download-thesis.com · Web view«أجل» در اصل لغت به معنای «مدت معین»،...

در كامل متن دانلودdownload-thesis.com

قم دانشگاه

اسالمی معارف و الهیات دانشکده

اسالمی حکمت و فلسفه رشته ارشد کارشناسی نامه پایان

عنوان:

امام اندیشه در مرگ حقیقت و احتضار)ره( خمینی

و آیات با آن مناسبات و مالصدرا و روایات

راهنما: استاد

مستقیمی سادات مهدیه دکتر

مشاور: استاد

عابدی احمد االسالم حجه

نگارنده:

...............................

1393 پاییز

1

http://download-thesis.com/


2



چکیده�اوی ژرف و تأمل هرگونه��ازپژوهی و ک��یرامون ب��أله پ��رار مس��یز اس� آم

�یر ضرورت از مرگ، و احتضار��اری قابل غ��وردار انک��وده برخ� پژوهشی خأل و ب چهاچوب و افزاید. مبانی می آن به پردازش اهمیت بر زمینه این در محسوس

از که است اندازهایی چشم ترین متعالی از صدرایی تفکر دستگاه نظری های�أله این ابعاد به توان می آن فراز��ت. در مس��دگاه نگریس��درا دی��ام، و مالص� ام�تانه به ورود عالم عنوان به احتضار، عالم��رگ آس��االت و م��رد به منحصر ح� و ف�رگ حقیقت و گرفته قرار توجه مورد نفس وجودی تکاملی سیر در اش ویژه� م

�ئه از انتقال معبر عنوان به��ئه به ظاهریه ملکیه نش��ه، ملکوتیه نش��ورد باطنی� م�ده واقع بررسی��ت. در گردی��ان این اس��ه، پای��یفی-تحلیلی، روش با نام� توص از آن مالزمات و مقارنات برخی و ها ویژگی و احتضار حقیقت تبیین به نخست�یمای گاه آن و شده پرداخته امام و مالصدرا دیدگاه��رگ، حقیقت س� شاخصه م

است. گرفته قرار بررسی مورد اندیشمند دو این دیدگاه از آن علل و انواع ها،�ان این در��ان نامه پای��بات بی��احث، مناس��داف از مب��ویه و اه��ای س��لی ه� اص

�ئات و هستی عوالم تمایز و تعدد نظیر ای محتواست. مبانی��وه و نفس نش� نح�نین و ج�وهری ح�رکت طریق از هستی، عوالم در موجودات تکاملی سیر� همچ�اط نحوه��دن و نفس ارتب��ترین از ب��انی مهم��اط در که است مب��وع، با ارتب� موضاست. گرفته قرار تأمل مورد

�رگ،: کلیAAدی هAAای واژه��ار، م��ات روح، قبض احتض��ات، و آی� روایخمینی. امام مالصدرا،

مطالب فهرست3



1..............................................................؛کلیاتاول فصل2........................................................................مقدمه 1-1

3....................................................مسأله نییتب و فیتعر 1-23...............................................قیتحق ضرورت و تیاهم 1-34......................................................................اهداف 1-44....................................................................سؤاالت 1-5

4.......................................................یاصل سؤاالت 1-5-14......................................................یفرع سؤاالت 1-5-2

4..................................................................ها هیفرض 1-65......................................................................نهیشیپ 1-75..............................................................قیتحق روش 1-85...........................................یشیاند مرگ و مرگ تیاهم 1-9

6....................مرگ به یاسالم عرفان و فلسفه انداز چشم 1-9-17...............امام و مالصدرا نگاه از بحث ینظر یها چارچوب 1-9-28.........................................................میمفاه یبررس 1-10

8................................................................احتضار 1-10-19...................................................................مرگ 1-10-2

9.................................................................أجل 1-10-310........................................................روح قبض 1-10-4

11..................................................احتضار عالم ؛دوم فصل12.....................................................احتضار عالم یستیچ 2-1

12...........................آن هیتسم وجوه و احتضار عالم یمعنا 2-1-112.........................................................احتضار 2-1-1-114..............................................................نزع 2-1-1-214...........................................................سوق 2-1-1-315............................................................سکر 2-1-1-416..................................................موت غمرات 2-1-1-516............................................................نهیمعا 2-1-1-6

4



17..........................................احتضار عالم یها یژگیو 2-1-218................برزخ عالم دروازه مثابه به احتضار عالم گاهیجا 2-1-320.............................احتضار حالت در بدن و نفس رابطه 2-1-4

20........(الله رحمهما) امام حضرت و نیصدرالمتأله نظر 2-1-4-121............................................اتیروا و اتیآ نظر 2-1-4-2

21....احتضار عالم در هیاله هیکل تیوال صاحبان و مالئک حضور 2-1-3�ب 2-1-3-1��ات در ثیحد چند انی��ور اثب��ال بر ائمه تیوال حض�� نیب

23.............................................................................محتضر28....احتضار هنگامه در هیکل تیوال حضور از یگرید ریتعب 2-1-3-2

30...........................................................محتضر احواالت 2-230...........................................نیمحتضر نفوس اقسام 2-2-1

33............نیمحتضر نفوس اقسام در امام حضرت انیب 2-2-2-1�ب 2-2-2-2��رو انی� نیرالمومنیام کالم در نیمحتضر از دیگر هیگ

34.....................................................................(السالم هیعل)36...............................محتضر یها یناخوش و ها یخوش 2-2-2

36.............محتضر یها یناخوش و ها یخوش خاستگاه 2-2-2-137.....شیخو اعمال از محتضر یها یناخوش و ها یخوش 2-2-2-2.یطیمح عوامل از محتضر یها یناخوش و ها یخوش 2-2-2-3 .39

49......مرگ از پس عوالم و خود حال به نسبت محتضر یآگاه 2-2-352.......................تصرفات و دخل به نسبت محتضر قدرت 2-2-4

53.........................................................:کمی هیآ 2-2-4-154.........................................................:دوم هیآ 2-2-4-256........................................................:سوم هیآ 2-2-4-357......................................................:چهارم هیآ 2-2-4-4

59.................................آن اقسام و علت مرگ، ؛سوم فصل60...............................................................مرگ یمعنا 3-1

60...........................حکما و فالسفه دگاهید از مرگ یمعنا 3-1-161................................................قرآن در مرگ یمعنا 3-1-2

63..............................................مرگ قتیحق مختلف ابعاد 3-263...........................نیصدرالمتأله دگاهید از مرگ قتیحق 3-2-1

5



63...............یجوهر حرکت در یا مرحله مثابه به مرگ 3-2-1-165.........................گرید جهان در والدت مثابه به مرگ 3-2-1-266.................یوجود یامر و کمال و ریخ مثابه به مرگ 3-2-1-368...................................یقسر حرکت و بدن مرگ 3-2-1-469.......................................بدن ترک مثابه به مرگ 3-2-1-571......................................................یبند جمع 3-2-1-672......مرگ قتیحق و یستیچ باب در سیالرئ خیش نظر 3-2-1-7

73.......(هیعل الله رحمة) امام حضرت دگاهید از مرگ قتیحق 3-2-273.............................عتیطب از خروج یمعنا به مرگ 3-2-2-175..............................................یوجود امر مرگ 3-2-2-2

76.............................................اتیروا و اتیآ در مرگ 3-2-377...................................................مرگ قتیحق 3-2-3-179..........................................مرگ یوجود تیماه 3-2-3-2

84..................................................مرگ و خواب مجانست 3-385........................................................خواب تیماه 3-3-1

85.........................................نیصدرالمتأله دگاهید 3-3-1-186...........................................امام حضرت دگاهید 3-3-1-287............................................اتیروا و اتیآ انیب 3-3-1-3

88..............................مرگ و خواب عالم در نفس گاهیجا 3-3-289.........................................نیصدرالمتأله دگاهید 3-3-2-192......................(هیعل رحمةالله) امام حضرت دگاهید 3-3-2-295............................................اتیروا و اتیآ انیب 3-3-2-3

و خواب هنگام در مجردات سعه به ورود و بدن از نفس انقطاع 3-3-398..................................................................................مرگ

98............................................نیصدرالمتأله نظر 3-3-3-199..........................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-3-3-2

100...........................................................جهینت 3-3-3-3101....................مرگ و خواب حالت در بدن یحرکت یب 3-3-3-4

102..........مرگ و خواب عالم در نفس ادراکات و مشاهدات 3-3-4

6



103..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-3-4-1107........................(هیعل رحمةالله) ینیخم امام نظر 3-3-4-2115..........................................روایات و آیات انیب 3-3-4-3

119.................مرگ هنگام در بدن و نفس رابطه یفلسف لیتحل 3-4119..................................................بدن به نفس ازین 3-4-1

119..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-4-1-1120............(هیعل الله رحمه) ینیخم امام حضرت نظر 3-4-1-2

122..................................................نفس به بدن ازین 3-4-2122.........................................نیصدرالمتأله نظر 3-4-2-1123......................(هیعل الله رحمه) ینیخم امام نظر 3-4-2-2124.......(ها آن تیثنو نیع در بدن و نفس وحدت: )نکته 3-4-2-3

126........................................بدن و نفس با مرگ رابطه3-4-3126..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-4-3-1128......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-4-3-2131..........................................اتیروا و اتیآ انیب 3-4-3-3

133..........................................................مرگ تیعموم 3-5135....................................ردیم یم یا زنده موجود هر 3-5-1137..........................................................مرگ مرِگ 3-5-2

138.....................................................مرگ یفلسف علت 3-6138.............................................نیصدرالمتأله دگاهید 3-6-1

139....................................................نفس تدرج 3-6-1-1141.................................................نفس نشئات 3-6-1-2143......................................نفس مدارج و تحوالت 3-6-1-3

144................(هیعل الله رحمه) ینیخم امام حضرت دیدگاه3-6-2145............................روح شدن دهیدم از قبل انسان 3-6-2-1147........(بدن در روح دنیدم از پس) یانسان نفس ریس 3-6-2-2

150....................اتیروا و اتیآ انیب در مرگ یفلسف علت 3-6-3153........................یجوهر حرکت از یا مرحله مرگ 3-6-3-1

154......قرآن و حکمت در أجل گاهیجا و معنا به کوتاه ینگاه 3-6-4

7



156..............................................................مرگ انواع 3-7157.............................فعل و قوه بستر در آن به آن مرگ 3-7-1

157..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-7-1-1158......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-7-1-2159..........................................اتیروا و اتیآ انیب 3-7-1-3

161.....................................یمسم أجل ای یعیطب مرگ 3-7-2161..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-7-2-1164......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-7-2-2 اتیآ انیب در ها آن تفاوت و یاخترام مرگ و یعیطب مرگ انیب 3-7-2-3

166..........................................................................اتیروا و168.....................................معلق أجل ای یاخترام مرگ 3-7-3

168..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-7-3-1170......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-7-3-2172..........................................اتیروا و اتیآ انیب 3-7-3-3

173.........................................................یاراد مرگ 3-7-4173..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-7-4-1175......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت ظرن 3-7-4-2177..........................................اتیروا و اتیآ انیب 3-7-4-3181..........................................................تکمله 3-7-4-4

187................................................روح قبض ؛چهارم فصل188...........................................................ارواح نیقابض 4-1

188.............................................ارواح نیقابض اقسام 4-1-1189...............................................ارواح نیقابض انواع 4-1-2

189.........................................................خداوند 4-1-2-1192...................................................الموت ملک 4-2-1-2197..........................................الموت ملک اعوان 4-2-1-3200..........................................................نیعال 4-2-1-4

203............................................روح قبض یمعنا و قتیحق 4-2203..................................................روح قبض یمعنا 4-2-1

8



204.................................................روح قبض قتیحق 4-2-2210........................................................روح قبض تیفیک 4-3

213.................................................روح قبض مراحل 4-3-1215..........................................................روح قبض انواع 4-4

215...........................................بهیط ارواح روح قبض 4-4-1216...............................(کنندگان استقامت) اول هیآ 4-4-1-1217....................................(سرشتان پاک) دوم هیآ 4-4-1-2219.................................(مطمئنه نفوس) سوم هیآ 4-4-1-3

220.......................................هیطب ریغ ارواح روح قبض 4-4-2221.......................................................منافقان 4-4-2-1223........................................کافران و نیمستکبر 4-4-2-2228...........................................قاصر نیمستضعف 4-4-2-3

231....................مرگ و احتضار رامونیپ مسائل ؛پنجم فصل232..................................آن به شوق و مرگ از ترس مسأله 5-1

232......................................................مرگ از ترس 5-1-1232....مرگ از ترس مسأله در نیصدرالمتأله جناب نظر 5-1-1-1

از خوف علل مسأله در( هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 5-1-1-2235................................................................................مرگ

235.................................ایدن به یوابستگ و عالقه 5-1-1-2-1236......................................فنا از تنفر و بقا حب 5-1-1-2-2238.......................برتر اتیح و معاد به اعتقاد عدم 5-1-1-2-3

239......................................قرآن در مرگ از ترس 5-1-1-3242....................................................خوف انواع 5-1-1-4244...........................................مرگ از خوف آثار 5-1-1-5

245......................................................مرگ به شوق 5-1-2247......................................قرآن در مرگ به شوق 5-1-2-1250...........مرگ به شوق یتجل نیتر بایز شهادت یآرزو 5-1-2-2253.............................................مرگ درخواست 5-1-2-3

258....................................آن اسرار و موت سکرات مسأله 5-2

9



261.......................آن اسرار و تیم نماز و کفن و غسل مسأله 5-3262........................................................کفن و غسل 5-3-1265...................................................تیم نماز اسرار 5-3-2

268...............................قبر عالم آغاز در مرگ از پس لیمسا 5-4�اه 5-4-1��بر تیم��درالمتأله منظر در ق��ام و نیص��خم ام� رحمهما) ینی

269.................................................................................(الله270..............................اتیروا و اتیآ انیب در قبر تیماه 5-4-2271...................................................قبر در روح ریس 5-4-3

ام�ام حض�رت و نیصدرالمتأله دگاهید از قبر در جواب و سوال 5-4-3-1272....................................................................(الله رحمهما)

278...........اتیروا و اتیآ انیب در قبر در جواب و سوال 5-4-3-2281.................................قبر عالم در جسم و روح رابطه 5-4-4

281......(الله رحمهما) امام حضرت و نیصدرالمتأله نظر 5-4-4-1283..........................................اتیروا و اتیآ انیب 5-4-4-2

285........................................قبر عالم در میجح و مینع 5-4-5285..........(الله رحمهما) امام حضرت و نیصدرالمتأله ظرن 5-4-5-1288..........................................اتیروا و اتیآ انیب 5-4-5-2

290.................................................................منابع فهرست290................................................................یفارس منابع293..................................................................یعرب منابع

296.......................................................................مقاالت

10



اول فصل

کلیات

مقدمه1-1 را مرگ خدا و است شده عجین و آمیخته مرگ با آغاز همان از بشر حیات

�ات و زندگی چراکه داشت، مقدم حیات بر خلقت، در��دون حی��ود ب��رگ وج� و م�اودانگی و معنا هدف، آن، به نسبت صحیح بینش��ود ج��د. می دست از را خ� ده )رحمه مالصدرا و است فلسفه دارد، انسان بینی جهان با مستقیم ارتباط آنچه

�فه حیطه در بالمنازع تاکنون که مکتبی گذار پایه عنوان الله( به��ازی یکه فلس� ت�ت، گشوده مرگ و حیات ماهیت تبیین در جدیدی باب کند، می� در رو این از اس�ژوهش این��ده تالش پ��امع نگرشی که است ش��أله به دقیق و ج��رگ مس� به م

�الم در انسان، تکاملی مرحله آخرین عنوان��اده ع��ان و م��ات پای��اری حی� او اختی

1



�اذ با مهم، این به یابی دست برای و بپردازیم��رد اتخ��بیقی رویک��تقراء به تط� اس�وان به امام حضرت و صدرالمتألهین نظریات تام� پ�یروان بزرگ�ترین از یکی عن�ایلی حول منظور همین به و ایم پرداخته مکتب این��ون مس��ار، چ��رگ، احتض� م

�الم روح، قبض��بر ع��ایل و ق��ولی ها آن با مرتبط مس��اوین تحت را فص� ذیل عنایم. نموده مدون

�رورت و اهمیت مسأله، تبیین و توضیح و کلیات عنوان تحت اول فصل� ضاست. شده و... پرداخته پایه مفاهیم شرح ها، فرضیه و سؤاالت تحقیق،

�ار، عالم جایگاه و معنا ماهیت، به احتضار، عالم عنوان با دوم فصل� احتض�واع��رین، ان��االت محتض��ار ح��أثیر عوامل و احتض��ذار ت� اندیشه و... در آن بر گ

�رآنی شواهد و ادله و شده الرحمة( پرداخته )علیهما مالصدرا و امام حضرت� قاست. گردیده ذکر نیز آن

�ا، ماهیت، مرگ، مسأله پیرامون مرگ، عنوان با سوم فصل��اه، معن� جایگ�ژگی و انواع��ای وی��اه در آن ه��وف، دو این نگ��ده بحث فیلس��رآنی ادله و ش� و ق

است. گردیده ذکر نیز روایی�ارم فصل��وان با چه��اهیت به روح، قبض عن��ای و م��واع روح، قبض معن� ان�ین��واع ارواح، قابض��ونده قبض ارواح ان��اه و... در ش��رت نگ��ام حض�� و ام

�درالمتألهین��ة( و )علیهما ص��ات بر تکیه با الرحم��ات و آی��ده پرداخته روای� شاست.�رگ پیرامونی مسایل است، شده سعی پنجم فصل در و��رای م� و تکمیل ب

و دفن و کفن اسرار مرگ، به نسبت خوف و شوق جمله از گردد، ذکر کار تتمه�بر مسایل برخی و میت، نماز��ار به ق��فه منظر در اختص��درا فلس��رت و ص� حضشود. آورده قرآنی شواهد و ادله ذکر با الرحمة( و )علیهما اماممسأله تبیین و تعریف1-2

�رگ پدیده بررسی��وان به م��ور پل و طلیعه عن��الم از عب��اده ع��وی به م� س�اد،��ترین از مع��احث مهم��اد مب��ردد می تلقی شناسی مع��احث در و گ� نفس مب

�یز شناسی��وردار خاصی اهمیت از ن��د. در می برخ��درا مکتب باش��ار و مالص� آث�راوانی مطالب الرحمة(، )علیهما خمینی امام��رح رابطه این در ف��ده مط� گردی

�الم به مربوط مسایل کلیه شود، می سعی نامه پایان این است. در��ار ع� احتض�نین و مرگ دروازه عنوان به��اهیت همچ��ات و حقیقت و م� و مکتب در آن مالزم

�ردآوری تام استقراء الرحمة( با )علیهمه خمینی امام و مالصدرا آثار��ده گ� و ش�رد ارائه روشن ساختاری با مند نظام طرح در��ردد. رویک��لی گ� بحث این در اص

�یری های دیدگاه طرح ولکن بود، خواهد کالمی و فلسفی-عرفانی رویکرد� تفس�مند دو این��طیاد و اندیش��ات اص��ات و آی��ورت ) به آراء، این با مناسب روای� ص

2



�رین اصلی از دیگر یکی مطالب مقبولیت و صحت ( بر استدالل یا و استشهاد� ت�الت��ای رس��ان این ه��وب نامه پای��د. تحلیل خواهد محس��اه گردی��رگ جایگ� به م

�الم دنیا، عالم پایان عنوان��ار ع��واالت و احتض��احث و محتضر اح��وط مب� به مرب�یزان ، آن علل و آجال و مرگ اقسام��رگ مجانست م��الم با م��واب، ع��یین خ� تب

و تجرد و حدوث نظیر نفس با مرتبط های دیدگاه مبانی بر مبتنی مرگ حقیقت�یین و... و نفس تکامل��کرات حقیقت تب��رگ س��واع و روح قبض کیفیت و م� ان

�ام کلیه والیت حضور و قابضین��رگ هنگ��رخی م��ائلی از و... ب� در که است مسگردید. خواهد مبادرت ها آن بررسی به نامه پایان این

تحقیق ضرورت و اهمیت1-3 الرحمة( )علیهما مالصدرا و امام حضرت های دیدگاه تبیین ضرورت.1

معاد. مبحث ارکان از یکی عنوان به مرگ مسأله پیرامون و تأمل و آن مالزمات و مرگ مبحث از جامع تصویر ارائه تبیین ضرورت.2

حوزه. این به مربوط مباحث در تعمیق با حوزه این در عرفانی و فلسفی مسائل نمودن مبرهن ضرورت.3

روایات. و آیات با آن مناسبات و شرعی شواهد

اهداف1-4ها. آن تطبیقی بررسی و مالصدرا و امام حضرت آراءو نظرات کشف.1 به مربوط مباحث از منسجم مجموعه و کامل نظام یک آوردن بدست.2

و فلسفی تبیینات با آن مقارنات و احتضار عالم و مرگ حقیقتعرفانی.

به مربوط روایی و قرآنی استدالالت و استشهادات آوردن دست به.3 تفسیری اندیشه واکاوی و امام و مالصدرا فلسفی-عرفانی اندیشهنظر. مورد زمینه در ایشان

سؤاالت1-5اصلی سؤاالت1-5-1�درا دیدگاه.1��ام و مالص��اره ام��الم درب��ار ع��ات با آن تناسب و احتض� و آی

چیست؟ روایات

آیات با مناسبتی چه و چیست امام و مالصدرا اندیشه در مرگ حقیقت.2دارد؟ روایات و

فرعی سؤاالت1-5-2چیست؟ امام و مالصدرا اندیشه در آن علل و اجل و مرگ اقسام.1

3



چیست؟ مالصدرا و خمینی امام اندیشه در روح قبض مراتب و ها گونه.2چیست؟ امام و مالصدرا اندیشه در احتضار و مرگ مقارنات و مالزمات.3ها فرضیه1-6

�ان از است عبارت مالصدرا و خمینی امام اندیشه در احتضار عالم.1� هم�الم��وان به و است روح قبض ع��راتب از ای مرتبه عن��یر م��ودی س� وج�رز از عبور و زندگی الرأس خط در وی حرکت و انسان��ئه م� و دنیا نش�رزخ نشئه به او ورود آستانه��ردد. در می تلقی ب��الم این گ��ر، ع� محتض�ای دور و دنیا گذشته سر پشت تصویر��ود روی پیش نم� و بیند می را خ

گیرد. می قرار برزخ به ورود و دنیا از خروج مرز در

�رگ حقیقت تبیین برای مالصدرا و امام اندیشه در.2��ثیت بر م��ال حی� انتق�والم از��ئات و ع��ایین نش��والم به ملکیه تر پ��ئات و ع� ملکوتیه برتر نش

�ات برخی خالف گردد. بر می تأکید��یر دیگر نظری��ینا ابن نظریه نظ� س�رگ حقیقت تبیین در که��ارقت جهت م��دن از روح مف� ح�ائز جهت یا و ب

گردد. می برجشته وی جدید حیات شدن

�ویر یک در آن مقارنات و مالزمات مرگ، به مربوط مسائل.3� روشن تص�امع، و��انی اندیشه در ج��فی-عرف��ام فلس��درا و ام��رد با مالص� رویک

است. بازپژوهی و بازبینی قابل تطبیقی�واهد.4��دگاه همچ�نین و روای�ات و آی�ات در را بس�یاری ادله و ش� ه�ای دی

�وار دو این تفسیری��وان می بزرگ��رای ت��ات ب��انیت اثب��ان آراء حق� ایشنمود. جستجو مرگ درباره

پیشینه1-7�الب در هرچند��یرامونی مط��وع این پ��اله و موض��بی ، معادشناسی مس� کت

است شده یافتتحقیق روش1-8

�ان این��یوه و ای کتابخانه روش به نامه پای��یفی ش��تنباطی– توص� در و اس.است گرفته انجام تحلیلی – توصیفی موارد بعضیاندیشی مرگ و مرگ اهمیت1-9

�رگ��رار حقیقت م��یزی اس��از از که است آم��اریخ طلیعه آغ� هم تا بشر ت�ترین آینده مرزهای ورای تا و اکنون��دگی حادثه و واقعه مهم��وب بشر زن� محس

طومار اهمیت، و عظمت شدت از شود می واقع وقتی که ای شود. حادثه می�وادث دیگر همه��دگی ح��ایع همه و پیچد می درهم را زن��دگی وق� این برابر در زن

�ه،��ود می محو و کوچک واقع��ان و ش��تی با انس��ردد می مواجه حقیق� همه که گ4



�تی�� راه هیچ حادثه این از که یابد می در و بیند می ور غوطه آن در را اش هسگردد. تسلیم آن برابر در باید ناگزیر و نداشته گریزی

�رگ اهمیت��ان آن م��اور که است س��رار العین نصب و آن به ب� آن دادن ق�ود می سبب��ان ش��تگاری راه انس��ات و بپیماید را رس��وی حی��ویش دنی� در را خ

�رگ هنگام که دهد قرار راستایی��اتش از م��ادم حی��رگ و نباشد ن��یز را م� مانند ن به که بط�وری نماید بیمه آن برابر در را خود و بداند حق بر زندگی حوادث دیگر

گردد. ابدی حی و جاوید و نداشته راهی آن در مرگ دیگر که برسد حیاتی�اریخ دم سپیده به آن تاریخچه که است حقیقتی اندیشی، مرگ��ریت ت� بش

�اره دنیا زنده و منقرضه ، سالفه ادیان اکثر در و گردد بازمی��رگ حقیقت درب� م�ای گزاره و ها آموزه اندیشی، مرگ به توصیه و احتضار و��مندی ه��ود ارزش� وج

�ان خود امر این دارد،��ده نش��اه دهن��ژه نگ��اتب همه وی��ان و مک� و امر این به ادیهاست. زمان همه در آن به توجه اهمیت البته

�رگ��دازهای چشم از م��ورد تواند می مختلف ان��رار بررسی و تحلیل م� ق�یعی های افق شود نگریسته مرگ به که اندازی هرچشم از و گیرد� پیش در وسشود. می آشکار متأمالن چشم روی

مرگ به اسالمی عرفان و فلسفه انداز چشم1-9-1�رگ��داز چشم از م��انب ان��ادی، مک��ان م��اتی پای��ور از پر حی��اط و ش� و نش

�تر حیاتی آغاز الهی، مکاتب انداز چشم از و حرکت��یع و بزرگ��ت. به تر وس� اس داشت. خواهد متفاوتی معنای مرگ دنیایی این مادی حیات به نگاه نوع تناسب

�ته حقیقت در��اتب از آندس��ای را دنیا که مک��ال منته��ان آم� را او و دانند می انس�ت. اما تاریک و ناگوار ای پدیده مرگ، مسلما کنند، می ماده در منحصر� در اس�رای سوی به دنیا دانستن معبر با دینی، و وحیانی تفکر مقابل��د، س��رگ جاوی� منماید. می معرفی حیات و نور عالم به صعود پله آخرین�اه ی دوسویه با اندیشی مرگ ��ودی نگ��دمی و وج��رگ به ع� دوزاویه در م

�فه های گردد. دیدگاه می مطرح متقابل��دگاه آن از فراتر و فالس� عرفا ه�ای دی�رگ، به��رین م��ای افق واالت��رفت ه��رین و مع��دازهای چشم برت� در را حکمت ان

گشاید. می انسان روبروی�اه جلوه هستی جهان همه اسالمی عرفان و فلسفه در��ات گ� خداوند تجلی

�نی جهان چنین در مرگ سیمای تفسیر لذا و گردد می باز او سوی به و است� بی با پیوند دیدگاه این در مرگ لذا است ابدیت و خدا سوی به بازگشت نوعی ، ای

�دان از رهایی کثرت، ظلمات از خروج ابدیت،��بیعت، خاک��وی به بازگشت ط� س تن، قفس از رهایی سعود، قوس در برگشت خداوند، سوی به رجعت حقیقت،

5



�فر ملکوت، نشئه به ملک نشئه از انتقال��ان از س��وی به خ�اک جه��وی س� فراس عالم سوی به کثرت عالم از عبور مجردات، سوی به ماده از گذر افالک، جهان

�ور، عالم سوی به ظلمت عالم از فرار و وحدت��ایی و ن��ات از ره��اد و جه� و ابع�ان از سیر و تعین بی و قید بی جهان در پرواز��تر جه��انی به کوچک��تر جه� و بزرگ

�رفتن اوج��دگی قله به گ��ودن و زن��وش در پرگش��رانگی بی آغ� خداوند رحمت کاست.

�رگ درباره ها سازی تصویر و ها پردازش زیباترین بنابراین��وان می را م� تیافت. عرفا و فالسفه دیدگاهی مبانی براساس و فلسفی کتب الی البه در

امام و مالصدرا نگاه از بحث نظری های چارچوب1-9-2�انی��ام مب��درا و ام��عود با که نهد می بنا را رفیعی قله ، مالص� می آن بر ص

نشست. تماشا به هایش جلوه زیباترین در را مرگ توان: از عبارتند مبانی این از برخی

�انیت آنچه و است، تجرد دارای انسان، روح حقیقت.1��ان انس��دان انس� ب برتر حیاتی دارای و مجرد که اوست، روح یا نفس همان شود می معنا

است. ماده از

�دن رابطه.2��ان ب��وعی او روح و انس��ولی و علی رابطه ن��ت، معل� به اس�دن و کند می مدیریت را آن و نماید می انشاء را بدن نفس، طوریکه� ب

�رای��رکب منزله به نفس ب��ت، م��دن سر به با که اس��ات آم��ادی، حی� منهد. می وا را )نفس( مرکب راکب

�دود هس�تی جهان.3� ع�والم و ها جه�ان بلکه ، نیست م�ادی جه�ان به مح ن�زول، و ص�عود ق�وس در وج�ودی دای�ره یک در و اند کرانه بی هستی

دارند. عالم انتهای بی مبدأ سوی به رو هستی تجلیات همه خویش انتهای بی مبدأ سوی به رو جبلی و ذاتی حرکتی در کائنات همه.4

�ته سریان عالم کنه در که است حقیقتی جوهری حرکت و دارند� و داشنیست. قاعده این از مستثنی الوجودی ممکن هیچ

�ل، عالم مالصدرا و امام دیدگاه از هستی عوالم ترین اصلی.5��الم عق� ع�ت، ماده عالم و مثال��دام هر که اس��ژگی دارای ک��یات و ها وی� خصوص

هستند. مراتب دارای و متدرج البته و باشند می خاصی�الم از خروج حقیقت در احتضار عالم.6��اده ع��تانه به ورود و م��الم آس� ع

�ت، ماده عالم در نفس تدریجی حرکت پایاین و برزخ� به ورود با که اس

6



�یرد می قرار حیات از ای نقطه در نفس عالم این��ام که گ��ات تم� اتفاقنماید. می مشاهده را دارد رو پیش آنچه و خویش گذشته

انتق�ال ن�وعی و است وجودی حقیقتی بلکه ندارد عدمی حقیقت مرگ.7�ود می تلقی بدن از روح مفارقت و� و تعلق�ات م�رگ با حقیقت در و ش

�یرد می مادی حجب و ها محدودیت��واب و م��ات و اراده اب� نفس بر حیشود. می گشوده

مفاهیم بررسی1-10�ای است، برخوردار واالیی اهمیت از پژوهشی هر در آنچه��وی معن� و لغ�طالحی��ان اص��دی واژگ��د؛ می آن کلی��حیح برداشت چراکه باش� از دقیق و ص

�نده مقصود درک در واژگان،��تفاده و درست فهم به کمک و نویس��حیح اس� از ص�الب،��یار مط��ؤثر بس��ذا م��ت. ل��دای در اس��یین به بحث ابت��انی تب��وی مع� و لغ

آن تناسب به بحث هر در البته و پردازیم می پژوهش کلیدی واژگان اصطالحینشست. خواهیم بررسی و بحث به را لغات دیگر ابعاد

احتضار1-10-1�اب از مزید ثالثی »احتضار« مصدر��ال ب� »ح،ض،ر« می ریشه از و افتع

به واژه این ع�رب لغت در1اس�ت. ش�دن حاضر و حض�ور لغوی نظر از و باشد�ورت این��ده ذکر ص��ت، نش��ذا اس��رای ل��دن روشن ب��وم و معنا ش� به آن مفه

به »ح،ض،ر« را واژه عرب های لغتنامه پردازیم. اکثر می لغت ریشه بررسی�ان معنای به لغت اند. »البدو« در البدو« گرفته »خالف معنای��تا، و بیاب� و روس

لسان بیان به و است بودن حاضر شهر در و بودن شهر در البدو« یعنی »خالف�رب��نی حاضر الع��هر در که کسی یع��ت. مقیم ش�� که معنا این بر عالوه2اس�تری عمومیت��رخی و دارد بیش��ر« را لغت کتب ب��ای به »حض��ایب »ضد معن� غ

3اند. گرفته نیز شدن« هم

4مرگ« است. »حضور کندن« و »جان معنای به احتضار قرآن زبان در

�ور مرگ حضور از مراد��باب حض��دمات و اس��د. نکته می آن مق� واژه اینکه باش�اب از احتضار��ال ب��نی افتع��دن« است »حاضر یع��نی محتضر و آم� که کسی یع

�ت، شده حاضر او بر وفات و فرارسیده او مرگ� که گویند را کسی بالجمله اس

1 �.�"��ا�ح�ت�ض�ا�ر" �� ذ�ی�ل� و�ا�ژ�ه،�� ل�غ�ت�ن�ا�م�ه،�د�ه�خ�د�ا2�� م�ح�م�د. �� م�ك�ر�م� ا�ب�ن� ب�ن،�� ل�س�ا�ن� م�ن�ظ�و�ر،��ا�د�ر�� د�ا�ر� ص:�� ب�ی�ر�و�ت(��چ�ا�پ� س�و�م،��1414ا�ل�ع�ر�ب) �� ق، �ج 4�، �� ص:197�.3 �� م�ح�م�د. ��ر�م� ا�ب�ن� ب�ن�� م�ك، ��و�ر��4ج� م�ن�ظ، �� ص:197�� ا�ل�ت�ح�ق�ي�ق،��ط�ف�و�ی��ن� م�ص��ا�ت� ف�ي� ؛� و� ح�س��ر�آ�ن� ك�ل�م�� ا�ل�ق،��ا�ب��ر� ک�ت��ه� و� ن�ش��ا�ه� ت�ر�ج�م�� ب�ن�گ:��ر�ا�ن��ت�ه(�،��ر�ي�م��1360ا�ل�ك) ��2ج، �� ص:238�� ؛� و� ع�ل�ی،��د�ا�ر�ا�ل�ک�ت�ب� ا�ال�س�ال�م�ی�ه:��ت�ه�ر�ا�ن( �� چ�ا�پ� ش�ش�م،�� ق�ا�م�و�س� ق�ر�آ�ن،��1371ا�ک�ب�ر�ق�ر�ش�ی، �) ��2ج، �� ص:151�.4 �.�"��ا�ح�ت�ض�ا�ر" �� ذ�ی�ل� و�ا�ژ�ه،��ل�غ�ت�ن�ا�م�ه� د�ه�خ�د�ا.

7



�الت این نامگذاری1است. احتضار حالت در��ار به ح� که است جهت آن از احتض2اند. یافته حضور و شده حاضر او بر مرگ یا و بستگانش یا موکل مالئکه

مرگ1-10-2�ای به مرگ��وت معن��ان در و م��ای به فارسی زب��دن باطل معن��وای ش� ق

است بودن زنده آن الزمه و است حیات عدم لذا است، غریزی حیات و حیوانی3یابد. تحقق مرگ تا

�ثر که شود بیان »موت« باید واژه با ارتباط در��ریب اک��اق به ق� کتب اتف�ای بیان برای لغت� توض�یح در س�عی و نم�وده »ض�دالحیاة« اکتفا به م�وت معن می م�وت معن�ای بی�ان در التحقیق کت�اب نمونه برای4اند. »حیات« کرده واژه

�وت انواع و است حیات ضد نویسد: موت��واع حسب بر م��ات ان��د. می حی� باش�وت��اء م��ات انتف��ات و است حی��یئ هر در حی��یات و ذات مقتضی به ش� خصوص

5باشد. می وجودش

�ال به��ای و لغت در واژه این هرح��رفی معن��ای ع��اوت کاربرده� آن متف�تر��یف بیش��دمی وجهه گر توص��دان لغت، در و است ع��راه به را زوال و فق� هم

�رآنی فرهنگ در دارد. اما��ای به لفظ این ق��ت. در محض زوال و زوال معن� نیس�را فوت، نه است وفات معنای موت( به همان )یا مرگ قرآن زبان��وت زی� به ف

�ای به وفات ولی است ، نابودی و زوال معنای��ام أخذ معن��ار در و ت��رفتن اختی� گ6است. دیگر سرای به آن انتقال و حقیقت یک کمال و تمام

أجل1-10-3�ان معین«، »مدت معنای به لغت اصل »أجل« در��دت« است »پای� و م

7باشد. تر پسندیده آن مدت« برای »تمام معنای قرآن، آیات استناد به شاید

�طالح در��انی حد به اص��ده معین پای��رای ش��دگی ب��ان زن� می أجل انس8گویند.

1�� ف�ر�ه�ن�گ،�� س�ی�د�ج�ع�ف�ر� س�ج�ا�د�ی. �� م�ع�ا�ر�ف،�� ا�ن�ت�ش�ا�ر�ا�ت� د�ا�ن�ش�گ�ا�ه� ت�ه�ر�ا�ن:�� ت�ه�ر�ا�ن(�،��چ�ا�پ� س�و�م،��1373 ا�س�ال�م�ى) ��1ج، �� ص:862 �،�� ب�و�س�ت�ا�ن� ک�ت�ا�ب:��ق�م( �،�� ف�ر�ه�ن�گ� ق�ر�آ�ن،�� ا�ک�ب�ر� ه�ا�ش�م�ی� ر�ف�س�ن�ج�ا�ن�ی.1383��ج،�)2 �:�� ص،3493�. �"��م�و�ت" �� ذ�ی�ل� و�ا�ژ�ه،�ل�غ�ت�ن�ا�م�ه� د�ه�خ�د�ا4 �،��ط�ف�و�ی��ن� م�ص��ح�س. ��11ج، �� ص:195��ر�م� ا�ب�ن� ب�ن� ؛� و� م�ح�م�د�� م�ك، ��و�ر��2ج� م�ن�ظ، �� ص:90�� ؛� و، ��6ج� س�ی�د�ع�ل�ی� ا�ک�ب�ر�ق�ر�ش�ی، �� ص:3025 �،��ح�س�ن� م�ص�ط�ف�و�ی. ��11ج، �� ص:1956 ��ق� ع�ل�ی��م�ح�ق( �،��ر�آ�ن��ا�د� د�ر� ق��ر�ی�م� م�ع��ر�آ�ن� ک��و�ع�ی� ق��ی�ر� م�و�ض�� ت�ف�س،��و�ا�د�ی� آ�م�ل�ی��ج،�� ع�ب�د�ا�ل�ل�ه:��ک.��ر. �،�� م�و�س�س�ه� ا�س�ر�ا�ء:��ب�ی�ج�ا( �،�� چ�ا�پ� ش�ش�م،�)�� ج�1388ز�م�ا�ن�ی� ق�م�ش�ه� ا�ی،�)4 �:�� ص،181�-1857 �� م�ج�م�ع،��ف�خ�ر�ا�ل�د�ی�ن� ب�ن� م�ح�م�د� ط�ر�ی�ح�ی. �:��ر�ا�ن��ت�ه( �،�)��ک�و�ر�ی��ی�ن�ی� ا�ش��د� ح�س��ق� ا�ح�م��م�ح�ق( �،�� ا�ل�ب�ح�ر�ي�ن،��1375م�ر�ت�ض�و�ی،�) ��5ج، �� ص:304�،��1ج� و� ع�ل�ی� ا�ک�ب�ر� ق�ر�ش�ی، �� ص:26 �� و� خ�ل�ی�ل� ب�ن� ا�ح�م�د� ف�ر�ا�ه�ی�د�ی،��ر�ه�� د�ا�ر�ا�ل�ه�ج:�� ق�م( �� چ�ا�پ� د�و�م، �� ک�ت�ا�ب� ا�ل�ع�ی�ن،1409�،�) ��6ج، �� ص:178 ��ر�م� ا�ب�ن� ب�ن� م�ح�م�د� و�� م�ك، ��11ج� م�ن�ظ�و�ر، �� ص:11�� ف�ر�ه�ن�گ،�� و� ف�و�ا�د� ا�ف�ر�ا�م� ب�س�ت�ا�ن�ی:��ر�ا�ن��ت�ه( �،�)��م�ت�ر�ج�م� ر�ض�ا� م�ه�ی�ا�ر( �،�� ا�ب�ج�د�ى،��1375ن�ش�ر� ا�س�ال�م�ی،�) �،�� ص� م�ت�ن:18 �:��ی�ر�و�ت��ب(��و�ن��و�م� و� ف�ن��ط�ال�ح�ا�ت� ع�ل��ا�ف� ا�ص��ک�ش،��ا�و�ن�ی��د�ع�ل�ی� ب�ن� ع�ل�ی� ت�ه��م�ح�م. ��ا�ن��ه� ل�ب�ن� م�ک�ت�ب

��ن�ا�ش�ر�و�ن)�� ب�ی� ت�ا:�� ج،1�� ص،103�:��ب�ی�ر�و�ت(�،��ا�ن� و� م�و�س�و�ع�ه� م�ص�ط�ل�ح�ا�ت� ا�م�ا�م� ف�خ�ر� ر�ا�ز�ی��ه� ل�ب�ن� م�ک�ت�ب��ن�ا�ش�ر�و�ن)�� ب�ی� ت�ا: �� ص،�� ا�ل�ن�ص،14�.

8



روح قبض1-10-4�ای به لغت »قبض« در��رفتن« و معن��یزی »أخذ »گ��ردن« چ� و است ک

�رف »ر« در ضم »روح« به��ای به ع�� مقابل در و »روح« است »روان« و معن�یر گ�اهی و است مجرد جوهر و جسم��ده نفسی به تعب��ات ب�دان ب�دن که ش� حی1دارد.

�ات همان با روح گرفتن معنای روح« به »قبض لذا� لکن اس�ت، ب�دن حی�یر نشده، ذکر قرآن در صورت بدین ترکیب این��رآن تعب��أله این از ق� می را مس

»توفی« است. آن و دانست تری واضح و تر دقیق تعبیر یک توان

1�،��د�ی��د� ف�ر�ا�ه�ی�� خ�ل�ی�ل� ب�ن� ا�ح�م. ��5ج، �� ص:53�،��ی�ر��ا�ر�ک� ا�ث��د�ب�ن� م�ب�� ؛� و�م�ح�م:��ق�م(�،��ة��ه� ا�ل�ن�ه�ا�ي� م�و�س�س��م�ط�ب�و�ع�ا�ت�ی� ا�س�م�ا�ع�ی�ل�ی�ا�ن،1367�) ��4ج، �� ص:6

9



منابع فهرستفارسی منابع

المیزان کریم. ترجمه قرآن10



دشتی البالغه. ترجمه نهج ای، کمره محمدباقر ترجمه .نص، أمالی. علی محمدبن بابویه، ابن.1

(1376ششم،) چاپ کتابچی، تهران: انتشارات ذهنى محمدجواد ترجمه ،1 جلد .الشرائع علل. ____________.2

. (1380قم: مومنین،) تهرانى، ترجمه ،2 و1 جلد . الفقيه يحضره ال من. ____________.3

،) اول چاپ صدوق، : نشر تهران ، بالغی، صدرالدین محمدجوادغفارى،1367) .

زايد،قم: سعيد .تصحيحهنجا الهیاتعبدالله. بن حسین سینا، ابن.4ق(. ه 1404) المرعشى، الله آية مكتبة

ابو مير ابوالحسن ترجمه . لهوفموسی. بن علی طاووس، ابن.5(.1380) ما، قم: دلیل طالبى،

تهران: موسسه ،3و2و1 . جلدفلسفه تقريراتاردبیلی،عبدالغنی. .6. (1381) ، اول چاپ خمینی، امام آثار نشر و تنظیم

تفسير در العرفان مخزن. امین نصرت سیده اصفهانی، . بانوی.7) مسلمان، زنان تهران: نهضت ،15و11و9و5و4و1 . جلدقرآن1361.)

تهران: ،7و6و2 .جلدجامع تفسيرابراهیم. سیدمجمد بروجردی،.8(.1366،) ششم چاپ صدر، انتشارات

تهران: نشر مهیار، رضا . مترجمابجدى فرهنگافرام. فواد بستانی،.9(.1375اسالمی،)

معاد کریم قرآن موضوعی تفسیرعبدالله. ، آملی جوادی.10 اسراء، بیجا: موسسه ، ای قمشه زمانی علی محقق ،4. جلدقرآن در

(.1388،) ششم چاپ نهج دیدگاه از کامل انسانحسن. آملی، زاده حسن.11

(.1383میم،) الم . تهران: الفالبالغه. تهران: طوبی،)مثال و مثل رساله دو. _____________.12

1382.) العيون سرح و النفس مسائل عيون. _____________.13

امیرکبیر، انتشارات تهران: موسسه ،،2جلد و . نصالعيون شرح في(1385.) .الحکم فصوص شرح در الهمم . ممد_____________.14

(.1378) اسالمی، ارشاد و فرهنگ تهران: وزارت) کتاب، قم: بوستان ،1.جلدکلمه یک و هزار. ____________.15

1381.)

11



. مشهد: عالمهمجرد روحمحمدحسین. طهرانی، حسینی.16 ق(.1429طباطبایی،)

ملکوت مشهد: نور ،1.جلدشناسی معاد. ________________.17 ق(.1427یازدهم،) ،چاپ قرآن

مشهد: ،2و1. جلدشناسی معاد .________________.18 ق( .1423،) یازدهم چاپ قرآن، نور ملکوت انتشارات

نشر و تنظیم موسسه. تهران: الصاله آدابالله. روح خمینی،.19 .(1378) ، سیزدهم چاپ ( ،)ره خمینی امام آثار

وابسته اسالمی انتشارات دفتر.قم: استفتائات. __________.20 (1382) ،قم علمیه حوزه مدرسین جامعه به

و تنظیم موسسه ترجمه ،1. جلدالوسيله تحرير. __________.21 امام آثار نشر و تنظیم موسسه،تهران: ( )ره خمینی امام آثار نشر

. (1385(،) )ره خمینی و تنظیم موسسه. .تهران: حمد سوره تفسير. __________.22

(.1375(،))ره خمینی امام آثار نشر هاشم مال ارث رساله بر حاشيه. __________.23

خمینی)ره(،) بی امام آثار نشر و تنظیم .تهران: موسسهخراسانىتا(.

موسسه. قم: نفس با مبارزه یا اكبر جهاد. __________.24(.1378(،))ره خمینی امام آثار نشر و تنظیم

تا( بی نا، جا: بی . )بیالمسائل توضيح رساله. __________.25 صالة و السالكين معراج) الصاله سر. __________.26

. (1378) خمینی، امام آثار نشر و تنظیم تهران: موسسه.(العارفين فهری احمد ترجمهالسحر. دعاء شرح. __________.27

(.1376زنجانی،تهران: تربت،) .قم: موسسهجهل و عقل جنود حديث شرح. __________.28

(1378) )ره(، خمینی امام آثار نشر و تنظیم نشر و تنظیم موسسهقم: ، حديث چهل شرح. __________.29

(.1387) ( ،)ره خمینی امام آثار تهران: ،18و13و12و7و1جلد امام. . صحيفه__________.30

(.1378) خمینی)ره(، امام آثار نشر و تنظیم موسسه .قرآن الفاظ مفرداتمحمد. بن حسین اصفهانی، راغب.31

(.1412،) اول ،چاپ دارالقلم بیروت: انتشارت . ) تهران:اسالمى معارف فرهنگسیدجعفر. سجادی،.32

(1373،) سوم چاپ ، تهران دانشگاه انتشارات

12



.تهران: پژوهشکده البحار رشحاتمحمدعلی. آبادی، شاه.33(.1386) ، اول چاپ اسالمی، اندیشه و فرهنگ

فرهنگ .تهران: پژوهشکدهالمعارف شذرات.____________.34(.1386اسالمی،) اندیشه و م .ترجمهالعرشيهابراهیم. محمدبن ، شیرازی صدرالدین.35

(.1361) تهران: مولی، آهنی، غالمحسین تصحیح جعفر معاد.ترجمه و مبدا شرح و . ترجمه_______________.36

(.1390قم) دانشگاه شانظری،قم: انتشارات تهران: انتشارات .اصل سه رساله. _______________.37

(.1340) تهران، منقول و معقول علوم دانشگاه جالل . محقق المسافر زاد بر شرح. _______________.38

(.1381) کتاب، قم: بوستان آشتیانی، الدین صدر فلسفى رسائل مجموعه. _______________.39

(.1378تهران: حکمت،) اصفهانی، ناجی حامد . محققالمتالهين. جلدالميزان تفسیر ترجمهمحمدحسین. ،سید طباطبایی.40

سیدمحمدباقر نویسنده ،20و19و18و17و15و14و13و9 و8و7و4و1 حوزه مدرسين جامعهى اسالمى انتشارات قم:دفتر همدانی، موسوی

(1374،) پنجم چاپ قم، علميه تفسير في البيان مجمع حسن. بن فضل طبرسى،.41

، اول چاپ فراهانی، )تهران: انتشارات مترجمان، ،25و9 .جلدالقرآن(1360) ،تهران: انتشارات1. جلدعاملي تفسيرعاملی،ابراهیم. .42

(.1360صدوق،) ،قم: مترجمان ،1.جلدکافی فروعیعقوب. محمدبن کلینی،.43

(.1388اول،) چاپ قدس، انتشارات مفتاح- المعاد زادمحمدتقی. محمدباقربن مجلسی،.44

االعلمی موسسهبیروت: اعلمی، عالءالدین محقق و . مترجمالجنانتا(. ،) بیللمطبوعات

(صدرا، تهران: انتشارات.زمان و حرکت.مرتضی مطهری،.451383).

محمدرضا . ترجمهورام مجموعةعیسی. مسعودبن ورام،.46 چاپ ،رضوی قدس آستان اسالمى پژوهشهای بنيادمشهد: عطایی،

.(1369) اول، قم: بوستان ،2 . جلد قرآن فرهنگاکبر. رفسنجانی، هاشمی.47

(. 1383کتاب،)

13



عربی منابع

القرآن تفسير في المعاني روح .محمود آلوسی،سید.1. ق(1415( اول، چاپ العلمیه، بیروت: دارالکتب.6جلد العظيم

قم:. البالغة نهج شرح .الله هبه بن الحمید عبد الحدید، ابی ابن.2تا(. )بی نجفی، مرعشی العظمی الله آیت کتابخانه

موسسه قم: ،4 . جلدالنهايةمبارک. محمدبن اثیر، ابن.3.(1367،)اسماعیلیان مطبوعاتی

حوزه مدرسین قم: جامعهالتوحيد.علی. محمدبن بابویه، ابن.4ق(.1398) قم، علمیه

حوزه مدرسین قم: جامعه ،2. جلدالخصال. _____________.5(.1362) قم، علمیه

موسسهقم: ،2جلد و . النصاألخبار معاني ._____________.6. (1361) بقم المدرسین لجماعه التابعه االسالمی النشر

مرعشی الله آیت قم: مدرسه. شفا.عبدالله بن حسین سینا، ابن.7.ق(1404(نجفی

قم: جامعه . نص،العقول تحفعلی. بن حسن حرانی، شعبه ابن.8. ق(1363) دوم، چاپ مدرسین،

ابن تفسيرمحمد. الدين محيى عبدالله ابو ، عربى ابن.9) ، اول چاپ العربى، التراث احياء بیروت: دار ،2و1 جلدعربي.. ق(1422

بیروت: ،13 .جلدالعرب لسانمكرم. بن محمد منظور، ابن.10. ( ق1414) سوم، چاپ صادر، دار

،5و4 .جلدالقرآن تفسير في البرهانبحرانی،سیدهاشم. .11 ق(.1416،) اول ،چاپ بعثت تهران: بنیاد

و علوم اصطالحات کشافعلی. بن تهاونی،محمدعلی.12 تا( ،)بیناشرون لبنان مکتبهبیروت: ،1.جلدفنون

قم: ،15و2 .جلدالشيعة وسائلحسن. محمدبن ، عاملی حر.13 ق(.1409البیت،) آل موسسه

،قم:1. جلدالثقلين نور تفسيرجمعه. بن علی حویزی،.14 ق(.1415،) چهارم ،چاپ اسماعیلیه انتشارات

. تحقیقاآليات اسرارابراهیم. ،محمدبن شیرازی صدرالدین.15اسالمی،) فلسفه و حکمت اسالمی تهران: انجمن خواجوی،

1360) .14



العقلیة األسفار فی المتعالیة الحکمة. _____________.16(.1368المصطفی،) قم: مکتبه ،9و8و7و3و2و1. جلداألربعة

المناهج فى الربوبية الشواهد._____________.17(.1360) ، دانشگاهی جا: نشر . بیالسلوكية

و حکمت . تهران: انجمنالمعاد و المبدأ._____________.18 (1354ایران،) فلسفه

العلوم اسرار فى االلهية المظاهر.. _____________.19(.1378صدرا،) اسالمی حکمت . .تهران: بنیادالكمالية

و2و1 جلد.(صدرا) الكريم القرآن تفسير ._____________.20(.1366) دوم چاپ بیدار، قم: انتشارات ،7و6و4و3

تبلیغات قم: دفتر .فلسفى رسائل سه._____________.21(.1387) قم، علمیه حوزه اسالمی

. تهران:3و2 جلدالكافي. أصول شرح._____________.22(.1366فرهنگی،) تحقیقات و مطالعات موسسه

حکمت .تهران: بنیادالجاهلية االصنام كسر._____________.23 (1381صدرا،) اسالمی

نا،) .تهران: بیالتسعة الرسائل مجموعة._____________.24 ق(.1302

محقق ،5 .جلدالبحرين مجمعمحمد. بن فخرالدین طریحی،.25( 1375تهران: مرتضوی،) اشکوری، حسینی احمد

حسن مصحح ،6 .جلد األحكام تهذيبحسن. طوسی،محمدبن.26 ق(.1390االسالمیه،) تهران: داراکتب خرسان،

تفسير في البيان أطيبعبدالحسین. سید طیب،.27 (1378،) دوم چاپ اسالم، تهران: انتشارات ،13و11.جلدالقرآن

. المنسوب التفسيرعلى. بن حسن ابومحمد امام عسكرى،.28

ق(.1409) مهدی، امام . قم: مدرسهالعسكري اإلمام إلى قم: ،6و1.جلد العین کتاباحمد. بن خلیل ، فراهیدی.29

(.1409،) دوم چاپ ، دارالهجره اصفهان: ،4جلدالوافي.. مرتضی شاه بن محمد کاشانی، فیض.30

. تا( ،) بیالعامة السالم عليه علي المؤمنين أمير اإلمام مکتبة ،7و5و4. جلدقرآن قاموساکبر. سیدعلی قرشی،.31

(.1371) ، ششم چاپ االسالمیه، تهران:دارالکتب قم: دارالکتاب ،2. جلدالقمي . تفسيرابراهیم بن علی قمی،.32

(.1367،) چهارم چاپ

15



و الدقائق كنز تفسيرمحمدرضا. محمدبن ، مشهدی قمی.33 وزارت وانتشارات چاپ تهران: سازمان ،14 .جلدالغرائب بحر

(.1368اسالمی،) ارشاد الشرح غریب فب المنير مصباحمحمد. احمدبن قیومی،.34

تا(. ،) بی قم: دارالهجره ،1.جلدالکبیر تهران: دارالکتب ،3و2.جلدالكافي یعقوب، کلینی،محمدبن.35

ق(.1407االسالمیه،) ،58و56. جلد األنوار بحارتقى. محمد بن باقر محمد مجلسى،.36

( .1403،) دوم چاپ ، العربي التراث إحياء بیروت:دار دینی،) . قم: مطبوعاتالحكم اسرار سبزواری. محقق.37

1383.) .الكريم القرآن كلمات في التحقيقحسن. مصطفوی،.38

(.1360) کتاب، نشر و ترجمه تهران: بنگاه ،13و1جلد مستنبط و الوسائل مستدركمحمدتقی. بن حسین . نوری،.39

السالم علیهم البیت آل موسسه : بیروت ،11و4و2.جلدالمسائل(.1408) ، التراث الحیاء

تا(. قم: دارالهجره،) بی ،(صالح للصبحي) البالغة نهج.40

مقاالت از رؤیا تطبیقی ارشد. » بررسی ریاحی،علی فاطمه؛ زارع، .1

بهار ،90 شماره ،کالم و فلسفهمالصدرا«. و عربی ابن منظر.15 ص ،92 تابستان و

گلستانقرآن«. در رؤیا و خواب حمید. » مقاله سید هاشمی،.2.1382 تیر ،152 شماره ،قرآن

16


download-thesis.com · Web view«أجل» در اصل لغت به معنای «مدت معین»،...

Documents

Transcript of download-thesis.com · Web view«أجل» در اصل لغت به معنای «مدت معین»،...