SANCTI AVRELII

AVGVSTINI

DE BEATA VITA

SANCTI AVRELII

AVGVSTINI

DE BEATA VITA

M. TVLLI

CICERONIS

FRANCISCVS

PETRARCA

CASICIACVS

DE BEATA VITA

• Illud libri initium legenti cuidam statim apparetinnotescitque, Augustinum nempe dum narrationem dephilosophia adeunda facere vult, passim identidemqueimagines necnon strophas ex sermone nautarumdepromptas adhibere solere.

• Quam enim narrandi rationem frequentissimam apudoptimos Romanos scriptores fuisse nemo est quinesciat.

DE BEATA VITA

Caput I

• De procellis utilissimis ad portum perveniendum.

• De hominibus beatitudinem quaerentes quasi nautae errantes.

• De eorum hominum generibus navegantium.

• De vanitate atque superbia praecipua quae sunt impedimenta beatitudinis portum intrantibus.

• De se ipso Augustinus narrante: de Ciceronis libri Hortensiimomento.

DE BEATA VITA

• De se ipso Augustino narrante: de Ciceronis libri Hortensii momento.

• De luce dea colenda maxima.

• De Academia persequenda.

• De Ambrosio contionatore atque duce, Veneris cupiditate necnonhonorum impediente.

• De Plotini libris lectis.

• De Augustino pectoris dolore graviter laborante.

DE BEATA VITA

• De libri argumento Theodoro amico dicando.

• De Theodoro amico benevolentiae captandae causa laudibus sublato.

• De narratione ineunda.

• De colloquentibus praebendis commendandisque: matre Monachaimprimis, cui omnia ille debeat; Navigio enim Augustini fratre et Trygetio Lycentioque, eius discipulis; Lartidiano et Rustico consobrinis; Adeodato demum filio ingenio validissimo.

DE BEATA VITA

Caput II (De corpore et anima)

• De capitis argumento: quod sub figura convivii totum esse fictumconstat.

• De hominibus corpore et anima praeditis.

• De corporis et animae alimonio.

• De infelicitate sive rerum copiae nimiae sive egestatis maximae causa.

• De Deum habenti necessario beato.

• De sceptico necessarie infelice.

DE BEATA VITA

Caput II (De corpore et anima)

• De anima vitam agitante: vita est, ergo quoque anima, quae vitam et causatet movet. Augustinus enim vitam esse a corpore exortam non crederevidetur, sed a principio altero, quem animam appellat.

• De cibo ad corpus tantum pertinenti, quo sublato corpus macescere incipit.

• De animae cibo, qui est scientia et intellectus rerum.

• De animis optimorum hominum bonis refertis, pravorum autem nequitiaatque vitiis.

• Ergo duo sunt ciborum genera, alterum bonum, alterum vero perniciosum.

DE BEATA VITA

Caput II (De corpore et anima)

• Beatos esse omnes volumus

• Illud est miserum, velle quod non deceat, illud autem miserrimum, quod non deceat adipisci.

"ut obliti penitus sexus eius magnum aliquem virum considere nobiscumcrederemus" (de matre sua disserenti)

Ergo illud, inquam, convenit inter nos, neque quemquam beatum esseposse, qui quod vult non habet, neque omnem, qui quod vult habet,beatum esse? – Dederunt

DE BEATA VITA

Caput II (De corpore et anima)

• Quid illud? inquam, conceditis omnem, qui beatus non sit, miserum esse?

Sed Trygetius: Sunt, inquit, multi fortunati, qui eas ipsas res fragiles casibusque subiectas tamen iucundas pro hac vita cumulate largeque possideant nec quicquam illis eorum quae volunt desit. – Cui ego: Qui timet, inquam, videturne tibi beatus esse? – Non videtur, inquit. – Ergo quod amat quisque si amittere potest, potestne non timere? – Non potest, inquit. –

DE BEATA VITA

Caput II (De corpore et anima)

• Nihil repugnavit. Hoc loco autem mater: Etiamsi securus sit, inquit, ea se omnia non esseamissurum, tamen talibus satiari non poterit. Ergo et eo miser, quo semper est indiguus. –Cui ego: Quid, si, inquam, his omnibus abundans rebus atque circumfluens cupiendimodum sibi statuat eisque contentus decenter iucundeque perfruatur, nonne tibividetur beatus? – Non ergo, inquit, illis rebus, sed animi sui moderatione beatus est. –Optime, inquam, nec huic interrogationi aliud nec abs te aliud debuit responderi. Ergonullo modo dubitamus, si quis beatus esse statuit, id eum sibi conparare debere, quodsemper manet nec ulla saeviente fortuna eripi potest. – Hoc, inquit, Trygetius, iamdudum consensimus. – Deus, inquam, vobis aeternus et sempermanens videtur? – Hoc quidem, inquit Licentius, ita certum est,ut interrogatione non egeat, ceterique omnes pia devotioneconcinuerunt. – Deum igitur, inquam, qui habet, beatus est.

DE BEATA VITA

Caput II (De corpore et anima)

• De Academicis refellendis et repugnandis

• Si manifestum est, inquam, beatum non esse, qui quod vult non habet – quod paulo anteratio demonstravit – nemo autem quaerit, quod invenire non vult, et quaerunt illi semperveritatem – volunt ergo invenire, volunt igitur habere inventionem veritatis – at non

inveniunt, sequitur eos non habere quod volunt, et ex eosequitur etiam beatos non esse. At nemo sapiens nisibeatus: sapiens igitur Academicus non est.

DE BEATA VITA

Caput II (De corpore et anima)

• Qui enim qualesque Academici illi sint?

• Iam dic nobis, inquit, et redde, qui sint isti Academici et quid sibivelint. – Cui breviter cum exposuissem aperteque ita, ut nemo illorumignarus abscederet: Isti homines, inquit, caducarii sunt – quo nominevulgo apud nos vocantur, quos comitialis morbus subvertit – et simulsurrexit, ut abiret. Atque hic omnes laeti ac ridentes interposito finediscessimus.

DE BEATA VITA

Caput III (Die secundo)

• Qui enim qualesque Academici illi sint?

• Iam dic nobis, inquit, et redde, qui sint isti Academici et quid sibivelint. – Cui breviter cum exposuissem aperteque ita, ut nemo illorumignarus abscederet: Isti homines, inquit, caducarii sunt – quo nominevulgo apud nos vocantur, quos comitialis morbus subvertit – et simulsurrexit, ut abiret. Atque hic omnes laeti ac ridentes interposito finediscessimus.

DE BEATA VITA

Caput III

• Quis enim beatus fieri possit?

• Nam cum ratio demonstrasset eum beatum esse, qui deum haberet, nec huic quisquamvestrum sententiae restitisset, quaesitum est, quinam vobis videretur deum habere. Dequa re, si bene memini, tres sententiae dictae sunt. Nam partim placuitdeum habere illum, qui ea faceret quae deus vellet; quidam autemdixerunt quod is deum haberet, qui bene viveret; reliquis vero in eisdeus esse visus est, in quibus inmundus qui appellatur spiritus non

est.

DE BEATA VITA

Caput III

• De spiritu impuro deque exorcismo, quem vocant.

• Tertium vero illud paulo diligentius considerandum est propterea, quod ritucastissimorum sacrorum spiritus inmundus, quantum intellego, duobus modisappellari solet, vel ille, qui extrinsecus invadit animam sensusque conturbat et quendam hominibus infert furorem, cui excludendo qui praesunt, manuminponere vel exorcizare dicuntur, hoc est per divina eum adiurando expellere; aliter autem dicitur spiritus inmundus omnis omnino anima inmunda, quodnihil est aliud quam vitiis et erroribus inquinata.

DE BEATA VITA

Caput III

• De spiritu puro et impuro: de casto homine.

• Itaque abs te quaero, tu puer, qui fortasse aliquanto sereniore ac purgatiore spirituistam sententiam protulisti, qui tibi videatur inmundum spiritum non habere, illene, qui daemonem non habet, quo vesani homines fieri solent, an ille qui animam suamiam a vitiis omnibus peccatisque mundavit? – Is mihi videtur, inquit, spirituminmundum non habere, qui caste vivit. – Sed castum, inquam, quem vocas? eumne , quinihil peccat, an eum tantum, qui ab inlicito concubitu temperat? – Quomodo, inquit, castus potest esse, qui ab inlicito tantum concubitu sese abstinens ceteris peccatis non desinit inquinari? Ille est vere castus, qui deum adtendit et ad ipsum solum se tenet. –Quae verba pueri sicut dicta erant cum conscribi mihi placuisset: Is ergo, inquam, necesse est bene vivat et qui bene vivit, necessario talis est, nisi quid tibi aliud videtur. – Concessit cum ceteris. – Ergo una est hic, inquam, dicta sententia

DE BEATA VITA

Caput III

• De homine Deum quaerente neque Eum inveniente

• 19) Sed illud a vobis paululum quaero, velitne deus, ut homo deum quaerat? –Dederunt. – Item quaero: numquidnam possumus dicere illum, qui deum quaerit, male vivere? – Nullo modo, dixerunt. – Etiam hoc tertium respondete: spiritusinmundus potestne deum quaerere? – Negabant aliquantum dubitante Navigio, qui postea ceterorum vocibus cessit. – Si igitur, inquam, qui deum quaerit, id facit, quod deus vult, et bene vivit et spiritum inmundum non habet, qui autem quaeritdeum, nondum habet deum, non igitur quisquis aut bene vivit aut quod vult deus facit aut spiritum inmundum non habet , continuo deum habere dicendus est.

DE BEATA VITA

Caput III

• De homine Deo quaesito adhuc carente eodemque nondum beato.

• Hic cum se ceteri concessionibus suis deceptos riderent, postulavit mater, cum diu stupidafuisset, ut ei hoc ipsum, quod conclusionis necessitate intorte dixeram, explicando relaxarematque solverem. Quod cum factum esset: Sed nemo, inquit, potest pervenire ad deum, nisideum quaesierit. – Optime, inquam; tamen qui adhuc quaerit, nondum ad deum pervenit et iam bene vivit. Non igitur quisquis bene vivit, deum habet. – Mihi, inquit, videtur deumnemo non habere, sed eum qui bene vivunt, habent propitium, qui male, infestum. – Maleigitur, inquam, hesterno die concessimus eum beatum esse, qui deum habet, si quidemomnis homo deum habet nec tamen omnis homo beatus est. – Adde ergo, inquit, propitium

DE BEATA VITA

Caput III

• De sententiis hodiernis hesternas quae contradicere videantur...

• (20) Saltim, inquam, hoc inter nos satis constat, eum beatum esse, qui habet propitiumdeum? – Vellem, inquit Navigius, consentire, sed illum vereor, qui adhuc quaerit, praesertimne concludas beatum esse Academicum, qui hesterno sermone vulgari quidem et maleLatino, sed aptissimo sane, ut mihi videtur, verbo caducarius nominatus est. Non enimpossum dicere homini deum quaerenti adversum deum esse. Quod si dici nefas est, propitius erit , et qui propitium deum habet, beatus est. Beatus ergo erit ille, qui quaerit; omnis autem quaerens nondum habet quod vult: erit igitur beatus homo, qui quod vult non habet, quod heri omnibus nobis videbatur absurdum, unde credebamus Academicorumtenebras esse discussas. Quare iam de nobis Licentius triumphabit mihique illa dulcia , quaecontra valetudinem meam temere accepi, has de me poenas exigere quasi prudens medicusadmonebit.

DE BEATA VITA

Caput III

• De existimationibus postremis siveconclusionibus...

• Ista igitur , inquam, distributio erit, ut omnis, qui iam deum invenit, et propitium deum habeat et beatus sit, omnis autem, qui deum quaerit, propitium deum habeat sed nondum sit beatus, iam vero quisquis vitiis atque peccatis a deo se alienat, non modo beatus non sit sed ne deo quidem vivat propitio.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

• De homine nulla re egente revera beato habendo

• dummodo intellegas omnem miseriam nihil aliud esse nisi egestatem.

• Dictum enim erat a matre nihil aliud esse miseriam quam egestatem convenitqueinter nos omnes qui egeant miseros esse. Sed utrum omnes etiam miseri egeant,nonnulla quaestio est, quam hesterno die non potuimus explicare. Hoc autem itase habere si ratio demonstraverit, perfectissime inventum est, qui sit beatus; eritenim ille, qui non eget. Omnis enim non miser beatus est; beatus est, ergo quiegestate caret, si quam dicimus egestatem eandem miseriam esse constiterit.

Nonne stoicismum Senecianum redolere videtur...?

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

• De homine egente eodemque autem beatohabendo

Ergo, inquam, non sequitur, ut, si omnis qui eget miser est, omnisqui non eget sit beatus,

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Quaecumque facere volemus non poterimus!

Non enim eis eget ipse animus, in quo posita est vita beata. Ipse enim perfectus est; nullusautem perfectus aliquo eget et, quod videtur corpori necessarium, sumet, si adfuerit, si nonadfuerit, non eum istarum rerum franget inopia. Omnis namque sapiens fortis est, nullusautem fortis aliquid metuit: non igitur metuit sapiens aut mortem corporis aut dolores, quibuspellendis vel vitandis vel differendis sunt necessaria illa, quorum ei potest contingere inopia.Sed tamen non desinit eis bene uti, si ipsa non desunt. Verissima est enim illa sententia:

nam tu quod vitare possis stultum admittere est [Terent. Eun. 761].

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Quaecumque facere volemus non poterimus

Vitabit ergo mortem ac dolorem, quantum potest et quantum decet, ne, si minime vitaverit, nonex eo miser sit, quia haec accidunt, sed quia vitare cum posset, noluit, quod manifestumstultitiae signum est. Erit ergo ista non vitans non earum rerum perpessione, sed stultitia miser.Si autem non valuerit evitare, cum id sedulo ac decenter egerit, non eum ista inruentia miserumfacient. Etenim et illa eiusdem comici sententia non minus vera est:

quoniam non potest id fieri quod vis

id velis quod possis. [Terent. Andria 305-306]

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Ei qui omnia possidet adhuc timor omnia perdendi exstat!Quomodo erit miser, cui nihil accidit praeter voluntatem, quia, quod sibi videt non posseprovenire, non potest velle? Habet enim rerum certissimarum voluntatem, id est ut quicquidagit non agat nisi ex virtutis quodam praescripto et divina lege sapientiae, quae nullo ab eopacto eripi possunt.

De Orata illo:

Tum ego arridens: Vides, inquam, Licenti, fortunatissimum istum hominem a beata vita ingeniibonitate inpeditum. Quo enim erat acutior, eo videbat illa omnia se posse amittere; quo metufrangebatur illudque vulgare satis adserebat infidum hominem malo suo esse cordatum.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Egere sapientia haec est maxima miseria!(27) Hic cum et ille et ceteri adrisissent: Illud tamen, inquam, diligentius adtendamus, quia, etsitimuit iste, non eguit: unde quaestio est. Egere est enim in non habendo, non in timoreamittendi quae habeas. Erat autem iste miser, quia metuebat, quamvis non egeret. Non igituromnis qui miser est, eget. –

Ubi cum omnes mirando exclamassent me ipso etiam non mediocriter alacri atque laeto, quodab ea potissimum dictum esset, quod pro magno de philosophorum libris atque ultimumproferre paraveram: Videtisne, inquam, aliud esse multas variasque doctrinas, aliud animumadtentissimum in deum? nam unde ista, quae miramur, nisi inde procedunt? – Hic Licentiuslaetus exclamans: Prorsus, inquit, nihil verius, nihil divinius dici potuit. Nam et maior acmiserabilior egestas nulla est quam egere sapientia et, qui sapientia non eget, nulla re omninoegere potest.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Egestas ergo nihil aliud nisi stultitia est!(28) Est ergo animi egestas, inquam, nihil aliud quam stultitia. Haec est enim contraria sapientiae et ita contraria, ut morsvitae, ut beata vita miserae, hoc est sine aliquo medio. Nam ut omnis non beatus homo miser est omnisque homo nonmortuus vivit, sic omnem non stultum manifestum est esse sapientem. Ex quo et illud iam licet videre, non ex eo tantumSergium Oratam fuisse miserum, quod timebat, ne fortunae illa munera amitteret, sed quia stultus erat. Quo fit, ut miserioresset, si tam pendulis nutantibusque his, quae bona putabat, nihil omnino metuisset. Esset enim non fortitudinis excubiissed mentis sopore securior et altiore stultitia demersius miser. At si omnis, qui caret sapientia, magnam patitur egestatemomnisque compos sapientiae nihilo eget, sequitur, ut stultitia sit egestas. Ut autem omnis stultus miser, ita omnis miserstultus est. Ergo ut omnis egestas miseria, ita omnis miseria egestas esse convincitur.

At si ex eo, quod et omnis stultus miser est et omnis miser stultus est, conficiturstultitiam esse miseriam, cur non ex eo, quod et quisquis eget miser et quisquismiser est eget, nihil aliud miseriam quam egestatem esse conficimus?

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Adtendite quaeso altius, quanta cura priscorum hominum sive omniasive, quod manifestum est, quaedam verba creata sunt earum rerummaxime, quarum erat notitia pernecessaria.

Primo autem die huius disputationis nostrae nequitiam dixeramus esseab eo dictam, quod nec quicquam sit, cui contrariam frugalitatem a frugefuisse nominatam. Ergo in his duobus contrariis, hoc est frugalitate atquenequitia, illa duo videntur eminere, esse et non esse.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Nihil enim absurdius, quam ut hic sit egestas vocabuli, ubi est contrariapars egestati. – Plenitudo, inquit Licentius, si dici potest, videtur mihirecte opponi egestati.

Postea, inquam, de verbo quaeremus fortasse diligentius; non enim hoccurandum est in conquisitione veritatis. Quamvis enim Sallustiuslectissimus pensator verborum, egestati opposuerit opulentiam [cf. Sall.Cat. 52, 22], tamen accipio istam plenitudinem. Non enim nec hicgrammaticorum formidine liberabimur, aut metuendum est, ne ab eiscastigemur, quod incuriose utimur verbis, qui res suas nobis ad utendumdederunt.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Plenitudo igitur et egestas contraria sunt; at etiam hic similiter, ut in nequitia etfrugalitate, apparent illa duo, esse et non esse, et, si egestas est ipsa stultitia,plenitudo erit sapientia. Merito etiam virtutum omnium matrem multifrugalitatem esse dixerunt. Quibus consentiens Tullius etiam in popularioratione ait: ut volet quisque accipiat; ego tamen frugalitatem, id est modestiamet temperantiam, virtutem maximam iudico [Cic. pro Deiot. 9, 26]: prorsusdoctissime ac decentissime; consideravit enim frugem, id est illud, quod essedicimus, cui est non esse contrarium. Sed propter vulgarem loquendiconsuetudinem, qua frugalitas quasi parcimonia dici solet, duobusconsequentibus quid senserit inlustravit subiciendo modestiam et temperantiam;et haec duo verba diligentius adtendamus.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

(32) Modestia utique dicta est a modo et a temperie temperantia. Ubiautem modus est atque temperies, nec plus quicquam nec minus. Ipsa estigitur plenitudo, quam egestati contrariam posueramus, multo melius,quam si abundantiam poneremus. In abundantia enim intellegituraffluentia et quasi rei nimium exuberantis effusio. Quod cum evenit ultraquam satis est, etiam ibi desideratur modus et res, quae nimia est, modoeget. Ergo nec ab ipsa redundantia egestas aliena est, a modo autem etplus et minus aliena sunt. Ipsam etiam opulentiam si discutias, invenieseam nihil aliud tenere quam modum.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Nam non nisi ab ope dicta est opulentia. Quomodo autem opitulatur,quod nimium est, cum incommodius sit saepe quam parum? Quidquidigitur vel parum vel nimium est, quia modo eget, obnoxium est egestati.Modus ergo animi sapientia est. Etenim sapientia contraria stultitiae nonnegatur et stultitia egestas, egestati autem contraria plenitudo: sapientiaigitur plenitudo. In plenitudine autem modus: modus igituranimo in sapientia est. Unde illud praeclarum est et non inmeritodiffamatur:

hoc primum in vita esse utile, ut ne quid nimis. [Teren. Andria 61]

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Sapientia animi modus est!

Si autem quaeritis, quid sit sapientia, iam et ipsam ratio, quantum in praesentiapotuit, evoluit atque eruit; nihil est enim aliud quam modus animi, hoc est quosese animus librat, ut neque excurrat in nimium neque infra quam plenum estcoartetur. Excurrit autem in luxurias dominationes superbias ceteraque id genus,quibus inmoderatorum miserorumque animi sibi laetitias atque potentiasconparari putant. Coartatur autem sordibus timoribus maerore cupiditate atquealiis, quaecumque sunt, quibus homines miseros etiam miseri confitentur.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Sapientia animi modus est!

Cum vero sapientiam contemplatur inventam cumque, ut huius pueriverbo utar, ad ipsam se tenet nec se ad simulacrorum fallaciam, quorumpondus amplexus a deo suo cadere atque demergi solet, ulla commotusinanitate convertit, nihil inmoderationis et ideo nihil egestatis, nihiligitur miseriae pertimescit. Habet ergo modum suum, id est sapientiam,quisquis beatus est.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Haec est sapientia, Deus eiusque filius!

(34) Quae est autem dicenda sapientia nisi quae dei sapientia est? Accepimusautem etiam auctoritate divina dei filium nihil esse aliud quam dei sapientiam [ICor. 1, 24], et est dei filius profecto deus. Deum habet igitur quisquis beatus est;quod omnibus nobis iam ante placuit, cum hoc convivium ingressi sumus. Sedquid putatis esse sapientiam, nisi veritatem? Etiam hoc enim dictum est: ego sumveritas [Ioh. 14, 6]. Veritas autem ut sit, fit per aliquem summum modum, a quoprocedit, et in quem se perfecta convertit. Ipsi autem summo modo nullus aliusmodus inponitur; si enim summus modus per summum modum modus est, perse ipsum modus est.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Haec est sapientia, Deus eiusque filius!

Sed etiam summus modus necesse est, ut verus modus sit. Ut igiturveritas modo gignitur, ita modus veritate cognoscitur. Neque igiturveritas sine modo, neque modus sine veritate unquam fuit. Quisest dei filius? dictum est: veritas. Quis est, qui non habet patrem?quis alius quam summus modus? Quisquis igitur ad summum modumper veritatem venerit, beatus est. Hoc est animis deum habere, id est deoperfrui. Cetera enim quamvis a deo habeantur, non habent deum.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Haec est sapientia, Deus eiusque filius!

Sed tamen quamdiu quaerimus, nondum ipso fonte atque ut illo verboutar, plenitudine saturati nondum ad nostrum modum nos pervenissefateamur et ideo quamvis iam deo adiuvante nondum tamen sapientes acbeati sumus. Illa est igitur plena satietas animorum, hoc est beata vita, pieperfecteque cognoscere, a quo inducaris in veritatem, qua veritateperfruaris, per quid conectaris summo modo.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Haec est sapientia, Deus eiusque filius!Quae tria unum deum intellegentibus unamque substantiam exclusis vanitatibus

variae superstitionis ostendunt. – Hic mater recognitis verbis, quae suae memoriaepenitus inhaerebant, et quasi evigilans in fidem suam versum illum sacerdotis nostri:

fove precantes, trinitas,

laeta effudit, atque subiecit: Haec est nullo ambigente beata vita, quae vita perfectaest, ad quam nos festinantes posse perduci solida fide alacri spe flagranti caritatepraesumendum est.

DE BEATA VITA

Caput IV (Tertio die)

Ergo, inquam, quoniam modus ipse nos admonet et convivium aliquointervallo dierum distinguere, quantas pro viribus possum, gratias agosummo et vero deo patri, domino liberatori animarum, deinde vobis, quiconcorditer invitati multis etiam me cumulastis muneribus. Nam tantumin nostrum sermonem contulistis, ut me negare non possim ab invitatismeis esse satiatum. – Hic omnibus gaudentibus et laudantibus deum:Quam vellem, inquit Trygetius, hoc modo nos cotidie pasceres. – Modus,inquam, ille ubique servandus est, ubique amandus, si vobis cordi est addeum reditus noster. – His dictis, facto disputationis fine discessimus.