Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi

Y2017 C22 S1 s139-152

Suleyman Demirel University

The Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences

Y2017 Vol22 No1 pp139-152

139

TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINDA ARTIŞ NEDENLERİ

SAĞLIK HARCAMALARINDA ARTIŞ ndash BUumlYUumlME İLİŞKİSİ

CAUSES OF INCREASE IN HEALTH EXPENDITURES IN TURKEY

INCREASE IN HEALTH EXPENDITURES - GROWTH RELATIONSHIP

Serdar OumlZTUumlRK Okyay UCcedilAN

Doccedil Dr Nevşehir Hacı Bektaş Veli Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi İktisat Boumlluumlmuuml E-mail

serdarozturknevsehiredutr

Doccedil Dr Niğde Oumlmer Halisdemir Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi İktisat Boumlluumlmuuml E-mail okyayucanohuedutr

OumlZ

Sağlık harcamaları uumllke ekonomilerinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptirAynı zamanda kalkınmanın temel goumlstergelerinden de birisidir Ama tuumlm bunların oumltesinde sağlık harcamalarının insan neslinin geleceğiyle ilgili olduğu iccedilin uumllkeler accedilısından

ccedilok oumlzel bir yeri vardır Uumllkelerin gelişmişlik duumlzeyleri ne olursa olsun ccedileşitli sağlık sorunlarıyla karşı karşıya olduğu

soumlylenebilir Tarihsel suumlreccedilte Tuumlrkiyersquode de geliştirilen yetersiz stratejiler ve politikalar etkin kullanılamayan kaynaklar

yanlış personel politikaları ve yetersiz teknolojik altyapı gibi sebeplerle sağlık alanında pek ccedilok sorunun yaşandığı

goumlruumllmektedir Ancak 2003 yılında uygulanmaya başlanan sağlıkta doumlnuumlşuumlm programı bu sorunların ccediloumlzuumlmuumlne oumlnemli katkılar sağlamıştır Kısaca sağlık sektoumlruumlnde 2000 yılından sonraki suumlreccedil oldukccedila oumlnemlidir Uumllkelerin sağlık

harcamalarının hemen hemen her yıl daha da arttığı goumlruumllmektedir Hatta uumllkelerin buumlyuumlk bir kısmında sağlık

harcamalarındaki artış buumlyuumlme oranının uumlzerindedir ve buumlyuumlmeyi olumlu etkileyen bir unsur olduğu soumlylenebilir Elde edilen

kısa doumlnemli analiz sonucuna gore sağlık harcamaları iccedilin kullanılan goumlsterge değişkenler hemşire ve doktor başına duumlşen

hasta sayıları azalırken kişi başına reel gayri safi hasıla rakamının kuumlccediluumlk de olsa arttığı analiz sonucunda elde edilmiştir

Anahtar Kelimeler Sağlık Ekonomisi Sağlık Harcamaları Sağlık Harcamaları ve Buumlyuumlme

Jel Kodu I11 I15 I18

ABSTRACT

Health spending has an important place in the economy of the countries It is also one of the essential indicators of

development But beyond all this because health spending is interested in the future of the human race it has a very special

place for countries Whatever the level of development of the countries said to be facing some health problems Historical process inadequate development strategies and policies not used effectively of resources wrong personnel policies and

inadequate technological infrastructure and for reasons like this in the field of health it is observed that many problems in

Turkey However the health transformation program which was launched in 2003 has contributed significantly to the

solution of these problems So the process after 2000 are very important in the health sector Almost every year it is seen

that countriesrsquo health spending is rising In fact the increase in health spending in a large part of the country is higher than the growth rate and it is a positive impact to growth

Keywords Health Economics Health Expenditures Health Expenditures and Growth

Jel Codes I11 I15 I18

1 GİRİŞ

Duumlnyada yaşayan tuumlm canlıların temel guumlduumlsuuml hayatta

kalabilmek ve varlığını suumlrduumlrebilmektir Dolayısıyla

yaşamın devamı onu tehdit eden tehlikelerden

korunma ve bu riskleri bertaraf etme esasına

dayanmaktadır Tarihsel suumlreccedilte bu davranışlar

insanlarda ve toplumda sistemli ve bilinccedilli bir yapıya

doumlnuumlşmuumlş ve sağlık hizmetleri sektoumlruumlnuumln ortaya

ccedilıkmasına neden olmuştur Sağlık hizmetleri

sektoumlruumlnuumln sosyal kuumlltuumlrel ve teknolojik gelişmeye

bağlı olarak suumlrekli gelişim ve değişim iccedilerisinde

olduğu goumlruumllmektedir Sağlık hizmetleri sadece

sağlığın korunması değil sağlığı tehdit eden unsurların

oumlnlenmesi ve ortadan kaldırılmasını da kapsayan genel

bir kavramdır Uumllkelerin sağlık harcamalarının guumlccedilluuml

bir yapıya sahip olmanın temelinde sağlıklı nesillere

sahip olmanın bilinciyle her yıl daha da arttığı

goumlruumllmektedir Hatta uumllkelerin buumlyuumlk bir kısmında

sağlık harcamalarındaki artışın buumlyuumlme oranının

uumlzerinde olduğu soumlylenebilir Dolayısıyla bu

ccedilalışmada oumlnce sağlıkla ilgili temel kavramsal ccedilerccedileve

anlatılmış daha sonar da Tuumlrkiyersquode sağlık sektoumlruumlnuumln

gelişimi ve sağlık harcamaları ile buumlyuumlme arasındaki

ilişki accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

140

2017

2 SAĞLIK EKONOMİSİNİN KAVRAMSAL

CcedilERCcedilEVES İ

Ekonominin birccedilok farklı tanımı yapılabilir Oumlrneğin

ekonomi ldquone nasıl ve kimler iccedilin uumlretilecek

sorularına cevap arayan bilim dalıdırrdquo şeklinde

tanımlanabilir (Begg Fischer and Dornbusch 2005)

Konular sağlık alanında farklı olsa da sorular aynıdır

Ekonominin temel inceleme alanı kıt kaynaklarla

sınırsız insan ihtiyaccedillarının nasıl karşılanacağı

sorunudur Ekonomik ihtiyaccedillar mallar ve hizmetler

kullanılarak karşılanabilen ihtiyaccedillardır Sağlık

hizmetleri de bu anlamda ekonomik bir maldır

Duumlnyanın hiccedilbir yerinde tuumlm vatandaşlarının

isteklerini karşılamak iccedilin sağlık hizmetlerine yeterli

kaynak ayırabilen uumllke olduğunu soumlylemek pek

muumlmkuumln değildir Kısaca bir buumltuumln olarak ekonomide

tuumlm istekleri karşılamak iccedilin yeterli kaynak olmadığı

iccedilin insanlar bir seccedilim yapmak zorundadırlar Aynı

şekilde sağlık hizmetleri sisteminin de bu sorunla

karşı karşıya olduğu bir gerccedilektir

Sağlık kavramı Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)

tarafından sadece sakatlık ve hastalığın olmayışı değil

ruhccedila bedence ve sosyal youmlnden tam iyilik halidir

şeklinde tanımlanmıştır Bu tanımlama 19-22 Haziran

1946 yılında Newyorkrsquota duumlzenlenen Uluslararası

Sağlık Konferansı tarafından benimsenen Duumlnya

Sağlık Oumlrguumltuumlnuumln (WHO) Anayasasının giriş

kısmında yapılmıştır Bu Anayasa 22 Temmuz 1946

yılında 61 uumllke tarafından imzalanmış ve 7 Nisan

1948rsquode yuumlruumlrluumlğe girmiştir (WHO 2001)

Gelişmekte olan uumllkelerdeki sağlık politikası

toplumun sağlığını iyileştirmek iccedilin kulanılırken

gelişmiş uumllkelerde bunun yanısıra sağlığı tehdit eden

unsurların ortaya ccedilıkmasını engelleme ya da ortadan

kaldırma amacının da olduğu goumlruumllmektedir (Mwabu

2007 1) Sağlık Ekonomisi ccedilalışmalarının uygulama

alanı herkes iccedilin sağlığı teşvik etmekte karşılaşılan

sorunların sistematik ve titiz bir şekilde incelenmesine

izin verir Sağlık ekonomisi tuumlketici uumlretici ve sosyal

seccedilim ile ilgili ekonomik teorileri uygulayarak

bireylerin sağlık personelinin kamu ve oumlzel

kuruluşların ve huumlkuumlmetlerin davranışlarını anlamayı

amaccedillamaktadır (Wels 2016)

Sağlık ekonomisi yalnızca klinik etkinliğin değil aynı

zamanda sağlık yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln maliyet etkinliğinin

sağlanması yolu ile maksimum faydayı elde etmek

konusundaki evrensel bir arzuyu yansıtır Sağlıkta

fırsat maliyeti sağlık hizmetlerinde kaynak

kullanımının altında yatan değiş -tokuşu accedilık bir

şekilde ortaya koyduğu iccedilin sağlık ekonomisindeki

duumlşuumlncenin bakış accedilısını accedilık bir şekilde ortaya

koymaktadır Sağlık ekonomisine hacirckim olan basit

teorik yapı maliyet-etkililiktir Maliyet-Etkililik

kavramı hem oumlnceden belirlenmiş bir hedefe en duumlşuumlk

maliyetle ulaşmayı hem de sınırlı kaynaklarla hasta

nuumlfusa hizmet iccedilin maksimum yararı sağlama

arzusunu ima eder Sağlık ekonomisi ile ilgili ccedilıktılar

tanımlama ve oumllccediluumlm zorluklarıyla dolu olsa da bu

oumllccediluumlmler sağlık ekonomisinin değerlendirilmesinin

temel taşlarıdır Dolayısıyla maliyet-etkililik

analizinin tamamen oumllccediluumllebilir sağlık hizmetlerinin

finansal maliyetlerini sağlık ekonomisinde karşılamak

iccedilin temel araccedil olduğu soumlylenebilir (Haycox 2009)

Kenneth Arrowrsquoun bundan yaklaşık 50 yıl oumlnce ldquoThe

American Economic Reviewrdquode yayınladığı

ldquoUncertainty and Welfare Economics of Medical

Carerdquo isimli ccedilalışmanın bilimsel bir disiplin olarak

sağlık ekonomisinin ortaya ccedilıkmasına oumlncuumlluumlk ettiği

kabul edilmektedir Bu ccedilalışma sadece sağlık

ekonomisi alanında değil diğer bir ccedilok alanda da en

yaygın atıf yapılan referans kaynağı olmuştur

(Savedoff 2004) Ekonomik değerlendirmeler sağlık

teknolojilerinin kullanımına ilişkin politika

kararlarının ayrılmaz bir parccedilası haline gelmiştir Bu

1960rsquoların başından beri gelişmiş uumllkelerde sağlık

hizmetleri harcamaları genellikle enflasyondan hızlı

arttığı iccedilin olmuştur Sonuccedil olarak sağlık harcamaları

toplam ekonomiden giderek daha fazla pay

almaktadırlar (Meltzer 2001 993) Sağlık sisteminde

sağlık unsurlarının sıhhi kaynakları (girdiler) ile diğer

unsurların (eğitim ccedilevre ccedilalışma koşulları) kullanımı

ile sağlık hizmetleri uumlretimi yapılır (Giralt 2010)

Sağlık sektoumlruuml ekonomisi kuramları kavramları

teknikleri uygulama olarak geniş tanımlı olabilir Bu

tanımın iccedilerisindeki faktoumlrleri aşağıdaki şekilde

sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Mills amp Gilson 1988 2)

Sağlığı teşvik faaliyetlerinin kaynak tahsisi

Sağlık sunumunda kullanılan kaynakların miktarı

Sağlık kurumlarının organizasyonu amaccedilları

finansman iccedilin kullandığı harcamaların tahsisi

Toplumdaki bireyler uumlzerinde koruyucu

iyileştirici ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin

finansmanı olarak sıralanabilir

3 SAĞLIK HİZMETLERİ VE GENEL

OumlZELLİKLERİ

Sağlık hizmetleri uumllkelerin sosyo-ekonomik accedilıdan

kalkınma duumlzeylerinin en oumlnemli goumlstergelerinden

birisidir Sağlık hizmetleri sadece insanların sağlığını

korumak ve yuumlkseltmek değil ayrıca bireyleri

hastalığın finansal risklerine karşı korumak ve tedavi

etmek gibi goumlrevleri de uumlstlenmektedir

Kuumlreselleşen duumlnyada doumlrt unsurun sağlık

reformlarında itici guumlccedil roluumlnde olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan ilki sağlık hizmetleri artan maliyetli

hizmetler olduğu iccedilin her uumllkede huumlkuumlmetlerin sağlık

sistemiyle ilgili politikalar ve yaklaşımlar duumlşuumlnmek

zorunda olmasıdır İkincisi vatandaşların hem devlete

ait sağlık kurumlarından hem de oumlzel sağlık

sistemlerinden talepleri artmaktadır İnsanların daha

fazla beklenti iccedilerisinde olması devletin ilgisinin bu

alana yoğunlaşmasına neden olmaktadır Uumlccediluumlncuumlsuuml

maliyet ve beklentilerin artması huumlkuumlmetlerin oumldeme

guumlcuuml konusunda limitlerle baş başa kaldığı bir suumlreci

getirmektedir Sonuncusu ise sağlık sektoumlruumlnde

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

141

C22 S1

geleneksel yaklaşıma duyulan şuumlpheciliktir (Sağlık

Bakanlığı 2010 10)

Toplam sağlık harcamalarında erişimde eşitlik sağlık

durumu sosyal farklılıkların duumlzeyleri oumlzel

huumlkuumlmlerin gelişimi gibi soruların cevaplandırılması

sağlık sektoumlruuml iccedilin oumlnemlidir Bu soruların

cevaplanmasında huumlkuumlmetin duumlzenleyici ve oumlzel

sektoumlruumln teşvik edici roluuml de goumlz ardı edilmemelidir

(Hanson amp Berman 24)

4 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK SEKTOumlRUumlNUumlN

YAPISI VE GELİŞİMİ

Sağlık hizmetlerinin suumlrekli değişim ve gelişim iccedilinde

olduğu goumlruumllmektedir Tarihsel suumlreccedilte bilimdeki

gelişim ve bilgi birikiminin yanı sıra ekonomik sosyal

ve kuumlltuumlrel dinamiklerin de belirleyici rol oynadığı

soumlylenebilir Bu bağlamda Tuumlrkiyersquode uygulanan

sağlık politikaları da cumhuriyet tarihi boyunca bazı

temel değişim doumlnemlerinden geccedilmiştir Dr Refik

Saydam doumlnemi (1923) Dr Behccedilet Uz doumlnemi (1946)

ve Prof Dr Nusret Fişekrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde sağlık

hizmetlerinde sosyalizasyon uygulamasının başlangıcı

(1963) oldukccedila oumlnemli doumlnuumlm noktalarıdır Bu

doumlnuumlm noktalarındaki son halka Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm

Programıdır (2003) Bu doumlnuumlşuumlm programıyla

Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin etkili verimli ve adil

bir şekilde organize edilmesi sağlık hizmetlerine

finansman sağlanması ve sunulması amaccedillanmıştır

Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın amaccedillarıyla uyumlu

olarak 2006 yılında hazırlanan 9 Kalkınma Planı ile

sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması hizmet

kalitesinin artırılması Sağlık Bakanlığırsquonın planlama

ve denetleme roluumlnuumln guumlccedillendirilmesi sağlık bilgi

sistemlerinin geliştirilmesi akılcı ilaccedil ve malzeme

kullanımının sağlanması ve Genel Sağlık Sigortası

Sistemirsquonin oluşturulmasının hedeflendiği

goumlruumllmektedir (Sağlık Bakanlığı 2012a)

Sağlık hizmetlerinin temel devlet goumlrevi olarak ele

alınışının TBMMrsquonin kuruluşuyla başladığı kabul

edilebilir TBMM 3 Mayıs 1920rsquode kabul ettiği 3

sayılı yasa ile Sıhhiye ve Muavenatı İccediltimaiye

Vekacircletini kurarak sağlık hizmetlerini ayrı bir

bakanlıkccedila yuumlruumltuumllen temel devlet goumlrevi haline

getirmiştir (Akdur 1999) Ancak 1920-1923 doumlnemi

incelendiğinde sağlıkla ilgili duumlzenli kayıt tutulmadığı

goumlruumllmektedir Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde daha ccedilok savaş

yaralarının sarılmasına ve sağlıkla ilgili mevzuatın

geliştirilmesine odaklanılmıştır Ancak ilk kurulan

bakanlıklardan birinin Sağlık Bakanlığı olması

oldukccedila oumlnemlidir 1923-1946 doumlneminde Tuumlrkiyersquode

sağlık hizmetleri huumlkuumlmet kurumları belediye ve

karantina tabiplikleri kuumlccediluumlk sıhhiye memurlukları

şeklinde oumlrguumltlenmiştir Bu doumlnemde sağlık

hizmetlerinin 86 adet yataklı tedavi kurumu 6437

hasta yatağı 554 hekim 69 eczacı 4 hemşire 560

sağlık memuru ve 136 ebe ile verildiği goumlruumllmektedir

992 sayılı Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları

Kanunu (1927) 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı

Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (1928) 1262

sayılı İspenccediliyari ve Tıbbi Muumlstahzarlar Kanunu

(1928) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu

(1930) 3153 sayılı Radyoloji Radyum ve Elektrikle

Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Muumlesseseleri Hakkında

Kanun (1937) gibi hacirclen yuumlruumlrluumlkte olan kanunlar yine

bu doumlnemde ccedilıkarılmıştır (Tosun 2009)

Refik Saydam doumlneminde sağlık politikaları şu doumlrt

ilke ile belirlenmiştir (Akdağ 2008)

Sağlık hizmetlerinin plan ve programı ile

youmlnetiminin tek elden yuumlruumltuumllmesi

Koruyucu hekimliğin merkezicirc youmlnetimin tedavi

edici hekimliğin ise yerel youmlnetimlerin hizmet

alanı olarak ayrışması

Sağlık insan guumlcuuml ihtiyacını karşılamak uumlzere tıp

fakuumlltelerinin cazibesinin artırılması yatılı tıp

talebe yurtları accedilılması mezunlarına mecburi

hizmet konulması

Sıtma frengi trahom verem cuumlzzam gibi

bulaşıcı hastalıklarla muumlcadele programlarının

başlatılması

Bu ilkeler ışığında sağlık hizmetleri ldquogeniş boumllgede

tek amaccedillı hizmet dikey oumlrguumltlenmerdquo modeli ile

yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Uumllkemizin Cumhuriyet doumlnemi ilk

sağlık planı olarak da adlandıracağımız ldquoBirinci On

Yıllık Milli Sağlık Planırdquo 1946 tarihindeki Yuumlksek

Sağlık Şurasırsquonca onaylanmıştır Temel yapı olarak o

guumlne kadar yerel youmlnetimlerin denetiminde olan

yataklı tedavi kurumları merkezden youmlnetilmeye

başlanmıştır 1950 yılında Sağlık Bakanlığırsquona bağlı

118 kurumda 14581 yatak sayısı var iken 1960 yılına

gelindiğinde 442 kurumda 32398 yatak sayısına

ulaşılmıştır Her ne kadar bu rakamlara yerel idarelere

ait hastanelerin merkezi idarenin eline alınması etki

etmiş olsa da yuumlz bin kişiye duumlşen yatak sayısı oranına

baktığımızda 1950 yılında yuumlz bin kişiye 9 yatak

duumlşerken 1960 yılına gelindiğinde bu oran 166rsquoya

ccedilıkmıştır Bebek oumlluumlm hızı 1950 yılında binde 233

iken 1960 yılında binde 176rsquoya duumlşuumlruumllmuumlştuumlr 1946

yılında İşccedili Sigortaları İdaresi (Sosyal Sigortalar

Kurumu) kurulmuş ve 1952 yılından itibaren sigortalı

işccedililer iccedilin sağlık kuruluşları ve hastaneler accedilılmaya

başlanmıştır (Sağlık Bakanlığı 2012b)

1961 yılında 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin

Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun ccedilıkarılmıştır

Sosyalizasyonun fiilen 1963 yılında başladığı

soumlylenebilir Bu doumlnemde yaygın suumlrekli

buumltuumlnleşmiş kademeli il iccedilinde buumltuumlnleşmiş bir yapı

anlayışıyla sağlık evleri sağlık ocakları ilccedile ve il

hastaneleri şeklinde bir yapılanmaya gidilmiştir

Dikey oumlrguumltlenmeler kısmen azaltılıp farklı nitelikte

sağlık hizmetleri veren yapılar sağlık ocağı

buumlnyesinde buumltuumlnleşmiş hacircle getirilmiştir 1982

Anayasasına bakıldığında vatandaşların sosyal

guumlvenlik hakkına sahip olmalarının yanı sıra bu

hakkın gerccedilekleşmesinin devletin sorumluluğunda

olduğuna youmlnelik huumlkuumlmler iccedilerdiği goumlruumllmektedir

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

142

2017

1990rsquolı yıllarda yuumlruumltuumllen Sağlık Reformu

ccedilalışmalarının ana bileşenleri şunlardır (Tosun 2009)

Sosyal guumlvenlik kurumlarının tek ccedilatı altında

toplanarak Genel Sağlık Sigortasırsquonın kurulması

Birinci basamak sağlık hizmetlerinin aile

hekimliği ccedilerccedilevesinde geliştirilmesi

Hastanelerin oumlzerk sağlık işletmelerine

doumlnuumlştuumlruumllmesi

Sağlık Bakanlığırsquonın koruyucu sağlık

hizmetlerine oumlncelik veren sağlık hizmetlerini

planlayıp denetleyen bir yapıya kavuşturulması

Bu doumlnem oumlnemli teorik ccedilalışmaların yapıldığı ancak

bunların yeterince uygulama alanı bulamadığı bir

doumlnem olmuştur

41 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ve Sonrası

2002 yılı sonunda Tuumlrk sağlık sisteminin iccedilinde

bulunduğu durumda hizmet sunumundan

finansmanına insan guumlcuumlnden bilgi sistemine kadar

ilgili birccedilok alanda koumlkluuml değişikliklere gidilmesinin

gerekli olduğu goumlruumllmuumlş ve bu amaccedilla 2003 yılında

Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonı uygulamaya

konulmuştur Bu program ile sağlık hizmetlerinde

oumlnemli değişikliklere gidilmiş ve başta SSK

hastaneleri olmak uumlzere diğer kamu kurumlarının

hastaneleri Sağlık Bakanlığırsquona devredilmiştir Dar

gelirli kesimlere youmlnelik olarak Yeşil Kartlı

vatandaşların hakları genişletilmiştir İlaccediltaki KDV

oranı duumlşuumlruumllmuumlş ve ilaccedil fiyatlandırma sistemi

değiştirilmiştir Başta koruyucu sağlık ve ana-ccedilocuk

sağlığı hizmetleri olmak uumlzere birinci basamak sağlık

hizmetleri guumlccedillendirilmiştir Ccedilağdaş sağlık anlayışının

temel unsurları arasında yer alan aile hekimliği

uygulaması başlatılarak tuumlm uumllkeye

yaygınlaştırılmıştır Bulaşıcı hastalıklarla ilgili

goumlstergeler Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın

uygulanmaya başlanmasından sonra gelişmiş uumllkeler

duumlzeyine ulaşmıştır 2003-2011 yılları arasında faiz

dışı genel kamu harcamalarındaki artış 92 iken

kamu sağlık harcamalarındaki artış sadece 74

olmuştur (Sağlık Bakanlığı 2012a)

Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ile kamu kaynaklarının

daha verimli kullanılmaya başlandığı soumlylenebilir

Nihayetinde 2010 2011 ve 2012 yıllarını iccediline alan

orta vadeli macircli plan ile birlikte macircli suumlrduumlruumllebilirlik

teminat altına alınmıştır 2002 yılında 395 olan

sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı 2012 yılı

sonunda 748rsquoe ulaşmıştır Yine bu doumlnemde

Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi Anne Oumlluumlm Oranı

ve Bebek Oumlluumlm Hızı gibi temel goumlstergelerde oumlnemli

iyileşmeler olduğu goumlruumllmektedir (Tablo 1)

Tablo 1 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlmde 10 Yıl (2002-2012)

Sağlık Goumlstergeleri 2002 2012

Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi (yıl) 718 760

Bebek Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 315 74

Beş Yaş Altı Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 400 110

Anne Oumlluumlm Oranı (yuumlz bin canlı doğumda) 640 154

Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı 198 154

Sağlık Hizmetlerinin Genel Memnuniyet Oranı 395 748

Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwsaglikgovtr

Şekil 1rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasındaki

sağlık kurumlarınının sayısı goumlruumllmektedir 2000

yılında toplam sağlık kurumlarının sayısı 10747 iken

2012 yılında 29960rsquoa yuumlkselmiştir Gene 2008 krizi

doumlneminde de toplam sağlık kurumlarının sayısının

1381rsquoden 2009 yılında 15205rsquoe yuumlkseldiği

goumlruumllmektedir Oumlzellikle 2009 yılından sonraki artış

dikkat ccedilekicidir Bu sayı 2013 yılında 30116rsquoya 2014

yılında da 30176rsquoya ccedilıkmıştır

Şekil 1 Toplam Sağlık Kurumlarının Sayısı (2000-2014)

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2012 httpwwwtuikgovtr

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

141

C22 S1

geleneksel yaklaşıma duyulan şuumlpheciliktir (Sağlık

Bakanlığı 2010 10)

Toplam sağlık harcamalarında erişimde eşitlik sağlık

durumu sosyal farklılıkların duumlzeyleri oumlzel

huumlkuumlmlerin gelişimi gibi soruların cevaplandırılması

sağlık sektoumlruuml iccedilin oumlnemlidir Bu soruların

cevaplanmasında huumlkuumlmetin duumlzenleyici ve oumlzel

sektoumlruumln teşvik edici roluuml de goumlz ardı edilmemelidir

(Hanson amp Berman 24)

4 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK SEKTOumlRUumlNUumlN

YAPISI VE GELİŞİMİ

Sağlık hizmetlerinin suumlrekli değişim ve gelişim iccedilinde

olduğu goumlruumllmektedir Tarihsel suumlreccedilte bilimdeki

gelişim ve bilgi birikiminin yanı sıra ekonomik sosyal

ve kuumlltuumlrel dinamiklerin de belirleyici rol oynadığı

soumlylenebilir Bu bağlamda Tuumlrkiyersquode uygulanan

sağlık politikaları da cumhuriyet tarihi boyunca bazı

temel değişim doumlnemlerinden geccedilmiştir Dr Refik

Saydam doumlnemi (1923) Dr Behccedilet Uz doumlnemi (1946)

ve Prof Dr Nusret Fişekrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde sağlık

hizmetlerinde sosyalizasyon uygulamasının başlangıcı

(1963) oldukccedila oumlnemli doumlnuumlm noktalarıdır Bu

doumlnuumlm noktalarındaki son halka Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm

Programıdır (2003) Bu doumlnuumlşuumlm programıyla

Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin etkili verimli ve adil

bir şekilde organize edilmesi sağlık hizmetlerine

finansman sağlanması ve sunulması amaccedillanmıştır

Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın amaccedillarıyla uyumlu

olarak 2006 yılında hazırlanan 9 Kalkınma Planı ile

sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması hizmet

kalitesinin artırılması Sağlık Bakanlığırsquonın planlama

ve denetleme roluumlnuumln guumlccedillendirilmesi sağlık bilgi

sistemlerinin geliştirilmesi akılcı ilaccedil ve malzeme

kullanımının sağlanması ve Genel Sağlık Sigortası

Sistemirsquonin oluşturulmasının hedeflendiği

goumlruumllmektedir (Sağlık Bakanlığı 2012a)

Sağlık hizmetlerinin temel devlet goumlrevi olarak ele

alınışının TBMMrsquonin kuruluşuyla başladığı kabul

edilebilir TBMM 3 Mayıs 1920rsquode kabul ettiği 3

sayılı yasa ile Sıhhiye ve Muavenatı İccediltimaiye

Vekacircletini kurarak sağlık hizmetlerini ayrı bir

bakanlıkccedila yuumlruumltuumllen temel devlet goumlrevi haline

getirmiştir (Akdur 1999) Ancak 1920-1923 doumlnemi

incelendiğinde sağlıkla ilgili duumlzenli kayıt tutulmadığı

goumlruumllmektedir Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde daha ccedilok savaş

yaralarının sarılmasına ve sağlıkla ilgili mevzuatın

geliştirilmesine odaklanılmıştır Ancak ilk kurulan

bakanlıklardan birinin Sağlık Bakanlığı olması

oldukccedila oumlnemlidir 1923-1946 doumlneminde Tuumlrkiyersquode

sağlık hizmetleri huumlkuumlmet kurumları belediye ve

karantina tabiplikleri kuumlccediluumlk sıhhiye memurlukları

şeklinde oumlrguumltlenmiştir Bu doumlnemde sağlık

hizmetlerinin 86 adet yataklı tedavi kurumu 6437

hasta yatağı 554 hekim 69 eczacı 4 hemşire 560

sağlık memuru ve 136 ebe ile verildiği goumlruumllmektedir

992 sayılı Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları

Kanunu (1927) 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı

Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (1928) 1262

sayılı İspenccediliyari ve Tıbbi Muumlstahzarlar Kanunu

(1928) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu

(1930) 3153 sayılı Radyoloji Radyum ve Elektrikle

Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Muumlesseseleri Hakkında

Kanun (1937) gibi hacirclen yuumlruumlrluumlkte olan kanunlar yine

bu doumlnemde ccedilıkarılmıştır (Tosun 2009)

Refik Saydam doumlneminde sağlık politikaları şu doumlrt

ilke ile belirlenmiştir (Akdağ 2008)

Sağlık hizmetlerinin plan ve programı ile

youmlnetiminin tek elden yuumlruumltuumllmesi

Koruyucu hekimliğin merkezicirc youmlnetimin tedavi

edici hekimliğin ise yerel youmlnetimlerin hizmet

alanı olarak ayrışması

Sağlık insan guumlcuuml ihtiyacını karşılamak uumlzere tıp

fakuumlltelerinin cazibesinin artırılması yatılı tıp

talebe yurtları accedilılması mezunlarına mecburi

hizmet konulması

Sıtma frengi trahom verem cuumlzzam gibi

bulaşıcı hastalıklarla muumlcadele programlarının

başlatılması

Bu ilkeler ışığında sağlık hizmetleri ldquogeniş boumllgede

tek amaccedillı hizmet dikey oumlrguumltlenmerdquo modeli ile

yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Uumllkemizin Cumhuriyet doumlnemi ilk

sağlık planı olarak da adlandıracağımız ldquoBirinci On

Yıllık Milli Sağlık Planırdquo 1946 tarihindeki Yuumlksek

Sağlık Şurasırsquonca onaylanmıştır Temel yapı olarak o

guumlne kadar yerel youmlnetimlerin denetiminde olan

yataklı tedavi kurumları merkezden youmlnetilmeye

başlanmıştır 1950 yılında Sağlık Bakanlığırsquona bağlı

118 kurumda 14581 yatak sayısı var iken 1960 yılına

gelindiğinde 442 kurumda 32398 yatak sayısına

ulaşılmıştır Her ne kadar bu rakamlara yerel idarelere

ait hastanelerin merkezi idarenin eline alınması etki

etmiş olsa da yuumlz bin kişiye duumlşen yatak sayısı oranına

baktığımızda 1950 yılında yuumlz bin kişiye 9 yatak

duumlşerken 1960 yılına gelindiğinde bu oran 166rsquoya

ccedilıkmıştır Bebek oumlluumlm hızı 1950 yılında binde 233

iken 1960 yılında binde 176rsquoya duumlşuumlruumllmuumlştuumlr 1946

yılında İşccedili Sigortaları İdaresi (Sosyal Sigortalar

Kurumu) kurulmuş ve 1952 yılından itibaren sigortalı

işccedililer iccedilin sağlık kuruluşları ve hastaneler accedilılmaya

başlanmıştır (Sağlık Bakanlığı 2012b)

1961 yılında 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin

Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun ccedilıkarılmıştır

Sosyalizasyonun fiilen 1963 yılında başladığı

soumlylenebilir Bu doumlnemde yaygın suumlrekli

buumltuumlnleşmiş kademeli il iccedilinde buumltuumlnleşmiş bir yapı

anlayışıyla sağlık evleri sağlık ocakları ilccedile ve il

hastaneleri şeklinde bir yapılanmaya gidilmiştir

Dikey oumlrguumltlenmeler kısmen azaltılıp farklı nitelikte

sağlık hizmetleri veren yapılar sağlık ocağı

buumlnyesinde buumltuumlnleşmiş hacircle getirilmiştir 1982

Anayasasına bakıldığında vatandaşların sosyal

guumlvenlik hakkına sahip olmalarının yanı sıra bu

hakkın gerccedilekleşmesinin devletin sorumluluğunda

olduğuna youmlnelik huumlkuumlmler iccedilerdiği goumlruumllmektedir

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

142

2017

1990rsquolı yıllarda yuumlruumltuumllen Sağlık Reformu

ccedilalışmalarının ana bileşenleri şunlardır (Tosun 2009)

Sosyal guumlvenlik kurumlarının tek ccedilatı altında

toplanarak Genel Sağlık Sigortasırsquonın kurulması

Birinci basamak sağlık hizmetlerinin aile

hekimliği ccedilerccedilevesinde geliştirilmesi

Hastanelerin oumlzerk sağlık işletmelerine

doumlnuumlştuumlruumllmesi

Sağlık Bakanlığırsquonın koruyucu sağlık

hizmetlerine oumlncelik veren sağlık hizmetlerini

planlayıp denetleyen bir yapıya kavuşturulması

Bu doumlnem oumlnemli teorik ccedilalışmaların yapıldığı ancak

bunların yeterince uygulama alanı bulamadığı bir

doumlnem olmuştur

41 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ve Sonrası

2002 yılı sonunda Tuumlrk sağlık sisteminin iccedilinde

bulunduğu durumda hizmet sunumundan

finansmanına insan guumlcuumlnden bilgi sistemine kadar

ilgili birccedilok alanda koumlkluuml değişikliklere gidilmesinin

gerekli olduğu goumlruumllmuumlş ve bu amaccedilla 2003 yılında

Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonı uygulamaya

konulmuştur Bu program ile sağlık hizmetlerinde

oumlnemli değişikliklere gidilmiş ve başta SSK

hastaneleri olmak uumlzere diğer kamu kurumlarının

hastaneleri Sağlık Bakanlığırsquona devredilmiştir Dar

gelirli kesimlere youmlnelik olarak Yeşil Kartlı

vatandaşların hakları genişletilmiştir İlaccediltaki KDV

oranı duumlşuumlruumllmuumlş ve ilaccedil fiyatlandırma sistemi

değiştirilmiştir Başta koruyucu sağlık ve ana-ccedilocuk

sağlığı hizmetleri olmak uumlzere birinci basamak sağlık

hizmetleri guumlccedillendirilmiştir Ccedilağdaş sağlık anlayışının

temel unsurları arasında yer alan aile hekimliği

uygulaması başlatılarak tuumlm uumllkeye

yaygınlaştırılmıştır Bulaşıcı hastalıklarla ilgili

goumlstergeler Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın

uygulanmaya başlanmasından sonra gelişmiş uumllkeler

duumlzeyine ulaşmıştır 2003-2011 yılları arasında faiz

dışı genel kamu harcamalarındaki artış 92 iken

kamu sağlık harcamalarındaki artış sadece 74

olmuştur (Sağlık Bakanlığı 2012a)

Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ile kamu kaynaklarının

daha verimli kullanılmaya başlandığı soumlylenebilir

Nihayetinde 2010 2011 ve 2012 yıllarını iccediline alan

orta vadeli macircli plan ile birlikte macircli suumlrduumlruumllebilirlik

teminat altına alınmıştır 2002 yılında 395 olan

sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı 2012 yılı

sonunda 748rsquoe ulaşmıştır Yine bu doumlnemde

Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi Anne Oumlluumlm Oranı

ve Bebek Oumlluumlm Hızı gibi temel goumlstergelerde oumlnemli

iyileşmeler olduğu goumlruumllmektedir (Tablo 1)

Tablo 1 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlmde 10 Yıl (2002-2012)

Sağlık Goumlstergeleri 2002 2012

Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi (yıl) 718 760

Bebek Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 315 74

Beş Yaş Altı Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 400 110

Anne Oumlluumlm Oranı (yuumlz bin canlı doğumda) 640 154

Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı 198 154

Sağlık Hizmetlerinin Genel Memnuniyet Oranı 395 748

Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwsaglikgovtr

Şekil 1rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasındaki

sağlık kurumlarınının sayısı goumlruumllmektedir 2000

yılında toplam sağlık kurumlarının sayısı 10747 iken

2012 yılında 29960rsquoa yuumlkselmiştir Gene 2008 krizi

doumlneminde de toplam sağlık kurumlarının sayısının

1381rsquoden 2009 yılında 15205rsquoe yuumlkseldiği

goumlruumllmektedir Oumlzellikle 2009 yılından sonraki artış

dikkat ccedilekicidir Bu sayı 2013 yılında 30116rsquoya 2014

yılında da 30176rsquoya ccedilıkmıştır

Şekil 1 Toplam Sağlık Kurumlarının Sayısı (2000-2014)

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2012 httpwwwtuikgovtr

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

142

2017

1990rsquolı yıllarda yuumlruumltuumllen Sağlık Reformu

ccedilalışmalarının ana bileşenleri şunlardır (Tosun 2009)

Sosyal guumlvenlik kurumlarının tek ccedilatı altında

toplanarak Genel Sağlık Sigortasırsquonın kurulması

Birinci basamak sağlık hizmetlerinin aile

hekimliği ccedilerccedilevesinde geliştirilmesi

Hastanelerin oumlzerk sağlık işletmelerine

doumlnuumlştuumlruumllmesi

Sağlık Bakanlığırsquonın koruyucu sağlık

hizmetlerine oumlncelik veren sağlık hizmetlerini

planlayıp denetleyen bir yapıya kavuşturulması

Bu doumlnem oumlnemli teorik ccedilalışmaların yapıldığı ancak

bunların yeterince uygulama alanı bulamadığı bir

doumlnem olmuştur

41 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ve Sonrası

2002 yılı sonunda Tuumlrk sağlık sisteminin iccedilinde

bulunduğu durumda hizmet sunumundan

finansmanına insan guumlcuumlnden bilgi sistemine kadar

ilgili birccedilok alanda koumlkluuml değişikliklere gidilmesinin

gerekli olduğu goumlruumllmuumlş ve bu amaccedilla 2003 yılında

Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonı uygulamaya

konulmuştur Bu program ile sağlık hizmetlerinde

oumlnemli değişikliklere gidilmiş ve başta SSK

hastaneleri olmak uumlzere diğer kamu kurumlarının

hastaneleri Sağlık Bakanlığırsquona devredilmiştir Dar

gelirli kesimlere youmlnelik olarak Yeşil Kartlı

vatandaşların hakları genişletilmiştir İlaccediltaki KDV

oranı duumlşuumlruumllmuumlş ve ilaccedil fiyatlandırma sistemi

değiştirilmiştir Başta koruyucu sağlık ve ana-ccedilocuk

sağlığı hizmetleri olmak uumlzere birinci basamak sağlık

hizmetleri guumlccedillendirilmiştir Ccedilağdaş sağlık anlayışının

temel unsurları arasında yer alan aile hekimliği

uygulaması başlatılarak tuumlm uumllkeye

yaygınlaştırılmıştır Bulaşıcı hastalıklarla ilgili

goumlstergeler Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın

uygulanmaya başlanmasından sonra gelişmiş uumllkeler

duumlzeyine ulaşmıştır 2003-2011 yılları arasında faiz

dışı genel kamu harcamalarındaki artış 92 iken

kamu sağlık harcamalarındaki artış sadece 74

olmuştur (Sağlık Bakanlığı 2012a)

Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ile kamu kaynaklarının

daha verimli kullanılmaya başlandığı soumlylenebilir

Nihayetinde 2010 2011 ve 2012 yıllarını iccediline alan

orta vadeli macircli plan ile birlikte macircli suumlrduumlruumllebilirlik

teminat altına alınmıştır 2002 yılında 395 olan

sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı 2012 yılı

sonunda 748rsquoe ulaşmıştır Yine bu doumlnemde

Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi Anne Oumlluumlm Oranı

ve Bebek Oumlluumlm Hızı gibi temel goumlstergelerde oumlnemli

iyileşmeler olduğu goumlruumllmektedir (Tablo 1)

Tablo 1 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlmde 10 Yıl (2002-2012)

Sağlık Goumlstergeleri 2002 2012

Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi (yıl) 718 760

Bebek Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 315 74

Beş Yaş Altı Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 400 110

Anne Oumlluumlm Oranı (yuumlz bin canlı doğumda) 640 154

Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı 198 154

Sağlık Hizmetlerinin Genel Memnuniyet Oranı 395 748

Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwsaglikgovtr

Şekil 1rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasındaki

sağlık kurumlarınının sayısı goumlruumllmektedir 2000

yılında toplam sağlık kurumlarının sayısı 10747 iken

2012 yılında 29960rsquoa yuumlkselmiştir Gene 2008 krizi

doumlneminde de toplam sağlık kurumlarının sayısının

1381rsquoden 2009 yılında 15205rsquoe yuumlkseldiği

goumlruumllmektedir Oumlzellikle 2009 yılından sonraki artış

dikkat ccedilekicidir Bu sayı 2013 yılında 30116rsquoya 2014

yılında da 30176rsquoya ccedilıkmıştır

Şekil 1 Toplam Sağlık Kurumlarının Sayısı (2000-2014)

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2012 httpwwwtuikgovtr

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

143

C22 S1

Şekil 2rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasında

toplam yatak sayısı verilmiştir Yatak sayısı da 2000

yılında 134950rsquoden 2014 yılında 206836rsquoya

yuumlkselmiş yani 71886 adet artmıştır Burada 2009

yılından sonraki artış ccedilarpıcıdır 2000 yılında toplam

yatak sayısında oumlzel sektoumlruumln payının 9 iken 2014

yılında 195 civarında olduğu goumlruumllmektedir Bu da

Tuumlrkiyersquode Oumlzel Sektoumlruumln Sağlığa 2000 yılından sonra

daha fazla ilgi duymaya başladığının bir goumlstergesidir

Sağlık sektoumlruumlne ilginin artmasında devlet desteğinin

de etkisiyle karlılığın artmasının roluuml olduğu

soumlylenebilir

Şekil 2 Toplam Yatak Sayısı (2000-2014)

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr

Hekim başına duumlşen kişi sayısı 2000 yılında 754 iken

2012 yılında 583rsquoe ve 2014 yılında ise 573rsquoe

duumlşmuumlştuumlr Sağlık sektoumlruumlnde meydana gelen

gelişmeler doğrultusunda hekim sayısının artması

hekim başına duumlşen hasta sayısını azaltmıştır 2008

krizi doumlneminde de sağlık sektoumlruumlnde hekim başına

duumlşen kişi sayısında azalış devam etmiştir (Şekil 3)

Şekil 3 Hekim Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr

Şekil 4rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere sağlık memuru sayısının

artmasıyla sağlık memuru başına duumlşen kişi sayısı da

azalış goumlstermiştir 2000 yılında sağlık memuru başına

duumlşen kişi sayısı 1238 kişi iken 2008 yılında 794

2012 yılında 617 ve 2014 yılında da 519 kişiye

duumlşmuumlştuumlr

0

50

100

150

200

250

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

144

2017

Şekil 4 Sağlık Memuru Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014httpwwwtuikgovtr

Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode oumlzellikle 2000 yılı sonrası

temel sağlık goumlstergelerine bakıldığında hala

eleştirilecek şeyler olsa da oumlzellikle 2003 yılında

hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programından

sonra oumlnemli mesafeler katedildiği goumlruumllmektedir

42 Sağlık Kuruluşlarında Basamak Sistemi

Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetleri verilen hizmetin

kapsamı ve yoğunluğu esas alınarak sınıflandırılmıştır

Sağlık harcamalarındaki artışı ve zaman kaybını

oumlnleyebilmek amacıyla sağlık hizmetlerinde basamak

sistemine geccedililmiştir Sağlık Bakanlığı 5510 Sayılı

Kanuna goumlre Sağlık Hizmeti Sunucularını Birinci

Basamak Sağlık Hizmetleri İkinci Basamak sağlık

Hizmetleri ve Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri

olarak gruplandırılmıştır (Tablo 2) (SGK 2013) Bu

hizmetlerin kapsamı şu şekilde ifade edilebilir (Sağlık

Bakanlığı 2011)

Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların

evde ve ayakta tedavilerini kapsamaktadır Bu

hizmerler esas olarak yataksız sağlık

kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada

verilmektedir

İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların bir

yataklı sağlık kuruluşunda (hastanelerde)

yatırılarak tedavilerini kapsamaktadır

Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri oumlzel bir yaş

grubuna cinsiyetine yada belli bir hastalığa

yakalanan kişilere o konuda yeterli imkanlara

sahip yataklı tedavi kuruluşlarında verilen tedavi

hizmetlerini kapsamaktadır Bu hizmetler genel

olarak oumlzel dal ya da eğitim ve araştırma

hastanelerinde verilen hizmetlerdir

Bu sistemde hastanın acil durumlar dışında ilk olarak

birinci basamağa başvurması eğer buradaki imkanlarla

tedavi edilemiyorsa bir uumlst basamağa gitmesi

hedeflenmiştir Boumlylece zaman ve emek kaybının

oumlnlenmesi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 2 Tuumlrkiyersquode Sağlık Hizmetlerin in Sunumu

Birinci Basamak

Sağlık Hizmetleri

Resmi Kurum Tabiplikleri

Sağlık Ocağı

Sağlık Merkezi

Ana ve Ccedilocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (ACcedilS-AP) Merkezi

Oumlzel Poliklinikler

Verem Savaş Dispanserleri

SSK Sağlık İstasyonu ve Dispanseri

İkinci Basamak

Sağlık Hizmetleri

Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Devlet Hastaneleri ve Dal Hastaneleri

Oumlzel Hastaneler

Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Askeri Hastaneler

Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri

Uumlccediluumlncuuml Basamak

Sağlık Hizmetleri

Uumlniversite Hastaneleri

Sağlık Bakanlığına Bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri

Uygulama ve Araştırma Merkezleri

Kaynak TC Sağlık Bakanlığı Tuumlrkiye Sağlık Bilgi Sistemi Eylem Planı 2004 s10

httpwwwsbusaglikgovtr

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

145

C22 S1

En basit şekliyle Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri

vatandaşın ccedileşitli nedenlerle başvurduğu ilk sağlık

kurumu ve bu kurumda uumlretilen sağlık hizmeti olarak

tanımlanabilir Yani nuumlfusun temel sağlık

ihtiyaccedillarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan

belirlenmemiş ve yaygın sağlık sorunlarını kapsar

(Boerma 2003) Yaygın ve adil bir şekilde sunulan

Birinci Basamak Sağlık hizmetleri toplumdaki farklı

grupların bu sağlık hizmetlerinin eşit bir şekilde

yararlanmasını sağlar (Starfield 2009) Sağlıkta

Doumlnuumlşuumlm Programının hayata geccedilirilmesiyle birlikte

Birinci Basamak Sağlık Hizmeti sunan kuruluşlar

yeniden duumlzenlenmiş ve Birinci Basamak Sağlık

Hizmeti Sunan Kuruluşlar uumlccedil grupta toplanmıştır

Bunlar Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Toplum Sağlığı

Merkezi (TSM) ve 112 Acil Sağlık Merkezi olarak

yeniden duumlzenlenmiştir (Muğla Halk Sağlığı

Merkezi)

5 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINI

ARTTIRAN NEDENLER

Sağlığın korunması ve geliştirilmesi iccedilin yapılan

harcamalara sağlık harcaması denir Sağlık

harcamaları ile insanların yaşam suumlresinin uzaması ve

oumlzellikle yaşam kalitesinin arttırılması

amaccedillanmaktadır Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınmada

oumlnemli bir faktoumlr olan sağlık harcamalarının uumllkelerin

gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklılıklar goumlsterdiği

soumlylenebilir Sağlık harcamalarının son yıllarda

toplam gelir ve toplam harcama iccedilerisindeki payının

arttığı goumlruumllmektedir Sağlık harcamalarındaki bu artış

nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kılavuz 2010 174)

Sağlık sektoumlruumlnuumln emek yoğun bir sektoumlr olması

Arzın talep yaratması

Gelirdeki artışla birlikte sağlık harcamaları

talebinin artması

Kronik hastalıkların ve yetersizliklerin ortalama

yaşam suumlresinin yuumlkselmesiyle birlikte artması

İnsanlarda sağlık bilincinin gelişmesi

Maliyetlerin asimetrik bilgiden dolayı artması

Sağlık sektoumlruumlnde yuumlksek sermayeli ileri

teknolojinin kullanılmasıdır

Sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artış nedenlerinin

genelde olumlu olarak kabul edilen gelişmelere

bağlandığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle sağlık

hizmetlerine erişimin artması ile birlikte sosyal

adaletin sağlanması daha fazla bireyin bu

hizmetlerden faydalanması ve tuumlketimin artması

sağlıklı bir nesil iccedilin son derece oumlnemlidir (Yereli

Kobal amp Koumlktaş 2011)

Son yıllarda sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artışın

kırsal boumllgelerdeki kişilerin işverenlerin ve vergi

muumlkelleflerinin yuumlkuumlnuuml arttırdığı goumlruumllmektedir

Nuumlfusun sağlık ihtiyaccedilları artan gelir sigorta

talepleri fiyat değişimleri ve teknolojik değişim sağlık

harcamalarını arttıran nedenlerdendir Bu faktoumlrlerin

bazıları kırsal alanlarda son zamanlarda oldukccedila

oumlnemli bir artış goumlstermiştir Kırsal alanlarda sağlık

sektoumlruumlndeki bu artışlar topluluklar arasında meydana

gelen sağlık durumu ve hizmet durumuyla paralellik

goumlsterebilir ( McBridge 2005 6)

Grafik 1 Duumlnyada ve Tuumlrkiyede Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı () 2000-2014

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014

httpwwwtuikgovtr World Bank World Development Indicators Health System

httpwwwworldbankorg

Sağlık harcamalarıyla ilgili oumlnemli goumlstergelerden

birisi sağlık harcamalarının GSYHrsquoye oranıdır

Tuumlrkiyersquode toplam sağlık harcamalarının GSYH

iccedilerisindeki payı 2000 yılında 49 iken 2014 yılında

54 duumlzeyine yuumlkselmiştir Yani bu yıllar arasında

inişli ccedilıkışlı bir seyir izlese de genel olarak 05rsquolik

bir artış olduğu goumlruumllmektedir En yuumlksek değere ise

2008-2009 doumlneminde ulaşılmıştır Bu doumlnemde

0

2

4

6

8

10

12

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Tuumlrkiye Duumlnya

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

146

2017

toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı

61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere

gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel

finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek

muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının

GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar

kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış

eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam

Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000

yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine

yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104

ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde

toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki

payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek

Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile

karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde

aşağılardadır (Grafik 1)

Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)

Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg

Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve

finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık

harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın

gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu

goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık

harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına

baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait

iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)

Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)

Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg

Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

147

C22 S1

990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566

Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559

Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719

Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir

Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık

Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır

Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke

Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması

2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara

ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)

Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr

Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının

kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir

kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği

soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu

harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu

oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir

(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının

genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı

oumlnemli derecede artış goumlstermiştir

Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014

httpwwwtuikgovtr

Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde

devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek

olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık

yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel

sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise

kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları

25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal

krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık

yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş

goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde

ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Kamu Oumlzel Sektoumlr

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

147

C22 S1

990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566

Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559

Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719

Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir

Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık

Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır

Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke

Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması

2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara

ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)

Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr

Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının

kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir

kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği

soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu

harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu

oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir

(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının

genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı

oumlnemli derecede artış goumlstermiştir

Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014

httpwwwtuikgovtr

Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde

devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek

olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık

yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel

sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise

kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları

25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal

krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık

yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş

goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde

ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Kamu Oumlzel Sektoumlr

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

148

2017

6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK

HİZMETLERİNİN FİNANS MANI

Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de

sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun

sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan

nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık

harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık

hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların

hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)

Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin

oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık

hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı

youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı

finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi

youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık

hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde

sunumunun sağlanabilmesidir

Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel

finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck

Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)

Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri

Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta

Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti

Oumlrneğin Birleşik Krallık

Sosyal Sağlık Sigortası

Oumlrneğin

ABD

Karar Verme

Mekanizması

Devlet Tarafından Kara

Verme ve Youmlnetim

Sigorta Fonu ve Hekim

Birlikleri Tarafından

Karar Verme ve Youmlnetim

Oumlzel Girişimcilik

İlkeleri

Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve

İşverenlerin Katkıları

Oumlzel Finansman

Sağlık Hizmetleri

Sunucuları

Kamu

KamuOumlzel

Oumlzel

Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany

the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom

Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve

finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003

yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı

ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli

değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)

Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma

bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck

Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge

Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin

finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır

(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında

en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır

Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı

(Milyon TL) 2013-2014

2013 2014 Değişim

Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104

Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79

Toplam 39763 40090 90

Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr

Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına

Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına

baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi

youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon

TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner

sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon

TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği

goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi

youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında

25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)

7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-

BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI

71 Genel Ccedilerccedileve

Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de

gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi

etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu

harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla

pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik

buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından

oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa

dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze

goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları

geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik

buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki

sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik

buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

149

C22 S1

insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır

Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde

azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki

accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği

soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına

gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek

parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime

harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak

ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile

koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp

biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp

Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile

toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında

hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından

soumlz edilebilir

Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015

httpwwwtuikgovtr

Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu

yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık

harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta

yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından

itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı

goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye

iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi

Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık

harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının

uumlzerindedir

Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir

durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış

referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete

kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)

değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil

harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki

doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde

harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi

iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)

72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme

Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk

Kareler Youmlntemi ile Analizi

1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine

ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde

hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki

azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle

bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır

IMF-IFS( International Financial Statistics) veri

tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri

alınmıştır

Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve

ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri

durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman

serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman

serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin

gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması

gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki

ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim

Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel

kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal

logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen

hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en

hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo

5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

149

C22 S1

insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır

Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde

azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki

accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği

soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına

gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek

parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime

harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak

ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile

koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp

biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp

Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile

toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında

hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından

soumlz edilebilir

Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015

httpwwwtuikgovtr

Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu

yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık

harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta

yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından

itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı

goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye

iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi

Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık

harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının

uumlzerindedir

Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir

durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış

referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete

kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)

değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil

harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki

doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde

harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi

iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)

72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme

Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk

Kareler Youmlntemi ile Analizi

1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine

ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde

hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki

azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle

bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır

IMF-IFS( International Financial Statistics) veri

tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri

alınmıştır

Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve

ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri

durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman

serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman

serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin

gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması

gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki

ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim

Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel

kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal

logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen

hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en

hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo

5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

150

2017

Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları

Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)

ADF istatistiği

Olasılık

Değerleri

ADF

İstatistiği

Olasılık

Değerleri

Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010

Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028

Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010

Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational

Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-

istatistiği kullanılmıştır

Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme

testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden

bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun

belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer

verilecektir

Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml

Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ

0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981

1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241

2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967

3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199

Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir

Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere

1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme

oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması

alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına

duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı

değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir

ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen

gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde

kullanılacaktır

Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları

Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı

5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok

1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane

3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane

Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı

3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok

1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane

3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane

Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan

logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH

hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına

duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde

seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu

zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere

en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu

anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır

Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları

Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)

Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık

Per_NURSE 000143 00011

Per_DOC 000118 00100

C 255745 00000

Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra

kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en

kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık

literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık

harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi

doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

151

C22 S1

yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde

hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış

ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi

olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de

olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında

reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak

ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca

hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında

reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak

tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)

SONUCcedil

Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar

iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri

artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin

sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın

gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir

Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde

belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik

faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık

harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar

doğurabilmektedir

Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz

genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık

sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine

youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine

yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır

Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye

birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem

de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi

etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile

toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında

hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından

soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi

sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok

kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme

rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde

edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık

harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık

sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta

sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye

olumlu etkisi olmuştur

KAYNAKCcedilA

1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta

Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri

2002-2008 Yayın No 770

httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016

2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık

Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile

Kıyaslanması Ankara

httpwwwrecepakdurcom

3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin

Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından

Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64

Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr

4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık

Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık

Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi

Bakanlık Yayın No 983 Ankara

httpssgbsaglikgovtr

5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)

Economics 8 Edition The McGraw-Hill

Companies Newyork

6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General

Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl

Erişim Tarihi 13072016

7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O

(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme

İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi (37) ss123-130

httpwwwacademiaedu

8 GIRALT X M (2010) Principles of Health

Economics GNU Free Documentention License

httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016

9 HANSON K amp Berman P (1998) Private

Health Care Provision in Devoloping Countries

A Preliminary Analysis of Levels and

Composition Health Policy and Planning

13(3) Oxford University Press pp195-211

httpwwwncbinlmnihgov

10 HAYCOX A (2009) What is Health

Economics NPR091101 April

httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi

12072016

11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki

Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal

Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192

httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi

12072016

12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health

Economics for Physician Health Economics

Quintet Vol 358 September 22

httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi

12072016

13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık

Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım

httpwwwtepavorg

14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health

Economics for Developing Countries A Survival

Kit Health Ecomics amp Financing

Programme pp1-30 httpsideasrepecorg

Erişim Tarihi 12072016

Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi

151

C22 S1

yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde

hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış

ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi

olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de

olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında

reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak

ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca

hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında

reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak

tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)

SONUCcedil

Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar

iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri

artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin

sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın

gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir

Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde

belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik

faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık

harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar

doğurabilmektedir

Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz

genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık

sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine

youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine

yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır

Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye

birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem

de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi

etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile

toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında

hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından

soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi

sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok

kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme

rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde

edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık

harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık

sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta

sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye

olumlu etkisi olmuştur

KAYNAKCcedilA

1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta

Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri

2002-2008 Yayın No 770

httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016

2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık

Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile

Kıyaslanması Ankara

httpwwwrecepakdurcom

3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin

Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından

Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64

Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr

4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık

Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık

Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi

Bakanlık Yayın No 983 Ankara

httpssgbsaglikgovtr

5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)

Economics 8 Edition The McGraw-Hill

Companies Newyork

6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General

Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl

Erişim Tarihi 13072016

7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O

(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme

İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi (37) ss123-130

httpwwwacademiaedu

8 GIRALT X M (2010) Principles of Health

Economics GNU Free Documentention License

httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016

9 HANSON K amp Berman P (1998) Private

Health Care Provision in Devoloping Countries

A Preliminary Analysis of Levels and

Composition Health Policy and Planning

13(3) Oxford University Press pp195-211

httpwwwncbinlmnihgov

10 HAYCOX A (2009) What is Health

Economics NPR091101 April

httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi

12072016

11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki

Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal

Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192

httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi

12072016

12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health

Economics for Physician Health Economics

Quintet Vol 358 September 22

httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi

12072016

13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık

Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım

httpwwwtepavorg

14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health

Economics for Developing Countries A Survival

Kit Health Ecomics amp Financing

Programme pp1-30 httpsideasrepecorg

Erişim Tarihi 12072016

OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN

152

2017

15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci

Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık

Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu

httpwwwmuglahsmgovtr

16 MWABU G (2007) Health Economics for

Low Income Countries Economic Growth

Center Yale University Center Discussion

Paper No 955 pp1-79

httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi

152072016

17 OECD (2015) Focus on Health Spending

OECD Health Statistics httpwwwoecdorg

18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi

Sistemi Eylem Planı

httpwwwsbusağlikgovtr

19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun

Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını

Ankara httpwwwsbusağlikgovtr

20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin

Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak

httpwwwasmgovtr

21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta

Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu

(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr

Erişim Tarihi 23062016

22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-

2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr

23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama

Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart

httpwwwresmigazetegovtr

24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and

the birth of Health Economics Public Health

Classics Bulletin of the World Health

Organization 82 (2) February

httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi

20072016

25 STARFIELD B (2009) Primary Care and

Equity in Health The Importance to

Effectiveness and Equity of Responsiveness to

Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33

FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu

Erişim Tarihi 13072016

26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the

Most on Health Care November 6

http247wallstcom Erişim Tarihi

14062016

27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye

Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri

Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans

Tezi

28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin

Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının

Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi

httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016

29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014

httpwwwtuikgovtr

30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik

Plan 2010-2014 Yayın No 788

httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi

03072016

31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M

(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran

Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim

Tarihi 29062016

32 WELS S (2016) What is Health Economics

httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016

33 WHO (2001) Mental Health New

Understanding New Hope The World Health

Report 2001 World Health Organization

httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016

34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of

Health Interventions in Social Insurance-Based

Countries Germany the Netherlands and

Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue

2 February httpwwwsciencedirectcom

20072016

35 World Bank (2016) World Development

Indicators Health System 14 Haziran

httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi

12072016