Humanitarno Pravo

8/12/2019 Humanitarno Pravo

1/119

Crna Gora

Zavod za kolstvo

ISTRAIVANJE HUMANITARNOG PRAVAPRIRUNA LITERATURA ZA NASTAVNIKA

Podgorica2009.


2/119

2

Istraivanje humanitarnog pravapriruna literatura za nastavnike

Izdava: Zavod za kolstvo Crne Gore

Glavni i odgovorni urednik: dr Dragan Bogojevi

Autori: doc. dr Ivana Jeli, Vidosava Kaelan,Nadeda Vujakovi, Snjeana Bokovi

Urednici: Vidosava Kaelan, doc. dr Ivana Jeli

Dizajn: Snjeana Bokovi, Nadeda Vujakovi

Tehnika priprema: Nevena abriloLektor: mr Duanka Popovi tampa: IVPE Cetinje

Tira: 500 primjerakaPodgorica, 2009.

CIP ,

373.3.016 : 341.33(497.16) (035)

ISTRAIVANJE humanitarnog prava : prirunaliteratura za nastavnike / [autori Ivana Jeli at al.]. Podgorica : Zavod za kolstvo. 2009(Cetinje : IVPE). 119 str. : ilustr. ; 30cm

Na vrhu nasl. str. : Crna Gora. Tira 500. Bibliografija : str. 118.

ISBN 978-86-85553-64-6

a) -

COBISS.CG ID 13681168


3/119

3

Uvodna rije

Potovane kolege i koleginice,

Pred vama je priruna literatura za obavezni izborni predmet Istraivanje humanitarnog prava zaosmi, odnosno deveti razred osnovne kole.

Autorke su, slijedei nastavni plan i program ovog predmeta, nastojale da urade scenario svakogasa ostavljajui dovoljno slobode nastavnicima da zajedno sa uenicima istrauju razliitesituacije i bogate znanja iz ove oblasti, prvenstveno se oslanjajui na vlastitu kulturu i tradiciju.

Kako je Priru nik namijen nastavnicima/ama, ciljevi su iri od oekivanih postignua uenika/ca.Nastavnici/ce e, uvjereni smo, najbolje procijeniti u radu sa uenicima/ama u kojoj mjeri mogurealizovati odreene ciljeve i teme, razvijajui kod uenika/ca pozitivan odnos prema predmetu,odnosno humanost i empatiju prema svim situacijama koje zahtijevaju da se zatiti ivot i ljudskodostojanstvo.

Autorke izraavaju zahvalnost Me unarodnom komitetu Crvenog krsta za podrku u izdavanjuovog Priru nika.

Vjerujemo da e ovaj Priru nik biti znaajna podrka za uspjenu implementaciju programaIstraivanje humanitarnog prava u na obrazovni sistem

Autorke


4/119

4


5/119

5

SADRAJStrS str.ss

UVOD.....................................................................................................................................7 Osnovanost uvoenja istraivanja humanitarnog prava u osnovne kole ............................7 Ciljevi predmeta .....................................................................................................................7 Opti ciljevi.............................................................................................................................7 Operativni ciljevi.....................................................................................................................8 Poloaj predmeta...................................................................................................................9 Nastavne metode ...................................................................................................................9

Tema 1 OSNOVI ME UNARODNOG HUMANITARNOG PRAVA ....................................12 1. 1. Pojam i znaaj meunarodnog humanitarnog prava...................................................12 1. 2. Prikaz istorijskog razvoja meunarodnog humanitarnog prava ..................................12 1. 3. Meunarodni humanitarni pokret.................................................................................13 1. 4. Izvori meunarodnog humanitarnog prava..................................................................14 1. 5. Primjena meunarodnog humanitarnog prava ............................................................15

1. 6. Odnos meunarodnog humanitarnog prava i ljudskih prava.......................................16 1. 7. Svrha meunarodnog humanitarnog prava.................................................................17 1. 8. Osnovna pravila meunarodnog humanitarnog prava ................................................17 1. 9. Mjere za sprovoenje meunarodnog humanitarnog prava........................................18 1. 10 Umjesto zakljuka.......................................................................................................18

Tema 2 UVODNO ISTRAIVANJE .....................................................................................19 Slike i zapaanja ..................................................................................................................20 Zato se rat ne proglasi nezakonitim?.................................................................................32

Tema 3 HUMANITARNA PERSPEKTIVA...........................................................................33 ta mogu da u ine posmatrai? ..........................................................................................34

Razmatranje humanitarnog postupka..................................................................................39 Dilema posmatraa..............................................................................................................42

Tema 4 OGRANIENJA U ORUANOM SUKOBU ...........................................................44 Ograniavanje razaranja......................................................................................................45 Ograniavanje razaranja kodeksi .....................................................................................59 Djeca vojnici.........................................................................................................................64

Tema 5 PRAVO NA DJELU.................................................................................................70 Otkrivanje krenja ................................................................................................................71 Iz perspektive borca.............................................................................................................76 Ko je odgovoran?.................................................................................................................79

Tema 6 OBEZBJE IVANJE PRAVDE................................................................................81 Razlozi za pravdu ................................................................................................................82 Razvoj meunarodnih tribunala i sudova ............................................................................91 Potovanje (ili krenja) kodeksa ..........................................................................................95 Znaaj potovanja kodeksa .................................................................................................97


6/119

6

Tema 7 ODGOVOR NA POSLJEDICE SUKOBA ...............................................................98 Potrebe koje su posljedica ratnih razaranja.........................................................................99 Usmjeravanje panje na zatitu zarobljenika ................................................................... 101 Usmjeravanje panje na obnavljanje porodinih veza ..................................................... 107 Etika humanitarne akcije................................................................................................... 110 Kampanja protiv muenja ................................................................................................. 114

Tema 8 ZAVRNO ISTRAIVANJE - Kuda dalje? .......................................................... 116 Kuda dalje? ....................................................................................................................... 117


7/119

7

UVOD

Osnovanost uvo enja istraivanja humanitarnog prava u osnovne koleIstraivanje humanitarnog prava (IHP) meunarodni je obrazovni program o meunarodnom humanitarnompravu koje se, kao dio meunarodnog javnog prava, odnosi na zatitu ljudskih ivota i ljudskog dostojanstvau uslovima ratnih sukoba i neposredno nakon rata. Program je kreirao Meunarodni komitet Crvenog krsta(MKCK) i namijenjen je mladima uzrasta od 13 do 18 godina. Realizuje se u mnogim zemljama Evrope, iire, a podrali su ga predstavnici Evropske unije zbog prilika u savremenom svijetu i potrebe da mladi ljudidobiju osnovna znanja iz te oblasti.

Obrazovanjem iz meunarodnog humanitarnog prava treba da se obezbijedi sagledavanje oruanih sukobau svijetu, razlikovanje oruanih sukoba od ostalih sukoba i naina upotrebe sile, te sagledavanje prirodeodreenih sukoba u kontekstu potovanja pravila iz enevskih konvencija i drugih meunarodnih ugovora iobiaja. Na taj nain se razvijaju vrijednosti, stavovi i vjetine za prevenciju konflikata i njihovo mirnorjeavanje u svakodnevnim situacijama.

Danas se Istraivanje humanitarnog prava izu ava na vie od 40 razliitih jezika irom svijeta. Programupuuje mlade na injenicu da ivot u zajednici zahtijeva potovanje odreenih pravila i u ratu i u miru, idoprinosi razvijanju i razumijevanju ivota u zajednici i izgradnji graanskog drutva na svim nivoima, odlokalnog do globalnog nivoa.

Programom IHP obuhvaena su dva istraivanja uvodno i zavrno, i pet modula, koji se odnose na:humanitarnu perspektivu, ogranienja u oruanom sukobu, pravo na djelu, obezbje ivanje pravde i odgovorna posljedice sukoba.

Za Crnu Goru Program je prilagoen potrebama reforme obrazovanja, naim tradicionalnim vrijednostima,konceptom osnovne kole i ciljnom metodologijom izrade nastavnih programa. Autori su nastojali dasauvaju vrijednosti i standarde osnovnog programa IHP-a, koji je kreirao Meunarodni komitet Crvenogkrsta, ali i da ga oivotvore kroz nau ivotnu i nastavnu praksu.

Novi koncept nae kole baziran je i na principu fleksibilnosti i otvorenosti novih nastavnih planova iprograma. Naime, u nastavnom planu za osnovnu kolu ostavljen je dio slobodnih asova za izborne

predmete, koje uenici mogu da biraju sa ire liste izbornih predmeta koje nudi kola.Uenici biraju izborne predmete saglasno svojim interesovanjima i skonostima a lista izbornih predmetamoe stalno da se mijenja i dopunjava. Tako se u enicima omoguava da sami kreiraju dio obrazovnogprograma, da stiu nova znanja i produbljuju postojea, a to je i nain da im se ponude novi nastavniprogrami koji su aktuelni u regionu, i ire. Zato smo smatrali da je najbolje da se IHP uvede u na obrazovnisistem kao obavezni izborni predmet.

Ciljevi predmeta

Opti ciljevi

U Nastavnom programu za predmet Istraivanje humanitarnog prava potovana je metodologija koja jebazirana na ciljevima i standardima nastave, odnosno u enja, tj. napisan je saglasno metodologiji koju jeprihvatio Nacionalni savjet za nastavne planove i programe a odnosi se na izradu svih nastavnih programa ureformisanom optem obrazovanju.

Opti ciljevi koji treba da se postignu uvoenjem predmeta IHP jesu:

- irenje znanja i razvijanje razumijevanja meunarodnog humanitarnog prava i odgovarajuih etikih ihumaniih vrijednosti kod mladih uzrasta od 13 do 18 godina;

- irenje znanja o meunarodnim konvencijama i protokolima;


8/119

8

- poznavanje pravila i principa meunarodnog humanitarnog prava, to bi trebalo da ini dio optegobrazovanja svakog ovjeka, odnosno graanina;

- razvijanje humanosti i empatije sa ugroenim kategorijama lica koje mladi ljudi treba da usvoje kaoosnovne vrijednosti savremenog drutva i koje bi trebalo da postanu dio njihove linosti isvakodnevnog ponaanja;

- razvijanje vjetina (intelektualne, uesnike i emotivne) u vezi sa timskim radom, iskustvenimuenjem i potrebom saradnje, razumijevanja i potovanja razliitosti;

- humano ponaanje u svakodnevnom ivotu, naro ito prema ugroenim licima u Crnoj Gori i usluaju raznih pojava nasilnog ponaanja, ali i u rjeavanju potreba izbjeglih i raseljenih lica;

- unapreivanje demokratinosti, kao kulturnog naina ponaanja, potovanje normi i pravilazajednikog ivota, ali i razumijevanje i potovanje regulacijskih sistema;

- razvijanje etinosti kao potrebe i imperativa savremenog drutva, razvijanje potovanja prema sebi idrugima, reafirmacija osnovnih ljudskih vrijednosti potenja, solidarnosti, razumijevanja i uoptepotovanja ivota i ljudskog dostojanstva u ratu i u miru.

S obzirom na to da je Program napisan tako da se potuje savremena metodogija ciljnog pristupa, to su zasvaku temu jasno navedeni ciljevi koji se odnose na razvijanje znanja i vjetina uenika, kao i aktivnostikojima se postiu ciljevi. U strukturi programa sadrani su osnovni pojmovi koje uenik treba da usvoji ikorelacije sa ostalim predmetima.

Na korelacije je posebno obraena panja iz vie razloga. Prije svega, u savremenom pristupu nastavi iuenju akcenat je na povezivanju znanja iz razliitih oblasti, to utie na razvoj ukupnih sposobnosti uenikaza bolje povezivanje znanja, njegovu primjenu u praksi i uvianje potrebe za stalnim usavravanjem znanja ivjetina.

Osim toga, naa istorija je bogata primjerima potovanja odreenih kodeksa i u ratu i u miru, potovanjaivota i ljudskog dostojanstva i pokuaja da se osnovne vrijednosti ivota i ivljenja na ovim prostorima uinehumanijim i bogatijim potovanjem razliitosti, to je predmet mnogih umjetnikih, knjievnih i drugih djela.To je bogata riznica koju treba koristiti radi reafirmacije ukupnih ljudskih vrijednosti i njihovog potovanja.

Meutim, treba naglasiti da je priroda ovog predmeta takva da su, pored osnovnih znanja za datu oblast,posebno vani stavovi i vrijednosti koji se razvijaju kod uenika, to nije predmet brojanog ocjenjivanja, pa je realizacija ciljeva predmeta sa uenicima utoliko komleksnija i zahtijeva ne samo odreeno struno znanjeve i razvijen senzibilitet za tu oblast, sistematsko praenje razvoja uenika i stalno podsticanje razvojahumanih vrijednosti. Takoe, nastavnik treba stalno da prati postignu a uenika na osnovu jasnih kriterijumai da uporeuje njihovo napredovanje u odreenom vremenskom periodu.

Operativni ciljeviOperativni ciljevi slijede iz optih ciljeva predmeta i Programa IHP koji je definisao MKCK, ali i izinteresovanja uenika, uoenih kroz realizaciju pilot-projekta, i potreba naeg drutva i reforme obrazovanja,odnosno iz optih ciljeva i vrijednosti koje elimo da razvijamo kod mladih kroz ukupan obrazovni sistem.

Operativni ciljevi su poreani po hijerarhijskom nivou na osnovu Blumove taksonomije znanja, tako da jerealizacija niih nivoa znanja, u smislu prepoznavanja i razumijevanja odreenih injenica, inkorporirana uvie nivoe znanja, kao to su: primjena, analiza, sinteza i vrednovanje znanja, odnosno procjena mnogihrealnih situacija i deavanja.

Tako hijerarhijski poreani nivoi omoguuju nastavniku bolje planiranje nastave, uz uzimanje u obzirmogunosti i interesovanja uenika, i bolju razradu kriterijuma ocjenjivanja. Takoe, to je osnova za datestandarde znanja kao o ekivane ishode uenja. Na osnovu standarda znanja razvijen je ispitni katalog, kaoosnova za ocjenjivanje postignua uenika na razliitim nivoima, to nastavniku omoguava objektivnijeocjenjivanje.

Program je napisan fleksibilno, pa je u svakom poglavlju nekolikoasova predvieno za izborne teme, kojeuenici biraju, zajedno sa nastavnicima, zavisno od svojih interesovanja i potreba u odreenoj situaciji. Tako je uenicima omogueno da sa nastavnicima analiziraju aktuelne teme, poput: uloga medija u nastajanju iirenju nasilja, humanost kroz istoriju, nasilje u koli, porodici i drutvu, solidarnost na djelu itd.

Takav pristup je jo jedan pokuaj da se program oivotvori i prilagodi potrebama trenutka. Osim pomoi uprevenciji raliitih situacija koje imaju tendenciju da preu u nasilje, treba da utie na mlade ljude da budurealni, korektni i humani, da znaju dauvaju sebe od drugih, ali i druge od sebe.


9/119

9

Poloaj predmetaIstraivanje humanitanog prava je obavezni izborni predmet u osmom, odnosno u devetom razedu osnovnekole. Naime, uenici mogu da izaberu IHP, u obimu od 35 asova, u osmom razredu osnovne kole ili moguisti program, ukoliko se za njega ne opredijele u osmom razredu, da izaberu u devetom razredu osnovnekole.

Na taj nain se obuhvata vei broj uenika, to i jeste jedan od ciljeva uvoenja ovog predmeta.

Program moe da se realizuje u okviru tzv. kratkog paketa, koji obuhvata 10 asova. U tom sluaju,ukljuene su osnovne teme iz svih modula, ili tzv. dugi paket, pod kojim se podrazumijevaju 35 asova irealizacija svih modula u potpunom obliku. Kratki program je dat u aneksu I, na kraju prirunika.

Odluili smo da se predmet uvede u nastavu na ovaj na in s obzirom na koncept osnovne kole i na osnovuistraivanja do kojih smo doli u fazi primjene pilot-programa u nastavi.

Naime, kolske 2005/06. godine Zavod za kolstvo je prihvatio inicijativu MKCK-a da realizuje Program IHPu osnovnim kolama u Crnoj Gori. Nakon sprovoenja Programa u 20 osnovnih kola obavljeno je testiranjeuenika, a rezultati su objedinjeni u Analitikom izvjetaju, koji sadri preporuke vezane za daljuimplementaciju Programa u na obrazovni sistem.

Pokazalo se da Program moe da se realizuje sa u enicima u tom uzrastu jer su, osim to su ga dobro

prihvatili, u vezi s njim iznijeli niz pozitivnih stavova i utisaka. To je veoma vano, budui da se u tomuzrastu, u najveoj mjeri, formiraju stavovi uenika, pa je to prilika da se kroz Program utie na formiranjenjihovih pozitivnih ivotnih stavova i vrijednosti.

Kao to je reeno, i nastavni plan i nastavni programi postavljeni su dosta elastino. Na taj nain se vodilorauna o autonomiji nastavnika i veoj slobodi u kreiranju nastavnih sadraja, saglasno interesovanjimauenika i aktuelnosti odreenih tema. Zato je uz svaku temu, pored broja asova koji se odnose naobavezne teme, ostavljen prostor za izborne asove. U nastavnom programu navedene su mogu e teme zaizborne asove, kao i obraeni primjeri izbornih tema u priruniku.

Nastavnik moe, u dogovoru sa uenicima, da odabere i druge izborne teme ako procijeni da su aktuelnije,da vie interesuju uenike i da doprinose postizanju odgovarajuih ciljeva nastave i izbornog predmeta.

Nastavne metodeKako bismo pomogli uenicima da lake ostvare zadatke nastave, preporu ujemo raznovrsnost nastavnihmetoda i maksimalnu zastupljenost interakaktivnih metoda. Naravno, prilikom izbora metoda mora se voditirauna o tome da nastava bude usmjerena na u enika, ali i o individualnom stilu nastavnika u izvoenjunastave.

Neke od preporuenih metoda su:

Grupna diskusija: oslanja se na u e e i interakciju u enika koji raspravljaju o odre enoj temi.

Grupa istrauje temu ili pitanja tako to analizira, ocjenjuje ili pregleda nastavnu tematiku. Uenicima sepredstavi tema i omogui da o njoj diskutuju. Prednosti te metode su odravanje interesovanja i aktivnosti

uenika, mogunost da uenici meusobno razmjenjuju znanje i iskustvo, da kritikuju stav, a ne miljenje iliosobu, i da dolaze do kreativnih rijeenja problema.

Ta metoda je snano sredstvo za razvijanje komunikacijskih vjetina uenika, izgradnju povjerenja i dubljuanalizu nastavnih sadraja. Korisna je za analiziranje i izgradnju stavova, i poboljava grupnu koheziju.

Debata: sli na je diskusiji, ali ima organizovaniju strukturu. Postoji vie vrsta debata, a primjer koji navodimo je Karl-Poperova debata.

Koristi se kada ne postoji samo jedno rijeenje date situacije ili problema. I jedna i druga strana u diskusijiimaju koristi od istraivanja i prouavanja problema. Metoda je efikasna za poboljanje komunikacijskihvjetina znaajnih prilikom iznoenja argumenata za i protiv.


10/119

10

Jedan u enik se bira za predsjedavaju eg, koji treba na nepristrasan na in da vodi rauna o potovanjupravila (daju mu se uputstva); nastavnik zajedno sa uenicima bira odgovarajuu temu za debatu i dajeargumente za i protiv; uenici se dijele na one koji su za, protiv i uzdrani; grupe odreuju svoje predstavnike(na primjer, po trilana afirmativne i trilana negacijske grupe) i daju im vremena da se pripreme.

Slijedi debata koja ima sljede i tok:

1. GOVOR A1 (3 minuta)2. N3 ISPITUJE A1 (2 minuta)3. GOVOR N1 (3 minuta)4. A3 ISPITUJE N1 (2 minuta)5. GOVOR A2 (2 minuta)6. GOVOR N2 (2 minuta)7. GOVOR A3 (2 minuta)8. GOVOR N3 (2 minuta)

Poslije odigravanja i izlaenja iz uloga slijedi diskusija u velikom krugu. Svoje utiske prvo iznose glavniuesnici debate, a potom i publika.

Prednosti te metode su sljede e: odravanje interesovanja i aktivnosti uenika; razmjena znanja i iskustva ipreuzimanje vodee uloge; mogunost poboljanja vjetine argumentacije; timski rad; obostrano navoenjeargumenata i motivisanje uenika.

Igranje uloge: omogu ava u enicima da kroz glumu situacija iz stvarnog ivota vjebaju i ispituju noveoblike ponaanja koje mogu koriste ili sa kojima mogu da se sretnu u budu nosti.

Uenicima se predstavi odgovarajui scenarij i upute se da se ponaaju kao da se nalaze u takvoj situaciji.Potrebno je da se odvoji dovoljno vremena za analizu nakon zavretka vjebe. Prednosti te metode su:simuliranje stvarnog ivota; aktivnost uenika; izazivanje emocija; pogodnost za obradu stavova imogunost da uenici vide stvari iz drugog ugla.

A1UVODNI GOVOR

(2 MINUTA)

N3UNAKRSNO ISPITIVANJE

(2 MINUTA)

N1UVODNI GOVOR

(2 MINUTA)

N2ZAVRNI GOVOR

(2 MINUTA)

A2 ZAVRNI GOVOR

(2 MINUTA)

A3UNAKRSNO ISPITIVANJE

(2 MINUTA)


11/119

11

Brainstorming 1: rije je o metodi pomo u koje se izaziva veliki broj ideja, na osnovu kojih se organizujekratka diskusija.

Nastavnik jasno predstavlja temu, trai od uenika da razmisle o njoj, a zatimda izraze sve asocijacije, ideje i informacije koje imaju u vezi sa zadatomtemom. Podstie uenike da kau kljune rijei, koje zapisuje bez kritike icenzure.

Ideje se, potom, analiziraju, uz pokuaj da se na najbolji nain klasifikuju iuenici upute na rjeavanje problema.

Prednosti te metode su sljede e: odravanje interesovanje i aktivnosti uenika;podsticanje uenika na slobodno iznoenje ideja; oslanjanje na znanje iiskustvo i iznalaenje originalnih rijeenja.

Primjenom te metode stvara se oputena atmosfera za iznoenje ideja koja podsti e samopouzdanjeuenika i obezbjeuje veoma kreativne rezultate.

Projekat

Rije je o obliku istraivakog rada koji mogu da obavljaju pojedinac ili grupa. Teme za projekte su po pravilukompleksne, i mogu da se biraju prema interesovanjima i mogunostima uenika, ali i na osnovuprepoznatljivosti odreenih specifinosti lokalne stredine.

Projektni rad se obino sprovodi u sljedeim fazama: odabir teme projekta, postavljanje cilja i metodaistraivanja, prikupljanje i grupisanje informacija, razmjena informacija unutar grupe, zaokruivanje saznanjai objedinjavanje rezultata projekta.

Ciljevi metode projektnog rada su: podsticanje uenika na istraivanje, razvijanje sposobnosti za timski rad,podsticanje samostalnosti u radu i razmjena miljenja i saznanja.

Radionica

Taj oblik interaktivnog rada sa grupom ima slinosti s metodomprojektnog rada, mada se znatno razlikuju po vremenu trajanja.Radionica, po pravilu, traje dva kolskaasa, a projekat znatno due.

Veoma je vano da se jasno definiu ciljevi radionice, odabere tema kojamoe da se realizuje u planiranom vremenu, definiu zadaci po grupamauenika, objedine rezultati i, na kraju, uradi osvrt na naueno.

Prilikom priprema za radionicu, nastavnik treba da uzme u obzirpredznanje uenika, nihovo iskustvo, interesovanja, osposobljenost zatimski rad, i drugo.

U toku realizacije radionice nastavnik i uenici mogu da koriste razliite naine i metode rada, prikupljanja ipredstavljanja informacija, koje na kraju grupe predstavljaju i konano integriu uz nastavnikovu pomo.

1 Prevodi se kao: modana oluja, oluja ideja, navala ideja, mozgalica, i slino.


12/119

12

Tema 1

OSNOVI ME UNARODNOG HUMANITARNOG PRAVA

1. 1. Pojam i zna aj meunarodnog humanitarnog prava

Meunarodno humanitarno pravo (MHP) dio je meunarodnog javnog prava koji sadri pravila i principekojima se obezbjeuje zatita ugroenih i posebno osjetljivih kategorija lica (ranjenika, bolesnika,brodolomnika, ratnih zarobljenika, civila) koja ne uestvuju, ili vie ne uestvuju, u oruanim sukobima ineprijateljstvima, ali i ograniavaju metode i sredstva ratovanja. Dakle, rije je o specifinoj granimeunarodnog javnog prava koje predstavlja sistem normi kojima se reguliu odnosi izmeu subjekatameunarodnog prava. NHP se primjenjuje u oruanim sukobima, ili neposredno poslije njih.

U sutini, pod MHP-om podrazumijevaju se pravila kojima se reguliu humanitarna pitanja vezana za svevrste oruanih sukoba (meunarodni, nemeunarodni, internacionalizovani). Na osnovu tih pravilaograniava se pravo zara enih strana da koriste nehumane na ine ratovanja i tite lica i imovina onih koji su,ili koji jesu, potencijalne rtve oruanih sukoba. Ta su pravila sadrana u meunarodnim ugovorima,meunarodnim obiajima i optim pravnim naelima koja su prihvatili prosveeni narodi.

U savremenim uslovima neminovno se namee pitanje da li se moe govoriti o meunarodnomhumanitarnom pravu kao o pravu u oruanom sukobu u uslovima krenja prava, s obzirom na to da suzabranjene upotreba sile i prijetnja silom.2 Dilema se, dakle, odnosi na to da li je mogue govoriti o pravu usituaciji koja, sama po sebi, prestavlja krenje meunarodnog prava. Meutim, i u situacijama krenja prava,odnosno krenja imperativne zabrane prijetnje silom i upotrebe sile, pravo je neophodno da bi se zatitiliugroeni ljudi koji ne uestvuju ili su prestali da uestvuju u neprijateljstvima.

Znaaj te, inae najstarije, grane me unarodnog javnog prava ne iscrpljuje se kroz zatitnu ulogu, ve seistie i u ograniavanju metoda i tehnika ratovanja radi spreavanja nanoenja nepotrebnih patnji ljudima iugroavanja zdrave ivotne sredine.

Pored naziva me unarodno humanitarno pravo koji se uglavnom koristi u akademskim i prosvjetnimkrugovima, za tu granu meunarodnog prava koriste se i nazivi ratno pravo ili pravo oruanih sukoba kojeee koriste pripadnici oruanih snaga. U sutini, rije je o sinonimima, a njihov korijen je u preteisavremenog prava, koje je Grocijus, otac meunarodnog prava, nazvao Ius in bello(pravo u ratu).3

1. 2. Prikaz istorijskog razvoja me unarodnog humanitarnog pravaZa organizovanje humanitarnog pokreta bilo je presudno to to se mladi filantrop Anri Dinan4, inae trgovaciz eneve, davne 1859. godine, prolaze i pored Solferina, mjestaca na sjeveru Italije, suoio sa uasomratovanja toga doba. Naime, kod Solferina se vodila bitka izmeu austrijske vojske i vojske francusko-pijemontskog saveza koja je trajala petnaest sati, a uzrokovala je oko 40.000 ranjenih i oboljelih uesnika,

koji su umirali na bojnom polju, daleko od najbliih sanitetskih slubi. Dinan je, nakon to je vidio straviniprizor, odluio da ne nastavi svoj poslovni put, ve da ostane u Solferinu da bi okupio i organizovaostanovnitvo radi pomoi ugroenim licima. Uslijedio je njegov poziv Tutti fratelli (Svi smo braa),povodom pokretanja plemenite akcije pruanja pomoi onima kojima je bila prijeko potrebna, na koji seodazvao veliki broj volontera.

2 Povelja Ujedinjenih nacija,lan 2, stav 4.3 Grocijus je pisao o pravu u doba rata i mira u epohi kada je rat, odnosno upotreba sile, bio dozvoljen u meunarodnim odnosima, i to uopravdanim, tj. pravednim situacijama. Re je bila, zapravo, o tzv. ius ad bellum (pravo na rat), kao jednom od prava drava kojaproizilaze iz njihovog suvereniteta. Grocijusova knjigaDe jure belli ac pacis sadri pravila toga doba koja danas predstavljaju temeljeratnog prava.4 Anri Dinan, osniva Crvenog krsta, prvi je laureat Nobelove nagrade za mir 1901. godine.


13/119

13

Misija Anri Dinana, podstaknuta uasom rata, patnjama naputenih ranjenika zanemarenih rtava, nije sezavrila na toj konkretnoj akciji. Naime, ona je nastavljena kroz ideju o stvaranju meunarodnog drutva zapomo rtavama oruanih sukoba. To nepristrasno drutvo, sastavljeno od volontera, trebalo je da sezasnuje na me unarodnom ugovoru da bi bilo obavezujue za sve drave. Dinan je svoje iskustvo i idejeopisao u knjizi Sje anje na Solferino, koju je tampao o svom troku i poslao, osim svojim prijateljima, naadrese 400 vanih linosti tadanje me unarodne zajednice.

Dinanove plemenite ideje imale su veliki odaziv. Formniran je, 1863. godine, tzv. Komitet petorice, sastavljenod pet uglednika tadanje eneve, koji su, u stvari, predstavljali Meunarodni komitet za pomo ranjenicima. Oni su, iste godine, pozvali vlade drava i organizovali kongres, na kojem je odlueno da usvakoj zemlji treba osnovati nacionalne komitete za pomo ranjenicima i usvojen je znak crveni krst nabijelom polju, obrnuto od zastave vajcarske, sa bijelim krstom na crvenom polju, u znak potovanja prematoj dravi, koja je podrala Dinanovu humanitarnu ideju.

Nakon godinu dana, 22. avgusta 1864, na diplomatskoj konferenciji u enevi, potpisana je Konvencija opoboljanju sudbine ranjenih vojnika na bojnom polju, poznata kao I enevska konvencija.

etiri godine kasnije, 1868. godine, nakon traginih iskustava u vezi s ratovanjem na moru, Konvencija jeproirena i na zatitu ranjenika i bolesnika pomorskih oruanih snaga, ali i brodolomnika.

U dravama tadanje Evrope po ela su se osnivati dobrovoljna drutva za pomo ranjenima i bolesnima nabojnom polju. Tako je 1875. godine nastao i Crveni krst Crne Gore (o tome e biti vie rijei na narednimstranicama).

Iskustva iz Prvog svjetskog rata pokazala su da me unarodno humanitarno pravo ne titi sve rtve ratova,kao ratne zarobljenike, na primjer, koji su bili naroita meta eksperimenata i ostalih nehumanih postupaka ulogorima smrti. Kao posljedica potrebe da se meunarodnim pravom zatite ratni zarobljenici, sazvana jenova diplomatska konferencija, 1919. godine, na kojoj je primjena enevske konvencije proirena i na zatituratnih zarobljenika.

Iako je izgledalo da su sve kategorije rtava oruanih sukoba pravno zati ene, u Drugom svjetskom ratu sepokazalo, naroito zbog upotrebe avijacije u ratne svrhe, da civili, tj. graanstvo koje ne uestvuje u vojnimnaporima zaraenih strana, nemaju me unarodnopravnu zatitu. Nakon svireposti i strahota u posljednjemsvjetskom ratu, evidentna je bila potreba da se MHP kodifikuje u skladu sa novim vidovima savremenogratovanja, a na na elima humanosti i potrebe da se ovjek uvijek potuje, pa i u ratu, kao i da u svakomovjeku, pa ak i u neprijatelju, treba vidjeti ljudsko bie. Zbog toga je sazvana me unarodna konferencija uenevi, 12. avgusta 1949, a rezultat je bilo potpisivanjeetiri enevske konvencije, koje se odnose na zatiturtava oruanih sukoba. U sutini, prve tri konvencije bile su revidirane postojee konvencije, dok IVenevska konvencija sadri potpuno novi vid zatite u oruanim sukobima zatitu ratnih zarobljenika.

enevske konvencije su dopunjene, 1977. godine, Dopunskim protokolima, koji su bili izraz potrebe da pravoprati potrebe drutvene stvarnosti. Naime, protokolima je dopunjeno slovo enevskih konvencija u skladu samodernim metodama i nainima ratovanja, pojanjeni su pojmovi, tj. prilagoeni su savremenom trenutku, iobezbijeena je bolja zatita civilnog stanovnitva u skladu sa injenicom da su meta savremenih ratovanajee civili.

Uz to, na zahtjev izvjesnog broja drava, vremenom se javila potreba da se uvede dopunski znakraspoznavanja me unarodnog humanitarnog pokreta, pa je, nakon dugogodinjeg razmatranja, u decembru2005, usvojen trei protokol -Dopunski protokol o dopunskom distinktivnom znaku.Dakle, uveden je noviznak, crveni kristal u obliku romba, amblem koji je postao ravnopravan sa dotadanjim znakovima. Njegovaprimjena je dispozitivne prirode, to znai da nacionalna drutva odluuju da li ele da ga upotrebljavaju ilieda zadre postoje i znak. Nacionalno drutvo Crne Gore, na primjer, zadralo je kao zvanini znak crvenikrst na bijeloj pozadini.

1. 3. Meunarodni humanitarni pokretMeunarodni humanitarni pokret danas je globalni, svjetski pokret, kojiine Meunarodni komitet Crvenogkrsta, Meunarodna federacija Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca (MFCK/CP) i nacionalna drutva(svaka suverena, me unarodno priznata drava moe da ima jedno, dakle jedinstveno, nacionalno drutvo).


14/119

14

Pokret okuplja oko sto miliona lanova volontera, koji su povezani na osnovu sljedeih humanitarnih principa: humanosti, nezavisnosti, neutralnosti, nepristrasnosti, dobrovoljnosti, jedinstva i univerzalnosti.

U savremeno doba, kada su humanitarne potrebe sve ve e, postoji veliki broj meunarodnih humanitarnihorganizacija, koje su najee nevladine organizacije, koje ne treba poistovjeivati s navedenim lanicamaMeunarodnog pokreta Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca.

1. 4. Izvori meunarodnog humanitarnog pravaa) Uvodni osvrt

Meunarodni obiaji, kao dokaz opte prakse prihvaene kao pravo, glavni su izvor meunarodnog javnogprava, uz meunarodne ugovore i opta pravna na ela. Oni postoje i razvijaju se od davnina kao glavni izvormeunarodnog javnog prava, popisani su i sistematizovani, uz uvaavanje progresivnog razvoja, iformulisani u meunarodnim ugovorima kao primarnim izvorima tog prava. Taj proces se naziva kodifikacijameunarodnog prava, a jedna od najstarijih kodifikovanih oblasti tog prava je upravo meunarodnohumanitarno pravo.

Dvije kodifikacije su obiljeile savremeno MHP i postavile mu temelje. One se danas u literaturiesto tretirajukao dva dijela MHP-a i nazivaju se po imenima gradova u kojima su nastale. Rije je o:

- Hakom pravu, nastalom na konferencijama u Hagu, 1899. i 1907. godine, na kojima su usvojenebrojne konvencije kojima se ograniava upotreba nehumanih metoda i tehnika ratovanja. Danas jevaea IV konvencija o zakonima i obiajima rata na kopnu, sa pridodatim tzv. Hakim pravilnikom;

- enevsko pravo, nastalo na konferencijama u enevi, 1949, 1977. i 2005. godine, na kojima suusvojene enevske konvencije i Dopunski protokoli kao izraz potrebe da se dodatno ogranie na iniratovanja, da se oruani sukob humanizuje i, naroito, da se zatite rtve.

Dakle, pomenute kodifikacije, koje istovremeno predstavljaju etape razvoja MHP-a, koje se prvobitnoodnosilo na ratno pravo, a kasnije je koncentrisano na humanitarnu i zatitnu dimenziju, odslikavaju evolucijui dinamiku meunarodnog humanitarnog prava.

Na osnovu Hakog prava, koje ine meunarodni ugovori i deklaracije, potencira se ograniavanje metodaratovanja i utvr uju prava i obaveze zara enih strana tokom izvoenja vojnih operacija.

U enevskom pravu iz 1949. godine, ili savremenom meunarodnom humanitarnom pravu u uem smislu,sublimirani su svi dotadanji principi i pravila MHP-a koji se odnose na zatitu pripadnika oruanih snaga kojisu prestali da uestvuju u neprijateljstvima i lica koja ne uestvuju aktivno u borbama, i potencira se zatitnauloga tog prava.

Usvajanjem Dopunskih protokola 1977. godine povezane su te dvije grane meunarodnog humanitarnogprava. Instituti su objedinjeni u jedinstveno MHP, odnosno MHP u irem smislu, onakvo kakvo danasizuavamo i predajemo. Takoe, Dopunskim protokolima obezbjeuje se odgovor na humanitarne potrebepovodom narodnooslobodilakih borbi, koje su bile samo djelimino regulisane enevskim konvencijama.

b) Glavni izvori

Glavni izvori savremenog MHP-a odnose se na optu zatitu rtava svih vrsta oruanih sukoba, odnosno naobezbjeenje osnovne svrhe tog prava: umanjenje ljudske patnje za vrijeme oruanog sukoba. To suenevske konvencije i Dopunski protokoli.

etiri enevske konvencije iz 1949. godineine:- I konvencija za poboljanje poloaja ranjenika i bolesnika oruanih snaga u ratu na kopnu;- II konvencija za poboljanje poloaja ranjenika, bolesnika i brodolomnika oruanih snaga na moru;- III konvencija o postupanju sa ratnim zarobljenicima;- IV konvencija o zatiti civila za vrijeme rata.

Tri dopunska protokola uz enevske konvencije jesu:- I protokol, koji se odnosi na zatitu rtava meunarodnih sukoba (usvojen 1977. godine);- II protokol, koji se odnosi na zatitu rtava nemeunarodnih sukoba (usvojen 1977. godine);- III protokol, kojim je uveden dopunski distinktivni znak (usvojen 2005. godine).


15/119

15

enevske konvencije i Dopunski protokoli uz njih, kao glavni izvori MHP-a, sadre oko 600lanova.

c) Ostali izvori

Ostali izvori MHP-a odnose se na meunarodne ugovore (konvencije, protokoli, sporazumi itd.) kojima sereguliu pojedini aspekti tog prava, kao to su:

- Konvencija za zatitu kulturnih dobara u sluaju oruanih sukoba (iz 1954. godine),- Konvencija o zabrani razvoja, proizvodnje, skladitenja i upotrebe bakteriolokog (biolokog) i

otrovnog oruja i o njegovom unitavanju (iz 1972. godine),- Konvencija o zabrani ili ograniavanju upotrebe odre enih vrsta konvencionalnog oruja za koje se

moe smatrati da prouzrokuje prekomjerne traumatske efekte ili da djeluje neselektivno u pogleduizbora cilja (iz 1980. godine),

- Konvencija o zabrani razvoja, proizvodnje, skladitenja i upotrebe hemijskog oruja i o njegovomunitavanju (iz 1993. godine),

- Konvencija o zabrani upotrebe, proizvodnje, skladitenja i prometa antipersonalnih mina i o njihovomunitavanju (iz 1997. godine).

d) De Martensova klauzula

U situacijama koje nijesu predviene me unarodnim ugovornim humanitarnim pravom, odnosno u svimsluajevima koji njime nijesu obuhvaeni, primjenjuje se naelo koje se nalazi u preambuli IV hakekonvencije koje je profesor Fjodor de Martens izloio 1899. godine. Na osnovu tog naela, poznatog kao DeMartensova klauzula, u sutini, meunarodno obiajno pravo primjenjuje se u svim situacijama koje nijesuugovorno regulisane. Klauzula glasi:

Visoke strane ugovornice smatraju korisnim da potvrde da, u slu ajevima koji nisu predvi eni propisima kojesu one usvojile, stanovnitvo i u esnici u ratu ostaju pod zatitom i vla u na ela me unarodnog prava,onakvim kako ona proizilaze iz:

- obi aja ustanovljenih me u prosve enim narodima,- iz principa ovje nosti i- zahtjeva javne svijesti.

Danas ta klauzula ini integralni dio Dopunskog protokola I (lan 1, stav 2), to mu daje imperativno - pravnikarakter.

e) Obiajna pravila me unarodnog humanitarnog prava

Mnoga obiajna meunarodnopravna pravila humanitarnog prava kodifikovana su u navedenim ugovorima,tako da imaju dvojnu pravnu snagu i predstavljaju imperativne norme.

Od obiajnih meunarodnopravnih naela koja se primjenjuju u nemeunarodnim oruanim sukobimanajznaajnija su :

- zatita civilnog stanovnitva od dejstva neprijateljstava, posebno od nediskriminativnih napada;- zatita civilnih objekata;- zatita kulturnih objekata;- zatita svih lica koja ne uestvuju ili vie ne uestvuju direktno u neprijateljstvima.

1. 5. Primjena me unarodnog humanitarnog pravaMeunarodno humanitarno pravo se odnosi na sve vrste oruanih sukoba: na me unarodne inemeunarodne, tj. unutranje sukobe, ali i na njihov savremeni vid internacionalizovane sukobe.

Pod meunarodnim oruanim sukobima podrazumijevaju se borbe izmeu oruanih snaga dviju i viedrava. Ratovi za nacionalno osloboenje, odnosno narodnooslobodila ki ratovi, spadaju u tu vrstu sukoba.

Nemeunarodne ili unutranje oruane sukobe ine intenzivne borbe, koje traju izvjesno vrijeme, na teritoriji jedne meunarodno priznate suverene drave, i to izme u redovnih oruanih snaga i naoruanih grupa,paravojnih jedinica, kao zasebnih entiteta, ali i borbe izmeu naoruanih grupa.


16/119

16

Internacionalizovani sukobi su novi oblik oruanih sukoba koji je nastao u praksi balkanskih i afrikihzemalja. To su oruani sukobi koji poinju kao nemeunarodni sukobi, s mogunou da se proire i dobijumeunarodne razmjere, te je neophodna intervencija tre e srane, naj ee meunarodne zajednice,odnosno njenih oruanih snaga, kako bi se sukob prekinuo. Dakle, rije je o specifinom obliku oruanogsukoba u koji se ukljuuje i trea strana radi obustave neprijateljstava.

Dakle, MHP se primjenjuje na sve oblike oruanih sukoba u skladu sa inherentnom potrebom da seratovanje humanizuje i zatite lica koja su u oruanom sukobu pretvorena u rtve.

etiri enevske konvencije i Dopunski protokol I odnose se na me unarodne oruane sukobe.

Zajedniki lan sve etiri enevske konvencije lan 3, koji usljed svojevrsne sveobuhvatnosti teoretiarinazivaju ugovor u malom, i Dopunski protokol II odnose se na nemeunarodne sukobe.

Za potrebe ovog teksta, smatramo da je korisno podsje anje na izvod iz Zajednikog lana 3. enevskihkonvencija:

1. Svaka strana u sukobu je duna da:- prema licima koja ne u estvuju neposredno u neprijateljstvima e se postupati ovje no, bez

diskriminacije;- Zabranjuje se prema navedenim u svako doba i na svakom mjestu:

a) nanoenje povreda ivotu i tjelesnom integritetu (ubistva, saka enja, svireposti, mu enja)b) uzimanje talacac) povrede li nog dostojanstva, naro ito uvredljivi i poniavaju i postupcid) izricanje i izvrenje kazni bez prethodnog sudjenja od strane redovno ustanovljenog suda i propra enog svih garantijama koje civilizovani narodi priznaju za neophodne.

2. Ranjenici i bolesnici bi e prihva eni i njegovani.

Svaka nepristrasna humanitarna organizacija, kakav je i MKCK, moe da ponudi svoje usluge stranama usukobu.

Dopunski protokol III odnosi se na sve sukobe.

Iako samo drave mogu da budu potpisnice me unarodnih ugovora MHP-a, pa samim tim i enevskihkonvencija i Dopunskih protokola, MHP obavezuje ne samo njih nego i sve strane koje uestvuju uoruanom sukobu. A, s obzirom na injenicu da su gotovo sve drave5 svijeta potpisale enevskekonvencije, smatra se da su pravila MHP-a koja su sadrana u njima, iako imaju primarno ugovorni karakter,i meunarodnoobiajna pravila, budui da su postala opta praksa koja je prihva ena kao pravo.

Rije je, dakle, o naelima i pravilima koja su univerzalna i pravno obavezujua.

1. 6. Odnos me unarodnog humanitarnog prava i ljudskih pravaPostoje brojna teorijska razmatranja o odnosu MHP-a i meunarodnog prava ljudskih prava i, u vezi s tim,razliita miljenja: od toga da je rije o sasvim razliitim dijelovima meunarodnog prava do toga da MHP inidio sistema ljudskih prava. Istina je, obino, po sredini, ali je u ovom sluaju blia prvom stanovitu.

Iako su to dvije srodne oblasti meunarodnog javnog prava, ipak su evidentne kljune razlike meu njima,pa je opravdano njihovo zasebno postojanje i djelovanje.

Prvo, razlikuju se po domenu svoje primjene. Meunarodno pravo ljudskih prava primjenjuje se i vai u dobamira, dok se MHP primjenjuje kada nastane oruani sukob.

Meutim, postoji i preklapanje tih grana prava, a ono se ogleda kroz set nederogativnih ljudskih prava usvim, pa i ratnim situacijama i u imperativnom principu zabrane diskriminacije kao preduslovu za uivanjesvih ljudskih prava.

5 Tanije, 189 drava potpisale su enevske konvencije.


17/119

17

Nedergativna ljudska prava, od kojih se ne moe odstupiti i koja se ne mogu suspendovati ni u vanrednimokolnostima, garantovana su zajednikim lanom 3. enevskih konvencija ilanom 15. Evropske konvencijeo ljudskim pravima. To su: pravo na ivot, zabrana muenja, nehumanih i poniavajuih postupaka, ropstva islinih ustanova (zabrana uzimanja talaca u ratnim uslovima), zabrana retroaktivne primjene krivinogzakona, zabrana izricanja i izvrenja smrtne kazne, i princip ne bis in idem (ne moe se suditi dva puta poistom predmetu).

Rije je, dakle, o komplementarnim dijelovima meunarodnog javnog prava koji se, iako su razliiti,preklapaju u dijelu nesuspenzivnih ljudskih prava i opte zabrane diskriminacije. Pod tim se podrazumijevada se ljudska prava koja ine tzv. tvrdo jezgro garantuju u svim situacijama, mirnodopskim i ratnim.

1. 7. Svrha me unarodnog humanitarnog pravaIz same prirode ovog prava proizilaze i njegova dvojna uloga, restriktivna i zatitna.

Restriktivna ili ograniavajua svrha potencira se kroz ograni avanje sredstava, metoda i na ina ratovanja.Njena sutina je u humanizovanju metoda ratovanja da bi se sprije ilo nanoenje nepotrebne patnje ljudima.Takoe, posebno ograni enje se odnosi na zabranu upotrebe nediskriminatornih tehnika ratovanja.

Zatitna ili protektivna svrha ovog prava jeste zatita rtava oruanih sukoba: bolesnika, ranjenika,

brodolomnika, ratnih zarobljenika, civila i svih onih koji im pomau, na primjer, medicinskog i vjerskogosoblja.

1. 8. Osnovna pravila me unarodnog humanitarnog pravaSutina savremenog MHP-a sadrana je u osnovnim pravilima koja vae erga omnes (moraju da ih potujusve strane u oruanom sukobu) koja su oliena u pravnim principima, zabranama i garancijama prava kojapripadaju trvama oruanih sukoba. Dakle, onima koji ne uestvuju u neprijateljstvima.

Humanizacija rata je jedan od primarnih ciljeva, koji se ostvaruje kroz potovanje osnovnih principameunarodnog humanitarnog prava. Sutinskim principom proporcionalnosti obezbjeuje se ravnoteaizmeu dva oprena interesa: vojne potrebe i zahtjeva humanosti. Poenta je u tome da se vojni interes

ostvari uz potovanje interesa ovjenosti.Budui da je zabranjena neproporcionalna upotreba sile, princip ogranienja upotrebe vojne sile odnosi sena srazmjernost u upotrebi vojne sile, ali i na obavezu uzdravanja od korienja svih sredstava i metodaratovanja.

Zaraene strane moraju uvijek da razlikuju vojne ciljeve, kao legalne mete, od nevojnih objekata, kaonelegalnih meta. Objekti napada mogu da budu, prema MHP-u, iskljuivo vojni objekti. Meutim, ukoliko nekinevojni objekat, u odreenom momentu, neka od zara enih snaga koristi u vojne svrhe, on gubi svojstvocivilnog objekta i, time, zatitu meunarodnog humanitarnog prava i postaje legalna vojna meta. Tako e,ukoliko civilno stanovnitvo pomae vojsci (na primjer, ene spremaju hranu za vojsku), gubi status civila, iliukoliko bolnica ili kola, kao tipini civilni objekti, slue za skladitenje municije, postaju legalna vojna meta,tj. stiu svojstvo vojnog objekta. U situacijama kada postoji dilema da li je rije o vojnom ili nevojnom objektu,borcu ili civilu, jer o tome ne postoje validni dokazi, postupa se kao da je u pitanju nevojni objekat, odnosno

civil.Meunarodno humanitarno pravo propisuje obavezu distinkcije vojnika od civila. Civilno stanovnitvo, ali ilica koja vie ne uestvuju u vojnim aktivnostima svoje oruane sile, ne smije da bude predmet napada.Dakle, u oruanom sukobu legalno je ubistvo vojnika, ali nije ratnog zarobljenika, ranjenika, bolesnika,brodolomnika ili civila.

Zabranjeno je korienje oruja s nediskriminatornim efektima i oruja za masovno unitenje.

Meunarodno humanitarno pravo propisuje zabranu izazivanja nepotrebnih, odnosno dodatnih patnji.


18/119

18

To pravo propisuje kao iskljuivu obavezu zaraenih strana skupljanje i zbrinjavanje ranjenika i bolesnika kojise nalaze u njihovoj vlasti, i to bez diskriminacije po bilo kojem osnovu.

Zabranjeno je ubijanje ili ranjavanje protivnika koji se predao, ili je zarobljen, ili vie nije u stanju da uestvujeu vojnim aktivnostima svoje zaraene strane.

Zarobljena lica, ali i ostala lica koja su zatiena prema MHP-u, moraju da se tretiraju uz duno potovanjenjihovog dostojanstva i tjelesnog i duhovnog integriteta. Takoe, tim licima se garantuje, ukoliko ele,mogunost voenja prepiske sa porodicom, od koje su odvojeni zbog oruanog sukoba. Uz to, propisana jegarancija uivanja osnovnih sudskih garancija u postupku, te zabrana arbitrernog su enja.

Jedno od na ela MHP-a koje postoji od davnina jeste da krenje prava jedne zaraene strane neopravadava krenje prava druge strane.

Crveni krst, crveni polumjesec i crveni romb na bijelom polju distinktivni su znaci koji ukazuju da navedenekategorije lica i objekti moraju uivati zatitu.

Nemogunost odricanja sopstvenih humanitarnih prava propisana je zajedni kim lanom enevskihkonvencija (lan 7 I, II i III konvencije,lan 8 IV konvencije). U tom smislu, zatiena lica ne mogu se niu kom sluaju odrei ni djelimino ni u cjelini prava koja im se garantuju konvencijama ili specijalnimsporazumima. Ta odredba je uvedena nakon iskustava iz Prvog i Drugog svjetskog rata, kada su zara enestrane svoje nehumane postupke, a naro ito eksperimente, pravdale saglasno u, odnosno pristankomrtava na takva zlodjela i patnju.

1. 9. Mjere za sprovo enje me unarodnog humanitarnog pravaMeunarodno humanitarno pravo prati potrebe vremena razvija se u skladu s novonastalim sitacijama udrutvenoj realnosti. Novi vidovi oruanih sukoba, ali i novi vidovi zloina, pokazali su vie puta tokom istorijeda je neophodno da se poja aju mjere za sprovoenje i kontrolu nad sporovoenjem (implementacijom)meunarodnog prava.

Savremeno me unarodno pravo omoguava da se pojedinac kazni za povrede me unarodnog prava . Jer ,pravo kre pojedinci, a ne entiteti, kre ga konkretni ljudi, a ne apstraktna tijela i politike, i zato je, nakonDrugog svjetskog rata, ustanovljen i razvijen pravni institutindividualne krivi ne odgovornosti . Sudovi uNirnbergu i Tokiju, radi suenja ratnim zloincima, bilo da je rije o direktnim izvriocima ili njihovimzapovjednicima, kao i ad hoc tribunali za bivu Jugoslaviju i Ruandu, dokaz su napora meunarodnezajednice da se sudi onima koji su krili MHP vrei, uestvujui u izvrenju, planirajui ili pomaui izvrenjeratnog zloina, zloina protivovjenosti i genocida.

Danas je operativan i stalni krivni pravosudni organ Meunarodni krivini sud u Hagu, koji je osnovan tzv.Rimskim statutom 1998. godine. Njegovim formiranjem uinjen je ogroman napredak u suzbijanju krenjaMHP-a, odnosno u kanjavanju lica koja ga kre, bilo direktno, bilo kao komandanti (komandnaodgovornost).

1. 10 Umjesto zaklju ka

Meunarodno humanitarno pravo, u sutini, titi i promovie humanost kao vrhovno naelo ovjeanstva.Borba za dostojanstven ivot svakog pojedinca u svim situacijama i uslovima, ratnim ili mirnodopskim,imperativ je opstanka. Uz to, bez obzira na evoluciju oruanih sukoba, ljudsko dostojanstvo ostajeneprikosnovena kategorija.

Dostojanstven ivot svakog pojedinca otean je u uslovima oruanih sukoba, ali je MHP instrumentijapravila doprinose tom optem cilju.


19/119

19

Tema 2

UVODNO ISTRAIVANJE

Slike i zapaanja (2+1 as)

Crnogorska vojska na maru

Obraanje knjaza Nikole ustanicima i crnogorskoj vojsci:

U ovom asu samo jedno, Crnogorci, ho u da vam preporu im. Pokaite se u ratu jo velikoduniji, nego toste u doba mira.

Kralj Nikola (Memoari , CetinjeTitograd, 1988, 357)


20/119

20

Slike i zapaanja

Uvod

Uvodno istraivanje sadri osnovne informacije o obrazovnom programu Istraivanje humanitarnog prava iMeunarodnom komitetu Crvenog krsta, koji je pokrenuo i promovisao taj program. Istovremeno, krozuvodnu diskusiju istrauje se odnos prema ratu i pokuajima da se umanji ljudska patnja koju izaziva rat.

I AS

Materijali:

Pano Nema lakih odgovora Prilog 1 Odjeljenski grb Prilog 2 O naporima da se rat proglasi nezakonitim

Pojmovi:

RAT obino se odnosi na oruani sukob izme u najmanje dvije zemlje.ORUANI SUKOB odnosi se i na rat i na unutranji oruani sukob, kao to je graanski rat. U ovompriruniku koriste se oba termina.MHP skup pravila, tj. zakonaijom primjenom treba da se ogranii patnja ljudi u ratu.MKCK osnovan je 1863. godine sa idejom da organizovano radi na zatiti ivota i dostojanstva svih rtavarata. Promoter je i zatitnik meunarodnog humanitarnog prava.

Aktivnosti:

Nastavnik objanjava uenicima strukturu i sadraj Programa IHP tako to navodi nazive osnovnihtema i planirani broj asova po temama (poeljno je da nastavnik predstavi sadraj na unaprijedpripremljenom panou).

Razgovara sa u enicima o tome ta su ratovi donijeli ljudskom rodu na osnovu analize primjera izistorije.

Nastavnik naglaava da se ovaj program naziva Istraivanje humanitarnog prava (teite je na rijeiistraivanje) zbog toga to tu temu zajedno istrauju uenici i nastavnik, pri emu se posebnoistrauju problemi i pitanja koji su u vezi s pokuajima da se rat ogranii.

Nastavnik bjanjava uenicima nain realizacije Programa metodom interaktivnog, radionikograda.

Nastavnik istie da se pod interaktivnom metodom rada podrazumijeva atmosfera povjerenja i dobremeusobne komunikacije. (Zbog toga je vano da se na samom po etku zajednikog rada krene odaktivnostiija je funkcija integracija grupe, tj. izgradnja grupne kohezije.) Slijede aktivnosti kroz kojee se u enici upoznati na drugaiji nain: otkrivanjem svojih slinosti i razlika.

Na primjer:- Zadatak uenika je da redom, jedan za drugim, dopune re enicu: Ja sam (ime) a kod mene je

neobino to to (hobi, amajlija, ime...);- Uenici se podijele u manje grupe. Svaka grupa dobije grb, nacrtan na velikom papiru (ili ga

uenici sami crtaju), koji treba podijeliti na onoliko dijelova koliko je uenika u grupi. U prostorukoji im je namijenjen uenici prikazuju, po sopstvenom izboru, jednu od izjava, na primjer:

Najvanija stvar koja mi se ikad dogodila; Moj najvei uspjeh;

Ciljevi: Upoznavanje uenika o strukturi, sadraju i nainu rada u Programu Istraivanje humanitarnog

prava; Istaivanje odnosa uenika prema ratu i upuivanje na razloge postojanja MHP.


21/119

21

Neto to dobro radim; emu se nadam u budu nosti.

Svaka izjava moe da se prikae crteom, pisanom rije iju... Dio u sreditu predvien je za predstavljanjeidentiteta grupe moto ili slino. Grupe predstavljaju svoj grb, a na kraju mogu izabrati moto itavogodjeljenja (prilog 1).

Nastavnik podsjea na vanost da se na po etku realizacije Programa grupa u cjelini dogovori o

konkretnim pravilima kojima treba da se olaka i podri njihov zajedniki rad. Uenici se dijele u grupe i svaka grupa pie pravila za koja smatra da su vana. Pravila grupa sepostavljaju na tablu. Uenici prokomentariu slina ili ista pravila i zato smatraju da su vana. Zatimkomentariu i pravila koja se meu grupama razlikuju i sastavljaju konanu listu pravila kojue svipotovati.

Uenici, podijeljeni u manje grupe, dobijaju zadatak da zamisle da imaju veliku mo, da puste matina volju i smisle ta bi sve mogli uiniti sa pozicija te moi kako bi ograniili ljudskupatnju i razaranje. Svoje ideje zapisuju na veliki papir. Predstavnici grupaizvjetavaju o uraenom.

Uenicima se objanjava pojam meunarodno humanitarno pravo i, ukratko,uloga MKCK-a (pored brojnih aktivnosti koje preduzima, MKCK pojavljuje se ikao promoter i zatitnik meunarodnog humanitarnog prava, i to tako to iriznanja o humanitarnom pravu i podsjea strane u sukobu na obaveze kojesu preuzele potpisivanjem enevskih konvencija).

(Nastavnici, ali ne i uenici, trebalo bi da proitaju prilogO naporima da serat proglasi nezakonitim.)

Nastavnik istie da u programu IHP ima pitanja na koja se ponekad ne moe lako odgovoriti. Takva pitanjase biljee na pano Nema lakih odgovora i zajedno istrauju. Pano treba postaviti na vidno mjesto u uionicikao podsjetnik da neka pitanja treba razmatrati vie puta. Na specifina pitanja sa panoa treba se vratiti kadaponovo izazovu panju uenika, a tokom izvoenja programa treba dopisivati njihova nova pitanja.

Napomena: ostavlja se sloboda nastavnicima da na asovima koriste ponu ene priloge po svom izboru. Mismo ih pore ali tako da prate datu zamisao i koncepciju asa. Nastavnici mogu da koriste i druge priloge,mimo ponu enih, ukoliko smatraju da e doprinijeti ostvarenju operativnih ciljeva asa. Neki od mogu ihizvora informacija ponu eni su na kraju priru nika.

Prilog 1

Odjeljenski grb

P A N O N e m a l a k i h o d g o v o r a


22/119

22

Prilog 2

O naporima da se rat proglasi nezakonitim

Rat uvijek treba voditi imaju i na umu mir.

Hugo Grocijus

Blago onom iji put ide uporedo sa putevima ostalih ljudina ovoj zemlji. Teko onom iji put krivuda,ukrtava se, sije e sa drugim putevima. Taj ne e nikad nigdje sti i.

Ivo Andri

O naporima da se rat proglasi nezakonitim

Tokom 3.400 godina pisane istorije, ovaj svijet je samo 250 godina ivio u miru. Samo od 1945.godine bilo je vie od 400 oruanih sukoba irom svijeta .

Izvor:Nastavni plan Crvenog krsta Novog Zelanda Poslije Prvog svjetskog rata

Pakt Drutva naroda (1919 . godina)

Visoke strane ugovornice,

U cilju promovisanja me unarodne saradnje i obezbje ivanja mira i bezbjednosti u svijetu,- prihvatanjem obaveze da ne poseu za ratom,- propisivanjem otvorenih, pravednih i asnih odnosa me u narodima,- vrstim uspostavljanjem razumijevanja me unarodnog prava kao stvarnog pravila ponaanja me u

vladama,- podravanjem pravde i potovanjem svih obaveza ugovora u me unarodnoj saradnji,

pristaju na ovaj pakt Drutva naroda.

LAN 11.

Svaki rat ili prijetnja ratom se ovim proglaava predmetom brige cijelog Drutva, i Drutvo e preduzetisvaku akciju koja se moe smatrati mudrom i djelotvornom za o uvanje mira me u narodima.

LAN 12.

lanice Drutva se slau da u slu aju da me u njima do e do razilaenja koje bi moglo dovesti do raskida,stvar treba podvrgnuti ili arbitriranju, ili sudskoj odluci ili istrazi od stane Savjeta, i dogovorile su se da ni ukom slu aju ne pribjegavaju ratu prije isticanja tri mjeseca od presude izabranih sudija ili sudske odluke iliizvjetaja Savjeta.

LAN 15.

Ako izvjetaj Savjeta jednoglasno prihvataju sve njene lanice, lanice Drutva se slau da ne e zaratiti nisa jednom stranom u sukobu koja se bude pridravala preporuke iz izvjetaja. Ako izvjetaj Savjeta ne prihvate jednoglasno sve njegove lanice, lanice Drutva zadravaju pravo da preduzmu akcije koje smatraju neophodnim za sprovo enje prava i pravde.

(Treba napomenuti da Paktom nisu zabranjeni rat ili upotrebu sile, ali je ustanovljena procedura kojom jetrebalo da se rat ograni i na podnoljiv nivo. Prvi me unarodni instrument kojim je rat proglaennezakonitim zapravo je Kelog-Briandov pakt iz 1928. godine.)


23/119

23

POSLIJE DRUGOGA SVJETSKOG RATA

Povelja Ujedinjenih nacija (1945. godina)

PREAMBULA

Mi, narodi Ujedinjenih nacija odlu ni smo:

sa uvati budu e generacije od rata, koji je u nae vrijeme dva puta bio uzrok nevi enih patnji ovje anstva, i

u vrstiti vjeru u temeljna ljudska prava, u dostojanstvo i vrijednost ljudskog bi a, u jednaka pravamukaraca i ena i velikih i malih naroda, i

ustanoviti uslove pod kojima se mogu odrati pravda i potovanje obaveza proisteklih iz ugovorai drugih izvora me unarodnoga prava, i

podrati drutveni napredak i bolji standard ivota u ve oj slobodi,

I SA TIM CILJEM

biti tolerantni i ivjeti zajedno u miru kao dobre komije, i

ujediniti svoje snage u odravanju me

unarodnog mira i sigurnosti, i prihvatanjem principa i institucijom metoda osigurati da oruane snage ne budu koritene, izuzev

u zajedni kom interesu...

LAN 2.

Sve lanice u svojim me unarodnim odnosima suzdra e se od prijetnje ili upotrebe sile premateritorijalnom integritetu ili politi koj nezavisnosti bilo koje drave...

LAN 42.

Savjet bezbjednosti moe preuzeti takvu akciju pomo u vazdunih, morskih i kopnenih snaga, kakva jeneophodna da bi se odrao ili uspostavio me unarodni mir i sigurnost.

LAN 51.

Nita u sadanjoj Povelji ne e povrijediti inherentno pravo na individualnu ili kolektivnu samoodbranu akodo e do oruanog napada na lanicu Ujedinjenih nacija.


24/119

24

IIAS

Materijali:

Pano Nema lakih odgovora Prilog 1 (za nastavnike): Primjer klasifikacije na rije rat Prilog 2 Bitka kod Solferina Prilog 3 Osnovni principi Pokreta Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca Prilog 4 Kratak pregled istorije Pokreta Prilog 5 Nastanak i razvoj Crvenog krsta Crne Gore

Pojmovi:

ME UNARODNI POKRET CRVENOG KRSTA I CRVENOG POLUMJESECA sainjavaju ga MKCK,nacionalna drutva CK i CP i Meunarodna federacija drutava Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca.Pokret je ujedinjen na osnovu sedam osnovnih principa. Sve aktivnosti su usmjerene na spre avanje iublaavanje ljudske patnje, bez pravljenja razlika, i ouvanje ljudskog dostojanstva. MKCK osnivako je tijeloPokreta.

NACIONALNA DRUTVA do danas su registrovana 182 takva drutva, koja ine pomoni organ vlasti ipreduzimaju aktivnosti u sluaju prirodnih katastrofa, u vezi sa zdravljem i socijalnom zatitom i drugimoblastima, sve do prve pomoi i kurseva o brizi o djetetu.

ME UNARODNA FEDERACIJA CRVENOG KRSTA I CRVENOG POLUMJESECA sainjavaju jenacionalna drutva, koja pomae i ije humanitarne aktivnosti ohrabruje.

Aktivnosti:

U uvodnom dijeluasa nastavnik podsje a uenike da je MHP skup pravila koja se primjenjuju uratu.

Nastavnik izgovara rije rat i poziva uenike da slobodno, bez ikakve kritike, navode asocijacije nazadatu rije. Sve asocijacije zapisuje (na tabli ili velikom papiru) i razvrstava u tri kolone premakriterijumima koji nijesu zapisani na tabli, ali ih nastavnik zna i koristi prilikom razvrstavanjaasocijacija:

A. ugroenost ivota,B. ugroenost i ivota i ljudskog dostojanstva,C. ugroenost ljudskog dostojanstva (prilog 1).

U radu sa cijelom grupom, nastavnik zapoinje diskusiju o ljudskom dostojanstvu i za tu temu koristineka od sljedeih pitanja:

- ta je ljudsko dostojanstvo?- Kako ga vi razumijete?- Koji je pojam, po vaem miljenju, suprotan pojmu dostojanstvo?- Koliko vam je dostojanstvo vano?- Kako sve rat uti e na ljudsko dostojanstvo? i sli no.

Nastavnik sumira diskusiju tako to govori o uasnoj i ogromnoj ljudskoj patnji koju donosi rat i ukazuje nainjenicu da se pod njom ne podrazumijeva samo ugroenost ivota ve i ljudskog dostojanstva.

Ciljevi: Istaivanje odnosa uenika prema ratu i informisanje o razlozima za postojanje MHP-a; Davanje osnovnih informacija o aktivnostima MKCK-a; Obrazlaganje znaaja MPCK-a, MKCK-a i MFCK/P-a; Ukazivanje na sloenost MHP-a i injenicu da nema lakih odgovora na mnoga pitanja iz tog

domena; Razvijanje demokratskih oblika ponaanja i vjerske i nacionalne tolerancije.


25/119

25

Poto uenike svrsta u tri grupe, dijeli im crtee ili fotografije sline prikazanim u ovom priruniku ilikoje su sakupili uenici.

Nastavnik podstie uenike na razmiljanje i diskusiju traei da u grupama razmotre neka odsljedeih pitanja:

- ta je prikazano na slici?- ta mislite da se desilo prije prikazane situacije?- ta mislite da bi trebalo da se desi sada?- Zamislite se u situaciji nekog od likova na slici, kakva bi u tom sluaju bila vaa osje anja i o

emu biste razmiljali?- Kojoj organizaciji pripada prikazani automobil?

(Mogu da se postave i druga, slina pitanja u zavisnosti od toga ta je prikazano na slici.)

Nakon to provedu neko vrijeme u radu, nastavnik treba da zatrai od uenika da objasne ostalimgrupama neto o svojoj slici i svojim razmiljanjima. Komentare mogu da saopte u formi odgovora,prikazom kratkih teza ili kroz priu ili stihove.

Slijedi upoznavanje uenika sa priom o Anri Dinanu, organizacijama Crvenog krsta i Crvenogpolumjeseca i simbolima MKCK-a.


26/119

26


27/119

27

Prilog 1

PRIMJER KLASIFIKACIJE ASOCIJACIJA NA RIJE RAT

Ugroenost ivota Ugroenost i ivotai dostojanstvaUgroenost ljudskogdostojanstva

strijeljanjeubijanjemrtvigranateeksplozijasnajperidetonacijepukasmrtkrvvatraranjenicibombardovanj

logormuenjenestale osobesilovanjevojniciuniformezarobljeniciavionirasturene porodice

siromatvobesmisaokoloneponienjestrahvrijeanjecrna berzacigaretedezorijentisanostratni profiteriuasbeznaepljakaneizvijesnost

Prilog 2

Bitka kod Solferina

Solferino je gradi u dananjoj sjevernoj Italiji. Nedaleko odatle,24. juna 1859. godine, sukobile su se austrijske vojne jedinicecara Franca Jozefa sa savezni kom francusko-italijanskomvojskom. Vodila se posljednja bitka za nezavisnost, poslije koje su Austrijanci protjerani iz sjeverne Italije. Oko 300.000 izgladnjelihvojnika, iscrpljenih viednevnim marem, ratovalo je cijeli dan (15sati). Poslije krvave bitke ostalo je 40.000 ranjenika, koji su umiralina bojnom polju, u blatu. Sanitetske slube, ne znajui da je bitkazapoeta, bili su daleko od tog mjesta. Svega nekoliko ljekara, kojisu se tu zatekli, trudilo se da sa neznatnim sredstvima, kojima suraspolagali, prui pomo ranjenicima, ali za veinu od njih nije bilospasa. Mladi trgovac iz eneve Anri Dinan, koji se zatekao ublizini bojnog polja, osjetio je potrebu da prui pomo svima kojisu bili u nevolji. Budui da to nije mogao da obavi sam, pokuao je da regrutuje volontere meu civilnim stanovnitvom. Povikao je:

Tutti fratelli! (Svi smo braa), i time otvorio srca svim ljudima. Brinuo je tri dana i tri noi o ranjenicima iohrabrivao druge dobrovoljce da pomognu. Po povratku u enevu, nije mogao da se oslobodi strahotavienih kod Solferina, pa je napisao Sje anje na Solferino i knjigu poslao vanim linostima i svojimprijateljima.

Zahvaljujui njegovoj upornosti, krajem oktobra 1859. odrana je meunarodna konferencija. Na skupu jedoneseno deset odluka i izraena je elja da se u svakoj zemlji formira po jedan nacionalni komitet za pomo ranjenicima. Kao uslov i osnova, zahtijevano je da sanitetske slube, dobrovoljci i ranjenici budu zatieni,odnosno da se proglase neutralnim ili nepovredivim. Skup je usvojio kao znak zatite i raspoznavanjacrveni krst na bijelom polju. Dinanova vizija je postala stvarnost: nastala je svjetska organizacija Crveni krst.


28/119

28

Danas postoje etiri enevske konvencije i tri Protokola kojima se tite:

- ranjenici i bolesnici u oruanim snagama na kopnu;- ranjenici, bolesnici i brodolomnici u oruanim

snagama na moru;- ratni zarobljenici;- civilna lica u vrijeme oruanih sukoba.

Meunarodna konferencija odrana 22. avgusta 1864. godine

Prilog 3

OSNOVNI PRINCIPI POKRETA CRVENOG KRSTA I CRVENOG POLUMJESECA

HUMANOST (1)

Meunarodni pokret Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca, nastao u elji da se bez diskriminacije ukaepomo ranjenicima na bojnom polju, u meunarodnom i nacionalnom vidu nastoji da sprijei i ublai ljudskepatnje u svim prilikama. Njegov cilj je da titi ivot i zdravlje ljudi i da obezbijedi potovanje ljudske linosti.Taj pokret unapreuje uzajamno razumijevanje, prijateljstvo, saradnju i trajan mir meu svim narodima.

NEPRISTRASNOST (2)

Pokret ne pravi nikakvu razliku meu ljudima na osnovu narodnosti, rase, vjerskih ubjeenja, klase ilipolitikog miljenja. U nastojanju da ublai stradanje pojedinaca rukovodi se samo njihovim potrebama, priemu daje prvenstvo najhitnijim sluajevima u nesre i.

NEUTRALNOST (3)

Da bi ouvao opte povjerenje, Pokret se ne opredjeljuje u neprijateljstvima i nikad se ne angauje upolitikim, rasnim, vjerskim i ideolokim raspravama.


29/119

29

NEZAVISNOST (4)

Pokret je nezavisan. Nacionalna drutva, kao pomo ni organi humanitarnih slubi svojih vlada koji podlijeuzakonima u svojim zemljama, moraju uvijek da sauvaju svoju autonomiju, koja im omoguuje da u svakodoba djeluju u skladu sa principima Pokreta.

DOBROVOLJNOST (5)

To je dobrovoljni pokret za pomo koji ne pokree elju za sticanjem koristi.

JEDINSTVO (6)

U jednoj zemlji moe postojati samo jedno drutvo Crvenog krsta ili Crvenog polumjeseca. Ono mora dabude dostupno svima i da sprovodi svoju humanitarnu djelatnost na cijeloj teritoriji.

UNIVERZALNOST (7)

Meunarodni pokret Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca, u kojem sva drutva imaju jednak status i dijele jednaka prava i dunosti da se me usobno pomau, jeste univerzalni pokret.

Neko moe pobijediti hiljade ratnika na bojnom polju, ali taj se ne moe mjeriti sa pobjednikom koji je pobijedio samoga sebe.

Konfuije


30/119

30

KRATAK PREGLED ISTORIJE POKRETA

- maja 1828. u enevi (vajcarska) rodio se an Anri Dinan (Jean HenryDunant);

- 24. juna 1859. odrana je bitka kod Solferina. Sukobile su se vojskeFrancuske, Sardinije i Austrije. Od 25. do 27. juna Dinan je danonono radiokako bi pomogao ranjenicima;

- 1862. godine Dinan je objavio knjiguSje anje na Solferino;- 1863. godine, na meunarodnoj konferenciji u palati Atina u enevi, osnovan

je MKCK sa idejom da organizovano radi na zatiti ivota i dostojanstva svihrtava rata;

29. oktobar 1863 me unarodna konferencijau palati Atina u enevi

- 1864. godine usvojena je I enevska konvencija i prihvaen je crveni krst na bijeloj podlozi kao jedinstveni znak za raspoznavanje humanitarnih slubi;

- 1876. godine Otomansko carstvo je odluilo da kao svoj jedinstveni znak uzme crveni polumjesecna bijeloj podlozi, a Persija se opredijelila za crvenog lava i sunce na bijeloj podlozi. Ti znaci su1929. godine uneseni u me unarodne ugovore;- 15. januara 2007. Meunarodna federacija drutva Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca uvela jeu upotrebu crveni kristal kao dodatni zatitni simbol za humanitarne radnike na ratnim podru jima.Novi amblem, u obliku romba, sa crvenim okvirom i bijelim unutranjim poljem, omoguio jepriznanje nacionalnim humanitarnim organizacijama koje nijesu eljele da koriste kao znak crvenikrst ili crveni polumjesec, ali i da se pridrue pokretima Crveni krst i Crveni polumjesec.

Javljaju se, naalost, mnoge zloupotrebe znakova crveni krst i crveni polumjesec: upotrebljavaju ihneovlaena tijela i pojedinci, ili lica koja na to imaju pravo, ali ih koriste u svrhe koje nijesu u skladu sprincipima tih pokreta.


31/119

31

Prilog 5

NASTANAK I RAZVOJ CRVENOG KRSTA CRNE GORE

Crveni krst Crne Gore nastao je meu prvim takvim organizacijama na Balkanu i spadameu najstarija drutva Crvenog krsta u svijetu. Nastao je 3. (15) avgusta 1875. godinena Cetinju, kada je osnovan Odbor za stradaju e Hercegovce, kao prete a crnogorskeorganizacije Crvenog krsta, radi prihvata i zbrinjavanja nejai koja je zbog bosansko-hercegovakog ustanka protiv Turaka prebjegla u Knjaevinu Crnu Goru.

Mitropolit Ilarion Roganovi

Odbor za stradaju e Hercegovce, kako se zvanino zvao, razvijao je razne aktivnosti: slao je apele,pozivao razna humanitarna drutva i ljekare da dou u Crnu Goru i pomognu ranjenim i bolesnim ustanicimai njihovim porodicama, i uredio ranije izgraenu bolnicu na Cetinju koja je nazvana Danilo I. Ubrzo je Odbororganizovao bolnice i u upi nikikoj, Drobnjacima, avniku, Andrijevici i na Grahovu.

Sredinom septembra Glas Crnogorca objavio jeproglas Odbora iz Bolonje o borbama uHercegovini: ...aka boraca za slobodu, dvadeset puta slabija po broju i r avo naoruani, udarajuna najve i kolos varvarski koji ivi na sramotunaeg vijeka i na divno udo esto je pobjedauz njihovu hrabrost... neka se vae o i okrenu na jadne ranjenike koji padaju na bojnom polju susklikom slobode na usnama, to je ast ovje ijeg roda...

Treba posebno ukazati na nat ovjeanski napor siromane, uratu voenom 1862. godine iscrpljene Crne Gore, da u perioduod 1875. do 1878. godine zbrine 62.496 hercegova kihizbjeglica, 6.513 crnogorskih i hercegovakih ranjenika, oko12.000 bolesnika i 11.331 zarobljenog Tur ina, i ukae pomo porodicama 3.096 poginulih boraca. Prvi predsjednik Odbora zapomo stradajuim Hercegovcima bio je mitropolit IlarionRoganovi. Ve iste godine Odbor je prerastao u Crnogorskodrutvo Crvenog krsta. Ratifikacijom enevske konvencije oranjenicima, 17. (29) novembra 1875, Crna Gora je postala 22.lanica Meunarodne organizacije Crvenog krsta.


32/119

32

IIIAS - izborni

Zato se rat ne proglasi nezakonitim?

Materijali:

Listii sa zadacima Ilustracije sa prizorima rata i mira

Aktivnosti:

Uenici se podijele u manje grupe (pet grupa). Svaka grupa dobije kratak opis nekog sukoba kojitreba da rijei i, potom, predstavi ostalima pomou zajednikog crtea, igre uloga, pantomime, stripa,prianja prie, i slino.

Uenicima se podijele slike s prizorima rata i mira (sukob/svaa) ispod kojih treba da opiu osjeanjakoja je u njima izazvao neki prizor. Slijedi razgovor na osnovu pitanja: Kako znamo koje slikeprikazuju mir, a koje sukob i rat? Uemu je najvea razlika izmeu mira i rata? Zato dolazi dosukoba i ratova? Ko je odgovoran za ratove? Ko u njima uestvuje? ta je potrebno da bi sesmanjile patnje u ratu? itd.

Uenici analiziraju primjere iz istorije. Nastavnik ih podsjea na prilog o naporima da se rat proglasinezakonitim.

Organizuje se debata (diskusija) na temu Zato se rat ne proglasi nezakonitim? (ta bi se desilo da je rat proglaen nezakonitim, a jedna zemlja napadne drugu? Kako bi se

nametnula zabrana rata? Da li su vam poznati neki pokuaji da se rat eliminie? Pravila oorganizovanju debate pogledati u poglavlju Metode.)

Ukoliko ostane vremena, u zavrnom dijelu asa u enicima treba dati zadatak da osmisle svojsimbol mira i da ga zalijepe na veliki zajedniki papir ili tablu.

Ciljevi: Istraivanje odnosa uenika prema ratu i upuivanje na razloge postojanja MHP-a; Ukazivanje na sloenost MHP-a i injenicu da nema lakih odgovora na mnoga pitanja iz tog

domena; Usmjeravanje na njegovanje demokratskih oblika ponaanja i vjerske i nacionalne tolerancije.


33/119

33

Tema 3

HUMANITARNA PERSPEKTIVA

ta mogu da u ine posmatra i? (2 asa)Razmatranje humanitarnih postupaka (1 as)Dilema posmatra a (1 as)

Grupa crnogorske djece bolni ara u Podgorici 1912. godine

Dobroinstvo ti u pomo priskoi, um ti prosvijetli i popravi, da dobro eli a zlo prezire; pun radosti i nadeda e dobra injet, ne samo ti, no da se nada da e nagnati na dobro instvo i zloinca, kojega si prijedvidio i od njega se otrovao.

M. Miljanov (Sabrana djela, knjiga 1, str. 41, Titograd, 1967)

Tema se odnosi na pri e o obinim ljudima koji su u ratu ili u sluaju nekog nasilja uinili neto kako bizatitili ivot i dostojanstvo ljudi koje inae, u drugim uslovima, ne bi titili, i to uprkos riziku ili linom gubitku.


34/119

34

ta mogu da u ine posmatra i?

I AS

Ciljevi: Upoznavanje uenika s pojmom posmatra; Shvatanje zna aja ljudskog dostojanstva; Sagledavanje sloenosti situacija sa kojima posmatra i mogu da se suo e kada su svjedoci

ugroenosti ivota i/ili ljudskog dostojanstva.

Materijali:

Primjeri za analizuta mogu da u ine posmatra i?

Pojmovi:

OEVIDAC/POSMATRA neko ko je prisutan, ali ne i umijean u incident u kojem su ugroeni neiji ivoti/ili dostojanstvo (moe da se umijea ili ne).

DOSTOJANSTVO vrijednost iast svih ljudi, bez obzira na rasnu, vjersku i nacionalnu pripadnost,drutveni status, politika ubjeenja i druge karakteristike grupe ili pojedinca.

Aktivnosti:

Nastavnik poziva uenike da se prisjete neke situacije, koja se desila nedavno, u kojoj su biliugroeni neiji ivot ili dostojanstvo. To moe da bude dogaaj o kojem im je neko neto priao, okojem su itali u novinama ili kojem su prisustvovali. Da bi uenike podstakao na razmiljanje, inastavnik moe da navede odgovaraju e primjere. Na primjer, grupa vrnjaka pred kolom nazivapogrdnim imenima svog druga ili dobacuje neprimjerene rijei drugaricama iz razreda i na taj nainih poniavaju.

Uenici u parovima razgovaraju o primjerima kojih su se sjetili ili koje su proitali. Saoptavaju razredu karakteristine primjere (ko eli). Nastavnik navedene primjere zapisuje na tablu. U grupi se, potom, razvija diskusija o osjeanjima, moguim reakcijama u takvim situacijama i

dilemama koje se pri tome mogu javiti. Nastavnik podsjea uenike na priu o Anri Dinanu ta je uinila jedna osoba. Uenici se dijele u manje grupe sa zadatkom da analiziraju citate koje im je podijelio nastavnik

(prilog 2). Slijedi saoptenje o rezultatima analize (predstavnici grupa). Uenici ostaju u istim grupama i dobijaju zadatak da u grupi prodiskutuju o oevicu i ljudskom

dostojanstvu, i da ih nakon toga definiu. Svoje definicije ispisuju na papire koje im je nastavnikprethodno podijelio. Slijedi galerijska etnja, kako bi svaka grupa uporedila svoje definicije sadefinicijama ostalih grupa. Nakon toga izvjetavaju predstavnici grupa.

Nastavnik usmjerava uenike da, na osnovu kljunih rijei iz definicija koje su naveli, dou dozajednike definicije za ljudsko dostojanstvo i za oevica.

U zavrnom dijeluasa nastavnik navodi neke primjere i iskaze o posmatra ima.

Posmatra i mogu izvriti snaan uticaj. Oni mogu definisati zna enje doga aja i podstaknuti druge na saosje anje iliravnodunost.

Psiholoka istraivanja pokazuju kako jedan jedini slu aj odstupanja od grupnog ponaanja moe znatno umanjitikonformizam. U vanrednim situacijama, vjerovatno a da e pomo biti pruena znatno se pove ava ukoliko jedan posmatra kae da je situacija ozbiljna ili kae drugima neka neto preduzmu.

ak i na ponaanje vlada posmatra i, pojedinci, grupe ili druge vlade mogu izvriti znatan uticaj.

Ervin taub, Roots of Evil (Korijeni zla)


35/119

35

IIAS

Ciljevi Predoavanje uenicima primjera u kojima su posmatrai djelovali, uprkos tome to su bili suoeni

sa nasiljem, da bi zatitili ivot i ljudsko dostojanstvo; Sagledavanje sloenosti situacija sa kojima posmatrai mogu da se suo e kada su svjedoci

ugroenosti ljudskog dostojanstva; Razumijevanje znaaja ljudskog dostojanstva.

Materijali:

Prie: Mladi na putu ojstva, Bitka kod Solferinai Hrabri prodava Istorijski kontekst prie Sama na klupi i Hrabri prodava

Aktivnosti:

U uvodnom dijeluasa nastavnik podsje a uenike na iskaze o posmatra ima koje im je naveoprethodnog asa. Kratko komentariu odreene primjere i situacije.

Nastavnik istie stihove (na panou, tabli) koje je napisao Delaludin Rumi, sufijski pjesnik iz 14.vijeka:

BUDI SVJETILJKA ILIAMAC ZA SPASAVANJE ILI LJESTVE.

Uenici dobijaju malo vremena da protumae stihove i svoje tumaenje iskau u obliku crtea,pjesme, komentara ili sastava.

Neki uenici (koji ele) saoptavaju svoje tumaenje grupi, a ostali radove postavljaju na pano ilitablu.

Na poetku radionice nastavnik obavjetava uenike da e se baviti istinitim dogaajima, odnosnoprimjerima humanitarnih postupaka.

Nastavnik proita priu Sama na klupi, a potom podijeli uenike u etiri grupe. Svaka grupa dobije jedan od zadataka (na papiru) iz priloga Sama na klupi:

a) Vi ste biografi Grejs Lor i ispriajte nam priu o njoj: gdje je i kada je roena,u kakvoj jeporodici odrasla, ime se bavi, da li u njenom ivotu postoji neka posebna pria koju bistemogli povezati s ovim dogaajem

b) Vi ste novinari poznatog asopisa i saznali ste za navedeni doga aj. Odluili ste danapravite i objavite intervju sa Grejs Lor . Tokom razgovora, pitali ste ta ju je navelo da touini, da li se plaila, da li je u tom trenutku bila svjesna rizika kojem se izloila, da li bi toponovo uinila

c) Vi ste tim naunika, sociologa i psihologa, i dajete strunu analizu dogaaja. Kakoobjanjavate ponaanje gomile? Zato gomila nije reagovala na postupak Grejs Lor ?Kakav je uticaj mogao da ima taj humanitarniin na pojedince i zajednicu u cjelini, i da li seoekuju neke promjene?

d) Zamislite da ste Elizabet 20 godina nakon incidenta. Recite nam neto o sebi: ime sebavite, kako ivite i kako je dogaaj koji se desio prije 20 godina uticao na va ivot (izvjetajse pie u prvom licu)

Zadatak svake grupe je da se uivi u dobijene uloge i da zapie svoje odgovore na zadata pitanja uvezi s tim ulogama. Po zavretku rada predstavnici grupa izvjetavaju o rezultatima rada.

Napomena : pri e Bitka kod Solferina i Hrabri prodava mogu e je obraditi po ponu enom modelu, alinastavnici mogu da uvedui nove primjere iz ivota I knjievnosti.


36/119

36

Lijepa je stvar ovjek, ako je ovjek. Konfuije

Dunost prema samom sebisastoji se u

tome da ovjek o uva ljudskodostojanstvo u vlastitoj li nosti.

Imanuel Kant

U uvodnom dijeluasa, umjesto tuma enja stihova, moe se pro itati i komentarisati pria o djeaku BlauRadoviu.

Mladi na putu ojstv a(knjiga Milana Miloa Brajovia: Bjelopavli i ljudi I doga aji)

U XIX vijeku, bratstvo Bijelopavli a pokuava da rijei problem krvne osvete

Prentina Glavica je bila zborno mjesto Bjelopavlia. Tako je jednog dana za zbor bio povod izmirenja krvi,poslije svae bratstava uranovia i Brajovia. Okupili su se vieniji plemenici da im pomognu u izmirenju.

Prema obiaju u takvim sluajevima, otpoee pregovori. Bila je velika zategnutost i sa jedne i sa drugestrane. Jedan uranovi odlui da na istom mjestu osveti krv svoga brata. Trgne kuburu iza pasa i opali na jednog Brajovia. Skoie i jedni i drugi na oruje i kad ostali plemenici saznae da Brajovi nije stradao,navalie jo veom estinom da ih izmire. Tako i bi. Nakon izvjesnog vremena svi se razioe.

Tom prilikom ostao jeutei da sjedi, ne pomiui se, golobradi momak od petnaest godina, po imenu BlaoRadovi, prigrnut obanskom strukom. Priao mu je otac Rade (koji je bio siromah, ali poten ovjek), ipozvao Blaa da pou kui. On zamoli oca da mu prie jer ima neto da mu saopti: Ja sam ranjen u prsa, jedva sam se do sada odrao da mi se ne primijeti.

Tek tada se saznalo da je onaj uranovi, koji je pucao u Brajovia, pogodio Blaa. On je utao za vrijemepregovora jer bi, da se saznalo, bilo prolivene bratske krvi.

Blao je prebolio. O ovom sluaju se ulo u plemenu. To je saznao i gospodar Crne Gore, vladika Rade, koji je elio susret sa njim i odmah ga primio za perjanika, a neto kasnije postao je i serdar.Postao je ugledan i uvaavan kako na dvoru, tako i u svojim Martiniima, odnosno Bjelopavliima.

Izvor:

http://montenegrina.net/pages/pages1/istorija/plemena/bjelopavlici_ljudi_dogadjaji.htm


37/119

37

Prilog 2

Istorijski kontekst za pri u Sama na klupi

Arkanzas je drava u junom dijelu Sjedinjenih AmerikihDrava. Litl Rok je najvei i, ujedno, glavni grad drave. Krajempedesetih godina 20. vijeka 77 odsto stanovnitva Arkanzasainili su bijeli, a 22 odsto crni Amerikanci.

Do 1954. godine u veini amerikih kola u dravama na jugupostojala je rasna segregacija. Djeci ameri kih crnaca nije bilodozvoljeno da pohaaju kole u koje su ila djeca bijelaca.kole za djecu amerikih crnaca dobijale su, po pravilu, manjesredstava nego kole za djecu bijelaca. Vrlo esto su im bile

neophodne popravke a nedostajale su im i osnovne potreptine. Godine 1954. Vrhovni sud SAD proglasio jenelegalnom segregaciju kola prema rasi i naloio da kole koje su bile iskljuivo za bijelce" otvore vrata zauenike crnce im to bude mogue.

Dogaaji koji su prethodili prii: da bi ispotovao nareenje Vrhovnog suda, kolski odbor u Litl Roku objavio je da srednja kola u gradu koja je bila iskljuivo za bijelce moe da prima i uenike crnce. Prvog kolskogdana u septembru 1957. devetoro crne djece planiralo je da se upie u Centralnu srednju kolu u Litl Roku.Na sastanku, koji je odran dan ranije, kolski nadzornik je rekao roditeljima crnih uenika da ih nee moizatititi ukoliko budu pratili svoju djecu u kolu. Guverner Arkanzasa poslao je u Litl Rok Nacionalnu gardu(vojne snage koje je kontrolisala Vlada), tvrdei da postoji opasnost od nasilja, koja je onemoguila crnojdjeci ulazak u kolsku zgradu. Tu je bila i gomila bijelaca koja se okupila da bi sprijeila djecu da uu ukolu.

Izvori:http://www.funkandwagnalls.comDanijel Burstin i Bruks Keli sa Rut Burstin: Povijest SAD, Ginn and Company, Leksington, Masausets 1981.http://www.infoplease.comDejzi Bejts: The Long Shadow of Little Rock (Duga sjenka Litl Roka), David McKay, New York 1962.

Sama na klupi

Sve do 1954. godine segregacijskim zakonima u nekim dravama Sjedinjenih Amerikih Dravazabranjivano je crnim uenicima da pohaaju iste kole kao i bijelci. Kada je Vrhovni sud SAD zabraniosegregaciju u cijeloj dravi, guverner drave Arkanzas se zakleo da e se suprotstaviti tom nareenju. Rekao je: Ulicamae potei krv ukoliko crni uenici pokuaju da uu u Centralnu srednju kolu.

kolski odbor grada Litl Roka, u Arkanzasu, imao je drugaije planove. Na poetku kolske godine, 1957,Centralna srednja kola, koju su do tada poha ali iskljuivo bijelci, sloila se da primi devet crnih uenika.Meu njima je bila i Elizabet Ekford.

kolski odbor Litl Roka zamolio je roditelje devet uenika da ne prate svoju djecu u kolu jer su se plaili dae prisustvo crnih roditelja isprovocirati gomilu. Dogovoreno je da se svih devet uenika nae na jednommjestu i da ih doprati advokat. Meutim, Elizabet nije nita znala o tom dogovoru, te je krenula sama.

Kada je izala iz autobusa, nedaleko od Centralne srednje kole, Elizabet je ugledala gomilu bijesnihbijelaca i na stotine naoruanih vojnika koje je poslao guverner da sprijee ulazak devetoro crnih aka ukolu. Elizabet je pomislila dae moda biti sigurna ako do ulaza u kolu bude ila iza vojnika iz Arkanzasa,ali su je oni natjerali da skrene s puta.

Gomila je poela da me prati, nazivajui me pogrdnim imenima. Iznenada su poela da mi klecaju koljena izapitala sam se ho u li izdrati. Bio je to najdui blok kua kroz koji sam ikada prola u ivotu. Uprkos tome,nisam se mnogo plaila jer sam mislila da e me gardisti zatititi.


38/119

38

Kada sam stigla pred kolu, opet sam prila jednom od gardista, ali je on uporno gledao ispred sebe i nepomjerivi se kako bi me pustio da proem. Nisam znala ta da uradim. U tom trenutku jedan drugi gardist je pustio nekoliko uenika bijelaca da prou. Kada sam pokuala da se proguram pored njega, on je podigaopuku.

Neko je povikao: Linujmo je! Linujmo je! Pokuala sam da pronaem neko prijateljsko lice. Uhvatila sampogled jedne starice, ali ona me je pljunula. Pogledala sam niz blok kua i ugledala klupu na autobusnojstanici. Otr ala sam do klupe i sjela na nju.

Nekoliko ljudi iz gomile polo je do klupe, pratei Elizabet, viui: Odvucimo je do drveta, to je bio jedanod naina da saopte da e je objesiti.

Dok je Elizabet sjedjela na klupiitavu vjenost, kako joj se inilo, kroz gomilu se probila bjelkinja po imenuGrejs Lor , koja joj se obratila. Elizabet je polako podigla pogled i pogledala nepoznatu enu. Zatim jeustala. Koraajui tik uz nju, ena ju je odvela do oblinje autobuske stanice. Elizabet je ula u autobuspobjegavi od gomile.

Pitanje: Zato gomila nije sprije ila Grejs Lor da isprati Elizabet tamo gdje e biti sigurna?

Prilagoenje djela Juana Willliamsa Eyes on the Prize: Americas Civil Rights Years 19541965, (Pogleduprt u nagradu: graanska prava u Americi 19541965), Penguin Books, New York 1987.

Istorijski kontekst za pri u Hrabri prodava

Tajland je drava u jugoistonoj Aziji koja se granii s Mijanmarom (raniji naziv za Burmu) na sjeveru izapadu, Laosom na sjeveru i istoku, i Malezijom i Tajlandskim zalivom na jugu. Bangkok je najvei i,ujedno, glavni grad Tajlanda.

Prije Drugog svjetskog rata privreda Tajlanda se zasnivala na poljoprivredi, a u posljednje vrijeme se vieoslanja na industriju i ivot u gradu. Ta promjena je uticala na poveanje bogatstva drave, ali je izazvala isocijalne probleme. Problemi vezani za ivotnu sredinu i nedovoljno posla natjerali su mnoge Tajlanane daiz sela preu u grad. Mada neki od njih pronau posao, mnogi to ne uspijevaju, pa je dolo do poveanjabroja beskunika u gradovima i porasta kriminala. Tajland se sve vie suoava i sa problemom omladinskihbandi u Bangkoku i drugim gradskim sredinama.

Izvori:Tajland: studija o dravi, priredila B.L. LePer: Washington, Federalni biro za istraivanja, Kongresnabiblioteka Washington, septembar 1987.Izdanje na Internetu: http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/thloc.htm/#th0046Infoplease.com (Almanac) http://www.inplease.com/index.htmlFunk and Wagnalls.com http://www.funkandwagnalls.com/

Hrabri prodava

U Bangkoku ima jedan ugao ulice gdje je ponekad meu grupama dj

Humanitarno Pravo

Documents

Transcript of Humanitarno Pravo