Evaluation Mental Health Operational Plan Albania (1)

8/9/2019 Evaluation Mental Health Operational Plan Albania (1)

1/82

REPUBLIKA E SHQIPERISEMINISTRIA E SHENDETESISE

NENTOR 2007

VLERESIMI I ZBATIMIT TE PLANIT TE VEPRIMIT PER

ZHVILLIMIN

E SHERBIMEVE TE SHENDETIT MENDOR

NE SHQIPERI (2005-2007)


2/82


3/82

VLERESIMI I ZBATIMITTE PLANIT TE VEPRIMIT PER

ZHVILLIMINE SHERBIMEVE

TE SHENDETIT MENDOR NE

SHQIPERI(2005-2007)

Nëntor 2007


4/82

Ky dokument, i titulluar Vlerësimi i zbatimit të planit të veprimit për zhvillimin e shërbimeve të shëndetit mendor në Shqipëri(2005-2007) po botohet së bashku me versionin anglisht. Procesi i vlerësimit u udhëhoq nga Zyra Rajonale për Europëne OBSH. Dokumenti u shkrua nga Dr. Stojan Bajraktarov, konsulent i OBSH. Zyra për Shqipërine e OBSH asistoi si procesine vlerësimit ashtu edhe atë të hartimit të dokumentit. Kabineti i Ministrit të Shëndetësisë mundësoi një sërë takimesh dhe

vizitash në terren, pa të cilat hartimi i këtij dokumenti do të kish qenë i pamundur.

Për më shumë kopje të këtij botimi, lutemi kontaktoni:

OBSH Zyra për ShqipërinëAdresa: Rr. Themistokli Germenji” Pallati 10, Tiranë

Tel/Fax:: +355 4 266162/3

E-mail: [email protected]

c) World Health Organization 2007

All rights reserved. The Regional Ofce for Europe of the World Health Organization welcomes requests for permission

to reproduce or translate its publications, in part or in full.The designations employed and the presentation of the material in this publication do not imply the expression of any

opinion whatsoever on the part of the World Health Organization concerning the legal status of any country, territory,city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. Where the designation“country or area” appears in the headings of tables, it covers countries, territories, cities, or areas. Dotted lines onmaps represent approximate border lines for which there may not yet be full agreement.

The mention of specic companies or of certain manufacturers’ products does not imply that they are endorsed or

recommended by the World Health Organization in preference to others of a similar nature that are not mentioned.Errors and omissions excepted, the names of proprietary products are distinguished by initial capital letters.The World Health Organization does not warrant that the information contained in this publication is complete and

correct and shall not be liable for any damages incurred as a result of its use. The views expressed by authors or

editors do not necessarily represent the decisions or the stated policy of the World Health Organization.

2


5/82

Përmbajtja:

HYRJA (qëllimi)1.

PËRSHKRIM2.Proli i vendit-

Sistemi shëndetësor kombëtar-

Struktura aktuale organizative e sistemit të shëndetit mendor-Drejtimi / Qeverisja dhe menaxhimi në sektorin e Shëndetit Mendor-

METODOLOGJIA DHE VLERËSIMI3.Konsultimi me aktorët kryesorë kombëtarë në fushën e shëndetit mendor;-Dokumentat Kombëtarë mbi shëndetin mendor;-Raporte dhe vlerësime të bëra nga institucione dhe ekspertë ndërkombëtarë;-Vlerësimi i aktorëve kombëtarë dhe konsulenca në 4 zonat prioritare;-Të dhëna të siguruara nga Programi i Shëndetit Mendor – Organizata Botërore e-Shëndetësisë – Zyra për Shqipërinë

SITUATA AKTUALE DHE ANALIZA E PRIORITETEVE DHE INDIKATORËVE TE4.PËRCAKTUAR NË PLANIN E VEPRIMIT PËR SHËNDETIN MENDOR:

Aktivitete të emergjencës / të menjëhershme (6 muaj)1.Krijimi i një sektori teknik për shëndetin mendor në Ministrinë e Shëndetësisë (MSH)A.Nxjerrja e pacientëve afatgjatë nga spitalet në kujdesin komunitarB.(deinstitucionalizimi)Ngritje kapacitetesh dhe trainim rifreskues për profesionistët e shëndetit mendorC.Rishikimi i Ligjit të Shëndetit MendorD.

Aktivitetet afat-shkurtra (2 vjet)2.

A. Zhvillimi i shërbimeve komunitare të shëndetit mendor si me shtretër ashtu dhe atoambulatore.

B. Trainimi i punonjësve të kujdesit shëndetësor parësor.C. Sistem monitorues për të gjitha shërbimet dhe kujdesin individualD. Hartimi i një plani aktivitetesh për të promovuar shëndetin mendor.

EFEKTI I AKTIVITETEVE TË NDËRMARRA (2005-2007) NË SISTEMIN SHQIPTAR TË5.SHËNDETIT MENDOR

Drejtimi / Qeverisja1.Financat2.Burimet njerëzore3.Ofrimi i shërbimeve4.

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME6.


6/82

4


7/82

Dy Fjalë në Hyrje

Ministria e Shendetësisë në bashkëpunim dhe me mbështetjen e Zyrës së OBSH-së për Europëndhe me Zyrën e OBSH-së për Shqipërinë nisën së bashku një program të gjerë emergjence dheasistence humanitare në fushën e shendetit mendor, duke prezantuar orientimin e shëndetit mendor

komunitar përkundrejt sistemit të vjetër të bazuar në institucionet e mëdha spitalore.Unë kam kenaqësinë të konstatoj se Shqipëria, gjë që e dëshmon edhe ky dokument, ka vazhduarprogresin në drejtim të reformimit të sistemit të shendetit mendor, duke zvogëluar gradualishtspitalet psikiatrike dhe njëkohësisht duke synuar zëvendësimin e tyre me modelin e kujdesitkomunitar.Ngritja e departamentit të Shëndetit Mendor pranë MSH është një tregues mëse i qartë i angazhimitkonkret të autoriteteve kombëtare në këtë fushë .

Shqipëria ka zbatuar në mënyrë të suksesshme shumë aktivitete me qëllim që të ngrejë një sistemgjithëpërfshirës të shëndetit mendor, i cili u hap rrugën proceseve të ri-integrimit dhe risocializimit

në komunitet të personave të cilët vuajnë nga sëmundjet mendore.Sistemi i shëndetit mendor nuk është më një sistem i bazuar vetëm në institucionet e vjetra kujdesësepsikiatrike. Përkundrazi, ngritja e sistemit të kujdesit komunitar në fushën e shëndetit mendor kalluar dhe po zbatohet në mënyrë të suksesshme.

Këtë fakt e vërteton më së miri dokumenti për vlerësimin e shkallës së zbatimit të Strategjisë sëShëndetit Mendor, miratuar nga Ministria e Shëndetësisë. Por gjithashtu është imediat strukturimiorganizativ dhe përshpejtimi i reformave në fushën e shëndetit mendor.Procesi i reformave në 2 vitet e fundit ka konrmuar gjerësisht nevojën dhe rezultatet pozitive

të modelit komunitar me deinsititucionalizimin, risocializimin dhe ri-integrimin në komunitet sikarakteristika kryesore.

Roli drejtues i Ministrisë së Shëndetësisë është kyç në këto procese, me mbështetjen e madhedhënë nga OBSH, si edhe nga agjensi dhe iniciativa të tjera ndërkombëtare si Projekti i ShëndetitMendor dhe i Paktit të Stabilitetit. Ne jemi të vendosur të vazhojmë në rrugën e reformave dhe tëkonkretizojmë Planin e Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri.

Megjithëse Ministria e Shëndetësisë ka luajtur një rol kyç në aktivitetet e përshkruara, mungesa epërfshirjes së institucioneve të tjera të rëndësishme është më shumë se sa evidente. Roli i Ministrisësë punës dhe Çështjeve Sociale dhe ISKSH-së duhet të jetë vendimmarrës dhe shumë i rëndësishëm.Sipas burimeve të ISKSH gati 25 përqind e vizitave të mjekëve të përgjithshëm janë si pasojë eçrregullimeve neuropsikiatrike.

Së fundmi, rekomandimet e këtij dokumenti dëshmojnë vullnetin e Ministrisë së Shëndetësisë për tëvijuar dhe mbështetur reformën e sistemit dhe të shërbimeve të shëndetit mendor, për pikënisjen esë cilës falenderoj bujarinë e donatorëve, qeverinë suedeze dhe atë irlandeze, si edhe ekspertizëne vazhdueshme të Organizatës Botërore të Shëndetësisë.

Nard NdokaMinistër i Shëndetësisë


8/82

1. HYRJE

Synimi dhe qëllimi i vlerësimit:

Shqipëria në vitet e fundit ka bërë përpjekje domethënëse me qëllim kapërcimin e sistemittë vjetër të shëndetit mendor dhe vendosjen e një shërbimi me orientim komunitar sipas përvojavetë mirënjohura europiane dhe botërore duke ndjekur standardet dhe rekomandimet e OBSH-së. Rezultatet e reformës së shëndetit mendor janë paraqitur në shumë raste dhe në mënyra tëndryshme si përpara publikut vendas ashtu edhe atij ndërkombëtar, si edhe janë të njohura ngaautoritetet kryesore të shëndetit mendor. Megjithatë dokumentat kombëtarë (Dokumenti Politikdhe Plani i Veprimit për Zhvillim e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri) që kanë përsynim përmirësimin e situatës në sektorin e Shëndetit Mendor, parashikojnë dhe rekomandojnë qëtë ndërmerret një vlerësim i strukturuar pas një periudhe zbatimi 2 vjeçare (2005 – 2007), dukepërdorur tregues, standarde dhe rekomandime specike.

Me qëllim që të kryhet një vlerësim sasior dhe cilësor mbi rezultatet e arritura, si dhe përtë kryer një vlerësim të situatës aktuale, ky vlerësim i drejtohet kryesisht grupeve të mëposhtëm:

Njerëzit me çrregullime mendore, familjet e tyre dhe organizatat përfaqësuese-të përfshira në aktivitetet e përmendura dhe të interesuara në përmirësimin ecilësisë së kujdesit të shëndetit mendorInstitucionet kombëtare kompetente, politikë – bërësit, planikuesit dhe-

organizatat ndërkombëtare të cilat synojnë të mbështesin më tej, të organizojnëdhe zbatojnë reformat në fushën e shëndetit mendor.

Profesionistët e Shëndetit Mendor,- përgjegjës për zbatimin e aktiviteteve tëplanikuara.

Dy pyetje kryesore janë në qendër të vëmendjes së këtij vlerësimi:

A e ka mbështetur Shqipëria zhvillimin në përputhje me Politikën Kombëtare të1.Shëndetit Mendor?Duke patur parasysh objektivat kryesorë të Planit të Veprimit (2005) a ka patur2.zhvillim për përmbushjen e tyre në dy vitet e fundit?

Rezulatet e ketij vlerësimi duhen përdorur në mbështetje të planikimit për të ardhmen.Me qëllim që t’i përgjigjemi në mënyrë bashkëkohore kësaj sde, në procesin e hartimit të këtij

raporti morën pjesë përfaqësues të aktorëve kryesorë në vend. Megjithatë, ja vlen të përmendetfakti që dëshira e mirë dhe angazhimi vënë në dispozicion nga shumë individë të përfshirë nëngritjen e sistemit të shëndetit mendor komunitar në Shqipëri, i ka dhënë vlera të mëdha sistemittë ri të shëndetit mendor.

6


9/82

PËRSHKRIM I PËRGJITHSHËM1.

Situata në vend:

Shqipëria shtrihet në Europën Jug – Lindore, në Gadishullin Ballkanik me një popullsi rreth3.1 milion banorësh, si dhe ka një sipërfaqe prej 28,750 km2, kryesisht terren malor. Rreth97% e popullsisë në Shqipëri janë Shqiptarë etnikë, dhe 1.9% Grekë, ndërkohë grupet e tjerapërfaqësohen në një numër më të vogël. Islami vlerësohet të jetë feja e gati 70% të popullsisë,ndërkohë që 20% janë ortodoksë dhe 10% Katolikë(6). Këto shifra në fakt pasqyrojnë “fenëe origjinës” pasi feja nuk ka qenë një faktor i rëndësishëm identikimi në shoqërinë Shqiptare.

(HIT)

Shqipëria është e ndarë në 12 prefektura dhe cdo prefekturë ndahet në disa komuna dhebashki. Ka gjithsej 315 komuna dhe 42 bashki në të gjithë vendin. Edhe pse teorikisht këto njësi

vendore kanë fuqi grumbullimi taksash, në praktikë, qeveritë vendore përtojnë pothuajse tëgjithë të ardhurat e tyre nga qeveria qëndrore. (HIT)

Megjithëse ekonomia po rritet vrullshëm, Shqipëria konsiderohet si një nga vendet europianemë të pazhvilluara. Pas periudhës komuniste Shqipëria ka patur një rimëkëmbje mbresëlënëse,duke lluar ndertimin e një ekonomie moderne dhe në ndryshim e sipër. Megjithatë, prania e

ekonomisë informale, shkakton vështirësi serioze në përllogaritjen e Prodhimit të BrendshëmBruto (PBB/GDP) dhe Prodhimit Kombëtar Bruto (PKB/GNP). Bujqësia, pyjet dhe turizmi janëburimet kryesore të punësimit dhe të të ardhurave, por në vitet e fundit, sektori i ndërtimeve,transportit dhe sektori i shërbimeve gjithashtu kanë pësuar rritje. Paratë e dërguara nga

emigrantët konsiderohen si një pjesë e rëndësishme e ekonomisë, (HIT)

Të dhënat kryesore

2005* Popullsia total (milion) 3.1 Rritja e popullsisë (vjetore %) 0.6 Pritshmëria e jetëgjatësisë në lindje, femra (vite) 78.5 Pritshmëria e jetëgjatësisënë lindje, meshkuj (vite) 72.6 PBB/GDP (aktuale US$) (miliardë) 8.38 Rritja e PBB/GDP (vjetore %) 5.5 PKB/GNP për kokë, metoda Atlas (US$) 2570 Inacioni, cmimet e konsumatorëve (vjetore %) 2.4 Investimet e huaja të drejtpërdrejta, uksi neto (% e PBB) 3.1 Papunësia, total (% e forcës së punës, total) 15.2 Koha e nevojshme për të nisur një biznes (ditë) 41 Përdorues Interneti (për 1,000 banorë) 60

Burimi: Indikatorët Botërorë të Zhvillimit (2006)


10/82

Shqipëria ka luajtur një rol të rëndësishëm në periudhën tranzitore post komuniste në Europën Jug – Lindore dhe po vazhdon të punojë drejt integrimit në NATO dhe Bashkimin Europian.

Sistemi i Kujdesit Shëndetësor

Gjatë 15 viteve të fundit, Shqipëria ka ndërmarrë ndryshime të mëdha politike, ekonomikedhe sociale të cilat kanë ndikuar pothuajse në të gjithë aspektet e jetës, përfshirë këtu treguesitshëndetësorë dhe shërbimet e kujdesit shëndetësor. Me gjithë zhvillimin e arritur në reformimin esektorit shëndetësor gjatë këtyre viteve, treguesit shëndetësorë në Shqipëri krahasohen me atotë vendeve me të ardhura të ulëta dhe të mesme të rajonit të Europës dhe Azisë Qëndrore pormbeten prapa treguesve të vendeve të tjera të rajonit të Europës Jug Lindore. Megjithatë, vitete tranzicionit janë pasuar me ndryshime të rëndësishme të mënyrës së jetesës dhe me rritje tëekspozimit të popullatës ndaj rreziqeve të reja shëndetësore. (Raporti i Bankës Botërore 2006)

Reformat përfshinë disa zvogëlime të kapacitetit të rrjetit tepër të shtrirë të ofrimit tëshërbimeve, decentralizimin e menaxhimit të kujdesit parësor në drejtoritë e shëndetit publik si dheintegrimin e tyre me funksionet e shëndetit publik, privatizimin e sektorit farmaceutik dhe shumicëssë kujdesit dentar, si dhe krijimin e Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor (ISKSH), si njëmjet për ndryshimet graduale të sistemit të nancimit shëndetësor.

Drejtimi dhe qeverisja e sektorit shëndetësor

Qeveria është siguruesi kryesor i shërbimeve shëndetësore në vend nëpërmjet një rrjeti prej51 spitalesh të përgjithshme dhe rajonale, 564 qendrash shëndetësore dhe 1582 ambulancash.

Numri i shtretërve në dispozicion (10,197) për një popullsi prej 3 milionësh, është një numër i lartëpër një vend si Shqipëria, me një përdorim shtrati goxha të ulët (54%).

Buxheti

Sasia prej 6% e PBB(GDP) të cilën Shqipëria e shpenzon për kujdesin shëndetësor, ështënë të njëjtën linjë me vendet me të ardhura të ulta dhe të mesme, por sektori publik i Shqipërisëkontribuon në këtë shumë me një sasi më të vogël sesa mesatarja e këtyre vendeve. Është vlerësuarqë shpenzimet out-of-pocket në momentin e marrjes së shërbimit llogariten të jenë rreth 60% tënancimit të këtij sektori. Megjithëse sigurimi shëndetësor është i detyrueshëm, të dhënat mbi

shpenzimet familjare kanë treguar që vetëm 40-45% e popullsisë janë të siguruar dhe si rrjedhojëpërtojnë nga mbulimi i saj.

Sistemi i nancimit të Shëndetësisë është i ndarë ndërmjet Ministrisë së Shëndetësisë qëpaguan për kujdesin spitalor, rrogat për personelin jo – mjek si dhe disa shpenzime operative përkujdesin parësor, dhe Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor i cili është përgjegjës përpagesën e rrogave të mjekëve të kujdesit parësor, barnave me rimbursim, si dhe për ekzaminimete shtrenjta .

8


11/82

“Sda kryesore për sektorin shëndetësor shqiptar është që të konsolidojë arritjet e deritanishme,

ndërkohë që krijon kapacitete për t’iu përgjigjur me efektivitet incidencës në rritje të sëmundjeve

jo-ngjitëse si dhe të përballojë mbrojtjen nga varfërimi të grupit me të ardhura të ulta”

(Raporti i Bankës Botërore 2006)

Drejtimi / Qeverisja dhe menaxhimi në sektorin e SHM

Pas trazirave në Ballkan gjatë viteve 90, shëndeti mendor i popullsisë u kthye në një cështjeme përparësi të lartë. Sistemi i Shëndetit Mendor në Shqipërinë post komuniste ishte i bazuar nëinstitucionet e mëdha psikiatrike si dhe në disa njësi psikiatrike nëpër poliklinika.

Situata e kujdesit psikiatrik në vend ishte në kushte të vështira pasi aksesi i popullatës në këto

shërbime ishte ekstemisht i kuzuar: 1 psikatër/78,000 banorë, shërbimet të përqendruara në 4

spitale në qytetet kryesore, akses i kuzuar ose mungesë totale në zonat rurale, etj. Shërbimet nëatë kohë nuk përmbushnin as standardet minimale të pranueshme. Shërbimet nuk ishin të kënaqshmesi nga pikëpamja klinike, psikologjike, humane, ashtu edhe nga ajo e rezultateve, efektshmërisëapo nga pikëpamja ekonomike. Për rrjedhojë, kishte mungesë të shërbimeve jashtë-spitalorenë komunitet, mungese të aktiviteteve parandaluese dhe rehabilituese, mungesë përfshirjejetë familjeve dhe mbështetjes sociale, alternativa të pakta ndaj kujdesit psikiatrik spitalor dhemungesë mbështetjeje apo mundësish për të sëmurët mendorë për të jetuar në komunitet. Ketolloj institucionesh psikiatrike “azile” janë provuar të jenë joecente dhe me cilësi të ulët shërbimi,

me mungesë të theksuar të aspekteve ri-integruese dhe sociale të trajtimit dhe rehabilitimit tëpacientëve me sëmundje mendore.

Duke lluar që prej ndërhyrjeve psiko-sociale ne llim të viteve 90, OBSh ka njohur dheka provomuar karakterin emergjent te nevojave për reformim te sektorit të shëndetit mendor nëvendet e Ballkanit, duke u bazuar në shërbimin komunitar të shëndetit mendor si e vetmja përqasjee rekomanduar (fund i viteve ‘90, llim 2000).

OBSH-ja për Europën /Zyra në Shqipëri mbështeti Ministrinë e Shëndetësisë për një programtë gjerë emergjence dhe asistence humanitare në reformën e shendetit mendor (1999). Ky programu mbështet bujarisht nga donatorët ndërkombëtarë, llimisht Komisioni Europian (1999-2000), më

pas Qeveria Suedeze (2000-2007) dhe Qeveria Irlandeze (2004-2008). Programi synoi që në

llim prezantimin e një qasjeje komunitare të shëndetit mendor kundrejt sistemit të vjetër të bazuarnë institucionet e mëdha spitalore, duke pasur objektivat e mëposhtme:

Hartimin e dokumentave kombëtarë në fushën e shëndetit mendor, që do të-përfshijnë politikat dhe legjislacionin e shëndetit mendor të përqëndruar në tëdrejtat e njeriut të individëve me sëmundje mendore;

Riorganizimin e sitemit të nancimit të sektorit të shëndetit mendor:-


12/82

Ngritjen e shërbimeve komunitare të shëndetit mendor, përfshirë qendrat ditore dhe-shtëpitë e mbështetura;

Sigurimin e trainimit të vazhdueshëm në fushën e shëndetit mendor komunitar për-profesionistët, por edhe për përfaqësuesit e aktorëve kryesorë, përfshirë pacientët dhefamiljarët e tyre

Ngritjen e disa alternativave të ndryshme të ri-integrimit në komunitet për individët-me sëmundje mendore, përfshirë aktivitete që gjenerojnë të ardhura dhe aktivitete qësynojnë fuqizimin social të tyre.

Instalimin e një bashkëpunimi të decentralizuar ndërmjet shërbimeve të reja komunitare-të shëndetit mendor dhe qendrave bashkëpunuese të OBSH dhe shërbimeve të tjera tëmirënjohura të shëndetit mendor në vende të ndryshme të Europës;

Përpilimin e programeve të edukimit të publikut, që do të synonin përmir- ësimin eqëndrimit të publikut ndaj individëve me sëmundje mendore

Duke marrë në konsideratë nevojën urgjente për reformë në fushën e shëndetit mendor, MSH(e mbështetur nga OBSH) ngriti Komitetin Kombëtar për Shëndetin Mendor (KDK) si një njësimultisektoriale me mandatin që:

Të aprovojë dhe të koordinojë të gjitha aktivitetet në fushën e shëndetit mendor;-T’i propozojë ndryshime qeverisë në mënyrë që të bëhet e mundur reforma e shëndetit-mendor:Të lehtesojë dhe të mbështesë përpjekjet e bëra në këtë fushë etj.-

Në vitet që pasuan, si rezultat i përpjekjeve të përbashkëta të palëve të interesuara dhe nën

drejtimin e MSH, rezultatet e shumëpritura u arritën, dhe procesi i reformës kaloi nga faza eemergjencës në fazën e zhvillimit.

“Politika Kombëtare për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri” umiratua nga Ministri i Shëndetësisë në Mars të vitit 2003 dhe “Plani i Veprimit për Zhvillimine Sërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri” u miratua nga Ministri i Shëndetësisë në Maj2005.

Në nivel shërbimesh, u ngritën disa lloje shërbimesh komunitare të shëndetit mendor, përfshirë

6 Qendra Komunitare të Shëndetit Mendor (Tiranë, Elbasan, Gramsh, Peshkopi, Vlorë dhe Shkodër),shtëpi të mbështetura (Shkodër, Elbasan, Tiranë), aktivitete që gjenerojnë të ardhura (Elbasan, Tiranë- me mbështetjen teknike dhe nanciare të OBSH dhe agjensive të tjera ndërkombëtare si UNOPS,

Communita’ di Sant’Egidio, Cordaid, Global Initiative on Psychiatry, Hamlet Trust. Rezultatet e arritura u

njohën gjerësisht jo vetëm nga autoritetet vendore por edhe nga ata ndërkombëtarë. Përvoja e përtuar

nga këto shërbime thekson rëndësinë e planikimit largpamës dhe të qendrueshëm që ka si tipar nevojën

për ngritjen e shërbimeve të reja komunitare të shëndetit mendor drejpërdrejt në kuadër të sistemit tëshëndetit publik të drejtuar nga MSH, si dhe nevojën për reforma thelbësore në sistemin e nancimit.

10


13/82

3. METODOLOGJIA E VLERËSIMIT

Funksioni bazë i vlerësimit është që të paraqesë një përmbledhje të rezultateve të arriturasipas standarteve dhe treguesve të specikuar në dokumentat kombëtarë, dhe të mbështesë

procesin e planikimit me qëllim që të identikohen nevojat dhe të përcaktohen prioritetet për

periudhën pasardhëse. Të gjitha palët e përfshira në hartimin e komponentëve të vlerësimit, janëtë mendimit që është thelbësore t’i jepet përparësi konsolidimit të reformave që janë ndërmarrë

më parë dhe që vazhdimi i tyre të përforcojë gjerësisht sistemin e shëndetit mendor komunitar.Duke patur parasysh synimin e këtij raporti vlerësues, si dhe nevojën për t’u bazuar në të dhëna

konkrete, materiali i përdorur është përftuar nga burimet e mëposhtme gjatë periudhës Qershor – Korrik 2007:

Konsultimi me aktorët kryesorë në fushën e shëndetit mendor

Sistemi i Shëndetit Mendor është nën drejtimin e Ministrisë së Shëndetësisë dhe më specikisht

nën përgjegjësinë e Sektorit Spitalor ne MSH. Si pjesë e këtij sektori u ngrit Njësia e ShëndetitMendor e përbërë nga një person i ngarkuar vetëm me çështje të shëndetit mendor. Ky raportu bë i mundur nga mbështetja e plotë e këtij sektori si dhe sektorëve të tjerë në MSH si: sektori iFinancave, sektori i Kujdesit Shëndetësor Parësor, si dhe ekipi drejtues i Ministrisë. Të dhënat mbiaktivitetet, rezultatet, procesin e planikimit, trainimin dhe arsimimin, nancat etj, u përftuan nga

personat përgjegjës në Ministri. Gjithashtu u morën në konsideratë edhe aspektet që i përkasinshëndetit mendor në dokumentat kombëtarë të sektorit të shëndetësisë (Strategjia Kombëtare eShëndetit dhe Projekti i Politikës Shëndetësore – 2007).

Gjithashtu u përdorën të dhëna që u përftuan nga aktorë të tjera kombëtarë si: ISKSH dheMinistria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta. etj

Dokumentat kombëtarë mbi Shëndetin Mendor

- Politika për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri- Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri- Ligji për Shëndetin Mendor

Raporte dhe përmbledhje të përpiluara nga ekspertë dhe institucione kombëtare dhendërkombëtare - HIT Albania (2002),

- Database i “Health for All”,- Raportet Botërore të Shëndetit dhe raporte të OBSH / EURO

- Vlerësim i ndërhyrjes së Programit të Shëndetit Mendor të OBSH në Elbasan/Shqipëri: 2006;J.M. Caldas de Almeida, M.D., Ph.D.

- Vlerësim i Ligjit Shqiptar të Shëndetit Mendor; Martin Brown, 2006

1


14/82

- Drafti i Strategjisë së Sistemit Shëndetësor (2007-2013); Antonio Duran - Sektori i Shëndetësisë në Shqipëri, (Health Policy Note) Shkurt 2006; Banka Botërore - Raportet e Bankës Botërore për Shqipërinë - Raportet nanciare për sistemin e shëndetit mendor në Shqipëri 2005/2006; MSH

- Qendra Komunitare e Shëndetit Mendor, Tiranë –Analiza Vjetore 2006 - Planet Individuale – Qendra Komunitare e Shëndetit Mendor, Tirana - raport i vlerësimit infermieror - raportim i të dhënave nga 4 zonat prioritare - Planet institucionale (Spitali Psikiatrik Elbasan) - “Impakti i sëmundjes mendore në perceptimin nga ana e përdoruesve të vehtes dhe qëndrimit

të shoqërisë”: - një vlerësim i Qëndrimit të Përdoruesve mbi Çështje të Shëndetit Mendor,dhe Ndërgjegjësimi mbi të Drejtat e Tyre/ i zbatuar në Tiranë, Elbasan, Vlorë, dhe Shkodër(Qendra Shqiptare e Zhvillimit për Shëndetin Mendor)

- Vëzhgim mbi shtrimet në Tiranë 2001 – 2006 (Qendra Shqiptare e Zhvillimit për ShëndetinMendor)

- Rregullorja e sherbimeve të shëndetit mendor, MSH maj 2007 Vëzhgim dhe konsultim me aktorët kryesorë kombëtarë në 4 zonat prioritare

Gjatë periudhës së vlerësimit, u krye një vëzhgim me qëllim që të vlerësohej situata aktualedhe rezultatet e arritura në lidhje me: karakteristikat e shërbimeve, aktiviteteteve, arritjeve dhenevojave për zhvillim, çështjeve menaxheriale dhe të nancimit, proceseve të monitorimit dhe

vlerësimit; statusi i të drejtave të njeriut, përfshirja dhe sodisfaksioni i përdoruesve të shërbimevedhe familjeve të tyre, përfshirja e sektorëve të tjerë të rëndësishëm, etj.

Vlerësimi u krye nëpërmjet:

a. Intervistave me:Drejtuesit e sistemit të shëndetit mendor, përfshirë personin përgjegjës në MSH,-ISKSH dhe MPÇSSHBPersonelin në institucionet e shëndetit mendor-Përfaqësues të pacientëve dhe familjarëve-Përfaqë- sues të komuniteteve dhe institucioneve (bashkitë, degë të qeverisjesvendore, individë të përfshirë në çështje të shëndetit mendor)Sektori i OJF-

b. Vizita në Institucionet e shëndetit mendorVizita në shërbimet e shëndetit mendor në 4 zonat prioritare-

c. Informacioni dhe të dhënat u morën mbi:Aktivitetet e planikuara dhe të zbatuara-

Rezultatet e aktiviteteve-Trainimi dhe arsimimi i stat profesional-

12


15/82

Informacion lidhur me gjendjen e të drejtave të njeriut, përfshirë aktivitetin e-shoqatave të pacientëve dhe familjarëveProgramet institucionale, planet dhe të dhënat-Të dhënat klinike (kartelat klinike)-

Të dhëna të marra nga Programi i Shëndetit Mendor – OBSH, Zyra për Shqipërinë, Tiranë

Dokumentacione të projektit-Raportet OBSH – AIMS (2002 dhe 2004)-Kërkime shkencore profesionale, raporte aktivitetesh, të dhëna mbi bashkëpunimin me-MSHRaporte nga aktorë të tjerë të rëndësishëm dhe të interesuar në fushën e shëndetit-mendor të paraqitura pranë OBSH- programit të Shëndetit Mendor, Shqipëri.

4. SITUATA AKTUALE DHE ANALIZA E PRIORITETEVE DHE TREGUESVE TË PARASHIKUARNË PLANIN E VEPRIMIT PËR ZHVILLIMIN E SHËRBIMEVE TË SHËNDETIT MENDOR

AKTIVITETE TË EMERGJENCËS/ TË MENJËHERSHME (6 MUAJ)1.

A. Ngritja e një sektori teknik të shëndetit mendor në Ministrinë e Shëndetësisë(MSH)

Megjithëse me një vit vonesë, sektori i SHM në MSH është ngritur si pjesë e sektorit tëkujdesit spitalor. Një person është punësuar posaçërisht për çështje të shëndetit mendor dhe kyhap është mirëpritur nga të gjitha palët e përfshira. Ky sektor është organizuar në përputhjeme standardet e parashikuara në Planin e Veprimit si dhe të mbështetura nga OBSH

B. Dalja e pacientëve kronikë nga spitalet psikiatrike për në kujdesin komunitar(deinstitucionalizimi)

Ka tregues që procesi i deinstitucionalizimit ka nisur në të 4 zonat prioritare ku ekzistojneinstitucione psikiatrike me shtretër. Numri I shtretërve është ulur në mënyrë të ndjeshme në të4 zonat: Shkodër nga 110 në 75, Elbasani nga 400 në 310, Vlorë nga 280 në 240 shtretër,Tirana nga 120 në 115 , në total nga 910 në 730 shtretër.

1


16/82


17/82

Qarkullimi i shtratit:

Elbasan: 1.46 (viti 2005); 1.64 (viti 2006)Shkodër: 6.1 (viti 2005); 8.3 (viti 2006)

Shtrimet në spital sipas diagnozës

Të gjitha këto të dhëna konrmojnë proceset reformuese përsa i përket deinstitucionalizimit,

zvogëlimit të spitaleve, cilësisë më të mirë të shërbimit gjatë shtrimeve dhe trajtimit spitalor.Numri i shtrimeve është rritur, megjithatë ka një tendencë në ulje të ditëqëndrimit spitalor. Numrii shtretërve është ulur ndjeshëm në 2 vjet, duke sjellë uljen e numrit të pacientëve afatgjatënë Spitalit Psikiatrike (SP). Qarkullimi i shtratit është rritur, gjë që tregon ulje të qëndrimit nëspital. Këto tendenca të pasuara nga investimet në sektorin spitalor të cilat synojnë përmirësimine kushteve të jetesës, duket se tregojnë që ka një proces përmirësimi në kujdesin spitalor. Përsai përket trajtimit sipas diagnozave në spitalet psikiatrike, skizofrenia dhe çrregullimet e humoritkanë peshën kryesore ku trajtimi mbetet kryesisht biologjik.

C. Ngritja e kapaciteteve dhe trainimi rifreskues për profesionistët e shëndetitmendor

Numri i burimeve njerëzore në sferën e shërbimeve të psikiatrisë është pothuajse i njëjtë, menjë ndryshim cilësor: një tendencë e re për të punësuar profesionistë të tjerë si punonjës socialëdhe psikologë (pritet që kjo të ndodhe në të gjitha shërbimet në një të ardhmen të afërt), ështëkonrmuar dhe madje zgjeruar.

Gjendje psikotike organikePsikoza AlkoholikePsikoza të tjeraSkizofreniaÇrregullime AfektiveGjendje DeliriumiÇrregullime NeurotikeÇrregullime të personalitetitPrapambetje mendorePsikozë ReaktivePsikozë paranoideÇrregullim Deluzional

Epilepsi

1


18/82

Struktura e personelit në institucionet psikiatrike me shtretër, korrik 2007:

Rajoni Psikiatër Infermjere PsikologëTerapistëokupacionalë

Personelndihmës

PunonjësSocialë

Tirana 17 46 1 3 40 -Elbasan 6 49 1 4 132 1Vlorë 6 35 2 3 90 2Shkodër 3 25 1 3 29 3

Përsa i përket trainimit dhe arsimimit në Psikiatri, përfshirja e çështjeve të shëndetit mendorkomunitar, është rritur në të gjitha nivelet. Si institucion përgjegjës për zhvillimin e kurrikulavearsimore për disa institucione universitare, Klinika Universitare e Psikiatrisë ka përfshirë mesukses çështje të shëndetit mendor komunitar të përmendura më lart. Numri i profesionistëveqë janë trainuar është në rritje të vazhdueshme (psh. Numri i psikiatërve nga 33 në vitin 1999në 46 në vitin 2003). Duket që pjesa më e madhe e profesionistëve që punojnë në shërbimete shëndetit mendor, kanë marrë trainim për çështje të shëndetit mendor siç përshkruhet edhene Planin e Veprimit. Duke patur parasysh që në të gjitha zonat e mbulimit janë organizuardisa aktivitete për këtë qëllim, është e vështirë që të përllogaritet përqindja e saktë eprofesionistëve të trainuar. Megjithatë ekzistojnë raporte që dëshmojnë rezultatet cilësore dhesasiore të aktiviteteve trainuese:

Shembulli i Elbasanit(pjesë nga një raport i OBSH):

Të gjithë mjekët psikiatër janë përfshirë në trainim për shëndet mendor komunitar nëpërmjet aktiviteteve të ndryshëmtrainues.50 infermiere dhe 27 kujdestarë nga spitali psikiatrik marrin trainim “në punë e sipër” i cili përqëndrohet në:

Zbatimin e instrumentit vlerësues për pacientët e shtruar. Çdo pjesëmarrës ka përftuar gjithsej 10 orë•

trainimiZbatimi i udhëzuesve të përgjithshëm për shtrimet. Çdo pjesëmarrës ka përftuar gjithsej 5 orë trainimi•

5 infermieret e shtëpisë së mbështetur kanë marrë 60 ditë trainim / 2 orë në ditë gjatë periudhës Janar – Mars2006 mbi:

Punën e infermieres së shëndetit mendor në komunitet dhe më specikisht roli i infermierit në shtëpinë e•

mbështetur (psh. puna me pacientë të veçantë, përqëndrimi jo vetëm tek nevojat biologjike por edhe tekato psikologjike dhe sociale të të sëmurit mendor).

12 infermiere të pavionit të pranimit në spitalin psikiatrik kanë përftuar 10 orë trainim mbi:Zbatimin e instrumentit vlerësues, protokollet e shtrimit, rregulloren e pavionit të pranimit dhe metodat e•

ndërhyrjes.6 persona, përfaqësues të grupit të punës për gjenerimin e të ardhurave: (2 personel i projektit të OBSH, 2kujdestarë dhe 2 terapistë vokacionalë nga spitali) kanë përftuar 80 orë trainim mbi:

Identikimin dhe vlerësimin e aftësive të pacientëve për të punuar, mënyra për të mbështetur dhe rifreskuar•

aftësitë e tyre vokacionale si brenda ashtu dhe jashtë spitalit, si të mbështesin rehabilitimin e pacientëvepotencialë për t’i punësuar në ndërmarrjen sociale, si të zhvillojnë dhe të menaxhojnë një aktivitet që

gjeneron të ardhura.Konsulentë nga Shërbimet e Shëndetit Mendor (Irlandë) ishin përgjegjës për trainimin e stat të spitalit dhe të

shtëpisë së mbështetur, ndërkohë që konsulentë nga Trieste, Itali ishin përgjegjës për aktivitetet e gjenerimit të tëardhurave.

16


19/82

D. Rishikimi i Ligjit të Shëndetit Mendor

Ligji i Shëndetit Mendor nuk është rishikuar ashtu siç e parashikon Plani i Veprimit. Siç theksohetnë disa raporte të lidhura me këtë çështje, duket që është më e rëndësishme të mbështetet zbatimii Ligjit ekzistues të Shëndetit Mendor (1996), sesa të rillohet procesi nga llimi. Në këtë kontekst,

duhen përpiluar rregullore dhe akte nënligjore shtesë. Duke ndjekur këto rekomandime, MSH kandërmarrë disa nisma.

Më konkretisht, në përputhje me ligjin Nr. 8092 ”Për Shëndetin Mendor”, u ngrit një gruppune pranë MSH i cili punoi për të hartuar 2 formularë ligjorë që do të shërbenin për ligjërimine statusit të shtrimeve të pavullnetshme në spitalet psikiatrike. Formularët u miratuan dhe hynënë fuqi në Qershor 2006. Pati disa vështirësi në procesin e zbatimit si pasojë e mungesës sëinfrastrukturës në gjykatat e rretheve. Megjithatë, monitorimi i vazhdueshëm për këtë çështje rritipresionin për zbatimin e saj në institucionet e interesuara.

Duke ndjekur domosdoshmërinë që rrjedh nga po i njëjti ligj (Nr. 8092), u hartua, nga njëgrup pune pranë MSH, “Rregullorja e Shërbimeve të Shëndetit Mendor”. Dokumenti përfundoi nëShkurt 2007 dhe u miratua nga Ministri i Shëndetësisë në Maj 2007.

Megjithatë, nevoja për të përmirësuar gjendjen e të drejtave të njeriut vazhdon të jetë një ngapërparësitë kryesore, veçanërisht në shërbimet me shtretër.

AKTIVITETET AFAT-SHKURTRA (2 VJECARE)2.

A. Zhvillimi i shërbimeve komunitare të shëndetit mendor me shtretër dhe pashtretër.

Strukturat përbërëse të sistemit komunitar të shëndetit mendor dhe lidhjet midis tyre

Aktivitetet e planikuara u përqëndruan në 4 zona prioritare me këto struktura ekzistuese të

shërbimeve të SHM:

Rajoni i Tiranës

Klinika Universitare Psikiatrike / Qendra Spitalore “Nënë Tereza”-3 Qendra Komunitare të Shëndetit Mendor-Shtëpia e Mbështetur e Komunitetit të Sant’Egidios për 5 persona-

Qendra Ditore të organizuara nga OJQ “Alternativa” dhe “Fountain House”-

Rajoni i ElbasanitSpitali Psikiatrik (duke përfshirë edhe qendër ditore për pacientët e spitalit)-Shtëpi e Mbështetur për 10 persona në Elbasan-

1


20/82

Shtëpi e Mbështetur për 12 persona në Cërrik-Aktiviteti që gjeneron të ardhura, Ndërmarrja Sociale “Së bashku”-QKSHM në Korçë-Ekipi komunitar i SHM në Poliklinikën e Elbasanit-

Rajoni i VlorësSpitali Psikiatrik-QKSHM-

Rajoni i ShkodrësPavion psikiatrik në Spitalin e Përgjithshëm të Shkodrës-Shtëpia e Mbështetur ‘Mimoza” për 10 persona-Shërbimi ambulator psikiatrik në Poliklinikën e Shkodrës-

A.1. Shërbimet me Shtretër

Organizimi i shërbimeve psikiatrike me shtretër

Situata është thuajse e njëjtë me 2 vjet më parë, me struktura psikiatrike me shtretër në 4 zonat prioritare (spitale psikiatrike ne Vlorë dhe Elbasan si edhe pavione psikiatrike në Tiranë dhe

Shkodër). Në sajë të proceseve të zvogëlimit të spitaleve, numri i shtretërve në këto institucione ëshë

ulur (Shkodër nga 110 në 75, Elbasan nga 400 në 310, Vlorë nga 280 në 240 dhe Tiranë nga 120

në 115 – totali nga 910 në 730). Në periudhën 2005-2007 MSH ka bërë investime të rëndësishmenë përmirësimin e kushteve të spitaleve psikiatrike. Respektivisht, Klinika Psikiatrike Universitare ka

përfunduar rikonstruksionin (MSh ka investuar me një shumë prej 87 000 000 lekësh) dhe në Spitalin

Psikiatrik të Elbasanit rikonstruksioni është në përfundim e sipër (MSH ka investuar me një shumë

prej 54 000 000 lekësh). Pavioni psikiatrik në SHkodër ka përfunduar së rikonstruktuari nga një

OJQ hollandeze “Door”, por duhet theksuar se ndërkohë MSH po konsideron planet për riorganizim

rrënjësor të shërbimeve psikiatrike të Shkodrës dhe të Vlorës.

TiranëInstitucioni i vetëm psikiatrik terciar – Klinika Psikiatrike Universitare funksionon si pjesë e Qendrës

Spitalore Universitare “Nënë Tereza” me një zonë mbulimi prej 800 000 banorësh nga ShqipëriaQendrore. Pavioni ka 115 shtretër – që përbëhen nga 17 shtretër rezidencialë, 15 shtretër përshërbimin akut për fëmijë dhe adoleshentë si edhe 83 shtretër për kujdesin akut për të rriturit. Kydepartament ka gjithashtu edhe përgjegjësi trainuese për studentët e mjekësisë, specializantët epsikiatrisë, studentët e infermierisë, psikologjisë dhe të punës sociale.

ElbasaniElbasani është qyteti i cili ka spitalin psikiatrik më të madh në vend ku reforma e shëndetit

18


21/82

mendor është mbështetur vazhdimisht në vitet e fundit nga projektet e OBSH – së. Numri aktual ishtretërve është 310 për një zonë mbulimi prej 900 000 banorësh nga Shqipëria e mesme dheajo juglindore.

VlorëSpitali psikiatrik i Vlorës ka në zonën e vet të mbulimit Shqipërinë jugore me një popullsi prej700 000 mijë banorësh. Ky spital ka patur mbështetjen e UNOPS dhe më pas të Projektit të ShëndetitMendor të Paktit të Stabilitetit, i cili është kryesisht i përqëndruar në këtë zonë. Numri aktual i shtretërvetë këtij spitali është 240.

ShkodërPavioni psikiatrik në Shkodër funksionon si pjesë e spitalit të përgjithshëm dhe ka në zonë mbulimi prej720 000 banorësh nga veriu dhe verilindja e Shqipërisë. Numri aktual i shtretërve është 75.

Pavionet e pranimit

Pavionet e pranimit janë ngritur në të 4 zonat prioritare dhe kanë funksionuar në mënyrë tësuksesshme. Që të gjitha kanë kritere të strukturuara funksionimi të inkorporuara brenda institucionevepsikiatrike me shtretër. Ato funksionojnë si ltër duke parandaluar shtrimet e papërshtatshme dhe

afatgjata. Psh. nga rezultatet e pavionit të pranimit në VLorë, 65% e pacientëve të shtruar dolënpas trajtimit në këtë pavion kurse 35% e tyre u transferuan pas trajtimit në pavionet e tjera të spitalit.Këto pavione gjithashtu janë përdorur edhe si struktura trainuese për studentët e infermierisë, punëssociale dhe psikologjisë. Duhet theksuar se hapja e ketyre pavioneve ka bërë të mundur përmirësimin

e qëndrimeve të publikut kundrejt sëmundjeve mendore në sajë të praktikave të trajtimit më tëpërshtatshme dhe respektimit më të madh të të drejtave të njeriut. Çfarë është më e rëndësishme,vetë pacientët e trajtuar aty kanë shprehur se dinjiteti i lidhur me sëmundjen e tyre mendore ështëpërmirësuar dhe i shtyn të kërkojnë shërbimin në kohën e duhur në ndryshim nga përvojat në pavionete tjera psikiatrike.

Plane institucionale dhe individuale në strukturat spitalore

Këto plane ekzistojnë në pothuajse të gjitha shërbimet psikiatrike, por pjesa më e madhe etyre janë një reektim i sistemit të vjetër, ku mungon vizioni për shëndetin mendor komunitar. Eshtë

evidente se personeli në strukturat spitalore, përfshirë edhe vetë strukturat drejtuese të tyre, nuk janëfamiljarizuar me këto dokumenta. Nga ana tjetër ka iniciativa për kujdesin individual dhe menaxhimine rastit për pacientët e spitalit. Forma e vlerësimit infermieror është në përdorim në Elbasan dhe nëShkodër, ndërkohë që menaxhimi i rastit është në fazë zhvillimi në Tiranë dhe Vlorë duke mos harruarbashkëpunimin e tyre të ngushtë me QKSHM.

1


22/82

A.2. Shërbimet e reja komunitare të shëndetit mendor

Shërbime të reja komunitare janë të pranishme tashmë në të 4 zonat prioritare, duke konrmuar keshtu perqasjen e

shërbimit te ri komunitar të shëndetit mendor. Parimi i respektimit të zonave të mbulimit është zbatuar në të 4 zonat

prioritare, me përjashtim të pak rasteve për shtrim nga zonat e tjera.

Shërbime të ndryshme komunitare të shëndetit mendor janë ngritur dhe funksionojnë në 4 zonat prioritare,por niveli i zhvillimit të tyrë është i ndryshëm. Pjesa më e madhe e SHKSHM janë inkorporuar brenda sistemitpublik të shëndetit mendor (institucioneve ose klinikave psikiatrike ekzistuese), dhe vetëm pak janë organizuarnga sektori i OJF – ve.

Ndërkohë që trajtimi në komunitet dhe shërbimet mbështetëse janë forcuar, mundësitë e trajtimitnë komunitet ende shikohen si të pamjaftueshme. Grupet e interesit kërkojnë me ngulm zhvillime të reja tëshërbimeve komunitare të shëndetit mendor.

Përpjekje të mëtejshme janë bërë për ngritje të tjera ose forcime të shërbimeve komunitare të shëndetitmendor:Qendra komunitare të shëndetit mendor:

Tiranë 2 Qendra të reja komunitare të shëndetit mendor të ngritur në 2 vitet e fundit, ndërkohë që dhe qendra engritur që në 2003 më parë funksionon me rezultate akoma më të mira. QKSHM 1 e Tiranës ka përqafuar njëpërqasje të dukshme komunitare dhe rezultatet e saj pasqyrohen në raportin vjetor. Aktivitetet e zbatuara prejsaj janë ndër praktikat më të mira dhe mund të shërbejnë si një model për gjithë pjesën tjetër të vendit (planeinstitucionale dhe individuale, raportime dhe dokumentime.

Drejtuesit e QKSHM nuk kanë kompetenca mbi buxhetin. Shërbimet komunitare të shëndetit mendor janëtë inkorporuara brenda strukturës organizative të Autoritetit Shëndetësor rajonal (ASHR) dhe më ngushtësisht, tëtë 3 Poliklinikave të Tiranës, ndërkohë që aktivitetet e tyre koordinohen me Klinikën Psikiatrike të Universitare.

Popullsia që mbulon secila poliklinikë është

Poliklinika Nr 1- - 281.940 banorë ose 35.7% të popullsisë së Tiranës

Poliklinika No 2- - 232.359 banorë ose 29.5% të popullsisë së Tiranës

Poliklinika No 3-

- 274.520 banorë ose 34.8% të popullsisë së Tiranës

Duhet theksuar se megjithëse organizimi i QKSHM në Tiranë nuk është ne perputhje me planin llestar të

Dokumentit Politik - “Sistemi Demosnstrues i Shëndetit Mendor të Tiranës (SDSHMT1), bashkëpunimi midis 2institucioneve (QKSHM dhe Klinika Psikiatrike Universitare), është vlerësuar si i kënaqshëm dhe është një shembulli mirë i vazhdimësisë së kujdesitGjithashtu në Tiranë funksionon edhe një Qendër Ditore e ngritur nga OJQ “Alternativa” me mbështetjen eCordaid, dhe një tjetër “Fountain House” nga donatorë privatë.

20


23/82

Të dhëna nga QKSHM 1, Tiranë

Struktura e personelit:

Psikiatër Infermiere Psikologe Punonjës socialë 3 6 2 2

Të dhëna nga aktiviteti i Qendrës Komunitare të Shëndetit Mendor Në Tiranë (viti 2006):

Numri total i vizitave në QKSHM Tiranë- 8206Numri i rasteve të reja- 320

Numri i vizitave në shtëpi- 248 Numri i vizitave në Spitalin Psikiatrik, KShP etj- 41Numri i kontakteve të tjera (psh. Instituti i Sigurimeve Shoqërore)- 58Numri i referimeve për shtrim në SP- 87 (48 nga këto shtrime janë referuar për shkak të përkeqësimit të situatës klinike, 5-prej të cilave ishin shtrime urgjente dhe 30 shtrime për vlerësimin e aftësive për punë)Numri i referimeve në Klinikën Psikiatrike (janar-korrik 2007)- 12

Nr. i pacientëve afatgjatë të shtruar në Klinikën Psikiatrike nga zona e mbulimit të-QKSHM 1 të Tiranës 2

Rezultatet e Psikologut:Numri total i kontakteve me psikologun 217 Sesione psikoterapeutike 147Vlerësime 17Këshillime 29 Psiko-edukim individual 13

Rezultatet e punonjësit social:Numri total i kontakteve me punojësin social 679Numri i pacientëve të cilët kanë përtuar ndërhyrje sociale 84 Rastet e asistencës sociale 239Vizita në spitalin Psikiatrik 18 Vizita tek Shtëpia e Motrave të Nënë Terezës. 12

2


24/82

Elbasan

QKSHM ekzistoi deri në vitin 2004 në ambientet e Poliklinikës së Elbasanit, dhe u mbyll përshkak të mungesave në personel, e cila ngriti çështjen e aspekteve të vazhdimësisë të aktivitetevetë Reformës. Nisma të reja janë në rrugë e sipër me kërkesë të Spitalit Psikiatrik të Elbasanitpër punësimin e një psikologu dhe punonjësi social për nevojat e QKSHM – infermierët mundtë identikohen ndër punonjësit ekzistues të SHP, ndërkohë që nga ana tjeter mjeku psikiater

dhe infermieri i tij në Poliklinikë janë më se të interesuar për t’u përfshirë. Në poliklinikë ka

hapësirë të mjaftueshme (4 dhoma) për organizimin e aktiviteteve të planikuara. Kështu do të

sigurohet në mënyrë të qëndrueshme bashkëpunimi i ngushtë midis SHP dhe QKSHM. Është mevend të përmendim që këto përpjekje kanë mbështetje të gjerë nga Shoqatat e përdoruesve dhefamiljarëve të tyre, të cilë theksuan përvojën e mirë me QKSHM gjatë kohës së funksionimit të saj(2000 – 2004).

Në këtë rajon është planikuar që me mbështetjen e OBSH brenda vitit 2007 të ngrihet një qendër

komunitare e shëndetit mendor në Korçë .

Vlorë

QKSHM ekzistuese u ngrit në kuadrin e Projektit të Shëndetit Mendor të Paktit të Stabilitetit, membështetjen e OBSH Shqipëri. QKSHM është pjesë integruese e strukturës oganizative të Spitalit

Psikiatrik, dhe aktivitetet e saj janë të koordinuar ngushtë me Pavionin e Pranimit të Spitalit. Atjepërdoren modalitete të dukshme komunitare dhe bashkëpunimi i mirë që kanë me sektorin e KSHPka ndikuar në rezultatet e tyre, të cilat vijnë gjithashtu si rrjedhojë e një programi të gjerë trainimitë personelit të SHP.

Shkodër

Aktualisht po diskutohet për ngritjen e një QKSHM

Disa rezultate të aktiviteteve të shërbimit ambulator të psikiatrisë të Poliklinikës së

Elbasanit: Viti 2005

Numri total i vizitave 4650 Numri total i pacientëve 800Numri total i pacientëve të rinj 80

Që nga shtatori 2005 rilloi puna në terren: 72 pacientë u vizituan dhe u mbështetën në

komunitetin e tyre (22 persona që vuajnë nga sëmundje të shëndetit mendor u vizituan nështëpitë e tyre kurse të tjerët në qendrat shëndetësore përkatëse)

22


25/82

Planet institucionale dhe individuale në strukturat e QKSHM

Planet Institucionale

Planet për këto struktura të reja janë ende të pazhvilluara mirë. Megjithatë përqasjet individualedhe sistemi i menaxhimit të rasteve janë të përfshira në metodat e punës, dhe plani indivual përQKSHM e Tiranës mund të përdoret si një model pozitiv në të gjithë pjesën tjetër të vendit.

Jetesa e mbështetur / ngritja e shtëpive të mbështetura

Në këtë fushë është vënë re një zhvillim i rëndësishëm në terma të rritjes së shërbimit dhe burimeve

njerëzore dhe zhvendosjes së burimeve nga spitali në komunitet.

Tirana

Shtëpia e mbështetur e “Komunitetit të Sant’Egidios” është ende në funksionim ashtu sikundërspjegohet edhe në dokumentin politik. Gjatë vizitës vlerësuese që u bë në shtëpi, i gjithë grupi –pacientë dhe personel – ishte me pushime.

Elbasan

Shtëpia e mbështetur për 10 persona është ngritur me mbështetjen e OBSH, brenda strukturës

organizative të spitalit dhe kostoja operative, personeli, ushqimi etj mbulohen nga spitali. Përmomentin shërbimi është i organizuar si shtëpi e përhershme dhe deri tani asnjë nga pacientëtnuk është ri-bashkuar me komunitetin. Personeli përbëhet nga 8 profesionistë – punonjës të spitalitpsikiatrik (5 infermiere, një psikolog dhe një punonjës social me kohë të pjesshme si edhe njëmjek psikiatër që kryen konsultat). Rëndësi i jepet aktiviteteve rehabilituese, si psh përfshirjadhe edukimi i banoreve të shtëpisë në përgatitjen e ushqimit, kryerjen e funksioneve te jetës sëpërditshme, si blerje, higjenizim, etj.

Sipas planeve të afërta, një shtëpi e mbështetur e re për 12 persona do të hapet në këtë zonënë qytetin e Cërrikut me mbështetjen e OBSH- së.

Vlorë

Ende nuk ka një shtëpi të mbështetur, por sta i ri drejtues i spitalit po shqyrton mundësitë e ngritjes

së kësaj shtëpie dhe fondeve të nevojshme për ngritjen e saj.

2


26/82

Shkodër

Shtëpia e mbështetur për 10 persona “Mimoza” është ngritur me mbështetjen e UNOPS dhefunksionon në strukturën organizative të Pavionit Psikiatrik, i cili mbulon shpenzimet e personelit,ushqimit etj.. Personeli përbëhet nga 7 profesionistë (1 punonjës social, 5 personel ndihmës dhenjë psikiatër që kryen konsultat e nevojshme), dhe që janë punonjës të spitalit. 4 banorë të kësajshtëpi janë rikthyer në familje, 2 prej tyre në 2 vitet e fundit.Ministria e Shëndetësisë ka caktuar fonde dhe ka nisur aktivitetet pregatitore për ngritjen eshtëpive të reja të mbështetura për 20 persona (10 secila shtëpi). Rrjedhimisht është planikuarqë pacientët kronikë të shkojnë në shtëpitë e mbështetura kurse shërbimi për pacientët akutë tëtransferohet pranë Spitalit të Përgjithshëm.

Aktivitete që gjenerojnë të ardhura

Aktivitetet që gjenerojnë të ardhura funksionojnë në 2 prej zonave prioritare dhe pacientët e

punësuar aty nuk janë punonjës me kohë të plotë. Si të tilla aktivitetet funksionojnë më tepër simbështetje shtesë për programet e ri-shoqërizimit, por gjithashtu edhe si aktivitete trainimi nëpunë për përgatitjen e punonjësve të ardhshëm me kohë të plotë

Tiranë

Ekziston një aktivitet i izoluar i cili gjeneron disa të ardhura për disa pacientë, organizuar ngaOJF Alternativa. Në mungesë të një ndërmarrjeje sociale, aktiviteti i prodhimit të qirinjve dherregullimit të biçikletave përfshin 3-5 pacientë.

Vlorë

Nuk janë ngritur ende aktivitete që gjenerojnë të ardhura për persona që vuajnë nga problemetë shëndetit mendor. Elbasan

Me mbështetjen e OBSH është ngritur nje projekt për prodhimin e kulturave bujqësore nëambientet e Spitalit Psikiatrik në bashkëpunim me sektorin privat. 5-6 pacientë marrin të ardhuratë përhershme nga ky aktivitet.

Shkodër

Nuk ka aktivitete që gjenerojnë të ardhura. Përdorues dhe organizata të familjarëve ngritën njëaktivitet për riparimin e biçikletave para disa vitesh por që u mbyll 2 vjet më parë.

24


27/82

B. Trainim i punonjësve të shëndetit parësor

Janë ndërmarrë përpjekje të rëndësishme për trainimin e personelit të SHP dhe si rrjedhim bashkëpunimi

më këtë shërbim është i ndjeshëm. Module trainimesh janë aplikuar veçanërisht në Elbasan dhe Vlorë.

Elbasan

20 Mjekë Familjeje dhe 20 infermiere nga SHP i Elbasanit si edhe 10 personel te shërbimit parësornga Cërriku janë përfshirë në modulin e trainimit të shëndetit mendor.

Vlorë

Eshtë ndërmarrë një program i gjerë për të gjithë Mjekët e Familjes në kuadër të Projektit tëShëndetit Mendor të Paktit të Stabilititetit.Sipas personelit të institucioneve të shëndetit mendor, këto trainime kanë sjellë një përmirësimtë ndjeshëm të bashkëpunimit me sektorin e SHP, veçanërisht përsa i përket referimeve dhe

vazhdimësisë së kujdesit. Megjithatë, vetëm një kohë e kufuzuar e mjekëve psikiatër i kushtohetmarrjes së një roli konsultues të mjekëve të përgjithshëm.

C. Sistemi i monitorimit të të gjithë shërbimive dhe kujdesit individual.

Në këtë drejtim rezultatet nuk përputhen me pritshmëritë. Sistemi i mbledhjes së të dhënavenuk është zhvilluar si duhet, rrjedhimisht është e vështirë të mblidhen të dhëna të kënaqshme,si për treguesit sasiorë ashtu edhe për ata cilësorë, si për inputet ashtu edhe për rezultatet.Për këtë arsye, nuk është e mundur të verikohen të gjithë treguesit e përshkruar në Planin e

Veprimit. Sistemi Monitorues nuk funksionon dhe duhet të jetë një nga përparësitë për periudhënnë vazhdim.

D. Hartimi i një plani aktivitetesh për të promovuar shëndetin mendor.

Nuk ekziston një plan kombëtar aktivitetesh promovuese për shëndetin mendor, ndërkohë që OJFtë ndryshme dhe institucione të ndryshme publike të shëndetit mendor vijojnë të zhvillojnë aktivitetete posaçme në ditë të shënuara si p.sh. Dita Botërore e Shëndetit Mendor.

5. EFEKTI I AKTIVITETEVE TE NDERMARRA NE SISTEMIN SHQIPTAR TE SHENDETITMENDOR

2


28/82

DREJTIMI / QEVERISJA

Dokumenti Politik Kombëtar dhe Plani i Veprimit për zhvillimet e Shërbimeve të ShëndetitMendor në Shqipëri është njohur gjerësisht si mjeti më i rëndësishëm i reformës në fushën eshëndetit mendor. Ministria e Shëndetësisë ka marrë përsipër rolin drejtues në planikimin,

organizimin dhe zbatimin e aktiviteteve reformuese, me mbështetjen kyçe të ZyraveEuropiane dhe vendore të OBSH-së. Ngritja e Departamentit të Shëndetit Mendor në Ministrinëe Shëndetësisë, është një hap përpara dhe një tregues shumë i rëndësishëm i angazhimit tëinstitucioneve kombëtare në vazhdimësinë e reformës në këtë fushë.

Dokumenti Politik Kombëtar i Shëndetit Mendor (2003) ka nxitur përqasjen e re të shëndetitmendor të bazuar në komunitet, duke ndjekur kështu zhvendosjen e përqasjes së vjetër të azileveose institucioneve të vjetra. Dokumenti Politik përmblodhi synimet e reformës ndërkohë që Plani iVeprimit (2005) përcaktoi përparësitë e së ardhmes dhe planikoi aktivitetet e nevojshme.

Në strukturat e sistemit të shëndetit mendor kanë ndodhur ndryshime thelbësore, sipërmirësimi i shkallës dhe cilësisë së shërbimeve komunitare të shëndetit mendor. Të gjitha palët

e përfshira në këto procese kanë ndarë gjerësisht të njëjtin opinion se Dokumenti Politik dhe Planii Veprimit janë instrumentat kyçë të strukturimit, organizimit dhe përshpejtimit të reformave nëfushën e shëndetit mendor. Procesi i reformave në 2 vitet e fundit ka konrmuar gjerësisht nevojën

si edhe ka njohur rezultatet pozitive të modelit komunitar me deinsititutionalizimin, rishoqërizimindhe riintegrimin në komunitet si karakteristikat kryesore të këtij modeli.

Megjithëse Ministria e Shëndetësisë ka luajtur një rol kyç në aktivitetet e përshkruara,është evidente mungesa e përfshirjes së institucioneve të tjera të rëndësishme. Duke patur parasyshaspektet sociale të sëmundjeve mendore, roli i Ministrisë së Punës, Çështjeve Sociale dhe Shansevetë Barabarta duhet të jetë më aktiv dhe më i strukturuar. Në këtë drejtim, ka shumë hapësira për

aktivitete të përbashkëta, sidomos për aktivitetet rehabilituese. Po ashtu, reformat rrënjësoreqë po ndërmerr ISKSH, ky vendimmarrës shumë i rëndësishëm, e theksojnw akoma më shumërëndësinë e përfshirjes së sektorit të SHP dhe politikave të barnave. Sipas burimeve të ISKSHgati 25% e vizitave të mjekëve të përgithshëm janë si pasojë e çrregullimeve neuropsikiatrike.Lista e mjekimeve nën përgjegjësinë e ISKSH përmban disa tipe të neuroleptikëve të rinj (si pshClozapine, Risperidone and Olanzapine), por nuk siguron gjeneratën e re të antidepresivëve.

Progres i kuzuar është bërë në drejtim të mbrojtes së të drejtave të pacientëvedhe përmirësimit të qëndrimeve të publikut si edhe përfshirjes së pacientëve, por endevlen të shqetësohemi përsa i përket nevojës për ngritje dhe konsolidim të mekanizmave tësigurimit të të drejtave të njeriut. Kjo bëhet edhe më e rëndësishme kur kujtojmë se ende nuk

është përpunuar ndonjë Ligj i ri për Shëndetin Mendor, ndërkohë që mungojnë mekanizmatpër zbatimin e Ligjit Aktual të Shëndetit Mendor (1996) (shiko raportet e Martin Brown,2005, 2006). Në përfundim, mbetet ende shumë për të bërë për të përshtatur një kuadërlegjislativ në prputhje me zhvillimet e fundit në Shqipëri dhe standardet ndërkombëtare.

FINANCAT: Administrimi i buxhetit të shëndetit mendor është nën autoritetin e Ministrisë së Shëndetësisië,dhe buxheti i barnave mbulohet nga Insitituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor.

26


29/82

Financimi dhe administrimi i shërbimeve psikiatrike vijon të jetë shumë i ngjashëm me2 vjet më parë, me vendimarrje gjithmonë në nivel qendror dhe me mungesë të përgjegjësivemenaxheriale të rëndësishme në nivel lokal. Tabelat më poshtë tregojnë kostot e spitalevepsikiatrike për 2005 dhe 2006:

Shpenzimet për Programin e SHM 2005

Përmbledhje e shpenzimeve në SHM në Shqipëri (lekë)

Treguesit Financuar nga buxhetii shtetit

Financuarngaburimedytësore

Financuarnga SigurimetShëndetësore

Financuarngadonatorë

1.Numri ipersonelit 269 0 25 0 - me diplomëuniversitare 52 0 15 0 - me diplomë tëshkollës së mesme 160 0 10 0 - arsimi i ulët 57 0 0 02.Paga mesataremujore 22.273 - me diplomë

universitare 29.400

- me diplomë tëshkollës së mesme 20.064

- arsimi i ulët17.356

3.Investime

4. ShpenzimeOperative 146.021.261 0 221.493 385.636(Tot. për shëndetinmendor)nga të cilatBarna dhe pajisje

mjekësore 59.708.057 0 221.493 344.236Ushqim 49.274.758 0 0 0të tjera 37.038.446 0 0 41.400

TOTALI: 236.613.144 221.493 385.636

Burimi: Ministria e Shëndetësisë

2


30/82

Shpenzimet për Programin e SHM 2006

Në lekë

TreguesitFinancuar ngabuxheti I shtetit

Financuarnga burimedytësore

FinancuarngaSigurimetShëndetësore

Financuarngadonatorë

1.Numri ipersonelit 537 0 21-me diplomë

universitare 84 0 13 0 -me diplomë tëshkollës së mesme 406 0 8 0

-arsimi i ulët 47 0 0

2.Paga mesataremujore 22800 30000-me diplomë

universitare 24033 0 35000 0 -me diplomë tëshkollës së mesme 16140 0 18000 0 - arsimi i ulët 5292 0 03.Investime 73586682 0 133858074.ShpenzimeOperative 93781067 0 203550 151187(Tot. për shëndetin

mendor)nga të cilatBarna dhe pajisjemjekësore 50240507 0 203550 151187Ushqim 41779214 0 0të tjera 1761346 0 0

TOTALI: 352.490.981 0 9.729.150

Burimi: Ministria e Shëndetësisë

28


31/82

Buxheti i ISKSH- së për shëndetin mendor 2006

TreguesitFinancuarnga SigurimetShëndetësore

1.Numri i personelit 21 -me diplomë universitare

13 - me diplomë të shkollës sëmesme 8 -arsimi i ulët 2.Paga mesatare mujore 30000 - me diplomë universitare 35000 - me diplomë të shkollës sëmesme 18000 arsimi i ulët 3.Investime 4. Shpenzime Operative

203550(Tot. për shëndetin mendor) nga të cilat

Barna dhe pajisje mjekësore 203550Ushqim të tjera TOTALI: 9.729.150

Institucionet e Shëndetit Mendor në 4 zonat prioritare janë nancuar nga buxheti i shtetit / nën

administrimin e Ministrisë së Shëndetësisë – Viti 2006

TreguesitPavioniPsikiatrikTiranë

PavioniPsikiatrikShkodër

SpitaliPsikiatrikElbasan

SpitaliPsikiatrikVlorë

1.Numri i personelit 91 81 171 125 -me diplomë universitare 17 8 10 25 -me diplomë të shkollës sëmesme 54 46 161 100 -arsimi i ulët 20 272.Paga mesatare mujore 28000 22500 25895 25895 -me diplomë universitare 33959 29400 26898 26898 -me diplomë të shkollës sëmesme 20320 20064 18954 18330

arsimi i ulët 19685 173563.Investime 52999000 11562000 29120004. SHpenzime Operacionale 39255706 10592905 33436543 1313271(Tot. për shëndetin mendor)nga të cilatBarna dhe pajisje mjekësore 35048478 3361521 5339621 438111Ushqim 4207228 6342734 28096922 740160të tjera 888650 135000

TOTALI: 130.780.466 38.149.105 111.950.583.4 53.166.821

Burimi: Ministria e Shëndetësisë2


32/82

1% e buxhetit total të shëndetit përdoret për qëllime të shëndetit mendor (të dhëna ngaMSH), shifër e cila është shumë më poshtë standardeve ndërkombëtare. përcaktimi i buxhetitrealizohet në kritere historike duke mos pasqyruar ndryshimet në nevojat për personel dhe kostotë tjera dhe duke mbetur, rrjedhimisht, një pikë shumë kritike dhe pengesë potenciale për aktivitetenë të ardhmen.

Një pengesë e rëndësishme për zhvillimet në të ardhmen mbetet mungesa e një buxhetitë përcaktuar për shëndetin mendor. Siç është planikuar, menaxhimi i buxhetit duhet tëdecentralizohet në mënyrë që të rritet ecenca dhe të ndërmerren veprimet e duhura. Një momenti rëndësishëm për buxhetin e shëndetit mendor 2006 është se shuma të konsiderueshme janëcaktuar për investime në spitalet psikiatrike. Pa këto investime, buxheti i SHM do të kish vijuar tëmbetej në mënyrë të konsiderueshme i ulët.

Trainimi për përmirësimin e aftësive menaxheriale të drejtuesve në sektorin e Shëndetësisë,duke përfshirë edhe shëndetin mendor, duket se është prioritar për periudhën që vijon.

Një çështje e rëndësishme është mungesa e mekanizmave monitorues për zhvendosjene fondeve/buxhetit nga shërbimet psikiatrike me shtretër në shërbimet komunitare të shëndetitmendor. Megjithëse janë bërë disa përpjekje në këtë drejtim (QKSHM në Vlorë, shtëpitë embrojtura në Elbasan dhe Shkodër janë në kuadër të buxhetit të insititucioneve psikiatrike), këtoveprime duhet të strukturohen më mirë ose të integrohen brenda planeve institucionale. Përpjekjete MSh-së për përmirësimin e kushteve në spitalet psikiatrike janë më se të mirëpritura (investimetë konsiderueshme për rikonstruksione në Elbasan dhe Tiranë), por keto investime duhet të jenë tëqëndrueshme në kohë dhe të zbatohen në vazhdimësi në drejtim të sistemit komunitar të shëndetitmendor (aktualisht MSH po planikon ndërtimin e 2 shtëpive të mbrojtura në Shkodër).

Roli i ISKSH në fushën e shëndetit mendor është në rritje, duke marrë në konsideratëpërgjegjësinë e ISKSH për buxhetin e sektorit të kujdesit të shëndetit parësor dhe furnizimin mebarna. Sipas ISKSH mesatarisht 25% e vizitave pranë mjekëve të familjes lidhen me çrregullimetneuropsikiatrike; si rrjedhim çrregullimet mendore janë në krye të programeve të tyre. Neuroleptikëtmbulohen në mënyrë të konsiderueshme edhe për barnat e gjeneratës së re, por ende mungonmbulimi i gjeneratës së re të antidepresivëve. Shtrirja e mbulimit me barna të tjera psikotropeështë mëse e mirëpritur. Rimbursimi vijon të sigurohet nëpërmjet mekanizmave të komplikuar, çkandikon fuqishëm në mundësinë e përdorimit të barnave. Duke patur parasysh buxhetin e ISKSHcaktuar SHM, një tregues interesant është kostoja ditore e spitalit për barna - 84 lekë (2005),

150 lekë (2006) – pavion Psikiatrik Shkodër

Duhet përmendur megjithatë se përqindja e lartë e pagesave në formë ryshfeti nëtë gjithë sektorët e shëndetësisë krijon pabarazi serioze në akses dhe kuzon efektivitetin e rolit

drejtues të MSH. Ky faktor ndikon ndjeshëm analizimin e saktë të çështjeve që lidhen me buxhetnsi edhe lë pasoja në motivimin e personelit dhe zbatimin e ndërhyrjeve komunitare (personelimjekësor zakonisht paguhet nën dorë për vizitat në shtëpi dhe konsultat, duke shmangur dhëniene ndihmës komunitare në kuadër të sistemit të kujdesit shëndetësor publik).

30


33/82

BURIMET NJERËZORE

Njihet gjerësisht fakti se njohuritë, qëndrimet dhe praktikat e punonjësve të shëndetit mendor janë përmirësuar ndjeshëm në dekadën e fundit veçanërisht përsa i përket zbatimit të qasjeve komunitare

të shërbimeve.

Në këtë drejtim janë realizuar një sërë aktivitetesh trainimi dhe ngritje kapacitetesh mepërfshirjen e shumë ekspertëve vendas dhe të huaj. Rëndësia e rritjes së vazhdueshme profesionaleështë konrmuar gjithashtu si një përparësi e rëndësishme në dokumentin politik kombëtar, dhe

një numër i madh profesionistësh të shëndetit mendor kanë marrë pjesë në trainime të rregullta.Përtimet e këtyre proceseve janë konrmuar edhe përmes rezultateve të mira të shërbimeve të

reja të orientuara në komunitet. Një nga treguesit më të rëndësishëm është nxitja e qasjeve multi- profesionale, përfshirja dhe punësimi gjitmonë në rritje i profesioneve të tjera në ekipet e shëndetitmendor siç janë psikologët dhe punonjësit socialë.

Të gjitha palët megjithatë, bien dakord se ka ende shumë për t’u arritur në zhvillimin e

punonjësve të shërbimeve të reja komunitare të shëndetit mendor . Përmirësimet në cilësi dheefektivitet janë thelbësore në reformë. Ashtu siç edhe rekomandon OBSH, vëmendja e trainimevedhe zhvillimeve duhet të jetë në arritjen e ndryshimit të qëndrimeve, orientimit, aftësive dhe praktikave

të personelit të shëndetit mendor për të siguruar se jo vetëm do t’i japë fund stigmës, por edhe do të

punojnë në partneritet me përdoruesit dhe kujdestarët e tyre për të nxitur shërimin dhe mirëqëniensociale dhe emocionale

Një pikëpamje e shprehur gjerësisht është se punonjësit e shëndetit mendor duhet të luftojnëkundër stigmës ndaj sëmundjeve mendore. Aktivitetet parandaluese dhe promovuese duhet tëzhvillohen edhe më tepër si një metodë pune rutinë e profesionistëve dhe institucioneve të shëndetitmendor. Sipas opinioneve të pacientëve dhe famijarëve të tyre, qëndrimet e personelit të spitalitvijojnë të përbëjnë një burim të vazhdueshëm shqetësimi.

Një fakt tjetër i rëndësishëm është se në sajë të lëvizjeve demograke nga zonat rurale në

ato urbane, ka një përqëndrim të madh të profesionistëve të shëndetit mendor në qytetet e mëdha kryesisht në Tiranë. Vetëm një numër i kuzuar psikiatrish punojnë jashtë qyteteve të mëdha,

ndërkohë që popullsia në zonat rurale dhe ato malore varen nga mjekët e familjes për nevojat etyre mendore.

Përfshirja e Kujdesit të Shëndetit Parësor është identikuar si një parakusht shumë i rëndësishëmpër suksesin e reformës. Siç u theksua më lart janë realizuar aktivitete të ndryshme trainuesedhe kjo dha rezultate në zonat prioritare. Siç është raportuar së fundmi, shumë pak kohë eprofesionistëve të shëndetit mendor i kushtohet bashkëpunimit dhe trainimit të mjekëve të familjes.Në këtë kuadër, planet për përfshirjen, në të ardhmen, të mjekëve të familjes në kujdesin përshëndetin mendor duhet të konsistojnë në trainimin për qasjet komunitare në shëndet mendor dhepërmirësimin e lidhjeve me shërbimet e shëndetit mendor.

3


34/82

Dobësitë kryesore të punonjësve të shëndetësisë në Shqipëri , siç referon raporti i Bankës Botërore,janë: motivimi i ulët, mungesa e monitorimit dhe vlerësimit të performancës në punë, mangësitë nëaftësitë e menaxhimit spitalor, informaliteti i parave që hyjnë në sistemin shëndetësor, etj. Këtoçështje janë raportuar gjithashtu në anketimet dhe raportet e sektorit të shëndetit mendor (disaaspekte të Raportit Vjetor të QKSHM në Tiranë). P.sh. arsyet për motivimin e ulët variojnë ngapagat shumë të ulëta, sindroma e “burn out”, etj. Këto çështje janë konrmuar dhe komentuar në

dokumentat e MSH (strategjia afat-gjatë për zhvillimin e Sistemit Shëndetësor në Shqipëri 2004,drafti i Strategjisë 2007), por edhe në disa dokumenta të tjerë, siç janë HIT Shqipëria 2002 dheRaporti i Bankës Botërore 2006, në të cilat është parashikuar se kapërcimi i këtyre dobësive kanevojë për përpjekje serioze.

OFRIMI I SHËRBIMEVE

Reformat e vazhdueshme në fushën e shëndetit mendor kanë një ndikim shumë të madh në aspekte

të ndryshme të ofrimit të shërbimeve, me përmirësime të kushteve të 4 institucioneve psikiatrike me shtretër, si edhe ngritjen e vargu shërbimesh komunitare të shëndetit mendor. Eshtë pranuar si praktikë

e përbashkët një qasje pune e bazuar në përgjegjësinë e zonave të mbulimit

Efekte të konsiderueshme vihen re në drejtim të zvogëlimit të numrit të shtretërve spitalorë;

aktivitete specike për këtë qëllim janë zbatuar në zonat prioritare me qëllim uljen e numrit tëpacientëve të spitalit. Politika të reja për pranimet janë përqafuar nga të gjithë institucionet meshtretër së bashku me funksionimin e pavioneve të reja të pranimit. Ka disa tregues siç u përmend(nga 930 në 730 shtretër në total; shtimi i buxhetit të shtetit për investime) të clët tregojnë përzvogëlimin e institucioneve psikiatrike dhe përmirësimin e kushteve të jetesës për pacientët e

spitalit.

Ka përpjekje të dukshme për praktikat e reja të shmangies së shtrimeve afat-gjata; tregues të2 viteve të fundit konrmojnë këto tendenca. Ngritja e pavioneve të pranimit dhe politikat e shtrimeve në të 4 zonat prioritare kanë lënë gjurmë në këtë proces, dhe duhet të theksohet gjithashtu se kjoështë një nga arritjet më të rëndësishme në këto 2 vitet e fundit. E megjithatë ka ende rralle disapraktika për shtrime të papërshtatshme, ka mungesë të planeve të daljes, të vazhdimësisë së kujdesitpas daljes nga spitali çka çon në një numër të madh rishtrimesh. Duhet përmendur se këto arritje nukjanë shoqëruar nga zhvendosje të konsiderueshme të burimeve njerëzore dhe nanciare ngainstitucionet psikiatrike te lartpërmendura në drejtim të shërbimeve komunitare të shëndetit mendor.

Çështjet e të drejtave të njeriut brenda spitalit mbeten ende një fushë që kërkon shumëpërmirësime. Pacientët dhe përfaqësuesit e familjeve shpesh raportojnë probleme që lidhenme aksesin ndaj shërbimeve, qëndrimet e publikut dhe stigmën ekzistuese, si edhe mungesën epërfshirjes së partnerëve të tjerë të komunitetit.

Në këtë aspekt përmirësimi i planeve të zhvillimit institucional si edhe prezantimi i planeveindividuale dhe sistemit të menaxhimit të rastit janë ngritur si çështje të një prioriteti të lartë në sektorin

32


35/82

spitalor . Duke marrë në konsideratë çështjet menaxheriale ka një nevojë për përmirësime të këtyreaftësive tek profesionistët e shëndetit mendor.

Ngritja e shërbimeve të reja komunitare të shëndetit mendor (QKSHM, shtëpi të mbështeturadhe aktivitete që gjenerojnë të ardhura) është një faktor vendimtar në reformat në këtë fushë.Jo vetëm treguesit por edhe stili i të punuarit, angazhimi, objektivat e personelit dhe mundësitë

e tyre për rritje profesionale, përfshirja dhe sodisfaksioni i përdoruesve dhe familjarëve tëtyre, të drejtat e njeriut dhe aspektet sociale të trajtimit dhe rehabilitimit janë karakteristikat eshumëpritura të shërbimeve të reja. Qëndrimet e personelit në strukturat komunitare të shëndetitmendor janë identikuar si një forcë kryesore dhe e vazhdueshme për proceset e kësaj reforme.

Planikimi institucional dhe prezantimi i planeve individuale dhe modalitetet e menaxhimit të rastit janë konrmuar si praktikë e përditshme e shërbimeve komunitare të shëndetit mendor.

Duhet theksuar se ekzistojnë mundësi të hapura dhe të dukshme për zhvillime të mëtejshmetë qëndrueshme në kohë të shërbimeve të shëndetit mendor , siç është thënë në Planin e Veprimit.(p.sh mundësi të dukshme për ringritjen e QKSHM në Elbasan, ekip i SHM në Cërrik dhe QKSHM

në Korçë).

Përveç shumë zhvillimeve pozitive, është raportuar gjithashtu se ka ende disa aspekte përt’u përmirësuar në shërbimet e shëndetit mendor. Theksohet se disponueshmëria e shërbimeve duhettë përmirësohet përmes ngritjes së më shumë shërbimeve komunitare në mënyrë që të përputhenkërkesat në rritje. Efektiviteti dhe kompetenca e shërbimeve ekzistuese komunitare të shëndetitmendor janë provuar përmes rezultateve pozitive të dukshme të aktiviteteve të tyre, dhe çfarëështë më e rëndësishme ato njihen nga njerëzit që vuajnë nga çrregullime mendore dhe familjet etyre si shërbime të orientuara tek klienti .

Aksesi në kujdesin e shëndetit mendor është përmirësuar pjesërisht përmes përfshirjes në rritjetë sektorit të shëndetit parësor, ku mjekët e familjes kanë treguar interes në rritje për çështjet eshëndetit mendor . Megjithatë është përsëri rasti të theksohet se personat që vuajnë nga sëmundjemendore e kanë të vështirë të kenë akses në shërbimet e shëndetit mendor veçanërisht kur bëhetfjalë për trajtimin në krizë.

Bashkëpunimi ndër-sektorial nuk është i zhvilluar në mënyrë sistematike ose të koordinuarndonëse ka disa ka disa përvoja pozitive në disa zona prioritare. Përfshirja e shërbimeve sociale/ Ministrisë së Punës dhe Çështjeve Sociale duhet të rritet. Ka ende nevoja të paplotësuara për

përfshirjen e partnerëve të komunitetit në proceset e rishoqërizimit/riintegrimit në komunitet, dukemarrë në konsideratë aspektet sociale të sëmundjeve mendore.

Bashkëpunimi midis shërbimeve të shëndetit mendor mungon ende dhe kjo e bën aspektine vazhdimësisë së kujdesit një sdë të madhe, përgjegjëse për një sërë rishtrimesh dhe relapsesh.Përvojat dhe praktikat pozitive të bashkëpunimit midis pavioneve/spitalit psikiatrik dhe qendravekomunitare në Vlorë dhe Tiranë duhet të njihen dhe konrmohen si model për strukturimin dhe

funksionimin e ardhshëm të sistemit të SHM.

3


36/82


37/82

Në mënyrë që të vazhdohet reforma rekomandohet që të zhvillohet një Plani i Ri Veprimipër Shëndetin Mendor për 5 vjetët e ardhshme, ashtu siç është planikuar në Dokumentin Politik

dhe Panin e Veprimit. Ashtu sikundër është konrmuar edhe nga të gjitha palët e përfshira, në

vëmendje të këtij plani duhet të jetë fuqizimi i rezultateve të arritura dhe përshpejtimi i kalimit tëburimeve nga spitali në shërbimet komunitare. Gjithashtu duhet të hartohet një format i përshtatshëm

monitorimi dhe vlerësimi.

Për sa i përket Legjislacionit të Shëndetit Mendor, mund të thuhet se Ligji i Ri për ShëndetinMendor nuk u zhvillua ashtu siç ishte parashikuar dhe ç’është më e rëndësishme të theksohet se as

ligji në fuqi nuk zbatohet. Takimet në 4 zonat prioritare zbuluan në një nivel të konsiderueshëmpakënaqësie të pacientëve dhe familjeve të tyre veçanërisht përsa i përket përfshirjes nëplanikimin e aktiviteteve dhe mbrojtes së të drejtave të njeriut. Të drejtat e njeriut të personave që

vuajnë nga sëmundje mendore dhe familjarëve të tyre vazhdojnë të mbeten shqetësim i ndjeshëmveçanërisht në shërbimet me shtretër.

Si rrjedhim, rekomandohet që një nga prioritetet e tjera të së ardhmes së afërt të jetë ngritjadhe zbatimi i mekanizmave të përshtatshëm për promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriuttë personave që vuajnë nga sëmundje mendore, aktualisht mekanizma që drejtohen nga Ligjipër Shëndetin Mendor i vitit 1996. Nga ana tjetër Ligji i Ri i Shëndetit Mendor duhet të llojë të

zhvillohet në përputhje me standartet ndërkombëtare dhe dokumentat mbështetës.(OBSH ka një sërë botimesh udhëzuese të kësaj fushe)

Përsa i përket përfshirjes së vendimmarrësve të tjerë në proceset e planikimit dhezbatimit mund të nxjerrim përfundimin se përfshirja e tyre nuk është e kënaqshme. Megjithësejanë identikuar disa partnerë të bashkëpunimit ndërsektorial në disa zona prioritare, ata nuk

kanë bashkëvëpruar në mënyrë të organizuar dhe të koordinuar. Është e nevojshme të nxirrendisa parime dhe përqasje sistematike në mënyrë që të mbështetet bashkëpunimi ndërsektorialnë mënyrë të tillë që koordinimi i kujdesit të ofruar t’i shërbejë sa më mirë trajtimit, shërimit dhe

riaftësimit të personave që vuajnë nga probleme të shëndetit mendor. Në këtë kuptim Ministria eShëndetësisë duhet të shfrytëzojë rolin e saj drejtues si për të siguruar përfshirjen e partnerëve tëtillë (ISKSH dhe MPÇS si më të rëndësishmit), ashtu edhe për të nxitur bashkëpunimin me autoritetet/ përfaqësuesit e komuniteteve vendore.

Përsa i përket aktiviteteve të promovimit dhe parandalimit mund të thuhet se aktivitete të

tilla mungojnë si në nivel kombëtar ashtu edhe në nivel lokal. Mund t’i rekomandohet MSH dhesektorit të OJF – ve se duhet të organizohen më shumë aktivitete promovuese dhe parandaluesenë mënyrë që të rritet njohja publike dhe rrjedhimisht lufta kundër stigmës si një nga kushtetmë të domosdoshme të reformës. Ashtu sikundër theksohet në Draftin e Strategjisë Kombëtaretë Shëndetit, sistemi i kujdesit në Shqipëri duhet të zhvendosë fokusin e vet nga ekskluzivishtnë kujdesin shërues në atë të përfshirjes më të madhe të promovimit të shëndetit dhe kujdesitparandalues.

3


38/82

BUXHETI

Përsa u përket çështjeve që lidhen me buxhetin mund të nxirret përfundimi se buxheti ishëndetit mendor është i ulët si në shumë totale ashtu edhe në përqindje. Sektori i buxhetit ështëtërësisht i centralizuar duke deleguar përgjegjësi të vogla në nivel vendor. Në këtë drejtim, kanjë mungesë të aftësive të përshtatshme të drejtim-administrimit, të cilat nga ana e tyre ndikojnë

negativisht në zbatimin e aktiviteteve të planikuara. Gjithashtu, mund të theksohet se ndikimete politikës sidomos në ndryshimin e drejtuesve të institucioneve të shëndetit mendor prodhojnëvazhdimisht vonesa në zbatim. Gjithsesi mund të thuhet se fondet qe MSH ka caktuar për investimenë fushën e SHM, janë të konsiderueshme dhe ndikojnë në përmirësimin e kushteve të jetesës nëstrukturat spitalore. Tendenca e investimeve mund dhe duhet të shtrihet edhe drejt shërbimevekomunitare të shëndetit mendor. Ka një nevojë urgjente për një buxhet të përcaktuar qartë përshëndetin mendor, me mekanizma të saktë të kalimit të buxhetit, çka do të sigurojë qëndrueshmërinëe sistemit të ri të sapongritur. Trainimi për përmirësimin e aftësive të drejtim administrimit duhet tëjetë i strukturuar dhe të kthehet në pikënisje për decentralizimin e përgjegjësive.

BURIMET NJEREZORE

Në këtë aspekt përfundimi i nxjerrë, pohuar edhe nga shumë persona të tjerë të përfshirë,do të ishte se punonjësit e shëndetit mendor kanë luajtur një rol vendimtar në suksesin e këtyreproceseve. Angazhimi dhe devotshmëria për përmirësim të situatës në këtë fushë është mëse idukshëm në të gjithë nivelet, duke e vendosur shëndetin mendor në listën e përparësive më tëmëdha të nevojave kombëtare të shëndetit. Një varg aktivitetesh edukuese janë organizuar dhenjë ndër rezultatet më pozitive është përfshirja e sektorit të KSHP. Siç u tregua dhe më lart, janëplanikuar aktivitete në vazhdimësi për zbatimin e programeve edukuese për SHM (Fakulteti i

Mjekësisë – Klinika Universitare e Psikiatrisë, Fakulteti i Shkencave Sociale – Dega e Psikologjisë,

Punës Sociale). Po në këtë kuadër përvojat pozitive të shërbimeve komunitare, ekzistenca e njënumri kritik profesionistësh me qëndrime reformuese, vendosja e reformave në një vijë integrueseme iniciativa të tjera europiane, të gjitha këto përbëjnë mundësi të shumta për zhvillime në këtëfushë. Por ende ka pengesa të cilat mbeten për t’u kapërcyer. Çështja e rezistencës së një pjese të

stat të spitalit, mungesa e qasjeve multi-disiplinare në strukturat spitalore, mungesa e programeve

të vazhdueshme edukuese, si edhe mungesa e instrumentave për kujdesin individual vazhdojnëtë mbeten shqetësim. Midis personelit të SHKSHM janë raportuar ulje të motivimit për shkak tëpagesave të shumta informale, pagave shtetërore të ulëta, etj të cilat mund të krijojnë pengesapër zhvillimet e ardhshme.

Me qëllim që kapërcehen këto vështirësi rekomandohet që të inkurajohet përfshirja e më shumë shoqatavetë armuara profesionistësh (psikiatrish, shoqata infermierësh, psikologësh, punonjësish socialë). Ngritja

e programeve edukuese të vazhdueshme për punonjësit e institucioneve të shëndetit mendor duhet tëvihet në zbatim dhe duhet monitoruar nga institucionet kombëtare përkatëse (psh. Klinika UniversitarePsikiatrke në bashkëpunim me QKSHM-të e Tiranës, të koordinuar nga departamenti i SHM në MSH).

36


39/82

Trainimi i personelit të KSHP duhet të ngrihet si një praktikë e përhershme dhe të zbatohetedhe në zonat e tjera të Shqipërisë. Si një element i rëndësishëm mbetet gjithashtu edhe edukimii vetë personave që vuajnë nga probleme të shëndetit mendor si edhe familjarëve të tyre si njëpraktikë e përditshme e shërbimeve të SHM.

OFRIMI I SHËRBIMEVE

Sërish edhe këtu mund të nxjerrim si përfundim se ngritja e shërbimeve komunitare tëshëndetit mendor mban peshën më të madhe të reformës së kujdesit të shëndetit mendor. Në4 zonat prioritare kujdesi për shëndetin mendor është zhvendosur nga spitalet psikiatrike drejtSHKSHM. Aktivitetet e planikuara për ngritjen e më shumë shërbimeve të SHMK (QKSHM Korçë,

shtëpitë e mbështetura në Shkodër dhe në Cërrik) do t’i japin shtytje më të fotë reformës së nisur

dhe do të rrisin ekasitetin e proceseve në 4 zonat prioritare. Pasojat e përvojave të kaluara

(mbyllja e QKSHM në Elbasan) na mësojnë se është e nevojshme të përqëndrojmë përpjekjet tonanë integrimin e plotë të QKSHM në sistemin e shëndetit publik, në mënyrë që të sigurohet që nëllim qëndrueshmëria e reformës. Megjithatë situata në sektorin spitalor ndryshon shumë ngadalë.Ngritja e pavioneve të pranimit si edhe përmirësimet e kushteve në ambientet e tjera janë treguesshpresëdhënës për përparimin e reformës. Qëndrimet në praktikat e përditshme në pavionetkronike konrmojnë nevojën për ndërmarrjen e veprimeve urgjente për përmirësimin e situatës

sidomos në fushën e të drejtave të njeriut dhe ngritjen e proceseve të rishoqërizimit. Megjithatë,përpjekje thelbësore janë ndërmarrë për vendosjen e standardeve cilësorë në spitale dhe poashtu janë ma

Evaluation Mental Health Operational Plan Albania (1)

Documents

Transcript of Evaluation Mental Health Operational Plan Albania (1)