çOcuk ve şiddet(fazlası için )

Çocuk ve Şiddet

Prof. Dr. Betül Ulukol

Ankara Üniversitesi Tıp FakültesiÇocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD.

Sosyal Pediatri BD.

Ankara Çocuk Koruma Birimi (AÇOK)

Şiddet

• «Bireyin kendisine, diğer bir kişiye ya da grup veya topluluğa yaralanma, ölüm, psikolojik zarar, yoksunluk ya da gelişim bozukluğuna yol açacak ya da yol açma olasılığı yüksek olacak şekilde, kasıtlı olarak fiziksel güç ya da kudret uygulaması ya da bununla tehdit etmesi»

DSÖ, 2002

Ulukol - Milli Pediatri Kongresi, 2012

ŞİDDET

Duygusal

CinselEkonomik

Fiziksel


Şiddetin Görülme Sıklığı

• Fiziksel İstismar % 13 – 36

• Cinsel İstismar % 10 – 44

• Çocuklar ve ergenler arasında zorbalık % 7 -34

• Ceza evindeki çocukların ceza evine girmeden önceki 3 ayda şiddetle karşılaşma sıklığı % 70

• Çocuk işçi % 5.9

TUİK, 2011

TBMM, Şiddet raporu, 2007

Alikaşifoğlu M ve ark, 2006

Karaman-Kepenekci & Cinkir, 2006

Pekel-Uludagli & Ucanok, 2005Eskin M ve ark, 2005

Alikasifoglu M ve ark., 2004

Kapci E,2004

Zoroğlu SS ve ark, 2003

Oral R ve ark, 1996

Atamer TA, 1988

Bilir S, 1986Ulukol - Milli Pediatri Kongresi, 2012

Şiddetin Görülme Sıklığı

• Ailelerin

• %34ˊünde fiziksel şiddet

• % 53ˊünde sözel şiddet

• Çocukların % 46ˊsı fiziksel şiddet görüyor

• Kadınların % 71.4 ü geçmişteki ya da şimdiki gebelik döneminde ruhsal/sözel, fiziksel ya da cinsel şiddete maruz kalmış


Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu-1995

Ayrancı ve arkadaşları , 2002

Ölüm “Yere vura vura dövüyorum”

“Bana yardım edin, yoksa ya onu, ya kendimi öldüreceğim”

“Çok huysuz, bir kere ağlamaya başlayınca durduramıyorum”

Fiziksel sakatlıklar Körlük

Sağırlık, konuşma bozuklukları

Kol ve bacaklarda kırıklar

Motor yetersizlikler

Kafada, yüzde, gövdede kalıcı izler

Şiddete uğrayan çocuklara neler oluyor?


Bilişsel yetersizlik

Davranış sorunları, ruh sağlığında bozulma Uyuşturucu, alkol, sigara kullanımı

Arkadaş ilişkilerinde başarısızlık

Aile ilişkilerinde başarısızlık

Akademik başarıda yetersizlik

Dissosiyatif davranış bozuklukları

İntihar sıklığında artış


Şiddete uğrayan çocuklara neler oluyor?

ŞİDDETE TANIK OLMAK…


AİLE İÇİ ŞİDDET ÇOCUĞU NASIL ETKİLİYOR?

Şiddet gören kadınların annelik işlevleri ve

çocuklarıyla ilişkileri bozulur

Çocuğun şiddet görme riski artar

Çocuklar ana baba arasında şiddete tanık

olur


Sessiz, unutulmuş ya da görünmez kurbanlar (Edleson 1999)

Doğrudan şiddete maruz kalmasalar da, bu çocuklar diğer istismar edilmiş ya da

ihmal edilmiş çocuklarla aynı türden belirtiler göstermektedir

(McDonald ve Jouriles 1991)(Stephens 1999)


Şiddete Tanık Olan Çocuk...

• Çocukların yarısı şiddete fiilen müdahale ettiğinin bildirilmekte

• Kısa dönemde saldırganlıkta artış, edilgenlik, çekilme, somatik belirtiler, bunaltı ve intihar girişimi sık

• Ana baba ya da çocuktan sorumlu olan kişilerce yüzüstü bırakılma, kandırılma, ihanete uğrama nedeniyle, olağan koruyucu mekanizmalar daha katı yada daha az kullanılabilir hale gelir



• Yardıma gereksinimi olan berelenmiş bir annenin ruhsal ve hatta birçok kez fiziksel bakımını üstlenmek zorunda kalır

• Çocuk, annesine annelik yapmak gereksinimi duyar

• İçselleştirilen bu ilişki biçimi, gelecekteki kötüye kullanılma ilişkilerindeki bağımlılığın temellerinden birini oluşturur



• Şiddet gördüğü için muhtemelen depresif olan annenin çökkünlük duygularını da içselleştirir

• Çocuk tam olarak ne beklediğini bilemeden anneye yapışır, çökkün bir anneyi kendi haline bırakıp da kendi yoluna gidemez, suçluluk duyar


• Şiddet uygulayan baba, çocuğun dünyasında güven ve sevgi kaynağı değil; korku kaynağı, öfke kaynağı, tutarsız, güvenilmez biri haline gelir.

• Çocuk şiddet uygulayan baba imgesi ile ailenin bakımını üstlenen, çocuğa sevgi duyan baba imgesi arasındaki değişimlere uyum sağlama güçlüğü yaşar.



Çocuklar büyüdüğünde…


Çocukluk çağında şiddete uğrayan erişkin

• Davranış sorunları

• Psikolojik sorunlar

• Somatik yakınmalar

• Hastalıklar

• Erken ölüm


Yaygın ve süregen etkiler

• Nörodevelopmental gecikme

• HPA Aks disfonksiyonu

• Metabolik sendrom

• İmmün sistem disfonksiyonu

• Major depresiv hastalıklar

• Travma sonrası stres bozuklukları

• Riskli cinsel davranışlar

• Madde bağımlılığı

• Sonraki nesillere aktarılan etki

Somaini ve ark, 2011

Neigh ve ark, 2009

Danese ve ark, 2007, 2008

Caspi ve ark, 2006

Gunstad ve ark, 2006

Pace ve ark, 2006

Yehuda ve ark, 1993, 95, 2005

Goodwin ve ark, 2004, 2005

Forbes ve ark, 2005

Armony ve ark, 2005

Wessa ve ark, 2005

Guthrie ve ark, 2005

Batten ve ark, 2004

Dong ve ark, 2004

Carpenter ve ark, 2004

Hendler ve ark, 2003

Orr ve ark, 1995, 2003

Miller ve ark, 2002

Rauch ve ark, 2000

Heim ve ark, 2000

Dietz ve ark, 1999

Felitti ve ark, 1998

Smith ve ark, 1998

McCauley ve ark, 1997

Lissau ve ark, 1994


Yaşam boyu devam eden bedensel sorunlar

• 23 çalışmanın meta analizi

– Kronik ağrı

– Fibromyalji

– Fonksiyonel mide-barsak sistemi hastalıkları

– Baş ağrıları

– Psikojenik nöbetler

– Obezite

– Pelvik ağrı

Paras ve ark. JAMA, 2009


• 554 genç erişkinden “mutsuz çocukluk” öyküsüolanlarda....

– Limbik İrritabilite semptomları• İktal temporal lob epilepsi

– Disosiyatif bozukluklar

– Anksiyete

– Depresyon

– Öfke

– Somatik yakınmalar...

Ebeveynin sözel saldırganlığı

Teicher NH ve ark. Am J Psychiatry, 2006

Psikopatolojilerin

duygusal istismarla ilişkisi

fizksel istismara göre daha belirgin


Alkolizm, İlaç bağımlılığı, Depresyon, İntihar girişimi

Sigara bağımlılığı, Sağlığını riske atacak davranışlar,

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar, Cinsel partner

sayısının fazlalığı (≥ 50), Kronik akciğer

hastalıkları, Hepatit

Fiziksel inaktivite, Ciddi obezite, Diyabetes mellitus

Felitti FJ ve ark. The Advers Childhood Experiences (ACE) Study, Am J Prev Med, 1998


X 12

X 2-4

X 1.4 – 1.6

Ġstismarın düzeyine ve sıklığına bağlı;

İskemik kalp hastalığı,

Kanser,

İskelet sorunları,

Karaciğer hastalıkları,

Akciğer hastalıkları

Felitti FJ ve ark. The Advers Childhood Experiences (ACE) Study, Am J Prev Med, 1998


Çocukluk çağında olumsuz denyimler erken öldürüyor…(ACE study)

ÖLÜM

Hastalık, sakatlık ve

sosyal sorunlar

Sağlıkla ilişkili risk taşıyan davranışları

benimseme

Sosyal, duygusal ve bilişsel bozulma

Çocukluk çağındaki olumsuz deneyimler

ÖLÜM

KONSEPSİYONFelitti FJ ve ark. The Advers Childhood Experiences Study, Am J Prev Med, 1998


Çocukluk çağı olumsuz yaşam deneyimleri çalışmaları (ACE

Studies)

• Brown DW ve ark, USA, 2009

– 17.337 erişkin

• Bynum L ve ark, USA, 2010

– 26.229 erişkin

• Ramiro LS ve ark, Filipinler, 2010

– 1068 erişkin

• Ford ES ve ark, USA, 2011

– 25.800 erişkin


Çocukluk Çağı Olumsuz Yaşam DeneyimleriPilot çalışma sonuçları, 2012

(Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi )

• Toplam örneklem; 2.500 üniversite öğrencisi

• Pilot çalışma; 574 öğrenci

– Tıp Fakültesi 1. ve 2. sınıf öğrencileri

• Anket formu; 110 soru, «The Adverse Childhood

Experiences Study» (CDC, USA- Preventing child maltreatment: a guide to taking action and generatingevidence, WHO, ISPCAN, 2006)’den adapte edildi.


Çocukluk Çağı Olumsuz Yaşam Deneyimleri (ÇÇOYD) Sıklığı, AÜTF, 2012

ÇÇOYD Erkek (%)

Kız(%)

Toplam (%)

Yok 26,4 45,9 35,6

1 28,1 27,2 27,7

2 23,6 13,2 18,7

3 9,7 8,2 9,0

≥ 4 12,2 5,4 9,0

* Bu alanlardaki sorulardan bir yada daha fazlasına evet yanıtı verenler

ÇÇOYD Kategorileri*

• İstismar• İhmal• Aile içi şiddete

tanıklık• Ailede ciddi

sorunlar


26.4

45.935.6

28.1

27.2

27.7

23.6

13.2

18.7

9.7

8.29.0

12.25.4 9.0

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Erkek Kız Toplam

≥4

3

2

1

Yok

Çocukluk Çağı Olumsuz Yaşam Deneyimleri (ÇÇOYD) Sıklığı (%)


Sigara kullanımı (%) Madde kullanımı (%)

14.017.3

27.0 28.6

55.1

0

10

20

30

40

50

60

None 1 2 3 ≥4

OR:7,5

OR:2,5

1.6 2.0

7.1

12.8 12.8

0

2

4

6

8

10

12

14

None 1 2 3 ≥4

OR:9,1

OR:4,8

OR:9,1

OR:2,3

ÇÇOYD- AÜTF, 2012


Alkol kullanımı (%)

45.342.3

50.0

58.361.2

8.412.2

15.2

31.9

23.4

0

10

20

30

40

50

60

70

None 1 2 3 ≥4

Use Over-use

OR:5,1

OR:3,3

OR:1,9



17.4

25.9

20.0

23.9

34.0

0

5

10

15

20

25

30

35

40

None 1 2 3 ≥4

Kabızlık (%)

6.4

13.0

21.9

15.6

19.6

0

5

10

15

20

25

None 1 2 3 ≥4

Sık İshal (%)

OR:2,4

OR:2,1

OR:4,1

OR:3,5



5.9

11.7

14.6

10.9

21.3

0

5

10

15

20

25

None 1 2 3 ≥4

Baş dönmesi atakları (%)

15.5

24.8 25.5

17.8

32.6

0

5

10

15

20

25

30

35

None 1 2 3 ≥4

Hasta olma endişesi (%)

OR:4,3

OR:1,8 OR:1,9 OR:2,6

OR:2,7



19.122.2

31.3 29.8

54.2

0

10

20

30

40

50

60

None 1 2 3 ≥4

Öfke kontrolsüzlüğü (%)

41.1

51.054.1 53.3

60.9

0

10

20

30

40

50

60

70

None 1 2 3 ≥4

Sinirlilik (%)OR:5,0

OR:1,7

OR:2,2

OR:1,9



31.436.7

43.4

56.5

50.0

0

10

20

30

40

50

60

None 1 2 3 ≥4

Depresyon (%)

9.1

14.913.4

23.4

19.6

0

5

10

15

20

25

None 1 2 3 ≥4

Ağlama nöbetleri …

OR:2,2

OR:3,1

OR:2,4

OR:1,7

OR:2,8



25.827.2

33.3

40.4 39.1

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

None 1 2 3 ≥4

Uyku sorunları (%)

42.144.9

55.152.2

54.3

0

10

20

30

40

50

60

None 1 2 3 ≥4

Yorgunluk (%)

OR:1,7OR:1,9



1.63.4

7.1

17.0

21.3

0

5

10

15

20

25

None 1 2 3 ≥4

Aile ile ilgili (%)

15.519.5

32.336.2

50.0

0

10

20

30

40

50

60

None 1 2 3 ≥4

Okulla ilgili (%)

OR:2,6

OR:12,5

4.39.5

14.1

27.7

38.4

0

10

20

30

40

50

None 1 2 3 ≥4

Ekonomik (%)

OR:16,6

OR:2,4

OR:5,4

OR:3,1OR:13,9

OR:8,5

OR:3,4

Ciddi sorunların varlığı



Şiddet nasıl etkiliyor?


Thompson, 2001; Casey, 2005Ulukol - Milli Pediatri Kongresi, 2012

Shore, 1997; Brotherson, 2005

• Doğduğumuz sırada

beynimizde 100 milyardan çok nöron vardı...

– Nöronlar arası bağlantı mucizesi;

• Tek bir hücre, diğer 15.000 hücre ile bağlantı kurabilir.

• 3 yaşına geldiğimizde beynimizde 1.000 trilyon bağlantı vardı – şimdikinin iki katı !


Beyin nasıl gelişir

– Genetik yapı

– Gıda ve beslenme

– Ana-babanın ilgisi, duyarlılığı

– Çocuğun deneyimleri

– Çevresel uyaranlar

– Fiziksel aktivite

– Sevgi

Hücreler arası sinaptik

bağlantının oluşumu çocuğun

deneyimleri ile ilişkilidir.


• Önemli gelişimsel süreçler etkilenir

– Sinir hücrelerinin gelişimi

– Sinir hücreleri arasındaki bağlantı düzeyi

– Myelinizasyon süreci

Erken çocuk dönemindeki stres ve istismarınınnörobiyolojik sonuçları-I

Neigh ve ark. Trauma, Violence & Abuse, 2009Teicher MH ve ark. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 2003


• Yapısal ve fonksiyonel değişiklikler

– Korpus kallozum boyutunda azalma

– Neokorteks, hipokampus ve amigdalanın gelişimininyavaşlaması

– Hipokampusta nöron kaybı / hücre ölümü

– Limbik yapılarda elektriksel uyarılabilirliğin artışı

– Serebellar vermisin fonksiyonel aktivitesinde azalma

Erken çocuk dönemindeki stres ve istismarınınnörobiyolojik sonuçları-II

Dannlowski ve ark. Biol Psychiatry, 2012

McCrory ve ark. J Child Psychol Psychiatry, 2010

Neigh ve ark. Trauma, Violence & Abuse, 2009

Teicher MH ve ark. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 2003


• Hipokampus; – Hafıza, olayların kodlanması,

hareketin davranışa dönüşmesi.

– Disosiyatif bulguların, anksiyete ve

panik hastalıkların patofizyolojisinde rol alır

• Temporolimbik yapılar;– Temporal lob epilepsi, parsiyel kompleks

nöbetler




Erken çocuk dönemindeki stres veistismarın beyinde etkilediği

bölgeler


• Amigdala; – Duygusal hafıza

– Korkunun, agresivitenin, oral ve

cinsel davranışların kontrolü

– Tekrarlayan kontrol bozukluğu,

İmpulsiv şiddet

• Korpus Kallozum;

– Sağ ve sol hemisferlerin görevlerifarklıdır, korpus kallozum aradakibağlantıyı sağlar


bölgeler





• Serebellum;

Dikkat, dil, bilişsel, tepkisel gelişmedekritik rol oynar

Serebellar vermis lezyonlarında

Bilişsel, dille ilgili, sosyal davranışlar veduygusal alanlarda karmaşa

Şizofreni, Otizm, Depresyon

Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu,

Neigh ve ark. Trauma, Violence & Abuse, 2009Teicher MH ve ark. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 2003


bölgeler


Beynin olumsuz deneyimlere ve strese yanıtı

Hipotalamik

Pitüiter

Adrenal Aks

(HPA)


STRES

Norepinefrin

Epinefrin

Sempatik sinir sistemi

Glukokortikoidler


Kronik stresin HPA üzerine etkisi

Hipotalamik

Pitüiter

Adrenal Aks


GlukortikoidlerCRF

Neurohumoral

değişiklikler

Oksitosin


STRES – ŞİDDETLE KARŞILAŞMA

KORTİZOL DÜZEYİNDE ARTIŞ

NÖROBİYO-LOJİK ETKİLER

Organik beyin disfonksiyonu değil, sağlıklı beynin çevresindeki olumsuz yaşam

denyimlerine fizyolojik yanıtı

Sonraki nesillere aktarılan etki

• Gebelik ve stres

• Çevresel etki

• Maternal davranışın/bakımın etkisi

• Epigenetik etki

McCrory ve ark, 2010, 2011

Neigh ve ark, 2009

Oberlander ve ark, 2008

Weaver ve ark, 2006

Bredy ve ark, 2004


Epigenetik: DNA dizisinde değişiklik oluşturmadan, mitoz ve/veya mayozbölünme ile kalıtılabilinen, gen fonksiyonundaki - expresyonundakideğişiklikler

Epigenetik etki


Epigenetik etki

Gebelik döneminde annenin yaşadığı stres

DNA metilasyonuHiston modifikasyonu

Bebekte Hipotalamo-Pitüiter-Adrenal

Aks işlevinde bozulma Oberlander ve ark, 2008

Weaver ve ark, 2006

Bredy ve ark, 2004


Çocukluk çağında yaşanan

istismar ile ergenlik, genç

erişkinlik, erişkinlik

dönemlerindeki

davranışsal bozukluklar ve

suçluluk arasındaki ilişki

çok net


Şiddetin-suçun öğrenilmesi

Şiddetin sonraki nesillere aktarımı


Şiddet şiddeti çeker !

George C. CURTIS, 1963

• 11 meta-analiz çalışmasının 10'unda;

– Ahlaki değerleri içselleştirmede azalma

– Çocuğun agresyonunda (saldırganlığında) artma

– Çocuk suçluluğu ve antisosyal davranışlarda artma

– Ebeveyn ve çocuk arasındaki ilişkinin kalitesinde azalma

– Çocuğun bilişsel kapasitesinde azalma

– Fiziksel istismar kurbanı olma riskinde artma

– Erişkin olduğunda saldırganlıkta artma

– Erişkin suç ve antisosyal davranışlarında artma

– Erişkin bilişsel kapasitesinde azalma

– Kendi çocuğunu veya eşini istismar riskinde artma

Ana-baba dayağı ile çocuk davranışının ilişkisi(Meta-analiz sonuçları)

Gershoff ET. Psychological Bulletin, 2002


ŞİDDETİN NESİLLERE AKTARIMI

Sosyal öğrenme teorisi

Sosyal kontrol teorisi (Sosyal bağlanma teorisi)

Sosyal-Psikososyal gerginlik teorisi

Currie J ve ark. Andrew Young School of Policy Studies, Research Paper Series, 2006


Sosyal Öğrenme Teorisi

• Çocuk bu davranışların pozitif çıktılarınıgözlemleyerek motive olur

– Diğerlerini kontrol etmek

– Bir şeyler kazanmak

– Sosyal kazançlar

Çocuk şiddeti ya da suçu taklit yoluyla

kopyalayarak büyür


Sosyal Kontrol Teorisi

• Kişilerin suça ve şiddete doğal bir eğilimi vardır. Ancak bu eğilim sosyal bağlarla, sosyal ilişkidüzenleri ile engellenir.

• Çocuğun bakımdan sorumlu kişilerin yaptığıistismar bu bağların, ilişkilerin dağılmasına nedenolur.

Çocuğu suçtan ya da şiddetten uzak

tutacak mekanizmaların

etkisi azalır


Sosyal-psikososyal Gerginlik Teorisi

• Şiddete tanık olmak ve istismar akut streskaynaklarıdır

– Şiddet ve istismar; çocukları riskli, kendinezarar verecek ya da agresif davranışlar içinyatkın hale getirir.

Çocukların çevresel uyaranlara

yanıtı değişir


Şiddet-suç ilişkisini etkileyen faktörler

Şiddetin cinsi, süresi, ağırlığı

Cinsiyet (Suçun tipi)

Aile özellikleri

Aile ilişkileri

Red / Destek / İzlem

Arkadaş ilişkileri

Yaşanan çevreye ait özellikler

Gelir düzeyi, yaşam koşulları

Şiddete tanık olma

Okul çevresinin özellikleri

Güvenli / Güvensiz

Okul başarısı

Crooks CV. Child Maltreatment, 2007

Lansford JE ve ark. Child Maltreatment, 2007

Leeb RT ve ark. Journal of Adolescent

Health, 2007

Mersky JP ve ark. Child Maltreatment, 2007

Salzinger S ve ark. Child Maltreatment, 2007

Williams LM ve ark. Child Maltreatment, 2007

Currie J ve ark. Andrew Young School of Policy

Studies, Research Paper Series, 2006

Teicher NH ve ark. Am J Psychiatry, 2006

Teicher NH ve ark. Neuroscience and

Biobehavioral Reviews, 2003

Siegel JA ve ark. Lournal of Research in Crime and

Delinquency, 2003

Benda BB ve ark. Youth and Society, 2002

Gershoff ET. Psychological Bulletin, 2002

Herrera VM ve ark. Child Abuse and Neglect, 2001

Weiler BL ve ark. Criminal Behaviour and Mental

Health, 1996

Zingraff MT ve ark. Journal of Research in Crime

and Delinquency, 1994

Widom CP. Criminology 1989Ulukol - Milli Pediatri Kongresi, 2012

ÇOCUK SUÇLULUĞU

İSTİSMAR/ŞİDDET

Tamponlayan

faktörler

Artıran

faktörler

Kişisel özellikler

Ailesel özellikler

Çocuğun bulunduğu çevreye ait özellikler

Anneye bağlanmaBabaya bağlanmaÖzgüvenBabanın eğitim durumuİnançlarDindarlık

İntihar eğilimiEngellenmeHayal kırıklığıYabancılaşma


ŞİDDET


ÖLÜM

Hastalık, sakatlık ve sosyal sorunlar

Sağlıkla ilişkili risk taşıyan davranışları

benimseme

Sosyal, duygusal ve bilişsel bozulma

Çocukluk çağındaki olumsuz deneyimler


Teşekkürler…


çOcuk ve şiddet(fazlası için )

Documents

Transcript of çOcuk ve şiddet(fazlası için )