Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative...

Compilation by Ben: [email protected]

COMPILATION OF LEARNING MODULES

GRADE 9 (Alternative)

ARALING PANLIPUNAN

Effective and Alternative Secondary Education

(EASE) First Year

Compilation by Ben: [email protected]

CONTENTS

Modyul 01 ‐ Hegrapiya ng Daigdig Modyul 02 ‐ Mga Unang Tao Modyul 03 ‐ Ang Mga Unang Kabihasnan Modyul 04 ‐ Ang Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego Modyul 05 ‐ Republika at Imperyong Romano Modyul 06 ‐ Sinaunang Aprika Modyul 07 ‐ Kabihasnang Klasikal sa Amerika at Pacifico Modyul 08 ‐ Ang Simbahang katoliko Isang Makapangyarihang In Modyul 09 ‐ Sistemang Piyudal OK Modyul 10 ‐Bourgeoisie, Merkantelismo at Monarkiyang Nasyona

Modyul 11 ‐ Ang Renaissance _Muling Pagsilang_ Modyul 12 ‐ Ang Repormasyon Modyul 13 ‐ Rebolusyong Siyentipiko at Industriyal Modyul 14 ‐ Panahon ng Eksploras at pagpalawak ng Teritoryo Modyul 15 ‐ Ang Rebolusyong Pampulitika sa Pransiya at Ameri Modyul 16 ‐ Ang Pag‐unlad ng Nasyonalismo Modyul 17 ‐ Labanan ng mga Bansa sa Daigdig Modyul 18 ‐ Mga Ideolohiyang Laganap Modyul 19 ‐ Cold War Modyul 20 ‐ Neo‐Kolonyalismo Modyul 21 ‐ Ang Paligsahan sa Armas Modyul 22 ‐ Populasyo Modyul 23 ‐ Pag‐unlad ng Teknolohiya Modyul 24 ‐ Karapatang Pantao

1

ARALING PANLIPUNAN III

(Effective Alternative Secondary Education)

MODYUL 1

HEOGRAPIYA NG DAIGDIG

BUREAU OF SECONDARY EDUCATION Department of Education

DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City

2

MODYUL 1 HEOGRAPIYA NG DAIGDIG

Mag-aaral, alam mo ba kung kailan at paano nabuo ang daigdig? Bawat bagay

ay may simula. Maging ang daigdig ay may pinagmulan Ang pisikal na

kaanyuan nito ay hinubog ng maraming kadahilanan sa iba't ibang panahon.

Upang tugunan ang mga katanungang hinggil sa heograpiya ng daigdig, saglit

tayong maglalakbay sa nakaraan at aalamin natin ang mga teorya tungkol sa

pinagmulan ng ating daigdig. Sisiyasatin din natin ang maraming pisikal na katangian at

kamangha-manghang bagay tungkol sa heograpiya ng daigdig upang lalo natin itong

mapahalagahan.

May tatlong araling inihanda para sa iyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Mga Teorya Tungkol sa Pinagmulan ng Daigdig

Aralin 2: Pisikal na Katangian ng Daigdig Bilang Panahanan ng Tao

Aralin 3: Kahalagahan ng Heograpiya sa Kasaysayan

Pagkatapos ng modyul na ito ay inaasahang malilinang sa iyo ang mga

sumusunod na kasanayan:

1. Masusuri ang mga teoryang siyentipiko at teoryang panrelihiyon tungkol sa

pinagmulan ng daigdig;

2. Masusuri at mapahahalagahan ang katangiang pisikal ng daigdig bilang

tirahan ng tao;

3. Maipaliliwanag ang kahalagahan ng heograpiya sa kasaysayan; at

4. Masusuri ang kaugnayan ng heograpiya sa mga pandaigdigang penomena.

Bago ang lahat, sagutin mo muna ang inihandang panimulang pagsusulit.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: Panuto. Suriin ang mga pangungusap at bilugan ang titik ng tamang kasagutan.

1. Ayon sa teoryang ito, nagsimula ang daigdig sa pamamagitan ng pagbuo ng mga

masa ng hydrogen gas at atomic dust. A. Teoryang Planetisimal C. Teoryang Kolisyon

B. Teoryang Kondensasyon D. Teoryang Disrupsyong Solar

2. Sa teorya ni Georges Louis Lederc Buffon, nagmula ang sistemang solar sa

banggaan ng isang malaking kometa at ng araw.

A. Teoryang Panrelihiyon C. Teoryang Dynamic Encounter

B. Teoryang Kolisyon D. Teoryang Big Bang

3. Ang teoryang tungkol sa isang malaking bituin na bumangga sa araw.

A. Teoryang Disrupsyong Solar C. Teoryang Kondensasyon

B. Teoryang Planetisimal D. Teoryang Dynamic Encounter

4. Ang teoryang nagpapanukala na ginawa ang daigdig ng isang kinikilalang Diyos:

A. Teoryang Big Bang C. Teoryang Dynamic Encounter

B. Teoryang Kolisyon D. Teoryang Panrelihiyon

5. Teoryang dalawang malalaking bituin na nagbanggaan sa sansinukob:

A. Teoryang Dynamic Encounter C. Teoryang Planetisimal

B. Teoryang Kolisyon D. Teoryang Disrupsyong Solar

6. Ang mga guhit sa globo na patimog at pahilaga mula sa isang polo patungo sa isa

pang polo:

A. Latitud C. Ekwador

B. Longhitud D. Meridian

4

7. Alin sa mga sumusunod ang pinakamalaking karagatan?

A. Atlantic C. Pacific

B. Indian D. Mediterranean

8. Pinakamalaking kontinente sa mundo kung saan naroon din ang pinakamalaking

populasyon sa daigdig:

A. Aprica C. Asya

B. Amerika D. Europe

9. Alin sa mga sumusunod ang nagdudulot ng matinding init at pagkatuyo ng lupa?

A. Pagkasira ng ekolohiya C. Pagkabutas ng Ozone Layer

B. El Niño D. Global Warming

10. Ang nangungunang dahilan ng pagkasira ng Ozone Layer.

A. Polusyon at paggamit ng kemikal C. Greenhouse effect

B. Global Warming D. El Niño

11. Ang kontinente ng ______ ay may hugis ng dahon at baluktot na puno:

A. Asya C. Australia at Oceania

B. Aprika D. Antarctica

12. Ang guhit sa globo na makikita sa kalagitnaan at pahalang sa pagitan ng timog at

hilaga:

A. Ekwador C. Longhitud

B. Parallel D. Meridian

13. Ang taas ng lupa mula sa dagat ay tinatawag na:

A. Burol C. Relief

B. Elebasyon D. Talampas

14. Ang kalupaan, katubigan, klima, at panahon ay bumubuo ng _______ ng daigdig.

5

A. Kabihasnan C. Heograpiya

B. Kabuhayan D. Kasaysayan

15. Alin sa mga teorya sa ibaba ang nagpapaliwanag ng pagsulpot ng mga kontinente?

A. Teoryang Continental Drift C. Big Bang

B. Teoryang Nebular D. Panrelihiyon

16. Alin sa mga sumusunod ang hindi mahalagang layunin ng pag-aaral ng heograpiya

ng daigdig?

A. Ang daigdig ay tahanan ng tao.

B. Humuhubog ito ng kabihasnan ng isang bansa.

C. Nakatutulong ito sa pagkakaunawaan ng mga tao.

D. Estratehiya ito ng mga bansa upang manalo sa digmaan.

17. Ang pagkakaroon ng iba't ibang gawaing pang-ekonomiya sa daigdig ay dulot ng:

A. klima at panahon.

B. porma at elebasyon ng lupa.

C. lawak at anyo ng katubigan.

D. lahat ng A, B, at C.

18. Ang heograpiya at kasaysayan ay:

A. hindi magkatulad.

B. may ugnayan sa isa’t isa.

C. magkatulad.

D. walang kaugnayan sa isa’t isa.

19. Alin sa mga pangungusap ang hindi kasama sa mga patunay na ang heograpiya

ay may mahalagang bahagi sa kasaysayan?

A. Hindi nasakop ng anumang bansa ang Thailand dahil sa relihiyon nito.

B. Natalo si Napoleon Bonaparte sa Rusya dahil sa matinding lamig noong

panahon ng kanyang pagsalakay doon.

6

C. Ang mga taga-Alaska ay may makapal na pananamit at nakatira sa

bahay na yelo o igloo.

D. Ayon kay Rizal, napagkamalang tamad ang mga Pilipino dahil sa init ng

klima sa Pilipinas.

20. Katungkulan ng tao sa daigdig na pangalagaan ang kalikasan upang:

A. magamit ang mga yamang-mineral sa mga digmaan.

B. huwag magalit ang Diyos sa tao.

C. magamit ang mga yamang-likas nang maayos para sa pagpapatuloy ng

buhay ng mga taong naninirahan dito.

D. mahikayat ang mga taga-ibang planeta na manahanan dito.

7

ARALIN 1 MGA TEORYA TUNGKOL SA PINAGMULAN NG DAIGDIG

Paano nagsimula ang daigdig? Ano ang paliwanag ng mga siyentista tungkol

dito?

Maraming haka-haka at paniniwala tungkol sa pinagmulan ng daigdig. Upang

maipaliwanag ang mga ito, nagbigay ang mga siyentista ng iba't ibang panukala gamit

ang mga datos na bunga ng pananaliksik. Tinawag na teorya ang mga panukalang ito.

Kahit iba-iba ang mga panukala, halos magkakatulad ang mga teorya ng mga

siyentista tungkol sa pinagmulan ng daigdig. Bagamat iba't iba ang naging pokus ng

bawat panukala o teorya, sa pangkalahatan, mapapangkat itosa tatlong uri lamang: gas

at ulap na nabuo, banggaan ng mga bituin, at pagsabog.

Pagkatapos ng aralin, inaasahang malilinang ang mga sumusunod mong

karunungan:

1. Mailalahad ang mga teoryang pinagmulan ng daigdig;

2. Masusuri ang mga teoryang siyentipiko at panrelihiyon tungkol sa pinagmulan ng

daigdig; at

3. Makapagbibigay ng sariling kuru-kuro kung alin ang teoryang paniniwalaan.

Gawain 1: Pag-isipan Mo!

Bago ka magsimula, pag-isipan mo ang mga sumusunod na katanungan.

Masagot mo kaya? Pagkatapos ay basahin mo ang teksto ng aralin at unawain mo ang

mga kataga at salitang iyong pinag-isipan.

Nasa loob ng mga kahon ang magulong ayos ng mga titik. Ayusin mo ito upang

mabuo ang isang salita na tinutukoy sa bawat bilang. May kaugnayan sa kasaysayan

ng ating planeta ang mga salitang ito:

8

1. Namumuong gas at alikabok

2. Teorya ng pagbabanggaan ng dalawang

malalaking bituin

3. NIlikha Niya ang lahat ng bagay

May buhay man o wala, ayon sa Bibliya

4. Natatanging planetang pinananahanan

o tinitirhan ng tao

5. Nagpanukala ng teoryang Continental Drift

Mga Teorya Tungkol sa Pinagmulan ng Daigdig Upang bigyan ng katugunan ang mga tanong kung paano nagsimula at nahubog

ang daigdig, iba't ibang teorya ang ipinanukala ng mga siyentista. Alin kaya sa mga

sumusunod na teorya ang higit na kapani-paniwala? Tunghayan natin ang iba't ibang

teorya ukol sa pinagmulan ng daigdig at ang iba't ibang pananaw na binibigyang-diin sa

mga ito. Ang mga panukala ng mga bumuo ng mga teoryang tatalakayin ay bunga ng

pananaliksik at malalim na pag-aaral at ginamitan ng maraming ebidensya.

a l e

n u b

l o c

i s i

n o i

o i k

n P o

g n

g i D

d

g i a

e r n

g

e W e

9

Teoryang Nebular

Ipinanukala ang teoryang ito ni Pierre Simon Laplace, siyentistang Pranses at

isang astronomer. Naniniwala siya sa katatagan ng sistemang solar at sa pinagmulan

nito. Ayon kay Laplace, nagmula sa nebula ang sistemang solar, kasama na ang

daigdig. Mga namumuong gas at alikabok ang nebula na nakikita sa kalangitan sa

pamamagitan ng mga radyasyong ultraviolet na nagmumula sa isang mainit na bituin.

Teoryang Dust-Cloud

Halos katulad din ito ng teoryang nebular. Ang pagkakaiba lamang, alikabok ng

mga meteorite ang nabuo sa halip na gas. Sinusugan ng ibang mga siyentistang

ebolusyonista ang mga naunang teorya tungkol sa gas o alikabok. Ayon sa kanila, nang

matuklap ang mga balat ng nabuong gas o alikabok mula sa mga meteorite sa

pamamagitan ng kondensasyon, lumamig at tumigas ang masa at naging mga planeta

sa kalawakan. Kabilang dito ang ating daigdig.

Teoryang Dynamic Encounter

Ipinanukala ang teoryang ito ni Georges Louis Leclerc Buffon, isang

naturalistang siyentistang Pranses. Ayon sa kanya, nagmula ang sistemang solar sa

banggaan ng isang malaking kometa at ng araw. Ang mga sangkap na nawala sa araw

ay nabuo at naging mga planeta. Katulad din ng mga teoryang nebular at dust-cloud

ang patutunguhan nito.

10

Teoryang Disrupsyong Solar

Tungkol naman sa isang malaking bituin na bumangga sa araw ang teoryang ito.

Ayon sa teorya, nagtalsikan sa kalawakan ang mga tipak na nagmula sa malaking bituin

na bumangga sa araw. Dahil sa lakas ng banggaan, naging malayo ang inabot ng mga

tumalsik na tipak mula sa malaking bituin. Subalit nagpatuloy pa rin ito sa pag-inog sa

araw dahil sa puwersang centrifugal. Ang mabilis at matagal na pag-inog ng mga ito sa

araw ang naging dahilan ng patuloy na pag-init at pagkakabuo ng bawat tipak.

Teoryang Planetisimal

Ayon sa teoryang ito, nagsama-sama at nagdikit-dikit ang mga kumpol-kumpol at

maliliit na mga planetoid at naging mga planeta kasama na ang daigdig. Nagmula ang

mga planetoid sa mga natatanggal na mga tipak ng mga bagay-bagay sa sansinukob

tulad ng mga bituin at kometa. Dahil sa mabilis na paggalaw ng mga bagay-bagay na

ito, natutuklap ang mga ibabaw na bahagi ng mga nabanggit na mga bituin at kometa.

Mabilis ding nagpaikut-ikot ang mga natutuklap na bahagi sa kalawakan sanhi ng

puwersang centrifugal at naging mga planeta pagkatapos ng maraming panahon.

Teoryang Kolisyon

May pagkakahawig ang teoryang ito sa disrupsyong solar at dynamic encounter.

Ang pagkakaiba lamang nito, dalawang malalaking bituin ang nagbanggaan sa

kalawakan sa halip na araw at bituin.

Ayon sa teoryang ito, may naganap na banggaan ng dalawang malalaking bituin

sa sansinukob. Napakalakas ng banggaan kaya't maraming tipak ang tumalsik mula sa

mga ito. Ang mga naturang tipak ang nagpaikut-ikot sa sansinukob at dumaan din sa

prosesong pinagdaanan ng mga planeta ayon sa mga naunang teorya.

11

Teoryang Big Bang

Sinasabi ng teoryang ito na nanatiling tahimik sa loob ng bilyun-bilyong panahon

ang sansinukob. Subalit noong 10 hanggang 15 bilyong taon na ang nakaraan may

malakas na pagsabog na yumanig sa kabuuan nito galing sa maliit na molekyul. Ang

mga tipak mula sa pagsabog ay patuloy na binubuong muli nang paulit-ulit sa

pamamagitan ng elementong Hydrogen na siyang kailangan sa pagsasaayos ng mga

nasirang bagay. Ayon sa isinusog na steady state theory, walang katapusan ang paulit-

ulit na pagbubuo hanggang sa nabuo ang planeta sa kalawakan.

Teoryang Continental Drift

Ipinanukala ni Alfred Wegner noong 1912, ang teoryang ito ay nagsasabi na ang

mga masa ng lupa sa nabuong planetang daigdig ay nagkaroon ng paggalaw,

naghiwalay, at napaanod sa iba't ibang bahagi ng daigdig. Sanhi ito ng mga malalakas

na paglindol at pag-uga ng mga bato sa kailaliman ng kalupaan at karagatan ng

daigdig.

Teoryang Panrelihiyon

Lahat halos ng paniniwala o relihiyon ay nagpapanukala na nilalang ang daigdig

ng isang kinikilalang Diyos. Batay sa mga sinaunang relihiyon ng mga taga-

Mesopotamia, India, at maging sa Pilipinas, may higit na makapangyarihang puwersa

na naglalang sa sansinukob. Sa mga Kristiyano, nakasaad sa aklat ng Genesis sa

Bibliya ang kasaysayan ng paglalang ng Diyos sa sandaigdigan at sa mga tao sa buong

kalupaan.

12

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Matatandaan mo kaya ang mga halimbawa ng mga teorya tungkol sa pinagmulan

ng daigdig? Pagtapat-tapatin ang teorya at panukala ng bawat isa sa pamamagitan ng

paglalagay ng titik ng tamang sagot sa patlang sa Hanay A.

Hanay A Hanay B

___1. Dynamic Encounter A. Dahil sa pagkakauga ng mga bagay sa ilalim ng

kalupaan nagkaroon ng paghihiwalay ang malalaking

masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig.

___2. Kondensasyon B. Ayon sa teoryang ito, ang alikabok ng mga

meteorites ay nabuo at nagging mga planetang

pinagmulan ng daigdig.

___3. Big Bang C. Ang sistemang solar, kasama ang daigdig ay

bahagi ng isang nebula o namumuong gas at

alikabok sa kalawakan.

___4. Planetisimal D. Nagsasabi na ang sistemang solar ay nagsimula

sa banggaan ng isang malaking kometa at ng araw.

___5. Panrelihiyon E. Nagsimula ang daigdig sa pamamagitan ng

paglamig at pagbuo ng mga masa ng gas at

alikabok.

___6. Disrupsyong Solar F. Isang malaking bituin ang bumangga sa araw at

nagkatipak-tipak.

___7. Kolisyon G. Nagsama-sama at nagdikit-dikit ang mga kumpul-

kumpol na mga planetoid na naging mga planeta

kasama na ang daigdig.

___8. Dust Cloud H. May dalawang malalaking bituin ang

nagkabanggaan sa kalawakan at nagkapira-piraso na

siyang pinagmulan ng mga planeta.

13

___9. Nebular I. May isang nakakagimbal na pagsabog buhat sa

isang maliit na molekyul. Bawat tipak ay muling

nabuo sa pamamagitan ng hydrogen. Walang

katapusan ang paulit-ulit na pagbubuo hanggang

sa nagkaroon ng mga planeta sa sansinukob.

___10. Continental Drift J. Ginawa ang daigdig ng isang kinikilalang Diyos.

Tandaan Mo! Iba’t iba ang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng daigdig: ang

teoryang nebular, dust cloud, dynamic encounter, kondensasyon,

disrupsyong solar, planetisimal, kolisyong big bang, at continental drift.

Nasasaad sa teoryang panrelihiyon kung paano nilikha ng Diyos ang daigdig at mga

tao rito.

Bawat teorya ay nagsasaad ng panukala ng mga bumuo nito at ginagamitan ng

maraming ebidensya mula sa pagsasaliksik.

Gawain 3: Paglalapat Alin sa nga teorya tungkol sa pinagmulan ng daigdig ang higit na kapani-

paniwala para sa iyo? Bakit? Ipaliwanag mo ang iyong kuro-kuro sa

pamamagitan ng tatlong talata at magbigay ka ng mga dahilan kung bakit mo napili ang

teoryang iyon.

14

ARALIN 2 PISIKAL NA KATANGIAN NG DAIGDIG BILANG PANAHANAN NG TAO

Mahalagang pagtuunan ng pansin sa ating pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig

ang pisikal na katangian nito sapagkat nakaaapekto ito nang malaki sa kilos at gawain

ng tao.

Pagkatapos ng aralin inaasahang malilinang ang mga sumusunod mong

kasanayan:

1. Matatalakay ang grid ng daigdig;

2. Mailalarawan ang mga anyong lupa at tubig at ang pagkakaugnay ng mga ito;

3. Masusuri ang mga kontinente ng daigdig at pinagmulan ng mga ito; at

4. Mapahahalagahan ang impluwensya ng katangiang pisikal ng daigdig sa

paghubog ng ating katauhan.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Pag-aralan mo ang globo ng daigdig sa ibaba. Makapagbibigay ka kaya ng

mga pisikal na katangian ng daigdig? Subukan mo sa pamamagitan ng pagsagot sa

mga tanong na ito:

1. Ano ang hugis ng daigdig? Sang-ayon ka ba dito? Bakit?

2. Anu-ano ang mga kalupaang bumubuo sa daigdig?

3. Anu-ano naman ang mga katubigan at karagatang bumubuo dito?

4. Ano ang iba pang katangian ng daigdig na matutukoy mo?

15

Pisikal na Katangian ng Daigdig Bilang Panahanan ng Tao Binubuo ang pisikal na katangian ng daigdig ng kalawakan, kalupaan, klima,

katubigan, buhay-halaman, buhay-hayop, at mga mineral. Nakaiimpluwensiya ang

bawat katangian sa isa't isa. Ang sistema ng halaman o behetastasyon, halimbawa, ay

nakasalalay sa nagbabagong klima na dulot naman ng nagbabagong temperatura at

presipitasyon. Ang mga hayop ay nabubuhay sa pamamagitan ng pagkain ng halaman

o sa pagkain ng ibang hayop at lamang-dagat at lupa. Gayundin, ang mga halaman ay

may benepisyong nakukuha buhat sa mga tao.

llan lamang ang mga nabanggit sa mga pisikal na katangian ng nagbabagong

daigdig. Upang maunawaan mo ang mga iyon, tatalakayin natin ang kaanyuan at galaw

ng daigdig.

16

Grid ng Daigdig

Kung napansin mo ang globo sa simula ng aralin, mapapansin mo na oblate

spheroid ang hugis ng daigdig na nagiging patag sa mga polo. Upang masukat ang

kinaroroonan ng isang lugar, naglagay ang tao ng mga kathang-isip na guhit sa mundo.

Nagsisimula ito sa magkabilang dulo ng mga polo na may tawag na Timog Polo sa

bandang itaas at Hilagang Polo sa bandang ibaba. Ang guhit na makikita sa kalagitnaan

at pahalang sa pagitan ng hilaga at timog ay tinatawag na ekwador. Ang maliliit na mga

bilog na naka-parallel sa ekwador at ng polo. Tinatawag itong parallel ng latitud dahil sa

kanilang relasyon sa ekwador.

Meridian

Ito ang mga guhit patimog at pahilaga at nagsisimula sa isang polo patungo sa

isang polo. Sa wikang Latin, tanghali ang kahulugan ng meridian, kaya lahat ng pook na

bumabaybay sa kahabaan ng isang guhit meridian ay sabay-sabay na nakakaranas ng

katanghalian. Ibig sabihin nito, nakatutok sa kanila ang sikat ng araw. Dito rin kinuha

ang salitang ante meridian na pinaikli sa A.M. na ang ibig sabihin ay "bago sumapit ang

tanghali." Ang post meridian naman o P.M. ay nangangahulugang "pagkalipas ng

tanghali."

Parallel

Ito ang guhit na kaagapay o parallel sa kapwa nito guhit at walang paraan para

sila magsalubong. May apat na mahalagang parallel ang naiguhit sa umiinog na daigdig

sa pamamagitan ng sinag ng araw. Ito ang Arctic Circle, Tropic of Cancer, Tropic of

Capricorn, at ang Antarctic Circle.

17

Latitud

Ito ang tawag sa pagitan ng dalawang guhit ng parallel. Bawat pagitan ay may

sukat na 10° o 15°. Ito rin ang pagitan ng layo ng isang punto sa hilaga o timog ng

ekwador.

Longhitud

Ito ang tawag sa sukat o pagitan ng isang guhit sa silangang Prime Meridian at

sinusukat ng digri. Sa pagbibigay ng lokasyon ng isang pook sa daigdig, nakasanayan

nang sabihin muna ang latitude, susundan ng longhitud at daragdagan ng direksyon

(kung timog, hilaga, silangan, o kanluran).

Pag-inog ng Daigdig at Batayang Oras

Patuloy ang daigdig sa pag-inog sa kanyang axis habang umiikot ito sa araw.

Taliwas ito sa paniniwala noong sinaunang panahon na hindi gumagalaw. Nakagagawa

ito ng kumpletong pag-inog sa kanyang aksis sa loob ng 24 oras. Ang bilis ng paggalaw

ng mga puntos sa ekwador habang umiinog ito ay 1,609 kilometro bawat oras.

Nababawasan ang bilis na ito habang papalapit sa magkabilang polo.

Inaabot naman ng 365 1/2 araw, sa bilis na 107,016 kilometro bawat oras, ang

pag-ikot ng daigdig sa araw. Hindi natin nararamdaman ang mga nasabing pag-ikot

dahil matatag at napakalaki nito kung ihahambing sa tao at mga bagay.

Tulad ng nabanggit, umaabot ng 24 na oras ang isang pag-inog ng daigdig sa

kanyang axis. Kung magsisimula ang pagtatala ng pag-inog na ito sa hatinggabi ay

aabot ito hanggang sa susunod na hatinggabi. Kaya gumagalaw ang daigdig ng 15

minuto bawat oras o isang galaw bawat apat na minuto. Unti-unting pumapailanlang sa

18

pakiramdam natin ang araw sa ganitong pagkilos patungo sa kanluran dahil umiinog

ang daigdig patungo sa silangan.

Mga Anyong Lupa at Tubig

Bumubuo lamang ang kalupaan ng 29.2 bahagdan ng kabuuang daigdig at

nahahati-hati ito sa apat na malalaking rehiyon: EurAsya-Aprica - tripleng kontinente ng

Europa, Asya, at Aprica; Amerika - dobleng kontinente ng Timog at Silangang Amerika;

Antarctica; at Australia kasama ang Oceania.

Ang mga nabanggit na apat na rehiyon ay bumubuo ng 93 porsyento ng 53.28

milyong milya kwadrado ng kalupaan. Bunga ng distribusyon ng mga nabanggit na

masa ng lupa, nahiwa-hiwalay nila ang katubigan sa tatlong pangunahing rehiyong

katubigan: Pacific Ocean; Atlantic Ocean at maliit na karagatang Arctic; at Indian

Ocean. Para sa mga oceanographer o mga siyentista na nag-aaral tungkol sa

karagatan ng daigdig, tatio lamang ang matatawag na karagatan: ang Atlantic, Pacific,

at ang Indian. Ang Pacific ang pinakamalawak at sumasakop sa halos ikatlong bahagi

(1/3) ng daigdig.

Mga Masa ng Lupa

May iba't ibang pagkakabuo at kaanyuan ang ibabaw na bahagi ng lupa. Batay

sa laki, sukat, o kalagayan ang pagkakabuo ng mga ito. Batay naman sa hugis ang

kaanyuan ng lupa. Una nating talakayin ang tungkol sa pagkakabuo ng mga masa ng

lupa.

19

Pisikal na Anyo ng Lupa

May malaking kinalaman sa likas na kayamanan at pamumuhay ng mga tao ang

pisikal na anyo ng lupa. Kabilang dito ang mga bundok, burol, kapatagan, lambak,

talampas, bulkan, baybayin, at disyerto.

a. Bundok- Matataas na pook ang bundok ba binubuo ng bato at lupa. Maaaring

napakataas nito tulad ng Bundok Everest sa Himalayas, ang pinakamataas na bundok

sa mundo. May taas itong 8,848 metro mula sa lebel ng dagat.

b. Burol- Malaking umbok ng lupa ang burol o gulod. Higit itong maliit kaysa

bundok. Karaniwan, bahagi rin ng mga bundok ang burol at nasa mababang bahagi

nito.

c. Kapatagan- Isang malawak at mababang masa ng lupa ang kapatagan.

Angkop na angkop ito sa pagsasaka at pangangalakal.

Kalupaan

Upang pag-aralan at pangkat-pangkatin ang paggamit ng mga heograpo,

gumagamit ng sistema ng klasipikasyon na tinatawag na slope. Ito ang digri ng

pagkakaiba ng ibabaw ng lupa mula sa kaligiran at nag-iiba-iba mula 0 hangang 90

digri. Maaari itong sukatin sa angular na digri, porsyento, o sa isa hanggang 310 metre.

Apat na Tipo ng Kalupaan

Relief at elebasyon ang iba pang mahahalagang pagpapakahulugan na

ginagamit ng mga heograpo. Relief ang sukat sa pagitan ng pinakamataas at

pinakamababang lawak ng lugar, samantalang ang elebasyon ang taas mula sa lebel

ng dagat.

20

Ang Mga Kontinente sa Daigdig

Sa pakahulugan ng mga siyentipiko, mayroon lamang apat na kontinente. Subalit

dahil sa nakasanayan na ng tao, may itinuturing ang daigdig na pitong kontinente.

Mapupuna na nag-iiba-iba ang sukat ng kalupaan dahil sa paiba-iba rin ang paraan ng

pagsukat ng kani-kaniyang nasasakupan. Ang pagkakaiba, halimbawa, ay kung kasali

ba ang mga panloob na katubigan at mga baybayin o hindi.

SUKAT KONTINENTE

Milya Kwadrado Kilometro Kwadrado

1. Asya 17 120 000 44 390 000

2. Europe 4 054 050 10 500 000

3. Africa 11 710 500 30 330 000

4. North America 9 266 400 24 000 000

5. South America 6 872 580 17 800 000

6.Antarctic 5 470 000 14 160 000

7. Australia at Oceania 2 972 970 7 700 000

Kabuuan 57 466 500 148 829 000

ANG PINAGMULAN NG MGA KONTINENTE Ayon sa teoryang continental drift, nang may 200 milyong taon na ang nakaraan,

ang mga kalupaan sa daigdig ay magkakadugtong at bumubuo ng isang dambuhalang

kontinente sa gitna ng dagat Panthalassa. Kung tawagin ang kontinenteng ito ay

Pangaea. Pagkaraan ng 100 milyong taon, dahil sa tinatawag na continental drift nahati

ang Pangaea sa dalawang malalaking sub-kontinente, sa hilagang hemispero. Ang

ikalawa ay tinawag na Gandwana Land, na napaanod naman sa timog hemispero at

nahati sa mga kontinente ng Timog Amerika at Aprika.

21

Nang lumaon, dahil sa patuloy na pag-kakaanod at pagkakahiwalay ng mga

kontinente, pito (7) ang nabuong kontinente na siya ngayong tinitirhan ng iba't ibang lahi

at nasyon sa daigdig. Ito ay ang mga sumusunod:

Asya- Pinakamalaking kontinente sa daigdig ang Asya. Halos sakop nito ang

ikatlong bahagi ng tuyong kalupaan ng mundo. Sa bandang hilaga nito ang Karagatan

ng Arctic at inihihiwalay ito ng Reef Sea sa kontinente ng Aprica. Ang pinakamalaking

Karagatan ng Pacific ang yumayakap sa kalakhan nito.

Europa- Higit na maliit at hindi regular ang korte ng Europa kaysa Asya.

Matatagpuan din ito sa Hilagang Hemispero. Mayroon itong tatlong pangunahing

peninsula sa silangan: ang Iberian Peninsula (binubuo ng Espanya at Portugal), Italya,

at ang Balkan Peninsula.

Aprica- Pangalawang pinakamalaking kontinente sa daigdig ang Aprica.

Nakalatag ito nang halos pantay ang distribusyon ng lupain sa magkabilang bahagi ng

ekwador.

Hilagang Amerika- Malawak ang Hilagang Amerika mula silangan patungong

kanluran. Mahaba rin ito mula hilaga hanggang timog dahil sa mga pulo ng Arctic.

Binubuo ito ng malalaking bloke ng lupain na may sukat na 6,437 kilometre mula

silangan patungong kanluran kung magmumula sa Cape Race, Newfoundland

hanggang Cape Prince of Wales sa Alaska.

Timog Amerika- Tulad ng Aprica, nakalatag din ang Timog Amerika sa ekwador.

May sukat itong 7,725 km. mula hilaga hanggang timog. Mula silangan naman

hanggang kanluran, ito ay may sukat na 5,150 km.

Australia at Oceania- Binubuo ito ng mga lupain ng Australia, New Zealand, at

mga pulo sa mga karagatan sa silangan. Nahahati ito sa Micronesia, Polynesia, at

Melanesia. Ang Australia ay itinuturing ding isang bansang kontinente.

22

Antarctica- Tila isang madahon subalit baluktot na puno ang korte ng Antartica.

Hindi nakasentro ang Timog Polo. Mayroon din itong hugis baywang na may sukat na

1,609 km. sa Palmer Peninsula na nasa 63°S at sa dalawang Dagat ng Ross at

Weddell.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman

23

ASYA EUROPA APRIKA HILAGANG

AMERIKA TIMOG

AMERIKA AUSTRALIA

AT OCEANIA

ANTARCTICA

1.

2.

3.

4.

5.

B. Iayos mo ang magugulong titik sa loob ng kahon upang makabuo ng sagot sa mga

katanungan sa kanan.

24

1. Super kontinente na nasa gitna ng dagat Panthalassa noong unang panahon 200 milyong taon na ang nakararaan.

Sagot: __________

2. Isa sa dalawang naging sub-kontinente dahil sa

pagkakahiwalay ng super kontinente sanhi ng

continental drift.

Sagot: __________

3. Isang bansang kontinente.

Sagot: __________

4. Sakop ng karagatang ito ang halos 1/3 na bahagi

ng daigdig.

Sagot: __________

Tandaan Mo! Bilang tirahan ng tao, ang pisikal na katangian ng daigdig o

heograpiya ay binibigyang-diin sa pag-aaral ng kasaysayan.

Ang galaw at pag-inog ng daigdig ang nagbigay-daan sa pagtatakda ng

oras, araw, buwan, at mga taon.

Upang magkaroon ng gabay sa paglalakbay sa daigdig at sa paglalarawan nito,

gumawa ang mga pantas ng likhang-isip na paghahati nito na tinawag na grid.

Ang panahanan ng mga tao sa daigdig ay nahahati sa pitong kontinente na

pinaghihiwalay ng mga dagat at karagatan: Asya, Europa, Aprika, Hilagang Amerika,

Timog Amerika, Australia at Oceania, at Antarktika.

a g e

P

e a n

a i a

L s r

u a

r i A

a t s

u a l

P i f

c

c a i

25

Gawain 3: Paglalapat Saang bahagi ng daigdig nakatira tayong mga Pilipino? llarawan ang Pilipinas,

ang kontinenteng kinabibilangan nito, ang mga katangiang pisikal nito, at ang mga

nakapaligid ditong kalupaan, mga bansa, at mga karagatan at dagat.

ARALIN 3 KAHALAGAHAN NG HEOGRAPIYA SA KASAYSAYAN

"Mahalagang malaman ang tungkol sa pisikal na aspeto ng daigdig dahil tahanan

ito ng tao," wika ng isang manunulat. Sumasang-ayon ka ba? Totoong mahalaga ang

kaalaman sa heograpiya ng daigdig sapagkat makatutulong ito upang lubos nating

maunawaan ang mga pangyayari sa kasaysayan. Tulad ng ibang disiplina ng Agham

Panlipunan (antropolohiya, sosyolohiya, agham pampulitika, sikolohiya, ekonomiks, at

linggwistika) ang heograpiya ay lubos na nakakaapekto sa mga tao at pangyayaring

nagaganap sa kasaysayan. llan lamang ang sumusunod na mga paliwanag sa

maraming kaugnayan at kahalagahan ng heograpiya sa kasaysayan ng daigdig.

Maaaring marami ka pang matutuklasan mula sa iba't ibang babasahin. Sa

ngayon, tutulungan ka ng araling ito upang tukuyin ang kahalagahan ng heograpiya sa

pag-aaral ng kasaysayan.


kasanayan:

1. Maibibigay ang impluwensiya ng heograpiya sa kasaysayan at pagbabago ng

kabihasnan;

2. Matatalakay ang kaugnayan ng heograpiya sa mga pandaigdigang

penomena; at

26

3. Masusuri ang epekto ng porma ng lupa at epekto ng klima sa kapaligiran at sa

kabuhayan.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Pansinin mo ang larawan ng ating daigdig. Napakaganda, hindi ba? Bakit

mahalagang pangalagaan ng tao ang daigdig? Makapagbibigay ka ba ng ilang

katangian ng heograpiya ng daigdig? Subukan mong magbigay ng tatlong katangian.

1. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

3. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

27

Ang Heograpiya at Pag-Unlad ng Kabihasnan ng Daigdig

Kung mapapagmasdan mo ang kagandahan ng daigdig mula sa kalawakan,

marahil ay maiisip mo na may malaking impluwensiya ang pisikal na kaanyuan ng

daigdig sa paghubog ng kabihasnan ng mga taong nakatira dito. Tama ka. Ang

heograpiya ay hindi lamang tungkol sa pag-aaral ng pisikal na katangian ng daigdig.

Sinasaklaw din sa pag-aaral ng heograpiya ang pag-unawa at pagbibigay-paliwanag

kung paanong ang kapaligiran ay nakatutulong sa paghubog ng kabihasnan at sa mga

paraan ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar.

Ang mga nakaraang pangyayari at mga pagbabago sa daigdig o kasaysayan ay

naipaliliwanag din sa pamamagitan ng pag-unawa sa pisikal na katangian ng mga

bansa sa daigdig. Isang halimbawa ang mga Phoenician. Habang namumuhay ang

sinaunang tao sa pagtatanim, naging magagaling namang mandaragat ang mga

Phoenician dahil ang lokasyon ng kanilang lugar ay nakaharap sa Dagat

Mediterranean. Gayundin, dahil sa mga ruta at daan sa pagitan ng mga karagatan at

mga kontinente, ang mga makapangyarihang bansa ay nakapagpalawak ng kanilang

teritoryo.

Heograpiya, Kultura at Kabuhayan

May malaking impluwensiya sa kultura ng tao ang kanilang kinalalagyan sa

ibabaw ng daigdig. Halimbawa, dapat magsuot ang mga Eskimo sa Alaska ng

makakapal na damit at tumira sa igloo upang malabanan nila ang lamig sa bahaging ito

ng daigdig. Kailangan namang magsuot ng makakapal na putong sa ulo ang mga Indian

sa mainit na lugar sa Kapatagan ng Deccan at mga tao sa Arabia upang malabanan

ang init dahil sa mainit na klima sa kanilang lugar. Ang mga istilo ng mga bahay sa pook

na nagyeyelo kung taglamig ay kakaiba sa mga tahanan ng mga tao sa tropikal na mga

bansa. Pangingisda ang ikinabubuhay ng maraming nakatira sa mga peninsula o hindi

kaya ay paglalayag o pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Higit na maunlad ang

28

kabuhayan ng mga bansang sagana sa likas na yaman kaysa mga bansang salat dito.

May kinalaman din ang heograpiya sa paniniwala o relihiyon ng mga tao.

Heograpiya at Kalagayang Pulitikal ng mga Bansa

Naging mahalaga ang heograpiya sa pagtatatag at pagbagsak ng mga bansa.

Naging makapangyarihan ang Carthage noong sinaunang panahon dahil nasa teritoryo

nito ang Dagat Mediterranean. Subalit nang mapasakamay ng mga Romano ang

nabanggit na dagat, bumagsak ang Carthage, nawalan ito ng halaga sa daigdig at

naging matatag naman ang Imperyong Roma. Mahalaga ang Dagat Mediterranean

sapagkat ito ang nag-uugnay sa mga bansa sa Europa, Asya, at Aprica.

Ang mga bansang nakatuklas ng ibang lupain sa ibang kontinente, gaya ng

Espanya at Portugal noong ika-14 na siglo, ay nakaungos sa ibang bansa dahil sa

kaalaman sa heograpiya at naging mga mananakop at maunlad na bansa. May mga

bansa ring naging maunlad dahil pinag-aralan nila ang paggamit ng mga yamang-likas

ng kanilang teritoryo o kaya'y tumuklas at gumamit ng mga yamang-likas ng ibang

lupain upang manguna sa kalakalan at mga gawaing pampulitika sa buong daigdig,

kagaya ng Inglatera at Amerika.

Kaugnayan ng Heograpiya sa mga Pandaigdigang Penomena Malaki ang kaugnayan ng heograpiya sa mga pandaigdigang penomena tulad ng

El Niño, global warming, greenhouse effect, bagyo, sandstorm, tornado, lindol, tsunami,

La Niña at iba pa. May iba't ibang epekto ang pagkakaiba-iba ng klima, elebasyon,

porma ng kalupaan, katubigan, behetasyon o sistema ng halaman, uri ng lupa, at

mineral, tulad ng mga sumusunod:

1. Ang porma o elebasyon ng lupa ay nakakaimpluwensiya sa klima. Naaapektuhan ng

elebasyon ang temperatura at patak ng ulan, ang epektong tinatawag na rain-

29

shadow sa mga bulubundukin, ang pababang pag-agos ng malamig na hangin sa

gabi, mga ihip ng hangin sa lambak at kabundukan, ang lakas at direksyon ng

hangin, at iba pa.

2. Naaapektuhan din ng porma at elebasyon ng lupa ang mga katubigan. Ang

presipitasyon, distribusyon ng katubigan, pagkawala ng tubig sa mababang lugar,

distribusyon ng karagatan, ilog at mga lawa ay nakasalalay sa taas o baba at anyo

ng lupa.

3. May epekto rin ang porma ng lupa sa behetasyon o sistema ng halaman. Dahil sa

epekto nito sa lupa at klima, iba-iba ang uri ng mga halamang tumutubo sa bawat

lugar.

4. Kaiba ang lupa na nabubuo sa malapit na bundok sa mga kapatagan kaysa doon sa

malapit sa dagat. Dahil dito, iba rin ang sistema ng pagtatanim, at mga gawaing

pang-ekonomiya sa bawat lugar. Ang mga lupang sagana sa mineral ay

nakapagbibigay ng ginto, pilak, tanso, at iba pang uri ng mineral na magagamit at

nagpapaunlad sa mga pamayanan. Ang mga bulubunduking may minahan ng mga

ginto at mineral ay matatag na sandigan ng maunlad na ekonomiya. Dahil dito,

maraming mga lupaing mayaman sa mineral ang nasakop noong panahon ng

kolonyalismo at pagpapalawak ng teritoryo.

5. Sa isang banda, ang klima rin ay may malaking epekto sa pag-iiba-iba ng

temperatura, pagkatuyo o pagkabasa ng lupa, at sa pagkabuo at pagkasira nito.

Reponsable ang klima sa sukat ng ulan at dami ng tubig na nasa kalupaan. Dahil sa

klima, iba-iba ang uri ng lupa sa maiinit at malalamig na lugar. Iba-ibang halaman

ang tumutubo sa iba’t ibang lugar batay sa lamig o init ng panahon. Dahil dyan, iba’t

iba rin ang uri ng mga kalakal na ipinagbibili ng mga bansa sa pandaigdigang

pamilihan.

30

llan lamang ang mga nabanggit na halimbawa sa mga nagiging kaugnayan ng

bawat salik ng heograpiya sa isa't isa at sa mga pandaigdigang penomena. Sa

kasalukuyan, nararanasan natin ang tindi ng init o global warming. Sinasabing matindi

ang init na nararanasan sa kasalukuyan kaysa naranasan ng mga tao 50 taon na ang

nakaraan. May maibibigay ka bang iba pang halimbawa?

Pangangalaga sa Daigdig Bilang Panahanan ng Tao

Ang daigdig ang tanging planeta sa sistemang solar na may atmospera na

nakapagsusustina ng buhay. Ito ay may sapat na gas o hanging oxygen upang

makahinga at makapanahan ang mga tao at hayop na nagbibigay naman ng carbon

dioxide para sa ikabubuhay ng mga halaman. Marami nang ginawang pagsubok ang

mga bansa tulad ng Estados Unidos at Unyong Sobyet upang alamin kung mayroon

pang ibang planetang matitirhan ng tao. Subalit wala pa ring makitang posibilidad ang

mga siyentista na mayroon ngang ganitong planeta. Dahil dito, nararapat na mahalin at

pangalagaan ng tao ang planetang ito na isang tanging panahanan ng mga tao at mga

bagay na may buhay sa mundo.

Sa kasalukuyan, maraming ebidensya na ang daigdig ay nanganganib. Ang

pagkabutas ng ozone /ayer sa atmospera ng daigdig ay may babalang panganib ng

matinding pag-init sa mundo o global warming sa panahong hinaharap. Ang sanhi nito

ay patuloy na pagtaas ng antas ng polusyon sa hangin, sa kalawakan, at sa ating

kalapit na kapaligiran.

Hindi lamang sa usok ng polusyon sa mga pabrika sanhi ng teknolohiya ang mga

nagpapadali ng pagkasira ng kapaligiran. Maging ang mga dumaraming bundok ng mga

basura ay nagdudulot din ng panganib. Ang walang habas na pamumutol ng kahoy sa

mga kagubatan ay nakapagdudulot ng matitinding baha at pagkaubos ng mga likas na

yaman sa mga bulubundukin at kagubatan.

31

Sa dahilang ang heograpiya ay kaugnay ng sistema ng pag-ikot ng buhay sa

sandaigdigan, kinakailangan ang masusing pag-aaral kung paano maililigtas ang

kalikasan sa pagkasira upang magpatuloy ang ikot ng buhay at ng kasaysayan.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Sa kasalukuyan, maraming suliraning pangkapaligiran ang hinaharap

ng daigdig dahil sa kapabayaan ng mga tao rito. Sa iyong palagay, ano ang

mga pinakamabigat na suliranin buhat sa sumusunod na tsart? Ipaliwanag kung bakit

mo napili ang mga iyon.Sa kasalukuyan ba ay nadarama mo ang epekto nito sa tao at

sa kapaligiran?

Tsart ng mga Suliraning Pangkapaligiran at Epekto sa Tao

(Pinagkunan: Michael Todaro, Economic Development, Seventh Edition, 2000)

Problemang

Pangkapaligiran

Epekto sa Kalusugan Epekto sa Kabuhayan

1. Polusyon sa tubig Pagkamatay ng 2 milyong

tao taun-taon dahil sa mga

sakit na dulot ng karumihan

at kakulangan ng tubig.

Pagkasira ng mga

palaisdaan at pagkasira ng

mga biyayang-dagat;

kakulangan ng tubig-

inumin.

2. Polusyon sa hangin 400 hanggang 700 milyong

tao ang nagkakasakit o

namamatay dahil sa mga

sakit na dulot ng polusyon

sa hangin.

Maging ang tubig-ulan ay

nagiging acid rain na

maaaring makamatay sa

tao, hayop, at halaman.

3. Problema ng basura Dumaraming sakit at

pagkalat nito sa iba’t ibang

kapuluan.

Nagdudulot ng polusyon sa

hangin at tubig na may

panganib sa buhay.

32

4. Pagkasira ng lupa Dahil sa madalas na

paggamit ng kemikal na

pataba, lalong nasisira ang

kondisyon ng lupa at

nagdudulot ng panganib sa

kalusugan ng tao.

Paggamit ng mga kemikal

na nakalalason at

nagdudulot ng panganib sa

buhay ng tao.

5. Pagkasira ng

kabundukan

Matitinding baha na may

kaakibat na pagkamatay ng

mga tao at dislokasyon sa

tirahan.

Pagkabawas ng

mapagkukunang-yaman

kaya’t maliit ang

produksyon at kita ng

bansa.

6. Pagkasira ng biodiversity Sa pagkasira ng natural na

prosesong ugnayan ng tao,

hayop, at halaman, nasisira

rin ang resistensya sa sakit

ng mga tao at hayop.

Unti-unting pagkawala ng

mga species ng halaman at

hayop sa kalupaan,

katubigan, at kalawakan.

7. Pagbabago ng

atmospera

Pagdami ng mga hindi

maipaliwanag na mga

bagong sakit, mga

kalamidad sa kalikasan, at

mga kaso ng kanser.

Pagkasira ng temperature

at panganib na dulot ng

mga kalamidad at sakit.

Tandaan Mo! Mahalaga ang pag-aaral ng heograpiya sa pag-aaral ng kasaysayan

sapagkat may kinalaman ito sa paghubog ng kabihasnan at ng iba’t

ibang aspeto ng kultura, pamahalaan, relihiyon, sining, ekonomiya, at

maging ang hinaharap ng mga tao at bansa sa daigdig.

Nakasalalay sa pangangalaga ng kalikasan at ng heograpiya ang kaligtasan ng

sangkatauhan.

33

Gawain 3: Paglalapat

Ang daigdig, ayon sa pagsasaliksik ng mga siyentista, ang tanging

planetang may atmospera at maaaring panahanan ng tao: samakatuwid, nararapat

lamang na pangalagaan ng tao ang daigdig at iwasan ang mga gawaing nakasisira rito.

Magbigay ka ng mga paraang sa palagay mo ay dapat gawin ng mga bansa sa buong

daigdig upang mapangalagaan ito.

MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano ang

mahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan?

Iba’t iba ang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng daigdig: ang teoryang

nebular, dust cloud, dynamic encounter, kondensasyon, disrupsyong solar,

planetisimal, kolisyon at big bang, at continental drift. Nasasaad naman sa

teoryang panrelihiyon kung paano nilikha ng Diyos ang mundo.

Binubuo ang pisikal na katangian ng daigdig ng kalupaan, klima, katubigan,

buhay-halaman, buhay-hayop, at mineral. Nakaiimpluwensya ang bawat

katangian sa isa’t isa. Ang kakulangan o pagkasira ng isa ay lubos na

nakaaapekto sa iba.

Ayon sa mga siyentista, mayroon lamang apat na malalaki at magkakarugtong

na kontinente ang daigdig. Subalit dahil sa continental drift, binubuo ang daigdig

nagyon ng pitong kontinente: Asya, Europa, Aprica, Hilagang Amerika, Timog

Amerika, Antarctica, at Australia at Oceania.

Mahalagang mapangalagaan ng tao ang kapaligiran ng daigdig na kanilang

pinananahanan sapagkat ang pagkasira nito ay makapagdudulot ng panganib sa

buhay.

Ang kasaysayan at heograpiya ay magkaugnay. Nakasalalay sa pangangalaga

ng kalikasan at heograpiya ang kaligtasan ng sangkatauhan.

34

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot.

1. Sa teoryang kondensasyon, nabuo ang daigdig sa pamamagitan ng A. paglalang ng Diyos dito.

B. malaking pagsabog ng dalawang bituin.

C. pagkabuo ng masa ng hydrogen gas at alikabok o atomic dust.

D. pagkakabanggaan ng mga kometa.

2. Ayon sa teoryang dynamic encounter nagmula ang sistemang solar sa

banggaan ng

A. isang malaking asteroid at kometa.

B. isang malaking kometa at araw.

C. dalawang bituin.

D. maliliit na planetoid.

3. Sa teoryang disrupsyong solar, isang malaking bituin ang bumangga sa

A. planetoid C. kometa

B. araw D. nebula

4. Sa teoryang panrelihiyon, ang daigdig ay nabuo sa pamamagitan ng

A. pagkakaanod ng mga lupain.

B. pagsabog ng maliliit na molekyul.

C. pagbangga ng bituin sa araw.

D. paglalang ng diyos.

5. Sa teoryang kolisyon, ang mundo ay nanggaling sa mga tipak ng

nagbanggaang

A. dalawang malaiaking bituin.

B. kometa at araw.

C. mga kumpol ng planetoid.

D. asteroid at kometa.

35

6. Ito ang gumuguhit sa globo patimog at pahilaga mula sa isang polo hanggang sa isa

pang polo.

A. Parallel C. Latitud

B. Longhitud D. Meridian

7. Ang guhit ng globo na makikita sa kalagitnaan at pahalang sa pagitan ng hilaga at

timog.

A. Meridian C. Ekwador

B. Parallel D. Longhitud

8. Ang mga bumubuo sa heograpiya ng daigdig.

A. Kalupaan C. Klima at Panahon

B. Katubigan D. Lahat ng nasa itaas

9. Ang taas ng lupa mula sa lebel ng dagat.

A. Elebasyon C. Relief

B. Meridian D. Ekwador

10. Pinakamalaking karagatan sa daigdig at may lawak na halos 1/3 ng daigdig.

A. Indian C. Mediterranean ,

B. Atlantic D. Pacific

11. Isang madahon subalit baluktot na puno ang hugis ng kontinenteng ito na kabilang

sa pitong kontinente ng daigdig.

A. Australia at Oceania C. Asya

B. Aprica D. Antarctica

12. Ang halos kalahati ng populasyon sa daigdig ay nasa pinakamalaking kontinenteng

ito sa daigdig.

A. Aprica C. Asya .

B. Europa D. Hilagang Amerika

36

13. Alin sa mga pangungusap ang hindi sumusuporta sa paglalahad na ang

kasaysayan at heograpiya ay magkaugnay?

A. Ang kasaysayan ng Pilipinas bilang bansang madaling masakop ng mga

kanluranin ay may kinalaman sa kawalan nito ng natural na tanggulan.

B. Hindi nasakop ang Thailand ng mga kanluranin dahil nasa pusod ito ng Timog

Silangang Asya.

C. Natalo si Napoleon Bonaparte sa Rusya dahil sa lamig ng panahon.

D, Ang mga pinuno ang nagtatakda ng pag-unlad ng mga bansa.

14. Alin sa sumusunod ang nakaapekto nang malaki sa pagkakaroon ng iba't ibang uri

ng kabuhayan ng mga kultura at kabihasanan sa daigdig?

A. Klima C. Anyo at lawak ng katubigan

B. Porma ng lupa D. Lahat ng nasa itaas

15. Naging mahalaga ang heograpiya sa pagtatatag at pagbagsak ng mga bansa dahil

nagkaroon ito ng malaking impluwensya sa:

A. kabuhayan C. panlipunan

B. putitika D. pangkabuhayan

16. Mahalagang malaman ang mga ______ aspeto ng daigdig dahil tahanan ito ng tao

at nakaaapekto sa pagpapatuloy ng ating buhay.

A. pisikal C. kultura

B. putitika D. panlipunan

17. Ang pagkakaroon ng iba't ibang kontinente sa daigdig ay ipinaliliwanag ng teoryang

___________.

A. Planetisimal C. Nebular

B. Continental drift D. Big bang

18. Nagdudulot ito ng matinding init at pagkatuyo ng lupa.

A. pagkabutas ng ozone layer C. El Niño

37

B. pagkasira ng kagubatan D. Panahon ng Yelo

19. Ang nangungunang suliraning pangkapaligiran na nagiging sanhi ng pagkabutas ng

ozone layer.

A. La Niña C. Satellite sa Kalawakan

B. Polusyon D. Basura

20. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang dapat sundin?

A. Dapat linangin ang kalikasan upang magamit sa digmaan.

B. Dapat pangalagaan ang kalikasan at pisikal na yaman ng daigdig upang

magpatuloy nang maayos ang buhay ng tao.

C. Ipaubaya na lamang sa Diyos ang pagliligtas sa sangkatauhan.

D. Hindi mahalaga sa pag-aaral ng heograpiya ang pagpapahalaga sa kalikasan.

GABAY SA PAGWAWASTO:

PANIMULANG PAGSUSULIT 1. B

2. C

3. A

4. D

5. B

6. C

7. C

8. C

9. C

10. A

11. D

12. A

13. B

14. C

15. A

16. D

17. D

18. B

19. A

20. C

ARALIN 1: MGA TEORYA TUNGKOL SA PINAGMULAN NG DAIGDIG Gawain 1: Pag-isipan Mo

1. Nebula

2. Kolisyon

3. Panginoon

4. Daigdig

5. Wegener

38

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1. D

2. E

3. L

4. H

5. M

6. G

7. I

8. B

9. C

10. A

Gawain 3: Paglalapat Ang angkop na kasagutan ay nakasalalay sa iyong paliwanag. Ipatsek sa gurong

tagapamahala ang iyong sanaysay.

ARALIN 2: PISIKAL NA KATANGIAN NG DAIGDIG Gawain 1: Pag-isipan Mo Kahit alin sa mga sumusunod ay tama:

1. Bilog ang daigdig sapagkat napatunayan ng mga manlalakbay noong unang

panahon na maaaring marating ang silangan sa pakanlurang ruta. Samakatuwid,

magkadugtong ang mga kalupaan at karagatan sa daigdig. Ang araw ay

sumisikat at sumisilang sa silangan at lumulubog sa kanluran bilang katibayan ng

pag-ikot ng mundo sa kanyang aksis habang umiikot sa araw.

2. Pitong kontinente at iba't bang bansa at kapuluan ang bumubuo ng mga

kalupaan ng daigdig.

3. Pinakamahalaga ang mga karagatan ng Pacific, Atlantic, at Antarctica. Ang

mga dagat Tsina, Mediterranean, at Dagat na Pula ay may mahalagang bahagi

sa kasaysayan; ang mga ilog Euphrates, Nile, at iba pa ay may bahagi rin sa

nakaraan at kasalukuyan.

39

4. May magandang atmospera ang daigdig na binubuo ng hangin at klimang

tamang- tama upang mabuhay ang bawat nilalang maging tao, hayop, o mga

halaman.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Mga Bansa sa Asya:

1. Silangang Asya (Pilipinas, Japan, Tsina, Tibet, Mongolia, Burma, Laos,

Cambodia, Vietnam, Korea, Burma, Myanmar, Indonesia, Malaysia)

2. Timog Asya (India, Nepal, Sri Lanka, Bangladesh, Pakistan)

3. Gitnang Asya (Saudi Arabia, Yemen, Oman, Iran, Iraq, Afghanistan)

Mga bansa sa Europa: Inglatera, Espanya, Portugal, Ireland, Denmark, Norway,Sweden, Switzerland, Rusya,

Poland, Germany, Hungary, Romania, Ukraine, Bulgaria, etc.

Mga bansa sa Hilagang Amerika: Canada at Estados Unidos

Mga bansa sa Timog Amerika: Mehiko, Guatemala, Cuba, Honduras, El Salvador,

Nicaragua, Brazil, Ecuador, Bolivia, Argentina, Paraguay, Uruguay

Mga bansa sa Aprika: Morocco, Algeria, Libya, Egypt, Sudan, Mali, Nigeria, Ethiopa,

Kenya, Congo, Angola, Zambia, Sierra Leone, Botswana, Mozambigue, Timog Aprika

Gawain 3: Paglalapat Ang Pilipinas ay nasa Timog Silangang Asya. Binubuo ito ng 7,100 na pulo at

tinatawag na isang arkipelago. Mayaman ang Pilipinas sa mga mineral, yamang-dagat

40

at yamang-lupa, bulubundukin, lambak, at kapatagan. May 15 rehiyon sa Pilipinas.

Napaliligiran ito ng Karagatang Pacifico sa silangan, Dagat Tsina sa kanluran at hilaga,

at Dagat Celebes sa timog. Ang mga bansang nakapaligid ay Japan at Taiwan sa

timog, Vietnam sa silangang bahagi, at Indonesia sa hilaga.

ARALIN 3: KAHALAGAHAN NG HEOGRAPIYA SA KASAYSAYAN Gawain 1: Pag-isipan Mo! Halimbawa ng katangiang pisikal ng daigdig:

1. May oxygen at iba pang uri ng gas o hangin na angkop upang mabuhay ang

tao, hayop, at halaman.

2. May malalawak na kalupaan at behetasyon na nagbibigay ng magandang

tirahan at ikabubuhay ng tao.

3. May mga katubigan at karagatang sagana rin sa likas na mapagkukunang-

yaman at pagkain.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Lahat ng suliraning nasa talahanayan ay mabigat at kailangang iwasan o gawan

ng paraan upang hindi manganib ang buhay ng mga tao, halaman, at hayop sa

hinaharap.

Gawain 3: Paglalapat Mga halimbawa ng paraan upang mapangalagaan ang pisikal na kapaligiran ng daigdig:

1. Pangangalaga sa kalikasan. ,

2. Proteksyon sa mga hayop lalung-lalo na sa mga endangered species.

3. Pag-iwas sa digmaan lalung-lalo na sa digmaang nukleyar.

4. Pagkakaroon ng mga pandaigdigang kasunduan sa mga bansa hinggil sa

pagliligtas at pangangalaga sa kalikasan gaya ng UNCED at iba pa.

5. Sa sariling bansa, ang pagkakaroon ng mga batas at ordinansa sa proteksyon

ng kalikasan.

1



MODYUL 2

MGA UNANG TAO SA DAIGDIG



2

MODULE 2 MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Nakarinig ka na ba ng mga kuwento tungkol sa pinagmulan ng tao? Sino ang

ating mga ninuno? Paano nagsimula at dumami ang iba’t ibang lahi sa daigdig? Ang mga

katanungang iyan ay hinahanapan natin ng katugunan mula sa iba’t ibang kuwento.

Maraming haka-haka ang inihain ng iba’t ibang siyentista at pilosopo upang suriin at

patunayan ang pinagmulan ng tao. Bawat isa ay may kaakibat na pananaw at paliwang.

Tinawag na teorya ang mga haka-haka o hulang ito.

Sa modyul na ito ay iyong aalamin ang mga teorya kung paano nagsimula ang mga

unang tao sa daigdig kung paano umunlad ang kanilang kultura.

May dalawang araling inihanda para sa iyo.

Aralin 1 – Mga Teorya Tungkol sa Pinagmulan ng Tao

Aralin 2 – Mga Yugto ng Pag-unlad ng Kultura ng mga Unang Tao

Pagkatapos ng modyul na ito ay inaasahang malilinang sa iyo ang mga sumusunod

na kasanayan.

1. Masusuri ang mga teoryang siyentipiko at pahayag sa Bibliya tungkol sa

pinagmulan ng tao.

2. Masusuri ang katangian ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong

paleonlitiko; at

3. Maipaliliwanag ang kaganapan sa rebolusyong neolitiko na naging batayan ng

mga naunang kabihasnan.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT

Panuto: Suriin ang bawat pangungusap at bilugan ang titik ng tamang kasagutan.

1. Panahong hindi nasusulat sa kasaysayan. A. Mesolitiko B. Neolitiko C. Prehistoriko D. Paleolitiko

2. Taong nakapag-isip at nakapangangatwiran. A. Homo Sapien B. Homo Erectus C. Homo Habilis D. Taong Peking

3. Nag-isip at nagsimula ng pagpapangalan sa mga halaman at hayop ayon sa specie o uri.

A. Linnaeus Jean B. Baptiste Lamarck C. Charles Darwin D. Conte de George Buffon

4. Taong nakatatayo ng tuwid. A. Homo Habilis B. Homo Erectus C. Homo Sapien D. Taong Neanderthal

5. Hominid, malaking bakulaw A. Hominid B. Australopithecus C. Homo D. Habilis Ramapithecus

4

6. Tawag sa taong sanay o bihasa. A. Homo Sapien B. Homo Habilis C. Homo Erectus D. Ramapithecus

7. Siya ang nagtaguyod ng teoryang maka-relihiyon. A. Linnaeus B. Lamarck C. Buffon D. Creationist

8. Alin sa mga teorya tungkol sa pinagmulan ng tao ang higit na pinaniniwalaan ng mga siyentipiko?

A. Ebolusyon ayon sa atheistic materialism B. Ebolusyon ayon sa Bibliya C. Ebolusyon ayon sa alamat D. Ebolusyon ayon sa paniniwala

9. Nagpanukala ng teoryang “natural selection” A. Linnaeus B. Darwin C. Buffon D. Lamarck

10. Pinanirahan ng mga hominid A. Aprika B. Europe C. South America D. North America

5

ARALIN 1 MGA TEORYA TUNGKOL SA PINAGMULAN NG TAO

Maraming haka-haka ang nabuo upang ipaliwanag ang pinagmulan ng tao. Bawat

isa ay may kani-kaniyang paliwanag. Ang iba ay makaagham, ang iba ay batay sa

paniniwala, at ang iba naman ay batay sa Bibliya.

Nauuri sa tatlo ang mga teorya at paniniwala tungkol sa pinagmulan ng tao. Ang

ebolusyon na tinatawag ding atheistic materialism, ay ebolusyong theistic at ang espesyal

na paglalang. Isa-isahin at susuriin sa araling ito ang mga nabanggit na teorya at

paniniwala.

Pagkatapos ng aralin, inaasahang malilinang ang mga sumusunod mong kaalaman:

1. Maipaliliwanag ang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng tao;

2. Matutukoy ang mga katawagan at katangian ng mga unang tao at ang kanilang

distribusyon sa daigdig;

3. Mapaliliwanag kung paano umunlad ang kultura ng mga unang tao; at

4. Mailalarawan ang pangunahing lahi ng tao.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Bago ka magsimula isipin mo kung saan ka nagmula. Para sa iyo, ano ang

pinaniniwalaan mong pinagmulan ng tao sa daigdig?

___________________________________________________________________

________________________________________________________________________

6

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________ .

Nasagot mo ba ang katanungan? Suriin mo ngayon ang kaugnayan ng iyong sagot

sa mga paksa ng aralin.

Teoryang Atheistic Materialism Nagsimula kay Carolous Linnaeus noong 1760 ang konseptong maaaring may nag-

iisang pinagmulan ang mga buhay na organismo sa daigdig. Naisip niya ito habang

pinangangalanan at pinapapangkat niya ang mga organismong pinag-aaralan niya.

Sinusugan ito ni Comte de Georges Buffon na nagsabing ang pagkakaiba-iba ng mga

organismo ay ang pagkakaiba-iba rin ng kapaligirang kanilang pinananahanan

Inilimbag ni Jean Baptiste Lamarck ang unang teorya ng ebolusyon noong 1809.

subalit kulang ang kanyang mga makaagham na pagpapaliwanag hanggang sa

nagpalabas ng isa pang teorya sina Charles Darwin at A.R. Wallace noong 1858. Pinag-

ibayo ni Darwin ang pagpapaliwanag sa kanyang aklat na Origin of Species noong 1859.

Charles Darwin

7

Ebolusyong Theistic

Isang susog ang ebolusyong theistic tungkol sa pinagmulan ng tao at di gaanong

salungat sa teoryang ipinanukala ni Darwin at mga kasama. Naniniwala ang mga

nagpanukala nito na nagmula rin ang tao sa nag-iisang selula na sa pagdaan ng panahon,

ay naging komplikadong organismo dahil sa paraang mutasyon. Ang hindi maipaliwanag ni

Darwin ay ang pinagmulan ng nag-iisang selula, kung paano nagkaroon nito at paano ito

nabuo na siyang pinagtuunan ng pag-aral sa teoryang ito. Sa teoryang ito, may Diyos na

naglalang ng selulang pinanggalingan ng tao. Isang teoryang nanggaling din sa mga

ebolusyonistang theistic ang teorya ng espesyal na paglalang o Creation.

Naniniwala ang nakararaming relihiyon sa daigdig na nilalang ng Diyos ang tao.

Isang halimbawa ang paniniwala ng mga Kristiyano. Ayon sa Bibliya, unang nilalang ng

Diyos si Adan at binigyan ng kapangyarihang mamuno sa lahat ng mga bagay, halaman at

hayop. Subalit nang makita ng Diyos na malungkot si Adan, pinatulog siya at saka kinuha

ang isa niyang tadyang. Mula rito, hinugis ang babae at pinangalanang Eba. Silang dalawa

ang naging unang mga magulang na pinanggalingan ng lahat ng lahi.

Adan at Eba

8

Pagsusuri sa Dalawang Teorya ng Ebolusyon Alalahanin natin na nananatiling teorya ang teorya hangga’t hindi pa napatutunayan.

Isa itong panukala ng mga siyentista na maaaring inimbento o may lohika na pagsusuri sa

isang natural na penomena. Subalit hindi kaya nagkakamali ang mga siyentista? May mga

ideya noong unang panahon na sinasabi ring susuportahan ng agham subalit mali pala.

Ilan sa mga ito ang sumusunod.

• Patag ang daigdig.

• Ang pagpapadugo sa isang taong may lagnat ay makapagpapababa sa lagnat nito.

• Ang daigdig ang sentro ng sansinukob.

• Nabuo ang mga daga mula sa basura.

Kaya maaari rin na hindi makatotohanan ang isang teorya. Maraming katanungan

ang mga siyentistang Creationist. Ilan sa mga katanungang ito ang sumusunod.

• Anong kemikal ang pinagmulan ng organismo?

• Anong proseso ang pinagdaanan ng pagbabago sa anyo at katangian ng mga ito?

• Ano ang paraan ng reproduksyon at paano dumami ang mga nilalang sa ibabaw ng

lupa?

Sumasalungat ang ebolusyon sa mga natural na batas ng kalikasan tulad ng:

• Reproduksyon ng kamukha o katulad. Nanganganak ang aso; ang ibon ay ibon din;

ang unggoy ay nanganganak ng unggoy rin. Kaya hindi maaaring nagmula ang tao

sa unggoy.

• Ikalawang batas ang thermodynamics na nagsasabing ang sansinukob ay parang

relong de-susi na pahina nang pahina habang tumatagal.

Halimbawa:

• Ang bago ay naluluma o nasisira.

• Ang mga may buhay na organismo ay tumatanda at nawawala.

• Ang maayos ay nagiging hindi maayos pagtagal ng panahon. Tinatawag din

itong batas ng entropy.

9

• Ang komplikadong disenyo ng selula tulad halimbawa ng Deoxyribonucleic

Acid (DNA) ang nagdidikta ng magiging hitsura ng isang buong organismo.

Ang mga Unang Tao at Ang Kanilang Distribusyon sa Daigdig

Ayon sa mga antropologo na naniniwala sa ebolusyon, nabuhay ang mga ninuno ng

tao sa pagitan ng dalawang milyon hanggang 20,000 Bago ipanganak si Kristo (BC).

Subalit ang mga unang labí ng pinagmulan ng mga ninuno ng tao ay tinatayang 14 milyong

taon na ang itinagal sa daigdig. Tinatawag itong Proconsul at ang mga labí nito ay

matatagpuan sa deposito ng Miocene.

Isa pang higit na malapit na ninuno ng tao ang Australopithecine. Unang

natagpuan ang mga labí ng Australopithecine sa Timog Aprika at nahahati sa tatlong

pangkat: Ang Australopithecus na maaaring nabuhay sa pamamagitan ng pagkain ng mga

halaman at karne; ang Paranthropus na higit na primitibo sa Australopithecus at nabuhay

sa halaman lamang; at ang isang pangkat ng Paranthropus na tinawag na Zinjanthropus

kung saan natagpuan ang mga labí nito ng mag-asawang Leakey sa Olduvai Gorge sa

Tanzania, Aprika. Pinaniniwalaan na marunong nang gumamit ng kasangkapan ang

Zinjanthropus batay sa natagpuan sa tabi ng labí nito.

Ang iba pang pinagsimulan ng ating mga ninuno ay mahahati sa iba’t ibang pangkat.

Ang Homo Erectus ay taong nakatayo o taong naglalakad nang tuwid at maaaring

nabuhay sa Silangan at Timog Silangang Asya, Europa at Aprika. Higit na malaki ito kaysa

Australopithecine at malaki rin ang utak nito kaysa una. May apat na uri ng Homo Erectus:

Taong Java o Pithecanthropus Erectus ang natagpuan ni Eugene Dubois, isang

siyentistang Olandes, noong 1891 sa pulo ng Trinil sa Java, Indonesia. Ipinalalagay na

may 500 000 hanggang 750 000 taon ang itinagal nito sa daigdig. Ito ang kauna-unahang

labí ng Homo Erectus na natuklasan ng tao. Isa pang Homo Erectus na nadiskubre sa

Zambia noong 1921, ang Taong Zambia, na kauri rin ng Taong Java. Taong Peking.

Tinatawag na Sinanthropus Erectus Pekinensis ang itinawag sa labí na natagpuan sa

Peking, Tsina sa yungib ng Chowkou tien noong 1927. Hinihinalang natutuhan ng Taong

10

Peking ang mga gamit ng apoy. At ang pagkain ng berry sapagkat natagpuan din sa

naging tahanan nila ang mga buto nito.

Homo Sapiens ang tawag sa hinihinuhang taong nag-iisip. Pinaka-advance marahil

ang Homo Sapiens sa lahat ng unang tao dahil higit na malaki ang utak nito. Mga

halimbawa nito ang Taong Neanderthal at Taong Cro-Magnon. Ang mga labí ng Taong

Neanderthal ay nadiskubre sa mga lambak ng Ilog Neander sa Alemanya noong 1856.

Maaaring nabuhay sila sa pagitan ng 70,000 BC hanggang 50 000 BC. Pandak ito, malaki

ang pangangatawan, malalaki ang tila mabigat na panga, makapal ang noo at malaki ang

ilong. Ang Taong Cro-Magnon naman ay hinihinalang maaaring nabuhay noong 40,000

BC pagakaraang mawala ang mga Taong Neanderthal. Nakita ang mga labí nito sa

Pransya na lubhang napakalamig noon kaysa kasalukuyan. Nagyeyelo noon sa Polong

Hilaga at nagpatuloy sa timog Europa. Palatandaang malamig ang panahon na

kinaroroonan ng Taong Cro-Magnon dahil napaliligiran ito ng mga labí ng mga hayop at

halamang nabuhay sa malalamig na lugar noon nang matagpuan ang labí nito.

Upang mas maunawaan mo ang pinagdaanang lahi ng mga sinaunang tao, pag-

aralan mo ang sususnod na matrix ng antas ng tao. Mga katangian at mga katibayang

natuklasan.

Antas ng Tao Mga Katangian

Mga Labíng Natuklasan na Nagsilbing Katibayan

1. Hominid

Nabuhay noong 14,000,000-

13,000,000 BC

Naglalakad nang tuwid

Mas maliit ang utak kaysa

modernong tao

Malaki ang pagkakahawig sa

katangiang pisikal ng

modernong tao

May taas na apat na

talampakan

Ang sukat ng utak ay kalahati

Batang Taung – unang labíng

Australopithecus Aprikanus na

natuklasan. Natagpuan ni Raymond A.

Dart sa Taung, Timog Aprika noong

1974

Kromdraai (dating Parathropus

robustus) – unang a. robustus na

natuklasan. Natagpuan sa Kromdraai,

Timog Aprika ni Robert Broom noong

1938

OH 5 o Zinj- unang Australopithecus na

11

ng utak ng modernong tao

May limang uri batay sa laki

ng panga, bagang at utak:

a. Anamensis - nabuhay sa

Aprika may apat na

milyong taon na ang

nakararaan

b. Afarensis - nabuhay may

3.7 milyong taon na ang

nakararaan; kasinlaki ng

utak ng chimpanzee ang

utak nito

c. Aprikanus - mas malaki

ang bungo, higit na malaki

ang utak kaysa Afarensis

d. Boisei at Robustus- mas

malaki ang bagang at

panga; kasinliit ng

Aprikanus ang utak;

nawala sa pagitan ng 1.5-

isang milyong taon na ang

nakararaan.

natagpuan sa Silangang Aprika.

Natuklasan ni Mary O. Leaky sa Olduvai

Gorge, Tanzania noong 1959.

Lucy-pinakakumpletong kalansay ng

Australopithecus na natuklasan.

Natagpuan ni Donald Johanson sa

Hadar, Ethiopia noong 1974.

Bakas ng paa sa Laetoli-natagpuan sa

Laetoli, Tanzania noong 1978 malapit sa

lawa ng Eyasi. Pinatunayan ng mga

bakas na ito na nakatatayo nang tuwid

ang mga Australopithecus.

Anamensi-pinakamatandang labí ng

Australopithecus na nabuhay.

Natuklasan ito sa Kanapoi, Kenya ni

Peter Nzube Mutiwa noong 1994.

2. Homo Habilis

Itinuturing ng mga

antropologo na

pinakamatandang uri ng tao

Nabuhay sa Aprika may 2

milyong taon na ang

nakararaan

Hango sa salitang Latin na

homo na nangangahulugang

Taong Olduvai - unang nahukay na labí

ng Homo habilis. Natagpuan ang

bungo sa Olduvai Gorge, Tanganyika

nina Jonathon Leaky at asawa nito

noong 1960. Nagpatunay ito na

nabuhay ang sinaunang tao mahigit

tatlong milyong taon na ang

nakararaan

12

tao at habilis na ang ibig

sabihin ay sanay o bihasa.

Mas malaki ang utak at mas

maliit ang bagang kaysa

Australopithecus

Sukat ng utak-kalahati ng

utak ng modernong tao.

Pinaniniwalaang gumawa ng

unang kagamitan na gawa

sa bato bilang panghiwa,

pangkayod at pantadtad.

Pinaniniwalaang kumain ng

karne, prutas, insekto at mga

halaman

Nakalalakad nang tuwid

ER-1470 - pinakamatandang bungo ng

Homo habilis na nahukay noong 1972.

natuklasan ito sa Lawa ng Turkana ni

Richard F. Leaky.

3. Homo Erectus

]

Taong nakatatayo nang

tuwid

Tinatayang may taas na

limang talampakan, makapal

ang bungo, maliit ang ulo at

malaki ang panga

Mas maliit ang bagang at

mukha at hindi gaanong

nakausli ang mukha tulad ng

Homo habilis

Sukat ng utak-halos kasinlaki

ng sa modernong tao

Unang natotong gumamit ng

apoy at damit mula sa balat

ng hayop.

Taong Java (dating Pithecathropus

Erectus) - kaunaunahang labí ng Homo

Erectus na natuklasan. Natuklasan ni

Eugene Dubois, isang Olandes, sa

buhanginan sa gitnang Java, Indonesia

noong 1891. maliit ang mga taong ito

ngunit nakatatayo at nakalalakad ng

tuwid.gumamit ng mga tinapyas na

bato bilang sandata at kagamitan.

Taong Tabon - natagpuan sa mga

yungib sa Tabon, Quezon sa Palawan

ni Robert Fox noong 1962. Sinasabing

kauna-unahang tao sa Pilipinas.

Taong Peking - Pinakamalaking

kalansay ng Homo Erectus na

13

Nakagawa ng palakol mula

sa bato.

natuklasan. Natagpuan ni Davidson

Black ang mga buto sa isang kweba sa

Choukoutien noong 1919-1937 sa

Peking, China. Ayon sa pagsusuri,

natutong gumawa ng apoy ang taong

ito minsang tumama ang kidlat sa

isang puno.

East Turkana Homo Erectus - labí ng

Homo erna tinatayang nabuhay sa

Aprika mga 1 800 000 taon na ang

nakalilipas. Natuklasan ni Richard F.

Leaky sa Lawa ng Turkana noong

1975.

Batang Nariokotome - labí ng isang

batang lalaki. Ito ang pangunahing

nahukay na kalansay ng Homo

Erectus. Natuklasan ni Kamoya Kimeo

sa lawa ng Turkana, Kenya noong

1984.

4. Homo Sapiens

Taong nakapag-iisip at

nakapangangatwiran

Higit na malaki ang utak sa

lahat ng unang tao at hindi

nalalayo sa laki ng utak ng

modernong tao.

Nabuhay may 300 000-400

000 taon na ang nakararaan

Unang prehistorikong tao na

nanirahan sa Europe

Labí ng Kabwe (dating Taong

Rhodesian) - natagpuan sa Kabwe,

Zambia ni Arthur S. Woodward noong

1921.

Bungo ng Dali - natagpuan sa

lalawigan ng Shanxi sa China ni Wu

Xinzhi noong 1978.

Taong Neanderthal - unang nahukay

na labí ng kinikilalang prehistorikong

tao. Natagpuan ito ni Johann Fuhlrott

sa isang kweba ng Neander, Germany

14

noong 11856. mababa at matipono,

pahilig ang noo nito at usli ang panga,

malaki ang ilongat walang baba.

Mabangis ang anyo nito ngunit

matalino. Nakatira sa mga kweba at

nagsusuot ng balat ng hayop. Kaiba sa

mga sinaunang tao. Inililibing nila ang

kanilang mga patay. Ipinalalagay na

naglaho dahil sa matinding lamig

noong Panahon ng Pagyeyelo. Noong

1908, natuklasan nina Ameedi at Jean

Bouysonnie ang pinakakumpletong

kalansay ng Taong Neanderthal sa La-

Chapelleaux-Saints sa France.

Kalansay ng Skhul - labí ng unang

modernong tao na tinatayang nabuhay

mga 100,000 taon na ang nakaraan.

Natuklasan nina Theodore McCown at

Hallam L. Movius sa Mt. Carmel, Israel

noong 1931-1932.

Kalansay ng Qafzeh – labí ng unang

Homo sapiens na tinatayang nabuhay

100 000 taon na ang nakalilipas.

Nahukay nina Rene Neuville at

Bernard Vandermeersch sa kweba ng

Qafzeh malapit sa Dagat ng Galilee sa

Israel mula 1933-1935.

Taong Cro-Magnon - tinatayang

nabuhay noong 40 000 BC Nakita ang

labí nito sa isang kweba sa France ni

Louis Lartet noong 1868. Tinatayang

15

nagmula sa Asya o Aprika ang Taong

Cro-Magnon. Ipinapalagay na higit na

may kakayahang mabuhay dahil higit

itong matalino at nakagagawa ng

maayos na armas. Nag-iwan ang mga

ito ng maraming guhit sa mga yungib.


Subukan mo kung iyong matatandaan ang mga teorya na pinagmulan ng tao at ang

kanilang Distribusyon sa Daigdig.

Pagtapat-tapatin ang mga katawagan at paliwanag sa pamamagitan ng paglalagay

ng guhit sa magkatugmang bilang at titik sa Hanay A at Hanay B.

Hanay A Hanay B _____ 1. Homo Sapien A. Taong naglalakad ng tuwid.

_____ 2. Carolus Linnalus B. Taong nag-iisip.

_____ 3. Charles Darwin K. Tinawag na Pithecanthropus Erectus.

_____ 4. Taong Zambia D. Nakita ang mga labí nito sa France.

_____ 5. Conte de George Buffon E. Nilalang ng Diyos ang tao, ayon sa

_____ 6. Homo Erectus teoryang ito.

_____ 7. Teorya ng Paglalang G. Proseso ng pagpili ng pook na titirhan.

_____ 8. Taon Neanderthal H. Konseptong maaaring may nag-iisang

_____ 9. Taong Cro-Magnon pinagmulan ang mga buhay na

_____ 10. Taong Java organismo.

I. Nagkakaiba-iba ang nilalang dahil iba-iba

ang kanilang kapaligiran.

L. Nadiskubre ang mga labí nito sa

Germany.

M. Kauri ng Taong Java.

16

Tandaan Mo!

Maraming teorya ang nagpapaliwanag tungkol sa pinagmulan ng

tao. Ilan dito ang teoryang atheistic materialism, ebolusyong

theistic, espesyal na paglalang, at ebolusyon ng mga species.

Amg modernong tao ay hinihinuhang nanggalings sa iba’t ibang lahi sa iba’t ibang

panahon. Ang mga ito ay mga Proconsul, Australopithecus, Hominid, Homo Habilis,

Homo Erectus, at Homo Sapiens. Ang mga labí ng iba’t ibang antas ng tao ay

natagpuan sa iba’t ibang panig ng mundo kayat may iba’t ibang katawagan gaya ng

Taong Java, Taong Zambia, Taong Peking, Taong Neanderthal at Taong Cro-

Magnon.

Gawain 3 Paglalapat Batay sa napag-aralan mo tungkol sa ebolusyon gumawa ng family tree

na tumutukoy sa iyong sariling pinagmulan.

17

ARALIN 2 MGA YUGTO NG PAG-UNLAD NG KULTURA NG MGA SINAUNANG TAO

Nakakuha ang mga antropolohista ng mga impormasyon tungkol sa pamumuhay

ng mga unang tao sa pamamagitan ng kanilang mga labí tulad ng bungo, buto, at mga

kasangkapang nahukay sa iba’t ibang panig ng mundo. Buhat sa mga iyan nalaman ang

kanilang mga gawain at pamamaraan ng pamumuhay sa siyang bumubuo ng kanilang

kultura. Sa paglipas ng panahon, natutuhan ng mga unang tao na paghusayin ang kanilang

mga kagamitan upang lalong maging epektibo ang mga ito sa araw-araw na

pakikipagsapalaran. Dahil diyan, umunlad din ang kanilang kabihasnan at kultura

hanggang sa malinang ang kasalukuyang kabihasnan sa iba’t ibang kapuluan ng daigdig.


kasanayan:

1. Masusuri kung anong panahon nabuhay ang mga sinaunang tao sa daigdig;

2. Maibibigay ang mga yugto ng panahon ng mga unang tao ayon sa mga kagamitan;

at

3. Mailalarawan ang mga pangunahing lahi ng tao sa daigdig.

Gawain I Pag-isipan Mo!

Maaari mo bang i-drowing kung saang lahi nabibilang ang Pilipino? Ano ang

anyo at katangian ng ating mga ninuno?

18

Panahon ng Bato Sa mahabang panahong nagdaan, nakalinang ng sibilisasyon ang mga sinaunang

tao. Sila ay namuhay bilang grupo ng sampu hanggang 30 katao. Pawang pangangaso at

pangingisda ang kanilang ikinabubuhay at karamihan ay mga yungib ang kanilang silungan

o panahanan.

Panahong Paleolitiko. Tinatayang nagtagal ang Panahong Paleolitiko mula noong

500,000 BC hanggang 8,000 BC Sa panahong ito nabuhay ang mga Proconsul,

Australophitecus, Homo Habilis, Homo Erectus tulad ng Taong Java, Taong Peking, at

Homo Sapiens tulad ng Taong Neanderthal at Taong Cro-Magnon.

19

Sa panahong ito, nakatira ang unang tao sa yungib upang pangalagaan ang sarili sa

malamig na panahon. Katatapos pa lamang ng panahon ng pagyeyelo at maaring

kasalukuyan pang nagyeyelo sa ibang bahagi ng daigdig) at walang permanenteng tirahan

ang mga tao sa panahong ito. Pagala-gala sila sa paghahanap ng pagkain. Namimitas sila

ng mga bungangkahoy, nanghuhuli ng mga hayop sa lupa at mga isda sa tubig sa

pamamagitan ng mga kamay lamang. Kung minsan naman, gumagamit sila ng batong

panghampas o pambato at sanga ng kahoy upang maging madali ang panhuli. Sa

panahong din ito natuklasan ang gamit ng apoy. Maaring sa hindi sinasadyang

pagkakataon, tinamaan ng kidlat ang isang puno. Nasunog ito at nagbigay ng init sa

paligid. Maganda ang epekto ng init sa panahon ng taglamig.

Panahong Mesolitiko. “Gitna” ang ibig sabihin ng salitang meso sa Griyego. Kayat

ito ang Gitnang Panahon ng Bato. Dito nagsama-sama ang mga gawain sa panahong

paleolitiko habang unti-unting pumapasok ang tao sa Panahon ng Neolitiko.

20

Tinatayang nagsimula noong 10,000 BC hanggang 7,000 BC ang Panahong

Mesolitiko. Ipinanukala ni Sir John Marshall, isang antropolohista, ang teorya ng

“paghamon at pagtugon” upang matugunan ang mabilis na pagbabagong naganap sa

kapaligiran (hamon) ng mga tao na natugunan nila sa pamamagitan ng pagbabago ng mga

kaugalian at mga gawaing kilos (tugon). Nakahandang tumanggap ang ibang pangkat ng

pagbabago samantalang namuhay sa kasukalan ang ibang nanatili sa lumang kaalaman.

Tumagal lamang ng 3000 taon sa Mesopotemia at kaunting panahon lamang sa

Europa ang Panahon ng Mesolitiko. Pinakamalubhang suliranin ng tao sa panahong ito

ang panustos na pagkain. Pinakasolusyon dito ang pagiging prodyuser ng tao kaysa

umasa sa likas na yaman. Subalit sa nagbabagong klima, mahirap na hamon ito.

Rebolusyong Neolitiko. Nahubog ang Panahong Neolitiko sa pamamagitan ng

pag-aalaga ng hayop na kinakain at ng pagtuklas sa pagtatanim. Ang pagtatanim o

pagsasaka ang pinakamahalagang kontribusyon ng panahong ito. Natuklasan marahil ng

tao ang pagtatanim nang minsan, sa paghahanap ng tao ng bungangkahoy na noon ay

paunti na nang paunti, nakakita siya ng isang uri ng bunga na may maraming buto.

Nagsimula rin sa panahong ito ang pagpapalayok. Natutunan ng taong gumawa ng

mga bagay na yari sa putik tulad ng laryo (bricks) na pinatitigas sa init ng araw gaya ng sa

India, o kaya ay pinatitigas sa pugon, gaya ng sa Mesopotamia. Ginagamit ang laryo sa

paggawa ng bahay.

Sa Panahong Neolitiko, malaki ang naging pagbabago sa kasangkapan ng tao.

Pinakinis ang dating magagaspang na bato at ginawang iba’t ibang hugis at laki ayon sa

kanilang gamit: pamutol ng kahoy, gamit sa pagsasaka, panghiwa, pang-ahit, pamutol ng

buhok, pamatay ng hayop, armas, at marami pang iba.

Lalo pang pinag-ibayo sa panahong ito ang pag-aalaga ng hayop na nasimulan

noong Panahong Mesolitiko. Sa kalaunan, ginamit na nila itong sasakyan o tagahila ng

behikulo katulad ng paragos at karwahe. Kabayo, baka at aso ang mga hayop na

ginagamit para rito.

Nabago rin ang mga tirahan sa panahong ito. Bagamat nagsimula ang pagkakaroon

ng permanenteng tirahan noong Panahong Mesolitiko, higit pa itong nalinang noong

Panahong Neolitiko. Dahil ito sa pag-unlad ng pagsasaka, at pag-imbento ng asarol at iba

pang gamit sa bukid. Kailangang tumira ang tao sa isang lugar habang hinihintay niyang

21

tumubo at maani ang kanyang pananim. Habang wala pa ang tag-ani, gumagawa naman

siya ng mga palayok at iba pang gamit na yari sa putik. Natuto siyang maghabi ng banig,

basket at tela dahil mahirap umasa sa mga balat ng hayop upang gawing damit.

Noong una, para lamang sa pansariling konsumo at sa mga kaanak ang

produksyon. Hindi nagtagal, nakapag-iimbak ng maraming bagay ang tao sa sariling gamit.

Dito nagsimula ang pagpapalitan ng produkto o ang sistemang barter. Dinadala ang

sobrang produkto sa lugar ng palitan. Kung may kailangan ang tao, pumupunta lamang

siya rito upang makipagpalit ng produkto. Nagsimula rito ang konsepto ng palengke. Hindi

nagtagal, naging mahirap na ang pakikipagpalitan ng produkto kaya umisip ng paraan ang

tao upang maging maayos ang sistema ng palitan. Dito naimbento ang sistema ng palitan

gaya ng sa Mesopotamia kung saan buto ng cacao ang unang ginamit na papalit produkto.

Panahon ng Metal. Ginto ang kauna-unahang natuklasang uri ng metal. Nakukuha

lamang ito sa gilid ng ilog Tigris at sinasala dahil nakahalo sa buhangin. Subalit hindi

nagkaroon ng panahon ng ginto dahil hindi naman kapakipakinabang ito sa tao. Malambot

ang ginto at hindi maaaring gawing kasangkapan o armas. Tanso (copper) ang sumunod

na natuklasan ng tao. Matigas ito kaysa ginto at nahuhulma ito sa iba’t ibang hugis na nais

ng tao.

Panahon ng Tanso. Naging mabilis ang pag-unlad ng tao dahil sa tanso. Subalit

patuloy pa rin ang paggamit sa kagamitang yari sa bato. Nagsimulang gamitin ang tanso

noong 4000 BC sa mga lugar sa Asia at 2000BC sa Europe at 1500 BC naman sa Egypt.

Tinawag na Panahon ng Tanso ang mga nabanggit na taon. Nalinang nang mabuti ang

paggawa at pagpapanday ng mga kagamitang yari sa tanso.

Panahon ng Bronse. Naging malawakan na noon ang paggamit ng bronse nang

matukalasan ang panibagong paraan ng pagpapatigas dito. Natutuhan ng tao na paghaluin

ang tanso at lata (tin) upang makagawa ng higit na matigas na bagay. Tinawag ang

kombinasyong ito na bronse o pulang tanso. Iba’t ibang kagamitan at armas ang nagagawa

mula sa tanso tulad ng espada, palakol, kutsilyo, punyal, martilyo, pana, at sibat.

Lumaganap ang paggamit ng bronse noong 2000 BC Sa panahong ito natutong

makipagkalakalan ang mga tao sa mga karatig-pook. Ang pag-unlad ng palengke at

kalakalan ang nagbigay daan sa pag-usbong ng mga bayan at lungsod. Nagkaroon din ng

mga ekspertong artisano na may kani-kanilang kaalaman. Nagtayo ng kani-kaniyang

22

samahan ang mga ito batay sa produkto na kanilang ginagawa tulad ng mga gumagawa ng

sandalyas. Ang mga samahang ito ang nagsilbing tagasuri sa kalidad ng mga produktong

nalilikha ng bawat kasapi.

Panahon ng Bakal. Natuklasan ang bakal ng mga Hittite, isang pangkat ng Indo-

Europeo na nakatira sa Gitnang Silangan noong 1500 BC. Natutuhan nilang magtunaw at

magpanday ng bakal. Noong hindi pa sila gaanong marunong magmina ng bakal, lubhang

mahalaga para sa kanila ito ng limang beses kaysa ginto at walong ulit kaysa pilak.

Matagal nilang pinanatiling lihim ang pagtutunaw at pagpapanday ng bakal. Dahil dito,

umunlad ang kabihasnan ng mga Hittite at madalas silang manalo sa mga digmaan.

Subalit sa katagalan, natuklasan din ang kanilang lihim at lumaganap na ang paggamit ng

bakal sa iba pang kaharian. Ito marahil ang dahilan kung bakit humina ang kaharian ng

Hittite.

Mga Pangunahing Lahi ng Tao Tignan naman natin ang mga pagbabago sa pagkakaroon ng iba’t ibang lahi ng tao.

Nagkaroon ang daigdig ng tatlong pangunahing lahi ng tao – ang Mongoloid o Dilaw,

ang Negroid o Itim, at ang Caucasoid o Puti. Bagamat di na inuuri ang mga tao ngayon

ayon sa kulay, makakatulong sa pag-aaral ng pinagmulan ng tao ang ganitong

klasipikasyon.

Mga Mongoloid. Mayroon ding sangang lahi ang lahing Mongoloid o dilaw na

kayumanggi: mala-kape o mala-tanso at mga mamulamulang kulay ng balat. Hugis almond

o singkit ang mga talukap ng mga mata ng mga lahing Mongoloid. Halos bilog ang hugis ng

kanilang ulo, maitim at tuwid ang kanilang buhok at hindi gaanong mabalahibo ang

kanilang balat. Manipis ang mga labí nila at hindi matangos ang ilong. Laganap ang lahing

Mongoloid sa Asya tulad ng mga Pilipino, Tsino, Hapones, Koreano, Vietnamese, Thai,

Tibetan, taga-Myanmar, Mongol, Malaysian, Indonesian, Singaporean, taga-Hong Kong at

karatig-pook. Ang mga Amerikanong Indian na nabibilang sa lahing Mongoloid ay nasa

23

kapatagang sentral ng Estados Unidos, mga Eskimo ng Hilagang Amerikanong Arktiko at

mga Indian sa Central at Timog Amerika ay nabibilang din sa lahing ito.

Mga Negroid. Maiitim ang kulay ng balat ng mga Negroid at kulut-kulot ang kanilang

buhok. Matataas at malalaki ang kanilang pangangatawan. Matatagpuan ang mga purong

Negroid sa kanlurang Sudan at Guinea. Pahaba ang hugis ng kanilang ulo, malalapad ang

kanilang ilong at makakapal ang mga labí. Maitim hanggang matingkad na kulay kape ang

kanilang balat. Sa Silangang Sudan naman matatagpuan ang mga Nilote, mga Bantu na

binubuo ng mga Masai, Kikuyu, Zulu, Swahili at Swazi. Hindi gaanong maitim ang mga

nabanggit. Manipis ang kanilang mga labí at ilong. Kulay tsokolate naman at hindi maitim

ang balat ng mga Negroid at Papuan sa New Guinea at ilang pulo ng Indonesia at

Melanesia sa mga pulo ng Pacific.

Mga Caucasoid. Mapuputing tao ang mga Caucasoid. Napapangkat sila sa Nordic,

Silangang Baltic, Alpine at Mediterranean. Matatangkad sila, pahaba ang hugis ng kanilang

ulo, maputi o blonde ang buhok at bughaw o berde ang kulay ng mga mata. Pandak ang

mga Alpine, malalaki ang katawan at malalapad ang ulo. Ang mga Mediterranean naman

ay hindi gaanong mapuputi, may kaitiman ang kulay ng balat at mata, maitim din at

mahabang kulot ang kanilang buhok. Kasama rito ang mga lahi na naninirahan sa rehiyon

ng Dagat Mediterranean kasama na ang mga Arabo. Matatagpuan ang iba sa hilaga at

gitnang India. Mga ninuno ng Hammites subalit nalahian ng Negroid ang mga nakatira sa

Egypt, Ethiopia, Somalia at sa kanlurang Sahara. Matatagpuan din sa Europa ang

karamihan sa mga lahing Caucasoid. Naninirahan ang mga Nordic sa Scandinavia,

Ingglatera at Alemanya. Ang mga Baltic naman ay paninirahan sa silangang Europa tulad

ng mga Alpine na Kinabibilangan ng mga Slav. Kasama rin sa lahing Caucasoid ang mga

Polynesian na nasa Islang Pasifico at New Zealand at ang mga Ainu ng Japan at Veddah

ng timog India.

24

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Subukin mong alalahanin ang iyong binasang aralin.

A. Isulat sa patlang ang mga pangunahing lahi ng iba’t ibang bansa

______ 1. Arabya

______ 2. Tsina

______ 3. New Guinea

______ 4. Singapore

______ 5. Pilipinas

B. Isulat sa patlang ang yugto ng panahon ng mga unang tao sa Daigdig ayon sa

kagamitan

______ 1. Pangangaso at pangingisda

______ 2. Ginto ang kauna-unahang natuklasan

______ 3. Nalinang mabuti ang paggawa at pagpapanday

______ 4. Paghaluin ang tanso at lata

______ 5. Dito naimbento ang sistema ng palitan sa Mesopotamia kung saan buto

ng Cacao ang unang gamit na produkto.

Tandaan Mo!

Mai-uugat ang yugto ng pag-unlad ng mga unang tao mula sa

Panahon ng Bato (Paleolitiko, Mesolitiko, Neolitiko), (Panahon ng

Tanso, Panahon ng Bronse, at Panahon ng Bakal). Bawat yugto ay may

kani-kaniyang katangian at pagkakakilanlan na naghatid sa tao sa kabihasnan

patungo sa modernong kapanahunan.

25

Ang pangunahing lahi ng tao sa daigdig ay ang Mongoloid o Dilaw na nahahati sa

kayumanggi, mala-kape at mapulang balat, ang Caucasoid na kulay puti at ang

Negroid na Maitim.

Hindi naging madali sa mga sinaunang tao ang mabuhay ng maayos. Ang

masukal na kagubatan at ang papalit-palit na panahon ang isang malaking

hamon sa kanilang tinugon. Nakuha nilang umangkop sa likas na kapaligiran.

Sa pagdaan ng panahon, ang kanilang karanasan ang nagtulak sa kanila

upang mag-isip ng mga paraang tutugon sa kanilang pangangailangan mula sa

pagiging pagala-gala, natutuhan nilang tumigil at manirahan sa isang

permanenteng lugar.

Unti-unting napaunlad ng tao ang kanilang pamumuhay kasabay ng pagbabago

ng kaanyuang pisikal ang pag-unlad ng kakayahang mental.

Gawain 3: Paglalapat Ang dalawang teorya tungkol sa pinagmulan ng tao ay ang teorya ng

ebolusyon (maka-agham) at teorya ng espesyal na paglalang (maka

relihiyon). Alin sa iyong opinyon ang iyong paniniwalaan? Sumulat ng

dalawang talatang magpapaliwanag ng iyong dahilan.

___________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

26

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Mga Dapat tandaan sa Modyul na ito

Ang dalawang pangunahing teorya tungkol sa pinagmulan ng tao ay ang teorya ng

ebolusyon (na tinatawag ding ebolusyong atheistic, ebolusyong materialismo, o

ebolusyong theistic) at ang teorya ng paglalang o panrelihiyon.

Naniniwala ang mga ebolusyonistang atheistic na nagmula ang isang tao sa isang

simpleng selula na dumaan sa prosesong mutasyon bago naging tao. Ang mga

ebolusyonistang theistic naman ay naniniwala na ang simpleng selulang tinutukoy

ng mga ebolusyonistang atheistic ay ginawa ng Diyos.

Mga ninuno ng tao ang Procunsol, Australopithecine, Homo Habilis, Homo Erectus

at Homo Sapien.

Ang yugto ng pag-unlad ng mga unang tao ay nagsimula sa Daigdig sa Panahon ng

Paleolitiko, at dumaloy sa Panahong Mesolitiko, Neolitiko, at Panahon ng Bato,

Metal, Tanso, Bronse at Bakal ayon sa mga kagamitan ng tao.

May tatlong pangunahing lahi ng tao ayon sa iba’t ibang teorya – Mongoloid o Dilaw,

Negroid o Itim at ang Caucasoid o Puti.

27

Binabati kita at natapos mo ang modyul na ito. Ngayon ay maari mo nang subukin

kung natutuhan mo ang mahahalagang konseptong tinalakay dito. Handa ka na ba sa

panghulng pagsususlit?

PANGHULING PAGSUSULIT

Panuto: Suriin at ibigay ang tamang kasagutan. Bilugan ang titik.

1. Matagal na proseso ng pagbabago.

a. Ebolusyon

b. Teorya

c. Creationist

d. Genesis

2. Sang-ayon sa kanya, nagkakaiba-iba ang nilalang na tao dahil iba-iba ang

kapaligiran. Umaangkop sa kanyang kapaligiran ang tao.

a. Darwin

b. Lamarck

c. Linnaeus

d. Buffon

3. Sang-ayon sa kanya, sumailalim ang hayop sa malaking pagbabago sa kapaligiran,

namamana ito ng mga anak.

a. Darwin

b. Lamarck

c. Buffon

d. Linnaeus

4. Nagsimula sa kanya ang konsepto na may isang pinagmulan ang mga organismo.

a. Linnaeus

b. Darwin

c. Lamarck

d. Buffon

28

5. Alin sa mga batas ng kalikasan ang higit na hindi naaayon ang teorya ng

ebolusyon?

a. Teorya ng DNA

b. Batas ng Entropy

c. Batas ng Thermodynamics

d. Reproduksyon ng katulad ng modernong tao

6. Sa mga Homo Erectus, alin ang katulad ng modernong tao?

a. Taong Java

b. Taong Peking

c. Taong Neanderthal

d. Taong Cro-Magnon

7. Tinawag na rebolusyon ang huling bahagi ng Panahong Neolitiko dahil sa

pagkakaimbento ng

a. apoy

b. busog at pana

c. hasaan

d. pagtatanim

8. Alin sa mga panahon ng pagsulong ang higit na nakatulong sa pag-unlad na

kabihasnan?

a. Panahon ng Metal

b. Panahon ng Bato

c. Panahon ng Bakal

d. Panahon ng Tanso

9. Isa sa mga labíng natagpuan sa Alemanya na tumutugma sa Homo Erectus

a. Taong Neanderthal

b. Taong Tabon

c. Taong Heidelberg

d. Zinjanthyus

10. ng American Indian ay nabibilang sa lahing

a. Mongoloid

b. Negroid

c. Caucasoid

d. Alpine

29

GABAY SA PAGWAWASTO

Pangunahing Pagsusulit 1. B

2. A

3. A

4. C

5. D

6. C

7. D

8. A

9. A

10. A

Gawain 2 1. B

2. H

3. G

4. M

5. I

30

6. A

7. E

8. L

9. D

10. K

Panghuling Pagsusulit 1. A

2. D

3. B

4. A

5. A

6. D

7. A

8. D

9. A

10. C

Aralin 2 Gawain 2 A 1.C

2.M

3. N

4. M

5. M

B. 1.Panahon ng Paleolitiko

31

2. Panahon ng Metal

3. Panahon ng Tanso

4. Panahon ng Bronse

5. Panahon ng Neolitiko

1



MODYUL 3

Ang Mga Unang Kabihasnan



2

MODYUL 3 ANG MGA UNANG KABIHASNAN

Sa naunang modyul, natuklasan mo kung paanong ang heograpiyang pisikal ay

naging bahagi ng paglinang ng tao ng sinaunang kabihasnan. Sa sinaunang panahon

din natuklasan ng tao ang gamit ng apoy, paggamit ng bato at metal, pagtatanim,

pangangaso, pagbasa, at pagsulat.

Sa modyul na ito, pagtutuunan mo ng pag-aaral kung paano nabuo ang mga

unang pamilya, pamayanan, bayan, lungsod, kaharian o imperyo, at relihiyon. Ito ang

mga bumubuo ng mga unang kabihasnan.

May apat na araling inihanda para sa iyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Mga Unang Kabihasnan sa Mesopotamia

Aralin 2: Kabihasnan sa Sinaunang Ehipto

Aralin 3: Kabihasnan sa Sinaunang India

Aralin 4: Kabihasnan sa Sinaunang Tsina

Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul na ito, inaasahang malilinang sa

iyo ang mga sumusunod na kasanayan:

1. Matatalakay ang heograpiyang pisikal sa pagyabong ng mga unang kabihasnan;

2. Maipaliliwanag ang pagsulong ng mga unang kabihasnan sa Asya (Sumer,

Mesopotamia, India, Tsina, at Aprica); at

3. Mapahahalagahan ang kontribusyon sa daigdig ng mga unang kabihasnan.

Handa ka na ba? Subukan mong sagutin ang mga sumusunod na tanong.

Huwag kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda para

sa iyo.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Suriin at ibigay ang tamang kasagutan. Bilugan ang titik.

1. Mahalaga ito sa buhay ng sinaunang tao:

A. ilog

B. damit

C. bag

D. sapatos

2. Ang lunday ng sibilisasyon na hugis arko o kalahating buwan:

A. Tsina

B. Fertile Crescent

C. Ilog Nile

D. India

3. Ang dala ng baha na nagsisilbing pataba sa mga tanim:

A. dumi ng hayop

B. lupa

C. banlik

D. puno

4. Ang sistema ng panulat ng mga Sumerian:

A. Hammurabi

B. Calligraphy

C. Minos

D. Cuneiform

5. Ang nagtataglay ng 232 batas at parusa sa mga lumalabag:

A. Kodigo ni Kalantiaw

B. Kodigo ni Hammurabi

C. Kasunduan sa Paris

D. Kasunduan sa Malolos

6. Ang pinakamahalagang ambag ng mga Assyrian sa kabihasnan ng daigdig:

A. Aklatan

B. Pomalan

C. Pamahalaan

D. Tao

7. Ang pagpapangkat-pangkat ng tao sa lipunang Asya:

A. Caste B. Barter

4

C. Veda D. Luwad

8. Ang uri ng pagsulat ng mga Tsino na ginagamitan ng mga pictogram:

A. Cuneiform

B. Hammurabi

C. Argon

D. Calligraphy

9. Ang ibinibigay na eksamin sa mga naglilingkod sa pamahalaan:

A. Calligraphy

B. Hiroglipiko

C. Cuneiform

D. Civil Service

10. Ang libingan ng hari sa Ehipto:

A. Hanging Garden

B. Dome

C. Memorial Park

D. Pyramide (Pyramid)

11. Ang mabagsik ngunit mahusay na hari ng Babylonia:

A. Hammurabi

B. Buddha

C. Minos

D. Phoenician

12. Ang nagpatayo ng unang aklatan na may tabletang luwad:

A. Tsina

B. Ashurbanipal

C. Nebuchadnezzar

D. Khufu

13. Ang nagpagawa sa Hanging Garden of Babylon:

A. Ashurbanipal

B. Charaka

C. Nebuchadnezzar

D. Buddha

14. Karamihan sa mga sinaunang sibilisasyon ay isinilang sa mga:

A. Lambak-ilog

B. Kabundukan

C. Tabing-dagat

D. Tabing-ilog

15. Alin sa mga ito ang hindi kabilang sa pangkat?

5

A. Ehipto-Nile

B. India-Indus

C. Tsina-Yangtze-Huang Ho

D. Ganges-Aztec Indies

16. Ang pagtakas ng mga Hebreo sa Ehipto ay tinaguriang:

A. Exodus

B. Hegira

C. Paglikas

D. Pagtakas

17. Susi ng kasaysayan ng Ehipto ang bato ng Rosetta. Sa Mesopotamia naman ay

ang:

A. Behistan Rock

B. Book of History

C. Nihonji

D. Old Testament

18. Nakatuklas ang mga Hittite ng bakal dahil sa paghahanap ng matigas na metal

upang gawing ______.

A. armor

B. araro

C. kagamitan

D. kasangkapan

19. Ang pinakamahalagang ambag ng mga Phoenician sa kabihasnan ay ang:

A. alpabeto

B. marex

C. kalakal

D. kasangkapan

20. Ang grupo ng taong pinaniniwalaang unang nanirahan sa India at nagtatag ng

Mohenjo-Daro at Harappa:

A. Dravidian

B. Aryan

C. Shiite

D. Hittite

6

ARALIN 1 MGA UNANG KABIHASNAN SA MESOPOTAMIA

Maglalakbay tayo sa nakaraan tatahakin natin ang landas ng mga sinaunang

tao sa tinatawag na Fertile Crescent at Mesopotamia tulad ng mga Sumerian,

Babylonian, Hittite, Hebreo, Phoenician, Assyrian, at Chaldean. Mamamangha ka sa

mga piramide na itinayo ng mga paraon sa Ehipto. Matutuklasan mo ang unang

kabihasnan ng Mohenjo-Daro at Harappa sa India. Matututuhan mo ang paraan ng mga

sinaunang Tsino sa Tsina at matutuklasan mo ang mga lihim ng iba pang sibilisasyong

itinatag sa Aprica.

Pagkatapos ng aralin, inaasahang malilinang mo ang mga sumusunod na

kasanayan:

1. Maipaliliwanag ang kahalagahan ng heograpiya sa kasaysayan;

2. Maiuugnay ang heograpiyang pisikal sa paglinang ng mga unang kabihasnan;

3. Matatalakay ang pagsulong ng kabihasnang Mesopotamia mula sa mga unang

sentro ng kabihasnan; at

4. Masusuri ang kontribusyon ng mga unang kabihasnan sa kultura ng daigdig.


A. Kapag narinig mo ang salitang Mesopotamia, ano ang pumapasok sa

iyong isipan?

B. Bilang isang mag-aaral, ano ang iyong natatandaan tungkol sa mga unang

kabihasnan? Subukan mong isulat sa mga patlang ang mga naiisip mo.

7

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

Mga Unang Kabihasnan sa Mesopotamia May walong kabihasnan na unang nagtayo ng panahanan sa Mesopotamia. Ang

mga ito ay Sumeria, Babylonia, Hittite, Assyria, Hebreo, Phoenicia, Persia, at Chaldea.

Pawang may pamana sa kabihasnan ang bawat isa sa mga pangkat na ito.

Sa talahanayang sumusunod ay ipinakikita ang buod ng mga ambag sa

kabihasnan at ang mga sanhi ng pag-unlad at pagbagsak ng mga Sumerian,

Babylonian, Hittite, Assyrian, at Chaldean. Pag-aralan mo ang bawat isa.

KABIHASNANG SUMERIAN Mga Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak

Mga Imbensyon: 1. Cuneiform – unang nabuong sistema ng panulat. Isa itong uri ng pictograph na naglalarawan ng mga bagay na ginagamitan ng may 600 pananda sa pagbubuo ng mga salita o ideya 2. Gulong – sa pagkakatuklas nito, nagawa nila ang unang karwahe 3. Cacao – ginamit bilang unang pamalit ng kalakal 4. Algebra – sa prinsipyong ito ng matematika, ginamit ang sistema ng pagbilang na nakabatay sa 60, paghahati o fraction, gayundin ang square root 5. Kalendaryong lunar na may 12 buwan 6. Dome, vault, rampa, at ziggurat – mga disenyong pang-arkitektura at pang-inhinyera na

Pag-unlad: Malaki ang naitulong ng maraming

imbensyon sa pagtatag at pag-unlad ng kabihasnang Sumer. Ang mga imbensyong ito ay nagpaunlad sa pagsasaka, kalakalan, at iba pang mga industriya na nagpaunlad din sa lipunang Sumerian sa pangkalahatan.

Naitatag ang mga lungsod-estado na lubos na nakatulong sa pagtatag ng pamahalaan at pagpapalakas sa mga Sumerian bilang isang pangkat.

Nakatulong nang malaki ang edukasyon sa pagiging bihasa ng mga mamamayan sa halos lahat ng aspeto ng pamumuhay, mula kalakalan hanggang astrolohiya.

Pagbagsak: Panguanahing dahilan ng paghina

ng mga Sumerian ay ang madalas

8

ginamit sa mga palasyo at templo sa Sumer 7. Luwad – ginamit sa paggawa ng laryo na nagsilbing talaan ng mga Sumerian 8. Prinsipyo ng calculator

Iba pang mga ambag sa kabihasnan: 1. Mga Sumerian din ang unang gumamit ng sistema ng panukat ng timbang at haba. 2. Unang nagtatag ng organisadong puwersa sa pagtatayo ng mga dike. 3. Mga Sumerian din ang nakatuklas sa agham ng pag-oopera. 4. Unang gumamit ng hayop sa pag-aararo ng mga bukid.

na labanan at kawalan ng pagkakaisa ng mga lungsod-estado nito. Madalas na pinagtatalunan ang patubig at hangganan ng mga lupain.

KABIHASNANG BABYLONIAN Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak

Kodigo ni Hammurabi – binubuo ng 282 batas na nagsisilbing pamantayan ng kabihasnang Babylonian. Sakop ng Kodigong ito ang mga itinuturing na paglabag sa karapatan ng mga mamamayan at mga ari-arian nito; usapin sa kalakal, lupa, butaw, serbisyong propesyunal; at pamilya. Nakatala rin ditto ang mga parusang dapat na ipataw sa mga nagkasala tulad ng kamatayan, mutilasyon, at iba pa na itinuturing na malupit sa kasalukuyang panahon. Naglalarawan ang mga batas na ito ng isang organisadong lipunan.

Pag-unlad: Maayos ang pagpapalakad ng

pamahalaan, lalo na sa panahon ni Hammurabi.

Nagdulot ng katiwasayan sa lipunan ang pakikipagtulungan ng mga mababang opisyal ng pamahalaan, sundalo, at huwes sa hari.

Nagpatatag sa lipunan at pamahalaan ang Kodigo ni Hammurabi. Nakatulong ito sa pag-unlad ng halos lahat ng aspeto ng buhay ng mga Babylonian.

Pagbagsak: Paglusob ng mga Kassite,

isang tribong Indo-Europeo. Sinundan ito ng mga Hittite na may higit na mahusay na armas na gawa sa bakal.

9

KABIHASNANG HITTITE Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-Unlad at Pagbagsak

Pagkakatuklas ng bakal. Nanatiling lihim sa loob ng 200 taon ang kaalaman ng mga Hittite sa paggawa ng mga sandata mula sa bakal. Natuklasan lamang ito ng ibang pangkat sa rehiyon nang masakop at tuluyang bumagsak ang mga Hittite noong 1200 B.C.

Pagkilala at paggalang sa iba’t ibang wika

Pagkakaroon ng titulo ng lupa at mga talaan nito

Pag-imbentaryo ng mga lupain at pananim na naging batayan ng pagbubuwis ng ari-ariang kaugnay sa lupa

Pagtatayo ng mga istruktura na ginagamit bilang sandigan at tanggulan

Paglililok ng mga diyos, diyosa, at mga halimaw na may pakpak

Pag-unlad: Pangunahing dahilan ng kanilang

pag-unlad bilang isang pangkat ay ang pagkakatuklas nila ng bakal. Superior na mga sandata ang kanilang nagawa mula sa bakal na naging dahilan ng mabilis nilang pananakop sa ibang mga lupain.

Nakatulong nang malaki sa kanilang pag-unlad ang kanilang sistema ng pagbabatas. Hindi ito kasing-lupit ng mga batas ni Hammurabi subalit naging maayos ang pagpapatakbo ng imperyo na nagbigay-daan sa pag-unlad ng kalakalan nito.

Pagbagsak: Maraming pribilehiyo ang mga

kamag-anak ng hari na kadalasang naaabuso.

Pakikipag-alyansa ng mga Hittite sa mga Egyptian na naging dahilan ng paghihimagsik ng mga kaalyado nito sa silangan at kanlurang bahagi ng imperyo. Salik din dito ang paglawak ng kapangyarihan ng mga Griyego na nagbunsod sa pagdating ng mga tribo mula sa palibot ng Dagat Aegean sa hilagang bahagi ng Imperyong Hittite. Isa sa mga tribong ito, ang mga Mitas ng Phyrrgia, ay lumusob at sinunog ang Hattusas noong 1200 B.C.

Nanatiling nakatayo ang ilang mga lungsod-estado ng mga Hittite nang 500 taon. Naitatag ang Carchemish bilang kabisera sa silangan. Ngunit nasakop ito noong 717 B.C. ni Sargon II ng Assyria. Ito ang naging hudyat ng

10

pagwawakas ng pamahalaang Hittite sa Mesopotamia.

KABIHASNANG ASSYRIAN Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pagbagsak

Ang mga Assyrian ang kauna-unahang pangkat na nakabuo ng epektibong sistema ng pamumuno sa imperyo. Kinopya ng ibang pangkat sa Malapit na Silangan ang pamamalakad ng Imperyong Assyrian.

Kauna-unahang aklatan na may 200,000 tabletang luwad na itinayo ni Ashurbanipal.

Ang patuloy na pag-aalsa ng mga lungsod tulad ng Media at Babylonia na nasakop ng Assyria ay nakapagbawas nang malaki sa yaman ng Assyria at nagpahina sa hukbo nito.

Nagkaisa ang mga Chaldeans, Medes, at Persiano noong 612 B.C. upang pagtulungang salakayin ang Assyria.

KABIHASNANG CHALDEAN Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak

Ang Hanging Gardens of Babylon ang isa sa pinakanakakahangang tanawin sa sinaunang panahon.

Ang mga Chaldeans ang luminang ng konsepto ng zodiac at horoscope.

Pag-unlad: Ang pamumuno ni Haring

Nebuchadnezzar ang nagdala sa mga Chaldean sa rurok ng tagumpay. Pumili siya ng matatalinong kabataan mula sa mga sinakop na lupain upang maging katulong niya sa pamumuno.

Pagbagsak: Tanging si Nebuchadnezzar II

lamang ang naging malakas na hari ng mga Chaldean. Sa kanyang pagkamatay, mahihinang hari na ang namuno sa Chaldean. Sa karangyaan, kasaganaan, at kasayahan lamang sila nakatuon. Hindi nila napatatag ang ekonomiya, pulitika, at sandatahan. Nang lumusob ang mga Persiano noong 529 B.C. mabilis na nagapi ang mga Chaldean na naging simula ng pagbagsak ng imperyo nito.

11

Katangiang Pisikal ng mga Unang Kabihasnan Sa mga nabasa mo tungkol sa mga sinaunang kabihasnan, mapapansin mong

halos sabay-sabay na umunlad ang mga sibilisasyong iyon sa kapatagan ng mga Ilog

Tigris-Euphrates, Indus, Yangtze, at Nile. Ang mga ilog ang nagsilbing daanan ng mga

kalakal at mga tao noong sinaunang panahon.

Ang Fertile Crescent at ang Kambal na Ilog Fertile Crescent, isang pambihirang pangalan ng pook. Saan nagmula ang

pangalang ito at sadyang kakaiba kaysa mga pangalan ng pook na nakasanayan na

nating marinig? Kung papansinin natin ang mapa, mapupuna ang makitid na istrip na

hugis-arko. Nagsisimula ito sa Isthmus ng Suez, tuloy-tuloy pahilaga at bumabaybay sa

dulong silangan ng Dagat Mediterranean habang bumubuo ito ng hugis-arko patungo

sa mataas na bahagi ng mga lupain sa Asya Minor at Armenia. Unti-unti itong

kumukurba patimog-silangan habang bumabagtas sa mga Ilog Tigris at Euphrates

hanggang sa Golpo ng Persia. Ang matabang mga ilog-lambak na ito na hugis

kalahating buwan ang tinawag na Fertile Crescent.

Kakaiba ang galaw ng kasaysayan sa Fertile Crescent. Habang pinanirahan ng

mga tao ang ibang lupain mula pa sa kanilang ninuno na nanatili roon kahit na sakupin

ng ibang grupo ng tao, pinanahanan ang Fertile Crescent ng mga tribong huling

nanakop nito. Habang malakas ang pamahalaan ng mga taong pansamantalang

nakatira roon, nakasisiguro ang mga mamamayan na mananatili sila Fertile Crescent.

Subalit kapag nanghina na sila, mayroon namang tribong sasalakay hanggang

mapaalis o gawing alipin ang mga dating nakatira roon.

Pinagyaman at nilinang ang lupain ng Fertile Crescent ng ilang malalaking ilog,

kasama na rito ang Tigris at Euphrates na tinaguriang Kambal na Ilog.

Nagsimulang dumaloy ang mga ilog Tigris-Euphrates mula sa mga kagubatan ng

Armenia. Ang Ilog Tigris na nasa silangang bahagi ay umaagos nang 1771 km.

patungong Golpo ng Persia samantalang ang Euphrates na nasa kanlurang bahagi ay

12

bumabagtas sa 2737 km. bago umabot sa Golpo ng Persia. May mga pook kung saan

magkakalapit ng halos 32.2 km. ang pagitan ng mga Ilog Tigris at Euphrates.

Pagkatapos, unti-unti itong aagos nang papalayo sa isa’t isa.

Mesopotamia: Lupain sa Pagitan ng Dalawang Ilog

Nagmula sa mga Griyego ang pangalang Mesopotamia na ang ibig sabihin ay

“lupain sa pagitan ng mga ilog”.

Mataba ang lupa sa Mesopotamia. Naghatid ng maraming biyaya at kayamanan

sa mga tao roon ang mga tabing-ilog, matapos nilang matutunang patuyuin at

pagyamanin ang mga ito. Noong 5000 B.C., sari-saring pagkain ang naani ng mga tao

rito tulad ng trigo, barley, mga bungang-kahoy, peach, dates, nuts, at maraming uri ng

gulay. Masagana rin ang Mesopotamia sa mga luntiang damuhan kung kaya nag-

aalaga ang mga tao rito ng mga baka, tupa, kambing, at baboy.

Kulang ang Mesopotamia sa bato at mga puno para gawing torso upang

magamit sa pagtatayo ng mga bahay at gusali. Bilang pamalit sa troso at bato, ginamit

ng mga tao ang putik upang gawing laryo para sa mga tahanan at gusali. Pinunuan

naman ng mga balat ng tupa at iba pang hayop upang gawing damit ang kawalan ng

hibla upang gawing tela.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Subukan mo kung natatandaan mo ang kasagutan sa mga sumusunod

na tanong.

1. Anong lugar ang nakikita mo sa gawing hillaga ng Golpo ng Persia? Ano ang

hugis nito?

2. Ano ang dalawang kambal na ilog na matatagpuan sa lupain ng Mesopotamia?

Bakit tinawag ang mga itong kambal na ilog? Saan umaagos ang mga nasabing

ilog?

13

Tandaan Mo! Ang magandang heograpiya ay may malaking ambag sa pag-unlad

ng kasaysayan at kabihasnan ng bansa. Ang mga ilog Indus,

Yangtze, Nile, at kambal na ilog na Tigris at Euphrates, ang hugis

kalahating buwan o Fertile Crescent sa tabi ng mga ilog, at matatabang lupain ang

tumulong upang mapagyabong ang mga unang kabihasnan.

Walo ang kabihasnang unang nagtayo ng panahanan sa Mesopotamia at

nakinabang sa magandang katangian ng heograpiya nito: Sumerian, Babylonian,

Assyrian, Hittite, Hebreo, Phoenician, Persian, at Chaldean.


Subukang tandaan ang mga dahilan ng pag-unlad at pagbagsak ng bawat

kabihasnan sa Mesopotamia. Isulat sa ikalawang puwang ng gulong ang

dahilan ng pag-unlad at sa panghuling puwang ang dahilan ng pagbagsak

ng mga kabihasnang tinalakay sa aralin.

Hittite

Sumerian

Babylonian

Chaldean

Assyrian

14

ARALIN 2 KABIHASNAN SA SINAUNANG EHIPTO

Sa araling ito, tutuklasin naman natin ang naging kontribusyon ng

sinaunang Ehipto sa kabihasnan ng daigdig. Anu-ano ang sumasagi sa iyong isipan

kapag narinig mo ang Ehipto? Alamin mo kung bakit naging maunlad ang sinaunang

Ehipto.

Matapos ang Araling ito, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:

1. Masusuri ang kahalagahan ng Ilog Nile sa sinaunang Egypt;

2. Maipaliliwanag ang pinakamahalagang pamana ng bansang Ehipto sa

daigdig; at

3. Matatalakay ang mga naiambag at mahalagang nagawa ng mga pinunong

naghari sa bansang Ehipto.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Noong panahon ng mga Kastila, naging mahalaga ang Ilog Pasig sa

pagyaman ng Maynila. Ano ang kahalagahan ng mga ilog sa kabihasnan?

Pagkatapos mo itong sagutin, pag-isipan mo rin kung ano ang

kahalagahan ng Ilog Nile sa Ehipto.

Kabihasnan sa Sinaunang Ehipto Nakalatag ang Ehipto sa mainit na lupain ng Aprica at halos binubuo ng disyerto

maliban sa mga oasis. Dahil sa Ilog Nile, nagkaroon ng pag-asa ang mga taga-Ehipto

na ang kanilang lupain ay magbibigay-buhay. Isa pang mahalagang aspeto ng Ilog Nile

15

ay ang hanging umiihip ditto na tinatawag na Hanging Extensian. Ito ang hangin na

nanggagaling sa Dagat Mediterranean at umiihip patimog at pasalungat sa agos ng ilog.

Ito ang nagpapalamig sa kabuuan ng lupain. Dahil sa magandang klima at matabang

lupa, umunlad ang sinaunang sibilisasyon ng Ehipto.

Basahin mo at unawain ang buod ng kasaysayan ng Ehipto at ng iba’t ibang

aspeto ng kabihasnan nito: pamahalaan, lipunan at kultura, ekonomiya, at mga ambag

sa kabihasnan ng daigdig.

Pamahalaan: Lumang Kaharian (2686 B.C. – 2181 B.C.)

Tinawag itong panahon ng piramide. Sa panahong ito nagsimula ang pagtatayo

ng mga piramide sa Ehipto na nagsilbing libingan ng mga paraon.

Hindi malinaw kung ilan at sinu-sino ang mga namuno. Gayunpaman, ang ilan sa

mga tanyag na paraon noong panahong iyon ay ang sumusunod.

1. Zoser (2750 B.C.) – sa panahon niya itinayo ang kauna-unahang piramide sa

Ehipto, ang step pyramid na may anim na patung-patong na mastaba noong

2780. Idinesenyo ni Imhotep, ang punong tagapayo ni Zoser at isang magaling

na arkitekto.

2. Khufu o Cheops (2650) – sa kanyang panahon itinayo ang Great Pyramid sa

Giza na itinuturing na isa sa Seven Wonders of the Ancient World. Sa sukat na

70 metro kwadrado ang base at 147 talampakan ang taas, ito ang

pinakamalaking istruktura na itinayo ng tao.

3. Unis – sa piramide niya natagpuan ang Pyramid Texts o ang kalipunan ng

Hieroglyphics na naglalarawan ng mga tradisyon ng paglilibing sa paraon at ang

kanyang kahahantungan sa kabilang buhay.

Gitnang Kaharian (1991 B.C. – 1786 B.C.)

Pinamunuan ng 14 na paraon na ang mga pinakamahalaga ay ang sumusunod:

1. Amenemhet I (1991-1962 B.C.) – Binuo niyang muli ang Ehipto mula sa

kaguluhan na namayani pagbagsak ng Lumang Kaharian. Binuhay niya ang

pakikipagkalakalan sa Palestina at Syria.

16

2. Amenemhet III (1842-1797 B.C.) – Siya ang nagpagawa ng sistema ng irigasyon

sa Faiyum na ginagamit pa hanggang ngayon.

Bagong Kaharian (1570-1090 B.C.)

Itinuturing na Panahon ng Imperyo dahil ditto nagsimula ang pananakop ng mga

sinaunang Ehipsyano. Pinamunuan ng 33 paraon na ang mga may mahalagang

ambag ay ang sumusunod.

1. Ahmose – itinaboy ang mga Hyksos palabas ng Ehipto at sinimulan ang Bagong

Kaharian. Itinatag niya ang kauna-unahang magaling na hukbong pandigma

gamit ang natutuhan mula sa mga Kyksos.

2. Thutmose II (1512 B.C.) – idinagdag sa imperyo ang Nubia, Syria, at Palestina.

3. Hatshepsut – asawa ni Thutmose II; unang babaing namuno sa daigdig;

nagpatayo siya ng mga templo at nagpaigting ng masiglang kalakalan kaysa

pananakop ng lupain.

4. Thutmose III – itinuturing na magaling na mandirigma; napalawak ang imperyo

hanggang sa mga baybayin ng Euphrates. Nagpatayo siya ng magagarang

templo sa panahong ito. Ang pinakamagara ay ang mga templo sa Kamak at ang

apat na Obelisk na kinauukitan ng mga tagumpay niya.

5. Amenhotep IV o Ikhnaton (1300 – 1358 B.C.) – nagpasimula ng monoteismo o

pagsamba sa iisang diyos, Aton, na itinuturing niyang pinakamataas at

pinakamagaling.

6. Tutankhamen (1358 – 1353 B.C.) – ang kanyang piramide ang itinuturing na

pinakamahalagang labi ng sinaunang kabihasnan ng Ehipto dahil kumpleto ang

laman nito nang matuklasan. Ibinalik niya ang polyteismo o paniniwala sa

maraming diyos sa panahon niya.

7. Rameses II (1304 -1237 B.C.) – Ipinagtanggol niya ang imperyo laban sa mga

sumasalakay na Hittite mula sa Gitnang Asya. Nag-iwan siya ng maraming

sariling monumento.

17

Lipunan at Kultura: Sumasamba sa mga diyos at diyosa tulad nina Amn Re, diyos ng araw; Osiris,

diyos ng Nile; Isis, asawa nito; at iba pa.

May apat na uri ng tao sa lipunan: ang mga maharlika, pari, at pantas; mga

sundalo; mga karaniwang mamamayan; at mga alipin.

Naniniwala sa buhay pagkatapos ng kamatayan na pinagmulan ng dalawa sa

dakilang pamana nila sa kabihasnan, ang pag-eembalsamo at ang piramide.

Umusbong ang gitnang uri ng tao sa lipunan sa panahon ng Gitnang Kaharian.

Ekonomiya: Dalubhasa sa mga gawang-kamay ang mga sinaunang Ehipsyano. Sila ay mga

platero, manggagawa ng palayok, manghahabi, at karpintero.

Pagsasaka at pagpapastol ang mga pangunahing hanapbuhay. Nagtanim sila ng

barley, trigo, at mga gulay. Nagmina rin sila ng tanso at ginto.

Nagkaroon ng palitan ng kahoy na cedar mula sa Phoenician at olive oil mula sa

Crete para sa flax, papyrus, inasnang isdang alabaster at ginto ng Ehipto. Ang

kalakalang ito ay nagdala ng karangyaan sa mga mangangalakal.

Nagkaroon ng bugso ng pagtatayo ng mga kanal at daan.

Mga ani at paglilingkod ang uri ng buwis na kinokolekta mula sa mga

mamamayan.

Sanhi ng Pagbagsak: Lumang Kaharian:

Pag-aalsa ng mga mamamayan laban sa mataas na buwis.

Mahina at walang kakayahan sa pamumuno ang mga sumunod na hari.

Gitnang Kaharian: Pag-aalsa ng mga maharlikang galit sa mga pribilehiyo ng mga bagong-yaman

na gitnang uri.

Pagsalakay ng mga Hyksos mula sa Arabia at Syria noong 1700 B.C.

18

Bagong Kaharian:

Pagpapabaya sa ekonomiya ng kaharian.

Pagsalakay ng mga Hittite sa mga kolonya ng Ehipto na nagdulot ng pagkawala

ng mga buwis ni kinukolekta mula rito.

Pag-aalsa sa loob ng kaharian.

Pagsakop ng mga Assyrian noong 570 B.C., ng mga Persiano noong 525 B.C.,

at ni Alexander the Great ng Macedonia noong 332 B.C.

Ambag sa Kabihasnan: Ang kalendaryo na may 365 araw sa isang taon na hinati sa 12 buwan ay mula

sa mga sinaunang Ehipsyanong astronomo noong 424 B.C. Ginawa nila ito

upang masubaybayan ang paghaba ng Nile. Nabuo ang sistemang panulat ng mga sinaunang Ehipsyano na tinawag na

hieroglyphics o hiroglipiko noong 3000 B.C. Ito ay binubuo ng mga salitang hiero,

isang salitang Griyego na nangangahulugang sagrado o banal, at glype na ang

ibig sabihin ay paglililok. Unang ginamit ng mga pari sa mga ritwal ang

hiroglipiko. Binubuo ito ng mga ideogramo at ponogramo. Mayroon itong 24

simbolo at ang bawat isa ay may tig-isang titik ng katinig. Bukod sa 24 simbolo,

mayroon pang 80 simbolo na may tig-dalawang katinig. Ang mga piramide ang kauna-unahang monumentong bato na nananatili pa

hanggang sa kasalukuyan. Ang pinakamalaking piramide ay ang piramide ni

Khufu o Cheops na nasa Giza. Ang pagkakaimbento ng papel mula sa dahon ng halamang papyrus ay nagmula

rin sa mga sinaunang Ehipsyano. Ang mummification o proseso ng pag-eembalsamo ay nagsimula noong 2600

B.C. sa ilalim din ng pamumuno ni Khufu. Natagpuan ang pinakalumang mummy

sa Medum ni Sir Flinders Petrie na tinatayang inembalsamo noong panahong

iyon. Ang mastaba ay mga naunang bersyon ng piramide. Una itong itinayo sa

panahon ni Haring Djer noong 2900 B.C. Naimbento rin ang araro sa panahong ito.

19

Pagtatayo ng malaking imbakan ng tubig na tinawag na faiyum na nagtustos ng

tubig sa panahon ng tagtuyot. Ginagamit pa rin hanggang ngayon ang sistemang

ito ng irigasyon. Amarna art noong panahon ni Ikhnaton na nagpapahalaga sa pagiging

makatotohanan ng mga bagay na inilalarawan.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Punan ang sumusunod na talahanayang nagpapakita ng mga naging

pinuno ng bawat kaharian at ang nagawa ng bawat isa. Sino para sa iyo ang may

pinakamalaking nagawa para umunlad ang kabihasnang Ehipsyano? Bakit?

Kaharian

Pinuno

Mga Nagawa

1. Lumang Kaharian

2. Gitnang Kaharian

3. Bagong Kaharian

20

Tandaan Mo!

Ang Ehipto ay umunlad bilang isang lupain sa tulong ng Ilog Nile.

Sinabi ni Herodotus na lahat ng Ehipto ay handog ng Nile. Walang

Ehipto kung walang Nile.

Ang mga natatanging pamana ng Ehipto sa kabihasnan ng mundo ay ang hiroglipiko

o paraan ng pagsusulat, pag-eembalsamo ng mga pumanaw, paniniwala sa

kabilang-buhay, at ang kahanga-hangang piramide.

Ang mga paraon sa iba’t ibang kaharian ng sibilisasyong Ehipsyano ay maraming

naiambag sa makabagong panahon sa larangan ng pulitika, ekonomiya, arkitektura,

at relihiyon.

Gawain 3: Paglalapat 1. Ano ang pangunahing dahilan ng pagbagsak ng mga kaharian sa

kabihasnang Ehipsyano? Isulat sa loob ng unang kahon. 2. Alin para sa iyo ang pinakamalaking pamana ng Ehipto sa kabihasnan? Isulat ang

sagot sa ikalawang kahon.

1

___________________

________________________

________________________

________________________

________________________

________________________

________________________

________________________

2

___________________

________________________

________________________

________________________

________________________

________________________

________________________

________________________

21

ARALIN 3 KABIHASNAN SA SINAUNANG INDIA

Ang India ay isa sa pinakamalaking bansa sa daigdig dahil sa lawak ng lupain at

yaman ng kultura.

Sa araling ito, aalamin mo ang pinagdaanang kasaysayan ng mga sinaunang

kabihasnan sa India at ang mga katangian at kontribusyon ng kabihasnang Indian sa

daigdig.

Pagkatapos ng paksang araling ito, inaasahang malilinang ang mga sumusunod

mong kasanayan:

1. Masusuri ang mga katangian ng kabihasnan ng sinaunang India;

2. Makapagbibigay ng mga kontribusyon sa daigdig ng sinaunang

sibilisasyon sa India;

3. Mapaghahambing at mabibigyang-halaga ang mga kabihasnang Aryan at

Mohenjo-Daro at Harappa.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Kung bibigyan ka ng pagkakataong bumalik sa sinaunang kasaysayan,

aling kabihasnan ang pipiliin mo? Bakit?

________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

__________________ .

22

Pagkatapos mong basahin ang sumusunod na nilalaman ng aralin, iyan pa rin ba

ang pipiliin mo? Una’y suriin mong isa-isa ang mga sinaunang kabihasnan sa India.

Kabihasnan sa Sinaunang India Hindi maipagkakailang nakalunday sa Asya ang mga sinaunang kabihasnan.

Tulad ng iba pang sinaunang kabihasnan, iniluwal ang kabihasnang ito sa mga ilog at

lambak ng Indus na nasa hilagang kanlurang bahagi ng India. Umunlad ang

kabihasnang ito at tinawag na mga lungsod ng Mohenjo-Daro at Harappa.

Madalas na tawaging subkontinente ang India dahil sa laki nito. Halos lahat ng

anyong-tubig at lupa ay makikita rito tulad ng disyerto, matabang lambak, mga

kapatagan, matataas na talampas, mababang baybayin, mga naglalakihang ilog, at

mga kabundukan.

Basahin mo ang buod ng kasaysayan ng sinaunang India. Pansinin mo ang iba’t

ibang larangang pampulitika, pang-ekonomiya, lipunan, at kultura. Anu-ano ang mga

naiambag ng sinaunang kabihasnang Indian sa pamumuhay natin ngayon? Bakit

bumagsak at nahaluan ng ibang kultura ang sinaunang India? Alamin natin.

Kabihasnang Mohenjo-Daro at Harappa (2500-1500 B.C.)

Lipunan at Kultura May malalaking kalsada, alkantarilya, at sistema ng patubig na tumutustos sa

pangangailangan ng mga tahanan maging noong unang panahon.

Gumamit ang mga tao ng laryong putik na pinatutuyo sa pugon sa paggawa ng

bahay. Gumamit sila ng mga hulmahan upang magkakapareho ang mga laryo.

Maganda ang kanilang mga iskultura at simple ang istilo ng arkitektura.

Naniniwala at sumasamba sa mga kaluluwa na naninirahan sa kalikasan at

maging sa tao.

Ekonomiya Pagsasaka ang pangunahing hanapbuhay ng mga tao. May matabang lupa na

23

dulot ng malimit na pag-apaw ng mga ilog na pinagtaniman ng palay, mais, kape,

bulak, niyog, at iba pa. May mga nahukay na relikyang nagpapatunay na nakipagkalakalan ang

sinaunang India sa Mesopotamia tulad ng mga inukit na batong seal na ginamit

sa pagtatak ng mga kalakal.

Sanhi ng Pagbagsak Pagdating ng mga mananakop na Aryan mula sa Gitnang Asya noong 1500 B.C.

Ambag sa Kabihasnan Parisukat na seal carving na yari sa Soapstone, isang uri ng pulbos na pinatigas

at kadalasang ginagawang dekorasyon at selyo. Mga piguring bronse at terracotta ng mga bagay at diyos na sinasamba ng tao. Mga alahas na yari sag into, metal, at iba pang mamahaling bato tulad ng jade at

lapis lazuli.

Kabihasnang Aryan (1500-530 B.C.)

Pamahalaan Nahahati sa mga pamayanan na may kanya-kanyang pamahalaan.

Pinamumunuan ito ng rajh na nagmamana ng katungkulan at may katulong na

lupon ng tagapayo na binubuo ng mga pinuno ng tahanan.

Lipunan at Kultura Tinawag na Panahong Vedic dahil ditto isinulat ang mga Veda o ang apat na

aklat ng karunungan. Ito ay kalipunan ng mga himnong pandigmaan, mga ritwal

na panrelihiyon, at mga kwento. Ang Rig Veda, ang pinakamatanda sa apat, ay

tungkol sa kalikasan; ang Sama Veda naman ay tingkol sa mga ritwal; habang

ang Veda ay naglalaman ng mga sinaunang seremonya. Ang Athava Veda ay

tungkol naman sa kultura at mga tradisyon ng mga Aryan. Ang Upanishad

naman ay nagsasaad ng mga pangunahing paniniwala ng Hinduismo tulad ng

reinkarnasyon. Sa ilalim ng sistemang caste, inuri ang mga Brahman na binubuo ng mga pari na

nagsisilbing guro; ang mga Kshatriya o ang mga maharlika at mandirigma; ang

24

mga Vaisya o mga karaniwang mamamayan, mga artisano, mangangalakal,

magpapastol, at magsasaka; at ang mga Sudra na mga manggagawa at alipin.

Sa labas ng sistema matatagpuan ang mga untouchable o pariah, mga

mamamayang hindi Aryan na karaniwang mahihirap at gumaganap ng

mababang uri ng trabaho. Sumasamba sa maraming diyos sa kalikasan tulad nina Indra, ang diyos ng

bagyo at Agni, ang diyos ng apoy. Sa pagsambang ito nagmula ang relihiyong

Hinduismo, ang pangunahing relihiyon sa India ngayon at isa sa

pinakamatandang relihiyon sa daigdig. Ang Budismo, na pinasimulan ni

Gautama Buddha noong 600 B.C., ay isa ring mahalagang relihiyon sa India na

kumalat sa iba pang lupain sa Asya. Walang kalayaan ang babaing Indian sa panahong ito, ngunit mayroon silang

karapatang magmay-ari ng negosyo at kasangkapan tulad ng alahas na

maaaring ipamana sa kanilang mga anak. Ang mga biyuda ay hindi na maaari

pang mag-asawa at dapat mamauhay nang simple hanggang sa kanyang

kamatayan. Ang iba ay nagpapakamatay at sumasama sa libing ng asawa na

tinatawag na suttee. Ang mga anak ng mayayamang pamilya ay nakapag-aaral. Ipinapakabisa sa

mga mag-aaral ang mga Veda. Ang krimen noong panahong iyon ay maaaring maparusahan ng kamatayan. Mahilig sa kasayahan ang mga Aryan. Sila ay madalas manood at makilahok sa

karera ng mga karwahe, pagsasayaw, at pagsusugal.

Ekonomiya Pagpapastol at pagsasaka ang pangunahing hanapbuhay ng mga Aryan.

Nagtanim sila ng barley at trigo. Magaling din sa mga gawang-kamay ang mga Aryan. Ang pangunahing

hanapbuhay noon ay pagkakarpintero, paghahabi, pagkukulti ng balat ng hayop,

at paggawa ng mga kasangkapan sa bahay gaya ng araro at asarol.

Sanhi ng Pagbagsak Sinalakay at napailalim sa mga Persiano sa pamumuno ni Cyrus the Great

noong 530 B.C.

25

Ambag sa Kabihasnan Relihiyong Hinduismo at Budismo Sistemang caste Konsepto ng reinkarnasyon o muling pagkabuhay at ang karma na nagsasabing

ang ginawa ng tao sa kasalukuyang buhay ay maparurusahan o

magagantimpalaan sa susunod nilang buhay. Sa panitikan, ang mga Veda at ang Upanishad

Imperyo sa Sinaunang India

Imperyong Maurya 320-185 B.C. Nagtatag: Chandragupta Maurya (324-300 B.C.)

Pamahalaan May maayos na pamahalaan na nakasentro sa hari. Ang imperyo ay hinati sa

mga distrito na pinamunuan ng mga kasapi ng pamilya ng hari. Malaki rin ang

bahaging ginampanan ng mga tagapayo ng hari, tulad ni Kautilya sa panahon ni

Chandragupta Maurya.

Sa ilalim ni Bandusara (297 B.C.), anak ni Chandragupta, nasakop ng imperyo

ang talampas ng Deccan (273-232 B.C.)

Nagpalabas si Asoka, ang pinakamagaling na pinuno ng imperyo, ng maraming

batas na tinawag na Rock Edicts. Ito ay nakaukit sa mga bato, dingding ng mga

kweba, at sa mga pampublikong lugar. Ang mga batas na ito ay naglalaman ng

mga konsepto ng kawalan ng karahasan, paggalang sa lahat ng relihiyon at

opinyon, pagsunod sa magulang, at pagiging makatao sa mga naninilbihan.

Pinalaganap ang Budismo sa panahon ni Asoka. Nagpasagawa siya ng mga

daan, mga balon, at mga bahay-pahingahan. Ipinagbawal din ang

pagsasakripisyo sa mga hayop at nagpatayo ng mga sentrong pangkalusugan

para sa lahat ng mamamayan.

Lipunan at Kultura Ang lipunan ay nahahati sa pitong uri – mga pilosopo, magsasaka, kawal, pastol,

26

artisano, mahistrado, at konsehal. Pinakamalaking grupo ang mga magsasaka.

Hindi maaaring mag-asawa ng hindi kauri ang mga Hindu.

Ekonomiya Nakipaglaban sa mga Persiano na pinamunuan ni Seleucus, ang mga Seleucid,

noong 3000 B.C. Pagsasaka at pagpapastol ang pangunahing hanapbuhay, nagtanim ng millet,

trigo, at bulak. Nangulekta ng buwis mula sa mga mangangalakal ng bulak at may-ari ng lupa.

Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak Pag-unlad

Ang maayos na sistema ng pamahalaan at ang mga buwis ang siyang tumustos

sa mga gastusin ng imperyo.

Pagbagsak

Umusbong ang mga nagsasariling estado sa timog ng kahariang Sunga at

Kalinga.

Napabayaan ang hukbong military sa panahon ni Asoka dahil itinuon niya ang

pansin sa pagpapalaganap ng Budismo. Hindi nito nakayang ipagtanggol ang

imperyo mula sa mga nag-alsang Hindu na ayaw ng Budismo.

Hindi nakaagapay ang pamahalaan sa mga gastusin ng imperyo.

Ambag sa Kabihasnan Encyclopedia sa medisina na isinulat ni Charaka.

Aklat sa pulitika ni Kautilya, ang Arthasastra (The Science of Material Gain) na

tungkol sa pagpapalawak at paggamit ng kapangyarihan.

Imperyong Gupta 320-500 A.D. Nagtatag: Chandragupta (320-335 A.D.)

Pamahalaan Sa ilalim ng pamumuno ni Samudragupta (335-375 A.D.), anak ni Chandragupta

I, lalong napalawak ang imperyo hanggang Talampas ng Deccan. Ang

27

pagpapalawak na ito ay nagdala ng yaman sa imperyo sa pamamagitan ng mga

buwis na sinisingil ng imperyo sa mga nasakop na lupain.

Lipunan at Kultura Itinuring na Gintong Panahon ng India. Ang mga ambag ng Imperyong Gupta sa

kabihasnan ay nagpapahayag ng kasaganaan na dulot ng mga yaman mula sa

mga nasakop at kapayapaang tinamasa nito sa panahon ni Asoka. Sa panahong

ito umunlad ang pagkamalikhain ng mga tao at nalinang ang sining at kultura sa

India.

Ekonomiya Pagsasaka ang pangunahing hanapbuhay ng mga Gupta. Nagtanim sila ng

bigas, trigo, at tubo, gayundin ng mga prutas tulad ng mangga, melon, apricot,

peach, peras, at iba pa. May mga minahan ng mineral at asin, mga pabrika ng sandata, at pagawaan ng

ornamenting ginto at pilak. Nakipagkalakalan sa Ehipto, Gresya, Roma, at Ceylon (ngayon ay Sri Lanka).

Ang ilan sa mga produkto nila ay bulak,mga telang chintz, calico at cashmere,

garing, at elepante na ipinagpalit nila sa musk, seda, at amber.


Mahusay na pamamahala ng mga naunang pinuno.

Pagbagsak

Pagsalakay ng mga Hun mula sa Gitnang Asya noong 415 A.D.

Ambag sa Sibilisasyon Dinar – gintong barya na inuukitan ng tula at iba pang disenyo Sakuntala – dula ni Kalidasa at mga pabula na may aral tungkol sa moralidad at

pulitika Sa arkitektura, ang Iron Pillar sa Delhi ay isang magandang halimbawa ng

teknolohiya noong panahong iyon. Mga epikong Ramayana at Mahabharata at ang pagtulong sa kanila ni Krishna

sa pagbawi sa trono mula sa kanyang magandang asawang si Sita na kinuha ng

28

isang demonyo mula sa Persia. Simbolong zero at bilang na 1 hanggang 9. Pi na katumbas ng 3.14 at 365.3568 na bilang ng araw sa isang taon Sistemang decimal Ang University of Nalanda, ang unang unibersidad sa daigdig, na nag-alok ng

mga kurso sa relihiyon, pilosopiya, at sining. Nagbigay sa mundo ng mga telang cashmere, calico, at chintz na hanggang

ngayon ay ginagawang damit at sapin sa bahay. Mga fresco painting (pinta sa pader na plaster) sa kweba ng Ajanta sa

Maharashtra.

Imperyong Mogul 1526-1793 A.D. Nagtatag: Babur (1526-1530)

Pamahalaan Sa ilalim ng pamamahala ni Akbar the Great noong 1556-1605 A.D., apo ni

Babur, nagpatayo ng mga monumento at palasyo sa India.

Naabot ng imperyo ang katanyagan sa panahon ng pamamahala nina Akbar

Jahangir na namuno noong 1605-1627 at Shah Jahan noong 1628-1658.

Lipunan at Kultura Magkahalong tradisyong Hindu at kaugaliang Muslim ang umiral sa lipunan

noong panahon ni Akbar at sumunod na namuno. Ipinagbawal ang pang-aalipin ng mga babae at batang bihag sa digmaan. Inalis din ang suttee o ang pagsunog ng mga biyuda kasama ng bangkay ng

kanilang asawa. Ang kaugaliang ito ay nagsimula noong 1 A.D., dala ng mga

Raiputs, mga mandirigmang Kushan na naniniwala sa monogamya o pag-

aasawa ng isa lamang. Nagkaroon ng direktang komunikasyon ang emperador at mga mamamayan sa

pamamagitan ng mga korte ng hustisya na pinamunuan ng emperador.

29

Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak Pag-unlad:

Pinalawak ang imperyo sa pamamagitan ng pagkakasundo ng mga Hindu at

Muslim sa imperyo.

Pagbagsak

Napabayaan ang pamahalaan sa panahon ni Aurangzeb (1695-1707), na

nagtuon ng pansin sa pakikidigma sa pag-asang masasakop ng imperyo ang

buong India.

Ambag sa Kabihasnan Istilong Mogul sa sining at arkitektura. Ito ay sining ng India na hinaluan ng

impluwensya ng Persia.

Ang Taj Mahal na itinayo sa pagitan ng 1620-1648 ay itinuturing na isa sa

pinakamagandang halimbawa ng arkitekturang Indian. Ipinatayo ito ni Shah

Jahan para sa paborito niyang asawa na si Muntaj Mahal.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Gumawa ng Venn diagram na naghahambing sa heograpiyang pisikal ng

dalawang bansa. Ano ang napansin mo?

Mesopotamia India

30

Tandaan Mo! Kung titingnan nang masusi ang mapa ng India, mapapansin na tila

dalawang tatsulok na pinagdikit sa baso ang hugis nito. Nakatutok

ang maliit na tatsulok sa mga kabundukan ng hilagang Asya habang

ang malaki naman ay sa karagatang India.

Dahil sa laki ng India, binubuo ito ng apat na rehiyong heograpikal. Ang kapatagan

sa India-Ganges, Talampas ng Deccan, mga kabundukan sa hilaga, at Baybaying

Gilid.

Ang mahalagang ambag ng sinaunang India sa daigdig ay ang relihiyong Hinduismo

at Budismo, konsepto ng karma at reinkarnasyon, mga Veda at Upanishad na

nagging mahalagang bahagi ng panitikan, mga epikong Ramayana at Mahabharata,

sistemang decimal, mga pintang fresco, at arkitekturang Mogul at Persian gaya ng

tanyag na Taj Mahal.

Gawain 3: Paglalapat Maging dito sa Pilipinas ay maraming taga-India na namumuhay bilang

mga mangangalakal. Sa iyong palagay, bakit mahusay sa negosyo ang mga Indian?

Pangatwiranan mo.

31

ARALIN 4 KABIHASNAN SA SINAUNANG TSINA

Sa ating paligid, makikita ang mayabong na kabihasnang Tsino. May mga

ninuno rin tayong Tsino sapagkat nakarating dito ang mangangalakal na Tsino bago pa

man dumating ang mga Kastila. Paano ba yumabong ang kabihasnang Tsino?

Tutuklasin mo iyan sa araling ito.

Matapos ang Araling ito, inaasahan na ikaw ay:

1. Makapagbibigay ng mga aral mula sa pilosopiyang Tsino;

2. Makapagsusuri ng mga mahalagang ambag ng mga dinastiya sa

sinaunang Tsina; at

3. Makapagpapaliwanag sa mga naging sanhi ng pagbagsak ng mga

dinastiya sa sinaunang Tsina.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Ipaliwanag ang isang mahalagang turo ni Confucius na maituturing na isang

ginintuang panuntunan:

“Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin sa iyo.”

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

_______.

32

Ano ang ipinahihiwatig ng panuntunang iyan tungkol sa kabihasnan ng

sinaunang Tsina? Iyan ay tutuklasin mo sa mga sumusunod na buod ng kasaysayan ng

sinaunang Tsina.

Kabihasnan sa Sinaunang Tsina Tinagurian ang Tsina na isa sa mga dakilang bansa dahil sa kanyang

kabihasnan at nakasulat na kasaysayan sa loob ng apat na libong taon. Kilala ang

Tsina sa katawagang “Natutulog na Higante” dahil sa matagal na panahong hindi nito

pakikisalamuha sa ibang kultura at ang pagsasara ng lupain nito sa mga dayuhan.

Diumano, nagkaroon ng xenophobia o pagkatakot sa mga dayuhan ang mga Tsino

kaya ipininid nito ang kanyang mga pintuan sa mga dayuhan. Ano kaya ang sinasabi ng

kanilang kasaysayan?

Iisa-isahin sa sumusunod na buod ang pinagdaanang panahon at kabihasnan ng

Tsina. Ito ang panahon ng mga dinastiya.

Mga Dinastiya sa Sinaunang Tsina

Hsia (200 B.C. – 1600 o 1500 B.C.) Ang dinastiyang itinatag ni Emperor Yu sa may lambak ng Huang Ho ang

itinuturing na pinakauna sa kasaysayan ng Tsina. Nakabatay sa tradisyon ang

mga tala tungkol sa dinastiyang ito. Pinamunuan ito ng mga paring-hari na

pinaniniwalaang gumawa ng mga sikretong kalendaryo na ikinamangha ni

Confucius noong panahon ng Han kung kaya’t binuhay niya ang paggawa at

paggamit nito.

Wala pang mga ebidensyang nahukay ang mga arkeologo na nagpapatunay sa

dinastiyang ito.

Shang (1700-1200 B.C.) Sila ang mga unang dayuhang permanenteng nanirahan sa Tsina. Nakasentro

ang kanilang kabihasnan sa lambak ng Huang Ho. Nakabuo sila ng mataas na

antas ng lipunan na pinamumunuan ng aristokrasya.

33

Kultura Naniniwala ang mga Tsino noong panahong ito na taglay ng kanilang pinuno ang

bisa ng “Utos ng Langit” na batayan ng kanilang pamumuno. Kapag nawala na

ang bisa nito, babagsak ang pinuno at papalitan ng bago. Pinaghalong animismo at pagsamba sa mga ninuno ang kanilang relihiyon.

Kaugnay nito, naniniwala sila sa oracle bone reading o panghuhula sa

pamamagitan ng pagbasa ng mga nakaukit sa buto ng hayop o bahay ng

pagong. Calligraphy o kaligrapo ang uri ng pagsulat na naitatag ngmga Shang. Pictogram

o mga larawan ang kanilang gamit sa calligraphy na dikit-dikit ang pagkakasulat

upang makabuo at maipakita ang ideya. Gumamit ng elepante bilang sasakyang pandigma gayundin ng karwaheng hila

ng kabayo.

Ekonomiya Pagsasaka ang pangunahing industriya ng mga Shang. Umani sila ng millet,

palay, at barley. Sila ang maituturing na unang pangkat na natutong kontrolin

ang pagbaba ng ilog Huang He sa pamamagitan ng sistemang irigasyon.

Nag-alaga dito na baka, baboy, manok, at aso.

Natutong mag-alaga ng uod bilang pagkukunan ng seda (silkworm) na tanging

Tsina lamang ang marunong gumawa sa buong daigdig noong sinaunang

panahon.

Marunong maghulma ng bronse upang gawing mga gamit.

May kasanayan sa paggawa ng mga alahas mula sa jade.

Ang mga artisanong Shan gang nagpasimula ng paggawa ng mga seramika

gamit ang kaolin, isang uri ng maputing putik.

Sanhi ng Pagbagsak Naging masama at makasarili ang mga huling pinuno.

Nilusob ng mga Chou, mga barbaro mula sa lambak ng We sa kanlurang bahagi

ng Tsina.

34

Ambag sa Kabihasnan Paggamit ng tanso

Paggamit ng elepante at karwaheng hila ng kabayo bilang mga sasakyang

pandigma

Sistemang irigasyon at pagkontrol sa tubig-baha

Nakaimbento ng kalendaryong lunar na sampung araw ang pinakamalaki – anim

na tigsasampung araw ang bumubuo ng 360 araw sa loob ng isang taon.

Chou (1122-256 B.C.) Nagmula ang mga Chou sa kanlurang bahagi ng Tsina ngunit direktang namuno

sa hilagang bahagi lamang nito, sa pangunguna ni Wu Wang, ang nagtatag nito.

Ang silangang bahagi nito ay pinamumunuan ng ibang mga miyembro ng

pamilya at pinagkakatiwalaang kasapi ng military. Naghari sa loob ng 900 taon,

ito ang itinuturing na pinakamahaba at pinakadakilang dinastiya sa Tsina. Sa

panahong ito naging matatag at permanente ang pamahalaan bilang isang

institusyon.

Pamahalaan Pinamunuan ng emperador katulong ang limang ministro o mandarin: punong

ministro (Mandarin of Heaven); ministro ng seremonya (Mandarin of

Ceremonies); ministro ng digma (Mandarin of Summer); ministro ng krimen

(Mandarin of Autumn); at ministro ng publikong paggawa (Mandarin of Winter).

Sa ilalim ng mandarin, ang iba pang opisyal ay pinili mula sa hanay ng mga

iskolar na may kaalaman sa kasaysayan at relihiyon.

Ipinatupad ang sistemang civil service kung saan kailangang pumasa sa

pagsusulit ang mga magiging opisyal at kawani ng pamahalaan. Sa

pamamagitan nito, napahusay ng mga Chou ang pamamalakad ng pamahalaan.

Sa panahong ito, nagsimula ang pilosopiyang Legalism kung saan higit na

pinahahalagahan ang estado at ang pinuno nito, taliwas sa mga turo ni

Confucius at iba pang mga pantas.

35

Lipunan Itinatag ang piyudalismo o ang sistemang sosyo-pulitiko at ekonomikong

pamamahala na nakabatay sa pag-aari ng lupain. Pinamamahalaan ang mga

lupaing piyudal ng mga warlord na nasa ilalim ng kapangyarihan ng emperador.

Siya ang regular na bumibisita rito upang magbigay ng tributo.

Bawat estado ng dinastiya ay may libreng paaral at tinustusan ng mga aklat

tungkol sa kasaysayan, panitikan, pilosopiya, agrikultura, at maging sa mahika.

Kultura Itinuturing ng Ginituang Panahon ng pilosopiyang Tsino ang Chou dahil sa

pagsikat ng sumusunod na mga pantas.

a. Confucius (551-479 B.C.) – nagpakilala sa daigdig ng Five Classics at Four

Books.

Ayon sa kanya, may anim na salik na dapat sundin ang tao sa pakikipag-

ugnayan: kagandahang-asal, kabutihan, katapatan, pagkamakatarungan,

pagkakawanggawa, at katalinuhan. Ilan sa kanyang mga ginintuang palaisipan ang

sumusunod.

1. Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin sa iyo ng ibang tao.

2. Kapag nakakita ka ng mabuting tao, tularan mo siya; kapag masamang

tao, suriin mo ang iyong puso.

3. Ang taong nakagawa ng kamalian na hindi nagtatangkang iwasto ito ay

makagagawa pang muli ng isa pang kamalian.

b. Lao Tzu (604-517 B.C.) – nagpakilala ng Tao Te-ching kung saan nakasulat ang

kanyang mga turo. May mga paliwanag ito ukol sa landas na dapat tahakin ng

bawat tao tungo sa kabutihan.

Ayon din sa kanya, makakamtan ng tao ang walang hanggang kaligayahan

kung susundin niya ang “Daan Tungo sa Kabutihan” o “Way of Virtue”. Itinuro niya

na kailangang maging matiyaga, mahinhin, at mababa ang loob ng tao.

Ang kanyang mga ginituang aral ay ang sumusunod.

1. Lumagi ka sa hulihan at bago mo malaman, ikaw ay nasa unahan na.

2. Ang taong nasusupil ang iba ay matapang, subalit ang taong nasusupil

ang sarili ay higit na matapang.

36

c. Mencius (372-289 B.C.) – may-akda ng Doctrine of Mean, naniniwalang may

karapatan ang mga mamamayang gumamit ng dahas ngunit dapat sikaping

manatili ang kapayapaan dahil walang mabuting ibubunga ang digmaan.

Para sa kanya, ang tao ang pinakamahalagang salik ng bansa kaya tungkulin

ng pamahalaan na paunlarin ang kanilang kabuhayan at kaisipan. Ayon sa

kanya, ang taong hindi nagtataglay ng damdaming makatao ay walang

karapatang manatili sa trono ng kapangyarihan.

d. Mo Ti o Mo Tzu (480-390 B.C.) – nagtaguyod ng pandaigdigang pagmamahalan

at pagtutulungan bilang mga prinsipyo ng isang maayos na lipunan. Tinawag na

Mohism ang pilosopiyang kanyang itinaguyod.

May elemento ng pilosopiya, kasaysayan, at tula ang panitikan na yumabong

noong panahong ito. Kinakatawan ito ng tatlong aklat:

a. Book of Changes – isang manwal na nagsasaad na hindi nakasalalay sa mga

diyos o kapalaran ang kinabukasan ng tao at kaluluwa kundi nasa sistema ng

pagbabago sa mundo.

b. Book of Documents – koleksyon ng mga makasaysayang dokumento mula sa

mga talumpati ng mga hari at opisyal ng imperyo. Ipinakilala nito ang mga

kaisipang pangkasaysayan at pulitikal na mga pinuno ng panahong ito.

c. Book of Poetry o Book of Songs – koleksyon ng mga dalit at awit na

naglalarawan ng mga hinagpis at tuwa sa araw-araw na buhay.

Sanhi ng Pagbagsak Pagpapagawa ng mga proyektong irigasyon kung saan kinakailangan ang

maraming manggagawa. Dahil dito, nawalan ng bantay ang mga hangganan na

nagpahina sa depensa nito, higit sa kanlurang bahagi kung saan nagmula ang

pagsalakay ng mga barbaro.

Paglakas ng mga warlord ng imperyo. Inilipat ng mga Chou ang kanilang

kabisera mula Xi’an sa Luoyang (Henan ngayon) sa may silangan.

Bagaman noong 771 B.C. tunay na nagwakas ang kapangyarihan ng Chou,

nanatili sa pangalan ang pamamahala nito hanggang 256 B.C.

37

Ambag sa Kabihasnan Mga pilosopiyang itinatag nina Confucius, Lao Tzu, Mencius, at Mo Ti.

Pagpapatupad ng sistemang civil service para sa pagpili ng mahuhusay na

kawani ng pamahalaan.

Qin o Ch’in (246-206 B.C.) Sa huling mga taon ng dinastiyang Chou, isa si Prinsipe Cheng sa mga warlord

na naghahari sa silangang bahagi ng imperyo. Noong 221 B.C., matapos na

talunin ang mga kaaway nito, itinatag niya ang dinastiyang Ch’in o Qin. Naghari

siya sa loob ng 15 taon at higit na kilala sa pangalang Shih Huang-ti o Shih

Huang Ti. Ang kanyang dinastiya ang kauna-unahan sa kasaysayan ng Tsina na

may matatag na pamahalaang sentral. Siya rin ang nagsimulang magpalawak ng

teritoryong nasasakupan ng Tsina. Pinangalanan niyang Tsina ang kanyang

kaharian, hango sa kanyang pangalang Ch’in.

Pamahalaan Itinatag niya ang kaharian batay sa prinsipyong legalismo, hindi sa mga

nakagisnang kaugalian at katuruan.

Pinagtibay ang depensa ng dinastiya laban sa mga dayuhan sa pamamagiatn ng

pagdurugtong sa pader na sinimulan ng mga nakaraang dinastiya. Tinawag na

Great Wal of China ang depensang ito na nagpalawak sa teritoryo ng kaharian ni

Shih Huang-ti.

Lipunan at Kultura Ipinasunog ni Shih Huang-ti ang mga aklat ng katuruang klasiko, lalo na ang mga

aklat ni Confucius upang maipag-ibayo ang mga pagbabago ng kaharian.

Sinunog din ang lahat ng talaan ng nakaraan upang maalis sa isipan ng mga tao

ang tungkol sa nakaraang pamahalaan. Subalit maraming iskolar ang nagtakas

ng mga aklat at ibinaon upang mailigtas ang mga ito. Ipinasunog ni Shih ang 500

na iskolar nang malaman niyang tinangka ng mga ito na magtago ng mga

klasikong aklat. Pinalayas naman ang ibang mga iskolar na tumuligsa sa

pamahalaan o patuloy na nagtuturo tungkol sa mga klasiko.

38

Sinimulan ang sistema ng scholarship, ang pagsasanay sa mga hihiranging

gobernador at opisyal ng imperyo.

Ginawang simple ang sistema ng pagsulat upang mas maraming mamamayan

ang matutong magbasa at magsulat.

Ekonomiya Binuwag ni Shih Huang-ti ang piyudalismo at isinalin sa kanyang kapangyarihan

ang lahat ng lupain.

Binigyan niya ng trabaho ang mga tao at ipinatunaw ang lahat ng mga

kagamitang pandigma at ginawang estatwa sa kanyang palasyo.

Pinagdugtong ang mga lalawigan ng kaharian sa pamamagitan ng pinahusay na

sistema ng transportasyon.

Ipinatupad ang sistema ng salapi.

Ginawang simple ang sistema ng pagtitimbang at pagsusukat ng mga produkto

upang mapadali ang paglikom ng buwis at ang pakikipagkalakalan.

Sanhi ng Pagbagsak Pagkawala ng mga iskolar na gumagabay sa pagpapatakbo ng pamahalaan.

Sa pagkamatay ni Shih Huang-ti noong 206 B.C., wala ng malakas na pinuno

ang pumalit sa kanya na naging dahilan upang maagaw ng mga nagrerebeldeng

mamamayan ang pamahalaan.

Ambag sa Kabihasnan Great Wall of China – may habang 2,200 kilometro, taas na 7 metro, at lapad na

6 metro. May tore ito sa bawat 9 metro. Bumabaybay ito mula hilagang silangan

ng Hopei hanggang kanluran ng Kansu.

Han (206-219 B.C.) Ang mga Han ang sumunod na nagtatag ng dinastiya pagkatapos ng Ch’in.

Naghari ito ng 400 taon. Si Wu Ti (140-87 B.C.) ang itinuturing na nagpalawak at

nagpalakas sa kaharian.

Pamahalaan Pinamunuan ng emperador ang estado. Siya ang tagagawa ng mga batas,

39

tagapagpatupad nito, at tanging hukom sa buong kaharian. Isang pari naman

ang kinikilalang makapangyarihan sa lahat ng mga ritwal na panrelihiyon. Katulong ng emperador ang isang Gabinete na binubuo ng dalawang pangkat:

a. Tatlong Duke – ang chancellor, kalihim ng imperyo o vice chancellor, at great

commandant na namahala sa pamahalaang sibil at militar.

b. Siyam na Ministro – higit na nakatalaga sa pagpapatupad ng mga batas.

Pagtataguyod ng agresibong patakarang panlabas na nagpahina sa mga Hun sa

may hilagang hangganan ng imperyo.

Lipunan at Kultura Pinag-ibayo ang pagpapanumbalik sa mga klasikong kaalaman. Tinipon nito ang

mga aklat na naitago at hindi nasunog ng Ch’in.

Sinimulang linangin ang edukasyon. Nagkaroon ng historyador at mga

manunulat ang Tsina. Nagsimulang magtipon ng mga impormasyon tungkol sa

kasaysayan ng Tsina si Pan-chao.

Sa panahong ito, ipinakilala ng mga Indian ang relihiyong Budismo sa Tsina.

Sanhi ng Pagbagsak Malawakang rebelyon noong 220 A.D. na nagpahina sa kaharian.

Ambag sa Kabihasnan Papel – naimbento noong 105 A.D.

Lexicon o diksyunaryo – nalathala dulot na rin ng pagkakaimbento ng papel.

Sui (581-618 A.D.)

Pamahalaan Dahil sa magulong buhay-pulitika bunga ng pamumuno ng batang emperador sa

trono ng dinastiyang Chou, iniluklok ni Yang Chien ang isang bata bilang puppet-

emperador at pagkatapos inagaw niya ang trono. Siya ang muling nagbuklod sa

Tsina sa pamamagitan ng Grand China.

Pinamahalaan ni Yang Chien ang buong hilagang Tsina. Itiinatag ang Ta-shing

bilang bagong kabisera. Pinalakas niya ang depensa sa hilaga laban sa mga

Turko sa pamamagitan ng pagpapaayos ng Great Wall. Nagtagumpay siya sa

40

muling pagkakaisa ng imperyo.

Pagpapatupad ng binagong kodigo, ang kodigong K’aihuang, na higit na payak

kaysa mga batas ng hilagang Tsina.

Ang sentro na pamahalaan ay binubuo ng mga direktor, lupon, ministro, at

hukuman.

Nagtatag ng sistemang hsiang sa lokal na pamahalaan na ang bawat isa ay

binubuo ng 500 pamilya.

Ambag sa Kabihasnan Sistema ng pamamahala

K’aihuang Code – naging modelo ng Kodigo Tang, ang pinakamaimpluwensyang

kalipunan ng mga batas sa ilang bansa sa silangan


Maayos na pamamahala ni Yang Chien at ibang pinuno

Pagsasaisa ng imperyo

Pagbagsak

Paghina ng militar dulot ng mga kampanya, pagbabanta ng mga Turko, rebelyon

ng bawat rehiyon ng imperyo, at pagtatanghal sa sarili ng emperador ng bagong

dinastiyang T’ang.

T’ang (618-906 A.D.) Itinuturing na panahon ng kasaganaan at malawakang kultural na pag-unlad ang

300 taong paghahari ng mag T’ang. Una itong pinamahalaan ng ama ni Li Shih-

min. Noong 626, pinatalsik ni Shih-min sa trono ang kanyang ama at siya ang

naghari rito. Kinilala siya bilang Emperador Tai Tsung. Sa panahon ni Ming

Huang nakamit ng T’ang ang pinakamalawak na sakop nito.

Pamahalaan Isinanib ang mga prefecture sa mga lalawigan sa buong imperyo upang higit na

mapaunlad, mapanatili, at mapadali ang pamamahala.

Pinasimulan ang tunay na sistema ng serbisyo sibil batay sa galing. Ang Chin-

Shin ang pinakamataas na pagsusulit para sa nais makabilang sa pangkat ng

41

mga namumuno.

Batay pa rin sa katuruan ni Confucius ang pagsusulit sa serbisyo sibil.

Ekonomiya Ipinakilala ang isang uri ng palay na madaling itanim at anihin mula dalawa

hanggang tatlong ulit bawat taon. Malaki rin ang naging ani ng tsaa at seda na

iniluwas ng mga Tsino sa Asya at Europa.

Nakilala ang mga Sung sa paggawa ng makikinis at makikintab na porselana.

Umunlad sng sericulture o ang pag-aalaga ng uod sa paggawa ng telang seda.

Sanhi ng Pagbagsak Paglaki ng populasyon at pagsalakay ng mga Mongol mula sa hilaga.

Ambag sa Kabihasnan Mga naimbento sa panahon ng Sung: gunpowder, wheelbarrow, movable

printing.

Yuan (1280-1367 A.D.) Mga dayuhan ang mga Mongol. Sila amg kauna-unahang dayuhan na naghari sa

Tsina. Sinimulan ni Gengis Khan ang pagsalakay sa hilagang bahagi ng Tsina

noong 1205 hanggang sa masakop niya ito noong 1227. Ito ang naging simula at

pundasyon ng pinakamalaking imperyongnaitatag sa buong mundo. Si Kublai

Khan, ang kanyang apo, ang nagpatuloy sa kanyang nasimulan hanggang sa

masakopniya ang mga lupain ng mga Sung sa timog. Itinatag ni Kublai noong

1260 ang dinastiyang Yuan, na nangangahulugang “Unang Simula” at kinilala

bilang Great Khan.

Malaki ang pagkakaiba ng mga Mongol sa mga Tsino. Iba ang kanilang kultura,

wika, at mga kaugalian. Hindi nila inangkop ang kulturang Tsino bilang isang

paraan ng pagkontrol sa mga ito.

Pamahalaan Hindi binago ang sistema at balangkas ng pamahalaan. Pinanatili ang anim na

dibisyon sa ilalim ng anim na ministro, gayundin ang ehekutibo, militar, at

administratibong sangay ng pamahalaan. Gayunpaman, pawang mga Mongol

42

ang itinalagang mga opisyal sa mga ito. Yaong mga mababang posisyon lamang

ang ibinigay sa mga Tsino.

Iba ang mga batas ang kanilang sinunod kaysa mga batas na ipinatupad nila sa

buong bansa.

Naging bukas ang mga Mongol sa pakikipag-ugnayan sa mga taga-Kanluran

tulad ng mga mangangalakal na Europeo at mga misyonerong Kristiyano.

Patunay nito ay ang pagdating at pananatili sa bansa ni Marco Polo at ang

kanyang tiyo na si Maffeo Polo.

Lipunan at Kultura Hiwalay ang panahanan ng mga Mongol sa mga Tsino.

Inangkop at itinaguyod ang ideolohiyang Confucian sa buong imperyo.

Kilala bilang Ginintuang Panahon ng dulang Tsino.

Malaking pagbabago sa pagpipinta at naging aktibo sa Tibetan Buddhism.

Ekonomiya Ipinagpatuloy ang mga industriya ng agrikultura at kalakalan at inobasyon na

sinimulan ng T’ang at Sung. Malawakang paggamit ng papel na pera sa halip na ginto, pilak, at tanso.

Sanhi ng Pagbagsak Kawalan ng pondo dahil na rin sa lubhang magastos na digmaang

kinasangkutan ni Kublai Khan.

Hindi nakalimutan ng mga Tsino na dayuhan ang mga Mongol. Noong 1368,

pinangunahan ni Chu Yu-chang, isang mongheng Budista, ang isang pag-aalsa

at pinatalsik ai Shun Ti, ang huling haring Mongol.

Ambag sa Kabihasnan Sa lawak ng sakop ng imperyo, naging madali ang pakikipagpalitan ng mga

ideya at imbensyon sa pagitan ng Tsina, Europa, at ibang bahagi ng Asya.

Ming (1368-1643 A.D.) Si Chu Yu-chang ang nagtatag ng dinastiyang Ming at kinikilala bilang

Emperador Hung Wu o Hung-wu. Matapos ang 74 taong pamamahala ng mga

43

dayuhan, ninais ni Hung Wu na ibalik sa tradisyong Tsino ang estado.

Pamahalaan Ibinatay sa tradisyong T’ang at Sung ang organisasyon ng pamahalaan.

Ibinalik at pinag-ibayo ang pagsusulit para sa serbisyo sibil sa pagpili ng mga

opisyal ng pamahalaan. Nilimita lamang sa kaalaman tungkol sa ideolohiyang

Confucian ang paksa sa pagsusulit.

Itinuring na kasalanan ang hindi pag-uulat agad ng mga opisyal tungkol sa mga

kalamidad sa kanilang lugar. May karampatang kaparusahan ang paglabag na

ito.

Lipunan at Kultura Hindi katuyad ng mga klasiko ang panitikang nasulat sa panahong ito. Ngunit

ang mga nobelang nalathala ay tinangkilik ng mga ordianryong tao at ng mga

iskolar.

Ekonomiya Pinaigting ang pakikipagkalakalan sa ibang bansa, tulad ng India, Arabia, at

Aprica sa pamamagitan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon.

Pinag-ibayo ang paggawa ng mga mamahalin at pinong porselana na naging

pangunahing kalakal sa pandaigdigang kalakalan.

Sanhi ng Pagbagsak Pagtulong sa Korea laban sa pananalakay ng mga Hapones noong 1590. Isa ito

sa mga dahilan ng paghina ng depensa ng dinastiya.

Ang kaguluhan at rebelyon sa loob ng imperyo ay nagpadali sa paglusob ng mga

Manchu mula sa hilaga.

Itinatag ang mga tanggapan na nagbigay ng balanse sa pamamalakad ng

pamahalaan.

a. Imperial Secretariat – tagapagbuo ngmga patakaran ng imperyo

b. Imperial Chancellor – tagasuri ng mga patakarang binuo ng Imperial Secretariat

c. Department of State Affairs – tagapagpatupad ng mga patakarang sinang-

ayunan ng una at ikalawang tanggapan

d. Board of Censors – taga-ulat sa emperador ng mga taong hinihinalang taksil sa

pamahalaan. Iniuulat din dito ang mga katiwalian ng mga emperador.

44

May pakikipag-ugnayan sa Persia, Arabia, at iba pang bansa sa Kanlurang Asya,

gayundin sa Timog-Silangang Asya tulad ng Annam (Vietnam ngayon).

Lipunan at Kultura Higit na pinasigla ang kaisipang iskolar dulot na rin ng pagkakaimbento ng

imprenta.

Nalimbag ang unang aklat at diyaryo sa panahong itona nakapagpaibayo sa

edukasyon at pagsusulit para sa serbisyo sibil. Nilinang din ang panitikan at

sining.

Lumitaw si Li Po, Tu Fu, at iba pang dakilang manunula.

Nagkaroon din ng kalipunan ng mga batas.

Sanhi ng Pagbagsak Katulad ng mga salik ng pagbagsak ng dinastiyang Han.

Ambag sa Kabihasnan Unang imprenta na yari sa bloke ng kahoy. Nauna itong naimbento kaysa

imprenta sa Europa.

Sung (960-1278 A.D.) Kaguluhan ang naghari sa Tsina matapos bumagsak ang dinastiyang T’ang.

Walang malakas na pinuno ang pumalit sa trono kung kaya’t nailuklok ang

limang magkakasunod na dinastiya na naghari sa Tsina sa loob ng kalahating

dantaon. Sa kabila ng kaguluhan at kawalan ng kontrol sa pamahalaan ng

limang dinastiya, nagpatuloy ang kulturang Tsino.

Nagwakas ang paghahari ng limang dinastiya noong 960 B.C. nang talunin ni

K’uang-yin. Siya ang nagtatag ng dinastiyang Sung na muling nagbuklod sa

buong Tsina. Kinilala siya sa kasaysayan bilang T’ai Tzu.

Pamahalaan Higit na sentralisado ang pamahalaan kaysa panahon ng T’ang.

Higit na may direktang kontrol sa pangungulekta ng buwis kung kaya’t malaki

ang kita ng pamahalaan at hindi naging suliranin ang pondo para sa mga

proyekto nito.

45

Pinagtibay ang Chin-Shin o ang pagsusulit sa serbisyo sibil at ibinigay ito tuwing

ikatlong taon.

Ibinatay ang pag-angat sa puwesto ng mga opisyal ng pamahalaan sa haba ng

serbisyo, kagalingan, markang nakuha sa Chin-Shin, at nominasyon ng isang

mataas na opisyal ng pamahalaan.

Mabisa ang sistema ng serbisyo sibil ng Sung. Nahikayat nito ang mag bata,

mahusay, at matalinong mamamayan na manilbihan sa pamahalaan. Dahil dito,

napaalis ang mga kawani ng militar at mga walang alam na nasa pamahalaan.

Lipunan at Kultura Higit na pinag-ibayo ang panitikan, sining, at edukasyon.

Naimbento ang gunpowder na ginamit sa paggawa ng mga paputok.

Naimbento rin ang movable printing na higit na nagpasigla sa panitikan, sining, at

edukasyon.

Nagawa ang kalendaryo at kompas.

Umabot sa 10 milyon ang populasyon ng Tsina sa panahong ito.

46

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ilagay sa talahanayan ang iba’t ibang dinastiyang Tsino at ang

kanilang naiambag sa sinaunang sibilisasyon.

Mga Dinastiya

Taon Mga Ambag sa Kabihasnan

47

Tandaan Mo! Malawak ang Tsina at tinagurian itong bansa ng mga ilog at

kabundukan na siyang pangunahing dahilan ng pagkakaiba-iba

ng mga Tsino. Sa ilog-lambak nito, lalo na ang makasaysayang

Huang Ho sa hilaga at ang ilog Yangtze umusbong ang sinaunang kabihasnan ng

mga Tsino.

Umusbong ang pilosopiyang Tsino sa panahon ng Dinastiyang Chou. Pangunahing

pantas na kinilala sina Confucius, Lao-Tze, Mencius, at Mo Tzu.

Sa mga ambag ng sinaunang kabihasnang Tsino, nangunguna ang Great Wall of

China, sistema ng irigasyon, serbisyo sibil, pilosopiyang Confucianism at Taoism,

ang sistema ng sericulture at seda, agrikultura, literatura, at istruktura ng

pamahalaang imperyo.

Masasabi na pinakapundasyon ng sinaunang kabihasnan ang dinastiyang Shang at

Chou. Dito nalinang ang kultura ng mga Tsino. Sa Shang pinanday ang kanilang

kaisipan. Nahubog ng Confucianismo at Taosimo ang katauhan ng mga Tsino.

Tinangka itong burahin ng dinastiyang Ch’in subalit nag-ugat na ito nang malalim sa

mga Tsino at walang sinumang makabubura nito sa kanilang pagkatao. Hindi na

mabibilang ang mga sumunod na dinastiya, subalit naging pamantayan nito ang

mga naunang dinastiya.

48

Gawain 3: Paglalapat Ipaliwanag mo ang mga kasabihang ito mula sa mga pilosopong Tsino.

Paano mo ito maiuugnay sa iyong pakikipagkapwa-tao?

1. “Kapag nakakita ka ng mabuting tao, tularan mo siya; kapag masamang tao, suriin

mo ang iyong puso.” -Confucius

2. “Ang taong nasusupil ang iba ay matapang, subalit ang taong nasusupil ang sarili ay

higit na matapang.” -Lao Tzu



Ang mga sinaunang kabihasnan ang nagsilbing pundasyon ng kasalukuyang

kabihasnan ng daigdig.

Nasa Fertile Crescent o Mesopotamia ang mga pangunahing sinaunang

kabihasnan. Binubuo ito ng mga Sumerian, Hittite, Hebreo, Phoenician,

Babylonian, Persiano, Assyrian, at Chaldean.

Pangunahing ambag ng Sumerian ang pagtatag ng mga lungsod-estado; mula

sa mga Babylonian, ang kodigo ng mga batas; Bibliya at pagsamba sa isang

Diyos o monotheism mula sa mga Hebreo; Zoroastrianismo mula sa mga

Persiano; alpabeto mula sa mga Phoenician; at mula sa mga Chaldean, ang

Hanging Garden.

Unang naitatag ang kabihasnang ng India sa mga kambal na lungsod ng

Mohenjo-Daro at Harappa na nasa lambak ng Ilog Indus.

Nagsimula ang kabihasnan ng Ehipto sa lambak ng Ilog Nile na kung tawagin ay

Nile Delta.

Unang naitatag ang kabihasnan ng Tsina sa mga lambak ng Ilog Huang-ho o

Yellow River at Ilog Yangtze.

49

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: Suriin at ibigay ang tamang kasagutan. Bilugan ang titik.

1. Ang nagsimula ng Budismo.

A. Buddha

B. Athesia

C. Taoism

D. Shintoism

2. Ang sumulat ng Encyclopedia sa Medisina.

A. Khufu

B. Hammurabi

C. Charaka

D. Buddha

3. Ang dakilang guro ng Tsina.

A. Confucius

B. Shih Huang-ti

C. Tai Tsung

D. Ming Huang

4. Ang emperor ng Tsina na nagpatayo ng Great Wall.

A. Confucius

B. Wu Wang

C. Shih Huang-ti

D. Lao Tzu

5. Ang paraon ng Ehipto na nagpatayo ng Pyramid of Giza.

A. Minos

B. Khufu

C. Ashurbanipal

D. Nebuchadnezzar

6. Ang haring nagdala sa Chaldea sa rurok ng tagumpay.

A. Ashurbanipal

B. Minos

C. Nebuchadnezzar

D. Charaka

7. Ang kilala bilang traders of antiquity.

A. Babylonian

B. Assyrian

C. Sumerian

D. Phoenician

50

8. Sa mga sinaunang hari ng Babylonia, kilala si Hammurabi dahil sa:

A. Kodigo ng mga Batas

B. Sampung Utos

C. Nihonji

D. Old Testament

9. Dahil sa malupit at mapanlupig ang mga Assyrian, tinagurian ang kanilang

punong-lungsod bilang:

A. Salot ng mga bansa

B. Salot ng mga lungsod

C. Salot ng mundo

D. Salot ng sangkatauhan

10. Ang grupo ng taong pinaniniwalaang unang nanirahan sa India at nagtatag ng

Mohenjo-Daro at Harrapa.

A. Dravidian

B. Lugar

C. Shiite

D. Hittite

11. Ang tinaguriang kambal na ilog:

A. Tigris at Euphrates

B. Golpo ng Delta

C. Ilog-lambak

D. Ilog Tigris

12. Ang tinaguriang lupain sa pagitan ng dalawang ilog:

A. Babylonia

B. Assyria

C. Chaldea

D. Mesopotamia

13. Ang ginamit bilang unang pamalit ng kalakal sa Sumeria.

A. abaka

B. cacao

C. kape

D. buko

14. Ang bansang luminang ng konsepto ng zodiac sign at horoscope.

A. Sumeria

B. Babylonia

C. Hittite

D. Chaldea

51

15. Ang ambag sa sibilisasyon ng Imperyong Gupta na gintong barya na inuukitan

ng tula at iba pang disenyo.

A. Dinar

B. Peso

C. Dolyar

D. Decimal

16. Unang dayuhang permanenteng nanirahan sa Tsina:

A. Hsia

B. Chou

C. Shang

D. Ch’in

17. Ang dinastiyang itinatag ni Emperor Yu sa may lambak ng Huang Ho.

A. Chou

B. Shang

C. Ch’in

D. Hsia

18. May akda ng Doctrine of the Mean, naniniwalang may karapatan ang mga

mamamayang gumamit ng dahas ngunit dapat sikaping mapanatili ang

kapayapaan.

A. Lao Tzu

B. Mencius

C. Confucius

D. Mo Tzu

19. Sino ang nagsimula ng pagsalakay sa hilagang bahagi ng Tsina noong 1205?

A. Gengis Khan

B. Huang Wu

C. Lao Tzu

D. Kublai Khan

20. Ang nagtatag ng Dinastiyang Yuan na nangangahulugang “Unang Simula”.

A. Gengis Khan

B. Huang Wu

C. Lao Tzu

D. Kublai Khan

52


PANIMULANG PAGSUSULIT 1. A

2. B

3. C

4. D

5. B

6. A

7. A

8. D

9. D

10. D

11. A

12. B

13. C

14. D

15. C

16. A

17. C

18. A

19. C

20. D

ARALIN 1: MGA UNANG KABIHASNAN SA MESOPOTAMIA GAWAIN 1: PAG-ISIPAN M

I. Ang sagot ay batay sa iyong kaalaman. Ipatsek sa gurong tagapamatnubay

ang iyong sagot.

II. Ang mga unang kabihasnan ay malapit sa anyong-tubig (dagat o ilog).

Mahalaga ang tubig sa kanila, maaaring ginagamit na sistema ng

transportasyon at pinanggagalingan ng pang-araw-araw na

pangangailangan.

GAWAIN 2: PAGPAPALALIM NG KAALAMAN 1. Mesopotamia. Ito ay hugis kalahating buwan.

2. Tigris at Euphrates. Tinawag itong lambak ba ilog dahil nagsisimula ito

nang nag-iisa ngunit pagdating sa ibaba ay maayos nang naghihiwalay

ngunit muling nagtatagpo palabas ng Golpo ng Persia.

53

GAWAIN 3: PAGLALAPAT Tingnan sa sumusunod na talahanayan ang mga sagot na dapat ilagay sa

gulong.

Kabihasnan Dahilan ng Pag-unlad Dahilan ng Pagbagsak

1. Sumerian Unibersyon

Pagtatatag ng mga

lungsod-estado

Edukasyon

Madalas na labanan

Kawalan ng

pagkakaisa

2. Babylonian Maayos na

pamamahala

Pakikipagtulungan

ng mga tao at

opisyal sa

pamahalaan

Kodigo ni

Hammurabi

Paglusob ng ibang

pangkat ng tao na

may mahuhusay na

armas

3. Hittite Pagkatuklas sa

bakal

Sistema ng

pagbabatas

Pang-aabuso ng

mga kamag-anak ng

hari

Pakikipag-alyansa

sa Ehipto

Paglawak ng

kapangyarihan ng

mga Griyego

4. Assyrian Patuloy na pag-aalsa

Pagsalakay ng

Chaldean, Medes, at

Persian

5. Chaldean Mabuting pinuno

Pagpili ng

matatalinong

54

kabataan bilang

katulong sa

pamamahala

ARALIN 2: KABIHASNAN SA SINAUNANG EHIPTO GAWAIN 1: PAG-ISIPAN MO Ang Ilog Pasig noon ay pangunahing landas ng transportasyon kaya’t sentro rin

ng kalakalan. Ang mga ilog ay mahalaga sa pagyabong mga kabihasnan dahil sa tubig

na dulot nito sa pagtaba ng lupain at pananim at pagdudulot ng transportasyon at

mapagkukunan ng pagkain.

Dahil sa Ilog Nile, nalinang ang kabihasnan sa Ehipto. Kung wala ang ilog,

walang magdadala ng matabang lupang banlik sa mga lambak. Maaaring naging

bahagi ng disyerto Sahara ang bansa kung walang ilog dahil magiging tigang ang lupa.

GAWAIN 2: PAGPAPALALIM NG KAALAMAN

Kaharian Pinuno Mga Nagawa

a. Zoser Step-pyramid –

kauna-unahang piramide

sa Ehipto

b. Khufu o Cheops Great Pyramid of

Giza

1. Lumang Kaharian

c. Unis Nakatuklas sa

Pyramid Texts o

hieroglyphics

a. Amenemhet I Binuhay ang

pakikipagkalakalan sa Syria

at Palestina

2. Gitnang Kaharian

b. Amenemhet III Nagpagawa ng

sistema ng irigasyon

55

a. Ahmose Nagtatag ng kauna-

unahang magaling na

hukbong pandigma

b. Thutmose II Idinagdag sa

imperyo ang Nubia, Syria,

at Palestina

c. Hatshepsut Unang babaeng

namuno sa daigdig

d. Thutmose III Nagpatayo ng

magagarang templo at

obelisk

e. Amenhotep IV o Ikhnaton Nagpasimula ng

monoteismo

f. Tutankhamen Ibinalik ang

polyteismo

3. Bagong Kaharian

g. Rameses II Ipinagtanggol ang

imperyo laban sa Hittites;

Nagtayo ng maraming

monumento niya

GAWAIN 3: PAGLALAPAT 1. Pangunahing dahilan ng pagbagsak ng kaharian: pagsalakay ng mga

mananakop at ang pag-aalsa ng mga tao sa kaharian.

2. Ang sagot ay sarili mong opinion. Ipatsek sa gurong tagapamahala ang sagot.

ARALIN 3: KABIHASNAN SA SINAUNANG INDIA GAWAIN1: PAG-ISIPAN MO Ipakita ang iyong sagot sa gurong tagapamahala.


56

GAWAIN 3: PAGLALAPAT Mahuhusay ang mga taga-India sa matematika kaya magaling din sila sa

negosyo. Sa kanila nanggaling ang decimal system, ang pi, simbolong zero, at bilang 1

hanggang 9.

ARALIN 4: KABIHASNAN SA SINAUNANG TSINA GAWAIN 1: PAG-ISIPAN MO Ipatsek sa gurong tagapamahala ang iyong sagot.


Mga Dinastiya Taon Mga Ambag sa Kabihasnan

1. Hsia 200-1600 BC Paggawa ng kalendaryo

2. Shang 1700-1200 BC Calligraphy, tanso, elepante

bilang transportasyon,

sistemang irigasyon, at

pag-imbento ng

kalendaryong lunar

walang bundok may mahabang hanay ng bundok, talampas, at kipot

lambak; may mga ilog na dumadaloy sa mas malaking anyong-tubig

57

3. Chou 1122-256 BC Pilosopiyang Confucianism

at Taoism at pagtatayo ng

Great Wall of China

4. Han 206-219 BC Pag-imbento ng papel at

leksikon o diksyunaryo

5. Sui 581-618 AD K’aihuang Code

6. T’ang 618-906 AD Gunpowder, wheelbarrow,

at movable printing

7. Yuan 1280-1367 AD Pakikipag-ugnayan sa

Europa at Asya

8. Ming 1368-1643 AD Unang imprenta na yari sa

bloke ng kahoy

9. Sung 960-1278 AD Kalendaryo at kompas

GAWAIN 3: PAGLALAPAT Ipatsek sa gurong tagapamahala ang iyong paliwanag sa dalawang kasabihan.

Batay ito sa iyong sariling opinyon.

PANGHULING PAGSUSULIT 1. A

2. C

3. A

4. C

5. B

6. C

7. D

8. A

9. B

10. B

11. A

12. D

13. B

14. D

15. A

16. C

17. D

18. B

19. A

20. D

1





MODYUL 4

ANG PAGSIBOL NG SIBILISASYONG GRIYEGO

2

MODYUL 4 ANG PAGSIBOL NG SIBILISASYONG GRIYEGO

Bagamat marami at natatangi ang mga sumilang na sibilisasyon sa Silangan,

ang kauna-unahang sibilisasyon sa kanluran ay pinangunahan ng mga Griyego. Sila

ang naging tagapaghubog ng sibilisayong kanluranin. Mula sa kanila naipakilala ang

ideya ng demokrasya sa daigdig. Ang naibahagi nila sa iba’t ibang larangan ng

pamumuhay ay nagbigay daan sa paglago at pag-unlad ng sibilisasyong kanluranin. Sa

araling ito, matutunghayan mo at mauunawaan ang pagsibol ng sibilisasyong Grigeyo

at ang mga kontribusyon nito sa sibilisasyong kanluranin.


Aralin 1: Ang Sinaunang Sibilisasyong Aegean

Aralin 2: Ang Pag-usbong ng Sibilisasyong Heleniko

Aralin 3: Panahon ng mga Digmaan at Pagpapalawak ng Nasasakupan

Aralin 4: Ang Pamumulaklak ng Sibilisasyong Helenistiko

Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo ang

mga sumusunod:

1. Mailalarawan ang heograpiya ng Gresya;

2. Maipaliliwanag kung paano nakaapekto ang heograpiya ng Gresya sa pagsibol ng

sibilisayong Aegean;

3. Maibibigay ang pagkakaiba ng pamumuhay sa Athens at Sparta;

4. Matutukoy ang dahilan ng pag-usbong ng sibilisasyong Heleniko;

5. Masusuri ang naging dahilan ng mga digmaang naganap sa Gresya;

6. Makikilala ang mga taong nakatulong sa pamumulaklak ng sibilisasyong

Helenistiko; at

7. Maiisa-isa ang mga kontribusyon ng Gresya sa iba’t ibang larangan ng ating

pamumuhay.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Isulat ang titik ng tamang sagot.

1. Ito ang naging sentro ng kulturang Helenistiko sa Ehipto.

A. Alexandria

B. Cairo

C. Damanhur

D. Nile Valley

2. Isa ito sa pinakamagandang arkitekturang nagawa sa Gresya at kilala rin bilang Templo

ni Athena.

A. Acropolis

B. Colosseum

C. Olympic Stadium

D. Parthenon

3. Kinilala siya bilang “Ama ng Kasaysayan.”

A. Herodotus

B. Pericles

C. Sophocles

D. Thucydides

4. Pinagsanib na kultura ng Gresya at Asya na naging bunga ng pananakop ni Alexander

the Great.

A. Macedonia

B. Heleniko

C. Helenistiko

D. Persiano

5. Dito isinilang si Alexander the Great.

A. Athens

B. Macedonia

C. Persia

D. Sparta

4

6. Ito ang digmaan sa pagitan ng Athens at Sparta na tumagal nang mahigit na 27 taon, at

nagbunga ng malaking pagkawasak sa mga lungsod-estado ng Gresya.

A. Digmaang Peloponnesian

B. Digmaang Persians

C. Digmaang Punic

D. Digmaang Trojan

7. Ang lungsod-estadong ito ang may pinakamalaking populasyon at siyang naging sentro

ng demokrasya.

A. Athens

B. Crete

C. Sparta

D. Thebes

8. Siya ay isang mamamayang Athenian na naatasang gumawa ng kauna-unahang batas

na kasulatan para sa Athens.

A. Draco

B. Minos

C. Pisastrus

D. Minos

9. Ito ang tawag sa mga lungsod-estado ng Gresya.

A. Acropolis

B. Metropolis

C. Polis

D. Stoa

10. Sinaunang sibilisasyon sa Isla ng Crete na ipinangalan sa dakilang hari nila na si Minos.

A. Aegean

B. Ionian

C. Minoan

D. Mycenean

5

11. Ito ang tawag ng mga Griyego sa kanilang bansa.

A. Aegean

B. Hellas

C. Metropolitan

D. Polis

12. Ang tawag sa Sibilisasyong Griyego ay

A. Doric.

B. Heleniko.

C. Helenistiko.

D. Ionic.

13. Sila ang nakaimpluwensya sa mga sinaunang Griyego na gumamit ng barya o sinsilyo.

A. Babylonians

B. Lydians

C. Phoenicians

D. Sumerians

14. Ito ang digmaan kung saan tinalo ng mga maliit na puwersang Athenian ang puwersa

ng Persia.

A. Digmaang Marathon

B. Digmaang Persian

C. Digmaang Thermopylae

D. Digmaang Salamis

15. Ito ang pamilihang bayan ng mga sinaunang Griyego.

A. Agora

B. Acropolis

C. Polis

D. Stoa

6

16. Sa panahon ng kanyang panunungkulan naging sentro ng kulturang Griyego ang

Athens.

A. Cleisthenes

B. Draco

C. Pisastratus

D. Solon

17. Dito naganap ang isa sa pinakadakilang digmaan sa karagatan sa pagitan ng mga

Athenian at Persians.

A. Dardanelles

B. Hellespont

C. Salamis

D. Thermopylae

18. Ang alyansang itinatag sa Delos upang tigilan ang ano mang banta ng panganib sa

lungsod-estado.

A. Delian League

B. Dorian League

C. Ionic League

D. Peloponnesus League

19. Sa panahon niya narating ng Athens ang kanyang ginintuang panahon.

A. Cleisthenes

B. Draco

C. Pericles

D. Pisastrasus

20. Ang may-akda ng Iliad at Odyssey ay si

A. Homer.

B. Plato.

C. Socrates.

D. Sophocles.

7

ARALIN 1

SINAUNANG SIBILISASYONG AEGEAN

Tulad sa ibang mga tao, malaki ang naging impluwensya ng heograpiya ng Gresya

sa naging uri ng pamumuhay ng mga Griyego. Anu-ano ang mga katangiang pisikal ng

Gresya na nagpaunlad sa sibilisasyong Gresya? Paano nagsimula ang iba’t ibang

sibilisasyong bumuo ng matatag sa sibilisasyong Griyego? Sasagutin ng araling ito ang

mga katanungang iyan.

Matapos ang araling ito, inaasahan na iyong:

1. Mailalarawan ang heograpiya ng sinaunang Gresya;

2. Matatalakay ang naging pag-unlad ng sibilisasyong Aegean; at

3. Mapaghahambing and sibilisasyong Minoansat Mycenaean.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Pansinin ang larawang ito galing sa isang pelikula na marahil ay napanood mo.

Ganito sa simula ang pamumuhay ng mga Griyego. Magtala ka ng tatlong obserbasyon

sa kanilang sinaunang sibilisasyon mula sa larawang ito:

(Troy the movie)

8

1. ____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

2. ____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

3. ____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

Heograpiya ng Sinaunang Gresya

Naging sentro ng sinaunang Gresya ang mabundok na bahagi ng tangway ng

Balkan sa timog at ilang mga pulo sa karagatan ng Aegean. Samantala, ang karagatan

ng Mediterranean ang naging tagapag-ugnay ng Gresya sa iba pang panig ng mundo.

Sa mundo ng mga sinaunang Griyego, ang karagatan ang pinakamainam na

daanan sa paglalakbay. Dahil dito karamihan sa mga pamayanan nila ay matatagpuan

60 kilometro lamang mula sa baybay-dagat.

9

Ang lupain ng Gresya ay mabato at bulubundukin. Ito ang pangunahing naging

sagabal sa mabilis na daloy ng komunikasyon sa mga pamayanan. Naging mabagal

ang paglago ng mga kaisipan at teknolohiya. Subalit ito rin ang naging dahilan upang

ang bawat lungsod-estado ay magkaroon ng kani-kanilang natatanging katangian na

nagpayaman sa kanilang kultura.

Ang mga mainam na daungan na nakapaligid sa Gresya ay nagbigay daan sa

maunlad na kalakalang pandagat na naging dahilan ng kanilang maunlad na

kabuhayan. Ito rin ang nagbigay daan upang magkaroon sila ng kaugnayan sa iba’t

ibang uri ng tao na nakatulong naman upang mapayaman nila ang kanilang kultura at

maibahagi ang kanilang mga naging tagumpay sa iba’t ibang larangan ng pamumuhay

sa sandaigdigan.

Ang mga Minoans

Ayon sa mga arkeologo, ang kauna-unahang sibilisasyong Aegean ay nagsimula

sa Crete mga 3100 BC o bago isilang si Kristo. Tinawag itong Sibilisasyong Minoan

batay sa pangalan ni Haring Minos, ang maalamat na haring sinasabing nagtatag nito.

Kilala ang mga Minoan bilang mahuhusay gumamit ng metal at iba pang teknolohiya.

Nakatira sila sa mga bahay na yari sa laryo (bricks) at may sistema sila ng pagsulat.

Magagaling din silang mandaragat.

Di nagtagal, kinilala ang Knossos bilang isang makapangyarihang lungsod at

sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito matatagpuan ang isang napakatayog na

palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na

bato. Ang palasyo ay nasira ng sunud-sunod na sunog at iba pang mga natural na

kalamidad.

Paglipas ng ilan pang taon na tinatayang mula 1600 hanggang 1100 BC,

narating ng Crete ang kanyang tugatog. Umunlad nang husto ang kabuhayan dito dulot

na rin ng pakikipagkalakalan ng mga Minoan sa Gitnang Silangan at sa paligid ng

Aegean. Dumarami ang mga bayan at lungsod at ang Knossos ang naging

pinakamalaki.

10

Sa pamayanang Minoan ay may apat na pangkat ng tao: ang mga maharlika,

mga mangangalakal, mga magsasaka, at ang mga alipin. Sila ay masayahing mga tao

at mahiligin sa mga magagandang bagay at kagamitan. Maging sa palakasan ay di

nagpahuli ang mga Minoans. Sila na siguro ang unang nakagawa ng arena sa buong

daigdig kung saan nagsasagawa ng mga labanan sa boksing.

Ang sibilisasyong Minoans ay tumagal hanggang mga 1400 BC. Nagwakas ito

nang salakayin ang Knossos ng mga di nakikilalang mga mananalakay na sumira

nagwasak ng buong pamayanan. Tulad ng inaasahan ang iba pang mga lungsod ng

mga Minoan ay bumagsak at isa-isang nawala.

Mga 1100 BC, ibang pangkat na naman ng mga mananalakay ang lumusob sa

Crete. Sila ay kinilala bilang mga Mycenaeans na nagmula sa Gitnang Gresya. Sa

pamamagitan nila, nagkaroon ng tuwinang ugnayan ang Crete sa sibilisasyong

umusbong sa Gresya.

Prinsipe ng Minoans

11

Ang mga Mycenaean

Bago pa man salakayin at sakupin ng mga Mycenaean ang Crete, nasimulan na

nilang paunlarin ang ilang pangunahing sibilisasyon sa Timog Gresya.

Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro ang layo sa aplaya ng karagatang

Aegean ang naging sentro ng sibilisasyong Mycenaean. Ang mga lungsod dito ay

pinag-ugnay ng maayos na daanan at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na pader

ang lungsod upang magsilbing pananggalang sa mga maaring lumusob dito.

Pagdating ng 1400 BC, isa nang napakalakas na mandaragat ang mga

Mycenaean at ito ay nalubos ng masakop at magupo nila ang Crete. Naiugnay nila ang

Crete sa lumalagong sibilisasyon sa Gresya. Maraming mga salitang Minoan ang

naidagdag sa wikang Griyego. Ang sining ng mga Griyego ay naimpluwensyahan ng

mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan ay naisama sa mga kwento at

alamat ng mga Griyego.

Bagamat walang naiwang mga nakasulat na kasaysayan, ang pagsasalin-salin

ng mga kwento ng mga hari at bayaning Mycenaean ay lumaganap. Di naglaon ang

mga kwentong ito ay nag-ugnay sa mga tao at sa mga diyos-diyosan. Ito ang

sinasabing naging batayan ng mitolohiyang Griyego.

Sa bandang huli, di nailigtas ng mga pader na kanilang ginawa ang mga

Mycenaean sa paglusob ng mga mananalakay. Noong 1100 BC isang pangkat ng tao

mula sa hilaga ang pumasok sa Gresya at iginupo ang mga Mycenaean. Sila ay

kinilalang mga Dorian. Samantala, isang pangkat naman ng tao na mayroon din

kaugnayan sa mga Mycenaean ang tumungo sa timog nga Gresya sa may lupain sa

Asya Manor sa may hangganan ng karagatang Aegean. Nagtatag sila ng kanilang

pamayanan at tinawag itong Ionia. Nakilala sila bilang mga Ionian.

Ang mga pangyayaring ito ay tinaguriang dark age o madilim na panahon na

tumagal din nang halos 300 taon. Naging palasak ang digmaan ng mga iba’t ibang

kaharian. Nahinto ang kalakalan, pagsasaka, at iba pang gawaing pangkabuhayan.

Maging ang paglago ng sining at pagsulat nang unti-unti ay naudlot din.

12


Sa tulong ng Venn Diagram, paghambingin ang sibilisasyong Minoan at

Mycenaean. Isulat ang katangian ng bawat isa sa tamang bilog at ang pagkakatulad sa

magkasalikop na bahagi.

Tandaan Mo! Isang mahalagang salik ang heograpiya sa sinaunang Gresya sa uri ng

sibilisasyong sumibol dito. Naging mahalagang daanan ang karagatan

sa pananakop ng mga teritoryog Aegean at Mycenaean.

Ang sibilisasyong Minoan na pinamumunuan ni Haring Minos ang pinakaunang

sibilisasyong Aegean.

Pagdating ng 1400 BC naging makapangyarihan ang mga Mycenaean sa paligid ng

Aegean at yumabong na ang mga sibilisasyong Mycaenean. Subalit dahil da patuloy

na digmaan sa pagitan ng mga yumayabong na iba’t ibang sibilisasyon, tinawag ang

panahong ito na dark age o madilim na panahon.

Mycenaean Minoan

13

Gawain 3: Paglalapat Patunayan na malaki ang naging bahagi ng karagatan sa pag-usbong ng

sibilisasyong Aegean. Bago mo ito gawin, pag-aralan mo muna ang

mapang naglalarawan sa Europa. Bilugan mo ang bahagi ng Gresya. Pagkatapos ay

magbigay ka ng tatlong patunay at paliwanag sa bawat isa.

Patunay 1: ____________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Patunay 2: ____________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Patunay 3:_____________________________________________________________ ______________________________________________________________________

14

ARALIN 2 ANG PAG-USBONG NG SIBILISASYONG HELENIKO

Mula sa labi ng madilim na panahon, unti-unting umusbong sa Ionia ang isang

bagong sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Gresya. Ilang

pamayanan sa baybayin ng Gresya na tinatawag ang kanilang sarili na Hellenes o

Greeks ang nagkaroon ng malaking bahagi sa sibilisasyong ito. Kinilala ito sa

kasaysayan bilang sibilisasyong Heleniko mula sa kanilang tawag sa Gresya na Hellas.

Ito ay tumagal mula 800 BC hanggang 400 BC at naging isa sa mga pinakadakilang

sibilisasyong naganap sa kasaysayan ng daigdig. Ipauunawa sa iyo ng araling ito ang

pag-unlad ng sibilisasyong ito.


1. Matatalakay ang pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng sibilisasyong

Heleniko; at

2. Mapaghahambing ang naging uri ng pamumuhay sa Athens at Sparta .


Alam mo ba kung saan nagmula ang mga salitang ito? Subukan mong piliin ang

tamang sagot mula sa kahon sa ibaba. Isulat lamang ang titik ng iyong sagot sa mga

patlang.

_________ 1. Agora

_________ 2. Acropolis

_________ 3. Metropolis

_________ 4. Solon

_________ 5. Ostracism

_________ 6. Tyrants

15

Pagkatapos mong basahin ang teksto ng araling ito, ihambing mo ang iyong mga

sagot sa itaas sa nilalaman ng aralin. Mapapansin mo na ang mga salitang agora,

acropolis, metropolis, solon, ostracism at tyrants, ay pawing galing sa sibilisasyong

Heleniko.

Ang mga Polis

Dahil sa mga digmaan bago pa ang panahong Heleniko, nagtayo ng mga kuta

ang mga Griyego sa mga lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga taluktok ng bundok

upang maprotektahan ang kanilang sarili sa pagsalakay ng iba’t ibang pangkat. Ang

mga pook na ito ay naging pamayanan. Dito nagsimula ang mga lungsod-estado o

polis kung saan hango ang salitang may kinalaman sa pamayanan tulad ng pulisya,

pulitika at pulitiko. May malalaki at maliliit na polis. Ang pinakahuwarang bilang na dapat

bumuo ng isang 5000 na kalalakihan dahil noon ay sila lamang ang nailalagay sa

opisyal na talaan ng populasyon ng lungsod-estado. Karamihan sa mga polis ay may

mga pamayanang matatagpuan sa matataas na lugar na tinawag na acropolis o

mataas na lungsod. Sa panahon ng digmaan, ito ang naging takbuhan ng mga Griyego

para sa kanilang proteksyon. Sa acropolis matatagpuan ang mga matatayog na palasyo

at templo kung kaya’t ito ang naging sentro ng pulitika at relihiyon ng mga Griyego.

Samantala, ang ibabang bahagi naman ay tinawag na agora o pamilihang bayan. Ito ay

a. Mataas na lungsod

b. Mapang-abusong pinuno ng pamahalaan

c. Pagtatakwil sa isang tao

d. Lungsod-estado

e. Tagapagbatas

f. Pamilihang bayan

16

napapaligiran ng mga pamilihan at iba pang mga gusali na nagbigay daan sa malayang

bilihan at kalakalan

Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga Griyego na sila ay bahagi ng

pamayanan. Ito ang dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang kanilang

katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga nasa lungsod-estado ay mamamayan

nito. Ang mga lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang bumoto, magkaroon ng

ari-arian, humawak ng posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa mga korte.

Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol

sa mga polis sa panahon ng digmaan. Ang lahat ng ito, dagdag pa ang paglago ng

kalakalan, ay nagbigay daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay nito ang

mabilis na paglaki ng populasyon na naging pangunahing dahilan naman kung bakit

nangibang lugar ang mga Griyego. Ang iba ay napadpad sa paligid ng mga karagatang

Mediterranean at Iton. Bagamat napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di

nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang lungsod-estado o metropolis.

Mula sa pakikipagkalakalan sa iba’t ibang panig ng daigdig, natutuhan ng mga

Griyego ang mga bagong ideya at teknik. Mula sa mga Phoenician ay nakuha nila ang

ideya ng alpabeto na naging bahagi naman ng kanilang sariling alpabeto. Ginamit din

nila ang mga teknik ng mga Phoenician sa paggawa ng mas malalaki at mabibilis na

barko. Sa mga Sumerian naman ay namana nila ay ang sistema ng panukat. Mula

naman at sa mga Lydians ay natutuhan nila ang paggamit ng sinsilyo at barya sa

pakikipagkalakalan.

Metropolis

17

Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma Ang polis o lungsod-estado ng Sparta ay itinatag ng mga Dorian sa

Peloponnesus na nasa timog na bahagi ng tangway ng Gresya. Sa lahat ng mga

lungsod-estado, ang Sparta lamang ang hindi umasa sa kalakalan. Ito ay may

magandang klima, sapat na patubig at matabang lupa na angkop sa pagsasaka.

Pinalawak ng mga Spartans ang kanilang lupain sa pamamagitan ng pananakop ng

mga karatig na lupang sakahan at pangangangamkam nito. Ang mga magsasaka mula

sa nasakop na mga lugar ay dinala nila sa Sparta upang maging mga helot o tagasaka

sa malawak nilang lupang sakahan. Samakatwid, naging alipin ng mga Spartans ang

mga helot. Maraming pagkakataon na nag-alsa laban sa mga Spartans ang mga helot

ngunit ni isa dito ay walang nagtagumpay. Dahilan sa palagiang pag-aalsa ng mga

helot, nagdesisyon ang mga Spartan na palakasin ang kanilang hukbong militar at

magtatag ng isang pamayanan ng mga mandirigma upang maging laging handa sa

kahit anong pag-aalsang gagawin ng mga helot.

Ang naging pangunahing mithiin ng lungsod-estado ng Sparta ay magkaroon ng

mga kalalakihan at kababaihang walang kinatatakutan at may malalakas na

pangangatawan. Ang mga bagong silang na sanggol ay sinusuri. Kapag nakitang ito’y

mukhang mahina at sakitin ang isang sanggol ay dinadala ito sa paanan ng mga

kabundukan at hinahayaang mamatay doon. Samantala, ang mga malulusog na

sanggol ay hinahayaang lumaki at maglaro sa kani-kanilang bahay, hanggang sumapit

ang ika-7 taon nila. Pagsapit ng pitong taon, ang mga batang lalaki ay dinadala na sa

mga kampo-militar upang sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo

militar. Malakas na pangangatawan, katatagan, kasanayan sa pakikipaglaban, at

katapatan ang ilan sa pangunahing layunin ng pagsasanay. Tinitiis nila ang mga sakit at

hirap nang walang reklamo. Pinapayagan lamang sila na makita ang kanilang pamilya

sa panahon ng bakasyon. Sa gulang na dalawampu, ang mga kabataang lalaki ay

magiging sundalong mamamayan at ipinapadala na sa mga hangganan ng labanan. Sa

edad na tatlumpu, sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na kumain at

manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa gastos . Sa edad na animnapu,

sila ay maaari nang magretiro sa hukbo.

18

Sa lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa upang mapigilan ang mga

pag-aalsa ng mga helot. Maging ang mga kababaihan ay sinasanay na maging

matatag. Di tulad ng mga kababaihang Griyego na limitado ang ginagampanan sa

lipunan, ang mga kababaihang Spartan ay maraming tinatamasang karapatan. Sila ang

mga nag-aasikaso ng lupain ng kanilang mga asawa habang ang mga ito ay nasa

kampo militar. Nangunguna din sila sa mga palakasan at malayang nakikipaghalubilo

sa mga kaibigan ng kani-kanilang mga asawa habang masaya silang nanonood ng mga

palarong tulad ng pagbubuno o wrestling, boksing, at karera.

Ang Sparta ang responsable sa pagkakaroon ng pinakamahusay na

sandatahang lakas sa buong daigdig. Sa simula, labu-labo kung makipagdigma ang

mga Griyego. Oo nga’t sama-samang nagmamartsa sa lugar ng digmaan, ang mga

sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway hanggang sila ay manghina at

mamatay. Nang lumaon ang mga Griyego, lalo na ang mga Spartan, ay mas naging

maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng isa-isa sa mga kalaban,

sila ay nananatiling sama-sama sa pagkakatayo pasulong man o paurong sa labanan,

hawak ang pananggalang sa kaliwang kamay at espada naman sa kanan. Ang hukbong

ito na tinaguriang phalanx ay karaniwang binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga

mandirigma. Kapag namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis na

sinasalitan ng mga susunod pang hanay. Ang phalanx ay hindi mga bayarang

mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng kanilang polis.

Phalanx

19

Ang mahabang pagsasanay-militar, ang sistemang phalanx, ang hukbong

sandatahan, at ang paggamit ng mga helmet ay nagbigay daan upang talunin ang mga

Griyego ang mga kalabang mandirigma na halos doble nila ang bilang. At ang mga

Spartan ang pinakamahusay sa kanilang lahat.

Habang patuloy na namumuhay sa pakikipagdigma, ang mga Spartan ay nakilala

bilang mga simpleng tao at walang hilig sa luho. Hindi humikayat ng sining at iba pang

gawaing pampagkatuto ang mga Spartan, kaya’t wala pagbabagong naipakilala na

nakapagdulot ng pag-unlad sa kanilang lipunan. Habang naging mabilis ang pag-unlad

ng ibang lungsod-estado, ang mga Sparta ay nanatiling agrikultural na lipunan na

nakadepende sa aliping manggagawa at naging tagasunod sa paniniwalang pang-

militar ng kanilang lungsod-estado.

Ang Athens at ang Pag-unlad Nito

Sa simula ng 600 BC, ang Athens ay isa lamang maliit na bayan sa gitnang

tangway ng Gresya na tinatawag na Attica. Ang buong rehiyon ay hindi angkop sa

pagsasaka kaya karamihan sa mga mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan,

gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o mandaragat. Hindi nanakop ng

mga kolonya ang Athens. Sa halip, pinalawak nito ang kanilang teritoryo na naging

dahilan upang ang iba pang nayon sa Attica ay sumali sa kanilang pamamahala.

Sa sinaunang kasaysayan, ang Athens ay pinamunuan ng mga tyrant na noon

ay nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at

maayos na pamahalaan. Bagamat karamihan sa kanila ay naging mabubuting pinuno,

may mangilan-ngilan din na umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong

kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na pinuno sa ating panahon, sa

kasalukuyan.

Sa simula, ang Athens ay pinamunuan ng hari na inihalal ng asembleya ng

mamamayan at pinapayuhan ng mga mga konseho ng maharlika. Ang asembleya ay

binubuo naman ng mayayaman na may malaking kapangyarihan. Ang mga pinuno nito

ay tinawag na Archon na pinapaburan naman ang mga maykaya sa lipunan.

20

Di nagtagal, nagnais ng pagbabago ang mga artisano at mga mangangalakal.

Upang mapigil ang lumalalang sitwasyon ng mga di nasisiyahang karaniwang tao,

nagpagawa ang mga mayayamang tao o aristokrata ng nakasulat na batas kay Draco

isang tagapagbatas. Malupit ang mga batas ng Griyego at hindi ito binago ni Draco

ngunit kahit na paano ang kodigong ginawa niya ay nagbigay ng pagkakapantay-pantay

sa lipunan at binawasan ng mga karapatan ang mga namumuno. Sa gitna ng

pagbabagong ito nanatiling di kontento ang mga mamamayan ng Athens. Maraming

Athenian ang nagpaalipin upang makabayad ng malaking pagkakautang. Marami rin sa

kanila ang nagnais ng mas malaking bahagi sa larangan ng pulitika.

Athens

Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong 594 BC sa pangunguna ni

Solon na mula sa mga pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng

pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at patas. Inalis niya ang mga

pagkakautang ng mga mahihirap at ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa

utang. Gumawa rin siya ng sistemang legal kung saan lahat ng malayang kalalakihang

ipinanganak mula sa mga magulang na Athenian ay maaring maging hurado sa mga

21

korte. Ang mga repormang pampulitika na ginawa ni Solon ay nagbigay ng

kapangyarihan sa mga mahihirap at karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga

repormang pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang kalakalan at mapabuti ang

pamumuhay ng mga mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang mga ilang

pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad ang kabuhayan nito. Sa gitna ng

malawakang repormang ginawa ni solon, di nasiyahan ang mga aristokrata. Para sa

kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mga mahihirap. Sa kasalukuyan, ginagamit ang

salitang Solon bilang tawag sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na umuugit

ng batas.

Noong mga 546 BC, isang pulitikong nagngangalang Pisistratus, ang namuno

sa pamahalaan ng Athens. Bagamat mayaman siya, nakuha niya ang suporta at

pagtitiwala ng mga karaniwang tao. Mas radikal ang mga pagbabagong ipinatupad niya

tulad ng pamamahagi ng malalaking lupang sakahan sa mga walang lupang mga

magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng malawakang trabaho sa mga

malalaking proyektong pampubliko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig sa lungsod

ng Athens, at nagpatayo ng magagandang templo. Ipinakita rin niya ang kanyang

interes sa sining at kultura sa pamamagitan ng pagbibigay suporta sa mga pintor at sa

mga nangunguna sa drama. Ang pagsusulong niya sa sining ang nagbigay-daan upang

tanghalin ang Athens na sentro ng kulturang Griyego.

22

Noong 510 BC, naganap muli ang pagbabago sa sistemang pulitikal ng Athens

sa pamumuno ni Cleisthenes. Hinati niya ang Athens sa sampung distrito. Limampung

kalalakihan ang magmumula sa bawat distrito at maglilingkod sa konseho ng tagapayo

upang magpasimula ng batas sa Asembleya ang tagagawa ng mga pinaiiral na batas.

Sa kauna-unahang pagkakataon, nakaboto sa asembleya ang mga mamamayan, may-

ari man ng lupa o wala.

Upang mapanatili ang kalayaan ng mga mamamayan ipinatupad ni Cleisthenes

ang isang sistema kung saan bawat taon ay binibigyan ng pagkakataon ang mga

mamamayan na ituro ang taong nagsisilbing panganib sa Athens. Kapag ang isang tao

ay nakakuha ng mahigit 6,000 boto, siya ay palalayasin sa Athens ng 10 taon. Dahil sa

ang pangalan ay isinusulat sa pira-pirasong palayok na tinatawag na Ostrakon, ang

sistema ng pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao ay tinawag na ostracism.

Bagamat kaunti lamang ang naipatapon ng sistemang ito, nabigyan ng mas malaking

kapangyarihan ang mga mamamayan.

Sa pagsapit ng 500 BC, dahil sa lahat ng mga repormang naipatupad sa Athens,

ang pinakamahalagang naganap ay ang pagsilang ng demokrasya sa Athens, kung

saan nagkaroon ng malaking bahagi ang mga mamamayan sa pamamalakad ng

kanilang pamahalaan.


Maraming mahalagang kaalaman sa iba’t ibang aspeto ng pamumuhay

ang nagsimula sa sibilisasyong Heleniko. Anu-ano ang mga ito? Isulat sa

talahanayan ang pagkakatulad o pagkakaiba ng dalawang malalaking lungsod-estado

na umunlad noong panahong iyon.

SPARTA ATHENS Paraan ng Pamamahala

Paraan ng Pamumuhay

Edukasyon

23

Papel ng Kalalakihan

Papel ng Kababaihan

.

Tandaan Mo! Ang sinaunang Gresya ay binubuo ng mga lungsod-estado na

tinatawag na polis. Ang Sparta at Athens ang dalawang

pinakamaunlad na polis noong panahon ng sinaunang Gresya.

Sibilisasyong Heleniko ang itinawag sa bahaging ito ng kasaysayan ng Gresya. Ito

ay tumagal hanggang 400 BC at itinuring na isa sa pinakadakilang sibilisasyon sa

kasaysayan ng daigdig.

Ang mga Spartan ay kinilala dahilan sa pagiging mahusay na mandirigma at sa

kanilang simple at di masining na pamumuhay.

Sa Athens sumibol ang ideya ng demokrasya o pagbibigay ng tungkulin sa

pakikilahok ng mga mamamayan sa pamamahala

Gawain 3: Paglalapat Kung ikaw ay nabuhay sa panahon ng mga lungsod-estado, saan mo mas

nanaisin manirahan, sa Athens o sa Sparta? Bigyang katwiran ang inyong

kasagutan sa pamamagitan ng isa o dalawang talata.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

24

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ARALIN 3 PANAHON NG MGA DIGMAAN AT ANG PAGPAPALAWAK NG NASASAKUPAN

Ang humigit kumulang na 50 lungsod-estado ng Gresya ay may magkakatulad na

wika at kasaysayan bagamat sila ay nahati sa maliliit na lungsod-estado. Nagsumikap

silang maging matapang ang kani-kanilang sarili at lumaban para sa kadakilaan ng

kani-kanilang polis. Tinatawag nilang barbaro o mga taong may paurong na sibilisasyon

ang mga di Griyego.samantala ang mga kapwa Griyego ay itinuturing nilang edukado at

sibilisado. Naging mapagmataas sila at laging nakikipaglaban kung kaya’t di nila

nakasundo ang mga tao sa labas ng kani-kanilang lungsod-estado. Naging palasak ang

mga tunggalian. Ang pakikipagtunggalian at pakikipaglaban ay karaniwan ng

naglalabas sa kagalingan ng bawat isa, ngunit ang labis nito ay maaari rin maging salik

a pagbagsak ng isang bansa at ng kanyang sibilisasyon.


1. Mailalarawan ang mga kaganapan sa Digmaang Persia.;

2. Maipapaliwanag kung paano narating ng Athens ang kanyang ginintuang

panahon;

3. Matutkoy ang mga dahilan kung bakit naganap ang Digmaang Pelopennesian; at

4. Makikilala si Alexander, ang Dakila.

25

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Maituturo mo ba sa mapa ang mga lugar na ito.

Marathon Salamis

Dardanelles Delos

Digmaang Persia

Maaring nagkakaisa ang Athens at Sparta sa ilang mga bagay na magkakatulad

sila ngunit hindi lamang sa larangan ng pulitika. Nag pangamba lamang ng pananakop

ng Imperyo ng Persia ang nagbigay daan sa kanilang pansamantalang pagsasanib

pwersa upang labanan ang sunod-sunod na digmaan mula 490-479 BC na tinawag na

Digmaang Persia.

Para kay Darius I, ang dakilang hari ng Imperyong Persia ang mga lungsod-

estado ay maliliit at hiwa-hiwalay para makagawa ng malawakang paglaban sa kanyang

gagawing pananakop. Bukod dito di minabuti ni Daruis I ang ginagawang pagtulong ng

Athens sa mga ilang kolonya ng Persia, na noon ay nagrerebelde na ang Gresya bago

ito tuluyang lumakas naglunsad ng pag-atake si Darius I noong 490 BC sa Marathon

mga 26 na milya mula Athens. Kasama ang mahigit kumulang 25,000 sundalo at ilang

barko sinalubong sila ng mga naghihintay na Athenian. Bagamat mas kaunti himalang

natalo ang mga Persian sa digmaang ito na tinawag na Digmaan sa marathon. Dahil sa

labis na kagalakan inutusan ng mga heneral ang kanilang pinakamabilis na mensahero

na si Philippides upang balita ang tagumpay sa Athens. Sa loob ng 48 oras ay tinakbo

ni Philippides ang humigit kumulang na 150 milya. Pagsapit sa Athens, isinigaw niya

ang “Magdiwang! Tayo ay nagwagi!“ at siya ay biglang bumagsak at tuluyan nang

namatay. Sa kasalukuyang panahon ang marathon ay isang uri ng karera sa pagtakbo

ng di kukulangin sa 26 milya ang ang layo.

Hindi naging madali para sa mga Persian na tanggapin ang kanilang pagkatalo.

Paglipas ng 10 taon, si Xerxes na anak ni Darius I, ay bumuo ng mas malaki at

26

malakas na hukbo upang balikan at sakupin ang Gresya. Sila ay dumaan sa katubigan

ng Hellespont (isang dagat-kipot, na kilala na ngayon bilang Dardanelles, na nasa

pagitan ng karagatang Marmara at Karagatang Aegean). Pagkatapos ay tinalunton nila

ang makitid na daan sa kabundukan ng Thermopylae. Dito nila nakasagupa ang mga

Griyego na noon ay pinamumunuan ng mga Spartan. Matapos ang tatlong araw na

labanan na tinawag na Digmaan sa Thermopylae, natalo at walang awang napatay ang

mga Griyego. Narating ng mga Persian ang Athens at sinunog ang acropolis. Maaaring

nasira nila ang Athens ngunit hindi sumuko ang mga Griyego. Sa pamumuno ng mga

Athenian, sinagupa ng mga Griyego ang pwersang Persian sa look ng Salamis. Dito ay

naganap ang isa sa pinakanatatanging digmaan sa karagatan. Sa pagkakataong ito,

natalo ang mga Persian at tuluyan na silang umatras sa labanan.

Dahilan sa patuloy na banta ng panganib, kahit na natalo ng mga Griyego ang

mga Persian ay sinikap pa nilang palakasin ang kanilang sandatahan. Nagtatag sila ng

alyansa noong 478 BC na may humigit kumulang na 150 lungsod-estado kasama na

ang Sparta at Athens at ilang lungsod-estado sa Asya Manor at sa mga isla sa Aegean.

Nagkasundo ang aliyansa na mag-ambag ng barko, sundalo at salapi sa kanilang

alyansa na kinilala bilang Delian League dahilan sa ang naging sentro nito ay ang isla

ng Delos. Ang Athens na siyang pinakamayaman at may pinakamalakas na hukbo ay

unti-unting namuno sa Delian League. May mga lungsod-estado na nagnais tumiwalag

sa alyansa ngunit di sila pinayagan ng Athens. Ito ang nagbigay daan sa pagkakatatag

ng Imperyong Athenian.

Naging napakahalaga ng sumunod na mga pangyayari pagkatapos matalo ang

mga Persian ng mga Griyego. Nagsimula ng umunlad hindi lamang sa larangan ng

pulitika kundi maging sa kultura at ang Athens ang naging sentro nito.

Ginintuang Panahon ng Athens

Noong 461 BC, si Pericles, isang strategos o heneral na inihalal ng mga

kalalakihang mamamayan sa ang namuno sa Athens. Taun-taon ay nahahalal si

Pericles hanggang sa sumapit ang kanyang kamatayan noong 429 BC.

27

Sa loob ng mahabang panahon ng kanyang panunungkulan, maraming ipinairal

na mga programang pampubliko si Pericles. Lahat ay naglalayong gawing

pinakamarangyang estado ang Athens.

Nais ni Pericles na lumawak pa ang umiiral na demokrasya sa Athens kung

kaya’t dinagdagan niya ang bilang ng mga manggagawa sa pamahalaan at

sinuwelduhan niya ang mga ito. Lahat ng mamamayan ay nagkaroon pagkakataong

makapagtrabaho sa pamahalaan mayaman aman o mahirap. Kaya di nagtagal mga

ikatlong bahagi (1/3) ng populasyon ng Athens ay bahagi na ng mga gawain ng

pamahalaan.

Ngunit hindi lahat ay nasiyahan sa mga repormang ipinatupad ni Pericles. Para

sa mga mayayaman ang ginawa niyang mga pagbabago ay magdudulot ng pagkalugi

sa pamahalaan at maghihikayat ng katamaran sa mga ordinaryong mamamayan.

Ipinagtanggol niya ang kanyang mga ginawang pagbabago sa pamamagitan ng

pagbibigay ng isang pahayag na naitala naman ni Thucydides, na isang historyador.

Ayon kay Pericles “ Ang ating konstitusyon ay isang demokrasya sapagkat ito ay nasa

mga kamay ng nakararami at hindi ng iilan.”

Athena

28

Mahalaga ang edukasyon para sa mga Athenian. Ang mga lalaki ay pinag-aaral

sa mga pribadong paaralan kung saan sila ay natuto ng pagbasa, matematika, musika,

at mga obra ni Homer na Iliad at Odyssey. Hinikayat din silang talakayin ang sining,

pulitika at iba pang usapin. Ang palakasan ay bahagi rin ng kanilang pag-aaral. Sa edad

na 18 taong gulang, ang mga lalaki ay nagsasanay sa militar ng 2 taon at pagkatapos

ay maaari nang maging mamamayan ng Athens at makibahagi sa pamahalaan nito.

Samantala, ang mga kababaihan ay itinuring na mas mababa sa mga

kalalakihan. Hindi sila nabigyan ng pagkamamamayan at hindi maaaring makibahagi sa

pamahalaan. Hindi rin sila maaaring magmay-ari ng kahit ano at walang karapatang

mag-aral. Ang kanilang buhay ay umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga ng mga

anak. Sa edad na 14-16 sila ay ipinakakasal sa mga lalaking napili ng kanilang mga

magulang.

Pagsasaka ang karaniwang ikinabubuhay ng mga Athenian. Ang mga ani ay

kanilang kinakain. Ang mga sobrang produkto ay ipinapalit nila ng iba pang kagamitang

pambahay.

Bagamat marangya at magarbo ang ang mga gusaling pampubliko, ang mga

tahanan naman ang simple lamang, maging ito ay pag-aari ng mayayaman o

karaniwang tao.

Sa kabuuan, simple lamang ang naging pamumuhay sa sinaunang Gresya.

Ngunit mula sa simpleng pamumuhay na ito ay lumitaw ang pinakamahuhusay na

artista, manunulat, at mga pilosopo na tinitingala sa sandaigdigan hanggang sa ating

makabagong panahon.

Ang may-akda ng mga natatanging pilosopong Griyego sa larangan ng pulitika

ay kinilala sa mundo tulad ng The Republic ni Plato at Politics ni Aristotle.

Maging sa larangan ng arkitektura ay nakilala ang mga Griyego. Kahangahanga

ang arkitektura ng mga templo. Ang ilan dito ay matatagpuan sa Athens, Thebes,

Corinth, at iba pang syudad. Ang tatlong natatanging istilo na Ionian, Doric, at

Corinthian ay naperpekto nila nang husto. Ang pinakamagandang halimbawa ay ang

Parthenon, isang marmol na templo sa Acropolis sa Athens. Ito ay itinayo nina Ictinus

at Calicrates at inihandog kay Athena, ang diyosa ng karunungan at patrona ng Athens.

Ilan sa mga labi ng iskulturang Griyego ay matatagpuan din sa mga templo ng

Crete, Mycenaea, at Tiryus. Ang pinakadakilang Griyegong iskultur ay si Phidias. Ang

29

istatwa ni Athena sa Parthenon at ni Zeus sa Olympia ay ilan lamang sa mga obra

maestra niya. Ilan pang mga natatanging iskultura ay ang Collossus of Rhodes ni

Chares at Scopas ni Praxiteles na parehong itinanghal na Seven Wonders of the

Ancient World.

Kinilala rin ang kontribusyon ni Herodotus sa larangan ng kasaysayan. Ang

kanyang mga paglalakbay sa Asya at Spuka ay nakatulong upang maging obra maestra

niya ang Kasaysayan ng Digmaang Persian. Tinawag siyang Ama ng Kasaysayan.

Sinundan ito ng isa pang historyador, si Thucydides. Ilan sa mga isinulat niya ay ang

Anabis, isang kwento ng sikat na martsa ng mga Griyego mula sa Babylonia hanggang

Dagat na Itim at Memorabilia na kalipunan ng mga kwento ng guro niyang si Socrates.

Nagkaroon din ng kaalaman sa makabagong medisina sa sinaunang Gresya.

Ang pinakadakilang Griyegong manggagamot ay si Hippocrates na kinilala bilang Ama

ng Medisina. Itinaas niya ang larangan ng medisina bilang agham at hindi bunga ng

mahika.

Marami ring Griyego ang kinilala at dinakila dahil sa kanilang naging ambag sa

larangan ng agham at pilosopiya. Ang kauna-unahang pilosopiya ay ipinakilala ni

Thales ng Militus. Ayon sa kanya ang sandaigdigan ay nagmula sa tubig, ang

pangunahing elemento ng kalikasan. Samantala si Pythagoras naman ang nagpasikat

ng doktrina ng mga numero kung saan sinasabi niya na ang bilang na tatlo, lima at pito

ay maswerteng mga numero.

Socrates

30

Ilang dekada matapos ang Digmaang Persian, isang pangkat ng mga guro na

tinatawag na mga Sophist ang sumikat sa Athens. Nagpakilala sila ng pagbabago sa

mga umiiral na pilosopiya. Ayon sa kanila maaaring turuan ang mga tao na gumawa ng

magagandang batas, makapagsalita at makipagdebate sa mga Asembleya. Maraming

Athenian ang tumuligsa sa mga pilosopiya ng mga Sophist. Isa na rito ay si Socrates.

Ayon sa kanya mahalaga na kilalanin mo ang iyong sarili (know thyself). Ayon sa

kanya dapat na patuloy na magtanong ang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay upang

matiyak kung sila ay may mga kasagutan sa mga kataningang ito. Ang pamamaraang

ito ay kinikilala ngayon na Socratic Method. Di nagustuhan ng mga Athenian ang

ginawang pagtatanong ni Socrates lalo na ang mga tungkol sa mga diyos-diyosan at

ilang patakaran ng Athens. Dahilan dito siya ay nakulong at nahatulan ng kamatayan.

Ngunit bago pa siya naparusahan, siya ay nagpakamatay sa pamamagitan ng paglason

sa sarili. Ang lahat ng mga ideya ni Socrates ay hindi niya naisulat. Si Plato, ang

kaniyang pinakasikat na mag-aaral, ang nagsumikap na maitala ang lahat ng dayalogo

sa pagitan ng dalawa o mas higit pang tauhan. Ang pinakatanyag ay ang Republic,

isang talakayan tungkol sa katangi-tanging polis at ang uri ng pamahalaan na

makapagbibigay ng kaligayahan sa mga mamamayan nito.

Samantala, si Aristotle, ang pinakamahusay na mag-aaral ni Plato, ay

nagpakadalubhasa sa pag-aaral ng halaman, hayop, astronomiya, at pisika na pawing

nangangailangan ng masusing pagmamasid. Ayon sa kanya, ang alinmang teorya ay

maari lamang tanggapin kung ito ay batay sa masusing pagmamasid ng mga

katotohanan. Kinilala si Aristotle na Ama ng Biyolohiya. Ilan sa mga tanyag niyang aklat

ay ang Poetic, isang pagsusuri sa mga iba’t ibang dula-dulaan, ang Rhetoric na

nagsasabi kung paano dapat ayusin ng isang nagtatalumpati ang kanyang talumpati, at

ang Politics kung saan tinalakay ng mga mamamayan ang iba’t ibang uri ng

pamahalaan.

Sa pamamagitan ni Aristotle narating ng pilosopiyang Griyego ang kanyang

tugatog. Naimpluwensyahan ni Aristotle di lamang ang kanyang mga mag-aaral kundi

maging mga pilosopo at siyentipiko ng mga sumunod na henerasyon.

31

Aristotle

Digmaang Peloponnesian Nais ni Pericles na manatili ang kapayapaan di lamang sa Athens kundi maging

sa mga kalapit nitong mga lungsod-estado at maging sa Persia. Habang umuunlad ang

Athens, lumawak din ang kanilang kapangyarihan sa kalakalan. Ito ang naging dahilan

kung bakit sa panahon ng Delian league ay naging isang imperyo ang Athens.

Hindi lahat ng lunsod-estado ay sumang-ayon sa ginawa ng Athens na

pagkontrol sa Delian League subalit wala silang nagawa upang umalis sa alyansa.

Kayat ang mga lungsod-estado na kasapi sa Delian League tulad ng Sparta, Corinth at

iba pa ay nagtatag ng sarili nilang alyansa sa pamumuno ng Sparta at tinawag itong

Peloponnesian League.

Noong 431 BC nilusob ng Sparta ang mga karatig pook ng Athens na naging

simula ng Digmaang Peloponnesian. Batid ni Pericles na mahusay na mandirigma sa

lupa ang mga Spartan kung kayat iniutos niya ang pananatili ng mga Athenian sa

pinaderang lungsod. Samantala, inatasan niya ang sandatahang lakas ng Athens na

lusubin sa karagatan ang mga Spartan. Ngunit sinawing palad na may lumaganap na

sakit na ikinamatay ng libu-libong tao, kasama na si Pericles, noong 429 BC. Lahat ng

32

mga pumalit kay Pericles ay hindi nagtagumpay dahilan sa mga mali nilang mga

desisyon. Isa na rito si Alcibiades. Matapos siyang akusahan ng mga Athenian na

lumalabag sa paniniwalang pangrelihiyon, tumakas siya patungong Sparta upang

iwasan ang pag-uusig sa kanya. Doon siya ay naglingkod laban sa kanya mismong

mga kababayan. Di naglaon bumalik din si Alcibiades sa Athens at siya ay pinatawad at

binigyang muli ng pagkakataong pamunuan ang sandatahang lakas ng Athens.

Bagamat naipanalo niya ang ilang laban nila sa Sparta, lubhang malakas ang mga

Sparta at noong 404 BC, sumuko ang mga Athenian. Bilang ganti, ipinapatay ng mga

Spartan si Alcibiades.

Ang dalawampu’t pitong taong Digmaan ng Peloponnesian ay isang malaking

trahedya para sa Gresya. Nagkaroon ng malawakang pagkawasak ng ari-arian at

pagkamatay ng mga tao. Lumala rin ang suliranin sa kawalan ng hanapbuhay, pagtaas

ng presyo ng mga bilihin, at kakulangan sa pagkain.

Ang Macedonia at si Alexander

Patuloy na pinangambahan ng mga Griyego ang pananakop ng Imperyong

Persian. Lingid sa kanilang kaalaman, may isang bagong kaharian, ang Macedonia, na

nasa hilagang bahagi ng tangway ng Gresya, ay unti-unting lumalakas at nagiging

makapangyarihan.

Alexander the Great

33

Noong 359 BC isang pinuno sa katauhan ni Philip ang naging hari ng

Macedonia. Siya ay nagtatag na malakas na sandatahan na naging daan upang

makuha niya ang suporta ng mga lungsod-estado na kalaban ng Athens. Bagamat

noong panahong iyon na nagbigay babala na si Demosthenes, isang kilalang orador sa

Gresya, sa napipintong panganib, di pa rin nagkaisa ang mga magkakalabang lungsod-

estado upang pigilan ang darating na mga mananakop.

Pagsapit ng 338 BC sa lupain ng Chaeronea, nilupig ng hukbo ni Philip ang

Gresya at inagaw ang pinakamamahal nilang kalayaan.

Di nagtagal, noong 336 BC, napatay si Haring Philip at ang kanyang

dalawampu’t dalawang taong gulang na anak na si Alexander ang humalili sa kanya.

Kinilala sa kasaysayan si Alexander, ang Dakila. Mula sa kanyang ama ay nakuha niya

ang husay sa pakikidigma at pamumuno. Pangarap niya na dumating ang araw na

mapasailalim niya ang Imperyong Persian. Mula naman kay Aristotle natutunan niya

ang pagmamahal sa kulturang Griyego, at paghanga sa mga epikong isinulat ni Homer.

Pinangarap niya na matulad sa mga bayani ng Iliad at Odyssey. Dinakila sa

kasaysayan ang talino at pagkakaroon ng matatag na loob ni Alexander sa pakikidigma.

Noong 334 BC, mula sa Helespont pinalaya niya ang ilang kolonya ng Griyego sa Asia

Minors. Hindi nagtagal, maging ang lupain ng Phoenicia ay nasakop niya. Nang

masakop niya ang Ehipto, itinatag niya roon ang lungsod ng Alexandria. Pagsapit ng

331 BC, maging ang Mesopotamia ay napasakamay ni Alexander. Nang talunin niya si

Darius III, hari ng Persia, napalawak niya ang kanyang kapangyarihan hanggang sa

Hilagang India. Sa pagitan ng 334 BC hanggang 326 BC, tuluyan nang nakuha ng

puwersa ni Alexander ang mga lupain sa Ehipto hanggang sa India na di man lang

natalo sa kahit na isang digmaan.

Dala marahil ng pagod sa walang tigil at aktibo niyang pamumuhay, isang umaga

ay nilagnat ng mataas si Alexander habang siya ay nasa Babylon na ikinasawi niya.

Inilagay ang kanyang labi sa isang ginintuang kabaong at dinala sa Alexandria. Sa gitna

ng malawakang pagpapahayag ng pagkadakila at pagmamahal at pighati, inilibing si

Alexander sa lungsod na kanya mismong tinatag.

Bagamat naihabilin kay Peridiccus, isa sa mga heneral, ang Imperyo, hindi niya

nakayanan ang pamumuno rito. Ang mga heneral ay naglaban-laban upang maging

pinuno. Matapos ang mahabang panahon ng labanan, nahati sa tatlo ang malawak na

34

Imperyo. Ang kahariang Ptolemaic sa Ehipto, ang Imperyong Selericid sa Asya, at ang

Kahariang Antigonid sa Macedonia.

Ang tatlong ito, di naglaon, ay sinakop ng kapangyarihang Romano.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Itala ang mga sanhi at bunga ng dalawang malalaking digmaan

na unti-unting humubog sa pamumuhay ng mga sinaunang Griyego.

Balikan ang Teksto ng aralin upang mabuo ang talahanayan.

Sanhi Bunga

Digmaang Persian

Digmaang

Peloponnesian

Tandaan Mo!

Ang Digmaang Persian ay pinamunuan ni haring Darius I at

Xerxes. Pagkaraan ng digmaang ito, nagsimulang maitatag ang Imperyong

Athenian. Naging kasangkapan sa pagpapalawak ng Imperyong Athenian ang

Delian League.

Naging sentro ng kaunlaran ng sinaunang Gresya ang Athens. Sa kanyang

ginuntuang panahon (416-404 BC) yumabong ang kultura, sining, pilosopiya at

pulitikang Gresya. Nakilala ang mga pilosopong Griyego gaya nina Socrates, Plato

at Aristotle, sa larangan pulitika ay nakilala naman si Pericles. Sa agham at

syensiya, ibinigay ng Gresya sa daigdig sina Hippocrates, Thales ng Militus, at

35

Pythagoras. Sa sining ay may malaking ambag sina Phidias at Praxiteles. Si

Herodotus ang itinituring na Ama ng Kasaysayan.

Ang Digmaang Peloponnesian ay nagdulot ng malaking trahedya sa Gresya.

Nagbunga ito ng pagkalagas ng populasyon ng Gresya, pagkawasak ng

mahahalagang likha ng sining, at pagkalugmok ng mga ekonomiya ng Sinaunang

Gresya.

Sa pamamagitan ni Alexander nagkaroon ng uganyan ang kulturang Griyego sa

kulturang Asyano na nagbukas ng daan sa Sibilisasyong Helenistiko.

Gawain 3: Paglalapat Ano ang iyong masasabi sa pagkalupig at pagkasakop sa Gresya ni

Alexander the Great? Sa iyong palagay, nakatulong ba ito sa kasalukuyang

kalagayan sa Gresya at sa Daigdig? Sang-ayon ka bas a mga pagbabagong naganap

sa Gresya dahil sa pananakop ni Alexander the Great? Kung hindi niya sinakop ang

Gresya, ano ang maaring nangyari sa Gresya?

Magbigay ng kuru-kuro hinggil sa mga tanong sa itaas. Sumulat ka ng isang

sanaysay sa nagpapaliwanag ng iyong posisyon.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

36

ARALIN 4 ANG PAMUMULAKLAK NG SIBILISASYONG HELENISTIKO

Ang lungsod ng Alexandria, noong panahon ng pamumuno ni Ptolemy ay naging

sentro ng makabagong karunungan at kaalaman. Nagpatayo si Ptolemy ng magarang

silid-aklatan at sentro ng pananaliksik na kinilala sa buong daigdig. May mga museo,

zoo, at obserbatoryo upang mapag-aralan ang mga bituin sa kalangitan. Ang silid-

aklatan ay naglaman ng humigi’t kumulang na 500,000 aklat na nakasulat sa mga

papyrus. May mga sipi ito ng mga akda ni Homer, mga dula na isinulat ng mga

Athenian, mga aklat sa medisina mula sa paaralan ni Hippocrates, at mga banal na

aklat ng mga Hebreo na isinalin sa wikang Griyego. Inanyayahan din sa aklatan ang

mga natatanging iskolar, at sinuportahan ang kanilang mga pangangailangan upang

magsaliksik at magsulat.


1. Maipaliliwanag kung bakit naging sentro ng sibilisasyong Helenistiko ang

Alexandria;

2. Matutukoy ang mahahalagang pagtuklas sa Gresya noong panahong ito sa

larangan ng aghan at pilosopiya; at

3. Masusuri ang mga pilosopiyang epicureanismo at storcismo.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Sa ibaba ay nakalarawan ang mga ng Ehipto. Matutukoy mo ba kung nasaan ang

Alexandria? Ituro ang Alexandria sa mapa ng Ehipto.

37

.

Ang Alexandria: Sentro ng Sibilisasyong Helenistiko

Ang pagkakawatak-watak ng imperyong itinayo ni Alexander ay di naiwasan

matapos siyang pumanaw, ngunit ang mga naging bunga ng kanyang pananakop ay

nagpatuloy sa mahabang panahon.

Ang panahon mula sa pagkamatay ni Alexander hanggang sa mapasailalim ang

Ehipto sa Roma ay panahon ng pamumulaklak ng Sibilisasyong Helenistiko.

Noong panahong Heleniko ay nahati ang Gresya sa dalawang pangkat ng tao,

ang Griyego at ang Barbaro, na salitang ginamit upang tawagin ang sinumang di-

Griyego. Ang panahong ito ay inilarawan bilang pinagsamang sibilisasyon ng Heleniko

o Griyego at Asya. Sa madaling salita, ito ay Sibilisasyong Graeco-Oriental kung saan

ang Alexandria sa Ehipto, Antioch sa Syria, at Pergamum sa Asya Manor ang

nagsilbing mga pangunahing lungsod.

38

Iba pang Pagtuklas

Archimedes

Ang mga siyentipiko mula sa Alexandria noong panahong ito ay nagsagawa rin

ng iba’t ibang pagtuklas na nakaimpluwensiya maging sa ating kasalukuyang panahon.

Si Euclid ay naging kilalang matematisyan. Ang kontribusyon niya sa larangan ng

Geometry ay ginagamit pa rin ng ating mga mag-aaral ng matematika sa ngayon.

Si Erastosthenes, isang iskolar at punong librarian sa Alexandria, ay nagbigay ng

tinatayang distansya ng ating mundo sa tulong ng kanyang kaalaman sa geometry.

Si Aristarchus, isa pang matematisyan at astronomer mula sa Samos, ay lumikha

ng kontrobersiya nang makipagtalo siya na ang mga planeta ang umiikot sa araw.

Si Archimedes naman ay nag-aral sa Alexandria ngunit naglagi ng matagal sa

isla ng Sicily. Kilala rin siya sa larangan ng matematika at pisika. Marami siyang

imbensyon ngunit ang armas sa pakikidigma na tinatawag na catapult ang

pinakanatatangi.

39

Mahahalagang Pilosopiya

Dalawang mahalagang pilosopiya ang nagsimula sa Athens noong Panahong

Helenistiko. Isa rito ay ang Epicureanismo na hango sa pangalan ni Epicurus ng

Samos, isang maestro at manunulat. Pinag-aralan ni Epicurus ang mga pamamaraan

upang magkaroon ng mapayapang pamumuhay. Ayon sa kanya, dapat umiwas ang tao

sa walang katapusang pagnanais na yumaman, magkaroon ng kapangyarihan at

maging tanyag upang mabuhay ng matiwasay at malayo sa pangamba. Ayon pa rin kay

Epicurus ang katawan ay dapat na malayo sa mga sakit at ang isip Malaya sa takot at

pag-aalala. Ipinayo niya ang matalinong pakikipag-usap sa kaibigan o ang paghiga sa

damuhan bilang mga simpleng pamamaraan ng pagmumuni-muni ng buhay.

Zeno

Samantala ang pilosopiyang stoicismo na ipinakilala naman ni Zeno. Ang

pilosopiyang ito ay natuklasan ni Zeno habang naglalakad siya sa portico o balkon sa

mga pamilihan ng Athens. Ang mga stoic tulad nina Socrates ay may malaking

pagpapahalaga sa dignidad, pagpipigil sa sarili at katwiran. Dahilan sa katwirang ito ng

mga stoic niya rin ang dignidad ng ibang tao. Ang paniniwalang ito ng pagkakapantay-

pantay ng tao sa buong mundo ay naging patunay ng nagbabago ng pananaw ng mga

40

Griyego sa Panahong Helenistiko. Matagal at malawak ang impluwensiya ng stoicismo

at nananatili hanggang sa kasalukuyang panahon.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ang Sibilisasyong Helenistiko ay nagbigay sa daigdig ng mga pantas at

siyentista na may mahalagang ambag sa iba’t ibang larangan. Punan ang

talahanayan upang mgakaroon ka ng isang pagbubuod ng mahahalagang tao noong

panahong ito. Ang unang halimbawa ay maaari mong tularan.

MAHALAGANG TAO

LARANGAN

AMBAG O PANGUNAHING

TUKLAS

1. Ptolemy

2. Euclid

3. Eratosthenes

4. Aristarchus

5. Archemedes

6. Epicurus

41

7. Zeno

Tandaan Mo!

Ang sibilisasyong Helenistiko ay may mga katangian ng mga

sibilisasyong Heleniko at Asyano na umusbong noong panahon ng

pananakop ni Alexander the Great.

Ang Alexandria ang naging sentro ng sibilisasyong Helenistiko.

Maraming pagtuklas pa sa larangan ng agham at matematika ang naganap sa

Gresya. Nagkaroon ng malaking impluwensiya sina Ptolemy, Euclid, Eratosthenes,

Aristotle, Archimedes, Epicurus at Zeno.

Ang dalawang mahalagang pilosopiya na nakaimpluwensya sa pamumuhay ng mga

Athenian noong panahong Helenistiko, at hanggang ngayon ay ang epicureanismo at

storcismo.

Gawain 3: Paglalapat May dalawang pilosopiyang namayani noong panahon ng sibilisasyong

Helenistiko. Epicureanismo at Stoicsismo. Alin sa dalawa ang pinaniniwalaan

mo? Pumili ng mas malapit sa sarili mong paniniwala at ipaliwanag mo kung

bakit mo pinaniniwalaan ang pilosopiyang iyong pinili. Magbigay ka ng mga halimbawa

mula sa iyong karanasan.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

42

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT:

I.

1. Alexandria

2. Parthenon 3. Digmaang Peloponnesian 4. Helenistiko 5. Athens 6. Macedonia 7. Polis 8. Minoan 9. Hellas 10. Digmaang Thermopylae 11. Agora 12. Salamis 13. Delian League

II. Kilalanin

1. Homer

2. Pericles 3. Pisastrus 4. Lydians 5. Draco

1



MODYUL 5

ANG PAGSIBOL NG IMPERYONG ROMANO



2

MODYUL 5

ANG PAGSIBOL NG IMPERYONG ROMANO

Sa panahong sumisibol ang sibilisasyong Griyego, isang maliit at natatanging

estado sa gitna ng Italya ang Roma. Bagamat maliit, hindi ito nagtagal bilang isang

lungsod-estado. Sa pagsapit ng A.D. 200, halos lahat ng mga lupaing nakapaligid sa

karagatang Mediterranean ay kanyang nasakop. Naitatag ang isang malawak na

Imperyong Romano.

Ang mga lupaing nasakop at napasailalim sa kapangyarihan ng mga Romano ay

nakinabang nang lubos. Kaakibat ng naging pagsakop ay ang kapangyarihan,

kaunlaran, at kaayusan. Lumaganap nang husto ang kulturang Romano sa mga lupaing

ito.

Subalit walang imperyo na nanatili habambuhay. Matapos ang mahabang

panahon ng pamamayagpag, bumagsak din ang imperyo noong AD 476.

Ang kahusayan ng mga Griyego ay nakita sa pamumulaklak ng sining at agham.

Samantala, ang mga Romano ay mas praktikal na mga tao. Nanguna sila sa batas at

pamahalaan at naging mahuhusay din silang inhinyero. Mula sa Imperyong Romano,

kinilala ang relihiyong Kristiyanismo. Sa katunayan, hanggang sa kasalukuyan ang

Roma pa rin ang sentro ng pananampalatayang Kristiyano sa buong daigdig.

Sa modyul na ito, matutunghayan mo ang pinagdaanang sibilisasyon ng Roma at

ang mga impluwensiya ng sibilisasyong ito sa kultura, relihiyon at pulitika ng iba’t

ibang bansa sa daigdig.

May limang araling inihanda para sa iyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Sinaunang Roma

Aralin 2: Pagpapalawak ng Imperyong Romano

Aralin 3: Ang Krisis sa Republika

Aralin 4: Ang Pamumuhay sa Imperyong Romano

Aralin 5: Ang Pagbagsak ng Imperyong Romano at ang Paglaganap ng

Kristiyanismo

3


mga sumusunod:

1. Mailalarawan ang sibilisasyon ng Sinaunang Roma;

2. Matatalakay ang mga pangyayaring nagbigay daan sa paglawak ng

Imperyong Romano;

3. Masusuri ang mga naging krisis sa Republikang Romano;

4. Mailalarawan ang Imperyong Romano at ang mga namuno dito;

5. Maibibigay ang mga kadahilanan ng pagbagsak ng Imperyong

Romano;

6. Maipapaliwanag kung paanong lumaganap ang Kristiyanismo sa

lupain ng mga Romano; at

7. Mapahahalagahan ang naiambag ng Imperyong Romano sa daigdig.



sa iyo.

4

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Ang pinakaunang pangkat ng tao na nanirahan sa Italya:

A. Latins B. Hittites

C. Lydians D. Sumerians

2. Pangkat ng tao mula sa Asya Manor na sinasabing lubos na nakaimpluwensya

sa pamumuhay ng mga Romano: A. mga Babylonian B. mga Mesopotamian

C. mga Phoenician D. mga Etruscan

3. Ang kapangyarihan ng pamahalaang ito ay nasa kamay ng mga pinunong

inihalal ng mga mamamayan. A. Monarkiya B. Oligarkiya

C. Republika D. Estado

4. Sila ang mga karaniwang tao

A. Plebeians B. Patricians

C. Urban poor D. Elite

5. Bumubuo ng 300 konseho ng mga patricians:

A. Mababang Kapulungan B. Senado

C. Punong-lungsod D. Kagawaran

6. Unang talaan ng mga nakasulat na batas ng mga Romano A. Kodigo ng Hamurabbi B. Konstitusyon

C. Twelve Tables D. Sampung Utos

7. Ang mga digmaang Punic ay naganap sa pagitan ng Roma at ng:

A. Sicily. B. Corsica.

C. Sardinia. D. Carthag

5

8. Isang dakilang Heneral na Carthaginian: A. Hannibal B. Attila

C. Sargon D. Darius

9. Ang pamilyang nagsagawa ng mga reporma upang sagipin ang humihinang

Republika: A. Tiberius B. Caesar

C. Gracchus D. Julian

10. Ang namuno sa pag-aalsa ng mga alipin noong 73 BC:

A. Mga Spartans B. David

C. Moses D. Abraham

11. Binuo nina Gracens Pompey, Marcus Licinus Crassus, at Julius Caesar

A. First Triumvirate B. Second Triumvirate

C. Assembly of Tribes D. Ides of March

E.

12. Kinilala bilang Augustus: A. Mark Anthony B. Brutus

C. Lepidus D. Octavian

13. Lumaganap ito sa Roma noong Pax Romana.

A. kapayapaan B. demokrasya

C. digmaan D. pananakop

14. Pinakahuli sa mga mabubuting emperador:

A. Hadrian B. Trojan

C. Marcus Aurelius D. Nerva

15. Ang may-akda ng Iliad at Odyssey:

A. Levy B. Homer

C. Horace D. Virgil

16. Ang kabisera ng Imperyong Romano sa silangan:

A. Syria B. Egypt

C. Constantinople D. Adrianople

6

17. Ang labanan sa Adrianople ay sa pagitan ng dalawang pangkat na ito.

A. Romano at Visigoth B. Romano at Hun

C. Romano at Ostrogoth D. Romano at Vandals

18. Ang matapang na heneral ng mga Hun:

A. Theodoric B. Diocletian

C. Odoacer D. Attila

19. Ang relihiyong hango sa buhay at aral ni Hesus :

A. Hinduism B. Judaism

C. Kristiyanismo D. Zoroastrianism

20. Noong 380 BC, hinirang niya ang Kristiyanismo bilang opisyal na relihiyon ng

Imperyong Romano: A. Constantinople B. Theodosius

C. Peter D. Paril

7

ARALIN 1 SINAUNANG ROMA

Ang sibilisasyong Romano ay nagsimula sa makitid at hugis botang tangway ng

Italya.Tulad ng Gresya, ang Roma ay napapaligiran rin ng karagatang Mediterranean, bagamat mas mainam ang lokasyon nito sapagkat ito ay nasa gitna ng Italya. Ang Italya naman ay nasa gitna rin ng Mediterranean. Dahil dito, naging sentro ng kalakalan sa buong Italya ang Roma.


1. Maituturo ang Italya sa mapa ng Europa at ang Roma sa mapa ng Italya; 2. Matatalakay ang pag-usbong ng pamayanang Roma; at 3. Makikilala ang mga katangian ng mga Plebeian at Patrician bilang

tagapamahala ng sinaunang Roma.


A. Ituro sa mapa ng Europa ang Italya. Markahan ng pulang bolpen o krayola ang hugis at hangganan ng italya.

8

B. Masdan ang kinalalagyan ng Roma sa mapa ng Italya. Paano nakaapekto ito sa

pamumuhay ng mga tao roon.

Pagkatapos mong gawin ang mga gawaing ito, mas higit mong mauunawaan

ang nilalaman ng aralin. Handa ka na ba?

Sinaunang Pamayanan ng Italya at Ang Heograpiya Nito Sa habang 1120 kilometro at lapad na 240 kilometro, ang Italya ay umaabot sa

Timog ng Europa patungo sa Aprika at hinahati ang karagatang Mediterranean sa

silangan at kanlurang bahagi. Mula sa nakapagitnang lokasyon nito, naging napakadali

para sa mga Romano na pamahalaan ang kabuuan ng mga lupain sa Mediterranean.

Marami pang mga pangheograpiyang katangian ang Italya na nakatulong sa

pag-unlad nito tulad ng mga kabundukan na bumabalot sa kabuuan ng tangway. Ang

Bundok Alps sa hilaga ang siyang naghihiwalay sa Italya sa kabuuan ng Europa. Ang

bulubundukin naman ng Apennines ay matatagpuan mula hilaga hanggang timog ng

bansa. Ang lupa ay mataba at angkop na angkop sa pagtatanim. Dahilan sa

mahalumigmig at mamasa-masang klima nito, ang mga magsasaka ay nakapagtatanim

ng iba’t ibang butil, gulay, olives, at iba pang mga prutas. Samantala, ang pag-aangkat

9

at pagpapasok ng mga produkto ay hindi naging madali dahilan sa limitado nitong

daungan. Ito ang dahilan kung bakit ang mga sasakyang panlupa ang pangunahing

gamit sa paglalakbay at kalakalan. Ang pangyayaring ito ay nakatulong upang

magkaisa at magkalapit ang iba’t ibang rehiyon ng Italya. Di nagtagal, ang mga

nagkakaisang rehiyon ay napailalim sa iisang pamahalaan.

Ilang libong taon mula 2,000-1,000 BC, ang Italya ay sinakop ng mga Indo-

European na sinasabing may kaugnayan sa mga Mycenaean ng Gresya. Ang mga

mananakop na ito ay nagtayo ng mga pamayanan at nagsaka ng mga lupang sakahan.

Isa sa mga pangkat ng Indo-European ay tinawag na mga Latin sapagkat sila ay

nagtayo ng mga pamayanan sa kapatagan ng Latium. Sila ang naging ninuno ng mga

Romano.

Pagkatapos ng ilang daang taon, iba pang pangkat ng tao ang dumating sa

Italya. May mga tao mula sa Asya-Minor ang nagtayo ng pamayanan sa hilaga ng mga

pamayanan ng mga Latin. Sila ang mga Etruscan. Samantala, ang mga Griyego ay

nagtayo din ng kanilang pamayanan sa katimugan ng Italya at sa dulong bahagi ng Isla

ng Sicily. Ang mga Etruscan at Griyego ay nagkaroon ng malapit na ugnayang

pangkalakalan at nagbigay daan upang maipamana nila ang kanilang kultura sa mga

Latin.

Malaki ang naging impluwensya ng kulturang Griyego sa pamumuhay ng mga

Latin. Maging ang sining nila ay makakakitaan ng impluwensyang Griyego.

Pag-usbong ng Republikang Romano Pagsapit ng 800 BC, maraming pamayanan ng mga Latin sa gitnang bahagi ng

Italya ang nagsama-sama sa isang pamayanan na tinawag na Roma. Nakontrol ng

mga Romano ang Ilog ng Tibes na ruta ng kalakalan mula hilaga hanggang timog ng

tangway ng Italya.

Ang mga Etruscans, sa pamumuno ng pamilyang tinatawag na Tarquins, ay

nagtatag ng monarkiya sa Roma. Ginawa nilang pinakamayaman at pinakamalaking

lungsod-estado ng Italya ang Roma. Sa gitna ng lungsod ay itinayo ang forum o

pamilihan. Bagamat maraming natuhunan mula sa mga Etruscans ang mga Romano

dumating din ang panahon na ninais nilang lumaya kaya’t noong 509 BC, itinaboy nila

10

ang Tarquins at itinatag ang isang Republika – isang uri ng pamahalaan kung saan

ang pinuno ay inihahalal ng mga mamamayan.

Ang mga Plebeian at Patrician Di tulad ng Athens na isang demokratiko, sa Republikang Romano ang namuno

ay mga aristokrata. Lahat sila ay nagmula sa mga mayayamang may-ari ng mga lupa

na tinatawag na patrician. Bagamat sampung porsiyento lamang ng kabuuang

populasyon ang mga patrician, nasa kamay nila ang halos lahat ng pangunahing

posisyon sa pamahalaan at nagtamasa sila ng mas maraming karapatan. Karamihan

naman sa mga Romano ay mga plebeians. Sila ay mga karaniwang taona angmula sa

mayamang mamamayan, negosyante, artisano, magsasaka hanggang sa mga

manggagagawa. Bilang mamamayan sila ay nagbabayad ng buwis at naglilingkod sa

sandatahan ngunit hindi kapantay ng mga tinamasang karapatan ng mga patrician ang

kanilang tinaasang karapatan.

Ang Pamamahala ng Republika May maayos na takbo ng pamamahala ang pamahalaang Romano. May

tagapagpaganap (Executive) at tagapagbatas (Legislative). May dalawang patrician na

tumatayong tagapagpaganap. Sila ang nagangasiwa sa pamahalaan at sa hukbong

sandatahan. Sila ay inihalal sa tungkulin at may terminong isang taon upang

makapaglingkod. Sa mga kamay nila nakasalalay ang kapangyarihan ng buong Roma.

Maaari rin nilang i-veto o di tanggapin ang desisyon ng bawat isa. Kinakailangang

magkasundo sila sa mga pangunahin at kritikal na desisyon. Sa panahon ng krisis,

maaari silang pumili ng diktador mula sa mga pinagkakatiwalaang opisyal ng

pamahalaan. May anim na buwan lamang na termino ang mga diktador o hanggang di

natatapos ang krisis. Sa ganitong pamamaraan, napipigilan ang ganap na

kapangyarihan ng mga diktador at napangangalagaan ang demokrasya.

Ang tagapagbatas ay bumubuo ng 300 kinatawan. Ang pinakamakapangyarihan

ay ang senado. Ang 300 kinatawan ay mula sa mga patrician. Sila ay inihalal at may

11

terminong panghabambuhay. Tinatawag silang senador. Ang pangunahing gawain nila

ay ang magbigay ng payo sa consul, maghain ng batas, at magtalakay ng mga

patakarang panlabas.

Hindi lahat ay sumang-ayon sa ganitong pamamahala. Noong 471 BC, ang mga

Plebeians ay nagdesisyon na hindi na sila maglilingkod sa hukbong sandatahan ng

Roma, bagkus ay magtatatag ng sarili nilang lungsod-estado. Ito ay upang maiwasan

ang digmaang sibil at mapanatili ang kapayapaan. Sumang-ayon ang mga patrician sa

ilang nais ng mga Plebeian. Isa na rito ay karapatang pumili ng sampung pinuno nila sa

kanilang hanay na tatawaging tribunes na siyang magsusulong ng kanilang interes sa

pamahalaan. Ang mga tribunes ay maaaring mag-veto ng ano mang desisyon ng

consul o ng iba pang namumuno. Dahilan sa karapatang mag-veto, napangangalagaan

ng mga Plebeian ang kanilang sariling interes laban sa mga patrician. Nagkaroon din

ang mga Plebeian ng kanilang sariling asembleya na kinilala bilang Assembly of

Tribes. Pagsapit ng 287 BC, isa na itong pangunahing tagapagbatas sa Roma.

Sa simula ng Republika, ang mga batas ng Roma ay di nakasulat. Ang mga

patrician ang may kontrol sa batas at ipinaalam lamang ito sa mga Plebeians. Pagsapit

ng 451 BC, pinagbigyan ng mga patrician ang kanilang hiling. Ang mga batas ng Roma

ay inukit sa mga tabletang tanso at inilagay sa forum upang mabasa ng lahat. Ito ay

tinawag na Twelve Tables na siyang naging batayan ng iba pang batas sa Roma

noong mga sumunod na panahon. Kasabay nito, bumuti rin ang katayuan ng mga

plebeian. Pinayagan na silang makapag-asawa ng patrician at maglingkod sa mga

pampublikong tanggapan. Pagsapit ng 287 BC, pantay na ang karapatang tinatamasa

ng mga patrician at Plebeian. Ngunit, hindi maipagkakaila na ang kapangyarihang

pulitikal ay nasa kamay pa rin ng mga patrician at ilang mayayamang plebeian. Patunay

ito na ang republika at ang senado ay nasa kapangyarihan pa rin ng iilang

mamamayan.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Magtala at paghambingin mo ang mga tungkulin at karapatan ng mga

patrician at plebeian. May magkakatulad ba silang tungkulin? Kung

mayroon, ilagay ito sa tamang sa Venn Diagram.

12

Tandaan Mo!

Noong 509 BC, pinabagsak ng mga Romano ang kapangyarihan ng monarkiyang Etruscan at sila ay nagtatag ng

isang Republika. Pagsapit ng 471 BC ang mga Plebeian o mga karaniwang mamamayan ay nag-

alsa laban sa mga patrician upang mapabuti ang kanilang katayuan at noong 287 BC may pantay na karapatan na ang mga Plebeian at patrician.

Mula sa Republikang Romano nagsimula ang pagkakaroon ng mga pormal na sangay ang pamahalaan gaya ng tagapagpaganap (executive) at tagapagbatas (legislative). Nanggaling sa pamahalaang Romano noong panahong ito ang mga konsepto ng republika at senador na sinusunod pa maging sa kasalukuyan panahon.

Patrician Plebeian

13


A. Sa ating kasalukuyang panahon, may mga senador ba na maituturing

na patrician o plebeian? Magtala ng mga katangian ng mga senador

na patrician at mga senador na plebeian base sa iyong nababasa o naoobserbahan

sa Senado ng Pilipinas. Gamitin mo ang talahanayan sa pagbuo ng iyong sagot.

Katangian ng Senador na Patrician

Katangian ng Senador na Plebeian

1.

1.

2.

2.

3.

3.

4.

4.

5.

5.

B. Kung ikaw ay boboto sa halalan para sa pagka-senador, kaninong katangian ang

pagbabatayan mo, sa patrician o plebeian?

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

14

ARALIN 2 PAGPAPALAWAK NG IMPERYONH ROMANO

Habang patuloy na nagnanais ang mga Plebeian ng mas malaking

kapangyarihan sa loob ng Republika, ang Roma ay patuloy na nagpalawak ng kaniyang

nasasakupan. Pagsapit ng 265 BC nasa ilalim na ng kapangyarihan ng Roma ang

kabuuan ng tangway ng Italya. Matutunghayan mo sa araling ito kung paano napalawak

ng Roma ang kanyang imperyo.

Iginalang ng mga Romano ang mga lupaing kanilang nasakop. Nakipagkaibigan

sila sa mga mamamayan nito. Hinayaan nilang manatili ang kanilang kultura at

tradisyon, maging ang kani-kanilang mga batas. Ang tanging hiniling nila ay suportahan

sila ng mga ito sa pamamagitan ng pagbubuwis at pagiging matapat na kaalyado ng

Roma. Bilang kapalit, sila naman ay may proteksyon sa sandatahang lakas ng Roma.

May ilan ding mga mamamayan ng lupaing nasakop ang naging mamamayan ng

Roma. Ilan lamang iyon sa mga kaalamang ihahatid sa iyo sa araling ito.


1. Mapatutunayan na ang malakas na hukbong sandatahan ang pinakamalaking

salik sa pagiging matagumpay ng Roma;

2. Mailalarawan ang mga kaganapan sa una at ikalawang Digmaang Punic; at

3. Maipaliliwanag ang naging epekto ng tagumpay ng Roma sa Silangan at sa

Asya.


Ituro sa mapa ang Carthage. Bakit mahalaga sa mga Romano na masakop ito?

15

Ang Hukbong Sandatahan ng Roma Dahilan sa ang mga mamamayang Romano at ang mga plebeian ay may boses

sa pamahalaan, tapat sila rito. Ang mga matitipunong magsasaka ay mahuhusay na

sundalo. Kaya nilang magmartsa ng 30 milya araw-araw at dala-dala ang 60 libra ng

mga armas at iba pang suplay pandigma. Ang malakas na hukbong sandatahan ng

Roma ang pangunahing dahilan ng pananagumpay nito sa Italya. Ang pagiging

malakas ng sandatahan ay bunga ng pagkakaorganisa nito. Ang pangunahing yunit ay

legions na binubuo ng mula 3,000 hanggang 6,000 sundalo na tinatawag na

legionnaires. Sa pamamagitan ng mga legions, ang sandatahan ay mas malakas at

mas mabilis makipaglaban. Kumpara sa mga Griyego kung saan ang mga phalanx ay

kumikilos paurong lamang at pasulong, ang mga phalanx ng Romano ay mas magaling

kumilos maging pakaliwa o pakanan sa mga labanan. Ang taktikang ito at ang labis na

katapatan sa Roma ang pangunahing mga dahilan ng kanilang tagumpay. Sa loob ng

16

isang siglo, may ilan din labanan na sila ay natalo ngunit sa lahat ng digmaan na

kanilang sinalihan sila ay nanalo. Sila na marahil ang pinakamalakas na hukbong

sandatahan na nakilala sa kasaysayan. Dahil dito, naging mabilis ang pagpapalawak ng

Imperyong Romano.

Ang Unang Digmaang Punic

Pagsapit ng 200 BC, isa na lamang ang kalaban ng Roma sa Mediterranean:

ang Carthage na nasa hilagang Aprika. Ito ay dating kolonya ng mga Phoenician at

naging kabisera ng isang malaking imperyong pangkalakalan na umaabot mula

Espanya hanggang Sicily. Mula 264 hangang 241 BC, nagkaroon ng maraming

digmaan sa pagitan ng Roma at Carthage upang makuha ang karapatan sa Sicily. Ang

unang tatlong digmaan ay kinilala bilang Digmaang Punic. Ang ibig sabihin ng Punic ay

Phoenician. Ang Carthage ay itinatag bilang sentro ng kalakalan ng Phoenician. Simple

ang naging dahilan ng kanilang alitan: natakot ang Carthage na makuha ng Roma ang

Sicily. Ang Roma naman ay natakot na baka harangan ng Carthage ang kalakalan sa

pagitan ng Italya at Sicily.

Mga Guho sa Carthage

17

Sinimulan ng Roma ang Unang Digmaang Punic nang may mas pinalakas na

hukbong sandatahan, ngunit may mahusay sa digmaang pandagat ang mga

Carthaginian. Kayat ginamitan ito ng mga Romano ng taktika at dali-dali silang gumawa

ng mga barkong halos katulad ng mga barkong pandigma ng Carthage. Gamit ang mga

barkong ito, ang Roma ay nanalo sa ilang labanan nila sa Carthage. Ngunit tumagal ito

ng halos 20 taon bago tuluyang napabagsak ng Roma ang Carthage at nasakop ang

isla ng Sicily. Nagbayad ng indemnity o bayad pinsala ang mga Romano.

IKALAWANG DIGMAANG PUNIC

Bumagsak nga ang Carthage ngunit hindi ito tuluyang nanahimik. Sa halip, ito ay

nagpalawak pa ng kapangyarihan sa Espanya sa pamumuno ni Heneral Hamilcar

Barca. Pagsapit ng 221 BC, ay nagkaroon ng mahusay na pinunong Carthaginian ang

Espanya sa katauhan ni Hannibal, isa sa pinakamahusay na heneral ng hukbong

Espanya sa kanyang kapanahunan.

Noong 218 BC nilusob ni Hannibal ang Roma kasama ang sandatahang lakas na

binubuo ng 4,000 sundalo at 50 elepante. Tinahak nila ang daan sa hilagang silangan

ng Espanya at timog na bahagi ng Pransya at tinawid ang mayelong kabundukan ng

Alps, kung saan maraming sundalo at elepante ang namatay dala sa napakalamig na

klima.

Bagamat mas kaunti, natalo nina Hannibal ang mga sundalong Romano na

sumalubong sa kanila sa naganap na Labanan sa Cannae sa timog silangan ng Italya.

Nakarating ang mga Espanyol sa bukana ng Roma ngunit hindi nila ito pinasok. Umasa

si Hannibal na makikipagkasunduan ang Roma sa kanila ngunit hindi ito nangyari.

Habang nasa Italya ang hukbo ni Hannibal, nagkaroon ng ibang kaganapan. Nilusob ng

isang sundalong Romano na nagngagalang Hen. Publius Scipio ang mga Carthaginian

sa Espanya. Kung kaya’t di sila nakapagpadala ng tulong kay Hannibal na noon ay

nahaharap sa kabi-kabilang pakikipaglaban sa Italya. Noong 204 BC sinakop na rin ng

mga Romano ang Hilagang Aprika.

Upang maipagtanggol ang kanilang lupain, bumalik si Hannibal sa Carthage

ngunit siya ay natalo ni Scipio sa labanan sa Zama noong 202 BC. Ang pagkatalong ito

18

ang nagwakas sa ikalawang Digmaang Punic. Nanatili ang kalayaan ng Carthage

ngunit nawala na ang kapangyarihan nito.

Ang Ikatlong Digmaang Punic

Makalipas ang 50 taon pagkatapos ng ikalawang Digmaang Punic nagkaroon ng

kapayapaan sa pagitan ng Roma at Carthage. Sa mga panahong ito ay umunlad na

muli ang Carthage. Bagamat wala ng pangambang maidudulot ang Carthage sa Roma,

ang mga malalagim na alaala ng mga ginawa ni Hannibal ay patuloyn na nagsilbing

bangungot para sa mga Romano. Ito ang naging dahilan upang naisin nila ang tuluyang

pagkawasak ng Carthage. Kaya pagsapit ng 149 BC sinimulan nila ang ikatlong

Digmaang Punic. Nagpadala sila ng mga sundalo sa Hilagang Aprika at nilusob ang

Carthage. Sa loob ng tatlong taon, nagpatuloy sa pakikipaglaban ang Carthage bago

tuluyang sumuko. Pagkatapos nito, sinunog ng mga Romano ang kabuuan ng Carthage

at sinabuyan ng asin ang lupang sakahan nito upang tuluyan na itong mawalan ng

pakinabang. Ang mga taong di namatay ay pinagbili bilang mga alipin. Napakalaking

tagumpay ito sa Roma at nagkaroon sila ng ganap na kapangyarihan sa kanlurang

Mediterrenean.

Tagumpay sa Silangan Hindi lamang ang mga Digmaang Punic ang sumubok sa lakas ng Roma.

Habang nakikipaglaban sila dito, sila rin ay may nakikipagtunggali sa Helenistikong

Silangan. Matapos ang marami-raming labanan, natalo nila ang mga Macedonian at

noong 146 BC, naging probinsya ng Roma ang Macedonia.

Sumunod na nilusob ng Roma ay ang gitnang silangan. Noong 133 BC,

napasailalim sa kapangyarihan ng mga Romano ang Kaharian ng Pergamum sa Asya.

Bagamat nanatili ang kalayaan ng Ehipto at Syria, naging kaalyado ng Roma ang mga

pamahalaang ito. Pagsapit ng 100 BC, nasakop na ng Roma ang halos lahat ng lupaing

nakapaligid sa Mediterrenean.

19

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Itala ang mga naging epekto ng mga Digmaang Punic upang mapatibay

mo ang iyong kaalaman.

Sa Roma

Sa Carthage

Unang Digmaang Punic

1. _____________________________

_____________________________

2. _____________________________

_____________________________

1. _____________________________

_____________________________

2. _____________________________

_____________________________

Ikalawang Digmaang Punic

1. _____________________________

_____________________________

2. _____________________________

_____________________________

1. _____________________________

_____________________________

2. _____________________________

_____________________________

Ikatlong Digmaang Punic

1. _____________________________

_____________________________

2. _____________________________

_____________________________

1. _____________________________

_____________________________

2. _____________________________

_____________________________

20

Tandaan Mo!

Ang sandatahang lakas ng Roma at ang kahusayan nito ang

pangunahing dahilan ng pananagumpay ng Roma sa Italya at sa paligid ng Mediterrenean sa Italya.

Pakikidigma ang naging kasangkapan ng mga Romano upang itatag ang

kanilang imperyo. Nagkaroon ng Tatlong Digmaang Punic sa panahon ng

pagpapalawak ng Imperyong Romano.

Ganap na napabagsak ng Roma ang Carthage noong 149 BC at sinunog ang

kabuuan ng lupain ng mga Carthaginian.

Pagsapit ng 100 BC nasa kapangyarihan na ng Roma ang halos lahat ng lupain

sa paligid ng Mediterrenean.


Sa iyong palagay, magiging makapangyarihan kaya ang mga Romano at

maitatag ang kanilang imperyo kung hindi sila nagsulong ng mga

digmaan? Sumulat ng dalawang talata na nagpapaliwanag ng inyong posisyon o

opinyon.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

21

ARALIN 3 ANG KRISIS SA REPUBLIKA

Habang lumalaki at yumayaman ang Republikang Romano, unti-unti rin itong

nakaranas ng iba’t ibang panloob na suliranin na yumanig sa pinkapundasyon nito. Oo

nga’t ang mga digmaang Roma ay nagbigay ng karagdagang lupain at kapangyarihan

para sa Romano, nagdulot din ito ng maraming suliraning pulitikal at pangkabuhayan.

Nagsikap ang mga pinuno na lutasin ang mga suliraning ito ngunit patuloy pa rin na

humina at nawalan ng katatagan ang Republika. Matutuklasan mo sa araling ito ang

mga pangyayari noong panahonh iyon.


1. Masusuri ang mga naging dahilan ng pagkakaroon ng krisis sa Republikang

Romano;

2. Matutukoy ang naging pangunahing epekto ng krisis na ito para sa Roma at sa

mga Romano;at

3. Matatalakay ang mga pamamaraang sinubukan ng mga pinuno upang

binigyang lunas ang krisis sa Republika;

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Anu-ano ang mga suliraning maaring makapagdudulot ng krisis sa isang

bansa? Magtala ng tatalo.

1. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

3. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

22

Ang Teritoryo

Bagamat hinayaan ng Roma ang mga lupaing nasakop nito na panatilihin ang

kani-kanilang wika, relihiyon, batas, kultura at tradisyon, sila may tungkuling magbayad

ng buwis at maging tapat sa kapangyarihang Romano.

Ginawang probinsya ng Roma ang karamihan sa mga kolonya nito, Sa simula ay

di naging maayos ang pamahalaan sa mga probinsyang ito. Upang mapadali ang

pagsasaayos, humirang ng mga Gobernador o Proconsuls ang mga Romano upang

mamuno dito. Ngunit imbis na mkatulong marami sa mga proconsul ay nagpabaya sa

kanilang mga tungkulin at may iba na tumanggap din ng suhol sa mga transaksyon ng

pamahalaan. Kasabay nito, hinirang din ng mga Romano ang mga publician upang

mangolekta ng buwis mula sa mga probinsyang ito. Upang sila rin ay makinabang sa

mga nakolektang buwis tinaasan ng mga publician ang kanilang sinisingil sa mga

mamamayan. Naging dahilan ito upang magalit ang mga mamamayan sa pamahalaan

ng Roma, ngunit dahilan sa malakas at matatag na sandatahang lakas, napigil ang ano

mang banta ng pag-aalsa. Unti-unti natanggap ng mga kolonya ang uri ng pamamahala

ng mga Romano.

Panlipunan at Pangkabuhayang Pagbabago

Halos nawasak ang ng Roma noong Ikalawang Digmaang Punic. Ang

pananakop ni Hannibal sa Italya ay nagdulot ng malawakang pagkasira ng mga lupaing

sakahan. Ang iba namang sakahan ay naiwanang nakatiwangwang habang

nakikipaglaban sa digmaan ang mga may-ari nito. Nawalan ng mapagkakakitaan ang

mga pamilya ng mga magsasaka kung kaya’t napilitan silang ibenta ang kani-kanilang

mga lupang sakahan sa mga Romanong yumaman sa panahon ng pananakop.

Sa panahon din ng pananakop nagkaroon ng kapangyarihan sa mga lupa sa

probinsya ang pamahalaang Romano at pinaupahan ito sa mga mayayamang Romano.

Di naglaon nagkaroon sila ng malalawak na lupain na tinatawag na Latifundias kung

saan sari-saring butil ang itnanim at ibenenta sa Italya. Naging napakadali rin para sa

mga mayayamang ito na humanap ng magsasaka sa kanilang lupain dahilan sa

23

napakaraming alipin ang handang magtrabaho sa murang sweldo lamang. Dahilan sa

mababang, halaga ng produksyon mas mura nila naibebenta ang kanilang mga

produkto. Ito ang naging dahilan kung bakit ang mga mahihirap na magsasaka sa Italya

ay di makasabay sa kanilang pagbebenta sa murang halaga kung kaya’t napilitan ang

mga ito na huminto sa pagsasaka, nagbenta ng lupa at lumipat sa mga lungsod.

Sa paglipat ng mga magsasaka sa mga lungsod, lalong lumaki ang mga naging

suliranin ng Republika. Naging masikip ang mga lungsod dahil sa paglaki ng

populasyon doon. Maging sa Roma ay patuloy na nagdagsaan ang mga magsasaka na

nagpalawig nang husto sa pagkakaiba ng uri ng pamumuhay ng mayayaman at

mahihirap. Kasabay nito, lalong naging aktibo ang kalakalan sa mga probinsya na

nagdulot ng lalong pagyaman sa mayayamanng Romano. Ang kapangyarihan sa

ekonomiya ng Roma ay mapasakamay ng mga equites o grupo ng mga negosyante.

Maraming mga matatandang patrician at mayayamang plebeian ang naging abala sa

pagpapayaman sa halip na isulong ang kapakanan ng Roma at ng mga karaniwang tao,

kasama na ang mga libo-libong magsasaka at mga walang hanapbuhay na mga

maralitang taga-lungsod.

Ang Repormista

Sa gitna ng krisis sa pamahalaan ng Roma noong panahon ng Republika, may

mangilan-ngilan ding mayayamang Romano ang nabahala sa katayuan ng mga

mahihirap. Para sa kanila, dapat na lunasan ang lumalalang sitwasyon bago pa man

magbunga ito ng pag-aalsa. Para sa kanila ang pagpapahalaga sa disipilina,

pagsasakripisyo at katapatan sa Republika ay dapat na ibalik upang makaiwas sa ano

mang banta ng pag-aalsa.

Isa sa mga repormistang ito ay si Tiberius Gracchus, isang repormista at

tagapagsutlong ng mapayapang pagbabago. Naging tribuno siya noong 133 BC at

ipinasa niya ang mga batas na tutulong sa mga mahihirap sa pamamagitan ng mga

bagong batas nalimitahan ang lupain ng mga mayayamang may-ari. Hindi sinang-

ayunan ng mga mayayamang senador ang kanyang ginawang pagbabago at nang

24

muling tumakbo si Gracchus bilang tribune, nagkaroon ng madugong riot na ikinasawi

niya at 300 pang kaalyado niya.

Makalipas ang sampung taon ang nakababatang kapatid ni Tiberius na si Gaius

Gracchus ay nahalal bilang Tribune. Tulad ng kapatid niya, isinulong nito ang reporma

sa lupa at pinarami ang bilang ng maliliit na magsasaka. Naging maayos ito sa kanyang

dalawang termino bilang Tribune, ngunit tulad ng kanyang kapatid siya rin ay pinaslang

ng kanyang mga kaaway sa isang madugong riot.

Nagpatuloy din ang kaguluhan sa republika na dulot ng lumalaking populasyon

ng mga alipin. Noong 73 si Spartacus, isang alipin, ay nagdeklara ng digmaan upang

palayain ang mga alipin sa Italya. Sa loob ng dalawang taon nagpatuloy ang labanan ng

mga hukbo ng mga alipin at hukbong sandatahan ng Roma. Natigil lamang ito nang

mapatay si Spartacus at 6000 pang ibang alipin sa sumama sa kanya.

Pamumuno ng mga Heneral

Nabigo ang lahat ng pagtatangkang magkaroon reporma. Nawalan na rin ng

tiwala ang mga mahihirap sa pamahalaan. Nagsunud-sunod ang pag-aalsa ng iba’t

ibang grupo na labis na nagahina sa Republika. Sa panahon ng kaguluhan, nagkaroon

ng pagkakataon ang mga heneral nang mamuno.

Noong 108 BC si Gaius Marius, isang tanyag na heneral, ay nagsimulang

kumuha ng sundalong mula sa mga maralitang walang hanapbuhay. Kung noon, mga

kalalakihan lamang na may-ari ng lupain at tapat sa Roma ang maaring maging sundalo

sa sandatahang lakas, sa pagkakataong ito nagboluntaryo kay Marius ang mga

mahihirap dahil pinangakuan niya sila ng pera at bahagi sa ano mang lupain na

makukuha niya. Samakatuwid naging tapat sila kay Marius at hindi sa pamahalaan.

Si Marius ay may mahigpit na katunggali sa posisyon: si Sulla. Sa loob ng anim

na taon nagpalitan sila ni Marius sa pagiging heneral. Pagsapit ng 82 BC natapos na

ang kanilang labanan kung saan si Sulla ang nagwagi. Di nagtagal itinanghal ni Sulla

ang kanyang sarili bilang pang habambuhay na diktador ng Roma.

Maaaring naitanghal ni Sulla ang kanyang sarili bilang diktador ngunit di ito

nagtagal sa kanyang puwesto. Si Pompey isang heneral, at si Crassus, isang pulitiko,

25

ang naipalit sa kanyang puwesto sa suporta ng batambatang si Julius Caesar. Noong

60 BC itinatag nina Pompey, Crassus, at Julius Caesar ang Triumvirate, isang pangkat

na may talong pinuno na may magkakapantay na kapangyarihan.

Sa paglipas ng panahon, di nagkaisa ang Triumvirate. Si Julius Caesar na may

malaking ambisyong pulitikal, ay nagsarili. Pinalakas niya ang kanyang hukbo sa Gaul

(France na ngayon) at sinakop ito. Di nagtagal maging Britanya ay sinakop rin niya,

kayat nasakop na nang ganap ng Roma ang hilagang bahagi ng Europa.

Noong 49 BC sa pagkamatay ni Crassus sa isang digmaan, tuluyan nang

nabuwag ang Triumvirate. Naging mortal na magkaaway si Julius Caesar at Pompey.

Pumunta si Julius Caesar sa Gresya kung saan tinalo niya si Pompey. Tumakas si

Pompey patungong Ehipto ngunit napaslang naman siya ng Hari ng Ehipto na galit sa

mga Romano. Kasabay nito kinilala ni Caesar ang kapatid ng hari na si Cleopatra na

noon ay namumuno sa Ehipto, bilang kaibigan ng Roma.

Pagbalik ni Caesar sa Roma, itinanghal siya bilang pinakdakilang bayani ng

Roma at namuno sa pamahalaan. Nakuha niya ang titulo bilang hari at consul nang

sabay. Maraming pagbabago ang kanyang ipinatupad. Inayos niya ang pamahalaan at

binabaan niya ang buwis. Upang matulungan ang mga mahihirap sa Roma, pinadala

niya ang 100,000 sundalo at iba pang mga tao sa mga lupaing kanilang nasakop at

doon sila ay binigyan ng lupaing sakahan. Nagbigay siya ng pagkamamamayan sa mas

maraming tao sa labas ng italya. Nagpalabas din siya ng bagong kalindaryo na

pinangalanan sa kanya: ang Julian Calendar. Pagsapit ng 44 BC ganap na siyang

diktador na panghabambuhay, ngunit naging dahilan ito upang mangamba ang mga

mayayaman. Natakot sila na kung magiging Hari si Caesar, mawawala na ang senado,

at mawawasak nang tuluyan ang Republika. Kaya isang pangkat na binubuo nina

Marcus Brutus at Gaius Cassius ang nagplanong paslangin si Caesar. Sinaksak nila

si Julius Caesar sa Senado noong Ides of March (Marso 15) 44 BC.( Sa Julian

Calendar ang Ides ay petsa kung saan ito ay kalagitnaan ng bawat buwan na

sumasabay sa pagbilog ng buwan).

26

Ang Pagwawakas ng Republika

Sa pagkamatay ni Julius Caesar, nagkaroon ng panibagong tunggalian sa

kapangyarihan sa pumumuno ng Roma. Ang ikalawang Triumvirate ay nabuo ng mga

taga suporta niya, na sina Octavian, isang malapit na kamag-anak ni Caesar, Marc

Anthony, isang heneral na kaalyado ni Caesar, at si Lepidus isang pangunahing

pinuno ni Caesar. Ipinaghiganti nila ang naging kamatayan ni Caesar. Hinati nila ang

mga lupain ng Roma sa kani-kanilang pangangasiwa. Kinuha ni Ocatavian ang

kanluran, samantalang ang silangan ay kay Marc Anthony, at si Lepidus naman ang

namuno sa hilagang Aprika. Silang tatlo naman ang namuno sa Italya. Tulad ng

inaasahan, nagtalu-talo rin ang tatlong pinuno. Pinilit ni Octavian na umalis sa tungkulin

si Lepidus upang siya na ang maghari sa Italya at hilagang Aprika. Samantala patuloy

na namuno sa Silangan Si Marc Anthony. Namuno din siya sa Ehipto kasama ang

reyna nitong si Cleopatra. Di ito nagustuhan ni Octavian kayat noong 31 BC sa isang

bahagi ng karagatan naganap ang labanan sa Actium sa may kanlurang bahagi ng

Gresya at tinalo niya ang magkasanib ng puwersa nina Cleopatra at Marc Anthony. Si

Octavian na lamang ang mag-isang namuno sa Roma at mga lupain nito. Upang hindi

magpatuloy ang kaguluhan sa Republika, kinailangang magtatag si Octavian ng bagong

pamahalaan upang mapanatili ang kaayusan. Dito nagwakas ang Republika sa Roma.

.Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman

Paano sinikap bigyan ng kalutasan ng mga pinuno ng Roma ang krisis

sa Republika? Ilagay sa talahanayan ang angkop na sagot.

Mga Kasapi

Layunin

Sistema ng Pamumuno

Naging Bunga

1. Proconsul

2. Publician

27

3. Mga

Repormistang

Tribune

4. Unang

Triumvirate

5. Ikalawang

Triumvirate

Tandaan Mo!

Habang patuloy na lumalaki at yumayaman ang Republikang Romano sumailalim naman ito sa mga suliraning panloob na

nagdulot ng krisis sa pamunuan nito. Sina Tiberius at Gaius Gracchus ay ilan lamang sa mga repormistang

nagpanukala ng reporma sa gitna ng krisis sa Republika.

Ang krisis ay nagbigay daan sa pagtatamo ng kapangyarihan ng mga Heneral

bilang pinuno ng pamahalaan tulad nina Marius at Sulla.

Ang unang Triumvirate ay binuo nina Pompey, Crassus, at Julius Caesar.

Ang ikalawang Triumvirate ay binuo naman nina Octavian, Marc Anthony, at

Lepidus.

Noong 31 BC itinanghal si Ocatvian bilang nag-iisang pinuno ng Republikang

Romano.

28

Gawain 3: Paglalapat A. Alin sa mga sumusunod ang may pinakamalaking impluwensya sa

pagkawasak sa Imperyong Romano. Ibigay ang iyong katwiran.

1) mahinang pamumuno

2) lumalalang kondisyong pang-ekonomiya

3) tunggalian ng mga iba’t ibang uri ng tao sa lipunan

B. Sa iyong palagay maihahambing ba ang mga suliranin ng sinaunang Republikang

Romano sa mga suliraning hinaharap ng ating bansa kasalukuyan? Alin sa tatlong

nakatala sa (A) ang maipapalagay mong pinakamalaking suliranin ng Pilipinas sa

kasalukuyan? Lahat ba nang iyang ay kinakaharap ng ating bansa sa ngayon?

Ipaliwanag ang iyong opinyon.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

29

ARALIN 4 ANG PAMUMUHAY SA IMPERYONG ROMANO

Paano pinamunuan ni Augustus Ceasar ang Imperyong Romano? Anong uri ng

pamumuhay ang umiral noong panahon ng Imperyo? Sisikaping sagutin ng aralin ang

mga tanong na iyan.


1. Makikilala ang mga naging emperador sa Imperyong Romano;

2. Mailalarawan ang naging pamumulaklak ng sibilisasyong Romano; at

3. Maiisa-isa ang naging pamana ng Romano sa mundo.

.


Ang araling ito ay tungkol sa mga unang emperador ng Roma. May kilala ka

bang emperador ng isang bansa sa kasalukuyan? Tukuyin at ilarawan ang kanyang

tungkulin at katangian bilang emperador.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

30

Si Augustus Ceasar

Sa pagkakaluklok ni Octavian sa kapangyarihan noong 31 BC, ninais niyang

buhaying muli ang Republika. Ngunit dahil sa lawak ng nasasakupan nito at paglaganap

ng korapsyon sa pamahalaan, naging imposible ang kanyang mithiin. Sa halip itinatag

ni Octavian ang Imperyong Romano.

Bilang pinakaunang emperador ng Roma, sinarili ni Octavian ang kapangyarihan.

Nakuha niya ang suporta ng senado dahilan sa kinuha niya itong tagapayo at

hinayaang pamunuan nila ang ilang probinsiya ng Roma at pinahintulutan silang

magkaroon ng sariling kabang yaman o (treasury). Ginamit niya ang titulong Augustus,

na nangangahulugang ang dakila, at magmula noon kinilala siya bilang Augustus

Caesar .

Augustus Caesar

31

Si Augustus ay naging mabuti at malikhaing pinuno. Ginamit niya ang kanyang

kapangyarihan upang magkaroon ng kaayusan at kabutihan sa Roma at sa mga

probinsiya nito sa buong panahon ng kanyang pamumuno. Ang reporma sa

sandatahang lakas ang inuna niya. Kinuha ni Augustus ang pamumuno sa sandatahang

lakas at binigyan niya ang mga sundalo ng malalaking bonus at lupain. Upang

mapalawak ang pagkakaisa sa imperyo, ginawa niyang sentro ng pamahalaan ang

Roma. Isinulong din niya na ibalik ang mga ipinagmamalaking ugali ng mga Romano

saya ng pagmamahal sa bayan, pagkakabigkis-bigkis ng pamilya, kasipagan, disiplina,

at simpleng pamumuhay.

Ang mga Emperador na Julian

Namatay si Augustus noong 14 na taon sa panahon ni Kristo (AD). Sa sumunod

na 54 na taon, ang imperyo ay pinamunuan ng mga emperador na Julian o emperador

mula sa pamilya ni Julius Caesar.

Mula AD 14 hanggang 37, si Tiberius, ampon ni Augustus, ang itinanghal na

emperador. Ipinagpatuloy niya ang mga patakaran ni Augustus Caesar. Samantala

hindi ganito ang ginawa ni Caligula ang sumusunod kay Tiberius. Bukod sa isa siyang

malupit na pinuno maraming nagsasabi na siya ay baliw sapagkat hinirang niyang

consul ang kanyang mga alagang kabayo. Pagkalipas ng apat na taon, pinatay siya ng

mga sarili niyang sundalo sa kanyang palasyo. Ang mga sundalo ang pumili ng bagong

emperador sa katauhan ni Claudius, tiyuhin ni Caligula. Tanyag na emperador si

Claudius. Sa panahon ng kanyang pamumuno (AD 41-54), naglunsad siya ng

ekspedisyon at naging bahagi ng imperyo ang Britanya. Pagkamatay niya noong 54 AD

ang ampon niyang si Nero, ang humalili sa kanya. Di tulad ni Claudius, si Nero ay

malupit at sinisabing baliw din. Hinihinala niya na lahat ng tao ay gusto siyang patayin

maski na ang asawa niya at ina kayat ipinapatay niya ang mga ito pati na ang kanyang

mga senador. Noong AD 64, nagkaroon ng malaking sunog sa Roma at siya ang

pinaghinalaang gumawa nito. Pagkalipas ng apat na taon, nag-alsa laban sa kanya ang

mga sundalo na naging dahilan upang magpakamatay siya.

32

Ang mga Mabubuting Emperador

Sa sumunod na 30 taon, napasailalim ang imperyo sa kamay ng mga emperador

na sinusuportahan ng military tulad ni Vespian. Sa 10 taon (AD 69-79) ng kanyang

pamumuno, naibalik niya ang disiplina sa sandatahang lakas at napigil niya ang mga

pag-aalsa sa Gaul at Judea.

Sa pagitan ng Ad 79-98, tatlo pang emperador ang sumunod kay Vespian.

Dalawa dito ay mga anak niya, at ang ikatlo ay si Nerva na pinili ng senado, bilang

kapalit niya. Inampon ni Nerva si Trajan isang kilalang Kastilang heneral, na naging

tanyag dahilan sa kanyang mga naipanalong digmaan sa gitnang Silangan.

Noong AD 117, si Hadrian na pinsan ni Trajan ang naging emperador. Para sa

kanya, pinakamahalaga ang pagkakaroon ng mabuting pamahalaan kung kayat

sinimulan niya ang sistema ng promosyon sa pamahalaan. Pinalakas rin niya ang mga

pamahalaang lokal.

Ang pinakahuli sa mabubuting emperador ay si Marcus Aurelius, na naglingkod

mula AD 161-180. Siya ay matalinong tao at sumusunod sa pilosopiyang Stoicismo.

Isinulat niya ang aklat na Meditation na naglalarawan ng pilosopiyang ito. Naging

maunlad ang kanyang panunungkulan at lumaganap ang negosyo at kalakalan na

nakarating hanggang India at Tsina. Sa pagkamatay ni Marcus Aurelius noong AD 180,

natapos nang tuluyan ang mapayapang panahon sa Roma.

Ang Lipunang Romano sa Panahon ng Imperyo

Ang panahon ng kapayapaan na naranasan ng Roma mula 27 BC hanggang Ad

180 ay tinawa na Pax Romana o kapayapaang Romano. Sa panahon ng Pax Romana,

ang Roma ay naging tahanan ng humigit kumulang isang milyong tao at naging sentro

ng sibilisasyong kanluranin. Ang panahong ito ay di lamang panahon ng kapayapaan,

panahon din ito ng kaunlaran para sa mga mamamayan. Bumuti ang mga daanan,

naiayos ang mga daungan at ilan pang mga pangunahing daanan ng kalakalan, at

naging masigla ang kabuhayan at kultura ng Roma.

33

Pangkat ng mga Mamamayan

Nagkaroong ng iba’t ibang bahagdan ng mga mamamayan sa panahong ito, Ang

mga maykaya tulad ng mga may-ari ng lupa, mangangalakal, doktor, abogado at iba

pang naglilingkod sa pamahalaan ang may pinakamabuting pamumuhay. Ang mga

mahihirap naman ay umaasa lamang sa pagkain na rasyon ng pamahalaan, nasa mga

lungsod at walang trabaho. Ang mga magsasaka ang may pinakamalaking populasyon.

Mahabang oras silang nagtatrabaho upang makapagbigay ng murang pagkain para sa

mga mamamayan. At ang mga alipin ay karaniwang mga Italyanong magsasaka na

nawalan ng kalayaan dahil sa hindi nakapagbayad ng utang.

Uri ng Libangan

Ang mga Romano, mayayaman o mahihirap man ay mahilig sa mga labanang

marahas at nakakamatay bilang libangan. Ang mga malalawak na arena ay lugar para

sa mga libangang ito. Ang circus maximus ang pinakamatandang arena sa Roma ay

may upuan para sa 300,000 na katao samantalang ang Coloseum na mas maliit ay

kaya namang maglaman ng 50,000 katao. Ang pinakapopular na libangan ay mga

Circus Festival, Chariot Racing at labanan ng mga gladiators o mga alipin at

naparusahang kriminal. Ang mga gladiator ay inilalaban sa iba pang gladiator, kung

minsan naman ay sa mabangis na hayop. Karamihan sa mga hayop na ginagamit dito

ay inaangkat pa ng Roma sa Aprika.

Ang Pamilya

Ang pamilya ang puso ng lipunang Romano. Karaniwan nang malalaki at sama-

sama sila sa iisang bubong: mga anak na wala pang asawa, mga anak na lalaking may

asawa na at ang pamilya nito, mga umaasang kamag-anak at mga katulong sa bahay

na karaniwang mga alipin.

34

Ang ama ang pinuno ng lahat ng pamilyang Romano. Siya ang may

responsibilidad sa pangangalaga ng kapakanan ng buong pamilya. Siya rin ang

nagunguna sa mga ritwal ng pagsamba, nangangasiwa ng mga ari-arian, at

nagpapaaral sa mga anak na lalaki.

Mas may kalayaan ang kababaihang Romano kaysa sa mga Griyego. Kung

noong unang panahon, ang mga ama ang nag-aayos ng kanilang pag-aasawa pagsapit

nila sa edad ng 12-13, sa panahon ng imperyo, hindi na ito ipinatupad. Ang kababaihan

ay maaari ring magmay-ari ng ari-arian at ibenta ito, kapag sila ay nakipagdiborsyo.

Maaari na rin silang makipagnegosyo at lumagda ng kasulatan kahit di sang-ayon ang

kanilang asawa. May karapatan din silang mag-aral kung kayat ang ibang may kaya ay

nagkakaroon ng impluwensya maging sa pulitika. Halimbawa, ang aktibo at agresibong

asawa ni Augustus na si Livia ay nakatulong sa kanyang pamamahala at maging sa

pamumuno ng anak nilang si Tiberius. Gayunpaman, nanatiling di nakakaboto ang

mga kababaihan at wala silang karapatan upang mangasiwa sa mga pampublikong

tanggapan.

Karamihan sa mga ugali at mabubuting asal ay itinuro ng mga magulang sa

bahay. Ang mga babae ay tinuruan ng literaturang Romano at Griyego, maging ng

musika at pagsasayaw. Samantala, mas pormal ang edukasyon para sa mga lalaki lalo

na noong panahon ng Republika. Tinuruan sila ng pagbasa at matematika. Ang may

mas edad na batang lalake ay nag-aral ng musika, geometry, literatura, at oratoryo o

ang pagsasalita sa publiko. Tulad sa Gresya, ang pagsasalita sa harap ng publiko at

pakikipagdebate ay pangunahing kakayahan na kakailanganin sa buhay pulitikal ng

mga kalalakihang Romano.

Mga Natatanging Kontribusyon ng Imperyong Romano

Matapos masakop ng Roma ang Silangang Meditteranean noong ikalawang

siglo, naragdagan ang kulturang Romano ng kulturang Griyego. Dinala ng mga

Romanong heneral ang ilang mga aklat at gawaing sining mula sa Gresya patungong

Roma. Ilang griyegong guro, manunula, at pilosopo ang nagtungo at nagtrabaho sa

Roma, samantala ang ibang Romano naman ay ipinadala sa Athens ng kanilang mga

35

magulang upang mag-aral. Nagsanib nang husto ang mga kulturang Griyego at

Romano at nabuo ang tinatawag na kulturang Greco- Romano.

Mga Batas

Ang sistema ng hustisya at pagbabatas ang pinakamalaking naging

kontribusyon ng mga Romano sa kanluraning sibilisasyon. Ang mga batas ng ilang

pangunahing bansa sa kasalukuyan tulad ng Italya, Espanya, Pransiya at Latin Amerika

ay hinango sa Batas ng Romano. Naniniwala ang mga Romano na ang batas ay dapat

na hinango batay sa prinsipyo ng katwiran at hustisya at dapat na mangalaga sa mga

mamamayan at sa kanilang ari-arian.

Ang Batas ng mga Nasyon (Law of Nations) ay isang sangay ng Batas ng

Romano na ipinairal sa lahat ng probinsiya ng imperyo. Sa ilalim ng batas na ito,

walang Briton, Kastila, Italyano o Griyego, bagkus lahat sila ay itinuring na Romano.

Ang batas ay para sa lahat maging ano man ang nasyonalidad. Ito ang pangunahing

kontribusyon sa sibilisasyon ng Imperyong Romano.

Literatura

Ang ilan pang kontribusyon ng sibilisasyong Romano ay sa larangan ng

literatura. Sa panahon ni Augustus, namulaklak ang Greco-Romanong literatura. Sa

hiling na rin ng ni Augustus, isinulat ni Virgil ang epikong patula na Aeneid na siya

niyang obra maestra. Hango ito sa kwento ni Aeneas sinasabing nagtatag ng Roma.

Isa pang historyador si Livy ang nagsulat tungkol kay Aenas sa aklat niyang

Kasaysayan ng Roma. Si Horace na kaibigan nina Virgil at Augustus ay sumulat

naman tungkol sa pagiging sakim ng tao na nagiging sanhi ng tunggalian. Tinuligsa rin

niya ang masaganang pamumuhay ng ilang mayayaman at pinayuhan ang mga itong

mamuhay ng simple at naaayon lamang sa kinakailangan. Samantala si Ovid ang

manunulat na nagbigay diin sa Romansa, yaman at masarap na pamumuhay ng mga

mayayaman.

36

Sa panahon ng Pax Romana, korapsyon at kasakiman naman ang tema ng mga

akda nina Martial at Juvenal. Sa aklat naming Historics, ang pagiging malupit ng mga

emperador at bisyo ng mga mayayaman ang tema ni Tacitus.

Virgil Agham

Dalawa sa mga natatanging siyentipiko sa panahon ng kulturang Greco-Romano

ay sina Galen at Ptolemy. Pareho silang nabuhay noong ikalawang siglo AD.

Si Galen ay isang Griyego, ngunit ang mga teorya niya ay hango sa medisinang

Romano. Upang mapag-aralan ang katawan ng mga tao, pinag-aralan at sinuri niya ang

katawan ng mga hayop. Bagamat hindi naging perpekto ang kaniyang mga nakita,

naging basehan ito ng mga makabagong kaalaman sa medisina sa kanluran.

Si Ptolemy ay isang mahusay na matematisyan, heograper at astronomer na

nagtrabaho sa Alexandria, Ehipto noong AD 150. Ang aklat niyang Algamest na may

13 volume ay buod ng sinaunang kaalaman ng tao tungkol sa astronomiya at

heograpiya. Maraming naging katanungan si Ptolemy sa mga batayan ng mga

astronomo upang mahulaan ang kilos nang mga planeta ng mas may katiyakan.

37

Arkitektura

Mahuhusay na inhinyero ng mga Romano. Ang mga lungsod, patubig, mga tulay

at aqueduct (istruktura na nagdadala ng tubig sa malalayong lugar), ay kamangha-

manghang nagawa. Ang Appian Way, ang kauna-unahang daanan ng nag-ugnay sa

Roma at Timog Silangang Italya, ay ginawa noong 300 BC. Naitayo din ang mga

gusaling pampubliko, templo, palasyo, arena, at mga pulungang pang-asembliya na

tinatawag na basilica. Karamihan sa mga gusaling ito ay ginawa para sa mga gawaing

pampulitika ngunit may iba din na ginawa para sa mga gawaing panrelihiyon.

Basiica ng Maxentius

Colosseum

38

Arch of Constantine

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Kilalanin Greco-Romano sa iba’t ibang larangan. Itala sa talahanayan

ang iyong mga sagot.

Mga Nakilalang Romano sa

Panahon ng Imperyo

Kontribusyon sa Daigdig

1. Augustus Caesar

2. Emperador Cluadius

3. Vespian

4. Hadrian

5. Marcus Aurelius

6. Virgil

7. Livy

8. Galen

9. Ptolemy

10. Mga Inhenyerong Romano

39

Tandaan Mo! Ang pagpapalawak ng Imperyong Romano ay nagresulta sa mga

suliraning panlipunan pulitikal at pangkabuhayan.

Ang mga suliraning ito ay nagbigay daan sa panahon ng mga emperador.

Ang panahon ni Augustus ay naging simula ng Pax Romana mula 27 BC hanggang

AD 180 ang Roma ay nakaranas ng kapayapaan, kaayusan at kasaganaan.

Ang pananakop ng Roma sa Gresya ay nagbunga ng malawakang impluwensya sa

kulturang Romano o ang naging resulta ng Kulturang Greco-Romano o ang

pinagsanib na galling ng Griyego at Romano.


May mga libangan pa ba ngayon na katulad ng libangan ng mga Romano

noon? Anu-ano ang mga ito? Ano ang layunin ng mga libangang ito noon? Ano

naman ang layunin ng mga ito ngayon?

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

40

ARALIN 5 ANG PAGBAGSAK NG IMPERYONG ROMANO AT ANG PAGLAGANAP NG BAGONG RELIHIYON

Sa loob ng halos dalawandaang taon na ang Roma ay nasa panahon ng Pax

Romana, ito ay nakaranas ng kapayapaan, katiwasayan, at kasaganaan. Nagpatuloy

ang pamumuhay na nagbigay-daan upang tuluyang mamulaklak ang kulturang Greco-

Romano sa maraming lugar sa Italya.

Ngunit ang lahat ay hindi nanatili nang maayos. Dumating ang krisis na mabilis

na nagpahina sa imperyo. Ang sunud-sunod na pananakop ng mga iba’t ibang tribo at

mga panloob na alitan ay nakaantala sa daloy ng kalakalan at nakapagpahirap sa

pamumuhay ng mga mamamayan. May mga emperador na nagsumikap na pigilan ang

krisis ngunit pagdating ng ika-5 siglo ganap nang nasugpo ng mga tribong Aleman ang

paglawak ng imperyo. Hinati ang imperyo sa dalawa at nawala ang kapangyarihan sa

Roma. Kasabay nito, ang Kristiyanismo ay nagsimula namang lumaganap sa Roma.

Tulad ng pagbagsak ng imperyo, ang paglaganap ng bagong relihiyon ay nagdulot ng

napakalaking pagbabago sa pamumuhay ng mga Romano.


1. Matutukoy ang mga naging dahilan ng krisis sa imperyo na nagpahina dito;

2. Masusuri ang mga naging reaksyon ng mga emperador upang lutasin ang

krisis;

3. Maipaliliwanag ang tunay na dahilan ng pagbagsak ng imperyo; at

4. Matatalakay ang paglaganap ng Kristiyanismo at ang naging epekto nito sa

mga Romano.

41

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Magtala ng ilang pangunahing suliranin ng isang pamahalaan. Katulad kaya

ang mga iyan ng naging suliranin ng pamahalaan ng sinaunang Imperyong

Romano?

1. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

3. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

4. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

5. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

Ang Krisis sa Imperyo

Pagdating ng ika-3 siglo AD, nakaranas ng matinding krisis ang imperyong

Romano. Ang kawalan ng mahusay na pinuno ang naging dahilan lumaganap nang

mabilis ang krisis sa kabuuan ng Italya.

Tuluyang nawala ang katapatan ng hukbong sandatahan sa emperador ng

Roma. Bagkus naging tapat sila sa mga kumander nila sa military. Nawala ang disiplina

sa sandatahang lakas, nangibabaw na lamang ang kanilang pagnanais na mapatalsik

ang sino mang mnmumuno. Nagpalit-palit ng emperador na halos lahat ay pinatay ng

kanilang mga katunggali.

Dahilan sa labanan ng iba’t ibang heneral at ng kanila-kanilang hukbo,

napabayaan ang depensa sa mga hangganan ng imperyo. Ito ang naging dahilan kung

bakit naging madali para sa tribung Aleman, na nanggaling sa hilagang bahagi ng

Europa ang makadaan sa Ilog Rhine at Danube. Di naglaon, nasakop ng mga Aleman

42

ang Italya, Gresya at Espanya at maging ang ilang bayan sa Asya Minor. Ang mga

Persiano naman ay nakipanakop din ang ilang lupain ng Romano sa Silangan. May ilan

din sa Gaul na nagnais na tuluyan nang humiwalay sa imperyong Romano. Sa gitna ng

pananakop na ito ng mga tribung Aleman at ang walang tigil na digmaang sibil, tuluyan

nang bumagsak ang ekonomiya ng imperyo. Naabala ang produksyon at kalakalan ng

mga pangunahing produkto. Ang paglaki ng bayad sa mga buwis ay labis na tinutulan

ng mga mamamayan. Karamihan sa mga taga-lungsod ay lumipat sa mga lalawigan at

nayon.

Si Diocletian at si Constantine

Constantine

May mga emperador na nagsumikap na pigilan ang lumalalang krisis sa imperyo.

Kabilang na dito sina Diocletian na inihalal ng mga hukbong sandatahan noong AD

284. Sumunod sa kanya si Constantine noong AD 306-337. Ngunit ang maraming

pagbabagong ginawa ang mga emperador na ito ay sinang-ayunan ng mga

mamamayan. Ilan sa mga pagbabagong ito ay ang pagpilit sa mga magsasaka na

manatili sa kani-kanilang lupang sakahan. Sa pagnanais na masuportahan ang

pangunahing pangangailangan ng sandatahan at ng imperyo tinaasan ni Diocletian ang

buwis. Ang mahirap na pamumuhay ng mga taga-lungsod ay lalo pang naging mahirap.

43

Sa kagustuhan ni Diocletian na maging madali ang pamumuno sa imperyo, hinati niya

ito sa dalawa. Nagtalaga ng isang heneral upang makatulong niya sa pangangasiwa ng

kanlurang bahagi. Inilipat din niya ang pamunuan sa Asya Minor at namuno sila doon

kung kayat hindi na ang Roma ang naging sentro ng imperyo. Ang paghahati ng

imperyo ay lalong nagpalaki at nagpalala sa krisis na nagaganap. Nagpatuloy ang alitan

sa pagitan ng mga namumuno. Pagsapit ng 330 AD, ginawa ni Constantine na kabisera

ng imperyo ang Constantinople, kung saan natatanaw ang katubigang nag-uugnay sa

Europa at Asya. Tuluyan nang tinanggap ang pagiging hati ng imperyo. Ang paglilipat

sa silangan ng kapangyarihan ay maraming ibinunga. Ang kabuhayan ng imperyo sa

kanluran ay bumagsak at dahil hindi na sila makakuha ng tulong pinansyal mula sa mga

mayayaman sa silangan, naging malaking suliranin ang panggastos ng hukbong

sandatahan na nangangalaga laban sa paglusob ng mga tribong Aleman. Kung

tutuusin, ang mga pagbabagong pinairal nina Diocletian at Constantine ay nagbigay ng

kaayusan sa imperyo ngunit di nito tuluyang napigil ang pagbagsak ng imperyo.

Ang Pananakop ng mga Visogoth

Maraming dahilan kung bakit ninais ng mga Aleman na masakop ang Roma at

ang kabuuan ng Italya. Sinasabing nais manirahan ng mga Aleman sa lugar na mas

mainit ang klima at may lupaing angkop sa kanilang paghahayupan. Ang iba naman ay

gustong makibahagi sa yaman ng Roma.

Noong AD 370, ang kapatagang Danube ay nasakop ng mga Hun, isang malupit

na pangkat ng mga taong lagalag mula sa gitnang Asya. Sa takot sa mga Hun, isang

tribung Aleman na nakilalang Visigoth (Kanlurang Goths) ang humingi ng tulong sa

Imperyong Romano. Bagamat nag-aalala pinaraan ng mga Romano ang mga ito sa Ilog

Danube na ngayon ay Romania. Paglipas ng dalawang taon, napalaban na ang mga

Romano sa Visigoth. Sa Labanan sa Adrianople, libu-libong sundalong Romano ang

napatay ng mga Visigoth. Ito na siguro ang pinakamadugong pakikidigma ng mga

Romano mula noong panahon ni Hannibal. Ang pangyayaring ito ay nagpatunay na di

na kayang ipaglaban ng mga Romano ang kanilang lupain.

44

Dahilan sa patuloy na pakikipaglaban, napabayaan ng mga sundalong Romano

ang pagbabantay sa hangganan ng Italya kung kayat mas maraming tribung Aleman

ang nakarating sa imperyo. Isang pinunong Visigoth, si Alaric, ang humingi ng lupain sa

Italya at kapangyarihang pamunuan ang sandatahang lakas ng Roma. Nang ito ay di

napagbigyan, nilusob at ninakawan ng pangkat nito ang Roma noong 410. Upang

makipag-ayos, pinayagan ng Roma na magtayo ng kaharian si Alaric at ang mga

Visigoth sa Espanya at Gaul.

Ang Pananakop ng mga Hun

Isa pang pangkat na nagdulot ng panganib sa imperyo ng Roma ay ang mga

Hun na nagmula sa Gitnang Asya. Sa pamumuno ng kanilang hari na si Attila, nasakop

nila ang mga lupain mula sa may Dagat Itim hanggang sa Ilog Rhines. Noong 451

nilusob nina Attila ang Gaul. Nagsanib pwersa ang mga tribong Aleman at ilang

naturang sundalong Romano upang talunin ang hukbo ni Attila. Pagkatapos ng isang

taon, nasakop naman ng mga Hun ang hilagang Italya subalit lumaganap ang gutom at

karamdaman kung kayat napilitan silang umatras. Sa pagkamatay ni Attila noong 453,

natapos ang panganib na dulot ng mga Hun, ngunit nagpatuloy pa rin ang pananakop

ng mga tribung Aleman.

Attila

45

Ang Paghina at Tuluyang Pagbagsak ng Imperyo

Pagsapit ng 455 AD, muling ninakawan ang Roma ng isa pang tribong Aleman,

ang mga Vandal na may kaharian naman sa Hilagang Aprika. Mas marami ang

ninakaw na yaman ng mga Vandal sa Roma kaysa sa ninakaw ng mga Visigoth. Kinuha

ng mga Romano ang serbisyo ng maraming sundalong Aleman upang makilaban sa

ilan pang paglusob ng mga Vandal. Noong AD 476, ilan sa mga pinunong Aleman ang

nag-alsa laban sa kanilang mga Romanong kumander at pinatalsik sa kapangyarihan

ang emperador sa kanluran. Hinirang nila si Odoacer, isang Aleman, bilang bagong

hari ng Italya. Dahilan sa si Odoacer ay isang Aleman, na naging kapalit ng isang taal

na pinunong Romano, ang pangyayaring ito ay tinatawag na pagwawakas ng

Imperyong Romano sa kanluran.

Nagpatuloy ang ilang tradisyon at kulturang Romano sa kanlurang Imperyo, ngnit

ito ay pinamunuan na na mga haring Aleman. Noong 493, napatay si Odoacer ni

Theodoric, isang haring Ostrogoth (East Goth). Naibalik ni Theodoric ang kapayapaan

at kasaganaan sa Italya. Nanungkulan siya hanggang 526 AD at nakuha niya ang

suporta ng Imperyong Romano sa Silangan, na di kasamang bumagsak ng imperyo sa

kanluran. Ang imperyong Romano sa silangan ay kinilala sa kasaysayan bilang

Imperyong Byzantine.

Ang tuluyang pagbagsak ng imperyong Romano ay hindi biglaan, ito ay unti-

unting naganap. Maraming debate na ang isinagawa tungkol sa tunay na dahilan nito.

Marahil ang pananakop ay isang dahilan ngunit mas maraming panloob na kadahilanan

na lubhang nagpahina sa imperyo tulad ng:

a. paghina ng sandatahang lakas ng Roma;

b. pagliit ng populasyon (mula 70 M noong panahon ng Pax Romana ay

naging 50 M na lamang noong ika-4 na siglo);

c. mapaniil na pamahalaan;

d. paghihirap sa mga lungsod at mga lupang sakahan;

e. di-umuunlad na ekonomiya; at

f. kawalan ng kompiyansa ng mga mamamayan sa pamahalaan at sa

pamunuan nito.

46

Ang Paglaganap ng Bagong Relihiyon

Bago pa man humina ang imperyong Romano, marami sa mga Romano ang

nagbago sa kanilang paganong paniniwala. Sila ay nahikayat ng mga aral ni Hesus na

pinagsimulan ng relihiyong Kristiyanismo. Pagbagsak ng imperyo, ang Kristiyanismo

na ang pinaniwalaang relihiyon ng mga Romano.

Sa panahon nina Augustus at Tiberius, nabuhay at kinilala si Hesus ng

Nazareth. Ang mga aral ni Hesus ay karaniwang nasa parabula o mga maikling kwento

na may aral. Ang katanyagan ni Hesus ay nakarating hanggang Palestina at maraming

naniwala na siya ang mesiyas. Ngunit ito ay nagdulot ng ligalig sa mga pinuno ng mga

Hudyo at sa mga pinunong Romano. Naniwala ang mga Romano na kahit na sinong

nagdudulot ng ligalig sa publiko ay isang malaking banta sa kanilang kapangyarihan.

Pagsapit ng AD 30 si Hesus ay ipinako sa krus sa labas ng Herusalem.

The Last Supper

47

Pagkamatay ni Hesus, ang mga disipulo niya ay nagpahayag ng kaniyang muling

pagkabuhay at nagsimulang magpahayag tungkol sa kanya bilang Anak ng Diyos at

ang tunay na daan sa kaluwalhatian. Ang mga mensaheng ito ay tinanggap ng mga

Hudyo at di Hudyo sa mga Helenikong lungsod. Ang mga taong ito ay kinilala bilang

mga Kristiyano, buhat sa salitang Kristo at nagtayo ng mga samahang tinatawag na

simbahan para sa kanilang pananampalataya, pagkakapatiran, at pag-aaral.

Ang mga disipulo ang nagpalaganap din ng relihiyon sa mga lupain ng mga

Romano. Ito ay pinamunuan ni Peter, na pinaniniwalaang nagtungo sa Roma at

nagtatag ng simbahan doon. Marami pang simbahan ang itinatag sa Ehipto, Asya

Minor, Gresya at nang lumaon ay sa Gaul at Espanya.

Para sa mga Kristiyano, iisa lamang ang Diyos na naglalang sa sangkatauhan at

dapat sampalatayahan. Hindi nila kinikilala ang mga emperador bilang diyos o ang mga

paganong diyos at diyosa. Hindi sila sang-ayon sa sandatahan, at hayagan din nilang

tinutuligsa ang mga pagdiriwang at palarong Romano. Hindi ito nagustuhan ng mga

Romano. Pagsapit ng CE 64 isang sunog ang naganap sa Roma na isinisi ni

Emperador Nero sa mga Kristiyano. Sa kanya unang nagsimula ang pag-uusig ng

mga Kristiyano (persecution) bagamat di lubos na lumaganap ang mga Kristiyano ay

inalisan ng ari-arian, ikinulong, pinatay o pinakain sa mga mababangis na hayop. Lahat

ng ito ay nabigong pigilan ang lumalaganap na relihiyon. Ang kabayanihang ipinakita ng

mga taong handang mamatay alang-alang sa pananampalataya ay lubos na

nakahikayat sa maraming Romano upang maging Kristiyano na rin.

Ang mga pananakop at ligalig noong ika-3 siglo CE ay nagpalago pang lalo sa

Kristiyanismo. Ang pag-uusig ay nagwakas at ang Kristiyanismo ay naging isa sa mga

pangunahing relihiyon ng Imperyo. Noong CE 312. Si Constantine, isang Romanong

emperador, ay nagbagong loob at naging kauna-unahang Kristiyanong Emperador.

Ayon sa alamat, upang maibalik ang kadakilaan ng Roma, sinuportahan niya ang

Kristiyanismo. Sinasabing noong isang labanan, nakakita siya ng krus na nagliliyab sa

apoy na nasa kalangitan at may mga salitang Latin na nakasulat , “in Hoc Signo Vinces”

( o sa palatandaang ito ikaw ay makakapanakop) sa ilalim nito. Noong manalo siya sa

labanan naniwala siya na ito ay dahilan sa Diyos ng mga Kristiyano. Noong AD 313

inilabas niya ang Edict of Milan na nagbigay ng kalayaan sa relihiyon at ginawang

legal ang Kristiyanismo. Ito ang naging simula ng paglaganap ng Kristiyanismo.

48

Nagkaroon ng mga simbahan sa Roma at Jerusalem, nagpatayo siya ng mga simbahan

na katulad ng mga Basilika sa Roma na may parihabang bulwagan at mahahabang

daanan sa tabi. Noong 380 Ad ipinahayag ni Emperador Theodosius na illegal ang

pagsamba sa mga diyos-diyosan at ginawang opisyal na relihiyon ng Imperyo ang

Kristiyanismo.

Alam ng mga Kristiyano na ang malinaw na mga aral at maayos na pamunuan

ay napakahalaga kung kaya’t binigyang diin nila ang mga ito na siya ring sinasabing

dahilan kung bakit naalis nila ang sistema ng pag-uusig at nalutas ang iba pang

suliraning panloob.

Maraming aklat ang naisulat na labis na nakaimpluwensya sa mga Kristiyanong

mag-aaral. Ipinapaliwanag sa mga aklat na ito ang turo ng Kristiyanismo at ito ay

sinusulat ng mga iskolar na kinilala bilang Ama ng Simbahan. Isa na rito ay si

Augustine (354-330). Isinilang sa Hilagang Aprika at nag-aral ng literaturang Latin at

pilosopiyang Griyego sa Carthage bago siya naging Kristiyano. Ang aklat niyang City of

God ang kauna-unahang aklat sa kasaysayan ng sangkatauhan sa pananaw ng mga

Kristiyano. Ang tala ng kanyang buhay at pagbabagong loob niya bilang Kristiyano ay

nasa Confession, isa sa pinakadakilang aklat ng mga talambuhay.

ST. AUGUSTINE

49

Ang mga ideya nina St. Paul at St. Augustine ay nakatulong ng lubos upang

lumaganap ang Kristiyanismo. Ganun din naman ang marubdob na pananampalataya

ng mga Kristiyano. Sa loob lamang ng tatlong siglo, ang Kristiyanismo na ang relihiyon

sa kabuuan ng lupain ng mga Romano.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ipaliwanag sa sarili mong pananalita ang mga tanong na sumusunod.

Ibatay mo sa teksto ng aralin ang iyong mga kasagutan:

1. Anu-ano ang mga salik na nagpahina sa Imperyong Romano?

2. Bakit sinakop ng mga tribung Aleman ang teritoryo ng mga Romano? Paano

nito naapektuhan ang imperyo?

3. Bakit sinuportahan ni Constantine ang Kristiyanismo?

Tandaan Mo!

Noong AD 200 nanghina ang Imperyong Romano bunga ng iba’t

ibang suliraning panloob.

Nagpahina rin sa Imperyo ang tangkang pananakop ng mga barbarong Visigoth,

Hun at mga tribong Aleman sa iba’t ibang panahon.

Matapos mabigo ang lahat ng pagsisikap ng mga pinuno ng imperyo ay hinati ito sa

dalawa noong AD 400, ang kanluran at ang silangang bahagi.

Noong AD 400 nilusob ng mga tribung Aleman ang Imperyong Romano na ganap na

nagpabagsak sa imperyo sa kanluran.

Ang Kristiyanismo na hango sa buhay at turo ni Hesus ay lumaganap sa lupain ng

mga Romano at naging opisyal na relihiyon ng imperyo.

50

Gawain 3: Paglalapat Ibigay ang iyong opinyon.

A. Ayon sa ibang historyador, ang paglaganap ng Kristiyanismo ay nakatulong sa

pagbagsak ng Roma. Sumasang-ayon ka ba o hindi? Pangatwiranan base sa

iyong natutuhan sa araling ito.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

B. Kung isa kang Emperador na Romano noong AD 200-500, ano kaya ang iyong

gagawin upang mapigilan ang pagbagsak ng Imperyong Romano?

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

51


A. Pagtapat-tapatin. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang

I _____ 1. Ang pinakaunang pangkat ng tao sa Italya

_____ 2. Mga karaniwang tao

_____ 3. Dakilang heneral na Carthaginian

_____ 4. Namuno sa pag-aalsa ng mga alipin sa Roma

noong 73 BC

_____ 5. Kinilala bilang Augustus Caesar

_____ 6. Pinakahuli sa mga mabubuting emperador ng

Imperyong Romano

_____ 7. Matapang na heneral ng Hun na nagtangkang

sumakop sa Roma

_____ 8. Hinirang niyang opisyal na relihiyon ng

imperyo ang Kristiyanismo noong 380 AD

_____ 9. Nangggaling sa Asya Minor at

nakaimpluwensya sa pamumuhay ng mga

Romano

_____ 10. Nagpanukala ng reporma sa humihinang

Republika ng Roma

B. Ilarawan sa pamamagitan ng isang pangungusap ang mga sumusunod:

1. Republika: _______________________________________________________

2. Senado: _________________________________________________________

3. Twelve Tables: ____________________________________________________

4. Carthage: ________________________________________________________

5. First Triumvirate: __________________________________________________

6. Pax Romana: _____________________________________________________

II A. Attila

B. Spartacus

C. Octavian

D. Plebeians

E. Theodosius

F. Etruscan

G. Gracchus

H. Latin

I. Hannibal

J. Marcus Aurelius

52

7. Constantinople: ___________________________________________________

8. Labanan sa Adrianople: _____________________________________________

9. Kristiyanismo: _____________________________________________________

10. Iliad at odyssey : __________________________________________________

1



MODYUL 6

SINAUNANG APRIKA



2

MODYUL 6

SINAUNANG APRIKA

Tulad din ng mga tao sa iba’t ibang panig ng mundo, may natatanging

sibilisasyong umusbong sa sinaunang Aprika. Malaki ang naging impluwensya ng heograpiya sa naging pamumuhay ng mga tao

sa sinaunang Aprika. Ang mga tao ay natutong makibagay sa pabago-bagong klima sa

nararanasan. Kapag nagbago ang klima o lumaki ang populasyon sa lugar na kanilang

tinitirhan sila ay humahanap ng panibagong lugar kung saan matutugunan nila ang

kanilang pangangailangan.

Pagsapit ng 1500 AD ang mga sibilisasyong ito ay nagkaroon na ng ugnayan sa

mga tao sa Europa at Asya. Ito ang naging dahilan upang ang kanilang wika, kultura’t

tradisyon ay labis na naimpluwensyahan ng mga dayuhang ideya at gawi.

Ang pinakamatanda at pinakamakapangyarihang sibilisasyong umusbong sa Aprika

ay ang sibilisasyong Ehiptona nagsimula sa masaganang Lambak ng Nile. Di

nagtagal, may mga lunsod, estado na lumaki bunga ng malawakang kalakalan sa may

baybayin ng Silangang Aprika at dulo ng timog ng Sahara.

Ang kahusayan ng mga griyego ay nakita sa pamumulaklak ng sining at agham.

Samantala ang mga Romano ay mas praktikal na mga tao. Nanguna sila sa batas at

pamahalaan at mahuhusay din silang inhinyero. Mula sa Imperyong Romano, kinilala

ang relihiyong Kristiyanismo. Sa katunayan, hanggang sa kasalukuyan ang Roma pa

rin ang sentro ng pananampalatayang Katoliko.

May anim na araling inihanda para sa inyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Heograpiya ng Aprika

Aralin 2: Ang Simula ng Aprika

Aralin 3: Ang mga Bantum

Aralin 4: Ang Kaharian ng mga Kush

Aralin 5: Ang Kaharian ng mga Aksum

Aralin 6: Iba pang Kaharian sa Aprika

3


mga sumusunod:

1. Maipapaliwanag kung paano naimpluwensyahan ng heograpiya ng Aprika ang

naging uri ng sibilisasyon ditto;

2. Mailalarawan ang naging simula at wakas ng kulturang Kushite;

3. Masusuri ang naging epekto ng pandarayuhan ng Bantu sa Aprika;

4. Matatalakay kung bakit tinawag na Gitnang kaharian ang Ghana, Mali at

Songhai; at

5. Matutukoy ang mga dahilan ng pagbagsak ng mga kahariang Ghana, Mali at

Songhai.



sa iyo.

4

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Isang malawak at madamong lupain sa Aprika.

A. Savanna

B. Oasis

C. Dessert

D. Plain

2. Dito nagtayo ang pamayanan ang mga kushite.

A. Sahara

B. Egypt

C. Sudan

D. Nubia

3. Dito inilipat ng mga kushite ang kabisera ng kanilang kaharian.

A. Ghana

B. Meroe

C. Mali

D. Sudan

4. Isa dito ay hindi katangian ng Meroe

A. Buong taon na dumadaloy mula sa ilog.

B. May produksyon ng bakal

C. May maganda itong nitang pangkalakalan.

D. May malakas itong hukbong sandatahan.

5. Ang dating kaharian ng Axum ay matatagpuan sa kasalukuyan ay lupaing ito.

A. Saudi Arabia

B. Nigeria

C. Ethiopia

D. Mali

6. Ito ang pinagmulan ng yaman ng kahariang Ghana.

A. Ginto at kalakalan

B. Palay at mais

C. Produksyon ng bakal

D. Paggawa ng mga Barko

7. Sa panahon niya natamo ng Mali ang tugatog ng kanyang kaunlaran.

A. Abu-Bakuri II

B. Mandingo

C. Mansa Musa

D. Sunni Ali

5

8. Ang dahilan kung bakit tanyag ang timbuktu

A. Sentro ng kalakalan

B. Sentro ng hukbong sandatahan

C. Sentro ng Agrikultura

D. Senrtro ng magagandang moske at palasyo

9. Ang kahulugan ng Ghana.

A. Hari

B. Diyos

C. Kaharian

D. Palasyo

10. Ang imperyo sa kahabaan ng karagatang Atlantiko at Ilog Niger.

A. Bantu

B. Songhai

C. Mali

D. Ghana

11. Isang pangkat mula sa hilagang Aprika na nagpabagsak sa Ghana.

A. Muslim

B. Ashanti

C. Berber

D. Assyrians

12. Sa panahon niya narating ng Songhai ang tugatog ng kaunlaran at kasaganahan.

A. Mansa Musa

B. Abu Bakar II

C. Sunni Ali

D. Muhammad Askia

13. Ang lupaing lumusob sa Songhai at naging sanhi ng paghina at tuluyang pagbagsak

nito.

A. Morocco

B. Arabia

C. Turkey

D. Nigeria

14. Sila ang bumuo sa lungsod estado ng Kilwa.

A. Arabo at Persiano

B. Assyrians

C. Kushite

D. Nigeria

6

15. Ang mga Bantu ay sinasabing nagmula sa mataas na lupain ng bansang lupain ng

bansang ito sa kasalukuyan.

A. Sudan

B. Ehipto

C. Nigeria

D. Mali

16. Ang pinakamalaking pandarayuhan ng mga Bantu ay sinasabing gumagamit ng ruta

ito sa Aprika.

A. Kanluran patungong timog

B. Hilaga patungong timog

C. Silangan patungong kanluran

D. Timog patungong kanluran

17. Ang kauna-unhang at pinakamaimpluwensyang sibilisasyon na naganap sa Aprika

ay dito sinilang.

A. Nigeria

B. Ehipto

C. Morroco

D. Ghana

18. Malaki ang naging impluwensya ng kulturang Ehipto sa pamumuhay ng pangkat na

ito.

A. Bantu

B. Ghanaran

C. Kushite

D. Mandingo

19. Ang pinakaunang sumilang sa tatlong gitnang kaharian ng Aprika.

A. Mali

B. Ghana

C. Songhai

D. Bantu

20. Ang Swanhihi ay isang uri nito na may malaking impluwensya ng Arabo at Persiano.

A. Sining

B. Arkitektura

C. Literatura

D. Wika

7

ARALIN 1 HEOGRAPIYA NG APRIKA

Bagamat may pakikipag-ugnayan na ang Aprika sa iba’t ibang kontinente, konti

lamang ang alam ng mga dayuhan ukol dito. May ilang kuwento tungkol sa Aprika

upang ilarawan ito. Ilan sa mga kuwentong ito ay walang katotohanan ngunit may

mangilan-ngilan din na may bahid ng katotohanan na maging si Herodotus, isang

kilalang griyegong historyador, ang naglarawan sa Aprika noong 400 BC na isang lugar

na…

- may malalaking ahas, may mababangis na leon, mga oso at buriko… Dito rin ang

mga nilalang na walang mga ulo…

at mga mababangis na mga lalaki at mga babae…at iba pang mga di kapani-

paniwalang mga halimaw -

-Ayon sa aklat ni Herodotus Vol. 1 book

4 ni Goerge Rawlison 1910

Marami sa mga kathang kuwento na ito ang nananatili hanggang sa CE 1800. Kahit

na noon konti lamangang nakakaalam sa kasaysayanat sibilisasyon sa Aprika kung

kaya’t tinawag nila ito na “Ang Madilim na Kontinente” .


1. Maipapaliwanag kung paano naimpluwensiyahan ng heograpiya ang

kasaysayan ng sinaunang Aprika;

2. Masususri kung paano nakatulong ang kalakalan at migrasyon sa paglago ng

sinaunang Aprika; at

3. Matutukoy ang mga katangian ng mga sinaunang kaharian at imperyo sa

Aprika.

8

Gawain 1: Pag-isipan Mo! A. Isa-isahin ang mga kontinente sa Aprika.

Kapaligiran Napakalaki ng kontinente ng Aprika, ikalawa ito sa pinakamalaking kontinente sa

mundo. Mula hilaga hanggang timog umaabot ito ng 8000 kilometro. Ang lawak nito sa

kanluran patungong silangang ay may sukat na 6400 kilometro. Sa Gitnang Aprika

matatagpuan ang mga talampas at kapatagan na napapalibutan ng ng mga kagubatan.

Samantala, ang mga Savanna o malawak na damuhan na may nagkalat na mga puno

at palumpong (Shrub) ay nakikita sa magkabilang bahagi ng ekwador. Sa hilaga at

timog ng mga Savanna ay matatagpuan ang mga malalawak na disyerto, ang Sahara

9

sa hilaga at ang Namib at Kalahari sa Timog. May mga makikitd na baybaying dagat

din sa hilaga at silangang bahagi ng Aprika.

A. Mga Natural na Hangganan

Ang disyerto ng Sahara ay halos sinlaki ng Estados Unidos at matatagpuan mula

kanluran hanggang silangan ng timog na bahagi ng Aprika. ito ay isang malaking

sagabal sa komunikasyon at paglalakbay. Noong sinaunang panahon ang Sahara

ay naging hadlang sa pagkakaroon ng ugnayan ng Mediterrenean at ang dakong

loob ng Aprika kung kaya’t ang sibilisasyong umunlad sa kanlurang Aprika ay

kakaiba sa sibilisasyong umunlad sa mga rehiyon sa timog ng Sahara o mas kilala

sa tawag na Sub-Saharan Arfica.

Ang mga baybayin dagat at ilog ng Aprika ay naging sagabal din, dahilan sa

limitado nitong look madali itong pasukin ng malalaking alon na nagpapahirap sa

pagdaing ng mga barko sa lupa. Maging mga ilog ay hindi masyadong

mapaglalayagan. Ang mga talon at ang mga matutulin na agos nito ay nakakapigil

din sa mga barko na marating ang mga aplaya.

B. Klima

Ang klima ay isa rin malaking problema sa Aprika. Sa mga rehiyon ng Savanna

may mga panahon na sagana sa tag-ulan ngunit sa mga pagitan nito ay mahabang

panahon ng tagtuyot. Ang pagkakaroon ng iba ibang tag-ulan ay nagbigay daan sa

mga lugar ng gulayan. Ang pinaka maulan na rehiyon ay nasa Congo River Basin at sa baybayin ng Guinea. Ang mga masukal na kagubatan at ang maraming latian

(Swamp) ay naging malaking sagabal sa paglalakbay.

Ang mga kondisyong ito ang nakapigil sa mga dayuhan na puntahan ang Aprika

at nagpahirap sa pagpapalago ng kanilang sibilsasyon.

.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Anu-ano ang mga natural na hadlang sa paunlad ng Aprika? Ipaliwanag isa-isa

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

10

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

_______________________________________________________________.

Tandaan Mo! Ang Aprika ang ikalawa sa pinakamalaking kotinente sa mundo.

Ang mga Savanna ay malalawak na damuhan na may nagkalat na

mga puno at palumpong.

May 3 malalaking disyerto sa Aprika, ang Sahara sa Hilaga at ang Namib at Kalahari

sa Timog.

Ang mga rehiyon sa timog ng Sahara ay tinatawag na Sub-Saharan Africa.

Ang malaking bahagi ng Aprika ay Tag-init buong Taon.

Gawain 3: Paglalapat Ibigay ang iyong opinion:

Sa iyong palagay ang Heograpiya at klima ba sa kontinente ng

Aprika ay nakakapagpaantala ng pag-unlad ng sibilasayong dito? Patunayan ang iyong

naging kasagutan.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

_________________________________________

11

ARALIN 2 ANG SIMULA NG APRIKA

Ayon sa pananaw ng mga siyentipiko, ang Aprika ang tahanan ng pinaka–unang

tao. Ang mga buto at mga labi ng mga sinaunang tao ay natagpuan sa isang lugar sa

Silangan at Timog Aprika. Dahilan dito malaki ang paniniwala ng mga eksperto na ang

panahon ng bato ay nagsimula sa Aprika bago ito lumaganap sa iba pang kontinente.

Matapos ang Araling ito, inaasahan na iyong:

1. Mailalarawan ang simula ng pagkakaroon ng mga tao sa sinaunang Aprika; at

2. Maipapaliwanag kung paano inangkop ng mga sinaunang tao sa aprika ang

kanilang pamumuhay sa pabago-bagong kapaligiran ng Aprika.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Itala ang mga dahilan kung bakit naglalakbay sa iba’t-ibang lugar ang mga tao?

1. ___________________________________________________________________

2. ___________________________________________________________________

3. ___________________________________________________________________

4. ___________________________________________________________________

5. ___________________________________________________________________

Ang Mga Sinaunang Aprikano Ang mga sinaunang Aprikano ay nanirahan sa mga Savanna, kung saan

maraming makukuhang pagkain. Sa loob ng libu-libong taon, mga maliliit na pangkat ng

tao ang lumaganap sa Aprika. Habang nagpatuloy ang paglaki ng kanilang bilang, ilan

sa mga pangkat na ito ang permanente na namuhay sa iba’t ibang bahagi ng Aprika.

Pagsapit ng panahon ng bagong Bato mga 100,000 taon na ang nakakalipas mas

permanenteng pangisdaang pamayanan ang nakita sa baybayin ng mga sapa at ilog ng

Aprika.

12

Sa panahon ng bagong bato, mas mahalaga ang produksyon ng pagkain kaysa

pangangalap lamang ng pang araw-araw na makakain. Samantala, ilang panig ng

Aprika noon ay ibang iba sa nakikita nating aprika ngayon. Ang tuyot na disyerto ng

Sahara ay isang saganang taniman kung kaya’t naging angkop ito sa pagtatanim ng

mga sinaunang tao sa Aprika. Sila rin ay nag-aalaga ng mga baka. Maraming

pamayanan ng mga magsasaka ang naitayo sa may lambak ng Nile at naging Sentro

ng pagsasaka ang ilang mataas na kalupaan ng Ethiopia.

Ngunit pagsapit ng 4000 BC, naging napakainit ng klima. Pagdating ng 2000 BC

maraming lupain na ang naging mga disyerto. Kasama na nito ang Sahara. Dahilan dito

ay mga taong naninirahan sa mga lupaing ito ay lumipat sa lambak ng Nile. Doon sila

nagtayo ng mga pamayanan at nagsaka. Naging pangunahing din itong salik sa

pagsisimula ng kaunaunahang sibilisasyon, na naganap sa Ehipto. Maraming tao ang

naglakbay sa timog ng Aprika at namuhay doon. Ngunit napakahalaga nila sa Ehipto

upang makinabang sa naging pag-unlad nito. Lumipas pa ang mahabang panahon

bago nila natamo ang pang kulturang kaunlaran na naganap sa lumalago ng

sibilisasyon ng Ehipto.

Ang Paglaganap ng Agricultura Sa paglawak ng Sahara, lumaganap din ang agrikultura sa iba’t ibang panig ng

Aprika. Pagsapit ng 3000 BC ang pagsasaka ay mas mahalaga na kaysa sa

paghahayupan lalo na sa mas mainit na bahagi sa hilagang rehiyon ng Ekwador.

Dahilan sa napeste ang mga malalaking hayop, di naging sapat ang mga tubig na

nagbubuhay sa mga kagubatan ng Congo basin at baybayin ng Guinea upang

matugunan naman, maging ang mga malalakasna ulan at masukal na kagubatan ay

naging hadlang din upang lumago ang iba’t ibang butil. Paglipas ilang siglo ang mga tao

sa Guinea ay nag-alaga ng isang bagong halamang ugat na tinatawag na Yam.

A. Paglaki ng mga Pamayanan

Ang paglaganap ng agrikultura ay nagdudulot ng pagbabago sa pamumuhay ng

mga taga Aprika. Napilitan silang magpalipat-lipat ng tirahan upang makahanap ng

makakain. Maging ang mga naghahayupan ay nagpalipat-lipat din sa mas

13

madadamong lugar para sa kanilang mga alagang hayop. Samantalang, ang mga

magsasaka ay mas maging permenente sa kanilang mga lupang sakahan. Dahilan dito

nagsimulang lumago ang mga pamayanan. Dumating din ang panahon ng sobra-sobra

ang kanilang inaanisa kanilang kakailanganin. Nagkaroon din sila ng panahon para

matulong gumawa ng iba pang gawain tulad ng paghahabi , paggawa ng mga palayok

at paggawa ng mga kagamitan. Kasabay ng masaganang ani, lumaki din ang kanilang

populasyon.

B. Ang Kulturang Nok

Kasabay ng pag-unlad sa pamumuhay, umunlad din ang kultura. Isa sa mga

kulturang kinilala ng mga arkeologo ay ang Kulturang Nok na nagsimula noong 500

BC Sa madamong bahagi ng Aprika na ngayon ay Gitnang Nigeria. Ang mga taong may kulturang Nok ay mga magsasaka at nangangalaga ng mga

hayop. Mahusay din silang manggagawang metal. Karaniwan nilang ginagawa ay mga

sandata at alahas na yari sa ginto, bakal at lata. May mga sinlaki din ng taong mga

rebulto na yari sa luwad at nakasuot ng mga damit na yari sa mga hinabing tela ang

mga gawang sining sa ilang bahagi ng kanlurang Aprika na hinihinalang

naimpluwensyahan ng mga Nok.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Gumawa ng pagsasaliksik tungkol sa kulturang Nok. Humanda sa

pagbabahagi nito sa klase.

14

Tandaan Mo!

Noong 5000 BC ang Sahara ay isang madamong lupain.

Pagdating ng 4000 BC naging mainit na ang klima sa Aprika.

Pagsapit ng 2000 BC maraming lupa na sa Aprika ang naging disyerto

kasama na ang Sahara.

Ang pag-unlad ng pagsasaka ay nagbigay daan sa pagkakaroon ng mga

pamayanan.

Ang kulturang Nok ay isa sa mga pinakaunang kultura na sumibol sa madamong

lugar ng Aprika at ngayon ay bahagi ng Gitnang Aprika.


Para sa iyo, alin ang mas unang dapat na matamo ng mga

mamamayan: Kaunlarang Panlipunan o Kaunlarang Pangkabuhayan. Ipaliwanag ang iyong napiling sagot.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

15

ARALIN 3 ANG MGA BANTU

Maraming kultura ang umusbong sa sub-Saharan Africa, ang mga ito ay

pinaunlad ng mga maiitim na tao. Ang pinakauna dito ay ang Nok na umunlad sa

pagitan ng 700-200 BC sa kanlurang bahagi ng Aprika na ngayon ay lupain ng Nigeria.


1. Mailalarawan ang naging pandarayuhan ng mga Bantu;

2. Masusuri ang mga naging epekto ng pandarayuhan ng mga Bantu sa Kontinente

ng Aprika; at

3. Maipapaliwanag kung paano naorganisa ang lipunan ng mga Bantu.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Isulat ang mga salitang mauugnay sa

Pandarayuhan

16

Pandarayuhan ng mga Bantu

Ang bakal ay nagdudulot ng pagbabago sa pamumuhay ng tao sa Sub-Saharan

Africa. Ang mga kagamitang yari sa bakal ay nagpadali sa sistema ng pagsasaka,

pagsapit ng 100 BC naging malawakan na ang paggamit ng bakal. Dahilan dito

napadali ang produksyon ng pagkain at kasabay nito lumaki ang populasyon.

Dumating ang panahon na hindi na naging sapat ang mga lupang sakahan na

naging dahilan upang magkaroon ng kakulangan sa pagkain. Lumaganap ang

taggutom. Maraming pangkat ng mga itim na Aprikano na mula sa Kanlurang Aprika

ang napilitang lisanin ang kanilang tahanan upang humanap ng ibang lugar na may

mas kaunting populasyon. Ang pandarayuhang ito ay naganap ng mahabang panahon-

halos tumagal ng 1000 taon. Ang mga taong ito na nadayuhan ay kinilalang Bantu-

hango sa kanilang wika. Ayon sa pananaw ng mga Historiador ang pandarayuhang ito

ang pinaka malaking pagkilos ng tao sa kasaysayan ng mundo

Noong una ang mga taong nagsasalita ng Bantu ay nanirahan sa mga

kagubatan ng Gitnang Aprika. Gamit ang kanilang kaalaman sa pagsasaka at paggawa

ng bakal sila nagtayo ng isang malaki at malakas na lipunan. Habang patuloy na

lumalaki ang kanilang bilang, ang iba sa kanila ay lumipat sa timog at silangan.

Nagpatuloy ang paglipat –lipat ng mga Bantu hanggang tuluyan na silang nanirahan sa

iba’t ibang lugar. Inayon na rin nila ang kanilang kabuhayan sa kanilang kondisyon ng

lugar ng kanilang tinirhan. Ang iba na sa mga matataas na lupain ng Silangang Aprika

napadpad, kung saan may katamtamang klima na angkop sa paghahayupan, ay naging

mga magsasaka at mga pastol. Ang mga iba naman sa kapatagan ng Silangang Aprika

napunta ay naging magsasaka din ngunit nagkaroon sila ng mga bagong produkto tulad

ng mga saging at yam.

Naging mabagal at mapayapa ang naging pandarayuhan. Ang ibang mga

pangkat na nakita ng mga Bantu ay sumama na rin sa kanila at umayon sa kanilang

paraan ng pamumuhay. Mayroon din naman na umatras at nagpakalayu-layo na sa

mga kagubatan at disyerto. Sa dulo ng lahat ng pagkilos na ito ang mga taong

nagsasalita ng Bantu ang naging pangunahing pangkat ng tao sa Sub-Saharan Africa.

17

Samahang Panlipunan Hindi nagtagal ang mga Bantu ay naging isang pangkat etniko na may sariling

teritoryo, wika at paraan ng pamumuhay. Sila ay binubuo ng iba’t ibang angkan na

nangasiwa sa paggawa ng mga batas sa pagpapakasal at pagpapampamilya, nagbigay

din ito ng proteksyon at seguridad sa mga kasapi. Ang lahat ay lahat ay naniniwala na

sila ay nagmula sa iisang ninuno lamang.

Kanayunan Ang tahanan ng mga Bantu ay isang nayon na binubuo ng maraming malalaking

pamilya at lahat ng kamag-anak ay kasama maging mga lolo’t lola. Malaki ang kanilang

paggalang sa mga nakatatanda. Habang nagsasaka o nagpapastol ang mga

kalalakihan, ang mga kababaihan naman ay naghahanda ng mga pagkain at nag-

aasikaso ng sa bahay.

Nasa kapangyarihan ng mga kapitan at konseho ng matatanda ang

nagpapatupad ng mga batas. Ang pinakamataas na pinuno ng mga angkan ang nag-

aayos ng mga suliranin, nagpaparusa sa mga nagkakasala at nagsasabi kung kailan

magtatanim o mag-aani. Bagamat siya ang namumuno hindi siya lubos na

makapangyrihan, Kinukunsulta pa rin siya sa konseho ng matatanda at sa iba pang

pinuno ng iba’t ibang angkan.

Relihiyon

May iba’t ibang relihiyon ang mga Bantu. Bagamat may iba’t ibang paniniwala

ang iba’t ibang pangkat etniko, may pagkakatulad din ang kanilang relihiyon, Ang lahat

ay gumagamit ng alamat at parabola upang ipaliwanag ang nakaraan at ang kahulugan

ng buhay. Sila rin ay naniniwala sa Dakilang Lumikha na nangangalaga sa kanilang

araw-araw na pamumuhay. Aktibong nakikilahok ang mga Bantu sa pag-alay sa mga

espiritu ng dasal, awitin, sayaw at pag-aalay ng hayop.

18


Sagutin.

1. Bakit sinasabing ang pandarayuhan ng mga Bantu ang tinatayang

pinakamalaking paglipat ng mga tao sa ibang lugar? ______________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. Paano napaunlad ng mga Bantu ang kanilang kultura? ____________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

Tandaan Mo!

Ang mga Bantu ay pangkat ng mga taong nagmula sa

kanlurang Aprika at nandarayuhan sa Sub-Saharan Africa.

Nang matapos ang pandarayuhan pagkalipas ng 1000 taon, ang mga Bantu ay

naging pangunahing pangkat ng tao sa Sub-Saharan Africa.

Nagkaroon ng natatanging sistema ng pamumuhay ang mga Bantu

May sariling sistema ng pagsamba ang mga Bantu.

19


Sa iyong palagay anu-ano ang nagiging epekto ng pandarayuhan sa:

Lugar na Nilisan

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

Lugar na Nilipatan

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

20

ARALIN 4 ANG KAHARIAN NG KUSH

Malapit sa ilog Nile ang rehiyon ng Nubia. Ang mga sinaunang mamamayan ng

Ehipto ay nakikipagkalakalan dito ng Ivory at maitim na kahoy, ang Ebony. Ang mga

Aprikano na matatagpuan sa Katimugan.

Mga 1600 BC, naitatag ng mga Nubians ang Kaharian Kush na tumagal ng

2000 taon. Ginawang kabisera ang Kerna kung saan ipinatayo ng hari ay

mararangyang kastilyo at libingan. Ang yaman ng kaharian ay nakasalalay sa

pakikipagkalakalan ng Ginto sa Ehipto.

Pagsapit ng 1525 BC, nasakop ng Ehipto ang Kush. Napilitan yakapin ng mga

Kuhsute ang impluwensya ng kanilang mananakop. Maraming naging pagbabago sa

Nubi, kasama na ang pagpapatayo ng templo ni Abu Simbel na inukit sa Bato. Noong

750 BC humina ang kapangyarihan ng Ehipto at naipahayag ng mga Kushute ang

kanilang kasarinlan. Isang haring Kushute ang namuno sa Ehipto noong 715 BC.


1. Matatalakay ang pag-unlad ng mga Kushute;

2. Maihahambing ang Lerma sa Meroe; at

3. Mailalarawan ang tugatog ng kapangyarihang Kushite.

.


Kilala mo ba ang mga Kushite? Magtala ng ilang kaalaman na iyong batid na

na sa unang kolum at mga nais malalaman sa ikalawa:

21

Ang mga Kushite

(A)

Alam Ko Na

(B)

Nais kong Malaman

(C)

Natutunan Ko

1) 1) 1)

2) 2) 2)

3) 3) 3)

Meroe Sa loob ng halos 100 taon, naipalaganap ng mga Kushite sa hilagang silangan

bahagi ng Aprika kasama ang Ehipto ang kapayapaan at kasaganaan. Ngunit noong

671 BC nilusob ng Assyrians ang Ehipto. Hindi naging sapat ang mga tansong armas

ng mga Kushite sa mga bakal na armas ng mga Assyrians kaya madali silang nagapi.

Napilitan ang mga Kushite na lisanin ang Ehipto at bumalik sa Kush.

Pagbalik sa Kush, pinakamalakas ng mga Kush ang kanilang sariling teritoryo.

Mula sa mga Assyrian natutunan nilang gumawa at gumamit ng mga kagamitan at

sandata na yari sa bakal. Di nagtagal naging sentro ng produksyon ng baka ang Meroe

sa Aprika at lumaganap ang kasanayan sa paggawa ng bakal sa iba’t ibang panig ng

kontinente.

Kulturang Kush Pagsapit ng 200 BC narating ng Kush ang tugatog ng pangkabuhayan at pang

political na kaunlaran. Nilusob ng mga Romano ang Kush noong 23 BC ngunit di ito

nagtagumpay. Ang pakikipagusap ng mga Romano ay pinamunuan ng babaeng

tinatawag nilang Candace, ito ay titulong iginagawad sa mga ina ng hari. Malaking

bahagi ang ginagampanan ng mga Candace sa pulitika ng kush.

Tanyag din ang Kush sa paggawa ng ginto. Matatagpuan sa Meroe ang mga

mahuhusay na artisano na gumagawa ng alahas, muebles pati na rin mga arkitekto.

Ang kanilang sining ng paghihilok ay kahanga hanga ang kalidad at mga orihinal na

22

disenyo ay kamangha-mangha. Ang ilang nilihok nila ay may guhit ng mga halaman at

hayop. Malaki rin ang impluwensya ng mga kangahan ng mga taiga Ehipto sa

arkitektura ng mga templo sa kush, ang lahat din ng mga inilibing ng hari ng Meroe ay

inilagay sa pyramid. Sa mga libingan sa Meroe ay makikitang nakasulat ang

hierogryphics tala ng mga Kushite ay nakasulat sa kanilang sariling marka. Kaya

lamang di naisalin ng mga eskolar sa wika ng makabagong panahon.

Ang Kalakalan Sa pagitan ng 250 BC at 100 BC hawak ng mga Kushite ang mga kalakalan

mula Ilog Nile hanggang sa Dagat Pula at pinalakad din nila ang komersyo sa kabuuan

ng rehiyon sa may karagatang Indian. Habang masagana ang kalakalan ang mga

mandirigmang Kushite ay patuloy na pinalawak ang kanilang teritoryo hanggang

makarating ito sa timog at silangang Aprika.

Samantala, ang mga Meroe na napaunlad ang produksyon at ani upang

matugunan ang patuloy na lumalaking populasyon.

Paghina ng Kush

Nagsimulang ligaligin ng mga taong lagalag mula sa mga disyerto ang Kush.

Labis na naapektuhan nito ang negosyo at agrikultura ng mga Kushite kung kaya’t

humina ang produksyon. Noong AD 350 ang Kush ay nilusob at nagapi ng kanilang

kalabang estado, ang Aksum.

23


Punan ang tsart: kumpletuhin ito batay sa iyong sagot sa Gawain 1.

(K)

Alam Ko NA

(W)

Nais kong Malaman

(L)

Natutunan Ko

1)

2)

3)

1)

2)

3)

Tandaan Mo! Naitatag ng mga Nubian ang kahariang Kush sa rehiyon ng

Nubia noong 1600 BC.

Mula sa mga Assyrians natutong gumawa at gumamit ng mga

sandatang yari sa bakal ang Kushite.

Noong 200 BC narating ng kush ang tugatog ng pangkabuhayan at pampulitikal

na kaunlaran.

Malaki ang naging impluwensya ng kultura ng Ehipto sa Kultura ng mga Kushite.

Pagsapit ng 350 AD nanghina at tuluyan ng bumagsak ang kahariang Kush ng

ito ay talunin ng estado ng Aksum.

24

Gawain 3: Paglalapat Sumulat ng Sanaysay

Paksa: Ang kahalagahan ng paggamit ng bakal sa pagpapaunlad ng sibilisasyon.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

____________________________________

ARALIN 5 ANG KAHARIAN NG AKSUM

Ang Aksum ay isang kahanga-hangang kaharian sa hilagang bahagi ng

ngayon ay lupain ng Ethiopia.


1. Mailalarawan ang naging simula ng kahariang Aksum; at

2. Matatalakay ang naging pamumuhay ng kahariang Aksum.

25


Ituro ang Ethopia sa mapa ng Aprika.

Ang Simula

Ang simula ng Aksum ay tinatayang naganap noong 600 BC, sa panahong ang mga

taong Simetiko mula sa timog kanluran ng Arabia na kilalang Yemen ay tumawid sa

Dagat Pula at nanirahan sa hilagang silangan ng Aprika. Sa baybaying dagat ay

nagtatag sila ng pamayanang pangkalakalan, isa na rito ang Aksum. Sa paglipas ng

panahon ang mga dayuhan ay lubos na napasama sa mga local na Aprikano.

Kultura at Kalakalan Sa paglipas ng panahon, lumaki at lumakas ang Aksum. Pagsapit ng 200 BC, isa

na itong makapangyarihang kaharian at ang hari nito ay may control sa kabuuan ng

kalakalan sa rehiyon ng dagat pula. Noong 100 AD malawak na ang teritoryo nito at

malawak na rin ang pakikipagkalakalan nito. Ang mga elepante sa Aprika , mga ivory,

ginto, rhinoceros, mga alipin at mga panimpla ay ilan lamang sa pinapadala mula sa

26

daungan ng Adulis patungo sa mga daungan sa paligid ng dagat Mediterrenean at

karagatang Indian.

Ang kultura ng Aksum ay may impluwensya ng kultura ng mga Arabo at Aprikano

na napasama na sa kanilang mga katutubong gawi at tradisyon.

Nagkaroon ng sistema ng pagsulat ang kaharian at ito rin ang kauna-unahang

kaharian sa timog ng Sahara na ng sarili nilang sensilyo o Barya. Mula sa yaman

nanggaling sa kalakaln ang mga hari ang nagpatayo ng mga templo at palasyo na

hawig sa nasa Hellenikong Ehipto. Ang mga lungsod ay punong-puno ng magagarang

mga palasyo at naglalakihang monumento.

Pagdating ng Kristyanismo Ang kristyanismo ay nakarating sa Aksum dala ng dalawang kabataang Syrian

na napadpad sa Baybayin Dagat.

Noong 350 CE si Haring Azana ang namuno sa pananakop sa Meroe ay

sumanib sa bagong relihiyong Kristyanismo. Paglipas ng ilang panahon ginawa niyang

opisyal na relihiyon ng kaharianang kristyanismo. Matapos ang 200 taon naging opisyal

na relihiyon na rin ito sa kaharian ng Nubia, mula dito lumaganap na ito sa timog

hanggang gitnang Aprika, kung saan maraming simbahan ang naitayo.

Ethiopia

Noong AD 600- isa na naman puwersa na kinaharap ng Aksum- ang Islam. Sa

loob ng 100 taon ang mga sundalong muslim at mangangalakal mula sa Arabia ng

nagkaroon ng control sa Dagat Pula. Ang Aksum ay sa mabundok na looban ng

Silangang Aprika sa lamang nakuntento. Buo ang loob, ang mga pinuno ng Aksum ay

nagtayo ng isang katolikong kaharian sa Ethiopia, bagamat di naging madali,

naipalaganap ang kristianismo sa kabuuan ng kaharian. Ang mga digmaang sibil at

pag-atake ng mga Muslim ay nagpahina sa kaharian subalit nanatiling matatag ang

kaharian sa Ethiopia.

.

27


Magsaliksik at ibahagi sa klase ang sinaunang kasaysayan ng Ethiopia:

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________

Gawain 3: Paglalapat Sagutin ang mga katanungan:

1. Bakit sa palagay mo nananatili ang Kristiyanismo sa Ethiopia? ______________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. Sa kasalukuyan, may epekto pa ba ang relihiyong Kristiyanismo sa Ethiopia?

Ipaliwanag. _______________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

28

ARALIN 6 IBA PANG KAHARIAN SA APRIKA

Mula noong 300-1500 AD, marami pang kaharian ang umusbong sa Sub-

saharan Africa. Ilan dito ay ang Ghana, Mali at Songhaina naitayo sa mga Savanna sa

rehiyon ng kanlurang Aprika. Dahilan sa kanilang pakikipag-ugnayan hilagang Aprika at

sa gitnang Silangan, silang lahat ay naimpluwensyahan ng Islam. Lahat din sila ay

yumaman dahil kontrolado nila ang mga mahahalagang daanan ng kalakalan mula

hilagang aprika hanggang kanlurang Aprika. Dahil nakapagitna sila sa kalakalang ito.

Kinilala sila bilang mga Gitnang Kaharian.


1. Maipapaliwanag kung bakit tinawag na Gitnang Kaharian ang Ghana, Mali at

Songhai;

2. Mailalarawan kung paano naimpluwensyahan ng Islam ang pag-unlad ng

sibilisasyon ng Africa; at

3. Masusuri ang mga kaganapan na nagbigay daan sa paglago at pagyaman ng

mga lunsod-estado sa Silangang Aprika.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Masdan ang mapa ng Aprika. Hanapin dito ang mga lugar na ito:

-Ghana -Nigeria -Morocco

-Mali -Senegal - Timbuktu

29

Ghana

Ang Ghana ang pinakauna sa tatlong kaharian. Ito ay naitatag noong 300 AD. Ito ay

nasa pagitan ng ilog ng Niger at Senegal. Ang mga sinaunang Ghanarian ay mga

magsasaka, mangingisda, gumagawa ng metal at mga tela. Di nagtagal, nangalakal na

rin sila dahilan sa, ang timog ng kaharian ay mayaman sa ginto. Nagbenta ang mga

negosyanteng Ghanarian ng mga mamahaling metal sa dulo ng Sahara kung saan sila

ay sinasalubong ng mga negosyanteng Arabo na nagbuhat pa sa Hilagang Aprika.

Ipinapalit nila ang kanilang mga ginto na asin, pinatuyong mga prutas at iba pang mga

kagamitan.

30

a. Mga Hari

Ang pangalan ng Ghana ay nagbuhat sa katawagan nila sa kanilang hari o

pinuno, ang Ghana.Lalaki lamang ang maaaring maging Hari. Maipapamana din ang

trono ng namatay na hari sa anak na lalaki ang kanyang pinakamatandang kapatid na

babae. Bago nila tinanggap ang Islam, sila ay naniniwala na sila ay banal. Ang mga hari

din ay ganap na makapangyarihan.

Napakayaman ng kahariang ito. Pinangangalagaan ng husto ng mga hari ang

kayamanan ng kaharian. Binubuwisan nila ang kalakalan ng ginto at asin. Lahat ng

ginto na makikitya sa kaharian ay kanila din inaari. Upang mapanatili ang mataas na

presyo ng ginto. Unti-unti lamang nila itong ibinibenta sa mga pamilihan. Lubos na

ipinagmamalaki ng mga Hari ang kanilang yaman. Araw-araw ay may mga

magagarbong pagdiriwang kung saan malaya ang mga tao/mamamayang na dumalo.

b. Pagbagsak ng Imperyo

Narating ng Ghana ang tugatog ng kanyang kaharian noong AD 800 hanggang

900, ang imperyo ay lumawak na at nakaabot sa Karagatan Atlantiko at ilog Niger.

Naging napakalakas ng impluwensya ng mga Arabo kung kaya’t inakap na nila ang

Isalam. Sa kauna-unahang pagkakataon nagkaroondin sila ng pakikipag-ugnayan sa

mga kristyano. Ilang mga Europeano ang bumili ng ginto upang gawing barya ang

sinalubong ng nga mabuti ng mga kinatawang Ghanarian.

Ngunit hindi naging sapat ang mga ginto upang sagipin ang humihinang Imperyo.

Noong CE 1000, isang pangkat ng mga tao mula sa Hilagang Aprika, ang mga Berber,

ang lumusob sa Ghana na nagpahina sa kanilang ekonomiya. Naging suliranin din ang

kawalan ng tag-ulan na nakaapekto ng lubos sa produksyon ng pagkain. Naging

dahilan ito ng paglikas sa ibang lugar ng maraming Ghanarian. Pagsapit ng AD 1200,

ang dating pinakamakapangyarihang kaharian ay tuluyan ng nawala at naging mga

maliliit na malayang estado

31

Mali

Isa sa maliit na estado ay pinamunuan ng mga Mandingo. Matapos nilang

talunin ang kanilang mga kalaban noong CE, nilusob at inangkin nila ang mga teritoryo

sa kanilang paligid. Matapos nila iton gawin ang estado nila ang naging pinakamalakas

sa kanlurang Aprika at kinilala nila itong Mali o kung saan nakatira ang hari, Ang

kanilang teritoryo ay umabot mula karagatang Atlantiko hanggang sa lupain na Nigeria

na ngayon.

Nagkaroon ng kapayapaan at kapayapaan at kasaganaan sa Mali hanggang AD

1300. Naging malawakan ang kalakalan ng ginto, bakal, palay, yam mga iba’t ibang

butil, mga inukit ng pigurin sa kahoy mga tela at iba. Yumaman ang namumuno dahil

binuhusan nila lahat ng mga kalakal na lalabas at papasok sa kanilang teritoryo.

Sa lahat ng namumuno dito sa Mansa Musa ang kinilala maging sa Africa. Asya

at Europa dahilan sa kanyang kayamanan. Sa panahon niya (AD 1327-1337) naging

kabisera ang Timbuktu at ginawa itong sentro ng sining at pag-aaral ng mga muslim.

Nagsagawa si Mansa Musa ng banal na paglalakbay sa Mecca noong AD 1324. Ayon

sa mga tula, isinama niya sa kanyang paglalakbay ang 12000 alipin at 80 kamelyo na

may mga dalang bareta ng ginto.

Matapos ang 50 taon, natapos mamatay si Musa humina ang Mali. Ang pag-

atake ng mga Berbers at ang panloob na tunggalian ay labis na nagpahina sa Mali. Di

nagtagal humiwalay ang Mali sa pamahalaang sentral at naging isang malayang

estado.

Songhai

Isa sa mga probinsya ay ang Songhai na nasa lambak sa may ilog Niger

kanluran ng Timbuktu. Ang mga tao dito ay mahuhusay na mangangalakal at yumaman

ng husto sa pakikipagkalakalan sa Arabo sa Hilagang Aprika at mga itim na Aprikano sa

kanluran na nakatira sa baybayin ng Atlantiko. Noong CE 1400 ang Songhai ay

pinamumunuan ni Sunni Ali na nagpalawak ang teritoryo sa pamamagitan ng

pakikidigma. Maging ang rehiyon ng Savanna ay nakuha niya. Itanatag niya ang

32

pamahalaang sentral sa Gao at naging pinakamakapangyarihan kaharian ang Songhai

sa kanlurang Aprika

Narating ng Songhai ang kanyang tugatog noong CE 1400 sa pamumuno ni

Muhammad Askia. Ang mga bagong lupainna kanyang nasakop ay nagdulot ng

karagdagang mapagkukunan ng ginto at asin para sa kanyang kaharian na

nagpayaman lalo dito. Ang mga buwis na pinataw sa mga produktong ito ay naging

dagdag sa kaban yaman ng kanilang pamahalaan. Ginamit ni Askia ang yamang ito

upang suportahan at ibalik ang ningning ng Timbuktu. Sinuportahan din niya ang Islam

sa pamamagitan ng pagpapatayo ng mga moske at binatay niya sa Koran lahat ng mga

batas sa imperyo.

Noong CE 1528 siya ay pinatalsik sa puwesto ng mga taong di nasisiyahan sa

kanyang pamamalakad. Ang pagkakagulo ay nagpahina ng husto sa imperyo. Di

nagtagal nilusob din ang Songhai ng pinuno ng Morocco at gamit ang kanyon at

makabagong armas, madali silang nagapi nito. Nagpatuloy ang kaguluhan sa kaharian

kaya pagsapit ng AD 1600 tuluyan na itong nabagsak.

Silangan at Timog Aprika Noong AD 900 may nagsimulang bagong pandarayuhan sa Aprika. Sa

pagkakataong ito, sa silangan naman ay may mga Arabo at Persyanong

mangangalakal ang nagtayo ng pamayanan sa baybayinng karagatang Indian. Sila ay

nakipagkalakalan sa mga taong taga looban ng Aprika ng mga ginto, bakal at iba pang

produkto na ipinadala naman nila sa Arabia, India at sa Malayong Silangan. Bilang

kapalit umangkat naman sila ng porcelana, mga palayok at seda sa mga bansang ito.

Pagsapit ng AD 1200, ang maliit ng pamayanan sa silangang Aprika ng mga

Arabo at Persiano ay ganap ng isang lunsod-estado. Ang Kilwa ay isa dito. Dahilan sa

naririto ang daungan ng kalakalan ng ginto, naging mayaman ang lugar na ito. Ang mga

kinita sa kalakalan ay ginamit pagpapatayo ng mga moske at tirahan ng mga

mangangalakal

Maraming Aprikano ang yumakap sa relihiyong Islam. Marami rin mga

kababaihang Aprikano ang nakapangasawa ng mga Arabong mangangalakal. Mula dito

ay umusbong ang isang bagong sibilisasyon na pinagsanib na kulturang Islam at

33

Aprikano. Nagkaroon din ito ng sariling wika ang Swahili na halos katulad ng Bantu

ngunit nahaluan ng mga Arabo at Persiano. Narating ng Islam East Africa ang kanyang

tugatog noong 1300 AD. Pagkalipas ng 200 taon nagdatingan sa rehiyon ng karagatang

Indian ang mga Europeano na naging sanhi ng paghina ng Islamic East Africa.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Magsaliksik tungkol sa Timbuktu. Samahan ito ng mga Larawan.

Maghanda na bahagi ito sa Klase.

Tandaan Mo!

Ang Ghana, Mali at Songhai ay kabilang sa Gitnang kaharian.

Ang Ghana ang pinaka-unang kaharian na naitatag sa gitnang

kaharian, narating nito ang tugatog noong AD 800.

Ang paglusob ng mga Berbers at ang madalang na tag-ulan ang ilan sa mga

dahilan ng pagbagsak ng kahariang Ghana.

Sa panahon ni Mansa Musa narating ng Mali ang tugatog ng kanilang kaunlaran.

Samantala narating naman ng Songhai ang tugatog ng kanilang kaunlaran sa

panahon ni Muhammad Askia.

Ang paglusob ng Hari ng Morocco ang naging dahilan ng pagbagsak ng

Songhai.

Gawain 3: Paglalapat Kung ikaw ang namumuno sa mga kahariang Ghana, Mali at

Songhai, ano ang iyong gagawin upang maiwasan ang pagbagsak ng

kaharian?

________________________________________________________________

______________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

34

______________________________________________________________________

______________________________________________

MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO

Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano ang mahahalagang

kaalaman na dapat mong tandaan?

Ang Aprika ang ikalawa sa pinakamalaking kotinente sa mundo.

Ang mga Savanna ay malalawak na damuhan na may nagkalat na mga puno at

palumpong.

May 3 malalaking disyerto sa Aprika, ang Sahara sa Hilaga at ang Namib at

Kalahari sa Timog.

Ang mga rehiyon sa timog ng Sahara ay tinatawag na Sub-Saharan Africa.

Ang malaking bahagi ng Aprika ay Tag-init buong Taon.

Noong 5000 BC ang Sahara ay isang madamong lupain.

Pagdating ng 4000 BC naging mainit na ang klima sa Aprika.

Pagsapit ng 2000 BC maraming lupa na sa Aprika ang naging disyerto kasama

na ang Sahara.

Ang pag-unlad ng pagsasaka ay nagbigay daan sa pagkakaroon ng mga

pamayanan.

Ang kulturang Nok ay isa sa mga pinakaunang kultura na sumibol sa madamong

lugar ng Aprika at ngayon ay bahagi ng Gitnang Aprika.

Ang mga Bantu ay pangkat ng mga taong nagmula sa kanlurang Aprika at

nandarayuhan sa Sub-Saharan Africa.

Nang matapos ang pandarayuhan pagkalipas ng 1000 taon, ang mga Bantu ay

naging pangunahing pangkat ng tao sa Sub-Saharan Africa.

Nagkaroon ng natatanging sistema ng pamumuhay ang mga Bantu

May sariling sistema ng pagsamba ang mga Bantu.

Naitatag ng mga Nubian ang kahariang Kush sa rehiyon ng Nubia noong 1600

BC.

35

Mula sa mga Assyrians natutong gumawa at gumamit ng mga sandatang yari sa

bakal ang Kushite.

Noong 200 BC narating ng kush ang tugatog ng pangkabuhayan at pampulitikal

na kaunlaran.

Malaki ang naging impluwensya ng kultura ng Ehipto sa Kultura ng mga Kushite.

Pagsapit ng 350 AD nanghina at tuluyan ng bumagsak ang kahariang Kush ng

ito ay talunin ng estado ng Aksum.

Ang Ghana, Mali at Songhai ay kabilang sa Gitnang kaharian.

Ang Ghana ang pinaka-unang kaharian na naitatag sa gitnang kaharian, narating

nito ang tugatog noong AD 800.

Ang paglusob ng mga Berbers at ang madalang na tag-ulan ang ilan sa mga

dahilan ng pagbagsak ng kahariang Ghana.

Sa panahon ni Mansa Musa narating ng Mali ang tugatog ng kanilang kaunlaran.

Samantala narating naman ng Songhai ang tugatog ng kanilang kaunlaran sa

panahon ni Muhammad Askia.

Ang paglusob ng Hari ng Morocco ang naging dahilan ng pagbagsak ng

Songhai.

36

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: Isulat kung tama o mali.

__________ 1. Ang Oasis ay isang malawak at madamong lupain sa Aprika.

__________ 2. Sa Nubia unang nagtayo ng pamayanan ang mga kushite.

__________ 3. Sa Meroe inilipat ng mga Kushite ang kabisera ng kanilang kaharian.

__________ 4. May malaking produksyon ng bakal sa Meroe kung kaya’t isa itong

magandang lugar na gawing kabisera.

__________ 5. Sa Saudi Arabia matatagpuan ang sinaunang Kaharian ng Aksum.

__________ 6. Ang paggawa ng mga barko ang pangunahing pinagmulan ng yaman ng

kaharian ng Ghana.

__________ 7. Sa panahon ni Mansa Musa narating ng Mali ang tugatog ng Kaunlaran.

__________ 8. Naging tanyag ang Timbuktu dahil sa mga magagandang moske at

palasyo na matatagpuan dito.

__________ 9. Ang Ghana ay nangangahulugan ng hari o pinuno.

__________ 10. Ang Mali ay imperyong sa kahabaan ng Atlantiko at Ilog Niger.

__________ 11. Ang Berber ay pangkat mula sa hilagang Aprika na siyang

nagpabagsak sa kaharian ng Ghana.

__________ 12. Sa panahon ni Muhammad Askia narating ng Songhai ang tugatog

nito.

__________ 13. Nilusob ng bansang Turkey ang Songhai na naging dahilan ng

pagbagsak ng kaharian nito.

__________ 14. Ang Kilwa ay lunsod-estado ng mga Arabo at Persiano.

__________ 15. Ang mga Bantu ay nagmula sa lupain na ngayon ay sakop na ng

Nigeria.

__________ 16. Ang Bantu ay nagmula sa kanluran patungong silangan at timog ng

Aprika.

__________ 17. Ang Ehipto ang kauna-unahang at pinakamaimpluwensyang

sibilisasyon na naganap sa Aprika.

__________ 18. Malaki ang naging impluwensya ng Ehipto sa sibilisasyon ng mga

Kushite.

37

__________ 19. Ang Songhai ang pinaka-una sa tatlong gitnang kaharian ng Aprika.

__________ 20. Ang Swanlili ay isang uri ng wika na may impluwensya ng wikang

Arabo at Persiano.



MODYUL 7

KABIHASNANG KLASIKAL SA AMERIKA AT PACIFICO

MODYUL 7 KABIHASNANG KLASIKAL SA AMERIKA AT PACIFICO

Ang modyul na ito ay tungkol sa pagkabuo ng kabihasnang Amerika, ang

kaganapan sa mga Pulo sa Pasipiko at ang kontribusyon nila sa sandaigdigan.

Tatlong uri ng kabihasnan ang sumibol sa Timog Amerika. Ito ay ang Inca, Maya

at Aztec. Sa Hilagang Amerika naman ay walang kabihasnan na kahalintulad ng

sa Timog Amerika ang umusbong.

Sa mga Pulo sa Pasipiko naman, dahil sa dami ng mga maliliit na pulo ditto, ang

mga ito ay pinagsama-sama at nabuo ang Tatlong grupo na ngayon ay kilala

bilang: Micronesia, Melanesia at Polynesia.

Mahabang paglalakbay ang gagawin natin sa modyul na tio kaya kailangan ay

magsanay tayo sa paggamit ng mapa.

May tatlong araling inihanda para sa inyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Kabihasnan ng mga Sinaunang Tao sa Amerika

Aralin 2: Kabishasnang nabuo sa Meso-America at Timog America

Aralin 3: Mga Pulo sa Pasipiko


mga sumusunod:

1. Matatalakay mo amg pagkabuo ng kabihasnang Amerika;

2. Maisasaarawan mo ang mga kaganapan sa Pasipiko;

3. Matutukoy ang mga lugar sa Amerika at Pasipiko sa map; at

4. Mapahalagahan ang kontribusyon ng Amerika at Pasipiko sa

sandaigdigan.



sa iyo.

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Biluga ang titik ng tamang sagot.

1. Ang pinaniniwalaang mga unang tao na naninirahan sa Amerika ay mga:

a. Australyano

b. Aprikano

c. Asyano

d. Europeo

2. Sa panahon ng pagtuklas na kung saan ang mga Europeong bansa ay nag-unahan sa

pagtuklas ng mga teritoryo ang unang nakarating sa Amerika ay si

a. Magellan

b. Cortez

c. Columbus

d. Vasco de Gama

3. Pinakamahalagang tanim para sa mga Maya Cacao

a. Palay

b. Mais

c. Niyog

d. Trigo

4. Ang mga Eskimo ay nabubuhay sa pangingisda dahil sa

a. Ang kinalalagyang lugar ay nagyeyelong lupain

b. Bulubundukin ang lugar nila

c. Malawak ang ilog sa lugar nila

d. Maraming disyerto sa lugar nila

5. inawag na Indian ang mga unang nanirahan sa Amerika dahil sa

a. Galing sila sa India

b. Mula sila sa lahi sa India

c. Napagkamalan sila ni Columbus dahil sa akala niya na nakarating siya sa India

d. Tinanggap nla ang sibilisasyong India.

6. Alin sa sumusunod na grupong ito ang hindi nagsasakripisyo ng buhay bilang alay sa

mga Diyos?

a. Eskimo

b. Aztec

c. Maya

d. Inca

7. Alin sa mga sumusunod ang pinakaangkop na pagsasalarawan sa lungsod estado?

a. May patubig sa pananim

b. Maraming pataniman

c. Nandoon ang mahalagang istraktura tulad ng piramide, templo at pamilihan

d. May mga sari-saring palaro at pananampalataya

8. Ano ang kahulugan ng Polynesia?

a. Maraming pulo

b. Malalaking pulo

c. Pulo ng maiitim na tao

d. Maliliit na pulo

9. Saang grupo ng mga pulo nabibilang ang Hawaii?

a. Polynesia

b. Micronesia

c. Sental Asia

d. Melanesia

10. Ang “blackbirders” ay tumutukoy sa mga taong

a. Nanghuhuli ng ibon

b. Nagdadamit ibon

c. Nangingidnap ng ginagawang alipin

d. Nagliligtas sa mga alipin

ARALIN 1 KABIHASNAN NG MGA SINAUNANG TAO SA AMERIKA

Madalas tayong nakakapanuod ng pelikula tungkol sa mga Indian ng Amerika

kung saan ang madalas na kaaway nila ay ang mga “cowboy”. Saan kaya nagmula ang

mga Indian na ito? Saaan sila matatagpuan sa malalawak na kontinente ng Amerika at

ano ang uri ng kanilang pamumuhay?

Ang kasagutan dito ay matatagpuan natin sa aralin na ito.


1. Maisasalarawan ang uri ng buhay ng sinaunang taong nanirahan sa Amerika; at

2. Malalaman kung saan nagmula ang mga sinaunang tao sa Amerika.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Alam kong pamilyar sa inyo si Columbus. Magbigay ng ilang kaalaman

tungkol sa buhay niya sa Amerika. Bakit napakahalaga sa mga Amerikano si Columbus.

______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________

Christopher Columbus

Kabihasnan ng mga Sinaunang Tao sa Amerika

Noong naglakbay si Columbus noong ika 15 siglo, gusto niyang patunayan na

ang mundo ay bilog at sa paniniwalang ito inasahan niyang makakarating siya sa mga

pulo malapit sa India na ang daan ay sa kanluran mula Espanya.

Nakarating nga siya sa grupo ng mga pulo at inakala niya na ito ay bandang

India kaya ang mga taong dinatnan doon ay tinawag niyang “Indian”. Hindi akalain ni

Columbus na siya ay nakatuklas ng “Bagong Daigdig” dahil ang mga pulo na dinaungan

niya ay ang pulo Carribean sa Amerika.

Sinaunang Amerika

Ang mga unang Amerikanong Indian ay pinaniniwalaang nagsimulang manirahan

sa Amerika mga 30 libong taon na ang nakalipas. Ang mga unang tao ay nagmula pa

sa Asya na tumawid sa Kipot Bering patungong Hilagang Amerika.

May mga ebidensiyang nagpapatunay na may sariling kultura ang mga Indian

bago pa man dumating ang taga Europa. Gumamit na ang sinaunang tao ng apoy, may

mga kasangkapang bato, balat na damit at nag-aalaga ng aso. Noong 7,000 B.C.

marunong ng magtanim ang mga Indian. Mais ang pinakamahalagang pananim at ito ay

nagawa nilang palaguin sa Sentral Amerika noong 3,000 B.C. Natuto na rin silang

magtatag ng pamayanan, humabi ng damit at gumawa ng palayok.

Ang mga Eskimo o Inuit ang grupo na naninirahan sa mga nagyeyelong lupain

sa pinakadulong hilaga ng kontinente. Nakalinang ng pamumuhay na angkop sa klima

ng Artiko ang mga Eskimo. Sila ay nabuhay sa pangingisda at pangangalap.

Nanghuhuli sila ng balyena, seal, maliliit na isda, walrus at iba pa. Ang buto ng

malalaking isda at hayop ang ginawa nilang karayom at panghiwa. Balat ng hayop ang

ginawa nilang damit at tolda. Bumuo sila ng maliliit na grupo ng pamilya at hindi sila

nangangailangan ng sentralisadong pamahalaan. Ang ginamit nilang panglakbay ay

“sleds” at kayak (isang uri ng bangka). Mula sa isda ay nakakuha sila ng langis na

ginamit sa kanilang ilawan.

Sa magubat na pook ng hilagang silangan nanirahan ang lumang tribo ng mga

Indian. Ito ay ang mga Seneca, Cayuga, Onondaga, Oneida, at Mohawk. Nagtatag sila

ng isang kompederasyon na tinatawag na Liga ng mga Iroquis o ang limang nasyon.

Noong mga taong 1700, kontrolado ng mga Liga ang mga lupain mula lawa ng

Michigan hanggang Atlantic at mula ilog St. Lawrence hanggang ilog Tennessee.

Sa magubat na pook mula timog Alaska hanggang sa kasalukuyang estado ng

Washington nanirahan ang mga Indian ng Hilagang baybaying Pasipiko. Sila ay

nabubuhay sa pangingisda at pangangalap ng mga prutas sa kagubatan. Sila ay

bumuo ng maliliit na pamayanan. Ang bahay nila ay yari sa tabla o kahoy, at sa harap

ng bawat bahay ay may mga nakatayong haligi na tintawag na “totem pole”. Itong haligi

ay inukitan ng pigura ng isang hayop na ang espiritu ay itinuturing na mahalaga sa

pamilya. Ito ang nagsisilbing pagkakakilanlan ng pamilya.

Ang grupo ng mga Indian sa hilagang Pasipiko ay nahahati sa tatlong antas:

maharlka; karaniwang tao at mga alipin. Ang maharlika ay may katangi-tanging

ipinagdiriwang at ito ay tinatawag na “potlack” kung saan ang may handa ay namimigay

ng mga mahahalagang bagay.

Bago sumapit ang 1600, marami sa mga Indian na nanirahan sa kapatagan ng

gitnang bahagi ng Hilagang Amerika. Sila ay nabuhay sa pangangaso at pagsasaka.

Ang kanilang mga bahay ay hugis itlog na kung tawagin ay “wigwam”

Ang grupong Indian Pueblo ang isa sa pinakamatanda at kumplekadong kultura

sa Amerika. Ang mga ito ay nanirahan sa timog kanluran na ngayon ay Estados Unidos.

Sila ay nagtatag ng organisadong pamahalaan na ang mga tao mismo ang namimili ng

pinuno.

Ito ang grupo na gumamit na ng adobe sa pagtatayo ng bahay na may maraming

palapag na kilala ngayon sa tawag na “apartment”.

Mahusay na magsasaka ang mga Indiang Pueblo. Gumamit na sila ng sistemang

patubig. Mais din ang pangunahin nilang pananim. Kabilang sa Indiang Pueblo ang mga

Hopi at Zuni.

Itong Hopi at Zuni ay maituturing na matahimik na tribo. Nakipaglaban lang sila

kung nakataya na ang kanilang buhay at kabahayan. Kapag sila ay umuuwi mula sa

digmaan, sila ay nagsasagawa ng ritwal upang mahugasan ang kanilang kasalanan.

Itinuturo ng kanilang relihiyon ang pakikiisa sa kalikasan, pagpapahalaga sa kalikasan

at tradisyon.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Tingnan mong mabuti ang larawan tungkol sa mga Eskimo. Pansinin

mo ang kanilang bahay.

Sa isang pirasong papel, isulat ang iyong sagot sa mga sumusunod na

katanungan:

1. Bakit iba ang hugis ng kanilang bahay?

2. Ano ang mga materyales ng kanilang bahay?

3. Bakit ganito ang uri ng kanilang Bahay?

Tandaan Mo!

Ang mga sinaunang tao sa Amerika ay pinaniniwalaang galing

sa Asya na dumaan sa kipot Bering. Sa kasalukuyan sila ay kilala

sa tawag na”Indian” dahil sa napagkamalan sila ni Columbus na

mga tao sa Indies dahil sa akala ni Columbus ang mga pulo na kanyang

narating ay Indies.

ARALIN 2 KABIHASNANG NABUO SA MESOAMERIKA AT TIMOG AMERIKA

Sa MesoAmerika at timog Amerika sumilang ang tatlong dakilang sibilisasyon;

ang Maya, Inca at Aztec. Natagpuan ang labi ng kabihasnang Maya at Yukatan sa

Mexico; ang Aztec naman sa sentral at Timog Mexico at ang Inca sa bundok Andes.

Mataas ang antas ng sibilisasyon ng mga grupong tio at marami ang naiambag

nila sa sandaigdigan.


1. Matutukoy mo ang mga lugar ng kabihasnang Maya, Aztec at Inca;

2. Maisasalarawan ang katangian ng kanilang kultura; at

3. Mapahahalagahan ang kontribusyon ng mga ito sa sandaigdigan.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Pagmasadan mabuti ang mapa.

Tingnang mabuti ang mapa at itala ang limang bansa na nabibilang sa

MesoAmerika at limang bansa rin sa Timog Amerika.

MesoAmerika

1. ____________________________

2. ____________________________

3. ____________________________

4. ____________________________

5. ____________________________

Timog America

1. ____________________________

2. ____________________________

3. ____________________________

4. ____________________________

5. ____________________________

Kabihasnan ng MesoAmerika at Timog Amerika

Tatlong sibilisasyon ang nalinang sa rehiyon ng MesoAmerika at Timog

Amerika. Ito ay ang Maya, Aztec at Inca. Ang Maya ay ginawang sentro ang

Teotihuacan sa lambak ng Mexico, samantalang ang humalili sa kanila sa

kapangyarihan sa MesoAmerika ay ang Aztec kung saan ang ginawa nilang

sentro ay Tenochtitlan at ang mga Inca naman ay namayani sa Bundok Andes

kung saan Cusco naman ang ginawang sentro.

Sibilisasyon ng Maya

Ang kabihasnang Maya ay nahukay sa kagubatan ng Guatemala, Honduras at

Katimugang Mexico.

Ang kulturang Maya ay may mataas na antas.. Mula 500 B.C. sila ay may

maraming naiambag sa atin. Nakabuo sila ng sistema ng pagsulat, sistema ng numero

at kalendaryo. Nakapagtatag na rin sila ng maraming siyudad at napaghusay ang

kanilang kaalaman sa sining, agham, at pag-aaral.

Taong 800 A.D. sinimulang lisanin ng mga Maya ang lugar na matagal ding

panahon na pinagyaman nila. Hindi lubusang matukoy kung bakit nilisan nila ang lugar

na iyon. May mga nagsasabing naparami ang populasyon at hindi makasapat ang

pagkain; maaari rin daw na nagkaroon ng epidemya at digmaang kumitil ng maraming

buhay.

Ang mga Maya ay lumipat pahilaga at nagtatag ng mga bagong siyudad sa

hilagang dulo ng Yucatan. Dito umusbong ang mga lungsod estado. Sinasabing ang

pamahalaan ng Maya ay isang teokrasya sapagkat ang buhay ng mga Maya ay

domiado ng mga pari.

Sa lunsod estado matatagpuan ang mga templong simbahan, malalaking

piramide, obserbatoryo at monumento.

Sumasamba ang mga Maya sa araw at marami pa silang kinikilalang diyos.

Kinikilala nila ang pari bilang lider-espiritwal at pinuno ng lunsod. Ang paring pinuno ay

nakatira sa lunsod.

Sinakop ng mga mandirigmang Toltec ang mga Maya sa Yucatan noong ika-11

siglo A.D. at namalagi sila ng may 200 taon. Sa loob ng panahon ng pamamalagi ng

mga Toltec sa lugar na iyon, sinasabing sila ang nagpabagsak sa mga Maya.

Sibilisasyon ng Aztec

Panahong ika 13 siglo, ng isang tribong Indian na pawang mga mandirigma ang

lumikas sa Sentral Mexico, buhat sa hilagang kanluran. Sinakop ng mga Aztec ang mga

Toltec at iba pang mga kalapit na tribo. Tinawag nila ang kanilang sarili na mga taga

Mexico.

Sa loob ng lungsod ng mga Aztec ay makikita ang mga templo at piramide. Sa

tabi ng templo ay nakatayo ang malaki at nababakurang palaruan kung saan idinaraos

ang larong bola na may kaugnayan sa relihiyon. Mayroon ding mga pamilihan na kung

saan ang mga tinda ay nakahanay ayon sa uri; halimbawa ay ang tela, prutas at iba pa.

Sumasampalataya ang mga Aztec sa maraming diyos. Ang pinakamataas nilang

diyos ay si Huitlopochtli; diyos ng araw at digmaan. Naniniwala ang mga Aztec na apat

na beses nang nilikha at ginunaw ng diyos ang mundo.

Itong paniniwalang ito ang nagdala sa kanila ng malas dahil nang dumating ang

mananakop na Kastila na si Hernando Cortez noong 1519, inakala ni Montezuma,

pinuno ng mga Aztec na ang mga ito ay mensahero ng diyos dahil sa naiiba ang mga

mukha. Tinanggap nilang maayos ang mga Kastila at niregaluhan pa ng ginto at mga

gamit na yari sa mamahaling balahibo ng hayop.

Inakala ni Montezuma na nasisiyahan ang mga dayuhan sa regaling ibinigay nila

ngunit naging lalong interesado si Cortes na malaman kung saan makikita ang

pinanggalingan ng ginto. Kasabwat ang mga tribong galit kay Montezuma, sinalakay

nila ang kuta nito ngunit natalo sila. Sa kung anong dahilan namatay di naglaon si

Montezuma at lubusang nasakop ni Cortes noong 1521 ang teritoryo niya.

Sibilisasyon ng Inca

Sa kabundukan ng Andes naman nanirahan ang mga Inca at sa ibayong rehiyon ng

Timog America. Mga taong 100 – 400 A.D., nakalinang sila ng kulturang tinawag na

Tiahuanaco. Walang masyadong kaalaman na nakalap tungkol sa kulturang ito maliban

sa sila ay mga bihasang manggagawa ng gusali. Biglang naglaho ang kulturang

Tiahuanaco bandang 900 A.D. Noong ika – 11 siglo may sumulpot muling grupo na

amg tawag sa pinuno nila ay Inca. Ang tawag na iyon ang siyang ginamit na pangalan

mismo ng grupo.

Nanirahan ang Inca sa Lambak ng Andes at di naglaon, nanakop sila ng mga

teritoryo. Bandang 1500, ang imperyo ng Inca ay may populasyon na 12 milyon na

nagsasalita ng 20 iba’t ibang wika at nahahati sa 100 na iba’t ibang grupong etniko.

Ang Inca ay nakatatag ng oeganisadomng sistema ng pamahalaan; sistema ng

trasportasyon at komunikasyon. Nakagawa sila ng daan sa gilid ng mga bundok at mga

nakabiting tulay sa ibabaw ng mga bangin at ilog.

Ang pinakamataas na pinuno ng mga Inca ay Emperador na pinaniniwalaang

inapo ng diyos na araw at habang nabubuhay, siya ay sinasamba ng mga tao sa

imperyo. Ang kapangyarihan niya ay lubos kaya nang humarap si Pizarro, ang

Kastilang “conguestador” kay Emperador Atahualpa sinabi niya sa “congestador” – “ Sa

aking kaharian walang ibang makakalipad at walang dahong malalaglag kung di ko

nanaisin”

Ang lahat ng bagay sa imperyo maging ito ay lupain, produksyon at distribusyon

ng kalakal ay kontrolado ng pamahalaan. May listahan ang pamahalaan ng bilang ng

taong nasasakop niya at lahat ng lalaki ay obligadong manilbihan sa sandatahang lakas

at mag-ukol ng panahon sa mga gawaing pambayan.

Halimbawa nito ay ang isang binata na nasa tamang gulang, sapilitan siyang

papipiliin ng mapapangasawa.

Karamihan sa mga Inca ay magsasaka, nag-aalaga rin sila ng hayop at

nangingisda. Ang ilan ay naghahabi. Mayroon ding iba na mahuhusay na

magpapalayok, mga minero ng ginto, pilak at tanso.

Tulad ng mga Inca, ay nag-aalay din ng tao sa mga itinuturing na diyos.

Ang pagsasaka ng Imperyong Inca ay naganap ng dumating ang conquistador.

Binihag nila si Emperador Atahualpa at pinangakuan ng kalayaan kung mabigyan sila

ng isang silid na puno ng ginto. Naibigay naman ang hiniling nila ngunit hindi tumupad

si Pizarro at ang ginawa ay binitay nila sa Atahualpa. Nag-away away ang mga Kastila

sa partihan ng ginto at maging si Pizarro ay pinatay.

Mga ugaling pagkakilanlan ng mga Indian:

1. Kaugaliang pangrelihiyon

Napakahalaga sa mg Indian ang kanilang relihiyon. Ang pari ay itinuturing na

makapangyarihan. Karamihan sa Amerikanong Indian ay sumasampalataya sa

araw. Ang ibang tribo ay sumasamba sa iba’t-ibang diyos na kumakatawan sa mga

bagay sa pangaraw-araw na buhay gaya ng agrikultura o isang bagay sa kalikasan.

Ang pag-aalay ng tao ay isang katangian ng kanilang relihiyon. May

paniniwala silang kailangang ang iaalay sa diyos ay isang napakahalagang bagay -

at ito ay buhay ng tao.

2. Sama-samang pamumuhay

Ang buhay ng Indian ay umiinog sa tribo o angkan. Ang tribo ang nagmamay-

ari ng lahat ng lupain kaya walang indibidwal ang nagmamay-ari ng lupa.

Kontribusyon ng mga Indian sa Sandaigdigan

Ang mga Indian ay may sistema ng pagsulat. Ang lahat ng tribo ay may

literature. Ito ay pinagsalinsalin sa isang henerasyon hanggang sa susunod. Ang

karaniwang panitikan ay tula at ang karaniwang tema ay relihiyon o ang tradisyon ng

tribo. Ang mga alamat naman ay tungkol sa hayop at digmaan.

Sa pagpapalayok, paghahabi, pagbuburda, paggawa ng metal, pagpipinta,

istraktura at arkitektura naman ay magaling sila. Ito ay makikita sa magagandang

istraktura nila at ang mga magagandang dekorasyon nito.

Hindi maipagkaila na marami sa salitang Indian ang bahagi na wikang English

katulad ng chocolate, tomato, chile.

Maraming imbensyon ng Indian ang ginagamit pa hanggang ngayon katulad ng

canoe at snowshoe.


A. Sabihin ang gamit ng sumusunod:

1. Kayak - _________________________________________________________

________________________________________________________________

2. Totem pole - _____________________________________________________

________________________________________________________________

3. Wigwam - _______________________________________________________

________________________________________________________________

4. Canoe - _________________________________________________________

________________________________________________________________

B. I-drawing ang anyo ng apat na bagay na nakatala sa #1.

Tandaan Mo!

Ang mga Indian sa Mesoamerica at Timog Amerika ang may

pinakamayamang kabihasnan. Marami silang naiambag sa

sandaigdigan katulad ng patubig.

ARALIN 3 MGA PULO SA PASIPIKO

Ang mga pulo sa Pasipiko ay nahahati sa tatlong pangkat batay sa

pagkakatuklas ng kanilang katangian. Ang Melanesia ay binubuo ng mga taong maiitim

ang balat; Micronesia ay ang mga maliliit na pulo; at Polynesia ay may maraming pulo.


1. Matutukoy mo ang pagkakaiba ng mga pinangkat-pangkat na mga pulo sa

Pasipiko ayon sa kanilang katangiang pisikal;

2. Malalaman ang pinagmulan ng mga taong nanirahan sa mga pulong ito; at

3. Matutukoy ang naging ugnayan ng mga Europeo sa mga pulong ito.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! May mga pulo sa Pasipiko na alam kong pamilyar na sa iyo. Subukan mong

isalarawan ang mga pulo batay sa mga naging kaalaman mo dito.

1. Hawaii

2. Guam

Isulat sa isang pirasong papel ang iyong nalalaman.

Mga Pulo sa Pasipiko

Ang mga pulo sa Pasipiko ay mayaman sa likas na yaman. Dahil dito,

tinawag na mga eksplorador na Europeo ang mga pulo na paraiso ng hardin ng Eden.

Sa kasalukuyan, ang pinakamahalagang industriya sa karamihan ng mga pulo ay

turismo, tulad ng Hawaii, Tahiti, Guam, Samoa at Palau.

Nahahati sa tatlong pangkat ang mga pulo ayon sa pagkakatulad ng kanilang

katangiang pisikal: Melanesia na hango sa salitang melanin na ang kahulugan ay

madilim o maitim; Micronesia na ang ibig sabihin ay ‘maliliit na pulo”; at Polynesia,

maraming tao.

Ang mga teritoryang bumubuo sa bawat pangkat ay ang sumusunod:

A. Melanesia: New Guinea; Salomon, Fiji, New Celedona, Irian Joya.

B. Micronesia: Federated States of Micronesia; Marshall Island; Guam; ---,---,---

C. Polynesia: Hawai; American Samoa;--------

Kasaysayan noong Sinaunang Panahon

Pinaniniwalaan na ang mga unang tao sa mga pulo ng Pasipiko ay nagmula sa

Timog Silangang Asya noong panahong ang New Guinea at Australya ay

magkadugtong pa.

Nomad o pagalagala ang mga unang nanirahan dito kaya ang mga unang grupo

ay nagmula sa Australya. Ito ay ang mga bumubuo ng Melanesia.

Mula sa Timog Silangang Asya naman nagmula ang mga nanirahan sa

Micronesia, at ang mga nanirahan sa Polynesia ay pinapaniwalaang mula sa Asya at

naglakbay sa pamamagitan ng lupang tulay na nagdurugtong sa mga pulo.

Nang matutong gumawa at gumawa ng bangka at iba pang sasakyang dagat,

narating ng manlalakbay ang iba pang pulo.

Ang pagkakaiba ng mga tao sa mga pulo sa Pasipiko ay nagpapahiwatig na sila

ay nanggaling sa iba’t-ibang pook. May ilang teorya na nagbigay liwanag sa pinagmulan

ng mga tao sa Pasipiko. Pinatunayan ni Thor hegerdahl, isang eksplorer mula Norway

ang teoryang ito ng migrasyon kung saan sinabi niya na ang migrasyon ay mula sa

silangan. Sa kabilang dako naman, ilang siyentipiko ang naniniwala na ang

pandarayuhan ay mula sa timog silangang sya noong magkadikit pa ang Australia at

New Guinea. Ang mga taong ito ay pagala-gala sa paghanap ng pagkain. Nang

matunaw ang mga yelo ay dumating naman ang mga taong marunong ng magtanim.

Pagdating ng mga Europeo

Mga bandang 1500 ng makarating sa mga pulo sa Pasipiko ang mga Europeo.

Si Antonio d’ Abreu ay bumisita sa New Guinea noong 1511. Siya ay galing sa

Potuguese East Indies. Natuklasan na rin ng mga Kastila ang maraming pulo ng sila ay

maglakbay kung saan nakarating sila sa Pilipinas. Napadaan na si Magellan sa

Solomon at Torres Strait subalit hindi nila ginalugad at ipinabatid sa iba. Kahit sila

Tasnian at Roggerreen ay hindi man ipinabatid ang pagtuklas ng Easter Island noong

1722.

Ang mga Euroeo na nakatuklas ng mga pulo na ito sa Timog Pasipiko ay hindi

kaagad-agad na sinakop ang mga hiwa-hiwalay na mga pulong ito. Nang ika-19 siglo,

ang mga pulong ito ay nalantad sa mga “whale hunters”, “sandal wood cutters” at “

blackbirders”. Ang blackbirders ay yaong nangingidnap ng mga taga pulo para gamiting

na magtatrabaho sa Queensland, Mexico or Peru. Dahil sa pangyayaring ito, nawalan

ng tiwala ang mga tagapulo sa mga dayuhang puti kaya ng may misyonerong

kristiyanong nagpunta sa ilang pook pinatay nila ang marami dito. Ganoon pa man

nagpatuloy pa rin ang mga misyonero sa paghimok sa mga taga pulo sa kristiyanismo

at para putulin na ang “cannibalism” o pangangain ng tao.

Maraming pagbabago ang naganap sa Europa sa larangan ng transportasyon.

Maraming riles ang nagamit sa paglalakbay. Noong 1898, sinakop ng Estados Unidos

ang Hawaii sa bias ng kasunduang Paris nang matalo ng Estados Unidos sa digmaan

ang España. Kinuha naman ng France ang Tahiti noong 1880 samantalang ang Chile

ay sinakop rin ang pulong Easter noong 1888. Binili naman ng Germany ang pulong

Caroline at Marshall sa España. Ang Britain naman, ay di kalaunan ay sumakop din ng

pulo para maprotektahan ang New Zeland na naging kolonya niya.

Sa ngayon ang karamihan sa mga pulo sa Pasipiko ay mga Estado na may sarili

ng pamahalaan. Ang Hawaii ay naging bahagi ng Estados Unidos bilang ika-50 estado.

Ang iba ay nasa pangangalaga (trust territory o protectorate) ng mga kanluraning

bansa. Iyong iba naman ay nasa “mandate” ng United Nations.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Gumawa ng tala hanayan ng mga sumusunod na

teritoryo. Sundan mo ang pormat sa ibaba.

.

Teritoryo

Pangkat na kinabibilangan

Kanluraning bansa na sumakop

Kasalukuyang “Political Status”

Samoa

Fyi

Tuvalo

Hawaii

Guam

New Guinea

Tonga

Saipan

Tahiti

Federated States

of Micronesia

Tandaan Mo! Napakarami ng mga pulo sa Pasipiko. Kahit maliliit

mayayaman din sa likas na yaman. Itinuturing nga ang mga ito

na paraiso sa hardin ng Eden magaganda ang mga teritoryo

kaya ang pangunahing industriya ay turismo.


Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano ang


Ang mga sinaunang tao sa Amerika ay pinaniniwalaang galing sa Asya na

dumaan sa kipot Bering. Sa kasalukuyan sila ay kilala sa tawag na”Indian”

dahil sa napagkamalan sila ni Columbus na mga tao sa Indies dahil sa

akala ni Columbus ang mga pulo na kanyang narating ay Indies.

Ang mga Indian sa Mesoamerica at Timog Amerika ang may

pinakamayamang kabihasnan. Marami silang naiambag sa sandaigdigan

katulad ng patubig.

Napakarami ng mga pulo sa Pasipiko. Kahit maliliit mayayaman din sa

likas na yaman. Itinuturing nga ang mga ito na paraiso sa hardin ng Eden

magaganda ang mga teritoryo kaya ang pangunahing industriya ay

turismo.

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: Panuto: Bilugan ang Titik ng Tamang sagot.

1. Ang Micronesia ay nangangahulugan na ito ay:

b. malaking pulo

c. pulo ng maiitim na tao

d. maraming pulo

e. maliliit na pulo

2. Alin sa mga sumusunod ang pulo na nabibilang sa Polynesia?

a. Tonga

b. Hawaii

c. Tuvalo

d. Fyi

3. Ang Inding Pueblo ay matatagpuan sa kasalukuyang

a. Mexico

b. Canada

c. Estados Unidos

d. Hundras

4. Tinatawag nila ang mga sarili na “anak ng araw”.

a. Aztec

b. Maya

c. Inca

d. Indiang Pueblo

5. Ang wika na ginagamit ng karamihan sa Latin Amerika ay

a. Italian

b. Spanish

c. French

d. English

6. Ang grupo ng tao na naninirahan sa mga nagyeyelong lupain sa hilaga ng

kontinenteng Amerika.

a. Inca

b. Eskimo

c. Maya

d. Aztec

7. Ang tinutukoy na Latin Amerika ay tumutukoy sa sumusunod maliban sa:

a. Mexico

b. Kanlurang Indies

c. Estados Unidos

d. Sentral Amerika

8. Ang pinuno ng mga Aztec na nag-akalang mga sugo ng diyos ang mga

dayuhang dumating sa pamumuno ni Cortes.

a. Montezuma

b. Hiutzilopochtli

c. Pizarro

d. Atahualipa

9. Ang grupo ng mga Indian na ang pangalan ay hango sa tawag nila sa

kanilang pinuno.

a. Aztec

b. Maya

c. Inca

d. Mexico

10. Ang “blackbirders” ay tumutukoy sa mga taong

a. Nanghuhuli ng ibon

b. Nagdadamit ibon

c. Nangingidnap ng ginagawang alipin

d. Nagliligtas sa mga alipin

1

ARALING PANLIPUNAN


MODYUL 8

Ang Simbahang katoliko: Isang Makapangyarihang Institusyon sa Gitnang Panahon



2

MODYUL 8 ANG SIMBAHANG KATOLIKO: ISANG MAKAPANGYARIHANG INSTITUSYON SA

GITNANG PANAHON Sa modyul na ito ay malalaman ntin ang paglakas ng Simbahang katoliko

bilang isang makapangyarihang intitusyon sa Gitnang panahon. Dito rin malalman ang

tungkol sa naganap na krusada. Natitiyak ko na may nalalaman ka sa mhga pag-

uusapan natin dito dahil sa karamihan sa atin dito sa Pilipinas ay kristiyano. Handa ka

na ba na balikan natin ang nakaraan at alamin ang tungkol sa makapangyarihang

simbahang ito?


Aralin 1: Ang simula ng Pagplaganap ng Kristyanismo

Aralin 2: Ang Kapapahan

Aralin 3: Ang Krusada


mga sumusunod:

1. Matatalakay mo ang Paglakas ng Simbahang Katoliko Bilang Isang

Makapangyarihang Institusyon sa Gitnang Panahon;

2. Maipaliliwanag mo ang Yungkol sa Kapapahan; at

3. Maisasalarawan mo ang naganap na krusada sa Gitnang Panahon.



sa iyo.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Bilugan ang titik ng Tamang Sagot.

1. Isang banal na digmaan na inilunsad ng Simbahang Kristiyano laban sa mga

Turkong Muslim na sumakop sa Jerusalem.

A. Kabalyerismo

B. Krusada

C. Piyudalismo

D. manoryalismo.

2. Ang kinikilalang pinakamataas na pinuno ng Simbahang Katoliko ay ang:

A. Obispo

B. Hari

C. Papa

D. Arsobispo.

3. Si Jesus ay kinikilala ng mga kristiyano na:

A. Propeta

B. Hari ng Hudyo

C. Messiah

D. Apostole.

4. Ang Papa na naghimok sa mga kabalyero na maging krusador ay si:

A. Papa Leo I

B. Papa Urban II

C. Papa Innocent I

D. Papa Gregory VII

5. Ang Krusada ay masasabing bigo ngunit ang magandang naidulot nito sa

kristiyanismo ay:

A. ang paglakas ng kapangyariahn ng Simbahan

B. ang pag-unlad ng kultura ng Simbahan

C. ang pagsama ng mga Hari sa Europa sa krusada

D. ang pagkilala sa Kristiyanismo sa buong mundo

6. Ang kristiyanismo ay nagmula sa relihiyong:

A. Hudaismo

B. Zoroasterianismo

C. Hudaismo

D. Budahismo

4

7. Ang Kristiyanismo at Islam ay may parehong paniniwala tungkol sa:

A. Pagkadiyos ni Jesus

B. Pagkapropeta ni Jesus

C. Pinagmulang lahi ni Abraham

D. Bagong testamento.

8. Ang estadong pinamamahalaan ng Papa ay:

A. Roma

B. Vatican

C. Venice

D. Florence

9. Ang lupaing sinakop ng mga Turkong Muslim ay:

A. Roma

B. Byzatine

C. Jerusalem

D. Egypt

10. Kung Roma ang nagging sentro ng kristiyanismo sa kanlurang Europa, ano

naman ang sentro ng kristiyanismo sa silangan?

A. Roma

B. Jerusalem

C. Egypt

D. Byzatine.

5

ARALIN 1 ANG SIMULA NG PAGPLAGANAP NG KRISTYANISMO

Karamihan sa mga Pilipino ay kristiyano. Sa totoo lang ang Pilipinas ang nag-

iisang bansa sa Asya na maituturing na kristyanismong bansa. Ikaw ba ay nabibilang sa

mga kristiyano ditto sa ating bansa? Kung ganoon, may kaalaman ka sa simula at

paglaganap ng kristyanismo


1. Matutukoy ang pinagmulan ng kristyanismo;

2. Maisasalaysay ang buhay ni Jesus; at

3. Maipaliliwanag ang pagpapalaganap ng kristyanismo.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Ang Pasko at Semana Santa o Mahal na Araw ay dalawang pagdiriwang na

napakahalaga sa mga kristyano. Gawin ang sumusunod:

1. Magbigay ng pakahulugan mo sa:

a. Pasko - ____________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

6

b. Semana Santa - _____________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

2. Magtala ng tatlong bagay na ginagawa ng kristyano sa mga pagdiriwang na ito.

Pasko 1. __________________________ 2. __________________________ 3. __________________________ 4. __________________________ 5. __________________________

Semana Santa 1. __________________________ 2. __________________________ 3. __________________________ 4. __________________________ 5. __________________________

Ang Simula at Paglalakbay ng Kristyanismo Ang Simbahang Katoliko bilang institusyong panrelihiyon ay nagging matatag sa

mga huling taon ng kasikatan ng Emperyong Roma.

Ang pagsimula ng relihiyong ito ay sa Palestine na ngayon ay kilala bilang bansang

Israel. Napalaganap ito sa Emperyong Roma at sa panahon ni Emperador Constantine

(313 AD) ito ay kinilalang relihiyon ng buong emperyo.

Nang bumagsak ang Emperyong Roma sa kanluran (5th century AD) ang

simbahan ang nagsilbing institusyon sa pagbangon at pagtuloy ng sibilisasyon.

7

Ang Pinagmulan ng Kristyanismo

Ang kristyanismo ay sumibol bilang isang sekta sa mga Hudyo. Ang mga disipulo

o mga tagasunod ni Jesus ay naniwala na Siya ang hinhintay nilang Tagapagligtas o

Mesiah. Si Jesus mismo ay isang Hudyo kaya ang mga turo ni Jesus ay ayon din sa

mga itinuturo ng mga Hudaismo katulad ng sumusunod: ang paniniwala sa iisang

makapangyarihang Diyos; ang paniniwala sa “Creation” kung saan ang kinikilalang

unang tao ay si Adan at Eba; ang pagsunod sa sampung utos ng Diyos; at ang

paniniwala sa pagdating ng Tagapagligats o Messiah. Ang banal na aklat ng mga

Hudyo ay siyang itinuturing na “Old Testament” ng mga kristiyano. Sa aklat natio ay

mababasa ang kasaysayan ni Abraham, ang itinuturing na “Ama ng mga Hudyo”. Ang

kaganapan tungkol sa pagsibol ng Huaismo ay nagsimula kay Abraham na mula sa

semitikong Tribo sa Mesopotamia.

Naparami ang tribon ni Abraham sa panahon ng apo niya na si Jacob, ngunit

nakaranas sila ng tagutom sa Palestine at napilitan silang pumunta sa Eghipto kung sa

haba ng panahon nila doon ay naparami sila at ginawang alipin ng Paraoh hanggang

natalaga si Moses ng kinikilala nilang diyos na si Jehovah o Yahweh na ibalik silang

mga Hudyo sa Palestina.

Kay Moises ibinigay ng Diyos ang Sampung Utos. Sa pagbalik ng mga Hudyo sa

Palestine pinangalanan nila ang lugar na Israel.

Ang mga Hudyo ay ilang beses napalaban sa sari-saring mananakop, tulad ng

Persia at Babylonia subalit nanatili silang matatag bilang mga Hudyo na may sariling

kultura kahit sila ay nasakop o napadpad sa iba’t-ibang bahagi ng mundo. Sa gabay ng

kanilang Propeta, sila ay naniwala na sila ay dindaan sa pagsubok ni Yahweh. Ang mga

karanasang ito ang napatibay sa kanila ng paniniwala na iisa lamang ang

makapangyarihang Diyos. Dito nagsimula ang monoteyismo na siyang nagging pamana

ng lahing Hudyo sa sanlibutan.

Ang Buhay at Turo ni Jesus

Si Jesus ay ipinanganak na Hudyo dahil sa ang kanyang ina na si Maria at ang

kinikilalang ama na si Jose ay kapwa Hudyo. Si Maria ay pinagpala ng Diyos na siyang

8

nagsilang sa Tagapagligtas. Namulat si Jesus at lumaki sa turong Hudyo. Dahil sa Siya

ang pinaniwalaang Tagapagligtas, nangaral siya kung papaano mailigtas ng tao ang

sarili.

Ang turo ni Jesus ay napapaloob sa apat na “gospel” nina Mateo, Marcos, Lucas

at Juan. Itong mga turo ay napaploob sa “New Testament”.

Sa paliwanag ni Jesus, dalawa lamang ang utos ng Diyos: mahalian ang Diyos

higit sa lahat at mahalin ang kapwa tulad sa sarili.

Ang paggawa ng mabuti sa kapwa ay binigyang diin ni Jesus sa kanyang

“Sermon on the Mount”. Dahil sa maraming naakit sa turo ni Jesus, siya ay

pinagbintangan ng mga Hudyo na impostor na nagpapanggap na anak ng Diyos na

siyang Tagapagligtas. Dahil dito, siya ay ipinagkanulo nila hanggang siya ay

maparusahan ng pagpako sa Krus. Namatay siya sa Krus, inilibing ngunit pagkatapos

ng tatlong araw siya ay nabuhay muli.

Ang pagsilang ni Jesus ay siya nating pinagdiriwang na Pasko at ang kanyang

paghihirap at pagkapako sa Krus kung saan siya ay namatay ay ginugunita natin sa

Mahal na Araw o Seman santa.

Ang Paglaganap ng Kristiyanismo

Sa pagkabuhay (Resurrection) ni Jesus muli Siyang nakasama ng kanyang mga

apostoles o tagasunod at dito niya ipinaliwanag ang maging gawain nila kung Siya ay

babalik na sa Ama. Nag Siya ay umakyat sa langit (Ascension) ipinangako niya sa

kanyang mga Apostoles na sila ay gagabayan ng Espiritu Santo.

Ang gamit ng salitang Kristiyano ay nagsimula sa Antioch (Syria) at tumutukoy sa

mga disipulo ni Jesus. Ang mga unang Kristiyano sa Antioch ay mga Gentiles (mga

lahing hindi Hudyo). Sa pamamagitan ni Barnabas si Paul ay nagging masugid na

disipulo ni Jesus at siyang naghikayat sa mga Gentiles na maging Kristiyano. Si

Barnabas at Paul ang nagpalaganap ng Kristiyanismo bilang isang pandaigdigang

relihiyon mula sa pagiging sekta lamang ng Hudyo.

9

Mabilis ang paglaganap ng Kristiyanismo sa pamamagitan ng mga misyonero na

naglakbay sa bawat bansa sa Mediterranean. Laong nagging matibay ito sa panahon ni

Emperor Constantine ng gawin niyang relihiyon ng Estadong Roma ang Kristiyanismo.

Ang Roma ang nagging sentro ng Kristiyanismo sa kanluran at malakas din ito sa

Byzantine. Lumaganap ito sa Britanya at Irelang sa pamamagitan ni San Agustine.

Malaking tulong din ang ginawa ng mga monghe lalo na sina San Basiliuo at San

Benedicto kung saan ang mga moansteryo ang nagsilbing sentro ng panalangin,

edukasyon, sining at “enlightenment”


Alam mo ba ang kwento ni Jesus sa Gospel tungkol sa “Mabuting

Samaritano”? Sa isang pirasong papel, ibigay ang buod ng kwento at isulat ang turo na

binigyan ng diin ni Jesus dito.

Tandaan Mo! Ang Kristiyanismo ay nag-ugat sa Hudaismo. Si Jesus ang

pinadalang Tagapagligtas o Messiah ng Diyos Ama ngunit hindi Siya

tinanggap ng mga Hudyo. Siya ay pinako sa Krus ngunit nabuhay muli

at ang kanyang turo ay pinalaganap ng kanyang mga apostoles, disipulo at

tagasunod.

10

ARALIN 2 ANG KAPAPAHAN

Kilala mo ba si Papa Juan Pablo XXIII? Bakit bukam-bibig ang pangalan niya

sa buong daigdig? Anong gulang ka ng huling pumunta siya ditto at paano siya

tinanggap ng mga tao?


1. Matutukoy ang pinagmulan ng kapapahan;

2. Maipapaliwanag ang mga salik sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa; at

3. Mauunawaan ang tungkuling ginagampanan ng mga namumuno ng simbahan.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! A. Sa organisasyon sa simbahan, paano ang pagbabanghay mo sa mga

sumusunod na opisyales?

a. Pari

b. Arsobispo

c. Papa

d. Obispo

B. Punuan ang mga pangalan ng mga opisyales sa iyong probinsya o syudad.

a. Pari - _________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

b. Arsobispo - ____________________________________________________

______________________________________________________________

11

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

c. Papa - ________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

d. Obispo - ______________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

Ang Kapapahan

Ang kapapahan (Papa) ay tumutukoy sa tungkulin, panahon, ng panunungkulan at

kapangyarihang pangrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko, gayun

din ang kapangyarihang pampulitika bilang pinuno ng estado ng Vatican.

Ang salitang “Pope” ay ngangangahulugang AMA na nagmula sa salitang Latin

na “Papa”. Noong unang panahon itinuturing ng mga kristyano ang “Papa” bilang ama

ng mga kristyano, na siya pa ring tawag sa kanya sa kasalukuyang panahon.

San Pedro: Unang Obispo ng Roma at Unang Papa

Bago umakyat sa langit si Jesus tatlumpong araw mula sa kanyang pagkbuhay

(Resurrection) inihabilin niya kay Apostol Simeon ang pagtatag ng simbahan ng sabihin

niya “Ikaw si Pedro at sa batong ito Ako magtatatag ng simbahan”. Ang salitang Pedro

ay hango sa salitang Latin na “Petrus” na ang ibig sabihin ay bato. Si Simeon ay

nagging si Pedro at sa kanya naatang ang pagtatatag ng Simbahan ni Jesus.

12

Si Pedro ay napunta sa Roma kung saan pinalaganap niya ang Kristyanismo at

nagging unang Obispo ng Roma. Naranasan niya at ng iba pang nagging Kristyano ang

pagmamalupit ng pamahalaang Romano hanggang siya ay mabitay. Magmula noong

unang daang taon, ang mga sumunod na Obispo ng Roma ay itinuring na pinuno ng

Simbahang Kristyano. Ang pagbibigay halaga sa kapangyarihan ng Obispo ng Roma ay

kilala lahat ng miyembro ng Simbahang Kristyano. Bilang pinuno ng Simbahang

Kristyano siya ay tinawag na Papa.

Mga Salik sa Paglakas ng Kapangyarihan ng Papa

Ang unang salik sa pagkilala sa lakas ng kapangyarihan ng Papa ay sa panahon

ng pagbagsak ng Emperyong Roma. Mga barbaro mula sa Germany ang lumusob sa

Roma at sinira nila ang naitayong sibilisasyong Roma. Ang pagkasira ng sibilisasyong

ito ay itinuring na “madilim na Panahon” (Dark Age). Sa “kadilimang” ito bumangon ang

Simbahang Kristyano at nahikayat ang mga barbaro na tanggapin ang relihiyong ito.

Ang Simbahan ang nangalaga sa material na pangangailangan ng tao.

Pangalawang salik ay ang matatag at mabisang organisasyon ng Simbahan. Ang

Papa ang kataastaasang pinuno ng Simbahang Krisyano. Sumunod sa kanya ang

arsobispo na may kapangyarihang panrelihiyon sa mga Obispo. Sumunod nito ay ang

Obispo na namumuno sa bawa’t Diyosesis. Ang Diyosesis ay binubuo ng mga bayan at

ang mga bayan ay pinamumunuan ng mga pari na kilala sa taguring “Kura Paroko”.

Ang matatag na organisasyon ng Simbahan ay nakapagpatibay ng impluwensiya

ng Simbahan sa mga tao at pinuno.

Ang ikatlong salik ay ang paglilingkod ng mga monghe. Ang mga monghe ay

madaling nakahikayat ng mga barbaro sa Kristyanismo. Sila rin ang nagliwanag ng

kaisipan ng taol sa pamamagitan ng pagtatag ng paaralan. Sila ay nagtayo nga mga

ospital at tinulungan ang mga may sakit. Pinaunlad din nila ang sakahan. Sa ginawa

nilang ito, pinahanga nila ang mga tao at naakit sila sa Kristyanismo.

Pang-apat na salik ay ang magandang uri ng pamumuno ng simbahan.

Maraming Papa ang nagpakita ng kagalingan at katatagan ng paninindigan bilang

13

pinuno. Si Papa Leo the Great ang nagbigay diin sa Petrini Doctrini na ang Obispo ng

Roma ang tunay na pinuno ng Kristyanismo; Si Papa Gregory I ang nakahikayat sa

mga tribong barbaro na sumampalataya kay Jesukristo at siya rin ang nagpalaganap ng

Kristyanismo sa malalayong lugar ng kanlurang Europa; Si Papa Gregory VII ang

nagbawi sa mga hari ng karapatang magkaloob ng kapangyarihan sa mga tauhan ng

simbahan; at si Papa Innocent III ang nagpuwersa kay Haring John ng England na

maging sakop ng England.


Gumawa ng maikling talambuhay ni Papa John Paul XXIII, ang kasalukuyang

Papa. Batay sa iyong nabasa tungkol sa kanya, ano ang katangian niya na

hinahangaan mo? Isulat ito sa huling bahagi ng isinulat mong talambuhay.

Tandaan Mo!

Ang Papa ang pinuno ng Simbahang Katoliko. Ang unang kinilalang

pinuno ay ang unang Obispo sa Roma na si Peter. Ang Obispo ng

Roma ang siyang kinilalang pinuno rin ng Simbahang Katoliko at siya

ay tinawag na Papa na ang kahulugan ay ama ng mga Kristyano. Ang Papa

ay napakamakapangyarihan noong gitnang panahon.

14

ARALIN 3 ANG KRUSADA

Napanood mo ba ang pelikulang Robin Hood, Ivanhoe o Richard the Lion

Heart? Ito ay mga pelikula na nagsasalarawan ng buhay ng mga magigiting na

krusador. Bukod tangi ang pelikulang Richard the Lion Heart dahil si Richard ay hari

ng England na nanguna sa ikatlong Krusada para mabawi ang Banal na Lupa sa

mga Turkong Muslim. Sana itong mga uri ng pelikula ang makahiligan mo dahil sa

liban sa punong-puno ng aksyon, ito ay batay pa sa tunay na pangyayari sa buhay

ng mga Kristyano na may pagmamalasakit sa simbahan at relihiyon.


1. Malalaman ang layunin ng mga krusadang nailunsad;

2. Matatalakay ang resulta ng bawat nailunsad na krusada; at

3. Matutukoy ang mabuti at hindi mabuting naidulot ng krusada.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Iguhit ang apat na gamit na maaaring mapagkilanlan na ang mandirigma

noong panahong medyibal ay isang krusador.

15

Ang krusada ay isang ekspedisyong military na inilunsad ng Kristyanong

Europeo dahil sa panawagan ni Papa Urban II noong 1095. Ito ay isang banal na

labanan ng mga relihiyosong Europeo laban sa mga Turkong Muslim na sumakop banal

na pook sa Jerusalem. Mula Jerusalem balak salakayin ng mga Turkong Muslim na ito

ang Imperyong Byzantine kaya humingi ng tulong ang Emperador ng Byzantine sa

Papa sa Roma lalo pa at sa pagsalakay na ito ay mapapalaganap ang relihiyong Islam.

Sa panawagan ni Papa Urban, hinimok niya ang mga kabalyero (knights) na maging

krusador at pinangakuan niya ang mga ito na papatawarin sila sa kanilang mga

kasalanan; kalayaan sa mga pagkautang; at kalayaang pumili ng “fref” mula sa lupa na

kanilang masakop.

16

Unang Krusada

Ang unang krusada ay binuo ng mga 3000 na kabalyero at 12000 na mandirigma

sa pamumuno ng Prinsipe at mga Frances na nabibilang sa “nobility”. Matagumapy na

nabawi ng grupong ito ang Jerusalem noong 1099 at nagtatag sila ng Estadong

Krusador malapit sa Mediterranean. Sa pagsalakay nila sa Jerusalem, maraming

Muslim ang napatay, pati na ang mga Hudyo at Kristyano. Nanatili sila ng mga

limampung taon sa Jerusalem ngunit sinalakay din sila ng mga Muslim.

Ikalawang Krusada

Sa paghihikayat ni St Bernard ng Clairvaux, sinamahan siya nina Haring Luis VII

ng Pransya at Emperor Conrad III ng Germany. Maraming balakid na naranasan ang

grupong ito sa pagpunta sa Silangan at ang pinakatagumpay nila ay ang pagsakop ng

Damascus.

Ikatlong Krusada: Krusada ng mga Hari

Ito na marahil ang pinaka mahalagang Krusada dahil; tatlong Hari ng Europa ang

nanguna ditto: Frederick Barbossa ng Germany; Richard I ng England and Philip

Augustus ng France. Hindi pa man sila nakalayo sa pinanggalingang Europa ay

nalunod nsi Ferdirick at si Philip naman ay bumalik sa France dahil nag-away sila ni

Richard. Nagpatuloy si Richard hanggang sa nagkasagupaan sila ni Saladin, ang

pinuno ng mga Turko. Sa kahulihulihan nagkasundo silang tumigil ng labanan sa loob

ng tatlong taon ang mga Kristiyano ay malayang nakapaglakbay sa Jerusalem.

Binigyan pa sila ng maliit na lupain malapit sa baybayin.

17

Krusada ng mga Bata

Noong 1212 isang labing dalawang taong Frances na ang pangalan ay Stephen

ay naniwala na siya ay tinawag ni Kristo na mamuno ng krusada. Libong mga bata ang

sumunod sa kanya ngunit karamihan sa kanila ay nagkasakit, nasawi sa karagatan at

ang iba ay ipinagbili bilang alipin sa Alexandria.

Ikaapat na Krusada Ang ikaapat na krusada na inulunsad noong 1202 ay nagging isang iskandalo.

Ang mga krusador ay ibinuyo ng mga mangangalakal ng Venetra na Kristyanong bayan

ng Zara. Nagalit ang Papa sa ginawa nilang ito kya sila ay dineklarang “excomunicado”.

Nagpatuloy sa pagdarambong ang mga krusador hanggang sa Constantinople kung

saan nagtayo sila ng sariling pamahalaan. Noong 1261 sila ay napatalsik sa

Contantinople at naibalik ang imperyong Byzantine. Ang huling kuta ng mga Kristiyano

sa Arce ay napasakamay ng mga Muslim at ito ay naging simula ng paghina ng

krusada.

Iba pang Krusada Nakaroon ng ibang krusada noong 1219, 1228, 1224 ngunit lahat ng mga ito ay

nagging bigo sa pagbawi muli sa Holy Land.

Sa kabuuhan, ang mga krusada ay pawang bigo, maliban sa una na nahawakan

nila ang Jerusalem sa loob ng isang daang taon at pagkatapos nito ay nanumbalik na

naman sa kamay ng mga Turkong Muslim ang lupain.

18

Resulta ng Krusada Kung mayroon mang magandang naidulot ang krusada, ito ay sa larangan ng

kalakalan. Napalaganap ang komersyo at ito ay nagsilbing salik sa pag-unlad ng mga

lungsod at malalaking daungan. Ang kulturang Kristyano ay napayaman din.

Sa kabilang panig, ang krusada ay naglantad ng tunay na mga layunin ng mga

sumama sa gawaing ito. Hindi pagmamalasakit sa simbahan ang nagging dahilan sa

pagsama sa banal na laban na ito kundi ang pagkakataong makapaglakbay at

mangalakal.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Gumawa ng “retrieval chart” kung saan itatala mo ang mga sumusunod.

3 Importanteng Krusada

Pinuno

Katangian

Bunga

19

Tandaan Mo!

Ang krusada ay ekspedisyong militar na ginawa ng mga Kristyano

para makuha muli ang banal na lupain. Maraming krusada ang

nailunsad ngunit lahat ay bigo, ganon pa man may kabuthan ding

naidulot ito dahil napaunlad ang kulturang Kristyanosmo.




Ang Kristiyanismo ay nag-ugat sa Hudaismo. Si Jesus ang pinadalang

Tagapagligtas o Messiah ng Diyos Ama ngunit hindi Siya tinanggap ng mga

Hudyo. Siya ay pinako sa Krus ngunit nabuhay muli at ang kanyang turo ay

pinalaganap ng kanyang mga apostoles, disipulo at tagasunod.

Ang Papa ang pinuno ng Simbahang Katoliko. Ang unang kinilalang pinuno ay

ang unang Obispo sa Roma na si Peter. Ang Obispo ng Roma ang siyang

kinilalang pinuno rin ng Simbahang Katoliko at siya ay tinawag na Papa na ang

kahulugan ay ama ng mga Kristyano. Ang Papa ay napakamakapangyarihan

noong gitnang panahon.

Ang krusada ay ekspedisyong militar na ginawa ng mga Kristyano para makuha

muli ang banal na lupain. Maraming krusada ang nailunsad ngunit lahat ay bigo,

ganon pa man may kabuthan ding naidulot ito dahil napaunlad ang kulturang

Kristyanosmo.

20

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: I. Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Ano ang pinakamataas na pangkat bsa lupunan noong panahong midyibal?

a. burgis

b. maharlika

c. clerego

d. mangangalakal

2. Sino sa mga sumusunod ang pinuno ng Turkong Muslim nanasagupa ni Haring

Richard I ng England?

a. Philip

b. Mohammad

c. Saladin

d. Abu Bakr

3. Sentro ng Simbahang Greek Orthodox sa Silangan na bahagi ng Imperyong

Romano.

a. Jerusalem

b. Damascus

c. Constantinople

d. Antioch

4. Si Charlemagne na nagging Emperador ng Banal na Imperyo Romana ay mula

sa:

a. Germany

b. Italy

c. France

d. Constantinople

5. Ang Krusada noong panahong midyibal ay:

a. Kilusan ng mangangalakal

b. Banal na digmaan

c. Kampanya sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo

d. Torneo na iidinadaos pagpista sa kaharian

6. Ang sagisag ng Krusada ay

a. espada

b. krus

c. medaly

d. kabayo

21

7. Alin sa mga sumusunod ang may malaking ginampanang papel sa paglakas ng

Simbahang katoliko dahil nahikayat nila ang mga barbaro na maging Kristiyano?

a. panginoong Piyudal

b. kabalyero

c. monghe

d. Obispo

8. Sino ang kinikilalang Tagapagligtas o Messiah ng mga Kristiyano?

a. St.Peter

b. Jesukristo

c. St. Paul

d. Moses

9. Sino ang itinuturing na “ Ama ng mga Hudyo”?

a. Moses

b. Jacob

c. Abraham

d. Jesus

10. Sino sa mga sumusunod ang binigyan ng Sampung Utos ng Diyos?

a. Moses

b. Jacob

c. Abraham

d. Jesus

22


PANIMULANG PAGSUSULIT 1. B

2. C

3. C

4. B

5. B

6. A

7. C

8. B

9. C

10. D

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT 1. B

2. C

3. C

4. C

5. B

6. B

7. C

8. B

9. C

10. A



MODYUL 9

SISTEMANG PIYUDAL SA GITNANG PANAHON SA EUROPA



MODYUL 9 SISTEMANG PIYUDAL SA GITNANG PANAHON SA EUROPA

Ang modyul na ito ay magdadala sa iyo sa Gitnang Panahon sa

Kanlurang Europa kung kailan ang sistemang piyudal ang umiral. Kaakibat nito

ang sistemang pampulitika, panlipunan, at pang-ekonomiya noong mga

panahong iyon.

Ang sistemang pampulitika ay makikita sa desentralisadong pamamahala.

Ang sistemang pang-ekonomiya ay naisasalarawan ng sistemang manoryal na

siyang sentro ng mga gawaing pangkabuhayan. Ang sistemang panlipunan

naman ay makikita sa pagkakapangkat-pangkat ng lipunan sa tatlo: 1) uring

maharlika; 2) mga klerigo; 3) at mga pesante.

Ang Simbahang Katoliko ang naging tagapagbuklod ng mga estadong

Kristiyano. Ang Simbahan at ang pagsunod sa mga doktrina nito ay naging

malaking bahagi ng araw-araw na gawain ng tao.


Aralin 1: Ang Pag-usbong ng Piyudalismo

Aralin 2: Ang Sistemang Manoryal

Aralin 3: Ang Pagsimula at Paglaganap ng mga Bayan at Lungsod

Pagkatapos ng mga gawain sa modyul, ikaw ay inaasahang:

1. Makapagtatalakay ng mga pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong at

paglaganap ng piyudalismo sa Gitnang Panahon sa Europa;

2. Makapaglalarawan ng ugnayan ng mga hari, basalyo, kabalyero, at

magbubukid sa sistemang piyudal;

3. Makapagpapaliwanag ng mga salik ng sistemang manoryal;

4. Makatutukoy ng ginampanang papel ng Simbahan sa sistemang piyudal;

at

5. Makapagbibigay ng kuro-kuro hinggil sa impluwensya ng sistemang

piyudal sa kasalukuyang panahon.


Huwag kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda

para sa iyo.

PANIMULANG PAGSUSULIT: Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Alin sa mga sumusunod ang tamang pagsasalarawan ng mga Burgis? a. Sila ay nabibilang sa maharlika. b. Sia ay mayamang mangangalakal. c. Sila ay panginoon ng magbubukid. d. Sila ay pinuno ng guild.

2. Ang basalyo ay yaong tao na: a. nagbigay ng lupa. b. nabigyan ng lupa. c. nagtatrabaho sa lupa. d. nangungolekta ng buwis.

3. Ang tawag sa artisano na nagpapakadalubhasa sa kanyang gawain sa pamamagitan ng pagsasanay sa gabay ng master ay

a. journeyman b. burgis

c. apprentice d. bailiff

4. Sa sistemang piyudal, ang sentro ng lipunan at ekonomiya ng mga tao ay ang:

a. kastila. b. palasyo.

c. manor. d. simbahan.

5. Mahalaga ang papel ng mga kabalyero sa sistemang piyudal dahil sa sila

ang gumaganap ng gawaing a. panlipunan. b. pang-ekonomiya.

c. panrelihiyon. d. pangmilitar.

6. Ang bansa kung saan maraming lungsod ang umunlad dahil sa kalakal ay

a. Ingglatera b. Pransiya

c. Italya d. Alemanya

7. Ang unang paggamit ng pera o salapi sa kalakalan ay naganap sa

a. manor b. perya

c. banko d. pistahan

8. Ang pag-iral ng sistemang piyudal sa Gitnang Panahon ay nag-ugat sa

a. pagbasak ng Emperyong Roma. b. paghina ng Banal na Emperyong Roma. c. pagsalakay ng mga Asyano. d. paglakas ng Simbahang Kristiyano.

9. Ang pag-unlad ng kalakalan sa pagitan ng mga lunsod ng Italya at

Gitnang Asya ay nag-ugat saa. Piyudalismo. b. Krusada.

c. Sistemang Guild. d. Kristiyanismo.

10. Alin sa mga sumusunod ang hindi salik sa pag-unlad ng mga kabayanan?

a. Bagong teknolohiya sa pagtatanim b. Paglakas ng kalakalan c. Bagong pamamaraan sa pagtatanim d. Pagtatayo ng “guild”

5

ARALIN 1 ANG PAG-USBONG NG PIYUDALISMO

Ang paghina ng pamamahala ng tagapagmana ni Charlemagne ang

nagpasimula ng sistema kung saan ang local na pamamahala ay lumakas. Dito mag-

uugat ang piyudalismo.

Matapos ang araling ito, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:

1. Matutukoy ang pag-usbong ng piyudalismo sa Kanlurang Europa;

2. Maipaliliwanag ang katangian ng institusyong ito;

3. Mailalarawan ang panlipunan at pampulitikal na katangian nito; at

4. Matutukoy ang papel ng kabalyero sa sistemang piyudal.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Bilang Pilipino, napag-aralan mo sa Kasaysayan ng Pilipinas ang tungkol sa

Sistemang Encomienda noong panahon ng Kastila. Magbigay ng dalawang

katungkulan ng Encomienda at dalawa ring katungkulan ng nasasakop na Indio. Isulat

sa isang pirasong papel at itabi hanggang matapos mong basahin ang aralin na ito.

6

Ang Pagtatag ng Piyudalismo Ang Piyudalismo sa Gitnang Panahon ay nag-ugat sa paghahati-hati ng Banal na

Imperyo ni Charlemagne batay sa kasunduan sa Verdum. Mahihinang tagapamahala

ang mga tagapagmana ni Charlemagne kaya ang mga opisyal ng pamahalaan at mga

may-ari ng lupain ay humiwalay sa pamumuno ng hari. Naibangon muli ang mga local

na pamahalaan na ngayon ay pinatatakbo ng mga maharlikha katulad ng mga konde at

duke.

Sa sitwasyong ito pumasok ang mga barbarong Viking, Magyar, at Muslim.

Sinalakay nila ang iba’t ibang panig ng Europa lalo na sa bandang Pransya. Ang mga

Viking na kilala rin sa tawag na Normans ay nabigyan ng lupain sa bandang Pransya

kapalit ng pagtanggap nila ng Kristiyanismo. Ang lupaing napasakanila ay kilala ngayon

sa tawag na Normandy.

Ang madalas na pagsalakay na ito ng mga barbaro ay nagbigay ligalig sa mga

mamamayan ng Europa. Dahil dito, hinangad ng lahat ang pagkakaroon ng proteksyon

kaya naitatag ang sistemang piyudalismo.

Ang Institusyong Piyudalismo Ang salitang Piyudalismo (Feudalism) ay hango sa salitang “feodus” or “fief”, ang

salitang tumutukoy sa lupa na ibinigay sa unang basalyo (vassal). Ang may-ari ng lupa

(Panginoon) ay nangakong bibigyan ng protesyon ang basalya at ipagtatanggol ang

kanilang karangalan. Ang basalyo naman ay nangako ring magiging matapat sa

panginoong piyudal at magbibigay ng suporta sa oras ng pangangailangan katulad ng

pakikipaglaban sa digmaang kinasasangkutan ng panginoon at paminsan-minsang

pagbibigay ng tirahan, aliw, at pagkain sa panginoong piyudal.

Sa sistemang umiiral sa Europa, ang salitang basalyo at panginoon ay

nagkakaugnay. Ang isang basalyo ay maaari ding tawaging panginoon kung siya ay

magbibigay ng bahagi ng kanyang lupa sa isang tao na ngayon ay tatawagin niyang

basalyo.

7

Ang Piyudalismo Bilang Pamahalaan Sa sistemang piyudal, ang basalyo ay may layang pamahalaan ang lupang

nasasakupan. Siya na ang nag-aayos ng usaping legal at namamahala sa sandatahang

lakas, supply ng pagkain, at paniningil ng buwis.

Sistemang Panlipunan

Sa sistemang piyudal, ang lipunan ay nakalathala sa tatlo:

1. maharlika - kinabibilangan ng hari, basalyo, at iba pang panginoon

2. pari o clerigo - ang tanging pangkat na nakapag-aral ng iba’t ibang

asignatura, bukod pa sa pakikipagdigma. Ang mga Obispo at iba pang

matataas na ranggong Clerigo ay namumuhay na parang mayayaman

samantalang ang pari sa nayon ay mula sa mababang uri at hindi gaanong

nakapag-aral.

Ang Kabalyero sa Sistemang Piyudal Ang lalaki na mula sa mababang antas ng lipunan ay halos hindi nabibigyan ng

pagkakataong maging kabalyero. Para makatiyak na ang mga magiging kabalyero ay

manggagaling sa angkang maharlikha, ang pagsasanay sa pagkakabalyero ay

mahigpit.

Ang kabalyero ay mula sa salitang Pranses na “Chevalier” na ang ibig sabihin ay

mangangabayo. Ang nagnanais na maging kabalyero ay dumadaan sa pagsasanay

ayon sa Codigo ng pagiging Kabalyero. Ang pagsasanay ay nagsisimula sa mga gulang

na pitong taon kung saan siya ay nagsisilbi sa Corte ng kastilyo o palasyo bilang “valet”

(little vassal) o damoireau (little lord) habang natututo ng kagandahang asal at

pagsasanay sa pakikidigma. Sa pagbibinata, siya ay magiging “assistant” o “squire” ng

kabalyero. Maaari na siyang sumama sa digmaan at kung mapatunayan ang kanyang

kasanayan sa kagandahang asal at pakikidigma, siya ay gagawin nang kabalyero sa

8

pamamagitan ng isang seremonya kung saan siya ay bibigyan na ng damit at gamit

pandigma.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Kunin mo ang iyong ginawa sa Gawain 1 at ngayon ay magtala ng

dalawang katungkulan na ginagampanan ng panginoong piyudal at dalawa ring

katungkulan ng basalyo.

Ihambing mo ang dalawang gawain na ginawa mo at magbigay ng

pagkakahawig at pagkakaiba ng mga nasabing tungkulin. Sundan ang “format” na ito:

Katungkulan Paghahambing

Panahon ng

Kastila

Panahong

Piyudal

Pagkakahawig Pagkakaiba

A. Encomendero A. Panginoong Piyudal

1.

1. 1. 1.

2.

2. 2. 2.

B. Indio (Tenant) B. Basalyo

1.

1. 1. 1.

2.

2. 2. 2.

9

Tandaan Mo!

Ang piyudalismo ay isang sistema kung saan mahigpit ang

kasunduan ng panginoong piyudal at basalyo. Bawat isa ay may

katungkulan na dapat tuparin.

ARALIN 2 SISTEMANG MANORYAL

Ang sistemang manoryal ay nakasalalay sa pagsasaka. Dito kinukuha ang

panggastos para sa pagpapatakbo ng pamahalaang piyudal. Ang manor ay sentro ng

lipunan at ekonomiya ng mga tao na nakatira dito.

Ikaw ba ay nakapunta na sa isang hacienda dito? Kung nakapunta ka na, may

pagkakahawig ang kaanyuan ng dalawa.

Pagkatapos mong basahin ang Araling ito, inaasahan na iyong:

1. Maisasalarawan ang manor;

2. Maipaliliwanag ang sistemang umiiral dito; at

3. Mapahahalagahan ang papel ng babae sa manor.

10

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Tingnan mo ang larawan sa ibaba. Ito ay larawan ng manor. Ano ang

masasabi mo sa kaayusan ng manor?

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

11

Sistemang Manoryal Ang sistemang manoryal ang sistemang pang-ekonomiya noong Gitnang

Panahon. Sa manor nanggagaling ang halos lahat ng produkto at serbisyong kailangan

ng mga tao.

Pagasasaka: Batayan ng Sistemang Manor Ang sistemang manor ang sentro ng lipunan at ekonomiya ng mga tao na

nakatira dito. Ang isang fief ay maaaring binuo ng maraming manor na nakahiwalay sa

isa’t isa. Ito ay maaaring maihalintulad sa isang pamayanan (village) kung saan ang

mga naninirahan dito ay umaasa ng kanilang ikabubuhay sa pagsasaka sa manor. Sa

kabilang dako ang kanilang panginoon ay dito rin umaasa sa kita ng pagsasaka sa

manor na kanyang magiging kayamanan.

Ang kastilyo ng panginoong piyudal ang pinakapusod ng isang manor. Maari ring

ang bahay sa manor ay isang malaking nababakurang gusali o kaya ay palasyo. Ang

lupain sa loob ng manor ay nahahati ayon sa paggagamitan nito. Kumpleto sa mga

kakailanganin ng magsasaka ang mga gamit sa manor. Para sa mga naninirahan doon,

ang mga pangangailangan nila ay napapaloob na sa manor. Nandiyan ang kamalig,

kiskisan, panaderya, at kuwadra ng panginoon. Mayroon ding simbahan, pandayan, at

pastulan. Kung maibigan ng panginoon, ang mga kaparangan at kagubatan ay kanyang

hinahati ngunit nag-iiwan siya ng pastulan na maaaring gamitin ng lahat.

Ang Pamamahala sa Manor

Ang Panginoong Piyudal ay karaniwang abala sa pakikidigma. Sa ganitong

pagkakataon ang pamamahala sa manor ay ipinagkakatiwala sa mga piling opisyales.

Halimbawa sa England ang mga pinagkakatiwalaan ay tinatawag na steward, bailiff, at

reeve. Ang steward ang may pinakamataas na ranggo. Siya ang legal na

12

tagapamahala sa korte ng manor. Binibisita niya ang iba’t ibang manor para matingnan

ang sitwasyon dito.

Ang bailiff naman ang nangangasiwa sa mga gawain ng magbubukid at sa

pagsasaka. Siya ang namamahala sa pagkukuwenta ng salapi at sa paniningil ng upa,

multa, at iba pang bayarin.

Ang reeve ay tumutulong sa bailiff. Maraming reeve ang kailangan kapag ang

manor ay malaki. Sila ang namamahala sa pagpaparami ng dayami at sa pagtatago

nito. Sila rin ang nag-aalaga ng kawan ng hayop at sa nag-aani ng mga pananim. Siya

rin ang nagpapaabot sa panginoong piyudal ng reklamo ng mga magbubukid tungkol sa

mga opisyales. Sa panig naman ng mga pesante, sila ay obligadong magtrabaho ng

dalawa hanggang tatlong araw sa bawat linggo sa lupa ng panginoong piyudal. Bahagi

ng kanilang ani ay kinukuha bilang buwis. Kung sila naman ay gumagawa ng tinapay o

alak, halos lahat ng ito ay ibibigay din sa panginoon.

Ang mga itinuturing na serf ay hindi malayang makaalis sa manor. Sila ay

itinuturing na pag-aari ng panginoon. Hindi rin sila makapangaso sa gubat o

makapangisda sa batis.

Dahil sa walang pinag-aralan at itinuturing na tanga, ang mga magbubukid ay

nakakita ng kasiyahan sa mga paniniwala tungkol sa mangkukulam, mahika, at

halimaw. Kung minsan sila ay nagdaraos ng kasiyahan tulad ng piyesta, sayawan, at

paligsahan.

Katayuan ng mga babae sa Manor Ang mga babaeng nabibilang sa maharlikang angkan ay tinatawag na “ladies”.

Sila ay nagmamana ng lupain at maaaring humawak ng mahalagang posisyon. Kung

nasa digmaan ang Panginoong Piyudal, ang mga asawa nito ang namamahala ng

manor at nagtatanggol dito kapag nagkaroon ng mga pagsalakay. Kung sakaling ang

panginoon ay nabihag, ang asawa nito ang nagtitipon ng pantubos upang siya ay

mailigtas.

13

Ang mga babaeng magbubukid naman ay gumagawa ng lahat ng trabaho sa

bukid. Sila ang nagtatanim at nag-aani ng mga butil. Sila ang naggugupit ng balahibo

ng tupa at naggagatas sa baka. Gumagawa din sila ng atip na pangbubong mula sa

dayami.

Maagang nag-aasawa noon ang babae. Sa gulang na labing-apat, siya ay

maaari nang ipagkasundo. May mga pagkakataon na sanggol pa lang ang babae ay

maaari na rin siyang ipagkasundo. Ang babae ay pwede lamang makasal kung siya ay

mayroong dote na salapi, lupa, o produkto na kanyang dadalhin o babaunin sa

pagpapakasal.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Magbigay ng reaksiyon o komentaryo sa papel na ginagampanan ng

babae sa manor. Mayroon na bang pagpapahalaga sa babae noon?

Tandaan Mo!

Ang manor ay mahalagang bahagi ng fief. Dito nakasalalay ang

ikabubuhay ng lahat ng tao—mula maharlika hanggang serf.

14

ARALIN 3 ANG PAGSIMULA AT PAGLAGANAP NG MGA BAYAN AT LUNGSOD\

Panahon ng ika-sampu hanggang ikalabing-isang dantaon ng lumitaw ang mga

bagong bayan at lungsod sa Europa. Ang pinakamabilis na pag-unlad ay naganap

noong ikalabintatlong dantaon.

Ang lungsod ay lugar kung saan ang mga bagong uri ng tao ay yumaman at

naging makapangyarihan. Ito rin ang nagsilbing sentro ng edukasyon, panitikan, at

sining.


1. Maisasalarawan ang sitwasyon na naging salik sa pagsimula at paglaganap ng

lungsod;

2. Matutukoy ang mga lugar sa Europa na naapektuhan ng maunlad na kalakalan;

at

3. Maisasalarawan ang bagong uri ng tao.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Dito sa Metro Manila, maraming bayan ang naging siyudad. Dati-rati apat

lang ang siyudad dito: Manila, Quezon City, Caloocan, at Pasay City. Bakit sa huling

tatlong taon halos lahat ng bumubuo sa Metro Manila ay siyudad na? Magtala ka nga

ng 8 bayan sa Metro Manila na naging siyudad kamakailan lang. Ano kaya ang mga

katangian ng mga bayan na ito para gawing siyudad?

15

Bayan

Katangian

1. 1.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

5. 5.

6. 6.

7. 7.

8. 8.

Kalakalan sa pagitan ng Lungsod ng Italya at ng Gitnang Silangan Ang krusada ay may malaking naidulot sa pag-unlad ng kalakalan sa pagitan ng

mga lungsod sa Italya at Gitnang Silangan. Nagkaroon ng palitan ng produkto. Ang mga

tao sa Kanlurang Europa, lalo na ang mga maharlika ay nagustuhan ang mga

pampalasa at telang seda mula sa Asya. Ang kalakal na mula sa mga lungsod ng

Venice, Genoa, at iba pang lungsod sa Italya ay dinadala rin patungong Inglatera at

hilagang Europa. Dahil sa pag-unlad ng kalakalan sa pagitan ng Europa at Asya,

lumawak ang kalakalan.

16

Paglago ng mga Bayan Ang paglakas ng kalakalan ay naging malaking tulong sa paglago ng mga bayan.

Nagkaroon ng pagbabago sa agrikultura bunsod ng pagtuklas ng mga bagong

teknolohiya at mga bagong pamamaraan sa pagtatanim. Bunga nito, tumaas ang ani

kaya nagkaroon ng magandang uri ng pamumuhay ang mga tao. Nakatulong din nang

malaki ang pagsasaayos ng mga kalsada upang mapadali ang pagdala at pagbili ng

mga produktong agrikultural. Marami ang nanirahan sa mga lugar na malapit sa

pangunahing daan.

Paggamit ng salapi Sa unang mga taon ng Gitnang Panahon, ang sistema ng kalakalan ay palitan ng

produkto o barter. Dinadala ng mga magbubukid o kaya ng “serf” ang mga produktong

bukid o produktong gawa sa bahay sa mga lokal na pamilihan. Dito nagpapalitan ng

produkto ang mga tao. Ang local na pamilihan ay nagaganap lamang bawat linggo sa

mga malalawak na lugar malapit sa palasyo o simbahan.

Sa paglawak ng kalakalan kung saan maraming lugar na ang sumali, naisip ng

panginoong piyudal na magtatag ng taunang perya. Dito sa peryang ito nagkatagpo-

tagpo ang mga mangangalakal. Sa peryang ito kumikita ang panginoong piyudal dahil

siya ay naniningil ng buwis at multa dito.

Dito sa peryang ito nakita ang paggamit ng salapi ngunit iba-iba ang kanilang

salaping barya. Dahil dito, nagsulputan ang mga namamalit ng salapi (money changer),

na sa maliit na halaga ay namamalit ng iba’t ibang barya.

Sa pagpapalit ng salapi na ito nasabing nagsimula ang pagbabangko.

Natuklasan ng ilang mangangalakal na hindi delikado ang mag-iwan ng malalaking

halaga sa mga namamalit ng salapi. Ang salaping ito ay ipinauutang din nang may tubo.

Ang isang mangangalakal ay maari ring magdeposito ng salapi sa isang lungsod at

bibigyan siya ng resibo. Itong dineposito niya ay maaari niyang kolektahin sa ibang

lungsod. Sa ganitong paraan naging ligtas ang paglipat ng salapi.

17

Ang sistemang ito ng pagpapautang at pagbabangko ay nalinang sa hilagang

Italya. Ang paggamit ng pera ay nakatulong sa paglalapit ng mga tao buhat sa iba’t

ibang lugar.

Ang paglitaw ng Burgis Sa pag-unlad ng kalakalan at industriya at paglawak ng mga bayan, isang

makapangyarihang uri ng tao ang lumitaw. Sila ay tinatawag na burgis (men of burg o

burgers o bourgeoisie). Ang interes ng grupong ito ay nasa kalakalan. Ang mataas na

uri ng bourgeoisie ay ang mga mauunlad na negosyante at mga bangkero. Ang

kanilang mga anak ay nag-aaral sa mga magagaling na unibersidad. Ang mga

bourgeoisie ay ang nagiging gitnang uri at mababa ang pagtingin sa kanila ng

panginoong piyudal dahil sa sila ay mga bagong yaman lamang.

Ang mga burgis ay patuloy na umiral at sila ang nagtaguyod ng sining at

nakalinang ng sariling uri ng pagkamaharlika. Mababa rin ang pagtingin nila sa mga

dalubhasang manggagawa kaya nagkaroon ng pag-uuri ng tao sa lipunan batay sa

yaman at hindi na sa angkan.

Ang Sistemang “Guild” Ang “guild” ay isang samahang institusyunal na ang pangunahing layunin ay

protektahan ang interes ng mga kasapi. Bawat “guild” ay may sinusunod na patakaran.

Nawata nila ang pagsali sa kalakalan nang hindi kasali sa “guild”.

Ang “guild” ng artisano ang nangangasiwa sa pagsasanay ng isang tao sa

pamamagitan ng sistemang “apprenticeship”. Bago tanghaling dalubhasa ang isang

artisano, siya ay dumadaan sa dalawang antas ng pagsasanay: 1) ang kandidato

(apprentice) ay kailangang tumira kasama ang isang dalubhasa o master sa gawaing

nais niyang pag-aralan. Siya ay bibigyan ng damit at tuturuan ng kagandahang asal.

Obligasyon ng apprentice ang sundin lahat ang utos ng master at kailangang manatiling

lihim ang mga sikreto sa sining at paggawa na natutuhan niya sa master. Ang antas na

18

ito ay 3 hanggang 12 taon; at 2) sa ikalawang antas siya ay magiging journeyman,

isang bihasang artisano na naglilingkod sa isang panibagong master at tumatanggap ng

araw-araw na sahod. Ang gawa ng isang artisano na pumasa sa pamantayan ng “guild”

ay itinuturing na “obra maestra”.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Sagutin ang mga sumusunod.

1. Ikaw ba ay nakaranas nang manirahan sa probinsiya o nayon? Kung napatira

ka na doon, ano ang mga magagandang katangian ng probinsiya?

a. ________________________________________________________

________________________________________________________

b. ________________________________________________________

________________________________________________________

c. ________________________________________________________

________________________________________________________

2. Kung ikaw naman ay hindi pa nakaranas manirahan sa probinsiya, ano ang

mga nalalaman mo o naririnig na katangian ng probinsiya?

a. ________________________________________________________

________________________________________________________

b. ________________________________________________________

________________________________________________________

c. ________________________________________________________

________________________________________________________

19

3. Kung ikaw ay papipiliin, saan mo gustong manatili? Bakit?

___________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

Tandaan Mo!

Ang lungsod ay kilala sa umiiral na malakas na kalakalan noong

Gitnang Panahon lalo na noong matapos ang Krusada.


Ang piyudalismo ay isang sistema kung saan mahigpit ang kasunduan ng

panginoong piyudal at basalyo. Bawat isa ay may katungkulan na dapat tuparin.

Ang manor ay mahalagang bahagi ng fief. Dito nakasalalay ang ikabubuhay ng

lahat ng tao—mula maharlika hanggang serf.

Ang lungsod ay kilala sa umiiral na malakas na kalakalan noong Gitnang

Panahon lalo na noong matapos ang Krusada.

20

PANGHULING PAGSUSULIT: Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot.

1. Ang manor ay pag-aari ng

a. Magsasaka

b. Mangangalakal

c. Panginoon

d. Simbahan

2. Alin sa sumusunod ang hindi lungsod ng Italya?

a. Genea

b. Venice

c. Cologne

d. Milan

3. Isang piyesta sa pamilihan na karaniwang idinaraos kung pista opisyal kung

saan maraming mangangalakal galing sa iba’t-ibang panig ng Europa ang

dumarating para mamili at magtinda.

a. Pasko

b. Perya

c. Palaro

d. Torneo

4. Ang samahang midyibal na binubuo ng mangangalakal at manggagawa na

naglalayong protektahan ang kanilang sarili sa di makatarungang paggawa,

presyo, at suweldo.

a. Basalyo

b. Guild

c. Burgis

d. Maharlika

5. Isang bagong pangkat ng tao na lumitaw at ang layunin ay para mangalakal,

hindi pandirigma.

a. Basalyo

b. Kabalyero

21

c. Burgis

d. Apprentice

6. Noong panahong midyibal ang sentro ng kalakal ay mga lungsod sa Italy at ___,

a. America

b. Gitnang Silangan

c. China

d. Silangang Indies

7. Alin sa mag sumusunod ang hindi salik sa pag-usbong ng piyudalismo?

a. Paglusob ng mga barbaro

b. Paghina ng kapangyarihan ng hari

c. Paglakas ng kalakalan

d. Pagsasamantala ng malalakas na local na pamahalaan

8. Ang tirahan ng mga panginoong piyudal ay ang

a. kamalig

b. kastilyo

c. palaruan

d. kumbento

9. Ang sistemang piyudal ay umiral dahil

a. Ang mga maharlika ay humingi ng proteksyon

b. Marami ang naging kabalyero

c. Ang hari ay naging makapangyarihan

d. Ang simbahan ay sumuporta sa hari

10. Isa sa mga salik sa pag-unlad ng bayan ay

a. Pagkakaroon ng mga magagandang daan

b. Pag-usbong ng mga guild

c. Paglitaw ng mga kabalyero

d. Pagbagsak ng Roma

22



1. B

2. B

3. C

4. C

5. D

6. C

7. B

8. B

9. B

10. D


1. C

2. B

3. B

4. B

5. C

6. B

7. C

8. B

9. A

10. A

1



MODYUL 10

BOURGEOISIE, MERKATILISMO AT MONARKIYANG NASYONAL



2

MODYUL 10

BOURGEOISIE, MERKANTILISMO AT MONARKIYANG NASYONAL

Sa pagbagsak ng Panahong Piyudal, muling umigting ang kapangyarihan ng

mga hari o monarkiya. Nabago ang nakagisnang pamumuhay sa aspetong pang-

kabuhayan, pang-pulitikal at pang-sosyokultural. Sa modyul na ito ay tatalakayin ang

paglakas ng bourgeoisie o panggitnang uri ng lipunan. Bunga ng pagbabago sa

aspetong pangkabuhayan isinilang ang sistemang merkantilismo at ang pagyaman ng

mga mangangalakal na nagbigay-daan naman sa pagtatatag ng Monarkiyang

Nasyonal. Bibigyang pansin sa modyul na ito ang mga paksang iyan.


Aralin 1: Yaman at Impluwensiya ng Bourgeoisie

Aralin 2: Pagsilang at Epekto ng Merkantilismo

Aralin 4: Pagtatatag ng Monarkiyang Nasyonal


mga sumusunod:

1. Masusuri ang mga pangyayari kung paano lumakas ang

kapangyarihan ng mga bourgeoisie;

2. Maipaliliwang ang sistemang merkantilismo sa Europa at mga epekto

nito;

3. Maiisa-isa ang mga salik sa pag-usbong ng monarkiyang nasyonal; at

4. Mapahahalagahan ang mga pagbabago sa Europa sa pag-usbong ng

bourgeoisie, merkantilismo at monarkiyang nasyonal.



sa iyo.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: Panuto: Bilugan ang tamang sagot:

1. Bakit itinuring na mas abala ang naging kalakalan sa Silangang Europa kumpara

sa kanlurang Europa?

A. Hindi maunlad ang Kanlurang Europa.

B. Kawalan ng transportasyon at sapat na produkto.

C. Marangyang pamumuhay sa Kanlurang Europa.

D. Digmaang Sibil.

2. Alin sa mga sumusunod ang hindi naging sentro ng kalakalan sa Europa?

A. Venice

B. Genoa

C. Florence

D. Paris

3. Ligang nabuo upang maprotektahan ang kalakalan sa Hilagang Europa:

A. Hanseatic League

B. Merchant Guild

C. North Atlantic League

D. Baltic Guild

4. Ang pinakaabalang sentro ng negosyo sa Hilagang Europa atat naging sentro sa

paggawa ng lana:

A. Florence

B. Bruges

C. Helsinki

D. Amsterdam

5. Kinilala dahil sa mabuting uri ng telang lana sa Europa:

A. Antwerp

B. Lisbon

C. Venice

D. London

6. Kalakalang naganap sa pagitan ng mga mangangalakal na ginanap lamang sa

loob ng isang taon.

A. Trade fair

B. Trade post

C. Palengke

D. Bangko

4

7. Isang bagong uri ng mga mamamayan na bumubuo ng panggitnang pangkat sa

lipunan.

A. Maharlika

B. Alipin

C. Bourgeoisie

D. Clergy

8. Alin sa mga sumusunod ang hindi kabilang sa katangian ng mga panggitnang

pangkat?

A. May-ari ng mga bangko

B. Mga negosyante

C. Mga susunod na hari o pinuno

D. Wala sa nabanggit

9. Itinuturing na pinakabalakid sa kalakalan noong kalagitnaang panahon:

A. Kawalan ng salapi

B. Digmaang Sibil

C. Lindol, bagyo at kalamidad

D. Pang-aabuso ng Hari at ng Simbahan

10. Ang unang baryang ginto na ginamit bilang salaping internasyunal sa Europa:

A. Ducat

B. Florin

C. Bruges

D. Peso

11. Alin sa mga sumusunod ang mabuting naidulot ng pag-unlad ng mga bayan at

lungsod?

A. Nakilala ang tao ayon sa kanyang kakayanan.

B. Umunlad ang panggitnang uri ng tao sa lipunan.

C. Naging makapangyarihan ang hari.

D. Nagsimula ang Korporasyon.

5

12. Samahang lumaganap sa Europa na binubuo ng mga mangangalakal:

A. Craftsmen

B. Merchant’s Guild

C. Hanseatic League

D. Bourgeoisie

13. Alin sa mga sumusunod ang mabuting naidulot ng Merchant’s Guild?

A. Naprotektahan ang pansariling interes ng mangangalakal.

B. Naipunyagi ang karapatan ng bawat isa mangangalakal.

C. Nagpatuloy sa pagbabayad ng buwis ang mga mangangalakal.

D. Napaunlad ang kanilang negosyo.

14. Tawag sa samahan ng mga manggagawang may kasanayan:

A. Apprentice

B. Journeymen

C. Master Craftsmen

D. Craftsmen’s Guild

15. Manggagawang naglakbay upang kumita ng arawan:

A. Apprentices

B. Journeymen

C. Master Craftsmen

D. Craftsmen’s Guil

16. Isang dahilan kung bakit naging masikap ang mga bayan sa kalagitnaang

Panahon:

A. Paglalagay ng mga pader.

B. Pagdami ng mga pamilihan.

C. Paglago ng dami ng mga manggagawa.

D. Wala sa nabanggit.

17. Isang suliranin sa mga bayan noong Panahonng Midyibal:

A. Pagkalumo sa alak

B. Prostitusyons

C. Nakawan

D. Lahat ng nabanggit

18. Alin sa mga sumusunod ang hindi naging bunga ng kalakalan sa Panahong

Midyibal?

6

A. Espesyalisasyon

B. Bourgeois

C. Salapi


19. Itinuring na sentro ng ruta ng pangangalakal sa Panahong Midyibal:

A. Fertile Crescent

B. Ilog Nile

C. Ilog Mississippi

D. Ilog Yellow

20. Alin sa mga sumusunod na daungan ang pinaka-abala noong Kalagitnaang

Panahon?

A. Daungan sa Tsina

B. Daungan sa Ehipto

C. Daungan sa Pransya

D. Daungan sa Ingglatera.

7

ARALIN 1 YAMAN AT IMPLUWENSIYA NG BOURGEOISIE

Sa kalagayang panlipunan ng Pilipinas, pinaniniwalaan na ang may pinakamaliit

na bilang na porsyento ng populasyon ay ang mga mayayaman na siyang

nagmamay-ari ng malaking lupain at kumpanya. Samantala, ang masa naman ang

siyang halos bumubuo sa kabuuang populasyon na kadalasang unaasa sa mga

programang inilunsad ng pamahalaan. Ngunit huwag nating kaligtaan na sa ating

lipunan ay mayroong ding tinatawag na middle class o mga propesyunal sa iba’t

ibang larangan. Sa kasalukuyan ang mga middle class na ito ay kilala bilang mga

propesyunal na guro, doktor, inhinyero, abugado at iba pa. sino naman kaya sa

naging kasaysayan ang mga middle class o bourgeoisie sauropa? Sila ba ay

propesyunal o mangangalakal? Masasagot sa modyul na ito ang katanungang iyan.


1. Masusuri ang mga dahilan sa paglakas ng kapangyarihan ng mga bourgeoisie;

at

2. Matatalakay ang ninanais na pagbabago ng mga bourgeoisie.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: Ayusin ang mga letra upang mabuo ang pinahulaan mula sa gay na

katanungan. Isulat ang kasagutan sa bakanteng linya.

L-A-L-A-N-G-G-A-M-A-K-A-N

Sagot: _________________________________________________

8

• Sila ay nabibilang sa panggitnang uri o bourgeoisie.

• Sila ng may hawak ng mga negosyo.

• Nagnais sila na tumaas ang kanilang kalagayan sa lipunan kapantay ng mga

maharlika at hindi ng mga manggagawa at nagbubukid.

Dahilan ng Paglakas ng Kapangyarihang Bourgeoisie

Kasabay ng pag-unlad ng mga bayan at lungsod sa Europa, lumaganap ang

mga pagbabago sa gawaing pangkabuhayan. Karamihan ng mga mamamayan ay

tumigil sa pagsasaka at sa halip ay nagpakadalubhasa sa paghahabi ng tela at

paggawa ng sapatos, mga alahas, at mga kasangkapan sa bahay.

Nang dumami ang mga produktong likha ng mga manggagawa, dumami rin

ang mga tagapamahagi nito. Ang kaganapang ito ang nagbunsod sa isang bagong uri

ng mga mamamayan na bumuo ng panggitnang-uring pangkat sa lipunan na tinatawag

na bourgeoisie. Naging makapangyarihan ang grupong ito ng mga mangangalakal at

negosyante. Itinuring silang kapakipakinabang hindi lamang sa aspeto ng kabuhayan,

kundi maging sa pangangailangan din ng mga hari. Ang mga bourgeoisie ay nagtustos

ng mga pondong kakailanganin ng mga hari para sa isasagawang digmaan.

Pagbabagong Isinulong ng Bourgeoisie

Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay unti-unting yumabong nang binigyan

sila ng hari ng posisyon sa pamahalaan bilang katumbas na kanilang boto at

representasyon sa konseho dahil sa kanilang pagpapautang at pagtulong sa pag-unlad

ng kaharian.

Bagamat nabigyan sila ng ganitong prebilehiyo sa konseho ay hindi pa rin ito

sapat upang kalimutan ng bourgeoisie ang kanilang pangarap at pagnanais na maalis

sa ikatlong estado na kinabibilangan ng mga ordinaryong mga mamamayan at

9

magbubukid. Ipinilit ng mga bourgeoisie na mapabilang sa ikalawang estado na

kinabibilangan ng mga mayayaman at mga maharlika o noble. Sa ganitong kalagayan

ay ninais ng mga bourgeoisie na mabago ang kanilang estadong kinabibilangan

sapagkat nakikita nila ang kanilang kahalagahan sa pag-unlad at paglago ng lipunan.

Ang mga tinatamasang kapangyarihan ng mga bourgeoisie ay nagkaroon ng limitasyon.

Bagamat mayroong silang kayamanan at edukasyon, tunutulan ng mga maharlika na

mapasama sila sa pangalawang uri. Sibalit sa paghadlang ng mga maharlika upang

mapabilang sila sa unag uri, binigyang pansin ng bourgeoisie ang kaisipang

pagkakapantay-pantay at kalayaan na taliwas sa kaisipang awtokratiko ng mga

maharlika.


Suriin mo ang larawang nagpapakita ng halimbawa ng mga taong kabilang sa

bourgeoisie. Sagutin mo ang mga tanong sa ibaba pagkatapos mong pag-aralan

ang larawan.

10

1. Ang larawan bang ipinakikita ay masasabing makatotohanan o tipikal na anyo

sa Panahong Midyibal?

2. Anong katangian ang tinataglay ng mga mangangalakal sa larawang

ipinapakita?

3. Paano ipinapakita sa larawan ang espesyalisasyon sa paggawa? (Ang

esepesyalisasyon ay tumutukoy sa kakayahan ng isang manggagawa o

mangangalakal na lumukha ng produkto, base sa kanyang gawain.)

Tandaan Mo!

Ang bourgeoisie ay ang panggitnang uri ng lipunan na binuo

ng mga mangangalakal, may-ari ng mga bangko, abugado,

doktor, manunulat at iba pang propesyunal.

Noong ika-18 na siglo, lumaki ang impluwensiya ng mga bourgeosie sa publiko

sa ginamit nila ang kanilang sa kanilang propesyon upang makagawa ng mga

reporma sa pamahalaan at mapalaganap ang pagkakapantay-paatay sa Europa.

Hinadlangan man ng mga maharlika ang mga adhikain ng bourgeoisie, naging

mahalagang pangkat din ng lipunan, bilang panggitnang-uri, ang bourgeoisie.

Napasimulan nila ang layunin tungo sa pagkakapantay-pantay ng tao sa lipunan.

Gawain 3: Paglalapat May pagkakaiba ba o pagkakatulad ang kalakalan noong Panahong

Midyibal sa kasalukuyang kalakalan mula sa ibang bayan o palengke? Punan mo ang

tsart ng iyong sagot.

11

PALENGKE

PANAHON

PAGKAKATULAD

PAGKAKAIBA

1. Midyibal

2. Kasalukuyan

ARALIN 2 PAGSILANG AT EPEKTO NG MERKANTILISMO

Sa mga nakaraang modyul, nailarawan na ang ekonomiya sa lipunang piyudal ay

nakasentro sa lupa. Sa paglakas ng panggitnang uri o bourgeoisie kasabay na

napalitan ng panibagong anyo ang sistemang pang-ekonomiya na kung saan ang mga

ginto at pilak ang naging batayan ng pagpasok ng makabagong panahon. Tatalakayin

sa modyul na ito ang mga kaganapang iyan.


1. Matutukoy ang mga dahilan sa pagsilang ng sistemang merkantilismo; at

2. Maipaliliwang ang epekto ng sistemang merkantilismo sa Europa.

12

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Pansinin ang larawan. Ganyan ang anyo ng malalaking bara (bar) ng ginto

Isipin mo na ikaw ay nagmamay-ari ng maraming ginto iyan. Ano ang

naramdaman mo? Ano sa palagay mo ang kahalagahan ng pagmamay-ari mo ng

maraming ginto? itala ang mga kapakinabangang maidudulot ng pagkakaroon ng isang

tao ng maraming ginto.

1. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

3. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

4. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

5. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

13

Pagsisimula Ng Merkantilismo

Dahilan sa pag-unlad ng mga bayan at lungsod, sistemang piyudalismo sa

Europa. Ang dating mga lupaing pansakahan ay hindi na gaanong mainam pagtamnan

kayat ang mga lupaing ito ay pinagtayuan ng mga industriya at plantasyon. Nagdulot ito

ng mabilis na pagbabago sa anyo ng ekonomiya sa Europa. Ganoon pa man ay ninais

ng mga mangangalakal mula sa iba't ibang panig ng Europa ang makipagkalalakalan at

pag-ibayuhin ang ekonomiya ng bawat estado. Sa panahong ito ay lumaganap sa

kabuuan ng Europa ang paggamit ng salapi bilang batayan ng pagbili ng mga produkto

tulad ng pagkain, damit, sandata, kagamitang hilaw, palamuti, handicraft at maging ang

mga sangkap sa pagkain na unang natuklasan ng mga taga-Europa noong panahon ng

krusada. Ang mga krusador ay nakatikim ng iba’t ibang klase ng sangkap na noon ay

hindi madaling nabibili sa Europa. Ang mga mangangalakal sa Venice at Genoa lamang

ang may magandang ugnayan sa sultan ng Ehipto, kayat sila lamang ang nagkaroon ng

kakayahan upang maipadala ang mga sangkap sa Mediterranean at ipagbili ito sa

Europa sa mataas na halaga.

Dahil hindi makapasok sa kalakalan ng pampalasa ang mga Portuges at Kastila,

minarapat nilang humanap ng ibang ruta na kung saan may bansang maaaring

pagkunan ng mga sangkap. Nagkaroon ng kasunduan sa pagitan ng mga

mamumuhunan at pamahalaan kung saan ang mga mamumuhunan ay magpapaunlak

ng pera samantalang ang pamahalaan ay magbibigay ng mga barko, tao at

sandatahang lakas upang maprotektahan ang mga manlalakbay. Ang ganitong

kaayusan ay tinawag na sistemang merkantilismo. Pangunahing layunin ng

pamahalaan sa mga estado sa Europa ang magkamal ng maraming ginto at pilak para

sa kaban ng bayan. Ang kayamanan ng isang bansa ay nakabatay sa laki ng reserbang

bullion o dami ng ginto at pilak. Ang layuning ito ay nakamit sa pamamagitan ng

kalakalan ng sangkap.

14

Epekto ng Merkantilismo

Dumating ang panahon na kung saan ang mga bansang sumunod sa sistemang

merkantilismo ay higit na maraming iniluwas na produkto na galing sa kanilang mga

industriya kaysa sa mga inangkat na produkto mula sa kanilang mga kolonya. Sa

ganitong kalagayan lalong umunlad at naging makapangyarihan ang mga estado sa

Europa. Ang mga kolonya ay nagkaroon ng pananaw na ang mga produktong galing sa

Europa ay higit na mataas ang kalidad at binibili kahit mahal. Samantala, ang mga

produkto ng mga kolonya ay nabibili sa murang halaga sapagkat kalimitan ay hilaw na

materyales. Dito sa panahon ng merkantelismo nagsimulang maging mayayaman at

makapangyarihan ang mga bansa sa Europa.


.

SENTRO AT RUTA NG PANGANGALAKAL

15

Tatlong ruta ang ginagamit na daanang pangkalakalan noong panahon ng

merkantelismo. Nasa pagitan ng silangang Dagat Mediterranean ang tatlong ruta.

Dumadaan sa Dagat na Pula ang isang ruta. Ibinababa ang mga kalakal na karga ng

bapor na mula sa India sa malapit sa Dagat na Pula. Mula dito ay dinadala ang mga

kalakal sa Nile at sa Alexandria at doon ipinagpapalit ang mga ito. Isang ruta naman

ang Golpo ng Persian, patawid sa Tigris Euphrates at patungo sa Damascus at Antioch

pahilaga sa Dagat Itim. Pinakamahirap ang ikatlong ruta dahil sa lupa ito nagdadaan.

Nagsimula sa Tsina at Hilagang India, tumatawid ang caravan sa Dagat Caspian at

Dagat Itim. Mula rito dinadala ang mga produkto sa Rusya o sa Kanlurang Europa

patungo sa Constantinople.

Sagutin ang mga tanong:

1. Paano naging hamon sa mga bourgeoisie ang pagtuklas ng panibagong ruta?

2. Bakit noong panahong iyon, mahirap tahakin ang rutang kalupaan?

Isulat mo sa iyong kuwaderno ang mga sagot sa tanong sa itaas.

Tandaan Mo!

Ang mga Europeo ay may malalaking paniniwala na ang ginto at

pilak ay makakatulong para sa kanilang adhikain maging

makapangyarihan at maunlad.

Ang merkantilismo ay isang sistemang pang-ekonomiya na lumaganap sa

Europa na naghahangad ng pagkakaroon ng maraming ginto at pilak bilang tanda

ng kayamanan at kapangyarihan ng bansa.

Ang pera o salapi ay higit na naging mahalaga bilang pinagkukunan ng

kapangyarihan sa panahong iyon kaysa sa lupa.

Ang mga bansang sumunod sa sistemang merkantilismo ay higit na marami ang

iniluwas na produkto kaysa sa inangkat na produkto mula sa mga kolonya ng bansa.

16

Gawain 3: Paglalapat Kung noong panahon ng merkantelismo, ikaw ay isang

mangangalakal, mananatili ka ba sa kinagisnang ruta o maghahanap ng ibang rutang

tatahakin? Ilarawan ang iyong ruta sa mapang matatagpuan sa ibaba. Ipaliwanag mo

rin ang iyong dahilan.

17

ARALIN 3 MONARKIYANG NASYONAL

Dumating ang panahon na isa-isang nasupil ng mga hari ang humihinang lakas

ng mga panginoong piyudal. Ang paggamit ng sobrang kapangyarihan ng mga

panginoong piyudal ang nagtulak sa mga mamamayan upang ibaling ang kanilang

katapatan at serbisyo sa hari at kilalanin ito bilang pangkalahatang pinuno.


a. Maisa-isa ang mga salik sa pagtatatag ng monarkiyang nasyonal; at

b. Mapahahalagahan ang pagbabagong dulot ng pagtatatag ng monarkiyang

nasyunal.


Nais mo na bang maging isang hari o reyna? Ano ang gagawin mo bilang isang

hari o reyna? Pag-isipan mo kung papaano ka mamamahala sa iyong

nasasakuapan.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

18

Mga Dahilan ng Pagyabong ng Monarkiya Sa huling bahagi ng Kalagitnaang Panahon, unti-unting lumakas ang

kapangyarihan ng mga hari. Samantala, ang mga panginoong may-lupa at ang mga

maharlika ay nawalan ng kapangyarihan.

Ang mga sumusunod ay mga salik o dahilan sa paglakas ng monarkiyang

nasyonal at paghina ng panginoong may-lupa.

Una, ang krusada. Maraming mga panginoon ng may-lupa ang nahalina na

sumama sa krusada. Nang hindi na nakabalik ang mga ito sa kanilang mga estado,

humina at nabawasan nang malaki ang kanilang bilang sa Europa.

Ikalawa, dahil sa malawakang paggamit ng salapi at paggamit ng buwis na

ibinabayad ng mga mamamayan ay nakapagtatag ng sundalong hukbo ang mga

tagapamahala ng mga bayan at lungsod. Sa ganitong kalagayan ay hindi na sila

umaasa sa mga panginoong may-lupa sa pagtatanggol ng kaharian.

Ikatlo, nagkaroon ng pagkakataon ang mga mangangalakal at mga alipin na

bumili ng ng kalayaan ng kanilang bayan at sarili mula sa mga panginoong may-lupa.

Bukod dito, nais ng mga mangangalakal at ng mga alipin na mapasailalim at

mapamunuan ng isang hari kaysa sa isang panginoong may-lupa sapagkat binigyan

sila nito ng hari ng proteksiyon, sistemang batas, at pananalapi.

Ikaapat, ang pagkakaroon ng isang wika ng isang lugar. Ang mga mamamayan

na may magkakatulad na wika ay nagkaroon ng higit na pagkakaisa at naging matapat

sa kanilang estado at sa hari nito.


Bawat indibidwal ay naghangad ng kapangyarihan sa huling yugto ng

Panahong Midyibal. May tatlong pangkat o grupo ang naghangad na magtamasa ng

kapangyarihan. Ang hari, ang mga maharlikha, at ang simbahan. Ngunit ang

kapangyarihang ito ay matatamasa lamang sa pamamagitan ng pagsuporta ng

nakararaming pangkat ng tao, o ang masa. Sinasabing ang hari at ang simbahan ang

nagtamasa ng kapangyarihang ito sapagkat ang pangangailangan ng masa o

19

ordinaryong mamamayan gaya ng pagkakaroon ng kaligtasan o seguridad at kalayaan

ay kanilang natugunan.

Sa iyong nabasa sa itaas, sino sa palagay mo sa dalawang pangkat na ito ang

nararapat na nagtamasa ng higit na kapangyarihan, ang hari o ang simbahan?

Ipaliwanag o ang iyong kuru-kuro.

Tandaan Mo! Sa pagkawala ng kapangyarihan ng mga panginoong maylupa, ang

hari ang nagsilbing pinuno at nagpatingkad sa pagtatatag ng

monarkiyang nasyonal.

Ang wika ang nagsilbing ugnayan ng mga mamamayan upang mapanatili

ang suporta sa kanilang nahirang na hari.

Malaki ang ginampanan ng salapi sa pag-unlad ng monarkiyang nasyonal sapagkat

ang mga mamamayan ay nagkaroon ng pagkakataon na bilhin ang kanilang

kalayaan mula sa kanilang panginoong maylupa.

Sa pagtatatag ng monarkiyang nasyonal nabago ang pamumuhay ng mga

kanluranin sa gawaing pang-ekonomiya sapagkat ang kabuhayan ay hindi lamang

nakatuon sa lupa kundi higit na naging malawak at aktibo na kinabibilangan ng iba’t

ibang pangkat sa lipunan.

20


Kung ikaw ay isang karaniwang mamamayan na nabuhay panahon ng

monatkiya, paano mo suportahan ang hari na nagbigay sa mamamayan ng proteksyon

at kalayaan? Magbigay ng tatlong paraan at ipaliwanag kung bakit mo gagawin ang

bawat isa.

I. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

3. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

21




Ang mga mangangalakal sa gawing Mediterranean ay patuloy na nakipagkalakalan

sa mga taga-silangan. Nagkaroon ng dalawang ruta o daan ng kalakalan patungong

silangan.

Ang pinakamadaling paglalakbay ay mula sa Tsina patungong Golpo ng Persiya na

humahantong sa Ilog Tigris sa Mesopotamia. Ang isa pang ruta ay ang rutang

karaban patungong Constantinople.

Ang paglalakbay-dagat ay inaabot ng dalawang taon at lalong higit na matagal ang

paglalakbay sa karaban.

Sa simula, ang mga bayan-bayanan ay kontrolado ng mga mamamayanng

panginoon o panginoong piyudal. Itinuring na pagmamay-ari ng panginoong may-

lupa ang mga mamamayan pati na ang mga mangangalakal at manggagawa. Nang

lumaon ang mga ito ay humingi na ng kalayaan at mga karapatan.

Ang mga kaharian ay kadalasang naitatayo sa isang lugar na angkop para maging

tirahan ng maraming tao at magkaroon ng pakikipamuhay at interaksiyon. Maaaring

isang lugar na may tulay upang matawid ang isang ilog at daanan ng kalakalan.

Maaari rin namang sa tabi ng dagat kung saan may daungan ng mga sasakyang-

dagat na pangkalakal. Kadalasan, ang pamayanan ay nabubuo sa tabi ng palasyo o

kastilyo upang karakara silang mabigyan ng proteksiyon ng hari.

Maraming salik ang itinuturing na dahilan kung bakit nawala ang kapangyarihan ng

panginoong may-lupa at nalipat ito sa mga hari. Kabilang sa mga dahilang ito ay ang

paggamit ng salapi upang mabili ang kalayaan, ang epektong idinulot ng krusada, at

ang pagkakaroon ng isang wika na nakatulong upang mapalapit sa isa't isa ang mga

mamamayan at magtiwala sa kanilang hari.

22

PANGHULING PAGSUSULIT: I. Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Ang mga sumusunod ay ginampanan ng mga bayan at lungsod maliban sa isa?

A. Nagsilbing sentro ng mga kaharian at naging mahalaga ang papel nito sa

kaunlaran ng lipunan.

B. Naging tagpuan ng mga pisante na tumakas sa kanilang amo sa bukid.

C. Naging lunduyan ng mga naghaharing uri.

D. Lahat ng nabanggit.

2. Naging bagsakan ng mga iba’t ibang produkto tulad ng seda, mga balat ng hayop,

kahoy at amber sa Panahong Midyibal:

A. Baybabaying Dagat

B. Lambak at Ilog

C. Kapatagan


3. Ang mga bata sa gulang na 7 lamang ay pumapasok na bilang

A. Apprentice

B. Journeymen

C. MasterCraftsmen

D. Merchant Guilder

4. Ang ligang Hanseatic ay binuo ng __ lungsod mula sa Rusya hanggang Britanya

A. 70

B. 57

C. 47

D. 27

5. Ang isang ___ ay haharap sa grupo ng mga maestro na siyang huhusga sa

kanyang kakyahan.

A. Apprentice

B. Journeymen

C. Master Craftsmen

D. Merchant Guilder

6. Pangyayaring nagbigay-daan sa pag-unlad ng mga bayan at lungsod:

A. Krusada

B. Digmaang sibil

C. Sistemang piyudalismo

D. Pagbagsak ng monarkiya

23

7. Isang sitwasyon na kung saan nagkaroon ang mga mamumuhunan at

pamahalaan ng isang kasunduan na magpapautang ng pera ang mga

mamumuhunan samantalang ang pamahalaan ay magbibigay ng mga barko, tao

at sandatahang lakas upang maprotektahan ang manlalakbay sa

pakikipagkalakalan sa Silangan:

A. Merkantilismo

B. Kolonyalismo

C. Imperyalismo

D. Kapitalismo

8. Sa sistemang Merkantilismo, nakabatay ang kapangyarihan at kayamanan ng

bansa sa:

A. Sandatahang lakas

B. Ginto at Pilak

C. Malawak na Lupain


9. Monarkiyang tumulong sa ekspedisyon ni Columbus sa Bagong Daigdig:

A. Portugal

B. Italya

C. Espanya

D. Pransya

10. Alin sa mga sumusunod ang hindi nagbigay-daan sa pag-unlad ng monarkiyang

nasyonal?

A. Pagkakataon ng mga mangangalakal na bumili ng kalayaan sa kanilang

Panginoong Maylupa.

B. Paggamit ng baril bilang sandatang pang-depensa.

C. Pagkakaroon ng isang wika.


11. Ang mga bansang kanluraning sumunod sa sistemang merkantilismo:

A. Maraming nailuwas kaysa inangkat na kalakal.

B. Maraming inangkat kaysa nailuwas na kalakal.

C. Maraming inangkat kaysa iniluwas.


24

12. Saang kipot nakipagpalitan ng mga kalakal ang mga Tsino sa mga manganglakal

mula sa India na may dalang rekado?

A. Malacca

B. Malaya

C. Adriatic


13. Ano ang naging Sentro ng mga bayan sa Panahong Midyibal?

A. Manor

B. Taniman

C. Pamilihan

D. Kaharian

14. Ano ang karaniwang ayos ng tindahan sa mga bayan at lungsod sa Panahon ng

Midyibal?

A. Ang tindahan ay nasa silong ng bahay ng manggagawa.

B. Ang tindahan ay nasa paligid ng kalsada.

C. Bukas ang tindahan sa loob ng buong araw.


15. Itinaguyod ng mga bayan ang mga sining ng pagpipinta, iskultura at arkitektura,

Sumulpot ang mga uri ng arkitektura maliban sa:

A. Byzantine

B. Romanesque

C. Gothic

D. Saracenic

16. Sa pag-unlad ng bayan at lungsod, napabantog ang mga pamantasang midyibal

maliban sa:

A. Pamantasan ng Paris.

B. Pamantasan ng Salem sa Italya.

C. Pamantasan ng Bologna sa Italya.

D. Pamantasan ng London sa Ingglatera.

17. Ano ang pinaniniwalaang bilang ng mga mamamayang bumubuo sa Bayang

Midyibal?

25

A. 2,000 – 5,000

B. 5,000 – 10,000

C. 10,000 – 15,000

D. 15,000 – 20,000

18. Maraming paglilingkod na ibinibigay ang mga guild sa mga kasapi nito. llan sa

mga sumusunod ang hindi kabilang dito:

A. pagtatakda ng pamantayan ng mga produkto.

B. Pagbibigay ng proteksyon ng samahan sa mga kasapi nito laban sa mga

taga-labas.

C. Kontrolado ng mga samahan ang kompetisyon.


19. Ang pag-unlad ng mga bayan at lungsod ay nagbigay-daan sa isang bagong

pilosopiya na tinawag na

A. Scholasticism

B. Sarasenic

C. Democracy

D. Militarialistic

26

GABAY SA PAGWAWASTO: PAUNANG PAGSUSULIT

1. A

2. A

3. B

4. D

5. A

6. B

7. A

8. A

9. C

10. C

11. C

12. B

13. A

14. B

15. B

16. D

17. A

18. A

19. D

20. D

PANGHULING PAGSUSULIT 1. D

2. A

3. A

4. A

5. B

6. B

7. A

8. B

9. C

10. C

11. D

12. A

13. A

14. C

15. A

16. D

17. D

18. B

19. D

1



MODYUL 11

ANG RENAISSANCE (MULING PAGSILANG)



2

MODYUL 11

ANG RENAISSANCE (MULING PAGSILANG) Ang muling pagsilang ng karunungan sa loob ng tatlong siglo makalipas,

matapos ang Panahong Midyibal sa Europeo, nagsimula ang maraming

pagbabagong panlipunan, pampulitika at higit sa lahat sa mga bagong kaisipang

pinalaganap ng mga pilosopo at siyentista mula ika-14 hanggang ika- 16 na

dantaon.

Mapupukaw ang iyong kaalaman sa modyul na ito kung paano namulat

ang tao sa katotohanang mahalaga ang pagkatao at sa mahalagang nagagawa

nila. Binigyan diin at inimulat ng Renasimyento kung paano sinikap ng tao na

linangin ang kanyang mga potensyal sa paggamit ng pag-iisip, pangangatwiran

at pag-eeksperimento na siya naming nagsulong sa pag-unlad ng kilusang

intelektual at humanistikong pag-aaral. Sa modyul na ito, mababatid mo kung

ano nga ba ang tinatawag nating Renaissance, mga salik na nagbigay-daan sa

sa kilusang ito, ang paglaganap ng humanismo at higit sa lahat ang kahalagahan

nito sa kasaysayan.

May apat aralin sa modyul na ito:

Aralin1: Kahulugan ng Renaissance

Aralin 2: Mga Salik sa Pagsibol ng Renaissance sa Italya

Aralin 3: Paglaganap ng Humanismong Renaissance

Aralin 4: Kontribusyon at Epekto ng Renaissance

Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo

ang mga sumusunod:

1. Mabibigyang kahulugan ang konseptong Renaissance;

2. Masusuri ang mga salik na nagbigay - daan sa Panahong

Renaissance;

3

3. Mahihinuha ang mahalagang ginampanan ng Humanismo sa Panahon

ng Renaissance; at

4. Mapahalagahan ang mga kontribusyon ng Renaissance sa daigdig



para sa iyo.

PANIMULANG PAGSUSULIT: Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot:

1. Rene Descartes: Discourse on Method; Isaac Newton: _______

a. Advancement of Knowledge

b. Mikrospoyo

c. Prinsipyo ng Grabitasyon

d. Pag-inog ng planeta

2. Ang bayang sinilangan ng Renaissance?

a. Germany

b. Spain

c. Switzerland

d. Italy

3. Ang muling pagsilang ng kaalaman sa Europa

a. Humanismo

b. Renaissance

c. Manor

d. Feudalismo

4. Ang kilusan na kumikilala sa kahalagahan ng tao.

a. Krusada

b. Humanismo

c. Guild

d. Espesyalisyason

5. Prinsipe ng mga Humanista.

4

a. Petrarch

b. Erasmus

c. Thomas More

d. Machiavelli

6. May akda ng The Prince.

a. Thomas More

b. Johannes Guttenberg

c. Erasmus

d. Machiavelli

7. Sumulat ng Utopia.

a. Thomas More

b. Johannes Guttenberg

c. Machiavelli

d. Petrach

8. Makata ng mga makata at Romeo at Juliet.

a. Raphael Santi

b. William Shakespeare

c. Miguel de Cervantes

d. Leonardo da Vinci

9. The Last Supper at Mona Lisa.

a. Leonardo da Vinci

b. Michaelangelo

c. Raphael Santi

d. Titian

10. Sistine Chapel sa Vatican.

a. Michaelangelo

b. Leonardo da Vinci

c. Raphael Santi

d. Titian

11. Don Quixote de la Mancha.

a. William Shakespeare

b. Leonardo da Vinci

c. Thomas More

d. Miguel de Cervantes

12. Araw ang sentro ng Sansinukob.

a. Sir Isaac Newton

b. Galileo Galilei

c. Johannes Kepler

d. Nicolas Copernicus

13. Teleskopyo.

5

a. Johannes Kepler

b. Nicolas Copernicus

c. Galileo Galilei

d. Sir Isaac Newton

14. Ang kulturang klasikal ay tumutukoy sa kulturang

a. Tsino

b. Griyego- Romano

c. Indo-Europeo

d. Americano

15. Ang bansa sa Europa na hugis bota at napapaligiran ng Dagat Adriatico at

Mediterranean.

a. Spain

b. Rome

c. Italy

d. Portugal

16. Ama ng Humanismo

a. Petrarch

b. Erasmus

c. Thomas More

d. Machiavelli

17. Pambansang sigla sa pag-aaral ng mga kaalamang klasikal.

a. Dark Age

b. Renaissance

c. Humanismo

d. Golden Age

18. Boccaccio: Decameron, Thomas More:______.

a. Divine Comedy

b. In Praise of Folly

c. The Prince

d. Utopia

19. Bakit sa Italya unang sumibol ang Renaissance?

a. Lokasyon

b. Katatagang Pampulitika at Pang-ekonomiya

c. Maraming mga tagapag-ambag ng Renaissance ay isinilang dito

d. Lahat ng nabanggit

20. Aklat na nanlalait sa mga kamangmangan ng lipunan at ng simbahan.

6

a. Decameron

b. La Pieta

c. In Praise of Folly

d. The Prince

ARALIN 1 ANG KAHULUGAN NG RENAISSANCE

Tatalakayin ng araling ito ang konseptong Renaissance, bakit ito

iniukol o iniangkop sa kasaysayan ng Europa mula ika-14 hanggang

ika-16 na dantaon (1350- 1600). Malaking pagbabago ang naganap sa mga

Europeo sa pagwawakas ng Panahong Midyibal.

Sa panahong Renaissance tatalakayin ng araling ito kung ano ang

pinanumbalik o binuhay na muli, na lumikha ng mga pagbabagong nagbigay- daan

sa makabagong panahon.


1. Mabibigyang kahulugan ang konseptong Renaissance;

2. Makakapagpapaliwanag kung bakit ito iniangkop sa kasaysayan ng Europa

mula ika-14 hanggang ika-16 na dantaon; at

3. Matutukoy ang mga binuhay na muli ng Renaissance.


MAG-REVIVE KA NGA!

• Magtala ng mga awiting revival na naririnig mo hanggang sa

kasalukuyang panahon.

• Nagustuhan mo ba ang mga awiting ito? Bakit?

• Ano ang katangian ng mga awiting ito at ano ang nais ipahiwatig nito?

7

Renasimyento (Renaissance) Ang salitang Renaissance ay hindi na bago, hango ito sa salitang Latin

“renovatio” o “ spiritual rebirth.” Nasaad sa Bagong Tipan,( Jesus said to Nicodemus:

Verily, verily, I saw unto Thee, Except a man be born again, he cannot see the

kingdom of God.” [John3: 3] ).

Ano ang ibig sabihin ng Renaissance? Sa salitang Pranses, ito ay

nangangahulugang: muling pagsilang o rebirth. Muling pagkamulat, muling

pagkabuhay at pagpapanibago o revival.

Hindi isang kagyat na rebolusyon ang pagpasok ng Renaissance sa Europa,

kundi ito ay isang unti-unting transisyon para matamo ang kanilang pagbabago.

Sa panahong ito muling pinatili at pinanumbalik ang mga sinaunang kulturang

klasikal ng Gresya at Roma, na nakapagdulot ng sigla sa kaisipan ng Europa at

nagbigay daan sa maraming pagbabago sa larangan ng sining, arkitektura, at

eskultura. Naging inspirasyon din ang Renaissance sa mga mangangalakal dahil

naging maunlad ang ekonomiya at sa larangan ng eksplorasyon binigyang sigla ang

mga manlalakbay na galugarin ang mundo na kung saan naitatag ang mga bagong

imperyo ng Europeong mananakop. Isang panahon sa Renaissance na nabuhay na

muli ang interes ng mga mamamayan sa kalikasan ng tao. At mula rito, naglabasan

ang mga taong may taglay na kakayahan, kumbaga, “ all the talented people came,

for its their time to shine,”

Sa kabuuan, ang diwang ito ng kalayaang intelektual ang nagtayo ng tuntungan

sa pagpasok ng Renaissance na sumunod sa Panahon ng Karimlan (Dark Ages).

Nabuksan ang isipan ng mga tao na gamitin ang kanyang abilidad at talento sa

pagtuklas ng mga bagay-bagay at nagresulta ng mga ambag na napakinabangan ng

lipunan.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panahon pa ni Kristo nabigyan na ng kahulugan ang salitang

8

Renaissance, nangangahulugan itong

”Spiritual Rebirth”. Sa panahong mula ikalabing-apat na taon hanggang ikalabing-

anim na taon, ito ay naging “Muling Pagsilang.” Sa ngayon, paano mo ito

gagamitin o bibigyang kahulugan?

“Ang Simbahan ang institusyong hindi natitinag ng Panahon.” Iniugnay ito sa

paglakas ng kapangyarihan ng Simbahang Katoliko sa Panahon ng Karimlan. Sa

Panahon ng Renaissance nagkaroon ng pagbabago, natinag ang kapangyarihang

ito. Sa kasalukuyan, bakas pa ba ang kalakasan ng simbahan? Sa araling ito

anong aral ang napulot natin?

Tandaan Mo!

Ang terminong Renaissance ay mula sa salitang Pranses na

ibig sabihin ay muling pagsilang o revival

Ito ay muling paglago ng sining, panitikan at pag-aaral na naganap sa Europa

mula ika –14 hanggang ika-17 dantaon.

Isang transisyon mula sa kalagitnaang panahon patungo sa Modernong

Panahon.

Gawain 3: Paglalapat Magbigay ng sariling pakahulugan na nauugnay sa

salitang Renaissance at gamitin ito sa sariling pangungusap.

9

ARALIN 2 MGA SALIK SA PAGSIBOL NG RENAISSANCE SA ITALYA

Nagsimula sa Italya ang Renaissance: Bakit hindi sa Pransiya, sa

Inglatera,kaya, o saan man sa Europa. Bakit sa Italya? Anong mahalagang salik

ang nagbigay bentahe upang maging tahanan ng Renaissance ang Italya?

RENAISSANCE

Muling pagsilang o

rebirth. Muling

pagkamulat, muling

pagkabuhay at

pagpapanibago o

revival

Gamitin sa sariling pangungusap

Sariling kahulugan

10


1. Masusuri ang mga kadahilanan sa pagsibol ng Renaissance sa

Italya; at

2. Mahihinuha ang kahalagahan ng kinaroroonang pangheograpiya sa

kasaysayan ng bansa.


BAKIT SA ITALYA?

Pansinin ang nakalarawang mapa sa itaas. Sagutin ang mga sumusunod na

tanong:

• Anong mga katawang-tubig ang nakapalibot sa lupain ng Italya?

• Anu-ano ang mga pangunhing lungsod-estado na matatagpuan sa

mapa?

• Sa ganitong uri ng heograpiya, Ano sa palagay mo ang maaring

maitulong ng Kipot ng Adriatiko at Dagat Mediterrenean sa Italya?

11

Pinakamahalagang salik ang kinaroonang pangheograpiya ng Italya. Sa

mapa ng daigdig, matatagpuan ang Italya sa pagitan o dakong gitna ng Kanlurang

Europa at Kanlurang Asya. Dahil sa magandang lokasyon nito, nagkaroon ng

bentahe ang mga lunsod-estado ng Italya na noong panahon yaon, ang

pinakamayaman sa Europa, na nagkaroon ng pagkakataon na makipagkalakalan

sa mga bansa sa Kanlurang Asya at Kanlurang Europa. Nakatulong din ang

kinaroonang sentral ng Italya sa pagtanggap ng iba’t- ibang kaisipan mula sa

Kanluran at Silangan.

Naganap sa Italya ang Renaissance, sa kadahilanang itinuturing ng mga

Italyano sa dugo at wika, na sila ang may kaugnayan sa mga Romano kaysa

alinmang bansa sa Europa. Dahil sa pananaw na ito, muling nabigyang- sigla ang

kanilang pagnanasang mapanumbalik ang tagumpay ang kabihasnang klasikal ng

sinaunang Roma.

Mahalagang papel ang ginampanan ng mga unibersidad sa Italya,

naitaguyod at napanatiling buhay ang kulturang klasikal at ang mga teolohiya at

pilosopiyang kaalaman ng kabihasnang Griyego at Romano. Sa pagkakaroon ng

malayang pag-aaral sa unibersidad, naging praktikal ang mga tao sa kanilang

pananaw sa buhay at mas naging malaya sa paglinang ng kanyang mga

kakayahan at kagustuhan. Higit na hinangad ng mga tao ang lubos na kasiyahan

sa kasalukuyang –buhay kaysa sa pag-aalala sa kanilang kamatayan.

Sa paglitaw ng Renasimyento, nakatulong din ang mga Griyegong

tumakas sa pananakop ng Turkiya sa bansang Gresya. Sa pagtakas nila

papuntang Mediterranean tungo sa mga lungsod –estado ng Italya, nadala nila

ang mga namanang kulturang Griyego na nakapagdulot ng karagdagang

impluensiya sa makasaysayang pag-unlad ng mga Renasimyento.

Itinuturing na isa sa maraming dahilan kung bakit naging tunay na

sinilangan ng Renaissance ang Italya, ay ay kanyang kinaroonan. Bunga nito

naging maunlad at sentrong pangkomersyo ang mga lungsod- estado ng Italya.

Kabilang sa mga mayayamang bangkero, mangangalakal at maharlikang angkan

ng lungsod- estado ay nagkaroon ng pagkakataon at kakayahan na itaguyod ang

mga alagad ng sining. Ginamit nila ang kanilang kayamanan sa pag-aanyaya sa

12

mga matatalino at malikhaing manunulat at artista upang itaguyod na muli ang

mga kaalamang o kaisipang klasikal. Pinatira nila ang mga ito sa kanilang

palasyo o tahanan. Pinakabantog sa lahat si Lorenzo de Medici o Lorenzo ang

Dakila, na gumugol ng limpak-limpak na salapi sa pagtaguyod ng kanilang

natatanging likhain. Hindi din pahuhuli ang mga kababaihan sa panahon ng

Renaissance. Sa iba’t- ibang larangan, nakilahok at naging kolektor sila ng mga

obra maestra.


“ ANG KAPALIGIRANG PISIKAL NG ISANG BANSA AY

HUMUHUGIS SA KANYANG KASAYSAYAN.”

Anong konklusyon ang mahihinuha mo sa nabanggit na pangungusap?

Tunghayan mo ang mapa ng Italya. Hanapin ang Florence, Rome at

Venice. Paanong ang lokasyon ng Venice ang nakapadulot sa kanya ng pang-

ekonomiyang pag-unlad?

Tandaan Mo!

Ang terminong Humanismo ay mula sa salitang Latin na

Humanitas na ibig sabihin ay Kultura.

Ito ay isang kilusang kultural para sa muling pagsilang ng

karunungang Greek at Latin, ang pagpaparangal sa mga natamo ng

tao at pagpapahalaga sa kulturang Klasikal noong ika-14 na siglo.

Ang Humanismo ay hindi nangangahulugan nang pagtalikod sa Kristyanismo,

tinalikuran lamang nito ang ideyang Midyibal ng Teolohiya ang

pinakamahalagang pag-aaral ng tao.

Itinaas ng humanismo ang materyal na karangalan ng tao.

13


Tanong 1 Ano ang nangyari sa Europa mula ika-14 hanggang ika-16 na dantaon

1. ___________________________________________________________

2. ___________________________________________________________

3. ___________________________________________________________

4. ___________________________________________________________

5. ___________________________________________________________

Tanong 2: Bakit kaya ganoon ang nangyari?

1. ___________________________________________________________

2. ___________________________________________________________

3. ___________________________________________________________

4. ___________________________________________________________

5. ___________________________________________________________

Tanong 3: Ano ang kinahinatnan ng bunga ng pangyayari?

1. ___________________________________________________________

2. ___________________________________________________________

3. ___________________________________________________________

4. ___________________________________________________________

5. ___________________________________________________________

ARALIN 3 PAGLAGANAP NG HUMANISMONG RENAISSANCE

Ayon kay Peter Abelard na sinusugan ang pilosopiya ni Roger Bacon, “Sa

14

pag- aalinlangan napupunta tayo sa pagtatanong, at sa pagtatanong nararating

natin ang katotohanan.” Aalamin natin ang ibig ipakahulugan ng pangungusap

na ito sa pagsilang ng Humanismo sa panahon ng Renaissance.


1. Mapapahalagahan ang pagsilang ng Humanismo; at

2. Matutukoy ang mga bunga ng Kilusang Humanismo.


KAKAYANAN MO! ALAMIN MO!

Isipin mo na ikaw ang nasa larawang ito at itala ang iyong mga kakayanan

base sa pagkakakilanlan mo sa iyong sarili. Itala ito sa talahanayan sa ibaba ayon

sa iba’t-ibang uri ng kasanayan.

15

PANGKISIPAN PANDAMDAMIN PANGKATAWAN

Hal. Malikhaing isip Hal. Pagpapahalaga Hal. Pagbuo ng mga bagay

Ang Pasilang ng Humanismo

Itinaguyod ng pilosopiya ni Roger Bacon, na lahat ng kaalaman ay

napasailalim ng lalong mahigpit na pagsusuri sa pamamagitan ng eksperimento at

katibayan. Nagbago sa panahon ng Renaissance ang pananaw sa buhay ng tao.

Sa kauna-unahang pagkakataon, natuklasan ng tao ang kanyang sarili, higit na

silang mapagtanong at mapanuri sa mga bagay na dati’y madali nilang tanggapin.

Ang pag-uusisa at hilig sa kaisipang klasikal ang nagtatag ng tuntungan sa

kilusang tinatawag na Humanismo. Minsan, nabanggit ni Cicero ang ganito: “

Lahat ng tao’y tinatawag na tao, nguni’t maari lamang tawaging makatao ay yaong

naging sibilisado dahil sa pag-aaral na angkop sa kultura. Ang Humanismo ay

isang kilusang kultura na ang saloobin sa buhay ay ang panunumbalik at

pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano.

Nagsilbing inspirasyon sa mga Humanista ang mga panitikan at sining ng

mga sinaunang Griyego at Romano. Nagsaliksik at masusing nilang pinag-aralan

ang mga manuskrito ng mga manunulat na Griyego at Romano at isinalin nila ito

sa Latin.

Hinubog ng mga humanistang palagay ang pag-iisip at saloobin ng tao

upang baguhin ang maling paniniwala at pamahiin noong Medieval Period.

16

Nagsimula ng magkaroon ng lamat ang pananalig ng tao sa simbahan at pag-

aalinlangan sa mga paniniwalang panrelihiyon.

Ang Humanismo ay hindi laban sa Kristiyanismo, manapa, ipinadadama nito

na hindi lamang ang paghahanda sa sarili sa susunod na buhay ay pangunahing

tungkulin sa mundo. Kundi, dapat din hangarin ng tao ang lubos na kasiyahang

pangkasalukuyan.

Sa larangan naman ng sining at panitikan, sa halip na sumusunod sa istilo

na ginagawa noong panahong midyibal, ikinintal ang makabagong pamamaraan

sa pagpinta at pagsulat, binigyan daan ang realismo, perspektiba at kariktan sa

panitikan. Nabuhay sa panitikan ang kahinaan ng tao at kabiguan ng tao.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ayon kay Peter Abelard, “ Sa pag-aalinlangan napupunta tayo sa

pagtatanong, at sa pagtatanong nararating natin ang katotohanan.”

1. Paano mo maipapaliwanag ang pilosopiyang ito ni Peter Abelard?

2. Sa palagay mo, paano napukaw nito ang kilusang Humanismo?

3. Ibig bang sabihin ng pilosopiyang ito, na ang Humanismo ay isang

kilusang laban sa Simbahan?

Tandaan Mo!

Ang Renaissance ay nagsimula sa Italya dahil sa mga

sumusunod na salik:

Ang Italya ay nasa pagitan ng Gitnang Silangan at Kanlurang Europa. Ang

magandang lokasyon nito ay nagbigay pagkakataon sa mga lungsod dito na

makipagkalakalan at makatanggap ng iba’t-ibang kaisipan mula sa ibang

bansa.

17

Ang mga Italian ay mas malapit sa mga sinaunang Romano sa dugo at wika

kaysa sa ibang Europeo.

Ang mga Unibersidad sa italya ang nagbigay diin sa mga kaalaman sa

teolohiya at Pilosopiya ng mga Griyego at Romano

Ang pagtataguyod ng mga maharlikhang angkan sa mga taong mahusay sa

sining at masigasig sa pag-aaral


1. Ilista ang mga pangalan ng mga kilalang tao noong panahon ng

Renaissance Hal. Michaelangelo Binarotti

Leonardo Da Vinci

2. Pangkatin ang mga kilalang tao na ito ayon sa ganitong paraan

A B C D

3. Lagyan ng label ang bawat pangkat sa itaas.

• A = Larangan ng Panitikan

• B = Larangan ng Pagpipinta

• C = Larangan ng Iskultura

• D = Larangan ng Agham

18

ARALIN 4 KONTRIBUSYON AT EPEKTO NG RENAISSANCE

Hindi matutumbasang pamana ng Renaissance sa sangkatauhan ang mga

kahanga-hangang likha sa iba’t-ibang larangan ng sining at panitikan. Kilalanin

natin ang mga taong kinilala sa mga pambihirang nagawa nila sa panahon ng

Renaissance.


1. Matutukoy ang mga tanyag na Humanista sa Panahon ng Renaissance

2. Maipagmamalaki ang mga Kontribusyon sa iba’t-ibang larangan sa panahon

ng Renaissance.

3. Mapahalagahan ang mga mabubuting epekto ng Renaissance

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: Hanapin at bilugan ang mga salitang nasa loob ng kahon nasa

ibaba.

WORD HUNT L E V M N G E L I N E M A R T I

I N T E L E K T W A L K I L O N

T F G D G K E E J R D P R R R O

E G R E N J R R H K I P W D F R

R B E S F H F F H I O O D T E E

A T T I D G G G G T H I K G R P

T H Y N E F B H F E P U M H T O

19

U N J A R D M J E K I T J J G R

R M M R T S A K R T L R G K H M

A L K D U A R L T U O P F L B A

J J O U U N I V E R S I T I E S

J D L F S H T A T A O T E N Q Y

Y E I G F Y I S T G P F R B U O

T S H B J T M X F H I H T R E N

R A F C K R A E E J Y R Y G R R

E S D N B F E R R L A T U D F E

Intelektwal Arkitektura

Repormasyon

Literatura

Maritima

Pilosopiya Medesina

Universities Repormasyon

Sa Larangan ng Sining at Panitikan Francisco Petrarch (1304-1374). Ang “Ama ng Humanismo”. Pinakamahalagang

sinulat niya sa Italyano ang “ Songbook,” isang koleksyon ng mga sonata ng pag-ibig sa

pinakakamahal niyang si Laura.

Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan ni Petrarch. Ang kanyang

pinakamahusay na panitikang piyesa ay ang “Decameron”,isang tanyag na koleksyon na

nagtataglay ng isandaang(100) nakatatawang salaysay.

Wlliam Shakespeare (1564-1616) Ang “Makata ng mga makata.” Naging tanyag na

manunulat sa Ginintuang Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I. Ilan sa

mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet,

Hamlet, Anthony at Cleopatra at Scarlet.

Desidarious Erasmus (c.1466-1536). “ Prinsipe ng mga Humanista.” May-akda ng “In

Praise of Folly” kung saan tinuligsa niya ang hindi mabuting gawa ng mga pari at mga

karaniwang tao.

20

Nicollo Machievelli (1469-1527). Isang diplamatikong manunulat na taga Florence,

Italia. May-akda ng “The Prince.”Napapaloob sa aklat na ito ang dalawang prinsipyo:

“ Ang layunin ay nagbibigay matwid sa pamamaraan.”

“Wasto ang nilikha ng lakas.”

Ang bagong kaisipang pulitikal na nasasaad dito ay ang kanyang payo na kung

saan ang pinuno ay kailangang maging malupit, gumagawa ng katusuhan at panlilinlang para

manatili sa kapangyarihan.Ang implikasyon ng mga prinsipyong ito: ang estado ay nariyan

hindi para sa kasiyahan ng mamamayan; sa halip, ang mamamayan ay nariyan para sa

estado.

Miguel de Cervantes. Sa larangan ng panitikan, sinulat niya ang nobelang “Don

Quixote de la Mancha,” aklat na kumukutya at ginagawang katawa-tawa sa kasaysayan ang

kabayanihan ng mga kabalyero noong Medieval Period.

Sa Larangan ng Pinta at Pintor.

Michelangelo Bounarotti (1475-1564). Ang pinakasikat na iskultor ng Renaissance,

ang una niyang obra maestra ay ang estatwa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II ipininta

niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang kwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa

.pinagmulan ng sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at pinakabantog

niyang likha ang La Pieta, isang istatwa ni Kristo pagkatapos ng Kanyang Krusipiksyon.

Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi makakalimutang obra maestra niyang “

Huling Hapunan” (The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni Kristo kasama ang

Kanyang labindalawang disipulo. Isang henyong mararaming nalalaman sa iba’t- ibang

larangan. Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto,iskultor, inhinyero, imbentor,

siyentista, musikero at pilosoper.

Raphael Santi (1483-1520). “Ganap na Pintor”, “Perpektong Pintor”. Pinakamahusay

na pintor ng Renaissance. Kilala sa pagkakatugma at balanse o proporsyon ng kanyang mga

likha. Ilan sa kanyang tanyag na gawa ang obra maestrang “ Sistine Madonna”, “Madonna and

the Child” at “Alba Madonna.”

21

Agham sa Panahon ng Renaissance

Nicolas Copernicus (1473-1543). Inilahad ni Nicolas ang teoryang Copernican; “ Sa

pag-ikot ng daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta, umiikot ito sa paligid ng araw.”

Pinasungalingan ng teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang mundo ang sentro ng

sansinukob , na matagal din tinangkilik ng simbahan.

Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at matematiko, noong 1610. Malaki ang

naitulong ng kanyang na imbentong teleskopyo para mapatotohanan ang teoryang

Copernican.

Sir Isaac Newton (1642-1727). Ang higante ng siyentipikong Renaissance. Sang-ayon

sa kanyang “Batas ng Universal Gravitation,” ang bawat planeta ay may kanya-kanyang lakas

ng grabitasyon at siyang dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang pag-inog.

Ipinaliwanag niya na ang grabitasyon ito ang dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang

bagay na inihagis pataas.

Tinatayang ang pag-usbong ng Renaissance ay hindi natatapos sa panahon na kung

saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus ito ay nagpapatuloy magpakailanman

hangga’t ang tao ay naghahanap at naghahangad ng mga kasagutan sa kaniyang mga

katanungan.

Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung saan kakikitaan

ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang na panahon patungo sa

Modernong Panahon.

Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance ay nagbigay daan sa

pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at maunlad na mga pag-aaral,

pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito ay nagbigay-daan rin sa pag-usbong ng

Rebolusyong Intelektwal at malawak nakaalaman sa daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at

pagpapahayag ng bawat indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa

pagsulong at pagbubuklod buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa

kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sankatauhan.

22

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Sa panahon ng Renaissance, si Niccolo Machiavelli ang

tinaguriang “Ama ng Makabagong Siyensiya ng Pulitika.” Sa kanyang mga

pilosopiyang, “Ang layunin ang nagbibigay ng katwiran sa pamamaraan” (The end

justifies the means), at “Ang lakas ang gumagawa ng tama” (Might makes right).

Batay sa mga pilosopiyang nabanggit, paano mo maipapaliwanag ang mga

sumusunod:

1. Ang magaling na pinuno ay yaong kinatatakutan.

2. Ang pinunong minamahal ngunit hindi kinatatakutan ay mahinang klase.

3. Ang uri ng pamamalakad ng isang pinuno ay dapat iakma sa pangangailangan

ng bansa at panahon.

4. Ang pinunong matagumpay ay yaong suwitik at maabilidad.

Tandaan Mo!

Ang Renaissance ay mayroong mahalagang impluwensya sa pag-

unlad ng kultura at takbo ng kasaysayan ng daigdig, ang mga epekto nito ay

makikita sa mga sumusunod:

Nagpayaman sa sibilisasyon ng daigdig partikular sa pilosopiya, literature at

edukasyon.

Nagpasimula ng Rebolusyong Intelektwal

Nakatulong sa pagtuklas ng heograpya at eksplorasyong maritima.

Nagpasulong ng paglago ng Nasyon –Estado.

Nagbigay-daan sa Repormasyon.

23

Gawain 3: Paglalapat Sagutin ang mga tanong sa pamamagitan ng pagsulat ng sagot sa ilalim

ng Oo at Hindi. Suriin at pangatwiranan ang iyong mga sagot.

Makatarungan ba ang pilosopiya

ni Machievelli sa “The Prince”

“ Ang layunin ay nagbibigay

matuwid sa pamamaraan.”

(The end justifies the means)

OO HINDI

24


Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano

ang mahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan?

Ang salitang reanissance ay isang salitang Pranses na hango sa salitang italyano na

renascimineto na ang ibig sabihin ay muling pagsilang o panunumbalik ng kawilihan

ng mga tao sa kahalagahan at kakayahan ng tao at sa kagandahan ng daigdig.

Ang panahong ito ay itinututring na ding pagpapalit ng panahon mula sa

panahong midyebal patungong makabagong panahon.

Isa rin itong reaksiyon sa uri ng pamumuhay medyibal kung saan ang

personalidad ng tao ay higit na mahalaga kaysa sa kalipunang kinabibilangan, at

tahasang pagpapahayag ng iniisip kaysa sa bulag na pagsunod.

Binibigyang diin at halaga ng Humanismo ang kahalagahan ng makabuluhang

pamumuhay ng tao sa daigdig, taliwas sa paniniwalang ang layunin ng pamumuhay

rito sa mundo ay upang maghanda para sa kabilang buhay.

Ang humanismo ay tumutungkol din sa kaalaman at pagkawili sa kulturang

Griyego at Romano. Ang Italyanong si Petrarch ang kinilalang ama ng humanismo,

malaki ang kaniyang nagawa upang muling sumigla ta manumbalik ang interes ng

tao sa pag-aaral ng mga klasikang kultura ng sinaunang Griyego at Romano.

Nagsimula ang reanissance sa Italya dahil sa pagiging mariwasa ng mga

siyudad sa hilagang Italya tulad ng Venice, Florence, Milan at Genoa. Ang mga

pintor, makata at manlililok ay hinimok at tinustusan ng mga mayayamang Italyano

upang gumawa ng mga dakilang likhang sining na may diwang klasika. Ang

kaalaman ng mag Italyano sa nakaraan na nakuha nila sa pakikipagkalakalan ay

galing sa Constantinople kung sann napanatili at iningatan ang kulturang klasika.

Ang pag-usbong Renaissance ay nagdulot ng malaking pagbabago para sa pag-

unlad ng sibilisasyon ng daigdig. Ang mga pagbabagong ito ay nagpaningas ng

rebolusyong intelektwal, pagunlad ng heograpiya at mga eksplorasyong maritima,

paglago ng pambansang estado at higit sa lahat ay nagsilbing inspirasyon para sa

mga kasalukuyang panatiko ng Sining.

25

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: I. Panuto:. Titik lamang ang isulat sa unahan ng bawat bilang maliban sa

isa: 1. Ang panahong Renaissance ay kakikitaan ng mga sumusunod na katangian

maliban sa isa:

A. Pagbibigay halaga sa tao at ikabubuti nito

B. Pagsunod sa kagustuhan ng simbahan

C. Paglikha ng iba’t- ibang anyo ng sining


2. Alin sa mga sumusunod ang hindi dahilan kung bakit nagkaroon ng

Renaissance.

A. Nakilala ang Iskolastisimo noong ika- 13 siglo

B. Nagkaroon ng komunikasyon ang Europa sa Byzantine at sa sibilisasyong

Muslim sa tulong ng mga Krusada at kalakalan

C. Paghina ng mga burgis sa Europa

D. Pagkalat ng mga unibersidad sa Europa

3. Alin sa mga sumusunod ang hindi dahilan ng paglaganap ng Renasimyento sa

labas ng Italya?

A. Sa pamamagitan ng mga batang iskolar

B. Sa pamamagitan ng mga negosyante

C. Sa pamamagitan ng pagkakaroon ng digmaan

D. Sa pamamagitan ng mga diplomatikong palabas-labas ng bansa dahil sa

trabaho at interes

4. Ang Renaissance ay salitang Pranses na ang ibig sabihin ay rebirth o muling

pagsilang, sa yugtong ito ipinapaliwanag ang

A. Pagyabong ng Kaisipang Simbahan.

B. Transisyon mula Medieval hanggang sa pagpasok ng Modernong Panahon

C. Pagpapanatili ng paniniwalang Midyibal

26


5. Ang Renaissance ay nagmula sa Italya, alin sa mga sumusunod ang hindi

nagpapaliwanag kung bakit ito nagsimula sa Italya

A. Ang lokasyon ng Italya ay nagbibigay sa mga lungsod ng pagkakataon upang

yumaman at magkaroon ng pagkakataon sa paglikha ng sining

B. Ang Italya ay mas malapit sa mga sinaunang Romano sa dugo at wika kaysa

sa ibang bansa

C. Ang Italya ay kontrolado ng Papa sa Roma


6. Si Lorenzo de Medici ay tinaguriang

A. Prinsipe ng Panahong Renaissance

B. Ama ng Panahong Renaissance

C. Prinsipe ng humanista

D. Ama ng Humanismo

7. Si Niccolo Machiavelli ay kinilala bilang

A. Ama ng Makabagong Siyensiya ng Pulitika

B. Prinsipe ng Humanismo

C. Ama ng Humanismo

D. Perpektong Pintor

8. Kulturang nais ipanumbalik ang interest sa Sinaunang Gresya at Roma sa

Panahong Renaissance

A. Humanismo

B. Primogeniture

C. Gothic

D. Klasikal

9. Kinilala siya bilang Ganap na Pintor o Perpektong Pintor dahil sa kanyang mga

pambihirang likhang sining

A. Bramante B. Rafaello Sanzio

27

C. John Colet D. Leonardo da Vinci

10. Aklat na nanlalait sa mga kamangmangan ng lipunan at ng simbahan

A. Decameron

B. La Pieta

C. In Praise of Folly

D. The Prince

11. Ang pinakamalaking simbahan sa daigdig at pinakamagandang halimbawa ng

arkitekturang Renaissance

A. St. Peter’s Basilica

B. St. Paul’s Cathedral

C. Our Lady of Lourdes

D. St. John the Baptist

12. Lumikha ng dalawang napabantog na obra maestra sa buong mundo, ang Huling

Hapunan at Mona Lisa

A. Leonardo da Vinci

B. Raphael

C. Michelangelo

D. Donatello

13. Lumikha ng obra maestra sa Sistine Chapel

A. Michelangelo

B. Erasmus

C. Pisano

D. Thomas More

14. Teoryang nagpapaliwanag na ang araw ang sentro ng sanlibutan

A. Geocentric theory

B. Heliocentric theory

C. Theory of Gravitational Force

D. Theory of Inertia

15. Alin sa mga sumusunod na mga pahayag ang hindi kabilang sa paniniwalang

Machiavellian?

A. Malakas ang gumagawa ng mabuti

B. Ang wakas ang magpapatunay

C. Ipamahagi ang kapangyarihan sa ibang makakatulong para sa pag-unlad

28

D. Kailangan ang kalupitan upang maingatan ang kapangyarihan

16. Anak ng isang edukadong abugado, siya ay ipinanganak sa Florence at kinilala

bilang Ama ng Humanismo

A. Niccolo Machiavelli

B. Francisco Petrach

C. Lorenzo de Medici

D. Leonardo da Vinci

17. Ang aklat na ito ay nagparebolusyon ng mga pulitikal na ideya ng kanyang

kapanahunan (Machiavelli) at naglagay na pundasyon ng isang bagong

siyensiyang pulitikal

A. The Prince

B. In Praise of Folly

C. Decameron

D. La Pieta

18. Kinilala at tinaguriang Universal Man dahil sa kanyang mga likhang sining

A. Leonardo da Vinci

B. Raphael

C. Michelangelo

D. Donatello

19. Alin sa mga sumusunod ang hindi kabilang sa epektong dulot ng Renaissance?

A. Tumulong sa mga tuklas ng heograpiya at mga eksplorasyong maritime

B. Nagpaningas sa Rebolusyong Intelektual

C. Nagpaunlad sa dokrinang pang simbahan

D. Nagpasulong ng paglago ng mga pambansang estado

20. Isang aklat na nilikha ni Miguel de Cervantes na nagpapakilala sa isang

kabalyerong nadismaya kung saan sinasabing katawa-tawa

A. Hamlet

B. Macbeth

C. Don Quixote de la Mancha

D. Oratorio

29



1) C

2) D

3) B

4) B

5) B

6) D

7) A

8) B

9) A

10) A

11) D

12) D

13) C

14) B

15) C

16) A

17) B

18) D

19) D

20) C

PANGHULING PAGSUSULIT:

1. B

2. C

3. C

4. B

5. C

6. A

7. D

8. B

9. C

10. A

11. A

12. A

13. A

14. B

15. C

16. B

17. A

18. A

19. C

20. C

30

Sagot sa Aralin 4: Gawain 1

L M

I N T E L E K T W A L

T D R

E E K R

R S I E

A I T P

T N E P O

U A M K I R

R A T L M

A R U O A

U N I V E R S I T I E S

T A O Y

I P O

M I N

A Y

A

1



MODYUL 12

ANG REPORMASYON



2

MODYUL 12 ANG REPORMASYON

Hindi lubos na maisisisi sa bagong siyentipko pamamaran ng mga tao sa

panahon ng Renaissance ang paghina ng simbahan. Dahil sa pagmamalabis at

pagasasamantala ng simbahan at Kapapahan ang institusyong di-natitinag ng

panahon ay unti unti nang humina. Sa modyul na ito, susuriin ang mahalagang

bahaging ginampanan ng Simbahang Katoliko sa paglakas ng Europa; ang

pagtalunton sa simula at paglaganp ng Repormasyon, na pinangunahan at

pinagtagumpayan nina Martin Luther at John Wycliffe. Ilalahad din sa araling ito ang

naging kasagutan ng Simbahang Katoliko na nagbigay- daan sa Kontra

Repormasyon.

May apat na araling inihanda para sa inyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Bahaging ginampanan ng Simbahang Katoliko sa paglakas ng

Europa

Aralin 2: Repormasyong Protestante

Aralin 3: Repormasyong Katoliko; Kontra Repormasyon

Aralin 4: Mga epekto at kahalagahan ng Repormasyon sa Kasaysayan


mga sumusunod:

1. Maisalaysay ang bahaging ginampanan ng Simbahang Katoliko sa

Panahong Midyibal;

2. Masusuri ang mga dahilan kung bakit tumiwalag sa Simbahang katoliko

ang mga lider ng mga Protestante;

3. Mailalarawan ang katauhan ng mga lider ng Protestantismo;

4. Maipaliliwanag ang mga Prinsipyong ipinaglaban ng mga Protestante;

5. Matutunton ang mga bansa kung saan lumaganap ang Protestantismo;

6. Maisusulat ang mga paraan ng kontra-Repormasyon; at

3

7. Mahihinuha ang mga bunga ng Repormasyon.



sa iyo.

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot:

1. Krisis sa relihiyon kung saan ang mga bansang Katoliko ay yumakap sa ibang

Relihiyon

A. Kontra-Repormasyon.

B. Renaissance.

C. Great Schism.

D. Repormasyon

2. Papa na nagbawal sa mga pari na mag-asawa

A. Paul I.

B. Gregory VII.

C. Leo the Great.

D. Gregory IV.

3. Pangunahing bansa na tagapagtanggol ng Katolisismo

A. Portugal.

B. Alemanya.

C. Espanya.

D. Estados Unidos.

4. Nagpasimula sa Repormasyong Protestante

A. Martin Luther.

B. Henry VIII.

C. John Calvin.

D. Ulrich Zwingli.

5. Ito ay ang tagapagbili ng Kapatawaran

A. Indulhensiya.

B. Great Schism.

C. Index.

D. Inquisition

4

6. Samahang itinatag na binuo ng mga taong pumipigil sa pagpapalaganap ng

Protestantismo

A. Konseho ng Trent.

B. Calvinist.

C. Indulhensiya.

D. Inquisition.

7. Bansang pinagmulan ng Repormasyong Protestante

A. Espanya.

B. Portugal.

C. Alemanya.

D. Inglatera.

8. Ang itinatawag sa kalaban ng mga Katoliko

A. Muslim.

B. Protestante.

C. Humanista.

D. Iskolar.

9. Pagpupulong na isinagawa upang pg-usapan ang kahinaan ng Simbahan

A. Parliamento.

B. Great Council.

C. Konseho ng Trent.

D. Estates - General.

10. Samahan ng mga tapat na Katoliko upang paunlarin ang Simbahang Katoliko

A. Great Council.

B. Humanista.

C. Repormasyong Katoliko.

D. Hinduismo.

11. Tinaguriang “Defender of Faith” dahil sa pagtatanggol ng Katolisismo laban sa

Lutheran noong 1520

A. Henry VIII.

B. Edward VI.

C. James I.

D. Henry III.

12. Misyonerong tinaguriang “Apostle of the Indies” dahil sa mga kahanga-hanga

nitong nagawa

A. St. Francis Xavier.

B. Henry III.

C. Gregory VII.

D. St. Ignatius of Loyola.

5

13. Argumentong tumutuligsa sa pagbili ng Indulhensiya

A. Utopia.

B. Songbook.

C. 95 theses.

D. In Praise of Folly.

14. Isang tala ng mga aklat na ipinagbabawal basahin ng mga Katoliko

A. 39 Articles.

B. Index.

C. Inquisition.

D. 95 theses.

15. Batas na naghihiwalay sa Simbahan ng England sa kapangyarihan ng Papa

A. 95 theses.

B. 39 articles.

C. Bill of Rights.

D. Act of Supremacy.

16. Panuntunang isinulat ng lupon ng mga obispong Ingles noong 1563 bilng

batayan ng paniniwalang Simbahang Anglikano

A. Index.

B. Institue of Christian Religion.

C. 39 Articles.

D. 95 Theses.

17. Ang namuno ng Repormasyon sa Pransya

A. Ulrich Zwingli.

B. Henry VIII.

C. John Calvin.

D. Martin Luther.

18. Samahang itinatag ni St. Ignatius of Loyola na naglalayong pangalagaan ang

mga Katoliko at pabalikin ang mga Protestante na magbalik sa Katolisismo

A. Inquisition.

B. Great Council.

C. Council of Trent.

D. Society of Jesus.

6

19. Aklat ni Luther na nagsasaad ng pakiusap sa mga namumunong Aleman na

ituwid ang mga kamalian ng simbahan at ihinto ang lahat ng pagbabayad sa

Rome

A. Index.

B. Adress to the Christian Nobility of the German Nation.

C. 39 Articles.

D. 95 Theses.

20. Ang namuno ng Repormasyon sa Switzerland

A. Ulrich Zwingli.

B. John Calvin.

C. Martin Luther.

D. Henry VIII.

7

ARALIN 1 BAHAGING GINAMPANAN NG SIMBAHANG KATOLIKO SA PAGLAKAS NG EUROPA

Nasa araling ito ang pagtalakay kung paano kumilos ang Simbahang

Katoliko noong Panahon ng Midyibal upang palakasin ang Europa. Binibigyang diin

din nito ang pagkilala ng mga barbaro sa Kristyanismo at ang pagkakasangkot ng

simbahan sa suliraning pambansa.


1. Mapahalagahn ang bahaging ginampanan ng Simbahan sa paglakas ng Europa;

2. Mailalahad ang pagkilala ng mga barbaro sa Kristyanismo; at

3. Masusuri ang pagkakasangkot ng Simbahan sa suliraning pambansa.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Magsimba at Magmasid

A. Sa iyong pagtungo sa Simbahan ano ang iyong napapansin? Itala ito.

B. Pagpangkat-pangkatin ang iyon napansin sa pagitan ng mga

paniniwala, tagasunod at taong naglilingkod sa simbahan.

Paniniwala Tagasunod Taong naglilingkod

8

Pagkilala ng mga Barbaro sa Kristyanismo

Ang paghina ng Empeyong Romano ay nagsisimula sa pagkakahati ng Imperyong

Romano sa Kanluran at Silangang Bahagi na lalo pang pinalubha ng pagsalakay ng mga

tribong Aleman – Franks, Saxon. Burgundian, Visigoth, Ostrogoth, Sueve, Olan, Vandal, sa

kanlurang Europa na humantong sa pagbagsak ng Roma sa kamay ng mga Goths noong

476 CE. Sa panahong ito, nagsimula na ang tinatawag na Panahong Midyibal o Panahon

ng Kadiliman. Sa yugtong ito ng kasaysayan ng kanlurang Europa, lubhang naging

mahalaga ang papel na ginampanan ng Simbahang katoliko sa paglakas ng Europa.

Sa pagkakatatag ng Banal na Imperyong Romano, sa panahon ni Leo III (Papa 795

– 816), hindi nagpabaya ang Simbahang Kristiyano sa pagpapalagnap ng kanilang

relihiyon, Hinirang nila si Charlemagne,ang hari ng mga Frank upang maging emperador

nito. Ang mga Frank sa pamumuno ni Charlemagne ang maagang yumakap sa

pananampalatayang Kristiyanismo.Ipinagpatuloy ito ni Haring Clovis, sa sumunod na

dantaon, dumami na ang mga tagasunod ng pananalig na ito. Mula hilaga hanggang

silangang Alemanya, dinala nila ang pananampalatayang ito,

Sa panahong Midyibal, nagtatag ay simbahan ng makapangyarihang instrumento sa

pagpapalaganap ng Kristianismo: ang monasteryo. Sa loob ng monasteryo, hindi lamang

pagdarasal at pagmumuni-muni ang ginagawa ng mga monghe. Naging repositoryo o

tagapag-ingat ng mga lumang kasulatan na siya nilang itinatanging papel na pagkalat ng

kaalaman sa Gitnang Panahon. Matiyaga nilang kinopya ang mga sulatin ng mga bantog

na gurong Kristyano at maging ng mga Romano. Nagsilbi din ang monasteryo na paaralan

ng mga artisano, ospital, pahingahan ng mga manlalakbay at kanlungan sa panahon ng

kaguluhan.

9

Itinatag din ng simbahan ang mga sumusunod na paaralan: paaralang pamparokya

para sa pagbabasa, pagsulat at doktrina ayon sa doktrina ng simbahan mayroon din

paaralan sa pag-awit, episkopal para sa gawaing pansimbahan.

Pagkakasangkot ng Simbahan sa Suliraning Pambansa

Noong una, nakikialam lamang ang simbahan sa suliraning ispiritwal ng mga tao.

Nagsimula ang suliranin sa usaping pangnonomina sa mga Obispong mangangasiwa sa

mga kahariang nakapaloob sa Emperyo. Naging madalas ang hidwaan sa pagitan ng Papa

at Emperador. Ang isyu tungkol sa mga pribilehiyo ng simbahan tulad ng hindi pagbabayad

ng buwis, eksempsyon ng mga taong-simbahan sa kumukupkop sa mga umiiwas sa

kaparusahan.

Nagpalabas agad si Pope Gregory VII (1073 – 1085) na tapusin na ang alitan na ito

sa pamamagitan ng pagbabawal sa mga emperador at hari sa paghirang ng sarili nilang

mga kandidato sa pagkaobispo na tinatawag na lay investiture, na ang layunin lamang ay

makihati sa nakokolektang buwis ng Simbahan. Ipinahayag ni Papa Gregory VII, na lahat

ng taong-simbahan ay dapat igalang at sundin bilang alagad ng Diyos, at ang Papa ay may

kakayanang magpaalis ng mga emperador o hari.

Maraming hari, isa na rito si Henry IV ang hindi sumunod sa kautusan ng Papa na

alisin ang lay investiture. Nagpatawag si emperador Henry IV ng sunod na pagpupulong ng

Simbahan na ang layunin ay para patalsikin ni Papa GregoryIV. Dahil dito, bilang ganti,

inekskomunika ng Papa si Henry. Napilitang humingi ng tawad si Henry sa Papa para

lamang matapos ang gusot na ito. Pinatawad siya ng Papa pagkatapos paghintayin siya sa

labas ng palasyo ng tatlong araw na nakapaa sa niyebe. Ilang taon, si Henry naman ang

nanggipit kay Papa Gregory na nauwi sa tuluyang pagbibitiw ng huli.

Matapos ang alitan sa kasunduan sa Council of Worms 1122, na ang mga pari na

ang pipili ng Obispo at abbot ay namumuno sa lupain pero kailangan may pagsang-ayon

ng mga hari.

10

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Pagsunud-sunurin ayon sa kahalagahan 1 bilang pinakamahalaga at

8 bilang di gaanong mahalaga.Ipaliwanag ang iyong kasagutan.

MGA NAGAWA NG SIMBAHAN

1. Ginawang Kristyano ang mga barbarong Aleman

2. Pinag – isa ang kanlurang Europa

3. Itinatag ang batayan ng Kabihasnang Midyibal

4. Pinamahalaan ang Edukasyon

5. Nagbukas ng Ospital

6. Kinalinga ang mga mahihirap, ulila at manlalakbay

7. Pinangalagaan ang mga aklat at iba pang tala o record

8. Pinagbuti ang pagsasaka

Tandaan mo!

Sa pagbagsak ng Roma noong 476 CE, nagtulong ang simbahan at

mga mamamayan upang mapangalagaan ang kalinangan ng imperyo.

Upang ipakita at ipalaganap ang Kristiyanismo, ang hari ng mga Franks

na si Clovis ang namuno sa Kanlurang Europa, samantalang sa Inglatera naman ay

si St. Augustine. Sa Ireland, pinamunuan ni St. Patrick ang pagpapalaganap ng

relihiyong Katoliko, at si St. Boniface naman ang nagpakilala nito sa Alemanya.

Sa panahong midyibal, malaki ang ginampanang tungkulin ng simbahan sa aspeto

ng edukasyon sa pamamagitan ng pagpapatayo ng mga paaralan.

Mayroon ding kapangyarihan ang simbahan na makialam sa suliraning ispiritwal ng

mga tao, ito ay nagbigay sa kanila ng karapatan upang tawaging isang estado ang

Papa.

Ang pagkakalipat ng tahanan ng Papa mula sa Roma (Italy) sa Avignon (France) at

pagpapapanatili doon ng 70 taon ay nagresulta sa Great Schism kung saan

11

nagkaroon ng dalawang magkaribal na Papa na ang bawat isa ay nag-aangkin ng

pagiging Banal na Ama.

Ang pagkakatatag ng mga malalakas na nasyon estado ay tanging malaking balakid

sa awtoridad ng Papa.

Ang Rebolusyong Intelektwal ang isa sa mga naging dahilan upang magsimulang

mag-alinlangan ang mga mamamayan sa mga aral at gawi ng simbahan.

Gawain 3: Paglalapat Pagkatapos mong malaman ang kahinaan ng simbahan, tukuyin kung

alin ang pang-ispiritwal, pampulitikal,pangkabuhayan at pangsosyo-

kultural.

.

KAHINAAN NG

SIMBAHANG KATOLIKO

PANGKABUHAYAN PANSOSYO-KULTURAL

PANG-ISPIRITWAL PAMPULITIKAL

12

ARALIN 2 REPORMASYONG PROTESTANTE

Tataluntunin ng araling ito ang simula at paglaganap ng Repormasyon , ang

pagtatangi nina Martin Luther at John Wycliffe sa pangunguna sa Repormasyon ang

bunga ng maraming pagkukulang ng Papa para sa pagtupad sa kanilang tungkulin

sa taong bayan


1. Matatalakay ang dahilan ng pagtiwalag ni Martin Luther sa Rome ;

2. Mababakas ang Digmaang Panrelihiyon sa Alemanya; at

3. Matutunton ang paglaganap ng Kilusang Protestante.


Panuto: Ang mga nakatalang numero sa bawat patlang may mga

katumbas na letra mula sa alpabetong Ingles upang mabuo ang nakatagong salita na

kung saan tumutukoy sa isang panahon na kung kailan nagsulputan ang mga hinaing at

kontradiksyon laban sa simbahang Katoliko.

__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

18 5 16 15 18 13 1 19 25 15 14 7 16 18 15 20 5 19 20 1 14 20 5 Ang Repormasyon Ang katawagan sa mga kaganapan na yumanig sa kakristyanuhan mula ika-14

hanggang ika-17 na dantaon na humantong sa pagkakahati ng simbahang Kristyano. Dito

nagsimula ang paghihiwaly ng mga Protestante sa simbahang Katoliko Romano,

13

gayunpaman hindi nagpabaya ang mga Katoliko Romano, sinimulan nila ang pagbabago

sa sariling relihiyon nang hindi binabago ang kanilang doktrina.

Isa sa pumuna sa simbahan ay isang Ingles na si John Wycliffe( 1320-84). Naging

bahagi ng mga doktrina ng mga Protestante ang kaniyang paniniwala na ang tao ay

maaaring makipag-usap ng tuwiran sa Diyos at hindi na kailangan ng simbahan at mga

pari. Ang doktrina ng Transubstiation ay kanya ring kinuwestyon, ito ay ang pagtanggap ng

ostiya at alak bilang katawan at dugo ni Kristo.

Lumitaw si John Huss (1369-1415), isang Bohemian na naging tagasunod at

nagtuloy sa ipinanukala ni Wycliffe. Binansagan niyang “Institusyon ni Satanas” ang

institusyon ng pagka Papa.

Inatake naman ng Italyanong si Girolano Bonarola (1452 – 1528) ang karangyaan

ng simbahan at Estado. At si Erasmus (1466- 1536) sa kaniyang Praise of Folly (Papuri

sa Kamangmangan) itinuloy niya ang pagreporma sa masamang gawain ng mga pari.

Bagamat malungkot ang sinapit ng mga repormistang ito (sinunog sila bilang erehe)

ang kanilang nasimulan ay pinagpatuloy at binigyang kaganapan sa katauhan ng isang

Aleman na si Martin Luther.

Martin Luther, Ama ng Protestanteng Paghihimagsik

Isang mongheng Augustinian at naging Propesor ng Teolohiya sa Unibersidad ng

Wittenberg. Nabagabag siya at nagsimulang magduda ng mabasa niya ang kaibahan ng

katuruan ng simbahan sa katuruan ng Bibliya tungkol sa kaligtasan….”Ang pagpapawalang

sala ng Diyos sa mga tao ay nagsisismula sa pananampalataya, at naging ganap sa

pamamagitan ng pananampalataya ”(Roman 1:17)

Ang pag-aalinlangan at pagdududa ni Martin Luther sa bisa at kapangyarihan ng

mga relikya ay kanyang napatunayan sa pagdalaw niya sa Roma noong 1571. Nagpasiklab

ng galit ni Luther ang kasuklam-suklam na gawain ng simbahan, ang pagbenta ng

indulhensya, kapirasong papel na nagsasaad at nagpalabas na ang grasya ng Diyos ng

maaring ipagbili at bilhin para sa kapatawaran at kaligtasan ng tao. Para kay Luther ang

tanging daan tungo sa kaligtasan ay ang buong pusong pananampalataya sa Diyos.

14

Napag-alaman na ni Luther na isinagawa ni John Tetzel, isang Prayleng Dominikano, ang

pagbebenta ng indulhensya na iniutos ni Pope Juluis II, na ipinagpatuloy ni Pope Leo X,

para sa pagapapagawa ng mas lalong pinagandang simbahan na St Peter’s Basilica.

Martin Luther

Ang hindi pagsang-ayon ni Luther sa patakaran ng simbahan tungkol sa pagkamit

ng indulhensya, ang nagtulak sa kanya para ipaskil sa pintuan ng simbahan, noong ika-31

ng Oktubre, 1517 ang kanyang “Siyamnapu’t limang Proposisyon”(Ninety-five theses)

Bukod sa hindi pagkilala sa proposisyon ni Luther, binalaan pa si Luther ng

ekskomunikasyon at pagpapalabas ng Papal Bull noong Hulyo 1520, binigyn siya ng

animnapung araw na palugit para pabulaanan ang kaniyang mga tuligsa sa Simbahang

Katoliko. Pagsunog sa dokumento sa harap ng maraming tao ang naging kasagutan ni

Luther na nagresulta sa pagdeklara s kanya bilang erehe. Kinupkop siya ng mga

makapangyarihang tagapagtanggol, mga prinsipe at hari na nagnanais na makalaya ang

lokal sa simbahan sa mga imposisyon ng panghihimasok ng Roma. Itinungo siya sa

palasyo ng Wartburg na pag-aari ni Haring Elector Frederick ng Saxony. Sa panahong ito,

nagkakaroon siya ng pagkakataon na isalin ang Bibliya sa Aleman na lalong nagpatingkad

15

sa kanyang katanyayagan. Sa pagbabalik niya sa Wittenberg noong 1522, naitatag ang

simbahang Luther.

Nagbigay ng maling interpretasyon ang pag-atake ni Luther sa simbahan. Sa udyok

ng mga panatikong tagasunod ng relihiyon, nagkaroon ng Digmaan ng mga Pesante noong

1524 na tumagal ng dalawang taon. Sa kapakanang ito, bagamat walang kinalaman ni

Luther, siya ang naging tampulan ng sisi, dahil dito, ang Lutherianismo sa Timog Alemanya

ay hindi nagtagal at nagbalik sigla sa lakas ng Katolisismo.

Isinasaad ang mga paniniwala at aral ng Lutherianismo sa AUGSBURG

CONFESSIONS na inihanda nina Luther at Philip Melanethon. Binigyan din ng

dokumentong ito ang mga kredo at katuruang Lutherian, na ang tao ay naliligtas sa

pamamagitan ng pagtanggap at pananalig kay Jesus lamang at hindi sa mga sakramento

ng simbahan o paggawa ng kabutihan. Ang tanging awtoridad para sa buhay ispiritwal ng

tao ay nasa Bibliya lamang.

Kumalat sa iba’t-ibang bayan ng Alemanya ang kapangyarihan ni Luther. Noong

taong 1529, nagbigay ang mga sumusuportang estado at bayang Aleman ng isang

“protestasyon”- ang pinagmulan ng salitang “Protestante”(ang mga sumasalungat sa mga

mamamayang Katoliko) sa emperador ng Banal na Emperyong Romano na nananawagan

sa pagwawakas sa paghihimagsik ng simbahan. Pagkatapos ng ilang taong alitan ng

Protestante at Katoliko Romano na hanggang humantong sa digmaan, tinapos ni Charles V

ang panrelihiyong digmaan sa pamamagitan ng paglagda sa “Kapayapaang Augsburg”

nooong 1555. Nasasaad sa kasunduan na kilalanin ang kapangyarihan ng mga hari o

namumuno na malayang pumili ng relihiyonang kanilang nasasakupan.

Ang Calvimismo at iba pang mga Simbahang Protestante

Sa Geneve, Switzerland ang kilusang Repormista ay pinamumunuan nina Jean

Corin (1509-64) tunay na pangalan John Calvin. Noong 1536, ipinalabas ni Calvin ang

kanyang aklat na The Institute of Christian Religion. Katipunan ito ng mga paniniwala ng

mga Protestante na kung tawagin ay “predestination” ayon sa kaniyang paniniwala sa

kapalaran bago pa man isinilang ang tao, nakaguhit na sa kanyang palad kung anong uri

16

ng buhay dito ang mapapasakanya. Kaya ang bawat tao, bago pa isilang, ay nakatakda ng

mabuhay sa loob o sa labas ng biyaya ng Diyos. Isa pang prinsipyo ng Calvinism ay ang

payak na pamumuhay, naniniwala sila na ang mundo ay seryosong lugar at ang tao ay

nabubuhay dito hindi upang magsaya. Ang lahat ng kamunduhan at iba pang luho sa

buhay ay mga bagay na nagmula kay Satanas.

Sa kalaunan, lumitaw sa buong Europa ang iba’t-ibang sekta ng Calvinism. Isang

disipulo ni John Calvin, si John Knox ang nagtatag ng Simbahang Presbyteria sa Scotland

at nang makarating ito sa Inglatera, tinawag itong Puritanismo.

Mayroon ding isang grupo na hindi kasing dami at kasing tanyag ng mga tagasunod

ng Lutheranism at Calvinism, ang tawag sa sektang ito ay Anabaptist na ang ibig sabihin

ay “Binyagang Muli”. Naniniwala ng grupong ito na ang sakramento ng binyag ay nararapat

lamang ibigay sa taong nasa wastong gulang na para gumawa ng sariling desisyon kung

talagang gusto nilang sumapi sa sektang ito. Isang sangay pa ng Preotestantismo ay ang

Socinian, pinaniniwalaan nila na si Kristo ay isang dakila at mahusay na guro at hindi dapat

na ituring na Diyos; at ang mga Armenian, na bagamat naging tagasunod ng Calvanism,

naniniwalang ang tao ng malayang piliin ang kanyang landasin sa buhay, taliwas sa mga

aral ng Calvanism, na itinakda na ng Diyos ang kasasapitan ng tao. Ang mga unang sekto

ng Protestantismong nabanggit ang nagbigay daan sa mga kasalukuyang Simbahang

Protestante.

Ang Repormasyon sa Inglatera

Sa Inglatera, naging pinuno ng Repormasyon ay si Haring Henry VIII (1509-1547).

Dati siyang tagapagtanggol ng Katolisismo laban sa mga Lutheran noong 1520, kaya

iginawad sa kanya ng Papa ang titulong “Tagapagtanggol ng Katolisismo”. Nagsimula ang

paglaganap ng Protestantismo sa Inglatera ng hindi sinasang-ayunan ng Papa Clement VII

ang pagpawalang-bisa ng kanyang kasal kay Catherine ng Aragon. Itinitibok ng puso niya

noon at gustong pakasalan ay si Anne Boleyn, na sa paniniwala niya ay mabibigyan siya

ng anak na lalaki upang maging tagpamana ng trono, na hindi naipagkakaloob sa kanya ni

Catherine ng Aragon.

17

Kahit walang permiso ang Papa, pinakasalan ni Henry si Anne Boleyn, dahil dito

inekskomunikado siya ng Papa. Ito ang naging mitsa sa paghihiwalay ng Simbahang

Inggles sa Roma. Bilang ganti, naglabas si Henry ng diskreto mula 1529 hanggang 1536

na nagtatatag sa ilalim ng Act of Supremacy (1534) na nagdeklara sa hari bilang

pinakamataas na puno ng simbahan ng Inglatera. Ang Inglatera ay naging tunay na

Protestante sa mahabang pamumuno ng anak ni Henry at Anne Boleyn na si Elizabeth I

(1558-1603).

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman PAG-AARAL NG KASO:

Martin Luther

Sa mga repormista, hindi makakasagip ng kaluluwa ang simbahan bagkus isa

lamang itong institusyon. Sa doctrinal na pananaw ni Martin Luther, ang Bibliya ang

siyang susi sa kaligtasan ng tao. Ang paniniwala niyang ito ang naging dahilan upang

tawagin siyang erehe. Kung susunurin ang ipinaglalaban ni Luther, ang kanyang

tinututulan ay ang mga “paghahandog” na ang tinapay at alak ay magiging katawan at

dugo ni Kristo. Para sa mga repormista, ang alak at tinapay ay simbolo lamang. Ang

magliligtas sa mga tao sa kanyang kasalanan ay ang pamumuhay ng maayos,

panalangin at pagsamba sa Maykapal. Ito ay hindi lamang gawa ng tao kundi pagpapala

ng Maykapal.

Ang kanyang mga pananaw ay inyong mababasa sa kanyang mga sumusunod

na 95 Theses:

Out of love for the truth and the desire to bring it to light, the following

propositions will be discussed at Wittenberg, under the presidency of the Reverend

Father Martin Luther, Master of Arts and of Sacred Theology, and Lecturer in Ordinary

on the same at that place. Wherefore he requests that those who are unable to be

present and debate orally with us, may do so by letter.

18

.

In the Name our Lord Jesus Christ. Amen.

Tanong:

Pagtuunan mo ng pansin ang nabanggit na impormasyon sa pag-aaral ng kaso.

Alin sa mga sumusunod na ideya ang iyong susuportahan o paniniwalaan?

1. Si Martin Luther ay isang debotong Katoliko na nagnanis lamang na dalisayin ang

Simbahang Katoliko

2. Si Martin Luther ay isang rebeldeng naghahangad na baguhin at magtatatg ng

relihiyong humihiwalay sa Simbahang Katoliko.

Tandaan Mo!

Malaking pagbabago ang naganap sa Simbahang Katoliko noong

14-17 dantaon kung saan maraming mga turo at gawi ng simbahan

ang direktang tinulugsa ng mga repormista.

Sina John Wycliffe ng England, John Huss ng Bohemia, Savaranola ng Italy at

Erasmus ng Totterdem ang kilalang repormistang nanguna sa pangunguwestyon

hinggil sa pagpapalawak ng ari-arian at luho ng Papa, pagbenta ngposisyon ng

simbahan, mga imoralidad ng mga pari at mga doktrina ng simbahan na taliwas sa

turo ni Kristo.

Si Martin Luther, ama ng protestanteng paghihimagsik, ang lalaking nanguna sa

pagbabago ng imahe ng ka-kristyanuhan.

Ang paghihimagsik ni Luther ay sinamanatala ng mga magsasaka na mag-aklas

laban sa kanilang mga panginoong my lupa ay nagbunga ng malaking pinsala sa

timog na bagi ng Alemanya na nagresulta sa pagkasira ng adhikain ng mga

Lutheran.

19

Sa kabila ng pagkasira ng pangalan ni Martin Luther, mabilis pa ring umunlad ang

kanyang itinatag na kilusan.

Gawain 3: Paglalapat Panuto: Itala ang mga suliranin ng Simbahang Katoliko ayon sa kanilang

mga uri o kategorya.

Mga Suliranin ng Simbahang

Katoliko ayon sa mga Repormista

Mga Suliranin ng Simbahang

PINANSYAL ISPIRITWAL MORALIDCE

20

Gabay na tanong 1. Sa kasalukuyang panahon, lutang na lutang pa ba ang mga suliraning ito?

Bakit?

2. Kung ikaw ay isang Katoliko noong panahong iyon ay mananatili ka pa ba

sa kinagisnang pananampalataya? Bakit?

ARALIN 3 KONTRA REPORMASYON

Ang Kontra-Repormasyon ang naging kasagutan ng Simbahang

Katoliko sa mga gawain ng mga Protestante. Ang magiging paksa sa araling ito.


1. Mapahahalagahan ang mga dakilang nagawa ng mga misyonero;

2. Matatalakay ang Konseho ng Trent; at

3. Maipaliliwanag ang tinatawg na Inquisition.


DEMONSTRASYON

Isipin mo na ikaw ay isang amo o may-ari ng isang kumpanya at sa di

inaasahang pangyayari ay nagsagawa ang iyong mga empleyado ay nagsagawa ng

21

protesta laban sa iyong pamamalakad. Maghanda ng isang sanaysay ukol sa iyong

isasagawang hakbang bilang kontra sa isinagawang Protesta.


STORYTELLER The Inquisition sometimes used ”ordeals” to determine guilt or innocence,

confident that God would give victory to an innocent person and punish the guilty. In the

“Trial of the Cross” both parties, accuser and accused, stood before a cross with arms

outstretched. The first to drop his arms was judged guilty. In the trial by cold water, the

accused was tied up and lowered into water. If he sank, he was innocent. If he floated,

he was guilty.

- from the MedievalInquisition, Albert Clement Shannon, 1983

Tanong:

1. Sa kasaysayan ng Pilipinas ginamit din ng ating mga ninuno ang “trial by

ordeal” bilang bahagi ng kanilang kultura.

2. Makatarungan ba ang ginamit na pamamaraan ng Inkwisisyon sa

pagsugpo sa paglaganap ng Relihiyong Protestante?

Tandaan mo! Ang tagumpay ng himagsikang Protestante at

paghihiwalay ng marami sa Simbahang Katoliko ay

naging babala sa Papa upang magsagawa ng aksyon.

Nagtatag ang simbahang Katoliko ng mga kilusan upang pagbutihin ang

pananampalatayang Katoliko.

Sa Council of Trent nagkasundo upang magsagawa ng reporma ang

simbahan hinggil sa mga depekto nito tulad ng pagbenta at pagbili ng opisyo

ng simbahan at pagbabawal ng pagtatalaga ng mga hari o karaniwang pinuno

sa simbahan.

22

Lalong pinalakas ang Inquisition na siyang maglilitis sa mga kaso ng erehe o

pagtaliwas sa mga turo ng simbahan.

Binuo ang Society of Jesus na nagpapakita ng espiritung military. Sila ang

mga lalaking subok sa katapatan, lakas ng karater at matalino.

Gawain 3: Paglalapat Panuto: Itala ang mga pagkakatulad at pagkakaiba ng paniniwalang

Repormasyon(Protestant) at Kontra- Repormasyon(Simbahang

Katoliko) . Bilang mag-aaral paano mo tinatanggap ang mga ideyang taliwas sa iyon

paniniwala

.

PAGKAKATULAD

PAGKAKAIBA PAGKAKAIBA

Reporamsyon Konta Reporamsyon

23

ARALIN 4 MGA EPEKTO AT KONTRIBUSYON NOONG PANAHON NG REPORMASYON

Sinasabi ang relihiyon ay isang gabay sa buhay upang maisakatuparan ang

pangangailangang ispiritwal sa pagbagsak ng Imperyong Romano, umusbong at

napag-isang muli ang Europa sa pmamagitan ng Simbahang Katoliko. Dulot ng mga

pagbabago sa panahon sabay ang pagbabago sa pag-iisip ng tao umusbong ang

mga kontradiksyon sa simbahang Katoliko nagpasimula ng panibagong paniniwala

at hidwaang panrelhiyon.


1. Mahihinuha ang bunga ng Repormasyon;

2. Mapahalagahan ang epekto ng Repormasyon sa kasalukuyang panahon;


WORDHUNT

T O N I A T C E A T E R I F

L U T H E R A N P O M R E I

S C E S H I L P R L A E R O

E S I N G L V E F O M P G U

E R E V E R I W E R M O H J

R H U G U E N O T S A R J G

T S I N G L I A S E R M B D

Y C E C I L S U D D T A N Z

U Z S W M E T H O D I S T W

R U G R A T S O H M N Y G Y

T O N I L O V E R E D O E R

H E L P S A K R A M E N T O

24

LUTHERAN

CALVINIST

HUGUENOTS

METHODIST

REPORMASYON

SAKRAMENTO

Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon Malaki ang pagbabagong naganap sa Simbahang Katoliko noong ika-14

hanggang 17 dantaon , kung saan maraming mga gawi at turo ng simbahan ang

tinuligsa ng mga repormista partikular sa imoralidad at pagmamalabis ng simbahan.

Naging tanyag ang pangalang Martin Luther bilang “ Ama ng Himagsikang

Protestante” na siyang namuno sa paglaban sa mga depekto ng simbahan. Ang

kanilang layunin ay hindi upang sirain ang Simbahang Katoliko kundi upang maging

bukas ang simbahan sa mga pagbabago o reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng

mga kawani ng simbahan ang pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila ito ng

Council of Trent, Inquisition, at Society of Jesus na naglalayong pagbutihin ang

pananampalatayang Katoliko.

Ang walang tigil na iringan sa pagitan ng Simbahang Katoliko at Protestante, at

patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at adhikain ay nagdulot ng mga sumusunod

na epekto:

• Nagkaoon ng dibisyong panrelihiyon sa Europa kung saan ang hilaga ay

naging mga Protestante samantalang ang timog naman ay nanatiling

Katoliko.

• Sa kadahilanang maraming mga turo ng Simbahang Katoliko ang taliwas sa

tunay na aral ni Kristo, at iba pang pagmamalabis ng mga pari, marami ang

humiwalay sa Simbahang Katoliko at nagtatag ng mga sekta ng Protestante

tulad ng Calvinism, Lutheranism, Methodist, Anglican, Presbyterian at iba.

• Gumawa ng aksyon ang Simbahang Katoliko hinggil sa mga depekto ng

kanilang relihiyon upang muling mapanumbalik ang dating tiwala ng mga

tagasunod nito at pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko. Ang ilan sa

mga repormang kanilang mga ginawa ay ang pagpapawalang bisa ng

seremonya na tumutukoy sa pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng

25

simbahan; at ang pagbabawal sa pagtatalaga ng mga hari o karaniwang

pinuno sa simbahan.

• Ang taliwas na ideya ng dalawang malaking relihiyon sa Europa (Katoliko at

Protestante) ay nagresulta sa mahabang panahon ng digmaang panrelihiyon.

• At ang panghuli ay ang pagpapanumbalik na ispiritwal sa Kristiyanismo, ang

pagpapalaganap ng Bibliya at ang doktrina ng kaligtasan ng Bibliya. Ang

kaligtasan ay makakamit hindi sa pagsapi sa simbahan kundi ang

pagtanggap at pagtitiwala kay Kristo.


Tanong:

• Suriin ang mapa, noong taong 1650 paano nagkaroon ng pagkakahating

panrelihiyon sa Europa? Anong napansin mo?

26

Tandaan Mo!

Ang repormasyon ay nagdulot ng mga sumusunod na

epekto:

Pagkakahati ng Europa sa dalawa: sa hilaga ang Protestante; at sa timog

naman ay Katoliko.

Pagkakabuo ng maraming sektang panrelihiyon tulad ng Calvinism,

Lutheranism, Methodist, Anglican, Presbyterian at iba.

Pagkakaroon ng reporma hinggil sa mga depekto ng Simbahang Katoliko,

mga aral at gawi nito na taliwas sa turo ni Kristo.

Pagsiklab ng mga digmaang panrelihiyon.

Pagsisimula ng kasiglahan sa Kristiyanismo, ang paglaganap ng Bibliya at

ang Biblikal na doktrina na ang kaligtasan ay nagmumula sa

pananampalataya kay Kristo.


1. Nakatulong ba ang Repormasyon sa Simbahang Katolisismo? Ipaliwanag.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. Suriin ang kasalukuyang Simbahang Katoliko, mayroon bang dapat baguhin sa

pamamaraan ng kanilang paniniwala? Ipaliwanag.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

27


o Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito,

ano ang mahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan? Sa pagbagsak ng Roma noong 476 CE, nagtulong ang mga mamamayan at ang

simbahan upang mapangalagaan ang kalinangan ng imperyo.

Iba’t-ibang pinuno sa iba’t-ibang lugar ang namuno sa pagpapakilala at

pagpapalaganap ng Kristiyanismo.

Malaki ang ginampanan ng simbahan sa usapin ng suliraning ispiritwal at edukasyon

tulad ng pagpapatayo ng paaralan na nagbigay sa kanya ng malaking kapangyarihan at

karapatan upang tawaging estado.

Ang pagkawala ng malakas na kapangyarihan ng Papa ay naging dahilan upang

magkaroon ng mga kaguluhan sa loob ng simbahang katoliko.

Ang pagkakaroon ng dalawang Papa na parehong nag -aangkin ng pagiging Banal na

Ama, pagkakatatag ng mga nasyon estado, at ang rebolusyong intelektwal ang naging

sanhi upang mawalan ng tiwala ang mga mamamayan sa tao at unti-unting kwestyunin

ang mga aral at gawain ng simbahan.

Ang pagpapalawak ng ari-arian at luho ng Papa, pagbenta sa opisyo ng simbahan,

mga imoralidad at pagmamalabis ng mga pari at ang mga turo ng simbahan na taliwas

sa aral ni Kristo ang nagbigay daan kina Wycliffe, Huss, Savaranola, at Erasmus sa

pangunguna sa pag-aalinlangan at pagtatanong sa aral ng simbahan.

Ang himagsikang panrelihiyon na pinasiklab ni Martin Luther ay nagresulta sa

pakakahati ng Europa sa Katolikong Europa at Protestanteng Europa, at pagkakabuo

ng maraming sektang panrelihiyon tulad ng Calvinism, Lutheranism, Methodist,

Anglican, Presbyterian at iba.

Naging babala sa Simbahang Katoliko ang matagumpay na paghihigmagsik ni Luther

kung kaya’t binuo ng simbahan ang Council of Trent, pinalakas ang Inquisition, at

itinatag ang Society of Jesus na naglalayong pagbutihin ang pananampalayang

Katoliko.

28

Ang taliwas na ideya ng dalawang malaking relihiyon sa Europa (Katoliko at

Protestante) ay nagresulta sa mahabang panahon ng digmaang panrelihiyon.

Nagkaroon ng pagpapanumbalik na ispiritwal sa Kristiyanismo, ang pagpapalaganap

ng Bibliya at ang doktrina ng kaligtasan ng Bibliya. Ang kaligtasan ay makakamit hindi

sa pagsapi sa simbahan kundi ang pagtanggap at pagtitiwala kay Kristo.

29

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: I. Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Aklat ni Luther na nagpapakita ng pag-aalinlangan sa sakramento ng kasal,

kumpil, ordeinasyon at pagpapahid ng langis.

A. 39 articles.

B. Index.

C. 95 theses.

D. The Babylonian Captivity of the Christian Church.

2. Kasunduang nilagdaan ni Charles V noong 1555 na tumapos sa mga sigalot

panrelihiyon sa Germany

A. Diet of Worms.

B. Peace of Augsburg.

C. Treaty of Versailles.

D. Treaty of Tordesillas.

3. Aklat na isinulat ni Calvin na naglalaman ng mga paniniwala ng mga Protestante

A. 39 articles.

B. Index.

C. The Institute of the Christian Religion.

D. Augsburg Confession.

4. Iskolar na Ingles na naniniwala na ang Bibliya, hindi ang simbahan, ang

makapagliligtas sa kaluluwa ng tao

A. John Huss.

B. Ulrich Zwingli.

C. John Wycliffe.

D. Martin Luther.

5. Isang lider sa Unibersidad ng Prague sa Bohemia na tumuligsa sa awtoridad ng

Papa at ang kayamanan ng simbahan.

A. John Wycliffe.

B. Ulrich Zwingli.

C. Martin Luther.

D. John Huss.

30

6. Namuno sa Repormasyon sa Scotland

A. John Calvin.

B. John Knox.

C. John Huss.

D. John Wycliffe.

7. Ang sentro ng ideya ng Pilosopo ni Calvin

A. Predestinasyon.

B. Sakramento.

C. Kapatawaran.

D. Kaligtasan.

8. Kasulatang nagsasaad ng mga paniniwala ng mga Lutheran.

A. Augsburg Confession.

B. Treaty of Verdun.

C. 39 articles.

D. Council of Worms.

9. Isang grupong radikal na bumuo ng kaliwang sangay ng Protestantismo o ang

mga “binyagang muli”

A. Lutheranismo.

B. Anabaptist.

C. Calvinismo.

D. Zwinglinismo.

10. Paniniwala na ang mundo ay isang seryosong lugar at ang mga tao ay

nabubuhay rito hindi upang magsaya

A. Lutheranismo.

B. Anabaptist.

C. Calvinismo.

D. Zwinglinismo.

11. Paniniwala na hindi lahat ng sakramento ay mahalaga at kailangan ng mga tao

A. Lutheranismo.

B. Anabaptist.

C. Calvinismo.

D. Zwinglinismo.

12. Hindi sila naniniwala sa bisa ng sakramento sapagkat sila ay naniniwala na ang

Diyos lamang ang makapangyrihan sa lahat

A. Lutheranismo.

B. Anabaptist.

C. Calvinismo.

D. Zwinglinismo.

31

13. Ipinagbabawal nito ang hindi pag-aasawa ng pari, paggamit ng Latin sa misa at

pagiging tapat sa Papa

A. Lutheranismo.

B. Anabaptist.

C. Calvinismo.

D. Anglicanismo.

14. Ito ay ang pagkakaroon ng paniniwala na tumutuligsa sa simbahan

A. Indulhensya.

B. Heresya.

C. Ekskomulga.

D. Inkisisyon.

15. Ito ay ang pagpapatalsik sa taong Katoliko at inaayawan ng lahat ng tao

A. Indulhensiya.

B. Heresya.

C. Ekskomulga.

D. Inkisisyon.

16. Papa na nagbuo ng samahang inquisition noong 1232

A. Gregory IX.

B. Edward I.

C. Paul III.

D. Gregory VII.

17. Isang seremonyang panrelihiyon na binuo ng Inkissisyong Espanyol noong 1559

kung saa ang mga erehe ay hinahatulan

A. Guillotine.

B. Garote.

C. Auto- da-fe.

D. Paglilitis.

18. Ang nangunang Papa sa Kontra Repormasyon na nagpulong ng mga kinatawan

sa Trent

A. Gregory VI.

B. Gregory IX.

C. Paul II.

D. Paul III.

19. Ang mga sumusunod ay naging epekto ng Repormasyon maliban sa isa

A. Pagsilang ng Nasyonalismo.

B. Pag-unlad ng Merkantilismo.

32

C. Paglaho ng lubusang pananalig sa Simbahan.

D. Pagkakaroon ng kalayaan sa pananampalataya.

20. Ang mga sumusunod ay naging dahilan ng pagkabigo ng Protestismo sa

Espanya maliban sa isa.

A. Pagiging tapat na Katoliko ng mga maharlikang Espanyol.

B. Pagtatatag ng Inkisisyon.

C. Monarkiya ng Espanya.

D. Pagbagsak ng Imperyong Spain sa mga Kolonya nito.

33


PANG-UNANG PAGSUSULIT 1. D

2. A

3. D

4. B

5. C

6. A

7. A

8. D

9. C

10. B

11. C

12. C

13. A

14. C

15. A

16. B

17. D

18. C

19. C

20. D

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT 1. D

2. B

3. C

4. C

5. D

6. B

7. A

8. A

9. B

10. A

11. C

12. D

13. D

14. B

15. C

16. A

17. C

18. D

19. B

20. D

1



MODYUL 13

REBOLUSYONG SIYENTIPIKO AT INDUSTRIYAL



2

MODYUL 13 REBOLUSYONG SIYENTIPIKO AT INDUSTRIYAL

Mahika, mistisismo at mga lumang sulatin ang nakapangyari sa kaisipan ng

mga Europeo noong Panahong Midyibal. Ibinase ng mga Midyibal na iskolar ang

kanilang mga teorya sa mga prinsipyo at ideya ng mga Klasikal na pilosopo gaya

nina Aristotle, Ptolemy at Galen. Pinaniwalaan nila na ang mundo ay patag at kapag

ang isang maglalakbay sa karagatan ay nakarating sa dulo nito ay posible siyang

mahulog sa pinakadulo. Maging ang doktrina ng Simbahan ay pinalaganap ang

pagtuturo na ang mundo ang sentro ng Sansinukuban(Universe). Ang patunay dito

ng Simbahan ay batay sa pagsasabing ang mundo ang tirahan ng tao kaya ito ang

sentro ng Sansinukuban.

Noong ika-16 na siglo, ay lumaganap ang panibagong kaisipan sa tulong ng

mga imbensiyon at pagsusuri ng mga siyentipikong gaya nina Nicolaus Copernicus

at Galileo Galilei. Ito ang naging pasimula ng mga Makabagong Kaisipan o naging

kilala sa katawagang Rebolusyong Siyentipiko. Sinundan ito ng mga inobasyon at

pagtuklas ng mga makabagong gamit na nagpabilis sa produksiyon ng mga

Europeo at nagpatatatag ng kanilang komersiyo, kalakalan at pangkabuhayan.

Ang kaisipang ito ang naging daan din sa pagtuklas at pag-imbento ng mga

makabagong makinarya na nakapagpabilis at nagparami ng produksiyon ng mga

taga Hilagang Amerika at Europa. Ang Panahon ng Industriya ay isinilang kaya

naging daan ito sa pagkakaroon ng “ factory system” o mga malalaking industriya;

pag-unlad ng komunikasyon at transportasyon; paglawak ng pamilihang

internasyonal; at pagbubuo ng panggitnang uri ng antas ng pamumuhay ng mga tao

o ang “middle class”.

May tatlong na araling inihanda para sa inyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Bagong Ideyang Siyentipiko

Aralin 2: Ang Epekto at Impact ng Siyensiya

Aralin 3: Ang Rebolusyong Industriyal

3


mga sumusunod:

1. Natatalakay kung paanong nagpasimula ang Kaisipang Siyentipiko

noong ika-16 na siglo;

2. Naipapaliwanag ang epekto at impact ng Kaisipang Siyentipiko sa

pamumuhay, pangkabuhayan at iba pang larangan ng siyensiya;

3. Nailalarawan ang pang-araw-araw na pamumuhay ng mga Europeo

bago umusbong ang Makabagong Industriya;

4. Nasusuri ang mga pagbabago at epektong idinulot ng Rebolusyong

Industriyal sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga Europeo at taga

Hilagang Amerika; at

5. Nakabubuo ng isang tsart ng paghahambing ukol sa mga pamosong

imbentor at siyentipiko na nakapag-ambag sa Rebolusyong Siyentipiko

at Industriyal



sa iyo.

4

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot

1. Ang bansang pinagsimulan at sumibol ang Rebolusyong Industriyal

A. Italya

B. Inglaterra

C. Pransiya

D. Estados Unidos

2. Ang siyentipikong naniniwala na ang araw ang sentro ng kalawakan at ang

mundo at iba pang mga planeta ay umiikot lamang dito

A. Nicolaus Copernicus

B. Galileo Galilei

C. Ptolemy

D. Rene Descartes

3. Ang yamang ito ay marami ang bilang sa Britanya at naging kasangkapan sa

paggawa ng maraming makinarya

A. Bulak

B. Uling at bakal

C. Ginto

D. Chromite

4. Siyentipikong nagpakilala ng pangangailangan sa pamamaraang imbestigasyon

upang makatulong sa pagtuklas ng katotohanan

A. Isaac Newton

B. William Harvey

C. Francis Bacon

D. Voltaire

5. Ideyang nagsasaad na ang pamahalaan ay hindi dapat makialam sa

pagpapatakbo ng negosyo

A. Merkantilismo

B. Laissez faire

C. Komunismo

D. Bullionismo

6. Isa sa mahalagang “factor of production” na kinakailangan upang magamit sa

pamumuhunan sa paggawa, makinarya at hilaw na materyal na mahalaga upang

mapalaki ang mga industriya

A. Kapital

B. Entreprenyur

C. Lupa

D. Lakas paggawa

5

7. Ang mga sumusunod ay epekto ng Rebolusyong Industriyal maliban sa:

A. Paglaki ng mga Industriya sa Tela

B. Pagbilis ng produksiyon

C. Pag-unlad ng transportasyon at komunikasyon

D. Repormasyon

8. Ang pag-usbong ng mga makabago at siyentipikong kaisipan ay naging dahilan

upang ang Simbahan ay:

A. Maragdagan ng kapangyarihan

B. Suriin at kwestiyunin sa kanyang mga aral at doktrina

C. Makapang-akit ng mga bagong kasapi

D. Makipagtulungan sa mga monarkong Europeo

9. Ang siyentipikong Italyano na nagpatunay na ang teorya ni Copernicus ukol sa

ang araw ang nasa gitna ng Sansinukuban at ang mundo ay isa lamang sa mga

planetang umiikot ay tama

A. John Locke

B. Galileo Galilei

C. Francis Bacon

D. Rene Descartes

10. Siyentipikong nagbuo ng makabagong pamamaraan sa pag-iimbestiga sa

larangan ng siyensiya o ang “scientific method”

A. Voltaire

B. Francis Bacon

C. Diderot

D. Nicolaus Copernicus

11. Ang paglaganap at naging bunga ng makabagong kaisipan sa Europa at

Hilagang Amerika ay ang

A. Karapatang makapagpahayag ng sariling damdamin at kaisipan

B. Pagiging deboto at masunurin sa doktrina ng Simbahan

C. Paniniwala sa mga superstisyon at mahika

D. Pagkakaroon ng mga monarkong makapangyarihan

6

12. Ang pag-unlad ng mga industriyalisadong siyudad sa Hilagang Amerika at

Europa ay dahil sa:

A. Pagkakaroon nito ng magandang lugar para daungan ng mga kalakal

B. Lakas paggawa

C. Makabagong makinarya

D. Mababang buwis na pinapataw sa mga kalakal

13. Isang organisadong pamamararaan sa produksiyon na nagsama sa

manggagawa at makinarya sa ilalim ng pamumuno ng isang tagapangasiwa

A. Pamamaraang Siyentipiko

B. Sistemang Factory

C. Industriyalisasyon

D. Laissez faire

14. Panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento

A. Rebolusyong Pranses

B. Rebolusyong Ingles

C. Rebolusyong Industriyal

D. Rebolusyong Siyentipiko

15. Ang kaunlarang naidulot ng Rebolusyong Industriyal ay naging daan sa

pagbubuo ng panibagong panlipunang istraktura para sa mga

A. Manggagawa

B. Entreprenyur

C. Panggitnang uri ng tao

D. Monarko

16. Pamamaraang ginamit sa mga industriya ukol sa pagtatalaga sa mga

manggagawa ng mga bagay na dapat lang niyang gawin sa panahon ng

kanyang pagtratrabaho

A. Division of Labor

B. Sistemang factory

C. Pamamaraang Siyentipiko

D. Pamamaraang Industriyal

17. Mga taong naniniwala sa pilosopiyang pampulitika ni John Locke at teoryang

siyentipiko ni Isaac Newton

A. Monarko

B. Philosophes

C. Lakas Paggawa

D. Panggitnang uri ng tao

7

18. Isinulong niya ang aral ukol sa paghihiwalay ng kapangyarihan ng mga sangay

ng ehekutibo, lehislatura at hukuman sa isang pamahalaan

A. Voltaire

B. Baron de Montesquieu

C. John Locke

D. Thomas Hobbes

19. Mga monarkong gumamit sa kanilang mga pamumuno ng mga pampulitikang

ideya ng Enlightenment

A.

B. Absolute Monarchs

C. Constitutional Monarchs

D. Enlightened Despots

E. Merry Monarchs

20. Aspeto ng pilosopiya na tumatalakay sa mga paksa ukol sa unibersal, ispiritwal

at mga eternal na tanong lalo na ang ukol sa pagkakaroon ng Diyos at ang

limitasyon ng kaalaman

A. Etimolohiya

B. Axiology

C. Lohika

D. Metapisika

8

ARALIN 1 BAGONG IDEYANG SIYENTIPIKO

Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong

pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya

ng Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil

sa mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng

“bagong siyensiya”. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age of reason) upang

magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong

paglalarawan at redepinisyon ng lipunan


1. Natatalakay ang dahilan ng pagkakaroon at pagbubuo ng bagong ideyang

siyentipiko

2. Nakikilala ang mga taong nagging pangunahing tagapagturo at nagsulong ng

bagong ideyang siyentipiko

3. Nakapagbibigay ng sariling kuru-kuro ukol sa kahalagahan ng bagong

ideyang siyentipiko sa pamumuhay ng mga tao

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin ang larawan sa ibaba. Sa iyong palagay ano ang naging tulong nito sa

pagpapapalaganap ng bagong ideyang siyentipiko at pag-iisip ng mga tao sa

Europa. Isulat ang maikli mong paliwanag sa iyong kuwaderno.

9

Ang Rebolusyong Siyentipiko Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay nagpasimula ng kanyang propesyong

siyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong 1492. Kaalinsabay nito ang

panahon ng pagkakatuklas ni Christopher Columbus sa Amerika. Sa panahong ito ay

nagpasimula na si Copernicus ng mga pagtatanong ukol sa pangunahing paniniwala at

tradisyon ng mga tao.

Batay sa kanyang mga ginawang pananaliksik ay pinaniniwalaan niya na ang mga

ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol sa

Sansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog di

gaya ng paniniwala noon na ito ay patag at kapag nakarating ang isang manlalakbay sa

dulo nito ay posibleng mahulog siya. Isa pa sa kanyang inilahad ay ang ukol sa pag-ikot

ng mundo sa sarili nitong aksis habang ito’y umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang

araw ang nasa sentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na ang

mundo ang sentro ng Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa katawagang

Teoryang Heliocentric.

Si Nicolaus Copernicus ang Polish astronomer na

nagbigay ng rebolusyonaryong pagpapaliwanag

ukol sa alin sa araw at mundo ang sentro ng

Sansinukuban

Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad inilathala sa dahilang

posibleng ito ang maging daan sa mga puna mula sa Simbahan at

nangangahulugan ng persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa

pamamagitan ng Inquisition.

10

Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe)

Dalawang siyentipiko ang sumunod sa pag-aaral at pagsusuri sa Teoryang

Heliocentric ni Copernicus. Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural

scientist at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan

ng matematika ukol sa posibleng pag-ikot sa isang paribilog ng mga planeta sa araw na

di gumagalaw sa gitna ng kalawakan. Ito’ y tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na

ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw nguni’t mabilis ang

kanilang paggalaw kung papalapit sa araw at mabagal kung ito’y palayo.

Si Johannes Kepler, Alemang astrologo na bumuo

ng pormula sa matematika upang mapatunayan ang

pag-ikot ng mga planeta sa araw

Nagkaroon ng mga pagtatanong si Kepler sa mga pinuno sa academics at

Simbahan ng panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kanyang

mga hinuha at pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya’y kabilang

sa Kilusang nag-protesta ukol sa Simbahan sa panahong iyon. Nguni’t ang kanyang

kontemporaryo na si Galileo Galilei na isang Italyano at Katoliko ay nagkaroon ng

malaking oposisyon sa Simbahan.

Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kanyang imbensiyon na teleskopyo at

naging dahilan ng kanyang pagdidiskubre sa kalawakan. Ang kanyang pagtanggap sa

teoryang itinuro ni Copernicus ay ginamit na dahilan upang siya’y mapailalim sa isang

imbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan at pagpapaliwanagin kung bakit nagkaroon

siya ng kontradiksiyon sa posisyon ng huli. Ang pagdidiin na ito sa kanya ng Simbahan

ay naging daan upang magkaroon siya ng ilang retraksiyon sa kanyang ginawang mga

11

pag-aaral at di maging daan ng pagtitiwalag sa kanya sa Simbahan. Matapos ang

retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa kanyang mga siyentipikong pagtuklas na

naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika at inertia.

Si Galileo Galilei, Italyanong siyentipiko na naparusahan

ng Inquisition dahil sa kanyang pagtanggap ng Teoryang

Heliocentric ni Copernicus at naging daan sa kanyang

habang buhay na “house arrest”

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Sa ibinigay na hatol ng Simbahan kay Galileo Galilei na habang buhay

na “house arrest” dahil sa kanyang pagtanggap at pagsusulong sa Teoryang

Heliocentric ni Copernicus noong 1633 sa Italya, sumasang-ayon ka ba o hindi? Bakit?

Si

Galileo habang tinatanong ng kapulungan ng mga matataas na pinuno ng Simbahang

Katoliko ukol sa kanyang pagsang-ayon sa teoryang pinalaganap ni Copernicus

12

Tandaan Mo!

Ang teoryang Heliocentric ay nagtuturo na ang araw ang nasa gitna

ng kalawakan at ang mundo ay umiikot dito kabilang ang iba pang

mga planeta

Si Nicolaus Copernicus, isang Polish ang nagbigay ng bagong pagtuklas na

ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at di ang mundo

Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer at mahusay na matematisyan ang

nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan ng matematika ukol sa posibleng pag-

ikot sa isang paribilog ng mga planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna ng

kalawakan. Ito’y tinawag na ellipse

Si Galileo Galilei ang Italyanong siyentipiko na nakapagimbento ng telescope at

naging daan sa pagpapatibay na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan


Batay sa ginawang pagtalakay sa Aralin 1, alin sa Teoryang Heliocentric

at Geliocentric(paniniwalang ang mundo ang nasa gitna ng kalawakan)

ang iyong pinaniniwalaan? Bakit? Magbigay ng maikling paliwanag.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13

ARALIN 2 ANG EPEKTO AT IMPACT NG SIYENSIYA

Nang makatuklas ng mga siyentipikong imbensiyon ukol sa tao, kalikasan at

kalawakan ay naging malaganap at popular ang siyensiya sa Europa. Sa

pamamagitan ng mga makabagong imbensiyon na ito ay nagkaroon ng mga bagong

kaalaman ang mga tao at ilan sa mga hari sa Europa ay sumuporta dito. Si Haring

Charles II ng Inglaterra ay nagtatatag ng Royal Society of London noong 1662 na

kung saan ay naging kasapi at nakilala sa pangkat na ito sina Isaac Newton at

Robert Boyle. Noong 1666 ay nagtatatag naman si Haring Louis XIV ng Pransiya ng

French Academy of Science. Ang mga kilusang ito ay nagbigay ng mga suportang

pinansiyal sa mga siyentipiko at nagpalimbag ng mga siyentipikong aklat at mga

babasahin


1. Nakikilala ang mga naging sikat na siyentipiko o mga “thinker” sa Europa at

Amerika sa larangan ng pulitika, lipunan at siyensiya;

2. Nasusuri ang naging epekto sa pamumuhay, paniniwala at pangkabuhayan

ng mga tao ng Rebolusyong Siyentipiko;

3. Nabibigyang pagpapahalaga ang mga naiambag na reporma ng mga

Enlightened Despots sa kanilang mga kaharian ; at

4. Nakapagbibigay ng sariling hinuha sa naging epekto ng bagong pilosopiyang

panrelihiyon, ang Deismo sa tradisyunal na relihiyon sa Europa.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin ang mga larawan sa ibaba. Kilalanin kung sino sila at ano ang kanilang

naiambag sa Rebolusyong Siyentipiko. Isulat ang iyong sagot sa kwaderno sa

Makabayan

14

Ang Makabagong Ideyang Pampulitika Ang mga pagbabago sa siyensiya ay naging daan sa mga pilosopo at mga

mapag-isip(thinkers) na magkaroon ng ideya na kung ang sistematikong batas ay

maaring kasagutan sa paglikha ng sansinukuban at natural na kapaligiran, ito ay maari

ring maging gabay upang ang pampulitika, pangkabuhayan at panlipunang pakikipag-

ugnayan ay maipaliwanag ng analitikong pangangatwiran. Ang siyentipikong pag-iisip at

pamamaraan ay tunay na may malaking impluwensiya sa mga pampulitikang teorya.

Dalawang pilosopong Ingles, sina Thomas Hobbes at John Locke, ang nagbigay

ng konkretong paliwanag ukol sa ideya ng batas natural at pamahalaan noong

kalagitnaan ng ika-16 na siglo. Ito ang panahon na kung kailan ang Inglaterra ay may

malaking suliranin ukol sa pamumuno ng hari na absoluto ang kapangyarihan dahil sa

pinagbasehang Teorya ng Divine Right. Ang Teoryang Divine Right ay ang

paniniwalang lumaganap sa Europa na ang isang hari ay pinili ng kanilang diyos upang

mamuno sa kaharian kaya binibigyan ng absolutong kapangyarihan sa kanyang

pamumuno. Maraming pumuna sa pamahalaang ito at naging dahilan ito sa Inglaterra

ng Digmaang Sibil. Ang Digmaang Sibil ay sumiklab sa pagitan ng mga taong

naniniwala na ang hari ay may absolutong kapangyarihan sa pamamahala at mga tao

naming naniniwala na kailangang sila ay may karapatang pamunuan ang kanilang mga

sarili.

15

Ang Digmaang Sibil sa Inglaterra ay nangyari sa pagitan ng mga Royalistang

sumusuporta kay Haring Charles I at ng bumubuo ng Parliamento na pinamunuan ni

oliver Cromwell

Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes ukol sa Pamahalaan

Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng batas natural upang isulong ang

paniniwala na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan.

Pinaniniwalaan niya na ang pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito

ay kailangan ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga pangyayari.

Sa kanyang pagpapalimbag ng sinulat niyang aklat na Leviathan noong 1651 ay

inilarawan niya ang isang lipunan na walang pinuno at ang posibleng maging direksiyon

nito tungo sa magulong lipunan.

Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isang

kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kanyang kalayaan

at maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Ang kasunduang ito ang magiging

dahilan ng pangangalaga at pagproprotekta na ibibigay ng puno ng pamahalaan sa

kanyang nasasakupan. Dinagdag pa niya na ang mga tao ay di binibigyan ng

16

karapatang magrebelde sa kanyang pinuno maging ito man ay di makatwiran sa

kanyang pamamalakad.

Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke

Isa pa sa kinilalang pilosopo sa Inglaterra ay si John Locke na may parehong

paniniwala gaya ni Hobbes na kinakailangang magkaroon ng kasunduan sa pagitan ng

mga tao at ng kanilang pinuno. Nguni’t naiiba siya sa paniniwala na ang tao sa kanyang

natural na kalikasan ay may karapatang mangatwiran,may mataas na moral at

mayroong mga natural na karapatan ukol sa buhay, kalayaan at pag-aari.

Sinasabi niya na ang tao ay maaring magtalusira sa kanyang kasunduan sa

pinuno kung ang pamahalaan ay di na kayang pangalagaan at ibigay ang kanyang mga

natural na karapatan. Binigyang diin din niya na kung ang tao ay gumamit ng

pangangatwiran ay makararating siya sa pagbubuo ng isang pamahalaang mabisang

makikipag-ugnayan at tutulong sa kanya.

Ang kanyang mga ideya ay isinulat niya noong 1690 sa pamamagitan ng

lathalaing Two Treatises of Government. Ang kanyang sulatin ay naging popular at

nakaimpluwensiya sa kabuuan ng Europa at maging sa kolonya ng Inglaterra, ang

Kolonyang Amerikano. Ang ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano na

lumaya sa pamumuno ng Gran Britanya. Ang Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni

Thomas Jefferson at naging mahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga Ingles

ay halaw sa mga ideya ni Locke ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng

pamahalaan.

17

Si Thomas Jefferson at ang kanyang sinulat na Deklarasyon ng Kalayaan ng

Amerika na kanyang hinalaw sa mga ideya ni John Locke ukol sa kasunduan sa pagitan

ng mga tao at pamahalaan

Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng pulitika ay ang Pranses na si Baron

de Montesquieu na naniniwala sa ideya ng paghahati ng kapangyarihan sa isang

pamahalaan. Hinati niya sa tatlong sangay ang pamahalaan: ang lehislatura na

pangunahing gawain ay ang pagbubuo ng mga batas; ang ehekutibo na nagpaaptupad

ng batas at ang hukuman na tumatayong tagahatol. Si Voltaire o Francois Marie

Arouet,sa tunay na buhay at isa ring Pranses ay nagsulat ng ilang mga lathalain laban

sa Simbahan at Korteng Royal ng Pransiya. Ito ang naging dahilan ng kanyang

dalawang beses na pagkakabilanggo at nang lumaon siya ay napatapon sa Inglaterra.

Pinagpatuloy niya ang pagsusulat dito at patuloy niyang binigyan ng pagpapahalaga

ang pilosopiya ni Francis Bacon at siyensiya ni Isaac Newton.

Ang Pangangatwiran ay Nakaimpluwensiya sa Pagbabatas

Habang patuloy na naghahanap at nagsasaliksik ang mga Europeo ukol sa mga

bagong prinsipyo na maaring tumugma sa pamantayan ng pangangatwiran, malaking

pagbabago ang nangyari sa usapin ng pagbabatas. Sa pamamagitan ng paggamit ng

mga siyentipiko at makatwirang kaisipan sa pagbabatas ay natapos na ang

pagkakaroon ng mga unjust trials. Ang mga mambabatas ay di na gaanong bumatay sa

mga sabi-sabi at mga confessions na dulot ng ginawang pambubugbog sa nasasakdal

kundi nagkaroon na ng mga matitibay na pag-iimbestiga at paghuhusga sa hukuman.

Noong taong 1600 ay nagkaroon ng pagbabalak na bumuo ng isang pangkat na

bubuo ng isang pang-internasyonal na kalipunan ng mga batas. Isang Olandes na

hukom na nagngangalang Hugo Grotius ang nanawagan para sa pagbubuo ng isang

internasyonal na koda batay sa batas na natural. Naniniwala siya na ang pagkakaroon

18

ng ganitong kalipunan ng mga kautusan sa pagbabatas ay magiging malaking tulong sa

mga pamahalaan upang magkaroon ng kaayusan at sistema ang pamamalakad.

Sa kolonya ng Inglaterra sa Amerika, ang pinuo at tagpagtatag ng kolonya ng

grupo ng mga Quaker sa Pennsylvania na si William Penn ay nagsusulong naman ng

paniniwalang pacifismo. Ang pacifismo ay naglalahad na ang paggamit ng pakikidigma

o karahasan bilang pamaraan para ayusin ang mga sigalot ay di kapaki-pakinabang.

Siya ay nagsulong ng isang asembliya ng mga nasyon na dedikado sa pangdaigdigang

kapayapaan.

Si William Penn ay isang Ingles na naglakbay patungo

sa kolonya pa noon ng Amerika upang itatatag ang

tirahan ng pangkatin ng mga Quaker sa Pennsylvania

Pagsusuri sa Relihiyon

Marami sa mga Europeo ang gumamit na rin ng pangangatwiran ukol sa mga

paniniwalang may kaugnayan sa relihiyon. Maraming mga kabilang sa mataas at

panggitnang uri ng tao sa lipunan ang lumayo na at di naniwala sa mga tradisyunal na

aral ng Simbahan kaya ang Europa ay naging isang lipunang bukas sa iba’t ibang

pananaw ukol sa relihiyon. Noong taong 1700 ay nabuo ang bagong pilosopiyang

pangrelihiyong Deismo. Ang pilosopiyang ito ay naglalayon ng pagbubuo ng isang

relihiyon na bumabatay sa pangangatwiran at batas na natural. Binibigyan din ng

pagkakataon ang mga tagasunod ng pilosopiyang ito na patuloy na magsuri ukol sa

19

mga doktrinang matagal nang pinatupad at nagpalakas ng kapangyarihan ng Simbahan

sa panahong Midyibal.

Mga pinunong nagtaguyod ng mga Reporma

Mayroong mga hari at reyna na nagtaguyod na gamitin ang mga pampulitikang

ideya ng Enlightenment. Sila ay nakilala sa katawagang enlightened despots. Tinangka

nilang gamitin ang mga pampulitikang ideya ng Enlightenment habang sila’y nanatili sa

kanilang mga tradisyunal na kapangyarihan. Pinagbuti nila ang pamamalakad sa

kanilang mga pamahalaan at pinaunlad ang agrikultura, industriya, kultura at edukasyon

ng kanilang mga kaharian.

Ilan sa mga monarkong ito ay si Dakilang Frederick II ng Prussia. Sa panahon ng

kanyang panunungkulan ay nagpalabas siya ng mga reporma gaya ng pag-aalis ng

pagpapahirap sa mga nasasakdal maliban kung ang kaso ay ukol sa paghahangad na

pabagsakin ang pamahalaan at pagpatay; pagtatayo ng mga paaralang pang-

elementarya at pagpapasigla ng agrikultura at industriya.

Si Empresses Catherine ng Russia at Maria Theresa ng Austria ay parehong

nagsulong ng reporma ukol sa pagprotekta ng mga serfs at itaas ang uri ng kanilang

mga pamumuhay.

Ang anak ni Empress Maria Theresa na naging hari rin ng Austria na si Joseph II

ay sumunod din sa mga patakarang pinasimulan ng kanyang ina nguni’t dinagdagan

niya pa ito sa pamamagitan ng pag-aalis ng pag-aalipin, pagpapareho sa buwis na

binabayad ng mga pesante at maharlika at kalayaan sa pamamahayag.

20

Sina Empresses Catherine ng Russia at Maria Theresa ng Austria na itinuturing

na mga Enlightened Despots dahil sa pagsasama ng mga ideya ng Enlightenment at

pananatili bilang mga monarko sa kanilang mga kaharian

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Kung iyong babalikan ang pilosopiyang Deismo bilang isang bagong

pilosopiyang pangrelihiyon, paano kaya ito naging malaking suliranin sa tradisyunal na

relihiyon? Pangatwiranan.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tandaan Mo!

Ang siyentipikong pag-iisip at pangagatwiran ay naging mabisang

pamamaraan upang tignan ang kaugnayan nito sa aspektong

pampultika ng lipunan

Sina Thomas Hobbes at John Locke ay dalawang Ingles na pilosopo sa pulitika na

may malaking impluwensiya sa pagbabago ng pamahalaan sa Europa

Ang bagong pangrelihiyong pilosopiyang Deismo ay naging kasangkapan sa

pagsusuri sa tradisyunal na realihiyon

Ang mga Enlightened despots ay mga monarko sa Europa na pinagsama ang

ideyang isinulong ng Enlightenment at pananatili ng kanilang kapangyarihan sa

pamamagitan ng pagpapatupad ng mga reporma

21

Gawain 3: Paglalapat Kung ikaw ay nabuhay ng panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, ikaw ba

ay posibleng maging kabilang pa rin sa mga taong nanatili sa tradisyunal

na paniniwala o maging kabilang sa mga nagsusulong ng mga

makabagong kaisipan? Bakit?

ARALIN 3

ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng malaking pagbabago sa aspektong

agrikultura at industriya sa mga bansa sa Europa at sa Estados Unidos. Ang

transpormasyon na ito ay nakilala sa katawagang Rebolusyong Industriyal dahil

pinalitan nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng mga bagong imbentong

makinarya. Nagbigay ito ng malaking produksiyon sa mga bansa, karagdagang kita

at pamilihan ng kanilang mga yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa mga

kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga siyudad at namasukan sa mga industriya

upang kumita ng malaki.


1. Natatalakay ang iba’t ibang mga pagbabagong naidulot ng Rebolusyong

Industriyal sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga taga Europa at

Estados Unidos;

2. Nabibigyang halaga ang mga siyentipikong nakapag-ambag ng pagbabago

sa Rebolusyong Industriyal;

3. Nasusuri ang epektong naidulot ng Rebolusyong Industriyal sa pamumuhay

at pangkabuhayan; at

4. Nakabubuo ng isang poster na nagpapakita ng kahalagahan ng Rebolusyong

Industriyal.

22

Gawain 1: Pag-isipan Mo! I-drowing mo nga ang sa iyong pagkakaunawa ang larawan ng isang bansang

Industriyalisado. Ilagay ang iyong drowing sa isang coupon bond at lagyan ito ng

maikling paliwanag sa ilalim

Ang Bagong Uri ng Rebolusyon Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbong makinarya sa isang pabrika ay bahagi

ng tinatawag na Rebolusyong Industriyal. Ito ang panahon na kung saan ang mga tao

ay nagpasimula nang gumamit ng mga makabagong kagamitan gaya ng makinarya sa

kanilang produksiyon. Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga tao

sa dahilang naging mabilis ang kanilang produksiyon at ito’y lumaki. Naging daan ito

upang sila’y magkaroon ng malaking kita at napaunlad ang kanilang pamumuhay.

Nagpasimula ito noong 1760 na kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sa

pansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa agrikultura.

Ang Gran Britanya ang nagpasimula nito dahil sa pagkakaroon niya ng

maraming uling at iron na naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga

makinarya at pabrika. Lumaganap ang kanyang pakikipagkalakalan at ito ay naging

dahilan ng pagiging matatag ng kanyang kalakalan. Sinuportahang mabuti ng

pamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng malakas na hukbong

pandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ng kalakal.

23

Ang pagkakaroon ng uling at iron na ginamit sa paggawa ng bakal ay nakatulong

sa paggawa ng mga makinarya na nagpatakbo ng mga industriya sa Gran Britanya

noong 1800s.

Pagsisimula ng Rebolusyong Industriyal Noong taong 1760 ay pinasimulan ang pagbabago sa pagprodyus ng tela sa

Gran Britanya. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko(domestic system) ang trabaho sa

pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga tahanan. Ang namumuhunang

mangangalakal ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa kanilang lugar

hanggang sa makabuo ng isang tapos na produkto na kanya namang pinagbibili at

pinatutubuan. Nguni’t ang halaga ng tela ay mahal dahil sa ganitong sistema nga ng

pagbubuo na matagal. Ang mga mayayaman lamang ang mayroong oportunidad na

magkaroon ng maraming damit at ang paggamit ng kurtina at ilan pang gamit sa

tahanan na gawa sa tela ay itinuturing na luho lamang ng panahong iyon.

Dahil sa pag-iimbento ng maraming makinarya ay naging madali ang pagprodyus

ng mga tela at mura na itong bilhin ng mga tao. Halimbawa ang makinang spinning

jenny ay nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya ng mabilis at sa maraming

sisidlan. Ang dating ginagawa ng walong manggagawa ay maari nang gawin ng isang

manggagawa sa tulong ng nabanggit na makinarya.

Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitney

ang cotton gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at iba

pang mga materyal sa bulak na dati ay halos ginagawa ng 50 manggagawa bago

maimbento ang cotton gin. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at

nakatulong ito sa malaking produksiyon para sa paggawa ng tela sa Estados Unidos.

24

Ang cotton gin na isang makinarya na inimbento ni Eli Whitney noong 1793

upang mabilis na mahiwalay ang buto ng bulak sa fiber.

Ang mga makinaryang ito ay nagpasimula ng unang bahagi ng mga imbensiyon sa

Rebolusyong Industriyal na nakatulong sa pagkakaroon ng malaking produksiyon at

malaking kita sa mga tao.

Ang Paglago at Paglaki ng Rebolusyong Industriyal Ang pagkakaimbento sa steam engine ay naging daan para maragdagan ang

suplay ng enerhiya na magpapatakbo sa mga pabrika. Kaya mas marami pang mga

sumunod na imbensiyon na ginawa ang tao na karaniwang gawa sa bakal gaya ng mga

makinarya sa bukid, baril, sasakyang dumaraan sa mga riles. Nakatulong ito sa mabilis

na pagdadala ng mga produkto sa iba’t ibang lugar at ugnayan sa pamamagitan ng

makabagong telekomunikasyon.

Naging kilala ang pangalan nina Alexander Graham Bell bilang imbentor ng

unang telepono at ni Thomas Alva Edison na nagpakilala ng lakas ng elektrisidad

upang ng lumaon ay makatulong para ang isang buong komunidad ay maliwanagan

nito at patakbuhin pa ang mga makabago nilang kasangkapan. Si Samuel B. Morse

naman ay pinakilala ang telegrapo na nakatulong para makapagpadala ng mga

mensahe sa mga kakilala, kaibigan at kamag-anakan sa ibang lugar.

25

Ang Newcomen steam engine at Watt steam engine na naimbento noong 1705

at 1760 na nakatulong sa pag-pump ng tubig na ginamit para makapag-suplay ng tubig

na magbibigay ng enerhiyang hydoelektrik at nagpatakbo ng mga makinarya sa mga

pabrika.

Ang Rebolusyong Industriyal ay nakatulong din sa pagbibigay ng maraming

oportunidad sa paghahanap-buhay sa mga tao. Maraming nagkaroon ng malaking

puhunan at nagbago sa pamumuhay ng mga tao hanggang mabuo ang panggitnang uri

ng mga tao sa lipunan.

Ang Uri ng Pamumuhay ng mga Taong nasa Panggitnang Uri ng Lipunan Dahil sa pag-unlad ng pamumuhay ng mga tao sa Europa at Hilagang Amerika ay

nagkaroon panibagong mukha ang pamilya. Ang mga kalalakihan ay nagsilbing

tagapagtaguyod ng pamilya kaya sila ang nagbibigay ng desisyon sa pangangailangan

at suliraning bumabangon sa pamilya. Ang mga babae ay nagkonsentreyt ng kanyang

gampanin sa loob ng tahanan nguni’t binigyan siya ng maraming katulong na gagawa

ng iba pa niyang gampaning domestiko. Ang kanyang panahon ay para sa

pangangalaga ng miyembro ng pamilya at imonitor ang ginagawa ng kanyang mga

26

katulong. Dahil dito nabigyan niya ng maraming panahon ang kanyang pamilya lalo na

sa panahon ng kanilang mga leisure activities.

Ang karaniwang pamumuhay ng mga taong nasa panggitnang uri ng lipunan ay

ang karagdagang panahon sa pamimili pa ng mga bagay na higit sa kanilang

pangunahing pangangailan

Suliraning Dulot ng Rebolusyong Industriyal

Ang Rebolusyong Industriyal ay di nagbigay ng kasaganaan para sa lahat. Ang

dating mga manggagawa ay napalitan ng mga makinaryang nagpaaptakbo ng mga

pabrika. Maraming taga-lalawigan ang nagbakasakali ng kanilang pamumuhay sa mga

siyudad at sa ibayong dagat upang maghanap-buhay. Ang mga siyudad ay naging

siksikan ang mga panirahan ng mga tao at dahil lumaki ang populasyon ang sanitasyon

ay napabayaan kaya maraming sakit ang dumapo sa mga mangagagawa. Ang buhay

naman ng mga mangagawa sa pabrika ay di rin madali dahil may takdang oras silang

magtrabaho nguni’t ang kapaligiran ng pabrika ay di gaanong malinis at ang kalusugan

nila ay di tinutukan ng mga namumuhunan na naglalayon lamang ng mga malaking kita.

Ito’y nagdulot ng mga pag-aalsa at pagwewelga ng mga manggagawa kaya minabuti

nilang magtatatag ng mga unyon.

27

Ang karaniwang pamumuhay ng mga manggagawa sa mga siyudad na kanilang

pinagtratrabuhan

Ang mga unyon ang nakikipag-usap sa may-ari ng pabrika ukol sa mga

benepisyo nilang dapat tamuhin at sumailalim sila sa collective bargaining agreement

upang mabigyan ng solusyon ang suliraning bumangon.Dahil sa kasunduang ito ay

nakamit ng mga manggagawa ang mabuting pasahod, maayos na kondisyon ng

pasilidad ng kanilang mga pinagtratrabuhan, at pinaikling trabaho ng paglilingkod.

Ang naging malaking pagbabagong naidulot ng mga union sa kapakanan ng mga

manggagawa sa pabrika

28

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Pagsusuri ng mga Datos

Ano sa iyong palagay ang naging bunga ng Rebolusyong

Industriyal sa mga bansa sa Asya? Nakabuti kaya ito o hindi? Bakit?

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Tandaan Mo!

Ang Rebolusyong Industriyal ay panibagong uri ng rebolusyon sa

pamamagitan ng imbensiyon ng mga makabagong makinarya para

sa agrikultura at mga pabrika

Malaki ang naitulong sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga Europeo at

Amerikano ng Rebolusyong Industriyal dahil ito’y nagbigay ng malaking

produksiyon, karagdagang lakas paggawa, pamumuhunan, pag-unlad ng

telekomunikasyon at pangangalakal sa ibang bansa

Ang Gran Britanya ang nagpasimula ng Rebolusyong Industriyal dahil sa

pagkakaroon ng maraming uling at iron sa kanyang lugar na naging kasangkapan sa

pagpapatakbo ng mga pabrika

Ang panggitnang uri ng tao sa lipunan ay binuo ng ma taong nagkaroon ng malaking

puhunan sa pagnenegosyo

29

Nagkaroon ng mga suliranin ang Rebolusyong Industriyal na dulot ng pagkonberto

ng manwal na lakas paggawa sa makinarya at sa pangkalusugang kalagayan ng

mga manggagawa

Gawain 3: Paglalapat Kung ikaw ay isang manggagawa sa Panahon ng Rebolusyong

Industriyal, possible bang maging kasapi ka ng Unyon na itinatag ng

mga manggagawa? Ano sa palagay mo ang posibleng kabutihang

maidudulot nito para sa iyong kapakanan?

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________




Ang teoryang Heliocentric ay nagtuturo na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at

ang mundo ay umiikot dito kabilang ang iba pang mga planeta

30

Si Nicolaus Copernicus, isang Polish ang nagbigay ng bagong pagtuklas na ang

araw ang nasa gitna ng kalawakan at di ang mundo

Si Galileo Galilei ang Italyanong siyentipiko na nakapagimbento ng telescope at

naging daan sa pagpapatibay na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan

Ang siyentipikong pag-iisip at pangagatwiran ay naging mabisang pamamaraan

upang tignan ang kaugnayan nito sa aspektong pampultika ng lipunan

Sina Thomas Hobbes at John Locke ay dalawang Ingles na pilosopo sa pulitika na

may malaking impluwensiya sa pagbabago ng pamahalaan sa Europa

Ang bagong pangrelihiyong pilosopiyang Deismo ay naging kasangkapan sa

pagsusuri sa tradisyunal na realihiyon

Ang mga Enlightened Despots ay mga monarko sa Europa na pinagsama ang

ideyang isinulong ng Enlightenment at pananatili ng kanilang kapangyarihan sa

pamamagitan ng pagpapatupad ng mga reporma

Ang Rebolusyong Industriyal ay panibagong uri ng rebolusyon sa pamamagitan ng

imbensiyon ng mga makabagong makinarya para sa agrikultura at mga pabrika

Malaki ang naitulong sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga Europeo at

Amerikano ng Rebolusyong Industriyal dahil ito’y nagbigay ng malaking

produksiyon, karagdagang lakas paggawa, pamumuhunan, pag-unlad ng

telekomunikasyon at pangangalakal sa ibang bansa

Ang panggitnang uri ng tao sa lipunan ay binuo ng ma taong nagkaroon ng malaking

puhunan sa pagnenegosyo

Nagkaroon ng mga suliranin ang Rebolusyong Industriyal na dulot ng pagkonberto

ng manwal na lakas paggawa sa makinarya at sa pangkalusugang kalagayan ng

mga manggagawa

31

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: I. Panuto: Piliin ang tamang letra ng iyong sagot mula sa mga opsiyon na

ibinigay. 1. Instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa kaalaman at paniniwala ng

mga Europeo.

a. Rebolusyong Siyentipiko

b. Rebolusyong Industriyal

c. Rebolusyong Pranses

d. Rebolusyong Amerikano

2. Panibagong uri ng rebolusyon sa pamamagitan ng imbensiyon ng mga makabagong

makinarya para sa agrikultura at mga pabrika

a. Rebolusyong Pranses

b. Rebolusyong Siyentipiko

c. Rebolusyong Industriyal

d. Rebolusyong Amerikano

3. Ang teoryang nagturo na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at ang mundo ay

umiikot dito kabilang ang iba pang mga planeta

a. Heliocentric

b. Geliocentric

c. Creation

d. Scientific

4. Isang Polish na nakatuklas na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at di ang

mundo

a. Thomas Hobbes

b. Galileo Galilei

c. Nicolaus Copernicus

d. Francis Bacon

5. Ang uri ng tao sa lipunan na binuo ng mga taong nagkaroon ng malaking puhunan

sa pagnenegosyo

a. Panggitnang uri

b. Nobilidad

c. Mga Pari

d. Pesante

32

6. Ang mga monarko sa Europa na pinagsama ang ideyang isinulong ng

Enlightenment at pinanatili ang kanilang kapangyarihan sa pamamagitan ng

pagpapatupad ng mga reporma

a. Diktador

b. Emperador

c. Philosophes

d. Enlightened Despots

7. Ang Italyanong siyentipiko na nakapagimbento ng telescope at naging daan sa

pagpapatibay na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan

a. Galileo Galilei

b. Voltaire

c. Thomas Hobbes

d. Nicolaus Copernicus

8. Ang nagpasimula ng Rebolusyong Industriyal dahil sa pagkakaroon ng maraming

uling at iron sa kanyang lugar na naging kasangkapan sa pagpapatakbo ng mga

pabrika

a. Amerika

b. Hapon

c. Gran Britanya

d. Alemanya

9. Ang naimbento noong 1705 at 1760 na nakatulong sa pag-pump ng tubig na ginamit

para makapag-suplay ng tubig na magbibigay ng enerhiyang hydoelektrik at

nagpatakbo ng mga makinarya sa mga pabrika.

a. Newcomen steam engine at Watt

steam engine

b. Spinning jenny

c. Cotton gin

d. Telepono

10. Siya ang nagpakilala ng telegrapo na nakatulong para makapagpadala ng mga

mensahe sa mga kakilala, kaibigan at kamag-anak sa malayong lugar

a. Thomas Alva Edison

b. Samuel B. Morse

c. Alexander Graham Bell

d. Wiiliam Faraday

33

11. Isang sistema na ang trabaho sa pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga

tahanan.

a. Sistemang domestiko

b. Pacifism

c. Factory system

d. Continental system

12. Isang makinarya na inimbento ni Eli Whitney noong 1793 upang mabilis na

mahiwalay ang buto ng bulak sa fibe.

a. Spinning Jenny

b. Telegrapo

c. Telepono

d. Cotton Gin

13. Ang makinang nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya at sa maraming

sisidlan.

a. Cotton gin

b. Telepono

c. Telegrapo

d. Spinning jenny

14. Sa panahon ng kanyang panunungkulan ay nagpalabas siya ng mga reporma gaya

ng pag-aalis ng pagpapahirap sa mga nasasakdal maliban kung ang kaso ay ukol sa

paghahangad na pabagsakin ang pamahalaan at pagpatay at pagtatayo ng mga

paaralan.

a. Empress Catherine

b. Empress Ma. Theresa

c. Dakilang Frederick II

d. Joseph II

15. Ito’y naglalayon ng pagbubuo ng isang relihiyon na bumabatay sa pangangatwiran

at batas na natural

a. Pacifismo

b. Deismo

c. Sosyalismo

d. Monarkismo

16. Isang paniniwala na naglalahad na ang paggamit ng dahas at pakikidigma ay di

kapaki-pakinabang para ayusin ang sigalot

a. Deismo

b. Sosyalismo

c. Pacifismo

d. Monarkismo

34

17. Siya ang nagbibigay ng paliwanag na ang isang pamahalaan ay kinakailangang

binubuo ng 3 sangay: ehekutibo, lehislatibo at hukuman

a. Voltaire

b. Thomas Hobbes

c. Francis Bacon

d. Baron de Montesquieu

18. Ang kanyang ideya ukol sa pamahalaan ay nagging basehan ng pagbubuo ng

Konstitusyon ng Amerika.

a. John Locke

b. Thomas Hobbes

c. Baron de Montesquieu

d. William Penn

19. Isinulong niya ang ideya na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri

ng pamahalaan.

a. Baron de Montesquieu

b. Thomas Hobbes

c. John Locke

d. Voltaire

20. Alitan sa pagitan ng mga taong naniniwala sa pagkakaroon ng pamahalaang

absoluto at mga taong naniniwala na kailangang sila ang mamumuno sa kanilang

mga sarili.

a. Digmaang Pranses

b. Digmaang Prusya-Austria

c. Digmaang Sibil

d. Digmaang Pandaigdig

35


PANIMULANG PAGSUSULIT 1. B 6. A 11. A 16.A

2. A 7. D 12.C 17.B

3. B 8. B 13.B 18.B

4. A 9. B 14.D 19.C

5. B 10. B 15.C 20.D

ARALIN 1 BAGONG IDEYANG SIYENTIPIKO

Gawain 1: Pag-isipan Mo Teleskopyo ni Galileo. Ginamit para mapatunayan na ang araw ang nasa gitna

ng kalawakan hindi ang daigdig na itinuro ng matagal ng Simbahan

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Hindi, dahil walang laya na magbigay ng sariling iniisip at mangatwiran

Gawain 3: Paglalapat Heliocentric, dahil ito’y nababatay sa mga ginawang pagsisiyasat ng mga

siyentipiko at may ebidensiyang ipinakikita

ARALIN 2 ANG EPEKTO AT IMPACT NG SIYENSIYA

Gawain 1: Pag-isipan Mo Thomas Hobbes, John Locke at Voltaire. Sila’y mga tinawag na mga philosophes

dahil sila ang naglatag ng kaisipan na ang pangangatwiran ay dapat bahagi ng

paggawa ng batas.

36

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Binago ang matagal nang paniniwala na ang relihiyon ay di maaring gumamit ng

pangangatwiran

Gawain 3: Paglalapat Nagsusulong ng makabagong kaisipan

ARALIN 3 ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL Gawain 1: Pag-isipan Mo Sariling interpretasyon ng mag-aaral ukol sa industriyalisadong lugar

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Naging laglagan ng mga produktong yari galing sa Europa at Amerika, ginawang

pangunahing konsyumer ng mga produktong dayuhan

Gawain 3: Paglalapat Oo, dahil kailangang protektahan ang mga karapatang dapat ay ibinibigay sa mga

manggagawa


1. A

2. C

3. A

4. C

5. A

6. D

7. A

8. C

9. A

10. B

11. A

12. D

13. D

14. C

15. B

16. C

17. D

18. A

19. B

20. C

1



MODYUL 14

PANAHON NG EKSPLORASYON AT PAGLAWAK NG TERITORYO



2

MODYUL 14 PANAHON NG EKSPLORASYON AT PAGLAWAK NG TERITORYO

Noong ika-14 na siglo ang mga Europeong manlalakbay at mandaragat ay

nagsimulang maghanap ng panibagong ruta sa karagatan upang makipagkalakalan sa

mga bansa sa Asya. Dala-dala nila ang paniniwalang marami silang matatagpuang mga

mineral, yamang likas, spices at makokonberto ang mga katutubong matatagpuan nila

sa mga isla sa Kristiyanismo. Ito ang naging simula ng ugnayan sa pagitan ng Kanluran

at ibang bahagi ng daigdig sa pamamagitan ng kanilang mga kalakal at kabihasnan.


Aralin 1: Mga Unang Eksplorasyon

Aralin 2: Mga Pangkatubigang Imperyo

Aralin 3: Pagbabago ng Pamaraan sa Pamumuhay


mga sumusunod:

1. Natatalakay ang mga dahilan at salik na nakaapekto sa ginawang

eksplorasyon ng mga Europeo sa Silangan

2. Nakikilala ang mga unang nabigador na nagpasimulang naglakbay sa

katubigan

3. Nasusuri ang mga dahilan kung bakit pinakinabangan ng mga Europeo

ang kalupaan at mga tao na kanilang natagpuan sa Asya, Aprika at

Amerika

4. Nahihinuha ang posibleng epekto ng pang-kalakalan at kolonyal na

ekspansiyon ng mga bansang Europeo sa Asya, Aprika at Amerika

5. Nakapagbibigay ng sariling opinyon sa kabutihan at di kabutihang naidulot

ng eksplorasyon at kolonisasyon sa pamumuhay at pangkabuhayan ng

mga bansang sinakop

3



sa iyo.

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot.

1. Ang Europa ay dumepende sa mga matatagpuang spices sa Asya at sa India,

ang mga sumusunod ay spices maliban sa

a. pepper

b. cinnamon

c. asukal

d. nutmeg

2. Ang mga spices na natagpuan ng mga Europeo sa Asya ay ginagamit nila sa

kanilang

a. pag-preserba sa kanilang mga karne

b. pagkain

c. pakikipagkalakalan

d. palitan ng produkto sa kalapit na bansa

3. Gumamit ang mga manlalakbay at mandaragat na Europeo sa kanilang mga

eksplorasyon ng mga kagamitang makakatulong sa kanila upang tuntunin ang

kanilang mga destinasyon, ang mga sumusunod ay mga kagamitan sa

paglalakbay maliban sa

a. hourglass

b. compass

c. astrolabe

d. caravel

4. Ito ang mga unang uri ng mga sasakyang pandagat na ginamit ng mga Portuges

at Espanyol noong ika-14 hanggang ika-15 siglo

A. armada

B. caravel

C. steam ship

D. astrolabe

4

5. Pinasimulan niya ang pagtatayo ng paaralan para sa mga magiging mahusay na

mandaragat sa hinaharap at inanyayahan niya ang mga mahuhusay na taga-

gawa ng mapa, matematisyan, at astronomero upang mag-aral ukol sa

nabigasyon

a. Bartolomeu Dias

b. Prince Henry, the Navigator

c. Ferdinand Magellan

d. Christopher Columbus

6. Kasunduan na nilagdaan ng Portugal at Espanya na nagsasaad ng pagkilos ng

line of demarcation patungong pa-Kanluran at maglatag ng tuluyan nilang

paghahati sa mga iba’t ibang lugar sa mundo na di pa naabot ng eksplorasyon.

a. Kasunduan sa Tordesillas

b. Kautusan ng Papa

c. Kasunduan sa Paris

d. Kasunduan sa India

7. Tinagurian siyang Admiral of the Ocean Sea at Viceroy/Gobernador ng mga

islang kanyang nadiskubre para sa kaharian ng Espanya

a. Ferdinand Magellan

b. Christopher Columbus

c. Bartolomeu Dias

d. Hernan Cortes

8. Ang kanyang ekspedisyon ay nagpakilala na ang mundo ay bilog at nagbago sa

dating pagkaalam ng mga Europeo na ito ay patag

a. Bartolomeu Dias

b. Hernan Cortes

c. Ferdinand Magellan

d. Christopher Columbus

9. Ang dalawang bansa na nagpapaligsahan sa eksplorasyon at nabigasyon noong

ika-14 hanggang ika-15 siglo

a. Pransiya at Alemanya

b. Olandiya at Inglaterra

c. Pransiya at Inglaterra

d. Espanya at Portugal

10. Hari at reyna ng Espanya na sumuporta sa mga paglalakbay nina Columbus at

Magellan patungo sa Silangan

a. Ferdinand at Isabella b. Carlos at Elizabeth

5

c. Henry at Anne d. William at Mary

11. Isang lugar o maliit na bansa na kontrolado ng isang makapangyarihang bansa

ang pamamahala

a. Kolonya

b. Concessionaires

c. Sphere of Influence

d. Teritoryo

12. Organisasyon na nagbibili ng mga stocks o shares sa mga nagnanais na kumita

sa interes na maaring ibigay ng isang eksplorasyon

a. Multinational

b. Transnational

c. Joint-stock companies

d. Banko

13. Sasakyang pandagat na ginamit ng mga Kastila na naglalaman ng mga

malalaking bulyon ng mga yamang kanilang nakuha sa mga lugar na kanilang

sinakop

a. Galyon

b. Caravel

c. Armada

d. Steam Ship

14. Pagsisimula ng pagbabago sa pamamaraan ng pangangalakal, pagkakaroon ng

mga pamilihang laglagan ng mga produkto at paggamit ng pera sa pamilihan

a. Rebolusyong Industriyal

b. Rebolusyong Siyentipiko

c. Rebolusyong Pulitikal

d. Rebolusyong Komersyal

15. Maraming mga pamilyang mangangalakal sa iba’t ibang panig ng Europa ang

yumaman sa pagpapahiram ng puhunan para sa mga eksplorasyon maliban kina

a. Fugger ng Alemanya

b. Medici ng Italya

c. Pazzi ng Italya

d. Adamsmith ng Scotland

6

16. Indibidwal na pinagsama ang paggamit ng pera, ideya, hilaw na material at

paggawa upang kumita ng malaki sa kanyang negosyo

a. Pesante

b. Mangangalakal

c. Entreprenyur

d. Bourgeoise

17. Bagong teorya ukol sa pambansang patakaran sa ekonomiya na naniniwala na

ang kapangyarihan ng isang bansa ay nakabatay sa yamang mayroon ito

a. Merkantilismo

b. Kapitalismo

c. Sosyalismo

d. Pyudalismo

18. Kalakalang nagpasimula ukol sa pangunguha ng mga alipin na maaring

magtrabaho sa mga plantasyon ng mga makapangyarihang bansa

a. Kalakalan sa Katubigan

b. Slave Trade

c. Colonial Trade

d. Commercial Trade

19. Portuges na nakadiskubre ng Karagatang Indian

a. Pedro Alvares Cabral

b. Ferdinand Magellan

c. Christopher Columbus

d. Prince Henry, the navigator

20. Sila’y mga mananakop na nagpalaganap ng Kristiyanismo sa mga tao sa lugar

na kanilang nasakop

a. Eksplorador

b. Conquistador

c. Manlalakbay

d. Mangangalakal

7

ARALIN 1 MGA UNANG EKSPLORASYON

Taong 14 na siglo nang ang mga Europeo ay naghanap ng panibagong ruta na

maari nilang gamitin upang makakuha ng mga spices o panlasa para sa kanilang mga

pagkain at upang i-preserba ang mga karne. Ang mga produktong matatagpuan sa

Silangan ay malaking motibasyon para sa mga Europeo na maghangad ng panibagong

rutang pangkalakalan. Ang dating rutang kalakalan ay nasakop na ng mga Muslim na

Turko at ang mga mangangalakal na Italyano mula sa Venice, Pisa, at Genoa lamang

ang nakagagamit nito dahil sa mataas na buwis na ipinapataw ng mga Turko. Ang

panggagalugad ay isang anggulo rin ng kanilang pamamaraan upang mapalaganap

ang Kristiyanismo sa mga kapuluan at paniniwalang sila ang magiging daan upang ito’y

maging mga sibilisado. Ang bansang Espanya at Portugal ang mga bansa na naging

pangunahing tagapagtaguyod ng mga mandaragat mula sa Europa at naging daan sa

iba’t ibang eksplorasyon sa Asya, Aprika at Latin Amerika.


1. Natutunton ang mga rutang ginamit ng mga mandaragat na Europeo tungo sa

Asya, Aprika at Latin Amerika;

2. Nakikilala ang mga naging pangunahing eksplorador na Europeo noong ika-14

hanggang ika-15 siglo;

3. Natatalakay ang mga pangunahing salik at dahilan na nag-udyok sa ginawang

eksplorasyon ng mga taga Europa;

4. Nasusuri ang naging resulta at ambag ng eksplorasyon sa mundo; at

5. Nakabubuo ng isang simpleng journal (sulatin) ukol sa mga naging karanasan ng

mga eksplorador sa kanilang mga panggagalugad.

8

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Ipagpalagay na ikaw ay isang eksplorador na naatasan ng hari at ng reyna sa

iyong kaharian na manggagalugad ng mga bagong lugar upang mapagkunan ng mga

yamang likas at makonberto ang mga katutubo na maging Kristiyano. Tingnan ang

larawan sa ibaba at isiping ikaw si Christopher Columbus na hinahabilinan ng hari at

reyna. Isulat ang iyong maikling testimonya o kuwento ng iyong paglalakbay (sulatin) sa

iyong kwaderno.

Ang Paghahanap ng Spices Mula noong ika-13 siglo ay naging depende na ang Europa sa mga spices na

matatagpuan sa Asya lalong lalo na sa India. Ang mga spices ay ginagamit nila bilang

pampalasa sa kanilang mga pagkain at upang mapreserba ang mga karne. Ginagamit

din nila ito para sa kanilang mga pabango, kosmetiks at medisina. Ang ilan sa mga

spices na may malaking “demand” para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon, at

nutmeg.

Ang kalakalan ng spices sa Europa at Asya ay kontrolado ng mga Muslim at ng

mga taga-Venice, Italya. Ang mga mangangalakal na Tsino at Indian ay nagbibili ng

9

mga spices sa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga panindang

ito sa mga mangangalakal na taga-Venice. Malaking kita ang inaakyat ng ganitong uri

ng kalakalan sa mga mangangalakal na Arabe at Venetian. Dahil sa pagmomonopolyo

sa kalakalang ito ay naghangad ang mga Europeong mangangalakal na direktong

magkaroon ng kalakalan sa Asya sa mga spices na kailangan nila. Ang pang-lupang

kalakalan ay di na garantisadong protektado dahil sa mga pananambang na ginagawa

ng mga Mongol kaya mas minabuti ng mga Europeo na gamitin ang katubigan.

Ang mapa ng ruta ng iba’t ibang eksplorasyon ng mga Europeo mula sa ika-14 na siglo

Hindi lamang ang kita sa kalakalan ang naglunsad sa kanilang mga

eksplorasyon kundi ang pagkokonberto rin ng mga katutubo sa relihiyong Katolisismo.

Napag-alaman nila na ang relihiyong Islam ay patuloy na lumalaganap sa Asya kaya

kailangan na ito’y hadlangan. Ang eksplorasyon ay bunga ng mga malikhaing kaisipan

na naikintal ng Renesans sa mga Europeo na lumabas sa kanilang mga lugar at

tumuklas ng iba pang mga lugar. Ang mga eksplorasyon na ito ay nagbigay wakas din

sa isolasyon ng Europa at naging preparasyon sa paghahangad ng ibang lupain para

maging bahagi ng kanilang mga teritoryo.

10

Ang mga Teknolohiya ng Eksplorasyon Ang paglalakbay sa karagatan ay nangangailangan ng kaalaman at iskil ukol sa

nabigasyon, paggamit ng mga “accurate” na mapa at mga sasakyang pandagat na

makatatagal at kayang maglakbay ng mahabang panahon sa karagatan. Ang mga

sinaunang manlalakbay ay gumagamit ng mga palatandaan upang matantiya ang

kanilang kinalalagyan. Ng lumaon ay ginamit ng mga manlalakbay ang paggalaw ng

mga bituin sa kalawakan at ng araw upang malaman kung saang direksiyon sila

patungo. Ang hourglasses naman ang ginagamit nila upang malaman ang tagal ng

kanilang paglalakbay. Ang paggamit ng ganitong uri ng pagkalkula ay masasabing hindi

pa rin eksakto.

Sa pamamagitan ng compass na ang unang gumamit ay ang mga Tsino ay

naging malaking kapakinabangan ito para sa kanilang pag-alam ng heyograpikal na

direksiyon. Noong 1100 ay naging malaking tulong sa mga manlalakbay ang astrolabe

na napino ng mga Arabe sa dahilang ito ay ginamit upang malaman ang altitude ng

araw at ng iba pang mga heavenly bodies. Nguni’t sa katotohanan kaunti lamang sa

mga pinuno ng paglalakbay ang mayroong kaalaman at tiyaga na gamitin ang

astrolabe.

Ang Chinese compass , astrolabe at ang makabagong compass na naging gamit ng mga mandaragat sa kanilang ginawang mga paglalakabay sa mga karagatan

11

Ang mga mapa rin sa panahong iyon ay masasabing di ganon din ka-accurate

para gamitin at maging basehan ng mga manlalakbay sa kanilang nabigasyon sa mga

karagatan. Noong ika-13 siglo lamang nakagawa ng mga mahusay na mapa ang mga

kartograpo gaya ng paggamit ng coastal chart na nagpapakita ng baybayin ng

Mediterranean na akma sa tunay na larawan nito. Noong panahon ng Renesans ang

mapa na ginawa ng Ehipcio na astrologo na si Ptolemy ay napalathala sa Europa at

naisaayos ng mga iskolar sa Byzantine at Arabe isang daang taon ang lumipas. Ang

mapang ito ay nagbigay ng bagong pagtuklas at kaalaman ukol sa mukha ng mundo.

Maging ang paggamit ng grid system na nagpapahayag ng latitud at longhitud ay

natutunan din dahil sa paggamit ng mapang nabanggit.

Napaunlad din ang paggawa ng mga sasakyang pandagat na maaring gamitin ng

mga eksplorador at matibay sa mga malalakas na hangin na maari nitong masagupa sa

paglalayag. Taong 1400 ng mabuo ang sasakyang caravel na mas maayos ang

pagkakagawa sa mga sinaunang sasakyang pandagat. Karamihan din sa mga caravel

ay may dala-dalang mga kanyon at riple para pangsanggalang sa anumang

masasagupa ng isang manlalakbay.

Ang sasakyang pandagat na tinawag na caravel at malaki ang naitulong sa

paglalakbay ng mga mandaragat na Europeo

12

Pinangunahan ng Portugal ang Panggagalugad

Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sa

panggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sa

pagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat na

Portuges hanggang sa Kanlurang bahagi ng Aprika upang hanapin ang rutang

katubigan patungo sa Asya.

Si Prinsipe Henry, anak ng Haring Juan ng Portugal, ang naging pangunahing

tagapagtaguyod ng mga nabigasyon sa pamamagitan ng pag-aanyaya ng mga

mahuhusay na mandaragat, taga-gawa ng mapa, matematisyan at astrologo na mag-

aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga

manlalakbay kaya ikinabit sa kanyang pangalan ang katawagang Ang Nabigador. Sa

kanyang mga itinaguyod na paglalakbay ay nakarating ito sa Azores, isla ng Madeira at

sa mga isla ng Cape Verde.

Ang mga isla ng Azores, Madeira at Cape Verde na grupo ng mga isla sa

Karagatan ng Atlantiko

13

Noong Agosto 1487 natagpuan ni Bartholomeu Dias ang pinakatimugang bahagi

ng Aprika na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias

ay nagpakilala na maaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot

sa Aprika.

Samantalang noong 1497 ay apat na sasakyang pandagat ang naglakbay na

pinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabing

ekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa

Aprika upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India.

Dito natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mga

mahuhusay na seda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges

sa kanilang bansa. Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng

direktong pakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya gaanong nagtagumpay dito. Sa

bansang Portugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kanya ay nalaman ng mga

Portuges ang yaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.

Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco Da Gama

14

Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan

Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng Castille

noong ika-1400 na siglo ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng

mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging

dahilan sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay

pinamunuan ni Christopher Columbus, isang Italyanong nabigador. Noong 1492 ay

tinulungan siya ni Reyna Isabella na ilunsad ang kanyang unang ekspedisyon na ang

kanyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pa-

Kanluran ng Atlantiko. Ang kanyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming

paghihirap gaya ng walang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod

at gutom sa kanilang paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa

katubigan. Nguni’t naabot niya ang mga isla ng Bahamas na sa kanyang pagkakaakala

ay ang India dahil sa ang kulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India

kaya tinawag niya ang mga tao dito na Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa

kanilang paglalakbay hanggang maabot nila ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang

mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang Cuba. Marami siyang natagpuang

ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng Espanya nguni’t sa tingin niya ay

di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang sibilisasyon sa Asya.

Ferdinand V Christopher Columbus

15

Pagbalik niya sa Espanya ay pinagbunyi siya sa resulta ng kanyang ekspedisyon

at binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang

kanyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago

siya mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa Timog

Amerika nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa

Silangan.

Masusuri natin sa pangyayari na ito na ang kakulangan sa mga makabagong

gamit para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507,

isang Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay

nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan

niya kaya nakilala ito bilang Amerika at naitala sa mapa ng Europa kasama ang iba

pang mga bagong diskubre na mga isla.

Amerigo Vespucci Paghahati ng Mundo Dahil sa lumalalang paligsahan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon ng Portugal at

Espanya ay humingi sila ng tulong sa Papa sa Roma upang mamagitan sa kanilang

mga paglalabanan. Noong 1493 ay gumuhit ng line of demarcation ang Papa, isang di

nakikitang linya mula sa gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola hanggang sa

Timugang Pola. Ipinaliliwanag nito na lahat ng mga matatagpuang kalupaan at

16

katubigan sa Kanlurang bahagi ng linya ay para sa Espanya at sa Silangang bahagi ng

linya ay para naman sa Portugal.

Nagduda ang mga Portuges sa naging kinalabasan ng kanilang pagtatanong

kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta sa kanila at sa

Espanya. Nakikita nila na baka lumawak ang panggagalugad ng Espanya sa kanluran

at maaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa pamamagitan

ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang line of

demarcation ay baguhin at ilayo pa-Kanluran. Ipinakikita dito na noong panahon iyon

ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Espanya ang bahagi ng mundo na di pa

nararating ng mga taga-Europa.

Ang Paglalakbay ni Ferdinand Magellan

Ferdinand Magellan

Noong 1519 ay nagpasimula ang ekspedisyon ni Ferdinand Magellan, isang

Portuges na kawal na ang nagpondo ng kanyang paglalakbay ay ang Espanya. Sa

ilalim ng watawat ng Espanya ay nais niyang ipagpatuloy ang paghahanap ng rutang

17

pa-Kanluran tungo sa Silangan. Natagpuan niya ang silangang baybayin ng Timog

Amerika o ang bansang Brazil sa kasalukuyan, isang makitid na daanan ng tubig na

tinawag na Strait of Magellan, pagpapangalan sa malaking karagatan na Karagatang

Pasipiko, at hanggang sa marating nila ang sa kasalukuyang bansa ng Pilipinas. Sa

haba ng kanilang paglalayag ay nakaranas ang ekspedisyon ng mga maliliit na pag-

aalsa sa mga miyembro ng ekspedisyon, taggutom at pagkauhaw. Nguni’t lahat nang

ito’y nalagpasan nila sa pamamagitan ng pagkatagpo sa malaking kayamanang ginto,

panlasa at pagkonberto sa maraming mga katutubo sa Katolisismo. Ang nasabi ring

ekspedisyon ay nagpakilala na maaring ikutin ang mundo at muling bumalik sa dating

pinanggalingang lugar ng ang sasakyang Victoria ay makabalik sa Espanya kahit

napatay na si Magellan ng isang katutubong Cebuano na si Lapu-lapu. Ito ang unang

circumnavigation o pag-ikot sa mundo. Itinama nito ang dating lumang kaalaman ng

mga taga-Europa na ang mundo ay patag, naitala sa mapa ng Europa ang iba pang

mga kalupaan sa Silangan at lalong nagpakilala ng yaman na mayroon sa Silangan.

Si Ferdinand Magellan at ang ruta na kanyang ginamit upang marating ang Silangan

18

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Kilalanin ang mga sumusunod na nabigador at itala sa iyong kwaderno

ang kanilang mga kontribusyon sa nabigasyon

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tandaan Mo! Ang pangunahing salik na nag-udyok sa mga Europeo na

manggalugad ay ang paghahangad sa mga kalakal ng Silangan,

makatagpo ng ginto at pilak at makonberto ang mga tao sa Katolisismo

Si Prinsipe Henry ng Portugal ang nanguna sa pagpapatayo ng paaralan

para sa nabigasyon

Sina Haring Ferdinand V at Reyna Isabella I ng Espanya ang nagpondo sa mga

pangunahing ekspedisyon nina Columbus, Vespucci at Magellan

Ang Kasunduan sa Tordesillas ang naglatag ng paghahati ng Portugal at Espanya

sa mga kalupaan at katubigang matatagpuan ng mga nabigador sa Kanluran at

Silangang bahagi ng mundo

Ang ekspedisyon ni Ferdinand Magellan ay nagpakilala na ang mundo ay bilog at

maraming yamang matatagpuan sa mga kalupaan sa Silangan

Gawain 3: Paglalapat Sa iyong palagay ano pa ang mga bagay na dapat paghandaan ng isang

nabigador kung siya ay patungo sa isang mahabang paglalakbay? Bakit

sa iyong palagay ay kailangan ng mga ito?

19

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________ ARALIN 2 MGA PANGKATUBIGANG IMPERYO

Ang Kasunduan ng Tordesillas ay naglatag ng matatag na dahilan ng paghahati

ng mundo sa pagitan ng Espanya at Portugal. Ang dalawang Europeong bansa lamang

na ito ang nagbigay rekognisyon sa nabanggit na kasunduan. Ang Olandiya, Pransiya

at Inglaterra ay mga bansang Europeo na nagkaroon din ng interes na sumali sa

paligsahan ukol sa panggagalugad ng mga kayamanan sa mga kalupaan na nasa labas

ng Europa. Maging ang kalakalan ukol sa paghahangad at pagbibili ng mga alipin ay

naging bahagi na rin ng pakikipagkalakalan ng mga bansang Europeo. Ito’y sa dahilang

dumami ang mga plantasyon ng iba’t ibang produktong agrikultura at nangangailangan

ng mga manggagawa na karamihan ay nanggaling sa mga lupaing naging kolonya ng

mga bansang Europeo.


1. Naisasalaysay ang pamamaraang ginamit ng mga bansang Europeo upang

makapagtayo ng kanilang mga imperyo sa ibang panig ng daigdig

2. Naituturo sa mapa ang mga lupaing naging karagdagan sa teritoryo ng mga

bansang Europeo sa mga lupalop ng Asya, Aprika at Timog Amerika

3. Nasusuri ang naging epekto at bunga ng slave trade sa mga bansang naging

bahagi ng mga pangkatubigang imperyo

20

4. Naiguguhit ang larawan ng sasakyang pandagat na ginamit ng mga Europeo sa

pagdadala ng mga alipin sa mga plantasyon sa Europa at Amerika

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin mo ang larawan sa ibaba. Saan sa iyong palagay ito ginamit at ano ang

naging tulong nito sa mga Europeong naghangad ng katubigang imperyo

Ang Portugal at Espanya Ang interes ng Portugal ay nakatutok sa Aprika at sa Asya upang

makipagkalakalan at hindi manakop. Ang mga Portuges ay ang kauna-unahang mga

Europeo na nakapaglayag sa Karagatang Indian. Dito nila nakita na ang kabilang

bahagi pala ng mundo ay matagal nang ginalugad ng mga Asyanong mandaragat at

mangangalakal. Matapos ang ginawang ekspedisyon ni Vasco de Gama, noong ika-15

siglo ay patuloy silang nagpadala ng mga sasakyang pandagat na manggagalugad sa

iba pang mga katubigan at dito nakilala si Pedro Alvares Cabral.

Pedro Álvares Cabral

21

Ang mandaragat na Portuges na ito ay nalagpasan ang isang madugong

pakikidigma sa mga Muslim na mangangalakal at tinalo ang isang malaking Arabeng

sasakyang pandagat upang kanyang lubusang maitatag ang malaking kolonya ng

Portugal sa mga islang nasa Karagatan ng Indian.

Ito ang naging dahilan ng paglalagay ng mga baseng pangkatubigan ng Portugal

sa may Karagatan ng Indian, sa may Look ng Persiya at sa Timog Silangang Asya. Ito

ang mga lugar na kung saan ay naglagay ang Portugal ng industriya ng paggawaan ng

mga sasakyang pandagat na noong panahon na iyon ay malaking pera ang inakyat sa

kanyang kabang yaman. Kasunod nito ay ang pagpapalawak ng bansa sa kanyang

teritoryo sa Silangang bahagi tungo sa Moluccas o ang kilala bilang Isla ng mga

Panlasa hanggang sa magkaroon sila ng matatag na lugar para sa pakikipagkalakalan

sa Tsina at Hapon.

Maging ang kasalukuyang bansang Brazil ay nasakop din ni Cabral para sa

Portugal samantalang ang malaking bahagi ng Timog Amerika ay naging sakop ng

Espanya. Ang mga Portuges ay naglagay dito ng mga plantasyon ng tubo, tabako, kape

at bulak. Sa dahilang ang lokal na populasyon ay di nakasasapat sa mga manggagawa

na magtratrabaho sa mga plantasyon ay kinailangang magdala ng mga aliping itim na

manggagawa mula sa Aprika. Isa sa natirang kolonya ng Portugal ang Brazil hanggang

sa huling bahagi ng ika-15 siglo.

Ang Espanya at ang kanyang Imperyo

Ang mga Espanyol conquistador o mananakop ay dumating sa Timog Amerika

upang “paglingkuran ang Diyos at ang hari ng Espanya” . ito ang naging matibay niyang

katwiran kung bakit nagpasimula ang Espanya sa kanyang pag-kolonya.

Isa sa kilalang Kastilang conquistador ay si Hernan Cortes, na tumungo sa

Mehiko upang maghanap ng yaman at gintong marami sa panahong iyon sa lugar na

nabanggit. Siya ay dumaong sa Tenochtitlan, ang kabisera ng Kabihasnang Aztec. Pinagkunan: Encarta Encyclopedia

22

Ang kanyang pagdaong sa Mehiko ay naging isang kababalaghan para sa mga

taong nakakita ng kanyang hukbo sa dahilang ang akala ng mga katutubo ay naganap

na ang propesiya ukol sa pagdating ng isang maalamat nilang diyos, si Quetzatcoatl.

Pinaniniwalaan ng mga Aztec na ang diyos nilang ito’y na-exile at balang-araw ay

darating ito upang maghari sa Angkan ng Aztec. Kaya ang hari na si Montezuma II ay

nagbigay sa kanya ng malaking bahagdan ng ginto at pilak bilang regalo sa kanyang

pagdating.

Ang headdress ni Montezuma II at ang larawan ng kanilang alamat na diyos na si Quetzatcoatl na nagkatawang isang malaking sawa na kumakain

ng mga buhay na tao

Ang kayamang mayroon ang kabisera noong panahon ay isang malaking

motibasyon para sa mga Kastila at isiping sakupin ito. Sa nangyaring labanan sa

dalawang grupo ay mas maraming namatay sa mga Aztec na halos umabot sa 50,000

kaya matapos ang tatlong taon ay naghari sa Mehiko si Hernan Cortes.

Isa pang Kastilang conquistador, si Francisco Pizarro ang sumakop sa Imperyo

ng mga Inca sa kasalukuyang bansa ng Peru. Hinuli niya at pinatubos ang pinunong si

Atahulpa at pinatay ang 2,000 mga sundalong bantay nito. Matapos siyang bayaran ng

ginto at pilak upang pakawalan ang kanilang pinuno ay minabuti pa rin niyang patayin

ito. Sa dahilang namatay na ang pinunong Inca kaya ang lakas ng kapangyarihan ng

mga Kastila ay umigting at nakontrol nito ang 375,000 milya kuwadrado o 975,000

kilometro kuwadrado ng kalupaan na may 7 milyong taong naninirahan sa Timog

Amerika.

23

.

Francisco Pizarro

Sinundan pa ng mga Kastilang mananakop si Pizarro na ang naging pokus

naman ay ang Hilagang Amerika gaya ni Hernando de Soto noong 1541 ay narating

ang Ilog ng Mississipi at ginalugad naman ni Francisco Vasquez de Coronado ang

Grand Canyon.

Ang mga Kastila ay nagnais na magtayo ng mga kolonya di gaya ng mga Portuges

na ang pinagbuti ay ang ukol sa kalakalan. Ang mga kolonya ng Espanya ay nakarating

sa Kanlurang Indies, Sentral Amerika, Timog Amerika at ang ilang bahagi ng

kasalukuyang Estados Unidos. Ang mga Kastilang viceroy ang namuno sa mga

nasakop niya at naging kolonya. Ang ginawang pamumuno ng mga Kastila sa kanyang

kolonya ay may kahalong karahasan sa dahilang ang mga katutubo ay nais nilang

sumunod sa mga batas na pinatutupad ng hari at makonberto sa Katolisismo.

Pinuwersa nila ang mga katutubo na magbigay ng libreng trabaho para sa

Pamahalaang Kolonyal at sa pagtatayo ng mga Simbahan. Ang pagtatanim ng tubo at

tabako ang mga pangunahing industriyang agrikultural ang kanilang itinatag at ang

ikalimang bahagi ng matatagpuang ginto at pilak ay bahagi para sa Pamahalaang

Kolonyal. Ang mga yamang ito ang nag-udyok din sa mga Espanyol ang maging

tiwaling pinuno dahil sa paghahangad ng malaking kita.

24

Mga Kolonya ng Olandiya Ang Olandiya ay nagpasimulang magkaroon ng malaking interes sa kalakalan

simula noong ika-15 siglo matapos na makuha niya ang kanyang kalayaan sa mga

Espanyol. Kaunti lamang ang mga yamang likas nito nguni’t mayroon itong

mayayamang mga mangangalakal na nakitang ang komersiyo ang maaring malaking

pagkakikitaan nang paanhon na iyon.

Ika-16 na siglo nang makamit nito ang Ginintuang Panahon sa komersiyo at

kalakalan. Ang Amsterdam ang naging pinakamalaking siyudad sa komersiyo at ang

mga Olandes ang mga Europeong nagtamasa ng mataas na antas ng pamumuhay.

Ang siyudad ng Amsterdam, Netherlands

Noong 1602 ay itinatag ng Olandiya ang Dutch East Indies Company upang

maging daan sa pagpapalawak ng kanyang komersiyo sa Asya. Ang pinakapunong

himpilan nito ay inilagay sa Batavia, isla ng Java ng kasalukuyang bansa ng Indonesia.

Lalo niyang napalakas ang pagiging makapangyarihan sa kalakalan ng mapaalis ang

mga trade posts ng Ingles at Portuges sa Asya. Nang makuha niya ang Malaka sa mga

Portuges ay tuluyan na nitong nakontrol ang kalakalan sa Spice Island. Gumamit din

siya ng puwersa sa mga Muslim na mangangalakal upang di ito maging sagabal sa

paglawak ng kanyang komersiyo at kalakalan.

25

Noong 1621 sa tulong ng Ingles na nabigador na si Henry Hudson na nasakop

ang baybayin ng Atlantiko ng Hilagang Amerika at ito rin ang naging pasimula ng Dutch

West India Company. Inilagay ng kompanya ang kanyang himpilan sa Isla ng

Manhattan na matatagpuan sa bunganga ng ilog ng Hudson.

Si Henry Hudson at ang Ilog ng Hudson na pinangalan sa kanya sa Manhattan, USA

Ang mga Olandes ay nagtatatag din ng pamayanan sa Aprika sa pamamagitan

ng mga Boers, mga magsasaka na nanirahan sa may Cape of Good Hope. Nguni’t ng

ika-17 siglo ay humina na ang kapangyarihang pangkomersiyo ng Olandiya at ito’y

pinalitan ng Inglaterra bilang pinakamalakas na imperyong pangkatubigan ng Europa.

Mga Kolonya ng Pransiya at Inglatera

Maliit na bahagi lamang ang naging kontribusyon ng Pransiya at Inglaterra sa

unang bahagi ng eksplorasyon. Ito’y sa dahilang may dalawang malaking suliranin

silang kinaharap ang ukol sa alitang dulot ng relihiyon at mga digmaang sibil. Nguni’t

noong ika-15 siglo ay sumama na rin sila sa pangtubigang pagpapalawak ng kanilang

mga teritoryo.

26

Taong 1524 ng kinuha ng mga Pranses ang Italyanong nabigador na si

Giovanni da Verrazano, upang hanapin ang Hilagang Kanluran daan mula sa Amerika

tungo sa Asya. Nguni’t di siya nagtagumpay sa ginawang panggagalugad at narating

niya lamang ang Hilagang Carolina patungo sa Maine, ngayo’y estado ng Amerika.

Sampung taon ang makaraan nang matagpuan ni Jacques Cartier ang kasalukuyang

Montreal, Canada. Si Samuel de Champlain naman ay natagpuan ang Quebec at si

Robert Cavalier naman ay sinakop ang kabuuang bahagi ng Ilog ng Mississipi para sa

Pransiya. Nagpadala rin sila ng mga Heswitang misyonero upang ikonberto ang mga

katutubong Amerikano sa Katolisismo. Nakipagkalakalan sila sa mga katutubo sa

pamamagitan ng pakikipagpalitan ng mga kumot, baril, alak para sa balat ng mga

hayop at maging ang mga isda at kahoy na matatagpuan sa mga lugar na kanilang

nasakop. Dinala rin ng mga Pranses ang mga aliping Aprikano sa mga islang kanilang

sinakop sa Kanlurang Indies gaya ng St. Kitts, Martinique at Guadeloupe upang

katulunging sila sa pagtatanim sa mga plantasyon ng tubo at tabako.

Jacques Cartier Samuel de Champlain

Ang Inglaterra naman noong 1497 nagpasimulang magpakita ng interes sa

pangkatubigang kalakalan. Si John Cabot na isang Italyanong nabigador ang nagbigay

ng mga unang kolonya sa Inglaterra gaya ng Newfoundland, Nova Scotia at New

England na kasalukuyan ay bahagi ng Canada at Amerika. Isang daan taon pa bago

27

nakapagtayo ng permanenteng kolonya dito ang Inglaterra dahil sa mga panloob na

alitan na nangyayari noon sa bansa. Noong ika-15 siglo ang karamihang mga kapitan

sa barko na Ingles ay naging pirata sa mga sasakyang pandagat ng mga Kastila at

Portuges. Ito’y upang makapag-ipon ng ginto at pilak na napkahalaga noong panahon

na iyon. Si Francis Drake, isa sa kinilalang mahusay na nabigador noong panahon ng

pamumuno ni Reyna Elisabeth I ng Inglaterra ay dating pirata. Siya ang kauna-unahang

Ingles na nakalibot sa mundo. Makaraan ang anim na taon pinamunuan niya ang mga

sasakyang pandagat ng mga Ingles na tumalo sa Spanish Armada. Ang pagwasak sa

Spanish Armada ay nagpahina sa kapangyarihang Espanya sa Europa. Naging bahagi

ng teritoryo ng Inglaterra ang mga isla ng Jamaica, Bahamas at Barbados. Itinatag din

nila ang English East India Company. Ipinakilala rin nila ang industriya ng tubo at

tabako sa mga islang kanilang sinakop at pareho ng mga Pranses ay nagdala sila ng

mga aliping Aprikano upang magtanim sa mga plantasyon. Malaki ang kanilang kinita

sa mga patanimang ito.

Sir Francis Drake

Taong 1606 ng ang Virginia Company ng London ay nagpadala ng ekspedisyon sa

Hilagang Amerika upang maghanap ng ginto at pilak. Itinatag ng kompanya ang isang

permanenteng pamayanan sa Jamestown na sa kasalukuyan ay Virginia. Sinundan ito

ng isang grupo ng mga mananampalatayang kabilang sa pilgrim na nagtatatag ng

panibagong pamayanan sa Plymouth ngayon ay Massachusetts.

28

First Sermon at Plymouth Kalakalan ng Alipin (Slave trade) Naging malaking pangangailangan ng mga bansang Europeo ang mga

manggagawa sa kanilang mga plantasyon. Dahil sa kakulangan ng mga magtatanim sa

plantasyon ay naging kalakalan ang pakikipagpalitan ng mga produkto para sa mga

aliping itim na magtratrabaho sa mga taniman. Ginawang hanapbuhay ng mga Europeo

ang maghanap ng mga alipin sa Aprika maging gumamit man ng puwersa at pang-

aabuso sa mga ito.

Napakahirap ng ginagawang paglalakbay ng mga alipin dahil mula sa kanilang

pinanggalingan ang mga sasakyang ginagamit para magdala sa kanila sa pamilihan

upang doon sila ipagbili ay hindi kondusibo para sakyan at napakatipid ang

ginagawang pagpapakain sa kanila. Ang mga ganitong sitwasyon ay naging daan sa

mga pag-aalsa ng malaking bilang ng mga aliping itim laban sa mga puting nangabuso

sa kanila. Ang pinakamatagumpay na rebelyon na inilunsad ng mga alipin ay nangyari

sa islang teritoryo ng Pransiya ang Saint Domingue noong 1793 at nagresulta sa

pagiging malaya ng ngayon ay bansang Haiti noong 1804.

29

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Magtala ng mga bagay n matatgpuan o makikita sa mga

sumusunod na banasa

a. Peru - _____________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

b. St. Kitts, Martinique&Guadeloupe - _______________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

c. Mexico - ____________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

d. Plymouth - __________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

e. Haiti - ______________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

30

Tandaan Mo! Ang mga bansang Espanya at Portugal ang nag-umpisa ng

eksplorasyon sa mga bansang nasa Asya, Aprika at Latin Amerika

Iba’t iba ang pamamaraan ng pagtatatag ng pangtubigang imperyo ng

mga bansang Europeo sa Asya, Aprika at Latin Amerika

Noong ika-15 siglo ay nagkaroon ng malaking interes sa kalakalan at komersiyo ang

mga bansang Olandiya, Pransiya at Inglaterra

Ang slave trade ay naging malaganap dahil ito’y dulot ng malaking pangangailangan

sa mga manggagawa na magtatanim sa mga plantasyon

Gawain 3: Paglalapat Gumuhit ng sasakyang pandagat na sa iyong palagay ay dapat na

ginawang sasakyan sa pakikipagpalitan ng mga produkto at kinalagyan

ng mga aliping ipagbibili sa mga pamilihan. Ilagay sa isang buong papel. ARALIN 3 PAGBABAGO NG PAMARAAN SA PAMUMUHAY

Ang panahon ng eksplorasyon ay nag-iwan ng malaking pagbabago sa

pamumuhay ng lipunan at kabihasnan ng mundo. Ang pang-katubigang kalakalan at

pananakop ng mga bansang Europeo ay naging daan sa pag-unlad ng ekonomiya ng

Europa. Ang pamamaraan sa pakikipag-kalakalan at ang pagbabangko ay napaunlad

kaya ito’y nagdulot ng malaking kita sa mga bansang Europeo. Ang pambansang

ekonomiya na Merkantilismo ay umusbong na binigyang diin ang kapangyarihan ng

isang estado ay nakabatay sa yaman at dami ng ginto at pilak na mayroon ito.

31

Nagkaroon din ng asimilasyon ang kabihasnang Europa sa Asya, Aprika at Timog

Amerika.


1. Natatalakay ang naging resulta ng eksplorasyon sa lipunan at kabihasnan ng

mundo;

2. Nailalarawan ang mga bagong pamamaraan pangkabuhayan naipakilala sa

panahon ng Rebolusyong Komersiyo;

3. Nasusuri ang mga epekto at bunga ng pag-unlad ng kalakalan at pagbabangko

sa lipunan at pangkabuhayan ng mundo; at

4. Nakapagbubuo ng mga pamamaraan na maaring gamitin ng isang

mangangalakal upang mapaunlad ang kanyang negosyo

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin ang larawan at sabihin kung ano ang kaugnayan nito sa komersiyo at

kalakalan sa pagitan ng Europa at Asya

32

Ang Rebolusyong Komersyal

Noong ika-16 na siglo ay pinalitan ng mga nasyon ang dating mga siyudad at

pamayanan bilang pang-ekonomiyang yunit ng lipunan. Bawa’t isang nasyon ay may

iba’t ibang pamamaraang ginagamit sa kanilang mga pamilihan at pakikipagkalakalan.

Ang mga pamamaraang ito ay naging dahilan para patuloy na mamuhunan ang mga

mangangalakal at maghangad ng malaking tubo. Nagsilbi itong panimula sa

pagkakaroon ng ekonomiyang pera o money economy.

Malaki ang naging puhunang ibinibigay ng mga nagnanais na sumuporta sa

panggagalugad kaya nangailangan ng mga taong maaring magpahiram o magpautang

ng pera sa mga ilulunsad na mga ekspedisyon. Ang mga mangangalakal noong una ay

nanghiram sa mga mayayamang may banko gaya ng pamilya ng Medici sa Florence,

Italya at ang Fuggers ng Ausburg, Alemanya. Naging mabisang instrumento sa pag-

aakyat ng malaking kita ang ganitong klase ng kalakalan kaya ang mga nabanggit na

pamilya ay yumaman ng husto pagdating ng ika-15 siglo. Sila rin ang mga naging

pangunahing patron ng iba’t ibang larangan ng sining sa dahilang maari silang magpa-

aral ng isang mahusay na pintor o iskultor. Ito’y nagbigay daan sa mas mataas na uri ng

pamumuhay at kultura sa mga Europeo.

Pagdating ng ika-16 na siglo ang mga bankong pag-aari at pinamumuhunan na ng

mga bansa ang pumalit sa mga pamilyang may banko. Naragdagan pa ang tungkulin

ng nasabing mga government chartered banks dahil maari rin silang magpalit ng pera

mula sa isang bansa kung gagamitin sa ibang bansa(money changer) at nagtatakda rin

ito ng halaga upang maging kapalit ng pera ng isang bansa. Ang mga indibidwal naman

na nais maragdagan ang kanilang mga kita ay pumasok sa tinatawag na joint stock

companies. Ito’y mga organisasyon na nagbibili ng stocks o nakikihati sa mga kikitain

mula sa eksplorasyon at nagbabakasakali sa maaring maging bunga ng mga

ekspedisyong pinadadala sa Asya, Aprika at Timog Amerika. Kung magkaroon man ng

mga pagkalugi ay madaling mapondohan muli sa dahilang marami ang namumuhunan

at nagpapatakbo ng negosyong pagbabangko. Ilan sa mga nakilalang joint stock

companies ay ang Dutch East India Company at ang pamahalaan ng Olandiya na

nagkaroon ng malaking pagkontrol sa mga kalakalan sa lupalop ng Aprika at East

33

Indies. Nagbigay din ito ng kapangyarihan upang maglunsad ng mga digmaan,

humadlang ng mga sasakyang pandagat, gumawa ng coin money at magtatag ng mga

pangkomersyong kolonya. Ang mga pamahalaan na kaugnay nila ay kumikita sa

pamamagitan ng mga buwis na ibinabayad ng mga kompanya at mga mamahaling mga

produkto na galing sa mga kolonya.

Karagdagan sa Pera at ang Merkantilismo

Sa dahilang nagpasimula ng gamitin ang perang barya, ang mga ginto at pilak na

dinadala sa mga bansang nangolonya ay lalong nagiging mahalaga hanggang ito ang

naging dahilan ng pagtaas ng halaga ng pera. Maraming mga indibidwal ang

nagpasimulang pagsamahin ang pera, ideya, hilaw na mga materyales at paggawa na

tinawag na mga entreprenyur. Ang mga taong ito ay kumita ng malaki na nagsilbing

daan sa malakihang kalakalan at komesryo sa ibayaong dagat ng mga bansang

Portugal, Espanya, Inglaterra at Olandiya. Ito rin ang naging daan upang ang dating

mga siyudad estado na maunlad gaya ng Venice at Genoa sa Italya ay unti-unting

humina ang kalakalan sa ibayong dagat.

Isinilang ang sistemang pangkabuhayan na Merkantilismo na kung saan ang

kapangyarihan ng isang bansa ay nakasalalay sa yaman nitong taglay. Pinaniniwalaan

ng mga Europeo na ang dami o bulyon ng ginto at pilak na mayroon nito ay

pagpapakilala ng katatagan ng kanyang pangkabuhayan.

34

Ang sistemang ito ang lalong nagtulak sa mga bansang Europeo na maghanap ng

mga kolonya na maaring mapagkunan ng malaking bilang nga mga mineral gaya ng

ginto at pilak. Ito ang naging pamamaraan ng Espanya ng sakupin nito ang malaking

bahagi ng Kabihasnang Inca sa Peru at ng Aztec sa Mehiko. Ang isa pang

pamamaraan ay ang pakikipagkalakalan sa pamamagitan ng mas maraming bilang ng

iniluluwas na produkto mula sa kanila tungo sa kanilang mga kolonya at maliit na

bahagi lamang ang kanilang pinapapasok na produkto mula sa kolonya tungo sa

kanilang mga bansa upang maiwasan ang kompetisyon.

Naging malaking gamit para sa mga bansang nangolonya ang mga hilaw na

materyales at pagtatatag ng mga pamilihan sa kanilang mga kolonya. Ang pangunahing

dahilan ng pagkakaroon ng mga kolonya ay para makatulong sa pagiging matatag ng

pangkabuhayan ng mga bansang Kolonyal at pagtatayo ng mga Imperyo sa ibayong

dagat.

Isang kolonyang bansa ng Inglaterra habang dumadaong ang kanilang mga sasakyang pandagat sa pantalan upang makipagkalakalan

35

Ang Pagbabagong Panlipunan at Pang-relihiyong Kaisipan sa Europa

Lumaki ang mga populasyon sa Europa matapos ang Black Death at lumaki

ang mga sentro ng kalakalan ng bawa’t isang bansa dahil sa mga naging kolonya sa

ibang lupalop. Bagong mga ideya, kaisipan at produkto ang pumasok sa Europa. Ang

mga pagkaing gaya ng mais, tsokolate, at patatas at mga inuming gaya ng kape at tsaa

ay naging mataas ang pangangailangan para sa mg Europeo. Ang mga ivory na galing

sa Aprika, pabango, seda at mga alahas na galing sa Silangang Asya ay nakilala sa

mga pamilihan ng Europa.

Nabuo rin ang panggitnang uri ng mga tao sa lipunan na karamihan ay mga

mangangalakal na yumaman dahil sa kalakalan. Nakilala ang iba’t ibang paniniwala at

kultura ng Asya sa Europa at ng Europa sa Asya. Maging ang mga benepisyo ng mga

manggagawa ay nabigyang tuon din sa dahilang kailangan ng mga malulusog na manggagawa sa mga agrikultural na plantasyon. Ang ibayong dagat na kolonya ay

naging laglagan din ng mga sobrang produkto nila at tapunan ng mga mahihirap,

kriminal at outcasts sa kanilang lipunan.

Dahil din sa pang-ekonomiyang presyur at ibang pananampalataya ay

maraming mga Europeo ang umalis sa kanilang mga bansa upang magpunta sa Timog

Amerika. Karaniwan silang bumuo ng kanilang mga pamayanan sa mga teritoryong

pag-aari ng Olandiya at Inglaterra. Mas naging bukas o tolerable ang mga nasabing

bansang Europeo kaysa sa mga Kastilang pinapatay ang mga taong tiwalag sa

Katolisismo o kaaway ng Simbahan sa pamamagitan ng Inquisition at ng mga Pranses

sa kanilang ginawa sa mga Protestanteng Huguenots.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Naniniwala ka ba na kapwa nakinabang sa aspektong

pangkabuhayan at panlipunan ang Europa at ang kanyang mga sinakop na bansa sa

lupalop ng Asya, Aprika at Timog Amerika? Pangatwiranan

______________________________________________________________________________________________________________________________________

36

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tandaan Mo! Ang sistemang Merkantilismo ay isang sistemang pangkabuhayan

na ang binibigyang diin ay ang taglay na yaman ng isang bansa

Ang sistemang pagbabangko ay naging malaking tulong sa

pagpapahiram ng puhunan at pera sa mga ekspedisyong inilunsad ng mga

bansang Europeo sa ibayong dagat

Naging malaki ang bunga sa lipunan at ekonomiyang kalakaran ng Europa at

Silangan ng eksplorasyon at pagkolonya ng una

Ang entreprenyur ay isang taong naghahangad ng malaking tubo sa kanyang mga

produkto sa pamamagitan ng kanyang pagsasama-sama ng pera, ideya, hilaw na

materyales at paggawa sa produksiyon

Gawain 3: Paglalapat Isipin na ikaw ay isang entreprenyur noong ika-17 siglo. Mag-imbento ng

mga pamamaraan kung paano ka magkakaroon ng malaking kita at tubo

sa pamamagitan ng iyong puhunan at talento. Isama ang posibleng risks

na iyong maaring makasagupa. Isulat ang iyong sagot sa kwaderno.

37




Ang pangunahing salik na nag-udyok sa mga Europeo na manggalugad ay ang

paghahangad sa mga kalakal ng Silangan, makatagpo ng ginto at pilak at

makonberto ang mga tao sa Katolisismo

Si Prinsipe Henry ng Portugal ang nanguna sa pagpapatayo ng paaralan para sa

nabigasyon

Ang ekspedisyon ni Ferdinand Magellan ay nagpakilala na ang mundo ay bilog at

maraming yamang matatagpuan sa mga kalupaan sa Silangan

Iba’t iba ang pamamaraan ng pagtatatag ng pangtubigang imperyo ng mga

bansang Europeo sa Asya, Aprika at Latin Amerika

Ang slave trade ay naging malaganap dahil ito’y dulot ng malaking

pangangailangan sa mga manggagawa na magtatanim sa mga plantasyon

Ang sistemang Merkantilismo ay isang sistemang pangkabuhayan na ang

binibigyang diin ay ang taglay na yaman ng isang bansa

Ang sistemang pagbabangko ay naging malaking tulong sa pagpapahiram ng

puhunan at pera sa mga ekspedisyong inilunsad ng mga bansang Europeo sa

ibayong dagat

Naging malaki ang bunga sa lipunan at ekonomiyang kalakaran ng Europa at

Silangan ng eksplorasyon at pagkolonya ng una

38

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: I. Panuto: Bilugan ang letra ng tamang sagot

1. Ang kauna-unahang bansang Europeo na naglunsad ng eksplorasyon sa mga

kalupaan at karagatan sa Silangan

a. Espanya

b. Portugal

c. Olandiya

d. Inglaterra

2. Ang instrumentong ginamit ng mga nabigador upang malaman ang

heyograpiyang direksiyon sa kanyang paglalakbay

a. Astrolabe

b. Hourglass

c. Compass

d. Mapa

3. Ang isla sa Silangang na kilala sa dami ng mga panlasa na maaring matagpuan

at makuha dito

a. Batavia

b. Madeiras

c. San Domingue

d. Malaka

4. Ang kanyang ekspedisyon ay nagpatunay na ang mundo ay bilog

a. Ferdinand Magellan


c. Prince Henry

d. Bartolomeu Dias

5. Isang sasakyang pandagat na unang ginamit ng mga manlalakbay Europeo sa

kanilang mga eksplorasyon

a. Banca

b. Caravel

c. Spanish Armada

d. Steam Boat

6. Ang kasunduan na binuo para maging maliwanag ang gagawing paghahati sa

kanilang eksplorasyon ng Portugal at Espanya

a. Bull Treaty

b. Paris

c. Tordesillas

d. Potsdam

39

7. Mga Kastilang mananakop na gumamit ng dahas upang makuha ang isang lugar

para sa pangalan ng Simbahan at ng hari

a. Mangangalakal

b. Sundalo

c. Misyonero

d. Conquistador

8. Bansang may malaking sakop na lupain sa Timog Amerika noong ika-16 na siglo

a. Olandiya

b. Espanya

c. Inglaterra

d. Portugal

9. Italyanong nabigador na nakapaglakbay sa bahagi ng Newfoundland, Nova

Scotia at New England gamit ang dinaanan ni Columbus

a. Jacques Cartier

b. Samuel de Chaplain

c. John Cabot

d. Henry Hudson

10. Ang mga produktong ito ay naging mataas ang pangangailangan sa Europa

maliban sa

a. Asukal

b. Tabako

c. Seda

d. Patatas

11. Ang Dutch East Indies sa kasalukuyan ay bansang

a. Malaysia

b. Indonesia

c. Pilipinas

d. Singapore

12. Kalakalang pangunguha ng mga alipin sa Aprika upang maging manggagawa sa

mga plantasyon

a. Slave trade

b. Commercial trade

c. Middle Passage

d. Eksplorasyon

40

13. Sistemang pangkabuhayan na nagbibigay diin sa pagkakaroon ng kayamanan

ng isang bansa

a. Komunismo

b. Sosyalismo

c. Merkantilismo

d. Bulyonismo

14. Doktrinang nagsasabi na ang may maraming kayamanan na ginto at pilak na

bansa ay pagpapakilala ng kanyang kapangyarihan at katanyagan

a. Merkantilismo

b. Bulyonismo

c. Kapitalismo

d. Sosyalismo

15. Mga mangangalakal na yumaman dahil sa pagbabangko

a. Ayala at Araneta

b. Sy at Dee

c. Medici at Fuggers

d. Ty at Gates

16. Ang mga bansang Europeo ay kumita ng malaki sa pagtatatag ng mga kolonya

sa lupalop ng Asya, Aprika at Timog Amerika maliban sa

a. Belgium

b. Olandiya

c. Inglaterra

d. Espanya

17. Organisasyong binuo ng mga mangangalakal upang magkaroon ng malaking

puhunan at tubo sa komersyong kanilang sasalihan

a. Joint stock companies

b. Bangko

c. Trade Union

d. Confederation

18. Naging pangunahin at madaling gamit ng mga mangangalakal bilang pamalit sa

kanilang mga produkto

a. Perang Barya

b. Ginto

c. Pilak

d. Sigay

41

19. Indibidwal na pinagsanib ang kanyang pera, ideya, hilaw na materyales at

paggawa sa kanyang pag-nenegosyo

a. Mangangalakal

b. Entreprenyur

c. Nobilidad

d. Hari

20. Isinunod sa kanyang pangalan ang pagkakatagpo ng Bagong Mundo o ang

Amerika

a. Amerigo Vespucci


c. Hernan Cortes

d. Pedro Cabral

42



1. C

2. A

3. D

4. B

5. B

6. A

7. B

8. C

9. D

10. A

11. A

12. C

13. A

14. D

15. D

16. C

17. A

18. B

19. C

20. B

ARALIN 1 MGA UNANG EKSPLORASYON Gawain 1: Pag-isipan Mo! Ang sagot ay maaring magkakaiba. Isangguni sa gurong tagapamahala ang

iyong sagot.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Christopher Columbus- Karagatang Indian

Ferdinand at Isabella- mga ekspedisyong inilunsad ng Espanya

Amerigo Vespucci – Bagong Mundo

Ferdinand Magellan- Strait of Magellan, Pilipinas

Gawain 3: Paglalapat Mga pagkain, kagamitan sa paglalakbay, tubig, konkretong plano kung saan tutungo

ARALIN 2 MGA PANGKATUBIGANG IMPERYO Gawain 1: Pag-isipan Mo! Sasakyang ginamit para sa mga aliping kinuha sa Aprika ng mga Europeo

43

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ang sagot ay maaring magkakaiba. Isangguni sa gurong tagapamahala ang

iyong sagot.

Gawain 3: Paglalapat Ang sagot ay maaring magkakaiba. Isangguni sa gurong tagapamahala ang

iyong sagot.

ARALIN 3 PAGBABAGO NG PAMARAAN SA PAMUMUHAY Gawain 1: Pag-isipan Mo! Mga produkto na naging bahagi ng kalakalan ng Asya sa Europa

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ang sagot ay maaring magkakaiba. Isangguni sa gurong tagapamahala ang

iyong sagot.

Gawain 3: Paglalapat Ang sagot ay maaring magkakaiba. Isangguni sa gurong tagapamahala ang

iyong sagot.

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT

1. B

2. C

3. D

4. A

5. B

6. C

7. D

8. B

9. C

10. D

11. B

12. A

13. C

14. B

15. C

16. A

17. A

18. A

19. B

20. A

1


(Effective and Accessible Secondary Education)

MODYUL 15

REBOLUSYONG PAMPULITIKA SA PRANSIYA AT AMERIKA



2

MODYUL 15 REBOLUSYONG PAMPULITIKA SA PRANSIYA AT AMERIKA

Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, ibang uri ng himagsikan ang lumaganap sa

bahagi ng Atlantiko. Ito ay naimpluwensiyahan ng mga ideyang pinalaganap noong

Panahon ng Enlightenment. Inilatag nito ang mga pagtatanong ukol sa absolutong

monarkiya at ang dominasyon ng Simbahan sa mga panlipunan at pampulitikang

galaw ng mga tao. Ang ganitong kaisipan ay naging daan upang patalsikin ang

tradisyunal na rehimen sa Amerika at Pransiya. Nagpasimula ang digmaan noong

1775 sa pagitan ng 13 kolonya sa Timog Amerika at Britanya. Ito ang unang

himagsikan na naghangad ng kalayaan at pagbabago ng lipunan. Naging daan din

ito sa paglawak ng mga prinsipyong rebolusyonaryo sa Pransiya at isang madugong

himagsikan noong 1789. Ang Himagsikan sa Pransiya ay itinuturing na mas malaki

ang iniwang epekto sa Europa at iba pang panig ng mundo sa dahilang iniwan nito

ang tatlong mahalagang prinsipyo ng pagbubuo ng isang nasyon-estado: ang

kalayaan, pagkakapantay-pantay at ang kapatiran.

May limang aralin na inihanda para sa inyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Ang Digmaan para sa Kalayaan sa Amerika

Aralin 2: Ang Rebolusyong Pranses

Aralin 3: Ang “Napoleonic Wars”

Aralin 4: Ang Labanan sa Waterloo

Aralin 5: Ang Rebolusyon ng mga Aliping itim sa Haiti


mga sumusunod:

1. Natatalakay ang Rebolusyong Pangkaisipan at Panlipunan sa Europa,

Amerika at Haiti

2. Naipaghahambing ang dahilan at epektong naidulot sa pulitika at

lipunan ng Rebolusyon sa Amerika, Pransiya at Haiti

3

3. Nakikilala ang mga naging pangunahing tagapagtaguyod ng

pagbabagong pampulitika at panlipunan sa Amerika, Pransiya at Haiti

4. Naiuugnay ang mga pagpapahalagang itinuro ng Rebolusyong

Pangkaisipan sa pagpapatalsik sa lumang rehimen sa Amerika,

Pransiya at Haiti

5. Nasusuri ang naging epekto ng Rebolusyon sa Amerika, Pransiya at

Haiti sa pagtataguyod ng liberalismo at nasyonalismo ng mga nasyon-

estado sa mundo



sa iyo.

4

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto:Piliin ang titik ng tamang sagot

1. Nagpasimula ang paghahangad ng kalayaan ng 13 kolonya sa Timog Amerika

sa Britanya dahil sa

A. paghingi ng karagdagang buwis

B. pagpigil sa malayang pagsasagawa ng kanilang pananampalataya

C. pagkuwestiyon sa aral at doktrina ng Simbahan

D. hangad na patalsikin ang hari ng Britanya

2. Ang 13 kolonya sa Timog Amerika ng Britanya ay lumawak mula sa

Massachusetts sa Hilaga at______ sa timog

A. Missisipi

B. Nueba York

C. Georgia

D. Carolina

3. Ang naging pangunahing islogan na ginamit ng 13 kolonya sa Timog Amerika

bilang protesta sa Parliamento ng Britanya

A. Ang paglaya namin ay mahalaga para sa kinabukasan

B. Ang pagmamahal sa bayan ay naipapakita sa pamamagitan ng

himagsikan

C. Maging Malaya at isang karangalan

D. Walang pagbubuwis kung walang representasyon

4. Insidente na nagpakilala ng malabis na galit ng mga kolonyang Amerikano sa

Britanya dahil sa pagdaragdag ng buwis sa tsaa na kanilang inaangkat

A. Saratoga Massacre

B. Boston Tea Party

C. Battle of Waterloo

D. Unang Kongresong Kontinental

5

5. Kinilalang bayani ng Digmaan ng paghahangad ng kalayaan sa Amerika

A. Thomas Jefferson

B. Thomas Paine

C. George Washington

D. Paul Revere

6. Isang abogado na nagsulat ng deklarasyon ng kalayaan ng dating 13 kolonya sa

Britanya at pagbubuo ng Estados Unidos

A. George Washington

B. Thomas Jefferson

C. Thomas Paine

D. Paul Revere

7. Pinuno ng mga rebolusyonaryong aliping itim sa Saint Domingue o Haiti laban sa

mga Pranses

A. Napoleon Bonaparte

B. Francois Dominique Touissaint L’Ouverture

C. Lacroix

D. Thomas Paine

8. Ang kasunduan na nagtapos sa digmaan ng 13 kolonya at ng Britanya

A. Kasunduan sa Ausburg

B. Kasunduan sa Paris

C. Kasunduan ng Tordesillas

D. Kasunduan sa Vienna

9. Isang insidente sa Pransiya kung saan maraming mga “royals” ang pinutulan ng

ulo sa pamamagitan ng guillotine dahil sa paghahangad ng mga taong patalsikin

ang hari at magtatag ng republika

A. Pagbagsak ng Bastille

B. Rebolusyong Pranses

C. Reign of Terror

D. Tennis Court Oath

10. Isang kulungan na sumisimbolo sa di makatarungang pamamalakad ng

monarkiya

A. Karlskrona

B. Bastille

C. Santiago

D. Warsaw

6

11. Marubdob na damdamin ukol sa bayan at paghahangad ng kalayaan

A. Nasyonalismo

B. Patriotismo

C. Liberalismo

D. Demokrasya

12. Pansamantalang pamahalaan na itinatag ng mga rebolusyonaryong Jacobins

upang palitan ang pamahalaang monarkiya

A. Demokratiko

B. Federal

C. Committee of Public Safety

D. Committee on Ways and Means

13. Konsehong ehekutibo na binubuo ng limang direktor

A. Parliamento

B. Kongreso

C. Diet

D. Directory

14. Pamahalaan na pinamumunuan ng isang absolutong hari

A. Imperyo

B. Diktaturya

C. Monarkiya

D. Shogunato

15. Sila ang mga pangunahing lider ng grupong Jacobins na nagpabagsak sa

monarkiya sa Pransiya

A. Danton at Robespierre

B. Louis XVI at Marie Antonette

C. Napoleon at Josephine

D. Nelson at Duke ng Wellington

16. Isang makina na ginamit sa panahon ng kaguluhan sa Pransiya at naging

simbolo ng hinahangad na reporma ng mga tao

A. Lethal injection

B. Silya Elektrika

C. Gas chamber

D. Guillotine

7

17. Hari ng Pransiya na naging malabis na maluho at magarbo sa kanyang

pamumuno kahit ang kanyang mga nasasakupan ay naghihirap ng lubusan

A. Henry VIII

B. Louis XVI

C. Edward III

D. Peter I

18. Isang mahusay na heneral na nagpalawak ng kapangyarihan ng Pransiya sa

Europa

A. Napoleon Bonaparte

B. George Washington

C. George Danton

D. Maximillien Robespiere

19. Kinilala itong Oath of the Tennis Court dahil sapilitang sumumpa ang mga

miyembro ng National Assembly upang kaagad silang makabuo ng Konstitusyon

para sa Pransiya at ito’y ginanap sa

A. Basketball Court

B. Badminton Court

C. Tennis Court

D. Baseball Court

20. Ang rebousyon sa Saint Domingue ay naging daan sa marubdob na pagnanais

ng isang pangkat ng mga alipin na lumaya sa mga mananakop at ito’y nagdulot

ng mga radikal na pangyayari maliban sa

A. pagpatay sa mga panginoong maylupa

B. pagsira ng mga gamit sa pabrika

C. pagsunog ng mga plantasyon

D. pag-aalis ng patakarang pang-aalipin

8

ARALIN 1 ANG DIGMAAN PARA SA KALAYAAN SA AMERIKA

Ang Digmaan para sa kalayaan sa Amerika ay lalong kilala sa katawagang

Himagsikan sa Amerika. Nagpasimula ang himagsikan nang ang mga Ingles nanaging

mga migrante sa Timog Amerika ay nagrebelde sa malabis na pagbubuwis na ipinataw

sa kanila ng Parliamentong Ingles nguni’t wala naman silang kinatawan sa Parliamento

upang sabihin ang kanilang mga hinaing. Nagdeklara sila ng paglaya sa mga Ingles

noong 1776 at pagkatapos sila’y nagbuo ng isang malakas na hukbo na magiging

tagapagtanggol nila sa mga hinaharap na alitan o sigalot sa Britanya. Ang Digmaan

para sa kalayaan ay naging dahilan sa pagbubuo ng Estados Unidos ng Amerika


1. Naisasalaysay ang dahilan at pasimula ng Digmaan para sa kalayaan sa

Amerika;

2. Nakikilala ang mga pangunahing aktor at tagapagtaguyod ng kalayaan sa

Amerika ;

3. Nasusuri ang naging epekto sa lipunan at pamumuhay ng mga Amerikano ng

kanilang paglaya bilang kolonya ng Britanya; at

4. Nabibigyan ng pagpapahalaga ang pagmamahal sa bayan at marubdob na

pakikihamok para makamit ang kalayaan.

9

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Kilalanin mo ang nasa larawan at sa iyong palagay ano ang kanyang naging

kontribusyon sa Digmaan para sa Kalayaan ng Amerika

Ang Labingtatlong Kolonya Ang malaking bilang ng mga Ingles ay nagpasimula nang lumipat at manirahan

sa Hilagang Amerika noong pang ika-17 siglo. Karamihan sa kanila ay nakaranas ng

mga persekyusyon dahil sa kanilang mga bagong pananamplataya na resulta ng

Repormasyon at Enlightenment sa Europa. Sa kalagitnaan ng ika-18 siglo ay nakabuo

na sila ng 13 magkakahiwalay na kolonya na ang hangganan sa Hilaga ay ang

Massachusetts at sa Timog ay ang Georgia. Bawa’t isa sa kolonya ay may mga sariling

lokal na pamahalaan. Noong 1750 ay gumastos ng napalaking halaga ang Britanya

laban sa Pransiya upang mapanatili sa ilalim ng kanilang imperyo ang 13 kolonya. Ito

ang dahilan kung bakit nais ng Britanya na ang mga kolonya ay mag-ambag sa naging

gastusin ng Britanya at ito’y nais nilang kunin sa pamamagitan ng pagdaragdag ng mga

buwis.

10

Ang 13 kolonya noong 1775

“Walang Pagbubuwis kung walang Representasyon”

Ang mga kolonya ay walang representante sa Parliamento ng Britanya sa

London kaya sila ay nagprotesta sa pagbabayad sa malabis na buwis na ipinapataw sa

kanila. Ang kanilang naging paboritong islogan ay ang” walang pagbubuwis kung

walang representasyon”. Noong 1773 ay isang grupo ng mga kolonista ang nagsuot ng

katutubong kasuotan ng mga Katutubong Amerikano at nakapasok sa isang pang-

kalakal na bapor ng mga Ingles. Kanilang itinapon ang mga tone-toneladang tsaa sa

pantalan ng Boston harbor sa Massachusetts. Sila’y nagprotesta sa ipinataw na buwis

sa tsaa na inaangkat sa mga kolonya. Kinilala sa kasaysayan ang pangyayaring ito

bilang Boston Tea Party. Nagpasa ang pamahalaan ng Britanya ng kaparusahan sa

mga kolonista na naging kabahagi ng nabanggit na insidente. Tinawag ang mga batas

na ito sa Amerika bilang Intolerable Acts.

11

Ang Stamp Act na ipinasa ng Parliamento noong 1765 ay nagdagdag ng buwis para sa pamahalaan ng Britanya sa pamamagitan ng paglalagay ng mga selyo sa

anumang produkto na dadalhin sa Britanya mula sa mga kolonya

Ang Unang Kongresong Kontinental

Ang mga kolonyang bumubuo sa 13 kolonya ng Britanya sa Amerika ay dagling

sumaklolo sa naging kahinatnan ng Insidente sa Massachusetts. Binuo nila ang Unang

Kongresong Kontinental na dinaluhan ng mga representante ng bawa’t isang kolonya

maliban sa Georgia. Ang pagpupulong na ito at pagsasama-sama ng mga kolonya ay

isang pagpapakilala ng kanilang paglaban sa mga batas at polisiyang ipinatutupad ng

mga Ingles sa kanila. Noong ika-5 ng Setyembre, 1774, 56 kinatawan ng mga kolonya

ang dumalo dito at binigyang diin ng grupo na sa pagkakataong iyon mula sa isang

kialalng kinatawan na si Patrick Henry, na wala ng dapat makitang pagkakaiba ang

isang taga-Virginia, Pennsylvania, New York at New England. Dapat na tandaan na

sila’y nagkakaisa at sama-samang magtataguyod para sa kapakanan ng kabuuang

kolonya. Pinagkaisahan nila na itigil na ang pakikipagkalakalan sa Britanya at ito’y

nagpasimula pagkatapos ng Setyembre, 1775.

Marami sa mga kolonya ang determinadong bumuo at gumamit ng mga radikal

na pamamaraan upang labanan ang puwersa ng Britanya. Sa bawa’t kolonya ay bumuo

12

sila ng magiging kabilang ng kanilang boluntaryong army at handang makipaglaban sa

pamamagitan ng digmaan.

Ang mga Amerikanong sundalo noong ika-18 siglo

Ang Pagsisimula ng Digmaan

Noong Abril 1775 nagpadala ang Britanya ng tropa ng mga sundalo sa Boston

upang kunin puwersahan ang isang tindahan ng pulbura sa bayan ng Concord. Isang

Amerikanong panday na nagngangalang Paul Revere ang naging kasangkapan upang

malaman ng mga tao na may paparating na mga sundalong British. Sa pamamagitan

ng pagsakay sa kanyang kabayo at pagligid sa buong bayan ay napagsabihan niya ang

mga tao na maghanda sa pakikipaglaban. Kaya mayroong grupo ng mga

tagapangalaga at tagapagbantay na Amerikano ang humadlang sa mga sundalong

Brtish na papalapit sa bayan ng Lexington. Nagpalitan ng putukan ang magkabilang

pangkat hanggang walong Amerikano ang napatay.

Dito na nagpasimula ang Digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano. Sa

Concord naman ay nagkaroon ng pagkakataon ang mga Amerikano na mag-organisa at

puwersahang mapabalik ang mga sundalong British sa Boston. Dito na nila tuluyang

nakubkob ang mga sundalong British sa loob ng siyudad.

13

Ang mapa na nagpapakita ng digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano laban sa mga mananakop na British

Ang Ikalawang Kongresong Kontinental Ang Kongresong Kontinental ay muling nagpulong sa ikalawang pagkakataon

noong Mayo, 1775 at idineklara ang pamahalaan na tinawag nilang “United Colonies of

America” ( Pinagbuklod na mga kolonya ng Amerika). Ang hukbo ng mga militar ay

tinawag na “Continental Army” at ang naatasan na commander-in-chief ay si George

Washington.

Sinubukan ng hukbong militar na makuha ang Boston nguni’t natalo sila sa

Digmaan sa Bunker Hill. Sinunod ng mga Amerikanong kubkubin ang Canada nguni’t

natalo rin sila dito. Maski sunud-sunod ang pagkatalo ng mga Amerikano sa labanan ay

hindi pa rin sila nawalan ng pag-asa sapagka’t tuluyang napaalis nila ang mga

sundalong British na patuloy na nakukubkob sa Boston noong Marso, 1776.

14

Ang Deklarasyon ng Kalayaan Noong Hunyo 1776 ay nagpadala ng malaking tropa ang Britanya sa Atlantiko

upang tuluyang durugin at pahinain ang puwersang Amerikano. Upang matugunan ang

ganitong pangyayari ay minarapat ng Kongresong Kontinental na aprubahan ang

Deklarasyon ng Kalayaan noong Hulyo 4. Ang dokumento ay isinulat halos lahat ni

Thomas Jefferson, isang manananggol at binigyang diin ng dokumento na ang dating

mga kolonya ay di na sa kasalukuyan teritoryo ng Britanya. Sila sa panahong iyon ay

kinikilala na bilang malayang nasyon sa katawagang Estados Unidos ng Amerika. SI Thomas Jefferson ang manananggol na nagsulat ng Deklarasyon ng Kalayaan

ng Amerika

Buwan na ng Agosto ng tuluyang nakadaong ang hukbo ng Britanya at sinakop

nila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang puwersa ni George Washington na mag-

retreat sa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki na halos bumubuo sa

30,000 mga sundalo samantalang ang hukbo na pinangungunahan ni Washington ay

nasa 3,000 sundalo lamang ang bilang. Nagkaroon ng pag-aaral at pag-plaplano si

Washington kaya noong ika-25 ng Disyembre,1776 ay naglunsad siya at ang kanyang

hukbo ng isang sopresang pag-atake laban sa mga British. Ginamit ng hukbo ni

Washington ang Ilog Delaware upang maisakatuparan ang kanyang balak. Ito ang

naging dahilan kung bakit nila napagwagian ang Digmaan sa Trenton at Princeton

nguni’t sila’y di nagtagumpay sa pagkuha sa Nueba York.

15

Paglusob mula sa Canada Simula noong 1777 ay pinasimulan ng mga British ang pag-atake sa Amerika

mula sa Canada, nguni’t sa bawa’t pagtatangka nila sila ay napipigil ng mga hukbong

Amerikano. Ang Continental Army ay lumaki na sa bilang at umaabot na sa halos

20,000 sundalo ang bumubuo nito. Noong Oktubre 1777 ay nanalo sa Labanan sa

Saratoga ang mga Amerikano at ito ang naging dahilan sa pagwawakas ng mga pag-

atake ng mga British mula sa Canada. Ang pagsuko ng hukbong British ay mula sa

pamumuno ni Heneral John Burgoyne laban sa hukbong pinamumunuan ni Heneral

Horacio Bates.

Ang makasaysayang pagsuko ng mga British sa Saratoga, New York

Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan Ang bansang Pransiya ay tradisyunal na kalaban ng Britanya at ang mga

Pranses ay naging lihim na taga-suporta ng mga rebeldeng Amerikano simula pa

lamang ng labanan. Noon pang 1778 ay pinasimulan ng bigyan ng rekognisyon ng

pamahalaang Pranses ang Estados Unidos ng Amerika bilang isang malayang estado.

Nagpadala sila ng mga bapor pandigma upang matulungan ang mga Amerikano sa

kanilang pakikipaglaban sa mga British.

16

Kaya dahil sa lumalakas na puwersa ng mga rebelde ay minabuti ng Britanya na

sakupin ang timugang bahagi ng kolonya isa-isa. Noong Diyembre, 1778 ay nakuha ng

mga British ang daungan ng Savannah at nakontrol ng buo ang Georgia. Dahil dito ay

naging mahirap sa mga Amerikano upang muling makuha ang Savannah kahit may

tulong na nagmumula sa mga Pranses. Kinubkob naman ng mga British ang

Continental Army sa daungan ng Charleston at pinuwersa itong sumuko sa pamahalaan

ng Brtianya.

Ang Labanan sa Yorktown Sa pamumuno ng British commander na si Heneral Charles Cornwallis ay

tinangkang sakupin ng Britanya ang Timog Carolina. Nguni’t sa pamamagitan ng

magkasamang puwersa ng mga Amerikano at Pranses ay natalo ang mga British sa

Labanan sa King’s Mountain noong huling bahagi ng 1780 at sa Labanan sa Cowpens

ng mga unang bahagi ng 1781. Nag-ipon ng lakas sa kanyang hukbo si Heneral

Cornwallis kaya pansamantalang humimpil muna sila sa Yorktown. May karagdagan

pang hukbo ng mga sundalong Pranses ang dumating sa Amerika na bumibilang sa

6,000 kaya napagpasyahan ni Washington na talunin ng lubusan ang mga British. Kaya

noong Okrubre 19,1781 ay minabuti ng sumuko ni Heneral Cornwallis at dito ay tuluyan

ng nakamit ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan.

Paghahangad ng Kapayapaan Ang pagkapanalo ng mga Amerikano sa digmaan ay malaking pagkamangha sa

mga British sa mundo. Ang Britanya ay itinuturing ng panahong iyon bilang isang

malakas na kapangyarihan na mayroong mahuhusay na sinanay na mga sundalo

subali’t tinalo ng mga Amerikanong sundalo na di nagkaroon ng mga pagsasanay sa

pakikipaglaban. Sa isang kumperensiya sa Paris noong 1783 ay pormal na tinanggap

ng Britanya ang kalayaan ng kanilang dating kolonya, ang Amerika. Samantalang ang

17

mga nasa Amerika na nagnanais pa ring pamahalaan ng hari ng Inglaterra ay lumipat

sa Canada nanatiling kolonya ng Britanya.

Ang Digmaan para sa Kalayaan ng Amerika ay nagbago sa mukha ng kasaysayan

ng mundo sa dahilang ito ang naging dahilan ng pagbuo ng isang bagong nasyon na

umunlad at naging isang makapangyarihang bansa sa hinaharap. Ang mga ideyang

iniwan ng digmaan para sa kalayaan ay naging simbolo at inspirasyon sa maraming

mga kolonya na nais lumaya sa kanilang mga mananakop at lalo na sa mga

rebolusyonaryong Pranses. Ang mga rebolusyonaryong Pranses na ito ang naglunsad

ng pagpapabagsak sa rehimen ng absolutong monarkiya sa Pransiya noong 1789 at

nagbuo ng isang republika ng lumaon.

Isang simbolo na binuo ni Benjamin Franklin sa panahon ng Digmaan para sa kalyaan ng Amerika na nagpapakita ng kailangang pagkakaisa ng 13 kolonya

upang makamit ang tunay na kalayaan laban sa mga British

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Sagutin ng maikli ang tanong:

Sa iyong palagay ano ang direktong naging epekto ng digmaan para sa kalayaan

ng Amerika sa mga nasyong naghahangad ng paglaya sa kanilang mga mananakop ng

panahong iyon?

______________________________________________________________________________________________________________________________________

18

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tandaan Mo!

Ang Digmaan para sa kalayaan ng Amerika ay lalong kilala sa

katawagang Rebolusyong Amerika

Ang digmaan ay nagpasimula dahil sa pagtutol ng dating 13 kolonya na

dagdagan ang buwis na pinapataw sa kanila ng pamahalaan ng Britanya

Ang naging kilalang islogan ng panahon ng digmaan ay”walang pagbubuwisan kung

walang representasyon”

Si George Washington ay itinuring na isang mahusay na heneral sa Rebolusyong

Amerikano at nang lumaon ay naging unang pangulo ng Estados Unidos ng Amerika

Taong 1783 sa pamamagitan ng isang Kasunduan sa Paris ay kinilala na ang

kalayaan ng Estados Unidos ng Amerika ng pamahalaang Britanya


Pagbibigay ng sariling opinyon: Sa iyong palagay mabisang paraan ba ng

pagtatamo ng kalayaan ang paggamit ng dahas at pakikipaglaban? Bakit?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

19

ARALIN 2 ANG REBOLUSYONG PRANSES

Ang Rebolusyong Pranses na nagpasimula noong 1789 at nagwakas noong

1799 ay nag-iwan ng dalawang pangunahing epekto sa Pransiya, ang pagpapaalis ng

isang absolutong hari at nagtatag ng isang republika. Maraming bilang ng mga tao ang

pinutulan ng ulo sa pamamagitan ng guillotine na nangyari sa panahon tinawag ng mga

Pranses bilang Reign of Terror. Ang rebolusyon ding ito ang naglatag ng mga digmaang

pinamunuan ni Napoleon sa Europa.


1. Natatalakay ang mga dahilan na nagtulak sa pagkakaroon ng Rebolusyong

Pranses;

2. Nasusuri ang naging bunga ng Rebolusyong Pranses sa pampulitikang aspekto

ng Pransiya;

3. Nakikilala ang mga naging pangunahing tagapagtaguyod ng Rebolusyong

Pranses at ang kanilang mga naging kontribusyon sa pagtatamo ng kalayaan;

at

4. Nabibigyan ng pagpapahalaga ang tatlong pangunahing ideya ng rebolusyon –

ang pagkapantay-pantay; kalayaan at kapatiran

20

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin ang larawan sa ibaba. Sa iyong palagay ay ano ang kaugnayan nito sa

pagbabago ng pampulitikang pamumuhay ng mga Pranses?

Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789 Simula ng taong 1789 ang Pransiya ay pinaghaharian ni Haring Louis XVI, isang

Bourbon monarko na ang pamumuno ay absoluto. Ang absolutong hari ay itinuturing na

makapangyarihan pinuno ng isang nasyon sapagkat ang kanilang ginagamit na

basehan sa kanilang pamumuno ay ang divine rights of king. Ang divine rights ay ang

paniniwala na ang kapangyarihan ng isang hari ay nagmula sa kanilang mga diyoses

kaya siya ay pinili ng diyos para pamunuan ang bansa.

Ang lipunang Pranses naman ay nahahati sa tatlong pangkat na tinatawag na

estates. Ang unang estate ay binubuo ng mga obispo, pari at ilan pang may

katungkulan sa Simbahan. Ang ikalawang estate ay binubuo ng mga maharlikang

Pranses. Samantalang ang ikatlong estate ay binubuo ng nakakaraming bilang nga

21

mga Pranses gaya ng mga magsasaka, may-ari ng mga tindahan, mga utusan, guro,

manananggol, doktor, at mga manggagawa.

Pagdating noong 1780 ay kinailangan ng pamahalaang Pranses ng malaking

halaga ng pera para itaguyod ang pangangailangan ng lipunan. Ang bumuo ng una at

ikalawang estate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang sa mga nagbubuwis at

ang ikatlong estate lamang ang nagbabayad. Idagdag pa rito ang magarbo at maluhong

pamumuhay ng hari at ng kanyang pamilya kaya patuloy ang paghihirap ng mga

bumubuo sa ikatlong estate. Gayundin ang maraming digmaan na sinalihan ng

Pransiya kabilang na dito ang tagumpay na Digmaan para sa kalayaan ng mga

Amerikano ay umubos ng pera para gamitin sa pangangailangan ng mga

pamgkaraniwang Pranses.

Sina Haring Louis XVI at Reyna Marie Antoinette ng Pransiya

Ang Pambansang Asembliya Upang mabigyan ng lunas ang kakulangan sa pera na kailangan ng Pransiya

nang panahong iyon ay minabuti ni Haring Louis na magdaos ng isang pagpupulong ng

lahat ng mga representante ng tatlong estates. Noong 1788 ay nagkaroon ng isang

pagpupulong kung saan pinili ang mga magiging representante ng bawat isang estado.

Sa panahon ng halalan ay naging mainit na usapin ang ukol sa mga radikal na ideya at

ang pamamaraan na dapat sundin ukol sa pamumuno sa Pransiya. Ang mga dumalong

22

representante ay naimpluwensiyahan ng nangyaring Digmaang Sibil sa Inglaterra at ng

Digmaan para sa kalayaan ng Amerika, kung saan ang mga tao ay naging

kasangkapan upang patalsikin ang pamumuno ng isang absolutong hari.

Kaya ng sila’y muling nagkita-kita noong Mayo 1789 sa Versailles malapit sa

Paris ay dinominahan ng ikatlong estado ang bilang ng mga representante. Sinasabing

ang kasapi ng ikatlong estado ang tunay na representante ng malaking bilang ng

populasyon ng Pransiya. Binigyang diin ng ikatlong estado na hindi sila magtatapos ng

pagpupulong hangga’t hindi nabubuo ang isang sinulat na Konstitusyon ng Pransiya.

Ang pangyayaring ito ay tinawag na Tennis Court Oath. Ito ay kanilang isinagawa sa

isang tennis court dahil hindi pinahintulutan ng hari na ipagpatuloy nila ang kanilang

pagpupulong. Ang kasapi ng ikatlong estado ay sabay-sabay na sumumpa rin dito

upang kanilang wakasan ang absolutong pamumuno ni Haring Louis XVI. Binalewala ni

Haring Louis XVI ang nasabing pangyayari at kanyang itinatag ang bagong institusyon

na tinawag na Asembliyang Nasyonal. Sa asembliyang ito ay ginawa niyang pare-

pareho ang bilang ng mga representate ng bawa’t isang estado.

Ang Tennis Court Oath na nangyari sa Versailles, Pransiya

23

Ang Pagbagsak ng Bastille Nagkaroon ng malaki at popular na suporta sa Paris ang Bagong Asembliya. Noong

Hunyo sa pamamagitan ng payo ni Reyna Marie Antoinette, nagpadala ng mga sundalo

ang hari upang payapain ang lumalaganap na kaguluhan. Noong Hulyo 14 ay isang

malaking kaguluhan ang nangyari ng sugurin ng mga nag-aalsang tao ang Bastille. Ang

Bastille ay isang kulungan ng mga napagbintangan at kalaban ng kasalukuyang

monarko sa kanyang pamamahala. Pinakawalan ang mga nakakulong dito. Ang

pagbagsak ng Bastille ay palatandaan na ang mga tao ay naghahangad ng pagbabago

sa pamumuno at pagtatatag ng isang Republika.

Lumaganap ang kaguluhan sa iba’t ibang panig ng Pransiya at tinawag ng mga

rebolusyonaryo ang mga sumama sa mga pakikipaglaban. Sila’y binuo na ng mga

sundalong sinanay at handang ipagtanggol ang Asembliya. Karaniwan silang nakasuot

ng mga badges na pula, puti at bughaw na naging kulay ng rebolusyon. Hanggang sa

kasalukuyan ang mga kulay na ito ay matatagpuan pa rin sa watawat ng bansang

Pransiya. Naging kilala ang peryodong ito sa ingles bilang “Great Fear”.

Kalayaan, Pagkapantay-pantay at Kapatiran Taong 1789 ng ang Constituent Assembly, ang bagong katawagan sa

Asembliyang Nasyonal ay nakapagpalabas ng isang bagong saligang-batas. Ang

pambungad na pananalita ng saligang-batas ay ukol sa Deklarasyon ng mga

Karapatang Pantao at Mamamayan. Binigyang diin nito na ang lipunang Pranses ay

kinakailangnang nababatay sa mga ideya ng kalayaan, pagkapantay-pantay at

kapatiran. Makalipas ang dalawang taon, Setyembre 1791, ay lubusang napapayag si

Louis XVI na pamahalaan ang Pransiya sa pamamagitan ng bagong saligang-batas.

Ang kapangyarihan ng mga nasa Simbahan at ng mga maharlika ay nabawasan din at

ang halalan para sa Asembliyang bubuo ng mga batas ay idinaos.

24

Ang Pagsiklab ng Rebolusyon

Maraming mga monarko sa Europa ang naapektuhan ng malaki sa pagsiklab

ng Rebolusyon sa Pransiya. Natakot silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay

lumaganap sa kanilang mga kaharian at pinangangasiwaan. Noong taong 1792 ay

nagpadala ang Austria at Prussia ng mga sundalong tutulong upang pulbusin ang mga

rebolusyonaryong Pranses. Sa mahabang panahon ng pakikipaglaban ay tinalo ng mga

rebolusyonaryo ang mga sundalong tumulong upang sila’y patigilin. Ang rebolusyon ay

lalong naging malakas at malaki sa pamamagitan ng pamumuno ng isang abogadong

nagngangalang Georges Danton. Pinagsususpetsahan ng mga rebolusyonaryo na

posibleng ang mga nobilidad ng Pransiya ay nakikipagbuo ng alyansa sa iba pang mga

bansa sa Europa upang muling ibalik ang kapangyarihan ng hari at tapusin ang

rebolusyong pinasimulan. Dahil dito ay hinuli nila ang hari at daan sa mga sumusuporta

sa kanya ay pinatay sa pamamagitan ng paggamit ng guillotine. Tinawag ang

pangyayaring ito sa Pransiya bilang September Massacres. Noong Enero 1793 ay

napugutan naman ng ulo ang haring si Louis XVI mga ilang araw lang ay sinunod

naman nila si Reyna Marie Antoinette. Dahil sa mga sunud-sunod nitong pangyayari ay

idineklarang isang Republika ang Pransiya.

Ang rebolusyon ay lalong naging malakas at malaki sa pamamagitan ng pamumuno ng isangabogadong nagngangalang Georges Danton

25

Ang Reign of Terror Marami sa mga bansa sa Europa kabilang na ang Britanya ay sumama na sa

digmaan laban sa Pransiya. Malaking bilang ng mga nakababatang kalalakihan ang

pinuwersang sumama sa hukbong sandatahan upang idipensa ang bagong republika.

Noong Abril 1794 ay binuo ng mga rebolusyonaryo ang isang pansamantalang

pamahalaan sa ilalim ng Committee of Public Safety. Ang pinakamabisa at aktibong

miyembro rito ay ang isang manananggol na si Maximilien Robespierre, isang

masidhing republikano.

Ang manananggol na si Maximilien Robespierre

Isa sa naging pangunahin niyang gawain upang maipagpatuloy ang rebolusyon

ay sa pamamagitan ng pagpapadala ng maraming mga sundalo na uubos sa mga

kaaway ng Republika. Ang mga kaaway na ito ay pawang pinatay sa pamamagitan ng

guillotine at tinawag ang pangyayaring ito bilang Reign of Terror.Umabot sa 17,000

katao ang pinatay sa pagitan ng 1793 hanggang 1794 at may 20,000 naman ang mga

namatay sa mga kulungan.

Ang Pransiya sa ilalim ng Directory

Taong 1794 ng humina ang kapangyarihan ng mga rebolusyonaryo at nakuha

ng mga moderates ang pamamahala. Kabilang sa mga pinunong extremists ng

26

Rebolusyon gaya nina Danton at Robespierre ay pinatay din sa pamamagitan ng

guillotine. Napagwagian naman ng Pransiya ang kanyang pakikidigma sa mga bansang

Europa kaya ang mga ito ay lumagda ng kasunduan sa kaniya maliban sa Britanya.

Taong 1795 ng ang Republika ng Pransiya ay gumamit ng bagong saligang-

batas na ang naging layunin ay ang magtatag ng isang Direktoryo na pinamumunuan

ng 5 tao na taun-taon ay inihahalal. Nguni’t ang pamahalaang ito’y di nagtagumpay.

Ito’y sa dahilang ang pamahalaan ay naubusan ng pera, iba’t ibang pangkating

pampultika ang nagnais na hawakan ang pamamahala at maraming tao ang nais na

bumalik sa monarkiya.

Si Napoleon Bonaparte

Ang Pagiging Popular ni Napoleon

Kailangan ng Pransiya ng isang malakas na lider matapos ang rebolusyon kaya

noong 1799 ang pinakapopular at matagumpay na heneral, si Napoleon Bonaparte ay

nahirang na pinuno. Sa panahon ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang malaking

bahagi ng Europa at kinilalang Emperor Napoleon I noong 1804. Ang kanyang hukbo sa

kanilang pananakop ay naging mga disipulo ng mga ideya ng Rebolusyong Pranses,

ang kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran. Ang mga ideya na ito ng rebolusyon ay

lumaganap sa Europa. Ang mga ideyang ito ang nagsilang sa iba pang mga ideyang

pampultika gaya ng republikanismo at ng mga praktikal na ideya gaya ng paggamit ng

27

sistemang metriko sa pagsukat. Naging susi ito upang maghangad ng mga pagbabago

sa pamumuno ang mga tao at magtatag ng isang Republikang pamahalaan.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ibigay ang sariling kuru-kuro. Kung ikaw ay isang Pranses sa

panahon ng Rebolusyon sa Pransiya, ano ang posible mong gawin:

1. Sumapi sa hukbong magtatanggol sa bagong tatag na republika

2. Maging tagapagtanngol ng mga maharlika at nasa Simbahan

3. Magtago sa mga liblib na pook at huwag makialam sa mga nangyayari

sa kapaligiran

Tandaan Mo!

Ang Rebolusyong Pranses ay nagtagumpay sa pag-alis ng

absolutong kapangyarihan ng hari at pagtatatag ng isang republika

Malaking bilang ng populasyon sa Pransiya ang pinatay sa pamamagitan

ng guillotine sa Panahon ng Reign of Terror

Tatlong liberal na ideya ang nagging pamoso pagkatapos ng Rebolusyong Pranses,

ang kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran

Ang Rebolusyong Pranses ang naglatag ng Digmaang Napoleonic sa Europa

Gawain 3: Paglalapat Paanong naging inspirasyon ng Rebolusyong 1896 na pinangunahan ng

Katipunan sa Pilipinas ang Rebolusyong Pranses? Ipaliwanag. Isulat sa

inyong kwaderno ang iyong sagot.

28

ARALIN 3 ANG “NAPOLEONIC WARS”

Ang Napoleonic Wars ay isinunod sa pangalan ni Napoleon Bonaparte na

naging pinuno ng Pransiya noong 1799 at nagtangkang ipakilala ang kanyang ideya

ng pamahalaan sa buong Europa. Ang Napoleonic Wars ay di tuloy-tuloy na

pakikipaglaban sa dahilang nagkaroon pa ng mga peryodo ng kapayapaan sa

pagitan ng mga labanan. Ang digmaan ay nagwakas ng si Napoleon ay natalo sa

Digmaan sa Waterloo noong 1815.


1. Natatalakay ang mga pangunahing dahilan ng pagsisimula ng Napoleonic

Wars;

2. Nakikilala ang lakas at galing ni Napoleon Bonaparte sa pakikihamok sa iba’t

ibang digmaan na kanyang inilunsad sa Europa;

3. Natutunton sa mapa ang mga bansang sinakop ni Napoleon Bonaparte ;

4. Nasusuri ang epekto ng Napoleonic Wars sa Europa at iba pang panig ng

daigdig; at

5. Nakabubuo ng isang plano at istratehiya na maaring gamitin ng isang hukbo

sa pakikihamok sa kanyang kalaban.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Isaayos ang letra at itala sa ibaba ang nabuong pangalan ng tao. Tuklasin

ang kanyang naging ambag sa Europa.

E-T-R-A-P-A-N-O-B-N-O-E-L-O-P-A-N

_______________________________________

29

Mga Pangunahing dahilan ng Digmaan

Ang digmaang Napoleonic ay nag-umpisa sa panahon ng Rebolusyong Pranses.

Nagtagumpay ang mga rebolusyonaryo na mapaalis at mapahina ang kapangyarihan

ng hari sa Pransiya at maitatag ang isang Republika. Dahil sa pangyayaring ito ay

nagkaroon ng takot ang iba pang mga monarko sa napipintong paglaganap ng

rebolusyon na posibleng magpabagsak sa kanilang mga pamumuno. Noong 1792 ay

nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Prussia ng hukbong sandatahan upang

lusubin ang Pransiya. Natalo sila ng mga rebolusyonaryong Pranses kaya sa pananaw

nila ang mabuting paraan para madepensa ang rebolusyon ay ipalaganap ito sa mga

bansa. Noong 1793 ay nagpasimulang lusubin ng mga rebolusyonaryong Pranses ang

Netherlands. Upang mapigil ang papalakas na puwersa ng mga Pranses ay minabuti ng

Britanya, Espanya, Portugal at Russia na sumali sa digmaan.

Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon Sa mga ilang taon ng digmaan sa Europa ay nanatili ang lakas ng Pransiya sa

pakikihamok sa kalupaan at ang mga British naman ay sa katubigan. Nagbago lang ang

sitwasyon ng naging kilala ang kakayahan bilang pinunong heneral ni Napoleon

Bonaparte. Taong 1798 ng magpadala ng mga barkong pandigma si Napoleon sa

Ehipto dahil ang kanyang plano ay atakihin ang puwersa ng British sa India. Nakontrol

ni Napoleon ang Ehipto nguni’t ang kanyang mga bapor na pandigma ay sinira ng

puwersa ng British admiral na si Horatio Nelson. Nag-ipon muli ng lakas ang puwersa ni

Napoleon at naghandang lusubin muli ang puwersa ng mga British. Sa ikalawang

pagkakataon ay nasira ang mga sasakyang pandagat ng mga Pranses, ito’y nangyari

sa Battle of Trafalgar.

30

Ang plano ng naganap na labanan sa Battle of Trafalgar, ang kasalukuyang

larawan ng Trafalgar, London at si Heneral Horatio Nelson ng British army na tumalo sa hukbo ni Napoleon Bonaparte.

Ang Pananakop ng mga Pranses sa Europa

Ang Battle ng Austerlitz, sa kasalukuyan ay ang Slakov na nasa Timog Silangang

bahagi ng republikang Czeck

Ang tagumpay ng mga digmaang inilunsad ni Napoleon sa Europa ay

karamihang naipapanalo niya sa mga labanan sa katubigan at di sa kalupaan. Noong

1805 ay nasakop niya ang Hilagang Italya, Switzerland at ang Timog Alemanya. Tinalo

niya ang mga Austrians sa Battle of Ulm at ang pinagsanib na puwersa ng mga

Austrians at Russians sa Battle of Austerlitz. Taong 1806 nang durugin ng puwersa ni

31

Napoleon ang hukbo ng mga prussian sa Battle of Jena at sa kabuuan ay kanyang

masakop ang Gitnang Alemanya na nakilala bilang Konpederasyon sa Rhine. Patuloy

niyang sinakop ang iba pang bahagi ng Italya at noong 1807 ay tinalo niya ang puwersa

ng mga Ruso sa Battle of Friedland. Nakontrol din niya ang Poland nang lumaon.

Napilitan ang mga Ruso na makipagkasundo sa Pransiya, at sinunod naman niya ang

pagsakop sa Espanya at Portugal. Halos sa huling bahagi ng 1807 ay nakapagtayo at

napalawak na ni Napoleon ang Imperyong Pranses sa Kanlurang Europa. Tanging ang

Britanya na lamang ang nakikipagdigma sa Pransiya. Dahil sa lakas ng kapangyarihan

ni Napoleon ay nagtatag siya ng mga bagong pamahalaan at pinuno. Karamihan ay

miyembro ng kanyang pamilya. Isa sa kanyang mga kapatid na lalaki, si Joseph, ay

itinalagang hari sa Naples noong 1806 at nang lumaon bilang hari ng Espanya. Ang isa

pa niyang kapatid na si Louis, ay naging hari sa Holland. Ang mga bagong pinuno na ito

ay nagpakilala ng mga reporma upang baguhin at gawing modernisado ang mga

kaharian.

Battle of Lutzen, Saxony sa Alemanya

Ang paglusob sa Russia Taong 1808 ay nagkaroon ng mga pag-aalsa laban sa pamamahala ng mga

Pranses sa Espanya at Portugal. Nagpadala ng tulong na mga sundalo ang Britanya sa

32

mga rebelde nguni’t tinalo sila ng mga Pranses sa Espanya kaya minabuti ng mga

British na magkonsentreyt na lang sa Portugal. Ang bahagi na ito ng Napoleonic Wars

ay naging kilala bilang Peninsular War sa dahilang ang Espanya at Portugal ay nasa

bahagi ng Europa na Iberian Peninsula. Dahil dito ay napagdesisyunan ni Napoleon na

lusubin ang Russia sa dahilang kapag ito’y kanyang masakop ay madali na niyang

mapapasok ang Britanya. Noong 1812 ay nagpadala si Napoleon ng 600,000 mga

sundalo na binubuo ng mga Polish, German, Italyano at mga Pranses upang lumaban

sa Battle of Borodino.

Ang Battle of Borodino sa Russia

Marami sa mga sundalong pinadala ni Napoleon ang namatay sa labanan at kinulang

ang bilang ng mga sundalo na magpapatuloy ng paglaban. Nakaabot ang hukbo ni

Napoleon hanggang sa Moscow nguni’t laking gulat nila dahil wala silang naabutang tao

dito ng sila’y dumating. Nang gabi ng Setyembre 14 ay nagkaroon ng malaking sunog

sa Moscow. Ang mga gamit at tinitirhan ng mga sundalo ni Napoleon ay nadamay sa

sunog kaya nawalan sila ng pananggalang sa malamig na klima.

33

Ang Pagkatalo ng Pransiya Napilitan si Napoleon pabalikin ang kanyang hukbo sa Pransiya dahil sa

makamatay na lamig sa Russia. Karamihan sa mga natirang sundalo na kanyang

nakasama sa Battle of Borodino ay namatay naman sa kanilang paglalakbay pagbalik

sa Pransiya. Sila ay namatay dahil sa gutom, sa lamig ng klima o napatay ng mga

Russians. Mga 20,000 sundalong Pranses na lamang ang nakabalik ng maluwalhati sa

Pransiya. Habang abala sa pakikipaglaban si Napoleon sa Russia ay sinamantala

naman ng mga British ang Espanya at nanalo sila ng maraming beses sa kanilang

pakikipaglaban. Noong 1813 ay nasakop ng mga British ang Timog Pransiya at ang

pinagsanib na puwersa ng mga Ruso at Austrian ang sumakop naman sa Hilagang

Pransiya. Napulbos ang hukbo ng mga Pranses sa Digmaan sa Leipzig at bumagsak

ang imperyong itinayo ni Napoeon unti-unti.

Pagtatapos ng mga Labanan

Ang Battle of Waterloo

Humina ang kapangyarihan ni Napoleon sa Pransiya noong 1814 at siya ay

ipinatapon sa isang isla sa Mediterranean, ang isla ng Elba. Noong 1815 ay nakatakas

siya sa Elba at muling nagpasimula ng digmaan sa popular na katawagan na Isandaang

Araw.

34

Ang pagtakas ni Napoleon sa isla ng Elba ay patunay na nais niyang ibalik ang pakikidigma sa mga bansang nagpabagsak sa kanyang puwersa lalong lalo na

ang Britanya

Sa taong iyon ay natalo rin si Napoleon ng Duke ng Wellington sa Battle of

Waterloo. Muling ipinatapon si Napoleon sa isang napakalayong isla sa may Karagatan

ng Atlantiko ang isla ng St. Helena. Sa islang ito na siya namatay na sa kasalukuyang

imbestigasyon at pag-aaral ay namatay siya sa pamamagitan ng arsenic poisoning.

Pagkatapos ng mga digmaan sa Europa ay ibinalik ang mga dating monarkong

pinuno sa kanilang mga trono. Sa karamihang mga Europeo ay naging inspirasyon si

Napoleon sa pagpapalaya ng mga nasyon sa ilalim ng mga mapang-aping pamahalaan.

Sa Pransiya marami sa mga tao ang nanatiling sumusunod sa kanilang unang hari.

Nguni’t lalong dumami ang mga digmaan sa kabuuan ng Europa noong 1830 at 1848.

Ito’y isang malaking palatandaan na ang mga ideyang iniwan at inilatag ni Napoleon ay

di nabura maski siya ay natalo sa labanan.

35

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Suriin ang mapa at ilista ang mga bansang naging bahagi ng paglaki ng

imperyong Pranses sa panahon ng pamumuno ni Napoleon Bonaparte. Maaring isulat

ang sagot sa iyong kuwaderno

Tandaan Mo!

Ang Napoleonic Wars ay mga digmaang isinunod sa pangalan ni

Napoleon Bonaparte na nagging pinuno ng Pransiya noong 1799

Ang pangunahing dahilan ng Napoleonic Wars ay ang paglalatag ng

bagong pamahalaan, ang Republika

Lumawak ang Imperyong Pranses sa kabuuan ng Europa sa pamamagitan ng mga

digmaang pinanalo ni Napoleon Bonaparte

Ang alyansa ng Prussia, Austria at Britanya ang nagpabagsak sa puwersa ni

Napoleon Bonaparte sa Europa

Ang mga isla ng Elba sa Mediterranean at ang isla ng St.Helena sa may Karagatan

ng Atlantiko ay ang mga islang pinagtapunan kay Napoleon Bonaparte ng siya’y

talunin ng puwersang pinagsama ng Prussia, Austria, Russia at Britanya

36


Gumawa ka nga ng isang maikling plano kung paano mo maaring talunin

ang iyong kalaban sa isang laro na madalas ninyong gawin sa inyong

lugar. Tandaan mo ang mga taktikang iyong ginamit. ARALIN 4 ANG LABANAN SA WATERLOO

Ang Labanan sa Waterloo ay ang naging wakas ng pakikipaglaban at ng

kapangyarihan ni Napoleon Bonaparte. Itinuturing itong isa sa kilala at mahalagang

digmaan sa kasaysayan ng Europa. Noong 1815, ang pinagsamang puwersa ng

Britanya at Prussia ang nagtapos sa mga digmaang pinagwagian at nagpalawak sa

Imperyong Pranses na umabot sa 25 taon.


1. Nasusuri ang dahilan ng pagkatalo at paghina ng puwersa ni Napoleon

Bonaparte noong 1813;

2. Nakikilala ang mga pangunahing aktor na naging kasangkapan sa paghina ng

kapangyarihan ni Napoleon Bonaparte;

3. Naituturo sa mapa ng Europa ang kasalukuyang lugar na pinagyarihan ng

Labanan sa Waterloo ; at

4. Nakapagbibigay ng sariling opinyon ukol sa naging bunga ng paghina ng

kapangyarihan ni Napoleon Bonaparte bilang isang pinuno

37

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin mo ang larawan sa ibaba. Anong mahalagang pangyayari ang iyong

posibleng maiiugnay dito?

Ang Pagtakas ni Napoleon Taong 1813 ng talunin ng pinagsamang puwersa ng Britanya, Austria, Prussia at

Russia ang emperador na Pranses na si Napoleon Bonaparte. Ang imperyong binuo at

itinatag ni Napoleon ay biglang bumagsak at siya ay sumuko sa kanyang mga

nagbubunying mga kalaban. Si Louis XVIII, ang kapatid ni Louis XVI (ang haring

pinapatay nang panahon ng Rebolusyong Pranses) ang naging hari ng Pransiya noong

1814 at si Napoleon ay ipinatapon sa isla ng Elba, malapit sa kanlurang baybayin ng

Italya.

38

Ang pagbabalik ni Napoleon sa Pransiya ng siya’y makatakas sa isla ng Elba

Noong Pebrero 1815 ay nakatakas si Napoleon sa Elba at nakabalik sa

Pransiya. Nang kanyang ipinahayag ang kanyang pagbabalik ang dati niyang mga

sundalo ay dali-daling sinalubong at pinagbunyi siya. Kaya ng kalagitnaan ng Marso ng

taong iyon ay nakapagbuo na muli ng isang malaking hukbo si Napoleon. Nagmartsa

sila patungong Paris upang agawin ang trono sa kasalukuyang hari at iproklama siya

bilang emperador muli. Ang peryodong ito ay tinawag na Isang daang Araw.

Ang Planong Talunin si Napoleon Ang apat na bansa na tumalo kay Napoleon ay nagpasyang muling magpadala ng

kanilang mga hukbo sa Belgium. Magsasama-sama ang puwersa ng kanilang mga

hukbo at kanilang lulusubin ang Pransiya upang matalo si Napoleon. Mas minabuti ni

Napoleon na unahan na ang paglusob ng kanyang mga kaaway bago pa sila magsanib

ng kanilang mga puwersa. Ang mga sundalong taga-Britanya at Prussia ang unang

nakarating sa Belgium. Ang Duke ng Wellington ang komander ng hukbo ng mga British

at si Gebhard von Blucher naman ang komander ng Prussia.

39

Ang Duke ng Wellington ng puwersang British at si Gebhard von Blucher ng puwersang Prussia ay ang mga naging pangunahing aktor sa pagpapahina ng

puwersa ni Napoleon Bonaparte

Ang mga unang labanan Noong Hunyo 15, pinangunahan ni Napoleon ang hukbong Pranses tungong

Belgium at may pangunahing adhikain na sagupain ang puwersang British at Prussian.

Kinabukasan ay nagpadala ng tropang Pranses si Napoleon sa pamumuno ni Michel

Ney upang lusubin ang headkwarter ni Wellington sa bayan ng Quatre –Bras.

Si Michel Ney ay isa sa mahusay na field marshal ng hukbo ni Napoleon Bonaparte

40

Si Napoleon naman ang umatake sa hukbo ng mga Prussians sa bayan ng Ligny.

Natalo ni Wellington ang hukbo ni Ney nguni’t nagtagumpay naman si Napoleon sa

puwersa ng mga Prussian. Noong Hunyo 17, ay dinesisyunan ni Wellington na ilipat

ang kanyang tropa sa isang maliit na bayan, ang Waterloo. Sinabihan niya si von

Blucher na magpadala rin siya ng mga hukbong Prussian dito.

Ang Malaking Tagumpay Nang umaga ng Hunyo 18 ay inatake ni Napoleon ang puwersa ni Wellington sa

Waterloo. Ang puwersa ng mga Pranses ay mas malaki ang bilang at may mas

maraming kanyon kaysa sa hukbo ng mga British. Ang tanging adhikain ni Wellington

ay mapigil niya ang hukbong papalapit hanggang dumating ang tulong na hukbo ni von

Blucher. Naging napakahusay ng ginawang istratehiya ni Wellington sa kanyang hukbo

kaya nahirapang tunay ang hukbo ng mga Pranses na makapasok sa lugar ng kanilang

mga kalaban.

Nang dumating ang tulong ay hapon na mula sa puwersa ni von Blucher at dagli

nilang pinagsama ang kanilang puwersa upang talunin ang puwersa ng mga Pranses.

Dahil sa lakas at tapang na pinagsanib ng mga British at Prussian ay unti-unti nilang

natalo ang puwersa ng mga Pranses. Tumakas na si Napoleon sa labanan.

41

Ang pagtakas ni Napoleon sa Labanan ng Waterloo

Noong Hunyo 22 ay sumuko si Napoleon sa mga British. Natapos na rin ang

kanyang Isang Daan Araw. Si Louis XVIII ay iniluklok sa trono bilang emperador at si

Napoleon ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Ito ang lugar na kanyang kinamatayan

noong 1821 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil sa arsenic poisoning.

Si Haring Louis XVIII ang naluklok na emperador ng Pransiya matapos na

mapatapon si Napoleon sa St. Helena

42

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Kilalanin ang mga sumusunod na pangunahing aktor sa Labanan

sa Waterloo at ibigay ang kanilang mga naging ambag sa

nasabing labanan.

1. 2. 3.

Tandaan Mo! Ang Labanan sa Waterloo ay ang huling labanan na tumapos sa

kapangyarihan at lakas ni Napoleon Bonaparte sa Europa

Ang Waterloo ay isang bayan sa kasalukuyang bansa ng Belgium

Ang pamumuno ng Duke ng Wellington ng Britanya at ni Gebhard von

Blucher ng Prussia ang tumalo sa hukbo ng mga Pranses sa Waterloo

Taong 1821 ng mamatay si Napoleon Bonaparte sa isla ng St. Helena, kung saan

siya’y pinatapon ng kanyang mga kalaban

Si Haring Louis XVIII ang kapatid ni Haring Louis XVI ang iniluklok na emperador ng

Pransiya matapos mapatalsik si Napoleon Bonaparte

Gawain 3: Paglalapat Kung ikaw ang tatanungin ang pagkatalo ba ni Napoleon

Bonaparte sa labanan sa Waterloo ay makatwiran? Bakit?

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

43

ARALIN 5 ANG REBOLUSYON NG MGA ALIPING ITIM SA HAITI

Nagpasimula ang Rebolusyon ng mga aliping itim noong 1789 sa isla sa

Caribbean o ang isla ng Hispaniola. Nagkaroon ng mga pag-aalsa dahil sa ginawang

pang-aalipin at malabis na pag -aabuso ng mga Pranses na nagmamay –ari ng mga

plantasyon, nguni’t nang lumaon ay naging isang pampultikang rebolusyon ito na

umabot sa 13 taon at nagresulta sa kanilang kalayaan sa Pransiya. Sinira ng 1804 na

rebolusyon ang pagiging dominante ng mga puti sa populasyon, ang sistemang

plantasyon at ang institusyon ng pang-aalipin sa pinakamayamang bahagi ng kolonya

ng Kanlurang bahagi ng mundo. Ang paglaya ng kolonya ay naging kauna-unahan para

sa mga aliping itim at ng lumaon ay tinawag itong Republika ng Haiti.

Ang naging pangunahing epekto ng rebolusyon sa Haiti ay ang pagwawakas sa

kolonyal na ambisyon ng Pransiya sa kanlurang bahagi ng mundo. Napilitang ipagbili ng

Pransiya ang kanyang teritoryo sa Hilagang Amerika sa Estados Unidos sa ilalim ng

Bilihang Louisiana noong 1803. Karamihan sa mga Haitian refugees ay dito nanirahan

at naging daaan sa kanilang pagtatatag ng French Creole Culture. Ang nasabing pag-

aalsa ay nagsilbing paalala sa mga may-ari ng plantasyon na huwag pabayaan na

lumaganap ang emansipasyon sa mga aliping itim sa iba pang mga isla sa Caribbean at

Estados Unidos. Dahil dito ay nagkaroon ng 200 taong isolasyon ang Haiti sa ibang

bahagi ng mundo.


1. Natatalakay ang mga pangunahing dahilan ng Rebolusyon ng mga aliping itim

sa Haiti;

2. Nakikilala ang mga naging pangunahing tauhan sa pagpapalaya ng mga

aliping itim sa Haiti;

3. Nasusuri ang mga internal at eksternal na epekto ng Rebolusyon ng mga

aliping itim sa Haiti; at

4. Naituturo sa mapa ang lokasyon ng bansang Haiti sa kasalukuyan.

44

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin ang mapa sa ibaba. Anong bansa sa kasalukuyan ang makikita rito?

Ano ang kaugnayan nito sa ating gagawing talakayan?

Ang Isla ng Hispaniola sa Kanlurang Indies

Ang isla ng Hispaniola sa Kanlurang Indies ay ang unang kalupaan na natagpuan ni

Christopher Columbus noong 1492. Ang kolonyang ito ang naging sentro ng mga

Kastilang gawain sa Amerika hanggang ng lumaon ay nagalugad ni Hernan Cortes at

masakop niya para sa pangalan ng hari at reyna ng Espanya ang Mehiko noong 1519.

Dahil sa mga yamang matatagpuan sa Mehiko gaya ng ginto at pilak na nagmula sa

yaman ng Imperyong Aztec at Inca ay mas pinagtuunan ng pansin at panggagalugad

ng mga Kastila ang huli kaysa sa Hispaniola. Ang mga katutubong naninirahan sa

Hispaniola ay mga Arawak. Ang kanilang populasyon ay nabawasan dahil sila’y

kinasangkapan sa mga pakikidigma, puwersahang paghahanap-buhay sa mga

plantasyon at ang pagkakaroon ng mga sakit na galing sa Europa gaya ng smallpox.

Sa loob ng 150 taon ay nagkaroon ng interes ang Inglaterra at Pransiya sa islang

ito. Ang kanlurang bahagi ng isla ay dinaungan ng mga piratang Pranses at naging

1


MODYUL 16

ANG PAG-UNLAD NG NASYONALISMO



2

MODYUL 16 ANG PAG-UNLAD NG NASYONALISMO

Ang modyul na ito ay tungkol sa nasyonalismong nalinang sa Europa at sa mga

bansang kolonya. Ang pagsibol ng nasyonalismo ay dulot ng Rebolusyong Pangkaisipan

na nagsilbing malaking hamon sa bawat bansa na mapanatili ang kalayaan at

pagkakapantay-pantay ng bawat isa.


Aralin 1: Nasyonalismong Nalinang sa Europa at sa mga Kolonya

Aralin 2: Rebolusyong Pangkaisipan at ang Pag-unlad ng Nasyonalismo

Aralin 3: Paglaganap ng Nasyonalismo sa Iba’t ibang Bansa

Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo ang mga

sumusunod:

1. Maihahambing ang nasyonalismong nalinang sa Europa at sa mga

Kolonya;

2. Maiuugnay ang Rebolusyong Pangkaisipan sa pag-unlad ng nasyonalismo

sa mga bansang sakop: at

3. Maipahahayag ang sariling pagpapahalaga sa diwa ng nasyonalismo sa

iba't ibang bahagi ng daigdig.

Handa ka na ba? Subukan mong sagutin ang mga sumusunod na tanong. Huwag

kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda para sa iyo.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT:

II. Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat katanungan at pangungusap. Isulat sa sagutang papel ang katumbas na tamang titik.

1. Ito ay isang kasulatang naglalaman ng mga karapatan at kalayaan. Itinuturing din

itong Unang Bibliya ng mga Karapatang Ingles. A. Bill of Rights B. English Common Law

C. Magna Carta D. Writ of Habeas Corpus

2. Namuno sa hukbong Pranses at nagpamalas ng kabayanihan na gumising sa

damdaming makabayan ng mga Pranses. A. Elizabeth I B. Indira Gandhi

C. Joan of Arc D. Marie Antoinette

3. Sa panahon ni Philip IV, Philip the Fair noong 1302 ang Estates General ay

nagkaroon ng tatlong pangkat. Alin sa mga sumusunod ang hindi kabilang sa pangkat? A. Alagad ng simbahan B. Commoners

C. Franks D. Maharlika

4. Ang Vox Populi, Vox Dei ay tumutukoy sa karapatan ng isang pinuno ayon sa

paniniwalang: A. Ang karaniwang tao ang hinirang ng Diyos para magpalaya. B. Ang mga hari at reyna ay hinirang ng Diyos para mamuno. C. Ang tagumpay ng mga maharlika ay tagumpay ng Diyos. D. Ang tinig ng nakakarami ay tinig ng Diyos.

5. Ang mga sumusunod ay tumutukoy sa patakarang pang-ekonomiya na naging

dahilan ng paghihimagsik ng 13 kolonyang Ingles sa Amerika, maliban sa: A. Ang Intolerable Acts na tungkol sa di makatarungan at paglabag ng mga Ingles

sa karapatang Amerikano. B. Ang Navigation Acts na nag-uutos na sa Britanya lamang maaaring ipagbili ang

mga produkto ng kolonya.

4

C. Ang Stamp Act na nagtakda ng pagbubuwis sa mga dokumentong pangnegosyo.

D. Ang Townshend Acts na nagtakda ng paglikom ng salapi at paghihigpit sa mga kolonya.

6. Ang pahayag ni Patrick Henry na Give me liberty or give me death ay nagpasiklab

sa: A. Himagsikang Amerikano B. Himagsikang Pilipino

C. Himagsikang Pranses D. Himagsikang Russo

7. Alin sa mga sumusunod ang bumubuo sa mga larangan ng Rebolusyong

Pangkaisipan? A. Agham, pulitika, sining, at kabuhayan B. Maharlika, alagad ng simbahan, at mga karaniwang tao C. Mamamayan, teritoryo, pamahalaan, at soberanya D. Pabahay, pagkain, at edukasyon

8. Ang mga sumusunod ay mga pangyayaring nagpasiklab sa damdaming

makabayan ng mga mamamayan sa India, maliban sa isa: A. Paghamak at mababang pagtingin ng mga Ingles sa mga Hindu B. Pagkakaroon ng mga pagpupulong at samahan na pinamunuan ng tulad nina

Allan Octabian Hume at Mohandas Gandhi C. Pagpatay sa mga taong mapayapang nagpupulong sa Amritsar, Punjab D. Pagtataguyod ng Muslim League sa Basic Democracy na nagpapatatag sa

mga institusyon ng bansa. 9. Ang mga sumusunod na pangyayari ay mga dahilan sa panunumbalik ng

demokrasya sa Pilipinas, maliban sa: A. Pagpapatibay ng Saligang-Batas ng 1987 B. Pagpapatupad ng Batas Militar C. Pagpaslang kay Sen. Benigno Aquino D. People’s Power Revolution sa Edsa

10. Ang gitna ng Aprika ay nanatiling palaisipan para sa mga taga-Europa hanggang

sa pagsapit ng 18-siglo dahil sa malawak na disyerto, malalakas na agos ng ilog, makapal na kagubatan, at malalaking hayop. Samakatuwid ang Aprika noon ay:

5

A. hindi kayang talunin ng mga taga-Europa dahil ang mga mandirigma ng Aprika mahuhusay sa sandatahang pandigma.

B. kontrolado ng Ehipto dahil tanging ang Ilog Nile lamang ang nagdadala ng masaganang buhay sa Aprika.

C. may sariling pamumuhay at kultura bago pa dumating ang mga mananakop na taga-Europa.

D. walang naninirahang tao dahil sa mapanganib na kalupaan at katubigan. III. Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang una at ikalawang pangungusap. Isulat sa

patlang ang titik: A, kung ang parehong pangungusap at TAMA; B, kung ang parehong pangungusap at MALI; C, kung ang unang pangungusap ay TAMA at ang ikalawang pangungusap ay

MALI at D, Kung ang unang pangungusap ay MALI at ang ikalawang pangungusap ay

TAMA.

_________ 11. Ang mg bansang pinakamalaki at pinakamahalaga sa mga British Isles ay ang Britanya at ang Ireland.

Ang kalipunan ng Great Britain at Hilagang Ireland ay tinawag na European Union.

_________ 12. Ang kalipunan ng mga kabalyero at burgesse sa mga usapin tungkol bansa ay tinawag na House of Lords.

Ang samahan naman ng mga Baron at alagad ng simbahan ay tinawag na House of Commons.

_________ 13. Si Elizabeth I ang pinakahuling Tudor at itinuring na pinakadakilang reyna ng Inglatera.

Sa kanyang panunungkulan naabot ang Ginintuang Panahon ng Inglatera.

_________ 14. Naniwala si Otto Von Bismarck na ang yugto ng kasaysayan ay naisasagawa sa pamamagitan ng dugo at bakal.

6

Nakilala si Bismarck bilang Iron Chancellor.

_________ 15. Si Adam Smith ay kilalang Ama ng Pulitikal na Ekonomiya, at sumulat ng The Wealth of Nations.

Naniwala siya sa laissez-faire na kailangang hawakan ng pamahalaan ang saping pangnegosyo upang mapangalagaan ang yaman ng bansa.

_________ 16. Ang Samurai ay isang kodigo ng karangalan para sa mga kawal ng bansang Hapon.

Ang Bushido ang tawag sa mahuhusay na kawal ng Hapon sa panahon ng piyudalismo sa bansang Hapon.

_________ 17. Ang India at kalakhang Tsina ay may alitan dahil sa pag-agaw ng kalakhang Tsina sa relihiyong Buddhismo na nagmula sa India.

May sigalot din ang India at Pakistan dahil sa usapin sa Kashmir.

_________ 18. Si Benazir Bhutto ay isang pinunong sibilyan ng Pakistan noong 1990 na maluklok sa kapangyarihan.

Siya ang kauna-unahang babaeng naging Punong Ministro ng isang bansa sa kasaysayan ng daigdig.

_________ 19. Ang Indo-Tsina ay binubuo ng apat na malalayang teritoryo, Pilipinas, Malaysia, Indonesia, at Thailand.

Karamihan ng mga bansa sa Timog Silangang Asya ay dating kolonya ng mga kanluraning mananakop.

_________ 20. Napasuko ng Estados Unidos ang mga komunista sa Vietnam noong 75 at nanatili ang pwersa nila doon hanggang sa ngayon. Ang pagkakahati ng Vietnam ay nagsilbing daan sa digmaang sibil ng Hilaga at Timog Vietnam na nagsimula noong 1956.

7

ARALIN 1 NASYONALISMONG NALINANG SA EUROPA AT SA MGA KOLONYA

Ang araling ito ay tungkol sa nasyonalismong nalinang sa mga bansa sa Europa tulad

ng Inglatera, Pransya, Italya, Alemanya at maging sa Amerika.

Matapos ang araling ito, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:

1. Matutukoy ang mga bansang pinagmulan ng diwang nasyonalismo sa Europa;

2. Maibibigay ang mahahalagang katangian ng mga piling pinuno sa pagsibol ng

nasyonalismo sa Inglatera, Pransya, Italya, Alemanya at Amerika; at

3. Maipaliliwanag ang mga pangyayaring nagbigay daan sa paglinang ng

nasyonalismo.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: Sa pamamagitan ng mapa ng daigdig ay ituro o lagyan ng tanda ang mga

bansang pinagmulan ng diwang nasyonalismo sa Europa at sa mga Kolonya.

8

Ano ang iyong napansin sa lokasyon ng bawat bansa sa mapa? Sila ba ay

magkakalapit o magkakalayo? Bakit sila naging magkakaibigan o magkakatunggaling mga

bansa?

ANG PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA INGLATERA

Ang nasyonalismo ay batay sa paniniwala na ang mga tao sa isang bansa ay may

isang wika adhikain, kaugalian, at kasaysayan, at dapat na pamunuan ng isa lamang

pamahalaan nang sa gayon makatayo ito bilang isang bansa. Paano umusbong ang

nasyonalismo sa Inglatera? Saglit tayong maglakbay sa nakaraan upang maintindihan ang

nangyayaring pagbabagong pampulitika sa bansang ito.

Ang British Isles ay isang pangkat ng 5,000 isla na nakahiwalay sa Europa sa

pamamagitan ng English Channel. Ang pinakamalaki at ang pinakamahalaga sa mga isla ay

ang Gran Britanya (binubuo ng Inglatera, Scotland at Wales) at ang Ireland (binubuo ng

Republika ng Eire at Hilagang Ireland). Ang pagsasama ng Gran Britanya at Hilagang

Ireland ay tinawag na United Kingdom.

Sa pagitan ng 1000 B. C. at 400 B. C., dumating sa kapuluan ng Gran Britanya ang

maraming pangkat ng Celts mula sa Gitnang Europa. Sinakop nila ang mga mamamayan sa

dinatnang lupain. Ang mga Celts ay may sariling kultura na binubuo ng pamahalaan ng tribo

at ng relihiyon na kung tawagin ay Druidism. Sila ay nag-aalay ng buhay ng tao at

gumagamit ng templong walang bubungan na napapaligiran ng naglalakihang bato tulad ng

stonehenge.

Noong 55 B. C., ang mga Celts ay sinakop ng mga Romano sa pamumuno ni Julius

Caesar. Tinawag silang Britons ni Julius Caesar na ang kahulugan ay mga taong pintados

dahil ang mga mukha nila ay may pintang asul. Ang pananakop ng Romano ay tumagal ng

apat na siglo at sa loob ng naturang panahon, ang mga Celts ay naging Kristiyano at

Romanized. Nang alisin ang mga sundalong Romano sa Britanya noong 450 A. D., tatlong

tribung Aleman – Angles, Jules at Saxons – ang dumating sa Kanlurang Europa at

sumalakay sa Britanya. Ang mga Romanized Celts ay nasakop ng mga Alemanyang ito at

9

nang lumaon, ang Britanya ay tinawag na Angel land o England at ang mga mamamayan ay

tinawag namang Anglo-Saxons o English.

Ang mga Anglo-Saxon ay nagtatag ng maraming hiwalay na kaharian kaya noong 27

A. D., pinagsama-sama ni Haring Egbert, Hari ng Wessex, ang lahat ng ito sa ilalim ng

kanyang pamamahala bilang unang hari ng Inglatera. Si Alfred the Great, apo at kahalili ni

Egbert ang sumunod at itinuring na isa sa pinakamahusay sa mga naging hari ng Inglatera.

Nagpagawa siya ng mga barko upang ipaglaban ang mga baybay-dagat. Dahil dito, tinawag

siyang Ama ng Hukbong Dagat ng Britanya (Father of the English Navy). Pinagsama-sama

niya ang mga unang kodigo ng batas ng mga Anglo-Saxon at nagtatag ng mga paaralan, at

simbahan. Itinaguyod niya ang pangkat ng mga paham sa kanilang pagsulat ng Anglo-Saxon

Chronicles.

Ang Inglatera ay napasailalim din ng isang Haring Danish na si Canute, na naging

isang matalinong pinuno. Tinanggap niya ang Kristiyanismo at pinanatili niya ang batas

Ingles at hukuman. Ang pumalit sa kanya ay malulupit na pinuno kaya noong 1402 ay nag-

alsa ang mga Ingles.

Matapos ang mga pag-aalsa, pinili ng Witan (Council) si Edward the Confessor na

buhat sa angkan ni Alfred the Great, bilang bagong hari, kaya’t nabalik na muli ang mga

Anglo-Saxon sa kapangyarihan. Nang mamatay si Edward the Confessor na walang

tagapagmana, pinili ng Witan si Harold, isang nahusay na pinuno ng mga Saxon bagamat

hindi dugong mahal. Tinutulan ito ni William, Duke of Normandy (isang lupain sa Pransya),

na umangkin ng trono ng Inglatera batay sa kanyang pagiging pinsang-buo ni Edward the

Confessor. Sinalakay niya ang mga Ingles na pinamumunuan ni Haring Harold. Sa labanan

sa Hastings, napatay si Harold at si William ay kinoronahan bilang William I, Hari ng

Inglatera.

Ilan sa mahahalagang nagawa ni William ay ang pagpapalakas ng monarkiya at

pangangalaga sa katahimikan ng buong kaharian. Pinalaganap niya ang kulturang Norma-

Pranses at nahalo ito sa kulturang Anglo-Saxon. Iginalang niya ang magagandang

kaugalian ay Ingles at pinanatili ang Witan. Ipinag-utos din niya ang paggawa ng Doomsday

Book na siyang naging census ng Inglatera.

10

Ang mga naging kahalili ni William I ay walang gaanong kakayahan kaya’t nagkaroon

ng digmaang pyudal. Ang nagtagumpay ay si Henry Platagenet na kinoronahan bilang Henry

II, unang hari ng Dinastiyang Platagenet.

PANIMULA NG DINASTIYANG PLATAGENET

Henry II (1154-1189). Binago niya at pinabuti ang mga hukuman at nagtatag ng circuit

courts o mga hukom na naglalakbay sa bayan-bayan. Pinalakas din niya ang panghukumang

lupong tagahatol (jury system) at pinagtibay niya ang English Common Law na nakatulong

sa pagkakaisa

Richard I, tinaguriang Lion-Hearted (1189-1199). Isa sa mga lider ng ikatlong

krusada, subalit hindi naging mabuting hari at mas madalas pa siya sa mga torneo kaysa sa

Inglatera.

King John (1119-1216). Isa sa kinamumuhiang hari ng Inglatera dahil mapanikil at

naging dahilan ng pag-aalsa ng mga Baron sa pamumuno ni Stephen Langdon. Sa takot na

mawalan ng korona, napilitan siyang lumagda sa Magna Carta (Great Charter), isang

kasulatan na naglalaman ng sumusunod na karapatan at kalayaan:

1. Ang Hari ay hindi maaaring humingi ng anumang buwis nang walang pahintulot ang

Witan (Council of Nations).

2. Walang mamamayang maaaring dakpin o ibilanggo nang walang paglilitis.

3. Walang ari-arian o panindang maaaring kunin sa sinuman nang walang pahintulot ang

hukuman.

4. Ang mga mangangalakal ay malayang makapupunta sa bayan-bayan nang walang

gugulo sa kanila.

Ang Magna Carta ay tinawag na "Unang Bibliya ng mga Karapatang Ingles" (First

Bible of English Liberties)

11

Henry III (1216-1272).Ang mga Baron ay nag-alsang muli nang labagin ni Henry II

ang nilalaman ng Magna Carta. Binihag nila ang hari at ang lider nilang si Simon de Monfort

ay tumawag ng pulong hindi lamang ng mga Baron at alagad ng simbahan ang kundi pati

mga kabalyero mula sa mga bayan at mga burgesses. Ang nasabing Witan na sinalihan ng

mga pangkaraniwang mamamayan sa unang pagkakataon ay tinawag na Parlyamento

(Parliament).

Unti-unting nagbubuklod sa mga pag-uusap ang mga kabalyero at burgesse, at di

nagtagal ang kanilang pagsasama ay tinawag na House of Commons. Ang samahan naman

ng mga Baron at alagad ng simbahan ay tinawag na House of Lords. Hanggang ngayon ay

ito ang bumubuo sa Parlyamentaryo ng Inglatera.

Natatag ang tinaguriang Modelong Parlyamento at ang panganay na lalaki ni Hery III

na si Edward I (1972-1307) ay ipinanganak sa kastilyo ng Carnavon sa Wales. Tinawag niya

itong Prince of Wales.

Edward III (1272-1307). Sa kanyang panunungkulan nagsimula ang pinakamahabang

digmaan sa pagitan ng Inglatera at Pransya, Daang Taong Digmaan (1337 hanggang 1453).

Ang dahilan ng digmaan ay nang angkinin Ni Edward I ang trono ng Pransya batay sa

kanyang pagiging apo ni Philip the Fair ng Pransya. Ang mahusay na liderato ng Black

Prince, ang paggamit ng mahabang busog o pana at ng pulbura ay nakapagpanalo sa mga

Ingles sa mga labanan. Subalit nang pamunuan ni Joan of Arc ang hukbong Pranses, ang

takbo ng digmaan ay naging panig sa Pransya. Nagpamalas si Joan ng kabayanihan at

ginising niya ang damdaming makabayan ng mga Pranses. Sa kanyang pamumuno,

puspusang lumaban ang mga Pranses hanggang sa mapalayas nila ang mga Ingles.

Di-nagtagal, sumiklab naman ang isang digmaang sibil sa Inglatera sa pagitan ng

dalawang pamilyang parehong umaangkin sa trono, ang House of York at House of

Lancaster. Ang paglalaban ay tinawag na Digmaan ng mga Rosas (War of Roses) sapagkat

isang pulang rosas ang sagisag ng Lancaster at puti naman ang sa York. Noong 1485,

nagtagumpay si Henry Tudor ng Lancaster at siya ay umakyat sa trono bilang Henry VII, ang

unang hari ng Dinastiyang Tudor.

12

Henry VII (1485-1509). Tinustusan niya ang paglalakbay ni John Cabot upang

siyasatin ang Hilagang America noong 1448. sinuportahan niya ang pagyabong ng arte at

literaturang Renaissance at pinasigla niya ang pagtuturo ng humanidades.

Henry VIII (1509-1547). Kilala si Haring Henry VIII sa pagkakaroon ng maraming

asawa. Dahil dito, nagkaroon ng hidwaan si Haring Henry VIII at ang Papa ng Simbahang

Romano Katoliko. Inudyukan Haring Henry ang Parlyamento upang pagtibayin ang batas na

Act of Supremacy na naghihiwalay sa simbahan ng Inglatera sa kapangyarihan ng Papa. Si

Henry bilang hari ang siyang naging puno ng Simbahang Ingles o ang Anglican Church.

Edward VI (1547-1553). Sa panahon ng kanyang panunungkulan, ipinasulat niya kay

sinulat ni Arsobispo Cramer ang Thirty-nine Articles na siyang kabuuan ng mga paniniwalang

sinusunod ng Simbahang Anglican.

Mary Tudor (1553-1558). Kasal kay Philip II ng Espanya si Mary Tudor. Niyakap niya

hindi lamang ang paniniwalang Katoliko kundi pati na ang motibo ng Espanya na labag sa

paniniwalang Katoliko at kapakanang pangkalakalan ng Britanya.

Sinikap ni Mary Tudor na ibalik ang Katolisismo sa Inglatera subalit siya ay nabigo.

Sa kanyang panahon ay pinag-usig ang mga Protestante at marami sa kanila ang namatay.

Dahil dito, tinawag siyang Bloody Mary.

Elizabeth I (1558-1604). Siya ang pinakahuling Tudor at itinuring na pinakadakilang

reyna ng Inglatera. Ang kanyang 45 taong panunungkulan ay tinaguriang Ginintuang

Panahon ng Inglatera (Golden Age of England). Sa kanyang pamumuno, naging Mistress of

the Seas ang Inglatera nang talunin nito ang Spanish Invincible Armada na ipinadala ni

Philip II ng Espanya noong 1558 upang sakupin ang mga Ingles. Nagtatag siya ng mga

kolonyang Ingles sa Amerika kung saan ang Estadong Virginia ay ipinangalan kay Reyna

Elizabeth na may taguring Virgin Queen sapagkat hindi siya nag-asawa. Namukadkad din

ang literaturang Ingles dahil sa mga naisulat nina William Shakespeare, Edmund Spencer,

Ben Johnson, Francis Bacon, at iba pang dakilang manunulat na Ingles.

13

James (1603-1625). Sa kanyang panahon, itinatag sa Virginia noong 1607 ang

Jamestown, unang permanenteng pamayanang Ingles sa Amerika. Inilathala sa Inglatera

ang King James ng Bibliya. Naging mapanikil si James I sa mga Puritan. Sakay ng bapor na

Mayflower, ang mga Pilgrim Fathers na Puritan ay lumikas at nakarating sa isang bagong

pamayanan sa Plymouth, Massachusetts noong 1620 upang layuan ang mapanikil na Haring

James.

Charles I (1625-1649). Napilit siya ng Parlyamento na lumagda sa Petition Rights,

isang kasulatang tulad ng Magna Carta na nilagdaan ni Haring John noong 1215. Ang ilan sa

mga karapatang nilalaman nito ay ang mga sumusunod: walang buwis na maaaring ipataw

nang walang pahintulot ang Parlyamento; walang maaaring mabilanggo nang hindi nilitis ng

jury; walang sundalong maaaring tumira sa bahay ng mayayaman sa panahon ng

katahimikan at walang taong maaaring piliting magbigay ng regalo o donasyon kaninuman.

Ang digmaang sibil na tinawag na Puritan Revolution ay humati sa mga mamamayan

sa dalawang pangkat: ang Cavaliers o Royalists na panig kay Charles I at ang

Parliamentarians o Roundheads na panig sa Parlyamento. Sa pamumuno ni Oliver

Cromwell, isang lider Puritan, natalo ng mga Roundheads ang pangkat ng hari. Nabihag si

Charles I at nagsimula sa Inglatera ang pagkakaroon ng mga partidong pampulitika. Ang

Whigs ay katig sa pagbibigay ng kapangyarihan sa Parlyamento at karapatan sa mga

mamamayan samantalang ang Tories ay panig sa hari. Ito ang kasalukuyang mga partido

sa Inglatera, ang Whigs ay Liberal Party sa kasalukuyan at ang Tories naman ay ang

Conservative Party.

James II (1685-1688). Nilagdaan niya ang Bill of Rights, kasulatang naging Ikatlong

Bibliya ng mga Karapatang Ingles (Third Bible of English Liberties). Naging pananggalang ito

laban sa paninikil. Nasasaad sa mga kautusan ang sumusunod: walang batas ang maaaring

alisin at suspendihin ng hari; walang buwis ang maaaring singilin nang walang pahintulot ang

Parlyamento; walang labis na piyansa o multa sa mga nagkasala; walang di-pangkaraniwang

parusa ang maaaring ilapat; at ang mga kagawad ng Parlyamento ay may kalayaan sa

pagsasalita at pagtatalo.

14

Charles II (1660-1685). Sa pagkakabalik ng Stuarts (Restoration) ay inanyayahan ng

Parlyamento si Charles II na magbalik upang maging hari ng Inglatera. Pinagtibay ang

Habeas Corpus Act, batas na nagbibigay ng proteksyon sa mga tao laban sa pagkabilanggo

nang walang paglilitis, at ang patakaran na ang kabinete ang siyang may pananagutan sa

Parlyamento at hindi sa hari o sa reyna.

Queen Anne (1702-1714). Pinagtibay ng Parlyamento ang Act of Union nang

panahon ni Queen Anne. Ito ang batas na nagsama sa Inglatera at Scotland sa isang unyon

na tinawag na Gran Britanya. Pinasimulan ni Queen Anne ang isang kaugaliang sinusunod

pa hanggang ngayon, na ang mga hinirang para sa kabinete ay buhat sa partidong

nakararami (majority party) sa Parlyamento.

Namatay si Queen Anne na walang tagapagmana kaya't pinili ng Parlyamento si

George I ng Hanover, Germany na Protestanteng apo ni James I, bilang hari ng Inglatera.

Dito nagsimula ang pag-akyat ng Dinastiyang Hanoverian na hanggang sa kasalukuyan ay

nasa trono ng Britanya, bagamat ang apelyido ay napalitan ng Windsor noong Unang

Digmaang Pandaigdig.

Ang Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Pransya

Ang Pransya ang nanguna sa Europa pagkakamit ng pambansang pagkakaisa. Ang

Himagsikang Pranses ay isang hudyat na gumising sa mga bansang kanluran na sila ay

magkaisa at ipaglaban ang kanilang kalayaan. Ang Pransya ang nagbigay daan sa pag-

unlad ng nasyonalismo.

Ang Pransya ay tirahan ng mga Celts. Nang dumating dito ang mga Romanong

pinamumunuan ni Julius Caesar, sinakop ang mg Celts at tinawag ang lupaing Gaul. Ang

buong Gaul ay tinawag na France, lupain ng mga Frank.

Si Clovis ang pinakamagaling na hari ng mga Frank, at siyang nagtatag ng Metro-

vingian Dynasty. Tinanggap ni Clovis ang Kristiyanismo at gumawa siya ng maraming batas,

isa rito ang Salic Law na nagbabawal sa kababaihan na magmana ng trono.

15

Ang mga haring sumunod kay Clovis ay naging mahina kaya't dumating ang

panahong ang mayor ng palasyo ay naging mas makapangyarihan pa kaysa sa hari. Isa sa

mga mayor na ito ay si Charles Martel na siyang tumalo sa mga Muslim sa labanan sa Tours

at pumigil sa paglaganap ng Islam sa Europa. Ang kanyang anak na si Pepin ang naging

mayor ng palasyo. Noong 751 A.D., sa kapahintulutan ng Papa Stephen 11, inagaw ni

Pepin ang trono ng Pransya at itinatag niya ang Carolingian Dynasty. Bilang pagkilala ng

utang na loob sa Papa, tinalo ni Pepin ang mga Lombard na nagtangkang sumakop sa

Roma at inihandog niya sa simbahan ang malaking lupain. Ang donasyong ito ni Pepin ang

naging batayan ng kapangyarihang temporal ng Papa bilang puno ng isang teritoryo sa

Italya.

Ang pinakadakilang hari ng Carolingian Dynasty ay si Charlemagne na tinatawag na

Charles the Great, anak at tagapagmana ni Pepin. Tumulong siya sa pagkalat ng

kabihasnang Kristiyano Romano at itinaguyod ang edukasyon sa pamamagitan ng

pagtatatag ng mga paaralan sa palasyo o palace school at pagtuturo ng mga paham.

Nagtaguyod din si Charlemagne ng mga makatarungang batas na kilala sa tawag na

Capitularies. Nagpadala rin siya ng mga tauhan sa lahat ng sulok ng kanyang kaharian

upang siguruhin ang mabuting kalagayan ng mga mamamayan.

Nang araw ng Pasko, 800 A. D., habang nakaluhod si Charlemagne sa simbahan ng

St. Peter sa Roma, bigla siyang pinutungan ng korona ni Papa Leo III at ipinahayag na

Emperador. Nang lumaon ang kanyang imperyong Carolingian ay tinawag na Holy Roman

Empire. Sa pagkamatay ni Charlemagne, ang kanyang anak na si Louis the Pious ang

naging hari. Siya ay walang kakayahan bilang hari kaya hindi naglaon ang tatlong anak ni

Louis ay nagkasundong hatiin ang imperyo sa pamamagitan ng kasunduan sa Verdun

(Treaty of Verdun).

ANG PAMAMAHALA NG CAPETIAN

Noong 987 A.D., nakuha ng Duke ng Paris, si Hugh Capet, ang trono ng Pransya at

itinatag niya ang Capetian Dynasty. Ang sumusunod ay ilan sa mga hari ng ng Capetian

Dynasty at ang mahahalagang pangyayari sa kanilang panahon;

16

Philip II, Kilala sa Tawag na Philip Augustus. Pinagbagsak niya ang piyudalismo

sa Pransya at pinalakas niya ang kanyang kapangyarihan. Pinalawak din niya ang kaharian

sa pamamagitan ng pagsamsam sa mga lupaing sakop ng Inglatera sa Pransya. Bilang

resulta, naging isang makapangyarihang bansa ang Pransya sa Europa.

Philip IX, tinaguriang Saint Louis. Pinabuti niya ang mga hukuman at ipinagbawal

niya ang paglilitis sa pamamagitan ng dwelo (duel). Tinalo niya ang baron at pinalaya niya

ang maraming alipin. Siya ang namuno sa dalawang krusada sa banal na lupain ng

Palestine noong 1248 at 1270. Siya rin ang tanging hari na naging santo ng Simbahang

Katoliko. Sa lahat ng haring namuno noong panahon ng midyibal, siya lamang ang maaaring

maihambing kina Alfred the Great at Charlemagne.

Philip IV, Tinaguriang Philip the Fair. Naipailalim niya sa kanyang kapangyarihan

ang lahat halos ng mga estadong piyudal sa Pransya. Noong 1302, isinali niya ang mga

pangkaraniwang mamamayan (commoners) sa Estates General o Parlyamento sa Pransya,

kaya't ito'y nagkaroon ng tatlong pangkat: ang mga alagad ng simbahan ang First Estate,

ang mga maharlika ang Second Estate, at ang commoners ang Third Estate. Si Phillip the Fair ay hinalinhan ng kanyang anak na si Charles IV. Sa pagkamatay ni

Charles IV, ang korona ay napunta sa isang pamangkin, si Philip VI, na siyang naging unang

hari ng Dinastiyang Valois. Dahil dito, inangkin ni Edward III, hari ng Inglatera ang trono ng

Pransya batay sa kanyang pagiging apo ni Philip the Fair sa panig ng ina. Ang pagsalakay

ni Edward III sa Pransya noong 1337 ang naging simula ng Hundred Years War o

Daantaong Digmaan , ang pinakamatagal na digmaan sa kasaysayan.

Malaki ang naging epekto ng Daantaong Digmaan. Dito tunay na nagising ang

diwang nasyonalismo ng mga mamamayang Pranses. Ang pagkamatay ng maraming

maharlika at kabalyero sa iba’t ibang labanan ay nagwasak sa piyudalismo at naging dahilan

ng pagkakaroon ng Pransya ng isang malakas na monarkiya.

Ang mga hari ng Pransya ay naging absolutong pinuno ng bansa sa tulong ni Cardinal

Richelieu. Pinangarap ni Haring Louis XIII na manguna ang Pransya sa Europa. Nagkaroon

ito ng kaganapan sa pamamagitan ng reporma na ginamitan ng dahas at kapangyarihan.

Ang ganitong pamamalakad ay ipinagpatuloy ni Cardinal Mazarin.

17

Pagbagsak ng Monarkiyang Pransya

Ang kapangyarihang tinamasa ng Pransya ay unti-unting nasira dahil na rin sa

pagmamalabis at pagkalasing sa kapangyarihan ng mga namuno rito. Nang mamatay si

Philip XIII, pinalitan siya ni Louis XIV na noon ay limang taong gulang pa lamang.

Pinakamatagal ang kanyang panunungkulan sa Pransya na umabot sa 72 taon. Sa

panahong iyon, ang Pransya ay naging huwaran, ang wikang Pranses ay nagsilbing wika ng

ugnayang diplomatiko ng mga bansa at ang mga palasyo ng Versailles ang naging sentro

maraming ng marangyang pagtitipon ng mga maharlika. Subalit ito rin ang simbolo ng labis

na paglustay ng salapi.

Sa panahon ni Louis XIV, ang hukbong Pranses ay naging modelo sa pagsasanay at

sa pakikipagdigma. Ipinahayag ni Louis XIV ang mga salitang "Ako ang Estado," bilang

pagbibigay diin sa absolutong kapangyarihan at banal na karapatan ng mga hari. Tinawag

din si Louis XIV na Dakilang Monarko. Ginugol niya ang kanyang panahon sa pagtatanggol

sa hangganan ng bansa.

Subalit ang karangyaan at labis na paglustay sa magastos na daantaong digmaan ay

nagpabagsak sa ekonomiya ng Pransya. Bukod dito, ang bigat ng mataas na buwis ay

nagpahirap sa mga mamamayan at dahil dito, nagsimulang umusbong ang paghihimagsik sa

katotohanang habang ang buong bansa ay naghihirap, ang monarko naman ay namumuhay

nang masagana at marangya. Ang kalagayang pulitikal at panlipunan sa Pransya ay lalong

lumala sa panahon ni Louis XV, apo ni Louis XIV.

Sa gitna ng ganitong kalagayan, may pangkat ng lipunan na binubuo ng mga

negosyante, bangkero, mambabatas at mangangalakal ang nagsimulang sumalungat sa

monarkiya.. Iginiit nila ang pagkakaroon ng karapatan at kapangyarihan ng mga karaniwang

tao.

Tinuligsa nila ang banal na karapatan sa pamumuno ng iisang pinuno. Sa halip ay

kanilang iginiit ang prinsipyong Vox Populi, Vox Dei na nangangahulugang “Ang tinig ng

nakakarami ang siyang dapat mamuno sa pamamagitan sa paghahalal sa mga kinatawan

buhat sa mga ito. Humingi rin sila ng kaluwagan at pagbabago lalo na sa mabigat na

pagbabayad ng buwis.

18

Sa halip na pakinggan ang mga karaingan ng mga mamamayan, lalong namuhay sa

karangyaan ang mga maharlika at ang monarkiya. Upang maputol ang pagtutol ng mga tao,

hinigpitan ng hari ang palimbagan, ang mga sulat ay pinabuksan at ipinabilanggo ang mga

radikal na manunulat. Bago tuluyang magtapos ang pamamahala ni Louis XV, winika niya

ang ganito: Pagkatapos ko, ang dilubyo.

Noong 1774, namuno si Louis XVI, isa siyang mabait na tao, ngunit hindi niya taglay

ang mga katangian ng mga naunang Bourbon. Wala siyang katatagan, tapang at talino sa

pamamahala. Lalong di matanggap ng mga mamamayan ang asawa niyang si Marie

Antoinette, na dahil sa kahusayang maglustay ng salapi tinawag na Madame Deficit.

Itinalaga ni Louis XVI si Turgot bilang tagapayo sa ekonomiya. Agad bumuo si Turgot ng

isang napapanahong programa upang sagipin ang Pransya. Mahigpit na tumutol ang mga

burgis na isuko ang kanilang mga karapatan at mga kaluwagan. Hindi rin nagbago ang

kalagayan ng mga Pranses.

Ang Nasyonalismo at ang Unipikasyon ng Italya

Nang panahon umuusbong ang nasyonalismo sa Inglatera at Pransya, ang Italya ay

isang watak-watak na bansa, bagamat pansamantalang nagkaisa ang ilang bahagi nito sa

ilalim ng pamumuno ni Napoleon I. Noong 1815, sa Kongreso ng Vienna, ang Italya ay

pinaghatian ng iba’t ibang pinuno at bansa. Ang Lombardy at Venice sa Hilaga ay napunta

sa Austria. Pinamunuan naman ng pamilyang Hapsburg ang Parma, Modenna at Tuscany.

Ang Papa ay namahala sa Estado ng Papal, kasama ang Roma, sa gitnang Italya. Isang

Bourbon ang namuno sa kaharian ng dalawang Sicily. Ang kaharian ng Sardinia na binubuo

ng Piedmont ay napasailalim sa hari ng House of Savoy.

Mga Kilusang Pangkalayaan

Isa si Giuseppe Mazzini (1805-1872) sa mga taong gumising sa makabayang

damdamin ng mga Italyano. Ang kanyang pagsisikap para sa kalayaan ay parang isang

19

panatang relihiyon. Ang kanyang paniniwala sa pagkakapatiran ng tao ang nag-udyok sa

kanya na tangkilikin ang kapakanan ng mga mahihirap na mamamayan. Noong kanyang

kabataan, sumapi si Mazzini sa Karbonari at minsan, naaresto siya dahil sa kanyang

rebolusyonaryong gawain. Iniwan niya ang Karbonari at itinatag niya ang Samahan ng

Batang Italya (Society of Young Italy) na binuo ng mga batang Italyano. Ang kanilang

islogan ay Kalayaan, Pagkakapantay-pantay, at Humanidad o Pagkamakatao. Maraming

kasapi ang namatay nang hindi naitatag ang Republika. Naipatapon si Mazzini ngunit ang

kanyang pinasimulan ang nagsindi ng apoy sa puso ng mga Italyano. Tinawag siyang

Propeta sa Pag-iisa ng Italya.

Si Konde Camilo Cavour (1810-1861) ang pangunahing Minister ng Sardinia-

Piedmont ay tulad din ni Mazzini na praktikal at ideyalisa. Naisip niyang maaring mamuno

ang kaharian ng Sardinia para sa unipikasyon ng Italya.

Bagamat tapat ang kanyang paglilingkod kay Haring Victor Emmanuel II, naniwala si

Cavour sa Pamahalaang Parlyamentaryo. Humingi siya ng tulong sa gitnang uri ng tao

upang ihanda ang pakikipaglaban ng Sardinia sa Austria. Nagsikap siyang makakuha ng

tulong sa Europa. Naging kakampi niya ang Britanya at Pransya laban sa Russia sa

Digmaang Krimian. Sumunod, nakipagkasundo siya ng lihim kay Napoleon III. Pinangakuan

niya si Napoleon III ng dalawang lalawigan, ang Nice at Savoy, kung tutulungan sila ni

Napoleon III sa pagpapaalis sa Austria sa tangway ng Italya. Ikatlo, pinagkagalit ng

matalinong si Cavour ang Austria at Sardinia na humantong sa isang labanan noong 1859.

Nanalo ang Sardinia ngunit umurong sa laban si Napoleon III. Bagamat hindi tumupad si

Napoleon III sa kasunduan, ibinigay pa rin Cavour kay Napoleon III ang Nice at Savoy.

Si Giuseppe Garibaldi (1807-1882) na may ginintuang buhok at may balat na parang

bronze ay katutubong mamamayan ng Nice na nakilahok din sa mga himagsikan laban sa

mga malulupit na pinuno ng estado. Siya ay tumakas sa Timog Amerika noong 1830 dahil

sa gantimpala sa kanyang ulo. Doon, nakianib siya sa mga labanan para sa demokrasya at

nasyonalismo sa ilang bansa sa Latin Amerika. Sinanay ni Garibaldi ang ibang Italyanong

ipinatapon sa Amerika sa pakikilaban. Bumalik siya sa Italya, kasama ang 18 taong gulang

na asawa na si Anita muling mapag-isa ang Italya.

Napaniwala si Garibaldi na ang unipikasyon ng Italya ay mapapabilis kung

makikipagtulungan siya kay Gavour at sa monarkiya ng Sardinia. Noong 1860, kasama ang

20

isang libong sandatahan, sinalakay at nilupig ni Garibaldi ang pulo ng Sicily at Naples, sa

tulong ng kanyang Red Shirts. Noong 1860, lahat ng mga Estadong Papal maliban sa Roma

ay nadagdag sa Italya. Noong 1861, hinirang si Victor Emmanuel bilang hari ng Italya.

Ang Italya ay naging kapanalig ng Pransya sa Digmaang Austria-Prussia noong 1866.

Nang manalo ang Prussia ibinigay ang Venice sa Italya. Nang mga taong ding iyon, lahat ng

mga estado ng Italya sa pagitan ng dalawang dagat at bundok ng Alps ay napag-isa ng

maliban na lamang sa Roma.

Nang pinauwi ni Napoleon III ang mga tropang Pranses mula sa Banal na Lungsod,

isang plebisito ang naganap, at bumoto ang mga mamamayan sa pagsanib ng Roma sa

Bagong Kaharian. Naging kapital ng Italya ang Roma, kaya sa wakas, nakumpleto na ang

unipikasyon ng Italya.

Tungo sa Unipikasyon ng Alemanya

Ang nasyonalismo sa Alemanya ay nagsimula noong panahon ni Otto Von Bismarck

(1815-1833), isang minister ng Prussia. Siya ay nanggaling sa isang konserbatibong

pamilya. Ang kanyang paniniwala at pilosopiya ay nakatulong nang malaki sa paghubog ng

Aleman at sa unipikasyon nito. Naging kinatawan siya ng Prussia sa Diet (Parlyamento) ng

Alemanya at naging embahador din siya sa Russia at Pransya. Naniniwala si Bismarck na

ang lahat ng pangunahing pagbabago sa kasaysayan ay dapat isabuhay sa pamamagitan ng

dugo at bakal at hindi sa pamamagitan ng puro debate. Naniwala siya sa monarkiya,

awtokrasya, at militarismo. Tinawag siyang Iron Chancellor.

Mula noong 1815 hanggang 1860, maraming pangyayari ang nagbigay-daan sa

unipikasyon ng Alemanya. Maraming mga lihim na kilusan ang naitatag kagaya ng

Burchenschaft para sa kalayaan at pagsasarili. Maraming mamamayan ang nagbigay halaga

sa kagitingan at kataasan ng kulturang Aleman. Binigyang-diin ng mga paaralan ang

kahalagahan ng pagmamahal sa bansa. Noong 1834 itinatag ang Zollverein sa Prussia. Ito

ay isang unyong pangkabuhayan ng lahat ng mga estadong Aleman. Ipinamalas ng unyon

ang kahalagahan ng pagkakaisa, na siyang diwa ng tunay na pagtitiwala.

21

1. Pitong Linggong Digmaan (1866)

Inudyukan ni Bismarck na lusubin ng Austria ang mga teritoryong inangkin ng

Denmark. Naging dahilan ito upang salakayin ng Prussia ang Austria. Organisado at

handang-handa ang hukbo ni Heneral Moltke ng Prussia kaya madaling natalo ang

hukbo ng Austria. Bilang kapalit, pinawalang-bisa ang kompederasyong Aleman at

sinakop ang ilang teritoryong nasa Hilaga ng Ilog Main, ang Schleswig at Holstein.

2. Digmaang Austria-Prussia (1866)

Tinalo ng Prussia ang Austria sa labanang ito at dito naipamalas ang lakas at

galing ng hukbong Prussian. Pagkatapos talunin ang Austria, nawala ang

kompederasyon ng Alemanya at pinag-isa ang mga estado na tinawag na Hilagang

Kompederasyon ng Alemanya. Apat na estado sa Timog Alemanya ang hindi kasapi;

ang Baden, Bavaria, Wurttemberg, at Hesse.

3. Digmaang Franco-Prussian (1870)

Nagsimula ang digmaang ito nang ang embahador ng Pransya ay humingi ng

katiyakan sa hari ng Pransya ukol sa inialok sa trono ng Espanya ng isang prinsipe ng

Prussia. Hindi ipinagkaloob ng Prussia at isang mensahe ang ipinalabas na tinawag

na Ems Dispatch. Sa mensahe ay lumalabas na ang bawat bansa ay gustong

hamakin ang bawat isa. Nagdeklara si Napoleon ng digmaan laban sa Prussia na

humantong sa pagkatalo ni Napoleon. Ang digmaang ito ay nabigyang wakas ng

kasunduan sa Frankfurt. Isang konstitusyon ang binuo at ang isang nilalaman ay ang

pagbuo ng Reichstag o batasan na halal ng mga tao. Ang chancellor o punong

ministro ay hinirang ng kaiser o hari. Itinalagang chancellor si Bismarck subalit siya

ay naging marahas. Sinupil niya ang mga kaisipan at kilusang liberal. Sa mga taong

1871 hanggang 1914, ang Alemanya ay naging isa sa pinakamalakas at

makapangyarihang bansa sa Europa. Umunlad at naging karibal ng Britanya sa

larangan ng pangangalakal.

22

Ang Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Amerika

Bunga ng mga kaisipang liberal na kumalat sa Espanya at Amerika noong

ikalabingwalong siglo, ang mga kolonya ng Espanya ay naghimagsik laban sa inang bayan

upang makamit ang kanilang kalayaan. Marahil ay nagtataka ka kung paano nakarating ang

mga Espanyol sa Amerika? Tinustusan nina Haring Ferdinand at Reyna Isabela ng Espanya

ang paglalakbay ni Christopher Columbus, isang marino na taga-Italya. Naniwala si

Columbus na mararating niya ang Indies sa pamamagitan ng paglalayag patungong

kanluran. Kahit na si Columbus ang unang marinero na nakarating sa Hilagang Amerika

hindi ito naipangalan sa ngalan ni Columbus kung di kay Amerigo Vespucci. Si Amerigo

Vespucci ay sumulat ng isang aklat tungkol dito.

Ang paninirahan sa Amerika ang pinakamahalagang bahagi ng pagpapalawak ng

Espanya. Ang mga bagong nanirahan doon ay galing sa tatlong sentro sa Espanya,

Pransya, at Inglatera. Sinikap ng Espanya na palawakin ang kanyang mga lupain kaya

nakarating ang mga Europeo sa pagtuklas nito sa kontinenteng Amerika. Ang Hilagang

Sentral at ang Timog Amerika ay sinakop at pinamahalaan ng mga taga-Europa sa

mahabang panahon. Lahat ng mga kolonyang ito ay naghimagsik Espanya hanggang sa

nakamit nila ang kanilang kalayaan.

Ang Paninirahan ng mga Ingles sa Amerika

Nabanggit na sa simula ang pagdating ng mga Ingles sa Virginia, simula sa

Jamestown noong 1607. Nagtagumpay ang mga Ingles sa pagtatatag ng maunlad na

gawaing pang-agrikultura. Noong 1620, isang kolonya ang itinatag naman sa Massachusetts

ng mga Puritan at imigrante. Ayon sa Mayflower Compact, isang kasunduan ng mga

pasahero ng sasakyang-dagat na Mayflower patungong Amerika, isang asemblea ng mga

malalayang mamamayan ang dapat mamahala sa itatatag na pamahalaan nila. Subalit

naging sunud-sunuran din ang mga ito sa mga patakaran ng hari. Noong 1630, ang mga

imigrasyon sa mga kolonya ng New England ay umunlad at noong 1634, isang kolonya

23

mga ng Ingles ang itinatag sa Maryland. Nang maglalabingwalong siglo, may labintatlong

kolonya na ang itinatag sa may silangang baybayin ng Hilagang Amerika.

Marami sa ideyang bunga ng Rebolusyong Pangkaisipan ay may kulay pulitika at ito

ang kaisipang pulitikal sa Rebolusyon na isinagawa ng 13 kolonyang Ingles sa Amerika. Ang

rebolusyong Amerikano ay nagsimula noong panahong 1763.

Ang patakarang pang-ekonomiya ng mga Ingles ay lubos na nagpasidhi sa pag-aalsa

ng 13 kolonya. Ang Navigation Acts ay nag-uutos na sa mga Ingles lamang maaaring

ipagbili ang ilang produkto ng kolonya at ang kolonya ay bibili ng mga yaring produkto sa

Inglatera lamang. Ang malaking pagkakautang ng Britanya dahil sa pakikidigma, ang

pagtulong sa mga Amerikano laban sa kaaway, ang hayagang alitang nagsimula nang itakda

ang Townshed Acts tungkol sa paglikom ng pera, ay nagresulta sa loob pang paghihigpit sa

mga kolonya.

Pagsiklab ng Himagsikan sa Amerika Ang mga tumutol sa palakad ng mga Ingles ay dumami noong panahon ng

pamamahala ni Samuel Adams. Ang unang Kongresong continental ay nagpulong noong

1774. Ipinahayag dito na ang Intolerable Acts ay hindi makatarungan at ang Parlyamentong

Ingles ay lumalabag sa karapatang Amerikano. Ang pahayag ni Patrick Henry na “Give me

liberty or give me death,” at ang aklat ni Thomas Paine na Common Sense ay gumising sa

damdaming Amerikano. Itinuring nilang ang kalayaan ng Amerika ay kalayaan din ng mundo.

Nagtayo sila ng hukbong sandatahan sa ilalim ng pamumuno ni George Washington. Noong

ika-4 ng Hulyo, 1776, ipinahayag ng kongreso ang Deklarasyon ng Kalayaan na isinulat ni

Thomas Jefferson. Lihim na tinulungan ng mga Pranses ang mga Amerikano laban sa mga

Ingles. Ang pagkatalo sa Yorktown ng mga Ingles ang nagwakas ng digmaan at nagkaroon

ng pakikipag-ugnayan sa Paris noong 1783. Napilitang kilalanin ng mga Ingles ang kalayaan

ng 13 kolonya.

24

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panuto: Punan ang bawat kahon sa ating talahanayan ng mga

mahahalagang pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong ng nasyonalismo sa

Europa at sa mga kolonya. Subalit bago mo iyan gawin, pagbalik-aralan mo muna ang ibig

sabihin ng salitang nasyonalismo mula sa pahina 8. ito ang magiging batayan mo ng pagpili

ng angkop na pangyayari na isusulat mo sa talahanayan.

Kahulugan ng Nasyonalismo: Ito ay isang paniniwala na ang isang bansa ay nararapat

na nabubuklod ng isang wika, adhikain, kaugalian, at

kasaysayan at pinamumunuan ng isa lamang pamahalaan

upang makatayo bilang isang malayang bansa.

Inglatera Pransya Italya Alemanya Amerika

25

Tandaan mo

Ang nasyonalismo ay ang kamalayang pambansa na pinakbubuklod ng

isang mithiin, damdamin, wika, kaugalian ay kasaysayan at nagtataguyod

ng isang pamahalaan upang makatayo bilang isang malayang bansa.

Sa mga bansang Inglatera, Pransya, Italya at Alemanya at sa mga kolonya ng mga

bansang ito sumibol ang diwa ng nasyonalismo sa Europa at Amerika.

Sa Inglatera, nahubog ang pagiging matapat sa hari at reyna ang pagiging matapat din

ng mga mamamayanng Ingles sa kanilang bansa at sa mga mithiin nito. Ang

pagmamalaki sa pagiging makapangyarihan ng Inglatera simula pa noong ika-12 siglo,

ang matibay na katayuan ng mga hari at reynang namuno at nagpalawak ng

kapangyarihan ng Inglatera sa Europa ay nakapaghubog ng pagmamahal sa bayan at sa

monarkiya, na isang batayan ng nasyonalismo.

Sa Pransya, ang paghihimagsik ng mga Pranses sa pag-aabuso ng kapangyarihan ng

mga monarkiya ay naging hudyat upang gumising ang mga mamamayan sa mga

bansang kanluran na pamunuan ang kanilang mga sarili at ipaglaban ang kalayaan. Ang

kanilang islogan ay “Vox populi, Vox dei.”

Sa Italya, ginising ni Guiseppi Mazzini ang makabayang damdamin ng mga Italyano sa

pamamagitan ng islogang “Kalayaan, pagkakapantay-pantay, at Humanidad.” Ang

unipikasyon ng Italya ay isang sukatan din ng diwa ng nasyonalismo sa bansang ito.

Ang unipikasyon ng Alemanya sa pamumuno ni Otto Von Bismark ang gumising ng diwa

ng nasyonalismo sa mga Aleman. Sa maraming taon ng pakikidigma sa ibang bansa,

natanim sa diwa ng mga Aleman ang Pagmamahal sa bayan.

Sa Amerika, ang mga Ingles na nagtayo ng kolonya sa iba’t ibang bahagi nito ay natutong

magsarili. Naipakita ang nasyonalismo sa kanilang pagtangging sundin ang mga

patakarang pang-ekonomiya ng Inglatera na hindi angkop sa bagong daigdig. Ang

pahayag ni Thomas Paine na “Give me liberty, or give me death,” (Bigyan ninyo ako ng

kalayaan; kung hindi’y kamatayan,) ang gumising sa diwang nasyonalismo ng mga

Amerikano. Ang Deklarasyon ng Kalayaan ni Thomas Jefferson ay isa pang sagisag ng

nasyonalismong nalinang sa Amerika.

26

Gawain 3: Paglalapat Panuto: Matapos mong mabasa at maunawaan kung paano nalinang ang

diwa ng nasyonalismo sa Europa at mga kolonya dito, ay sikapin mong suriin

ang pangyayari sa ating sariling bayan na nakatulong tungo sa paglinang ng

nasyonalismo sa Pilipinas.

Mahahalagang katangian ng isang pinunong Pilipino na nagpasibol ng

nasyonalismo sa bansa:

Pangyayari sa ating bayan na nagbigay daan sa paglinang ng nasyonalismo

1.

1.

2.

2.

3.

3.

4.

4.

5.

5.

27

ARALIN 2 REBOLUSYONG PANGKAISIPAN AT ANG PAG-UNLAD NG NASYONALISMO

Ang araling ito ay tungkol sa kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa pag-unlad

ng nasyonalismo sa mga bansang naging kolonya ng mga bansang Europeo. Anu-ano ang

mahahalagang kaganapan sa loob ng ika-19 at 20 siglo na may kaugnayan sa

nasyonalismo? Anu-ano rin ang mahahalagang kaisipang naging gabay sa mga gawaing

pang-nasyonalismo noong mga panahong iyon? Ang mga tanong na ito ang sasagutin ng

aralin.


1. Maiisa-isa ang mga kaisipang lumaganap sa pag-unlad ng nasyonalismo;

2. Masusuri ang mga kaisipang napalitan at kaisipang umunlad dulot ng

nasyonalismo; at

3. Maipapaliwanag ang mahahalagang pangyayari sa labas ng Europa noong ika-19

at 20 siglo na nagbigay daan sa paglaganap ng diwa ng nasyonalismo sa buong

daigdig.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Anu-ano kaya ang mga kaisipang lumaganap sa pag-unlad ng nasyonalismo sa

buong daigdig? Talasan ang mga mata at bilugan ang mga salita na iyong makikita, maaring

patayo, pahalang o padayagonal. May 10 salitang maaring mabuo.

28

A S D F G R R R W A S F G H S A Q F H K L R A S A

K L A P A G K A K A P A N T A Y P A N T A Y B B K

B P G A R D W V R E B U L O S G N J K L I W E C V

E A H N E X K M S I N I L I H A H K A S A S D F G

N G A G D C A H J H A Y S I A S C A A B I U Y R C

S K N G S V B H B A B E S A T S D B M A S A S V E

D A L I A B U G P U L I T A K I V U S F S B N M S

G K I T F R E B O L U S Y O N J K H K X D R T Y A

R A B N Y M T F J A Y S J U N C O A C E S A R M O

Y P R A O P G S S A A E O U I S U Y M A L A Y K O

A A E N I O D A I R S I G U R O I A E W A N K O H

D N A G F U A Z K A L A Y A A N I N S I N I G N G

F T S U D T S O L I B E R A L I S K I H E H A H E

Z I V R S W M Z D E M O G R A S Y A N N N Y A H A

X M L I B E R A L I S M O R O N A L D D G A A X C

C O B A D Q D A P A N G G I T N A N G P U R I M O

B Y B Z R O N A L D E N J H A Y I G P U L I T I K

Rebolusyong Pangkaisipan at ang Pag-unlad ng Nasyonalismo

Malawak at walang hangganan ang naging bunga ng Rebolusyong Pangkaisipan sa

daigdig na nagsimula pa noong ika-labindawang siglo at nagpapatuloy hanggang sa

kasalukuyan. Ang rebolusyong ito ay nagsilbing binhi ng maraming pagbabago sa

makabagong panahon at sa ating hinaharap.

Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang naging dahilan ng pagkamulat ng mga tao sa

makabagong pananaw. Isinaisantabi nila ang mga lumang paniniwala at kaugalian.

Hinalinhan nila ang mga ito ng mga bagong kaisipan na itinaguyod ng mga paham at

pilosopong naging tanyag. May apat na larangan ang Rebolusyong Pangkaisipan: Agham,

Pulitika, mga Sining, at Kabuhayan.

29

Ang makabagong agham ay nagsimula sa Rebolusyong Pangkaisipan. May iba’t

ibang siyentipiko na nakilala tulad nina Newton, Descartes, Galileo, Darwin, at iba pa.

Marami sa kanilang nilikha ang nakapagdulot ng kabutihan sa kalusugan at kabuhayan ng

tao. Umusbong din at nakilala ang gitnang-uri sa lipunan (middle class) at ang pangkat ng

ito ay naging bagong puwersang isinaalang-alang ng pamahalaan at pamayanan. Ang mga

kaisipang kaugnay ng piyudalismo, absolitismo at kapangyarihan ng simbahan ay tinalikuran

at napalitan ng sekularismo, pagkakapantay-pantay, at kalayaan para sa lahat. Sa larangan

ng pulitika ay lumaganap ang salitang liberalismo at demokrasya. Ang mga himagsikan ay

naghatid ng pagbabago tungo sa mas malayang pamahalaan na ayon sa batas at

karapatang-pantao. Tunay na napaunlad ng Rebolusyong Pangkaisipan ang diwa ng

nasyonalismo lalung-alo na sa mga bansang nasakop ng mga Europeo.

Ang nasyonalismo ay damdaming nagpapahiwatig ng pagiging kaanib sa isang

pangkat na may sariling mithiin, kaugalian, kalinangan, wika o kung minsan ay isang lahing

pinagmulan at isang relihiyong sinasampalataya. Sinasaklaw nito ang pag-unlad ng

kamalayang pambansa simula noong ika-labinlimang siglo hanggang sa ika-dalawampung

siglo sa mga pangunahing bansa ng Europa, Amerika, Asya, at Aprika.

May isang pangyayari sa kasaysayan ng daigdig na higit na nakatulong sa

paglaganap ng nasyonalismo o damdaming makabayan sa lahat ng dako. Ito ay ang

Rebolusyong Pranses. Nakapaloob ito sa kanilang pambansang salawikain: “Kalayaan,

Pagkakapantay-pantay, at Pagkakapatiran.”

Noong Panahong Midyibal bago sumapit ang Ika-19 na siglo, laganap ang

piyudalismo at ang kaisipan ng pagkamatapat sa isang pansariling bagay lamang. Ang

basalyo ay matapat sa kanyang panginoon o sa pamilya ng kanyang panginoon. Nang

magwakas ang panahon ng piyudalismo at isinilang ang mga bansa, ang pangkaraniwang

tao at ang sumisikat na panggitnang uri ng tao (middle class) ay bumaling sa hari para sa

kanilang pagkalinga. Ang pagkamatapat sa bansa, at hindi sa hari, ay isa sa mga

kinahantungan ng Himagsikang Pranses. Ang pagpapaalis sa hari at ang pagkilala sa

karapatan ng karaniwang tao upang pamahalaanang kanilang sarili ang nakapagpaunlad sa

diwa ng nasyonalismo sa buong daigdig.

30

Noong Ika-19 na siglo, ang nasyonalismo ay isa sa mga katangian ng Kanlurang

Daigdig. Subalit lumaganap din ito sa Silangang Daigdig kung saan ang pambansang

pagkakaisa ay naging mahalagang puwersa sa mga bansang sakop upang isulong ang

mithiing pambansa na magkaroon ng kalayaan at pagsulong. Ang mga pangunahing

pangyayari na kaugnay sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Europa ay mabubuod sa mga

sumusunod:

1. Ang tagumpay ni Napoleon III ay nakapagpalakas sa nasyonalismong Pranses.

Ang kanyang hukbong sandatahan ay siyang nagdala ng diwa ng nasyonalismo sa

mga nasasakupan kahit saan sila magpunta. Ngunit si Napoleon din ang sumuway

sa prinsipyo ng nasyonalismo nang ilagay niya ang kanyang kamag-anakang

dayuhan sa trono ng ibang bansa.

2. Ang paghahangad ng mga nasasakupan na mamahala sa kanilang sarili ay naging

malakas pagkatapos ng pagbagsak ni Napoleon, kahit na minaliit nila ang

makabayang prinsipyo ng mga pinuno ng Kongreso ng Vienna at ng autokratikong

pinuno noong panahon ni Metternich.

3. Ang rebolusyon noong 1830 at 1848 sa Pransya, Italya, Poland at Alemanya ay

sumiklab dahilan sa umuunlad na diwa ng nasyonalismo at demokrasya.

4. Ang diwa ng nasyonalismo na lumaganap sa Italya at Alemanya noong kalahati ng

ika-19 na siglo ay humantong sa pagsasa-isang bansa ng dalawang bansang ito

noong 1870.

5. Lumaganap sa Gresya at mga bansa sa Balkan ang diwa ng nasyonalismo na siya

ring nakatulong sa pagkakahiwalay nila sa kontrol ng bansang Turkey.

6. Sa Amerika naman ay nagkaroon ng mabilis na pagsulong ng pambansang

pagmamalaki kahit na may Himagsikang Sibil noon. Ang nasyonalismo ng mga

Amerikano ay nakita sa mabilis na pakanlurang pagpapalawak ng lupain sa ibang

kontinente sa Pasipiko. Ang nasyonalismo rin ang nagpaloob sa kagustuhan ng

batang Republikang Amerikano na isulong ang Himagsikan laban sa Britanya.

Sa pagsapit ng ika-20 siglo, ang nasyonalismo ay higit pang lumakas bilang

mahalagang puwersa sa pagbabago ng daigdig.

31

1. Ang diwa ng nasyonalismo sa mga nasasakupang bansa ang nakapaghihina sa

patuloy na pananakop ng mga bansang kanluranin. Ang malalaking bansa kagaya

ng Britanya, Pransya, Olandes at Estados Unidos ay napilitang palayain ang mga

nasasakupang bansa nang ang mga ito’y kinakitaan ng nasyonalismo at

pagkakaisa.

2. Ang nasyonalismo ang naging pangunahing dahilan ng mga Pandaigdigang

Himagsikan. Ang mga kolonya ay nahikayat na naghiganti sa kanilang kalapit-

bansa, sumakop ng ibang teritoryo, at sumalakay sa mga bansang dayuhan.

Ginawa nila ito upang makuha ang pagtataguyod ng kanilang mamamayan at

upang maragdagan ang katanyagan makapagdagdag sa ikatatanyag ng kanilang

sariling lupain.

Lumaganap din ang iba’t ibang uri ng panitikan sa panahong ito. Ilan sa mga

nakilalang pilosopo at manunulat ay sina:

1. Rene Descartes, ang Ama ng Rationalismo o modernong pilosopiya, at sumulat ng

aklat na Discourse on Method.

2. John Locke, isang Ingles na pilosopo na nagpatanyag ng mga natural na

karapatan ng tao at ng disbentaha ng limitadong pamahalaan. Siya ang

nakaimpluwensiya kina Jefferson, Thomas Paine, at iba pa.

3. Voltaire, ang pangalang sagisag ni Francois Marie Arouet, ay isang pilosopong

Pranses na nagpasikat ng ideya ni John Locke at Isaac Newton at nagsulong ng

indibidwal na kalayaan. Ang kanyang talino ay nagbunsod ng Rebolusyong

Pranses.

4. Adam Smith, kilalang Ama ng Pulitikal na Ekonomiya at sumulat ng The Wealth of

Nations. Naniwala siya sa kalayaang pang-ekonomiya (laissez-faire) at binatikos

niya ang merkantilismo. Pinatanyag niya ang adhikain ng produksyon at paggawa

sa pandaigdigang kalakalan. Tinutulan din niya ang pakikialam ng pamahalaan sa

negosyo at kalakal.

32

5. Jean-Jacques Rousseau, isang Pranses-Swiss na awtor ng Social Contract

(1716). Siya ang nagpanukala ng limitadong gobyerno at konsepto ng

demokrasya. Itinanghal siyang Ama ng Modernong Demokrasya at Ama ng

Romantisismo dahil sa kanyang nobelang Emile.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panuto: Basahin at suriing mabuti ang mga konseptong nakasulat sa

kahon at maglagay ng mag halimbawa sa ilalim ng bawat paksa. Ilista ang

mga kaisipang napalitan o kaisipang umunlad dahil sa Diwa ng Nasyonalismo. Balikan mo

ang teksto ng aralin upang makapili ka ng angkop na kasagutan. Ang una ay ginawa na para

sa iyo bilang halimbawa.

Kaisipang Napalitan

Kaisipang Umunlad

1. Pagkamatapat sa isang panginoon,

hari o pinuno.

1. Maaring pamahalaan ng mga tao ang

kanilang sarili.

2.

2.

3.

3.

4.

4.

5.

5.

33

Tandaan mo

Ang Rebolusyong Pangkaisipan sa larangan ang Agham, Pulitika, mga

Sining at Kabuhayan ang naging dahilan ng pagbabago ng pananaw

pagkamulat ng mga tao sa diwa ng nasyonalismo.

Ang mga siyentistang tulad nina Newton, Descartes, Galileo, Darwin at iba pa, ay

nagtaguyod ng makabagong pagtanaw sa syensya at pulitika.

Pinangunahan ng gitnang-uri (middle class) ng lipunan ang pagwawaksi ng mga

kaisipang piyudalismo, absolutismo at bulag na pagsunod sa kapangyarihan ng

simbahan. Sa halip ay itinaguyod nila ang sekularismo, pagkakapantay-pantay, at

kalayaan at pamahalaan para sa kagalingan ng lahat.

Ang Nasyonalismo ay ang diwang pagpapahiwatig ng pagigiging kaanib sa isang pangkat

na may sariling mithiin, kaugalian, kalinangan, wika o kung minsan ay paniniwala sa

isang lahing pinagmulan at isang relihiyong sasampalatayahan.

Ang pambansang salawikain ng mga Pranses na: Kalayan, Pagkakapantay-pantay at

Pagkakapatiran ang nagsulong ng diwa ng nasyonalismo sa Europa at Amerikano.

Ang tagumpay ni Napoleon ay nakapagpalakas sa nasyonalismong Pranses. Ang

rebolusyon noong 1830 at 1848 sa Pransya, Italya, Poland at Alemanya ay sumiklab at

gumising sa diwa ng nasyonalismo at demokrasya.

Lumaganap din sa Gresya at mga bansa sa Balkan ang diwa ng nasyonalismo at

nagdulot ng pagkakahiwalay nila sa kontrol ng Turkey.

Nasyonalismo rin ang diwang nagpasiklab sa Digmaang Ingles at Amerikano.

Dahil sa paglaganap ng iba’t ibang uri ng panitikan na sinulat ng mga pantas at pilosopo

sa panahong ito, nalinang ang diwa ng nasyonalismo sa maraming bansang Europeo.

Ilan sa mga nakilalang pilosopo at manunulat ay sina Rene Descartes, John Locke,

Voltaire, Adam Smith at Jean-Jacques Rousseau.

34

Gawain 3: Paglalapat Panuto: Sa pamamagitan ng 3-5 pangungusap ay ipaliwanag mo ang

kahalagahan ng mga pahayag ukol sa Rebolusyong Pranses at ang

kaisipang pang-ekonomiya ni Adam Smith. Paano mo maiuugnay ito sa mga

nangyayari sa ating bansa sa kasalukuyan? Magbigay ka ng mga halimbawa sa iyong

paliwanag.

A. Kalayaan, Pagkakapantay-pantay ,at Pagkakapatiran

- Rebolusyong Pranses

Paliwang : _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

B. Pagbibigay ng kalayaang pang-ekonomiya (Laissez-faire) at pagtutol sa

pakikialam ng pamahalaan sa negosyo at kalakalan.

-Adam Smith

Paliwang : _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

35

ARALIN 3 PAGLAGANAP NG NASYONALISMO SA IBA’T IBANG BANSA

Ang araling ito ay tungkol sa pagpapahalaga ng iba’t ibang bansa sa diwa ng

nasyonalismo. Matutukoy mo kaya kung ano ang mga pamamaraan na ginawa ng mga

pinuno tungo sa pagkakamit ng kalayaan para sa kanilang bansa? Sisikapin ng araling ito na

ipaliwanag iyan sa iyo.

Pagkatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:

1. Matutukoy ang mga pinuno at kanilang nagawa para sa pag-usbong ng

nasyonalismosa kanilang bansa;

2. Masusuri ang mga mahahalagang pangyayari ng nakaimpluwensya sa pag-unlad

ng nasyonalismo sa mga bansang dating sakop; at

3. Mabibigyang halaga ang diwa ng nasyonalismo sa pagtataguyod ng kalayaan at

pagkakapantay-pantay ng tao.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Bago tayo dumako sa pagtatalakay ng paksang-aralin, may nakikilala ka bang mga

pinuno ng iba’t ibang bansa na nagtaguyod ng nasyonalismo sa kani-kanilang mga bansa?

Panuto: Basahin at suriing mabuti ang mga pangungusap sa Hanay A at hanapin sa

HANAY B ang titik ng tamang sagot na tinutukoy sa bawat pangungusap. Isulat ang titik ng

iyong sagot sa sagutang papel. Magkakaroon ka ng ideya kung sinu-sino ang nagpalaganap

ng diwa ng nasyonalismo sa Asya, Latin Amerika at Aprika. Itsek mo ang sagot sa Gabay sa

Pagwawasto.

36

HANAY A

1. Isang sundalo na kinilala bilang

tagapagpalaya ng Venezuela.

2. Isang misyonero na nakarating at matagal na

nanirahan sa loob ng Aprika.

3. Kauna-unahang babaeng pangulo ng

Pilipinas at isa sa naging daan sa

panunumbalik ng demokrasya sa bansa.

4. Siya ang nagtatag ng Democratic Republic of

Vietnam at masigasig na nakipaglaban para

sa kalayaan ng Vietnam.

5. Ipinahayag niya ang kalayaan ng Indonesia

at naitatag ang republika sa pangunguna

niya.

6. Ang pinakamatagal na pangulo ng Pilipinas at

maaalala sa maraming programang

pangkabuhayan at ang deklarasyon ng Batas

Militar sa bansa.

7. Nahalal na Secretary General ng United

Nations at masugid na tagapagtaguyod ng

kapayapaan lalo na sa Burma (Myanmar).

8. Isang paring nanguna sa himagsikan sa

Mexico laban sa Espanya at nanguna sa

pagkilos tungo sa katarungang panlipunan.

9. Pinamunuan niya ang pagpapahayag ng

kalayaan sa limang bansa sa Gitnang

Amerika, ang Guatemala, Honduras, El

Salvador, Nicaragua at Costa Rica.

10. Pinamunuan niya ang “Non-violent

Resistance” sa India laban sa Inglatera.

HANAY B

A. Abdul Rahman

B. Achmed Sukarno

C. Aung San

D. Benazir Bhutto

E. Corazon Aquino

F. David Livingstone

G. Ferdinand Marcos

H. Ho Chi Minh

I. Jose De San Martin

J. Jose Simeon

K. Miguel Hidalgo

L. Mohandas Gandhi

M. Muhammad Ali Jinnah

N. Simon Bolivar

O. Sirimayo Bandaranaike

P. Stephen Senanayake

Q. U Thant

37

11. Hinirang na kauna-unahang Gobernador-

Heneral na kumatawan sa korona ng Britanya

at nagsulong sa paglaya ng Pakistan.

12. Naluklok sa kapangyarihan sa pamamagitan

ng pwersa ng mga mamamayan subalit

napaalis ng isang “Constitutional Coup” sa

Pakistan. Nagtagal ang kaniyang

panunungkulan sa loob lamang ng 20 buwan.

13. Kinilalang “Ama ng Kalayaan” at naging

unang punong ministro ng Ceylon (Sri

Lanka).

14. Kauna-unahang babae na naging punong

ministro sa kasaysayan ng daigdig.

15. Sinikap niyang makalaya ang Burma mula sa

malupit na pamamahala ng Hapon at

nagtatag ng Anti-Facists People’s Fredom

League.

38

Ang Pag-unland ng Nasyonalismo sa iba’t ibang Bansa Ang Nasyonalismo sa Latin America Marami ang dahilan sa pagkakaroon ng digmaang pangkalayaan sa Latin

Amerika at ang ilan dito ay ang mga sumusunod:

1. Ang paglaganap ng kaisipang liberal mula sa Europa at Amerika na naging dahilan

ng pagsiklab ng himagsikan sa Pransya at Amerika.

2. Kawalang katarungan, mataas na buwis, at ang pang-aabuso ng pamahalaan sa

mga mamamayan ng kanilang kolonya.

3. Kahirapan ng mga karaniwang mamamayan at sobrang karangyaan ng ilan.

4. Ang pagpapabaya sa mga karapatan ng mga bansang sakop.

5. Hindi pagbibigyan ng pagkakataon at pantay na oportunudad sa pulitika at lipunan.

Ang mga mananakop lamang ang may karapatang humawak ng mataas na

tungkulin sa pamahalaan.

Ang mga naantalang kalayaan sa Latin Amerika ay nagkaroon ng bagong sigla

noong sakupin ni Napoleon III ang Espanya at Portugal. Noong 1808, napaalis ni

Napoleon si Ferdinand VII ng Espanya sa kanyang trono. Isang sundalo, si Simon

Bolivar, ang ipinahayag ng mga taga-Venezuela na "Tagapagpalaya" noong 1813.

Lumakas ang pagnanasang makalaya ng mga mamamayan sa Timog Amerika kaya

mula sa Venezuela at Columbia, nagmartsa si Bolivar sa Andes, sa Ecuador, at sa

Peru. Nagtatag siya ng estado na pinangalanang Bolivia. Sa Peru, nakasalubong niya

si Jose de San Martin, isang taga-Argentina na nagpalaya sa Chile. Lumaban ang

Espanya sa kanyang mga kolonya sa Amerika hanggang 1824, ngunit papalubog na

noon ang kapangyarihan ng Espanya, kayat napilitan siyang kilalanin ang kalayaan ng

mga bagong bansa sa Timog Amerika.

Samantala, ang himagsikan sa Mexico laban sa Espanya ay sinimulan ni Miguel

Hidalgo, isang pari na matagal nang kumikilos para sa ikauunlad ng katarungang

panlipunan sa bansang ito. Pagkapahayag niya ng kalayaan noong 1810 ay tinalo sila

ng mga hukbo ng Espanya. Bagamat dalawang magkasunod na pinunong pari ang

39

binitay, nagpatuloy ang himagsikan na nagtagumpay sa pamumuno ni Agustin de

Iturbide, isang Heneral na Kastila na tumalikod sa sariling bansa.

Limang bansa naman sa Central America – ang Guatemala, Honduras, El

Salvador, Nicaragua at Costa Rica – ang nagpahayag ng kanilang kalayaan noong ika-

15 ng Setyembre, 1821 sa pamumuno ni Padre Jose Simeon.

Nasyonalismo sa Cuba. Ang mga Cuban ay naghimagsik noong 1895 sa

pamumuno ni Jose Marti ang tinuturing na bayani ng Cuba. Ang himagsikang ito ay

nagpatuloy hanggang ang Estados Unidos ay nagpahayag ng digmaan laban sa

Espanya noong 1898. Sa Treaty of Paris, noong ika-10 ng Disyembre, 1898, nagwakas

ang digmaan ng Amerika at Espanya at naging malaya ang Cuba.

Nasyonalismo sa Haiti. Ang mga Pranses ay naging interesado sa yamang-tao

ng Haiti. Sila ay umangkat dito ng mahigit isang milyong alipin noong ika-labingwalong

siglo. Nang sumiklab ang Himagsikang Pranses noong 1791, naghimagsik din ang mga

aliping Haitian. Ang hukbong Pranses ay ipinadala sa Haiti upang supilin ang

himagsikang pinamunuan ni Toussaint L. Ouverture. Si Toussaint ang naging pinuno

ng Haiti. Ang kanyang pamamahala ay nagwakas noong siya ay bihagin at dalhin sa

Pranses. Ipinagpatuloy ni Dessalines ang paglaban sa Pranses para sa kanilang

kalayaan. Ipinahayag niya ang kalayaan ng Haiti noong unang araw ng Enero, 1804.

Nasyonalismo sa Brazil. Nang lusubin ni Napoleon ang Portugal noong 1808,

tumakas si Haring John VI at tumira sa Rio de Janeiro, Brazil. Subalit si Haring John VI

ay bumalik sa Portugal noong 1821 at iniwan ang kanyang anak na si Pedro bilang

regent. Noong 1822, ipinahayag na emperador si Prinsipe Pedro at nang sumunod na

taon, nagpahayag sa Prinsipe Pedro ng saligang-batas na siyang uugit sa pamamahala

ng Brazil.

40

Nasyonalismo sa Japan. Noong ika-8 siglo ipinagbawal sa batas ng Hapon ang

pagdadala ng espada ng mga lalaki. Ang mga pinahihintulutan lamang ay ang mga

Samurai (two-sword men). Sa katunayan, ang Hapon ay isang bansang piyudal, ang

mga samurai ay sumumpang maglingkod sa kanilang panginoon. Ang mga kawal at

mga panginoon ay itinataguyod ng matiyagang mga alipin at manggagawa at mayroon

silang kapangyarihan sa buhay ng mga ito.

Ang Bushido o alituntunin ng mga samurai ay isang kodigo ng karangalan na

naglalagay sa mga kawal sa mataas na kalagayan kaysa sa mga mangangalakal at

dalubhasa. Sila ay magalang sa mga aristokratikong babae bagamat itinuturing nilang

higit na mababa ang babae sa lalaki. Binibigyang diin din ang katapangan at katapatan

sa pinuno kaysa ibang katangian. Kung madungisan ang kanilang karangalan sila ay

inaasahang magpapakamatay. Ito ay naisasagawa sa pagtatarak ng punyal sa kanilang

tiyan at pinaiikot ayon sa dapat sunding ritwal, ang Hara-kiri. Ang tradisyong ito ng

Bushido ay sinusunod hanggang sa ngayon.

Mula pa noong 1200 hanggang 1866, ang mikado ng Hapon ay emperador

lamang ang turing. Ang diktador na militar na tinawag na shogun ang naging tunay na

makapangyarihan. Ang unang shogun ay isang makapangyarihang daimyo at ang

panglulupig sa ibang daimyo ang nag-udyok sa emperador upang humirang ng

shogun. Kahit na pinapayagan ng mga shogun na magkaroon ng kaunting ka-

pangyarihan ang kanilang emperador, ginaganyak din nila ang mga tao na sambahin

ang tau-tauhang emperador, dahil ito ang simbolo ng bansa at may kapangyarihan sa

tao.

Noong 1549, ang Katoliko Romanong misyonero na si St. Francis Xavier, ay

malugod na tinanggap ng mga Hapones. Maraming Hapones ang nahikayat sa

Kristiyanismo. Pagkatapos ng 1616, lahat ng ito ay nagbago. Ang mga Kristiyano ay

pinagbintangang nakikialam sa pamamalakad ng pamahalaan upang mahati ang mga

Hapones. Maraming Kristiyanong Hapones ang ipinapatay at ang Kristiyanismo ay

halos mawala sa Hapon. Ang mga Kristiyano ay pinagbawalang lumabas ng bansa at

ang mga dayuhan ay hindi pinapasok. Sa mga makabayang Hapones, lahat ng mga

taga-kanluran ay mga barbaro. Natatakot silang masira ng Kristiyanismo ang Shinto.

41

Isang araw noong 1853, ang bapor ng Estados Unidos na pinamumunuan ni Com-

modore Perry ay dumating sa Tokyo. Inutos ni Perry na alamin kung nais ng mga

Hapones na makipagkalakalan ngunit ang shogun ay tumanggi. Noong sumunod na taon

ay naipakita ni Perry ang kabutihan ng pakikipagkalakalan sa mga taga-Kanluran.

Nagdala siya ng mga baril, teleskopyo, makina sa pananahi at isang modelong riles. Ang

ibang bansa ay sumunod sa ginawa ng mga Amerikano at nakipagkasundong

makipagkalakalan sa mga Hapon.

Ang mga mangangalakal na Hapon ay lubhang umunlad. Sila ay naghanap ng

mga bagong mamimili, isang palatandaan ng malaking pagbabagong nagaganap sa

Hapon noong 1850. Ang Shinto ay nabuhay na muli, at ang pagbabalik ng pambansang

relihiyong ito ay nagganyak sa mga taong nais ibagsak ang mga shogun at ibalik ang

kapangyarihan ng emperador. Noong 1868, isang himagsikan ang naganap laban sa

mga shogun, sa pamumuno ng ilang panginoon at ng kanilang samurai. Muli ay naibalik

ang emperador sa kanyang kapangyarihan. Sa taong 1914, ang Hapon ay naging isang

makapangyarihang bansa sa daigdig. Bagamat, nagwakas ang piyudalismo at pang—

aalipin, ang pag-uugaling piyudal ay nanatili pa rin. Sa maraming siglo, nahubog ang

isipan ng mga Hapones na sundin ang may kapangyarihan - sa pamilya, sa angkan, sa

bansa, sa mayayaman at sa militar, at isaisantabi ang pansariling kapakanan. Ang

Shinto ang naging relihiyon ng estado. Ang sistemang paaralang publiko ay naitatag, at

noong 1868 ay binigyang diin ang paggalang at paglilingkod sa emperador.

Ang pagkakaroon ng isang makapangyarihang hukbo at hukbong-dagat ay

nakapagbigay kasiyahan sa mga ninuno ng mga samurai at daimyo. Maraming

Hapones ang napaniwala na sila ay maghihirap kung mawawala at pababayaan ang

kanilang malakas na hukbo at hukbong-dagat kaya't hindi sila nag-aatubiling gamitin

ang kanilang lakas upang magsimula ng digmaan. Sa pagitan ng una at pangalawang

Digmaang Pandaigdig, nagkaroon ng pananaw ang mga Hapones na sila ang nararapat

sumakop sa kalakhang Asya upang magtaguyod ng kaunlarang pang-ekonomiya sa

buong kontenente ng Asya.

42

Nasyonalismo sa India. Ang malaking bahagi ng kaunlarang panlipunan at

pangkabuhayan ng India ay utang nito sa Ingles. Sa kabila nito ay hindi rin nasiyahan

ang mga tao sa pagkakatali sa ibang bansa. Ikinalungkot nila ang pagkawala ng

kanilang kalayaan at ang pagpapalagay ng mga Europeo na ang mga Hindu ay isang

mababang uri ng lahi. Ang mga Hindung nagtapos ng pag-aaral sa mga unibersidad sa

Inglatera ay hindi makakuha ng trabaho. Ang lahat ng mga pangunahing klaseng klub,

tren, at otel ay hindi maaaring gamitin ng mga Hindu. Nadama ng mga Hindu ang

unang pagsilang ng damdaming makabayan noong kapaskuhan ng taong 1885 nang

itatag ang Pambansang Kongreso sa Calcuta, India ni Allan Octabian Hume, isang

nagretirong empleyado. Ang organisasyong ito ang siyang nanguna sa kampanya sa

pagkakapantay-pantay sa pulitika.

Subalit may iba pang suliraning kinakaharap ang bansa. Noong 1906, ang mga

pinuno ng mga Muslim na natakot sa katanyagan ng Indian National Congress na

hawak ng mga Hindu ay nagtatag ng Liga ng mga Muslim upang pangalagaan ang mga

kapakanan ng mga Muslim. Upang matigil ang pag-aalitan, ipinalabas ng Inglatera ang

repormang Morly-Minto noong 1909 na nagdagdag ng representasyon ng mga taga-

India sa Viceroy Legislative Council at sa panlalawigang Asembliya. Pansamantalang

nahinto ang kilusan sa pagkamakabayan noong Unang Digmaang Pandaigdig (1914-

1918). Tumulong nang lubusan ang India upang maipakita ang pagkamatapat nito sa

Inang-bayang Inglatera.

Pagkatapos ng digmaan, ipinagpatuloy ng Inglatera ang mahigpit at di

makatarungang pamamahala sa India. Inaasahan ng mga pinuno ng India na magiging

mabuti na ang kanilang kalagayan dahil sa pagtulong noong digmaan ngunit sila’y

nabigo. Ang kilusang makabayan ay muling sumiklab, at hiningi sa mga Ingles ang

kalayaan. Ito ay pinamunuan ni Mohandas Gandhi na nakilala sa kanyang Non-violent

Resistance Movement.

Sa pamumuno ni Gandhi, nagkaroon ng mga demonstrasyon sa mga lungsod at

ang buong bansa ay masiglang nagpulong upang mapag-usapan kung paano sila

makalalaya. Noong Abril 13, 1919 sa Amritsar, capital ng Punjab, ipinabaril ni Heneral

Due ang pulutong ng mga lalaki, babae at batang tahimik na nagpupulong. Maraming

napatay, at nasugatan. Ito ang lalong nagpasiklab ng damdaming makabayan sa

43

kalakhang India.

Ang katanyagan ni Gandhi ay nakatawag ng pansin sa mga batang makabayan.

Isa sa mga ito’y si Jawaharlal Nehru 91889-1964) ang anak ng kaibigang matalik ni

Gandhi, si Pandit Meilal Nehru. Naghirap sila sa pagsulong ng kalayaan ng India. Si

Gandhi at iba pang mga pinuno ay tumutol sa pagsali ng India sa digmaan, ngunit

ginamit din ng Inglatera ang mina, salapi at tao ng India sa pakikipaglaban.

Pagkatapos ng digmaan, natalo ni Clement Atlee ng Partidong Manggagawa ang

Pamahalaang Konserbatibo ni Winston Churchill sa Inglatera. Sang-ayon si Clement

Atlee sa pagbibigay ng kalayaan sa India ngunit nais ng mga Muslim na magkaroon ng

sariling bansa. Pagkatapos ng pagpapalitan ng kuro-kuro, naipasya ni Atlee na hatiin

ang bansa sa Hindu Indian at Muslim Pakistan. Ipinagdiriwang noong Agosto 15, 1947

ang kalayaan ng India at Pakistan sa New Delhi at Karachi.

Pagkatatag ng kalayaan, nagkaroon ng kaguluhan sa pagpapalitan ng mga

Muslim at Hindi sa India at Pakistan. Naglakbay at nagkolasyon si Gandhi upang matigil

ang kaguluhan ngunit noong siya ay nagdarasal sa Birla Mansion, binaril siya ng isang

panatikong Hindu, si Mathuran Vinayak Goose.

Noong Enero 26, 1950, ika-20 anibersaryo ng Araw ng Kalayaan ng India,

itinatag ang Republika ng India. Ang pangulo ng India ang isang panseremonyang puno

lamang, ang tunay na tagapamahala ng bansa ay isang punong ministro. Ang unang

pangulo ng India ay si Dr. Rajenda Prasad. Ang ikalawa’y si Dr. Zakir Huain na naihalal

noong 1967, isang Muslim.

Sa kasalukuyan, pinagsisikapan ng bansa na lunasan ang mga suliraning tulad

ng kagutuman, pagdami ng tao, kamangmangan, pagpili ng wikang opisyal at ang

tunggalian sa pag-aaral ng Kashmir. Ang India ay kaibigan ng lahat ng bansa maliban

sa Pakistan dahil sa usapan sa Kashmir, at ang kalakhang Tsina dahil sa Rehiyong

Ladakh na pinagsimulan ng di pagkakaunawaan ng dalawang bansa.

Nasyonalismo sa Pakistan. Nagnais din ang Pakistan na makalaya sa

pamahalaang Ingles. Sa pamumuno ni Aga Khan itinatag ang Muslim League noong

1906, at ito ay nagpalaganap ng damdaming makabayan sa mga Muslim. Ang

makabayang si Muhammad Ali Jinnah ang naging pinuno ng kilusan sa kalayaan ng

44

Pakistan nang siya’y mahalal na Presidente ng Muslim League noong 1916. Noong

1940, itinaguyod niya ang hiwalay na malayang estado para sa mga Muslim ng India.

Noong ika-15 ng Agosto, 1947, ipinagdiwang ng Pakistan ang kanyang kalayaan

sa Karachi. Ang Pakistan ay isang malayang Dominyon ng British Commonwealth of

Nations. Ang pamahalaan ay pinamunuan ng gobernador heneral na kumakatawan sa

korona ng Britanya. Ang kauna-unahang gobernador heneral ay si Muhammad Ali

Jinnah. Namatay siya noong Setyembre 11, 1948 kaya hindi niya nakita ang pagiging

republika ng Pakistan na itinatag noong Marso 23, 1956 at ang Saligang-Batas na

pinagtibay noong Pebrero 27, 1956.

Si Gobernador Heneral Iskander Mirzan ay nagsilbing pangulo ng Pakistan mula

1956-1958. Ang mga pandaraya sa pamahalaan at ang takot sa rebolusyon ang

nagbunsod sa kanya na ipasailalim ang bansa sa batas militar. Nagbitiw siya sa

tungkulin noong Oktubre 27, 1958. Humalili sa kanya si Heneral Muhammad Ayub

Khan. Bilang diktador, itinigil ni Ayub Khan ang katiwalian sa gobyerno, winasak ang

sistema sa lupaing piyudal, pinagyaman ang sistema ng edukasyon at ibinalik ang

pagtitiwala ng tao sa pamahalaan. Noong Pebrero 17, 1960, siya ang kauna-unahang

halal na pangulo ng Pakistan.

Binago ni Ayub Khan ang pamahalaan sa pamamagitan ng pagbibigay ng higit

na kalayaan pampulitika sa mga nayon. Naniniwala siya sa basic democracy. Ayon sa

kanya, ang katatagan ng mga nayon. Ito’y isang pilosopiya na ipinagaganap ng bagong

Saligang-Batas ng Pakistan na pinagtibay noong Marso 1, 1962. Pinanumbalik ng

bagong Saligang-Batas ang demokrasya sa Pakistan. Islam ang pananampalataya ng

estado subalit may kalayaan sa relihiyon ang mga tao. Itinaguyod ng pamahalaan ang

pagkakapantay-pantay, kalayaan sa pagsasalita at pananampalataya, walang bayad at

sapilitang pag-aaral, at pagbibigay ng mga lupain sa mga mahihirap.

Sa kasalukuyan, ginagawa ng mga pinuno ng Pakistan ang maraming

pagbabago upang malunasan ang pagdami ng tao, kamangmangan, karukhaan at ang

suliranin sa Kashmir. Ngayon ang Pakistan ay may pakikipag-ugnayan sa lahat ng

bansa bilang kasapi ng United Nations, British Commonwealth of Nations, at Colombo

Plan. Ang silangang bahagi ng bansa ay humiwalay noong 1971 at naging Bangladesh.

45

Napailalim lamang sa isang pinunong sibilyan ang Pakistan noong 1990 nang

maluklok sa kapangyarihan si Benazir Bhutto sa bisa ng puwersa ng mga mamamayan.

Si Benazir Bhutto ay anak na babae ni Zulfikar Ali Bhutto, isang dating pinunong

ministro ng Pakistan. Sa kasawiang palad, si Benazir Bhutto ay namuno lamang sa

loob ng 20 buwan. Noong ika 15- ng Agosto, 1991, siya ay biglang inalis sa tungkulin

dahilan sa sinasabing maraming katiwalian at nepotismo sa kanyang pamahalaan.

Isang constitutional coup ang nangyari kay Benazir at paglabag sa Saligang-Batas.

Ang pumalit bilang pinunong ministro ay si Pangulong Gulam Ishaq Khan.

Ibinalik niyang muli ang mga institusyong military. Ipinalalagay na ang pagkakaalis kay

Benizir ay pakana ng pangulo, militar, at ng oposisyon.

Nasyonalismo sa Malaysia. Ang mga Portuges ang kauna-unahang taga-

Europa na yumapak sa Malaysia. Sila ay nakipagkalakalan sa mga Malay sa loob ng

130 taon. Hindi naibigan ng mga Olandes na noo’y may himpilang pangkalakalan sa

Indonesia ang pananatili ng mga Portuges sa Malaya kayat noong ika-14 ng Enero

1641, sinakop nila ang Malacca at ito ang naging himpilan ng kalakalan ng mga

Olandes. Habang sila ay nagpapayaman sa Malacca, natuklasan din ng mga Ingles ang

mina sa pakikipagkalakalan sa Malacca at noong 1786, sinakop ni Francis Light ang

pulo ng Penang na may pagpapala ng Sultan ng Kedah. Ang Malaysia ay nagpasailalim

nang ganap sa mga Ingles noong panahon ni Stanford Raffles na noo’y gobernador ng

Indonesia. Sa ilalim ng pamumuno ng mga Ingles, ang Malaysia ay umunlad.

Samantalang ang pakikipagkaibigan at pakikiisa ng mga Hapon ay nagbigay sa

kanilang matataas na tungkulin sa pamahalaan, ang karanasang pampulitika ay

ipinagkait ng mga Ingles sa mga Malay. Ang mga Indian sa Malaysia ay

pinakitunguhang tulad ng mga Malay; ang mga Intsik lalo na ang mga tagasunod ni

Chiang Kai Shek ay pinarusahan at pinagpapatay. Noong panahon ng Hapa, nag-alsa

laban sa pamamahala ng Hapon ang mga Instik at Hindu sa ilalim ng Malayan People

Anti-Japanese Army na itinatag ni Chen Peng. Nakamit nila ang kalayaan noong

Setyembre 1945. Itinuturing silang tunay na mamamayan ng Malaysia at hindi mga

Intsik o mga Hindu.

46

Nakapagtayo ang mga Ingles sa Malaysia ng British North Borneo Company

hanggang 1946, at noong noong ika-1 ng Pebrero 1948 ay pinasinayaan ang

Pederasyon ng Malaysia noong Hunyo, 1948 ay nagkaroon din ng pag-aalsa ang mga

pinamumunuan ni Chen Peng at namahala ito sa bansa sa loob ng siyam na taon

hanggang noong 1957. Habang sila ay nakikipaglaban sa mga komunista, nagkaroon

sila ng inspirasyon na maghangad ng kalayaan dahil sa paglaya ng Pilipinas, ng Burma

at ng Indonesia. Pinamumunuan ni Tunko Abdul Rahman ang Malaysia at siya ay

tinawag na Yang di-Pertuan Agong (Permanent Ruler). Isang pamahalaang

Parlyamentaryo ang itinatag niya at noong ika 16-ng Setyembre 1963, pinasinayan ang

Pederasyon ng Malaysia at si Abdul Rahman ang naging kauna-unahang Punong

Ministro.

Nasyonalismo sa Sri Lanka. Noong 1656, napasailalim ng kapangyarihan ng

mga Olandes ang Sri Lanka, dating Ceylon mula sa kamay ng Portuges. Noong ika-18

siglo, ang Dutch East India Company, ay nawalan ng interes sa Ceylon at noong 1796,

ay isinuko ito sa mga Ingles. Sa loob ng isang siglo at kalahati (1796-1974) ang Ceylon

ay nasa kapangyarihan ng Ingles.

Sa simula, and English East India Company ang namuno sa bansa, subalit ang

mga pinuno ay umabuso kaya’t naghimagsik ang mga Ceylonese. Sa kabila nito ay

pinaunlad ng mga Ingles ang mga daan at riles, pinaunlad ang pagsasaka, at ang mga

paaralan ay binuksan at ginamit and wikang Ingles sa pagtuturo. Natutuhan ng mga

Ceylonese ang mga kaisipan ng mga kanluranin tungkol sa demokrasya.

Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sinimulan ni Stephen

Senanayake ang kampanya para sa kalayaan. Ang mga Sinhalese at Tamil na

magkaiba sa pananampalataya ay tumulong sa ikabubuti ng bansa. Noong Pebrero 4,

1948 naging malaya na ang bansang Ceylon. Nagkaroon ng malaking kasiyahan at

seremonya sa Colombo. Si Stephen Senanayake, kinilalang Ama ng Kalayaan ng

Ceylon, ang naging unang Punong Ministro ng Ceylon.

Malaya man ang Ceylon ay namagitan pa rin ang hindi pagkakaunawaan ng mga

Sinhalese na Buddhist at mga Hindung Tamil. Ang sigalot ay hindi nalutas ni S.W.E.R.

Bandaranaike, pinuno ng Sri Lanka Freedom Party.

47

Noong Setyembre 25, 1959 si Bandaranaike ay pinatay ng isang baliw na pareng

Buddhist. Nagkaroon muli ng halalan at ang balo niyang si Madam Sirimayo

Bandaranaike ang nagwagi. Siya ang kauna-unahang babae na naging punong ministro

ng isang bansa sa kasaysayan ng daigdig.

Sa panahon niya bilang Punong Ministro, inilipat ni S. Bandaranaike sa kamay

ng mga Ceylonese and pangangasiwa sa mga industriya. Inalis niya sa kapangyarihan

ng mga dayuhan ang pag-aari ng kumpanya ng langis. Ginawa niyang pambansang

wika ang Sinhalese. Nagalit dito ang mga Tamil at siya ay natalo noong halalan ng

1965. Tulad ng isang bagong maunlad na bansa, marami ang suliranin ng Ceylon.

Gumagawa ng hakbang ang pamahalaan upang malutas, mabigyan ng sapat na

pagkain ang lumalaking populasyon. Marami sa mga tao ang walang hanapbuhay. Ang

huling suliranin ay ang humigit kumulang na 1,000,000 Tamil sa Ceylon na biktima ng

pang-aapi at kahirapan.

Nasyonalismo sa Burma (Myanmar). Ang Burma ay tinatawag sa ngayon na

Myanmar at isa sa pinakamalaking bansa sa Asya. Ito ay napasailalim ng impluwensiya

ng Tsina bago sinakop ng mga Ingles noong 1880. Ikinatuwa ng mga Burmese ang

pagkakasangkot ng Inglatera sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Pinabayaan nilang

mag-isang lumaban sa Hapon ang mga pinunong Ingles hanggang sa sila ay matalo.

Tumulong si Aung San at ang kanyang mga gerilya sa pagsakop sa Hapon noong

Marso 8, 1942. Kinilala ng Hapon ang kalayaan ng Burma noong Agosto 1942 at

nagtatag ng pamahalaang pinamunuan ni Bamaw ngunit naging malupit ang mga

Hapon.

Nabatid ni Aung San na hindi tunay na mapagpalaya ang mga Hapon, kaya

tinatag ang AFPEL o Anti-Facists People’s Freedom League na binubuo ng

makabagong mamamayan at mga komunista. Sa pagbabalik ng mga sundalong British

noong 1945 tinulungan nila si Aung San at ng kanyang mga gerilya upang mapalaya

ang Burma sa mga Hapon.

Malaking kapinsalaan ang naidulot ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa

Burma. Ang pagkasira ng Burma sa digmaan ay tinumbasan ng kalayaan ng mga

Hapon at hindi na kailanman tinanggap ng mga Burmesa ang pamumuno ng Inglatera.

48

Ang digmaan din ay nagbigay sa mahihirap na Burmese ng pagkakataong makuha muli

ang mga lupain nila sa mga Hindu.

Noong Pebrero 1946 naganap ang mahabang pakikipag-ugnayan ng

pamahalaang British at ni Aung San para sa kalayaan ng Burma. Habang

nakikipagtalastasan ang mga pinuno ng dalawang pangkat, at mga komunista ay

nanggulo upang makamit ang kalayaan. Ang Red Flags na pinamumunuan ni Than

Thun.

Noong Enero, 1947 isang kasunduan ang nilagdaan sa London na naghanda sa

kalayaan ng Burma at bumuo ng Saligang-Batas ng Burma. Ngunit noong Hulyo 1947

namatay si Aung San at ipinagpatuloy ni U Nu ang gawain ni Aung San na dati ay

matapat niyang kaibigan. Noong Setyembre 24, 1947 naitatag ang Saligang-Batas at

noong Enero 4, 1948 ang Republika ng Nagkakaisang Burma ay ipinagdiwang na si U

Nu ang Primyer. Ngayon, pagkatapos ng 63 taong pamamahala ng Ingles, ang Burma

ay naging isa nang bansang malaya at naging isang masigasig na kasapi ng UN Bilang

pagkilala sa mga paglilingkod niya sa kapayapaang pandaigdig, ang kanyang punong

delegado na si U Thant ay nahalal na Secretary General”ng UN.

Noong 1962, naging magulo muli sa Burma. Nang masalin kay Ne Win ang

pamamahala, nagtatag siya ng gobyernong sosyalista at hindi siya tumanggap ng

tulong sa mga dayuhang bansa.

Nasyonalismo sa Indo-Tsina. Ang Indo-Tsina ay binubuo ng apat na dating

malalayang bansa tulad ng Cambodia, Laos, Hilagang Vietnam at Timog Vietnam na

ngayon ay pinag-isa na sa pamamahala ni Ho Chi Minh. Ang mga Indo-Chinese ay

mapagmahal sa kalayaan lalo na ang mga Vietnamese. Matagal ding nasakop ng Pransya ang mga bansa sa Indo-Tsina. Ang

makabagong Vietnamese ay nagkaroon ng kalayaan. Noong Agosto 1945, sa pagsuko

ng mga Hapon sa Allied Powers, itinatag ni Ho Chi Minh ang Democratic Republic of

Vietnam sa kabundukan ng Tonkin na siya ang pangulo. Tinangkilik siya sa Vietnam

dahil siya ay sagisag ng kalayaan . Umalis si Emperador Bao Dao sa kanyang

panunungkulan at sumama kay Ho Chi Minh. Sa takot ng mga hari ng Cambodia at

49

Laos sa muling pagsalakay ng mga Pranses, tinanggap nila ang pansamantalang

kalayaan.

Nasyonalismo sa Demokratikong Republika ng Vietnam. Ang mga

Vietnamese ay nakipagtunggali na sa loob ng isang libong taon at handa pa siyang

lumaban muli kung kinakailangan. Iyan ang sinabi ng mga Vietnamese na nagmamahal

sa bayan. Noong Marso 6, 1946, natapos ang mahabang pakikipag-ugnayan. Lumagda si

Ho Chi Minh at ang mga pununong Pranses sa isang kasunduan na kinilala ng Pransya

ang Demokratikong Republika ng Vietnam na isang bansang malaya sa loob ng French

Union. Ngunit ang kasunduang nilagdaan ay sadyang balak ng Pransyang nawalang

tunay na intensyong magkaloob ng kalayaan sa Vietnam.

Noong Nobyembre 23, 1946, sinalakay ng mga Pranses ang Haiphong sa Tonkin

at maraming sibilyan ang namatay. Gumanti ang mga Vietnamese at sinalakay ang

garrison ng Pransya sa Hanoi. Ang dalawang pangyayaring naganap ang naging simula

ng digmaan para sa kalayaan ng Vietnam, na tinawag na Digmaang Indo-Tsina. Ang

mga sundalong Vietnamese na sinanay ng Kalakhang Tsina at Rusya ay hindi nagapi

ng Pranses.

Noong Mayo 7, 1954, ang Dien Bien Phu, pinakamalakas na kuta ng Pransya sa

Hilagang Vietnam, ay sumuko kay Heneral Vo Nguyen Giap at nagwakas ang

kapangyarihang Pranses sa Asya. Ang pagbaksak ng Dien Bien Phu ay nakapukaw sa

isang pandaigdigang pulong na ginanap sa Geneva. Dito ay tinalakay ang suliranin ng

Indo-Tsina. Matapos ang mahabang talakayan, na tumagal mula Abril 26 hanggang

Hulyo 21, 1954, ang pulong sa Geneva ay nagtakda ng sumusunod na mga kasunduan:

1. Lahat ng kaguluhan sa Vietnam ay ititigil.

2. Kikilalanin ng Pransya ang kalayaan ng Vietnam.

3. Lahat ng sundalong banyaga ay paaalisin sa Cambodia at ang mga gerilya

ay isasama sa pambansang sandatahang lakas.

4. Lahat ng kawal na buhat sa ibang bansa ay paaalisin sa Laos at ang mga

gerilya ay ililipat sa dalawang lalawigan ng Sam Nua at Saly.

50

Sa mga kasunduang pinagtibay ng Geneva noong 1954, hinati ang Vietnam sa

dalawang bahagi: ang Timog Vietnam sa ilalim ng maka-Kanluraning Vietnamese at

ang Hilagang Vietnam na napailalim ng komunistang pinamumunuan ni Ho Chi Minh.

Ang paghahati ng Vietnam ay nagsilbing daan sa isa na namang digmaan – ang

digmaang sibil ng Hilaga at Timog Vietnam na nagsimula noong 1956 at nagwakas

noong 1975. Nagtagumpay ang mga komunista at pinag-isa ang Hilaga at Timog

Vietnam. Ang Saigon ay tinatawag ngayong Ho Chi Minh City. Sinikap palawakin ng

mga Vietnamese ang kanilang teritoryo sa pamamagitan ng pagsalakay sa Cambodia

upang patunayan na sila ay isa sa mga pinakamahusay na namumuno sa Timog

Silangang Asya. Subalit hindi naging ganap ang katuparan ng kanilang pangarap dahil

ang mga tagasunod ng pininong Pol Pot sa Cambodia sa tawag na Khmer Rouge, ay

patuloy na lumalaban sa mga Vietnamese sa pamamagitan ng samahang gerilya sa

lahat ng sulok ng bansang Cambodia.

Nasyonalismo sa Indonesia. Ang Indonesia na binubuo ng malalaking isla ng

Sumatra, Java, Sulawesi at iba pa. Higit na mahalaga sa mga Olandes ang Indonesia

kaysa ang India sa mga Ingles. Ang pagsakop ng mga Hapon sa Indonesia noong

1942 ay nakasira sa karangalan ng mga Olandes at pumukaw sa damdaming

makabayan ng mga Indones. Nang sina Achmed Sukarno, Hatta at iba pang pinuno ng

Indonesia ay pinalaya ng mga Hapon sa bilangguan, sila’y nakipagsabwatan sa mga ito

upang matamo nila ang kalayaan mula sa mga Olandes.

Noong Agosto 17, 1945, ipinahayag ni Sukarno ang kalayaan ng Indonesia sa

Batavia. Malakas at masiglang sigaw na Merdeka ang narinig sa buong bansa. Naitatag

ang Republika sa pangunguna ni Sukarno. Di naglaon dumating muli ang mga Olandes

at sinakop muli ang bansa. Matapos ang mahabang labanan ang pamahalaan ng

Netherlands at mga pinuno ng Indonesia ay lumagda sa Linggadjati Agreement noong

Marso 25, 1947.

Ang kasunduang ito ay kumilala sa Republika ng Indonesia na binubuo ng Java,

Mandura, at Sumatra. Ipinanukala ang pagtatag ng pambansang pederal na tatawaging

United States of Indonesia na bubuuin sana ng Republika ng Indonesia, Borneo at iba

51

pang pulo sa pamamahala ng mga Indones at ang pagbubuo ng Netherlands-Indonesia

Union sa ilalim naman ng pamamahala ng mga Olandres.

Ang kasunduang Linggadjati ay di nagtagumpay sa paglutas ng kaguluhan. Sa

pagitan ng Indonesia at Olandes. Noong Hulyo 19, 1947 ipinagpatuloy ng mga

Olandres ang labanan. Ang makabayang Indonesian ay lubusang nakipaglaban. Sa

pamamagitan ng UN o mga bansang nagkakaisa, ang labanan ay natigil. Ang

ikalawang kasunduan, ang Renville Agreement, ay naganap noong Enero 18, 1948.

Muling sinalakay ng mga Olandes ang mga Indones noong Disyembre 19, 1948.

Nabihag nila si Sukarno. Namagitan ang UN upang himukin ang mga pinunong Olandes

na palayain si Sukarno. Noong Nobyembre 2, 1949, matapos ang sampung buwang

pakikipag-ugnayan sa Hague ng Estados Unidos ang Indonesia ay naitatag. Ito ang

republikang pederal na binubuo ngayon ng 16 na estado. Noong Disyembre 27, 1949,

kinilala ng Netherlands ang kalayaan ng Indonesia.

Nasyonalismo sa Pilipinas. Sa huling bahagi ng ika-19 siglo, ang kalagayang

sosyal, pulitikal at pangkabuhayan ng Pilipinas sa ilalaim ng mga Espanyol sa loob ng

mahigit na 300 taon ay labis na nakabahala sa mga Pilipino. Ang mga kilusang

propaganda at ang mga nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo, ang kamatayan

ng tatlong paring martir na sina Padre Gomez, Burgos at Zamora, at ang pagbaril kay

Rizal sa Luneta, ay pawang nakagising sa damdaming makabayan ng mga Pilipino.

Ang paghahangad sa mapayapang pagbabago ay nabigo at sa ilalim ng pamumuno ni

Andres Bonifacio, nagtatag ng katipunan, ang rebolusyon ay inilunsad. Ang

Republikang itinatag ni Heneral Aguinaldo noong Hunyo 12, 1898 ay naging

panandalian lamang dahil sa pagsiklab ng digmaang Pilipino-Amerikano. Ang

magigiting na Pilipino ay nasakop ng mga Amerikano at ang Pilipinas ay napasakamay

ng Amerikano dahil sa naganap na Kasunduan sa Paris noong Disyembre 10, 1898. sa

pagitan ng Espanya at Amerika. Ang pamamahala ng mga Amerikano ay panahon ng

reporma sa edukasyon, kalusugan, at pangkabuhayan.

Noong 1907, inihalal ang mga kinatawan ng Unang Asembliya Nasyonal. Sa

Batas Jones 1916, ang batasan ay napasakamay ng mga Pilipino. Ang walang humpay

na pagsisikap nina Quezon, Osmeña at Roxas upang ang Pilipinas ay lumaya ay

52

nakamtan nang itakda ng Batas Tydings-McDuffie ang kalayaan ng Pilipinas

pagkatapos ng 10 taong transisyon sa Pamahalaang Komonwelt. Ang Ikalawang

Digmaang Pandaigdig ay naglagay sa bansa sa kamay ng mga Hapones sa loob ng

apat na taon. Pagkatapos ng digmaan ang kalayaan ng Pilipinas ay nakamtan noong

Hulyo 4, 1946 sa ilalim ni Pangulong Manuel Roxas.

Mula kay Pangulong Manuel Roxas ay naging pangulo ng bansa sina Sergio

Osmeña na pumalit kay Manuel Quezon sa Pamahalaang Komonwelt, at kasabay na

umiral din ang pamahalaang papet ng mga Hapon sa pamumuno ni Jose Laurel. Nang

biglaang namatay si Manuel Roxas ay humalili si Elpidio Quirino. Sumunod naman ang

tanyag na idolo ng masa na si Ramon Magsaysay, subalit namatay sa isang aksidente

sa eroplano at pinalitan ni Carlos Garcia. Matapos ang administrasyon ni Garcia ay

sumunod si Diosdado Macapagal.

Pumalit kay Macapagal si Pangulong Ferdinand Marcos, ang tinuturing na

pinakamatagal sa posisyon at nagsulong ng maraming programang pangkabuhayan,

pampulitika at higit sa lahat, ang naglagay sa bansa sa ilalaim ng Batas Militar noong

1972. ang panahong ito ang muling humamon sa diwa ng nasyonalismo ng mga Pilipino

na umabot sa EDSA Peoples Power Revolution noong 1986, kung kailan napaalis sa

halos 20 taong panunungkulan si Marcos. Pumalit sa kanya si Corazon Cojuangco

Aquino, ang maybahay ng pinaslang na lider ng oposisyon na si Senador Benigno

Aquino Jr. noong 1983 sa Manila International Airport.

Ang diwa ng EDSA ang nagbalik ng demokrasya at muling gumising sa

nasyonalismo ng maraming Pilipino. Matapos ang termino ni Corazon Aquino ay

sumunod si Fidel Ramos at makalipas ang anim na taon ay mapayapang naisalin ang

kapangyarihan kay Joseph Ejercito Estrada. Ngunit sa kabila ng kasikatan ni

Pangulong Estrada ay hindi niya natapos ang kanyang termino dahil sa isyu ng plunder

o pangungurakot ng yaman ng pamahalaan. Sa isa na namang Peoples Power sa

EDSA noong 2000, napaalis sa puwesto si Pangulong Estrada at napalitan ni Gloria

Macapagal Arroyo bilng pangulo ng Pilipinas.

Sa kasalukuyan ay sinisikap ng mga Pilipino na maiangat ang kabuhayan nito sa

kabila ng maraming suliranin tulad ng malaking populasyon at kawalan ng hanapbuhay.

Hangad din ng mga Pilipino ang pagkakaroon ng epektibong pamamahala sa bayan.

53

Nasyonalismo sa Aprika. Magtatapos na ang ika-18 siglo ay wala pang

gaanong nalalaman tungkol sa Aprika na dati'y tinatawag na madilim na kontinente.

Nang matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig nagsimulang linangin ng mga

mananakop ang kanilang mga kolonya upang magkaroon ng matatag na kabuhayan.

Bago pa lamang nagsimula ang panahon ng pananakop ay nakuha na ng Pransya ang

Algeria. Matapos ang taong 1874, ang Pransya at Italya ay sabay na naghangad sa

katabing lupain ng Tunis. Nagmadali ang Italya at marami ang lumipat ng tirahan sa

Tunis, kaya't sa katapusan higit ng malakas ang Pransya kaysa sa bago pa lamang

nagkakaisang Italya, at ang Tunis ay napasama sa Imperyo ng Pransya.

Upang maghilom ang sugat ng pagkatalo ay kinuha naman ng Italya ang paligid

ng Tripoli. Pinag-awayan rin ng Pransya at Alemanya ang Morocco at muntik nang

humantong sa isang digmaan. Ang kolonyang ito ay hindi lubhang mayaman sa mga

mina. Ang Algeria lamang ang mahalagang pinanggagalingan ng phosphate na gamit

bilang pataba ng lupa. Marami rin sa mga Pranses ang naninirahan sa mga lupaing ito

at ang mga katutubo ay natuto ng mga kaugalian ng mga taga-Europa kaya naging

magandang pamilihan ito ng mga produktong galing sa Pransya.

Samantala, ang Britanya ay may mahalagang dahilan sa pagnanais nitong

masakop ang Ehipto. May malawak na taniman ng bulak dito at kilala ang bulak sa

Ehipto sa mahaba at malasedang sutla nito. Pangalawa ay ang Suez Canal, na

nagpatipid ng 4,000 milyang paglalakbay patungong India. Nagsimulang masakop ito

nang ang hari ng Ehipto ay nangailangan ng malaking halaga upang mapabuti ang

pagkakayari ng Suez Canal. Ngunit ang malaking bahagi ng salaping ito ay ginamit

lamang ng hari sa sariling kapritso. Upang makabayad sa mga hiniram na salapi ay

napilitang ipagbili ng Ehipto ang karapatan sa Suez Canal sa Britanya. Noong 1882 ay

nagkaroon ng kaguluhan laban sa mga Ingles at Pranses. Napilitang magpadala ng

hukbo ang dalawang bansa upang mapangalagaan ang kanilang mga mamamayan.

Nang magkaroon ng katahimikan, ang mga tagapayong Ingles ay nagmungkahi na

ipaubaya ang kanilang pamahalaan sa kanilang pinagkakautangan.

Hindi napilit ng Britanya ang mga katutubo na gamitin ang wikang Ingles. Hindi

rin nila napalitan sapagkat ang bansang Ehipto ay may makasaysayang tradisyon at

kabihasnang ipinagmamalaki. Ngunit naging matagumpay na rin ang Inglatera sa

54

pagsakop sa Ehipto. Ang kanal o daang tubig sa Suez ang nagpaikli ng daan

patungong India at tinaguriang "pag-asa ng Imperyo ng Britanya".

Ang gitnang grupo ng Aprika ay hindi gaanong kilala ng mga taga-Europa.

Marami sa mga ilog doon ay malalakas ang agos at lubhang mapanganib at ang mga

gubat ay madilim at maraming hayop na naglipana. Nagkaroon lamang ng kaalaman

dito nang marating sa Gitnang Aprika ang isang misyoneryong Ingles na si David

Livingstone. Noong 1854, ginalugad ni Livingstone ang Ilog Zambesi at siya ang unang

puti na nakamasid sa magandang talon ng Victoria, na ipinangalan niya sa Reyna ng

Inglatera. Nakita rin niya ang lawa ng Nyasa at Tanganyika. Dito na siya inabot ng

pagkamatay dahil sa sakit na karaniwan sa pook na tropikal.

Marami sa mga mangangalakal ang nakabatid sa kayamanang makukuha sa

Congo na maaaring magamit ng mga kalakal na nagmumula sa mga gubat gaya ng

ivory o garing na galing sa elepante, at goma na napipiga mula sa katas ng puno ng

goma. Sa karurukan ng pananakop, ang pagkakalat ng relihiyon, ang pambansang

ambisyon, at mga pangkabuhayang pangangailangan ang nagbunsod sa mga taga-

Europa upang pag-agawan ang Gitnang Aprika. Sa loob lamang ng tatlumpung taon,

ang mga pook na dati'y hindi kilala ng tao ay naangkin na lahat ng mga kanluraning

bansa. Ang pinakamalaking bahagi ng Congo Basin ay nakuha ng Belhika sa

pamumuno ng pinakatusong mangangalakal sa Europa, si Haring Leopoldo, hari ng

Belhika noong 1885. Ang ibang bahagi ay pinaghatian ng Pransya, Britanya, Alemanya,

Portugal at Italya.

Ang kontinente ay pinaghati-hatian at binalangkas ang ekonomiya sang-ayon sa

sarili nilang kapakanan. Sila ay nagtayo ng mga daang bakal at industriya upang

mapangalagaan ang kanilang kapangyarihan. Ang pagkakaiba-iba ng mga kultura ng

mananakop ang siyang naging dahilan ng magkakaibang pag-unlad. Bago magsimula

ang 1914 ay tatatlo lamang ang malayang bansa sa Aprika: ang Ethiopia, Liberia, at

Republika ng Timog Aprika. Ang nasyonalismo ay lumaganap pagkaraan ng

Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang

karahasan. May mga bansang nagdarak o dumanak ang dugo bago nakamtan ang

kalayaan tulad ng Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ay naging

Zimbabwe at Malawi. Ang Angola, Mozambique at Guinea Bissau ay lumaya noong

55

1975.

Sa kasalukuyan, maraming proyekto ang isinasagawa upang umunlad ang mga

bansa gaya ng mga patubig, paaralan, pagawaan, reporma sa lupa, transportasyon at

komunikasyon, subalit marami pa ring suliraning nakahadlang sa lubusang pag-unlad

ng kontinente. Ang apartheid o diskriminasyon ng mga Aprikano ay isa sa mga ito.

Kailangan din ang puhunan at mga inprastraktura para sa kaunlarang pang-ekonomiya.

Halos lahat ng bansa sa Aprika ay nagtamo ng kanilang kalayaan pagkatapos ng

Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Subalit maraming mga bansa ang hindi pa lubusang

handa sa naturang kalayaan. Ilan sa mga maraming suliranin ng mga bansang Aprika

ay ang sumusunod:

1. Kakulangan ng kaalaman ukol sa pagsasarili;

2. Kakulangan ng mga sinanay na tao ukol sa pamamahala ng bansa;

3. Kahirapan ng maraming tao na nabubuhay sa kahirapan at marami ang

namamatay sa sakit at gutom;

4. Mataas ang antas ng kamangmangan kayat maraming tao ang hindi

marunong sumulat at bumasa; at

5. Pagiging matapat sa tribo kayat laganap pa rin ang alitan sa pagitan ng iba’t

ibang tribo at sa pagitan ng mga tribo at ng pamahalaan.

Ang mga suliraning ito ay unti-unting nalulutas sa pagtulong na ginagawa ng

mayayamang bansa sa Europa at ng UN o Samahan ng Bansang Magkakaanib.

Darating ang pagkakataon na ang mga bansang ito ay makikilala sa mukha ng

daigdig bilang mga malalakas at mauunlad na bansa.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panuto: Isulat sa ikalawang kolumn ang mahahalagang pangyayari na

may kaugnayan sa pag-unlad ng nasyonalismo sa mga bansang dating sakop. Muli,

56

bago mo gawin ito ay pagbalik-aralan mo ang kahulugan ng nasyonalismo sa

pagsisimula ng Aralin 2. gawin mo itong gabay sa pagpili ng mga pangyayari at

bayaning may kinalaman sa pag-unlad ng nasyonalismo sa iba’t iabng bansa.

Lugar o Mga Bansa

Mahahalagang pangyayari at katangian ng bawat bansa na nagpapakita ng pag-unlad ng nasyonalismo

Latin Amerika

Hapon

India

Pakistan

Malaysia

Sri Lanka

Burma

Indo-Tsina (Vietnam)

Indonesia

Pilipinas

57

Aprika

Tandaan Mo! Sa pag-unlad ng kamalayan o diwang nasyonalismo, namulat ang

mga bansang kolonya sa Amerika, Asya at Aprika tungo sa pagsasarili at kalayaan sa mga mananakop.

Si Simon Bolivar, ang “Tagapagpalaya” ng Venezuela ay nagmartsa sa Andes, Ecuador, at Peru. Samantalang ang himagsikan sa Mexico laban sa Espanya ay sinumulan ni Miguel Hidalgo, isang paring matagal na kumikilos para sa ikauunlad ng katarungang panlipunan. Limang bansa nanman sa Gitnang Amerika: ang Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua at Costa Rica, ang nagpahayag ng kanilang kalayaan noong ika-15 ng Setyembre, 1821 sa pamumuno ni Padre Jose Simeon.

Pinamunuan ni Mohandas Gandhi ang kilusang makabayan sa pamamagitang ng kanyang nonviolent resistance na nakatulong sa paglaya ng India laban sa mga Ingles. Gumising sa diwang makabayan ng mga taga-India ang mga diskriminasyon at karahasang nararanasan sa kamay ng mga mananakop na Ingles.

Ang bansang Hapon ay nagkaroon ng ibang uri ng nasyonalismo na nakasalig sa pagsunod sa emperador sa angkan at sa bansa. Ito rin ang nagbigay daan upang manakop ng ibang bansa sa Asya ang mga Hapones.

Malaki ang naging papel ng mga pinuno ng mga bansang kolonya sa pagganyak ng mga mamamayan upang ipaglaban ang mga karapatan nila ta makamit ang kalayaan at demokrasya ng mga nakilalang pinuno sa mga bansang dating sakop ay sina Muhammad Ali Jinnah at Benazir Bhutto ng Pakistan, Stephen Senanayake at Sirimayo Bandaranaike mula sa Ceylon (Sri Lanka), Aung San at U Thant ng Burma (Myanmar), Ho Chi Minh ng Vietnam, Achmed Sukarno ng Indonesia at sina Jose Rizal, Manuel Quezon at Corazon Aquino ng Pilipinas.

Maraming bansa sa Asya ang sinakop ng iba’t ibang dayuhang kanluranin. Ang India, Sri Lanka at Pakista ay sinakop ng mga Ingles. Ang Pilipinas ay nasakop ng mga Espanyol at Amerikano, ang Vietnam, Indonesia, Laos, Cambodia at Malaysia ay nasakop ng mga Olandes. Sa ganitong sitwasyon, umsbong at umigting sa mga bansang ito ang diwa ng nasyonalismo.

Maraming bansa sa Aprika ang pinaghati-hati ng mga bansang Euripeo at naging biktima ng pang-aapi subalit nagpunyagi rin ang kanilang pinuno makamtan ang

58

kalayaan tulad ng Ehipto, Congo (Zaire), at Algeria, Rhodesia at Nyasaland, Angola, Mozambique at Guinea Bissau.sa Timog Aprika, nagiging malibha ang isyu ng apartheid na nagbigay daan naman upang mabuklod ang mga katutubo doon.

Gawain 3: Paglalapat Panuto: Gumawa ng isang tula na tumatalakay sa kahalagahan ng

nasyonalismo tulad ng kalayaan at pagkakapantay-pantay. Ang tula ay

kailangan may 3-5 saknong at ang bawat saknong ay may tig-apat na

taludtod. Ikaw na ang pumili ng pamagat na angkop sa diwang iyong ipahahayag.

_________________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

59



Ang Nasyonalismo ay pagpapahiwatig ng pagigiging kaanib sa isang pangkat na

may sariling mithiin, kaugalian, kalinangan, wika o kung minsan ay may isang lahing

pinagmulan at relihiyong sinasampalataya.

Sa Pransya sumibol ang diwa ng nasyonalismo. Ang Sandaang Taong Digmaan at

Himagsikang Pranses ay naging mga hudyat na gumising sa mga bansang kanluran

na sila ay magkaisa at ipaglaban ang kalayaan. Ang mga islogang Pranses na

naging ispirasyon ng maraming bansa ay: “Vox populi, Vos dei.” “Kalayaan,

Pagkakapantay-pantay at Pagkakapatiran.

Nangyari ang unipikasyon ng Italya sa ilalim ng pamumuno ni Napoleon I.

Samantalang si Giuseppe Mazzini (1805-1872) naman ang naglunsad ng

nasyonalismo sa pamamagitan ng kanyang islogan na Kalayaan, Pagkakapantay-

pantay at Humanidad.

Ang unipikasyon ng Alemanya ay naisagawa naman ni Otto Von Bismark (1815-

1833), isang minister ng Prussia. Noong 1815 hanggang 1860, maraming

pangyayari ang nagbigay-daan sa unipikasyon ng Alemanya, tulad ng Pitong

Linggong Digmaan (1866), Digmaang Austria-Prussia (1866) at Digmaang Franco-

Prussian (1870).

Ang Rebolusyong Amerikano ay nagsimula noong panahong 1763. Ang patakarang

pang-ekonomiya ng mga Ingles ay lubos na nagpasidhi sa pag-aalsa ng 13

kolonya.

Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang naging dahilan ng pagkamulat ng mga tao at ito

ay may apat na larangan ang Agham, Pulitika, mga Sining at Kabuhayan. May iba’t

ibang siyentipiko ang nakilala sa panahong ito tulad nina Newton, Descartes,

Galileo, Darwin at iba pa. Marami sa kanilang nilikha ang nakapagdulot

Mula sa Europa, lumaganap ang nasyonalismo sa mga bansang kolonya sa Asya,

Aprika at Latin Amerika. Si Simon Bolivar ang itinuring na “Tagapagpalaya” ng

60

Venezuela at sinmulan naman ni Miguel Hidalgo, isang pari, ang pagkakaroon ng

katarungang panlipunan sa Latin Amerika. Si Mohandas Gandhi ay nakilala sa

kanyang "nonviolent resistance" sa India laban sa mga Ingles. Sa Asya, naging

inspirasyon ang pamumuno nina Muhammad Ali Jinnah at Benazir Bhutto ng

Pakistan, Stephen Senanayake at Sirimayo Bandaranaike ng Ceylon (Sri Lanka),

Aung San at U Thant ng Burma (Myanmar), Ho Chi Minh ng Vietnam, Achmed

Sukarno ng Indonesia, Tunku Abdul Rahman ng Malaysia at sina Jose Rizal, Andres

Bonifacio, Manuel Quezon at Corazon Aquino ng Pilipinas.

Maraming bansa sa Aprika ang naging alipin at nagtiis ng diskriminasyon sa mga

dayuhang Europeo. Marami ang nagbuwis ng buhay sa iba’t ibang bansa bago

nakamtan ang kalayaan tulad ng Congo (Zaire) at Algeria, Rhodesia at Nyasaland,

Angola, Mozambique, at Guinea Bissau.

61

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT I. Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat katanungan at

pangungusap. Isulat sa sagutang papel ang katumbas na tamang titik.

1. Ipinamalas niya ang kabayanihan na gumising sa damdaming makabayan ng

mga Pranses nang kanyang pamunuan ang hukbong Pranses laban sa mga

Ingles.

A. Benazir Bhutto

B. Elizabeth I

C. Joan of Arc

D. Sirimayo Bandaranaike

2. Alin sa mga sumusunod ang hindi kabilang sa pangkat ng Estates General

noong 1302, sa panahon ni Philip IV na kilala din bilang Philip the Fair?

A. Ang mga Commoners

B. Ang Maharlika

C. Mga alagad ng simbahan

D. Pangkat ng mga Franks

3. Ang Unang Bibliya ng mga Karapatang Ingles ay isang kasulatan tungkol sa

mga karapatan at kalayaan. Ito ay nakilala bilang

A. English Common Law

B. Magna Carta

C. Habeas Corpus

D. Katipunan ng mga Karapatan o Bill of Rights

4. Saang bansa sumiklab ang himagsikan nang ipahayag ni Patrick Henry ang

katagang “Give me liberty or give me death”?

A. Alemanya

B. Indo China

C. Estados Unidos

D. Italya

5. Ito ay tumutukoy sa karapatan ng isang pinuno na mamahala ayon sa isang

kilalang prinsipyo na Vox Populi, Vox Dei.

A. Hinirang ng Diyos ang mga hari at reyna para mamuno.

B. Kilalanin ang tinig ng nakakarami dahil ito ang tinig ng Diyos.

62

C. Mga maharlika ang pinagpala ng Diyos para sa tagumpay.

D. Mga karaniwang tao ang hinirang ng Diyos para magpalaya.

6. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ay higit na nakaimpluwensya sa larangan ng:

A. Alagad ng simbahan, mga Maharlika at karaniwang tao

B. Edukasyon, kalakalang pandaigdig at kalusugan

C. Gobyerno, sambayan, bansa at kalayaan

D. Pulitika, kabuhayan, sining at agham

7. Alin sa mga sumusunod ang hindi kabilang sa mga pangyayaring nagpasiklab sa

damdaming makabayan ng mga mamamayan sa India?

A. Pagbaril sa mga taong mapayapang nagpupulong sa Amritsar, Punjab.

B. Pagkakaroon ng diskriminasyon laban sa mga Hindu kahit na nakapag-

aral ang mga ito sa Europa.

C. Pagpapatatag ng Basic Democracy laban sa monarkiyal na pamamahala

ng Britanya sa Muslim League.

D. Pamumuno nina Allan Octabian Hume at Mohandas Gandhi sa mga

samahan at usapin ukol sa paglaya ng India.

8. Naghimagsik ang 13 kolonyang Ingles sa Amerika dahil sa mga pahirap at labis

na patakarang pang-ekonomiya. Alin sa mga sumusunod ang hindi kabilang

dito?

A. Ang hindi makatarungang paglabag ng mga Ingles sa karapatang

Amerikano na tinawag na Intolerable Acts.

B. Ang pagbubuwis sa mga dokumentong pangnegosyo tulad ng Stamp Act.

C. Paglikom ng salapi at paghihigpit sa mga kolonya na kilala sa tawag na

Townshend Acts.

D. Pag-uutos ng Britanya na sila lamang ang maaaring bumili ng mga

produkto ng kolonya at ito ay tinawag na Navigation Acts.

63

9. Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang hindi kabilang sa mga dahilan ng

panunumbalik ng demokrasya sa Pilipinas?

A. Pagbaril kay dating Sen. Benigno Aquino sa Manila International Airport

B. Pagdedeklara ng Batas Militar sa buong bansa

C. Pagkakaroon ng bagong Saligang-Batas noong 1987

D. Pagpupunyagi ng mga Pilipino sa People’s Power sa EDSA

10. Nanatiling palaisipan para sa mga taga-Europa hanggang sa pagsapit ng ika-

18 siglo ang gitna ng Aprika dahil sa kakaibang katangian nito tulad ng

disyerto, mga ilog, kagubatan at mababangis na hayop. Dahil dito ay masasabi

nating ang Aprika, bago dumating ang mga taga-Europa ay:

A. Isang malawak na lupaing mapanganib para sa tao at walang pamayanan

dahil sa kakulangan sa pagkain.

B. May mahuhusay na sandatang pandigma at mga kaharian na hindi

kinayang talunin ng mga taga-Europa.

C. May ugnayan na sa ibang kabihasnan, may sariling pamumuhay at kultura

bago pa dumating ang mga taga-Europa.

D. Nagdulot ng mga digmaan sa mga taga-Europa dahil sa sapilitang

pagpasok at pakikialam sa mga tribo ng Aprika.

II. Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang unaat ikalawang pangungusap.

Isulat ang titik:

A, Kung ang parehong pangungusap at TAMA;

B, Kung ang parehong pangungusap at MALI;

C, Kung ang unang pangungusap ay TAMA at ang ikalawang pangungusap

ay MALI at

D, Kung ang unang pangungusap ay MALI at ang ikalawang pangungusap

ay TAMA.

64

____________ 11. Ang samahan ng mga Baron at alagad ng simbahan ay

tinawag na House of Commons.

Ang pagsasama ng mga kabalyero at burgesse sa mga usapin

ng bansa ay tinatawag na House of Lords.

____________ 12. Pinakadakilang reyna ng Inglatera si Elizabeth I at siya din ang

pinakahuling pinuno naTudor.

Naabot ang Ginintuang Panahon ng Inglatera sa ilalim ng

kanyang panunungkulan.

____________ 13. European Union ang tawag sa Gran Britanya at Hilagang

Ireland kapag silang dalawa ay pinagsama.

Ang Gran Britanya at Ireland ang pinakamalaki at

pinakamahalagang teritoryo sa British Isles.

____________ 14. Nakilala si Otto Von Bismarck na Iron Chancellor bilang pinuno

ng Alemanya.

Siya ay naniniwala na ang kasaysayan ay naisasagawa sa

pamamagitan ng dugo at bakal.

____________ 15. Ang Bushido ay tumutukoy sa mahuhusay na kawal sa bansang

Hapon noong panahon ng piyudalismo sa kanilang bansa.

Sa bansang Hapon, Samurai ang tawag sa isang kodigo ng

karangalan para sa mga kawal.

____________ 16. Naniwala si Adam Smith na ang laissez-faire ay kailangan

upang hawakan ng pamahalaan ang usaping pangnegosyo

para mapangalagaan ang yaman ng bansa.

Siya ay kinilala bilang Ama ng Pulitikal na Ekonomiya, at may-

akda The Wealth of Nations.

65

____________ 17. Ang usapin sa Kashmir ay nagdulot ng alitan sa pagitan ng

Pakistan at India.

Samantala ang relihiyon ay pinagmulan din ng sigalot sa

Kalakhang Tsina dahil sa pag-agaw ng mga Instik sa

Buddhismo na nagmula sa India.

____________ 18. Sa kasaysayan ng daigdig, si Benazir Bhutto ang kauna-

unahang babaeng Punong Ministro.

Noong 1990 siya ay inaging pinunong sibilyan ng Pakistan

subalit hindi nagtagal sa katungkulan dulot ng bintang na

katiwalian.

____________ 19. Noong 1956, ang digmaang sibil sa pagitan ng Hilaga at Timog

Vietnam ay nagdulot ng pagkakahati ng bansa.

Noong 1975 ang mga komunista ng Vietnam ay napasuko ng

Estados Unidos at mula noon ay pinaunlad na ng Estados

Unidos ang kabuhayan sa Vietnam.

____________ 20. Maraming bansa sa Timog Silangang Asya ang dating

kolonya ng mga taga-Europa at Amerikanong mananakop.

Ang malalayang teritoryo ng Pilipinas, Malaysia, Indonesia at

Thailand, ang kasalukuyang bumubuo sa Indo-Tsina.

66


PANIMULANG PAGSUSULIT 1. C

2. C

3. C

4. D

5. A

6. A

7. A

8. D

9. B

10. C

11. C

12. B

13. A

14. A

15. C

16. C

17. D

18. C

19. D

20. D

ARALIN 1 NASYONALISMONG NALINANG SA EUROPA AT SA MGA KOLONYA

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Sa mapa ng daigdig na ito, ang mga naging mananakop ay nakalista sa ibaba.

United State

Spain

Portugal

Netherland Belguim

France

Germany

Great Britain Italy

67

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ang mga sumusunod ay mga pangyayaring nakapagpapalaganap ng

nasyonalismo sa Europa at mga kolonya nito:

Inglatera Pransya Italya Alemanya Amerika Dito naganap ang paglagda sa Magna Carta.

Namuno si Charlemagne bilang isa sa pinakadakilang pinuno.

Si Giuseppe Mazzini ay gumising sa damdaming makabayan at tinawag na Propeta ng Pag-iisa.

Nakilala si Otto Von Bismarck bilang minister at tagapagbuklod ng kanyang bayan.

Dito matatagpuan ang Jamestown na unang tirahan ng mga Ingles noong 1607.

Simula ng Isang Daang Taong Digmaan (1337-1453).

Si Philip IX ang tanging hari na naging santo ng Simbahang Katoliko. Naging mabuti siyang pinuno na naging daan upang ipagmalaki ng mga Ingles ang kanilang bansa.

Sa bansang ito naitatag ang isang samahan na ang slogan ay Kalayaan, Pagkakapantay-pantay at Humanidad.

Naitatag dito ang Zollverein, isang unyong pangkabuhayan na nagpapahalaga sa pagkakaisa at pagtitiwala.

Ang rebolusyon ng 13 kolonya sa bansang ito ay dulot ng pagnanais na lumaya sa monarkiya ng Inglatera.

Natamo ang Ginintuang Panahon at nakilala ang Inglatera bilang Mistress of the Seas na ipinagmamalaki ng mga Ingles.

Ang palasyo ng Versailles ay naging sentro ng mga pagtitipon at karangyaan na nakapukaw sa mga karaniwang mamamayan ay pang-gitnang uri ng lipunan na maghimagsik sa umaabusong hari at reyna.

Ang mga lugar ng Sicily, Naples at Venetia ay napasama sa teritoryo nito at nagkaroon ng pagkakaisa o unipikasyon.

Umunlad ang bansang ito na naging karibal ng Britanya sa larangan ng kalakalan kayat naipagmalaki ng mga Aleman.

Ang aklat ni Thomas Paine na Common Sense ay gumising sa damdaming makabayan.

68

Gawain 3: Paglalapat Mungkahing sagot: Maaring ganito ang iyong sagot.

Mahahalagang katangian ng isang pinunong Pilipino na nagpasibol ng

nasyonalismo sa bansa:

Pangyayari sa ating bayan na nagbigay daan sa paglinang ng nasyonalismo

1. Jose Rizal – mapagmahal sa kapwa

at sa bayan; naghangad ng

pambansang pagkakaisa.

1. Pagkamartir / pagbubuwis ng buhay

ni Dr. Jose Rizal.

2. Ninoy Aquino – naghangad ng

pambansang rekonsilyasyon.

2. Pagkamartir / pagbubuwis ng buhay

ni Ninoy Aquino.

3. Corazon Aquino – pinahalagahan

ang demokrasya.

3. Pakikiisa sa EDSA para sa

mapayapang rebolusyon.

4. Andres Bonifacio – paglaban ng

may makataong layunin at hindi

pansariling ambisyon.

4. Diktadurya, paglabag sa

karapatang pantao na nilaban ng

karamihan.

5. Cardinal Sin – itinaguyod ang moral

na batayan ng pamamahala ng

bansa sa makataong paraan.

5. Paglaban sa mga Hapon noong

Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

ARALIN 2: REBOLUSYONG PANGKAISIPAN AT ANG PAG-UNLAD NG NASYONALISMO

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Ang mga salita ay - Agham, Kabuhayan, Kalayaan, Demokrasya, Liberalismo,

Pagkakapantay-pantay, Panggitnang-uri, Pulitika, Rebolusyon, Sining.

69

P A G K A K A P A N T A Y P A N T A Y

A U G

N L H K

G I A

G T B M

I A I U

T R E B O L U S Y O N K H

N S A

A A S Y

N R I A

G K A L A Y A A N N

U O I

R M N

L I B E R A L I S M O G

D

Gawain 2: Pagpapalawak ng Kaalaman

Kaisipang Napalitan

Kaisipang Umunlad

Piyudalismo Liberalismo

Absolutismo Demokrasya

Kapangyarihan ng Simbahan Sekularismo

Katapatan sa Hari Pagkakapantay-pantay

Pananakop ng bansa Kalayaan para sa lahat

70

ARALIN 3 PAGLAGANAP NASYONALISMO IBA’T IBANG BANSA Gawain 1: Pag-isipan Mo!

1. N

2. F

3. E

4. H

5. B

6. G

7. Q

8. K

9. J

10. L

11. M

12. D

13. P

14. O

15. A

Gawain 2: Pagpapalaganap ng Kaalaman

Lugar o Mga Bansa Mahahalagang pangyayari at katangian ng bawat bansa

Latin Amerika Tinalo ni Napoleon ang Espanya at Portugal at lumaganap ang

kilusang himagsikan sa pamumuno ng mga tulad ni nina Simon

Bolivar at Jose De San Martin.

Hapon Pagpapalakas ng puwersa bilang isang nasyong

makapangyarihan sa Asya; pagsunod sa mga mithiin ng

emperador at pinuno.

India Pagpatay sa mga lalaki, babae at batang tahimik na

nagpupulong sa Amritsar at ang pamumuno ni Gandhi ang

nagpaalab ng sa damdaming makabayan laban sa Inglatera.

Pakistan Nahiwalay ang bansang ito sa India dahil sa pagpapalitan ng

teritoryo sa pagitan ng mga Hindu at Muslim. Kinalaunan ay

humiwalay din sa bansang ito ang Bangladesh.

Malaysia Ang ilang bahagi ng bansang ito ay dating kontrolado ng British

North Borneo Company hangang 1946 at nasakop at nasakop

din ng Hapon noong iklaawang Digmaang Pandaigdig.

Pinagsikapang makalawa sa impluwensya ng Inglatera at kahit

magkakaibang lahi (Instik at Hindu) ay magkaisa sa

pagkakamit ng kalayaan sa mga mananakop.

71

Sri Lanka Sa bansang ito lumaganap ang sigalot sa pagitan ng Sinhalese

Buddhist at mga Hindung Tamil. Dating sakop ng Ingles mula

1796-1974.

Burma Kilala ngayon bilang Myanmar at isa sa pinakamalaking bansa

sa Asya na nagsikap makalaya laban sa Ingles at Hapon.

Kilala rin sa bansang ito ang tagapagtaguyod ng Nagkakaisang

Bansa (UN) na si U Thant.

Indo-Tsina (Vietnam) Binubuo ng Cambodia, Laos, Hilaga at Timog Vietnam na

dating sakop ng Pransya. Nagsikap makapagsarili at kahit may

madudugong labanan ay nagtagumpay din.

Indonesia Ilan sa kilalang pulo nito ay ang Java, Mandura at Sumatra na

sumailalim sa pananakop ng Netherlands at ganap na lumaya

noong Disyembre 27, 1949. Sa pamumuno ni Sukarmo,

nakabangon sa pananakop ng mga Olandes at Hapon.

Pilipinas Nakilala sa mga Kilusang Propaganda, Katipunan, Unang

Republika sa Asya. Nagtaguyod ng kalayaan laban sa

Espanya, Estados Unidos at Hapon. Nilabanan ang Batas

Militar at naibalik ang demokrasya sa pamamagitan ng

People’s Power sa EDSA.

Aprika Dito matatagpuan ang Suez Canal na nagpapadali sa

paglalakbay sa pagitan ng Europa at Asya. Pinaghati-hatian

ang teritoryong ito ng mga Europeong mananakop tulad ng

Pransya, Britanya, Alemanya, Portugal, Espanya, Belhika at

Italya.

Gawain 3: Paglalapat Ipatsek ang iyong tula sa gurong tagapamahala ng modyul.

72

PANGHULINGPAGSUSULIT

1. C

2. D

3. B

4. C

5. B

6. D

7. C

8. A

9. B

10. C

11. B

12. A

13. D

14. A

15. B

16. D

17. C

18. D

19. C

20. C

1



MODULE 17

Labanan ng mga Bansa sa Daigdig (Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig)



2

MODULE 17 LABANAN NG MGA BANSA SA DAIGDIG

(UNA AT IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG)

Ang modyul na ito ay tungkol sa mahahalagang pangyayari hinggil sa

pagkakaroon ng Unang Digmaang Pandaigdig (1914-1918) at ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig (1939-1945). Ang mga digmaang ito ay nag-iwan ng malalim

na sugat at aral sa kasaysayan ng sangkatauhan. Tatalakayin sa mga aralin sa

modyul na ito ang mga pangyayari at ang maraming pagbabagong idinulot ng

dalawang digmaang pandaigdig na naganap sa kasaysayan.

May apat na araling inihanda para sa inyo sa modyul na ito:

Aralin 1: Mahahalagang Pangyayari na Nagdulot ng Unang Digmaang

Pandaigdig

Aralin 2: Mga Epekto sa mga Bansa ng Unang Digmaang Pandaigdig

Aralin 3: Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Aralin 4: Ang Pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig at mga

Pagbabagong Dulot Nito


mga sumusunod:

1. Mailalahad ang mga kritikal na pangyayari sa panahon ng Unang Digmaang

Pandaigdig;

2. Masusuri ang mga epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig sa mga bansang

nasangkot dito;

3. Mailalahad ang mga kritikal na pangyayari sa panahon ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig;

4. Masusuri ang epekto ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa, Asya,

3

Aprika, mga kolonya at iba pang bansa sa daigdig;

5. Mabibigyang-puna ang mga pagsisikap ng mga bansa na magkaroon ng

kapayapaang pandaigdig upang maiwasan ang mga digmaan; at

6. Makapagbibigay ng sariling pananaw hinggil sa pag-iwas sa digmaan.



sa iyo.

4


I. Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat katanungan at pangungusap. Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Ang mga sumusunod na pangyayari ay naganap noong Unang Digmaang

Pandaigdig maliban sa A. pagbuo ng Triple Alliance at Triple Entente. B. pandaigdigang krisis tulad ng naganap sa mga Estado ng Balkan at sa

Morocco. C. pagpapalakas ng hukbong militarng mga bansa. D. pagtatatag ng Nagkakaisang Bansa.

2. Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang naging hudyat o dahilan sa

pagsisimula ng Unang Digmaang Pandaigdig? A. Pagpapakamatay ni Adolf Hitler matapos sumalakay ang Allied Powers B. Pagpapalabas ng labing-apat na Puntos ni Pangulong Woodrow Wilson C. Pagpaslang kay Archduke Francis Ferdinand ng Austria sa Sarajevo,

Bosnia D. Pagwawakas ng mga Imperyo sa Europa tulad ng Alemanya, Austria-

Hungary, Rusya, at Ottoman

3. Ang kasunduan sa Versailles ay mahalaga dahil sa mga probisyon nito ukol sa A. pag-angkin ng Rusya sa Constantinople upang magkaroon ng

magandang daungan. B. paghahati-hati sa dating kolonya ng Alemanya sa pangangasiwa ng

mga bansang magkaka-alyado. C. pagkakaroon ng Triple Alliance at Triple Entente D. paglaban ng Alemanya sa kapangyarihang pandagat ng Inglatera.

4. Ang pagsisimula ng World War II ay maiuugnay sa:

A. pagkabigo ni Adolf Hitler na sakupin ang Inglatera. B. paglusob ng mga Aleman sa Poland noong 1939. C. pagpapadala ng Estados Unidos ng mga armas sa Inglatera. D. pagpaslang sa maraming Hudyo sa Europa.

5

5. Sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naganap ang mga sumusunod, maliban sa:

A. pagbagsak ng totalitariang ng Nazi ni Hitler, Pasismo ni Mussolini, at Imperyong Hapon ni Hirohito.

B. paghina ng pandaigdigang ekonomiya tulad ng mga industriya, transportasyon, komunikasyon, at pananalapi.

C. pagsilang ng malalayang bansa mula sa pagiging dating kolonya decolonization.

D. pagtitiwalag sa Alemanya sa Liga ng mga Bansa at pagbabawal na lumikha ng mga armas pandigma.

6. Si Winston Churchill ay nakilala at maaalala sa buong mundo bilang:

A. magiting na Heneral ng Hukbong Sandatahan ng mga bansa sa Allied Power.

B. pinuno ng mga uring manggagawa sa panahon ng Rebolusyong Industryal.

C. punong Ministro ng Gran Britanya noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

D. tagasuporta ng Nazi Party ni Adolf Hitler sa Alemanya.

7. Alin sa mga sumusunod na pangkat ng tao sa Europa ang nakatanggap ng pinakamatinding pinsala sa buhay noong Ikalawang Digmaaang Pandaigdig?

A. Aleman B. Amerikano

C. Hudyo D. Pranses

8. Ang mga sumusunod na pangungusap ay tumutukoy sa tunay na interes ng

Hapon sa kanyang pag-atake sa Pearl Harbor: A. Maging kaanib ang mga bansa sa Asya sa samahan ng mga

Nagkakaisang Bansa B. Mapabilis ang kalakalan sa pagitan ng mga Hapon, Aleman at Italyano

sa Pasipiko C. Mapalawak ang imperyo ng Hapon sa Asya at ang kaisipang Asya para

sa mga Asyano D. Mapalaya ang mga bansa sa Asya na sakop ng mga Ingles, Pranses,

Olandes at Amerikano

6

9. Ang D-Day sa Normandy noong June 6, 1944 ay inaalala bilang: A. malagim na pagpatay sa mga Hudyo na nasa Europa. B. matagumpay na pagdaong dito ng mga Allied Powers. C. pagsuko ng mga Aleman sa Gran Britanya. D. pag-urong ng Italya sa digmaan sa Europa.

10. Ano ang pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig?

1. Pagdating ng Allied Powers sa Pransya bilang D-Day 2. Pagdeklara ng Estados Unidos ng digmaan laban sa Hapon 3. Paglusob ng Hapon sa Manchuria 4. Pagsalakay ng Alemanya sa Poland

Ang wastong pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari ay :

A. 2 - 4 - 3 - 1 B. 4 - 1 - 3 - 2 C. 3 - 4 - 2 - 1 D. 1 - 2 - 4 - 3

II. Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pangungusap at isulat ang titik:

A. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Ekonomiya; B. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Lipunan; C. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Pulitika at D. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Relihiyon;

__________ 11. Paghina ng industrialisasyon at pananalapi dulot ng malawakang digmaan. __________ 12. Pagkilala ng mga Alemanya na sila ang nangungunang lahi o tao sa mundo. __________ 13. Pagkasira ng mga ari-arian, daan, tulay at iba pang mga imprustraktura. __________ 14. Pakikialam ng mga Ruso sa mga estado sa Balkan dahil marami sa kanilang kalahing Ruso ay mga Greek Orthodox. __________ 15. Paglakas ng Central Powers sa larangan ng pamamahala matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig laban sa mga natalo.

7

__________ 16. Pagsisikap ng Hapon sa layunin nito na magkaroon ng Greater East- Asia Co-Prosperity Sphere. __________ 17. Pagsusulong ng mga Hapon sa kaisipan ng mataas na uri ang lahing Asyano tulad ng mga Kanluranin o Europeo. __________ 18. Paglaganap ng galit laban sa mga Hudyo dahil sa paniniwalang sila ang pumatay kay Kristo. __________ 19. Pagtutunggali ng Pasitang Nationalist Front at Sosyalistang Popular Army sa pamumuno nito sa Espanya. __________ 20. Pagpigil sa suplay ng langis at pagtigil sa pagpasok ng mga ari- ariang Hapones sa Estados Unidos.

8

ARALIN 1 ANG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG

Ang araling ito ay tungkol sa mga pangyayaring nagbigay daan sa Unang

Digmaang Pandaigdig at ang pakikilahok ng mga bansang magkakampi sa mga

labanan. Sa aralin ding ito ay inaasahang makapagbibigay ka ng mga paraan tungo

sa pandaigdigang pagkakaunawaan.


1. Matutukoy ang mga bansang magkakampi sa Unang Digmaang Pandaigdig;

2. Mailalahad ang mga sanhi ng pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig; at

3. Makapagbibigay ng mga paraan upang maipakita ang kahalagahan ng

pagkakaunawaan.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: Suriing mabuti ang mapa na nagpapakita sa mga bansang

magkakampi bago naganap ang Unang Digmaang Pandaigdig noong 1914.

Ilista ang mga bansang kabilang sa Allied Powers, Central Powers, at Neutral

Countries sa listahan sa ibaba.

9

ALLIED POWERS

(Kulay Berde)

CENTRAL POWERS

(Kulay Kahel)

NEUTRAL COUNTRIES

(Kulay Itim)

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

___________________ ___________________ ___________________

Kalagayan ng Europa Bago Sumapit ang Taong 1914

Sa pagitan ng 1871-1914, ang mga bansang industriyalisado sa kanluraning

Europa ay nasa rurok ng kanilang kapangyarihan. Sila ay naging matatag dahil sa

industriyalisasyon. Pinabilis ng nasyonalismo ang pagpapalawak ng kanilang

nasasakupan.

Mga Sanhi ng Unang Digmaang Pandaigdig 1. Nasyonalismo

Ang damdaming nasyonalismo ay nagbubunsod ng pagnanasa ng mga tao

upang maging malayaang kanilang bansa. Kung minsan, ito ay lumalabis at

nagiging panatikong pagmamahal sa bansa. Halimbawa, ang mga Junker, ang

aristokrasyang militar ng Alemanya, ay nagpilit na sila ang nangungunang lahi sa

Europa.

10

May mga bansa na masidhaing paniniwalang karapatan nila na

pangalagaan ang mga kalahi nila kahit nasa ilalim ng kapangyarihan ng ibang

bansa. Isang halimbawa ay ang pagnanais ng Serbia na angkinin ang Bosnia at

Herzegovina na nasa ilalim ng Austria. Marami rin sa mga estado ng Balkan na

Greek Orthodox ang relihiyon at ang pananalita ay tulad ng mga Ruso. Ito'y

ginagawang dahilan ng Rusya upang makialam sa Balkan. Gusto ring maangkin

ng Rusya ang Constantinople upang magkaroon siya ng daungang ligtas sa yelo.

Sa kabilang dako, nais angkinin ng Italya ang Trent at Triste na sakop din

ng Austria. Ang Pransya naman ay nagnanais ding mapabalik sa kanya ang

Alsace-Lorraine na inangkin ng Alemanya noong 1871 bunga ng digmaan ng

Pransya at PRusya. Dahil dito, ipinalagay ng maraming Pranses na natural nilang

kaaway ang mga Aleman.

2. Imperyalismo

Isang paraan ng pagpapalawak ng pambansang kapangyarihan at pag-

unlad ng mga bansang Europeo ang pag-aangkin ng mga kolonya. Ang pag-

uunahan ng mga makapangyarihang bansa na sumakop ng mga lupain at

magkaroon ng kontrol sa pinagkukunang-yaman at kalakal ng Aprika at Asya ay

lumikha ng samaan ng loob at pag-aalitan ng mga bansa. Sinalungat ng Britanya

ang pag-angkin ng Alemanya sa Tanganyika (East Africa) sapagkat balakid ito sa

kanyang balak na maglagay ng transportasyong riles mula sa Cape Colony

patungong Cairo. Tinangka namang hadlangan ng Alemanya ang pagtatatag ng

French Protectorate sa Morocco sapagkat naiinggit ito sa mga tagumpay ng

Pransya sa Hilagang Aprika. Sa gitnang silangan, nabahala ang Inglatera sa

pagtatatag ng Berlin-Baghdad Railway sapagkat ito'y panganib sa kanyang lifeline

patungong India. Ang pagpapalawak ng hangganan ng Austria sa Balkan ay

tumawag ng pansin at mahigpit na pagsalungat ng Serbia at Rusya. Naging

kalaban din ng Alemanya ang Britanya at Hapon sa pagsakop sa Tsina . Hindi

nasiyahan ang Alemanya at Italya sa pagkakahati-hati ng Aprika sapagkat kaunti

lamang ang kanilang nasakop samantalang malaki ang nabahagi ng Inglatera at

Pransya.

11

3. Militarismo

Upang mapangalagaan ang kani-kanilang teritoryo, kinakailangan ng mga

bansa sa Europa ang mahuhusay at malalaking hukbong sandatahan sa lupa at

karagatan. Kaugnay nito ang pagpaparami ng armas. Ito ang naging ugat ng

paghihinalaan at pagmamatyagan ng mga bansa. Nagsimulang magtatag ng

malalaking hukbong pandagat ang Alemanya. Ipinalagay na ito'y tahasang

paghamon sa kapangyarihan ng Inglatera bilang Reyna ng Karagatan.

4. Pagbuo ng mga Alyansa

Dahil sa inggitan, paghihinalaan at lihim na pangamba ng mga bansang

makapangyarihan, dalawang magkasalungat na alyansa ang nabuo – ang Triple

Entente at ang Triple Alliance. Ang una'y binubuo ng Alemanya, Austria-Hungary

at Italya. Ang mga bansa sa loob ng bawat grupo ay nagkasundong

magtutulungan kung sasalakayin ang alinman sa kanila.

Ang Triple Alliance ay itinatag ni Bismarck noong 1882 upang

mapaghiwalay ang Pransya at mawalan ito ng kakampi. Ang isa pang layunin ng

Alemanya ay upang mapigilan ang impluwensya ng Rusya sa Balkan.

Ang Triple Entente ay binuo para mapantayan ang kapangyarihan ng Triple

Alliance. Ito ang resulta ng pagkakahiwalay ng unawaan ng Pransya at Rusya

noong 1884 (Dual Alliance), ng Pransya at Britanya noong 1904 (Entente Cordiate)

at ng Britanya at Rusya noong 1907. Ang dahilan ng pagsali ng Pransya sa Triple

Entente ay upang gumanti sa Alemanya. Ang Rusya naman, gaya ng nabanggit

na, ay karibal ng Alemanya at Austria sa rehiyon ng Balkan.

5. Pandaigdig na Hidwaan (International Anarchy)

Ang Hague Court of Arbitration na itinatag noong 1899 ay hindi naging

mabisa dahil hindi naman obligado ang isang bansang mapailalim dito. Ang unang

pagpupulong sa Hague noong 1899 na pinatnubayan ni Czar Nicholas II ng Rusya

ay nagtatag sa samahan ngunit nabigo rin sa pagbabawas ng mga armas. Ang

pangalawang pagpupulong sa Hague ay noong 1907, sa mungkahi ni Pangulong

12

Theodore Roosevelt. Nabigo rin ito sa layuning magpabawas ng armas ngunit

nagkaroon ng unawaan tungkol sa lalong makataong paglalabanan. Sa

kasamaang-palad, ang mga kasunduang ito ay nabura nang sumiklab ang Unang


6. Mga Pandaigdig na Krisis Bago Sumapit ang Unang Digmaang Pandaigdig

Isang dekada bago sumapit ang Unang Digmaang Pandaigdig (1905-1914)

sunud-sunod ang nangyaring krisis sa pagitan ng mga bansa na tuwirang

nagbigay-daan sa pandaigdig na alitan.

1. Krisis sa Morocco noong 1905

Hinamon ng Alemanya ang karapatan ng Pransya na magtatag ng

Protectorate sa Morocco

2. Krisis sa Balkan noong 1908

Sinakop ng Austria ang Bosnia at Herzegovina. Ang nakatira rito ay mga

Slav, na may sariling ambisyong maangkin ang lalawigang ito.

3. Krisis sa Morocco noong 1912

Ang pangatlong krisis na ito'y ang pagsakop ng hukbong sandatahang

Pranses sa Fez, punong-bayan ng Morocco, upang papayapain ang lugar.

4. Krisis sa Balkan noong 1913

Sinakop ng Serbia ang Albania nang talunin niya ang Turkey sa digmaang

Balkan. Sa wakas, wari'y natupad na rin ang kanyang ambisyong magkaroon

ng lusutan tungo sa Dagat Adriatiko.

13

Archduke Francis Ferdinand

Noong ika-28 ng Hunyo, 1914, si Archduke Francis Ferdinand, tagapagmana

sa trono ng Austria ay dumalaw sa Sarajevo, Bosnia. Siya ay pataksil na pinatay ni

Gavrilo Princip, isang Serbian na naninirahan sa Bosnia. Si Princip at ang kanyang

kasama ay kabilang sa The Black Hand, isang grupong teroristang laban sa Austria.

Naghinala ang Austria na may kinalaman ang Serbia sa pangyayari, at agad

nagpadala ng ultimatum ang Austria sa Serbia. Ang mga itinalaga sa ultimatum ay

hindi katanggap-tanggap ng Serbia kung kayat iminungkahi nitong isangguni sa

Hague Court ang suliranin. Hindi nasiyahan ang Austria sa kasagutan at noong ika-

28 ng Hulyo, 1914, ito ay nagpahayag ng pakikidigma laban sa Serbia.

Ang pagsisimula ng Unang Digmaag Pandaigdig

Sinuportahan ng Alemanya ang tangka ng Austria na mapahina ang Serbia.

Hindi rin naman mapayagan ng Rusya na mapahina ang Serbia kayat humanda na

14

itong tumulong. Ang Pransya ay nakahanda ring tumulong sa Rusya.

Alam ng Alemanya na kung makakalaban niya ang Rusya, makakalaban din

niya ang Pransya.

1. Ang Digmaan sa Kanluran

Dito naganap ang pinakamainit ng labanan noong Unang Digmaang

Pandaigdig. Ang bahaging nasakop ng digmaaan ay mula sa hilagang Belhika

hanggang sa hangganan ng Switzerland.

Lumusob sa Belhika ang hukbong Alemanya at ipinagwalang-bahala nitong

huli ang pagiging neutral na bansa nito. Ito ang paraang ginamit nila upang

malusob ang Pransya. Ngunit sila'y inantala ng magiting na pagsasanggalang ng

mga taga-Belhika sa Leige.

2. Ang Digmaan sa Silangan

Lumusob ang Rusya sa Prusya (Germany) sa pangunguna ni Grand Duke

Nicholas, pamangkin ni Czar Nicholas II. Ngunit noong dumating ang saklolo ng

Alemanya, natalo ang hukbong Ruso sa Digmaan ng Tannenberg.

Sa Galicia ay nagtagumpay ang Hukbong Ruso. Ngunit hindi nagtagal ang

tagumpay nila. Sila ay pinahirapan ng mga Aleman sa Poland. Dito tuluyang

bumagsak ang hukbong sandatahan ng Rusya. Ang sunud-sunod nilang

pagkatalo ay naging dahilan din ng pagbagsak ng dinastiyang Romanov noong

Marso, 1917 at ang pagsilang ng Komunismo sa Rusya. Upang makaiwas na ang

Rusya sa digmaan, nakipagkasundo si Lenin sa ilalim ng pamahalaang Bolshevik

sa Alemanya sa pamamagitan ng paglagda sa Treaty of Brest-Litovsk. Iniwan ng

Rusya ang mga Alyado at sumapi sa Central Powers.

3. Ang Digmaan sa Balkan Lumusob ang Austria at tinalo ang Serbia pagkaraan ng ilang buwan.

Upang makaganti ang Bulgaria sa kanyang pagkatalo, sumapi ang Bulgaria sa

Central Powers noong Oktubre, 1915. Sa taong 1916, karamihan sa mga estado

ng Balkan ay napasailalim na ng Central Powers”.

15

Ang Italya naman ang tumiwalag sa Triple Alliance at nanatiling neutral

pansamantala hanggang 1915. Sa taong ito sumali siya sa magkaanib na bansa.

Hinangad niyang maangkin ang mga teritoryong Latin na hawak ng Austria (Italy

Irrendenta) at ang mga kolonya nito sa Aprika. Ang Turkey ay kumampi sa

Alemanya upang mapigilan ang Rusya sa pag-angkin sa Dardanelles.

4. Ang Digmaan sa Karagatan

Sa unang bahagi ng digmaan ay nagkasubukan ang mga hukbong

pandagat ng Alemanya at Britanya. Ang lakas pandagat ng Britanya ay naitaboy

ng mga barkong pandigma ng Alemanya mula sa Pitong Dagat (Seven Seas).

Kumanlong ang bapor ng Alemanya sa Kanal Kiel. Naging mainit ang labanan.

Makapangyarihan ang hukbo ng mga alyado sa dagat. Sa kabilang dako, ang

mga mabibilis na raider at mga submarinong U-boats ng kanilang kalaban ay

nakagawa ng malaking pinsala sa kalakalang pandagat ng mga Alyado. Ang

pinakamabagsik na raider ng Alemanya ay ang Emden. Sa dakong huli,

napalubog ito ng Sydney, isang Australian cruiser.

16

5. Ang Paglahok ng Estados Unidos sa Digmaan

Ang pagsali ng Estados Unidos sa digmaan ay nakapagpabago sa takbo ng

kasaysayan. Halos tatlong taon mula noong mag-umpisa ang digmaan ay

nanatiling neutral ang Estados Unidos. Nagpalabas ng Proclamation of Neutrality

si Pangulong Woodrow Wilson noong mag-umpisa ang digmaan. Ngunit noong

Abril, 1917 ay nagpahayag ng pakikidigma ang Estados Unidos laban sa

Alemanya. Ang dahilan ng pagbabago ng desisyon ng Estados Unidos ay ang

mga sumusunod:

Pangulong Woodrow Wilson

1. Ang pagkamatay ng maraming Amerikano dahil sa walang humpay na

pagrapido ng mga hukbong Alemen sa barkong sinasakyan, ang Lusitania,

isang barkong Ingles. Ang pagpapalubog sa Lusitania at kasama ang

maraming Amerikano noong Mayo 1915 ang malaking sanhi ng pagkagalit

ng mga Amerikanosa mga Aleman at pagdedeklara nito ngpakikidigma sa

Alemanya.

2. Ang mahusay na propagandista ng mga bansang alyado ay humikayat sa

17

galit ng mga Amerikano laban sa Alemanya. Isa pang dahilan ay ang

Zimmerman Note. Ang Zimmerman Note na nakuha ng British Intelligence

Service ay nagbunyag sa balak ng mga Aleman na hikayatin ang mga

Mexicano at Hapones na makidigma sa Amerika. Lubos na naniniwala ang

mga demokratikong bansa sa sinabi ni Pangulong Wilson na “ang mundo ay

kailangang maging ligtas alang-alang sa ikauunlad ng demokrasya”.

Noong taong 1917, nagpadala ang Estados Unidos ng American

Expeditionary Forces na may lakas na dalawang milyong katao sa

pangunguna ni Heneral John J. Pershing. Tumulong din sila nang malaki sa

Digmaan ng Argonne Forest na siyang nagbigay daan sa tuluyang pakatalo at

pagsuko ng Alemanya noong 1918. Humingi itong huli ng amnestiya. Ito ay

nilagdaan sa loob ng kagubatan ng Compeigne sa ganap na ika-11 ng umaga

sa araw ring iyon. Biglang nanahimik ang daigdig nang matigil ang putukan.

Sa huli ay nagtagumpay ang mga Alyado.


Panuto: Isulat sa bawat sibak ng kahoy ang mga tinalakay na pangyayari na naging

sanhi ng Unang Digmaang Pandaigdig

18

Ano kaya ang naging pinakahuling sanga na lalong nagpasiklab sa digmaan

noong 1914?

_______________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

Tandaan Mo!

Sa pagitan ng 1871-1914, ang mga bansang industriyalisado sa

Kanluraning Europa ay nasa rurok ng kanilang kapangyarihan. Naging

sentro ng daigdig ang Europa dahil sa kaunlaran at kalakalan. Naging sentro rin

ito ng pandaigdigang alitan at di-pagkakaunawaan ng mga bansang

makapangyarihan.

Ang mga sanhi ng Unang Digmaang Pandaigdig ay ang nasyonalismo,

imperyalismo, militarismo, pagbuo ng mga alyansa, pandaigdig na hidwaan at

mga pandaigdigang krisis tulad ng mga pangyayari sa Morocco at Balkan.

Ang pagpaslang kay Archduke Francis Ferdinand noong 1914, ang

tagapagmana sa trono ng Austria na dumalaw sa Sarajevo, Bosnia, ang

nagpasiklab sa Unang Digmaang Pandaigdig.


Sa iyong natutuhan sa aralin, nagsimula ang Unang Digmaang

Pandaigdig sa mga maliliit na hidwaan at samaan ng loob sa pagitan ng mga bansa.

Nagpapatunay na ang hindi pagkakaunawaan ay maaring mauwi sa matinding

kapahamakan.

19

Bilang isang mag-aaral, sa paanong paraan mo maipapakita ang kahalagan ng

paglutas sa mga pangyayaring nagdudulot ng hindi pagkakaunawaan sa pagitan ng

iyong kapwa mag-aaral? Magbigay ng ilang hakbang upang ito ay iyong

maisakatuparan.

1. _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

2. _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

3. _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

4. _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

5. _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

ARALIN 2 MGA EPEKTO SA MGA BANSA NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.

Ang araling ito ay tungkol sa mga pagbabagong naganap sa Europa at mga

pagsisikap ng mga bansa na matamo ang kapayapaan matapos ang Unang

Digmaang Pandaigdig. Tatalakayin din ang mga pangunahing dahilan ng mga bansa

upang mapanatili ang kapayapaan at maiwasan ang digmaan.

20

Matapos ang araling ito ay inaasahan na iyong:

1. Matatalakay ang mga pagbabagong naganap sa Europa bago at pagkatapos

ng Unang Digmaang Pandaigdig noong 1914-1918;

2. Maipapaliwanag ang nilalaman ng bawat pagsisikap na isinagawa ng mga

pangunahing bansa tungo sa kapayapaan: at

3. Maitatala ang mga pangunahing dahilan sa pagkabigo ng mga bansa sa

daigdig na mapanatili ang kapayapaan matapos ang Unang Digmaang

Pandaigdig.


Panuto: Muli mong tingnan ang mapa na nasa Aralin 1. Ihambing mo ito sa mapa na

nasa ibaba. Isulat mo ang mga naging pagbabago mula sa naunang mapa at

sa mapang ito sa ibaba na naglalarawan sa Europa matapos ang Unang

Digmaang Pandaigdig

21

Anu-ano ang inaakala mong mga naging pagbabago sa Europa?

1. _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

2. _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

3. _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Mga Naging Bunga ng Unang Digmaang Pandaigdig

Matinding pinsala ang naidulot ng Unang Digmaang Pandigdig sa buhay at ari-

arian. Ang namatay sa labanan ay tinatayang umabot sa 8,500,000 katao. Ang mga

nasugatan ay tinatayang 22,000,000 at ang mga namatay na sibilyan sa gutom, sakit

at paghihirap ay 18,000,000. Napakaraming ari-arian ang nawasak at naantala ang

kalakalan, pagsasaka at iba pang gawaing pangkabuhayan. Ang nagastos sa

digmaan ay tinatayang umabot sa 200 bilyong dolyar.

22

Ang mapa ng Europa ay sadyang nabago. Ang kalagayang pampulitika sa

buong daigdig ay nag-iba. Ang Austria at Hungaria ay nagkahiwalay. Ang mga

bansang Latvia, Estonia, Lithuania, Finland, Czechoslovakia, Yukoslavia at Albanya

ay naging malalayang bansa.

Apat na imperyo sa Europa ang nagwakas, ang mga Hohenzollern ng

Alemanya, mga Hapsburg ng Austri-Hungary, Romanov ng Rusya at Ottoman ng

Turkey.

Nabigo ang mga bansa sa pagkakaroon ng pangmatagalang kapayapaaan sa

daigdig. Ang mga itinalaga ng kasunduan sa Versailles ay nagtanim ng hinanakit sa

Alemanya. Lubhang marahas ang mga parusang iginawad sa Alemanya. Ang

pagkapahiya ng Gernany ay naging dahilan kung bakit ang bansang ito ay naghanda

na naman upang muling makipaglaban sa mga bansang alyado.

Mga Kasunduang Pangkapayapaan

Ang mga nanalong bansa ay umisip ng paraan upang maiwasan ang muling

pagsiklab ng digmaan na inakala nilang nagiging salot sa kapayapaan ng mundo. Sila

ay bumalangkas ng mga kasunduang pangkapayapaan na naganap sa Paris noong

1919-1920. Ang mga pagpupulong na ito ay pinangunahan ng tinatawag na Big Four:

Pangulong Woodrow Wilson ng Estados Unidos; Punong Ministro David Llyod George

ng Britanya; Vittorio Emmanuel Orlando ng Italya; at ang Punong Ministro

Clemenceau ng Pransya. Ang pangunahing nilalaman ng mga kasunduan ang

ibinatay sa Labing-apat na Puntos (Four Points) ni Pangulong Wilson.

Ang Labing-apat na Puntos ni Pangulong Woodrow Wilson

Binalangkas ni Pangulong Wilson noong Enero, 1918, dito napapaloob ang

mga layunin ng Estados Unidos sa pakikidigma. Ito’y naglalaman din ng kanyang

mga ideya ukol sa isang “kapayapaang walang talunan” para sa kapakinabangan ng

lahat ng bansa. Ilan sa mga puntos na napagkasunduan ay:

23

1. Katapusan ng lihim na pakikipag-ugnayan;

2. Kalayaan sa karagatan;

3. Ang pagbabago ng mga hangganan ng mga bansa at ang paglutas sa

suliranin ng mga kolonya ayon sa sariling kagustuhan ng mga mamamayan o

self-determination;

4. Pagbabawas ng mga armas;

5. Pagbabawas ng taripa;

6. Pagbuo ng Liga ng Mga Bansa.

Mga Lihim na Kasunduan Lingid sa Kaalaman ni Pangulong Wilson

Ngunit lingid sa kaalaman ang Britanya, Pransya at iba pang mga bansang

alyado ay gumawa ng lihim na kasunduang sila-sila ay maghahati sa kolonya at

teritoryo ng mga Central Powers. Halimbawa, pinangakuan ang Italya ng mga

teritoryong hindi naman Italyano, at ang paghati-hati ng mga teritoryo ng Turkey sa

ilalim ng iba’t ibang impluwensya.

Ang pinakamahalaga sa mga ito ay ang Kasunduan sa Versailles. Pinaghati-

hati ang mga probinsya ayon sa mga sumusunod:

1. Nawalang lahat ang mga kolonya ng Alemanya. Ibinigay ang mga

teritoryong Posen, Kanlurang PRusya at ang Silesia sa bagong Republika

ng Poland. Ang Danzig ay naging malayang lungsod sa pangangasiwa ng

mga alyado bilang mandate.

2. Ang Alsace-Lorraine ay naibalik sa Pransya. Ang Saar Basen ay

napasailalim ng pamamahala ng Liga ng mga Bansa sa loob ng labinlimang

taon.

3. Ang Hilagang Schleswig ay ibinigay sa Denmark.

4. Ang hukbong sandatahan ng Alemanya sa lupa at sa dagat ay lubhang

pinahina. Binawasan ito ng marami at ang pinaglalakbayang ilog ng

Alemanya at ang kanilang mga partisipasyon sa anumang digmaan ay

ipinagbawal.

24

5. Ang Kanal Kiel at ang lahat ng mga pinaglakbayang ilog ay ginawang

pang-internasyonal.

6. Pinagbawalang gumawa ng mga armas at amyunisyon ang Alemanya.

7. Ang Alemanya ay pinapangakong magbayad ng malaking halaga sa mga

bansang napinsala bilang reparasyon. Ang layunin ng mga gumawa ng

kasunduang ito ay upang lubusang pilayin ang Alemanya nang hindi na ito

muling magtangkang gambalain ang kapayapaan ng daigdig.

Ang Liga ng Mga Bansa

Ang pagkakaroon ng isang pandaigdig ang samahan ng mga bansa ay matagal

nang pangarap ni Pangulong Wilson. Sa wakas, nagtagumpay siya sa panghihikayat

sa mga pinuno ng mga bansang alyado itatag at upang sumapi sa Liga ng mga

Bansa. Ang konstitusyon nito ay napapaloob sa kasunduan sa Versailles at ang mga

layunin ay ang mga sumusunod:

1. Upang maiwasan ang digmaan;

2. Upang maprotektahan ang mga kasaping bansa sa pananalakay ng iba;

3. Lumutas sa mga usapin at sa hindi pagkakaunawaan ng mga kasapi;

4. Palaganapin ang pandaigdig na pagtutulungan, at

6. Maipalaganap ang mga kasunduang pangkapayapaan.

Ang ilan sa mga nagawa ng Liga ng Mga Bansa ay ang mga sumusunod:

1. Napigil nito ang ilang maliliit na digmaan sa pagitan ng Finland at Sweden

noong 1920, Bulgaria at Gresya noong 1925, at Colombia at Peru noong

1934.

2. Pinangasiwaan nito ang mga iba’t ibang mandates.

3. Pinangasiwaan nito ang rehabilitasyon ng mga sundalo pagkatapos ng

digmaan.

25

Ang Pagkabigo ng Liga ng mga Bansa

Winalang-bahala ng Italya ang mga kasunduan ng Liga nang makipag-away ito

sa Gresya noong 1923. May dalawang pangunahing pangyayari na sumira ng tiwala

ng mga kasapi sa Liga. Una, lumusob ang Hapon at sinakop nito ang Manchuria,

isang teritoryo ng Tsina. Nang binatikos ng Lytton Commission ng Liga ang Hapon sa

kanyang ginawa, agad itong tumiwalag sa Liga ng mga Bansa. Ikalawa, noong 1935,

nilusob ng Italya ang Ethiopia. Ipinalagay ng marami na ito na ang huling paghamon

sa kakayahan ng Liga sa tungkuling pagpapayapa.

Marami ang dahilan kung bakit bigo ang Liga ng mga Bansa. Una, hindi lahat

ng makapangyarihan at malalaking bansa ay kasapi. Ang Estados Unidos ay hindi

kasapi. Noong una, ang Alemanya ay hindi pinayagang sumali ngunit pinayagan din

sa bandang huli. Ang Rusya ay sumali lamang noong 1934. Sa taong ito ay

tumiwalag ang Alemanya at Hapon. Hindi makapagtatagumpay ang isang

pandaigdigang organisasyon kung hindi kasapi rito ang malalaking bahagi ng mundo.


Panuto: Isulat sa ikalawang kolumn ang mahahalagang nilalaman o itinadhana ng ilan

sa mga pagsisikap na isinagawa upang matamo ang kapayapaan matapos

ang Unang Digmaang Pandaigdig.

Pagsisikap Tungo sa Kapayapaan Nilalaman

1. Kasunduang Pangkapayapaan _______________________________

(Paris 1919-1920) _______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

26

_______________________________

_______________________________

2. Labing-apat ng Puntos ni _______________________________

Pangulong Woodrow Wilson _______________________________

(Enero, 1918) _______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

3. Kasunduan sa Versailles _______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

4. Ang Liga ng mga Bansa _______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

27

Tandaan Mo!

Matinding pinsala ang naidulot ng Unang Digmaan Pandaigdig sa

pagkawala ng maraming buhay at pagkawasak ng mga bansa at at

ari-arian. Ang apat na imperyo sa Roma ay nagwakas din.

Pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, nag-isip ng mga planong

pangkapayapaan ang Big Four na binubuo ng Estados Unidos, Britanya, Italya,

at Pransya. Nagpalabas si Pangulong Wilson ng Labing-apat na Puntos upang

maiwasan ang mga susunod pang digmaan.

Ang Britanya, Pransya at iba pang mga bansang alyado ay nagsagawa rin ng

lihim na kasunduang sila-sila ay mahahati sa mga dating kolonya at teritoryo ng

mga Central Powers. Ang pinakamahalaga sa mga ito ay ang Kasunduan sa

Versailles na nagdulot ng maraming sanction sa Alemanya na nagbigay ng

malaking hinanakit dito.

Naitatag pagkatapos ng digmaan ang pandaigdigang Liga ng mga Bansa na

ang pangkalahatang layunin ay ang pagtutulungan, at hindi ang digmaan, ng

mga bansa sa daigdig.

Gawain 3: Paglalapat Mula sa iyong napag-aralan sa araling ito, magbigay ng limang dahilan

kung bakit nabigo ang mga pagsisikap na matamo ang pandaigdigang

kapayapaan matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig

1. _____________________________________________________

2. _____________________________________________________

3. _____________________________________________________

4. _____________________________________________________

5. _____________________________________________________

6.

28

ARALIN 3 ANG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG

Ang araling ito ay tungkol sa tunggalian ng mga bansa sa pagitan ng nabuong

Allied Powers at ang mga mahalagang pangyayari na may kaugnayan sa Ikalawang

Digmaang Pandaigdig. Marahil ay nagtataka ka kung bakit hindi naiwasan ang muling

pagsiklab ng ganitong uri ng digmaan sa kabila ng malagim na pinsalang. Suriin sa

araling ito nag mga sanhi at ang mahahalagang kaganapan sa pagsiklab ng

Ikalawang Digmaang Pandaigdig.


1. Matutukoy ang mga bansang magkakaalyado noong Ikalawang Digmaang

Pandaigdig na nahati sa mga puwersang Allied at Axis;

2. Masusuri ang mga pangyayari sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig at matataya

ang pinsalang naidulot nito; at

3. Makapagbibigay ng sariling paraan sa pamamagitan ng 3-5 pangungusap

upang maiwasan ang digmaan gaya ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Pagmasdang mabuti ang mga bandila. Pagkatapos ay piliin mo ang inaakala

mong tatlong pangunahing bansa sa Allied Powers at gayon din ang 3 pangunahing

bansa kabilang sa AxisPowers. Bilugan ( ) mo ang mga bandila ng mga bansang

kabilang sa Allied Powers; at ikahon ( ) mo naman ang mga kabilang sa Axis

Powers.

29

Mga Sanhi ng Digmaan Hindi pa man lubusang nakakabangon sa mga pinsala ng digmaan ang mga

bansa sa daigdig, muling umigting ang mga hidwaan sa pagitan ng mga bansa. Dala

na rin ito ng nasimulang ambisyon ng mga makapangyarihang bansa na

maipagpatuloy ang pananakop at pagpapalawak ng kanilang teritoryo. Ang mga

pangyayarig naganap at nagpasiklab ng ikalawang Digmaang Pandaigdig ay ang mga

sumusunod:

1. Pag-agaw ng Hapon sa Manchuria Noong 1931, inagaw ng Hapon ang lunsod ng Manchuria. Kinundena ng

Liga ng mga Bansa ang Hapon at sinabing ang ginawang ito ay paglusob.

Kasunod ng pagkundena, ang Hapon ay itiniwalag sa Liga ng mga Bansa.

30

2. Pag-alis ng Alemanya sa Liga ng mga Bansa

Ang Alemanya naman ay tumiwalag sa Liga noong 1933, sapagkat ayon sa

mga Aleman, ang pag-aalis at pagbabawal ng Liga sa pagsasandata ng

Alemanya ay isang paraan ng pag-aalis ng karapatan nito na itatag na muli ang

pag-aarmas. Matapos tumiwalag ang Alemanya sa Liga, pinasimulan ni Adolf

Hitler, ang lider ng Nazi, ang muling pagtatatag ng sandatahang lakas ng bansa.

Nagmithi si Hitler na labagin ang kasunduan sa Versailles na naglagay sa

Alemanya sa kahiya-hiyang kondisyon sa daigdig. Upang makabangon sa

pagkagapi sa Unang Digmaang Pandaigdig, pinagbalakang mabuti ni Hitler ang

pananakop na muli.

Bilang sagot ng mga bansa sa paghahanda ng Alemanya, ang Pransya ay

nakipag-alyansa sa Rusya laban sa Alemanya, samantalang ang Inglatera naman

ay pinalilimitahan ang bilang o laki ng puwersa ng Alemanya. Dahil dito,

nagpadala ang Alemanya ng tropa sa SONA kung saan dapat ay walang militar

ayon sa Kasunduan ng Versailles.

3. Pagsakop ng Italya sa Ethiopia

Sa pamumuno ni Benito Mussolini, sinakop ng Italya ang Ethiopia noong

1935. Tuwirang nilabag ng Italya ang Kasunduan sa Liga (Covenant of the

League)

4. Digmaang Sibil sa Espanya

Nagsimula ang digmaan sibil sa Espanya noong 1936 sa pagitan ng dalawang

panig: ang fascistang Nationalist Front at ang sosyalistang Popular Army. Nanalo ang

mga Nasyonalista. Marami ang nadamay sa digmaang sibil ng Espanya dahil sa

pakikialam ng ibang bansa.

5. Pagsasanib ng Austria at Alemanya

Nagnasa ang mga mamamayang Austriano na maisama ang kanilang

bansa sa Alemanya. Ngunit ang pagsisikap na ito ay sinalungat ng mga bansang

kasapi sa Allied Powers (Pransya, Gran Britanya at Estados Unidos). Dahil sa

31

kasunduan sa pagitan ng Italya at Alemanya na kinalabasan ng Rome – Berlin

Axis noong 1936, ang pagtutol ni Mussolini sa nasabing unyon ng Austria at

Alemanya ay nawalan ng bisa noong 1938. Ang pagnanasang ito sa unyon ay

natupad.

6. Suliranin sa Czechoslovakia

Noong 1938, matapos makuha ni Hitler ang Austria, isinunod naman ng

mga Aleman ang misyon sa Czechoslovakia. Ang diplomat ni Hitler ay nanghingi

sa pamahalaan ng Prague na bigyan ng kumpletong awtonomiya ang Sudeten,

isang rehiyon sa Czechoslovakia na maraming Aleman. Dahil dito, humingi ng

tulong ang Czechoslovakia sa Pransya at Inglatera na tinanggihan naman ng

dalawa.

Noong Setyembre 1938, hinikayat ni Hitler ang mga Aleman sa Sudeten na

magpursigi sa pagtatamo ng kanilang awtonomiya. Dahil dito, hinikayat ng

Inglatera si Hitler na magdaos ng isang pulong sa Munich. Ngunit nasakop ni

Hitler ang Sudeten, at noong 1939, ang mga natitirang teritoryo sa Czechoslovakia

ay napunta pa rin sa Alemanya.

7. Paglusob ng Alemanya sa Poland

Ang huling pangyayari na nagpasiklab sa Ikalawang digmaang Pandaigdig

Digmaan ay ang pagpasok ng mga Aleman sa Poland noong 1939. Ang pagsakop

na ito ay pagbaliktad ng Alemanya sa Rusya na kapwa pumirma sa kasunduang

Ribbentrop-Molotov, isang kasunduan ng hindi pakikidigma. Ang pagbaliktad na

ito ay dulot ng mga sumusunod na pangyayari:

1. Ang hindi pagsali ng Rusya sa negosasyon tungkol sa krisis ng

Czechoslovakia.

2. Ang pagkainis ng Rusya sa Inglatera nang ang ipinadalang negosyador ng

Inglatera sa Kasunduan ng Pagtutulungan (Mutual Assistance Pact) ay hindi

importanteng tao.

32

Ang Takbo ng Digmaan Matapos masakop ni Hitler ang Poland, ipinahayag niya na hindi siya hihingi ng

pabor sa mga ibang bansa ngunit dahil sa ilang ulit na siyang di tumupad sa pangako,

lalong naghanda ang mga Allies para sa anumang mangyayari. Ang mga Pranses ay

nagtatag ng isang depensa sa pamamagitan ng pader na konkreto na tinawag na

Maginot Line. Nagtatag din ng mga depensa ang mga bansa at nagpalakas ng

kanilang hukbo.

Ang Pagsiklab ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Noong tag-araw ng 1939, si Hitler at ang kanyang hukbo ay sumalakay sa

Austria at Czechoslovakia. Pagkatapos, nais niyang kunin mula sa Poland ang Baltic

Port at ang Polish Corridor. Tumanggi ang Poland, kayat nagkaroon ng krisis.

Noong unang araw ng Setyembre 1939, ang puwersa ng Nazismo sa lupa at

himpapawid ay sumalakay sa Poland. Ipinaglaban ng mga magigiting na taga-Poland

ang kanilang kalayaan. Nang mabatid ito ng Britanya at Pransya, sila ay nagpahayag

ng pakikidigma sa Alemanya. Noong ika-17 ng Setyembre, ang Rusya na may lihim

na kasunduan kay Hitler ay sumalakay rin sa Poland sa gawing Silangan. Hindi

nagtagal, ang Poland ay nalupig. Ang Poland ay pinaghatian ng Alemanya at Unyong

Sobyet nang walang labanan.

Ang Digmaan sa Europa Sa kanlurang Europa, ang mga hukbong Pranses at Ingles ay nag-abang sa

likod ng Maginot Line. Hindi kaagad sumalakay dito ang mga Aleman pagkatapos

nilang masakop ang Poland.

Noong Abril 1940, ang Phony War ay biglang natapos sapagkat sinimulan ni

Hitler ang kanyang blitzkrieg biglaang (paglusob na walang babala). Ang mga taga-

33

Norway ay lumaban subalit madaling natalo samantalang ang mga taga-Denmark ay

hindi lumaban.

Noong ika-10 ng Mayo 1940, ay biglang sinalakay ng mga Nazi ang neutral na

mga bansa ng Belhika, Holland at Luxembourg. Binomba ng mga eroplanong Aleman

ang mga bansang ito na kung tawagin ay Low Countries at sinira ang mga paliparan,

pahatiran, at tulay. Ang Hukbong Ingles at Pranses ay sumugod sa Low Countries

upang tulungan sila sa pakikipaglaban subalit sila ay natalo. Noong ika-14 ng Mayo,

1940, ang Holland ay sumuko at si Reyna Wilhelmina ay tumakas papuntang London.

Noong ika-28 ng Mayo, 1940, ang Belhika ay sumuko na rin.

Ang Hukbong Pranses ay umurong sa tabing-dagat ng Dunkirk. Sa ganitong

gipit na kalagayan ipinasya ng Punong Ministro ng Inglatera na si Winston Churchill

na umurong ang hukbo. Ang kagitingang ipinamalas ng mga sundalo laban sa mga

Aleman ay itinuring na Epiko ng Dunkirk.

Samantala ang Pransya na umasa sa Maginot Line bilang kanilang tanggulan

ay nabigla nang dumating na lamang sa pintuan ng Paris ang mga Aleman noong ika-

10 ng Hunyo, 1940. Bumagsak ang Paris at ang pamahalaan ay inilipat sa Bordeaux.

34

Mga Pagkabigo ni Hitler

Ang daigdig ay nangilabot sa karahasan ni Hitler at ng puwersang Aleman.

Bumagsak ang Pransya. Nilusob ng Inglatera na naiwanan nang nag-iisa sa

pakikipaglaban sa Alemanya.

Humingi ng armas sa Estados Unidos ang Inglatera sapagkat nawala ang lahat

ng ito sa dalampasigan ng Dunkirk. Nagpakita ng pambihirang kagitingan at

kabayanihan ang mga Ingles sa kanilang pakikipaglaban sa mga Aleman. Hindi

napasuko ng mga Nazi ang mga Ingles sa pamamagitan ng pagsalakay sa

himpapawid. Natiis ng mga mamamayang Ingles ang araw-araw na pag-ulan ng mga

bomba. Mahigit na 15,000 Ingles ang namatay at 20 porsyento ng mga gusali sa

London ang nawasak. Nabigo si Hitler sa pagsakop sa Inglatera. Ito ang kanyang

unang pagkabigo.

Ito ay sinundan ng isa pang pagkabigo. Noong ika-22 ng Hunyo 1941, nilusob

ng mga Aleman ang Rusya. Nagpadala si Hitler ng 3,000,000 hukbong Nazi sa

Rusya. Natalo ang mga Ruso bagamat lumaban sila nang buong giting. Nakuha ng

35

mga Aleman ang Leningrad, Crimea, Ukraine, Sevastopol at Stalingrad. Nahininto

lamang ang labanan pagdating ng taglamig. Samantala, biglang lumakas ang hukbo

ng Rusya sa pagdating ng mga armas galing sa Estados Unidos. Natalo ang mga

Aleman. Sila ay umurong at ang Leningrad at Stalingrad ay naligtas.

Ang Estado Unidos at ang Digmaan

Ang pananalo ng Nazi sa Europa ay nagdulot ng pangamba sa mga

Amerikano. Nabahala sila sa kaligtasan ng Inglatera pati na ang layuning

demokrasya. Nagpatibay ang Kongreso ng batas na Lend Lease na nagsasabi na

ang Estados Unidos ay magbibigay ng kagamitang pandigma sa lahat ng lalaban sa

mga kasapi ng Axis Powers. Naging miyembro ng puwersang Alyado ang Estados

Unidos noong 1941.

Noong Agosto 1941, si Pangulong Roosevelt ng America at Punong Ministro

Winston Churchill ng Inglatera ay nagpulong sa may baybayin ng Newfoundland.

Doon, isinagawa nila ang isang kasunduan na kilala sa tawag na Atlantic Charter.

Sinisiguro ng kasunduan na “pagkatapos wasakin ang tiraniya ng Nazi, lahat ng mga

bansa ay mabubuhay sa kapayapaan, malaya sa takot at pangangailangan: at lahat

ng mga bansa ay di na muling gagamit ng puwersa.”

Ang Digmaan sa Pasipiko

Samantalang ang mga Hukbong Nazi ay namiminsala sa Europa, ang Hukbong

Hapones ay naghahanda sa Pasipiko. Upang ito ay masugpo, pinatigil ng Estados

Unidos ang pagpapadala ng langis sa Hapon at kinumpiska ang lahat ng ari-arian ng

Hapones sa Estados Unidos. Ang Punong Ministro na Hapon na si Hideki Tojo ay

nagpunta kay Embahador Saburu Kurusu upang tulungan si Admiral Kichisaburu Nomura

sa pakikipagtalastasan nang sa gayon ay maiwasan ang krisis ng Amerika at Hapon.

Habang pinag-uusapan ang kapayapaan, ang mga Hapones ay naghahanda sa digmaan.

36

Noong ika-7 ng Disyembre 1941, biglang sinalakay ng mga Hapones ang Pearl

Harbor, ang isa sa mga himpilan ng Hukbong Dagat ng Estados Unidos sa Hawaii.

Ang pagtaksil na pagsalakay sa Pearl Harbor ay tinawag na “Araw ng Kataksilan.”

Nagpahayag ng pakikipagdigma sa Hapon ang Estados Unidos, gayon din ang

Britanya. Ang Alemanya at Italya ay sumugod sa panig ng Hapon at nagpahayag rin

ng pakikipagdigma laban sa Estados Unidos noong ika-11 ng Disyembre, 1941.

Ilang oras matapos salakayin ang Pearl Harbor, ang mga eroplano ng Hapon

ay sumalakay din sa Pilipinas at winasak ang hukbong panghimpapawid sa Clark

Field, Pampanga. Lumunsad ang Hapon sa Hilagang Luzon. Ang Pilipinas, sa

pamumuno ni Pangulong Manuel L. Quezon ng Pamahalaang Komonwelt, at si

Heneral Douglas MacArthur ay magiting na lumaban. Nasakop ng Hapones ang

Maynila noong ika-2 ng Enero, 1942. Ang pinakahuling pananggalang ng demokrasya

ay ang Bataan at Corregidor. Samantala, nakapaghanda ang Austria at nabigo ang

Hapon na masakop ito.

Kaalinsabay ng pananalakay sa Pilipinas ang pagsalakay at pagsakop ng mga

Hapones sa Thailand, British Malaya, Hongkong, Guam, at Wake Islands. Narating

37

ng Hapon ang tugatog ng tagumpay sa pananakop sa Pasipiko nong 1942 at nagtatag

sila ng Greater East Asia Co-Prosperity Sphere.

Unti-unti namang nakabangon ang Estados Unidos mula sa pagkatalo sa Pearl

Harbor at sa Pilipinas. Gumawa agad ang mga Amerikano ng mga kagamitang

pandigma bilang kapalit sa mga nawasak ng Hapon. Tinipon ang mga puwersang

alyado at pinamumunuan ni Heneral Douglas MacArthur, na nakatakas mula sa

Corregidor at nangako sa mga Pilipino ng “I Shall Return.”

Gawain 2: Pagpapalawak ng Kaalaman Ayusin ang ilang mahahalagang pangyayari noong Ikalawang Digmaang

Pandaigdig sa “time table”. Suriin ang naging takbo ng digmaan sa pagitan ng Allied

Powers at Axis Powers mula 1931 hanggang 1945. pagkatapos ay ilagay ang mga

pangyayari sa tamang panahong nakatala sa ibaba.

• Umalis sa Liga ng mga Bansa ang Alemanya

• Sinakop ng Italya ang Ethiopia na isang paglabag sa Covenant of the League

• Nagdeklara ng digmaan ang Alemanya laban sa Estados Unidos

• Nilusob ng bansang Hapon ang Manchuria

• Sinakop ng Alemanya ang Austria

• Nilusob ng Alemanya ang Poland

• Nagkaroon ng Tripartite Pact ang mga bansang Hapon, Alemanya at Italya

• Sumuko na ang Hapon

• Sinalakay ng Hapon ang Pearl Harbor sa Hawaii at nagdeklara ang Estados

Unidos ng digmaan laban sa Hapon

• Sinalakay ng Hapon ang Pilipinas

• Dumating ang Allied Powers sa Pransya na kilala bilang D-Day

• Nagpakamatay si Adolf Hitler

• Nagsimula ang digmaang sibil sa Espanya sa pagitan ng Fascistang Nationalist

Front at Sosyalistang Popular Army

• Binomba ng Atomika ng Estados Unidos ang Hiroshima sa bansang Hapon

38

• Sinalakay ng Alemanya ang Denmark, Norway the Netherlands, Belhika,

Luxembourg, at Pransya

1931 ________________________________________________________

1933 ________________________________________________________

1935 ________________________________________________________

1936 ________________________________________________________

Marso 1938 ________________________________________________________

Sept 1, 1939 ________________________________________________________

April-May 1940 ________________________________________________________

Sept. 1940 ________________________________________________________

Dec. 7, 1941 ________________________________________________________

Dec. 8, 1941 ________________________________________________________

Dec. 11, 1941 ________________________________________________________

June 6, 1944 ________________________________________________________

April 30, 1945 ________________________________________________________

Aug. 6, 1945 ________________________________________________________

39

Sept. 2, 1945 ________________________________________________________

Tandaan Mo!

Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay labanan sa pagitan ng

Allied Powers (Estados Unidos, Inglatera, Rusya at Pransya) at

Axis Powers (Aleman, Hapon ai Italya).

Ang mga sanhi ng Ikalawang Digmaan Pandaigdig ay ang pag-agaw ng Hapon

sa Manchuria noong 1931, ang pag-alis ng Alemanya sa Liga noong 1933,

pagsakop ng Italya sa Ethiopia noong 1935, ang digmaang sibil noong 1936 sa

Espanya, pagsakop ng Alemanya sa Austria, pagsakop ni Hitler sa parte ng

Czechoslovakia, at ang pagpasok ng mga Aleman sa Poland noong 1939.

Sinimulan ni Hitler ang kanyang blitzkrieg at noong ika-10 ng Mayo 1940, sa

biglaang pagsalakay ng mga Nazi sa mga neutral na bansang Belhika, Holland

at Luxembourg. Napabagsak din ang Pransya at nilusob ang Inglatera.

Ang hukbong Aleman ni Hitler at ang hukbong Italyano ni Mussolini ang

nanguna ng digmaan sa Europa, samantalang ang mga Hapones ang

nanalanta sa Pasipiko at Asya.

Ang Estados Unidos ay tumulong sa paghahatid ng mga kagamitang pandigma

sa mga kaalyansa ng Allied Powers at sinumang bansang lumaban sa mga

kasapi ng Axis Powers.

Narating ng Hapon ang tugatog ng tagumpay ng pananakop sa Pasipiko noong

1942 at nagsimula silang magtatag ng Greater East Asia Co-Prosperity Sphere.

40


Panuto: Suriing mabuti ang mga larawan at magbigay ng 3-5 pangungusap ukol sa

pinsalang naidulot ng digmaan sa mga buhay at ari-arian ng mga tao sa

mundo. Ipaliwanag mo rin kung ano ang damdamin mo sakaling ikaw ang

nakaranas ng mga pangyayaring nasa larawan.

_______________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

41

ARALIN 4 ANG PAGKAWAWAKAS NG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG AT ANG MGA PAGBABAGONG DULOT NITO

Ang araling ito ay tungkol sa pagsasalarawan ng mga pangyayari sa Ikalawang

Digmaang Pandaigdig. Kasama din sa araling ito ang mga naging epekto ng digmaan

sa tao at ang mga inaasahang hakbang ng United Nations upang mapanatili ang

kapayapaan.


1. Maibibigay ang kahulugan ng mga salita o konseptong may kaugnayan sa

Ikalawang Digmaang Pandaigdig;

2. Matutukoy ang mahahalagang pangyayayri na nakaapekto sa pagwawakas ng

digmaang ito sa iba’t ibang bahagi ng daigdig;

3. Mailalarawan sa pamamagitan ng isang maikling sanaysay ang inaasahang

mangyayari sa mga tao matapos ang digmaan.


Mabubuo mo kaya ang mga salitang may kaugnayan sa Ikalawang Digmaang

Pandaigdig?

Ayusin mo ang mga titik na nasa bawat kahon upang malaman ang tamang

sagot na tinutukoy sa bawat bilang.

1. MANNODRY Sa lugar na ito lumunsad ang hukbo ng mga

Allied Powers upang simulan ang paglaban

kay Hitler.

_________________________

42

2. SHHIIMRAO Isa sa dalawang lugar sa Japan na

pinasabugan ng Bomba ng mga hukbong

panghimpapawid ng Estados Unidos.

_________________________

3. AMG NSABNAG KANIASGAKA Sa pagtatapos ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig, nabuo ang

samahang ito upang pangalagaan ang

pandaigdigang kapayapaan.

_________________________

4. CIGDEENO Malawakang pagpatay na ginawa noong

Ikalawang Digmaang Pandaigdig lalo na

laban sa mga Hudyo.

_________________________

5. SAG MBCEHRA Lugar sa mga kampo na nagsisilbing lugar

para sa mabilisan at maramihang pagpatay

ng mga Hudyo noong Ikalawang Digmaang

Pandaigdig.

_________________________

6. ATDHE ARMHC Isang uri ng pagpaparusang ipinataw ng mga

Hapon sa Pilipinas laban sa mga sumukong

sundalong Pilipino at Amerikano sa Bataan.

_________________________

43

7. RBEMNEURG Dito naganap ang paglilitis sa mga taong may

kinalaman sa maraming buhay at ari-ariang

nawasak noong Ikalawang Digmaang

Pandaigdig.

_________________________

Tagumpay ng mga Alyado sa Europa at Hilagang Aprika

Ang taong 1943 ay naging tanda ng pagbabago ng ihip ng digmaan para sa

Alyadong Bansa. Ito ay nagsimula sa pagkakapanalo ng Allied Powers sa Hilagang

Aprika noong ika-13 ng Mayo, 1945, na sinundan ng pagkabihag sa Sicily noong ika-

11 ng Hunyo, at ang pagsuko ng Italya noong ika-3 ng Setyembre. Noong ika-6 ng

Hunyo 1944, ang mga hukbong Alyado ay lumapag at dumaong sa Normandy

samantalang sa Silangang Europa ay nilumpo ng mga Ruso ang mga hukbong Nazi

at sinakop ang Berlin.

Habang nilalabanan ni Heneral Montgomery ang mga Nazi sa Egypt, sinalakay

naman ng mga puwersang Anglo-Amerikano sa pamumuno ni Heneral Dwight

Eisenhower ang Morocco at Algeria. Noong ika-13 ng Mayo, pagkaraan ng matinding

labanan, ang Hilagang Aprika ay napasakamay ng mga Alyadong Bansa.

Sa Hilagang Aprika at Sicily, ang pagkatalo ng mga hukbong Italyano ay nauwi

sa pagbagsak ni Mussolini. Napaalis siya ni Pietro Badoglio. Si Mussolini ay

nakatakas mula sa bilangguan at nagtungo ng hilagang Italya. Nagtatag siya ng

bagong pamahalaang Fascista, ngunit di ito tinangkilik ng mga tao. Doon nahuli siya't

pinatay kasama ng kanyang kinakasamang babae na si Clara Peracci noong ika-2 ng

Abril, 1945.

44

Ang Pagbagsak ng Alemanya Noong ika-6 ng Hunyo, 1944 (D-Day), ang puwersa ni Heneral Eisenhower ay

lumapag sa Normandy, Pransya at pagkaraan ng ilang linggong paglalaban, natalo

nila ang mga Nazi.

Noong Setyembre pinalaya ng mga Alyado ang Belhika. Nakipagsapalaran si

Hitler at sinalakay ang mga alyado na malapit sa Luxembourg nong ika-6 ng

Disyembre sa labanang tinawag na Battle of the Bulge kung saan natalo ang mga

Nazi.

Sa huling araw ng Abril 1945, bumagsak ang Alemanya dahil sa pag-atake ng

mga Alyado sa kanluran at ng mga Ruso sa Silangan. Napagtanto ni Hitler mula sa

pinagtataguan ang kanyang pagkampi. Sa umaga ng ika-30 ng Abril, hinirang niya si

Admiral Karl Doenitz bilang kanyang kahalili at sa hapon ding iyon, siya at ang

kanyang kinakasamang babae na si Eva Brawn, ay nagpakamatay.

Noong ika-2 ng Mayo, nabihag ng mga Ruso ang Berlin. Noong ika-7 ng Mayo,

tinanggap ang walang pasubaling tadhana ng pagsuko ng mga Aleman sa Rheims at

nang sumunod na araw sa Berlin. Sa wakas ay sumapit din ang tinatawag na V-E

Day (Victory in Europe).

Ang Tagumpay sa Pasipiko Noong ika-20 ng Oktubre, 1944, bumalik si Heneral Douglas MacArthur sa

Leyte sa gitna ng pagbubunyi ng mga Pilipino. Pagkatapos ng mahigit na ilang

buwang pakikipaglaban sa Hapones ng mga Pilipino, idineklara ni Heneral McArthur

ang kalayaan ng Pilipinas mula sa mga Hapon. Noong ika-6 ng Agosto, 1945, ang

unang bomba atomika ay ibinagsak sa Hiroshima. Sinalakay naman ng Rusya ang

Manchuria, Korea at Timog Sakhalin. Noong ika-9 ng Agosto, muling nagbagsak ng

bomba atomika ang mga Amerikano sa Nagasaki. Nagimbal ang Hapon sa mga

bombang atomika kaya tinanggap ng mga Hapones ang ultimatum ng mga Alyado

noong ika-15 ng Agosto ang walang pasubaling pagsuko.

45

Noong huling araw ng Agosto lumapag sa bansang Hapon si Heneral

MacArthur bilang SCAP o Supreme Commander of the Allied Powers. At noong ika- 2

ng Setyembre, 1945, nilagdaan ng bansang Hapon ang mga tadhana ng pagsuko sa

sasakyang US Missouri sa Tokyo Bay.

Mga Bunga ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nagdulot ito ng malaking pagbabago

sa kasaysayan ng daigdig.

1. Malaking bilang g mga namatay at nasirang ari-arian. Tinatayang halos 60

bansa ang naapektuhan ng digmaan at higit na mas marami ang namatay

kaysa Unang Digmaang Pandaigdig.

2. Napagtibay ang simulaing command responsibility para sa pagkakasalang

nagawa ng mga opisyal ng bayan at mga pinunong militar.

3. Natigil ang pagsulong ng ekonomiyang pandaigdig dahil sa pagkawasak ng

agrikultura, industriya, transportasyon at pananalapi ng maraming bansa.

4. Bumagsak ang pamahalaang totalitaryang Nazi ni Hitler, Fascismo ni

Mussolino, at Imperyong Hapon ni Hirohito.

5. Ito ang daan tungo sa pagkasilang ng malalayang bansa – ang Silangan

Alemanya, Kanlurang Alemanya, Nasyonalistang Tsina, Pulahang Tsina,

Pilipinas, Indonesia, Malaysia, Ceylon, India, Pakistan, Israel, Iran, Iraq at iba

pa.

Ang Mga Bansang Nagkakaisa (United Nations)

Hindi pa natatapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, napag-isip ni

Pangulong Roosevelt ng Estados Unidos na muling magtatag ng isang samahang

pandaigdig na papalit sa Liga ng mga Bansa o may nawawala ba?.

46

Apat ng buwan bago sumalakay ang mga Hapones sa Pearl Harbor, sina

Pangulong Roosevelt at Punong Ministro Winston Churchill ng Inglatera ay

bumalangkas nang deklarasyon, ang Atlantic Charter, na siyang saligan ng 26 na

bansa sa nilagdaang Deklarasyon ng Mga Bansang Nagkakaisa (United Nations). Sa

isang komperensiya sa Moscow noong Oktubre 1943, ang Estados Unidos, Gran

Britanya at Soviet Union ay nagkasundo ng pagpapairal at pagpapanatili ng

kapayapaan sa sandaling matalo ang Axis. Sinundan ito ng Deklarasyon ng Apat na

Bansa, kasama ang Tsina, para sa pagtatatag ng isang pangkalahatang samahang

pandaigdig upang mapanatili ang kapayapaan at kaligtasan sa mundo. Limampung

bansa ang nagpulong sa California, Estados Unidos, upang balangkasin ang Karta ng

mga Bansang Nagkakaisa o UN. Noong ika-24 ng Oktubre, 1945 ay itinatag ang Mga

Bansang Nagkakaisa. Muling nagpulong ang mga kinatawan ng mga bansa sa

London noong 1946 at nahalal na unang Sekretaryo-Heneral si Trygve Lie ng

Sweden.

Ang Mga Bansang Nagkakaisa ay may anim na pangunahing sangay. Ang

47

Pangkalahatang Asemblea (Assembly) ang sangay na tagapagbatas ng samahan.

Binubuo ng mga kinatawan ng lahat ng mga kasaping bansa, dito isinasagawa ang

mga pangkalahatang pagpupulong.

Ang Sanguniang Pangkatiwasayan (Security Council) ang sangay

tagapagpaganap. Binubuo ito ng 11 kagawad na ang lima ay permanenteng

miyembro, samantalang ang anim ay inihalal sa taning na pununungkulang dalawang

taon.

Ang Kalihim (Secretariat) ay ang pangkat ng mga tauhang pampangasiwaan ng

U. N. na nagpapatupad sa mga gawaing pang-araw-araw.

Ang Pandaigdig na Hukuman ng Katarungan (International Court of Justice)

ang siyang sangay na nagpapasya sa mga kasong may kinalaman sa alitan ng mga

bansa.

Ang Sangguniang Pangkabuhayan at Panlipunan (ECOSOC) ay binubuo ng 54

na kasaping bansa. Ito ang sangay na namamahala sa mga bagay na

pangkabuhayan, panlipunan, edukasyonnal, siyentipiko at pangkalusugan ng daigdig.

Ang Sanggunian ng mga Katiwala ay nangangasiwa sa mga teritoryong

ipinagkatiwala na kinabibilangan ng mga sumusunod: (1) mga teritoryong pinigil sa

ilalim ng batas ng Samahan ng mga Bansa; (2) mga teritoryong kinuha mula sa

Kapangyarihang Aksis (Axis power) inilagay sa sistema ng katiwala ng U. N.

Maraming Hudyo ang ipinapatay ng mga Nazi na kilala sa tawag na Genecide

sa pamamagitan ng Gas Chamber at sa mga kampo ng konsertrasyon kung saan na

sapilitang pinagtratrabaho ang mga bihag para sa suplay ng armas pandaigdig.

Sa Pilipinas ay nakilala ang Death March bilang pagpapahirap ng mga Hapon

sa mga Pilipino at Amerikanong sundalo sa Bataan.

Matapos ang digmaan ay nagkaroon ng makasaysayang paglilitis sa

Nuremberg sa Alemanya upang mabigyang hustisya ang halos 11 milyong nasawi

dulot ng digmaan.

48


Panuto: Gumawa na maikling pagsasalarawan ukol sa bawat larawan na makikita sa

ibaba ukol sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

49

Tandaan Mo! Ang pagdating ng Allied Powers sa Normandy at pagkatalo dito

ng tropang Aleman ang hudyat ng pagkapanalo ng hukbo laban

sa Axis Powers at pagbagsak ni Hitler.

Ang pagkatalo ng Italya sa Hilagang Aprika ay naging hudyat sa pagbagsak ni

Mussolini.

Ang pagbabalik ni Gen. Douglas MacArthur sa Pilipinas ay simula ng paglaya

ng bansa at pagwawakas ng Imperyong Hapon sa Asya matapos na bombahin

ng hukbong Amerikano ang Hapon sa Hiroshima at Nagasaki gamit ang atomik

bomb.

Ang Mga Bansang Nagkakaisa o United Nations ay nabuo at nagkaroon ng

pagpupulong ang 50 bansang kasapi nito noong Oktubre 24, 1945 upang

mapanatili ang kapayapaan at kaligtasan ng daigdig. Ito ang

pinakamahalagang naidulot ng pagtatapos ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig.

Gawain 3: Paglalapat Batay sa larawan na nagpapakita sa isang babae, isipin mo na ikaw

ang babae na nakaranas o nasa gitna ng digmaan. Ano ang iyong natatanaw

matapos ang gulo at digmaan? Gumawa ng isang maikling sanaysay para sa iyong

kasagutan sa pamamagitan ng 7-10 pangungusap.

50

_______________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

51

Mga Dapat Tandaan sa Modyul na Ito

Sa pagitan ng 1871-1914, ang mga bansang industriyalisado sa

Kanluraning Europa ay nasa rurok ng kanilang kapangyarihan. Naging sentro ng

daigdig ang Europa dahil sa kaunlaran at kalakalan. Naging sentro rin ito ng

pandaigdigang alitan at di-pagkakaunawaan ng mga bansang makapangyarihan.

Ang mga sanhi ng Unang Digmaang Pandaigdig ay ang nasyonalismo, imperyalismo,

militarismo, pagbuo ng mga alyansa, pandaigdig na hidwaan at mga pandaigdigang

krisis tulad ng mga pangyayari sa Morocco at Balkan.

Ang pagpaslang kay Archduke Francis Ferdinand noong 1914, ang tagapagmana sa

trono ng Austria na dumalaw sa Sarajevo, Bosnia, ang nagpasiklab sa Unang


Matinding pinsala ang naidulot ng Unang Digmaan Pandaigdig sa pagkawala ng

maraming buhay at pagkawasak ng mga bansa at at ari-arian. Ang apat na imperyo

sa Roma ay nagwakas din.

Pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, nag-isip ng mga planong

pangkapayapaan ang Big Four na binubuo ng Estados Unidos, Britanya, Italya, at

Pransya. Nagpalabas si Pangulong Wilson ng Labing-apat na Puntos upang

maiwasan ang mga susunod pang digmaan.

Ang Britanya, Pransya at iba pang mga bansang alyado ay nagsagawa rin ng lihim na

kasunduang sila-sila ay mahahati sa mga dating kolonya at teritoryo ng mga Central

Powers. Ang pinakamahalaga sa mga ito ay ang Kasunduan sa Versailles na nagdulot

ng maraming sanction sa Alemanya na nagbigay ng malaking hinanakit dito.

Naitatag pagkatapos ng digmaan ang pandaigdigang Liga ng mga Bansa na ang

pangkalahatang layunin ay ang pagtutulungan, at hindi ang digmaan, ng mga bansa

sa daigdig.

Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay labanan sa pagitan ng Allied Powers

(Estados Unidos, Inglatera, Rusya at Pransya) at Axis Powers (Aleman, Hapon ai

Italya).

Ang mga sanhi ng Ikalawang Digmaan Pandaigdig ay ang pag-agaw ng Hapon sa

52

Manchuria noong 1931, ang pag-alis ng Alemanya sa Liga noong 1933, pagsakop ng

Italya sa Ethiopia noong 1935, ang digmaang sibil noong 1936 sa Espanya, pagsakop

ng Alemanya sa Austria, pagsakop ni Hitler sa parte ng Czechoslovakia, at ang

pagpasok ng mga Aleman sa Poland noong 1939.

Sinimulan ni Hitler ang kanyang blitzkrieg at noong ika-10 ng Mayo 1940, sa biglaang

pagsalakay ng mga Nazi sa mga neutral na bansang Belhika, Holland at Luxembourg.

Napabagsak din ang Pransya at nilusob ang Inglatera.

Ang hukbong Aleman ni Hitler at ang hukbong Italyano ni Mussolini ang nanguna ng

digmaan sa Europa, samantalang ang mga hapones ang nanalanta sa Pasipiko at

Asya.

Ang Estados Unidos ay tumulong sa paghahatid ng mga kagamitang pandigma sa

mga kaalyansa ng Allied Powers at sinumang bansang lumaban sa mga kasapi ng

Axis Powers.

Narating ng Hapon ang tugatog ng tagumpay ng pananakop sa Pasipiko noong 1942

at nagsimula silang magtatag ng Greater East Asia Co-Prosperity Sphere.

Ang pagdating ng Allied Powers sa Normandy at pagkatalo dito ng tropang Aleman

ang hudyat ng pagkapanalo ng hukbo laban sa Axis Powers at pagbagsak ni Hitler.

Ang pagkatalo ng Italya sa Hilagang Aprika ay naging hudyat sa pagbagsak ni

Mussolini.

Ang pagbabalik ni Gen. Douglas MacArthur sa Pilipinas ay simula ng paglaya ng

bansa at pagwawakas ng Imperyong Hapon sa Asya matapos na bombahin ng

hukbong Amerikano ang Hapon sa Hiroshima at Nagasaki gamit ang atomik bomb.

Ang Mga Bansang Nagkakaisa o United Nations ay nabuo at nagkaroon ng

pagpupulong ang 50 bansang kasapi nito noong Oktubre 24, 1945 upang mapanatili

ang kapayapaan at kaligtasan ng daigdig. Ito ang pinakamahalagang naidulot ng

pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

53


I. Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat katanungan at pangungusap. Isulat sa patlang ang titik ng tamang sagot.

__________ 1. Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang hindi kabilang sa

mahahalagang naganap noong Unang Digmaang Pandaigdig? A. Pagdanas ng krisis ng mga estado ng Balkan at sa Morocco B. Pagkakaroon ng Triple Alliance at Triple Entente C. Pagpapasinaya sa Nagkakaisang Bansa D. Pagtataguyod ng mga hukbong militar

__________ 2. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang tumutukoy sa naging

sanhi ng ng Unang Digmaang Pandaigdig? A. Pagbagsak ng mga kilalang imperyo tulad ng Alemanya,

Austria-Hungury, Rusya, at Ottoman B. Paglabas ng labing-apat na Puntos ni Pangulong Woodrow

Wilson ukol sa pagpapanatili ng kapayapaan C. Pagpatay kay Archduke Francis Ferdinand ng Austria habang

nasa Sarajevo, Bosnia D. Pagtakas ni Adolf Hitler matapos ang sunud-sunod na

pagkatalo laban sa mga Allied Powers __________ 3. Ang mga probisyon sa Kasunduan sa Versailles ay tumutukoy sa:

A. Pagbabaha-bahagi ng mga teritoryong dating nasasakop ng Alemanya sa pagitan ng mga bansang magkaka-alyado

B. Pagkilala sa pagkakapangkat-pangkat ng mga bansa sa pagitan ng Triple Alliance at Triple Entente

C. Pagkuha ng Rusya sa magagandang daungan ng Constantinople para makaiwas sa matinding taglamig

D. Pakikipagtunggali ng Alemanya laban sa kontrol ng Inglatera sa kalakalan sa mga katubigan

__________ 4. Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nagsimula dahil sa:

54

A. Pagdating ng mga armas galing sa Estados Unidos para sa Inglatera

B. Pagkatalo ni Adolf Hitler laban sa magigiting na hukbo ng Inglatera

C. Pagpatay sa napakaraming Hudyo sa Europa D. Pagsalakay ng mga Aleman sa Poland noong 1939

__________ 5. Ang mga sumusunod na pangungusap ay tungkol sa kinahinatnan ng

ating kabuhayan makalipas ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig maliban sa isa.

A. Ang pagkakaroon ng malalayang bansa mula sa pagiging kolonya o bansang sakop ng mga taga-kanluran

B. Ang pagpigil sa Alemanya na lumikha ng mga armas pandigma at pagtitiwalag dito bilang kasapi ng Liga ng mga Bansa

C. Ang pandaigdigang ekonomiya ay pansamantalang natigil at bumagal ang pag-unlad ng kabuhayan sa mundo

D. Ang totalitarianismo ni Hitler, Fascismo ni Mussolini at Imperyong Hapon ni Hirohito ay nagwakas.

__________ 6. Maaalala sa buong mundo si Winston Churchill bilang isang kilalang:

A. Heneral ng Hukbong Sandatahang Lakas ng Allied Power B. Isang tagasuporta ng Nazi Party ni Adolf Hitler sa Europa C. Lider manggagawa sa panahon ng Rebolusyong Industriyal D. Punong Ministro ng Gran Britanya noong World War II

__________ 7. Ang mga taong ito ay pawang nakaranas ng pinakamatinding pinsala

sa buhay na dulot ng mga Aleman noong Ikalawang Digmaaang Pandaigdig:

A. Amerikano B. Hapon C. Hudyo D. Italyano

__________ 8. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang tumutukoy sa interes

ng Hapon nang kanyang salakayin ang Pearl Harbor noong 1941?

55

A. Makatulong sa mga bansang sakop ng mga Europeo sa Asya B. Makontrol ang daloy ng kalakalan sa Pasipiko C. Mapabilang sa mga bansang kaanib ng Nagkakaisang Bansa D. Mapalaganap ang kaisipan at imperyo ng mga Hapon sa Asya

__________ 9. Noong June 6, 1944 ay naganap ang D-Day sa Normandy na kilala

sa kasaysayan bilang: A. Mabilis na pakikipaglaban at pagsalakay ng mga Aleman

laban sa mga Ingles at Amerikano B. Mahigpit na patakarang ipinatupad laban sa pagsuko ng mga

Aleman at Italyano matapos ang digmaan C. Malawakang pagdating ng suporta mula sa mga hukbo ng

Allied Powers D. Malawakang paghuli at pagpatay sa mga Hudyo na

naninirahan sa Europa

__________ 10. Ayusin ang wastong pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig:

1. Ang D-Day ng mga Allied Powers sa Pransya 2. Ang pagsalakay ng mga Hapon sa Pearl Harbor 3. Ang pagpasok ng Alemanya sa Poland 4. Ang pananakop ng Hapon sa Manchuria

Ang wastong pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari ay :

A. 2 4 3 1 B. 1 4 3 2 C. 4 3 2 1 D. 3 4 2 1

II. Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pangungusap at isulat sa patlang ang titik ng tamang sagot:

A. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Ekonomiya; B. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Lipunan; C. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Pulitika; at D. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Relihiyon;

56

__________ 11. Paglaganap ng kaisipang tanging mga Aleman ang magaling at

nangungunang lahi sa daigig. __________ 12. Paglaganap ng kaisipan laban sa mga Hudyo dahil sa paniniwalang

sila ang dahilan sa kamatayan ni Kristo. __________ 13. Pagkawasak ng buhay at mga ari-arian hatid ng Una at Ikalawang

Digmaang Pandaigdig. __________ 14. Pakikisangkot ng Rusya sa usapin ng mga Estado sa Balkan dahil sa

mga kapwa Ruso na Greek Orthodox. __________ 15. Pagbagal ng industrialisasyon at kalakalan dulot ng mga digmaang

pandaigdig. __________ 16. Pagpapalaganap ng Greater East Asia Co-Prosperity Sphere ng mga

Hapon sa kalakhang Asya. __________ 17. Pagpapakilala ng mga Hapon na ang lahing Asyano ay mataas na

lahi tulad ng mga Europeo. __________ 18. Matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig ay pinamunuan at

nakontrol ng Central Powers ang pamamahala laban sa mga natalo sa digmaan.

__________ 19. Paglalabanan ng pamumuno sa pagitan ng mga Fascistang

Nationalist Front at Sosyalistang Popular Army sa Espanya. __________ 20. Paghinto ng suplay sa langis at pagpigil sa mga ari-ariang Hapones

sa Estados Unidos.

57

GABAY SA PAGWAWASTO


1. D

2. C

3. B

4. B

5. D

6. C

7. C

8. C

9. B

10. C

11. A

12. B

13. A

14. D

15. C

16. A

17. B

18. D

19. C

20. A

ARALIN 1 MAHAHALAGANG PANGYAYARI NA NAGDULOT NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG


ALLIED POWERS

(Kulay Berde)

CENTRAL POWERS

(Kulay Kahel)

NEUTRAL COUNTRIES

(Kulay Itim)

Belhika Austro-Hungarian Empire Albanya

Gran Britanya Bulgarya Denmark

Gresya German Empire Espanya

Italya Ottoman Empire Morocco (Spain)

Portugal Netherlands

Pransya Norway

Romanya Sweden

Rusyan Empire Switzerland

58

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Mga sagot:

Damdaming Nasyonalismo ay nagbunsod ng pagnanasa ng mga taong

makalaya

Ang Imperyalismo bilang paraang sa pagpapalawak ng pambansang

kapangyarihan sa pamamagitan ng pag-angkin ng mga kolonya

Militarismo upang mapangalagaan ang nasyonalismo sa pamamagitan ng

mahuhusay at malaking hukbong sandatahan

Pagbuo ng mga bansang magkaka-alyansa tulad ng Triple Entente at Triple

Alliance

Pandaigdigang hidwaan dahil sa mga bansang hindi sumusunod sa

kasunduang magbawas ng mga armas

Ang Pandaigdigang krisis tulad ng sa Morocco (1905-1912) at Balkan (1908 at

1913)

Ang pinakahuling nagpasiklab ng digmaan ay ang pagpaslang kay Archduke

Francis Ferdinand noong ika-28 ng Hunyo, 1914. Ang tagapagmana sa trono ng

Austria ay dumalaw sa Sarajevo, Bosnia. Siya ay pataksil na pinatay ni Garivlo

Princip, isang Serbian na naninirahan sa Bosnia.

Gawain 3: Paglalapat Ipatsek sa gurong tagapamatnubay ang iyong sagot na binubuo ng sarili mong

opinyon.

ARALIN 2 MGA EPEKTO SA MGA BANSA NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Mga Naging Pagbabago sa Europa

59

1. Ang Austria at Hungary ay nagkahiwalay

2. Ang mga bansang Latvia, Estonia, Lithuania, Finland,

Czechoslovakia, Yugoslavia at Albanya ay lumaya

3. Ang apat na Imperyo ng Hohenzollen ng Alemanya, Hapsburg ng

Austria-Hungary, Romanov ng Rusya at Ottoman ng Turkey ay

nagwakas

Gawain 2: Pagpapalawak ng Kaalaman Mga tamang sagot:

Pagsisikap Tungo sa Kapayapaan Nilalaman

1. Kasunduang Pangkapayapaan Paraan upang maiwasan ang

(Paris 1919-1920) muling pagsiklab ng digmaan

sa mundo na pinangungunahan

ng BIG FOUR-Pangulong

Woodrow Wilson ng Estados

Unidos, Punong Ministro

David Llyod George ng Britanya,

Vittorio Emmanuel Orlandong

Italya, at Punong Ministro

Clemenceau ng Pransya.

2. Labing-apat ng Puntos ni 1. Kapayapaan walang talunan.

Pangulong Woodrow Wilson 2. Pagbuo ng Liga ng mga Bansa.

(Enero, 1918) 3. Wakasan ang mga lihim na

ugnayan ng mga bansa.

3. Kasunduan sa Versailles 1. Pag-aalis ng lahat ng kolonya ng

Alemanya .

2. Pagbabayad ng mga Alemanya ng

repparasyon sa mga bansang

60

naging biktima ng digmaan.

3. Pagbabawal sa Alemanya sa

paggawa ng armas.

4. Pagbabawas sa hukbong pandagat

at panghimpapawid ng Alemanya

4. Ang Liga ng mga Bansa 1. Pag-iwas sa digmaan.

2. Pagtutulungan ng mga bansang

nagkakaisa sa panahon ng

kapayapaan at digmaan.

3. Pangangalaga sa kapakanan at

kaaway ng bawat isa.

Gawain 3: Paglalapat Isangguni mo sa gurong tagapamatnubay ang mga iminungkahi mong paraan

na batay sa sarili mong kuru-kuro at pananaw.

ARALIN 3 ANG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG

Gawain 1

61

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Narito ang tamang “time table”

1931 - Nilusob ng bansang Hapon ang Manchuria

1933 - Tumiwalag sa Liga ng mga Bansa ang Alemanya

1935 - Sinakop ng Italya ang Ethiopia na isang paglabag

sa Covenant of the League

1936 - Nagsimula ang digmaang sibil sa Espanya sa pagitan

ng Fascistang Nationalist Front at Sosyalistang Popular

Army

Marso 1938 - Sinakop ng Alemanya ang Austria

Sept 1, 1939 - Nilusob ng Alemanya ang Poland

April-May 1940- Sinalakay ng Alemanya ang Denmark, Norway, the

Netherlands, Belhika, Luxembourg at Pransya

Sept. 1940 - Nagkaroon ng Tripartite Pact ang mga bansang

Hapon, Alemanya at Italya

Dec. 7, 1941 - Sinalakay ng Hapon ang Pearl Harbor sa Hawaii at

nagdeklara ang Estados Unidos ng digmaan laban sa

Hapon

Dec. 8, 1941 - Sinalakay ng Hapon ang Pilipinas

Dec. 11, 1941- Nagdeklara ng digmaan ang Alemanya laban sa Estado

Unidos

June 6, 1944- Dumating ang “Allied Powers” sa Pransya na kilala

bilang “D-Day”

April 30, 1945- Nagpakamatay si Adolf Hitler

Aug. 6, 1945 - Binomba ng Atomika ng Estados Unidos ang

Hiroshima sa bansang Hapon

Sept. 2, 1945- Sumuko na ang Hapon

62

Gawain 3: Paglalapat Ipatsek sa gurong tagapamatnubay ang iyong sanaysay. Sa interpretasyonmo

sa mga larawan nakasalalay ang iyong kasagutan.

ARALIN 4 ANG PAGWAWAKAS NG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG AT MGA PAGBABAGONG DULOT NITO

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Mga Sagot:

1. Normandy

2. Hiroshima

3. Mga Nagkakaisang Bansa

4. Genecide

5. Gas Chamber

6. Death March

7. Nuremberg

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ipatsek sa guring tagapamatnubay ang iyong mga sagot. Depende sa iyong

interpretasyon ng mga larawan ang iyong sagot.

Gawain 3: Paglalapat Ipatsek mo sa gurong tagapamatnubay ng modyul ang iyong sanaysay


1. C

2. C

3. A

4. D

5. B

6. D

7. C

8. D

9. C

10. C

11. B

12. D

13. A

14. D

15. A

16. A

17. B

18. C

19. C

20. A

1



MODYUL 18

MGA IDEOLOHIYANG LUMAGANAP SA DAIGDIG



2

MODYUL 18 MGA IDEOLOHIYANG LUMAGANAP SA DAIGDIG

Marahil ay mayroon ka nang nabatiran hinggil sa kasalukuyang kalagayan ng

mga bansa sa daigdig. Bakit iba’t iba ang mga kalagayang pampulitika ng mga

bansa? Matutuhan sa modyul na ito ang iba't ibang ideolohiyang sinusunod ng

mga bansa. At ang mga katangian ng bawat isa. Tatalakayin din kung ano ang

epekto ng iba’t ibang idolohiya sa kabuhayan ng mga tao. Inaasahang mas lalo

mong mauunawaan ang ideolohiyang umiiral sa ating bansa, ang Pilipinas,

pagkatapos ng mga aralin sa modyul.


Aralin 1: Mga Ideolohiya ng Iba't ibang Bansa at ang Puwersa ng

Demokrasya at Komunismo

Aralin 2: Puwersang Pangkabuhayan sa Pulitika ng Bansa

Aralin 3: Ang Pilipinas at ang Ideolohiya nito

Pagkatapos mong mapag-aralan ang nilalaman ng modyul, inaasahang

magagawa mo ang mga sumusunod:

1. Mailalahad ang mga ideolohiyang sinusunod ng mga bansa;

2. Maipaliliwanag ang bahaging ginagampanan ng puwersang

demokrasya at komunismo sa kalagayan ng mga tao;

3. Maiuugnay ang mga puwersang pangkabuhayan sa kalagayang

pulitikal ng bansa; at

4. Mapahahalagahan ang makatwiran at bukas na isipan ng mga bansa

lalo na ang Pilipinas sa pagpili ng mga ideolohiyang yayakapin.



para sa iyo

3


Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat katanungan at pangungusap.

Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Sino ang HINDI kabilang sa pangkat ng mga lider ng Komunismo sa

Rusya?

A. Nicolai Lenin

B. Karl Marx

C. Joseph Stalin

D. Leon Trotsky

2. Ayon sa kaisipang komunismo, ang mga manggagawa ang siyang magiging

tagapamalakad ng pamahalaan at magbibigay daan sa pagwawakas ng:

A. awtoritaryanismo

B. fascismo

C. kapitalismo

D. monarkiya

2. Ayon sa Ideolohiyang kapitalismo, kailangan ay maliit o limitado ang papel na

ginagampanan ng ahensya o institusyong ito sa mga patakarang

pangkabuhayan ng bansa tungo sa kaunlaran.

A. Edukasyon

B. Mass Media o Mamamahayag

C. Pamahalaan

D. Simbahan

3. Ano sa palagay mo ang kaisipang hindi gaanong naaapektuhan ng anumang

ideolohiya?

A. Pampulitika

B. Pangkabuhayan

C. Pangsining

D. Panlipunan

4

4. Sa ilalim ng isang demokratikong bansa, ang pakikilahok ng mga mamamayan

sa pagpili ng mga pinuno ay maaaring:

A. Check and Balance

B. Natatakdaan at Di-natatakdaan

C. Tagapagbatas at Tagapagpaganap

D. Tuwiran at Di-tuwirang pagboto

5. Ang bawat bansa ay may sinusunod na ideolohiya, alin sa mga sumusunod na

tambalan ng ideolohiya at bansa ang HINDI magkatugma?

A. Demokrasya - Timog Korea

B. Komunismo – Tsina

C. Monarkiya – Inglatera

D. Totalitaryanismo – Hapon

6. Ang mga sumusunod na pangungusap ay tumutukoy sa mga prinsipyo ng

Nazismo na nakapaloob sa Mein Kamp maliban sa:

A. Pagbuwag sa kasunduan sa Versailles sanhi ng mga suliranin sa

Alemanya.

B. Pagtatatag ng diktadurya ng mga manggagawa na tatayong mas

makapangyarihan sa pamahalaan.

C. Pagwasak sa Republika at pagtatatag ng Third Reich na isang estadong

totalitaryan ng Nazismo.

D. Paniniwala ng mga Aleman na sila ang pangunahing lahi sa mundo – mga

Aryano

7. Alin sa mga sumusunod na kaisipan ang HINDI kabilang sa prinsipyo ng

Komunismo?

A. Ang manggagawa ang supremo sa pamahalaan.

B. Lubos na paghihiwalay ng simbahan at Estado.

C. Pagpapalakas ng mga mangangalakal sa pribadong negosyo.

D. Pagwawakas ng kapitalismo.

5

8. Alin sa mga sumusunod na dahilan ang HINDI kabilang sa pagsilang ng Pasismo

sa Italya?

A. Hindi nasiyahan ang mga Italyano sa resulta ng Unang Digmaang

Pandaigdig.

B. Malawakang pagpapahirap at pagpatay sa mga Hudyo sa Europa.

C. Paghihirap ng kabuhayan tulad ng kakulangan ng pagkain at mga

pangunahing pangangailangan.

D. Walang kakayahan ang mga pinuno na lutasin ang mga suliranin sa

pamahalaan.

9. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang HINDI tumutukoy sa

katangian ni Nicolai Lenin?

A. Naging unang pinuno ng komunismo sa Rusya.

B. Nagpatupad ng malawakang pagpapahirap at pagpatay sa mga Hudyo

noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

C. Nakilala sa kanyang panawagang "kapayapaan, lupain, at tinapay".

D. Nakuha ang tiwala ng mga tao, dahil sa kanyang pinagsamang pag-

angkin ng pamahalaan sa lahat ng mga pagawaan.

I. Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pangungusap at isulat sa

patlang ang titik:

A. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Demokrasya;

B. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Kapitalismo;

C. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Komunismo;

D. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Monarkiya;

E. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Sosyalismo; at

F. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Totalitaryanismo.

__________ 1. Sistemang pangkabuhayan kung saan ang produksyon, distribusyon

at kalakaran ay kontrolado ng mga pribadong mangangalakal.

6

__________ 2. Naglalayon na makamit ang perpektong lipunan sa pamamagitan ng

pantay na distribusyon ng produksyon ng bansa, pagtutulungan, at ang paghawak ng pamahalaan sa mahahalagang industriya.

__________ 3. Layunin nito ang pagkakapantay-pantay at kawalan ng antas o pag-

uuri-uri ng lipunan (classless society) kung saan ang mga salik ng

produksyon ay pag-aari ng lipunan.

__________ 4. Ang kapangyarihan ng pamahalaan ay nasa kamay lamang ng isang

tao. Ang pinuno ng sistemang ito ay karaniwang tinatawag na hari o

reyna.

__________ 5. Sa sistemang ito ang kapangyarihan sa pamahalaan ay nasa kamay ng

mga tao at karaniwang pumipili ang mga tao ng pinuno sa

pamamagitan ng halalan.

__________ 6. Ang pamahalaang ito ay karaniwang pinamumunuan ng isang

diktador o grupo ng mga taong makapangyarihan. Nasa kamay ng

pamahalaan ang pag-aari ng mga lupain, kayamanan ng bansa, at

mga industriya.

__________ 7. Ideolohiyang nalinang ni Karl Marx na naglalayong maging

pagmamay-ari ng lipunan ang produksyon.

__________ 8. Ang ideolohiyang ito ay malaya sa pamamahala at sa kabuhayan na

sinusunod ng mga bansang tulad ng Pilipinas, Hapon, Estados Unidos,

at Timog Korea.

__________ 9. Ayon kay Nicolai Lenin ang dahas at pananakop ay kailangan upang

maitatag ang “DiktaDurya ng Manggagawa”.

__________ 10. Ang pamahalaang ito ay kahalintulad ng pamumuno nina Hitler sa

Alemanya at ni Mussolini sa Italya. Kadalasang isang punong-militar

ang may kapangyarihang diktador. Karaniwang lumaganap ang

ideolohiyang ito sa mga bansa sa Timog Amerika at Apri

7

ARALIN 1 MGA IDEOLOHIYA SA IBA'T IBANG BANSA AT ANG PUWERSA NG DEMOKRASYA AT KOMUNISMO

Ang araling ito ay tungkol sa mga ideolohiya ng iba't ibang bansa tulad ng

Kapitalismo, Monarkiya, Demokrasya, Totalitaryanismo, Awtoritaryanismo, Sosyalismo

at Komunismo. Inaasahang malalaman mo ang mga katangian ng bawat isa kung alin

at ang mga bansang sumusunod sa bawat ideolohiyang nabanggit.


1. Maibibigay ang kahulugan ng salitang ideolohiya sa pamamagitan ng mga

kaugnay na salita o mga kaisipan,

2. Matutukoy ang mga katangian ng iba't ibang uri ng ideolohiya na lumaganap sa

ibang bansa; at

3. Mapaghahambing ang katangian ng mga puwersang demokrasya at komunismo.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: Bago ka magsimula sa aralin, mag-isip ng salita o mga salitang may

kaugnayan sa katagang IDEOLOHIYA. Ano ang kaugnay na kaisipan ang maaaring

makatulong sa iyo upang maunawaan ang salitang ito. Isulat mo sa mga kahon ang

iyong sagot.

8

Ang Kahulugan ng Ideolohiya

Ang ideolohiya ay isang sistema o lipunan ng mga ideya o kaisipan na

naglalayong magpaliwanag tungkol sa daigdig at pagbabago nito. Galing ito sa salitang

ideya o kaisipan na tuwirang sinusunod ng mga tao.

Si Desttuff de Tracy ang nagpakilala ng salitang ideolohiya bilang pinaikling

pangalan ng agham ng mga kaisipan o ideya.

IDEOLOHIYA

9

May Iba’t ibang Kategorya ang Ideolohiya. Ito ay ang mga Sumusunod:

Ideolohiyang Pangkabuhayan. - Nakasentro ito sa mga patakarang pang-

ekonomiya ng bansa at paraan ng paghahati ng mga kayamanan nito para sa mga

mamamayan. Nakapaloob dito ang ang mga karapatang makapagnegosyo,

mamasukan, makapagtayo ng unyon, at magwelga kung hindi magkasundo ang

kapitalista at mga manggagawa.

Ideolohiyang Pampulitika. - Naasentro naman ito sa paraan ng pamumuno at

sa paraan ng pakikilahok ng mga mamamayan sa pamamahala. Ito ay mga

pangunahing prinsipyong pulitikal at batayan ng kapangyarihang pulitikal. Karapatan ng

bawat mamamayan na bumuo at magpahayag ng opinyon at saloobin.

Ideolohiyang Panlipunan. - Tumutukoy ito sa pagkakapantay-pantay ng mga

mamamayan sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto ng pamumuhay ng

mga mamamayan.

Ang Iba’t Ibang Ideolohiya

Anu-ano ang mga ideolohiyang laganap ngayon sa daigdig? Isa-isahin natin ang

mga ito:

Kapitalismo. – ito ay tumutukoy sa isang sistemang pangkabuhayan kung saan

ang produksyon, distribusyon, at kalakalan ay kontrolado ng mga pribadong

mangangalakal hanggang sa maging maliit na lamang ang papel ng pamahalaan sa

mga patakarang pangkabuhayan.

Monarkiya. - Ang kapangyarihan ng pamahalaan ay nasa kamay lamang ng

isang tao. Ang pinuno ng sistemang monarkiya ay karaniwang tinatawag na hari o

reyna. Ang kapangyarihan niya ay maaring natatakdaan o di-natatakdaan.

Sa monarkiyang natatakdaan, ang kapangyarihan ng monarko ay natatakdaan

ng Saligang-Batas. Batay sa Saligang-Batas ng Thailand, halimbawa ang hari nila ay

10

isa lamang simbolo ng pagkakaisa ng mga Thai. Sa kaso ng Hapon, ang monarko nito

ay tinatawag na emperador, at tulad ng sa Thailand, siya man ay panseremonyang

pinuno lamang. Samantala, sa monarkiyang di-natatakdaan ay hawak ng monarkiya

ang buhay at kamatayan ng kanyang mga nasasakupan. Naghahari siya ayon sa

kanyang kagustuhan.

Demokrasya. – Ang kapangyarihan sa pamahalaan ay nasa kamay ng mga tao.

Sa demokrasya ay maaaring makilahok ang mga mamamayan ng tuwiran o di-tuwiran.

Ito ay tinatawag na direct o tuwirang demokrasya kung ibinoboto ng mamamayan ang

gusto nilang mamuno sa pamahalaan. Karaniwang pumipili ang mga tao, sa

pamamagitan ng halalan, ng mga kinatawan na siyang hahawak sa kapangyarihan o

pamahalaan sa ngalan nila. Tinatawag ang pamamaraang ito na representative o

kinatawang demokrasya. Maaari rin namang di-tuwiran ang demokrasya kung ang

ibinoboto ng mamamayan ay ang mga kinatawan nila sa pamahalaan na siyang pipili ng

mga pinuno sa pamahalaan.

11

Mayroon ding uri ng demokrasya na nagiging diktadura. Ito ay nagaganap kapag

ang inatasan ng mga tao upang mamuno ay magsimulang mangamkam ng

kapangyarihan at isawalang-bahala ang kagustuhan ng mga tao. Ang diktador ay

namumuno batay sa kanyang kagustuhan at hindi sa kagustuhan ng mga tao.

Totalitaryanismo. - Ang pamahalaang totalitaryan ay karaniwang

pinamumunuan ng isang diktador o grupo ng taong makapangyarihan. Sa ilalim ng

ganitong pamahalaan, may ideolohiyang pinaniniwalaan at may partidong

nagpapatupad nito. Natatakdaan ang karapatan ng mga mamamayan sa malayang

pagkilos, pagsasalita, at pagtutol sa pamahalaan. Pati ang pagpapahayag ng relihiyon

ay hindi lubusang sinasang-ayunan, ngunit hindi rin naman tahasang ipinagbabawal.

Lahat ng desisyon tungkol sa pamamahala at kabuhayan ay nasa kamay din ng

isang grupo o ng diktador. Nasa kamay ng pamahalaan ang pag-aari ng mga lupain,

kayamanan ng bansa, at mga industriya. Ang halimbawa nito ay ang pamahalaan ni

Hitler sa Alemanya at ni Mussolini sa Italya bago at habang may Ikalawang Digmaang

Pandaigdig.

Isang uri ng pamahalaang totalitaryan ang sistemang diktatoryal. Unang ginamit

ang sistemang ito noong sinaunang panahon tuwing may mga kagipitan o labanan kung

12

kailan mag pangangailangang magtakda ng isang punong militar na may

kapangyarihang diktatoryal. Subalit, matapos ang kagipitan, ang katungkulang ito ay

inaalis.

Sa sinaunang panahong, maraming mga bansa ang yumakap sa sistemang ito,

kung saan ang pinuno ay isang diktador. Naging palasak ito sa mga bansa sa Timog

Amerika at iba pang lugar sa Asya at Aprika.

Higit na makapangyarihan kaysa sinaunang mga diktador ang makabagong

diktadurya. Napananatili ang kapangyarihan sa diktador sa pamamagitan ng paghawak

at pagkontrol sa pamahalaan, ekonomiya, mass media o mga uri ng pamamahayag,

simbahan, at pati kaisipan ng mga mamamayan.

Awtoritaryanismo. - Isang uri pa rin ng pamahalaan ang awtoritaryanismo kung

saan ang namumunong tao ay may lubos na kapangyarihan. Makikita ito sa

pamahalaan ng Iran, kung saan ang namumuno ay siya ring puno ng relihiyon ng

estado, ang Islam. Ang namumuno ay may napakalawak na kapangyarihan na

sinusunod ng mga mamamayan.

Mayroon ding tinatawag na konstitusyonal na awtoritaryanismo kung saan ang

kapangyarihan ng namumuno ay itinakda ng Saligang-Batas. Ito ang itinawag ng dating

Pangulong Marcos sa kanyang pamamahala sa ilaim ng Batas Militar noong 1972

hanggang sa mapatalsik siya noong Pebrero 1986.

Sosyalismo. - Isang doktrina ito na nababatay sa patakarang pang-ekonomiya

kung saan ang pamamalakad ng pamahalaan ay nasa kamay ng isang grupo ng tao.

Ang grupong ito ang siyang pumipigil sa pagmamay-ari, at sa pangangasiwa ng lupa,

kapital, at mekanismo ng produksyon. Ang mga industriya at lahat ng mga kailangan sa

pagpapabuti ng kalagayan ng mga mamamayan ay nasa kamay rin ng pamahalaan.

Hangad ng sosyalismo ang pagkakamit ng perpektong lipunan sa pamamagitan

ng pantay na distribusyon ng produksyon ng bansa. Binibigyang diin nito ang

pagtutulungan habang ang mahahalagang industriya ay pag-aari ng pamahalaan.

Halimbawa ng ganitong pamahalaan ay ang Tsina at ang dating Unyong Sobyet,

kung saan ang teorya ni Karl Marx ay sinubukang bigyang katuparan.

13

Karl Marx

Komunismo. - Ang kaisipang ito ay unang nilinang ni Karl Marx, isang Alemang

pilosopo, at pinayabong naman ni Nicolai Lenin ng Unyong Sobyet at ni Mao Zedong ng

Tsina. Ayon kay Karl Marx, ang pinakamataas at huling hantungan mula kapitalismo

patungong sosyalismo ay ang komunismo. Ang komunismo ay naghahangad na

bumuo ng isang lipunang walang antas o pag-uuri-uri (classless society) kung saan ang

mga salik ng produksyon ay pag-aari ng lipunan.

Sa sistemang ito, tinatayang darating ang panahon na hindi na kailangan ang

estado kaya kusa itong mawawala. Ang estado ang may-ari ng produksyon ng lahat ng

negosyo ng bansa. Upang masiguro ang maayos na pagpapatupad, kailangang

pairalin ang diktadurya. Ito ang huling kalagayang mahirap matamo o maabot

kailanman.

Ang Taumbayang Republika ng Tsina at ang Unyong Sobyet ay mga

pamahalaang sosyalista na naghahangad matamo ang estadong komunista dahil

tinatalunton nila ang ideolohiyang pinalaganap ni Karl Marx noong ika-19 na dantaon.

14

awain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panuto: Isulat ang tamang sagot sa bawat pangungusap na tinutukoy.

Ang mga sagot ay maaaring pahalang at pababa.

7

1 9

2

8

10

3

4

5

6

15

Pahalang:

1 Pamahalaang karaniwang pinamumunuan ng isang diktador o grupo ng taong

makapangyarihan. Sa ilalim ng ganitong pamahalaan, may ideolohiyang

pinaniniwalaan at may partidong nagpapatupad nito.

2 Isang sistemang pangkabuhayan kung saan ang produksyon, distribusyon at kalakalan

ay kontrolado ng mga pribadong mangangalakal.

3 Ang kapangyarihan ng pamahalaan ay nasa kamay lamang ng isang tao. Ang pinuno

ng sistemang ito ay karaniwang tinatawag na hari o reyna.

4 Nakasentro ang ideolohiyang ito sa paraan ng pamumuno at pagpapatupad ng mga

batas at ang kapangyarihang mamuno ay karaniwang nakabatay sa bawat

mamamayan na bumuo at magpahayag ng opinyon at saloobin.

5 Tumutukoy ang ideolohiyang ito sa pagkakapantay-pantay ng mga mamamayan sa

tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto ng pamumuhay.

6 Ang kapangyarihan ng pamahalaan ay nasa kamay ng mga tao. Maaaring makilahok sa

pamamahala ang mga mamamayan nang tuwiran o di-tuwiran.

Pababa:

7 Isang doktrina na nababatay sa patakarang pang-ekonomiya kung saan ang

pamamalakad ng pamahalaan ay nasa kamay ng isang grupo ng tao. Ang grupong ito

ang siyang pumipigil sa pagmamay-ari pangangasiwa ng lupa, kapital, at mekanismo ng

produksyon.

16

8 Kaisipang unang nilinang ni Karl Marx at pinayabong nina Nicolai Lenin ng Unyong

Sobyet at ni Mao Zedong ng Tsina.

9 Isang uri pa rin ng pamahalaan na ang namumunong tao ay may lubos na

kapangyarihan tulad ng pamahalaang umiiral sa Iran.

10 Nakasentro ang ideolohiyang ito sa mga patakarang pang-ekonomiya ng bansa at sa

paraan ng paghahati ng kayamanan nito sa mga mamamayan. Ang pangunahing

kategorya nito ay ang Ideolohiyang Pangkabuhayan, Pampulitika at Panlipunan.

Tandaan Mo! Ang ideolohiya ay isang sistema o lipon ng mga ideya o kaisipan na

naglalayong magpaliwanag tungkol sa daigdig at pagbabago nito.

Ang pangunahing kategorya nito ay ang ideolohiyang pangkabuhayan,

pampulitika at panlipunan.

Ang mga pangunahing ideolohiya na sinusunod ngayon sa iba’t ibang bansa sa

daigdig ay ang demokrasya, kapitalismo, monarkiya, totalitaryanismo,

awtoritaryanismo, sosyalismo at komunismo.

Gawain 3: Paglalapat A. Mula sa iyong napag-aralan,ang mga nag-uumpugang puwersa ng

demokrasya at komunismo ang mga pangunahing ideolohiya sa iba't ibang bansa sa

mundo sa kasalukuyan. Anu-ano ba ang mga katangian ng mga ideolohiyang iyan?

17

Panuto: Itala sa talahanayan sa ibaba ang mga katangian ng demokrasya at

komunismo.

DEMOKRASYA

KOMUNISMO

B. Alin sa dalawang ideolohiyang sinuri mo ang paniniwala mong dapat mong itaguyod?

Ipaliwanag mo kung bakit

ARALIN 2 MGA PUWERSANG PANGKABUHAYAN SA PULITIKA NG BANSA

Ang araling ito ay tumatalakay sa paglaganap ng komunismo mula sa Rusya,

Fascismo sa Italya, at ang Nazismo sa Alemanya. Paano nakakaapekto sa kabuhayan

at kalagayang pulitikal ng mga bansa. Ang mga ideolohiyang ito? Sasagutin sa araling

ito at katanungang iyan.

18


1. Matutukoy ang mga pangunahing kaisipan at katangian ng komunismo, fascismo

at nazismo,

2. Masusuri ang mga katangian ng komunismo, fascismo at nazismo ayon sa

bansang pinagmulan, pinuno at mga prinsipyo at bawat ideolohiya.

3. Maipaliliwanag ang sarili mong pagtataya sa positibo at negatibong dulot ng

komunismo, fascismo at nazismo.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Bilang paghahanda sa aralin, pag-isipan mo muna ang mga tawag sa gaing ito.

Panuto: Bilugan ang HINDI kabilang sa grupo at pangatwiranan. Isulat sa patlang ang

dahilan.

Nicolai Lenin Joseph Satalin

Benito Mussolini Leon Trotsky

Dahilan:_______________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Pagwawaksi sa Kapitalismo Paghihiwalay ng simbahan at Estado

Classless Society Tuwirang Demokrasya sa Pamahalaan

Dahilan:_______________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

19

Black Shirts Corporate State

Diktatoryal Third Reich

Dahilan:_______________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Mein Kampft (Ang Aking Labanan) Der Fuehrer (The Leader)

Gestapo o Sekretong Pulisya Red at White Army

Dahilan:_______________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Ang Pagsilang ng Komunismo sa Rusya

Nag-uagat ang deolohiyang komunismo sa Rusya noong panahon ng mga Tsar.

Ayon sa nasusulat sa kasaysayan, sa ilalim ng Tsar, ang Rusya ay naging

makapangyarihan. Subalit ang mga namumuno ay naging despotic. Noong Marso

1917, ang Dinastiyang Romanov ay bumagsak bunga ng hindi maiwasang himagsikan.

Ang mga dahilan ng kaguluhan ay ang mga sumusunod:

Pulitikal - Ang pamahalaan ay awtokratiko, bulagsak at mahina. Hindi

nagbibigay ng pantay-pantay na karapatan sa mga tao.

Pangkabuhayan - Mahirap at makaluma ang mga kalagayan at pamamaraan ng

pagsasaka. Walang kalayaan at maliliit ang sahod ng mga manggagawa.

20

Sosyal - Kakaunti lamang ang mga kalayaang sosyal. Lahat ay pinipilit na

sumunod sa pananampalatayang Orthodox. Sapilitang pinalalaganap ang wikang Ruso

sa mga minoryang kultural tulad ng mga Poles, Hudeo, taga-Finland at mga taga-Baltic.

Dumating sa Petrograd ang ilan sa mga lider na Bolshevik. Dito ay kabilang

sina Nicolai Lenin, Leon Trotsky at Joseph Stalin. Nakuha ni Lenin ang pagtitiwala ng

mga tao dahil sa kanyang programang nagsasaad ng pag-aangkin ng pamahalaan sa

lahat ng mga pagawaan. Ang kanyang panawagan, "Kapayapaan, lupain, at tinapay".

Sa tulong nina Trotsky at Stalin, binalak ni Lenin na magkaroon ng Pamahalaang

Komunismo base sa mga prinsipyo ni Karl Marx. Noong Nobyembre 1917,

naghimagsik ang mga Bolshevik sa Petrograd at bumagsak ang pansamantalang

pamahalaan ni Kerensky. Tumakas itong huli at pagkatapos ay itinatag na ni Lenin ang

pamahalaang Komunismo na siya ang unang Puno.

Ang Paglaganap ng Komunismo

Joseph Stalin

Mula 1917 hanggang 1920, nagkaroon ng mga labanan sa pagitan ng mga Red

Army ng mga Bolshevik at ng mga White Army ng mga konserbatibo na dating

21

tagasunod ng Tsar. Dala ng galit sa dating pamahalaan, nasupil ng mga Red Army ang

mga White Army. Noong 1920, napasailalim ng Komunista ang buong Rusya.

Ipinalalagay ni Lenin na kailangan ang dahas at pananakop para maitatag ang

"Diktadurya ng mga Manggagawa." Ang estadong naitatag nila ay tinawag na Union

Soviet Socialist Republic o USSR o base sa mga sumusunod na prinsipyo ng

komunismo:

1. Pagtatatag ng diktadurya ng mga manggagawa. Ang manggagawa ang siyang

supremo sa pamahalaan.

2. Ang sistema ng produksyon at distribusyon ng pag-aari ay pinangangasiwaan ng

pamahalaan.

3. Pagwawaksi sa kapitalismo

4. Pagtatwa ng kapangyarihan ng Diyos at lubos na paghihiwalay ng estado at ng

simbahan.

5. Pagsuporta, paghikayat at pagpapalaganap ng Kilusang Komunismo sa buong

daigdig.

Pagsilang ng Fascismo sa Italya

Sa Italya, ibang ideolohiya naman ang namayani. Tinawag itong fascismo. Ang

mga kondisyong nagbibigay daan sa fascismo sa Italya ay ang mga sumusunod:

Nasyonalismo - Hindi nasiyahan ang mga Italyano sa mga resulta ng Unang

Digmaang Pandaigdig gayong nabigyan naman ito ng bahagi sa mga pabuya ng

digmaan. Natanggap niya ang Trieste at Trentino (Italia Irredenta) na nasiyahan

sapagkat hindi kabilang dito ang Fiume at ibang kolonya ng Alemanya at Turkey.

Paghihirap sa Kabuhayan - Dahil sa Unang Digmaang Pandaigdig, , nagkaroon

ng kakulangan sa pagkain at maraming pangangailangan sa Italya. Tumaas ang

halaga ng mga bilihin. Iginawad ng pamahalaan ang mataas na buwis upang

mabayaran ang malaking pagkakautang ng bansa bunga ng digmaan. Marami ang

nawalan ng trabaho sapagkat nasira ng digmaan ang mga sakahan at pagawaan.

22

Kahinaan ng Pamahalaan - Hindi nakayanan ng pamahalaang lutasin ang mga

suliranin ng bansa. Ito ay pinalala pa ng pagkakaroon ng mga mahinang opisyal sa

pamahalaan. Sa ilalim ng ganitong mga pangyayari, nawalan ng saysay ang mga

tradisyong demokratiko at nawalan din ng tiwala ang mga tao sa kanilang

demokratikong institusyon.

Noong 1920, inagaw ng mga manggagawa at mga tradisyong demokratiko.

Nawalan din ng tiwala ang mga magsasaka laban sa mga may-ari ng lupa kaya't

inagaw ang kanilang mga lupain. Ang kapayapaan ay naibalik ng mga Fascista, isang

samahang itinatag ni Benito Mussolini, isang dating sosyalista at editor ng pahayagan.

Benito Mussolini

Ang mga tagasunod na ito ni Mussolini ay bumuo ng mga pangkat militar na

tinawag na Black Shirts na nagsagawa ng mga pagpupulong ng mga grupong

sosyalista at komunista. Ipinangangako nilang pangalagaan ang mga pribadong ari-

arian.

Noong Oktubre, 1922 ay naganap ang dakilang Pagmamartsa sa Roma. Pinilit ni

Mussolini at ng mga Black Shirts na buwagin ang kabinete. Si Haring Victor Emmanuel

ay napilitang magtatag ng bagong kabinete na si Mussolini ang Punong Ministro. Ang

Parlyamento ay napilitang maggawad ng mga kapangyarihang diktatoryal kay

Mussolini. Ayon sa paniniwala ni Mussolini, ang demokrasya, kapitalismo at

23

sosyalismo ay bigo. Sa halip, itinatag niya ang tinatawag niyang Corporate State. Dito

ay pinagsama-sama niya ang kapitalismo, sosyalismo at ang sistemang guild ng

Panahong Medyibal. Ang Corporate State ay isang diktadoryang totalitarian.

Ang mga prinsipyong sinusunod ng Fascismo ay ang mga sumusunod:

1. Ang tao ay gumagawa lamang sa kapakanan ng estado. Ang demokrasya ay

mahina at walang saysay at ang lakas ay kinakailangang pangibabawin.

2. Lahat na bibitiwang opinyon, sa pagbigkas man o pagsulat ay kailangang

naaayon sa pamahalaan.

3. Ang buong sistema ng edukasyon ay kinukontrol upang ang mamamayan ay

makapagsilbi sa estado at makatulong sa paghahanda para sa digmaan.

Dinodominahan ng fascistang propaganda ang mga paaralan.

4. Maingat na sinesensor ang lahat ng mga pahayagan at publikasyon.

5. Lahat ng uri ng libangan ay sinusuri ng pamahalaan.

6. Hindi kinikilala ang kalayaang sibil.

7. Binibigyan ng bonus ang malalaking pamilya.

8. Hindi binibigyan ng karapatang sosyal, pulitikal at pangkabuhayan ang mga

babae.

Ang Nazing Alemanya

Bilang isang ideolohiya, ang Nazismo sa Alemanya ay naitatag noong 1930. Ito

ay isa sa pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan sa makabagong panahon. Ito ay

nakakahawig ng fascismo sa Italya at ng komunismo sa Rusya.

24

Adolf Hitler

Ang mga pangyayaring tumulong sa pagkakatatag ng diktaduryang Nazismo ay ang

mga sumusunod:

1. Ang kahinaan ng Weimar Republic - Ang Republikang itinatag sa Alemanya

pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig ay isa sa mga

pinakademokratikong pamahalaan sa buong mundo. Ngunit hindi nito taglay ang

pagtitiwala ng mga tao.

2. Kasunduan ng Versailles - Nasaktan ang makanasyonalismong damdamin ng

mga Aleman dahil sa mga itinatalaga ng Kasunduang Versailles. Ang mga

masugid na makabayan ay nakahandang tumulong sa pamahalaan upang

maiwasto ang sa palagay nila ay mga pagkakamali upang mabawi ang

pagkapahiya ng Alemanya.

3. Ang paghihirap sa kabuhayan - Pagkatapos ng digmaan, ito ang talagang

nagbigay-daan sa pagbagsak ng Republikang Weimar. Dahil sa mga pinsalang

dulot ng digmaan sa malaking pagkakautang ng Alemanya at mga reparasyong

pagbabayaran, ay nagkaroon ng inflation.

25

Si Adolf Hitler ang pinakamakapangyarihanng pinunong Nazi. Siya ay isinilang

sa Austria. Isa siyang panatikong nasyonalista. Pagkatapos ng Unang Digmaang

Pandaigdig, binuo niya ang National Socialist Party na tinawag na Nazi.

Ang mga prinsipyo ng Nazismo na napapaloob sa Mein Kampf, Ang Aking

Labanan ni Adolf Hitler ay ang mga sumusunod:

1. Ang kapangyarihang racial - Ang paniniwala ng mga Aleman, sila ang

nangungunang lahi sa daigdig na nanggaling sa mga makalumang tribung

Germanic na tinatawag nating Nordic o Aryano.

2. Anti-Semitism - Sinasabi ng mga Nazista na ang mga Hudyo na naninirahan

sa Alemanya ay hindi mga Aleman at sila ang sanhi ng maraming suliranin at

kabiguan ng Alemanya kayat kinakailangang mawala sila sa daigdig. Ito ang

naging dahilan ng holocaust o pagpapapatay sa mga Hudyo.

3. Ang pagbuwag sa Treaty of Versailles - Binigyang-sisi ng mga Nazista ang

Kasunduan sa Versailles na siyang sanhi ng mga suliranin ng Alemanya.

4. Pan-Germanism - Ayon kay Hitler, ang isang pinalawak ng Alemanya ay

kailangang maitatag, kasama na ang mga teritoryong nawala sa kanila noong

Unang Digmaang Pandaigdig.

5. Ang pagwasak sa Demokrasya - Laban ang Nazismo sa demokrasya at

pamahalaang Parlyamentaryo. Nanawagan silang wasakin ang Republika at

itatag ang Third Reich na siyang estadong totalitaryan ng Nazismo.

Noong 1932, ang Nazi ang pinakamalaking partido sa Alemanya. Iniluklok ng

noo’y pangulo si Paul Von Hindenberg si Hitler bilang Chancellor ng Aleman noong

Enero, 1933.

Sa ilalim ng Third Reich, ang Alemanya ay naging totalitaryan. Ang Third Reich

ang pumalit sa Republika ng Weimar. Pagkaraang mamatay si Hindenberg noong

1934, ang puwesto ng Pangulo at Chancellor ay pinagsama. Lahat ng kapangyarihan

ng gobyerno ay napasakamay ni Hitler, Der Fuehrer (The Leader).

26

Lahat ng nasa oposisyon sa rehimen ni Hitler, gayundin ang mga Hudyong

Aleman ay pinarusahan, ipinabitay, ipinadala sa mga concentration camps o ikinulong

sa tulong ng Gestapo (Sekretong Pulisya) o Storm Troopers at ng mga gwardiya ni

Hitler.

Isa sa pinakamaraming biktima ni Hitler ay ang mga Hudyo na kanyang

ipinapatay. Tinatayang may anim na milyong Hudyo ang pinatay ng mga Nazi. Isa sa

sikat na Hudyong Aleman na umalis sa Aleman ay si Albert Einstein.


Panuto: Isulat sa talahanayan ang mga katangian ng mga tinalakay

pangunahing ideolohiya tulad ng Komunismo, Fascismo at Nazismo.

KATANGIAN KOMUNISMO FASCISMO NAZISMO

BANSA

PINUNO

MGA PRINSIPYO

1.

2.

1.

2.

1.

2.

27

3.

4.

5.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

3.

4.

5.

28

Tandaan mo

Sumilang ang komunismo sa Rusya sa pamamagitan ni Lenin ng

kanyang panawagang “Kapayapaan, lupain at tinapay”. Ipinalalagay niya

na kailangan ang pananakop upang maitatag ang Diktadurya ng mga

Manggagawa.

Ang pagsilang ng Fascismo sa Italya ay pinangunahan ni Benito Mussolini na

bumuo ng mga pangkat militar. Ayon sa kanya ang demokrasya, kapitalismo at

sosyalismo ay bigo.

Ang Nazing Alemanya ay isa sa pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan sa

makabagong panahon at si Adolf Hitler ang namuno at bumuo ng National Socialist

Party na tinawag na Nazi.

Isa sa pinakamaraming biktima ni Hitler ay ang mga Hudyo na kanyang ipinapatay.

Tinatayang may anim na milyong Hudyo ang pinatay ang mga Nazi.

Gawain 3: Paglalapat Panuto: Ano sa palagay mo ang positibo at negatibong hatid ng bawat

ideolohiya sa mga mamamayan ng daigdig sa kasalukuyan ang

iyong kasagutan.

IDEOLOHIYA

POSITIBO

NEGATIBO

KOMUNISMO

29

FASCISMO

NAZISMO

ARALIN 3 ANG PILIPINAS AT ANG IDEOLOHIYA NITO

Ang araling ito ay tungkol sa katangian ng sistemang Presidensyal at

Parlyamentaryo na umiiral sa iba’t ibang bansa. Matututuhan mo rin dito ang katangian

ng Pilipinas bilang isang Republika at demokratikong bansa na nagtataguyod ng

kalayaan at pagkakapantay-pantay ayon sa mga batas na umiiral na naaayon sa

Saligang-Batas. Kasama rin dito ang mga sangay ng pamahalaan at ang kanilang mga

gawain at tungkulin.


1. Matutukoy ay mga katangian at sangay ng pamahalaan;

2. Maipaghahambing ang sistemang presidensyal at parlyamentaryo ayon sa

katangiang taglay ng bawat isa;

30

3. Makapagpapahayag ng 7-10 pangungusap na tumatalakay sa kahalagahan ng

Demokrasya sa Pilipinas ayon sa mga batas na umiiral sa bansa.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Bago ka magsimula ng aralin, pag-isipan mo muna ang mga sagot sa mga

sumusunod na tanong na tatalakayin sa araling ito.

Panuto: Isulat sa patlang ang tamang sagot ayon sa tinutukoy sa bawat sa

pangungusap.

1. Sangay ng pamahalaan na bumabalangkas ng patakaran at alituntunin para sa

bansa. _____________________________________________________________

2. Sangay ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga programa, batas at serbisyong

pampamahalaan: ____________________________________________________

3. Sangay ng pamahalaan na namamahala sa mga gawaing may kaugnayan sa usapin

ng paglilitis at mga batas. Ang pinakamataas na dulugan nito ay tinatawag na Korte

Suprema (Supreme Court): _____________________________________________

4. Ito ang pangunahing batas na umiiral sa bansa at siyang nagtatakda ng gabay sa

pamamahala ng mga pinuno sa pamahalaan: ______________________________

5. Ang ideolohiyang ito sa pamamahala ay may Check and Balance. Itinataguyod nito

ang diwa bg kalayaan tulad ng mga bansang Pilipinas, Hapon, Estados Unidos,

Malaysia at Timog Korea: ______________________________________________

Ang Pilipinas at ang Ideolohiya nito

Ang paglaya ng mga bansa mula sa kanilang mga mananakop ay nakatulong sa

pagpapahalaga sa iba't ibang uri ng sistema lalo na sa pamamahala at kabuhayan ng

mga bansang ito. May mga bansang yumakap sa ideolohiyang demokrasya tulad ng

bansang Pilipinas, Hapon, Malaysia, at Timog Korea, samantalang may mga bansang

31

sumunod sa diwa ng komunismo tulad ng Tsina, Hilagang Korea, dating Unyong

Sobyet, at Vietman.

Sa kasalukuyan ay patuloy pa rin ang mga pagbabago sa mga ideolohiyang

gumagabay sa pamamahala at pamumuhay ng mga bansa sa daigdig. Patutunayan

natin ng pansin ang ideolohiya ng ating bansa, ang Pilipinas.

Sistemang Presidensyal

Batay sa organisasyon ng Pamahalaan ang sistemang presidensyal ay tulad sa

Pilipinas at Estados Unidos at ang sistemang Parlyamentaryo naman ay tulad sa

pamahalaan ng Gran Britanya, Hapon at India.

Sa ilalim ng sistemang presidensyal, ang pangulo o presidente ang kinilalang

pinuno ng isang bansa. Siya ang tagapagpaganap ng pamahalaan (executive) at

panseremonyang pinuno ng bansa. Maaari siyang ihalal nang tuwiran ng sambayanan

o sa pamamagitan ng Electoral College (EC) tulad ng sa Estados Unidos. Ang EC ay

pangkat ng mga taong hinirang ng taong-bayan sa bawat teritoryo at inatasang

maghalal ng pangulo o presidente. Ang nahalal na pinuno ay kailangang magsilbi ayon

sa itinakda ng Saligang-Batas o Pambansang Batas na umiiral. Ang pangulo ay may

karapatan ding pumili ng kanyang mga kalihim sa bawat kagawaran o mga tanggapan

ng pamahalaan bilang tagapayo at katulong sa pagpapatupad ng mga programa at mga

batas sa pamahalaan.

Samantala, ang mga kasapi sa sangay ng tagapagbatas o lehislatura

(Legislative) ay tuwirang inihahalal ng mga mamamayan at inaasahang gagawa ng mga

batas at alituntunin para sa bansa na naaayon sa Saligang-batas na umiiral.

Ang sangay panghukuman, na tinatawag ding Tagapagbatas o Hudikatura

(Judicial) ay hinihirang ng Pangulo. Sa Pilipinas ito ay tinatawag na Korte Suprema

(Supreme Court) na siyang namamahala sa mga gawain ng iba't ibang hukuman sa

bansa at nagsisilbing huling dulugan sa mga usaping may kaugnayan sa paglilitis at

mga batas.

32

Sistemang Parlyamentaryo

Sa sistemang parlyamentaryo, ang tagapagpaganap ng batas ay iba sa

kinikilalang pinunong panseremonya ng bansa. Ang panseremonyang pinuno ay

maaaring isang pangulo, hari o reyna.

Samantala, ang mga kinatawan sa tagapagbatas ang siyang pumipili ng punong

ministro mula sa lupon ng mga kinatawan. Ang nahalal na punong ministro ang siyang

magiging tagapagpaganap ng mga batas. Siya rin ay tuwirang nananagot sa mga

tagapagbatas at hindi tuwiran sa mga mamamayan.

Ang Pamahalaan ng Pilipinas at ang Ideolohiya Nito

Ang Pilipinas bilang isang Republika ay nagtataguyod ng demokrasya. Ito ay

may demokratikong pamahalaan. Ang pamahalaan ay pinamumunuan ng isang

pangulo na tuwirang ihinalal ng mamamayan.

Ang katangian ng pamahalaan ay alinsunod sa Saligang-Batas 1987 na umiiral

sa bansa. Nakasaad dito ang pagkakaroon ng tatlong sangay ng Pamahalaan -

Tagapagpaganap, Tagapagbatas at Tagapaghukom.

Naninindigan ang bawat sangay ng pamahalaan tungo sa demokratikong

pamamahala at paglilingkod. Mayroon ding Check and Balance sa bawat sangay na

gumaganap sa iba't ibang tungkulin.

Noong ang bansa ay nasa ilalim ng Batas Militar sa panunungkulan ni Pangulong

Ferdinand Marcos ay umiral ang malaparlyamentaryong pamahalaan na ayon sa

itinakda ng Saligang-Batas ng 1973. Ngunit sa katotohanan ang pamamaraang ito ni

Pangulong Marcos ay diktatoryal. Ito ay nagwakas noong maganap ang People Power

sa Edsa noong 1986 at muling naibalik ang kalayaan at demokrasya sa bansa.

33

EDSA I

EDSA II

Hanggang sa kasalukuyan ay sinisikap ng mga Pilipino na mapanatili ang diwa

ng kalayaan at Demokrasya sa Pilipinas na siyang ideolohiyang umiiral sa bansa.

34

Isinulong ng pamahalaan at ng mga mamamayan ang pantay sa karapatang pantao,

kasama na ang karapatan sa pagkakaroon ng tinig sa pag-ugit ng pamahalaan.

Gawain 2: Pagpapalawak ng Kaalaman Panuto: Isulat ang salitang Presidensyal kung ang pangungusap ay

tumutukoy sa mga katangian ng sistemang presidensyal at salitang Parlyamentaryo

kung ang pangungusap ay tumutukoy sa katangian ng sistemang parlyamentaryo.

_________________ 1. Ang Pangulo ay may karapatang pumili ng mga kalihim

ng bawat kagawaran o tanggapan ng pamahalaan.

_________________ 2. Ang tagapagpaganap ng batas ay iba sa kinikilalang

pinunong panseremonya sa bansa. Ang pinunong

panseremonya ay maaring isang pangulo, hari o Reyna.

_________________ 3. Ito ang sistemang pampamahalaan na sinusunod ng mga

bansang tulad ng Pilipinas at Estados Unidos.

_________________ 4. Maari siyang ihalal ng tuwiran ng sambayanan o kaya sa

pamamagitan ng "Electoral College" tulad ng sa Estados

Unidos. Sa sistemang ito ay may karapatan ang pinuno

na pumili ng mga kalihim sa bawat kagawaran ng

pamahalaan.

_________________ 5. Sa sistemang pampamahalaang ito ang mga tagapag

batas ang pumipili ng Punong Ministro mula sa lupon ng

mga kinatawan at siya ang magiging tagapagpaganap ng

mga batas. Tuwiran ang kanyang pananagutan sa mga

tagapagbatas ngunit hindi sa mga mamamayan.

35

Tandaan Mo!

Batay sa organisasyon ng pamahalaan, ay may sistemang

presidensyal at sistemang parlyamentaryo.

Sa ilalim ng sistemang Presidensyal, ang pangulo o presidente ang

kanilalang pinuno ng isang bansa. Siya ang Tagapagpaganap ng pamahalaan at

panseremonyang pinuno ng bansa. Ang tagapagbatas o lehislatura ay tuwirang

inihahalal at inaasahang gagawa ng mga batas at alituntunin para sa bansa na

naaayon sa Saligang-batas.

Ang mga mambabatas sa sangay panghukuman o Hudikatura (Judicial) ay

hinihirang ng Pangulo. Sa Pilipinas ito ay tinatawag na Korte Suprema

(Supreme Court) na nagsisilbing huling dulugan sa mga usaping may kaugnayan

sa paglilitis at mga batas.

Sa istemang Parlyamento ang mga kinatawang Tagapagbatas ang siyang

pumipili ng Punong Ministro mula sa lupon ng mga kinatawan.

Ang Pilipinas ay isang Republika at may Demokratikong Pamahalaan. Alinsunod

sa Saligang-Batas ng 1987 mayroon itong Check and Balance sa bawat sangay

ng pamahalaan.

Demokrasya ang pangunahing ideolohiyang gumagabay sa pamahalaang

Pilipino. Hanggang sa kasalukuyan ay sinisikap ng mga Pilipino na mapanatili

ang diwa ng kalayaan at demokrasya sa Pilipinas.

Gawain 3: Paglalapat Panuto: Bilang isang mag-aaral, gumawa ka ng 7-10 suhestiyon upang

36

mapanatili natin ang diwa ng Demokrasya sa Pilipinas na

naayon sa ating mga batas.

Mga Suhestiyon:

1. ________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________

3. ________________________________________________________________

4. ________________________________________________________________

5. ________________________________________________________________

6. ________________________________________________________________

7. ________________________________________________________________

8. ________________________________________________________________

9. ________________________________________________________________

10. ________________________________________________________________

37

MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO:

Ngayon tapos ka na sa modyul na ito, anu-ano ang mga dapat mong tandaan?

Ang ideolohiya ay isang sistema o lipon ng mga ideya o kaisipan na

naglalayong magpaliwanag tungkol sa daigdig at pagbabago nito. Ang mga

pangunahing ideolohiya na lumaganap sa daigdig ay ang kapitalismo,

monarkiya, demokrasya, totalitaryanismo, awtoritaryanismo, sosyalismo ay

komunismo.

Ang demokrasya at ang komunismo ang dalawang magkasalungat na

ideolohiya sa daigdig. Mas maraming bansa ang naniniwala sa kabutihan ng

demokrasya sa kaunlaran at kagalingang panlipunan.

Ang demokrasya at mga prinsipyo nito ay gumagabay sa dalawang sistemang

pampamahalaan: ang prisidensyal at parlyamentaryo. Sa ilalim ng sistemang

Presidensyal, ang pangulo o presidente ang kanikilalang pinuno ng isang

bansa. Ang Punong Ministro naman ang kinikilalang pinuno ng bansa.

Ang Pilipinas ay isang Republika na may Demokratikong Pamahalaan. Sa

kasalukuyan ay sinisikap ng mga Pilipino na mapanatili ang diwa ng kalayaan

at demokrasya sa Pilipinas.

38


I. Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat katanungan at pangungusap. Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Kung ating susundin ang kaisipang komunismo, ang mga manggagawa ang

magiging tagapamahala at ito ang magpapahina at tuluyang tatapos sa: A. Fascismo B. Kapitalismo C. Monarkiya D. Totalitaryan

2. Ang tanggapang ito ay kailangan magkaroon ng maliit o limitadong saklaw sa ekonomiya ng isang bansa at patuloy na umunlad ang mga namumuhunan sa kalakalan.

A. Dayuhang Bangko at Institusyon B. Korte Suprema C. Militar D. Pamahalaan

3. Sa mga lider komunista sa Rusya, sino sa apat na ito ang HINDI kasali? A. Nicolai Lenin B. Karl Marx C. Joseph Stalin D. Leon Trotsky

4. Ang demokratikong pagpili ng sambayanan sa mga pinuno ng bansa ay maaaring isagawa sa pamamagitan ng:

A. Check and Balance B. Natatakdaan at Di-natatakdaan C. Tagapagbatas at Tagapagpaganap D. Tuwiran at Di-tuwiran

39

5. Alin sa mga sumusunod na aspeto ng ideolohiya ang HINDI kasama batay sa

mga nabasa at natutunan mo sa ating mga aralin? A. Ideolohiyang Pampulitika B. Ideolohiyang Pangkabuhayan C. Ideolohiyang Pangsining D. Ideolohiyang Panlipunan

6. Ang mga sumusunod na tugma ng bansa at ideolohiya ay tungkol sa katangiang

sinusunod ng bawat isa MALIBAN sa: A. Estados Unidos-Demokrasya B. Pilipinas-Totalitaryanismo C. Thailand-Monarkiya D. Vietnam-Komunismo

7. Ang mga sumusunod na pangungusap ay tumutukoy sa prinsipyo ng komunismo

maliban sa: A. Pagbibigay-daan sa paghina at tuluyang pagkawala ng mga kapitalista sa

ekonomiya. B. Paghihiwalay sa kapangyarihan ng Estado at Simbahan. C. Pagkilala sa mga manggagawa bilang pinakamakapangyarihan sa

pamahalaan. D. Pagsusulong sa kapakanan ng mga mangangalakal sa lipunan at

pampamahalaan.

8. Ang mga sumusunod na pangungusap ay tumutukoy sa pagsilang ng Fasismo sa Italya, maliban sa isa:

A. Kawalan ng mga pangunahing pangangailangan at serbisyo tulad ng pagkain at gamot.

B. Mahinang mga pinuno na hindi makatugon sa mga suliranin ng bayan. C. Negatibong dulot ng Unang Digmaang Pandaigdig sa pamumuhay ng

mga Italyano. D. Pagpapahirap sa milyong Hudyo na nanirahan sa Europa.

9. Ang mga sumusunod na pangungusap ay pawang mga katangian ni Nicolai Lenin maliban sa isa:

40

A. Isa sa mga unang nagtaguyod ng Komunismo sa Rusya. B. Humikayat sa pag-angkin ng mga manggagawa sa mga pagawaan at

pamahalaan. C. Nagpalaganap ng malawakang pagtugis at pagpatay sa mga Hudyo na

nanirahan sa Europa. D. Nanawagan ng “Kapayapaan, lupain at tinapay” para sa lahat.

10. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang HINDI kabilang sa prinsipyo ng Nazismo na nakasaad sa Mein Kampf?

A. Pagbuo at pagsulong sa diktaduryang manggagawa sa pamahalaan. B. Pagpapawalang bisa sa Treaty of Versailles matapos ang digmaan. C. Pagtatatag ng lahing Aryan ng mga Aleman bilang natatangi at

nangungunang lahi sa mundo. D. Pagtatatag ng Third Reich bilang estadong totalitaryan ng Nazismo kapalit

ng Republika. II. Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pangungusap at isulat sa patlang

ang titik ng tamang sagot. A. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Demokrasya; B. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Kapitalismo; C. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Komunismo; D. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Monarkiya; E. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Sosyalismo at F. Kung ang pangungusap ay tumutukoy sa Totalitaryanismo.

__________ 11. Ang kapangyarihan sa pamahalaan ay nasa kamay ng mga tao at

karaniwang pumipili ang mga tao ng pinuno sa pamamagitan ng halalan.

__________ 12. Pagkakapantay-pantay ang pangunahing layunin at pagkawala ng

antas o pag-uuri-uri (classless society) kung saan ang mga salik ng produksiyon ay pag-aari ng lipunan.

__________ 13. Isang sistemang pangkabuhayan kung saan ang produksyon,

41

distribusyon at kalakaran ay kontrolado ng mga pribadong mangangalakal.

__________ 14. Karaniwang pinamumunuan ng isang diktador o grupo ng taong makapangyarihan. Nasa kamay ng pamahalaan ang pag-aari ng mga lupain, kayamanan ng bansa at mga industriya.

__________ 15. Ang kaisipang ito ay malaya sa pamamahala at sa kabuhayan na sinusunod ng mga bansang tulad ng Pilipinas, Timog Korea Hapon at Estados Unidos. __________ 16. Layunin nito na makamit ang perpektong lipunan sa pamamagitan ng

pantay-pantay na distribusyon ng produksyon ng bansa, pagtutulungan, at paghawak ng pamahalaan sa mahahalagang industriya.

__________ 17. Ang pinuno ng sistemang ito ay karaniwang tinatawag na hari o reyna. Ang kapangyarihan ng pamahalaan ay nasa kamay lamang ng isang tao. __________ 18. Si Karl Marx ang nagsulong ng ideolohiyang ito na naglalayong maging pagmamay-ari ng lipunan ang produksyon. __________ 19. Kahalintulad ang pamahalaang ito sa pamumuno nina Hitler sa

Alemanya at ni Mussolini sa Italya. Madalas na isang punong-militar ang may kapangyarihang diktador. Sa mga bansa sa Timog Amerika at Aprika lumaganap ang ideolohiyang ito.

__________ 20. Naniwala si Nicolai Lenin na upang maitatag ang Diktadurya ng Manggagawa ay kailangan ang dahas at pananakop.

42

MGA GABAY SA PAGWAWASTO


1. B

2. C

3. C

4. C

5. D

6. D

7. B

8. C

9. B

10. B

11. B

12. E

13. C

14. D

15. A

16. F

17. C

18. A

19. C

20. F

ARALIN 1 MGA IDEOLOHIYA NG IBA'T IBANG BANSA AT ANG PUWERSA NG DEMOKRASYA AT KOMUNISMO

Gawain 1:Pag-isipan Mo! Mga Mungkahing Sagot (Maaaring may iba kang sagot na katulad rin ng mga

halimbawang nakasulat.)

Isang idea o kaisipan

Batayan Patakarang Pangkabuhayan

Paraan ng Pamamahala

Sinusunod ng mga tao

IDEOLOHIYA

Prinsipyo Patakarang Pampulitika

Pamantayan

43


Narito ang tamang sagot:

S

T O T A L I T A R Y A N I S M O

S W

Y K A P I T A L I S M O

A O O P

L M O N A R K I Y A A

I U I N

S N T G

M I P A M P U L I T A K A

O S R A

M Y B

O A U

N H

P A N L I P U N A N A

S Y

M A

D E M O K R A S Y A N

44

Gawain 3: Paglalapat A. Mungkahing Sagot

DEMOKRASYA

KOMUNISMO

• Nasa kamay ng mga tao ang

kapangyarihan sa pamahalaan

• Walang pag-uuri-uri sa lipunan

(Classless Society)

• Naghahalal ng pinunong gusto nila

ang mga mamamayan

• Ang produksyon at mga produkto

ay pag-aari ng estado

• Tinutugunan ng pamahalaan ang

kagustuhan ng nakararaming

mamamayan

• Mawawala ang estado at papalit

ang diktadurya

B. Isangguni sa gurong tagapamatnubay ang sagot mo sa pangalawang bahagi (B.)

depende sa iyong katwiran ang kawastuan ng iyong sagot.

ARALIN 2 PUWERSANG PANGKABUHAYAN SA PULITIKA NG BANSA


Nicolai Lenin Joseph Satalin

Benito Mussolini Leon Trotsky

Dahilan: Sina Lenin, Stalin ay Trotsky ay pawang mga lider sa Rusya na nagpalaganap

ng komunismo. Si Mussolini ay nagpalaganap ng Fascismo sa Italya.

Pagwawakas ng Kapitalismo Paghihiwalay ng simbahan at Estado,

Classless Society Tuwirang Demokrasya sa Pamahalaan

Dahilan: Hindi kabilang ang tuwirang demokrasya sa pamahalaan dahil ang mga salita

ay tumutukoy sa prinsipyo ng komunismo.

45

Black Shirts Corporate State

Diktatoryal Third Reich

Dahilan: Ang hindi kabilang sa mga salita ay ang Third Reich dahil ito ay hindi

tumutukoy sa katangian ng Pasismo sa Italya. Ang Third Reich ay ang pumalit sa

Republika ng Weimar sa Alemanya.

Mein Kampft (Ang Aking Labanan) Der Fuehrer (The Leader)

Gestapo o Sekretong Pulisya Red at White Army

Dahilan: Ang Red at White Army ang hindi kabilang sa pangkat dahil ang tatlo

ay tumutukoy sa katangian ng pamamahalang Nazismo sa Alemanya

samantalang ang Red at White Army ay ang magkakatunggaling hukbo sa

Rusya.


KATANGIAN KOMUNISMO FASCISMO NAZISMO

BANSA Rusya Italya Alemanya

PINUNO Nicolai Lenin, Leon

Trotsky at Joseph

Stalin

Benito Mussolini

Adolf Hitler

MGA

PRINSIPYO

1. Pagtatatag ng

diktadurya ng

mga

manggagawa.

Ang

manggagawa

ang siyang

1. Ang tao ay

gumagawa lamang

sa kapakanan ng

estado, ang

demokrasya ay

mahina at walang

saysay at ang

1. Ang

kapangyarihan

g racial -

Ginamit nila

ang paniniwala

na ang mga

Aleman ang

46

supremo sa

pamahalaan.

2. Ang sistema ng

produksyon at

distribusyon ng

pag-aari ay

pinangangasiw

aan ng

pamahalaan.

3. Pagwawakas

ng kapitalismo.

4. Pagtatwa ng

kapangyarihan

ng Diyos at

lubos na

paghihiwalay

ng estado at ng

simbahan.

5. Pagsuporta,

paghikayat at

pagpapalagana

p ng Kilusang

Komunismo sa

buong daigdig.

lakas ay

kinakailangang

pangibabawin.

1. Lahat na

binitiwang

opinyon, sa

pagbigkas man o

pagsulat ay

kailangang

naaayon sa

pamahalaan.

2. Ang buong

sistema ng

edukasyon ay

kinukontrol

upang

makapagsilbi sa

estado at upang

makatulong sa

paghahanda

para sa digmaan.

Dinodominahan

ng Fascistang

propaganda ang

mga paaralan.

3. Maingat na

sinesensor ang

lahat ng mga

pahayagan at

publikasyon.

4. Lahat ng uri

nangungunang

lahi at sila ay

nanggaling sa

mga

makalumang

tribung

Germanic na

tinatawag

nating Nordic o

Aryano.

2. Anti-Semitism -

Sinasabi ng

mga Nazista

na ang mga

Hudyo na

naninirahan sa

Alemanya ay

hindi mga

Aleman at sila

ang sanhi ng

maraming

suliranin at

kabiguan ng

Alemanya.

3. Ang pagbuwag

sa Treaty of

Versailles -

Binigyang-sisi

ng mga

Nazista ang

Kasunduan sa

47

ng libangan ay

sinusuri ng

pamahalaan.

5. Hindi

kinikilala ang

kalayaang sibil.

6. Binibigyan

nila ng bonus

ang malalaking

pamilya.

7. Hindi

binibigyan ng

karapatang

sosyal, pulitikal

at

pangkabuhayan

ang mga babae.

Versailles na

siyang sanhi

ng mga

suliranin ng

Alemanya.

4. Pan-

Germanism -

Ayon kay

Hitler, ang

isang

pinalawak na

Alemanya ay

kailangang

maitatag,

kasama na ang

mga

teritoryong

nawala sa

kanila noong

Unang

Digmaang

Pandaigdig.

5. Ang pagwasak

sa

Demokrasya -

Laban ang

Nazismo sa

demokrasya at

pamahalaang

Parlyamentary

o. Nanawagan

48

silang wasakin

ang Republika

at itatag ang

Third Reich na

siyang

estadong

totalitaryan ng

Nazismo.

ARALIN 3 ANG PILIPINAS AT ANG IDEOLOHIYA NITO Gawain 1: Pag-isipan Mo!

1. Sangay ng pamahalaan na bumabalangkas ng patakaran at alituntunin para

sa bansa. TAGAPAGBATAS

2. Sangay ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga programa, batas at

serbisyong pampamahalaan. TAGAPAGPAGANAP

3. Sangay ng pamahalaan na namamahala sa mga gawaing may kaugnayan sa

usapin ng paglilitis at mga batas. Ang pinakamataas na dulugan nito ay

tinatawag na Korte Suprema (Supreme Court). PANGHUKUMAN o

TAGAPAGHUKOM

4. Ito ang pangunahing batas na umiiral sa bansa at siyang nagtatakda ng

gabay sa pamamahala ng mga pinuno sa pamahalaan. SALIGANG-BATAS

5. Ang ideolohiyang ito sa pamamahala ay may Check and Balance.

Itinataguyod nito ang diwa ng kalayaan tulad ng mga bansang Pilipinas, Hapon,

Estados Unidos, Malaysia at Timog Korea. DEMOKRASYA

49


PRESIDENSYA 1. Ang Pangulo ay may karapatang pumili ng mga kalihim

sa bawat kagawaran o tanggapan ng pamahalaan

PARLYAMENTARYO 2. Ang tagapagpaganap ng batas ay iba sa kinikilalang

pinunong panseremonya sa bansa. Ang pinunong

panseremonya ay maaring isang pangulo, hari o reyna

PRESIDENSYAL 3. Ito ang sistemang pampamahalaan na sinusunod ng mga

bansang tulad ng Pilipinas at Estados Unidos.

PRESIDENSYAL 4. Ito ang sistemang pampamahalaan na sinusu-nod ng

mga bansang tulad ng Pilipinas at Estados Unidos.

Maari siyang ihalal ng tuwiran nang sambayanan o kaya

ay sa pamamagitan ng "Electoral College" tulad ng sa

Estados Unidos. Sa sistemang ito ay may karapatan

ang pinuno na pumili ng mga kalihim sa bawat

kagawaran ng pamahalaan

PARLYAMENTARYO 5. Sa sistemang pampamahalaang ito ang mga

Tagapagbatas ang pumipili ng Punong Ministro

mula sa lupon ng mga kinatawan at siya ang

magiging Tagapagpaganap ng mga batas.

Tuwiran ang kanyang pananagutan sa mga

Tagapagbatas ngunit hindi sa mga mamamayan.

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT

1. B

2. D

3. B

4. D

5. C

6. B

7. D

8. D

9. C

10. A

11. A

12. C

13. B

14. F

15. A

16. E

17. D

18. C

19. F

20. C

1



MODYUL 19

Cold War



2

MODYUL 19 COLD WAR

Natatandaan mo pa ba ang modyul mo tungkol sa ikalawang Digmaang

Pandaigdig? Nang matapos ang digmaan, nagsumikap ang bawat bansa na maiangat

ang kani-kanilang kabuhayan at lugmok na kalagayan. Isinulong din ang kapayapaan

upang maiwasan ang isa pang digmaang pandaigdig. Pinangunahan ng dalawang

makapangyarihang bansa, Estados Unidos at Unyong Sobyet, ang pagbabago.

Gayunpaman, hindi naging mabuti ang ugnayan ng mga tinawag na superpower. Lalo

pa itong umigting at nauwi sa Cold War.

Sa modyul na ito, pag-aaralan natin kung ano ang Cold War at mga ideolohiya

nito. Sisikaping sagutin ng modyul ang mga tanong na ito: Ano ang Cold War? Anu-ano

ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Cold War? Anu-anong mga bansa ang

sumailalim sa impluwensya ng Estados Unidos at Unyong Sobyet? Ano ang epekto ng

Cold War sa kalagayan ng mga bansa? Paano nagwakas ang Cold War?


Aralin 1: Cold War at Sanhi ng Pagkakaroon Nito

Aralin 2: Mga Bansang Kasangkot sa Cold War

Aralin 3: Epekto ng Cold War sa Kalagayan ng mga Bansa

Aralin 4: Pangyayaring Nagpawalang-saysay at Nagwakas sa Cold War


mga sumusunod:

1. Maipaliliwanag ang kahulugan ng Cold War at sanhi ng pagkakaroon nito;

2. Maiisa-isa ang mga bansang nasa ilalim ng impluwensya ng Russia at Amerika;

3. Matatalakay ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Cold War;

4. Maiisa-isa ang naging epekto ng kolonyalismo at imperyalismo; at

5. Mapapahalagahan ang mga pangyayari at aksyon upang wakasan ang Cold

War.

3



sa iyo.

PANIMULANG PAGSUSULIT: Handa ka na bang suriin kung mayroon kang mga kaalaman sa paksa

natin sa modyul? Subukan mong sagutin ang mga tanong. Piliin ang

tamang sagot sa loob ng kahon. Isulat ang napiling sagot sa patlang sa kaliwa.

Cold War, Stalin, Roosevelt, SALT I, Watergate Scandal, Détente, Peristroika,

Glastnost, Demokratizatsiya, 38th parallel, 17th parallel,

Taiwan, Mao Tse Tung, Supersonic, Apollo 11

________1. Kauna-unahang misyon sa kalawakan na nakapagdala ng unang tao sa

buwan.

________2. Paraan ng paghahati sa Korea.

________3. Pinuno ng USSR nang magkaroon ng Cold War.

________4. Isyung kinasangkutan ni Pangulong Nixon at naging dahilan ng kanyang

pagbitiw sa tungkulan.

________5. Dating Formosa at bahagi ng kalakalang Tsina na pinamumunuan ni Dr.

Sun Yat Sen.

________6. Paraan ng pagkakahati sa Vietnam.

________7. Tawag sa pagbabawas ng tensyon.

________8. Nangangahulugang muling pagsasaayos ng ekonomiya ng Russia.

________9. Pinuno ng kalakalang Tsina at nagtatag ng Komunismo sa bansa.

________10. Nangangahulugan ng Openess ng Russia sa mga mamamayan.

________11. Kauna-unahang spaceship na nakalibot sa kalawakan ng daigdig.

________12. Alitan sa pagitan ng dalawang bansa na hindi ginagamitan ng armas.

________13. Pangulo ng Amerika nang magsimula ang Cold War.

4

________14. Kasunduang nilagdaan nina Nixon at Brezner na bawasan ang panganib

ng pagkakaroon ng digmaang nukleyar.

________15. Nagbigay ng karapatan sa mga Russian na bumoto at pumili ng kanilang

pinuno.

5

ARALIN 1 COLD WAR AT SANHI NG PAGKAKAROON NITO

Matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, nagsumikap ang bawat bansa

na maiangat ang kanilang kabuhayan. Isinulong din ang kapayapaan upang maiwasan

ang isa pang digmaang pandaigdig. Bakit nauwi ito sa Cold War? Sa araling ito,

susuriin natin kung ano ang Cold War at sanhi ng pagkakaroon nito


1. Masasabi ang kahulugan ng Cold War; at

2. Maibibigay ang mga sanhi ng pagkakaroon ng Cold War.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Alin sa palagay mo ang maaaring ilarawan sa Cold War? Bakit mo napili ang

mga iyan?

• Alitan ng mga bansa na hindi ginagamitan ng armas

• Tunggalian ng kapangyarihan at ideolohiya ng bawat bansa

• Matinding kompetensya ng mga bansa

• Pagkakagalit ng walang kibuan ng mga bansa

6

Ang Pananaw sa Cold War Ang bansang Estados Unidos at Unyong Sobyet ang naging makapangyarihang

bansa matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Hindi naging mabuti ang

ugnayan ng mga bansang ito na tinatawag na superpower. Ito ay nauwi sa Cold War.

Ang Cold War ay bunga ng matinding kompatensya na naganap sa pagitan ng

mga bansa noong 1940 hanggang 1990. Hindi lamang tunggalian ng kapangyarihan

kundi ideolohiya ang kinatawan ng bawat bansa. Ang Estados Unidos ang nagtaguyod

ng demokrasya at kapitalismo samantalang ang Unyong Sobyet ay kumatawan sa

sosyalismo at komunismo.

Malaki ang papel sa muling pag-aayos ng daigdig ng Estados Unidos bilang

pinakamalakas na kapangyarihang kapitalista. Upang mapigil nito ang paglaganap ng

sosyalismo at komunismo ng USSR, gumawa ito ng iba’t ibang hakbang.

Sa pamamagitan ng Marshall Plan, tiniyak ng Estados Unidos ang pagbangon ng

kanlurang Europa bilang kapanalig sa kanluran. Sa silangan, tiniyak din nito ang

pagbangon ng Hapon sa pamamahala ni Heneral Douglas MacArthur.

Mga Tunay na Sanhi Ang Estados Unidos at Unyong Sobyet ay magkakampi at kasama sa mga

bansang nagtatag ng “Nagkakaisang mga Bansa”. Dumating ang pagkakataon na sila’y

nagkaroon ng Cold War o tunggaliang hindi tuwirang labanan kundi magkaribal na

militar at pagkawala ng tiwala sa isa’t isa.

May mga pangyayaring namagitan sa kanila na lumikha ng tension dahil sa

paglalaban ng ideolohiyang kanilang pinaniniwalaan. Ang Estados Unidos ang

pangunahing bansang demokratiko, samantalang ang Unyong Sobyet ay komunista.

Ang kanilang sistemang pulitikal ay nakaapekto sa maraming bansa.

Upang mapanatili ng Unyong Sobyet ang kapangyarihan sa Silangang Europa,

pinutol nito ang pakikipag-ugnayan sa mga kanluraning bansa. Naputol ang kalakalan,

limitado ang paglalakbay, bawal ang pahayagan, magasin, aklat, at programa sa radio.

7

Ito ay tinagurian ni Winston Churchill na Iron Curtain o pampulitikang paghahati sa

pagitan ng Soviet Bloc at taga-Kanluran. Lalo pang umigting ang di pagkakaunawaan

dahil sa hindi pagkakaroon ng bukas na kalakalan ng mga ito.

Noong 1945, hiniling ni Stalin na magtayo ng base military sa bahagi ng Black

Sea at Aegean. Bahagi ito ng pagpapalawak ng Unyong Sobyet.

Bilang pagtugon sa isinasagawang pagpapalawak ng Unyong Sobyet,

nagpalabas noong 1947 ng isang patakaran si Harry S. Truman, pangulo ng Estados

Unidos, ng Truman Doctrine. Layunin nito ang pagpapadala ng hukbong Amerikano sa

Gresya at Turkey upang hadlangan ang pagpapalaganap ng Komunismo.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Makipag-usap sa inyong lolo at lola at ilang matatanda na buhay na

noong mga taong 1940 at ipakwento ang tungkol sa Iron Curtain, Truman Doctrine, at

Marshall Plan Kontra Comecon. Sino sa dalawang may superpower na bansa ang may

magandang ideolohiya?

Tandaan Mo! Ang Cold War ay labanan ng ideolohiya, kapangyarihan at alitan ng

dalawang bansa na hindi ginagamitan ng puwersa o armas.

Ang hindi pagsunod sa kasunduan, pagyakap sa sariling ideolohiya,

kawalan ng respeto at tagisan ng kapangyarihan ng mga bansa ang dahilan

ng pagkakaroon ng Cold War.

8

Gawain 3: Paglalapat Ipagpalagay mo na nabuhay ka na noong panahon ng Cold War.

Kaninong ideolohiya ang itataguyod mo? Demokrasya at Kapitalismo ng

Amerikano o Sosyalismo at Komunismo ng Unyong Sobyet?

Pangatwiranan mo.

ARALIN 2 MGA BANSANG KASANGKOT SA COLD WAR

Dalawang bansa ang naging makapangyarihan pagkatapos ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig. Ito ay ang Estados Unidos at Unyong Sobyet. Ang mga

pangunahing kaalyansa ng Estados Unidos noong panahon ng Cold War ay ang

Britanya, Pransya, Kanlurang Alemanya, Hapon, at Canada. Ang Unyong Sobyet

naman ay ang mga bansa sa bahagi ng Silangang Europa tulad ng Bulgaria,

Czechoslovakia, Hungary, Poland, Silangang Alemanya, at Romania. Ang Cuba at

Tsina ay nasa kampo ng sosyalismo.

Sa modyul na ito, pagtutuunan ng pansin ang mga bansang maka-demokrasya

at mga bansang maka-komunismo. Nakatulong kaya sa mga bansa ang kanilang mga

ideolohiya?

Pagkatapos mong mapag-aralan ang nilalaman ng araling ito, inaasahang

magagawa mo ang mga sumusunod:

1. Maiisa-isa ang mga bansang nasa ilalim ng impluwensya ng Amerika at Russia;

2. Masusuri ang mga bansang nahati sa dalawang ideolohiya; at

3. Masasabi ang mga kaganapan sa bawat bansa.

9

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin ang larawan. Ano ang nais ipahiwatig ng larawang ito?

Mga Bansang Nasa Ilalim ng Impluwensya ng Amerika at Russia Pagkatapos mapasailalim sa impluwensya ng demokrasya at komunismo ang

mga bansa ay nanatiling tapat sa kanilang paniniwala.

Hindi natapos sa Silangan at Kanlurang Germany ang tunggalian ng dalawang

bansa. Napunta ang tagisan nila ng galing sa mga bansa sa Asya na nahati rin dahil sa

kanilang mga ideolohiya. Halimbawa nito ay Korea. Ang mga Ruso ang namahala sa

Timog Korea – Naging sentro ang Seoul sa pamumuno ni Dr.

Syngman Rhee

Taiwan – Naging kapital ang Taipei sa pamumuno ni Dr. Sun Yat Sen

Timog Vietnam – Naging kapital ang Saigon sa ilalim

ni Ngo Dinh Diem

Hilagang Korea – Naging sentro sa pamumuno ni Kim

Sung

People’s Republic of China – Ang kapital ay Beijing sa pamumuno ni Mao Zedong

Hilagang Vietnam – Naging kapital ang Hanoi sa ilalim

ni Ho Chi Minh

Paggawa ng mataas na uri ng armas Paggawa ng mataas na uri

ng armas

Inilunsad ang Apollo 11 na unang nagdala ng tao sa

buwan

Inilunsad ang supersonic – unang sasakyan na gumalugad sa kalawakan

at ang Sputnik

nahati sa:

DEMOKRASYA KOMUNISMO

38th parallel

17th parallel

10

mga nakatalaga sa hilaga 38° latitud (38th parallel) sa Korea samantalang ang mga

Amerikano naman ang nasa timog. Bago pa man nahati ang Korea, napagkasunduan

na ng Estados Unidos at Unyong Sobyet na gawin nilang isang malayang bansa ang

Korea at bigyan ito ng malayang halalan upang makapagtatag ng isang sentral na

pamahalaan. Ngunit ang kasunduang ito ay hindi sinunod ng mga Ruso at sa halip,

nagtayo pa sila ng komunistang pamahalaan sa Hilagang Korea.

Ang Vietnam ay nahati sa Hilaga (17th parallel) sa pamumuno ng mga Ruso at

ang Timog sa pamumuno ng mga Amerikano.

Ang Tsina ay nahati rin sa dalawa. Ang isa ay sa pamumuno ni Dr. Sun Yat Sen

at ang isa ay sa pamumuno ni Mao Zedong.

Mga Kaganapan sa Bawat Bansa Ang Kanlurang bahagi ng Alemanya ay sumailalim sa pinagsanib na

kapangyarihan ng Pransya, Gran Britanya, at Estados Unidos sa tinawag na

pamamahala ng “Federal Republic of Germany”. Ginamit nito ang parliyamentaryong uri

ng pamahalaan. Ang Silangang Alemanya naman ay sumailalim sa komunismong

pamumuno ng Unyong Sobyet na kinilala bilang “German Democratic Republic”.

Laban sa nakibakang Tsino sa pamumuno ni Mao, sinuportahan ng Estados

Unidos ang pamahalaang Chiang-Kai-Shek. Ganoon din ang Vietnam, Cambodia, at

Laos.

Sa Timog-Kanluran at Timog Asya, sinikap nitong magkaroon ng maiinit na

ugnayan sa Turkey, Iran, at India.

Malakas ang suportang ibinigay ng USSR sa mga pamahalaang sosyalista sa

Silangang Europa, Mongolia, at Hilagang Korea. Ganoon din sa Asya, Aprika, at Latin

Amerika.

11

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman A. Ngayong nabasa mo ang mga bansang kasangkot sa Cold War,

buuin ang mga titik upang makabuo ng pangalan ng bansa. Kulayan ng pula ang

dalawang bansang pangunahing sangkot sa Cold War.

1. ___________ 2. _________

3. __________

4. _____________ 5. _______________

Tandaan Mo! Ang bansang Estados Unidos at Unyong Sobyet ang mga bansang

tinatawag na superpower. Bawat isa ay may mga kaalyansang

bansa.

Ang Kanlurang Alemanya, Britanya, Pransya, Hapon at Canada ang kaanib

ng Estados Unidos. Ang Unyong Sobyet naman ay Silangang Europa tulad ng

Bulgaria, Czechoslovakia, Hungary, Poland, Silangang Alemanya, at Romania. Ang

Tsina at Cuba naman ay nasa kampo ng Sosyalismo.

Nahati ang Alemanya sa Silangan at Kanluran; Korea sa Hilaga at Timog; Tsina at

Vietnam ayon sa sistemang pulitikal.

P A I L I I P S N

U P E R

R U I S A S

C E H L I

A R M I C A E

12

Gawain 3: Paglalapat Magtanong sa iyong lolo o lola at ipakwento ang kaalaman tungkol sa

Unyong Sobyet at Amerika.

.

ARALIN 3 EPEKTO NG COLD WAR SA KALAGAYAN NG MGA BANSA

Bagamat may layunin ang dalawang bansa na tinatawag na “superpower”, ang

Cold War ay nagkaroon ng iba’t ibang epekto sa kalagayan ng mga bansa. Dito sa

modyul ay malalaman mo ang mabuti at di-mabuting epekto nito sa mga bansa.

Inaasahang pagkatapos ng aralin ay magagawa mo ang sumusunod:

1. Matutukoy ang mga kompetisyon sa kalawakan ng USSR at USA;

2. Maiisa-isa ang mga naging mabuting epekto ng Cold War; at

3. Masasabi ang mga di-mabuting epekto ng Cold War.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Subukan mo kung masasagot mo ang mga sumusunod na tanong na may

kaugnayan sa araling ito. Sagutin ng oo o hindi. ______ 1. Ang kasunduang naglimita ng panganib ng pagkakaroon ng digmaang

nukleyar ba ay mabuti?

______ 2. Ang Glastnost ba ay nakatulong sa mga bansa sa pagiging matapat sa isa’t

isa?

______ 3. Nakatulong ba ang Peaceful Coexistence sa mga Kanluranin?

13

______ 4. Si Mickail Gorbachev ba ang nagpatupad ng patakarang demokratizasiya?

______ 5. Naging masama ba ang epekto ng iba’t ibang imbensiyon sa mga bansa?

Kompetisyon sa Kalawakan ng USSR at USA Naunahan ng USSR ang USA sa pagpapadala ng sasakyang pangkalawakan.

Binuksan ng paglipad ng Sputnik I noong Oktubre 1957 ang Panahon ng Kalawakan

(Space Age). Una ring nagpadala ng tao sa kalawakan ang USSR. Si Yuri Gagarin ang

unang cosmonaut na lumigid sa mundo, sakay ng Vostok I noong 1961.

Naabutan at nahigitan pa ng USA ang USSR nang nakaikot sa mundo nang

tatlong beses noong 1962 si John Glenn Jr. sa sasakyang Friendship 7.

Ang Estados Unidos ay hindi nagpahuli sa mga imbensyon. Ipinadala nito si

Allan B. Shepard Jr. ang kauna-unahang Amerikanong astronaut na nakarating sa

kalawakan. Sinundan pa ng matagumpay na misyon noong Hulyo 20, 1969 nang unang

makatapak sa buwan ang mga Amerikanong astronauts na sina Michael Collins, Neil

Armstrong, at Edwin Aldrin.

Naunahan din ng USA ang USSR sa paggamit ng puwersang atomika.

Nakagawa ito ng unang submarino na pinatatakbo ng puwersang nukleyar, ang USS

Nautilus. Hindi lamang sa gamit pandigma ginagamit ng USA ang lakas atomika kundi

pati sa panahon ng kapayapaan. Ginagamit ito sa medisina, agrikultura, transportasyon,

at komunikasyon. Noong ika-10 ng Hulyo, 1962, pinalipad sa kalawakan ang Telstar,

isang pang-komunikasyong satellite. Nagulat ang buong mundo sa nagawang ito ng

USA. Sa pamamagitan nito, maaari nang makatanggap ng tawag sa telepono at

makakita ng palabas sa telebisyon mula sa ibang bansa.

Mabuting Epekto ng Cold War Ang Estados Unidos at Unyong Sobyet ay nagpasikat sa pagpapalaganap ng

kanilang ideolohiya. Bukod sa larangan ng militar, tiniyak din ng Estados Unidos na

14

maayos ang takbo ng ekonomiya ng pandaigdigang sistemang kapitalista. Binuo ang

International Monetary Fund (IMF) upang ayusin ang daloy ng malayang kalakalan sa

mundo. Kasabay ring inayos ang International Bank for Rehabilitation and

Reconstruction (IBRR) o World Bank upang tumulong sa gawaing rehabilitasyon at

rekonstruksyon.

Pagkamatay ni Stalin ng USSR, hiniling ni Khrushchev ang Peaceful Co-

existence o Mapayapang Pakikipamuhay sa halip na pakikipaglaban sa digmaan.

Isinulong ni Mikhail Gorbachev ang glasnost o pagiging bukas ng pamunuan sa

pamayanan at perestroika o pagbabago ng pangangasiwa sa ekonomiya.

Nagkasundo sina Gorbachev ng Unyong Sobyet at Ronald Reagan ng Amerika

na tapusin na ang Arms Race upang maituon ang badyet sa ekonomiya.

Maraming imbensiyon ang naisagawa ng dalawang panig. Ang pagpapalipad ng

Sputnik I ng USSR, Vostok I, sakay si Yuri Gagarin, unang cosmonaut na lumigid sa

mundo.

Ang USA naman ang nagpalipad ng Friendship 7, Apollo 11, at mga puwersang

nukleyar na hindi lang ginamit sa digmaan kundi sa medisina at komunikasyon satellite.

Mga Di-Mabuting Epekto ng Cold War Dahil sa Cold War, umigting ang di pagkakaunawaan sa pampulitika, pang-

militar, at kalakalan ng mga bansa.

Bumaba ang moral ng mga manggagawa ng Unyong Sobyet na nagdulot ng

malaking suliraning pang-ekonomiya.

Dahil sa matinding sigalot dahil sa Cold War, pilit iginigiit ng dalawang puwersa

ang kanilang pamamalakad kaya’t nawalan ng tunay na pagkakaisa.

May banta ng digmaan nang magkaroon ng mga samahang pansandatahan

tulad ng North Atlantic Treaty Organization (NATO), WARSAW Treaty Organization o

Warsaw Pact, at ikatlong pwersa o kilusang nonaligned.

15

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Anu-ano ang mabuti at di mabuting epekto ng Cold War? Isulat ang M

sa patlang kung mabuti at DM kung di-mabuti:

1. Nagkaroon ng iba’t ibang imbensyon

2. Walang tunay na kapayapaan

3. May banta ng digmaan

4. Pagtuon ng pansin sa ekonomiya

5. Kawalan ng pagkakaisa

Tandaan Mo! Marami ang naghirap at nagkimkim ng sama ng loob dahil sa hindi

pagkakaisa ng dalawang superpowers. Walang magawa ang mga

bansang kaanib kundi sumunod sa ideolohiya ng namumunong bansa.

May naging mabuti at di mabuting epekto ang Cold War sa mga bansa.

Gawain 3: Paglalapat Sumulat nang naibigan mong epekto ng Cold War. Ipaliwanag kung bakit

naibigan mo ito.

16

ARALIN 4

PANGYAYARING NAGPAWALANG-SAYSAY AT NAGWAKAS SA COLD WAR

Nang lumala ang sitwasyon ng ekonomiya sa pamahalaang Sobyet humina ang

loob ng mga bansang komunista. Nagkasundo na rin sina Gorbachev at Reagan na

tapusin na ang Arms Race. Sa araling ito, susuriin natin kung anu-ano ang mga

pangyayaring nagpawalang-saysay sa Cold War. Anu-ano ang mga dahilan ng

pagwawakas ng Cold War?


1. Matatalakay ang mga pangyayari sa daigdig na nagpawalang-saysay sa Cold

War; at

2. Mapapahalagahan ang mga aksyon upang wakasan ang Cold War.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Anu-ano sa palagay mo ang mga pangyayari na nagpawalang-saysay sa Cold

War? Lagyan ng (√) o (x) ang patlang.

_____ 1. pagtakda ng Peaceful Co-existence o Mapayapang Pamumuhay

_____ 2. pag-alis ng tropang Amerikano sa Vietnam

_____ 3. paghanda ng kagamitang pandigma na gagamitan ng lakas nukleyar

_____ 4. pagsasaayos ng ekonomiya ng mga bansa

_____ 5. pagkawala ng kontrol ng Soviet Communist Party sa pamahalaan

17

Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagwawakas ng Cold War Tunghayan ang timeline sa ibaba na nagpapakita ng mga pangyayaring

nagbigay-daan sa pagpapawalang-saysay o pagwawakas ng Cold War:

1953 – Namatay si Marshal Joseph Stalin ng Soviet Union.

Pinalitan siya ni Nikita Khrushchev na nagtakda ng mga bagong

patakaran. Ito ay ang Peaceful Coexistence sa mga Kanluranin.

1969 – Naging pangulo ng United States si Richard Nixon.

Pinaunlad niya ang relasyon ng US sa USSR sa pamamagitan ng Détente

o pagpapaluwag ng tensyon.

Inalis ang tropang Amerikano sa Vietnam.

Dinalaw ang China at USSR.

1972 - Nilagdaan ang SALT o Strategic Arms Limitation Treaty. Kasamang

lumagda si Leonid Breznev.

*Nakapagbigay ito ng malaking pag-asa na malimitahan na ang panganib

ng pagkakaroon ng digmaang nukleyar.

1974 - Nagbitiw sa tungkulin si Richard Nixon dahil sa Watergate Scandal.

*Nagkaroon uli ng tensyon sa pagitan ng dalawang bansa.

1985 - Naging pangulo ng Russia si Mikhail Gorbachev. Ipinatupad niya ang mga

bagong patakaran sa Russia tulad ng:

• Glastnost o openness, pagiging transparent ng pamahalaan

• Perestroika o muling pagsasaayos ng ekonomiya

• Democratizasiya o democratization, pagboto ng mga mamamayan ng kanilang

pinuno

Panghuling termino na ni Reagan sa Amerika.

18

1987 - Nilagdaan nina Gorbachev at Reagan ang Intermediate Range Nuclear

Forces (INF) sa Wahington D.C.

Ito ang kauna-unahang kasunduan sa kasaysayan na nag-alis ng lahat ng

uri ng armas nukleyar.

1989 - Binuwag ang Berlin Wall.

1990 - Pinagsanib ang Silangan at Kanlurang Germany noong buwan ng

Oktubre.

*Nobyembre 1990 – Nilagdaan ang “Charter of Paris for a New Europe”

na may 34 estado. Sila ang kumakatawan sa Silangan at Kanlurang

Europe. Ito na rin ang naging hudyat ng pagwawakas ng Cold War.

1991 - Nawalan ng control ang Soviet Communist Party sa pamahalaan na

naging dahilan ng pagkabuwag ng Unyong Sobyet.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Anu-ano ang mga pangyayaring nagpawalang-saysay sa Cold War?

Isulat ang titik ng mga pangyayari ayon sa pagkakasunod-sunod.

A. pagkamatay ni Marshal Joseph Stalin

B. pagpatupad ng Glastnost ni Gorbachev

C. pagkasangkot ni Richard Nixon sa “Watergate Scandal”

D. pagbuwag sa Berlin Wall

E. paglagda sa “Charter of Paris”

19

Tandaan Mo!

Marami ang nag-alala sa Cold War dahil sa pag-iisip na

magkakaroon uli ng digmaang pandaigdig na gagamitan ng higit na

mapanganib at mapamuksang armas nukleyar. Sa pagwawakas ng

Cold War, naituon ang pansin sa pagpapabuti ng ekonomiya at ang

pagkakaroon ng kasunduang pag-alis ng lahat ng uri ng armas nukleyar.

Gawain 3: Paglalapat Sumulat ng iyong pananaw tungkol sa INF o kasunduan na nag-aalis ng

lahat ng uri ng armas nukleyar. Maaari mong hingiin ang opinyon ng

mga guro at mga magulang tungkol sa armas nukleyar.

20

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: Panuto: Pag-ugnayin ang Hanay A at Hanay B. Isulat ang titik ng wastong

sagot.

1. Bagong patakaran ng pakikitungo sa mga

Kanluranin

2. Salitang ang kahulugan ay “openess”

3. Pumalit sa pamumuno ni Stalin

4. Pangulo ng Amerika na nagpaunlad ng

relasyon ng US at USSR

5. Lugar sa Germany kung saan itinatag ang

pader na naghati sa Silangan at Kanluran

6. Kasunduang naglimita ng panganib ng

pagkakaroon ng digmaang nukleyar

7. Pangulo ng USSR sa panahon ng kainitan ng

Cold War

8. Si ________ Breznev ang isa sa lumagda ng

Strategic Arms Limitation Treaty

9. Si ________ Gorbachev ang nagpatupad ng

patakarang Demokratizasiya

10. Ipinatupad noong 1969 na nakapagpaluwag

ng tensyon sa pagitan ng US at USSR

A. Berlin

B. Richard Nixon

K. Nikita Khrushchev

D. Glastnost

E. Peaceful Coexistence

G. Détente

H. Mikhail

I. Leonid

L. Joseph Stalin

M. SALT

21


Panimulang Pagsusulit

1. Apollo 11

2. 38th parallel

3. Stalin

4. Watergate Scandal

5. Taiwan

6. 17th parallel

7. Détente

8. Perestroika

9. Mao Tse Tung

10. Glastnost

11. Supersonic

12. Cold War

13. Roosevelt

14. SALT I

15. Demokratizatsiya

Pangwakas na Pagsusulit

1. E

2. D

3. K

4. B

5. A

6. M

7. L

8. I

9. H

10. G

1


(Effective and Accessible Secondary Education)

MODYUL 20

NEO-KOLONYALISMO



2

MODYUL 20 NEO-KOLONYALISMO

Tatalakayin sa modyul na ito ang mga sangkap ng sistemang neo-kolonyalismo;

mga programang ginamit na instrumento upang patatagin ang neo-kolonyalismo at ang

epekto sa mga bansang sinakop at pinagsasamantalahan nito.


Aralin 1: Ang Pamamaraan o sangkap ng Sistemang Neo-kolonyalismo

Aralin 2: Mga Instrumentong Ginamit o Uri ng Neo-kolonyalismo upang makamit

ang Nais nito;

Aralin 3: Ang Epekto ng Neo-kolonyalismo sa mga Bansang Nasakop nito.

Pagkatapos mong pag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo ang mga

sumusunod:

1. Maipapaliwanag ang tunay na kahulugan at Layunin ng sistemang Neo-

kolonyalismo;

2. Mabibigyang puna ang mga anyo o instrumentong ginamit upang makamit ang

nais nito;

3. Masusuri ang epekto ng Neo-kolonyalismo sa pangkalahatang kalagayan ng

papaunlad at di-maunlad na bansa; at

4. Maipapahayag ang sariling damdamin tungkol sa bagong uri ng pananakop.

Handa ka na ba? Subukan mong sagutin ang mga sumusunod na tanong. Huwag

kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda para sa iyo.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Itambal ang hanay A sa hanay B.

Isulat ang titik sa patlang.

A B

_____1. Foreign Debt a. Imperyalistang bansa

_____2. Surplus b. Bagong uri ng pagsasamantala

_____3. Kapitalismo sa mahihirap na bansa

_____4. Komunismo c. Institusyong itinayo ng

_____5. Foreign Aid 120 pribadong kompanya

_____6. Ekonomiyang Hapon d. Panahong isinilang ang

_____7. World War II neo-kolonyalismo

_____8. ADELA e. Ang lumusob sa bansang Asya

_____9. Neo-kolonyalismo f. Tulong pang-ekonomiya

_____10. USA at RUSYA g. Unyon Sobyet

_____11. IMF/World Bank h. USA

_____12. Debt Trap i. Natitirang kagamitang militar

_____13. Hapon j. Pag-utang sa mayayamang bansa

_____14. Pilipinas k. Nagsagawa ng neo-kolonyalismo

_____15. Neo l. Produktong banyaga

_____16. Underdeveloped m. Uri ng neo-kolonyalismo

_____17. Base Militar n. Anyo ng neo-kolonyalismo

_____18. Ideolohiya o. Biktima ng neo-kolonyalismo

_____19. Hamburger p. Nangangahulugang bago

_____20. Mayayamang bansa q. Papaunlad na bansa

r. Maunlad na bansa sa Asya

s. Hindi makaahon sa utang

t. Britten Woods Twins

4

ARALIN 1 ANG PAMAMARAAN O SANGKAP NG SISTEMANG NEO- KOLONYALISMO

Pagnarinig mo ang salitang Neokolonyalismo, ano ang sumasagi sa iyong isipan?

Tinatalakay dito ang talong Paraan o Sangkap ng Sistemang Neo-Kolonyalismo.

Pagkatapos mong pag-aralan ang mga paksa sa araling ito, ikaw ay inaasahang:

1. Makapagsusuri ng mga dahilan na walang tunay na kalayaan sa mga bagong silang na

bansa pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig; at

2. Maipaliliwanag ang mga Pamamaraan o sangkap ng sistemang neo-kolonyalismo.


Tukuyin ang mga bansang ipinakikilala sa larawan sa tulong ng mga

bandila.

1. _____________________________________________

2. _____________________________________________

3. _____________________________________________

4. _____________________________________________

5. _____________________________________________

6. _____________________________________________

7. _____________________________________________

Sila ang tinatawag na Group of Seven

5

Ang Pamamaraan ng Neo-kolonyalismo

Pagkatapos ng ikalawang Digmaang Pandaigdig, lumitaw ang makabagong uri ng

pananakop upang mapanatili ang kanilang kapangyarihan, ito ay ang neo-kolonyalismo at

interbensyon.

Ang neo-kolonyalismo ay nangangahulugan ng bago at ibang uri ng pagsasamantala

sa mahihirap na bansa.

Sa pag-aaral ng agham-pampulitika, ang neo-kolonyalismo ay patungkol sa

pananatili ng kontrol ng isang dating kolonyalista. Ito ay sa pamamagitan ng mas

malumanay at patagong (subtle) pamamaraan at pagmamanipula sa isang bansa. Layunin

nitong patatagin ang pamumuhunan, pigilin ang pagkamit ng tunay na kalayaan, at kunin

ang mas malaking kita mula sa negosyo. Palakasin pa nito ang imperyalismo sa usaping

pang-ekonomiya, pulitika, ideolohiya, at militar na paninindigan ng isang bansa.

Isa sa maituturing na pinakamahalagang sangkap ng sistemang neo-kolonyalismo

ay ang pagkakaroon nito ng makabagong pamamaraan para sa pagluluwas ng

pamumuhunang industriyal at pinansyal. Kabilang dito ay ang pagbuo ng iba’t ibang uri ng

lipunan at kumpanya, pandaigdigan at pampribadong pondo, pagkakaroon ng mga

korporasyon at konsoryum (samahan ng mga namumuhunan), pagsisiguro ng

pamumuhunan, paglalaan ng mga pautang na makakatulong hindi lamang sa

nangangailangan kundi magbibigay rin ng sapat na tubo para sa magpapahiram, at iba pa.

Ang mga imperyalista ay nakatuon sa kita ng kapital na kanilang inilagay sa mga

negosyo ng papaunlad ng mga bansa. Ang mga kumpanya ng langis ang kadalasang

kumikita ng malaki lalo na sa kanlurang Asya, Venezuela, Cambodia, Argentina, Brazil,

Bolivia, at Aprika. Isa pang pamamaraan ay ang pagluluwas ng puhunan sa pamamagitan

ng paggawa ng mga internal at pribadong kumpanya upang makagawa ng konsorsyum at

makakuha ng mas magandang kundisyon sa negosyo sa papaunlad na mga bansa.

Halimbawa nito ay ang Atalantic Community Development Group for LATIN America

(ADELA) na itinayo ng 120 pribadong kumpanya at mga bangko ng kanlurang Europa,

USA, Canada at Hapong na ang layunin ay magbibigay ng pondo sa mga bansang Brazil,

Ecuador, Nicaragua at Chile.

6

Ang neo-kolonyalismo ay isang uri ng suliraning pampulitika at pang-ekonomiya na ang lahat ng estado mayaman at mahirap ay maaring masangkot.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman A. Ipaliwanag ang mga sumusunod na tanong:

1. Ano ang kahulugan ng neokolonyalismo at anu-ano ang mga

pinakamahalagang sangkap ng sistemang ginamit nito? __________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Anu-anong bansa ang nagsagawa ng neo-kolonyalismo at ano ang tunay na layunin nila? ____________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

B. Makikita sa ibaba ang mga pangalan ng iba’t ibang bansa. Pangkatin mo ang mga

ito sa dalawa. Una, mga bansang mayayaman o makapangyarihan at ikalawa mga bansang mahirap o papaunlad pa lamang.

Unang Pangkat Ikalawang Pangkat 1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5.

Aling pangkat ang nagsagawa ng neo-kolonyalismo? Ano ang kanilang katangian? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

USA, Japan, Pilipinas, Cambodia, Kenya, Great Britain, France,

Laos, Pakistan, Australia

7

Tandaan Mo!

Lumitaw ang mga makabagong uri ng pananakop pagkatapos ng

Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ito ay itinuturing na “neo-

kolonyalismo”.

Ang neo-kolonyalismo ay nangangahulugan ng bago at ibang uri ng

pagsasamantala sa mahihirap na bansa. Ito ay ipinapakita sa tatlong paraan:

• Ang mga mamamayam ng bagong layang estado ay sinasamantala at inaapi ng

kanilang sariling mga pinunong nasusuhulan na ngayon, umaabuso sa

kapangyarihan at nagpayaman ng kanilang mga sarili.

• Ang ekonomiya ng mga bansang umuunlad ay patuloy na pinangingibawan

• ng mayayamang bansa at mga kumpanyang multinasyonal.

• Ang bagong layang mga estado ay nagsasagawa ng mga pananalakay at

nagdaragdag ng teritoryong pag-aari ng ibang mga bansa

Gawain 3: Paglalapat Isulat at ipaliwanag ang mga sumusunod na katanungan:

1. Paano pinapalaganap ang neo-kolonyalismo? _________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

2. Mayroon bang naitulong ang kolonyalismo sa bansa? ___________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

8

ARALIN 2 MGA INSTRUMENTONG GINAMIT O URI NG NEO-KOLONYALISMO

Sa araling ito, tatalakayin ang mga instrumentong ginagamit at uri ng neo-

kolonyalismo upang lalong epektibo ang pananakop ng mga mayayamang bansa tulad ng

sa larangan ng ekonomiya at kultural


1. Masusuri ang mga instrumentong ginamit ng neo-kolonyalismo upang makuha

nito ang nais sa malalayang bansa; at

2. Matatakay ang mga kondisyong napapaloob bago magbigay ng pang-

ekonomiyang at pampulitikang tulong ang mga mayayamang bansa.


Bago ka magsimula ng aralin, subukin mo kung makikilala mo ang nasa larawan.

World Bank 1. Ano ang mahalagang ginagampanan niya sa pagpapalaganap ng neo-kolonyalismo?

2. Ano ang tunay na layunin niya sa pagbibigay ng tulong sa mga mahihirap na bansa?

9

Mga Instrumento O Uri ng Neo-kolonyalismo Ang mga instrumentong ginamit ng neo-kolonyalismo upang makuha nito ang gusto

sa malalayang bansa ay kinabibilangan ng mga uring pang-ekonomiya at pangkultura.

May mga pagkakataong ginamit din ang militar at ang mga pailalim na gawain ng mga

institusyong pang-espiya.

1. Ekonomiko- napalaganap ito sa pamamagitan ng kunwaring tulong tungo sa

pagpapaunlad kalagayang pangkabuhayan ng bansa, ngunit sa katotohanan ay

nakatali na ang bansang tinutulungan sa patakaran at motibo ng bansang

tumutulong.

2. Kultural- sa anyong ito ay nabago ang ating pananaw sa mga bagay na likas na

angkin ng bansa. Dala ng mga ipinakilala ng mga dayuhan. Nagkaroon ng

pagbabago ang ating buhay. Higit na pinahahalagahan ang musika, palabas,

babasahin ng mga dayuhan.

Nagbigay ng masamang epekto sa mga Pilipino ang pagpapairal ng wikang Ingles

bilang wikang gagamitin sa mga paaralan. Itinuro ng kabihasnan at kasaysayan ng mga

Amerikano kaya napabayaan ang sariling kalinangan at maging ang sariling wika. Ang mga

ito ang ilan sa naging ugat upang magtaglay ang mga Pilipino ng kaisipang kolonyal na

pumupuri at dumarakila sa anumang bagay na gawa ng Estados Unidos at pagsasantabi

sa mga bagay na gawa sa sariling bayan. Bahagi rin ng neo-kolonyolistang kultural ang

pagpasok ng iba’t ibang pagkaing Amerikano na ngayo’y palasak na sa panlasang

Pilipino – hotdog, hamburger, at mansanas, na ipinagpalit na sa katutubong mga pagkaing

tulad ng kalamay, puto, latik, ginataan, bibingka at marami pang iba. Maging ang mga

pananaw ng mga Pilipino sa buhay ay nabahiran na rin ng imperyalismo. Naghangad

ang mga Pilipino ng pagkakaroon ng mga materyal na bagay na siyang batayan ng

katayuan sa lipunan. Sa pananaw ng mga katutubong pinunong pampulitika at pang

ekonomiya, nakauganay ang pambansang o pansariling nilang interes sa interes ng mga

neo-kolonyalista. Dahil dito, madaling impluwensyahan nitong huli ang una upang gawin

ang mga hakbang na nais nila.

10

Dayuhang Tulong o Foreign Aid

Ilang instrumento ng mga neo-kolonyalista ang napakaloob sa tinatawag na

dayuhang tulong (foreign aid) – pang-ekonomiya, pangkultura, at pangmilitar.

Sa Unang malas ay mga tulong na walang kondisyon, tulad ng pamimigay ng gatas

sa mga bata at pamamahagi ng libreng aklat ay may kapalit. Kung titingnan maigi, ang mga

tulong na ibinigay ng Estados Unidos ay napunta rin sa mga negosyanteng Amerikano.

Maging ang tulong militar ng Estados Unidos ay hindi rin libre. Ang ipinamimigay na mga

kagamitang militar ay mga surplus na lamang.

Dayuhang Pautang o Foreign Debt

Anumang pautang na ibigay ng International Monetary Fund (IMF/WORLD BANK) o

ng Estados Unidos ay laging may mga kondisyon. Isa na rito ang mga kondisyon. Kabilang

sa mga kondisyon ang pagbubukas ng ekonomiya sa dayuhang pamumuhunan at

kalakalan, pagpapababa ng halaga ng salapi at pagsasaayos ng sistema ng pagbubuwis.

Kung hindi sundin ang mga kondisyon, hindi makautang ang umuutang. Dahil dito, hindi rin

makaahon sa utang ang mahihirap na bansa. Debt trap ang itinawag dito.

Lihim na Pagkilos (Covert Operation)

Kung hindi mapasunod nang mapayapa, gumawa ng paraan ang mga neo-

kolonyalista upang guluhin ang isang pamahalaan o ibagsak ito nang tuluyan.

11


Tukuyin kung anong uri ng neo-kolonyalismo ang ipinakita ng mga sitwasyon. _________1. Pinalaganap nang mayayamang bansa ang kanilang ideolohiya

pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

_________2. Nagpautang ang World Bank ng pera sa Pilipinas upang

masurpotahan ang pagsasaayos ng sistema ng edukasyon.

_________3. Maraming mga organization at embahada ang mga nag-alok ng

mga scholarship grant para mag-aral sa kanilang bansa.

_________4. Nagpadala ng mga sundalo ang bansang Amerika sa Pilipinas

upang supilin ang mga terorista.

_________5. Ang wikang Ingles ang siyang itinadhana at papairalin bilang

wikang gagamitin sa mga paaralan.

Tandaan Mo! Ayon sa nabangit, masusuri natin ang neo-kolonyalismo sa

sumusunod:

• Ekonomiko- nagpapalaganap ito sa pamamagitan ng kunwaring

tulong tungo sa pagpapaunlad ng kalagayang pangkabuhayan ng

bansa, ngunit sa katotohan ay nakatali na ang mga bansang tinutulungan sa

patakaran at motibo ng bansang tumutulong.

• Kultural- sa anyong ito ay nabago ang ating pananaw sa mga bagay na likas na

angkin ng bansa. Dala ng mga ipinakilala ng mga dayuhan. Nagkaroon ng

pagbabago ang ating buhay. Higit na pinahahalagahan ang musika, palabas,

babasahin ng mga dayuhan.

Pang-Pulitika, Pang-ekonomiya, Pangkultural, Pangmilitar

12

Gawain 3: Paglalapat A. Dapat bang tanggapin ang mga sumusunod, na mula sa mayamang

bansa?

Dapat

Di-Dapat

1. Madalas na Pag-utang

2. Tulong teknikal

3. Produktong dayuhan

4. Tulong (gamot,pagkain)

5. Wikang dayuhan

6. Pelikulang dayuhan

7. Musikang dayuhan

8. Tulong military

B. Ipaliwanag kung kailan naging mali ang pagtanggap nito at kung papaano ito

maiwawasto.

___________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

13

ARALIN 3 ANG EPEKTO NG NEO-KOLONYALISMO SA MGA BANSANG SINAKOP NITO.

Sa araling ito, tatalakayin natin ang mga mabuti at di-mabuting epekto ng

neo-kolonyalismo sa mga bansang sinakop nito.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Gumawa ng Talahanayan ng mabuti at di-mabuting epekto ng neo-kolonyalismo.

Mabuti Di- mabuti

1.

2.

3.

4.

5.

1.

2.

3.

4.

5.

Epekto ng Neo-kolonyalismo

Maraming naging epekto ang neo-kolonyalismo sa mga bansang sinakop at

pinagsamantalahan nito.

1. Over Dependence o Labis na Pagdepende sa Iba Malinaw na umasa ng labis

ang mga tao sa mga mayayamang bansa lalung-lalo na sa may kaugnayan sa

United States.

2. Loss of Pride o Kawalan ng karangalan Sanhi ng impluwensya ng mga dayuhan,

nabuo sa isipan ng mga tao na lahat ng galing sa kanluran ay mabuti at

14

magaling, na siyang dahilan kung bakit ang tao ay nawalan ng interes sa sariling

kultura at produkto.

3. Continued Enslavement o Patuloy na Pang-aalipin Totoo ngang ang mga

umuumlad na bansa ay malaya sa prinsipyo, ngunit sa tunay na kahulugan ng

salitang kalayaan, ang mga maliliit na bansa ay patuloy pa ring nakatali sa

malakolonyal at makakapitalistang interes ng kanluran. Ang lahat ng aspekto ng

kabuhayan ay kontrolado pa rin ng kanluran.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman A. Gumawa ng talaan ng mga produktong yari sa Pilipinas at Produktong

galing sa ibang bansa.

Mga Produktong Yari sa:

A. Pilipinas

1. ________________________

2. ________________________

3. ________________________

4. ________________________

5. ________________________

B. Ibang bansa (imported)

1. ________________________

2. ________________________

3. ________________________

4. ________________________

5. ________________________

Ayon sa talahanayang ginawa mo, masasabi mo ba na ikaw ay biktima ng neo-

kolonyalismo? At Bakit? Ipaliwanag. ___________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

C. Ipaliwang sa sagutang papel ang mga sumusunod na epekto ng neo-kolonyalismo:

1. Mananatili bilang isang agricultural country ang ating bansa.

2. Stop regulating the oil prices.

3. It’s better if you import more flour and eat more bread.

15

4. Start Tightening your belt.

D. Ipaliwanag sa sagutang papel ang mga sumusunod na tanong:

1. Paano nagsimula ang kaisipang kolonyal ng mga Pilipino?

2. Masasabi mo bang napabuti ang kalagayan ng mga Pilipino ngayon dahil sa neo-

kolonyalismo?

Tandaan Mo!

Ang epekto ng Neo-kolonyalismo ay ang mga sumusunod:

• Over Dependence o Labis na Pagdepende sa Iba – na ang ibig

sabihin na umasa ng labis ang mga tao sa mga mayayamang bansa.

• Loss of Pride o kawalan ng karangalan – sanhi ng impluwensya ng mga

dayuhan, nabuo sa isipan ng mga tao na lahat ng galing sa kanluran ay mabuti

at magaling.

• Continued Enslavement o Patuloy na Pang-aalipin- ang mga umuunlad na bansa

ay malaya sa prinsipyo, ngunit sa tunay na kahulugan ay nakatali pa rin sa

malakolonyal na interes ng kanluran.

Gawain 3: Paglalapat Gumawa ng isang sanaysay. Pumili ng isa at talakayin.

1. “ Walang bansa ang Makapag-iisa.”

2. “ Ang sariling pagkakakilanlan ay nawawala dahil sa kulturang dayuhan”.

16




Ang neo-kolonyalismo ay isang anyo ng pananakop ng mga mayayaman at

makapangyarihang bansa. Ito ay hindi tuwirang pananakop.

Ang neo-kolonyalismo ay may dalawang uri: ang ekonomiko at kultural. Ang una ay

sa pamamagitan ng mga tulong at pautang na ipinagkaloob sa isang mahirap na

bansa. At ang kultural ay binubuo ng mga awit, palabas, babasahin at iba pa na

ipinagkakaloob ng mga dayuhan sa isang bansa.

Nakakaapekto ang neo-kolonyalismo sa kadahilang nagiging labis na palaasa ang

mga mahirap ng bansa at kadalasan nawawala sila ng karangalan. Patuloy na

inaalipin ang mga bansang maliliit dulot ng neo-kolonyalismo.

17

PANGHILING PAGSUSULIT:

I. Panuto: Upang matiyak ang mga natutunan sa aralin. Sagutan ang mga

sumusunod na gawain. Bilugan ang tamang sagot.

1. Mapayapang pananakop sa likod ng kunwaring malasakit.

A. Neo

B. Neo-kolonyalisno

C. Imperyalismo

D. Kolonyalismo

2. Ahensyang ginagamit upang maisakatuparan ng mga mayamang bansa ang kanilang

adhikain.

A. ADELA

B. IMF-WB

C. Marshall Plan

D. US Aid

3. Nanguna sa pagsuporta sa mga gawain ng mga Bansang Nagkakaisa.

A. Africa

B. Cambodia

C. Philippines

D. United States

4. Nawalan ng pagkakakilanlan dahil sa pagyakap sa mga bagay na gawa ng dayuhan.

A. Pagtangkilik ng sariling atin

B. Pagtangkilik ng produktong banyaga

C. Isipang kolonyal

D. Kolonyalismo

5. Lahat ng aspeto ng pamumuhay ay kontrolado ng dayuhan.

A. Continued Enslavement

B. Kultural

C. Kompetisyon

D. Tulong mula sa dayuhan

6. Mga bansang mahihirap ay kabilang sa:

A. Unang Daigdig

B. Ikalawang Daigdig

C. Ikatlong Daigdig

D. Mga bansang Asyano

18

7. Tulong pinansyal at pangkabuhayan ang balat kayo ng Uring ito.

A. Ekonomiko

B. Foreign Aid

C. Colombo Plan

D. US Aid

8. Ang pananakop ng malalakas na bansa upang matamo ang kayamana at

kapangyarihan ng isang bansa.

A. Neo-kolonyalismo

B. Imperyalismo

C. Komunismo

D. Sosyalismo

9. Higit ang pagpapahalaga sa mga palabas, musika, babasahin ng mga dayuhan.

A. Colonial mentality

B. Kultural

C. Ekonomiko

D. Political

10. Minana na produkto na galing sa ibang bansa.

A. Pagtangkilik ng sariling atin

B. Alliance for Progress

C. Loss of Pride

D. Peace Corps

11. Anyo ng neo-kolonyalismo na ang layunin ay ipalaganap ang ideolohiyang pang-

kabuhayan at politikal.

A. Nasyonalismo

B. Globalisasyon

C. Komunismo

D. Militarismo

12. Ang mga bansang kabilang sa tinatawag na group of Seven:

A. Africa at Nigeria

B. Estados Unidos at Grand Britanya

C. Pilipinas at Malasya

D. South at North Korea

13. Bahagi ng neo-kolonyalistang kultural ay ang pagpasok ng iba’t ibang pagkaing

Amerikano tulad ng:

A. bibingka at pinipig

B. hamburger at hotdog

C. ginataan at latik

D. kalamay at puto

19

14. Instrumento ng mga neo-kolonyalista ang pagkakaloob ng tulong pang-ekonomiya at

pangkultura.

A. Foreign Aid

B. Foreign Debt

C. Monetary Fund

D. Debt Trap

15. Isinilang ang neo-kolonyalismo matapos ang:

A. Digmaang China

B. Ikalawang Digmaang Pandaigdig

C. Digmaang Korea

D. Digmaang Alemanya

-

B. Isulat kung ang Pangungusap ay Tama o Mali

____1. Matatawag na malaya ang isang bansa kapag nagsasarili na ito sa

lahat ng aspeto ng pamumuhay.

____2. Sinasakop ang isang bansa kapag wala itong katatagan sa pulitika.

____3. Sinasakop lamang ang mahihirap na bansa.

____4. Ang mga tulong teknikal ng mayamang bansa ay may kaakibat na

kapalit.

____5. Sa neo-kolonyalismo, amg mayaman ay hindi maaring mabiktima

20



1. J

2. I

3. H

4. G

5. F

6. E

7. D

8. C

9. B

10. A

11. K

12. L

13. M

14. N

15. O

16. P

17. Q

18. R

19. S

20. T

ARALIN 1: ANG PAMAMARAAN O SANGKAP NG SISTEMANG NEO-OLONYALISMO Gawain 1: Pag-isipan Mo!

1. Canada

2. France

3. Germany

4. Great Bratain

5. Italy

6. USA

7. Japan

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ang sagot ay maaring magkakaiba. Isangguni sa gurong tagapamahala ang iyong

sagot.

Gawain 3: Paglalapat Ang sagot ay maaring magkakaiba. Isangguni sa gurong tagapamahala ang iyong

sagot.

21

ARALIN 2: MGA INSTRUMENTONG GINAMIT O URI NG NEO-KOLONYALISMO UPANG MAKAMIT ANG NAIS NITO




ARALIN 3: ANG EPEKTO NG NEO-KOLONYALISMO SA MGA BANSANG NASAKOP NITO. Gawain 1: Pag-isipan Mo!


Gawain 3: Paglalapat PANGHULING PAGSUSULIT A.

1. B

2. B

3. D

4. C

5. A

6. C

7. A

8. B

9. B

10. C

11. B

12. B

13. B

14. A

15. A

B.

1. T

2. M

3. M

4. T

5. M

1



MODYUL 21

ANG PALIGSAHAN SA ARMAS



2

MODYUL 21

ANG PALIGSAHAN SA ARMAS

Ang digmaan ng mga bansa ay patuloy na mangyayari hanggat nagpapatuloy

ang paggawa at bentahan ng mga armas. Marahil ay nangangamba ka rin, kagaya

ng ibang kabataan, sa mga panganib na bunga ng tinatawag na paligsahan sa

armas. Ano nga ba ito at bakit kailangang bigyang-pansin ang patuloy ma pagdami

ng armas? Ang mga katanungang iyan ay sasagutin ng modyul na ito.

May tatlong aralin sa modyul na ito:

Aralin 1: Paligsahan sa Kalawakan at Sandatang Nuklear

Aralin 2: Mga Pagsisikap na Bawasan ang Pag-aarmas

Aralin 3: Mga Epekto ng Pagpaparami ng Armas

Pagkatapos ng modyul, inaasahang iyong:

1. Masusuri ang mga pangunahing dahilan ng mga bansang

makapangyarihan sa pagpaparami ng armas;

2. Maipaliliwanag ang kahalagahan ng mga pagsisikap na bawasan ang

pag-aarmas; at

3. Matatalakay ang mga Epekto ng Pagpaparami ng Armas.

Handa ka na ba? Sagutin mo muna ang panimulang pagsusulit bago ka

magsimula sa mga aralin. Huwag kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa

pag-aaral na inihanda para sa iyo.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: Panuto: Itambal ang Hanay A sa hanay B. Isulat ang titik sa patlang.

A. B. ____1. Digmaang patago A. Clark at Subic ____2. Samahan ng Nagkakaisang B. Trident Submarine Bansa C. CAM RANH ____3. Paglilimita ng armas sa D. USA at USSR Europa E. SALT ____4. Patakarang iwas-digmaan F. START ____5. Sputnik G. Allan Shepard ____6. Armas na lubhang malakas H. Armstrong at Aldrin ____7. Sandatang pumipinsala I. Radyasyon sa isip at katawan ng tao J. bomba atomika ____8. Kasunduan upang mapatatag K. John Glenn ang siguridad sa rehiyon L. Defoliant ____9. Sandatang binubuo ng M. ZOPFAN poison gas N. Armas na biyolohikal ____10. Frienship 7 O. Hydrogen bomb ____11. Armas nukleyar P. Yuri Gagarin ____12. Maaring bunga ng Q. deterrence digmaang nukleyar R. CFE ____13. Unang taong nakatapak sa S. United Nation buwan T. Cold War ____14. Unang taong nakarating sa U. China at Iraq kalawakan ____15. Strategic Arms Reduction Talk ____16. Strategic Arms Limitation Talk ____17. Bansang nagpaligsahan sa armas ____18. Base militar ng Unyong Sobyet ____19. 2,000 Milyon US$ ang halaga nito ____20. Base militar ng Estados Unidos

4

ARALIN 1 ANG PALIGSAHANG PANGKALAWAKAN AT SANDATANG NUKLEYAR

Tinatalakay dito ang paligsahan sa kalawakan at sandatang nukleyar ng

dalawang malalakas na bansa: ang Estados Unidos at Unyong Sobyet. Bakit kaya

kailangang gawin nila ito? May mga benipisyo ba o kapakinabangan sa pagpaparami

ng armas? Lilinawin sa iyo ang mga kasagutan sa mga tanong na iyan.

Pagkatapos ng pag-aralan ang paksang sa araling ito, ikaw ay

inaasahang :

1. Makapagsusuri ng mga pangunahing salik o dahilan ng pagpaparami ng armas;

2. Matutukoy ang mga bansang may pinakamaraming armas; at

3. Makapagbibigay ng puna hinggil sa pagpapaligsahan sa armas ng Unyong

Sobyet at Estados Unidos.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Pag-aralan ang larawan. Paano nagpaligsahan sa larangang

pangkalawakan and dalawang superpower: Unyong Sobyet at Estados Unidos? Isulat

sa iyong kuwaderno ang sagot.

Sputnik, ang unang artipisyal na satellite –USSR

5

Edwin Aldrin, isa sa mga astronauts na unang nakatapak sa buwan – USA

Mga Sandatang Nukleyar Samantalang umiiral ang Cold War, naging masidhi ang kompetisyon ng Estados

Unidos at Unyong Sobyet. Nagkaroon ng espiya ang bawat panig. Taun-taon, gumasta

ang mundo ng mga $ 1 trilyon sa mga armas at bomba.

Kung higit na malaki ang pansing ibinibigay ng isang bansa sa mga bagay na

militar, mas maliit ang natitirang pondo para sa pagpapagawa ng mga ospital, paaralan,

pabahay, kalye, tulay, at iba pang proyektong makatulong sa tao. Higit na malaking

bahagi ng kita ng pamahalaan ang inilaan para sa mga bomba, bala, baril at iba pang

sandata.

Sapagkat mahalaga para sa isang bansa ang puwersa, higit na mapapasakanya

ito kung lalong marami siyang sandatang pandigma. Naging malaking kompetisyon

para sa mga nangungunang bansa ang Estados Unidos at Unyong Sobyet ang

pagpaparamihan ng mga sandatang nukleyar.

Nagsimula ang paligsahang ito noong 1945, nang bagsakan ng Estados Unidos

ng tig-isang bomba atomika ang Hiroshima at Nagasaki sa Japan. Nang gamitin ng

Amerika ang bomba atomika, hindi lamang napadali ang pagtatapos ng giyera kundi

ipinaalam din niya sa buong mundo kung gaano siya kalakas.

Gaya ng inaasahan, hindi nagpabaya ang mga Ruso na makahigit sa kanila ang

mga Amerikano. Gumawa rin sila ng bomba atomika. Noong 1949, matagumpay na

nakapagsagawa ng atomic bomb testing ang Unyong Sobyet na ikinagulat ng Estados

Unidos.

Hinangad ng bawat bansa na mahigitan ang bawat isa sa pagpapaunlad ng kani-

kanilang armas at maging higit na makapangyarihan upang maiwasan ang anumang

digmaan. Tinawag itong deterrence, isang patakarang naglalayong maiwasan ang

pagsiklab ng digmaan sa magkabilang panig.

Noong 1952, pinasabog ng Estados Unidos ang kauna-unahang hydrogen bomb,

isang armas na higit na malakas at makapangyarihan kaysa sa bombang atomika.

Makalipas ang isang taon, nagsagawa rin ang Unyong Sobyet ng hydrogen bomb

6

testing. Pinaunlad ng bawat bansa ang mga sasakyang pangkalawakan o rocket na

nagtataglay ng armas nukleyar.

Nagsagawa rin ng mga pagsabok sa armas nukleyar ang mga bansang Pransya,

India, Tsina at Gran Britanya.

Iba’t ibang uri ng armas lumalabas din ang iba’t ibang uri ng mga pakay. Ang

iba’y tinawag na mga sandatang biyolohikal na pumipinsala sa katawan at isip ng mga

tao o kapiligiran. Halimbawa nito ang mga sandatang poison at nerve gas at yaong mga

kemikal tulad ng defoliants na ginamit ng mga Amerikano sa Vietnam noon upang

makalbo ang lahat ng mga gubat na maaring pagtaguan ng mga kalaban nilang

Vietcong.

Paligsahang Pangkalawakan Nagkaroon din ng paligsahang pangkalawakan ang Unyong Sobyet at Estados

Unidos. Nagsimula ito noong1957 nang ipinakilala ng Unyong Sobyet ang Sputnik, ang

kauna-unahang sasakyang pangkalawakan na nakarating sa kalawakan at lumibot sa

daigdig.

Nakarating sa buwan ang ipinadalang sasakyang pangkalawakan ng walang

sakay na tao noong 1959. Makalipas ang dalawang taon, si cosmonaut Yuri Gagarin

ang kauna-unahang taong nakalibot sa labas ng daigdig.

Dahil sa pangambang mahigitan ng Unyong Sobyet sa larangan ng teknolohiyang

pangkalawakan, naglaan din ng malaking pondo ang Estados Unidos para sa mga

programang pangkalawakan.

Noong 1962, si John Glenn Jr., sakay ng sasakyang Frienship 7, ay nakaikot sa

mundo nang tatlong beses. Si Allan B. Shepard Jr. ang kauna-unahang Amerikanong

astronaut na nakarating sa kalawakan. Sinundan ito ng isa pang matagumpay na

misyon noong ika-20 ng Hulyo, 1969, nang unang nakatapak sa buwan ang mga

Amerikanong astronauts na sina Neil Armstrong at Edwin Aldrin.

7

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Suriin mo ang talahanayan sa ibaba. Alin ang mga bansang may

malalakas na armas?

Hinihinalang Arsenal ng Sandatahang Nukleyar ng mga Bansa

Bansa

Hinihinalang Dami ng

Strategic na Sandatang

Nukleyar

Hinihinalang dami

ng Non- Strategic

na Sandatang

Nukleyar

Hinihinalang

Kabuuang Dami

ng Sandatang

Nukleyar

China

France

India

Israel

Pakistan

Russia

United Kingdom

Estados Unidos

250

350

60

100-200

24-48

-6,000

180

8,646

120

0

?

?

?

-4,000

5

2,010

400

350

60+?

200+?

24-48

-10,000

185

10,656

1. Ano ang mga bansang may pinakamataas na uri nang armas?

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. Bakit nagpaparami ng armas ang USA at USSR?

8

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

3. Sang-ayon ka ba sa mga dahilan nila sa pagpaparami ng armas? Ipaliwanag ang

iyong sagot.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

Tandaan Mo!

Nagsimula ang paligsahan ng pagpaparami ng armas at paggamit

ng sandatang nukleyar ng Estados Unidos at Unyong Sobyet noong

1945, nang bagsakan ng Estados Unidos ng bomba atomika ang

Hiroshima at Nagasaki, Japan. Noong 1949, matagumpay na

nakapagsagawa ng atomic bomb testing.

Noong 1952, pinasabog ng Estados Unidos ang kauna-unahang hydrogen bomb,

isang armas na higit na malakas. Makalipas ng isang taon, nagsagawa rin ang

Unyong Sobyet ng hydrogen bomb testing. Nagsagawa rin ng mga nuclear testing

ang mga bansang Pransya, India, Tsina, at Gran Britanya.

Nagkaroon din ng paligsahang Pangkalawakan ang Unyong Sobyet at Estados

Unidos. Noong 1957, ipinakilala ng Unyong Sobyet ang Sputnik, ang kauna-

unahang spacecraft na nakarating sa kalawakan. Si Yuri Gagarin ang kauna-

unahang taong nakalibot sa labas ng daigdig.

Noong 1962, si John Glenn Jr. ng Estados Unidos, sakay ng sasakyang Frienship 7,

ay nakaikot sa mundo ng tatlong beses. Ang mga Amerikanong astronauts na sina

Neil Armstrong at Edwin Aldrin ang unang nakatapak sa buwan noong 1969.

9

Gawain 3: Paglalapat Sa iyong pananaw, ano ang maaring mangyari sa daigdig kung

magpatuloy ang paligsahan sa armas? Magbigay ng tatlong maaring

mangyari sa daigdig natin ngayon.

1. ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

2. ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

3. ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

10

ARALIN 2 MGA PAGSISIKAP NA BAWASAN ANG PAG-AARMAS

Gaya ng naisip mo sa Gawain 3 nang nakaraang aralin, maraming pangambang

naidulot ang paligsahan sa armas. Sa araling ito, tatalakayin ang mga pagsisikap ang

mga bansa sa daigdig na maiwasan ang naka-ambang digmaan ng mga malalakas na

armas. Tatalakayin din ang mga ipinanukalang kasunduan at ang kinalabasan ng mga

ito.

Pagkatapos ng araling ito, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:

1. Maipaliliwanag ang kahalagahan ng mga pagsisikap na bawasan ang pag-

aarmas;

2. Matatalakay ang mga pulong at kasunduan tungkol sa mga sandatang nukleyar;

at

3. Mabibigyang puna ang mga probisyon at kinalabasan ng mga kasunduan.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Bago ka magsimula ng aralin, subukin mo kung makikilala mo ang ilang mga

kilalang tao sa buong daigdig na may mahalagang ginampanan sa pagbabawas ng

mga nukleyar na armas.

Hanapin at buuin ang mga sagot

A R B D C E F R G

G O R B A C H E V

B O A R R H L A Q

U S A E T I M G R

S E C Z E J N A S

H V S H R K P N T

B E H N I X O N Z

H L I E P R T V X

M T B V Q S U W Y

11

Mga pagsisikap na Bawasan Ang Pag-aarmas

Sinasabing ang Pranses, Inglatera, Tsina at India ay mayroon ding armas

nukleyar bukod pa sa mga kemikal na pandigma. Ang Iraq ay may ganito na ring armas.

Dahil sa pagpaparami ng mga armas ng mga malalaki at makapangyarihang bansa,

nanganganib ang pandaigdigang kapayapaan.

Strategic Arms Limitation Talks( SALT I at II)

Nang patapos na ang dekada 60, ang Esatados Unidos at Unyong Sobyet ay

nagkaroon ng mga negosasyon tungkol sa pagkakalas ng mga missile at pagsasaayos

ng umiinit na relasyon ng dalawang bansa. Ang pag-uusap na ito ay nagbunga matapos

ang apat na taong negosasyon nang ang Strategic Arms Limitation Talks (SALT 1) ay

napagkasunduan. Ito ay pinamunuan nina Pangulong Richard Nixon ng USA, Kalihim

Leonid Brezhnev ng USSR noong 1972.

Makaraan ang limang taon, pinirmahan ang SALT II noong 1979 nina

Pangulong Jimmy Carter at Brezhnev. Ngunit pagkatapos ng ilang buwan, lumala ang

kanilang relasyon ng pasukin ng Unyong Sobyet ang Afghanistan.

Strategic Arms Reduction Talks at

Intermediate-Range Nuclear Forces (STRT I at INF)

Sa panahon ng panunungkulan nina Pangulong Reagan ng USA at Kalihim

Mikhail Gorbachev ng USSR, sinimulan ang mga negosasyon sa pagkontrol ng mga

armas. Una ang Strategic Arms Reduction Talks (Start 1) at ang Intermediate- Range

Nuclear Forces (INF). Ang INF ang kasunduang nilagdaan ng dalawang pinuno noong

ika-8 ng Disyembre, 1987.

12

Conventional Forces (CFE)

Noong 1990 naman, nakipagkasundo si Gorbachev sa mga pinuno ng mga

bansa sa Europa upang limitahan ang mga karaniwang armas sa kanya-kanyang

hukbo. Ang kasunduang Conventional Forces in Europe ay pinirmahan ng 22 bansang

kasapi ng NATO at Warsaw Pact.

Strategic Arms Reduction Talks II (Start II)

Ang kasunduang START II ay nilagdaan nina Pangulong George Bush ng USA

at Gorbachev noong Hulyo 1991 sa Moscow. Sinasabing lalong mapabuti ng START II

ang mga makapagsunduan sa SALT I AT II dahil pumayag si Gorbachev na bawasan

ang malalaking bahagi ng mga missile ng USSR.

Narito ang isang talahanayan ng iba pang kasunduan at probisyon tungkol

sa pagbabawas ng sandatang Nukleyar.

Mga Pandaigdigang Kasunduan Ukol sa Sandatang Nukleyar

KASUNDUAN PROBISYON • Sea Bed Treaty Nagbabawal na maglagay ng sandatang

nukleyar at kauri nito sa pusod ng karagatan.

• Vienna Talks on Mutual Reduction of Forces and Armaments and Associated Measures in Central Europe.

Pagpupulong ito ng mga bansang kasapi ng North Atlantic Treaty Organization (NATO) at Warsaw Pact ukol sa pagkakaroon ng matatag na ugnayan at pagpapanatili ng katatagan ng kapayapaan at seguridad ng bawat isa.

• Anti-ballistic Missiles (ABM) Treaty Kasunduan sa pagitan ng Estados Unidos at Unyong Sobyet tungkol sa pagbabawas ng anti-ballistic missiles.

• Biological Weapons Convention Pagpupulong ito tungkol sa pagbabawal ng pagpapaunlad, paggawa at pag-imbak ng

13

sandatang bakteryolohikal na nakapupuksa.

• Antarctic Treaty Nagsasaad ito na dapat maging malaya sa mga sandatang nukleyar ang Antartica.

• Trearty on the Nonproliferation of Nuclear Weapons

Ipinagbabawal nito ang pagsubok ng mga sandatang nukleyar sa kalawakan, karagatan, at himpapawid.

• Strategic Arms Limitation Talks (SALT) I at II

Noong Agosto 1972, isang kasunduan ng SALT, ang nagtakda sa bilang ng mga anti-ballistic missile na maaring gawin ng Estados Unidos at Unyong Sobyet. Limitado ang paglulunsad ng mga missile na ito sa dalawang base o himpilan sa bawat bansa.

Sa SALT II, binalak ng dalawang makapangyarihang bansa na palagiang ihinto ang pagdagdag ng ICBM at kung maari, bawasan ang bilang nito.

• Mutual Assured Destruction (MAD) Hindi pumigil sa mga makapangyarihang bansa na pag-ibayuhin ang katumpakan ng kanilang gamit pandigma.

• Conventional Forces in Europe (CFE) Isang pag-uusap ang isinagawa sa pagitan ng Rusya at Amerika. Nagkasundo sila na bawasan ang imbak nila sa 6,000 sandata. Ang paghahangad ng Iran at North Korea ng kakayahang pangnukleyar ay maaring maging hadlang sa mga hakbang na makontrol ang pagdami ng sandatang nukleyar. Ang bomba atomika sa anyo ng mga nakalalasong kemikal o nerve gas at mga armas biyolohikal (virus/germ) ay banta sa pandaigdig na kapayapaan. Madali itong imbakin at mahirap kilalanin.

14

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ipaliwanag ang iyong mga sagot sa mga sumusunod na katanungan:

1. Ano ang kinalabasan ng mga kasunduang SALT, INF, CFE, at START?

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

2. Ano sa palagay mo ang dahilan nang paglabag ng ilang mga bansa sa mga

kasunduan tungkol sa sandatang nukleyar?

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

3. Sa palagay mo sino ang nakikinabang sa pagpaparami ng armas? Bakit?

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

4. Kung pinuno ka ng pamahalaan, ano ang maaari mong gawin upang matigil ang

komersyalismo o bentahan sa armas?

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

15

Tandaan Mo!

Dahil sa pagpaparami ng mga armas ng mga malalaki at makapangyarihang

bansa, nanganganib ang pandaigdigang kapayapaan.

Nang matapos na ang dekada 60, ang USA at USSR ay nagkaroon ng mga

negosasyon at kasunduan tungkol sa pagkakalas ng mga missile at pagsasaayos ng

umiinit na relasyon ng dalawang bansa. Ang kasunduan sa pagbabawas ng

pandigmang armas ay ang mga sumusunod: Strategic Arms Limitation Talks I

(1972), Strategic Arms Limitation Talks II (1979), Strategic Arms Redeuction Talks I

at Intermediate-Range Nuclear Forces (1987), Conventional Forces (1990), at

Strategic Arms Reduction Talks II 1991.

Gawain 3: Paglalapat Gumawa ng isang sa palagay mong epektibong tratado o kasunduan na

may kaugnayan sa pagbabawal sa paggamit ang sandatang nukleyar.

Magmungkahi ka ng mga panukala na inaakala mong makatutulong sa mga

bansa upang mabawasan ang panganib ng ikatlong digmaang pandaigdig.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

16

ARALIN 3 MGA EPEKTO NG PAGPAPARAMI NG ARMAS

Tatalakayin sa araling ito ang mga epekto ng pagpaparami ng armas lalung-lao

na sa pandaigdigang kapayapaan.

Pagkatapos ng pag-aaral, inaasahan na iyong:

1. Matatalakay ang mga epekto ng pagpaparami ng armas sa iba’t ibang panig

ng daigdig;

2. Mabibigyang puna ang malalaking halaga na inilaan ng mga bansa sa daigdig

para sa mga kagamitang pandigma kaysa pangangailangan ng tao; at

3. Maitataguyod ang patakaran ng Pilipinas tungkol sa sandatang nukleyar.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Tunghayan mo ang mapang ito. Dalawang makapangyarihang bansa – USA

at USSR – ang nagpaligsahan sa pagtatayo ng base militar sa Asya.

Ano sa palagay mo ang layunin ng dalawang bansang ito sa pagtatayo ng base

militar sa iba’t ibang panig ng Asya?

Ano ang epekto sa mga bansang Asya kung sakaling magdigmaan ang

dalawang ito?

17

Mga Epekto ng Pagpaparami ng Armas sa mga Mamamayan ng Daigdig

Ang posibilidad ng pag-aaway ng Estados Unidos at Unyong Sobyet ay isang

malaking banta sa pandaigdigang kapayapaan at seguridad. Hindi lamang ang

nabanggit ng mga bansa ay ang kasangkot dito, kundi pati na rin ang iba pang nasyon,

lalo na ang maliliit na mga bansa kung saan ang USA at USSR ay may nakatayong

mga base militar. Ang isang pangamba na ibubunga ng pag-aaway ng dalawang bansa

ang patuloy na pagpapaunlad at pagpaparami ng mga armas nukleyar. Kung ang

pagpaparami ng armas nukleyar ng dalawang bansa ay hindi mapipigilan, hindi

malayong mangyari na darating ang panahon at ang mundo ay makararanas na naman

ng digmaan – ang Ikatlong Digmaang Pandaigdig.

Kung magkakaroon man ng isa pang digmaang pandaigdig, ang lahat ng mga

nilalang sa mundo ay pawang hindi makaliligtas sapagkat sa isang pindot lamang sa

mga missile ay mapapaalis na sa mapa ang tinatarget.

Nakakalungkot na maraming bansa sa daigdig ang nag-aaksaya ng

napakalaking halaga para sa mga armas at mga kagamitang pandigma, samantalang

kinakapos naman ang gastusin sa pagkain, tirahan, edukasyon at iba pang

pangangailangan lalo na ang mga mahihirap na bansa.

Suriin mo ang tsart upang lubos mo itong mauunawaan.

Halimbawa, ang isang trident submarine ay nagkakahalaga ng 2,000 milyon

dolyar. Ano ang katumbas nitong mahalagang pangangailangan?

18

Halaga ng isang Katumbas na halaga sa

Submarine rident Pangangailangan ng tao

Isang Trident

2,000 milyon dolyar

• Pagbakuna sa lahat ng mga

bata sa bansang mahirap laban

sa mga sakit. 500 milyon US$

• Malinis na tubig para sa 500

milyong tao. 1,000 milyon US$

• Dalawang hayop para sa bawat

isa sa 1 milyong magsasaka sa

mga bansang mahirap. 500

milyon US$

19

3

Sang-ayon sa ipinakitang pagsusuri ng International Institute for Strategic

Studies, tumaas nang 13% ang pagbili ng armas noong 1995 magpapatuloy ito sa mga

susunod na taon na may walong bahagdan pataas. Ang mga bansang pangunahing

nagluluwas ng armas ay ang Amerika, Gran Brintanya at Pransya. Pinakamalaking

mamimili naman nito ang Saudi Arabia na gumagastos ng $9 bilyon at ang Egypt na

gumagastos ng $2.3 bilyon taun-taon.

Habang tumataas ang tensyon ng digmaan sa gitnang Silangang Asya, lumalaki

naman ang bentahan ng armas. Sa buong daigdig lumalaki ang kalakalan ng armas.

Noong 1995 umaabot sa $36.9 bilyon at noong 1996 ay $39.6 bilyon.

• Kabuuang halaga 2,000 milyon

US$

• Edukasyon: 120,000,000 mga

bata na dapat ay nag-aaral ay

walang eskwelahang

mapuntahan.

20

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panuto: Ipaliwanag at isulat sa iyong kwaderno ang mga sumusunod na

katanungan:

1. Paano makakaapekto sa pandaigdigang kapayapaan ang

pagpaparami ng armas?

2. Bakit kailangan ng makapangyarihang mga bansa ang

magparami ng armas? Anu-ano ang epekto ng pagpaparami nito? 3. Sa mga sigalot o tensyon na naganap sa daigdig anong sektor ng lipunan ang nakikinabang dito?

Tandaan Mo!

Ang posibilidad ng pag-aaway ng Estados Unidos at Unyong Sobyet

ay isang malaking banta sa pandaigdigang kapayapaan at seguridad,

dahil hindi lamang ang nabanggit na mga bansa ang kasangkot dito, kundi

pati na rin ang iba pang mga nasyon, lalo na ang maliliit na mga bansa.

Kung magkakaroon man ng isa pang digmaang pandaigdig, ang lahat ng mga

nilalang sa mundo ay pawang hindi makakaligtas sapagkat isang pindot lamang sa

mga missile ang gawin ng magkalaban ay sasabog na ang lugar na gusto nitong

pasabugin.

21

Gawain 3: Paglalapat A. Ang mga napapaloob sa tsart ay ang mga posibling mabuti at hindi

mabuting epekto ng pagpaparami ng armas. Lagyan mo ng tsek ( ) ang

iyong mga sagot kung mabuti at ( ) kung di-mabuti.

MABUTI DI-MABUTI

1. Napapanatili ang balanseng

kapangyarihan sa daigdig.

2. Nagpapaligsahan sa paggawa ng

mas malalakas na Sandatang

nukleyar.

3. Nakakasira ng kapaligiran.

4. Nakapagdudulot ng tensyon at

pangamba.

5. Naging instrumento ng kapayapaan.

B. Panuto:

1. Gumawa nang poster na magpapakita ng di-mabuting epekto ng pagpaparami

ng armas.

2. Kumuha ng Saligang-Batas ng Pilipinas. Saliksikin ang probisyon na may

kaugnayan sa paninindigan nang Pilipinas hinggil sa mga sandatang nukleyar.

Sumasang-ayon ka ba sa paninindigang ito?

22




Ang Cold War ay pinasidhi ng kompetisyon ng Estados Unidos of America at

Unyong Sobyet sa larangan ng pag-aarmas.

Sa kalawakan, may Sputnik ang USSR; may Frienship 7 naman ang Estados

Unidos. Kung mayroong Yuri Gagarin ang USSR, may John Glenn Jr. naman

ang USA.

Nagparamihan din ang dalawang bansa sa larangan ng mga sandatang

nukleyar. Nakababahala ang hakbang ng magkabilang panig. Ang mga naitatag

na sandatang nukleyar ay sapat na upang mawasak ang magkabilang panig.

May mga pagsisikap na isinasagawa upang mabawasan ang pagpaparami ng

arena. Ito ay ang mga sumusunod: Strategic Arms Limitation Talks I, Strategic

Arms Limitation Talks II, Strategic Arms Redeuction Talks I, Strategic Arms

Reduction Talks II, Intermediate-Range Nuclear Forces, Conventional Forces at

iba pa.

23

PANGHULING PAGSUSULIT: Panuto: Piliin ang titiki ng tamang sagot at isulat sa patlang.

A. Hiroshima K. nukleyar bomb

B. Afghanistan L. militarisasyon

C. CFE M. Saudi Arabia

D. Sputnik 1 N. Estados Unidos

E. SALT 1 O. Antartic Treaty

F. Poison Gas P. Sea Bed Treaty

G. $ 900 bilyon Q. deterrence

H. Nukleyar R. $ 2,000 M

I. Vietcong S. Art. 11 Sec. 7

J. Vostok 1 T. Mangangalakal ng Armas

____1. Mga kawal ng komunistang Vietnam.

____2. Lungsod sa Japan na unang nabagkakan at nawasak ng bomba atomika.

____3. Programa ng pagbabawas ng sandata ngunit di naging matagumpay

sapagkat palihim na tumutustos ang Unyong Sobyet sa mga gerilya

ng Ethiopia at Angola.

____4. Bansang sinakop ng Unyong Sobyet na nagpalala sa relasyon nila ng

Estados Unidos at nauwi sa pagkabigo ng SALT II.

____5. Sasakyang panghimpapawid na unang lumigid sa buong mundo.

____6. Isang uri ng armas pandigma na naging dahilan ng pagkasira ng

kabundukan at kalikasan.

____7. Ang kabuuang gastos militar ng buong mundo noong taong 1986.

____8. Kasunduang nilagdaan ng mga bansang kasapi sa NATO at

Warsaw Pact noong 1990.

____9. Ang pinakamapanganib na armas sa kasalukuyan.

24

____10. Unang sasakyang pangkalawakan na ipinadala ng Unyong Sobyet sa

kasalukuyan.

____11. Kasunduang nagdedeklara sa Antartika na dapat maging malaya

sa sandatang nukleyar.

____12. Sa kasunduang ito ay ipinagbabawal ang paglalagay ng

sandatang nukleyar sa mga pusod ng dagat.

____13. Uri ng sandatang pinasabog sa Hiroshima at Nagasaki, Japan.

____14. Tawag sa hakbang ang pamahalaan upang isulong ang modernisasyon ng

hukbong militar.

____15. Bansang itinuturing na pinakamalaking mamimili ng malalakas na armas.

____16. Pangunahing suplayer ng matataas na uri nang armas sa iba’t ibang bansa sa

daigdig.

____17. Tawag sa pagpigil sa mga bansang may sandatang nukleyar na

gamitin ito.

____18. Tinatayang halaga ng isang submarino.

____19. Sektor ng lipunan na nakikinabang sa alitan ng mga bansa.

____20. Probisyon ng Saligang-Batas na nagsasaad ng paninindigan ng bansa

tungkol sa sandatang nukleyar.

25



1. T

2. S

3. R

4. Q

5. P

6. O

7. N

8. M

9. L

10. K

11. J

12. I

13. H

14. G

15. F

16. E

17. D

18. C

19. B

20. A

PANGHULING PAGSUSULIT 1. I

2. A

3. E

4. B

5. D

6. F

7. G

8. C

9. H

10. J

11. O

12. P

13. K

14. L

15. M

16. N

17. Q

18. R

19. T

20. S

1

ARALING PANLIPUNAN


MODYUL 22 ANG POPULASYON NG DAIGDIG



2

MODYUL 22 ANG POPULASYON NG DAIGDIG

Tayong lahat ay kabilang sa mga taong nananahanan sa iisang daigdig. Ang

pagdami ng tao o polusyon sa mumdo ay dulot na benepisyo sa sangkatauhan.

Gayunding may kaakibt na suliranin sa pagdami ng tao sa daigdig. Matutunghayan

mo ang sariling ito ang kondisyon ng populasyon sa mundo. Susuriin mo ang mga

salik sa mabilis na pagdami ng populasyon kasama ang mga suliraning dulot ng

paglaki ng populasyaon. Inaasahang mapahahalagahan mo ang mga katangian at

kalagayan ng populasyao sa daigdig.


Aralin 1: Ang kalagayan ng Populasyon

Aralin 2: Populasyon, Kapaligiran at Pamumuhay ng tao

Aralin 3: Programa ukol sa Populasyon


mga sumusunod:

1. Mailalahad ang kondisyon ng populasyon sa mundo;

2. Maiisa-isa ang mga salik sa mabilis na paglago ng populasyon;

3. Masusuri ang mga suliraning dulot ng mabilis na paglaki na

populasyon; at

4. Maipaliliwanag ang mga programa ukol sa populasyon at ang mag

implikasyon nito sa kaunlaran ng mga bansa sa buong daigdig.



sa iyo.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Isulat ang titik ng tamang sagot.

1. Ang populasyon sa mundo ay umaabot na ng

A. 6 bilyon.

B. 6.2 bilyon.

C. 6.3 bilyon.

D. 6.4 bilyon.

2. Ang populasyon ng mundo ay inaasahang madodoble sa taong

A. 2040.

B. 2050.

C. 2060.

D. 2070.

3. Ang lampas sa kalahati ngpopulasyon ay matatagpuan sa

A. Asya.

B. Aprika.

C. Europa.

D. Hilagang Amerika

4. Ang may pinakamalaking populasyon sa buong daigdig ay ang bansang

A. Bangladesh.

B. India.

C. Pakistan.

D. Tsina.

5. Lumalaki ang pupolasyon ng mundo dahil sa

A. Kalidad ng edukasyon.

B. Makabagong medisina.

C. Makabagong teknolohiya.

D. Makabagong komunikasyon.

6. Alin sa mga sumusunod ang hindi katanggap-tanggap na argumento hinggil sa

populasyon at kapaligiran?

A. Ang paglaki ng populasyon ay isang banta sa ating likas na yaman.

B. Ang malaking populasyon ay nagpapababa ng uri ng ating likas ng yaman.

C. Kayang sustentuhan ng ating likas na yaman ang mabilis na paglaki ng

populasyon sa hinaharap.

4

D. Ang malaking populasyon ay nangangahulugan ng pagdami ng kosumo ng

yamang likas sa kapaligiran.

7. Ang antas ng pamumuhay ng tao ay

A. mas mataas kung malaki ang populasyon.

B. mas mababa kung malaki ang populasyon.

C. hindi apektado ng malaking populasyon.

D. aangat pa sa hinaharap dahil sa lumalaking populasyon.

8. Alin ang hindi kaugnay ng paglaki ng populasyon?

A. Digmaan

B. Taggutom

C. Taglamig

D. Pag-init ng Mundo

9. Alin ang epekto ng paglaki ng populasyon?

A. industriyalisasyon

B. liberalisasyon

C. malayang kalakalan

D. urbanisasyon

10. Alin ang argumentong katanggap-tanggap?

A. Walang kinalaman ang populasyon sa yaman ng bansa.

B. Ang mga mayayamang bansa ay may malalaking populasyon.

C. Malaki ang kinalaman ng malaking populasyon sa pag-angat ng bansa.

D. Ang mas mahihirap na bansa ay may malalaking populasyon.

11. Alin ang hindi kasam ng malaking populasyon sa pag-angat ng bansa.

A. UNFPA

B. IPPA

C. FPOP

D. UNEP

12. Ang mga sumusunod ay nangangalaga sa paligid maliban sa

A. DENR

B. Greenpeace

C. UNEP

D. UNFPA

5

13. Ang pagdami ng tao sa lunsod ay isang katangian ng

A. industriyalisasyon

B. liberalisasyon

C. malayang kalakalan

D. urbanisasyon

14. Ang paglaki ng populasyon ay maaaring makaapekto sa mga sumusunod

maliban sa:

A. bayolohikal ng tao

B. kultura

C. lipunan

D. pulitika

15. Habang damarami ang tao ay

A. lumalago ang industriya

B. dumarami ang yumayaman

C. dumarami ang umaangat sa buhay

D. dumarami ang suliranin sa kapaligiran

6

ARALIN 1 ANG KALAGAYAN NG POPULASYON SA DAIGDIG

Magugulat ka kung gaano kabilis ang paglaki ng populasyon. Ang araling ito ay

magpapakita ng mga datos tungkol sa kondisyon ng populasyon sa mundo. Kasama

mong malalaman ang mga salik kung bakit napakabilis lumago ang populasyon ng

mundo. Mapapansin mo na maging sa Pilipinas ay bumibilis ang pagdami ng tao at

kapansin-pansin ang pagdami ng mga bata sa larangan.

Matapos ang Araling ito, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:

1. Makapaglalahad ng kasalukuyang kalagayan ng populasyon sa mundo;

2. Makapagsusuri ng mga salik sa mabilis na paglaki ng populasyon; at

3. Makapagbibigay ng mga mungkahi o alternatibo sa pagpigil sa paglaki na

populasyon ng daigdig.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Gumawa ka ng graph na makapagpapakita ng kalagayan ng populasyon ng

mundo. Ibatay ang sagot sa unang Tahanayan sa teksto ng aralin. (pahina 6)

7

2. Sumulat ng dalawang obserbasyon batay sa graph. ________________________________________________________________

________________________________________________________________

____

3. Kailangan ba ng ating bansa ang malaking populasyon?

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

______

Kalagayan Populasyon ng sa Daigdig

Tinatayang may 6.8 bilyon na ang kasalukuyang populasyon sa mundo at

lumalaki ito ng 76 milyon bawat araw o 209,000 bawat araw. Bagamat bumaba na ang

porsiyento ng paglaki ng populasyon mula sa dalawa noong 1970 hanggang sa 1.5

porsiyento sa kasalukuyan, ang lumalagong populasyon ay dahil na rin sa napalaking

populasyon sa kasalukuyan kaysa noong 1970 na 3.7 milyon lamang. Kung ang

porsiyento ng paglaki ng populasyon ay hindi bababa, ang populasyon ng mundo ay

magiging doble sa taong 2040. Ang ganitong kalaking populasyon ay makaapekto sa

kaunlaran maraming pamayanan at sa sistemang ekolohikal sa daigdig.

Talahanayan 1: Populasyon ng Mundo, 2003

Rango Kontinente Populasyon

1 Asya 3,816,573,388 2 Aprika 857,087,413 3 Europa 728,996,759 4 Hilagang Amerika 503,374,176 5 Timog Amerika 364,236,663 6 Australya 31,919,758

Pinagkunan: www.census.gov

8

Ipinapakita sa talahanayan 1 na ang may pinakamalaking populasyon ay nasa Asya.

Nasa Asya at Aprika rin ang mga pinakamahihirap na bansa sa mundo at sila rin ang

may malalaking populasyon. Samantalang halos nasa mayayamang kontinente naman

ang karaniwang may maliit na populasyon.

Talahanayan 2: Populasyon ng mga Piling Bansa sa Daigdig, 2003

Rango Bansa Populasyon

1 China 1,286,975,468 2 India 1,049,700,118 3 Estados Unidos 290,342,554 4 Indonesya 234,893,453 5 Brazil 182,032,604 6 Pakistan 150,694,740 7 Rusya 144,526,278 8 Bangladesh 138,448,210 9 Nigeria 133,881,703 10 Japan 127,214,499 11 Mexico 104,907,991 12 Pilipinas 84,619,974 13 Alemanya 82,398,326 14 Vietnam 81,624,716 15 Egypt 74,718,797 16 Iran 68,278,826 17 Turkey 68,109,469 18 Ethiopia 66,557,553 19 Thailand 64,265,276 20 Pransya 60,180,529

Pinagkunan: www.census.gov

Ipinakikita ng Talahanayan 2 ang 20 bansang may pinakamalalaking populasyon

sa mundo. Nangunguna dito ang Tsina at India. Halos malapit na sa kalahati ng

populasyon ng mundo kapag pinagsama ang populasyon ng India at Tsina.

9

Talahayan 3: Paghahambing ng Pamilya noong 1960 at 2000

Ayon sa talahanayan 3, lumiliit ang bahagdan ng sanggol na

ipinanganganak mula 1960 hanggang sa taong 2000. Subalit malaki pa rin ang

populasyon sapagkat lubhang malaki na ang populasyon ng mga nanganganak

sa mundo.

Sa kasaysayan ng mundo, naging 1 bilyon ang populasyon ng mundo

noong 1800 at 3 bilyon naman noong 1960. Sa kasalukuyan, ang populasyon ng

mundo ay nadaragdagan ng 3 bilyon sa loob lamang ng 11 taon.

Mga Salik sa Pagtaas ng Bilang ng Populasyon Ang mabilis na pagtaas ng bilang ng populasyon ay maaring sanhi ng

pag-unlad ng agham sa medisina, pag-unlad ng agrikultura, at paniniwala ng tao. Ang mga pagtuklas sa mga makabagong gamot at gamit sa paggagamot

ay may malaking nagagawa upang panatilihing malusog ang mga tao.

Nahumahaba ang buhay ng tao at lumiliit ang bilang ng mga namamatay sa

panganganak. Sa ganitong sistema, dumarami ang mga malulusog na ina na

siyang makapagpaparami sa mga susunod na henerasyon. Ang mga sanggol

naman na ipinanganganak taun-taon ay nabibigyan ng wastong gamut at

modernong pangangalaga kayat nabubuhay nang maayos at malusog. Dahil

dito, patuloy na dumarami ang bilang ng mga tao sa mundo.

10

Ang mga imbensyon upang maparami ang mga produktong galing sa

agrikultura ay nagbibigay din ng seguridad sa mga tao upang magparami ng mga

anak. Bagamat may peligro na hindi kakayanin ng agrikultura ang mabilis na

pagdami ng populasyon sa mundo, nakondisyon na ang tao na sagana ang

pagkain ng mga susunod na henerasyon, kayat patuloy ang kanilang

pagpaparami.

Ang mga ekonomiyang agrikultural ay may malakas na paniniwala na ang

dagdag na anak ay dagdag na kamay upang magtrabaho sa kabukiran. Ang

sistema agrikultura tulad ng sa Pilipinas ay nangangailangan ng maraming tao

sapagkat tradisyonal pa rin ang pagsasaka. Madalang ang may mga makinarya

sa mga mahihirap na magsasaka. Samakatwid, bukas-palad na tinatanggap ang

dagdag na anak.

Sa Pilipinas, ang dagdag na anak ay nangangahulugan ng maraming

kumpare. Ang compadrazgo ay mahalaga sa Pilipino sapagkat ang mga ninong

at ninang ay siyang makapagbibigay ng tulong upang magkaroon ng mabuting

buhay ang mga isinisilang na mga bata.

Sa kabuuan, may pisotibong paniniwala ay mga tao na isang biyaya ang

pagkaroon ng maraming anak at kapamilya, lalung-lalo na sa mga bansang

papaunlad pa lamang.

.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panuto:

1. Mag-interbyu ng mga nars sa health centers. Tanungin sa kanila ang mga

sumusunod:

a. Mahalaga ba ang maliit na populasyon sa ating bansa? Bakit?

11

________________________________________________________________

________________________________________________________________

_____________________________________________________________

b. May pag-asa bang lumiit ang ating populasyon? Paano?

________________________________________________________________

________________________________________________________________

_____________________________________________________________.

2. Sumulat ng isang maikling awit upang maipalam ang iyong niloloob tungkol sa

populasyon ng Pilipinas.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

__________.

3. Sumulat ng isang maikling awit upang maipalam ang iyong niloloob tungkol sa

populasyon ng Pilipinas.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

__________.

12

Tandaan Mo!

Ang populasyon ng mundo ay 6.8 bilyon at ito ay madodoble sa

taong 2040. Nasa Asya ang lampas sa kalahating populasyon sa buong mundo

at ito ay 3.8 bilyon. Ang Tsina ang may pinakamalaking populasyon sa buong mundo. Ito ay may

1.2 bilyon. Pangalawa ang India na may isang bilyong tao. Ang mabilis na pagtaas ng bilang ng populasyon ay maaring sanhi ng pag-unlad

ng agham sa medisina at agrikultura, at paniniwala at kultura ng mga tao. .

Gawain 3: Paglalapat Panuto:

1. Maglista ka ng tatlong argumento kung bakit kailangang pigilin ang paglaki ng

populasyon sa bansang Pilipinas.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________

2. Sumulat ng isang liham para sa iyong sarili kung gaano kalaki ang pamilyang nais

mo sa hinaharap.

.

13

ARALIN 2 POPULASYON, KAPALIGIRAN AT PAMUMUHAY NG TAO

Matutunghayan mo sa araling ito ang epekto ng malaking populasyon sa ating

kapaligiran at sa ating pamumuhay. Nararamdaman natin ang pagkaubos ng ating likas

na yaman at pag-init ng ating paligid dahil sa sobrang pagkunsumo ng tao sa ating likas

na yaman. Marami din ang nakararanas ng kahirapan at digmaan dahil sa agawan sa

limitadong pinagkukunang-yaman. Dahil dito, ang kaunlaran ng mga tao at mga bansa

ay nganganib.

Matapos ang Araling ito, inaasahang magagawa mo ang sumusunod:

1. Matatalakay ang epekto ng mabilis na paglaki ng populasyon sa ating likas

na kapaligiran at pamumuhay ng tao;

2. Makapaglalahad ng mga datos bilang suporta sa malaking epekto ng

populasyon sa ating kapaligiran; at

3. Makapagbibigay ng mga paraan upang mapangalagaan ang ating

kapaligiran.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: 1. Buuin ang web tsart sa ibaba. Punan ng mga epekto ng malaking

populasyon ang kapaligiran at pamumuhay ng tao. Gawin ang web tsart sa iyong

kuwarderno.

Malaking Populasyon

Kapaligiran Pamumuhay ng tao

14

2. Ano ang sukat o laki ng populasyon na gusto mo para sa isang pamilya? Bakit?

Ipaliwanag mo sa isang talata at isulat sa iyong kuwaderno.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

_______________________________________________________

Ang Populasyon at Kapaligiran .

Malaki ang banta ng paglaki ng populasyon sa mundo. Dahil sa di mapigil na

pagdami ng tao, maaaring unti-unting maubos ang mga likas na yaman sa daigdig at na

magdudulot ng kahirapan sa pamumuhay ng mga tao.

Kahit na tagumpay ang sangkatauhan sa kasalukuyan na pakainin ang lumalaking

populasyon ng mundo, malaki pa rin ang banta nito sa pagkasira at pagkaubos ng ating

mga likas na yaman tulad ng malinis na tubig, lupang sakahan, pangisdaan, kagubatan

at biodiversiti. Kahit na bumababa ang bilang ng anak ng mga kababaihan mula sa lima

at ngayon ay tatlo na lamang, at ang pag-aasawa ng mga populasyon sa gulang na 25

pataas, malaki pa rin ang populasyon sapagkat ang mga magiging ina ay naisilang na.

Kayat mahalagang bigyang solusyon ang mga suliranin sa populasyon upang

matugunan ang mga pangangailangan ng lumalaking populasyon.

15

Suliranin sa Tubig

Sa Kasalukuyan, 434 milyon tao ang may kakulangan sa tubig. Kung pareho pa

rin ang porsiyento ng paglaki ng populasyon, may 2.6 bilyon hanggang 3.1 bilyon tao sa

mundo ang may kakulangan sa tubig sa taong 2025. Milyong-milyon tao sa Gitnang

Silangang Asya at Aprika sa kasalukuyan ang nagkakaroon ng matinding problema

dahil sa kakulangan sa malinis na tubig tabang. Karamihan ng mga tubig tabang sa

kasalukuyan sa mga rehiyong ito ay walang kapalit na bagong tubig batay sa siklo ng

pagbuo ng tubig tabang. May 25 na mga bansa ang may ganitong suliranin at

tinatayang magiging 36 hanggang 40 na bansa ang may parehong suliranin sa taong

2025. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isang malaking sanhi sa suliranin sa

tubig tabang. Taun-taon ay lumalakas ang pagkunso ng tao sa tuig tabang.

Kalagayan ng mga Lupang Sakahan

Ang bilang ng mga taong nakatira sa mga bansang may lumiliit na lupang

sakahan ay inaasahang lalaki mula sa 600 milyon hanggang sa 986 milyon sa taong

2025. Kahit na nagkaroon Green Revolution o (programa sa pagpapalago ng mga

pananim) at ang pagsusulong ng teknolohiya, ang mga eksperto ay hindi sigurado kung

kaya nitong makaprodyus ng pagkain para sa lahat. Ang lupa sa mga sakahan ay dapat

na maging malusog upang makapagtanim ng makasasapat na pagkain para mga

mamamayan. Kailangan ng bawat tao ng .7 hektarya lupa na walang artipisyal na

pataba at pestisidyo upang makakain siya ng gulay at butil. May 415 milyon tao na sa

kasalukuyan ang walang ganitong kalaking sakahan. Dagdag pa dito, halos 20

porsiyento lamang ng tao sa mundo ang may-ari ng 80 porsiyento ng lupang sakahan

na karamihan ay nasa mayayamang bansa. Sa mahihirap na bansa naman, ganito rin

16

ang kadalasang nangyayari. Nasa mga mayayamang pamilyang ang mga lupang

sakahan. Ang ganitong istruktura ay magdudulot ng malawakang taggutom sa mga

darating na panahon.

Kalagayan ng mga Pangisdaan

Karamihan ng mga karagatan sa kasalukuyan ay malawakan nang

pinangingisdaan kayat unti-unti nang nauubos ang mga lamang dagat. Ang

pinakamataas na antas ng pangingisda ay naabot noong 1997. Ito ay naabot ng

bansang Tsina na siyang may pinakamalaking populasyon sa buong mundo. Halos

lahat ng mga pangisdaan sa mundo ay unti-unting nauubusan na ng yamang dagat.

Ang mga mahihirap na bansa ay nakadepende sa mga pangisdaan ng kanilang

ikabubuhay. Subalit mukhang mawawala na ito para sa mga susunod na henerasyon.

Ang Kalagayan ng mga Kagubatan

Sa kasalukuyan, may 1.8 bilyong tao sa 36 na bansa ang may .10 na hektarya

bawat tao ang lawak ng gubat. Ang mga kagubatan ay nasa kritikal na kalagayan na.

Tinatayang magiging 3 bilyon pa ang tao sa mga bansang ito sa taong 2025.

17

Karamihan ng mga kagubatan sa daigdig ay nauubos dahil sa mga gawain ng tao. Mas

malala ang pagkaubos ng kagubatan sa mga papaunlad na bansa. Nasa panganib ang

pinagkukunan ng pagkain, panggatong at bahay ng mga papaunlad na bansa.

Kalagayan ng Klima sa Daigdig

Ang mga emisyon ng carbon dioxide ay may malaking kontribusyon sa pag-init

ng mundo. Nararamdaman na natin ang greenhouse effect sa ating paligid. Mula

noong 1990, ang paggamit ng tao ng mga teknolohiyang naglalabas ng carbon dioxide

ay tumataas. Dalawamput apat (24%) na bahagdan ng emisyong ito ay galing sa

pagkonsumo ng Estados Unidos. Ang iba ay galing sa mga maunlad na bansa at

papaunlad na bansa at dalawang bahagdan lamang sa mga mahihirap na bansa. Ang

mga emisyon ay galing sa panggatong na posil at mga pagawaan ng semento. Ang

paglaki ng populasyon sa mundo ay nangangahulugan ng pagdami ng kukunsumo sa

mga gamit na may emisyon ng carbon dioxide. Kayat ang pag-init ng mundo ay patuloy.

Nararanasan na din natin ang pagtaas ng mga dagat at ang pagkasira ng pananim dahil

sa pag-init ng mundo.

Bayodiersiti (Biodiversity)

18

May 1.1 bilyong tao ang nakatira sa mga lugar na may mga tanim at hayop na

iba-iba ang lahi. Ang populasyong dito ay may 1.3 bahagdan ang paglago samantalang

1.8 na porsiyento naman ang pagkawala ng mga hayop at tanim sa mga bansa na

katatagpuan ng mayayamang uri ng hayop at halaman. Ang mabilis na pagdami ng

populasyon ay nagbibigay-banta sa pagkawala ng mga tanim at hayop.

Mga Banta sa Buhay ng Tao Pagsisikip ng Kalunsuran

Anu-ano ang mga banta ng patuloy na paglaki ng populasyon sa buhay ng tao?

Isa-isahin natin ang mga ito at suriin mo kung may magagawang solusyon ang mga tao

upang maiwasan ang mga ito.

Ang pagsiksikan ng tao sa mga lungsod dahil sa migrasyon ay nagdudulot ng

maraming problema sa kalunsuran. Ang mga ito ay ang kakapusan sa malinis na tubig,

masisikip na lugar, kakulangan sa serbisyong publiko tulad ng edukasyon, kalusugan at

seguridad, pagkakaroon ng iskwater, kahirapan at polusyon.

Masikip na tirahan sa lunsod

19

Ang paglaki ng populasyon ay lalong nagpapahirap sa mga pamilya ng mga

mahihirap na bansa dulot ng dami ng bibig na pakakainin. Sa halip na para sa pang-

edukasyon, kalusugan at iba pang panlipunan serbisyo, inuuna muna ng pamilya at

pamahalaan ang pagkain, damit at tirahan ng mga mag-anak. Nasa 20 bahagdan

lamang ng populasyon ang may sapat na antas ng pamumuhay. Samantalang 80

bahagdan naman ang hirap na hirap na itawid ang kanilang buhay. Ang kontinente ng

Aprika ang may pinakamataas na bahagdan ng paglago ng populasyon subalit ito

naman ang may malaking bahagdan ng mahihirap. Sa Asya matatagpuan ang

maraming lungsod na masisikip at walang sapat na kabuhayang makapag-aangat ng

kalidad ng mga mahihirap na nagsilipat sa mga lunsod.

Mga Away at Digmaan ng mga Bansa

Ang paglaki ng populasyon sa Europa noong ika-15 siglo ay nagpasimula ng

pananakop sa mga bansa sa Amerika, Asya at Aprika. Nagkaroon ng maraming

digmaan upang makakuha ang mga Europeo ng mga kayamanan sa iba’t-ibang bansa.

Ang dating may mga lupain ay inagaw ng mga mananakop kayat napilitan silang

maghanap ng iba pang lupain sa mga masusukal na lugar. Ito ay nagdulot din ng mga

digmaan ng magkakaparehong lahi sapagkat nawalan ng lupa ang mga orihinal na

nakatira sa mga kabundukan at malalayong isla. Hanggang sa kasalukuyan, patuloy

ang paghahanap ng tao ng mga kayamanan upang masuportahan ang lumalaking

pamilya o populasyon. Ang mga magkakaparehong lahi ay nag-aaway-away dahil sa

pag-aaagawan sa pinagkukunan ng yaman. Ang ganitong sitwasyon ay nangyayari sa

Rwanda, Sri Lanka, Kashmir, Iraq, Balkan, Sudan, Colombia, Pilipinas, Burma at iba

pang bahagi ng daigdig. Ang mga pag-aaway na ito ay pulitikal ngunit ang pinaka-ugat

ay ekonomiya, o ang pinagkukunang yaman.

20

Hirap na Kalagayan ng mga Kababaihan

Ang paglaki ng populasyon ay nagdudulot ng maraming suliranin sa mga babae

at lalaki. Ngunit mas nakararanas ng suliranin ang mga kababaihan.

Tinatayang sa bawat minuto:

• 380 babae ang nabubuntis; kalahati sa kanila ay walang planong maging

buntis;

• 110 babae ag nakararanas ng kumplikasyon sa pagbubuntis;

• 100 babae ang nakararanas ng aborsyon; 40 ay delikado at di ligtas;

• 11 tao ay nagkakaroon ng nakakahawang sakit na HIV/AIDS;

• 1 babae ang namamatay dahil sa pagubuntis;

• 1 sa bawat 10 nanganganak ay tinedyer na nanay;

• sa mga mauunlad na bansa, 1 sa bawat 6 na nanganganak ay kabataang

babae sa gulang na 15 hanggang 19; at

• may 4.4 na milyon na kabataang babae sa gulang na 15 hanggang 19 ang

nagpapalaglag ng sanggol, at ang kalahati ay di ligtas.

May Pag-asa Ba?

Ang ika-21 siglo ay nagbabadya ng maraming suliranin sa paligid at populasyon.

Ang tanging pag-asa ay ang pagbaba ng bahagdan ng paglaki ng populasyon,

ang pagtaas ng karaniwang edad ng pag-aasawa at panganganak, ang pagkakaroon

ng trabaho ng kababaihan pagpaplano ng tunay bilang ng mga anak, at ang

pagpaplano ng pamilya. May mga bansa rin na masusing nag-iisip ng komprehensibong

programa hingil sa pagpigil ng paglaki ng populasyon. Mataas na rin ang kamalayan ng

21

mga tao sa pagkonsumo ng mga bagay na makakatulong sa kaligtasan populasyon at

kapaligiran.


1. Anu-ano ang programa ng ating pamahalaan tungkol sa mga sumusunod?

2. Magtanong-tanong sa pinuno ng barangay kung paano nila ito ipinatutupad?

a. Populasyon

________________________________________________________________ b. Kapaligiran

________________________________________________________________ c. Mga serbisyong panlipunan

_______________________________________________________________

Tandaan Mo! Malaki ang epekto ng malaking populasyon sa ating kapaligiran

at sa pamumuhay ng tao.

Ang mga likas na yaman tulad ng pangisdaan, lupang sakahan, tubig,

kagubatan, paligid, mga halaman at hayop ay unti-unti nang

nauubos.

Nararamdaman naman lalo na ng mga mahihirap na bansa ang epekto ng

malaking populasyon tulad ng kakulangan sa pagkain, tubig, serbisyong publiko

at mga digmaan, at suliranin ng mga kababaihan.

Kinakailangan ang pagkakaroon ng mga programang magsasaayos ng sapat na

dami at kalidad ng populasyon sa bawat bansa.

22

Gawain 3: Paglalapat Panuto:

1. Bumuo ng isa ng kuwento ng isang pamilyang may sampung anak.

2. Gumuhit at maglista ng mga katangian ng populasyon na nais mo sa mga sumusunod:

A. Pamilya

B. Pamayanan

23

C. Bansa

ARALIN 3 MGA PROGRAMA SA POPULASYON

Ikaw ay nasa huling aralin na ng modyul na ito. Nalaman mo sa mga

nakaraang aralin ang kalagayan ng populasyon at ang epekto ng malaking populasyon

sa ating kapaligiran at pamumuhay. Sa araling ito, masusuri mo ang mga programa

ukol sa pangangalag ng populasyon sa daigdig at matamo ang mga hangaring

pangkaunlaran ng mga bansa.


1. Masusuri ang mga programa magpapabuti at magpapaunlad ng kalagayan ng

populasyon ng mga bansa;

2. Maipaliliwanag ang implikasyon ng mga programa sa pagpapatupad ng

sustainable development at mapabuti ang panirahan ng tao sa hinaharap; at

3. Makapagbibigay ng sariling opinyon upang hindi maging pabigat sa

lumalaking populasyon sa bansa.

24


Panuto: A. Paghambingin ang malaki at maliit na pamilya sa pamamagitan ng iba’t-ibang kriterya o

palatandaan ng kaunlaran.

Kriterya

Maliit na Pamilya

Malaking Pamilya

Edukasyon

Pagkain

Damit

Tahanan

Paggawa

B. Matapos mong maitala ang maaaring kalagayan ng maliit at malaking pamilya, gaano

kalaking pamilya ang nais mo? Pangatwiranan mo ang iyong sagot.

Mga Programa Ukol sa Populasyo

Anong programa ng pamahalaan tungkol sa pangangalaga ng populasyon ang

nakaraang sa iyong barangay?

Bilang mga mamayanan ng isang bansa, mahalaga ang kapakanan ng mga tao

para sa pamahalaan. Ang yaman ng isang bansa ay nasusukat sa kalidad ng yamang

tao o ng mamamayanan nito. Ang kaunlaran ng isang bansa ay nakasalakay sa

malusog, matalino, at aktibong mamayanan sa may malaking kontrobibusyon sa

paglinang ng kaunlarang pang-ekonomiya at kagalingang panlipunan.

25

Iba’t ibang programa na ang sinubukan, isinasagawa at pinagpaplanuhan

ng mga bansa sa daigdig upang mapabuti ang kapakanan ng populasyon sa

buong mundo. May mga ahensiya na sadyang binuo upang magsagawa ng nga

programang iyan. Pag-aralan mo ang mga programang inilunsad ng ibat’ ibang

ahensiya sa sumusunod na talaan.

Talahanayan 4: Mga Organisasyon at ang Kanilang Programa Ukol sa Populasyon

Organisasyon Programa United Nations Fund

for Population

Assistance(UNFPA)

Itinatag ng United Nations noong 1967.

May pinakamalaking pandaigdig na pondo

na inalalaan sa pagtulong sa mga umuunlad na

bansa ukol sa isyung pampopulasyon. Tungkulin

ng UNPFA na tumulong sa pangangailangan ng

populasyon at pagpaplano ng pamilya; paunlarin

ang kaalaman ukol sa iba’t ibang salik na kaugnay

sa populasyon tulad ng paglaki ng populasyon,

fertility, migrasyon at mortalidad, at tulungan ang

mga pamahalaan sa programa at mga proyekto

nila sa populasyon, at magbigay ng pinansyal na

tulong para sa implementasyon ng mga ito.

International Planned

Parenthood

Association (IPPA)

Binubuo ito ng mahigit nna 100 samahan na

humihikayat sa pagpaplano ng pamilya. Mahigit sa

kalahati ang galing sa mga bansa ng kasapi sa

Overseas Economic Cooperation Development

(OECD). Pinakamalaki ang tulong na tinatanggap

ng Brazil, Columbia, India, Korea at Mexico.

Ginagamit ng mga unibersidad at institusyon sa

pananaliksik ang ikaapat na bahagi ng tulong mula

sa Estados Unidos, ang Family Planning

International Assistance and Population Council, at

26

Pathfinder Fund.

Kagawaran ng

Kalusugan

Philippine Population Management Program

(PPMP)

Ito ang kabuuang programa ng ating pamahalaan

ukol sa pagkontrol ng populasyon. Nilikha ito

upang suportahan at sang-ayunan ang kabuuang

programang pang-ekonomiya ni Pangulong Fidel

Ramos, ang Medium Term Philippine Development

Plan (MTPDP) na mas kilala sa tawag na

Philippines 2000. Ayon dito, hindi magiging

tagumpay ang Philippines 2000 kung walang

kaukulang programa sa ating populasyon.

Binubuo ang PPMP ng iba’t ibang sangay ng

pamahalaan. Ang kagawaran ng Kalusugan ang

pangunahing tagapagtupad nito. May bahagi rin

ang Kagawaran ng Edukasyon sa pamamahagi ng

kaalaman ukol sa populasyon sa pamamagitan ng

pagsasanib nito sa mga kurikulum ng mga

paaralan.

Kabilang sa PMPP ang mga programang may

direktang kaugnayan sa pagkontrol ng populasyon

tulad ng pagpaplano ng pamilya. Nakapaloob din

ang programang pampopulasyon sa mga

programang pang-ekonomiya at pangkapaligiran

27

Commision on

Population and

Development (CD)

(dating Population

Comission o

POPCOM)

May 27 kasapi ito at itinatatag ng Economic and

Social Council (ECOSOC) ng UN noong 1947.

Tungkulin nito na magbibigay ng payo at gumawa

rin ng pag-aaral tungkol sa mga isyu sa

populasyon, mga patakaran at programa,

integrasyon ng populasyon sa pag-unlad ng bansa

kaugnay ng iba’t-ibang salik sa populasyon, at

ibang mga katanungan tungkol sa populasyon.

Family Planning

Organization of the

Philippines (FPOP)

Itinatag noong ika-4 ng Agosto, 1969 ang FPOP

upang itaguyod ang pagpaplano ng pamilya. Isa

itong pribadong organisasyon at isa sa 150

organisasyon sa 128 na bansa na magkakatulad

ang layunin. Kasapi ang FPOP sa International

Planned Parenthood Foundation (IPPF) na

nakabase sa London. Nagbibigay ito ng payo,

impormasyon at serbisyo sa klinika at pamayanan.

Kumikilos ang FPOP batay sa paniniwala na ang

responsableng pagkamagulang at kalusugan ng

pamilya ay nakaambag sa magandang uri ng

pamumuhay at sa pambansang kaunlaran.

Sa kasalukuyan, naglilingkod sa bansa ang FPOP

sa pamamagitan ng 215 na pamunuan, 1362 na

mga boluntaryo sa 35 na mga klinika at siyam na

mga sentro ng kalusugan. Naglilingkod ito sa

200,000 na mga kliyente na karamihan ay nasa

malalayong lugar na walang mga manggagamot.

28

National Commission

on the Role of the

Filipino Women

Nangangalaga sa kalagayan ng mga kababaihan

sa Pilipinas sa pamamagitan ng pagpapatupad ng

Philippine Plan on Gender and Development.

Layunin nito na bigyang kapangyarihan ang mga

kababaihan upang maging maayos ang kanilang

kalagayan, lalo na ng mga ina at mga bata.

Ang United Nations Fund for Population Assistance ay naglalaan ng mga pondo

sa mga bansang mahihirap na nais pigilin ang kanilang ng lumalaking populasyon. Ang

International Planned Parenthood Association (IPPA) ay isa ring organisasyon na

humihikayat sa pagpaplano ng pamilya.

Sa Pilipinas, ang sangay ng pamahalaan na nangangalaga sa pamamahala ng

paglaki ng populasyon ay ang Philippine Commission on Population at Kagawaran ng

Kalusugan. Naitatag din ang National Commission on the Role of the Filipino Women

upang pangalagaan ang kalagayan at kalusugan ng mga ina at bata.

Ang Family Planning Organization of the Philippines (FPOP) ay isang pribadong

organisasyon na may malaking tulong programa sa populasyon sa Pilipinas.

Ang Philippine Population Act of 1994 ay isang batas na nagtatakda ng mga

programang pampopulasyon.

Ang Populasyon at ang Kapaigiran

Nalaman mo na ang malaking populasyon ay maaaring magdulot ng suliranin sa

ating kapaligiran. Ang pagkonsumo natin ng mga likas na yaman ay nagbabanta ng

pagkasira ng ating kapaligiran. Kayat mahalagang tunghayan ang mga programa na

nakatutulong upang mapanatiling balanse ang ating paligid.

29

Talahanayan 5: MGA PROGRAMA NA NANGANGALAGA SA BALANSENG KALAGAYANG EKOLOHIKAL

Programa Paglalarawan Asia Pacific

Conference on

Climate Change

Ang mga siyentista at kinatawan ng mga bansa sa Asia-

Pacific ay nangangampanya ng panrehiyon na kamalayan at

pagkakaisa upang mabigyang lunas ang suliranin sa

pagbabago ng klima, polusyon, at pagkapanot ng kagubatan.

Programa ng United

Nations Environment

Program (UNEP)

Nakatutok ang programa ng organisasyong ito sa

kahalagahan ng mga punungkahoy sa kapaligiran,

paghadlang sa pagkasira ng kagubatan, partisipasyon ng

mga tao sa muling pagtatanim, at paghadlang sa pagkakalbo

ng mga kagubatan.

Republic Act 8749 o

Clean Air Act

Pinaiiral ito sa Pilipinas na nagbabawal sa paggawa at

paggamit ng mga incinerator dahil ang pagsunog ng mga

basura ay nakakasama sa kalusugan.

Republic Act 9003 o

Ecology Solid Waste

Management Act of

2001

Ito ang unang batas na nilagdaan ni Pangulong Gloria

Macapagal-Arroyo na naglalayon na mabawasan ng 60

bahagdan ang 3600 metriko tonelada ng basurang

kinukolekta araw-araw sa kalakhang Maynila.

Isinasaad ng batas na ito ang paghihiwalay o pagbubukod ng

nabubulok at di-nabubulok na basura, paggamit muli at

composting ng basura sa buong bansa. Ipinagbabawal nito

ang paninirahan sa bukas na tapunan ng basura. Ang

lumabag sa batas ay magmumulta ng 300- 1 milyon (Php) at

anim na taong pagkabilanggo.

Programa ng

Greenpeace

Nagmomonitor ng nakakalasong mga dumi na itinatambak

ng mga industriyalisadong bansa sa Ikatlong Daigdig ang

ahensiyang ito.

Ecotourism Binigyang sigla sa Pilipinas ang kamalayan tungkol sa

ekoturismo noong 1977. Nabuo ang salitang ecotourism sa

kumperensya tungkol sa kapaligiran noong 1988.

30

Isang ecologically sustainable na turismo ang ecotourism na

nagtataguyod ng likas na kapaligiran at kultura upang

mapalawak ang kaalaman dito at makabuti sa pamayanan.

Hindi lamang maganda at kaakit-akit na kapaligiran ang

kailangan sa ganitong uri ng turismo kundi mga ligtas at

mapayapang lugar.

Philippine Agenda 21 Ito ay programa ng Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na

Yaman. Ito ay tumututok sa kalidad ng hangin, lupa,

karagatan at tubig, halaman at hayop.

Ang mga pandaigdigan at pambansang organisasyon na ito ay aktibong

nangangalaga sa ating paligid.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Pagkatapos mong maunawaan ang mga programang may kinalaman sa

populasyon, ano ang maaari mong gawin? Sagutan mo ang mga sumusunod na

tanong:

A. Kung sakaling ikaw ay sasali sa mga organisasyon para sa populasyon at

kapaligiran, ano ang sasalihan mo? Bakit?Suriin mong muli ang mga talaan bago

mo sagutin ang mga tanong na ito.

a. Populasyon

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

b. Kapaligiran

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

B. Alin sa mga programa ng pampopulasyong inilahad sa aralin ang kailangang ng

iyong barangay? Bakit

31

a. Populasyon

________________________________________________________________

________________________________________________________________

b. Kapaligiran

________________________________________________________________

________________________________________________________________

Tandaan Mo! Ang mga organisasyon na nagsusulong ng pagpaplano ng pamilya ay

ang United Nations Fund for Population Assistance, Family Planning

Parenthood Association, Kagawaran ng Kalusugan at ang Commission

on Population and Development.

Ang mga organisasyon na nagsusulong ng balanseng kapaligiran ay ang Asia

Pacific Conference on Climate Change, United Nations Environment Program,

Greenpeace Monement at Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Yaman.

Ang mga programang pampopulasyon ay naglalayong mapabuti ang kalidad ng

buhay ng mga mamamayan at mapangalagaan ang kapaligiran at likas na yaman na

pinagkukunan ng mga tao ng kanilang kabuhayan.

Ilan sa mga programa sa kapaligiran ay ang Republic Act 8749 o Clean Air Act,

Republic Act 9003 o Ecology Solid Waste Management Act of 2001 at ang

Philippines Agenda 21.

32


Panuto: A. Magtanong sa mga sumusunod kung papaano mapapangalagaan ang kapaligiran at populasyon.

Populasyon

a. mga magulang at kapatid

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

__________________________________________________________

b. punong barangay

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

__________________________________________________________

Kapaligiran

a. mga magulang at kapatid

______________________________________________________________________

______________________________________________________________

b. punong barangay

B. Bumuo ng isang plano ng proyekto batay sa nais ng barangay at mga magulang mo.

1. Proyektong Populasyon

Proyekto Mga Gawain Kailan Gagawin

33

2. Proyektong kapaligiran

Proyekto Mga Gawain Kailan Gagawin


Ang mga susmusunod ang mga pangunahing kaisipan na dapat mong tandaan

tungkol sa modyul na ito:

Ang populasyon ng mundo ay 6.8 bilyon at ito ay madodoble sa taong 2040. Nasa Asya ang lampas sa kalahating populasyon sa buong mundo at ito ay 3.8

bilyon. Ang Tsina ang may pinakamalaking populasyon sa buong mundo. Ito ay may 1.2

bilyon. Pangalawa ang India na may isang bilyong tao. Ang mabilis na pagtaas ng bilang ng populasyon ay maaring sanhi ng pag-unlad ng

agham sa medisina at agrikultura at paniniwala ng tao.

Malaki ang epekto ng malaking populasyon sa ating kapaligiran at sa

pamumuhay ng tao. Ang mga likas na yaman tulad ng pangisdaan, lupang

sakahan, tubig, kagubatan, paligid, mga halaman at hayop ay unti-unti nang

nauubos. Nararamdaman naman lalo na ng mga mahihirap na bansa ang epekto

ng malaking papulasyon tulad ng kakulangan sa pagkain, tubig, serbisyong

publiko at mga digmaan.

Ang mga organisasyon na nagsusulong ng pagpaplano ng pamilya ay ang

United Nations Fund for Population Assistance, Family Planning Parenthood

Association, Kagawaran ng Kalusugan at ang Commission on Population and

Development.

34

Ang mga organisasyon na nagsusulong ng balanseng kapaligiran ay ang Asia

Pacific Conference on Climate Change, United Nations Environment Program,

Greenpeace Movement at Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Yaman.

Ilan sa mga programa sa kapaligiran ay ang Republic Act 8749 o Clean Air Act,

Republic Act 9003 o Ecology Solid Waste Management Act of 2001 at ang

Philippine Agenda 21.

Kinakailangang pangalagaan ang kapakanan ng populasyon sa daigdig kasama

na ang kapaligiran pinananahanan natin.

35

ANGWAKAS NA PAGSUSULIT: I. Panuto: Isulat ang titik ng hindi kabilang sa grupo at isulat ang konsepto na

nag-uugnay sa magkakaparehong opsyon.

______________1. A. Klima B. Kagubatan C. Edukasyon D. Tubig

______________2. A. UNFPA B. UNEP C. IPPA D. FPOP

______________3. A. DENR B. UNEP C. APCCC D. UNFPA

______________4. A. Australya B. Estados Unidos C. India D. Tsina

______________5. A. Chile B. Hapon C. Nigeria D. Pilipinas

______________6. A. Asya B. Aprika C. Australya D. Europa

______________7. A. Asya B. Hilagang Amerika C. Timog Amerika

D. Australya

______________8. A. Estados Unidos B. India C. Pransya D. Tsina

______________9. A. pagkain B. halaman C. digmaan D. edukasyon

______________10. A. kagubatan B. klima C. lupa D. paniniwala

II. Panuto. Isulat ang titik ng tamang sagot.

_____1. Alin ang katanggap-tanggap na argumento para sa Pilipinas?

A. Hindi suliranin ng mga Pilipino ang lumalaking populasyon.

B. Mahalaga sa pamilyang Pilipino ang pagdami ng mga anak.

C. Isang banta sa paglustay ng likas na yaman ang pagdami ng mga Pilipino.

D. Kaya pa ng likas na yaman ng bansa na pakainin ang lumalaking populasyon

nito.

_____2. Ang Pilipinas ay may

A. maliit na populasyon

B. katamtamang laki ng populasyon

C. malaking populasyon

36

D. pinakamalaking populasyon

_____3. Ang likas na yaman ng Pilipinas ay

A. di sapat upang masuportahan ang lahat ng Pilipino

B. sapat lamang para sa lahat

C. sobra-sobra

D. kapos

_____4. Ang digmaan sa Pilipinas ay sanhi ng

A. pulitika

B. pang-aagaw ng lupa

C. magkakaibang kultura

D. magkakaibang relihiyon

_____5. Mahalaga ang pagbaba ng antas ng populasyon upang

A. may urbanisasyon na magaganap

B. may industriyalisasyon na magaganap

C. malayang makikipagkalakalan ang lahat

D. makikinabang sa likas na yaman ang lahat

_____6. Lumaki ang populasyon sa mundo dahil sa

A. pagsulong ng agham sa medisina

B. paniniwala na ang anak ay dagdag na magtatrabaho

C. sagana sa likas na yaman ang mga bansa

D. A at b

E. A, b at c

_____7. Nalustay ang likas na yaman ng mga mahihirap na bansa dahil sa

A. paglaki ng populasyon nito

B. kolonisasyon ng Europa

C. pagsulong ng teknolohiya

37

D. A at B

E. A, B at C

_____8. Malaki ang populasyon ng Tsina sapagkat

A. mahahaba ang buhay ng Tsino

B. malaki ang kanyang bansa

C. mahusay ang mga gamot ng Tsino

D. A at B

E. A at C

_____9. Ang mga programa sa populasyon ay

A. mangangalaga sa populasyon

B. maaring makabawas ng populasyon

C. magpapababa ng antas ng populasyon

D. makatutulong sa kalidad ng buhay ng tao

_____10. Mahalaga ang pagbaba ng antas ng populasyon upang

A. mabuhay nang may kalidad ang tao

B. magkaroon ng mahusay na serbisyong publiko

C. matugunan ang pangangailangan ng mga tao

D. A at B

E. A at C

.

38

GABAY SA PAGWAWASTO: PANIMULANG PAGSUSULIT

1. D

2. A

3. A

4. D

5. B

6. C

7. B

8. C

9. D

10. C

11. D

12. D

13. D

14. A

15. D ARALIN 1: ANG KALAGAYAN NG POPULASYON Gawain 1: Pag-Isipan Mo! 1. Ganito ang maaaring sagot:

Asya Aprika Europa H. Ame. T. Ame Australya 2. a. Nasa Asya ang may pinakamalaking populasyon

b. Ang Asya at Aprika ang may malalaking populasyon at mahihirap na bansa

c. Ang australya ang may pinakamaliit na populasyon

3. Malaking suliranin kung may malaking populasyon ang Pilipinas sapagkat hindi sapat

ang ating likas na yaman. Bukod dito, nasa kamay ng mga mayayaman at dayuhan

3 Bilyon 2 bilyon 1 Bilyon

39

ang ating likas na yaman. Hindi sapat ang ating industriya para lumaki ang

pambansang kita. Mangilan-ngilan lamang sa mga Pilipino ang kumikilos upang

magkaroon tayo ng industriyang sariling atin.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1. Batay sa datos na nakalap

2. Batay sa karanasan ng mag-aaral

Gawain 3: Paglalapat 1-2 Batay sa karanasan ng mag-aaral

ARALIN 2: MAISA-ISA ANG MGA SALIK SA MABILIS NA PAGLAGO NG

POPULASYON SA MUNDO

Gawain 1: Pag-Isipan Mo! 1. May epekto sa kapaligiran at pamumuhay natin


Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1. Tingnan ang teksto

2. Batay sa datos na nakalap

Gawain 3: Paglalapat 1-3 Batay sa karanasan ng mag-aaral

Aralin 3: MASUSURI ANG MGA SULIRANING DULOT NG MABILIS NA PAGLAKI NA

POPULASYON

Gawain 1 1-3 Batay sa karanasan ng mag-aaral

Gawain 2 1-2 Batay sa datos na nakalap

Gawain 3

40

Batay sa datos na nakalap

Panghuling Pagsusulit I. Unang bahagi:

1. C- Lahat ay epekto ng populasyon sa likas na yaman

2. B- Lahat ay ahensya ukol sa populasyon 3. D. Lahat ay ahensya ukol sa kapaligiran 4. A. Lahat ay malalaki ang populasyon 5. A- Lahat ay malalaki ang populasyon 6. C-Lahat ay malalaki ang populasyon 7. A- Lahat ay maliliit na populasyon 8. C-Lahat ay malalaking populasyon 9. B. Lahat ay ukol sa pamumuhay ng tao 10. D- Lahat ay ukol sa likas na yaman II. Ikalawang bahagi:

1. C

2. A

3. A

4. B

5. C 6. B 7. D 8. E 9. C 10. E References: Nanda, Serena and Richard L. Warms. 1998. Cultural Anthropology. New

York: International Thomson Publishing Company Population Issues. www.unfpa.org

41

WHY POPULATION MATTERS TO NATURAL RESOURCES. www.population action.org World Population. www.census.gov

1



MODYUL 23

PAG-UNLAD NG TEKNOLOHIYA



2

MODYUL 23 PAG-UNLAD NG TEKNOLOHIYA

Sa maikling panahon ng paghahanda ng mag-aaral sa pagpasok, marami na

siyang nagamit na teknolohiya. Kapag itinuloy mo pa ang kwentong ito sa maghapon ng

mag-aaral, maaring lampas sa sampu ang mga teknolohiyang kanyang ginamit sa

maghapon. Napapakinabang mo rin ba ang mga kasalukuyang teknolohiya? Bakit sa

bawat pagkilos natin ay gumagamit tayo ng teknolohiya?


Aralin 1: Mga Imbensyon sa Ibat-Ibang Panahon Aralin

Aralin 2: Mga Pakinabang Natin sa Teknolohiya Aralin

Aralin 3: Mga Isyu at Suliranin sa Teknolohiya


mga sumusunod:

1. Nakatatalakay ng kasaysayan pag-unlad ng Teknolohiya sa mula sa

sinaunang kabihasnan hanggang sa kasalukuyan;

2. Nasusuri ang mga kabutihan, suliranin at isyu na dulot ng teknolohiya;

at

3. Nakabubuo ng kriterya bilang batayan ng desisyon sa paggamit ng

magandang uri ng teknolohiya sa pang-araw-araw na buhay.



sa iyo.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: Pre-test I. Panuto: Isulat ang titik ng tamang sagot.

1. Ang unang kalendaryo ay ginamit ng mga

A. Intsik

B. Inca

C. Maya

D. Pilipino

2. Ang unang teknolohiyang naimbento sa Europa ay

A. Abacus

B. Algebra

C. Paglimbag

D. Paggamit ng Decimal

3. Ang mahalagang naimbento noong ikalabinlimang siglo ay

A. Eroplano

B. Kuryente

C. Palimbagan

D. Telegrama

4. Alin sa mga imbensyon ang nakakasira ng kalidad ng kalupaan?

A. Kotse

B. Pestisidyo

C. Refrigerator

D. Tren

5. Ang mga sumusunod na imbensyon ang sumisira sa hangin maliban sa

A. Kotse

B. Pestisidyo

C. Refrigerator

D. Tren

6. Ang imbensyon na mabilis na nagpabago sa inog ng mundo ay nasa larangan ng

A. Agrikultura .

B. Kuryente

C. Telekomunikasyon

D. Transportasyon

4

7. Ang teknolohiya ay naging tulong sa tao upang

A. maging mapayapa ang mga pamayanan.

B. maging maayos ang kapaligiran.

C. mapagaan ang kanilang buhay.

D. kumita ng panggastos.

8. Mabisa ang pagsasalin ng teknolohiya kung ang isasaling teknolohiya ay

A. Hindi nakasasama sa paligid

B. Nag-uugnay-ugnay sa mga bansa

C. Akma sa kultura ng sasalinang bansa

D. Magbibigay ng seguridad sa bansang sasalinan

9. Ang mga sumusunod ay mga masasamang epekto ng teknolohiya maliban sa

A. Paglawak ng Krimen

B. Pagbabago ng kultura

C. Pagkawala ng seguridad

D. Pagkakaroon ng panibagong sakit tulad ng SARS, foot and mouth disease at

iba pa

10. Alin sa mga sumusunod ang sagabal sa pag-unlad ng telekomunikasyoon?

A. Kumpetisyon

B. Malayang kalakalan

C. Monopolyo

D. Pananaliksik

II. sulat Ang T kung Tama at M kung Mali ang mga sumusunod na pangungusap.

_____1. Ang teknolohiya ay unang naimbento sa Asya.

_____2. Ang modernong teknolohiya ay unang naimbento sa Estados Unidos.

_____3. Eroplano ang pinakamahalagang imbensyon ng tao.

_____4. Masama ang teknolohiya sa isang kultura.

_____5. Palaging mabuti ang idinudulot ng teknolohiya.

_____6. Mas malaki ang pakinabang sa teknolohiya ng mga mahihirap na bansa.

5

_____7. Napapanot ang kagubatan dahil sa teknolohiya.

_____8. Mas mabilis magawa ang krimen noong unang panahon.

_____9. Maunlad ang mga bansang gumamit ng teknolohiya.

_____10. Mas maraming masama kaysa mabuti ang dulot ng teknolohiya.

_____11. Cellphone ang pinakamodernong teknolohiya sa kasalukuyan.

_____12. Daig ng teknolohiya ng transportasyon ang teknolohiya ng

telekomunikasyon.

_____13. Mas makakatulong sa tao ang teknolohiya sa agrikultura kaysa sa

pagbabangko.

_____14. Mas mabuti ang buhay sa lugar na walang telepono.

_____15. Ang teknolohiya ang pangunahing sanhi ng terorismo.

6

ARALIN 1

MGA IMBENSYON SA IBAT-IBANG PANAHON

Alam mo ba kung saan-saan at kung anu-anong imbensyon sa teknolohiya ang

pinasimulan? Sa araling ito, matutunghayan mo ang mga teknolohiyang nagpapagaan

sa buhay mo ngayon, lalung-lalo na sa larangan ng telekomunikasyon. Simulan na

nating tahakin ang mga aralin at gawain sa mudyol na ito.


1. Naiisa-isa ang mga imbensyon sa ibat-ibang panahon sa ibat-ibang larangan.;

2. Nakapagbibigay ng palagay ukol sa mga kabutihang dulot ng teknolohiya; at

3. Nakapipili ng mga teknolohiya na nakakatulong sa pag-unlad ng sarili.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Isulat ang mga teknolohiya na iyong maiisip sa bawat letra ng alpabeto: A. ___________________________________________________________

B. ___________________________________________________________

C. ___________________________________________________________

D. ___________________________________________________________

E. ___________________________________________________________

F. ___________________________________________________________

G. ___________________________________________________________

H. ___________________________________________________________

I. ___________________________________________________________

J. ___________________________________________________________

K. ___________________________________________________________

L. ___________________________________________________________

M. ___________________________________________________________

N. ___________________________________________________________

7

O. ___________________________________________________________

P. ___________________________________________________________

Q. ___________________________________________________________

R. ___________________________________________________________

S. ___________________________________________________________

T. ___________________________________________________________

U. ___________________________________________________________

V. ___________________________________________________________

W. ___________________________________________________________

X. ___________________________________________________________

Y. ___________________________________________________________

Z. ___________________________________________________________

Kasaysayan ng Teknolohiya sa Mundo .

Panahong 1-1000

Nasimulan sa unang siglo ang pag-imbento ng mga pang-araw-araw na gamit.

Ang Tsina ang nangungunang bansa sa pagimbento ng teknolohiya. Narito ang mga

imbensyon sa mga unang sampung siglo sa ating panahon.

• 105 Naimbento ang papel sa Tsina

• 190 Nabuo ang Abacus

• 250 Naisulat ang unang libro sa Algebra ni Diophontus ng Alexandria.

• 350 Ginamit ang unang kalendaryo sa Kulturang Maya (Gitnang Amerika).

• 595 Naisulat ang paggamit ng decimal sa India.

• 640 Unang naglimbag sa Tsina.

• 765 Unang paglilimbag ng aklat sa bansang Hapon

• 1000 Ipinakilala ang mga arabikong pagbilang ni Sylvester

8

Sa taong 1-1000 naimbento ang papel, abacus, kahusayan sa pagbilang at

paglimbag. Maraming kontribusyon ang bansang Tsina sa mga teknolohiyang ito bilang

isa sa pinakamatandang sibilisasyon sa mundo.

Panahong 1001-1500 Sa panahong 1001-1500 nagsimula ang mga imbensyon sa Europa. Narito ang

mga teknolohiyang naimbento:

• Ang windmill ay unang naipatala noong 1185.

• 1200 Isinulat ni Leonardo Fibonacci (Italya) ang aklat sa algebra para sa mga

taga-kanluran.

• Ang compass ay unang ginamit noong kalagitnaan ng ika-12 siglo.

• 1436 Naimbento ni Johannes Gutenberg (Germany) ang mga gumagalaw na

letra para sa paglilimbag.

• Lumabas ang kanyon noong kalagitnaan ng ika-14 na siglo.

9

Panahong 1501-1800 Mula ika-15 siglo, sunod-sunod na ang imbensyon sa Europa. Nariyan ang

pagdiskubre ng kuryente at telegrama na nagpasimula ng rebolusyong industriyal.

• 1729 Nadiskubre ni Stephen Gray (England) ang electrical conductivity

• 1771 Nagprodyus si Luigi Galvanni (Italy) ng kuryente

• 1787 Naipakita ni Lammond ang paggamit ng telegrama sa Paris.

• Naimbento ni Eli Whitney ang Cotton Gin noong 1784

• 1800 naimbento ang bateryang de kuryente ni Alessando Volta.

Panahong 1801-1866

Nagpatuloy noong ika-18 at ika-19 na siglo ang mga imbensyon sa

larangan ng enerhiya at komunikasyon.

• 1811 naimbento ni Friedrich Konig (German) ang unang limbagan na

pinatatakbo ng enerhiya sa singaw (steam).

• 1840 Naimbento ni Samuel Morse (U.S.) ang linyang telegrama o "Morse

code".

• 1858 Unang cable sa Atlantiko ay inilagay

• 1860 Inilarawan ni Johan Philip Reis ang magnetikong telepono

• 1866 Paggamit ng Trans-Atlantic na kable

• Naimbento ni Alfred Nobel and dinamita noong 1866

Panahong 1867-1900

Ang panahong 1867 hanggang 1900 ay nagpatibay pa ng mga imbensyon

sa komunikasyon at enerhiya. Naimbento din ang dinamita, makinilya, ilaw,

10

kamera at mikropono. Karaniwang imbensyon ay sa larangan ng kalakalan at

paglilibang.

• 1867 Naimbento ni Alfred Nobel (Sweden) ang dinamita

• 1868 Nagawa ni Christoper Sholes (U.S.) ang makinilya

• 1872 Naimbento ni Thomas Edison (U.S.) ang duplex telegraph

• 1876 Nagawa ni Alexander Bell (U.S.) ang unang telegrama

• 1878 Naimbento ni Thomas Edison (U.S.) ang ilaw at ponograpo

• 1879 Naimbento ni William Crooks (English) and cathode-ray tube.

• 1884 Naitala ni Ottomar Mergenthaler (German) ang makinang Linotype

• 1885: Binuo ni Karl Benz ang unang-unang sasakyan.

• 1888 Nakapagprodyus si George Eastman (U.S.) ng box camera

• 1895 Nagbukas na kauna-unahang sineha ang magkapatid na Lumiere sa

Paris.

• 1896 Nadikubre ni Joseph Thompson ang electron

• Naipakita ni Horace ang unang loudspeaker sa Eiffel Tower

Panahong 1901-1950

Ang ika-20 siglo ang nagpalakas sa mga imbensyon. Piagsama-sama ng

mga imbentor ang lakas ng mga naunang imbensyon kayat nakabuo sila ng mga gamit

na kumbinasyon ng telepono, kamera at makinilya. Ito na ang telebisyon na

kumbinasyon ng kamera, micropono at telepono. Ang kompyuter ay pinagsamang

telebisyon, radyo, makinilya at elektrisidad. Pumapaimbulog na dito ang teknolohiya sa

telekomunikasyon.

• 1903: Ang magkapatid na Orville and Wilbur Wright ay nagpasimula ng

unang-unang eroplano.

• 1906 Sumahimpapawid ang unang programa sa radyo sa pamamagitan ni

Reginald Fessenden (Canada)

11

• 1913: Ford Motor Company ay nagsimula ng produksyon ng sasakyan

• 1921 Naimbento ang Teleprinter

• 1921 Naimbento ni Thomas Edison ang ilaw.

• 1922: Ipinakilala ng Japan ang eroplanong Hosho.

• 1923: naimbento ni Vladimir Zworykin camera tube.

• 1923: nabuo ng Electrolux ang unang-unang refrigerator na de kuryente

• 1925 Naipakita ni John Logie Baird (Scotland) dang unang

pagsasahimpapawid ng telebisyon.

• 1930 Ipinakilala ni Vannevar Bush (U.S.) ang unang analog computer.

• 1935: Ipinakilala ng General Electric Corp. ang ilaw na fluorescent.

• 1936 Ang British Broadcasting Company (BBC) ay nagsahimpapawid ng

unang open-circuit TV broadcast.

• 1940: Naimbento ni Igor Sikorsky ang helicopter.

• 1942: nagawa ni Enrico Fermi ang unang atomic chain reaction.

• 1943 Dinesenyo ni Alan Turing (England) ang unang kompyuter na

"Colossus"

• 1945 Ang Pamantasan ng Pennsylvania ay nagsulit ng automatikong

kompyuter ENIAC (Electronic Numerical Integration and Computer).

• Naimbento ang 1947 radyong transistor

Panahong 1951-1999

Ang telekomunikasyon ang siyang pinagtuunan ng pansin ng mga imbentor at ito

din ang teknolohiyang mabilis na nagbabago bawat taon. Mula 1951 hanggang sa

kasalukuyan, napakarami na mga bersyon ng telekomunikasyon: Ang mga modelo ng

cellphone ay napapahusay sa bawat imbensyon. Isang nakakamangha at

kapakipakinabang ay ang pagkakaroon natin ng internet.

• 1951 UNIVAC 1 kompyuter ay namanupaktura.

12

• 1955 Paggamit ng Ultra-High Frequency (UHF).

• 1957 sumahimpapawid ang Sputnik

• 1959 Naimbento ni Robert Noyce (U.S.) ang circuit chip na gawa sa silicon.

• 1959 Nabuo ang Stereo-Gramaphone records

• 1964 Jack Kilby nagpadokumento ng maliit na electronic circuit

• 1969 nakarating sa buwan ang Apollo 11

• 1969 Naimbento ni Edward Hoff (U.S.) ang unang microprocessor

• 1973 Naimbento ni Godfrey Hounsfield (England)) ang unang scanner

• 1975 Ang unang personal na kompyuter, Altair, ay nakilala

• 1977 Ang unang kable na gawa sa fiber-optic na napaunlad

• 1979 Nakapagprodyus ng maliliit na laser-scanning at mabibilis na kompyuter.

• 1979 Naimbento ang Liquid Crystal Displays (LCD) na nakagagawa ng digital na

relo, tv, atbp

• 1980 Ang mga teleponong Cellular at fax machines ay nakilala

• 1982 ipinakilala ng Sony and Philips Corporations ang CD player

• 1985 High capacity submarine cable ay nailatag sa pagitan ng U.S. and

• Great Britain.

• 1986 naipakilala ang 32-bit computer chip

• 1987 Naipakilala ang supercomputer, superconductors at super VHS para sa

videocasette recorder

• 1988 Ang unang fiber optic na kable ay nailatag sa Karagatan ng Atlantic

(40,000 telephone tawag kada Segundo), ang High definition television (HDTV)

ay naipakilala at ang digital video interactive technology

13

• 1989 Naipakilala ang Mainframe at laptop kompyuter ganundin ang advanced

television signal

• 1990 Ang Multi-media computing text audio graphics ay naikalala gayundin ang

digital audio tape decks, photo CD's and maliliit na miniature camcorder

• 1991 naipakilala nag Digital compact cassettes at pen computers introduced;

naisulong ang multi-media

• 1992 IBM and Apple ay nakabuo ng software na pwede sa dalawang kompyuter;

Ang IBM and Toshiba ng Japan and Siemens ng Germany ay nagpakilala sa

dynamic random access memories (CD-ROM); Ipinakilala ng Intel ang "Pentium"

kompyuter

• 1993 Opisyal na ipinakilala ng Pangulo ng Estados Unidos , Bill Clinton ang

Information Super Highway; Ang LCD video and malaking screen na telebisyon

ay naipakilala din isang website ng internet

14

• 1994 30 million tao ang gumagamit na ng Internet at mga serbisyong on-line

services; Ang power PC chips at digital satellite home systems ay naipakilala.

• 1995 Ang Micropower impulse radar (MIR) o "radar-on-a-chip" ay naipakilala;

ang High definition compatible digital (HDCD) technology; digital camcorder

video camera ay naipakilala din

15

Narito ang particular na kasaysayan ng pag-imbento ng telepono. Mula sa

pagdiskubre ng magnet at kuryente, napayabong ang mga imbensyon sa

telekomunikasyon.

A. Istorya ng Telepono

• 1876, Ipinalista ni Alexander Graham Bell, isang taga-Canada, ang isang gamit

na naglilipat ng salita sa pamamagitan ng magnet at kuryente.

• 1877, Ipinakilala ni Emile Berliner ang unang-una palitan sa telepono na

kontrolado ng operator.

• 1892, unang ginamit ang automatikong telepono na dinesenyo ng isang taga-

Kansas.

• 1913, ang kumpanyang AT&T ay naging monopolyo ng telepono sa Estados

Unidos

• 1948, Ang idea ni Claude Shannon ay naging pundasyon ng teleponong digital at

internet

• 1961 nagsimulang gamitin ang teleponong touch-tone na malawakang ginamit

makalipas ang 20 taon.

• 1973, naimbento ang teleponong walang cordon.

16

• 1983, ipinakilala ng AT&T ang walang cordong telepono.

• 1984, nalansag ang AT&T at nagbukas ng kompetisyon sa mga kumpanya ng

telepono.

• 1992, ang unang celphone ay ipinakilala sa pamilihan.

• 1994, ipinakilala ng Qualcomm ang panibagong telepono na wireless.

• 1995, Isang maliit na kumpanya ng software ang nagsimulang gumamit ng

telepono sa pamamagitan ng internet. Ang kausap ay dapat may parehong

computer.

• 1998, pwede nang gamitin ang computer sa telepono at telepono sa computer.


I. Gumuhit ng mga imbensyon sa bawat panahon na sa iyong tingin

ay mahalaga. Isulat ang kahalagahan ng imbensyon.

Panahon

Imbensyon

Pakinabang sa

Kasalukuyan

Panahong 1-1000

Panahong 1001-1500

Panahong 1501-1800

Panahong 1801-1866

Panahong 1867-1900

Panahong 1901-1950

Panahong 1951-1999

II. Sagutan ang mga Tanong

1. Maglista ng limang naimbentong teknolohiya na may malaking pakinabang ka?

Isulat din kung bakit malaki ang iyong pakinabang. __________________________

17

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

2. Maglista ng limang pangangailangan mo na hindi pa natutugunan ng teknolohiya. _

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

3. Anu-anong teknolohiya ang maaring imbentuhin upang tugunan ang iyong

pangangailangan? ______________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

Tandaan Mo! Sa mga bansa sa Asya at particular sa Tsina ang simula ng

imbensyon ng sinaunang teknolohiya.

Panahong 1200 nagsimula ang imbensyon sa Europa.

Panahong 1800 nagsimula ang imbensyon sa Estados Unidos.

Ang mga imbensyon sa telekomunikasyon ang napayabong ng mga siyentipiko

hanggang sa kasalukuyang panahon.

Ang pagbuwag ng AT&T na siyang may monopolyo sa komunikasyon ang nagbigay

daan sa iba pang kumpanya upang payabungin ang industriya ng

telekomunikasyon..


Kung may bagong labas na teknolohiya, anu-ano ang dapat mong

tingnan bago mo bilhin ang teknolohiya? Ilista ang iyong mga kriterya

bago gumamit ng teknolohiya at isulat ang iyong katwiran kung bakit mo

nilagay ang isang kriterya.

18

Kriterya Katwiran sa Pagsulat ng kriterya

Halimbawa: presyo

ng teknolohiya

Mahalaga ang presyo sapagkat makikita ko

kung kaya ko itong bilhin o hindi

ARALIN 2 MGA PAKINABANG NATIN SA TEKNOLOHIYA

Isipin mo kung wala pang telepono, sasakyan, telebisyon, radyo at marami pang

iba sa kasalukuyan. Ano kaya ang mangyayari? Sa araling ito, tutunghayan natin ang

maraming pakinabang na nakuha nating sa ibang-ibang uri ng teknolohiya.

Ipagpatuloy mo lang ang pagbabasa at pagtatapos ng mga gawain sa araling ito.


1. Nasusuri ang mga pakinabang na nakukuha sa teknolohiya para sa sarili;

2. Naipaliliwanag ang pakinabang na makukuha sa teknolohiya ng mga bansa; at

3. Nakapaghuhusga ng mga teknolohiya na pakikinabangan ng bansa.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! I. Punan ang Tsart. Isulat ang teknolohiya at sa tapat nito ay ang pakinabang

sa sarili at bansa.

19

Teknolohiya

Pakinabang para sa Sarili

Pakinabang para sa Bansa

1.

2.

3.

4.

5.

II. Ano ang mas mahalaga para sa iyo, makinabang ang sarili sa teknolohiya o

makinabang ang bansa? Ipaliwanag. _____________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

Mga Pakinabang sa Teknolohiya

Iba-iba ang mukha ng pakinabang sa teknolohiya. Maaring pakinabangan ito ng

buong mundo o iilang bansa lamang. Narito ang mga pakinabang ng teknolohiya.

• Pakinabang ng Europa at Hilagang Amerika

• Pakinabang ng Europa at Hilagang Amerika

20

Ang mga naunang teknolohiya ay nagsimula sa mga sinaunang sibilisasyon sa

Tsina, India at Mesopotamia sa Asya. Subalit nang magsimula ang mga imbensyon sa

Europa, naging mabilis at patuloy ang imbensyon ng mga teknolohiya hanggang

madama nila ang kakulangan sa mga hilaw na kagamitan. Dito nagsimulang

manggalugad sa Amerika, Asya at Aprika ang mga bansa sa Europa. Ang mga likas na

yaman na nakuha nila sa mga bansang nasakop ay ginamit nila para sa produksyon ng

ibat-ibang gamit tulad ng mga gamit pambahay, sasakyan, makinarya sa industriya at

agrikultura, bag, sapatos, damit, kosmetiko, gamot, pagkain at marami pang iba. Upang

patulo ang daloy ng hilaw na material sa Europa, sinakop nila ang mga bansang

narrating at ginawa nila itong mga kolonya. Hindi lang hilaw na materyales ang nakuha

sa kanilang mga kolonya, nakakuha din sila ng mga manggagawa na mura ang sahod.

Ang ganitong sistema ay nagpayaman sa mga bansa sa Europa.

Ang sistemang kolonyalismo at imperyalismo ng Europa ay sinundan din ng mga

bansa sa Amerika na pinangungunahan ng Estados Unidos. Dagdag sa mga produkto

at murang paggawa, nakinabang din ang mga bansang ito lalo na nang itinayo ang

maraming pabrika sa mga nasasakupang bansa. Ang mga korporasyon na itinatag sa

mga dating kolonya ay tinawag na Multinational Corporation. Tumagal ang buhay ng

kanilang mga likas na yaman sa Europa. Kumunti ang polusyon sapagkat kaunti na

lang ang mga pabrikang malakas sumira sa kapaligiran.

Militar

Naging makapangyarihan ang mga bansa sa Europa at Amerika sapagkat

naimbento nila ang mga makabagong armas, barko at eroplano na nakatulong nang

malaki sa kanilang pakikidigma. Ang kapangyarihang militar ay naging kakambal ng

kapangyarihang pulitikal. Kayang-kaya nang diktahan ng mga makapangyarihang

militar ang mga lider ng bansa. Nagawang pasununurin ng mga makapangyarihang

bansa ang mga lider ng mga mahihinang bansa sa Asya, Aprika at Latin Amerika. Ang

mga mahihinang bansa na ito ay naging sunod-sunuran sa nais mangyari ng mga

makapangyarihan bansa.

21

Agrikultura

Malaki ang naitulong ng mga traktor, thresher, mga makinang pang-ani,

pagtatanim, kaalaman sa paggamit ng pataba at pestisidyo, pagmamanipula ng mga

genes (genetically manipulated organisms) at iba pang teknolohiya sa ating agrikultura.

Pinarami, pinahusay at pinatatag ng mga teknolohiyang ito ang mga produktong butil,

gulay, prutas at karne kayat kahit papaano ay nakakaagapay tayo sa mabilis na

pagdami ng populasyon.

Medisina

Maraming uri ng mga makabagong instrumento sa pagsusuri ng sakit at

panggagamot ang naimbento upang makagamot at makapagpanatili ng kalusugan ng

tao. Kahit na mga sakit na maselan tulad ng kanser at Acute Immune Disease

Syndrome (AIDS) ay nagagamot na rin sa tulong ng teknolohiya. Ang mga magkakadikit

na kambal ay napaghihiwalay na. Ang mga lamang-loob tulad ng puso, atay, baga,

kidney at iba pa ay napapalitan at naayos na rin. May mga bulag na nakakita na, may

mga pipi na nakapagsasalita na at mga bingi na nakakarinig na. Kung hindi man

natanggal ang kanilang kapansanan, marami namang naimbentong teknolohiya upang

sila ay mabuhay ng normal. Ang kulay ng balat, hugis ng mata, ilong, bibig, pilik mata at

maging ang seks ay maari na ring palitan, salamat sa teknolohiya!

Dati-rati, nasa limampung taong gulang lamang ang tao at sila ay namamatay

na. Ngunit dahil sa makabagong teknolohiya, humaba ang buhay ng tao. Ang

karaniwang buhay ng tao sa kasalukuyan ay umaabot na sa pitumpo hanggang

walumpong taong gulang lalo na sa mga bansang mayayaman. Ang teknolohiya sa

larangan ng medisina ay isa sa pinaunlad ng mga siyentipiko upang tumagal ang buhay

ng tao.

22

Negosyo

Noong panahon ng kastila, ang yelo ay nanggagaling pa sa Europa. Ito ay

dinadala ng mga barko kasama pa ng ibang produkto na gawa sa Europa. Gayundin,

ang mga paminta, bawang, sibuyas at iba pang produkto na galing dito sa Pilipinas at

Asya ay aabutin ng maraming buwan bago makarating sa Europa. Ang mga balita at

ideya mula sa Espanya ay nakakarating dito sa Pilipinas ng isa hanggang dalawang

taon dahil dumadaan pa ng Mexico. Ang mga kalapit bansa ay nakikipagkalakalan sa

pamamagitan ng hanging habagat at amihan (tradewinds). Ngunit nang maimbento ang

mga mabibilis na barko, eroplano at telekomunikasyon, lalo na ang internet, napabilis

ang palitan ng mga produkto ng mga bansa sa mundo.

Kung ano ang produktong meron sa Europa, Amerika, Australya, Aprikaat

kungsaan-saanpa, meron na rin dito sa Pilipinas. Hindi na natin kailangang pumunta sa

Amerika at Europa upang makatikim ng tsokolate, keso at alak. Gayundin, hindi na

kailangang pumunta ng mga taga-ibang bansa sa Pilipinas upang magkaroon ng mga

produktong ipinagmamalaki natin. Ito ay dahil sa makabagong transportasyon at

telekomunikasyon. At dahil din sa larangang ito, ang mga negosyante ay madaling

mangasiwa ng kanilang mga negosyo sa ibat-ibang panig ng mundo. Maaaring

makipagmiting sa ibat-ibang panig ng daigdig sa pamamagitan ng video conference.

Ang mga nag-uusap ay galing sa ibat-ibang lahi.

Napabilis din ang daloy ng mga pera dahil sa modernong pagbabangko. Hindi na

natin kailangang pumunta sa ibang bansa upang personal na magbayad. Ang bangko

na ang bahala sa ganitong transaksyon. Kayat napapabilis ang pakikipagkalakalan ng

mga produkto at serbisyo sa buong mundo.

Panlipunan

Ang teknolohiya sa telekomunikasyon ang siyang may pinakamalaking epekto sa

interaksyon ng mga tao sa daigdig. Dahilan sa Cellphone at internet ang kasalukuyan

ay pinagbabahaginan na ng mga tao sa mundo. Mabilis na dumarating ang mga

23

impormasyon sa tao at ito rin ang nag-uugnay-ugnay sa pagkakaroroon ng isang

lipunang walang hangganan at kulturang global. Bagamat marami pa rin ang may

kulturang pambansa at lokal, marami na ring mga tao ang nakakaranas sa kulturang

global lalo na kung ang mga kausap nila sa internet at cellphone ay mga dayuhan.

Inggles ang wikang nag-uugnay-ugnay sa mga kultura kayat kapag ito ay nagpatuloy,

tuluyan nang magiging global ang ating kultura.

Ang pagbabago ng kultura ay sanhi din ng mga moderno at mabilis na uri ng

transportasyon kayat ang mga tao ay madaling nakarating sa ibat-ibang bansa. Ang

mga Pilipino halimbawa ay madaling pumunta sa ibang bansa upang maghanapbuhay.

Pagbalik nila sa ating bansa, dala-dala na nila ang kultura ng mga bansang napuntahan

nila. Ang ganitong mga karanasan ay unti-unti nagpapabago sa ating kultura

Napagaan din ng teknolohiya ang mga gawain sa bahay kayat ang mga

kababaihan na dating nasa bahay lamang ay may panahon na din na maghanapbuhay

at makisali sa buhay pulitika sa lipunan. Napalitan na ng modernong kasangkapan sa

bahay ang gawain ng mga kababaihan, kayat may panahon na silang mag-aaral upang

maiaangat ang kanilang kalagayan sa lipunan.

Sa larangan ng paglilibang lalong dumami ang teknolohiya. Nariyan ang ibat-

ibang katangian ng telebisyon, sine, videoke, cd, vcd at marami pang iba upang

malibang ang mga tao. Nababago ng teknolohiya ang ating mga kilos at gawi sa

pamumuhay (lifestyle).

Naging moderno na rin ang mga teknolohiya sa pagkuha ng impormasyon sa

larangan ng edukasyon. Ang mga multimedia at computer ay mga kasangkapan upang

mapabilis at maging makabuluhan ang pag-aaral. Sa dali ng pagkuha ng datos, ang

suliranin na lang sa pagtuturo ay kung paano matututunan ang kasanayan sa mataas

na antas ng pag-iisip.

Higit sa lahat, mabilis at madaling magtulungan ang mga tao kung sakaling may

mga nabiktima ng natural na kalamidad, sakit o pang-aabuso sa mga tao. Dahil mabilis

kumalat ang balita, ang kalagayan ng mga taong biktima ng anumang uri ng aksidente

o sakit ay kaagad-agad matutulungan.

24

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panuto: Magsaliksik at ilista sa tsart ang maari pang pakinabang na

makukuha sa teknolohiya na hindi nabanggit sa itaas.

Larangan Halimbawa ng

Teknolohiya

Pakinabang

Agrikultura

Ekonomiya

Pulitika

Kultura

25

Medisina

Mga Tanong:

1. Gaano kahalaga ang teknolohiya para sa isang bansa? Ipaliwanag. _______________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

2. May mga teknolohiya ba na pantay ang pakinabang ng babae at lalaki? Ipaliwanag. __

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

Tandaan Mo! Malaki ang pakinabang ng mga bansa sa Europa at Amerika sa

kanilang mga imbensyon.

Ang teknolohiya ang nagpagaan ng larangang agrikultura, negosyo o

kabuhayan, medisina, panlipunan at militar.

26

Gawain 3: Paglalapat Panuto: Marami na ang nakikinabang sa mga teknolohiya sa pagreretoke

ng katawan ng tao. Halimbawa dito ay noselift, facelift, liposuction at bust

enhancement. Kung ikaw ay maraming pera, gagawin mo rin ba ito? Ipaliwanag.

________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

_____________________________________________________________________.

ARALIN 3 MGA ISYU AT SULIRANIN SA TEKNOLOHIYA

Marami tayong pakinabang sa mga teknolohiyang naimbento sa kasalukuyan.

Ngunit sa isang banda, marami ding suliranin at isyu na dulot ng teknolohiya.

Halimbawa, inimbento ng enerhiyang nukleyar upang mapunan ang pangangailangan

ng tao sa enerhiya. Subalit may mga taong ginawa naman itong bomba upang masupil

ang buhay ng tao. Kayat marapat lamang, pag-uusapan natin sa araling ito ang mga

kasamaang dulot ng teknolohiya pati na rin ang mga isyu patungkol dito.

27


1. Nakakapagbibigay ng halimbawa ng mga teknolohiyang kontrobersyal;

2. Nakapagsusuri ng mga suliranin at isyu na dulot ng teknolohiya; at

3. Nakapagbibigay ng rekomendasyon upang maiwasan ang mga teknolohiyang

nakasasama sa tao.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Maglista ng halimbawa ng teknolohiya at isulat ang masamang dulot nito o

ang isyu na kaakibat nito.

Teknolohiya

Kasamaang Dulot o Isyu

1.

2.

3.

4.

5.

28

Mga Tanong:

1. Kailan sinasabing isyu ang paggamit ng isang teknolohiya?

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________.

2. Anu-anong larangan dapat tingnan ang kasamaang dulot ng teknolohiya?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Pakinabang sa Kapaligiran

Maraming pakinabang ang nakukuha natin sa teknolohiya. Subalit sa isang

banda, nararanasan naman natin ang mga hindi mabuting dulot ng teknolohiya.

Pagkasira ng Paligid

29

Ang mga mineral ay ang hilaw na materyal na siyang karaniwang ginagamit upang makabuo ng mga makinarya. Ang mga mineral na ito ay ang yamang nauubos. Halimbawa, ang supply ng langis ay tatagal lamang hanggang may nakukuha sa kalupaan. Ang sobrang paggamit ng teknolohiya upang mabilis tayong makakuha ng mga likas na yaman ay nakapagpapababa ng antas ng ating paligid.

Dahil kailangan natin ang kahoy upang maging kagamitan, naimbento ang mabilis na pamutol nito kayat, mabilis na ring nauubos ang mga kagubatan. Ganito din ang nangyayari sa mga isda at iba pang yamang tubig. Mabilis namang nauubos ang sustansya ng mga kalupaan ganundin ang ibat-ibang halaman at hayop dahil sa sobrang konsumo at paggamit nito. Ang hangin ay punong-puno na ng kemikal na nagiging sanhi ng polusyon. Ang Ozone Layer na siyang nagbibigay proteksyon sa atin sa sobrang init ay nabubutas na dahil sa epekto ng mga carbon monoxide at CFC. Ang ganitong kalagayan ay nagdudulot ng sobrang init ng panahon o ang tinatawag na greenhouse effect. Banta sa Kalusugan

Bagamat malaki ang tulong ng teknolohiya sa medisina, may mga panibagong

sakit naman na lumalabas dahil din sa pagmamanipula ng mga halaman at hayop. Naging problema ang Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS), HIV-AIDS, Bird Flu, foot and mouse disease at marami pang iba ng mga bansa. Tinatayang ilan sa mga sakit na ito ay dulot ng pagmamanipula ng mga genes (GMO-Genetically Manipulated Organism) ng mga hayop at tanim.

Ang Genetically Manipulated na Mais

30

Pagdepende ng mga Mahihirap na Bansa sa Mayayamang Bansa

Karaniwang ang mga teknolohiya ay nanggagaling sa mga mayayamang bansa.

Upang mabenta ang mga ito, karaniwang ipinauutang ang mga ito sa mahihirap na

bansa. Dahil sa kagustuhan ng mga mahihirap na bansa na maging makabago,

napipilitan sila na tanggapin ang alok ng mga mayayamang bansa. Ito ang isa sa mga

dahilan upang mabaon sa utang ang mga mahihirap na bansa. Dahil sa nakabaon na

sila sa utang, pumapayag na sila sa mga kondisyon ng mga bansang inutangan nila

nahihirapan. Ito ang nagpapasimula ng kawalan ng kalayaan ng mga pinuno ng bansa

ng magdesisyon para sa sariling bansa.

Ang idinidikta naman ng mga mayayamang bansa ay mga patakarang

pakikinabangan nila upang sila ay lalong yumaman. Halimbawa, maraming produktong

banyaga ang kumakalat sa ating bansa dahil sa patakarang liberalisasyon at malayang

kalakalan na nais ipatupad ng mga mayayamang bansa tulad ng Hapon, Estados

Unidos at mga bansa sa Europa. Tuloy, hindi na natin makayanang gumawa at

magtinda ng sarili nating produkto. Ang ganitong sistema ay lalong nagpalawak ng

agwat ng mga mayayaman at mahihirap na bansa.

Pagkasira ng Pagpapahalaga at Tradisyon May mga teknolohiyang nagbabadya ng panganib sa pagkawala ng kinagisnang

kultura sapagkat nawala rin sila sa kanilang lupang kinagisnan. Maraming kaso sa

Pilipinas at sa iba pang mahihirap na bansa na ang dahilan ng pagkawala ng kultura ay

dahil sa teknolohiya. Halimbawa, ang pagtatayo ng mga dam sa kabundukan sa

Cordillera at Mindanao ay nagpalubog sa mga lupain ng mga katutubo. Ang lupaing ito

ay hindi lamang pinagkukunan ng kanilang pagkain. Sa mga lupain ding ito umiinog ang

kanilang sistema ng paniniwala at pagpapahalaga. Ang paglubog ng kanilang lupain

dahil sa dam ay nangangahulugan ng pagkawala ng kanilang mga lupang tinubuan na

itinuring nilang sagrado.

31

Ang mabilis na daloy ng telekomunikasyon at transportasyon ay nagdudulot ng

pag-impluwensya ng mga dominanteng kultura sa mga mababang uri ng kultura. Ang

Europa at Estados Unidos ang may mga dominanteng kultura sa mundo. Ang mga

kulturang ito ay mabilis na kumakalat sa ibat-ibang paraan: telebisyon, internet,

telepono, sine at iba pa. Malakas ang impluwensya ng mga kulturang ito sa mga tao sa

mundo. Ito ay nangangahulugan ng pagkonsumo ng mga tao ng anumang material na

bagay na ipinalalaganap ng mga mayayamang bansa na ito. Kayat ang mga

mayayayamang kumpanya sa buong daigdig ay nasa Estados Unidos at Europa at

karaniwang nasa larangan ng libangan. transportasyon at telekomunikasyon.

Halimbawa, ang kumpanya ng sine ng Time Warner at BMG Records ang siyang may

pinakamalaking industiya at kita sa buong daigdig. Ito rin ay patunay na kayang-kayang

sapawan ng kulturang ipinahahayag ng mga kumpanyang ito ang mga tradisyunal na

kultura ng mga mahihirap na bansa.

Paglawak ng Krimen Dati-rati ang krimen ay nasa isang pamayanan lamang makikita ang

pinagganapan at pinagmulan ng krimen. Nang nagkaroon ng telepono at modernong

transportasyon ang mga bansa, ang krimen ay lumawak sa loob ng bansa. Nang naging

mahusay ang daluyan ng transportasyon at telekomunikasyon sa mundo, lalong

lumawak ang sakop ng krimen. Halimbawa, ang terorismong naganap noong ika-11 ng

Setyembre, 2003 ay pinaghinalaang pinagplanuhan ng grupo ni Osama Bin Laden sa

Afghanistan. Ang iba pang terorismo sa Estados Unidos, Asya at Amerika ay dahil sa

lawak din daw ng galamay ni Saddam Hussein at Osama Bin Laden. Sa kasalukuyang

sitwasyon, posibleng ang krimen ay naganap sa Maynila o sa Sulu, ngunit ang mga

nagplano at ulo ay nasa ibang bansa. Nararanasan din natin ngayon ang krimen dala ng internet. Ito ay ang cybersex.

Sa pamamagitan din ng internet nagagawa ang krimen ng sex trafficking at mail order

bride. Maraming kababaihan, bata o matanda at mga batang lalaki ang naging biktima

na ng ganitong krimen.

32

Mabilis din ang illegal na paglabas ng mga pera ng bansa lalo na kung ito ay

galing sa masamang paraan sa pamamagitan ng off shore banking. Money laundering

ang tawag sa krimen na ito. Ginagawa ito karaniwan ng mga corrupt na opisyal ng

pamahalaan, smuggler, kidnapper, trafficker at dealer ng mga droga.

Nagagawa ang lahat ng ito dahil sa mahusay ng sistema ng transportasyon at

komunikasyon ng mga bansa.

Banta sa Kapayapaan ng mga Bansa

Ang isyu ng terorismo ay hindi lamang isang krimen sa isang lugar kundi ito ay

naging pandaigdigang isyu. Dahil sa paghahanap ng Estados Unidos kay Osama Bin

Laden sa Afghanistan, hinikayat ang mga bansa na sugurin ang kuta nina Osama Bin

Laden. Ginamit nila sa pagsugod at pagbomba ng mga kuta sa Afghanistan ang

kanilang makabagong armas.

Gayundin ang ginawang istratehiya ng Estados Unidos sa pagsugod sa Iraq

upang bombahin ang kuta ni Saddam Hussein. Pinaniniwalaan kasi na may itinatagong

armas na nakamamatay ng buhay si Saddam Hussein. Hati ang mga bansa sa pagsali

sa pakikipagdigma ng Estados Unidos sa Afghanistan at Iraq. May mga bansang

kumampi sa Estados Unidos at may mga bansang nagbigay-kritisismo sa aksyon ng

Estados Unidos.

Marami pa ang mga pangyayari na ginagamit ng mga bansa ang kanilang

teknolohiya ng mga armas upang kumitil ng buhay at sumira ng kapaligiran. Lalong

napapatindi ang awayan ng mga bansa dahil sa paninirang dulot ng kanilang mga

armas.

Isyu sa Pagsasalin ng Teknolohiya Ang mga teknolohiyang nanggaling sa mayayamang bansa ay isinasalin sa mga

mahihirap na bansa sa pamamagitan ng mga eksperto. Siyempre, ang mga eksperto ay

33

galing din sa mga mayayayamang bansa na pinanggalingan ng teknolohiya.

Kadalasang, nakapatong ang bayad ng ekspertong magtuturo sa mga mahihirap na

bansa sa mga produktong inangkat.

Maraming problema tuloy ang dulot ng pag-angkat ng makabagong teknolohiya;

Una, maraming teknolohiya ang inutang ng mga mahihirap na bansa kasama ang mga

eksperto. Kayat baon sa utang ang mga mahihirap na bansa. Sila pa rin ang nagbibigay

ng empleyo sa mga mayayamang bansa. Ikalawa, marami sa mga teknolohiyang ito ay

hindi agad nagagamit sapagkat hindi kaagad natutunan ng mga taong tinuturuan ang

sistema ng paggamit nito. Kayat maraming buwan ang nasasayang sa hindi paggamit

ng mga ito. Ikatlo, kapag nasira ang mga makinaryang inangkat, masyadong mahal ang

mga bahagi ng makinarya na aangkatin pa sa bansang pinanggalingan nito. Ikaapat,

may mga iskolar na pinaaral sa mayayamang bansa na galing sa mahihirap na bansa

upang matutunan ang paggamit at pag-aayos ng teknolohiyang inangkat. Maraming

kaso sa mga pinag-aral na ito ang hindi na bumabalik sa bansang pinanggalingan

sapagkat mas malaki ang sahod nila sa mga mayayamang bansa. Ito ay isang sanhi ng

brain drain sa mahihirap na bansa.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Panuto: Magdagdag pa ng mga kasamaang dulot ng teknolohiya sa mga sumusunod na larangan:

Larangan Teknolohiya Kasamaang dulot ng

teknolohiya

1. Libangan

2. Telekomunikasyon

3. Pulitika

4. Kalakalan

34

Mga Tanong:

1. Anu-ano ang mga teknolohiyang gamit ng inyong pamayanan sa kasalukuyan? ___

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2. Palagi bang pakinabang ang dulot nito? Ipaliwanag. _________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Tandaan Mo! Ang teknolohiya ay maraming dulot na kasamaan. Ang mga ito ay :

• pagkasira ng paligid

• pagdepende ng mahihirap na bansa sa mayayamang bansa

• pagkasira ng tradisyon at pagpapahalaga ng isang kultura

• paglawak ng krimen

• banta sa kapayapaan

• banta sa kalusugan

Ang pagsasalin ng teknolohiya sa mga mahihirap na bansa ay isang malaking isyu.

35


Panuto: Anu-ano ang pagkilos na gagawin mo sa mga sumusunod na

sitwasyon? Ipaliwanag ang iyong katwiran sa pagkilos.

1. May kumakalat na GMO na gulay sa inyong pamayanan, ano ang iyong gagawin?

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

2. May mga nangingisda na gumagamit ng dinamita, ano ang iyong gagawin? ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________ 3. May mga gumagamit ng kemikal upang hindi kaagad mabulok ang mga pagkain,

ano ang iyong gagawin?

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

______________________________________________________________.

36


Ang mga sumusunod ay pangunahing kaisipan na dapat mong tandaan tungkol

sa modyul na ito:

Sa mga bansa sa Asya at particular sa Tsina ang simula ng imbensyon ng

sinaunang teknolohiya.

Panahong 1200 nagsimula ang imbensyon sa Europa.

Panahong 1800 nagsimula ang imbensyon sa Estados Unidos.

Ang mga imbensyon sa telekomunikasyon ang napayabong ng mga

siyentipiko hanggang sa kasalukuyang panahon.

Ang pagbuwag ng AT&T na siyang may monopolyo sa komunikasyon ang

nagbigay daan sa iba pang kumpanya upang payabungin ang industriya ng

telekomunikasyon.

Malaki ang pakinabang ng mga bansa sa Europa at Amerika sa kanilang mga

imbensyon.

Ang teknolohiya ang nagpagaan ng larangang agrikultura, negosyo o

kabuhayan, medisina, panlipunan at militar.

Ang teknolohiya ay maraming dulot na kasamaan. Ang mga ito ay :

• pagkasira ng paligid,

• pagdepende ng mahihirap na bansa sa mayayamang bansa

• pagkasira ng tradisyon at pagpapahalaga ng isang kultura

• paglawak ng krimen

• banta sa kapayapaan

• banta sa kalusugan

Ang pagsasalin ng teknolohiya sa mga mahihirap na bansa ay isang malaking

isyu.

37

PANGHULING PAGSUSULIT: I. Isulat ang titik ng tamang sagot: _____1. Unang nagkaroon ng teknolohiya sa

A. Asya

B. Aprika

C. Estados Unidos

D. Europa

_____2. Ang mga kasalukuyang teknolohiya na lumalaganap sa daigdig ay

nagsimula sa

A. Asya

B. Aprika

C. Estados Unidos

D. Europa

_____3. Ang may malaking pakinabang sa teknolohiya ng Europa at Hilagang

Amerika ay ang mga

A. Mahihirap na bansa

B. Mayayaman na bansa

C. Papaunlad na bansa

D. A at B

_____4. Ang pinakamalawak na mabuting epekto ng teknolohiya ay sa larangan ng

A. Ekonomiya

B. Kapaligiran

C. Kultura

D. Libangan

_____5. Ang kondisyon sa ekonomiya na nagpaimbulog ng pag-unlad ng

telekomunikasyon ay

A. Malayang Kalakalan

B. Monopolyo

C. Oligopolyo

D. Sosyalismo

_____6. Ang telekomunikasyon ang siyang pinakamahalagang imbensyon sa

kasalukuyan sapagkat ito ay

A. Nagpayaman sa halos lahat ng bansa

B. Nag-uugnay ng kasalukuyan ng halos lahat ng tao

C. Nag-uugnay ng mga mayayaman at mahihirap na tao

D. Nagpayabong sa halos lahat ng kultura ng mga bansa

38

_____7. Pinagaan ng teknolohiya ang mga sumusunod maliban sa:

A. Kultura

B. Libangan

C. Medisina

D. Negosyo

_____8. Ang paghaba ng buhay ng tao ay dahil sa

A. Makabagong medisina sa Europa at Hilagang Amerika

B. Sinaunang medisina sa Tsina at Hapon

C. Pananaliksik ng mga halaman at hayop

D. Makabagong medisina sa Tsina

_____9. Ang mga susumusunod ay salik kung bakit mahirap isalin ang teknolohiya

ng Hilagang Amerika at Europa:

A. Magkaiba ng kasanayan ang mga tao

B. Magkaiba ng teknolohiya ang mga bansa

C. Hindi akma sa kultura ng bansang sasalinan

D. Walang kasanayan ang mga tao ukol sa teknolohiya

_____10. Ang mga mahihirap na bansa ay dumepende sa ekonomiya ng mga

mayayamang bansa dahil sa

A. Pagkakabaon sa utang

B. Wala silang pinagkukunan ng hilaw na yaman

C. Hindi sapat ang kanilang edukasyon upang gumamit ng teknolohiya

D. Hindi sapat ang kanilang kaalaman upang mag-imbento ng teknolohiya

_____11. Ang mga sumusunod ay mga suliranin na dulot ng pagsasalin ng

teknolohiya maliban sa

A. brain drain

B. Pagkakabaon sa utang

C. pagkakatatag ng mga pamantasan

D. Migrasyon ng Pilipino sa Ibang bansa

39

_____12. Ang paghahangad ng taga-Europa na dumami ang kanilang hilaw na

materyal ang siyang nagbunsod upang sila ay

A. Mangalakal

B. Sumakop ng mga bansa

C. Magtatag ng mga makabagong daungan

D. Magtatag ng makabagong telekomunikasyon

_____13. Alin ang naging mabuting resulta ng teknolohiya?

A. Malayang kalakalan

B. Pakinabang sa Palitan ng mga produkto

C. Pagyaman ng mga taga-Hilagang bansa

D. B at C

E. A at B

_____14. Alin sa mga sumusunod ang hindi katanggap-tanggap?

A. Ang teknolohiya ay palaging may masamang kahihinatnan.

B. Ang telekomunikasyon ang siyang pinakamabilis na magbago.

C. Apektado ng modernong teknolohiya ang kultura ng mga bansa.

D. Ang mga suliranin sa kapaligiran ay kadalasang dulot ng teknolohiya.

_____15. Alin sa mga sumusunod ang pinakamoderno?

A. Internet

B. Radyo

C. Telebisyon

D. Telepono

II. Punan ang tsart. Paghambingin ang mga teknolohiya sa pamamagitan ng

paglalagay ng kriterya bago paghahambing.

40

Kriterya Telepono Cellphone

1.

2.

Kriterya Telebisyon Internet

1.

2.

3.

III. Sanaysay (10 puntos ang bawat isa)

1. Alin ang ibinibigay ng teknolohiya, pakinabang ba o panganib? ___________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

2. Ano ang dapat nating gawin upang ang mga Pilipino ay maitanghal din na imbentor? _

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

41


PANIMULANG PAGSUSULIT I.

1. T

2. M

3. M

4. M

5. M

6. M

7. T

8. M

9. T

10. M

11. M

12. M

13. T

14. M

15. M

II.

1. C

2. C

3. B

4. B

5. B

6. C

7. C

8. C

9. B

10. C

ARALIN 1 MGA IMBENSYON SA IBAT-IBANG PANAHON ARALIN Gawain 1: Pag-isipan Mo!

A- Airplane

B- Ball pen

C- Computer

D- Dump Truck

E- Egg beater, electric Fans

F- Funnel

G- Guns

H- Highways

I- Intel Computer, Internet

J- Java Program

42

K- Karaoke

L- Land Cruiser

M- Microphone, Microwave

N- Nebulizer

O- Operating Room

P- Phone

Q- Quartz Watch

R- Radio

S- Sony Technology

T- Telebisyon

U- Ultrasound

V- Videophone

W- World Wide Web, water pump

X- X-ray

Y-YKL Foto

Z- Zworykin camera

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 2. Punan ang Tsart

Panahon Imbensyon Pakinabang sa

Kasalukuyan

Panahong 1-1000 Papel Sulatan

Panahong 1001-1500 palimbagan Nilimbag na aklat

Panahong 1501-1800 kuryente Paglalaba, libangan,

atbp

Panahong 1801-1866 telegrama komunikasyon

Panahong 1867-1900 loudspeaker Komunikasyon sa

malaking populasyon

Panahong 1901-1950 Radio Balita at musika

Panahong 1951-1999 Computer Komunikasyon at

pagsusulat ng sanaysay

43

3. Batay sa karanasan ng ng mag-aaral


ARALIN 2 MGA PAKINABANG NATIN SA TEKNOLOHIYA ARALIN Gawain 1: Pag-isipan Mo! 1. Punan ang Tsart

Teknolohiya Pakinabang para sa

Sarili

Pakinabang para sa Bansa

1. Washing

Machine

Hindi pagod Ang mga kababaihan ay

hindi hirap maglaba

2. Internet Pakikipag-ugnayan sa

iba

Pakikipag-ugnayan sa bansa

3. Relo Pagbabadget ng oras Pagbabadget ng oras

sa trabaho

4. Rice Cooker Hindi pagod Ang kababaihan ay hindi

hirap

5. Telebisyon Makakalap ng

importmasyon

Ang mga mamamayan ay

maraming alam na

importmasyon

Kriterya Katwiran sa Pagsulat ng kriterya

Halimbawa: presyo

ng teknolohiya

Mahalaga ang presyo sapagkat makikita ko kung

kaya ko itong bilhin o hindi

Bigat Mas magaan, mas madali gamitin

Pakinabang Buong bansa ay may pakinabang

Malapit Bilhin Upang makarating sa malalyong pook

44


Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1.

Larangan Halimbawa ng Teknolohiya Pakinabang

Agrikultura Makinarya ng pag-ani Hindi mabubulok ang

produkto

Ekonomiya Pagpapadala ng pera sa

cellphone

Hindi madaling manakaw ang

pera

Pulitika Computerization ng eleksyon Mahirap dayain ang resulta

Kultura DVD na video camera Mas mabilis ang pagkuha ng

dokumento

Medisina Gamot sa Kanser Hahaba ang buhay ng tao



Batay sa pagpapahalaga ng mag-aaral

ARALIN 3 MGA ISYU AT SULIRANIN SA TEKNOLOHIYA Gawain 1: Pag-isipan Mo! 1.

Teknolohiya Kasamaang Dulot o Isyu

1. Nuclear Energy Mga armas

2. GMO Panibagong sakit

3. computer games Hindi nakakapag-aaral ng mga aralin

4. cell phone Sex text

5. internet cybersex

45

Mga Tanong:

1. Masasabing isyu ang paggamit ng teknolohiya kung ang isang bagong naimbento

ay maaring makapagbigay ng pakinabang o suliranin sa mga tao o bansa.

Halimbawa, ang GMO ay maaring makapagprodyus ng maraming pagkain ngunit

may mga nagsasabing nakasisira naman ito ng mga genes ng tradisyonal na

pananim.

2. Dapat tingnan ang kasamaang dulot ng teknolohiya sa pamumuhay, kalusugan,

kapayapaan ng tao, istruktura ng lipunan maging ang epekto nito sa ating kapaligiran.


Larangan Teknolohiya Kasamaang dulot ng

teknolohiya

1. Libangan Internet gaming Bisyo ng mga kabataan

2. Telekomunikasyon videophone Pagdedepende ng mga

mahihirap na bansa sa

mayayamang bansa

3. Pulitika Kompyuter Pagmamanipula ng

datos

4. Kalakalan Paglalagay ng chips sa

katawan

Panibagong sakit

Mga Tanong:

1. Batay sa pamayanan ng mag-aaral


Gawain 3: Paglalapat 1. Magsaliksik pa ng mga epekto ng GMO at kung masama ang maidudulot nito,

kailangan itigil ang paggamit nito.

46

2. Ang paggamit ng dinamita sa pangingisda ay ipinagbabawal sapagkat ito ay may masamang epekto sa kalusugan ng mga tao. Mahalagang isuplong sa kinauukulan ang sinumang gumagamit ng dinamita. 3. Mahalagang kumuha ng sample at ipa-eksamen sa BFAD. Alamin din ang taong naglagay nito upang madaling mahuli sakaling nakasasama sa kalusugan ng tao ang kemikal na inilagay sa pagkain.


1. A 2. D 3. B 4. D 5. A

6. B 7. A 8. A 9. C 10. A

11. C 12. B 13. D 14. A 15. A

II. Punan ang Tsart (Maari pang tingnan ng guro ang sagot ng mag-aaral)

Kriterya Telepono Cellphone 1. Layo ng nararating Malayo din Mas malayo 2. Timbang mabigat magaan

Kriterya Telebisyon Internet 1. Bilis ng komunikasyon Mabilis Mas mabilis 2. Pakinabang sa negosyo

Mas kaunti kaysa sa internet ang sasagot sa patalastas

Mabilis ang sagot ng kausap sa patalastas

3. Ugnayan ng tao Madalang ang ugnayan ng mga tao

Mabilis ang ugnayan ng mga tao

III. Sanaysay Batay sa iyong karanasan ang sagot. Suriin ang sanaysay batay sa mga

sumusunod na kriterya: 1. Pagkakasunod-sunod ng mga argumento 2. Ang ideya ay naayon sa tanong 3. Ang pagsasayos ng talata ay mula sa pangunahing ideya at sinusuportahan ng mas maliliit na ideya.

1

ARALING PANLIPUNAN




MODYUL 24

KARAPATANG PANTAO

2

MODYUL 24 KARAPATANG PANTAO

Isang pagbati! Ikaw na nasa Ika-24 na modyul na. Ibig sabihin, ay matatapos na

ang kursong ito.

Ipinapaalam ng modyul na ito ang mga karapatan mo upang may magamit

kang pananggalang sa pang-araw-araw na pakikipagsapalaran mo sa buhay. Ang

mga karapatang pantao ay may malaking maitutulong upang mabigyan ka ng

proteksyon laban sa mga tao o grupo ng taong nais mang-api at magsamantala.

Ang modyul na ito ay nahahati sa tatlong aralin:

Aralin 1: Konsepto, Batayan at Uri ng Karapatang Pantao

Aralin 2: Iba Pang Pandaigdigang Instrumento ng Karapatang Pantao

Aralin 3: Paglabag sa Karapatang Pantao at mga Hakbang Upang Iwasan Ito

Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo ang mga

sumusunod:

1. Maipaliwanag ang konsepto ng karapatang pantao at ang mga batayan nito;

2. Makapagbibigay ng mga halimbawa ng mga karapatang pantao batay sa mga

uri nito;

3. Masusuri ang iba’t ibang pandaigdigang instrumento ng karapatang pantao; at

4. Mailalahad ang mga uri ng paglabag sa karapatang pantao at masasabi ang

mga hakbang upang malunasan ang mga paglabag sa karapatang pantao.

3

PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Isulat kung ang mga sumusunod na karapatan at

karapatang Sibil, Pulitikal, Pangkabuhayan, Panlipunan at Pangkultural

_______________1. Karapatan sa impormasyon ukol sa idudulog na kaso laban sa

isang tao. ______________2. Karapatang mabuhay. ______________3. Karapatang maghanapbuhay. ______________4. Karapatang maglibang at magpahinga. ______________5. Karapatang sumali sa asembilya. ______________6. Karapatang sa edukasyon. ______________7. Karapatang panatilihin ang sariling sistema ng pagpapahalaga. ______________8. Karapatang bumoto. ______________9. Karapatang maging lider ng pamayanan at ng bansa. ______________10. Karapatang mamili ng hanapbuhay. II. Panuto: Punan ang mga patlang. 1. Ang pagtugon sa mga pangangailangan ng tao ay pagtugon sa

___________________. 2. Ang batayan ng karapatang pantao sa Pilipinas ay ang ___________________. 3. Ang instrumento upang mabigyang proteksyon ang karapatan ng mga

kababaihan ay ___________________. 4. Ang instrumento upang mabigyan proteksyon ang karapatan ng mga bata ay ang

___________________. 5. Ang karapatang sibil, pulitikal, pangkabuhayan, panlipunan at pangkultural ay

makikita sa ___________________. 6. Ang karapatang sibil, pulitikal, pangkabuhayan, panlipunan at pangkultural ay

mga karapatang dapat tamasihin ng ___________________. 7. Ang karapatang Pilitikal, panlipunan at pangkultural ay mga karapatang

tinatamasa ng mga pangkat at ___________________. 8. Kapag ang karapatan ay hindi natatamasa, ang mga karapatang ito ay

___________________. 9. Kapag ang isang tao ay binugbog, ito ay paglabag na ___________________. 10. Kapag ang isang babae ay napagsamantalahan, ito ay paglabag na

___________________.

4

ARALIN 1

KONSEPTO, BATAYAN AT URI NG KARAPATANG PANTAO

Malalaman mo sa araling ito ang konsepto at mga uri ng karapatang pantao.

Umiinog ang konsepto ng karapatang pantao sa pagbibigay proteksyon at

pagsusulong ng dignidad ng isang tao.

Ang karapatang pantao ay nahahati sa dalawa: karapatang pang indibidwal at

pangkatan. Ang mga karapatang pang-indibidwal ay ang mga karapatang sibil,

pulitikal, pangkabuhayan, panlipunan at pangkultural. Ang mga karapatang

pangkatan naman ay ang karapatan sa pagpapaunlad ng kabuhayan, lipunan, at

kultural.

Pagkatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang:

1. Makapagpapaliwanag ng konsepto ng karapatang pantao at ang mga

batayan nito;

2. Makasusuri ng mga uri ng karapatang pantao at makapagbibigay-halimbawa

ng mga karapatan sa bawat uri; at

3. Makapagpapahayag ng mga kalagayan ng karapatang pantao.

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Gumuhit o gumipit ng mga larawan ng mga kailangan ng isang tao upang

mabuhay. Idikit sa bahagi ng katawan ng tao ang pangangailangang ito. Halimbawa:

idikit ang aklat sa bahaging ulo ng tao, ang pagkain sa tiyan, atbp.

Matapos idikit ang mga larawan ng mga kailangan ng tao, isulat sa paligid ng

drowing ang mga institusyong dapat tumulong upang makamtan ng tao ng kanyang

mga pangangailangan.

5

Suriin mo ang iyong ginawa:

1. Anu-ano ang mga pangangailangan ng tao upang mabuhay siya nang

marangal? ___________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

2. Anu-ano sa mga pangangailangang ito ang iyong natatamasa? __________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

3. Anu-ano naman sa mga pangangailangang ito ang hindi mo natatamasa?

____________________________________________________________

____________________________________________________________

6

4. Anu-ano ang mga institusyon na kailangan ng tao upang makamit niya ang

kanyang mga pangangailangan? __________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

5. Ano ang mangyayari sa tao kung hindi niya natamasa ang kanyang

pangangailangan? _____________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

6. Ano ang nawawala sa tao kung hindi niya natatamasa ang kanyang mga


____________________________________________________________

____________________________________________________________

7. Ano ang nangyayari sa tao kung natatamasa niya ang kanyang mga


____________________________________________________________

____________________________________________________________

8. Para sa iyo, mahalaga ba nag karapatang Pantao? Ipaliwanag. __________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

Kahulugan at Kahalagahan ng Karapatang Pantao

Ang mga pangangailangan ng tao ay dapat matugunan upang siya ay

mabuhay. Karapatan ng tao na matugunan ang kanyang mga pangangailangan

upang siya ay mabuhay nang may dignidad bilang tao.

Ang karapatang pantao ay ang mga karapatan na tinatamasa ng tao sa

sandaling siya ay isilang. Ang pagkakamit ng tao ng mga pangangailangan niya tulad

ng pagkain. Damit, bahay, edukasyon at iba pang pangangailangan ay

nangangahulugan na nakakamit niya ang kanyang karapatan. Hindi maaaring

mabuhay ang tao kung hindi niya nakakamit ang kanyang mga karapatan. Mayroon

tayong karapatan dahil tayo ay tao. Ang pagkakaroon ng karapatang pantao ay

7

bahagi na ng pagiging tao at hindi na kinakailangan pang ito ay kilalanin ng

pamahalaan sa estado sapagkat likas na itong bahagi ng tao.

Mahalagang malaman natin ang ating karapatan upang matamasa natin ang

mga pangunahing pangangailangan natin bilang tao. Sinumang umagaw sa ating mga

pangangailangan o kumitil sa ating buhay ngang walang dahilan ay lumabag as ating

karapatn bilang tao. Maari tayong dumulog sa hukuman kung sakaling nahahadlangan

ang ating karapatan.

Ang pagkilala sa karapatang pantao ay pagkilala din sa karapatan ng iba. Ang

pagkilala sa karapatan ng iba ay nasasaad ng ating obligasyon na igalang ang

karapatan ng lahat ng tao. Kung lahat ng mamamayan ay kumikilala sa karapatan ng

bawat isa, malaki ang posibilidad ng kapayapaan sa lahat ng aspeto ng ating buhay

sa lipunang Pilipino.

Ang Uri ng Karapatang Pantao

Tunghayan ang mga larawan sa tsart. Anu-ano ang mga uri ng karapatang

pantao na nakalarawan?

KARAPATANG PANTAO

8

Ang karapatang pantao ay nahahati sa karapatan bilang indibidwal at

pangkatan. Napansin mo marahil iyon sa mga larawan sa tsart.

1. Indibidwal o personal na karapatan. Ito ay ang mga karapatan na pag-aari

ng mga indibidwal na tao para sa pagunlad ng sariling pagkatao at kapakanan.

Ang mga karapatang ito at ang sibil o pulitikal ng karapatan, ang panlipunan,

pangkabuhayan, ay kultural na karapatan.

a. Karapatang Sibil. Ito ang mga karapatan ng tao upang mabuhay na

malaya at mapayapa. Ilan sa mga halimbawa ng karapatang sibil ay ang

karapatang mabuhay, pumili ng lugar kung saan siya ay maninirahan,

maghanapbuhay at mamili ng hanapbuhay.

b. Karapatang Pulitikal. Ito ang mga karapatan ng tao na makisali sa mga

proseso ng pagdedesisyon ng pamayanan tulad ng pagboto ng mga

opisyal, pagsali sa referendum at plebisito.

c. Karapatang Panlipunan. Ito ay ang mga karapatan upang mabuhay

ang tao sa isang lipunan at upang isulong ang kanyang kapakanan.

d. Karapatang Pangkabuhayan. Ito ang mga karapatan ukol sa

pagsususulong ng kabuhayan at disenteng pamumuhay.

e. Karapatang Kultural. Ito ang mga karapatan ng taong lumahok sa

buhay kultural ng pamayanan at magtamasa ng siyentipikong pag-unlad

ng pamayanan.

2. Panggrupo o kolektibong karapatan. Ito ang mga karapatan ng tao ng

bumuo ng pamayanan upang isulong ang panlipunan. Pangkabuhayan, at

pangkultural ng pag-unlad sa pamamagitan ng paggamit ng kanilang likas na

kayamanan at pagsusulong ng malusog na kapaligiran.

9

Mga Batayang Legal ng Karapatang Pantao Ang pagkakaroon ng karapatang pantao ay nakabatay sa mga ginagawang

batas sa Pilipinas at sa mga pandaigdigang kasunduan. Bagamat ang tao mula sa

kanyang pagsilang ay may karapatang dapat na natatamasa na, mas nakasisiguro

tayo kung ito ay nakasulat sa ating batas upang magsilbing sandigan natin kung

sakaling hindi natin natatamasa ang ating mga karapatan.

Ang mga pangunahinh instrumentong legal ay ang Saligang-Batas ng Pilipinas

at ang Pandaigdigang Deklarasyon ng Karapatang Pantao.

Mga Artikulo sa Saligang-Batas ng Pilipinas na Kunilala sa Karapatang Pantao

Ang karapatang pantao ng mga Pilipino ay maliwanag na naksulat sa Saligang-

Batas ng 1987. sa dokumentong ito, ang mga karapatang pantao ay nasa Bil of

Rights (Art. III); Pagboto (Art V); Deklarasyon ng mga Prinsipyo at Patakaran ng mga

Estado (Art II); Katarungang Panlipunan at Karapatang Pantao (Art XIII); Pambansang

Ekonomiya at Patrimonya (Art Xii); Edukasyon, Agham at Teknolohiya, Sining, Kultura

at Isports (Art. XIV).

Ang mga karapatang pantao na nasusulat sa Deklarasyon ng mga Prinsipyo at

patakaran ng Estado (Art. II) ay ang mga sumusunod:

• Papapahalaga sa dignidad ng isang tap at paggarantiya ng buong respeto sa

karapatang pantao;

• Pagkilala sa karapatan ng pamilya at pagpapalakas ng pamilya;

• Pagsulong at pagbigay proteksyon sa pisikal, moral, ispiritwal, intelektwal ay

panlipunang kapakanan ng mga kabataan;

• Pantay-pantay ng karapatan sa harap ng batas ng mga kababaihan at

kalalakihan;

• Proteksyon sa karapatang pangkalusugan at balanse at malinis na kapaligiran

ng tao;

• Pagsulong ng kalayaan at pag-unlad ng tao; at

• Pagkilala at pagsulong ng mga karapatan ng mga pamayanan Kultural.

10

• Lahat ng mga Pilipino ay sakop ng batas na ito kayat dapat natin sundin ang

mga ito.

Ang mga karapatang sibil at pulitikal ng mga Pilipino ay nasa Bill if

Rights (Art. II) tulad ng:

• Karapatang mabuhay, maging malaya at magkaroon ng mga ari-arian

• Karapatan sa makatarungang proseso at pantay na proteksyon ng batas

• Karapatan ng tao sa tamang pamamahala ng katarungan

• Ang katarungang panlipunan at karapatang pantao sa Art. XIII ay nagsusulong

ng karapatang panlipunan at pangkabuhayan ng bawat Pilipino. Obligasyon ng

pamahalaang Pilipinas na magbigay ng mga panlipunang serbisyo tulad ng

edukasyon, kalusugan, at paglilitis ng kaso upang ang mga taong walang

pambayad ay matulungan nang libre ng pamahalaan. Ito ay batay sa prinsipyo

ng panlipunang katarungan na ang mga taong mahihirap ay dapat magbigyang

proteksyon ng ating batas at pamahalaan.

Ang Pandaigdigang Deklarasyon ng Karapatang Pantao (Universal Declaration of Human Rights o UDHR)

Ang UDHR ay nabuo at nilagdaan noong 1948. Ang Pilipinas ay nakalagda

sa deklarasyong ito kayat ang instrumentong ito’y dapat ipatupad sa ating bansa.

Binibigyang diin ng Pandaigdigang Deklarasyon ng Karapatang Pantao na

lahat ng tao ay isinilang na malaya at may pantay-pantay na dignidad. Itinakda nito

ang pangunahing prinsipyo ng pagkakapantay-pantay at pagbabawal sa

diskriminasyon upang matamasa ang karapatang pantao at ang mga pangunahing

kalayaan ng tao.

• Ang mga sibil na probisyon ng UDHR ay ang mga sumusunod:

• Karapatang mabuhay, maging malaya at maging ligtas ng isang tao

• Kalayaan sa pagiging alipin at puwersahang pagtatrabaho o paninilbihan

11

• Kalayaan laban sa pananakit at malupit, di-makatao at nakakababang-uri ng

pagtrato at kaparusahan

• Pagkilala sa tao sa harap ng batas

• Pantay na proteksyon sa harap ng batas

• Epektibong paraan panghukuman laban sa paglabag sa karapatang pantao

• Kalayaan sa walang dahilang pag-aaresto, detensyon, at pagpapalayas sa

sariling bansa

• Pantay na paglilitis at pagdinig pampubliko ng isang malaya at walang

kinikilingang tribunal

• Pagpapalagay na walang kasalanan ang isang tao hanggat hindi

napapatunayang maysala

• Hindi dapat bigyang kaparusahan sa isang aksyon na hindi pa krimen noong ito

ay ginawa

• Kalayaan sa pakikiaalam sa pagiging isang pribadong indibidwal, pamilya,

bahay at mga sulat

• Kalayaan sa pagpili ng lugar na titirahan at maging sa pag-alis sa isang lugar

• Mag-asawa at magkaroon ng pamilya

• Magkaroon ng ari-arian

• Ang Mga Pulitikal na Karapatan ay:

• Karapatan sa Asylum. Ang Asylum ay ang paghingi ng karapatang maging

mamamayan ng isang bansa kung sakaling ang isang tao ay napaalis sa

kanyang bansa dahil sa pagtutol sa pamahalaan

• Karapatang magkaroon ng nasyonalidad

• Kalayaan sa pag-iisip, konsensiya at relihiyon

• Kalayaan sa sariling opinyon at pagsasalita

• Kalayaan sa tahimik na asembliya at asosasyon

• Pagsali sa pamahalaan ng sariling bansa

• Pagkakaroong ng pantay na serbisyo publiko sa sariling bansa

• Ang mga Karapatan sa Pangkabuhayan, Panlipunan at Pangkultura ay ang

mga sumusunod:

12

• Karapatan sa panlipunang seguridad

• Karapatang magkaroon ng hanapbuhaty at kalayaan sa pagpili ng empleo

• Pantay na bayad sa pantay na paggawa

• Karampatang kabayaran sa trabaho ng nagbibigay respeto sa pamumuhay na

may dignidad

• Bumuo at sumali sa mga unyong pangkalakal

• Karapatan sa pahinga at paglilibang

• Maayos na pamumuhay upang maging malusog (kasama dito ang karapatan

sa pagkain, pananamit, pabahay at gamot)

• Magkaroon ng seguridad sa panahon na walang hanapbuhay, pagkakasakit,

pagkakaroon ng kapansanan, pagkamatay ng asawa, pagtanda ai iba pang

pagkakataon na wala sa kontrol ng tao

• Bigyan ng proteksyon ang mga ina at anak

• Karapatan sa edukasyon. Ang magulang ay may karapatang mamili ng

edukasyon ng kanilang anak

• Karapatan sa partisipasyon sa buhay kultural ng isang pamayanan

• Magkaroon ng proteksyon sa moral at material na interes na nagreresulta sa

pagiging may akda ng siyentipiko, literari at artistikong produksyon

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Punan ang tsart ng iba’t ibang uri ng karapatan

URI NG KARAPATAN

TIYAK NA HALIMBAWA

Sibil

Pulitikal

Pangkabuhayan

13

Panlipunan

Pangkultura

Ilista ang mga karapatang parehong nasa Saligang-Batas ng Pilipinas at UDHR.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2. Ilista ang mga karapatan na nasa UDHR ngunit wala sa ating Saligang-Batas.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

_______________________________________________________________

_________________________________________________________________

3. Kung hindi matatagpuan ang karapatan sa ating Saligang-Batas at nasa UDHR

lang, maari pa rin ba nating isulong ang mga karapatang ito? Ipaliwanag.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

14

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Tandaan Mo! Ang karapatang pantao aya ng mga karapatan na tinatawag

ng tao sa oras pa lamang na siya ay isilang. Ito ay ang

pagtatamasa ng kanyang mga pangangailangan upang siya ay

mabuhay.

Ang karapatang pantao ay may dalawang uri: indibidwal at pangkatan.

Ang pang-indibidwal na karapatan ay ang karapatang sibil, pulitikal,

pangkabuhayan, pangkultural at panlipunan.

Ang karapatan mga pangkatan ay amg katapatang pangkultura, pangkabuhayan,

at panlipunan.

Ang Saligang-Batas ng Pilipinas at ang Pandaigdigang Deklarasyon ng

Karapatang pnatao ay ang mga Pangunahing batayan ng karapatang pantao ng

mga Pilipino.


1. Magtanong sa iyong punong barangay at kagawad ng barangay kung paano

nila isinusulong ang karapatan ng kanilang nasasakupan. Isulat ang sagot sa

ibaba.

Punong barangay________________________________________________________

_______________________________________________________

15

_______________________________________________________

____________________________________________________________

______________________________________________________

_______________________________________________________

Kagawad _______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

2. Ano ang masasabi ma sa kanilang mga ginawa?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

_________________________________________________________________

ARALIN 2

IBA PANG PANDAIGDIGANG INSTRUMENTO NG KARAPATANG PANTAO Nalaman mo sa Aralin 1 ang konsepto, kahalagahan, uri at mga pangunahing

batayan ng karapatang pantao. Sa araling ito, matutunghayan mo naman ang iba

pang pandaigdigang instrumento sa pagsusulong ng karapatang pantao. Ang mga

pandaigdigang ito ay reulta ng mga kasunduan ng mga bansa upang ang mga

karatang pantao ay ipatupad sa kanya-kanyang bansa. Aktibo ang partisipasyon ng

16

bansang Pilipinas sa pagbubuo ng mga kasunduang ito. Ang ating bansa ay pumirma

upang ipatupad ang mga ito sa ating bansa.

Pagkatapos ng araling ito, inaasahang magagawa mo ang mga sumusuod:

1. Masusuri ang mga karapatan na nakasaad sa iba’t ibang pandaigdigang

instrumento ukol sa karapatang pantao;

2. Maipaliliwanag ang mga dahilan ng pagkakaroon ng mga kasunduang

pandagidig para sa mga tao, pangkat, bata at kababaihan; at

3. Masasabi ang kahalagahan ng mga pandaigdigang instrumento para sa

karapatang pantao.


1. Ilista ang mga karapatang dapat matamasa ng isang tao sa mga sumusunod

na kapaligiran:

Kapaligiran Mga Karapatan Uri

Tahanan

Paaralan

Barangay

Bansa

17

2. Ano ang nangyayari sa karapatan ng tao habang siya ay lumalabas ang

kanyang tahanan?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

4. Bakit mahalaga ang karapatan sa lahat ng kapaligiran ng isang tao?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

5. Ano ang iyong pakiramdam kapag alam mong nabibigyang proteksyon ang

iyong karapatan?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Ang Pandaigdigang Kasunduan sa Karapatang Sibil at Pulitikal Ang kasunduang ito ay ipinatutupad sa mga bansang sumang-ayon dito. Ang

Pilipinas ay isa sa mga bansang pumirma dito. Pangunahing binibigyang proteksyon

ng kasunduang ito ang karapatang mabuhay ng bawat isa. Sakop nito ang mga

sumusunod na karapatang sibil: Karapatang Mabuhay

• Walang sinuman ang dapat kitlan ng buhay nang hindi makatwiran;

• Walang sinuman ang maging biktima ng pananakit, di makataong pagtrato o

pagparusa; maging alipin o biktima ng di makatwirang aresto at pagkakulong;

• Sinumang inaresto ay dapat mabigyan ng impormasyon hinggil sa dahilan ng

pag-aresto;

18

• Sinumang inaresto o ikinulong dahil sa isinampang krimen laban sa kanya ay

dapat iharap sa hukom o sinumang taong may kapangyarihang maglitis ng

kaso; at

• Sinumang naging biktima ng ilegal na aresto o pagkakakulong ay dapat

magkaroon ng karampatang sahod sa mga araw ng kanyang pagkakakulong;

Karapatan Maging Malaya

• Karapatan ng bawat isa na malayang maglakbay, pumili ng tirahan at umalis ng

bansang tinitirhan; ngunit karapatan ng estado na paalisin ang mga dayuhang

lumalabag sa batas ng estado;

• Ang lahat ng tao ay pantay-pantay sa harap ng batas kayat karapatan ng bawat

tao na maidulog ang kanyang kaso ayon sa makatarungang proseso;

• Hindi dapat bigyan ng parusa ang mga taong may pagkilos na hindi pa labag

sa batas noong kanyang ginawa ang pagkilos.

• Dapat makatao ang pagtrato sa sinumang nakulong at walang sinuman ang

dapat makulong dahil sa di pagtupad sa kontrata;

• Hindi dapat bigyang kaparusahan ang isang tao sa isang aksyon na hindi pa

krimen noong ito ay ginawa; at

• Hindi dapat pakialaman ang kalayaan ng isang pribadong indibidwal, pamilya,

tahanan at mga sulat;

Mga Karapatang Pulitikal

Ang mga sumusunod ay mga karapatan ng tao bilang isang mamamayan ng

bansa:

• Kalayaan sa pag-iisip, konsyensya at relihiyon, maging ang kalayaan sa

pananalita at karapatan sa impormasyon;

19

• Kalayaan sa anumang uri ng propaganda para sa digmaan. Ang pagsusulong

ng galit sa bansa, lahi o relihiyon na nag-uudyok ng diskriminasyon, kasungitan

o agresyon ay ipinagbabawal sa batas;

• Karapatang sumali sa matahimik na asembliya;

• Karapatan sa pagbubuo ng mga samahan;

• Ang mga babae at lalaki ay may karapatang mag-asawa at magtatag ng

pamilya. Kinikilala din nito ang pagkakapantay-pantay ng mga mag-asawa

habang sila ay kasal at maging sa panahon na napawalang bisa ang kanilang

kasal;

• Karapatan ng mga bata ang magkaroon ng pamilya, lipunan at nasyonalidad,

• Karapatan ng bawat mamamayan na sumali sa anumang gawaing pampubliko,

bumoto at iboto, at makinabang sa mga serbisyong publiko;

• Lahat ng tao ay may proteksyon sa ilalim ng batas; at

• Dapat magkaroon ng mga batas upang bigyang proteksyon ang mga pangkat

etniko, relihiyon o linggwistikong grupo.

Ang mga karapatang sibil ay ukol sa mga karapatan ng tao bilang tao

samantalang ang mga karapatang pulitikal ay tungkol sa mga karapatan ng tao bilang

mamamayan ng isang estado.

Halos lahat ng nasa probisyong ito ay matatagpuan sa Bill of Rghts ng

Saligang-Batas ng 1987 ng Pilipinas.

Pandaigdigang Kasunduan sa mga Karapatang Pangkabuhayan, Panlipunan at Pangkultural

Ang kasunduang ito ay nabuo upang bigyang proteksyon ang mga indibidwal o

pangkat sa iba’t ibang panig ng mundo.

Ang mga karapatang ito ay ang mga sumusunod:

• Karapatan ng lahat ng tao na bigyang direksyon ang kanyang katayuang

pulitikal, kabuhayan, panlipunan at pangkultural na pag-unlad;

20

• Karapatan ng tao na ibahagi at paunlarin ang kanilang likas na kayamanan;

• Karapatan ng bawat isa na maghanapbuhay, magkaroon ng makatao at

makatarungang kondisyon sa trabaho, magkapantay na suweldo at trabaho,

ligtas at maayos na lugar ng trabaho at magkaroon ng pahinga at libangan;

• Karapatang bumuo at sumali sa mga unyong pangkalakal, karapatang mag-

aklas at karapatan sa panlipunang seguro

• Proteksyon para sa mga nanay at kabataan

• Karapatan sa sapat na antas na pamumuhay: sapat na pagkain, damit at

bahay.

• Lahat ay may karapatan sa mataas na pamantayan sa pisikal at pangkaisipang

kalusugan at edukasyon

Ang mga bansa na pumirma sa kasunduan ay dapat maglaan ng libreng

edukasyon sa primarya at pagsikapang libre ang edukasyon sa sekondarya. Pantay

din ang pagkakataon sa lahat na makapg-aral sa tersyarya. Ang mga magulang at

legal na tagapag-aalaga ay malayang nakakapili ng mga paaralan upang mabigyang

proteksyon ang kanilang edukasyong pangrelihiyon at moral.

Lahat ay may karapatang makibahagi sa buhay kultural ng pamayanan at

magtamasa ng mga nadiskubreng siyensya. Dapat may mga hakbang na nagawa

upang mapanatili, mapaunlad at mapalawak ang kultura at agham. Ang kalayaan sa

pananaliksik at paglikha ay dapat irespeto at lahat ay may karapatang magtamasa ng

mga benepisyo sa sariling pananaliksik at paglikha.

Ang mga karapatang ito ang pinakamahirap matugunan sapagkat maraming

mga bansa ang mahirap at kapos ang kanilang badyet upang mabigyan ng serbisyo

ang mga mamamayan.

Kasunduan Ukol sa Karapatan ng mga Bata (Convention on the Rights of the

Child)

21

Ang Kasunduan Ukol sa Karapatan ng mga Bata ay isang pandaigdigang

kasunduan ng mga bansa upang mabigyang proteksyon ang mga batang may 18

gulang pababa sa anumang bansa sa daigdig.

Ang mga karapatan ay nakagrupo sa apat na aspeto: karapatang mabuhay,

karapatang magtamasa ng kaunlaran, karapatang mabigyang proteksyon at

karapatan sa partisipasyon sa lipunan.

Ang mga karapatang mabuhay ng may dignidad (Survival Rights) ay ang mga

sumusunod:

• Karapatang Mabuhay

• Karapatan sa kalusugan

• Karapatan sa pamilya

• Karapatan sa maayos na pamumuhay

Ang mga bata ay wala pang kakayahan na maghanapbuhay upang

mapangalagaan ang kanilang sarili. Mahalaga ang kalinga ng mga magulang at

pamilya upang sila ay mabuhay nang may dignidad. Pangunahing prinsipyo na dapat

igalang sa mga bata ay ang pangangailangan nila ng kalinga upang mabuhay.

Ang mga karapatang pangkaunlaran (Development Rights) ay:

• Karapatan sa edukasyon

• Karapatan sa pagpapaunlad ng personalidad

• Karapatan sa relihiyon

• Karapatang makapaglaro at makapaglibang

• Karapatan sa impormasyon at kaalaman

Mahalagang mapaunlad ang kakayahan ng mga bata habang sila ay bata pa

upang sa mga susunod na panahon ay makabubuo tayo ng bansang maunlad din.

Ang mga karapatan ukol sa pagbibigay proteksyon (Protection Rights) ay:

• Karapatan sa isang payapa at ligtas na pamayanan

• Karapatan sa proteksyon sa oras ng armadong paglalaban

22

• Karapatan sa proteksyon laban sa diskriminasyon

• Karapatan laban sa pang-aabuso at pagsasamantala

Ang pangangalaga sa kapakanan ng mga bata ay mas mahalaga sa panahon

ng digmaan, kalamidad at panganib. Unang dapat isaalang-alang ng mga magulang

at pamahalaan ang kapakanan ng mga bata sapagkat wala pa silang kakayanan na

iligtas ang kanilang sarili.

At ang karapatan sa pakikilahok (Participation Right) ay:

• Karapatang makapagpahayag g sariling opinion o pananaw

Ang mga bata ay tao rin kayat nararapat lamang na bigyan sila ng pagkakataong

magpahayag ng kanilang saloobin.

Ang Kababaihan sa Lipunang Pilipino Maraming katangian ang mga kalalakihan na halos pareho din sa mga babae

tulad ng pagiging agresibo, matalino, mapagbigay, masipag, malambing, at iba pa.

May mga gawain naman ang mga lalaki na kaya rin ng babae tulad ng gawain ng

abogado, doktor, mekaniko, kaminero, inhenyero, at iba pa.

Sa mahabang panahon, tiningnan ang mga tungkulin ng babae at lalaki batay

sa bayolohikal na katangian ng ating lipunan. Ang mga babae ay nanganganak kayat

pangunahin sa naging tungkulin niya ay mag-alaga ng bata at gampanan ang mga

gawaing bahay. Dahil sa ang lalaki ay hindi nanganganak, naging tungkulin niya ang

maghanapbuhay sa labas ng tahanan. Maskulado ang lalaki kayat ang mga mabibigat

na gawain ay iniatang sa kanya. Samantala, tiningnan ang babae na may maliit at

malambot na pangangatawan kayat pananahi, panunulsi, pagluluto at iba pang

pambahay na gawain ang iniatang sa kanya. Dahil nagkaroon ng pagkakaiba-iba ng

tungkulin ng babae at lalaki: ang babae sa loob ng bahay lamang at ang lalaki sa

labas ng bahay, ang naging resulta ay ang kakulangan ng pagkakataon ng babae sa

pagganap ng mahahalagang gawain sa lipunan.

Karamihan ng pinuno ng mga bayan ay mga lalaki. Ang mga namamahala ng

malalaking negosyo ay ibinibigay ng pamilya o ng mga miyembro sa lalaki. Nawalan

23

ang babae ng mahalagang papel sa pag-unlad ng bansa. Dahil dito, marami sa mga

kababaihan ang nakaranas ng di-pantay na pagtingin na nagreresulta sa iba’t ibang

problema tulad ng pambubog ng asawa, karahasan sa kababaihan, pagbebenta sa

mga babae, at iba pa.

Ang ganitong sitwasyon ang nag-udyok upang bigyang proteksyon ang

karapatan ng mga kababaihan.

Kasunduan sa Pag-aalis ng Diskriminasyon Laban sa Kababaihan (Convention

on Elimination of Discrimination Against Women)

Ang kasunduan sa pag-aalis ng diskriminasyon laban sa kababaihan ay

sinimulang ipatupad noong 1981. Ito ay kinapapalooban ng mga sumusunod na

karapatan ng mga kababaihan:

• Karapatan sa pantay na pagtingin sa babae at lalaki

• Partisipasyon sa pulitikal at pampublikong larangan

• Partisipasyon sa pandaigdigang talastasan

• Karapatan sa nasyonalidad

• Pantay na karapatan sa edukasyon

• Karapatang maghanapbuhay

• Karapatan sa pangangalaga ng kalusugan at pagpaplano ng pamilya

• Karapatang magtamo ng pangkabuhayan at panlipunang benepisyo

• Pantay na pagtingin sa mga kababaihan sa rural

• Pantay na pagtingin sa harap ng batas

• Karapatang mag-asawa at magkapamilya

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman A. Pansinin mo ang bata sa larawan. Isulat sa

paligid ng bata ang mga katangian ng isang bata.

24

Isulat ang katangian ng mga lalaki ayon iyong pananaw :_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Ilista ang mga pangangailangan ng mga bata.

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

2. Natugunan ba ang iyong mga pangangailangan bilang isang bata? Ipaliwanag.

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

B. Pansinin mo naman ngayon ang lalaki at babae sa larawan. Pagkatapos ay gawin

ang hinihngi sa bawat kahon

25

1. May pagkakaiba ba ang mga katangian ng babae at lalaki?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

2. Anu-ano ang mga katangian ng lalaki na maaring katangian din ng mga babae?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

3. Pantay ba ang karapatan ng mga babae sa lalaki sa ating bansa? Ipaliwanag.

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Tandaan Mo! May Iba’t ibang pandaigdigang Instrumento ukol sa karapatang pantao.

Ang mga ito ay :

Ang Pandaigdigang Kasunduan sa Karapatang Sibil at Pulitikal

Pandaigdigang Kasunduan sa mga Karapatang Pangkabuhayan, Panlipunan

at Pangkultural.

Ang Kasunduan Ukol sa Karapatan ng mga Bata. Ang mga karapatan ay

nakagrupo sa apat na aspeto: karapatang mabuhay, karapatang magtamasa

ng kaunlaran, karapatang mabigyang proteksyon at partisipasyon.

Kasunduan sa Pag-aalis ng Diskriminasyon Laban sa Kababaihan

(Convention on Elimination of Discrimination Against Women)

Isulat ang katangian ng mga babae ayon sa iyong pananaw. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

26


Sagutin ang mga sumusunod:

1. May nakita kang bata kapitbahay na laging pinapalo ng

magulang, ano ang iyong gagawin?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

2. May kapatid kang ayaw paaralin ng iyong magulang sapagkat siya ay babae.

Ano ang iyong gagawin?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

3. Magtanong ng mga paraan kung paano itinataguyod ng mga sumusunod ang

karapatan ng bata at kababaihan sa pamilya at pamayanan:

Mga Nagtataguyod Mga bata Kababaihan

1. Nanay Mo

2. Tatay mo

3. Pinuno ng iyong

barangay

4. Pulis sa iyong

pamayanan

27

ARALIN 3 MGA PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO AT MGA HAKBANG UPANG IWASAN ITO Malalaman mo naman sa araling ito ang iba’t ibang uri ng paglabag sa

karapatang pantao. Hihikayatin ka rin ng araling ito na magsulong ng iyong karapatan

at ng karapatan ng iyong kapwa.

Pagkatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang:

1. Makapagsusuri ng iba’t ibang anyo ng paglabag sa karapatang pantao;

2. Makapagpapaliwanag ng mga sitwasyon ng paglabag sa karapatang pantao sa

iba’t ibang kapaligiran; at

3. Makapaglalahad ng mga hakbang upang mabigyang proteksyon ang karapatang

pantao.

Gawain 1 : Pag-isipan Mo 1. Gumuhit ng mga simbolo na nagpapakita ng hindi pagkakamit ng

karapatan ng mga tao sa iba’t ibang kapaligiran.

2. Isulat ang kahulugan ng bawat simbolo sa talahanayan sa ibaba.

Kapaligiran Mga

indibidwal o

pangkat

Tahanan Paaralan Pamayanan Bansa Daigdig

Bata

28

Kababaihan

Mga

Katutubong

Mamamayan

3. Anu-ano ang mga karapatang sa palagay mo ay hindi natatamasa ng mga

sumusunod sa iyong pamayanan o sa ating bansa?

a. Mga bata

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

b. Kababaihan

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

c. Mga Katutubo

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

29

_________________________________________________________

_________________________________________________________

4. Bakit hindi nila natatamasa ang kanilang mga karapatan? _______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Konsepto ng Paglabag sa Karapatan

Anumang karapatan na hindi natatamasa o naisusulong ng tao ay isang uri ng

paglabag sa karapatang pantao. Pangunahin sa karapatan ng tao ay ang karapatang

mabuhay nang may dignidad. Halimbawa, ang pagkitil ng buhay ay isang pagpigil sa

karapatan ng taong mabuhay. Maging ang pagsikil sa kalayaan ng tao ay isang pag-

aalis sa karapatan ng taong mabuhay nang malaya.

Sa pangkalahatan, ang paglabag sa karapatang pantao ay makikita kapag

nilabag ng tao at ng estado Saligang-Batas ng Pilipinas at ang mga Pandaigdigang

Instrumento sa Karapatang Pantao.

Iba’t iba ang anyo ng paglabag sa karapatang pantao tulad ng pisikal,

sikolohikal o emosyonal at istruktural.

• Pisikal na Paglabag sa Karapatang Pantao. Pisikal na paglabag ang turing

kapag ang nasaktan ay ang pisikal na pangangatawan ng tao. Ang

pambubugbog, pagkitil ng buhay, pagputol sa anumang parte ng katawan ay

ilan sa halimbawa ng pisikal na paglabag. Maging ang sekswal na pananakit

tulad ng panghahalay at pagsasamantala ay isang pisikal na paglabag sa

karapatang pantao.

• Sikolohikal at Emosyonal na Paglabag sa Karapatang Pantao. Ang pisikal

na pananakit ay nagdudulot ng trauma sa isang tao. Ito ang nagiging dahilan

kaya nawawalan ng kapayapaan ng loob ang isang tao at bumababa din ang

pagtingin niya sa kanyang sarili. Maging ang pagsasalita nang masama sa tao

30

ay isang uri ng sikolohikal na paglabag sa kanyang karapatan sapagkat ito ay

nagreresulta sa balisang estado ng isang tao.

• Istruktural. Ang kaayusan ng lipunan batay sa kung sino ang may

kapangyarihan, kayamanan at kalagayan sa lipunan ay simula ng hindi

pagtatamasa ng karapatan istruktural. Ang istruktural na paglabag ay makikita

kung ang tao ay walang kabuhayan, mababa ang kanyang kalagayan sa

lipunan at wala siyang kapangyarihan magdesisyon para sa sarili, sa pamilya,

sa pamayanan, sa bansa at sa daigdig.

Ang mga paglabag sa karapatang pantao ay nangyayari sa tahanan,

pamayanan, paaralan, trabaho, bansa, at daigdig.

Sa tahanan, madalas na paglabag ay ang pang-aabuso sa mga bata at

kababaihan. Ang hindi pagbibigay ng pagkain ng magulang sa bata, hindi

pagpapaaral sa mababang paaralan, hindi pagbibigay ng pangalan at damit ay ilan

lamang sa mga paglabag sa karapatang pantao ng mga tao.

Sa pamayanan, ang paglabag sa karapatang pantao ay makikita kapag ang

mga lokal na opisyal ng pamahalaan ay hindi tumupad sa tungkuling panatilihing

malinis, maayos at mapayapa ang kapaligiran. Tungkulin din ng lokal na pamahalaan

na paratingin ang mga pangunahing serbisyo publiko tulad ng serbisyo sa kalusugan,

kuryente, tubig, komunikasyon, edukasyon, at iba pa.

Sa paaralan, edukasyon ang pangunahing serbisyong dapat ihatid sa mga

mamamayan. Ang pananakit pisikal, sekswal at sikolohikal sa mga mag-aaral ay ay

paglabag din sa karapatan ng mga mag-aaral.

Sa bansa, pisikal, sikolohikal at istruktural ang karaniwang paglabag sa

karapatang pantao. Pisikal at sikolohikal ang paglabag kapag ang mga kinatawan ng

pamahalaan tulad ng pulis, militar, pinuno at kagawad ng barangay, o iba pang

sangay ng pamahalaan, ay nanakit sa mga tao. Istruktural ang paglabag kapag ang

pamahalaan ay walang programa upang umangat ang kabuhayan, panlipunan, at

kultural na kalagayan ng mga mamamayan.

31

Sa mundo, lahat din ng uri o ng paglabag o bayolasyon ay madarama kapag

ang mga kinatawan ng mga bansa ay nakasakit sa mga tao o kaya ay gumawa ng

mga kasunduang nakasasama sa tao. Ilan dito ay ang pakikipagdigmaan, paggawa

ng mga armas pandigmaan, at pakikipagkalakal na mayayamang bansa lamang ang

may pakinabang.

Mga Hakbang Upang Mabigyang Proteksyon Laban sa Mga Paglabag sa Karapatang Pantao

Maraming paraan upang mabigyan tayo ng proteksyon at hindi malabag ang

ating karapatan bilang tao. Ito ang mga hakbang:

1. Pagdulog sa mga lokal na hukuman

2. Pagdulog sa Pandaigdigang Korteng Pangkatarungan (International Court of

Justice)

3. Edukasyon para sa karapatang pantao

4. Pagsasabuhay ng karapatang pantao

Pagdulog sa mga lokal na hukuman. Kapag nalabag ang iyong karapatan,

maaring magsimulang dumulog sa katarungang pambarangay lalo na kapag ang uri

ng paglabag ay sakop nito. Kapag hindi sakop, ang kaso ay ipapasa sa tamang

hukuman. May mga libreng abogado ang Kagawaran ng Katarungan, ang Komisyon

sa Karapatang Pantao, at iba pang institusyon na maaaring makatulong sa

pagsasampa at paglilitis ng kaso. Ang mga karapatang sibil at pulitikal ang

karaniwang dinidinig ng mga korte sa Pilipinas.

Ang mga kawani ng pamahalaan ay maaring magsampa ng reklamo sa

kanilang mga opisina o sa Komisyon ng Serbisyo Sibil at kung ang pagkakasala ay

may malakas na ebidensya, maari itong idulog sa Sandigang Bayan.

Ang Kagawaran ng Paggawa at Empleo ay tumutulong naman sa mga

manggagawa hinggil sa paglabag ng kanilang karapatang may kinalaman sa

paggawa.

32

Ang Komisyon ng Karapatang Pantao at Public Attorney’s Office ng Kagawaran

ng Katarungan ay nagbibigay ng libreng serbisyong legal sa mga Pilipinong

mahihirap.

Pagdulog sa Pandaigdigang Hukumang Pangkatarungan. Kapag ang mga

kaso ay patungkol na sa mga alitan ng tao na galing sa iba’t ibang nasyonalidad o

alitan ng mga bansa, ito ay idinudulog sa Pandaigdigang Hukumang Pangkatarungan.

Nililitis nila ang mga kaso na nagiging sagabal sa pagsusulong ng karapatang pantao.

Edukasyon Para sa Karapatang Pantao. Ito ang isa sa pinakamahusay na

paraan upang hindi malabag ang karapatang pantao. Ang pag-alam sa iba’t ibang

karapatan ng tao, maging ang mga paglabag, ay malaking tulong upang maging

mapayapa ang ating lipunan. Ang pag-aaral ng ating karapatan ay siyang

magmumulat ng ating kaisipan upang ito ay isabuhay.

Pagsasabuhay ng Karapatang Pantao. Mahalagang hindi huminto ang pag-

aaral ng karapatang pantao sa pagsasaulo lamang ng mga probisyon ng mga batas.

Ang pagsasabuhay ng mga natutuhan sa pang-araw-araw na pamumuhay ay isang

hamon sa pagsusulong natin ng karapatang pantao. Ito ang tunay na pagkilos upang

mapigilan ang paglabag sa ating karapatan at sa karapatan ng iba.


1. Mag-interbyu ng Punong Barangay at isang pulis sa iyong pamayanan.

Itanong kung anu-ano ang mga karaniwang kaso sa paglabag ng karapatang pantao.

Itanong din ang kanilang hakbang na ginawa upang mabigyang proteksyon ang mga

naging biktima ng paglabag sa karapatang pantao. Isulat sa tsart ang iyong nakalap

na datos.

33

Mga tinanong Mga paglabag Hakbang na ginawa

1.

2.

3.

4.

Pulis

5.

1.

2.

3.

4.

Punong barangay

5.

2. Ano ang iyong masasabi sa mga hakbang na ginawa ng:

a. Pulis ____________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

b. Punong barangay _________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

34

Tandaan Mo! Ang paglabag sa karapatang pantao ay nararanasan kapag hindi

nakakamit o naisusulong ng tao ang kanyang mga karapatan.

Iba’t iba ang anyo ng paglabag sa karapatang pantao: ito ay

maaring pisikal at sekswal, sikolohikal o emosyonal, at istruktural.

May mga paraan upang mabigyang proteksyon ang ating mga karapatan;

Ito ay ang mga sumusunod:

1. Pagdulog sa mga lokal na hukuman.

2. Pagdulog sa Pandaigdigang Korteng Pangkatarungan (International

Court of Justice)



Gawain3: Paglalapat 1. Ngayong alam mo na ang iyong karapatan, bumuo ng simpleng

plano kung paano mo isusulong ang karapatang pantao.

Mga hakbang 2006 2007 2008

35

Mga hakbang 2009 2010 2011

36

2. Bakit mahalagang magplano para sa pagsusulong ng karapatang pantao?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________


Ang mga sumusunod ay pangunahing kaisipan na dapat mong tandaan tungkol sa modyul na ito:

Ang karapatang pantao ay ang mga karapatan na nakakamit ng tao sa oras pa

lamang ng kanyang pagkasilang. Ito ay ang pagtatamasa ng kanyang mga

pangangailangan upang siya ay mabuhay.

Ang karapatang pantao ay may dalawang uri: ang pang-indibidwal at

pangkatan.

Ang pang-indibidwal na karapatan ay ang karapatang sibil, pulitikal,

pangkabuhayan, pangkultural at panlipunan.

Ang karapatan mga pangkat ay ang karapatang pangkultura, pangkabuhayan,

at panlipunan.

Ang Saligang-Batas ng Pilipinas at ang Pandaigdigang Deklarasyon ng

Karapatang Pantao ay ang mga pangunahing batayan ng karapatang pantao

ng mga Pilipino.

May iba’t ibang pandaigdigang instrumento ukol sa karapatang pantao. Ang

mga ito ay :

♦ Ang Pandaigdigang Kasunduan sa Karapatang Sibil at Pulitikal

♦ Pandaigdigang Kasunduan sa mga Karapatang Pangkabuhayan,

Panlipunan at Pangkultural

♦ Ang Kasunduan Ukol sa Karapatan ng mga Bata. Ang mga karapatan ay

nakagrupo sa apat na aspeto: karapatang mabuhay, karapatang

37

magtamasa ng kaunlaran, karapatang mabigyang proteksyon, at

karapatan sa partisipasyon.

♦ Kasunduan sa Pag-aalis ng Diskriminasyon Laban sa Kababaihan

(Convention on Elimination of Discrimination Against Women)

Ang paglabag sa karapatang pantao ay nararanasan kapag hindi natatamasa o

naisusulong ng tao ang kanyang mga karapatan.

Iba’t iba ang anyo ng paglabag sa karapatang pantao: Ito ay maaring pisikal at

sekswal, sikolohikal o emosyonal, at istruktural.

May mga paraan upang mabigyang solusyon ang paglabag sa ating mga

karapatan; Ito ay ang mga sumusunod:

1. Pagdulog sa mga lokal na hukuman

2. Pagdulog sa Pandaigdigang Korteng Pangkatarungan (International

Court of Justice)



38


I. Panuto: Isulat ang iba’t ibang uri ng paglabag sa karapatang

panato: S kung sibil na karapatan, P kung Pulitikal, K kung Pangkabuhayan,

KL kung pangkultural at L kung panlipunang karapatan.

__________1. Karapatang mamili ng panirahan

__________2. Pagsali sa referendum

__________3. Karapatang mabuhay

__________4. Magtamasa ng kaunlaran dahil sa mga imbensyon

__________5. Magsulong ng mapayapang pamayanan

__________6. Pantay na proteksyon ng batas

__________7. Asylum

__________8. Seguridad ng pamayanan

__________9. Pantay na pagtingin sa babae at lalaki

__________10. Partisipasyon sa pagsusulong ng tradisyon

II. Panuto: Isulat ang titik ng tamang kasagutan

__________1. Tinatamasa ng tao mula sa kanyang pagsilang hanggang siya ay

mamatay

A. dignidad

B. karapatang pantao

C. pagkatao,

D. pangangailangan

__________2. Ang pagrespeto sa karapatang pantao ay tungo sa kapayapaan ng

lipunan

A. kapayapaan ng lipunan

B. kaayusan ng lipunan

C. kalinisan ng lipunan

D. a at b

E. a at c

39

__________3. Ang mga sumusunod na probisyon ng Saligang-Batas ay

nagsusulong ng karapatang pantao maliban sa:

A. Bill of Rights

B. Mga Pambansang Komisyon

C. Pambansang Patrimonya at Ekonomiya

D. Deklarasyon ng Prinsipyo at Patakaran ng Estado

__________4. Ang karapatan sa kabuhayan ay isinusulong ng

A. Bill of Rights




__________5. Ang karapatang sibil at pulitikal ay makikita sa

A. Bill of Rights




__________6. Ang nagsusulong ng karapatang pantao ay

A. Katarungang Panlipunan

B. Family Code of the Philippines

C. Saligang Batas

D. a at b

E. b at c

__________7. Ang nagsusulong ng karapatan para sa mga mahihirap ay

A. Katarungang Panlipunan

B. Family Code of the Philippines

C. Saligang-Batas ng Pilipinas

D. a at b

E. b at c

__________8. Ano ang nalalabag ng dayuhang kumpanya na nagmimina sa likas na

yaman ng iyong pamayanan?

A. Karapatang Pangkabuhayan

40

B. Karapatang Pangkultural

C. Karapatang Panlipunan

D. Karapatang Sibil

__________9. May mga nagtayo ng pangisdaan sa lawa na pag-aari ng mga

katutubo. Ang taong nagtayo ay hindi kabilang sa pangkat ng mga

katutubo. Ito ay paglabag sa:




D. Karapatang Sibil

__________10. May nagsagupaang militar at rebelde sa inyong pamayanan. Ito ay

paglabag sa:




D. Karapatang Sibil

__________11. Ang isang pagawaan ay mapanganib sa kalusugan ng mga

manggagawa. Ito ay paglabag sa:




D. Karapatang Sibil

__________12. Ang isang sanggol ay iniwan ng kanyang ina sa ospital. Ito ay

paglabag sa karapatan ng bata sa:

A. Edukasyon

B. Kalusugan

C. Nasyonalidad

D. Pag-aaruga

__________13. Hanggang Grade V lang pinaaral ng magulang si Jose. Ito ay

paglabag sa karapatan ng bata sa:

A. Edukasyon

B. Kalusugan

C. Nasyonalidad

D. Pag-aaruga

41

__________14. Ang instrumento na nagtataguyod ng karapatan ng bata ay ang

A. CEDAW

B. CRC

C. Saligang-Batas

D. UDHR

__________15. . Ang instrumento na nagtataguyod ng karapatan ng mga

kababaihan ay ang

A. CEDAW

B. CRC

C. Saligang-Batas

D. UDHR

__________16. Ang karapatan ng bata sa edukasyon ay karapatang:

A. pangkaunlaran

B. pagkakaroon ng proteksyon

C. pangkaligtasan

D. pakikilahok o partisipasyon

__________17. May partikular na batas ang mga kababaihan sapagkat sila ay:

A. mahihina

B. may partikular na pangangailangan

C. nawalan ng mga karapatan dahil sa pagkababae nila

D. nawalan ng pagkakapantay-pantay na pagtingin sa babae at

lalaki

__________18 Ang isang babae ay binastos ng kanyang among lalaki. Ito ay

paglabag na:

A. istruktural

B. pisikal

C. sekswal

D. sikolohikal

_________19. Kapag ang isang bata ay inabuso, saan dapat dumulog ng kaso?

A. hukumang pambarangay

B. paaralan

C. simbahan

D. korte suprema

42

__________20. Ang isang lalaki ay binugbog ng pulis. Saan siya maaring humingi ng

tulong?

A. katarungang pambarangay

B. opisina ng pambansang pulis

C. paaralan

D. simbahan

III. Panuto: Bumuo ng isang jingle, tula o awit na may mensahe ng karapatan

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

______________________________________________________________

43


PANIMULANG PAGSUSULIT I.

1. Karapatang Sibil

2. Karapatang Sibil

3. Karapatang Sibil o Pangkabuhayan

4. Karapatang Sibil

5. Karapatang Pulitikal

6. Karapatang Panlipunan

7. Karapatang Kultural



10. Karapatang Kultural

II.

1. Karapatang Pantao

2. Saligang Batas

3. CEDAW

4. CRC

5. UDHR

6. Indibidwal

7. Indibidwal

8. Nalalabag

9. Pisikal

10. Sekswal

44

ARALIN 1 KONSEPTO, BATAYAN AT URI NG KARAPATANG PANTAO Gawain 1: Pag-Isipan Mo!

1. pagkain, damit, tahanan, edukasyon at iba pa

2–3. Batay sa karanasan ng mag-aaral ang sagot. Ipatsek sa gurong

tagapamahala.

4. pamilya, simbahan, paaralan, at iba pa

5. mamamatay

6. dignidad

7. nagtatamasa

8. Batay sa karanasan ng mag-aaral ang sagot

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1.

2-3.

4. Maaring himukin ang pamahalaan na sundin ang kasunduang pinirmahan

Gawain 3: Paglalapat Depende sa datos na nakalap ng mag-aaral

ARALIN 2 IBA PANG PANDAIGDIGANG INSTRUMENTO NG KARAPATANG PANTAO

Gawain 1: Pag-Isipan Mo! 1. Batay ang sagot sa karanasan ng mag-aaral. Ipatsek sa gurong

tagapamahala ng modyul.

2. Lumalawak ang karapatang dapat matamasa.

3. Mabigyang proteksyon ang dignidad ng tao.

4. Masaya at kuntento.

45

Isulat ang katangian ng mga lalaki ayon iyong pananaw :____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman A. Katangian ng mga Bata

1. a. di pa lubos na debelop ang pisikal at intelekwal na katangian

b. kailangan pa ng gabay sa pag-iisip

c. hindi pa kayang maghanapbuhay

d. hindi pa sapat ang mga natutunan

e. kailangan pang paunlarin ang pagkilala sa sarili

2. Batay sa karanasan ng mag-aaral ang sagot. Ipatsek sa gurong

tagapamahala

B.

Mga sagot sa tanong:

1. Meron, bayolohikal na katangian

2. Lahat ng katangian ay maaring pareho maliban sa bayolohikal na

katangian

3. Batay sa karanasan nya ang kasagutan ng magaaral. Ipatsek sa gurong

tagapamahala

Gawain 3: Paglalapat Batay sa karanasan ng mag-aaral ang sagot. Ipatsek sa gurong tagapamahala

ang ginawa mong tsart.

Isulat ang katangian ng mga babae ayon sa iyong pananaw. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

46

ARALIN 3 PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO AT MGA HAKBANG UPANG IWASAN ITO Gawain 1: Pag-isipan mo!

Batay sa karanasan ng mag-aaral ang sagot. Ipatsek sa gurong tagapamahala

ang ginawa mong tsart at ang mga sagot sa tsart.

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Batay sa karanasan ng mag-aaral ang mga sagot. Ipatsek sa gurong

tagapamahala.

Gawain 3: Paglalapat Batay sa karanasan ng mag-aaral ang mga sagot. Ipatsek sa gurong

tagapamahala ang iyong nagawang plano at mga sagot sa tanong.

Panghuling Pagsusulit I. 1. S

2. P

3. K/S

4. KL

5. L

6. S

7. P

8. L

9. L

10. KL

47

II. 1. B

2. D

3. B

4. C

5. A

6. E

7. A

8. A

9. K

10. C

11. A

12. D

13. A

14. B

15. A

16. A

17. D

18. C

19. A

20. B

III. Depende sa kakayahan ng mag-aaral ang magagawa nilang awit o jingle; ngunit

dapat sundin ang mga sumusunod na kriterya:

1. Nilalaman

2. Orihinal

3. Pagkamalikhain

Ipatsek as gurong tagapamahala ang iyong ginawa.

48

References:

Brander, et al. 2003. Compass: A Manual on Human Rights Education with Young People. Strasbourg: council of Europe

Patawaran, Milrose. 2002. Paglinang at Pagpapatibay ng Instrumentong Panukat sa Kamalayan sa Karapatan ng mga Bata ng mga Mag-aaral sa Ikaanim na Baitang. Manila: Philippine Normal University, Unpublished

Thesis.

Sison, Carmelo B. Panimulang Aklat sa Pag-aaral ng 1987 Konstitusyon at Pamahalaan ng Pilipinas. UP Law Center, Institute of Government and

Law Reform

Sison, Carmelo B. 2001. Teaching the 1987 Constitution, Pat II: Human Rights

and the Bill of Rights. Quezon City: JMC Press

Yeban, Felicia et al. 2003. Human Rights Education Pack. Bangkok, Thailand:

Asian Regional Resource Center

Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative...

Education

Transcript of Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative...