Buddhist Scripture: Intertextuality in the Myth of...

ปท 5 ฉบบท 2 (กรกฎาคม – ธนวาคม) 2562

21 คมภรพทธศาสนา: สมพนธบทในต านานอรงคธาต

คมภรพทธศาสนา: สมพนธบทในต านานอรงคธาต*

Buddhist Scripture: Intertextuality in the Myth of Urangadhatu

ชาญยทธ สอนจนทร 1 / Chanyuth Sonjan ราชนย นลวรรณาภา 2 / Rachan Nillawannapha

บทคดยอ

บทความวจยชนน มวตถประสงคเพอศกษาสมพนธบทในต านาน อรงคธาตกบวรรณกรรมในคมภรพทธศาสนา โดยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ ศกษาจากเอกสารตวบทต านานอรงคธาต และเอกสารตวบทในคมภรพทธศาสนา โดยไดน าแนวคดเรองสมพนธบทมาประยกตใชในการวเคราะหประเดนตาง ๆ ซงแนวคดเรองสมพนธบทนเปนศาสตรทวาดวยความสมพนธเชอมโยงกนของตวบทจากตวบทหนงไปสอกตวบทหนงในลกษณะของการถายโยงขอมลซงกนและกน หากน าแนวคดดงกลาวมาใชในการศกษาวเคราะหต านานอรงคธาตใน

1 นสตปรญญาเอก สาขาวชาภาษาไทย (คตชนวทยา) คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม e-mail: [email protected] 2 ผชวยศาสตราจารย ประจ าภาควชาภาษาไทยและภาษาตะวนออก คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม e-mail: [email protected] * บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธ เรอง สมพนธบทและวธคดในต านานอรงคธาต ของการศกษาในระดบปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Received: 3 มนาคม 2562 Revised: 23 พฤษภาคม 2562 Accepted: 5 กรกฎาคม 2562


22 ประเดนเรองความสมพนธแลวจะท าใหเหนถงปรากฏการณทเกดขนในต านาน อรงคธาตอยางมพลวต ซงจากการศกษาพบวา ตวบทในคมภรพทธศาสนา อนไดแก ชาดกหรออรรถกถาชาดกตาง ๆ และคมภรมหาวงศไดเปนตวบทตนแบบใหกบต านานอรงคธาต ถงแมวาการเดนทางของวรรณกรรมจากเรองหนงไปยงอกเรองหนง ไดมการปรบเปลยนเนอหาหลกทแตกตางกนออกไป แตบนเสนทางของการปรบเปลยนนนกไดทงรองรอยบางอยางมาสตวบทวรรณกรรมอกเรองหนงไดเชนกน ดงทปรากฏในต านานอรงคธาตทไดทงรองรอยของการหยบยมตวบทจากวรรณกรรมทางคมภรพทธศาสนาน ามาผลตซ าในรปของตวบทต านานอรงคธาต โดยการลอกเลยนแบบ การอางอง การอางถง จากตวบทตนแบบในคมภรพทธศาสนา ค าส าคญ: คมภรพทธศาสนา, สมพนธบท, ต านานอรงคธาต



Abstract The purpose of this research was to study intertextuality in the myth of Urangadhatu and literature in Buddhist scripture. Based on qualitative research methods, examining exegeses of Urangadhatu myth and Buddhist scripture was employed to collect the data. Each issue acquired from the data was analyzed through application of intertextuality concept. The intertextuality concept dealt with forming new text based on text interconnection or data linkage. This concept helped analyze occurrences of intertextuality in the Urangadhatu myth dynamically. Results revealed that exegeses in Buddhist scripture like of various Jakarta or Atthakatha Jakarta including exegeses in Mahawong scripture were an exegesis prototype of Urangadhatu myth. Although data linkage from one literature to other literature made main content of each literature different, the vestiges of the former literature influenced to the latter literature. This was evidenced by the myth of Urangadhatu which its vestiges was shown in taking the exegesis prototype of literature mentioned in Buddhist scripture to reproduce exegeses of Urangadhatu myth through duplicating, referencing, and mentioning. Keywords: Buddhist Scripture, Intertextuality, Myth of Urangadhatu


24 1. บทน า หากกลาวถงคมภรพทธศาสนาแลว คมภรหลกของพทธศาสนา ไดแก คมภรพระไตรปฎก เปนวรรณกรรมทเปนตวบนทกพระธรรมคมภรตาง ๆ หรอเรองราวทางพทธศาสนา ประกอบดวย พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก นอกจากคมภรพระไตรปฎกแลว ยงมวรรณกรรมพทธศาสนาอกแบบหนงทอยนอกพระไตรปฎก ซง ศกดศร แยมนดดา (2543) เรยกวรรณกรรมประเภทนวา วรรณคดทไมใชคมภรพระไตรปฎก เปนวรรณกรรมทแตงขนเพออธบายพระไตรปฎก หรอเปนวรรณกรรมทแตงขนเพอกลาวถงเรองราวประกอบพทธศาสนาในแงใดแงหนง แบงออกเปน 2 แบบ คอ 1) หนงสอทแตงอธบายพระไตรปฎกโดยตรง เรยกวา อรรถกถา ถาอธบายปลกยอยลงไปกจะเปน ทปน ทปกา โชตกา ฎกา อนฎกา โยชนา ฯลฯ 2) หนงสอทแตงเปนภาษาบาลและแปลเปนพากยไทยทหลง เปนหนงสอทแตงขนเพอเลาเรองราวประกอบพทธศาสนาในแงใดแงหนง หนงสอประเภทนเปนหนงสอทแตงเปนภาษาสนสกฤตและมการแปลออกเปนภาษาไทย และหนงสอทแตงขนเปนภาษาไทยลวน ๆ เชน ไตรภมกถาหรอไตรภมพระรวง จามเทววงศ ชนกาลมาล ปญญาสชาดก นนโทปนนทสตรค าหลวง มหาชาตค าหลวง มหาวงศ เปนตน ส าหรบวรรณกรรมพทธศาสนาในภาคอสานนน นอกจากจะไดรบอทธพลทางวรรณกรรมจากคมภรพทธศาสนากระแสหลกทกลาวไวขางตนแลว ยงมวรรณกรรมทเปนทองถนทมการแตงขนโดยการลอกเลยนแบบชาดกทางพระพทธศาสนาดวย ดงท ธวช ปณโณทก (2525: 83) ไดแบงวรรณกรรมภาคอสานออกเปน 2 ประเภท คอ 1) วรรณกรรมชาดกหรอชาดกนอกนบาต คอวรรณกรรมทใชกลวธการประพนธแบบชาดกซงมกจะประกอบดวย (1) ปรารภ



ชาดก คอการกลาวเทาความวาเปนเรองทออกมาจากพระโอษฐของพระพทธเจา (2) เนอเรอง คอ อดตชาตทพระพทธองคตองเกดเพอใชหนกรรม (3) ประชมชาดก คอ ตอนทายจะกลาวถงตวละครตาง ๆ ในเรองวากลบชาตมาเกดเปนบคคลในสมยพทธกาล (4) ประพนธดวยภาษาบาลแทรกอยทวไป เพอใหเหนวาเปนโครงเรองทมอยในคมภรบาล 2) วรรณกรรมต านานพทธศาสนา ไดแก ประวตการสบทอดพทธศาสนาในดนแดนแหลมทองลานชาง ซงเนอหาสาระของเรองกลาวถงต านานพทธเจดยส าคญในภาคอสาน ลานชาง และลานนาดวย นอกจากนน กรมศาสนา กระทรวงศกษาธการ (2526: 318-320) ไดแบงวรรณกรรมพทธศาสนาภาคอสาน ออกเปน 2 ประเภท คอ 1) วรรณกรรมชาดก เปนเรองทปรากฏอยในนบาตชาดก เชน ล ามหาชาต สธนชาดก นกกระจอกหรอทาววรกต สพรหมโมกขา พญาคนคาก ทาวปาจต ทาวคนธนาม เสยวสวาด แลนมน ฯลฯ เปนตน 2) วรรณกรรมต านานพทธศาสนา เชน มลสถาปนาหรอฐาปนาเชตพนหรอเสตพน อรงคนทาน ชนธาต ปจฉาพยากรณ มาลยเลยบโลก พนเมอง พนพระธาตพนม หรอต านานพระธาตพนม สงฮอมธาต ชมพทป หรอชมพทวป มาลยหมน มาลยแสน พระเจาเลยบโลก ฯลฯ เปนตน ต านานอรงคธาต กเปนวรรณกรรมเรองหนงทไดรบอทธพลจากคมภรพระพทธศาสนากระแสหลก ถงแมจะเปนวรรณกรรมทอยนอกพระไตรปฎก หรออยนอกอรรถกถาตาง ๆ หากแตเปนวรรณกรรมทมการแตงขนภายใตกรอบแนวคดทางพทธศาสนา โดยไดน าเอาขอมลบางสวนจากคมภรทางพทธศาสนามาผนวกรวมเขากบเรองราวในวรรณกรรมทองถนทมอยเดม เชน นทานปรมปรา ต านานบานต านานเมอง พงศาวดาร วรรณกรรมทองถน จนกลายเปนวรรณกรรมประเภทต านานทางพทธศาสนาแบบทองถน การแตงวรรณกรรมในลกษณะน มความคลายคลงกบวรรณกรรมหลายเรองของลานนา เชน ต านานพระเจาเลยบ


26 โลก ต านานพระธาตล าปางหลวง ต านานพระธาตหรภญชย และต านานธาตอน ๆ อกมากมาย ต านานอรงคธาตเปนต านานทไดมการรวบรวมเอาเรองราวนทานปรมปรา ต านานบานต านานเมองและวรรณกรรมทองถน โดยไดมการน าเอาต านานเลก ๆ นอย ๆ ทอยในทองถนไทย-ลาวสองฝงโขง เขามาไวในต านาน อรงคธาต จนท าใหต านานอรงคธาตกลายเปนต านานใหญและเปนศนยรวมของต านานเลกตาง ๆ ลกษณะเชนน พเศษ เจยจนทรพงษ (2521: 4-24) ไดกลาววา สวนประกอบตาง ๆ ของต านานอรงคธาต ประกอบดวย ต านานพระพทธบาท ต านานอรงคธาตและต านานเมอง กลาวคอ เรองต านานพระบาทในทตาง ๆ เดมนาจะเปนต านานเรองเลก ๆ เพออธบายทมาของสถานทเคารพทางศาสนา ซงในเอกสารต านานอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนมไดจดมารวมอยในชวงระยะเวลากอนทพระพทธเจานพพาน ต านานอรงคธาตเปนต านานเรองใหญอยในชวงระยะเวลาหลงจากพระพทธเจานพพานได 8 ป และตอนพระยาสมตตธรรมเมองมรกขนครมาฐาปนาองคพระอรงคธาต ต านานเมองไดแตงตอนทกลาวถงก าเนดเมองเวยงจนทนในระยะเวลารวมสมยกบพระเจาอโศก ต านานทงหลาย นาจะเปนต านานทมอยเดม แตแยกเปนเรอง ๆ ไป ต านานเดมเหลาน นาจะเปนของทไดรบการเรยบเรยงขนประมาณไมเกนยคพระเจาวชลราช ซงลาวถอวาเปนยครงเรองทางดานการประพนธ เรองต านานขนบรมกไดรบการเรยบเรยงขนในสมยน ระยะเวลาดงกลาวจะตรงกบสมยพระเจาเมองแกวของลานนาไทย ในชวงตนพทธศตวรรษท 21 ซงในสมยนไดมการประนประนอมกนระหวางพทธศาสนาส านกตาง ๆ ในลานนาเอกสารทเปนต านานและเอกสารทางพทธศาสนาไดรบการเขยนขนทลานนาไทยในสมยนเชนกน และทลานนานเองทเปนบอเกดของคตทางพทธศาสนานกายเถรวาท แบบทเปนอยในประเทศไทยและประเทศใกลเคยงมา



จนถงปจจบน ต านานตาง ๆ ของลาวเหลาน ไมมความแตกตางในแบบแผนของการเรยบเรยงไปจากของลานนา แตเพอใหเกดความขลง จงอางองวาไดต านานเหลานมาจากเมองอนทปตซงแสดงใหเหนความแตกตางในคตความเชอของลานนาและลาวลานชางอยางชดเจนวา ในขณะทลานนามกจะมองพกามในฐานะเปนแมบททางอารยธรรมของตน ทางฝายลาวลานชางกลบมองไปทเมองอนทปต ซงมอดตรงโรจนในอาณาจกรขอม รวมทงในสมยทมการเรยบเรยงต านานอรงคธาตนน ลาวลานชางมความสมพนธใกลชดกบกมพชามากกวากบทางลานนาไทย สอดคลองกบ สมชาต มณโชต (2554: 133) ไดกลาววา ต านานอรงคธาตหรอ อรงคนทานหรอต านานพระธาตพนม และนทานปรมปราเรองเลก ๆ หลายเรองในปาทลกษณนทาน คงเปนต านานทมแลว เพราะมแบบแผนในการเลาเรองเหมอนกน อนเปนแบบแผนเดยวกนกบนทานปรมปราประเภทเดยวกนในลานนาไทยดวยการเรมบนทกนทานเหลานลงบนใบลาน ทงในลาวลานชางและลานนาไทย ควรอยในระยะเวลาเดยวกน คอ ประมาณพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา จากเหตผลทกลาวมาขางตนน ผ วจยตงขอสงเกตวา ต านานอรงคธาต เปนต านานทมการรวบรวมขอมลมาจากหลายสวนเขามาผสมผสานเชอมโยงกน ทงนหากจ าแนกขอมลไวอยางกวาง ๆ แลวอาจจ าแนกได 2 สวน คอ สวนทเปนขอมลในคมภรทางพทธศาสนา และสวนทเปนขอมลทางวรรณกรรมทองถน ในการศกษาครงน ผ วจยไดศกษาเกยวกบสวนทเปนขอมลทางคมภรทางพทธศาสนาทมความสมพนธเชอมโยงกบต านานอรงคธาตเปนหลก โดยไดน ากรอบแนวคดเรองสมพนธบทมาประยกตใชในการศกษาวเคราะห เพอท าความเขาใจเกยวกบความสมพนธกนของขอมลระหวางคมภรทางพระพทธศาสนากบต านานอรงคธาต ซงจากการศกษาในเบองตนพบวา ต านานอรงคธาตนน นอกจากจะมขอมลทเปนวรรณกรรมทองถนทงทเปนต านานบาน ต านานเมอง นทานปรมปรา


28 ต านานเลก ๆ นอย ๆ ของบานเมองรวมอยดวยแลว สงทนาสนใจอกอยางหนงก คอ ต านานอรงคธาตเปนต านานทไดรบอทธพลมาจากคมภรทางพระพทธศาสนาอนเปนตวบทตนแบบ โดยทคมภรทางพทธศาสนาไดมการถายโยงขอมลใหกบต านานอรงคธาตดวย ถงแมวาการเดนทางของตวบทวรรณกรรมจากเรองหนงไปสตวบทวรรณกรรมอกเรองหนงนน ยอมมการปรบเปลยนเนอหาสาระไปบาง แตบนเสนทางของการเดนทางนนกไดทงรองรอยของการสบทอด ผลตซ า หรอการถายโยงของขอมลในตวบทนน ๆ อย ดงทคมภรทางพทธศาสนาไดทงรอยรอยความสมพนธใหกบต านานอรงคธาตไวหลายประการ ทงนผวจยมความสนใจทจะศกษารองรอยของความสมพนธนน โดยจะศกษาดตวบทในคมภรทางพทธศาสนาไดมการสบทอด ผลตซ า หรอการถายโยงขอมลใหกบต านานอรงคธาตในลกษณะใดบาง อนจะท าใหเขาใจถงความเปนสมพนธบททตวบทตาง ๆ ในคมภรพทธศาสนากบต านานอรงคธาตไดมความสมพนธเชอมโยงกน อนจะสะทอนใหเหนถงต านานอรงคธาตกถกก าหนดหรอครอบง าดวยเรองราวทอยภายใตกรอบคดทางวรรณกรรมพทธศาสนา อนจะเปนตวบทตนแบบใหกบต านานอรงคธาตไดหยบยมน ามาประยกตใชในการสรางสรรคตวบทวรรณกรรม ตลอดถงต านาน อรงคธาตเปนต านานทมความส าคญทสดต านานหนงในลมน าโขงตอการน าไปอธบายความหมายของพระธาตพนมในมตตาง ๆ จนท าใหเขาใจไดอยางชดเจนวา พระธาตพนมเปนศนยกลางความศรทธาของชาวพทธในภมภาคลมน าโขงจากอดตจวบจนปจจบน



2. วตถประสงค เพอศกษาสมพนธบทในต านานอรงคธาตกบคมภรทางพทธศาสนา 3. กรอบแนวคดการวจย ผวจยไดใชกรอบแนวคดเรองสมพนธบท (Intertextuality) มาประยกตใชในการศกษาวเคราะหครงน ซงแนวคดเกยวกบสมพนธบทนมนกวชาการไดใหแนวคดไวอยางหลากหลาย ดงท นพพร ประชากล (2552: 335) ไดกลาววา แนวคดเรองสมพนธบทไดกอก าเนดในวงวรรณกรรมศกษาในชวงทศวรรษ 1970 และแพรหลายตอมาในวงวชาการสากลจนถงปจจบนโดยตนเคาไดปรากฏกอนหนานน เมอ มคาอล บคตน (Mikhail Bakhtin) ไดเสนอแนวคดเรอง “พหโฆษะ” (polyphony) วาตวบทของนวนยายเรองหนง ๆ เปนพนททเปดโอกาสให “ภาษา” ของคนกลมตาง ๆ จากหลายฐานะ อาชพ และเพศวย ไดมาปะทะสงสรรคกนอยางมพลวต เกดเปนเสยงอนเซงแซแตสอดประสานขนในงานชนเดยว ดงนน ตวบทหนง ๆ จงมความสมพนธเชอมโยงกบตวบทอน ๆ ทปรากฏอยในยคสมยเดยวกนหรอในยคสมยกอนหนาไมมากกนอย โดยทความสมพนธเชอมโยงดงกลาวมหลกฐานยนยนไดในตวบทชนทพจารณาเปนหลกอย การท าความเขาใจเกยวกบสมพนธบทเปนสงจ าเปนพนฐานตอการท าความเขาใจตวบทเกากบตวบทใหม ในขณะท ไชยรตน เจรญสนโอฬาร (2555) กไดกลาวไววา การศกษาวรรณคดแนวโครงสรางนยมจะไมศกษาวรรณคดแตละชนแยกเปนเอกเทศ แตจะมองวรรณกรรมชนนน ๆ ในฐานะทเปนสวนหนงของระบบวรรณคดทงหมด ระบบของวรรณคดแสดงออกมาในรปของรหส/กฎเกณฑ ชดหนงทก ากบ


30 การเขยน การผลต รวมตลอดถงการอาน การท าความเขาใจสงทเรยกวา “วรรณคด” อกตอความหมายของงานเขยนไมไดอยทตวงานเขยนนน แตอยทความสมพนธของงานดงกลาวกบงานเขยนชนอน ๆ ในระบบของวรรณคด หรอทจเลยน ครสววา เรยกวา “สมพนธบท” (Intertextuality) นอกจากนน ตรศลป บญขจร (2547: 33) ไดน าแนวคดสมพนธบทมาใชในการศกษาวเคราะหเรอง “บานเกา” ของ โชคชย บณฑต: ส านกกวไทยในกระแสโลกาภวตน” ตรศลป ไดใชสมพนธบทในความหมายความสมพนธระหวางตวบทปจจบน (present text) กบตวบทในอดต (prior texts) และแปลค าวา “intertextuality” เปนภาษาไทยวา “สหบท” แทนค าวา “สมพนธบท” โดยไดใหความหมายตามรปศพทไววา ความสมพนธระหวางตวบทตาง ๆสหบทมความหมายมากมายหลายมต กาญจนา แกวเทพ (2553: 315) ไดอธบายวา สมพนธบท (Intertextuality) เปนศพททางวชาการทเกดขนในป ค.ศ. 1960 โดยผประดษฐค านขนมา คอ จเลย ครสเตวา (J. Kristeva) นกวชาการชาวบลแกเรย และเมอมการน าเอาค านมาใชในวงวชาการภาษาไทย กไดมการแปลค าวา Intertextuality ไวอยางหลากหลาย เชน การเชอมโยงเนอหา การถายโยงเนอหา การถายโยงขาว สมพนธบท สหบท ฯลฯ ซงการแปลทหลากหลายนนจงยงไมมค าแปลใด ๆ ทจะผกขาดการแปลเอาไวไดเพราะผแปลมกจะแปลใหเขากบเนอหาของตน แตมค าแปลอยชดหนงทมกใชกนมากกวาค าแปลอน ๆ คอ “การถายโยงเนอหา” หรอ “การเชอมโยงเนอหา” โดย “Text” จะเทากบ “เนอหา” ซงหากพจารณาดวยกรอบของแบบจ าลองการสอสาร S-M-C-R แลวค าวา “เนอหา” จะมคาเทากบ M-message แตค าวา Text (ในภาษาไทยมกแปลวา “ตวบท”) นนเปนค าศพทเฉพาะทส านกคดวฒนธรรมศกษาเชงวพากษ (Critical Cultural Studies) น าเอา “ค าเกา” แตมาใชในความหมายใหม ค าวา ตวบท (Text) จงมความหมายมากกวาค าวา “เนอหา”



จากค าอธบายของนกวชาการขางตน ท าใหมองเหนวา “สมพนธบท” เปนศาสตรทวาความสมพนธเกยวของกนของตวบททงหลายทสะทอนใหเหนถงทกสงทกอยางมอ านาจและมอทธพลตอกนและกน ซงแนวคดเรองสมพนธบทน เปนแนวคดหนงในแนวคดหลงโครงสรางนยม (Post structuralism) ทวาดวยทฤษฎหรอกลมของทฤษฎทมการศกษาความสมพนธมนษย โลก และพฤตกรรมการผลต หรอผลตซ าความหมายตาง ๆ ผ ว จยน าแนวคดดงกลาวมาใชในการศกษาวเคราะหตวบทต านานอรงคธาตทมความสมพนธกบตวบทคมภรพทธศาสนาอนเปนตวบทตนแบบใหกบต านานอรงคธาต กลาวคอ ตวบทต านานอรงคธาตเปนตวบททไดมการหยบยมตวบทบางตวบทมาจากคมภรพทธศาสนา โดยการน ามากลาวหรอผลตซ าใหมในต านานอรงคธาตทมตวบทหลาย ๆ ตวบทเกดความสมพนธเชอมโยงกน ตวบทหนง ๆ อาจจะมการผสมผสานทางดานความร ความคด จนตนาการ ซงเกดจากการสงสมประสบการณการเรยนรในสงคม ดานตาง ๆ ของผคนในยคกอนจนกอใหเกดเปนตวบทใหมทมเคาของตวบทเดมหลาย ๆ ตวบทหลอมรวมกนอย ซงสะทอนใหเหนถงวรรณกรรมทงหลายมความเชอมโยงกน ไมมวรรณกรรมใดเลยทจะกอก าเนดมาจากความวางเปลาหรอเปนวรรณกรรมทบรสทธ หากแตมการดดซบผสมผสานปนเปกนระหวางตววรรณกรรมตาง ๆ ทมมากอนหนานน ลกษณะเชนนจงท าใหตวบทมความเลอนไหล และมชวตชวา นาด นาชมมากยงขน ในต านานอรงคธาตกเชนเดยวกน มการหยบยมน าเอาตวบทมาจากคมภรพทธศาสนาในลกษณะของการเชอมโยงหรอการถายโยงของขอมล อนสะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบท ดงนนการน าเอาแนวคดเรองสมพนธบทมาใชในการศกษาตวบทคมภรพทธศาสนากบตวบทต านานอรงคธาต จะท าใหเหนถงรองรอยของการปรบเปลยนตวบทในลกษณะตาง ๆ ตลอดการแพรกระจายของตวบทจากตวบทในคมภรพทธศาสนามาสตว


32 บทต านานอรงคธาต ซงการศกษาดงกลาวเปนการศกษาอกมมมองหนงทผวจยตองการจะน าเสนอโดยใชแนวคดเรองสมพนธบทมาเปนกรอบในการศกษาต านานอรงคธาต อนจะเปนประโยชนตอวงการศกษาวรรณกรรมไดอกรปแบบหนง 4. ระเบยบวธวจย การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ โดยการศกษาวเคราะหเอกสารขอมลทมการเกบรวบรวมไวเพอน ามาเปนขอมลเบองตน ประกอบดวยเอกสารตวบทต านานอรงคธาตทมการปรวรรตถายถอดมาเปนภาษาไทยโดยมการจดพมพเปนรปเลมฉบบสมบรณแลว และเอกสารขอมลทางวรรณกรรมในคมภรพทธศาสนา ไดแก ชาดกหรออรรถกถาชาดก และคมภรมหาวงศ เขามาเปนตวบทเปรยบเทยบการวเคราะหใหเหนถงความเปนสมพนธบทกนระหวางตวบทคมภรพทธศาสนาดงกลาวกบตวบทต านานอรงคธาต 5. ผลการวจย การถายโยงขอมลจากตวบทคมภรพทธศาสนามาสตวบทต านานอรงคธาตนน ไดมการสรางตวบทโดยมลกษณะสมพนธบทในรปแบบตาง ๆ อนไดแก การลอกเลยบแบบ การอางอง การอางถง การปรบเปลยน การตดและการขยายความ ซงตวบทคมภรทางพทธศาสนาทผ วจยไดน ามาศกษาวเคราะหในทน ไดจ าแนกออกเปน 2 หวขอ คอ ตวบททไดมาจากชาดกหรออรรถกถาชาดก และตวบททไดมาจากคมภรมหาวงศ ซงตวบททงสองนเปนตวบทตนแบบใหกบต านาน



อรงคธาต ทจะน ามาสรางสรรคทางวรรณกรรม ซงสามารถเสนอเปนตารางการวเคราะหไดดงน ชาดกหรออรรถกถาชาดก คมภรมหาวงศ

ในการศกษาวเคราะหครงน ผวจยจะไดตงประเดนการวเคราะหออกเปน 2 หวขอ ตามตวบทในคมภรพทธศาสนา จากนนจงไดน าเสนอในรปแบบของการอธบายขยายความพรอมยกตวอยางประกอบจากขอมลตวบทในคมภรพทธศาสนากบตวบทในต านานอรงคธาตเพอใหเหนถงความสมพนธเชอมโยงกนของตวบท โดยใชลกษณะของสมพนธบท คอ การลอกเลยบแบบ การอางอง การอางถง การปรบเปลยน การตดและการขยายความ มาเปนกรอบในการน าเสนอ ทงน ผวจยจงไดจ าแนกประเดนการวเคราะหออกเปน 2 ประเดน ไดแก 1. ชาดกหรออรรถกถาชาดก: ตนแบบต านานอรงคธาต 2. คมภรมหาวงศ: ตนแบบต านานอรงคธาต

คมภรพทธศาสนา

ต านานอรงคธาต

ลอกเลยบแบบแบบ

อางอง

อางถง ปรบเปลยนแบบ

ตดความ ขยายความ


34 5.1 ชาดกหรออรรถกถาชาดก: ตนแบบต านานอรงคธาต ชาดก เปนเรองราวของพระพทธเจา เมอครงอดตทเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว เรองพระพทธเจาทรงแสดงธรรมแกผ ใดแลว จะทรงยกชาดกขนเปนนทานองธรรมะ มาเลาเปนบคลาธษฐาน คอ เปนวธการสอนแบบยกเอาเรองราวนทานชาดกมาประกอบการแสดงธรรมเพอใหผ ฟงเขาใจไดงายขน ไดปรากฏในวนยปฎกและสตตนตปฎก จะอธบายเลาเรองราวและบรรยายชวตพระโพธสตว ไดสะทอนเหตการณอนดวย เชน ชวตผคนในอนเดยโบราณโดยมการสรรเสรญพระคณของพระทศพล อาศยเหตการณของเรองราวในพทธประวตบาง เรองราวของสาวกบาง สะทอนเหตการณดานความเชอ คานยม วถชวต จงไดใหความรหลายดาน ทงดานคตชน ดานวรรณกรรม ดานประวตศาสตรและดานภมศาสตร ชาดกจงเปนพทธวจนะเลาเรองอดตเลาเรองขามภพขามชาต เปนเทศนาวธทเหมาะกบคนทวไป ซงชาดกทปรากฏในพระไตรปฎกพระสตตนตปฎก ขททกนกาย จะปรากฏเฉพาะขอความทเปนภาษต ไมไดระบเหตการณวา พระพทธเจาตรสเมอใด มเนอหาความทสมบรณอยางไร เวนแตทปรากฏในพระไตรปฎกสวนอน ๆ ทตรสถงชาดกบางเรองเอาไว ในสมยตอมาพระอรรถกถาจารยจงไดแตง “อรรถกถา” เพออธบายเนอความเพมเตมขน พระพทธองคตรสเรองนนทไหน ปรารภอะไร เพอทรงแสดงหลกธรรมอะไร ทรงแสดงแกใคร รวมทงบทสโมธาน คอ บทสรปวา ผนน ผ นกลบชาตมาเกดเปนใครในสมยพระพทธเจา (พระมหาภรฐ-กรณ อ สมาล, 2561: 2-14) ส าหรบต านานอรงคธาตเปนวรรณกรรมพทธศาสนาแบบทองถน ซงจากการศกษาพบวา ต านานอรงคธาตไดมการหยบยมเอาขอมลจากชาดกในคมภรพทธศาสนากระแสหลกเขามาปะปนอยดวย ดงจะเหนไดจากเนอหาบางชวงบางตอนคลายคลงกบเนอหาในชาดกหรออรรถกถาชาดก ซงกไดปรบเปลยนโดยการ



ตดตอ ขยายความ แตบนเสนทางของการปรบเปลยนนนไดทงรองรอยบางอยางเอาไวโดยการลอกเลยนแบบ การอางอง การอางถง ซงจะไดยกตวอยางการอธบาย ไดแก มหาปรนพพานสตร มหาปรนพพานสตร แปลวา พระสตรวาดวยมหาปรนพพาน หมายถงการดบขนธของพระพทธเจาซงเปนเหตกาณทส าคญทสดส าหรบพทธศาสนกชนทงหลาย เปนพระสตรทมเนอหาขนาดยาว ทเรยกวา ทฆนกาย บนทกประมวลล าดบเหตการณ และพระธรรมเทศนาเสดจจารกแสดงธรรมครงสดทายของพระผ มพระภาค ตลอดถงเหตการณในวนเสดจดบขนธปรนพพาน การถวายพระเพลง การแจกพระบรมสารรกธาต และการสรางพระสถป (พระศรวสทธโกศล กตตวฑฒโน, 2546: 8) เนอหาบางตอนในมหาปรนพพานสตร ทมการน ามาผลตซ าในต านานอรงคธาต ซงจากการศกษาพบวา ต านานอรงคธาตมเนอหาคลายคลงกบมหาปรนพพานสตรอย 2 เหตการณ คอ เหตการณอนวาดวยพระพทธเจาทรงอาพาธ และเหตการณอนวาดวยการแบงพระบรมสารรกธาต ในตอนทวาดวยพระพทธเจาทรงอาพาธ ปรากฏในมหาปรนพพานสตร พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค พระไตรปฎก เลม 10 (2539: 119-120) เนอความไดกลาวถง นายจนทะ ไดถวายเนอสกรแดพระพทธเจา พระพทธองคทรงเสวยเนอสกรแลวเกดอาพาธอยางหนก มเวทนากลาเกดแตการประชวรลงโลหต ทรงอดกลนเวทนาเหลานนไว แลวเสดจเดนทางตอไปกบ พระอานนท จนถงบรเวณแมน าแหงหนง พระองคใหพระอานนทตกน ามาใหเสวย แตน าไดขนมวไปหมดอนเนองจากถกกระบวนเกวยน 500 เลม ไดเหยยบย าไปกอนแลว พระองคจงไดตรสใหพระอานนทน าน ามาใหเสวยถง 3 ครง เมอครงท 3


36 พระอานนทไดไปตกน ามาใหพระองคเสวย ปรากฏวาน าทเคยขนมวเกดใสสะอาด ไมขนมวเลย พระอานนทเกดความอศจรรยเปนอยางยง เหตการณดงกลาว ไดมการน ามาผลตซ าความในต านานอรงค-ธาต โดยไดกลาวถงพระพทธเจา ทรงเสวยเนอสกร แลวทรงอาพาธอยางนก และมการกลาวถงพระพทธองคทรงมประสงคจะเสวยน า ทรงใหพระอานนทตกน ามาใหเสวย แตน าไดขนมวไปหมดดวยเชนกน ดงปรากฏขอความในตอนนหนงวา

“ยงมกาลคาบหนงหมงวน (สกรเบอเมา/อาหารเปนพษ) กมาเถงแกสพพญญเจาจงถามวา ดราอานนทวหารหลงเกาอยดอยา (อยดอยา หมายถง ซอมแซม, ปฏสงขรณ) กอนดบจา เจาอานนทจงกลาววาปกใหมอยดกขาแล สพพญญเจาจงวา พระตถาคตจกนพพานแลเมองใดยงแควนใหญนนจา เจาอานนทจงวา เมองราชคฤห ใหญกขาแล พระเจาจงกลาววา พระตถาคตจกนพพานในเมองกสนาราย เหตวา ยงไปไดมมตตา (เมตตา) ยงพราหมณผหนงหนแล เมองอนนมพราหมณผหนงชอ โสตถพราหมณและไดเอาหญาคาเขยวแปดก ามาปใหพระตถาคตนงลวดเกดเปนแทนแกวจงไดตดผยาสพพญญตญาน แทดหลแล บคคละผใดไดยงคดฮอดอนพระตถาคตไดบรโภคนนเอาตนไมฮงนนมาสางพทธฮปกประเสดนก เหตวาไม 2 ตนนตถาคตไดบรโภคเปนอนประเสดแล พระเจากลาวทอนนแลวสนยงหมงวนจงไปเมองกสนาราย ฮาก (อาเจยน) ออกเปนเลอด เจาอานนทไปเอาน ามาใหสนกเกดเปนขนเปนตมเสยซแหงเจาจงไหววา ผ ขาไปเอาน าทใดมาใหสนกขนเสย ผ ขาจกซ าไปหาอนใหมกอน สพพญญเจาจงวาอยาไดไปเอาเทน แมนวาทานไปเอาทใดน าอนใสแตกอนนนกจกขนเปนตมสงเดยวนนแล ดราอานนทเมอชาตกอนพนพระตถาคตไดเปนพอคาเกวยนวว แคมทาง



อยากน าน าอนใสมทไกลน าอนขนมทใกลค าคาน (ความเกยจคาน) มฟาวยายเกวยนไปจงงวไปใหกนน าอนขนแกมตม เวรอนนนไปหมดกมาซ าบดนแล” (ณรงคศกด ราวะรนทร, 2561: 82-84)

จากขอความทไดยกมากลาวขางตนน ไดสะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบทกนระหวางตวบทในมหาปรนพพานสตรกบตวบทในต านานอรงคธาต ในเหตการณอนวาพระพทธเจาทรงอาพาธน โดยการลอกเลยนแบบ และการอางถง ซงมเนอหาหลกคลายคลงกน กลาวคอ ต านานอรงคธาตไดหยบยมเอาเนอหาบางชวงบางตอนจากมหาปรนพพานสตรมาปรบ โดยการลอกเลยนแบบจากตวบทในมหาปรนพพานสตร อนวาดวยพระพทธเจาทรงเสวยเนอสกรจนเปนเหตใหอาพาธ และมการลอกเลยนแบบเนอหาทวาดวยพระพทธเจาใหพระอานนทตกน ามาใหเสวย สวนรายละเอยดปลกยอยของเนอหานนไดมการปรบเปลยน โดยการเพมเตม และการตดขอความบางสวนออก กลาวคอ การเพมเตมนนไดเพมเตมขอความทไมปรากฏมในมหาปรนพพานสตร เชน ขอความทวา พระพทธองคไดถามถงวหารทเกาแลวซอมแซมใหม กบวหารทสรางขนมาใหม อยางไรจะดกวากน พระอานนทจงกราบทลวาวหารทสรางขนใหมยอมดกวาหลงเกา และขอความทกลาวถงการเอาไมรงมาสรางเปนพระพทธรปเพอเปนเครองระลกถงกราบไหวบชาแทนองคพระพทธเจา ซงขอความดงกลาวนไมปรากฏมในมหาปรนพพานสตร สวนการตดขอความบางขอความออกนน จะเหนวา ขอความในมหาปรนพพานสตรนนมขนาดยาว โดยในตอนทพระพทธเจาทรงอาพาธน ไดกลาวไวอยางละเอยด สวนขอความในต านานอรงคธาตไดกลาวอยางแบบรวบรดตดตอนเอาเฉพาะเหตการณส าคญในหลาย ๆ เหตการณมารวมไวดวยกน เชน เหตการณทพระพทธเจาทรงอาพาธ เหตการณการกลาวอางถงพระพทธเจาจะเสดจไปโปรดโสตถพราหมณ หรอเหตการณทพระ


38 อานนทตกน ามาถวายพระพทธองค เปนตน ไดกลาวไวอยางสน ๆ พอใหรวาไดมเหตการณเหลานนปรากฏอย โดยการลอกเลยนแบบและการอางถงเหตการณดงกลาวมาไวในตวบทต านานอรงคธาต สวนเหตการณอนวาดวยการถวายพระเพลงของพระพทธเจาและการแบงพระบรมสารรกธาต ไดปรากฏในมหาปรนพพานสตร พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค พระไตรปฎก เลม 10 (2539: 175-178) เนอหากลาวถง พระมหากสสปเถระ เขาไปยงมกฎพนธเจดยของพวกเจามลละในกรงกสนารา ถงทจตกาธานของพระผ มพระภาคเจาแลว ประนมมอกระท าประทกษณจตกาธาน 3 รอบ เปดผาคลมทางพระบาท ถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผ มพระภาคดวยเศยรเกลา และภกษ 500 รป กถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา เมอทานพระมหากสสปะและภกษ 500 รป ถวายอภวาทเสรจแลว จตกาธานของพระผ มพระภาคไดตดไฟลกโพลงขนเอง (ดวยอานภาพของเทวดา) เมอพระเพลงไหมพระสรระของพระผ มพระภาค พระอวยวะ คอ พระฉว (ผวนอก) พระจมมะ (หนง) พระมงสา (เนอ) พระนหาร (เอน) และพระลสกา (ไขขอหรอไขกระดก) ไมปรากฏเถาไมปรากฏเขมาเลย คงเหลออยแตพระสรระเทานน หลงจากถวายพระเพลงพระสรระพระพทธเจาเสรจแลว ในขณะทมการฉลองพระบรมสารรกธาตอยนน ขาวไดแพรไปยงอาณาจกรทงหลายภายนอกพระนคร จงท าใหกษตรยและพราหมณจากอาณาจกรตาง ๆ ไดแก พระ-เจาอชาตศตรแหงกรงราชคฤห กษตรยลจฉวแหงเมองเวสาล กษตรยศากยวงศและพระประยรญาตแหงเมองกบลพสด กษตรยถละ แหงเมองอลลกปปะ กษตรยโกลยะแหงเมองรามคาม พราหมณเวฎฐทปกะแหงเมองเวฎฐทปกะ และกษตรยมลละแหงเมองปาวา กษตรยและผปกครองบานเมองเหลานนตางกสงทตและกองทพไปขอสวนแบงพระบรมสารรกธาต ณ เมองกสนารา โทณพราหมณจงได



แบงพระบรมสารรกธาตออกเปน 8 สวนเทากน บรรดาทตานทตกไดอญเชญพระบรมสารรกธาตกลบไปยงประเทศของตน ตงสกการบชาแลวสรางสถปบรรจไวในบานเมองของแตละประเทศ สวนโทณพราหมณไดรบตมพะ (ทะนานตวง) ทใชตวงพระบรมสารรกธาตไปสรางสถปบรรจไวสกการะบชา เหตการณวาดวยการถวายพระเพลงของพระพทธเจาและการแบงพระบรมสารรกธาตน ไดมการกลาวซ าในต านานอรงคธาต เปนเหตการณทวาดวยพระมหากสสปเถระไดถวายพระเพลงของพระพทธเจา พระธาตไดแตกออกเปนสวน ๆ บางสวนพราหมณน าไป บางสวนนาคน าไป สวนอรงคธาตหรอพระธาตสวนหนาอกนนพระมหากสสปเถระไดน ามาบรรจไวทภก าพรา ดงขอความในต านานอรงคธาตความตอนหนงวา

“สพพญญเจาสงมหาอานนทดงนนแลว จกกระท าอธษฐานไวตาบใด มหากสสปเถระไปมาเอาอรงคธาตไปไวดอยกปปปนนครนน ไฟธาตจงอยาไดไหมองคพระตถาคตเทน อธษฐานแลวนพพานไปแลวเอาสพพญญเจาใสโกศพระนมแตงแปงแลวซอนทาวพระยามหากษตรยและคนทงหลายเจาะไฟใสกบไหม มอดเสยเปนหลายเทอหลายท ยามนนมหากสสปเถระเจาลกจากเมองเวสาลมาฮอดพระพทธเจากระท าปาฏหารยยนตนก าขวาออกจากโกศแลว มหากสสปเถระเจาโจมเอาใสหวไว ยามนนอรงคธาตหากหอผากมพลมดปอมออกจากโกศลงมาตงอยฝามอเบองขวาแหงมหากสสปเถระเจาแลวไฟธาตนนหากลกเปนแปว เปลวโหมโกศสพพญญเจายงแตธาตทงมวล ธาตกระโปง (หว) เกดกตกามหาพรหม (ฆฏกาพรหม) เอาเมอไวพรหมโลก ธาตแขวหมากแง โทนะพรามเอาเหลมเกลาเซองไว พระยาอนทาลกเอาหนเมอไวในเมองดาวตงสา ธาตดกดามมด พระยานาคเอาเมอไวเมองนาค สรระธาตพระ


40 เจาล านนส าทอหนวยถวควาง (กวาง) ส าทอเมดขาวสานหก ส าทอเมดฟนผกกาส พระยาอชาตสตตเอาไปไวในถ าสตตปณคหาพนกมหนแล” (ณรงคศกด ราวะรนทร, 2561: 86)

จากขอความทไดยกมากลาวขางตนน ไดสะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบทกนระหวางมหาปรนพพานสตรกบต านานอรงคธาต ซงมเนอหาหลกคลายคลงกน คอ เปนเหตการณอนวาดวยการถวายพระเพลงของพระพทธเจาและการแบงพระบรมสารรกธาต โดยมพระมหากสสปเถระเปนตวละครทมบทบาทมากทสด ทไดเปนผ ถวายเพลงของพระพทธเจา ซงหากปราศจากพระมหากสสปะแลวไมมผ ใดจะท าใหพระสรระของพระพทธเจาตดไฟได ในมหาปรนพพานสตร ไดกลาวถง พระมหากสสปเถระถวายอภวาทพระศพของพระพทธเจาแลวไฟไดลกไหมขนเอง ซงเปนปกตวสยของพระพทธเจาทแสดงอทธฤทธปาฏหารย หลงจากถวายพระเพลงเสรจแลว โทณพราหมณแบงพระบรมสารรกธาตออกเปน 8 สวน แบงใหกบกษตรยทง 8 เมองนน สวนในต านานอรงคธาตไดมกลาวถงเหตการณการถวายพระเพลงของพระพทธเจาอยางพสดาร โดยไดอางถงพระมหากสสปเถระเปนผ ทมบทบาทมากทสดในการถวายพระเพลงตามรปแบบประเพณนยมแบบทองถน ซงมการปรบเปลยนรายละเอยดปลกยอยใหมความแตกตางจากตวบทมหาปรนพพานสตรอยบางประการ กลาวคอ มการน าเสนอในรปแบบทเนนในเรองอทธฤทธปาฏหารยมากกวา จะเหนไดจากเมอพระมหากสสปเถระมาถงบรเวณทถวายพระเพลง พระพทธเจาไดทรงท าปาฏหารย พระบาทเบองขวาไดยนออกมา พระมหากสสปเถระจงไดถวายบงคมดวยเศยรเกลา จากนนอรงคธาตกไดออกจากโกศมาวางอยบนมอเบองขวาของพระมหากสสปเถระเอง ซงเหตการณตอนนดประหนงวา ตองการจะเนนการน า อรงคธาตไปบรรจไวทภก าพราหรอพระธาตพนมเปนส าคญ จากนนเปลวไฟจงได



ลกไหมพระสรระของพระพทธเจา จงไดแตกเปนพระธาตสวนตาง ๆ คอ พระธาตกระโปงหว (พระธาตสวนพระเศยร) ฆฏกาพรหมเอาไปบชาทพรหมโลก พระธาตแขวหมากแง (ทนตธาต) โทนพราหมณเอาซอนไวทปนปกผม พระอนทรลกไปบชาทดาวดงส พระธาตดามมด พญานาคเอาไปบชาทเมองนาค สวนพระธาตเลก ๆ นอย ๆ ทแตกออกเทากบเมลดขาวสาร หรอเทากบเมลดพนธผกกาด พระเจาอชาตศตรเอาไปบชาไวทถ าสตตบรรณคหา ดงนน เหตการณอนวาดวยการถวายพระเพลงของพระพทธเจา และการแบงพระบรมสารรกธาต ทปรากฏในตวบทมหาปรนพพานสตร กบตวบทต านานอรงคธาต มความเปนสมพนธบทในลกษณะของการลอกเลยนแบบ และอางถง กลาวคอ ไดลอกเลยนแบบเอาเหตการณส าคญ ๆ มาจากมหาปรนพพานสตร สวนรายละเอยดปลกยอยนนไดมความแตกตางจากตวบทตนแบบมหาปรนพพานสตร มการเพมเหตการณ กลาวคอ ไดมการเพมเหตการณอนวาดวยพระอรงคธาตไดออกจากพระโกศแลวมาประดษฐานอยบนมอเบองขวาของพระมหากสสปเถระ มการปรบเปลยนขอมลบางสวนใหแตกตางไปจากเดม กลาวคอ ขอมลอนวาดวยการแบงพระบรมสารรกธาต ทตวบทตนแบบมหาปรนพพานสตรไดกลาวถงการแบบพระบรมสารรกธาตออกเปน 8 สวน แบงใหกบเมองตาง ๆ แตในต านานอรงคธาตไดกลาวใหแตกตางออกไป โดยพระธาตตาง ๆ เหลานน ไมไดถกจ ากดความเปนเจาของอยเฉพาะพนทของมนษยโลกอนมพระมหากษตรยหลกเทานน หากแตไดมการแบงออกน าไปประดษฐานยงพนทเทวโลก เชน ดาวดงส พรหมโลก และนาคพภพ เปนตนดวย ลกษณะเชนนไดสะทอนปรบเปลยนตวบท เมอตวบทหนง ๆ ถกน าไปผลตในอกพนทหนงไดมการเปลยนแปลงดานตวบทบางประการใหแตกตางไปจากเดม แตกยงทงรอยรอยไวใหเหนในลกษณะของการลอกเลยนแบบ การอางถงตวบทเดมอย


42 นอกจากนนแลวยงไดมการหยบยมขอมลทปรากฏในอรรถกถาชาดก นทานธรรมบทเรองตาง ๆ น ามาปรบเปลยน ผสมผสานกบเรองราวของทองถน โดยมการกลาวอางองชอตวละคร มการกลาวอางถงเหตการณส าคญ ๆ ตลอดถงมการกลาวอางถงดวยการยกพทธสภาษตทปรากฏอยในอรรถกถาชาดกเขามาใชประกอบการเลานทานแบบองธรรมะ ในรปของการสงสอนหรอแสดงธรรม ดงจะยกตวอยางตอไป จาก “มลลกาเทว” ส “อนทสวางลงฮอด” นทานธรรมบทเรองนางมลลกาเทว วรรณกรรมเรองนปรากฏอยในอรรถกถา ขททกนกาย คาถาธรรมบท ชราวรรคท 11 (ธรรมบท ธมมปทฏฐกถา ปญจโม ภาโค, 2541: 107-111) เนอหาไดกลาวถงนางมลลกาเทว ผ เปนพระมเหสของพระเจาปเสนทโกศล เสดจเขาไปยงซมส าหรบสรงสนาน ทรงช าระพระโอษฐแลว ทรงนอมพระสรระลงปรารภเพอจะช าระพระชงฆ มสนขตวโปรดตวหนง เขาไปพรอมกบพระนางทเดยว มนเหนพระนางนอมลงเชนนน จงเรมจะท าอสทธรรมสนถวะ พระนางทรงยนดผสสะของมน จงไดประทบยนอย พระเจาปเสนทโกศลทอดพระเนตรทางพระแกลในปราสาทชนบน ทรงเหนกรยานน จงตรสวา "หญงถอย จงฉบหาย เพราะเหตไร เจาจงไดท ากรรมเหนปานน? “พระนางมลลกา ตรสตอบวา “ขอเดชะฝาละอองธลพระบาทปกเกลาฯ ผ ใดผหนงเขาไปยงซมน านผเดยวเทานน กปรากฏเปนสองคน แกผ ทแลดทางพระแกลน” นทานธรรมบทเรองน ไดน ามาผลตซ าในต านานอรงธาต โดยการอางอง การอางถง ซงการอางองนนในทนไดอางองชอตวละคร คอ นางมลลกาเทว และพระเจาปเสนทโกศล สวนการอางถงนนไดเทาความถงบพกรรมจากการทนางมลลกาไดท าอสทธรรมสนถวะกบสนขตวโปรด และไดโกหกตอพระเจาปเสนทโกศล เปนเหตเกดมารบใชกรรมเปนนางอนทสวางลงฮอด ในตระกล



ของกษตรย สวนพระเจาปเสนทโกศลไดเกดมาเปนบรจนทอวยลวย ในตระกลสามญชน ดงขอความในตอนหนงวา

“พระยาจนทบรประสทธสกกเทวะ (บรจนทอวยลวย) ตนนนแมนพระยาปเสน (ปเสนทโกศล) มาเกดใชกมมะเสด พงใหญนนเปนเคาหนแล อนนงไดเขาลกอ านานแหงมาตคาม คอ นางมรกา (มลลกาเทว) พระยาไดลงมาจากปราสาทไปสสวมอาบดงนน จงเกดในกระกลพอนาเพอดงนนแล ลกสาวกระกลวงศนนแมนนางมลกาเกดใชกมมะกระเสดอนนางไดใหหมาเสบ ไดตกนรกเจดวนบาปหนกหมดแลว กมมะยงจกไดกระกลพอนาเปนผวเพอดงนนแล” (ณรงคศกด ราวะรนทร, 2561: 52)

จากขอความขางตนนได สะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบทกนระหวางนทานธรรมบทเรองนางมลลาเทวกบต านานอรงคธาต โดยการอางอง การอางถง กลาวคอ ในต านานอรงคธาตทมการหยบยมเอานทานธรรมบทเรองนมาเพอตองการจะอธบายเกยวกบเรองกรรม ซงไดมการเทาความถงเหตการณทนางมลลกาเทวทไดทรงท าอสทธรรมสนถวะกบสนขตวโปรด เมอสวรรคตไปไดไปตกนรก หลงจากทนางไดรบใชกรรมไปตกนรกแลว เมอเกดมาในชาตปจจบนไดเกดในราชสกล มชอวา อนทสวางลงฮอด ดวยเศษทเหลอ จงท าใหนางตองไดสามญชน คอ บรจนทอวยลวยเปนพระสวาม ลกษณะเชนนจงท าใหวรรณกรรมในนทานธรรมบทเรองดงกลาวไดมอทธพลตอต านานอรงคธาต ในรปแบบของการอางอง การอางถง โดยไดอางองเอาชอตวละคร คอ พระเจา ปเสนทโกศล พระนางมลลกาเทว และอางถงเหตการณทเกดขนในอดตชาตทไดท าทรงอสทธรรมสนถวะกบสนขตวโปรด และไดโกหกพระเจาปเสนทโกศล จนเปนเหตใหไดรบใชกรรมในชาตตอ ๆ มา ลกษณะดงกลาวไดสะทอนใหเหนถงการถายโยงขอมลกนระหวางนทานธรรมบทเรองนางมลลกาเทวกบต านานอรงคธาต


44 จาก “เอรกปตตนาคราช” ส “พญาปลาค าแหงเวนปลา”

นทานธรรมบทเรองเอรกปตตนาคราช วรรณกรรมเรองนปรากฏอยในอรรถกถา ขททกนกาย คาถาธรรมบท พทธวรรคท 14 (ธรรมบท ธมมปทฏฐก-ถา ฉฏโฐ ภาโค, 2541: 94-99) เนอหาไดกลาวถงพระภกษหนมรปหนงในพระศาสนาของพระกสสปสมมาสมพทธเจา ไดลองเรอไปตามแมน าคงคา แลวเดดใบตะไครน ากอหนง เมอเรอแลนไปโดยเรวกไมยอมปลอย ท าใหใบตะไครน าขาดไป ภกษหนมรปนนไมแสดงอาบตดวยคดวาเปนอาบตเลกนอย เมอถงเวลาใกลจะมรณภาพ กเดอดรอนใจวา “เรามศลไมบรสทธ” จตจากอตภาพนนแลวไปบงเกดเปนอตภาพของพญานาค มรางกายประมาณเทาเรอโกลน มชอวา “เอรกปตตะนาคราช” เฝารอคอยการเสดจมาของพระพทธเจา นทานธรรมบทเรองนมลกษณะคลายคลงกบเรองราวของพญาปลาค าทอยอาศยอย ในบรเวณพระบาทเวนปลา โดยมเรองราวเลาวา พระพทธเจาเสดจมาตามล าน าโขง ไดเจอกบพญาปลาตวหนงพรอมดวยบรวารตดตามพระพทธองคมา พระอานนทไดถามถงบพกรรมของพญาปลานน พระพทธเจาจงตรสถงบพกรรมของปลาทเคยเกดเปนพระภกษในศาสนาของพระกสสปพทธเจา ดงความในตอนหนงวา

“พระเจาเสดจจากทนนไปสโคตรบองเพยงทอยพระยาปลาตวหนงเหนรศมรงสพระเจาจงพาบรวารแหงตนแลวน าน าไป พระเจากระท าหสสตกานแยมหว เจาอานนทจงไหววาสพพญญเจาแยมหวดวยเหตอนใดกขาจา พระเจาตรสตอบวา ดราอานนท พระตถาคตเหนพระยาปลา พาบรวารมาน าซฝงน านแล พระยาปลาตวนเมอกอนพนไดบวชเปนภกษในส านกพระเจากสสปะ ไดมาแคมน าทอยนแลเดดเอาใบไมมาฮองกนขาว เมอใกลจตมค ากนแหนงจงไดเปนพระยาปลาอยในทนและ



มนเหนรสสมอนตางแลไดยนเสยงคองกอง อนดแตเมอกอนจงฮสพพญญดงนนแล ปลาตวนจกมอายยนนกเมตเตยยะโพธสดลงมาเปนพระเจาจงจตจากชาตเปนปลานไดบวชเปนภกษภาวนาในส านกพระเจาเมตเตยยะพนแล พระยาปลาไดยนกชมชนยนดคนงในใจใครไดยงฮอยปาทลกขนาพระพทธเจาไดตรสรแจงจงมตตาอธฏฐานโงนหนแคมน าทนนกมแล คนทงหลายจงวา ปาทลกขนาเวนปา (เวนปลา) มาเทากาลบดนแล” (ณรงคศกด ราวะรนทร, 2561: 65)

จากเรองราวทไดยกมากลาวขางตนน สะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบทกนระหวางตวบทในนทานธรรมบทเรองเอรกปตตนาคราชกบตวบทในต านานอรงคธาต โดยการลอกเลยนแบบ การปรบเปลยนความ และการเพมความเปนส าคญ ซงการลอกเลยนแบบจากนทานธรรมบทเรองเอรกปตตนาคราชมาสพญาปลาค านน ไดมการลอกเลยนแบบเอาเหตการณอนวาดวยการเสดจเลยบโลกมาของพระพทธเจา โดยมเหตการณคลายคลงกน ในพนทแตกตางกน เหตการณในนทานธรรมเกดขนในพนทลมแมน าคงคา ประเทศอนเดย สวนเหตการณของต านานอรงคธาตเกดขนในพนทลมน าโขงประเทศไทยและลาว มเนอเรองทกลาวถงเหตการณพระพทธเจาเสดจเลยบโลกมาถงบรเวณแมน าคงคา แลวพบกบพญานาคชอเอรกปตตนาคราช หรอพระพทธเจาเสดจเลยบโลกมาถงบรเวณแมน าโขง ในบรเวณพนทพระบาทเวนปลา แลวพบกบพญาปลาค า พระอานนทหรอพระภกษทลถามบพกรรมของเอรกปตตนาคราชหรอพญาปลาค า พระพทธเจาตรสวา นาคหรอปลาตวน ในอดตชาตเคยเกดเปนพระภกษในศาสนาของพระพทธเจาพระนามวากสสปะ ไดเดดใบตะไครน าหรอใบไมในน า แลวไมแสดงอาบตเพราะคดวาเปนอาบตเลกนอย เมอใกลจะมรณภาพมจตกงวลในอาบต จงไดเกดเปนพญานาคชอวาเอรกปตตนาคราช หรอไดเกดเปนพระยาปลา


46 ค าอาศยอยบรเวณพระบาทเวนปลา แมน าโขง ไดเฝารอคอยการเสดจมาโปรดของพระพทธเจา ลกษณะเชนนเปนการลอกเลยนแบบโดยต านานอรงคธาตไดลอกเลยนแบบเอาโครงเรองหลกมาจากนทานธรรมบทเรองเอรกปตตนาคราช มาใชในการสรางเรองอนวาดวยการเสดจเลยบโลกมาของพระพทธเจาแลวไดประทบรอยพระพทธบาทเอาไว ท าใหพนทดงกลาวเปนพนทส าคญทางพทธศาสนาในลมน าโขง การปรบเปลยนความ จากการศกษาพบวาในนทานธรรมบท เอรกปตตนาคราช มเนอเรองกลาวถงกลอบายของเอรกปตตนาคราชทใหธดาของตนยนอยบนพงพานแลวขบเพลงขบตอบกบผคนชาวเมองชมพทวป เพอตองการจะทราบการเกดขนของพระพทธเจา ซงเหตการณดงกลาวนนไมมปรากฏในต านานอรงคธาต แตหากปรากฏเหตการณอนวาดวยการไดยนเสยงฆองเสยงกลองอนเปนสญญาณบงบอกถงการเกดขนของพระพทธเจาหรอการด ารงอยของพทธศาสนาแทน ซงเหตการณดงกลาวน ไมวาจะเปนเหตการณการขบเพลงขบของนาค หรอเหตการณการไดยนเสยงฆองเสยงกลอง ลวนแลวแตเปนการบงบอกถงการเกดขนของพระพทธเจาหรอการด ารงอยของพทธศาสนา ซงเหตการณทเกดขนดงกลาวสะทอนถงความเปนสมพนธบทระหวางตวบทในนทานธรรมบทเรองเอรกปตตนาคราชกบต านานอรงคธาตไดเชนกน สวนสมพนธบทแบบการเพมความ ในนทานธรรมบทเรองเอรกปตตนาคราชนน ไมไดกลาวถงเหตการณการประทบรอยพระพทธบาทแตอยางใด หากแตเปนการเนนเรองการสอนเรองกรรม การเกดเปนมนษย การไดฟงธรรมของพระพทธเจา และการเกดขนของพระพทธเจานน เปนเรองทเกดขนยาก สวนในต านานอรงคธาตไดกลาวถงเหตการณประทบรอยพระพทธบาทไวทบรเวณ



พระบาทเวนปลา ลกษณะดงกลาวจงเปนการเพมเตมความเขามาใหมใหเพอตอกย าความเปนพนททางพทธศาสนาแบบทองถนในชมชนลมน าโขง นอกจากนนเหตการณอนวาดวยพระพทธเจาเสดจมาในบรเวณพระบาทเวนปลาน ไดมการน าผลตซ าใหเปนเรองเลาทเปนส านวนทองถนเพมเขามาอกส านวนหนง ซงมเนอเรองทแตกตางออกไป ดงขอความตอนหนงในหนงสอพมพมตชน (ฉบบวนท 10 กมภาพนธ 2557 หนา 8) ความวา “พระพทธเจาเสดจเดนทางเผยแผพระธรรมในชมพทวปและลมน าโขง โดยพระองคทรงลองมาตามล าแมน าโขง ปรากฏวามเหลาพญานาคใตเมองบาดาล รวมทงพญาปลาค าทเลอมใสในพทธศาสนา ไดแปลงกายไปนมนตพระพทธองคลงไปแสดงธรรมใตบาดาล และกอนทพระองคจะเสดจกลบขนมายงโลกมนษย เหลานาคและพญาปลาค าไดรองขอสงศกดสทธแทนพระองคไวกราบไหวบชา สมเดจพระสมมาสม-พทธเจาจงไดประทบรอยพระบาทไวบนโขดหนแหงน ปรากฏเปนรอยพระพทธบาทเวนปลามาจนถงปจจบน” ต านานอรงคธาตน นอกจากจะมการหยบยมในลกษณะทเนนเรองราวในนทานชาดกแลว ยงมน าเอาค าสอนทางพทธศาสนาในรปของพทธสภาษตจากอรรถกถาชาดกมาใชในการประกอบการอธบาย หรอการสงสอนในดานใดดานหนง จากการศกษาพบวา มการกลาวอางพทธสภาษตอยอยางหลากหลาย ในทนจะยกพอเปนตวอยางเพอใชประกอบการอธบายเรองสมพนธบท พทธสภาษต ในอรรถกกาชาดก ขททกนกาย คาถาธรรมบทโกธวรรคท 17

อกโกเธน ชเน โกธ อสาธก สาธนา ชเน ชเน กทรย ทาเนน สจเจนาลกวาทน


48 (ธรรมบท ธมมปทฏฐกถา ฉฏโฐ ภาโค, 2541: 174) แปลวา พงชนะความโกรธ ดวยความไมโกรธ พงชนะคนไมด ดวยความด พงชนะคนตระหน ดวยการให พงชนะคนพดเหลวไหว ดวยค าจรง พทธสภาษตน มวตถประสงคจะสงสอนใหเอาชนะความโกรธ ดวยการไมโกรธตอบ เอาชนะสงไมด ดวยการท าความด เอาชนะความตระหนถเหนยวดวยการใหทาน และเอาชนะคนทกลาวค าไมจรงดวยค าจรง ปรากฏอยในนทานธรรมบทเรองนางอตตราอบาสกา เนอหาไดกลาวถง นางอตตราภรรยาของเศรษฐ อบาสกาผใจบญ ชอบในการท าบญอยเปนประจ า ตอมาวนหนงนางสรมาผ ทไดอาศยอยในเรอนของอตตราเกดความอจฉา ส าคญตนเองวาเปนเจาของเรอน ไดผกอาฆาตตอนาง จงไดลงจากเรอนไปสโรงครว เอาทพพตกเนยใสอนเดอดพลานททอดขนมแลว เดนมงหนาตรงไปหานางอตตราดวยหวงวาจะสาดเนยใสอนเดอดพลานใส สวนนางอตตราพอเหนนางสรมาเดนตรงมาดงนนจงไดแผเมตตาไป เนยใสทเดอนพลานอยนนกลบกลายเปนของเยน เมอนางสรมาสาดใสกไมท าอนตรายใด ๆ ตอนางอตตราเลย ท าใหนางสรมาเกดความละอายใจ จงเขาไปขอโทษ นางอตตราจงไดยกโทษใหแลวน าพาไปกราบไหวพระพทธเจา พระพทธองคทรงสงสอนดวยพทธสภาษตทกลาวมาขางตนนน สวนต านานอรงคธาตไดน าเอาพทธสภาษต และนทานธรรมบททไดยกมาขางตนน มากลาวหรออธบายซ า ดงปรากฏในตอนทวาดวยพระพทธเจาสงสอนพญานาคทภพระบาท ในบรเวณหนองบวบาน เนอเรองไดกลาวถงพระพทธเจาเสดจเลยบโลกมายงบรเวณภพระบาท พบกบพญานาคชอวา สวรรณนาคและพทโธปาปนาค ทอาศยอยในหนองบวบาน เปนผ มมานะทะนงตววาตนเปนใหญกวาใคร ๆ ในพนทแหงน เมอเหนพระพทธเจาเสดจมากเกดความโกรธ ไมพอใจทพระพทธเจาไดลวงล าทอยของตนและไดตอสกน พระพทธ



องคไดแสดงอทธฤทธปาฏหารยปราบพญานาคเสรจแลวจงไดทรงสงสอนดวยพทธสภาษตน ดงปรากฏความตอนหนงในต านานอรงคธาตวา

“อาโกเทนะ ชเน โกทง พทธะวเสยโย จนเตยโย อทธวเสยโย อะจนเตยโย โลโกอจนเตยโย กมมะวปาโก อะจนเตยโย สาเรสาโมตโน สาเร สาระมะตโน พทธง สงฆง ละกะลงโลเก ดรานาคทงหลาย บคคลผใดมผในหวใจคอความโกธเทยรยอมเสอมเสยจากประโยชนทงหลาย สวนบคคลผ ทไมมความโกรธเทยรยอมประจบแพ (ชนะ) แกบคคลผ มความโกรธ ฉนใด พระพทธวสยของพระตถาคตน บคคลบมอาจทจะหยงถง เปนนมตอนหนง อทธรทธของตถาคต กเปนอศจรรยอนหนง บคคลในโลกนไมสามารถแพฤทธได เสมอดวยสทานทงหลายกระท ายทธกรรมตอตถาคตอยในกาลบดน” (ณรงคศกด ราวะรนทร, 2561: 79-80)

จากขอความขางตนน มความเปนสมพนธบทในลกษณะของการอางอง โดยใชพทธสภาษตเปนตวบทหลกในการอธบายใหความร ซงไดน าพทธสภาษตจากคมภรทางพทธศาสนาเขามาเปนแมแบบในการน าเสนอเรองราวทตองการจะน าเสนอ ซงพทธสภาษตทน ามาใชนนจะใชประกอบการอธบายในบรบทของเรองราวทแตกตางกนออกไป ในทน ตวบทสภาษตทพบนนไดทมาจากคมภรทางพทธศาสนา ไดยกเอาเรองราวในนทานธรรมบทเรองนางอตตราอบาสกา เปนกรณตวอยางการอธบายประกอบ สวนในต านานอรงคธาตจะใชกบเรองราวอนวาดวยเหตการณทพระพทธเจาเทศนาสอนเหลาพญานาคทอาศยอยในพนทหนองบวบาน ททะนงตนใหตงอยในศลธรรมมาเปนเรองประกอบการอธบาย ลกษณะดงกลาวไดสะทอนใหเหนวาตวบทในต านานอรงคธาตไดมการหยบยมอางองถงพทธสภาษตมาใชเปนตวบทหนงในการประกอบสรางเรองราวใหเปนวรรณกรรมทางพทธศาสนาแบบทองถน


50 อกตวอยางหนง พทธสภาษตในอรรถกถา ขททกนกาย คาถาธรรมบท พทธวรรคท 14 กจโฉ มนสสปฏลาโภ กจฉ มจจาน ชวต กจฉ สทธมมสสวน กจโฉ พทธานมปปาโท (ธรรมบท ธมมปทฏฐกถา ฉฏโฐ ภาโค, 2541: 99) แปลวา ความไดอตภาพเปนมนษยเปนการยาก ชวตของสตวทงหลายเปนอยยาก การฟงพระสทธรรมเปนของยาก การอบตขนแหงพระพทธเจาทงหลายเปนการยาก พทธสภาษตน มวตถประสงคเพออธบายใหเหนถงความส าคญของชวต อนวาดวยการเกดมาเปนมนษย การเลยงชพ การไดฟงธรรมของพระพทธเจา และการอบตขนของพระพทธเจา เปนสงทเกดขนไดยาก ดงปรากฏในนทานธรรมบทเรองเอรกปตตนาคราช เนอหาไดกลาวถง พระพทธเจาไดตรสพทธสภาษตเทศนาแกเอรกปตตนาคราช ซงเนอหาไดกลาวถงเอรกปตตนาคเคยเปนภกษหนมรปหนงในพระศาสนาของพระกสสปสมมาสมพทธเจา ดงไดกลาวไวแลวขางตนนน พทธสภาษตน ไดมการน ามากลาวซ าในต านานอรงคธาตดงปรากฏในตอนทพระยาสวรรณภงคาร ไดตรสกบเจาเมองทงหลายทไดรวมสรางพระอปมงอรงคธาต ทมาชมนมกนทภก าพรา ในลกษณะของการอางอง และการอางถง ดงความตอนหนงวา

“พระยาสวณณภงคละจงวาพระยาจลลณพรหมทดอยฟากแมน าพน พระยาอนทปฏฐนครอยไกยงนกฮขาวกยงพอมกนทนกอดอมกน บคคละทงหลายเกดมาในโลกนบ าเพญบญสมพานกตาธกาแตชาตกอนมาก จงไดจวบมาพบอนประเสรฐยงนนแล เมอพระเจาสมฮอยแคมหนองหานหลวงแลว “กจโจ มนสสะปตตลาโภ กจจง มจวานงชวตตง



กจจะ ธมมสสะ วณณง กจโจ พทธาณง อปปะโว อธบายวา เทยวในวฏฏะสงขารน จกไดเปนคนนน กยากอน 1 จกใหไดชวตแลเลยงชวตนน กยากอน 1 จกใหไดฟงธมมแลใหฮธมมนน กยากอน 1 จกใหมาพบพทธศาสนานน กยากอน 1” บดนเฮาเจาขอยทงหลายไดมาจวบมาพบอรหนตาเจาทงหลาย 5 ฮอยตนแลไดกออปมงใสอรงคธาตสพพญญเจาดงนเฮาเจาขอยพนองกจกไดดบทงในวฏฏะสงสาร เถงยอดสขในนรพพานเจาพานหนานนบสงสยแทดหลแล” (ณรงคศกด ราวะรนทร, 2561: 104)

จากขอความขางตนน มความเปนสมพนธบทในลกษณะของการอางอง และอางถง โดยการอางองถงพทธสภาษต น ามาเปนตวบทหลกในการประกอบการอธบาย ใหความรและการสงสอน สวนสมพนธบทแบบการอางถง มการอางถงวาเปนพทธวจนะทพระพทธเจาทเคยเสดจมายงภก าพราแลวตรสพทธสภาษตนกบตน ดงนนความเปนสมพนธบทระหวางคมภรพทธศาสนากบต านานอรงคธาตในประเดนดงกลาวน จงมลกษณะเปนทงการอางองเอาพทธสภาษต และการอางถงวาเปนพทธวจนะของพระพทธเจา ลกษณะเชนนไดสะทอนใหเหนถงการอางสทธเพอตอกย าความเปนวรรณกรรมทางพทธศาสนาและเปนพนทแหงพทธภมไปในตวดวย ดงนน การน าเอาชาดกหรออรรถกถาชาดกตาง ๆ อนเปนสวนหนงในคมภรทางพทธศาสนา ทงทเปนเรองในนทานธรรมบท และพทธสภาษตตาง ๆ ทกลาวมาขางตนน ไดสะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบทกนของตวบทระหวางตวบทตนแบบคอคมภรทางพทธศาสนากบตวบทต านานอรงคธาต ซงเมอตวบทหนง ๆ อนเปนตวบทตนแบบไดเดนทางมาสตวบทอกตวบทหนง ยอมมการปรบเปลยนขอมลไมทางใดกทางหนง อาจจะมการตดความ การเพมความ


52 หรอมการปรบเปลยนความไปโดยสนเชง แตอยางไรกตามตวบทตาง ๆ เหลาน กไดทงรองรอยความเปนสมพนธบทเอาไวใหสบคนอย ในลกษณะของการลอกเลยนแบบ การอางอง การอางถง ตวบทเดมอย ดงปรากฏในต านานอรงคธาตทมตวบทไปสมพนธเกยวของกบตวบทในวรรณกรรมพทธศาสนาทเปนชาดก หรออรรถกถาชาดกตาง ๆ ดงทกลาวมาแลว 2. คมภรมหาวงศ: ตนแบบต านานอรงคธาต คมภรมหาวงศเปนหนงสอทพระเถระในลงกาทวปทชอวา พระมหานามะ ไดแตงขนเมอพทธศาสนาลวงแลวในระหวาง พ.ศ. 1002 จน พ.ศ. 1020 เปนหนงสอทวากนวาเปนพงศาวดารทเกาแกทสดเรองหนง ซงเดมพงศาวดารลงกาทวปมอยเปนภาษาสงหลหลายเรอง ทานพระมหานามะไดรวบรวมมาแตงเปนภาษาบาล โดยมวตถประสงคเพอจะเรยบเรยงเรองต านานพทธศาสนาในลงกาทวปเปนส าคญ หนงสอมหาวงศจงมทงเรองพงศาวดารบานเมอง และเรองประวตพทธศาสนาประกอบกนอย ซงคมภรมหาวงศนไดมการแปลเปนภาษาตางประเทศหลายภาษา (กรมศลปากร, 2534: 19) เปนคมภรทมเนอหาสาระขนาดยาว เพอเรยบเรยงต านานพทธศาสนาในลงกา มเรองราวประวตพทธศาสนา ตงแตครงพทธกาล พระพทธเจาเสดจไปลงกาทวปทรงพบยกษ (ชาวพนเมอง) มพทธปาฏหารยแสดงอทธฤทธ เกดฟารองฟาผาหวยกษ ในทสดยกษยอมรบพทธศาสนา และทรงมพทธพยากรณหลงจากนนพทธศาสนาเจรญเตบโตในลงกา โครงสรางไดแบงเนอหาเปนสองตอน คอ ตอนแรก แตงประวตพทธศาสนาในลงกาทวป การเผยแผศาสนาโดยพระพทธเจาเสดจลงกาถง 3 ครงท 1 มาทมหยงคณเจดยหลงจากตรสรแลว 9 เดอน ทรงช าระเกาะลงกาใหปราศจากเหลายกษทอยประจ าในเกาะลงกาใหเปนทอยของมนษยตอไป ครงท 2 หลงจาก



ตรสรแลว 5 ป และครงท 3 หลงจากตรสร 8 ป ครงท 3 น ทรงประทบรอยพระพทธบาทไวทยอดภเขาสมนกฏ เปนตน (สเทพ พรมเลศ, 2553: 49) คมภรมหาวงศน เปนตนแบบใหกบการแตงต านานพทธศาสนา โดยพระสงฆจากเมองตาง ๆ น ามาเปนแบบอยางการเขยนประวตพทธศาสนาทเผยแผจากลงกาเขามาถงดนแดนบานเมองของตน โดยเนอหาเรมตนจากการเสดจมาของพระพทธเจาทรงพบกบชาวพนเมอง ทรงมเทศนาธรรมมอบเกศาธาต หรอประทบรอยพระบาท และมพทธท านายอนาคตของสถานทแหงนน และจะมวงศของกษตรยทเปนองคอครศาสนปถมภพทธศาสนาสบตอไป อทธพลของคมภรมหาวงศทมตอต านานพทธศาสนาแบบทองถนตาง ๆ นนไดมปรากฏอยางแพรหลายในดนแดนตาง ๆ โดยเฉพาะดนแดนลานนาไดรบอทธพลการเขยนต านานเพอบนทกประวตศาสตรตามแนวทางของส านกสงฆลงกา ในชวงปลายพทธศตวรรษท 20 และรงเรองมากในชวงพทธศตวรรษท 21 ต านานทส าคญ เชน ต านานมลศาสนา ต านานจามเทววงศ ชนกาลมาลปกรณ ต านานเหลานถอวาเปนต านานคลาสสก ทเปนแบบอยางตอการเขยนงานทางประวตศาสตรสบตอมาอกหลายศตวรรษ โดยมขอทนาสงเกตเกยวกบความเปนต านานคลาสสก 2 ประการ คอ 1) ต านานคลาสสกจะเรยบเรยงจากนทานพนบานทเลาสบตอกนมา ผ ใชต านานเพอเปนเครองมอศกษาประวตศาสตรควรทราบวา ต านานดงกลาวมการลอกเลยนกนมาตงแตโบราณ 2) ต านานคลาสสกเกดในยคทองทสภาพบานเมองเจรญรงเรองในทก ๆ ดาน เมองตาง ๆ ตองการค าอธบายถงความเปนอนหนงอนเดยวกน ดวยเงอนไขดงกลาว เปนแรงกระตนใหเกดการเขยนต านานตามทองถนตาง ๆ อยางแพรหลาย โดยใชต านานคลาสสกเปนแนวทาง ซงการเขยนต านานในทองถนตาง ๆ เชน ต านานพระธาตดอยตง เมองเชยงแสน จงหวดเชยงราย กลาวถง การประดษฐานบรมสารรกธาตกระดกไหปลาราดานซายของ


54 พระพทธเจาซงพระมหากสสปเถระไดรบแบงปนมาคราวเมอสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานพรอมกบพระสารรกธาตอน ๆ อกหลายรอยองคโดยโบราณกษตรยทตงเมองบนทราบเชยงแสน ต านานพระธาตล าปางหลวง จงหวดล าปาง ไดกลาวถงเมอครงสมยพทธกาล พระพทธเจาเสดจมาเผยแผพทธศาสนาตามเขตแดนบานเมองตาง ๆ ทรงเทศนาสงสอนคนพนเมอง และประทานเกศาธาต หรอประทบรอยพระบาท พรอมกบมพทธพยากรณถงอนาคตของบานเมองแหงนน ต านานพระธาตชอแฮ จงหวดแพร กลาวถง พระพทธเจาไดเสดจมายงพนทแหงน ทรงประทบอยใตตนไมจองแค มขนลวะผหนงมความเลอมใสในพระพทธเจา จงใหภรรยาเอาอาหารมาถวาย พระพทธเจาท านายถงดนแดนแหงน แลวประทานพระเกศาธาตใหแกลวะอายคอม เพอสรางเปนเจดยธาตประดษฐานไว ณ ทนน ต านานพระเจาเลยบโลก หรอพทธต านาน หรอต านานพระธาตพระบาท เนอหากลาวถง พระพทธเจาเสดจเผยแผพทธศาสนาอยางกวาง ครอบคลมพนทบานเมองตาง ๆ ในเขตลานนา สบสองพนนา ยนนาน ฉาน ลมน าสาลวน เชยงตง หงสาวด สวรรณภม ฯลฯ แตละแหงทเสดจ มโครงเหมอนกนคอ เทศนาสงสอน และประทานพระเกศาธาต หรอประทบรอยพระบาท พรอมกบท านายอนาคตของบานเมอง และประดษฐานพระธาตในบานเมองนน เปนตน (สรสวด อองสกล, 2558: 5-12) ต านานอรงคธาตเปนต านานทวาดวยพระพทธเจาเสดจมายงดนแดนลมน าโขงอสาน-ลานชาง แลวไดประทบรอยพระพทธบาท และทรงท านายถงอนาคตวาพทธศาสนาจะเจรญรงเรองในดนแดนแหงน ตอมาเมอพระพทธเจาปรนพพานแลว พระมหากสสปเถระพรอมกบพระอรหนต 500 รป ไดน าเอาพระอรงคธาต (กระดกสวนหนาอก) มายงภก าพรา เจาเมองทง 5 พระองค คอ พญาสวรรณภงคาร เจาเมองหนองหานหลวง พญาค าแดง เจาเมองหนองหานนอย พญา



อนทรปตถ เจาเมองอนทรปตถนคร พญาจลณพรหมทต เจาเมองจลณ และพญานนทเสน เจาเมองศรโคตรบร ไดรวมกนสรางสถปเปนทประดษฐานพระบรมธาต ซงการสรางพระธาตเจดยน ท าใหต านานอรงคธาตมลกษณะคลายคลงกบต านานทปรากฏอยในพนทตาง ๆ โดยเฉพาะพนททางลานนาไทย ซงมการรบเอาตนแบบมาจากคมภรมหาวงศทงสน ลกษณะเชนนท าให คมภรมหาวงศ ไดเปนตนแบบใหกบต านานอรงคธาต ซงต านานอรงคธาตนไดรวบรวมเอาต านานพระบาท พระธาตตาง ๆ เขามาไวในเรองเดยวกน รวมทงต านานอรงคธาตเองกไดเปนแมแบบในการแตกเรองใหกบต านานพระธาตอน ๆ อกหลายพระธาตในชมชนทองถนอสาน-ลานชางดวย โดยมการน ามาผลตซ าใหเปนต านานเฉพาะแตละพระธาต ซงการแตกเรองดงกลาวน ไดมรองรอยของการลอกเลยนแบบ การอางอง การอางถง โดยการยดโยงความสมพนธเขากบต านานอรงคธาต ดงปรากฏเอกสารหนงสอตาง ๆ ซงจะยกมาเปนกรณตวอยางในอธบายตอไป กรณตวอยาง ประวตพระธาตเชงชมในต านานอรงคธาต พระธาตเชงชมนปรากฏเอกสารหนงสอต านานอรงคธาต เปนเรองทกลาวถงพระพทธเจาเสดจมายงบรเวณภก าพรา แลวไดประทบรอยพระพทธบาทไวทบรเวณพระธาตเชงชม ขอความคอนขางยาว ในทนไดตดมาเพยงบางสวน ดงปรากฏในต านานอรงคธาตความตอนหนงวา

“พระพทธเจาตรสกบพระอานนทวา ดราอานนท ตถาคตจกไปสมฮอยปาทแคมหนองหานหลวงพนแล มพระยาตนหนงชอสวรรณคงคารอนมกระโจมหวค า สงวาลค า น าเตาค า ใหญ กนเมองหนองหานหลวงทนนแล พระพทธเจาเสดจจากภก าพราไปฮอดแคมน าทหนงคางกลางทาง ยงมนาคตวหนงชอโททะนาค เปนเชอวงสาพระยาศรสทโธแตชาตกอนเมอยามเปนคนพน เมอเวลาจะตาย ๆ ดวยความโกรธมากนก


56 จงเกดเปนนาคชอวาโททะนาควาเลยบแคมน ากนปลาหนแล ฯลฯ พระเจาเสดจจากทนนไปสหนองหานหลวง พระยาสวรรณภงคารกอาราธนาใหฉนขาวในปราสาท เมยนกจฉนขาวแลวจงเทศนาสงสอน พระเจาจงเสดจลงจากปราสาทมาสมฮอยชองหนา (ตรงพระพกตร) แหงพระยา พระเจากระท าปฏหารย ใหแกวออกจากบาท 3 หนวยดวยล าดบซ าใหมาหนวยหนงตม (เพม) พระยาสวรรณภงคารเหนเปนอศจรรย จงไหววาเหตสงใดแกวออกจากบาทของพระพทธเจานกขาจา พระพทธเจาตรสตอบวา บอนนเปนทแกวทง 3 ไดมาแตกอนจงออกมา 3 หนวย คอวา พระเจา 3 ตน มพระกกสนธะเปนเคา ฯลฯ พระตถาคตฉนขาวแลว มพญานาคตวหนงอยรกษาทนน เอาน ามาใหฉน และขอเอายงฮอยไวรกษา พระตถาคตจงย าซอนไวดวยล าดบ ฮอยพระพทธเจากกสนธะ ยาว 3 วา ลวงกวางวา 1 ฮอยพระโกนาคมเจาและพระกสสปเจา ยาวแลกวางวา 1 นนดวยล าดบ ฮอยพระตถาคตยาววาปลาย 3 รองอก นอยแลสนกวาซองคแล พระเมตไตรยตนจกมาถวน 5 นน จกไดย ากวม (ครอบ) ทงมวล ฮอยนนกยงจกเหนทง 5 ฮอยแล พระยาสวรรณภงคารและราชเทวไดยนปาทลกษณและอปหารยธรรม อนพระพทธเจาเทศนาแลวชมชนยนด จงสรางอบมงหนโลมรอยปาทลกษณอนสมแลกระโจมหวนนไว จเรยกวา พระธาตเชงชม มาเทากาลบดน หนแล” (ณรงคศกด ราวะรนทร, 2561: 69-77)

จากขอความขางตนน ปรากฏในเอกสารตวบทต านานอรงคธาต ไดมการน าไปผลตซ าในลกษณะของการลอกเลยนแบบ ดวยการเรยบเรยงใหม ในหนงสอประวตพระธาตเชงชมอกหลายเลม ดงปรากฏในหนงสอรายงานพระธาตเชงชม จงหวดสกลนคร ของเบญจมาศ จตรสม (2528: 4-6) ไดกลาวถงการเสดจ



มาโปรดบคคลและสถานทตาง ๆ ของพระพทธเจาในสมยทพระองคยงมพระชนมอย กลาวถงตอนทเสดจมายงภก าพรา เมองศรโคตรบอง เมองสวรรณเขตและตรสกบพระอานนทวาพระองคจะเสดจมาทเมองหนองหานหลวง และในเมองหนองหานหลวงนมพระยาองคหนงมพระนามวา พระยาสวรรณภงคาร เมอพระยาสวรรณภงคารทอดพระเนตรเหนพระพทธเจาเสดจมาดงนนจงทลอาราธนาใหฉนในปรางคปราสาท เมอพระพทธเจาทรงท าภตกจเสรจแลว ไดเทศนาสงสอนพระยาสวรรณภงคาร แลวจงเสดจลงจากปราสาทไปประทบรอยพระบาทไวทนนตอพระพกตรพระยาสวรรณภงคาร แลวจงเสดจกระท าปาฏหารยใหเปนลกแกวออกมาจากพระบาททง 3 พระบาทละลก และทรงท าปาฏหารยใหออกอกลกหนง เมอพระยาสวรรณภงคาร เหนดงนน จงเกดความอศจรรยและตรสถามทานวา เหตใดหนอ แกวจงออกมาจากรอยพระบาทของพระศาสดาได ทานจงตรสวา สถานทนเปนทประดษฐานรอยพระบาทของพระพทธเจาทง 3 พระองค แกวจงออกมาจากทน 3 ลก มรอยพระบาทของพระกกสนธะ พระโกนาคมนะ และพระกสสปะ พระพทธเจาทง 3 พระองคนไดเสดจไปโปรดบณฑบาตในเมองศรโคตรบองมาฉนทภก าพรา และประดษฐานรอยพระบาทไว ณ ทน สวนแกวลกท 4 คอ ตถาคต นเอง พระยาสวรรณภงคารจงกราบทลวา พระองคจกประดษฐานรอยพระบาทไวดวยเหตใด ทานจงตรสวา ทเปนบานเมอง ตงพทธศาสนาอยปกตอยนน แมมเหตควรไว พระพทธเจาทงหลายกไปไว ดวยเหตวา เปนทหวงแหนของหมเทวดาและพระยานาคทงหลายและบานเมองกจกเสอมสญ พระพทธเจาทงหลายยอมไวรอยพระบาทไกลบานเมอง ฯลฯ รอยพระพทธบาทพระกกสนธะ ยาว 3 วา กวาง 1 วา รอยพระบาทของพระ โกนาคมณและพระกสสปะ ยาว และกวางโดยล าดบ รอยตถาคต ยาว 1 วา 2 ศอก สนกวาทกองค พระอรยเมตไตรยทจะมาภายหนานน จะเหยยบทบลงไป ณ ทนน ซงเปนเปนรอยท 5 พระยาสวรรณ


58 ภงคารพรอมดวยพระราชเทว ไดทรงอโมงคดวยหนปดรอยพระบาทพรอมทงมงกฏ เหตนจงไดชอวา พระธาตเชงชม จากตวอยางทไดยกมาขนตนน สะทอนใหเหนวา ขอความทปรากฏในหนงสอต านานอรงธาตกบหนงสอประวตพระธาตเชงชมนนมความคลายคลงกน ซงเนอหาหลก ๆ ไมไดแตกตางกน ยงคงเนอหาเดมไวอย จะแตกตางไปบางเฉพาะส านวนการเขยนทมการแตงเตมใหเขาใจงาย แตอยางไรกตามขอมลทง 2 ชดนนไดสะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบท จากตวบทหนงไปสอกตวบทหนง โดยการลอกเลยนแบบ กลาวคอ มการลอกเลยนแบบจากตวบทตนแบบต านานอรงคธาต และมการอางถง โดยอางถงวาเปนตวบททมทมาจากตวบทต านานอรงคธาต โดยการตดเอาตวบททมสวนเกยวของกบตวบทกบพระธาตเชงชม มาจากต านานอรงคธาต จงท าใหตวบทต านานอรงคธาตเปนตวบททไดบรรจหรอไดรวบรวมขอมลอนเปนปฐมภมไว เพอใหตวบทอน ๆ สามารถหยบยมน าไปใชเปนตวบทของตนเองได และเปนทงตวบททมอทธพลตอวรรณกรรมอน ๆ ในลกษณะของการแตกเรองไปในตว ต านานอนวาดวยพระธาตทปรากฏอยในต านานอรงคธาต ซงตอมาไดมการน าไปผลตซ าโดยการตดตอใหเปนต านานของแตละพระธาตน สวนใหญมกจะมความเปนสมพนธบทในลกษณะการลอกเลยนแบบ และการอางถงวามาจากตวบทตนแบบคอต านานอรงคธาตเปนหลก ซงต านานพระธาตเหลาน ไดแก พระธาตนารายณเจงเวง พระธาตภเพก จงหวดสกลนคร พระธาตบงพวน พระธาตโพนจกเวยงงว พระธาตหลาหนอง จงหวงหนองคาย พระธาตหลวงเวยงจนทน พระธาตศรโคตรบอง พระธาตองฮง ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ต านานพระธาตเหลานมลกษณะของความสมพนธภายใน กลาวคอ เปนทงตวบททรวบรวมไวเปนขอมลชดเดยวกน และเปนทงตวบททม



ลกษณะของการแพรกระจายขอมลใหกบตวบทอน ๆ ทอยภายในตวบทของต านานชดเดยวกนกบต านานอรงคธาต สมพนธบทในต านานอรงคธาตอนวาดวยเรองราวเกยวกบพระธาตน นอกจากจะมลกษณะของความสมพนธภายในแลว ยงมต านานพระธาตอกจ านวนหนงในพนทภาคอสานทไมไดปรากฏอยไวในเนอหาของต านานอรงคธาต แตต านานพระธาตเหลานไดพยายามสรางเรองราวใหมความสมพนธเกยวของกบต านานอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนม โดยการกลาวอางถงเหตการณอนวาดวยการบรรจพระบรมสารรกธาต หรอเหตการณอนวาดวยการน าวตถสงของอนมคามารวมสรางพระธาตพนม ซงเหตการณอนวาดวยเรองราวเกยวกบพระธาตน คงเปนเหตการณทส าคญของผคนในชมชนทองถนอสาน จงไดมการสรางเรองราวเชนนขนมา โดยการน าเอาเหตการณอนวาดวยการสรางพระธาตนนมาเปนตวบทเชอมโยงความสมพนธ ท าใหพระธาตจ านวนหนงในภาคอสาน ไดมเรองราวทสมพนธเกยวของกบต านานอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนม เชน พระธาตกจาน พระธาตอานนท พระธาตตาดทอง จงหวดยโสธร พระธาตขามแกน จงหวดขอนแกน พระธาตอโมงค จงหวดเลย เปนตน ลกษณะเชนนสะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบททตวบทต านานอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนมไดมอทธพลตอตวบทต านานพระธาตอน ๆ ในชมชนทองถนอสาน โดยมการสรางเรองราวใหมความสมพนธเกยวของกนในลกษณะของการอางถง ดงกรณตวอยาง พระธาตกจาน จงหวดยโสธร ไดแสดงใหเหนถงความเปนสมพนธบทกบต านานอรงคธาต ในหนงสอประวตพระธาตกจาน (พระสรพล เตชธมโม, 2535: 4-7) ไดกลาวถงประวตพระธาตกจาน ไวดงความในตอนหนงวา


60 “หลงจากพระพทธเจาไดเสดจปรนพพานไปแลวเปนเวลา 7 ป

พระมหากสสปเถระไดน าพระบรมสารรธาตสวนพระอรงคธาต ไปบรรจไวทภก าพรา คอ องคพระธาตพนมปจจบน พทธศาสนกชนทงหลายเมอทราบขาววา มผ น าพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจามาแจกจาย เหลาหวเมองนอยใหญตางกอยากได เพอน าไปประดษฐานยงบานเมองของตนไวเปนสรมงคล จงไดสงตวแทนของเมองไป บางหวเมองเจาเมองกจะเดนทางไปดวยตนเอง เพอรบสวนแบงพระบรมสารรกธาต ทกคนตางกมงตรงไปยงส านกของพระมหากสสปเถระ แตหลายเมองกตองผดหวงเนองจาก พระบรมสารรกธาตมจ านวนนอย และไดแจกจายไปกอนหมดแลว กลมทไดรบสวนแบงไปนน ไดแก กลมของพระยาค าแดง ซงเปนกลมหวเมองฝายเหนอ สวนกลมของพระยาพทธซงเปนผ มอ านาจทางหวเมองฝายใต ไมไดรบสวนแบง จงเดนทางไปยงหวเมองฝายเหนอเพอขอแบงพระบรมสารรกธาตจากพระยาค าแดง เมอพระยาค าแดง ไดรบสวนแบงพระบรมสารรกธาตมาแลวกไมอยากจะแบงใหใครอก จงหากลอบายดวยการกอสรางเจดยแขงกน ถาใครสรางเสรจกอนจะไปฝายชนะ แตถาใครแพจะตองยอมเปนเมองขนของกนและกน แตมขอแมวาในการกอสรางนนจะตองใชคนอยางมากไมเกน 6 คน กลมของพระยาพทธ เมอท าการกอสรางไปไดครงหนงไดปรกษากนวา ถาพระยาค าแดงไมยอมแบงพระบรมสารรกธาตใหแลว เราจะเอาอะไรมาประดษฐานไวในเจดยทสรางขน หรอวาพวกเราจะขนไปแยงชงเอาพระบรมสารรกธาตมาไวกอน แลวคอยสรางตอไป เมอทางฝายพระยาพทธไดตกลงกนแลวจงไดเดนทางไปรบกบฝายพระยาค าแดง ไดรบทงสามครงถงจะสามารถน าเอาพระบรมสารรกธาตมายงเมองของตน จงไดกอสราง



เจดยดงกลาวจนแลวเสรจ พรอมทงน าเอาพระธาตทไดแยงชงมาจ านวน 6 ผอบ ไดแก พระธาตพระเศยร พระธาตพระอร พระธาตนวพระหตถขวา พระธาตนวพระหตถซาย พระธาตนวพระบาทขวา และพระธาตพระบาทซาย ไปประดษฐานไวในเจดยเปนทเรยบรอย”

จากขอความขางตนน ไดสะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบทในลกษณะของการแตกเรองไปจากต านานอรงคธาต โดยการอางถงเหตการณในต านานอรงคธาต ในทนไดอางถงเหตการณอนวาดวยพระมหากสสปเถระน าเอาพระธาตอรงคธาตมายงภก าพรา อางถงเหตการณการแบงพระบรมสารรกธาต ตลอดถงอางถงชอตวละคอพระยาค าแดง ซงเปนผ มบทบาทส าคญในการบรรจพระอรงคธาต ในคราวทพระมหากสสปะน าเอาพระธาตมาบรรจไวท ภก าพรา และพระยาค าแดงนไดเปนชนวนส าคญของการแตกเรองใหกบต านานพระธาตกจาน ในประเดนเกยวกบการแยงชงพระบรมสารรกธาต เพอน ามาบรรจไวในบานเมองของตน ลกษณะเชนนสะทอนใหเหนถงอทธพลของการขยายอ านาจเกยวกบความเชอการบชาพระธาต โดยไดยดโยงเอาต านานพระอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนม มาเปนแกนกลางหลกในการสรางความชอบธรรมดวยเหตการณอนวาดวยพระธาตเจดย ลกษณะเชนนท าใหพระธาตพนมจงเปนศนยกลางหลกของการหลอมรวมเรองราวเกยวกบอดมการณการสรางพระธาตในชมชนทองถนอสาน โดยการอางองเอาเหตการณใดเหตการณหนงในต านาน อรงคธาตมาผสมผสานเขากบขอมลอนเปนเรองเลาในพนทของทองถน โดยไดมการประกอบสรางเรองราวทางวรรณกรรมอนวาดวยการสรางเจดยเพอบรรจพระบรมสารรกธาต ใหมความเชอมโยงกบต านานอรงคธาตอนเปนตวบทหลกของการแตกเรอง ดงนน การน าเอาแนวคดเรองสมพนธบทมาใชเปนเครองมอในการศกษาวเคราะหตความตวบทของต านานอรงคธาต ไมเพยงแตท าใหมองเหน


62 ความสมพนธกนระหวางคมภรพทธศาสนากบต านานอรงคธาตในบรบทของตวบททสมพนธกนเทานน หากแตยงสะทอนใหเหนถงการสรางความหมายในเรองราวทางพทธศาสนาทมความโยงใยกบวถชวตวฒนธรรมของผคนในชมชนลมน าโขงดวย อกทงยงท าใหเกดมมมองในการศกษาวรรณกรรมทางพทธศาสนาทมความหลากหลายมากยงขน 6. สรปและอภปรายผล 6.1 สรป การศกษาสมพนธบทในต านานอรงคธาตกบวรรณกรรมทางพทธศาสนา พบวาตวบททางคมภรพทธศาสนามความสมพนธบทกบตวบทต านานอรงคธาต ในลกษณะทเปนตวบทแมแบบใหกบต านานอรงคธาต ซงจากการศกษาคมภรพทธศาสนาในสวนทเปนชาดกหรออรรถกถาชาดกแลวต านานอรงคธาตไดมการหยบยมตวบทมาจากชาดกหรออรรถกถาชาดกในลกษณะของการลอกเลยนแบบ การอางอง การอางถง การปรบเปลยนความ การตดความ และการเพมความ สวนคมภรมหาวงศ กเปนตวบทตนแบบใหกบต านานอรงคธาตเชนกน โดยมอทธพลทางโครงสรางเกยวกบการประกอบสรางเรองราวทวาดวยพระธาตหรอการบรรจพระธาต ซงจะเหนไดวาโครงสรางเกยวกบเรองราวของพระธาตนน มกจะกลาวถงการเสดจมาของพระพทธเจายงพนทตาง ๆ แลวไดมปฏสมพนธกบผ คนในทองถน อกทงยงไดประทบรอยพระพทธบาทเอาไว รวมถงทรงพทธพยากรณวาพทธศาสนาจะเจรญรงเรองภายในกาลขางหนา ตลอดจนจะมการน าเอาพระบรมสารรกธาตมาบรรจไว ซงการเลาเรองในลกษณะน เปนการรบรปแบบมาจากคมภรมหาวงศ อนเปนคมภรทมอทธพลตอการสรางต านานพระ



ธาตตาง ๆ ในสวรรณภม ซงนนกหมายรวมเอาต านานอรงคธาตดวย ซงการรบรปแบบการสรางต านานพระธาตในลกษณะน เปนการลอกเลยนแบบเอาโครงเรองของคมภรมหาวงศมาปรบใชกบขอมลในทองถนของตน ขณะทต านานอรงคธาต ซงเปนต านานทางพทธศาสนาแบบทองถนนน ไดรวบรวมเอาเรองราวเกยวกบต านานพระธาตเลก ๆ นอย ๆ มารวมไวในเรองเดยวกน ในลกษณะของความสมพนธภายใน ขณะเดยวกนตวบทต านานอรงคธาตกไดเปนตวบททมอทธพลหรอเปนตวบทหลกใหกบต านานพระธาตอน ๆ ในลกษณะของความสมพนธภายนอก ซงตวบทตาง ๆ เหลานไดมความสมพนธบทในลกษณะของการลอกเลยนแบบ การอางถง ตวบทต านานอรงคธาต จากเหตผลทกลาวมาขางตนน สะทอนใหเหนถงความเปนพลวตของตวบท ซงมความเลอนไหล ไมแนนงตายตว กลาวคอ ตวบทหนง ๆ เมอมการเคลอนทไปอยอกทหนงยอมมการปรบเปลยนตวบทใหมชวตชวา นาด นาชมมากยงขน ดงจะเหนไดจากต านานอรงคธาตทมการรบเอาขอมลจากคมภรพทธศาสนา เกยวกบชาดกหรออรรถกถาชาดก รวมถงคมภรมหาวงศเขามาแลวไดมการปรบเปลยนขอมลโดยการผสมผสานเขากบขอมลในทองถน ท าใหตวบทต านาน อรงคธาตมความเปนตวบทวรรณกรรมทางพทธศาสนาทมความสมพนธในบรบททางสงคมวฒนธรรมแบบทองถนดวย 6.2 อภปรายผล บทความนเปนการศกษาต านานอรงคธาต โดยการน าเอาแนวคด เรองสมพนธบทมาเปนเครองมอในการศกษาวเคราะห จะท าใหพบความสมพนธเชอมโยงกนของขอมลระหวางตวบทคมภรพทธศาสนากบตวบทต านานอรงคธาต ซงการศกษาในลกษณะดงกลาวนนยงไมปรากฏวามการศกษามากอน


64 กลาวคอ การศกษาต านานอรงคธาตสวนใหญมกจะศกษาในลกษณะของความสมพนธเชอมโยงกบบรบททางสงคม หรอเปนการศกษาเฉพาะประเดนใดประเดนหนงทเกยวเนองกบต านานอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนมเปนหลก เชน งานวจยของ ยทธพงศ มาตยวเศษ (2560) เรอง “ต านานอรงคธาต: ภาพสะทอนวฒนธรรมลมแมน าโขง” ไดมงศกษาปรวรรตถายถอดเอกสารตนฉบบใบลานทเปนอกษรตวธรรมมาเปนอกษรไทย จ านวน 10 ฉบบ น ามาเปนขอมลในการช าระต านานอรงคธาตใหมความสมบรณมากยงขน เพอน าไปใชในการศกษาวเคราะหในประเดนเนอหาเกยวกบภาพสะทอนทางวฒนธรรมในลมน าโขง อนจะท าใหเหนถงปฏสมพนธระหวางมนษยกบพนททางภมศาสตร พนททางสงคม และพนททางจตวญญาณ งานวจยของ ทศพล อาจหาญ (2542) เรอง “ขาโอกาสพระธาตพนม อ าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม” ไดมงศกษาเกยวกบสภาพสงคมและวฒนธรรมของขาโอกาสพระธาตพนม และศกษาบทบาทหนาทของขาโอกาสทมตอองคพระธาตพนม โดยไดศกษาจากพนทชมชนทมขาโอกาสพระธาตพนมอาศยอยในพนทอ าเภอธาตพนม อ าเภอเรณนคร อ าเภอนาแก จงหวดนครพนม และอ าเภอหวานใหญ จงหวดมกดาหาร ซงเปนกลมคนทมประเพณเกยวกบพธถวายขาวพชภาค พธเลยงผเจา 3 เรอน มความเชอในเรองบาป บญ สงเหนอธรรมชาต และองคพระธาตพนมทมหนาทดแลรกษาองคพระธาตพนมดวยการถวายทาน จดกจกรรมบ าเพญกศลตามวนส าคญทางศาสนา มการจดการระบบการปกครอง การศกษา การพฒนาชมชนอยางตอเนองและเผยแพรศาสนาศลปวฒนธรรมของขาโอกาสใหคงอยตลอดไป หรองานวจยของ มาลน กลางประพนธ (2555) เรอง “การสรางเครอขายทางสงคม “ขาโอกาสพระธาตพนม” ในชมชนสองฝงโขง” ไดมงศกษาเกยวกบพลวตของขาโอกาสพระธาตพนม ในชมชนสองฝงโขง ศกษาบรบทของการเปลยนแปลงทางสงคมเศรษฐกจ การเมองทสงผล



ตอขาโอกาสพระธาตพนม และศกษาเครอขายทางสงคมของขาโอกาสพระธาตพนมในชมชนสองฝงโขงระดบเครอญาต ระดบชมชน ระดบบานและระดบเมอง นอกจากนนยงมงานวจยของ สมชาต มณโชต (2554) เรอง “พระธาตพนม: ศาสนสถานศกดสทธในมตดานสญลกษณทางสงคมวฒนธรรม” ไดใหความรดานโบราณวตถสถาน โดยไดใหทศนะวา การสรางพระธาตในระยะแรกมอายอยในชวงประมาณพทธศตวรรษท 12-14 โดยสรางใหเปนเทวาลยในศาสนาฮนด ในเวลาตอมาไดมการปรบเปลยนใหเปนพทธศาสนาตามคตในพทธศาสนา นกายมหายาน จนถงชวงป พ.ศ. 2233-2235 จงไดมการบรณปฏสงขรณใหเปนพระมหาเจดยเพอประดษฐานพระบรมสารรกธาตตามคตในพทธศาสนาเถรวาท และมการเรยบเรยงต านานอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนม นอกจากนนไดใหความรชดความรจากต านานอรงคธาต ประกอบกบหลกฐานทางโบราณคด ทมการกลาวถงความหมายของการเปนประวตศาสตรทมชวต เพราะเปนชดความรทน าไปสการสรางความทรงจ ารวมแกผคนมาโดยตลอดวา พระธาตพนมคอสถปเจดยทบรรจพระอรงคธาตขององคพระสมมาสมพทธเจาทมอายเกาแกและศกดสทธทสดในลมน าโขง ตลอดถงไดใหความรดานมมมองสมยใหม ไดมการน าพระธาตพนมไปใชในความหมายของการเปนพนทเชงสญลกษณในมตตาง ๆ ซอนทบลงไปในอกมตหนง ทส าคญคอใชเปนสญลกษณทมความหมายของการเปนทองถนอสาน ใชเปนสญลกษณทมความหมายของความเปนไทย และการน าพระธาตพนมไปใชในความหมายของการเปนพนทเพอการทองเทยวและพกผอนหยอนใจ เปนตน การศกษาวจยทกลาวมาขางตนนน เปนการศกษาในเชงปรากฏการณทเกดขนภายใตกรอบเนอหาเกยวกบการปรวรรตเอกสารใบลาน และวเคราะหตความจากเนอหาของต านานอรงคธาต ตลอดถงเปนการศกษาเพอชใหเหน


66 เฉพาะบางประเดนเกยวกบผคนทมความสมพนธกบองคพระธาตพนม หากแตยงไมมการศกษาในประเดนทวาต านานอรงคธาตมความสมพนธเกยวของกบคมภรทางพทธศาสนาโดยใชกรอบแนวคดสมพนธบทมาเปนเครองมอในการศกษาวจยมากอน การศกษาเกยวกบต านานอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนมทผานมามกจะมองไปทตวบทต านานอรงคธาตมความสมพนธกบผคน ประวตศาสตร หรอต านานประจ าถนในชมชนลมน าโขง โดยเนนไปทองคพระธาตพนมเปนส าคญ ซงนกวชาการสวนใหญมกจะใหความสนใจไปทตวบทต านานอรงคธาต หรอต านานพระธาตพนมทมความเชอมโยงถงทองถนในชมชนลมน าโขง หากแตบทความชนนไดมองยอนกลบไปทตวบทคมภรพทธศาสนาไมวาจะเปนชาดก หรออรรถกถาชาดก ตลอดถงคมภรมหาวงศ ซงเปนตวบทตนแบบใหกบต านาน อรงคธาต อนจะท าใหคนพบแงมมมองใหม ๆ อกมมมองหนงเกยวกบการศกษาต านานอรงคธาต ซงการศกษาต านานอรงคธาตนนไมเพยงแตศกษาเฉพาะตวบททไปมความสมพนธเกยวของกบทองถนลมน าโขงเทานน หากแตควรศกษาในประเดนความสมพนธกบคมภรพทธศาสนาดวย กลาวคอ เนอหาหลาย ๆ ตอนทปรากฏอยในต านานอรงคธาตนนไดมการหยบยมมาจากชาดกหรออรรถกถาชาดกดวย เชน เรองราวเกยวกบพระบาทเวนปลาทปรากฏอยในต านานอรงคธาตนน ไดมเรองราวทรองรอยการหยบยมมาจากอรรถกถาชาดกในนทานธรรมบทเรองเอรกปตตนาคราช หรอเรองราวของบรจนทอวยลวยกบนางอนทสวางลงฮอด กมเคามลเดมมาจากนทานธรรมบทเรองนางมลลกาเทว เปนตน ตลอดถงต านานพระธาต ต านานพระบาทตาง ๆ ทปรากฏในต านานอรงคธาตกไดเคาโครงเรองมาจากคมภรมหาวงศอนเปนคมภรพทธศาสนานกายลงกาวงศ ซงเปนคมภรทมอทธพลตอพทธศาสนาในเอเชยอาคเนยโดยเฉพาะอาณาจกรลานนา และอาณาจกรลานชางในอดต ซงสงผลตอการสรางเรองราวเกยวกบต านานพระธาต



ต านานพระบาทในชมชนลมน าโขงดงปรากฏในต านานอรงคธาตดวยเชนกน ลกษณะดงกลาวนไดสะทอนใหเหนวา ต านานอรงคธาตนนมความสมพนธเกยวของกบคมภรพทธศาสนา โดยการหยบยมเอาตวบทบางเรองบางตอนมาจากคมภรพทธศาสนา แลวน ามาปรบเปลยนผสมผสานเขาต านานนทานทองถน ซงประเดนดงกลาวนควรหยบยกน ามาศกษาวเคราะหไดเชนกน ดงนนบทความวจยชนน จงเปนการศกษาวเคราะหทแตกตางออกไปจากการศกษาทผานมา ซงจากการศกษาพบวา ตวบทต านานอรงคธาตนนมความสมพนธเชอมโยงกบคมภรพทธศาสนา โดยการถายโยงขอมลกนระหวางตวบทในคมภรพทธศาสนากบตวบทต านานอรงคธาตอนสะทอนใหเหนถงความเปนสมพนธบทกนในลกษณะตาง ๆ ไดแก การลอกเลยนแบบ การอางอง การอางถง การปรบเปลยนความ การตดความ และการเพมความ ซงการศกษาวเคราะหในประเดนดงกลาวเปนศกษาแนวใหมเกยวกบการศกษาวเคราะหต านานอรงคธาต ทเนนไปทความสมพนธกนระหวางตวบทคมภรพทธศาสนากบตวบทต านานอรงคธาตเปนส าคญ โดยผวจยมองวาการศกษาสมพนธบทระหวางคมภรพทธศาสนากบต านานอรงคธาตนน มความส าคญไมนอยไปกวาการมงเนนไปทศกษาตวบทต านานอรงคธาตทมความเกยวของกบชมชนทองถนลมน าโขง หากแตเปนการเพมเตมขอมลทคนพบใหมอนเปนขอมลปฐมภมใหกบการศกษาต านานอรงคธาตไดอกมมมองหนงอนนาจะเปนประโยชนตอการศกษาต านานอรงคธาต และตอวงการศกษาวรรณกรรมไมมากกนอย


68 เอกสารอางอง กรมศาสนา. (2526). ประวตพทธศาสนาแหงกรงรตนโกสนทร 200 ป.

กรงเทพฯ: กรมศาสนา กระทรวงศกษาธการ. กรมศลปากร. (2534). วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม 1 คมภรมหาวงศ.

กรงเทพฯ: กองวรรณคดประวตศาสตร. กาญจนา แกเทพ. (2553). แนวพนจใหมในสอสารศกษา. กรงเทพฯ: ภาพพมพ. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2555). สญวทยา โครงสรางนยม หลงโครงสราง

นยม กบการศกษารฐศาสตร. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: วภาษา. ณรงคศกด ราวะรนทร. (2561). อรงคธาต จ.ศ. 1167. เอกสารวชาการล าดบท

28. กลมงานอนรกษเอกสารโบราณ สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน มหาวทยาลยมหาสารคาม, มหาสารคาม: อภชาตการพมพ.

ตรศลป บญขจร. (2547). “บานเกา” ของ โชคชย บณฑต: ส านกกวไทยในกระแสโลกาภวตน. ใน 25 ซไรต รวมบทวจารณคดสรร. หนา 637-647. กรงเทพฯ: สมาคมภาษาและหนงสอแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ.

ทศพล อาจหาญ. (2542). ขาโอกาสพระธาตพนม อ าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทยคดศกษา (เนนมนษยศาสตร) มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ธรรมบท. (2541). ธมมปทฏฐกถา ฉฏโฐ ภาโค. (พมพครงท 21). กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

. (2541). ธมมปทฏฐกถา ปญจโม ภาโค. (พมพครงท 21). กรงเทพฯ:มหามกฏราชวทยาลย.

ธวช ปณโณทก. (2525). วรรณกรรมอสาน. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.



นพพร ประชากล. (2552). ยอกอกษร ยอนความคด เลม 1 วาดวยวรรณกรรม. กรงเทพฯ: วภาษา.

เบญจมาศ จตรสม. (2528). พระเช งชม. ภาควชาบรรณารกษศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม.

พระมหาภรฐกรณ อ สมาล. (2561). ชาดกศกษา. ขอนแกน: เอม กอปป เซนเตอร. พระศรวสทธโกศล กตตวฑฒโน. (2546). การศกษาเชงว เคราะหมหา

ปรนพพานสตร: ศกษาเฉพาะกรณการรกษาหลกพระธรรมวนย. วทยานพนธหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พเศษ เจยจนทรพงษ. (2521). “บทน าเสนอ,” ใน ต านานอรงคธาต ต านาน พระธาตพนม. หนา 4-24. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ.

. (2555). ต านาน. กรงเทพฯ: มตชน. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย. ฉบบมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย เลม 10. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

มาลน กลางประพนธ. (2555). เครอขายทางสงคม “ขาโอกาสพระธาตพนม” ในชมชนสองฝงโขง. วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาลาวศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ยทธพงศ มาตยวเศษ. (2560). ต านานอรงคธาต: ภาพสะทอนวฒนธรรมลมแมน าโขง. วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาวจยศลปะและวฒนธรรม มหาวทยาลยขอนแกน.

ศกดศร แยมนดดา. (2543). วรรณคดพทธศาสนาพากยไทย. คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.


70 สมชาต มณโชต. (2554). พระธาตพนม: ศาสนสถานศกดสทธในมตดาน

สญลกษณทางสงคม. วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาไทยศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม.

สรสวด อองสกล. (2558). พนจต านานล าปาง. เชยงใหม: วนดาการพมพ. สเทพ พรมเลศ. (2553). การวเคราะหคมภรมหาวงศ. วทยานพนธพทธศาสตร

ดษฎบณฑต สาขาวชาพทธศาสนา มหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย. สรพล เตชธมโม, พระ. (2535). ประวตพระธาตกจาน. ยโสธร: วดพระธาตกจาน

อ าเภอค าเชอนแกว จงหวดยโสธร. หนงสอพมพมตชน. (2557). 1 ปมครงเดยว ไว “เวนปลา” รอยพระพทธบาท

ใตน าโขง. ฉบบวนท 10 กมภาพนธ 2557 หนาท 8.

Buddhist Scripture: Intertextuality in the Myth of...

Documents

Transcript of Buddhist Scripture: Intertextuality in the Myth of...