durde hiyeŋ. Niŋgeb al budam neŋge teŋ gusuŋaŋ irde hike Al Kuruŋ beleŋgusuŋaŋmiŋwol heŋbe neŋ gayen buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde hiyeŋ gokemel gore AlKuruŋ igiŋ nurde uneŋ hinayiŋ.

Pol beleŋ Korinmar usima yiryiŋ goke yiriŋ12 Be, neŋbe det uŋkureŋ kura goke

turŋuŋ yaŋ nurde amaŋ heŋ hityen goyengoke dineŋ tihim. Gobe gahade: neŋmegen heŋyabe mataya meteŋya teŋ hi-tyen gobe bininiŋde matbe fudinde yeŋnurde hite. Deŋya hinhetya wor matayameteŋya fudinde teŋ teŋ gobe tareŋ worpo tanarde hinhet. Gwaha teŋ hityen gobenende saŋiŋde moŋ, Al Kuruŋyen tareŋdeteŋ hityen. Irde megen niŋ alyen dufaywukkek ineŋhaŋyen goyen gama irdematagoyen ma teŋ hityen. Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hiyen gohende huwardeb mata gogo teŋ hityen.13-14Neŋbe mere gahade kaŋ hite gabe deŋbeleŋ igiŋ kapyaŋ heŋ bebak titek matkaŋ hite. Irde mereniniŋ kurab bikkeŋ

* 1:8: Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen.

Page 291: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 1:15 288 2 Korin 2:6bebak tiyaŋ gwahade goyen po, mere kaŋhite gayen tumŋaŋ keŋkela wor po be-bak teŋ hiwoŋ yeŋ nurde goke doyaŋ heŋhite. Gogab Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu waŋwaŋ nalurebe neŋ beleŋ deŋ ge turŋuŋ yaŋnurde amaŋ heŋ hitek gwahade po, deŋwor neŋ ge igiŋ turŋuŋ yaŋ nurde amaŋheŋ hinayiŋ.

15 Nebe deŋ beleŋ matane gwahadegoyen keneŋ keŋkela bebak tiyamiŋ yeŋnurde hinhem geb, deŋ goyen Al Kuruŋbeleŋ sopte guram dirde tareŋ dirwoŋ yeŋnurdeb deŋ wa kuŋ deneŋ yeŋ nurde hin-hem. 16NebeMasedonia naŋare kuŋ heŋyadeŋ hitte forok yeŋ deneŋ gab kweŋ yeŋnurde hinhem. IrdeMasedonia naŋarematmulgaŋ heŋ waŋ heŋya deŋ hitte kumekebdeŋ beleŋ faraŋ nurde beleŋ damu teŋnunkeb igiŋ Yudia naŋare kweŋ yeŋ nurdehinhem. 17 Goyenbe dufay gwahade kir-miriŋ gobe keŋkela ma dufay heŋ malikiryiŋ yeŋ nurde haŋ? Irde megen niŋ marbeleŋ, “Gwaha, ireŋ geb,” yeŋ gab, “Moŋ,go ma ireŋ,” yeŋ haŋyen gwahade goyenpo, nemanaŋ gwaha teŋ himyen yeŋ nurdehaŋ? Moŋ, gwahade moŋ. 18 Fudindewor po, Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goyengo po gama irde hiyen gwahade goyenpo, ne wor gwaha gwaha tiyeŋ dineŋbegoyen po gama irde himyen. Merene soŋma heŋ hiyen. 19 Gobe Al Kuruŋ UrmiŋYesu Kristu beleŋ “Gwaha gwaha tiyeŋ,”yeŋ gab, “Moŋ, gwaha ma tiyeŋ,” ma yeŋhinhin geb, gogo ne wor yeŋ teŋ hinhingwahade po teŋ himyen. Yeŋbe Timoti,Sailasyabe neya beleŋ deŋ hitte yeŋ getagalde hinhet al gogo. Yesu Kristu gobeAl Kuruŋyen dufay po gama irde hugiŋeŋ,“Gwaha, ireŋ geb,” yeŋ hiyen. 20 Gobe AlKuruŋ beleŋ biŋa teŋ hinhin kuruŋ goyenYesu Kristu beleŋ gama irde igineŋ forokyiryiŋ geb gago dineŋ hime. Gwahadeniŋgeb neŋ beleŋ Al Kuruŋyen mere nur-deb Yesu Kristu niŋ teŋbe, “Fudinde worpo,” ineŋbe deŋem turŋuŋ yaŋ irde hityen.21 Al Kuruŋbe neŋya deŋya tumŋaŋ saŋiŋdirkeb Yesu Kristuya heŋ tareŋ po hite. AlKuruŋ beleŋ neŋya deŋya tumŋaŋ megenniŋ mar hitte mat dad hoyaŋ muŋ diryiŋ.22 Irde alya bereyamiŋ hitiŋ mar goyennere yeŋ nurdeb bininiŋde soŋ irde HoliSpirit kiryiŋ. Holi Spirit gobe Al Kuruŋ

beleŋ detmiŋ kura goke biŋa tiyyiŋ kuruŋgoyen kame dunyeŋ gobe fudinde yeŋ nur-nayiŋ yeŋbe gogo Holi Spirit kiryiŋ.

23 Niŋgeb Korin taunde ma mulgaŋhimiriŋ gobe kanduk duntek ma nirkebgogo mulgaŋ ma himiriŋ. Merene gabefudinde moŋ kenem Al Kuruŋ beleŋ mu-nunyeŋ. 24 Neŋbe deŋ beleŋ Al Kuruŋ niŋdufaytiŋ tareŋ irde haŋ goyen iŋgogahama dirde hite. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋniŋ dufaytiŋ saŋiŋ irtiŋ go hende tareŋ pohuwarde haŋyen geb, deŋ amaŋheŋheŋ gedeŋya tumŋaŋ meteŋ teŋ hityen.

21 Niŋgeb sopte deŋ hitte kuŋ kanduk

duneŋ duneŋ gobe igiŋ moŋ yeŋ nurdebgo ma kweŋ yeŋ dufay kirmiriŋ. 2Gobedeŋ hitte kuŋ kanduk dunmeke bitiŋmisiŋ nurnayiŋbe al kura amaŋ hetekmata kura ma niryeŋ yeŋ nurdeb gogodufay gwahade kirmiriŋ. Gwaha nirtek

marbe buluŋ dirmeke bitiŋ misiŋ katnayiŋmar deŋ gogo po geb. 3Gwahade niŋgeb

deŋ hitte ma kuŋbe asaŋ go wa kaŋdunmiriŋ. Dufaynerbe goyenter deŋ hitte

kumiriŋ manhan deŋ ge amaŋeŋnurtekdebe mata buluŋtiŋ yeneŋ goke

kandukŋeŋ nurmewoŋ yeŋ nurmiriŋ geb,gogo asaŋ po kaŋ dunmiriŋ. Irdeb kame

kuŋ matatiŋ hoyaŋ henayiŋ goyendeneŋbe amaŋ heweŋ yeŋ nurde himyen.

Ne amaŋ heweŋbe deŋ wor amaŋeŋnurnayiŋ yeŋ nurde himyen. 4 Fudinde,asaŋ go kamiriŋyabe deŋ ge kandukŋeŋwor po nurde bene misiŋ nirkeb esimiriŋ.Asaŋ go kamiriŋ gobe bitiŋ buluŋ yird yirdniŋ ma kamiriŋ. Gwaha dirtiŋeŋbe deŋ geamaŋeŋ wor po nurde duneŋ himyen

goyen bebak tiwoŋ yeŋ nurdeb asaŋ gogokamiriŋ.

Pol buluŋ iramiŋ mar gote mata buluŋgoyen halde yunyiŋ

5 Goyenpoga deŋ haŋ bana goyen alkura kanduk forok yirde hiyen. Go algobe kanduk forok yirke gore kura ne mabuluŋ nirde haŋyen, dindigeŋ goyen pobuluŋ yirde haŋyen. Deŋ tumŋaŋ moŋgoyenbe, al kurabe buluŋ yirde haŋyen.6 Niŋgeb al gote mata goke al budam igiŋma nurde merem yaŋ irde gote muruŋgemunaŋ. Deŋ beleŋ gwaha iraŋ gobe ep iraŋ

Page 292: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 2:7 289 2 Korin 3:6yeŋ nurde hime. 7 Niŋgeb gayenterbeal gote mata buluŋ goyen halde uneŋbebiŋ yurum irnayiŋ. Gogab matamiŋ gotemuruŋgem teŋ biŋ misiŋ wor po kateŋhi goke kandukŋeŋ wor po ma nuryeŋ.8 Niŋgeb deŋ beleŋ yeŋ ge fudinde wor poamaŋeŋ nurd uneŋ haŋ gobe gwaha matikala irwoŋ yeŋ nurde gusuŋaŋ dirde hime.9 Ne beleŋ haŋkapya asaŋ kaŋ dunmiriŋgobe saba dirmiriŋ kuruŋ goyen keŋkelagama irde haŋ ma dahade goyen bebaktimewoŋ yeŋ nurdeb gogo asaŋ kamiriŋ.10 Niŋgeb deŋ beleŋ merene gama irde alkuratemata buluŋ halde unnayiŋbe neworhalde uneŋ. Fudinde, ne beleŋ al kuratemata buluŋ halde yuneŋ himyen gobe deŋge teŋ Yesu Kristu diliŋde halde yuneŋhimyen. Al kurate mata buluŋ halde yun-tek haŋ kenem gwahade po dufay heŋyahalde yuneŋ himyen. 11Gogab Satan beleŋneŋ gayen epte ma usi dirde buluŋ diryeŋ.Neŋbe Satan gote dufaybe dahade goyennurde hityen geb, gago dineŋ hime.

Yesu Kristu deŋembe kuruŋ heŋ hinhin12Be, ne beleŋ Yesu Kristu niŋ yitiŋmere

igiŋ goyen tagaleŋ yeŋbe Troas taunde ku-miriŋ. Kuŋ gorbe meteŋ teŋ teŋ belŋeŋbikkeŋ Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gitik irdenuntiŋ goyen kinmiriŋ. 13 Gega kadneTaitusbe gor ma hinhin geb, goke benerkandukŋeŋ nurde hinhem. Niŋgeb gorniŋ mar yubul teŋbe Masedonia naŋarekumiriŋ.

14 Goyenpoga Al Kuruŋ beleŋ asogomhaniŋde mat dawarke Yesu Kristuya heŋasogomde meteŋ goyen hugiŋeŋ fole irdehite geb, goke Al Kuruŋ igiŋ nurde uneŋhimyen. Yeŋ beleŋ hulyaŋ dirke Yesunurd uneŋ yeŋya awalikde heŋ heŋ gobedet hamŋeŋ igiŋ muŋ yara goyen tagaldetukuŋ hiteke al budam wor po nurtiŋ alateŋ haŋyen. 15 Det hamŋeŋ igiŋ muŋ worpo Al Kuruŋ galak irde haŋyen gwahadegoyen po, Yesu Kristu beleŋ meteŋmiŋteŋ teŋ ge teŋ neŋ gayen dade Al Kuruŋgalak irtiŋ geb, alya bereya Al Kuruŋ beleŋyumulgaŋ titiŋ marya yubul tike kak alarekutek haŋmarya goyen tumŋaŋmereniniŋnurde haŋyen. 16 Hamiŋ gobe Al Kuruŋbeleŋ yubul tike kak alare kutek haŋ marhittebe bidak hamiŋ. Munaŋ Al Kuruŋya

hugiŋeŋ hitek haŋ mar hittebe hamiŋ igiŋmuŋ Al Kuruŋ hitte yumulgaŋ teŋ teŋgoyen. Meteŋ gobe tonŋeŋ yaŋ wor pogeb, ganuŋ al beleŋ epte meteŋ goyentitek hi? Hubu wor po! 17 Goyenpoganeŋbe al budam wor po hora niŋ po nur-deb Al Kuruŋyen mere goyen det titmiŋeŋkura yeŋ nurde haŋyen gwahade ma teŋhityen. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋ beleŋhulyaŋ yirke meteŋ teŋ haŋ mar gwahadegoyen po, Yesu Kristuya heŋ bininiŋdemat fudinde wor po Al Kuruŋ beleŋ deneŋhikeya mere tagalde kuŋ hityen.

31 Be, gwaha yeŋ hitekeb deŋ beleŋ nur-

dembe yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ haŋ yeŋnurde haŋ? Gwahadema nurde haŋ kenemal kura beleŋ teŋ haŋyen gwahade goyenpo, deŋ beleŋ neŋ gake hekkeŋ nurwoŋ yeŋal hoyaŋ beleŋ kura neŋ ge asaŋ kura kaŋdeŋ goyen dunwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irtek hiteyeŋ nurde haŋ? Ma asaŋ goyen deŋ beleŋneŋ niŋ kaŋ dunwoŋ yeŋ gusuŋaŋ dirtekhite yeŋ nurde haŋ? Moŋ, gwahade moŋ!2Gwaha titŋeŋbe al budamwor po matatiŋyeneŋ sabaniniŋbe fudinde yeŋ neŋ gehekkeŋ nurtek po haŋ geb, asaŋ kura neŋgayen gake al hoyaŋ beleŋ kapyaŋ heŋhekkeŋ nurtek yeŋ bininiŋde katiŋ asaŋgobe deŋ gogo yeŋ nurde hite. 3 Fudinde,Yesu Kristu niŋ teŋ neŋ beleŋ meteŋ teŋhinhet gote igineŋbe deŋ gogo. Niŋgebdeŋbe Yesu Kristu beleŋ asaŋ kaŋ neŋ hitteteŋ kerke watiŋ go gwahade goyen. Asaŋgobe al beleŋ kaŋ kaŋde niŋ kutum teŋkatiŋ yara moŋ, Yesu Kristu beleŋ Al Ku-ruŋ gwahader hiyen gote Holi Spirityentareŋde katiŋ go goyen. Asaŋ gobe horaparwek hende ma katiŋ, al biŋde katiŋ.

4 Neŋbe Yesu Kristu beleŋ faraŋ durkeAl Kuruŋ diliŋde deŋbe neŋ ge teŋ katiŋasaŋ yeŋ nurde dufayniniŋ hek irde hite.5 Fudinde, neŋbe Al Kuruŋyen meteŋ teŋteŋ saŋiŋbe neŋ hitte mat ma forok yeŋ higeb nindigeŋde tareŋde meteŋ goyen titekyetek moŋ. Meteŋ go teŋ teŋ tareŋ gobe AlKuruŋ hittemat powaŋ hi. 6Yeŋ po ga biŋagergeŋ tiyyiŋ goyen neŋ beleŋ igiŋ gokemeteŋ teŋ hitek saŋiŋ duntiŋ. TareŋmiŋgobeMoseyen saba asaŋde katiŋdematmawatiŋ, Holi Spirit hittematwatiŋ. Moseyen

Page 293: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 3:7 290 2 Korin 4:4sabarebe al beleŋ mata buluŋ kura tiyyeŋgobe Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋ yitiŋ gega,al kura mata go tubul tiyyeŋbe Holi Spiritbeleŋ Al Kuruŋ diliŋde al gergeŋ iryeŋ geb,gago meteŋ goyen teŋ teŋ tareŋbe HoliSpirit hitte mat watiŋ dineŋ hime.

Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋ tiyyiŋ gobeturŋuŋ yaŋ wor po

7 Be, Al Kuruŋ beleŋ sabamiŋ horaparwek hende kaŋ Israel mar saba yirdyird meteŋ Mose unyiŋ goyenterbe Al Ku-ruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ goyen forok yiriŋ.Irkeb Mose kimiŋde melak hiriŋ. Al Ku-ruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ Mose kimiŋdemelak heŋ forok yiriŋ gobe heŋ gamahubuhetek det gega, Israel mar diliŋdeb tareŋwor po geb, keneŋ keneŋmiŋ meteŋeŋ worpo yirde hinhin. Moseyen sababe epte maal kura Al Kuruŋ diliŋde al gergeŋ irtekgega, Al Kuruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ gomiŋyaŋ hinhin. 8 Niŋgeb Moseyen sabagote folek Holi Spirityen meteŋ gote saŋiŋturŋuŋ yaŋbe dahade hiyyeŋ yeŋ nurdehaŋ? Kuruŋ wor po, Moseyen saba gotefolekwor po! 9Moseyen saba gotemeteŋbeal merem yaŋ yird yird gega, tareŋmiŋturŋuŋ yaŋ. Niŋgeb Holi Spirityen meteŋal huwak yird yird gote tareŋmiŋ turŋuŋyaŋbe Moseyen saba gote folek wor po!10 Fudinde, saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ bikkekgobe tareŋ hoyaŋ turŋuŋ yaŋ gergeŋ gorefole irtiŋ geb, tareŋ turŋuŋyaŋbikkek gobegayenterbe hubu hiyuŋ. 11 Moseyen sabagobe muŋ kura heŋ ga hubu hetek hinhingega, Al Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ hiriŋ.Niŋgeb Holi Spirityen meteŋ hugiŋ hitekgote tareŋ turŋuŋ yaŋbe Moseyen sabagote folek wor po!

12 Niŋgeb neŋbe Al Kuruŋyen tareŋturŋuŋ yaŋ goyen goke doyaŋ heŋ hitegeb, al beleŋ buluŋ dird dird niŋ kafurama heŋ meremiŋ kawan po tagalde hityen.13 Mosebe Al Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋgoyen agat urde kimiŋde forok yiriŋ goyenaymuk irde hubu heŋ hinhin goyen worIsrael mar beleŋ daha kennak yeŋbe amilteŋ kimiŋ aw uryiŋ. Gega neŋbe Mosebeleŋ kimiŋ aw uryiŋ gwahade ma teŋkawan po Al Kuruŋyen mere tagalde hi-tyen. 14 Goyenpoga Israel mar gobe du-faymiŋ pet titiŋ hinhan gwahade goyen po,

gayenter wor Moseyen kimiŋde amil awurtiŋ go gwahade yara dufaymiŋ pet titiŋgoyen Yesu Kristuya hikeb Al Kuruŋ beleŋteŋ siŋa irwoŋ gega, yeŋya ma haŋ geb,dufaymiŋ pet titiŋde po haŋ. Niŋgeb biŋabikkek Al Kuruŋ beleŋ tiyyiŋ goyen asaŋdekatiŋ gobe kapyaŋ heŋ haŋ gega, bebakma teŋ haŋ. 15 Fudinde wor po, gayenterwor Israel mar gobe amil gore dufaymiŋpet titiŋde po heŋya Moseyen saba kapyaŋheŋ haŋ geb, Al Kuruŋyen tareŋ turŋuŋyaŋ goyen go ma keneŋ haŋ. 16Goyenpogaal kura Doyaŋ Al Kuruŋ hitte mulgaŋ heŋkuyeŋbe biŋ pet titiŋ amil goyen Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ teŋ siŋa iryeŋ. 17 Be, “DoyaŋAl Kuruŋ” yeŋ hime gobe Holi Spirit niŋyeŋ hime. Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu KristuyenHoli Spiritbe mata buluŋde mat al yad siŋayirkeb mata buluŋ yufukde ma hinayiŋ.18 Niŋgeb bininiŋde amil po pet titiŋ yaragoyen teŋ siŋa irde Doyaŋ Al Kuruŋyentareŋ turŋuŋ yaŋ goyen neŋ hitte kawanirde hite. Irkeb saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋneŋ hitte heŋ kuruŋ heŋ hiyeŋ gore tareŋdirkeb mataniniŋya dufayniniŋyabe Al Ku-ruŋyen yara heŋ hinayiŋ. Tareŋ turŋuŋyaŋ gobe Doyaŋ Al Kuruŋ hitte mat watiŋ.Doyaŋ Al Kuruŋ gobe Holi Spirit.

4Neŋbe Al Kuruŋyen meteŋ titek mar moŋ

gega, buniŋeŋ dirke meteŋmiŋ teŋ hityen1 Niŋgeb neŋbe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ

dirde Holi Spirityen meteŋ gayen duntiŋgeb, meteŋ ga teŋ teŋ ge piŋeŋ ma heŋhityen. 2 Irde mata memyak kura banarepo teŋ hityen kuruŋ goyen yubul po titiriŋ.Irde al usi ma yirdeb Al Kuruŋyenmere bu-luŋ ma irde hityen. Gwahade yarabe merefudinde goyen keŋkela po kawan tagaldehityen. Irkeb al tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋdemata huwak teŋ hityen goyen deneŋbebiŋde mat fudinde wor po neŋbe al dahadegoyen bebak teŋ haŋyen. 3 GoyenpogaYesu niŋ yitiŋ mere igiŋ neŋ beleŋ tagaldehityen goyen al kura bebak ma teŋ haŋkenem mel gobe kak alare kutek mar geb,gogo mere igiŋ gote miŋ bebak ma teŋhaŋ. 4 Yeŋbe gayenter uŋgura megen haŋgore biŋ pet titiŋ geb, Yesu Kristuyen tareŋturŋuŋyaŋgokeyitiŋmere igiŋ gote igineŋigiŋ wor po hulsi yara goyen keneŋ bebak

Page 294: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 4:5 291 2 Korin 5:4ma teŋ haŋ. Yesu Kristu beleŋ Al Kuruŋbeal gwahade yeŋ kawan irde hi. 5 Fudinde,neŋbe nindikeŋ gema tagalde hityen. YesuKristube Doyaŋ Al Kuruŋ, irde neŋbe YesuKristu niŋ teŋbe dende meteŋ mar hitiŋgoyen goke tagalde hityen. 6 Go teŋ hi-tyen gobe, “Kidoma bana mat hulsi forokyiwi,” yiriŋ al Al Kuruŋ beleŋ bininiŋ banameremiŋ bebak teŋ teŋ saŋiŋ hulsi yaragoyen kiryiŋ geb, gogo gwaha teŋ hityen.Yeŋ beleŋ bininiŋ banameremiŋ bebak teŋteŋ tareŋ kiryiŋ gobe Al Kuruŋyen tareŋturŋuŋ yaŋ Yesu Kristu hitte mat forok yeŋhiyen goyen keneŋ bebak tinayiŋ yeŋbegogo kiryiŋ.

7 Be, neŋbe saŋiŋniniŋ ga moŋ geb, AlKuruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ keneŋ bebakteŋ teŋ tareŋ goyen bininiŋ bana kertekepte moŋ gega, saŋiŋ goyen neŋ banakiryiŋ. Gobe Al Kuruŋyen tareŋ kuruŋ worpo gobe nende moŋ, Al Kuruŋ hitte matwatiŋ goyen al yikala yird yird niŋ gogokiryiŋ. 8Niŋgeb neŋbe kanduk kurayen ku-rayenkurhanmatmathikakadirdehaŋyengega, yul ma yeŋ hityen. Kurarebe dume-tek dirtek dirde haŋyen gega, mukku mateŋ hityen. 9 Al beleŋ buluŋ buluŋ dirdehaŋyen gega, Al Kuruŋbe dubul ma teŋhiyen. Kurab muduneŋ haŋyen gega, goma kamde hityen. 10 Neŋbe Yesu uliŋmisiŋ kuruŋ kateŋ kamyiŋ gwahade goyenpo, neŋ ulniniŋde wor hugiŋeŋ kandukyeneŋ heŋya kuŋ hityen. Gogab Yesukamyiŋde mat huwaryiŋ tareŋ gobe neŋhitte wor forok yiyyeŋ. 11 Fudinde, neŋbedilniniŋ gergeŋ hite gega, Yesu niŋ teŋmeteŋ teŋ kuŋ hitekeb al beleŋ hugiŋeŋmudunke kamtek beleŋ po hityen. Gogabyeŋ kamyiŋde mat huwaryiŋ saŋiŋ gobeneŋ ulniniŋ belŋeŋ hi gayenter wor kawanforok yiyyeŋ. 12 Niŋgeb neŋbe Yesu niŋteŋmeteŋ teŋ kanduk yeneŋ kamtek po hi-tyen. Gega kanduk yeneŋ heŋya meteŋ teŋhityen gote igineŋbe deŋ gogo Al Kuruŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ bana haŋ.

13 Be, Al Kuruŋyen asaŋdebe gahadekatiŋ hi:“Al Kuruŋ niŋ dufayne tareŋ irmiŋ.Niŋgeb yeŋ ge tagalde himyen,” yitiŋ. Tikiŋ

116:10Niŋgeb yitiŋ gwahade po, neŋ wor yeŋ gedufayniniŋ tareŋ irtiriŋ geb, yeŋ ge tagalde

hityen. 14 Neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ Yesukamyiŋde mat isaŋ hiriŋ al gore neŋ worYesu isaŋ hiriŋ gwahade po disaŋ hiyyeŋ,irde deŋya neŋya tumŋaŋ dukukeb yeŋyahitek yeŋ nurde hityen geb, yeŋ ge tagaldehityen. 15 Mata gwahade kuruŋ gobe deŋge teŋ forok yeŋ haŋyen. Gogab Al Kuruŋbeleŋ al buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yird yirdgobe kuruŋ heŋ hike al budamwor po gokeAl Kuruŋ igiŋ nurde uneŋbe deŋem turŋuŋyaŋ wor po irnayiŋ.

16 Niŋgeb kanduk yeneŋbe Al Kuruŋyenmeteŋ teŋ teŋ ge mukku ma teŋ hityen.Fudinde, ulniniŋbe alik heŋ saŋiŋ miŋmoŋheŋ hite. Gega dufayniniŋdebe hugiŋeŋgise haŋka gergeŋ heŋ hite. 17 Neŋbegayenter kanduk mukŋeŋ belŋeŋ ge yeneŋhitere gor mat tareŋ heŋbe Al Kuruŋyentareŋ turŋuŋ yaŋ gwahader hiyeŋ go banahitek yeŋbe gogo dufayniniŋdeb hugiŋeŋgergeŋ po heŋ hite. Al Kuruŋyen saŋiŋturŋuŋ yaŋ gobe igiŋ wor po, kanduk ku-rayen kurayen kuruŋ gote folek wor po.18Niŋgeb neŋbemegen niŋ det kawan yen-tek goyen yad yad niŋ ma nurde hityen.Det kura Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ goyenyad yad niŋ po nurde hityen. Gobe megenniŋ det kawan yentek gobe hugiŋeŋ mahinayiŋ gega, Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ detgobe gwahader hinayiŋ geb, goyen yad yadniŋ po nurde hityen.

51 Be, ga dineŋ hime gabe megen heŋyaulniniŋ ya yara gayen kamtekeb bida

henayiŋ geb, gago dineŋ hime. Nende yawor po gwahader hinayiŋ gobe Al Kuruŋbeleŋ gasuŋmiŋde yirde dunyeŋ yeŋnurde hite. Ya gobe al haniŋde mayirnayiŋ, Al Kuruŋ beleŋ po yiryeŋ.2Niŋgeb megen gar ulniniŋ gaya heŋ

kanduk yeneŋ heŋyabe kame Al Kuruŋyengasuŋde niŋ ulniniŋ gergeŋ goya heŋ heŋniŋ doyaŋ heŋ hityen. 3Doyaŋ heŋ hityen

gobe kame kamteke Al Kuruŋ beleŋulniniŋ gergeŋ uliŋ umŋa yara hor yirdedunke tonniniŋbe kupsoŋ ma hiyyeŋ geb,gogo doyaŋ heŋ hityen. 4 Fudinde, kamdeulniniŋ ga yubul titewoŋ yeŋ ma nurdehite. Gwahade yarabe ulniniŋ gergeŋ Al

Kuruŋ beleŋ yirde dunyeŋ goyen hor yirdedunwoŋ yeŋ nurde hite. Gogab ulniniŋ

Page 295: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 5:5 292 2 Korin 5:20megen niŋ kame bida hetek gayenbe AlKuruŋyen gasuŋde niŋ ulniniŋ gergeŋ

gore gasuŋeŋ tiyyeŋ. Niŋgeb goyen gokepo dufay heŋ doyaŋ heŋya daha naŋa gabforok yeweŋ tiya yeŋ kandukŋeŋ nurdebŋuraŋ teŋ hityen. 5 Be, Al Kuruŋbe matagwahade forok yeŋ yeŋ ge neŋ gayendiryiŋ. Irde mata goyen kame forokyiyyeŋ gobe neŋ beleŋ fudinde yeŋ

nurnayiŋ yeŋbe gogo Holi Spirit dunyiŋ.6 Niŋgeb goke teŋbe hugiŋeŋ tareŋ po

heŋ hityen. Irde megen gar ulniniŋgaya heŋya Doyaŋ Al Kuruŋya awalik heŋheŋ gobe ulniniŋ gergeŋ dunyeŋ goyaheŋ yeŋya bindere wor po hitek gwahademoŋ, gisaw yarham hite yeŋ nurde hityen.7 Gega ga kuŋ hite gabe Doyaŋ Al Kuruŋbedilniniŋde keneŋya ma kuŋ hite. Kawanma keneŋ hite gega, dufayniniŋ po yeŋ getareŋ irdeya kuŋ hite. 8 Fudinde, neŋbedufay go hende saŋiŋ heŋ hityen. Irdebulniniŋ ga yubul teŋ Doyaŋ Al Kuruŋ hittehurkuŋ yeŋya hitewoŋ yeŋ nurde hityen.9 Niŋgeb ulniniŋ gaya hite gayenter ma,yubul teŋ Doyaŋ Al Kuruŋ hitte hurkutekdaw goyenbe yeŋ beleŋ amaŋeŋ nurtekmata po teŋ hitewoŋ yeŋ nurde hityen.10 Gobe kame Yesu Kristu beleŋ al igiŋyabuluŋya pota yirde gote muruŋgem yun-yeŋ goyenterbe neŋ tumŋaŋ yeŋ diliŋ marhuwartek geb, gogo yeŋ amaŋeŋ nurtekmata po teŋ teŋ ge dufay heŋ hityen.Be, neŋ merere huwardeb megen gar ul-niniŋ gaya heŋya mata teŋ hitiŋ kuruŋgote muruŋgem yawartek. Yeŋ beleŋ gabmataniniŋ igiŋya buluŋya gote muruŋgemdunyeŋ.

Al Kuruŋya awalik heŋ heŋ11 Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ palap irde ka-

fura ird ird matabe dahade goyen keŋkelanurde hityen geb, al hoyaŋ wor nurdegama irnayiŋ yeŋ mere yird yird niŋ kurutyeŋ hityen. Neŋ beleŋmeteŋ go teŋ hityengobe Al Kuruŋ beleŋ neŋbe al gwahade yeŋkeŋkela nurd duneŋ hikeya meteŋ go teŋhityen. Niŋgeb deŋ wor bitiŋ bana matkeŋkela nurd duneŋ hiwoŋ yeŋ nurde hite.12 Be, ga dineŋ hite gabe neŋ gayen turuŋdirnaŋ yeŋ kurut yeŋ hite? Moŋ, gwahademoŋ. Gwaha titŋeŋbe deŋ ge meteŋ teŋhinhet goke dindikeŋ ge turŋuŋ yaŋ nurde

amaŋ heŋ hinayiŋ yeŋbe gago dineŋ hite.Gogab al kura al deŋem yaŋ heŋ heŋ ge ponurdeb mata igiŋ al biŋde mat forok yeŋhaŋyen goke ma nurde haŋyen mar gotemere goyen deŋ beleŋ igiŋ wol henayiŋ.13 Neŋbe gwahade geb, nindikeŋ ge manurde hityen. Niŋgeb al kura beleŋ neŋgayen kukuwa heŋbe mata gogo teŋ haŋyeŋ deneŋ hinayiŋ gobe Al Kuruŋ niŋ poteŋbe gogo teŋ hitek. Irde keŋkela dufayheŋ mata teŋ haŋ yeŋ deneŋ hinayiŋ gowor deŋ ge teŋbe gogo teŋ hitek. 14 GobeYesu Kristu beleŋ neŋ gayen bubulkuŋnewor po yeŋ nurd duntiŋ gore bininiŋdemat wor po yeŋ ge meteŋ teŋ hitek podirde hi geb, gogo gwaha teŋ hitek. Irdedet uŋkureŋ kura bebak titiŋyen hite gobegahade: al uŋkureŋ Yesu Kristu beleŋ almegen niŋ kuruŋ gate mata buluŋmiŋ geteŋ kamyiŋ geb, gomar goyenwor tumŋaŋkamtiŋ yara heŋ mata buluŋ gote yufukbana ma haŋ. 15 Yesu Kristu kamyiŋ gobealbe yiŋgeŋ ge po ma nurdeb yeŋ ge teŋkamde sopte huwaryiŋ al Yesu Kristu gokepo hinayiŋ yeŋbe gogo kamyiŋ.

16 Niŋgeb neŋbe megen niŋ alyen dufayhende huwarde al hoyaŋde mata goyenyeneŋ igiŋ ma buluŋ tahaŋ ma yeŋ hi-tyen. Neŋwor bikkeŋbe soŋheŋmegenniŋalyen dufay hende huwarde Yesu Kristubeal gwahade yeŋma nurdeb buluŋmat nurduntiriŋ. Gega gayenterbe gwaha ma teŋhityen. Hubu wor po. 17 Niŋgeb al kuraYesu Kristuya hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ dil-iŋde al gergeŋ wor po hiyyeŋ. Fudinde,det bikkekbe hubu heke det gergeŋ igiŋgoyen po forok yenayiŋ 18 Det gergeŋ ku-ruŋ gote miŋ albe Al Kuruŋ. Yeŋ beleŋYesu Kristu teŋ kerke waŋbe neŋ ge teŋkamyiŋ. Al Kuruŋbe gwaha mat neŋyaawalik hitiriŋ. Irdeb al hoyaŋ wor yeŋyaawalik heŋ hinayiŋ yeŋ meteŋ dunyiŋ.19 Fudinde, alya bereya megen haŋ goreYesu Kristuya hikeb Al Kuruŋ beleŋ awalikyirde mel gote mata buluŋ goke ma nurdehiyen. Irde yeŋya mel goya awalik heŋheŋ mata goke tagalde tukuŋ tukuŋ meteŋgoyen neŋ gayen dunyiŋ. 20Niŋgeb neŋbeYesu Kristu niŋ teŋbe meremiŋ basaŋ heŋtagalde hite. Irde Al Kuruŋ beleŋ deŋge nurde mere dirtiŋ goyen momoŋ dirdehinhet. Niŋgeb Al Kuruŋya awalikde hi-

Page 296: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 5:21 293 2 Korin 6:16nayiŋ yeŋ Yesu Kristu niŋ teŋbe gago eseŋmere dirde hite. 21 Al Kuruŋbe neŋ gayenYesu Kristuya heŋ yiŋgeŋde alya bereyahuwakhenayiŋ yeŋbeYesu Kristumata bu-luŋ miŋmoŋ goyen neŋ ge teŋ mata buluŋmiŋyaŋ al yara iryiŋ.

61 Irde Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ

igiŋ dirde hiyen goyen det titmiŋeŋ kurayeŋma nurde hinayiŋ. Neŋbe Al Kuruŋyenmeteŋ mar kadtiŋ geb, gago mere tareŋ podirde hite. 2 Goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋasaŋmiŋde gahade yiriŋ:“Deŋ igiŋ dirtek nalu hekeb gusuŋaŋtiŋ

nurmiriŋ.Irde dumulgaŋ teŋ teŋ nalu hekeb faraŋ

durmiriŋ,” yitiŋ. Aisaia 49:8Niŋgeb gayenter gayenbe Al Kuruŋ beleŋigiŋ dirtek nalu, irde dumulgaŋ teŋ teŋnalu geb, Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirdeigiŋ igiŋ dirde hi goyen det titmiŋeŋ kurayeŋ ma nurde hinayiŋ.

Polbe kanduk kurayen kurayen bana hin-hin

3 Be, neŋbe al kura Al Kuruŋ gama irniŋyekeb beleŋmiŋ pet pet ma teŋ hityen.Gogab al kura beleŋ meteŋniniŋ ge ul-niniŋde merem yaŋ ma dirnayiŋ. 4 Gwahatitŋeŋbe mata teŋ hityen goreb neŋ gayenAl Kuruŋyen meteŋ mar yeŋ kawan irdehaŋ. Mata teŋ hityen gobe gahade: kan-duk yeneŋ mukku ma teŋ goya goya tareŋpo heŋ hityen. Neŋbe kanduk karkuwaŋkurayen kurayen bana hityen. 5 Kurarebmuduneŋ hinhan, koyare derde hinhan.Irde kurareb al gabu irde buluŋ buluŋ dirdehinhan. Be, kurarebe meteŋ saŋiŋ po teŋwawuŋ ma ferde hinhet. Irde biŋge kamdehinhet. 6 Neŋbe Al Kuruŋ diliŋde matawukkek po teŋ hityen, Al Kuruŋ keŋkelanurd uneŋ yeŋya awalikde hityen, al kuramatamiŋ igiŋ hewoŋ yeŋ doyaŋ heŋ heŋge piŋeŋ ma heŋ hityen, al hoyaŋ igiŋigiŋ yirde hityen. Irde Holi Spiritya heŋbininiŋde mat fudinde wor po al hoyaŋniŋ amaŋeŋ nurd yuneŋ hityen. 7 Irdemere fudinde po tagalde hityen, irde AlKuruŋyen tareŋde meteŋ teŋ hityen. Irdeasogoniniŋ uŋguraya fuleŋa teŋ teŋ gefuleŋare niŋ bidila yara mata huwak goyentareŋ po yanarde hityen. Hanniniŋ yase

beleŋ po moŋ, tapa beleŋ manaŋ yanardehityen. 8Be, al kurabe deŋniniŋ turŋuŋ yaŋdirde, kurabe ulniniŋde merem yaŋ dirdehaŋyen. Irde al kurabe neŋ ge buluŋ mattagalde haŋyen, kurabe igiŋ mat tagaldehaŋyen. Be, al kura beleŋ neŋbe usi mardineŋhaŋyen gega, neŋbemere fudinde poteŋ hityen. 9Neŋbe al kurama nurd duntiŋyara hityen gega, al budam nurd duneŋhaŋyen. Irde kamtek wor po hityen gega,gago dilniniŋ gergeŋ hite. Irde muduneŋbuluŋ dirde haŋyen gega, kamde ma hi-tyen. 10Neŋbe nindigeŋ ge buniŋeŋ nurdehitek yara gega, hugiŋeŋ amaŋ heŋ hityen.Irde neŋbe al siksukŋeŋ deneŋ haŋyengega, al budam faraŋ yurteke igiŋ heŋhaŋyen. Neŋbe megen niŋ detniniŋ miŋ-moŋhityen gega, Al Kuruŋyen gasuŋde niŋdetbe epte wor po hityen.

11 Be, deŋ Korin taunde niŋ mar, deŋmere dirde heŋyabe mere kura bana mayerde hityen. Bininiŋdebe deŋ ge po nurdehityen. 12 Deŋ ge amaŋeŋ nurd nurd matagobe bada ma heŋ hityen. Goyenpogadeŋ beleŋ neŋ ge amaŋeŋ nurd nurd matagoyen bada heŋ haŋ. 13 Niŋgeb bininiŋdedeŋ ge nurde hite gwahade goyen po, deŋwor bitiŋde mat wor po neŋ ge nurdehinayiŋ. Mere gabe igiŋ bebak tinayiŋ yeŋal kura urmiŋ bebak titekmat saba iryeŋ gogwahade goyen mere dirde hime.

Neŋbe Al Kuruŋyen ya balem14 Be, deŋbe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ

saŋiŋ ma irtiŋ marya gabu ma heŋ hi-nayiŋ. Gobe mata huwakya mata bu-luŋyabe hoyaŋ hoyaŋ wor po, irde hul-siya kidomaya wor epte ma gabu hiriryeŋ.15 Irde Yesu Kristuya Satanyabe epte maawalikde hiriryeŋ. Irde Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ irtiŋ marya al gwaha ma teŋ haŋmaryabe hoyaŋ hoyaŋ wor po. 16 Irde AlKuruŋyen ya balemya uŋgura doloŋ yirdyird ya goya wor hoyaŋ hoyaŋ wor pogeb, gago dineŋ hime. Fudinde, neŋbe AlKuruŋ gwahader hitiŋ gote ya balem worpo. Goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋ asaŋmiŋdegaha yiriŋ:“Nebe mel goya heŋ yeŋya kuŋ heŋ.Irde yende Al Kuruŋ hemekeb yeŋbe nere

alya bereya henayiŋ.” Liwai26:11-12; Yeremaia 32:38; Esekiel 37:27

Page 297: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 6:17 294 2 Korin 7:1217 Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ,“Deŋbe mata buluŋ mar goyen bana mat

siŋare kateŋ hoyaŋ hinayiŋ.Det kura delner buluŋ gobe go ma tanarde

hinayiŋ.Merene gayen gama irde hinayiŋbe

dawareŋ. Aisaia 52:11; Esekiel20:34,41; Yuwarwar 18:4

18 “Irdeb nebe Nanatiŋ hemekeb deŋbeurne weŋya werne weŋya henayiŋ.

Mere gabe DoyaŋAl Kuruŋ tareŋmiŋ kuruŋwor po gore tiyyiŋ,” yitiŋ hi. 2Samuel 7:14; 7:8; Yeremaia 31:9

71 Be, kadne yago, Al Kuruŋ beleŋ biŋa

gwahade neŋ hitte tiyyiŋ geb, ulniniŋyatonniniŋya buluŋ yirtek det kuruŋ goyatumŋaŋma heŋbemataniniŋbe wukkek poyirde hitek. Irde Al Kuruŋ palap ird irdmata teŋ Al Kuruŋ diliŋde wukkek heŋheŋniniŋ kuruŋ gobe upsiŋeŋwor po irtek.

Polbe Korin niŋ mar Yesu niŋ biŋ mulgaŋhamiŋ goke amaŋ hiriŋ

2 Be, deŋbe bitiŋde neŋ ge nurde hi-nayiŋ. Neŋbe al kura buluŋ ma yirdehityen, irde al kurate dufay buluŋ mayirde hityen. Irde almet det komkom maheŋ hityen. 3 Ga dineŋ hime gabe deŋbeleŋmata buluŋ tike gokema dineŋ hime.Neŋbe bininiŋde mat deŋ ge amaŋeŋ nurdduneŋ hityen geb, diltiŋ gergeŋ hinayiŋma kamnayiŋ kura goyenbe neŋ manaŋgwaha po titek yeŋ nurde hityen goyenbikkeŋ momoŋ dirmiriŋ. 4 Nebe deŋ gehekkeŋ wor po nurde himyen. Irde dendematatiŋ goke nigeŋ ge turuŋ turuŋ wor poteŋhimyen. Deŋmata igiŋ teŋhaŋyengoresaŋiŋ wor po nirde hiyen. Irde kanduk ku-rayen kurayen bana himyen gega, amaŋeŋwor po nurde himyen.

5 Fudinde, neŋbe Masedonia naŋa banagoŋ forok yeŋbe kanduk bana po hinhetgeb, ulniniŋde kura muŋ falmukŋeŋ mahinhet. Goŋ hinhetyabe kanduk kurayenkurayen kurhanmatmat forok yeŋhinhan.Irkeb asogo dirde haŋ marya kadomde teŋhinhet, irde bininiŋdebe kafura heŋ hin-het. 6 Goyenpoga kandukŋeŋ nurde haŋmar biŋ yurum yird yird al Al Kuruŋ beleŋTaitus goyen neŋ hitte waŋ waŋ beleŋ kerdunkeb wake keneŋbe bininiŋ yurum hiriŋ.

7 Goyenbe yeŋ wayyiŋ goke po ma amaŋhitiriŋ. Deŋ beleŋ Taitus goyen biŋ yurumiramiŋ goke wor amaŋeŋ nurtiriŋ. Deŋbeleŋ ne nentek wor po dirde hi, irde kan-duk bana hime gake ne niŋ buniŋeŋ nur-deb uguŋ po dufay heŋ haŋ goyen momoŋniryiŋ. Irkeb goke manaŋ amaŋeŋ wor ponurmiriŋ.

8Be, haŋkapya asaŋ kaŋ dunmiriŋ goyenkapyaŋ heŋbe bitiŋde misiŋ nuramiŋ gokebuniŋeŋ nurde hinhem. Gega misiŋ nurdehinhan gobe ulyaŋde ma kuyeŋ yeŋ nur-deb gayenterbe goke kandukŋeŋ ma nurdehime. 9 Gayenterbe asaŋ gwahade kaŋdunmiriŋ goke amaŋeŋ nurde hime. Gobebitiŋmisiŋ kateŋ kateŋmata dirmiriŋ gokemoŋ. Deŋ beleŋ asaŋ go kapyaŋ heŋbebitiŋ misiŋ nurdeb mata buluŋtiŋ yubulteŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ hamiŋ geb,goke amaŋeŋ nurde hime. Deŋbe kan-dukŋeŋ nuramiŋ gobe Al Kuruŋ wor deŋbeleŋ gwahade nurwoŋ yeŋ nurde hinhingeb, Al Kuruŋ diliŋde neŋ beleŋ bitiŋmisiŋkateŋ kateŋ mata dirtiriŋ yeŋ ma nurdehime.

10 Be, al kura biŋ misiŋ nurdeb matabuluŋmiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mul-gaŋ henayiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ dufaygo kerd yunkeb gogo tinayiŋ geb, Al Ku-ruŋ beleŋ yumulgaŋ tiyyeŋ. Irkeb biŋmisiŋ nurnayiŋ goke buluŋeŋ ma nur-nayiŋ. Munaŋ biŋ misiŋ nurnayiŋ goyenmegen niŋ dufayde mat watiŋ kenem biŋmisiŋ gore kamdekamdemata forok yirkebkamnayiŋ. 11 Niŋgeb bitiŋ misiŋ goyen AlKuruŋ beleŋ forok irke nuramiŋde mat damata igiŋ deŋhitte forok yeŋhinhan goyengoke dufay henaŋ ko. Matatiŋbe gahade:Al Kuruŋyen mere gama irtek po nurdehinhan, matatiŋ huwa ird ird niŋ po kurutyeŋ hinhan, mata buluŋ goke igiŋ ma ponurde hinhan, Al Kuruŋ palap irde kafurawor po irde hinhan, irde ne nentek wor ponurde hinhan, al hoyaŋ niŋ wor po nurdehinhan, irdemata buluŋ teŋ haŋmar huwayird yird niŋ wor po nurde hinhan. Matakuruŋ gayen teŋ heŋyabe dindigeŋ goyenmuŋ kura soŋ ma hitiŋ haŋ gobe al beleŋdeneŋ bebak teŋ hinhan.

12Niŋgeb asaŋ kaŋ dunmiriŋ gobe dindi-geŋ uliŋ al kura kadom buluŋ yirtiŋ margoke teŋ asaŋ gogoma kamiriŋ. Irde buluŋ

Page 298: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 7:13 295 2 Korin 8:12yirke biŋ misiŋ nuramiŋ mar goke manaŋma kamiriŋ. Gwaha titŋeŋbe neŋ beleŋAl Kuruŋ diliŋ mar deŋ ge dufay kuruŋwor po heŋ hityen goyen dikala dirmewoŋyeŋ nurdeb asaŋ gogo kamiriŋ. 13 Niŋgebmatatiŋ kuruŋ goke teŋ neŋbe tareŋ heŋhityen.

Goyenbe go po moŋ. Taitusbe deŋbeleŋ tumŋaŋ faraŋ urke tareŋ hiriŋgeb, amaŋeŋ wor po nurde hinhin goyenkeneŋbe neŋ wor amaŋ wor po hitiriŋ.14 Nebe yeŋ hitte deŋ ge turuŋ turuŋtimiriŋ. Be, yeŋ goyen deŋ hitte kukebigiŋ igiŋ po iramiŋ geb, goke kura memyahetek ma hinhem. Neŋbe hugiŋeŋ merefudinde po dirde hinhet. Niŋgeb goyenpo gama irde deŋ ge Taitus hitte turuŋturuŋ titiriŋ gobe yiŋgeŋ kuŋbe fudindekinyiŋ. 15 Yeŋbe deŋ beleŋ merene gamairde yeŋ palap irde kafura irde gargar irdehinhan goyen goke dufay heŋbe hi kuruŋgabe deŋ ge hugiŋeŋ amaŋeŋwor po nurdehi. 16Niŋgeb nebe igiŋ deŋ ge hekkeŋ worpo nurtek hime goke amaŋeŋ nurde hime.

8Al faraŋ yurd yurd mata

1 Be, kadne yago, neŋbe Al Kuruŋ beleŋYesuyen alya bereya Masedonia naŋa banahaŋ goyen buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yir-tiŋ goyen deŋ nurwoŋ yeŋ nurde momoŋdirniŋ tihit. 2 Mel gobe kanduk kuruŋwor po bana hinhan, irde det miŋmoŋwor po gega, al hoyaŋ gwahade hinhanmar goyen keŋkela wor po faraŋ yurdehinhan. 3 Fudinde, mel gobe det yuntekkura hikeb tumiŋ yuneŋ hinhan. Goyenbego muŋ po moŋ. Epte ma faraŋ yurtekgoyen wor daha mat kura faraŋ yurniŋ yeŋkurut wor po yeŋ hinhan. Ga dineŋ himegabe fudinde dineŋ hime. Mel gobe du-faymiŋde wilakŋeŋ nurdeb 4 Al Kuruŋyenalya bereya det niŋ amu heŋ haŋmar faraŋyurd yurd goke ug po gusuŋaŋ diramiŋ.Al faraŋ yurd yurd mata gobe Al Kuruŋdiliŋde mata igiŋ wor po yeŋ nurdeb neŋbeleŋ ok yineŋ yineŋ ge gusuŋaŋ diramiŋ.5 Irkeb dufayniniŋdebemel goyen al hoyaŋfaraŋ yurniŋ yeŋ hora daw yunnayiŋ yeŋok yintiriŋ. Gega mel gobe neŋ nurde hin-het goyen fole irdeb igiŋ wor po tiyamiŋ.Meheŋde wor pobe, “Neŋbe Al Kuruŋyen,”

yeŋbe yiŋgeŋ wa Al Kuruŋ unamiŋ. IrdegabAl Kuruŋyen dufay gama irdeb, “NeŋbeYesuyenmere basaŋmarte yufukde hitek,”yamiŋ. 6 Goke teŋ neŋbe Taitus beleŋdeŋ hitte kuŋ al faraŋ yurd yurd niŋ horagabu ird irdmeteŋ bikkeŋmiŋ uryiŋ goyendeŋya heŋ pasi irnayiŋ ineŋbe hulyaŋ ir-tiriŋ. 7 Deŋ mata teŋ haŋyen kuruŋ gobeigiŋ wor po. Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdnurdya meremiŋ tagal tagalya dufaymiŋbebak teŋ teŋya goyen igiŋ wor po teŋhaŋyen. Irde meteŋmiŋ keŋkela po titekdufaytiŋ manaŋ kuruŋ wor po. Irde neŋge amaŋeŋ nurd nurd manaŋ kuruŋ worpo yeŋ deneŋ hityen. Deŋbe gwahade geb,det kuraŋ amu heŋ haŋ mar faraŋ yurdyurd mata goyen manaŋ keŋkela wor poteŋ hinayiŋ.

8 Ga dineŋ hime gabe gwaha tinaŋ yeŋma dineŋ hime. Gwahade yarabe al hoyaŋmata igiŋ teŋ haŋ goyen bebak dirmekenurde gama irnayiŋ ma wasak tinayiŋgoyen nureŋ yeŋbe gago momoŋ dirdehime. Gogab deŋ beleŋ fudinde al hoyaŋniŋ amaŋeŋ nurde haŋ ma dahade goyenbebak tiyeŋ. 9 Ga dineŋ hime gabe DoyaŋAl Kuruŋniniŋ Yesu Kristu beleŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde hiyen goyen deŋbenurdehaŋgeb, gagodineŋhime. Yeŋbedetkuruŋ gate miŋ al gega, deŋ ge teŋ detmiŋkuruŋ goyen yubul teŋ al siksukŋeŋ yarahiriŋ. Gogab Al Kuruŋ diliŋde det kuruŋgote miŋ mar henayiŋ.

10Niŋgeb al hoyaŋ faraŋ yurd yurdmatagoyen daha mat tinayiŋbe igiŋ yeŋ gokemomoŋdireŋ tihim. Be, dama kuŋ imoyen-terbe deŋ wa al faraŋ yurd yurd niŋ nu-ramiŋ. Irde deŋ wa al faraŋ yurd yurdmeteŋ goyenmiŋuramiŋ. 11Niŋgeb gayen-ter faraŋ yurd yurd meteŋ gobe pasi ir-nayiŋ. Haŋkapya al faraŋ yurd yurd meteŋniŋ wilakŋeŋ nuramiŋ gwahade po meteŋgoyen pasi irnayiŋ. Dettiŋ dahade kurahike yeneŋbe go po yade gore faraŋ yur-nayiŋ. 12 Gwaha tinayiŋ dineŋ hime gobesamuŋtiŋ dahade haŋ goyenwilakŋeŋ nur-deb al faraŋ yurnayiŋbe Al Kuruŋ beleŋgoke amaŋeŋ nuryeŋ geb, gago dineŋhime. Samuŋtiŋ budam kenem budam yu-nayiŋ, munaŋ budammoŋ kenemgwahadepo al faraŋ yurnayiŋbe irawakde Al Kuruŋbeleŋ goke amaŋeŋ nuryeŋ.

Page 299: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 8:13-14 296 2 Korin 9:413-14 Goyenbe neŋbe al hoyaŋde kanduk

yade supahaktiŋde yertek yeŋ ma dineŋhime. Gwaha titŋeŋbe gayenter samuŋtiŋbudam haŋ goyen yadeb al hoyaŋ det niŋamu heŋ haŋ mar goyen faraŋ yurnayiŋgobe igiŋ yeŋ nurde hite. Gogab kamekura deŋ beleŋ det kuraŋ amu hekeb melgore wor samuŋmiŋ budam goyen kurapota yirde faraŋ durnayiŋ. Gogab kadomfaraŋ mata goyen tuŋande teŋ hinayiŋ.15Go mata goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋdegahade katiŋ hi:“Al kurabe budam yawaryiŋ gega, budam

moŋ.Munaŋal kurabebudammayawaryiŋ gega,

igiŋde yawaryiŋ,” yitiŋ hi. Yumul-gaŋ 16:18

Taitusya meteŋ kadomya16 Be, ne beleŋ deŋ ge dufay heŋ himyen

gwahade po, Al Kuruŋ beleŋ dufay goyengo po Taitus biŋde kiryiŋ goke Al Kuruŋigiŋ nurd uneŋ hime. 17 Gobe neŋ beleŋhulyaŋ irtiŋ goyen igiŋ ireŋ dinuŋ, irdedeŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ wilakŋeŋ po nurdedufaymiŋ saŋiŋ po kerde deŋ hitte kweŋdinuŋ geb, goke Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋhime. 18 Irde yeŋ kuyeŋ goyenter kad-niniŋ kura teŋ kerteke Taitusya tumŋaŋkuriryeŋ. Kadniniŋ gobe Yesu niŋ yitiŋmere igiŋ goke meteŋ keŋkela teŋ hikeYesuyen alya bereya sios beleŋ turuŋ irdehaŋyen. 19 Goyenbe go muŋ po moŋ.Al gobe neŋ beleŋ al hoyaŋ faraŋ yurdyurd niŋ sios beleŋ hora gabu irtiŋ goyenyukuŋ yuneŋ yuneŋ meteŋ tiniŋ titekesios gore deŋya kuŋ hitek albe gago yeŋbasiŋa iramiŋ geb, neŋya kuŋ hityen. Be,hora gabu irtiŋ goyen yukuŋ yuneŋ yuneŋmeteŋ gobe Doyaŋ Al Kuruŋ deŋem turŋuŋyaŋ irniŋ yeŋbe meteŋ go teŋ hityen. Irdeal faraŋ yurd yurd dufay niŋ tareŋ po heŋhityen goyen al yikala yirniŋ yeŋbe gogometeŋ go teŋ hityen.

20-21 Be, neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋya alyatdiliŋde huwak mat mata teŋ teŋ niŋ kurutwor po yeŋ hityen. Niŋgeb al faraŋ yurdyurd niŋ amaŋ dufayde hora gabu irtiŋkuruŋ gayen doyaŋ irde heŋyabe moŋgo alkura beleŋ neŋ daha mat hora doyaŋ irdehite goyen goke buluŋ mat tagal dunnakyeŋbe keŋkela doyaŋ irde hityen.

22 Be, Taitusya al goya kureŋ tikeyabekadniniŋ hoyaŋ kura irem goya tumŋaŋkunayiŋ. Al gobe al faraŋ yurd yurd niŋ du-fay kuruŋ po heŋ hiyen gobe beleŋ hoyaŋmat hoyaŋmat keneŋ bebak teŋbe fudindeteŋ hi yeŋ nurde hityen. Irde deŋ beleŋ alfaraŋ yurd yurd meteŋ goyen fudinde teŋhinayiŋ yeŋ nurdeb deŋya heŋ meteŋ gotimewoŋ wor po yeŋ nurde hi.

23 Be, Taitusbe deŋ ge teŋ meteŋ kadnehiriŋ. Yeŋbe neya heŋ meteŋ teŋ har.Irde kadniniŋ irawa kura Taitusya irde deŋhitte kuriryeŋ gobe gar niŋ Yesuyen alyabereya gor kutiŋ yarabe al iraw gogo kuŋYesu Kristu turuŋ irtekmeteŋ teŋ hiriryeŋ.24 Niŋgeb deŋ beleŋ al hoyaŋ niŋ amaŋeŋnurde faraŋ yurde haŋ goyen mel karwogoyen yikala yirnayiŋ. Irke deŋ ge turuŋturuŋ teŋ hityen goyen dahade niŋ gwahateŋ hityen goyen keneŋ bebak tinayiŋ.Irkeb Yesuyen alya bereya kuruŋ gayentumŋaŋ nurnayiŋ.

9Kadtiŋ Yesuyen alya bereya faraŋ yurnayiŋ

1 Be, Al Kuruŋyen alya bereya Yudianaŋa bana haŋ goyen faraŋ yurd yurd niŋdeŋ goyen sopte mere dirtek yeŋma nurdehime. 2 Gobe deŋ beleŋ mel go faraŋyurtek po nurde haŋ goyen nurde himegeb, gago dineŋ hime. Nebe matatiŋ gokenigeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ hinhem. Irdedeŋ Akaia naŋa bana goŋ niŋ mar beleŋYudia naŋare niŋ mar goyen faraŋ yurniŋyeŋ dama kuŋ imoyenter hora gabu irdird miŋ uramiŋ goyen Yesuyen alya bereyaMasedonia naŋa bana goŋ niŋ mar momoŋyirmiriŋ. Irkeb faraŋ yurd yurd dufaytareŋ gote merebe mel gore nurdeb al bu-dam wor po biŋ harkeb al faraŋ yurtek yeŋhora gabu iramiŋ. 3 Goyenbe da misiŋdeTaitusya kadom waraŋya goyen deŋ hitteyad yermeke kuniŋ tahaŋ? Gobe deŋ beleŋal faraŋ yurde haŋ goke turuŋ turuŋ teŋhimyen goyen usi teŋ hi ninnak yeŋbe gagoyad yermeke kuniŋ tahaŋ. Gogab mel gorekuŋ dinkeb ne beleŋ dinmiriŋ gwahade pohoratiŋ gabu irde pasi heŋ al faraŋ yurdyurd niŋ gitik tinayiŋ. 4 Goyenbe Masedo-nia niŋ al kura mere momoŋtiŋ tagalmekenurtiŋ mar goyen neya tumŋaŋ deŋ hitte

Page 300: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 9:5 297 2 Korin 10:5kuŋbe deŋ goyen al faraŋ yurd yurd niŋ gi-tikma titiŋ hike dennayiŋbe deŋ ge hekkeŋnurde momoŋ yirmiriŋ goke memyak worpo nureŋ. Deŋ manaŋ fudinde goke me-myak nurnayiŋ geb, goke mere ma tiyeŋ.5 Niŋgeb mata gwahade ma forok yewoŋyeŋ nurdeb Taitusya kadom irawaya go wadeŋ hitte kuŋbe bikkeŋ al faraŋ yurd yurdniŋ amaŋ dufayde hora gwahade yertekyeŋ momoŋ diramiŋ goyen araŋeŋ yerdepasi irnayiŋ yeŋ hulyaŋ yirde hime. Gwahamat hora gabu irnayiŋbe al hoyaŋ beleŋgwaha tinaŋ dinkeya ga ma hora yernayiŋ,dufaytiŋde wilakŋeŋ nurdeya yernayiŋ.

6 Mere ga dirde hime gote miŋbe ga-hade: al kura biŋge budammaharyeŋbe ig-ineŋ budam ma yawaryeŋ. Munaŋ budamharyeŋbe budam po yawaryeŋ. 7 Niŋgebal kura hora gwahade kereŋ yeŋ nurdebbiŋde mat wilakŋeŋ nurdeya kiryeŋ. Piŋeŋhende ma kiryeŋ. Irde al hoyaŋ beleŋgwaha tiya inke goke kandukŋeŋ nurdekiryeŋbe igiŋ moŋ. Al Kuruŋbe al kuraamaŋeŋ nurdeya detmiŋ uneŋ hiyen algoke po amaŋeŋ nurde uneŋ hiyen geb,gago dineŋ hime. 8 Irde Al Kuruŋ beleŋdeŋ goyen buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirdehiyen gobe kuruŋ wor po geb, deŋ beleŋdet kuraŋ nurde hinayiŋ kuruŋ gobe yeŋbeleŋ duneŋ hiyeŋ. Irkeb det kuraŋ amuma heŋ hinayiŋ. Irde deŋ beleŋ meteŋ igiŋdaha kura titek nurde hinayiŋ kuruŋ goyenhugiŋeŋ igiŋ ala teŋ hinayiŋ. 9Niŋgeb goketeŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Yeŋbe al kura det niŋ amu heŋ haŋ mar

amaŋ dufayde detmiŋ yuneŋ hiyen.Matamiŋ huwakbe hugiŋeŋ hiyeŋ,” yitiŋ

hi. Tikiŋ 112:910 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ yasuŋ al biŋgemuykeŋ unke harke biŋge sasoŋeŋ yirdeuneŋ hiyen gwahade goyen po, deŋ beleŋmata huwak al faraŋ yurd yurd belŋeŋkurayen kurayen goyen Al Kuruŋ beleŋduneŋbe gote igineŋ wor budam forokyiryeŋ. Mata huwaktiŋ gobe gwaha matkuruŋ heŋ hiyeŋ. 11 Fudinde, Al Kuruŋbedeŋ beleŋ hugiŋeŋ al budam faraŋ yurdehinayiŋ yeŋbe samuŋ budam duneŋ hiyeŋ.Gogab horatiŋ neŋ beleŋ yade yuntekeb albudam beleŋ goke Al Kuruŋ niŋ igiŋ nurduneŋ hinayiŋ. 12 Deŋ beleŋ al faraŋ yurdyurd meteŋ go teŋ hikeb Al Kuruŋyen alya

bereya det kuraŋ amu heŋ haŋyen goreyawarnayiŋ. Goyenbe go muŋ po moŋ.Deŋ faraŋ yurde hinayiŋ goke al budam AlKuruŋ niŋ igiŋ wor po nurd uneŋ hinayiŋ.13 Deŋ beleŋ al faraŋ yurd yurd meteŋgo teŋ hikeb al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ nurdyuneŋ haŋ gobe fudinde yeŋ nurdeb AlKuruŋ turuŋ irnayiŋ. Irde Yesu Kristu niŋyitiŋ mere igiŋ goyen fudinde yeŋbe gamairde haŋ, irde horatiŋde mel goya al hoyaŋkuruŋ goya goyen faraŋ yurde haŋ gokeal budam Al Kuruŋ turuŋ irnayiŋ. 14 IrdeAl Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋdirde hi gobe kuruŋwor po goyenmel gorekeneŋbe deŋ ge amaŋeŋ nurd duneŋbe deŋge Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. 15 Be,Al Kuruŋ beleŋ detmiŋ igiŋ damum moŋduliŋ duneŋ hiyen gobe kuruŋwor po gwa-hade kura yetek moŋ goke Al Kuruŋ igiŋwor po nurde uneŋ hitek!

10Pol niŋ buluŋ mat tagalde haŋ mar goke

yiriŋ1 Be, deŋ haŋ bana goyen al kura beleŋ

ne niŋ buluŋ mat yeke mere momoŋmiŋnurmiŋ. Meremiŋbe gahade: “Polbe neŋyaheŋyabe kafura dirde mere saŋiŋ ma dirdehiyen. Gega gisaw heŋbe asaŋdeb meretareŋ po dirde hi,” yeŋ haŋyen. Deŋbeleŋ ne niŋ gwaha yeŋ haŋyen gega,ne Polbe Yesu Kristu beleŋ bekkeŋde igiŋmat al mere yirde hinhin gwahade goyenpo, ne wor matatiŋ goke mere direŋ ti-him. 2 Mel goreb neŋ gayen gake yeŋ,“Megen niŋ mata gama irde haŋ,” dineŋhaŋyen. Niŋgeb kuŋbe deŋya gwaha yeŋhaŋ mar goya tumŋaŋ saba tareŋ po direŋyeŋ nurde hime. Goyenbe gwaha dirtekma nurde hime geb, go teŋ haŋ matagobe yubul po tinayiŋ yeŋ gago eseŋ meredirde hime. 3 Fudinde, neŋbe megen garhite gega, Doyaŋ Al Kuruŋyen asogoyaarde hityen gobe megen niŋ mar beleŋarde haŋyen gwahade ma arde hityen.4Fuleŋare niŋ detniniŋbemegenniŋmartefuleŋare niŋ det gwahade moŋ. Hoyaŋ worpo. Fuleŋare niŋ detniniŋbe Al Kuruŋyensaŋiŋ miŋyaŋ geb, Al Kuruŋyen asogomdegasuŋde niŋ koya tareŋ wor po gobe detgore igiŋ upew urtek. 5 Niŋgeb neŋbegore po megen niŋ marte dufay kurayen

Page 301: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 10:6 298 2 Korin 11:3kurayen goya yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ teŋteŋya goyen walde pasi kerde hityen. Matagwahade goreb Al Kuruŋ nurd uneŋ yeŋyaawalikde heŋ heŋ goyen pet teŋ haŋyengeb, gogo pasi kerde hityen. Irdeb du-fay kurayen kurayen al biŋde forok yeŋhaŋyen goyen yad fere titŋeŋ yirde YesuKristuyen dufay po gama irde hinayiŋ yeŋyende yufukde po yerde hityen. 6 Irde deŋbeleŋ Al Kuruŋyenmere keŋkela gama irdepasi heke gab meremiŋ gama ma irde haŋmar goyen tumŋaŋ mata gote muruŋgemyuneŋ yuneŋ niŋ gitik titek.

7 Goyenpoga deŋbe det hende hendempo yeneŋ miŋ ma bebak teŋ haŋyen.Niŋgeb al kura yiŋgeŋ ge yeŋ, “Neŋbe YesuKristuyen al wor po,” yeŋ nurde haŋ, mu-naŋ neŋ ge yeŋbe, “Mel gobe Yesu Kris-tuyen al wor po moŋ,” yeŋ haŋ. Goyenbemel goyen yiŋgeŋ ge yeŋ, “Neŋbe YesuKristuyen alwor po,” yeŋnurdehaŋ kenemneŋ wor gwahade haŋ yeŋ nurd dunnayiŋ.8 Gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ deŋne yaŋniryiŋ gobe dufaytiŋ yeŋ ge tareŋ irtiŋgoyen buluŋ ird ird niŋ ma deŋne yaŋniryiŋ, deŋgoyen saŋiŋdirddirdniŋdeŋneyaŋ niryiŋ geb, gago dineŋ hime. Niŋgebdeŋne yaŋ niryiŋ goke turuŋ turuŋ teŋhimegokememyamaheweŋ. 9Ne asaŋ kaŋheŋyabe deŋ beleŋ asaŋne yeneŋbe, “Polbeleŋ kafura henaŋ yeŋ asaŋ kaŋ duneŋhiyen,” yeŋ ma nurd nunwoŋ yeŋ nurdeyakaŋ himyen. 10 Gobe al kura beleŋ, “Polbeasaŋdeb mere tareŋ wor po al beleŋ nurdekandukŋeŋ nurtek mat kaŋ hiyen. Gegadiliŋde deneŋbe mere keŋkela ma dirdehende hende po mere dirde hiyen,” yeŋhaŋyen geb, gago dineŋ hime. 11 Al gwahayeŋ haŋ marbe neŋ beleŋ deŋya ma heŋasaŋde kaŋ duneŋ hityen mere gobe dil-niniŋde deneŋ mohoŋniniŋde mere teŋhityen goya tuŋande yeŋ nurnayiŋ.

12 Neŋbe al kura neŋ nurhet nurhetteŋ haŋ marya awalik hetek ma dirdehi. Irde go mar goya heŋ ganuŋbe igiŋ,ganuŋbe buluŋ yetekmadirde hi. Mel gobeyiŋgeŋde dufay po gama irde al igiŋbe gwa-hade gwahade, munaŋ al buluŋbe gwahadegwahade yeŋ nurdeb go hende huwardeyiŋgeŋde mata yeneŋ haŋyen geb, kukuwawor po hitiŋyen haŋ. 13 Goyenpoga neŋbenindikeŋ ge mali mali turuŋ turuŋ ma

teŋ hityen. Al Kuruŋ beleŋ meteŋ duntiŋgoke po turuŋ turuŋ teŋ hityen. Al Kuruŋbeleŋ meteŋ duntiŋ bana goŋbe deŋ hittekuŋ meteŋ titek wor goŋ po hi geb, deŋhitte kuŋ meteŋ teŋ hinhet goke turuŋturuŋ teŋ hityen. 14Neŋ beleŋ Yesu Kristuniŋ yitiŋ mere igiŋ goyen teŋ deŋ hittekutiriŋ gobe neŋ beleŋ epte ma kutekdema kutiriŋ. Deŋbe neŋ beleŋ igiŋ kuŋmeteŋ titekde po hinhan geb, gogo kutiriŋ.15 Niŋgeb neŋ ma kuŋ meteŋ titekde kuŋal hoyaŋ beleŋ bikkeŋ meteŋ titiŋ goyenneŋ beleŋ meteŋ titiŋ yeŋ turuŋ turuŋ mateŋ hityen. Gwaha titŋeŋbe Yesu Kristuniŋ hekkeŋ nurd nurd mata goyen kuruŋheŋ hikeb neŋ beleŋ deŋ bana heŋ meteŋteŋ hityen goyen wor kuruŋ wor po hewoŋyeŋ nurde hityen. 16 Gogab naŋa hoyaŋbana al kura beleŋ meteŋ miŋ ma urtiŋdemanaŋ igiŋ kuŋ Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋgoyen tagaltek. Gobe meteŋ kura al hoyaŋbeleŋ bikkeŋ miŋ urtiŋ go hende meteŋteŋ goke turuŋ turuŋ titek ma dirde higeb, gago dineŋ hime. 17 Niŋgeb al kuraturuŋ turuŋ tiye yeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ meteŋ titiŋ goke po gab turuŋ turuŋtiyyeŋ. 18 Gobe al kura goke igiŋ inyeŋalbe Doyaŋ Al Kuruŋ po, al yiŋgeŋbe eptema yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ hinayiŋ geb,gago dineŋ hime.

11Polya usi aposelya

1 Be, nebe deŋ beleŋ nurde muŋ kurakukuwamŋeŋ yara nurd nunnayiŋ matmere kura direŋ tihim. Niŋgeb goke manurdeb nubul tike mere tiyeŋ. 2 Be, AlKuruŋbe alya bereyamiŋ beleŋ yeŋ ge manurde det hoyaŋ niŋ kuŋ hikeb goke biŋar yeŋ hiyen gwahade goyen po, ne wordeŋ beleŋ det hoyaŋ niŋ po nurde haŋgoke bene ar yeŋ hi. Be, bere foŋeŋ kuraalya ma kuŋ hitiŋ gwahade goyen al kuramekerd uneŋ haŋyen gwahade goyen po,deŋ goyen al uŋkureŋ Yesu Kristu po mek-erd uneŋ yeŋ biŋa timiriŋ. 3 Goyenpogahaŋkapya wor po unyum usi dufay ku-ruŋ miŋyaŋ gore Ewa usi irke mata bu-luŋde katyiŋ gwahade goyen po, bitiŋdemat fudinde wor po Yesu Kristu niŋ nurdemeteŋ teŋ hinhan goyen tubul teŋ det

Page 302: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 11:4 299 2 Korin 11:20hoyaŋ niŋ naŋkeneŋ kuŋ hinak yeŋ kafu-ram nurde himyen. 4Daniŋ mere ga dineŋhime? Gobe al kura deŋ hitte waŋ neŋbeleŋ Yesu niŋ momoŋ dirtiriŋ goyen mamomoŋ dirdeb mere hoyaŋ momoŋ dirdehaŋ gega, goke buluŋeŋ ma nurde igiŋ yeŋhaŋ geb, gago dineŋ hime. Irde Holi Spiritneŋ beleŋ dunteke tamiŋ goyen moŋ, melgore hoyaŋ wor po dunke fudinde yeŋ haŋ.Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ wor gwahade po,mel gore hoyaŋ wor po dinke igiŋ yeŋnurde haŋ. 5 Deŋ hitte waŋ saba hoyaŋdirde haŋmar beleŋ yiŋgeŋ ge yeŋ, “NeŋbeYesuyenmere basaŋmar aposel karkuwaŋ,irde aposel hoyaŋ gote folek wor po,” yeŋhaŋ. Goyenpoga nebe mel gore epte mafole nirtek haŋ yeŋ nurde hime. 6 Fudinde,nebe al beleŋ nurde keŋkela bebak titekmat mere teŋ teŋ al moŋ. Gega nebe AlKuruŋyen merebe keŋkela wor po bebakteŋ himyen. Neŋbe gwahade teŋ hityengoyen belŋeŋ budam mat keŋkela wor podikala dirde hityen.

7 Be, nebe Yesu niŋ yitiŋ Al Kuruŋyenmere igiŋ goyen deŋ hitte tagalde hinhemgega, goke damu nirnayiŋ ma dineŋ hin-hem. Gobe neb mata gwaha mat nigeŋbeal deŋnem moŋ heŋ deŋbe al deŋtiŋ yaŋdirmewoŋ yeŋ nurdeb gogo teŋ hinhem.Goyenbe go teŋ hinhem gobe buluŋ teŋhinhem yeŋ nurde haŋ? Moŋ, gwahademoŋ geb! 8 Nebe deŋ ge teŋ meteŋ teŋhinhemyabe naŋa hoyaŋde niŋ sios beleŋfaraŋ nurde hora nuneŋ hinhan. Niŋgebnebe deŋ faraŋ durd durd niŋ teŋbe melgote hora kawe teŋ hime yeŋ nurde hin-hem. 9 Irde deŋya heŋyabe det kuraŋnurdeb faraŋ nurnaŋ yeŋ gusuŋaŋ madirde hinhem. Gobe kadne yago Masedo-nia naŋare niŋ Yesuyen alya bereya kurabeleŋ det kuraŋ amu heŋ hinhem goyennunamiŋ geb, deŋ supahaktiŋde kandukma yerde hinhem gogo. Niŋgeb deŋyahinhetya faraŋ niŋ gusuŋaŋ ma dirde hin-hem gwahade po, kame wor supahaktiŋdekanduk kura ma kerde heŋ. 10 Niŋgeb su-pahaktiŋde kanduk kura ma kerde himyengoke turuŋ turuŋ teŋ himyen goyen deŋhaŋ Akaia naŋa bana goŋ niŋ al kura beleŋepte ma utaŋ nirnayiŋ. Yesu Kristuyenmere fudindebe ne bana hi geb, fudindewor po yeŋ hime. 11 Ga yeŋ hime gabe

deŋ ge amaŋeŋ ma nurde duneŋ hime geb,gago yeŋ hime? Moŋ! Al Kuruŋbe ne beleŋdeŋ ge amaŋeŋ nurde duneŋ hime goyenkeŋkela nurde hi!

12 Nebe teŋ himyen gwahade po mu-ruŋgem moŋ meteŋ teŋ heŋ. Gogab alkura yiŋgeŋ ge yeŋ, “Neŋbe Pol meteŋ teŋhi gwahade po teŋ hite,” yeŋ al momoŋyirde yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ teŋ belŋeŋniŋ naŋkeneŋ haŋ mar gote beleŋmiŋ pettiyeŋ. 13Goyenbe daniŋ gwaha tiyeŋ? Gobego mar gob usi aposel, al usi yird yirdmeteŋ teŋ haŋ mar, irde al diliŋde YesuKristuyen aposel fudinde yeŋ denwoŋ yeŋnurde usi mata teŋ haŋ mar geb, gogoyiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ teŋ beleŋmiŋpet tiyeŋ. 14 Satan wor igiŋ yiŋgeŋ Al Ku-ruŋyen miyoŋ tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyenfakŋuŋde heŋ al diliŋde forok yiyyeŋ geb,usi aposel gore usi mata teŋ haŋ gobe dettiŋeŋ moŋ. Niŋgeb goke kukuwamŋeŋma nurde hime. 15 Niŋgeb Satan gotemeteŋ mar gore al diliŋde mata huwakniŋ meteŋ teŋ haŋ mar yeŋ denwoŋ yeŋnurde usimata teŋ haŋyen goke hurkuŋkatma teŋ himyen. Matamiŋ gote muruŋgembuluŋbe nalu funaŋde yeŋ tetek go potenayiŋ.

Polbe kanduk yeneŋ hinhin goke amaŋhiriŋ

16 Be, sopte momoŋ direŋ tihim: deŋhaŋ bana goyen al kura ne niŋ yeŋ,“Polbe kukuwa,” ma yeŋ hinayiŋ. Goyenbekukuwayeŋnennayiŋ goyenwor igiŋ. Gotemerem moŋ geb, ne kukuwa al gare nigeŋge muŋ kura turuŋ turuŋ tiyeŋ goke bu-luŋeŋ ma nurd nunnayiŋ. 17 Ga dineŋhime gabe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ merenuntiŋ goyen ma dineŋ hime. Nebe deŋbeleŋ kukuwa al nineŋ haŋ gwahade goyenpo, kukuwa al heŋbe gago nigeŋ ge turuŋturuŋ teŋ hime. 18Al budamwor pomegenniŋ mata gama irde yiŋgeŋ ge turuŋ tu-ruŋ teŋ haŋyen geb, ne wor gwaha tiyeŋ.19Deŋbe dufaywukkekniniŋ yaŋ yeŋ nurdehaŋ. Gega kukuwa mar pel yirtekdebego mar goke buluŋeŋ ma nurde haŋ geb,deŋ wor kukuwa wor po! 20 Deŋbe alkura beleŋmeteŋmarmiŋ dulŋeŋ dirde iŋ-gogaha dirde haŋ goke buluŋeŋ ma nurdehaŋyen. Irde usi dirde dettiŋ komkomheŋ, dapŋa dirŋeŋ yara dirde uluŋtiŋyaŋ

Page 303: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 11:21 300 2 Korin 12:4seŋ durde haŋyen gega, goke buluŋeŋ manurde haŋyen. 21 Neŋbe saŋiŋniniŋ miŋ-moŋ geb, deŋ beleŋ mata gwahade teŋhaŋyen gwahade ma teŋ hityen goke me-myak nurde hime!

Goyenpoga al kura meteŋmiŋ goke tu-ruŋ turuŋ tiyyeŋbe ne wor igiŋ meteŋnegoke turuŋ turuŋ tiyeŋ. Mere dirde himegabe sopte kukuwa yara heŋ mere dirdehime geb, ne niŋ yeŋ, “Yeŋbe al gwahadego,” yeŋ nurdeya ga merene nurnayiŋ.22Mel gobe yiŋgeŋ ge yeŋ, “Neŋbe Hiburumar,” yeŋ haŋ? Be, ne wor Hiburu maral. Irde Israel mar yeŋ haŋ? Gwahadekenem ne wor Israel niŋ al. Irde Abra-hamyen asem weŋ yeŋ haŋ? Ne wor Abra-hamyen asem geb. 23 Irde mel gore YesuKristuyen meteŋ mar yeŋ haŋ? Ne worYesu Kristuyen meteŋ al gega, mel gotefolek wor po. Ga dineŋ hime gabe kukuwaal beleŋ yeŋ hi yara dineŋ hime gega,fudinde dineŋ hime! Ne tareŋ po meteŋteŋ himyen gobe yende folek. Irde meteŋteŋ teŋ goke wawuŋ budam koyare hin-hem gega, mel gobe wawuŋ budamdemoŋ.Irde al beleŋ wawuŋ budammununeŋ hikesoŋ soŋ kamde hinhem gega, mel gobegwahade ma hinhan. 24 Wawuŋ sipte-soŋoŋde al beleŋ nukuŋ Yuda mar diliŋdenerke Yuda mar beleŋ kaŋde wawuŋ 39gayen nusulak nirke soŋ kammiriŋ. 25 Irdewawuŋ karwore Rom mar beleŋ nukuŋnukwaremununamiŋ. Wawuŋkurabehorapo mununamiŋ. Irde wawuŋ karworebehakwa buluŋ hekeb soŋ kammiriŋ. Irdenaŋkahal uŋkureŋya wawuŋ uŋkureŋyamaybare hinhem. 26 Nebe naŋa kurayaŋkurayaŋ kuŋ heŋyabe fe beleŋ soŋ nadehinhan. Irde al gasa yirniŋ yirniŋ yirdekawe yirde haŋyen mar beleŋ mununkesoŋ soŋ kamde hinhem. Irde miŋniniŋuŋkureŋ Yuda mar beleŋ mununke soŋsoŋ kamde hinhem. Al miŋ hoyaŋ beleŋwor gwahade po nirde hinhan. Taun-yaŋ heŋ, kurareb sawsawa po kuruŋ naŋabana heŋ, kurareb makaŋ alare heŋbe soŋkamde hinhem. Irde al kura Yesu nurduneŋ hite usi teŋ haŋ mar gore buluŋnirke soŋ kamde hinhem. 27 Nebe meteŋkuruŋ po teŋ ulne misiŋ kuruŋ po kateŋhinhem. Irde bindereŋ kanduk forok yeŋ

hike wawuŋ kayaŋ teŋ himyen. Irde ku-rarebe biŋgeya feya niŋ kamde himyen.Irde kurarebe biŋge miŋmoŋ kuŋ himyen.Irde kurareb ulne umŋam moŋ geb, meŋeniŋ soŋ kamde hinhem. 28 Kanduk kuruŋyeneŋ hinhem go hendebe Yesuyen alyabereya sios kuruŋ gokemanaŋ dufay heŋbehugiŋeŋ kandukŋeŋwor po nurde himyen.29Mel goyen kura yul yekeb ne wor yul yeŋhimyen. Irde al kura mata buluŋde katkebgoke bene misiŋ wor po nurde himyen.

30 Munaŋ det kura goke turuŋ turuŋtiye yeweŋbe tareŋnem moŋ goyen kawanird ird det goke po gab turuŋ turuŋ teŋheŋ. 31 Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu NaniŋAl Kuruŋbe neŋ beleŋ hugiŋeŋ turuŋ irdehitek al. Yeŋ beleŋ po gabmere dirde himegayen usi yeŋma nurde hi. 32Ne Damaskustaunde hinhemyabe gor niŋ doyaŋ al ku-ruŋ Aretasyenmeteŋ al beleŋ nad fere nireyeŋ fuleŋa marmiŋ hulyaŋ yirke nawarniŋyeŋ taun gote hora koya kuruŋ goteyamere pet tiyamiŋ. 33 Goyenpoga kadnebeleŋ koya kuruŋ hende hoyaŋ goyenyameŋde mat tiri bana nerde hulyaŋaldepalgir nirke siŋare kateŋ busaharmiriŋ.

121 Be, kanduk kuruŋ bana hinhem goke

tagalde turuŋ turuŋ teŋ hime gayen hen-deb hoyaŋ niŋ wor sopte turuŋ turuŋtiyeŋ tihim. Gwaha tiyeŋ goke det igiŋkura ma teweŋ gega, mata kura yuwar-warte yeneŋ himyen irde Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ det banare hitiŋ nikala nirde hiyengoke tagalde turuŋ turuŋ tiyeŋ. 2 Be,Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ alkura goyen nurde uneŋ himyen.* Algobe dama 14 kuriŋ imoyenter Al Ku-ruŋyen gasuŋde wor po Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ teŋ hurkuriŋ. Goyenbe al mata gotiyyiŋ gobe fudindehageŋmanaŋhurkuriŋma toneŋ po hurkuriŋ gobe bebakkeŋ manurde hime. Al Kuruŋ po ga nurde hi.3Goyenbe dinhem gwahade po, al goyen AlKuruŋ beleŋ gasuŋmiŋ igiŋ muŋ wor poregor teŋ hurkuriŋ gobe fudinde yeŋ nurdehime. (Goyenpoga hageŋ manaŋ hurkuriŋma toneŋ po hurkuriŋ gobe bebakkeŋ manurde hime. Al Kuruŋ po ga nurde hi.) 4Be,gor det nuryiŋ gobe merere gwahade kura

* 12:2: Al gabe Pol beleŋ yiŋgeŋ ge yeŋ hi.

Page 304: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 12:5 301 2 Korin 12:19yetek moŋ goyen nuryiŋ. Irdeb mere gobeal beleŋ epte ma tagaltek goyen nuryiŋ.5 Niŋgeb nebe al gwahade goke gab turuŋturuŋ tiyeŋ. Gega nigeŋ gebe epte magwaha tiyeŋ. Munaŋ gwaha tiye yeŋbetareŋnem moŋ goke po gab turuŋ turuŋtiyeŋ. 6 Niŋgeb nigeŋ ge turuŋ turuŋ tiyeyeweŋgega, al kura beleŋ goke kukuwaheŋhi yeŋma nennayiŋ. Gobemere fudinde potiyeŋ geb, gago dineŋ hime. Moŋgo nigeŋge turuŋ turuŋ tiyeŋ goyen po nurdebmataneya mereneya yeneŋbe ne gayen algwahade yeŋ nurtiŋyen haŋ goyen pel irdedeŋne isaŋ wor po henak yeŋbe nigeŋ geturuŋ turuŋ ma tiyeŋ.

7 Goyenpoga Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋnikala niryiŋ gobe igiŋ wor po, irde dethoyaŋ fole wor po yirtiŋ geb, moŋgo gokeyiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ tiyyeŋkek yeŋbegarbam buluŋ kura ulner tubul tike hiyen.Garbam gobe Satanyen hulyaŋ al yara heŋulne misiŋ kuruŋ wor po nuneŋ hiyen.8Nebe garbamgoyenDoyaŋAl Kuruŋbeleŋteŋ siŋa irwoŋ yeŋ wawuŋ karwore gayengusuŋaŋ irde eseŋ mere irmiriŋ. 9 Gegayeŋ beleŋ wol heŋbe, “Tareŋgem moŋ heŋhayen goyarebe tareŋne keŋkela wor poforok yeŋ hiyen. Niŋgeb buniŋeŋ girdeigiŋ giŋ girde himyen gobe ge hitte kuruŋwor po hi geb, garbam goke gusuŋaŋ manirayiŋ,” ninyiŋ. Niŋgeb mata damiŋdebesaŋiŋ ma heŋ himyen goke gab amaŋhende turuŋ turuŋ tiyeŋ. Gogab YesuKristuyen tareŋ goyen ne bana hiyeŋ.10 Gwahade geb, Yesu Kristu niŋ teŋbekanduk kuruŋ yeneŋ himyen goke amaŋheŋ himyen. Mata damiŋde tareŋ ma heŋhimyen, al beleŋ sukal nirde haŋyen, detniŋ amu heŋ meteŋeŋ wor po nirde hiyen,irde al beleŋ buluŋ buluŋ nirde haŋyengega, amaŋ heŋ himyen. Gobe saŋiŋ mahemekeb yeŋ beleŋ tareŋ nirde hiyen geb,gogo amaŋ heŋ himyen.

Polbe Korin niŋ mar tareŋ yird yird niŋnuryiŋ

11 Be, mere kukuwam mat tihim gabedindikeŋ tikeb mere gago tihim. Nebeal mali deŋnem moŋ gega, usi mar beleŋyiŋgeŋ ge yeŋ, “Neŋbe aposel karkuwaŋ.Aposel hoyaŋ gote folek,” yeŋ haŋyen margore epte ma fole nirtek hime. Niŋgebne turuŋ nirtek marbe fudinde deŋ gogo

gega, gwaha ma teŋ haŋyen. 12 Nebe deŋbeleŋ ne gayen aposel fudinde yeŋ neneŋbebak tinayiŋ yeŋ mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋAl Kuruŋ beleŋ po ga forok yirtek goyenbudam forok yirde hinhem. Kanduk banahinhem gega, goke mukku ma teŋ goyagoya saŋiŋ po huwarde hinhem. 13Niŋgebnaŋa hoyaŋde niŋ sios goke meteŋ teŋhimyen gwahade goyen po, deŋ ge worgwahade po teŋ himyen. Goyenpoga detuŋkureŋ kura gwahama timiriŋ gobe faraŋniŋ gusuŋaŋ ma dirmiriŋ. Niŋgeb faraŋnurd nurd niŋ gusuŋaŋ ma dirmiriŋ goyenbuluŋ dirmiriŋ yeŋ nurde haŋ kenemhaldenunnayiŋ!

14 Be, gayenterbe igiŋ deŋ hitte kuŋdeneŋ yeŋ nurde hime. Gayenter kumekebwawuŋ karwo hiyyeŋ. Gega kuŋbe faraŋnurnaŋ yeŋ kanduk kura supahaktiŋde makereŋ. Gobe det yawarmewoŋ wor po yeŋnurde himyen gobe megen niŋ det moŋ,deŋ al gogo po geb, gago dineŋ hime.Fudinde, diriŋ beleŋ miliŋ naniŋ faraŋyurd yurdniŋhoramayerdehaŋyen. Miliŋnaniŋ beleŋ gab diriŋmiŋ ge nurdeb gwahateŋ haŋyen. 15 Niŋgeb detne kura hikebtumŋaŋ yade gore po faraŋ dureŋ. Goreepte moŋ kenem deŋ ge teŋ kameŋ worigiŋ yeŋ nurde hime. Goyenbe deŋ geamaŋeŋ nurd duneŋ tebaŋ dirde himekebgoke igiŋ ma nurde neŋ ge buluŋeŋ nurdduneŋ haŋ? Gobe kukuwamŋeŋ wor po!

16 Deŋbe gwaha teŋ haŋ gega, nebhaŋkapya deŋya heŋyabe supahaktiŋdekanduk kura ma yerde hinhem gobefudinde wor po. Goyenpoga al kura beleŋne niŋ yeŋ, “Polbe usi dufaymiŋ kuruŋwor po, irde usi dirde dettiŋ yade hinhin,”yeŋ haŋ. 17 Ne beleŋ usi dirde samuŋtiŋyaware yeŋ hulyaŋ alne kura teŋ kermekekuŋ samuŋtiŋ kura yawaryiŋ? Hubu worpo! 18 Nebe Taitus teŋ kermeke deŋ hittekuriŋ. Goya goyenbe kadne kura Yesunurd untiŋ al wor Taitusya tumŋaŋ yadyermeke kwaryum. Be, Taitus beleŋ kuŋbeusi dirde samuŋtiŋ kura yawaryiŋ? Hubuwor po! Yeŋya neyabe mata uŋkureŋ poteŋ haryen, irde dufay uŋkureŋ po kerdegama irde haryen goyen go ma nurde haŋ?

19 Be, kadne yago, asaŋ gayen kapyaŋheŋ neŋ ge yeŋbe, “Polya kadomyabeuliŋde mere forok yetek goyen pet teŋ teŋ

Page 305: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 12:20 302 2 Korin 13:11ge asaŋ gago kayhaŋ,” yeŋ nurde dun-nayiŋ? Moŋ, gwahade moŋ. Neŋbe YesuKristu nurd untiŋ mar beleŋ Al Kuruŋdiliŋ mar mere teŋ haŋyen gwahade po,mere dirde hite. Irde neŋ meteŋ teŋ hi-tyen kuruŋ gobe deŋ tareŋ dird dird niŋmeteŋ teŋ hityen. 20 Be, nebe deŋ goyenal gwahade hewoŋ yeŋ nurdeya deŋ hittekweŋ gega, moŋgo ne nureŋ gwahade madeneŋ yeŋ goke kafura heŋ hime. Irdedeŋ beleŋ ne gayen al gwahade hewoŋyeŋ nurde haŋ gega, kumekeb gwahadema nennayiŋ goke kafura heŋ hime. Deŋhaŋ bana goŋbe kadom mohoŋde teŋ, alkura kadom igiŋ mat hike yeneŋ gokeigiŋ ma nurde, bearar teŋ, kudiŋ matateŋ, sukal yirde, kadomde mere momoŋigiŋ moŋ goyen tagalde tukuŋ, yiŋgeŋ geturuŋ turuŋ teŋbe keperd keperd matagoyenbuluŋ irdehaŋdawyeŋnurde kafuraheŋ hime. 21 Kame deŋ hitte sopte kuŋsaba dirmeke Al Kuruŋ beleŋ deŋnemmoŋniryeŋ yara deŋ beleŋ merene pel irnayiŋyeŋ kafura heŋ hime. Irde bikkeŋ matawukkeŋ moŋya leplep matayabe dufay bu-luŋ gama ird ird mataya teŋ hinhan marbudam Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋgega, mata buluŋmiŋ go ma yubul teŋ AlKuruŋ niŋ biŋ mulgaŋma hekeb goke benemisiŋ wor po nirde hi.

13Mere funaŋ

1 Be, gayenter sopte deŋ hitte kumekebwawuŋ karwo hiyyeŋ. Irdeb, “Al kuramerem yaŋ ireŋ yeŋbe al gote merebefudinde yetek al irawa ma karwo gwaha-dem yaŋ hinayiŋ,” yeŋ haŋyen goyen pogama irdedeŋya gabuheŋkandukniniŋ ku-ruŋ goyen yuŋkureŋ yuŋkureŋ sope irtekyeŋ nurde hime. 2 Nebe haŋkapya worpo deŋ hitte kuŋ go kamereb sopte kuŋmata buluŋtiŋ goke saba dirde hayhaydirmiriŋ. Niŋgeb deŋya neŋya tumŋaŋma hite gayenter wor sopte gahade hay-hay dirde hime. Hayhay dirde hime gabedeŋ po moŋ, al hoyaŋ kura deŋya tumŋaŋhaŋ mar goyen wor hayhay yirde hime.Merenebe gahade: kame sopte deŋ hittekuŋmata buluŋ gwahade po teŋ haŋmarbego ma yeneŋ wasak tiyeŋ. 3 Yesu Kristubeleŋ mere nirke basaŋ heŋ mere dirde

himyen goyen fudinde ma usi niŋ gusuŋaŋnirde haŋ geb, keŋkela po dikala direŋ.Yesu Kristubematatiŋ sope yire yeŋbemalimali ma sope yiryeŋ, deŋ kafura hetek matsaŋiŋ po sope yiryeŋ. 4 Fudinde, yeŋbe alpo heŋ tareŋ miŋmoŋ hiriŋ geb, kurusehendemayke kamyiŋ. Gega Al Kuruŋ beleŋtareŋmiŋde sopte isaŋ hiriŋ. Yesube al heŋtareŋ miŋmoŋ hiriŋ gwahade po, neŋ worsaŋiŋniniŋ miŋmoŋ. Gega Al Kuruŋyentareŋde Yesuya heŋbe matatiŋ sope yirdyird meteŋbe saŋiŋ po titek.

5 Be, dufaytiŋ Yesu Kristu niŋ tareŋ ir-tiŋ goyen saŋiŋ po tanarde mata teŋ haŋma dahade goyen dindikeŋ keŋkela yeneŋhinayiŋ. Yesu Kristube deŋya haŋ goyengo ma nurde haŋ? Ma nurde haŋ kenemdeŋbe soŋ wor po hitiŋ mar geb! 6 Gegadeŋ beleŋbe neŋ gayen kura muŋ soŋ mahitiŋ goyen deneŋ bebak tinayiŋ yeŋ nurdegoke doyaŋ heŋ hime. 7 Neŋbe deŋ beleŋmata buluŋ kura ma tinayiŋ yeŋ Al Ku-ruŋ gusuŋaŋ irde hityen. Gega gwahadegusuŋaŋ irde hityen gobe deŋ ge meteŋigiŋ po teŋ hinhet goyen al yikala yireŋyeŋ gusuŋaŋ irde hityen moŋ. Gwahatitŋeŋbe neŋ meteŋ teŋ hityen gayen igiŋmoŋ yeŋ al beleŋ yennayiŋ goke ma nur-deb deŋ goyen mata huwak teŋ teŋ gepo Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hityen. 8 Gobemere fudinde asogo ird ird niŋ epte mamata kura titek, irde mere fudinde gokepo meteŋ titek niŋgeb, gago dineŋ hime.9 Neŋbe tareŋniniŋ miŋmoŋ hiteke deŋbetareŋ heŋ haŋ goke amaŋeŋ nurde hi-tyen. Irde deŋ goyen mata huwak po teŋmatatiŋde buluŋ kuram moŋ hinayiŋ gokeAl Kuruŋ gusuŋaŋ irde hityen. 10 Goketeŋbe deŋya gisaw gisaw himeya gayenterasaŋ gago kaŋ hime. Gogab asaŋne keneŋmata buluŋtiŋ yubul tinayiŋyen geb, kamedeŋ hitte kuŋ matatiŋ sope yire yeŋbeDoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ saŋiŋmiŋ nuntiŋgo hende hitem po ma mere direŋ. Be,tareŋ nunyiŋ gobe deŋ tareŋ dird dird niŋnunyiŋ, buluŋ dird dird niŋ ma nunyiŋ.

11 Be, kadne yago, mere ga pasi ireŋtihim geb, igiŋ po teŋ hinayiŋ. Mata bu-luŋtiŋ sope yird yird niŋ kurut yeŋhinayiŋ.Gwaha teŋ hinayiŋ yeŋ eseŋ mere dirhemgayen dufay heŋ hinayiŋ. Irde kadomdemere nurd guneŋ teŋ hinayiŋ. Irde bitiŋ

Page 306: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Korin 13:12 303 2 Korin 13:14kamke kadtiŋya awalikde hinayiŋ. Irdedeŋ goyen bubulkuŋne wor po yeŋ nurdeduneŋbe bitiŋ yisikamde hiyen al Al Ku-ruŋ gobe deŋya hiwoŋ yeŋ nurde hime.12 Irde Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ dinyeŋmat kadom gargar gird teŋ hinayiŋ. 13 AlKuruŋyen alya bereya gar haŋmar tumŋaŋdeŋ ge dufay heŋ haŋ goyen momoŋ yi-rayiŋ ninkeb gago momoŋ dirde hime.

14 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristu beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hiwoŋ. IrdeAl Kuruŋ beleŋ deŋ goyen bubulkuŋne worpo yeŋ nurde duneŋ hiwoŋ. Irde Holi Spiritbeleŋ deŋ kuruŋ goya tumŋaŋ awalikdehiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ yirde hime. Gog po.

Page 307: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 1:1-2 304 Galesia 1:19

GalesiaGalesia naŋare niŋ Yesuyenalya bereya hitte Pol beleŋ asaŋ

kayyiŋ1-2 Ne Pol beleŋ deŋ Yesu Kristuyen alya

bereya Galesia naŋare haŋ goyen goke teŋasaŋ gago kaŋ hime. Kadne yago neyahitemar garemanaŋ tumŋaŋ deŋ ge nurdehaŋ geb gago momoŋ dirde hime. NeYesuyenmere basaŋ al aposel himiriŋ gabemegen niŋ al kura beleŋ ma meteŋ gayennunamiŋ. Hubu wor po! Gwahade yarabeYesu kamke isaŋ hiriŋ al Nanniniŋ Al Ku-ruŋya Yesuya beleŋ hulyaŋ nirke meteŋgago teŋ himyen. 3 Be, asaŋ ga kaŋheŋyabe Adoniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ AlKuruŋ Yesu Kristuya beleŋ buniŋeŋ dirdeigiŋ igiŋ dirde bitiŋ yisikamke igiŋ hiwoŋyeŋ nurde hime. 4 Yesu gobe Adoniniŋ AlKuruŋyen dufay po gama irdebmata buluŋkuruŋ gayenter forok yeŋ haŋ gayen banamat dawareŋ yeŋbe mata buluŋniniŋ geteŋ yiŋgeŋ ge ma nurde kamyiŋ. 5 Niŋgebfudinde wor po, Al Kuruŋ po ga hugiŋeŋdeŋem turŋuŋ yaŋ irde hitek.

Mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋbe uŋkureŋ po6 Be, deŋbe Yesu Kristu beleŋ buniŋeŋ

dirke Al Kuruŋ beleŋ Satan haniŋde matdawareŋ yeŋ hoy dirde yende dirŋeŋ weŋdiryiŋ. Gega dahade niŋgeb gwaha diryiŋal goyen bemel po harhoktiŋ uneŋ sabahoyaŋ wor po gama irde haŋ? Nebematatiŋ goyen nurdeb deldol wor po irmiŋ.7 Mere hoyaŋ gobe Yesu Kristu niŋ yitiŋmere igiŋ goyen moŋ po. Fudinde wor po,al kura beleŋmerehoyaŋ goyen tawaŋ sabadirde dufaytiŋ wabuŋ yurde haŋ. IrdebYesuKristu niŋ yitiŋmere igiŋ goyenbuluŋirniŋ yeŋ kurut yeŋ haŋ. 8 GoyenpogaYesu niŋ yitiŋ mere neŋ beleŋ saba dirtiriŋgoyen al kura beleŋ epte ma tigiri teŋhoyaŋ mat tagalyeŋ! Neŋbe Al Kuruŋyendirŋeŋ weŋ gega, neŋ bana al kura beleŋgwaha titekbemata buluŋniniŋ goke teŋ AlKuruŋ beleŋ dade kak alare demeyke gorhugiŋ hitek. Al Kuruŋyen miyoŋ wor gwa-hade po. 9 Ne beleŋ hakot saba gwahadepo yimiriŋ goyen haŋka gago sopte dineŋ

tebaŋ dirhem: Yesu niŋ yitiŋ mere goyenhaŋkapya nurde fudinde yamiŋ gega, alkura hoyaŋ mat saba diryeŋ al gobe Al Ku-ruŋ beleŋ teŋ kak alare temeyke gor hugiŋhiwoŋ yeŋ nurde hime. 10 Ne ga yeŋ himegabe al beleŋ turuŋ nirnaŋ yeŋ ma yeŋhime. Hubu wor po! Nebe Al Kuruŋ beleŋigiŋ nini yeŋbe gago yeŋ hime. Al megenniŋ beleŋ moŋ! Munaŋ al beleŋ turuŋnirnaŋ yeŋ kurut yeŋ hime manhan YesuKristuyen meteŋ al fudinde ma hemewoŋ.

Al Kuruŋ beleŋ Pol hoy iryiŋ11 Be, kadne yago, mere direŋ tihim

gayen miŋ keŋkela nurnaŋ ko. Yesu niŋmere yitiŋ momoŋ dirmiriŋ gobe al beleŋma teŋ forok irtiŋ. 12 Mere gobe al kurahitte ma timiriŋ. Irde al beleŋ ma sabanirtiŋ, Yesu Kristu yiŋgeŋ po saba nirdenikala niryiŋ. 13 Hakot Yuda marte tikulakeŋkela po gama irde mata teŋ hinhemgobe bikkeŋ nurde pasi haŋ. Irdeb Yesuyenalya bereya Al Kuruŋyen sios goyen buluŋbuluŋ wor po yirde daha mat kura melgoyen pasi po yire yeŋ kurut yeŋ hinhemgo manaŋ nurde haŋyen gogo. 14 Nebeasininiŋ yagot tikula keŋkela wor po gamairde heŋbe kahaŋne kadne fole wor poyirde hinhem. Irde tikula go po keŋkelagama irtek wor po yeŋ nurde hinhem.15-16Gega Al Kuruŋ beleŋ kawaŋ ma himir-iŋya po, “Kamebe meteŋne tiyyeŋ,” yeŋbasiŋa niryiŋ niŋgeb, gago buniŋeŋ nirdeigiŋ igiŋ nirde hoy niryiŋ. Irdeb ne niŋyeŋ, “Yeŋ beleŋ gab Urne Yesu niŋ Yudamar moŋ al miŋ hoyaŋ hitte kuŋ momoŋyirde tukuyeŋ,” yeŋbe Urmiŋ nikala nirdnird niŋ wilakŋeŋ nuryiŋ. Irkeb Al Ku-ruŋ beleŋ gwaha niryiŋ goya goyen po alkura hitte kuŋ daha tiyeŋ yeŋ gusuŋaŋ mairmiriŋ. 17 Irde al yeŋ wa Yesuyen merebasaŋ mar heŋ Yerusalem taunde hinhangoyen hurkuŋ yeneŋbe yeŋ hitte mat du-fay kura ma timiriŋ. Gwaha titŋeŋbe go-yare po Arebia naŋare kuŋ goŋ hinhem.Irde gab mulgaŋ heŋ Damaskus taundekumiriŋ. 18 Be, Arebia naŋare mat kuŋDamaskus taunde himeke kuŋ kuŋ damakarwohubuhekebPita kene yeŋYerusalemhurkuŋbe naŋa fay 15 gayen gor yeŋyahinaryum. 19 Gega gorbe Yesuyen merebasaŋ mar hoyaŋ kura ma yinmiriŋ. Yems,

Page 308: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 1:20 305 Galesia 2:11Doyaŋ Al Kuruŋniniŋde kuliŋ po ga kin-miriŋ. 20Mere ga dineŋ hime gabe fudindewor po. Al Kuruŋbe nurde hi. Usi madirde hime. 21 Be, Yerusalem matbe Sirianaŋare kuŋbe gor mat Silisia naŋare ku-miriŋ. 22 Niŋgeb go nalure goyenbe YesuKristuyen alya bereya sios Yudia naŋarehinhan gobe neya kura awalik heŋ ne niŋyeŋ al gobe gwahade hiyuŋ yeŋ ma nurdenuneŋ hinhan. 23 Al mohoŋde po, “Al garhakot muduneŋ buluŋ buluŋ dirde Yesuniŋ dufaymiŋ saŋiŋ ird ird saba buluŋ ireyeŋ kurut yeŋ hinhin al gobe Al Kuruŋ niŋbiŋ mulgaŋ hekeb Yesu niŋ tagalde hi,”yeke goyen po nurde hinhan. 24 Goyenbemel gobe nere mere momoŋ go nurdeb AlKuruŋ turuŋ iramiŋ.

2Yesuyen mere basaŋ mar beleŋ Polyen

meteŋ goyen goke igiŋ nuramiŋ1Be, Yerusalem taun tubul timiriŋ goyen

dama 14 kamereb tebaŋ mulgaŋ heŋ Ba-nabasya Yerusalem hurkaryum. GoyarebeTaitus manaŋ teŋ hurkaryum. 2Yerusalemhurkumiriŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ po ninkebgoyen gama irde hurkumiriŋ. Irdeb mereigiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen Yuda mar moŋhitte tagalde hinhem goyen Yerusalemniŋ Yesuyen alya bereyat doyaŋ mar mo-moŋ yirmiriŋ. Gega al buda kuruŋ dil-iŋde ma momoŋ yirmiriŋ. Moŋgo meteŋteŋ himyen goya kame meteŋ teŋ heŋgoyenya dufay hoyaŋ miŋyaŋ mar beleŋnurde buluŋ irnayiŋ yeŋ kafura heŋbegogo Yesuyen alya bereya gote doyaŋ marpo yinmiriŋ. 3-4Gega goya goyenbe al kuraYesu Kristu gama irhet usi teŋ hinhan marbeleŋ neŋ gabu irtiriŋ bana goŋ wayamiŋ.Irde Taitus neya hinaryum goyen Grik alkeneŋbe, “Yuda marte tikula gama irdeguba ma yiyyeŋbe epte ma Al Kuruŋyendiriŋ hiyyeŋ,” yamiŋ. Gega Yerusalemtaunde niŋ Yesuyen alya bereyat doyaŋmar kura beleŋ Taitus go guba yeŋ yeŋge pakku ma iramiŋ. Goyenpoga Yesugama irhet usi teŋ hinhan mar gobe Yudamarte tikula tubul teŋ Yesu po gama irdehinhet goyen daha mat kura nurde meremyaŋ yirniŋ yeŋ waŋ mere nurniŋ watiŋyara tiyamiŋ. Dufaymiŋdebe neŋ Yudamarte tikula tubul titiŋ goyen sopte gama

irnayiŋ yeŋ dumulgaŋ teŋ tikula kandukwor po gote yufuk bana dukuniŋ tiyamiŋ.5 Gega neŋ karwobe gwaha titekbe kamedeŋ manaŋ nurdeb Yesu niŋ yitiŋ merefudinde goyen keŋkela po gama irde hi-nayiŋ yeŋbe usi mar gote dufaymiŋ goyenma gama irtiriŋ.

6 Irkeb gor niŋ Yesuyen alya bereyatdoyaŋ mar, al beleŋ karkuwaŋniniŋ yeŋpalap yirde hinhanmar goyenmanaŋ Yesuniŋ al saba yirde hinhem goke mere matiyamiŋ. Hubu wor po! (Be, doyaŋ mar maal mali goyen Al Kuruŋ diliŋdebe tuŋandepo yeneŋ hi. Al Kuruŋbe al uliŋ siŋaregayen ma yeneŋ hiyen. Dufaymiŋ biŋdegoyen yeneŋ hiyen. Niŋgeb ne manaŋgwahade po nurde himyen.) 7-8 Be, Yesuniŋ mere fudinde tagalde hinhem gokedoyaŋ mar gore mere hoyaŋ kura ma potiyamiŋ. Irdeb Pita beleŋ Yesuyen merebasaŋ al heŋ Yuda mar bana meteŋ teŋhikeyabe Al Kuruŋ beleŋ faraŋ urde hin-hin gwahade goyen po, ne beleŋ Yudamar moŋ bana Yesuyen mere basaŋ alheŋ meteŋ teŋ hinhemya wor Al Kuruŋbeleŋ faraŋ nurde hinhin goyen nuramiŋ.Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ Yuda mar niŋ Pitainyiŋ gwahade goyen po ne wor al miŋhoyaŋ bana kuŋ Yesu niŋ saba tagalayiŋyeŋ meteŋ nunyiŋ goyen mel gore nurdebebak tiyamiŋ. 9 Irdeb Yesuyen alyabereyat doyaŋ mar karkuwaŋ yeŋ nurdeyuneŋ hinhan al karwo, Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋde kuliŋ Yemsyabe kadom waraŋPitaya Yonya gore fudinde Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋnurde igiŋ igiŋnirdehinhin goyenbebak tiyamiŋ. Irdeb neya Banabasyabeyende meteŋ kadom yeŋ nurde duneŋbeawalik hiniŋ yeŋ handerer danarde amaŋamaŋ diramiŋ. Irdeb, “Banabasya geyabeYuda mar moŋ bana kuŋ meteŋ tiriryeŋ,munaŋ neŋbe Yuda mar bana meteŋ teŋhitek,” dinamiŋ. 10 Irdeb, “Al buniŋeŋ detmiŋmoŋ faraŋ yurd yurd niŋ po gab bitiriŋsir ma yiriryeŋ,” dinamiŋ. Goyenbe newor mata gwahade po timewoŋ yeŋ nurdehinhem.

Pita beleŋ soŋ hiriŋ11Be, kurare kurab Pita goAntiok taunde

wayyiŋ. Yeŋya neyabe Al Kuruŋyen meteŋuŋkureŋ goyen po teŋ haryen gega, matakura Al Kuruŋ diliŋde buluŋ mat teŋ hike

Page 309: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 2:12 306 Galesia 3:6keneŋ igiŋ ma nurdeb keŋkelak po kimiŋmat inmiriŋ. 12 Mata buluŋ tiyyiŋ gobegahade: Pitabe al miŋ hoyaŋ Yuda marmoŋya dula teŋ hinhan. Irkeb Yems beleŋal kura Yerusalem mat yad yerke Antioktaunde Pita hitte kurkamiŋ. Gega Yudamarte tikula gama irde haŋyen mar goyenwake yeneŋbe Pita gobe al miŋ hoyaŋyabiŋge nene hinhan goke merem yaŋ nir-nayiŋ yeŋ kafura hiriŋ. Irdeb Yuda marmoŋya biŋge nene hinhan goyen bada heŋyeŋ ge muŋ po pat yiriŋ. 13 Irkeb Yuda markura Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ goyenmanaŋPita beleŋmata huwakbenurdnurdga buluŋ mat kuke keneŋbe yeŋ po gamairamiŋ. Irkeb kame Banabas manaŋ sabafudinde goyen tubul teŋ mel gote mata pogama iryiŋ.

14 Be, mel gore Yesu niŋ mere fudindeyitiŋ goyen tubul teŋbe mata hoyaŋ po teŋhike yeneŋbe gomar gote diliŋ mar po Pitagoyen gaha inmiriŋ: “Gebe Yuda mar algega, bikkeŋ Yuda mar al moŋ yara heŋYuda marte tikula tubul tiyariŋ. Goyenbedaniŋ al miŋ hoyaŋ gayen Yuda martetikula gama irnaŋ yeŋ nurdeb mata gogotaha?” inmiriŋ.

15 Be, neŋbe al miŋ hoyaŋ “mata buluŋmar” yineŋ hityen goyen moŋ. Yuda marwor po. 16 Gega gayenter neŋbe al kuraYuda marte tikula Moseyen saba goyengama irke Al Kuruŋ beleŋ al huwak yeŋkinyeŋ yeŋ ma nurde hite. Yesu Kristu niŋpo dufaymiŋ tareŋ irke gab al huwak yeŋkinyeŋ yeŋ nurde hite. Niŋgeb Moseyensaba gore epte ma huwak diryeŋ geb, AlKuruŋ diliŋde huwak hiniŋ yeŋbe YesuKristu niŋ po dufayniniŋ tareŋ irde hityen.17 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ al huwak yeŋdinyeŋ yeŋbe Yesu Kristu niŋ dufayniniŋsaŋiŋ irdeb Yuda marte tikula gama mairtekeb tikula go gama irde haŋyen marbeleŋ neŋ gayen “mata buluŋ mar” dineŋhaŋyen. Niŋgeb Yesu Kristu niŋ teŋ Yudamarte tikula goyen gama ma irde hite geb,Yesubemata buluŋ gotemiŋ al? Moŋ, gwa-hade moŋ! 18 Niŋgeb Moseyen saba gobeigiŋ moŋ yeŋ tubul timiriŋ gega, soptemulgaŋ heŋ gama irmeke al beleŋ, “Matabuluŋ tiyaŋ,” ninnayiŋ gobe fudinde geb,meremiŋ goyen epte ma wol heweŋ.

19 Be, Moseyen sabare al kura beleŋ saba

go gama ma iryeŋbe al gobe kamyeŋ yitiŋ.Niŋgeb nebe saba go gamama irde himyengeb, nebe al kamtiŋ yara saba gote yufukdema hime. Gogab nebe Al Kuruŋya heŋ yeŋge pometeŋ teŋ heŋ. 20Niŋgeb Yesu Kristukuruse hende kamyiŋ gwahade po, ne woryeŋya tumŋaŋ kuruse hende kamaryumyeŋ nurde hime. Niŋgeb gayenterbe nigendufayner ma kuŋ himyen. Gwaha titŋeŋbeYesu Kristu beleŋ po neya heŋ doyaŋ nirdehikeya kuŋ himyen. Irde megen gar himekuruŋ gayenterbe Al Kuruŋ Urmiŋ ne niŋamaŋeŋwor po nurde naware yeŋ gasuŋneteŋ kamyiŋ al goke hekkeŋ nurde himyen.21 Be, Al Kuruŋ beleŋ Moseyen saba gamairteke gab al huwak yeŋ dinyeŋ keneŋbeYesu Kristu kamyiŋ gobe miŋ miŋmoŋhiyyeŋ. Goyenbe gwahade moŋ geb, AlKuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirddird goyen pel ma irde himyen.

3Al huwak heŋ heŋ beleŋbe Yesu niŋ dufay

tareŋ ird ird gogo po1 Be, Yesu Kristu kuruse hende mayke

kamyiŋ gobe keŋkelak wor po bebakdirmiriŋ. Gega dahade niŋgeb al kurabeleŋ usi dirke fudinde yeŋ nuraŋ? Niŋgebgoke teŋbe deŋ Galesia naŋare niŋ marbekukuwa wor po yeŋ nurd duneŋ hime.2 Nebe det uŋkureŋ niŋ po gusuŋaŋdireŋ tihim. Holi Spiritbe daha mattamiŋ? Moseyen saba gama irde tamiŋma Yesu niŋ dufaytiŋ tareŋ irde tamiŋ?3 Bikkeŋbe dufaytiŋ Yesu niŋ saŋiŋ irkeHoli Spirit beleŋ tareŋ diryiŋ. Irkeb AlKuruŋ diliŋdebe wukkeŋ hitiŋ haŋ. Gegadaniŋ geb gayenterbe dindikeŋ tareŋtiŋdewukkeŋheŋheŋge kurut yeŋhaŋ? Daharddunke kukuwa haŋ? 4 Deŋbe haŋkapyaYesu niŋ teŋ kanduk kuruŋ wor po yeneŋhinhan gobe duliŋ yeneŋ hinhet yeŋ nurdehaŋ? Moŋ! Nebe dulŋeŋ yeŋ ma nurdehime geb. 5 Al Kuruŋ beleŋ Holi Spiritdunke mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kurayenkurayen yirke yeneŋ hinhan goyenbeMoseyen saba gama irde hike dunyiŋ mamere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen nurdedufaytiŋ saŋiŋ irkeya dunyiŋ? Keŋkeladufay henaŋ ko.

6 Be, Al Kuruŋyen mere asaŋde gorbeAbraham niŋ gahade katiŋ hi: “Yeŋbe Al

Page 310: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 3:7 307 Galesia 3:20Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ iryiŋ. Irkeb AlKuruŋ beleŋ go keneŋbe yeŋbe al huwakyeŋ nurde unyiŋ,” yitiŋ. Niŋgeb Abrahammata tiyyiŋ goke dufay henaŋ ko. 7 Irdeal kura mar dufaymiŋ Yesu niŋ tareŋ ir-nayiŋ gobe Abrahamyen dirŋeŋ weŋ worpo henayiŋ goyen keŋkela nurde bebaktinaŋ ko. 8 Al Kuruŋbe kame kame almiŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen Yesuniŋ dufaymiŋ saŋiŋ irkeb al huwak yireŋyeŋ nurde hinhin. Niŋgeb bikkeŋ Yesuniŋ nurde Abrahammomoŋ iryiŋ goyen AlKuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: “Gebemegen niŋ al buda kuruŋ gayen nere gu-ramya tareŋya teŋ teŋ hiryoŋ hawayiŋ,”yitiŋ. 9 Niŋgeb Abraham beleŋ Al Ku-ruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irke guram irdesaŋiŋ iryiŋ gwahade po, al kura beleŋ Yesuniŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋ gobe yeŋ manaŋAbraham iryiŋ gwahade po iryeŋ. 10 GegaAl Kuruŋyen mere kurabe gahade katiŋhi: “Al kura Moseyen saba asaŋde katiŋhi goyen gama irde hiyeŋ gega, uŋkureŋmuŋ kura soŋ hekeb Al Kuruŋ beleŋ matabuluŋ al yeŋ kinyeŋ,” yitiŋ. Niŋgeb megenniŋ al tumŋaŋ saba goyen keŋkelama gamairtek geb, saba goyen gama irniŋ yeŋ kurutyeŋ haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmar yeŋ yinyeŋ. 11 Fudinde, Al Kuruŋyenmererebe, “Al kura Al Kuruŋ diliŋde huwakhiyyeŋ al gobe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋtareŋ irdeya kuŋ hiyeŋ,” yitiŋ hi. NiŋgebMoseyen saba gama irde hinayiŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ al huwak ma yinyeŋ. 12Moseyensaba gama ird ird mata goya Yesu niŋdufay saŋiŋ ird ird mata goyabe tuŋandemoŋ, hoyaŋ hoyaŋ wor po. Niŋgeb al kuraMoseyen saba gama iryeŋ gobe gote yufukbana po hiyeŋ. Munaŋ al kura Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ ird ird mata gama iryeŋbegote yufuk bana po hiyeŋ. Niŋgeb goke teŋAl Kuruŋyen merere gahade katiŋ hi: “Alkura mata kura gama iryeŋbe al gobe matagote yufuk bana po hiyeŋ,” yitiŋ. 13Niŋgebbikkeŋ neŋbe Moseyen saba goyen gamairde hinhet geb, gote yufuk bana po hinhet.Irde keŋkela ma gama irtek hinhet niŋgeb,Al Kuruŋyen bearar tetek wor po hinhet.Gega Al Kuruŋyen asaŋdebe, “Al kura hehende kamyeŋ gobe Al Kuruŋyen beararbana hi niŋgeb, gogo he hende kama,” yitiŋhi gwahade goyenpo, YesuKristu beleŋ du-

mulgaŋ tiye yeŋbe gasuŋniniŋ teŋbe gogokuruse hende kamyiŋ. 14 Go tiyyiŋ gobeAl Kuruŋ beleŋ Abraham guram irde tareŋiryiŋ goyenYesuKristu hittemat Yudamarmoŋ al miŋ hoyaŋ manaŋ neŋ titiŋ gwa-hade po tenayiŋ yeŋbe gogo tiyyiŋ. Gogabneŋ tumŋaŋ Yesu niŋ dufayniniŋ saŋiŋirdeb Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit duneŋ yeŋbikkeŋ biŋa tiyyiŋ goyen tetek.

Biŋaya Moseyen sabaya15 Be, kadne yago, biŋa teŋ teŋ niŋ yi-

him niŋgeb, neŋ daha mat biŋa teŋ hityengoyen momoŋ direŋ tihim. Irkeb Al Kuruŋbeleŋ biŋa tiyyiŋ gobemalimoŋ, det kuruŋwor po yeŋ bebak tinayiŋ. Be, al irawakura mere sege irde biŋa tiyiryeŋbe kamekadom kura beleŋ epte ma walyeŋ. Irdemere gohendemerehoyaŋkuramakiryeŋ.16Al Kuruŋbe gwahade poAbrahamdiliŋdebiŋa teŋ tebaŋ teŋyabe, “Abraham, geyafoŋeŋge kame kame forok yiyyeŋ goyabeguram dirde tareŋ direŋ,” inyiŋ. Al Kuruŋbeleŋ “foŋeŋge” yiriŋ gobe al budam niŋma yiriŋ. Al uŋkureŋ gobe Yesu Kristuniŋ po yiriŋ. 17 Ga yeŋ hime gate miŋbegahade: Al Kuruŋ beleŋ Abraham diliŋdebiŋa tiyyiŋ goyen dama 430 kuke gab Mo-seyen saba forok yiriŋ. Niŋgeb Al Kuruŋbeleŋmeheŋde biŋa tiyyiŋ goyenMoseyensaba gore epte ma walyeŋ. 18 Be, Al Kuruŋbeleŋ Abraham buniŋeŋ irde igiŋ igiŋ ireyeŋbe diliŋde biŋa tiyyiŋ go po gama irdeguram irde tareŋ iryiŋ. Niŋgeb neŋ gayenMoseyen saba gama irteke Al Kuruŋ beleŋAbraham iryiŋ gwahade diryeŋ? Eptemoŋ!Gwaha diryeŋ manhan biŋa tiyyiŋ gobemiŋ miŋmoŋ hewoŋ.

19 Niŋgeb daniŋ wor po Al Kuruŋ beleŋMoseyen saba goyen kiryiŋ? Gobe matadamiŋbe diliŋde buluŋ goyen al yikala yireyeŋbe gogo kiryiŋ. Goyenbe Al Kuruŋbeleŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋ al Yesugoyen forok yeŋbe Moseyen saba goyenisikamke hubu hiyyeŋ yeŋ nurdeya kiryiŋ.Irde Al Kuruŋ beleŋ Moseyen saba Yudamar yunyiŋ gobe miyoŋmiŋ hulyaŋ yirkekateŋ Mose haniŋde keramiŋ. Yiŋgeŋhaniŋde ma unyiŋ. Irkeb Mose beleŋbekahalte niŋ al heŋbe saba goyen al mo-moŋ yiryiŋ. 20 Goyenpoga Al Kuruŋ beleŋAbrahamdiliŋde biŋa tiyyiŋyabe yiŋgeŋpo

Page 311: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 3:21 308 Galesia 4:12inyiŋ. Al kura beleŋ Al kuruŋyen merebasaŋ heŋ Abraham momoŋ ma iryiŋ.

21 Be, gwahade niŋgeb, Moseyen sabagoreb Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goyenwalyeŋ? Moŋ, epte moŋ! Niŋgeb saba goreneŋ huwa dirke Al Kuruŋ beleŋ dawaryeŋmanhan saba gore Al Kuruŋ biŋa tiyyiŋgoyen epte walyeŋ yemewoŋ. Gega gwa-hade moŋ. 22 Gwahade yarabe Al Ku-ruŋyen asaŋdebe al buda kuruŋ megenhaŋ gabe mata buluŋ beleŋ po aw yurtiŋgwahade katiŋ hi. Niŋgeb al kura dufaymiŋYesu Kristu niŋ po saŋiŋ iryeŋ gob Al Ku-ruŋya awalik heŋ Holi Spirit tiyyeŋ yeŋbiŋa tiyyiŋ goyen fudinde gwahade go potiyyeŋ.

23 Be, Yesu niŋ dufay tareŋ ird ird matama forok yiriŋyabe Moseyen saba gote yu-fuk bana po heŋ kuŋ kuŋbe Yesu wayyiŋ.24 Moseyen saba gobe mata buluŋniniŋdikala dirde hinhin. Irkebmata buluŋniniŋhalde huwa diryeŋ al Mesaia niŋ naŋkeneŋhinhet. Al Kuruŋbe gwaha teŋ hinayiŋ yeŋnurdeb gogo saba go kiryiŋ. 25 Irkeb Yesuforok yeke dufayniniŋ yeŋ ge tareŋ irdehite geb, gayenterbe Moseyen saba goteyufuk bana ma hite.

26-27Deŋmanaŋ baptais teŋbe Yesu Kris-tuya awalikde po haŋ. Irde al huwak worpo Yesu yara hetek yeŋ nurde haŋ. Niŋgebdeŋbe tumŋaŋ Yesu Kristu niŋ dufaytiŋsaŋiŋ irde Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ haŋ.28 Niŋgeb Yuda mar ma Grik mar, doyaŋmar ma meteŋ mar, al ma bere wet ku-ruŋ goyen Yesu Kristuya hinayiŋbe al miŋuŋkureŋ po henayiŋ. 29Niŋgeb deŋ goyenYesu Kristuyen al henayiŋbe Abrahamyendirŋeŋ weŋ henayiŋ. Irdeb Al Kuruŋ beleŋdirŋeŋ weŋbe detmiŋ igiŋ* yuneŋ yeŋ biŋatiyyiŋ goyen deŋ manaŋ yawarnayiŋ.

41 Be, diriŋ kura kame naniŋde det

yawaryeŋ yihim goyen goke sopte gahamatmomoŋdireŋ tihim: naniŋde samuŋbeurmiŋde. Gega urmiŋ go diriŋ wor pohiyyeŋyabe meteŋ al kura beleŋ doyaŋalmiŋde samuŋ dufaymiŋde epte mayawaryeŋ go gwahade goyen po diriŋgoyen wor dufaymiŋde mali ma tiyyeŋ.

2 Niŋgeb diriŋ po hikeyabe naniŋ beleŋ alhoyaŋ yinke yeŋ beleŋ urmiŋ go doyaŋirdeb samuŋmiŋ manaŋ doyaŋ yirdehinayiŋ. Irkeb meremiŋ gama irde kuŋkuŋ naniŋ beleŋ nalu kirtiŋde gor hekegab igiŋ yiŋgeŋ dufaymiŋde dawetmiŋdoyaŋ yiryeŋ. 3Niŋgeb gwahade goyen po,neŋ manaŋ mere fudinde goyen keŋkelama nurde heŋyabe tumŋaŋ dufayniniŋbewuk ma yekeb megen niŋ tikula yufukbana po heŋbe go po gama yirde hinhet.4-5 Gega Al Kuruŋ beleŋ nalu goyenterga yiriŋde gor forok yekeb Urmiŋ teŋkerke katyiŋ goyenbe bere beleŋ kawaŋkiryiŋ. Yeŋbe neŋ Moseyen saba yufukbana hinhet goyen dahawor Al Kuruŋ hitteyawameke Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ hewoŋyeŋbe Moseyen saba yufuk bana kawaŋheŋbe neŋ al yara hiriŋ.

6Niŋgeb deŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋhaŋ goke teŋbe Urmiŋya haryenHoli Spiritgoyen teŋ kerke bitiŋde kateŋ doyaŋ dirdehiyen. Irkeb gore dirkeb bitiŋde mat AlKuruŋ goyen diriŋ mukŋeŋ beleŋ naniŋyago hoy yirde haŋyen yara, “Ado, Ado”ineŋ haŋyen gogo. 7 Gwahade geb deŋbeAl Kuruŋ dirŋeŋ weŋ. Niŋgeb megen niŋtikula kura gote yufuk bana ma haŋ. Irdekamebe Al Kuruŋyen det kuruŋ gote miŋmar henayiŋ.

8 Be, hakotbe Al Kuruŋ ma nurde uneŋhinhangoyarebemegenniŋ tikula po gamairde uŋgurayen yufuk bana po heŋ yeŋge kafura heŋ hinhan. Goyenbe uŋguragobe Al Kuruŋ moŋ. 9 Gega gayenterbe AlKuruŋnurde uneŋhaŋ. Ma, Al Kuruŋ beleŋnurde duneŋ hi yeweŋ gobe igiŋ. Niŋgebdaniŋ mulgaŋ heŋ megen niŋ usi tikulagote tareŋmiŋ keneŋbe gote yufuk banahokoyaŋ hiniŋ teŋ haŋ? Tareŋmiŋ gobeAl Kuruŋyen tareŋ folek moŋ gega, daniŋtikula gore dukdawaŋ dirke kafura heŋsopte gama irniŋ teŋ haŋ? 10Deŋbe megenniŋ tikulare naluya gagasiya damaya ku-rayen kurayen yirtiŋ goyen gama yirdehaŋ. 11 Deŋ beleŋ gwaha tikeb duldul worpo meteŋ timiriŋ yeŋ deŋ ge kandukŋeŋnurde hime. 12 Niŋgeb, kadne yago, nebeleŋ deŋ hitte kuŋ deŋ mata teŋ hinhangoyen teŋ hinhem gwahade goyen po, deŋ

* 3:29: Detmiŋ igiŋ gobemegen niŋ samuŋ niŋma yitiŋ. Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋmata goya Holi Spiritya goyengoke yitiŋ.

Page 312: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 4:13 309 Galesia 4:29wor nemata teŋ hime gayenpo teŋhinayiŋyeŋ gago gusuŋaŋ dirde hime.

Be, haŋkapya ne kuŋ deŋya hinhemyabemuŋ kura buluŋ ma nirde hinhan. 13 Be,haŋkapya wor po deŋ hitte mere igiŋYesu niŋ yitiŋ goyen tagalmiriŋ gobe gar-bam beleŋ nirke hoyaŋde ma kuŋ deŋyaheŋ saba dirmiriŋbe nurde haŋ gogo.14 Garbam himiriŋ gore kanduk dunyiŋgega, neneŋ yilwa nirde nakikira ma ni-ramiŋ. Gwaha titŋeŋbeAl Kuruŋyenmiyoŋma Yesu Kristu yiŋgeŋ goyen gargar ir-tiŋeŋ niramiŋ. 15Deŋbe bitiŋde mat ne niŋamaŋeŋ wor po nurdeb dettiŋ saŋiŋ kuraal hoyaŋbe epte ma wor po yuntek goyennebewilakŋeŋ po nuntek hamiŋ yeŋ deneŋhinhem. Gega gayenterbe amaŋ dufaytiŋkuruŋ gobe daha tiyuŋ? 16 Gayenter merefudinde gayen momoŋ dirmekeb asogodira yeŋ nurde haŋ?

17 Be, usi saba mar deŋ bana haŋ gobedeŋ goyen dawarniŋwor po yeŋnurde haŋ.Gega go mar gobe dufaymiŋ buluŋ kerdebgogo teŋ haŋ. Dufaymiŋdebe neya deŋyaawalik heŋ hite gayen pota yirtekeb neŋ gepo nurnaŋ yeŋbe gogo teŋ haŋ. 18Goyenbeal kura beleŋ dufaymiŋ igiŋ po kerde bitiŋyad yad niŋ kurut wor po yeŋ haŋ kenemigiŋ yeŋ nurde hime. Niŋgeb ne gor heŋyama gorma heŋya wor hugiŋeŋ gwahade poteŋ hinayiŋ. 19Woy! Diriŋne yago, deŋbe alhuwak wor po Yesu Kristu yara hewoŋ yeŋnurde bere kura diriŋ urke uliŋmisiŋ kateŋhi yara deŋ ge teŋ bene misiŋ buluŋ worpo nirde hi. 20 Deŋ mata teŋ haŋyen gokekukuwamŋeŋwor ponurdehime geb, dahamat kuŋ kadom geneŋ teŋ igiŋ mat meredirmewoŋ wor po yeŋ nurde hime.

21 Be, deŋMoseyen saba gama irde hiniŋyeŋ nurde haŋ mar goyen deŋem momoŋnirnaŋ! Deŋbe Moseyen saba gote miŋkeŋkela ma nurde haŋ? 22 Ma nurde haŋkenem Moseyen saba gote miŋ goke AlKuruŋyen asaŋdebe gahade katiŋ hi geb,keŋkela bebak tinaŋ ko. Be, Abrahambeurmiŋ waraŋ miŋyaŋ hiriŋ. Diriŋ kurabemeteŋ bere beleŋ kawaŋ kiryiŋ. Mu-naŋ kurabe Abraham berem wor po beleŋkawaŋ kiryiŋ. 23 Meteŋ bere gore diriŋkawaŋ kiryiŋ gobe alyen dufay gama irdediriŋ kawaŋ hiriŋ. Munaŋ Abraham beremwor po gore diriŋ kawaŋ kiryiŋ gobe Al

Kuruŋ beleŋ Abraham diliŋde biŋa tiyyiŋgoyen gama irke diriŋ kawaŋ hiriŋ.

24 Be, Abraham urmiŋ waraŋde baraŋgarebe mata kura dikala dirde hi. Berekurabe Al Kuruŋ beleŋ Abraham diliŋdebiŋa tiyyiŋ gote tuŋaŋeŋ. Munaŋ kurabeMoseyen saba kerd yunyiŋya biŋa tiyyiŋgote tuŋaŋeŋ. Niŋgeb meteŋ bere Hagargobe Al Kuruŋ beleŋ Sainai dugure Yudamar niŋ saba Mose unyiŋ gwahade goyen.Goke teŋbe saba goyen gama irde gote yu-fuk bana po haŋ marbe meteŋ bere Hagarhinhin yara po henayiŋ. Epte ma Al Ku-ruŋyen dirŋeŋ weŋ henayiŋ. 25Hagar gobeAl Kuruŋ beleŋ Arebia naŋare niŋ Sainaidugure Moseyen saba Yuda mar yunyiŋ gogoyen yara. Irde bere gobe Yuda martetaun Yerusalemmegen ga hi gote tuŋaŋeŋ.Alya bereyamegen gar niŋ Yerusalem banahaŋ mar beleŋ Moseyen saba gote yufukbana po heŋ kanduk teŋ haŋ gobe Hagarbeleŋ doyaŋ beremiŋ yufuk bana hinhingo gwahade goyen geb, gogo dineŋ hime.26 Gega alya bereya Al Kuruŋyen gasuŋdeniŋ Yerusalem gergeŋ bana haŋ mar gobedoyaŋ bere Sara gote tuŋaŋeŋ. Yeŋbe Mo-seyen saba yufuk banama hinhin. Irde neŋwor saba gote yufuk banama hite geb, beregote dirŋeŋ weŋ yeŋ nurde hime. 27 Beregob haŋkapyabe niga hinhin. Gega kameal budamde abuymiŋ hiriŋ geb, goke AlKuruŋyen asaŋde gahade katiŋ:“Woy, niga bere, gebe diriŋ kura ma besa

irde hayen. Gega amaŋ hawayiŋ.Diriŋge yagobe kame kame bere hugiŋeŋ

uŋya hitiŋ gote diriŋ folek, budamwor po forok yenayiŋ.

Niŋgeb gebe diriŋ kawaŋ kerd kerd uliŋmisiŋ goyengwahade yeŋmanurdeha gega,

kame forok yenayiŋ goke gayenteramaŋeŋ nurde tikiŋ hawayiŋ!” yi-tiŋ hi. Aisaia54:1

28 Niŋgeb, kadne yago, deŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ Aisak niŋ Abraham diliŋde biŋatiyyiŋ gwahade goyen po, deŋ wor biŋatitiŋ bana goŋheŋAl Kuruŋyen dirŋeŋweŋhitiŋ haŋ. 29 Gega Abrahamyen dufaydediriŋ forok yiriŋ goreb urmiŋ hoyaŋ HoliSpirityen tareŋde forok yiriŋ goyen buluŋbuluŋ iryiŋ. Niŋgeb gwahade goyen po

Page 313: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 4:30 310 Galesia 5:14gayenter manaŋ Moseyen saba gama irdehaŋ mar beleŋbe Yesu gama irde haŋ marbuluŋ buluŋ yirde haŋ. 30 Gega itiŋ beleŋkuliŋ buluŋ buluŋ iryiŋ goke Al Kuruŋyenasaŋde dahade katiŋ hi? Asaŋdebe gahadehi: “Meteŋ bereya doyaŋ beremiŋyat ur-miŋ waraŋ gobe epte ma naniŋde samuŋgoyen tumŋaŋde yawariryeŋ. Berem worpo gote urmiŋ beleŋ po gab naniŋdedet yawaryeŋ. Niŋgeb meteŋ bereya ur-miŋyabe yakira tike kuriryeŋ,” yitiŋ hi.31 Niŋgeb, kadne yago, neŋbe meteŋ beregote dirŋeŋ weŋ moŋ, doyaŋ bere gotedirŋeŋ weŋ hite yeŋ nurde hime. Niŋgebneŋbe Moseyen saba yufuk bana ma hite,Yesuyen yufuk bana hite.

5Yesu Kristu beleŋ Moseyen saba yufukde

mat dad siŋa diryiŋ1 Be, Yesu Kristu beleŋ Moseyen saba

gote yufuk bana heŋ kanduk wor ponurde hinhetde mat dad siŋa dirkeb Mo-seyen saba gote yufukde ma hite. Kan-duk kuruŋ duneŋ hinhinde mat dawaryiŋgeb, hipirkeŋ nurde hite. Niŋgeb tareŋhenayiŋ. IrdeMoseyen saba kanduk duneŋhinhin goyen bana sopte ma hinayiŋ.

2 Ga nurnaŋ ko. Al hoyaŋ beleŋ moŋ, nePol gare mere saŋiŋ po dirde hime. DeŋgoyenmulgaŋheŋMoseyen saba gama irdeguba yenayiŋbe Yesu Kristu deŋ ge teŋkamyiŋ gobe miŋ miŋmoŋ wor po hiyyeŋ.3 Sopte deŋ tumŋaŋ hayhay direŋ tihim.Moseyen saba bana goŋbe mata kurayenkurayen gama yird yirdmiŋ meteŋeŋ worpo goyen budam haŋ. Irde mata goyentumŋaŋ keŋkela ma gama yirnayiŋ marbemata buluŋ mar yitiŋ hi. Niŋgeb deŋ haŋbana goŋ niŋ al kura saba goyen bana niŋmata kurabe guba yeŋ yeŋ mata goyenigiŋ yeŋ nurde guba yenayiŋbe go margobe saba goyen bana niŋ mata tumŋaŋgama yirde hinayiŋ. Irde kanduk bana goŋhinayiŋ. 4 Deŋ kura kurabe Moseyen sabagama irteke gab Al Kuruŋ beleŋ al huwakdinyeŋ yeŋ nurde gwaha teŋ haŋmar gobeYesu Kristuya awalik heŋ heŋ beleŋtiŋbedindikeŋ walde haŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirtek beleŋ goyendindikeŋ tubul titiŋ haŋ. 5 Munaŋ neŋbegwahade moŋ. Neŋbe Yesu niŋ dufayniniŋ

tareŋ irtekeb Al Kuruŋ beleŋ al huwak yeŋdeneŋ hiyen. Niŋgeb kame nalu funaŋdewor Al Kuruŋ beleŋ gwahade po dinyeŋyeŋ fudinde nurdeb Holi Spirityen tareŋdegoyen goke doyaŋ heŋ hite. 6 Fudinde,neŋbe Yesu Kristu yufuk bana hitekeb AlKuruŋ diliŋdebe guba yenayiŋ ma gubamayenayiŋ goyen goke ma nurde hi. Gwa-hade yarabe dufayniniŋ yeŋ ge saŋiŋ irdebininiŋde mat amaŋeŋ nurde kadniniŋfaraŋ yurde hite goke po gab nurde hi.

7 Be, hakotbe mere fudinde goyenkeŋkela wor po gama irde hinhan. Gegaganuŋ al beleŋ wor po usi dirke wabuŋurdemere fudinde gama irdehinhangoyenbada haŋ? 8 Go mar go waŋ wabuŋ duraŋgobe dufaymiŋde po tiyaŋ. Al Kuruŋ deŋhoy diryiŋ al gore ma hulyaŋ yiruŋ. 9 Gomar gobe yis dirŋeŋmuŋ kura palawa banahilyaŋ kuŋ meteŋ teŋ hiyen go gwahadegoyen. Niŋgeb mel gobe al budam moŋgega, deŋ kuruŋ gote dufaytiŋ buluŋ yirdehaŋ. Niŋgeb keŋkela heŋ ga hinaŋ ko.10 Nebe deŋ goyen Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋfaraŋ durkeb dufay hoyaŋ kura ma tenayiŋwor po yeŋ nurde hime. Munaŋ al kuragore dufaytiŋ buluŋ yirke ŋakŋak teŋ haŋ.Go dirde haŋ mar gobe tumŋaŋ Al Kuruŋbeleŋ muruŋgem buluŋ wor po yunyeŋ.

11 Be, kadne yago, guba yeŋ yeŋ mataniŋmanaŋ tagalde kuŋhimyenmanhanul-ner mere kuruŋ gwahade ma forok yewoŋ.Gwaha teŋ himyen manhan Yesu kurusehende kamyiŋ goke tagalde himyen gokeasogo ma nirde hiwoŋ. 12Niŋgeb guba yeŋyeŋ matabe igiŋ yeŋ goke bitiŋ yade haŋmar gobe sikkeŋ wal wal po moŋ daha wortumŋaŋyalsokmanaŋyadepasi hewoŋyeŋnurde hime!

13 Be, kadne yago, deŋbe Moseyen sabakanduk miŋyaŋ bana goŋ hikeya Al Ku-ruŋ beleŋ dawaryiŋ. Irkeb dufaytiŋbehipirkeŋ po nurde haŋyen. Gega, “Mo-seyen saba banama hite geb, dufayniniŋdemali kuŋ hitek,” yeŋbe megen niŋ mataAl Kuruŋ diliŋde buluŋ yeneŋ hiyendegor ma katnayiŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ bubulkuŋne wor po yeŋ nurdeduneŋ igiŋ igiŋ dirde hi gwahade goyenpo, deŋ wor kadom faraŋ gurde teŋ hi-nayiŋ. 14Moseyen saba kuruŋgotemiŋworpobe gahade yitiŋ hi: “Gigeŋ ge amaŋeŋ

Page 314: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 5:15 311 Galesia 6:7nurde hayen gwahade goyen po, al hoyaŋniŋ manaŋ gwahade po nurde hayiŋ,” yi-tiŋ. Niŋgeb gwahade po teŋ hinayiŋ.15 Gega dapŋa duwi yara heŋ kadom giseŋteŋ kadom ŋiŋiyam gird ma teŋ hinayiŋ.Moŋgo gwaha teŋbe dindikeŋ uliŋ kadombuluŋ gird wor po teŋ hinayiŋ geb keŋkelaheŋ ga hinayiŋ.

16 Goke teŋbe Holi Spirit beleŋ doyaŋdirde hikeya kuŋ hinayiŋ dineŋ hime.Gogab epte ma dindikeŋde dufay buluŋgama irde mata teŋ hinayiŋ. 17 Megenniŋ mata teŋ teŋ dufay buluŋbe Holi Spir-ityen dufayya karki yirtek moŋ. HoliSpirityen dufayya megen niŋ mata teŋteŋ dufay buluŋyabe ire asogomya worpo. Niŋgeb dufay kura gama irde gwahagwaha tiniŋ yeŋ nurde haŋyen gega, dufaykura beleŋwalde dunkeb bada heŋ haŋyen.18 Gwahade niŋgeb, Holi Spirityen dufaygama irde hinayiŋbeMoseyen saba kandukmiŋyaŋ gote yufuk bana ma hinayiŋ.

19 Munaŋ megen niŋ mata buluŋbekeŋkelak wor po gahade: leplep mata,biŋdebe bere niŋ buluŋ mat dufay heŋ heŋmata, kuluyenmata yaramatamemyak teŋteŋ mata. 20 Irdeb det toneŋ al beleŋ yirtiŋgoyen doloŋ yird yirdmata, kalgaya soyayamata. Irdeb kadom niŋ buluŋ nurd guneŋguneŋ mata, kadom niŋ igiŋ ma nurd nurdmata, awalikde heŋ heŋ goyen buluŋ irdird mata, kadom igiŋ mat hike goke biŋ aryeŋ yeŋ mata, mali bearar teŋ teŋ mata,kudiŋ dufayde det komkom heŋ heŋ mata.Irde awalik dufay walde walde mata, al biŋyakamke fitfut teŋ nende gigen heŋ heŋmata. 21 Irde kadom kura igiŋ mat hikeyeneŋbe daniŋ neŋ gwahademoŋ yeŋ nurdnurd mata, kukuwa fe nene kukuwa heŋheŋ mata gwahade gwahade goyen. Be,al mata gwahade go teŋ hinayiŋ mar gobeepte ma Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ henayiŋ.Irdeb Al Kuruŋ beleŋ detmiŋ yuneŋ yiriŋgoyen eptema yawarnayiŋ yeŋ bikkeŋhay-hay dirmiriŋ goyen gago sopte dinhem.

22Gega Holi Spirityen dufay gama irnay-iŋbe igineŋ igiŋ forok yenayiŋ. Igineŋbebiŋde mat kadom niŋ amaŋeŋ nurd yuneŋhinayiŋ, amaŋ dufay po kuruŋ hinayiŋ,biŋ kamke igiŋ po hinayiŋ. Irde kadomkura matamiŋ igiŋ hewoŋ yeŋ doyaŋ heŋheŋ ge piŋeŋ ma heŋ hinayiŋ. Kadom

igiŋ igiŋ yirde, yu yirde hinayiŋ, al hoyaŋbeleŋ hekkeŋ nurde yuntek mata po teŋhinayiŋ. 23 Irde bekkeŋde igiŋ mat al mereyirde mata teŋ hinayiŋ, irde uliŋde poamaŋ hetek mata fole irde hinayiŋ. Be,mata igiŋ gahade gab megen niŋ saba kuragore epte ma bisam yiryeŋ. 24 Fudinde,Yesu Kristuyen alya bereyabe megen niŋdufay buluŋya megen niŋ mataya titektitek po nurde haŋyen kuruŋ gobe kurusehende gasa yirke kamtiŋ. Niŋgeb megenniŋ dufay buluŋ gama ma irtek hitiŋ haŋ.25 Neŋbe Holi Spirit beleŋ doyaŋ dirkekuŋ hityen geb, yende yufukde po hitek.26 Irdeb neŋ harhet harhet mata ma teŋhitek, irde al kura bearar tiyi mat ma matateŋ hitek, irde kadniniŋ kura igiŋ mat hikeyeneŋ daniŋ neŋ gwahade moŋ yeŋ manurde hitek.

6Al igiŋ igiŋ yirde hinayiŋ

1 Be, kadne yago, al kura mata buluŋdekatke keneŋbe deŋ Holi Spirityen dufay pogama irde haŋmar goreb faraŋ urde, “Matabuluŋ go tubul tiya,” innayiŋ. Goyenbebitiŋde yeŋ ge buniŋeŋ nurde uneŋyabekkeŋde momoŋ irnayiŋ. Irde gwahateŋheŋyabe dindikeŋmata buluŋ goyenterkateŋ kateŋ ge keŋkela heŋ ga teŋ hinayiŋ.2 Irde deŋ haŋ bana goŋ kadtiŋ kura kan-duk miŋyaŋ hekeb kadom faraŋ gurd teŋhinayiŋ. Gwaha teŋ hinayiŋbe Yesu Kristubeleŋ mata igiŋ kadtiŋ ge amaŋeŋ wor ponurde hinayiŋ yiriŋ goyen keŋkela wor pogama irde hinayiŋ. 3Be, al kuramata buluŋfole irtek tareŋ miŋmoŋ gega, yiŋgeŋ geyeŋ, “Nebe tareŋne yaŋ,” yiyyeŋ al gobeyiŋgeŋ goyen po usi irde hiyeŋ. 4-5Niŋgebdeŋbe matatiŋ kuruŋ goyen Al Kuruŋ dil-iŋde dahade deneŋ hi goyen goke keŋkelanurde ga hinayiŋ. Irde matatiŋ goyen igiŋkenem goke igiŋ amaŋeŋ nurde hinayiŋ.Irde mata dahade teŋ hinayiŋ gote mu-ruŋgembe nende gigen Al Kuruŋ diliŋdehuwarde yawarnayiŋ. Niŋgeb kadtiŋ kuramata kura tike yeneŋbe, “Yeŋbe buluŋ,neŋbe igiŋ,” ma yeŋ hinayiŋ.

6 Irdeb Al Kuruŋyen mere niŋ saba dirdehiyeŋ al goyen dawet kuraŋ nurkeb faraŋurde hinayiŋ. 7 Irde dindikeŋ usi ma yirdehinayiŋ. Al Kuruŋbe al kura beleŋ epte

Page 315: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Galesia 6:8 312 Galesia 6:18ma usi iryeŋ. Niŋgeb da biŋge harnayiŋgobe gote igineŋ po yawarnayiŋ gwahadegoyen po, mata dahade teŋ hinayiŋ gobegote igineŋ manaŋ gwahade po forok yeŋhinayiŋ. 8Niŋgeb al kura megen niŋ dufaybikkek goyen hapek yaŋ yeŋ nurde gamairyeŋbe dufay bikkek gore po irke Al Ku-ruŋyen bearar bana hiyeŋ. Munaŋ HoliSpirityen dufay po gama irde yeŋ beleŋamaŋ hiyyeŋ mat po mata teŋ hiyeŋbeHoli Spirit beleŋ Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋheŋ beleŋ goyen kerd unyeŋ. 9 Irde AlKuruŋ diliŋde mata igiŋ teŋ teŋ niŋ badama hetek gob gote igineŋbe Al Kuruŋ beleŋnalu kiryiŋde gorbe yawartek. Niŋgeb AlKuruŋ diliŋde mata igiŋ teŋ teŋ niŋ piŋeŋheŋ bada ma hetek. 10Niŋgeb al kura faraŋurtek hike keneŋbe go ma keneŋ wasaktitek. Goyenbe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋirde Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ hitiŋ goyen margo wa faraŋ yurtek.

11 Be, mere dirde hime gayen keŋkelakeneŋ bebak tinayiŋ yeŋbe hanner wor pomere bilmiŋ karkuwaŋ gago kayhem.

12 Be, al kurabe gwaha gwaha titekeb alhoyaŋ beleŋ igiŋ dennaŋ yeŋ nurde haŋmar beleŋ deŋ goyen guba yeŋ yeŋ gepakku dirde haŋyen. Go teŋ haŋ gobeYesu Kristu kuruse hende kamyiŋ meregoyen goke teŋ kanduk yeneŋ yeneŋ niŋkafura heŋbe gogo guba yeŋ yeŋ ge pakkudirde haŋyen. 13Moseyen saba gama irtekyeŋ guba yitiŋ mar goyen wor saba goyenupsiŋeŋ ma gama irde haŋ. Gega al beleŋal budam guba yukaŋ yeŋ turuŋ dirnayiŋyeŋbe gogo guba yeŋ yeŋ niŋ bitiŋ yadehaŋ. 14 Gega nebe det hoyaŋ niŋ ma poturuŋ turuŋ teŋ heŋ. Doyaŋ Al KuruŋYesu Kristu kuruse hende kamyiŋ goke poga turuŋ turuŋ teŋ heŋ. Nebe kurusehende kamyiŋ al Yesu goyen po gama irdehimyen. Irkeb dufayne bikkek megen niŋmata gama irde hinhin goyen wor kurusehende kamyiŋ. Niŋgeb megen niŋ matayadufayya gote yufukde ma hime. 15 Be, alkura guba yitiŋ ma guba ma yitiŋ gobe detdirŋeŋ. Al Kuruŋ beleŋ goke ma nurdehi. Yeŋbe al beleŋ Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ irde Al Kuruŋ diliŋde al gergeŋ heŋmata igiŋ po teŋ hi goke po ga nurde hi.16 Niŋgeb saba gayen gama irde hinayiŋmarbe tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ

yirde igiŋ igiŋ yirde biŋ yisikamke igiŋpo hiwoŋ yeŋ nurde hime. Yesuyen alyabereya Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ wor po hitiŋgoyen tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ gwahade poyirwoŋ yeŋ nurde hime.

17 Be, mere funaŋ direŋ tihim geb. NebeYesu niŋ igiŋ ma nurde haŋ mar beleŋmununke usu budam yawarmiriŋ. Niŋgebusu delŋeŋ gare nebe Yesuyen meteŋ algoyen dikala dirde hi. Niŋgeb deŋ kurabeleŋ usi saba gama irde sopte kanduk manunnayiŋ.

18 Be, kadne yago, Doyaŋ Al KuruŋniniŋYesu Kristu beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋdirkeb igiŋ po hiwoŋ yeŋ nurde hime.Fudinde wor po.

Page 316: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 1:1 313 Efesus 1:16

EfesusEfesus niŋ Yesuyen alya bereyahitte Pol beleŋ asaŋ kayyiŋ1 Nebe Pol, Al Kuruŋ beleŋ basiŋa nirde

Yesu Kristuyen mere basaŋ al, aposelniryiŋ. Niŋgeb ne beleŋbe deŋ Efesustaunde niŋ mar, Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋhaŋ, irde bitiŋde mat fudinde wor po AlKuruŋ gama irde haŋ mar goke teŋ asaŋgago kaŋ hime.

2 Irde Adoniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ AlKuruŋ Yesu Kristuya beleŋ buniŋeŋ dirdeigiŋ igiŋ dirdeb bitiŋ yisikamke igiŋ pohiwoŋ yeŋ nurde hime.

Al Kuruŋ beleŋ guram dirde tareŋ dirde hi3 Be, Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu

Naniŋ Al Kuruŋ turuŋ irde hitek. Yeŋbeneŋ gayen Yesu Kristuya hiteke tonniniŋguram yirde saŋiŋ yirtek det goyentumŋaŋ duneŋ hiyen. 4 Al Kuruŋbenaŋkiŋya megeŋya ma forok yirdeya neŋgayen Yesu niŋ teŋbe basiŋa diryiŋ. Basiŋadiryiŋ goyenbe yeŋ diliŋde wukkek heŋulniniŋde merem moŋ hinayiŋ yeŋ basiŋadiryiŋ. Yeŋbe neŋ gayen bubulkuŋnewor po yeŋ nurde duneŋbe 5 diriŋne weŋhenayiŋ yeŋ bikkeŋ wor po basiŋa diryiŋ.Niŋgeb Yesu Kristu gobe dumulgaŋ teŋ teŋmeteŋ niŋ kateŋbe kamyiŋ. Al Kuruŋ beleŋmata go tiyyiŋ gobe yiŋgeŋde dufayde pogwaha tiye yeŋ amaŋeŋnurdeyamata gogotiyyiŋ. 6 Niŋgeb neŋ buniŋeŋ dirde igiŋigiŋ diryiŋ goke turuŋ irde hitek. YeŋbeUrmiŋ goyen bubulkuŋne wor po yeŋnurde uneŋ hiyen geb, Urmiŋ goke teŋ neŋgayen buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ diryiŋ gobeturŋuŋ yaŋ wor po. Go diryiŋ gobe neŋbeleŋ wol henayiŋ yeŋ nurdeya ma gwahadiryiŋ. Niŋgeb gwaha diryiŋ al Al Kuruŋgoyen turuŋ irde hitek.

7 Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋigiŋ diryiŋ gobe kuruŋ wor po. Niŋgebgogo Yesu darim wok irde kamyiŋ gorepo mata buluŋniniŋ halde duneŋbe du-mulgaŋ tiyyiŋ. 8 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde heŋya dufaywukkekya meremiŋ keŋkela bebak teŋya

kuŋ kuŋ tareŋ dunuŋ gobe gwahade kurayetek moŋ. Kuruŋ wor po.

9 Bikkeŋbe Al Kuruŋ beleŋ Yesu Kristubemeteŋ gwahade gwahade tiyyeŋ yeŋ nurdehinhin dufay gobe banare po hinhin geb,al beleŋ bebak ma teŋ hinhan. Gega AlKuruŋ yiŋgeŋ nalu kiryiŋ gobe gayenterforok yitiŋ hi. Irkeb dufaymiŋ banare niŋgoyen kawan forok irke keneŋ bebak teŋhaŋ. 10 Dufay kiryiŋ gobe gahade: nalukiryiŋ goyen forok yekeb det banare niŋyakawan niŋya, irde megen niŋya naŋkiŋdeniŋya kuruŋ gayen tumŋaŋ yawaŋ gabuyirdeb Yesu Kristube det kuruŋ gote doyaŋalmiŋ iryiŋ.

11 Niŋgeb Israel mar bana neŋ gayenwor Yesuya hitekeb Al Kuruŋ beleŋ alyabereyane heŋ detne igiŋ igiŋ goyen yawar-nayiŋ yeŋ basiŋa diryiŋ. Yeŋbe dufaykura kerdeb go po gama irde hiyen geb,bikkeŋ dufaymiŋ kiryiŋ goyen po gamairde basiŋa diryiŋ. 12 Gwaha diryiŋ gobe,“Yeŋ wa meheŋ heŋ Yesu Kristu niŋ du-faymiŋ tareŋ irde, yeŋ ge po doyaŋ heŋAl Kuruŋ saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyen tu-ruŋ irde hinayiŋ,” yeŋbe gogo neŋ wabasiŋa diryiŋ. 13 Be, deŋ wor Al Kuruŋbeleŋ dumulgaŋ teŋ teŋ niŋ yitiŋmere igiŋfudinde goyen nuramiŋ. Irdeb Yesu Kristuniŋ dufaytiŋ tareŋ iramiŋ geb, Holi Spiritduneŋ yeŋ bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋatiyyiŋ goyen dunyiŋ. Holi Spirit dunyiŋgobe nere alya bereya yeŋ kawa dirdebgogo Holi Spirit dunyiŋ. 14 Holi Spiritdunyiŋ gobe neŋ beleŋ go keneŋbe kameAlKuruŋyen det igiŋ goyen yawarteke nendehenayiŋ goyen bebak dird dird niŋ dunyiŋ.Be, det yawartek gobe Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ yumulgaŋ teŋ teŋ meteŋ miŋuryiŋ goyen kuŋ kuŋ pasi iryeŋ goyentergab det goyen yawartek. Niŋgeb Al Kuruŋbeleŋ meteŋ kuruŋ turŋuŋ yaŋ wor potiyyiŋ goyen goke turuŋ irde hitek.

Pol beleŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ iryiŋ15 Niŋgeb deŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋ

Yesu niŋ dufaytiŋ tareŋ irde, Al Kuruŋyenalya bereya niŋ amaŋeŋ nurde yuneŋ haŋgote mere momoŋtiŋ nurmiriŋde mat waŋwaŋ 16 gayenter wor deŋ ge teŋ Al Kuruŋigiŋ wor po nurd uneŋ uneŋ niŋ badama heŋ hime. Nebe Al Kuruŋ mere irde

Page 317: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 1:17 314 Efesus 2:10heŋyabe deŋ ge bene sir ma yeŋ hiyen.17 Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kris-tuyen Naniŋ Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋwor po gore Holi Spirit dunke dufaytiŋwuk irde Al Kuruŋbe al dahade goyendeŋ goyen dikala dirwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irdehimyen. Gogab Al Kuruŋbe al gwahadeyeŋ keŋkela wor po nurde uneŋbe yeŋyakadom nurd guneŋ teŋ hinayiŋ. 18 Irde du-faytiŋwuk yeke alya bereya Al Kuruŋ beleŋhoy yirtiŋ mar goyen kame igiŋ wor poyiryeŋ gobe dahade goyen bebak tiwoŋ yeŋgusuŋaŋ irde himyen. Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ yuneŋ yeŋ detmiŋ gitik tiyyiŋgobe kuruŋ turŋuŋ yaŋ wor po goyen be-bak tiwoŋ yeŋ nurde hime. 19 Irde neŋ Yesuniŋ dufayniniŋ saŋiŋ irtiŋ mar bana Al Ku-ruŋyen tareŋ daha mat meteŋ kuruŋ worpo teŋ hi goyen keŋkela bebak tiwoŋ yeŋgusuŋaŋ irde himyen. Tareŋmiŋbe kuruŋwor po, tareŋ hoyaŋ kura goya tuŋandeyetek moŋ. Irde saŋiŋmiŋ neŋ bana meteŋteŋ hi gobe tareŋ hoyaŋmoŋ. 20Tareŋ gobeAl Kuruŋ beleŋ Yesu Kristu kamyiŋde matisaŋ heŋbe yende gasuŋde tukuŋ Doyaŋ AlKuruŋ irde haniŋ yase beleŋ kiryiŋ tareŋgoyen. 21 Niŋgeb Yesu gobe megen garniŋ doyaŋmar kurayen kurayen gote saŋiŋfolekwor po. Yeŋbe al deŋemyaŋ gayenterhaŋya kame forok yeŋ hinayiŋya kuruŋgote tareŋ folek wor po. 22 Al Kuruŋ beleŋdet kuruŋ gayen doyaŋ yird yird tareŋbeYesu unyiŋ. Yeŋ beleŋ Yesu doyaŋ al iryiŋgobe Yesuyen alya bereya sios niŋ teŋbegogo gwaha iryiŋ. 23Sios gobeYesuyenuliŋpigiŋ, irde Yesu yiŋgeŋbe tonaŋ. Yeŋ pogamegeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ gayendoyaŋ yirde hi. Niŋgeb det kura epte mayiŋgeŋ muŋ po pat yeŋ hoyaŋ po hiyeŋ.Yesu Kristu goreb sios bana goŋ heŋ doyaŋyirde hi geb, alya bereyamiŋ kura epte mayiŋgeŋ muŋ po hiyeŋ. Tumŋaŋ ala yendeyufukde po hinayiŋ.

2Al Kuruŋ beleŋ al gergeŋ diryiŋ

1 Bikkeŋ deŋbe Al Kuruŋyen mere manurdeb mata buluŋ teŋ hinhan geb, Al Ku-ruŋ diliŋdebe al kamtiŋ hinhan. 2Goyarebemegen niŋ mata buluŋ po gama irde hin-han. Irdeb uŋgura saŋiŋ miŋyaŋ naŋa kotaga haŋ gote doyaŋ alyen mere po nurde

gama irde hinhan. Go uŋgura goreb gayen-ter alya bereya Al Kuruŋyen mere pel irdehaŋ mar goyen doyaŋ yirde hi. 3 Bikkeŋbeneŋ wor tumŋaŋ mel go haŋ gwahadegoyen heŋbe ulniniŋde amaŋ hetek dufaypo gama irde hinhet. Irdeb daha matdaha titekeb ulniniŋde amaŋeŋ nurtek du-fay goyen bininiŋ bana makiŋ irtewoŋ yeŋnurde hinhet. Go teŋ hinhetya goyenbeAl Kuruŋ beleŋ mata buluŋ teŋ haŋyenmar goke bearar teŋ gotemuruŋgembuluŋgitik iryiŋ goyen neŋ wor tetek belŋeŋdehinhet.

4GoyenpogaAl Kuruŋyenbuniŋeŋbe ku-ruŋ wor po, irde neŋ gayen bubulkuŋnewor po yeŋ nurd nurd matamiŋ goyenmanaŋ kuruŋ wor po. 5 Niŋgeb matabuluŋniniŋ gore po mudunkeb Al Kuruŋdiliŋdeb kamtiŋ hinhet gega, Yesu Kristukamyiŋde mat isaŋ hiriŋ gwahade goyenpo, neŋ manaŋ diliŋdeb al gergeŋ wor podiryiŋ. Al Kuruŋ beleŋ gwaha mat dumul-gaŋ tiyyiŋ gobe buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ direyeŋbe gogo gwaha diryiŋ. 6 Neŋbe YesuKristuya awalikde hite. Niŋgeb Al Kuruŋbeleŋ Yesu Kristu kamyiŋde mat isaŋ hiriŋgwahade goyen po, neŋ manaŋ al gergeŋdiryiŋ. Irdeb Al Kuruŋyen gasuŋde gorYesuya heŋ detmiŋ doyaŋ yirde hinayiŋyeŋbe gogo al deŋem yaŋ diryiŋ. 7 Neŋgayen Yesu Kristuya hitekeb gogo igiŋ igiŋdiryiŋ. Al Kuruŋ beleŋ go diryiŋ gobebuniŋeŋmiŋ kuruŋ wor po goyen kawanirmeke al kame hinayiŋ mar wor keneŋ be-bak teŋ hinayiŋ yeŋbe gogo gwaha diryiŋ.

8 Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋ tikeigiŋ haŋ gobe dindikeŋde tareŋde moŋ. AlKuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde faraŋ durkebYesu niŋ dufaytiŋ tareŋ iramiŋ geb, gogodumulgaŋ tiyyiŋ. Dumulgaŋ tiyyiŋ gobeduliŋ dumulgaŋ tiyyiŋ. 9Mata igiŋ kuramateŋ hikeya dumulgaŋ tiyyiŋ. Gogab al kuramata igiŋ teŋ hiyeŋ goke epte ma yiŋgeŋge turuŋ turuŋ teŋ hiyeŋ. 10 Al Kuruŋbeal gergeŋ dird dird al. Niŋgeb mata igiŋteŋ hinayiŋ yeŋbe Yesu Kristuya neŋyagabu dirde uŋkureŋ po dirdeb gergeŋ worpo diryiŋ. Gwaha diryiŋ gobe neŋ gayenmata igiŋ teŋ hinayiŋ yeŋ bikkeŋ dufaymiŋkiryiŋ goyen po gama irde gogo gwahadiryiŋ.

Page 318: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 2:11 315 Efesus 3:6Yuda marya al miŋ hoyaŋya yade al miŋ

uŋkureŋ iryiŋ11 Be, guba yeŋ yeŋ mata gobe uliŋde

niŋ mata po geb, gayenterbe miŋ miŋmoŋ.Goyenpoga Yudamarbemata gobe fudindeyeŋ nurde gama irde haŋyen. Irdeb yiŋgeŋge yeŋ, “Neŋbe guba yitiŋ mar geb, AlKuruŋyen alya bereya,” yeŋ haŋyen. Irdedeŋ al miŋ hoyaŋbe, “Guba ma yeŋ dun-tiŋ geb, Al Kuruŋyen alya bereya moŋ,”dineŋ haŋyen. Niŋgeb deŋbe bikkeŋ da-hade hinhan goyen bitiŋ sir ma yiyyeŋ.12Goyareb deŋbe Yesu Kristuya gambuŋeŋma hinhan. Irde Israel mar bana ma hin-han. Irdeb Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdetmiŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ go tetekma po hinhan. Deŋbe megen gar heŋ AlKuruŋ ma nurd uneŋ hinhan geb, al gorekura igiŋ diryeŋ yeŋ ma po nurde hinhan.13 Bikkeŋbe Al Kuruŋ bindere muŋ kurama hinhan, gisaw wor po hinhan. Gegagayenterbe Yesu Kristu beleŋ deŋ ge teŋdarim wok irde kamyiŋ goke teŋbe yeŋyaheŋ Al Kuruŋ bindere wor po haŋ.

14 Yesu Kristube al biŋ yisikamke igiŋheŋ heŋ gote miŋ al. Niŋgeb bikkeŋ neŋYuda marya deŋ al miŋ hoyaŋya kahal-tebe bipti saŋiŋ kuruŋ wor po hinhin gega,Yesu kamyiŋ goreb bipti goyenupewuryiŋ.Irdeb neŋ gayen gabu dirke almiŋ uŋkureŋpo hitiŋ hite. Yeŋ beleŋbe neŋ kahaltebipti kuruŋ kadom igiŋ ma nurd guneŋteŋ hoyaŋ hoyaŋ hityen goyen upew uryiŋ.15 Yeŋbe neŋ ge teŋ kamyiŋ geb, goketeŋbe Moseyen sabaya gote saba mukŋeŋkurayen kurayen katiŋ kuruŋ goyen pasikiryiŋ. Go tiyyiŋ gobe Yuda marya al miŋhoyaŋya goyen yawaŋ gabu yirde al miŋuŋkureŋ gergeŋ, Yesuyen alya bereya yirdyird niŋ tiyyiŋ. Niŋgeb go mata tiyyiŋgore dirkeb gago awalikde hite. 16 YeŋbeYuda marya al miŋ hoyaŋya kahalte asogohiyen goyen kuruse hende kamyiŋ gorepo pasi kiryiŋ. Irdeb al miŋ irawa goyenyawaŋ gabu yirde al miŋ uŋkureŋ po iryiŋ.Gwaha diryiŋ gobe neŋ gayen tumŋaŋ AlKuruŋya awalikde hinayiŋ yeŋbe gogo du-mulgaŋ tiyyiŋ. 17 Yeŋ beleŋ waŋbe deŋAl Kuruŋ bindere ma hinhanya neŋ Yudamar Al Kuruŋ bindere hinhet marya gayentumŋaŋ awalikde heŋ heŋ niŋ mere igiŋgoyen momoŋ diryiŋ. 18 Niŋgeb deŋya

neŋya tumŋaŋ Yesu Kristu beleŋ meteŋtiyyiŋ goke Holi Spirit titiriŋ geb, yendetareŋdebe epte Adoniniŋ Al Kuruŋ hittekutek hite.

Al Kuruŋyen ya balem wor pobe neŋ gago19Niŋgebdeŋ almiŋhoyaŋgoyengayen-

terbe albak yara ma haŋ. Neŋ gayen AlKuruŋyen gasuŋde hite gwahade goyen po,deŋ wor gor niŋ alya bereya haŋ. 20 Neŋaposelya Al Kuruŋyen mere basaŋ mar po-rofetyabe ya tola yara. Irde Yesu Kristuyiŋgeŋbe armo tola go gwahade goyen.Munaŋ deŋbe tola yimiytiŋ goyen hendeya irtiŋ go gwahade. 21 Ya kiŋkiniŋya yaird ird det kuruŋ gobe kahalte niŋ tolakuruŋ goyenter basaŋ hitiŋ haŋ gwahadegoyen po, neŋ wor tumŋaŋ Yesuyen yu-fukde gabu irde uŋkureŋ po hite. Niŋgebneŋ tumŋaŋ gare po Al Kuruŋyen ya balemgo gwahade yara hite. 22 Munaŋ deŋ worYesuya awalikde haŋ geb, neŋya tumŋaŋgabu dirde Al Kuruŋ diliŋde ya balem worpo dirde hi. Gogab Holi Spiritbe igiŋ deŋbana hiyeŋ. Holi Spirit hiyeŋde gorbe AlKuruŋ wor hiyeŋ geb, gogo gabu dirde AlKuruŋ diliŋde ya balem yara dirde hi.

3Al Kuruŋyen dufay banare hitiŋ goyen

kawan forok yiriŋ1 Niŋgeb goke teŋbe ne Polbe deŋ Yuda

mar moŋ al miŋ hoyaŋ niŋ teŋ Yesu Kris-tuyen meteŋ teŋ himeke al beleŋ nad ko-yare nerke gago hime. 2 Fudinde, Al Kuruŋbeleŋbe alya bereya buniŋeŋ yirde igiŋigiŋ yird yird meteŋ goyen deŋ ge teŋ nenunyiŋ gobe nurde haŋ gogo. 3 NiŋgebAl Kuruŋbe dufaymiŋ banare hinhin goyennikala niryiŋ. Irkeb asaŋde gar meheŋdegoke muŋ kura kayhem gogo. 4 Niŋgebdeŋ beleŋ kapyaŋ heŋbe Yesu Kristu niŋyitiŋ mere gote miŋ banare niŋ goyen nedahamat nurde hime goyen bebak tinayiŋ.5 Bikkeŋbe Al Kuruŋ beleŋ meremiŋ ba-nare niŋ goyen kawan ma irde hinhin.Goyenpoga gayenterbe Holi Spirit beleŋneŋ aposelya porofetya Al Kuruŋ diliŋdewukkek hityen gayen bebak diryiŋ. 6 Be,meremiŋ banare niŋ gobe gahade: YesuKristu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen nurdeyeŋya heŋbe deŋ al miŋ hoyaŋ wor neŋ

Page 319: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 3:7 316 Efesus 4:2Yuda marya tumŋaŋ detmiŋ igiŋ Al Kuruŋbeleŋ duneŋ yiriŋ gote miŋ mar hetek.Irde deŋya neŋyabe al miŋ uŋkureŋ pohitiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋgwahade gwahade yireŋ yeŋ biŋa tiyyiŋgobe neŋ tumŋaŋ yawartek.

7 Al Kuruŋbe buniŋeŋ nirde igiŋ igiŋnirde yende meteŋ teŋ teŋ tareŋ nunyiŋ.Irdeb Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ gayen tagaltagal meteŋ nunyiŋ. 8 Nebe Al Kuruŋyenalya bereya kuruŋ haŋ bana goŋ al kuradeŋem miŋmoŋ wor po yeŋ nurde yuneŋhaŋyen gote yufukde hime. GoyenpogaAl Kuruŋ beleŋ al mali ne gahade garemeteŋ titek moŋ gayen meteŋ goyen nun-yiŋ. Irkeb Yesu Kristu beleŋ alya bereyaigiŋ igiŋ yirde hi gobe kuruŋ wor po neŋal beleŋ epte ma bebak titek goyen al miŋhoyaŋ hitte tukuŋ tagalde hime. 9Al Kuruŋnaŋkiŋya megeŋya yiryiŋ al gore bikkeŋwor po damam damam kuŋ hinhan ku-ruŋ goyen dufaymiŋ banare hinhin goyenal tumŋaŋ kawan po momoŋ yirde tukuŋhayiŋ ninyiŋ geb, gago tagalde tukuŋhime.

10 Yeŋ beleŋ gwaha tiyyiŋ gobe du-faymiŋ wukkeŋ igiŋ wor po kurayen ku-rayen goyenYesuyen alya bereya sios beleŋkawan forok yirde hinayiŋ yeŋ gogo gwahatiyyiŋ. GogabAl Kuruŋyenmiyoŋyiŋgeŋyahaŋ goya uŋgura naŋa kota ga haŋ kuruŋgoyen Al Kuruŋyen dufay wukkeŋ kurayenkurayen kuruŋ goyen nurde bebak tinayiŋ.11 Al Kuruŋ beleŋ mata go tiyyiŋ gobebikkeŋwor pomegeŋya naŋkiŋyama forokyekeya mata goyen tiyeŋ yeŋ nurde hinhingoyen kuŋ kuŋbe Doyaŋ Al KuruŋniniŋYesu Kristu meteŋ tiyyiŋde gor matbe du-faymiŋ goyen kawan forok iryiŋ.

12 Neŋbe Yesu niŋ dufayniniŋ saŋiŋ irdeyeŋya hite geb, Al Kuruŋ hitte kuŋ kuŋniŋ kandukŋeŋ ma nurde hitek. Irdefudinde yeŋbe neŋ ge amaŋeŋ nurde hi goyeŋ hekkeŋ nurdeya igiŋ yeŋ hitte kutek.13Niŋgeb kanduk kuruŋ keneŋ hime gayengake, “Neŋ ge teŋ gogo kanduk keneŋhi,” yeŋ nurdeb goke bitiŋde buluŋeŋ manurnayiŋ. Kanduk teŋ hime gabe deŋtiŋturŋuŋ yaŋ heŋ heŋ ge gago teŋ hime geb,goke ma nurnayiŋ.

14 Niŋgeb goke teŋbe dokolhoŋne yugu-luŋ teŋ Adoniniŋ doloŋ irde turuŋ irdehime. 15 Yeŋbe gasuŋmiŋde niŋ miyoŋ

yagoya alya bereya megen haŋ goya kuruŋgoyen yiryiŋ. Irdeb yende naniŋ hiriŋgeb, deŋe buda kuruŋ gobe yeŋ hitte matforok yamiŋ. 16 Niŋgeb nebe Adoniniŋtareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ hende wor po goreHoli Spirit dunke dufaytiŋ tareŋ irwoŋyeŋ gusuŋaŋ irde hime. 17 Gogab YesuKristu niŋ hekkeŋ nurd nurd matare matYesu gobe deŋya hinayiŋ. Irde Al Ku-ruŋya al kadtiŋya niŋ amaŋeŋ nurd yuneŋyuneŋ matabe megeŋ beleŋ he filginiŋ ya-narde hike saŋiŋ huwarde haŋ go gwahadehinayiŋ. 18 Irde deŋya kadtiŋ yago AlKuruŋyen alya bereya goyen Yesu Kristubeleŋ deŋ goyen bubulkuŋne wor po yeŋnurde duneŋ hi goyen dahade yeŋ bebaktiwoŋ yeŋ nurde hime. Al beleŋ det ku-rate hendemiŋ, pelyeŋmiŋ, ulyaŋmiŋyabedukuŋmiŋya goyen tuŋaŋ teŋbe kuruŋmiŋgoyen bebak teŋ haŋyen gwahade goyenpo, deŋ wor Yesu beleŋ amaŋeŋ nurdduneŋ hi goyen dahade yeŋ keŋkela be-bak tiwoŋ yeŋ nurde hime. 19 Yeŋ beleŋdeŋ goyen bubulkuŋne wor po yeŋ nurdduneŋ hi gobe epte ma tumŋaŋ gwahadeyeŋ nurde bebak tinayiŋ. Goyenbe deŋbeleŋ muŋ kura bebak tiwoŋ yeŋ Al Kuruŋgusuŋaŋ irde hime. Gogab Al Kuruŋyendufayya mata igiŋya goyen yadeb ep worpo henayiŋ.

20 Al Kuruŋyen tareŋbe neŋ bana heŋmeteŋ teŋ hiyen. Irde tareŋmiŋ gobe ku-ruŋ wor po geb, Al Kuruŋ beleŋ gwahadegwahade dunwoŋ yeŋ nurde gusuŋaŋ irdehityen goyen folek wor po duneŋ hiyen.21 Niŋgeb Yesu Kristuyen alya bereya siosbeleŋ Yesu Kristuya heŋbe hugiŋ hugiŋAl Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irde hinayiŋ.Fudinde wor po.

4Yesuya awalikde heŋ uŋkureŋ hetek

1 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ mata kerdegama irnayiŋ yeŋ hoy diryiŋ goyen pogama irde hinayiŋ. Ga dineŋ hime gabene, Doyaŋ Al Kuruŋyen meteŋ teŋya ko-yare heŋ kanduk teŋ hime al gare goke ugpo dineŋ hime gago. 2 Niŋgeb dindikeŋge turuŋ turuŋ ma po teŋ hinayiŋ, diltiŋkamke balmiŋ po hinayiŋ. Irde al kadtiŋkura matamiŋ igiŋ hewoŋ yeŋ doyaŋ heŋheŋ ge piŋeŋ ma heŋ hinayiŋ. Irde ditiŋ

Page 320: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 4:3 317 Efesus 4:19ge amaŋeŋ nurd guneŋ teŋ gab matatiŋhoyaŋ hoyaŋ hinayiŋ goyen gokema nurdehinayiŋ. 3 Deŋ tumŋaŋ Holi Spirit beleŋbitiŋ yisikamde kaŋ beleŋ giti dirtiŋ yaradirkeb uŋkureŋ po hitiŋ yara awalikdehaŋ. Niŋgeb gwahade heŋ heŋ goyen badama heŋ goke kurut wor po yeŋ hinayiŋ.4 Deŋ kuruŋ gobe hoyaŋ hoyaŋ goyenbeYesuya heŋbe uŋkureŋ po haŋ. Irdeb HoliSpirit deŋ bana hi gobe hoyaŋ miŋmoŋ,uŋkureŋ po. Irde neŋ kuruŋ gabe Al Kuruŋbeleŋ kame igiŋ direŋ yeŋ hoy diryiŋ gokepo nurde doyaŋ heŋ hite. 5 Doyaŋ AlKuruŋniniŋ manaŋ uŋkureŋ po, irde yeŋge dufayniniŋ saŋiŋ ird ird goya baptaisteŋ teŋya wor uŋkureŋ po. 6 Al Kuruŋwor uŋkureŋ po. Yeŋbe neŋ kuruŋ gateAdoniniŋ. Yeŋ beleŋ po gab neŋ kuruŋgayen doyaŋ dirde hiyen. Irde neŋyaheŋbe meteŋ teŋ hiyen.

7 Goyenbe Al Kuruŋbe Yesu Kristu beleŋneŋ gayen gwahade gwahade yireŋ yeŋnurde hiyen goyen po gama irde buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde hiyen. Go dirde hiyengobe muruŋgem teweŋ yeŋ nurdeya madirde hiyen, duliŋ dirde hiyen. 8 Gwahatiyyiŋ goke asaŋmiŋdebe gahade katiŋ hi:“Yeŋbe Al Kuruŋyen gasuŋde hurkuriŋ.Goyareb Satan fole irde alya bereya Satan

yufukde haŋyen mar kuruŋ goyensiŋa yirde yade hurkuriŋ.

Irdeb alya bereya yende tareŋ goyen da-mum moŋ duliŋ yunyiŋ,” yitiŋ hi.Tikiŋ 68:18

9 Be, asaŋde katiŋ gwahade po, “YeŋbeAl Kuruŋyen gasuŋde hurkuriŋ,” gotemiŋbe Yesube megen gar kateŋ kamde gabhuwarde hurkuriŋ goke yitiŋ. 10 Niŋgebhendemat katyiŋ al Yesu gore pomegeŋyanaŋkiŋya irde det kuruŋ gote miŋ alwor po heŋ doyaŋ yirde heŋ yeŋbe gogosopte naŋkiŋ fole irde hende wor poAl Kuruŋyen gasuŋde hurkuriŋ. 11 Yeŋbeleŋ po neŋ alya bereyamiŋ gayen meteŋkurayen kurayen gote tareŋ dunyiŋ. Alkurabe Yesuyen mere basaŋ mar aposelyirde, munaŋ kurabe Al Kuruŋyen merebasaŋ mar porofet yirde, munaŋ kurabeYesu niŋ yitiŋ mere igiŋ tagalde tukuŋtukuŋ mar yirde, munaŋ kurabe Yesuyenalya bereya doyaŋ yird yird mar yirdeb,kurabe Al Kuruŋyen mere saba yird yird

mar yirtiŋ haŋ. 12 Niŋgeb Yesu Kristubeleŋ neŋ Al Kuruŋyen alya bereya saŋiŋgwahade duntiŋ gobe Al Kuruŋyen alyabereya faraŋ yurtekbe tumŋaŋ tareŋ heŋkuruŋ henayiŋ yeŋbe gago tareŋmiŋduntiŋ hite. 13 Niŋgeb meteŋ duntiŋgobe gwahader kuŋ kuŋ neŋ tumŋaŋdufayniniŋ Al Kuruŋ Urmiŋ Yesu Kristuniŋ saŋiŋ irde yeŋbe al gwahade yeŋ nurdeyeŋya kadom nurd guneŋ teŋ awalikdehitek. Irdeb Yesuyen mere gama ird irdmataniniŋdebe parguwak yara heŋ Yesubeleŋ mata igiŋ teŋ hinhin gwahade poteŋ hitek. 14Neŋbe diriŋ kalak beleŋ merefudindeya usi mereya nurde bebak ma teŋhaŋyen gwahade goyen ma teŋ hitek. Aldufaymiŋ diriŋ kalak yara gwahade gobeusi mar beleŋ mata kurayen kurayen matusi yirke mata buluŋde kateŋ haŋyen. Goteŋ haŋyen gobemakaŋ duba beleŋ dakdaktuktawaŋ irke dakdak gobe kwe yiyyeŋbeleŋ goŋ ma kuyeŋ go gwahade goyen.Niŋgeb neŋbe usi mere goyen bebak teŋbegamama irtek. 15 Irde kadniniŋ ge amaŋeŋnurd yuneŋ heŋya go hende mere fudindepo teŋ hitek. Gwahade po teŋ kuŋ kuŋbeAl Kuruŋyen alya bereya tareŋ po heŋDoyaŋ Alniniŋ Yesu Kristu beleŋ mataigiŋ teŋ hinhin gwahade po teŋ hitek.16 Neŋbe Yesu Kristuyen uliŋ pigiŋ yara,munaŋ yeŋbe tonaŋniniŋ yara. Niŋgebal teŋeŋ beleŋ kiŋkiniŋ yukuŋ basaŋ hekeal uliŋ pigiŋ uŋkureŋ hiyyeŋ go gwahadegoyen neŋbe Yesu hitte mat basaŋ heŋbekurabe haniŋ, kurabe kahaŋ gwahade alahitiŋ hite. Niŋgeb meteŋ nende gigenduntiŋ goyen kadniniŋ ge amaŋeŋ nurdeyuneŋya meteŋ teŋ hitekbe neŋ tumŋaŋtareŋ heŋbe yeŋ yara hetek.

Yesu Kristuya heŋ al gergeŋ hitiŋ gotemata17 Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋyen saŋiŋde

hayhay dire yeŋ gahade mere direŋ tihim:deŋbe Al Kuruŋma nurd uneŋ haŋyenmarbeleŋ mata teŋ haŋyen gwahade ma teŋhinayiŋ. Gomar gote dufaybemiŋmiŋmoŋwor po. 18 Dufaymiŋbe kidomak, titmiŋwor po, Al Kuruŋyen mere epte ma bebaktitek haŋ. Irde gomar gobe biŋde Al Kuruŋpel irde meremiŋ nurtek ma yirde hiyengeb, Al Kuruŋ beleŋ al gergeŋ yirtek mahaŋ. 19 Yeŋbe mata buluŋmiŋ ge memya

Page 321: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 4:20 318 Efesus 5:6muŋ kurama heŋ haŋyen. Irdemata buluŋniŋ amaŋeŋ nurde go bana po kuŋbe matagoyen teŋ teŋ niŋ po nurdeb mata buluŋteŋ tebaŋ teŋ haŋyen.

20 Goyenpoga deŋbe haŋkapya YesuKristu niŋ yitiŋ saba goyen nuramiŋyabemata buluŋ gwahade gote saba ma nu-ramiŋ. 21 Deŋbe fudinde wor po yeŋ gesaba dirke nuramiŋ. Irdeb deŋ Yesu gamairde haŋ mar goyen mere fudinde Yesubana hi goyen goke wor saba dirke nu-ramiŋ. 22 Niŋgeb mata buluŋ teŋ hinhangoyenterbe dufay bikkek buluŋ gore lom-lom dirke go po gama irde hoŋgay netekhaŋyen geb, dufay bikkek buluŋ gobe tubulpo tinayiŋ. 23 Irkeb matatiŋya dufaytiŋyagobe Al Kuruŋ beleŋ sope yirde gergeŋwor po diryeŋ. 24 Niŋgeb deŋbe dufayyamataya gergeŋ Al Kuruŋyen goyen bitiŋbana yerde yeŋdiliŋdemata huwakyamatawukkeŋya goyen po teŋ hinayiŋ.

25 Niŋgeb deŋ Yesuyen alya bereyabeusi ma teŋ hinayiŋ. Mere fudinde pokadom momoŋ gird teŋ hinayiŋ. Neŋkuruŋ gayenbe miŋniniŋ uŋkureŋ Yesupo geb, gago momoŋ dirde hime. 26 Be,bearartiŋ beleŋ dirke mata buluŋde kat-nak geb, nurde ga hinayiŋ. Kadtiŋ kurabitiŋ ar yirde gwahade po hike kuŋ naŋama kurkuyeŋ. 27 Gwaha tinayiŋbe Satanbeleŋ buluŋ dirtek beleŋ kerd unnayiŋ geb,gwaha ma teŋ hinayiŋ. 28 Kawe mata teŋhaŋ mar gobe bada po henayiŋ. Irdebyiŋgeŋ haniŋde meteŋ igiŋ teŋ hinayiŋ.Irde meteŋmiŋ gote igineŋ yadebe al kuradet kuraŋ amu heŋ haŋ mar goyen faraŋyurde hinayiŋ. 29Merebe kadtiŋ biŋ buluŋyirtek mat mamere teŋ hinayiŋ. Mere igiŋfaraŋ yurke tareŋ heŋ hitek mere po gateŋ hinayiŋ. Mere igiŋ gwahade teŋ hinay-iŋbe kadtiŋ kura kanduk bana heŋ yul yeŋhaŋ gore nurdeb sopte tareŋ heŋ hinayiŋ.30 Irde Holi Spirit gobe kura muŋ biŋ bu-luŋ ma po irde hinayiŋ. Al Kuruŋ beleŋHoli Spirit dunyiŋ gobe nalu funaŋde alyabereyamiŋ goyen nigeŋ hitte yumulgaŋtiyeŋ yeŋ basiŋa dirde kawa dirtiŋ yarabeHoli Spirit gogo dunyiŋ. 31 Niŋgeb deŋbekadtiŋ ge buluŋ nurd nurd mata, meremisiŋeŋ yaŋ yird yird mata, bearar mata,kwep kwep mata, mere buluŋ mat teŋteŋ matayabe mata buluŋ hoyaŋ kurayen

kurayen goyen manaŋ yubul po tinayiŋ.32 Kadtiŋ igiŋ igiŋ yirde yeŋ ge buniŋeŋnurde yuneŋ hinayiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋYesu Kristu niŋ teŋ mata buluŋtiŋ haldedunyiŋ gwahade po, deŋ wor kadtiŋ kurabuluŋ dirkeb mata buluŋmiŋ halde yuneŋhinayiŋ.

5Al Kuruŋyen mata hulsi yara go po gama

irde hinayiŋ1 Niŋgeb hugiŋeŋ matatiŋbe yeŋ teŋ

hiyen goyen po teŋ hinayiŋ. Deŋbe Al Ku-ruŋyen dirŋeŋ weŋ, yeŋ beleŋ bubulkuŋnewor po yeŋ nurd duneŋ hiyen. 2 YesuKristube neŋ gayen bubulkuŋne wor poyeŋ nurdeb faraŋ yure yeŋ yiŋgeŋ ge manurdeb neŋ ge kamyiŋ. Go tiyyiŋ gobe AlKuruŋ det hamŋeŋ igiŋ muŋ kura galakirde kumga teŋ unke hamŋeŋ igiŋ muŋnuryeŋ go gwahade goyen iryiŋ. Niŋgebdeŋ wor Yesu beleŋ tiyyiŋ gwahade goyenpo, al kadtiŋ ge amaŋeŋ wor po nurdeyuneŋ hinayiŋ.

3 Deŋbe leplep mata ma teŋ hinayiŋ,irde mata buluŋ mormok dapŋa kukuwabeleŋ mata titŋeŋ ma teŋ hinayiŋ. Irdedet uguŋ po yade yade niŋ ma dufayheŋ hinayiŋ. Mata buluŋ gwahade gobeneŋ Al Kuruŋyen alya bereya beleŋ titekmata moŋ geb, gago dineŋ hime. Niŋgebmata gwahade goke dufay muŋ kura mapo henayiŋ, irde goke muŋ kura ŋut mayenayiŋ. 4 Deŋbe nanyaŋ mereya merekukuwamŋeŋya ma teŋ hinayiŋ, irde karimere buluŋma teŋ hinayiŋ. Mata gwahadegobe deŋ beleŋ titekmoŋ. Niŋgebmata bu-luŋ gwahade teŋ hitiŋ yarabe Al Kuruŋ poga igiŋ nurde uneŋ hinayiŋ. 5 Deŋbe meregayen keŋkela nurde hinayiŋ: leplep matateŋ haŋ mar, mata buluŋ mormok dapŋakukuwa beleŋ titŋeŋ teŋ haŋ maryabe, detug po yad yad niŋ po dufay heŋ haŋ maryagobe Yesu Kristuya Al Kuruŋya beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ yird yird bana goŋ eptema hinayiŋ. Det ug po yad yad niŋ podufayheŋhaŋmarbedet goreAl Kuruŋmiŋhiyyeŋ. 6 Irde al kura go ma kenke waŋusi mere miŋ miŋmoŋ ma diryeŋ. Usimere wor wor goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋmeremiŋ pel irde haŋ mar goyen bearar

Page 322: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 5:7 319 Efesus 5:31yirde buluŋ yiryeŋ geb. 7 Niŋgeb mata goteŋ haŋ mar goya awalik ma heŋ hinayiŋ.

8 Be, deŋ goyen bikkeŋbemata buluŋyenkidoma bana po hinhan. Gega gayen-terbe Doyaŋ Al Kuruŋyen alya bereya haŋgeb, hulsi bana haŋ. Niŋgeb hulsire niŋmata po ga teŋ hinayiŋ. 9 Hulsi banahaŋ marbe mata igiŋ, mata huwakyabemata fudindeya goyen kuruŋ forok yirdehaŋyen. 10 Niŋgeb matabe Al Kuruŋ beleŋigiŋ nurtek goyen teŋ teŋ niŋ po kurut yeŋhinayiŋ. 11 Irdeb kidomare niŋ mata mateŋ hinayiŋ. Mata gwahade gobe igineŋigiŋ kurama forok yirde haŋyen, hubu worpo. Niŋgeb deŋbe al kura mata gwahadetike yeneŋbe kawan po kuŋ mata gobebuluŋ yineŋ mere saŋiŋ po yirde hinayiŋ.12Nebe mata buluŋ mar gore mata banarebalmiŋ teŋ haŋyen gobememyak geb, goketagaltek ma nirde hi. 13 Goyenpoga AlKuruŋyen mere hulsi yara goreb banaremata buluŋ teŋ haŋyen goyen kawan forokyiryeŋ. 14 Al Kuruŋyen mere hulsi yaragobe deŋ bana hiyeŋ geb, goreb almetmatabuluŋ yade kawan forok yirde hiyeŋ. Goketeŋbe gahade katiŋ hi:“Deŋ Al Kuruŋ diliŋde firtiŋde haŋ marbe

huwarnayiŋ.Irde deŋ Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋ haŋ mar

wor huwarnayiŋ.Irkeb Mesaia beleŋ meremiŋ hulsi yara

goyen dunke deŋ bana heŋ hulsimelak hitiŋ yara teŋ hiyeŋ,” yitiŋhi.

15 Niŋgeb deŋbe keŋkela wor po heŋga hinayiŋ. Al kukuwa yara ma heŋbeal dufaymiŋ wukkek yara heŋ hinayiŋ.16 Nalu ga hite gayenterbe mata buluŋ pokuruŋ hi. Niŋgeb mata igiŋ teŋ hitekkura hike yeneŋbe kame ga ma yenayiŋ.Mata gobe tinayiŋ. Moŋgo titmiŋeŋ hikenalu ga hubu hiyyeŋ geb. 17 Irdeb dufaykeŋkela ma heŋya mali mali kukuwa beleŋmata titiŋ yara ma teŋ hinayiŋ. Gwahatitŋeŋbe Al Kuruŋyen dufay keneŋ bebakteŋbe go po gama irde hinayiŋ. 18 Kukuwafe deŋ buluŋ dirtek goya nene kukuwama henayiŋ. Gwaha titŋeŋbe Holi Spiritteke gore po doyaŋ dirde hiyeŋ. 19 Irdebtikiŋ asaŋde niŋ tikiŋya Al Kuruŋ turuŋird ird tikiŋyabe Holi Spirit beleŋ bitiŋdetikiŋ yupul titiŋ goyen kadtiŋ yagoya tikiŋ

heŋ hinayiŋ. Bitiŋde mat amaŋeŋ worpo nurde Al Kuruŋ isoka irde tikiŋ heŋhinayiŋ. 20 Irde mata kuruŋ deŋ hitteforok yitiŋ goke Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ YesuKristu deŋemde Nanniniŋ Al Kuruŋ igiŋnurde uneŋ hinayiŋ.

Ire uŋyat heŋ heŋ mata igiŋ21 Be, deŋ beleŋ Yesu Kristu palap irde

haŋyen goyen matare po kadtiŋde merenurde teŋ hinayiŋ. 22 Niŋgeb deŋ bere al-metiŋ yaŋbe Yesube Kuruŋniniŋ yeŋ yendeyufuk bana haŋyen gwahade goyen al-metiŋ yagot yufukde hinayiŋ. 23 Yesuyenalya bereya sios gote doyaŋ al wor pobeYesu gwahade goyen po, albe berem yagotdoyaŋ mar geb. Yesu Kristube yende alyabereya sios gote Yumulgaŋ teŋ teŋ Al.Irde sios gobe Yesuyen uliŋ pigiŋ yara.24Niŋgeb sios beleŋ Yesu Kristu yufukde higwahade goyen po, deŋ bere wor almetiŋyagot yufuk bana po heŋ meremiŋ kuruŋgoyen gama po irde hinayiŋ.

25 Be, deŋ al berem yaŋbe Yesu Kristubeleŋ yende alya bereya sios goyenbubulkuŋne wor po yeŋ nurde yeŋ ge teŋkamyiŋ gwahade goyen po, deŋ wor bertiŋyago niŋ amaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ.26 Yesube alya bereyamiŋ sios beleŋ AlKuruŋyen mere nurde go po gama irdefe baptais teŋ Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋhinayiŋ yeŋ gogo sios niŋ teŋ kamyiŋ.27 Yeŋbe alya bereyamiŋ goyen halde wukyirde, uliŋde firfurŋeŋ wor po det hoyaŋbuluŋeŋ kura miŋmoŋ yirmekeb Al Kuruŋdiliŋdewukkek kusamuŋworpoyire yeŋbegogo kamyiŋ. 28 Niŋgeb Yesu beleŋ gotiyyiŋ gwahade goyen po, deŋ al wor bertiŋyagobe nindikeŋde ulniniŋ yeŋbe bertiŋyago niŋ amaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ. Alkura berem niŋ amaŋeŋ nurde hiyeŋ gobeyiŋgeŋ ge amaŋeŋnurdehiyeŋ go gwahadegeb. 29Neŋ kuruŋ gabe ulniniŋ gayen eptema asogo yirde buluŋ yirde hityen. Gwahayirtiŋeŋbe paka yirde keŋkela sope yirdehityen. Gwahade goyen po, Yesu Kristuwor yiŋgeŋde uliŋ pigiŋ sios goyen keŋkeladoyaŋ irde hiyen. 30Neŋbe Yesuyen haniŋ,kahaŋyabe diliŋya gwahade po geb, gogokeŋkela doyaŋ dirde hiyen. 31 Be, alyaberemya gabu heŋ heŋ mata wor gwahade

Page 323: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 5:32 320 Efesus 6:18

geb, gokeAl Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋhi:“Goke teŋbe albe miliŋya naniŋya yubul

teŋ bere teŋbe ire uŋya hiriryeŋ.Irdeb alya bereya gobe irawa moŋ uŋkureŋ

po hiriryeŋ,” yitiŋ. Tikula 2:2432 Mere gabe al mali mali bebak titek moŋ,mere gate miŋbe kuruŋ wor po. Mere gabeYesu Kristuya yende alya bereya siosya niŋyitiŋ yeŋ nurde hime. 33Niŋgeb deŋ al wormere gayen gama irdeb bertiŋ yago niŋdindikeŋ ge amaŋeŋ nurde haŋ gwahadegoyen nurde yuneŋ hinayiŋ. Irde deŋberebe almetiŋ yago palap yirde hinayiŋ.

6Diriŋya naniŋya miliŋyat mata igiŋ

1 Be, deŋ diriŋ wor Doyaŋ Al Kuruŋ yu-fukde haŋ geb, adotiŋya mamtiŋyat merenurde gama irde hinayiŋ. Mata gobeAl Kuruŋ diliŋde mata igiŋ, huwak worpo. 2-3 Al Kuruŋ beleŋ Mose saba uny-iŋde gor saba kurabe, “Adotiŋya mamtiŋyapalap yirde hinayiŋ,” yitiŋ hi. Irdeb sabagote muruŋgem niŋ biŋa teŋyabe gahayiriŋ: “Gwaha teŋ hinayiŋbe igiŋ po heŋbeulyaŋde heŋbe araŋ ma kamnayiŋ,” yi-tiŋ. Saba hoyaŋdebe gwaha kura ma yitiŋ,gayen sabare po gab biŋa gayen tiyyiŋ.

4 Be, deŋ diriŋ naniŋ yagobe diriŋtiŋyago bearar teŋ hitek mat ma mata yirdehinayiŋ. Gwaha yirtiŋeŋbeDoyaŋAl Kuruŋbeleŋ deŋ naniŋ yago saba dirde matatiŋsope dirde hiyen gwahade goyen po yirdehinayiŋ.

Meteŋ marya doyaŋ marmiŋyat mata igiŋ5 Be, deŋ al kurate yufukde heŋ meteŋ

teŋ haŋ marbe doyaŋ martiŋ yago kafurayirde yende mere po gama irde hinayiŋ.Irde bitiŋde mat wor po Yesu Kristu niŋmeteŋ teŋ uneŋ hite yara nurdeya meteŋteŋ yuneŋ hinayiŋ. 6 Doyaŋ martiŋ yagobeleŋ deneŋ hikeya po gwaha titekeb tu-ruŋ dirnayiŋ yeŋ nurdeya ma meteŋ teŋhinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe Yesu Kristuyenmeteŋ mar beleŋ meteŋ teŋ haŋyen gwa-hade goyenpo, Al Kuruŋyendufay po gamairde bitiŋde mat wor po doyaŋ martiŋ gemeteŋ teŋ yuneŋ hinayiŋ. 7Niŋgeb deŋbeal niŋ ma meteŋ teŋ hite Doyaŋ Al Kuruŋniŋ meteŋ teŋ hite yeŋ nurdeya bitiŋde

mat wor po doyaŋmartiŋmeteŋ teŋ yuneŋhinayiŋ. 8 Doyaŋ Al Kuruŋbe meteŋ al madoyaŋ al hitek gokemamuruŋgemdunyeŋ.Meteŋya mataya igiŋ teŋ hinayiŋ mar gopo gab muruŋgem yunyeŋ.

9 Be, deŋ doyaŋ mar wor gwahade pometeŋ martiŋ yago buluŋ buluŋ ma yirdehinayiŋ. Deŋya meteŋ martiŋyat doyaŋaltiŋ wor pobe uŋkureŋ po, Al Kuruŋyengasuŋde hi. Yeŋbe al kura po igiŋ igiŋyirde, kurabe buluŋ buluŋ yirde ma teŋhiyen geb gago dineŋ hime.

Al Kuruŋyen fuleŋa marte det10 Be, merene funaŋbe gahade: deŋbe

Doyaŋ Al Kuruŋya heŋ yende tareŋ kuruŋgoyen yufuk bana goŋ heŋ tareŋ heŋ hi-nayiŋ. 11 Irdeb Satanya fuleŋa teŋ teŋdeniŋ det Al Kuruŋ beleŋ duntiŋ kuruŋgoyen hor yirde hinayiŋ. Gogab Uŋgu-rayen usi mata buluŋ kuruŋ goyen igiŋfole yirnayiŋ. 12Neŋbe alya ma fuleŋa teŋhite. Megen niŋ mar kidoma bana haŋgote doyaŋ mar kurayen kurayen goyabeuŋgura naŋa kota ga haŋ kuruŋ goya fuleŋateŋ hite. 13 Goke teŋ deŋbe nalu buluŋdeuŋgura asogo yirtek yeŋbe fuleŋare niŋdet Al Kuruŋ beleŋ duntiŋ goyen yade horyirde ga hinayiŋ. Gogab fuleŋa tukuŋ mu-ruŋde irdeb igiŋ saŋiŋ pohuwardehinayiŋ.14 Niŋgeb tareŋ heŋ heŋ niŋbe Al Ku-ruŋyen mere fudinde goyen fuleŋare kuŋkuŋde niŋ mal timtiŋeŋ irde ga hinayiŋ.Irdeb mata huwakbe dari mala pet teŋ teŋniŋ dumuŋtiŋ pet teŋ hinayiŋ. 15 Munaŋfuleŋare niŋ kahaŋbasaŋtiŋ yarabe Al Ku-ruŋya awalik heŋ heŋ mere igiŋ goyentagal tagal niŋ gitik teŋ ga hinayiŋ. 16 Irdebhinayiŋ kuruŋ goyenAl Kuruŋniŋ dufaytiŋtareŋ irde haŋ gobe maymaytiŋ yara heŋhiyeŋ. Gogab uŋgura beleŋ dufay bu-luŋ kura deŋ hitte kili misiŋde kak kerdeyumultiŋeŋ irde hikeb igiŋ yisikamde hi-nayiŋ. 17 Irdeb Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋteŋ teŋ gobe fuleŋare niŋ tonaŋ aw saŋiŋgwahade goyen hor yirde hinayiŋ. IrdebHoli Spirityen bidilabe Al Kuruŋyen meregeb goyen tanarde hinayiŋ. 18 Irdeb HoliSpirityen tareŋde hugiŋeŋ Al Kuruŋ mereirde hinayiŋ. Mere irde heŋyabe det ku-rayen kurayen niŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde,dindikeŋ faraŋ durd durd niŋ wor gusuŋaŋ

Page 324: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Efesus 6:19 321 Efesus 6:24ird hinayiŋ. Moŋgo mata goyen tubultinak geb keŋkela heŋ ga hinayiŋ. Irdehugiŋeŋ Al Kuruŋyen alya bereya budamgoyen faraŋ yuri yeŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ.

19 Irdeb Al Kuruŋ beleŋ ne manaŋ faraŋnurwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. Neniŋbe Al Kuruŋ beleŋ mohoŋner merekerkeb al niŋ ma kafura heŋ Yesu niŋ yitiŋmere igiŋ gote miŋ banare hi goyen tagaltagal niŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. 20 Al Ku-ruŋyen mere igiŋ goyen basaŋ heŋ tagaldehimeke goke teŋbe gago fere nirde nad ko-yare neraŋ hime. Niŋgeb mere tiye yeweŋgoyen moŋgo kafura heŋ mere ma tiyeŋgeb, kafura ma heŋ mere teŋ teŋ ge AlKuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ.

21 Be, Tikikus beleŋ gab ne niŋ yeŋPolbemeteŋ gwahade gwahade teŋ hi, irdegasuŋ gwahade keperde hi yeŋ bebak dirkenurnayiŋ. Tikikusbe kolne nigen yara.Yeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyen meteŋ goyenbiŋdemat fudindewor pometeŋ teŋ hiyen.22 Goke teŋbe teŋ kermeke deŋ hitte kuŋmomoŋ diryeŋ. Irkeb gar neŋ tumŋaŋdahade hityen goyen nurnayiŋ. Irdeb yeŋbeleŋ deŋ goyen tareŋ heŋ heŋ ge faraŋduryeŋ.

23 Be, kadne yago, Al Kuruŋ NanniniŋyaDoyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristuya beleŋ bitiŋyisikamke hiwoŋ, irde yeŋ beleŋ kadtiŋyago niŋ amaŋeŋ nurd nurd mataya AlKuruŋniŋ hekkeŋnurdnurdmataya goyendunwoŋ yeŋ nurde hime.

24 Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu niŋhugiŋeŋ amaŋeŋnurde uneŋhaŋmar gobeAl Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋyirwoŋ yeŋ nurde hime. Gogo po.

Page 325: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filipai 1:1 322 Filipai 1:17

FilipaiFilipai niŋ Yesuyen alya bereyahitte Pol beleŋ asaŋ kayyiŋ1 Ne Polbe Timotiya dufay uŋkureŋ po

kerdeb deŋ Filipai taunde niŋ Al Kuruŋyenalya bereya, Yesu Kristuya haŋ mar goyengoke asaŋ gago kaŋ duneŋ hime. Irde deŋYesu Kristuyen alya bereyat doyaŋ maryafaraŋ durd durd marya niŋ wor asaŋ gagokaŋ hime. Deyyabe Yesu Kristuyen meteŋmar. 2Niŋgeb Nanniniŋ Al Kuruŋya DoyaŋAl Kuruŋ Yesu Kristuya beleŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde bitiŋ yisikamke igiŋhiwoŋ yeŋ nurde har.

3Be, nebe deŋ ge dufay heŋyabe hugiŋeŋdeŋ ge teŋ Al Kuruŋ igiŋ nurde uneŋhimyen. 4-5 Deŋbe haŋkapya Yesu niŋyitiŋ mere igiŋ goyen nuramiŋde matmere igiŋ goyen tagal tagal meteŋnegayen faraŋ nurkeb waŋ waŋ gayentermanaŋ faraŋ nurde haŋ. Niŋgeb Al Ku-ruŋ mere irde heŋyabe deŋ beleŋ faraŋnurde haŋyen goke hugiŋeŋ amaŋeŋnurdehimyen. 6 Niŋgeb meteŋ igiŋ goyen AlKuruŋ beleŋ deŋ hitte miŋ uryiŋ gobegwahade po meteŋ teŋ hike kuŋ kuŋ YesuKristu wayyeŋ nalure gab pasi iryeŋ gobefudinde wor po yeŋ nurde hime.

7Ne beleŋ deŋ ge gwahade nurde duneŋhime gobe bener mat wor po deŋ geamaŋeŋ nurde hime geb, gago buluŋ ti-him yeŋ ma nurde hime. Deŋbe ne beleŋYesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen al beleŋdaha buluŋ irnak yeŋ pet teŋ saŋiŋ irdehinhemyabe faraŋ nurde hinhan. Irdegayentermere igiŋ goke teŋ koyare himeyawor faraŋ nurd nurd niŋ det yad yerke waŋhaŋyen. Niŋgeb ne gahade gare Al Ku-ruŋyen meteŋ titek moŋ goyen meteŋmiŋteŋ himeke faraŋ nurde haŋ gobe deŋgoyen neya tumŋaŋ gar heŋmeteŋ teŋ hiteyaranurdehime. 8Niŋgebdeŋgwahanirdehaŋ mar goyen kuŋ dentek wor po nirdehi, irde Yesu Kristu beleŋ deŋ ge amaŋeŋnurde duneŋ hi gwahade goyen po, nemanaŋ deŋ ge amaŋeŋ nurde duneŋ hime.Dufay gwahade heŋ hime gobe Al Kuruŋwor fudinde yeŋ nurde hi.

9 Be, nebe deŋ ge teŋ Al Kuruŋ gahadegusuŋaŋ irde himyen: kadtiŋ ge amaŋeŋnurde yuneŋ yuneŋ matabe kuruŋ hiyyeŋ.Irde gwaha teŋ heŋyabe mere fudinde be-bak teŋ teŋ goya mata igiŋya buluŋyayeneŋ bebak teŋ teŋya goyen wor Al Ku-ruŋ beleŋ tareŋ irwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irdehimyen. 10 Gogab Al Kuruŋ diliŋde mataigiŋ wor po goyen po teŋ hinayiŋ. Gwahateŋbe Yesu Kristu waŋ waŋ nalurebe matabuluŋtiŋmiŋmoŋ, ultiŋdemeremmoŋworpo hinayiŋ. 11Be, deŋ ge Al Kuruŋ gusuŋaŋirdehimyenkurabeYesuKristu beleŋ faraŋdurkeb mata igiŋ budam po teŋ hinayiŋyeŋ goke gusuŋaŋ irde himyen. Gogab albeleŋ matatiŋ yeneŋbe Al Kuruŋ deŋemturŋuŋ yaŋ irde isoka irde hinayiŋ.

Yesu niŋ po nurde ga hitek12 Be, kadne yago, Yesu niŋ yitiŋ mere

igiŋ goyen tagalde himeke igiŋ ma nurdehaŋyen mar beleŋ nad koyare neraŋ himegago. Goyenbe mere igiŋ gobe kuruŋ heŋkuŋ hikeb al budam nurde haŋ. 13 NiŋgebRoma gabman doyaŋ al kuruŋyen ya kuruŋdoyaŋ ird ird mar tumŋaŋ, irde gar niŋ alhoyaŋ budam wor ne niŋ yeŋbe, “YeŋbeYesu Kristuyen meteŋ al geb, koyare higogo,” yeŋ nurde haŋ. 14 Irde nebe koyarehime gake kadne yago beleŋ haŋkapyabekandukŋeŋ nurde hinhan. Gega gayen-terbe koyare hime gate igineŋ forok yekeyeneŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ hek worpo irde haŋ. Irdeb tareŋ heŋ sabamiŋ tagaltagal niŋ kafura ma heŋbe kawan po almomoŋ yirde tukuŋ haŋ.

15 Fudinde, al kurabe ne beleŋ Yesu Kris-tuyen mere tagalde himekeb deŋne kuruŋheŋ hi goyen neneŋbe daniŋ neŋ gwahademoŋ yeŋ nurde daha mat kura fole irniŋyeŋ nurdeya Yesuyen mere tagalde haŋ.Munaŋ kurabe fudinde wor po, dufay igiŋkerdeya meteŋ go teŋ haŋ. 16 Dufay igiŋkerde meteŋ teŋ haŋ mar gobe Yesu niŋyitiŋ mere igiŋ goyen al beleŋ daha buluŋirnayiŋ yeŋbe mere igiŋ goyen saŋiŋ irdird meteŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ ne nuntiŋyeŋ nurde haŋ geb, ne niŋ amaŋeŋ nur-deb mere igiŋ goyen tagalde tukuŋ haŋ.17 Gega kurabe biŋde dufay buluŋ kerdeyaYesu Kristu niŋ tagalde haŋ. Go mar gobe

Page 326: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filipai 1:18 323 Filipai 2:7yiŋgeŋ ge po nurde tagalde haŋ. Irde du-faymiŋdebe, “Yesu niŋ tagalteke gab gokeigiŋ ma nurde haŋ mar beleŋ Pol koyarehi goyen buluŋ buluŋ irnayiŋ,” yeŋ nurdebgogo tagalde haŋ. 18Goyenpoga Yesu Kris-tuyenmerebe kuruŋ heŋ kuŋ hi. Dufay igiŋmat, ma buluŋmat wet kura goyenbe, Yesuniŋ yitiŋ mere igiŋbe kuruŋ heŋ kuŋ hi.Niŋgeb daha yeweŋ? Nebe goke igiŋ worpo nurde hime. Irdeb kame wor gwahadepo amaŋeŋ nurde heŋ. 19 Ga yeŋ himegabe deŋ beleŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hikeHoli Spirit beleŋ faraŋ nurke koyare himegayen siŋare kweŋ yeŋ nurde hime geb,gago hugiŋeŋ amaŋeŋ nurde heŋya dineŋhime. 20NebeAlKuruŋbeleŋmeteŋnuntiŋgoyen soŋ ma hemewoŋ, irde meteŋ igiŋpo timewoŋ wor po yeŋ nurde himyen.Irde tareŋ po heŋ meteŋ teŋbe gor matYesuKristu deŋem turŋuŋyaŋ irdehinhemgwahade po, gayenter wor gwahade goyenpo teŋ heŋ. Kameŋ, ma heŋ goyenbegwaha po teŋ heŋ. 21 Goyenbe daniŋ gebmegen gar hime? Gobe Yesu Kristu niŋpo teŋ megen gar hime. Munaŋ kameŋwor wor gobe yeŋya hireŋ geb, goke igiŋwor po yeŋ nurde hime. 22 Goyenbe go makamde megen gar heŋ yeŋ ge meteŋ teŋhimeke gote igineŋ forok yenayiŋ goyenwor igiŋ wor po. Niŋgeb damiŋbe igiŋyeweŋ? Heŋ heŋ wet kura ma kamdekamde wet kura? Neb go ma nurde hime.23 Nebe dufay irawa gayen kahalte hime.Dufaynerbe kamde dubul teŋ Yesu Kristuhitte kuŋ yeŋya heŋ heŋ gobe igiŋ worpo yeŋ nurde hime. Gobe duliŋ megengar heŋ heŋ gote folek. 24 Goyenpoga deŋge teŋ megen gar heŋ faraŋ durd durdgoyen wor det kuruŋ wor po yeŋ nurdehime. 25 Nebe fudinde gwahade po yeŋnurde hime geb, deŋya hitek yeŋ nurdehime. Gogab deŋya heŋ faraŋ durmekeYesu niŋ hekkeŋ nurd nurd matatiŋ gobesaŋiŋ heŋ kuruŋ heŋ hiyeŋ. Irde yeŋ gehekkeŋ nurde heŋyabe amaŋ dufay manaŋbitiŋ bana forok yeŋ hiyeŋ. 26 Niŋgeb negayen sopte deŋ hitte kumeke neneŋbeYesu Kristuya heŋ amaŋ heŋ haŋyen gobesopte kuruŋ wor po hiyyeŋ.

27 Be, deŋbe mata igiŋ, Yesu Kristuyenmere igiŋ beleŋ yitiŋ goyen po teŋ hinayiŋ.Gogab kuŋ deneŋ ma gar po yar kura

heŋ goyenbe dufaytiŋdemeteŋmiŋ teŋ teŋgoyen tareŋ po kerde haŋ gote mere mo-moŋ nureŋ. Irde Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋgoyen al beleŋ nurde yeŋ ge dufaymiŋsaŋiŋ ird ird niŋ meteŋ titek yeŋ gabuirde meteŋ teŋ hinayiŋ mere momoŋtiŋwor nureŋ. 28 Irdeb asogo dirde haŋ margoke kafura ma heŋ hinayiŋ. Asogo dirdehaŋ mar gobe deŋ beleŋ yeŋ ge kafurama heŋ hike deneŋbe deŋ beleŋ yeŋ foleyirtiŋ goyen bebak tinayiŋ. Fole yirtektareŋ dunyeŋ albe Al Kuruŋ niŋgeb, gogodeŋ beleŋ mel goyen fole yirnayiŋ. 29 AlKuruŋbe Yesu Kristu niŋ dufaytiŋ tareŋ irdird mata po ma dunyiŋ. Yeŋ ge teŋ kandukyeneŋ yeneŋ manaŋ dunyiŋ. Det irawagabe al mali yawartek moŋ, Al Kuruŋ beleŋbasiŋa yirtiŋ mar po ga yawarde haŋyen.30 Be, haŋka kanduk yade haŋ gobe hakotne ulner forok yeke yeneŋ hinhan go gwa-hade goyen yade haŋ. Irdeb haŋka manaŋkanduk go bana po hime goyen gote meremomoŋne wor nurde haŋ gogo.

2Yesu Kristuyen mata gama irde hinayiŋ

1 Be, Yesu Kristuya heŋ heŋ gore kuradeŋ goyen saŋiŋ heŋ heŋ niŋ faraŋ durdehi? Irdeb yeŋ beleŋ deŋ goyen bubulkuŋnewor po yeŋ nurd duneŋ hi gore kura bitiŋyurum irdehi? IrdebHoli Spiritya kuraheŋawalik heŋ haŋ? Irde kadtiŋ ge buniŋeŋnurde igiŋ igiŋ yird yird dufay kura heŋhaŋ? 2 Be, gwaha teŋ haŋ kenem du-faytiŋya bitiŋya uŋkureŋ po irde hinayiŋ.Gwaha teŋ hinayiŋbe goke amaŋeŋ worpo nureŋ. 3 Be, meteŋ kura tiniŋ yeŋbedufaytiŋde dindikeŋ ge po nurde al beleŋturuŋ dirnaŋ yeŋ ma meteŋ teŋ hinayiŋ.Gwaha titŋeŋbe neŋ nurhet nurhet matago tubul teŋbe dindikeŋ bande yird yirdmata teŋ hinayiŋ. 4 Irde deŋ duŋkureŋduŋkureŋ goyen dindikeŋ ge po nurd nurdmata ma teŋ hinayiŋ. Kadtiŋ ge wornurde faraŋ yurde hinayiŋ. 5 MatatiŋbeYesu Kristuyen mata yara wor po teŋhinayiŋ. 6 Yeŋbe Al Kuruŋya tuŋandegega, dufaymiŋdebe, “Nebe Al Kuruŋyatuŋande geb, yeŋ hi gwahade po ne wordeŋne turŋuŋ yaŋ heweŋ,” yeŋ ma nuryiŋ.7Gwaha titŋeŋbe deŋem turŋuŋ yaŋ goyentubul teŋbe meteŋ al deŋem moŋ yara

Page 327: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filipai 2:8 324 Filipai 2:25hiriŋ. Niŋgeb yeŋbe al heŋ kawaŋ heŋbematamiŋ, dufaymiŋya meremiŋya tumŋaŋal beleŋ teŋ haŋyen goyen teŋ hinhin.8 Gega ne nurhem nurhem mata ma teŋbeAl Kuruŋ beleŋ gwaha tiyayiŋ inyiŋ gopo nurde gama irde kuŋ kuŋbe kamdekamde wor kinyiŋ. Goyenbe kuruse hendekamde kamde goyen wor Al Kuruŋyen du-fay geb, go po gama iryiŋ. 9 Goke teŋbeAl Kuruŋ beleŋ deŋem yaŋ wor po irdebdet kuruŋ gayenbe yeŋ yufuk bana poyiryiŋ. 10 Niŋgeb al ma det naŋkiŋdeyamegen gar niŋyabe megeŋ biŋde niŋyagore tumŋaŋ Yesu turuŋ irniŋ yeŋbe ur-guŋ kaŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋ turuŋ irdehinayiŋ. 11 Irdeb kawan po Yesu Kris-tube Doyaŋ Al Kuruŋ yeŋ hinayiŋ. Irdebmatamiŋ gokeb Naniŋ Al Kuruŋ deŋemturŋuŋ yaŋ irnayiŋ.

Mata igiŋ al beleŋ gama irtek po teŋ hi-nayiŋ

12Niŋgeb kadne yago, Al Kuruŋyenmerekeŋkela gama irde hinayiŋ. Deŋbe hakotneya tumŋaŋ hinhetyabe Al Kuruŋyenmere keŋkela gama irde hinhan. Niŋgebgayenter neya tumŋaŋ ma hite gega, AlKuruŋyen merebe gama po irde hinayiŋ.Gobe det kuruŋwor po geb. Al Kuruŋ beleŋbikkeŋ dumulgaŋ tiyyiŋ geb, deŋ tumŋaŋAl Kuruŋ kafura irde palap irde heŋyamataigiŋ teŋ teŋ niŋ kurut yeŋ hinayiŋ. Irkebkamebe dawaryeŋ. 13Al Kuruŋbemata igiŋyeŋ beleŋ amaŋeŋ nurde hi goyen gokebitiŋ huwarke wilakŋeŋ nurde teŋ hinayiŋyeŋ deŋya heŋ hugiŋeŋ meteŋ teŋ hi. Deŋbeleŋ igiŋ gwaha teŋ hitek tareŋbe yeŋbeleŋ duneŋ hi.

14 Irdeb det kura yirde haŋ goke kadommohoŋde teŋ ŋagak ma yeŋ hinayiŋ. 15 AlKuruŋ dirŋeŋ weŋbe buluŋ kura ma teŋhaŋyen. Niŋgeb deŋ wor ultiŋde meremmoŋ heŋ dufay buluŋ miŋmoŋ hinayiŋ.Deŋbe megen niŋ mar dufaymiŋ buluŋ,irde matamiŋ wor buluŋ goyen kahal banahaŋ gega, ultiŋde merem moŋ, irde du-fay buluŋtiŋ miŋmoŋ hinayiŋbe dinambebeleŋ wawuŋ melak heŋ naŋkiŋde agaturde haŋyen go gwahade goyen yirde hi-nayiŋ. 16 Gwaha teŋ heŋbe Al Kuruŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ mere goyen saŋiŋ potanarde hinayiŋ. Gogab ne gayen YesuKristu waŋ waŋ nalure goyen deŋ ge

meteŋ teŋ hinhem goyen duldul mameteŋtimiriŋ, igineŋ yaŋ hiriŋ yeŋ nurdeb gokeamaŋ heweŋ.

17 Be, deŋ beleŋ Yesu Kristu niŋ dufaytiŋtareŋ irde haŋ gobe dapŋa gasa yirde AlKuruŋ galak irde doloŋ irde haŋyen gogwahade goyen. Niŋgeb deŋ mata go teŋhaŋ goyen tareŋwor po heŋ heŋ ge teŋ igiŋamaŋ hende kameŋ yeŋ nurde hime. Gobedapŋa gasa yirde Al Kuruŋ galak yirtiŋ gohende wain wogortiŋ go gwahade goyen.Niŋgeb deŋ ge teŋ kameŋ goke amaŋeŋnurde hime. Deŋ wor Al Kuruŋya awalikdehaŋ goke amaŋ heŋ hinayiŋ. 18 Niŋgebdeŋ wor goke amaŋeŋ nurnayiŋ, irde neyatumŋaŋ amaŋ hetek.

Timoti Filipai taunde teŋ kerke kuŋ kuŋ niŋyiriŋ

19 Be, Timoti gayen araŋeŋ muŋ kurateŋ kermeke deŋ hitte kuŋ kuŋ gobe DoyaŋAl Kuruŋyen dufay kenem araŋeŋ teŋ ker-meke kuwoŋ yeŋ nurde hime. Gogab mul-gaŋ heŋ waŋ dende mere momoŋ kuramomoŋ nirkeb amaŋ heweŋ. 20Al kura yeŋyara ma hi. Yeŋ muŋ po gab bener dahadenurde hime goyen keŋkela nurde hiyen.Irde biŋde mat wor po deŋ ge nurde faraŋdurd durd niŋ po nurde hiyen. 21Al hoyaŋkuruŋ gabe yiŋgeŋ ge po nurdeb YesuKristu niŋma nurde haŋyen. 22Gega deŋbeTimotiyenmata igiŋbe gwahade yeŋ nurdehaŋ gogo. Yeŋya neyabe ire naniŋya beleŋmeteŋ titŋeŋ teŋ Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋgoyen goke meteŋ teŋ haryen. 23 Niŋgebdufaynerbe Timotibe araŋ po teŋ kermekedeŋ hitte kuwoŋ yeŋ nurde hime. Goyen-poga mata dahade ne hitte forok yiyyeŋgoyen bebak teŋ gabe teŋ kermeke kuyeŋyeŋ nurde hime. 24 Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ ne gayen araŋ po deŋ hitte kuŋ kuŋbeleŋ goyen fudinde wor po kerd nunyeŋyeŋ nurde hime.

Epafroditus teŋ kerke kuŋ kuŋ niŋ yiriŋ25 Goyenbe Timoti gayen gor ma kuŋ

hikeyabe dufaynerbe Epafroditus teŋ ker-meke mulgaŋ heŋ deŋ hitte kuyeŋ gabeigiŋ yeŋ nurde hime. Yeŋbe kolne yarairde meteŋ kadne wor po. Yeŋbe negayen Yesu niŋ teŋ Satanya fuleŋa teŋ teŋal himiriŋ gwahade goyen po, yeŋ worYesuyen fuleŋa al hiriŋ. Irde det niŋ amu

Page 328: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filipai 2:26 325 Filipai 3:11heŋ himyen goyen faraŋ nurde damu teŋnuneŋ nuneŋ niŋ deŋ beleŋ hulyaŋ irkewaŋbe faraŋ nurde hiyen. 26 Yeŋbe deŋtumŋaŋ goyen denmewoŋ yeŋ nurde hi.Irdeb garbam buluŋ wor po heke meremomoŋmiŋ nuraŋ goke kandukŋeŋ worpo nurde hi. 27 Fudinde wor po, yeŋbegarbam kuruŋ heŋ soŋ kamuŋ. Gega AlKuruŋ beleŋ buniŋeŋ iruŋ. Irde ne niŋyeŋ, “Moŋgo Epafroditus kamkeb biŋmisiŋkuruŋ katyeŋ,” yeŋbe buniŋeŋ niruŋ geb,gogo sope irke igiŋ hiyuŋ. 28 Niŋgebgoke teŋbe araŋeŋ po teŋ kermeke deŋhitte kukeb sopte keneŋbe amaŋ henayiŋ.Irkeb ne wor bene misiŋ kuruŋ ma kateŋ.29 Niŋgeb Epafroditus gayen Doyaŋ Al Ku-ruŋyen amaŋ matare gargar irde igiŋ igiŋirde hinayiŋ. Irdeb al hoyaŋ kura Epafrodi-tus gahade gayen wor yeneŋbe gargaryirde hinayiŋ. 30 Yeŋbe Yesu Kristuyenmeteŋ teŋ heŋya soŋ kamuŋ. Dindikeŋhantiŋde faraŋ nurtek gob meteŋeŋ gebyeŋ hulyaŋ irke waŋbe faraŋ nurde heŋyagogo soŋ kamuŋ. Niŋgeb palap irde hi-nayiŋ yeŋbe gago dineŋ hime.

3Ulniniŋde mata teŋ teŋ niŋ ma hekkeŋ

nurde hitek1Be, kadne yago, merene pasi ireŋ tihim.

Nebemeremiŋ uŋkureŋ haŋkapyamomoŋdirmiriŋ goyen po sopte kaŋ duneŋ duneŋge kandukŋeŋ ma nurde hime. Gogabgorebe deŋ goyen faraŋ durde det kurabuluŋ dirtek goke pet dirde hiyeŋ. Mo-moŋ direŋ tihim gobe gahade: Doyaŋ AlKuruŋya heŋ amaŋ heŋ hinayiŋ. 2 Irde melYuda mar kura gore guba mata niŋ tagaldehaŋ goke keŋkela heŋ ga hinayiŋ. Go margobe kulu duwi yara geb matamiŋ gorebuluŋ dirnayiŋ. 3Fudindewor po, Al Kuruŋdiliŋde guba yeŋ yeŋ mata fudindere kutiŋmarbe neŋ gago, yeŋ moŋ. Nende gubayeŋ yeŋ matabe Holi Spirityen saŋiŋde AlKuruŋ doloŋ irde hityen, irde Yesu Kris-tuya heŋ amaŋ heŋ hityen gogo. Neŋbeulniniŋde guba yeŋ yeŋ mata gore muŋkura igiŋ diryeŋ yeŋ ma nurde hime.

4 Fudinde, bikkeŋbe ne beleŋ ulniniŋsope irde wukkeŋ heŋ heŋ mata goyengoke hekkeŋ nurtek gote miŋbe budamwor po hinhan. Niŋgeb al kura beleŋ,

“Nebe miŋ gwahade geb, uliŋ sope ird irdmata goke hekkeŋ nurde hime,” yiyyeŋal gobe epte ma fole niryeŋ. 5 Nebekawaŋ heŋ naŋa fay 8 hemekeb Yudamarte mata gama irde guba yeŋ nunamiŋ.Nebe Israel mar al biŋ tolak wor po, irdeBenyaminyen miŋde mat watiŋ. MamneyananneyabeHiburumarwor po, hoyaŋmuŋkura moŋ. Irdeb Moseyen saba goyenkeŋkela gama ird ird niŋ teŋbe Farisimar alhimiriŋ. 6 Irdeb hakotbe Yuda marte tikulagoke amaŋeŋ wor po nurde hinhem geb,Yesuyen alya bereya sios goyen daha worhubu hewoŋ yeŋ nurde buluŋ buluŋ yirdehinhem. Nebe Moseyen saba gama irde alhuwak heŋ heŋ mata kuruŋ gobe keŋkelapo gama irde hinhem. Kura muŋ soŋma heŋ hinhem. 7 Goyenpoga igiŋ niryeŋyeŋ nurde hinhemmata kuruŋ goyen YesuKristu niŋ teŋbe miŋ miŋmoŋ wor po yeŋnurdeb yubul po timiriŋ. Gayenter worgwahade po nurdeb gwaha teŋ hime. 8 IrdeDoyaŋ Al Kuruŋne Yesu Kristuya kadomnurd guneŋ teŋ awalikde heŋ heŋ gobedet kuruŋ wor po geb, det hoyaŋ kuruŋgobemiŋmiŋmoŋ nirde hiyen. Niŋgeb yeŋge teŋbe det hoyaŋ kuruŋ gobe yemeydepasi himiriŋ. Det hoyaŋ kuruŋ gobe nebaŋyeŋ yeneŋ himyen. 9 Gogab Yesu Kristubenere hiyyeŋ, irde yeŋya awalikde hireŋyeŋ nurde himyen. Nigeŋbe Moseyen sabakeŋkela gama irde al huwak heŋ heŋ gobetubul timiriŋ. Irdeb Yesu Kristu niŋ du-fayne tareŋ irde himere matbe Al Kuruŋdiliŋde huwak heŋ heŋ beleŋ gama irdehime. Al Kuruŋ diliŋde al huwak heŋ heŋgokeb Yesu niŋ dufayniniŋ tareŋ irde hi-tyen geb, gogo al huwak yeŋ deneŋ hiyen.10 Nebe Yesu Kristuya kadom nurd guneŋteŋ awalikde hirewoŋ, irde Al Kuruŋ beleŋYesu kamke isaŋ hiriŋ gote saŋiŋ goyennigeŋ wor nurmewoŋ yeŋ nurde hime.Irdeb yeŋ kanduk yeneŋ hinhin gwahadegoyen ne manaŋ yeneŋ himewoŋ, irdeyeŋ beleŋ alyen mata buluŋ goke kamyiŋgwahade goyen po, ne wor mata buluŋulner haŋ gayen pasi yirmewoŋ yeŋ nurdehime. 11 Gwaha teŋ gabe Yesu kamyiŋdemat huwaryiŋ gwahade goyen po, ne worgwaha timewoŋ yeŋ nurde hime.

Muruŋgem igiŋ teŋ teŋ niŋ kurut yeŋ hitek

Page 329: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filipai 3:12 326 Filipai 4:612 Be, mata goke yeŋ hime kuruŋ gobe

bikkeŋ yawarmiŋ yeŋ ma yeŋ hime. Irdemuŋ kura buluŋnem moŋ, igiŋ po himeyeŋ ma yeŋ hime. Goyenpoga Yesu Kris-tube ne beleŋ yeŋya awalik wor po heŋheŋ niŋ kurut yeŋ hime gate muruŋgemguneŋ yeŋbe bikkeŋ basiŋa niryiŋ geb, mu-ruŋgem goyen temewoŋ yeŋ kurut wor poyeŋ hime gago. 13 Goyenbe, kadne yago,nigeŋbe muruŋgem goyen tumŋaŋ yadepasi himiŋ yeŋ ma nurde hime. Gwahatitŋeŋbe det harhokne beleŋ haŋ gokema nurde heŋbe det kame wanayiŋ goyenyawarmewoŋ yeŋ kurut wor po yeŋ hime.14Niŋgeb Yesu Kristuya awalikde heŋ gamaird ird mata gote muruŋgem Al Kuruŋbeleŋ nuneŋ yeŋ basiŋa niryiŋ geb, mu-ruŋgem goyen yawareŋ yeŋ Yesu Kristuyaawalikde heŋ gama ird ird niŋ kurutwor poyeŋ hime. Kup yeŋ yeŋ karire kup yeŋ haŋmarte mata yara, teŋne ilhal teŋ dufayneuŋkureŋ po irde kurut yeŋ hime.

15 Goyenbe gwaha teŋ teŋ gobe ne pomoŋ. Neŋ Yesu gama ird ird matareparguwak yara hitiŋ marbe tumŋaŋ matagoyen teŋ hitek. Munaŋ deŋ haŋ banagoyen al kura dufay gwahade ma kerdehaŋ kenem go mar goyen wor Al Kuruŋbeleŋ dufaymiŋ wuk yirkeb bebak tinayiŋ.16 Goyenbe neŋbe mere fudinde haŋkapyatitiriŋ geb, go po tanarde gama irde hitek.

17 Niŋgeb, kadne yago, deŋbe ne matateŋ himyen gwahade goyen po gama nirdehinayiŋ. Irdeb deŋ gama irde hitek matakura neŋ beleŋ dikala dirtiriŋ goyen al kuragama irde hike yeneŋbe deŋ wor gwahadepo teŋ hinayiŋ. 18 Ga dineŋ hime gabeal budam mata buluŋ teŋ haŋ goreb YesuKristu kuruse hende kamyiŋ goyen asogoirde haŋ geb, gago momoŋ dirde hime.Mere gabe hugiŋeŋ momoŋ dirde hinhemgoyen gago sopte delne fimiŋmanaŋ dineŋhime. 19Be, Yesu Kristu asogo irde haŋmargote al kuruŋmiŋbe biŋge, irde mata kuramemyak nurtek goyen igiŋ tihit yeŋ parparteŋ haŋ, irde dufaymiŋbe megen gar niŋmata buluŋ niŋ po nurde haŋ. Niŋgebgwahade mar gobe kuŋ kuŋ funaŋbe kakalare po kunayiŋ. 20 Goyenpoga neŋbe AlKuruŋyen gasuŋde niŋ alya bereya. IrdeDoyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristu, Dumulgaŋ teŋteŋ Alniniŋ beleŋ Al Kuruŋ hiyende mat

waŋ waŋ niŋ po doyaŋ heŋ hite. 21 Yeŋbeleŋ kateŋbe uliŋ turŋuŋ yaŋ wor pohitiŋ gwahade po, tareŋmiŋde nende ul-niniŋ saŋiŋ miŋmoŋ gayen wor yende yarasaŋiŋ yiryeŋ. Gwaha yiryeŋ tareŋmiŋ gobemegeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ gayenyiŋgeŋ yufukde yerde doyaŋ yirde hi gotetareŋde yiryeŋ.

4Neŋbe awalikde heŋ amaŋ heŋbe dufay igiŋ

po teŋ hitek1 Niŋgeb, kadne yago, deŋ ge amaŋeŋ

wor po nurde duneŋ hime, irde kuŋ den-mewoŋ wor po yeŋ nurde hime. Deŋ niŋnurde heŋbe bener mat amaŋ dufay poforok yeŋ hiyen. Irdeb Al Kuruŋ niŋ meteŋteŋ himyen gote muruŋgembe deŋ gogoyeŋ nurde himyen. Niŋgeb Doyaŋ Al Ku-ruŋya heŋ saŋiŋ haŋyen gwahade po saŋiŋwor po heŋ ga hinayiŋ.

2 Be, Yuodiaya Sintikeya, derbe merenega nuryi ko. Derbe Doyaŋ Al Kuruŋya heŋire babamya wor po hitiŋ har. Niŋgebder uliŋ kadommohoŋde teŋ hoyaŋ hoyaŋma hiriryeŋ, awalikde po hiriryeŋ. 3 Irdedeŋ Yesu niŋ nurde meteŋne faraŋ nurdehaŋyen mar manaŋ bere irawa goyen nebeleŋ yinhem gwahade po teŋ hiriryeŋyeŋ faraŋ yurnayiŋ. Hakotbe bere irawagob neya Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyentagal tagal niŋ meteŋ kuruŋ wor po teŋhinhet. Irem gobe Klemenya meteŋ kadnehoyaŋ yagoya manaŋ dufaymiŋ gabu irdemeteŋ teŋ hinhan. Meteŋ kadne yago niŋyihim gobe Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋbana haŋ geb, yende deŋembe Al Kuruŋyahugiŋeŋ hitek marte deŋem katiŋ asaŋdehaŋ.

4 Be, deŋbe Doyaŋ Al Kuruŋya heŋbeamaŋeŋ wor po nurde hinayiŋ. Irde soptepo dineŋ hime. Amaŋeŋ wor po nurdehinayiŋ.

5 Irdeb bekkeŋde igiŋ mat al mere yirdehinayiŋ. Irkeb al hoyaŋ beleŋ gwahadepo dennayiŋ. Be, Doyaŋ Al Kuruŋ wateknalube binde hihi. 6 Niŋgeb kanduk kurayeneŋ haŋ goke galgalŋeŋ ma nurde hi-nayiŋ. Gwaha titŋeŋbe det kuraŋ nurdebdet goke Al Kuruŋ mere irde gusuŋaŋ irdehinayiŋ. Irdeb gusuŋaŋ irde heŋyabe wolheŋ dunyeŋ go yeŋ nurdeb hugiŋeŋ igiŋ

Page 330: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filipai 4:7 327 Filipai 4:23nurd uneŋ hinayiŋ. 7 Irdeb Al Kuruŋyenbiŋ kamke igiŋ heŋ heŋ mata al beleŋbebak titek moŋ wor po gore deŋ YesuKristuya haŋ mar gote bitiŋya dufaytiŋyadoyaŋ yirde pet yirde hikeb al buluŋ beleŋepte ma buluŋ diryeŋ.

8 Be, kadne yago, merene gayen pasiird ird niŋbe gaha dineŋ: deŋbe Al Kuruŋbeleŋ turuŋ dirtek mata igiŋ teŋ teŋ niŋdufay heŋ hinayiŋ. Niŋgeb mere fudindeteŋ teŋya al beleŋ gama yirtek mata igiŋteŋ teŋya niŋ po dufay heŋ hinayiŋ. Matahuwakya mata wukkekyabe al beleŋ yeneŋturuŋ dirtek mataya goke po dufay heŋhinayiŋ. Irdeb kadtiŋ ge amaŋeŋ nurdyuneŋ yuneŋ mata goke wor dufay heŋhinayiŋ. 9 Irdeb saba dirmeke nuramiŋirde kurabe mata dikala dirmeke yeneŋbebak tiyamiŋ kuruŋ gobe dufaytiŋde poma hiyeŋ. Sabaya mataya ne hitte matyawaramiŋ goyen gama yirde tuŋaŋ yurdehinayiŋ. IrkebAl Kuruŋ biŋ kamke igiŋ heŋheŋ mata gote miŋ al gore deŋya hiyeŋ.

Filipai mar beleŋ Pol faraŋ uramiŋ gokeamaŋeŋ nurde yunyiŋ

10 Be, deŋ beleŋ faraŋ nuramiŋ, irdebwaŋ waŋ gayenter wor sopte faraŋ nuraŋ.NiŋgebDoyaŋAl Kuruŋbeleŋ goke amaŋeŋnurde hi gwahade po ne manaŋ amaŋeŋnurde hime. Fudinde deŋbe faraŋ nurdnurd niŋ dufay heŋ hinhan gega, meteŋeŋdirde hinhin. Goyenbe faraŋ nurtek beleŋkeneŋbe gogo faraŋ nuraŋ. 11 Mere gadineŋ hime gabe det kura niŋ amu wor poheŋ gama dineŋ hime. Nebemata kurayenkurayen, igiŋya buluŋya ne hitte forok yeŋhike go bana heŋ bene kamke igiŋ heŋ heŋgoyen keneŋ keneŋbe kerd nuntiŋ hime.12Nebe det niŋ amu heŋ heŋ bana hinhemgeb, gwahade heŋ heŋmatabe nurde hime.Irde kurabe det budamne yaŋ heŋ hin-hem geb, gwahade heŋ heŋ gobe dahadegoyen wor nurde hime. Nebe mata irawagoyen bana heŋya bene kamke igiŋ heŋheŋ belŋeŋ al beleŋ keneŋ bebak ma teŋhaŋyen goyen bebak teŋ hinhem. Niŋgebmata dahade ne hitte forok yenayiŋ goreepte ma iŋgogaha nirnayiŋ. Biŋge ep nenebene makiŋ hiyyeŋ ma biŋge kameŋ, irdedetne budam miŋyaŋ heŋ ma siksukŋeŋheŋ gobe tumŋaŋ igiŋ ala yeŋ nurde hime.

13 Nebe al gwahade geb, Yesu Kristu beleŋtareŋ nirkeb ne hitte mata forok yeŋ hi-nayiŋ kuruŋ goyen igiŋ fole yirde heŋ.

14 Ne beleŋ gwaha dineŋ hime gega,ne kanduk yeneŋ himeke neneŋbe faraŋnuraŋ gobe igiŋ wor po yeŋ nurde hime.15 Haŋkapya ne beleŋ gor kuŋ Yesu niŋyitiŋ mere igiŋ tagaldeb Masedonia naŋatubul teŋ hoyaŋde kumiriŋ goya goyenbeYesuyen alya bereya hoyaŋde niŋ beleŋkura faraŋ ma nuramiŋ. Deŋ Filipai niŋYesuyen alya bereya gore po ga faraŋnuramiŋ gobe dindikeŋ nurde haŋ gogo.16 Irdeb Tesalonaika taunde hinhemya wordet niŋ nurde hi yeŋ nurdeb faraŋ urniŋyeŋbe ne niŋ det yad yerke wayamiŋ.Goyenbe gogo po moŋ, sopte faraŋ nurdetebaŋ teŋ hinhan. 17 Ga dineŋ hime gabedet nuneŋ hinhan gwahade goyen soptenunnayiŋ yeŋ ma dineŋ hime. Gwahatitŋeŋbe deŋ beleŋmata gwaha teŋ hinhangote muruŋgem Al Kuruŋ beleŋ dunwoŋyeŋ nurdeb gago dineŋ hime. 18 Goyenbene beleŋ deŋ ge teŋ meteŋ teŋ hinhemgoke sopte wol heŋ faraŋ nurtek yeŋ nurdehaŋ kenemep faraŋ nuraŋ yeŋ nurde hime.Nebe detne epte hinhan. Gega deŋ beleŋEpafroditus hulyaŋ irke yawaŋ nunuŋ goreirkeb budam wor po haŋ. Niŋgeb detgobe det hamiŋeŋ kusamuŋ kura Al Kuruŋgalak irke igiŋ yeneŋ amaŋ heŋ hiyen gogwahade goyen yara nurde hime. 19NiŋgebnereAl Kuruŋ tareŋmiŋ turŋuŋyaŋdetmiŋepte wor po hi al gore deŋ beleŋ det niŋnurde haŋ kuruŋ goyen Yesu Kristu niŋteŋbe dunke ep wor po henayiŋ. 20NiŋgebNanniniŋ, Al Kuruŋ hugiŋeŋ hugiŋeŋ tu-ruŋ irde hitek! Fudinde wor po.

21 Be, Al Kuruŋyen alya bereya YesuKristuya haŋ mar goyen goke dufay heŋhimyen geb, goke momoŋ yirtiŋ alatinayiŋ. Irde kadne yago neya gar hitegare wor deŋ ge dufay heŋ haŋ goyenmomoŋ yirayiŋ ninaŋ geb, gago dineŋhime. 22 Irdeb Al Kuruŋyen alya bereyagar haŋ gare wor tumŋaŋ deŋ ge yeŋ haŋ.Roma gabmanyen doyaŋ al kuruŋ Sisaryenmeteŋ mar kura Yesu gama irde haŋ gorewor deŋ ge dufay heŋ haŋ geb, gago bebakdirde hime.

23 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristu beleŋhugiŋeŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde

Page 331: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filipai 4:23 328 Filipai 4:23hiyeŋ. Fudinde wor po.

Page 332: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Kolosi 1:1-2 329 Kolosi 1:17

KolosiKolosi niŋ Yesuyen alya bereyahitte Pol beleŋ asaŋ kayyiŋ

1-2 Ne Polbe kadniniŋ Timotiya dufayuŋkureŋ po kerdeb deŋ Kolosi taunde niŋYesu Kristuyen alya bereya sios niŋ asaŋgago kaŋ hime. Nebe Al Kuruŋyen du-fayde Yesu Kristuyen mere basaŋ al aposelhimiriŋ. Deŋbe Yesu Kristuya heŋ AlKuruŋ diliŋde wukkeŋ hitiŋ, irde bitiŋdemat fudinde wor po meremiŋ gama irdehaŋyen.

Niŋgeb Adoniniŋ Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde bitiŋyisikamke igiŋ po hiwoŋ yeŋ nurde hime.

3-4 Be, deyyabe deŋ beleŋ Yesu Kristuniŋ dufaytiŋ saŋiŋ irde Al Kuruŋyen alyabereya goke amaŋeŋ nurde yuneŋ haŋyengote mere momoŋtiŋ goyen nurde haryen.Niŋgeb deŋ ge teŋ Doyaŋ Al KuruŋniniŋYesu Kristu Naniŋ Al Kuruŋ mere irdeheŋyabe hugiŋeŋ igiŋ nurde uneŋ haryen.5 Deŋ beleŋ Yesu niŋ dufaytiŋ tareŋ irdekadtiŋ ge amaŋeŋ nurde yuneŋ haŋyenmata gobe Al Kuruŋ beleŋ kame igiŋ igiŋdiryeŋ go yeŋ dufay heŋbe gogo gwaha teŋhaŋyen. Dufay gobe haŋkapya Yesu niŋyitiŋ mere igiŋ fudinde goyen nuramiŋdemat forok yiriŋ. Dufay gokeb deŋ goyenAl Kuruŋ beleŋ kame igiŋ igiŋ yireŋ yeŋnurde ga hi. 6 Mere igiŋ goyen haŋkapyawor po deŋ hitte kukeb Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dird dird meregoyen nurdeb fudinde yamiŋ. Irdeb du-faytiŋyamatatiŋyabe hoyaŋwor po hamiŋ.Gwahade goyen po, megeŋ kuruŋ gayenmere igiŋ gore igineŋ heŋ kuruŋ heŋ kuŋhi. 7 Deŋbe mere igiŋ goyen meteŋ kad-niniŋ wor po Epafras beleŋ kuŋ momoŋdirke nuramiŋ. Yeŋbe biŋde mat fudindewor po Yesu Kristu niŋ meteŋ teŋ hiyen.Niŋgeb neŋ beleŋ kuŋ saba dirtiŋeŋbe yeŋbeleŋ neŋ faraŋ dure yeŋ gogo kuŋ sabadiryiŋ. 8 Irdeb mulgaŋ heŋ waŋbe deŋbeleŋ Holi Spirityen tareŋde kadtiŋ geamaŋeŋ nurde yuneŋ haŋyen goyen mo-moŋ diryiŋ.

Kolosi niŋ mar niŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehinhin

9 Niŋgeb mere momoŋtiŋ nuraruŋgoyenter mat deŋ ge teŋ Al Kuruŋgusuŋaŋ ird ird niŋ bada ma heŋ haryen.Gusuŋaŋ irde heŋyabe Holi Spirit beleŋyende dufay wukkeŋ kuruŋ goya meremiŋbebak teŋ teŋ saŋiŋya goyen dunwoŋ,irkeb Al Kuruŋyen dufay keneŋ keŋkelawor po bebak tiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irdeharyen. 10 Gogab matatiŋ gobe DoyaŋAl Kuruŋyen alya bereya beleŋ mata teŋhaŋyen gwahade po teŋ hinayiŋ, irde yeŋbeleŋ amaŋeŋ nurde hitek mat po matateŋ hinayiŋ, irdeb meteŋ igiŋ po teŋ goteigineŋ kuruŋ forok yirde hinayiŋ. Irde AlKuruŋbe al gwahade yeŋ keŋkela nurdeyeŋya kadom nurd guneŋ teŋ teŋ gobekuruŋ heŋ tareŋ heŋ hiyeŋ.

11 Irdeb kanduk kurayen kurayen ku-ruŋ yeneŋ hinayiŋ gega, tareŋmiŋ kuruŋturŋuŋ yaŋ goreb saŋiŋ dirkeb kandukgoke mukku ma teŋ goya goya saŋiŋ poheŋ hinayiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋ kan-duk goyen pasi irwoŋ yeŋ doyaŋ heŋ heŋge piŋeŋ ma heŋ hinayiŋ. Irdeb matadeŋ hitte forok yeŋ hinayiŋ kuruŋ gokeamaŋeŋ wor po nurde heŋya 12 Nanniniŋigiŋ nurd uneŋ hinayiŋ yeŋ gusuŋaŋ irdeharyen. Adoniniŋbe mata igiŋ hulsire niŋmar yeŋ beleŋ doyaŋ yirde igiŋ igiŋ yirdehi gwahade goyen po, deŋ manaŋ igiŋ igiŋdirtek mar diryiŋ. 13 Irdeb mata buluŋyenkidoma bana mat dumulgaŋ teŋ Urmiŋbubulkuŋneworpoyeŋnurdeuntiŋ al goredoyaŋ yirde hi gasuŋ bana goŋ dawaryiŋ.14Urmiŋ gore mata buluŋniniŋ halde dun-yiŋ geb, neŋbe kidoma banama heŋ igiŋ pohite gago.

Yesu Kristuyen mataya meteŋya15 Be, Yesu Kristube al beleŋ keneŋbe

Al Kuruŋ banare hi gobe al gwahade yeŋbebak titek. Yeŋbe det kuruŋ gate miŋ al.16 Yeŋ beleŋ gab Al Kuruŋ beleŋ inke detkuruŋ gayen yiryiŋ. Det naŋkiŋde niŋyamegen niŋya, det kawan niŋya banareniŋya yiryiŋ. Banare niŋbe Al Kuruŋyenmiyoŋ tareŋmiŋ karkuwaŋ kurayen ku-rayen hende niŋya bande niŋya, al deŋemyaŋya deŋem moŋya goyen yiryiŋ. Forokyamiŋ kuruŋ gobe yeŋ beleŋ yiŋgeŋ ge teŋyiryiŋ. 17 Yeŋbe det kuruŋ gayen forok

Page 333: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Kolosi 1:18 330 Kolosi 2:5

ma yekeya hinhin. Irdeb det kuruŋ gayenyirdeb gwahade po hinayiŋ yeŋ yiryiŋgwahade po gasuŋeŋyaŋ haŋ. 18 Yeŋbealya bereyamiŋ sios gote doyaŋ al worpo geb, siosbe Yesuyen uliŋ pigiŋ yara,irdeb yiŋgeŋbe sios gote tonaŋ. Yeŋbeal kamtiŋde mat huward huward matagoyen miŋ uryiŋ al geb, yeŋbe mata gotemiŋ al. Gogab det kuruŋ gate doyaŋ alkuruŋ heweŋ yeŋbe gogo gwaha tiyyiŋ.19 Al Kuruŋbe matamiŋ, dufaymiŋyabetareŋmiŋya goyen tumŋaŋ Urmiŋ uneŋuneŋ niŋ amaŋeŋ nurdeb unyiŋ. 20 IrdeAl Kuruŋbe megen niŋ detya naŋkiŋde niŋdetya kuruŋ gayen yeŋya awalikde heŋ heŋgoke amaŋeŋ nuryiŋ. Niŋgeb gwaha ireyeŋbeUrmiŋ teŋ kerke kateŋ kuruse hendedarim wok irde kamyiŋ.

21 Hakot deŋbe mata buluŋ teŋ hinhangeb, dufaytiŋbe gisawwor po heŋ Al Kuruŋhitte ma hinhin, irde asogo irde hinhan.22 Gega Al Kuruŋbe deŋya awalikde hitekyeŋbe Urmiŋ teŋ kerke kateŋ al wor poheŋ kuruse hende kamyiŋ. Gogab haŋkagabe deŋ kuruŋ gayen diliŋde wukkeŋ heŋultiŋdemeremmoŋheŋbe gwahamat kuramerem yaŋ dirtek moŋ hinayiŋ yeŋ gogogwaha tiyyiŋ. 23 Niŋgeb gwahade hitekyeŋbe dufaytiŋ Yesu niŋ saŋiŋ irdeb gwa-hade po hinayiŋ. Dufaytiŋ yeŋ ge tareŋiramiŋ goyen tareŋ po tanarde hinayiŋ.Irde Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ go nurdekame Al Kuruŋ beleŋ igiŋ igiŋ diryeŋ goyeŋ nurd nurd gobe go ma tubul tinayiŋ.Mere igiŋ gobe megen niŋ alya bereyakuruŋ gayen momoŋ yirde tukutiŋ haŋ.Ne Pol wor mere igiŋ tagalde tukuŋ tukuŋmeteŋ al wor po himiriŋ. Niŋgebmere igiŋgoyen deŋ wor nuramiŋ.

Kolosi sios Pol beleŋ faraŋ uryiŋ24 Be, nebe deŋ ge teŋ ulne misiŋ kateŋ

hime goke amaŋeŋ nurde hime. YesuKristuyen alya bereya siosbe Yesu Kristuuliŋ pigiŋ yara geb, sios beleŋ kandukyeneŋ hi gobe Yesu Kristu yiŋgeŋ kandukyeneŋ hi yara. Niŋgeb kanduk kuruŋ sioshitte forok yeŋ haŋ goyen ne hitte manaŋtumŋaŋ forok yeŋ hinayiŋ goke amaŋeŋnurde hime. 25 Nebe Al Kuruŋ beleŋ deŋge teŋ meremiŋ tumŋaŋ tagalde tukuŋhayiŋ ninyiŋ. Niŋgeb goyen meteŋ teŋ

teŋ al himiriŋ geb, gago meteŋ teŋ hime.26 Bikkeŋbe Al Kuruŋyen mere gote miŋbeulyaŋde wor po banare hinhin. Niŋgebmegen niŋ al tumŋaŋ bebak ma teŋ hin-han. Gega gayenterbe alya bereyamiŋhitte kawan yikala yirkeb bebak teŋ haŋ.27 Mel gobe Al Kuruŋ beleŋ meremiŋ igiŋwor po turŋuŋ yaŋ gote miŋ banare hitiŋgoyen yikala yirmeke bebak tinayiŋ yeŋnurdeb al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ bananiŋ mar goyen basiŋa yiryiŋ. Meremiŋbanare hi gote miŋbe gahade: Yesu Kris-tube deŋya haŋ geb, deŋ wor Al Kuruŋyensaŋiŋ turŋuŋ yaŋ bana hinayiŋ. 28 Goketeŋbe Yesu Kristu niŋ al buda kuruŋ gayenmomoŋ yirde tukuŋ hityen. Irde dahawor al buda kuruŋ gayen Yesu Kristuyaheŋbe muŋ kura buluŋ miŋmoŋ hinayiŋyeŋ Al Kuruŋyen dufay wukkeŋde al bebakyirde saba yirde hityen. 29 Nebe meteŋgayen gake ulne misiŋ tap urde kurut worpo yeŋ himyen. Gwaha teŋ heŋyabe nehitte meteŋ tareŋ po teŋ hi al gote tareŋdemeteŋ teŋ himyen.

21 Be, deŋ Kolosi niŋ marya Laodisia niŋ

marya irde keŋkela ma nurd nuneŋ haŋmarya goyen tumŋaŋ faraŋ durd durd niŋkurut wor po yeŋ hime gayen deŋ tumŋaŋnurwoŋ yeŋ nurde hime. 2 Deŋ ge teŋkurut yeŋ hime gabe kurut yeŋ hime gorefaraŋdurke bitiŋdemat saŋiŋheŋbe kadtiŋge amaŋeŋ nurde awalikde hinayiŋ yeŋbegago kurut yeŋ hime. Gogab Al Kuruŋyendufay nurde bebak teŋ teŋ tareŋbe kuruŋhiyyeŋ. Irde gab Al Kuruŋyen mere gotemiŋ bikkeŋ banare hinhin goyen miŋ nur-nayiŋ. Al Kuruŋyen mere gote miŋ banarehinhin gobe Yesu Kristu. 3 Yeŋ banabe AlKuruŋyen dufaywukkeŋyameremiŋ bebakteŋ teŋ dufayya goyen bana yirtiŋ haŋ.Dufay wukkeŋya meremiŋ bebak teŋ teŋdufayya gobe samuŋ tareŋwor po. 4Moŋgoal kura beleŋ waŋ usi dirde Yesu Kristu niŋdufaytiŋ saŋiŋ irtiŋde mat hoyaŋ dukunakgeb, mere gago dirde hime. Gogab go margotemerehapek yaŋ goyen fudinde yeŋmanurnayiŋ. 5 Nebe deŋya tumŋaŋ gor mahite goyenbe, dufaynerbe deŋya tumŋaŋgor hite. Irdeb heŋ heŋtiŋbe keŋkela worpo haŋ goke amaŋ heŋ hime. Irde Yesu

Page 334: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Kolosi 2:6 331 Kolosi 2:20Kristu niŋ dufaytiŋ tareŋ irde haŋ goyenmanaŋ korgoŋ moŋ, tareŋ irtiŋ haŋ gokemanaŋ amaŋ wor po heŋ hime.

Yesuya po heŋ mata teŋ hitek6 Niŋgeb Yesu Kristube Doyaŋ Al Ku-

ruŋniniŋ yeŋ nurd unamiŋ geb, hugiŋeŋyeŋya heŋbe mata igiŋ po teŋ hinayiŋ.7 Irdeb he filginiŋ kura megeŋ biŋdekurkuŋ saŋiŋ haŋyen go gwahade, irde yakura tola tareŋ hende irtiŋ go gwahadegoyen po, Yesuya heŋ tareŋ heŋ hinayiŋ.Irdeb saba dirteke yeŋ ge dufaytiŋ saŋiŋiramiŋ gobe tareŋ po tanarde hinayiŋ.Irdeb hugiŋeŋ Al Kuruŋ igiŋ wor po nurduneŋ hinayiŋ.

8 Be, al kura beleŋbe megen niŋ sabamomoŋ dirde hikeb fudinde yeŋ nurdegama ma yirde hinayiŋ. Go mar gotesababe miŋ miŋmoŋ wor po. Yeŋbe asemyagot tikulaya megen niŋ sabaya go pogama yirde haŋ. Yesu Kristuyen merebegama ma irde haŋ. Niŋgeb saba gobe YesuKristuyen moŋ. 9 Yesu Kristube Al Kuruŋgega, al wor po heŋ megen gar hinhin.Niŋgeb yeŋ po gab Al Kuruŋyen dufayyamatayabe tareŋmiŋya goyenmakiŋ wor pohitiŋ hi. 10 Deŋ wor Yesu Kristuya heŋ du-faymiŋya matamiŋyabe saŋiŋmiŋya goyenkuruŋ wor po dunke makiŋ hitiŋ haŋ geb,saba hoyaŋ kura gama irtekma haŋ. Yeŋbemegen niŋ doyaŋ mar banare niŋya kawanniŋya kuruŋ gote doyaŋ al wor po.

11 Be, Yuda mar guba yeŋ haŋyen gwa-hade yara, deŋ manaŋ Yesu Kristuya hikebyeŋ beleŋmata hoyaŋmat guba yeŋ duntiŋyara diryiŋ. Yeŋ beleŋ guba yeŋ dun-tiŋeŋbe bitiŋde mata buluŋ teŋ teŋ du-fay goyen yad siŋa yiryiŋ. Gobe al beleŋhaniŋde guba yeŋ haŋyen gwahade moŋ.12 Yesu beleŋ guba yeŋ yeŋ mata dun-tiŋeŋbe fe baptais teŋ teŋ mata dunyiŋ.Deŋ baptais tamiŋ gote miŋbe Yesu kamkemete tiyamiŋ gwahade po, deŋ wor fe banakurkamiŋ gobe kamtiŋeŋ tiyamiŋ. Goyen-poga Al Kuruŋ beleŋ Yesu kamtiŋde matisaŋ hiriŋ tareŋmiŋ goke dufaytiŋ tareŋirkeb Al Kuruŋ beleŋ deŋ wor disaŋ hitiŋyara dirde al gergeŋ diryiŋ.

13 Be, deŋbe Yuda mar moŋ al miŋhoyaŋ. Niŋgeb hakotbe Moseyen saba manurdeb mata buluŋ kurayen kurayen teŋ

heŋbe Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋ yara hin-han. Goyenbe Yesu Kristu isaŋ hiriŋ gwa-hade goyen po, deŋ wor disaŋ hitiŋ yaradirde al gergeŋ diryiŋ. Al Kuruŋbe gwahamat neŋ kuruŋ gatemata buluŋ halde dun-yiŋ. 14 Neŋbe mata buluŋ teŋ hitekeb Mo-seyen saba gore merem yaŋ dirtek hinhet.Goyenpoga Al Kuruŋbe Yesu Kristu beleŋkuruse hende kamyiŋ gwahade po, meremyaŋ dirtiŋ goyen wor kuruse hende kerdemayde pasi iryiŋ. 15Gwahamatbe Al Kuruŋbeleŋ megen niŋ doyaŋ mar banare niŋyakawan niŋya kurayen kurayen gote saŋiŋgoyen yad siŋa yiryiŋ. Tareŋmiŋ yad siŋayiryiŋ goyen al beleŋ keneŋ bebak tinaŋyeŋbe gogo Yesu kuruse hende kamyiŋ.

Megen niŋ marte mata ma gama irnayiŋ16 Niŋgeb al kura waŋ dula teŋ teŋ

mataya Al Kuruŋ niŋ dufay heŋ heŋge gabu ird ird nalu karkuwaŋya gagasigergeŋ forok yeke goke gabu irde dulateŋ teŋ matayabe Sabat naluya goyen gokegwaha gwaha teŋ hinayiŋ dineŋ tikebkeneŋ unaŋ teŋ hinayiŋ. 17 Mata bikkekkuruŋ gabe kame mata gergeŋ forok yetekgote tuŋaŋeŋ po hinhan. Irde Yesu Kristuwayyiŋde matbe mata gergeŋ fudindegoyen forok yamiŋ yeneŋ hite gago. 18 Be,al kurabeneharhemharhemdufaymiŋyaŋgega, dufay goyen bana kerdeb al deŋemmiŋmoŋde mata yara teŋ haŋyen. Irdeal kurabe Al Kuruŋyen miyoŋ doloŋ yirdyird niŋ amaŋ heŋ haŋyen. Go mar gobehugiŋeŋmitereya yuwarwarteyadet yeneŋheŋbe goke ug po tagalde haŋyen. Irdemegen niŋ dufay po gama irde haŋ geb,yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ haŋyen. Niŋgebdeŋbe kame matatiŋ gote muruŋgem igiŋyawartek gega goyen gore usi dirke soŋhenak geb, tareŋ heŋ hinayiŋ. 19 Go margobe Yesu Kristuya gabu hetekmoŋ, hoyaŋhoyaŋ wor po. Gega neŋbe Yesu Kristuuliŋ pigiŋ yara, munaŋ yiŋgeŋbe tonaŋyara geb, neŋbe yeŋ hitte mat basaŋ heŋbekurabe haniŋ, kurabe kahaŋ gwahade alaheŋbe kadom faraŋ gurd teŋ hite. Irde AlKuruŋ beleŋ gwahamatmat tareŋ henayiŋyeŋ nurde hi gwahade mat po saŋiŋ heŋhite.

20 Be, deŋbe Yesu Kristuya tumŋaŋ ka-mamiŋ geb, megen niŋ saba gote yufukdema haŋ. Gega dahade geb saba bikkek

Page 335: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Kolosi 2:21 332 Kolosi 3:15goyen gama po irde haŋ? Saba bikkekdebe,21 “Det gobe tanarde ma, irde det go goyanene ma, munaŋ det gobe sisaŋ urde ma,”yitiŋ goyen daniŋ geb gama irde haŋ?22 Saba bikkek gobe megen niŋ al beleŋpo forok yirtiŋ, irde megen niŋ det mugolnetek goke yeŋ yitiŋ. 23 Saba bikkek gamairde haŋ mar gobe Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata goyen tareŋ irtek yeŋbe yiŋgeŋdedufaymiŋ po gama irde tareŋ irde haŋyen.Irde ne harhem harhem dufay miŋyaŋgega, dufay goyen bana kerdeb al deŋemmiŋmoŋde mata yara teŋ haŋyen. Irdemata buluŋ ulniniŋde haŋ gayen hubuhewoŋ yeŋ nurdeb uliŋ yusulak teŋ, biŋgekutŋa irde, uliŋde mata kurayen kurayenteŋ haŋyen. Mata gwahade teŋ haŋmar goyeneŋmiŋbe dufay wukkeŋ gama irde haŋyara. Goyenpoga go mar gobe mata buluŋteŋ teŋ niŋ biŋ harkeb dufay buluŋ go eptema hika titek haŋ.

3Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ heŋ heŋ mata

1 Goyenpoga deŋbe Yesu Kristuyakamtiŋde mat huwaramiŋ geb, bitiŋdemat wor po det Al Kuruŋyen gasuŋdehaŋ goke po nurde hinayiŋ. Al Kuruŋyengasuŋde gorbe Yesu Kristu beleŋ DoyaŋAl Kuruŋ heŋbe Al Kuruŋyen haniŋ yasebeleŋ keperde hi. 2Niŋgeb det Al Kuruŋyengasuŋde niŋ goke po dufay heŋ hinayiŋ.Det megen niŋ ge ma dufay heŋ hinayiŋ.3 Deŋbe Yesu Kristu niŋ dufaytiŋ saŋiŋiramiŋ goya goyenbe yeŋya kuruse hendekamamiŋ yara hamiŋ. Irdeb kamtiŋdemat Al Kuruŋ beleŋ disaŋ heke huwardeal gergeŋ hamiŋ. Niŋgeb Yesu Kristu AlKuruŋ hitte hi gwahade goyen po, deŋal gergeŋ hitiŋ mar wor Al Kuruŋ hittehaŋ. 4 Niŋgeb Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋheŋmata gote miŋ al Yesu Kristu tareŋmiŋturŋuŋ yaŋ goyamegen gar forok yiyyeŋyagoyenbe deŋ wor tareŋtiŋ turŋuŋ yaŋmanaŋ forok yenayiŋ.

5 Niŋgeb megen niŋ mata buluŋ ultiŋdehaŋ kuruŋ gobe yisikamnaŋ ko. Mata bu-luŋ gobe gahade: leplep mata, mata buluŋmormok dapŋa kukuwa beleŋ titiŋ yarateŋ teŋ mata, uliŋde amaŋ hetek mata teŋteŋ dufay, mata buluŋ teŋ teŋ dufayyabedet uguŋ po yad yad niŋ dufay heŋ heŋ

mataya. Det uguŋ po yad yad niŋ dufayheŋ heŋ mata gobe uŋgura doloŋ yird yirdmataya tuŋande. 6 Al Kuruŋyen beararbemata gwahade teŋ haŋ mar goke katyeŋ.7 Deŋ wor hakotbe mata buluŋ gwahadegoyen teŋ kuŋ hinhan. 8 Gega gayenterbemata buluŋ gahade gayen yubul po tinayiŋ.Mata gobe gahade: bearar mata, kuŋuruŋmata, al buluŋ yird yird dufay, mere bu-luŋ mat teŋ teŋ matayabe nanyaŋ teŋ teŋmataya. Niŋgeb deŋbemata goyen tumŋaŋpo yubul tinayiŋ. 9-10 Deŋbe mata bikkekbitiŋ bana haŋyen goyen yad siŋa yirdeb algergeŋ haŋ geb, kadom usi gird ma teŋ hi-nayiŋ. Al gergeŋ hitiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋyiŋgeŋ yara dirde gergeŋ diryiŋ geb, gogohugiŋeŋ gergeŋ dirde hikeb Al Kuruŋbe algwahade yeŋ keŋkela nurdeb yeŋya kadomnurd guneŋ teŋ awalikde wor po hinayiŋ.11 Al Kuruŋya awalikde hiniŋ yeŋ nurdehaŋ marbe igiŋ gwaha teŋ hinayiŋ. YesuKristube Kuruŋniniŋ wor po. Yeŋbe neŋkuruŋ gaya awalikde hite. Niŋgeb Grikmarma Yuda mar, guba yitiŋ mar ma guba mayitiŋ mar, saba karkuwaŋ yawartiŋ mar magwahadema yawartiŋ maryabe meteŋmarma doyaŋmarya kuruŋ goyen banabe biptimiŋmoŋ. Igiŋ ala po Al Kuruŋya awalikdehinayiŋ.

12 Niŋgeb deŋbe Al Kuruŋ beleŋbubulkuŋne wor po yeŋ nurde duneŋbasiŋa dirde wukkeŋ wor po dirtiŋ haŋgeb, matabe gahade teŋ hinayiŋ: kadtiŋge buniŋeŋ nurd yuneŋ hinayiŋ, irde igiŋigiŋ yirde hinayiŋ, dindikeŋ ge turuŋ turuŋma teŋ hinayiŋ, bekkeŋde igiŋ mat al mereyirde hinayiŋ, irde kadtiŋ kura matamiŋigiŋ hewoŋ yeŋ doyaŋ heŋ heŋ ge piŋeŋmaheŋ hinayiŋ. Mata gahade gab ultiŋ umŋayade hor yirde kuŋ haŋyen yara hugiŋeŋgwaha po teŋ hinayiŋ. 13 Al kadtiŋ kurabeleŋ buluŋ dirke goya goke buluŋeŋ manurnayiŋ. Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ matabuluŋtiŋ halde dunyiŋ gwahade goyenpo, ditiŋde mata buluŋ goyen wor haldeyuneŋ hinayiŋ. 14 Irdebmata igiŋ igiŋ budakuruŋ go hendebe kadtiŋ ge amaŋeŋ nurdyuneŋ yuneŋ matatiŋ yaŋ hinayiŋ. Gwahateŋ hinayiŋbe deŋ tumŋaŋ goyen al miŋuŋkureŋ wor po heŋ awalikde po hinayiŋ.

15 Be, Yesu Kristube al biŋ yisikamdekamde al. Niŋgeb tubul tike yeŋ beleŋ

Page 336: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Kolosi 3:16 333 Kolosi 4:7bitiŋ yisikamkeb awalikde hinayiŋ. Deŋbeal miŋ hoyaŋ hoyaŋ gega, awalikde heŋYesu yufukde almiŋ uŋkureŋ heŋ heŋ goketeŋ basiŋa diryiŋ. Irdeb goke teŋ Al Kuruŋigiŋ nurde uneŋ hinayiŋ. 16 Irde YesuKristuyen merebe bitiŋ bana gasuŋ unkekeŋkela wor po kipiryeŋ. Irdeb keŋkeladufay heŋ Al Kuruŋyen mere kadom sabagird teŋbe, “Gwaha mat hitek gab igiŋ,”yeŋ kadommomoŋ gird teŋ hinayiŋ. Irdebbitiŋde mat Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋyaAl Kuruŋyen asaŋde niŋ tikiŋya Al Kuruŋturuŋ ird ird tikiŋyabe Holi Spirit beleŋbitiŋde tikiŋ yupul titiŋ goyen tikiŋ heŋhinayiŋ. 17 Irdeb mere teŋ hinayiŋ mamata kura teŋ hinayiŋ kuruŋ gobe DoyaŋAl Kuruŋ Yesu nurd untiŋ mar beleŋ titekmat po teŋ hinayiŋ. Irdeb Yesu Kristu hittemat saŋiŋ teŋbe Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋhinayiŋ.

18 Be, deŋ bere almetiŋ yaŋbe almetiŋyagot yufukde po hinayiŋ.* Go teŋ hinayiŋgobe Doyaŋ Al Kuruŋ gama irde haŋ marbeleŋ mata titek goyen po teŋ hinayiŋ.

19 Deŋ al berem yaŋbe bertiŋ yago niŋamaŋeŋ nurd yuneŋbe mata yeŋ biŋ misiŋnurtek mat ma yirde hinayiŋ.

20Deŋdiriŋbemamtiŋya nantiŋyatmerenurdeb gama irde hinayiŋ. Doyaŋ AlKuruŋbe mata gwahade gokeb amaŋ heŋhiyen.

21 Deŋ diriŋ naniŋ yagobe diriŋtiŋ yagobiŋ ar yenaŋ mat ma mata yirde hinayiŋ.Moŋgo gwaha yirkeb kame kafura dufaykuruŋ heŋbe keperd keperdmiŋ igiŋ mahenayiŋ geb.

22 Deŋ al kurat yufukde heŋ meteŋ teŋhaŋ marbe megen niŋ doyaŋ martiŋdemere nurde hinayiŋ. Meteŋ teŋ hinayiŋgoyen doyaŋ martiŋ yago beleŋ deneŋhikeya po gwaha titekeb turuŋ dirnaŋ yeŋnurdeya ma meteŋ teŋ hinayiŋ. Gwahatitŋeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ palap irde yeŋge meteŋ teŋ hite yeŋ nurdeya bitiŋdemat wor po doyaŋ martiŋ ge meteŋ teŋhinayiŋ. 23Meteŋ teŋ hinayiŋ kuruŋ gobebitiŋde mat wor po Doyaŋ Al Kuruŋ niŋmeteŋ teŋ hite yeŋ nurdeya meteŋ teŋhinayiŋ. Al niŋ meteŋ teŋ hite yeŋ ma

nurde hinayiŋ. 24Mata gwahade teŋ hinay-iŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ mata igiŋ teŋhinayiŋ gotemuruŋgemduneŋyiriŋ goyendunyeŋ. Niŋgeb meteŋ teŋ hinayiŋ kuruŋgobe Doyaŋ Al Kuruŋtiŋ Yesu Kristu niŋmeteŋ teŋ uneŋ hite yeŋ nurde gab meteŋteŋ hinayiŋ. 25Munaŋ al kuramata igiŋmateŋ hiyeŋbe gote wolmiŋeŋbe muruŋgembuluŋ tiyyeŋ. Al Kuruŋbe al kura po igiŋineŋ, kurabe buluŋ ineŋ ma yirde hiyengeb, buluŋ titekeb buluŋ diryeŋ.

41 Be, deŋ doyaŋ mar wor gwahade po

meteŋ martiŋ goyen mata huwak mat pokeŋkela doyaŋ yirde hinayiŋ. Deŋ worDoyaŋ Al Kuruŋtiŋbe Al Kuruŋyen gasuŋdehi gogo yeŋ nurde haŋ geb, gago dineŋhime.

Al Kuruŋya mere teŋ teŋ matatiŋbe tareŋpo irnayiŋ

2 Be, nalutiŋ kuruŋbe Al Kuruŋ mere irdird niŋ nurde hinayiŋ. IrdebAl Kuruŋmereirde heŋyabe dufaytiŋ mali hiburŋeŋ mahiyeŋ. Irdeb bitiŋde mat amaŋeŋ nurdeuneŋ turuŋ irde hinayiŋ. 3 Be, Al Kuruŋmere irde heŋyabe neŋ beleŋ Yesu Kristuniŋ yitiŋ mere banare hi goyen tagaltekbelŋeŋ kerd dunkeb al budam mere goyennurnayiŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. Nebemere go tagalde himeke goke nad koyareneraŋ gago hime. 4Niŋgeb ne niŋ Al Kuruŋgusuŋaŋ irde hinayiŋ. Irkeb mere tagaleŋyeŋ nurde hime gobe kamama heŋ keŋkelapo tagaleŋ.

5 Be, Yesu Kristu niŋ ma nurde haŋ marhittebe dufay keŋkela heŋ ga mata teŋ hi-nayiŋ. Irdeb Yesu niŋ momoŋ yirtek beleŋkura keneŋ goya kama ma heŋ momoŋyirde hinayiŋ. 6 Irdeb meretiŋbe hugiŋeŋal beleŋ nurdeb, “Fudinde, ne faraŋ nureyeŋbe gagomere nirde hi,” yeŋ nurtekmatmere teŋ hinayiŋ. Irdeb al beleŋ gusuŋaŋkura dirkeb gwaha mat wol hetekbe igiŋnurnayiŋ mat po wol heŋ hinayiŋ.

Mere funaŋ7 Be, Tikikus beleŋ gab ne dahade hime

goyen momoŋ diryeŋ. Yeŋbe kolne wor poyara, irde biŋde mat fudinde wor po DoyaŋAl Kuruŋ niŋ meteŋ teŋ hiyen. Yeŋbe

* 3:18: Mere gabe albe hende berebe bande yeŋ ma yitiŋ. Albe Al Kuruŋyen mere saba yirke berembe nurde gamairyeŋ yeŋ goke yitiŋ.

Page 337: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Kolosi 4:8 334 Kolosi 4:18meteŋ kadne igiŋ wor po. 8 Yeŋ beleŋgabe neŋ dahade hite goyen momoŋ dirkego nurdeb amaŋ heŋ tareŋ henayiŋ yeŋgago hulyaŋ irhem. 9 Yeŋbe Onesimusyakuriryeŋ. Onesimuswor biŋdemat fudindewor po Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ meteŋ teŋhiyen. Yeŋbe kolniniŋ wor po yara. Yeŋbeal hoyaŋde niŋ moŋ, dende al po. Iremgarebe neŋ hitere gar mata forok yeŋ haŋkuruŋ gayen tumŋaŋ momoŋ diriryeŋ.

10 Be, kadne kura neya koyare har alAristakus beleŋ deŋ ge dufay heŋ hi gayenmomoŋ yirayiŋ ninkeb gago dineŋ hime.Banabas nomiŋ Mak wor gwahade po deŋge dufay heŋ hi. Yeŋ ge momoŋ dirmiriŋgogo geb, yeŋ kuŋ forok yeke keneŋbegargar irde keŋkela doyaŋ irde hinayiŋ.11 Be, Yesus deŋem kurabe Yastus manaŋdeŋ ge dufay heŋ hi. Meteŋ faraŋ nurdehaŋmarbana goŋbe al karwogapogaYudamar. Mel gobe neya heŋ Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ yird yird gotemeteŋteŋ kuŋ hityen. Irde kurare kandukŋeŋnurde himekeb bene yurum irde haŋyen.12 Be, dende al kura Yesu Kristuyen meteŋal Epafras goyen wor deŋ ge dufay heŋ higoyen momoŋ yirayiŋ ninke gago momoŋdirde hime. Al gobe dende al. Yeŋbe deŋgoyen Al Kuruŋyen dufay tumŋaŋ yeneŋbebak teŋ saŋiŋ po huwardeb Yesuyenmere gama ird ird niŋbe al parguwak yaraheŋ yeŋ gehekkeŋwor ponurdehiwoŋyeŋhugiŋeŋ tareŋ po Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehiyen. 13 Yeŋbe deŋ ge po moŋ, Laodisiataundeya Hierapolis taundeya niŋ Yesuyenalya bereya goke wor tareŋ wor po AlKuruŋ gusuŋaŋ irde hiyen gobe fudindeyeŋ dineŋ hime. 14 Kadniniŋ wor po yeŋge amaŋeŋ wor po nurde hityen al guramal Lukyabe Demasya manaŋ deŋ ge dufayheŋ har goke momoŋ yirayiŋ ninkeb gagodineŋhime. 15Laodisia taundeniŋYesuyenalya bereya goya bere kura Nimfayabeyamiŋde gabu irde Al Kuruŋ doloŋ irdehaŋyen marya goyen manaŋ ne niŋ yeŋ,“Yeŋ beleŋ deŋ ge dufay heŋ hi,” yinnayiŋ.16 Be, asaŋ gayen deŋ wa kapyaŋ heŋbeLaodisia taunde niŋ Yesuyen alya bereyasios wor kapyaŋ henayiŋ yeŋ teŋ kerke gorkuyeŋ. Irdeb asaŋ kura yeŋ ge kamiŋ goyenwor kamebe deŋ beleŋ wor teŋ kapyaŋhenayiŋ. 17 Irdeb Akipus goyen, “Doyaŋ

Al Kuruŋ beleŋ meteŋ guntiŋ gobe keŋkelatanarde meteŋ teŋ hayiŋ,” innayiŋ.

18 Ne Pol beleŋ hanner wor po gahadekaŋ hime: “Deŋ ge dufay heŋ hime.”

Be, ne koyare hime gake bitiŋ sir mayiyyeŋ. Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirwoŋ yeŋ nurde hime.Gogo po.

Page 338: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Tesalonaika 1:1 335 1 Tesalonaika 2:2

1 TesalonaikaTesalonaika niŋ Yesuyen alyabereya hitte Pol beleŋ meheŋde

asaŋ kayyiŋ1 Be, ne Polya meteŋ kadne waraŋ

Sailasya Timotiya beleŋ deŋ Yesu Kris-tuyen alya bereya sios Tesalonaika taundehaŋ kuruŋ goke teŋ asaŋ gago kaŋ hite.Deŋbe Adoniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋ Yesu Kristuya haŋ. Niŋgeb AlKuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirdehugiŋeŋ bitiŋ yisikamke igiŋ hiwoŋ yeŋnurde hite.

Tesalonaika taunde niŋ mar goke teŋ AlKuruŋ niŋ amaŋeŋ nurd unyiŋ

2 Be, neŋbe hugiŋeŋ deŋ ge Al Kuruŋmere irde hityen. Irde deŋ ge teŋ igiŋnurde uneŋ turuŋ irde hityen. 3 Deŋbe AlKuruŋ niŋ hekkeŋ nurde heŋya meteŋ teŋhinhan. Irde bitiŋde mat wor po yeŋyaalya bereya niŋ amaŋeŋ nurde hinhan geb,Nanniniŋ Al Kuruŋ mere irde heŋyabemeteŋ dunyiŋ kuruŋ goyen keŋkela po pasiirniŋ yeŋ kurut yeŋ hinhan goyen gokebininiŋ sir ma yeŋ hiyen. Irdeb DoyaŋAl Kuruŋniniŋ Yesu Kristu kame mulgaŋheŋ wakeb yeŋya tumŋaŋ hitek yeŋ nurdehinhan geb, Al Kuruŋyen mere gama irdekandukkarkuwaŋyeneŋhinhangega, gokemukkuma teŋ goya goya saŋiŋ heŋ hinhangoyen goke wor bininiŋ sir ma yeŋ hiyen.

4 Niŋgeb, kadne yago, mata gwahadegoyen tumŋaŋ yintiriŋ geb, fudinde AlKuruŋ beleŋ deŋ goyen bubulkuŋne worpo yeŋ nurde duneŋbe diriŋne weŋ dineŋbasiŋa diryiŋ yeŋ nurtiriŋ. 5 Neŋ beleŋdeŋ ge teŋ kuŋ deŋya heŋ mata teŋ hin-het kuruŋ gobe keŋkela nurde haŋ gogo.Haŋkapya deŋ hitte gor kuŋ Yesu niŋ yi-tiŋ mere igiŋ goyen tagalde hinhet goyagoyenbe mere uliŋ po moŋ, Al Kuruŋyentareŋ manaŋ kenamiŋ. Irde Holi Spiritbeleŋ bitiŋde meteŋ kuruŋ wor po tikebmere tagaltiriŋ gobe fudinde wor po yeŋnuramiŋ.

6 Be, neŋya Doyaŋ Al Kuruŋya kandukyintiriŋ gwahade goyen po, deŋ wor AlKuruŋyenmere niŋ igiŋma nurde haŋmar

beleŋ buluŋ buluŋ dirde hinhan. GegaHoli Spirit beleŋ amaŋ dufay dunkeb meregoyen fudinde yeŋ amaŋeŋ nurde teŋbitiŋde kerde gama irde hinhan. 7 NiŋgebMasedonia naŋa deŋ haŋde gorya Akaianaŋa neŋ hitere garya niŋ Yesuyen alyabereya beleŋ deŋ mata teŋ hinhan go nur-deb, “Yesuyen alya bereya beleŋ mata teŋhitekbe gwahade,” yeŋ nurdeb matatiŋgoyen po gama irde haŋyen. 8 Fudinde worpo, deŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ yitiŋmere goyen nurdeb Al Kuruŋ niŋ dufaytiŋtareŋ iramiŋ goyen nuramiŋ marbe Mase-doniaya Akaiaya naŋa bana ga niŋ marpo moŋ. Doyaŋ Al Kuruŋyen mereya deŋmata tiyamiŋ gote mere momoŋyabe naŋahoyaŋde niŋ mar manaŋ tumŋaŋ nurtiŋala tiyamiŋ. Niŋgeb goke neŋ beleŋ deŋge al hoyaŋ momoŋ yirtek yeŋ ma nurdehite. 9 Gobe mere momoŋtiŋ nuramiŋmar beleŋ waŋbe deŋ beleŋ mereniniŋfudinde yeŋ nurdeb igiŋ igiŋ dirde hin-han goyen tagalamiŋ, irde deŋ beleŋ dettoneŋ al beleŋ yirtiŋ goyen doloŋ yirdehinhan goyen daha mat yubul teŋbe AlKuruŋ fudinde hi goyen hitte waŋ yeŋ podoloŋ irde meteŋmiŋ teŋ hinhan goyenwor tagalamiŋ geb, matatiŋ goke gwahakura yetek yeŋ ma nurde hite. 10 IrdeAl Kuruŋ Urmiŋ Yesu, Al Kuruŋ beleŋkamtiŋde mat isaŋ hiriŋ al goyen Al Ku-ruŋyen gasuŋde mat mulgaŋ hiyyeŋ yeŋdoyaŋ irde haŋyen mere momoŋ goyenmanaŋ tagalamiŋ. Niŋgeb goke neŋ beleŋgwaha kura yetek yeŋ ma nurde hite.Fudinde, Yesube neŋ dumulgaŋ tiyyiŋ geb,kame Al Kuruŋ beleŋ alya bereyatmata bu-luŋ gote muruŋgem buluŋ yunyeŋ naluregoyenter neŋbe muruŋgem buluŋ goyengo ma dunyeŋ.

2Polyen mata

1Be, kadne yago, neŋbeleŋdeŋhitte kuŋmeteŋ teŋ hinhet gobe duldul ma meteŋteŋ hinhet goyen nurde haŋ gogo. 2 Irdedeŋ hitte ma kutiriŋya meheŋdebe Filipaitaunde dahade hinhet goyen wor nurdehaŋyen. Gor niŋ mar gore Al Kuruŋyenmere niŋ igiŋ ma nurdeb dineŋ teŋ sukaldirde buluŋ buluŋ dirke ulniniŋ misiŋ kat-tiriŋ. Gega goke kafura ma hitiriŋ. Irde

Page 339: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Tesalonaika 2:3 336 1 Tesalonaika 2:15gor mat deŋ hitte kuŋ Al Kuruŋyen meretagaltiriŋ goyenbe gor niŋ mar wor AlKuruŋyen mere goke igiŋ ma nurde asogodiramiŋ. Goyenpoga Al Kuruŋniniŋ beleŋfaraŋ durke goke kafura ma heŋ kawan pomomoŋ dirde hinhet. 3 Gobe mere tagaldehinhet goyen usi dirhet yeŋya ma dineŋhinhet, irde gwaha yinteke turuŋdirde igiŋigiŋ dirnaŋ yeŋ nurde ga ma dineŋ hinhet,irde mere gote miŋ keŋkela nurdeya gasaba dirde hinhet geb, gogo kafura ma heŋkawan po momoŋ dirde hinhet. 4 Irde AlKuruŋ beleŋ, “Mel gabe mere igiŋ Yesuniŋ yitiŋ goyen fudinde igiŋ mat tagaldetukunayiŋ,” yeŋ nurdeb meteŋ gago dun-yiŋ geb, dufaymiŋ po gama irde meremiŋtagalde hityen. Niŋgeb meteŋ teŋ hityengabe al beleŋ deneŋ amaŋeŋ nurd dun-naŋ yeŋ ma meteŋ teŋ hityen. Gwahatitiŋ yarab dufayniniŋ keŋkela yeneŋ hial Al Kuruŋ gore deneŋ amaŋeŋ nuryeŋyeŋ meteŋ teŋ hityen. 5 Irdeb dindikeŋdeneŋ hinhan gwahade goyen po, merebekirmiŋtiŋde po hapek yaŋ nurnayiŋ yeŋma tagalde hinhet. Irde sabaya matayateŋ heŋyabe bininiŋde deŋ beleŋ igiŋ igiŋdirde det dunnayiŋ dufay buluŋ gwahadegoyen bana kerde heŋya ma meteŋ teŋhinhet. Hubu wor po. Al Kuruŋbe nurdeduneŋ hi. 6Neŋbe al beleŋ turuŋ dird dirdniŋ ma naŋkeneŋ hinhet. Deŋ beleŋ dawma al hoyaŋ beleŋ daw turuŋ dirwoŋ yeŋma nurde hinhet.

Fudinde, neŋbe Yesu Kristuyen merebasaŋ mar geb, igiŋ gwaha gwaha dirnaŋdintewoŋ. 7Goyenpoga gwaha ma dineŋbediriŋ kura miliŋ beleŋ keŋkela doyaŋ irdeokko irde hiyen go gwahade goyen pobekkeŋde mere dirde doyaŋ dirde hinhet.8 Neŋbe gwaha mat bininiŋde mat wor podeŋ ge amaŋeŋ nurde hinhet. Irdeb diriŋkura naniŋ beleŋ gone muŋ yeŋ nurdehiyen gwahade goyen neŋ beleŋ deŋ geamaŋeŋ nurde hinhet. Niŋgeb Al Kuruŋbeleŋ mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ dunyiŋgoyen momoŋ dird dird niŋ amaŋeŋ nurdehinhet. Irde deŋ ge teŋ kamtek wor igiŋyeŋ nurde hinhet. 9 Niŋgeb, kadniniŋyago, neŋbe gwahade nurde hinhet geb,Al Kuruŋ beleŋ Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋdunyiŋ goyen deŋhitte tagalde hinhetyabedeŋ hantiŋ doyaŋ po ma hinhet. Moŋgo

deŋ po kanduk kuruŋ duntek goke teŋbewawuŋya naŋkahalya nindikeŋ ge nurdebhora meteŋ kuruŋ po teŋ hinhet. Niŋgebdeŋbe neŋmeteŋ kuruŋ gwahade teŋ nufoldurde hinhin gobe bitiŋ sir ma yeŋ hi yeŋnurde hite.

10 Be, neŋbe deŋ Al Kuruŋ niŋ dufaytiŋsaŋiŋ irtiŋ marya heŋ mata igiŋ Al Kuruŋdiliŋde wukkeŋ, irde huwak wor po goyenteŋ hiteke al beleŋ gwaha mat kura tagalduntek moŋ hinhet goyen dindikeŋ deneŋhinhan. Irde Al Kuruŋ wor deneŋ hinhingeb, ga dineŋ hime gayenbe fudinde yeŋnurde hi. 11Neŋbe deŋ nurde haŋyen gwa-hade goyen po, neŋbe al kura dirŋeŋ weŋkeŋkela doyaŋ yirde hiyen gwahade goyendirde hinhet. 12 Gwaha dirde heŋyabemata igiŋ teŋ teŋ dufaytiŋ tareŋ irde kan-duk yeneŋ hike bitiŋ yurum yirde hin-het. Irde mata Al Kuruŋyen alya bereyabeleŋ titek goyen po teŋ hinayiŋ yeŋ tareŋpo mere dirde hinhet. Al Kuruŋbe deŋgoyen alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird banahurkuŋ saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ keneŋ hitiŋhaŋ goyen kamewor gwahade po titekmarhenayiŋ yeŋ hoy dirde hi.

13 Be, neŋ beleŋ deŋ ge teŋ Al Kuruŋ igiŋnurde uneŋ hityen gote miŋ hoyaŋ kurabeneŋ beleŋ Al Kuruŋyen mere momoŋdirtekeb, “Mere dirde haŋ gabe fudindeAl Kuruŋyen mere, mali mere moŋ,” yeŋnurde hinhan. Niŋgeb goyen goke manaŋAl Kuruŋ igiŋ nurd uneŋ hityen. Fudindewor po, saba dirde hinhet gobe Al Ku-ruŋyen mere, deŋ Yesu niŋ dufaytiŋ tareŋirde haŋ mar bana meteŋ teŋ hi mere gogoyen. 14 Fudinde, kadne yago, deŋbeYudia naŋare niŋ Al Kuruŋyen sios YesuKristuya haŋ mar kanduk yeneŋ hinhangwahade goyen po, deŋ wor kanduk yeneŋhinhan. Mel gobe naŋamde niŋ mar beleŋbuluŋ buluŋ yirde hinhan gwahade goyenpo, deŋ wor dende naŋare niŋ mar beleŋbuluŋ buluŋ dirde hinhan. 15Munaŋ Yudianaŋare niŋ mar gobe Doyaŋ Al KuruŋniniŋYesu mayamiŋ. Irde neŋ wor buluŋ buluŋdirde dakira tiyamiŋ. Bikkeŋ asem yagowor Al Kuruŋyen mere basaŋ mar porofetgasa yirde hinhan. Mel gobe al miŋ hoy-aŋya awalikde hitek ma yirde hikeb matagwahade teŋ haŋyen gogo. Irkeb Al Kuruŋbeleŋ goke igiŋ ma nurd yuneŋ hinhin.

Page 340: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Tesalonaika 2:16 337 1 Tesalonaika 3:1016 Go mar gobe al miŋ hoyaŋ Yuda marmoŋbe epte ma Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋhenayiŋ yeŋ nurde haŋyen. Niŋgeb neŋbeleŋ al miŋ hoyaŋ hitte kuŋ Al Kuruŋyendirŋeŋ weŋ heŋ heŋ belŋeŋ goyen tagaldehitekeb igiŋ ma nurde meteŋniniŋ waldehaŋyen. Mata buluŋ gwahade tike kuŋ kuŋkuruŋ wor po hekeb Al Kuruŋ beleŋ yeneŋwasak titek moŋ geb, Al Kuruŋyen beararbana po haŋ.

Polbe Tesalonaika niŋ mar kuŋ yenmewoŋyeŋ nurde hinhin

17 Be, kadne yago, neŋ gayenterbe alkura dirŋeŋ weŋ miŋyaŋ goyen bur yir-tiŋ yara diramiŋ geb, belŋeŋeŋ po hoyaŋhoyaŋ hite. Gega dufayniniŋdebe deŋ gehugiŋeŋ nurde hityen. Niŋgeb daha matkura araŋeŋ kuŋ dentewoŋ yeŋ nurde ku-rut wor po yeŋ hinhet. 18 Fudinde wor po,ne Polbe kuŋ dentek wor po nirde hiyen.Goke teŋbe deŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ kurutwor po yeŋ hinhem. Gega Satan beleŋ,“Mel gore daha kuŋ tareŋ yirnayiŋ,” yeŋbebeleŋ pet dirde hinhin.

19 Be, kame Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu wakebdiliŋ mar huwardeb da ikala irniŋ? Neŋbeleŋ ikala irtek detbe deŋ gogo po geb.Neŋ beleŋ deŋ goyen Al Kuruŋ diliŋdesaŋiŋ heŋ heŋ ge doyaŋ heŋ hityen, irdedeŋ ge dufay heŋbe amaŋeŋ nurde hityen.Irde deŋbe meteŋniniŋ gote igineŋ geb,goke teŋbe Yesu beleŋ deŋe turŋuŋ yaŋdunyeŋ. 20 Fudinde wor po, deŋ ge teŋmeteŋ teŋ hinhet goke Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ deŋe turŋuŋ yaŋ dunyeŋ. Niŋgebgoke teŋbe deŋ ge amaŋeŋ wor po nurdehityen.

3Pol beleŋ Timoti teŋ kerke Tesalonaika

kuriŋ1 Niŋgeb Atens taunde gar hinhetyabe

araŋeŋ deŋ hitte mulgaŋ hetek wor podirde hinhin. Gega neŋ tumŋaŋ kuŋkuŋ gobe meteŋeŋ dirkeb mere sege irdeSailasya neyabe Atens taunde hirekeb2 Timoti po deŋ hitte kuyeŋ yitiriŋ.Timotibe Al Kuruŋyen diriŋ, deŋya neŋyayara po. Yeŋbe neŋya Yesu niŋ yitiŋ mereigiŋ goyen tagalde tukuŋ hityen. Niŋgebyeŋ beleŋ kuŋ dufaytiŋ Yesu Kristu niŋ

tareŋ iramiŋ goyen faraŋ durkeb soptedindikeŋ dufaytiŋ goyen tareŋ po irnayiŋyeŋbe gogo teŋ kermeke kuriŋ. 3 Moŋgokanduk yeneŋ hinhan gore dirke Yesuharhoktiŋ unnak yeŋbe gogo Timoti teŋkermeke kuriŋ. NeŋYesuyen alya bereyabekanduk gwahade po yeneŋ hitek geb, gogodeŋ wor kanduk yeneŋ hinhan goyendeŋbe keŋkela nurde haŋ. 4 Niŋgeb neŋbedeŋya hinhetyabe, “Al beleŋ buluŋ buluŋdirke kanduk yentek geb,” dineŋ tebaŋdirde hinhet go gogo. Niŋgeb gwahadepo forok yeke yenamiŋ nurde haŋ gogo.5 Niŋgeb goke teŋbe deŋ hitte mulgaŋheŋ kuniŋ yeŋ hinhet goyen kuŋ ulyaŋdepo hekeb Yesu niŋ dufaytiŋ saŋiŋ poirde haŋ ma dahade goyen bebak tiyeyeŋbe Timoti gogo teŋ kermeke kuriŋ.Moŋgo Satan beleŋ dufay buluŋ duneŋ usidirkeb Yesu gama ird ird mata tubul tikebmeteŋniniŋbe igineŋ ga moŋ hiyyeŋ yeŋgalgalŋeŋnurdeb gogoTimoti teŋ kermekekuriŋ.

Timotibe Pol hitte mulgaŋ hiriŋ6 Be, Timoti deŋ hitte kuriŋ goyen mul-

gaŋ heŋwaŋ forok yiyuŋ. Irdeb deŋbeYesuniŋ dufaytiŋ tareŋ po irde haŋ irde bitiŋdemat wor po Yesuya al hoyaŋya niŋ amaŋeŋnurde haŋ mere momoŋtiŋ igiŋ goyen mo-moŋ diruŋ. Irde neŋ beleŋ deŋ denteknurde hite gwahade goyen po, deŋwor neŋge bitiŋ sir ma yeke dentewoŋ wor po yeŋnurde haŋ goyen momoŋ diruŋ. 7 Niŋgeb,kadne yago, dufaytiŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋtareŋ iramiŋ mere momoŋ goyen nurdebamaŋeŋ wor po nurtiŋ. Niŋgeb meteŋ teŋhitekeya al beleŋ buluŋ buluŋdirke kandukyeneŋ ulniniŋ misiŋ kateŋ hityen goke manurtiŋ. Irde gayenter manaŋ gwahade ponurde hite. 8 Fudinde wor po, deŋbe DoyaŋAl Kuruŋya heŋ saŋiŋ heŋ haŋ geb, neŋbegoyen nurde goke amaŋ niŋ pultik worpo yeŋ hite. 9 Niŋgeb Al Kuruŋ diliŋdehuwarde mere irde heŋya deŋ ge teŋ AlKuruŋ igiŋ nurd uneŋ uneŋ gobe ep gagoyetekmoŋyeŋnurdehite. 10 IrdebYesuniŋdufaytiŋ tareŋ ird ird matatiŋ kura tareŋmoŋ kenem nindikeŋ kuŋ deneŋbe sabadirde saŋiŋ dirtek yeŋ nurdeb bininiŋdemat wor po naŋkahalya wawuŋya hugiŋeŋAl Kuruŋ gusuŋaŋ irde hite.

Page 341: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Tesalonaika 3:11 338 1 Tesalonaika 4:15-1711 Be, Nanniniŋ Al Kuruŋ yiŋgeŋya

Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesuya beleŋ deŋhitte kuŋ kuŋ beleŋ goyen kerde dunkebkutewoŋ yeŋ nurde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehite. 12 Irde bininiŋde mat deŋ ge amaŋeŋnurde hityen gwahade goyen po, deŋ workadtiŋ yagoya al hoyaŋ kuruŋ goyen gokemanaŋ bitiŋde mat amaŋeŋ nurd nurdmata goyen Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ kuruŋpo irwoŋ yeŋ nurde hite. 13 Irdeb yeŋge po dufaytiŋ tareŋ irwoŋ yeŋ nurdehite. Gogab kame Doyaŋ Al Kuruŋ Yesugoyen miyoŋmiŋya tumŋaŋ mulgaŋ heŋheŋ nalureb deŋbe Al Kuruŋniniŋ diliŋmar huwarkeb yeŋ beleŋ al wukkek, uliŋdemerem moŋ yeŋ dinyeŋ.

4Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋ nurtek mata po teŋ

hinayiŋ1Niŋgeb, kadne yago, deŋmata gwahade

teŋ hike Al Kuruŋ beleŋ igiŋ dinyeŋ yeŋsaba dirde hinhet. Irkeb gayenter worgama irde haŋ. Niŋgeb Doyaŋ Al KuruŋYesuya heŋ kadtiŋ yago hitiŋ hite garematatiŋ igiŋ goyen kuŋ kuruŋ heŋ hiyeŋyeŋ gago gusuŋaŋ dirde tebaŋ dirde hite.2Deŋbe gwaha gwaha teŋ hinayiŋ yeŋ neŋbeleŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen tareŋde sabadirde hinhet goyen nurde haŋ.

3 Saba goyen gama irde mata teŋ AlKuruŋ diliŋde wukkek heŋ heŋ gobe AlKuruŋyen dufay geb, alya bereya leplepmata ma teŋ hinayiŋ. 4 Irde deŋ duŋkureŋduŋkureŋ ultiŋ po amaŋ hetek mata buluŋteŋ teŋ belŋeŋ pet teŋ hinayiŋ, irde AlKuruŋ diliŋde wukkek al hoyaŋ wor deneŋpalap dirtek mata teŋ teŋ niŋ tuŋaŋ urdehinayiŋ. 5 Al Kuruŋ niŋ ma nurde megenniŋ mata po gama irde haŋ mar beleŋ biŋharke go po gama irde haŋyen yara mateŋ hinayiŋ. 6 Niŋgeb al kura mata gwa-hade goyenter kadomde berem leplep irdekadom buluŋ ma iryeŋ. Gwaha tinayiŋbebikkeŋ neŋ beleŋ saba dirde hayhay dirdehinhet gwahade goyen po, Doyaŋ Al Kuruŋbeleŋ mata buluŋtiŋ goke buluŋ wor podiryeŋ. 7 Gobe Al Kuruŋbe mata buluŋ teŋhinayiŋ yeŋ hoy dirtiŋeŋbe mata igiŋ AlKuruŋ diliŋde wukkek goyen teŋ hinayiŋyeŋ hoy diryiŋ geb, gogo mata buluŋtiŋgoke buluŋ wor po diryeŋ. 8 Niŋgeb saba

gayen al kura gamama irde hi al gobe alyensaba pel irhem usi teŋbe Al Kuruŋ, HoliSpirit dunyiŋ al gote saba goyen pel irde hi.

9 Be, deŋbe bitiŋde mat kadom amaŋeŋnurd guneŋ teŋhinayiŋ yeŋAl Kuruŋ beleŋsaba dirtiŋ geb, goke asaŋde gar sopte mamomoŋ dirtek yeŋ nurde hite. 10 Irdefudinde wor po deŋbe kadtiŋ yago Yesuyenalya bereya Masedonia naŋa bana haŋ ku-ruŋ goyen goke bitiŋde mat amaŋeŋ nurdefaraŋ yurde haŋyen. Niŋgeb, kadne yago,matatiŋ gobe gwahade po teŋ hinayiŋ.Irkeb kuŋ kuruŋ hiyyeŋ yeŋ gago dineŋtebaŋ dirde hite.

11 Irde dintiriŋ gwahade po, keŋkela heŋhiburŋeŋ ma hinayiŋ. Irde det kura deŋyadeŋya moŋ goyen goke tonaŋtiŋ hilwa mayirde hinayiŋ. Irde kumhaka heŋ al haniŋdoyaŋ po ma hinayiŋ. Dindikeŋ ge nurdemeteŋ teŋ hinayiŋ. 12 Gogab Yesuyen alyabereya moŋ siŋare haŋ mar beleŋ deneŋbepalap dirde hinayiŋ. Irde det kuraŋ nurdeal hoyaŋ hitte faraŋ niŋ ma naŋkeneŋ hi-nayiŋ.

Al kamtiŋ gobe kame huwarnayiŋ geb gokebuluŋ wor po ma nurde hinayiŋ

13-14 Be, kadne yago, neŋbe fudindeYesube kamyiŋdemat huwaryiŋ yeŋ nurdehite. Niŋgeb gwahade goyen po yeŋ gedufaymiŋ saŋiŋ irde kamtiŋ mar goyen AlKuruŋ beleŋ Yesu wayyeŋ nalureb yisaŋhiyyeŋ yeŋ nurde hite. Niŋgeb al kamtiŋmar goke yitiŋ mere fudinde goyen deŋbeleŋ nurde bebak tiwoŋ yeŋ nurde hite.Gogab Al Kuruŋ niŋ ma nurde haŋ marbeleŋ al kamtiŋ gobe epte ma huwar-nayiŋ yeŋ nurde al kamtiŋ goke buniŋeŋnurde eseŋ haŋyen gwahade ma teŋ hi-nayiŋ. 15-17 Be, al kamtiŋde mat huwar-nayiŋ goke Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋmohoŋde yiriŋ goyen momoŋ dirniŋ tihit.Doyaŋ Al Kuruŋbe Al Kuruŋyen gasuŋdematmulgaŋheŋkatyeŋ goyarebe al kamtiŋgoyen kuware, “Huwarnaŋ!” yinyeŋ. IrkebAl Kuruŋyen miyoŋ gote kuruŋmiŋ beleŋwor gwahade po yinyeŋ. Irkeb Al Ku-ruŋyen bigul mere tiyyeŋ. Irkeb al YesuKristu nurd uneŋ ga kamtiŋ mar go wahuwarnayiŋ. Go kamereb mel goya YesuKristuyen alya bereya diliŋ gergeŋ hi-nayiŋ goya tumŋaŋ Al Kuruŋyen tareŋ

Page 342: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Tesalonaika 4:18 339 1 Tesalonaika 5:14beleŋ yade hurkukeb naŋa kota kigariŋkiŋfaykek hende hurkuŋ Doyaŋ Al Kuruŋ tupitinayiŋ. Gwaha teŋ gab yeŋya hugiŋeŋhinayiŋ. Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ wayyeŋgoyenter al diliŋ gergeŋ hinayiŋ marbeigiŋ hinayiŋ munaŋ bikkeŋ kamtiŋ marbeigiŋ ma hinayiŋ yeŋ ma nurde hinayiŋ.18Niŋgeb mere gayen dindigeŋ uliŋ kadommomoŋ gird teŋbe tareŋ heŋ heŋ ge kadomfaraŋ gurd teŋ hinayiŋ. Gogab kuratiŋ kurakamkeb hugiŋeŋ dubul tiya yeŋ buniŋeŋma nurde hinayiŋ.

5Yesu waŋ waŋ niŋ gitik teŋ hinayiŋ

1-2 Be, kadne yago, Doyaŋ Al Kuruŋwaŋ waŋ nalu gobe kawe al beleŋ watiŋyara tiyyeŋ gwahade goyen po, yeŋ wornalu goyare wayyeŋ yeŋ ma nurde hikeyawayyeŋ goyen deŋbe keŋkela nurde haŋgogo. Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ waŋ waŋnalumiŋ goke asaŋde gar sopte katek yeŋma nurde hite. 3 Be, al megen niŋ kuruŋgabe, ‘Kanduk miŋmoŋ, igiŋ ala po hite,’yeŋ nurde hikeya kanduk kuruŋ gore waŋbemel po buluŋ wor po yiryeŋ. Gobe berebiŋ yaŋ kura diriŋ kawaŋ kertek heŋ uliŋmisiŋ katyeŋ yara gwaha mat kura busa-hartek moŋ henayiŋ.

4 Goyenpoga, kadne yago, deŋbe megenniŋ mar kidoma bana haŋ gwahade moŋgeb, Yesu waŋ waŋ nalu gobe kawe al beleŋbemel po watiŋeŋ dirkeb hurkuŋkat matinayiŋ. 5Deŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ gama irdehaŋ geb, matatiŋya dufaytiŋyabe igiŋ worpo. Al fareŋde heŋ det keŋkela yeneŋ beleŋkuŋ haŋ go gwahade goyen haŋ. Fudindewor po, neŋbemegenniŋmar kidoma banahaŋ gwahade moŋ. Mel gobe kidoma banaheŋ det keŋkela ma yeneŋ haŋ go gwahadetiŋtuŋeŋ wor po haŋ.

6 Niŋgeb neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ mulgaŋheŋ heŋ niŋ ma nurde haŋ mar beleŋ matabuluŋ teŋ haŋ gwahade ma teŋ hitek. IrdeUŋgura beleŋ tuŋaŋ durde buluŋ dird dirdmata goke keŋkela nurde ga hitek. Irdeulniniŋde po amaŋ hetek mata fole irdehitek.

7Munaŋ Doyaŋ Al Kuruŋma nurde uneŋhaŋ marbe al wawuŋ ferd ug po heŋ naŋamigiriŋ ma nurde haŋ go gwahade goyen,Satan beleŋ lom yirde buluŋ yirde hiyen

goyen bebakma teŋ haŋyen. Irdemel gobeal wawuŋ fe nene kukuwa heŋ haŋyen gogwahade goyenpo,megenniŋmata teŋ teŋdufay hika titek moŋ geb, go po gama irdekuŋ kuŋ buluŋ heŋ haŋyen.

8 Gega neŋbe al gwahade moŋ. NeŋbeDoyaŋ Al Kuruŋyen mere gama irde hi-tyen geb, al fareŋde beleŋ keŋkela keneŋkuŋ haŋyen go gwahade goyen po, heŋheŋniniŋ manaŋ igiŋ po hityen. Niŋgebulniniŋde po amaŋ hetek dufay fole irdeDoyaŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdeb AlKuruŋya al hoyaŋya bininiŋde mat wor poamaŋeŋ nurde yuneŋ hitek. Mata gobefuleŋa mar beleŋ kili misiŋ pet teŋ teŋ ainbeleŋ po irtiŋ dumuŋde yerde haŋyen gogwahade geb, Satan beleŋ epte ma buluŋdiryeŋ. Irde neŋbe Al Kuruŋ beleŋ nalufunaŋde neŋ tumŋaŋ dumulgaŋ tiyyeŋ yeŋnurde goke doyaŋ heŋ hitek. Go matagobe fuleŋa mar beleŋ kili misiŋ pet teŋteŋ ge tonaŋ aw yerde haŋyen go gwahadegeb, Satan beleŋ epte ma buluŋ diryeŋ.9 Munaŋ Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋ tiyyiŋgobe beararmiŋ bana heŋ heŋ gema basiŋadiryiŋ. Gwahade yarabe Doyaŋ Al KuruŋYesu Kristu gama irteke dade dirŋeŋ weŋdire yeŋ basiŋa diryiŋ. 10 Yesu Kristubekame mulgaŋ heŋ wayyeŋya goyare neŋal kura diliŋ gergeŋ hinayiŋya al kamtiŋyatumŋaŋ yeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goke teŋkamyiŋ. 11 Niŋgeb mata igiŋ teŋ haŋyengwahade goyen po, Al Kuruŋyen merekeŋkela gama irtek yeŋbe saŋiŋ heŋ heŋ gekadom faraŋ gurd teŋ hinayiŋ.

Saba funaŋ12 Be, kadne yago, gor niŋ Doyaŋ Al

Kuruŋyen meteŋ mar deŋ doyaŋ dirdesaba dirde huwa dirniŋ yeŋ meteŋ ku-ruŋ teŋ haŋ mar goyen meremiŋ nurdepalap yirde hinayiŋ yeŋ gagomomoŋ dirdehite. 13 Irdeb meteŋmiŋ goke bitiŋde matamaŋeŋ nurde yuneŋbe turuŋ yirde palapwor po yirde hinayiŋ. Irde dindikeŋ uliŋwor kadom buluŋ nurde guneŋ ma teŋawalikde igiŋ po hinayiŋ.

14 Gega, kadne yago, deŋ bana goyen alkura kumhaka heŋhike yeneŋbe saba yirdehayhayyirdehinayiŋ. Irdeb al kura kandukyeneŋ kafura heŋ araŋ po yul yeŋ haŋ markura hike yeneŋbe faraŋ yurde tareŋ yirde

Page 343: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Tesalonaika 5:15 340 1 Tesalonaika 5:28hinayiŋ. Irdeb megen niŋ mataya dufaybuluŋya pel ird ird tareŋmiŋmoŋmar kurayeneŋbe go mar goyen wor faraŋ yurdehinayiŋ. Irde kadtiŋ kura matamiŋ igiŋhewoŋ yeŋ doyaŋ heŋ heŋ ge piŋeŋma heŋhinayiŋ. 15 Irde deŋ kuruŋ goyen al hoyaŋbeleŋ buluŋ dirke wol ma heŋ hinayiŋ.Gwaha titŋeŋbe kadtiŋya al hoyaŋya goyentumŋaŋ igiŋ igiŋ yird yird niŋ kurut yeŋhinayiŋ.

16 Irdeb kanduk yeneŋ hinayiŋ ma kan-duk ma yeneŋ hinayiŋ nalure goyenbehugiŋeŋ amaŋ hende po hinayiŋ. 17 IrdebAl Kuruŋya mere teŋ teŋ niŋ bada mahenayiŋ. 18 Irdeb nalu igiŋde po ma AlKuruŋ igiŋ nurd uneŋ hinayiŋ. Nalu igiŋyabuluŋya waŋ hiyeŋ goyenbe hugiŋeŋ gwa-hade po teŋ hinayiŋ. Mata gwahade teŋhinayiŋ yitiŋ kuruŋ gobe deŋYesuKristuyahaŋ mar beleŋ gama irde hinayiŋ yeŋ AlKuruŋ beleŋ dunyiŋ geb, mata goyen poteŋ hinayiŋ.

19 Irde Holi Spirit beleŋ bitiŋ bana heŋmeteŋ tike okohom po yeŋ ge naŋa malateŋ unnayiŋ. Gwaha ma tinayiŋbe kakisikamtiŋeŋ irke meteŋ ma tiyyeŋ. 20 IrdebAl Kuruŋ beleŋ al kura hard unke meretike keneŋbe det karimŋeŋ kura yeŋ manurnayiŋ. Det kuruŋ wor po momoŋ dirayeŋ nurnayiŋ. 21 Goyenpoga al kura beleŋ,“Holi Spirityen saŋiŋde mere teŋ hite, irdemeteŋ teŋ hite,” yeke yeneŋbe fudinde madahade goyen keŋkela yeneŋ bebak teŋhinayiŋ. Irdeb fudinde yeŋ kenem gamairde hinayiŋ. 22 Irde mata buluŋbe tumŋaŋgama ma yirde hinayiŋ.

23Be, Al Kuruŋbe bininiŋ kamke igiŋ heŋheŋ dufay duneŋ duneŋ al. Niŋgeb yeŋbeleŋ deŋ tareŋ dirke diliŋde wukkek igiŋwor po hiwoŋ yeŋ nurde hite. Irde bitiŋ,dufaytiŋyaultiŋya goyen igiŋworpohekebDoyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu waŋ waŋnalureb gwahamat kuramere ultiŋde irtekmiŋmoŋ hiwoŋ yeŋ nurde hite. 24Deŋ hoydirde hi al Al Kuruŋbe deŋ gwaha direŋyeŋ biŋa tiyyiŋ goyen biŋ sir ma yeŋ hiyen.Niŋgeb meremiŋ go po gama irde yiŋgeŋdiliŋde wukkek diryeŋ.

25 Be, kadne yago, neŋ ge nurde Al Ku-ruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. 26 Irde kad-niniŋ yago Yesuyen alya bereya hoyaŋ kuragoyen yeneŋbe neŋ beleŋ yeŋ ge dufay heŋ

hityen goyenmomoŋ yirnayiŋ. 27 Irde asaŋkaŋ dunhem gabe kadtiŋ yago Yesuyenalya bereya tumŋaŋ kapyaŋ heŋ yunnayiŋyeŋ gago Doyaŋ Al Kuruŋ diliŋ mar meretareŋ po dirde hime.

28 Be, Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristubeleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ diryeŋ yeŋgusuŋaŋ irde hime. Gogo po.

Page 344: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Tesalonaika 1:1 341 2 Tesalonaika 2:2

2 TesalonaikaTesalonaika niŋ Yesuyen alyabereya hitte Pol beleŋ asaŋ

sopte kayyiŋ1 Be, ne Polya meteŋ kadne waraŋ

Sailasya Timotiya beleŋ deŋ Yesu Kris-tuyen alya bereya sios Tesalonaika taundehaŋ kuruŋ goke teŋ asaŋ gago kaŋ hite.Deŋbe Nanniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋ Yesu Kristuya haŋ. 2 Niŋgeb AlKuruŋ beleŋ deŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋdirde hugiŋeŋ bitiŋ yisikamke igiŋ po hi-woŋ yeŋ yeŋ nurde hite.

Kandukbe yeneŋ hinayiŋ gega yul mayenayiŋ

3 Be, kadne yago, deŋbe Al Kuruŋ niŋhekkeŋ nurd nurd gobe saŋiŋ heŋ hi. Irdebitiŋde mat kadom amaŋeŋ nurd guneŋteŋ haŋ mata goyen wor kuruŋ heŋ hi.Niŋgeb goke teŋ Al Kuruŋ hugiŋeŋ igiŋwor po nurde uneŋ hitek yeŋ nurde hite.4 Niŋgeb deŋ beleŋ Yesu niŋ teŋ kandukkarkuwaŋ yeneŋ haŋ gega, goke mukkuma teŋ goya goya saŋiŋ po heŋ yeŋ gehekkeŋ wor po nurdeb gama ird ird niŋbada ma heŋ haŋyen goyen goke Al Kuruŋdirŋeŋ weŋ Yesuyen alya bereya hoyaŋhitte tagalde deŋ ge turuŋ turuŋ teŋ hi-tyen.

5Be, deŋ Yesuyen alya bereya beleŋ Yesuniŋ teŋ kanduk gwahade yeneŋ haŋ gokekame Al Kuruŋ beleŋ al igiŋya buluŋyapota yird yird nalure deŋbe dawaryeŋ.Mata go tiyyeŋ goke al kura beleŋ, “Daniŋgwaha tiya? Mata gobe huwak moŋ,”intek moŋ. Deŋ goyen kanduk yeneŋhaŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yirde hi bana goŋ igiŋ hurkutekmar henayiŋ yeŋbe gogo kanduk yeneŋhaŋ. 6 Fudinde wor po, Al Kuruŋ beleŋ aligiŋya buluŋya pota yirde matamiŋ gotemuruŋgem yunyeŋ gobe huwak mat poyunyeŋ. Niŋgeb deŋ buluŋ buluŋ dirde haŋmarbe Al Kuruŋ beleŋ wol heŋ buluŋ poyiryeŋ. 7 Irdeb kame Doyaŋ Al Kuruŋ Yesubeleŋ nalu funaŋde tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋmanaŋ Al Kuruŋyen gasuŋde mat katyeŋgoyenterbe deŋ kanduk yeneŋ hinayiŋ

goyen yad siŋa yirkeb igiŋ po hinayiŋ. Neŋwor gwahade po diryeŋ. Goyareb YesubeAl Kuruŋyen miyoŋ tareŋ miŋyaŋ goyatumŋaŋ kateŋ gwahade diryeŋ. 8 Goyaregoyenbe alya bereya Al Kuruŋ ma nurduneŋ Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu niŋ yitiŋ mereigiŋ go ma gama irde haŋ marbe gote mu-ruŋgem buluŋ yunyeŋ. 9 Yeŋ beleŋ melgote mata buluŋmiŋ wol heŋbe yakira tikehugiŋeŋ kanduk kuruŋbanahinayiŋ. Irdebepte ma Doyaŋ Al Kuruŋya heŋ saŋiŋmiŋturŋuŋ yaŋ goyen keneŋ amaŋ heŋ hi-nayiŋ. 10 Munaŋ alya bereyamiŋ wukkekgobe Doyaŋ Al Kuruŋ wayyeŋ nalu goyen-terbe yeŋya awalikde heŋ deŋem turŋuŋyaŋ irnayiŋ. Irde al yeŋ ge dufaymiŋtareŋ irde hinayiŋ mar beleŋbe isoka ir-nayiŋ. Deŋ wor Yesu niŋ saba dirtekemereniniŋ nuramiŋ geb, mel goya tumŋaŋYesu deŋem turŋuŋ yaŋ irnayiŋ.

11 Be, neŋbe gwahade dufay heŋya deŋge teŋ hugiŋeŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehityen. Irde deŋ goyen yeŋ beleŋ hoydiryiŋ geb, deŋ ge gusuŋaŋ irde heŋyabeyeŋ beleŋ hoy yiryiŋ mar beleŋ titek mataigiŋ po teŋ hinayiŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hi-tyen. Irde mata igiŋ titek dufay kuruŋgoyen Al Kuruŋ beleŋ tareŋmiŋde faraŋdurkeb gote igineŋ kuruŋ forok yiyyeŋyeŋ gusuŋaŋ irde hityen. Irde kurabe AlKuruŋ niŋ hekkeŋ nurde meteŋmiŋ teŋhinayiŋ goyen igineŋ yiŋgeŋ forok iryeŋyeŋ gusuŋaŋ irde hityen. 12 Neŋ beleŋAl Kuruŋ gusuŋaŋ gwahade irde hityengobe yeŋya Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristuyabeleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirkeb deŋbeleŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irwoŋ, irke yeŋbeleŋ wolmiŋeŋ matatiŋ igiŋ goke deŋtiŋturŋuŋ yaŋ dirwoŋ yeŋ nurde gago Al Ku-ruŋ gusuŋaŋ irde hityen.

2Al Kuruŋyen saba pel ird ird mata forok

yiyyeŋ1 Be, kadne yago, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu

Kristu waŋ dawarke yeŋya hitek goyengoke momoŋ dirniŋ tihit. 2 Al kura beleŋ,“Doyaŋ Al Kuruŋ waŋ waŋ nalube bikkeŋforok yiyuŋ,” dineŋbe, “Mere gabe Al Ku-ruŋ beleŋ Polya diŋuŋya yinke basaŋ heŋtagalde haŋ,” dinnayiŋ. Irde kura beleŋbe,“Mere goke Polya diŋuŋ yagoya beleŋ

Page 345: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Tesalonaika 2:3 342 2 Tesalonaika 3:1asaŋde gago kaŋ dunaŋ,” dinnayiŋ. Goyen-poga mere gobe usi mere geb, mere gonurde hurkuŋkat teŋ kafura ma henayiŋ.3 Nalu gobe hako geb. Megen niŋ al beleŋAl Kuruŋ harhok uneŋ tubul tinayiŋ. Irkegab al kura Mata Buluŋ Al wor po kakalare kutek al gore forok yeke gab Doyaŋ AlKuruŋ wayyeŋ. Niŋgeb al kurat mere malimali po gama ma irde hinayiŋ. Moŋgo usidirnayiŋ geb. 4Munaŋ Mata Buluŋ Al worpo gobe megen niŋ al beleŋ Al Kuruŋniniŋyeŋ det kuruŋ gayen doloŋ yirde haŋyengoyen fole yirhem yeŋ nurdeb yiŋgeŋ tu-ruŋ irde hiyeŋ. Irde Al Kuruŋyen ya balembana goŋ hurkuŋ gasuŋ himam wor pobana goŋ heŋbe al diliŋde, “Nebe Al Ku-ruŋ,” yiyyeŋ. Al gobe gwaha matbe AlKuruŋ asogo iryeŋ.

5Be,mata gwahade gokebdeŋya tumŋaŋheŋ hugiŋeŋ momoŋ dirde hinhem.Niŋgeb mere gobe nurde haŋ yeŋ nurdehime. 6 Mata Buluŋ Al gobe Al Kuruŋbeleŋ nalu goyenter forok yiyyeŋ yitiŋdewor po gab forok yiyyeŋ. Niŋgeb haŋkagab Al Kuruŋyen saŋiŋde beleŋ pet irtiŋdehike kawan ma forok yeŋ hi gobe nurdehaŋ gogo. 7 Goyenbe Mata Buluŋ Algote tareŋbe bikkeŋ banare balmiŋ meteŋtiyyiŋ geb, gayenter wor meteŋ teŋ hi.Al Kuruŋyen tareŋbe Mata Buluŋ Al gotemeteŋ kawan forok yetek goyen pet titiŋdegwahade po hiyeŋ. Irde kuŋ kuŋ Al Kuruŋbeleŋ nalu kiryiŋde gor gab tubul tikeMata Buluŋ Al goyen kawan forok yeŋmeteŋ tiyyeŋ. 8-10 Irkeb Mata Buluŋ Al gokawan heŋ Satanyen saŋiŋde mata tiŋeŋturŋuŋ yaŋ wor po kurayen kurayen albeleŋ epte ma titek goyen forok yirdehiyeŋ. Mata kuruŋ gobe Al Kuruŋ beleŋforok yirde hi yeŋ yentek gega, Al Kuruŋbeleŋ moŋ. Irde Mata Buluŋ Al gobe alkura meremiŋ gama irde kakde kutek margoyen mata hoyaŋ mat hoyaŋ mat lomlomyirde usi yirde hiyeŋ. Be, Mata Buluŋ Algore kawan forok yeŋ mata gwahade tikebDoyaŋ Al Kuruŋ Yesube tareŋmiŋ turŋuŋyaŋ manaŋ wayyeŋ. Irdeb Mata BuluŋAl gote tareŋmiŋ goyen isikamde mohoŋuka beleŋ po teke goyare po hugiŋeŋkamyeŋ. Be, Mata Buluŋ Al gama irdehinayiŋ mar gobe Al Kuruŋyen merefudinde goke amaŋeŋ ma nurkeb Al Kuruŋ

beleŋ gwamuŋ yuryeŋ. Gwahade moŋmanhan Al Kuruŋ beleŋ yawarwoŋ. 11 Gomar gobe gwahade po Al Kuruŋyen merenurtek ma wor po haŋ geb, Al Kuruŋ beleŋmel gote dufaymiŋ wabuŋ yurke usi meregoyen fudinde yeŋ nurnayiŋ. 12 Irdeb AlKuruŋyen mere fudinde goke dufaymiŋsaŋiŋ ma irde mata buluŋ niŋ po amaŋeŋnurde haŋmar gobeAl Kuruŋ beleŋmeremyaŋ yirde gasa yirke kamnayiŋ.

Al Kuruŋ beleŋ dawareŋ yeŋ bikkeŋ basiŋadiryiŋ

13 Goyenpoga, kadne yago, deŋbe gwa-hade moŋ. Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ deŋgoyen bubulkuŋne wor po yeŋ nurdeduneŋ hi. Deŋbe Al Kuruŋyen merefudinde goke dufaytiŋ tareŋ irde haŋ, irdeHoli Spirit beleŋ bitiŋ bana heŋ meteŋteŋ hikeb Al Kuruŋ diliŋde wukkek wor poheŋ haŋ. Al Kuruŋ beleŋbe deŋ gwahadedirde gab dade yende dirŋeŋ weŋ direŋyeŋbe bikkeŋ naŋkiŋya megeŋya forok mayiryiŋya po basiŋa diryiŋ. Niŋgeb goketeŋbe deŋ ge Al Kuruŋ hugiŋeŋ igiŋ nurduntek wor po yeŋ nurde hite. 14 Deŋgoyen Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristuyentareŋ turŋuŋ yaŋ bana goŋ heŋ amaŋ heŋhinayiŋ yeŋbe gogo Al Kuruŋ beleŋ deŋhoy diryiŋ. Niŋgeb Al Kuruŋyenmere sabadirteke nuramiŋ gogo. 15 Niŋgeb, kadneyago, bikkeŋ mohoŋniniŋdeya asaŋdeyasaba dirde hinhet gobe keŋkela yanardesaŋiŋ po huwarde hinayiŋ.

16 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristuyiŋgeŋya Nanniniŋ Al Kuruŋyabe neŋ ku-ruŋ gayen bubulkuŋdere wor po yeŋ nurdeduneŋ haryen. Irde buniŋeŋ dirde igiŋigiŋ dirdeb tareŋ heŋ heŋ ge hugiŋeŋ faraŋdurde detmiŋ igiŋ goke doyaŋ heŋ heŋ du-fay duneŋ haryen. 17 Niŋgeb gwaha dirdeharyen Yesuya Al Kuruŋya gore deŋ wormataya mereya igiŋ kuruŋ goyen hugiŋeŋteŋ hitek dufay duneŋbe tareŋ heŋ heŋ gefaraŋ durwoŋ yeŋ gusuŋaŋ yirde hite.

3Neŋ ge Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ

1 Be, kadne yago, mere hoyaŋ kura mo-moŋ dirniŋ tihit geb. Be, deŋ beleŋ neŋniŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde heŋyabe DoyaŋAl Kuruŋ niŋ yitiŋ mere igiŋ neŋ beleŋ

Page 346: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Tesalonaika 3:2 343 2 Tesalonaika 3:18tagalde kuŋ hityen goyen araŋeŋ kuruŋhiyyeŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. Irde deŋbeleŋ sabaniniŋ nurde gama irde hinhangwahade po, mere nurnayiŋ mar goyenwor sabaniniŋ palap irde gama irnayiŋ yeŋgusuŋaŋ irdehinayiŋ. 2Goyenbe al tumŋaŋpoma yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ irde haŋ geb,gomar goyen kurabe dufaymiŋ buluŋ. IrdeYesu niŋ igiŋ ma nurde neŋ gayen buluŋbuluŋ dirde haŋyen. Niŋgeb go mar gorebuluŋ dird dird beleŋ goyenAl Kuruŋ beleŋpet tiyyeŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ.

3 Fudinde wor po, Satanbe deŋ buluŋbuluŋ dire yeŋ kurut yeŋ hi. Gega DoyaŋAl Kuruŋbe hugiŋeŋ doyaŋ dirde heŋ yeŋbiŋa tiyyiŋ goyen po gama irde hiyengeb, tareŋ dirde Satan beleŋ buluŋ dirtekbelŋeŋ goyen pet teŋ dunyeŋ. 4 Irde neŋbegwaha teŋ hinayiŋ yeŋ saba dirtiriŋ goyenDoyaŋAl Kuruŋbeleŋ tareŋdirke gwahapoteŋ haŋ yeŋ hekkeŋ nurde duneŋ hite. Irdekame manaŋ gwahade po teŋ hinayiŋ yeŋnurdehite. 5 IrdeAl Kuruŋbeleŋ deŋ goyenbubulkuŋne wor po yeŋ nurde duneŋ higoyen Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ faraŋ durkekeŋkela bebak tinayiŋ yeŋ gusuŋaŋ irdehite. Irdeb Yesu Kristu kanduk yeneŋhinhin gega, mukku ma teŋ saŋiŋ po heŋhinhin gwahade goyen po, deŋ wor yendemata po teŋ hinayiŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hite.

Kumhaka mata ma teŋ hinayiŋ6 Be, kadne yago, deŋ haŋ bana goyen

kuratiŋ kurabe saba dirtiriŋ goyen gamama irde kumhakaheŋduliŋ pohaŋ. Niŋgebdeŋbe go mar goyen ketal ma yurde hi-nayiŋ. Saba dirde hityen kuruŋ gobeDoyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristu beleŋ dineŋhi yeŋ nurdeb keŋkela wor po gama irdehinayiŋ. 7Deŋbe neŋ beleŋ deŋya hinhetyamataniniŋ keneŋbe meteŋ teŋ teŋ matabegwahade yeŋ dindikeŋ deneŋ gwaha matgama irtek yeŋ bebak tiyamiŋ gogo. Neŋbedeŋya heŋya kumhaka ma heŋ hinhet.8 Moŋgo neŋ paka dird dird niŋ teŋmeteŋtiŋ hoyaŋ ma tinak yeŋbe nindikeŋge nurde naŋkahalya wawuŋya meteŋ ku-ruŋ po teŋ hinhet. Irde al kura beleŋ biŋgeduneŋ hinhan gobe damu teŋ po ga nenehinhet. 9 Neŋbe deŋ ge teŋ Al Kuruŋyenmeteŋ teŋ hinhet gote muruŋgem deŋhitte mat igiŋ yawartewoŋ gega, deŋ beleŋ

mataniniŋ yeneŋ gama yirde hinayiŋ yeŋgwaha ma teŋ det kuraŋ nurde nindikeŋmeteŋ teŋ hinhet. 10 Fudinde wor po,deŋya hinhetyabe, “Kumhaka albe biŋgekura ma yuneŋ hinayiŋ,” dineŋ hinhetbenurde haŋ gogo.

11 Ga dineŋ hite gabe kuratiŋ kurabekumhaka heŋ meteŋ ma teŋ haŋ yeke nur-deb gago dineŋ hite. Kumhaka mar gobeduliŋ po heŋ mere kura yeŋ yetek moŋgoyen bana goŋ tonaŋ hilwa hilwa teŋbemere buluŋ yad forok yird yird niŋ uguŋ pokuŋ waŋ teŋ haŋyen. 12 Niŋgeb kumhakaal gwahade gobe balmiŋ heŋ yiŋgeŋmeteŋteŋ biŋge yade nene hinayiŋ yeŋ Doyaŋ AlKuruŋ Yesu Kristu beleŋ yineŋ hi yara neŋbeleŋ gago tareŋ po yineŋ hite. 13 Munaŋdeŋ kadne yagobe mata huwak teŋ teŋgoke piŋeŋ ma heŋ hinayiŋ.

14 Irde kuratiŋ kura saba asaŋde garkaŋ hite gayen go ma gama irkeb al gokekeŋkela heŋ ga hinayiŋ. Irdeb saba magama iryeŋ al goyen memya heŋ mata bu-luŋmiŋ yubul teŋ mulgaŋ hewoŋ yeŋ al goma ketal urde yilwa irnayiŋ. 15 Goyenbegwaha teŋ heŋyabe asogotiŋ yara mayeneŋ hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe dadatiŋyakoltiŋya hayhay yirde saba yirde haŋyengo gwahade goyen po yirde hinayiŋ.

16 Be, Doyaŋ Al Kuruŋbe al biŋ kamkeigiŋ heŋ heŋ gote miŋ al. Niŋgeb deŋgoŋ kura hinayiŋ goyen yeŋ beleŋ bitiŋyisikamke hugiŋeŋ igiŋ po hiwoŋ yeŋnurde hite. Irde Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋdeŋya hugiŋeŋ hiwoŋ yeŋ nurde hite.

17 Be, deŋ beleŋ, “Asaŋ gabe fudindePol beleŋ kayuŋ,” yeŋ bebak tinayiŋ yeŋbenigeŋ hanner wor po gago kaŋ hime. Asaŋkaŋ himyen kuruŋ gobe gahade po kaŋhimyen.

18 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristu beleŋdeŋ tumŋaŋ hugiŋeŋ buniŋeŋ dirde igiŋigiŋ dirde hiyeŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime.Gogo po.

Page 347: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 1:1 344 1 Timoti 1:12-14

1 TimotiTimoti hitte haŋkapya Polbeleŋ asaŋ kayyiŋ

1Timoti, nebe Pol. Nebe neŋ gayenmatabuluŋde mat Dumulgaŋ teŋ teŋ Alniniŋ AlKuruŋ beleŋ, “Yesu Kristuyen mere basaŋal hawayiŋ,” ninyiŋ. Irde kame wayyeŋyeŋ doyaŋ irde hite al Yesu Kristu gore woryiŋgeŋdemere basaŋ al niryiŋ geb, gago geniŋ asaŋ kaŋ hime. 2 Gebe Al Kuruŋ niŋsaba girde himeke keŋkela po gama irdehayen goke teŋbe urne nigen wor po yeŋnurde guneŋ himyen.

Niŋgeb nebe Nanniniŋ Al Kuruŋya Ku-ruŋniniŋ Yesu Kristuya beleŋ ge goyenbuniŋeŋ girde igiŋ igiŋ girke bege kamkeigiŋ po hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ yirde hime.

Usi saba mar utaŋ yirayiŋ3-4 Be, gebe nurde ha gwahade po Efe-

sus taunde gor niŋ Yesu gama irde haŋmar kurabe Al Kuruŋyen mere teŋ buluŋmat saba teŋ haŋ. Irde yiŋgeŋde tikulayaasem yagot deŋeya asaŋde katiŋ kuruŋgoyen goke po dufay heŋ tagalde haŋyen.Irdeb al faraŋ yurke Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurtekdebe ŋakŋak teŋ kadom mohoŋdeteŋ haŋ. Goke teŋbe saba buluŋ yirde haŋmar goyen utaŋ yirayiŋ yeŋbe Masedonianaŋare kwe yeŋya Efesus gor po hayiŋginmiriŋ goyen gago sopte ginhem.

5 Go mar goyen utaŋ yirkeb bada pohenayiŋ. Irkeb alya bereyabe usi sabagoyen yubul teŋbe biŋde dufay hoyaŋmiŋ-moŋ hinayiŋ. Irde biŋde wukkeŋ wor ponurde Al Kuruŋ niŋ fudinde wor po hekkeŋnurnayiŋ. Gwaha teŋbe al hoyaŋya Al Ku-ruŋya niŋ po amaŋeŋ nurde hinayiŋ. Goketeŋbe gago gineŋ hime. 6 Gega al kurabemata igiŋ niŋ go wa ginhem goyen gamayirhet yeŋbe soŋ heŋ mere miŋ miŋmoŋgoyen teŋ haŋ. 7 Go mar gobe Al Kuruŋbeleŋ mata igiŋ kiryiŋ goyen basaŋ heŋ ta-gal tagal mar hetewoŋ yeŋ nurde yiŋgeŋdedufaymiŋ tagalde haŋ. Irde “Dufayniniŋbefudinde wor po,” yeŋ nurde al saba yirdehaŋ. Gega Al Kuruŋ beleŋ mere kiryiŋ miŋgoyen keŋkela ma bebak teŋ haŋ geb, “Miŋ

gwahade niŋ tagalde saba yirhet,” yeŋ manurdeya teŋ haŋ.

8 Be, Al Kuruŋ beleŋ gama irnayiŋ yeŋsaba kiryiŋ goyenmiŋ keŋkela bebak teŋyagama irde hitekbe saba gore igiŋ diryeŋyeŋ nurde hite. 9 Al Kuruŋyen sababemeremiŋ keŋkela gama irde haŋyen margoke ma kiryiŋ yeŋ nurde hite gogo. Sabagobe Al Kuruŋyen mere pel irde haŋ mar,asogo irde haŋ mar, palap ma irde haŋmar,mata buluŋ teŋ haŋmaryabe Al Kuruŋdiliŋde wukkeŋ ma haŋ mar goke sabagoyen kiryiŋ. Kurabe megen niŋ mataniŋ dufay kuruŋ po heŋ haŋ mar, naniŋmiliŋ gasa yirke kamde haŋ mar, al gasayirke kamde kamde mar, 10 al berem yaŋbeleŋ bere hoyaŋya duwan teŋ teŋ mar,irdeb al yiŋgeŋ uliŋ gabu irde bere woryiŋgeŋ uliŋ gabu irde ire uŋyat mata teŋhaŋ mar, al beleŋ al kawe teŋ yukuŋ alhoyaŋ yuneŋbe gote muruŋgem yawardehaŋ mar, usi mar, kadom buluŋ yirniŋyeŋbe mere yerd yuneŋ haŋ maryabe, alkura mere Yesu niŋ yitiŋ gote saba pelirde haŋ mar kuruŋ gwahade goke manaŋkiryiŋ. 11 Saba fudinde gobe Yesu niŋ yitiŋmere bana goŋhi. Yesu niŋ yitiŋmere gobeturuŋ irde hityen al Al Kuruŋ gore tagaldetukayiŋ nineŋbe nunyiŋ. Niŋgeb Yesu niŋyitiŋ mere gobe Al Kuruŋ beleŋ det kuruŋwor po yeŋ nurde hi geb, tonŋeŋ yaŋ worpo yeŋ nurde hime.

Al Kuruŋyen meteŋ tiyayiŋ12-14 Be, bikkeŋ nebe Yesu Kristu goyen

Al Kuruŋ Urmiŋ yeŋma nurdeb ne harhemharhem teŋbe Yesu Kristu niŋ buluŋ nurduneŋ karan urde yende alya bereya merereyerde yad fere teŋ hinhem. Yeŋ gamairde hinhan mar goyen gasa yirde buluŋwor po yirde hinhem. Gega goyenterbeYesu Kristu niŋ bebak ma teŋ hinhemgeb, “Yeŋbe Al Kuruŋ urmiŋ,” yeŋ hin-han goyen usi teŋ haŋ yeŋ nurdeb matagogo teŋ hinhem. Niŋgeb Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋ Yesu Kristu beleŋ buniŋeŋ worpo nirdeb igiŋ igiŋ nirke bene hekbe yeŋhitte po hinhin. Irde bener mat wor poyeŋ ge amaŋeŋ nurde hinhem. Goyenbegwahade hinhem gobe Yesu beleŋ buniŋeŋnirdeb faraŋ nurke gwahade hinhem gogo.Irkeb yeŋ beleŋ ne niŋbe, “Fudinde wor po

Page 348: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 1:15 345 1 Timoti 2:7meteŋne tiyyeŋ,” yeŋ nurdeb basiŋa nirdetareŋ niryiŋ. Niŋgeb goyen goke teŋbe igiŋnurd uneŋ hime.

15 Be, neŋ tumŋaŋ fudinde yeŋ nurtekmere kura momoŋ gireŋ tihim. Mere gobegahade: Yesu Kristube alya bereya matabuluŋ bana haŋmar goyen yumulgaŋ tiyeŋyeŋ megen gar katyiŋ. Ne wor mata buluŋbana po hinhem. Mata buluŋnebe kuruŋwor po, al hoyaŋ gote folek wor po. 16Gegane al buluŋ wor po gahade gayen wor YesuKristuyen buniŋeŋ bana hokoyaŋ himiriŋ.Gogab ne gayen mata buluŋde mat mulgaŋhiyyeŋ yeŋ Yesu Kristu beleŋ doyaŋ heŋheŋ ge piŋeŋ ma heŋ hinhin goyen kamealya bereya beleŋ nurdeb, “Neŋ wor igiŋ,Pol iryiŋ gwahade diryeŋ,” yeŋ nurdebYesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde Al Kuruŋyahugiŋeŋ hinayiŋ. 17 Niŋgeb goke teŋbeDoyaŋ Al Kuruŋniniŋ hugiŋeŋ palap irdedeŋem turŋuŋ yaŋ irde hitek. Yeŋbe eptema dilniniŋde kentek, irde kamde kamdemiŋmoŋ gwahader hiyen al.

18 Diriŋne Timoti, saba girde hime gabebikkeŋ Al Kuruŋyenmeteŋmar beleŋ gabuirde Al Kuruŋyen tareŋde guram girdesaŋiŋ girde heŋyabe Al Kuruŋ beleŋ geniŋ yeŋ meremiŋ yunke basaŋ heŋ mo-moŋ giramiŋ goyen hende huwarde gagosaba girde hime. Gogab sabane gayengama irde fuleŋa igiŋ po teŋ hitiŋ al yaraheŋ megen niŋ mata buluŋ kuruŋ goyenfole ird ird niŋ kurut wor po yeŋ hayiŋ.19 Goyenbe fuleŋa goyen teŋ heŋyabe malima teŋ hayiŋ. Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurtekdufay goyen tareŋ po tanarde ga fuleŋateŋ hayiŋ. Irde beger wukkeŋ wor ponurdeya fuleŋa goyen teŋ hayiŋ. Goyen-poga al kurabe saba igiŋ gobe temeyamiŋ.Go mar gobe kuwe galaŋ yeŋ ŋerŋor irtiŋyara tebaŋ sope yirtek moŋ go gwahadegoyen hamiŋ. 20 Go mar goyen kurabeHimeneusya Aleksandaya. Irem gobe matabuluŋ gwahade po teŋ hikeb Yesuyen alyabereya bana mat yakira timeke Satanyenyufukde har. Gogab Al Kuruŋ sukal irdeharyen mata goyen buluŋ teŋ har yeŋ be-bak teŋ bada hiriryeŋ.

2Al Kuruŋya mere teŋ teŋ mata

1 Niŋgeb ginhem gwahade po teŋheŋyabe ge beleŋ doyaŋ yirde hayen margoyen Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋbe gwahamat hinayiŋ yeŋ saba yirde hayiŋ. Sabagobe gahade: Al Kuruŋya mere teŋ teŋgobe det kuruŋ wor po geb, Al Kuruŋyamere teŋ teŋmata teŋ hinayiŋ. Irde al kuradet kuraŋ kandukŋeŋ nurde hinayiŋ marniŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. Irde AlKuruŋ beleŋ al hoyaŋmanaŋ tumŋaŋ faraŋyuri yeŋbe Al Kuruŋ mere irde heŋya gokegusuŋaŋ irde hinayiŋ. Gwaha teŋ heŋyabeAl Kuruŋ beleŋ wol heŋ dunyeŋ yeŋ AlKuruŋ igiŋ nurd uneŋ hinayiŋ. 2 Al faraŋyuri yeŋ gusuŋaŋ irde heŋyabe megenniŋ doyaŋ mar karkuwaŋya naŋamde niŋdoyaŋ marya goke biŋ sir ma yeŋ hinayiŋ.Gogab doyaŋmar gore keŋkela doyaŋ yirkeAl Kuruŋ palap irtek mata teŋ diliŋdewukkeŋ heŋ heŋ niŋ kandukŋeŋ ma nurdebiŋ kamke igiŋ po hinayiŋ. 3 Neŋ gayenDumulgaŋ teŋ teŋ Alniniŋ Al Kuruŋ goyengwahade mere irde hinayiŋbe yeŋ beleŋigiŋ deneŋ amaŋ heŋ hiyeŋ. 4 Yeŋbe altumŋaŋ yumulgaŋ timeke mere fudindegoyen keŋkela bebak tiwoŋ yeŋ nurdehi. 5-6 Gobe Al Kuruŋ yeŋ po gab alyabereya megen haŋ kuruŋ gate Al Kuruŋ.Hoyaŋ kura hi miŋmoŋ geb, gogo gwahadenurde hi. Gega go mar gobe tumŋaŋ alaharhok uneŋbe buluŋ po hamiŋ. IrkebYesu Kristu beleŋ megen haŋ mar gotumŋaŋ kanduk buluŋ wor po yentek hekeyeneŋbe gasuŋmiŋ teŋ kamdebe go margo sopte Al Kuruŋya awalikde hitek beleŋkerd yunyiŋ. Go mata gobe al hoyaŋ kurabeleŋ ma tiyyiŋ. Yesu Kristu yeŋ uŋkureŋpo meteŋ go tiyyiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋbeleŋ bikkeŋ nalu kiryiŋ goyenterbe gogokamde Al Kuruŋ beleŋ al yumulgaŋ tiyeŋyeŋ dufaymiŋ kiryiŋ goyen kawan iryiŋ.7Niŋgeb goyen goke teŋbe Yesu beleŋ, “Neniŋ tagalde hayiŋ,” nineŋbe mere basaŋalmiŋ niryiŋ. Usi ma girde hime, fudindewor po gineŋ hime. Nebe Yesu beleŋ,“Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ goyen sabayirde hike dufaymiŋ Al Kuruŋ niŋ saŋiŋirde yende mere goyen fudinde yeŋ nurdegama irnayiŋ,” yeŋ basiŋa niryiŋ.

Alya bereya Yesu gama irde haŋ martemata

Page 349: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 2:8 346 1 Timoti 3:98 Be, mere gabe al diriŋ geya haŋ mar

goke po tagaleŋ tihim geb, momoŋ yi-rayiŋ. Be, go mar gobe hinayiŋ kuruŋgoyenbe Al Kuruŋ mere irdeya ga hinayiŋ.Goyenbe mere irniŋ yeŋbe dufaymiŋ AlKuruŋ diliŋde wukkeŋ po heŋya mere irdehinayiŋ. Bearar teŋ kadommohoŋde teŋyaAl Kuruŋ mere irde hinayiŋ gobe Al Kuruŋdiliŋde miŋ miŋmoŋ. Goke teŋbe matabuluŋ gwahade gob yubul po teŋ gab AlKuruŋ mere irde hinayiŋ.

9 Be, bere niŋ wor tagaleŋ tihim. Berebeuliŋ umŋa tiniŋ yeŋ goya kalyayya ka-lyuyya damum hende wor po gore maumŋa teŋ, amil damum hende wor po mahor yirde hinayiŋ. Irde umŋa mormok, aldufaymiŋ buluŋ yirtek umŋa goyenma teŋhinayiŋ. Tonaŋ wor yentek igiŋ moŋ matmatammatamma yirde hinayiŋ. Gwahadeniŋgeb umŋa tiniŋ yeŋbe umŋa keŋkelakpo teŋ hinayiŋ. Irkeb alya bereya beleŋyeneŋbe bere igiŋ, dufaymiŋ buluŋ moŋyeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ. 10 Niŋgeb AlKuruŋ palap irde haŋ mar berebe uliŋumŋa niŋ ug po ma dufay henayiŋ. Gwahatitŋeŋbemata igiŋ teŋhinayiŋ. Gobe toneŋumŋa yirtiŋ yara nurde hime.

11 Be, berer saba kurabe gahade: berebedoyaŋ marmiŋ beleŋ saba yirke kakŋarma teŋ balmiŋ heŋbe gama yirde hinayiŋ.12 Irde alya bereya gabu irde haŋde gor eptema al saba yirde hinayiŋ. Irde epte maal doyaŋ yirde hinayiŋ. Bere beleŋ matagwahade teŋ teŋ gobe ne beleŋ utaŋ yirdehime. Berebe alya bereya gabu irde haŋdegor dufaymiŋdemali merema teŋ hinayiŋ,balmiŋ po hinayiŋ. 13Gobe Al Kuruŋ beleŋhaŋkapyabe Adam wa iryiŋ irde Ewabekame ga iryiŋ geb gago yeŋ hime. 14 Irdebere wa Satanyen usi nurdeb Al Kuruŋyenmere ma gama irde mata buluŋ tiyyiŋ.Adam moŋ. Niŋgeb goke teŋbe gago yeŋhime. 15 Berebe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde, kadom ge amaŋeŋ nurde hinayiŋ.Irde dufay buluŋ buluŋ fole irdeb megenniŋ marte mata buluŋ ma teŋ Al Kuruŋ dil-iŋde wukkeŋ hinayiŋ. Mata igiŋ gwahadegoyen badamaheŋ goyenpo teŋ hinayiŋbeAl Kuruŋ beleŋ bere irdeya, “Berebe alyenfaraŋ mar henayiŋ, irde diriŋ besa yirdehinayiŋ,” yiriŋ goyen keŋkela gama irdehaŋ yeŋ nurde yuneŋ hiyeŋ.

3Yesu gama irde haŋ marte doyaŋ mar

1 Be, gabe Yesuyen alya bereyat doyaŋmar niŋ tagaleŋ tihim. Be, “Yesuyen alyabereya sios doyaŋ ird ird meteŋ titek irdehi albe igiŋ mat po meteŋ titek yeŋ nurdehiyeŋ,” yeŋ haŋyen. Mere gobe fudinde.2 Niŋgeb al kura doyaŋ al hewe yeŋbemata buluŋ yubul teŋ hiyeŋ. Irkeb albeleŋ tagal ma uneŋ hinayiŋ. Gwaha tiyeyeŋbe al berem yaŋbe berem uŋkureŋ gopo hiyeŋ. Yeŋbe bemel bearar miŋmoŋ,irde uliŋde po hapek yaŋ nurtek dufayfole irtek hiyeŋ. Irde al beleŋ palap irtekmata po teŋ hiyeŋ. Yeŋbe al gargar matamiŋyaŋ. Irde al keŋkela saba yird yirddufay miŋyaŋ hiyeŋ. 3 Al gobe kukuwafe nene kukuwa heŋ heŋ mata ma teŋhiyeŋ, det kuraŋ teŋ kwep kwep teŋ al malima gasa yirde hiyeŋ, diliŋ kamke balmiŋhiyeŋ. Kadomya hiŋgiŋhaŋgaŋ ma teŋhiyeŋ, dufaymiŋ hora niŋ po ma nurdehiyeŋ. 4-5 Irde yeŋbe diriŋmiŋmiŋ keŋkeladoyaŋ yird yird mata ma nuryeŋbe Al Ku-ruŋyendirŋeŋweŋmanaŋ eptemakeŋkeladoyaŋ yirde hiyeŋ geb, diriŋmiŋmiŋ doyaŋyird yird mata goyen nurde keŋkela doyaŋyirde hiyeŋ. Irkeb diriŋmiŋ manaŋ naniŋpalap irde meremiŋ nurde hinayiŋ. 6 Irdegayamuŋ ga Yesu gama irde hi al gore eptema araŋ po doyaŋ al hiyyeŋ. Moŋgo Satanbeleŋ usi irke ne harhem harhem tikeb AlKuruŋ beleŋ Uŋgura takira tiyyiŋ gwahadegoyen po al goyen wor takira tiyyeŋ. 7 Be,al kura doyaŋ al hewe yiyyeŋ al gobe mataigiŋ po teŋ hiyeŋ. Irkeb alya bereya AlKuruŋ ma nurd uneŋ haŋ mar gore worturuŋ irde hinayiŋ. Moŋgo Satan beleŋusi irke mata buluŋ tikeb doyaŋ al gotedeŋem buluŋ hiyyeŋ. Meteŋmiŋ manaŋbuluŋ hiyyeŋ.

8 Be, gwahade goyen po doyaŋ martefaraŋ marmiŋ manaŋ uliŋde merem moŋpo heŋbe al beleŋ palap yirtek mata poteŋ hinayiŋ. Irdeb melak kalpaŋ ma hi-nayiŋ. Kukuwa fe netek netek ma yirdehiyeŋ. Usi matare ma hora yade hi-nayiŋ. 9 Yeŋbe Al Kuruŋyen mere al malibeleŋ bebak titek moŋ goyen Al Kuruŋbeleŋ bebak yirke biŋde wukkeŋ wor ponurdeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ ird ird

Page 350: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 3:10 347 1 Timoti 4:6mata gote saba goyen tareŋ po tanardehinayiŋ. 10 Niŋgeb doyaŋ marte faraŋmar yirniŋ yeŋbe matamiŋ yago goyenyeŋkela heŋ uliŋde merem moŋ yeneŋ gabmeteŋ goyen yuneŋ hinayiŋ. 11-12 Irde yeŋmanaŋ berebe yuŋkureŋ po yawarnayiŋ.Irde diriŋmiŋ keŋkela saba yirke yendemere nurde hinayiŋ. Gwahade goyen poberem yagomanaŋ alya bereya beleŋ palapyirtek mata po teŋ hinayiŋ. Gwaha teŋheŋyabe kadom yiya girde ma teŋ hinayiŋ,bemel bearar ma teŋ hinayiŋ. Irde mereyamataya teŋ hinayiŋ kuruŋ gobe fudindebiŋde mat po teŋ hinayiŋ. Irke alya bereyabeleŋ dendemereyamatayabe fudinde yeŋnurde hinayiŋ. 13 Be, Al Kuruŋ niŋ meteŋteŋ hinayiŋ mar goyen saba kuruŋ yirdehimegayenkeŋkela nurde goyengama irdeigiŋ mat po meteŋ teŋ hinayiŋ. Gwaha teŋhikeb alya bereya beleŋ amaŋeŋ nurdebpalap yirde hinayiŋ. Irkeb meteŋ mar gogoyen yeneŋbe, “Fudinde wor po, YesuKristube neŋya heŋ faraŋ durde hi geb, albeleŋ gwaha dirde haŋ gogo,” yeŋ nurdebAl Kuruŋyen meteŋ epte titek yeŋ nurdehinayiŋ.

14 Be, Yesu gama irde haŋ marte matabegwahade geb, gwahade goyen po geyahaŋ mar goyen saba yirde hayiŋ yeŋasaŋ gayen kaŋ guneŋ heŋyabe dufayneraraŋeŋ po kuŋ genmewoŋ yeŋ nurde hime.15Gega araŋmakuŋ forok yemekebmereneasaŋde hi gayen keneŋbe Al Kuruŋyendirŋeŋ weŋbe gwaha mat hinayiŋ yeŋ nur-deb saba yirde hayiŋ. Be, Al Kuruŋbegwahader hitiŋ, irde yende dirŋeŋ weŋYesuyen alya bereya sios goyen gayentermanaŋ doyaŋ yirde hi. Munaŋ sios gobeYesu niŋ yitiŋ mere fudinde goyen keŋkelapo nurde gama irke mere fudinde gobesaŋiŋ po hekeb al hoyaŋ beleŋ epte mabuluŋ irnayiŋ. 16 Fudinde wor po, Yesu niŋyitiŋ mere gobe al mali mali beleŋ bebaktitek moŋ. Al Kuruŋ beleŋ faraŋ yurke gabigiŋ bebak tinayiŋ. Be, Yesu niŋ yitiŋ meremiŋbe gahade:Yesu Kristube Al Kuruŋyen dufay gama

irde bere biŋde forok yeŋ kawaŋhiriŋ.

Holi Spirit beleŋ yeŋbe Al Kuruŋ Urmiŋwor po yeŋ yikala yiryiŋ.

Al Kuruŋyen miyoŋ wor Yesu kamtiŋdemat huwaryiŋ goyen kenamiŋ.

Irkeb Naniŋ hitte mulgaŋ heŋ hurkuŋbedeŋem turŋuŋ yaŋ wor po hiriŋ.

Niŋgeb yeŋ gama irde hinhan mar beleŋtagalde tukukeb megen niŋ marbeleŋ go nurdeb gor mat po du-faymiŋ yeŋ ge tareŋ iramiŋ.

Be, mere gabe Yesu gama irde haŋ marbeleŋ keŋkela po nurde gama irde hinayiŋ.

4Usi saba maryen saba

1 Gega bikkeŋ Holi Spirit beleŋ gahayiriŋ: “Kame kame Yesu gama irde hinayiŋmar kurabe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ ir-tiŋ goyen tubul teŋbe uŋgurayen usi meretagalde haŋ marte mere goyen po nurde,sabamiŋ buluŋ goyen po gama irde beleŋfudinde wor po gobe soŋ henayiŋ,” yekenurmiriŋ geb, gago mata go forok yekebneŋ tumŋaŋ bininiŋ bak yaŋ. 2 Usi sabamar gobe al uliŋ kamtiŋ kura kak isike manuryeŋ go gwahade goyen po, dufay buluŋbeleŋ po uliŋ kuruŋ go mayde pasi hitiŋgeb, usi mere teŋ hinayiŋ goyenbe, igiŋ ti-hit tihit po teŋ hinayiŋ. Irkeb yeneŋmiŋbesaba fudinde tagalde haŋ yara gega usiteŋ hinayiŋ. 3-5 Go mar gote sabamiŋkurabe gahade: “Al beleŋ bere yad yadmata bisam irde, biŋge kurabe nen goyama,” yeŋ haŋyen. Gega det buda kuruŋAl Kuruŋ beleŋ yiryiŋ gobe yiŋgeŋ, “Igiŋ,”yiriŋ. Irde Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ beleŋ detkura yawarnayiŋ goyen yeŋ beleŋ guramyiri yeŋ gusuŋaŋ irkeb yeŋ diliŋde wukkeŋala po henayiŋ geb, det megen haŋ kuruŋgayenbe igiŋ ala po, irde det kuruŋ gakeigiŋ nurd uneŋ hinayiŋbe bisam irtek detmiŋmoŋ wor po. Niŋgeb usi saba margore biŋge bisam irtiŋ go manaŋ Al Kuruŋbeleŋ yiryiŋ geb, saba fudinde po nurdegama irde haŋ marbe biŋge go neteke AlKuruŋ diliŋde buluŋ dinyeŋ yeŋ ma nurdehinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋ beleŋbiŋge yiryiŋ goyen goke igiŋ nurde uneŋ ganene hinayiŋ.

Yesuyen meteŋ al igiŋ6 Be, ne beleŋ ginhem kuruŋ gayen

basaŋ heŋ Yesu gama irde haŋmarmomoŋyirayiŋ. Goyenbe gigeŋ wor gwaha teŋ

Page 351: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 4:7 348 1 Timoti 5:4heŋyabe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurd nurdmereya saba igiŋ gigeŋ gama irde hayengoya goyen saŋiŋ po yanarde hayiŋ. Gwahateŋ hayiŋbe Yesu Kristuyen meteŋ al igiŋhawayiŋ. 7 Irde uŋgurayen usi baraŋyamegen niŋ baraŋ miŋ miŋmoŋ goyen goma po yeneŋ hayiŋ. Gwaha titŋeŋbe AlKuruŋ palap ird ird mata teŋ teŋ niŋ pokurut yeŋ hayiŋ. 8 Gwaha teŋ hayiŋ gabhayiŋ kuruŋ gobe igiŋ po hayiŋ. Igiŋ heŋheŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ gwaha teŋ hi-nayiŋmar yuneŋ yiriŋ gotemuruŋgemgebhubu ma hiyyeŋ. Niŋgeb gar ha gayenter,irde kame Al Kuruŋyen gasuŋde hayiŋyawor hubuma hiyyeŋ. Goyenpoga al megenheŋya darim ugala yirde uliŋde tareŋ pohaŋyen gobe hubu hiyyeŋ. Megen gar haŋgayenter po uliŋde tareŋ hinayiŋ. Gegakamnayiŋbe goyare po tareŋ gobe hubuhiyyeŋ. 9-10 Neŋbe fudinde wor po Al Ku-ruŋ gwahader hitiŋ gore huwak heŋ heŋgote muruŋgem dunyeŋ yeŋ nurde hityen.Niŋgeb goyen goke teŋbe huwak heŋ heŋniŋ kurut wor po yeŋ hityen. Kurareb gokekanduk yeneŋ hityen gega, bada ma heŋhityen. Niŋgeb huwak heŋ heŋ niŋ ginhemgobe fudinde wor po geb, mere go nur-nayiŋ mar manaŋ gwahade po dufay heŋhinayiŋ. Gwaha diryeŋ al Al kuruŋbe alyabereya mata buluŋ bana haŋ mar tumŋaŋgoke Urmiŋ Yesu teŋ kerke katyiŋ. Gegayeŋbe alya bereya kura Yesu niŋ dufaymiŋtareŋ irde haŋ mar goyen muŋ po yade higobe nurde ha gogo.

11 Be, mere girde hime kuruŋ gayenbegeya haŋ mar goyen keŋkela po momoŋyirde saba yirde hayiŋ. Bada ma hawayiŋ.12 Irdeb gebe al foŋeŋ gega, goke teŋ alhoyaŋ beleŋ palap ma girtek mata ma teŋhayiŋ. Niŋgeb mere teŋ hayiŋ, mata teŋhayiŋ gobe igiŋ mat po teŋ hayiŋ. Irde alhoyaŋ niŋ amaŋeŋ nurde hayiŋ, Al Kuruŋniŋ bege hekkeŋ po nurde hayiŋ, irdematahuwak buluŋmiŋmoŋ po teŋ hayiŋ. Gogabgeya haŋ mar beleŋ mata teŋ hayiŋ goyengeneŋbe yeŋwor ge po gamagirde hinayiŋ.

13 Munaŋ nebe geya ma har. Goyen-poga gebe Al Kuruŋyen mere kapyaŋ heŋyuneŋbe mere miŋ keŋkela pitik irde sabayirdebmere goyen gama yirde hinayiŋ yeŋtagalde hayiŋ. Irde ne ge hitte kuŋ kuŋ niŋ

doyaŋ heŋyabe ginhem gwahade po teŋhayiŋ. Irkeb kame kuŋ geneŋ.

14 Be, Yesu gama irde haŋ marte doyaŋmar beleŋ ge niŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irniŋyeŋ haniŋ yerd gunamiŋyabe Al Kuruŋbeleŋ, “Kame meteŋ gwahade tiyyeŋ,”yekeb basaŋ heŋ momoŋ giramiŋ. Goyen-terbe Al Kuruŋ beleŋ meteŋ goke teŋbesaŋiŋ giryiŋ gobe nurde ha gogo. NiŋgebHoli Spirityen tareŋ ge hitte hi gobe detkarim moŋ geb, tareŋmiŋde meteŋ teŋhayiŋ.

15 Be, mata gwaha teŋ hayiŋ gineŋ sabagirhem kuruŋ gayen piŋeŋ ma hawayiŋ.Hugiŋeŋ gama irde hayiŋ. Gogab heŋheŋge igiŋ heŋ hiyeŋ goyen keneŋ hinayiŋ.16 Mata teŋ hayiŋ, dufay heŋ hayiŋ goyengwahadeb buluŋ munaŋ gwahadeb igiŋgoyen keŋkela nurde ga teŋ hayiŋ. Irdeal saba yirde hayiŋ goyen manaŋ gwa-hadeb buluŋ munaŋ gwahadeb igiŋ goyenkeŋkela nurde ga saba yirde hayiŋ. Hayiŋkuruŋ gobe gwaha po teŋ hayiŋ. Gogabgigeŋ manaŋ go ma katayiŋ, irde meregenurde haŋ mar manaŋ go ma katnayiŋ.

5Salanŋeŋ, beretapyabemeteŋmarya doyaŋ

yird yird mata1 Be, Yesu gama irde haŋ mar geya

haŋ goyen bana salanŋeŋ kura beleŋ mataigiŋ ma tike yeneŋbe buluŋ mat ma yineŋteŋ hayiŋ. Nanake palap irtiŋ yara yirdebekkeŋde igiŋ mat mere yirde hayiŋ. Alfoŋeŋ wor dadake yago gigen yirtiŋ yaraigiŋ mat po mere yirde hayiŋ. 2 Beresalanŋeŋ wor gwahade po, momke irtiŋyara palap yirde bekkeŋde igiŋ mat pomere yirde hayiŋ. Bere foŋeŋ wor igiŋ matpo dufay buluŋ heŋ yuneŋya moŋ, babakeyago gigen yirtiŋ yara po yirde hayiŋ.

3 Be, beretap niŋ momoŋ gireŋ tihim.Beretap kura al gore kura faraŋ yurtekmoŋdeŋya haŋ gobe deŋ beleŋ daha mat faraŋyurtek yeŋbe mere sege irde gab keŋkelafaraŋ yurde hinayiŋ. 4 Munaŋ Al Kuruŋbeleŋ mata huwak yeŋ nurde hi kurabegahade: diriŋ hikeya siŋsilaŋ heŋ hinhangoyenwol heŋ tayŋeŋyago salanŋeŋgoyenfaraŋ yurde hinayiŋ. Yesu gama irde haŋmar beleŋ gwaha teŋ hikeb Al Kuruŋbe

Page 352: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 5:5 349 1 Timoti 5:17-18amaŋeŋ wor po nurde hiyeŋ. Niŋgeb bere-tap kura dirŋeŋ weŋya abuymiŋ weŋyakura parguwak hitiŋ haŋ gore igiŋ mil-iŋya abuymiŋya faraŋ yurtek miŋyaŋ hikeyeneŋbe saba yirke yiŋgeŋ miŋde gore wafaraŋ yurde hinayiŋ.

5 Munaŋ beretap kura yeŋ yuŋkureŋ poheŋ faraŋ niŋ wor po nurdeb Al Kuruŋ niŋpo hekkeŋ nurde yeŋ po gise haŋka mereirde faraŋ duri yeŋ gusuŋaŋ irde haŋ beregwahade go gab deŋ beleŋ mere sege irdebigiŋ faraŋ yurde hinayiŋ. 6 Gega beretapkurabe gwahade moŋ. Yeŋbe megen niŋmata niŋ po nurdeb Al Kuruŋ niŋ dufaymaheŋ haŋyen. Gobe diliŋ gergeŋ haŋ gegaAl Kuruŋ diliŋde toneŋbe kamtiŋ haŋ. Beregwahade gobe faraŋ yurtek moŋ.

7 Momoŋ girhem gayen doyaŋ yirdehayenmar goyen keŋkela saba yirde hayiŋ.Gogab mel go bana al kura uliŋde merema forok yeŋ hiyeŋ. 8 Goyenpoga kuramiŋbeleŋ tayŋeŋma faraŋ yuryeŋbe al gobe AlKuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ goyen pelira yeŋ kentek. Al Kuruŋmanurd uneŋhaŋmar wor diriŋmiŋmiŋ faraŋ yurde haŋyen.Niŋgeb Al Kuruŋ nurd uneŋ hime yeŋ hial gore gwaha ma tiyyeŋ gobe matamiŋbeAl Kuruŋ ma nurd uneŋ haŋ marte matabuluŋ gote folek wor po.

9 Be, beretap kura alik wor po heŋ alsopte yawartek moŋ* goyen po gab deŋbeleŋ faraŋ yurtek igiŋ geb, deŋem yawar-nayiŋ. Goyenbe al yuŋkureŋ po yawartiŋ,10 irde mata igiŋ po teŋ hike al hoyaŋbeleŋ turuŋ yirde hitiŋ beretap goyendeŋem po yawarnayiŋ. Yeŋ beleŋ mataigiŋ teŋ haŋyen kurabe diriŋmiŋ keŋkeladoyaŋ yirde haŋyen, al tiŋeŋ wake gargaryirde haŋyen, turuŋ dirnaŋ yeŋ nurdyama alya bereya faraŋ yurde haŋyen, irdealya bereya kanduk miŋyaŋ yeneŋbe faraŋyurde haŋyen. Niŋgeb mata igiŋ kuruŋgayen teŋ haŋyen beretap yeneŋ gab gotedeŋem po yawarayiŋ.

11Gega beretap kura alikwor pomahitiŋyeneŋbe deŋem ma yawarnayiŋ. Moŋgokamebe, sopte al niŋ dufay heŋbe, “Tebaŋal ma yawardeb Yesuyen meteŋ po teŋhitek,” yeŋ biŋa tinayiŋ goyen sorkokhiyyeŋ. 12 Irkeb al hoyaŋ beleŋ goyen

yeneŋbe igiŋ ma nurdeb tagal yunnayiŋ.13 Bere gwahade gobe duliŋ heŋ kumhakaheŋbe al tiyuŋ pasi irde heŋbe al hoyaŋtagal yuneŋ mere kura yeŋya yetek moŋgoyen bana goŋ tonaŋ hilwa hilwa teŋbemere igiŋ mat ma teŋ hinayiŋ. Niŋgebberetap kura alik wor poma hitiŋbe deŋemma yawarnayiŋ.

14-15 Goyenbe mata gwahade gobekamere niŋ po moŋ. Beretap kurabeYesuyen saba igiŋ goyen bikkeŋ tubulteŋbe Satanyen mata buluŋde gor katkeyeneŋ himyen. Niŋgeb beretap gwahadegobe sopte al yade diriŋ besa yirde meteŋteŋ diriŋmiŋ paka yirde hinayiŋ gobe igiŋyeŋ nurde hime. Gwaha teŋ hikeb Yesugama irde haŋ marte asogom beleŋ gwahamat kura mere buluŋ mat yirtek miŋmoŋhenayiŋ. Niŋgeb beretap kura uliŋdeigiŋ, alik wor po ma hitiŋbe deŋem mayawarnayiŋ.

16 Be, beretapbe tayŋeŋ gore wa faraŋyurnayiŋ yeŋ haŋkapya yihim gwahadepo, Yesu nurd untiŋ bere kura yeŋ miŋdeberetap kura hikeb bere gore faraŋ yurdehinayiŋ. Gwaha tikeb beretap budam pofaraŋ yurd yurd kanduk gobe muŋ kurahipirkeŋ hekeb beretap al gore kura faraŋyurtek moŋ wor po go po gab Yesu gamairde haŋ mar beleŋ keŋkela faraŋ yurdehinayiŋ.

17-18 Be, Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ doyaŋyird yird mar niŋ momoŋ gireŋ tihim gebgeya haŋ mar goyen saba yirde hayiŋ.Al Kuruŋyen meteŋ mar faraŋ yurd yurdniŋ Al Kuruŋyen mere asaŋde katiŋbe ga-hade hi: “Al kura wit meteŋmiŋ sak yekemeteŋde niŋ dapŋa bulmakawmiŋ gore,‘Faraŋ nuri,’ yeŋ meteŋmiŋde tukuŋ goya,‘Moŋgowitne niyyeŋkek,’ yeŋmohoŋmalama tiyyeŋ. Dapŋa gore meteŋmiŋ faraŋuryeŋ geb, tubul tike wit go nene heŋyameteŋ teŋ hiyeŋ,” yitiŋ hi. Munaŋ merekurabe gahade: “Meteŋ albe meteŋ teŋhiyeŋ gote muruŋgem teŋ hiyeŋ,” yitiŋhi. Merebe gwahade niŋgeb, Al Kuruŋyendirŋeŋ weŋ doyaŋ yirde haŋ mar kurabeleŋ keŋkela doyaŋ yirde mere tagaldesaba yirde hike yeneŋbe alya bereya goredoyaŋmarmiŋ goyen amaŋeŋnurde yuneŋ

* 5:9: Beretap gote damambe 60 mat hurkutiŋ bere goke yitiŋ.

Page 353: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 5:19 350 1 Timoti 6:6-8hinayiŋ. Irde yeŋ beleŋ det kuraŋ nurkebkeŋkela faraŋ yurde hinayiŋ.

19 Be, al kura doyaŋ almiŋ ge igiŋ manurdeb yeŋ uŋkureŋ po ge hitte waŋ,“Yeŋbe mata buluŋ tiya,” yeŋ tagal unkegoya araŋ po yende mere ma nurayiŋ. Alirawamakarwogwahade beleŋwaŋ, “Meregobe fudinde,” ginke gab keŋkela miŋ niŋnaŋkenayiŋ. 20 Irde fudinde doyaŋ markura gwaha teŋ hike yeneŋbe al diliŋ mat,“Mata gobe igiŋ ma teŋ haŋ!” yineŋ gokeyineŋ teŋ hayiŋ. Gogab meteŋ kadommanaŋ go yeneŋbe mata buluŋ teŋ teŋge kafura heŋ hinayiŋ. 21 Irde gwaha teŋheŋyabe al igiŋ nurd uneŋ hayiŋ go poigiŋ irde, buluŋ nurd uneŋ hayiŋ go buluŋirde hayiŋ gobe igiŋ moŋ. Gwaha teŋheŋya saba yirde hayiŋ gobe go ma nurdehinayiŋ. Goke teŋbe mata goyen keŋkelapo teŋ hayiŋ gineŋ Al Kuruŋya Yesu Kris-tuya miyoŋmiŋ yagot diliŋde mere tareŋpo girhem gago.

22-25 Be, doyaŋ al kura gergeŋ kereŋyeŋbe merene gayen keŋkela gama irdehayiŋ. Be, mata kurabe al beleŋ tikeyeneŋbe gobe igiŋya buluŋya goyen be-bak titek. Goke tagaltek moŋ. Gegamata kurabe yeneŋ araŋeŋ ma bebaktitek. Goyenbe go manaŋ kamebe kawanhenayiŋ. Niŋgeb albe keŋkela keneŋ epheŋ gab Al Kuruŋyen meteŋ al hiwi yeŋmeteŋ uneŋ hayiŋ. Munaŋ bemel bemelma teŋ hayiŋ. Moŋgo yeŋ beleŋ kamematabuluŋ tikeb gemanaŋbuluŋ timiŋ yeŋhorotiyayiŋ. Niŋgeb albe keŋkela yeneŋ gabyade hayiŋ.

Be, Timoti, gebe garbam bindereŋ heŋhayen, irde beger buluŋ girde hiyen goketeŋbe fe gergeŋ po ma nen hayiŋ. Wainbehaŋkayeŋ muŋ kura po nen hayiŋ.

61 Be, al kurate meteŋ mar muruŋgem

moŋ duliŋ meteŋ teŋ yuneŋ haŋyen margoke momoŋ gireŋ tihim. Be, mel gore,“Doyaŋ marniniŋbe Yesu ma gama irdehaŋ. Niŋgeb meremiŋ ma nurtek,” ma yeŋhinayiŋ. Meremiŋ po nurde keŋkela gamayirde hinayiŋ. Gogab doyaŋ marmiŋyaYesu ma gama irde haŋ mar beleŋ AlKuruŋyen deŋemya sabamiŋya mere bu-luŋ mat ma yirde hinayiŋ. 2 Munaŋ

meteŋ mar kurabe doyaŋ marmiŋ manaŋYesu gama irde haŋ kenem meteŋ margoya doyaŋ marmiŋ goyabe irawakde AlKuruŋyen dirŋeŋ weŋ niŋgeb, Al Kuruŋbeleŋ tuŋande yeneŋ hiyeŋ. Gega meteŋmar gore buluŋ mat dufay heŋbe, “Yeŋyaneŋyabe tuŋande,” yeŋ doyaŋ marmiŋgoyen palap ma yirde meremiŋ ma nurdehinayiŋbe igiŋ moŋ. Gwaha titŋeŋbedoyaŋ marmiŋ goyen meteŋ teŋ yuneŋheŋyab, “Doyaŋ marniniŋ manaŋ neŋ ga-hade Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ geb, alhoyaŋ moŋ, neŋ uliŋ po,” yeŋ nurdeb,“Meteŋ gabe neŋ beleŋ titek po teŋ hite,”yeŋ wilakŋeŋ wor po nurdeya meteŋ teŋyuneŋ hinayiŋ. Be, mere tihim kuruŋgayen geya haŋmar goyen saba yirdemerego gama irde hinayiŋ yeŋ yineŋ tareŋ yirdehayiŋ.

Al Kuruŋyen meteŋ huwak po teŋ hayiŋ3 Be, al kura beleŋ Doyaŋ Alniniŋ Yesu

Kristu niŋ mere yitiŋ gote saba fudindegoke igiŋ ma nurde hinayiŋ. Irde AlKuruŋ diliŋde mata huwak teŋ teŋ niŋmanaŋ igiŋ ma nurde Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋgoyen saba hoyaŋ mat yirde hinayiŋ. Algwahade goyen yeneŋbe 4 al gobe, “Sa-tan beleŋ usi yirke neŋ nurhet nurhetteŋ Al Kuruŋyen mere go ma bebak teŋyagogo hoyaŋ mat tagalde haŋ,” yeŋ nurdehayiŋ. Al gobe gwahade geb al kuramere tike miŋ miŋmoŋ mere walkaka teŋgo uliŋde kadom mohoŋde teŋ hinayiŋ.Mata gwahade goyenterbe kadom igiŋ mathike yeneŋ daniŋ neŋ gwahade moŋ yeŋnurde awalikdema heŋ nanyaŋ teŋ, beararhende kadom besir girde teŋ hinayiŋ. 5 Algwahade gobe Al Kuruŋyen mere fudindebiŋde ma hikeb dufaymiŋ buluŋ hitiŋ geb,mata igiŋ titek eptemoŋ po heŋbe hugiŋeŋŋetŋotde po hinayiŋ. Irde Al Kuruŋ palapird ird matabe hora teŋ teŋ belŋeŋ yeŋnurde hinayiŋ.

6-8 Be, go mar gobe hora niŋ ug po dufayheŋ haŋ gega, megen niŋ detya horayagobe kawaŋ hitiriŋya goyenterbe det kurama yade goya kawaŋ hitiriŋ. Neŋbe kupsoŋforok yitiriŋ geb, kame kamde kamderewor gwahade goyen po kamtek. Goketeŋbe biŋgeya ulniniŋ umŋa muŋ kura go-niniŋ yaŋ keneŋbe gog ep yeŋ nurde hitek.

Page 354: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 6:9-10 351 1 Timoti 6:20-21Niŋgeb det goniniŋ yaŋ heŋ gog ep yeŋnurdeya Al Kuruŋ palap irde hitek. Gogabmegen hitekya goyen heŋ heŋniniŋ igiŋpo hitek. 9-10 Munaŋ hora niŋ mitemitemnurde haŋ mar gobe dufaymiŋ gore yirkebAl Kuruŋ niŋ ma nurde gisaw wor pohaŋyen. Irkeb kanduk kurayen kurayenuliŋde forok yekeb biŋ misiŋ wor po nurdehaŋyen. Gobe, “Hora niŋ dufay kuruŋhekeb mata buluŋ kuruŋ gor mat forokyenayiŋ,” yeŋ haŋyen mere gote igineŋbegogo. Niŋgeb mere gwahade goyen po,al kurabe “Daha mat kura samuŋniniŋ bu-dam henaŋ,” yeŋ mitemitem nurde haŋmar gobe uŋgura beleŋ usi yirke matabuluŋde kateŋ haŋyen. Al gwahade gobegwaha kura tihit miŋmoŋ teŋ det gore bu-luŋde yukutek goke po, “Daha kura teŋ go-niniŋ yaŋ hetewoŋ,” yeŋmitemitem nurdehaŋyen. Dufay gore yirkeb mata buluŋdekuŋ haŋyen.

11 Munaŋ Timoti, gebe Al Kuruŋyenmeteŋ al geb, al gwahade gobe delge poyeneŋ wasak teŋ hayiŋ. Irde Al Kuruŋpalap irde diliŋde huwak po heŋ yeŋ gepo hekkeŋ nurde hayiŋ. Irde Al Kuruŋyadirŋeŋ weŋya niŋ amaŋeŋ nurde yuneŋhayiŋ. Irde kanduk ulger forok yeŋ hikebmukku ma teŋ goya goya saŋiŋ po heŋbebekkeŋde igiŋ mat mere teŋ mata teŋhayiŋ.

12 Be, gebe Al Kuruŋ beleŋ yeŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ niŋ hoy girkeb al budakuruŋ diliŋde Yesube al gwahade yeŋnurde tagalariŋ goke Al Kuruŋ beleŋamaŋeŋ nuryiŋ. Irdeb Yesu niŋ hekkeŋnurde meremiŋ po gama irde heŋ yeŋkurut wor po yeŋ hayiŋ goke manaŋ AlKuruŋ beleŋ amaŋeŋ nuryeŋ geb, gwahadepo teŋ hayiŋ. Irde yeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋmata goyen tubul ma wor po tiyayiŋ.

13-14 Be, Yesube Pontius Pailat beleŋgusuŋaŋ irke kimiŋ mat huwardeb yiŋgeŋge keŋkelak po wol heŋbe, “Gigeŋ yahagog po,” inyiŋ. Niŋgeb ge manaŋ gwahadegoyen po saba girhem gayen keŋkela pobeger kerdeb mere ulger miŋmoŋ hayiŋ.Gwaha teŋ hikeb kuŋ kuŋ Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋ Yesu Kristu mulgaŋ heŋ wayyeŋ.Munaŋ Al Kuruŋyen tareŋdeb alya det ku-ruŋ gayenyabe biŋfut miŋyaŋ haŋ gago.Niŋgebmere girhem gabe Al Kuruŋya Yesu

Kristuyat diliŋde tareŋ po saba girhem.15 Yesu Kristube Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋnalu kiryiŋ goyenterbe fudinde wor pomulgaŋ hiyyeŋ. Irde Al Kuruŋ po gabal beleŋ turuŋ irde kasor irtek hi. Yeŋpo gab naŋkiŋya megeŋya doyaŋ yirde hi.Niŋgeb megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋtumŋaŋ yende yufuk bana haŋ. Yendesaŋiŋbe hende wor po geb, doyaŋ marbanare niŋya kawan niŋya tumŋaŋ goreepte ma tareŋmiŋ fole irnayiŋ. 16Yeŋ muŋpo gab gwahader hitiŋ. Yeŋbe wukkeŋ worpo geb, megen niŋ al mata buluŋ miŋyaŋgore yeŋ bindere epte ma kutek. Irde eptema kentek. Yeŋbe bikkeŋ wor al mali beleŋma po keneŋ hinhan. Yeŋbe gwahade gebfudinde wor po yeŋ po gab hugiŋeŋ turuŋirde hitek.

17 Be, haŋkapyabe hora niŋ ug po du-fay heŋ haŋyen mar niŋ tagalhem. Gegamere gireŋ tihim gabe geya haŋ mar kurasamuŋmiŋ budam haŋ mar goke momoŋgireŋ tihim. Niŋgeb keŋkela bebak yirkenurde hinayiŋ. Be, go mar gobe samuŋmiŋgoyen yufut yuneŋ yiŋgeŋ turuŋ ma yirdehinayiŋ. Irde det gobe daha naŋa hubuhiyyeŋ gob ma nurde hite geb, “Det goredirke keperd keperdniniŋ igiŋ hiyyeŋ,” yeŋma nurde hinayiŋ. Gwahade yarabe AlKuruŋ beleŋ neŋ megen hite mar gayenamaŋeŋ nurde hinayiŋ yeŋ det kuruŋgayen dunyiŋ geb, “Al Kuruŋ beleŋ pogab keperd keperdniniŋ igiŋ iryeŋ,” yeŋnurde hinayiŋ. 18 Irde samuŋ miŋyaŋ margoyen yinke mata igiŋ harsoŋeŋ po teŋhinayiŋ. Yeŋbe samuŋmiŋ budam geb,mata igiŋ manaŋ gwahade po teŋ hinayiŋ.Irde al kura det kuraŋ nurde hike yeneŋbesamuŋmiŋ ge be ma heŋ faraŋ yurde hi-nayiŋ. 19Gwaha teŋ hinayiŋbe kame Al Ku-ruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋmiŋ igiŋ muŋ worpo goke gitik teŋ hinayiŋbe gogo. Gogabkame Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ fudindegoyen yende wor po hiyyeŋ.

20-21 Be, Timoti, al kurabe Al Kuruŋyensaba soŋ hamiŋ goyen fudinde yeŋ nurdetagalde haŋyengobe yeneŋhayen gogo. Gomar gobe usi saba goyen fudinde yeŋ nurdehaŋ. Irdemegenniŋmeremiŋmiŋmoŋ teŋhaŋ. Niŋgeb gebe go mar goyen delge poyeneŋ wasak teŋ hayiŋ. Irde mel gore AlKuruŋyen saba buluŋ irnak yeŋ saba goyen

Page 355: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Timoti 6:20-21 352 1 Timoti 6:20-21keŋkela heŋ doyaŋ irde hayiŋ. Goke teŋbegogo Al Kuruŋ beleŋ meteŋ gunyiŋ geb.

Be, nebe deŋniŋ hugiŋeŋAl Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ nurd duneŋ keŋkela doyaŋ dirdehiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime. Gog po.

Page 356: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Timoti 1:1 353 2 Timoti 1:11

2 TimotiTimoti hitte Pol beleŋ asaŋsopte kayyiŋ

1 Timoti, nebe Pol. Nebe Al Kuruŋyendufay po gama irde Yesu Kristuyen merebasaŋ al aposel himiriŋ hime. Aposelmiŋhimiriŋ gobe al kura Yesu Kristuya awa-likde hike Al Kuruŋya hugiŋeŋ hinayiŋ yeŋAl Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ go po gamairde gago aposelmiŋ niryiŋ. Niŋgeb neaposelmiŋ gareb ge Timoti niŋ asaŋ gagokaŋ hime. 2Munaŋ gebe Al Kuruŋ niŋ sabagirde himeke keŋkela po gama irde hayengoke teŋbe urne nigen wor po yeŋ nurdguneŋ himyen. Irde hugiŋeŋ bubulkuŋnewor po yeŋ nurd guneŋ himyen.

NiŋgebAl KuruŋyaDoyaŋAl KuruŋniniŋYesuKristuya beleŋ hugiŋeŋ buniŋeŋ girdefaraŋ gurde bege isikamke igiŋ po hiwoŋyeŋ gusuŋaŋ yirde hime.

Al Kuruŋyen meteŋ keŋkela teŋ hayiŋ3 Be, nebe wawuŋya naŋkahalya Al Ku-

ruŋ mere irde heŋyabe hugiŋeŋ ge niŋbene sir ma yeŋ hiyen. Irde Yesu Kristuniŋ hekkeŋ nurde hayen goke Al Kuruŋigiŋ nurd uneŋ himyen. Al Kuruŋbebikkeŋ asine yago beleŋ doloŋ irde hinhan.Niŋgeb ne wor bener mat wukkeŋ nurdeyadoloŋ irde himyen. 4 Ne gubul teŋ naŋahoyaŋde kweŋ timekeb go ma keneŋ heŋyeŋ eseŋ nurariŋ goke bene sir ma yeŋhiyen. Niŋgeb kuŋ geneŋ amaŋ wor pohemewoŋ yeŋ nurde hime. 5 Irde begermat fudindewor po Yesu Kristu niŋ hekkeŋnurde hinhan goke wor bene sir ma yeŋhiyen. Ge beleŋ Yesu Kristu niŋ hekkeŋnurde hayen gobe abuyge Loisya momkeYunisya beleŋ wa nurdeb saba girkeb gemanaŋ hekkeŋ nurariŋ. Niŋgeb gayentermanaŋ fudinde gwahade po hekkeŋ nurdeha yeŋ nurde hime.

6 Gwahade niŋgeb, Al Kuruŋyen meteŋteŋ teŋ ge bikkeŋ hanne tonaŋger yerdeHoli Spirityen tareŋ niŋ gusuŋaŋ irmekebgunyiŋ goyen kak fu irke melak kuruŋhiyyeŋ go gwahade yara sopte saŋiŋ poirde meteŋ teŋ hayiŋ yeŋ gago bebak girdehime. 7Ga gineŋ hime gabe Al Kuruŋ beleŋ

Holi Spirit dunyiŋ gobe kanduk yeneŋ ka-fura heŋ heŋ ge ma dunyiŋ geb gago gineŋhime. Holi Spirit dunyiŋ gobe saŋiŋ po heŋAl Kuruŋya al hoyaŋya niŋ amaŋeŋ nurdehinayiŋ irde megen niŋ dufay buluŋ foleirde hinayiŋ yeŋbe gogo dunyiŋ.

8 Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ ge al dil-iŋde huwarde tagal tagal niŋ memya maheŋ hayiŋ. Nebe mata buluŋ kura matimiŋ. Gega yeŋ ge tagalde kuŋ hime gokeigiŋ ma nurde haŋ mar beleŋ nad fereniraŋ. Irkeb al beleŋ tagal nuneŋ giwgiwnirde haŋ gobe nurde ha gogo. Goyenbego nurdeb memya ma hawayiŋ. Gwahatitŋeŋbe ne teŋ himyen yara, ge manaŋAl Kuruŋyen tareŋde mere fudinde Yesuniŋ yitiŋmere goyen tagalde heŋya kandukyeneŋ hayiŋ goke bada ma hawayiŋ. 9 AlKuruŋbe neŋ gayen mata buluŋ bana matdumulgaŋ tikeb dirŋeŋ weŋ hitiriŋ. Irdeneŋ gayen, “Megen niŋ mar mata buluŋmiŋyaŋ gwahade moŋ, delner wukkeŋ pohinayiŋ,” yeŋbe hoy diryiŋ. Go diryiŋgobe mata igiŋ kura teŋ hiteke deneŋyama diryiŋ. Yiŋgeŋ neŋ ge dufaymiŋ bikkeŋkiryiŋ goyen po gama irdeb buniŋeŋ dirdefaraŋ durdeb gogo dumulgaŋ teŋ yiŋgeŋhitte dukuriŋ. Goyenbe neŋ buniŋeŋ dirdefaraŋ durd durd niŋ dufaymiŋ kiryiŋ gobegayamuŋkekmoŋ. Bikkeŋwor pomegeŋyanaŋkiŋya gayen forokma yekeya neŋ kamewor po forok yitiŋ gayen gake buniŋeŋnurde faraŋ dureŋ yeŋbe neŋ ge teŋ du-faymiŋ goyen Yesu Kristu haniŋde kiryiŋ.10 Irkeb Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ kiryiŋdegormat waŋ waŋbe gago Yesu Kristu, matabuluŋniniŋde mat Dumulgaŋ teŋ teŋ Algore megen gar kateŋbe Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde faraŋ dureŋ yeŋ dufay heŋhiyen goyen kawan iryiŋ. Be, kawanire yeŋbe gogo kamyiŋde mat huwardebkamde kamdereniŋ tareŋ goyen isikamyiŋ.Irde Satanyen yufuk bana po heŋ Al Ku-ruŋ diliŋde kamtiŋ yara hityende matbeAl Kuruŋ dirŋeŋ weŋ heŋ gayenter manaŋkame kame wor hugiŋeŋ yeŋya awalikdepo heŋ epte ma kamtek beleŋ goyen neŋbeleŋ nurde bebak teŋ gama irnayiŋ yeŋmere fudinde yiŋgeŋ ge tagaltiŋ goyendikala diryiŋ. 11MunaŋnebeYesuniŋmerefudinde goyen tagalde tukuŋbe saba yirdehayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ, “Yesuyen mere

Page 357: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Timoti 1:12 354 2 Timoti 2:5basaŋ al hawayiŋ,” nineŋbe meteŋ goyennunyiŋ. 12 Niŋgeb meteŋ gwahade teŋbekanduk keneŋ hime gago. Goyenpoga nebeleŋ hekkeŋ nurde uneŋ himyen al AlKuruŋ gobe gwahade gwahade yeŋ keŋkelanurd uneŋ himyen geb, koyare hime gayengake memya ma heŋ hime. Irde Yesu niŋtagaltiŋ mere fudinde goke manaŋ memyama heŋ hime. Goyenbe memya ma heŋhime gote miŋbe gogo po moŋ. Al Ku-ruŋbe ne doyaŋ nirde hiyeŋ yeŋ ulneyatonneya tumŋaŋ haniŋde yirmiriŋ goyenyeŋ beleŋ keŋkela doyaŋ nirde hike kuŋkuŋ kame Yesu mulgaŋ heŋ wayyeŋ nalufunaŋde goyenter manaŋ fudinde wor podoyaŋ nirde hiyeŋ yeŋ nurde hime geb,gago memya ma heŋ hime. Niŋgeb AlKuruŋya Yesu Kristuyabe gwahade nirdeharyen geb, ge wor igiŋ gwaha giriryeŋgeb, haŋkapya ginhem gwahade pomemyama heŋ hayiŋ.

13 Irdeb al saba yird yird meteŋ tiyeŋyeŋbe saba fudinde girde himeke nurdehinhan goyen go po gama irde saba yirdehayen geb, igiŋ gwahade po saba yirdehayiŋ. Bada ma hawayiŋ. Irde gwaha teŋheŋyabe Yesu Kristu beleŋ po doyaŋ girdehikeya Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde yeŋya alhoyaŋya niŋ amaŋeŋ nurde hayiŋ. 14 IrdeAl Kuruŋ beleŋ, “Yesu niŋ yitiŋ mere gobeigiŋ niŋgeb, al saba yirde hayiŋ,” gineŋbemeteŋ gunyiŋ geb, mere goyen keŋkelaheŋ doyaŋ irde hayiŋ. Irkeb mere goyen alkura beleŋ eptemabuluŋ irnayiŋ. Goyenbegere saŋiŋde moŋ. Deyya hitte hi al HoliSpirit gote tareŋdebe mere goyen doyaŋirde hayiŋ.

15 Be, memya ma hawayiŋ ginhem gega,FigelusyaHermogenesyabe Yesu gama irdehaŋ mar hoyaŋ Esia* naŋare haŋ goyenbudam wor pobe koyare hime gayen gakememya heŋ harhok nuneŋbe nubul tiyaŋgobe nurde ha gogo. 16-17 Goyenpoga One-siforusbe waŋ Rom taun kuruŋde forokyeŋbe ne niŋ naŋkeneŋ kuŋ kuŋbe ninyiŋ.Neneŋbe koyare hime gakememyama heŋfaraŋ nurde hugiŋeŋ waŋ nintiŋde po hikedufayne kandukŋeŋ goyen hipirkeŋ nurdehinhem. Goke teŋbe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋbeleŋ Onesiforusyen diriŋmiŋmiŋ goyen

buniŋeŋ yirde unwoŋ yeŋ nurde hime.18 Yeŋbe bikkeŋ Efesus taunde hinhemgoyenter wor al gore faraŋ nurde hinhinkuruŋ gobe nurde ha gogo. Niŋgeb goketeŋbe nalu funaŋdeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋbeleŋ buniŋeŋ irde muruŋgem igiŋ unwoŋyeŋ nurde hime.

2Tareŋ heŋbe al saba yird yird meteŋ goyen

al hoyaŋ manaŋ yunayiŋ1 Niŋgeb urne, ge manaŋ Yesu Kristu

beleŋ buniŋeŋ girde igiŋ igiŋ girde hibana heŋbe mekerke Al Kuruŋ beleŋ faraŋgurkeb tareŋ hawayiŋ. 2 Gebe hakot neyakuŋ heŋya saba girde hinhem. Gega ne pomoŋ. Al hoyaŋ manaŋ saba girde hinhemgwahade goyen po Yesu niŋ saba girdehinhan. Niŋgeb al kura igiŋ hekkeŋ nurdyuntek irde keŋkela al saba yird yird matanurde haŋ goyen yeneŋbe go mar goyenmuŋ po yade saba girde hinhet gwahadegoyen po saba yirde hayiŋ. Irkeb yeŋ wormere goyen basaŋ heŋ al hoyaŋ wor sabayirde hinayiŋ.

3 Be, neŋ Yesu Kristuyen meteŋ marbeyeŋ ge teŋ kanduk yeneŋ hityen gega,goke ma busaharde hityen gwahade po,ge manaŋ fuleŋa al fudinde wor po yaraheŋbe neŋ teŋ hityen gwahade po teŋhayiŋ. Fuleŋa al fudinde wor pobe doyaŋalmiŋde mere nurde meteŋ teŋ heŋyakanduk kura kinyeŋ goyenpoga, go mabusaharyeŋ. 4 Irde fuleŋa al gobe doyaŋalmiŋ daha mat kura amaŋeŋ nurd nun-yeŋ yeŋbe fuleŋa mar moŋde mata tubulteŋ fuleŋa marte mata goyen po gamairde hiyeŋ. Gobe meteŋeŋ gega, bada mahiyyeŋ. Niŋgeb ge manaŋ gwahade po,Doyaŋ Al Kuruŋge beleŋ daha mat kuraamaŋeŋ nurd nunyeŋ yeŋbe Al Kuruŋyenmeteŋ alyen matabe meteŋeŋ gega, goyenpo gama irde hayiŋ. 5 Be, Yesuyen meteŋal gote maya mere kurabe al kura kup yeŋyeŋ karire hiyeŋ al gote mata yara. Al gobekari gotemata goyen keŋkelama gama irdekup yeŋ kuyeŋ gob epte ma muruŋgemtiyyeŋ. Hubu wor po. Be, karire niŋ matamiŋyaŋ gwahade goyen po, Yesuyenmeteŋmar beleŋ gama irtek mata manaŋ haŋ.

* 1:15: Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen.

Page 358: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Timoti 2:6 355 2 Timoti 2:18Niŋgeb ge manaŋ yende meteŋ al niŋgeb,meteŋ marmiŋ gote mata keŋkela po gamairde hayiŋ. Gogab kame yeŋ beleŋ gotemuruŋgem gunyeŋ. 6Be, Yesuyenmeteŋ algote siraw mere kurabe gahade. Be, biŋgemeteŋ teŋbe kame nen nen nalu forok yekeganuŋ wa biŋge goyen yade niyyeŋ? Alhoyaŋ moŋ. Meteŋ miŋ al gore wa foŋeŋkaŋ niyyeŋ. Gega biŋgebe dulŋeŋma forokyeke niyyeŋ. Meteŋ kuruŋ wor po teŋ gabniyyeŋ. Niŋgeb ge manaŋ gwahade po,Yesu niŋ meteŋ kuruŋ po teŋ hayiŋ. Irdemeteŋ go teŋ heŋya kandukŋeŋ wor ponurde hayiŋ goyenbe, kurut po yeŋ hayiŋ.Irkeb kame yeŋ beleŋ gotemuruŋgemgun-yeŋ. 7 Be, mere girhem gabe Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ faraŋ gurkeb mere gote miŋgoyen tumŋaŋ igiŋ bebak tiyayiŋ geb,meregirhem gabe keŋkela dufay hawayiŋ.

8 Be, bikkeŋ Israel marte doyaŋ al ku-ruŋ Dewit gote miŋde niŋ al Yesu Kristu,Al Kuruŋ beleŋ kamyiŋde mat isaŋ hekebhuwaryiŋ al goke bege sir ma yiyyeŋ. Yesuniŋ ginhem gabe mere fudinde ne beleŋtagalde tukuŋ himyen gogo. 9Munaŋ Yesuniŋ igiŋ ma nurde haŋ marbe daha meregoyen tagalde tukuyeŋ yeŋbe buluŋ buluŋnirde kawe al kura nirtiŋ yara nade ferenirde koyare neraŋ hime gago. GoyenpogaAl Kuruŋyen mere Yesu niŋ yitiŋ goyenal budam nurde tukuŋ haŋ gobe al kurabeleŋ epte ma isikamtek hi. 10 Be, AlKuruŋyen merebe gwahade geb, Al Kuruŋbeleŋ nawaryiŋ gwahade po alya bereyakame yawareŋ yeŋ bikkeŋ dufaymiŋdebasiŋa yiryiŋ goyen manaŋ mere goyennurde gama irkeb yawaryeŋ. Irkeb go margobe Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyahugiŋeŋ hinayiŋ goke teŋbe meteŋ teŋhimyen. Irde meteŋ teŋ heŋya kanduk ku-rayen kurayen yeneŋ himyen gega, mukkuma teŋ goya goya tareŋ po heŋ himyen.11 Be, Yesu niŋ teŋbe kanduk yeneŋ yeneŋgoke mere fudinde kura gaha yeŋ haŋyen:“Yesu beleŋ nende mata buluŋ niŋ teŋ

kamyiŋ.Irke neŋbe yeŋ ge dufayniniŋ tareŋ

irtiŋ geb, mata buluŋniniŋ bikkekmanaŋ kamtiŋ hi.

Niŋgeb neŋbe kamyiŋde mat huwaryiŋ alYesuya hugiŋeŋ hitek.

12 Yesu niŋ kanduk yeneŋ hityen gega,mukku ma teŋ saŋiŋ po hetek gobekame yeŋya heŋ det kuruŋ gayendoyaŋ yirde hitek.

Munaŋ Yesu pel irde harhokniniŋ untekgob kame yeŋ wor harhok dunyeŋ.

13 Neŋbe, “Yeŋ po gama irde hitek,” yeŋhityen gega, soŋ heŋ hityen.

Munaŋ yeŋbe neŋ gayen yende wor po yeŋnurde harhok duntek ma irde higeb, biŋa tiyyiŋ goyen po gama irdehiyeŋ,” yeŋ haŋyen.

Al Kuruŋ diliŋde meteŋ almiŋ igiŋ hawayiŋ14 Be, al kura yade saba yirde hayiŋ

ginhem mar goyen saba girde hime gayenbasaŋ heŋbe saba yirde bebak yirde hayiŋ.Usi saba marya usi meremiŋ goke kadommohoŋde teŋ haŋ gobe det igiŋ kura maforok yeŋ hiyen. Irde mere gwahade tikebmarmuyaŋ yirde haŋ mar gote dufaymiŋmanaŋ buluŋ wor po heŋ haŋyen. Niŋgebsaba yirde hayenmar goyen, “Usi sabamargoya kadom mohoŋde ma teŋ hinayiŋ,”yineŋ Al Kuruŋ diliŋde saŋiŋ po hayhayyirde hayiŋ. 15Munaŋ Al Kuruŋyen meteŋal igiŋbe Doyaŋ Almiŋ gote mere fudindegoyen fudinde mat tagalde al saba yirdehiyen. Irde meteŋ teŋ hi goke Al Kuruŋyaalyat diliŋdememyama heŋ hiyen. Niŋgebge manaŋ Al Kuruŋ beleŋ meteŋ alne igiŋyeŋ neneŋ hiyeŋ yeŋ kurut wor po yeŋhayiŋ. 16 Irde mere miŋ miŋmoŋ megenniŋ dufay buluŋ po ga kuruŋ hitiŋmere teŋteŋ mata goyen yilwa irde gisaw po hayiŋ.Go mata buluŋ goyen epte ma tubul titekhaŋ marbe mata go po teŋ kuŋ kuŋ buluŋwor po heŋ epte ma Al Kuruŋ palap irtekmata teŋ hinayiŋ geb, gago gineŋ hime.17 Go mar gote sababe al kura uliŋde usukuruŋ kura forok yeŋ sikkeŋ bida heŋ kuŋhiyeŋ go gwahade goyen po, Yesu nurduntiŋ mar gote dufaymiŋ buluŋ yiryeŋ.Mata buluŋ gwahade teŋ haŋ mar kurabeHimeneusya Filetusya gogo. 18 Irem gobeAl Kuruŋyen mere fudinde goyen tubulteŋbe, “Yesu niŋ dufayniniŋ tareŋ irtiriŋnalu goyenter tonniniŋ gergeŋ hamiŋ gobekamtiŋde mat huward huward mata gogoforok yiriŋ. Niŋgeb ulniniŋ kamyeŋdemat huward huward matabe hubu,” yeŋusi wor po teŋ haryen. Irkeb Yesu nurd

Page 359: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Timoti 2:19 356 2 Timoti 3:3untiŋ mar kurabe sabamiŋ nurdeb Yesuniŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ goyen buluŋ heŋhaŋ. 19 Gega Yesuyen alya bereya sios AlKuruŋ beleŋ forok irtiŋ gobe tola tareŋpo yimiytiŋ go gwahade yara geb, go mabuluŋ hiyyeŋ, saŋiŋ po hiyeŋ. Sios gokeAl Kuruŋyen asaŋdeb, “Doyaŋ Al Kuruŋbealya bereyamiŋ goyen keŋkela nurd yuneŋhi,” yitiŋ hi. Irdeb, “Al kura yiŋgeŋ ge yeŋ,‘Nebe DoyaŋAl Kuruŋyen al,’ yeŋ hi al gobemata buluŋ teŋ teŋ mata tubul po tiyyeŋ,”yitiŋ hi.

20 Be, sios bana igiŋ meteŋ titek alyabereya goke maya mere mat bebak gireŋtihim. Be, hora alyen ya kuruŋ banagoŋbe koroŋ kurayen kurayen haŋ. Kurabegolya silwaya beleŋ keŋkela wor po yirtiŋhaŋ. Kurabe heya megeŋya beleŋ po malimaliŋeŋ yirtiŋ goyen manaŋ haŋ. Koroŋkura golya silwaya beleŋ keŋkela wor poyirtiŋ gobe koroŋ igiŋ, damum hende worpo geb, dula matarebe koroŋ igiŋ goyenyade biŋge yerde nen haŋyen. Munaŋ heyamegeŋya beleŋ mali maliŋeŋ yirtiŋ gobekoroŋ igiŋ moŋ geb, mali nebaŋya biŋgedikŋeŋ gwahade goyen gor yerde yukuŋyemeyde haŋyen. 21 Be, maya mere gotemiŋbe gahade: al kura Yesu gama irde hial beleŋ usi saba marya awalik heŋ sababuluŋmiŋ goyen ma gama irde yiŋgeŋ bu-luŋ ma hiyyeŋbe al gobe mel gote tikiŋmiŋmoŋ geb, Doyaŋ Almiŋ diliŋde wukkeŋpo hiyeŋ. Irde Doyaŋ Almiŋ gote meteŋigiŋ goyen tumŋaŋ igiŋ titek ala hiyyeŋ.Niŋgeb koroŋ igiŋ gwahade gobe miŋ albeleŋ biŋge nen nen nalu karkuwaŋyaŋbiŋge igiŋ yerde nen haŋyen gwahadegoyen po, al goyen manaŋ Doyaŋ Almiŋbeleŋ, “Al gabe wukkeŋ niŋgeb, keŋkelameteŋne tiyyeŋ,” yeŋbemeteŋmiŋ igiŋun-tek hiyeŋ.

22Niŋgeb gebe al foŋeŋde dufay buluŋyamata buluŋya gobe yubul tiyayiŋ. Yubulteŋbe beger mat fudinde wor po Doyaŋ AlKuruŋniniŋ doloŋ irde kasor irde haŋ marbeleŋ mata teŋ haŋyen gwahade goyenpo teŋ hayiŋ. Matabe gahade: Al Kuruŋdiliŋde huwak po heŋ heŋ mata, yeŋ gehekkeŋ nurd nurdmata, Doyaŋ Al Kuruŋyaal hoyaŋya niŋ amaŋeŋ nurd nurd mata.Irde bege kamke igiŋ po heŋ heŋ mata.Mata igiŋ kuruŋ gwahade goke po biŋge

kamtiŋeŋ teŋ hayiŋ. 23 Irdeb al foŋeŋdemata kurabe kadom mohoŋde teŋ heŋbegor mat arde haŋyen geb, gebe mata gwa-hade ma teŋ hayiŋ. 24 Gebe Doyaŋ Al Ku-ruŋyen meteŋ al niŋgeb, meteŋ marmiŋdemata po gama ireŋ yeŋbe kadommohoŋdema teŋ hayiŋ. Gwaha titŋeŋbe beararhende moŋ, bekkeŋde mere yirdeb igiŋigiŋ yirde hayiŋ. Goyenbe al yuŋkureŋyuŋkureŋ hitte po moŋ, tumŋaŋ ala pogwaha yirde hayiŋ. Irde al saba yirdyird mata keŋkela nurde hayiŋ. 25 Munaŋdufay buluŋ kerde asogo girde haŋ margoyen bearar hende ma mere yirde hayiŋ.Bekkeŋde mere yirde keŋkela saba yirdeheŋyabe Al Kuruŋ beleŋ mel goyen dahakura yirke mata buluŋmiŋ yubul teŋ AlKuruŋhitte biŋmulgaŋ hekebAl Kuruŋyenmere gote saba fudinde goyen keŋkela be-bak tiwoŋ yeŋ nurdeya saba yirde hayiŋ.26 Irdeb mel gobe Satanyen usi mere pogama irde haŋyen geb, saba yirde heŋyabemel goyen sabage nurde buluŋde hite yeŋbiŋ bak yeke Satan gote usi go ma gamairwoŋ yeŋ nurdeya saba yirde hayiŋ.

3Yesu mulgaŋ heŋ heŋ niŋ doyaŋ heŋ heŋ

goyenterbe mata buluŋ kuruŋ forok yenayiŋ1 Goyenpoga gayenter mat kuŋ nalu fu-

naŋ beleŋ heŋ hikeb mata buluŋ kurayenkurayen forok yeke mata gote kandukkarkuwaŋ karkuwaŋ gore heŋ heŋniniŋbuluŋ wor po yirde hinayiŋ. Niŋgeb nalugwahade forok yeŋ hinayiŋ goyen nurdeyaga hayiŋ. 2 Be, mata buluŋ gobe ga-hade: alya bereyabe yiŋgeŋ ge po nurdebhora yad yad niŋ po dufay kuruŋ heŋ hi-nayiŋ. Irde ne epte yeŋ nurdeb Al Ku-ruŋya kadomya palap ma yirde nanyaŋyirde teŋ hinayiŋ. Irde naniŋya miliŋyatmere ma gama irde hinayiŋ. Irde al kurabeleŋ faraŋ yurde hinayiŋ gega, goke igiŋma nurd yuneŋ hinayiŋ. Irde megen niŋmata wukkeŋ moŋ goyen po gama irdehinayiŋ. 3 Irde al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ manurde hinayiŋ, al kura buluŋ yirtiŋ goyenhalde ma yuneŋ hinayiŋ, irde mere buluŋmat yirde hinayiŋ. Irde uliŋde po amaŋhetek dufay epte ma fole irtek hinayiŋ,irde beremyadirŋeŋweŋyagoya gasa yirdebuluŋ po yirde hinayiŋ. Irde mata igiŋ

Page 360: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Timoti 3:4 357 2 Timoti 3:16niŋbe amaŋeŋ ma po nurdeb 4 yiŋgeŋ igiŋheŋ heŋ ge po nurde al usi yirde hinayiŋ.Irde kame kanduk forok yetek goyen makeneŋya mali ga lawlaw yeŋ hinayiŋ. Irdeusi dufay go gama irdeb dufaymiŋbe Al Ku-ruŋ gama irtiŋeŋbe uliŋde po amaŋ hetekmata buluŋ po gama irde hinayiŋ. 5 Algwahade gobe hende hendem po Al Kuruŋpalap irde hinayiŋ geb, biŋde mat fudindepalap ird ird mata gote igineŋbe hubu worpo. Mel gobe hende hendem po Al Kuruŋpalap irde haŋ. Niŋgeb mata gwahade teŋhaŋ mar gobe yilwa yirde hoyaŋ muŋ popat yeŋ hayiŋ.

6 Be, mata buluŋ gwahade teŋ haŋ margoyen kurabe bere kura dufaymiŋ tareŋmoŋ araŋeŋmata buluŋde kattek gote yarehurkuŋbe usi yirde biŋ yawarkeb yendeyufukde heŋ usi meremiŋ go po gama irdehaŋ. Bere gobe mata buluŋmiŋ bikkekbeYesu beleŋ halde yuntiŋ gega, goyen gokeŋkela ma bebak teŋbe gwaha ma dirtiŋyeŋ kandukŋeŋ wor po nurde haŋyen. Irdemata buluŋ kurayen kurayen gwaha titekmoŋ goyen titek yirkeb bada hetek moŋgeb, go po gama yirde haŋyen. 7 Beregwahade gob saba hugiŋeŋ nurde haŋyengega, Al Kuruŋyen mere gote saba fudindegoyen bebak teŋbe go hende tareŋ hetekyara gega, epte moŋ po. Niŋgeb usi sabamar bere buluŋ yirde haŋ goyen yeneŋyilwa yirde hoyaŋ muŋ po pat yeŋ hayiŋ.8Munaŋ usi saba gore bere dufaymiŋ saŋiŋmoŋ goyen buluŋ yirde haŋ mar gobebikkeŋ Isip niŋ doyaŋ al kuruŋ Fero yu-fukde heŋbe Fero beleŋ yinke karan matateŋ hinaryum al irawa Yanisya Yambrisyayara. Irem goreb Al Kuruŋyen mere Mosebeleŋ yiriŋ goyen asogo irde hinaryumgwahade goyen po, usi saba mar gobe Yesuniŋ mere yitiŋ gote saba fudinde goyenasogo irde haŋ. Mel gobe Uŋgura beleŋ du-fay igiŋ kertek gasuŋbe teŋ pasi. Irde YesuKristu niŋ dufaymiŋ tareŋ ma irde haŋ.Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ mel gobe diriŋneweŋ yeŋ ma nurd yuneŋ hi. 9Yanisya Yam-brisya beleŋ usi tiyaryum goyen kawanforok yeke al nurd pasi hekeb meremiŋkuruŋ ma hiriŋ gwahade goyen po, melgoreb alya bereya usi yirde buluŋ yirdehaŋ gega, al budam bebak teŋbe gama mayirkeb usi meremiŋ gobe kuruŋma hiyyeŋ.

Saba nurde hinhan goyen po gama irdehayiŋ

10 Be, ne beleŋ al saba dahade yirdemata dahade teŋ himyen, irde dufayne da-hade kerde Al Kuruŋyenmeteŋ teŋ himyengoyen keŋkela nurde ha gogo. Nebe AlKuruŋ niŋ hekkeŋ nurde himyen, irde alkura matamiŋ igiŋ hewoŋ yeŋ doyaŋ heŋheŋ ge piŋeŋ ma heŋ himyen. Irde alyabereya goke amaŋeŋ nurde yuneŋ himyen.Irde kanduk forok yeke gokemukkuma teŋgoya goya tareŋ po heŋ himyen. 11 Nebeal beleŋ buluŋ buluŋ nirde hike kandukyeneŋ himyen gobe wawuŋ uŋkureŋ pomoŋ. Antiok, Aikoniamyabe Listra taunyabana goŋ hinhemyabe ne ulner kandukbudam forok yamiŋ. Goyenterbe goŋ niŋal beleŋ Yesu niŋ yitiŋ mere goke igiŋ manurde buluŋ buluŋ nirke goŋ heŋ heŋ niŋmeteŋeŋ wor po nirde hinhin. Gega gokemukku ma teŋ goya goya saŋiŋ po heŋhinhem. Goŋ heŋ meteŋbe teŋ hinhempo. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ kanduk yeneŋhimeke neneŋbe faraŋ nurke gago hime.12 Fudinde wor po, Yesu Kristuya awalikdepo heŋmata huwak po titek nurde haŋmarkuruŋ gobe mata goke igiŋ ma nurde haŋmar beleŋ asogo yirde buluŋ buluŋ yirkekanduk kuruŋ yeneŋ hinayiŋ. 13 Munaŋmata buluŋ teŋ al usi yirde haŋ mar gobemata buluŋ po teŋ kuŋ kuŋbe buluŋwor pohenayiŋ. Mel gobe Uŋgura beleŋ lom yirkemata buluŋde katnayiŋ. Goyenbe igiŋ hiteyeŋ nurdeb al hoyaŋ saba igiŋ mat yirhetyeŋ buluŋ mat saba yirke al hoyaŋ goyenmanaŋ buluŋde katnayiŋ.

14-15 Goyenpoga gebe Al Kuruŋyenmere asaŋde katiŋ gob ganuŋ mar beleŋsaba girde hinhan gobe nurde ha. Irdehako diriŋ heŋya mere goyen saba girdehike gote miŋ bebak teŋ hinhan goyenpo waŋ waŋ gayenter manaŋ nurde hagogo. Niŋgeb saba fudinde goyen tareŋpo tanarde hayiŋ. Al Kuruŋyen mereasaŋde katiŋ gobe mali mere asaŋde katiŋgwahade moŋ. Hoyaŋ wor po. Asaŋdemere katiŋ goyen gigeŋ kapyaŋ heŋbewuk yeŋbe Yesu Kristu niŋ dufayge tareŋirariŋ. Irke Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋbana hinhande mat gumulgaŋ tiyyiŋ gogoha. 16 Al Kuruŋyen mere asaŋde katiŋgobe tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋmeteŋ

Page 361: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Timoti 3:17 358 2 Timoti 4:16marmiŋ ketal yurke asaŋde kayamiŋ gebtonŋeŋ yaŋ. Niŋgeb al kura beleŋ kapyaŋhekeb mata damiŋbe fudinde goyen meregore saba yirdemata buluŋmiŋ yikala yirkebebak teŋbe yubul teŋ haŋyen. Irde meregore Al Kuruŋ diliŋde mata huwakbe gogoyeŋ yikala yirde hi. 17Niŋgeb Al Kuruŋyenalya bereyabe Al Kuruŋyen mere beleŋep yirtiŋ hinayiŋ. Gogab meteŋ kurayenkurayen Al Kuruŋ diliŋde igiŋ gobe igiŋ alapo teŋ hinayiŋ.

4Al Kuruŋ beleŋ meteŋ guntiŋ goyen

tumŋaŋ pasi po yirayiŋ1 Be, Yesu Kristube Doyaŋ Al Kuruŋ heŋ

waŋbe al diliŋ gergeŋya kamtiŋya goyentumŋaŋ gabu yirdeb al igiŋya buluŋya potayirde matamiŋ gote muruŋgem nende gi-gen yunyeŋ. Niŋgeb Al Kuruŋya Yesu Kris-tuyat diliŋ mar mere saŋiŋ po gireŋ tihim.2 Mere gobe gahade: Al Kuruŋyen meretagalde tukuŋ hayiŋ. Irde hugiŋeŋ tagaltagal niŋ gitik po teŋ hayiŋ. Al beleŋ meregoyen nurde gama irnayiŋ ma gama mairnayiŋ gega, gebe hugiŋeŋ tagal tagal niŋgitik po teŋ hayiŋ. Irde mata buluŋmiŋyeneŋbe sope yirde hayiŋ. Irde al kurabmata buluŋmiŋ goke yineŋ teŋ hayiŋ. Irdemata igiŋ teŋ teŋ dufaymiŋ saŋiŋ po yirdehayiŋ. Goyenbe gwaha yirde heŋyabe algoyen araŋ po matamiŋ igiŋ po hewoŋ yeŋdoyaŋ heŋ heŋ ge piŋeŋ ma heŋ hayiŋ.Bekkeŋde po saba yirde hayiŋ. 3 Fudindewor po kamebe alya bereya beleŋ sabafudinde nurtek ma yiryeŋ. Irde megenniŋ mata buluŋ titek dufay po gama irdebsaba kura uliŋde hapek yaŋ nurtek goyensaba dirnaŋ yeŋbe usi saba mar po budamyade hinayiŋ. 4Usi saba mar yade hinayiŋmar gobe saba fudinde nurtek goyen tubulteŋbe megen niŋ usi baraŋ po palŋa yirdefudinde yeŋ nurde gama yirde hinayiŋ.

5-6 Be, nebe Roma gabman beleŋmayteke kami yeŋ bikkeŋmere sege iramiŋgeb, megeŋ ga tubul teŋ kamtek nalunebebinde heŋ hi yeŋ nurde hime. Goke teŋbenigeŋ Al Kuruŋ une yeŋ kamde kamdeniŋ hugiŋeŋ gitik teŋ hime gago. Niŋgebmegen gar ulyaŋde hayiŋ kuruŋ gobekeŋkela po dufay heŋ ga mata teŋ hayiŋ.Kanduk yeneŋ hayiŋ gega, goke mukku ma

teŋ goya goya tareŋ po hayiŋ. Meremiŋbetagalde po hayiŋ. Gebe Al Kuruŋyenmeteŋal geb, meteŋ dahade kura gunyeŋ gobetumŋaŋ pasi po irayiŋ. 7 Munaŋ nebe AlKuruŋyen meteŋ niŋ igiŋ ma nurde haŋmar beleŋ asogo nirde haŋyen gega, nebegoke kafurama heŋ fole yird yird niŋ kurutwor po yeŋ himyen. Irde Al Kuruŋ niŋhekkeŋ nurd nurd mata goyen tareŋ potanarde himyen. Irde kup yeŋ yeŋ karirehaŋmar beleŋ kup yeŋ kuŋmuruŋde forokyeŋ haŋ go gwahade goyen po, ne manaŋAl Kuruŋ niŋ meteŋ teŋ teŋbe gago funaŋkamtek nalune binde hihi. 8 Gwahadeniŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ huwak poneneŋbe yeŋ soptewaŋwaŋnalurematanegote muruŋgem nunyeŋ. Goyenbe nepo moŋ, yeŋ mulgaŋ heŋ heŋ niŋ doyaŋheŋ haŋ mar goyen tumŋaŋ matamiŋhuwak gote muruŋgem yunyeŋ. Yeŋbealya bereyat mata igiŋya buluŋya goyenhuwak mat po pota yirde gote muruŋgemyuneŋ yuneŋ al geb, gwaha po diryeŋ.

Timoti, araŋeŋ po wayayiŋ9-12 Munaŋ meteŋ kadniniŋ Demasbe

megen niŋ mata goke dufay heŋ heŋ matagore tuluŋ tike hapek yaŋ nurdeb nubulteŋ Tesalonaika taunde kuriŋ. KresensbeGalesia naŋare kuriŋ. Irde Taitusbe Dalme-sia naŋare kuriŋ. Munaŋ Tikikusbe Efe-sus taunde teŋ kermeke kukeb Luk pogab neya har. Niŋgeb gar waŋ waŋbeleŋ kura keneŋbe araŋeŋ po wayayiŋ.Goyenbe Makbe Al Kuruŋ beleŋ meteŋnuntiŋ goyen igiŋ faraŋ nuryeŋ yeŋ nurdehime geb, waye yeŋyabe Mak ineŋ gabtumŋaŋ wayiryeŋ. 13 Irdeb amilne TroastaundeKarpusyenyare tubul timiriŋ goyenmanaŋ teŋ wayayiŋ. Irde asaŋne yagomanaŋ yad wayayiŋ. Goyenbe asaŋ sobammere kaŋ bili irtiŋ goyen yad waŋ waŋ niŋmanaŋ bege sir ma yiyyeŋ.

14-15 Be, baras yade det kurayen kurayenyird yird meteŋ teŋ hi al Aleksanda gobenende saba goke igiŋma nurde asogo nirdebuluŋ wor po niryiŋ geb, al goyen keŋkelakeneŋ hayiŋ. Moŋgo ge manaŋ buluŋgiryeŋ geb. Kame mata buluŋ tiyyiŋ gokeDoyaŋ Al Kuruŋniniŋ beleŋ wol hiyyeŋ.

16 Haŋkapya Roma gabmanyen mererehuwarmiriŋya goyenterbe ne faraŋ nurtek

Page 362: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Timoti 4:17 359 2 Timoti 4:22mar miŋmoŋ. Hubu wor po. Faraŋ nur-tiŋeŋbe tumŋaŋ kafura heŋ harhok nuneŋbusaharde pasi hamiŋ. Gega nubul teŋbusaharamiŋ mar goyen goke Al Kuruŋbeleŋ buniŋeŋ nurd yunwoŋ yeŋ nurdehime. 17 Mel gobe gwaha tiyamiŋ gega,Doyaŋ Al Kuruŋne beleŋ, “Naŋa hoyaŋdehoyaŋde kuŋ merene tagalde tukayiŋ,”nineŋ meteŋ nunyiŋ goyen pasi ma ir-miŋ geb, goke teŋbe yeŋ beleŋ ne mererehuwarmiriŋ goyenterbe neya heŋ faraŋnuryiŋ. Irkeb Roma gabman beleŋ nubultiyamiŋ. Gobe dapŋa kafuram wor pokura laion beleŋ nisitek yara gega, Al Ku-ruŋ beleŋ gor mat nawaryiŋ gogo. 18 Be,Al Kuruŋbe asogone beleŋ buluŋ nirniŋtikeb faraŋ nurke kuŋ kuŋ funaŋbe alyabereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋ nadniryeŋ. Niŋgeb yeŋ po hugiŋeŋ deŋemturŋuŋ yaŋ irde hitek. Fudinde wor po.

Mere funaŋ19 Be, Prisilaya uŋ Akwilaya, Onesi-

forusyen diriŋmiŋmiŋya gobe yeŋ ge du-fay heŋ himyen goyen momoŋ yirayiŋ.20 Erastusbe Korin taunde tubul timiriŋ.Munaŋ Trofimusbe garbam irke Miletustaunde gor tubul timiriŋ. 21 Gebe makaŋbuluŋ ma heŋ hikeya gar waŋ waŋ beleŋkura keneŋbe araŋeŋpowayayiŋ. Al Kuruŋdirŋeŋ weŋ neya gar hite mar gare tumŋaŋge niŋ dufay heŋ haŋyen goyen momoŋirayiŋ ninaŋ geb, gago ginhem. Go margoyen kurabe Yubulus, Pudens, LinusyabeKlodia.

22 Be, Doyaŋ Al Kuruŋniniŋbe geyahiriryeŋ, irde Al Kuruŋ beleŋ geyabe geyahaŋ marya goyen tumŋaŋ buniŋeŋ dirdeigiŋ igiŋ dirde hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irdehime. Gog po.

Page 363: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Taitus 1:1 360 Taitus 1:13

TaitusTaitus hitte Pol beleŋ asaŋkayyiŋ

1Taitus, nebe Pol, Al Kuruŋyenmeteŋ al,irde Yesu Kristuyen mere basaŋ al aposel.Nebe alya bereya Al Kuruŋ beleŋ basiŋayirtiŋ mar goyen faraŋ yurde himekeAl Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinayiŋ yeŋaposel heŋ meteŋ teŋ hime gago. Irde AlKuruŋ palap irtek mata gote mere fudindesaba yird yird meteŋ goke manaŋ aposelheŋ meteŋ teŋ hime. 2 Irde Al Kuruŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ goke doyaŋ heŋ himyengeb, go hende huwarde meteŋ goyen teŋhimyen. Hugiŋeŋ heŋ heŋ gobe usi ma teŋhiyen al Al Kuruŋ gore naŋkiŋya megeŋyaforok ma yekeya detmiŋ kura neŋ duneŋyeŋ biŋa tiyyiŋ go goyen. 3 Niŋgeb nalubikkeŋ kiryiŋ goyen forok yekeb meteŋmarmiŋ hulyaŋ yirke meremiŋ tagaldehikeb bikkeŋ biŋa tiyyiŋ goyen kawanforok yiriŋ. Ne wor Dumulgaŋ teŋ teŋ Al-niniŋ Al Kuruŋ gore meteŋ go tiya ninkebmeremiŋ gago tagalde tukuŋ hime.

4 Munaŋ Taitus, gebe ne beleŋ Al Kuruŋniŋ momoŋ girmekeb ne timiriŋ gwahadegoyen po, ge wor yeŋ ge dufayge saŋiŋirariŋ. Niŋgeb goke teŋ gebe urne wor poyara nurde guneŋ hime.

Niŋgeb Adoniniŋ Al Kuruŋya Dumul-gaŋ teŋ teŋ Alniniŋ Yesu Kristuya beleŋbuniŋeŋ girde igiŋ igiŋ girde bege isikamkeigiŋ hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ yirde himyen.

Yesuyen alya bereya sios gote doyaŋ marigiŋ kura basiŋa yirayiŋ

5 Be, ne beleŋ Krit motmotde gubul teŋwamiriŋ gobe meteŋ kura pasi ma irdeyawamiriŋ goyen ge beleŋ gab pasi irayiŋyeŋbe gogo gubul teŋ wamiriŋ. Irde gin-miriŋ gwahade po, naŋa goyen bana niŋtaun kurar mat kurar kuŋbe taun goyen-ter niŋ Yesuyen alya bereya bana al kurabasiŋa yirde yeŋ goyendoyaŋ yird yirdmaryirayiŋ yeŋ nurdeb gogo gubul timiriŋ.6 Yesuyen alya bereya doyaŋ yird yird margoyen basiŋa yire yeŋbe matamiŋ keŋkelayeneŋ ga basiŋa yirayiŋ. Matamiŋbe ga-hade hinayiŋ: al gobe uliŋde merem moŋ,

irde bere yuŋkureŋ po yawartiŋ mar. IrdedirŋeŋweŋbeAl Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋirtiŋ, irde dapŋa duwi yara heke merereyukutiŋ ma heŋ miliŋya naniŋyat merekeŋkela gama irde hinayiŋ. 7 Be, Yesuyenalya bereyat doyaŋ marbe Al Kuruŋ beleŋpo meteŋne tinayiŋ yeŋ basiŋa yirtiŋ.Niŋgeb go mar gobe uliŋde merem moŋhinayiŋ, yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ ma teŋhinayiŋ, araŋeŋ bearar ma teŋ hinayiŋ,kukuwa fe nene kukuwa heŋ heŋ mata mateŋ hinayiŋ, det kuraŋ al kwep kwep mayirde hinayiŋ, irde al mali ma gasa yirdehinayiŋ. Irdeb usi matare al kurate horama yade hinayiŋ. 8Gwaha titŋeŋbe al wakegargar yirde hinayiŋ, mata igiŋ teŋ teŋyaigiŋ heŋ heŋya niŋ amaŋeŋ nurde hinayiŋ,uliŋde po amaŋ hetek mata goyen eptefole irtek hinayiŋ, irde Al Kuruŋ diliŋdeal huwak wukkeŋ wor po hinayiŋ. Irdemeteŋmiŋbe kumhaka ma heŋ keŋkela pometeŋ teŋ hinayiŋ. 9 Yeŋbe deyya beleŋsaba yirtiŋ mere fudinde hekkeŋ nurtekgoyen tareŋ po tanarde hinayiŋ. Gogabsaba fudinde gore po al hoyaŋ igiŋ sabayirdeb saŋiŋ heŋ heŋ ge faraŋ yurde hi-nayiŋ. Irdeb al kura saba fudinde goyenasogo irde hinayiŋ mar goyen igiŋ bebakyirke, “Fudinde, buluŋ teŋ hite,” yeŋ nur-nayiŋ.

10 Be, ga gineŋ hime gabe Krit mot-motde gorbe al budam Al Kuruŋ asogoirdeb merebe miŋ miŋmoŋ teŋ al usi yirdehaŋyen geb, gago gineŋ hime. Go teŋhaŋyen mar goyen buluŋ wor pobe Yesunurd untiŋ gega Yuda marte tikula gamairde guba yeŋ yeŋ mata teŋ haŋyen gogo.11 Go mar gobe det goke al saba yirtekmoŋ goyen hora yad yad niŋ po nurdebAl Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ usi saba yirdedufaymiŋ buluŋ yirde haŋyen. Niŋgeb usisaba mar goyen utaŋ yirkeb mata go badapo henayiŋ. 12 Usi matamiŋ goke teŋbeyiŋgeŋde al kura saba mar karkuwaŋ yeŋnurde yuneŋ haŋyen mar goyen kuramiŋkura beleŋ mere kura gahade tiyyiŋ: “Kritmotmotde niŋ marbe hugiŋeŋ usi po teŋhaŋyen, irde al gasa yirde buluŋ po yirdehaŋyen, irde kumhaka po heŋ dulaŋ poteŋ haŋyen,” yiriŋ. 13 Al gore mere tiyyiŋgobe fudinde. Niŋgeb usi saba mar goyenkuŋ yineŋ teŋ saba yirayiŋ. Gogab Yesu

Page 364: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Taitus 1:14 361 Taitus 2:12-13niŋ dufay tareŋ ird ird saba fudinde goyenpo tanardeb 14Yuda marte tikula ma gamairnayiŋ. Irde Al Kuruŋyen mere fudindepel iramiŋ mar gote saba gobe yubul potinayiŋ.

15 Fudinde, al kura Al Kuruŋ beleŋwukkeŋ iryeŋ al gobeAl Kuruŋdiliŋde tikiŋmiŋmoŋ geb mata dahade kura teŋ hiyeŋkuruŋ gobe wukkeŋ ala po hiyeŋ. Goyenbeal kura biŋde dufay buluŋ po kerde AlKuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ ma irde hiyeŋalbe dufaymiŋya biŋyabe buluŋ hitiŋ geb,Al Kuruŋ diliŋde al gobe wukkeŋ moŋ,irde yeŋ beleŋ mata daha kura teŋ hiyeŋkuruŋ gobe tikiŋ miŋyaŋ ala po hiyeŋ.16 Go mar gobe yiŋgeŋ ge yeŋ, “NeŋbeAl Kuruŋ nurd uneŋ hite,” yeŋ haŋ gega,matamiŋ beleŋbe Al Kuruŋ harhok uneŋhaŋ yeŋ yentek. Gwahade mar gobe AlKuruŋ beleŋ yentek ma irde hiyen mata gopo teŋ haŋyen, irde meremiŋ pel irde mataigiŋ kura titek ma haŋyen.

2Yesuyen alya bereya beleŋ gama irtekmata

1 Be, gebe Yesu niŋ yitiŋ mere gote sabaigiŋ goyen gor niŋ Yesuyen alya bereyasaba yirde hayiŋ. 2 Al parguwakbe gahadesaba yirde hayiŋ: araŋeŋ bearar ma teŋhinayiŋ, al beleŋ palap yirtek mata poteŋ hinayiŋ, uliŋde po amaŋ hetek dufayfole irde hinayiŋ. Yeŋbe Yesu niŋ dufaysaŋiŋ ird ird gote saba fudinde po gamairde hinayiŋ. Irde al hoyaŋ niŋ amaŋeŋnurd yuneŋ hinayiŋ. Irdeb kanduk yeneŋhinayiŋ gega, mukku ma teŋ goya goyatareŋ po hinayiŋ.

3 Gwahade goyen po, bere parguwakwor saba yirde hike alya bereya hoyaŋbeleŋ palap yirtek mata po teŋ hinayiŋ.Irde mere buluŋ mat ma teŋ hinayiŋ,kukuwa fe ug po ma nen hinayiŋ. Gwahatitŋeŋbe mata igiŋ po ga diriŋ saba yirdehinayiŋ. 4 Gwaha teŋ hinayiŋbe berehoyaŋ yeŋ kamekkeŋ goyen igiŋ saba yirdehike uŋya goya dirŋeŋ weŋya goyen biŋdemat amaŋeŋ nurd yuneŋ hinayiŋ. 5 Irdebuliŋde amaŋ hetek dufay fole irde hinayiŋ.Matamiŋya dufaymiŋyabe Al Kuruŋ dil-iŋde wukkeŋ po hinayiŋ, irde yamiŋyaŋmeteŋ tareŋ po teŋ hinayiŋ. Irde alyabereya igiŋ igiŋ yirde hinayiŋ, uŋ yagot

mere nurde gama irde hinayiŋ. Gogabmatamiŋ goke al kura beleŋ Al Kuruŋyenmere niŋ buluŋ mat ma tagalde hinayiŋ.

6 Be, gwahade goyen po, al foŋeŋ woruliŋde amaŋ hetek dufay fole ird ird niŋsaŋiŋ henaŋ yeŋ faraŋ yurde hayiŋ. 7 Irdebmereya mataya teŋ hayiŋ kuruŋ gobe igiŋmat po teŋ hayiŋ. Irkeb al foŋeŋ gore gemata teŋ hayiŋ go yeneŋ goyen po gamayirde hinayiŋ. Irde al saba yirde heŋyabehende hendem ma saba yirde hayiŋ, irdenanosak hende ma saba yirde hayiŋ. 8 Irdemerebe huwak mat po teŋ hayiŋ. Irkeb albeleŋmere kura tiyayiŋ goke eptemaulgermerem yaŋ girnayiŋ. Gogab asogo girdehaŋ mar beleŋ gwaha mat kura neŋ gayenulniniŋde merem yaŋ dirtek ma heŋbeyiŋgeŋ po ga memya henayiŋ.

9 Be, al kura al kurate yufukde heŋmuruŋgem moŋ duliŋ meteŋ teŋ haŋmarbe doyaŋ marmiŋ beleŋ yineŋ hi-nayiŋ kuruŋ goyen nurde gama irde hi-nayiŋ yeŋ saba yirde hayiŋ. Meteŋ margobe doyaŋ marmiŋ amaŋ hetek matmeteŋ teŋ hinayiŋ. Irde gwahade gwa-hade tinayiŋ yinkeb uker ma yirde hi-nayiŋ. 10 Irdeb doyaŋ marmiŋde det kawema teŋ hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe doyaŋmarmiŋ beleŋ, “Meteŋ marniniŋbe igiŋ,”yeŋ hekkeŋ wor po nurd duntek mata poteŋ hinayiŋ. Gogab al beleŋ mel gotemata kuruŋ goyen yeneŋbe Al Kuruŋ neŋDumulgaŋ teŋ teŋ Al niŋ yitiŋ saba gokebuluŋeŋ ma nurdeb mere goyen nurtekyiryeŋ.

11Be, ga gineŋ hime gabe Al Kuruŋ beleŋalya bereya buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirdeyumulgaŋ tiye yeŋbe Yesu teŋ kerke almegen haŋ kuruŋ gake wayyiŋ geb, gagogineŋ hime. 12-13 Neŋbe Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ diryiŋ goyen nur-deb saba kura titiŋ. Gobe gahade: Al Kuruŋtareŋmiŋ hende wor po goya Dumulgaŋteŋ teŋ Al Yesu Kristuyabe deŋem turŋuŋyaŋ wayiryeŋ. Niŋgeb neŋbe goyen gokedoyaŋ heŋ hite. Irkeb doyaŋ heŋ hite gokeAl Kuruŋ beleŋ guram dirde tareŋ dirde hi.Niŋgeb doyaŋ heŋyabe Al Kuruŋ palap mairtek mataya ulniniŋde po amaŋ hetek du-fayya gobe pel po yirtek. Irdeb ulniniŋdeamaŋ hetek dufay fole irde hitek, irdemata huwak po teŋ hitek, irde Al Kuruŋ

Page 365: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Taitus 2:14 362 Taitus 3:14

palap irtek mata po teŋ hitek. 14 MunaŋYesu Kristu gobe neŋ gayen mata buluŋkuruŋ goyen bana mat dad siŋa diryiŋ.Irdeb yende alya bereya po dirde Al Kuruŋdiliŋde wukkeŋ dirde mata igiŋ teŋ hitekdufay po dunyiŋ. Yeŋbe neŋ gayen gwahadire yeŋbe gogo nende gasuŋ teŋ kamyiŋ.

15 Be, saba girhem kuruŋ gabe al gwahamat saba yirde hayiŋ yeŋ saba girde hime.Gebe Yesuyen alya bereya gor haŋ gotedoyaŋ al geb, go hende saŋiŋ huwardebmel gore saba gayen keŋkela gama ird irdniŋ dufaymiŋ tareŋ irde hayiŋ. Munaŋsaba go pel irde haŋ marbe kuŋ kimiŋ matpo buluŋmiŋ goyen goke yineŋ teŋ utaŋyirde hayiŋ. Irde yubul tike sabage goyennurde wasak ma teŋ hinayiŋ.

31 Irdeb tiyuŋmiŋde niŋ doyaŋ marya

doyaŋ mar karkuwaŋyat yufukde heŋbitiŋde mat meremiŋ nurd nurd niŋ soptebebak yirayiŋ. Irde mata igiŋ teŋ teŋ niŋgitik teŋ ga hinayiŋ yeŋ bebak yirayiŋ.2Mel gobe al kuramere buluŋmatma yirdehinayiŋ, al hoyaŋya awalikde hinayiŋ, alhoyaŋ kuruŋ goyen igiŋ nurd yuntiŋ alateŋ hinayiŋ, irde al diliŋ mar yiŋgeŋ geturuŋ teŋ teŋ mata ma po teŋ hinayiŋ.

3 Bikkeŋbe neŋ wor Al Kuruŋ ma nurduneŋbe kukuwa po heŋ hinhet. Irdemeremiŋ ma gama irde hinhet geb, megenniŋ mata buluŋ teŋ ulniniŋde amaŋ heŋheŋ dufay kurayen kurayen gore usi dirkegote yufukde po heŋ go po gama yirdehinhet. Gwahade geb neŋbe mata bu-luŋ teŋ hinhet, irde kadniniŋ igiŋ mathike yeneŋbe daniŋ neŋ gwahade moŋyeŋ nurde hinhet irde kadom asogo girdteŋ hinhet. 4 Goyenpoga Dumulgaŋ teŋteŋ Alniniŋ Al Kuruŋ beleŋ igiŋ igiŋ dirdebubulkuŋne wor po yeŋ nurde dunyiŋgoyen kawan forok iryiŋ. 5 Irdeb neŋ gayendumulgaŋ tiyyiŋ. Dumulgaŋ tiyyiŋ gobeneŋ beleŋ mata huwak kura titekeb gokema dumulgaŋ tiyyiŋ. Neŋ ge buniŋeŋnurde dumulgaŋ tiyyiŋ. Yeŋ beleŋ du-mulgaŋ tiye yeŋbe mata buluŋniniŋ haldedunyiŋ. Irkeb halde dunyiŋ gobe HoliSpirit beleŋ sopte kawaŋ hitiŋ yara dirdeal gergeŋ diryiŋ. 6 Dumulgaŋ teŋ teŋ AlYesu Kristu beleŋ dumulgaŋ tikeb gogo Al

Kuruŋ beleŋ Holi Spirit dunkeb kateŋbetareŋ wor po meteŋ teŋ hiyen. 7 GogabAl Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋdirde al huwak dinyeŋ, irde yeŋya hugiŋeŋheŋ heŋ gobe nende hiyyeŋ. Fudinde, AlKuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gobe neŋ beleŋgoyen goke po doyaŋ heŋ hityen. 8 Gaginhem gabe fudinde ginhem geb, ge worAl Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ margeya haŋ goyen mere gayen tareŋ po mo-moŋ yirde hayiŋ. Irkeb mel gobe mataigiŋ teŋ teŋ niŋ kurut wor po yeŋ hinayiŋ.Gwaha teŋ hinayiŋbe igiŋ wor po, irde goteŋ hinayiŋ goreb al budam wor po faraŋyuryeŋ.

9 Irdeb mere miŋ miŋmoŋ goke kadommohoŋde teŋ hinayiŋ gobe kukuwamŋeŋgeb, gwaha ma teŋ hayiŋ. Irde mel goreyiŋgeŋde tikula gama irde tagalde haŋyengoyen gebe gwaha ma teŋ hayiŋ. Irde du-faymiŋ hoyaŋ hoyaŋ goke teŋ geya kadommohoŋde ma teŋ hinayiŋ. Irde Moseyensaba goke kadom mohoŋde ma teŋ hayiŋ.Mata gwahade gobe buluŋ geb, gore kurafaraŋ ma duryeŋ. Niŋgeb mata goyen mateŋ hayiŋ. 10 Irde al kura saba hoyaŋ tawaŋalya bereya saba yirde biŋ yade mel goyenbana bipti forok irde hiyen al goyen matagobe bada hawa ineŋ utaŋ irayiŋ. Goyenbemerege ma nurkeb sopte inayiŋ. Gwahairayiŋ gega, gomanurkebokohompo tubultiyayiŋ. 11 Al gwahade gote dufaymiŋbebuluŋ hitiŋ, irde mata buluŋmiŋ gore poal gobe buluŋ gwahade yeŋ kawan irde higobe nurde hayen gogo.

Taitusbe Pol kuŋ kinyeŋ12 Be, nebe makaŋ buluŋ heŋ heŋ

nalureb Nikopolis taunde kuŋ gor heŋ yeŋnurde hime. Niŋgeb Atemas daw maTikikus wet kura teŋ kermeke kuŋ momoŋgirkebmakaŋ igiŋ hiya gayenter araŋ ponehitte waŋ waŋ niŋ kurut wor po yawayiŋ.13 Be, Apolosya Roma gabmanyen mererehuwarde mere nurde sope ird ird meteŋteŋ teŋ al Senasyabe geya gor har. Goyenbeirem goyen naŋa hoyaŋde kura kure yekeyeneŋbe keŋkela po faraŋ yurayiŋ. Detgoke kura nuriryeŋ gobe tumŋaŋ yade yu-nayiŋ. 14 Irdeb nende alya bereya goyensaba yirde hike hugiŋeŋ mata igiŋ po teŋteŋ niŋ kurut yeŋ hinayiŋ. Kurut yeŋ

Page 366: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Taitus 3:15 363 Taitus 3:15heŋyabe al kura beleŋ det niŋ amu heŋhike yeneŋbe faraŋ yurde hinayiŋ. Mali pogwaha kura tihit miŋmoŋ teŋ titmiŋeŋ mateŋ hinayiŋ.

15 Be, al neya hite mar gare ge niŋ dufayheŋ haŋ goke momoŋ irayiŋ ninkeb gagomomoŋ girde hime. Neŋ beleŋ gor niŋal Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde neŋ geamaŋeŋ nurde haŋ mar goke dufay heŋhite goke momoŋ yirayiŋ.

Al Kuruŋ beleŋ deŋ kuruŋ goyenbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirwoŋ yeŋgusuŋaŋ irde hime. Gogo po.

Page 367: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filemon 1-2 364 Filemon 20

FilemonFilemon hitte Pol beleŋ asaŋkaŋ unyiŋ

1-2 Be, nebe Pol, Yesu Kristu niŋ teŋgago koyare hime. Irdeb kadniniŋ Timo-tiya dufay uŋkureŋ po kerdeb asaŋ gagokaŋ hime. Asaŋ gabe ge Filemon niŋ kaŋhime. Irdeb babaniniŋ Apiaya Aksipusyairde Yesuyen alya bereya gere yare gabuirde haŋyen goyen goke manaŋ kaŋ hime.Filemon gebe kadniniŋ wor po, irde meteŋkadniniŋ manaŋ.

3 Be, Adoniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ AlKuruŋ Yesu Kristuya beleŋ buniŋeŋ dirdeigiŋ igiŋ dirde bitiŋ yisikamke igiŋ hiwoŋyeŋ gusuŋaŋ yirde hime.

Filemonyen mata igiŋ4-5 Be, Filemon, nebe ge beleŋ Doyaŋ

Al Kuruŋ niŋ dufayge saŋiŋ irde Al Ku-ruŋyen alya bereya niŋ amaŋeŋ nurdeyuneŋ hayen goyen gote mere momoŋnurde himyen. Niŋgeb Al Kuruŋ mereirde heŋyabe goke teŋ ge niŋ dufay heŋAl Kuruŋ igiŋ nurd uneŋ himyen. 6 IrdeYesu Kristu niŋ dufayge tareŋ irariŋ gohende harde detge yade al hoyaŋ faraŋyurde hiwoŋ yeŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehimyen. Gogab neŋ Yesu Kristuyen alyabereya gayen Yesu Kristuya hiteke Al Ku-ruŋ beleŋ guram dirde tareŋ dirtiŋ bana hagoyen ge wor keŋkela bebak tiyayiŋ. 7 Be,kadne, ge beleŋ Al Kuruŋyen alya bereyabiŋ yurum yirde tukaŋ geb, go nurdebge beleŋ kadge yago niŋ amaŋeŋ nurdeyuneŋ ha yeŋbe bener mat amaŋeŋ wor ponurdeb saŋiŋ heŋ hime.

8 Niŋgeb det kura goke gusuŋaŋ gireŋtihim. Nebe Yesu Kristuyen mere basaŋ algeb, gusuŋaŋ heŋ heŋ ge kama ma heŋbege beleŋ mata titek goyen igiŋ gwahagwaha tiyayiŋ gintek hime. 9 Goyenbe geniŋ amaŋeŋ nurde guneŋ hime geb, gagoeseŋmere girtiŋ yara girde hime. Ne Polbealik himiŋ. Gega Yesu Kristu niŋ manaŋteŋ koyare gago hime. 10 Niŋgeb ne al ga-hade gare Onesimus niŋ teŋ gusuŋaŋ gireŋtihim. Meteŋ alge Onesimusbe koyare garhimeyabe keneŋ Yesu niŋ momoŋ irmekeb

mata buluŋmiŋ yubul tiyuŋ. Irdeb Yesugama irde hi geb, urne yara nurde uneŋhime. 11 Hakotbe keŋkela ma meteŋgeteŋ guneŋ hinhin. Goyenpoga haŋka gabemeteŋ igiŋ tiyyeŋ, irde geya neya tumŋaŋfaraŋ duryeŋ. 12-14Niŋgeb Yesu Kristu niŋyitiŋmere igiŋ goke teŋ koyare hime gayenge beleŋ faraŋ nurtiŋeŋbe yeŋ beleŋ geregasuŋ teŋ faraŋ nurwoŋ yeŋ nurdeb basiŋaire yeŋ nurmiŋ. Goyenpoga dufaynerbegigeŋ, “Igiŋ faraŋ urayiŋ,” inke gab faraŋnuryeŋbe igiŋ yeŋ nurde hime. Gogab nebeleŋ gwaha tiyayiŋ ginmeke ma tiyayiŋ,gigen dufayger nurde tiyayiŋ. Goke teŋbeOnesimusbe bubulkuŋne wor po yeŋ nurduneŋ himyen gayen ge hitte teŋ kermekemulgaŋ heŋ kuyeŋ.

15 Be, Onesimus gayen Al Kuruŋ beleŋge hitte mat teŋ belŋeŋ muŋ po hoyaŋdetukuŋ gobe kame ge hitte mulgaŋ heŋkuŋ geya hugiŋeŋ heŋ heŋ ge teŋ gogogwaha iruŋ daw yeŋ nurde hime. 16Niŋgebgaha naŋabe meteŋ al dulŋeŋ yara moŋ,al gwahade gote folek, kolge gigen worpo yara nurde uneŋ hayiŋ. Nebe keŋkelama nurd uneŋ hinhem gega, gayenterbeamaŋeŋ wor po nurde uneŋ hime. Munaŋgebe keŋkela nurde uneŋ hinhan. Yeŋbemeteŋ alge, irde Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ teŋbekolge yara hiyuŋ geb, yeŋ ge amaŋeŋnurde hayiŋ gobe ne beleŋ yeŋ ge amaŋeŋnurde uneŋ himyen gote folek yeŋ nurdehime. 17 Niŋgeb ne gayen meteŋ kadgeyeŋnurde nuneŋha kenemne gargar nirdehayen gwahade po, Onesimus wor gargarirayiŋ. 18 Irde yeŋ beleŋ mata buluŋ da-hade kura girtiŋ daw ma horage gwahadekura yawartiŋ kenem goke wol heŋ heŋ gegusuŋaŋ ma irayiŋ. Ne ninke gab wol heŋguneŋ. 19 Mere gabe ne Pol nigeŋ hannerwor po kaŋ hime. Niŋgeb Onesimusyenkandukgoyen teŋbenebeleŋhorage goyenwol heweŋ gineŋ hime gayen fudinde yeŋnurayiŋ. Goyenpoga nebe Doyaŋ Al Ku-ruŋ niŋ momoŋ girmeke yeŋ ge dufaygetareŋ irdeb Al Kuruŋ urmiŋ hariŋ gokewol hawayiŋ ma gineŋ. Niŋgeb ge worOnesimus beleŋ kanduk guntiŋ goke manurayiŋ. 20Niŋgeb, kadne, Onesimus gayenge hitte kukeb igiŋ igiŋ irde hiwoŋ yeŋnurde hime. Gwaha teŋ hayiŋ gobe DoyaŋAl Kuruŋ niŋ teŋ ne faraŋ nurde ha yeŋ

Page 368: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Filemon 21 365 Filemon 25nurd guneŋ. Gusuŋaŋ girde hime gayenigiŋ nurayiŋbe Yesu Kristu niŋ teŋ tareŋnirde ha yeŋ nurd guneŋ. 21 Nebe meregirde hime kuruŋ gayen fudinde wor pogama irayiŋ yeŋ nurde hime. Irde go pomoŋ, det hoyaŋ manaŋ irde nuntek girdehi gobe nurde hime.

Mere funaŋ22 Be, det kuraŋ sopte gusuŋaŋ gireŋ

tihim. Ne niŋ teŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehayen gobe Al Kuruŋ beleŋ wol heŋ guneŋnad nerke ge hitte kweŋ yeŋ nurde himegeb, yager gasuŋ kura tubul teŋ nunkehiyeŋ. Gogab kuŋ gor ferde heŋ. 23 Be,Epafrasbe Yesu Kristu niŋ teŋ neya tumŋaŋkoyare gar har. Yeŋ wor ge niŋ dufay heŋhi goke momoŋ irayiŋ ninkeb gago gineŋhime. 24 Irdeb yeŋ po moŋ. Meteŋ kadneyago Mak, Aristakus, Demasyabe Lukyawor ge niŋ dufay heŋ haŋ.

25 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristu beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dird dird gobe geyahiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime.

Page 369: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 1:1 366 Hiburu 1:12

HiburuHiburu mar kura Yesu nurduntiŋ hitte asaŋ katiŋAl Kuruŋ Urmiŋ Yesube kuruŋ wor po

1 Bikkeŋbe Al Kuruŋ beleŋ asininiŋ yagomere yire yeŋbe mere basaŋ marmiŋ po-rofet wawuŋ budamde yad yerke waŋasininiŋ yago mere yirde hinhan. Goyen-terbe porofet gore asininiŋ yago daha matbebak tiwoŋ yeŋ mere yird yird belŋeŋkurayen kurayen mat mere yirde hinhan.2 Goyenbe kuŋ kuŋ nalu funaŋ beleŋ heŋhikeb Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋ teŋ kerkekateŋbe Al Kuruŋyen mere momoŋ diryiŋ.Yeŋbe det kuruŋ gate miŋ al hiyyeŋ yeŋAl Kuruŋ beleŋ basiŋa iryiŋ. Irdeb Urmiŋgoyen hitte mat naŋkiŋya megeŋya kuruŋgoyen yiryiŋ. 3 Yeŋbe Al Kuruŋyen deŋemturŋuŋ yaŋ wor po goyen kawan forok irdehi. Irde Al Kuruŋbe al dahade wor pogoyen Urmiŋ hitte matbe keŋkelak wor pokeneŋ bebak teŋ hityen. Irdeb Urmiŋ gotemerebe tonŋeŋ yaŋ wor po geb, naŋkiŋyamegeŋya irde det kuruŋ gayen mohoŋdepo yekeb tumŋaŋ gasuŋeŋyaŋ po haŋ.Yeŋbe alya bereyat mata buluŋmiŋ haldeyuneŋ yuneŋ meteŋ pasi irdeb Al Kuruŋsaŋiŋmiŋkuruŋworpogoyenhitte hurkuŋhaniŋ yase beleŋ mat keperde Doyaŋ AlKuruŋ hiriŋ.

Yesube Al Kuruŋyen miyoŋ gote folek4 Al gobe Al Kuruŋ beleŋ ‘Urne’ in-

yiŋ. Munaŋ miyoŋmiŋbe “meteŋ marne”yinyiŋ. Niŋgeb Urmiŋbe Al Kuruŋyenmiyoŋ buda kuruŋ gote folek wor po.5 Gobe Al Kuruŋ beleŋ yeŋ ge amaŋeŋnurde uneŋ hiyen geb, gogo gwaha iryiŋ.Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋ gahainyiŋ:“Gebe Urne wor po haha. Irkeb haŋkab

nebe Adoge wor po hihim,” inyiŋ.Tikiŋ 2:7

Irde mere kurabe gahade:“Nebe Naniŋ hemekeb yeŋbe Urne

hiyyeŋ,” yiriŋ. 2 Samuel 7:14Mere gobe Al Kuruŋ beleŋ miyoŋmiŋ kuragoke ma yiriŋ. 6 Irde Al Kuruŋbe Ur-miŋ uŋkureŋ muŋ goyen megen niŋ alya

bereyat Doyaŋ Al Kuruŋ iryiŋ goke teŋbeUrneMataliŋ inyiŋ. Niŋgeb UrmiŋMataliŋgoyen megen gar teŋ kerke wayeŋ tikeyabUrmiŋ goke yiriŋ goyen asaŋmiŋde gahadekatiŋ hi:“Al Kuruŋyen miyoŋ kuruŋ gayen tumŋaŋ

yeŋ doloŋ irde hinayiŋ,” yitiŋ hi.Tikiŋ 2:7; 89:26-27

7 Irdeb Al Kuruŋ diliŋde miyoŋmiŋbe Ur-miŋ yaramoŋ geb, goke asaŋmiŋde gahadekatiŋ hi:“Al Kuruŋyen meteŋ mar miyoŋmiŋbe

meremiŋ po gama irde haŋ.Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ meŋe yire yeŋbe

meŋeyiryeŋ,munaŋkakmelakuliŋpo yire yeŋbe gwahade po yiryeŋ,”yiriŋ. Tikiŋ 104:4

8 Goyenpoga Urmiŋ gokeb asaŋmiŋde ga-hade katiŋ hi:“Al Kuruŋ, ge beleŋ alya bereyage doyaŋ

yirde ha gobe hubu ma hiyyeŋ,gwahader hiyeŋ.

Irde doyaŋ yirde heŋyabe mata huwakmatpo doyaŋ yirde hayiŋ.

9 Gebe mata huwak niŋ amaŋeŋ nur-deb mata buluŋ niŋbe bege ar yeŋhiyen.

Goke teŋbe gere Al Kuruŋ beleŋ basiŋagirde al deŋem yaŋ wor po gire yeŋolip fimiŋ teŋ tonaŋger wok iryiŋ.

Irkeb goke amaŋeŋ wor po nurariŋ.Goyenbe kadge yago kurabe gwahade ma

iryiŋ,” yitiŋ hi. Tikiŋ 45:6-710 Irdeb,“Doyaŋ Al Kuruŋ, haŋkapya wor po det

kuruŋ gayen forok yeŋmiŋ moŋdemegeŋ ga kerariŋ. Naŋkiŋ worgigeŋ irariŋ.

11 Det megen niŋya naŋkiŋde niŋya kuruŋgabe buluŋ henayiŋ. Gega gebehugiŋeŋ hayiŋ.

Det kuruŋ gabe amil bida heŋ erekyenayiŋ go gwahade goyen po, bu-luŋ henayiŋ.

12 Al kura uliŋhormiŋ bidak mupi yirdeyemeyde haŋyen go gwahadegoyen po, det kuruŋ gayen kuŋ kuŋbuluŋ heke yemeyayiŋ.

Irde amil gergeŋ teŋ amil bidak gotegasuŋeŋde kerde haŋyen go gwa-hade goyen po,

Page 370: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 1:13 367 Hiburu 2:11det kuruŋ gayenwor buluŋheke kame

det gergeŋ beleŋ gasuŋmiŋ yawar-nayiŋ.

Goyenbe gebe gwahader hayen geb, gwa-hade po hayiŋ,” yitiŋ hi. Tikiŋ102:25-27

13 Al Kuruŋbe miyoŋmiŋ kura goke meregahade muŋ kura ma iryiŋ:“Waŋ ketalner heŋ al deŋem yaŋ wor po

hawayiŋ.Irkeb asogo girde haŋ mar goyen bul yirde

yawaŋ gasa yirmeke katkeb yufurkatiyayiŋ,” yitiŋ hi. Tikiŋ 110:1

14Miyoŋmiŋ gobe alya bereya Al Kuruŋyendirŋeŋweŋheŋbe kameyeŋyahinayiŋmargoyen faraŋ yurde hinayiŋ yeŋ yiryiŋ.

2Al Kuruŋyen mere keŋkela bebak titek

1 Niŋgeb neŋbe saba fudinde nurde hin-het goyen keŋkela wor po tanarde gopo gama irde hitek. Moŋgo soŋ heŋsaba fudinde goyen tubul teŋ saba hoyaŋgama irtek geb. 2 Al Kuruŋyen sabamiyoŋmiŋ beleŋ basaŋ heŋ asininiŋ yagoyuntiŋ gobe saba fudinde geb, al kurasabamiŋ walkaka irde gama ma iramiŋmarbemata buluŋmiŋ gotemuruŋgem bu-luŋ yawartek goyen po yawaramiŋ. 3 Sabagobe bikkek gega, pel irde kanduk keneŋhinhan. Niŋgeb saba gergeŋ Doyaŋ AlKuruŋniniŋ Yesu beleŋ tagalyiŋ gobe sababikkek gote folek geb, saba gergeŋ goyenpel irtekbe daha mat Al Kuruŋyen bearargoyen fole irtek? Epte moŋ. Niŋgeb gagosabamiŋ keŋkela nurde gama irde hinayiŋdineŋ hime. Saba gergeŋ gobe Al Kuruŋbeleŋ mata buluŋde mat dumulgaŋ tiyeŋyeŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ beleŋ yiŋgeŋ watagalyiŋ. Irdeb sabamiŋ yiŋgeŋ kirmiŋdenuramiŋ mar beleŋ basaŋ heŋ fudindeyeŋ momoŋ diramiŋ. 4 Irde saba gergeŋgobe fudinde goyen alya bereya yikala yireyeŋbe Al Kuruŋ beleŋ mata tiŋeŋ turŋuŋyaŋ wor po kurayen kurayen forok yirdehinhin. Irde alya bereyamiŋ Holi Spiri-tyen tareŋde mata teŋ teŋ goyen yuneŋyeŋ nurde hinhin mar goyen yuneŋ tukuŋhinhin.

Yesube neŋ faraŋ durd durd al wor po hiriŋ5Be, neŋbe alya bereya beleŋ Al Kuruŋya

heŋ heŋ mata gergeŋ goyen goke mere teŋ

hite gago. Al Kuruŋbe alya bereya yeŋyaheŋ heŋ mata gergeŋ forok yiyyeŋ goyendoyaŋ irtek al kura basiŋa iryiŋ. Goyenbemiyoŋmiŋ gwahade kura ma basiŋa iryiŋ.6 Goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde kurarkurabe gahade katiŋ hi:“Megen niŋ marbe al deŋem miŋmoŋ wor

po.Gega gebe yeŋ ge nurdkakala wor po

yirde hayen.Megenniŋ alyen dirŋeŋweŋ gabe al deŋem

miŋmoŋ.Gega gebe keŋkela doyaŋ yirde hayen.

7 Ge beleŋ al yirdeb tareŋ manaŋ yunariŋ.Gega alyen saŋiŋbe miyoŋger tareŋ

gote bande heŋ irariŋ.Gega mel goyenbe deŋe turŋuŋ yaŋ yu-

nariŋ, irde al deŋem yaŋ wor poyirariŋ.

8 Irdeb det kuruŋ gayen yeŋ yufukde yer-ariŋ,” gwahade yitiŋ. Tikiŋ8:4-6

Fudinde wor po, Al Kuruŋ beleŋ det ku-ruŋ gayen alyen yufukde yiryiŋyabe detmuŋ kura ma tubul tiyyiŋ. Tumŋaŋ yerdepasi iryiŋ. Goyenbe haŋka gabe det kuruŋgayen alyen yufukdemahike yeneŋhityen.9 Niŋgeb goke teŋbe Yesu niŋ dufay heŋhite. Yeŋbe nalu dolfonde po megen niŋal hiriŋ. Irde yeŋ wor Al Kuruŋyen miyoŋgote tareŋ bande tiriŋ. Irde neŋ ge teŋkanduk teŋbe kamyiŋ geb, Al Kuruŋ beleŋisaŋ heŋbe teŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irde aldeŋemyaŋwor po iryiŋ. Fudinde, Al Kuruŋbeleŋ neŋ megen niŋ mar niŋ buniŋeŋnurde igiŋ igiŋ diryiŋ geb, gogo Yesu beleŋneŋ tumŋaŋ gake kamyiŋ. 10 Al Kuruŋbemegeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ gatemiŋal. Yeŋ beleŋ po ga det tumŋaŋ kuruŋgayen yirde doyaŋ yirde hi. Yeŋbe alyabereya budam dirŋeŋ weŋ yirde saŋiŋmiŋturŋuŋ yaŋ bana yukuŋ yukuŋ niŋ nuryiŋ.Goke teŋbe Yesu teŋ kerke katyiŋ. Niŋgebgogo kanduk karkuwaŋ karkuwaŋ yinyiŋ.Al Kuruŋbe gwaha mat Yesu goyen alyabereya mata buluŋmiŋde mat Al Kuruŋhitte yumulgaŋ teŋ teŋ meteŋ keŋkela potitek al wor po iryiŋ. Al Kuruŋ beleŋgwahade iryiŋ gobe huwak wor po.

11 Yesube gwahade geb, yeŋ beleŋ alyabereya mata buluŋmiŋ halde wukkeŋyiryiŋ marya yiŋgeŋya goyen Naniŋbeuŋkureŋ po. Niŋgeb Yesu beleŋ Al Kuruŋ

Page 371: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 2:12 368 Hiburu 3:11dirŋeŋ weŋ hitiŋ mar goyen dine yagoyineŋ yineŋ niŋ memyak ma nurde hiyen.12Yesu beleŋ gwahade nurde hiyen goke AlKuruŋmere iryiŋ goyen asaŋmiŋde gahadekatiŋ hi:“Alya bereya gama nirde haŋ mar, dine

yago goyen ge niŋ momoŋ yireŋ.Mel go gabu irde haŋde gor kuŋ diliŋ mar

turuŋ girde tikiŋ heweŋ,” yitiŋ hi.Tikiŋ 22:22

13 Irdeb, “Nebe Al Kuruŋ niŋ po hekkeŋnurde heŋ,” yiriŋ.

Irdeb sopte, “Nebe diriŋne yago Al Kuruŋbeleŋ nuntiŋ goya gago tumŋaŋhite,” yitiŋ hi. Aisaia 8:17-18

14 Goyenbe dirŋeŋ weŋ gobe al darimyaŋ geb, Yesu wor bere beleŋ kawaŋ kerkedarim yaŋ hiriŋ. Al hiriŋ gobe yeŋ beleŋuliŋ misiŋ kateŋ kamkeb kamde kamdetareŋ Satan beleŋ tanarde hitiŋ goyenhubu ireŋ yeŋbe gogo al hiriŋ. 15 Gogabalya bereya kamde kamde niŋ kafura heŋhugiŋeŋ kafura dufay gore bili yirde hikekandukŋeŋ nurde haŋyen mar gobe gwa-hade ma nurde hipirkeŋ nurde hinayiŋ.

16 Fudinde, Yesube Al Kuruŋyen miyoŋma faraŋ yuryiŋ. Yeŋ faraŋ yurtiŋeŋbeAbrahamyen foŋeŋmiŋ yago faraŋ yuryiŋ.17 Yeŋbe gwahade goyen po tiyeŋ yeŋnurde hinhin geb, yeŋ wor neŋ megen niŋal gahade hetek po hiriŋ. Gogab yeŋ beleŋAl Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marpris buda gote kuruŋmiŋ heŋ alya bereyatmata buluŋ halde yuneŋ yuneŋ niŋ dapŋagasa yirde galak irde haŋyen yara yiŋgeŋuliŋ pigiŋ goyenAl Kuruŋ galak irde kameŋyeŋbe gogo al hiriŋ. Yeŋbe meteŋ go teŋheŋyabe alya bereya niŋ buniŋeŋ nurdehinhin, irde Al Kuruŋyen mere keŋkela pogama irde meteŋ teŋ hinhin. 18 Yeŋbeuŋgura beleŋ lom irke gote kandukbe gwa-hade yeŋ nurde hinhin geb, al kura uŋgurabeleŋ lom yiryeŋ marbe igiŋ yeŋ beleŋfaraŋ yuryeŋ.

3Yesube Mose gote folek

1 Niŋgeb, kadne yago, Al Kuruŋ beleŋneŋ hoy diryiŋ gwahade goyen deŋ worhoy dirtiŋ geb, Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋwor po. Niŋgeb dufaytiŋbe Yesu hendepo irde hinayiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen mere

basaŋ al porofet, irde pris buda gote ku-ruŋmiŋ fudinde wor po yeŋ nurde tagaldehityen gogo. 2 Yeŋbe hakot Mose beleŋAl Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ Israel mar biŋdemat wor po yeŋ ge nurde keŋkela doyaŋyirde hinhin gwahade goyen po, Yesu worAl Kuruŋ beleŋmeteŋ unyiŋ goyen keŋkelapo tiyyiŋ. 3 Goyenbe Yesu deŋem turŋuŋyaŋ hetek gobe Mose deŋem turŋuŋ yaŋhitiŋ gote folek wor po. Gobe al kuraya irke ya goyen turuŋ irtiŋeŋbe ya iryeŋal goyen turuŋ irde haŋyen go gwahadegoyen. 4 Fudinde, yabe al beleŋ yirdehaŋyen. Goyenpoga det kuruŋ gabe AlKuruŋ beleŋ yiryiŋ. 5Mosebe Al Kuruŋyenmeteŋ al heŋbeAl Kuruŋdirŋeŋweŋ goyenbiŋde mat wor po yeŋ ge nurde keŋkelafaraŋ yurde hinhin. Gwaha teŋ heŋyabeAl Kuruŋ beleŋ kame mere dahade tiyyeŋgoyen goke tagalde hinhin. 6 Munaŋ YesuKristube Al Kuruŋ Urmiŋ geb, Al Kuruŋdirŋeŋ weŋ goyen biŋde mat wor po yeŋge nurde keŋkela doyaŋ yirde hiyen. Irdebneŋbe tareŋ po heŋ Al Kuruŋ beleŋ kamegwaha diryeŋ goke doyaŋ heŋ heŋ goyenbadama hetekbe yende dirŋeŋ weŋ wor pohetek.

Al Kuruŋ gama ird ird niŋ bada ma hetek7 Niŋgeb Holi Spirit beleŋ gaha yiriŋ:

“Haŋka gayen Al Kuruŋyen mere nurdehaŋ kenem 8 tonaŋtiŋ saŋiŋ ma ir-nayiŋ, irdeb meremiŋ nurde gamairde hinayiŋ.

Hakot deŋ Israel marte asetiŋ yago saw-sawa po kuruŋ naŋa bana hin-hanyabe

Al Kuruŋ tuŋaŋ urtek yeŋ tonaŋ saŋiŋirde meremiŋ pel irde hinhan.

9 Bana goŋ kuŋ heŋyabe dama 40 gayenasetiŋ yagobe mata tiŋeŋ turŋuŋyaŋ wor po forok yirde hinhemgoyen yeneŋ hinhan.

Gega tuŋaŋ nurde kurut nirde hinhan.10 Goke teŋbe yeŋ ge bene ar yiriŋ.Irdeb, ‘Mel gabe hugiŋeŋ det hoyaŋ niŋ

nurde ne niŋ ma nurde haŋ.Irdeb matane ma keneŋ bebak teŋ haŋ,’

yimiriŋ.11 Niŋgeb goke bene ar yekeb, ‘Mel gabe

nere usaŋ heŋ heŋ gasuŋ yunmir-iŋde gor epte ma waŋ usaŋ heŋ

Page 372: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 3:12 369 Hiburu 4:9igiŋ hinayiŋ,’ yeŋ masi tareŋ potimiriŋ,” gwaha yiriŋ.

12 Niŋgeb, kadne yago, bitiŋde Al Ku-ruŋ gwahader hitiŋ goyen harhoktiŋ un-tek dufay buluŋ kerde yeŋ ge dufaytiŋtareŋ ird ird niŋ manaŋ bada henak geb,keŋkela po heŋ hinaŋ ko. 13 Gwahadehitek yeŋbe naŋa nalu “Haŋka” ineŋ hityengayenter gabe deŋ tumŋaŋ saŋiŋ heŋ heŋge hugiŋeŋ kadom faraŋ gurd teŋ hinayiŋ.Gogab mata buluŋ teŋ teŋ dufay gore eptema buluŋ dirke tonaŋtiŋ tareŋ henayiŋ.14 Irdemeheŋdewor po Yesu Kristu niŋ du-fayniniŋ tareŋ irtiriŋ goyen tubul ma teŋsaŋiŋ po tanarde hitek. Kamde kamde naluforok yiyyeŋ gega, tareŋ po tanarde hitek.Gwaha titekbe Yesu Kristuya gabu heŋ AlKuruŋyen meteŋ teŋ gote igineŋ igiŋ worpo goyen yeŋya gale heŋ yawartek. 15Goketeŋbe Al Kuruŋyen asaŋde hayhay gahadedirtiŋ:“Haŋka gayen Al Kuruŋyen mere nurde

haŋ kenemasetiŋ yago beleŋ tiyamiŋ gwahade

goyen tonaŋtiŋ tareŋ ma irdemeremiŋ nurde hinayiŋ,” yitiŋ.Tikiŋ 95:7-8

16 Be, hakotbe ganuŋ mar beleŋ Al Ku-ruŋyen mere nurde hinhan gega, pel irdehinhan? Gobe Mose beleŋ Isip naŋare matyade naŋa hoyaŋde yukuriŋ mar gore teŋhinhan. 17 Irdeb Al Kuruŋ beleŋ dama 40gayen ganuŋ mar bearar yirde hinhin? Gomar gobe sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋheŋya mata buluŋ teŋ kamde erek namiŋmar goyen yirde hinhin. 18 Irdeb ganuŋmar hitte wor po Al Kuruŋ beleŋ beararhende biŋa teŋbe, “Mel gobe epte ma nereusaŋ gasuŋde waŋ usaŋ heŋ igiŋ henayiŋ,”yiriŋ? Mere gobe meremiŋ ma gama irdehinhan mar goke yiriŋ. 19 Niŋgeb go margobe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ ma irdehinhan geb, Al Kuruŋyen usaŋ gasuŋdehurkuŋ hurkuŋ niŋ utaŋ yirke ma kwamiŋgobe nurde hityen gogo.

4Al Kuruŋyen alya bereyabe usaŋ heŋ tareŋ

henayiŋ1 Niŋgeb neŋ wor keŋkela heŋ hitek.

Al Kuruŋ beleŋ usaŋ gasuŋmiŋ neŋ getubul teŋ biŋa tiyyiŋ hi goyen neŋ wor

moŋgo epte ma bana goŋ hurkuniŋ geb.2 Hakot asetiŋ yagobe neŋ beleŋ Yesuniŋ yitiŋ mere igiŋ goyen tagalke nurdehityen gwahade goyen po, Al Kuruŋyenmere nurde hinhan. Goyenbe meremiŋ gonurde fudinde yeŋ dufaymiŋ tareŋ ma yi-ramiŋ geb, yeŋ hittebe miŋ miŋmoŋ iryiŋ.3 Niŋgeb neŋ dufayniniŋ yeŋ ge saŋiŋ ir-tiŋ mar po ga yende usaŋ gasuŋde igiŋhurkutek. Al Kuruŋbe megeŋya naŋkiŋyadet kuruŋ gayen yirdeb usaŋ gasuŋ wor gi-tik irde ep iryiŋ. Goyenbe yeŋ ge dufaymiŋtareŋ ma irtiŋ mar goke Al Kuruŋ beleŋasaŋmiŋdeb, “Nebe bearar teŋbe, ‘Melgobe eptemawor po usaŋ gasuŋner hurku-nayiŋ,’ yeŋ biŋa tihim,” yiriŋ. 4 Munaŋusaŋ heŋ heŋ gokeb Al Kuruŋyen asaŋbana goŋ kurar kurabe gahade katiŋ hi:“Al Kuruŋbe naŋa fay 6 gayen meteŋ teŋpasi wor po irde naŋa faymiŋ 7debe usaŋhiriŋ,” yitiŋ hi. 5 Goyenbe meremiŋ peliramiŋmar goke asaŋmiŋ banamerehoyaŋkurabe gahade hi: “Mel gobe epte ma nereusaŋ gasuŋde hurkunayiŋ,” yitiŋ hi.

6 Niŋgeb gwahade goyen po, Al Ku-ruŋyen usaŋ gasuŋbe igiŋ ala hurkunayiŋyeŋ gitik irde ep irtiŋ hinhin gega, hakotIsrael marbe Al Kuruŋyen mere goyen igiŋma nurde pel iramiŋ geb, tumŋaŋ ma usaŋgasuŋmiŋde gor hurkamiŋ. 7 Goyenbenaŋa nalu “Haŋka” ineŋ haŋyende niŋ alyabereya beleŋ usaŋ gasuŋde hurkunayiŋyeŋ dufaymiŋ kirtiŋ goyen goke kamebeDewit inyiŋ. Munaŋ naŋa nalu “Haŋka”ineŋhaŋyende niŋ alya bereya gobe gayen-ter niŋ alya bereya niŋ yitiŋ. Al Kuruŋbeleŋ Dewit inyiŋ gobe asaŋmiŋde gahadekatiŋ hi:“Haŋka gayen Al Kuruŋyen mere nurde

haŋ kenem tonaŋtiŋ tareŋ ma irdemeremiŋ nurde hinayiŋ,” yitiŋ.Tikiŋ 95:7-8

8 Be, usaŋ gasuŋ niŋ yeŋ hime gobeKenan megeŋ Yosuwa beleŋ Israel maryukuriŋ goke ma yeŋ hime. Mel goreKenan megeŋde kuŋ fudinde wor po usaŋhamiŋ manhan usaŋ gasuŋ kuŋ kuŋ naluhoyaŋ goke Al Kuruŋ beleŋ Dewit mo-moŋ ma irwoŋ. 9 Niŋgeb usaŋ naluSabat fudinde wor pobe Kenan naŋare kuŋkeperamiŋ gogo moŋ. Go nalu gobe AlKuruŋyen alya bereyamiŋ niŋ teŋ kame

Page 373: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 4:10 370 Hiburu 5:10forok yetek hinhin. 10 Niŋgeb Al Ku-ruŋ beleŋ meteŋmiŋ pasi irde usaŋ hiriŋgwahade goyen po, al kura Al Kuruŋyenusaŋ gasuŋde hurkunayiŋ marbe tumŋaŋusaŋ henayiŋ. 11 Niŋgeb neŋ tumŋaŋusaŋ gasuŋde gor hurkuŋ hurkuŋ niŋbeteŋniniŋ ilhal teŋ kurut wor po yeŋ hitek.Gogab Al Kuruŋyen mere pel irde hinhanmar gote mata ma gama irde hitek. Irdebusaŋ gasuŋmiŋde hurkuŋ hurkuŋ niŋ soŋma hetek.

12 Be, Al Kuruŋyen merebe mali mereyara moŋ, tonŋeŋ yaŋ wor po. Mere gobefuleŋare niŋ bidila kura misiŋ kurhankurhan yaltiŋ gote misiŋ folek wor po.Niŋgeb kiŋkiniŋniniŋ yago yawaŋ turyirtiŋ teŋniniŋ karkuwaŋ goyen bidilagore walde, kiŋkiniŋniniŋ pateŋ naŋgiramkawan irde hi gwahade goyen po, meregobe dufayya mataya bininiŋ biŋde niŋwor po goyen yade kawan yirde hiyen.Irdeb dufayniniŋya mataniniŋya igiŋ mabuluŋ goyen dikala dirde hiyen. 13 Detkura Al Kuruŋ diliŋde epte ma banakunayiŋ. Dawet Al Kuruŋ beleŋ yiryiŋgobe diliŋdebe kawan ala po haŋ. Niŋgebmata teŋ hityen kuruŋ goyen uŋkureŋmuŋ kura yeŋ diliŋde epte ma bana kertek.Huwardeb mata teŋ hityen kuruŋ goyentumŋaŋ kawan po momoŋ irtek.

14 Goyenpoga Al Kuruŋ Urmiŋ Yesu, neŋge teŋ pris buda gote kuruŋmiŋ hiriŋ algore Al Kuruŋyen gasuŋde gor heŋ faraŋdurde hi. Niŋgeb yeŋ ge dufayniniŋ saŋiŋirde goke tagalde hityen goyen tubulma potitek. 15 Nende pris buda gote kuruŋmiŋmegen gar hinhinyabe megen niŋ dufaybuluŋ kurayen kurayen forok yeŋ lomlomdirde haŋyen gwahade po, yeŋ wor lom-lom irde hinhan. Goyenbe mata buluŋmuŋ kura ma tiyyiŋ. Niŋgeb yeŋbe neŋbeleŋmata buluŋde kateŋ hityen belŋeŋbedamiŋ goyen keŋkela nurde buniŋeŋ dirdehi. 16 Niŋgeb neŋbe Al Kuruŋ beleŋ gabbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ diryeŋ yeŋ hekkeŋnurdeb yeŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ kafura maheŋ hitek. Irkeb yeŋ beleŋ buniŋeŋ dirdehiyeŋ. Gogab faraŋ niŋ nurtekeb yeŋ beleŋbuniŋeŋ nirde igiŋ igiŋ dirde faraŋ durdehiyeŋ.

51 Be, pris buda gote kuruŋmiŋ heŋ

haŋyen kuruŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ Israelmar niŋ teŋ pris buda bana goŋ niŋ alkura basiŋa yirde hikeb yeŋ ge meteŋ teŋhaŋyen. Meteŋ gobe yeŋ beleŋ ga tonaŋheŋ Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuŋAl Kuruŋ hitte det galak irde, almet matabuluŋ halde halde niŋ dapŋa gasa yirde AlKuruŋ niŋ kumga teŋ haŋyen. 2 Pris budagote kuruŋmiŋ wor megen niŋ al, matabuluŋde igiŋ kattek ala po haŋ geb, buluŋtihit yeŋ ma nurdeya mata buluŋ teŋ haŋmar goyen yeŋ beleŋ kwep kwep ma yirdebekkeŋde mere yirtek po hinayiŋ. 3 Goketeŋbe al hoyaŋde mata buluŋ halde haldeniŋ poma Al Kuruŋ dapŋa kumga teŋ galakirde haŋyen. Yiŋgeŋde mata buluŋ niŋmanaŋ nurde gwaha teŋ haŋyen.

4 Be, al kura deŋne yaŋ hewe yeŋ eptemapris buda gote kuruŋmiŋhiyyeŋ. YeŋbeAl Kuruŋ beleŋ Aron basiŋa iryiŋ gwahadegoyen po irke gab pris buda gote kuruŋmiŋhiyyeŋ. 5 Niŋgeb Yesu Kristu wor yiŋgeŋdeŋne turŋuŋ yaŋ hewe yeŋ pris buda gotekuruŋmiŋ ma hiriŋ. Gwahade yarabe yeŋge amaŋeŋ nurdeb, “Gebe Urne wor pohaha. Irke haŋkabe nebe Adoge wor pohihim,” yiriŋ al Al Kuruŋ goreb pris budagote kuruŋmiŋ iryiŋ. 6 Irdeb meremiŋkurar kurabe, “Gebe Melkisedekyen miŋdeniŋ al heŋbe hugiŋeŋ pris hayiŋ,” inyiŋ.

7 Be, Yesube gwahade geb, megen garhinhinyabe alya bereya niŋ buniŋeŋ nurdeeseŋ heŋya Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinhin.Yeŋbe Al Kuruŋ palap irde meremiŋ gamairde hinhin geb, gusuŋaŋmiŋ goyen wolhiriŋ. Al Kuruŋbe Yesu go kamde kamdemata fole irtek tareŋ igiŋ untek hinhin.

8 Be, Yesube Al Kuruŋ Urmiŋ gega,kanduk kurayen kurayen yeneŋ hinhindegor matbe Naniŋde mere nurde gamaird ird matabe gahade yeŋ bebak tiyyiŋ.9 Gwaha matbe Naniŋde mere gama irdird mata goyen kura muŋ soŋ ma hiriŋ.Keŋkela wor po gama iryiŋ. Niŋgebalya bereya meremiŋ gama irde haŋ margoyen tumŋaŋ yumulgaŋ tike Al Kuruŋyahugiŋeŋ hinayiŋ gote miŋ al hiriŋ. 10 IrkebAl Kuruŋ beleŋ Melkisedekyen miŋde niŋal irdeb pris buda gote kuruŋmiŋ iryiŋ.

Page 374: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 5:11 371 Hiburu 6:12Dufaytiŋbe diriŋ kalak yara ma henayiŋ

11 Be, Yesu beleŋ Melkisedekyen miŋdeniŋ al heŋ pris buda gote kuruŋmiŋ hiriŋgoke momoŋ dirtek mere gobe budam pohaŋ. Goyenbe deŋbe araŋ ma bebak teŋhaŋ geb, mere dird dird gobe meteŋeŋ worpo.

12 Deŋbe Yesu niŋ dufaytiŋ tareŋiramiŋ, irde dama ulyaŋde kutiŋ geb,gaha naŋabe al hoyaŋ saba yird yirdmar hewoŋ. Goyenbe Al Kuruŋyen meretiŋeŋya nuramiŋ go gwahade po, al beleŋpo ga saba dirtek haŋ. Niŋgeb deŋbediriŋ kalak mamu po nene biŋge saŋiŋ manene haŋyen go gwahade yara haŋ. 13 Algwahade kura saba tiŋeŋya nuramiŋ goyenponurdehaŋmarbediriŋ besareniŋmamupo nene haŋ go gwahade goyen. Niŋgebmata damiŋbe Al Kuruŋ diliŋde huwakgoyen keŋkela ma bebak teŋ haŋyen.14Munaŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde tareŋpo haŋ mar gote sababe al parguwakyenbiŋge tareŋ go gwahade goyen. Niŋgeb algwahade gobe saba goyen nurde gama irdegab mata igiŋya buluŋya keŋkela yeneŋbebak teŋ mata igiŋ teŋ teŋ niŋ po kurutyeŋ haŋyen.

61 Niŋgeb meheŋde wor po deŋ tiŋeŋya

Yesu Kristu niŋ saba dirke nuramiŋ goyen-ter po sopte mulgaŋ heŋ tebaŋ ma teŋhitek. Gobe bada po heŋ Yesu gama irdird matare parguwak heŋ heŋ saba gokepo nurtek. Munaŋ saba tiŋeŋya nurtiriŋgoyenter po mulgaŋ hetekbe ya irniŋ yeŋtola yimiytiŋde po heŋbe ya pasi ma irtekgo gwahade goyen. Niŋgeb Al Kuruŋ tubulteŋ gisaw kutek mata buluŋ goyen yubulteŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ heŋ heŋmataya Al Kuruŋ niŋ dufayniniŋ saŋiŋird ird mataya gote sabare po ma hitek.2 Irde baptais teŋ teŋ mata, al hendehanniniŋ yerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ ird irdmata, al kamtiŋ kame huward huwardgote sabayabe nalu funaŋde al tumŋaŋmerere huwarnayiŋ gote sababe Yesuyenalya bereya gayamuŋ ga gergeŋ haŋ margote saba geb, saba goyenter po ma hitek.3 Al Kuruŋ beleŋ igiŋ yeŋ nurdeb faraŋdurkeb diriŋde saba go yubul teŋbe tareŋdird dird saba goyenter kutek.

4-6 Munaŋ al kura Al Kuruŋ beleŋ du-faymiŋ wuk irtiŋ gega, Al Kuruŋ harhokunyeŋ al gobe Al Kuruŋ Urmiŋ goyen pelirde al hoyaŋ diliŋ mar sukal irde soptekuruse hende mayke kamyeŋ go gwahadegoyen. Niŋgeb al gwahade gobe kame eptema mata buluŋ go tubul teŋ Al Kuruŋ hittebiŋ mulgaŋ hiyyeŋ. Niŋgeb al kura AlKuruŋyen tareŋ titiŋ, irde Holi Spirityensaŋiŋde mata teŋ teŋ manaŋ nurtiŋ, irdebAl Kuruŋyen merebe igiŋ yeŋ biŋde matkeŋkela bebak titiŋ, irde Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ doyaŋ ird ird gote tareŋkame wayyeŋ go wor bikkeŋ kintiŋ al goreAl Kuruŋ harhok unyeŋbe epte ma matabuluŋ go tubul teŋ biŋ mulgaŋ hiyyeŋ.7 Niŋgeb megeŋ kura kigariŋ kateŋ bidairke biŋge igiŋ wor po forok yeke meteŋmiŋ al beleŋ yawaryeŋ go gwahade goyenpo, al kura Al Kuruŋ beleŋ det igiŋ untiŋgote igineŋ igiŋ wor po forok yirke al gobeguram irde tareŋ iryeŋ. 8 Munaŋ megeŋgobe yamuŋya det hirwaŋeŋ yaŋ po forokyiryeŋbe megeŋ igiŋ moŋ geb, megeŋ gotemiŋ al beleŋ karan urde yasuŋ ma tiyyeŋgwahade goyen po, al gwahade goyen worAl Kuruŋ beleŋ buluŋ iryeŋ.

9 Be, kadniniŋ yago, gwaha mat hayhaydirde hite gabe deŋ goyen mata goyenterma kunayiŋ yeŋ nurde heŋya ga dineŋ hite.Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋ titiŋ haŋgeb, kamebe hugiŋeŋ dawartek beleŋ pohaŋ. 10 Fudinde, Al Kuruŋbe al kura poigiŋ yirde kurabe buluŋ yirde ma yirdehiyen. Yeŋbe deŋ beleŋ yeŋ ge meteŋkuruŋ po teŋ haŋ goke biŋ sir ma yeŋhiyen. Irde yeŋ ge amaŋeŋ nurdeb alyabereyamiŋ faraŋ yurd yurd niŋ bada maheŋ faraŋ po yurde haŋ goke wor biŋ sirma yeŋ hiyen. 11 Niŋgeb deŋ kuruŋ goyenkame Al Kuruŋyen det igiŋ yawartek yeŋdoyaŋ heŋ haŋ goyen fudinde yawartekyeŋ megen gar heŋya kadtiŋ faraŋ yurdyurd niŋ hugiŋeŋ kurut yeŋ hinayiŋ yeŋnurde hite. 12 Irde asetiŋ yago kura beleŋmata teŋ hinhan goyen deŋ wor gwahadepo teŋ hiwoŋ yeŋ nurde hite. Mel gobe AlKuruŋ beleŋ kame detmiŋ duneŋ yeŋ biŋatitiŋ goke hekkeŋ nurde tetewoŋ po yeŋdoyaŋ heŋ heŋ niŋ piŋeŋ ma heŋ hinhan.Niŋgeb deŋ wor gwaha teŋ teŋ niŋ piŋeŋma heŋ hinayiŋ.

Page 375: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 6:13 372 Hiburu 7:9-10Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goke hekkeŋ

nurtek13Be, asetiŋ kuramata gwaha tiyyiŋ albe

Abraham. Al Kuruŋ beleŋ Abraham hittebiŋa tiyyiŋyabe al kura yeŋ folek kura hikedeŋe urde biŋa titek moŋ geb, yiŋgeŋ deŋeurde biŋa tiyyiŋ. 14Biŋa teŋyabe, “Fudindewor po guram girde saŋiŋ gireŋ. Niŋgebfoŋeŋge yago budam forok yeŋ hinayiŋ,”inyiŋ. 15 Irkeb Abraham go mere goteigineŋ niŋ doyaŋ heŋ heŋ ge piŋeŋ maheŋ doyaŋ po heŋ hinhin. Irdeb kuŋ kuŋkame gabe Al Kuruŋ beleŋ inyiŋ gwahadepo forok yiriŋ.

16 Be, albe kandukmiŋ kura pasi irniŋyeŋbe al hoyaŋ kura yeŋ folek goyen deŋeurde biŋa teŋ haŋyen. Irkeb kanduk gokekadom mohoŋde teŋ hinayiŋ gobe gogopo hubu hiyyeŋ. 17 Niŋgeb Al Kuruŋ woryiŋgeŋ deŋe urde biŋa teŋ hinhin. GogabAl Kuruŋ beleŋ yeŋ ge teŋ biŋa tiyyiŋ margore Al Kuruŋbe dufaymiŋ hoyaŋ ma irdehiyen goyen yeŋ beleŋ nurwoŋ yeŋbe gogoyiŋgeŋ deŋe urde biŋa teŋ hinhin.

18 Niŋgeb biŋa kura tareŋ po ire yeŋbeyiŋgeŋ deŋe urde teŋ hiyen. Biŋa teŋ teŋmata irawa Al Kuruŋ beleŋ titiŋ gobe usimoŋ geb, sorkok ma hiyyeŋ. Niŋgeb AlKuruŋ beleŋ detmiŋ igiŋ dunyeŋ yeŋnurdegoke doyaŋ hiniŋ yeŋ mata buluŋde matbusaharde Al Kuruŋ hitte watiŋ mar neŋgayenbe biŋa tiyyiŋ gore faraŋ durde tareŋdiryeŋ.

19 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ gwaha di-reŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goke hekkeŋ nurdedoyaŋ heŋ heŋ gobe aŋga temeyke hakwatanarke uŋkureŋde po hiyeŋ go gwahade,heŋ heŋniniŋ wor saŋiŋ po hiteke det kurabeleŋ buluŋ dirtek ma hite. Al Kuruŋbeleŋ gwahade diryeŋ gobe Yesu hitte matgwaha diryeŋ yeŋ nurde neŋbe Yesu niŋpo nurde hite. Yeŋ beleŋbe Al Kuruŋyenya balem bana gasuŋ himam wor po amiltolok gore po pet titiŋ goyen fole irde AlKuruŋ diliŋ mar hurkuriŋ. 20 Yeŋbe neŋge teŋ bikkeŋ bana goŋ yeŋ wa hurkuriŋ.Irdeb Melkisedekyen miŋde niŋ al heŋbepris buda gote kuruŋmiŋ heŋ hugiŋeŋmeteŋ teŋ hi.

7Pris buda gote kuruŋmiŋ Melkisedek

1 Be, Melkisedek gobe Salem taun kuruŋgoyenter niŋ doyaŋ al kuruŋ. Irdeb yeŋbeAl Kuruŋ tareŋmiŋ hende wor po goyendoloŋ ird ird mata doyaŋ al. Yeŋbe hakotAbrahambeleŋ fuleŋare kuŋnaŋa hoyaŋdeniŋ doyaŋ mar karkuwaŋ gasa yirke busa-harkeb detmiŋ yade mulgaŋ heŋ wakebguram irde tareŋ iryiŋ. 2 Irkeb Abrahambeleŋ fuleŋare kuŋ dawet yawaryiŋ kuruŋgoyen pota yirde buda 10 yirdeb budauŋkureŋbe yeŋ unyiŋ. Deŋe Melkisedekgote miŋbe “Mata huwak teŋ teŋ doyaŋal kuruŋ.” Munaŋ deŋem kura “Salemniŋ doyaŋ al kuruŋ” gote miŋbe “Al biŋyisikamde kamdere niŋ doyaŋ al kuruŋ.”3 Al gote miliŋya naniŋyabe gogo yeŋ mapo nurde hite. Irde asem yago miŋ gwahamat kura watiŋ, irde kawaŋ hiriŋ naluyakamyiŋ naluya wor bebakkeŋ moŋ. YeŋbeAl Kuruŋ Urmiŋ yara, hugiŋeŋ Al Kuruŋdoloŋ ird ird mata doyaŋ al hitiŋ.

4 Niŋgeb al gobe al dahade wor po yeŋdufay henayiŋ. Yeŋbe al deŋem turŋuŋyaŋ wor po geb, asetiŋ Abraham deŋ beleŋdeŋem yaŋ ineŋ haŋyen gore wor fuleŋarekuŋ dawet yawaryiŋ goyen yawaŋpota irdebuda 10 yirde buda uŋkureŋbe yeŋ unyiŋ.5 Gayenterbe Moseyen sabare yitiŋ gwa-hade po al dawetmiŋ yadeb buda 10 yirdebbuda uŋkureŋbe Liwai miŋde niŋ mar prishitiŋ goyen yuneŋ haŋyen. Liwai marbeIsrael mar bana goŋ niŋ po gega, Israel marbana goŋ hoyaŋbe Moseyen sabare yitiŋgoyen po gama irde detmiŋ goyen buda 10yirde buda uŋkureŋbe yeŋ yuneŋ haŋyen.6 Goyenpoga Melkisedekbe Liwai miŋdeniŋ al moŋ gega, Abraham beleŋ detmiŋbuda 10 yirde budauŋkureŋbeunyiŋ. IrkebAl Kuruŋ beleŋ yeŋ hitte biŋa tiyyiŋ alAbraham goyen Melkisedek beleŋ guramirde saŋiŋ iryiŋ. 7 Niŋgeb al kura tareŋmiŋyaŋ beleŋbe al hoyaŋ tareŋmiŋ bandegoyen guram yirde saŋiŋ yirde haŋyengobe nurde haŋ gogo.

8Liwaimarpris hitiŋ gobe al po gebkam-nayiŋ gega, Israel mar beleŋ detmiŋ potairde buda uŋkureŋ yuneŋ haŋyen. Goyen-poga Al Kuruŋyen asaŋde Melkisedekbekamyiŋ moŋ yitiŋ al goyen Abraham beleŋdetmiŋ pota irde buda uŋkureŋ unyiŋ.Niŋgeb Melkisedekbe Liwai mar pris hitiŋgote folek. 9-10 Irde hakotbe Liwai mar

Page 376: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 7:11 373 Hiburu 7:27ma forok yekeya Melkisedek beleŋ Liwaimar gote asem Abraham kinyiŋ. Goyagoyenbe Abraham beleŋ detmiŋ buda 10yirde buda uŋkureŋbe Melkisedek unyiŋ.NiŋgebAbrahambeleŋ go tiyyiŋ gobe asemweŋLiwaimar beleŋMelkisedek untiŋ yarahiriŋ.

11 Be, bikkeŋ Israel marbe Moseyensaba tamiŋ. Irde Moseyen sabarebe Liwaimar beleŋ pris meteŋ teŋ hinayiŋ yitiŋ.Goyenbe go meteŋ teŋ hinhan gore alyabereyat mata buluŋ halde pasi ma irdehinhan. Halde pasi irde hinhan manhanAl Kuruŋ beleŋ Liwai marte foŋeŋ kuraAronyen miŋde niŋ al po meteŋ goyenunwoŋ. Gega gwahade moŋ geb, al miŋhoyaŋ Melkisedekyen miŋde niŋ al gorewaŋ pris meteŋ tiyyeŋ yeŋ nurde hinhin.

12-14 Be, pris hoyaŋ wayyeŋ goke yeŋhityen al gobe Liwai mar al moŋ. Al gotemiŋde niŋ marbe Al Kuruŋyen ya balembana altare heŋ Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata go ma teŋ haŋyen. Gobe Doyaŋ AlKuruŋniniŋbe Yudayen miŋde mat wayyiŋgoke yeŋ hime. Gega Mosebe pris meteŋbeYudayen miŋde niŋ al beleŋ teŋ hinayiŋyeŋma tagalde hinhin. Goyenbe Liwai maral moŋ Yesu gore waŋ pris meteŋ goyentekeb Moseyen saba bikkek gote gasuŋmanaŋ saba gergeŋ beleŋ tiriŋ.

Pris gergeŋbe pris bikkek gote folek15 Be, saba gergeŋ gore Moseyen saba

bikkek gote gasuŋ teŋ teŋ gote miŋbe prishoyaŋ kura Melkisedek yara gore forokyekeb keŋkela wor po kawan forok yiriŋ.16 Al gore pris hiriŋ gobe Israel marteasemde saba bikkek bana goŋ yitiŋ go magama iryiŋ. Gwaha irtiŋeŋbe hugiŋeŋ heŋheŋ gote tareŋde pris hiriŋ. Hugiŋeŋ heŋheŋ gobe epte ma det kura beleŋ buluŋirtek hi. 17Niŋgeb pris hiriŋ al goke teŋbeAl Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Gebe Melkisedekyen miŋde niŋ al heŋ

hugiŋeŋ pris hayiŋ,” yitiŋ. Tikiŋ110:4

18 Niŋgeb gwahade goyen po, sababikkek gore gwaha gwaha tinayiŋ yitiŋgobe tareŋmiŋmoŋ, irde gore faraŋ durtekepte moŋ geb, Al Kuruŋ beleŋ saba bikkekgoyen teŋ siŋak beleŋ kiryiŋ. 19 Fudinde,Moseyen saba goreb epte ma det kura AlKuruŋ diliŋde wukkek iryeŋ. Niŋgeb Al

Kuruŋ beleŋ saba gergeŋ igiŋ wor po, Mo-seyen saba bikkek gote folek goyen dunyiŋ.Niŋgebneŋbe saba gergeŋgoyengama irdeAl Kuruŋ bindere igiŋ kutek.

20 Yesu Kristu pris meteŋ unyiŋ gobebikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋ deŋe urdebiŋa tiyyiŋ go po gama irde pris iryiŋ.Goyenbe pris hoyaŋ gokeb biŋa kura matiyyiŋ. 21 Yesu beleŋ pris hiriŋ goke muŋpo Al Kuruŋ beleŋ asaŋmiŋde gaha yiriŋ:“Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa teŋbe, ‘Gebe

hugiŋeŋ pris hayiŋ,’ inyiŋ.Irdeb meremiŋ goyen tubul ma tiyyeŋ,”

yiriŋ. Tikiŋ 110:422Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋ deŋe urdebiŋa tiyyiŋ goke teŋbeYesu goyenAl Kuruŋbeleŋ alya bereyamiŋ hitte biŋa gergeŋtiyyiŋ gote igineŋ fudinde wor po forokirtek al iryiŋ. Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋtiyyiŋ gobe biŋa bikkek gote folek wor po.

23 Be, Liwai marbe pris meteŋ go teŋhinhan gega, yeŋbe al geb kamde kuŋ hin-han. Irkeb Liwai mar hoyaŋ beleŋ meteŋgoyen teŋ hinhan. 24 Gega Yesube gwa-hader hiyeŋ al geb, pris meteŋ tiyyiŋ gobegwahader po teŋ hiyeŋ. 25Yesube gwahadegeb, Al Kuruŋya hugiŋeŋ haryen. Irde alyabereya faraŋ yuri yeŋ gusuŋaŋ irde hiyen,irdeb kame wor gwahade po teŋ hiyeŋ.Niŋgeb yeŋ beleŋ Al Kuruŋ hitte kuŋ kuŋbeleŋ kerd yunke yeŋ hitte kuŋ haŋ margoyen tumŋaŋ yade hiyen.

26 Yesu gobe Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋwor po uliŋde merem moŋ, irde matabuluŋ miŋmoŋ. Al Kuruŋ beleŋ yeŋyamata buluŋ maryabe hoyaŋ muŋ wor poiryiŋ. Irdeb Al Kuruŋ hire gorbe deŋemyaŋ kuruŋ wor po iryiŋ. Niŋgeb neŋbe prisbuda gote kuruŋmiŋ gwahade gore faraŋdurwoŋ yeŋ nurde hite.

27Liwaimar prismeteŋ teŋhaŋmar gotekarkuwaŋmiŋ gobe yiŋgeŋde mata buluŋniŋ wa gise haŋka Al Kuruŋ galak irniŋyeŋ dapŋa gasa yirde kumga teŋ haŋyen.Gwaha teŋ gab al hoyaŋde mata buluŋniŋ wor gwaha po teŋ haŋyen. GoyenbeYesube alya bereya megen haŋ kuruŋ gotemata buluŋ niŋ teŋ yiŋgeŋ Al Kuruŋ galakirhem yeŋ wawuŋ uŋkureŋ gogo po ku-ruse hende kamyiŋ. Irde sopte gwaha matiyyeŋ.

Page 377: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 7:28 374 Hiburu 9:228 Be, Moseyen saba gama irde pris buda

gote karkuwaŋmiŋ heŋ haŋyen mar gobemata buluŋ miŋyaŋ. Goyenpoga Al Kuruŋbeleŋ yiŋgeŋ deŋe urde biŋa tiyyiŋ goyengama irde pris hiriŋ al Al Kuruŋ Urmiŋgobe keŋkela wor po pris meteŋ goyen teŋpasi iryiŋ.

8Yesube pris buda gote kuruŋmiŋ

1 Be, mere gwahade teŋ hite gote miŋwor pobe gahade: neŋbe pris buda gote ku-ruŋmiŋ goyenniniŋ yaŋ hite. Yeŋbe Al Ku-ruŋ saŋiŋmiŋhendewor pohitte hurkuriŋ,irde Doyaŋ Al Kuruŋ heŋ ketalmiŋde hi.2 Irde gorbe gasuŋ himamde hurkuŋ AlKuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ irde hi.Gor niŋ gasuŋ himam fudinde wor po gobeDoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ po ga irtiŋ, megengar niŋ mar beleŋ ma irtiŋ.

3 Be, megen niŋ pris buda gotekarkuwaŋmiŋbe Al Kuruŋ det galak irdedapŋa gasa yirde kumga teŋ doloŋ irdird meteŋ niŋ basiŋa yirde meteŋ goyenyuneŋ haŋyen. Niŋgeb nende pris budagote kuruŋmiŋ Yesu wor det kura Al Kuruŋgalak irtek go miŋyaŋ po hiyeŋ. 4 Munaŋmegen garbe pris beleŋ Moseyen sabareyitiŋ go po gama irde det Al Kuruŋ galakirde haŋyen. Niŋgeb Yesu gobe megen garhi manhan pris ma hewoŋ.

5 Goyenbe megen gar niŋ prisbe AlKuruŋyen ya balem megen hi bana goŋhurkuŋbe Al Kuruŋ doloŋ irde haŋyen. Yabalemmegenhi gobe ya balem fudindeworpo Al Kuruŋyen gasuŋde hi gote tuŋaŋeŋpo. Niŋgeb Mose beleŋ Al Kuruŋ doloŋird ird niŋ sel ya ireŋ tike Al Kuruŋ beleŋ,“Dugure gor geya heŋbe ya balem gikalagirmiŋ goyen keŋkela po nurdeb go pogama irde sel ya goyen irayiŋ,” ineŋ bebakiryiŋ. 6 Goyenpoga Yesube meteŋ igiŋhoyaŋ wor po goyen tiriŋ. Meteŋmiŋbemegen niŋ pris beleŋ saba bikkek gamairde meteŋ teŋ haŋyen gote folek wor po.Yesube alya bereyamiŋ ge teŋ Al Kuruŋhitte kuŋbe Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋtitiŋ goyen tareŋ po irde gote igineŋ forokirde hi. Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋ titiŋgote igineŋbe kuruŋ, munaŋ biŋa titiŋbikkek gote igineŋbe kuruŋ moŋ. Niŋgeb

Yesuyen meteŋbe gogo megen niŋ prisyenmeteŋ folek wor po.

7 Be, Al Kuruŋ beleŋ hakot biŋa tiyyiŋgoyen keŋkelak wor po manhan sopte biŋagergeŋ ma tiwoŋ.

8 Gega biŋa tiyyiŋ bikkek goyen al beleŋkeŋkelama gama irde hikebAl Kuruŋ beleŋyeneŋbe gaha yiriŋ:“Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gaha yiriŋ:‘Nurnaŋ ko! Nalu kura forok yiyyeŋ.Goya goyenbe Israel marya Yuda marya

hitte biŋa gergeŋ tiyeŋ.9 Biŋa gergeŋ tiyeŋ gobe bikkeŋ asem yago

Isip naŋare mat yukuŋ hinhemgoyenter yeŋ hitte biŋa timiriŋ gogwahade moŋ.

Gomar gobe biŋa teŋya yinmiriŋ goyenmagama irde hinhan geb,

ne wor yeneŋ wasak teŋ harhokneyunmiriŋ,’ gwaha yiriŋ.

10 Irde Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ sopte yiriŋ.‘Kame kurabe Israel mar hitte biŋa teŋbe

gaha yireŋ:Dufaymiŋde sabane kerde biŋde

kayeŋ.Irdeb nebe yende Al Kuruŋ heweŋ,

irke yeŋbe nere alya bereyahenayiŋ.

11 Irdeb al deŋem yaŋya deŋem moŋyagoyen tumŋaŋ ne niŋ nurde hi-nayiŋ.

Niŋgeb kadomya tayŋeŋ yagoya kuragoyen Doyaŋ Al Kuruŋ nurd unnaŋyeŋ saba yirtek ma hinayiŋ.

12 Nebe mata buluŋmiŋ halde yuneŋ.Irdeb sopte mata buluŋmiŋ ge ma po

nureŋ, “gwaha yiriŋ.” Yeremaia31:31-34

13 Be, Al Kuruŋ beleŋ mere gwahade ku-ruŋ tiyyiŋ gobe “biŋa gergeŋ” inyiŋ. Irkebhakot biŋa tiyyiŋ gobe buluŋ hiriŋ. Niŋgebbiŋa bikkek gobe heŋ ga moŋ bana kuyeŋ.

9Biŋa bikkekde niŋ mata

1 Be, Al Kuruŋ beleŋ hakot Israel marteasem yagot diliŋde biŋa kuruŋ tiyyiŋ gobanabe Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata niŋyitiŋ. Irde Al Kuruŋyen ya balem al beleŋirtiŋ goke manaŋ yitiŋ. 2 Al Kuruŋyenya balem gobe sel po irtiŋ. Ya banagoŋ gasuŋ kurhan meheŋ beleŋbe hulsi go

Page 378: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 9:3 375 Hiburu 9:14hende yerde yusuŋ yurde haŋyen kutumyaaltaya kura gor hinaryum. Irkeb gise haŋkaalta go hende beret yerde hinhan. Detgo hinhan gasuŋ gobe “Gasuŋ Himam”ineŋ haŋyen. 3 Irde gasuŋ go harhokdebe“Gasuŋ Himam Wor Po,” ineŋ haŋyengoyen hinhin. Gasuŋ iraw go kahaltebeamil tolok wor po gore gasuŋ iraw goyenkahalte giŋ yitiŋ hinhin. 4 Gasuŋ HimamWor Po bana goŋbe det gahade hinhan:det hamiŋ kusamuŋ Al Kuruŋ niŋ kumgateŋ uneŋ uneŋ gasuŋ alta gol hora beleŋpo irtiŋyabe Biŋa Teŋ Teŋ Bokisya.* Bokisgo wor gol hora parwek halgayiŋ wor poirde gore po aw urtiŋ goyen hinhin. Bokisgo biŋ banabe hora beleŋ kuwe dirŋeŋirtiŋ go biŋdebe biŋge kura “mana” ineŋhaŋyen goyen goŋ hinhin. Irde Aronyengenuŋ sopte ituŋ hitiŋ goyabe hora parwekirawaya Al Kuruŋ beleŋ sabamiŋ kaŋ Moseunyiŋ goyen Bokis biŋde goŋ hinhan.

5 Al Kuruŋyen miyoŋ deŋem Serubimyineŋ haŋyen gote toneŋ irawabe Bokisgote awmiŋ hende heŋ tapeŋ yisaŋ hitiŋhinaryum. Serubim gobe Al Kuruŋ deŋemturŋuŋ yaŋ wor po goyen kawan ird irdmiyoŋmiŋ. Goyenbe haŋkab det kuruŋgoke keŋkela ma momoŋ direŋ.

6 Be, ya bana goŋ niŋ dawet kuruŋ gobgwahade po gasuŋeŋyaŋ yirtiŋ hikeb prisbeleŋ gasuŋ himammeheŋde niŋ bana goŋgise haŋka hurkuŋ Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata teŋ hinhan. 7 Gega damam damamwawuŋ uŋkureŋde po pris buda gote ku-ruŋmiŋ po ga gasuŋ himam wor po banagoŋ hurkuŋ hinhin. Goyenbe mali mali mahurkuŋ hinhin. Yiŋgeŋde mata buluŋya alhoyaŋ beleŋ ma nurde heŋya mata buluŋtitiŋ goyen halde yunwoŋ yeŋ dapŋa darigoyen teŋ gasuŋ himam wor po biŋde goŋhurkuŋ hinhin.

8 Pris beleŋ gwaha teŋ hinhan gobegasuŋ himammeheŋde niŋ goyenmiŋmoŋmanhan Gasuŋ Himam Wor Pore hurkuŋhurkuŋ beleŋ kawan forok yewoŋ yeŋ HoliSpirit beleŋ dikala dirde hi. 9 Gasuŋhimam meheŋde niŋ gobe gayenter niŋmata gote tuŋaŋeŋ. Pris beleŋ Al Kuruŋdoloŋ ird ird mata gama irde det galak

irde dapŋa gasa yirde kumga teŋ hinhangega, mata teŋ hinhan kuruŋ gore melgote biŋ goyen Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋma yirde hinhin. 10 Al Kuruŋ doloŋ irdird mata bikkek gwaha teŋ hinhan marbebiŋgeya dapŋaya irde feya damiŋbe igiŋnetek munaŋ damiŋbe epte ma netek gotesaba gama irde hinhan. Irde yiŋgeŋ uliŋsope yird yird mata kurayen kurayen poteŋ hinhan. Al Kuruŋ beleŋ nalu kiryiŋgoyen ma forok yeŋ hikeyabe mata goyenpo teŋ hinhan. Gega mata gobe biŋ wukirde irde niŋ moŋ, uliŋ sope irde irde niŋpo teŋ hinhan.

Yesu Kristuyen dari11 Goyenbe Yesu Kristube mata igiŋ

bikkeŋ forok yitiŋ gar haŋ gote pris budagote kuruŋmiŋ heŋ wayyiŋ. Irdeb gasuŋhimam fudinde wor po wukkek al beleŋma irtiŋ bana goŋ hurkuriŋ. Gasuŋ himamgote tareŋmiŋbehoyaŋ,megenhi gwahademoŋ, gote folek wor po. Gasuŋ himamgobe megen gar ma hi. 12 Be, yeŋbe neŋge teŋ Al Kuruŋ hiyende gor gasuŋ himamgoyen bana hurkuriŋ. Goyenbe wawuŋuŋkureŋde po hurkuriŋ. Irde hurke yeŋyamemeya bulmakawdirŋeŋyat darima yadehurkuriŋ. Gwahade yarabe dumulgaŋ teŋhugiŋeŋ Al Kuruŋyen alya bereya dire yeŋdarim wok irde kuruse hende kamyiŋ.Niŋgeb mata gwahade tiyyiŋ goke GasuŋHimam Wor Po bana darim teŋ hurkuriŋyihim gago.

13 Munaŋ Al Kuruŋ beleŋ alyen matabuluŋ halde yunwoŋ yeŋbe pris beleŋmemeya bulmakawyat dariya, irde bul-makaw bere foŋeŋ kumga tike wor yitiŋtupimiŋ goyen yade al hereŋ yutiriŋ teŋhinhan. Irke goreb uliŋde wukkek yirdehinhin. 14 Gega Yesu Kristuyen daribedapŋa dari gote folek. Yeŋbe mata bu-luŋ muŋ kuram moŋ. Niŋgeb Holi Spirithugiŋeŋ hitiŋ gote saŋiŋdebe yiŋgeŋ AlKuruŋ galak irhem yeŋ kamyiŋ. Niŋgebdarimiŋ gore ulniniŋ siŋare ga po ma wukiryiŋ. Ulniniŋya bininiŋya goyen tumŋaŋhalde wuk diryiŋ. Gwahade niŋgeb AlKuruŋ tubul teŋ gisaw kutek mata buluŋbeyubul po titek. Gogab Al Kuruŋ gwahader

* 9:4: Gol alta det hamiŋmiŋyaŋ kumga teŋ teŋ gasuŋ gobe amil Gasuŋ HimamWor Po bana hurkuŋ hurkuŋ binderewor po hinhin geb, gobe Gasuŋ HimamWor Po biŋde hi yeŋ nurde hinhan.

Page 379: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 9:15 376 Hiburu 10:1hitiŋ go po gama irde yeŋ ge po meteŋteŋ hitek. 15 Goke teŋbe Yesu Kristubealya bereyamiŋ ge teŋ Al Kuruŋ hitte kuŋAl Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋ titiŋ goyentareŋ irde gote igineŋ forok ird ird alhiriŋ. Yeŋbe alya bereya Al Kuruŋ beleŋhaŋkapya biŋa tiyyiŋ goyen bana heŋmatabuluŋ teŋ hinhan goyen halde yunhem yeŋkamyiŋ. Gwahade geb alya bereya Al Ku-ruŋ beleŋ basiŋa yirde hoy yiryiŋ marbe AlKuruŋ beleŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ detmiŋgoyen yunyeŋ. Irkeb Al Kuruŋya hugiŋeŋhinayiŋ.

16-17 Be, al kura kameŋ yeŋ nurdeyabdiriŋmiŋmiŋ hitte kammeke gab gwahagwaha tinayiŋ yinyeŋ. Goyenbe meretiyyeŋ gobe kamke po gab dirŋeŋ weŋbeleŋ mere go gama irnayiŋ. Niŋgeb alkura kameŋ yeŋya mere titiŋ gobe al gokamke gabmeremiŋ goyen pel ma irde yeŋyiyyeŋ go po gama irnayiŋ. 18 Gwahadegoyen po bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋgoyen Israelmar beleŋ gama irnayiŋ yeŋbeal kamtiŋeŋbeMose beleŋdapŋa gasa yirkekamamiŋ gogo. 19 Irdeb meheŋde worpo Mose beleŋ asaŋde Al Kuruŋyen sabakatiŋ kuruŋ goyen al buda goyen kapyaŋheŋ yunyiŋ. Irde gab bulmakaw foŋeŋyamemeyat dari yade feya suluk yiryiŋ. Irdebsipsip wuyŋeŋ bukkeŋ irtiŋ goya hisophe haniŋ yuwalŋeŋ miŋyaŋ goyen yadebdariya feya suluk irtiŋ bana goŋ uliŋ yiryiŋ.Irdeb Al Kuruŋyen mere katiŋ asaŋ gohende utiriŋ teŋ alya bereya uliŋde worgwaha po yirde tukuriŋ. 20 Dari go utiriŋteŋ yuneŋ heŋyabe, “Gabe saba deŋ beleŋgama irnayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋatiyyiŋ goyen tareŋ ird ird dari geb,” yinyiŋ.21 Irdeb yiryiŋ gwahade po, ya balemyaya bana goŋ Al Kuruŋ doloŋ ird irddeniŋ dawetya goyen hereŋ wor utiriŋ teŋtukuriŋ. 22 Moseyen sabareb det kura AlKuruŋ diliŋde wukkeŋ irtekbe dari beleŋpo gab wukkeŋ iryeŋ yitiŋ. Gwaha irtekdetbe budamwor po. Niŋgeb dapŋamaykedari wok yeke wor wor gab Al Kuruŋ beleŋalya bereyat mata buluŋ halde yunyeŋ yi-tiŋ.

Yesu beleŋ mata buluŋniniŋ halde duneŋyeŋ darim wok irde kamyiŋ

23 Be, megen gar niŋ ya balemya detbana goŋ niŋya kuruŋ gobe Al Kuruŋyengasuŋde gor niŋ tuŋaŋeŋpo. Niŋgeb dapŋadari gore gab igiŋ halde wuk yiryeŋ gega,Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ ya balemya detbana goŋ niŋyabe dapŋa dari gore eptema halde wuk yiryeŋ. Dari kura dapŋadari gote folek wor po gore gab epte haldewuk yiryeŋ. 24 Niŋgeb Yesu Kristu beleŋdarimiŋ wok irde kamyiŋ. Yeŋbe gasuŋ hi-mam fudinde wor po gote tuŋaŋeŋ megengar hi al beleŋ irtiŋ bana goŋ ma hurkuriŋ.Gwahade yarabe Al Kuruŋ hitte hurkuriŋ.Niŋgeb haŋka gayenbe neŋ faraŋ durddurd niŋ teŋbe Al Kuruŋ diliŋ mar hi.25 Munaŋ megen niŋ pris buda gote ku-ruŋmiŋbe yiŋgeŋde dari moŋ, dapŋa darigoyen yade damam damam gasuŋ himambana hurkuŋ hiyen. Goyenbe Yesu Kris-tube yiŋgeŋ galak irde wawuŋ budam makamyiŋ. 26 Wawuŋ uŋkureŋ kamde alyenmata buluŋ halde pasi ma iryiŋ manhan AlKuruŋ beleŋ al yiryiŋde mat mata buluŋhalde halde niŋ teŋ megen gar wawuŋbudam forok yeŋbe uliŋmisiŋ kateŋ kamdetebaŋ teŋ hiwoŋ. Goyenbe gwaha matiyyiŋ. Gwaha titŋeŋbe mata buluŋ haldepasi ird ird niŋ Al Kuruŋ hitte yiŋgeŋ galakirde kameŋ yeŋ nalu funaŋ beleŋ heŋ higayenter megen gar wawuŋ uŋkureŋ poforok yiriŋ.

27 Albe wawuŋ uŋkureŋ po kamnayiŋ,sopte ma kamnayiŋ. Goyenbe go kamerebmerere huwarke Al Kuruŋ beleŋ al igiŋma buluŋ goyen pota yiryeŋ. 28 Niŋgebgwahade po Yesu Kristu manaŋ al bu-dam gote mata buluŋ yad siŋa yire yeŋwawuŋ uŋkureŋ yiŋgeŋ Al Kuruŋ galakirde kamyiŋ. Irdeb kame sopte wayyeŋ.Goyenbe goyenterbe alyen mata buluŋhalde halde niŋ ma wayyeŋ. Gwahatitŋeŋbe yeŋ ge doyaŋ heŋ haŋmar yumul-gaŋ teŋ teŋ niŋ wayyeŋ.

10Saba bikkek gama irde Al Kuruŋ galak irtek

gobe miŋ miŋmoŋ1 Be, Moseyen sababe det igiŋ kura kame

wanayiŋ gote toneŋ po, det fudinde Al Ku-ruŋ hitte haŋ goyen moŋ. Niŋgeb sabamiŋgama irde damamdamamdapŋa gasa yirdeAl Kuruŋ doloŋ ird ird mata goyen po teŋ

Page 380: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 10:2 377 Hiburu 10:22tebaŋ teŋ hinayiŋ gega, mata goreb AlKuruŋ doloŋ irniŋ yeŋbe yeŋ hitte waŋhaŋ mar goyen epte ma mata buluŋmiŋhalde pasi iryeŋ. 2 Gwahade moŋ kenemsaba bikkek gama irde Al Kuruŋ galak irdehaŋ mar gobe goyare po hugiŋeŋ matabuluŋ miŋmoŋ wukkeŋ hitiŋ geb, matabuluŋ tihit yeŋ matamiŋ goke kandukŋeŋma nurwoŋ. Irdeb saba bikkek gama irdeAl Kuruŋ galak ird ird mata goyen badahewoŋ. 3-4 Gega bulmakawya memeyatdari beleŋ alyen mata buluŋ epte ma haldeyuntek. Niŋgeb dapŋa gasa yirde darimgoyen teŋ al hereŋ utiriŋ teŋ haŋyen gobemata buluŋmiŋ bebak yird yird meteŋ poteŋ hi.

5 Niŋgeb Yesu Kristu megen gar waŋbeAl Kuruŋ gaha inyiŋ:“Gebe al beleŋ ge niŋ teŋ dapŋa gasa yirde,

det galak nirwoŋ yeŋmanurde hin-han.

Niŋgeb meteŋge teŋ teŋ niŋ ne gago alnirariŋ.

6 Gebe al beleŋ dapŋa kumga teŋ galakgirde,

kurab mata buluŋ halde halde niŋgalak girde haŋyen goke amaŋeŋma nurde hinhan.

7 Irkeb ne beleŋ, ‘Al Kuruŋ, ga nena!Asaŋde yitiŋ gwahade po dufaygegama ire yeŋ wayhem,’ ginmiriŋ,”yitiŋ hi. Tikiŋ 40:6-8

8 Yesube meheŋdeb, “Gebe al beleŋ geniŋ teŋ dapŋa gasa yirde, det galak girde,dapŋa kumga teŋ galak girde, kurab matabuluŋ hal hal niŋ galak girwoŋ yeŋ manurde hinhan. Gwaha gird gird niŋamaŋeŋ ma nurde hinhan,” yiriŋ. AlKuruŋ galak ird ird mata gwahade gobeMoseyen sabare yitiŋ gega, Al Kuruŋbegoke ma nurde hinhin. 9 Irdeb Yesubeleŋ basaŋ heŋbe, “Al Kuruŋ, ga nena!Nebe dufayge gama ire yeŋ wayhem,”yiriŋ niŋgeb, Yesube mere kame tiyyiŋgwahade po mata gergeŋ forok ire yeŋbemeheŋde galak mata bikkek niŋ yiriŋ gobepel iryiŋ. 10 Yesu Kristube gwaha matwawuŋ uŋkureŋde gog po yiŋgeŋ Al Kuruŋgalak iryiŋ. Irkeb gore po neŋbe Al Kuruŋdiliŋde wukkeŋ hitiriŋ.

11Moseyen saba gama irde naŋkahalmiŋnaŋkahalmiŋ pris beleŋ tumŋaŋ huwarde

altare dapŋa gasa yirde Al Kuruŋ galakirde mata buluŋ halde halde meteŋ teŋtebaŋ po teŋ haŋyen. Gega dapŋa darimgore mata buluŋ epte ma halde siŋa irtekhinhin. 12 Goyenbe Yesube alyen matabuluŋ halde yunke goyare po hubu hiyyeŋyeŋ nurdeb wawuŋ uŋkureŋde yiŋgeŋ AlKuruŋ galak irde kamyiŋ. Irdeb Al Kuruŋhitte hurkuŋ haniŋ yase beleŋ keperdeDoyaŋ Al Kuruŋ hiriŋ. 13 Irdeb asogomiŋyago yawaŋ kahaŋ miŋde yufurka teŋ teŋnalu niŋ doyaŋ heŋ hi. 14 Yeŋbe wawuŋuŋkureŋde yiŋgeŋ teŋ Al Kuruŋ niŋ galakiryiŋ geb, alya bereyamiŋ goyen Al Ku-ruŋ diliŋde al wukkeŋ yirtiŋ mar goyenhugiŋeŋ buluŋmiŋ kuram moŋ yiryiŋ.

15 Holi Spirit wor goke meheŋde gahayitiŋ Al Kuruŋyen asaŋde hi:16 “Ne Doyaŋ Al Kuruŋ gareb gaha yeŋ

hime:Kame nalu goyenter mel go hitte biŋa ku-

ruŋ teŋbe gaha yineŋ:Nebe dufaymiŋ bana sabane kereŋ, irde

biŋde kayeŋ,” yitiŋ hi. Yeremaia31:33

17 Irde Holi Spirit gore sopte gaha yiriŋ:“Nebe mata buluŋmiŋ halde yuneŋ.Irdeb sopte mata buluŋmiŋ ge ma po

nureŋ,” gwaha yitiŋ. Yeremaia 31:3418 Niŋgeb yitiŋ gwahade po, mata buluŋhalde pasi irtiŋde gorbe sopte mata buluŋhal hal goke dapŋa gasa yirde Al Kuruŋ niŋgalak ird ird mata gobe ma po hiyeŋ.

Yul ma yetek, saŋiŋ po hetek19Niŋgeb, kadne yago, Yesu beleŋ neŋ ge

teŋ darimiŋ wok irde kamyiŋ goke GasuŋHimam Wor Po Al Kuruŋ hire gor kafurama heŋ igiŋ hurkutek hite. 20Yesu kamyiŋgobe Gasuŋ Himam Wor Po bana hurkuŋhurkuŋ beleŋ pet titiŋ amil goyen erekyiriŋ go gwahade goyen. Niŋgeb neŋ gayenAl Kuruŋya hugiŋeŋ hitek beleŋ gergeŋwor po goyen kerd dunyiŋ.

21 Irdeb al kura Al Kuruŋyen ya balemgoyen doyaŋ irde hi al gobe neŋ hitte hi.Yeŋbe pris buda gote kuruŋmiŋ fudindewor po, megen gar niŋ moŋ. 22 Niŋgebneŋbe bininiŋde mat fudinde wor po yeŋge hekkeŋ nurdeb Al Kuruŋ hitte kutek.Neŋbe Yesuyen dari teŋ bininiŋde utiriŋtitiŋ, irde fe wukkek beleŋ mata bu-luŋniniŋ haltiŋ geb, bininiŋde wukkeŋwor

Page 381: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 10:23 378 Hiburu 11:3po nurde hite. Niŋgeb Al Kuruŋ hitte kuŋkuŋ niŋ kama ma heŋ hitek.

23 Irde neŋ hitte biŋa tiyyiŋ al gobeyiriŋ gwahadepo fudinde tiyyeŋ geb, dufaybudamma heŋbe yeŋ ge hekkeŋ nurde hiteyeŋ hityen goyen tareŋ po tanarde hitek.24 Irde kadniniŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋyuneŋya mata igiŋ teŋ teŋya goke kurutyeŋ hitek yeŋ kadom tareŋ gird teŋ hitek.25 Irde al kura marbe gabu teŋ teŋ niŋbada heŋ haŋyen gega, neŋbe gwaha mateŋ hitek. Gabu teŋbe kadom saŋiŋ girdteŋ hitek. Haŋka gayenbe yeŋ mulgaŋ heŋwaŋ waŋ nalu binde heŋ hi geb, gabu heŋkadom tareŋ gird teŋ teŋ mata gobe saŋiŋpo irtek.

26 Munaŋ Al Kuruŋyen mere fudindenurd nurd ga mata buluŋ teŋ teŋ niŋ badama hetekbe det hoyaŋ kura mayke kamkeAl Kuruŋ galak irde mata buluŋ goyenhaltek belŋeŋbe hubu wor po. 27 Al kuragwaha tinayiŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ gotemuruŋgem kafuram wor po yunkeb kakbeleŋ Al Kuruŋ asogo irtiŋ mar kumgayiryeŋ goke po doyaŋ henayiŋ. 28Moseyensabarebe al kura sabamiŋ ma gama ir-tiŋ al gobe al irawa ma karwo beleŋ algote mata buluŋ goke merere huwardetagalkeb al goyen buniŋeŋ ma irde maykekamyeŋ yitiŋ geb, gwaha teŋ haŋyen.29Moseyen saba uliŋ goke wor al gwahadeyirde haŋyen. Niŋgeb al kura Al KuruŋUrmiŋ harhok uneŋ sukal irde hi al gobedaha iryeŋ? Al gobe Al Kuruŋ biŋa kuruŋtiyyiŋ goyenYesu beleŋ gama irde dariwokirde kamyiŋ gore po al wukkeŋ hiriŋ gega,Yesu darim wok irde kamyiŋ goyen teŋkari kari irde hi irde Holi Spirit al buniŋeŋyirde igiŋ igiŋ yirde hiyen al goyen sukalirde hi geb, gotemuruŋgembuluŋ kafuramwor po goyen tiyyeŋ. 30 Goke teŋbe AlKuruŋ beleŋ Urmiŋ gaha inyiŋ: “Al kuratehaniŋ wol heŋ heŋ matabe nere geb, nebeleŋ ga haniŋ wol heweŋ,” inyiŋ. Irdesopte gaha yiriŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ goyen merem yaŋ yiryeŋ,”yiriŋ. Neŋbe gwaha yiriŋ al goyen nurduneŋ hityen. 31 Al Kuruŋ gwahader hi-tiŋ beleŋ gwaha yiriŋ geb, yende beararbana hitek gobe kafuramwor po yeŋ nurdehime.

32 Niŋgeb haŋkapya Al Kuruŋyen merefudinde hulsi yara go nurde dahade hin-han goke dufay henayiŋ. Deŋbe kandukkurayen kurayen yeneŋ hinhan gega, tareŋpo heŋ hinhan. 33 Kurarebe dukuŋ al budakuruŋ diliŋ mar sukal dirde, muduneŋhinhan. Irde kurarebe al kura kandukgwahade yeneŋ hinhan marya heŋ yeŋyatumŋaŋ kanduk bana hinhan. 34 Deŋbe alkoyare heŋ kanduk yeneŋ hinhanmar gokebitiŋ misiŋ nurde faraŋ yurde hinhan. Irdeasogo dirde hinhan mar beleŋ samuŋtiŋgoraŋ dirde hinhan gega, samuŋtiŋ megengar niŋ moŋ, hugiŋeŋ hinayiŋ go miŋyaŋyeŋ nurde hinhan. Niŋgeb megen niŋsamuŋtiŋ goraŋ dirtiŋ goke ma nurdeamaŋ heŋ hinhan.

35 Niŋgeb, kanduk dahade kura keneŋhinayiŋ gega, Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurtiŋgoyen tubul ma po tinayiŋ. Gote mu-ruŋgembe igiŋ wor po, irde kuruŋ worpo. 36 Niŋgeb det igiŋ goke doyaŋ heŋbearaŋeŋ yul yeŋ bada ma henayiŋ. GogabAl Kuruŋyen dufay gama irde meteŋ teŋbeyeŋ beleŋ detmiŋ duneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋgoyen tenayiŋ. 37 Yeŋbe heŋ ga moŋwayyeŋ goke gahade katiŋ:“Al wayyeŋ yitiŋ al gobe wayyeŋ.Waŋ waŋ nalumiŋ siŋgir ma iryeŋ.38 Delner al huwak gobe ne niŋ hekkeŋ

nurde hinayiŋ.Gega al kura nubul tiyyeŋ al gokeb amaŋeŋ

ma nurd uneŋ,” yiriŋ. Habakuk2:3-4

39 Niŋgeb neŋbe dufayniniŋ sorkok heŋ AlKuruŋ tubul teŋ kuŋ buluŋ hetekmarmoŋ.Gwahade yarabe yeŋ ge hekkeŋ nurdebyeŋya hugiŋeŋ hitek mar.

11Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurtek

1 Be, al kura Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdehaŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ det kura yuneŋyeke goke doyaŋ heŋyabe fudinde wor podunyeŋ go yeŋ nurde ga haŋyen. Irdedet kura diliŋde ma yintiŋ gega, Al Kuruŋbeleŋ goke yitiŋ geb, det gobe fudindehi yeŋ dufay budam ma heŋ haŋyen.2 Asininiŋ yagobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde hinhan. Irkeb goke Al Kuruŋ beleŋdiliŋde igiŋ wor po yeneŋ hinhin. 3NeŋbeAl Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hite. Niŋgeb

Page 382: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 11:4 379 Hiburu 11:19megeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ gayenyeŋ beleŋ mohoŋde po yeke forok yamiŋgoyen bebak teŋ hityen. Irde det kuruŋgabe det kura dilniniŋde yeneŋ hite garema yiryiŋ yeŋ nurde hityen.

4 Be, Abelbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdehinhin. Niŋgeb yeŋ beleŋ Al Kuruŋ niŋgalak iryiŋ gobe igiŋ wor po, itiŋ Keinyenfolek. Niŋgeb Al Kuruŋbe det Abel beleŋgalak iryiŋ goke amaŋeŋ nurhem yiriŋ.Irdeb Abel beleŋ yeŋ ge hekkeŋ nurde hin-hin goke al huwak inyiŋ. Abelbe kamyiŋgega, yeŋ beleŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdehinhin mata gobe gayenter wor neŋ beleŋgama irtek mata hi.

5 Be, Enokbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdehinhin. Niŋgeb diliŋ gergeŋ hikeya AlKuruŋ beleŋ yiŋgeŋ hitte tukukeb bemelpo bana kuriŋ. Irkeb al kura uliŋ hakwamgo ma po kenamiŋ. Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde hinhin goke Al Kuruŋ beleŋ diliŋdeigiŋ wor po kinyiŋ. 6 Fudinde, al kura AlKuruŋ niŋ hekkeŋ ma nurde hi al gobeAl Kuruŋ beleŋ matamiŋ goke amaŋeŋ manurde hi. Niŋgeb Al Kuruŋ hitte kuŋ haŋmarbe Al Kuruŋbe hi goyen fudinde yeŋnurde hinayiŋ. Irde yeŋ ge sari kerdenaŋkeneŋ haŋ mar gobe Al Kuruŋ beleŋgote muruŋgem igiŋ yunyeŋ goyen worfudinde yeŋ nurde ga hinayiŋ.

7 Be, Noabe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdehinhin. Niŋgeb kame mata forok yiyyeŋgoke Al Kuruŋ beleŋ inke nurdeb meremiŋpo gama iryiŋ. Irdeb hakwa kuruŋ worpo kura irdeb diriŋmiŋmiŋ goyen dahakamnak yeŋ hakwa bana goŋ yiryiŋ. Yeŋbeleŋ mata gwaha tiyyiŋ goreb goyenterniŋ alya bereyat mata buluŋ kawan yikalayiryiŋ. Irkeb Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdehaŋyenmar Al Kuruŋ beleŋ al huwak yineŋhiyen gwahade po, yeŋwor al huwak inyiŋ.

8 Be, Abrahambe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde hinhin. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ hoyirde naŋa kura kame yende hiyyeŋde gorkwayiŋ inke kuriŋ. Yeŋbe naŋa gor yeŋma nurde hinhin gega, naŋamiŋ tubul teŋkuriŋ. 9 Abrahambe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde hinhin. Niŋgeb naŋa kura Al Kuruŋbeleŋ uneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ naŋare gorkuriŋ gega, albak heŋ kuŋ hitiŋ yara hin-hin. Naŋa gobe kame urmiŋ Aisakya asemYekopyat naŋa hiyyeŋ gega, tumŋaŋ albak

hitiŋ yara dapŋa sikkeŋ beleŋ po ya irtiŋdeheŋ kuŋ hinhan. 10 Abrahambe megengar niŋ taun niŋ ma nurde hinhin. Yeŋbetaun kura eptemabuluŋheŋhugiŋeŋhitekgoyen goke po nurdeb naŋamde goyen al-bak yara heŋ kuŋ hinhin. Taun hugiŋeŋhitek gobe Al Kuruŋ beleŋ po gwaha gwahaireŋ yeŋ dufay heŋbe iryiŋ.

11 Be, Abrahambe alik buluŋ wor pohiriŋ, irde berem Sara manaŋ diriŋ kawaŋkertek ma hiriŋ. Goyenbe Abraham go AlKuruŋbe biŋa tiyyiŋ gwahade po forok irdenunyeŋ yeŋ yeŋ ge hekkeŋ nurde hinhin.Niŋgeb Sara gob biŋ heŋ diriŋ al diriŋkawaŋ kiryiŋ. 12 Al go alik buluŋ wor poeptema diriŋmiŋyaŋ hetek gega, yeŋ hittemat al budam wor po fuful tiyyiŋ. Al fufultiyyiŋ goyenbe dinambeya makaŋ fereŋdeniŋ sawsawa yara epte ma kapyaŋ hetekgwahade hamiŋ.

13 Be, mel gabe tumŋaŋ Al Kuruŋ niŋhekkeŋ nurde kuŋ kuŋbe kamamiŋ. Melgo megen heŋyabe Al kuruŋ beleŋ det-miŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen mayawaramiŋ. Goyenbe det go kame kamegwahade forok yiyyeŋ yeŋ nurdeb gokeamaŋ heŋ hinhan. Irdeb, “Neŋbe megengar niŋ moŋ, albak yara heŋ belŋeŋ hite,”yeŋ hinhan. 14 Gwaha yeŋ hinhan gobe,“Naŋaniniŋ fudindebe hoyaŋ hi,” yeŋ nur-deb gogo yeŋ hinhan. 15 Munaŋ mel goremegen niŋ naŋamiŋ yubul tiyamiŋ gokedufay ug po heŋ hinhan manhan hakot pomulgaŋ heŋ kuwoŋ. 16 Gega gwaha matiyamiŋ. Gwaha titŋeŋbe mel gobe naŋaigiŋ Al Kuruŋ hiyende gor kuniŋ yeŋ gokepo nurde hinhan. Irkeb Al Kuruŋbe melgoke nurde taun kura megen niŋ yara moŋgoyen yuneŋ yeŋ gitik iryiŋ. Niŋgeb AlKuruŋbemel gore Al Kuruŋniniŋ ineŋ ineŋgoke memya ma heŋ hiyen.

17 Be, Abrahambe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde hinhin. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋtuŋaŋ ure yeŋ urmiŋ Aisak niŋ inkemeremiŋ po gama irde urmiŋ go Al Kuruŋniŋ galak iryiŋ. 18 Bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋAbraham diliŋde biŋa teŋyabe, “Foŋeŋgeyago niŋ biŋa tihim gobe urge Aisak hittemat forok yenayiŋ,” inyiŋ. 19 NiŋgebAbraham go Al Kuruŋ beleŋ gwahade biŋatiyyiŋ go bebak teŋbe, “Al Kuruŋbe urnemaymeke kamyeŋ goyen igiŋ sopte isaŋ

Page 383: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 11:20 380 Hiburu 11:33hiyyeŋ,” yeŋ hekkeŋ nuryiŋ. Irde urmiŋmayeŋ tike Al Kuruŋ beleŋ bada hawa in-yiŋ. Niŋgeb mata goke teŋbe, “Abrahambeurmiŋ kamtiŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ isaŋheŋ tumulgaŋ teŋ unyiŋ,” yeŋ haŋyen.

20 Be, Aisak wor Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde hinhin. Niŋgeb urmiŋ waraŋYekopya itiŋ Isoya hitte kamemata dahadeforok yenayiŋ yeŋ nuryiŋ gwahade poguram yirde saŋiŋ yiryiŋ. 21 Yekopwor Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin.Niŋgeb alik buluŋ wor po heŋ kameŋteŋ heŋyabe Yosep urmiŋ waraŋ hittekame mata dahade forok yenayiŋ yeŋnuryiŋ gwahade po guram yirde tareŋyiryiŋ. Irdeb genuŋmiŋ hende tawuŋ heŋhuwarde heŋyabe Al Kuruŋ doloŋ iryiŋ.

22 Be, Yosepbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde hinhin. Niŋgeb yeŋ kameŋ teŋheŋyabe kame kame Israel mar goyenIsip naŋa tubul teŋ kunayiŋ goke taga-lyiŋ. Irdeb Israel mar goyen kuniŋ yeŋbekiŋkiniŋ manaŋ yade goya kuŋ naŋamdegab mete teŋ teŋ niŋ yinyiŋ.

23 Be, Mose naniŋya miliŋyabe Al Kuruŋniŋ hekkeŋ nurde hinaryum. Niŋgeb ur-miŋ Mose kawaŋ hekeb diriŋ maliŋeŋ moŋyara kenaryum. Irdeb Isip niŋ doyaŋ alkuruŋ beleŋ diriŋ mukŋeŋ al diriŋ kawaŋhekeb gasa yirke kamnayiŋ yiriŋ goke ka-fura ma haryum. Irde Mose kawaŋ hiriŋdemat gagasi karwo gayen bana kerde hikekuŋ kuŋ kuruŋ hiriŋ.

24Be, go kamereb Isip niŋ doyaŋ al kuruŋFero wiriŋ beleŋ Mose teŋ yende urmiŋyara irke kuŋ kuŋ kuruŋ hiriŋ. GoyenbeMosebe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhinniŋgeb, kamebe Fero wiriŋ gote urmiŋ heŋheŋ goyen pel iryiŋ. 25 Yeŋbe Fero wiriŋgote urmiŋ heŋ deŋem yaŋ heŋbe belŋeŋmegen niŋ mata buluŋ niŋ amaŋ hetekhinhin. Gega pel irde Al Kuruŋyen alyabere beleŋ kanduk yeneŋ hinhan goyenyeŋ wor mel goya heŋ tumŋaŋ kandukyentek belŋeŋ goyen po gama irde hin-hin. 26 Yeŋbe gwaha teŋ hinhin gotemuruŋgembe kame Al Kuruŋ beleŋ kuruŋwor po nunyeŋ yeŋ nurde hiyen geb, Is-rael marya heŋ kanduk yeneŋ yeneŋ gobedet kuruŋ, munaŋ Isip naŋare niŋ samuŋkusamuŋ wor po yad yad gobe det dirŋeŋyeŋ nurde hinhin. Yeŋ beleŋ gwaha teŋ

hinhin gobe Yesu Kristu niŋ teŋ gogo teŋhinhin yeŋ nurde uneŋ hime. 27Mosebe AlKuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. NiŋgebIsip niŋ doyaŋ al kuruŋ beleŋ yeŋ ge biŋar yiriŋ goke kafura ma heŋ Isip tubul teŋkuriŋ. Yeŋbe Al Kuruŋ banare hitiŋ goyenkinyiŋ geb tareŋ po hinhin. 28 Be, MosebeAl Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. NiŋgebPasoba dula mata teŋ sipsip gasa yirde dariyade yame kantayaŋ sam yirde yukunayiŋyinke gwaha tiyamiŋ. Irkeb Al Kuruŋyenmiyoŋ, alya dapŋayat diriŋ mataliŋ gasayirke kamtek gore waŋbe dari yamere goyeneŋbe fole yirde kukeb Israelmarte diriŋmataliŋbe ma kamamiŋ.

29 Be, Israel marbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnurde hinhan. Niŋgeb makaŋ ala kuraMakaŋ Bukkeŋ ineŋ haŋyen goyen Al Ku-ruŋ beleŋ pota irke kahalte megeŋ fudiŋforok yiriŋ. Irkeb goyaŋ kuŋ kurhan forokyamiŋ. Goyenbe Isip marbe Israel marbeleŋ tiyamiŋ gwaha tiniŋ usi teŋ kukebmakaŋ beleŋ aw yurke tumŋaŋ kamamiŋ.

30 Be, Israel mar gobe Al Kuruŋ niŋhekkeŋ nurde hinhan. Niŋgeb naŋa fay7 gayen naŋkahalmiŋ naŋkahalmiŋ Yerikotaun go milgu irde kuŋ hinhan. Irkebkoya kuruŋ hora karkuwaŋ beleŋ po taungo milgu irtiŋ gobe gilgalaŋ irde katamiŋ.31 Goyenbe belen niŋ leplep bere kuradeŋembe Rahap gobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋnuryiŋ. Niŋgeb Israel mar al irawa kuraYeriko taun go kawemde naŋa tulyaŋ kureyeŋ kwaryumgoyenYeriko taunde niŋmarbeleŋ gasa yirnak yeŋ hoy yirde yamiŋdebana yiryiŋ. Irkeb Yeriko taunde niŋ margoyen Israel mar beleŋ kuŋ tumŋaŋ gasayirde heŋyabe Rahap muŋ po gab tubultiyamiŋ.

32 Be, Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hin-han mar hoyaŋ gote baraŋ sopte momoŋma direŋ. Gideon, Barak, Samson, Yepta,Dewit, Samuelyabe porofet yagoya goremata teŋ hinhan gote baraŋmiŋ tagaleŋbeulyaŋde kutek geb, gar po bada heweŋ.33 Mel gobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdehinhan. Niŋgeb mel go kurabe megenniŋ doyaŋ mar karkuwaŋ yakira teŋ yendegasuŋde keperamiŋ. Irde kuramiŋbe matahuwak mat al doyaŋ yiramiŋ. Irde kurabeAl Kuruŋ beleŋ det igiŋ yuneŋ yeŋ biŋatiyyiŋ goyen yawaramiŋ. Irde kurabe

Page 384: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 11:34 381 Hiburu 12:7laion kafuram wor po gote mohoŋ fada yi-ramiŋ. 34 Irde kuramiŋbe kak ala karkuwaŋbana yemeyamiŋ gega go ma kamamiŋ.Irde kurabe fuleŋare niŋ bidila beleŋ gasayirteke kamnaŋ yamiŋ gega, soŋ hamiŋ.Irde kurabe saŋiŋ miŋmoŋ gega, Al Ku-ruŋ beleŋ tareŋ yiryiŋ. Kurabe fuleŋareniŋ mar tareŋ miŋyaŋ geb, naŋa hoy-aŋde niŋ fuleŋa mar gasa yirde yakiratiyamiŋ. 35 Bere kurabe diriŋmiŋ kamtiŋgoyen sopte huwarke yenamiŋ. Munaŋkurabe Al Kuruŋ niŋ teŋ al hoyaŋ beleŋbuluŋ buluŋ yirke uliŋ misiŋ kuruŋ worpo katamiŋ. Gega kame Al Kuruŋ beleŋdisaŋ hiyyeŋ go yeŋ nurde kamde kamdeniŋ kafurama heŋ Al Kuruŋ harhokma un-amiŋ. 36 Irde kurabe al hoyaŋ beleŋ giwgiwyirde yusulak tiyamiŋ. Irde kura marbekahaŋya haniŋya fere yirde yukuŋ koyareyeramiŋ. 37 Mel gobe horare gasa yirkekamamiŋ, irde he walde walde det beleŋkahal yoŋ yurke kamamiŋ, irde kurabefuleŋare niŋ bidilare po gasa yirke ka-mamiŋ. Mel gobe det niŋ amu wor poheŋ hinhan, irde kurabe uliŋ umŋa igiŋmoŋ sipsipya memeyat sikkeŋ kerkek worpo goyen hor yirde hinhan. Mel gobe albuniŋeŋ, detmiŋmoŋwor po, irde al hoyaŋbeleŋ nanyaŋ yirde buluŋ buluŋ yirde hin-han. 38Megen niŋmarbe al gwahade goyengoke igiŋ ma nurde hinhan geb, mel gogor kura kuŋ igiŋ kepertekmiŋmoŋhamiŋ.Mel gobe gwaha yirkeb sawsawa po kuruŋnaŋa banahinhan. Munaŋ kurabe duguyaŋkuŋ horabok bana hinhan. Irde kurabemegeŋ yameyaŋ heŋ kuŋ hinhan.

39 Be, al buda kuruŋ goke tagalhem margobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhan.Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ nere alya bereyafudinde yeŋ nurde yunyiŋ. Goyenbe melgobe Al Kuruŋ beleŋ det yuneŋ yeŋ biŋatiyyiŋ kuruŋ goyen kura ma tamiŋ. 40 AlKuruŋbe mel go po moŋ, neŋ gayen woryeŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ gote igineŋ igiŋ worpo goyen yunmeke yeŋya neŋya tumŋaŋbuluŋ miŋmoŋ igiŋ wor po henayiŋ yeŋnurdeb gogo araŋ ma yunyiŋ.

12Yesu po gama irde hitek

1 Niŋgeb Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdnurd mata dikala dirtiŋ mar gwahade gobe

budam wor po nurd yuneŋ hite geb, AlKuruŋ niŋ hekkeŋ nurd nurd beleŋ petdirtek detbe yade siŋa yirtek. Irde matabuluŋ, neŋ gayen buluŋ dirke kateŋ hityengoyen yubul po titek. Irde gab al kura kupyeŋ yeŋ karire heŋ kup yeŋ kuŋ pasi irdehaŋyen yara, neŋ wor megen gar heŋya AlKuruŋyen dufay gama ird ird beleŋ kerdduntiŋ goyen kuŋ kuŋ niŋ bada ma heŋkurut wor po yeŋ hitek. 2Yesube Al Kuruŋniŋ hekkeŋ nurd nurd mata gote miŋ al,irde go mata goyen igiŋ wor po irtek al.Niŋgeb neŋbe Yesu yeŋ uŋkureŋ niŋ podufay heŋ hitek. Hoyaŋ hoyaŋ niŋ manurtek. Yeŋbe kame Al Kuruŋ beleŋ tu-ruŋ iryeŋ goyen nurde hinhin geb, kurusehende kamde kamde niŋmemyama heŋbeuliŋ misiŋ kateŋ kamyiŋ. Irdeb kamyiŋdemat huwardeb Al Kuruŋ hitte hurkuriŋ.Hurkuŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ heŋ Al Ku-ruŋyen haniŋ yase beleŋ kipiryiŋ. 3 Irdemata buluŋ mar beleŋ buluŋ buluŋ irdehike goke mukku ma teŋ goya goya saŋiŋpo hinhin goke dufay henaŋ ko. Gogab deŋwor Al Kuruŋ gama ird ird goyen yul mayeŋ bada ma henayiŋ.

Al Kuruŋbe huwak dire yeŋbe kurareb kan-duk yubul tike forok yeŋ haŋyen

4 Deŋbe mata buluŋ ma teŋ hitek yeŋkurutworpoyeŋhaŋ. Goyenbemata buluŋasogo irde haŋ goke kura ma kamde haŋ.5 Irde Al Kuruŋ beleŋ diriŋne yago dineŋbetareŋ heŋ heŋ ge faraŋ durtiŋ goyen bitiŋsir yeŋhi. Tareŋdirtekmeremiŋbe gahade:“Diriŋne, Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ saba girde

hiyen goyen kari kari ma irayiŋ.Irde mata buluŋge goke gineŋ tikeb bu-

luŋeŋ ma nurde hayiŋ.6 Doyaŋ Al Kuruŋbe alya bereya

bubulkuŋne wor po yeŋ nurdeyuneŋ hi goyen saba yirde kukaldehiyen.

Irde Al Kuruŋ beleŋ al kura nere yeŋ nurdeuneŋ hi al gobe mata buluŋ tikebebak tiyyi yeŋbe gote muruŋgembuluŋ uneŋ hiyen,” yitiŋ hi. MataIgiŋ 3:11-12

7 Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ saba dirdekukalde dunke goya busahard hard niŋma nurde hinayiŋ. Yeŋbe al beleŋ dirŋeŋweŋ saba yirde haŋyen gwahade goyen

Page 385: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 12:8 382 Hiburu 12:23po, neŋ gayen saba dirde hiyen. Al kuraurmiŋ saba ma irde hiyen kenem diriŋgobe urmiŋ yende wor po moŋ. 8 Diriŋbetumŋaŋ naniŋ yago beleŋ saba yirde huwayirde haŋyen. Goyenbe adotiŋ beleŋ deŋgoyen saba dirde huwa ma dirde hinay-iŋbedeŋbe yendedirŋeŋweŋ fudindemoŋ.9 Neŋbe nanniniŋ yago megen niŋ beleŋsaba dirde huwa dirde haŋyen goyen gokepalap yirde hityen. Niŋgeb det kawanhaŋya banare haŋya gote miŋ al Al Kuruŋgore neŋ gayen yeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋge teŋ saba dirde huwa dirde hike dahadegeb palap ma irtek? Epte moŋ, palap poirtek. 10Nanniniŋ yagobe dufaymiŋde igiŋyeŋ nurde hinhan beleŋ goyen gama irdeneŋ gayen belŋeŋ po saba dirde kukaldeduneŋ hinhan. Munaŋ Al Kuruŋbe neŋgayen yiŋgeŋ yara diliŋde wukkeŋ wor pohewoŋ yeŋ saba dirde huwa dirde hiyen.11 Goyenbe saba dirde huwa dirde hikebbininiŋde misiŋ nurde hityen geb, sabadird dird niŋbe amaŋeŋ ma nurde hityen.Gega bininiŋde misiŋ gwahade nurde gabkeŋkela bebak teŋbe Al Kuruŋ diliŋde igiŋmatahuwak teŋhitek. Irdeb bininiŋ kamkeigiŋ po hitek.

Keŋkela heŋ hinaŋ ko12 Niŋgeb Al Kuruŋyen mere tanartek

tareŋ miŋmoŋ irde meremiŋ gama irdekutek saŋiŋ manaŋ hubu kenem gor pobadamahenayiŋ. Sopte tareŋ po heŋ gamairde kuŋ hinayiŋ. 13 Irde mata huwak teŋteŋ beleŋtiŋ goyen sope yirde huwa yirdehinayiŋ. Gogab mata huwak teŋ teŋ tareŋdirŋeŋ muŋ po hi goyen sopte kuruŋ hekeigiŋ gama irde kuŋ hinayiŋ.

14 Niŋgeb gwahade hitek yeŋbe bitiŋkamke al buda kuruŋ goya awalikde heŋheŋ ge kurut wor po yeŋ hinayiŋ. Irde AlKuruŋ diliŋde wukkek heŋ heŋ ge kurutwor po yeŋ hinayiŋ. Al Kuruŋ diliŋdewukkek ma hinayiŋbe epte ma Al Kuruŋkennayiŋ geb, gago dineŋ hime. 15 Irdekuratiŋ kura soŋ heŋbe Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hi bana goyenma hinak geb, keŋkela heŋ ga hinaŋ ko.Irde he buluŋ kura* beleŋ he hoyaŋ igiŋgoyen salaw yurde tukuŋ haŋyen gwahadeyara, moŋgo deŋ haŋ bana al kura beleŋ

dufay buluŋ kerde waŋbe dende dufaytumŋaŋ buluŋ yirnak geb, goke keŋkelaheŋ gahinaŋ ko. 16AisakyenurmiŋmataliŋIso gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irde saŋiŋwor po irwoŋ. Goyenbe biŋge kamyiŋgoke teŋ Al Kuruŋyen tareŋde naniŋ beleŋguram irde tareŋ ird ird goyen goke manurdeb pel iryiŋ. Niŋgeb deŋbe Iso beleŋmata tiyyiŋ gwahade ma teŋ hinayiŋ. Irdeleplep mata ma teŋ hinayiŋ. 17 Isobe kamebiŋ bak yeke Al Kuruŋyen saŋiŋde guramnirde tareŋniryeŋ yeŋnaniŋ gusuŋaŋ iryiŋgega, naniŋ beleŋ meremiŋ ma nuryiŋgoyen deŋbe nurde haŋyen gogo. Yeŋbeeseŋya eseŋya naniŋ gusuŋaŋ iryiŋ gega,Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ heŋ mata buluŋtubul titek nalube bikkeŋ hubu hiriŋ geb,gogo soŋ hiriŋ.

Neŋbe Al Kuruŋyen Yerusalem bana hite18 Be, asetiŋ yagobe kuŋ Sainai dugu

kahaŋmiŋde forok yamiŋ. Gor forok yeŋbekak melak kuruŋ forok yeke kenamiŋ. Irdekidoma tareŋ wor po kukuwamŋeŋ beleŋdugu go aw urde meŋe kuruŋ forok yekekenamiŋ. Goyenbe deŋ wayaŋ dugu gabebikkeŋ asetiŋ yagobeleŋ Sainai dugukeneŋufuramiŋ gwahade moŋ. 19 Asetiŋ yagobeSainai dugure gor bigul fuk irke nuramiŋ,irde al melak kura saŋiŋ miŋyaŋ wor ponaŋkiŋde mat forok yeke nuramiŋ. Irdebkafura wor po heŋbe, “Neŋ gahade garemere gwahade nurtek moŋ. Niŋgeb soptegoya mere ma dirwoŋ yeŋ nurde hite,”yamiŋ. 20 Mel gobe Al Kuruŋ beleŋ, “Alkura dugu gayen ufurnayiŋbe hora beleŋgasa yirke kamnayiŋ. Dapŋa wor gwahadepo yirnayiŋ,” yinyiŋ goyen nurdeb kafuraheŋbe sopte nurtek ma yiryiŋ. 21Mel goremata kenamiŋ gobe kafuram wor po gebMosewor, “Kafura heŋ ulne barbar yeŋ hi,”yiriŋ.

22 Goyenpoga dugu deŋ wayaŋde gabSainai dugu gwahade moŋ. Deŋbe Saiondugure wayaŋ. Dugu gobemegen niŋmoŋ,Al Kuruŋ gwahader hitiŋ gote taun. Taungobe Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ Yerusalem.Deŋbe Al Kuruŋyen miyoŋ budam wor poepte ma kapyaŋ hetek goyen gabu irtiŋdewayaŋ. 23 Gorbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋtumŋaŋ gabu irtiŋ haŋ. Yende deŋembe

* 12:15: He gayenbe nendebe buwi he go gwahade.

Page 386: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 12:24 383 Hiburu 13:9Al Kuruŋyen gasuŋde gor haŋ. Irde dendewor gor haŋ. Irde al beleŋ diriŋmiŋmataliŋ guram yirde tareŋ yirde haŋyengwahade yara, Al Kuruŋ beleŋ deŋ goyenguram dirde tareŋ dirde hi. Yeŋbe alyabereya tumŋaŋ al igiŋya buluŋya potayirde gote muruŋgem yuneŋ yuneŋ al.Deŋbe Al Kuruŋ gwaha teŋ hiyen al goyaal huwak Al Kuruŋ beleŋ buluŋmiŋ kurammoŋ igiŋ wor po yirtiŋ gote toneŋya gorgabu irtiŋ haŋ. 24 Irdeb deŋ wor Yesu hittewayaŋ. Yeŋbe alya bereya niŋ teŋ Al Kuruŋhitte kuŋAl Kuruŋbeleŋbiŋa gergeŋ tiyyiŋgoyen saŋiŋ irde gote igineŋ forok irdebalya bereyat mata buluŋ halde halde niŋteŋbe darim wok irde kamyiŋ. Yesuyendari gobe Abel mayke darim wok yiriŋ gogoya tuŋande moŋ. Abelyen daribe al gomayke kamke dari go keneŋbe Al Kuruŋbeleŋ mayyiŋ al goyen wol hiriŋ geb, darigobe wol heŋ heŋde niŋ dari. NiŋgebYesuyen dari gobe Abelyen dari gote folek.

25 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ mere dirke pelirnak geb, keŋkela heŋ hinaŋ ko. Bikkeŋbemegen niŋ al nindikeŋ yara Mose beleŋasetiŋ yago Israel mar saba yirde hayhayyirke meremiŋ pel iramiŋ gote muruŋgembuluŋ wor po tamiŋ. Munaŋ gayenterbeAl Kuruŋ, Mose gote folek gore saba dirdehayhay dirke ga pel irnayiŋbe gote mu-ruŋgembe dahade tetek yeŋ nurde haŋ?Asetiŋ yago beleŋ tamiŋ gote folek worpo tenayiŋ geb. 26 Al Kuruŋ beleŋ Sainaidugure kateŋ mere tiyyiŋ goya goyenbemegeŋya dugu kuruŋ goya aŋgor yiryiŋ.Goyenbe gayenter niŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋbiŋa teŋbe, “Kamebe soptemegeŋ ga aŋgorireŋ. Naŋkiŋ manaŋ gwaha ireŋ,” yiriŋ.27 Mere bilmiŋ “Kame sopte aŋgor yireŋ,”yiriŋ gote miŋbe kame waŋbe det aŋgoryirke korgoŋ henayiŋ goyen tumŋaŋ gwa-muŋ yuryeŋ goke yiriŋ. Korgoŋ henayiŋdet gobemegeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋyiŋgeŋ yiryiŋ goyen goke yiriŋ. Korgoŋmahenayiŋ detbe hugiŋeŋ hinayiŋ.

28-29 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ doyaŋ irde hire gobe ugalamuŋkura ma tiyyeŋ geb, hugiŋeŋ kiŋkiŋeŋhiyeŋ goke Al Kuruŋ igiŋ nurd untek. IrdeAl Kuruŋbe kak yara geb, alyenmata buluŋniŋ igiŋma nurdeb kumga yirde hiyen geb,palap irde kafura irdeya doloŋ irde hitek.

13Al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ nurtek

1 Niŋgeb deŋbe Yesuyen alya bereyahoyaŋ kadtiŋ hamiŋ goyen dende dari worpo yara nurdeb yeŋ ge amaŋeŋ nurdeyuneŋ hinayiŋ. 2 Irdeb al tiŋeŋ kurayeneŋbe gargar yird yird niŋ bitiŋ sir mayeŋ hiyeŋ. Al kura Al Kuruŋyen miyoŋ yeŋhitte wayamiŋ gega, bebak ma teŋya gar-gar yiramiŋ geb, gago dineŋ hime. 3 IrdeYesu niŋ teŋ koyare haŋ mar goke bitiŋ sirma yeŋ hiyeŋ. Mel goke dufay heŋyabe deŋwor yeŋya tumŋaŋ koyare hite yara nurdeheŋya faraŋ yurde hinayiŋ. Irde al kurabuluŋ buluŋ yirke kandukŋeŋ nurde haŋmar goyen yeneŋbe goke buniŋeŋ yirdedeŋ wor yeŋ misiŋ nurde haŋ gwahadeyara nurdeya faraŋ yurde hinayiŋ.

4 Be, alya bereya ire uŋya heŋ heŋ matagobe Al Kuruŋ beleŋ iryiŋ geb, mata gopalap irde buluŋma irdehinayiŋ. Munaŋalkura berem yaŋ gore bere hoyaŋya duwanteŋ teŋ mata teŋ haŋ marya leplep matahoyaŋ kurayen kurayen teŋ haŋ maryagobe kameb Al Kuruŋ beleŋ merem yaŋyiryeŋ. 5 Irde hora niŋ uguŋ po ma dufayheŋ hinayiŋ. Al Kuruŋ beleŋ, “Nebe eptema gakira tiyeŋ, irde epte ma gubul tiyeŋ,”yiriŋ geb, hora muŋ kura hikeb gago epyeŋ nurde hinayiŋ. 6Al Kuruŋ beleŋ gwahayiriŋ geb, neŋbe yeŋ ge hekkeŋ nurdeb,“Doyaŋ Al Kuruŋbe faraŋ nurd nurd al geb,epte ma kafura heweŋ. Megen niŋ marbeleŋ ne gayen epte ma buluŋ nirnayiŋ,”yeŋ nurde hitek. 7 Irde deŋ goyen Al Ku-ruŋyenmere saba dirde hinhanmar, dendedoyaŋmar gokebitiŋ sirmayeŋhiyeŋ. IrdeAl Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdemata teŋ heŋbegote igineŋ forok yeŋ hike yeneŋ hinhangoke dufay heŋbe yeŋ mata teŋ hinhangwahade po teŋ hinayiŋ.

8 Fudinde, Yesu Kristube bikkeŋ hin-hin gwahade po, haŋka gayen hi. Irdekame manaŋ hugiŋeŋ hiyeŋ. 9 Niŋgebal kura saba hoyaŋ tawaŋ bitiŋ yawarniŋtike mali mali ma gama yirde hinayiŋ. AlKuruŋ diliŋdebe biŋge nen nen mata goreepte ma dufaytiŋ tareŋ iryeŋ. Al Kuruŋbeleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ dird dird sabago keŋkela bebak tike gab dufaytiŋ tareŋhiyyeŋ. Biŋge nen nen mata niŋ yitiŋ saba

Page 387: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Hiburu 13:10 384 Hiburu 13:25bikkek go gama irde hinhan marbe goteigineŋ kura ma po yawaramiŋ.

10 Neŋ hittebe Al Kuruŋ galak ird irdalta kura hi. Goyenbe Israel marte prismegen niŋ gasuŋ himam Al Kuruŋ doloŋird ird bana goŋ hurkuŋ meteŋ teŋ haŋmar gobe nende alta hende gor det AlKuruŋ galak irtiŋ goyen epte ma yade ne-nayiŋ. 11 Yende saba bikkekdebe pris budagote kuruŋmiŋbe alyen mata buluŋ haldeyune yeŋ dapŋa gasa yirde darim po teŋGasuŋ Himam Wor Po bana goŋ hurkuŋhiyen. Munaŋ gasoŋbe Israelmar tiyuŋ teŋhaŋyen siŋare yukuŋ kumga teŋ hiyen.

12 Niŋgeb Yesu wor darimiŋ wok irdekamke gore po alya bereyat mata buluŋhalde halde niŋ Yerusalem taun siŋare uliŋmisiŋ kuruŋ kateŋ kamyiŋ. 13 Niŋgeb neŋwor Yesu niŋ teŋ buluŋ dirke yul ma yeŋsaŋiŋ po hetek. Irde Yesu beleŋ kuriŋgoyen po gama irde hitek. 14Neŋbe megengar niŋ taun kura hugiŋeŋ hiyeŋ gokema naŋkeneŋ hite. Gwaha titŋeŋbe kameforok yeŋ hugiŋeŋ hiyeŋ taunde hurkuŋhurkuŋ niŋ naŋkeneŋ hite.

15 Niŋgeb Yesuyen tareŋde Al Kuruŋhugiŋeŋ kasor irde hitek. Gobe Al Kuruŋgalak ird irdmata geb,mohoŋniniŋde deŋeurde isoka irde hitek. 16 Irde al hoyaŋigiŋ igiŋ yirde, al kura det niŋ amu heŋhaŋ mar faraŋ yurd yurd niŋ bitiŋ sir mayeŋ hinayiŋ. Al Kuruŋ beleŋ matatiŋ gokeneŋbe ne galak nirde haŋ yeŋ nurdebamaŋeŋ nurd dunyeŋ.

17 Be, deŋbe deŋ Yesuyen alya bereyatdoyaŋ marte mere nurde gama irde hi-nayiŋ. Irde yende yufukde heŋ mata teŋhinayiŋ. Mel gobe deŋ beleŋ Al Kuruŋyenmere keŋkela gama irnayiŋ yeŋ Al Ku-ruŋ beleŋ meteŋ yuntiŋ geb, doyaŋ dirdehaŋ. Niŋgeb meremiŋ nurde gama irde hi-nayiŋ. Gogab mel gobe meteŋ teŋ haŋyengoke buluŋeŋma nurde amaŋ heŋ hinayiŋ.Gwaha ma tinayiŋbe meteŋmiŋ gore faraŋma duryeŋ.

18 Irde neŋ ge Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehinayiŋ. Neŋbe bininiŋde mat wukkeŋwor po nurde hite, irde mata huwak poteŋ hitek dirde hiyen. 19 Irdeb Al Kuruŋgusuŋaŋ irde heŋyabe yeŋ beleŋ araŋeŋnad nerke deŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ worgusuŋaŋ irde hinayiŋ.

20 Be, Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesube neŋsipsip yara gate doyaŋ al kuruŋ hiriŋ.Yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ hugiŋeŋhitiŋ goyen tareŋ ire yeŋ darim wok irdekamyiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ kamtiŋdemat isaŋ hiriŋ. Al Kuruŋ gwahade gobe biŋkamke igiŋ heŋ heŋ gote miŋ al.

21 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋbe deŋ goyensaŋiŋ heŋ dufaymiŋ gama irde mata igiŋtinayiŋ yeŋ det igiŋ kuruŋ gitik teŋ dun-woŋ yeŋ nurde hime. Irde yeŋ beleŋ mataamaŋeŋ nurde hitek goyen neŋ bana forokyirde hikeb Yesu Kristuyen tareŋde matateŋ hiwoŋ yeŋ nurde hime. Yesu Kristubehugiŋeŋdeŋem turŋuŋ yaŋhiyeŋ. Fudindewor po.

22 Be, kadne yago, asaŋ gabe deŋ tareŋdire yeŋ kayhem gega, ulyaŋ ma kayhem.Niŋgeb saba dirhem gayen al kura kapyaŋheŋ dunke piŋeŋ ma nurde keŋkela palŋairnayiŋ. 23 Kadniniŋ Timoti koyare hinhingobe gayamuŋ ga po ga siŋa iraŋ goyennurde ga hinayiŋ. Timoti goyen heŋ gamoŋ ne hitte wakeb yeŋya tumŋaŋ deŋdenye yeŋ kureŋ.

24NebeAl Kuruŋyen alya bereya tumŋaŋdeŋya haŋ marya doyaŋ martiŋya gokedufay heŋ himyen goyen deŋ beleŋ mel gomomoŋ yirnayiŋ. Itali naŋare niŋ Yesuyenalya bereya wor deŋ ge dufay heŋ haŋgoyen momoŋ yirayiŋ ninhaŋ geb, gagobebak dirhem.

25 Al Kuruŋ beleŋ deŋ tumŋaŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋirde hime. Gog po.

Page 388: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yems 1:1 385 Yems 1:18

YemsYems beleŋ asaŋ kayyiŋ1 Be, nebe Yems, Al Kuruŋya Doyaŋ Al

Kuruŋ Yesu Kristuyat meteŋ al. Niŋgebdeŋ Israel mar kura Yesu nurd uneŋ haŋmar naŋatiŋ tubul teŋ bur yeŋ kuŋ almetnaŋayaŋ haŋ kuruŋ goyen goke teŋ asaŋgago kaŋ duneŋ hime.

Kanduk yeneŋ gab saŋiŋ henayiŋ2-3 Be, kadne yago, deŋbe kanduk ku-

rayen kurayen yeneŋ hinayiŋ gega, Al Ku-ruŋ niŋ dufaytiŋ tareŋ iramiŋ goyen goma tubul tinayiŋ gobe kame kanduk hoyaŋforok yeŋhinayiŋ goyenwor tareŋ heŋ igiŋfole yirde hitek yeŋ nurde haŋyen. Niŋgebkanduk kurayen kurayen goke buluŋeŋ manurde hinayiŋ. Tareŋ dird dird niŋ gagoforok yeŋ haŋ yeŋ nurde amaŋ heŋ hi-nayiŋ. 4 Niŋgeb kanduk yeneŋ fole yirdyird matatiŋ gobe saŋiŋ po hiyyeŋ. GogabAl Kuruŋyen mere gama ird ird matareparguwak yara henayiŋ. Irde matatiŋ ku-ruŋ goyen bana kura ga buluŋ miŋmoŋhenayiŋ. Mata igiŋ kura tiniŋ yenayiŋ gobigiŋ ala po titek hinayiŋ.

5Goyenbe kuratiŋ kuramata goyen dahamat tiyeŋ yeŋ ma nuryeŋbe mata igiŋgoyen teŋ teŋde niŋ dufay wukkeŋ niŋAl Kuruŋ gusuŋaŋ iryeŋ. Al Kuruŋbe detbasiŋa ma irde hiyen al geb, al kura detkuraŋ gusuŋaŋ irkeb goke piŋeŋ nurdeuneŋ ineŋ ma tiyyeŋ, irde igiŋ ala unyeŋ.6Gega gusuŋaŋ irde heŋyabe dufay budamma henayiŋ, yeŋ ge po hekkeŋ nurde hi-nayiŋ. Munaŋ al kura dufay budam hiyyeŋgobe meŋe beleŋ makaŋ duba tuktawaŋirde hiyen go gwahade yara, dufaymiŋkipirtiŋ ma hiyyeŋ geb, kurareb Al Kuruŋniŋ hekkeŋ nurde hiyeŋ munaŋ kurarebgwahade ma nurde hiyeŋ. 7 Niŋgeb algwahade gobe Doyaŋ Al Kuruŋ hitte matdet kura teweŋ yeŋmaponuryeŋ. 8Al gobedufaymiŋ kipirtiŋmoŋ geb, mata teŋ hiyeŋkuruŋ gobe kukuwamŋeŋ ala po teŋ hiyeŋ.

Al horam yaŋya al siksukŋeŋya9 Be, deŋ Yesuyen alya bereya kura

horamiŋmoŋbemegen niŋmar diliŋdeb alkura gogo kuŋ haŋ yeŋ ma deneŋ haŋyen.

Goyenbe Al Kuruŋ diliŋdeb det kuruŋ yeŋdeneŋ hiyen geb, goke amaŋ heŋ hinayiŋ.10 Munaŋ busare niŋ det umŋam igyenigyenbe pul yeŋbe heŋ ga moŋ gwilgwalirde haŋyen. Al horam yaŋ wor gwa-hade po haŋ geb, deŋ Yesuyen alya bereyakura horatiŋ yaŋ gobe Doyaŋ Al Kuruŋ niŋteŋ horatiŋ yubul tinayiŋ goke buluŋeŋma nurde hinayiŋ. Yeŋ beleŋ matatiŋgoke igiŋ nurd dunyeŋ geb goke amaŋhenayiŋ. 11 Fudinde wor po, naŋa pirikirde waŋ hurkuŋ misiŋeŋ yaŋ temeydebbusare niŋ det umŋam igyen goyen fimiŋfudiŋ yirke umŋam bulakŋeŋ goyen hubuhekeb kamde kateŋ haŋyen. Niŋgeb gwa-hade goyen po, al horam yaŋ wor horameteŋmiŋ teŋ heŋya yubul teŋ kamnayiŋ.

Kanduk yeneŋ yeneŋ goyamata buluŋ titekdufayya

12 Be, Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gobeal kura yeŋ ge amaŋeŋ nurde haŋ margoyen yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ. Niŋgebal kura kanduk yeneŋ hiyeŋ gega, foleyirde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ yeŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ niŋ biŋa tiyyiŋ goyengo unyeŋ. Niŋgeb muruŋgem go tenayiŋmarbe amaŋeŋ nurnayiŋ.

13 Uŋgurabe, “Al Kuruŋ mata buluŋ ti-woŋ,” yeŋ epte ma lomlom iryeŋ. IrdeAl Kuruŋbe neŋ gayen mata buluŋ tinayiŋyeŋ lomlom ma dirde hiyen. Niŋgeb alkura mata buluŋ kura titek dufay forokyeke goya, “Al Kuruŋ beleŋ lom nira,” mayiyyeŋ. 14 Gwahade yarab mata buluŋ teŋteŋ ge biŋ huwarkeb dufay buluŋmiŋ gorepo tuluŋ teŋ tukukeb mata buluŋde kateŋhiyen. 15 Megen niŋ mata buluŋ teŋ teŋge biŋ huwarkeb gore mata buluŋ forokirde hiyen. Irkeb mata buluŋ go kuŋ kuruŋheŋbe kamde kamde forok irde hiyen.

16 Niŋgeb, kadne yago, “Al Kuruŋ beleŋlom dirke mata buluŋ tihit,” mere gobeusi geb pel irde hinayiŋ. 17 Mata igiŋyadet igyen igyen buluŋ miŋmoŋ kuruŋgobe naŋkiŋde niŋ hulsi yiryiŋ al Al Ku-ruŋ gore duneŋ hi. Al Kuruŋbe naŋk-iŋde niŋ hulsi beleŋ gasuŋ uŋkureŋde maheŋ matam matam teŋ haŋyen gwahademoŋ. Yeŋbe hugiŋeŋ igiŋ igiŋ po dirdehiyen. 18 Yeŋbe al miŋ hoyaŋ megen niŋgoyen wor kame yawareŋ yeŋbe neŋ wa

Page 389: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yems 1:19 386 Yems 2:9dawaryiŋ. “Mere fudinde Yesu niŋ yitiŋnurkeb neya hugiŋeŋ hitek,” yeŋ basiŋadiryiŋ. Al miŋ hoyaŋmegen niŋ goyenworkame yawareŋ yeŋbe gogo neŋ wa basiŋadiryiŋ.

Al Kuruŋyen mere nurtek, irde gama irtek19 Kadne yago, nebe deŋ ge amaŋeŋ

nurde hime. Niŋgeb merene ga keŋkelanurnaŋ ko. Al kura mere tike nure yeŋbepalŋa irde hinayiŋ. Irde bemel ma mereteŋ hinayiŋ, dufay heŋ ga mere teŋ hi-nayiŋ. Irde araŋeŋ bearar ma teŋ hinayiŋ.20 Bearar mata gobe Al Kuruŋ beleŋ matahuwak teŋ hiwoŋ yeŋ nurd duneŋ hiyengoyen moŋ. 21 Niŋgeb bitiŋ bana dufaybuluŋya mata buluŋya goyen tumŋaŋ yadesiŋa yirnayiŋ. Irde neŋ nurhet nurhetdufaytiŋ go fole irdeb Al Kuruŋ beleŋ meredirke nurde haŋyen goyen fudinde yeŋkeŋkela po tanarde hinayiŋ. Meremiŋ gokeŋkela tanardehinayiŋbe gore tareŋdirkemata buluŋde ma katnayiŋ geb.

22 Meremiŋ duliŋ po nurde wasak mateŋ hinayiŋ. Meremiŋ nurde go po gamairde hinayiŋ. Gwaha ma teŋ hinayiŋbemeremiŋ nurhet yeŋ haŋ gobe dindikeŋ gopo usi yirde hinayiŋ. 23 Al gwahade gobeal kura luŋen teŋ dinsoknebe gwahade yeŋkinyeŋ gega, 24 luŋen go tubul teŋ kuŋbearaŋ po biŋ sir yiyyeŋ go gwahade yara.Niŋgeb Al Kuruŋyen mere nuryeŋ gega,ma gama iryeŋ al go wor meremiŋ nuryeŋgobe miŋ miŋmoŋ hiyyeŋ. 25 Al Kuruŋyenmere gobe buluŋ miŋmoŋ huwak wor po.Irde mata buluŋ bana mat al yade siŋa yirdyird tareŋ miŋyaŋ. Niŋgeb al kura mere gohugiŋeŋ keŋkela po keneŋ heŋbe teŋ biŋdekerde gama irde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋbeleŋ goke guram irde igiŋ igiŋ irde hiyeŋ.

26 Munaŋ al kura beleŋ, “Nebe Al Ku-ruŋyen mata gama irde hime,” yiyyeŋgega, mohoŋ ma hibol teŋ yeŋ ma yetekmere teŋ hiyeŋ gobe yiŋgeŋ goyen po usiirde hiyeŋ. Gwaha teŋ hiyeŋbe Al Ku-ruŋ gama irde hime yiyyeŋ gobe Al Ku-ruŋ diliŋde miŋ miŋmoŋ hiyyeŋ. 27 AlKuruŋyen mata goyen fudinde gama irniŋyeŋbe diriŋ kagewya beretapya kandukbana haŋ mar goyen kuŋ faraŋ yurde hi-nayiŋ. Irde megen niŋ mata buluŋ ku-ruŋ goyen yeneŋ yilwa yirde Adoniniŋ Al

Kuruŋ diliŋde wukkeŋ po hinayiŋ. Gogabultiŋdemeremmoŋ, wukkeŋwor po deneŋhiyeŋ.

2Al kura po igiŋ irde al kurabe buluŋ ird ird

mata gobe buluŋ1 Be, kadne yago, deŋbe Doyaŋ Al Ku-

ruŋniniŋ Yesu Kristu al turŋuŋ yaŋ wor pogoke dufaytiŋ saŋiŋ irde haŋ. Niŋgeb alkura po igiŋ igiŋ yirde, kurabe buluŋ buluŋma yirde hinayiŋ. 2Be, al irawa kura dendegabu gasuŋde gorwayiryeŋ. Kurabe horamyaŋ al, uliŋ umŋa igiŋ damum hende worpo goyen yerde wayyeŋ. Irke goya goyenpo al siksukŋeŋ kura det erek erekkeŋ tikiŋmiŋyaŋ buluŋ goyen yerde gor wayyeŋ.3 Irkeb deŋbe al umŋa igiŋ igiŋ teŋ wayyeŋal goke po nurde gargar irde, “Gebe waŋgasuŋ igiŋde gar kepera,” innayiŋ. Gegaal siksukŋeŋ gobe, “Gebe al deŋgem moŋgeb, irar ira huwara. Ey, moŋge waŋgasuŋ malire kahaŋne miŋde gar kepera,”innayiŋ. 4Deŋ beleŋ gwaha tinayiŋbe bitiŋbana dufay buluŋ miŋyaŋ geb, gogo matagwahade tihit yeŋ bebak tinayiŋ. Irde deŋYesuyen alya bereya bana bipti kuruŋ forokirhet yeŋ nurnayiŋ.

5 Kadne yago, deŋ ge amaŋeŋ nurdehime. Niŋgeb merene ga nurnaŋ. Alsiksukŋeŋbe megen niŋ marte diliŋdebeal mali deŋem moŋ yeŋ yeneŋ haŋyen.Gega Al Kuruŋbe al gwahade gore yeŋge dufaymiŋ tareŋ irkeb Al Kuruŋ diliŋdeal deŋem yaŋ henayiŋ yeŋ basiŋa yiryiŋ.Irkeb yeŋ ge amaŋeŋ nurde haŋmar goyenkame alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi banagoŋ hinayiŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen tenayiŋ.6 Gega deŋbe al siksukŋeŋ goyen palapma po yirde haŋ. Goyenbe ganuŋ marbeleŋ buluŋ buluŋ dirde kanduk duneŋhaŋyen? Samuŋmiŋyaŋmar beleŋbe gogoma merem yaŋ dirde merere dukuŋ haŋ?7 Go mar goreb deŋ beleŋ Kuruŋniniŋ yeŋigiŋ wor po nurde haŋ al Yesu goyen merebuluŋ mat irde haŋyen geb.

8 Be, Al Kuruŋyen asaŋde saba kuruŋkura, “Gigeŋ ge amaŋeŋ nurde ha gwa-hade goyen po, al hoyaŋ niŋ wor amaŋeŋnurde hayiŋ,” yeŋ katiŋ hi. Niŋgeb yitiŋgwahade po gama irde haŋ kenem igiŋ teŋhaŋ yeŋ nurd duneŋ. 9 Goyenbe al kura

Page 390: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yems 2:10 387 Yems 2:25po igiŋ igiŋ irdeb kurabe keneŋ wasak teŋhaŋ kenem deŋbe Al Kuruŋyen saba pelirde haŋ geb, mata buluŋ mar yeŋ nurddunyeŋ. 10 Fudinde, al kura Al Kuruŋyensaba tumŋaŋ nurde keŋkela gama yirdehiyeŋ gega, uŋkureŋ muŋ kura soŋ hiyyeŋgobe sabamiŋ goyen tumŋaŋ soŋ hihi yeŋkinyeŋ geb gago dineŋ hime. 11 Niŋgeb AlKuruŋ beleŋ, “Al berem yaŋbe bere hoy-aŋya ma duwan teŋ hinayiŋ,” yiriŋ goya,“Al ma gasa yirke kamnayiŋ,” yiriŋ goyenuŋkureŋ kura soŋ henayiŋbe Al Kuruŋbeleŋ sabamiŋ kuruŋ goyen soŋ hahaŋ yeŋdinyeŋ. Niŋgeb al berem yaŋ kura gorebere hoyaŋ kura ma duwan iryeŋ gega, alhoyaŋ kura bida iryeŋbe sabamiŋ kuruŋgoyen soŋ hiyyeŋ. 12 Niŋgeb al hoyaŋ niŋamaŋeŋ nurde hinayiŋ yitiŋ Al Kuruŋyensaba kuruŋ goyen po gama irde mere teŋmata teŋ hinayiŋ. Gwaha teŋ hinayiŋbemata buluŋ bana ma hinayiŋ. Munaŋgwaha ma teŋ hinayiŋbe sabamiŋ kuruŋgore po Al Kuruŋ beleŋ diliŋde merem yaŋdiryeŋ. 13 Goyenpoga al kura al hoyaŋbuniŋeŋ ma yirde hiyeŋ gobe kame Al Ku-ruŋ diliŋ mar huwarkeb yeŋ wor buniŋeŋma iryeŋ. Munaŋ al kura al hoyaŋ buniŋeŋyirde hiyeŋ gobe Al Kuruŋ wor buniŋeŋiryeŋ geb, merem yaŋ yird yird nalu fu-naŋde yeŋ diliŋ mar huward huward niŋkafura ma hiyyeŋ.

Matamiŋbe igiŋ moŋ kenem Yesu niŋ du-faymiŋ tareŋ irtiŋ gobe miŋ miŋmoŋ hiyyeŋ

14 Be, kadne yago, al kurabe yiŋgeŋ geyeŋbe, “Nebe Yesu niŋ dufayne saŋiŋ irdehime,” yeŋ hiyeŋ gega, matamiŋbe hoyaŋpo kuŋ hiyeŋbe mere gwaha tiyyeŋ goreepte ma igiŋ iryeŋ. Niŋgeb al gore, “Yesuniŋ dufayne tareŋ irde hime,” yeŋ hi gokeAl Kuruŋ beleŋ mata buluŋde mat epte matumulgaŋ tiyyeŋ. 15 Be, kadtiŋ kura beredaw ma al diriŋ daw gobe uliŋ umŋa igiŋmat teŋ biŋge go kura netek miŋmoŋ worpo hiyeŋ. 16 Goyenbe deŋ beleŋ keneŋbe,“Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ girde hi geb igiŋkwayiŋ. Meŋe girkeb meŋe diba kura horirayiŋ. Biŋge nene ep hawayiŋ,” innayiŋ.Goyenpoga det goke amu wor po heŋ higoyen kura muŋ ma faraŋ urdeb mere uliŋpo gwahade innayiŋbe meretiŋ gobe miŋmiŋmoŋ hiyyeŋ. 17Niŋgeb gwahade goyen

po, “Yesu niŋ dufayniniŋ tareŋ irde hite,”yeŋ haŋ gega, matatiŋbe hoyaŋ po kuŋ hikenem, “Yesu niŋ dufayniniŋ saŋiŋ irdehite,” yeŋ haŋ gobe duldul yeŋ haŋ.

18Goyenbe al kura beleŋmerene fudindeyeŋ ma nurdeb, “Yesu niŋ dufay tareŋ irdirdya gote mata teŋ teŋyabe hoyaŋ hoyaŋgeb,” yeŋ haŋyen. Gega meremiŋ gobefudinde moŋ. Meremiŋ gokeb ne beleŋwol heŋbe, “Gebe Yesu niŋ dufayge tareŋiraŋ gega, mata igiŋ ma teŋ hayiŋbe dahamat dufayge saŋiŋ iraŋ goyen fudinde yeŋnurtek? Epte moŋ. Munaŋ nebe mataigiŋ teŋ himekeb matane goreb dufayneYesu niŋ tareŋ irde himyen gobe fudindeyeŋ gikala giryeŋ,” ineŋ. 19 Gebe Al Ku-ruŋbe uŋkureŋ po hi yeŋ nurde ha. Gobeigiŋ. Goyenbe uŋgura wor gwahade poyeŋ nurdeb yeŋ ge kafura heŋ barbar yeŋhaŋ. Niŋgeb Al Kuruŋbe uŋkureŋ po hi yeŋnurdeha gega,mata igiŋma teŋhayiŋ gobemiŋ miŋmoŋ.

20 Deŋbe da kukuwa wor po? “Yesuniŋ dufayniniŋ tareŋ irde hite,” yeŋ haŋgega, matatiŋbe igiŋ moŋ kenem, meretiŋgobe miŋ miŋmoŋ goyen daha mat dikaladirmeke gab keŋkela bebak tinayiŋ? 21 Be,asininiŋ Abrahambe Al Kuruŋyen merepo nurdeb urmiŋ Aisak goyen Al Kuruŋgalak ire yeŋ tukuŋ hora beleŋ po altairdeb go hende kerde kumga teŋ Al Kuruŋdoloŋ ireŋ tiyyiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋgo keneŋbe al huwak inyiŋ. 22 Abrahammata tiyyiŋ goreb keŋkela dikala dirdehi. Dufayya matayabe hoyaŋ hoyaŋ moŋ,tuŋande wor po. Yeŋbe Al Kuruŋ niŋ du-faymiŋ saŋiŋ iryiŋ geb, meremiŋ po gamairde mata tiyyiŋ gogo. Niŋgeb matamiŋgoreb dufaymiŋbe fudinde wor po ep hi-tiŋ goyen kawan iryiŋ. 23 Irdeb matamiŋgoreb Al Kuruŋyen asaŋde, “AbrahambeAl Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irkeb Al Ku-ruŋ beleŋ al huwak kinyiŋ,” yitiŋ gotemiŋ goyen kawan forok iryiŋ. Abrahambegwaha tiyyiŋ geb, Al Kuruŋ beleŋ kadneyeŋ nurd uneŋ hinhin. 24Niŋgeb Al Kuruŋdiliŋde huwak heŋ heŋ beleŋ gobe yeŋ gedufay tareŋ ird ird po moŋ. Matatiŋdemanaŋmeremiŋ gama irnayiŋbe yeŋ beleŋal huwak yeŋ dinyeŋ.

25 Gwahade goyen po, belen niŋ lep-lep bere deŋembe Rahap goyen Yeriko

Page 391: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yems 2:26 388 Yems 3:16taunde hinhin wor Al Kuruŋ diliŋde mataigiŋ tikeb Al Kuruŋ beleŋ bere huwakinyiŋ. Bere gobe Israel al irawa kuraYosuwa beleŋ, “Yeriko taunde balmiŋ kuŋnaŋa tulyaŋ kuŋbe waŋ momoŋ niryi,”yinke kukeb gor niŋ mar beleŋ gasa yirnakyeŋ bere gore yamiŋde yukuŋbe balmiŋdebeleŋ hoyaŋ mat yad yerke mulgaŋ heŋkwaryum. 26 Niŋgeb al kamtiŋ hakwambetoneŋ miŋmoŋ gwahade goyen po, al kurabeleŋ, “Al Kuruŋ niŋ dufayniniŋ saŋiŋ irdehite,” yeŋ hinayiŋ gega, matamiŋ hoyaŋkukeb,meremiŋ gobemiŋmiŋmoŋhiyyeŋ.

3Dufay heŋ ga mere teŋ hinayiŋ

1 Be, kadne yago, kame neŋ tumŋaŋ AlKuruŋ diliŋ mar huwartekyabe neŋ sabatagal tagal marbe al mali hoyaŋ yara moŋ,mere kuruŋde wor po kutek gobe nurdehaŋ gogo. Niŋgeb deŋ budam al saba yirdyird mar ma henayiŋ. Kura beleŋ po sabamar henayiŋ. 2Neŋ albe mata kurayen ku-rayende buluŋ teŋ hityen geb gogo gwahadineŋ hime. Al kura mere soŋ ma heŋhiyeŋ al gobe Al Kuruŋ diliŋde buluŋmiŋmiŋmoŋhiyyeŋ. Irde yiŋgeŋ keŋkela dufayheŋ gab mata teŋ hiyeŋ geb soŋ ma heŋhiyeŋ. 3 Be, hos go dufayniniŋ po gamairde kuwoŋ yeŋbe mohoŋ bana ain parwekyerde goyenter kaŋ feŋ teŋ gor yanardeyuluŋ titekeb hos goyen igiŋ dufayniniŋpo gama irde haŋyan. 4 Be, hakwa worgwahade po. Hakwa kuruŋ wor po goyenmeŋe tareŋ huwarde tuktawaŋ irde hiyeŋ.Goyenbe hakwa go teŋ kuŋ hiyeŋ al goregoŋ kura kwe yeŋ nurdeb hakwa tigiri teŋteŋ det dirŋeŋ muŋ hakwa kimyaŋ beleŋhi goyen tigiri tikeb hakwa kuruŋ goyen algote dufay po gama irde kuyeŋ. 5Gwahadegoyen po, det dirŋeŋ muŋ al mohoŋ banagore mat mere forok yeŋ haŋ goreb alyenheŋ heŋmiŋ kuruŋ goyen kurabe igiŋ irde,kurabe buluŋ irde teŋ haŋyen. Be, kadiliakuruŋ hiyyeŋde kak boŋeŋ kura busarekatyeŋbe daha tiyyeŋ? Busa kuruŋ gobeheŋ wor yeŋ kuyeŋ geb. 6 Niŋgeb mo-hoŋniniŋ wor kak boŋeŋ dirŋeŋ muŋ gogwahade goyen po, neŋ al kuruŋ gayenbuluŋ dirde hiyen. Mohoŋniniŋbe matabuluŋ gasuŋ geb, gor matbe neŋ kuruŋ

gayen buluŋ heŋ hityen. Mata buluŋ mo-hoŋniniŋde forok yeŋ haŋyen kuruŋ gobekak beleŋ det kumga teŋ pasi hiyyeŋ gwa-hade goyen po heŋ heŋniniŋ kuruŋ gayenbuluŋ wor po dirde hiyen. Irde funaŋbemata buluŋ gote muruŋgem teŋbe kakalare heŋ humga kunayiŋ.

7 Megen niŋ, hende niŋ, irde makaŋbana niŋ dapŋa kurayen kurayenya nuyakuruŋ goyen al beleŋ igiŋ yade paka yirkeyase heŋ yewek yagot mere nurnayiŋ.8 Goyenbe mohoŋniniŋbe al kura beleŋepte ma mala tiyyeŋ. Dapŋa duwi yarameteŋeŋ wor po. Niŋgeb hugiŋeŋ ugalatitiŋde po heŋ mere buluŋ teŋ hiyen. Irdedet buluŋ al beleŋ nene kamtek go gwa-hade goyen po, al buluŋ yirde hiyen.

9 Neŋbe mohoŋniniŋ gore AdoniniŋDoyaŋ Al Kuruŋ turuŋ irde hityen. Irdebgore po al hoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋyara yiryiŋ goyen karan yurde teŋ hityen.10Mohoŋniniŋ uŋkureŋ bana gormat po AlKuruŋ turuŋ irdeb bana gore po al karanyurde teŋ hityen. Niŋgeb, kadne yago,mata gwahade gobe igiŋ moŋ geb tubul potinayiŋ. 11 Feya makaŋyabe igiŋ fe diliŋuŋkureŋde mat po marde waŋ hiriryeŋ?Epte moŋ. 12 Irde igiŋ fik he hende oliphe igineŋ forok yenayiŋ? Irde wain igineŋgob fik he hende forok yenayiŋ? Eptemoŋ. Gwahade goyen po, makaŋ waŋ alaheŋ hiyende gorbe epte ma fe yase forokyiyyeŋ.

Al Kuruŋ diliŋde dufay wukkek13 Be, dufay wukkek miŋyaŋ albe ne

nurhem nurhem mata gob hubu. Niŋgebdeŋ kura beleŋ, “Dufay wukkekne miŋyaŋgeb, Al Kuruŋyen dufay keŋkela bebakteŋ hime,” yiyyeŋ al gobe ne nurhemnurhem mata go tubul teŋ mata igiŋ teŋhinayiŋ. Irkeb keneŋbe meremiŋ fudindeyeŋ nurtek. 14Munaŋ kuratiŋ kura kadomigiŋ mat hike yeneŋ daniŋ neŋ gwahademoŋ yeŋ nurd nurd mataya kudiŋ matayamiŋyaŋ al gobe, “Nebe dufay wukkeknemyaŋ,” yeŋ parpar teŋ mere fudinde pel irdeusi ma po teŋ hiyeŋ. 15 Dufay wukkek deŋbeleŋ yeŋ haŋ gobe Al Kuruŋ hitte matma waŋ hi. Megen niŋ po, Holi Spirityendufay moŋ, Uŋgurayen. 16 Gwahade gebdeŋ beleŋ kudiŋmataya ditiŋ igiŋmat hike

Page 392: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yems 3:17 389 Yems 4:12yeneŋ daniŋ neŋ gwahade moŋ yeŋ nurdnurd mataya teŋ hinayiŋbe kadom bearargird teŋ teŋ mata forok yirde hinayiŋ. Irdemata buluŋ kurayen kurayen forok yirdehinayiŋ.

17 Goyenbe dufay wukkek Al Kuruŋhitte mat watiŋ gobe dufay buluŋ miŋ-moŋ wukkeŋ wor po hiyyeŋ. Irkeb dufaygo miŋyaŋ marbe biŋ kamke al hoyaŋyaigiŋ hinayiŋ. Irde biŋ yurumŋeŋ hinayiŋ.Irde balmiŋ heŋ al hoyaŋde mere nurdehinayiŋ. Irde albe buniŋeŋ yirde hinayiŋ.Irde mata igiŋ kurayen kurayen teŋ hi-nayiŋ. Irde al kura po igiŋ igiŋ yirdekurabe buluŋ buluŋ ma yirde hinayiŋ. Melgobe biŋde mat fudinde wor po Yesu gamairde hinayiŋ. 18 Niŋgeb biŋ kamke al hoy-aŋya igiŋ heŋ heŋ mata forok irde hinayiŋmarbemata go tareŋ po irkeb al hoyaŋworyeneŋbe Al Kuruŋ diliŋde mata huwak teŋhinayiŋ.

4Megen niŋ mata gama irde haŋ marbe Al

Kuruŋ asogo irde haŋ1 Be, da beleŋ dirkeb dindikeŋ uliŋ

kadom gineŋ teŋ arde teŋ haŋ? Matagobe megen niŋ detya mataya niŋ bitiŋhuwarkeb gore po dufay igiŋya arde hargoreb mata gogo forok yeŋ hi. 2 Niŋgebdet kura goniniŋ yaŋ hetewoŋ yeŋ nurdehaŋ gega, go ma yadeb al det go miŋyaŋ algoyen detmiŋ goke po teŋ tuwagiŋ beararyirde al bida yirde haŋyen. Goyenpogadet go ma po yade haŋyen. Irdeb kadommohoŋde teŋ arde haŋyen. Det goyengo ma yade haŋyen gote miŋbe Al Ku-ruŋ gusuŋaŋ ma irde haŋyen geb gogo.3Kurabe gusuŋaŋ irde haŋyen gega, det goyade dindikeŋ ge amaŋ hetek dufay kerdegusuŋaŋ irde haŋyen. Niŋgeb dufaytiŋbuluŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ yeneŋbe gogoma duneŋ hiyen.

4Deŋbe Al Kuruŋ gama irde hite yeŋ haŋgegapel irdemegenniŋdufay po gama irdehaŋ. Gobe al beremyaŋ gore bere hoyaŋyaduwan heŋ haŋ go gwahade goyen. Niŋgebmata gobe Al Kuruŋ niŋ buluŋ nurd nurdmata yeŋ ma nurde haŋ? Megen niŋ dufayniŋ amaŋeŋ nurde go po gama irde hinayiŋmar gobe Al Kuruŋyen asogo henayiŋ.5 Munaŋ Al Kuruŋyen asaŋde, “Holi Spirit

Al Kuruŋ beleŋ neŋ bana kiryiŋ gore, ‘Neniŋ po nurde hinayiŋ. Munaŋ harhoktiŋnunnayiŋbe igiŋ ma nureŋ,’ yiriŋ,” gwa-hade yitiŋ hi gobe miŋ miŋmoŋ yeŋ nurdehaŋ? 6 Deŋbe gwaha teŋ haŋ gega, AlKuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirddird gobemata buluŋtiŋ gote folek. Niŋgebgoke asaŋmiŋde gahade katiŋ hi:“Al kura yiŋgeŋ neŋ harhet harhet teŋ haŋ

marbe Al Kuruŋ beleŋ asogo yirdehi.

Munaŋ al kura yiŋgeŋ neŋbe epte moŋ yeŋnurde haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde hi,”yitiŋ. Mata Igiŋ 3:34

7 Niŋgeb dindikeŋ turuŋ ma irde Al Ku-ruŋ yufukde po hinayiŋ. Irde Satan asogoirde hinayiŋ. Irkeb Uŋgura go dubul teŋbusaharyeŋ. 8 Al Kuruŋya awalik heŋbeyeŋ bindere kunayiŋ. Irkeb yeŋ wor deŋbindere wayyeŋ. Niŋgeb deŋ mata bu-luŋ marbe mata buluŋtiŋ goyen yubulpo teŋ hinayiŋ. Irde deŋ Al Kuruŋyendufayya megen niŋ dufayya gabu yirdehaŋ marbe megen niŋ gobe tubul po teŋAl Kuruŋyen dufay po gama irde diliŋdewukkeŋ hinayiŋ. 9 Irde mata buluŋtiŋ gokekandukŋeŋ nurde buniŋeŋ nurdeb eseŋhinayiŋ. Deŋbe amaŋ heŋ hinmaŋ teŋhaŋyen gega, haŋka matbe mata buluŋtiŋgoke buniŋeŋ nurde eseŋ hinayiŋ. 10 Irdeneŋ harhet harhet ma teŋ Al Kuruŋ yu-fukde po hinayiŋ. Irke gab yeŋ beleŋ turuŋdiryeŋ.

Kadom tagal guneŋ ma tinayiŋ11 Be, kadne yago, dindigeŋ kadommere

buluŋ mat girde ma teŋ hinayiŋ. AlKuruŋyen sabarebe, “Kadom tagal guneŋma teŋ hinayiŋ irde kadtiŋde mata kuragoke buluŋ mat ma yineŋ hinayiŋ,” yi-tiŋ. Niŋgeb al kura mata gwahade teŋhinayiŋ mar gobe Al Kuruŋyen saba goyenbuluŋ ineŋ tagal uneŋ hinayiŋ. Niŋgebdeŋ beleŋ sabamiŋ go igiŋ moŋ innayiŋbeepte ma sabamiŋ gama irde hinayiŋ. Gogama irtiŋeŋbe dindikeŋ Al Kuruŋ hihityeŋ al hoyaŋde mata goyen yeneŋ gwahagwaha tahaŋ yeŋ tagalde yuneŋ hinayiŋ.12 Fudinde, neŋ ge teŋ saba kuruŋ go forokird duneŋbe mataniniŋ yeneŋ igiŋ ma bu-luŋ dineŋ dineŋ albe Al Kuruŋ uŋkureŋ pohi. Go al gore po gabe neŋ gayen dumulgaŋ

Page 393: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yems 4:13 390 Yems 5:11tiye yeŋbe igiŋ gwaha tiyyeŋ. Munaŋ bu-luŋ dire yeŋbe igiŋ gwaha diryeŋ. Niŋgebdeŋbe da al wor po geb gogo, kadtiŋ yagotmata yeneŋ igiŋ ma buluŋ yineŋ haŋ?

Dende saŋiŋbe ep yeŋ ma nurnayiŋ13 Be, deŋ kurabe, “Haŋka ma gise

dawbe taun kuruŋ hoyaŋde kuŋ damauŋkureŋ goŋ heŋ hora meteŋ teŋ horakuruŋ yawartek,” yeŋ haŋ. Gega deŋ algwahade gobe ga nurnaŋ. 14 Deŋbe fayurke deŋ hitte mata dahade forok yiyyeŋgobe ma po nurde haŋ. Neŋ megen hitemar gayenbe yamuŋ yuwalŋeŋde dinam-nam go gwahade po, megen gar epte maulyaŋde hitek. Heŋ ga ma hubu hetek geb.15 Niŋgeb gwaha yitiŋeŋbe, “Doyaŋ Al Ku-ruŋ beleŋ igiŋ nurde hi kenem ma kamdetimaŋbe meteŋ gwaha gwaha titek,” yeŋhinayiŋ. 16 Goyenbe deŋbe gwaha ma teŋhaŋ. Ne harhem harhem teŋ dindikeŋ geturuŋ turuŋ teŋ haŋ. Mata gwahade teŋhaŋkuruŋgobeAl Kuruŋdiliŋde buluŋworpo teŋ haŋ. 17Niŋgeb keŋkela dufay henaŋko. Al kura mata igiŋbe nurd nurd ga gamama iryeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ al gobematabuluŋ teŋ hi yeŋ kinyeŋ.

5Buluŋ mat hora yade al horam yaŋ hitiŋ al

gobe kame kanduk kennayiŋ1 Be, deŋ al horam yaŋ mar, ga nurnaŋ

ko. Kame matatiŋ goke kanduk kuruŋ worpo forok yeke yeneŋ hinayiŋ geb, gokedindikeŋ ge buniŋeŋ nurde eseŋ epte mateŋ hinayiŋ. 2 Matatiŋbe gahade: det-tiŋya samuŋtiŋyabe yade al buniŋeŋ faraŋyurtiŋeŋbe duliŋ po hike bida henayiŋ.Amiltiŋ manaŋ gwahade po hike sisigebeleŋ walnayiŋ. 3 Gol horaya silwa horayayade dindikeŋ ge po nurde yatiŋ bana poyerde hike humuyeŋ beleŋ po tum yurdehaŋyen geb, hora gote meteŋmiŋbe hubuhitiŋyen haŋ. Irkeb kame nalu funaŋdebhora meteŋ ma yuntiŋ goyen keneŋbe AlKuruŋ beleŋ merem yaŋ diryeŋ. Irdekak beleŋ det kumga tikeb mugol nen higo gwahade goyen kudiŋ matatiŋ goke AlKuruŋ beleŋ buluŋ wor po diryeŋ. Deŋgoyen gwaha dirtek nalube binde heŋ higega, megen niŋ det yade pipkatoka yirdehaŋ. 4 Niŋgeb deŋ al horam yaŋ mar, ga

nurnaŋ! Yamuŋ usaŋ teŋ teŋ marya witsak yekewaldewaldemaryamuruŋgemmayunkeb biŋ misiŋ nurde eseŋ haŋ. IrkebDoyaŋ Al Kuruŋ tareŋ miŋyaŋ gore goyennurde hiyen geb, kamebe goke buluŋ worpodiryeŋ. 5 Irde dapŋa beleŋ kamde kamdenalumiŋ ma nurde dula ug po teŋ bamyeŋ haŋyen go gwahade goyen, deŋ worAl Kuruŋ beleŋ muduneŋ muduneŋ naluma nurde heŋya dindikeŋ ge po nurdedula bidak teŋ samuŋ budam po yade haŋ.6 Deŋbe al kura buluŋ dirde ŋiŋiyam madirtek mar goyen titmiŋeŋ wor po uliŋdemerem yaŋ yirde gasa yirke kamde haŋyengega, kura muŋ asogo ma dirde haŋyen.

Kanduk yeneŋ hinayiŋ gega yul ma yeŋtareŋ po hinayiŋ

7 Niŋgeb, kadne yago, al beleŋ buluŋgwahade dirde haŋ gega, mata buluŋmiŋgoyen yubul teŋ teŋ ge doyaŋ heŋ heŋ niŋpiŋeŋma heŋ hinayiŋ. Irke kuŋ kuŋ DoyaŋAl Kuruŋ wayyeŋ. Deŋbe biŋge hardebaraŋ araŋ netek heke niniŋ niniŋ ma teŋbenalumde ga yeŋ piŋeŋ ma heŋ doyaŋ heŋhaŋyen. Kigariŋ niŋ wor gwahade po teŋhaŋyen. 8Niŋgeb deŋ wor Doyaŋ Al Kuruŋwaŋwaŋ nalu binde heŋ hi geb, kanduk ku-rayen kurayen yeneŋ haŋ goke mukku mateŋ goya goya saŋiŋ po heŋ hinayiŋ. 9 Irde,kadne yago, kanduk kura deŋ bana forokyeke fugugur teŋ dindikeŋ uliŋ kadommo-hoŋde ma teŋ hinayiŋ. Gwaha tinayiŋbe aligiŋya buluŋya pota yird yird Al beleŋ waŋmatatiŋ goke muruŋgem buluŋ dunyeŋ.Yeŋ waŋ waŋ nalu gobe binde wor po heŋhi. Niŋgeb gwaha ma teŋ hinayiŋ.

10 Be, Al Kuruŋyen mere basaŋ marbekanduk karkuwaŋ karkuwaŋ yeneŋ hinhangega, goke mukku ma teŋ tareŋ heŋ DoyaŋAl Kuruŋyen deŋemde meremiŋ tagaldekuŋhinhan. Niŋgebdeŋwormel gotematagoyen po gama irde hinayiŋ. 11 Gwahateŋ hitekeb Al Kuruŋ beleŋ guram dirdeigiŋ igiŋ diryeŋ gobe nurde hite. DeŋbeYopyen baraŋ nurde haŋyen gogo. Yeŋbekanduk kuruŋ bana hinhin gega, yul mayeŋ tareŋ po heŋ hinhin. Irkeb kuŋ kuŋfunaŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ faraŋ urdesaŋiŋ irkeb sopte igiŋ wor po hiriŋ. NiŋgebDoyaŋ Al Kuruŋbe buniŋeŋmiŋ kuruŋ worpo.

Page 394: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yems 5:12 391 Yems 5:2012 Be, kadne yago, mere kura momoŋ

direŋ tihim gabe det kuruŋ wor po niŋgeb,keŋkela nurnaŋ ko. Deŋbe mere kurafudinde tihit yeŋya ga naŋkiŋya megeŋyairde det hoyaŋ kura deŋe ma yurnayiŋ.Fudinde yeŋbe “Fudinde,” po yeŋ hi-nayiŋ. Munaŋ moŋbe “Moŋ” po yeŋ hi-nayiŋ. Gwahama tinayiŋbe Al Kuruŋ beleŋmerem yaŋ diryeŋ.

Al Kuruŋ gusuŋaŋ ird ird gote tareŋbe ku-ruŋ

13 Be, deŋ bana goyen al kura kandukyeneŋ haŋ? Gwahade kenem goke AlKuruŋ gusuŋaŋ irnayiŋ. Munaŋ al kuraamaŋeŋ nurde haŋ? Gwahade kenem AlKuruŋ turuŋ ird irdde niŋ tikiŋ henayiŋ.14 Irde kuratiŋ kura garbam hiyyeŋ? Gwa-hade kenem Yesuyen alya bereyat doyaŋmar hoy yiryeŋ. Irkeb mel gore waŋ algo igiŋ hewoŋ yeŋ det fimiŋ uliŋde samirde Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu deŋemde algoke igiŋ hiwi yeŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ ir-nayiŋ. 15 Al kura Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋtareŋ irde gusuŋaŋ iryeŋbe garbam al gobeigiŋ hiyyeŋ. Irde firtiŋde po hiyeŋ goyenhuwaryeŋ. Irde al go mata buluŋmiŋbeleŋ kura irke garbam hitiŋ kenem gowor halde unkeb igiŋ hiyyeŋ. 16 Niŋgebkadtiŋ buluŋ kura irde kenem goke kadompohogay gird teŋ hinayiŋ. Irde kadomfaraŋ gurd gurd niŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdehinayiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ garbamtiŋsope dirde hiyeŋ. Al kura Al Kuruŋ diliŋdehuwak heŋya gusuŋaŋ irde hiyeŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ gusuŋaŋmiŋ goyen nurde wasakma teŋ hiyeŋ. Hugiŋeŋwol heŋ uneŋ hiyeŋgeb, gogo dineŋ hime.

17 Be, Al Kuruŋyenmere basaŋ al Elaiabeal neŋ yara po. Goyenpoga Israel naŋabana goŋ kigariŋ ga kateŋma yeŋ Al Kuruŋgusuŋaŋ irde tebaŋ irkeb dama karwo irdegagasi 6 gayen kigariŋmuŋ kurama katyiŋ.18 Irdeb go kamereb sopte po Elaia beleŋkigariŋ niŋ gusuŋaŋ irkeb Al Kuruŋ beleŋwol hekeb kigariŋ katyiŋ. Irke megeŋ bidahekeb biŋge yago harke igiŋ kawaŋ hamiŋ.

Mata buluŋde haŋ mar faraŋ yurke Al Ku-ruŋ hitte mulgaŋ henayiŋ

19 Kadne yago, deŋ bana goyen al kuraAl Kuruŋyen mere fudinde saŋ heŋ beleŋhoyaŋ kukeb kadom kura beleŋ kuŋ faraŋ

urde sopte Al Kuruŋ hitte tumulgaŋ tiyyeŋ.20 Mata gwahade goke yitiŋ mere goyenbitiŋ sir ma yiyyeŋ. Merebe gahade: “Alkura kadom mata buluŋ bana hikeya tu-mulgaŋ tiyyeŋ. Irkeb mata buluŋ al gobehugiŋeŋ kamtek gega, Al Kuruŋ beleŋmatabuluŋmiŋ kuruŋ goyen halde unkeb igiŋhiyyeŋ. Irkeb kadom faraŋ uryeŋ al gobefudindewor po faraŋ ura yeŋ kentek,” yitiŋhi. Gog po.

Page 395: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Pita 1:1 392 1 Pita 1:12

1 PitaPita beleŋ asaŋ meheŋdekayyiŋ

1 Be, nebe aposel Pita, Yesu Kristuyenmere basaŋ al. Ne beleŋ deŋ alya bereyaPontus naŋa, Galesia naŋa, Kapadosianaŋa, Esia* naŋayabe Bitinia naŋaya banagoŋ haŋ mar kura Al Kuruŋ beleŋ basiŋadirtiŋ hitte asaŋ gago kaŋ hime. Deŋbenaŋatiŋ wor po yubul teŋ kuŋ albak yarahitiŋ haŋ. 2 Deŋbe Adoniniŋ Al Kuruŋbeleŋ po nere henayiŋ yeŋ nurde bikkeŋbasiŋa diryiŋ, irde Holi Spirit beleŋ AlKuruŋ diliŋde al wukkek wor po diryiŋ.Go diryiŋ gobe kame Yesu Kristuyen meregama irke darim beleŋ po mata buluŋtiŋhalde wukkek diryeŋ goke teŋ gogo basiŋadirde wukkek diryiŋ.

Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirdeigiŋ igiŋ dirde bitiŋ yisikamke igiŋ heŋ heŋgobe deŋ hitte kuruŋ wor po hiwoŋ yeŋgusuŋaŋ irde hime.

Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ mata niŋdoyaŋ heŋ hityen

3-4 Be, Al Kuruŋbe buniŋeŋ wor podirdeb neŋ gayen yiŋgeŋ diliŋde al gergeŋdiryiŋ. Gwahade geb Yesu Kristu kamtiŋdemat huwaryiŋ go nurdeb neŋ wor kamegwahade titek yeŋ doyaŋ heŋ hityen gobehubu ma hiyyeŋ. Irde kame Al Kuruŋyendet kuruŋ gote miŋ mar hetek hite. Be, AlKuruŋyen det kame nende henayiŋ gobeepte ma buluŋ henayiŋ, bida ma henayiŋ,irde hubu ma henayiŋ. Det gobe kameneŋ duneŋ yeŋAl Kuruŋ beleŋ gasuŋmiŋdeyerde doyaŋ yirde hi. Goke Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋ Yesu KristuyenNaniŋ Al Kuruŋbeturuŋ wor po irde hitek. 5 Deŋbe yeŋ gedufaytiŋ saŋiŋ iramiŋ geb, al buluŋ beleŋbuluŋ dird dird belŋeŋ goyen Al Kuruŋbeleŋ tareŋmiŋde pet teŋ hi. Irde dumul-gaŋ tiyeŋ yeŋ nurde hi. Dumulgaŋ tiyeŋyeŋ nurde hiyen gobe nalu funaŋde gabkawan po forok yiyyeŋ.

6 Niŋgeb goke teŋbe amaŋeŋ wor ponurde haŋ. Gayenterbe kanduk kurayen

kurayen yeneŋ haŋ gega, goke ma nurdeamaŋ heŋ haŋ. Goyenpoga kanduk gobeulyaŋde ma hinayiŋ. 7 Kanduk gobe deŋbeleŋ Yesu Kristu niŋ dufaytiŋ tareŋ irtiŋgoyen fudinde wor po ma dahade goyenkawan heŋ heŋ niŋ forok yeŋ haŋyen. Be,gol hora fudinde wor po teŋ teŋ niŋbekakde kumga teŋ haŋyen. Gega gol fudindewor po go manaŋ kamebe hubu hiyyeŋgeb, Al Kuruŋ diliŋde det kuruŋ moŋ.Goyenpoga Yesu niŋ dufaytiŋ saŋiŋ ird irdgobe kanduk yeneŋ gab tareŋ hiyyeŋbeAl Kuruŋ diliŋde det kuruŋ wor po, golfudinde gote folek. Niŋgeb dufaytiŋ tareŋgoyen igiŋ wor po ird ird niŋbe ultiŋdekanduk kurayen kurayen gogo forok yeŋhaŋyen. Irkeb gwahade heŋ kuŋ kuŋ kameYesu Kristuyen alya bereyamegen haŋmarkuruŋ gayen hitte forok yeŋ yeŋ nalurebturuŋ dirde deŋtiŋ turŋuŋ yaŋ dirde isokadiryeŋ. 8 Deŋbe Yesu ma kenamiŋ gega,yeŋ ge amaŋeŋ wor po nurd uneŋ haŋyen.Gayenter wor go ma keneŋ haŋ gega, yeŋge dufaytiŋ saŋiŋ irdeb goke amaŋeŋ worpo nurde haŋ. Amaŋeŋ nurde haŋ gobekuruŋ wor po geb, epte ma gwahade kurayeŋ tagalnayiŋ. 9 Gobe dufaytiŋ yeŋ getareŋ irtiŋ gote muruŋgem tetek yeŋ nur-deb gogo amaŋ wor po heŋ haŋ. Dufaytiŋyeŋ ge tareŋ irtiŋ gote muruŋgembe AlKuruŋ beleŋ dumulgaŋ tiyyeŋ gogo.

10 Be, Al Kuruŋ beleŋ alya bereya yu-mulgaŋ teŋ teŋ gobe daha mat kura forokyiyyeŋ yeŋ mere basaŋ marmiŋ porofetbeleŋ goke ug po dufay heŋ sari kerdehinhan. Mel gobe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dird dird goyen deŋ hitteforok yeŋ yeŋ goke tagalde hinhan. Irkebwaŋ waŋ nende nalure gago forok yiriŋ.11 Irde Yesu Kristu kanduk bana heŋ gabdeŋem turŋuŋ yaŋ hiyyeŋ goyenYesu Kris-tuyen Holi Spirit beleŋ mel go bana heŋmomoŋ yirde hinhin geb, mata gobe dahanaŋa forok yiyyeŋ irde daha mat forokyiyyeŋ yeŋ naŋkeneŋ hinhan. 12Mel gobemata goyen goke tagalde hinhan gega,mata gobe yeŋ hinhanya goyenter forokyeŋyeŋ gemoŋ, kamekamedeŋhitte forokyiyyeŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ yinyiŋ. Niŋgebgomata gobe gayenter Yesu niŋ yitiŋ mere

* 1:1: Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen.

Page 396: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Pita 1:13 393 1 Pita 2:2igiŋ goyen tagal tagal mar beleŋ Holi SpiritAl Kuruŋ hittematwatiŋ gote saŋiŋde sabadirde hike nurde haŋyen go goyen. AlKuruŋyen miyoŋ wor mata kuruŋ goyendaha mat forok yiyyeŋ goyen kentewoŋyeŋ nurde haŋ.

Al Kuruŋ diliŋde wukkek hinayiŋ yeŋ hoydiryiŋ

13 Niŋgeb mata igiŋ teŋ teŋ ge hugiŋeŋdufaytiŋ gitik irde ep irde ga hinayiŋ. Irdeultiŋde po amaŋ hetek dufay fole irdehinayiŋ. Irde kame Yesu Kristu wayyeŋgoyenter buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ diryeŋgoyen goke po doyaŋheŋhinayiŋ. 14DeŋbeAl Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ hitiŋ haŋ geb,meremiŋ gama irtek po haŋ. Niŋgebbikkeŋ Yesuma nurd uneŋ hinhanya dufaybuluŋ bitiŋ bana forok yeke go po gamairde hinhan mata goyen yubul po tinayiŋ.15 Irde deŋ hoy diryiŋ al gobe wukkek worpo geb, mata teŋ hinayiŋ kuruŋ gobe dil-iŋde mata wukkek po teŋ hinayiŋ. 16 GobeAl Kuruŋyen asaŋde, “Nebe wukkek himegeb, deŋwor wukkek heŋ hinayiŋ,” yitiŋ higeb, gago mata wukkek teŋ hinayiŋ dineŋhime.

17 Be, Adoniniŋ Al Kuruŋbe al megenhaŋ kuruŋ gare mata dahade titiŋ goyenmuruŋgem wor gwahade po yuneŋ hiyen.Al kurabe igiŋ yirde, munaŋ kurabe bu-luŋ yirde ma teŋ hiyen. Deŋbe Al Kuruŋgwahade goyen doloŋ irde mere irde haŋgeb, megen garbe albak yara belŋeŋ pohite yeŋ nurde heŋya Al Kuruŋ palap irdekafura irde heŋ ga hinayiŋ. 18 Asetiŋ yagomegen gar heŋyabe mata miŋ miŋmoŋteŋ hinhan. Irde mata gobe basaŋ basaŋwaŋ waŋ deŋ wor goyen po teŋ hinhan.Goyenbe bana goŋ mat dad siŋa diryiŋalbe Al Kuruŋ yeŋ nurde haŋ geb, gagopalap irde kafura irdeya ga hinayiŋ dineŋhime. Fudinde, deŋbe heŋheŋtiŋmiŋmiŋ-moŋdemat dumulgaŋ tiyyiŋ al Al Kuruŋbegol horaya silwa horaya hugiŋeŋ hitekmoŋ gote tareŋde ma dumulgaŋ tiyyiŋ.19Gwaha titŋeŋbe Yesu Kristu Al Kuruŋyensipsip al diriŋ dirŋeŋ uliŋde merem moŋirde mata buluŋ miŋmoŋ gote darim wokirde kamyiŋ go hende huwarde dumulgaŋtiyyiŋ. Niŋgeb darimiŋ wok irde kamyiŋgobe det kuruŋ wor po yeŋ nurde hityen.

20 Yesu Kristube naŋkiŋya megeŋya maforok yekeya bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ meteŋgoke basiŋa iryiŋ. Goke teŋbe nalu funaŋbeleŋ heŋ hi gayenter gayen deŋ ge teŋbeYesu go teŋ kerke megen gar kateŋ kawanforok yiriŋ. 21 Niŋgeb Yesu hitte matbeAl Kuruŋ niŋ dufaytiŋ tareŋ irde haŋ. AlKuruŋbe Yesu kamyiŋde mat isaŋ hiriŋirde deŋem turŋuŋyaŋ iryiŋ goyen fudindeyeŋ nurde dufaytiŋ saŋiŋ irde haŋ. Deŋbegwaha mat Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurdebkame yeŋ beleŋ igiŋ igiŋ diryeŋ goke doyaŋheŋ haŋ.

22 Be, deŋbe Al Kuruŋyen mere fudindepo gama irde dindikeŋ Al Kuruŋ diliŋdewukkek irde haŋyen geb, bitiŋde matfudinde wor po kadtiŋ ge amaŋeŋ nurdyuntek haŋ. Niŋgeb bitiŋde mat worpo dindikeŋ uliŋ kadom amaŋeŋ nurdguneŋ teŋ hinayiŋ. 23 Gobe Al Kuruŋyenmere gwahader hitiŋ hubu ma hiyyeŋ gotetareŋde deŋ goyen yiŋgeŋde diliŋde soptekawaŋ heŋ al gergeŋ hitiŋ yara haŋ geb,gago dineŋ hime. Al Kuruŋyen mere gobebiŋge muykeŋ yara, goyenpoga bida heŋbuluŋ hetek moŋ, hugiŋeŋ hitek gore deŋbana meteŋ tikeb gogo Al Kuruŋ diliŋde algergeŋ hamiŋ. 24 Be, gwahade hamiŋ gokeAl Kuruŋyen asaŋdebe gahade katiŋ hi:“Megen niŋ mar kuruŋ gabe guŋguwi al-

gup nen haŋyen yara.Irde deŋem turŋuŋ yaŋ gobe det fugala

wok yeŋ kateŋ haŋyen go gwahadeteŋ haŋyen.

25 Gega Doyaŋ Al Kuruŋyen merebehugiŋeŋ gwahader hiyen,” yitiŋ hi.Aisaia 40:6-8

Be, Al Kuruŋyen mere gobe Yesu niŋ yitiŋmere igiŋ neŋ beleŋ deŋ hitte tagalde hin-het go goyen.

21 Niŋgeb dufay buluŋ kurayen ku-

rayenya usi mereya gobe tumŋaŋ yubulpo tinayiŋ. Mata igiŋbe hende hendempo ma teŋ hinayiŋ, kadtiŋ igiŋ mat hikeyeneŋbe daniŋ neŋ gwahade moŋ yeŋbearar ma teŋ hinayiŋ. Irde mere buluŋmat kurayen kurayen ma teŋ hinayiŋ.2 Diriŋ besare niŋ beleŋ mamu niŋ nurdehaŋyen gwahade goyen po, hugiŋeŋ AlKuruŋyen mere nurtek po dirde hiyeŋ.

Page 397: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Pita 2:3 394 1 Pita 2:15Gogab mata gwahade teŋbe tareŋ heŋ AlKuruŋ beleŋ dumulgaŋ titiŋ bana goŋ poheŋbe Yesu gama ird ird matare parguwakyara henayiŋ. 3 Deŋbe Doyaŋ Al Kuruŋbeigiŋ wor po goyen dindikeŋ keneŋ bebaktitiŋ haŋ geb, mata gwahade teŋ hinayiŋ.

Yesube hugiŋeŋ heŋ heŋ Hora4 Be, Yesu Kristube gwahader hitiŋ

Hora geb, dufaymiŋ hoyaŋ hoyaŋ ma irdehugiŋeŋ saŋiŋ dirde hiyen. Yeŋbe albeleŋ igiŋ ma nurd uneŋbe pel iramiŋgega, Al Kuruŋ beleŋ teŋbe meteŋ igiŋwor po unyiŋ. Deŋ wor yeŋ hitte waŋbe5 yeŋ yara hugiŋeŋ hitek hora hitiŋyenhaŋ. Irkeb Holi Spirityen tareŋde Al Kuruŋbeleŋ gabu dirde yiŋgeŋ hitek ya irde hi.Irdeb Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋmar wukkek wor po dirkeb Holi Spirityentareŋde dindikeŋ Al Kuruŋ galak irke amaŋhetek det yara heŋ galak irkeb Al Kuruŋbeleŋ amaŋeŋ nurde hi. Gwaha teŋ haŋyengobe Yesu Kristu beleŋ faraŋ durde hikebgwaha teŋ haŋyen. 6 Goke teŋbe Al Ku-ruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Ga nurnaŋ.Ne beleŋ Saion* bana goŋ hora kura kereŋ.Hora gobe tola kahalte niŋ yara, bikkeŋ

basiŋa irde delner igiŋ wor po ir-miriŋ.

Niŋgeb al kura yeŋ ge hekkeŋ nuryeŋbeepte ma memya hetek hinayiŋ,” yi-tiŋ hi. Aisaia 28:16; Efesus2:20

7Niŋgeb deŋ hora goke dufaytiŋ saŋiŋ irtiŋmarbe hora goyen igiŋ wor po yeŋ keneŋhaŋ. Goyenpoga yeŋ ge dufaymiŋ tareŋma irde haŋ marbe igiŋ yeŋ ma keneŋ haŋ.Goke Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Ya yird yirdmar beleŋ igiŋmoŋ yeŋnurde

pel iramiŋ hora goyen al hoyaŋbeleŋ teŋ go hende ya tareŋ wor poiryiŋ,” yitiŋ hi. Tikiŋ 118:22

8 Irde,“Hora kura al beleŋ kukuhuk yurde yakteŋ

gasa yiryeŋ.Hora kuruŋ kura gore yirke al yakteŋ gasa

yiryeŋ,” yitiŋ hi. Aisaia 8:14-15Niŋgeb yitiŋ gwahadepomel gobeYesuyenmere ma gama irdeb gogo yakteŋ gasayirde hiyen. Mel go gwaha teŋ haŋyen

gobe Al Kuruŋ beleŋ gwahade po teŋ hi-nayiŋ yeŋ bikkeŋ dufay kiryiŋ goyen pogama irde haŋyen.

9 Goyenpoga deŋbe Al Kuruŋ beleŋbasiŋa diryiŋ. Doyaŋ Al Kuruŋyen merepo gama irde Al Kuruŋ doloŋ ird ird matadoyaŋ mar pris deŋem yaŋ wor po hi-tiŋ haŋ. Irde Al Kuruŋ diliŋde wukkekhitiŋ haŋ. Gobe Al Kuruŋ beleŋ matabuluŋyen kidoma bana mat hoy dirdedadeb matamiŋ hulsi yara wukkek worpo goyen bana diryiŋ mata turŋuŋ yaŋgoke tagalnayiŋ yeŋbe gogo basiŋa diryiŋ.10 Bikkeŋbe deŋ goyen yende alya bereyama hinhan. Gega gayenterbe yende alyabereya hitiŋ haŋ. Bikkeŋbe Al Kuruŋyenbuniŋeŋ dufay bana ma hinhan gega,gayenterbe Al Kuruŋyen buniŋeŋ dufaybana haŋ.

11 Be, kadne yago, deŋbe megen garbe almiŋ hoyaŋ naŋa hoyaŋde mat watiŋ yarahaŋ. Niŋgeb gago saŋiŋ po mere dirdehime: mata buluŋ titek dufay buluŋbemata igiŋ titek dufaytiŋ goya hugiŋeŋ ardeharyen geb, dufay buluŋ gobe pel po irdehinayiŋ. 12 Irde deŋ haŋ naŋa bana goŋAl Kuruŋ ma nurde uneŋ haŋ mar diliŋdemata igiŋ po teŋ hinayiŋ. Gogab matatiŋigiŋ goyen yeneŋbe kuŋ kuŋ kame nalu fu-naŋde Al Kuruŋwakeb deŋ ge teŋ Al Kuruŋdeŋem turŋuŋ yaŋ irnayiŋ. Haŋkapyabematatiŋ goke keŋkela bebak ma teŋbe,“Mata buluŋ teŋ haŋ,” dineŋ merem yaŋdirde hinayiŋ gega, kamebe bebak tinayiŋ.

Yesuyen alya bereyat mata igiŋ13 Be, Doyaŋ Al Kuruŋtiŋ ge teŋbe haŋ

bana goŋ niŋ doyaŋ mar yirtiŋ kuruŋ gotemere nurde hinayiŋ. Irde naŋa kuruŋdoyaŋ irde hiyen al deŋem yaŋwor po gotemere nurde hinayiŋ. 14 Irde gote meteŋmar deŋem yaŋ gotemere wor nurde gamairde hinayiŋ. Go mar gobe mata buluŋteŋ haŋ mar gote muruŋgem buluŋ yuneŋhinayiŋ, irde mata igiŋ teŋ hinayiŋ marbeigiŋ igiŋ yirde hinayiŋ yeŋ doyaŋ almiŋbeleŋ hulyaŋ yiryiŋ geb, meremiŋ nurdehinayiŋ. 15 Al Kuruŋyen dufaybe al kuradufaymiŋ kukuwamŋeŋmar beleŋmatatiŋigiŋ goyen yeneŋbe keŋkela ma nurdemalimere teŋ haŋyen mata goyen bada po

* 2:6: Deŋem kurabe Yerusalem taun.

Page 398: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Pita 2:16 395 1 Pita 3:6henayiŋ yeŋ nurde hi geb, gago doyaŋmartiŋde mere nurde hinayiŋ dineŋ hime.16 Deŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ geb,dufaytiŋde dahade kura nurdeb igiŋ alateŋ hinayiŋ. Gega, “Neŋbe igiŋ ala titek,”yeŋ nurdeb mata buluŋ wor igiŋ ala titekyeŋ ma nurde hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbeAl Kuruŋyen yufukde po heŋ meremiŋ pogama irde haŋyen mar henayiŋ. 17 Irde alhoyaŋ tumŋaŋ palap yirde hinayiŋ. KadtiŋYesuyen alya bereya niŋ amaŋeŋ nurdyuneŋ hinayiŋ. Al Kuruŋ palap irde kafurairde hinayiŋ. Irde naŋa kuruŋ gate doyaŋal, gabmanyen doyaŋ al kuruŋ palap irdehinayiŋ.

18 Be, deŋ meteŋ marbe doyaŋ martiŋyufuk bana heŋ palap yirde hinayiŋ. Doyaŋmartiŋ kurabe igiŋ igiŋ dirde deŋ ge nurdehaŋyen, munaŋ kurabe buluŋ buluŋ dirdehaŋyen goyenbe tumŋaŋde palap yirde hi-nayiŋ. 19 Fudinde, deŋ beleŋ Al Kuruŋ niŋdufay heŋ mata teŋ hike goke doyaŋ mar-tiŋ beleŋ buluŋ buluŋ dirke kanduk banahinayiŋbe deŋ beleŋ tetek kanduk moŋgega, kanduk go teŋ hinayiŋ geb, Al Ku-ruŋ beleŋ goke guram dirde tareŋ diryeŋ.20 Gega mata buluŋ teŋ hike goke buluŋbuluŋ dirke kanduk bana hinayiŋbe Al Ku-ruŋ beleŋ igiŋ gote muruŋgem dunyeŋ?Hubu wor po! Gobe kanduk bana hitekpo hinayiŋ. Goyenpoga mata huwak teŋheŋya kanduk yeneŋ hinayiŋ gega, mukkuma teŋ goya goya tareŋ heŋ hinayiŋbe AlKuruŋ beleŋ goke teŋ guram dirde saŋiŋdiryeŋ.

21 Be, Yesu Kristu wor deŋ ge teŋ uliŋmisiŋ katyiŋ goyen deŋwormatamiŋ gamairde igiŋ kanduk bana hinayiŋ yeŋbe gogomata goyen dikala diryiŋ. Niŋgeb deŋgoyen mata igiŋ teŋ heŋya kanduk banaheŋ heŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ goke hoydiryiŋ geb, gogo kanduk bana haŋyen.22 Fudinde, yeŋbe mata buluŋ kura ma

titiŋ,irde mohoŋde mat usi ma teŋ hinhin.

Aisaia 53:923 Yesu Kristu buluŋ buluŋ iramiŋ marbeleŋ nanyaŋ buluŋ wor po iramiŋ gega,wolma hiriŋ. Irde buluŋ buluŋ irke kandukkinyiŋ gega, kame wol heŋ buluŋ gwahagwaha direŋ ma yinyiŋ. Gwaha titŋeŋbemata igiŋya buluŋya huwak mat yineŋ

yineŋ al Al Kuruŋ haniŋde po kandukmiŋgoyen kiryiŋ. 24 Yeŋbe nende mata buluŋhalde pasi ire yeŋbe yiŋgeŋ uliŋde matabuluŋ goyen yadeb kuruse hende kamyiŋ.Go tiyyiŋ gobe neŋ gayen mata buluŋgoyen yubul po teŋ mata huwak po teŋhinayiŋ yeŋbe gogo tiyyiŋ. Deŋbe uliŋdedagim yaŋ irtiŋde gor matbe sope dirkeigiŋ hamiŋyen haŋ. 25 Fudinde, bikkeŋdeŋbe sipsip kura doyaŋ al miŋmoŋ, gorkura kuŋ hite yeŋ ma nurde kuŋ hitiŋ yarakukuwamŋeŋ hinhan. Gega gayenterbeSipsip Doyaŋ Altiŋ hitte mulgaŋ hitiŋyenhaŋ. Deŋ goyen keŋkela doyaŋ dird dirdalbe yeŋ gogo po.

3Ire uŋya igiŋ heŋ heŋ mata

1 Be, Yesu Kristu beleŋ mata tiyyiŋ gwa-hade po, deŋ bere almetiŋ miŋyaŋbe al-metiŋ yagot yufukde po hinayiŋ. Gogabbere kura uŋ goyen Al Kuruŋyen merema nurtiŋ goreb bere gote mata igiŋ gokeneŋbe Al Kuruŋ hitte wayyeŋ. 2Deŋ berebeleŋ mata wukkek teŋ palap yirtek matapo teŋ hinayiŋbe almetiŋ yagob matatiŋgo yeneŋbe Al Kuruŋ hitte wanayiŋ. 3 Deŋgoyen ultiŋ umŋa siŋare niŋ teŋ hinayiŋgore ma bulakŋeŋ diryeŋ. Tonaŋtiŋ umŋayirde kalyayya kalyuyya damum hendewor po gore umŋa teŋ amil manaŋ da-mum hende wor po hor yirde hinayiŋ goreepte ma bulakŋeŋ dirnayiŋ. 4 Gwahadeyarab bulak matatiŋbe bitiŋ bana matforok yiyyeŋ. Gobe bitiŋ kamke bekkeŋdemere teŋ, balmiŋ heŋ heŋ mata go goyen.Mata gwahade gobe hubuma henayiŋ, irdeAl Kuruŋbeleŋ det kuruŋwor po yeŋ yeneŋhiyen. 5 Bikkeŋ bere kura Al Kuruŋ diliŋdewukkek hinhan berebe Al Kuruŋ beleŋ igiŋigiŋ yirtek goke doyaŋ heŋya Al Kuruŋdiliŋde mata igiŋ hoyaŋ yeneŋmiŋ igiŋmuŋ goyen teŋ hinhan. Bere buda gobeuŋ yagot yufukde po heŋ meremiŋ gamairde hinhan. 6 Bere gobe Abraham beremSara mata teŋ hinhin gwahade teŋ hinhan.Sarabe uŋ Abrahamyen mere gama irde uŋgoyen doyaŋ alne ineŋ hinhin. Niŋgeb deŋbeleŋ mata huwak po teŋ kanduk keneŋkeneŋ niŋ kafura ma heŋ hinayiŋbe deŋbeSara wiriŋ yago heŋ hinayiŋ.

Page 399: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Pita 3:7 396 1 Pita 3:217 Be, deŋ al bertiŋ yaŋ wor gwahade

goyen po, bertiŋ yagoya heŋ heŋ belŋeŋigiŋbe gogo yeŋ nurdeya ga hinayiŋ. Irdebertiŋ yagobe tareŋ wor po moŋ yeŋnurdeya ga doyaŋ yirde hinayiŋ. Al Ku-ruŋbe deŋ alya bertiŋya tumŋaŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dirde yeŋya hugiŋeŋ heŋheŋ goyen damum moŋ duliŋ duntekhaŋ geb, bertiŋ yago palap yirde hinayiŋ.Moŋgo bertiŋ yagoya igiŋ ma hinayiŋbe AlKuruŋya mere teŋ teŋ matatiŋ goyen petteŋ duneŋ hiyeŋ.

Al hoyaŋ igiŋ igiŋ yirde hinayiŋ8 Be, mere dirhem kuruŋ gate miŋbe

gahade: deŋbe dindikeŋ uliŋ awalikde hi-nayiŋ, kadom buniŋeŋ gird teŋ hinayiŋ.Irde deŋ haŋ bana goyen kamay itiŋyatmata teŋ kadom amaŋeŋ nurd guneŋ teŋhinayiŋ. Irde kadom igiŋ igiŋ gird teŋbeneŋ harhet harhet mata ma teŋ hinayiŋ.9 Irde al kura buluŋ dirke goyen wol heŋbuluŋ yird yird niŋ ma nurde hinayiŋ.Nanyaŋ dirke wolmiŋeŋ nanyaŋ ma yirdehinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋyentareŋde guram yirde saŋiŋ yirde hinayiŋ.Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ gwaha teŋ hinayiŋyeŋ hoy diryiŋ geb, gwaha teŋ hinayiŋ.Gogab kame Al Kuruŋ beleŋ guram dirdetareŋ diryeŋ. 10 Goke teŋbe Al Kuruŋyenasaŋde gahade katiŋ hi:“Al kura keperd keperdne igiŋ hewoŋ, irde

heŋ heŋ nalune wor igiŋ ala pohimewoŋ yeŋ nurde hi kenemmerebuluŋ ma teŋ hiyeŋ.

Irde usi mere ma teŋ hiyeŋ.11 Yeŋbe mata buluŋ yubul teŋbe mata igiŋ

po teŋ hiyeŋ.Irde biŋ kamke al hoyaŋya awalikde heŋ

heŋ belŋeŋ niŋ naŋkeneŋ matagoyen teŋ teŋ niŋ kurut wor po yeŋhiyeŋ.

12 Gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ al huwak podoyaŋ yirde hiyen,

irde gusuŋaŋmiŋ palŋa irde wol heŋhiyen geb, gago dineŋ hime.

Gega Doyaŋ Al Kuruŋbe mata buluŋ teŋhaŋ mar goyen asogo yirde hiyen,”yitiŋ hi. Tikiŋ 34:12-16

13 Be, deŋ beleŋ mata igiŋ teŋ teŋ niŋkurut yeŋ hinayiŋbe ganuŋ al beleŋ buluŋdiryeŋ? Hubu wor po! 14 Goyenbe deŋ

beleŋ mata huwak teŋ hike al kura beleŋbuluŋ dirnayiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ guramdirde tareŋ dird dird niŋgeb, gogo forokyihi yeŋ nurde hinayiŋ. Niŋgeb al beleŋbuluŋ dird dird niŋ kafura ma heŋ hinayiŋ,irde kandukŋeŋ ma nurde hinayiŋ. 15 Irdebitiŋde mat wor po Yesu Kristube DoyaŋAl Kuruŋ yeŋ palap irde hinayiŋ. Irdekame Al Kuruŋ beleŋ igiŋ diryeŋ goke deŋbeleŋ doyaŋ heŋ haŋyen goyen goke albeleŋ daniŋ gwaha teŋ haŋ dineŋ gusuŋaŋdirkeb miŋ momoŋ yird yird niŋ hugiŋeŋgitik teŋ ga hinayiŋ. Irde wol heŋ momoŋyirde heŋyabe bekkeŋde igiŋ mat mereyirde palap dirtek mata mat mere yirdehinayiŋ. 16 Irde Al Kuruŋ diliŋde bitiŋwukkek wor po irde hinayiŋ. Gogab YesuKristuya heŋ meteŋ igiŋ teŋ hinayiŋ gokebuluŋ mat tagal duneŋ hinayiŋ mar beleŋmatatiŋ yeneŋbe mere buluŋ mat dirdehinayiŋ goke memya henayiŋ. 17 Niŋgebmata igiŋ teŋ kanduk yeneŋ hinayiŋ gobeAl Kuruŋyen dufay kenem igiŋ. Gega matabuluŋ teŋ gote kanduk bana hinayiŋ gobeigiŋ moŋ. 18 Gobe Yesu Kristu wor matabuluŋniniŋ ge teŋ wawuŋ uŋkureŋde pokamyiŋ geb gago dineŋhime. Yeŋ al huwakbeleŋ neŋ al huwak moŋ gayen gake teŋkamyiŋ gobe deŋ goyen Al Kuruŋ hittedukeŋ yeŋbe gogo kamyiŋ. Yeŋbe maykekamyiŋ gega, toneŋbe ma kamyiŋ. 19 Irdebal kamtiŋ toneŋ koya bana haŋyen gasuŋdegor kuŋ Al Kuruŋyen mere tagalyiŋ. 20 Alkamtiŋ toneŋ koya bana haŋ gobe bikkeŋwor po Noa hinhin goyenter hinhan margote toneŋ. Mel gobe mata buluŋ yubulteŋ teŋ ge Al Kuruŋ beleŋ ulyaŋde podoyaŋ heŋya piŋeŋ ma nurde hinhin. Noabeleŋ hakwa kuruŋ irde hikeya doyaŋ heŋhinhin gega, mel gobe meremiŋ gama mairde hinhan. Niŋgeb hakwa go pasi irkebmegeŋ ga fe ala kuruŋ heke al tumŋaŋkamamiŋ. Goyenbe fe go hende hakwabana hinhan albe 8 go muŋ po gab ma ka-mamiŋ. 21 Be, fe ala hiriŋ gobe gayenter febaptais teŋ haŋyen gote tuŋaŋeŋ. Niŋgebfe baptais tamiŋde gor matbe dumulgaŋtiyyiŋyen haŋ. Baptais tamiŋ gobe duliŋultiŋ sope ird ird niŋ ma tamiŋ. Go tamiŋgobe Al Kuruŋ diliŋde bininiŋde wukkekpo hitek yeŋ Al Kuruŋ hitte biŋa tiyamiŋbegogo. Niŋgeb bitiŋde wukkek po hinayiŋ

Page 400: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Pita 3:22 397 1 Pita 4:16yeŋbe gogo Al Kuruŋ beleŋ Yesu Kristukamyiŋde mat isaŋ hiriŋ. 22 Yesu Kristugobe kamyiŋde mat huwarde Al Kuruŋyengasuŋde hurkuriŋ. Irde al deŋem yaŋ worpo heŋ Al Kuruŋ haniŋ yase beleŋ mathi. Irkeb Al Kuruŋyen miyoŋya det banareniŋya kawan niŋya saŋiŋ miŋyaŋ kurayenkurayen goyen yende yufukde po haŋ.

4Mata buluŋbe yubul po titek

1 Niŋgeb Yesu Kristu beleŋ uliŋ misiŋkateŋ kanduk kinyiŋ gwahade po, deŋmanaŋ tareŋ po heŋ matamiŋ gama irtekdufay goyen kerde hinayiŋ. Gobe al kurauliŋmisiŋ katyeŋbemata buluŋ titek dufayma forok yiyyeŋ geb gago dineŋ hime.2Niŋgeb gayenter mat megen gar heŋyabeAl Kuruŋyen dufay po gama irde hinayiŋ.Megen niŋ dufay buluŋ gama ma irde hi-nayiŋ. 3 Deŋbe bikkeŋ Al Kuruŋ ma nurduneŋ hitiŋ mar beleŋ teŋ haŋyen matagoyen ulyaŋde po teŋ hinhan. Deŋbe matagahade teŋ hinhan: leplep mata, ultiŋdehapek yaŋ nurtekmata, kukuwa fe nen nenniŋ gabu heŋ heŋ mata, irde bana goŋ fenene kukuwa heŋ mata buluŋ mali maliteŋ teŋ mata, irde uŋgura doloŋ yird yirdmata mormok goyen teŋ hinhan. 4 Gegagayenterbe mel gore teŋ haŋ mata goyengama ma irde hike deneŋbe hurkuŋkat teŋkukuwamŋeŋ nurde haŋyen. Irdeb gokeigiŋ ma nurde ultiŋde mere buluŋ kurayenkurayen dirde haŋyen. 5 Goyenpoga kamemel gobe al diliŋ gergeŋ hitiŋya kamtiŋyagote matamiŋ igiŋya buluŋya yinyeŋ al AlKuruŋ diliŋde huwarde gwaha gwaha teŋhityen yeŋ tagalnayiŋ. 6 Goke teŋbe Yesuniŋ yitiŋ mere igiŋ gobe al kamtiŋ goyenkamdem moŋde momoŋ yirke nuramiŋ.Gogab mata buluŋ bikkeŋ titiŋ goke teŋuliŋdebe kamnayiŋ gega, Al Kuruŋbe higwahade goyen po toneŋbe yeŋya hugiŋeŋhinayiŋ.

Holi Spirityen tareŋ forok yeŋ yeŋ matabekeŋkela teŋ hinayiŋ

7 Be, det kuruŋ gayen hubu heŋ heŋnalube binde heŋ hi. Niŋgeb keŋkela du-fay heŋbe ultiŋde po amaŋ hetek dufaygoyen fole irde hinayiŋ. Gogab igiŋ AlKuruŋ mere irde hinayiŋ. 8 Irde mata teŋ

hinayiŋ kuruŋ gote folek wor pobe kadtiŋge amaŋeŋ nurd nurdmata gogo geb, matagoyen teŋ hinayiŋ. Kadtiŋ ge amaŋeŋ nurdyuneŋ hinayiŋbe Al Kuruŋ beleŋ mata bu-luŋtiŋ budam goyen igiŋ halde dunyeŋ.9 Irde al deŋ hitte wanayiŋ mar goke bu-luŋeŋ ma nurde yuneŋbe gargar yirde hi-nayiŋ. 10 Irde al hoyaŋ faraŋ yurd yurdniŋ teŋ Holi Spirityen saŋiŋ kawan forokyeŋ yeŋ mata Al Kuruŋ beleŋ muruŋgemmoŋ duliŋ duntiŋ goyen keŋkela tanardemeteŋ teŋ hinayiŋ. Irdeb Al Kuruŋ beleŋbuniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirdeHoli Spirityentareŋ forok yeŋ yeŋ mata kurayen kurayengoyen bitiŋde mat fudinde wor po yanardekeŋkela meteŋ teŋ hinayiŋ. 11 Niŋgeb alkura saba tagal tagal tareŋ titiŋ kenem algobe Al Kuruŋyenmere keŋkela po tagaldehiyeŋ. Irde al kura al hoyaŋ faraŋ yurdyurd saŋiŋ titiŋ kenem al gobe Al Kuruŋbeleŋ unyeŋ tareŋ gore po faraŋ yurdehiyeŋ. Gogab mata teŋ hinayiŋ kuruŋgobeYesu Kristu hittemat Al Kuruŋ deŋemturŋuŋ yaŋ hiyyeŋ. Fudinde, yeŋ po gahugiŋeŋ deŋem turŋuŋ yaŋ hiyyeŋ, irdetareŋmiŋbe gwahader hiyeŋ. Fudinde worpo.

Yesuyen alya bereya heŋbe kanduk banahinayiŋ

12 Be, kadne yago, deŋ hitte kanduk ku-ruŋ forok yeke ultiŋmisiŋ kateŋ haŋ goyengoke hurkuŋkat ma tinayiŋ. “Kanduk gabeneŋ hitte forok yetek moŋ goyen forok yeŋhaŋ,” yeŋ goke kukuwamŋeŋ ma nurde hi-nayiŋ. 13Gwaha titŋeŋbe Yesu Kristu beleŋkanduk kinyiŋ goyen neŋ wor keneŋ hiteyeŋ nurdeb goke amaŋ heŋ hinayiŋ. Gogabsaŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ wor po goyen kawanforok yiyyeŋ nalureb deŋ wor amaŋeŋ worpo nurnayiŋ. 14 Yesu Kristu nurd uneŋhaŋ goke teŋ al beleŋ nanyaŋ dirkeb gokeamaŋ heŋ hinayiŋ. Al Kuruŋyen Holi Spirittareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ wor po gore deŋ kan-duk keneŋ haŋ mar hitte hi geb, amaŋ heŋhinayiŋ. 15 Munaŋ al gasa yirke kamde,kawe teŋ, mata buluŋ hoyaŋ kura teŋ, irdeal hoyaŋdemeteŋ buluŋ yirde gote kandukyennayiŋbe igiŋ moŋ geb, keŋkela heŋ gahinayiŋ. 16 Goyenpoga Yesu Kristu gamairde heŋya kanduk yeneŋ hinayiŋbe gokememya ma heŋ hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe

Page 401: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Pita 4:17 398 1 Pita 5:12Yesuyen alya bereya hamiŋ goke teŋ AlKuruŋ turuŋ irde hinayiŋ. 17 Gobe AlKuruŋ beleŋ alyen mata gote muruŋgemyuneŋ yuneŋ goyen dirŋeŋ weŋ hitte waforok irtek nalu hihi geb gago dineŋ hime.Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ dirŋeŋ weŋde matagwahade gwahade yineŋ gote muruŋgemyunyeŋbe Al Kuruŋyenmere Yesu niŋ yitiŋgoyen ma gama irde haŋ marte matamiŋgote muruŋgembe dahade yunyeŋ? Buluŋwor po yunyeŋ! 18 Niŋgeb goke teŋbe AlKuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi:“Al huwak yineŋ haŋ mar wor Al Ku-

ruŋyen bearar goyen fole ird irdbemeteŋeŋ.

Munaŋ Al Kuruŋ niŋ ma nurde mata bu-luŋ teŋ haŋ marbe daha wor wortinayiŋ? Buluŋ wor po geb,” yitiŋ.Mata Igiŋ 11:31

19 Niŋgeb Al Kuruŋyen dufay gama irdekandukbanahaŋmarbeheŋheŋmiŋkuruŋgoyen megeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋgayen yiryiŋ al Al Kuruŋyen haniŋde poyerdemata igiŋ po teŋhinayiŋ. Al Kuruŋbebiŋa tiyyiŋ goyen po gama irde faraŋ durdehiyen.

5Al salanŋeŋya foŋeŋyat mata

1 Be, nebe Yesu Kristu uliŋ misiŋ katyiŋgoyen delner kinmiriŋ. Irde kame soptetareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goya wayyeŋ nalurebne wor saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ go banaheŋ. Ne wor deŋ Yesuyen alya bereyatdoyaŋ mar parguwak gwahade goyen pogeb, Yesuyen alya bereyat doyaŋ mar par-guwak gote mata niŋ dineŋ tihim. 2 Be,Yesuyen alya bereya Al Kuruŋyen sip-sip deŋ yufuktiŋ bana haŋ goyen keŋkeladoyaŋ yirde hinayiŋ. Mel goyen doyaŋmarte matare faraŋ yurde hinayiŋ. Gwahateŋ heŋyabe piŋeŋ hende ma meteŋ teŋhinayiŋ. Wilakŋeŋ nurdeya faraŋ yurde hi-nayiŋ. Go teŋ hinayiŋ gobe Al kuruŋ beleŋgwaha teŋ hiwoŋ yeŋ nurde hi matabegogo. Irde meteŋ go teŋ heŋyabe hora teŋteŋ niŋ ma nurdeb duliŋ faraŋ po yurtekyeŋ nurdeya ga meteŋ teŋ hinayiŋ. 3 Irdedeŋ yufuktiŋ bana haŋ mar goyen megenniŋ doyaŋ mar beleŋ kanduk kuruŋ alyuneŋ haŋyen gwahade ma yirde hinayiŋ.Gwaha yirtiŋeŋbe Al Kuruŋyen sipsip gore

deneŋ gama dirtek mata igiŋ po teŋ hi-nayiŋ. 4 Irkeb kame sipsip doyaŋmarte ku-ruŋmiŋ Yesu Kristu waŋbe meteŋtiŋ gotemuruŋgem tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ wor pogoyen dunyeŋ. Muruŋgem gobe go mahubu hiyyeŋ, gwahader hiyeŋ.

5 Be, gwahade goyen po deŋ al foŋeŋbeal parguwak deŋ folek gote mere nurdehinayiŋ. Irde deŋ tumŋaŋ neŋ nurhetnurhet mata ma teŋ kadom palap girdeteŋ hinayiŋ. Gokeb Al Kuruŋyen asaŋdegahade katiŋ hi:“Al Kuruŋbe al kura yiŋgeŋ ge turuŋ tu-

ruŋ teŋ haŋ mar goyen asogo yirdehiyen.

Gega gwaha ma teŋ haŋ marbe buniŋeŋyirde igiŋ igiŋ yirde hiyen,” yitiŋ.Mata Igiŋ 3:34

6Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ tareŋmiŋde doyaŋdirde hikeya neŋ nurhet nurhet ma teŋhinayiŋ. Mata gwahade ma teŋ hinayiŋbekame nalu kura forok yekeb deŋtiŋ isaŋhiyyeŋ. 7 Irde yeŋbe keŋkela doyaŋ dirdehi geb, kanduktiŋ kuruŋ gobe yeŋ haniŋdepo yerde hinayiŋ.

8 Be, laion beleŋ det yiseŋ nen nen niŋnaŋkeneŋ kuŋ hiyen gwahade goyen po,asogotiŋ Satan beleŋ buluŋ dird dird beleŋniŋ hugiŋeŋ naŋkeneŋ hiyen. Niŋgeb ul-tiŋde po amaŋ hetek mata teŋ teŋ dufayfole irdeb keŋkela heŋ hinayiŋ. 9 Kadtiŋhoyaŋ Yesuyen alya bereyamegen gar hikekwa kuruŋ goyen wor kanduk deŋ yeneŋhaŋyen gwahade goyen bana po haŋ geb,Yesu niŋ dufaytiŋ saŋiŋ irtiŋ go hendesaŋiŋ po huwarde Uŋgura Satan goyenasogo irde takira teŋ hinayiŋ. 10 Irkeb deŋgoyen buniŋeŋ wor po dirde igiŋ igiŋ dirdehiyen al Al Kuruŋ yiŋgeŋ kanduk banamat dade sope dirde tareŋ dirkeb saŋiŋhenayiŋ. Al Kuruŋbe Yesu Kristu niŋ teŋbetareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ gwahader hitiŋ banagoŋ hinayiŋ yeŋ hoy diryiŋ. Goyenbe araŋma dade saŋiŋ diryeŋ. Deŋ goyen kandukbana muŋ kura hike gab gwaha diryeŋ.11Niŋgeb tareŋmiŋbe hugiŋeŋ hugiŋeŋ hi-woŋ yeŋ nurde hime. Fudinde wor po.

Mere funaŋ12 Be, Sailas beleŋ faraŋ nurke asaŋ dol-

fon muŋ po gago kayhem. Yeŋbe kolneyara wor po, biŋde mat fudinde Al Kuruŋ

Page 402: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Pita 5:13 399 1 Pita 5:14niŋ meteŋ teŋ hiyen. Be, asaŋ ga kay-hem gabe tareŋ dire yeŋ gago kayhem.Irde asaŋ kaŋ hime gabe Al Kuruŋ beleŋfudinde buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde higeb, goyen bebak dire yeŋbe gago kaŋhime. Niŋgeb mere dirhem gayen hendesaŋiŋ po huwarde hinayiŋ.

13 Be, Yesuyen alya bereya Babilon*taunde gar haŋ mar beleŋ deŋ ge dufayheŋhaŋgoyenmomoŋyirayiŋninkeb gagomomoŋ dirde hime. Al Kuruŋ beleŋ deŋbasiŋa diryiŋ gwahade po, mel gayen worbasiŋa yiryiŋ. Be, Al Kuruŋ diliŋde urnehitiŋ al, Mak wor deŋ ge dufay heŋ hi geb,gago momoŋ dirde hime.

14 Be, deŋ haŋ bana goyen dindikeŋ uliŋkadom gargar gird teŋ hinayiŋ. Go matagobe Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ wor po.

Be, deŋ Yesu Kristuya haŋ marbetumŋaŋ bitiŋ kamke igiŋ po hiwoŋ yeŋnurde hime. Gogo po.

* 5:13: Babilon taun gobe Rom taun niŋ yitiŋ.

Page 403: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Pita 1:1 400 2 Pita 1:17

2 PitaPita beleŋ asaŋ tebaŋ kayyiŋ1 Be, nebe Saimon Pita, Yesu Kristuyen

meteŋ al, irde mere basaŋ almiŋ. Ne beleŋdeŋ Yesu Kristu niŋ dufaytiŋ tareŋ irtiŋmar hitte asaŋ gago kaŋ hime. Yesu Kristuniŋ dufaytiŋ tareŋ irtiŋ haŋ gobe Al Kuruŋdiliŋde igiŋ wor po, neŋ wor gwahade potitiriŋ. Dufaytiŋ yeŋ ge saŋiŋ iramiŋ gobeAl Kuruŋniniŋya Dumulgaŋ teŋ teŋ Al YesuKristuya beleŋ al huwak yird yird tareŋdegogo tiyamiŋ.

2 Be, Al Kuruŋya Doyaŋ Al KuruŋniniŋYesuya nurd yuneŋ awalikde hikeb yeŋbeleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde bitiŋyisikamke igiŋ wor po hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋyirde hime.

Al Kuruŋ beleŋ hoy diryiŋ go po gama irdehinayiŋ

3 Be, Al Kuruŋbe tareŋmiŋ kuruŋ wor pogeb, neŋ gayen megen gar heŋya Al Kuruŋpalap irtek mata teŋ teŋ niŋ teŋ saŋiŋmiŋkuruŋ goyen dunyiŋ. Tareŋmiŋ dunyiŋgobe neŋ beleŋ yeŋ nurd uneŋ awalikdehitekeb gogo dunyiŋ. Yeŋbe tareŋmiŋturŋuŋ yaŋ wor po, irde al igiŋ wor po gebgogo hoy diryiŋ. 4 Yeŋbe gwaha matbedetmiŋ kame duneŋ yeŋ bikkeŋ biŋa tiyyiŋgoyen dunyiŋ. Gogab go hende tareŋheŋbe megen niŋ dufay al buluŋ yirteksaŋiŋ bana mat busahardeb Al Kuruŋbemata buluŋ miŋmoŋ wukkeŋ wor po gwa-hade goyen po, neŋ wor gwahade po hitek.

5 Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋ niŋ du-faytiŋ tareŋ irde heŋyabe mata igiŋ teŋhinayiŋ. Irde mata igiŋ teŋ heŋyabe AlKuruŋ nurd uneŋbe yeŋya awalik heŋ hi-nayiŋ. 6 Irde gwaha teŋ heŋyabe ultiŋde poamaŋhetek dufay fole ird irdmatatiŋ tareŋirde hinayiŋ. Irde gwaha teŋ heŋyabekanduk forok yeke mukku ma teŋ goyagoya saŋiŋ po meteŋ teŋ hinayiŋ. Irdegwaha teŋ heŋyabe Al Kuruŋ palap irtekmata tareŋ po teŋ hinayiŋ. 7 Irde Al Kuruŋpalap irtek mata tareŋ po teŋ heŋyabeYesu Kristu nurd uneŋ kadtiŋ hitiŋ marwor dadatiŋya koltiŋya igiŋ igiŋ yirtiŋyara yirde yeŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋhinayiŋ. 8 Mata gwahade gobe deŋ beleŋ

titek mata. Niŋgeb mata gwahade goyendeŋ hitte kuruŋ po hiyeŋbe mata gorefaraŋ durkeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ YesuKristu nurd uneŋ yeŋya awalikde heŋ heŋgoyenmeteŋeŋma diryeŋ, irde gote igineŋmiŋyaŋ henayiŋ. 9 Goyenpoga al kuramata igiŋ goyen ma teŋ haŋ mar gobekamemiŋ ge ma nurdeb gogo teŋ haŋ. Irdediliŋ titmiŋ yara Al Kuruŋyen mere bebakma teŋbe mata buluŋmiŋ bikkek Al Kuruŋbeleŋ halde yuneŋ pasi hiriŋ goyen biŋ siryekeb gogo mata igiŋ goyen ma teŋ haŋ.

10 Niŋgeb, kadne yago, Al Kuruŋbeleŋ basiŋa dirde hoy diryiŋ goyen miŋmiŋmoŋ hiyyeŋkek geb, hoy dirtiŋ banakeŋkela heŋ heŋ niŋ kurut wor po yeŋhinayiŋ. Gwaha teŋ hinayiŋbe go makatnayiŋ. 11 Irde Dumulgaŋ teŋ teŋ Al YesuKristu, Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ beleŋ alyabereyamiŋ hugiŋeŋ doyaŋ yird yird banagoŋ hurkukeb gargar wor po diryeŋ.

12 Niŋgeb meheŋde saba dirhem goyenhugiŋeŋ momoŋ dirde himeke bitiŋ bakyeŋ hiyeŋ. Deŋbe saba goyen nurde haŋ,irde Al Kuruŋyenmere fudinde deŋ bana higo hende saŋiŋ po huwarde haŋ goyenbe,hugiŋeŋ bebak dirde heŋ. 13 Nebe himeyagayen saba deŋ beleŋ nurde ep hitiŋ goyensopte dinmeke bitiŋ bak yeŋ hiyeŋ go gabigiŋ yeŋ nurde hime. 14 Fudinde, nebe heŋga ma kameŋ goyen Doyaŋ Al KuruŋniniŋYesu Kristu beleŋ keŋkelak po momoŋniruŋ geb gago dineŋ hime. 15 Niŋgeb nekamde dubul tiyeŋya goyenbe daha worsaba dirde hime kuruŋ gayen bitiŋ sir mayeke hugiŋeŋ nurde hiwoŋ yeŋbe kurutwor po yeŋ heŋ.

Yesu Kristuyen tareŋ turŋuŋ yaŋ wor pokintiriŋ

16 Be, neŋ beleŋ Doyaŋ Al KuruŋniniŋYesu Kristuyen tareŋmiŋya mulgaŋ heŋwaŋ waŋya goyen goke momoŋ dirtir-iŋyabe usi baraŋ kura al nurde fudinde yeŋnurtek goyen ma momoŋ dirtiriŋ. Neŋbesaŋiŋmiŋ kuruŋ goyen dilniniŋ bilmiŋdewor po kintiriŋ. 17 Al Kuruŋyen tareŋturŋuŋ yaŋ wor pore mat al melak kuraforok yeŋbe gaha yiriŋ: “Gabe Urne,bubulkuŋne wor po. Yeŋ ge amaŋeŋ nurdehime,” yiriŋ. Be, Naniŋ Al Kuruŋ beleŋgwaha mat turuŋ irde deŋem isaŋ hiriŋya

Page 404: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Pita 1:18 401 2 Pita 2:11goyenbe neŋbe gor hinhet. 18 Neŋbe AlKuruŋ beleŋ mata go forok ire yeŋ duguwukkek iryiŋde gor Yesu Kristuya tumŋaŋhitekeya mere goyen naŋkiŋde mat forokyeke nindikeŋ wor po nurtiriŋ.

19 Niŋgeb gor mat neŋbe Al Kuruŋyenmere basaŋ mar porofet beleŋ tagalamiŋmere goyen fudinde wor po yeŋ nurdehityen. Niŋgeb deŋ wor meremiŋ goyentareŋ po tanarde hinayiŋ. Meremiŋ gobehulsi beleŋ kidoma bana melak heŋ agaturde hiyeŋ go gwahade yara, saba damiŋbefudinde goyen bebak dirde hiyeŋ. Goyenbenaŋa fay ureŋ teŋ hikeya bayfoŋwaŋ hiyengo gwahade yara, kameYesuKristuwayyeŋgoyenterbe deŋ tumŋaŋ bitiŋ bana matAl Kuruŋbe al gwahade yeŋ keŋkela be-bak teŋ wuk wor po yenayiŋ. 20 Goyenbemere kuruŋ wor po kura momoŋ di-reŋ tihim. Mere gobe gahade: Al Ku-ruŋyen asaŋdemere basaŋmarmiŋporofetbeleŋ mere tagalamiŋ gobe mere porofetyiŋgeŋde dufayde kayamiŋ yeŋ ma nurdehinayiŋ. 21 Al Kuruŋ beleŋ porofetmiŋyinke tagalamiŋ gobe alyen dufayde matagalamiŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋ beleŋmere yunke gab Holi Spirityen saŋiŋdebasaŋ heŋ tagalamiŋ.

2Usi porofet

1 Goyenpoga usi porofet goyen Israelmar bana hinhan. Niŋgeb gwahade goyenpo, kame wor deŋ haŋ bana goyen usi sabamar kura forok yenayiŋ yeŋ nurde hime.Usi saba mar gobe al beleŋ sabamiŋ nurdegama yirke Al Kuruŋ beleŋ gwamuŋ yurteksaba goyen balmiŋde po saba dirde hi-nayiŋ. Irde mata buluŋmiŋ ge teŋ kamtekhinhan goyen Doyaŋ Al Kuruŋ tareŋmiŋkuruŋ wor po gore mel gote gasuŋ teŋdarim wok irde kamde yumulgaŋ tiyyiŋgoyen wor fudinde yeŋ ma nurde harhokunnayiŋ. Mel gobe mata gwahade teŋbeyiŋgeŋ Al Kuruŋ beleŋ araŋeŋ gwamuŋyurtek bana po kunayiŋ. 2 Irkeb al budammel gote matamiŋ memyak goyen gamairde hinayiŋ. Irkeb al hoyaŋ beleŋ yeneŋbemata fudinde teŋ teŋ belŋeŋ goyen sukalirde hinayiŋ. 3 Usi saba mar gobe horayadeŋem kuruŋ heŋ heŋya niŋ po nurdebdeŋ goyen meremiŋ gama irwoŋ yeŋbe

usi baraŋ yiŋgeŋ forok yirde momoŋ dirdehinayiŋ. Goyenbe mel gote mata buluŋgoke bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ merem yaŋyirde gwamuŋ yureŋ yeŋ dufaymiŋ kiryiŋgobe hubu ma hiriŋ, hi geb.

4 Be, Al Kuruŋbe miyoŋmiŋ beleŋ matabuluŋ tikeb yeneŋ wasak ma teŋbe yakirateŋ uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ kateŋ gasuŋbuluŋ bana yimiyyiŋ. Irkeb kidoma ka-furam bana goŋ po heŋ Al Kuruŋ beleŋmerem yaŋ yiryeŋ nalu goke po doyaŋheŋ haŋ. 5 Be, bikkeŋ wor po Noa hinhingoyenter niŋ alya bereya beleŋ Al Kuruŋpalap irtek mata ma teŋ buluŋ teŋ hikebyeneŋ wasak ma teŋbe fe ala kuruŋ forokirde gwamuŋ yuryiŋ. Gega mata huwakniŋ tagalde hinhin al Noaya diriŋmiŋmiŋ 7goya po yawarkeb go ma kamamiŋ. 6 IrdeAl Kuruŋbe SodomyaGomoraya taundeniŋmarte mata buluŋ goke merem yaŋ yirdekak beleŋ kumga yirke humga kuŋ pasihamiŋ. Al Kuruŋbe yeŋ palap irtek matama teŋ hinayiŋ marbe buluŋ gwahade poyireŋ yeŋ al yikala yiryiŋ. 7 Goyenbe AlKuruŋyen saba walde hinhan mar goyenkahal bana heŋya go mar gote mata bu-luŋmiŋ ge kandukŋeŋ nurde hinhin al kuraLotbe al huwak niŋgeb, Al Kuruŋ beleŋtaun go kumga tiye yeŋbe Lot goyen teŋsiŋa iryiŋ. 8Al huwak Lot gobeAl Kuruŋyensaba walde hinhan mar kahal bana heŋmatamiŋ go yeneŋ hugiŋeŋ dufaymiŋdekandukŋeŋ wor po nurde hinhin.

9 Be, gwahade goyen po, Doyaŋ Al Ku-ruŋbe yeŋ palap irtek mata teŋ haŋ margoyen gwaha mat gwaha mat kanduk banamat yad siŋa yireŋ yeŋ keŋkela nurdehi. Irde mata buluŋ teŋ haŋ mar goyennalu funaŋde merem yaŋ yird yird gokedoyaŋ heŋyabe daha mat mel goyen matabuluŋ gote kanduk bana po yereŋ goyenwor keŋkela nurde hi. 10 Al Kuruŋ beleŋgo yiryeŋ gobe megen niŋ dufay gamairde uliŋde amaŋ hetek mata buluŋ teŋhaŋ marya Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ mar yir-tiŋ gote mere pel irde haŋ marya goyenfudinde wor po gwaha yiryeŋ.

Be, usi saba mar gobe tonaŋ tareŋ, irdeneŋ nurhet nurhet teŋ haŋyen. Irde detbiŋfut miŋyaŋ Al Kuruŋyen gasuŋde niŋgoyen mere buluŋ mat yird yird niŋ muŋkura ma kafura heŋ haŋyen. 11 Doyaŋ

Page 405: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Pita 2:12 402 2 Pita 3:4Al Kuruŋyen miyoŋbe saŋiŋmiŋ kuruŋ,irde deŋem yaŋ wor po, usi saba margote tareŋ folek gega, Al Kuruŋ diliŋ marhuwarde det biŋfut miŋyaŋ goyen merebuluŋ mat yirde merem yaŋ ma yirdehaŋyen. 12 Goyenpoga usi saba mar gobedet kura goke keŋkela bebak ma teŋya detgoke buluŋ mat tagalde haŋ. Go mar gobekulu duwi dufay miŋmoŋ, irde uliŋde matapo gama irdehaŋyen. Irke al beleŋ yad gasayirke kamtek haŋyen gwahade yara geb, AlKuruŋ beleŋ gwamuŋ yuryeŋ.

13 Go mar gobe al hoyaŋ buluŋ yirtiŋgote muruŋgem goyen teŋ yiŋgeŋ buluŋhenayiŋ. Yeŋbe uliŋde po amaŋ hetekmata buluŋ goyen teŋ teŋ niŋ amaŋeŋ nur-debnaŋkahalde al diliŋmar kawanpomatago teŋ haŋyen. Mel goreb deŋ gabu irdedula teŋ haŋyende waŋ uliŋde po amaŋhetek mata po teŋ hikeb deŋtiŋ buluŋ heŋhiyen. 14 Irde bere hoyaŋya duwan teŋ teŋniŋ nurde bere niŋ po naŋkeneŋbe matabuluŋ teŋ teŋ goyen bada ma heŋ haŋyen.Irde Al Kuruŋyen mere hende tareŋ worpo ma hitiŋ mar goyen usi yirde haŋyen.Irde hora yad yad niŋ po dufay heŋ haŋyen.Niŋgeb go mar gobe Al Kuruŋyen karanbana goŋ haŋ. 15Mel gobe mata huwak teŋteŋ beleŋ tubul teŋbe soŋ heŋ Beor urmiŋBalamyenmata gama irde haŋ. Balamgobeuŋgura doloŋ yirde meremiŋ basaŋ heŋ almomoŋ yirde hiyen al geb, hora teŋ teŋniŋ po nurdeb mata buluŋ teŋ teŋ belŋeŋgama iryiŋ. 16 Balambe mata buluŋ teŋteŋ beleŋ gama irde kukeb al gote doŋkiepte ma mere titek gore al mere titŋeŋ teŋyewek gote mata buluŋ goke ineŋ tiyyiŋ.Irkeb al gobematamiŋ kukuwamŋeŋ goyenbada hiriŋ.

17 Usi saba mar gobe fe diliŋ kura femiŋmoŋ go gwahade yara. Irde kigariŋkateŋ tiya yeŋ kentek gega, meŋe huwarkebur yiyyeŋ go gwahade yara haŋ. Niŋgebmel gobe al gwaha gwaha dirtek yineŋbiŋa teŋ haŋyen gega, meremiŋ gote ig-ineŋ kura ma forok irde haŋyen. Niŋgebgo mar gobe Al Kuruŋ beleŋ buluŋ worpo yirke gote muruŋgem kanduk kuruŋkidoma saŋiŋ bana po haŋ yara hinayiŋ.18Usi saba mar gote merebe miŋ miŋmoŋ,yiŋgeŋ turuŋ yird yirdmere po teŋhaŋyen.Irde megen niŋ dufay buluŋ uliŋde hapek

nurtek mata goyen gayamuŋ ga yubul titiŋmar goyen sopte biŋ yade mata buluŋgoyenter yukuŋ haŋyen. 19 Usi saba maryiŋgeŋbe mata buluŋ gote yufuk bana poheŋ mata go epte ma yubul titek haŋ gega,gwahade haŋ goyen bana kerdeb al hoyaŋusi yirdeb, “Neŋbe Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋgeb, megen niŋmatabe buluŋmoŋ, igiŋ alateŋ hitek,” yineŋhaŋyen. Al kura, al kurateyufukde hiyeŋbe al gote meteŋ al hiyyeŋ.Niŋgeb usi saba mar gobe mata buluŋyenyufukde haŋ. 20 Fudinde, mel gobe Dumul-gaŋ teŋ teŋ Al Yesu Kristu, Doyaŋ Al Ku-ruŋniniŋ goyen nurd uneŋ awalikde heŋbemegen niŋmata buluŋ yubul tiyamiŋ gega,sopte mata buluŋde kateŋ go bana heŋgo po gama irde hinayiŋbe buluŋ wor pohenayiŋ. Haŋkapya Yesu Kristu ma nurduneŋ hinhan goyenter teŋ hinhan matagoyen fole irdemata buluŋwor po bana ku-nayiŋ. 21 Al gwahade gobe huwak heŋ heŋmata goma nuramiŋmanhan Al Kuruŋyenmere wukkeŋ goyen nurde gama irde gabharhok unnayiŋ mar beleŋ muruŋgem bu-luŋ tetek goyen ma tewoŋ. 22 Al gwahadegoke saba dirtiŋ gobe fudinde. Saba gobegahade: “Kulu kura mor yitiŋ goyen soptenene hi,” irde “Bu kura fe gemde untiŋgoyen sopte woŋa galuŋ heŋ hi,” yitiŋ hi.

3Doyaŋ Al Kuruŋ waŋ waŋ nalu

1 Be, kadne yago, asaŋ ga kaŋ hime gabemeheŋde kamiriŋ goyen basaŋ heŋ gagosopte kaŋ hime. Asaŋ meheŋde kamiriŋgoya ga kaŋ hime gayabe dufay igiŋ heŋhinayiŋ dinmeke bitiŋ bak yiyyeŋ yeŋbegago kaŋ hime. 2Niŋgeb deŋ goyen bikkeŋporofet Al Kuruŋyen diliŋde wukkek goremere tagalamiŋ goya Dumulgaŋ teŋ teŋAl Yesu Kristu, Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ goremere tareŋ po yitiŋ goyen mere basaŋmarmiŋ aposel beleŋ dinamiŋ goya gokesopte dufay hewoŋ yeŋ nurde hime.

3 Niŋgeb mere direŋ tihim gabe det ku-ruŋwor po geb, ga wa keŋkela nurde bebakteŋ hinayiŋ. Merebe gahade: nalu funaŋbeleŋ heŋ hikeb deŋ beleŋ Yesu Kristuwaŋ waŋ niŋ doyaŋ heŋ haŋ goke hinmaŋfaykek dirde hinayiŋ. Mel gobe hinmaŋfaykek dirdeb megen niŋ dufay buluŋ pogama irde hinayiŋ. 4 Mel go gwaha dirde

Page 406: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Pita 3:5 403 2 Pita 3:18heŋyabe, “Yesu beleŋ soptewayeŋyeŋbiŋatiyyiŋ gobe daha naŋa forok yiyyeŋ? Hubuwor po. Adoniniŋ yago kamamiŋde matwaŋ waŋ gayenter wor hityen gwahade pohite. Haŋkapya wor po det kuruŋ gayenforok yamiŋ gayen wor gwahade po haŋ,”dineŋ hinayiŋ. 5 Goyenbe go mar gobehaŋkapya wor po Al Kuruŋ beleŋmohoŋdepo yeke naŋkiŋ forok yiriŋ, irde fe banamat megeŋ forok irde fe beleŋ po megeŋmilgu iryiŋ goyen nurd nurd ga pel irde biŋsir yeŋ haŋ. 6Al Kuruŋ beleŋ fe go po teŋbefe ala kuruŋ irde alya bereyamegenhinhanmar goyen gwamuŋ yuryiŋ goyen wor melgobe biŋ sir yeŋ haŋ. 7 Al Kuruŋbe naŋk-iŋyamegeŋyamohoŋde po yeke forok yitiŋgwahade po, mohoŋde po yeke naŋkiŋyamegeŋya gobe gwahade har. Goyenbe gwa-hade heŋ heŋbe nalu funaŋdeb Al Kuruŋbeleŋ naŋkiŋya megeŋya kumga tiyyeŋ. AlKuruŋ palap irtek mata ma teŋ haŋ margoyen merem yaŋ yirde gwamuŋ yuryeŋnalu goyen forok ma yekeya naŋkiŋyamegeŋyabe gwahade po hiriryeŋ.

8 Goyenpoga, kadne yago, nalu niŋ yeŋhime gate miŋ niŋ momoŋ direŋ tihimgayen bitiŋ sir ma yiyyeŋ. Merebe ga-hade: Doyaŋ Al Kuruŋ hittebe naŋa fayuŋkureŋbe dama 1,000 yeŋ keneŋ hiyen.Irde dama 1,000 gobe naŋa fay uŋkureŋyeŋ keneŋ hiyen. 9 Niŋgeb al kura beleŋyeŋ haŋyen gwahade goyen po, Doyaŋ AlKuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goyen gote igineŋforok yirtek gobe mosoyŋeŋ ma tiyyeŋ.Gega yeŋbe al kura buluŋde ma kuyeŋ,tumŋaŋ yeŋ ge biŋmulgaŋ heŋmata buluŋyubul tinayiŋ yeŋ nurde hi geb, megeŋ gakumga teŋ teŋ niŋ bemel bemel ma teŋ hi.

10 Goyenpoga Doyaŋ Al Kuruŋ waŋ waŋnalu funaŋ gobe kawe al beleŋ nalu goyen-ter wayyeŋ yeŋ ma nurde hikeya waŋhaŋyen go gwahade po wayyeŋ. Goyen-terbe naŋkiŋbe migiriŋ kuruŋ wor poteŋbe hubu hiyyeŋ. Irde bana goŋ haŋdet kuruŋ gobe tumŋaŋ kak beleŋ kumgatiyyeŋ. Irke megeŋya det kuruŋ haŋ gayenhumga kuŋ hubu henayiŋ.

11 Be, det kuruŋ gobe gwaha mat hubuhenayiŋ geb, deŋbe daha tinayiŋ? Deŋbemata huwak Al Kuruŋ palap irtek matagoyen po teŋ hinayiŋ. 12 Deŋbe Al Ku-ruŋbeleŋmegeŋyanaŋkiŋya kumga tiyyeŋ

nalu funaŋ goyen goke doyaŋ heŋya nalugoyen bindere wer ird ird niŋ kurut yeŋheŋyabe Al Kuruŋ palap irtek mata huwakgoyen po teŋ hinayiŋ. Nalu funaŋ goyen-terbe naŋkiŋbe humga kuŋ pasi hiyyeŋ.Irde bana goŋ niŋ det tumŋaŋ kak goreyirke fe yara henayiŋ. 13Goyenpoga neŋbeAl Kuruŋ beleŋ neŋ hitte biŋa tiyyiŋ goyentareŋ po tanarde heŋbe naŋkiŋyamegeŋyagergeŋ wor po forok yiriryeŋ goyen gokedoyaŋ heŋ hite. Naŋkiŋyamegeŋya gergeŋyiryen gobe Al Kuruŋ diliŋde al huwakhenayiŋ mar beleŋ hitek gasuŋbe gogo.

14 Niŋgeb, kadne yago, deŋ beleŋ matagoyen forok yeŋ yeŋ ge doyaŋ heŋ haŋyengeb, mata buluŋ ma teŋ ultiŋde meremmoŋ heŋ bitiŋ kamke kadtiŋya awalikdeheŋheŋ ge kurutwor po yeŋhinayiŋ. Irkebgwaha teŋhinayiŋ goyen yeŋbeleŋ dinyeŋ.15 Irde Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ beleŋ naŋk-iŋya megeŋya gwamuŋ yurd yurd gokebemel bemel ma teŋ hi gobe alya bereyayeŋ hittemulgaŋ heŋ heŋ niŋ doyaŋ heŋbegogo teŋ hi yeŋ nurde hinayiŋ. Ne dineŋhime gabe kadne Pol wor Al Kuruŋ beleŋdufay wukkek unkeb gogo kaŋ dunyiŋ.16 Nalu funaŋ niŋ asaŋde kaŋ hiyen ku-ruŋ gobe ne beleŋ dineŋ hime mere miŋuŋkureŋ goke po katiŋ. Goyenbemere kuraasaŋmiŋde haŋ gobe bebak teŋ teŋmiŋmeteŋeŋ geb, Al Kuruŋyen mere keŋkelama nurde go hende saŋiŋ ma huwardehaŋ marbe soŋ heŋ kukuwam mat nurdehaŋyen. Mel gobe Al Kuruŋyen merehoyaŋwor gwahade po soŋ heŋbeAl Kuruŋbeleŋ buluŋ yirtek bana goŋ kateŋ haŋyen.

17Niŋgeb, kadne yago, deŋbe saba gayenbikkeŋ nurde bebak titiŋ haŋ geb, keŋkelaheŋ ga hinayiŋ. Gogab Al Kuruŋyen sabawalde haŋ mar beleŋ epte ma iŋgogahadirkeb tareŋ po huwardeb go ma katnayiŋ.18 Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋdirde igiŋ igiŋ dird dird banaheŋbeDumul-gaŋ teŋ teŋ Al Yesu Kristu nurd uneŋ yeŋyaawalikde hinayiŋ. Irdeb go bana po heŋmeremiŋ gama ird ird matare parguwakyara heŋ ga hinayiŋ. Deŋembe haŋkayakameyamanaŋhugiŋeŋ turŋuŋ yaŋwor pohiyeŋ! Fudinde wor po.

Page 407: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Yon 1:1 404 1 Yon 2:6

1 YonYon beleŋ haŋkapya asaŋ gagokayyiŋ

Mere forok yeŋbeAl Kuruŋ diliŋde al gergeŋyiryiŋ

1Be, asaŋ gabe al kura Al KuruŋyenMereineŋ haŋyen al goke kayeŋ tihim. Al gobealya bereya megen haŋ kuruŋ gayen AlKuruŋ diliŋde gergeŋ yird yird al. Yeŋbemegeŋya naŋkiŋya, irde det kuruŋ gayenforok ma yekeya hinhin. Neŋbe al goremere tike nurde hinhet, dilniniŋde keneŋhinhet. Irde mata teŋ hike keneŋ hinhet,irdeb hanniniŋde wor po sisaŋ urde nurdehinhet. 2 Alya bereya Al Kuruŋ diliŋdegergeŋ yird yird al goyen Al Kuruŋ beleŋteŋ kawan irke tumŋaŋ ala keneŋ hinhet.Irdeb yeŋ ge tagalde hityen. Yeŋbe alyabereya goyen Al kuruŋya heŋ heŋ gotemiŋ al. Al gobe Al Kuruŋya momŋoŋdehitiŋ al. Al Kuruŋ beleŋ dilniniŋde kawanirke kintiriŋ goyen goke gagomomoŋdirdehite. 3 Neŋbe al goyen keneŋ hinhet, irdemeremiŋ nurde hinhet kuruŋ goyen mo-moŋ dirde hite. Gogab deŋ wor yeŋ gedufaytiŋ tareŋ irkeb neŋya tumŋaŋ awa-likde hitek. Irdeb deŋya neŋya tumŋaŋAl Kuruŋya Urmiŋ Yesu Kristuya irde awa-likde hitek. 4Niŋgeb asaŋ ga kaŋ hite gabedeŋ wor bebak teŋ Yesu niŋ dufaytiŋ saŋiŋirkeb deŋya neŋya tumŋaŋ amaŋ hetekyeŋbe gago kaŋ hite.

Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ heŋ yeŋya awa-likde hitek

5 Be, saba Yesu beleŋ dirke nurtiŋ goyengago momoŋ dirniŋ tihit. Meremiŋbe ga-hade: Al Kuruŋbe hulsi yara wukkeŋ worpo, mata buluŋ miŋmoŋ. Mata buluŋyenkidoma goyen dirŋeŋ muŋ kura yeŋ hittema hi. 6 Niŋgeb neŋ gayen Al Kuruŋyaawalikde hite yeŋ hitek gega, kidoma banahitek gobe usi teŋ hitek, irde Al Kuruŋyenmere fudinde goyen ma gama irde hitek.7Goyenpoga neŋ gayen Al Kuruŋ hulsi yarawukkeŋ wor po hi gwahade goyen heŋmata igiŋ po teŋ hitekbe fudinde wor poneŋbe kadniniŋya awalikde po hitek. IrdebYesu neŋ ge teŋ darim wok irde kamyiŋ

goke teŋ Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋniniŋhalde dunke wukkek wor po hitek.

8 Be, neŋ gayen mata buluŋniniŋ miŋ-moŋ, neŋbe huwak hite yeŋ hitek gobenindikeŋ usi wor po irde hitek. Gwahadeyeŋ hitek gobe Al Kuruŋyen mere fudindegoyen bininiŋde ma hikeb gogo gwaha yeŋhitek. 9Munaŋ neŋ gayenmata buluŋniniŋgoke Al Kuruŋ pohogay irde hitekbe yeŋbeleŋ halde dunyeŋ. Irde yeŋ diliŋde matahuwak moŋ goyen yad siŋa yirde wukkekdiryeŋ. Yeŋbe gwaha tiyeŋ yiriŋ gobefudinde wor po gwaha tiyyeŋ, irde matahuwak po teŋ hiyen al geb, gogo matabuluŋniniŋ halde duneŋ wukkek diryeŋ.10 Be, Al Kuruŋbe al gwahade geb, neŋgayen mata buluŋ ma po teŋ hityen yetekgobe Al Kuruŋbe usi al intek. Gwaha teŋhitekbe meremiŋ goyen epte ma bininiŋdehiyeŋ.

2Yesu Kristu beleŋ faraŋ durde hi

1 Niŋgeb, diriŋne yago, asaŋ gabe matabuluŋ ma teŋ hinayiŋ yeŋ gago kaŋ hime.Goyenbe kurare soŋ heŋ mata buluŋtitekbe mata buluŋniniŋ halde duneŋduneŋ niŋ Adoniniŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋirtek al kura hi. Yeŋbe Yesu Kristu, AlHuwak wor po. 2 Yeŋbe mata buluŋniniŋAl Kuruŋ beleŋ halde dunwoŋ yeŋ nurdebneŋ ge teŋ kamyiŋ. Kamyiŋ gobe neŋ gepo moŋ, alya bereya kuruŋ megen ga hikekwa goyen goke manaŋ kamyiŋ.

Al Kuruŋ nurd uneŋ haŋ marbe meremiŋgama irde haŋ

3Be, neŋbe Al Kuruŋ beleŋ gwaha gwahateŋ hinayiŋ dintiŋ goyen teŋ hitekbefudinde Al Kuruŋ nurde uneŋ hite yeŋnurde hitek. 4 Goyenbe al kura beleŋ,“NebeAl Kuruŋ keŋkela nurde uneŋhime,”yiyyeŋ gega, mata gwaha gwaha teŋ hi-nayiŋ yitiŋ goyen ma teŋ hiyeŋ al gobeusi al. Al gobe Al Kuruŋyen mere fudindegoyen biŋdema hiyeŋ geb, gogo gwaha teŋhiyeŋ. 5Munaŋ al kura Al Kuruŋyen meregama irde hiyeŋ al gobe fudinde wor po AlKuruŋ niŋ amaŋeŋ nurde hiyeŋ geb, gogogwaha teŋ hiyeŋ. Neŋbe mata gwahadeteŋ hitek gab fudinde Al Kuruŋya hite yeŋbebak teŋ hitek. 6 Niŋgeb al kura, “Nebe

Page 408: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Yon 2:7 405 1 Yon 2:22Al Kuruŋya har,” yiyyeŋ al gobe Yesu beleŋmata igiŋ teŋhinhin gwahadepo teŋhiyeŋ.

7 Be, kadne yago, nebe saba gergeŋ kurama kaŋ duneŋ hime. Haŋkapya ne beleŋsaba dirmeke nuramiŋ goyen po sopte kaŋduneŋ tihim. 8 Goyenbe saba gobe haŋkasaba direŋ tihim goya tuŋande. Saba goteigineŋ fudindebe Yesu beleŋ mata teŋ hin-hin bana goŋ mat kawan forok yeŋ hinhin.Irde matatiŋde wor kawan forok yeŋ hi.Gwaha teŋ hi gobe kidomare niŋ mata bu-luŋbe hubu heŋ hikeb hulsire niŋmata igiŋfudinde goyen bikkeŋ kawan heŋ kuruŋheŋ hi geb, gogo gwaha teŋ hi.

9 Niŋgeb al kura, “Nebe hulsire hime,”yeŋ hi gega, kadom kura goke igiŋ manurde haram irde hi al gobe kidoma banapo hi. 10Munaŋ al kura kadom niŋ amaŋeŋnurde hi al gobe hulsire hi. Irkeb dufay bu-luŋ kura biŋde ma hi geb, epte ma soŋ heŋmata buluŋde katyeŋ. 11 Goyenbe al kurakadomkura goke igiŋma nurde haram irdehi al gobe mata buluŋyen kidoma bana poheŋ gor niŋ mata po teŋ hi. Al gobe matabuluŋyen kidoma bana hi geb, kidoma gorediliŋ pet tike beleŋ ma keneŋ kuŋ hiyeŋ gogwahade goyen po, mata buluŋ po teŋ hi.12 Deŋ diriŋbe Yesu Kristu beleŋ mata

tiyyiŋ goke teŋ Al Kuruŋ beleŋmata buluŋtiŋ halde duntiŋ haŋgeb, gago asaŋ kaŋ duneŋ hime.

13 Deŋ salanŋeŋbe Yesu Kristu gwahaderhitiŋ al goyen nurde uneŋ haŋ geb,gago asaŋ kaŋ duneŋ hime.

Deŋ al foŋeŋbe Satan mata buluŋdedukutek al goyen fole iraŋ geb, gagoasaŋ kaŋ duneŋ hime.

14 Deŋ diriŋbe Adoniniŋ nurd uneŋ haŋgeb, gago asaŋ kaŋ duneŋ hime.

Deŋ salanŋeŋbe Al Kuruŋ gwahader hitiŋal goyen nurde uneŋ haŋ geb, gagoasaŋ kaŋ duneŋ hime.

Deŋ al foŋeŋbe tareŋ po Al Kuruŋ niŋhekkeŋ nurde haŋ, irde meremiŋgoyen bitiŋ bana kerde gama irdehaŋ,

irde Satan mata buluŋde dukutek algoyen fole iraŋ geb, gago asaŋ kaŋduneŋ hime.

Megen niŋmata goke amaŋeŋmanurnayiŋ

15-16 Niŋgeb deŋbe megen niŋ martemata buluŋya dufay buluŋya kurayenkurayen kuruŋ goke amaŋeŋ ma nurdehinayiŋ. Mata megen niŋ mar beleŋ teŋhaŋyen gobe gahade: uliŋde po amaŋhetek beleŋ niŋ naŋkeneŋ haŋ, irde detkura keneŋ tetek po yeŋ goke po nurdehaŋ, irde detmiŋya matamiŋya gokeyiŋgeŋ turuŋ turuŋ teŋ haŋ gobe megenniŋ marte mata. Mata gwahade teŋ haŋkuruŋ gobe Al Kuruŋ hitte mat ma watiŋ.Mata gobe megen gar niŋ po. Niŋgeb alkura megen niŋ marte mata buluŋ gokeamaŋeŋ nurde hi al gobe epte ma biŋdemat Adoniniŋ ge amaŋeŋ nuryeŋ geb.17 Megen niŋ marbe hubu henayiŋ, irdemata buluŋ titek dufay go manaŋ hubuhiyyeŋ. Goyenbe Al Kuruŋyen dufay gamairde haŋ marbe yeŋya hugiŋeŋ hinayiŋ.

Yesu Kristu asogo irde haŋ mar niŋ keŋkelahenaŋ ko

18 Be, diriŋne yago, nalu gayenterbemegeŋ gayen hubu hetek gobe binde heŋhi. Nalu funaŋ binde hekeb Yesuyenasogowayyeŋ yeke nurde haŋyen gwahadepo, asogomiŋbe bikkeŋ budam forok yaŋ.Niŋgeb go mar goyen yeneŋbe nalu fu-naŋbe binde heŋ hi yeŋ bebak teŋ hite.19 Mel gobe Yesu gama irhet irhet tikebneŋya tumŋaŋ hinhet gega, dubul diraŋ.Mel gobe neŋya tumŋaŋ hitek moŋ. Mu-naŋ tumŋaŋ hitekmanhan neŋya awalikdehitewoŋ. Goyenbe mel gobe neŋ dubulteŋ kuŋ Yesu asogo irde haŋ geb, matamiŋgoreb, “Neŋbe dende moŋ,” yeŋ dikaladirde haŋ.

20 Deŋbe Yesu beleŋ Holi Spirit duntiŋhaŋ geb, deŋ tumŋaŋ mere damiŋbe AlKuruŋyen mere fudinde goyen bebakkeŋnurde haŋ. 21 Niŋgeb asaŋ kaŋ hime gabemere fudinde goyen ma nurde haŋ yeŋgago asaŋ kaŋ duneŋ hime? Moŋ. Deŋbemere fudindebe damiŋ goyen nurde haŋ,irde usi merebe saba fudinde goyenter matma forok yeŋ hi yeŋ nurde hime geb, asaŋgago kaŋ duneŋ hime. 22 Niŋgeb deŋbeusi albe ganuŋ yeŋ nurde haŋ? Usi algobe, “Yesube Mesaia moŋ,” yeŋ hi algogo. Al gwahade gobe Yesu Kristuyenasogo wor po. Al goreb Al Kuruŋbe Yesu

Page 409: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Yon 2:23 406 1 Yon 3:13Kristu Naniŋ, irde Yesu Kristube Al Ku-ruŋ Urmiŋ goyen fudinde yeŋ ma nurdehi. 23 Niŋgeb al kura Al Kuruŋ Urmiŋpel irde haŋ marbe Naniŋ wor pel irdehaŋ. Munaŋ al kura Al Kuruŋ Urmiŋ nurduneŋhaŋmarbeNaniŋwor nurd uneŋhaŋ.24Niŋgeb saba haŋkapya dirmeke nuramiŋgobe bitiŋde kerde keŋkela po gama irdehinayiŋ. Gwaha teŋ hinayiŋbe Al KuruŋyaUrmiŋ Yesuya irde hinayiŋ. 25 Irde gwahateŋ haŋ marbe Al Kuruŋya hugiŋeŋ hi-nayiŋ yeŋ Yesu beleŋ biŋa tiyyiŋ goyendunyeŋ.

26 Be, nebe mata buluŋde katnayiŋ yeŋbitiŋ yawarniŋ kurut yeŋ haŋ mar gokehayhay dire yeŋ asaŋ gago kaŋ duneŋhime. 27 Deŋbe Yesu beleŋ Holi Spiritdunyiŋ goyen deŋ bana hi. Niŋgeb alkura beleŋ epte ma saba dirtek haŋ. HoliSpirit yiŋgeŋ beleŋ damiŋbe fudinde goyentumŋaŋ saba dirde hi. Irde sabamiŋbefudinde usi moŋ geb, Holi Spirit beleŋdineŋ hiyen gwahade po, Yesu Kristuya pohinayiŋ.

Neŋbe Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ28 Be, diriŋne yago, hugiŋeŋ yeŋya hi-

nayiŋ. Gogab yeŋ mulgaŋ heŋ megen garwaŋ waŋ nalureb keneŋ keneŋ niŋ ka-fura ma henayiŋ, irde memya ma henayiŋ.29 Deŋbe Yesu gob al huwak wor po yeŋnurde haŋ kenem alya bereya Al Kuruŋdiliŋde mata huwak teŋ haŋ mar gobe AlKuruŋ dirŋeŋ weŋ yeŋ nurde hinayiŋ.

31 Fudindewor po, Adoniniŋbe neŋ gayen

gake bubulkuŋne wor po yeŋ nurde duneŋhiyen. Irde gwahade nurde duneŋ hiyengobe kuruŋ wor po geb, diriŋne weŋ dineŋhiyen. Fudinde, neŋbe yende dirŋeŋ weŋ!Goyenbe megen niŋ mar beleŋ neŋbe AlKuruŋyen dirŋeŋ weŋ hitiŋ goyen bebakma teŋ haŋ. Mel gobe Al Kuruŋ ma nurdeuneŋ haŋ geb, gogo deneŋ bebak ma teŋhaŋ. 2 Kadne yago, neŋbe Al Kuruŋyendirŋeŋweŋ. Gega gayenterbe kamedahadehetek gobe ma nurde hite. Goyenbe YesuKristu wake gab yeŋbe dahade hi goyenkentek geb, neŋ wor yeŋ yara hetek gobenurde hite. 3Niŋgeb al kura kame gwahadehitek yeŋnurde goke doyaŋheŋhaŋmarbeYesu gobe mata buluŋ miŋmoŋ wukkeŋ hi

gwahade po,mel goyenwormata buluŋmateŋ Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ po hinayiŋ.

4 Be, mata buluŋbe Al Kuruŋyen saba pelird ird mata. Niŋgeb al kura mata buluŋtiyyeŋ al gobe Al Kuruŋyen saba pel iryeŋ.5 Goyenbe Yesu beleŋ nende mata buluŋyad siŋa yireŋ yeŋ wayyiŋ goyen deŋbenurde haŋ gogo. Fudinde, yeŋbe matabuluŋ miŋmoŋ wor po. 6 Niŋgeb al kurayeŋya haŋmarbemata buluŋ teŋ tebaŋmateŋ haŋyen. Munaŋ al kura gwaha teŋ haŋmarbe Yesube al gwahade yeŋ bebak mateŋ haŋ irde yeŋ ma nurde uneŋ haŋ mar.

7 Niŋgeb, diriŋne yago, al hoyaŋ beleŋmata buluŋde dukunak geb, keŋkela heŋga hinayiŋ. Al kura mata huwak po teŋhi al gobe Yesu Kristu al huwak gwahadegoyen po, yeŋ wor Al Kuruŋ diliŋdebe alhuwak. 8 Munaŋ Satan gobe megeŋyanaŋkiŋya ma forok yekeya mata buluŋ miŋuryiŋ al geb, al kura mata buluŋ teŋ hi algobe Uŋgura gote diriŋ. Al Kuruŋ Urmiŋmegen gar katyiŋ gobe Uŋgurayen meteŋbuluŋ goyen isikame yeŋbe gogo katyiŋ.9 Niŋgeb al kura Al Kuruŋyen diriŋ hitiŋal gobe Naniŋde dari igiŋ goyen miŋyaŋ higeb, mata buluŋ kuyiŋ kuyiŋ ma teŋ hiyeŋ.Al gobe Al Kuruŋyen diriŋ geb, epte magwaha teŋ hiyeŋ. 10Niŋgeb al kurate matakeneŋbe al gobe Al Kuruŋyen diriŋ maUŋgurayen diriŋ goyen bebak teŋ hityen.Mata gobe gahade: al kura Al Kuruŋ diliŋdemata huwak moŋ goyen teŋ hi al gobeAl Kuruŋyen diriŋ moŋ, irde kadom niŋamaŋeŋmanurde hi al goworAl Kuruŋyendiriŋ moŋ.

Kadtiŋ yagoya kadom amaŋeŋ nurd guneŋteŋ hinayiŋ

11 Be, deŋ beleŋ haŋkapya wor po Yesugama irdeAl Kuruŋyenmere nuramiŋ gobegahade: kadniniŋ yagoya kadom amaŋeŋnurde guneŋ teŋ hitek. 12 Niŋgeb deŋbeKein yara ma henayiŋ. Yeŋbe Satan yufukbana hinhin geb, kuliŋ yende gogo maykekamyiŋ. Goyenbe da misiŋde kuliŋ maykekamyiŋ? Gobe Al Kuruŋ diliŋde Keinyenmatabe buluŋ wor po, munaŋ kuliŋdebehuwak geb, kuliŋ niŋ igiŋ ma nurdeb gogomayke kamyiŋ.

13 Niŋgeb, kadne yago, megen niŋ marbeleŋ igiŋ ma deneŋ haram dirkeb goke

Page 410: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Yon 3:14 407 1 Yon 4:6hurkuŋkat ma tinayiŋ. 14 Neŋbe kadniniŋyago niŋ amaŋeŋ nurd guneŋ teŋ hite.Niŋgeb kamde kamde tareŋ goyen fole irdeAl Kuruŋya hugiŋeŋ hitek yeŋ nurde hite.Niŋgeb al kura kadom niŋ amaŋeŋ manurde hi al gobe Al Kuruŋyen diliŋde alkamtiŋhi. 15 Irde al kura kadomniŋ igiŋmanurde haram irde hi al gobe al gasa yirkekamde kamde al yara. Niŋgeb al gwahadegobe epte ma Al Kuruŋya hugiŋeŋ hiriryeŋgobe nurde haŋ gogo.

16 Munaŋ Yesu Kristube neŋ ge teŋyiŋgeŋ ge ma nurde kamyiŋ. Niŋgebmata tiyyiŋ goreb kadniniŋ ge amaŋeŋnurtek belŋeŋ goyen dikala dirde hi. Goketeŋbe neŋ wor kadniniŋ ge amaŋeŋ nur-deb igiŋ yeŋ ge teŋ kamtek. 17 Goyenbeal kura samuŋ miŋyaŋ gore kadom kuradet niŋ amu heŋ hi goyen kura kinyeŋgega, buniŋeŋ ma nurde unyeŋbe daha-dem, “Nebe Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋ nurdeuneŋ hime,” yiyyeŋ? Epte moŋ. 18Niŋgeb,diriŋne yago, mohoŋniniŋde mat po kad-niniŋ yagoŋ amaŋeŋ nurde yuneŋ hitema yeŋ hitek. Gwaha titŋeŋbe bininiŋdemat fudinde wor po faraŋ yurde hitek.19-20 Gwaha titekbe neŋbe Al Kuruŋyenmere fudinde goyen po gama irde hite yeŋnurtek. Munaŋ mata kuraŋ nurde buluŋtitiŋ yeŋ bininiŋdemat goke po kandukŋeŋnurde hityen gobe dufayniniŋbe wukkeŋmoŋ geb, gogo gwaha teŋ hityen. Gega AlKuruŋyen dufaybe nende folek, irde neŋge keŋkela wor po nurde hi geb, neŋ beleŋkandukŋeŋ nurtek mata goke beararŋeŋma nurde duneŋ hiyen. Niŋgeb Al Kuruŋyaheŋ yeŋya mere teŋ teŋ niŋ kafura ma heŋhite gago.

21 Be, kadne yago, Al Kuruŋbe gwa-hade po mataniniŋ ge mali ma dineŋ teŋhiyen. Niŋgeb neŋbe meremiŋ po gamairde mataniniŋ ge kandukŋeŋ ma nurdebAl Kuruŋya mere teŋ teŋ niŋ kafura maheŋ hityen. 22 Irdeb det kuraŋ nurdegusuŋaŋ irde hityen kuruŋ gobe tumŋaŋduneŋ hiyen. Neŋbe meremiŋ po gamairde mata kura yeŋ beleŋ amaŋ hetekgoyen po teŋ hityen geb, gogo det kuraŋgusuŋaŋ irtekeb det gobe tumŋaŋ duneŋhiyen. 23 Be, sabamiŋ kuruŋ gote miŋwor pobe gahade: Yesu Kristube Al KuruŋUrmiŋ gobe fudinde yeŋ nurtek, irde Yesu

beleŋ yiriŋ gwahade po, kadniniŋ yagoŋamaŋeŋ nurd guneŋ teŋ hitek. 24 Al kurasabamiŋ goyen gama irde mata teŋ haŋmarbe yeŋya haŋ, irke yeŋ wor mel goyahaŋ. Munaŋ Yesu neŋya hite gobe HoliSpirit Al Kuruŋ beleŋ duntiŋ gore bebakdirkeb nurde hite.

4Al Kuruŋyen mere basaŋ mar falkuk niŋ

keŋkela heŋ hinaŋ ko1 Be, kadne yago, megeŋ gabe Al Ku-

ruŋyen mere basaŋ mar porofet falkukbudam wor po haŋ. Niŋgeb al kurawaŋ, “Nebe Holi Spirit beleŋ mere nunkegago tagalde hime,” yeke bemel ma yeŋge hekkeŋ nurnayiŋ. Gwaha titŋeŋbe algo fudinde Holi Spirit beleŋ mere irtiŋma gwahade moŋ goyen keŋkela keneŋbebak teŋ hinayiŋ. 2 Niŋgeb al gotesababe fudinde Holi Spirit beleŋ untiŋ mauŋgura beleŋ untiŋ goyen bebak teŋ teŋgote belŋeŋbe gahade: al kurat sabarebYesu Kristube Al Kuruŋ Urmiŋ gega, alheŋ megen gar hinhin yekeb saba gobefudinde Al Kuruŋ beleŋ untiŋ yeŋ nur-nayiŋ. 3 Munaŋ al kurat sabare Yesu niŋgwaha mat ma tagalkeb al gote sababe AlKuruŋhittematmawatiŋ yeŋnurnayiŋ. Algobe Yesu Kristuyen asogom gote saŋiŋdegwaha yeŋ hiyeŋ. Yesu Kristuyen asogomgobewayyeŋ yeke nurde haŋyen gobe gogobikkeŋ wayuŋ geb, megen gar hi.

4 Be, diriŋne yago, deŋbe Al Kuruŋyenalya bereya. Irdeb Holi Spirit deŋ bana higote tareŋbe Satan megen niŋ mar basiŋayirde Yesu Kristu asogo irde hi gote tareŋfole irde hi geb, deŋ wor usi porofet goyenfole yirde haŋyen. 5 Porofet falkuk gobemegen niŋ mar. Niŋgeb megen niŋ martedufay po gama irde saba tagalde haŋyen.Irkeb megen niŋ marbe fudinde yeŋ nurdehaŋyen. 6 Goyenpoga neŋbe Al Kuruŋyenalya bereya. Niŋgeb al kura Al Kuruŋ nurduneŋ haŋ marbe saba tagaltekeb tumŋaŋfudinde yeŋ nurde haŋ. Munaŋ Al Kuruŋma nurd uneŋ haŋ marbe saba tagaltekebusi yeŋ nurde haŋ. Niŋgeb mata gwahatikeb al gobe Satanyen usi mere go miŋyaŋma Holi Spirityen mere fudinde go miŋyaŋgoyen yeneŋ bebak teŋ hityen.

Page 411: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Yon 4:7 408 1 Yon 5:2Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋ nurde ha kenem al

hoyaŋ niŋ wor amaŋeŋ nurde hayiŋ7 Be, kadne yago, neŋ beleŋ kadniniŋ ge

amaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋ mata gobe AlKuruŋ beleŋ duntiŋ. Irde al kura kadomniŋ amaŋeŋ nurd yuneŋ haŋ mar gobeAl Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ hitiŋ geb, AlKuruŋ nurd uneŋ haŋ. Niŋgeb kadniniŋge amaŋeŋ nurd yuneŋ hitek. 8 Al Ku-ruŋbe alya bereya amaŋeŋ nurd yuneŋyuneŋ gote miŋ al. Niŋgeb al kura kadomniŋ amaŋeŋ ma nurde yuneŋ haŋ marbeAl Kuruŋ ma nurd uneŋ haŋ. 9 Al Ku-ruŋ beleŋ alya bereya goyen bubulkuŋnewor po yeŋ nurde yuneŋ hiyen gobe gahamat dikala diryiŋ: yeŋbe neŋ al megenniŋ gayen yeŋya hugiŋeŋ hitek yeŋbe Ur-miŋ uŋkureŋ muŋ goyen neŋ gake teŋkamyeŋ go yeŋ nurdeb teŋ kerke megengar katyiŋ. 10 Niŋgeb neŋ beleŋ wa AlKuruŋ niŋ amaŋeŋ nurde untiriŋ moŋ.Neŋ beleŋ gwaha irtiŋeŋbe yeŋ beleŋ pobubulkuŋne wor po yeŋ nurde duneŋbemata buluŋniniŋ halde dune yeŋ Urmiŋteŋ kerke megen gar kateŋ neŋ ge teŋkamyiŋ. Niŋgeb gwaha diryiŋ gobe alhoyaŋniŋ amaŋeŋnurd yuneŋ yuneŋmatafudinde wor po. 11 Niŋgeb, kadne yago,Al Kuruŋ beleŋ gwaha mat neŋ gayenbubulkuŋnewor po yeŋ nurd duneŋ hi geb,neŋ wor kadniniŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋhitek. 12 Al kura Al Kuruŋ ma kintiŋ gega,kadniniŋ ge amaŋeŋ nurde yuneŋ hitekbeAl Kuruŋbe neŋya hitek. Irde yeŋ beleŋalya bereya niŋ amaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋgote igineŋbe neŋ hitte kuruŋwor po forokyiyyeŋ.

13 Be, Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit dun-yiŋ geb, Al Kuruŋbe neŋya hike neŋ woryeŋya hite goyen Holi Spirit beleŋ gabbebak dirde hike nurde hityen. 14 IrdebAl Kuruŋ beleŋ Urmiŋ goyen alya bereyakuruŋ gayen Yumulgaŋ teŋ teŋ Al hewoŋyeŋ teŋ kerke megen gar katyiŋ hinhingoyen dilniniŋde keneŋ hinhet geb gokegago tagalde hite. 15Niŋgeb al kura YesubeAl Kuruŋ Urmiŋ yeŋ nurd uneŋ haŋ marbeAl Kuruŋbe yeŋya haŋ, irke yeŋ wor AlKuruŋya haŋ. 16 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋneŋ gayen bubulkuŋne wor po yeŋ nurdeduneŋ hi yeŋ nurdeb yeŋ hitte po tawuŋheŋ hityen.

Gwahade niŋgeb Al Kuruŋbe alya bereyaamaŋeŋnurde yuneŋ yuneŋmata gotemiŋal. Niŋgeb al kura kadom niŋ amaŋeŋnurde yuneŋ yuneŋ mata teŋ hi al gobeAl Kuruŋya har, irke Al Kuruŋ wor algoya har. 17 Niŋgeb gwaha matbe Al Ku-ruŋ beleŋ alya bereya niŋ amaŋeŋ nurdyuneŋ hi mata gote igineŋbe neŋ beleŋga kawan forok irde pasi irtek. GogabYesu mata igiŋ teŋ hinhin gwahade po,neŋ wor megen gar heŋyabe gwaha teŋhitekbe kame yeŋ beleŋ waŋ al igiŋya bu-luŋya pota yird yird nalureb merem yaŋma diryeŋ. Irkeb diliŋ mar huwartek gokekafura ma hetek. 18 Fudinde, al kuraAl Kuruŋ beleŋ bubulkuŋne wor po yeŋnurd uneŋ hi goyen bebak teŋ hiyen algobe kafura dufay miŋmoŋ hiyen. Gega alkura Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ gokemerem yaŋ yiryeŋ yeŋ nurde hiyeŋ al gobeAl Kuruŋ niŋ kafura heŋ hiyeŋ. Go teŋhiyeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ bubulkuŋnewor po yeŋ nurde yuneŋ hi goyen igiŋwor po buluŋ kuram moŋ goyen keŋkelabebak ma teŋbe gogo kafura heŋ hiyeŋ.19Al Kuruŋ wa neŋ gayen bubulkuŋne worpo yeŋ nurde duntiŋ geb, neŋ wor yeŋyakadniniŋ yagoya niŋ amaŋeŋ nurde yuneŋhite. 20Munaŋ al kura, “Nebe Al Kuruŋ niŋamaŋeŋ nurde uneŋ hime,” yeŋ hi gega,kadom niŋ amaŋeŋ ma nurde haram irdehi al gobe usi al wor po. Al gobe kadomdiliŋde yeneŋ hi goyen goke amaŋeŋ manurde uneŋ hi kenem Al Kuruŋ epte makentek al gobe dahadem amaŋeŋ nurdeuneŋ hiyeŋ? Epte moŋ. 21Niŋgeb Al Kuruŋbeleŋ saba kura dirtiŋ gobe gahade: al kurabeleŋ Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋ nurd uneŋ hikenem kadomniŋwor amaŋeŋ nurde uneŋhiyeŋ.

5Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde haŋ marte

mata1 Be, al kura Yesu Kristube fudinde Me-

saia yeŋ nurde hi al gobe Al Kuruŋyendiriŋ. Neŋ megen niŋ albe al kuragoke amaŋeŋ nurde hityen kenem ur-miŋ ge wor amaŋeŋ nurde uneŋ hityen.2 Niŋgeb neŋbe daha mat Al Kuruŋyendirŋeŋweŋ goke amaŋeŋ nurde yuneŋ hiteyeŋ nurtek? Gobe Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋ

Page 412: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Yon 5:3-4 409 1 Yon 5:21nurde uneŋ sabamiŋ po gama irde hitek.3-4 Fudinde wor po Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋnurde uneŋ hityen kenem sabamiŋ goyenkeŋkela gama irde mata teŋ hitek. AlKuruŋyen dirŋeŋ weŋbe megen niŋ martemata buluŋ goyen igiŋ pel irde fole irtekhaŋ geb, Al Kuruŋyen saba go gama irtekgobe meteŋeŋ moŋ. Megen niŋ martemata buluŋ goyen pel irde fole irde hityengobe dufayniniŋ Yesu niŋ tareŋ irde hitegeb, gogo fole irde hityen. 5 Goyenbeganuŋ beleŋ megen niŋ marte mata bu-luŋ goyen pel irde fole irde haŋ? Alkura Yesube Al KuruŋUrmiŋ yeŋ dufaymiŋyeŋge tareŋ irde haŋ mar gore po gabmegen niŋmarte mata buluŋ fole irde haŋ.

6 Be, al kura, “Fe baptais teŋ gab meteŋtiyeŋ, irde darine wok irde kameŋ,” yeŋmegen gar katyiŋ al gobe Yesu Kristu.Yeŋbe fe baptais po teŋbe meteŋ tiyeŋ yeŋma wayyiŋ. Darim wok irde kamde kamdeniŋ manaŋ wayyiŋ. Yesu waŋ gwaha tiyyiŋgoke tagalde hi al gobe Holi Spirit. HoliSpiritbe mere fudinde po teŋ hi gore goketagalde hi. 7NiŋgebYesuniŋ keŋkela bebaktitek detbe karwo gago: 8 Holi Spirit, irdeYon Baptais beleŋ fe baptais iryiŋ goyabeYesu darim wok irde kamyiŋya gogo. Detkarwo gobe al uŋkureŋ Yesu goke po yeŋhaŋ, hoyaŋ niŋma yeŋ haŋ. 9Al megen niŋbeleŋ kadomniŋ tagalke fudinde yeŋnurdehityen. Goyenpoga Al Kuruŋyen merebedet kuruŋ wor po, al megen niŋde merefolek. Niŋgeb Al Kuruŋ goreb Urmiŋ gokemomoŋ dirde hiyen geb, fudinde wor poyeŋ nurde hityen. 10 Niŋgeb al kura AlKuruŋ Urmiŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde hi algobe Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋ goke tagaltiŋgobe fudinde yeŋ nurde hi. Munaŋ al kuraAl Kuruŋ niŋ hekkeŋ ma nurde hi al gobeAl Kuruŋ beleŋ Urmiŋ goke tagaltiŋ goyenfudinde yeŋ ma nurde hi geb, Al Kuruŋbeusi al yeŋ hi. 11 Be, Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋge tagaltiŋ gobe gahade: Al Kuruŋ beleŋbeyiŋgeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyen dunyiŋ,irde hugiŋeŋ heŋ heŋ gotemiŋ albeUrmiŋ.12 Niŋgeb al kura Urmiŋya awalikde haŋgobe Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋmiŋyaŋ.Munaŋ al kura Al Kuruŋ Urmiŋya awalikdema haŋ gobe Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋgoyen miŋmoŋ.

Neŋbe Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyen-niniŋ yaŋ

13 Be, nebe deŋ alya bereya Al KuruŋUrmiŋ goke dufaytiŋ tareŋ irtiŋ haŋ margoyenAl Kuruŋyahugiŋeŋheŋheŋmatabedende hitiŋ goyen go nurwoŋ yeŋ asaŋgago kaŋ duneŋ hime. 14 Neŋbe Al Ku-ruŋyen dufay gama irde det kuraŋ gusuŋaŋirtekeb gusuŋaŋniniŋ hugiŋeŋ wol heŋhiyen gobe nurde hite. Niŋgeb gwahadepo diryeŋ yeŋ dufayniniŋ tareŋ po kerdeyagusuŋaŋ irde hite gago. 15 Irde det kuraŋgusuŋaŋ irtek kuruŋ goyen wol heŋ duneŋhi yeŋ nurde hite kenem gusuŋaŋ irtekgoyen tumŋaŋ yawartek yeŋ nurde hite.

16-17 Niŋgeb al kura Yesuyen alya bereyakadom kura beleŋ mata buluŋ kura tiyyeŋgega, mata buluŋ gobe Al Kuruŋ beleŋigiŋ halde untek keneŋbe kadom goke AlKuruŋ gusuŋaŋ iryeŋ. Irkeb Al Kuruŋbeleŋ yeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyen goma goraŋ iryeŋ. Al Kuruŋ diliŋde mataigiŋ moŋ gobe tumŋaŋde mata buluŋ alapo. Al Kuruŋbe mata buluŋ igiŋ haldeyunyeŋ gega, mata buluŋ kurabe epte mahalde yunyeŋ. Niŋgeb mata buluŋ kura AlKuruŋ beleŋ igiŋ halde yuntek mata titiŋmar goke po Al Kuruŋ gusuŋaŋ irnayiŋdineŋ hime. Fudinde, mata buluŋ kurabeAl Kuruŋ beleŋ epte ma halde yunyeŋ geb,kame hugiŋeŋ kak alare hinayiŋ. Niŋgebkadtiŋ kura gwaha teŋ hi al goke Al Kuruŋgusuŋaŋ ma irnayiŋ dineŋ hime.

18 Be, Al Kuruŋ Urmiŋbe al kura AlKuruŋyen diriŋ hitiŋ mar goyen keŋkeladoyaŋ yirde hiyen geb, Satan beleŋ eptema buluŋ yiryeŋ. Niŋgeb al gwahade gobemata buluŋ teŋ tebaŋ ma teŋ haŋ yeŋnurde hite. 19 Irde megen niŋ mar kuruŋgabe Uŋgurar yufukde haŋ, munaŋ neŋ AlKuruŋ nurd uneŋ hite marbe Al Kuruŋyendirŋeŋweŋyeŋnurdehite. 20 IrdeAl KuruŋUrmiŋbe neŋ gare Al Kuruŋ nurde uneŋhinayiŋ yeŋ megen gar waŋ bebak diryiŋgoyen wor nurde hite. Niŋgeb Al Kuruŋbefudinde yeŋ nurde hite. Fudinde, neŋbe AlKuruŋya hite. Irde Urmiŋ Yesu Kristuyawor hite. Yesube Al Kuruŋ fudinde worpo, irde Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gotemiŋ al. 21 Niŋgeb, diriŋne yago, deŋbemegen niŋ mar beleŋ Al Kuruŋniniŋ yeŋ

Page 413: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

1 Yon 5:21 410 1 Yon 5:21det mali doloŋ yirde haŋyen goyen yeneŋbebak teŋbe yilwa yirde hinayiŋ.

Page 414: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

2 Yon 1 411 2 Yon 13

2 YonYon beleŋ sopte asaŋ ga kayyiŋ1 Be, Yesuyen alya bereyat doyaŋ al par-

guwak ne gare ge bere salanŋeŋya diriŋgeweŋya Al Kuruŋ beleŋ basiŋa dirtiŋ gokeasaŋ gago kaŋ hime. Nebe deŋya Al Ku-ruŋyenmere fudinde gama irdehityen geb,goke deŋ ge amaŋeŋ nurde hime. Goyenbene po moŋ. Al Kuruŋyen mere fudindegoyen nurde haŋ mar gore wor tumŋaŋdeŋ ge amaŋeŋ nurd duneŋ haŋ. 2 Gobedeŋya neŋya tumŋaŋ Al Kuruŋyen merefudinde goyen nurde hite irde hugiŋeŋnurde hitek geb, gogo deŋ ge amaŋeŋnurde duneŋ hite.

3Neŋya deŋya tumŋaŋmeremiŋ fudindegoyen po gama irde kadniniŋ yago niŋamaŋeŋ nurd yuneŋ hityen. NiŋgebAdoniniŋ Al Kuruŋya Urmiŋ Yesu Kristuyabeleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde bininiŋyisikamke igiŋ hitewoŋ yeŋ gusuŋaŋ yirdehime.

Mere fudinde po gama irde hitek4 Be, diriŋge yago kura Al Kuruŋ beleŋ

gwaha gwaha teŋ hinayiŋ dintiŋ gwa-hade po mataya mereya fudinde goyen pogama irde kuŋ haŋyen gote mere momoŋnurdeb amaŋeŋ wor po nurde himyen.5 Niŋgeb, bere salanŋeŋ, neŋbe kadniniŋge amaŋeŋ nurd yuneŋ hitek. Ne beleŋmere gahade kaŋ hime gabe saba gergeŋniŋ ma kaŋ hime. Saba gabe neŋ beleŋhaŋkapya Yesu gama irtiriŋde mat nurdegayenter wor nurde hite goyen goke pogineŋ hime. 6 Irde Al Kuruŋ niŋ fudindewor po amaŋeŋ nurd uneŋ hitek belŋeŋbeyende saba gama irde mata teŋ hitek gogo.Sabamiŋ haŋkapya nuramiŋ gobe kadtiŋyago niŋ amaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋyitiŋ go goyen.

7 Be, usi mar budam megen gar forokyeŋ tukuŋ haŋ. Go mar goreb, “YesuKristube megen gar forok yiriŋ gega, alheŋ ma forok yiriŋ,” yeŋ haŋyen. Sabagwahade tagalde haŋ mar gobe usi mar,irde Yesu Kristuyen asogom. 8Niŋgeb melgore usi dirnak geb, keŋkela heŋ hinaŋko. Gogab Al Kuruŋ niŋ meteŋ teŋ haŋyengote muruŋgembe soŋ ma henayiŋ. Yeŋ

beleŋ meteŋtiŋ gote muruŋgem igiŋ worpo dunyeŋ. 9 Al kura Yesu Kristuyen sabago hende yiŋgeŋde dufay buluŋ manaŋgoya irde al saba yirde hinayiŋ marbe AlKuruŋya awalikde ma po hinayiŋ. Munaŋal kura sabamiŋ fudinde goyen gama irdekuŋ hinayiŋ marbe Al Kuruŋya Urmiŋyairde tumŋaŋ awalikde hinayiŋ. 10 Niŋgebal kura Yesuyen saba moŋ saba hoyaŋ teŋyatiŋde waŋ saba direŋ tikeb al goyenyatiŋde ma yukunayiŋ. Irde gargar mapo yirnayiŋ. 11 Munaŋ kuratiŋ kura algwahade goyen gargar iryeŋbe Al Kuruŋbeleŋ yeŋwor al gotemeteŋ buluŋ go faraŋurde hi yeŋ kinyeŋ.

12 Be, nebe mere budam momoŋ dirteknurde hime gega, asaŋde ma kayeŋ. Gwa-hade yarab nigeŋ wor wor kuŋ deneŋ gabmere dirmewoŋ yeŋ nurde hime. Gogabtumŋaŋ amaŋ niŋ pultik wor po yetek.

13 Be, babake Al Kuruŋ beleŋ werne yeŋbasiŋa irtiŋ gote dirŋeŋ weŋ gore wor geniŋ nurde haŋ goyen momoŋ irayiŋ ninaŋgeb, gago momoŋ girde hime. Gogo po.

Page 415: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

3 Yon 1 412 3 Yon 15

3 YonGaius hitte Yon beleŋ asaŋkayyiŋ

1 Be, kadne Gaius, ne Yesuyen alyabereyat parguwak gare ge niŋ asaŋ gayenkaŋ guneŋ hime. Nebe geya Al Kuruŋyenmere fudinde goyen gama irde haryen geb,goke ge niŋ amaŋeŋ nurd guneŋ himyen.

2 Be, kadne, gebe Al Kuruŋya awalikdepo heŋ beger wukkek hayiŋ gwahade po,ulger manaŋ igiŋ po hayiŋ, irde meteŋ teŋhayiŋ kuruŋ goyen wor igiŋ po hiwoŋ yeŋAl Kuruŋ gusuŋaŋ irde himyen. 3 Yesuyenalya bereya kura waŋ ge niŋ yeŋ, “YeŋbeAl Kuruŋyen mere fudinde go po keŋkelagama irde kuŋ hi,” ninke goke amaŋeŋ worpo nurde gunmiŋ. 4Nebe al kura Yesu niŋdufaymiŋ tareŋ irde diriŋne yara hitiŋ goreAl Kuruŋyen mere fudinde goyen po gamairde mata teŋ haŋ yekeb goke gab amaŋeŋwor po nurde himyen. Det hoyaŋ niŋbegwahade ma nurde himyen.

5Be, kadne, gebe kadge yago faraŋ yurdehayen. Irde al go po moŋ, al hoyaŋ keŋkelama nurd yuneŋ hayen mar manaŋ faraŋyurde hayen. Niŋgeb matage gwahadegoreb gebe beger mat fudinde wor poYesu gama irde ha goyen kawan irde hi.6 Mel go kurabe gar waŋ ge beleŋ melgoke amaŋeŋ wor po nurde yuntiŋ goyengar niŋ Yesuyen alya bereya sios gayenmomoŋ diraŋ. Niŋgeb al kura ge hittewaŋbe gubul teŋ naŋa hoyaŋde kuniŋ tikebAl Kuruŋ beleŋ amaŋeŋ nuryeŋ mat faraŋyurde hayiŋ. 7 Fudinde, mel gobe Yesu niŋmeteŋ teŋ teŋ ge naŋa hoyaŋde kuŋ haŋgega, Yesu ma nurd uneŋ haŋ mar kurabeleŋ faraŋ ma yurde haŋyen. Hubu worpo. 8NiŋgebneŋYesuyen alya bereya beleŋal meteŋ gwahade teŋ kuŋ haŋ mar goyengargar yirde faraŋ yurde hitek. Gogab neŋmanaŋ Al Kuruŋyen mere fudinde gokemeteŋ teŋ hite yeŋ nurtek.

Diotrefesyen mata buluŋ9 Be, nebe bikkeŋ deŋ gor niŋ Yesuyen

alya bereya goke asaŋ kaŋ dunmiriŋ.Goyenbe Diotrefesbe Yesuyen alya bereyagote doyaŋ al heŋ heŋ ge po nurde

hiyen geb, merene nurtek ma irde hiyen.10 Niŋgeb ne gor kuŋ gab yeŋ beleŋ yiyadirde usimere fakamde duneŋhiyen goyenkawan po tagaleŋ. Al gotemata buluŋbe gomuŋ po moŋ. Yesuyen alya bereya kadomAl Kuruŋniŋmeteŋ teŋ kuŋhaŋmar goyengargar ma yirde hiyen. Irde kadom kurabeleŋ Yesuyen meteŋ mar goyen gargaryirtek beleŋ wor pet teŋ hiyen. Irde faraŋyurde haŋmar goyen Yesuyen alya bereyatgabure waŋ waŋ niŋ utaŋ yirde hiyen.

Demitriusyen mata igiŋ11 Be, kadne, mata buluŋ teŋ haŋ mar

goyen gama ma yirde hayiŋ. Mata igiŋ teŋhaŋ mar go po gab gama yirde hayiŋ. Alkura mata igiŋ teŋ hi al gobe Al Kuruŋyenal, munaŋ al kuramata buluŋ teŋ hi al gobeAl Kuruŋ ma nurd uneŋ hi. 12 Demitriusbeal budam beleŋ turuŋ irde haŋyen. YeŋbeAl Kuruŋyenmere fudinde go po gama irdemata teŋ hiyen geb, matamiŋ gore woryeŋbe al igiŋ goyen kawan irde hi. Neŋworyeŋ ge igiŋ mat tagalde hityen. Irke ge wormereniniŋ gobe fudinde yeŋ nurde hayen.

13 Be, nebe mere budam momoŋ girteknurde hime gega, asaŋde ma kayeŋ.14 Nebe heŋ ga ma kuŋ geneŋ. Irde geneŋgab mere gireŋ yeŋ nurde hime.

15 Bege kamke igiŋ hayiŋ. Kadge yagogar haŋ ga wor ge niŋ nurde haŋ. Mu-naŋ Yesuyen alya bereya geya haŋ goyenne niŋ yeŋ, “Yeŋ beleŋ deŋ ge nurdehi,” yeŋ yuŋkureŋ yuŋkureŋ momoŋ yirdeyukayiŋ. Gogo po.

Page 416: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yut 1 413 Yut 12

YutYut beleŋ asaŋ kayyiŋ1 Be, nebe Yems kuliŋ Yut, Yesu

Kristuyen meteŋ al. Nebe deŋ alyabereya Adoniniŋ Al Kuruŋ beleŋ hoy dirdebubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋ hiyenirde Yesu Kristu beleŋ doyaŋ dirde hiyenmar goke asaŋ gago kaŋ hime.

2 Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde,bitiŋ yisikamde, bubulkuŋne wor po yeŋnurde duneŋ hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irdehime.

3 Be, kadne yago, haŋkapyabe Al Kuruŋbeleŋ neŋ tumŋaŋ dumulgaŋ tiyyiŋ gokeasaŋ kaŋ dunmewoŋ wor po yeŋ nurdehimyen. Goyenbe mere momoŋtiŋ nurdebmere miŋ hoyaŋ kayeŋ yeŋ nurde gagoasaŋ kaŋ hime. Mere gobe gahade: Yesuniŋ dufay saŋiŋ ird ird gobe Al Kuruŋ beleŋalya bereyamiŋ wawuŋ uŋkureŋde po yun-yiŋ. Niŋgeb beleŋ hoyaŋbe hubu wor po.Goke teŋbe Yesu niŋ dufaytiŋ tareŋ iramiŋgoyen saŋiŋ po tanarde hinayiŋ. Moŋgoal hoyaŋ beleŋ dufaytiŋ buluŋ yirnayiŋgeb. 4 Mere ga dineŋ hime gabe al kuramar beleŋ balmiŋ deŋ hitte waŋ usi dirdehaŋyen geb, gago dineŋ hime. Mel gobe AlKuruŋ palap ma irde haŋyen mar. Irdeb,“Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋdirde hi geb, mata buluŋbe igiŋ mali gateŋ hitek,” yeŋ haŋyen. Irde Doyaŋ AlKuruŋniniŋ Yesu Kristube tareŋmiŋ kuruŋwor po gega, pel irde haŋyen. Niŋgeb melgote mata buluŋmiŋ goke bikkeŋ Al Kuruŋbeleŋ kame merem yaŋ yireŋ yiriŋ.

5 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ alyabereyamiŋ Israel mar goyen Isip naŋaremat hoyaŋde yukuriŋ gega, yukuŋhikeyabe al kura dufaymiŋ yeŋ ge saŋiŋmairkeb gasa yirke kamde pasi hamiŋ goyendeŋbe keŋkela nurde haŋ. Goyenbe goyengoke sopte bebak dirmeke nurnaŋ yeŋbegago dineŋhime. 6 IrdeAl Kuruŋyenmiyoŋbuda goyen deŋem karkuwaŋ yuntiŋ gega,goke ep yeŋ ma nurde Al Kuruŋ asogoirkeb gasuŋmiŋdemat yakira tike tubul teŋ

hoyaŋde kwamiŋ goke nurnayiŋ. Miyoŋgobe Al Kuruŋ beleŋ sen tareŋ epte matol yetek gore po fere yirde kidoma buluŋwor po bana yirtiŋ haŋ.* Goŋ po heŋkame merem yaŋ yird yird Nalu Kuruŋgoke doyaŋ heŋ haŋ. 7 Sodomya Gomorayataunde niŋ marya taun biŋyaŋ goyaŋ niŋmarya wor mata buluŋ gwahade goyenpo tiyamiŋ. Go mar gobe leplep matateŋ hinhan, irde alya bereya ferd ferdmata kura Al Kuruŋ beleŋ bisam yirtiŋgoyen mali mali teŋ hinhan. Irkeb matabuluŋmiŋ gote muruŋgem buluŋ kuruŋwor po goyen al beleŋ go keneŋ kafuraheŋbe gwaha ma teŋ hinayiŋ yeŋ Al Kuruŋbeleŋ kak hugiŋeŋ hiyen gore kumgayiryiŋ.

8 Niŋgeb deŋ hitte balmiŋ wayaŋ margoyen wor mata gwahade go teŋ haŋyen.Go mar gobe mata buluŋ teŋ teŋ niŋ pomitemitem nurde go po gama irde yiŋgeŋgoyen po Al Kuruŋ diliŋde tikiŋ buluŋ worpo yirde haŋyen. Irde Al Kuruŋyen merepel irde miyoŋmiŋ wor mere buluŋ matyirde haŋyen. 9 Goyenbe Al Kuruŋyenmiyoŋ gote kuruŋmiŋ Maikel wor Satanmere buluŋmat kurama iryiŋ. YeŋbeMosehakwam ganuŋ beleŋ tiyyeŋ yeŋ Satanyakadom mohoŋde tiyaryumya goyen Satango mere buluŋ mat kura ma iryiŋ. Gwahairtiŋeŋbe, “Mere buluŋ taha kuruŋ gakebeDoyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gab gineŋ tiyyeŋ,”inyiŋ. 10 Goyenpoga go mar gobe det kuramiŋ keŋkela bebak ma teŋ heŋyabe merebuluŋ mat teŋ haŋyen. Yeŋbe dapŋa beleŋmata teŋ haŋyen yara, keŋkela ma dufayheŋ mali uliŋde po amaŋ hetek mata gopo gama irde haŋyen. Mel gobe gwaha teŋheŋbe yiŋgeŋ buluŋ wor po yirde haŋyen.11Niŋgeb goke buniŋeŋwor po nurd yuneŋhime. Go mar gobe Kein beleŋ mata buluŋtiyyiŋ goyen po gama irde haŋyen. IrdeBalambeleŋhoraniŋ teŋmata buluŋ tiyyiŋgwahade goyen po teŋ haŋyen. Irde Korabeleŋ Al Kuruŋ asogo irde kanduk kinyiŋgwahade po, mel go wor Al Kuruŋ asogoirde haŋyen geb, kanduk kuruŋ kennayiŋ.

12 Go mar gobe mata buluŋ tihit yeŋmemyak ma nurde Yesu kamyiŋ goke be-

* 1:6: Senya kidomaya yitiŋ gobe megen gake yitiŋ. Miyoŋ yago gobe Al Kuruŋyen gasuŋde mat yakira tike megenkatamiŋ. Megenbe Al Kuruŋyen gasuŋ yara moŋ, mata buluŋbe makiŋ hi. Goke teŋbe megen gayen ‘kidoma’ yitiŋgogo.

Page 417: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yut 13 414 Yut 25bak teŋ teŋ ge dula teŋ haŋyende gormali waŋ keperde biŋge nene haŋyen.Niŋgebmel gore dula mata gotemiŋ goyenbuluŋ irde haŋyen. Mel gobe yiŋgeŋge po nurde haŋyen. Matamiŋbe kigar-iŋkiŋ kura meŋe beleŋ tawayyeŋ gega ki-gariŋ ma katyeŋ go gwahade goyen po,matamiŋbe igineŋ miŋmoŋ. Yeŋbe heigineŋ hetek nalure igineŋ ma hiyyeŋ,irde he go waseŋ temeyke kamtiŋ hiyeŋgo gwahade goyen po, Al Kuruŋ diliŋdehugiŋeŋ ge kamtiŋ hinayiŋ. 13 Yeŋbemakaŋ duba huwarke dadilo kawan forokyeŋ haŋyen yara mata buluŋmiŋ memyakgoyen bana ma kuŋbe kawan forok yirdehaŋyen. Go mar gobe dinambe kurahuŋhilok yineŋ haŋyen gore belŋeŋ worpo goyen tubul teŋ beleŋ hoyaŋde kunayiŋgo gwahade goyen, dufaymiŋ keŋkela makipirtiŋ haŋyen. Niŋgeb gwahade margokeb Al Kuruŋ beleŋ gasuŋ buluŋ kidomawor po goyen bana yermeke goŋ hugiŋeŋhinayiŋ yeŋ gitik irtiŋ hi.

14 Be, bikkeŋ Adam hitte mat waŋ waŋasi basaŋmiŋ 7 Enok beleŋ al gwahadeforok yetek goke teŋ gaha yiriŋ: “DoyaŋAl Kuruŋ beleŋmiyoŋmiŋ yago budamworpo goya waŋ hi go kennaŋ. 15 Yeŋbe waŋmegen niŋ alya bereya kuruŋ gayen igiŋma buluŋ yineŋ pota yiryeŋ. Irdeb Al Ku-ruŋ palap ma irde haŋ mar gore asogo irdemata buluŋ titiŋ kuruŋ goyen goke meremyaŋ yirde gote muruŋgem buluŋ wor poyunyeŋ. Irdeb Al Kuruŋ asogo irde merebuluŋ buluŋ irde hitiŋ kuruŋ goyen gokemerem yaŋ yirde gote muruŋgem buluŋwor po yunyeŋ,” yiriŋ. 16 Go mar gobe AlKuruŋyen meteŋ goke bearar teŋbe ug poŋagak yeŋ haŋyen. Mel gobe yiŋgeŋ ge poturuŋ turuŋ teŋ haŋyen, irde yiŋgeŋ ge ponurde al hoyaŋ usi yirde biŋ yade haŋyen.

Dufaytiŋ Yesu niŋ saŋiŋ irde heŋ heŋ mata17 Be, kadne yago, deŋbe haŋkapya Yesu

Kristuyen mere basaŋ mar aposel beleŋmata kame forok yenayiŋ goke dinamiŋgoyen bitiŋ sir ma yiyyeŋ. 18 Aposel beleŋgaha dinamiŋ: “Nalu funaŋ binde heŋhikebe tatuwaŋ dirde hinmaŋ dirde, dufaybuluŋ Al Kuruŋ beleŋ igiŋ ma nurde hiyengo po gama irde mata teŋ hitek mar forokyenayiŋ,” yamiŋ. 19 Al gwahade goreb

dindikeŋ uliŋ kadom buluŋ nurd guneŋteŋ hinayiŋ yeŋ deŋ bana bipti forok irdehaŋyen. Mel gobe Holi Spiritya ma haŋgeb, uliŋde amaŋ heŋ heŋde niŋ mata bu-luŋ po gama irde haŋyen.

20 Goyenbe, kadne yago, deŋbe Yesu niŋdufaytiŋ tareŋ iramiŋ go hende heŋ heŋtiŋigiŋ wor po irde hinayiŋ. Irde Holi Spirityaheŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. 21 IrdeDoyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristu beleŋ buniŋeŋdirde Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ tareŋgoyen dunyeŋ yeŋ nurde Yesuwaŋwaŋ niŋdoyaŋ heŋ hinayiŋ. Gwaha teŋ heŋyabeAl Kuruŋ beleŋ deŋ goyen bubulkuŋne worpo yeŋ nurd duntek mata igiŋ goyen poteŋ hinayiŋ. 22 Irde alya bereya Yesu niŋdufaymiŋ saŋiŋ ma irde dufay budam irdehaŋmarniŋ buniŋeŋnurde yuneŋhinayiŋ.23 Irde al kura mata buluŋ teŋ kak alarekutek heŋ haŋ mar goyen yade Yesu hitteyukuŋ hinayiŋ. Irde al kura mata buluŋtike goke buniŋeŋ yirde faraŋ yurde hi-nayiŋ. Goyenpoga deŋ wor mata buluŋgoyen tinak geb, keŋkela wor po heŋ gahinayiŋ. Deŋbe gwaha ma wor po tinayiŋ!

24 Be, Al Kuruŋbe saŋiŋmiŋ kuruŋ worpo geb, faraŋ durke epte ma mata buluŋdekatnayiŋ. Irdeb Al Kuruŋ deŋem turŋuŋyaŋ wor po hitte dukuke diliŋ mar huwar-nayiŋ. Irde deŋbe mata buluŋtiŋ miŋmoŋgeb, kandukŋeŋ ma nurde amaŋeŋ wor ponurde hinayiŋ. 25 Yeŋ uŋkureŋ po gab AlKuruŋ. Irde Yesu Kristu beleŋ meteŋ titiŋgo hende neŋ gayen mata buluŋde matdumulgaŋ tiyyiŋ. Niŋgeb yeŋ po deŋemturŋuŋ yaŋ irde hitek. Yeŋbe Doyaŋ AlKuruŋ wor po, tareŋmiŋ wor kuruŋ worpo. Irde megeŋya naŋkiŋya det kuruŋ gatedoyaŋ al wor po. Bikkeŋ wor gwahade pohinhin, haŋka manaŋ hi, irde kame worgwahade po hiyeŋ. Fudinde wor po.

Page 418: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 1:1 415 Yuwarwar 1:11

YuwarwarYesu Kristu beleŋ mata banareniŋ Yon ikala iryiŋ

1 Be, asaŋ kaŋ hime gabe kame mataforok yenayiŋ goyen Yesu Kristu beleŋnikala nirkeb gago kaŋ hime. Al Kuruŋbeleŋ mata heŋ ga moŋ forok yiniŋ tahaŋgoyen meteŋ marmiŋ yikala yiri yeŋ Yesumomoŋ iryiŋ. Irkeb Yesu Kristu beleŋmeteŋ marmiŋ kurab ne Yon gayen mo-moŋ irayiŋ yeŋ miyoŋmiŋ hulyaŋ irke waŋmomoŋniryiŋ. 2NebeAl KuruŋyenmereyaYesu Kristu beleŋ tagalde hinhin mereyakuruŋ goyen delner yeneŋ hinhem geb,goke al momoŋ yirde himyen.

3 Niŋgeb al kura mata kame forok yetekgoke yitiŋ gayen kapyaŋ hinayiŋ mar gobeAl Kuruŋ beleŋ guram yirde tareŋ yiryeŋ.Irde mata kame forok yetek goke yitiŋgayen kapyaŋ heke nurde gama irde hi-nayiŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ guram yirdesaŋiŋ yiryeŋ. Gobe mata goke katiŋ gwa-hade po heŋ ga ma forok yiniŋ tahaŋ geb,gago dineŋ hime.

Yon beleŋ taun 7 bana Yesuyen alya bereyahaŋ goyen goke asaŋ kayyiŋ

4 Be, ne Yon beleŋ deŋ Yesuyen alyabereya Esia* naŋa bana niŋ taun 7 bana haŋmar goyen goke asaŋ gago kaŋ hime.Be, bikkeŋ hinhin, haŋka hi, irde kame

wayyeŋ al Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋdirde bitiŋ yisikamke igiŋ hiwoŋyeŋ gusuŋaŋ irde hime.

Irde Holi Spirit mata wukkeŋ wor po7 miŋyaŋ† gore wor gwahade podirwoŋ yeŋ nurde hime.

5 Irde Yesu Kristu wor buniŋeŋ dirde bitiŋyisikamke igiŋ hiwoŋ yeŋ nurdehime.

Yesu Kristube Al Kuruŋyenmere biŋdematfudinde wor po tagalde hinhin.

Yeŋbe kamtiŋde mat huward huwardmatagoyen yeŋ wa miŋ uryiŋ.

Yeŋbe megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋgote doyaŋ al.

Yeŋ beleŋbe neŋ gayen bubulkuŋnewor poyeŋ nurd duneŋbe darim wok irdekamyiŋde mat mata buluŋ banamat dad siŋa diryiŋ.

6 Irde Naniŋ Al Kuruŋyen yufukde derdeyeŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mardiryiŋ.

Niŋgeb deŋe turŋuŋ yaŋya tareŋyabehugiŋeŋ hugiŋeŋ Yesu hitte pohiyeŋ. Fudinde wor po.

7 Ga nurnaŋ, yeŋbe kigariŋkiŋ faykekhende kateŋ hikeb

al tumŋaŋ kennayiŋ.Hakde fakamamiŋ marya megen niŋ alya

bereya tumŋaŋ daniŋ gwaha irtiriŋyeŋ eseŋ obam tinayiŋ.

Gabe fudinde forok yiyyeŋ! Fudinde worpo.

8 Be, Al Kuruŋ tareŋmiŋ kuruŋ worpo, Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ, “Nebe AlfayaOmegaya,‡ det kuruŋ gayen miŋ urmiriŋal, irde det kuruŋ gayen pasi ird ird al,” yeŋhi. Yeŋbe bikkeŋ hinhin, gayenter hi, irdekame waŋ waŋ albe yeŋ gogo po.

Yon beleŋ Yesu Kristu kinyiŋ9 Be, ne Yonbe deŋya tumŋaŋ Yesuya

heŋbe dadatiŋ yara himiriŋ hime. Irde yeŋge teŋ kanduk tumŋaŋde yeneŋ hite. Neyadeŋyabe Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird bana goŋ tumŋaŋhite. Irdeyeŋ ge teŋ kanduk bana hite gega, gokemukku ma teŋ goya goya saŋiŋ heŋ heŋge piŋeŋ ma heŋ hite. Be, ne beleŋ AlKuruŋyen mereya Yesu beleŋ tagalde hin-hin mereya kuruŋ goyen tagalde himekeal beleŋ goke igiŋ ma nurdeb nade Pat-mos motmotde gago neramiŋ. 10 Be,DoyaŋAl Kuruŋyennaŋanalu kurare kurabHoli Spirit beleŋ saŋiŋ po ketal nuryiŋ.Irkeb harhokne beleŋ mat al melak kurabigul mere yara kuruŋ po forok yeke nur-miriŋ. 11Meremiŋbe gahade: “Mata keneŋha gayen asaŋde kaya. Irdeb asaŋ goYesuyen alya bereya sios taun 7 bana haŋ

* 1:4: Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen. † 1:4: Namba7 gote miŋbe Al Kuruŋyen asaŋdebe buluŋ kuram moŋ, wukkek wor po goke yitiŋ. ‡ 1:8: Alfabe Grik mere kaŋkaŋmataremere bilmiŋmeheŋde, munaŋ Omegabe funaŋde. Alfa gotemiŋbemiŋ urd urd niŋ yitiŋ, munaŋ Omegabepasi ird ird niŋ yitiŋ.

Page 419: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 1:12 416 Yuwarwar 2:7

goke teŋ kerke kuyeŋ. Taun 7 gobe Efe-sus, Sumena, Pergamum, Taiataira, Sardis,Filadelfiayabe Laodisia,” inyiŋ.

12 Be, al mere nira go kene yeŋbe tigiritimiriŋ. Tigiri teŋbe hulsi go hende yerdeyusuŋ yurde haŋyen kutum 7 gol horabeleŋ po yirtiŋ goyen yinmiriŋ. 13 Irdebhulsi 7 go kahaltebe al kura “Al Urmiŋ”ineŋ haŋyen goyen kinmiriŋ. Yeŋbe amilsobam kerke kurkuŋ kahaŋ patare po hitiŋ,irde gol beleŋ po kaŋ yara irtiŋ goyendumuŋde bili irtiŋ miŋyaŋ. 14 Tonaŋyatonaŋ yuwalŋeŋya gobe sipsip wuyŋeŋyagagapya faykek wor po go gwahade hin-hin, irde diliŋbe kak melak yara agat urdehinhin. 15 Irde kahaŋbe ain kura barasineŋ haŋyen goyen kakde kumga tike bukyeŋ hel yeŋ haŋyen go gwahade yara hin-hin. Irde merembe hamula kuruŋdemat fesolok yeŋ migiriŋ kuruŋ po teŋ hitiŋ yaranurmiriŋ. 16 Haniŋ yase beleŋbe dinambe7 yanarde hinhin. Irde fuleŋare niŋ bidilakuramisiŋ kurhan kurhan goyenbemohoŋbana mat waŋ hinhin. Irde kimiŋbe naŋatareŋ po timiytiŋ yara hinhin.

17 Be, go keneŋbe kafura wor po heŋal kamtiŋ yara heŋ kahaŋ miŋde kateŋdokolhoŋ yuguluŋ timiriŋ. Irkeb yeŋ beleŋhaniŋ yase ne hende kerde gaha ninyiŋ:“Kafura ma hawayiŋ. Nebe det kuruŋgayenmiŋ urmiriŋ al, irde det kuruŋ gayenpasi ird ird al. 18 Nebe gwahader hi-tiŋ al. Kammiriŋ gega, sopte huwardegwahader po delne gergeŋ himyen gagonenha. Nebe kamde kamdemataya kamtiŋmarte gasuŋya doyaŋ yird yird tareŋneyaŋ. 19 Niŋgeb ge beleŋ mata gayenterforok yeŋ haŋ, irde kame forok yenayiŋkuruŋ goyen delger yeneŋ ha gayen asaŋdekayayiŋ. 20Hanne yase bana dinambe 7haŋgaya hulsi 7 gol beleŋ po yirtiŋ gote miŋbanare hitiŋ gobe gahade: dinambe 7 gobeYesuyen alya bereya sios taun 7 bana haŋgote Al Kuruŋyen miyoŋ 7 niŋ yitiŋ. Irdehulsi 7 gobe Yesuyen alya bereya sios taun7 bana haŋ goke yitiŋ,” ninyiŋ.

2Efesus niŋ Yesuyen alya bereya niŋ yiriŋ

1 Be, al gore sopte gaha ninyiŋ: “GebeYesuyen alya bereya sios Efesus taunde haŋmar goyen doyaŋ yirde merene basaŋ heŋ

saba yirde hiyen al go hitte mere gahadekayayiŋ:

Mere gabe al dinambe 7 haniŋ yasebeleŋ yanarde hulsi go hende yerdeyusuŋ yurde haŋyen kutum 7 gol beleŋpo yirtiŋ goyen kahalte kuŋ waŋ teŋhiyen al gore gaha yiriŋ:

2 Nebe deŋ beleŋ mata igiŋ teŋ meteŋsaŋiŋ po teŋ haŋyen, irde kanduk yeneŋhaŋyen gokemukkuma teŋ saŋiŋ poheŋhaŋyen goyen nurde himyen. Irde alkura dufay buluŋmiŋyaŋmar goya hitekma nurde haŋyen go wor nurde himyen.Irde al kura yiŋgeŋ ge yeŋ, ‘NeŋbeYesuyen mere basaŋ mar,’ yeŋ al hoyaŋusi yirde haŋyenmar goyen tuŋaŋ yurdemeremiŋbe usi goyen keŋkela bebak teŋhaŋyen go wor nurde himyen. 3 Deŋbene niŋ teŋ kanduk kurayen kurayenyeneŋ haŋyen gega, goke mukku ma teŋtareŋ po heŋ haŋyen. Kanduk goke yulma yeŋ haŋyen.

4 Goyenpoga matatiŋ kura goke igiŋma nurde hime gobe gahade: deŋbehaŋkapya Al Kuruŋya al hoyaŋya niŋamaŋeŋ wor po nurd yuneŋ hinhangega, gayenterbe go mata gob tubulteŋ gwaha ma teŋ haŋ. 5 Deŋbe mataigiŋ wor po teŋ hinhande mat katamiŋgobe uguŋ wor po katamiŋ geb, gokedufay henayiŋ. Irde mata buluŋtiŋyubul teŋbe yeŋ ge bitiŋ mulgaŋ hekebhaŋkapya mata igiŋ teŋ hinhan goyensopte teŋ hinayiŋ. Munaŋ gwaha matinayiŋbe ne beleŋ deŋ hitte kuŋbe nerehulsi deŋ bana hi goyen gasuŋeŋde matteŋ siŋa irmeke gabutiŋ gobe hubu pohiyyeŋ. 6 Gega mata igiŋ kura teŋhaŋyen goke amaŋeŋ nurde hime gobegahade: Nikolasyen usi mere gama irdehaŋyen mar gore mata teŋ haŋyen gokene beleŋ igiŋ ma wor po nurde himyengwahade goyen po, deŋwor gomar gokeigiŋ ma nurde yuneŋ haŋyen. Gobe igiŋwor po teŋ haŋyen.

7 Niŋgeb al kirmiŋ miŋyaŋ marbeHoli Spirit beleŋ sios momoŋ yirde higoyen nurde bebak tinaŋ ko. Al kuramata buluŋya kandukya goyen fole yir-nayiŋ marbe ne beleŋ ok yinmeke nenehugiŋeŋ hitek he igineŋ Al Kuruŋyengasuŋde haŋ goyen igiŋ nenayiŋ,” yiriŋ.

Page 420: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 2:8 417 Yuwarwar 2:18Sumena niŋ Yesuyen alya bereya sios niŋ

yiriŋ8 Be, al gore sopte gaha ninyiŋ: “Gebe

Yesuyen alya bereya sios Sumena taundehaŋ mar goyen doyaŋ yirde merene basaŋheŋ saba yirde hiyen al hitte mere gahadekayayiŋ:

Mere direŋ tihim gabe det kuruŋgayen miŋ uryiŋ irde kame det ku-ruŋ gayen pasi iryeŋ al gote mere.Yeŋbe kamyiŋ gega, sopte huwaryiŋ.Meremiŋbe gahade: 9 Nebe deŋ beleŋkanduk yeneŋ haŋyen irde dettiŋ miŋ-moŋ geb det niŋ amu wor po heŋhaŋyen gobe nurde himyen. Gega AlKuruŋyen gasuŋde niŋ detbe budamworpo deŋ hitte haŋ! Nebe al kura yiŋgeŋge yeŋ, ‘Neŋbe Yuda mar,’ yeŋ al usiyirde haŋ mar gore mere buluŋ matdirde haŋyen gobe nurde himyen. Gomar gobe Yuda mar wor po moŋ, irdeSatanyen mere gama irniŋ yeŋ gabuirde haŋyen mar yeŋ yeneŋ himyen.10 Niŋgeb deŋbe kanduk yennayiŋ gokekafura ma henayiŋ. Ga nurnaŋ. Satanbeleŋ deŋ goyen, “Gwaha yirmeke AlKuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ goyentubul tinaŋ,” yeŋ deŋ haŋ bana goŋ niŋal kura yade koyare yiryeŋ. Irde deŋgoyen buluŋ buluŋ dirke naŋa fay 10gayen kanduk bana hinayiŋ. Gega ne niŋdufaytiŋ saŋiŋ irtiŋ gobe saŋiŋ po tanar-nayiŋ. Mudunke kamnayiŋ goke badama henayiŋ. Gwaha tinayiŋbe kamegote muruŋgem igiŋ wor po Al Kuruŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ goyen duneŋ.

11 Niŋgeb al kirmiŋ miŋyaŋ marbeHoli Spirit beleŋ sios momoŋ yirdehi goyen nurde bebak tinaŋ ko. Alkura mata buluŋya kandukya goyen foleyirnayiŋ marbe kamnayiŋ gega, soptekamde kamde gasuŋ kak alare ma kuŋbeAl Kuruŋya hugiŋ hinayiŋ,” yiriŋ.PergamumniŋYesuyen alya bereya sios niŋ

yiriŋ12 Be, al gore sopte gaha ninyiŋ: “Gebe

Yesuyen alya bereya sios Pergamumtaunde haŋmar goyen doyaŋ yirdemerene

basaŋ heŋ saba yirde hiyen al hitte meregahade kayayiŋ:

Mere direŋ tihim gabe fuleŋare niŋbidila kura misiŋ kurhan kurhan goyenmiŋyaŋ al gote mere. Meremiŋbe ga-hade: 13 Nebe deŋ goyen Satan beleŋnigen tiyuŋ wor po yeŋ nurde tareŋ pometeŋ teŋ hiyende gor haŋ gobe nurdehimyen. Gega deŋbe kanduk go banahaŋ goke kafura ma heŋ ne po gamanirde haŋ. Deŋbe ne niŋ dufaytiŋ tareŋirtiŋ goyen tubul ma teŋ haŋ. Irde neniŋ biŋde mat fudinde wor po tagaldehiyen al Antipas goyen al beleŋ tauntiŋbana goŋ mayke kamyiŋ goyenter wordeŋbe ne niŋ dufaytiŋ saŋiŋ irtiŋ goyentubulma tiyamiŋ. Fudinde, tauntiŋ banagoŋbe Satan beleŋ heŋ meteŋ teŋ hi.

14 Goyenpoga matatiŋ kura igiŋ manurde himyen goyen momoŋ direŋ ti-him gobe gahade: deŋ haŋ bana goŋniŋ al kurabe Balamyen saba gama irdehaŋ. BalambeMoap naŋare niŋ doyaŋ alkuruŋ Balak beleŋ daha mat Israel marusi yirke det toneŋ al beleŋ yirtiŋ goyengalak yirtiŋ biŋge nenayiŋ irde leplepmatare katnayiŋ yeŋ goke saba iryiŋ.15 Gwahade goyen po, kuratiŋ kurabeNikolasyen usi saba gama irde haŋ.16 Niŋgeb matatiŋ goyen yubul teŋ AlKuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ hiyyeŋ. Moŋgone beleŋ deŋ hitte araŋeŋ kuŋ fuleŋareniŋ bidila mohoŋner hiyen goyen teŋ gomar goya artek geb.

17 Niŋgeb al kirmiŋ miŋyaŋ marbeHoli Spirit beleŋ sios momoŋ yirde higoyen nurde bebak tinaŋ ko. Al kuramata buluŋya kandukya goyen fole yir-nayiŋ marbe kame ‘mana’* banare hitiŋgoyen kura yuneŋ. Irde hora faykek gohende al deŋe gergeŋ katiŋ goyen woryuneŋ. Al deŋe gobe hora goyen tiyyeŋal go po ga nuryeŋ,” yiriŋ.

Taiataira niŋ Yesuyen alya bereya sios niŋyiriŋ

18 Be, al gore sopte gaha ninyiŋ: “GebeYesuyen alya bereya sios Taiataira taunde

* 2:17: Mana gobe bikkeŋ Israel mar Isip naŋa tubul teŋ sawsawa po kuruŋ naŋa bana kuŋ hikeya Al Kuruŋ beleŋbiŋge yuneŋ hinhin go goyen. Mana kurabe kuwe bana heŋ Biŋa Bokis bana hinhin gega, Babilon mar beleŋ Israelmarte naŋa waŋ yakira tikeya bokis gobe bana kuriŋ. Gega Israel marbe kame Mesaia wayyeŋ nalurebe Bokis gobekawan forok yiyyeŋ yeŋ nurde haŋyen.

Page 421: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 2:19 418 Yuwarwar 3:1haŋ mar goyen doyaŋ yirde merene basaŋheŋ saba yirde hiyen al hitte mere gahadekayayiŋ:

Mere direŋ tihim gabe Al KuruŋyenUrmiŋde mere. Diliŋbe kak melak yaraagat urde hinhin. Irde kahaŋbe ain kurabaras ineŋ haŋyen goyen kakde kumgatike buk yeŋ haŋyen go gwahade yarahinhin. Meremiŋbe gahade: 19 Nebemata dahade teŋ haŋyen goyen nurdehime. Irde deŋ beleŋ Al Kuruŋya al hoy-aŋya niŋ amaŋeŋ nurd yuneŋ haŋyenirdeAl Kuruŋniŋ dufaytiŋ saŋiŋ irde yeŋgemeteŋ teŋ haŋyen goyen nurde hime.Deŋbe yeŋ ge teŋ kanduk yeneŋ haŋgega, goke mukku ma teŋ tareŋ po heŋhaŋyen goyen wor nurde hime. Gayen-ter deŋ beleŋmata igiŋ teŋ haŋyen gobehaŋkapya tiŋeŋ heŋya mata teŋ hinhangote folek wor po teŋ haŋyen goyenmanaŋ nurde hime.

20 Goyenpoga matatiŋ kura goke igiŋma nurde himyen. Matatiŋ gobe ga-hade: deŋbe bere kura goyen deŋya heŋbikkeŋ Yesebel† mata teŋ hinhin goyengama irde hiyen gega, goke buluŋeŋ manurde tubul tike deŋya hi. Bere gobeyiŋgeŋ ge yeŋ, ‘Nebe Al Kuruŋyen merebasaŋ bere,’ yeŋ hi. Bere gore meteŋmarne usi saba yirde mata buluŋ teŋ teŋbelŋeŋde yukukeb al kurabe leplepmatateŋ haŋ, irde kurabe det toneŋ al beleŋyirtiŋ goyen galak yirtiŋ biŋge nene haŋ.21 Nebe bere goyen Al Kuruŋ niŋ biŋmulgaŋ heŋ mata buluŋmiŋ yubul teŋteŋ nalu kerd unmiŋ gega, gwaha titekma nurde hi. 22 Niŋgeb bere goyentemeymeke kanduk kuruŋ bana katyeŋ.Irde al beremyaŋbeleŋ bere goya duwanteŋ teŋ mata teŋ haŋyen marbe uliŋdekanduk kuruŋ forok ird yuneŋ. Go margobe bere gote mata buluŋ gama irtiŋgoyen yubulma tinayiŋbe kanduk kuruŋforok irde yuneŋ. 23 Nebe al kura beregote saba po gama irde dirŋeŋ weŋ hi-tiŋ mar goyen gasa yirmeke kamnayiŋ.Gwaha yirmeke gab Yesuyen alya bereyatumŋaŋ alyen biŋde niŋ dufay keŋkelanurde hi albe yeŋ po yeŋ bebak tinayiŋ.

Nebe deŋ beleŋmata teŋ haŋ kuruŋ gotemuruŋgem duneŋ.

24 Be, deŋ Taiataira taunde niŋ siosbana bere gote saba ma gama irde Sa-tanyen mata kura banare niŋ wor poineŋ haŋyen gote sabama nurde haŋyenmar goyen momoŋ direŋ tihim. Merega direŋ tihim gabe kanduk hoyaŋ kuradune yeŋ ma dineŋ hime. Merenebegahade: 25 Deŋbe saba igiŋ titiŋ goyentareŋ po tanarde hinayiŋ. Irkeb ne waŋdeneŋ.

26 Niŋgeb al kura mata buluŋya kan-dukya goyen fole irde dufayne po gamairde hike kuŋ kuŋ nalu funaŋ forokyiyyeŋ marbe naŋa karkuwaŋ kurayenkurayen goyen doyaŋ yird yird saŋiŋyuneŋ. 27 Goke teŋbe Al Kuruŋyenasaŋde gahade katiŋ hi:

‘Yeŋbe doyaŋ al kuruŋyen kutumkuraain beleŋ po irtiŋ goyen tanardemel go doyaŋ yirde hiyeŋ.

Yeŋ beleŋmel go gwamuŋ yurke kuweyase galaŋ yitiŋ yara heŋ buluŋworpo henayiŋ,’ yitiŋ. Tikiŋ 2:9

Niŋgeb yitiŋ gwahade goyen poAdone beleŋ alya bereya doyaŋ yird yirdsaŋiŋ nuntiŋ geb, ne wor mata buluŋyakandukya goyen fole yirde dufayne pogama irde hinayiŋmar goyen doyaŋmarkarkuwaŋ heŋ heŋ tareŋ yuneŋ. 28 Irdetareŋne turŋuŋ yaŋ wor po bayfoŋ yaragoyen wor yuneŋ. 29 Al kirmiŋ miŋyaŋmarbe Holi Spirit beleŋ sios momoŋyirde hi goyen nurde bebak tinaŋ ko,”yiriŋ.

3Sardis niŋ Yesuyen alya bereya sios niŋ

yiriŋ1 Be, al gore sopte gaha ninyiŋ: “Gebe

Yesuyen alya bereya Sardis taundehaŋmargoyen doyaŋ yirde merene basaŋ heŋ sabayirde hiyen al hitte mere gahade kayayiŋ:

Mere direŋ tihim gabe Holi Spiritmata wukkeŋ wor po 7 miŋyaŋ goyadinambe 7 goya yanarde hi al gote mere.Meremiŋbe gahade: nebe mata dahadeteŋ haŋyen gobe nurde hime. Al hoyaŋ

† 2:20: Yesebelbe bikkeŋ Israel marte doyaŋ al kura Ahapyen berem. Bere gobe uŋgura doloŋ yirdeb Israel marmanaŋ usi yirke bere gote mere gama irde uŋgura doloŋ yirde hinhan. (1 Doyaŋ Mar 16:31; 18:4; 21:1-26; 2 Doyaŋ Mar9:22; 9:30-37)

Page 422: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 3:2 419 Yuwarwar 3:14beleŋbe igiŋ po haŋ yeŋ deneŋ haŋ gega,delnerbe al kamtiŋ yeŋ deneŋ hime.2 Niŋgeb huwarnaŋ! Irde matatiŋ igiŋyubul titek heŋhaŋ goyen sopte yanardesaŋiŋpoyirnayiŋ. GobeAl Kuruŋdiliŋdematatiŋ gobe hako po haŋ yeŋ deneŋhime geb, gago dineŋ hime. 3 Niŋgebhaŋkapya saba damiŋ dirke nuramiŋgoke bitiŋ sir ma yenayiŋ. Irde sabagoyen gama irde mata buluŋtiŋ goyenyubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋhiyyeŋ. Munaŋ huwarnayiŋ moŋbe manurde hikeya kawe mar waŋ haŋyengwahade po, deŋ hitte kuŋ matatiŋ gotemuruŋgem buluŋ duneŋ. Deŋbe negayen deŋ hitte kuŋ kuŋ nalu goyenepte ma bebak tinayiŋ. 4 Goyenpogadeŋ sios Sardis taunde haŋ mar banagoŋ niŋ al kura matamiŋbe uliŋ umŋatikiŋ ma yirtiŋ yara Al Kuruŋ diliŋdewukkeŋ haŋ. Mel gobe Al Kuruŋ dil-iŋde wukkeŋ hitiŋ mar gote amil faykekwor po goyen yunmeke hor teŋbe neyaheŋ mata huwak teŋ hinayiŋ. Mel gobegwaha yirtek po haŋ geb, gogo yireŋ.5Niŋgeb al kura mata buluŋya kandukyagoyen fole yirnayiŋ marbe mel go yireŋgwahade goyen po, amil faykek wor pogoyen hor yirde yuneŋ. Irde deŋembeAl Kuruŋya hugiŋeŋ hitek marte deŋemkatiŋ asaŋde mat yade siŋa ma yireŋ.Gwaha titŋeŋbe Adoneya miyoŋmiŋyatdiliŋ mar mel goyen nere yeŋ nurdyuneŋ. 6 Al kirmiŋ miŋyaŋ marbe HoliSpirit beleŋ sios momoŋ yirde hi goyennurde bebak tinaŋ ko,” yiriŋ.

Filadelfia niŋ Yesuyen alya bereya sios niŋyiriŋ

7 Be, al gore sopte gaha ninyiŋ: “GebeYesuyen alya bereya sios Filadelfia taundehaŋ mar goyen doyaŋ yirde merene basaŋheŋ saba yirde hiyen al hitte mere gahadekayayiŋ:

Meredireŋ tihimgabewukkekworpo,irdemere fudinde po teŋ hi al gotemere.Yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird gasuŋ Dewityen taunineŋ haŋyen gote miŋ al geb, taun yamedegel degel ki goyen miŋyaŋ. Yeŋ beleŋyame goyen hol iryeŋbe al kura beleŋepte ma tayyeŋ. Irde yeŋ beleŋ yame

goyen tayyeŋbe al kura beleŋ epte madigilyeŋ. Meremiŋbe gahade: 8Nebe deŋbeleŋ mata dahade teŋ haŋ goyen nurdehime. Deŋ goyen igiŋ Dewityen taunbana hurkunayiŋ yeŋbe yame degeldedunmiŋ ga hi ga kennaŋ. Ne beleŋ yamedegelde dunmiŋ gabe al kura epte matayyeŋ. Deŋbe saŋiŋtiŋ kuruŋmoŋ gega,merene po gama irde ne niŋ helwaŋ maheŋ haŋyen goyen nurde hime. 9 Ganurnaŋ! Al buda Satanyen mere gamairde haŋ mar gobe usi mar wor po. Gomar gobe yiŋgeŋ ge yeŋ, ‘Neŋbe Yudamar,’ yeŋ haŋ gega gwahade moŋ. Nebego mar goyen bul yirmeke deŋ hittewaŋ kahaŋtiŋ miŋde urguŋ kanayiŋ.Irdeb ne beleŋ bubulkuŋne wor po yeŋnurd duneŋ himyen goyen keneŋ bebaktinayiŋ. 10 Deŋbe kanduk yeneŋ mukkuma teŋ tareŋ heŋ heŋ ge piŋeŋ ma heŋhinayiŋ yeŋ tareŋ po dinmiriŋ goyen pogama irde haŋyen geb, ne wor kandukkuruŋ forok yeŋ yeŋ nalure kanduk gorebuluŋ dird dird belŋeŋbe pet tiyeŋ. Kan-duk gobe alya bereya megen haŋ kuruŋgote dufaymiŋyamatamiŋya tuŋaŋ yurdyurd niŋ forok yiyyeŋ gega, deŋ goyenkanduk go bana mat dad siŋa direŋ.

11 Nebe heŋ ga ma wayeŋ. Niŋgebmere fudindeyamata huwakya deŋ hittehi goyen keŋkela po tanarde hinayiŋ.Gogab kame matatiŋ igiŋ gote mu-ruŋgem goyen al hoyaŋ beleŋ epte magoraŋ dirnayiŋ. 12 Niŋgeb al kura matabuluŋya kandukya goyen fole yirnayiŋmarbe Al Kuruŋyen ya balem gote to-lamiŋ yireŋ geb, Al Kuruŋya hugiŋeŋhinayiŋ. Yeŋbe ya balem go ma po tubulteŋ siŋare kunayiŋ. Nebe Al Kuruŋyendeŋemya taunmiŋ gote deŋemya goyenmel go uliŋde kayeŋ. Irde deŋne workayeŋ. Taun gobe Yerusalem gergeŋ,Al Kuruŋyen gasuŋde mat katyeŋ. 13 Alkirmiŋ miŋyaŋ marbe Holi Spirit beleŋsios momoŋ yirde hi goyen nurde bebaktinaŋ ko,” yiriŋ.

Laodisia niŋ Yesuyen alya bereya sios niŋyiriŋ

14 Be, al gore sopte gaha ninyiŋ: “GebeYesuyen alya bereya sios Laodisia taundehaŋ mar goyen doyaŋ yirde merene basaŋ

Page 423: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 3:15 420 Yuwarwar 4:6heŋ saba yirde hiyen al hitte asaŋ gahadekayayiŋ:

Mere direŋ tihim gabe mere fudindegote miŋ alyen mere. Yeŋbe biŋa tiyyiŋgoyen fudinde po gama ird ird al, irdeAl Kuruŋ niŋ fudinde po tagal tagal al.Al gobe det kuruŋ gayen Al Kuruŋ beleŋforok yiryiŋ gote doyaŋ al. Meremiŋbegahade: 15Nebe deŋ beleŋ mata dahadeteŋ haŋyen goyen nurde hime. DendeAl Kuruŋ gama ird ird matatiŋbe saŋiŋwor po moŋ, irde buluŋ wor po moŋ,kahaltem po haŋ. Gobe fe kura ukawor po moŋ, irde uysuŋ wor po moŋgo gwahade goyen. Goyenbe deŋ goyenuka hiniŋ yeŋbe ukam po hiwoŋ, munaŋuysuŋ hiniŋ yeŋbe uysuŋ po hiwoŋ yeŋnurde hime. 16 Deŋbe fe kura uka worpo moŋ, irde uysuŋ wor po moŋ yarageb, mohoŋner mat meyaŋ titiŋ yaradirde demeyde harhokne duneŋ tihim.17Deŋbe dindigeŋ ge yeŋbe, ‘Neŋbe igiŋwor po hite. Mataniniŋbe igiŋ po teŋhityen geb, mata igiŋ hoyaŋ kura neŋtitekbe hubu,’ yeŋ haŋyen. Goyenpogadeŋbe al buniŋeŋ wor po, mata igiŋ kuradeŋ hitte ma hi goyen bebak ma teŋhaŋ! Deŋbe kaŋaŋ mar, kupsoŋ heŋkuŋ haŋ, irde diltiŋ titmiŋ yeŋ deneŋhime. 18 Niŋgeb ne hitte mat gol hora*kakde kumga tike igiŋ wor po hitiŋgoyen damu tinaŋ dineŋ hime. GogabAl Kuruŋ diliŋde samuŋtiŋ yaŋ mar worpo henayiŋ. Irde amil faykek† ne hittedamu tinaŋ dineŋ hime. Gogab kupsoŋheŋ memyak hitiŋ haŋ goyen amil goreultiŋ aw duryeŋ. Irde diltiŋ titmiŋ gosope yird yird goke he fimiŋ kura nehitte damu tinaŋ dineŋ hime. Gogab igiŋnaŋkennayiŋ.

19 Nebe al kura bubulkuŋne wor poyeŋ nurde yuneŋ himyen marbe buluŋtike goke yineŋ teŋ saba yirde himyen.Niŋgeb mata igiŋ gama yird yird matagoke po nurde hinayiŋ. Irde mata bu-luŋtiŋ yubul teŋ yeŋ ge bitiŋ mulgaŋhiyyeŋ. 20 Ga nurnaŋ! Nebe yamerehuwarde yame mayde hime. Al kuramerene nurde yame degelde nunkebbana goŋ hurkuŋbe yeŋya dula teŋ

yeŋya hireŋ.21 Niŋgeb al kura mata buluŋya kan-

dukya goyen fole yirnayiŋ marbe nebeleŋ al buluŋ fole irde deŋne yaŋ worpo heŋ Adoneya har gwahade goyenpo, yeŋ wor doyaŋ mar karkuwaŋ heŋneya heŋ heŋ saŋiŋ goyen yuneŋ. 22 Alkirmiŋ miŋyaŋ marbe Holi Spirit beleŋsios mere momoŋ yirde hi goyen nurdebebak tinaŋ ko,” yiriŋ.

4Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ taun goke yiriŋ

1 Be, al gore gwaha yiriŋ go kamereb AlKuruŋyen gasuŋde hurkuŋ hurkuŋ yamefigiltiŋ hinhin goyen forok yeke kinmiriŋ.Irkeb al melak kura haŋkapya bigul meretitiŋ yara nurmiriŋ goyen gore po, “Hendegar waya. Irkeb kame mata dahadeforok yenayiŋ goyen gikala gireŋ,” ninyiŋ.2 Irkeb goya goyen po Holi Spirit beleŋtareŋ po ketal nuryiŋ. Irkeb kemne mat AlKuruŋyen gasuŋ bana Doyaŋ Al Kuruŋyenkeperd keperd gasuŋde al kura keperdehike kinmiriŋ. 3DoyaŋAl Kuruŋyen keperdkeperd gasuŋde gor keperde hinhin algote dinsokbe yaspa horaya hora bukkeŋkonilian ineŋ haŋyen go gwahade yaraagat urde hinhin. Irde gamatsaw beleŋkeperd keperd gasuŋ go milgu irtiŋ goyenkinmiriŋ. Gamatsaw gobe hora digulakemeral ineŋ haŋyen gwahade yara melakheŋ hinhin. 4 Be, Doyaŋ Al Kuruŋyenkeperd keperd gasuŋ go siŋakyaŋbe doyaŋmarte keperd keperd gasuŋ 24 gore milguirtiŋ hinhan. Go hereŋbe Al Kuruŋyenalya bereyat doyaŋmar parguwak 24 beleŋkipirtiŋde hinhan. Mel gobe amil faykeŋhor yirde tonaŋdebe doyaŋ alyen tonaŋhoryirtiŋ hinhan. 5 Be, Doyaŋ Al Kuruŋyenkeperd keperd gasuŋdematbe dagamel teŋdaga kateŋ hururuŋ teŋ hinhin. Keperdkeperd gasuŋ goyen diliŋ marbe hulsi 7beleŋ melak heŋ toltol yeŋ hinhan. Hulsi7 gobe Holi Spirit mata wukkeŋ wor po7 miŋyaŋ go goyen. 6 Irde makaŋ alagalas beleŋ po irtiŋ yara wukkeŋ wor pogoyen wor keperd keperd gasuŋ go diliŋmar beleŋ hinhin.

* 3:18: Al Kuruŋ diliŋde mata igiŋ wor po goke yitiŋ. † 3:18: Amil faykekbe mata huwak wukkeŋ wor po gokeyitiŋ.

Page 424: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 4:7 421 Yuwarwar 5:8Be, doyaŋ mar 24 gote keperd keperd

gasuŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen keperd keperdgasuŋ milgu irtiŋ goyen kahal banabe detbiŋfut miŋyaŋ Al Kuruŋ beleŋ yirtiŋ kurasipte hinhan. Det gote biŋya harhokyabeleŋbe diliŋ beleŋ po sam yirtiŋ hinhan.7 Det biŋfut miŋyaŋ goyen kurabe laionyara kinmiriŋ. Kurabe bulmakaw yara,irde kurate kimiŋbe al kimiŋ yara kinmiriŋ.Irde funaŋbe buntuluŋ naŋa kota foy titiŋyara gor hike kinmiriŋ. 8Det biŋfutmiŋyaŋsipte goyen yuŋkureŋ yuŋkureŋbe tapeŋ6 miŋyaŋ hinhan. Irde uliŋ pigiŋbe diliŋbeleŋ po tumŋaŋ sam yirtiŋ hinhan. Tapeŋyufuk bana manaŋ diliŋ beleŋ sam yirtiŋhinhan. Det biŋfut miŋyaŋ gobe naŋka-halya wawuŋya hugiŋeŋ gaha yeŋ hinhan:

“Al wukkeŋ, al wukkeŋ,Doyaŋ Al Kuruŋbe al wukkeŋ wor po.Al Kuruŋ tareŋmiŋ kuruŋ wor po gobe

bikkeŋ hinhin, gayenter hi,irde kame wayyeŋ,” yeŋ hinhan.

9 Det biŋfut miŋyaŋ gore Doyaŋ AlKuruŋyen keperd keperd gasuŋde keperdeheŋ gwahader hitiŋ al goyen deŋemturŋuŋ yaŋ irde isoka irde meteŋmiŋ gokeigiŋ nurd uneŋ hinhan. 10 Gwaha teŋ hikegoya goyenbe Al Kuruŋyen alya bereyatdoyaŋ mar parguwak 24 beleŋbe DoyaŋAl Kuruŋyen gasuŋde keperde hinhin algote diliŋmar urguŋ kaŋ gwahader hitiŋ algoyen doloŋ irde hinhan. Mel gobe doyaŋmar karkuwaŋde tonaŋhormiŋ goyen yuguteŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen keperd keperdgasuŋ goyen kahaŋmiŋde yerdeb gaha yeŋhinhan:

11 “Gebe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ, irde AlKuruŋniniŋ.

Ge beleŋ po ga det kuruŋ gayen yirariŋ.Dufayge po gama irde det kuruŋ gayen

forok yirariŋ.Niŋgeb deŋe turŋuŋ yaŋya saŋiŋ ku-

ruŋya tetek po ha.Irde palap girtek po ha,” yeŋ hinhan.

5Asaŋya Sipsip al diriŋ dirŋeŋya

1 Be, go kamereb Doyaŋ Al Kuruŋyenkeperd keperd gasuŋde kipirtiŋ hinhin algote haniŋ yase banabe asaŋ sobam bili ir-tiŋ kura goyen tanarde hike kinmiriŋ. Asaŋgobe harhok beleŋya biŋ beleŋya tumŋaŋ

katiŋ, irde det uŋguni yara goyen 7 yadeasaŋ bili irtiŋde gor saŋiŋ yirtiŋ hinhan.2 Be, nebe Al Kuruŋyen miyoŋ tareŋmiŋkuruŋ wor po kura gore hokde, “Ganuŋal beleŋ det uŋguni yara asaŋ yulyaŋeŋbili irtiŋde taga yurtiŋ goyen epte yukalateŋ asaŋ go digilyeŋ?” yeke kinmiriŋ.3 Goyenpoga al gore kura asaŋ ulyaŋ goepte degeltekmoŋ. Asaŋ goyenbana keneŋkeneŋ manaŋ epte moŋ. Al Kuruŋyengasuŋde niŋ, megen niŋ, megeŋ biŋ bananiŋ al ma det kura beleŋ epte ma asaŋ godegelde kentek hinhan. 4 Irkeb al wukkekwor po kura gore asaŋ goyen epte degeldego biŋde kentek miŋmoŋ wor po keneŋbegoke esitiŋde hinhem. 5 Irkeb Al Kuruŋyenalya bereyat doyaŋ marte parguwak kurabeleŋ, “Eseŋ ma yo! Yekop urmiŋ kuraYuda, deŋem kurabe Laion ineŋ haŋyengote dari gama irde forok yiriŋ al gobeDewityenmiŋdemat watiŋ. Yeŋbe asogomal buluŋ goyen fole irtiŋ. Al gore gabdet uŋguni yara beleŋ asaŋ sobam bili irdetareŋ yirtiŋ det 7 goyen epte yukala teŋdigilyeŋ,” ninyiŋ.

6 Be, go kamereb al kura Sipsip al diriŋdirŋeŋ go gwahade yara kinmiriŋ. Sipsipgo keneŋmiŋbe bikkeŋ mayke kamtiŋ yarakinmiriŋ. Be, Sipsip dirŋeŋgoDoyaŋAlKu-ruŋyen keperd keperd gasuŋ kahalte worpo gor huwarde hinhin. Keperd keperdgasuŋ goyen siŋakyaŋbe det biŋfutmiŋyaŋsipteya Al Kuruŋyen alya bereyat doyaŋmarte parguwakya beleŋ milgu irtiŋ hin-han. Sipsip dirŋeŋ gote hirkambe 7, irdediliŋ wor 7 hinhan. Diliŋ 7 gobe HoliSpirityen mata wukkek wor po 7 miŋyaŋgo goyen. Holi Spirit gobe Al Kuruŋ beleŋalya bereya megen haŋ kuruŋ goke teŋkerke kuriŋ. 7 Be, Sipsip dirŋeŋ goreDoyaŋAl Kuruŋyen keperd keperd gasuŋdehinhin al go hitte kuŋ haniŋ yase banaasaŋ ulyaŋ bili irde uŋguni po saŋiŋ irtiŋhinhin goyen tiriŋ. 8 Be, yeŋ beleŋ asaŋgo tekeb det biŋfut miŋyaŋ sipte goya AlKuruŋyen alya bereyat doyaŋ marte par-guwak 24 gore Sipsip dirŋeŋ kimiŋ maturguŋ kayamiŋ. Urguŋ kayamiŋ mar gobeyuŋkureŋ yuŋkureŋ tikiŋde niŋ det hapineŋ haŋyen goyen nende gigen yanartiŋhinhan. Irde koroŋ gol hora beleŋ poyirtiŋ goyen wor yanartiŋ hinhan. Koroŋ

Page 425: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 5:9 422 Yuwarwar 6:6bana goŋbe det hamiŋ igiŋ muŋ wor pogo goyen miŋyaŋ hinhan. Det hamiŋ igiŋmuŋ wor po gobe Al Kuruŋyen alya bereyabeleŋ Al Kuruŋmere irde haŋyen go goyen.9 Be, mel gobe tikiŋde niŋ det hap ineŋhaŋyen goya koroŋ gol hora beleŋ yirtiŋgoyen yanarde tikiŋ gergeŋ kura hamiŋ.Tikiŋmiŋbe gahade:“Gebe mugunke kamariŋ.Irde darige wok yitiŋ go hende harde alya

bereya Al Kuruŋ hitte yumulgaŋtiyariŋ.

Alya bereya gobe miŋ kurayen kurayen,meremiŋ kurayen kurayen, darimiŋ kurayen kurayen, naŋa kurarniŋ kura niŋ yumulgaŋ tiyariŋ.

Goke teŋbe ge beleŋ po gab epte asaŋgoyen teŋ degelayiŋ.

10Ge beleŋmel goyen alya bereya Al Kuruŋbeleŋ doyaŋ yird yird mar yirariŋ.

Irde Al Kuruŋ doloŋ ird irdmata doyaŋmaryirariŋ.

Irkeb yeŋ beleŋ det kuruŋ megen haŋ ku-ruŋ goyen doyaŋ yirde hinayiŋ,”yamiŋ.

11 Be, go kamereb nebe Al Kuruŋyenmiyoŋ budam wor po epte ma kapyaŋhetek goyen yeneŋbe meremiŋ manaŋnurmiriŋ. Miyoŋ gorebDoyaŋAl Kuruŋyenkeperd keperd gasuŋ, det biŋfut miŋyaŋsipte goyen, irde Al Kuruŋyen alya bereyatdoyaŋ marte parguwak goyen milgu yi-ramiŋ. 12 Irdeb hokde po tikiŋ gahadehamiŋ:“Sipsip dirŋeŋ mayke kamyiŋ gore po gab

epte saŋiŋ tetek hi.Irde epte Al Kuruŋyen samuŋ tumŋaŋ igiŋ

yawartek hi.Dufay wukkek, saŋiŋ, deŋe turŋuŋ yaŋ

goyen igiŋ yende hetek hi.Irde palap irde isoka irtek albe ge po,”

yamiŋ.13 Be, go kamereb det kuruŋ gayen

tumŋaŋ tikiŋ heŋ hinhan. Naŋkiŋde niŋ,megen niŋ, megeŋ biŋ bana niŋ, irdemakaŋde niŋ det kuruŋ goreb gahade tikiŋhamiŋ:“Doyaŋ Al Kuruŋyen keperd keperd

gasuŋde kipirtiŋ hi al goya Sipsipdirŋeŋya goyen isoka yirde palapyirde

deŋe turŋuŋ yaŋ yirde tareŋ ku-ruŋ gobe gwahader yeŋ po yuneŋhitek,” yamiŋ.

14 Irkeb det biŋfut miŋyaŋ sipte gore wolheŋbe, “Fudinde wor po,” yamiŋ. Irkeb AlKuruŋyen alya bereyat doyaŋ marte par-guwak beleŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋ urguŋkaŋbe Al Kuruŋya Sipsip dirŋeŋya goyendoloŋ yiramiŋ.

6Asaŋ bili irde tareŋ yirtiŋ uŋguni goyen

yukala teŋ asaŋ go digilyiŋ1 Be, go kamereb Sipsip dirŋeŋ beleŋ

asaŋ bili irde uŋguni 7 po saŋiŋ yirtiŋgoyen uŋkureŋmiŋ ukala tiyyiŋ goyen kin-miriŋ. Irkeb det biŋfut miŋyaŋ sipte hin-han goyen uŋkureŋ kura beleŋ “Waya!”yiriŋ. Mere tiyyiŋ gobe daga migiriŋ yaratiyyiŋ. 2 Irkeb hos faykek kura goyen forokyeke kinmiriŋ. Al kurahos gohendehinhinal gobe hite haniŋde manaŋ hinhin. Irdedoyaŋ alyen tonaŋhor hor irde untiŋ. Irkebmegeŋhike kwa kuruŋ goyen bana goŋ kuŋfuleŋa tiyyiŋ. Yeŋ beleŋ po megeŋya alyayad yad niŋ teŋ hos hende kuriŋ.

3 Be, Sipsip dirŋeŋ beleŋ uŋguni kurasopte ukala tikeb det biŋfut miŋyaŋ siptegoyen kura beleŋ wor sopte, “Waya!” yekenurmiriŋ. 4 Be, gwaha yekeb hos hoyaŋkura forok yiriŋ. Hos gobe bukkeŋhelyitiŋ wor po. Hos go hende keperde hin-hin al gobe alya bereya megen haŋ gayenbiŋ kamke awalikde heŋ heŋ mata goyenteŋ siŋa irke al yiŋgeŋ uliŋ kadom mu-guneŋ teŋ kamde kamde saŋiŋ untiŋ. Irdefuleŋare niŋ bidila kuruŋ kura goyen woruntiŋ.

5 Be, Sipsip dirŋeŋ beleŋ uŋguni tareŋyirtiŋ 7 bana goyen karwomiŋ ukala tikebdet biŋfut miŋyaŋ sipte goyen hoyaŋ kurabeleŋ wor, “Waya!” yeke nurmiriŋ. Be,gwaha yekeb hos kura delne mar forokyeke kinmiriŋ. Hos gobe halkeŋ wor po.Hos go hende keperde hinhin al gobe detkanduk tuŋaŋ teŋ teŋ det kura haniŋdetanartiŋ hinhin. 6 Irkeb det biŋfut miŋyaŋsipte hinhan bana goŋ mat al melak kuraforok yeke nurmiriŋ. Merebe gahade:“Albe meteŋ teŋ hinayiŋ gega, biŋgebebudam ma forok yeŋ hinayiŋ. Irkeb naŋafay uŋkureŋ bana meteŋ teŋ muruŋgem

Page 426: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 6:7 423 Yuwarwar 7:2teŋ hinayiŋ gote hora gore biŋge damuteŋ hinayiŋ gega, biŋge budam ma yadehinayiŋ. Niŋgeb biŋge damu tiniŋ yeŋ witdamu teŋ hinayiŋbe koroŋ dirŋeŋ uŋkureŋgwahade po teŋ hinayiŋ, munaŋ bali damuteŋ hinayiŋbe koroŋ mukŋeŋ karwo gwa-hade po yade hinayiŋ. Goyenbe mel goreolip fimiŋya wain fimiŋyabe igiŋ yawar-nayiŋ geb, olip heya wain heyabe buluŋmayirayiŋ,” yiriŋ.

7 Be, Sipsip dirŋeŋ beleŋ uŋguni tareŋyirtiŋ 7 bana goyen siptemiŋ ukala tikebdet biŋfut miŋyaŋ sipte hinhan goyen fu-naŋ beleŋ, “Waya!” yeke nurmiriŋ. 8 Be,gwaha yekeb hos kura delne mar forokyeke kinmiriŋ. Hos gobe wulsakkeŋ. Hosgo hende keperde hinhin al gote deŋembeKamde Kamde. Yeŋ hos hende waŋ hikebAl Metebe harhokde go po bindere gamairde waŋ hike kinmiriŋ. Al irawa gobealya bereya megen haŋ kuruŋ gayen potayirke buda sipte hekeb buda uŋkureŋbebuluŋ yirke kamde kamde saŋiŋ yun-tiŋ. Niŋgeb buda uŋkureŋ goyen banaal kurabe fuleŋare niŋ bidilare kamnayiŋ,biŋge kamde kamnayiŋ, kurabe garbamheŋ kamnayiŋ, irde kurabe dapŋa duwikafuram wor po gore gasa yirke kamnayiŋ.

9 Be, Sipsip dirŋeŋ beleŋ uŋguni saŋiŋyirtiŋ 7 bana goŋ siptesoŋoŋmiŋ goyenukala tiyyiŋ. Irkeb al buda kura Al Ku-ruŋyen mere gama irde tagalde kuŋ hikegasa yirke kamamiŋ mar gote toneŋbe AlKuruŋ galak ird ird alta yufukde hike yin-miriŋ. 10 Mel gore hokde po, “Doyaŋ AlKuruŋ, tareŋgebe kuruŋ wor po. Gebewukkeŋ wor po, irde meregebe fudindewor po. Goyenbe megen haŋ mar beleŋmudunke kamtiriŋ goyen goke daha naŋagab merere yerde matamiŋ gote mu-ruŋgem buluŋ goyen wol heŋ yunayiŋ?Sobamde po doyaŋ hetek we?” inamiŋ.11 Irde mel gobe yuŋkureŋ yuŋkureŋ amilfaykeŋ nende gigen yuntiŋ. Irdeb, “Deŋmudunke kamamiŋ gwahade goyen po,Doyaŋ Al Kuruŋya heŋ kadtiŋ yago hi-tiŋ marya Doyaŋ Al Kuruŋyen meteŋ markadtiŋ hitiŋ goyen wor gasa yirke kamdehinayiŋ goyen kuŋ kuŋ budam heŋ epheke gab muduntiŋ mar goyen mererehuwarnayiŋ geb, goke doyaŋ heŋ hinayiŋ.Go nalu gobe ulyaŋde ma hikeya forok

yiyyeŋ,” yinke nuramiŋ.12 Be, Sipsip dirŋeŋ beleŋ uŋguni tareŋ

yirtiŋ 7 bana goyen 6miŋ ukala tiyyiŋgoyen kinmiriŋ. Irkeb niniŋa kuruŋ worpo forok yiriŋ. Naŋabe kidoma buluŋ pohiriŋ. Gobe meme sikkeŋ halkeŋ wor pogore uliŋhor irtiŋ gwahade yara hiriŋ. Irdegagasibe dari yara bukkeŋhel wor po hiriŋ.13 Irde dinambe yagobe naŋkiŋde mat sukyeŋ megen katamiŋ. Dinambe gobe meŋekuruŋ harde fik he igineŋ haŋkapok fugurutike megen kateŋ haŋyen go gwahadetiyamiŋ. 14 Naŋkiŋbe asaŋ sobam bili ir-tiŋ yara bili irke hubu hiriŋ. Duguyamotmotyabe tumŋaŋ gasuŋeŋde mat yadehoyaŋde yirtiŋ. 15 Irkeb megen niŋdoyaŋ mar karkuwaŋ, doyaŋ mar, fuleŋamarte doyaŋ mar karkuwaŋ, al horam yaŋmar, saŋiŋ miŋyaŋ mar, al kurate yufukbana heŋ muruŋgem moŋ duliŋ meteŋteŋ haŋ maryabe yiŋgeŋ dufaymiŋde haŋmarya tumŋaŋ busaharde duguyaŋ hurkuŋhorabok bana hinhan, irde kurabe horakarkuwaŋ kahalte mabok biŋde hinhan.16-17 Mel gobe duguya hora karkuwaŋyagoyen mabokde heŋbe, “Doyaŋ Al Ku-ruŋyen keperd keperd gasuŋde keperdehi al goya Sipsip dirŋeŋya gote bearargoyen ganuŋ mar beleŋ epte saŋiŋ heŋfole irnayiŋ? Hubu wor po! Niŋgeb deŋduguya hora karkuwaŋya, neŋ hende kat-naŋ. Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋyen keperdkeperd gasuŋde keperde hi al gote diliŋdehitek moŋ geb, bana dernaŋ. Irkeb Sipsipdirŋeŋ gote bearar go ma kentek,” yamiŋ.

7Alya bereya 144,000 goyen basiŋa yiryiŋ

1 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋsipte beleŋ megeŋ muruŋ kurhan kurhanhuwarde hike yinmiriŋ. Miyoŋmiŋ siptegobe moŋgo meŋe huwarde megeŋyamakaŋyabe heya buluŋ yiryeŋkek yeŋbemeŋe belŋeŋ sipte goyen pet teŋ hinhan.2 Irke Al Kuruŋyen miyoŋ hoyaŋ kura naŋawaŋ waŋ beleŋ mat waŋ hike kinmiriŋ.Yeŋbe alya bereyaAl Kuruŋ gwahader hitiŋbeleŋ basiŋa yiryiŋ goyen kimiŋde soŋyird yirdde niŋ det goyen miŋyaŋ wakekinmiriŋ. Be, miyoŋ gore miyoŋ sipte,megeŋya makaŋya buluŋ yirtek tareŋyuntiŋ goyen kuware po hoy yirdeb yinyiŋ.

Page 427: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 7:3 424 Yuwarwar 8:33 “Neŋ beleŋ Al Kuruŋniniŋ gote meteŋmar kimiŋde soŋ yird yird goyen pasiirteke gab megeŋ, makaŋya heya goyengwamuŋ yurnayiŋ,” yinyiŋ. 4 Irde alyabereya Al Kuruŋyen meteŋ mar kimiŋdesoŋ yirtiŋ goyen kapyaŋ heŋ pasi irdeb,“Soŋ yirtiŋ mar tumŋaŋbe 144,000,” yekenurmiriŋ. Kimiŋde soŋ yirtiŋ mar gobeIsrael mar al miŋ 12 bana mat watiŋ. 5 Gomar gobe gahade:

Yuda miŋde niŋbe 12,000,Ruben miŋde niŋbe 12,000,Gat miŋde niŋbe 12,000,6 Aser miŋde niŋbe 12,000,Naptali miŋde niŋbe 12,000,Manase miŋde niŋbe 12,000,7 Simeon miŋde niŋbe 12,000,Liwai miŋde niŋbe 12,000,Isakar miŋde niŋbe 12,000,8 Sebulun miŋde niŋbe 12,000,Yosep miŋde niŋbe 12,000,Benyamin miŋde niŋbe 12,000.

Al buda kuruŋ beleŋ Al Kuruŋ doloŋ iramiŋ9 Be, go kamereb al buda kuruŋ wor

po epte ma kapyaŋ hetek goyen delnemar forok yeke yinmiriŋ. Mel gobenaŋa karkuwaŋ karkuwaŋ, miŋ kurayenkurayen, sikkeŋ umŋa kurayen kurayen,irde merem kurayen kurayendemat watiŋ.Mel gobe amil faykeŋ hor yirdeb DoyaŋAl Kuruŋyen keperd keperd gasuŋya Sip-sip dirŋeŋyat diliŋ mar huwarde patilayuwalŋeŋ yanarde hinhan.* 10 Irde kuwarepo,“Dumulgaŋ teŋ teŋ mata gobe Al Ku-

ruŋniniŋya Sipsip dirŋeŋya hittemat watiŋ.

Al Kuruŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyen gasuŋdekeperde hi!” yamiŋ.

11 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ tumŋaŋDoyaŋAl Kuruŋyen keperd keperd gasuŋyaAl Kuruŋyen alya bereyat doyaŋ marteparguwakyabe det biŋfut miŋyaŋ sipteyagoyen gote harhokde huwarde milgu yi-ramiŋ. Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋyen keperdkeperd gasuŋ beleŋ goŋ diliŋ mar wulgu-rut yeŋ kimiŋ megen irde Al Kuruŋ doloŋiramiŋ. 12Doloŋ irde heŋyabe gaha yamiŋ:“Fudinde wor po!

Al Kuruŋ isoka irde deŋem turŋuŋ yaŋ irdehitek!

Dufay wukkekya tareŋya saŋiŋyabehugiŋeŋ

Al Kuruŋniniŋde po henayiŋ.Yeŋ po ga igiŋ nurd uneŋ palap irde hitek!Fudinde wor po!” yamiŋ.

13 Be, go kamereb Al Kuruŋyen alyabereyat doyaŋ marte parguwak 24 banagoŋ niŋ al kura beleŋ, “Al buda amil faykeŋhor yirtiŋ mar gabe ganuŋ? Irde melgabe damde mat watiŋ?” nineŋ gusuŋaŋniryiŋ. 14 Irkeb ne beleŋwol heŋbe, “Doyaŋal, gebe nurde ha,” inmiriŋ. Irkeb yeŋbeleŋ, “Al buda gabe kanduk kuruŋ yeneŋhinhan gega, saŋiŋ heŋ watiŋ mar. Melgabe amil hor yirtiŋ goyen Sipsip dirŋeŋdedari beleŋ po halde faykek wor po yi-ramiŋ. 15 Gwahade niŋgeb mel gore AlKuruŋyen ya balem bana heŋ Doyaŋ AlKuruŋyen keperd keperd gasuŋde goŋ diliŋmar naŋkahalya wawuŋya doloŋ ird irdmata teŋ haŋyen. Irkeb Doyaŋ Al Ku-ruŋyen keperd keperd gasuŋde keperde hial gore mel goya heŋ yufukde yerde doyaŋyirde hiyeŋ. 16 Irkeb mel gobe sopte biŋgema kamnayiŋ, irde fe niŋ ma yiryeŋ. Irdenaŋa ma, kak uka wor po kura gore eptema buluŋ yiryeŋ. 17 Gobe Sipsip dirŋeŋ,Doyaŋ Al Kuruŋyen keperd keperd gasuŋkahalte hi al gore sipsip doyaŋ al yara heŋmel go doyaŋ yirde hiyeŋ geb, epte mabuluŋ henayiŋ. Yeŋ beleŋ mel go bul yirdeAl Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ fe forok yeŋhaŋyen gasuŋyaŋ yukuyeŋ. Irkeb Al Kuruŋbeleŋ mel gote diliŋ fimiŋ tumŋaŋ haldeyunyeŋ,” ninyiŋ.

8Asaŋ bili irtiŋ uŋguni tareŋ yirtiŋ goyen

funaŋ ukala tiyyiŋ1 Be, Sipsip dirŋeŋ beleŋ asaŋ ulyaŋ

bili irtiŋ goyen uŋguni tareŋ yirtiŋ 7bana goyen funaŋmiŋ ukala tiyyiŋ. Irkeb30 minit gwahade Al Kuruŋyen gasuŋdemigiriŋ miŋmoŋ, diŋdeŋ iramiŋ. 2 Gokamereb Al Kuruŋ diliŋ mar miyoŋ 7huwarde haŋyen goyen yinmiriŋ. Miyoŋgobe bigul 7 yunke yanaramiŋ.

3 Irkeb Al Kuruŋyen miyoŋ hoyaŋ kurabeleŋ det hamŋeŋ yaŋ kumga teŋ teŋde

* 7:9: Patila yuwalŋeŋbe al buluŋ fole irtiŋ goke yitiŋ.

Page 428: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 8:4 425 Yuwarwar 9:5niŋ koroŋ gol hora beleŋ po irtiŋ goyenteŋbe Al Kuruŋ galak ird ird alta diliŋmar huwaryiŋ. Yeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyenkeperd keperd gasuŋ diliŋ mar alta gol poirtiŋ go hende det hamŋeŋ igiŋ kumga teŋteŋ goyen kuruŋ po yawaryiŋ. Gobe AlKuruŋyen alya bereya mere irde haŋyenmar goya gabu yirde Al Kuruŋ galak ireyeŋbe gogo tiyyiŋ. 4 Irdeb det hamŋeŋ yaŋgoyen kumga tike kaki goya Al Kuruŋyenalya bereya beleŋ mere irde haŋyen goyatumŋaŋ gabu heŋ Al Kuruŋ hitte hurkuriŋ.5 Irke gab miyoŋ gore det hamŋeŋ kumgateŋ teŋde niŋ koroŋ goyen teŋbe altahende kak hinhin goyen faryiŋ. Irdebgoyen teŋ megen timiyyiŋ. Irkeb dagamelteŋ daga kateŋ hururuŋ teŋ niniŋa tiyyiŋ.

Bigul 7 mere tiyamiŋ6 Be, gor matbe haŋkapya Al Kuruŋyen

miyoŋ 7 gore bigul 7 yawaramiŋ goyen fuyirniŋ tiyamiŋ.

7 Be, miyoŋ 7 bana goyen meheŋde niŋgore wa bigulmiŋ fu iryiŋ. Irkeb kigariŋbilmiŋ hora yara goya kak dariya sulukirtiŋya goyen kigariŋ kattiŋ yara kuruŋpo katyiŋ. Irkeb megeŋ kuruŋ gayen ku-rar kurar humga kuriŋ. Humga kuriŋgobe megeŋ gayen patke karwo hiyyeŋ,irde uŋkureŋbe humga kuyeŋ go gwahadehiriŋ. Irde he megen haŋ manaŋ gwahadepo tiyamiŋ. Irde yamuŋbe tumŋaŋ humgakwamiŋ.

8 Be, go kamereb miyoŋ 7 bana goŋhoyaŋ kura beleŋ bigulmiŋ fu iryiŋ. Gwahairkeb det kura dugu kuruŋ kak humga kuŋhinhin yara goyen makaŋ alare timiytiŋkinmiriŋ. Irkebmakaŋ ala kuruŋ kurhanbedari hiriŋ. Gobe makaŋ ala pota yirkekarwo hitiŋ goyen uŋkureŋbe dari hiyyeŋgo gwahade goyen. 9 Irkeb makaŋde niŋdet biŋfut miŋyaŋ pota irde buda karwoyirtiŋ bana goŋ buda uŋkureŋbe tumŋaŋkamamiŋ. Irde hakwa yago manaŋ potairde buda karwo yirtiŋ bana goŋ budauŋkureŋbe gwamuŋ yuryeŋ go gwahadeyiryiŋ.

10 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋ7 bana goŋ karwomiŋ beleŋ bigulmiŋ fuiryiŋ. Gwaha irkeb dinambe kuruŋ miliŋwor po hulsi melak heŋ hi yara gorenaŋkiŋde mat fe karkuwaŋya fe mukŋeŋyahende katyiŋ. Gobe fe karkuwaŋya fe

mukŋeŋya gabu yirde buda karwo yirtiŋbana buda uŋkureŋ go hende katyeŋ gogwahade goyen. 11Dinambe gote deŋembe“Urek”. Dinambe gore katkeb fe buda gobeurek hamiŋ. Irke al budam wor po fe urekhitiŋ go nene kamamiŋ.

12 Be, go kamereb miyoŋ 7 banagoŋ siptemiŋ beleŋ bigulmiŋ fu iryiŋ.Irkeb naŋa diliŋ goyen pateŋ karwoirke uŋkureŋbe det kura beleŋ maykeaymuk iryiŋ. Gagasiya dinambe yagoyamanaŋ gwahade po buluŋ hamiŋ. Irkebsaŋiŋmiŋbe saŋiŋ heŋ haŋkapya agat urdehaŋyen go gwahade moŋ, kidomak hiriŋ.Niŋgeb naŋa fay bana goŋ naŋa keŋkelama temeyde hinhin, kidomak po hinhin.Wawuŋ wor gagasiya dinambeya keŋkelama temeyde hinhan, kidoma buluŋ pohinhin.

13 Be, go kamereb buntuluŋ kura naŋakota hende hoyaŋ foy teŋ hike kinmiriŋ.Buntuluŋ gore hokde po, “Mata kafuramwor po! Mata kafuram wor po! Al Ku-ruŋyenmiyoŋhoyaŋkarwohaŋgore bigul-miŋ fu yirkeb mata alya bereya megen haŋmar hitte forok yenayiŋ gobe kafuram worpo!” yiriŋ.

91 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋ

7 bana goŋ siptesoŋoŋmiŋ beleŋ bigul-miŋ fu iryiŋ. Irkeb dinambe kura bikkeŋnaŋkiŋde mat megen katyiŋ goyen kin-miriŋ. Dinambe gobe mete dukuŋ wor pokimyaŋ miŋmoŋ bana goŋ kurkuŋ kurkuŋyame hol ird irdde niŋ ki untiŋ. 2 Irkebdinambe gore mete dukuŋ wor po banagoŋ kurkuŋ kurkuŋ yame hol iryiŋ. Irkebkaki beleŋ kak tupi kuruŋde mat kaki waŋhiyen go gwahade goyen pul yeŋ wayyiŋ.Mete dukuŋ wor po bana mat kaki watiŋgore naŋa diliŋya naŋkiŋya pet tike kidomahiriŋ. 3 Irkeb gusu budamwor po kaki banamat megen kateŋ hinhan. Gusu gobemisiŋkalpaŋ beleŋ al yiseŋ haŋyen gote tareŋyara yuntiŋ. 4 Gusu gobe yamuŋya busaasaŋyabe he yago megen haŋ goyen buluŋmayirnayiŋ yintiŋ. Gega alya bereyaAl Ku-ruŋ beleŋ kimiŋde soŋma yirtiŋ mar go poga yisinayiŋ yintiŋ. 5Goyenpoga gusu gobeal yisike kamde kamde saŋiŋ ma yuntiŋ.Yisike gagasi siptesoŋoŋ bana uliŋ misiŋ

Page 429: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 9:6 426 Yuwarwar 10:1kuruŋ po kattek tareŋ po yuntiŋ. Uliŋmisiŋ buluŋ po katnayiŋ gobemisiŋ kalpaŋkura gore al yisike misiŋ buluŋ po nurdehaŋyen go gwahade goyen. 6 Gusu beleŋyisike gagasi siptesoŋoŋ uliŋ misiŋ buluŋpo kateŋ hinayiŋya gobe kamde kamde niŋwor po nurde hinayiŋ gega ma kamnayiŋ.Mel gobe kamtek wor po yirde hiyeŋ gega,kamde kamde beleŋ yeneŋ yilwa yiryeŋ.

7 Be, gusu gobe fuleŋare kuŋ kuŋ niŋhos yara gitik yirtiŋ yinmiriŋ. Gusu gotonaŋ hendebe det kura doyaŋ al kuruŋyentonaŋhor gol beleŋ po yirtiŋ goyen horyirtiŋ hinhan. Irde dinsokbe alyen yarayinmiriŋ. 8 Irde tonaŋ yuwalŋeŋbe sobambereyen yara hinhan. Irde misiŋbe dapŋakafuram wor po kura laion gote misiŋ yarayinmiriŋ. 9 Irde dumuŋdebe dari mala petteŋ teŋde niŋ det ain parwek goyen yirtiŋ.Irde foy teŋ kuŋ hike tapeŋ gote migiriŋbekuruŋ wor po. Migiriŋ gobe fuleŋare niŋnima hos beleŋ yuluŋ teŋ haŋyen budamwor po fuleŋare kuŋ hike naŋa migiriŋ ku-ruŋ wor po forok yeŋ haŋyen go gwahadegoyen. 10 Gusu buda gobe gifiriŋ manaŋ,irde gifiriŋ muruŋde gorbe misiŋ kalpaŋgote misiŋ hinhan. Gifiriŋ muruŋde gorbeal yisike gagasi siptesoŋoŋ uliŋ misiŋ kat-tek saŋiŋ miŋyaŋ. 11 Be, gusu goyen doyaŋyird yird al kura hinhin. Al gobe Satanyenmiyoŋ, mete dukuŋ bana wor pomat watiŋal. Deŋembe Hiburu mere mat Abadon,munaŋ Grik mere matbe Apolion.*

12 Be, mata kafuram meheŋde niŋ worpobe gago fole tike hubu hihi. Mata kafu-ram irawabe kame forok yereŋ tahar.

13 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ 7 bana goŋ6miŋ gore bigulmiŋ fu iryiŋ. Irkeb AlKuruŋ galak ird ird alta gol beleŋ poirde Al Kuruŋ diliŋ mar hitiŋ gote mu-ruŋ sipte kurhan kurhan goŋ hirkam hin-hande matbe al melak kura forok yekenurmiriŋ. 14 Al melak gore miyoŋ gaya-muŋ ga bigul fu iryiŋ goyen, “Satanyenmiyoŋ sipte Yufretis fe bana fere yirtiŋgoyen yad siŋa yirayiŋ,” inyiŋ. 15 IrkebAl Kuruŋyen miyoŋ gore Satanyen miyoŋsipte fere yirtiŋ koyare hinhan goyen yadsiŋa yiryiŋ. Miyoŋ sipte gobe koyare heŋheŋbe megen niŋ alya bereya pota yirde

buda karwo yirtiŋ bana goŋ buda uŋkureŋgasa yirke kamnayiŋ yeŋ nalu kirtiŋ goyenforok yekeb gogo yad siŋa yiryiŋ. 16 Be,fuleŋamar hos hende kuŋ hinhan gobe 200milion gwahade yeke nurmiriŋ.

17 Be, hosya go hende kuŋ hinhanmarya goyen yuwarwarte yinmiriŋbe ga-hade: dari mala pet teŋ teŋde niŋ det ainparwek dumuŋde yirtiŋ gobe bukkeŋhelyitiŋ, irde kurabe digulakya halkeŋya muŋkura suluk irtiŋ, irde kurabe wulsakkeŋsalfa hora gwahade yara yirtiŋ. Hos gotetonaŋbe laionyen tonaŋ yara. Mohoŋdematbe kak, kakiya salfa hora uka worpo heŋ buk yitiŋya goyen waŋ hike yin-miriŋ. 18 Hos go mohoŋde mat det buluŋkarwo kak, kakiya salfa hora uka wor poheŋ buk yitiŋya gore alya bereya megenhaŋ goyen budam wor po gasa yirke ka-mamiŋ. Kamamiŋ mar gobe megen niŋal tumŋaŋ pota yirde buda karwo hekebuda uŋkureŋbe gasa yirke kamnayiŋ gogwahade goyen. 19 Hos gote tareŋbe mo-hoŋya gifiriŋya goyenter hinhin. Gifiriŋbekunere yara, irde muruŋ beleŋbe kuneretonaŋmiŋyaŋ ala. Gifiriŋ gore al gasa yirdedagim yaŋ yirde hinhan.

20 Be, alya bereya det buluŋ karwo kak,kakiya salfa hora buk yitiŋ hos mohoŋdemat waŋ hinhan gore ma gasa yirke ka-mamiŋ mar gobe yiŋgeŋ mata buluŋ teŋhitiŋ goyen yubul ma teŋ Al Kuruŋ niŋbiŋ mulgaŋ ma hamiŋ. Go mar gobeuŋgura doloŋ yird yird mataya det toneŋgol, silwa, baras, horayab heya beleŋ poyirtiŋ goyen doloŋ yird yird mataya goyenbada ma hamiŋ. Det toneŋ gobe epte manaŋkennayiŋ, mere ma nurnayiŋ, irde kuŋwaŋ ma tinayiŋ gega, Al Kuruŋniniŋ yeŋnurde doloŋ yirde haŋyen. 21 Irde al gasayirke kamde kamdemata,merebal kurayenkurayen, leplepmatayabe kawemataya teŋhaŋ goke Al Kuruŋ pohogay irde yeŋ ge biŋmulgaŋ ma hamiŋ.

10Al Kuruŋyen miyoŋ kuraya asaŋ bili irtiŋ

dirŋeŋ kura goya1 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋ

hoyaŋ kura tareŋmiŋ kuruŋ wor po gore* 9:11: Abadonya Apolionyat miŋbe gwamuŋ yurd yurd al.

Page 430: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 10:2 427 Yuwarwar 11:7Al Kuruŋyen gasuŋde mat megen kateŋhike kinmiriŋ. Yeŋbe kigariŋkiŋ faykekwor po beleŋ aw urtiŋ, irde gamatsawbetonaŋ hende hinhin. Tonaŋ hende hinhingoyenbe tonaŋ sisaŋ ma urde hinhin. Kim-iŋbe naŋa timiytiŋ yara agat urde hinhin.Irde kahaŋbe hora beleŋ po tola yirtiŋhumga kuŋ buk yeŋ haŋyen go gwahadehinhin. 2 Haniŋdebe asaŋ sobam bili irtiŋdirŋeŋ kura goyen digiltiŋ hinhin. Irdekahaŋ yasebe makaŋ alare huwardeb ka-haŋ tapabe siŋa fudiŋde huwaryiŋ. 3 Irdeblaion beleŋ mere kuruŋ po teŋ haŋyenyara kuware wor po mere tiyyiŋ. Gwahatike gab daga 7 mere tiyamiŋ. 4 Daga7 mere tikeb ne beleŋ meremiŋ goyenasaŋde kayeŋ timiriŋ. Gega al melak kuraforok yeŋbe, “Daga 7 mere tahaŋ goyengoya ma kayayiŋ, mere gobe banare pohinayiŋ,” ninyiŋ.

5 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ makaŋ alareyamegenya huwarde hike kinmiriŋ gore AlKuruŋ palap ire yeŋ haniŋ yase isaŋ hiriŋ.6 Irdeb Al Kuruŋ deŋe urdeb biŋa saŋiŋ potiyyiŋ. Al Kuruŋ, hugiŋeŋ hiyeŋ al, naŋkiŋ,megeŋ, makaŋyabe det kuruŋ gayen yiryiŋal gote deŋe urde biŋa teŋyabe, “Al Ku-ruŋ beleŋ dufaymiŋ bikkeŋ kiryiŋ gote ig-ineŋbe heŋ ga moŋ forok yiyyeŋ. Nalusiŋgir siŋgir ma iryeŋ! 7 Goyenpoga Al Ku-ruŋbemere basaŋmarmiŋ yinyiŋ gwahadegoyen po, miyoŋmiŋ 7 bigul yawaramiŋbana goŋ funaŋmiŋ beleŋ bigulmiŋ fu irkegabAl Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ kiryiŋ banarehitiŋ gote igineŋ kawan forok iryeŋ,” yiriŋ.

8 Irkeb al melak kura naŋkiŋde mathaŋkapya nurmiriŋ gore sopte po gahadeninyiŋ: “Al Kuruŋyen miyoŋ makaŋyamegeŋya hende huwarde hi gote haniŋdeasaŋ digiltiŋ hi goyen kuŋ tawa,” ninyiŋ.

9 Irkeb nebe Al Kuruŋyen miyoŋ gohitte kuŋbe asaŋ goyen nuni yeŋ gusuŋaŋirmiriŋ. Irkeb miyoŋ goreb, “Asaŋ gateŋ nawa. Gabe mohoŋgerbe yalaŋgufimiŋ hapek yaŋ go gwahade nurayiŋ gega,bege bana kurkuŋbe beger tigiri tiyyeŋ,”ninyiŋ. 10 Irkeb asaŋ dirŋeŋ goyen AlKuruŋyen miyoŋ gote haniŋde mat teŋbenimiriŋ. Teŋnemekemohoŋnerbe yalaŋgufimiŋ yara hapek yaŋ nurmiriŋ gega,nukuluk urmekeb kurkuŋ benerbe tigiritiyyiŋ. 11 Gwaha timekeb al melak gore,

“Gebe alya bereya, naŋa karkuwaŋ, meremhoyaŋ hoyaŋ, irde megen niŋ doyaŋ markarkuwaŋbe kame dahade hinayiŋ gokeAl Kuruŋyen mere basaŋ heŋ tagalayiŋ,”ninyiŋ.

11Al Kuruŋ niŋ tagal tagal al irawa

1 Be, go kamereb det kurayen ku-rayen karkuwaŋmiŋ dahade goyen tuŋaŋteŋ teŋde niŋ kutum kura nuneŋbe gahaninyiŋ: “Kuŋ Al Kuruŋyen ya balemya AlKuruŋ galak ird ird altaya gote kuruŋmiŋtuŋaŋ tiyayiŋ. Irde ya balem bana goŋ AlKuruŋ doloŋ irde haŋ mar goyen kapyaŋhawayiŋ. 2 Goyenpoga Al Kuruŋyen yabalem koya kirtiŋ bana goyen siŋak beleŋmatbe sawsawa kura gabu ird ird gasuŋhi gobe tuŋaŋ ma tiyayiŋ. Gasuŋ gobe almiŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen waŋ gabuirde haŋyen gasuŋ geb gago dineŋ hime.Go mar gore gagasi 42 gayen Yerusalemtaun Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ keneŋ hiyengoyen ufurka teŋ buluŋ buluŋ irnayiŋ.3 Nebe ne niŋ teŋ tagalde hiriryeŋ alirawa kura saŋiŋne yuneŋbe yad yermekewayiryeŋ. Waŋbe amil kerkek hor irdebmerene basaŋ heŋ naŋa fay 1,260 gwahadegoyen tagalde hiriryeŋ” ninyiŋ.

4 Be, Al Kuruŋ niŋ mere teŋ teŋ al irawagobe olip he irawaya hulsi irawaya DoyaŋAl Kuruŋ diliŋ mar huwarde haryen gogoyen. Doyaŋ Al Kuruŋ gobe alya bereyamegen haŋ kuruŋ gate Kuruŋmiŋ. 5 Alirawa goyen al kura beleŋ buluŋ yirniŋyeŋ tuŋaŋ yurnayiŋbe al irawa gote mo-hoŋde mat kak forok yeŋ asogom mugolkiryeŋ. Al kura irem go buluŋ yirniŋ yeŋtuŋaŋ yurnayiŋ marbe gwaha mat kam-nayiŋ. 6 IremgobeAl Kuruŋyenmere basaŋheŋ tagalde heŋya kigariŋ goya kateŋ mayeŋ naŋkiŋ pet teŋ teŋ tareŋ miŋyaŋ. Irdefe kuruŋ gayen yigiri tike dari hetek saŋiŋwor go miŋyaŋ. Irde mata kafuram albuluŋ yirtek goyen kurayen kurayen forokyirde alya bereya megen haŋ gayen igiŋgwamuŋyurtek tareŋwor gomiŋyaŋ. Iremgobe gwaha yirye yeŋbe igiŋ gwahade poyirtek saŋiŋ miŋyaŋ hinaryum.

7 Be, irem go Al Kuruŋyen mere tagaldepasi hekeb dapŋa kafuram kura metedukuŋ wor po kimyaŋ miŋmoŋ bana goŋ

Page 431: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 11:8 428 Yuwarwar 12:3mat watiŋ gore irem goya arnayiŋ. Irdeirem go fole yirde gasa yirke kamiryeŋ.8 Irkeb irem go kamtiŋ hakwambe taunkuruŋ Yerusalem bana goŋ niŋ beleŋ ku-ruŋde gor yubul tike hiriryeŋ. Taun gokebSodom yara ma Isip yara yeŋ haŋyengogo. Taun goyenterbe bikkeŋ al irawagote Doyaŋ Al Kuruŋ wor mayke kamyiŋ.9 Irkeb naŋa karkuwaŋ karkuwaŋ, al miŋkurayen kurayen, meremiŋ kurayen ku-rayen, irde sikkeŋ umŋa kurayen kurayenniŋ alya bereya beleŋ irem gote uliŋ hak-wam wawuŋ karwoya naŋa fay sipteyagoyen belen yubul titiŋ yennayiŋ. Irdehakwam goyen mete teŋ teŋ niŋ piŋeŋhenayiŋ. 10 Megen haŋ marbe tumŋaŋirem go kamke ayaŋ yerdeb detmiŋ yiŋgeŋuliŋ muruŋgem moŋ duliŋ kadom guneŋtinayiŋ. Al Kuruŋyen mere basaŋ marirawa gore megen niŋ mar kanduk kuruŋforok ird yunke biŋ misiŋ nurde hinayiŋgeb, irem go kamkeb gogo amaŋ henayiŋ.

11 Be, naŋa fay siptemiŋde naŋkahalhekeb al yisaŋ heŋ heŋ meŋe Al Kuruŋhitte mat kateŋ irem go biŋde hurkukebsopte gereŋ heŋ huwararyum. Irkeb alyabereya tumŋaŋ irem go yeneŋbe kafurawor po hamiŋ. 12 Irkeb almelak kura kuruŋwor po naŋkiŋde mat, “Hende gar wayyi”yeke Al Kuruŋyen mere basaŋ mar irawagobe nuraryum. Nurdeb asogom beleŋyeneŋ hikeya Al Kuruŋyen gasuŋde kigar-iŋkiŋ faykek hende hurkaryum. 13 Goyagoyenbe niniŋa kuruŋ wor po forok yiriŋ.Irkeb Yerusalem taun go buluŋ hiriŋ. Bu-luŋ hiriŋ gobe taun goyenwalka teŋ 10 irdeuŋkureŋbe buluŋ hiriŋ go gwahade goyen.Buluŋ hiriŋ bana goŋbe 7,000 alya bereyakamamiŋ. Go ma kamamiŋ marbe kafurawor po heŋ Al Kuruŋ tareŋmiŋ kuruŋ worpo goyen deŋem turŋuŋ yaŋ iramiŋ.

14 Be, mata kafuram kahalte niŋbe gogohubu hiriŋ. Gega mata kafuram hoyaŋfunaŋ karwomiŋbe heŋ ga ma wayeŋ tiya!

15 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ 7 bigulyawaramiŋ bana goŋ miyoŋ funaŋ beleŋbigulmiŋ fu iryiŋ. Irkeb al melak budamkuruŋ wor po naŋkiŋde mat forok yeŋbe,“Gayenter alya bereya megen haŋ kuruŋgayen doyaŋ yird yird saŋiŋbe DoyaŋAl Kuruŋya yeŋ beleŋ basiŋa irtiŋ alMesaiayat haniŋde hi. Yeŋ beleŋ gwahader

doyaŋ yirde hiyeŋ!” yamiŋ. 16 IrkebAl Kuruŋyen alya bereyat doyaŋ marteparguwak 24, Al Kuruŋ diliŋ mar keperdehinhan gore wulgurut yeŋ kimiŋbe megenyirde Al Kuruŋ doloŋ iramiŋ. 17Gwaha irdeheŋyabe,“Doyaŋ Al Kuruŋ, gebe Al Kuruŋ, tareŋge

kuruŋ wor po.Gebe bikkeŋ hinhan, gayenter wor ha.

Gebe saŋiŋge kuruŋ goyen teŋ alya bereyadoyaŋ yird yird meteŋ miŋ urariŋ.

Niŋgeb goke igiŋ wor po nurd guneŋ hite.18 Ge ma nurd guneŋ haŋ mar beleŋ ge

niŋ biŋ ar yeŋ hinhan.Gega bege ar yetek nalube gago forok

yihi.Al kamtiŋ merere huwartek nalube

gago forok yihi.Meteŋ marge, merege basaŋ heŋ heŋ mar,

alya bereyage, irde palap girde haŋmar tumŋaŋ matamiŋ gote mu-ruŋgem yuneŋ yuneŋ nalube gagoforok yihi.

Al deŋem yaŋ ma al deŋem moŋ goyentumŋaŋ muruŋgem yuneŋ yuneŋnalube gago forok yihi.

Alya bereyamegen haŋ kuruŋ gayen buluŋyiramiŋ mar goyen mugol kerteknalube gago forok yihi!” yamiŋ.

19Be, Al Kuruŋyen ya balem gasuŋmiŋdehi gote yame fegelke hol yiriŋ. Irkeb banagoŋbe Al Kuruŋyen Biŋa teŋ teŋ Bokis hikekinmiriŋ. Irkeb dagamel teŋ daga kateŋhururuŋ teŋ hinhin. Irde niniŋa forok yekekigariŋ hora yara hitiŋ goyen kuruŋ pokatyiŋ.

12Bereya asogomiŋ deregonya

1 Be, gwaha tikeb mata tiŋeŋ kuramatamŋeŋ naŋkiŋde forok yiriŋ. Matagobe gahade: bere kura naŋa diliŋ teŋ amilhor irtiŋ yara irde gagasi hende huwartiŋhinhin. Irde dinambe 12 beleŋ doyaŋalyen tonaŋhor irtiŋ goyen teŋ tonaŋdehor irtiŋ hinhin. 2 Bere gobe biŋ miŋyaŋ,irde diriŋ kawaŋ kere yeŋ uliŋ misiŋ ku-ruŋ kateŋ eseŋ hinhin. 3 Irkeb naŋk-iŋde mata hoyaŋ kura forok yiriŋ. Matagobe gahade: deregon kuruŋ miliŋ worpo sikkeŋbe bukkeŋ, irde tonaŋ 7 miŋyaŋgoyen forok yiriŋ. Tonaŋ 7 gobe doyaŋ al

Page 432: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 12:4 429 Yuwarwar 13:2karkuwaŋde tonaŋhor 7 goyen tonaŋ 7yaŋgoyaŋ yirtiŋ ala hinhan. Deregon gobehirkam 10 miŋyaŋ. 4 Deregon gobe siŋgiliteŋ naŋa kor irtiŋ yara gifiriŋ temeyde di-nambe kwer yurke budam wor po wok yeŋmegen katamiŋ. Dinambe katamiŋ gobenaŋkiŋde dinambe kuruŋ goyen tumŋaŋbuda karwo yirde uŋkureŋbe wok yeŋ kat-nayiŋ go gwahade goyen tiyamiŋ. Be,deregon gobe bere gore diriŋ kawaŋ kerkebgoyare po diriŋ go neweŋ yeŋ bere go diriŋkawaŋ kereŋ teŋ hinhin gote kimiŋmat petteŋ hinhin. 5 Be, bere goyen diriŋ al diriŋkawaŋ kiryiŋ. Diriŋ gobe doyaŋ alyen ku-tum ain beleŋ po irtiŋ goyen tanarde naŋakarkuwaŋ karkuwaŋ tumŋaŋ doyaŋ yiryeŋalbe gogo. Niŋgeb deregon gore diriŋ goniyyeŋkek yeŋbe bere gote diriŋ goyenaraŋ po teŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen keperdkeperd gasuŋ Al Kuruŋ keperde hinhindegor tukuke gor hinhin. 6 Be, bere gobebusahardeb sawsawa po kuruŋ naŋa banagoŋ gasuŋ kura Al Kuruŋ beleŋ bere goketeŋ gitik irtiŋde gor kuriŋ. Gasuŋ gobeAl Kuruŋ beleŋ bere goyen naŋa fay 1,260gahade doyaŋ irde paka ireŋ yeŋ bikkeŋgitik iryiŋ go goyen.

7 Be, Al Kuruŋyen gasuŋde fuleŋa ku-ruŋ forok yiriŋ. Al Kuruŋyen miyoŋyadoyaŋ almiŋ Maikelya beleŋ deregon goyayende miyoŋmiŋya aramiŋ. 8 Goyenpogaderegon gobe Al Kuruŋyen miyoŋ eptefole yirtek tareŋ miŋmoŋ geb, deregongoya miyoŋmiŋyabe Al Kuruŋyen gasuŋdemat yakira tikeb gasuŋ miŋmoŋ hamiŋ.9 Be, deregon gobe takira tikeb megenkatyiŋ. Deregon gobe kunere bikkeŋ hin-hin go goyen. Gobe deŋem kurabe Uŋgura,kurabe Satan ineŋ haŋyen. Yeŋ beleŋ alyabereya megen haŋ kuruŋ gayen usi yirkemata buluŋde kateŋ haŋyen. Deregongo temeyke megen katyiŋyabe miyoŋmiŋyago manaŋ tumŋaŋ katamiŋ.

10 Be, go kamereb al melak kuruŋ worpo naŋkiŋde mat forok yeke nurmiriŋ.Merebe gahade: “Kadniniŋ merem yaŋyird yird al gobe gogo takira tike megenkata. Hugiŋeŋ wawuŋya naŋkahalya AlKuruŋ hitte kadniniŋ merem yaŋ yirdehiyen al gobe teŋ temeyke megen kata.Niŋgeb gayenterbe Al Kuruŋniniŋ beleŋalya bereya yumulgaŋ tiyyeŋ. Al tumŋaŋ

yende tareŋbanahinayiŋ. Yeŋbeleŋdoyaŋyird yird nalube gago forok yihi. MesaiaAl Kuruŋ beleŋ basiŋa iryiŋ al gote saŋiŋmanaŋ forok yihi. 11 Mel gobe Sipsipdirŋeŋ gore darim wok irde kamyiŋ gohende huwarde al buluŋ go fole irtiŋ. Irdemere fudinde po kawan tagaldeb al buluŋgo fole irtiŋ. Niŋgeb mel gobe mudunkekamniŋ wor igiŋ ala yeŋ nurde ga hinhan.12 Niŋgeb deŋ Al Kuruŋyen gasuŋde haŋmar tumŋaŋ amaŋ henayiŋ. Goyenpogadeŋ megeŋya makaŋyabe Satan deŋ hittekurka geb, goke kafuram wor po nurdedunhem. Yeŋbe nalu ulyaŋde ma hiyeŋgoyen nurde hi geb, goke biŋ ar wor po yeŋhi,” yiriŋ.

13 Be, deregon go Al Kuruŋyen gasuŋdemat teŋ temeyke megen katyiŋ goyen be-bak tiyyiŋ. Irdeb diriŋ al diriŋ kawaŋ kiryiŋbere goyen buluŋ buluŋ ire yeŋ naŋkeneŋkuŋ hinhin. 14Bere gobe sawsawa po kuruŋnaŋa bana goŋ gasuŋ kura Al Kuruŋ beleŋgitik irde untiŋde gor foy teŋ kuŋ kuŋ niŋbuntuluŋ kuruŋ wor po gote tapeŋ irawauntiŋ. Gasuŋ gobe bere goyen gor damakarwo irde gagasi 6 gayen gor po hike dere-gon gore epte ma bere goyen buluŋ iryeŋyeŋ Al Kuruŋ beleŋ gitik iryiŋ go goyen.15 Be, deregon goyen po goyenbe kunerekuruŋ gogo. Goreb bere goyen figilu tiwiyeŋ mohoŋde mat fe kuruŋ wor po furtiyyiŋ. 16 Gega megeŋ beleŋ bere go faraŋurde mohoŋ aŋ irde fe fur tiyyiŋ kuruŋgoyen nen pasi hiriŋ. 17 Irkeb deregon gobebiŋ ar wor po yeke bere gote diriŋmiŋ yagogo ma kamamiŋ megen haŋ goya arniŋyeŋ kuriŋ. Go mar gobe Al Kuruŋyen sabagama irde Yesu niŋ yitiŋ mere fudindegoyen kawan po tagalde haŋyen mar gogoyen. 18 Be, deregon gobe makaŋ fereŋdehuwaryiŋ.

13Dapŋa kafuram kura irawa forok yaryum

1 Be, yeŋ gor huwarde hike dapŋa duwikafuram wor po kura makaŋ alare matforok yeke kinmiriŋ. Dapŋa gobe hirkam10miŋyaŋ, irde tonaŋbe 7miŋyaŋ. Hirkamgo hendebe doyaŋ alyen tonaŋhor horyirtiŋ ala hinhan. Irde tonaŋ 7 go hen-debe Al Kuruŋ sukal irtiŋ deŋe goyaŋkatiŋ ala hinhan. 2 Dapŋa duwi kafuram

Page 433: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 13:3 430 Yuwarwar 13:17gobe dapŋa kura lepat ineŋ haŋyen goyenyara kinmiriŋ. Goyenbe kahaŋbe dapŋakura bea ineŋ haŋyen gote kahaŋ yara,irde mohoŋbe laion mohoŋ yara kinmiriŋ.Be, deregon gore dapŋa kafuram goyensaŋiŋmiŋ unyiŋ. Irdeb deŋe kuruŋ uneŋbedoyaŋ al kuruŋ iryiŋ. 3 Goyenbe dapŋaduwi kafuram gote tonaŋ 7 goyen uŋkureŋkurabe kamtek ge mayamiŋ gega, gereŋhitiŋ goyen kinmiriŋ. Alya bereya megenhaŋ kuruŋ gore keneŋbe tonŋeŋ yaŋ worpo yeŋ nurd uneŋbe gama iramiŋ. 4 Albederegon gore dapŋa duwi kafuram goyendoyaŋ al iryiŋ goke deregon goyen doloŋiramiŋ. Irde dapŋa duwi kafuram goyenwor doloŋ irdeb, “Ganuŋ al beleŋ eptedapŋa duwi kafuram gahade hiyyeŋ? Irdeganuŋ al beleŋ epte yeŋya ariryeŋ? Hubuwor po!” yamiŋ.

5 Be, dapŋa duwi kafuram gobe yiŋgeŋge turuŋ turuŋ teŋ, Al Kuruŋ sukal ird irdtareŋ untiŋ. Irde doyaŋ al heŋ dama kar-woya gagasi 6ya gayenmeteŋ teŋ teŋ saŋiŋuntiŋ. 6 Irkeb dapŋa duwi kafuram goremohoŋ aŋ irde Al Kuruŋ mere buluŋ matirde Al Kuruŋyen deŋemya gasuŋmiŋyairde gasuŋmiŋ bana haŋ marya goyennanyaŋ yiryiŋ. 7 Yeŋbe Al Kuruŋyen alyabereya goya arde fole yirtek saŋiŋ untiŋ.Irde alya bereya miŋ kurayen kurayen,sikkeŋ umŋa kurayen kurayen, meremiŋkurayen kurayen, irde naŋa karkuwaŋkarkuwaŋ kuruŋ goyen doyaŋ yird yirdtareŋ untiŋ. 8 Irkeb alya bereya megenhaŋ kuruŋ gore dapŋa duwi kafuramgoyendoloŋ irnayiŋ. Go mar gote deŋembetumŋaŋ Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitek martedeŋemnaŋkiŋyamegeŋyama forok yekeyakatiŋ asaŋ goyen bana ma haŋ. Asaŋ gobeal beleŋ mayke kamyiŋ al Sipsip dirŋeŋgote asaŋ.

9 Niŋgeb al kirmiŋ yaŋbe merene gayennurde bebak tinayiŋ. 10 Al kura fere teŋkoyare yerke hinayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋdufaymiŋ kirtiŋ marbe koyare hinayiŋ.Munaŋ al kura fuleŋare niŋ bidilare gasayirke kamnayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ du-faymiŋ kirtiŋ marbe gwaha mat po kam-nayiŋ. Niŋgeb Al Kuruŋyen alya bereyabekanduk forok yenayiŋ kuruŋ goyen gokemukku ma teŋ tareŋ po heŋ heŋ ge piŋeŋma heŋ hinayiŋ. Irde Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ

nurtiŋ goyen saŋiŋ po tanarde hinayiŋ.

Dapŋa duwi kafuram hoyaŋ kura forokyiriŋ

11 Be, alya bereya megen haŋ goredapŋa duwi kafuram goyen doloŋ irdehaŋ goyen kinmiriŋ go kamereb dapŋaduwi kafuram hoyaŋ kura wormegeŋ banamat forok yeke kinmiriŋ. Yeŋbe sipsipdirŋeŋ yara hirkam irawa miŋyaŋ hinhin.Meremiŋbe deregonyen mere yara tiyyiŋ.12 Yeŋbe yiŋgeŋ ge teŋ dapŋa duwi kafu-rammeheŋde watiŋ gore saŋiŋ tiriŋ goyenteŋbe meteŋ tiyyiŋ. Irdeb megeŋya alyabereya megen haŋ goyen yinkeb dapŋaduwi kafuram meheŋde niŋ goyen doloŋiramiŋ. Dapŋa kafuram meheŋde niŋgobe bikkeŋ kamtek ge maytiŋ gega gereŋhiriŋ go goyen. 13 Dapŋa kafuram kamewayyiŋ gobe mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ worpo forok yiryiŋ. Kurabe al beleŋ diliŋdekawan po keneŋ hikeya yeŋ beleŋ irkenaŋkiŋde mat kak megen katyiŋ. 14 Yeŋbedapŋa kadom meheŋde wayyiŋ gote diliŋmar mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ forok yirdebgo hende huwarde alya bereya megenhaŋ kuruŋ gayen usi yiryiŋ. Irde dapŋaduwi kadom kafuram fuleŋare niŋ bidilaredagim yaŋ irtiŋ gega go ma kamyiŋ goyenturuŋ ird ird niŋbe dapŋa gote toneŋ ir-naŋ yinyiŋ. 15 Yeŋbe dapŋa duwi kadomkafuram meheŋde wayyiŋ gote toneŋ irtiŋgoyen biŋfut miŋyaŋ ird ird saŋiŋ untiŋhinhin. Gwaha irkeb toneŋ irtiŋ gore biŋ-fut irde mere tiyyiŋ. Gobe alya bereyadet goyen doloŋ ird ird niŋ igiŋ ma nurdedoloŋ ma iramiŋ mar goyen tumŋaŋ gasayirke kamnayiŋ yeŋbe gogo meŋemiŋ fuiryiŋ. 16 Irde dapŋa duwi kafuram kamewayyiŋ gobe al tumŋaŋ Satanyen alyabereya hitiŋ gote haniŋ yasere wet makimiŋde wet soŋ yird yird niŋ wor pakkuyiryiŋ. Al deŋem moŋ, al deŋem yaŋ,horam yaŋmar, al siksukŋeŋ, irde al kuratemeteŋ marya yiŋgeŋde dufayde meteŋ teŋhaŋmarya tumŋaŋ haniŋ yase ma kimiŋdesoŋ yird yird niŋ pakku yiryiŋ. 17 Gogabal kura haniŋde ma kimiŋde soŋ yirtiŋgoyen hubu kenem epte ma det damutinayiŋ, irde epte ma det yunke al hoyaŋbeleŋ damu tinayiŋ. Al haniŋ yasere kurabkimiŋde soŋ yird yird gobe dapŋa duwi

Page 434: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 13:18 431 Yuwarwar 14:12kafuram gote deŋem, kurabe deŋem gotenamba.

18 Niŋgeb albe mata goyen keneŋ igiŋbebak titek dufay wukkeŋ go miŋyaŋ alahinayiŋ. Al kura keŋkela bebak teŋ teŋtareŋ miŋyaŋ al gobe tubul tike dapŋaduwi kafuram gote namba gote miŋ bebaktinayiŋ. Namba gobe al uŋkureŋ kura gotenamba. Nambamiŋbe 666.

14Sipsip al diriŋ dirŋeŋya al 144,000ya

1 Be, go kamereb Sipsip dirŋeŋ beleŋSaion doŋdoŋde huwarde hinhin goyenkinmiriŋ. Yeŋbe alya bereya 144,000 gotekimiŋdebe Sipsip dirŋeŋ gote deŋemyaNaniŋde deŋemya katiŋ mar goya duguregor huwarde hinhan. 2 Irkebmigiriŋ kuruŋkura naŋkiŋde mat forok yeke nurmiriŋ.Migiriŋ gobe fe hamulare solok yeŋmigiriŋkuruŋ teŋ hiyen go gwahade goyen, irdedaga kateŋ hiyen go gwahade yara nur-miriŋ. Gega migiriŋ gobe kirmiŋner igiŋwor po nurmiriŋ. Tikiŋ heŋ heŋde niŋdet kura hap ineŋ haŋyen goyen kari yirdehike tikiŋ forok yeŋ hiyen gwahade yaranurmiriŋ. 3 Hap goyen kari yiramiŋ margore Doyaŋ Al Kuruŋyen keperd keperdgasuŋya det biŋfut miŋyaŋ sipte goya AlKuruŋyen alya bereyat doyaŋ marte par-guwakya gote diliŋ mar huwarde tikiŋgergeŋ kura hamiŋ. Tikiŋ gobe Sipsipdirŋeŋya hinhan mar 144,000 yeŋ beleŋmegen mat yumulgaŋ titiŋ gore po gabtikiŋ go tuŋaŋ urde tikiŋ hetek hinhan.Al hoyaŋbe epte ma gwaha titek hinhan.4 Mel gobe bere hoyaŋya ma firtiŋ gwa-hade goyen po, det toneŋ al beleŋ yirtiŋgoyen doloŋ ma yirde Al Kuruŋ diliŋdewukkeŋ hitiŋ mar go goyen. Go mar gobeSipsip dirŋeŋ goyen hugiŋeŋ gama irdehaŋ. Yeŋbe megen haŋ mar go bana goŋmat basiŋa yirde det damu titiŋ yara Yesudarim wok irde kamyiŋ gore yumulgaŋtitiŋ. Irdeb meteŋ gergeŋde niŋ biŋgemeheŋde yawartiŋ goyen Al Kuruŋ galakirde haŋyen yara mel goyen Al KuruŋyaSipsip dirŋeŋya hitte galak yirtiŋ. 5 Melgobe usi mere kura ma titiŋ, irde uliŋdemere miŋmoŋ hinhan.

Al Kuruŋyen miyoŋ karwo beleŋ meretagalamiŋ

6 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋhoyaŋ kura naŋa kota foy teŋ hike kin-miriŋ. Yeŋbe megen haŋ mar hitte Yesuniŋ yitiŋ mere gwahader hitiŋ goyen mo-moŋ yirtek miŋyaŋ hinhin. Yeŋ beleŋnaŋa karkuwaŋ karkuwaŋ, al miŋ kurayenkurayen, meremiŋ kurayen kurayen, irdeal sikkeŋ kurayen kurayen goyen momoŋyirtek mere igiŋ miŋyaŋ hinhin. 7 Be,miyoŋ gore kuware po, “Al Kuruŋ beleŋalya bereya tumŋaŋ merere yertek nalubinde hihi geb, kafura irde deŋem turŋuŋyaŋ irnayiŋ. Naŋkiŋ, megeŋ, makaŋyabefe diliŋya forok yiryiŋ al goyen doloŋ ir-nayiŋ,” yiriŋ.

8 Be, gwaha yekeb Al Kuruŋyen miyoŋhoyaŋ beleŋ kadom go gama irdeb, “Ba-bilon taun kuruŋ wor po gobe gwamuŋurtiŋ! Buluŋ wor po hitiŋ! Babilon gorealya bereya naŋa karkuwaŋ karkuwaŋ banahaŋ mar goyen nene kukuwa wor po hetekwain yunyiŋ. Wain gobe leplep matamiŋgo goyen,” yiriŋ.

9 Be, gwaha yekeb Al Kuruŋyen miyoŋhoyaŋ kura gore kadom irawa goyen gamairde kuware po gaha yiriŋ: “Al kura dapŋaduwi kafuramya gote toneŋ irtiŋ goyagoyen doloŋ yirde kimiŋde ma haniŋdedapŋa duwi gore nere yeŋ basiŋa yirdedeŋem soŋ yirtiŋ marbe 10wain saŋiŋ worpo nene garbam buluŋ po heŋ haŋyen yaraAl Kuruŋyen bearar kuruŋ po kennayiŋ. Gomar goyen hittebe Al Kuruŋyen beararmiŋkuruŋ wor po fe wogortiŋ yara irde yun-yeŋ. Irkeb gomar gobe Al Kuruŋyenmiyoŋyago wukkeŋ wor poya Sipsip dirŋeŋyadiliŋ mar heŋ salfa hora humga kuŋ higore yisike uliŋ misiŋ kuruŋ wor po kateŋhinayiŋ. 11 Go mar go kumga yirde hiyenkak gote kakimbe gwahader waŋ hurkuŋhiyeŋ. Niŋgeb al kura dapŋa duwi kafu-ramya gote toneŋ irtiŋ goya goyen doloŋyirde haŋ mar, irde haniŋde ma kimiŋdedapŋa gote deŋemsoŋyirtiŋmarbeusaŋeŋmoŋ wawuŋya naŋkahalya hugiŋeŋ uliŋmisiŋ kateŋ hinayiŋ,” yiriŋ. 12 Niŋgeb AlKuruŋyen alya bereya sabamiŋ gama irdeYesu niŋ hekkeŋ nurd nurd mata ma tubultitiŋ maryabe kanduk budam yeneŋ goke

Page 435: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 14:13 432 Yuwarwar 15:6mukku ma teŋ tareŋ po heŋ heŋ ge piŋeŋma heŋ hinayiŋ.

13 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ karwo goremere tiyamiŋ go kamereb al melak kuranaŋkiŋde mat gaha yiriŋ: “ ‘Gayenter matal kura Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ teŋ kamnayiŋmarbe Al Kuruŋ beleŋ guram yirde saŋiŋyiryeŋ,’ gwahade kaya,” yiriŋ.

Irkeb Holi Spirit beleŋbe, “Fudinde, melgore Al Kuruŋ niŋ meteŋ tahaŋ gote ig-ineŋbe kawan forok yenayiŋ geb, mel gobemeteŋ tareŋ po teŋ hitiŋ goyen yubul teŋusaŋ heŋ hinayiŋ,” yiriŋ.

Megen biŋge ep hitiŋ yad yad nalu forokyiriŋ

14 Be, go kamereb delne mar kigariŋkiŋfaykek wor po forok yeke kinmiriŋ. Ki-gariŋkiŋ go hende al kura Al Urmiŋ yaragoyen keperde hinhin. Tonaŋdebe doyaŋal kuruŋyen tonaŋhor gol beleŋ po irtiŋgoyen hor irtiŋ, irde wit sak yeke waldewalde bidila goyen haniŋde hike kinmiriŋ.15Be, Al Kuruŋyenmiyoŋ hoyaŋ kura beleŋAl Kuruŋyen ya balem bana mat siŋarekateŋ kuware po kigariŋkiŋ faykek hendekipirtiŋ hinhin al goyen inyiŋ. “Wit sakyeŋ yeŋ nalu forok yeke bidila teŋ waldeyad buda yirde haŋyen yara, megen niŋmar yad yad nalube gago forok yihi geb,alya bereya ge beleŋ yawartekbe yawara,”inyiŋ. 16 Gwaha inkeb kigariŋkiŋ faykekhende keperde hinhin al gore bidilamiŋtemeyde walyiŋ. Alya bereya megen haŋgoyen yawaryiŋ.

17 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋhoyaŋ kura Al Kuruŋyen gasuŋmiŋde niŋya balem bana mat siŋare katyiŋ. Yeŋ worbidila yaltiŋ kura haniŋde manaŋ katyiŋ.18 Irkeb Al Kuruŋyen miyoŋ hoyaŋ kurasopte Al Kuruŋyen ya balem bana kakdoyaŋ irde hiyen gore Al Kuruŋ galak irdird altare mat waŋbe bidila go tanarde hin-hin miyoŋ goyen kuware po inyiŋ. “Wainigineŋbe fiŋ hahaŋ geb, bidilage misiŋyaŋ go teŋ megen niŋ wain meteŋde gorkurkuŋ wain igineŋ walde yawara,” in-yiŋ. 19 Irkeb miyoŋ gore bidilamiŋ goyentemeyde wain igineŋ beŋekde walde yadewain gilyaŋ heŋ heŋ gasuŋde yiryiŋ. Waingilyaŋ heŋ heŋ gasuŋ gobe Al Kuruŋyenbearar go goyen. 20 Niŋgeb wain igineŋgilyaŋ heŋ heŋ gasuŋ taun siŋare hiyen

goyenter yukuŋ gilyaŋ hitiŋ yara Al Kuruŋma nurd uneŋ haŋ mar go gilyaŋ heŋ heŋgasuŋde gor yerde karka tikeb darimbefigilu yara kateŋ 300 kilomita gisaw worpo kutiŋ. Dari beleŋ figilu yara hitiŋ gotedukuŋmiŋ tuŋaŋeŋbe megen mat hurkuŋhos gote pukiŋ al keperde haŋyende gogwahader hiriŋ.

15Al Kuruŋyenmiyoŋ 7 beleŋmata kafuram 7

forok yiramiŋ1 Be, go kamereb mata turŋuŋ yaŋ

wor po hoyaŋ kura naŋkiŋde forok yekekinmiriŋ. Mata gobe gahade: Al Ku-ruŋyen miyoŋ 7 beleŋ mata 7 kafuramwor po tiyamiŋ. Mata kafuram gabe AlKuruŋyenbearar funaŋworpo goyen forokyetekbe gago. 2 Be, go kamereb makaŋala galas beleŋ po irtiŋ goya kakya sulukyirtiŋ goyen kinmiriŋ. Irde al kura dapŋaduwi kafuramya gote toneŋ irtiŋ goyabedeŋemde namba 666ya goyen fole yirtiŋmarbe makaŋ siŋare huwarde hike yin-miriŋ. Mel gobe tikiŋde niŋ det hap ineŋhaŋyen Al Kuruŋ beleŋ yuntiŋ goyen ya-nartiŋ hinhan. 3 Irdeb Al Kuruŋyen meteŋal Mose beleŋ tikiŋ hitiŋ goyen hamiŋ.Sipsip dirŋeŋ goke tikiŋ hitiŋ goyenmanaŋhamiŋ. Tikiŋ bilmiŋ gobe gahade:“Al Kuruŋ, gebe Doyaŋ Al Kuruŋ, tareŋge

kuruŋ wor po.Meteŋgebe kuruŋwor po, irde turŋuŋ

yaŋ wor po!Doyaŋ Al Kuruŋ, gebe gwahader hitiŋ.

Matagebe fudinde, irde huwak worpo.

4DoyaŋAl Kuruŋ, ganuŋ al beleŋ kafuramagirnayiŋ?

Ganuŋ al beleŋ deŋge turŋuŋ yaŋ magirnayiŋ?

Ge po ga wukkeŋ wor po.Matage huwak goyen alya bereya naŋa

karkuwaŋ karkuwaŋ bana haŋ margoyen tumŋaŋ kennayiŋ geb,

ge hitte po waŋ doloŋ girnayiŋ,”yamiŋ.

5 Be, go kamereb Al Kuruŋyen gasuŋdeniŋ ya balem bana goŋ gasuŋ himam goyenyamemiŋ kawan po hol yeke kinmiriŋ.6 Be, ya balem bana goŋ mat Al Kuruŋyenmiyoŋ 7 goremata 7 kafuramwor po goyen

Page 436: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 15:7 433 Yuwarwar 16:14forok yirniŋ yeŋ siŋare katamiŋ. Miyoŋgobe amil sobam faykek wor pomilmulkeŋgoyen hor yirtiŋ hinhan. Irde gol beleŋpo kaŋ yara irtiŋ goyen dumuŋde bili ir-tiŋ hinhin. 7 Be, det biŋfut miŋyaŋ sipteDoyaŋ Al Kuruŋyen keperd keperd gasuŋmilgu irtiŋ hinhan goyen uŋkureŋ kurabeleŋ kuwe gol beleŋ po yirtiŋ 7 goyenAl Kuruŋyen miyoŋ 7 go yunyiŋ. Kuwe 7bana goŋbe gwahader hiyen al Al Kuruŋgote beararmiŋ fe makiŋ yirtiŋ yara hin-han. 8 Irke Al Kuruŋyen ya balem banagoŋbe Al Kuruŋyen deŋem turŋuŋ yaŋwor poya saŋiŋmiŋ kuruŋ wor poya goyenkawan forok yird yird kaki beleŋ makiŋhiriŋ. Irkeb al kura epte ma ya bana goŋhurkutek hiriŋ. Ya balem bana goŋbe AlKuruŋyen miyoŋ 7 gore mata kafuram 7forok yirtek goyen hubu heŋ pasi yirke gabigiŋ hurkutek hiriŋ.

16Al Kuruŋyen bearar gote kuwe 7

1 Be, go kamereb al melak kura Al Ku-ruŋyen ya balem bana goŋ mat kuwarepo Al Kuruŋyen miyoŋ 7 goyen yinkenurmiriŋ. Meremiŋbe gahade: “Kunaŋ.Kuŋ Al Kuruŋyen bearar kuwe 7 bana haŋgoyen megen wogornaŋ,” yinyiŋ. 2 Be,gwaha yinkeb miyoŋ meheŋde niŋ gorekuŋ kuwemiŋ goyen megen wogoryiŋ.Irkeb usu yeneŋmiŋ kafuramya misiŋmiŋbuluŋwor poya goyendapŋa duwi kafuramgote deŋe uliŋde soŋ yirtiŋ marya dapŋagote toneŋ doloŋ irde haŋyen marya goteuliŋde forok yamiŋ.

3 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ 7 goyenirawamiŋ beleŋ kuwemiŋ makaŋ alarewogoryiŋ. Wogorkebmakaŋbe al kamtiŋdedari yara hiriŋ. Irkeb makaŋde niŋ dapŋatumŋaŋ kamamiŋ.

4 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ 7 goyen kar-womiŋ beleŋ fe karkuwaŋyaŋya fe dil-iŋyaŋya kuwemiŋ wogorke dari po hiriŋ.5 Yeŋ beleŋ gwaha tikeb Al Kuruŋyenmiyoŋ kura fe doyaŋ yirde hiyen gorebgaha yeke nurmiriŋ: “Al Wukkek wor po,gebe hakot hinhan, gayenter wor ha. Gebeleŋ al merem yaŋ yird yird gobe huwakwor po. 6 Go yirha mar gobe gere alyabereya goya mere basaŋ margeya goyengasa yirke darim wok yeŋ kamamiŋ. Goke

teŋ ge beleŋ go mar goyen wolmiŋeŋ yirdedari nenaŋ yeŋ yunha gobe gwaha yirtekpo yirha,” yiriŋ.7 Irkeb al melak kura Al Kuruŋ galakird ird altare mat forok yeke nurmiriŋ.Meremiŋbe gahade: “Fudinde, Al Kuruŋ,gebeDoyaŋAl Kuruŋ, tareŋgebe kuruŋworpo! Ge beleŋ merem yaŋ yirde ha gobefudinde mat yirde ha, irde huwak wor poteŋ ha,” yiriŋ.

8 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ 7 goyensiptemiŋ beleŋ kuwemiŋ naŋa diliŋ hendewogoryiŋ. Irkeb naŋa gobe tareŋ potemeyde alya bereya kumga yirtek saŋiŋmiŋyaŋ hiriŋ. 9 Be, alya bereya gobenaŋa gote uka buluŋ wor po gore kumgayiryiŋ. Irkeb go mar gore mata kafuramgwahade goyen doyaŋ yirde hi al Al Kuruŋgoyen karan uramiŋ. Irde mata buluŋmiŋyubul ma teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ mahamiŋ. Irde Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋma iramiŋ.

10 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ 7 goyen sipte-soŋoŋmiŋ beleŋ kuwemiŋ dapŋa duwi ka-furam gote keperd keperd gasuŋ hendewogoryiŋ. Gwaha irkeb dapŋa duwi ka-furam gore alya bereyamiŋ doyaŋ yirdehiyen naŋa kuruŋ gobe kidoma beleŋ awuryiŋ. Irkeb mel gobe kandukŋeŋ worpo nurdeb melak yisamiŋ. 11 Irdeb uliŋmisiŋ kateŋ haŋ goya usumiŋya goke teŋAlKuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋwor po goyen karanuramiŋ. Irdemata buluŋmiŋ yubul teŋ yeŋge biŋ mulgaŋ hetek ma yiryiŋ.

12 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ 7 goyen 6miŋbeleŋ fe kuruŋ Yufretis ineŋ haŋyen gohende kuwemiŋ wogoryiŋ. Gwaha irkebYufretis fe kuruŋ gobe pet yiriŋ. Gobe naŋawaŋ waŋ beleŋ mat doyaŋ mar karkuwaŋwaŋwaŋniŋ beleŋ kerd yune yeŋbe gogo fegoyen pet yiriŋ. 13Be, gor matbe det toneŋbuluŋ karwo kura huri yara goyen yin-miriŋ. Det toneŋ kurabe deregon mohoŋbana mat katyiŋ, irde kurabe dapŋa duwikafuram gotemohoŋ banamat katyiŋ, irdefunaŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ al falkukgote mohoŋ bana mat katyiŋ. 14Det toneŋgobe uŋgura, mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ worpo goyen forok yirde haŋyen gote toneŋ.Toneŋ goreb Al Kuruŋ watek nalu kuruŋgoyenter asogo irde fuleŋa irniŋ yeŋbe

Page 437: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 16:15 434 Yuwarwar 17:7megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ goyenyawaŋ gabu yird yird niŋ kwamiŋ.

15 Be, goya goyenbe al melak kura forokyeke nurmiriŋ. Meremiŋbe gahade: “Ganurnaŋ! Nebe al kura kawe al goyarewayeŋ tiya yeŋ ma nurde hikeya wayyeŋgo gwahade goyen tiyeŋ. Niŋgeb al kurakawe al goyare wayyeŋ yeŋma nurdeyamaferde uliŋhormiŋ kerde pet titiŋde hiyeŋgo gwaha goyen, ne waŋ waŋ niŋ doyaŋheŋ keŋkela hinayiŋ marbe Al Kuruŋ beleŋguram yirde tareŋ yiryeŋ. Gogab kawe albeleŋwaŋ bemel irke kupsoŋ al diliŋde kuŋmemya ma hiyyeŋ go gwahade goyen po,ne niŋ keŋkela doyaŋ heŋ hinayiŋ mar wormemya ma henayiŋ,” yiriŋ.

16 Be, go kamereb det toneŋ buluŋ beleŋmegen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ gasuŋkura Hiburu mere mat Amagedon ineŋhaŋyende gor gabu yiramiŋ.

17 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ 7 goyen fu-naŋmiŋ beleŋ naŋa kota kuwemiŋ wogo-ryiŋ. Irkeb Al Kuruŋyen ya balem banaDoyaŋAl Kuruŋyen keperd keperd gasuŋdegor mat al melak kuruŋ kura forok yeŋbe,“Gog po hubuhihi!” yiriŋ. 18 Irkeb dagamelteŋ daga kateŋ hururuŋ teŋ niniŋa ku-ruŋ wor po forok yiriŋ. Al megen forokyamiŋde mat waŋ waŋ gayenter niniŋagwahade kura ma forok yeŋ hitiŋ. Niniŋagobe buluŋ wor po, niniŋa teŋ hitiŋ kuruŋgote folek wor po. 19 Be, niniŋa go forokyekeb taun kuruŋ Babilon gobe gilgalaŋirde karwo hamiŋ. Irde taun karkuwaŋhoyaŋ megen haŋ kuruŋ goyen wor gwa-muŋ yurtiŋ hinhan. Al Kuruŋbe Babilon*taun kuruŋde niŋ mar gote mata buluŋgoke biŋ sir ma yiriŋ geb, mata buluŋmiŋgoke bearar teŋ gwamuŋ yuryiŋ. Gobebeararmiŋ wain yuntiŋeŋ yiryiŋ. 20 Irkebmotmot tumŋaŋ hubu hamiŋ, irde duguwor hubu hamiŋ. 21 Irde naŋkiŋde matkigariŋ bilmiŋ hora yara hitiŋ gore al hittekuruŋ po katyiŋ. Kigariŋ bilmiŋ uŋkureŋhoram hitiŋ gote kandukmiŋbe 50 kilo-gram kanduk wor po. Be, kigariŋ hora yarahitiŋ katyiŋ goke al beleŋ Al Kuruŋ karanuramiŋ. Mata forok yiriŋ gobe kandukkuruŋ wor po geb, gogo karan uramiŋ.

17Belen niŋ bereya Dapŋa duwi kafuramya

1Be, Al Kuruŋyenmiyoŋ 7 kuwe 7 yanar-tiŋ mar goyen uŋkureŋ kura beleŋ ne hittewaŋbe gahaninyiŋ: “Wake kure. Kuŋ belenniŋ bere kura fe karkuwaŋ budam hendekeperde hi goyen daha mat Al Kuruŋ beleŋgwamuŋ uryeŋ goyen gikala gire. Beregobe taun kuruŋ kura fe karkuwaŋ kahalteirtiŋ go goyen. 2 Megen niŋ doyaŋ markarkuwaŋ beleŋ bere goya duwan teŋ teŋmata teŋ haŋ. Irde megen haŋ marbe wainnene kukuwa heŋ haŋyen yara bere gotemata buluŋ goyen uliŋ bana hilyaŋ kuŋpasi hekeb yende mata po gama irde buluŋwor po hitiŋ haŋ,” ninyiŋ.

3 Be, Holi Spirit beleŋ ketal nurkebmiyoŋ gore sawsawa po kuruŋ naŋa banagoŋ nukuriŋ. Gorbe bere kura dapŋa duwikafuram kura goyen hende kipirtiŋde hikekinmiriŋ. Dapŋa gote uliŋbe bukkeŋhel.Irde uliŋdebe Al Kuruŋ sukal ird ird merepo makiŋ hitiŋ. Dapŋa duwi gobe tonaŋ7ya hirkam 10 miŋyaŋ hinhin. 4 Bere goteamil umŋa kurabe bukkeŋhel, irde kurabebukkeŋ wor po moŋ digulakya suluk irtiŋ*yara goyen hor irtiŋ hinhin. Irde golyahora kusamuŋ damum hende wor poyagore po umŋa titiŋ. Irde pal hora selweŋyara damum hende wor po goyen manaŋyade uliŋ umŋa irtiŋ hinhin. Bere gobegisu gol beleŋ irtiŋ goyen haniŋ yase beleŋtanartiŋ hinhin. Gisu bana goŋbe matamemyakya leplep mata mormokya goyenmakiŋ hitiŋ hinhin. 5 Bere gote kimiŋdebedeŋem kura miŋ banare hitiŋ goyen katiŋhinhin. Deŋembe gahade:

BABILON KURUŊ, BELEN NIŊ BEREKURUŊ GATE MILIŊ, IRDE MEGEN NIŊMARTE MATA BULUŊ GOTE MIŊ BIRIŊ

6Bere gore Al Kuruŋyen alya bereya budamgasa yirke kamamiŋ. Irkeb bere gore darigoyen wain nene kukuwa hitiŋ yara tiyyiŋgoyen kinmiriŋ. Mel gobe Yesu gama irkebgogo gasa yirke kamamiŋ.

Be, nebe bere go keneŋbe kukuwamŋeŋwor po nurmiriŋ. 7 Irkeb Al Ku-ruŋyen miyoŋ nukuriŋ goreb, “Daniŋkukuwamŋeŋ nurde ha? Bere gote miŋbanare hinhin goyen momoŋ gireŋ. Irde

* 16:19: Babilonbe Rom niŋ yitiŋ. * 17:4: Bukkeŋya digulakya suluk yirke umŋa hoyaŋ kura forok yeŋ hiyen.Umŋa goreb doyaŋ marte amil umŋa yirde haŋyen.

Page 438: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 17:8 435 Yuwarwar 18:3

dapŋa duwi kafuram tonaŋ 7, irde hirkam10 miŋyaŋ, bere gore go hende keperde hidapŋa duwi gote miŋ wor momoŋ gireŋ.8 Be, dapŋa duwi kafuram wor po kenhagobe bikkeŋ hinhin. Gega gayenterbego ma hi. Goyenbe kame mete dukuŋwor po kimyaŋ miŋmoŋ bana mat waŋforok yiyyeŋ. Forok yekeb mayke hugiŋeŋkamyeŋ. Goyenbe dapŋa go megen forokyekeb megen niŋ mar beleŋ keneŋbe diliŋfot yenayiŋ. Dapŋa gobe kamyiŋ gega,sopte forok yekeb gogo keneŋbe diliŋ fotyeŋ amaŋ henayiŋ. Amaŋ henayiŋ margote deŋembe Al Kuruŋ beleŋ megeŋyanaŋkiŋya forok yiryiŋde mat waŋ waŋgayenter Al Kuruŋya hitek marte deŋemkatiŋ asaŋde gor ma haŋ.

9 “Niŋgeb mata forok yitiŋ goyen be-bak tiye yeŋbe keŋkela po dufay hawayiŋ.Dapŋa duwi kafuramgote tonaŋ 7be higiliŋ7 niŋ yitiŋ. Higiliŋ 7 go hendebe belen niŋbere goyen keperde hiyen. 10Higiliŋ 7 gobedoyaŋ mar karkuwaŋ 7 niŋ manaŋ yitiŋ.Doyaŋ mar karkuwaŋ 7 bana goyen sipte-soŋoŋbe bikkeŋ forok yeŋbe hubu hamiŋ.Irde doyaŋ al kuruŋ uŋkureŋbe gayenterhi. Irde doyaŋ al kuruŋ funaŋbe hakowaŋ hi. Yeŋ wayyeŋbe nalu dolfonde poalya bereyamiŋ doyaŋ yirdeb hubu hiyyeŋ.11 Dapŋa duwi kafuram bikkeŋ kamtiŋgeb, gayenterbe goyen ma hi gega, kamewayyeŋ goreb doyaŋ mar karkuwaŋ 7 gokamereb al gergeŋ kura forok yeŋbe doyaŋmar karkuwaŋ 7 goyen basaŋ heŋ doyaŋal kuruŋ hiyyeŋ. Gega al go wor doyaŋmar karkuwaŋ 7 goya tuŋande. Irde kamebuluŋ wor po heŋ hubu hiyyeŋ.

12 “Be, dapŋa duwi kafuram gote hirkam10 yenha gobe doyaŋmar karkuwaŋ hoyaŋ10 go goyen. Mel gobe alya bereyamiŋdoyaŋ yird yird tareŋ goyen ma yawartiŋhaŋ. Gega doyaŋ mar karkuwaŋyen saŋiŋteŋ dapŋa duwi kafuram goya heŋ alyabereya doyaŋ yirde hinayiŋ gega, heŋ gamoŋ saŋiŋmiŋ hubu hiyyeŋ. 13 Doyaŋmar karkuwaŋ 10 gobe dufay uŋkureŋ pokerdeb alya bereyamiŋ doyaŋ yird yirdtareŋmiŋ goyen gabu irde dapŋa duwi ka-furam go po unnayiŋ. 14 Irde mel goreSipsip dirŋeŋ goyen asogo irdeb fuleŋairnayiŋ. Goyenpoga Sipsip dirŋeŋ gobedoyaŋ marte Kuruŋmiŋ, irde doyaŋ mar

karkuwaŋ gote Kuruŋmiŋ geb, mel goyenfole yiryeŋ. Sipsip dirŋeŋ gote alya bereyayeŋ beleŋ hoy yirde basiŋa yirkeb biŋdemat fudinde po gama irde haŋ mar woryeŋya gabu heŋbe doyaŋ mar karkuwaŋyadapŋa duwi kafuramya goya arde fole yir-nayiŋ,” ninyiŋ.

15 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋgore sopte gaha ninyiŋ: “Fe karkuwaŋhende belen niŋ bere gore keperdehike yenha fe gobe al sikkeŋ umŋamkurayen kurayen, al miŋ hoyaŋ hoyaŋ,naŋa karkuwaŋ karkuwaŋ, irde al meremkurayen kurayen teŋ haŋ mar go goyen.16 Be, dapŋa duwi kafuram goya hirkam10ya yenha goreb belen niŋ bere goyenbiŋ ar irnayiŋ. Irde bere go buluŋ buluŋirde detmiŋ goraŋ irde uliŋ umŋa manaŋyuguya tikeb kupsoŋ hiyyeŋ. Irke beregote gasoŋ talde neneb kak po kumgatinayiŋ. 17 Go tinayiŋ gobe gwaha potinayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ dufay kirtiŋgeb, gogo tinayiŋ. Niŋgeb doyaŋ mar 10gore tareŋmiŋ tumŋaŋ gabu irde dapŋaduwi kafuram goyen uneŋbe gama irnayiŋgogo. Mel go gwaha teŋ kuŋ kuŋbe AlKuruŋyen mere gote igineŋ kawan forokyetek nalu goyen forok yiyyeŋ. 18Be, belenniŋ bere go kenha gobe taun kuruŋ wor pogo goyen. Megen niŋ doyaŋmar karkuwaŋhoyaŋ gobe yende yufukde haŋ,” ninyiŋ.

18Babilon taun gobe buluŋ hiriŋ

1 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋhoyaŋ kura Al Kuruŋyen gasuŋde matkateŋ hike kinmiriŋ. Yeŋbe deŋem yaŋwor po, uliŋde matbe saŋiŋmiŋ hulsi yaraforok yekeb megeŋ kuruŋ gayen wuk yeŋtukuriŋ. 2 Be, yeŋ beleŋ mere kuruŋ poteŋbe, “Babilon taun kuruŋ wor po gobegwamuŋ urtiŋ! Buluŋ wor po hitiŋ! Irkebtaun gobe uŋgurayen gasuŋ hitiŋ. Irde dettoneŋ buluŋ wor bana goŋ haŋ. Irde nuAl Kuruŋ diliŋde tikiŋ miŋyaŋ gore banagoŋ hagam yirde haŋ. 3 Naŋa karkuwaŋkarkuwaŋ tumŋaŋ gobe nene kukuwa worpo hetek wain bere gore yunyiŋ. Waingobe leplep matamiŋ go goyen. Megenniŋ doyaŋ mar karkuwaŋ wor bere goyaferamiŋ. Irkeb samuŋ ya miŋyaŋ haŋmarbe bere gore det damum hende hoyaŋ

Page 439: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 18:4 436 Yuwarwar 18:16goyen yeŋ hitte damu teŋ hike hora kuruŋwor po yade hinhan,” ninyiŋ.

4 Be, go kamereb naŋkiŋde mat almelak hoyaŋ kura forok yeke nurmiriŋ.Meremiŋbe gahade:“Alya bereyane, bere belen niŋ go tubul teŋ

kunaŋ.Gogab yeŋ mata buluŋ teŋ hiyen gwa-

hade ma teŋ hinayiŋ.Irde matamiŋ gote muruŋgem buluŋ

tiyyeŋ goyen deŋya ma tenayiŋ.5 Gobe bere gote mata buluŋbe pipkatoka

irke naŋkiŋ sisaŋ urtiŋ hinhin geb,gago dineŋ hime.

Al Kuruŋbemata buluŋmiŋ goke biŋ sir mayeŋ hiyen geb, gago dineŋ hime.

6 Niŋgeb bere gore daha kura dirtiŋ gobegwahade po wol heŋ unnaŋ.

Yeŋ beleŋ buluŋ diryiŋ goyen wolmiŋeŋbeyeŋ beleŋ dahade duntiŋ goyentebaŋ go hende kerde kuruŋ po un-naŋ.

Yeŋ beleŋ gisumiŋde wain saŋiŋ dunyiŋgoyen wolmiŋeŋbe wain tareŋ worpo yeŋ beleŋ irde dunyiŋ gote folekgoyen gisumiŋ bana goŋ po wokirde unnaŋ.

7 Bere go deŋem turŋuŋ yaŋ heŋ det da-mum hende wor po goyen po yadeamaŋ heŋ hinhin geb,

dahade amaŋ heŋ hinhin gwahade pouliŋ misiŋ kateŋ kanduk kuruŋ worpo nurde hiyeŋ.

Biŋdebe yiŋgeŋ turuŋ irdeb,‘Nebe doyaŋ bere kuruŋ, irde beretap

moŋ.Ne hittebe kandukŋeŋ nurtek mata

kura ma forok yiyyeŋ,’ yeŋ hi.8 Niŋgeb nalu kurare kurab bere gobe

matamiŋ gote muruŋgem buluŋwor po tiyyeŋ:

Garbam buluŋ teŋ, biŋde kandukŋeŋnurde, biŋge kamde hiyeŋ.

Irde kak beleŋ nen unyeŋ.Al Kuruŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ tareŋmiŋ ku-

ruŋ wor po gore bere goyen meremyaŋ iryeŋ geb,

gogo gwahade forok yiyyeŋ,” yiriŋ.9 Be, al melak kura naŋkiŋde mat

forok yiriŋ gore sopte gaha yeke nurmiriŋ:“Megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ beregoya ferde bere gote samuŋ damum hende

hoyaŋ teŋ teŋ mata gama iramiŋ marbebere go humga kuyeŋ gote kakim ken-nayiŋ. Irde yeŋ ge eseŋ obam teŋ hinayiŋ.10Mel gobe bere go uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋhike keneŋ kafurawor po heŋ gisaw po heŋesinayiŋ. Irdeb, ‘Kafuramwor po! Kafuramwor po! Awo, taun kuruŋ wor po Babilon!Bemel po uguŋ naluge forok yihi!’ yenayiŋ.

11 “Irdeb samuŋ ya miŋyaŋ marbe, ‘Det-niniŋ kuruŋ damu teŋ hiyen berebe gogohubu hihi geb, al gore kura detniniŋ damutitek moŋ,’ yeŋ nurdeb bere goke eseŋobam teŋ hinayiŋ. 12 Al kura gore waŋmel gote gol, silwa, hora kusamuŋ worpo, pal hora selweŋ yara damum hende,irde amil faykek igiŋ wor po, amil umŋambukkeŋya digulakya suluk yirtiŋ, irde silikaamilyabe amil bukhel yitiŋ goyen damutitek berebe hubu hihi geb, goke esinayiŋ.He kurayen kurayen hamiŋ kusamuŋ worpo gore det yirtiŋ, irde kurabe dapŋa kuraelefant gote bilŋam beleŋ po det kurayenkurayen yirtiŋ, irde he damum hende worpo gore po det yirtiŋ, irde barasya ainyabehoramilmulŋeŋya gore po det yirtiŋ goyendamu titek bere gobe gogo hubu hihi yeŋgoke esinayiŋ. 13 Irde miyow, biŋge hapekyirtek det, irde det kumga tike hamiŋ igiŋforok yeŋ haŋyen goyen, irde he fimiŋhamiŋ igiŋ wor po kurayen kurayenyabe,wain, olip fimiŋ, palawaya witya igiŋ muŋwor po, bulmakaw, sipsip, hos, irde nimahos beleŋ yuluŋ teŋ haŋyen goyabe, meteŋmar dulŋeŋya goyen damu titek bere gobegogo hubu hihi yeŋ goke esinayiŋ. Go margobe alya bereya kura meteŋ mar yirdebere go unke damu teŋ hiyen.

14 “Go mar goreb bere go kamkekeneŋbe, ‘Det igiŋ yawareŋ yeŋ nurdehayen kuruŋ gobe gigeŋ kamkebhubuhihi.Samuŋgeya detge igiŋ wor poya goyentumŋaŋ yubul taha geb, epte ma sopteyenayiŋ!’ innayiŋ. 15 Samuŋ ya miŋyaŋmar bere gore detmiŋ damu tike horamyaŋ heŋ haŋyen mar gobe bere goyenuliŋ misiŋ kuruŋ po kateŋ hike keneŋbekafura wor po heŋ tubul teŋ gisaw pohinayiŋ. Irde bere goke eseŋ obam teŋbe,16 ‘Kafuram wor po! Kafuram wor po!Awo, Taun kuruŋ. Taun gobe bere gogo,yeŋbe amil igiŋ bukkeŋya digulakya sulukyirtiŋ goya bukkeŋhel yitiŋ goya hor yirde

Page 440: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 18:17 437 Yuwarwar 19:7hiyen. Irde golya hora kusamuŋ wor poyapal hora selweŋ yara damum hende worpo goya goyen yade uliŋ umŋa teŋ hiyen.17 Goyenbe samuŋmiŋ kuruŋ gobe bemelpo hubu hihi!’ yenayiŋ.

“Niŋgeb hakwa doyaŋ yird yird martekarkuwaŋmiŋ, irde alya bereya hakwahende kuŋ haŋ mar, hakwa hende meteŋteŋ haŋ maryabe makaŋ alare heŋ dapŋayade hora teŋ haŋ marya tumŋaŋ berego tubul teŋ gisaw po hinayiŋ. 18 Melgore bere go humga kuŋ hiyeŋ gote kakimkeneŋbe kuware po, ‘Bikkeŋbe taun kuruŋwor po gahade gayen kura ma hinhin!’yenayiŋ. 19 Irdeb bere goyen kamde hinhingoke biŋ misiŋ nurdeb yiŋgeŋde tonaŋdemulowo wogordeb eseŋ obam teŋbe, ‘Ka-furam wor po! Kafuram wor po! Awo,Taun kuruŋ. Taun bana goŋ al kura hakwamiŋyaŋ mar gobe taun gote samuŋya det-miŋ hakwamiŋ hende yawaŋbe hora kuruŋyade haŋyen. Goyenbe bemel po taun gobedetmiŋ goya tumŋaŋmugol nihi!’ yenayiŋ.20 Gega Al Kuruŋyen gasuŋde haŋ marbebere go kamde hi goke amaŋ henayiŋ. DeŋAl Kuruŋyen alya bereya aposelya poro-fetyabe bere gore buluŋ buluŋ dirtiŋ goyengokemeremyaŋ irtiŋ goke amaŋhenayiŋ!”yiriŋ.

21 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋkura saŋiŋmiŋ kuruŋ wor po goreb horakuruŋ kura goyen teŋbe makaŋ alaretimiyyiŋ. Hora gote kuruŋmiŋbe witbilmiŋ karka teŋ palawa irde haŋyen horakuruŋ wor po hos beleŋ tuluŋ teŋ haŋyengo gwahade goyen. Be, Al Kuruŋyenmiyoŋgore hora go temeydeb, “Hora kuruŋ gomakaŋ ala bana kurka gwahade goyen po,ge Babilon taun kuruŋ goyen gad gemeykemakaŋ ala bana kurkuŋ sopte ma po forokyawayiŋ. 22 Tikiŋde niŋ det hap ineŋhaŋyen gote tikiŋ, buleluŋyen tikiŋ, bigu-lyen tikiŋyabe al beleŋ tikiŋ heŋ haŋyentumŋaŋ goyen go ma sopte nurayiŋ. Irdesamuŋ yare meteŋ teŋ haŋ mar manaŋsopte ma yenayiŋ. Wit bilmiŋ karka teŋpalawa ird ird gote hora migiriŋ manaŋsopte ma po nurayiŋ. 23 Hulsi melak kurage bana sopte melak ma henayiŋ. Tikiŋmerere niŋ tikiŋ sopte ma po nurayiŋ. GeBabilon taun bana goŋ samuŋ ya miŋyaŋ

marbe hora teŋ teŋ saŋiŋmiŋ kuruŋ worpo. Gega ge beleŋ merebal matare matabuluŋ forok irde alya bereya megen hikekwa kuruŋ goyen usi yirariŋ. 24 Taungobe Al Kuruŋyen alya bereya, irde poro-fet, irde alya bereya megen hinhan goyengasa yirke kamamiŋ kuruŋ gotemuruŋgemtihibe gago humga kwa,” yiriŋ.

191 Be, go kamereb Al Kuruŋyen gasuŋde

al buda kuruŋ kura beleŋ kuware gaha yekenurmiriŋ: “Haleluya, Al Kuruŋ turuŋ irniŋ!Al Kuruŋbe Dumulgaŋ teŋ teŋ Al, deŋembeturŋuŋ yaŋwor po, tareŋmiŋmanaŋ kuruŋwor po. 2 Yeŋ beleŋ alyen mata yeneŋigiŋ ma buluŋ yineŋ yineŋ gobe huwakirde fudinde mat teŋ hiyen. Al Kuruŋbebelen niŋ bere gore leplep matamiŋdealya bereya megen haŋ kuruŋ gayen buluŋyiryiŋ goke merem yaŋ ira. Irde beregore Al Kuruŋyen meteŋ mar gasa yirkekamamiŋ gote wolmiŋeŋ ira,” yamiŋ. 3 Be,gwaha yeŋbe sopte po, “Haleluya! Berego humga kuŋ hi gote kakimbe gwahaderhurkuŋ hiyeŋ,” yamiŋ.

4 Be, gwaha yekeb Al Kuruŋyen alyabereyat doyaŋ marte parguwak 24 goyadet biŋfut miŋyaŋ sipteya gore wulgurutyeŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen gasuŋde keperdehi al Al Kuruŋ goyen doloŋ iramiŋ. Irdebkuware po, “Fudinde wor po! Al Kuruŋturuŋ irniŋ ko!” yamiŋ.

5 Irkeb go kamereb al melak kura DoyaŋAl Kuruŋyen keperd keperd gasuŋde matforok yeŋbe gaha yiriŋ: “Deŋ Al Kuruŋyenmeteŋ mar, Al Kuruŋniniŋ turuŋ irnaŋ.Deŋ al deŋem yaŋya deŋem moŋya Al Ku-ruŋ kafura irde haŋ marbe turuŋ irnaŋ!”yiriŋ.

6 Irde go kamereb al buda kuruŋ beleŋkuware mere tike nurmiriŋ. Meremiŋbekuruŋ wor po, fe kuruŋ hamulare solokyeŋ kateŋ migiriŋ teŋ hi yara, irde dagakateŋ hi yara nurmiriŋ. Meremiŋbe ga-hade: “Haleluya! Al Kuruŋ turuŋ irniŋko. Al Kuruŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ tareŋmiŋkuruŋ wor po. Yeŋ po ga det kuruŋ gayendoyaŋ yirde hi. 7Sipsip dirŋeŋ bere teŋ teŋnalu forok yeke bere* gobe goke gitik titiŋhi. Niŋgeb goke igiŋ po nurde amaŋ heŋbe

* 19:7: Bere gobe Yesuyen alya bereya sios niŋ yitiŋ.

Page 441: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 19:8 438 Yuwarwar 20:2deŋem turŋuŋ yaŋ irtek! 8 Amil igiŋ worpo wukkek irde milmulkeŋ goyen hor irdird niŋ bere goyen untiŋ. (Amil igiŋ gobeAl Kuruŋyen alya bereyat mata huwak niŋyitiŋ.)

9 Be, go kamereb Al Kuruŋyen miyoŋbeleŋ ninyiŋ. “Mere kura gahade kaya:‘Sipsip dirŋeŋ goyen bere teŋ teŋ gote dulamatare wanayiŋ marbe amaŋ henayiŋ,’kayayiŋ,” ninyiŋ. Irde sopte, “Mere gabeAlKuruŋyen mere fudinde wor po,” ninyiŋ.

10 Gwaha ninkeb kahaŋ miŋde kateŋdoloŋ ireŋ timiriŋ. Irkeb, “Gwaha ma ni-rayiŋ! Ne wor ge yara po Al Kuruŋyenmeteŋ al geb. Kadge yago Yesuyen meregama irde haŋ mar gwahade yara po geb.Yesuyen merebe porofet beleŋ Holi Spir-ityen saŋiŋde yitiŋ geb, Al Kuruŋ po gadoloŋ irayiŋ!” ninyiŋ.

Hos faykek hende kipirtiŋ al11 Be, go kamereb Al Kuruŋyen gasuŋde

niŋ yame hol yekeb hos faykek kura hikekinmiriŋ. Hos go hende kipirtiŋ hin-hin al gote deŋembe “Biŋde mat fudindemeteŋ teŋ teŋ al, irde Mere Fudinde teŋteŋ al”. Yeŋ beleŋ alyen mata igiŋ mabuluŋ yineŋ fuleŋa teŋ hiyen gobe matahuwak mat gwaha teŋ hiyen. 12 Al gotediliŋbe kak melak yara, tonaŋdebe doyaŋal kuruŋyen tonaŋhor budam haŋ. Irdedeŋe kura uliŋde katiŋ hi gega, deŋe goyenal hoyaŋbe go ma nurde haŋ, yiŋgeŋ poga nurde hi. 13 Yeŋbe amil ulyaŋ daribana kirtiŋ goyen hor irtiŋ hi. Al gotedeŋembe “Al Kuruŋyen Mere.” 14 Al Ku-ruŋyen gasuŋde niŋ fuleŋa mar beleŋ algo gama irde hinhan. Mel gobe amil igiŋwor po faykek irdewukkeŋ goyenhor yirdehos faykek hende keperde kame gama irdehinhan. 15 Meheŋ heŋ hinhin al gote mo-hoŋ bana matbe fuleŋare niŋ bidila misiŋyaŋ kura waŋ hinhin. Bidila gobe naŋakarkuwaŋ karkuwaŋ bana haŋ mar gasayird yird niŋ mohoŋde hinhin. Yeŋ beleŋnaŋa karkuwaŋ karkuwaŋ goyen doyaŋ alkuruŋyen kutum ain beleŋ po irtiŋ goyentanarde doyaŋ yirde hikeb kafura henayiŋ.Irde mel goke Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋwor po hi gore bearar teŋ hiyen goyenyikala yire yeŋ wain karka teŋ fimiŋ gilyaŋhitiŋ yara yiryeŋ. 16 Amil hor irtiŋ go

hendeya bulhekdeyabe deŋe kura gahadekatiŋ hinhin:MEGEN NIŊ DOYAŊ MAR KARKUWAŊDE

KURUŊMIŊ, IRDE DOYAŊ MARTEKURUŊMIŊ

17 Be, gor mat Al Kuruŋyen miyoŋ kuranaŋa diliŋ hende huwarde hike kinmiriŋ.Yeŋ beleŋ kuware po nu kurayen kurayennaŋa kota foy teŋ kuŋ hinhan kuruŋ goyenyinyiŋ. “Wanaŋ. Waŋ Al Kuruŋyen dulamata kuruŋde gar gabu irnaŋ. 18 Gogabmegen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ, fuleŋamarte karkuwaŋmiŋ, al tareŋ miŋyaŋ mar,hosya go hende keperde kuŋ haŋ maryagote hakwam gote gasoŋ talde nenayiŋ.Al tumŋaŋ, al dufaymiŋde kuŋ haŋ maryameteŋ mar dulŋeŋya, irde al deŋem yaŋyadeŋem moŋyat hakwam gote gasoŋ ne-nayiŋ,” yinyiŋ.

19 Be, gor matbe dapŋa duwi kafuramgoya megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋyabefuleŋa marmiŋya beleŋ hos faykek hendekipirtiŋ hinhin al goya fuleŋa marmiŋyaarniŋ yeŋ gabu irde hike yinmiriŋ.20 Goyenpoga dapŋa duwi kafuram gobeteŋ fere tiyamiŋ. Porofet falkuk dapŋaduwi kafuram goke teŋbe mata tiŋeŋturŋuŋ yaŋ forok yirde hinhin al goyenwor yeŋya tumŋaŋ fere titiŋ po hinaryum.Usi porofet gobe mata tiŋeŋ goyen forokyirde alya bereya dapŋa duwi kafuramgote deŋem uliŋde teŋ dapŋa gote toneŋirtiŋ det goyen doloŋ irde hinhan mar usiyirde hinhin. Niŋgeb dapŋa duwi kafuramgoya porofet falkukya gobe diliŋ gergeŋhikeya salfa hora humga kuŋ buk yeŋfe ala yara hitiŋ bana goŋ yemeyamiŋ.21Fuleŋamarmiŋbe fuleŋare niŋ bidila hosfaykek hende hi al gote mohoŋ bana matwaŋ hinhin gore po gasa yirke kamamiŋ.Irkeb nu tumŋaŋ waŋ gasoŋ talde nene biŋmakiŋ hamiŋ.

20Dama 1,000

1 Be, gor matbe Al Kuruŋyen miyoŋkura gasuŋmiŋdemat kateŋ hike kinmiriŋ.YeŋbeMeteDukuŋworpo kimyaŋmiŋmoŋbana kurkuŋ kurkuŋ yame goyen hol irdird ki miŋyaŋ. Irde haniŋdebe sen kuruŋwor po kura tanartiŋ manaŋ. 2 Yeŋ beleŋderegon goyen tiriŋ. Deregon gobe kunere

Page 442: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 20:3 439 Yuwarwar 20:15bikkeŋ hinhin go goyen. Gote deŋembeUŋgura, kurabe Satan ineŋ haŋyen. Be, AlKuruŋyen miyoŋ gore Satan goyen dama1,000 gwahade fere titiŋde hiyeŋ yeŋ teŋfere tiyyiŋ. 3 Irdeb Satan goyen MeteDukuŋ wor po bana temeydeb mete goteyame taŋ kiŋ urdeb al kura beleŋ epte mahol irnayiŋ yeŋ Al Kuruŋyen deŋere soŋiryiŋ. Gogab dama 1,000 bana goŋ Satanbeleŋ epte ma alya bereya megen haŋ ku-ruŋ goyen usi yiryeŋ. Dama 1,000 go hubuhekeb Satan go siŋare katyeŋ. Goyenbeulyaŋde ma hiyeŋ.

4 Be, gor matbe alya bereyat mata goyeneŋ igiŋ ma buluŋ yineŋ yineŋ tareŋmiŋyaŋ marte keperd keperd gasuŋ yin-miriŋ. Irde Yesu Kristu niŋ tagalde AlKuruŋyenmere saŋiŋ po tanarde hike gokeal beleŋ igiŋ ma nurde biŋiŋ walke ka-mamiŋ marya gote toneŋ yinmiriŋ. Melgobe dapŋa duwi kafuram goyen ma doloŋiramiŋ. Irde dapŋa duwi kafuram gotedeŋem kimiŋde wetma haniŋde wet goyenma katiŋ hinhan. Mel gobe kamtiŋdemat huwardeb dama 1,000 bana goŋ doyaŋmar heŋ Yesu Kristuyamegeŋ gayen doyaŋirde hinhan. 5 Niŋgeb Al Kuruŋyen meretanarde heŋ kamamiŋ mar go muŋ pohuwarnayiŋ. Munaŋ al kamtiŋ goyen hoy-aŋbe dama 1,000 goyen hubu heke gabhuwarnayiŋ. Mata gobe al kamtiŋ marmeheŋde huwarnayiŋ go goyen. 6 Alkamtiŋde mat meheŋde huwarnayiŋ margobe Al Kuruŋ beleŋ guram yirde saŋiŋyirdewukkekwor po yiryeŋ. Mel gobe eptema kak alare kunayiŋ. Kak alare kuŋ kuŋgobe sopte kamde kamdemata go gwahadegoyen. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋya YesuKristuya doloŋ yird yird mata doyaŋ marhenayiŋ. Irde dama 1,000 bana goŋ yeŋyamegeŋ gayen doyaŋ yirde hinayiŋ.

Satanbe buluŋ hiyyeŋ7 Be, dama 1,000 hubu hekeb Satan gobe

koya bana mat teŋ siŋa irke katyeŋ. 8 Irdemegeŋ muruŋ kurhan kurhan kuŋ alyabereya budam wor po usi yiryeŋ. Go margobe Gokya Magokya yineŋ haŋyen. Satanbeleŋ go mar goyen fuleŋa teŋ teŋ niŋgabu yiryeŋ. Mel go gabu yirkeb makaŋdeniŋ sawsawa yara budam wor po, eptema kapyaŋ hetek henayiŋ. 9 Be, go mar

gobe bantoto kuruŋ wor po goyen samirde kuŋbe Al Kuruŋyen alya bereya beleŋkeperde haŋ gasuŋ goyen buluŋ yirniŋ yeŋmilgu yirnayiŋ. Al Kuruŋyen alya bereyakeperde haŋ gasuŋ gobe taun Al Kuruŋbeleŋ goke amaŋeŋ nurd uneŋ hiyen gogoyen. Be, alya bereya Gokya Magokyayineŋ haŋyen mar gore taun go milgu ir-nayiŋ gega, kak beleŋ naŋkiŋde mat kateŋgwamuŋ yuryeŋ. 10 Irkeb mel go usi yiryeŋal Uŋgura gobe sopte teŋ salfa hora kakhitiŋ ala bana temeyke hiyeŋ. Kak ala banagoŋbe dapŋa duwi kafuram goya porofetfalkukya yimiytiŋ haryen. Niŋgeb Satanyadapŋa duwi kafuramya porofet falkukyagobe naŋkahalya wawuŋya hugiŋeŋ uliŋmisiŋ kuruŋ po kateŋ hinayiŋ.

Al kamtiŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ merereyiryeŋ

11 Be, gor matbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋkeperd keperd gasuŋmiŋ kuruŋ faykekworpo hende kipirtiŋ hike kinmiriŋ. Megeŋyanaŋkiŋyabe yeŋ hitte mat busahararyumgega, gor kura kutek moŋ geb, hubu poharyum. 12 Irde kamamiŋmar kuruŋ goyenal deŋem yaŋya deŋem miŋmoŋya DoyaŋAl Kuruŋyen keperd keperd gasuŋ diliŋmar huwarde hike yinmiriŋ. Gorbe asaŋhol yirtiŋ hinhan. Irke asaŋ hoyaŋ kurahol yiriŋ. Asaŋ gobe Al Kuruŋya hugiŋeŋhitek mar gote deŋem katiŋ asaŋ. Alkamtiŋbe megen heŋya mata teŋ hinhankuruŋ goyen asaŋ buda goyen bana goŋkatiŋ geb, gor mat mata dahade teŋ hin-han gote muruŋgem tamiŋ. 13 Makaŋalare kamamiŋ marya mete titiŋ maryagoyen tumŋaŋ merere huward huward niŋAl Kuruŋ hitte wayamiŋ. Waŋbe megenheŋya mata teŋ hinhan gote muruŋgemyawaramiŋ. 14 Irkeb Al Kuruŋ beleŋ kamdekamde mataya al kamtiŋ yerde haŋyengasuŋya goyen kak alare yimiyyiŋ. Kakala gobe al kamtiŋde mat huwarnayiŋ markura sopte hugiŋeŋ kamde kamde gasuŋdekunayiŋ go goyenbe gogo. 15 Niŋgeb alkurate deŋem Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitekmarte deŋem asaŋde katiŋ bana goŋ mahikeb yade kak ala goyenter yimiyyiŋ.

21Naŋkiŋ gergeŋya megeŋ gergeŋya

Page 443: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 21:1 440 Yuwarwar 21:171 Be, gor mat naŋkiŋya megeŋya bikkek

gobe hubu hekeb naŋkiŋya megeŋyagergeŋ goyen yinmiriŋ. Megeŋ gobemakaŋ miŋmoŋ. 2 Be, Taun WukkeŋYerusalem gergeŋ wor po gobe Al Ku-ruŋyen gasuŋde mat kateŋ hike kinmiriŋ.Taun gobe bere foŋeŋ kura uŋ beleŋ waŋtupi teŋ kuŋ kuŋ ge uliŋ umŋa kusamuŋwor po teŋ haŋyen go gwahade goyenpo Doyaŋ Al Kuruŋ waŋ waŋ niŋ gitiktitiŋ hinhin. 3 Be, go kamereb DoyaŋAl Kuruŋyen keperd keperd gasuŋde gormat al melak kura forok yeke nurmiriŋ.Meremiŋbe gahade: “Gayenter Al Kuruŋheŋ heŋ gasuŋbe alya bereya haŋde gorhi! Yeŋbe mel goya hiyeŋ. Irkeb melgobe Al Kuruŋyen alya bereya henayiŋ.Irkeb Al Kuruŋ yiŋgeŋbe mel goya heŋbeyende Al Kuruŋ hiyyeŋ. 4 Yeŋ beleŋ alyabereyat diliŋ fimiŋ halde yunyeŋ. Matabikkekya det bikkekyabe hubu henayiŋgeb, kamde kamde mata hubu hiyyeŋ, irdeal kamke eseŋ obam teŋ teŋmatawor hubuhiyyeŋ. Go ma esinayiŋ, irde uliŋ misiŋ makatnayiŋ,” yiriŋ.

5 Be, Doyaŋ Al Kuruŋyen keperd keperdgasuŋde kipirtiŋ hinhin al goreb, “Det ku-ruŋ gayen tumŋaŋ gergeŋ wor po yirdehime!” yiriŋ. Irdeb, “Mere gabe fudindeyeŋnurtekmere geb, asaŋde kaya,” ninyiŋ.

6 Irdeb gaha ninyiŋ: “Meteŋnebe pasiirhem. Nebe Alfaya Omegaya, det kuruŋgayen miŋ urmiriŋ al, irde pasi ird irdal. Nebe meheŋde wor po hinhem, irdekame wor heŋ. Al kura fe niŋ yirkebAl Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyen fediliŋde mat fe marde waŋ hi yara goyenyuneŋ. Fe goyen yuneŋbe damu tinaŋma yineŋ, duliŋ yuneŋ. 7 Al kura al bu-luŋ fole iryeŋbe det gergeŋ hitiŋ kuruŋgoyen tumŋaŋ yawaryeŋ. Irke nebe yendeAl Kuruŋ hemekeb yeŋbe diriŋne hiyyeŋ.8 Gega kanduk forok yeŋ yeŋ ge kafuraheŋ haŋ mar, Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋma irde haŋ mar, dufay buluŋ heŋ haŋmar, al gasa yirke kamde kamde mar, lep-lep mata teŋ haŋ mar, merebal kurayenkurayen yirde haŋ mar, det toneŋ yirdedoloŋ yirde haŋ maryabe, usi marya goteheŋ heŋ gasuŋbe salfa hora humga kuŋfe ala yara hitiŋ bana goŋ po hinayiŋ.Gor kunayiŋ gobe kamtiŋde mat huwar-

nayiŋ gega, sopte hugiŋeŋ kamde kamdegasuŋde kunayiŋ go goyenbe gogo,” yiriŋ.

Yerusalem gergeŋ9Be, Al Kuruŋyenmiyoŋ 7mata kafuram

7 kuwe bana hitiŋ 7 goyen kura tanardehinhin miyoŋ goreb, “Wake kure. KuŋSipsip dirŋeŋ gote berem gikala gireŋ,”ninyiŋ. 10 Irdeb Holi Spirit beleŋ ketalnurke nade dugu kuruŋ hende hoyaŋ worpore gor nukuŋ Taun Wukkek wor pogoyen nikala niryiŋ. Taun Wukkek worpo gobe Yerusalem gergeŋ Al Kuruŋyengasuŋde mat kateŋ hinhin. 11 Taun kuruŋgobe Al Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ worpo gore hulsi melak yara agat uryiŋ. Agaturyiŋ gobe hora kusamuŋ wor po beleŋteŋ haŋyen yara tiyyiŋ. Yaspaya kristalwukkeŋya yara agat wor po uryiŋ. 12 Taungobe koya kuruŋmiliŋ hendehoyaŋwor pobeleŋ milgu irtiŋ. Koya gobe yamemiŋ 12miŋyaŋ. Yamere gorbe Al Kuruŋyenmiyoŋ12 hinhan. Yame 12 go hendebe Israelmarte al miŋ 12 gote deŋem katiŋ hinhan.13 Yame 12 goyen karwobe naŋa waŋ waŋbeleŋ hinhan. Irde karwo kurabe naŋakurkur beleŋ hinhan. Irde yame karwokurabe gegelhek kurhan hinhan, munaŋkarwo kurabe kurhan hinhan. 14 Koyakuruŋ gobe hora karkuwaŋ 12 go hendeyirtiŋ. Hora karkuwaŋ 12 go hendebe Sip-sip dirŋeŋ gote mere basaŋ mar aposel 12gote deŋem katiŋ hinhan.

15 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ neya mere ti-yaryum gore taunya koya, irde yamemiŋyagote kuruŋmiŋ tuŋaŋ tiye yeŋbe tuŋaŋteŋ teŋde niŋ kutum gol beleŋ irtiŋ goyenhaniŋde tanarde hinhin. 16 Taun kuruŋgobe muruŋ sipte miŋyaŋ. Sobammiŋyapelyeŋmiŋyabe tuŋande wor po. Al Ku-ruŋyenmiyoŋ beleŋ kutum go teŋ taun ku-ruŋ goyen tuŋaŋ teŋ keneŋbe ulyaŋmiŋbe2,200 kilomita, irde pelyeŋmiŋya huwahurkutiŋya wor gwahade po. 17 Yeŋ beleŋtaun gote koya tolokmiŋ tuŋaŋ tiyyiŋbe 65mita. Miyoŋ gore tuŋaŋ tiyyiŋ gobemegenniŋ det gote kuruŋmiŋ tuŋaŋ teŋ teŋde niŋ

Page 444: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 21:18 441 Yuwarwar 22:6kutum teŋbe tuŋaŋ tiyyiŋ.* 18 Yerusalemtaun gergeŋ gote koyabe hora kusamuŋkura yaspa ineŋ haŋyen gore po irtiŋ. Irdetaun gobe gol beleŋ po irtiŋ. Gol gobegalas yara tikiŋ miŋmoŋ, wukkeŋ wor po.19 Irde koya gote miŋbe hora kusamuŋwor po kurayen kurayen gore yade umŋayirtiŋ. Koya gote miŋ 12 bana goŋmeheŋdebe yaspahora beleŋ irtiŋ. Kamereniŋ miŋ gobe sapaia hora beleŋ irtiŋ.Karwomiŋbe aget hora, siptemiŋbe emeralhora, 20 siptesoŋoŋmiŋbe sadonikis,6miŋbe hora bukkeŋ konilian, 7miŋbe horawulsakkeŋ krisolait, 8miŋbe hora digulakyara beril, 9miŋbe hora wulsakkeŋ yaratopas, 10miŋbe krisopires hora, 11miŋbehaiasin hora, funaŋ 12miŋbe ametis horabeleŋ po umŋa yirtiŋ hinhan. 21 Koya goteyame 12 gobe pal hora karkuwaŋ wor poselweŋ yara gore po yirtiŋ. Yame goyenuŋkureŋ uŋkureŋbe pal hora uŋkureŋuŋkureŋ beleŋ po yirtiŋ. Taun kuruŋ gobana goŋ niŋ beleŋbe gol beleŋ po yirtiŋ.Gol gobe tikiŋ miŋmoŋ galas yara wukkeŋwor po.

22 Be, taun bana goŋbe Al Kuruŋyenya balem kura ma kinmiriŋ. Ya balemgobe hoyaŋ moŋ, Kuruŋniniŋ Al Kuruŋtareŋmiŋ kuruŋ wor po goya Sipsipdirŋeŋya yiŋgeŋbe ya balem go goyen geb,gogo kuramakinmiriŋ. 23Taunbana goŋbeAl Kuruŋyen tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ worpo gore hulsi melak heŋ agat urde hiyengwahade po teŋ hikeb naŋaya gagasiyaniŋ ma nurde haŋ. Taun bana goŋ niŋhulsibe Sipsip dirŋeŋ gogo. 24 Taun gotehulsi goyen temeykeb naŋa karkuwaŋkarkuwaŋ bana haŋ marbe taun gotehulsire kuŋ hinayiŋ, irde megen niŋ doyaŋmar karkuwaŋ beleŋ samuŋmiŋ igiŋ worpo goyen taun bana goŋ yade wanayiŋ.25 Taun bana goŋbe wawuŋ miŋmoŋ geb,taun gote koya yamebe hugiŋeŋ hoŋhinayiŋ. 26 Alya bereya naŋa karkuwaŋkarkuwaŋ bana haŋ gore samuŋmiŋ igiŋwor poya horamiŋya yad taun bana goŋhurkunayiŋ. 27Goyenbe det kura Al Kuruŋdiliŋde wukkeŋ moŋbe taun bana goŋ

epte ma yad hurkunayiŋ. Irde al kuramata memyak teŋ haŋ marya usi matateŋ haŋ maryabe epte ma taun bana goŋhurkunayiŋ. Gwahade yarabe Al Kuruŋyahugiŋeŋ hinayiŋ marte deŋem katiŋasaŋde deŋem haŋ mar go po hinayiŋ.Asaŋ gobe Sipsip dirŋeŋ gote asaŋ.

22Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ saŋiŋ miŋyaŋ

fe kuruŋ1 Be, gor matbe Al Kuruŋyen miyoŋ gore

Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ saŋiŋmiŋyaŋfe kuruŋ goyen nikala nirke kinmiriŋ. Fegobe galas yara wukkek wor po, irde AlKuruŋya Sipsip dirŋeŋyat keperd keperdgasuŋde mat kateŋ hinhin. 2 Irdeb taunbana goŋ beleŋ kuruŋmiŋ kahalyaŋ gamairde kuŋ hinhin. Fe goyen siŋa kurhankurhanbe he kura igineŋ nene Al Kuruŋyahugiŋeŋ heŋ heŋ he go hinhan. He gote ig-ineŋbe dama uŋkureŋ banawawuŋ 12 gwa-hade igineŋ heŋ hiyen. Gagasim gagasimturte igineŋ heŋ hiyen. Irde he goteyuwalŋeŋbe alya bereya naŋa karkuwaŋkarkuwaŋ bana haŋ mar gote garbam sopeird ird tareŋ miŋyaŋ. 3 Taun bana goŋbedet kura Al Kuruŋ beleŋ karan yurtiŋbegoŋ ma hinayiŋ. Irde Al Kuruŋya Sip-sip dirŋeŋyat keperd keperd gasuŋbe taunbana goŋ hiyeŋ. Irkeb meteŋ marmiŋbeleŋmeteŋ teŋ yuneŋ hinayiŋ. 4Mel gobeSipsip dirŋeŋ gote kimiŋ kennayiŋ, irdedeŋembe mel gote kimiŋde katiŋ hiyeŋ.5Taun bana goŋbewawuŋmiŋmoŋ hiyyeŋ.Irde Al Kuruŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ geb,tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ gore hulsi yara heŋagat urde hiyeŋ. Irkeb hulsiya naŋaya niŋma nurde hinayiŋ. Mel gobe gwahadertaun bana det kuruŋ goyen doyaŋ yirdehinayiŋ. 6 Be, Al Kuruŋyen miyoŋ goreb,“Mere gabe fudinde, irde hekkeŋ nurtekhi. Doyaŋ Al Kuruŋbe mere basaŋ marmiŋgote toneŋde Al Kuruŋ. Yeŋ beleŋ heŋ gama mata kura forok yenayiŋ goyen meteŋmarmiŋ yikala yire yeŋbe miyoŋmiŋ teŋkerke katyiŋ,” ninyiŋ.

Yesube wayyeŋ* 21:17: Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ megen niŋ det gote kuruŋmiŋ tuŋaŋ teŋ teŋde niŋ kutum teŋ Al Kuruŋyengasuŋde niŋ Yerusalem gote kuruŋmiŋ tuŋaŋ tiyyiŋ gobe Yon beleŋ keneŋ bebak teŋ teŋ ge gwaha tiyyiŋ. Niŋgeb“kilomita, mita” gobe neŋ al beleŋ bebak teŋ teŋ ge po, Yerusalem kuruŋmiŋ fudindebe epte ma nurtek.

Page 445: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 22:7 442 Yuwarwar 22:217 Be, Yesu beleŋ gaha yiriŋ: “Ga nurnaŋ!

Nebe heŋ ga ma wayeŋ! Al kura Al Kuruŋbeleŋ kamemata dahade forok yiryeŋ gokeasaŋde gar katiŋmere gayen gama irde haŋmarbe Al Kuruŋ beleŋ guram yirde saŋiŋyiryeŋ!” yiriŋ.

8 Be, ne Yon gabe mata kame forokyenayiŋ kuruŋ goyen nikala nirde mo-moŋ nirtiŋ goyen nurmiriŋ, irde kinmiriŋ.Gwaha teŋbe Al Kuruŋyen miyoŋ mata gonikala niryiŋ al goyen doloŋ ire yeŋ kahaŋmiŋde wulgurut yimiriŋ. 9 Gega miyoŋgoreb, “Gwaha ma nirayiŋ! Ne wor ge yarapo Al Kuruŋyen meteŋ al geb. Nebe geyakadge yago porofetya mere asaŋ gayenbana katiŋ gayen gama irde haŋ maryagoyen yara po geb. Niŋgeb Al Kuruŋ podoloŋ irayiŋ!” ninyiŋ. 10 Irdeb gaha ninyiŋ:“Al Kuruŋ beleŋ kame mata dahade forokyiryeŋ goke asaŋde gar katiŋ mere gateigineŋbe heŋ ga moŋ forok yenayiŋ geb,asaŋ gayen taŋ saŋiŋ ma irayiŋ. 11 Irde alkura mata buluŋ teŋ haŋ marbe yubul tikegwahade po teŋ hinayiŋ. Al kura dufaybuluŋ po gama irde haŋmarwor yubul tikegwahade po teŋ hinayiŋ. Irde al kura matahuwak teŋ haŋ marbe yubul tike gwahadepo teŋ hinayiŋ. Al kura mata wukkek teŋhaŋyenmarwor yubul tike gwahade po teŋhinayiŋ,” ninyiŋ.

12 Irdeb gaha yiriŋ: “Ga nurnaŋ, nebeheŋ ga ma wayeŋ! Waye yeŋbe al haŋkuruŋ goyenmata daha daha teŋ hitiŋ gotemuruŋgem yawaŋbe yuneŋ. 13Nebe AlfayaOmegaya, det kuruŋ gayen miŋ urmiriŋ al,irde pasi ird ird al. Nebe meheŋde wor pohinhem, irde kame wor heŋ.

14 “Be, al kura amil halde haŋyen yaramatamiŋ wukkek yirde haŋ marbe Al Ku-ruŋ beleŋ guram yirde tareŋ yiryeŋ. Gomar gobe nene Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitekhe igineŋ goyen igiŋ netek haŋ. Irde taunkuruŋ gote koya yame bana igiŋ hurkutekhaŋ. 15Gega taun go siŋarebe Al Kuruŋyenmere tubul titiŋ mar hinayiŋ. Go mar gobemerebal kurayen kurayen yird yird matateŋ haŋ mar, leplep mata teŋ haŋ mar, algasa yirke kamde haŋmar, det toneŋ doloŋyirde haŋ mar, irde usi mereya mataya niŋamaŋeŋ nurde haŋ mar kuruŋ gobe taunsiŋare hinayiŋ.

16 “Ne Yesu gare deŋ alya bereyane siosgoyen merene momoŋ dird dird niŋ teŋbemiyoŋne teŋ kermeke kurkuŋ. Nebe De-wityen miŋde mat watiŋ geb, nebe DewitUrmiŋ. Irde nebe Bayfoŋ agatŋeŋ kuruŋwor po go goyen,” yiriŋ.

17 Be, Holi Spiritya siosya beleŋ,“Wanaŋ!” yaryum. Irkeb al kura merego nuramiŋ mar wor, “Wanaŋ!” yamiŋ.Fudinde, al kura hugiŋ hitek fe niŋ kamdehaŋ marbe waŋ fe go nenayiŋ. Fe gobe alkura goke nurde haŋ marbe damum moŋduliŋ nenayiŋ.

18 Be, ne Yonbe Al Kuruŋ beleŋ kamemata dahade forok yiryeŋ goke asaŋdekatiŋmere gayennurtiŋmar goyen gahadehayhay yirde hime: al kura mere ga hendehoyaŋ kura sopte kiryeŋ al gobe Al Kuruŋbeleŋ asaŋ gayen bana mata kafuram gwa-hade forok yenayiŋ yitiŋ goyen al go hendeforok iryeŋ. 19 Irde al kura asaŋde gar katiŋmere kura teŋ siŋa iryeŋ al gobe nene AlKuruŋya hugiŋeŋ hitek he igineŋ goyennetek mar haŋ bana goŋ mat Al Kuruŋbeleŋ teŋ siŋa iryeŋ. Irde taunwukkeŋworpo goke asaŋde gar katiŋ taun bana goŋepte ma hiyeŋ.

20 Be, mata forok yenayiŋ kuruŋ gayenkawan po tagalde hi al gore, “Gwaha,fudinde wor po, nebe heŋ ga ma wayeŋ,”yeŋ hi.

Gwaha, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu, wayayiŋ!21 Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ Al Ku-

ruŋyen alya bereya buniŋeŋ yirde igiŋigiŋ yirde hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime.Fudinde wor po.

Page 446: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 22:21 443 Yuwarwar 22:21

Read the New Testamentdaily

January

date Scripture1 Matiyu 1:1–2:122 Matiyu 2:13–3:63 Matiyu 3:7–4:114 Matiyu 4:12-255 Matiyu 5:1-266 Matiyu 5:27-487 Matiyu 6:1-248 Matiyu 6:25–7:149 Matiyu 7:15-2910 Matiyu 8:1-1711 Matiyu 8:18-3412 Matiyu 9:1-1713 Matiyu 9:18-3814 Matiyu 10:1-2315 Matiyu 10:24–11:616 Matiyu 11:7-3017 Matiyu 12:1-2118 Matiyu 12:22-4519 Matiyu 12:46–13:2320 Matiyu 13:24-4621 Matiyu 13:47–14:1222 Matiyu 14:13-3623 Matiyu 15:1-2824 Matiyu 15:29–16:1225 Matiyu 16:13–17:926 Matiyu 17:10-2727 Matiyu 18:1-2228 Matiyu 18:23–19:1229 Matiyu 19:13-3030 Matiyu 20:1-2831 Matiyu 20:29–21:22

February

date Scripture1 Matiyu 21:23-462 Matiyu 22:1-333 Matiyu 22:34–23:124 Matiyu 23:13-395 Matiyu 24:1-286 Matiyu 24:29-517 Matiyu 25:1-308 Matiyu 25:31–26:139 Matiyu 26:14-4610 Matiyu 26:47-6811 Matiyu 26:69–27:1412 Matiyu 27:15-3113 Matiyu 27:32-6614 Matiyu 28:1-2015 Mak 1:1-2816 Mak 1:29–2:1217 Mak 2:13–3:618 Mak 3:7-3019 Mak 3:31–4:2520 Mak 4:26–5:2021 Mak 5:21-4322 Mak 6:1-2923 Mak 6:30-5624 Mak 7:1-2325 Mak 7:24–8:1026 Mak 8:11–9:127 Mak 9:2-2928 Mak 9:30–10:12

March

Page 447: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 22:21 444 Yuwarwar 22:21date Scripture1 Mak 10:13-312 Mak 10:32-523 Mak 11:1-264 Mak 11:27–12:175 Mak 12:18-376 Mak 12:38–13:137 Mak 13:14-378 Mak 14:1-219 Mak 14:22-5210 Mak 14:53-7211 Mak 15:1-4712 Mak 16:1-2013 Luk 1:1-2514 Luk 1:26-5615 Luk 1:57-8016 Luk 2:1-3517 Luk 2:36-5218 Luk 3:1-2219 Luk 3:23-3820 Luk 4:1-3021 Luk 4:31–5:1122 Luk 5:12-2823 Luk 5:29–6:1124 Luk 6:12-3825 Luk 6:39–7:1026 Luk 7:11-3527 Luk 7:36–8:328 Luk 8:4-2129 Luk 8:22-3930 Luk 8:40–9:631 Luk 9:7-27

Abril

date Scripture1 Luk 9:28-502 Luk 9:51–10:123 Luk 10:13-374 Luk 10:38–11:135 Luk 11:14-366 Luk 11:37–12:77 Luk 12:8-348 Luk 12:35-599 Luk 13:1-2110 Luk 13:22–14:611 Luk 14:7-3512 Luk 15:1-3213 Luk 16:1-1814 Luk 16:19–17:1015 Luk 17:11-3716 Luk 18:1-1717 Luk 18:18-4318 Luk 19:1-2719 Luk 19:28-4820 Luk 20:1-2621 Luk 20:27-4722 Luk 21:1-2823 Luk 21:29–22:1324 Luk 22:14-3425 Luk 22:35-5326 Luk 22:54–23:1227 Luk 23:13-4328 Luk 23:44–24:1229 Luk 24:13-5330 Yon 1:1-28

May

Page 448: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 22:21 445 Yuwarwar 22:21date Scripture1 Yon 1:29-512 Yon 2:1-253 Yon 3:1-214 Yon 3:22–4:35 Yon 4:4-426 Yon 4:43-547 Yon 5:1-238 Yon 5:24-479 Yon 6:1-2110 Yon 6:22-4011 Yon 6:41-7112 Yon 7:1-2913 Yon 7:30-5214 Yon 7:53–8:2015 Yon 8:21-3016 Yon 8:31-5917 Yon 9:1-4118 Yon 10:1-2119 Yon 10:22-4220 Yon 11:1-5321 Yon 11:54–12:1922 Yon 12:20-5023 Yon 13:1-3024 Yon 13:31–14:1425 Yon 14:15-3126 Yon 15:1-2727 Yon 16:1-3328 Yon 17:1-2629 Yon 18:1-2430 Yon 18:25–19:2231 Yon 19:23-42

June

date Scripture1 Yon 20:1-312 Yon 21:1-253 Aposel 1:1-264 Aposel 2:1-475 Aposel 3:1-266 Aposel 4:1-377 Aposel 5:1-428 Aposel 6:1-159 Aposel 7:1-2910 Aposel 7:30-5011 Aposel 7:51–8:1312 Aposel 8:14-4013 Aposel 9:1-2514 Aposel 9:26-4315 Aposel 10:1-3316 Aposel 10:34-4817 Aposel 11:1-3018 Aposel 12:1-2319 Aposel 12:24–13:1220 Aposel 13:13-4121 Aposel 13:42–14:722 Aposel 14:8-2823 Aposel 15:1-3524 Aposel 15:36–16:1525 Aposel 16:16-4026 Aposel 17:1-3427 Aposel 18:1-2128 Aposel 18:22–19:1229 Aposel 19:13-4130 Aposel 20:1-38

July

Page 449: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 22:21 446 Yuwarwar 22:21date Scripture1 Aposel 21:1-162 Aposel 21:17-363 Aposel 21:37–22:164 Aposel 22:17–23:105 Aposel 23:11-356 Aposel 24:1-277 Aposel 25:1-278 Aposel 26:1-329 Aposel 27:1-2010 Aposel 27:21-4411 Aposel 28:1-3112 Rom 1:1-1713 Rom 1:18-3214 Rom 2:1-2415 Rom 2:25–3:816 Rom 3:9-3117 Rom 4:1-1218 Rom 4:13–5:519 Rom 5:6-2120 Rom 6:1-2321 Rom 7:1-1422 Rom 7:15–8:623 Rom 8:7-2124 Rom 8:22-3925 Rom 9:1-2126 Rom 9:22–10:1327 Rom 10:14–11:1228 Rom 11:13-3629 Rom 12:1-2130 Rom 13:1-1431 Rom 14:1-23

August

date Scripture1 Rom 15:1-212 Rom 15:22–16:73 Rom 16:8-274 1 Korin 1:1-175 1 Korin 1:18–2:56 1 Korin 2:6–3:47 1 Korin 3:5-238 1 Korin 4:1-219 1 Korin 5:1-1310 1 Korin 6:1-2011 1 Korin 7:1-2412 1 Korin 7:25-4013 1 Korin 8:1-1314 1 Korin 9:1-1815 1 Korin 9:19–10:1316 1 Korin 10:14–11:117 1 Korin 11:2-1618 1 Korin 11:17-3419 1 Korin 12:1-2620 1 Korin 12:27–13:1321 1 Korin 14:1-1722 1 Korin 14:18-4023 1 Korin 15:1-2824 1 Korin 15:29-5825 1 Korin 16:1-2426 2 Korin 1:1-1127 2 Korin 1:12–2:1128 2 Korin 2:12-1729 2 Korin 3:1-1830 2 Korin 4:1-1231 2 Korin 4:13–5:10

September

Page 450: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 22:21 447 Yuwarwar 22:21date Scripture1 2 Korin 5:11-212 2 Korin 6:1-133 2 Korin 6:14–7:74 2 Korin 7:8-165 2 Korin 8:1-156 2 Korin 8:16-247 2 Korin 9:1-158 2 Korin 10:1-189 2 Korin 11:1-1510 2 Korin 11:16-3311 2 Korin 12:1-1012 2 Korin 12:11-2113 2 Korin 13:1-1414 Galesia 1:1-2415 Galesia 2:1-1616 Galesia 2:17–3:917 Galesia 3:10-2218 Galesia 3:23–4:2019 Galesia 4:21–5:1220 Galesia 5:13-2621 Galesia 6:1-1822 Efesus 1:1-2323 Efesus 2:1-2224 Efesus 3:1-2125 Efesus 4:1-1626 Efesus 4:17–5:227 Efesus 5:3-3328 Efesus 6:1-2429 Filipai 1:1-2630 Filipai 1:27–2:18

October

date Scripture1 Filipai 2:19–3:62 Filipai 3:7–4:13 Filipai 4:2-234 Kolosi 1:1-205 Kolosi 1:21–2:76 Kolosi 2:8-237 Kolosi 3:1-178 Kolosi 3:18–4:189 1 Tesalonaika 1:1–2:910 1 Tesalonaika 2:10–3:1311 1 Tesalonaika 4:1–5:312 1 Tesalonaika 5:4-2813 2 Tesalonaika 1:1-1214 2 Tesalonaika 2:1-1715 2 Tesalonaika 3:1-1816 1 Timoti 1:1-2017 1 Timoti 2:1-1518 1 Timoti 3:1-1619 1 Timoti 4:1-1620 1 Timoti 5:1-2521 1 Timoti 6:1-2122 2 Timoti 1:1-1823 2 Timoti 2:1-2124 2 Timoti 2:22–3:1725 2 Timoti 4:1-2226 Taitus 1:1-1627 Taitus 2:1-1428 Taitus 2:15–3:1529 Filemon 1:1-2530 Hiburu 1:1-1431 Hiburu 2:1-18

November

Page 451: ii19 Gega Maria goyen tetek al Yosep gobe al huwak uliŋde merem moŋ geb, goyen keneŋbe kawan po takira tike al budam nurkeb Maria go memya heŋ heŋ ge igiŋ ma nurdeb bada heŋ

Yuwarwar 22:21 448 Yuwarwar 22:21date Scripture1 Hiburu 3:1-192 Hiburu 4:1-133 Hiburu 4:14–5:144 Hiburu 6:1-205 Hiburu 7:1-196 Hiburu 7:20-287 Hiburu 8:1-138 Hiburu 9:1-109 Hiburu 9:11-2810 Hiburu 10:1-1811 Hiburu 10:19-3912 Hiburu 11:1-1613 Hiburu 11:17-3114 Hiburu 11:32–12:1315 Hiburu 12:14-2916 Hiburu 13:1-2517 Yems 1:1-1818 Yems 1:19–2:1719 Yems 2:18–3:1820 Yems 4:1-1721 Yems 5:1-2022 1 Pita 1:1-1223 1 Pita 1:13–2:1024 1 Pita 2:11–3:725 1 Pita 3:8–4:626 1 Pita 4:7–5:1427 2 Pita 1:1-2128 2 Pita 2:1-2229 2 Pita 3:1-1830 1 Yon 1:1-10

Decemberdate Scripture1 1 Yon 2:1-172 1 Yon 2:18–3:23 1 Yon 3:3-244 1 Yon 4:1-215 1 Yon 5:1-216 2 Yon 1:1-137 3 Yon 1:1-148 Yut 1:1-259 Yuwarwar 1:1-2010 Yuwarwar 2:1-1711 Yuwarwar 2:18–3:612 Yuwarwar 3:7-2213 Yuwarwar 4:1-1114 Yuwarwar 5:1-1415 Yuwarwar 6:1-1716 Yuwarwar 7:1-1717 Yuwarwar 8:1-1318 Yuwarwar 9:1-2119 Yuwarwar 10:1-1120 Yuwarwar 11:1-1921 Yuwarwar 12:1-1822 Yuwarwar 13:1-1823 Yuwarwar 14:1-2024 Yuwarwar 15:1-825 Yuwarwar 16:1-2126 Yuwarwar 17:1-1827 Yuwarwar 18:1-2428 Yuwarwar 19:1-2129 Yuwarwar 20:1-1530 Yuwarwar 21:1-2731 Yuwarwar 22:1-21