EGU SUBAT 2010.indb 1 2/24/10 12:43:26 PM

Bu kitap, 2005 yılında Van Publishing, Inc. tarafından yayımlananHay Ardzatakordz Varbedner, Armenian Master Silversmiths

adlı Ermenice-İngilizce kitabın gözden geçirilmiş Türkçe-İngilizce baskısıdır.

This book is revised Turkish-English edition of the bookHay Ardzatakordz Varbedner, Armenian Master Silversmiths,

printed by Van Publishing, Inc. in 2005.

EGU SUBAT 2010.indb 2 2/24/10 12:43:29 PM

ERMENİ GÜMÜŞ USTALARI

ARMENIAN MASTER SILVERSMITHS

EGU SUBAT 2010.indb 3 2/24/10 12:43:29 PM

Aras Yayıncılıkİstiklal Cad. Hıdivyal PalasNo: 231 – Z - Tünel / Beyoğlu (34430)İstanbul - Türkiye

Telefon: +90 (212) 252 65 18Fax: +90 (212) 252 65 19www.arasyayincilik.cominfo@arasyayincilik.com

ARAS - 111

Ermeni Gümüş UstalarıArmenian Master Silversmiths

Osep Tokat

Türkçe Çeviri/Turkish Translation

Beril Eyüboğlu

Kapak Tasarımı/Cover Design

Savaş Yıldırım

Kapak Resmi/Cover Photograph

(bkz. s./see p. 92)

Baskı/Printing

Punto Baskı ÇözümleriHalaskârgazi Cad. Sait Kuran İş MerkeziNo: 145 Kat: 5, Şişli, İstanbulwww.puntops.com

Cilt/Binding

Punto Baskı Çözümleri

Mart 2010, İstanbul

March 2010, Istanbul

© 2010, ARAS YAYINCILIK

© 2010, OSEP TOKAT

ISBN

978-605-5753-11-5

EGU SUBAT 2010.indb 4 2/24/10 12:43:29 PM

ERMENİ GÜMÜŞ USTALARI

ARMENIAN MASTER SILVERSMITHS

OSEP TOKAT

EGU SUBAT 2010.indb 5 2/24/10 12:43:30 PM

EGU SUBAT 2010.indb 6 2/24/10 12:43:30 PM

İthaf Dedication

ÖnsözForeword

Ermeni Halkının Kısa TarihiA Brief History of the Armenian People

Van’ın Kısa TarihiA Brief History of Van

Gümüş ve Altın İşlerinde Ermeni Bezeme SanatıThe Ornamental Art of Armenian Silver- and Gold-Making

Van’da Ermeni Altın ve Gümüş KuyumculuğuArmenian Gold- and Silver-Making in Van

Van Dışındaki Ermeni Altın ve Gümüş KuyumculuğuArmenian Gold- and Silver-Making Beyond Van

TeşekkürAcknowledgement

SonsözEpilogue

Dizin

Index

BibliyografyaBibliography

1

viii

7

45

71

85

215

281

283

285292

299

ERMENI GUMUS USTALARI 00.indd 7 3/1/10 11:34:00 AM

DEDICATIONI dedicate this small work to my parents Bedros Anbedian-Tokat and Ovsanna Sarkissian-Tokat, survivors of 1915, who were able to save a

handful of delicate Armenian artworks. Those artworks have led me to my present research, and strengthened my resolve to help immortalize the names of all the wonderful master craftsmen whose talent proved

insufficient for saving their lives, in those horrific days of carnage.

İTHAFBu naçizane çalışmamı, 1915’te sağ kalan ve bir avuç zarif Ermeni

sanat eserini kurtarabilmiş anne ve babam Ovsanna Sarkisyan-Tokat ile Bedros Anbedyan-Tokat’a ithaf ediyorum. Bugün bu eserler beni araştırmaya teşvik ederken, o zor günlerde yetenekleri hayatlarını kurtarmaya yetmemiş olan muhteşem ustaların isimlerini ölümsüz

kılma isteğimi de pekiştiriyor.

ERMENI GUMUS USTALARI 00.indd 8 3/1/10 11:34:07 AM

Peri Çayı (Kiğı Çayı) üzerindeki köprü. Büyükbabam Mardiros Sarkisyan 1914'te, doğum yerim olan Kiğı'da bu köprüyü inşa etmiştir. Geçmiş, bizi geleceğe bağlıyor.

Osep Tokat

In 1914, my grandfather, Mardiros Sarkissian, built this bridge on the river of Kghi, my birthplace, in Turkey. The past connects us to the future.

Osep Tokat

EGU SUBAT 2010.indb 9 2/24/10 12:43:33 PM

EGU SUBAT 2010.indb 10 2/24/10 12:43:33 PM

ÖNSÖZFOREWORD

Gümüşe karşı duyduğum derin sevgi beni bu mütevazı çalışmayı yapmaya yö nelt ti. Her ne kadar sanat tarihçisi olmasam da, halkımın gümüşçülük alanındaki muhteşem eserlerini görmezden gelmek, onlarla büyü-lenmemek ve gurur duymamak imkânsızdı.

Aslında, sanat ve zanaatın bir millete veya kişiye değil, tüm insanlığa ait olduğuna inanırım. Nitekim, onları korumak ve muha-faza etmek yine insanlığın görevidir. Fakat, anıtlarımızın tahrip edilmesi, değişikliğe uğratılması, hatta küçük, zarif elişi ürünle-rin Ermenilerin elinden alınıp başkalarına mal edilmesi gibi nahoş gerçekler karşısında kayıtsız kalmam olanaksızdı.

İşte bu yüzden, elimden geldiğince, dün-yaya Ermenilerin zulüm görmüş ve ezilmiş bir miletten ibaret olmadığını göstermek istedim. Ermeniler en zor günlerinde bile aydın/sanatçı, mucit/yaratıcı, öğrenen/öğre-ten olmuş, şarkı söyleyip dans etmiştir.

Ermenilerin sanat alanındaki üretkenliği sadece Osmanlı İmparatorluğu ile sınırlı kal-mamış, Rusya, İran, Gürcistan, Avrupa, Arap ülkeleri, Hindistan ve Birleşik Dev let-ler’e kadar uzanmıştır.

Ermeniler yeteneklerini sanatın birçok alanında ortaya koymuş, hatta kimi alanlar-da zirvedeki konumlarını asırlar boyu koru-muşlardır.

Osmanlı İmparatorluğu sınırları dahilin-de, Ermenilerin yetenekleri yaratıcılığın her alanında fark edilir nitelikteydi. Bu konuda Osmanlı yönetiminin Ermeni zanaatkâr ve sanatçılara yönelik destekleyici tavrının da büyük rolü vardı.

Gümüş işçiliği üzerine çalışmaya başladı-ğımda, doğal olarak aklıma Ermeni gümüş işçiliği mirasında çok özel bir yeri olan Van şehri geldi. Bu mirası oluşturan diğer önemli merkezler arasında İstanbul, Kayseri, İzmir, İzmit, Trabzon, Erzurum ve Diyarbakır da vardı.

Bu çalışmam esas olarak Van ve çevresin-deki geleneksel Ermeni gümüş işçiliğini ele almakla birlikte, 1915 sonrasında, Türkiye sınırlarının dışında Vanlı ustaların katkısıy-

My profound fondness for silver inspired me to embark on this modest work. Even though I am not an art historian, I found it impossible to ignore my people’s splendid achievements in the sphere of silver-making, impossible not to admire and feel proud of them.

In reality I believe that the arts and crafts do not belong to a people or a person, but the whole of humanity; consequently the task of protecting and preserving them likewise falls on all of humanity. But as I became aware of the destruction and desecration of our monu-ments, and the pillaging of delicate Armenian handicrafts, whose creation was subsequent-ly credited to others, I could not remain indifferent toward such bitter realities.

To the best of my ability, I sought to show to the world that the Armenians are not merely a persecuted and downtrodden peo-ple. The Armenians have been and still are intellectuals/craftsmen, inventors/creators, students/teachers, singers and dancers, even in the most trying of their hours.

Armenians have been the transmitters of many arts and crafts, not only within the borders of the Ottoman empire, but through-out Russia, Iran, Georgia, Europe, Arab coun-tries, India, and the United States.

Armenians have demonstrated their tal-ent in a variety of arts and crafts, in several of which they have occupied top positions, and have done so for centuries.

Within the Ottoman empire, Armenian tal-ent has reached prominence in virtually every creative endeavor, owing in no small measure to the fact that the Ottoman govern-ment has often been greatly supportive of Armenian artists and craftsmen.

When I decided to write about Armenian silver-making, Van predominantly and natu-rally came to my mind, given its unique and enormous role in the Armenian silver-mak-ing heritage. Among the other constituent centers of that heritage have been Istanbul, Kesaria, Izmir, Izmit, Trebizond, Karin, and Tigranakert.

EGU SUBAT 2010.indb 1 2/24/10 12:43:33 PM

2Ermeni Gümüş UstalarıArmenian Master Silversmiths

la canlanan gümüş işçiliğini de kapsamakta­dır. Öyle ki, bu kitapta Van şehrinin tarihine, kültürüne, demografik yapısına, insanları­nın uğraşlarına ve özellikle de el sanatlarına yer verdim.

Ayrıca, gümüş işçiliğini Ermeni kültürü­nün genelinde ele alıp değerlendirebilmek için, Ermeni halkının tarihinden kesitlere ve belli bir dereceye kadar da, Van dışında Er me ni gümüş işçiliğinin gelişimi ve gelenek­lerine de yer vermeyi ihmal etmedim.

Eserim ilk kez Ermenice-İngilizce olarak 2005 yılında Erivan’da basılmıştı. Şimdi ise bazı ilavelerle İstanbul’da Türkçe-İngilizce yayımlanıyor. Bu kitabın, yüzyıllarca bera­ber yaşamalarına rağmen Ermeni halkını tanımayan ve de tanımasına imkân verilme­yen Türk halkına, el sanatları, mimari, müzik, tiyatro, opera vb. alanlarındaki eser­leriyle Türk kültürünün gelişmesinde önemli bir rol oynayan Ermeni toplumunu tanıtma ve aradaki perdeyi aralama bakımından da katkısı olması dileğiyle...

Osep Tokat Los Angeles, 2009

The present work pertains mainly to the Armenian silver-making of Van and its sur­rounding areas, as well as those silver-mak­ing traditions that the master craftsmen of Van helped flourish beyond the borders of Turkey after 1915. Thus I have included chapters on the history of Van as well as its culture, demographics, professions, and, chiefly, its crafts.

Furthermore, for an appreciation of silver-making within the broader context of Arme­nian culture, I have devoted sections to the history of the Armenian people, and, to a les­ser degree, the traditions and developments of Armenian silver-making beyond Van.

My work had been first published in Ar menian and English in 2005, Yerevan, Armenia. Now it is being published in Turkish and English in Istanbul, Turkey with some additions. Despite having lived alongside Armenians for centuries, Turkish people have not known Armenians well enough and they have not given any chance to realize how Armenians played a great role with their contributions to the development of Turkish culture (i.e. architecture, music, opera, the­atre, craftsmanship, etc.). I hope this book also brings its contribution in introducing Armenians to Turkish public and removing the curtain between the two nations.

Osep Tokat Los Angeles, 2009

Yukarıda solda, yazarın annesine ait yüksükler. Van yapımı, gümüş.

Birinci ve üçüncü yüksükler savatlı.Yukarıda sağda, yazarın babasına

ait kehribar ağızlık.Solda, yazarın babasına ait

kehribar tespih.Above left: thimbles that belonged

to the author’s mother.Silver, made in Van. First and third

thimbles are nielloed.Above right: amber pipe that

belonged to the author’s father.Left: amber worry beads that

belonged to the author’s father.

ERMENI GUMUS USTALARI 00.indd 2 3/1/10 11:35:33 AM