Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 4.

8/6/2019 Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 4.

1/662


2/662

Digitized by the Internet Archivein 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniaesebii04euse


3/662


4/662


5/662

COLLECTIOSELECIA

SS. ECCLESLE PATRUM.XXI.

htt>*HK>

PATRES QUARTI ECCLESIiE S/ECULI.EUSEBIUS IV,


6/662

PROSTAT INSUPER VENALITLUGDUNl,

Apud RUSAND, bibliopolam;MONTIS PESSULANI,

Afud VIRENQDEj bibliopolam ;PARISIIS,

Apud GAUME fratres, bibliofolas;.RQtUE,

Apud MERLE, bibliopolajvu

PARISIIS, E TYPOGRAPHEO DECODRCHANT,VIA VULGO DICTA d'eRFURTH, N I.


7/662

COLLECTIOSELECTA

ss. eccleSm: patrumCOMPLECTENS I ^exquisitissima


8/662

m 4 #


9/662

EUSEBII PAMPHILI,C^ESARIENSIS EPISCOPI,

DEMONSTRATIONIS EVANGELICjELIBRI DECEM.

XXI.


10/662


11/662

EUSEBII PAMPHILT,OESARIENSIS EPISCOPI,

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/ELIBRI DECEM.

LIBER PRIMUS.(VERTEINTK BERK.IRDINO DONATO VERONINSI.)

TRIA PRIMA CAPITA EX FABRICIO SUPPLENTUR.

PROOEMIUM 1 .Eccc tibi 2 , sacer homo Dei, ac divina res inter episco-

pos,Theodote, post priusopus de Praeparatione Evangelica,quod vobis quindecim libris elaboravimus, Dei atquc ipsiusSalvatoris nostri Deique Verbi auxilio etiam praesens rnag-num hoc a nobis perficiendum suscipilur. Petitioni igiturnostrae, charum caput, locum concedito, prccibusque luislaborem noslrum adjuva, quo deinceps DemonstrationemEvangelicam ex procdiclionibus quae a prima origine apudHebraeos proinulgatae extant, exponere instituimus. Quo-modo autem et qua ratione? ut nempe illis Deo charissimisquos nosti omnium decantatos vocibus, Mose, inquam, etqui post hunc explenduerunt divinis beatisque Prophetis acsacris scriptoribus testibus utamur, atque ab illis pracnun-

1 E\ Fahricio.2 Vkte D. Guillon, tom. v, p, i~j- et seqq.

1.


12/662

BUSEBU PAMPIIII.Iliata oslcndamus quac multis post demum sarculis in luccmprodita, atque pcr Salvatoris E\ augelicam demonslrationemiu rem deducta sunt, quaeque adhuc praesenti aetate in con-spcctu nostro perficiuntur, longe prius ab iisJem, divinoSpiritu docente, percepta : ita ut absenlia tanquam prae-sentia, et qurc nondum usquc erant, tanquam evidenter jamexistentia intuerentur; nec hoc solum, sed etiam poslerisscriplo quae olini essent futura praesignarent, ut jam aliiquoque ex illis scirenl futura, cognoscerenlque, et quotidieoraculorum illorum eventus et effectus praestolarentur.Qualia vero illa? Infinita sane, aliaquc omnivaria et de om-nibus communibus pariter et particularibus, quaeque jamsingulos spectarent homines, jam inlegras universilates,proprieque de rebus Hebraeorum alque similiter de externisgenlibus, ut sunt cversiones urbium, temporum mutatio-nes, rerum vicissiludines, affuturorumquc bonorum prae-sentiam et conlraria immittcnda mala, ut gentium subju-galiones ac scrvilutem, urbium obsidiones, ir.tegrcrumregnorum eversiones vel inslaurationcs, atque alia infinitalon-z;is post temporibus eventura praenuntiaverc. Yerum haecsingula enumerari a nobis praesentis instituti ratio ncuti-quam postulat; itaque, quamplurimis interim in aliud tem-pus dilatis, facile vel ex horum quas afferemus veritate,etiam illorum quae silentio practerimus, fides demonslra-bitur.

.-%.-%. M%M^VI

CAPUT PRIMUM.Quamam elquanta in Iiaccc tractalionc promiitantur.

Qu.t igitur nobis in praesenti cx Prophelicis valiciniis adEvangelicam demonstratiooeni persequi e re vidcatur, cum-


13/662

DEMONSTRATIONIS EVANGELICE L115. I.maximeopportunuin cst exponere. Edixeruntnimirum Pro-phetaefore ut nominatimChristus,idemque VerbumDei,ip-seque Deus ac Dominus et magnus quidam Angelus consiiii,inter homines versaturus esset, universo orbi, gentiumGne-carum pariter et Barbararum futurus doctor verae cognitionisDeietpietatisin Deum,universiopificem,sicutEvangelicumprofitetur praeconium; illumque ipsum futurum puerum,Filiumque hominis vocatum iri, ul qui genus ab hominibusducturus sit; nasciturumque ex virgine, nova quadam atqueinusitata generationis ratione. Et quod maxime dignum estadmiratione, ne quidem locum nativitatis ejus Bethlehem,omnibus etiamnum hodie qui ad illum speclandum extremisab lerra^ iinibus accurrunt decantatum, silenlio involventespra3lerierunt,sedethunccIarisverbisprocIamaverunt : sicuteliam lcmpus adventus et apparilionis ejus, quo praecise illeinter homines versatus est, iisdem veluli rebus praevertentesdivinoore nuntiavere. Licebit etiam tibi studicse admoventioperam, videre ad oculum in Propheticis quae prodilae suntpraediclionibus, universa simul comprehendi testata divinisEvangelistis ipsius Salvatoris nostri Jesu Christi stupendamiracula, divinasque ejus et plenas omnis virtutis de verapietate doclrinas. Et quid mirum hoc, cum et novam ra-lionem pietatis omnibus hominibus ab eo commendandamperspicue praedicent, vocationemque Discipulorum ejus acnovi doctrinam Teslamenti ? Nec minus certe praeterea Ju-daeorum in ipsum incredulitalem et contradicliones, prin-cipum insurrectiones, doctorum invidiam, unius Discipuliproditionein, calumnias hostium, sycophantarum accusa-tiones, judicum condemnationes, turpes ignominias, fla-gella gravissima, infamia probra, et super omnibus hiscemortem contumeliosam; ipsius ad haec admirandum silen-tium, lenitatem et constantiam, incredibilemque quantampatienliam malorumque tolerantiam : haec omnia diserle d.e


14/662

O I 1 SKhll PAMFHiLliino quodam in postremis olim venluro lemporibus, atqueinter onines talia exanllaturo perspicue praenuntiant, tra-duntque antiquissima ilebi\Torum oracula ; simulquc tes-tantur eumdeni post mortem iterum reversurum in vitam,Discipulis suis appariturum, divinumque Spiritum in illosemissurum. Reditum item ejus memorant in cailos, fir-mamque in throno regni Patris sedem, atque in consum-matione saeculi futurum iterum alterum ejus adventumgloriosum. Super omnibus hisce threnos pcrcipies atqueejulalus singulorum Prophetarum multifariani quirilan-tium atque deplorantium, quanta populo Judaico ob im-pietatem in hunc palratam suslinenda esset mala : quodrcgnum ipsorum, a patrum temporibus usquc ad illorumaetatem continualum, funditus esset evertendum post eaquae in Christum ausa fuissent; quod patriae ipsorum le-ges dissolvendae, quod ipsi veteri cultu suo religioso pri-vandi, atque libertate avita exuendi; quod pro liberis servihostium futuri essent, quod regia ipsorum melropolis tra-denda flanimis, et religiosum illorum et sanctum templumconflagraturum atque exlremam experturum solitudinem;quod pro avilis incolis urbs eorum alienis inhabitandanationibus; quod in omnes gentes per lotum terrarumorbem dispergendi ; quod nulla amplius a maiis requiesneque a calamilalibus respiratio speranda illis foret : quaectco, quod aiunt, manifesta, ctiam nunc verborum vimrebus ipsis demonstrant, cum a prima illa die qua impiasmanus Judaei in Christum tulerunt, malorum initium inse contraxerint. Non libuit autem divinis Prophetis praedic-tiones suas in moestis flnire, neque ullra tristia extenderevaticinandi facultalem; sed ad pulchrum conversi, iidemvicissim bonorum significationes magno numero omnibushominibus Christi advenlu imperliendorum praenuntiave-runt : fore, scilicct, ut pro unius gentis rejeclione omnes


15/662

DEH0NSTRAT10NIS EYANGlvLlGJE LIB. I. Jpopuli et naliones hominum per Evangelium cdoceantur veriDei cognitionem, daernonas deserant ignorantiamque exuantet errores, lux autem ac pietas longe lateque resplendeat;ut a Chrisii Discipulis universus orbis repleatur ejus dog-mate; ut Evangelium ab illis doceantur omnes hominesnovam miramque complectens pietatis ralionem; atque utEcclesice Christi per eosdem in omnibus gentibus consti-tuantur, et unus populus Christianus nominetur per uni-versum qua palet incolis orbem terrarum : futurum esseetiam ut quae subinde a principibus regibusque contra Ec-clesiam Christi excitandae sint persecutiones, nihil ad ever-tendam illam valeant, utpote quae Dei robore firmatur.Haec et tanta cum ab Hebraeorum theologis proclamata fue-rint, atque etiamnum omnibus palam illarum rerum even-tus se ostendat, quis non divinum illorum virorum spiritumadmiretur, quis non disciplinam et dogmata religionis ip-sorum et philosophiae fateatur genuina ac verissima esse,siquidem demonstralionem prae se ferunt non quidem comp-lis atque ornatis verbis, neque vi dicendi, aut perversi ar-tificii argumentationibus ad decipiendum comparatis. sedsimplici et remoto a fraude doclrinae genere, cujus genuinaesinceraeque veritati fidem facit virtus et cognitio Numinisquae in divinis illis viris fuit? Qui igitur potuerunt res quaelongis saeculis post evenerunt, tot millenis anle annis nonhumano sed divino videre spiritu, quidni digni fide sint utdogmata quae discipulos suos edocuerunt vera esse credan-lur? Probe etiam novi usitatum esse omnibus qui Salvato-rem ac Dominum nostrum Jesum eumdem vere GhristumDei esse, ita ut par est, instituunt dcmonstrare, ante omniafacere fidem quod non aliter in eum quam Propheticis tes-timoniis de eo editis congruenter credant; deinde et hocipsum coram omnibuscum quibusinsermonemdescendunt,haud diffileri quod singularis studii ac laboris sit singula


16/662

liUSEBH PAMPIIILIcapita Evangelii posse demonstrationibus suis firmare, Undenecessario ad hoc ipsum delatus, Dei auxilio tentabo, se-cundum pramuntiata ex ipsis illis HebraBorum theologis,uniyersae Evangelicae demonstralionis tractalionem tradere.Quod vero studium praesenti operea me impenditur non Ju-daeis oppugnandis, ut putet aliquis, est destinatum : apage;tantum enim ab hoc abest, ut potius pro illis, si sanammentem ailerant, faciat, flrmat siquidem Ghristianam rempetito a longis abhinc praedictionibus lestimonio; rem Ju-daeoruni autem, ex perfecta prophetiarum quas illi habentimpletione. Juvabit quoque Graecorum filios sive Ethnicosqui animis bene conslitutis accesserint, per admirandamfuturorum praenotionem, rerumque secundum praedictio-nes eventum, simul ostendendo divinam atque certissimsmdogmatum nostrorum veritatem; simulque solidiore de-monstralione obturando linguas patronorum mendacii,quam nusquam nobis suppetere contendunt sycophanlae,etiam atque etiam quotidie omnibus viribus quando adver-sus nos disputant, huicce insistentes causationi, ut dicantnihil nos posse demonslralione firmare, sed tantum ab iisqui ad nos accedunt fidem habendatn exigere. Gui calum-niae retundendae non inopportuna praesens tractalio futuraest; sed et ostensa novorum cum veteribus concordia, im-piarum haeresium (Manichaeorum) falsas opiniones et blas-phemias adversus divinos Prophelas profecto revincet. Lon-giorem autem et uberiorem propheticarum vocum explica-tionem praesenti opere praelermitlam, illisquerelinquam quihas altius scrulari voluerint, atque ad hoc perficiendumfuerint idonei. Ego aulem divino prrccepto magistro usurussum (\uodLpaucls nudta comprchcndcrc jubet , idque seclariomni studio annilar; tantummodo additurus quae aosampraebeant considerandis et intelligendis locis, perspicuam-que eorum quae ad proposilum faciunt inlerpretationem


17/662

DEM0NSTIIAT103IS EVAItGELIC.E LIIJ. I. O,cxhibere qtteant. Sed projemiorum quidem satis : jam de-monstrationes ordiri juvat. Gum enim frequens nobis in-sultaverit sycopbantarum niultitudo, affirmantium nihilnos posse evidenti veritalis oslensione demonslrare, sedlantum vella ut credant qui ad nos veniunt, atque ita at-lendant; neque aliud quidquam illis persuasum ire, quamut brutorum pecorum more caeco impetu nihilque exami-nantes strenue obsequantur omnibus quaecumque a nobisdicuntur, unde etiam fideles sive credulos ab bruta credu-litale appellare contingat. Hinc, non ab re dividendas quaenobis objiciuntur calumnias existimavi, atque in praepara-tione universi operis primo quidem loco illam gentiuui mul-tos colentium deos exposui, qui nobis vertunt vilio quodpatriorum deorum desertores facti sumus, et tanquam ma-gnum aliquid objectant, quod Barbara Graecis prastulimus,et Ilebraeorum oracula fuimus amplexi. Alteram vero cri-minationem illatam a Judaeis, qua et ipsi videntur nos haudinjuria reprehendere, quod ipsorummot sacris usi Litleris,non tamen eamdem vitae rationem seclamur. Gum haec igi-lur ita distincle exposita a nobis fuerint, priori quidem cri-minationi, ut res tulit, in Praeparatione Evangelica occurri-mus, confessi Ethnicos initio nos fuisse, atque cx caeterisgentibus Graecos eorumque opinioncs praetulisse, atque aparentibus errori multos colenli deos serviisse. Nculiquamaulem insano impetu et sine examine nos mulasse senten-liam, sed judicio sobriaque ratione studium Ilebraicorumoraculorum amplexos, prudenti cognilione et sano consilioid nos fecisse docuimus. Adversus alteram porro crimina-tionem jam nos armare tempus esl, et quod superest cer-taminis obire; est aulem hoc cum iis qui ex circumcisionesunt, nondum adhuc a nobis exantlatum, praesenti autemtractatione opportune in his quae prae manibus sunt, De-monstrationis Evangelicae libris absolvendum. Age igitur


18/662

>>' l.iiii r.uiPiiii.i

communi illo omnium Judaeorum pariler ac Gentium Deoperipsummet SaWatorem noslrum invocato, primum illudioquiremus, quinam modus et quoe ratio cultus nostri sit quoDeum prosequimur; ciim hoc ipso enim et singulorum quaepossunt in quacstionem venire solutionein adjuugcmus.

CAPUT SECUNDUM.Quinam sii modtis colendi Dci, ex Christianismi prccscripto.Jam prius quidema me in Praeparatione Evangelica dictum

est, quod Christlanismus nec Ethnicismus sit nec Judais-mus, sed propriam quamdam gerat in se notam proprium-que characlerem pietatis; neque novum illum aut absur-dum, sed longe antiquissimum, Deoque charis et pietatis acjustitiae laude illustrihus viris anle Mosis tempora usitatumperspectumque. Verum juvat etiamnunc breviter videreac considerare quid sit Ethnicismus, quid Judaismus, atqueutrum alterutri eorum addictos invenire liceat charos Deoviros, quibus Moses ipse divini amoris atque pietatis per-hibet testimonium. Judaismum non sine ratione dixerit ali-quis rempublicam secundum legem Mosis constitutam, abuno summo dependentem Deo. Ethnicismum vero summa-tim diveris esse superstitionem ex patriis gentium quarum-libet ritibus plures colenlem deos. Ecquid igitur dicturisumus de viris illis Deo charissimis qui ante Judaismumextitere, quorum Moses mentionem facit : ut de Henocho,cui his verbis praobet testimonium : Enoch placuit Deo ' ; atque de Noe", de quo rursus ait : i i\oe homo justus in gcneiatione sua 2 ; de Selho itidem ac Japheto, de qui-bus ita scribit : Benedictus Dominus Deus Sem, et dila-

1 (ji n. Y, la, '/;. ' Jd. vi, 9.


19/662

DEMOXSTHATIOXJS BVA.NGBL1C/E LIH. I. 11 tet Deus Jaj)het * ; ac praelerea de Abrahamo, Isaaco etJacobo ; quibus etiain Jobum annumerare consentaneumest, et si qui alii similem hisce vitam fuere seclali. Oportetenim hosce vel Judaeos extilisse vel Ethnicos. At enim Ju-daci quidem dici jure non possunt, cum eorum temporibusiex Mosis nondum in hominum vitam fuerit introducla. Sienim Judaismus nihil extitit aliud quam Mosis legum ob-servatio, Moses autcm longo post illos de quibus dixi tem-pore claruit, evidens est quod Judaei haud fierint qui anteMosis tempora teslimonium pietatis lulerunt. Sed nequeEthnicos eosdem existimare convenit : namque de Abra-hamo dicitur, quod domum, palriam et cognationem reli-querit, unique soli Deo adhaeserit, quem etiam proflleturcumait; Exlendam ( inanum meamj ad Deum altissimum qui creavit coelum et terram 2 . De Jacobo fiutem apudMosem scriptum est, quod domui suae et omnibus praece-pit : Tollite deos alienos de medio vestri, et surgentes ascendamus in Belhel. et faciamus ibi aram Domino, qui exaudivit me in die tribulationis, qui fuit mecum et salva- vit me in via qua ivi. Et dederunt Jacobo deos alienos qui erant in manibus eorum, et inaures quae erant in auribus eorum. Et abscondidit ea Jacobus sub terebintho quaD erat inSecimis,etperdiditea usqueinhodiernumdiem 3 .Si igitur et ab idololatrarum errore alieni fucrunt, et, si-cut demonstratum est, extra Judaismum constituti; lamenquanquam nec Ethnici essent ncc Judasi, Deo charos nihi-lominus justosque, si ulli unquam alii, et pios extitisse,testimonium habuerunt. Convenit igitur tertium quemdammente concipere cultus divini modum, secundum quemrecte vivere poterant. Vide igitur sitne hoec illa ipsa tertiademonstrala nobis inter Judaismum et Ethnicismum me-dia ratio, antiquissima quidem omnesque alias aetate ante-

A. Genes. ix, 26, 27. 2 t^ XIVj 22 , _ 3 jd, xxxv, 2.


20/662

1 - EUSMtl PAMPHIUcellens, led quam recenter omnibus gentibus Salrator nos-lep annuniiavii ; atque hsec Christianismus utique l'ueril,ut-pole cjui nec Etbnicismus e^t uec Judaismus, inter utruui-quemedia antiquissima quasduni cultus di\ini administralioac status, genusque philosophix retustissimum, sed recensommbus hominibus per universum terrarum orbem sanci-tum : ita ut qui ab Elhnicismo ad Christianum transit, nonin Judaismum excidat, neque rursus qui recedit ab Ju-daico volunlario cullu statim iiat Ethnicus; sed qui, utro-que ordine relicto, Elhnicismum desent alque Judalsmum,is mediam subit legem, vitamque priscorum charissimorumDeo et justorum virorutn, quam Salvutor ac Dominus nos-ter, cum per longum illa tempUs consopita jacuisset, e\-citavit ilcrum iustaura^ilque, ita uti Mosis et caHerorumProphetaruin vocibus hoc ipsum praediclum fuerut. Namtt in oraculis, quae Abrahamo edita divinitus Moses testa-tur, scribit quod fuluris olim temporibus non Abrahamiposteri et ex semine ejus prognati Judaei, sed omnes tribusterrae et omnes genles per similem cultus Dei rationemquo Abrahamus benediclionem divinaui essent obtenturi.Ita enim ait : Et dixit Dominus ad Abraham : Exi dei lerra tua, et de cognatione tua, et ex domo patris tui, ets vade in terram quam tibi demonstruve.ro. Et faciam tei in gentem magnam : et benedicam te, el magnificabo nomen tuum, et eris benedictus. Et bened-icam benedi-centes te, et maledicam maledicentes te, et benedicenturin te omnes tribus terrae 1 ! Atque iterum dixit Deus :Numquid abscondam ego ab Abrahamo servo meo quae

ego facio ? Abraham autem fiet in gentem magnam et multam. El bencdicentnr in eo omnes gentes terrae 2 . Quomodo autem in Abrahamo benedicendae essent omnesgentes et omnes tribus terrae, siquidem nulla ratione eum

1 Gfl). MJ. 2. - Jtl, W li). I ".


21/662

DEMONSTBATIONIS EVAXf.KLIC.E LIB. I. l5contingercnt, neque animi ratione, neque cognatione cor-poris? Nam quod ad corporis cognationem altinel, quas-nnm, quacso, eum Abrahamo inlercedit propinquitas Scy-this, verbi gratia, vel .Egyptiis, aut /Ethiopibus, Indis,Bri-tannis vel Hispanis? Aut quomodo hae gentes vel ab hisetiam remotiores, benedicendae fuerunt propter cognatio-nem cum Abrahamo, quod ad carnem pertinet? Sed nequequod ad animorum cognationem erat congruens gentesomnes de bencdictione communi cum Abrahamo partici-pare. Qui enim, cum aliae nefandas matrum nuplias, vel fi~liarum concubitus probarent; alia? polluerent sese incestamares cum maribus libidine; alii cultum numinis in homi-nibusimmolandis, veldivina veneratione brutisanimantibusaut idolis ex inanima materia fabricalis exhibita ponerent,vel in spiriluum mulliplicis erroris auctorum superstitio-nibus collocarent; aliae vivos exurerent aetate provectiores,aliae etiam charissimos non dubitarent flammis tradere, aliaevita spoliatorum vesci carnibus pulchrum et pium esse exi-stimarent ; quomodo igitur eos qui tam belluinam duce-rent vitam, consentancum erat benedictionis viri Deo cha-rissimi fieri consortes, nisi utique, belluina illa vita abjeclaet relicta, consimilem Abrahamo pielatem aliquando essentamplexuri ? Nam et ille alienigena et alienus perhibetur adeam quam d iinde professus est transiisse pietatem, avitam-que superslitionem deseruisse, domum, cognationem, mo-res patrios, et vilae in qua genitus erat rationem missamfecisse, Deo autem esse obsecutus, qui etiam oracula scri-ptis prodita illi edidit. Si igitur Moses, qui post Abraha-mum extitit, ct rempublicam per promulgatas a se legesJuda)orum genti condidit ac fundavit, ejuscemodi legessancisset, quas viri Deo chari ante eum recte agendo ob-servassent, et quae omnibus gentibus congruerent, ut om-nes tribus terrac et omnes gentes secundum Mosis consti-


22/662

.liTJSEBII PAMPllII.I

tulioncm Deum colerent : fas erat allirmnre quod omnes exonmibus genlibus Deum ex lege Mosaica pie colenlcs et Ju-daismum seclantos, Judaeisque sccundum Legem conjunc-tos, Abrahami benedictione benedicendos esse divina cra-cula praenunliaverint. Oportebat etiam nos leges a Mosesancitas observarc. Cum autem conditio reipublicae Mosai-cae non fuerit caeteris congruens gentibus, sed Innluimno-doJudaeis; ncquc hisce universis, sed solum versanlibusin terra Judaica : necessarium omnino erat aliam constituirationem, qua praeler legem Mosaicam possenl gentes ubi-(juo terrarum incolentes, quae consimilem Abrahamo vilamducercnt, camdem cum illo benedictionem oblinere.

CAPUT TERTIUM.Qnodconditio rcipubliccc Mosaicce non fuerit omnibus gentibus

convcniens.

Quod autem constilutiones Mosaieoe Judaeis lantummodo, ut dixi, neque hisce omnibus ( non enim iis qui indispersalione victitabant, sed solis in Palaestina versanli-bus) accommodatae fuerint, evidens tibi erit ila colligenti.Ait alicubi Moses legeque praecipit : Ter quovis anno ap- parebil omne masculum tuum coramDomino Deo luo *. Atque adhuc magis perspicue, ubinam triplici per annumlempore universos convenire oporteret, detorminal cumait : Tribus temporibus anni apparebit omne masculum tuum coram Domino Deo tuo, in loco quem delegerit Do- minus 2 . Vides quod in civitate quacumque, nec quovisubi sors tulerit Ioco convenire jubet, sed in loco qurm

' EzOd. XXIII. 17. 2 1(1. X\Xl V, 2T).


23/662

DEM0NSTB&T10NIS EVANGELICyE LIB. I. 1dclcycrit Dominus Dcus tuus. Jbi Iribus per annum lemporibus congregari in ununi jubct, temporaque delerminatquibus convcnirc oporteat in loco quo divini cultus ofliciaobibantur : unum quidem Paschalis; alterum post diesquinquaginta, festo quod PenteGOStes inde venit nouiine;et lertium mense septimo post Pascha, die Expiationis,quo etiamnum Judau hodie omnes jejunium celebrant. I)iris autem Moses eos devovet qui legibus suis sancila nonobservaverint. Atquc hos qui triplici vice per annuni de-bcrent Hierosolymis convenire, ritusquc legibus constilutos ad plenum obire, non procul a Judsea habilarc oporte-bat : qui vero circa exlremos PaL-estinaj limites, aut Ion-gius a Paloestina dcgebant Judaei, praecepla Legis perfieerencquibant; tanlum abest ul omnibus gcntibus et uliimastcrras incol


24/662

l(> LUSEBII PAMPIIILIcadaver hominis cujusque anima exutum, immundus erit

i septem diebus : purilicabitur die terlio et die septimo, et mundus erit. Si vero non fuerit purificatus die tertio et die septimo, non erit mundus. Omnisque qui tetigerit cadaver hominis mortui anima exutum, et non fuerit pu-d rificatus, tabernaculum Domini polluit. Exterminabitur anima illa ex Israel, quoniam aqua aspersionisnon circum aspersa est super eum : inmundus est, immunditia est super eum. Et hacc est lex. Homo si mortuus fuerit in domo, omnis ingrediens in domum, et omnia quae sunl in domo, inmunda sunt septem diebus. Et omne vas apertum, quce- cumque non vinculo (operculi) alligala sunt, inmunda erunt. Et omnis qui in agro tetigerit occisum gladio vul- neribus, vel morluum, vel ossum hominis,aut sepulcrum, immundus erit diebus septem. Et sument pro immundo decinere combustae ( juvencac) purificationis, et effundent eum in vas; et sument h)ssopum, et tinget vir purus, et circumasperget super domum et super vasa, et super animas, quotquot fuerint ibi, et super eum qui tetigit ossum hominis, aut occisum vulnere, aut mortuum, aut sepulcrum. Et circumasperget mundus super immundum die terlio et die septimo, et lavabit vestimenta sua, et corpus suum lavabit aqua, et impurus erit usque ad vesperam. Et homo qui inquinatus fuerit et non fueril purificatus, exterminabilur anima illa ex synagoga, quoniam aqua aspersionis non circumaspersa est super eum. Et erit vobis legitimum hoc sempiternum 1 . Haec ubisancit Moses, etiam modum aquaj aspersionis praescribit :jubet enim juvencam rufam, quae non habeat in se vitium,cremari totam, et de cinere ejus inspergi aquam, qua pu-rificari conlaminatos a mortuis oportet. Quo autem in locofas sit juvencam comburere, vel ubi puerperam offerre sa-

1 Num, xix, 10.


25/662

DEAIONSTRATIONIS EVA.NGELIC.E LIIU I. I7criiicia, et ubi cajteros lege praescriptos ritus obirc deceatet exequi, quod lioc non permissum sit facere promiscuequolibel in loco, sed in uno qucm ipse determinat, perspi-cuum est ex iis qunc iege proecipit cum oit : Et erit locus quemcumque clegerit Dominus Deus tuus, ut invocetur nomen ejus ibi : illuc ferelis omnia quae ego mando vobis hodie 1 . Hinc accurale illa cum exposuisset, subjun-git : Altende tibi ipsi ne offeras holocautomata tua ubi cumque aspexei is, sed in loco quem delegerit Dominus Deus tuus, in una civitatum tuarum; ibi offeres holocautomata lua, el ibi facies omnia quoecumque ego mando tibi hodie 2 . Addit porro : Non poteris vesci in civitatibus tuis quibuslibet deciaiarionem frumenli tui, nec vini tui, aut olei tui : primogenila boum tuorum et ovium tuarum, et omnia vota quaecumque voverilis, ct confessiones vestras efc primilias manuum veslrarum, Sed ante Dominum Deum tuum comedes illa in loco quem delegerit Dominus Deus tuus sibi, tu et fiiii tui, filia tua, et servus tuus atque ancilla tua et proselytus 3 . Deinde oratione progrcssus (1),quoddictum est confirmat,dumsic ait : Verumtamensanc- ta tua cum fuerint libi, et cum vota tua susceperis, venies ad iocum quem eiegerit Dominus Deus tuus sibi. Et rur-sus : Decimam decimabis universi feetus seminis tui : foe- tum agri tui quolannis comedes ipsum in conspectu Do- mini Dei tui, eo in loco quem elegerit Dominus Deus tuusn ad invocandum nomen suum ibi. Deinde ubi reputavitquid facere oporteat, si is locus de quo agitur remotiorfuerit, frugum autem proventus multus, ut videiicet domoad locum Dei afTerre oporleat annuos fructus sacrificatio-nis, de hoc item hanc constituit legem : Si vero longe a te fuerit via, neque possis ea repra^sentare, propterea quod longe a te fuerit locus quem elegerit Dominus Deus tuus

1 Num. xix, ii. 2 Ibid. i3. 3 Dcul. xiv, 22.XXI. o


26/662

l M BVSKBII PAHPBILI aii invocandiim iu>men sunni ibi; ibique benedixorit Do-niinus Deus luus : rendes ca argenlo, ct capies argcnlum

i in manus luas, cl venies in cum ipsum locuni quem clc- gcrit Dominus Det&s tuus, cl dabis argentum pro omniquodcum:pic concupierit anima tua. pro bubus, sive ovi-i bus, si\c \iuo, sivc siccra, sivc omni quodcumque concupierit auima tua; et comedcs ibi in conspectu Dumini Dci tui 1 . Tum rursus locum quasi signo impresso commcn-dat, his fero verbis : Dc primogenilis quse nata fuerir.t in bubus alque ovibus, masculina ofFcres Domino Dco tuo. Non opus facics in vitulo primogenilo, ct nou tondebis primogenitcm ovium tuarum. In conspcclu Domini Dei tui comcdes illud singulis annis, in loco qucm elegcrii. Dominus Deus luus, tu et domus tua 2 . Post hivc rursusinspice quonam modo ea quae ad festos dies perlinent dis-tinguit, ut nc ahbi tcrrarum quam in co uno Ioco de quoasitur, festos dies as;ant. Ait igitur : * Observa menscm no- varum frugum, et facies pascha Domino Deo tuo, ovcs et boves, in loco qucm eiegerit Dominus Deus tuus. Rur-sus admonct his verbis : Non poteris sacrificare pascha in aliqua urbium tunrum quas Dominus Deus tuus dederit tibi, scd in loco duntaxat quem elegerit Dominus Deus tuus. Illic immolabis pascha a vespere ad solis occasum, in lempore quo egrcssus cs de terra /Egypti : el coques, et comedes in loco quemcumque elegcrit Dominus Dous tuus 3 . iLex igilur dc solcmni die qui Pascha dicitur, hu-jusmodi descripta est. Porro autem de Quinquagesima quiddical, audi:Tolas seplem hebdomadas numerabis libi ipsi, ex quo ialcem in segelem iunnillere coepei is, et ceie- brabis dicm fcslum hebdomadarum Domino Dco tuo, quantum poterit mnnus tua, ex omnibus quaecumque dc- dero tibi, proptcrca quod tibi benedixeril Dominus Deus

* Dcut . x i v, -> . I d. x v, i . . " M . \ \ i . i


27/662

DLMONSTUATI0MS EVANGELIC^ LIR. T. 1Q tuus; ct cpulaberis coram Doroino Deo tuo, tu et fiiius tuus ct filia tua, scrvus tuus cl ancilla lua, cl Lcvita qui fueril iu urbibus tuis, ot advena, etpupillus, ct vidua dnae apud vos fuerit, in loco quem elegerit Dominus Deus tuufs sibi, ad invocandum nomen suum ibi. Tertium vero so-lemne ubi imperet celebrandum, audi : Solemnc Taber- naculorum celebrabis tibi ipsi septcm dicbus, ubi de area lua ct de lorculari tuo collegcris; et epulaberis in solemni tuo, tu et fdius tuus et filia lua, servus tuus et ancilla lua, etvidua, in loco (juemcum(|uc eleg^rit Donrinus Deus tuus sibi *. Gum igitur eum locuin lam niullis signis ostendat,toliesque illuc cum toto genere tolnq-.ic domo venirc opor-tere praecipiat, qui fieri polesl ut ea qiiae rlicit v*d iis conve-niant qui brevi inlervallo a Judaea distant, nedum gentibusqi.cC in lolo orbe terrarum degerc intelligantur ? co magisquod ne veniam quidem ullam tribuil iis qui transiliantqiKCcnmque prsescripta sunt, ac polius execrationem omni-bus quicumque non omnino omnia servjverint denunliet,ad vc; buin sic dicens : Execrabilis quicumque non stclerit omnibus quae in hac Icge scripta sunt ut faciat ea 2 . Comlemplare deinde quam omncs vires humauas supcrent,fierique uulla ratione possint , quae in lege Mosis positasunt : siquidc.m ubi distinxit qua? voluntaria peccala, quae-que difRcilia sunl, et pcenas unicuique eorUii) adjunxit quaemaximo supplicio digna sunt, tum vero leges ponit quibusalia quadam rationecos iteni qui invili peccaverint conver-latj quarum una quideni sic se habet : Si anima una peo- caverit nolens cx populo tcrras, dum facit unum cx omnibus praeceptis Domini, \el dum non facit, et peccat; cognitumque ipsi fuerit peccatum quod peccavit, et of feret munus suum capram anniculam immacuialam : id oilerel pro peccalo suoquod peccavil, in loco ubi maclaiil

1 Dt-ut. x\i, 1. - i.ii-in, xxvu, ,6.2.


28/662

oo EV&EBU PAMPIIIMi sacrificia ; ct accipiet sacerdos dc sanguine *. Et sanc coii>sidera quemadmodum hic quoque euni qui imprudens pec-caverit, ad locum veuirc oporteot ubi mactant sacrificia. *Is autem est de quo multis verbis jampridem meminit di-cens, quemcumque elegerit Dominus Deus tuus. Quodquidem cum ab ouinibus quicumque sunt in lerra homini-hus plane eflici non posse, ipse quoque auclor legis vide-ret, tum perspicue significavit legem inducens non infinileadversus omnes,sed adjiciens, si anima peccavcrit nolens, ex populo terraj. Alteram vero legem ponit, quae sic ha-bet : Quod si anima audierit voccm jurisjurandi, atque hic teitis aut viderit aut conscius fuerit; si non indica- verit, peccatum suscipiet 2 . Quidnam igitur aliud huncfacere oportcat, quam, sumpta in manus hostia, propereahire ad expiandum ? ubi porro expiabit nisi in loco in quomactant sacrificia ? Terliam quoque dum scribit : Anima, inquit, quae tetigerit quidvis immundum, sive quse occisa fuerint de pecoribus immundis, et sumpserit ex eo, ipse pollutus est, et peccabit si attigerit immunditiam hominis ex omni immundilia ejus quam quis attingens pollui solet, et oblitus fuerit, et poslea cognoverit, et peccaverit 3 . Ergo quid tandem hunc etiam qui sit pollutus facereconveniet, nisi rursus ad locum venire, et offerre pro pec-cato suo quod peccavit, aut ovem, aut agnam, aut capramanniculam ritc? Eadem vero lex est eliam de anima qusejuraverit, dum ipsis labiis distinguil vel male se facluram,vel bene, secundum omnia quaecumque enunliaresolethomocum jurejurando, et oblitus fuerit, et idem post cognoverit,et peccaverit unura aliquid ex iis, et prodiderit peccatumquod peccavit : Etiam hic, inquit, eadem sumpla hoslia, festinet ad locum; et orabit pro ipso sacerdos et peccato ipsius, et dimittetur ei peccatum 4 . Alia praeterea est lex

1 Num. xv. 27 e\ seq. 2 Lovit. v, 1 . 3 Ibid. 1 et scq. 4 Ibid. G.


29/662

DEMONSTBATIONIS liVANGELlCE LIU. I. 2 1seorsum ab cis quae exposilae sunt, quae in hunc fere mo-dum praescribit : Anima quae oblivione oblita fuerit, ct im- prutlens peccavcrit in iis quae sancta suntDomini, oileret Domino arietem pro peccato suo : ofFeret autem rursus ad ponlificem, in loco videlicet de quo diclumest 1 .Sextam quoque legemprioribus adjungithis verbis : Anima si pcccaverit, et fecerit adversus unum ex omnibus prae- ceplis aliquid eorum quae non oportet facere, et non cognoverit, et deliqucrit, et acceperit peccatum suum; rursus ofFeret pontifici arietem; et orabit pro ipso sacerdos, pro ignorantia ejus quain ignoravit et hic ipse non novit; et dimittetur ei 2 . Septimam item scribit legem hoc modo : Anima si peccaverit, et conlemnens contempserit praecepla Domini, et mentita fuerit proximo suo in deposilo, communicalionis aut rapinae causa, vel injuria aliqua affe- cerit proximum suum, vel invsnerit rem perditam ac de ea ipsa mentita fuerit, et juraverit inique pro uno ex omnibus quaccumque facit houio et peccat, etquandocumquc pcccaverit ac deliquerit, et restituerit rem quam abstulit, aut injuriae a se illalae satis fecerit, aut depositum quod suae fidei commissum fuerat reddiderit, aut rem perditam quam invenit, ex omni rc pro qua inique juravit, solvet ipsum totum et ejus insuper quintam partem 3 . Gaeterumoportebat poslquam prodiderat peccatum ac solverat, om-nibus negotiis poslhabitis propere abire ad locum quem ele-gerat Dominus Deus, et oflerre pro delicto arietem imma-culalum, et sic orare pro eo sacerdolem apud Dominum,et dimilti ei. Ha3C sane Moses ille admirandus tam de iisqui inviti peccaverint, quam de iis qui per ignorantiam, di-ligentissime tractavit seorsum ab iis quae voluntarie pcccan-tur, quibus etiam inexorabiles irrogat poenas, ut suos ita co-hibeat ac refrenet. Qui enim iis qui inviti peccaverint non

1 Lcvit. v, i5. 2 Ibid. 17. 3 Id. vi, 2 ct scq.


30/662

M ll SEVII P UIPUU.lprius veniam IritMiil quam peceatutn enuntiaverint, nc de-indo ei qui peccavit quasi lcvcm pcenain pcr indiclum illuds irificinm hrrogat, et per accessionem sine mora ad locumSbnctam, sludium simul el religionem eorum intendit quisc auctore in divino cultu uti velinl ; qui fieri potesl ut nonmuito prius ab iis qua* voluntarie commilluulur cohibucrilappctitus? Quid ad haec igilur argumentari oporlel, quando,ut dictum est, cuncta redigens in summam Moses, sic im-precatur : Execrabilis omnis quicumque non slelerit oni- nibus qua in loge scripta sunt, i;l fariat ea ? Ergo etiamin oxtremis tcrrae finibus habitantes, si ritus Mosaiicos ser-vare volebant, nt lalem execrationem vitarent, promissam-qua Abrahne benedictionem contingerint, haec omuia facereoportebat? ac ler singulis annis Hierosolyma peterc? exonini praelerea oatione qua? tales sibi ritus servandos propo-suisset, foeminas parlu modo ne doloribus levatas Lam lon-gum iter ingredi, ul quod impcrassot Moses sacrificium prosingulis pnerperiis offerrenl? ileui qui autmortuum corpusattigissent, aut pejerassent, aul inviti aliquid lecissenl, eosab extremis terrae finibus venire, ac properanles excurreread eam qnae lege sancila esSet purgationem, ut execralio-nis pcenam effugerent? Sed plane perspicis ul vel Jpsa Hie-rosolyma incolentibus, atquc in una Judsea versantibus acdcenlibus, Mosaicum illud vivendi institulum servatu dif-ficlle esset, nedum tale ut posset a reliquis gentibus obser-vari. Proinde Salvator ac Dominus nosier Jesus Filius Deipost rcditum a morle ad vitam, cuni ad Discipulos suosdixissct : Ileacdoceteomnesgentes,tum meriloadjunxil:Docentes eos servare omnia quaecumque pracepi vobis 1 .

Non enim quae in Mosis legibus sunt dbcere omncs gentesimperabat, sed quaecumquo ipse praeceperat. Haec porropunt quac in illius Evangeliis eontinenlur. Merito igitur et

i .'\Kitili. xx I. I


31/662

DEM0N8TIUT1OMS EVAXGKI.ICjE 1.115. I. 4 >Discipuli ejusdem et Apostoli, cum habcre gentium ratio-nem velleut, iu hoc iuter se conveneruni , ul quae iu MosisIrgbus conliuciilur nequaquam gentibus possent accom-modari, quippe quae neque ab ipsis nequc a patribus ipso-rum servari potuisse conslaret. Ergo in Aclis Pelrus ilaloquilur : Nunc ergo quid tentatis i)eum imponere juguui super cervices discipulorum, quotl neque palres nostri ueque nos porlare potuimus * ? Se;i eliam ipse Moses pro-pler haec ipsa quae diximus merito ci allcrum praeler se sur-recturum ail Prophetam, el hunc ipsum legum auctoremfulurum cunclis genlibus nunliat; Christtsm eo modo sig-nificans, et eidem ut pareant suis omnibus imperat : quamrem his ferme verbis divinat : Prophetam vobis suscitabit Dominus Deus ex fralribus veslris tanquam me; illum au- dietis in oinni ,us quaj lnquclur vobis. Qiuecumque vero anima non audierit Prophelam rllum, delebitur de genere suo 2 . Poi ro aulem Prophetam hunc, Christum ipsum\ idclicet, a Judaeis oriundum, alibi ileni omnibus gcntibusimperalurum enuntial his verbis : Quam pulchrae domus luae, Jacob, tentoria tua, Israel, ut sallus umbrosi, ut hor- lus juxta fluvium, ut tabernacuia quae fixit Dominus ! Pro- dibit homo ex semine ejus, et dominabilur gentibus mul~ tis,etexloIIetur regnum ejus 3 .Quineliam,cumduodecimomnino apud liebraeos essent Iribus ex qua illarum oriturusluc apud geutes legum Auctor qui canitur a Propheta, ct(juibus lcmporibus futurus esset, quod de tribu Juda vide-licel, quodque tunc cum defecerint qui a majoribus sibitradilum Judaicaj genlis imperium tenere consuevissent,planissime indicat his verbis : iNon dciiciet, inquit, princepsn de Juda, neque dux de femoribus cjus, donec veniant quae reposita sunt ipsi,ot ipse expectatio gentium '. Sed qua>

1 Acl. xv, 10. -=- * Dcut. x\ iM, 1 5 t &o'|q. ? ui. xxiv. i -. - * Gen.X LlX, 10.


32/662

*4 KUSBBIl PAMPfllLlnain hc expectalio erat, prseter eam quic Abralue quon-dam promissa fuerat? quod videlicet in ipso omnes genteslerrae essent benedicendae. Itaque etiam ipse Moses visus estoptime inlelligere futurum esse aliquando ut legcs quas ipselulisset omnibus genlibus accommodari non possent, ad eavero oracula comprobanda et conficienda quae Abrahoe red-dita sunt, allero opus esse Propheta,- sed hic erat quemde tribu Juda prodilurum, multisque gcntibus dominatu-rum superiori testimonio confirmaverat.

CAPUT QUARTUM.Quanam dc causa, cum omnium Judccorum oracula acccperimus,

eorumdem vii-cndi institutum rccusarimus.His igitur de causis sacros Hebraeoruin libros, utpote qui

de nobis genlibus oracula conlineant, quasi proprios nos-tros et accepimus et amplexi sumus; eoque magis quod nonunus Moses de legum Auctore apud gentes post seipsumfuluro est vaticinatus, sed etiam ipso Mose posteriores Pro-phetae, ut breviler dicam, universi eidem illi similia cecine-runt, ut David, qui ait : Constitue,Domine,Legumlatoreni)> super eos; aguoscant gentes quod homines sunt K Vide,quneso, ut hic quoque alterius legumlaloris meminit. Quo-circa alibi idem hic genlibus imperat canere non antiquumamplius illud et Mosaicum canticum, sed aliud quoddam no-vum, in hunc modum: Gantate Domino canlicum novum, cantate Domino omnis tcrra. Annuntiate in gentibus gloriam ejus, in omnibus populis mirabilia ejus. Quoniam ma- guus Dominus et laudabilis valde : terribilis est supra omnes deos. Quoniam omnes dii gentium da?monia : Dominus

P*al. ix ; 21.


33/662

DEMONSTRATIONIS EVANGULICJB LIG. I. '20 autem ccelos fecit. AfferleDomino, tribus gentium, afferte Domino gloriam nomini ejus 1 . Et rursus : Dicitc ingen- tibus, quod Dominus regnavit. Etenim correxit orbem terrae, qui non commovebitur 2 . Et alibi : Ganlate Domino canticum novum, quia mirabilia fecit. Nolum fecit Doin:- nussaiutaresuum,in conspectugentium revelavit justitiam suam : viderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri 3 . Hoc eliam loco considera quemadmodum novum canticumnonuni Judaicaegenti, sed omnibusomninogentibusindicit,quando illud antiquum Mosaicum solis conveniebat Judaeis.Hoc sanc novum canticum Hieremias, alius Hebraeorum pro-pheta, novum Testamentum appellat his verbis: Ecce dics veniunt, dicit Dominus, etdisponamdomuilsraeletdomui Juda testamentum novum, non secundum testamentum quod disposui patribus eorum,quodie apprehendi manum eorum ut educerem eos de lerra /Egypti:eo quod ipsi non manserunt in iis quae erant testamenti mei, ego item ne- giexi eos,dicit Dcminus. Quoniam hoc teslamentumquod disponam Israel, dicit Dominus, dans leges meas in inte- riorem sensum eorum, et in cordibus eorum describam; et ero ipsorum Deus, et ipsi erunt mihi po*pulus\ Gernisitem hunc, dum duo lestamenta distinguit, ut hoc quidemvetus, illud vero novum appellet? et novum dicat non ve-teri illi, quod patribus condidit, simile futurum ? illud enimlapsis a majorum pielale Judaeis vitamque /Egyptiacam acmores aemulantibus, et ad errorem colendi multos deos,superstilionemquc Gentium, quae simulacra venerabantur,declinanlibus, Legis loco impositum esl, ut et eos qui ce-ciderant excilaret, et mutuis intcr ipsos doctrinis confossosatque prostratos erigcret. Justis enim, inquit, lex posita non est, sed iniquis et pervicacibus, et impiis, et pecca-

1 Psalin. xcv, 1 et scqq. 2 Ibidem, 10 ct seq. 3 Psalui. xcvji, i etscqq. h Jcicm. xxxr, 01 ct scqq.


34/662

E i KB1I PAyPIIIL!tortbus, o iiorum >iiii'libus '. Novum aulem eosqui por

Salvatoreni uostrum \)e\ beaeficio ac aiuaere consurrexe-nnt, ad promissum \)v\ r< gnum ut eant eL properent, quasimanuducit atque ioslruit, omnos neque homines vocans inmium atque oamdcin bonorum commuuitatem. Iloc igiturnovum Teslamentum legem novam vocat alius ilem Hebrae-ornm propheta Esaias, dicens : Nain de Sion oxibit lex, eti verbmn Douiini de Hierusalem : et judicabit inler gentes, et veuieul omnes genles.et congregabuntur onmes populi,b el (iicent : Venite, ascendamus in montetn Domini et iub ilomum Dei Jacob 2 . Sed quaj taudem lcx de Siou profi-ciscens, diversa duntaxat ab ea quae in montc Sina per Mo-sem dataesl, reperielur, ni*i ipsum Evnngolicum verbum,quod per Salvatorem nostruiu Jesum Christum perqueejus-dero AposteJos de Sion proiectum esl, perque omnes gen-tes dis>eminalum ? Conslat enim do Hierusalem, ac de eoqui ilii conjunclus est monte Sion, ubi Salvalorac Dominusii!>ster et multum versalus est, et plurimum doclrinae suaeedidil, novi Testamenti legem ab initio profeclam in cunc-tos homiues suam luccm efludisse : quae quidem res con-sentanca iis vocibus fuit quibus ille ad suos est usus Disci-pulos dum dicit : Ile ac docete omnes gentes, docentes eos servare omnia quaecumquc prnecepi vobis 3 . Quaenamporro haec eranl,nisi novi Testamentiinslituta acpraecepta?Quando igitur hnec sic se habere ostensum est, nunc jamtempus fuerit inspiccre hujusce novi Teslamenti, ejusqucquod proedictum fueral cantici novi, novneque legis ratio-nem ac modum.

' j "!'irn. i o. * \*i:\. xi, cl ';" ' Mailh. \ -\ i ', 10.


35/662

DEUONSTI.ATIONIS EY ANGELIC^E LIB. !. '-* 7

CAPUT QUINTUM.Qulsnemi modus nosd TestamerUi,cujus Christtts est auctor.

Ila quidem ostensum jam est, qucmadmodum vetus dludTcslamentum iexque Mosaica uni Judaicae genti, el huicipsi propriam terram incolenti, accommodari possel, ac ne-(jiie rcliquis gentibus (\ux tolo terrarum orbc tenerentur,neque alienas terras incolentibus Judaeis conveniret; quod-que novi Tesfamrnli ralionem ila oporteret inslitui ut om-nibus gentibus ad vitam prodesse posset, ut ne prorsus ullomodo, uilave ralione, qui hoc vita1 inslituium ingredi vel-lcnl impedirenlur, neque aul regionis, aut generis,aut ioci,aul ailerius cujuspiara rei omnino causa possent cxcusari.Taiis porro et lex, et vita piane extitit ea, quae a Salvalorenostro Jesu Christo insliluta est, qua prisca slla et ipsoMose antiquior instauralur reiigio, ad cujus normam etAbraham et ejus majores vixisse faeiie demonsiranlur.Quod si velis Christianorum vivendi rationem, atque camquam Christus per omnes genlcs disseminavit reiigionem,cum eo et reli^ionis et justitiae instituto comparare et con-tendere quo el Abraham et Abrahsc similes usos divine Lit-terae praedicant, iacile unum alque idem agnosces. Siqui-dcm iili a mullorum fleorum cultu alque errore recedentes,et ab ea quae simulacris addicta erat superslitione averlen-les seipsos, mentis oculos supra omnem quaecumque ocuiiscerni possit naluram sustulerunl : neque vero ilii aut so-iem, aut lunam, aul aliam quampiam universi parlem proDeo unquam coluere; sed ad unum supremum, ipsum uli-que altissimum cadi et terrae Opificem, seipsos attoilereaon dubitarunt. Quam sanc rem ipse etiam Moses in suis


36/662

ft8 KUSBBII PA.UPIULIanliquiiatis historiis commendat, dum ipsum Abraham sicinducit dicentem : Extendam manum moam ad Dcum altissimum, qui condidit cocluni ac lerram 1 ; dumque aulchunc Melchisedech, quemaitsacerdotemDeialtissimi fuissc,ipsi Ahralue his ferme verbis hcnedicenlem : Bcnediclus Ahraham Deo allissimo, qui condidit ccelum et terram 2 . Invenics aulcm ct Enoch ct Noe, cadem ralione qua Ahra-ham, et evasisse justos ct Dco placuisse. Quineliam Joh,vir et juslus, et verus, ct inculpahilis, et ah onmi mala reahslinens, ante Mosis netatem celehratur : qui cum, pietatiserga Deum universi gralia, per omnium honorum suhitamademplionem vexatus, ccnslantcr omnia sustinuerit, maxi-mum verae religionis exemplum omni suoe posterilati reli-quit; quippe qui vere philosophicum illud verhum olimacclamaverit : j\udus egressus sum de ventre matris meae, et nudus ahiho. Dominus dedit, Dominus ahstulit : sicut Domino placuit, ita faclum est : sit nomen Domini hene- dictum 3 . Idem vero communem omnium Deum colens,voces eliam illas pielatis emisit, quas ipse longius progres-sus explanat, dum ail : Sapiens enim est mente, fortisque et magnus, qui conculit tcrram a fundamentis, et co- lumnoe ejus contremiscunt : qui dicit soli, el non oritur; et stellas quasi signo impresso claudit : qui coelum exten- dit solus \ Si igitur eumdem illum quem prisci ac ipsoMose antiquiores Dei amici viri coluerunt Deum, nuper ili-dem ut illis solum pie colendum esse, Christi doclrina genli-hus universis demonstravit ; haud duhium estquin ejusdemcum illis divini cultus facti simus participes : communemporro hahentes religionem, communem quoque henedictio-nem sorliluros esse palam est. Sed nec minus Dei Verhum,quem Chrislum appellare nos consuevimus, illis cognitumfuisse quam nohis, sacrarum Lilterarum lestimonio oslen-

1 Oenes. xiv, 22. 2 lbid. 19. 3 Job, i a 21. 4 Idem, ix, 4 et seqq-


37/662

DEMONTRATIONIS EVA.NGELICjE LIH. I. 29siim est; quippe qui Ionge excellentius ad illius el manifes-tum advcnlum, et divinam pracsenlram cerncndnm, idoneihabili sunL Audi igitur ut rursus ipse Moses eum qui ami-cis Dci seipsum ostendcrit, quique iisdem oracula publicismonumcntis commcndata reddiderit, modo Deum ac Do-minum, modo Dei Angelum appellet : sic quidem plane de-clarans non hunc fuisse ipsum Patrem, sed ejus Filium,qui idem et Deus ac Dominus amicorum Dei, ct supremiPatris Angelus dici consueverit. Dicit igitur his fere ver-bis :


38/662

00 i.Bil PAHPMLlgani e&ercilalionew respondtl, aliuin pracler hunc dicerenefas. .\ain qui antea de lurbioe et nubibus ilii se osteude-rat, Deuiu universi se esse indicabal. Porro auleui progrcs*sus, ila seipsum praebet videndum, ut ipse Job lum dicat :

iiiili me, Doiuine, ut etiain ego loquar. Souilum quidem vocis tuas audivi prius, nuuc autein oculus meus vidit le 1 . i Quod si lieri non potest ut altissimus Deus iuvisi-bilis el ingenitus, et re\ universi a morlaii nalura cerna-tur, quis lauileni hic, qui sic visus esl, aiius iuerit praelerDei \erbum, quod seipsum ad ketupus de propria magni-tudine deiniscrit, ut alibi quoque dicen.ium est? Cajlerumquid piura de eadera re i:i hunc iocum cougerere opus cst,cimi baruiu reruiri confirmaliones c sacris Ltbris acciperehaud uiilicile sil ? Quas utique etiatxi nos iu materia pro-posita per otium collecturi sumus, ut oslendatnus nullumaiium fuisse uisi Dei Verbum, qui ab anliquis Dei amicispatribus est visiis. itaque posl reruin omniuin Opiiicis no-i.i ie'ra, etiain ea quae ad Chrislum pertinent, aeque nobisatque illis commmiique ratione prodita sunt. Quatn ob remchristos quoque eos ipsos qui anle Mosem amici familia-resquc Dei foerunt, sicut nos Christiaoos, appeiiaios inve-nics : sed audi, quaeso. quid de illis oraculum in Psalmisdicat : Cura essent numero breves, paucissiiui el incolae ini ea, el transierunt de gente in genlem, et de regno in po- pulum alterum, uon dimisit hominem nocere eis, et in-i crepuit pro illis reges dicens : JNoiite langere christos meos, et in prophetis raeis nolile raalignari 2 . Haec sanede Abrahara, et Isaac, et Jacob edita esse oracula, toLicompositio et continuatio orationis oslendit. QuocircaChrisli quoque appellationera nobiscum communem pari-ter habuere.

'Job.xi.ii j > l MMjf| - 2 r.-a'. cn . 1 /{.-' (;;;.


39/662

DKMONSTJiATIOXIS VAKGUCi LIB. I. 01

CAPUT SEXTUM.Quamam sit ea quai in noy'0 Testariiento omnibus kominibus

a ( hristo denuniiata est, vita.

Sed et ea quae virlulem sectaiur vitae ralio, et quae [>!e(a-tem aiuplexa est ei\iiis iustituiio, sicut absque ]Mosis con-stitulione omnibus gentibus, Ghrislo mohftore, palciaclaesl; tla plane eadeni pietatis ac religionis apud priscos iliescomplebalur ratio. Neque igitur i.t corpus circumciderenl,neque ul ab horum aut illorum animalium cnrnibus absli-nerent, iili curabant; quoniam ne no quidem Etcnim pro-linus Melchisedech imiucit Moses, sacerdolem Dei altissimi,qui nequc corpore erat circumcisus, ncque unguento com-parato ex lege Mosis deiibutus, neque quid sabbatum essetul!o modo edoctus, neque praetorea quidquam omniiio eo-rum qua3 universae Judaeorum genli per Mosen descripUimpcrataquesunl inieliigens autsciens, sed plane ut GhristiEvangelium praecipit vivens. Attamen ipsum hunc sacerdo-tem Dei altissimi fuisse idem Moses amrmal, ipsoque Abra-ham praeslantiorem ; proinde inducitur qui Abraham beue-dicat. Talis enim INoe tuit, homo aetatis Suae juslissimus,quem quasi scintillam extincli ignis, et quasi semen quod-dam humani generis, in ipsa diluvii grassalione, iis omnibusreparandis qui in terra perierant, Deus universi conservavit.llic igitur quamvis eorum quae ad Juclakos mores spectantnihil sciret, neque in corporis circumcisione, aut aliis qwaeauctore Mose constituta sunt, degeret, tamen juslus,si quisunquamalius,estappellatus : et anle hunc praelerea Enoch,qui et Deo dicitur placuisse, et translatus esse, ut nusquammors illius appareat. Igitur hic quoque cum talis esset ; la-

/


40/662


41/662

DJ!ONSTI\WIOMS EVANGELICJE LID. I. 55plane dicit testamcntum koc, proplerea quod non ideniillud patribus eorum constiluit. Quod si absolute non da-luin esse patribus eorum testamentum dixisset, in menda-cium sane illi recidisset oratio. Dalum est igilur Abrahoetcstamentum, datum est ctiam Noe, sicut sacra testanturOracula. Atque idcirco cum adjunctione dixit Moses, nonhoc datum esse patribus eorum; sic sane alterum signifi-cans praestantius atquc excellentius, per quod amici dilec-tique Deo agniti dictique sunt. Nam protinus ipsi Abrahac,eo quod summo Deo crediderit plene servasse justitiam,cxhibitum est testimonium ab ipso Mose sic dicente : Gre-n didit Abraharn Deo, et reputatum est illi ad justitiam * :quod autem post illam justitiae plenam observationem, etposl illi redditum de pietate testim )uium, ipsum circumci-sionis signum acceperit, et nihil hoc illum ad pietatem acjuslitiam consequendam adjuverit, perspicue verba ipsademonstrant. Invenies porro etiam Joseph, ante Mosis tem-pora, in regiis aedibus ^gyptiorum sine Judaicarum ob-servationum sollicitudine incuriose versatum. Postremo, sivis, potes ipsum quoque summum Judaeorum legislatoremMosem, a teneriori adhuc aetate apud regis /Egyptii filiamdegenlem agnoscere, qui quidem ^Egyptio plane more abs-que Judaicis observationibus apud eamdem sit educatus.Sed quidnam de beatissimo Job, de illo, inquam, vero ho-mine, ilio inculpabili, justo, pio, dicemus ? Quae tandemillius summae pietatis et justitiaecausaextitit? numquid pra3-cepta Mosaica ? minime; num diei sabbati, aut alterius cu-juspiam Judaici ritus observatioP Unde illi hoc, quietaatateipsum Mosen antecedit, et ante Ieges ab illo positas est na-tus?Etenim Moses vn numeratur ab Abraham, hic autem v;ut sic Mose ipso antiquior duabus inveniatur aetatibus. Con-templare igitur hujusce vitam, quae de Iegibus a Mose po-

* Genes. xv, 6.XXI,


42/662

54 LUSEDII PAMPHILIsilis nihil iiniiicit, ab Evangelica autcm Salvatoris nostridoclrina nou abhorret. Dicit igitur ipse, ubi suam ipsiusvitam exponit, et arguentibus se amicis respondet : Ser- vavi enim inopem de manu potentis, et pupillo cui non erat adjutor subveni. Os autem viduae mihi bencdixit, et justitiam indumenti loco accepi. Adornavi aulem me judicio, quasi duplici vestimente; oculus fui ca?corum, pes claudorum : ego fui paler inopum 1 . Ipsa haec igi~tur documenla plane eadem sunt cum iis quac omnibusnobis per Evangelicam doctrinam tradi nuntiarique so-lita sunt : quin etiam veluli is qui bene illud nosset : Flere cum flentibus 2 ; et illud ; Beati qui lugent, quoniam ridebunt 3 ; et illud : Si unum membrum patilur, cum eo simul omnia membra patiuntur 6 , quai in discipii-nae Evangelica3 documentis continenlur, humanum et mi-sericordem erga miseros in vita animum demonslravit di-ccns : Ego autem super omni inope flevi, et suspiravi cum> virum vidi in necessitatibus 5 . Deinde rursus cum im-modestos risus doctrina Evangelica respuat, beatus hic virtanto ante pronuntiat : Si vero ambulavi cum derisori- bus, et si festinavit pes meus ad dolum, constiti in statera justa, el novit Dominus simplicitatem meam 6 . Quoniamvero Mosis verba illa legis loco proponunt : Non adulte- rium commiltes 7 , et mortem contra adulteros poenamconstituunt ; qui autem doclrinae Evangelicae legem descri-bit, ita ait : Dictum esl antiquis, JNon moechaberis, ego vero dico vobis ne ab inilio quidem cupere 8 : specte-mus probe hunc de quo sermo est, quemadmodum secun-dum Christi Evangclium vivens, ne cum cupidilate licen-tius aspiceret cavit, in quo etiam gloriabatur, dicens : Si

1 Job, xux, i 2 i t geqq. 2 Rom. xir, i5. 3 Matlli. v, 5. 4 l Gor.xn, ?fi. 5 Job, x\x, 20. 6 Id. xxxi, 6 et spq. 7 Exod. xx, i4- Mattb. v, 28.


43/662

DEMOXSTfi VTiOMS EVANGELlC.fi LIB. I. 55 vcro oculum secutum est cor meum in muliere allerius viri * : ct rationem assignat deinceps adjungens : Ani- mus enim viri dissolutus ad inquinandam viri mulicrem, ignis enim est ardcns in omnibus parlibus : quodcumque autcm invascrit, radicitus perdere consuevit 2 . Sedetiam incorruptos in judiciis mores inducit, sic : Si au- tera manibus meis altigi munera, scram ipse et alii com- edant, etsine stirpe existam in terra 3 . Quomodo autemse erga domcsticos gereret, ex iis Iicet intueri qua3 docet,cum ait : Si contempsi subire judicium cuin servo rneo et ancilla mea, cum disceptarent adversura me : et dein-de rationem assignal : Quid enim faciam si judicium contra me exercuerit DeusPnumquid non quemadmc- dum cgo factus sum in carne, et sic illi facli sunt? facti porro suraus in eodera utero*. ilis adjungit : Viduce oculuin non liouesccre feci : si autcm et bucceilam meam coraedi solus, et non cum pupillo commuuicavi : et si vidi nudum pcreunlem, et non vestivi 6 . Et deincepsprogressus sic dicit : Si vero et in lapide pretioso fidu- ciam liabui, et laHatus sum cum mulUe mibi diviliae essent, ct si ad innumcrabilia posui manum mcam : ralio-nemquc ilem adjungit : An non videmus solem oriri ac deficere, lunamque desinere 6 ? Rursus, cum doctrinaEvangelica dicat : Dictum est antiquis, Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum; ego auiem dico vobis, Diliglte inimicos vestros 7 , admirabilis hic vir in -nata doclrina pneveniens, ipsum opus complevit. Ergo sicloquiiur : Si gavisus sura super ruina iniraici mci, et dixit cor meum, Euge, audiat sane auris raca execralionem meam 8 . Tum adjungit : Forfs auiem non mansit pere-

1 Joh, xxxi, 9. 2 Ibid. 11, 12. 3 Ibid. 7 et 8. h Ibld. 10 ct sccitj. 5 ibid. 17 et seqq. 6 id. u\. ef seqq. ' Mai ih. v, 4^, et Levit. xix,18. 8 Job. xxxi, y.

5.


44/662

BUSBRII PVMPHII.I grinus, et ostium mcum omni venienti p;iLuil * , eo qoodnou alicnus csset ab eo qui dixit : Peregrinus suin, ct col legistis mc 2 . Qualia porro sint quae idem scntiat de pec-catis quac praHer voluntalcm commiltuntur, audi eumdemdicentem : Quod si nolens ipse peccaverim, et peccalum meum occultaverim; non enim horrui turbulentiam mul- titudinis, ne enuntiarem in conspectu eorum : si veroi permisi inopcm abirc sinu vacuo; et manum Domini si non extimui; syngrapham autem quam habui adversus quempiam, si non scissam eam reddidi, nihil accipiens a debitore 3 . Haec igitur atque hujusmodi erant in iis quiante Mosem fuerunt viris sanctis (de vila euim unius reli-quorum item conjicere vitam licet) pro religione videlicetdivinis laudibus celebranda certamina, per quae et amiciDei et prophetae ut existerent digni effccti sunt. Talcs autcmcum essent, quid illis praecepta Mosis prodesse poterant,quae vulgaribus atque insolentibus viris descripta et tradilasunt? Ex his igitur omnibus, quod vetustissimum primo-rum patrum religionis morem, cunctis gentibus ChrisliVerbum denuntiavcrit, maniiestissime apparet; ne Tesla-mentum novum aliud esse putemus, quam antiquissimamillam Mosaicorum lemporum religioni conjunctam civilemrationem, ut et vetus pariter et idem novum possimus di-cere : vctus quidem propter ea quae demonstrata sunt;novum autem proptcrea quod longo post intervallo quasihominibus absconditum, rursus per Salvatoris nostri doc-trinam rcvixerit : tolo vero hoc medio de quo dictum estlempore, quamdiu novi Testamenti mos, ut homines late-ret, et quasi quiete ac silentio teneretur, cvenit; Mosisinterea lex ingressa, quasi puerilium imperfectarumqueanimarum curalrix quaedam et gubernatrix, aut cliammedici cujusdam instar, gravi iEgyptiacoque morbo la-

1 Job, xxxi, T>2. 2 Miiltli. xxv, 35. 3 Job, xxxi, 53 et seqq.


45/662

DEM0NSTRATIAN1S EVA?


46/662

USKBll IMMPIHLIs.;m metropolim usquain, aut exLege sacrificare, aul funumaramvo erigere, aut sacerdotes regesve inuugore, aul cele-brilalcs solcmniuquc perMosem instituta perficere; non abaliqua iminunditie purgari, non solvi a peccato, non offerreDeo muoera, non ad propitiandumaliquid facere ex legibus.Quocirca in Mosis execrationein merito relapsi inlelligun-tur, quippe cuui in parte quidem ebservare nonnulla co-nentur, in universo autem a legibus suis aberrent, ipsoplane Mose pronunliante atque ailirmante, quod execrabilis sit omnis quicumque non stet omnibus quae scripla sunt in Lege, ut ea faciat. Lapsi aulem jam sunl iu haecomnia, cum el ipse Moscs divino Spiritu afflatus provideritnovo per Chrislum inslaurato Teslamento, universisquegenlibus nuntialo, supervacuam futuram esse quae ab ipsoposita est legum observationem, quam uno dunlaxat locomerito terminavit, ut si quando ex eo loco peilerenlur etpatriam libertalem amiltereni, non amplius illis fas essetquas ipse posuissel leges aut ritus servare : ut jam confiten-dum sit, allerum Testamentum quod per Christum sit de-nunliatum necessario esse introductum. Cum itaqueMoseshoc ipsum futurum esse praedixisset, moxque et Christus vitaehujus peregrinationem explevisset, el pariter ad omnes gen-tes novi Teslamenti doclrina perferretur, tum protinus Ro-mani, cum urbem obsidione cinxissent, liierosolyma ipsaet quod ibi erat templum everterunt, solutaque est confes-tim omnis Mosis constitulio, et quaecumque de velere Tes-t:tmento servabanlur sublala sunt. Execratio autem ad illosvenit, quia cum ea quae a Mose praecepta sunt praeter Le-gem faccre vellenl, in pam ipsam execrationem vi quadamcoacti recidere. E contrario autem simul et eodem temporeejus quae in novo perfectoque Testamento continetur doc-trinae, et leges et ritus introducli sunt. Quare merito Sal-vator et Dominus, ad eos qui pulabant in sola Hicrusalem,


47/662

DEMONSTRATIONIS EV A>'GELIG. LIl). I. 3o,aut in montibus quibusdam sive cerlis delcrminatisque lo-cis, Deum adorari oporlere, sic ait : Yenit hora, et nunc est, quando veri adoratores adorabunt Patrem, neque in monte hoc, neque in Hicrusalem. Spiritus enim Deus, et ipsum adorantes in spiritu et veritate oportet adorare 1 . Quibus rebus ita ab ilJo praediclis, continuo nec longo posttempore, Hierosolymis obsidione oppressis, et ejus loci sanc-tificatio, et ad eumdem usum constructum altare, et adora-tio quae a Mose tradila fuerat, sublata eversaque sunt. Eo-demque tempore in omnes homines patefacta est et emicuit eaqua3 ante Mosem viris sanctis a principio data fuerat, pietas etreligio, et quae per illam omnibus genlibus promissa fueratbenedictio,quaeaprimo ascensusgradu,et a primis illis ado-rationis Mosaicae elementis, eos qui ad se accedunt, ad melio-remperfeclioremque vitamadducit. Itaqueprotinus,quandobeatos illos Deoque amicos viros non in aliquo certo deter-minatoque loco adorasse constat, neque sub ullis signis autfiguris, sed quomodo Salvator noster et Dominus docet, inspiritu et veritate; eadem adorandi ralio per ejusdemSal-vatoris nostri adventum omnibus gentibus insinuata est.Quod quidem fulurum etiam Prophetae veteres tanto antecognoverant. Dicit ilaque plane Sophonias : a Apparebit Dominus super eos, et perdet omnes deos gentium terrae, et adorabunt eum unusquisque de loco suo 2 . Malachiasautem simul et ad eos qui ex circumcisione sunt sermo-nem dirigit, et de gentibus talia praedicit : Non est volun- tas mea, dicit Dominus omnipotens, et sacrificium non suspiciam de manibus vestris, quoniam ab ortu usque ad occasum nomen meum glorificatum est in gentibus, et in omni loco incensum offertur nomini meo, et sacrificium mundum 3 . Quod enim in omni loco dicit incensum et sacrificium oflerri Deo, quid aliud significat, nisi

* Joan. iv, 2?>. 2 Sophon. if, 11. 3 Malaclu 1, 10 et seqq.


48/662

.,() l I 11! P kllPHILlnon llierosolyniis, neque deiinile in hoc anl illo loco id iii-turum, sed in omni regione ct in omnibus gentibus, quaequidcm et oralionis incensum et sacrificium quod mundumdictum est, non per cruorcs, scd per pias actiones, summoDeo essent oblaturae? Clamat autem palam et vocifcraturEsaias valicinans simul, ac diccns : Erit altare Domino in terra ^gypli, et cognoscetur Dominus ah ^Egyptiis, et mitlet eis hominem qui salvos faciet eos; et cognoscent> ^Egyptii Dominum in die illa, et facient sacrificia, et vo- vebunt vota Domino, et reddent, et convertentur ad Do- minum, et exaudiet eos, et sanabit eos 1 . Ecquid tibi vi-demur veram legis Mosi conversionem dicere? an potiusfinem et solutionem enuntiare, et propheticis vocibus va-ticinari ? Etenim Moses altare et sacrificia nusquam terra-rum in sola Judaea, et in hujus una duntaxat civitale con-stitui, lege a se posita jubet : Prophelia autem in terra./Egypti ait altare Domino struendum dicandumque esse, etiEgyptios ipsos non amplius diis patriis rem sacram, sedipso Prophetarum Deo facturos; et quod verum Deum sintagnituri, non Mosen illis neque alium ex Prophetis quem-piam auctorem fore, sed novum quemdam divinitus mis-sum hominem. Porro autem translato commutatoque al-tari praeter Mosis constitutiones atque decreta, necesse estpenitus etiam legis Mosis fieri mutationem. Quod si summoDeo sacrificaturi sunt iEgyptii, prorsus etiam sacerdotiimunus sunt adepturi. At iEgyptiis ad tale munus assump-tis, quae de Levitis et Aaron successoribus a Mose suntconstituta, nulli plane usui yEgyptiis ampJius esse possepcrspicuum est. Tempus igitur jam tum fuerit legem no-vam, ad ea quae dicta sunt confirmanda, ponere opus esse.Quid igitur? temere haec enuntiata sunt? an exitum in-venit oratio? Inspice igitur si non hodie, hoc est nostris

1 Jj;ii. xix, ly el seqq.


49/662

DEMOXSTRA.TION1S EVA^G KLIC.E LIB. I. 4 1interim ipsorum lemporibus, ipsis oculis cernuntur nonsolum /Egyptii, verum etiam omne genus hominum quianlehac simulacris addicti erant, quosque /Egypliorum ap-pellatione Propheiica pr.T.diclio significat, a multorum deo-rum ac doemonum impio cultu liberatum, et verum Prophetarum Deum invocans et adorans. Vota autem faciuntnon pluribus amplius dominis, sed uni soli Domino, quem-admodum sacrum proedixit Oraculum. Et huic quidem al-iare incruentarum et rationalium hosliarum, ut nova noviTestamenti mysteria postulant, per totum terrarum orbemerectum est; et cum in /Egypto tum in reliquis gentibusquae, mores iEgyptiorum imitantes, superstitionis errore te-nebantur : hac ipsa aetate nostra, cognitio veri Dei reluccns,fidcm iis quae a Prophelis praedicta sunt indubitatam ad-jungit. Haec autem cum reipsa interim perfici videas, necamplius ut quondam audita expectari, si tempus quaerasunde principium ejusmodi res acceperit, non aiiud invenies,quam cum Salvator noster advenit. Ipse igilur ille fuil quemoraculum significabat cum diceret, Deum et Dominum uni-versi missurum ^Egyptiis hominem qui salvos faciat eos :quem et Mosi vaticinia perhibebant, ubi ait : Egredietur homo de semine ejus, et dominabitur gentibus multis * : in quibus sane gentibus et /Egyptios numerari par est. Ve-i um de his quidem longior esset oratio, et per otium huicipsi rei dicatum, absolulius reddenda : quod aulem pracsentis loci sit proprium, illud teneatur, ea quae praedictasunt, non alias quam post adventum Jesu Salvatoris nos-tri esse completa; ab illo enim ad hunc usque diem apud/Egyptios, apud Persas. Syros, Armenios, apud extremasterrarum oras incclentes barbaros, et cum apud has ipsasprius immanissimas et ferissimas nationes, tum vero etiamapud eos qui Insulas colunt (quando et de his Prophetia

\ Nutn. x\iv, K).


50/662

.'\ l LlSLLll iWUPIllLliion indigoum putavit facere mentionein), ipsa illa quaeDuctore Abraham comprobatur civilis ratio, et omniumanliquissunus colendi Deum mos, celebrabatur. Et quisiion ipsa rei mirabilitate obstupescat, cum eos qui a con-tlilo aevo lapidibus, et lignis, et dnemonibus, belluisquehumana carne victitantibus, et reptilibus venenatis, ani-malibusque omnis geueris, et feris informibus, ignique,et terrae, et ipsius universi inanimatis elemenlis, divinumhonorem et cultum tribuebant, altissimum Deum, et cceiiac terrae opificem, ipsum utique Prophetarum Domiuum,Deumque Abraham et avorum ejusdem, post Salvalorisnostri advenlum, videat invocantes; et eos qui paulo anlea matribus et filiabus libidinem non abstinebant, seque mu-tuo inter se corrumpebant, ct omnis generis cruentationi-bus et czedibus inquinabant, qui nihil ab immanibus ferisvictu ipso differebant, nunc per Salvatoris nostri divinamvirtutem mutatos, et quasi ex aliis alios faclos, sermonesde virtute, modestiasque pra^cepta ut discant, in communesscholas assidue convenieutes? atque adeo quidem, ut tamfcemiuae quam viri, tam pauperes quam divites, tam vulga-res et ignari quam docli, eliam pueri et mancipia, non mi-nus in agris quam in urbibus, in loca certa conveniant, utsupremam illum philosophiam ediscant, qua3 adnionet neintueri quidem petulantibus oculis fas esse, neque verbumemittere otiosum, neque ea quse communia sunt et omni-bus consueta patrare, et doceantur verum illum moremquem ubique locorum in cultu et obsequio sumnii Dei ser-vare convenial, sicut dixit Prophetia : Et adorabunt eum unusquisque de loco suo 1 . Adorant igitur summumDeum omnes barbari clGrasci, non Hierosolyma currentes,neque cruoribus aut sacrificiis placantes, sed domi sua?apud seipsos in spiritu et veritate, incruento puroque ob

1 Sophon. ii, 11.

I

s v>


51/662

].i MCWSTRATIOXTS KVANGELIC.E LID. I. l\0sequio illum colentes. Et lioc fuerat ipsum novuin Tes-lamenlum, (juocl non instar prioris illius et veteris faciumest. Vetus autem intelligilo, non sanctorum hominum quinle Mosem fuere, sed quod legis loco universae Judaeorumnalioni ah ipso Mose positum est. Quocirca Oraculum ip-sum adjungit ea quibus planum faeiat quodnam vetus illuddixerit esse; cui quidem novum niiiil simile habiturumostendit, ubi dicit : Gondam ieslamentum noviun, non secundum testamentum quod condidi patribus in die cum ego apprehendi illos manu ut educerem eos de terra /E- gypti 1 . Itaque cuin seeundum hoc dicit, secundum idquod legis loco a Mose positum est inlelligit. IIoc enim il-lud esl quo:l Judajis, quo lempore de /Egypto egressi suni,traditum est. Visus igitur esset novum Testamentum in-iroducere, lanquam ejus riius contrarium quem sancli illiAbraha3 simiies viri in divino cultu sequebantur, nisi planeipsis verbis signiiicasset, ubi dixit : Non secundum testamentum qiwd condidi patribus eorum,quo tcmpore eduxi eos de lerra /Egypti 2 . Ergo non secundum illud quodIegis loco a Mose positum est, cum egressi sunl et cum indeserto morabanlur, novum hoc futurum respondit, sed se-cundum illud videlicet quod primis temporibus in vita ci-vili sectantes qui ante Mosem floruerunt, tanquam ii quiplene officio suo functi essent, comprobati sunl. Quas qui-dcm ob res, jam tu plane confidens posthac, cum senten-tias et proposita eorum qui divinum aliquem cultum pro-iitentur, non in duos, sed in tres diviseris ordines : unuin,eorum qui, piorsus simulacris addicti, in mullorum deo-rum errorem deciderunt; alterum, eorum qui de circum-cisione per Moscm in primum pietatis gradum ascende-runt ; terlium, eorum qui supremum locum per doctrinamEvangclieam obtinuere. Et hunc quidem si medium duo-

* Jereiii. xxz.i } 02. 2 Ibid.


52/662

44 5BBH PVUHIIIIpum constitueris, ne putato amplius cos qni a Judaeis di>cedaot in Graecos ritus oportcre ullo modo recidere, nequequi a Graeeis abducanlur Judaeos fieri necessario; sed ubitcrtium acccpcris ct medio loco constitueris, eminentcmsi;praque alios cxtantcm invenies, et quasi super celsissimaquadam specula sublimem collocatum, reliquos duos infe-rius utrinque despicere. Effugit enim et Gra?corum im-piam atquc erroribus plcnam superstitionem, dissolutasquefornicniiones ntque insolentias; et Juda?orum itidem quaca Mose perfecta est, imperfectam et quasi parvulis atque in-firmis accommodatam observantiam. Domesticam porro at-que ab initio propriam non solum Judaeis, sed et Graecis etbarbaris, et quaecumque sub sole sunt gentibus inclamnns le-gem,vide quid dicat: Ohomo, et universum mortaliumge-nus! Mosis quidem lex nb uno genere hominum incipiens,omnium primum Judaeorum genus, illius promissionis grn-tia quae ad pios Deique amicos ipsorum patres facta est, adunius Dei cognitionem cultum vocabat, ut dicto audientesnb intolernbili daemonum tyrannide liberaret : ego autemomnibus hominibus, et quae ubique terrarum sunt genti-bus, sublimius provectam Dei cognitionem et pietalem ap-portans, ut ad regulam eorum qui cum Abraham vixerunt,quique ante Mosis aetatem degentes ipso quoque Abrahamantiquiores extitere, vitae suae modercntur adhortor; in qui-bus ab externis gcntibus profecti, qui de laude pietatis glo-riam adepti sunt, plures memorantur. Et rursus : Mosisquidem lcx in unum terrae certum ac definitum locum eoD(jui religionis proposilum complexi essent, ex nliis omni-bus Iocis currere jubebnt : ego nutem condonntn omnibuslibertnte, non in quodnm terrae angulo, neque in montibus,aut quibusdam manu factis templis, Deum quaerere, seddomi suae unumquemque illum colere atque adorare prae-cipio. Et rursus : Vctus quidem Lex, sncrificiis ct anima-


53/662

DEM0NST11A.TI0MS EV A.M;EL!C E LIB. I. 4>lium caedibus, thureque et ignc, et aliis quibusdam ejus-dcm gencris purgalionibus corporis summum Deum colerehorlabatur : ego aulcm sacrae animae tradens, mcnte pu-rissima, animoque nitidissimo. cum modestia, virtutumqucsectalrice vita, reclisque sententiis et pietatem prae se fe-rentibus, Divinitatem venerari impero. Et rursus : Mosesquidemillorum temporum hominibus, quasi iis qui caedibusinquinari soliti essent, non occidere imperabat : ego autemiis qui hoc ipsum antea didicerint, et primo illi praeceplosatisfecerint, alterum perfeclius impono, atque ut ne iraequidem perturbatione vincantur praecipio. Et rursus : Mo-ses quidem adulleris dissolutisque hominibus legem posuitnon mcechari, maribus non misceri, voluptates praeter na-turam non sectari, et supplicium mortis iis qui non oblem-perassent adjunxit : ego autem meos volo ue inlueri qui-dem mulierem cum petulanti cupiditate. Et rursus : IUequidem dixit, Non pejerabis, sed reddes Deo quae juratusfueris : ego aulem dico vobis non jurare omnino, sed eritsermo vester : Est, est; Non, non. Quod autem his abun-dantius est, a malo est. Et rursus : Ille quidem injurias ul-cisci, et inferentibus easdem referre hortabatur, dicens,Oculum pro oculo, et dcntem pro dente : ego autem dicovobis, non resislere malo ; sed si quis te percusserit indexleram maxillam tuam, converiito ad iilum et alteram;et qui vclit tecum judicio contendere, et tunicam tuamtollere, dimitle ei et pallium. Et rursus : Ille quidcm do-cebat amicum diligere, et inimicos insectari odio : ego au-tem ex abundantia humanilatis et clementiae, ut inimi-cos vestros diligatis et pro persequentibus vos oretis, legcmvobis pono ; ut sitis fdii Patris ve^tri qui in coelis est, quisolem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit superjustos el injuslos. Ad haec : Ille quidem se ad multorum du-ritiam accommodabat,et iis aptaqui perturbationibus plcni


54/662

MSEBIJ PAMPMLIessent praecipiebat, atque immutatum queuidam a velereillo, inferioremque religionis modum tradcbat : ego autemad piam religiosanique vitam eorum qui priscis illis tem-poribus sancte vixcrunl, revoco universos. Denique, illcquidem terram fluentem lac et mel quasi parvulis promit-tebat : ego aulem iis qui capere possint regnum ccelesteconeilio. Uaec atque ejusmodi alia novi Testamenti ralio,docente Christo, omnibus gentibus nuntiavit. Et haec ipsasunt quae suos Discipulos Christus Dei ut omnibus gentibusnunliarent hortabatur.dicens : Euntes disciplinam vestram tradite omnibus gentibus, docentes eas servare omnia quaecumque praecepi vobis ' : Quae etiam cunclis hominibus,lam barbaris quam Gra?cis,cum observanda lraderet,planequidnam sit Chrislianismus ostendit, et quinam simus nos,el cujusmodi talium sermonum ac disciplinarum magister,ipse ulique Salvator et Dominus noster Jesus, qui Christusest Dei, qui novam hanc et omnes amplexam virtules rem-publicam in toto orbe constituit; adeo quidem ut lalia dis-cere philosopharique, tam iocminae quam viri, tam paupe-res quam divites, lam servi quam domini possent. Et tamennovae bujusce legis inlroduclor, tanquam is qui in omnivita legem Mosis servaverit, introductus est : quod sane ip-sum admirari operae pretium est, qui videlicet fieri poscitut novae rationis el legis auctor futurus, novi utique Tes-tamcnti per Evangelium, non tanquam inimica et contrariaea quae a Mose tradita sunt recusaverit. Si enim hocfecis-set, ipse vicissim Mosi adversa ex.ilimalus esset praecipere,ex quo impiis impiarum sectarum aucloribus conlra Mo-sem et Prophetas oblrectalionis et maledicentiae j)lurimamprabuisset materiam.. iis aulem qui ex circumcisione suntconspiralionis conlra se juslam et probabileni causam, quiutique ei, quasi qui conlra legem iaceret alque ab ea defi-ceret, insidias ad inferendam necem conslruxerunt.

i Mattb. wvni, it).


55/662

DBMONSTRATIONIS liV ANGELIC I" LIB. I. /rf

CAPUT SEPTIMUM.Quomodo Christus, postqucun ca quce. a Mose tradita sunt plene

obscrvavit, nova rationis et icgis introductor extitit.

Nunc autem, postquam in omni vita Mosis Iegem com-probavit, Apostolis suis usus est novae suae legis adminis-tris; in hoc ille quidem simul docens ea quae a Mose tradilasunt, nec a sua religione abhorrentia, nec eidem inimicaexistimare oportere, ct simul auclorem se atque introduc-torem novae et cunctis hominibus salutaris legis consli-tuens : ut nullo pacto dici possit quidpiam illum adversusMosis leges aut decreta fecisse; quin potius finein illis priusimposuisse, eademque perfecte observassc, et sic adminis-trationem Evangelicae legis transisse. Et qui modum qui-dem hunc ab ipso observatum dicat, non alius audiendusest quam ipse : Non veni, inquit, scindere lrgom, sed complere*. Etenim si contemplor Mosis legis exiitisset,quamvis illam exislimatus esset probabiliter scindere, con-traque eam facere; improbam tamen quamdam et a legi-bus alicnam naturam prae se ferens, Ghristus esse creditusnon esset. Porro autem rescindens ea quae a Mose positasunt, quomodo potuisset existimari is esse quem futurumMoses et Prophetae nunliassent? quomodo autem novis le-gibus ponendis auctoritatem habuisset ? merito enim videripotuisset, derogandae L^gis gratia, ad novationem rerumvenisse, ut delictorum qua) contra Lrgem commisisset sup-plicium evaderet. Nunc autem nihil de Lege omnino dero-gans, et plene quae in ea continentur servans, alque, ut sicdicam, ad regulam Mosis perfcctus, postquam non amplius

1 Matih. v, 17.


56/662

}8 5KBII PAMPHIL!Geri polerat ul e.i quae sunt io lege Mosis reliquis accorn-uiodarentor gentibus, propter eas causas quae dictae jamsunt (et oportebat nimirum bonilale summi Dei omnes ho-mines salvos Geri, et ad cognitionem veritatis venire), quncomnibus apta accommodataque essent legibus suis sanci-vit : ac ne illa quidem quae a Mose praecepta sunt suos Apo-Stolos denuntiare cunclis hominibus prohibuisset, nisi eares impedimento fuisset quod illa fieri non possent; quem-admodum Apostolus docet ubi ait : Nam quod impossi-> bile erat Legi, in quo infirmabatur, Deus Filium suuin mitlens in simililudinem carnis peccali 1 , et caetera.lmpossibile autem erat nimirum ut onmes gentes ter sin-gulis annis ex lege Mosis Hierosolyma convenirent, ct mu-lier levata partu ab extremis terrae finibus iliuc propera-ret, ut quae pro purgatione instituta sunt ibidem depone-ret : et alia innumerabilia quae per otium unusquisquepotest per seipsum colligere. Quoniam igitur haec gentesa Judaea procul habitantes, etiamsi voluissent, servare nonpoterant; merito nihil horum per seipsum rescindens Sal-vator et Dominus noster, sed plene servans et efficiens eaquas in ipsa Lege continentur, et spectanlibus fidem fa-ciens quod ipse esset Christus Dei, de quo prisci JudaeorumProphetae tcstimonium protulissent : tuin id-m omnibusgentibus accommodata praecepta, per Discipulos suos pro-posuit. Idcirco nos Judaeorum proprios ritus recusavimus,tanquam eos qui nobis lege positi non sint, et gentibus ac-commodari non possint : at eorumdem Prophetias libeutesaccepimus, tanquam eas quae praedictiones de nobis laclascomplectantur. Caeterum ipse Salvator et praeceptor nos-ter, alia quoque ratione complevisse legem Mosis et Pro-phetarum qui post Mosem fuerunt, agnoscilur. Quoniamenim iis quae divinitus praedicta fuerant consummationes

i R.010 viii, 3,


57/662

DKMONSTRA.TIONIS KVASGELICJE I.IB. I. 4


58/662

5o EUSERII PAHrilLIi re*. El alia quaecumque his similia in illius doclrina fe*runtur, sapientissimi plane fuerunt et perlectissimi leguinHiictoris. Ev quo facluui est ul audientes stupescerent,quemadmodum Scriptura divina commcmorat, proptereaquod docehal eos tanquam potestatem habens, el non nt

Scribrc illorum el Pharisaei 2 . Hoc igilur itcm complevitoraculum qitod Mosis prophetiae deerst; eadem porro ra-tione, caetera item Propheliarum quae de ipso et gentiumvocatione scripta sunt vaticinia. Constat ergo illum coni-plevisse et Legem et Prophetas, quando ea quae de ipsopraedicta sunt ad exitum perduxit, et priorem Legem us-que ad seipsuni slare jussit; dux vero et princeps alteriuslegis extitit, quae in novo Teslamento cunctis gentibus dc-nuntiata est : ut simul legis principatusque auctor duorumpropositorum, Judaismi videlicet Christianismique fueril.Quod quidem ipsum admirari operae pretium est, ut divini-tus praedictum sit. Ecce, inquit, pono in Sion lapidem electum, angularem, pretiosum; el qui credil in curn non confundetur 5 . At enim quis tandem fuerit angularis,nisi hic vivus et preliosissimus, qui ex duabus slruclurisunam factam sua doclrina sustinet? dum enim Mosaicam,({U33 usque ad ipsum protenta est, stare jubet, ex alteraparte nostram per Evangelium adjunxit : ex quo angularismerito dictus est. Sed in Psalmis quoque legitur : Lapi-dem quem reprobaverunl aedificantes, hic factus est in capul anguli : a Domino factum est illud, et est mira-)> bile in oculis nostris*. * Quod quidem oracuium planeetiam indicavit quas a Judaeis insidias, de quo vaticinatur,passus est; quando illum a Scribis et Pharisaeis et sacer-dotum principibus, et omnibus Judaeorum magistratibus,qui veterem parietem conslruebant, repudiatum fuisse di-vinavit. Sed tamen poslquam ab illis conlemptus sit et ab-

1 Joan. iv, a3. 2 Marr. i, i?.. * I*;ii. xxvm, iG. 4 Ps. cKvn, 2?.


59/662

DEMONSTR VTJOMS EVAWGELICjE LIH J. 5ljeclus, futurum illuin in caput anguli, et duccin princi-pcmque novi Testamenti constituendum non lacuit, con-sentanea iis proferens quae a nobis superius demonslralasunt. Nos igilur, quamvis a Graeco ritu recesserimus, nonrccidiinus in Judaicuuo; neque delinquimus, Jicet Mosis le-gem et Hebraeorum Prophetas acceperimus, non Judaiceautem, sed ad morem atque inslitutum sanctorum qui anleMosem fuerunt virorum, vivamus. In hoc enim et Mosemel Prophetas veros fuisse valesoslendimus, cum iilum Chri-stum accepimus, et illius legibus auscultamus, et per ves-ligia doctrinae ejusdem incedere etiam votis expetimus,quem illi venlurum praedixerunt : eodem utique propositoipsi quoque Mosi rem gratam facienles, qui cum praedixeritProphetam a Domino Deo noslro sibi similem suscilan-dum, adjungit : Omnis vero anima quae non audiet Pro- phetam illum, delebilur ex geneie suo *. Continuo enimJudaei postquam illum Prophctam non accepcrunt, necsanctis iliius verbis paruerunt, exlremum perlulerunt inte-ritum : qui quidem illorum casus iis oraculis quae de illiscdita sunt consentaneus accidit; nam nec Christi legem,quae novo Testamento conlinetur, susceperunl ,* neque Mo-sis praecepta sine legis conternplu servare possunt. Quo-circa in ipsius Mosis execrationem relapsi sunl, quando fierinullo modo potest ut quae in legibus illius sunt posita per-ficiant; quippe cum et ipsorum metropolis sublata sit, etMosaica religio exclusa, quae illic solum perfici concedcba-tur. Nos autem qui illum suscepimus quem Moses et reliquiProphetae nuntiaverunt, et ei parere etiam volis expelimus;edictum Mosis complevisse invenimur, quo edixit illumn audiendum csse, oranemque animam quae illum non au- diret, delendam esse de genere suo 2 . Quae aulem sii:tquae Propheta iile instituerit, quibus obedire necesse sit,

* Deut. xviii, /5. 2 Ibid.4-


60/662

!)'2 EUSEKll PAAIPMILIpaulo ante audivimus : omni videlicct sapienlia referla, elperfecta,ctccelestia doccmeDta. QuaB qnidem nequclabulislapideis, ut Moses, neque atramento et chartis commendarivoluit, sed purgatis animis suorum et inlelligentem natu-ram obtinentibus; in quibus leges novi Tcslamenti descri-bens, reipsa complevit Hieremiac prophetiam qnae ait : o ln- stituam teslamenlum novum, non instar tcstamenli quod posui patribus eorum; quoniam hoc teslamenlum quod ponam domui Israel, dans leges meas in inleriorem sensum eorum, et in corde eorum scribam eas, et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus *.

CAPUT OCTAVUM.Quod quce Christianismum amplexa est vita, in duas species

dwisa est.

Caeterum ille quidem in tabulis inanimatis, hic autem inmenlibus vita praeditis perfecta novi Testamenti documentadescripsit : ejus vero Discipuli, ad Magistri sui nulum, auri-bus multorum doctrinam suam accommodanles, quaecum-que quidem veluti ullra habitum progressis a perfecto ipso-rum Magistro praecepta fuerant, ea iis qui capere potcranttradiderunt; quaecumque vero iis convenire arbitrabanturqui animas adhuc aflectibus obnoxias gererent, curationis-que indigentcs, ea ipsi ad imbecillitatem multorum se de-mittentes, partim littcris, partim sine litteris, quasi jurcquodam non scriplo servanda, commendarunt. Quocirca inEclesia Dci duo ctiam vivendi modi instituti sunt : alter qui-dem naluram nostram et communem hominum vitne ratio-nem excedens, non nuptias, non sobolem, non substantiam,

1 Jer. xxxi, 7t?.. .")!S.


61/662

DJBHONSTBATlOIflS EVkJfGULlCM LIB. I. 53non opum fac

Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 4.

Documents

Transcript of Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 4.